COPYRIGHT AND CITATION CONSIDERATIONS FOR THIS THESIS/ DISSERTATION

o Attribution — You must give appropriate credit, provide a link to the license, and indicate if changes were made. You may do so in any reasonable manner, but not in any way that suggests the licensor endorses you or your use.

o NonCommercial — You may not use the material for commercial purposes.

o ShareAlike — If you remix, transform, or build upon the material, you must distribute your contributions under the same license as the original.

How to cite this thesis

Surname, Initial(s). (2012) Title of the thesis or dissertation. PhD. (Chemistry)/ M.Sc. (Physics)/ M.A. (Philosophy)/M.Com. (Finance) etc. [Unpublished]: University of Johannesburg. Retrieved from: https://ujdigispace.uj.ac.za (Accessed: Date).

PROJEKFINANSIERING

E IS \0

DIE BETEKENIS DAARVAN VIR DIE FINANSIELE INSTELLING

deur

JOHAN CHRISTlAAN HATTINGH

PROEFSKRIF

voorgele ter vervulling van die vereistesvir die graad

DOKTOR IN DIE EKONOMIESE EN BESTUURSWETENSKAPPE (D.COM.)

in

BEDRYFSEKONOMIE

in die

FAKULTEIT EKONOMIESE EN BESTUURSWETENSKAPPE

aan die

RANDSE AFRlKAANSE UNIVERSITEITPROMOTOR : PROF. W.F. RADEMEYER

NOVEMBER 1984

VOORWOORD

Die studie sou nie rooontlik gewees het nie sonder die kennis, insig en onder­

steuning wat ek ontvang het van persone en instansie hieronder genoem nie.

Teresa vir haar volgehoue ondersteuning oor 'n tydperk van jare.

l-1y ouers wat dit in die eerste plek moontlik gemaak het.

Prof. Rademeyer verbonde aan die Randse Afrikaanse Universiteit vir sy lei­

ding en begrip.

Gerrit Bezuidenhout vir sy besonderse bystand, asook Mike Adendorff, Pieter

du Toit, Roger Grindy, Paul Miles, Neil Thomas en Pieter van Huyssteen vir

hulle bereidwilligheid om behulpsaam te wees met die verbetering van hoof­

stukke.

Hill Samuel Merchant Bank wat my die geleentheid gebied het om plaaslik en

in die buitekend die studie te kon voltooi.

Liz Balaam vir die professionele wyse waarop die tikwerk verrig is.

RESUME

A clear distinction should be made between the straightforward financing of a

project and project finance itself. In short, project finance can be defined as

the financing of a particular economic unit with the aim of the financial struc­

turing to be such that there is as little recourse as possible to the sponsor of

the project and the lender is thus satisfied to look at the cash flows and earn­

ings as the source of repayment and the assets of the project as security. Usual­

ly, project finance would incorporate all or some of the following characteristics

namely, off balance sheet financing, recourse limited to the pre-commissioning

stage, an element of fixed rate debt, utilisation of tax allowances, optimisation

of tax position, long term finance and some degree of foreign exchange activity.

If the project is sponsored by an existing company, it will be looking to maximise

debt, minimise recourse and group tax liability, optimise financial costs and

retain or improve financial ratios after consolidation of the project. However,

the degree of project financing appropriate for any project depends on what len­

ders are prepared to accept and what sponsors are prepared to provide in order to

let the project become a reality.

The project financier's role is to formulate financial structures, assess finan­

cial feasibility, develop funding proposals, secure sources of finance and to man­

age the financing facilities once they are in place. A project sponsor employs a

project financier because the latter is objective, impartial, has access to requ­

ired information and is able to process it into a professional presentation to the

financial community, has the experience and expertise to advise on the most appro­

priate and cost effective financing structure and is best equipped to perform a

thorough project financial analysis.

This study has been undertaken to point out the differences between project fin­

ance and finance for a project, to identify the role of project financier and is

as such largely concentrated on the financial side of a project. The goal was to

discuss the importance of project finance from the financial institutions' view­

point and to identify those aspects that would be important to a project advisor

or lender.

Although relatively little has been published on project finance, it is a multi­

disciplinary subject and references have been used wherever available. The

author's attendance at seminars on the subject, as well as discussions with inter­

national project financiers and bankers have also contributed to the understanding

of the subject. In addition to an in-depth exposure to project finance in South

Africa, several months have been spent with an international bank's project

finance division in London.

HOOFSTUK

(i)

INHOUDSOPGAWE

BLADSY

DIE DOEL EN BESTEK VAN DIE STUDIE

DIE ONTWIKKELING EN ROL VAN PROJEKFINANSIERING IN DIE

WERELD- EN DIE SUID-AFRlKAANSE EKONOMIE

VERWYSINGS

1.2 Die. rol van die banke in die Verenigde State

van Amerika

DOELWITTE EN KENMERKE VAN PROJEKFINANSIERING.

2

3

1•.

2.

3.

4.

1.

1.1

1.3

1.4

~D1.6

/"2. )'-..../"

3.

1.

2.

2.1

2.2

2.3

2.4

2.4.1

2.4.2

2.4.3

3.

3.1

3.2

3.3

3.4

INLEIDING

DIE DOEL VAN DIE STUDIE

DIE METODES VAN ONDERSOEK

In OORSIG OOR DIE HELE STUDIE

ALGEMEEN

Ontstaan van projekfinansiering

Die rol van ander lande se banke

Die tipe banke betrokke by projekfinansiering

Projekfinansiering in,die Republiek van Suid-Afrika

Die groeipotensiaal

BEGRIPSOMSKRYWING VAN PROJEKFINANSIERING

SAMEVATTING

INLEIDING

DOELWITTE

Die voorkeure van die lener /ondernemer

Die uitlener of adviseur

Die leierbank

Strukturering

Die maksimering van langtermynfasiliteite

Die bepaling van vaste rentekoerse

Die minimisering van die herfinansieringsrisiko

KENMERKE

Kredietr isiko

Blootstelling van die uitiener

Die tegniese lewensvatbaarheid van die projek

Finansiele Iewensvatbaarheid

1

1

3

4

5

8

8

8

10

11

11

12

12

13

15

17

18

18

18

18

18

19

19

19

20

20

20

20

21

22

23

HOOFSTUK

3

(ii)

VERWYSINGS

BLADSY

23

24

26

26

27

27

28

28

30

FINANSIERINGSVORME EN BRONNE VAN FONDSE VIR PROJEKFINANSIERING

4.1.4.1 Koperkrediet

4.1.4.2 Verskafferkrediet

4

1•

2.

2.1

2.2

2.3

3.

3.1

3.2

3.3

3.4

3.5

4.

4.1

4.1.1

4.1.2

4.1.3

4.1.4

4.1.5

4.2

4.3

4.4

4.5

4.5.1

4.5.2

INLEIDING

KAPITAAL

Gewone aandele

Voorkeuraandele

Skuldbr iewe

KORI'TERMYNBANKKREDIET

Bankieraksepte

Handelswissels

Promesses

New York bankieraksepte

Oortrokke bankfasiliteit

MEDIUMTERMYNKREDIET

Internasionale uitvoerfinansiering

Uitvoerkredietskemas

Tipes uitvoerkrediet

Nadele van uitvoerkrediet

Voorbeelde van uitvoerkredietskemas

Uitvoer vanuit Suid-Afrika

Projekwissels

Oorbruggingsobligasies

Lenings

Bruikhuur

Tipe kruikhuurkontrakte

Die voordele van finansiEHe bruikhuur

31

31

31

33

34

36

38

38

41

42

43

45

46

46

46

49

50

52

54

56

57

58

59

59

60

62

64

VERWYSINGS

DIE FINANSIELE STRUKTURERING VAN 'N PROJEK

HOOFSTUK

4

5

4.5.3

4.5.4

5.

5.1

5.2,6.

6.1

6.2

6.3

6.4

6.5

6.6

7.

7.1

7.2

7.3

7.4

8.

1-

2.

3.

3.1

3.2

3.3

3.4

3.5

3.6

4.

4.1

4.1.1

4.1.2

4.2

4.2.1

4.2.2

(iii)

Die nadele van finansiele bruikhuur

Rekeningkundige aspekte

LANGTERMYNKREDIET

Ontwikkelingsinstansies

Kliente

DIE EUROMARK

Die ontstaan van die Eurodollarmark

Groe! van die Eurodollarmark

Wat is Eurodollars?

Euro-obligasies

Euromarkgeldeenhede

Leningsindikasie

NUWE ONTWIKKELINGE IN DIE INTERNASIONALE GELDMARKTE

Europese geldeenheid ("EeU")

Wisselende koers uitgifte ("FRN")

Rente- en geldeenheidruil ("SWAPS")

Rentekoers en vreemde valuta opsies

SAMEVATTING

INLEIDING

DIE ROL VAN GELD

DIE TEGNIEKE VAN PROJEKFINANSIERING

Finansiele beleid van 'n onderneming

Eienaarskap van 'n projek

Projekrisiko' s

Invloed op die onderneming se balansstaat

Nie-verbonde projekte

Ander oorweginge

ONDERNEMINGSVORME WAT OORWEEG MOET WORD

'n Maatskappy

Voordele van die maatskappyvorm

Nadele van die maatskappyvorm

'n Vennootskap

Die voordele van die vennootskapvorm

Die nadele van die vennootskapvorm

BLADSY

65

66

67

67

73

74

74

77

78

80

82

87

89

89

90.

90

91

92

93

99

99

100

103

104

104

104

105

105

105

109

111

111

111

112

112

113

5.1 Die rol en belangr ikheid van belasting

5.2 Die Suid-Afrikaanse inkomstebelastingwet

5.2.1 Toegewings op grond en geboue

5.2.2 Toegewings beskikbaar op aanlegte en toerusting

5.3 Die belangrikheid van dubbelbelastingtransaksies

6. UITLEENSEKURITEIT

7. DIE VERSEKERINGSASPEK BY PROJEKTE

8. SAMEVATTING

VERWYSINGS

HOOFSTUK

5 4.3

4.3.1

4.3.2

4.4

5 ..

(iv)

Gesamentlike ondernemings

Voordele van In gesamentlike onderneming

Nadele van In gesamentlike onderneming

In Trust

DIE ROL WAT BELASTING SPEEL BY PROJEKFINANSIERING

BLADSY

113

114

114

114

115

115

117

117

118

124

126

127

129

131

6 FINANSIELE OORWEGINGS BY PROJEKFINANSIERING

1. INLEIDING

2. -BLOOTSTELLING VIR FINANSIELE INSTELLINGS

3. KREDIETINWERKING OP DIE BESTAANDE ONDERNEMING SE

FINANSIELE STATE EN DIE INVLOED OP AANDEELPRYSE

3.1 Verdienste per aandeel

3.2 Dividendbeleid

3.3 Kontantvloei

3.4 In Onderneming se belastingbasis

3.5 In Onderneming se leningsmagte

4. REKENINGKUNDIGE BELEID

4.1 Voorraadwaarderingsmetodes

4.2 Inkomstebelasting

4.3 Die aantoon van bates

5. ANDER BESTUURSBESLUITE

5.1 Die invloed van die ekonomie op projekte

5.2 Politieke implikasies

5.3 Die beskikbaarheid van produksiefaktore en

vestiging

5.4 Mededinging

5.5 Vakunies

5.6 wetlike implikasies

134

134

134

140

143

145

146

147

148

149

149

150

151

151

152

153

155

156

158

158

(v)

HOOFSTUK BLADSY

VERWYSINGS

6 5.7

6.

Bestuurstalent

SAMEVATTING

159

160

162

DIE EVALUERING VAN FINANSIERINGSPAKKETTE7

1.

2.

INLEIDING

VOORBEREIDING VAN DIE FINANSIERINGSPAKKET

164

164

164

166

167

168

169

Die bedryfs- en finansiele risiko

Die bedryfsrisiko

Die finansiele risiko

3. ELEMENTEVAN FINANSIELE BESTUUR WAARAAN DIE

ADVISEUR/FINANSIERDER AANDAG MOET SKENK(1\~~/

3.1.1

VERWYSINGS

3.2 Die risikomaatstawwe en opbrengskoerse wat

toepassing het op ~ojekte

4.

4.1

4.2

4.3

4.4

4.5

5.

5.1

5.2

5.2.1

5.2.2

5.2.3

6.

7.

8.

9.

10.

Die waarskynlikheidsbenadering

Die meting van risiko volgens die mark~ys­

waarderingsmodel

DIE KOSTE VAN KAPITAAL

Die koste van aandelekapitaal in 'n markopset

Die koste van vreemde kapitaal

Die koste van voorkeuraandele

Die koste van ander finansieringsvorme

Die geweegde gemiddelde koste van kapitaal

EVALUERINGSMETODES VAN FINANSIERINGSPAKKETTE

Terugverdienper iodemetode

Die verdiskonteerde kontantvloeimetodes ("DCF")

Die interne rentabiliteitsmetode

Die netto teenswoordige waardemetode

Aanbeveling oar watter metode om te gebruik

'N VERDISKONTERINGSBELEID

INFLASIE

DIE BELANGRIKHEID VAN RENTEKOERSE (KOSTE VAN FONDSE)

RISlKO EN ONSEKERHEID

SAMEVATTING

172

173

174

180

180

182

183

184

186

193

194

196

196

200

207

207

208

209

211

213

215

8 REGSASPEKTE VAN PROJEKFINANSIERING 218

HOOFSTUK

8 1.

2.

3.

3.1

3.2

3.2.1

3.2.2

3.2.8

4.

5.

6.

(vi)

INLEIDING

DIE REGSPRAKTISYN

REGSASPEKTE

Toepaslike reg

Risiko's

Befondsingstekorte

Wanbalans tussen kapitaalinvloei enersyds en

kontraktuele bestedingsverpligtinge andersyds

Oorskryding van geprojekteerde en begrote besteding

Kontrakbreuk, onderbroke of vertraagde prestasie

en ander vorms van wanprestasie onder finansierings-,

voarsienings- en ander kontrakte, insluitende

onmoontlikwording van ~estasie weens omstandighede

buite die betrokke partye se beheer

Gebrek aan grondstowwe vir vervaardigingsbedrywe

Gebrek aan voldoende mark vir vervaardigde goedere

of ander produkte

Gebrek aan doeltreffende produksie- en bedryfs­

tegnologie en bestuur

Nasionalisering, oar log, burgerlike opstand en ander

faktore

Wisselkoersverskuiwings

WETGEWING

Die partye

Vreemde valuta

Inkomstebelasting

Afdwinging

OOKUMENTASIE

SAMEVATTING

BLADSY

218

218

219

219

220

220

221

221

221

222

222

222

222

223

223

223

224

224

224

225

227

9 ANDER OORWEGINGE BY PROJEKFINANSIERING

1. INLEIDING

2. LEWENSVATBAARHEID

3. PROJEKBESTUUR

4. DESENTRALISASIE

4.1 Langer termyn voardele

228

228

228

232

236

236

VERWYSINGS

PROJEKFINANSIERING IN DIE PRAKTYK

2.3.1.1 Koperkredietlyn

2.3.1.2 Buitelandse kapitaalmarkuitgifte

HOOFSTUK

9

10

4.2

5.

6.

7.

8.

9.

10.

1.

1• 1

1.2

1.3

1.4

1.5

1.5.1

1.5.2

1. 5.3

1.5.4

1.5.5

1.5.6

1.6

1.7

2.

2.1

2.2

2.3

2.3.1

2.3.2

2.3.3

2.4

3.

(vii)

Korttermynfinansieringsprobleme

DIE ONAFHANKLIKE NASIONALE STATE

STAATSPROJEKTE

LANDBOUPROJEKTE

STRUKTURERING VAN •N PROJEKA

MULTI-DISSIPLINERE AARD VAN PROJEKTE

SAMEVATTING

PROJEKFINANSIERING IN DIE PRIVAATSEKTOR

Inleiding

Die onderneming

Finansiele state

Grafiese voorstelling van finansiele verhoudings

Die projek

Koste-ontleding

Grafiese voorstelling van finansiele verhoudings

Konsolidasie

Doelstellings van die onderneming

Benader ing tot die projek

Sensiwiteitsanalise

Eerste finansieringsvoorstel

Finale finansieringsvoorstel

PROJEKFINANSIERING IN DIE PUBLIEKE SEKTOR

Inleiding

Besonderhede van die projek

Finansieringsvoorstelle

Ingevoerde element

Plaaslike element

Ander tersaaklike finansieringsaspekte

Opsomming

SAMEVATTING

BLADSY

237

238

240

242

243

243

244

245

246

246

246

246

247

248

250

250

251

252

254

254

255

257

259

262

262

263

263

263

264

264

265

266

267

267

HOOFSTUK

(viii)

BLADSY

GEVOLGTREKKINGS EN AANBEVELINGS

2. HOOFREDES WAAROM VAN PROJEKFINANSIERING GEBRUIK

GEMAAK WORD

11

1.

GJJ2.2

2.3

2.4

3.

~3.2

3.3

3.4

3.5

3.6

4.

5.

INLEIDING

Verkryging van krediet

Gewaarbargde beskikbaarstelling

Beskerming van bestaande bates

Leningsbevoegdheid bly ongeskonde

BELANGRIKSTE DOELWITTE VAN PROJEKFlNANSIERING

Maksimering van skuld

Minimisering van verhaalbaarheid

Maksimering van belastingvoardele

KOnsolidasie van finansiele state

Projekbeheer

Iaags IOOontlike koste

nrs TAKE VAN IN PROJEKFINANSIERDER

Beoardeling vanlewensvatbaarheid

Finansiele strukturering

Befondsing van die projek

Verkryging van die kapitaal

Projekevaluering

Die finansieringsplan

AANBEVELINGS

268

268

268

268

268

269

269

269

269

270

270

271

272

272

272

273

273

273

274

274

274

275

BIBLIOGRAFIE 277

NOMMER

TABELLE

7.1

(ix)

LYS VAN TABELLE EN FIGURE

TITEL

Huidige begroting van energie leningsprogramme

vir 1981 - 1985

Interne rentabiliteit versus netto teenswoardige

waarde

Investerings- en aanvangstoelae in die Republiek

van Bophuthatswana

BLADSY

69

205

239

10.1

FIGURE

ABC Beperk Finansiele state en vooruitskattings 248

10.1

10.2

10.3

10.4

10.5

Koste van kapitaal

Invloed van skuld op die markwaarde van die

onderneming

Grafiese voarstelling van finansiele verhoudinge

Verdienste per aandeel

Voar belaste wins as 'n persentasie van omset

Groei in anset versus die groei in die totale mark

Skuld as 'n persentasie van aandeelhouersfondse

Rente- en huur dekking

189

192

249

249

249

249

249

249

Grafiese voorstelling van enkele belangrike verhoudings 251

10.6

10.7

Verdienste per lOOedermaatskappy aandeel

Projek se omset

251

251

FIGURE

10.8

10.9

10.10

10.11

10.12

10.13

10.14

10.15

10.16

10.17

(x)

TITEL

Finansieringskoste versus bedryfskoste

Kumulatiewe netto finansieringsbehoefte

Grafiese voorstelling van finansiele verhoudings

met en sonder die projek

Verdienste per aandeel

Fondse (bedryfskoste uitgesluit) as 'n persentasie

van skuld

Skuld as 'n persentasie van aandeelhouersfondse

Rente- en huurdekking

Grafieke van sensitiwiteitsanalise

Verdienste Per aandeel

Fondse (bedryfskoste uitgesluit) as 'n persentasie

van skuld

Skuld as 'n persentasie van aandeelhouersfondse

Rente- en huur dekking

BLADSY

252

252

253

253

253

253

253

256

256

256

257

257

Grafiese voarstelling van die eerste finansieringsvoorstel 259

10.18

10.19

10.20

10.21

Verdienste per aandeel

Fondse (bedryfskoste uitgesluit) as 'n persentasie

van skuld

Skuld as 'n persentasie van aandeelhouersfondse

Rente- en huurdekking

259

259

259

259

FIGURE

(xi)

TITEL BLADSY

Grafiese voorstelling van finale finansieringsvoorstelle 260

10.22

10.23

10.24

10.25

Verdienste per aandeel

Fondse (bedryfskoste uitgesluit) as In persentasie van

skuld

Skuld as In persentasie van aandeelhouersfondse

Rente- en huur dekking

260

260

260

260

1

HOOFSTUK 1

DIE DOEL EN BESTEK VAN DIE STUDIE

1• INLEIDING

Oar die afgelope vyf jaar het die begrip "projekfinansiering" met mening in die

Suid-Afrikaanse finansiEHe wereld posgevat, soveel so dat dit vandag as 'n eie­

soortige en selfstandige afdeling in die bankwese beskou ward met terminologie wat

eie is daaraan ,

Sommige bank- en ander finansiiHe instellings het hierdie nuwe "aankomeling" as 'n

modegier of iets van verbygaande aard beakou, Ander weer, het projekfinansiering

as 'n potensifHe prestige afdeling van hul onderneming gesien en enorme bedrae

geld gespandeer net om oak in "tel" te wees. Laasgenoemde is waarskynlik die rede

waarom sommige van die instellings wat hul projekfinansieringsafdelings met 'n

groot basuin aangekondig het, die afdelings sedertdien weer ongedaan gemaak het

met die verskoning dat 'n afsonderlike afdeling vir die hantering van pt"ojek­

finansiering nie werklik nodig is nd e , oeesdae word projekfinansiering in die

algemeen gevolglik deur wie oakal daarvoor kans sien, gehanteer.

Projekfinansiering is nie 'n metode om bategroei aan te help nie, in elk geval nie

vanuit 'n bank se oagpunt gesien nie, maar behels essensieel die verskaffing van

deskundige advies oar 'n wye spektrum van finansHne en ander pt"aktiese gebiede

en, in gegewe gevalle, die reel van investeerders asook befondsing wat sal beant­

woord aan die spesifieke behoeftes van 'n projek. Projekfinansiering is in die

verlede dikwels verkeerdelik geassosieer met die uitleen van reuse bedrae vir

bruikhuurtransaksies of die reel van uitvoerkredietfinansiering, terwyl beide

slegs maar elemente uitmaak van projekfinansiering.

Die dwaling ten opsigte van wat projekfinansiering presies behels, is egter nie

eie aan finansiele instellings aIleen nie. Ondernemings en entrepreneurs het met

die koms van projekfinansiering vir hulself die moontlikheid gesien om projekte

aan te pak wat nie werklik ekonomies lewensvatbaar is nie of dan slegs marginaal

van aard is. nit Ie egter nie op die pad van die projekadviseur an 'n nie­

lewensvatbare projek deur middel van projekfinansiering lewensvatbaar te maak nie

- dit sou neerkom op 'n verkragting van die beginsels van projekfinansier ing.

Hopelik ward die indruk oak nie geskep deur hierdie studie dat In projek vele

2

miljoene r'ande moet beloop voordat daar projekfinansier ing ter sprake is nfe ,

Projekfinansiering gaan slegs daarom om deskundige advies te lewer oar die finan­

siele strukturering en finansiering van 'n projek, wat vanwee die gespesialiseerde

aard daarvan moontlik tot gevolg kan he dat 'n projek meer ekonomies sal wees of

andersins dalk nooit van die grond sou kom nie. Verder beteken dit oak dat die

voorsiening van kapitaal projekgerig is en nie vir ander doeleindes aangewend kan

word ·nie.

Projekfinansiering kom ter sprake wanneer 'n onderneming of entrepreneur besluit

om 'n kapitaaluitbreidingsprogram te onderneem. So 'n besluit kan geneem ward

omrede die bestaande aanleg tegnologies verouder is, of omrede laasgenoemde ten

volle benut word en die onderneming sy markaandeel slegs sou kon vergroot deur

nuwe of addisionele kapasiteit by te voeg. Oit mag ook wees dat die ondernemers

van die projek heeltemal buite die beoogde aktiwiteitsveld staan en die projek dus

neerkom op 'n besluit om te diversifiseer.

Oie rol van projekfinansierders is dan om die ondernemers van die projek te advi­

seer oar die ekonomiese lewensvatbaarheid van die projek. Vanwee die lang voor­

looptyd van projekte is dit raadsaam dat die projekadviseurs reeds in die begin­

stadium betrokke raak en wetklik nou saamwerk met die tegniese personeel wat die

verantwoordelikheid het om die tegniese lewensvatbaarheidstudie op te stel. Op

hierdie wyse kan daar seker gemaak ward dat aIle tegniese gegewens wat belangrik

is vir die finansiele adviseur, soos byvoarbeeld die bepaling van die kwaliteit en

hoeveelhede van die gasreserwes in die geval van 'n gasontwikkelingsprojek,

geredelik tot sy beskikking sal wees sodat 'n ekonomiese lewensvatbaarheidstudie

opgestel kan word. Heel dikwels sal die f LnansLd Le projekadviseur dan oak

ingenieurs in sy span he om 'n professionele produk te kan lewer. Indien die

projekadviseur nie reeds in hierdie stadium by die projek se ontwikkeling betrokke

was nie, sal hy van konsultante gebruik maak om die ekonomiese lewensvatbaarheid­

studie wat deur die projekondernemer tot sy beskikking gestel word, te evalueer.

Oaar sal gevind word dat indien daar genoegsame sekuriteit ander dan die

projekbates beskikbaar is vir uitleners van fondse, projekadviseurs nie so intens

gemoeid sal raak by die projek nf.e ,

Oie volgende stadia is dan waar die ·lewensvatbaarheidstudies afgehandel is en

kontantvloei ontledings en pro forma inkomste- en balansstate opgestel IOOet word.

Weer eens is dit die taak van die projekadviseur en al sou die f Lnarrs Le Le perso­

neel van ondernemers ditself voorberei het, is dit nogtans sy taak om seker te

maak dat hierdie uiters belangrike voorbereidende dokumente karrek opgestel is.

3

Indien voorgaande dan tot almal se tevredenheid afgehandel is, kan die stel doku­

mente voorberei word wat beskikbaar gestel lIOet word aan potensH!le investeerders

en beleggers. Dit is dan hierdie laasgenoemde stel dokumente, sogenaamde "bank­

able documents" wat in die vorm van In soort prospektus, aan banke en ander finan­

siEne instellings beskikbaar gestel word as In uitnodiging .om deel te neem aan die

finansiering van die projek.

Hierna is dit dan die projekadviseur se taak om die aangebode finansH!le pakkette

te evalueer en met inagneming van die ondernemer se doelwitte en In optimaIe kapi­

taalstruktuur vir die projek, aan te beveel watter finansiine strukturering die

optimaIe een is met inagneming van aIle tersaaklike omstandighede.

2. DIE DOEL VAN DIE STUDIE

Die oogmerk met hierdie studie is om die belangrike rol wat projekfinansiering by

die aangaan van kapitaalprojekte te speel het asook die onderskeid wat getref

behoort te word tussen die projekadviseur en die uitlener van fondse, veral waar

beide deur dieselfde finansiine instelling verteenwoordig word, toe te lig. Ver­

der word die belangrikste aspekte van projekfinansiering uitgelig gesien vanuit

die oogpunt van die projekfinansierder. Daar IOOet egter te aIle tye in gedagte

gehou word dat verskeie faktore waarby die finansiine instelling nie belang het

nie, weI vir die projekondernemer, projekbestuurder of kontrakteur belangr ik is en

dat hulle dus weI daarvan IOOet kennis he en neem.

Daar lIOet In onderskeid getref word tussen projekfinansiering en finansiering vir

In projek. In laasgenoemde geval is dit slegs belangrik om finansiering op so In

wyse te reel dat dit die behoefte van die ondernemer sal bevredig. Wanneer

projekfinansiering betrokke is, meet In optimaIe finansieringsstruktuur bepaal

word met behulp van korrekte strukturering sodat dit uiteindelik beide die uit­

leners van kapd.tiaaL en die promotors van die projek sal bevredig. Indien die

promotor van die p:ojek In bestaande onderneming is, moet laasgenoemde se kort- en

langtermyndoelwitte sowel as die kapitaalstruktuur in aanmerking geneem word. Dit

is veral belangrik waar die bestaande onderneming die sekuriteit verskaf vir die

beoogde projek of waar daar beoog word om die projek na inbedryfstelling te kon­

solideer met die bestaande onderneming.

Alhoewel projekfinansiering dus handel oar die strukturering en finansiering van

projekte verkieslik op In nie-verhaalbare basis, moet die beginsels van finansiele

bestuur, veral by die evalueringsproses, nog steeds toegepas word.

4

Opsommenderwys kan daar gese word dat die doel met die studie is an eerstens aan

te toon dat projekfinansiering weI In selfstandige afdeling behoort te vorm van In

finansHHe instelling. Tweedens, dat die finansHHe strukturering van uiterste

belang is vir die finansHHe prestasie van die projek en indien die inisHHe

strukturering nie optimaal is nie, dit bykans onmoontlik is an in latere jare die

nodige regstellende stappe te neem. om hierdie rede behoort die promotor profes­

sionele projekadviseurs en finansierders aan te ste!. Derdens is dit belangrik an

te onderskei tussen die take van die projekadviseur en finansierder. Dit is ook

nie gewens om In instansie wat as projekadviseur opgetree het, aan te stel om ook

die finansiering te behartig nie. In die laaste instansie, om In praktiese oorsig

te gee van presies wat projekfinansiering behels gesien vanuit die oogpunt van die

finansiele instelling.

3. DIE METODE VAN ONDERSOEK

Die metode van ondersoek wat in hierdie studie gevolg is, het uit die volgende

bestaan:

(a) In literatuurstudie oor die ontwikkeling van projekfinansiering asook die

menings wat van tyd tot tyd daaroor uitgespreek word. Daar bestaan weinig lite­

ratuur cor die inhoudelikke van projekfinansiering as onderwerp, maar anrede

projekfinansiering multi-dissipliner van aard is, is daar tog literatuur wat

handel met sekere aspekte daarvan;

(b) bywoning van seminare wat gehandel het cor projekfinansiering of aspekte

daarvan,beide plaaslik en in die buiteland. Onderhoude is ook gevoer met persone

en instansies wat betrokke is by projekfinansiering;

(c) gedurende In opleidingstydperk in die buiteland wat gestrek het cor maande,

is praktiese ondervinding opgedoen in die projekfinansieringsafdeling van In

finansiele instelling; en

(d) ervaring wat ocr die afgelope vier jaar opgedoen is in die werksituasie, is

aangewend om die studie die lig te laat s.Len ,

Die benadering wat hier gevolg is, is om die studie prakties van aard te maak

sodat dit van nut kan wees vir die persoon wat nog nie veel kennis gernaak het met

die onderwerp nie, terwyl daar tog gepoog is om die belangrike aspekte wat van

teoretiese belang is, nie agter wee te laat nie.

5 .,

4. 'n OORSIG OOR DIE HELE STUDIE

In hoofstuk 2 word daar 'n bespreking gevoer oor die ontwikkeling en rol van

projekfinansiering, beide in Suid-Afrika en elders, asook oor toekomsvooruitsigte

op die gebied. 'n Volledige begripsomskrywing van projekfinansiering word ook

verskaf .

Hoofstuk 3 behels die doelwitte waarna met projekfinansiering gestreef behoort te

word asook 'n beskrywing van die tipiese kenmerke van 'n projek wat volgens die

beginsels van projekfinansiering gefinansier word. Uit die bespreking sal dit dan

ook duidelik blyk dat die klem geplaas word op die besondere beskouings van die

finansierder van 'n projek.

Aangesien die klem in hierdie studie geplaas word op die rol wat die projek­

adviseur/uitlener speel, word enkele finansieringsvorme en bronne van fondse wat

tot die beskikking van projekfinansiering is, volledig bespreek en weI in hoofstuk

4. Uit die bespreking sal oak afgelei kan word watter finansieringsvorme meer

toepaslik is as ander , Daar moet egter besef word dat in 'n vinnig veranderende

wereld geldinstrumente en finansieringsvorme kom en gaan soos die behoefte daar­

voor ontstaan en verdwyn. Dit sal ook noodwendig waar wees dat sekere buitelandse

kapitaalmarkte vir Suid-Afrika meer geskik en toeganklik sal wees as ander. Van­

wee die feit dat sekere markte vinniger ontwikkel as andere, is dit noodsaaklik

dat die finansiele instelling betrokke by projekfinansiering, op hoogte sal wees

met hierdie ontwikkelinge en kennis lka van die wyse waarop die finansieringsvorme

wat so ontstaan, aangewend kan word.

In hoofstuk 5 word daar verduidelik hoe belangrik die finansiele strukturering van

'n projek is asook wat dit beheLs , Aandag ward hier geskenk aan die doelwitte van

die bestaande onderneming wat 'n projek onderneem. Verder is daar 'n bespreking

van die projekrisiko's wat moontlik kan opduik en die behoefte aan voldoende voor­

siening vir versekering. Dan word daar ook besondere aandag geskenk aan die Suid­

Afrikaanse Inkomstebelastingwetgewing en die uitwerking daarvan op projekfinansie­

ring. Daar word egter uitgewys dat die dwaling bestaan dat projekfinansiering

slegs bestaan uit die gebruikmaking van belastingtoegewings ten op sigte van

investering. weliswaar maak belasting 'n belangrike element uit van projek­

finansiering vanwee die uitwerking wat dit kan he op die netto kontantvloei van

die projek of/en die promotor se bestaande onderneming. In hierdie hoofstuk is

daar dan ook 'n bespreking van d;ie moontlike ondernemingsvorme wat gebruik kan

word vir die projek wat onderneem word.

6

Die finansiele oarwegings wat aandag behoart te geniet by FCojekfinansiering, ward

in hoofstuk 6 bespreek, waar dit in hoofsaak gaan oar die finansiele blootstelling

van finansiele instellings (waarborge), die kredietuitwerking van In projek op In

bestaande onderneming se f'Lnans Le Le state asook die rekeningkundige beleid wat

gevolg behoort te ward. Die belangrikheid van byvoorbeeld watter voorraadwaarde­

ringsmetode gebruik word asook die wenslikheid om projekfinansieringstransaksies

op In behoorlike en verstaanbare wyse, veral vir die voordeel van aandeelhouers en

finansiele instellings wat kapitaaltransaksies met die bestaande onderneming mag

he, te rapparteer ward breedvoerig bespreek. Enkele bestuursbesluite wat belang­

rik mag wees met betrekking tot pro j ekfLnartsLer Lnq , word kortliks aangeraak.

Een van die belangrikste take van die projekadviseur is om te adviseer oor die

finansieringsvoorstelle wat deur die ondernemer ontvang ward en an uitsluitsel te

gee oar die mees gepaste finansieringsstruktuur wat slegs gedoen sou kon ward

indien daar wetenskaplik te werk gegaan word. In hoofstuk 7 is daar dus In

bespreking van teoretiese aard, van die maatstawwe wat vir evaluering toegepas

behoort te word asook voarkeure wat bestaan oar die metode wat gebruik ward in die

proses. Die bedryfs- en finansiele risiko waarvan slegs melding gemaak is in

hoofstuk 5, ward breedvoerig bespreek sowel as die tearie wat handel met die koste

van kapitaal. Dit is noodsaaklik om die geweegde gemiddelde koste van kapitaal

sowel as die vereiste opbrengskoers te bepaal, om die pr o jekadvf.seur in staat te

stel om In optimaIe kapitaalstruktuur uit te werk vir die projek en indien In

bestaande onderneming betrokke is, vir die gekonsolideerde situasie.

Alhoewel hierdie studie meerendeels oar die finansieringsaspek van FCojekfinansie­

ring handel, sou dit onvolledig wees sonder vermelding van die belangrike rol wat

regsaangeleenthede en dokumentasie speel. Hoofstuk 8 gee In uiteensetting van die

rol wat die regsgeleerde behoort te vervul asook die regsaspekte wat aandag ver­

dien.

In hoofstuk 9 word In aantal oorwegings wat nie sonder meer onder faktore voorheen

bespreek geplaas kan word nie, maar wat tog van wesenlike belang is, bespreek.

Dit handel oar die lewensvatbaarheid van In projek, projekbestuur, die voordele

van desentralisasie, projekfinansiering in die Nasionale State van Suider-Afrika,

staatsprojekte, die belangrikheid van landbouprojekte in Afrika en die rnulti­

dissiplinere aard van projekfinansiering.

Dit is oak nodig geag om voorbeelde, alhoewel eenvoudig, van hoe projekfinansie­

ring in die privaat- en publieke sektor daar uitsien, te verskaf. Hoofstuk 10

7

bring danook elemente na vore waarop gelet lOOet word wanneer daar oor projek­

finansiering besin ward. Deur na die voorbeelde te kyk sal daar besef word dat

projekfinansiering ewe belangrik is in beide sektore, maar dat daar tog belangrike

klemverskille voarkom. As voorbeeld kan geneem ward die feit dat in die privaat­

sektor, die uitwerking van die projek op die bestaande onderneming se finansiE!le

verhoudings van uiterse belang is. In die publieke sektor is daar nie aandeel­

houers nie en sal daar in hierdie geval waarskynlik gekonsentreer word slegs op

die koste aspek met die inagneming van sekere politieke oorwegings. Slegs vanwee

die feit dat daar klemverskille en dus oak teoretiese verskille is, mag nie bete­

ken dat die kwaliteit van die strukturering en evaluering wat gedoen word vir pro­

jekte,minderwaardig is nie.

In hoofstuk 11, die slothoofstuk, ward gevolgtrekkings gemaak aangaande die hoof­

redes waarom daar van projekfinansiering gebruik gemaak word, die belangrikste

doelwitte van projekfinansiering en die take van die p:-ojekfinansierder. Laastens

word dan enkele aanbevelings oar projekfinansiering bespreek.

8

HOOFSTUK 2

DIE ONTWIKKELING EN ROL VAN PROJEKFINANSIERING IN DIE wERELD- EN DIE SUID­

AFRIKAANSE EKONOMIE

1. ALGEMEEN

1.1 Ontstaan van projekfinansiering

Projekfinansiering vloei voort ui t die vraagstuk van hoe kan da.ar tred gehou word

met die bevrediging van internasionale finansieringsbehoeftes.

Die lang geskiedenis van noue verbintenisse tussen die nywerhede en banke het die

ontwikkeling van tegniese vaardighede in banke verseker. Alhoewel sekere banke,

veral die in die Verenigde State van Amerika, grootskaalse kennis en vaardighede

in die myn- en energiewese opgebou het vanwee hul betrokkenheid by daardie sektore

van die ekonomie, het die groeiende kompleksiteit rondom die problematiek van

finansiering en die risiko's wat daarmee saam gaan by groot projekte, te veel

geword vir die klassieke wyse om daarmee te handel. Dit het galei tot die ontwik­

keling van gespesialiseerde finansieringsmetodes en -tegnieke, wat nie aIleen die

banke se vermoe om te begryp, toets nie, maar oak an die finansiele probleme te

identifiseer en an oplossings te vind vir vraagstukke inherent aan •n projek en

projekfinansiering. Daar kan dus tot die gevolgtrekking gekom word cht projek­

finansiering ontstaan het vanwee die kapitaalbehoeftes en ekonomiese risiko's ver­

bonde aan die skepping van infrastruktuur en nywerheidsinvestering waarvan die

omvang so geweldig groot is da.t die tradisionele metodes van finansiering nie meer

voldoende is nie.

Nie aIleen het die begrip projekfinansiering toepassing in die reeds ontwikkelde

Westerse Wereld nie, maar word dit oak aangetref in die ontwikkelende Iande ,

Indien die wereldbank se aktiwiteite van naderby bekyk word, sal char gevind word

datsy hooffunksie is an finansiering te verskaf vir spesifieke projekte wat

omsigtig geselekteer en voorberei, deeglik geevalueer en geanaliseer is. 1)

(Finance and Development. 1978 : 10) Sedert sy ontstaan in 1946 het die wereld­

bank (insluitende die International Bank for Reconstruction and Development en die

International Development Association) tot en met 1977 meer as 58 biljoen dollar

ontwikkelingslenings toegestaan waarvan minstens 90 persent vir spesifieke

projekte was. nit is gadoen an te verseker:

9

" ••••that Bank funds are invested in sound, productive projects that contri­

bute to the development of the borrowing country's economy as well as to its

capacity to repay the loan.,,2) (Finance and Development. 1978 : 10).

Daar noet egter in gedagte gehou word dat die wereldbank poog om met behulp van

projekfinansiering die cordrag van bronne te bewerkstellig sodat die ontwikkelde

wereld se hulpverlening nie gesien word as 'n bodemlose put waarin hulle fondse

verdwyn rrie ,

Deur melding te maak van beide die ontwikkelde en ontwikkelende wereld is daar

gepoog omaan te toon dat projekfinansiering vir verskillende IlOtieweaangewend

kan word, hoofsaaklik omrede die kapitaalbehoefte so groot is en uitleners fisies

kan waarneem watvan hulle fondse word.

Meningsverskil bestaan egter oor presies wanneer projekfinansiering ontstaan het.

Ha113) (The Banker. 1976 71) se die stigting van die Suez-kanaalrnaatskappy in

18S6 om die Suez-kanaal te bou, kan beskou word as een van die heel eerste voor­

beeIde van projekfinansiering. In die dertigerjare het die begrip egter sy groot

beslag gekry met die finansiering van onafhanklike olieswendelaars. Baie van die

Texas en Oklahoma- swendelaars het gewoonlik nie genoegsame kapitaal gehad am die

oliebronne te ontwikkel me, of anders was die balansstaat nie sterk genoeg an

daarop die nodige fondse te 1een me. Daardie tyd was die banke die enigste bron

van fondse en is die begrip produksie-betaling-finansiering gebore. As sekuri­

teit het die banke die olie en grond geneem terwyl die ondernemer sy inkomste uit

die olie gebruik het om. sy 1ening te delg. Volgens Hall was dit die eerste

werklike voorbeeld van projekfinansiering.

Skeepsfinansiering4) (The Banker. 1976 73) is nog 'n metode van finansiering

wat waarskynlik kan dien as 'n voorbeeld van die vroee jare van projekfinansie­

ring. Baie van die skeepseienaars, meestal van Griekse, Chinese en Skandinawiese

oorsprong, het nie cor die nodige kapitaal wat vereis word beskik me; die

risikoelement was te groot en hulle was me in staat an genoegsame fondse te bekom

nd.e , Vanwee die beperkte leningsbevoegdheid het die banke verbande oor die skepe

geneem as sekuriteit en is langterrnynvragooreenkomste aangegaan waar betalings

daarvan direk aan die bank gedoen is. Sodoende is die 1enings dan af gelos •

As bogenoemde twee voorbeelde dan beskou word as 'n vorm van projekfinansiering,

beteken dit dat die begrip al vir minstens veertig jaar met ons is. Tog is daar

ook diegene soos Clarke en MartinS) (Euromoney. 1980 234) wat van mening is

10

dat projekfinansiering eers sedert 1970 'n redelike groot omvang aangeneem het,

veral wat die rol van banke aanbetref. Die rede wat aangevoer word waarom banke

al hoe meer hierin. belangstel, is eerstens die groei in banklikiditeit en tweedens

die verkleining van winsmarges op gewone tipe lenings.

Volgens Hal16 ) (The Banker _ 1976 : 73) is daar nou 'n groei in projekfinansie­

ring vir dieselfde redes as toentertyd, naamlik dat groot multi-nasionale onder­

nemings nou gekonfronteer word met dieselfde finansieringsprobleme as waarmee die

olie en skeepseienaars mee te kampe gehad het, dit wil se waar behoeftes die kapa­

siteit van plaaslike markte en die onderneming se eie vermoe ver oorskry.

Uit die voorbeelde wat hieronder van melding gemaak word, is dit duidelik dat

sekere projekte selfs te groot geword het vir multi-nasionale ondernemings en

regerings om die projekte aIleen te finansier. Terselfdertyd het die verhouding

van langtermynskuld op maatskappye se balansstate die afgelope aantal jare so

stelselmatig toegeneem dat dit beperkend inwerk op die vermoe van die maatskappy

om die tradisionele skuldverhoudings te verhoog. Vanwee die beperking en selfs

afwesigheid van nuwe aandelekapitaal om nuwe projekte mee te finansier, is dit dan

duidelik waarom projekfinansiering so gewild geraak het.

1.2 Die rol van die banke in die Verenigde State van Amerika

As daar net In oomblik stilgestaan word by die oorsprong van projekfinansiering,

wil di t blyk asof die banke in die Verenigde State van Amerika hierdie metode van

finansiering oorheers het en dit in In mate nog steeds doen , Genoemde banke se

voorsprong is waarskynlik gelee in die feit dat hulle projekfinansieringstegnieke

ontwikkel het tydens projekte wat in die Verenigde State van Amerika aangepak is

en dit toe kon toepas op soortgelyke projekte elders. Selfs al word daar net na

die banke in die Verenigde State van Amerika gekyk, is dit duidelik dat daar ver­

skillende "k Lasse" bestaan. Waarskynlik is die Bank of America, Chase Manhatten,

Citicorp en Morgan Guaranty die aktiefste in die projekfinansieringsmark. Of is

di t net 'n geval van die grotes wat nog groter word?

Dit is ook natuurlik grootliks In saak van prestige. om byvoorbeeld as In leier­

bank aangewys te word, beteken baie vir 'n bank, nie net vanwee die prestige en

reklamewaarde daaraan verbonde nie, maar ook vir die ondervinding wat in die

proses opgedoen word. OWe Janke van Chemical Bank stel di t soos volg:

11

"The guy who's lead-managed deals obviously has a leg-up. You get much m::>re

in-depth knowledge from leading a transaction than through just providing

some of the money, Being the lead-manager is a great tool for educating

your own people. And who pays for the education? The borrower. ,,7)

(Euromoney. 19S0 : 234).

1.3 Die rolvan ander lande se banke

Kanadese en Britse banke het egter oak alreeds 'n deel van die mark verkry. Maar

soos Peter MorganS) (Euromoney. 19S0 237) van Barclays Bank International

dit stel:

"The US banks have been in the oil business since they have had oil in the

US but the UK banks have only begun to be involved•••

have had greater experience and tend to lead the way."

The big US banks

Dit is egter so dat die ontwikkeling van die Noordsee-olie oneindig baie beteken

het vir die Britse banke , Die spesifieke probleme en onsekerhede van die Noord­

see olie-ontwikkeling het aanleiding gegee tot verbeeldingryke finansHUe struk­

ture wat veel beteken het vir die Britse banke , Alhoewel banke van die Verenigde

State van Amerika betrokke was, is meeste van die lenings gestruktureer en gead­

ministreer deur die Britse banke. Die Forties-veld wat deur BP ontwikkel is teen

In koste van meer as SOO miljoen dollar is gereel deur Lazards en National West­

minster in samewerking met Morgan Guaranty.9) (The Banker. 1975 : 75)

Die 75 miljoen pond vir die Thristle-veld in 1977 is deur Barclays Bank Interna­

tional gereel wat in 1975, tesame met Rothschilds, 'n verdere 60 miljoen sterling

pond gereel het vir dieselfde veld. Maar slegs vanwee hul grootte, het die

Verenigde State Van Amerika nag steeds In voorsprong wat lOOeilik ingehaal sal kan

word.

1.4 Die tipe banke betrokke by projekfinansiering

Wat die tipe banke betref wat betrokke is by projekfinansiering, kan daar net

genoem word dat die Britse handelsbanke tradisioneel die enigstes is wat toegelaat

was an fondse te verskaf onder die koperskredietooreenkomste. Daarom kon hulle

laer fooie vra om koperskrediet te administreer. Die instelling van buitelandse

12

geld-denominasie koperskrediet vir die Verenigde Koninkryk in 1977 het egter die

veld vir die aksepbanke wyd oopqemaak , Sedert Apr il 1978 kan enige lank wat

gemagtig is deur die Bank van Engeland fondse verskaf vir beide 'n ster ling pond­

of buitelal'ldse geldeenheidlening. Omrede krediet wat verskaf word deur skemas

soos die ECGD 'n belangrike rol speel in projekfinansiering, het dit die daur vir

aksepbanke geopen om amper op gelyke voet met handelsbanke mee te ding in projek­

finansieringstransaksies.

1.5 Projekfinansiering in die R~publiek van Suid-Afrika

Wat projekfinansiering in die Republiek van Suid-Afrika betref, wil dit voorkom

asof dit 'n begrip is wat sy ontstaan te danke het aan die onlangse ver Le de • Alec

Hogg l O) (Finance Week. 1981 : 561) beweer

"One of the most significant innovations in banking is the sector's <rive

into the project finance field. It is only really over the past five years

or so that this has become important to every major banking group."

Projekfinansiering is waarskynlik ingelui in die Republiek van Suid-Afr ika gedur­

ende die vorige dekade met die ontwikkeling van die Grootgelukkoolmyn. Daarna

het verskeie groot projekte gevolg soos Atlantis Diesel Engines, Karbochem se

rubberaanleg l Sappi se Ngodwana-ontwikkeling en Mondi se papieraanleg by

Richardsbaai, om maar enkeles te noem.

1.6 Die groeipotensiaal

Betreffende die groeipotensiaal van projekfinansiering kan daar genoem word dat

die voorsitter van Chase Manhattan, Williard Butcher, 11) (Euromoney. 1982

30) voorspel dat 2,7 triljoen cbllar benodig sal word oar die volgende 10 jaar vir

die ontwikkeling 'van net die olie- en gasnywerhede. Dit beteken 'n jaarlikse

aanvraag van 100 biljoen dollar op die wereld se geld- en kapitaalmarkte.

Hierdie behoefte sluit nie eers die ander energiebedrywe, naamlik steenkool,

sintetiese brandstof en atoomkrag, in nie. Die mark vir projekfinansiering in

die Republiek van Suid-Afrika is tans sowat R15 biljoen en

ongeveer R70 biljoen benodig sal word tot en met 1990.

behoefte wat so groot is, bly die aantal banke

projekfinansieringpakket kan aanbied, relatief min.

daar word voorspel dat

Nieteenstaande die

wat 'n professionele

Die groter banke in die Verenigde State van Amerika het die voorsprong opgebou

13

gedurende die vyftigerjare en behou di t nog steeds. Ian Beith beweer:

"Being able to understand an explanation of somebody else Is structure is one

thing, but being able to devise a package requires a different set of

skills. You can have somebody perfectly competent at analysing somebody

elsels deal but not able to structure one themselves. 12) (Euromoney.

1982 : 38)

Die redes waarom daar In groot groeipotensiaal bestaan vir projekfinansiering is

waarskynlik soos volg :

a) maatskappye waarvan die verhouding van vreemde kapitaal tot eie kapitaal nie

te gunstig is nie, sal dit aantreklik vind om op In wyse te finansier wat nie op

die balansstaat hoef aangetoon te word nie;

b) ontwikkelingskoste vir In groot projek kan die bronne van In onderneming

heeltemal oorskadu; en

c) dat genoegsame fondse me altyd binne In land beskikbaar is nie en daar na

die wereld se geld- en kapitaalmarkte gegaan IOOet word.

Met bogenoemde bespreking in gedagte, behoort dit nou montlik te wees om projek­

finansiering nouer te omskryf.

2. BEGRIPSOMSKRYWING VAN PROJEKFINANSIERING

Die begrip "projekfinansiering" duik orals in gesprekke oor korporatiewe finansie­

ring Ope Dit sal ook me verkeerd wees om te se dat in verskillende markte die

begrip verskillende betekenisse het me. Soos hierbo genoem het die term sy

ontstaan in Noord-Amerika waarskynlik te danke aan die gebruik van produksie- en

betalingsfinansie"ring van die olievelde. In Europa is daar egter gepraat van

finansiering vir projekte. Laasgenoemde siening is waarskynlik meer korrek

omrede dit as In investering beskou kan word en daarom eerstens voldoen met word

aan die kriteria vir investerings en tweedens op verskillende wyses gefinansier

kan word met verskillende finansieringsvorme en -bronne.

Die verskil in siening van projekfinansiering tussen die twee kontinente maak dit

nie enigsins makliker om te definieer me. In Amerikaanse bankier het projek­

finansiering vergelyk met mederskap: "Everyone supports it, revers it, hides

behind it and adores it."13) (The Banker. 1976 71) Alhoewel die opmerk-

14

ing 'n aantal jare gelede gemaak is, het die omstandighede en sieninge daaromtrent

nog geensins verander nie.

Soveel personewat in gesprek is, soveel verskillende definisies sal waarskynlik

aangebied word. Leners is egter oortuig van die feit dat dit die beste metode

van finansiering is andat dit die goedkoopste IOOet wees en anrede verhaalbaarheid

gewoonlik beperk is. Uitvoerders van kapitaalgoedere sien groot IOOontlikhede vir

uithreiding omrede goedere op 'n projekbasis aangekoop word. Banke hou d:larvan,

want die prestige en opbrengskoers daarvan ter syde gestel, bied dit hulle die

geleentheid om beheer te behou oar wat met die fondse gedoen word.

In 'n internehandleiding van die Bank of America word die klassieke definisie van

projekfinansiering soos volg gegee:

"The financing of a specific independent economic unit in which a lender is

satisfied to look primarily to the expected cash flows of the economic unit

as the source of funds from which the loan will be repaid, additionally to a

variety of direct and indirect credit supports depending on the risks

associated with the realisation of these cash flows, and to the assets of

the economic unit as collateral for the loan."

Die einddoel van projekfinansiering is an 'n projek so te struktureer dat die

banke uitsluitlik op die kontantvloei reken an die kapitaal en rente terug te

ontvang, dit wil se, met die minste IOOontlike verhaal na die l.ener. Hierdie

strukturering volg na aanleiding van die ondervinding wat banke opgedoen het met

die ontwikkeling van olievelde. Die optrede het al selfs uitgebrei na die Euro­

pese banke na die ondervinding met die Noordsee-olie episode. In die woorde van

'n b:mkier: "We may be more willing to take risks now in the North Sea but that's

not to say we are willing to pick them up everywhere." 14) (Euromoney. 1982

38) Curtin voorspel egter " •••project financing without the full panoply of

sponsor and production guarantees is likely to be the order of the day. 1115)

(Euromoney. 1982 38) Roger Byatt16) (Euromoney. 1982 35) van National

Westminister Bank se kommentaar oar die hele aangeleentheid van risiko is:

"If we sign a loan that says it is nonrecourse, then it's non-recourse. We

expect the full technical reserves of the company to be used to make the

project work ••• then the risk is the bank's."

Daar IOOet egter in gedagte gehou word dat hierdie houding slegs voorkom in die

15

energie-sektor. In die ander sektore van die ekonomie is strukturering van

projekte deur banke nie so liberalisties nie en alhoewel daar In beweging in die

rigting van nie-verhaal na leners/onderskrywers is, selfs in die Republiek van

Suid-Afrika, sal waarskynlik nog heelwat water in die see moet loop voordat dit In

algemene verskynsel sal wees vir aIle projekte, want daar moet in gedagte gehou

word dat die finansiEne instellings nie entrepreneurs is nie, slegs beleggers, en

daarom oak nie die vergoeding ontvang wat entrepreneurs toekom nie.

In die wyer sin van die woord, kan projekfinansiering dan soos volg gedefinieer

word;

Projekfinansiering is die finansiering van In ekonomiese eenheid wat teg­

nies-, kommersieel- en finansieel lewensvatbaar is, waarvan die toekomstige

netto kontantinvloeiing beoordeel word as an genoegsaam te wees an rret

veiligheid die bedryfskoste, kapitaalsom en rente af te los, asook an In

"genoegsame opbrengskoers op hierdie be leggings te verseker. 17) (The

Banker. 1980 : 89)

Alhoewel projekfinansiering in BY suiwerste vorm, dit wil se waar daar geen ver­

haal na die lener .is nie, nog nie so gerede lik voorkom nie, is di t ooglopend da t

projekfinansiering selfs in afgewaterde vorm nog steeds voordelig is vir beide die

lener en die uitlener.

Aan die hand van die definisie soos uiteengesit hierbo, sal die doelwitte en ken­

merke van projekfinansiering in hoofstuk 3 bespreek word.

3~ SAMEVATTING

Alhoewel daar meningsverskil bestaan oar presies wanneer projekfinansiering werk­

lik BY beslag gekry het, wil dit voorkom asof dit in werklikheid die banke in die

Verenigde State van Amerika is, wat rret die finansiering van die energieprojekte

projekfinansiering finaal gevestig het as In besondere finansieringstegniek. Daar

bestaan wyd uiteenlopende definisies van projekfinansiering en dit is belangrik om

daarop te let dat interpretasies van presies wat die begrip beteken, verskil van

kontinent tot kontinent.

In die Suid-Afrikaanse situasie kan projekfinansiering waarskynlik gedefinieer

word as die finansiering van In ekonomiese eenheid wat tegnies-, kommersieel- en

finansieel lewensvatbaar is en waarvan die toekomstige netto kontantinvloeiing

16

genoegsaam moet wees om die skuldsom en rente af te los, asook die verskaffing van

bykomende sekuriteit vir die uitleners van die vreemde kapitaal.

Die voorsprong wat banke in die Verenigde State van Amerika opgebou het in projek­

finansiering, vloei voort uit hulle ondervinding van die finansiEHe strukturering

van energieprojekte, maar banke in die Verenigde Koninkryk is vinnig besig om

hierdie voorsprong te laat krimp op ander gebiede. Banke en finansiEHe

instellings in Suid-Afrika het nog In groot agterstand wat projekfinansiering

betref, en ten spyte van die feit dat daar diegene is in Suid-Afrika wat glo dat

die projekfinansieringskonsep uitgedien is, kan daar met sekerheid geskryf word

dat die konsep het nog nie eers behoor lik vlam gevat ru,e ,

17

VERWYSINGS HOOFSTUK 2

1) Baurn, W.C., "The World Bank Project Cycle", Finance and Development, vol. 15,

nr. 4, Desember 1978, bl. 10.

2) Baurn, W.C., a.w., bl. 10.

The Banker, vol. 126,3) Hall, W., "The Fashionable World of Project Finance",

nr. 599, Januarie 1976, bl. 7!.

4) Hall, W., a.w., bl. 73.

5) Clarke, P. en Martin, S., "The Big Swing to Project Finance", Euromoney,

Finance Week, vol. 18, nr. 4, Desember 1981, bl.

Hall, W. , a. w. , bl. 7!.

Curtin, D. , a.w. , bl. 38.

Curtin, D. , a. w. , bl. 38.

Curtin, D. , a. w., bl. 35.

Oktober 1980, bl. 234.

6) Hall, W., a.w., bl. 73.

7) Clarke, P. en Martin, S., a.w., bl. 234.

8) Clarke, P. en Martin, S., a.w., bl. 237.

9) Leeper, R., "Project Finance - a term to conjure with", The Banker, vol. 128,

nr. 630, Augustus 1978, bl. 75.

10) Hogg, A., "Project Finance",

56!.

11) Curtin, D., "The Risk Explosion in Energy Financing", Euromoney, Januarie 1982,

bl. 30.

12) Curtin, D., a.w., bl. 38.

13)

14)

15)

16)

17) Kyk Sarmet, M., "International project Financing - The European Approach"

The Banker, vol. 130, nr. 654, Augustus 1980, bl. 89.

18

HOOFSTUK 3

DOELWITTE EN KENMERKE VAN PROJEKFINANSIERING

1. INLEIDING

Projekfinansiering is nie die vooropgesette oplossing vir probleme of finansiele

strukturering ni.e , Dit is oak nie die oplossing vir die finansiering van

projekte wat andersins nie kredietwaardig sou wees nie. Laastens is dit oak nie

'n metode om alle ontwikkelingsrisiko's op die banke of finansiele instellings af

te wentel ni.e , Weliswaar word elke projek op sy eie meriete, met inagneming van

die doelwitte van die lener of die onderskrywer en die vereistes van die uitlener,

beoordeel en daarvolgens word 'n unieke struktuur ui tgewerk wat dan aan die eise

van die spesifieke omstandighede voldoen.

2. DOELWITTE

Omrede daar waarskynklik met alle projekte deur die volgende stadia gegaan word,

naamlik die inisiele entoesiasme, ontnugtering, paniek, soek na 'n skuldige party,

straf van die onskuldige en 'n lourierkrans vir die onbetrokkene, moet daar deeg­

lik besin word oar die doelwitte van projekfinansiering.

2.1 Die voorkeure van die lener/ondernemer

Die eerste, en waarskynlik die mees komplekse taak van die bankier, is om presies

vas te stel wat die voorkeure en vereistes van die lener behels. Die lener self

is dikwels nie bewus van die teenstrydighede wat voorkom in sy behoeftes en

vereistes nie en moet daar gepoog word om so 'n struktuur te bewerkstellig wat vir

die lener tot hulp sal wees om hierdie doelwitte wat hy in die oog het, ten beste

te bereik.

2.2 Die uitlener of adviseur

Dit is baie belangrik vir 'n bank om te besluit of hy die rol van ui tlener of van

adviseur of beide wil vervul. Daar sal dikwels opgemerk word dat aksepbanke ver­

kies om die rol van adviseur te speel, want alhoewel enige bank vandag ver kan

vorder deur slegs die struktuur ui t te werk, sindikaat- en ui tvoerkredietlenings

te reel, te sorg vir die vind van vennote as onderskrywers ~f eienaars en uitgifte

19

te doen namens die ontwikkelingsonderneming, het di t deesdae nodig geword vanwee

die omvang van projekte om self 'n deel van die projek te befonds.

Die funksies van die uitlener en adviseur is natuurlik nie wedersyds ui tslui tend

nf.e , Baie banke wat as adviseurs optree behou hulle self die reg voor om ook as

uitlener te tender. Laasgenoemde is so omrede baie banke die mening toegedaan is

datindien hulle nie tender vir die befondsing nie, hulle geloofwaardigheid sal

verloor. Dan is daar ook die banke wat ooet tender vir die befondsing omrede die

fooi wat hulle kwoteer om as adviseurs op te tree, nie hulle koste ten volle dek

ni.e , Om as adviseurs op te tree kos baie in terme van man-ure en personeel.

2.3 Die leierbank

In die Engelse lektuur word daar gewoonlik verwys na die "lead manager", maar

omrede dit 'n bank is wat meestal die rol vervul, kan daarna verwys word as die

leierbank.

Die keuse van leierbank word deur die lener gemaak en weI in 'n vroee stadium van

die projek. Nadat die detail en verskillende studies van die projek tot die

beskikking van die banke gestel word, word voorlopige voorstelle deur die banke

voorgele en daardie voorstelle wat die doelstellings van die 1ener sowel as die

risiko's van die uitlener die beste kan rekonsilieer met inagneming van die finan­

SiEne en regstegnieke, word aangewys as die 1eierbank.

2.4 Strukturering

Strukturering is 'n baie belangrike aspek van projekfinansiering. Die bankier

moet in noue samewerking met die lener die strukture ontwerp sodat daar vir al die

wetlike-, fiskale-, rekeningkundige-, finansiele-, politieke- en vele ander oorwe­

ginge, toegelaat word.

2.4.1 Die maksimering van langtermynfasiliteite

Die lewensvatbaarheid van groot kapitaalintensiewe projekte reflekteer groter

sensitiwiteit vir netto kontantinvloeiing as vir rentekoerse. Daarom is die

betaling van hoer rentekoerse, in teens telling met die verkryging van langtermyn­

fondse, minder belangrik omrede laasgenoemde die netto kontantinvloeiing en renta­

biliteit positief kan belnvloed.

20

Die rede hiervoor is dat die rentekoste maar een element uitmaak van uitgawes

terwyl die ui twerking daarvan klein word deur belastingaftrekkingsmoontlikhede

asook belastingtoegewings wat beskikbaar is vir kapitaaluitbreidingsprogramme.

In teens telling hiermee is die invloei van kontant van groot belang indien daar

gebruik gemaak wil word van belastingtoegewings reeds in die eerste jaar van

inbedryfstelling.

2.4.2 Die bepaling van vaste rentekoerse

Vanwee die groot skommeling in die rentekoerspatrone die afgelope twee jaar, is

dit wenslik om so te struktureer dat die grootste deel van die rentekoste 'n vaste

komponent van die finansieringskoste uitmaak sodat begrotings met redelike seker­

heid opgestel kan word.

2.4.3 Die minimisering van die herfinansieringsrisiko

Gevalle kom al hoe meer· voor waar die looptye van finansierinsinstrumente te kort

was vanwee vertragings en koste-oorskrydings. Om dit te bekamp moet eerstens

gepoog word om fasiliteite te reel vir die maksimum termyn, en tweedens om

"tranche finansiering" te doen , Laasgenoemde is waar die projek tegnies in een-

hede opgerig, gefinansier en in gebruik geneem kan word. Vir banke beteken dit

'n verspreiding van die befondsingslas asook die risiko. Dit is egter oie altyd

moontlik nie, byvoorbeeld met die ontwikkeling van 'n olieveld of 'n papierfabriek

is dit moontlik, maar nie met 'n LNG projek nie. 1)

Dit is dan wat die doelwitte aanbetref.

merke.

3 • KENMERKE2 )

Daar sal nou gekyk word na die ken-

Daar is sekere basiese kenmerke wat by aIle ekonomiese entiteite, wat aansoek om

projekfinansiering doen, aangetref word.

3.1 Kredietrisiko

Soos reeds vermeld hierbo,3) gaan dit vir die finansierder eerder om 'n kre­

dietrisiko as om 'n aandelerisiko. Oi t is nie bankwese se funksie om enigsins

anders dan as op 'n leningsgrondslag by projekfinansiering betrokke te raak ni.e ,

21

Die risiko rooet deur die ondernemer geneem word wat dienooreenkomstig vergoed

behoort te word, en die projek se lewensvatbaarheid moet van so 'n aard wees dat

die projek self genoegsame sekuriteit bied vir die finansierder sou daar probleme

ontstaan•.

3.2 Blootstelling van die uitlener

Nieteenstaande die feit da.t projekfinansiering in sy suiwerste vorm gaan an die

nie-verhaalbaarheid ten opsigte van die lener, is dit tog belangrik an te kyk hoe

die blootstelling van banke en ander finansiele instellings wat betrokke mag wees

by die verskaffing van fondse, verminder kan word.

Vereers kan oop waarborge van die leners verkry word waar Jaasgenoemde se krediet­

waardigheid van so 'n aard is dat dit aanvaarbaar is. Vanwee die anvang van

groot kapitaalprojekte, is hierdie waarborge gewoonlik nie beskikbaar nie. Daar

moet da.n eerstens gekyk word na 'n voltooiingswaarborg. Laasgenoemde is belang­

rik vir 'n bank omrede die nie-voltooiing van 'n projek die verlies aan 'n

kontantvloei kan beteken waarmee die skuld afgelos sou word indien da.ar

nie-verhaling na die lener is. Tweedens, na die voltooiing van 'n aanleg kan

tegniese- en ekonomiese probleme opduik wat die uitleners se fondse in gevaar kan

stel en da.arom is dit nie ongewoon an leners te versoek an hierdie risiko in 'n

beperkende mate te waarborg nie. Derdens is koste-oorskryding 'n verdere element

wat heel dikwels voorkom ·en word da.ar hiervoor voorsiening gemaak <leur die 1ener

te versoek om deur middel van aandelekapitaaldekking voorsiening te maak vir

koste waarvoor daar nie begroot is nie. Andersins sal die koste van addisionele

fondse onderhandelbaar wees op die tydstip wat dit benodig word.

Die tweede lOOontlikheid, indien waarborge nie beskikbaar of nie moontlik is nie,

is om van die onderstaande reelings gebruik te maak:

a) Verkoopkontrakte, waar die terugbetaling van die 1ening onderworpe is aan

die opbrengs van die verkope van die produk, Die produk moet dus geproduseer sowel

as verkoop word.

b) 'n Neem-of-betaalkontrak, wat ook sorns na verwys word as "hell-or-high-water

contract." Hier word 'n kontrak aangegaan waar die koper betaling moet maak vir

die ontvangs van produkte oor 'n periode. Betaling sal gemaak word op sekere

aangeduide tydstippe, hetsy die produk geneem (en verkoop) word, al dan nf.e , Dit

kan 'n baie aantreklike ooreenkoms wees aangesien die koper van die produk : basies

22

die krediet verskaf en skommelinge in die markprys en -vraag nie In invloed kan

uitoefen nie.

c) In Neem-en-betaalkontrak, waar die koper van die produkte slegs verplig is

am te betaal by die ontvangs van die produk.

d) Voorskotbetalings kom voor waar daar gewoonlik In kritieke tekort bestaan in

die aanbod van In produk , Vooruitbetalings word dan gemaak deur die koper van

die produk ten behoewe van die ontwikkelaar. Die presiese vorm wat hierdie

ooreenkomste aanneem verskil grootliks.

e) In Toevoerkontrak, waar die lener/ondernemer ooreenkom am die produk te koop

en verkoop teen In sekere prysverskil sodat sy koste en skuldbetalings genoegsaam

gedek word. Die sekuriteit hier is natuurlik die vermoe van die lener om te kan

lewer.

f) Verhuring van toerusting teen sekere ooreengekome tariewe kan help om die

finansiering van die toerusting te dek. Hier kan byvoorbeeld gedink word aan die

konstruksie van spesiale toerusting wat verhuur word aan die onderneming wat

eindelik die nut daarvan het.

g) Finansiele bruikhuur het In wye toepassing as In finansieringsvorm. As

voorbeeld hier kan die geval van vragskepe geneem word waar, vir die bou daarvan,

langtermynkontrakte gesluit word wat die finansiering sal verseker.

h) Produksiebetalings, wat In gespesialiseerde finansieringswyse is waar die

lening gedelg word ui t die inkomste van die verkoop van die produk, soos en wan­

neer dit geproduseer word.

i) Gerusstellingsbriewe. Die betekenis hiervan is meerendeels moreel van aard.

Dit is waar In onderneming deur die lener gegee word dat indien dinge verkeerd sou

loop, die persoon of regspersoon wat di t verskaf het, die aangeleentheid sal oor-

weeg. Regsaksie kan gewoonlik nie op grand hiervan geneem word nie.

3.3 Die tegniese lewensvatbaarheid van die projek

Daar moet seker gemaak word dat al die tegniese aspekte van die voorgestelde

projek in orde is. om die rede word groat tegniese afdelings by internasionale

banke wat met projekfinansiering gemoeid is, aangetref. Dit is dan oak net hier-

23

die tipe banke wat ingenieursafdelings kan bekostig veral gesien in die lig van

ekonomiese skommelinge. Kleiner banke wat ook betrokke is by projekfinansiering

sal waarskynlik eerder van konsultante gebruik maak soos en wanneer hulle benodig

word.

Dit kan oak netgemeld worddat waar 'n nuwe tegnologiese proses gebruik gaan

word, daar seker gemaak rooet word dat hierdie nuwe proses wei tegnies sowel as

andersins lewensvatbaar is. Projekfinansiering is nie om proeflopies te finansier

nie.

3.4 Finansiele lewensvatbaarheid

Waar die tegniese personeel of konsultante kommentaar lewer oor produksiemetodes,

tyd wat in beslag geneem sal word deur oprigting, die bedryfskoste, die

beskikbaarheid van grondstowwe of reserwes en dit op so 'n wyse doen dat dit

konserwatief voorkom in vergelyking met die van die leners, is di t die taak van

die bankier om die ekonomiese en finansiele lewensvatbaarheid te ondersoek.

Hier sal direkte en indirekte aanspreeklikhede, 1OO0ntlikhede van koste­

oorskryding, vermeerdering in bedryfskoste, neiging in die pryspatroan van pro­

dukte, sikliese neigings en wetlike- en belastingaspekte in oenskou geneem nnet

word.

Wat natuurlik hier belangrik is, is die uitwerking van voorgenoemde op die

netto kontantinvloeiing. Aile aannames wat gemaak word vir 'n projek nnet

weerspieel word in die netto kontantinvloeiing, en om laasgenoemde realisties te

hou, moet dit verdiskonteer word teen 'n koers, se maar die verwagte rentekoers

oor die periode van die lening, terwyl gereelde aanpassings om voorsiening te maak

vir veranderings wat plaasvind, gedoen nnet word.

In hoofstuk 6 is 'n meer volledige bespreking van die kontantvloei van 'n projek.

3.5 Kollaterale sekuriteit

Alhoewel daar reeds gesien is dat kollaterale sekuriteit hoofsaaklik net voorkom

in die klassieke definisie van projekfinansiering, is dit tog so dit die eiendom

en toerusting wat gefinansier word waarde as kollaterale sekuriteit nnet he. Hier

kan aan die voorbeeld gedink word waar daar geen verhaal na die lener is nie en

wanbetaling vind plaas. Indien dit wat gefinansier word geen finansiele waarde

24

as sulks het nie, sal dit beteken dat die uitlener aIle geld wat in die projek

gestort is, sal verbeur.

3.6 Politieke risiko

Die omvang van politieke risiko's kan 'n belangrike invloed uitoefen op die wens­

likheid en gewilligheid van uitleners an 'n projek te steun al dan ni.e , Terself­

dertyd sal leners poog om die politieke risiko's verbonde aan 'n projek te probeer

afskuif op die uitleners •

Daar is hoofsaaklik drie tipes situasies wat polities 'n invloed kan uitoefen.

a) Eerstens, waar die gevaar bestaan van nasionalisasie en dit is nie

vergesog indien die voorbeelde van die onlangse verlede in Afrika in gedagte gehou

word nie - deur die plaaslike regering van die land waarin die projek onderneem

word of· selfs dalk van die lener wat waarborg se bates. Dan kan ook onteiening

of vervreemding plaasvind van eiendom en bates indien daar deur die parlement

besluit sou word om sekere grondgebiede aan 'n ander staat oar te dra. Net an

die persone wat houtgerus is oar die Westerse wereld en van mening is dat hierdie

gevalle .slegs in die Derde wereld voorkom, te ontsenu, kan die voorbeeld van wat

in Frankryk gebeur het, genoem word. Gevalle kan oak voorkom waar regulasies

geskep word om dieoardrag van geld na die buiteland te keer wat natuurlik beteken

.dat .lenings vir die projek nie terugbetaal kan word nie.

b) Tweedens is daar oak die politieke optredes wat die rentabiliteit van 'n

projek kan beinvloed. Hier kan gedink word aan die verhoging van die belasting­

koers, of soos in die geval van die Republiek van Suid-Afrika, waar die Belasting­

wet so verander word dat dit vanwee terugwerkende krag groot invloed sal uitoefen

op projekte saos die Atlantis Diesel Engines in Kaapland•

. Ook moet die geval genoem word van beheerde pryse. Hier kan gedink word aan die

beoogte R650 miljoen Sentrachem projek wat in 1982 afgestel is vanwee die feit dat

die Regering slegs 'n 10 persent verhoging in die prys van kunsmis wou toelaat in

plaas van 15 persentsoos gevra is. Sou hierdie projek waarvan die netto kon­

tantvloeiingop pryse van 15 persent verhoging gebaseer was, reeds 'n aanvang

geneem het, kon dit katastrofiese gevolge gehad het.

Daar kan oak gevalle voorkom waar die regering besluit om ~voorbeeld uitvoer te

verminder wat 'n inkorting van produksie tot gevolg sal he met die nadelige

25

invloed daarvan op die projek.

c) Laastens kan die risiko's die vorm van dwang aanneem. Dit is waar ekono­

miese sanksies voorkom, soos wat die geval was met Zimbabwe gedurende die onaf­

hanklikheidstryd asook die Europese Ekonomiese Gemeenskapsmark se sanksies teen

Argentinie in April 1982 tydens die Falklandeilande beslag.

Burgeroorlog kan oak uitbreek, oarlog verklaar word of In land aangeval word.

Blokkades kan oak voorkom soos in die geval met die Suez-kanaal sonder dat die

landewat ter sprake is, daarby betrokke is. Ekonomies kan dit egter verreikende

gevolge he vir 'n spesifieke projek waar die produkte of produksie uitgevoer lOOet

word na die buiteland.

Dit is natuurlik so dat waar dit 1OO0ntlik is am die politieke risiko te kwantifi­

seer, die banke of uitleners meer bereid mag wees am die risikols te loop.

Waar dit byvoorbeeld In geval is van die uitstel van rente of/en kapitaalbeta­

lings, is dit meer aanvaarbaar as sou dit In geval wees van die verbeuring

daarvan. Waar politieke risikols redelik groot is, sal die uitleners meer

pessimisties begroot - veral wat die kontantvloei aanbetref, sal die vereiste

winsmarges groter wees, sal die lener self In redelik groot risiko moet aanvaar en

sal die uitleners waarskynlik verlang dat die regering heel 1OO0ntlik In eis am

terugbetaling uit die inkomste van die projek reeds aan die begin stadium erken.

Daar lOOet aangeneem word dat politieke risikols in enige stadium van die projek­

ontwikkeling kan voorkom. Dit kan oak gebeur dat In projek as sodanig nie geraak

word nie,maar weI die posisie van die lener beinvloed. Die wyse waarop hierdie

risikols versprei word onder die lener en die uitlener sal onderhandel lOOet word,

maar daar sal aanqeneem IIDet word dat sommige risikols nie deur byvoorbeeld banke

nie, maar weI deur aandeelhouers en voorsieners van uitvoerkredietfinansiering

gedra sal IOOet word.

Die risikols wat banke neem in die geval van spesifieke projekte onderneem deur

die privaatsektor sal verskil van die waar die regering van In land betrokke is.

In laasgenoemde geval sal dishonorering van skuld nie maklik plaasvind nie want

dit sal beteken dat ander krediteure van die spesifieke land oak terugbetaling van

hul fasiliteite sal eis. Onverskillige optrede in hierdie verband sal In land se

kredietposisie in die buiteland sleg benadeel.

26

3.7 Deelname van die lener/ondernemer

Dit isalgemene praktyk dat die lener/ondernemer van 'n projek In aandeelhouding

sal neem in die projek ooreenkomstig sy eie vermoe of in verhouding tot die anvang

daarvan. Dit is van belang omrede dit nie die uitlener - in die geval van banke ­

se doel is om te investeer in die projek nie, maar slegs an finansiering te

verskaf. Hiermee neem die lener In deel van die risiko's oor wat lei tot die

versterking van die lener se betrokkenheid by die projek.

3.8 Marktoestande

Van groot belang is die markrisiko's wat kan ontstaan vanwee foutiewe distribusie­

metodes en kanale, verouderde voorrade, die vasstel van pryse wat blyk te laag te

wees en die nie-verkoping van produkte of kansellering van kontrakte.

Om genoemde probleme te probeer oorbrug, moet die volgende faktore deeglik ontleed

word.

a) Wereldekonomie

Die stand van ekonomiese toestande sal In groot invloed uitoefen op die beskik­

baarheid van fondse en grondstowwe, die vraag na produkte en verkoopspryse.

b) Markgrootte

Daar m:>et bepaal word wat die markgrootte van die produk wat vervaardig of

geproduseer gaan word huidiglik is, asook die potensiaal daarvan in die toekoms.

Sal die produksie van die nuwe projek slegs die huidige mark bevredig, of sal dit

ook kan voorsien iri die toekomstige vraag sonder groot kapitaalinvesterings?

c) Markaandeel

Indien dit nie bekend is nie, moet die markaandeel van 'n bestaande onderneming

wat gaan uitbrei, deur middel van markopnames bepaal word. In die geval waar die

projek nie deur 'n bestaande onderneming geborg of onderneem gaan word nie, moet

daar vasgestel word wat die markaandeel van mededingers is en of di t IIDontlik gaan

wees om In deel van die mark na die nuwe produk te swaai op 'n permanente

grondslag.

27

Oit kan oak In geval wees van dat die projek se produksie sal help an die huidige

markaandeel te behou, of an dit te vergroot.

d) Plasing van die aanleg

Bedryfsekonomies is dit belangrik waar die nuwe aanleg opgerig word. Sal grond­

stowwe en arbeid na die projek gebring met word, of sal dit montlik wees om die

projek na genoemde twee faktore te neem, Koste en beskikbaarheid hiervan met oak

ooreenstem met bedryfsprojeksies. Verder met in gedagte gehou word waar bemark­

ing sal plaasvind. Indien dit uitgevoer met word kan dit nie te ver gelee wees

van In hawe ni.e ,

e) Pryse

In verkoopprys-sensitiwit~itsanalisesal gedoen met word om vas te stel teen

watter prys vraag en aanbod die beste bevredig sal word. Oit is veral baie

belangrik in die geval waar langtermynkontrakte gesluit word. Sou die prys

foutief wees, kan dit die bedryfsprojeksies en uiteindelik die netto kontantin­

vloeiing nadelig beinvloed en so die projeklewe in gevaar stele Oie

belangrikheid van prysvasstelling in die geval van vooruitverkoping soos genoem in

afdeling 3.2.2 hierbo is vanselfsprekend.

3.9 Personeel

In Baie belangrike aspek van projekfinansiering is die vereiste dat die lener/

ondernemer van In projek oar die nodige kundigheid met beskik om In sukses te kan

maak. Oit is slegs montlik indien :

a) projekbestuurders; en

b) pexsoneel,

in genoegsame getalle en met die nodige ervaring en kundigheid beskikbaar is. om

In projek aan te pak waarvan die sukses afhang van persone buite die lener se

onderneming is In groot risiko.

3.10Versekering

Nie aIleen is dit noadsaaklik dat die uitlener homself dek teen nie-nakoming van

verpligtinge deur die lener nie, maar oak dat die projek teen aIle gebeurtelikhede

28

verseker meet word.

Hier kan gedink word aan natuurlike rampe, ongelukke tydens konstruksie en moont­

likhede van brandstigting. Dit.is 'n integrale aspek van projekfinansiering wat

dikwels oor die hoof gesien word.

3. 11 OWerheidsrol

Banke handhaaf gewoonlik goeie verhoudinge met regerings vanwee handelsbetrekkinge

tussen Lande , Waar 'n bank dus betrokke is by 'n projek wat suur word vanwee

politieke oorsake, is die moontlikheid groter dat banke vanwee hul verhoudings,

meer uitgerig sal kry as 'n nyweraar. Hoe meer internasionaal 'n bank, en hoe

meer internasionale instansies soos byvoorbeeld die wereldbank betrokke is by

projekte, hoe skraler die moontlikheid dat politieke optrede sal plaasvind.

In elk geval is dit verkieslik dat 'n regering se goedkeuring en samewerking

verkry word voordat projekte aangepak word, hetsy dit van strategiese belang is

vir die land al dan ni,e , Maar veral is dit belangrik an regeringsgoedkeuring te

kry in die geval waar projekte van strategiese belang is. Hier kan die voorbeeld

van ammoniakproduksie in die Republiek van Suid-Afrika geneem word. Vanwee die

belangrikheid hiervan vir die kunsmisbedryf en dus die landbousektor, ken die

. regering uitbreidings om die beurt toe aan ondernemings in die bedryf. Om dus

byvoorbeeld 'n ammoniakprojek aan te pak sonder hul goedkeuring sou nie

diplomaties korrek wees nie en sou dinge later skeef loop kan die partye betrokke

by die projek waarskynlik nie enige simpatie van die regering verwag nie.

4. SAMEVATTING

In hierdie hoofstuk is die doelwitte en kenmerke van projekfinansiering bespreek.

Daar is gewys op die belangrikheid van en wat met projekfinansiering beoog word en

op die feit dat daar sekere kenmerke is wat gewoonlik algemeen aangetref word by

ekonomiese entiteite. In die bespreking van hierdie kenmerke is die klem

uiteraard geplaas op die beskouing van die finansierder van die projek, eerder as

op die van die lener/onderskrywer.

Uit die bespreking blyk dit duidelik dat projekfinansiering nie deur 'n ondernemer

van 'n projek gebruik meet word an van sy verantwoordelikhede op die uitlener of

die finansiele instelling af te wentel deur agter die nie-verhaalbaarheid van 'n

projek te skuil ni.e , In projekfinansiering moet daar juis meer aandag bestee word

29

aan die bedryfsekonomiese aspekte van die projek en die algemene lewensvatbaarheid

daarvan. Alte dikwels word daar gereken dat projekfinansiering die ideale

geleentheid hied om flambojante projekte op In ander persoon of instansie se

rekening aan te pak.

30

VERWYSINGS HOOFSTUK 3

1) LNG is vloeibare aardgas.

2) Kyk ook Nevitt, P.K., Project Financing, Vierde uitgawe, Euromoney Publications

Ltd., Londen, 1983, bl. 4.

3) Kyk bl. 1.

31

HOOFSTUK 4

FINANSIERINGSVORME EN BRONNE VAN FONDSE VIR PROJEKFINANSIERING

1 • INLEIDING

In hierdie hoofstuk word verskillende bronne van fondse bespreek wat benodig en

aangewend word vir projekfinansiering. By sommige sal die bespreking meer breed­

voerig wees as by ander, na gelang van die kompleksiteit en die belangrike rol wat

dit beklee as bron van finansiering by projekte. Indien die persoon wat die

finansiEHe pakket vir In projek saamstel - dit mag die hankier, projekadviseur of

finansiele deskundige wees - nie bekend met die bronne van fondse tot sy beskik­

king is nie, is dit IlDeilik denkbaar dat die strukturering van die projek, gesien

vanuit In finansiele oogpunt, optimaal kan weeSe

By groot projekte, soos byvoorbeeld Sasol, Sappi en ADE, was die finansiele struk­

turering minstens net so belangrik soos die tegniese aspekte van die projek.

Sonder die korrekte samevoeging van die bepaalde bronne van fondse, veral as die

hoe rentekoerspatrone van die vroee tagtigerjare in gedagte gehou word, is dit

heel IOOontlik dat die koste van vreemde kapitaal so hoog is dat dit nie ekonomies

sou wees om met die projek voort te gaan ni.e ,

Hieronder word aandelekapitaal, daarna korttermynkrediet en mediumtermynfinansie­

ring bespreek. Ook word melding gemaak van langtermYnkrediet en daarna word die

Euromark deeglik bespreek. Laasgenoemde asook uitvoerkrediet word beklemtoon

omrede die Republiek van suid-Afrika In ontwikkelende land is en die

kapitaalgoedere en dienste nog meestal ingevoer noet word om die groot projekte

moontlik te maak ,

2. KAPITAAL

Die aangeleentheid van kapitaal kan beskou word vanuit die oogpunt van die bestuur

van In maatskappy wat namens die aandeelhouers optree, of vanuit die oogpunt van

leners van fondse aan In maatskappy.

Veral wanneer In genoteerde maatskappy ter sprake is, word dit belangrik, omrede

die finansiele besluite wat geneem word In invloed sal uitoefen op die markprys

van die aandeLe , In Genoteerde maatskappy m::>et dus streef na In optimale kapi-

32"

taalstruktuur. Waar die maat.skappy wat fondse benodig egter In privaatmaatskappy

is, word nie die markprys van die aandele, maar weI sy kredietwaardigheid aangetas

indien die finansiele verhoudings swak ver t.oon . Die verkryging van vreemde kapi­

taal word sodoende bemoeilik.

In teorie behoort die onderneming te streef na In optimale kapitaalstruktuur (waar

toekomstige investerings in verhouding hiermee gefinansier word). In Optimale

kapitaalstruktuur is een waar die reele grenskoste van elke beskikbare metode van

finansiering gelyk is aanmekaar1)(Van Horne. 1980 409) Die kredietwaar­

digheid van die onderneming sal afneem indien die skuldverhouding egter te gr oot

word. Die onderneming sal dan teen hoer rentekoerse rroet leen, met die gevolg dat

die koste van kapitaal sal verhoog. 2)

As die wetenskaplike argumente vir die berekening van In opitimale kapitaalstruk­

tuur vir In oomblik tersyde gestel word, kan die optimale struktuur waarskynlik

gesien word waar die aanwending van vreemde kapitaal se omvang van so In aard is

dat die kontantvloei van die onderneming genoegsaam is an die renteskuld te OOlg

terwyl finansiele verhoudings sodanig vertoon dat uitleners van fondse die onder­

neming nie as te riskant klassifiseer nie en dus ook nie penaliseer rret hoe rente­

koste nie.

In die geval van projekfinansiering is dit nie rroontlik om so teoreties te argu-

menteer nie. Waar In onderneming te make het met verskeie relatief klein

projekte wat aangepak meet word, kan die tradisionele metode van beoordeling en

rangskikking volgens opbrengskoers en verdienste gevolg word. Sodra In projek,

waarvan die omvang van so In aard is dat dit amper gelykstaande is aan die totale

aandeelhouersfondse, aangepak word, word dit sinneloos om slegs te kyk na die

promotor se finansiele state. Die projek rroet dan op sy eie meriete beoordeel

word en meet die besluit geneem word of die projek gefinansier kan word met In

aanvaarbare ~te van' risiko.

Nietemin bly die aandeelhouersfondse vir In maatskappy belangr ik, veral as In

projek so gestruktureer word dat In afsonder like maatskappy gevorm rme t, word.

Dit dui vir verskaffers van vreemde kapitaal op die promotors se geloof in die

pro j ek , Die aandeelhouersfondse is dus nie net In belangr ike bron van fondse

nie,maar is ook nodig om as buffer te dien om vreemde kapitaal te trek.

Die verskillende vorme van aandelekapitaal word vervolgens bespreek.

33

2.1 Gewone aandele

Die gewone aandeelhouers van In maatskappy is die eienaars daarvan. Hulle dael in

die oorblywende gedeelte van die inkomste in die vorm van kontantdividende, indien

In dividend verklaar word. Maar vanwee die feit dat hulle eienaars is, het hulle

slegs In eisteen die oorblywende bates in die geval van likwidasie.

In Maatskappy word bestuur daur middel van sy direkteure wat aangestel word daur------- -----------------_._----

die gewone aandeelhouers. Daar kan ook verskillende tipes gewone aandele wees,---------------- ---.------_.-. ---.- --_.-_- ---------- _.- _._-

byv?orbeeld A en B aandele. Hie::die _~_~sse ~n __~_~~~~e ~or:~ __~woonlik uitgereik

sodat dit lOOontlik is vir In sekere groep om beheer oor In maatskappy te behou ten------_.._------------ .~_._--_.._.- _. --, '~.._~.__.-_ •..- ..,

spyte van die feit dat hulle nie meerderheidsaandeelhouding het nie. Oit kan

egter ook benut word waar In maatskappy eintlik op "vennootskapsgrondslag" bedryf

word, dit wil se waar twee groepe gelyke aandeelhouding het, nie een die maat­

skappy beheer nie, en daar op arbitrasie staat gemaak word om geskille op te los.

Die statute van In maatskappy bepaal die aantal gewone aandele wat gemagtig word

en wat die pariwaarde daarvan is. Nie aIle aandele wat gemagtig is hoef uitge­

reik te word nie.

Wat die markwaarde van die aandele betref, is di t maklik an te bepaal in die geval

van In genoteerde maatskappy, aangesien dit die waarde sal wees waarteen aandele

verhandel op die effektebeurs. In die geval van In privaatmaatskappy is dit meer

gekompliseerd en IIOet die maatskappy se bates, laste en verwagte inkomste geevalu­

eer word om vas te stel watter markwaarde geplaas kan word op die gewone aandele.

Voordele van gewone aandele as bron van fondse: 3) (Weston & Brigham. 1982

500)

a) Daar is geen vaste koste verbonde aan die uitreik hiervan nie, (slegs koste

vir ~orbeeld prospektusse en beurskoste) behalwe vir die betaling van dividende

nie en laasgenoemde hoef nie wetlik betaal te word nd.e , Daar is egter verskeie

benaderings an die koste van die ekwiteit te bepaal.

b) Daar is geen vasgestelde aflosdatum nd.e ,

c) Die omvang van die gewone aandele wat uitgereik is dien as absorbeerder vir

moontlike verliese gesien uit die oogpunt van die krediteure.

d) Hierdie aandele kan gewoonlik makliker verkoop word as skuld, die opbrengs-

34

koers hierop is gewoonlik hoer as op voorkeuraandele, en is normaalweg oor die

lang termyn In skans teen inflasie anrede die waarde styg soos die waarde van

reele bates toeneem, asook In m>ontlike groei in die reele dividende.

Nadele verbonde aan gewone aandele: 4) (Weston & Brigham. 1982 500)

a) Omrede daar stemreg gekoppel is aan gewone aandele, is bestaande aandeel­

houers dikwels onwillig an nuwe uitreikings te maak anrede dit hul beheer ocr die

maatskappy kan beinvioed.

b) Nuwe aandeelhouers het gelyke regte en sal daarom gelykop deel in winste.

c) Die koste om gewone aandele ui t te reik en te onderskryf is gewoonlik hoer

as wat die geval is met voorkeuraandele en skuldbriewe anrede die mark vir

laasgenoemde instrumente soveel groter is.

d) Dividende is me van inkomste aftrekbaar vir belastingdoeleindes nie terwyl

rentekoste weI is.

2.2 voorkeuraandeIe

"Preferred stock is a hybrid form of financing, combining features of debt and

common stock. ,,5) (Van Horne. 1980 519) Gewoonlik het voorkeuraandeelhouers

nie stemreg me, tensy dividende nie binne In sekere spesifieke tyd betaal word

nie. Indien dit egter nie betaal word nie, sal dit nie onmiddellike wanbetaling

veroorsaak soos weI die geval sal wees met byvoorbeeid lenings nie.

In die geval van likwidasie het hierdie aandeelhouers me In voorkeur eis be

gewone aandeelhouers of krediteure ni,e , In Dividend hoef nie verklaar te word

nie, en claar kan ook nie deur houers van hierdie aandele gedeel word in oorbly­

wende winste nie, behalwe in die geval van winsdelende voorkeuraandele.

Die pariwaarde van voorkeuraandele is belangrik anrede dit die bedrag aandui wat

verskuldig is, en word die dividend ook gewoonlik as In persentasie van die pari­

waarde uitgedruk.

Meestal is voorkeuraandele van In kumulatiewe aard, dit wil se daar word voorsien­

ing gemaak vir die IOOontlikheid dat onbetaalde dividende oorgedra kan word na toe­

komstige jare. Dit kan ook voorkom dat indien dividende op voorkeuraandele vir

35

'n tydperk nie verklaar is nie, en die maatskappy wil graag 'n dividend op gewone

aandele verklaar, dat die houers van voorkeuraandele in stede van die opgehoopte

dividende, gewone aandele in ruil aangebied word.

Voorkeuraandele kan ook deelnemend van aard weeSe Dit is waar die voorkeur divi-

dend uitbetaal word, die gewone aandeelhouers 'n dividend ontvang wat nie die van

die voorkeuraandele sal oorskry nie, en dat die oorblywende winste gelykop gedeel

word.

Dan kan hierdie aandele oak emskepbaar wees. Dit is waar houexs' die opsie het em

op 'n sekere datum of na verloop .van 'n sekere tydperk, die voorkeuraandele te

omskep in gewone aande Le , Eersgenoemde aandele is dan afgelos. 'n Maatskappy

kan ook aflossing van voorkeuraandele afdwing indien die opsie bestaan.

Voordele van voorkeuraandele as bron van fondse: 6 ) (Weston & Brigham. 1982

536)

a) In teenstelling met skuldbriewe, hoef vasgestelde rentebetalings nie gemaak

te word nie. Sou die maatskappy 'n stabiele bedryfsinkomste h~, kon dit tot

voordeel van die gewone aandeelhouers wees as die maatskappy voorkeuraandele het

mits 'n positiewe hefboomfaktor teenwoordig is.

b) Beheer hoef nie afgestaan te word nie cmrede stemreg behou word.

c) Dit is nie nodig em byvoorbeeld vaste bates te versekureer soos weI waar-

skynlik die geval met ander skuld sal wees nie.

d) Dit is meer buigsaam as ander langtermynskuld.

Nadele verbonde aan voorkeuraandele: 7)(Weston & Brigham. 1982

a) Die opbrengskoers m:>et boer wees as die van skuldbriewe.

537)

b) Dividende is nie van inkomste aftrekbaar em belasbare inkomste te bereken

nie.

Daar was In stadium gewees waar dit baie aantreklik was vir finansiele instellings

om voorkeuraandele op te neem in In maatskappy wat nuwe projekte aangegaan of

kapitaaluitbreidings beplan het. Die rede hiervoor was dat die dividende in die

hande van die maatskappye nie belasbaar was nie8) en die opbrengskoers op die

3&

aandele terselfdertyd hoog was.

Die maatskappy wat die voorkeuraandele uitreik kan verder daarby baat indien hulle

in In opgehoopte belasting verliessituasie verkeer, anrede die dividende nie van

belasting aftrekbaar is nie. Hierdie situasie kan verder benut word indien die

aandele aflosbaar is aan die einde van die belastingvakansie an sodoende gewone

aandeelhouers se verdienste per aandeel te verhoog, deur gebruik te maak van

skuldbriewe en ander instrumente wat 'n belastingvoordeel inhou.

Tans heers daar egter onsekerheid oar die posisie van banke met betrekking tot die

opneem van af losbare voorkeuraandele. Die Ontvanger van Inkomste 1aat die gemid­

delde rentekoste op deposito's as 'n aftrekking van voorbelaste inkomste op 'n

gelyke grondslag tot die voorkeuraandele wat gehou word nie meer toe nie. 9)

Dividende op aandele is nie belasbaar in die hande van 'n maatskappy nie, en dit

lei tot dubbele voordele vir die klH!nt en bank. Die kliente betaal dus 'n ver­

minderde netto rentekoste op die aandele, terwyl die banke hul belastingbasis ver­

groot deur die aangaan van rente, fooie en administratiewe koste met die aankoop

van voorkeuraandele.

Voordat finansiele instellings voortgaan met die gebruik an voorkeuraandele op te

. neem pleks van gewone krediet te verskaf, behoort hulle die volgende punte uit te

klaar:

a) wetlike posisie met betrekking tot die toelaat van aftrekkings deur die

Ontvanger van Inkomste;

b) oorweging van die finansiele instelling se belastingbasis;

c) die effektiewa opbrengskoers op die belegging; en

d) die kredietwaardigheid van die klient anrede gewone krediteure 'n voor-

keur eis geniet.

2.3 Skuldbriewe

Die verskil tussen hierdie vorme van 1angtermynfinansiering en aandelekapitaal is

dat skuldbriefhouers gewone krediteure is en daarom mag daar nie wanbetalings deur

die maatskappy wees ni.e , Hierdie voorsieners van fondse het nie enige stemreg

37

nie, en kan oak nie enige invioed oar die beheer van die maatskappy uitoefen nie

tensy iets drasties gebeur nie.

Houers van skuldinstrumente deel natuurlik nie in die winste nie; hul opbrengs­

koers is dus vasgestel. Hieidie instrumente het In bepaalde looptermyn en in die

geval van likwidasie geniet skuldbriefhouers In voorkeur eis bo aandeelhouers •.----.J

Verskillende tipes van skuldbriewe word aangetref. So is claar byvoorbeeld onge­

sekureerde skuldbriewe. Die belegger kyk dus slegs na die toekomstige vermoe van

die maatskappy am fisiese kontant te genereer vir die terugbetaling van die hoof­

som en die rentebetalings. Gewoonlik bestaan claar egter In negatiewe sedering­

kiousule wat die maatskappy claarvan weerhou amenige van die bates aan In ander

krediteur as sekuriteit aan te hied. Oit is oogiopend clat vanwee die besondere

aard van skuldbriewe, slegs finansieel gesonde maatskappye skuldbriewe suksesvol

kan plaas.

Skuldbriewe wat ondergeskik gestel word, word oak aangetref. oit is waar skuld­

briefhouers in die geval van likwidasie, eers uitbetaal word beide na ongeseku­

reerde en gesekureerde krediteure, maar voor houers van gewone- en voorkeuraan­

dele. Omrede houers van skuldbriewe me enige voorkeur eis het nie, beskou

krediteuredikwels skuldbriewe wat ondergeskik gestel is, as aandeelhouersfondse.

Omskepbare skuldbriewe word oak aangetref waar claar gespesifiseer word clat die

skuldbriewe omskepbaar is in In voorafbepaalde hoeveelheid gewone aandele indien

die houer claarvan so verkies. Die aandele word nie uitgereik voordat amskakeling

werklik plaasvind me.

Die voordele van skuldinstrumente is die volgende: 10) (Nevue. 1981 413)

a) Die koste van hierdie instrumente is vas en claarom beperk tot die rentekoers

of die koeponkoexs .

b) Die koste hiervan is gewoonlik minder as die verbonde aan aandelekapitaal.

c) Beheer van die maatskappy word nie aangetas in die proses nf.e .

d) Rentekoste is aftrekbaar van inkomate an belasbare inkomste te be reken .

e) In Opsie kan uitgeneem word vir vroee aflossing van die skuLd,

38

Die nadele verbonde aan skuldinstrumente is soos volg: 11) (Nevue . 1981

333)

a) Die koste van dieskuld is vasgestel. Indien die netto kontantinvloeiing

van die maatskappy afneem, kan dit die kontinuiteit in gevaar stel.

van rentekoersfluktuasies kan daar nie voordeel daaruit verkry word n.Le ,

In gevalle

II

b) Langtermynskuld is altyd 'n hoer risiko omrede die aannames waarop dit aan-

gegaan word oar 'n lang tydsver loop mag verander.

c) Dit is makliker om korttermynfondse te verseker en om hierdie rede is daar

gewoonlik meer beperkinge en vereistes wat geplaas word op die maatskappy.

d) Daar is 'n beperking op die hoeveelheid skuld wat oor die lang termyn aan-

gegaan kan word in teenstelling met byvoarbeeld aandelekapitaal.

3. KORTTERMYNBANKKREDIET

Eerstens sal die geldmarkinstrumente wat 'n bron van fondse kan wees vir projekte,

bespreek ward en daarna 'n oortrokkebankfasiliteit. Meijer c1efinieer die geld­

mark "... as a market in which short-term financial claims are bought and sold or

acquired or relinquished for m:mey.1I12) (Meijer. 1980 37) Meier stel dit

soos voIg,

it is a market where. short term funds I11()ve from ultimate lender to

ultimate borrower. The transfer of funds usually takes place via the inter­

mediation of financial institutions and through the buying and selling of

various money market assets or instruments. 1113) (l-1eier. Augustus 1981)

3.1 Ba~kierakseptE

'n Bankaksep is 'n onvoorwaardelike, skriftelike opdrag, gerig en onderteken c1eur

die klient aan 'n bank, waarin vereis word dat 'n bank op 'n spesifieke tydstip 'n

vermelde bedrag aan die houer betaal. 14)

Daar bestaan nie sekerheid ocr wanneer die bankaksep of wissel ontstaan het nie,

maar die gebruik daarvan het die afgelope aantal jare, tesame met die ontwikkeling

en sofistikering van die Republiek van Suid-Afrika se geldmark, redelik toegeneem.

Soos uit die c1efinisie afgelei kan ward, is 'n bankaksep niks anders as I n wissel

39

wat deur die bank geaksepteer word nie.

Nadat die aksep deur die bank geaksepteer is, kan die bankaksepte deur die bank in

In portefeulje gehou word, of dit kan aan die geldmark verkoop word. Die meeste

banke het kwotas by die diskonto-ondernemings of by ander finansiele instellings.

Die aksepte word altyd getrek teen die nominale waarde en slegs die verdiskon­

teerde waarde word dan uitbetaal, dit wil se nominale waarde minus die

verdiskonterings wat die aksepkommissie van die bank insluit, en die seelkoste.

Aksepte word gewoonlik getrek vir In periode van 90 dae en kan maksimaal 1 20 dae

wees. Maar omrede bankiersaksepte gewoonlik wentelende krediet is, word die

aksepte slegs gerol. Met laasgenoemde word daar bedoel dat by vervaldag word nuwe

aksepte getrek deur die bank en die opbrengs van die aksepte word gebruik om die

ou aksepte mee af te los. Eenmalige fasiliteite meet egter afgelos word op die

vervaldag.

Omrede die koste van In bankaksep vooruitbetaalbaar is, is die effektiewe koste ­

dus hoer as wat die nominale verdiskonteringskoers aandui. Die verdiskonterings­

koers word bepaal deur die diskonto-ondernemings wat op sy beurt weer bepaal word

deur geldmarktoestande. Laasgenoemde toestande word weer in In groot mate bepaal

deur makro-ekonomiese toes tande • Sekere tye van die j aar , byvoorbee ld einde

Februarie wanneer maatskappye belasting betaal, en einde Augustus wanneer die myn­

huise moet belasting bet.aaL, sal die markkoerse hoer wees vanwee In tekort aan

likiditeit. Net so oar maandeinde wanneer byvoorbeeld salarisse betaal word, het

dit In invloed op die geldmark.

Wanneer daar van bankaksepte as bron van finansiering gebruik gemaak word, is dit

nie moontlik om die skuld vroeer terug te betaal nie, want di t is onbekend wie in

daardie stadium in besit is van die aksep. Om hierdie rede word aksepte gewoonlik

gebruik om die "permanente" gedeelte van lenings te finansier. Alhoewel di t kort-,

termynfinansiering is, word die fasiliteit meer dikwels vir In jaar toegestaan,

waarna dit onderhewig is aan hersiening deur die bank. Dit hied dus die lener die

geleentheid om langtermynfinansiering op die kort termyn te finansier.

Daar is twee tipes bankaksepte, naamlik likiede en nie-likiede bankaksepte.

Riglyne word deur die monetere owerheid neergele vir wanneer In aksep kwalifiseer

as likied, maar die onus berus by die banke om In aksep as likied te s t.empe L,

Die vereistes wat gestel word vir likiede aksepte is as volg: 15)

40

a) die totale bedrag van die aksepfasiliteit noet verband hou met die anset van

die trekker met inagneming van krediet wat die trekker vanaf ander bronne verkry;

b) maksimum aantal dae is 120; en

c) die aksep IOOet onder In kredietbrief getrek word wat die gebruik van die

aksep beperk tot bedryfskapitaalbehoefte, hetsy of die goedere gekoop of verkoop

is.

Daar word ook gespesifiseer wat nie-likied is.

a) Finansiering van vaste kapitaalbehoeftes of vir die prosessering van pro-

dukte.

b) Finansiering van huurkoop, faktorering of bruikhuurtransaksies.

c) om byvoorbeeld In oortrokke rekening af te los.

d) As In hernuwing van In bestaande promesse, wissel of bankaksep vir dieselfde

transaksie.

e) om In bestaande nie-betaalde instrument te vervang.

f) As enige ander vorm van finansiering.

Oor die meriete van bogenoemde riglyne sal daar nie In bespreking gevoer word

nie. Daar kan net genoem word dat die mark vir nie-likiede aksepte is k..!~:!:J1~r as

die mark vir likiede aksepte omrede finansiele instellings soos banke en diskonto­

ondernemings laasgenoemde kan hou as deel van hulle likiede batevereistes.

Likiede bates kwalifiseer vir insluiting in die poel wat geadministreer word deur

die Reserwebank en hierdie bates dien as kollateraal vir daggeld aan diskonto­

ondernemings.

Die risiko vir die belegger in aksepte is minimaal omrede daar gewoonlik drie name

op die instrument verskyn, naamlik die van die trekker, die bank wat geaksepteer

het en die diskonto-onderneming. Daar is verhaal na al die partye wie se name op

die instrument verskyn.

Sover dit projekfinansiering aangaan, is bankiefaksepte natuurlik In belangrike

41

oorbruggingsfinansieringsinstrument, maar gewoonlik sal dit nie-likiede aksepte

wees wat gebruik word, veral in die konstruksie periode, omrede die finansierings­

behoeftes van 'n kapitale aard is.

3.2 Handelswissels

'n Handelswissel is 'n onvoorwaardelike skriftelike opdrag, gerig deur die trekker

aan 'n persoon, en onderteken deur peide vir 'n vasgestelde bedrag wat betaalbaar

is op aanvraag of op 'n bepaalde toekomstige datum, aan 'n vermelde persoon of sy

order of aan die houer daarvan. 16)

Handelswissels is instrumente wat nie deur 'n bank geaksepteer word nie en gebruik

word om die koop en verkoop van goedere te finansier. Hierdie tipe wissel word

gewoonlik geskep waar di.e verkoper van die goedere 'n wissel trek op die koper wat

dit aksepteer en dan verdiskonteer die verkoper die wissel by sy bank. Die ver-

koper ontvang dus betaling by versending van die goedere en die koper betaal eers

op die vervaldatum van die wissel.

Hierdie vorm van finansiering is dus niks anders as ui tgestelde betaling nie,

omrede die goedere reeds verkoop kan wees op vervaldag. Gewoonlik is die koste

verbonde aan die skep van die wissel vir die rekening van die koper, maar di t hoef

nie noodwendig die geval te wees nie.

Handelswissels word normaalweg deur 'n bank verdiskonteer wat di t in 'n porte­

feulje hou of verkoop in die geldmark waar die bank di t dan endosseer. Laasge­

noemde aksie beteken dan dat die bank 'n party word tot die transaksie en verant­

woordelik gehou kan word vir wanbetaling deur die ander party.

Net soos die geval is met bankieraksepte, word daar onderskeid getref tussen li-

kiede ennie-likiede wissels.

volg: 17)

Voorwaardes vir 'n likiede wissel is soos

a) . di t moet onmiddellik vereffenbaar wees;

b) moet regstreeks gekoppel wees aan 'n koophandelstransaksie;

c) maksimum tydperk waarvoor di t getrek kan word is 120 dae;

d) dit moet geaksepteer wees; en

42

e) die name van minstens twee gevestigde sake-ondernemings m::>et op die wissel

verskyn.

Nie-likiede wissels is dus nie gekoppel aan transaksies wat cor die kort termyn

inkomste lewer nie, en word dikwels gebruik an kapitaaluitgawes of ander skulde

mee te finansier.

Daar kan net melding gemaak word van landbouwissels wat geskep word an lewendehawe

of bemarkbare landbouprodukte mee te finansier. Die looptyd van In likiede land­

bouwissel kan tot 180 dae wees.

Omrede die koste van In wissel op dieselfde wyse saamgestel word as die van die

bankieraksep, is dit antrent identies afhangende van wat die geldmarkkoerse is.

Voorheen kon banke onbeperk handel met wissels vanwee die feit dat dit vrygestel

was van reserwe vereistes, maar sedert Desember 1981 het die m::>netere owerheid

kapitaal en likiede bate vereistes op wissels wat geendosseer word, gelykgestel

aan die vereistes van toepassing op bankieraksepte. Dieselfde reeling geld nou

ook vir promesses.

3.3 Promesses

In Promesse is In onvoorWaardelike, skriftelike, ondertekende belofte, van een

persoon aan In ander waarin belowe word om op aanvraag of op In toekomstige tyd­

stip In vasgestelde bedrag aan In vermelde persoon of toonder te betaal. 18)

Die omstandighede ~t aanleiding gee tot die\ skepping van In promesse is baie een­

voudig. In Lening word aan In persoon toegestaan cEur die bank vir In bepaalde

tydperk. Hierdie geldleentransaksie hoef nie gekoppel te wees aan In spesifieke

handelstrimsaksie me. Die promesse word dan cEur die bank geendosseer waarna die

gesigwaarde minus die koste daarvan aan die lener uitbetaal word. In Promesse

kan ook likied wees, maar die mark hiervoor is baie klein cmzede diar gewoonlik

nie twee gevestigde ondernemingsname op die promesse verskyn, en die fondse me

gebruik word vir die beweging van goedere me.

Indien die bank na endossering die promesse verkoop, ontstaan daar In voorwaarde­

like aanspreeklikheid anrede die bank waarborg dat indien die skepper van die

promesse nie op vervaldatum kan betaal me, die bank sal betaal.

43

Promesses word gewoonlik,/ gebruik as instrument vir oorbruggingsfinansiering en is

daarom dan ook meestal/eenmalige transaksies. Die looptyd van die promesses wissel)

tussen drie maande en 'n aantal jaar. Waar die looptyd 12 maande oorskry, is die

rente gewoonlik halfjaarliks betaalbaar. In die Republiek van Suid-Afrika word

hierdie instrumente geendosseer deur banke en is daar me tans 'n ander mark me.

Die koste verbonde aan 'n promesse word op dieselfde wyse saamgestel as die van

reeds genoemde instrumente. verdiskonteri~gskoerse hang slegs af van wat finan­

siele instellings bereid is an te betaal en anrede hierdie instrumente gewoonlik

nie kwalifiseer as likiede bates me, is die mark hiervoor maar relatief klein.

Hierdie tipe fasiliteit word gewoonlik net aan prima kliente beskikbaar gestel.

Wat projekfinansiering betref, is dit natuurlik 'n finansieringvorm wat pas by die

finansiering van die konstruksie gedeelte, dit wil se die finansiering van kapi­

taaluitgawes. Hierdie instrument of nie-likiede bankaksepte word gewoonlik

gebruik en afhangende van die geldmark toestande, is daar nie juis te kies tussen

die twee ni.e ,

3.4 New York bankieraksepte

Die Verenigde State van Amerika bankaksep is 'n kredietinstrument wat baie ooreen­

stem met die Suid-Afrikaanse instrumente wat hierbo bespreek is. Bierdie instru­

ment word egter getrek op 'n bank in die Verenigde State van Amerika met die

bedrag bepaal in dollar en nie rand me. New York bankaksepte kan dus beskryf

word as 'n termyndeposito, getrek en geaksepteer deur 'n bank in die Verenigde

State van Amerika wat geskik is vir herverdiskontering in die New Yorkse mark.

oieselfde vereistes as in die geval van Republiek van Suid-Afrika aksepte, moet

aan voldoen word om 'n New York bankaksep 'n verhandelbare instrument te maak ,

Nadat In bankaksep geaksepteer is, mag die verhandelbare instrument oorgedra word

deur endossering en gelewer word aan 'n ander party vir oorweging. In die prak­

tyk beteken dit dat die trekker endosseer die aksep terug na die aksepteringsbank

wat dan die gesigwaarde minus koste sal uitbetaal. Die aksep kan natuurlik ook

aan 'n ander bank aangebied word, maar in die meeste gevalle sal eersgenoemde

plaasvind wat dan beteken dat die bank sy eie aksep sal verdiskonteer en sodoende

sy eie verpligting vis-a-vis die trekker uitskakel.

Aksepte kan herverdiskonteer word indien daar aan die volgende vereistes voldoen

44

word

a) die tydsloop nie langer as 180 dae is nie;

b) goedere ItDet verhandel word, hetsy in die vormvan prosessering, verskeping

of oarhandiging;

c) daar mag nie "n dubbele finansieringseffek wees nie; en

d) die transaksie ItDet self-likiderend weeSe

Die goedere ter sprake kan tussen lande beweeg wat niks te make het met die situ­

asie nie. Behalwe vir herverdiskontering op die wyse hierbo beskryf, is <Bar die­

selfde opsies oop vir banke soos bespreek onder bankaksepte in die Republiek van

Suid-Afrika.

Denominasises van 100 000 en 500 000 dollar word gewoonlik gebruik en aanvraging

van kleiner bedrae verhoog die koste van die aksep. Die kostestruktuur van die

New York aksep is dieselfde as vir die Republiek van Suid-Afrika aksepte, maar hoe

langer die looptyd hoe hoer die verdiskonteringskoste. Daar is natuurlik oak 'n

klein hanteringsfooi vir die plaaslike bank ter sprake ,

Belangrik egter, is dat die Republiek van Suid-Afrika se owerhede nie verdere

seelregte vra nie.

New York bankieraksepte mag 'n aantreklike alternatiewe vorm van handelsfinansie­

ring wees vir nie-Amerikaanse ondernemings wat handel dryf tussen twee nie-Ameri­

kaanse state wanneer koerse laer is as op ander geldmarkte.

As hoofredes waarom fondse op die geldmark geleen word, kan die volgende genoem

word:

a) groot bedrae is beskikbaar;

b) rentekoerse kan vas of veranderlik wees;

c) tydperke kan wissel van kort tot lank, afhangende van geldmarktoestande;

d) rentekoerse is laer as die van meer konvensionele kredietskepping;

45

e) daar is 'n keuse beskikbaar van verlangde datum van uitreiking en vervaldag;

en

f) die risiko kan laer wees as in die geval van gewone lenings.

As opsonunend van die geldmark kan die woorde van Meier gebruik word

"The soundest policy is one of constant re-evaluation of the m::mey and capi­

tal market situations and constant adjustment in response to that appraisal.

Alertness, flexibility and decisiveness are watchwords of skilful cash mana­

gement though by no means easy to apply in practice. These attitudes can

promise a good performance when supplemented with a sound technical know­

ledge of the money and capital markets and the instruments

traded... 19) (Meier. Augustus 1981)

3.5 Oortrokke bankfasiliteit

Hierdie vorm van finansiering word me dikwels gebruik in projekfinansiering nie

omrede die bedrae wat op hierdie wyse beskikbaar gestel word nie uitermatig groot

kan wees me, dit me ruimte laat vir die bankinstellings an winsgrense te ver­

groot of in gevalle van kontant tekorte, koste van fondse te sny me, en laat ook

nie die klient beweegruimte toe nie.

Wanneer hierdie vorm dus in die projekpakket voorkom, is di t waarskynlik an in die

korttermynbehoeftes te voorsien en die anvang daarvan klein is in verhouding met

die totale projekbehoefte.

'n Oortrokke bankfasiliteit is waar 'n bankinstelling 'n kredietlimiet toestaan

aan 'n klient waar die dan toegelaat word om binne die limiete van die fasiliteit

te funksioneer. Rente word betaal op 'n maandelikse agterna basis, bereken op

die daaglikse benutting van die ~ondse. 'n Heffingsfooi van een persent per jaari

word gewoonlik gehef op die onbenutte gedeelte. Die fasiliteit word toegestaan

op 'n onmiddellik opvraagbare basis en tjeks kan ter enige tyd getrek word tot by

'n punt waar die bank dit me meer wil honoreer nie, of die fasiliteit kan toege­

staan word vir 'n sekere periode, se een jaar, waarna hersiening daarvan plaas-

vind.

In die verlede was die koezs- wat gevra is gekoppel aan die bank se prima bankoor­

trekkingskoers, wat op sy beurt weer gekoppel was aan die Reserwebank se bank-

46

koers. Hierdie beperking is egter afgeskaf en vandag bepaal mededinging en die

koste van fondse die bank se oortrekkingskoers. Daar is egter weI nog 'n beper­

king van maksimurn rentekoerse wat gevra mag word in terrne van Ladofca. 20)

Die heffingsfooi waarvan vroeer melding gemaak is, is slegs van toepassing op

bedrae groter as R100 000 en indienkwartaallikse trekkings vooraf verskaf word

aan die bank en die klient hou daarby, is daar geen heffingsfooi betaalbaar nie.

Hierdie verskillende fasiliteite emvat dan die finansieringsvorrne wat tot die

beskikking van projekfinansiering is vir voorsiening in die behoefte van kortter­

mynfondse.

4. MEDIUMTERMYNKREDIET

Eerstens word daar 'n bespreking gevoer van uitvoerkrediet en tweedens projekwis­

sels en ander soortgelyke kapitaalrnarkinstrurnente.

4.1 Internasionale uitvoerfinansiering

Suid-Afrika is nie geheel en al selfvoorsienend wat kapitaalgoedere en dienste

betref nie en em hierdie rede is die verkryging van krediet vir die langs noont­

like tydperk besonder belangrik vir die invoerkornponent van nuwe projekte of uit­

breidings wat aangegaan word.

In vergelyking met die ander bronne van fondse vir projekfinansiering sal dit

voorkom asof daar onnodig baie klem gele word op uitvoerkredietskemas, maar vanwee

die omvang van die Republiek van Suid-Afrika se invoer en ook die besonder goeie

terme van krediet wat tot die koper se beskikking gestel word, verdien hierdie

bron van fondse 'n beklerntoning.

4.1.1 Uitvoerkredietskemas

Die Berne Unie - Internasionale Unie van Krediet- en Investeringsversekeraars - is

in 1934 in die lewe geroep en klassifiseer as 'n vereniging onder die Switserse

Burgerkode. Sedert 1975 is die sekretariaat in London gesetel. 21)

Die doelstellings van die Unie, saver dit uitvoerkrediet betref, is am te werk vir

die internasionale aanvaarding van gesonde beginsels van uitvoerkredietversekering

en die daarstelling en handhawing van dissipline in terrne van krediet vir die

47

internasionale handel. . Aan die investerings-versekeringskant is dit om te streef

nainternasionale samewerking vir die skepping van In gunstige investeringsklimaat

asook die daarstelling en handhawing van gesonde beginsels vir buitelandse inves­

teringsversekering.

om die toestaan van buitengewone lang krediettermyne te ontmoedig, word inligting

omtrent kontrakte op In kontinue basis aan l.ede versprei. Vergaderings word op

In gereelde basis gehou waartydens probleme en sake van algemene belang bespreek

word. Skakeling tussen l.ede op In ad hoc basis vind ook plaas.

Bogenoemde maatstawwe sowel as samewerking op owerheidsvlak deur die Organisasie

vir Ekonomiese Samewerking en Ontwikkeling, dien in In mate as beperkende faktor

op die toestaan van te lang krediettermyne wat mededinging om internasionale

krediet tot In mate beperk.

Dikwels word daar verwys na die termyne en rentekoerse wat gehef word as die "kon­

sensusooreenkoms". Daar bestaan egter huidiglik ontevredenheid onder lande veral

oor die rentekoerse waaroor nie ooreengekom kan word nie. Die laaste "konsensus"

verandering van rentekoerse het plaasgevind in November 1981. In Vergadering is

bele in Mei 198222). tussen die 22 nywerheidslande maar konsensus kon nie

bereik word op die vergadering nie en die pogings duur voort.

Alhoewel die Unie me die ooreenkomste deur wetgewing kan afdwing nie, is dit In

aktiewe licjgaam en word die ooreenkomste in die meeste gevalle eerbiedig. Soos

reeds genoem is die OECD ook betrokke by uitvoerkredit. Hierdie organisasie met

sy hoofkwartier in i>arys, het onder andere as l.ede die regerings van die belang­

rikste nywerheidslande.

Tans heti die Unie 37 lede in 29 23) lande waarvan meeste dan ook deel uitmaak

van die ontwikkelde·wereld.

Net soos die geval met die Europese Ekonomiese Gemeenskapsmark, .word ooreenkomste

gesluit op In formelediplomatieke vlak wat dan as bindend beskou word deur die

lede. Na samesprekings wat In hele aantal jaar geduur het, is In internasionale

ooreenkoms bereik met 1 April 1978 as aanvangsdatum. Sedertdien het onderhande­

linge al In hele aantal keer deur die mat geval, maar in hoofsaak is die riglyne

soos volg :

a) In Kontantbetaling van 15 persent van die uitvoerkontrakbedrag word vereis;

48

b) terugbetalingstermyne moet nie 8,5 jaar vir relatief ryk lande en 10 jaar

vir relat{efarm lande oorskry nie en paaiemente moet op In gereelde grondslag

betaal word - minstens ses maandeliks;

c) rentekoerse moet minstens 10 persent per jaar wees;

d) finansiering van plaaslike koste wat te make het met uitvoer moet tot In

minimum beperk word deur die agentskappe;

e) uitgesluit onder die Ooreenkoms was militere toerusting, landbou implimente,

vIiegtuie, kernkragsentrales en skepe waar laasgenoemde gedek is in In aparte

ooreenkoms;

f) Iede moet mekaar in kennis stel indien gunstiger voorwaardes toegestaan word

aan Inkoper;

g) voorsiening is gemaak vir groter nasionale deelname as wat oorspronklik

toegelaat is; en

h) enige lid mag onttrek aan die Ooreenkoms met 60 dae kennisgewing.

Dit is ook so dat elke agentskap sy eie reels opgestel het en daar moet op gewys

word dat die Ooreenkoms me van toepassing is op lenings wat aangegaan word onder

Buitelandse Hulpprogramme me.

Ooreenkomste wat vroeer aangegaan is met betrekking tot owerheidsondersteunde uit­

voerkrediet sluit die volgende in

a) Uitvoer van skepe

Kredietterme wat met behulp van owerheidswee verskaf word, sluit in In 20 persent

kontantbetaling met In minimum rentekoers van agt persent per jaar waarvan die

terugbetaling nie agt jaar mag oorskry me. Met ui tsondering van die verenigde

State van Amerika hou al die OECD lede24) by die ooreenkoms.

Somtyds ontstaan daar weI verwarring oor die fei t of aIle tipe skepe deur die

ooreenkoms gedek word.

b) Uitvoer van satelietkommunikasiestasies

49

Die ooreenkoms vereis 'n 15 persent kontantbetaling met 'n maksimum periode van

agt jaar waarvan die terugbetalings in gelyke halfjaarlikse paaiemente meet

geskied. Die minimum rentekoers word bepaal deur OECD-ooreenkoms. 25)

c) Uitruil van inligting

Sommige van die lidlande het toegestem om die ander lede in te lig indien die

krediettermyn van vyf jaar verontagsaam word. Sewe kalender dae kennis word

gegee Lndt.en "krediet verskaf word aan nywerheidslande. In die geval van

dringende noodsaaklikheid word drie dae kennis gegee. Die naamvan die koper

word ook bekend gemaak, maar nie noodwendig die van die eindverbruiker nie.

AIle OECD-Iede het ooreengekom om mekaar in kennis te stel van versoeke wat ont­

vang word vir krediettermyne van langer as vyf jaar en meet redes vir oorskryding

dan ook gegee word.

Sodra die inligting aan almal bekend is mag geen lid dan meer voordeliger terme

aanbied me. Indien laasgenoemde tog weI plaasvind moet die ander lede onmiddel­

lik ingelig word en meet gese word of die transaksie reeds beklink is. Waar

tenders betrokke is, moet die inligting ander lede minstens sewe dae voor die

keerdatum bereik.

Sover dit die Europese Ekonomiese Gemeenskapsmark betref, word vergaderings gehou

tussen lede voor die aanvang van die OECD-vergadering om sodoende die ekonomiese

aktiwiteite tussen die lande te koordineer. Daar is ook ooreengekom dat gesubsi­

dieerde owerheidskrediet me aan EEG-lande beskikbaar sal wees me.

4.1.2 Tipes uitvoerkrediet

Daar is twee tipes ui tvoerkredietskemas, naamlik koperskrediet en verskaffer­

krediet.

a) Koperskrediet

Dit is krediet wat onder kredietlyne beskikbaar gestel word deur die verskillende

instansies soos hierbo genoem aan kopers om die aankope van die kapitaalgoedere en

dienste wat benodig"word te finansier onder die sambreel van 'n enkele krediet.

Dit het dus die voorkoms van 'n kruideniersmandjie en is om die rede baie buigsaam

50

wat voldoen aan die vereiste van groot projekte waar behoeftes en aankope van

uiteenlopende aard is.

b) Verskafferskrediet

Onder hierdie tipe krediet word verstaan die finansiering van spesifieke goedere

wat uitgevoer word. Dit word dan ook gereel deur die verskaffer en is in werklik­

heid uitgerekte of uitgestelde betalings. In teenstelling met koperskrediet, het

die verkoper 'n voorwaardelike aanspreeklikheid in hierdie geval omrede hy 'n

siening moet neem in soverre dit die kredietwaardigheid van die koper aangaan.

Om dit duidelik te onderskei van koperskrediet kan daar net kortliks genoem word

hoe di t in die praktyk werk. Promesses word getrek op die koper deur die verko­

per wat dan die promesses aanbied vir betaling by sy bank soos en wanneer hy wile

Die duur van die promesses is afhanklik van wat besluit word gedurende die onder­

handelinge. In baie gevalle word die promesse getrek op 'n bank waar laasgenoem­

de instansie dan die koper is en daar weer 'n direkte Ieent.ranseksLe tussen die

bank en die werklike eindverbruiker is. Die buitelandse bank sal dan op sy beurt

weer die promesses aanbied vir betaling aan die koper.

Uit bogenoemde is dit nou duidelik dat verskafferskrediet 'n ander stelsel as

koperskrediet is.

4.1.3 Nadele van uitvoerkrediet

Dit is ook belangrik dat daar gewys word op moontlike negatiewe aspekte wat mag

voorkom by die gebruik van hierdie finansieringsmetode.

a) Totale koste

Die alles-insluitende koste mag soms baie hoer wees as wat dit op die eerste oog­

opslag wil voorkom. Die redes hiervoor is dat komplekse premies en/of waarborg­

fooie gewoonlik omskryfbaar en kwantifiseer is. Onwaarneembare koste soos 'n

finansiele subjektiwiteit vir uitvoerkrediet ten koste van prysmededinging is

onpeilbaar. Laasgenoemde is so omrede verskaffers wat nie die gebruik van uit­

voerkredietfasiliteit het nie, gewoonlik baie meer prysmededingend moet wees as

daardie verskaffers waar die gebruik van ui tvoerkrediet wel beskikbaar

is. 26)

51

Die administratiewe las ten opsigte van die werking van die krediet meet ook nie

uit die oog verloor word nie.

b) Ingevoerde inhoud

Die benutting van uitvoerkredietskemas is afhanklik van die ingevoerde element van

die goedere en daarom meet 'n projek wat hoofsaaklik gebruik maak van plaaslike

bronne, dit wil se van produkte in die land waar die projek opgerig word, die

voordeel van hierdie tipe finansiering verbeur.

C) Passiewe rol van agentskappe

Die agentskappe wat optree in die verleen van uitvoerkrediet, is nie begaan oor 'n

projek nie, maar slegs oor die bemarking van hul spesifieke land se goedere en

sodra die goedere verkoop is loop hul belangstelling ten einde.

Om hierdie rede is dit noodsaaklik dat die finansiele instellings wat betrokke is

by die projek, onderhandelings voer namens die promotors van die projek omdat

laasgenoemde geen werklike druk kan ui toefen op die agentskappe ni.e , 27 )

Aankope van 'n spesifieke land geskied gewoonlik oor die beperkte aard van die

aanbod.

d) Balans tussen finansiele en tegniese kriteria

Hier gaan dit oor die gevaar wat bestaan in die rasionele of irrasionele optrede

van persone wat verteenwoordigend is van twee verskillende vakgebiede.

Tegniese personeel mag voorstaanders wees van spesifieke aankope van lande waar

daar nie ui tvoerkrediet beskikbaar is me. Di t kan wees vanwee die persoonlike

voorkeur van verskaffers, nasionaliteit van die verskaffers, tegnologie, en derge­

like faktore. Finansiele adviseurs mag weer ander verskaffers verkies omrede

gunstige terme beskikbaar is onder die uitvoerkredietskema. Dink byvoorbeeld aan

die gevolge waar finansiele adviseurs promotors basies dwing om sekere produkte te

koop en dit later blyk dat die kwaliteit me na wense is me en 'n projek van

miljoene rand beinvloed.

e) Beklemtoning van kapitaalgoedere

Agente van uitvoerkredietskemas wil graag net kapitaalgoedere finansier. Die

52

probleem ontstaan nou egter waar die projek in ontelbare komponente verdeel word

en daar dan me vee1 oorbly van die sogenaamde kapi taalgoedere me. Die

oplossing is dan daarin gelee dat die verskaffingsprogram so aangepas meet word

dat In soortgelyke of verwante bestelling saamgestel word waarvan die omvang groot

genoeg is om aan die "kapitaalgoederevereiste" te voldoen.

f) Wisselkoersblootstelling

Deur gebruikmaking van uitvoerkrediet ontstaan In groot pot.ensLe Le finansiele

risiko vir die projek met betrekking tot die bui telandse valuta blootstelling.

Dit is so omrede agentskappe in die meeste gevalle vereis dat terugbetaling

geskied in die geldeenheid van die agentskap.

Daar sal nou In kort bespreking gevoer word oor die Verenigde Koninkryk en die

Republiek van Suid-Afrika se uitvoerkredietskemas.

4.1.4 voorbeelde van uitvoerkredietskemas

Vanwee die tradisionele handelsbande en die omvang daarvan word die stelsel van

die verenigde Koninkryk bespreek. 28)

ECGD, wat staan vir die uitvoerkredietwaarborgdepartement, is in 1919 gestig deur

die Britse regering om ui t.voezders van goedere en dienste hoofsaaklik op twee

maniere van hulp te wees:

a) Versekering

Deur die uitvoerders te verseker teen handels- en politieke risikols van wanbeta­

ling, hetsy deur wanprestasie van die koper of vanwee OIlIstandighede bui.te sy

beheer soos byvoorbeeld beperkings op die oordrag van buitelandse valuta, kansel­

lasie van invoerlisensies, ekonomiese sanksies en politieke optrede soos oorlog of

onteiening. Soos ook die geval met ander skemas, word slegs 90 persent van die

handelsrisiko en 90 - 95 persent van die politieke risiko verseker. Deur die

sedering van hulle regte ingevolge hierdie versekering aan die banke, kan uitvoer­

ders hul 1eningskapasiteit by die banke verhoog.

b) Bankwaarborge

Deur die verskaffing van rentekoerssubsidies en onvoorwaardelike waarborge van 100

53

vaste rentekoerse onder beide kopers- en

Belangrik hier is dus die feit dat die ECGD nie direkverskafferskredietskemas.

terugbetaling aan bankepersent

verskaf teen voorkeur ,

op die basis waar laas genoemde finansier ing

finansiering verskaf nie maar die banke in die Verenigde Koninkryk in staat stel

om dit te doen teen mededingende koerse.

Hierdie skema stel die uitvoerder in staat om onder die koperskrediet feitlik

onmiddellik sy kontant te kry, vanwee die feit dat die Verenigde Koninkryk wat die

finansiering verskaf die verkoper betaal namens die koper. Laasgenoemde betaal

dan die lening terug aan die bank in die Verenigde Koninkryk en dit is hierdie

lening wat dan 100 persent gewaarborg word deur die ECGD. Net so is die 100

persent waarborg van toepassing op 'n promesse of wissel wat getrek word onder die

verskafferskredietskema en waar betaling nie plaasvind aan die bank in die

Verenigde Koninkryk na verstryking van 'n periode van 90 dae na vervaldag nie.

Daar kan oak melding gemaak word van die spesiale ECGD-dekking wat beskikbaar is

vir uitvoerders van kapitaalgoedere, onder sekere omstandighede, van onvermybare

eskalasie in die koste in die Verenigde Koninkryk en vir die onregverdige oproep

van lenings wat verleen is met die ECGD ondersteuning.

Soortgelyke versekering mag beskikbaar wees vir Verenigde Koninkryk-konsortiumlede

wat deelneem aan projekte van £20 miljoen of meer, vir 90 persent van die ver lies

wat ontstaan uit onvermybare'eskalasie van koste, uitgawes of beskadiging vanwee

die insolvensie van 'n subkontrakteur of medelid van die konsortium.

Vanwee die relevansie daarvan vir projekfinansier ing, meet daar melding gemaak

word van die dekking wat beskikbaar is vir "jumbo"-kontrakte. Laasgenoemde het

betrekking op projekte met 'n minimum kontrakwaarde van £50 miljoen, waar selek­

tief gesproke 'n "Gesamentlike en afsonderlike fasiliteit" beskikbaar is wanneer

dit geag word om in nasionale belang te weeSe Hierdie fasiliteit mag benut word

deur die hoofkontrakteurs wat verband hou met die Verenigde Koninkryk subkontrakte

waarvan die waarde nie minder as vyf persent van die totale projek waarde ui tmaak

nie, en kan aangepas word om Verenigde Koninkryk lede van konsortiums of gesament­

like ondernemings te dek. In sulke gevalle mag die ECGD die versekerde kontrak­

teur vrywaar van onvermybare- en onverhaalbare koste-oorskrydings wat bu i, te die

versekerde se beheer is en wat aangegaan word maar nie verhaalbaar is van 'n sub­

kontrakteur n.i e , In hierdie geval is die dekking 80 persent van die toelaatbare

verliese met 'n maksimum aanspreeklikheid van 20 persent van die totale Verenigde

Koninkryk waarde van die projekkontrak.

54

In Detail uiteensetting van hoe die skema daaruit sien, word hieronder bespreek.

4.1.4.1 Koperkrediet

a) Beskrywing van fasiliteit

In Lening word aan In buitelandse koper beskikbaar gestel deur goedgekeurde banke,

en 100 persent gewaarborg deur die ECGD, vir die aankoop van kapitaalgoedere en/of

dienste van meer as £1 miljoen of die ekwivalent daarvan in In aanvaarde geldeen­

he.Ld , Verenigde Koninkryk verskaffers kan kontant onttrekkings roaak onder die

fasiliteit in terme van die handelskontrak wat geslui t is met die koper. Die

fasiliteit mag in enige van die volgende vorms wees :

i) Spesifiek - toepaslik vir

kontrakteur verantwoordelikheid

die totale projek;

"turn-key" projekte waar In Verenigde Koninkryk

het ten opsigte van inbedryfstelling29) van

ii) projekkredietlyn - dieselfde as bogenoemde maar di t is geallokeer aan In

spesifieke projek waar die koper besluit op die verdeling van kontrakte tussen

verenigde Koninkryk verskaffersi en

iii) Aankopie kredietlyn - word gewoonlik gebruik wanneer die lener In bank is.

Die lyn mag benut word deur enige koper wat deur die bank goedgekeur is, om ver­

wante aankope te finansier.

Addisioneel tot bogenoemde mag voorverskepingsfinansiering oak nag beskikbaar

gestel word tot In maksimum bedrag van £1 miljoen oar In termyn van 12 maande

onder In aparte ECGD-skema waar voorkeur rentekoerse egter nie beskikbaar is nie.

b) Dokumentasie

In Bespreking van die nodige dokumentasie sal nie gevoer word nie.

c) Metodiek

Na die ECGD inisieel genader is deur die verskaffer en/of sy bankiers, of deur In

bank genomineer deur die bui telandse koper I gee die ECGD in beginsel goedkeuring

op die basis dat die koper mag voortgaan met onderhandelings vir In leningsooreen­

koms met In bank in die Verenigde Koninkryk. Daarna reel die ECGD In terugbeta-

55

lingswaarborg met die bank in die Verenigde Koninkryk onderhewig aan goedkeuring

van die leningsooreenkomste.

e) Finansiering

i) Die bron van fondse is finansiele instellings wat goedgekeur is cEur die

ECGO en wat meestal banke is wat geregistreer is ingevolge die Vereingde Koninkryk·

Bankwet van 1979.

ii) Die geldeenheid waarin uitgeleen word is hoofsaaklik sterling en Verenigde

State van Amerika dollar, maar ook ander vrylik verhandelbare valuta soos Ouitse

mark en jen.

iii) Die bedrag tot die beskikking van die lener wissel van 80 tot 85 persent van

die waarde van Verenigde Koninkryk goedere en dienste. Die lBlans IlOet self cEur

die buitelandse koper betaal word in kontant aan die verskaffer. Oaar is geen

spesifieke reels sover dit die nie-Verenigde Koninkryk goedere betref nie en elke

geval sal deur die ECGO op meriete hanteer word. In die teorie is die rnaksimum

limiet vir noodsaaklike subkontrakwerk in ander EEG-lande 40 persent van die

bedrag van die hoof Verenigde Koninkryk-kontrak.

iv) Die termyn van die lening is in ooreenstemming met die konsensusriglyne soos

reeds hierbo bespreek. Hoe groter die projek egter, hoe langer die periode wat

onderhandel kan word.

v) Die rentekoerse van toepassing op die lenings is die minimum toelaatbaar

onder konsensusriglyne30) en verder hang dit af van die land van herkoms van

die koper. Voorkeur rentekoerse is dieselfde vir sterling en ander fasiliteite.

Wat EEG-lande betref word die rentekoers bepaal cEur die uitleenbanke en kan

gekoppel word aan LIBOR31) - wat In wisselende koers is met In rnaksimum

marge van 1,25 persent bo LIBOR vir sterling lenings.

vi} Daar bestaan geen vaste skaal vir fooie en premies nie. Die fooie wat gevra

word reflekteer gewoonlik die mededingendheid van die mark. Vir nie-sterling

fasiliteite is daar gewoonlik In vaste fooi en een persent verpligtingsfooi op

onaangevraagde baLanse . Vir komplekse lenings word daar dikwels In administra­

siefooi gehef. Sterlinglenings het gewoonlik In uniforme fooi wat vooruitbetaal­

baar is. Sover· dit die versekeringspremie aangaan vir die uitleenbank, is dit

veranderlik en hang af van die krediettermyn en van die status van die koper se

56

land.

4.1.4.2 Verskafferkrediet

a) Beskrywing van fasiliteit

Hierdie skema is ontwikkel vir die uitvoer van kapitaalgoedere en/of dienste op

uitgestelde betaalterme met verlengde krediettermyne. Goedgekeurde banke wat

fasiliteite aan uitvoerders verskaf vereis 'n direkte ECGD waarborg. Verder mag

voorverskepingsfinansiering beskikbaar weeSe Die voorwaardes is dieselfde as die

onder die koperskredietskema.

b) Kriteria

Om te kwalifiseer vir hierdie skema moet aan die volgende voldoen word

i)" Die toerusting en/of dienste moet van so 'n aard wees dat 'n krediettermyn

van minstens twee jaar geregverdig is;

ii) Die verskaffer moet 'n omvattende ECGD-versekeringspolis he; en

iii) Die finansieringsooreenkoms moet in die fasili tei tsbrief vervat wees, waar

laasgenoemde opgestel en geteken is deur die bank en aanvaar is deur die verskaf­

fer.

c) Metodiek

Elke kontrak word op sy eie meriete beoordeel. Aansoek moet gedoen word tot

beide die ECGD en die bank voordat onderhandelinge tussen die verskaffer en koper

afgehandel word. Dit stel die verskaffer in staat om die koste van die fasili­

teit in die verkoopprys in te bou en em die rentekoers vir 'n periode van 90 dae

vas te maak by die ECGD.

Vir verskaffers wat te make het met 'n komplekse kontrak, is daar die

"Comprehensive Extended Terms Bank Guarantee" fasiliteit wat hulle in staat stel

om finansiering te bekom vir 'n reeks kontrakte onder een fasiliteitsbrief en die

ECGD-waarborg.

57

d) Finansiering

i) Die bron van finansiering is gewoonlik die verskaffer se bank in die

Verenigde Koninkryk.

ii) Die geldeenheid van die lenings is hoofsaaklik sterling en Verenigde State

van Amerika dollar.

iii) Die bank verdiskonteer die verskaffer se wissels of promesses tot en met 'n

maksimum van 80 - 85 persent van die kontrakbedrag wat dan oak gewaarborg is deur

die ECGD. Verhalingsreg na die verskaffer word voorbehou totdat die koper die

wissels aanvaar en bevestiging verkry is dat die geldigheid daarvan in die koper

se land aanvaar is. Hierna is die krediet sonder verhaal na die verskaffer.

wat die nie-Verenigde Koninkryk inhoud van goedere en dienste betref, is dieselfde

van toepassing as onder die koperskredietskema.

Wat korttermynfinansiering betref, dit wil se korter as twee jaar, is daar geen

rentekoerssubsidienie, maar onderhandelings kan aangeknoop word waar die ECGD dan

'n waarborg aan die banke sal verskaf en laasgenoemde instellings dan finansiering

kan verleen aan hul klU;nte teen rentekoerse wat gewoonlik laer is as algemene

handelskoerse.

4.1.5 Uitvoer vanuit Suid-Afrika

Gesien in die lig van die politieke- en ekonomiese ontwikkeling in Suider-Afrika,

is dit belangrik dat daar oak melding gemaak word van die uitvoerkredietskema wat

deur die Republiekvan Suid-Afrika aan buitelandse kopers aangebied word.

om die uitvoer van kapitaalgoedere en/of dienste van Suid-Afrikaanse oorsprong te

bevorder het die Regering die uitvoerkredietskema ingestel wat geadministreer word

deur die Nywerheid-Ontwikkelingskorporasie van Suid-Afrika Beperk - NOK - in

samewerking met die Kredietwaarborgversekeringskorporasie - KWVK - en plaas like

banke-

Laasgenoemde instelling voorsien versekeringsdekking vir buitelandse valuta, han­

dels- en polltieke risiko IS. Die banke q> hulle beurt voorsien voorverskepings­

finansiering en die NOK voorsien finansiering nadat aflewering plaasgevind het.

Laasgenoemde krediet is gewoonlik vir 'n periode van twee tot vyf jaar met 'n

maksimum van 10 jaar. om te kwalifiseer vir hierdie krediet lOOet uitvoerkontrakte

58

In minimum van 60 persent Suid-Afrikaanse inhoud he. Elke kontrak sal egter op

meriete beoordeel word. Die rentekoers is vas vir die periode van die krediet en

die omvang daarvan hang af van die geografiese ligging van die invoerder.

Vanwee die valutabeheer in die Republiek van Suid-Afrika, moet goedkeuring verkry

word van die Suid-Afrikaanse Reserwebank in die volgende instansies:

a) kredietverlening vir In periode van langer as 180 dae aan rri.e-d.nwonez-s j

b) kredietverlening deur In Suid-Afrikaanse instelling of liggaam aan enige

onderneming in die Republiek van Suid-Afrika waarvan die beherende belang in die

buiteland gehou word of waarvan 25 persent van die wins gerepatrieer word~ en

c) waarborge wat gelewer word vir kredietverlening waar die Republiek van Suid-

Afrika borgsteller hom verlaat op sekuriteit van nie-inwoners. 32)

4.2 Projekwissels

Kapitaalprojekwissels is die eerste keer deur die Elektrisiteitsvoorsieningskom­

missie - Evkom - uitgereik en is In redelik onbekende geldinstrument in die Repu­

bllek van Suid-Afrika. Hierdie wissels is in der waarheid nie wissels as sodanig

nie, of liewer nie gesien vanuitin regsoogpunt nie, maar eerder vooruitgedateerde

tjeks.

Die wissels word uitgereik deur Evkom om spesifieke kapitaalprojekte te finansier

en kem dus ooreen met die kontantvloeibehoeftes van die projek. Hierdie wissel­

fasiliteite is aan Evkam toegestaan deur banke en ander finansiele instellings vir

periodes wat wissel tussen vyf en agt jaar, maar wat in werklikheid maar

wentelende krediet van 90 dae is. Die groot voordeel van hierdie wissels is dat

hulle kwalifiseer as voorgeskrewe bates vir statutere beleggers, dit wil se vir

byvoorbeeld bankinstellings en versekeraars. Projekwissels word hanteer soos

bankaksepte en verhandel dus teen In diskonto met die nominaIe bedrag betaalbaar

op die vervaldag.

Vanwee die feit dat instellings soos Evkom redelik gesofistikeerde finansiele

afdelings het, word groot dele van hulle finansiele behoeftes direk in die buite­

land gereel, en maak hul dus seIde van die dienste van binnelandse banke gebruik.

Om hierdie rede is die aanwending van projekwissels redelik beperk en word dit dus

net gebruik i.ndien die voordeel van voorgeskrewe bates benut kan word.

59

4.3 Oorbruggingsobligasies

Oorbruggingsobligasies word uitgereik deur semi-owerheidsinstellings en munisipa­

liteite. Net soos kapitaalprojekwissels is dit In redelike nuwe instrument en meet

daar goedkeuring verkry word van die Departement van Finansies van die Republiek

van Suid-Afrika om langtermynfondse te bekom, Hierdie obligasies word din uitge­

reik om, soos die naam dan ook aandui, , behoeftes oor die kort termyn te bevredig·

totdat die instellings langer termyn fondse kan bekom, Die obligasies is basies

In erkenning van skuld waar die lener onderneem om In sekere bedrag geld, op In

vasgestelde ditum, aan In spesifieke persoon of BY order te betaal.

Gewoonlik is hierdie obligasies rentedraend maar ditkan ook gebeur cht hierdie

obligasies teen 'n diskonto uitgereik word. Waar dit egter weI rentedraend is,

is dit op In agterna basis betaalbaar, met ander woorde, op vervaldag. Indien

dit nie van laasgenoemde tipe is nie, word dit hanteer net soos bankieraksepte.

Hierdie tipe obligasie sertifikaat word in die meeste gevalle ook nie geregistreer

nie soos weI die geval is met langtermynobligasies vir byvoorbeeld munisipaliteite

nie.

Die looptyd van die obligasies wissel van 30 dae tot 12 maande en in uitsonderlike

gevalle mag dit langer as 12 maande weeSe In laasgenoemde geval sal die rente

waarskynlik halfjaarliks agterna betaalbaar wees met rentekoepons aangeheg wat op

vervaldag aan die skepper se bankier aangebied kan word vir betaling. Munisipale

obligasies is uitgesluit van seiHreg en denominasies is vir minstens R100 000.

Banke hoef nie oorbruggingsobligasies te endosseer nie en dit kwalifiseer gewoon­

lik as voorgeskrewe bates. Vanwee hierdie eienskappe hef die banke, wat gewoon­

Uk die uitgifte hanteer, slegs In nominale fooi vir die verkryging van fondse.

Die rentekoers vantoepassing op die obligasies word bepaal deur die geldmarktoe­

stande en die kredietwaardigheid van die Iener ,

Gebruikmaking van hierdie finansieringsvorm het die afgelope tyd redelik toegeneem

in Suid-Afrika, maar die mark daarvoor is nog nie so goed ontwikkeld nie.

4.4 Lenings

Om volledigheidshalwe word daar ook melding gemaak van lenings as bron van fondae ,

Termynlenings kan dan beskryf word as In finansieringsmetode wat gebruik word deur

ondernemings wat nie oor interne fondse beskik om nuwe projekte te finansier nie,

60

soos byvoorbeeld die aankoop van nuwe masjinerie en toerusting, kleiner uitbrei­

dings aan geboue en finansiering van vlottende kapitaalbehoeftes.

Hier is dit belangrik dat die finansieringsbeginsels van die termyn van beskik­

baarstelling toegepas word. LangtermYniinansiering word byvoorbeeld gebruik an

langtermynbates te finansier.

Terugbetaling van 'n lening kan op verskeie maniere gerein word, byvoorbeeld maan­

deliks of kwartaalliks met rente ook betaalbaar of andersins word dit gekapitali­

seer. Volgens ooreenkoms tussen die banke sal 'n een persent heffingsfooi gehef

word op die onbenutte gedeelte van 'n toegestane fasiliteit. Die rentekoers op 'n

termynlening is gewoonlik hoer as die prima bankoortrekkingskoers en kan met laas­

genoemde maatstaf wissel, of kan vas bepaal weeSe Alhoewel rentekoste dus altyd

hoer behoort te wees as die van geldmarkinstrumente, is dit die effektiewe koste

omrede rente altyd agterna betaalbaar is.

Die termyne van lenings wissel soos volg; 'n korttermynlening is vir 'n vasge­

stelde termyn van tot 30 dae, 'n mediumtermynlening vir 30 tot 180 dae en 'n lang­

termynlening vir 'n tydperk langer as 180 dae , Banke Chen slegs in uitsonderlike

gevalle lenings van langer as vyf jaar, want dit word gewoonlik dan gesien as 'n

kapitaalmarkfunksie.

Die wyse waarop termynlenings aangewend kan word sal in hoofstuk 5 meer duidelik

na vore kom,

4.5 Bruikhuur

Bruikhuur as vorm van finansiering het waarskynlik sy ontstaan te danke aan die

eeue oue begrip van -verhuring van grond, dit wil se waar die grondbaron eienaar­

skap behou het, maar dit op 'n uithuurbasis aan huurders beskikbaar gestel het .

Oit is egter eers na die Tweede wereldoorlog wat finansiele bruikhuur tot 51 reg

gekom het, naamlik in die vyftiger en sestiger jare en dan ook net in die

Verenigde state van Amerika. Voor hierdie tydperk was dit meestal grond en

geboue wat verhuur is en nie nywerheidsgoedere nie. 33) (Weston & Brigham.

1982 : 557) Wat die Republiek van Smd-Afrika betref, het hierdie metode van

finansiering eers gewild geraak in die laat sestiger en vroee sewentiger jare,

sodat die mark vandag sowat R2 800 miljoen beloop.34)

61

Bruikhuur is gebaseer op die beginsel dat eienaarskap van bates nie ocrgaan op die

verbruiker daarvan nie, maar dat laasgenoemde persoon of instansie slegs die nut

daarvan het ocr die ekonomiese lewe van die goedere. 35) Dit is natuurlik

so dat die verhuringstermyn nie noodwendig hoef ocreen te stem met die ekonomiese

gebruikswaarde van die bates nie.

Oie hoofrede waarom ondernemings bruikhuur ocrweeg, is amrede die kapitaaluitgawe

om die bate te verkry bespaar word terwyl die bate produktief aangewend kan word

oor die ekonomiese !ewe daarvan. Oit voorkom dikwels die noodsaaklikheid an

addisionele aandelekapitaal te verkry of am skuldbriewe uit te reik am sodoende

die maatskappy in staat te stel om die dienste van die bate te kan aanwend. Oit

is nie slegs kapitaalhonger ondernemings wat bruikhuur ocrweeg nie. Oaar is

ander redes soos veroudering, onde rhoudsprobleme en instandhouding asook

belastingoorwegings en inflasie wat belangrik is.

Hierdie vorm van finansiering is nou reeds deeglik gevestig in die Republiek van

Suid-Afrika nadat ondernemings daaraan gewoond geraak het dat dit nie "minderwaar­

dig" is om bates te huur nie en " ••• that it is not ownership of equipment, but

its use, that generates profits. II36)(Gager. 1975 : 5)

Oaar is weI probleme met betrekking tot die regsaanspreeklikheid van bruikhuur wat

'n nuwe veld geopen het vir die regsdeskundige betrokke in die handelswereld. In

1980 is bruikhuur die eerste keer opgeneem in die Wet op die Beperking en Bekend­

making van Finansieringskoste. Oie groctste gedeelte van bruikhuurkontrakte word

nou deur hierdie Wet gereguleer met die uitsondering van kontrakte wat R100 000

oorskry.

Oie markwaarde word gedefinieer as die geldwarde van so 'n bate op vervaldag van

die kontrak, soos vasgestel by die aangaan van die kontrak deur die eienaar daar­

van. 37) Indien die Ontvanger van Inkomste egter nie heeltemal tevrede is

met die bepaling van 'n markwaarde nie, sal hy die volgende formule toepas, naam­

lik "n 15 persent aftrekking per jaar op die verminderde saLdo , Oit is egter ock

waar dat die verhaling nie groter kan wees as die ocrspronklike koste nf,e ,

Oit is natuurlik so dat die verhuurder die bate afskryf in sy boeke oor die tyd­

perk van die kontrak en dus ook sy wins inneem ocr hierdie tydperk sodat hy aan

die einde van die tydperk eintlik geen finansiele belang behoort te he by die bate

nie. Oie belastingvoordeel vir die huurder is eintlik een van uitste!. Indien

hy die bate kontant gekoop het sou hy onmiddellik belasting noes betaal het. Sou

62

die huurder die bate moes kapitaliseer op vervaldag van die kontrak teen die

waarde waarteen die bate oorspronklik moes afgeskryf gewees het indien hy dit sou

gekoop het, dan sou die netto toelaatbare aftrekking oor die tydperk, di t is huur

betaal minus verhaling, gelyk wees aan die slytasie wat toegelaat word. Die

huurder is dan eintlik in dieselfde posisie as sou hy die bate gekoop het behalwe

dat belasting eers aan die einde betaal word.

4.5.1 Tipe bruikhuurkontrakte

Eerstens moet daar onderskei word tussen finansiele en funksionele bruikhuurkon­

trakte. Volgens van Horne39) (Van Horne. 1980 485 & 495) "A financial

lease is a non-cancelable contractual commitment on the part of the lessee ••• II

terwyl " ••• operating leases give the lessee the right to use the leased property

over a period of time but they do not give the lessee all the benefits and risks

that are associated with the asset".

Vanwee die kontraktuele aard van 'n finansiele bruikhuurkontrak, kan di t beskou

word as 'n vorm van finansiering. 40) (Van Horne. 1980 : 485)

'n Tipe bruikhuur wat nie dikwels in projekfinansiering voorkom nie, maar waarvan

tog melding gemaak meet word, is terugverhuring van bates. Dit is wanneer 'n

onderneming sy vaste bates aan 'n verhuurder verkoop waar laasgenoemde dan die

bates verhuur aan die vorige eienaar daarvan. Die huurgrondslag werk dan soos 'n

gewone huur en die nuwe huurder verloor eienaarskap van die bates.

a) Gewone bruikhuur

Onder gewone bruikhuur word verstaan dat 'n ~uurder en verhuurder 'n kontrak sluit

vir die huur van bates waar die verhuurder dan die aankoopprys vir die bates

betaal en eienaarskap daarvan verkry. Die huurder betaal die huurpaaiemente maar

die verhuurder het die reg om enige potensiele belastingtoegewings te eis.

b) Hefboombruikhuur

'n Hefboombruikhuurkontrak word gewoonlik deur 'n derde party gereel waar Laasge­

noemde dan 'n ondernemingsbrief verkry van die toekomstige huurder waarin die

toerusting wat hy verlang beskryf word, sowel as die terme van die kont.rak , Die

finale bedrae en paaiemente sal natuurlik eers beskikbaar wees sodra finale onder­

tekening plaasvind. Hierna word die "eienaardeelnemers" gevind wat sal optree as

die verhuurders.

63

In hierdie geval sal die derde party wat die reEHings getref

het, nie enige fondse stort nie.

Indien daar

gebruik wat

(Nevitt. 1983

van In trust gebruik gemaak word, word In bank of trustmaatskappy

aanvaarbaar is vir aIle partye betrokke. Volgens Nevitt4 1)

58) is dit verkieslik dat daar oak In "indentiese" trust noet wees

en dat die twee funksies ter sprake nie deur dieselfde trust verrig noet word nie,

maar laasgenoemde pcosedure word nie in die normale gang van sake in die Republiek

van Suid-Afrika gebruik nie.

Dit mag oak gebeur dat die pcomotors van In pcojek verkies om self as die verhuur­

ders op te tree, in welke geval hulle dan die "eienaars" is. Vanwee die groot.bedrae wat gewoonlik ter sprake is by hefboombruikhuur, is die belasting irnplika-

sies net so, indien nie van groter belang as die rentekoste nf.e , Hierdie wyse

van finansiering word gebruik om die maatskappy wat die masjinerie en toerusting

huur In rentekoers te kwoteer wat 50 laag as moontlik is deur van die

belastingtoegewings wat die verhuurder ontvang, deur te gee aan die huur der .

Laasgenoemde word gedoen omrede in terme van die Republiek van Suid-Afr ika se

Inkomstebelastingwet mag die verhuurder die toegewings eis.

Dit beklemtoon egter die feit dat die verhuurders se belastingbasis van so In aard

moot wees dat hy in staat is om die teenswoordige waarde van die belastingtoege-

wings te kan benut.. In die lig van hierdie vereiste is dit dus nie altyd

moontlik vir byvoorbeeld promotors om as verhuurders op te tree nie, en word daar

na verskillende maatskappye gekyk om as "eienaars" in In trust wat as verhuurder

optree, deel te neem.

Die benaming van "eienaardeelnemer" kan In verkeerde benaming wees want dit kan

verkeerdelik die indruk wek dat die lede van die trust die geld voorskiet om die

bate aan te koop, wat nie noodwendig die geval hoef te wees nLe , Dit mag wees

dat daar slegs van hul belastingbasis gebruik gemaak word om sodoende kontantvloei

te verseker wat voordelig is vir die pcomotors van In projek sowel as vir die ver­

huur der .42 )

So is daar In hele aantal variasies van hefboombruikhuur wat gebruik kan wor d om

uiteindelik dieselfde doel te bereik, naamlik om In huurkontrak mar te stel waar

maksimaal gebruik gemaak word van In aantal toegewing5, belasting en andersins,

wat deur wetgewing toegelaat word. Eintlik is hefboombruikhuur dan niks anders

as In eenvoudige bruikhuurkontrak wat op verskillende ingewikkelde metodes

64

gestruktureer kan word om te voldoen aan die spesifieke projek se behoeftes en

omstandighede.

Daar is drie belangrike elemente van hefboombruikhuur om in gedagte te hou, naam­

Uk :

a) 'n trust word beheer deur 'n trustakte in terme waarvan die trustees gemag-

tig word om huur en 1eningsooreenkomste aan te gaan~

b) 'n trust meganisme word ontwikkel om te verseker dat geeneen van die partye

die laste van die trust in hul finansiele state konsolideer nie~ en

c) dit is noodsaaklik dat die "eienaardeelnemer" in 'n belastingbetalings-

posisie verkeer om sodoende toegewings te kan eis.

In die verlede is daar ook van 'n stelsel gebruik gemaak waar die bate op 'n basis

van uitgestelde koop verkry is deur 'n kooptrust te skep wat die bate aankoop en

dit dan op 'n uitgestelde koop basis aan die huurtrust beskikbaar stel wat dit

weer op sy beurt verhuur aan die projekmaatskappy.43)

Wanneer die bruikhuurkontrak ten einde

4.5.2 Die voordele van finansiele bruikhuur

loop word die trusts ontbind.

Die voordele van bruikhuur kan kortliks soos volg opgesom word :44) (Gager.

1975 : 6)

a) omrede bruikhuur nie 'n 1ening is nie, kom dit gewoonlik nie op die balans-

staat voor nie~

b) dit hied die geleentheid vir produktiewe aanwending van vlottende kapitaal~

c) gewoonlik beInvloed dit nie die fasiliteitlimiete van die gewone vorm van

bankkrediet nie ~

d) daar hoef nie deposito's betaal te word nie~

e) dit laat 'n mate van beskerming teen risiko's soos inflasie en

veroudering~

65

f) bruikhuurpaaiemente is aftrekbaar van belasbare inkomste;

g) belastingtoegewings kan weerspieel word in bruikhuurpaaiemente; en

h) bruikhuur is 'n hulpmiddel tot begrotings en kontantvloeiprojeksies.

Die belangrikste faktor wat egter in gedagte gehou moet word, is dat die bedrae

betrokke by projekfinansiering gewoonlik van so 'n omvang is dat toerusting en

aanleg nie kontant gekoop kan word nie en dat bruikhuur 'n uitweg is om benutting

van die bates te verkry teen 'n fraksie van wat die kontantaankoopprys sou gewees

het; , Die produktiewe aanwending van die bates teen die lae kos te hied dus die

projek die geleentheid om 'n positiewe kontantvloei op te bou, waar dit nie ander­

sins moontlik sou gewees het ni.e , Dit gaan dus nie net slegs oar 'n laer koste

nie, maar oar die moontlikheid om hoegenaamd die projek van die grond af te kry.

4.5.3 Die nadele van finansiele bruikhuur

Slegs die nadele met betrekking tot hefboombruikhuur word hier genoem. Die nadele

is hoofsaaklik soos volg:

a) Wanneer bates neg heeLwat; ekonomiese lewensduur oor het by die verstryking

van die bruikhuurkontrak, kan die verlies van die residuwaarde 'n groot nadeel

weeSe

b) Die totale koste van bruikhuur is hoer as die van kontantkoop indien belas-

tingtoegewings in aanmerking geneem word.

c) Tydsberekening is die bepalende faktor by die gebruikmaking van belasting­

teegewings wat beskikbaar is vir bruikhuur. Indien di t nie dadelik benut word

nie, is bruikhuur 'n nadeel. Sou die huurder oar 'n groot genoeg belastingbasis

beskik, sou dit meer voordelig wees vir hom om te koop ,

d) Bruikhuur laat nie soveel buigsaamheid toe as wat geglo word ni.e , Daar

meet in gedagte gehou word dat onderhoud, versekering, veroudering en die wegdoen

met bates nie so buigsaam is wanneer di t gehuur word nie. 45)

66

4.5.4 Rekeningkundige aspekte

Daar bestaan verskillende uitgangspunte cor die optekening van bruikhuurtransak­

sies in die finansHHe state. Die een metode is an te aanvaar dat dit 'n bate is

wat net sowel kon aangekoop gewees het en dit dan ook so hanteer. Di t word met

ander woorde opgeteken as 'n bate met die toekomstige huur wat betaal nnet word as

'n las. Die bate word dan gedepresieer oor sy lewensduur terwyl die las vermin­

der word deur die paaiement afbetalings. Hierdie metode is waarskynlik die aan­

gewese een wanneer die ekonomiese lewensduur van die bate langer is as die bruik­

huurkontrak. Voorsiening vir uitgestelde belasting sal gemaak nnet word anrede

die bruikhuurbetalings vir belastingdoeleindes aftrekbaar is en uitgestelde

belasting dus nodig is. Andersins kan daar net in 'n nota tot die finansH;le

state melding gemaak word van die bruikhuurkontrakte, die aard daarvan, die

bedrag, die periode, tipe kontrak, en die toekomstige verpligtinge van die

onderneming ten opsigte van hierdie huurkontrak. 'n Derde groep sal natuurlik

voorstaanders wees van minimum bekendmaking sodat daar slegs aan die wet like

vereistes voldoen word. 46)

Beskou uit die cogpunt van die verhuurder, sal die banke in die Republiek van

Suid-Afrika gewoonlik bruikhuur hanteer as paaiementbesigheid en dus slegs as

bates wat gebruik word om 'n opbrengs mee te verdien. Hierdie skuld staan dus in

die boeke van finansiele instellings aangeteken op dieselfde wyse as wat die geval

sou wees met 'n gewone lening.

Nie-bank instellings beskougewoonlik bruikhuur as 'n vaste bate en die inkomste

daaruit as huur wat betaalbaar is sodat die bruikhuurkontrak geamortiseer word cor

die tydperk ter sprake , Iaasgenoemde metode is natuurlik eenvoudiger in soverre

dit boekinskrywings en belasting aanbetref.

Bruikhuur is vandag onontbeerlik as bron van finansiering vir projekte en vorm dit

gewoonlik 'n belangrike aspek in die strukturering van 'n projek. Netso het die

sindikasie van bruikhuur 'n belangrike aspek geword in die strukturering van 'n

bruikhuurkontrak. Sindikasie is waar een party verskeie beleggers kry wat bereid

is om as verhuurders op te tree in grcot bruikhuurkontrakte.

Die ooelmet bruikhuur kan soos volg opgesom word

"The purpose is 'leveraging' a lease transaction, as might be obvious,

is to bring down the cost by the employment of the major part of the requ-

67

ired finance by way of institutional funding at lower rates of interest than

the economic return needed by the finance house arranging the lease. This

gearing element, often results in the net cos t of the lease measured in

terms of an inherent interest rate and computed on a discounted cash flow

basis, being lower than comparable straight debt financing - assuming that

the lessee does not have the tax base to take advantage of the allowances

direct. Another factor in the cost would be the rates at which the allow­

ances are applied - at the present time these are 25% in respect of the ini­

tial ••• , and 30% in respect of the investment allowance.,,47) (Gager.

1975 : 57)

5. LANGTERMYNKREDIET

5.1 Ontwikkelingsinstansies

Dit is algemeen bekend dat die handelswereld en sy ins tansies nie fondse voorsien

vir die werklike langtermynprojekte n.i e , In die gewone gang van sake word bankbe­

sigheid beskou as daardie besigheid wat nie vyf jaar oorskry nie. In buitengewone

gevalle, waar dit projek gerig is, en die meriete di t toelaat, sal finansiering

vir 'n 10 jaar periode gereel word.

Hierdie feit raak nie die entrepreneurs en ontwikkelaars van projekte in die ont­

wikkelde lande soveel as die in die ontwikkelende lande ni.e , Die eenvoudige rede

hiervoor is dat die geld- en kapi taalmarkte tot die beskikking van die ontwikkel­

de lande se nyweraars is terwyl die kapi taalhonger lande min toegang tot die

markte het.

Waar projekte dus miljoene rande beloop en die omstandighede van so 'n aard is dat

langtermynfondse noodsaaklik is vir die befondsing van die projek, kan die ontwik­

keLaars 001 moontlik wend tot die internasionale ontwikkelingsinstansies. Hier­

onder word 'n beskrywing gegee van sommige van die instansies en di t waarna hul

strewe.

a) Die wereldbank

Die Wereldbankgroep is die grootste en mees invloedryke ontwikkelingsinstelling.

"The function of the World Bank, quite simply, is to provide financial and

technical assistance to stimulate growth and productivity in our developing

68

member countries." 48) (Finance & Development. 1982 8)

Die Bank vervul In unieke zo l, as f.i.nans Le Le tussenganger wat beide die ontwikke­

lende land en die nyweraar tot voordeel s tz-ek , As aandeelhouers het hy die wereld

se regerings en as bron van fondse die wereld se beleggingsbevolking.

Die Bank leen dan fondse ui t aan die ontwikkelende lande op In basis van gesonde

ekonomiese beginsels vir produktiewe doelstellings wat die vooruitsigte van ver­

dere private investering, beide plaaslik en internasionaal, bevorder. 49)

(Finance & Development. 1982 : 8)

Sedert sy ontstaan in 1946, het die Bank reeds lenings van 71 biljoen dollar be­

skikbaar gemaak waarvan reeds 13 biljoen dollar terugbetaal is sonder dat daar

ooit In herskedulering van skuld plaasgevind of enige slegte skuld voorgekom het.

In die woorde van die President van die Bank;

lilt is a project lender for the most part and does not provide a cash flow

to its borrowers. In exceptional circumstances, non-project 1ending may be

considered but the condi tionali ty is stringent and, furthermore, this type

of lending in anyone year has never exceeded 10 percent of total annual

commitments." 50) (Finance & Development. 1982 : 8)

Die Wereldbank is In "Triple· A" lener en die looptyd van die skuld wissel tussen

twee en vyf-en-twintig jaar. Die Bank is nie In liefdadigheidsorganisasie nie en

winste het toegeneem vanaf 400 miljoen dollar in die laat sewentigerjare na 600

miljoen dollar in 1981.51) (Finance & Development. 1982 : 9)

Die Bank het In promosiestelsel waarvolgens leners beoordeel word en indien daar

bevind word dat In land nou genoegsaam op sy voete is em die nodige fondse te 1een

op die wereld se kapitaalmarkte, word die Wereldbank se finansiering uitgefaseer.

Die kriteria wat gebruik word om finansiering toe te staan al dan nie, is die

bruto nasionale produk. In 1973 was die afsnypunt 1 000 dollar terwyl in 1980 dit

ongeveer In per capita inkomste van 2 650 dollar was .52) (Finance &

Development. 1982 : 2)

Oor die afgelope dekade het die Bank sy sektorale prioriteite so aangepas da tin

groeiende gedeelte van die lenings nou gekanaliseer word na daardie sektore wat

direk bydra' -tot die doelwi t van die verligting van armoede. Die verhouding van

hierdie lenings tot die totaal het gegroei van agt persent in 1970 tot 30 persent

69

in 1980. 53) (Finance & Development. 1980 16 ) Soos sovele ander instansies

en ekonome is dit nou ook die Bank se standpunt dat die heil van ontwikkelende

lande, vera1 die heel armes, in die ontwikkeling van die landbou as. 54)

(Finance & Development. 1981 : 16) Dit het dan nou ook een van die prioriteit­

areas geword.

As 'n voorbeeld van die aktiwiteite van die Bank word daar gekyk na die energie-

program. Die wereldbank is by verre die grootste bron van ondersteuning vir

energie-ontwikkeling in ontwikkelende lande, maar ook s¥ finansiele bydrae val ver

te kort van die werklike behoefte.

Tabel 4.1 Huidige begroting van energie leningsprogramme vir 1981-1985

('000 000 dollar)

Steenkool en ligniet 1 )

Olie en gas

Voorbereiding

Olie ontwikkeling2)

Gas ontwikkeling

Raffinaderye

Hergebruik

Brandstofhout

Alkohol

Elektrisiteit

TOTAAL 3)

Leningsprogram

840

3 985

1 020

1 755

1 210

150

625

425

200

7 590

13 190

Totale

Projekkoste

4 270

11 760

2 610

5 900

3 250

400

2 950

850

2 100

37 950

57 330

Bron : Wereldbank soos aangehaal deur Finance & Development. 1980 11

1) Sluit steenkoolgasvorming in

2) Sluit methanol in

3) Sluit China uit

70

Die beoogde leningsprogram moes 25 biljoen cbllar beloop het, maar an dit te

bereik sou beteken dat ander ewe belangrike projekte uitgestel moes word. Vanwee

hierdie feit isdit waarskynlik dat 'n nuwe filiaal van die Bank55) (Finance

& Development. 1980 : 11) in die lewe geroep kan word.

Vanaf 1979 het die Bank 'n versnelde program aanvaar vir die ontwikkeling van ver­

steende brandstof om sodoende die ontwikkelende lande se potentiaal ten volle te

ontwikkel. Sedert die ontstaan van die program het die Bank reeds 18 brandstof­

projekte in 16 lande gefinansier. 56)(Finance & Development. 1980: 11)

Om die Bank in staat te stel om te oordeel hoe suksesvol projekte was, is daar 'n

ex post evaluasie gedoen van projekte wat 'n sistematiese omvattende en onafhank­

like oorsig gee van 'n projek. Hierdie studies word gedoen met die oog op toe­

komstige projekte en as kriteria word gebruik dit wat ooreengekom is tussen die

Bank en die lener. Die evaluering bestaan uit twee dele, naamlik waar die

persone wat eerstens betrokke was by die Bank se besluit an deel te neem aan die

projek dit evalueer en tweedens 'n evaluering deur die funksioneel onafhanklike

"

personeel. Daarna word dit gestuur na die uitvoerende direksie en die President.

Die sukses van die Bank se deelname aan projekte word soos volg beskryf r

"On the basis of information available at audit, projects representing 94

percent of the total investment appeared to have achieved their major objec­

tive, or were well on their way to doing so, and remained worthwhile. Of

the 76 projects for which economic returns were estimated, all but 11 offer­

ed re-estimates of 10 percent or more".57) (Finance & Development.

1981: 40)

Wat egter dlidelik geblyk het uit hierdie oefening, is dat die volgende kriteria

aanwesig moet wees vir 'n suksesvolle projek :58) (Finance & Development.

1981 : 40)

i) nasionale sektorale beleid wat die doelwitte van die projek steun;

ii) pryse wat dien as positiewe insentiewe om produksie te vermeeder; en

iii) projekontwerpe wat inpas by die plaaslike kulturele en sosio-ekonomiese

ocstandighede.

b) "IDA" en "IBIRD"

Die Internasionale Ontwikkelingsvereniging - "IDA" - is 'n liggaar.t wat ontwikke-

71

lingshulp verleen aan ontwikkelende lande. Dit word besit deur die regerings van

lande om sodoende spesifiek voorsiening te maak vir die arm lande wat nog nie van

die hulp van die Internasionale Bank van Herstrukturering en Ontwikkeling

"IBIRD" - gebruik kan maak nie. 59) (Finance & Development. 1982 : 7)

Die "IDA" is dus In fonds wat geadministreer word deur die Wereldbank en slegs die

lede van laasgenoemde is lede van die "IDA". Clausen, president van die Bank, se

dat "IDA, however, remains the worldls most important single source of conces­

sional assistance for the poorest of the poor developing countries, and I do not

believe •••• ,,60) (Finance & Development. 1982 : 7) Vir 1982 was die begrote

bedrag wat die "IDA" tot sy beskikking gehad het, 2,6 biljoen dollar pleks van die

beplande 4,1 biljoen dollar. 61)(Finance & Development. 1982 : 7)

Die "IDA"-krediete is nou reeds 20 jaar oud en die terme het al die jare relatief

onveranderd gebly, naamlik In 50 jaar looptyd met In grasie tydperk van 10 jaar,

geen rentekoste met net In 0,5 persent van een persent heffingsfooi op onbenutte

balanse en In diensfooi van 0,75 persent van een persent op benutte balanse.

Die ontstaan van "IBIRD" word soos volg beskryf

n. •• was born as the fruit of the realistic and prophetic ref lections on the

part of economic and financial experts of the allied nations while the

Second World War was still going on. • •••The Articles of Agreement of the

Bank were indeed adopted by the majority of governments represented, on

December 27, 1945. • •••The Bank was founded as an international organisa­

tion in the form of a corporation the entire capital of which was the pro­

perty of member states.n 62)(Ostojic. 1978 : 15)

Die terme van "IBIRD"- lenings is 5005 volg:

In 20 jaar looptyd met In rentekoers van 11,6 persent per jaar asook In voorui tbe­

taalbare 1,5 persent op die nominale waarde van die lening, wat gekapi taliseer mag

word. "IBIRD" funksioneer 5005 In bank en verkry sy fondse op die internasionale

kapitaalmark teen markpryse - dit is dus nie In toegif van regerings nie.

Die kriteria wat gestel word om te slaag in die aansoek om "IDA" fondse is die

nie-voldoening aan kredietwaardigheid om kapi taalbehoeftes te bevredig en In

sekere per capita bruto nasionale produk. Huidiglik is die per capita inkomste

plafon 730 dollar teen 1980 pryse. Indien die invloei van fondse egter nie na

72

verwagting is nie, sal lande vinniger gepromoveer moet word na "IBIRD"

lenings. 6 3) (Finance & Development. 1982 : 3)

c) Internasionale Monetere Fonds

Dit is dalk egter gepas om hier op te merk dat indien daar nie beheerde bestuur

van die fondse is nie, en dit byvoorbeeld aangewend word vir die finansiering van

verbruiksbesteding, groot probleme kan ontstaan. Die verslag van die Brandt

Kommissie6 4)(Finance & Development. 1981 : 22) het soos volg gelui:

"A number of poor countries are threatened with the irreversible destruction

of their ecological systems; many more face growing food deficits •••• In

the international economy, there is the possibility of competitive trade

restrictions or devaluations, a collapse of credit with default by major

debtors, or bank failures, a deepening recession •••• The 1980's could wit­

ness even greater catastrophes than the 1930's".

'n Voorspelling wat byna bewaarheid is in die eerste helfte van 1982 toe tegniese

wanbetalings van biljoene dollar se skulde plaasgevind het. Dit is 'n wesenlike

gevaar wat die ontwikkelende lande se finansiele markte in die gesig staar indien

lenings nie in die vorm van projekfinansiering voorgeskiet word nie, en selfs dan

moet deurlopende finansiele beheer oor projekte uitgeoefen word.

d). Die Ontwikkelingsbank van Suider-Afrika

Reeds in die 1970's is 'n streeksliggaam in Suider-Afrika in die vooruitsig gestel

wat hom ten doel moet he an die ontwikkelingspoging van die lande in die streek te

koordineer. Gedurende 1980 met die sogenaamde Carlton Beraad, en weer tydens die

Goeie Hoop Beraad in Kaapstad in 1982, is die wens van die Suid-Afrikaanse rege­

ring bevestig dat so 'n liggaam nou noodsaaklik geword he t ,

Na samesprekings met leiers van onafhanlike state in Suider-Afrika gedurende

November 1982 is daar aangekondig dat die Ontwikkelingsbank in September 1983 sy

deure sal open vir besigheid. Besonderhede moet nog ui tgewerk word, maar slegs

73

onafhanklike state sal lidmaatskap verkry van hierdie Bank wat op In professioneel

apolitiese wyse bedryf sal m:>et word. Indien Jaasgenoemde in elk geval nie die

geval is nie, is die Bank gedoem en sal dit gebrandmerk word as net neg In instru­

ment van die blanke regering van Suid-Afrika om ander nasies en Jande te beheer.

Op hierdie stadium kan daar dan nie meer hier gese word dan da t daar bevestig

is65) dat die Bank projekverbandhoudende finansering sal verskaf wat infra­

struktureel van aard is. Met ander woorde, die Bank sal nie die funksie vervul of

oorneem van banke in die privaatsektor nie, maar slegs aanvullend optree in die

sin dat daardie projekte wat infrastruktuurontwikkeling behels, gefinansier sal

word. Dit beteken dat finansiering in samewerking met die privaatsektor sal

geskied asook parallel van aard sal wees.

Indien die Ontwikkelingsbank suksesvol verrig wat vir hom in die vooruitsig gestel

word, sal dit onteenseglik In groot bydrae lewer tot die gesamentlike ontwikkeling

van Suider-Afrika deur die onderskeie regerings - in die vorm van die Bank - en

die private sektor. 66)

5.2 KIH~nte

In Ander metode om langer termyn finansiering te bekern, is deur die sluiting van

In kontrak met die koper of kopers van die produk wat gelewer gaan word deur die

ondernemer van die projek.

Vir die aangaan van so In kontrak is dit vanselfsprekend dat daar reeds In be­

staande mark is vir die produk wat gelewer gaan word, of dat daar reeds genoegsame

bemarkingsnavorsing gedoen is wat daarop getoon het dat die aanvraag na die produk

voldoende sal wees.

Die kopers van die produk gaan dan In kontrak aan met die vervaardiger waarin daar

ooreengekom word dat :

a) die koper In sekere hoeveelheid produksie sal aankoop teen vasgestelde pryse

vir In sekere periode hetsy of die produk in werklikheid gelewer word, soos weI in

die vooruitsig gestel word; of

b) die koper In sekere hoeveelheid produksie sal aankoop teen In sekere prys

vir 'n sekere periode mits lewering daarvan plaasvind.

74

Deur kontrakte van hierdie aard te sluit, kan die ondernemer verseker dat daar 'n

vaste positiewe kontantvloei na die projek is, asook 'n definitiewe mark vir

die produksie. . Die terme van so 'n ooreenkoms is natuurlik onderhandelbaar en die

gunstigheid daarvan sal verskil van situasie tot situasie.

'n Voorbeeld van so 'n kontrak wat indirekte finansiering verskaf aan die projek,

met die projek se produksie as generator d:larvan, is waar 'n voornemende kunsmis­

vaardiger 'n kontrak sluit met 'n landboukoOperasie an 'n sekere hoeveelheid ton

kunsmis jaarliks te lew~r vir 'n sekere aantal jaar teen 'n prys wat bepaal word

met 'n voorafooreengekome formule.

G. DIE EUROMARK

G.1 Die ontstaan van die Eurodollarmark

Alhoewel nie in die huidige vorm nie, bestaan 'n internasionale geldmark alreeds

sedert 'n tydperk voor die uitbreek van die Eerste wereldoorlog met Londen as die

hoofsentrum. G7) Na die Tweede Wereldoorlog het 'n aantal banke, meestal

banke in die Verenigde Koninkryk, dollar deposito's ingeneem en in plaas daarvan

om hierdie deposito's in New York te plaas, dit dan uitgeleen aan ander Europese

banke om internasionale handel mee te finansier.

As gevolg van hierdie optrede, het 'n dollarmark ontstaan buite die Verenigde

State van Amerika. Volgens BellG8) (Bell. 1973 8) is daar verskeie redes

vir die stukrag agter die dollarmark se ontwikkeling, maar die rede wat mees

dikwels genoem word, is die een waar die aksies van verskeie staatsbanke in

Oos-Europa om dollars by die Russiese Narodny Bank in Londen en die Banque

CommerciaLe pour L'Europe du Nord in Parys te plaas, gelei het tot die

ontwikkeling van die Euromark. socs die grootte van die deposito's toegeneem

het, het die banke gepoog om die fondse uit te plaas teen meer aantreklike rrarges

as wat verkry kon word deur die fondse op die bekende wyse te hele op die New

Yorkse mark. Die Eurodollarmark het dus ontwikkel nie vanwee die plaas van

dollars buite die Verenigde State van Amerika nie, maar die heruitleen van d:lardie

fondse buite die Verenigde State van Amerika.

Dit wil dus voorkom asof aanbodfaktore die ontwikkeling van die mark grootliks

beinvloed het. Vraagfaktore het eers in 1957 hul verskyning gemaak toe die ge­

bruik van die pond Sterling om buitelandse handel mee te finansier, beperk is.

ClendenningG9) (Clendenning. 1970 23) se d:lt hierdie ontwikkeling gelei het

75

tot die eerste werklike groot vraag na dollars in Europa en die banke in

laasgenoemde kontinent tot die besef gekom het dat hul hulle groot dollar

deposito's meet mebiliseer tot groot voordeel vir hulself. Die beperking op die

gebruik van sterling om nie-sterling handel te finansier het gekom nadat die

Verenigde Koninkryk betalingsbalans probleme begin ondervind het.

Oaar is in hoofsaak drie redes waarom die Euromark ontwikkel het:

a) die bestaan vanrentekoersverskille tussen lande se kredietmarktei

b) valuta beheermaatreels het genoegsame vryheid gelaat vir beleggers om boge-

noemde verskille tot hul eie voordeel uit te buiti en

c) genoegsame vertroue in die dollar as tussenvaluta sodat die potensH!le voor-

deel van wins die risiko oorskadu.

Wat punt a) betref, kan daar genoem word dat die terugkeer tot finansHne vryheid

van rentekoersstrukture in 1958 van die Verenigde State van Amerika en Europa 'n

groot invloed gehad het. Terwyl banke in die Verenigde State van Amerika

ongeveer 5,75 persent gevra het, het Eurobanke70) vir dollarlenings met

dieselfde risiko daaraan verbonde, 4,5 tot vyf persent gevra. In daardie stadium

was hierdie lenings selfs teen laer koerse beskikbaar as binnelandse fondse. Was

daar natuurlik nie rentekoersverskille gewees nie, sou daar geen bestaansreg

gewees het vir 'n mark in buitelandse gelddeposito's nf,e , Indien die

Eurodollarkoerse nie hoer was as die in die Verenigde State van Amerika en die

binnelandse geldeenheid alternatiewe nie, sou buitelanders geen rede gehad het an

Eurodollars te deponeer en uit te leen nd.e , Teen 1958 - 1959 het die Eurodollar

depositokoerse gestyg tot 3,5 vier persent wat heelwat hoer was as die 2,5

persent maksimum wat toegelaat is op 90 tot 180 dae deposito's in die Verenigde

State van Amerika.

Punt b) genoem hierbo, het ook~in 1958 ontwikkel. Die sukses wat behaal is deur

die Europese banke in die plasing van oollar deposito's is in hoofsaak te danke

aan die beperkings wat geplaas is op die banke in die Verenigde State van Amerika

onder regulasie Q van die Federale Reserwestelsel. In terme van hierdie

regulasie is die Verenigde State van Amerika se handelsbanke verbied om rente te

betaal op opvraagbare deposito's en is hulle toegelaat an slegs een persent te

betaal op termyndeposito's van minder as 90 dae , 71) Die kapitaaluitvloei

vanaf die Verenigde State van Amerika wat veroorsaak is deur rentekoersverskille,

76

het bygedra tot genoegsame wereldlikiditeit wat die groot Europese lande in staat

gestel het om hul geldeenhede vrylik te omskep in die dollar en dus aan

valutabeheer te ontsnap. In die woorde van Bel172 ) (Bell. 1973 : 10)

" ••• although many observers felt that the abolition by the Federal Reserve

of the Regulation Q ceiling would destroy the euro-dollar market, these

fears were groundless. The Regulation Q ceiling did, on occasion, stimulate

the growth of the euro-dollar market, but this was not the fundamental

reason for its development; that reason was the market Is freedom from

controls."

Die vertroue in die dollar as tussenvaluta (punt c) het reeds teen die einde van

Wereldoorlog II duidelik geblyk. Die Verenigde State van Amerika was die enigste

moontheid wat die c:Pedere kon produseer en/of die finansiering verskaf vir die

herkonstruksie na die Oorlog. Die beleid wat opbouing van Europa aangemoedig het,

het gelei tot groot en aanhoudende ~pitaalvloei na Europa sedert 1950. Oaar

meet oak in gedagte gehou word dat die Verenigde State van Amerika die wereld se

grootste uitvoerder was en die dollar is toe aanvaar as die internasionale betaal­

middel. 73 )

Vanwee die feit dat In groot gedeelte van die Verenigde State van Amerika se beta­

lingsbalanstekort ontstaan het as gevolg van betalings vir rnilitere- en

hulpprogramme, het heelwat van die dollars wat oargedra is direk na buitelandse

amptelike hande gegaan. Genoemde monetere oweihede het begin soek na

beleggingsmoontlikhede vir rninstens In deel van die dollars wat ontvang is terwyl

die privaatsektor nog steeds maklik anskepbare fondse gesoek het an die handel mee

te finansier. Gedurende hierdie tydperk, naamlik die vyftigerjare, het die mark

vir <bllar depositols dan oak sy tevoorskyning gemaak.

Oit is egter duidelik dat dit In sameloop van anstandighede was wat aanleiding

gegee het tot die ontstaan van die Eurodollarmark. Bel174 ) (Bell. 1973

12) se :

" ••• the US balance-of-payments has helped to fuel the euro-dollar market but

has not been critical in its development."

In aggenome al die faktore wat ingewerk het op die mark, kan daar gesien word dat

tyd sommige argumente ingehaal het, saos bYvoorbeeld Altman75) (Bell. 1973

12) wat van meming was da t :

77

" ••• first, that the Euro-dollar market is temporary, and exists only by

reason of the limitations and inter,est rates imposed by Regulation Q; and

second, that the United States should abolish Regulation Q, or at least

raise ceiling rates substantially on all foreign time deposits, in order to

limit or 'kill' the Euromarket."

Groei van die Eurodollarmark

Begrip van die Euromarkte was tot onlangs nog redelik beperk anrede statistiese

data omtrent die mark eers totaal ontbreek het wat gelei het tot estimasies van

die grootte. Tweedens het beperkte statistiese inligting gelei tot afleidings

dat die mark teen "n geweldige tempo groei en is aandag bestee slegs aan die groei

van die mark met debatte oor die implikasies daarvan op die ekonomie. Derdens

was daar die afwesigheid van teoretiese perspektief oor die aangeleentheid.

Beginnend in die laat 1950's, het die Eurodollarmark gegroei tot an en by 9 mil­

joen dollar in 1964. 76) (Dufey & Giddy. 1978 107) Gemiddeld het die mark

gegroei met ongeveer 34 persent, maar die werklike toename het eers gekom in die

middel sestigerjare. In In paging om die Verengigde State van Amerika se beta­

lingsbalanstekort in toom te hou , is die "Interest Equalization Tax" in 1963, cp

buitelandse portefeuljebeleggings, die "Voluntary Foreign Credit Restraints" in

1965 op die Verenigde State van Amerika se banke se buitelandse lenings en die

"Office of Foreign Direct Investments Guidelines" oak in 1965 as beperkende

maatreels ingestel. 78) (Dufey & Giddy. 1978: 111)

Hierdie beperkings kon egter nie die hoofrede gewees het vir die voortgesette

groei nie want die mark het nog verder gebloei na die opheffing van die Verenigde

State van Amerika se beheermaatreels in 1974. Maar saos Dufey en Gidde y78)

(Dufey & Giddy. 1978 112) s~ :

n ••• the controls may have provided some 'infant industry' protection to

overseas lending••• ")

Gedurende 1973 en vroeg 1974 was die groeikoers ongeveer 40 persent gewees hoof­

saaklik vanwee surplus dollarreserwes van regerings wat gestort is in die

Eurodollarmark na die olieprysverhogings in 1973. 79)(Finance & Development.

1976: 15) Die vroee stadium van die wreldresessie het egter sy tol geiHs vanaf

die middel 1974 toe die Cbllarsurplusse in hierdie markte 'n afname begin toon

het. 80) (The Banker. 1976 51) Na 'n relatiewe stagnasie in die groei

78

van die mark kon In toename weer opgemerk word vanaf laat 1976. Volgens die

BIS81) was die netto grootte van die mark in 1979 540 in vergeleke met 260

miljoen dollar in 1975.8 2){Lomax & Gutmann. 1981 : 5)

outlook as a whole, the markets seem far less

Mendelsohn83) (Lomax & Gutmann. 1981 55) se mening

nervous

in 1976 dat "Taking the

than they were. 18 months

ago, but the earlier euphoria has gone," was waarskynlik nie heeltemal korrek nie

want indien die syfers wat verskaf word deur bronne soos die BIS, Morgan Guaranty

en die Wereldbank nagegaan word wil dit blyk asof die gevolgtrekking waartoe Dufey

en Giddy84) (Dufey & Giddy. 1978 : 118) kom, naamlik :

" ••• the Euro-dollar market has grown in a steady fashion, in contrast to the

erratic growth of US liquid liabilities to foreign banks ••• " korrek is.

Daar meet egter teen gewaak word dat die markgrootte en argumente daaromtrent nie

allesoorheersend word nie.

"The significance of these or any other estimates of the foreign dollar­

market rests not on these numbers, which are meaningless after the market

has attained a certain operating size, but on the fact that the market is

large and diversified, that it consists of many elements which can and will

operate on one side or the other, that large amounts can be loaned or borro­

wed without notd.ceabIy "affecting the going rates, and that the operations

are competitive. These characteristics would not change even if the market

were somewhat smaller or much larger than it is now.,,85) (Clendenning.

1970 : 42)

6.3 Wat is Eurodollars?

Eurodollars is groot termyndeposito's in dollar denominasies, insluitend verhan­

delbare deposito-sertifikate wat gehou word deur buitelandse banke. Maar die

vraag is, is Eurodollars geld? Geoordeel streng aan die definisie van geld soos

algemeen bekend, 86) geld di t nie as betaalmiddel ni.e , As die Eurodollars

dan nie dien as betaalmiddel nie, moet daar gekyk word of krediet geskep word deur

die banke en of eli t slegs likiditeit verhoog. Qmrede Eurobanke nie tjekboeke het

nie, word rekeninge gehou by handelsbanke wat aIle transaksies hanteer. Elke

dollar deposito wat aanvaar word deur In buitelandse bank word ontvang in die vorm

van In tjek of waarborg betaalbaar deur In bank in die Verenigde State van

79

Amerika. Net so is elke lening wat gemaak word deur 'n Eurobank in die vorm van

'n tjek of waarborg betaalbaar by 'n bank in die Verenigde State van Amerika.

Likiditeit word verhoog wanneer 'n bank onmiddellik opvraagbare deposito's uitbrei

en die fondse uitleen op grond van bestaande surplusse of nuwe reserwes, asook

met likiede kor ttermyndepos ito 's watwanneer langtermynlenings voorgeskiet word

ingeneem word';') Dufey en Gidde y87) (Dufey

dat Eurobanke

& Giddy. 1978 128) is van mening

" ••• tend to match the maturity of their assets with those of their

liabilities. And second, Eurodollar banking substitutes m:>st directly for

II

wholesale domestic banking in the United States. II

Hulle argumenteer dan ook dat die Eurobanke nie radikaal verander het aan die

karaktereienskappe van deposito's of lenings nie en di~ netto effek op likiditeit

kan dus nie groot wees nie. 88) (Dufey & Giddy. 1978 128) Hierdie kommen­

taar is egter slegs van toepassing op die Euro-dollarmark. 89)

Daar is na voorgaande verwys omrede dit belangrik is em te besluit of die Euromark

siklus gebonde is en wat sy invloed is op die wereld se likiditeitsposisie. 'n

Studie gedoen deur die Bank van Engeland in 1979 wys daarop dat

the Euro currency market is not independent of <bmestic rroney markets

and that its role as a channel for short-term capital flows appears to be

very closely linked to the activities of <bmestic banks II • 9 0) ( Eur 0-

money. 1979 : 7)

Wat die invloed van die Euromark op wisselkoerse is, is nie duidelik maar di t wil

tog voorkom asof hierdie mark nie die wisselkoers veranderinge geaksentueer het

nie. wtinston9 1) (Euromoney. 1979 7) se dat die vinnige groei in die

buitelandse geldmarkte' saamgeval het met 'n era van hoe en uiteenlopende geldvoor­

raad groeikoerse in die belangrike nywerheidslande en ook die van die Bretton

Woods stelseL Dit wil dus blyk asof die fluktuasies in die wisselkoerse voorge-

kom het vanwee die groot en vele veranderinge in binnelandse m:>netere beleidsrnaat­

reels.

Soos wat afgelei kan word uit wat bespreek is oor die groei van die Euronark, was

daar nie altyd 'n noue verbintenis tussen die Euromark en die besigheidsiklus nie.

Beskikbare statistiek9 2) (The Banker. 1976 51) dui egter nou daarop dat

hierdie geldmarkte sedert die middel sewentigs weI verband hou met die besigheids-

80

sikIus en Mendelsohn9 3) (The Banker. 1976 49) is dan oak van mening dat

" ••• an assessment of the outlook for the markets can now be based to a larger

extent than formerly on the view taken of the world economy."

6.4 Euro-obligasies

In Obligasie is niks anders as In bewys van skuld wat aangegaan is nie, waar die

lener kontraktueel verbind is an sekere betalings op voorafbepaalde tye te maak

vir die aflos van rente en kapitaal. Obligasies kan redelik likied wees, afhan­

gende van die aktiwiteite in die sekondere mark, en indien notering verkry is, sal

die pryse daarvan daagliks beskikbaar wees.

Die eerste Eurodollarobligasie uitgifte is gemaak op 1 Julie 1963, vir 15 miljoen

dollar vir 15 jaar. Dit is gedoen vir Autostrada, wat te make het met m:>torwee

in Italie. 94) (Fisher. 1979 15) Daar is dus gebruik gemaak van Verenigde

State van Amerika dollars om 'n Italiaanse owerheidsinstansie te finansier. Die

dollars wat ontvang is - dit het gekom van die houers van dollars van nie-inwoners

van die Verenigde State van Amerika - is dadelik angeskakel in lire en is weer aan

Finsider, ItaIiaanse staalprodusent, oorbetaal, omrede laasgenoemde nie direk kon

leen nie want rentebetalings sou verminder word deur Italiaanse inhoubelasting.

Daar was natuurlik al vroeerjare uitgifte gewees maar die Tweede Wereldoorlog het

basies internasionale finansiering deur die privaatsektor tot In stilstand

gebring. Na hierdie periode het die kapitaalmark in die Verenigde State van

Amerika weI hul deur geopen vir buitelandse leners. Hierdie obligasies is na

verwys as die "Yankee bonds,,95) en is hanteer as plaaslike uitgifte met In

Verenigde State van Amerika beleggingsbank as leierbank en ander banke in die

Verenigde State van Amerika as onderskrYWers. Dikwels is hierdie obligasies egter

in Europa afverkoop. So het Europa die obligasiemark leer ken en die tegniek

aangepas an te voldoen aan die Euromark se anstandighede.

Verenigde State van Amerika dollars is gebruik omrede Europa In stabiele bate ge­

soek het na die wereldoorlog en anrede daar baie dollars beskikbaar was buite die

Verenigde State van Amerika met geen probleem van valutabeheer nie.

In 1963 het President Kennedy wetgewing ingestel, naamlik die Rente

Gelykmakendebelasting, -waarvan reeds voorheen melding gemaak is, in In paging an

die betalingsbalanstekort te verbeter. Volgens Fisher95) (Fisher. 1979

15) het hierdie belasting met enkele uitsonderings na die "Yankee Bond Market" tot

81

'n einde gebring~

Hierdie maatreelshet tot gevolg gehad dat Europa se kapitaalmarkte goed ontwikkel

het. Die neiging het ontstaan vir die rol van hierdie obligasies by vervaldatum

en rente-opbrengste is aangewend om die mark verder te vergroot. Die terugvloei

van fondse uit die obligasiemark vir 1982 sal na verwagting in dollar terme

byvoorbeeld 16,537 biljoen dollar beloop waarvan 8 518 biljoen Verenigde State van

Amerika dollars sal wees. 9 6 ) (Fisher. 1979 :21)

.r::e Euro-obligasiemark verskil van die geldmark anrede beleggers in staat gestel

I word om die obligasies wat uitgereik word direk te hou , Daar is geen tussen­

ganger in hierdie mark tussen die lener en uitlener nie, slegs die banke wat die

plasing hanteer. Euro-obligasies is direkte eise teen ondernemings en ander

liggame en is daarom baie soos binnelandse obligasiemarkte.

Vier karakteristieke9 7 ) (Dufey & Giddy. 1978

mark van ander, naamlik

19) onderskei egter die Euro-

a) die tegniek is meer een van plasing as uitreiking in die tradisionele sin

van die woord~

b) obligasies word terselfdertyd in meer as een land geplaas deur middel van

multinasionale sindikasies van banke wat die onderskrYWing doen~

c) obligasies word hoofsaaklik in lande verkoop ander dan die een in watter

geldeenheid dit geskied~ en

d) rente op die obligasies is nie onderhewig aan inhoubelasting nie. em laas-

genoemde te ontduik, word 'n finansHHe filiaalmaatskappy gestig in 'n land waar

rente verdien deur nie-inwoners nie belas word nie, en reik hierdie maatskappy die

uitgifte dan uit met 'n waarborg van die houermaatskappy.

Die Euro-obligasiemark bestaan dan anrede dit nie onderhewig is aan regulasies en

beheer van die nasionale owerhede nie. Bereidwilligheid van monetere owerhede om

leners en beleggers toe te ·laat an die fondse in en uit te neem is egter belangrik

vir die voortbestaan van hierdie mark. Onnodig om te noem dat naas die

binnelandse Amerikaanse dollarmark, is die Eurodollarmark die belangrik bron van

kapitaal vir projekfinansiering.

82

6.5 Euromarkgeldeenhede

Dit is nodig dat daar op gewys word dat die Euromark bestaan nie net ui t Verenigde

State van Amerika dollars nie. Die internasionale finansiele markte is die ska­

kel tussen lande wat laasgenoemde toelaat em tog nag sy eie beleid d3.ar te stel en

na te volg, terwyl dit internasionaal meer op 'n informeel geordende wyse funk­

sioneer met slegs enkele ooreenkomste soos byvoorbeeld GATT en die IMF. Hierdie

samewerking tussen lande kan natuurlik net glad verloop salank as wat regerings se

beleidmaatreEHs dit toelaat. Van tyd tot tyd kom daar tye van onstabiliteit voor

wat 'n wesenlike invloed uitoefen op hierdie markte, maar na so 'n tydperk beweeg

die stelsel weer terug na een van stabiliteit. Daar is reeds genoem d3.t die

wereld ekonomie deesdae 'n groot invloed uitoefen op die internasionale finansiele

markte, waar dit voorheen nie so opmerklik was nie.

Wat hierdie markte aangehelp het die afgelope jare is die uitbreiding van bankak­

tiwiteite regoor die wereld, die nuwe tegnieke wat ontwikkel is, saos byvoorbeeld

die omskepbare skuldbriewe, obligasies met wisselende koerse en nou die

veranderlike vervaldatum lening98) wat gelei het tot buigsaamheid en

verskeidenheid in finansiering.

Die institusionele struktuur van die Eurogeld en -obligasiemarkte is nou cped

gevestig en alhoewel die dollar huidiglik nog steeds die dominante geldeenheid

uitmaak, is dit noodsaaklik dat daar op die belangrikheid van die ander geldeen­

hede in die Euromarkte, ook gewys word. Die tradisionele kenmerke van 'n reserwe

of belangrike handelsgeldeenheid, is d3.t dit relatief nie-inflasionisties is, dat

die land 'n surplus op die lopende rekening van die betalingsbalans het en di t

geleenthede vir kapitaaluitvloei skep en ongebinderd laat ontwikkel. Die Veren­

igde State van Amerika dollar bet in die laat sewentigerjare en vroee tagtigerjare

nie bieraan voldoen nie en em bierdie rede bet ander geldeenhede in belangrikheid

toegeneem.

a) Duitse mark

Duitsland se belangrikheid in die internasionale finansUne markte bet toegeneem

vanwee die land se groot ekonomiese sukses na die Tweede weredloorlog en die

sterkte van BY betalingsbalans. Die appresiasie van die Duitse mark bet gelei tot

investering in die buiteland en ekonomiese sterkte bet gelei tot 'n versterking in

die posisie van die Duitse banke. Die minimum reserwe vereistes in Duitsland

83

asook bankbeheer het die daarstelling van 'n Euro-OUitse mark aangehelp. Volgens

statistieke verstrek deur die BIS,99) (Lomax & Gutmann. 1981 49) het die

Duitse mark nou die nommer twee posisie ingeneem op die Euromark. In 1978 was

die Duitse mark gedeelte van die Euromark 97,4 biljoen dollar groot.

b) Switserse frank

Switserland is tradisioneel bekend as 'n uitvoerder van kapitaal en word die frank

as 'n skans teen inflasie beskou, As gevolg hiervan het die land bekend geword as

'n veilige en stabiele plek vir buitelandse fondse wat sy rol as finansiele sentra

versterk het.

Die grootte van die Switserse frank in die Euromark in 1978 was 27,9 biljoen

dollar. 100) (Lomax & Gutmann. 1981 : 49)

c) Japanese jen

Die afgelope aantal jaar is nie aIleen groot veranderinge teweeg gebring in die

struktuur van die Japanese ekonomie nie, maar oak in die denkwyse teenoor interna­

sionale markte en die optrede wat daarvoor vereis word.

Samurai-obligasies het baie toegeneem die afgelope jare, saveel sa dat dit 'n

belangrike bron van langtermynkapitaal geword het. In 197910 1)(Lomax &

Gutmann. 1981 : 83) is hierdie obligasies die eerste keer vir die privaat buite­

landse sektor uitgereik. Die bedrag was die ekwivalent van 100 miljoen dollar.

Die loaptyd is gewoonlik 12 tot 15 jaar alhoewel diar al obligasies was vir 'n vyf

jaar tydperk. Hierdie mark is slegs beskikbaar vir eerste klas internasionale

leners. Die obligasies hoef nie te make te he met die uitvoer van kapitaal uit

Japan nie, want dit kan wees dat beleggers internasionale instansies is wat die

jen sal koop saam met ander geldeenhede en die jen din slegs gebruik word as

rekeneenheid.

Waar uitgifte, selfs wat privaat geplaas word, streng deur die Ministerie van

Finansies beheer word, geld die teenoorgestelde vir die Japanese sindikasie­

lenings. 102) (Euromoney. 1977 107) Huston McCollough103) (Euro­

money. 1977 : 107) se "Their ability to syndicate a deal quickly and on terms not

very different from those associated with a private placement has impressed many..borrowers. 104)

84

d) Verenigde Koninkryk sterling

Die pond sterling het baie van sy sterkte verloor as handels- en reserwe geldeen­

heid die afgelope dekade en hierdie feit word ook weerspieel deur die

belangrikheid van hierdie geldeenheid in die Euromarkte. Die Euro-sterling mark

is hoofsaaklik gebaseer in Parys en die omvang daarvan is ongeveer 7 biljoen

dollar 10S) (Lomax & Gutmann. 1981 110) uit In totaal van 800 biljoen

dollar.

Volgens Lomax en Gutmann 106) (Lomax & Gutmann. 1981 110) was die eerste

sterling obligasie uitreiking na die wereldoorlog in 1972 vir Amoco vir In bedrag

van 10 miljoen pond. Hierna het die pond so verswak dat verder uitgifte nie

gedoen kon word nie tot in 1977.

Die mening omtrent hierdie mark is dat " ••• for the future the sterling eurobond

market is likely to suffer marked changes of sentiment and to remain at times a

significant minor international capital market." 107) (Lomax & Gutmann.

1981 : 113)

Die belangrike rol wat London as internasionale finansH!le sentrum vervul, sal

waarskynlik egter nie verander nie.

e) Franse frank

Die frank is die afgelope aantal jaar dikwels gebruik as Eurogeldeenheid veral vir

obligasies. Die groot probleem wat egter hiermee saamgaan is am die vertroue te

wen van die beleggers anrede inflasie nie altyd beheerbaar is en rentekoerse groot

wisseling toon. In 1978 is 46 miljoen d::>lar se Euro-obligasies uitgereik in

Franse frank. 108) (Lomax & Gutmann. 1981 : 132)

f) Belgie, Luxemborg en Holland

Belgie het sy internasionale prominensie te danke aan die vroee ontwikkeling as

investeringsmedium in die Euro-obligasiemark.

Inwoners van Belgie het hoofsaaklik am belastingredes op grootskaal internasionale

obligasies aangekoop wat die Belgiese banke die voordeel daarvan laat kry het deur

plasings. Hierdie banke het ook In prominente reI gespeel in die ontwikkeling

van die Euromark deur as uitgewers van obligasies op te tree. Die afgelope vyf

85

jaar of so het die Ouitse- en Switserse banke egter die rol van Belgie op hierdie

markte verklein.

Die oarspronklike inisiatief van die Belgiese banke het egter daartoe gelei dat

die eerste Euro-obligasies verrekeningshuis in Brussels tot stand gekom het en

daarna 'n mededinger in Luxemborg. Volgens Morgan Guaranty 109) (Lomax &

Gutmann. 1981 : 140) was die Euro-obligasies wat in 1978 uitgereik is, die ekwiva­

lent van 165 miljoen dollar.

Die ekonomie van Luxemborg is nou verweef met die van Belgie en Holland, met wie

hulle 'n tolunie het. Wat die Euromark betref, het Luxemborg se aandeel van

Euromark besigheid die laaste 10 jaar gegroei tot ongeveer 10 persent. In die

Ouitse mark sektor wat ongeveer 15 persent van die Eurogeldmark uitmaak, is dit

die hoofsentrum en word sowat 50 persent van die transaksies in ouitse mark ge­

doen , Die effektebeurs speel oak 'n belangrike rol anrede antrent aIle Euro­

obligasies op die beurs genoteer is. In 1977 is sekere veranderinge aangebring

wat Luxemborg meer aantreklik gemaak het; , Hierdie veranderinge slui t die volgende

in:

i) Die afskaffing van die 10 persent belasting op groothandel.

ii) Vergoeding deur belastingkrediete vir buitelandse inhoubelasting op rente­

betalings, in die afwesigheid van dubbelbelastingooreenkomste.

iii) Die afskaffing van 'n vyf persent koeponbelasting op obligasie-uitgifte.

iv) Die afskaffing van seelregte op depositosertifikate waarvan die denominasie

in buitelandse geldeenhede is.

v) Globale waarde-aanpassing van tot een persent op gewaarborgde krediete wat

banke toegelaat het om algemene reserwes te skep. 110) (Lomax & Gutmann.

1981 : 152)

Die Euro-gulde lening- en obligasiemark is redelik aktief en die Hollandse banke

het self 'n aktiewe rol gespeel in die uitbreiding van hierdie mark. Die gulde

het 'n aanvaarbare langtermynbate geword veral vanwee sy verbintenisse met die

ander sterk betaalmiddellande. Volgens die Wereldbank 111) (Lomax &

Gutmann. 1981 156) was die grootte van die Euromark vir beide lenings en

obligasies 461 biljoen dollar in 1978. Die koerse van die Euro-gulde is egter

86

meer onderhewig aan fluktuasies as die binnelandse geldeenheid vanwee die invloed

van wisselkoersverwagtinge.

g) Nuwe finansiele sentra

Huidiglik het die ontwikkeling van hierdie nuwe finansiele sentra nie In groot

invloed op die Republiek van Suid-Afrika nie, maar is dit tog nodig dat slegs

melding hiervan gemaak word.

Eerstens is daar Singapoer wat veral suidoos-Asie en ook die nywerheidslande

bedien as dienssentrum. Belangrik hier is In lae inflasiekoers en In sterk wis­

selkoers. Hierdie land is egter nie In kapitaaluitvoerder nie, terwyl Hong Kong

weI is. Laasgenoemde land se sterk punt is weer die afwesigheid van valutabeheer­

maatreels. Die land se geografiese ligging ten opsigte van die Weste en Ooste sal

dit In alhoe 'belangriker mark maak , Derdens is daar die Phillipyne maar vanwee

die feit dat dit so naby eersgenoemde land gelee is, sal dit In tydjie neem

voordat hulle op dieselfde vlak is.

Vierdens is daar die Arabiese geld- en kapitaalmark.

Moore,112) (The Banker. 1977 : 107)

In die woorde van Alan

"Within the Middle East there are now a number of places that can be descri­

bed as financial centres, albeit differing in degree and type of activity

but all contributing in some way to the working of the m:mey markets ••• "

Die belangrikheid van hierdie markte het natuurlik sy ontstaan te danke aan die

verhoging in die olieprys in 1973 en 'daaropvolgende verhogings, wat In herverde­

ling in die wereldrykdom meegebring het. Hierdie mark kan nie geIgnoreer word nie

vanwee die enorme groei in die Westelike Arabiese gesamentlike ondernernings en

konsortiumbanke, die greei in die buitelandse sentra, die ooelwit van elke land an

bankwese te laat graei, die toenamein bankaktiwiteite am die streek se finansiele

stelsels saam te snoer en die opleiding van bankamptenare an in die toenemende

behoefte te voorsien.

Oit is natuurlik belangrik am na te vors wat met die fondse gebeur het na die

drastiese herverdeling van wereldllkiditeit na 1973. Oit wil blyk asof 10 persent

van die surplusse in sterling obligasie bankdeposito bele is, In verdere 26

persent in London se Euromarkte, 20 persent in die Verenigde State van Arnerika, 37

persent na ander lande en ses persent na instansies soos die wereldbank vir obli-

87

gasies. 113) (The Banker. 1977 92) Sedertdien het 'n aansienlike gedeelte

van die surplusse hul weg gevind na die Euromarkte toe. Positiewe verhoudinge

bestaan tans tussen hierdie Arabiese markte, veral Bahrain, Kuweit en Saudi

Arabie, en die internasionale finansiele sentra en hul belangrikheid behoort

grootliks toe te neem, ook wat wereldlikiditeit betref.

6.6 Leningsindikasie

"A syndicate is a highly structured group of financial institutions, formed

by a nanager or managers that lends funds on common conditons to a borro­

wer.,,114) (Dufey & Giddy. 1978 245) Sindikasies kom voor omrede

finansiele instellings op hierdie wyse risiko kan verminder deur dit te

versprei.

Dit verhoog natuurlik die koste van 'n lening vanwee die aantal partye wat diarby

betrokke is, maar dit vermeerder ook drasties die aantal verhoudinge tussen leners

en uitleners. Verder reflekteer dit die innovasie en aanpasbaarheid wat mededing­

ende onbeperkte narkte aanbied en word hierdie tipe finansiering al hoe meer aan­

getref.

Maar hoekom sou leners bereid wees an 'n fooi te betaal vir sindikasie indien hy

self na die mark kan gaan en individueel die fondse verkry? Die rede is dat in

die bu!telandse markte diar ander faktore ter sprake is as in binnelandse markte.

Eerstens is die verhouding tussen die leier- en ander banke belangrik. om BY

vertroue in die klient te bewys sal die leierbank dan ook gewoonlik 'n

substansiele deel van die benodigde fondse self finansier. Tweedens noodsaak die

onbekendheid met en kompleksiteit van die internasionale finansiele markte

'n klient an na 'n spesifieke bank te gaan wat namens hom kan optree, want daar

moet in gedagte gehou word dat internasionale finansiering gewoonlik hoe risiko

besigheid is. Op hierdie wyse word fondse goedkoper en of vinniger verkry as op

die konvensionele wyse waar 'n bank moet besluit of hy so 'n groot blootstelling

teenoor een klient kan neem. In ruil vir hierdie diens moet kliente dan 'n fooi

betaal wat gewoonlik wissel tussen 0,5 en drie persent vooruitbetaalbaar.

Sindikasies is din ook vir groot bedrae en vir 'n periode langer as een jaar.

Gedurende die vroee sewentigerjare het handelsbanke gewoonlik slegs vir 'n periode

van een jaar fondse beskikbaar gestel aan hul kliente. Vir langer periodes noes

kliente na die kapitaalmark gaan. Na die ontwikkeling van die termynlening het

sake egter verander.

88

Handelsbanke het hierdie konsep ontwikkel om korporatiewe investeringsprojekte te

finansier en die basiese konsep was om die delging van die lening aan te pas by

die projek se kontantvloei. "This had a profound impact on the entire banking

system. "115) (The Banker. 1976 56) Dit het meegebring dat In beter

kennis van kredietontleding en komplekse kontantvloei nodig was. Maar di t het

gelei tot die finansiering van projekgeorienteerde finansiering vir beide

owerheidsinstansies en die privaatsektor. Daar m:>et miskien melding gemaak word

van die feit dat elke land het In nie- amptelike kredietlimiet waarbinne hy beweeg

en waar banke voorheen die leierbank se oordeel omtrent In klient aanvaar het, sal

elke bank vandag sy eie ontleding doen en besluit of die klient kredietwaardig is.

Wat die soewereine risiko betref, is daar bronne BOOS die wereldbank, die IMF en

Uitvoerkredietwaarborgmaatskappye wat gebruik kan word.

Die meeste groot internasionale banke het takke by die verskillende geldmarkte.

Maar vir byvoorbeeld lande soos die Republiek van Suid-Afrika, is dit meer voor­

delig om bankiers direk van Londen te kry om hul in te lig cor die beskikba.arheid

en omstandighede van die Euromark, omrede diesulkes meer op hoogte sal wees as sy

plaaslike verteenwoordiger, en ook omdat hulle binne enkele ure of dae, afhangend

van die omvang van die lening, die sindikasie kan reel.

"To sum up, the prevalence of syndication in the external markets is the

result of a lack of restrictions, particularly restrictions that separate

investment banking and commercial banking. This permits the application of

underwriting techniques to the problem of matching borrowers and lenders

without long-established relationships. The facilities available under

syndicated credits are the same as those available from individual banks,

although very large credits make syndication virtually a necessity. Like­

wise, ••• agreements oocumenting syndicated credits - with many banks from

varied national parentages participating - are m:>st representative of the

unique lending practices that have evolved in the international money mar­

ket."116)(Dufey & Giddy. 1978 : 249)

Daar is redelik ruimte afgestaan aan die onderwerp van internasionale finansiering

maar dit is noodsaaklik dat persone wat te make het met projekfinansiering in die

Republiek van Suid-Afrika, hetsy vanuit In bankiersoogpunt of In onderneming wat

kapitaaluitbreidings aangaan, In basiese begrip het van hierdie markte. vanwee

die Republiek van Suid-Afrika se besondere ekonomiese struktuur, sal mar op In al

hoe groter mate gesteun m:>et word op die internasionale finansieringsmarkte vir

kapitaal want hierdie kapitaalhonger land sal nie kan voorsien in sy eie behoeftes

89

n Le , Huidiglik ondervind die land weI betalingsbalansprobleme, maar dit behoort

te verbeter sodra die land se hoof handelsvennote uit hul resessie beweeg. Die

Republiek van Suid-Afr ika se kredietwaardigheid in die buiteland is tans van die

beste en daar moet nou van die geleenthede gebruik gemaak word wat die

internasionale markte aan ens bied.

7. NUWE ONTWIKKELINGE IN DIE INTERNASIONALE GELDMARKTE

Gewoonlik word daar gese dat daar is niks nuut onder die son n Le , Dit verhinder

egter nie dat daar gereeld variasies op die ou tema verskyn nf.e . So is dit ook

met die internasionale geld- en kapitaalmarkte. Daar sal hier net melding gemaak

word van enkele nuwere finansieringsvorme wat befondsing kan vergemaklik, wat nie

reeds hierbo bespreek is nd.e ,

7.1 Europese geldeenheid ("ECU")

Die ECU is nie in die tradisionele sin van die woord 'n geldeenheid nie, maar die

gebruik daarvan het in die afgelope tyd so drasties toegeneem dat daar weI kennis

geneem met word van die moontlikhede en nuwe deure wat dit vir projekfinansier ing

Lnhou , Die ECU het in 1979 die Europese Rekeneenheid vervang as geldeenheid van

die Europese Monetere Stelsel en dien hoofsaaklik as rekeneenheid van die wissel­

koersmeganisme vir oordragte en transaksies tussen Jande van die Europese Gemeens­

kapsmark, Die ECU is dus opqemaak uit geldeenhede van aIle lidlande met die uit­

sondering van die Griekse geldeenheid. Die geweldige aanvraag vir die ECU word

bewys deur die grootte van die mark wat toegeneem het van ongeveer ECU 400 miljoen

in 1980 tot ECU 10 biljoen in 1983. 117)(Euromoney. 1983 : 17)

Die private gebruik van die ECU naas die amptelike gebruik daarvan het ook baie

toegeneem sodat daar nou vele reger ings en nutsondernernings is wat hierdie nuwe

bron van fondse benuti , : Die groot voordeel huidiglik is dat daar natuurlik nog nie

'n sentrale bank is om die geldeenheid te reguleer nLe , Dit is 'n relatief

goedkoop geldeenheid, omrede dit bestaan ui t 'n mandjie van geldeenherle. Tensy

geldeenhede soos die Duitse mark ook nie swaarder gaan weeg in die toekoms nie,

sal dit 'n aantreklike geldeenheid bly.

persent aan beide kante van sy sentrale

Huidiglik mag lidlande

pariteit ten opsigte

net

van

tot 2,25

die ECU

fluktueer. Die uitsonderings is die pond sterling wat vrylik mag wissel en die

lira wat tot en met ses persent mag wissel. 118) (Euromoney. 1983 : 17)

Hoe lank die mark nog vir private doeleindes aangewend sal kan word, is egter nie

90

duidelik ni,e ,

7.2 Wisselende koers uitgifte ("FRN")

Oit is nie altyd troontlik om die kapitaalmark aan te wend as bron van fondse vir

projekfinansiering nie. In die geval van uitgifte met wisselende rentekoerse en

waar geldeenhede In hele aantal euro-geldeenhede insluit terwyl die termyn nie sa

lank hoef te wees nie - drie jaar tot en mat een wat al gedoen is vir 35 jaar ­

kan dit weI bruikbaar weeSe

Oie afgelope twee jaar of so het die gebruik van die "FRN" geweldig toegeneem,

enersyds anrede die marges wat verdien is op hierdie uitgifte klein was en die

koste daarvan dus baie goedkoper uitgewerk het vir die lener as wat die geval was

met sindikasielenings, en andersyds vanwee die gewildheid daarvan onder die nemers

van die uitgifte sodat groot bedrae op hierdie wyse beskikbaar gekom het.

7.3 Rente- en geldeenheidruil ("SWAPS")

In Rente-ruil vind plaas wanneer een party wat In verpligting het an In vaste

rentekoers te betaal op By lening, In oareenkoms aangaan mat In ander party om die

vaste rente verpligting te ruil vir In wisselende rente verpligting.

Oie volgende dien as voorbeeld. Party A het In Amerikaanse dollar lening mat In

rentekoers van 12 persent per jaar, betaalbaar ses maandeliks en party B het oak

In Amerikaanse dollar lening met In wisselende rentekoers van 0,5 persent be die

LIBOR-koers, ook betaalbaar op In ses maandelikse basis. In Ruil kan nou plaasvind

tussen die twee partye indien A eerder In wisselende rentekoers verlang en B In

vaste rentekoers. Gewoonlik sal In finansiele instelling soos In bank as

tussenganger optree sodat In transaksie kan plaasvind sonder dat die twee partye

noodwendig van mekaar hoef te weet. Die bank of instelling sal dan oak die

transaksie so reel dat die ruil plaasvind met betrekking tot die LIBOR-koers. Oit

wil se, die marge gekoppel aan die LlBOR-koers wat die lener troet betaal, word

nie deel van die transaksie nie sodat aan die einde van die renteperiode, verrui1

slegs die netto verskil in tronetere terme tussen die LIBOR-koers en die rentekoers

van hand. Wat die lener dus be of onder die LlBOR-koers betaa1 is By saak , Juis

vanwee die feit dat die renteverski1 die b100tstelling uitmaak, vergemaklik die

tipe transaksies. Die instelling wat as tussenganger optree hoef dus nie na die

hoofsom te kyk as risiko nie.

Oit is In uiters nuttige instrument, veral vir partye wat nie vaste rentekoerse

91

kan beding n Le , Die beginsel onder liggend aan die hele konsep is natuur lik een

van spekulasie en verwagting. Die per soon wat die vaste rentekoers wil he, is die

een wat verwag dat die rentekoers gaan styg oar die kort- of lang termyn, terwyl

di,e party wat die wisselende rentekoers verkies, verwag dat rentekoerse gaan daal.

'n Vaste rentekoers is natuur lik ook handig vir begrotingsdoeleindes. Die termyne

van hierdie omruilings strek van twee tot sewe jaar en langer.

Die ruil van geldeenhede is ietwat rneer ingewikkeld in die praktyk, maar werk min

of meer op dieselfde beginsel. Hier sal byvoorbeeld gevind word dat die een party

'n lening het met in Duitse mark verpligting, terwyl die ander party se lening in

Amerikaanse dollar terugbetaal IOOet word. In hierdie geval word daar ook meestal

gepraat van termyne van drie jaar en langer. Weer eens sal daar gevind word dat

banke meestal as tussengangers optree. Wat natuur lik belangr ik is hier, is om te

besluit of die koers waarteen die ander geldeenheid verkry word, aantreklik genoeg

is om die transaksie aan te gaan. Indien die koers te hoog is, kan dit beter wees

om in die oorspronklike geldeenheid te bly en die risiko te loop van 'n

appresiasie van daardie geldeenheid oar tyd. Weer eens gaan dit oar verwagtings.

In hierdie geval natuur lik meer oar wat verwag word van die geldeenheid, met ander

woorde sal dit wanneer betalings IOOet geskied, depressieer of appresieer ten

opsigte van die geldeenheid waarin die party sy inkomste verdien.

Ander oorweginge, net soos in die geval van rentekoersruile, kan ter sprake kom,

naamlik die lener wil graag 'n gebalanseerde portfolio handhaaf ten opsigte van

beide rentebetalings en geldeenhede. Wanneer 'n party byvoorbeeld groot jen

verpligtinge .het terwyl hy geen jen inkornste verdien nie, sou dit wys wees om van

die jen verpligtinge te ruil vir 'n ander geldeenheid wat miskien nie so sterk as

die jen is nie, veral as die inkornste hoofsaaklik in 'n geldeenheid 5005 die

Suid-Afrikaanse rand of Pranse frank is.

Rente- en qe Ldeenheddrud fe kan dus nuttige instruments vir projekfinansiering

doeleindes wees omrede daar dikwels gevind sal word dat 'n lener van 'n projek

tevrede IOOet wees met lenings in 'n geldeenheid van 'n land wat weI bereid was om

hulp teo verleen maar wat die lener aan die einde van die dag duur te staan kan

korn.

7.4 R~n!~~~ers~en vreemde valuta-opsies

Die beginsel onderliggend aan hierdie opsies is dat die betrokke party 'n kontrak

92

sluit met In bank an fondse te leen of te deponeer teen In vooraf ooreengekome

rente- of wisselkoers. Wat belangrik is van die opsie-skema, is dat In party

nooit onder In verpligting staan om wel die opsies waarop ooreengekom, hoef uit te

oefen nie.

Dit is nie eers nodig vir die betrokke party an die besigheid met die betrokke

bank met wie die opsie-skema aangegaan word, te doen nie. Net soos die geval met

die instrumente in (7.3) hierbo genoem, beinvloed ook die opsie-skema nie be­

staande bank-klient verhoudinge nie. Veral die vreemde valuta-opsies kan belang­

rik word vir In land soos Suid-Afrika waar vooruitdekking vir die randbeen van In

transaksie slegs vir In periode van 12 maande beskikbaar is, alhoewel met die

goedkeuring van die Reserwebank ·dit wel "gerol" kan word.

8. SAMEVATTING

In hierdie hoofstuk is enkele finansieringsvorme asook enkele bronne van fondse

bespreek wat benodig en aangewend kan word vir projekfinansiering. Oit strek van

gewone aandelekapitaal tot geleende kapitaal, beide plaaslik en buitelands. Daar

is besonder klem gele op die buitelandse bronne van fondse en finansieringsvorme

omrede Suid-Afrika In kapitaalhonger land is. Selde sal daar gevind word dat waar

projekfinansiering in In land soos Suid-Afrika onderneem word, buitelandse kapi­

taal nie in die een of ander vorm aangewend word nd.e , Vanwee die progressiewe

aard van die finansieringsvorme ter sprake lOOet daar in gedagte gehou word <ht

nuwe wee jaarliks kan ontstaan om projekte mee te finansier.

Weston, J.F. en Brigham, E.F. , a.w. , bI. 500.

Weston, J.F. en Brigham, E.F. , a.w. , bI. 500.

Van Horne, J.C. , a.w. , bI. 519.

Weston, J.F. en Brigham, E.F. , a.w. , bI. 536.

Weston, J.F. en Brigham, E.F. , a.w. , bI. 537.

Vir doeleindes van onverdeelde winsbelasting geld dit nie.

93

VERWYSINGS HOOFSTUK 4

1) Van Horne, J.C., Fundamentals of Financial Management, Sesde uitgawe,

Prentice-Hall, Inc., New Jersey, 1980, bl. 409.

2) Vir wetenskaplike argumente oor die koste van kapitaa1 sowel as die berekening

daarvan kyk Weston, J.F. en Brigham, E.F., Essentials of Managerial Finance,

Sesde uitgawe, Holt, Rinehart and Winston, Inc., 1982, bl. 186 e.v., asook Van

Horne, J.C., a.w., b1307, e.v.

3)

4)

5)

6)

7)

8)

9) Die Standard Bank (SA) Bpk. is huidiglik gewikkel in samesprekings met die

Ontvanger van Inkomste oor die aangeleentheid.

10) Nevue, R.P., Fundamentals of Managerial Finance, South-Western Publishing Co.,

Ohio, 1981, bl. 413.

11) Nevue, R.P., a.w., bl. 413 ••

12) Meijer, J.H., "The Money Market in South Africa", uitgegee deur, The

Institute of Bankers in South Africa, 1980, bl. 37.

13) Ongepubliseerde referaat deur Meier, G.A., "The South African Capital and

Money Markets", Johannesburg, 18-20 Augustus 1981.

14) Kyk Handelswisselwet (Wet nr. 34 van 1964).

15) Riglyne ne~rgele deur die Republiek van Suid-Afrika se monetere owerhede.

16) Kyk Handelswisselwet (Wet nr. 34 van 1964).

17) Riglyne neergele deur die Republiek van Suid-Afrika se monetere owerhede.

18) Kyk Handelswisselwet (Wet nr. 34 van 1964).

19) Meier, G.A., a.w.

20) Wet op Beperking en Bekendmaking van Finansieringskoste, nr. 73 van 1968.

21) Inligting verkry van Lloyds Bank International Ltd., Londen.

22) "US Patience on Exports Running Out," The Daily Mail, April 1982, bL, 2.

23) Lede:

Argentinie Indie Pakistan

Australie Israel Portugal

Belgie Italie Suid-Afrika

Cyprus Japan Singapoer

Denemarke Kanada Spanje

Duitsland Korea Swede

94

Finland Meksiko Switserland

Frankryk New Zealand Verenigde Koninkryk

Holland Noorwee Verenigde State van Amerika

Hong Kong Oostenryk

24) Australie Frankryk Kanada

Belgie Holland Noorwee

Denemarke Italie Spanje

Duitsland Japan Verenigde Koninkryk

25) Onderskrywers hiervan is:

Belgie Ierland Swede

Denemarke Italie Switserland

Duitsland Japan Verenigde Koninkryk

Frankryk Kanada Verenigde State van Amerika

Holland

26) Di t hoef nie noodwendig 'n nadeel te wees indien bereken op 'n teenswoordige

waarde basis nie.

27) Indirekte druk deur finansiele instellings en groot verskaffers kan tog

voorkom. Waar 'n konsensusland weI die reels verbreek, sal ander lande geneig

wees om dieselfde aanbod te maak.

28) Hierdie inligting is verskaf deur Lloyds Bank International Ltd., Londen.

29) Bedoelend in werking stel - dit is die tydstip wanneer 'n projek in bedryf

gaan.

30) Volgens is 'n berig in die Financial Mail van 16 Julie 1982, "Trade Finance,"

is daar op 5 Julie konsensus bereik dat die koers verhoog word na 10,85

persent vir lenings van 2 - 5 jaar, en 11,35 persent vir lenings van meer as

5 Jaar. Hierdie koerse geld vir 'n "Oorgangsland" soos die Republiek van

Suid-Afrika. In 1983 is daar egter deur die konsensuslande besluit om in die

toekoms elke ses maande te vergader om opnuut na die rentekoerse te kyk om

sodoende sorg te dra dat die gesubsieerde rentekoerse nie te veel ui t lyn

beweeg met kommers~ele koerse nie.

31) "LIBOR - London Interbank Offered Rate".

32) Volledige inligting omtrent die Republiek van Suid-Afrika-skema is verkrygbaar

in brosjures wat verskaf word deur die Nywerheids-Ontwikkelingskorporasie en

Kredietwaarborgversekeringsmaatskappy.

33) Weston, J.F. en Brigham, E.F., a.w., bl. 557.

34) Kyk Market Share Information of the Five Major Banking Groups, Standard Bank

Group Marketing Division, Johannesburg, 1982.

35) Kyk bylae 4 tot die Algemene Verkoopsbelastingwet, Wet nr. 3 van 1978 soos

gewysig, vir die regsbeskrywing.

36) Gager, K.H., Leasing, Jackson Advertising (pty) Ltd., Johannesburg, 1975, bl. 5.

95

37) Kyk II/et op die Beperking en Bekenclmaking van Finansieringskoste, II/et nr. 73

van 1968.

38) In terme van Seksie 7(3) van die Algemene Verkoopsbelastingswet moetverkoops­

belasting betaal word op die markwaarde van die goedere in terme waarvan

eienaarskap verwissel het.

39) Van Horne, J.C., a.w., bl. 485 & 495.

40) Van Horne, J.C., a.w., bl. 485.

41) Nevitt, P.K., Project Financing, Vierde uitgawe, Euromoney Publications Ltd.,

Londen, 1983, bl. 58.

42) In hoofstuk 5 word die konsep meer breedvoerig beskryf.

43) Onlangse wetgewing het hierdie metodiek ietwat in die wiele gery. Daar salop

n latere stadium verdere bespreking hieroor plaasvind.

44) Kyk Gager, K.H., a.w., bl. 6.

45) Vir berekeringsmetodes van koop versus huur kyk:

Gager, K.H., a.w., hoofstuk 6.

Van Horne, J.C., a.w., hoofstuk 13.

II/eston, J.F. en Brigham, E.F., a.w., hoofstuk 8.

46) Skedule 4 van die Maatskappywet, par. 36(m), is die enigste werklike verplig­

ting in sover dit die bekenclmaking van bruikhuur aangaan.

47) Gager, K.H., a.w., bl. 57.

48) Clausen, A.W., "A Financial Appraisal of the Bank", Finance and Development,

vol. 19. nr. 2, 1982 bl. 8.

49) Clausen, A.W. , a. w. , bl. 8~

50) Clausen, A.W. , a.w. , bl. 8.

51) Clausen, A.W., a. w., bl. 9.

52) "II/orld Bank's graduation policy

19, nr. 2, 1982, bl. 2.

re-affirmed", Finance and Development, vol.

53) Mahbab ul Haq, "An International perspective on basic needs", Finance and

Development, vol. 17, nr. 3, 1980, bl. 2.

54) Acharya, S., "Development perspective and priorities in sub-Saharan Africa",

Finance and Development, vol. 18, nr. I, 1981, bl. 16.

55) "World Bank Energy Program", Finance and Development, vol. 17, nr. 3, 1980,

bl. 11.

56) "II/orld Bank Energy Program", Finance and Development, a.w., bl. II.

57) Weiner, M.L., "Evaluating the Bank's Development Projects", Finance and

Development, vol. 18, nr. 1, 1981, bl. 40.

58) Weiner, M.L., a.w., bl. 40.

59) Clausen, A.W., "Future Financing of the World Bank and IDA - Some Issues",

Finance and Development, vol. 19, nr. 1, 1982, bl. 7.

96

60) Clausen, A.W., a. w. , bl. 7.

61) Clausen, A.W. , a. w. , bl. 7.

62) Velebit, V. , "The International Bank, the IFC and the IDA", Interna-

tional Financing of Economic Development, red. Ostojic, N;, Beograd, 1978, bl.

15 e.v.

63) "World Bank's graduation policy reaffirmed", Finance and Development, vol. 19,

nr. 1., 1982, bl. 3.

64) Soos aangehaal deur Burki, S.J., "The prospects for the developing world: a

review of recent forecasts", Finance and Development, Maar-t 1981, bl. 22.

65) Onderhoud met Dr. S.S. Brand, November 1982.

66) Streeksontwikkeling en die beleid van die Republiek van Suid-Afrika word

bespreek in hoofstuk 10.

67) Kyk Einzig, P., The Euro-Dollar System, MacMillan and Co. Ltd., Londen, 1964,

bl. 3.

68) Bell, G., The Euro-dollar Market and the International Financial System,

MacMillan Press Ltd., Londen, 1973, bl. 8.

69) Clendenning, E.W., The Euro-Dollar Market, Clarendon Press, Oxford, 1970, bl.

23.

70) Hierdie begrip word gebruik as beskrywing vir daardie banke wat Eurodollars

irineem op deposito en uitleen as bates.

71) Clendenning, E.W., a.w., bl. 23.

72) Bell, G., a.w., bl. 10.

73) Kyk Clendenning, E.W., a.w., bl. 22 en 23.

74) Bell, G., a.w., bl. 12.

75) Altman, O.L., Recent Developments in Foreign Markets for Dollars and other

Currencies, soos aangehaal deur Bell, G., a.w., bl. 12.

76) Dufey, G. en Giddy, I.H., The International Market, Prentice-Hall Inc., New

Jersey, 1978, bl. 107.

77) Dufey, G. en Giddy, LH. , a.w. , bl. 111.

78) Dufey, G. en Giddy, J.H., a.w. , bl. 112.

79) De Grauwe, P. , "The Development of the Euro Currency Market", Finance and

Development, vol. 11-13, 1976, bl. 15.

80) Mendelsohn, M.S., "The Euromarkets in the World Economy", The Banker, vol.

126, nr. 605-610, 1976, bl. 51.

81) Bank for International Settlements.

82) BIS, Quarterly Press Release on International Banking Developments,

Junie, 1979, soos aangehaal deur Lomax, D.F. en Gutmann, P.T.G., The Euromar­

kets and International Financial Policies, MacMillan Press Ltd., Londen, 1981,

bl. 5.

97

83) A.w., bl. 55~

84) Dufey, G. en Giddy, 1.H., a.w., bl. 118.

85) Altman, O.L., Foreign Markets for Dollars, Sterling and other Currencies,

soos aangehaal deur Clendenning, E.W., a.w., bl. 42.

86) Kyk Newlyn, W.T., Theory of Money, Tweede uitgawe, Clarendon Press, Oxford,

1971, bl. 1 e.v.

87) Dufey, G. en Giddy, 1.H. , a. w. , bl. 128.

88) Dufey, G. en Giddy, 1.H. , a.w. , bl. 128.

89) Die rol wat In vermenigvuldiger speel in die Euromark word nie hier bespreek

nie. Kyk Dufey, G. en Giddy, I.H., a.w., bl. 135 e.v. vir bespreking hiervan

asook Sakakibara, E., "The Euro-Currency Market in Perspective", in Finance

and Development, vol. 11-13, 1976, bl. 11 e.v.

90) Wriston, W., "Controlling the Markets", in Euromoney, Junie, 1979, bl. 7.

91) A.w., bl. 7.

92) BIS, Quarterly Bulletin, Oktober 1976, soos aangehaal deur Mendelsohn, M.S.,

avw , , bl. 57.

93) Mendelsohn, M.S., a.w., bl. 49.

94) Fisher, F.G., The Eurodollar Bond Market, Euromoney Publications Ltd.,

Londen, 1979, bl. 15.

95) Fisher, F.G., a.w., bl. 15

96) Fisher, F.G., a.w., bl. 21.

97) Dufey, G. en Giddy, I.H., a.w., bl. 19.

98) Dit is n konsep wat ontwikkel is deur Boettcher, J.H. en Sotelino, F.B., wat

verbonde is aan die Crocker National Bank.

99) BIS, Quarterly Press Release on International Banking Developments, Junie

1979, soos aangehaal deur Lomax, D.F. en Gutmann, P.T.G., a.w., bl. 49.

100) Lomax, D.F. en Gutmann, P.T.G:, a.w., bl. 49.

101) Lomax, D.F. en Gutmann, P.T.G., a.w., bl. 83.

102) McCollough, H.J., "Two markets, both alike in dignity", Euromoney, Desember

1979, bl. 107.

103) McCollough, H.J., a.w., bl. 107.

104) Kyk Otani, 1. en Tiwari, S., "Capital Controls and Interest Rate Parity: The

Japanese Experience, 1978-1981", Staff Papers, International Monetary Fund,

Desember 1981, vir n bespreking van die invloed van beheermaatreels.

105) Lomax, D.F. en Gutmann, P.T.G., a. w., bl. 110.

106) Lomax, D.F. en Gutmann, P.T.G. , a. w. , bl. 110.

107) Lomax, D.F. en Gutmann, P.T.G., avw , , bl. 113.

108) Lomax, D.F. en Gutmann, P.T.G. , a.w , , bl. 132.

109) Morgan Guaranty, soos aangehaal deur Lomax, D.F. en Gutmann, P.T .G., a.w. ,

bI. 140.

98

110) Lomax, D.F. en Gutmann, P.T.G., a.w., bl. 152.

111) "Borrowors in International Capital markets", World Bank, soos aangehaal

deur Lomax, D.F., en Gutmann, P.T.G., a.w., bl. 156.

112) Moore, A. , "A round-up of the financial centres", The Banker, vol. 127,

Maart 1977, bl. 107.

113) "The Big Spenders: Where the oil money has gone", The Banker, vol. 127, Maart

1977, bI. 92.

114) Dufey, G. en Giddy, I.H., a.w., bl. 245.

115) Curran, W.G., "How the medium term market in Euroloans is changing", The

Banker, vol. 126, Januarie 1976, bl. 56.

116) Dufey, G. en Giddy, I.H., a.w., bl. 249.

117) O'Neil, T.J., "Is the EMS hampering the ECU" , Euromoney, Desember 1983, bL,

17.

118) O'Neil, T.J., a.w., bl. 17.

99

HOOFSTUK 5

DIE FINANSIELE STRUKTURERING VAN 'N PROJEK

1. INLEIDING

Die finansiele struktuur van 'n projek dien as die basis waarop latere besluite

met betrekking tot investering en die vorm van befondsing, geneem word en evalue­

ring en uiteindelike "goedkeuring" geskied.

By die ontwikkeling van 'n finansiele struktuur vir 'n projek speel nie aIleen

befondsingsoorweginge 'n rol nie, maar ook die besondere oogmerke van die promo­

tors, die vereistes en voorkeure van moont.Lf.ke investeerders asook die bedryfspa­

trone en belange van die projekbestuurders. So byvoorbeeld, sou die projekbe­

stuurder die ontwikkeling van 'n projek deur middel van "bedryfsklaarkontrakte"

verkies. "In other words, the contractors would take total responsibility for a

project, quoting a lump sum price, sometimes without any escalation

provisions.,,1)(Financial Mail. September, 1982:42). Dan volg dit d:l.t dit die

projekadviseur se taak sal wees om die f i.nansLd Le strukturering so te laat geskied

dat aIle betrokke partye se oogmerke en verpligtinge dienooreenkomstig ingepas sal

word.

Reeds in die stadium wanneer daar beplan word watter tipe fondse vir watter

elemente van die struktuur benodig word, moet faktore soos moorrt Li.ke koste- en

tydoorskrydings in ag geneem en d:l.arvoor beplan word. So nie, kan die resultate

katostrofies wees soos die geval was met Sentrachem se rubberaanleg. 2)

(Financial Mail. September, 1982:62). Neem 'n persoon egter slegs die strukture­

ringsaspekte van die aanleg in ag, blyk dit dat, " ••••• Sentrachem concedes that it

is benefitting handsomely from the deal". 3) (Financial Mail. September,

1982:62).

Voorgaande aanhaling word egter gevolg deur 'n verdere stelling wat soos volg lui,

die juistheid waarvan betwyfel word:

" it insists no one is los ing - not even the Receiver of Revenue.

The Receiver is not out of pocket to the extent that Sentrachem is in

pocket, Morris argues."

Volgens Roger Grindy wentel finansiele strukturering in hoofsaak om "

onderneming verkoop,

ideas"4) (Financial

100

Mail. September,

terwyl Rob Wood5 )

1982:32) en dit is juis

(Financial Mail. September,

wat sy

1982:33)

se:

" •••••our financings are more dependent on structuring than the base cos t of

the transaction".

Hieronder word enkele besondere faktore bespreek wat in aanmerking geneem behoort

te word by die ontwikkeling of daarstelling van In f'Lnaris Le Le struktuur vir In

projek.

2. DIE ROL VAN GELD

Die woord "geld" word waarskynlik dikwels gebruik sonder dat daar oor die werklike

betekenis en waarde daarvan nagedink word.

Om as geld te kwalifiseer, moet di t as betaalmiddel, waardedraer en In rekeneen­

heid kan dien. G) (Newlyn. 1971) Weens die omvang van die handel wat vandag

gedryf word, is dit nie meer prakties om met enigiets anders dan geld te betaal

nie. Weliswaar verander die vorm daarvan voortdurend, maar dit wil nie se dat

daar; die groeiende sofistikasie van die f.i.nans Le Le markte ten spyt, enigsins

sonder geld klaargekom kan word nie , 7) Waarskynlik vanwee die mate van

onsekerheid en wantroue wat daar altyd sal bestaan, gebruik die wereld nog steeds•I fisiese geld I soos note en munte ten spyte daarvan dat die besef lank reeds pos-

gevat het dat daar nie genoeg note of goud in die banke se kluise Ie an elke tjek

wat uitgeskryf word, te dek nie. Nieteenstaande bogenoemde toename in sofistika­

sie is die geldstelsel van die wereld egter nog relatief primitief, maar dit wil

blyk asof daar oor die volgende paar jaar drastiese veranderinge in die geld- en

bankwese gaan intree.

Net so min as wat daar gese kan word dat geld nie In belangrike funksie vervul

nie, kan daar beweer word dat die groei in die geldvoorraad die produksiekapasi­

teit van die ekonomie beheer. Die siening van die rol van geld, moet egter

uiteraard een van gebalanseerdheid weeSe

Gesien vanuit In makro-ekonomiese oogpunt, is geld belangrik andat dit ekonomiese

groei aanhelp deurdat geld wat deur individue en ondernemings gespaar word, weer

aangewend kan word vir investering. Dit is dan ook hier waar die rol wat finan­

siele instellings speel, ter sprake kom, Die finansiele tussengangers sorg vir

101

die oordrag van die gespaarde geld na die investeringskant. In die geval van

banke, is dit nie slegs In oordragsfunksie nie, maar ook een van geldskepping.

In In ontwikkelde ekonomie word die oordrag of kanalisering van geld In redelik

komplekse aangeleentheid en word In wye verskeidenheid van geldprodukte aangetref.

Daar is egter nie aIleen In wye verskeidenheid van geldprodukte nie, maar ook In

verskeidenheid van gespesialiseerde finansiele instellings soos byvoorbeeld

handelsbanke, spaarbanke en beleggingsbanke (Verenigde Koninkryk), pensioenfondse

en versekeringsmaatskappye.

Net soos In vervaardigingsmaatskappy sy produkte vervaardig en d:m in In aantrek­

likke verpakking plaas em die verbruiker te 10k, moet finansiele instellings hul

produkte, wat eintlik dienste is, in die vorm van geld op In aantreklike wyse

verpak en din bemark. Hierdie Ilgeldprodukte ll wat in die finansiele wereld meer

bekend is as finansieringsvorme, is din hoofsaaklik die volgende:

Gewone aandelei

Voorkeuraandelei

Obligasies en skuldbriewei

Verbandleningsi

Bankoortrekkingsi

Plaaslike Bankiersakseptei

Buitelandse Bankiersakseptei

Terugverhuringstransaksiesi

Wisselverdiskonteringi

Uitgestelde verkoopooreenkomstei

Faktoreringi

Koperskredietfinansieringi

Verskafferskredietfinansieringi

Buitelandse lenings i en

Amptelike aansporingsmaatreels.

Die vraag ontstaan nou waarom daar so In verskeidenheid van finansieringsvorme is

en an welke redes hulle van mekaar verskil. Eerstens is die tydperk waarvoor die

geld benodig word In bepalende faktor van die allergrootste belang. Dit sal in In

gegewe geval bepaal of In jaarliks hersienbare oortrekkingsrekening by In bank, of

In handelswissel wat vir ses maande finansiering verskaf, of In sewe jaar gesindi­

keerde Eurolening die betrokke behoefte ten beste dien.

Tweedens is daar

102

In wesenlike verski I in die aanwendbaarheid van die

finansieringsvorme vir spesifieke doeleindes. So kan daar byvoorbeeld van

handelswissels gebruik gemaak word alleenlik indien daar In beweging van goedere

is; In promesse is nie veronderstel om "gerol" te word nie; uitvoerkrediete is

slegs beskikbaar ten opsigte van uitvoergoedere en dan bied ook nie aIle lande die

tipe krediet aan kopers nie.

Derdens is daar die koste-element van finansieringsvorme. Orndat die finansie­

ringsvorme in voorkoms, doelwit, befondsing en termyn verskil, is dit noodwendig

so dat die ontvanger en" benutter daarvan verskillende pryse daarvoor sal moet

betaal. Die verskillein die pryse van die finansieringsvorme bring noodwendig

mee dat ook die buigsaamheid van die verskillende tipes finansiering van mekaar

sal verskil. Die koste van die finansieringsvorme sal hoofsaaklik in rentekoste

uitgedruk word wat op hul beurt weer vas of wisselend kan wees. Die betrokke

rentekoerse mag of vaswees vir die duur van die fasiliteit, of dit mag byvoor­

beeld vas wees in fases, in welke geval daar In eskalasie of daling in die koste

mag wees. .Andersins mag die koste saamgestel wees uit In vaste marge gekoppel

aan In wisselende koers, gewoonlik die Langer termyn Evkom-uitgiftekoers vir lang­

termynfasiliteite, en die heersende prima bankoortrekkingskoers vir korttermyn­

fasiliteite.

Laastens kan die geldeenhede waarin die finansieringsvorme gedenomineer word,

verski1 van mekaar. Buitelandse finansieringsvorme is gewoonlik in een van die

belangriker geldeenhede soos byvoorbeeld Amerikaanse dollar, Britse pond, Duitse

mark of Switserse frank gedenomineer. Bowendien word daar dikwels In veelvoudige­

geldeenheid-opsie in transaksies ingebou wat In lener toelaat om in In geldeenheid

van sy keuse te ontvang en in enigeen van In wye verskeidenheid van geldeenhede

terug te betaal.

Omdat finansiering In p'roduk is wat verkoop word, moet daar natuurlik ook In prys

wees waarteen dit verhandel. Die prys van geld word soos hierbo aangedui, uitge­

druk in terme van In rentekoers, wat op sy beurt weer bepaal word deur die vraag

na en aanbod van geld.8) Vanwee die feit dat ons egter nie volmaakte mede­

dinging het nie, word daar in praktyk nie net een eenvormige of enkelvoudige

rentekoers as uitdrukkingsmaatstaf vir die koste van geld gebruik nie, maar inder­

daad In verskeidenheid van koerse wat In weerspieeling is van

a) Die moontlikheid of waarskynlikheid van wanbetaling;

b) belastingoorwegings

103

c) spesiale vereistes voortvloeiend uit die aard en inhoud van skuldinstru-

mente; en

d) verskille in die looptyd van die instrumente.

Die koste van fondse speel In belangrike rol by die oorweging van In projek aange­

sien dit die opbrengskoers so nadelig kan beinvloed dat dit In andersins lewens­

vatbare projek onekonomies kan maak, 'n verskynsel wat ons aangetref het gedurende

die periode Julie 1982 tot April 1983 waartydens talle kapitaalprojekte vanwee

onekonomies hoe rentekoerse uitgestel of afgestel is. Die hoe koerse het egter

hoegenaamd nie beteken dat daar toe In oarmaat vraag na geld bestaan het ni,e ,

Inteendeel, daar was steeds' In surplus, maar vanwee m::metere beleid en in In

poging om inflasie te bekamp, is rentekoerse nie werklik toegelaat om markgebonde

te beweeg m,e ,

George Bernard Shaw se woorde : "The lack of money is the IrOst of all evil," is In

groot waarheid veral met betrekking tot Derde wereldlande wat tans nie in In

posisie is om hulle skuld af te los of meer geld te leen nie, terwyl Europa en die

Verenigde State van Amerika inderwaarheid 'n probleem het met die plaas van

beskikbare fondse. Vir Suid-Afrika, wat dekades lank nag In kapitaalhonger land

gaan wees, is die beskikbaarheid en die prys van geld van die allergrootste belang

en daarom IrOet een van die hoof doelwitte met projekfinansiering wees om die

ontwikkeling, inbedryfstelling en operasie van In projek teen die Jaags rroont.Li.ke

koste van fondse te bewerkstellig.

In soverre dit dan projekfinansiering in die. besonder betref, is kapitaal die

enkel belangrikste faktor want daarsonder kan In kapitaalprojek net eenvoudig nie

opgerig word nie. Dit is dus nie net In geval van optimale finansiering nie,

maar dat dit daarsonder hoegenaamd nie gedoen kan word nie. 9)

Die afdeling hieronder is bedoeI om meer duidelikheid te verleen oar hoe die

produk (finansieringsvorm) verpak behoort te word ten einde dit aantreklik genoeg

te maak vir kliente om te koop ,

3. DIE TEGNIEKE VAN PROJEKFINANSIERING

Met die tegnieke van projekfinansiering word daar bedoel die wyses waarop die

besondere kapitaalbehoeftes van In projek bevredig word met beskikbare bronne ten

einde die projek teen die laags m::>ontlike koste in bedryf te kan stel lOOt inagne­

ming, indien die projek deur 'n bestaande onderneming onderneem word, van die

104

beleid wat deur die bestuur gevolg word sowel as die beperkinge wat deur die dan

reeds bestaande raamwerk opgele word.

3.1 Finansiele beleid van In onderneming

Teen die agtergrond van die IIDrele en wetlike verpligtinge van die bestuur van In

onderneming teenoor aandeelhouers, moet daar, indien In projek deur In bestaande

onderneming onderneem word, gelet word op bestuursbeleid ten opsigte van die

ondergenoemde aangeleenthede:

a) die handhawing van In aangewese en optimum kapitaalstruktuur;

b) In kontinue beskikbaarheid van korporatiewe fondse teen die laags l'lOontlike

koste vir die gewone aktiwiteite van die onderneming;

c) die handhawing van In genoegsame skuldkapasiteit vir korporatiewe aanpas-

baarheid;

d) die nodigheid om buitelandse valutablootstelling te beperk; en

e) die behoefte aan deeglike belastingbeplanning.

In hoofstuk 7 word die hele aangeleentheid van bedryfs- en finansiele risiko, die

koste van kapitaal en In optimale kapitaalstruktuur volledig bespreek.

3.2 Eienaarskap van In projek

Afhangende van die grootte van die projek, is dit belangrik om te beplan vir die

eienaarskap van In projek. Die l'lOontlike voordele verbonde aan gedeelde belang

sal in die volgende afdeling bespreek word.

3.3 Projekrisikols

Die risikols verbonde aan In projek IIDet volledig uiteengesit en oor besin word.

In Aantal wat waarskynlik algemeen voorkom is :10)

a) verskaffersrisikols;

b) tegniese risikols;

c) nie-nakoming van voltooiingsdatums;

d) produksierisikols;

e) veranderings in markomstandighede;

f) skommelinge in wisselkoerse; en

g) owerheidsbeperkinge.

105

3.4 Invloed op die onderneming se balansstaat

Oaar IOOet gekyk word na die na-oprigtingsimplikasies van In projek, soos byvoor­

beeld die invloed van verwagte of potensiele projekresultate op die totale balans­

staat van In genoteerde onderneming, in terme van winssyfers, dividendopbrengs­

koerse en aandeelpryse.

3.5 Nie-verbonde projekte

Indien In projek opgerig word deur promotors wat onverbonde staan teenoor In

bestaande onderneming of wat verskeie entiteiteverteenwoordig, is meeste van

bogenoemde elemente nog steeds van belang. Oie kapitaalstruktuur bly eweneens van

belang want indien daar nie In groot onderneming agter die projek staan nie, en

finansiering gesoek word op In basis van lewensvatbaarheid, sal leners nog steeds

verlang dat promotors deur middel van kapitaal hul vertroue in die projek uit­

spreek. Sou In projek op In basis van suiwer projekfinansiering oorweeg word, met

ander woorde sonder dat daar sekuriteit beskikbaar is van bekende entrepreneurs,

word deeglike beplanning en gemotiveerde aanbiedings belangriker.

3.6 Ander oorweginge

AIle wesenlike finansiEHe en selfs nie-finansHHe elemente van In projek IOOet

gedurende die struktureringsstadium daarvan deeglik oorweeg word. Selfs IOOontlik­

hede soos vaste verkoops- of verskafferskontrakte IOOet dan reeds oorweeg word

sodat vaste pryse voorlopig beding en in die finansHHe IOOdel ingebou kan word.

Oit staan immers vas dat hoe meer sekerheid daar bestaan, hoe groter die IOOontlik­

heid dat geprojekteerde syfers uiteindelik korrek gaan weese

Belasting maak In belangrike onderdeel uit van privaatsektorprojekte en word in

afdeling 5 hieronder in meer besonderhede bespreek.

Oie tegnieke wat geskoei word rondom die strukturering van In gegewe projek is nie

stof wat In persoon in In hoek sal tee"kom nie. Oit bestaan in die vermoe van

individue an na elke projek met nuwe oe te kyk en dan eie inisiatief aan die dag

te Ie en vorendag te kom met voorstelle vir strukturering en befondsing wat aan

aIle vereistes en verwagtinge van die promotors sal voldoen. Oit is hier waar

finansiele instellings, gewoonlik aksepbanke, In voorsprong het bo mededingers

vanwee die feit dat hulle spesialiseer in rigtings wat belangrik is vir projek-

106

finansiering en die toets dan kan deurstaan met In spanpoging waarbinne aIle

tersaaklike insette beskikbaar is.

Daar moet nie met vooraf opgesette idees na projekte gekyk word nie. Elke projek

het sy eie meriete en daarom is die ontwerp van In algemeen geldende pakket In

futiele oefening. Projekfinansieringadviseurs moet egter daarteen waak om die

potensiaal van In projek meer rooskleurig te skilder as wat werklik die geval is,

of om In nie-ekonomies lewensvatbare projek deur slim finansHUe strukturering

"lewensvatbaar" te maak met die oog op verkwanseling aan promotors.

Die mandaat wat deur die promotors gegee word, is uiteraard die beginpunt van die

projekadviseur se betrokkenheid en is ook bepalend vir die aard en omvang van

laasgenoemde se aktiwiteite. So In mandaat kan een of al die volgende punte

behels:

a) ekonomiese, tegniese en finansiele lewensvatbaarheidstudies;

b) advies oor strukturering en befondsing;

c) die opstel van In prospektus;

d) inwin van befondsingsaanbiedinge;

e) evaluering van aanbiedinge; en

f) finansiele bestuur van die projek.

Alhoewel die verskillende funksies hierbo genoem, almal onder projekfinansiering

tuisgebring kan word is hulle nie almal funksies wat noodwendig ten beste deur een

adviseur uitgevoer kan word ni.e , Daar word gewoonlik gevind dat instansies

(projekfinansiers) wat wer~like spesialiste op hul gebied is, reg aan die begin

van onderhandelinge dit duidelik aan In promotor sal uitwys dat by nie die beste

in staat is om een of meer van die genoemde funksies te verrig rd.e ,

Wat (a) hierbo betref, 'kan daar verwag word dat In studie gedoen sal moet word oor

die ekonomiese lewensvatbaarheid van In projek. Dit behels gewoonlik In ondersoek

na onder andere moontlike verskaffers, kopers, vestigingsgebied,personeel, of in

die algemeen genome, na al die ekonomiese en bedryfsekonomiese aspekte wat In

tegniese studie behels, asook die aanstel van deskundiges om tersaaklike tegno­

logie, produkgehalte en produksiemetodes te ondersoek. Dikwels word hierdie taak

in elk geval deur In finansiele instelling wat In projek befonds onderneem root die

oog op identifisering van tegnieke en ander tersaaklike faktore wat hulle investe­

ring meer of minder riskant mag maak , Dan volg In finansiele studie wat in aIle

gevalleprakties onvermybaar is. Hiervoor word daar hedendaags van rekenaarpro-

107

gramme _ gebruik gemaak - om die lewensvatbaarheid van 'n projek onder 'n

verskeidenheid van omstandigheidsveranderlikes te bepaal.

Laasgenoemde stadium waartydens - die rekenaarwerk gedoen word is van die aller­

grootste belang omdat die resultate daarvan later as grondslag gebruik word vir

die _opstel van 'n prospektus en die sames telling van geprojekteerde balansstate,

inkomstestate en kontantvloeistate waarop die lewensvatbaarheid van 'n projek aan

voarnemende leners en/of investeerders gemotiveer word.

Die proses van "financial modelling", soos di t aLom bekend staan, is geen ingewik­

kelde konsep nie, maar slegs die

" process of developing financial statements and ratios which deal

typically with future projections based upon a defined set of assumptions

and logical relationships. If the process is followed - except that,

instead of pencil, paper and a 10 key adding machine, a computer terminal is

utilised the process becomes financial modelling.,,11) (Smith.

1973:3)

Nieteenstaande die eenvoudige voorkoms daarvan, moet die praktiese sy daarvan aan

deskundiges oorgelaat word want dit is maklik am later verlore te raak in die bos­

wereld van die rekenaarinligting en moontlike alternatiewe.

Dit is nie nodig om in hierdie stadium reeds verskillende tipes12) van

finansiering of kapitaalstruktuur in ag te neem nie. Word daar egter 'n mandaat

gegee vir beide punte (a) en (b), sal die projekadviseurs voortgaan en 'n reke­

naarprogram ontwikkel wat aan die vereistes van die projek voldoen.

Nadat daar pro-forma state opgestel is, moet daar oar die kapitaalstruktuur,

insluitende eienaarskap,12) besin word sowel as oar die wyse waarop die

projek op die mees sinvolle wyse befonds behoort te word. Met al die inligting

beskikbaar word daar dan met behulp van die rekenaar nuwe resultate verkry. Die

praktyk vereis dat daar oak 'n sensitiwiteitsanalise gedoen meet word am te bepaal

onder watter buitengewone of kritieke omstandighede die projek op die rotse mag of

sal loop. _ Items wat gewoonlik aan sodanf.qe analise onderhewig is, is

(a) omset;

(b) verkoopspryse;

(c) grondstofpryse;

108

(d) kapitaalkoste; en

(e) bedryfskoste (byvoorbeeld arbeid- en brandstofpryse), en kan can ook In

ekonomiese sensitiwiteitsanalise genoem word.

In FinansHUe sensitiwiteitsanalise sal onder andere die volgende items insluit,

naamlik rentekoste, kapitaalkoste, belastingtoegewings, wisselkoerse en infla­

sie. 13)

Deur gebruik te maak van skadupryse noet daar dan vasgestel word vir watter items

die projek sensitief is en in watter mate dit die verskillende faktore soos die

interne rentabiliteit en skuldverhoudings raak. Hierdeur word die sterk- en

swak punte van In projek uitgewys en kan strukturering dan op so In wyse geskied

dat op die sterk punte gekapitaliseer word en die swak punte geminimaliseer word.

Verder sal In sensitiwiteitsanalise ongeldige aannames uitwys wat betyds

reggestel kan word.

Sensitiwiteitsanalise is derhalwe die proses waartydens elk van die veranderlikes

eksperimenteel op of af beweeg word sodat daar vasgestel kan word watter van die

faktore die grootste invloed sal he op In projek se eindresultate. Hierdie

metode is dus van groot waarde in die beklemtoning van kwantitatiewe analise met

of sonder risikols.

Die konsep van risiko-ontleding neem egter kwantitatiewe cata, evaluerings- en

besluitnemingstegnieke In stap verder. In wese is dit die meting van projekri­

sikols deur waarskynlikheidsverdelings van resultate soos byvoorbeeld die interne

rentabiliteit. Hierdie waarskynlikheidsverdelings word gewoonlik bereken deur

gebruik te maak van die "Monte carlo-simulasietegniek".14) Alhoewel die

beginsel van die Monte Carlo-tegniek eenvoudig is, is dit statisties ingewikkeld

en In duur program an te doen aangesien dit In paar honderd of selfs duisend keer

gedoen noet word voordat sinvolle resultate verkry word. Daar word hiervan mel­

ding gemaak want die doel met !ewensvatbaarheidstudies is an nuttige inligting te

verskaf waarop In investeringsbesluit geneem kan word. Gewoonlik dien In lewens­

vatbaarheidstudie as bron vir die bepaling van watter inligting nodig is vir In

beoogde eindresultaat, skatting van die mees waarskynlike waarde vir tersaaklike

faktore· en bereken dan so die mees waarskynlike resultaat. In die werklike !ewe

is dit moeilik en nie altyd moontlik an die waardes van tersaaklike faktore

presies te bepaal nie. onder sodanige anstandighede is dit prakties onmoontlik an

die uitslag waar te neem aangesien dit onwaarskynlik is cat aIle faktore gelyk­

tydig hul mees waarskynlike waardes sal aanneem. Indien die fout-afwyking klein

109

is, sal dit natuurlik nie soveel saak maak nie. wat egter belangrik is vir die

investeringsbesluit, is die relatief waarskynlike resultate vanverskillende

moontlike resultate. In Lewensvatbaarheidstudie wat vir hierdie moontlikhede

"

voorsiening maak, bied aan die investeerder In geleentheid vir rasionele

besluitneming.

In Nadeel is dat die promotors nie altyd die tegniek ten volle verstaan nie en

daar dan selfs onder die gebruikers daarvan verwarring bestaan oor die meriete van

risiko-analise.

Ander elemente wat ook in gedagte gehou moet word by strukturering, veral vir

kontantvloeidoeleindes, is :15)

a) Verkoopskontrakte;

neem-of-betaal

neem-en-betaal

b) verskafferskontrakte; en

c) toevoerkontrakte.

Daar kan volstaan word met die woorde van Peter Nevitt dat struktureringsmoontlik­

hede is die

•••• financing and the acceptability of the structure to investors and

lenders. A company considering a project financing is well advised to

review structuring methods used in other industries". 16) (Financial

Mail. September, 1982 : 32)

Nadat In projek finansieel gestruktureer is, moet daar In prospektus saamgestel

word waarin die projek volledig uiteengesit word, op so In wyse dat die meriete

van die projek duidelik'na vore kom. Die prospektus word eerstens voorgehou aan

moontlikeverskaffers van aandelekapitaal en, tweedens, aan beleggers wat moontlik

daarin belang sal stel om op In befondsingsbasis deel te neem aan die projek. Die

prospektus moet definitiewe voorstelle bevat waar van die parameters omskryf is

sodat dit moontlik vir belangstellendes is om die voorstelle te evalueer en te

vergelyk met ander beleggingsmoontlikhede in die mark.

4. ONDERNEMINGSVORME WAT OORWEEG MOET WORD

In Projek se finansieringsstruktuur word grootliks beinvloed deur die besluit cor

110

die aard van die entiteit wat by die oprigting en/of die bedryf daarvan 'Ln latere

jare, gebruik moet word. So byvoorbeeld sou daar om die volgende redes oorweging

geskenk kon word aan die moontlikheid om ander belangegroepe te laat deelneem aan

In nuwe projek:

a) vermindering van finansiele en tegniese risikols;

b) beskikbaarheid van belastingbasis;

c) verde ling, veral onder mededingers, van die produksie- en bemarkingsinvloed

wat In groot vervaardigingsprojek op die markaandeel, pryse en verspreiding van

p roduktie mag he;

d) verkryging van genoegsame fondse teen dielaags moontlike koste; en

e) verligting van die bestuurslas van die projek.

Groot kapitaalprojekte kan dikwels beskou word as risikokapitaal- ondernemings

vanwee die spesifieke aard van die aktiwitei t.e , Voorgaande is veral van toepas­

sing waar daar byvoorbeeld van nuwe tegnologie gebruik gemaak word wat nog nooit

voorheen in die praktyk op die proef gestel is me. "Venture capital, today,

means the investment of money in relatively risky and illiquid capital

assets.,,17) (Parks. 1981:410) Alhoewel promotors me na hul projekte sal

verwys as risikokapitaal-projekte nie, word daar dan gewoonlik na ander investeer­

ders gekyk an sodoende die risikols te verdeel, veral waar die produk wat vervaar­

dig gaan word, van belang is vir ander bestaande ondernemings in die mark.

Projekte kan oak uit In bestaande onderneming gehou word vanwee belastingimplika­

sies, finansiele verhoudinge op die balansstaat(publieke maatskappye) en waar die

promotors gewoonlik In projek ontwikkel, oprig en dit dan na inbedryfstelling ver­

koop , ongeag die rede waarom daar verkies word om In spesifieke entiteit te

gebruik vir In projek, "choosing the right form of business ownership can be and

often is vital to the success of a new venture.,,18) (Musselman & Hughes.

1979:60)

Hieronder word die bekendste vorme van eienaarskap bespreek wat by die strukture­

ring van In projek oorweeg kan word, naamlik maatskappye, vennootskappe, gesament­

like ondernemings en trusts. Hierdie entiteite kan op hul beurt natuurlik weer op

verskeie wyses saamgestel word om te beantwoord aan spesifieke omstandigheids­

vereistes. In die bespreking hieronder word slegs die Suid-Afrikaanse si tuasie

bespreek.

111

4.1 'n Maatskappy

'n Publieke maatskappy is 'n assosiasie van persone wat geregistreer moet word by

die Registrateur van Maatskappye ingevolge die Maatskappyewet, (Wet nr , 61 van

1973). Omdat 'n maatskappy 'n regspersoon met beperkte aanspreeklikheid is, is sy

individuele lede in beginsel nie aanspreeklik vir die skulde en ander verpligtinge

van die maatskappy nie.

Huidiglik mag die inkomste wat in 'n gegewe maatskappy gegenereer word, nie teen

moontlike belastingverliese in ander maatskappye afgeskryf word nie, al sou beide

van hulle lede van dieselfde groep wees. Laasgenoemde is belangrik met betrekking

tot die aansienlike belastingtoegewings wat beskikbaar is voordat daar in werklik­

heid enige inkomste gegenereer word. In die volgende afdeling word die moontlik­

heid om 'n belastingbasis te koop, bespreek. Dit is egter nie bekend hoelank die

Ontvanger van Inkomste die praktyk sal toelaat nie.

4.1.1 Voordele van die maatskappyvorm

Die voordele verbonde aan die gebruik van hierdie vorm van struktuur is die vol­

gendei

a) indien 'n promotor nie 50 persent van die gewone aandele hou in 'n projek­

maatskappy nie, is konsolidasie van laasgenoemde met sy eie rekeninge nie verplig­

tend niei

b) die finansiering geskied buite die balansstaat omi

c) een promotor hoef nie die geheel van die projekkoste _te era nLe r

d) die projek sal nie die bestaande maatskappy se finansiele verhoudinge ver­

swak en dus sy leenvermoe beinvloed nd.e r en

e) die geleende fondse hoef nie met verhaal te wees na die promotor

nie. 19)

4.1.2 Nadele van die maatskappyvorm

Die nadele verbonde aan 'n maatskappy is

a) hoerrentekoste as gevolg van die feit dat die investeerders nie in hul eie

naam uitleen niei

b) waarskynlike beperkings op leningsbevoegdhedei

c) verlies aan totale beheer ocr 'n projeki en

112

d) moontlike vertragings in of verlies aan belastingvooordele vanwee die

afwesigheid van In beherende aandeel. 20)

Soos reeds genoem kan die strukturering van so In aard wees dat In projek in In

aparte maatskappy geplaas word bloot lOOt die oog op herverkoop of an die projek te

vestig as In onafhanklike entiteit. Boonop kan In maatskap py21) gestig word

alleenlik vir die oprigting van die projek. In hierdie gevalle sal die voordele

en nadele hierbo genoem nie noodwendig betrekking he ni.e ,

4.2 In Vennootskap

In Suid-Afrika mag In vennootskap22) (Brits & Reese. 1981:38) bestaan uit

twee tot 20 individue wat In besigheid bedryf lOOt die oogmerk an wins te maak ,

Die vennote geniet egter nie beperkte aanspreeklikheid teenoor derde partye nie en

is hul dus gesamentlik en afsonderlik aanspreeklik vir aIle skulde van die ven­

nootskap, wat beteken dat hul persoonlike boedels regstreeks in die gedrang kan

kom, In die geval van In projek sal beperkte aanspreeklikheid van die promotors

nie altyd aanvaarbaar wees vir uitleners nie, tensy die bates van die projek

natuurlik genoegsaam is an die laste te dek.

Die beperkende faktor by vennootskappe is natuurlik die feit dat vennote noet

saamstem oor die neem van besluite, wat bestuur kan bemoeilik, veral as daar

krisisse opduik. Wat belastingpligtigheid betref, is die vennote natuurlik

afsonderlik aanspreeklik en is die vennootskap op sigself nie belasbaar nf.e . Die

situasie bied dikwels die geleentheid an rond te speel lOOt belastingtoewegings

sonder Veel vrees dat die Ontvanger van Inkomste sou kon beslis dat die letter van

die wet oortree of nie nagekom word nie.

4.2.1 Die voordele van die vennootskapvorm

Voordele voortspruitend uit die gebruik van In vennootskap as entiteit, is die

volgende:

a) konsolidasie van state hoef nie plaas te vind nie, slegs die aandeel in die

vennootskap moet getoon word;

b) finansiering geskied buite die balansstaat an;

c) een promotor hoef nie die koste van die hele projek te dra nie;

d) slegs die vennootskapsaandeel van In vennoot sal in sy finansiele state

weerspieel word, wat baie swakker daaruit sou gesien het indien die hele projek in

113

sy state reflekteer sou word; en

e) vanwee die feit dat elke vennoot verantwoordelik is vir die befondsing van

sy aandeel in die vennootskap, kan dit laer befondsingskoste meebring as wat die

geval sou wees as daar na die mark gegaan sou moes word daarvoor. 23)

4.2.2 Die nadele van die vennootskapvorm

Die nadele van In vennootskap met egter nie uit die oog verloor word nie, naam-

lik:

a) die verlies aan totale beheer oor die projek wat probleme soos koste­

oorskrydings vanwee tydverlies en gebrek aan samewerking en besluitneming, in die

hand kan werk;

b) die gesamentlike en afsonderlike aanspreeklikheidvereiste, wat seIde

effektief vermy kan word; en

c) In geringer verskeidenheid van bronne van fondse, as in die geval van maat-

skappye. 24)

4.3 Gesamentlike ondernemings

Die gesamentlike onderneming " •••••• is an association of two or more persons for a

limited purpose, without the usual rights and respons,ibilities of a partner­

ship". 25) (Musselman & Hughes 1979 :67)

Dit is In ondernemingsvorm wat alreeds In paar eeue lank bestaan en waarvan die

omvang nie noodwendig beperk hoef te wees tot een projek nie. 26)

Gesamentlike ondernemings is gebaseer op In kontraktuele ooreenkoms wat nog In

vennootskap, nog In maatskappy, daarstel, wat egter nie uitsluit dat sulke ooreen­

komste tussen laasgenoemde twee tipes ondernemingsvorme aangegaan kan word nLe ,

Gewoonlik word die bestuursaspek van In gesamentlike onderneming aan een van die

partye wat oor die nodige kundigheid beskik, toevertrou, hoewel In buite instansie

uiteraard aangestel kan word om dit te behartig. In teenstelling met vennoot-

skapsooreenkomste, is daar in hierdie geval nie sprake van gesamentlike en

afsonderlike aanspreeklikheid teenoor derdes nie, maar is elke party slegs vir sy

ooreengekorne gedeelte aanspreeklik. Kontrakbreuk kan weI plaasvind, maar die

eiendom of bates sal in die huurders se naam gehou word en nie in die gesarnentlike

ooreenkoms nLe , Laasgenoemde het gewoonlik oak In beperkte ooelwit en lewens-

duur. 27) (Nevitt. 1983:115)

114

Gesamentlike ondernemings is gewoonlik nie afsonderlike regspersone nie en daarom

sou dit wys wees om vooraf tersaaklike beslissings van die Ontvanger van Inkomste

te verkry met betrekking tot belastingaangeleenthede wat voortspruit uit die

wesenlike aard van die gesamentlike onderneming.

4.3.1 Voordele van 'n gesamentlike onderneming

'n Gesamentlike onderneming hou die volgende voordele in:

a) in die geval waar deelnemers kapitaalkragtig is, geniet elke deelnemer die­

voordele en besparings wat relatief groot fasiliteite en 'n versekerde aanbod van

fondse inhou;

b) finansiering geskied buite om die balansstaat;

c) die projekkostelas word sodoende verdeel en 'n enkele promotor hoef dus nie

die totale koste van die projek te dra nie;

d) die rentekoste van geleende fondse kan laer wees; en

e) op die wyse kan groot projekte tot stand kom wat andersins nie die <]eval sou

wees nie. 28)(Nevitt. 1983:116)

4.3.2 Nadele van 'n gesamentlike onderneming

Daar is nie baie nadele verbonde aan hierdie vorm van onderneming nie vanwee die

feit dat 'n gesamentlike onderneming gewoonlik met die oog op 'n beperkte doelwit

opgerig word en met die doelwit beoog partye in elk <]eval ontbinding daarvan na

bereiking of afhandeling. Die moontlikheid van kontrakbreuk deur een van die lede

van die onderneming en die gebrek aan totale beheer is waarskynlik die hoofnadele.

Die gesamentlike ondernemingsvorm van onderneming bied gewoonlik die geleentheid

vir 'n kundige party om die beplande projek tot stand te lring, terwyl die ander

deelnemende partye nou deel het aan die oprigting van 'n projek wat hopelik nood­

saaklik en gewens is.

4.4 'n Trust

Daar kan van 'n trust gebruik gemaak word om die "titelakte" van 'n projek te hou

tydens die oprigting daarvan. Die aantal partye wat betrokke is by 'n trust is

nie van belang nie en daar kan van 'n onafhanklike nominaal gekapitaliseerde maat­

skappy gebruik gemaak word om as trustee op te tree.

115

In die projekwereld word 'n trust gewoonlik gebruik wanneer daar bruikhuur ter

sprake is. Die trust tree dan as eienaar van die bates op en verhuur dit uit aan

die eindverbruiker. Vir doeleindes van rekeningkundige opskrywing en belasting,

sal dieselfde beginsels as in die geval van 'n vennootskap geld. Origens kan 'n

trust as kanaal dien waardeur fondse vir oprigtingsdoeleindes gekanaliseer kan

word.

Vir struktureringsdoeleindes kan daar meer as een trust gebruik word maar die

gebruik daarvan is kompleks van aard in 'n projekfinasieringssamestelling. Voor­

dat die Wet op Inkomstebelasting in 1981 gewysig is, was dit voordelig an bates in

trusts te laat setel, die rente op die aankoopprys van die bates te kapitaliseer,

en dan die totale bedrag te eis as 'n belastingstoegewing.

5. DIE ROL WAT BELASTING SPEEL BY PROJEKFINANSIERING

5.1 Die rol en belangrikheid van belasting

Belasting kan gedefineer word as enige " •••• non-penal yet compulsory transfer of

resources from the private to the public sector, levied on the basis of pre­

determined criteria and without reference to specific benefits received, so as to

accomplish some of a nation's economic and social benefits ". 29) {Sommerfeld.

1978:1)

Origens is belasting geensins 'n rooderne uitvindsel nie.

Ahasferus In belasting op die land en op die kuslande van

(Ester 10 vers 1)

"Daarna het koning

die see gele". 30)

Belasting is 'n kritieke oorweging vir enige onderneming en projekfinansiering is

dan ook geen uitsondering nie. Synde 'n gespesialiseerde veld en een waar groot

hoeveelhecie geld betrokke is, is In grondige kennis van belastingimplikasies,

voordele wat beskikbaar is, sowel as die slaggate wat vermy rooet word noodsaaklik.

Die optimalisering van die voordele wat beskikbaar is vir In onderneming kan die

verskil tussen sukses en mislukking beteken.

Diegene wat egter wil voorgee dat projekfinansiering In ander naam is vir die

benutting .van belastingsvoordele wanneer daar uitgebrei of nuwe aanlegte opgerig

word, slaan die bal ver mi.s , Die feit dat projekfinansiering ook in die publieke

sektor aangetref word, weerspreek hierdie aantyging. Dat belasting In integrale

deel uitmaak van die faktore wat oorweeg rooet word by die finansiele strukturering

116

van 'n projek, ly geen twyfel nie.

Die finansiele strukturering van monetere instrumente rondom die belastingvraag­

s tuk is egter 'n gekompliseerde aangeleentheid en daarom win proj ekondernemers

. gewoonlik soveel as moontlik advies in voordat daar op 'n sekere rigting en/of

metode besluit word. Die uitgangspunt van maatskappye en projekondernemers om

soveel voordeel as moontlik ui t die belastinggaarder of andersins ui t belasting­

toegewings te kry, is nie oneties of immoreel nie. Toegewings is insentiewe wat

juis daar gestel is om entrepreneurs aan te moedig om te investeer. 'n Baie toe­

paslike opmerking is deur "Judge Learned Hand" gemaak wat belastingbeplanning

betref, naamlik:

"Over and over again courts have said that there is nothing sinister in so

arranging one's affairs as to keep taxes as low as possible. Everybody

does so, rich or poor, and all do right, for nobody owes any pubLi,c duty to

pay more than the law demands. Taxes are enforced exactions, not voluntary

contributions. TO demand more in the name of morals is mere

canto. 31) <Sommerfeld. 1978: hfst 10 : 2)

Dit is natuurlik ook so dat die owerhede alles in hulle vezmoe sal doen om

skuiwergate in die wetgewing toe te maak, sodra hulle die gevoel kry dat belas­

tingsontduiking plaasvind, al sou laasgenoemde nie die betrokke wetgewing in die

letter verbreek nie, maar slegs in die gees.

Vanwee hierdie feit is dit moeilik om te voorspel presies hoe die belastingwetge­

wing in die toekoms daar sal uitsien. 32) Beplanning van die finansiele

struktuur van 'n projek word gevolglik bemoeilik want dit is heel moontlik dat

teen die tyd dat 'n aanleg in bedryf gestel word, die betrokke wetgewing sedert

die beplanning vir die projek gedoen is, al een of meer male gewysig is. Deur

egter net die heeltyd skuiwergate toe te maak in stede van die daarstelling van 'n

rasionele en relatief simplistiese belastingwet, kan 'n toestand ontstaan waar die

gewone man naderhand nie meer die wet verstaan nie en 'n professionele konsultant

sal moet kry net om dit vir hom te interpreteer, wat noq van sy belastingbeplan­

ning te doen , In °The Federalist Papers ° is die volgende geskryf:

°It will be of little avail to the people that the laws are made by men of

their own choice if the laws be so voluminous that they cannot be read, or

so incoherent .that they cannot be understood •••• or undergo such incessant

changes that no man, who knows what the law is today, can guess what it will

117

be tomorrow tl• 33) (Sommerfeld 1978 Voorwoord)

Omdat daar egter 'n wet IOClet wees om. belastingaangeleenthede te rein, sal daar

altyd belastingkonsultante wees wat skuiwergate soek , Die owerhede behoort die

woorde van Jean Baptiste Colbert34) (James & Nobes. 1978 Voorwoord.) in

gedagte te hou wanneer daar besluit word ocr wetgewing, naamlik

tiThe cost of taxation consists in so plucking the goose as to obtain the

largest possible amount of feathers with the smallest possible amount of

hissing. tI

Indien bogenoemde aanhaling ter harte geneem word, sal investering in Suid-Afrika

in In toenemende mate groei.

Daar sal nie in hierdie bespreking gepoog word om. in detail op die verskillende

belastingaangeleenthede in te gaan me, slegs an die artikels van die Wet op

Inkomstebelasting te noem wat betrekking mag he op projekfinansiering.

5.2 Die Suid-Afrikaanse inkomstebelastingwet

Daar is vier elemente van belasting wat in gedagte gehou IOClet word by die bereke­

ning daarvan, naamlik normale-, verkoops-, voorlopige- en uitgestelde belasting.

Veral laasgenoemde faktor kan In groot rol speel waar die tydselement van belas­

tingtoegewings ter sprake kom.

Hieronder word belastingtoegewing bespreek wat verband hou met projekfinansiering.

5.2. 1 Toegewings op grond en geboue

Daar is geen toegewings beskikbaar ten opsigte van die aankoop van grond nd e ,

Indien grond gehuur word, is daar weI, maar slegs as die grond aangewend word in

die produksie van inkomste. Die verhuurder word doin belas op die huurinkomste en

kan In kapitaalinsentiewe toegewing eis indien di t beskikbaar is. Die huurder

kan op sy beurt die huurpaaiemente aftrek van sy belasbare inkomste indien die

grond aangewend word an inkomstete verdien.

Volgens artikel 13 (5) , 6 en 6 (A) 35) is daar In 20 persent investeringstoe­

laag op die koste van nywerheidsgeboue beskikbaar in die eerste jaar waarin soda­

nige geboue gebruik word. Hierdie toelaag is me onderhewig aan verdeling nie.

118

Verder is daar In jaarlikse toelaag van twee persent beskikbaar, ook op die koste

van die geboue (Artikel 13(1», beginnende in die eerste jaar van gebruik, ongeag

enige verandering in eienaarskap.

Artikel 11 (g) laat die huurder toe om verbeteringe te eis indien die aanbring

daarvan as vereiste in die huurkontrak beskryf was. Die koste van die verbete­

ringe kan oor die tydperk van die huurkontrak geeis word of oor 25 jaar, welke

ookal die korts te is. Opsies om In verdere huurkontrak aan te gaan word gewoon­

lik uitgesluit van die toegewing.

Verder sal In huurder indien hy die eiendom koop, daardie bedrag verhaal wat hy

betaal het in die vorm van huur of andersins, wat toegelaat was as In aftrekking

en aangewend was om die koopprys te verminder. 36)

Indien In eienaar self verbeterings aanbring, kwalifiseer die voor-produksiekoste

nie as deel van die houkoste vir kapitaalinsentiewe toelaes nie, en ook nie as In

aftrekking teen inkomste ingevolge artikel 11(a) nie. Kapitaalinsentiewe toelae

is weI beskikbaar op die koste indien die geboue se gebruik daarvoor kwalifiseer.

Daar is nog ander alternatiewe, soos byvoorbeeld gesamentlike ondernemings wat

verbeteringe aanbring en die koste daarvan dan versprei om die probleem te howe te

komvan een maatskappy wat die oprigting doen en dan nie oor In genoegsame belas­

tingbasis beskik me, maar daar sal volstaan word met bogenoemde bespreking.

5.2.2 Toegewings beskikbaar op aanlegte en toerusting

a) Die investeringstoelaag

In Investeringstoelaag van 30 persent is beskikbaar op die kos te van aanlegte of

toerusting. om hiervoor te kwalifiseer lIIOet die betrokke goedere nuut of onge­

bruik wees en moet, dit vir In vervaardigingsproses in gebruik geneem word veor 30

Junie 1985. Hierdie toelae is ook beskikbaar indien die aanleg of toerus ting

gehuur word. Vanwee hierdie toegewing is daar baie dikwels van bruikhuurtrus ts

gebruik gemaak, maar veranderinge in wetgewing het die benuttingswydte van die

onderhawige voordele sedertdien aansienlik gewysig en ingekort.

Koste wat gewoonlik toegelaat word, sluit versekeringsaf lewerings- en ins talle­

ringskoste in. Die toelaag word toegelaat in die jaar waarin die aanleg of toe­

rusting in gebruik gestel word en is me onderhewig aan In gedeeltelike verminde-

119

ring nie. In Verhaling van die toelaag is nie-belasbaar.

b) Die aanvangstoelaag

In Aanvangstoelaag van 25 persent is beskikbaar op die koste van aanlegte of toe­

rusting. Nuwe en gebruikteaanlegte en toerusting wat direk aangewend word in In

vervaardigingsproses kwalifiseer vir hierdie toegewing.

Die koste wat gewoonlik toegelaat word verskil nie van die genoem onder punt (a)

hierbo ni,e , Die aanvangstoelae word toegestaan in die jaar waarin die aanleg of

toerusting in bedryf gestel word en is ook nie onderhewig aan In gedeeltelike

vermindering nie. Enige inkomste wat ontvang word of wat voortspruit ui t die

afstanddoening van die aanleg of toerusting is belasbaar tot die mate waarin dit

In verhaling van die aanvangstoelae verteenwoordig.

c) Toelaag om voorsiening te maak vir slytasie

In Slytasietoelaag word toegelaat van die afname in waarde as gevolg van slytasie

van toerusting of items wat gebruik word in die proses van handel. Dit word soos

volg bereken:

Die oorspronklike koste, of by gebrek daaraan, die redelike waarde van In item,

word as aanvangssyfer geneem, waarby versekerings-, aflewerings- en oprigtings­

koste dan bygetel word. . Enige kos te aangegaan om die i tern van een s tandplaas na

In ander te verskuif, kan ook bygetel word. Bedrae wat egter verhaal is op In

item wat vervang is, moet afgetrek word, en so ook die aanvangstoelae.

Slytasie word nie toegelaat op geboue of strukture van In permanente aard rii.e ,

Die toelae word egter toegelaat indien die gebou of struktuur verskuifbaar of van

In tydelike aard is. 'Dit word byvoorbeeld ook toegelaat in gevalle waar In

gedeelte van die toerusting of item vasgeheg is aan In fondasie of ondersteunende

struktuur wat spesifiek ontwerp is om voorsiening te maak vir die item en laasge­

noemde In geintegreerde geheel daarmee vorm. So ook waar die ekonomiese lewe van

die fondasie of ondersteunde struktuur ooreenkom met die van die item.

Enige bedrag wat deur In belastingbetaler ontvang word of aan hom toekom by

afstanddoening of verlies van toerusting of items, is belasbaar tot die mate waar­

in dit In verhaling van die slytasietoelae verteenwoordig.

120

.d) Beskikbaarheid van In skrottoelae

In Skrottoelae word toegestaan ten opsigte van toerusting, werktuie, gereedskap of

items wat In belastingbetaler gebruik vir doeleindes om sy besigheid mee te bedryf

en wat dan gedurende In gegewe aanslagjaar geskrot word. Die toelae word bereken

met verwysing na die oarskot van die kos te van die skrot-i tem vir die be las ting­

betaler oar die gesamentlike waarde van die aanvangs- en slytasietoelae geeis op

die item, enige opbrengs verkry uit afstanddoening van die item en die bedrag van

enige onbelaste verhaling ten opsigte van beskadiging of vernietiging van die aan­

leg of toerusting en in berekening gebring is teen enige koste van die item wat as

skrot verklaar word.

In die algemeen kan daar gese word dat die belastingbetaler gebruiksnut van die

item moes verloor het en die skroting in die normale loop van besigheid plaas moes

gevind het .want indien daar In verlies gerealiseer word op In item nadat In besig­

heid toegemaak het, kan sodanige verlies as In kapitaalverlies beskou word.

Enkele opmerkinge is noodsaaklik weens veranderinge in die Wet op Inkomstebelas­

ting sedert 1982. Die wysigings beinvloed nie alleenlik nuwe kapi taalui tbrei­

dings me, .maar hou oak gevolge in vir projekte waaronder kontrakte toe reeds

gesluit was.

Voorheen (voor 2 Oktober 1981) kon die voor inbedryfstellingsrentekoste gekapi ta­

liseer word (maar was me as sulks aftrekbaar me) sodat dit deel uitgemaak het

van die totale koste van die bate waarop aanvangs- en investeringstoelaes dan toe­

gelaat is. Tans is sodanige rentekoste slegs aftrekbaar in die jaar vanaanslag

waarin·die bate in bedryf gestel word.

In die geval van kontrakte aangegaan na 24 Augustus 1981 word die koste van In

bate vir doeleindes van berekening van toelae, gevolglik geag In bedrag te wees

wat na diememng van die Ontvanger van Inkomste, sou geld as die kontantprys van

die bate.

Sedert 2 Oktober 1981 moet In bruikhuurkontrak vir die huur van aanlegte en toe­

rusting vir minstens vyf jaar aangegaan word om te kwalifiseer vir aanvangs- en

investeringstoelae, tensy die Ontvanger anders beslis. In teenstelling met ander

toelaes, is finansieringskoste egter nag steeds ingesluit in die geval van die

slytasietoelae. In Swaar addisionele algemene verkoopbelastingslas ontstaan

indien daar me gehoor gegee word aan sekere statutere bepalings me.

121

Met hierdie veranderinge, wat inderdaad In groot invloed op die strukturering van

finansieringspakette vir groot projekte gehad het,· wou die owerhede waarskynlik

die aanwending van voor- inOOdryfstellingsmaatskappye en bruikhuurtrusts vir groot

en langdurende finansiering van proj ekte aan bande is in die verwagting da t di t

sou lei tot In groter vraag na gewone bruikhuur en In dienooreenkomstige

vermindering in die praktyk om belastinggebaseerde bruikhuur te verdiskonteer.

Of di t werklik beooq was weet mens nie maar di t het in elk geval die bepaling van

In vroee aflossyfer op huurkontrakte bemoeilik.

Hiermee is die gebruik van voor-inbedryfstellingsentiteite egter nie verbied nie

en afhangende van die netto syfers, kan dit nag voordelig wees om so In struktuur

te gebruik onderhewig aan wat deur die Ontvanger van Inkomste as die kontantprys

beskou sal word.

Die gebruik om In verhuurder te vind wat die nodige be las tingbasis37 ) het en

sodoende die toegewings onmiddellik kan benut, is nog steeds wettig en het deesdae

In belangrike aktiwitei t geword in die Suid-Afrikaanse opse t , Voorheen was die

verkryging en aanwending van belastingbasisse streng geheim gehou want dit het

heel dikwels die kern gevorm van die finansiele struktureringsvoorstelle en indien

inligting daaromtrent sou uitlek na ander tenderaars, sou di t die mededingende

voorsprong van diegene wie oar die nodige inligting beskik het, ui tgewis he t; ,

vanwee die feit dat dit nou feitlik algemene inligting geword het kan daar maar In

skematiese voorstelling gegee word van hoe so In hefboombruikhuur daar ui tsien

waar gebruik gemaak word van andergene se belastingsbasisse:

122

Fonds-

voorsieners

, /

Aandele Eienaartrust/ Fondse Leningstrust"-

deelnemers ./ (Verhuurder),

Bruikhuurkontrak

"-1/

Huurder

In die geval hierbo ui teengesit, word die nodige fondse vir die bates voorsien

deur die Befondsingstrust wat waarskynlik nie verhaal sal he op die "eienaars" van

die bates nie • Hul sekuriteit sal verskil van projek tot projek en kan wissel

van In sessie oar die huurkontrak tot sekuriteit oar ander bates wat niks te make

het met die besondere transaksie nie. Indien die fondsvoorsieners bestaan uit

slegs een of twee instansies, is die formele stigting van In leningstrust nie

altyd nodig nie. Die deelnemers aan laasgenoemde trust kan wissel van banke tot

versekeringsmaatskappye of langtermyninvesteerders.

Die "aandeledeelnemers" of werklike eienaars van die bates wat verhuur word, is

gewoonlik maatskappye met groot belasbare inkomstes wat groot bedrae belasting sou

moes oorbetaal aan die Ontvanger van Inkomste indien hulle nie sou deelneem aan so

In voorgestelde skema nie. Hul verkryging van die bates kan rekeningkundig bloat

aangedui word as In belegging of bloot as In afname in die belasting betaalbaar

(in In nota tot die finansiele state) omdat sodanige verkryging sander verhaal op

hulle nie In voorwaardelike aanspreeklikheid meebring nie en die bates dan oak nie

gekapitaliseer hoef te word nie.

Gewoonlik word hierdie huurkontrakte so gereel dat die Eienaarstrust eienaarskap

123

verkry van die bates by inbedryfstelling daarvan. Deelnemers aan hierdie trust

stel dan hul belastingbasis tot die beskikking van die trust en eis dan ooreen­

komstig hul deelname aan die trust, hul deel van die belastingstoelaes. 'n

Bedrag gelykstaande aan die besparing wat dan gerealiseer het, word dan afgestaan.

Die tydelement is natuurlik die kritieke faktor en noet altyd so gereel word dat

dit saamval om die voordele ten beste te benut; ,

Die vergoeding wat die deelnemers ontvang as "eienaars" en ten opsigte van die

gebruik van hul belastingbasisse, is in die vorm van 'n fooi wat aan hul betaal

word. Die fooi is natuurlik belasbaar. Alhoewel hierdie 'n relatief eenvoudige

metode is an die onmiddellike benutting van belastingtoelaes te bewerkstellig en

die instansies wat die projekfinansiering gereel het, gewoonlik self hul belas­

tingbasisse hiervoor gebruik totdat die bedrae ter sprake vir hulle te groot word,

moet daar versigtig te werk gegaan word wat die tydelement betref en noet maat­

skappye geed nadink oor hul geprojekteerde belastingbasisse voordat hul hulself

kompromitteer tot 'n sekere bedrag en dan later uitviJ:1d dat hul nie daaraan kan

voldoen nie.

Die probleem met bogenoemde metode is natuurlik an onmiddellik die voordele van

belatingtoelaes wat beskikbaar is, te benut an sodoende 'n mededingende koers deur

te gee aan die huurder, wat gewoonlik dieselfde persoon is wat besluit aan wie die

finansieringselement van die projek toevertrou noet word.

Soos reeds vroeer in die hoofstuk gese is, vorm die belastingaspekte 'n baie

belangrike deel van die finansiele strukturering van n projek. Wat die beplanning

daarvan egter gewoonlik bemoeilik, is die feit dat niks klinkklaar is ni,e , Dit

wil se, woorde en definisies wat in die Wet op Inkomstebelasting verskyn stel nie

altyd definitiewe en konkrete begrippe daar nie, en voordat groot projekte aange­

pak word, behoort aIle tersaaklike belastingaangeleenthede in beginsel met die

Ontvanger van Inkomste uitgeklaar te word. In die woorde van Pierre du

Toit38} (Financial Mail. 21 Januarie, 1983 : 210):

"Sometimes in tax, turning over a word like a new penny, looking at it again

and considering what it really means can lead to saving large amounts of

money. An example of this may be the word 'plant' as used in section 12

In summary, it is submitted that the initial and investment allowances

should not be disallowed on any asset solely on the ground that it is a per­

manent structure other than a special foundation or supporting structure."

124

Hierdie gedeelte onderstreep weer eens die vereiste dat In projekfinansieringsspan

uit deskundiges vanuit In wye verskeidenheid van vakrigtings behoort te bestaan.

5.3 Die belangrikheid van dUbbelbelastingtransaksies

Internasionale bruikhuur as metode van finansiering moet nie uit die oog verloor

word ni.e , Bruikhuur oor landsgrense heen neem die plek in van ui tvoertransak­

sies. Veral kapitaalgoedere soos byvoorbeeld vliegtuie, skepe, swaarmasjinerie en

oliebore, wat aan eindverbruikers verhuur word, kom hier ter sprake.

Gmiir 39) (Gmur • 1982 107). tref In

huur en bruikhuur oor landsgrense heen.

maatskappy as

onderskeid tussen· internasionale bruik­

Hy defineer In internasionale bruikhuur-

" ••••a member of an international association of leasing companies or has

its own subsidiaries abroad."

Verder se hy

"An importer, for instance, contacts his leasing company which finds, with

the help of its foreign associate, an exporter willing to supply the equip­

ment. This exporter might export the goods directly to the foreign leasing

company, or he might sell them to his national leasing company which would

then sell them on to its partner company in the lesseels country. • ••

Within the European Economic Community, legal and fiscal systems will

probably converge to a large degree, and encourage the creation of more

international leasing companies, with their own subsidiaries in different

countries."40) (Gmiir. 1982: 107)

Die verskil tussen internasionale bruikhuur en bruikhuur oor grense heen, bestaan

egter nie in In beginselonderskeid nie, maar bloot in struktuur.

Buitelandse bruikhuur skep uiteraard probleme wat oorkom moet word en waarvan die

invloed op die nutsvoordeel van geval tot geval minstens sorgvuldig oorweeg moet

word. Probleemareas sluit in die volgende:

a) wisselkoersrisikols;

b) inhoubelasting;

c) dubbelbelasting; en

125

. d) wetlike probleme.

Oie bates wat gehuur word hoef nie noodwendig uitvoergoedere van 'n spesifieke

land te wees me. oit kan byvoorbeeld gebeur dat 'n Oosterse land bates wat ver

kry is van Amerika op bruikhuur neem van 'n Australiese konsortium. Hierdie was

vir 'n tyd lank die aangewese metode in Brittanje maar is in 1981 deur die Bank

van Engeland stopgesit. 'n Ander gewilde praktyk is waar 'n finansiele instel­

ling buitelandse kantore het en laasgenoemde dan die bates deur middel van 'n uit­

voerkrediettransaksie koop van die uitvoerland en verhuur aan 'n verbruiker in die

land waar die hoofkantoor gesetel is. Oi t kan ook gebeur da t 'n koopopsd,e ver­

leen word en 'n bruikhuurder by die ve rvaL van die bruikhuurkontrak die hele maat­

skappy koop in plaas van net die bates.

"Oouble-dip"-transaksies is 'n praktyk wat menige kere by die ingebruikneming van

vliegtuie aangetref word. Oit vind plaas wanneer 'n transaksie as 'n belasting­

bruikhuurkontrak beskou word in die land van die huurder en dus kwalifiseer vir

belastingtoegewings wat deur die verhuurders benut kan word. Hierdie is" n

finansieringsmetode wat selfs deur die pubLi.eke sektor soos die Suid-Afrikaanse

Lugdiens oorweeg kan word. 4 1)

Soos reeds genoem hierbo, is daar egter belangrike belastingimplikasies wat in

gedagte gehou moet word voordat sulke transaksies aangepak word. Ingevolge die

Suid-Afrikaansebelastingpraktyk word inkomstebelasting gehef by die bron van die

inkomste, nie dat die Wet op Inkomstebelasting die begrip omskryf me. oit is

egter waarskynlik dat die bron beskou sal word as daardie plek waar - in die geval

van beweegbare goedere, natuurlik - die winsproduserende aktiwiteit plaasvind.

Belastingtoegewings op kapitaalgoedere is beskikbaar aan die eienaars indien die

bates aangewend word vir produksie en hiervan kan afgelei word dat indien die

produksieproses buite suid-Afrika is, dit nie sal kwalifiseer vir die toelaes me,

aThoewel di t me so gestel word in die Wet op Inkomstebelasting ni.e ,

Oie Suid-Afrikaanse belastingwetgewing maak nie voorsiening vir enige unilaterale

verligting ten opsigte van belasting in die buiteland betaal op inkomste wat oak

aan Suid-Afrikaanse belasting onderworpe is nie. Verder word daar oak geen voor­

siening gemaak vir die wyse waarop krediet gegee sal word vir belasting betaal in

die buiteland nie en enige dubbelbetaalde belasting wat betaal is sal verlore gaan

sonder dat· krediet daarvoor gegee is. Oie belastingowerhede stel egter hoege­

naamd nie belang in die feit of die buitelandse belastingbedrag betaal is ni.e ,

Oit word automaties in ag geneem ingevolge die dubbelbelastingooreen-

"

126

komste42) wat Suid-Afrika met ander lande het; ,

Wanneer hierdie tipe bruikhuurooreenkoms gestruktureer word, moet oorweeg word of

dit me meer voordelig sal wees om die transaksie daur In darde land te kanaliseer

met wie beide lande betrokke dubbelbelastingooreenkomste gesluit het nie. In

Land soos Holland hef byvoorbeeld In baie lae belastingkoers op rente, sonder

enige sprake van inhoubelasting op betalings van inkomste na Suid-Afrika.

Daar JOOet uiters versigtig te werk gegaan word met hierdie tipe transaksie. Dit

sou wenslik wees om dit vooraf met die Ontvanger van Inkomste uit te klaar sodat

daar nie JOOontlikhede van belastingvermyding ontstaan nie.

6. UITLEENSEKURITEIT

In die meeste Westerse lande word In waarborg gedefinieer as

a commitment to pay a sum of lOOney in consideration of the

nonfulfilment or breach of contractual terms by the account party. The

guarantee cannot be called unless there was an actual obligation to pay, to

deliver or to perform by the guaranteed party, and unless that party

defaults under its primary obligation. Narrowly defined, a guarantee is

. not a generic concept, it is an ancillary agreement, a form of security,

related to another underlying transaction. ,,43) (Beckers. 1981 149)

Uitleners beskou huIself nie daar om risiko IS te loop nie, slegs om goeie inkomste

te verclien op uitgeleende fondse. Die risikols IlDet deUI- die promotors van In

projek geneem word. Ten spyte van die feit dat daar akademies verkondig word dat

projekfinansiering juis om finansiering sonder verhaal gaan waar daar dus slegs na

elemente soos kontantvloei gekyk word, word daar weinige projekte in die wereld

onderneem, behalwe miskien met die uitsondering van energie en mynprojekte (vanwee

hul besondere finansiele strukturering), waar waarborge nie in die een of ander

vorm vereis word nie. Dikwels word projekte deur filiaalmaatskappye onderneem wat

vir ooeleindes van In projek ondergekapitaliseer is en waar die JOOedermaatskappy

dan in I·n paging om die projek van die balansstaat te hou, bereid is om waarborge

te verskaf sodat laasgenoemde slegs as In voorwaardelike aanspreeklikheid aange­

teken word. 44) Dit geld ook vir die gevalle waar JOOedermaatskappye nie

regstreeks lenings wil maak (al sou dit die koste van projekfondse kon verminder,)

of daur huIself wil kanaliseer nie.

127

Waarborge word ook soms deur derde partye wat nie regstreeks met 'n projek gemoeid

is ni,e . verskaf soos byvoorbeeld deur die staat waar dit in landsbelang is of waar

'n ekonomiese beleid van invoervervanging gevolg word. Hierdink 'n mens aan die

oprigting van kragsentrales vir nasionale kragvoorsiening en die vestiging van

aanlegte soos die van Sasol. origens kan waarborge verskaf word deur kopers,

verskaffers en gebruikers van pzoduk t.e , Kopers van die finale produk kan byvoor­

beeld sekuriteit verskaf deur verkooppryse vir 'n gegewetydperk te waarborg of 'n

bepaalde . produksie-grootte waarop vooraf ooreengekom word, of be Lde , Verder is

daar oak organisasies soos ui tvoerkredietinstansies wat landsuitvoere bevorder

deur me aIleen banke markrentekoerse te laat verdien op ui tgeleende fondse ten

opsigte van ui tvoertransaksies me, maar oak die uitvoere verseker teen kommer­

siele- en politieke risiko's. Afgesien van waarborge ten opsigte van regstreekse

leningsfondse, moet daar ook vir projekdoeleindes waarborge verkry word wat :

a) verseker dat die projek voltooi sal word en sal voldoen aan voorgeskrewe

spesifikasies;

b) dekking verleen teen koste-oorskrydings, wat ookal die oorsaak daarvan mag

wees; en

c) verseker teen kostetoenames as gevolg van vertragings.

, Daar moet natuurlik oak gedink word aan metodes wat verskansing hied, soos sessies

vanhuurkontrakte, om onder andere, eienaartrusts en leners te beskerm, ongeag die

struktuur wat gebruik word. So byvoorbeeld sou daar in 'n gegewe geval ook daarop

aangedring kon word dat 'n moedermaatskappy al die aandele in 'n projekmaatskappy

moet hou totdatlaasgenoemde se skuldlas gedelg is, dat sekere finansit'He verhou­

dings gehandhaaf moet word veral met betrekking tot oorbruggingsfinansiering (wat

gewoonlik onderhewig is aan jaarlikse hersiening), dat gerusstellings­

briewe45) gegee word indien 'n regstreekse waarborg nie beskikbaar is nie of

dat kruiswaarborge gelewer word (soos dikwels van regerings verlang word waar hul

as waarborggewer betrokke is).

Weens die belangrike rol watwaarborge in die projekfinansieringsveld speel word

daar in besonder daarna gekyk in hoofstuk 6.

7 • •DIE VERSEKERINGSASPEK BY PROJEKTE

Versekering is 'n aspek wat by konstruksiewerke en kapitaaluitbreidingsprogramme

dikwels onder aan die lys van prioriteite verskyn en wat veral deur finansierders

maklik oorgesien word.

128

Die belangrikheid van versekering as 'n onderdeel van projekfinansiering lOOet

egter nie gemeet word aan die hoeveelheid wat daaroor gepraat of geskryf word n.Le ,

Al te maklik gebeur dit dat finansierders nie eers daarvan melding maak tydens

onderhandelinge nie en dat versekering maar toevallig deur die regsgeleerders· in

die d:>kumentasie bygewerk word.

'n Argelose houding van "dit is die kontrakteur of promoter se afdeling" kan tot

groot finansiiHe verliese lei en daarom lOOet die agent wat namens die uitleners

optree, seker maak dat redelike voork6mingsmaatreels gestel en nagekom word. Cit

is nie voldoende om deur waarborge gedek te wees wat miskien nie eers voorsiening

maak vir verlies deur onvoorsiene omstandighede nie. 46)

Neem byvoorbeeld die geval waar die kapitaaltoerusting wat die eindverbruiker en

werklike promotor huur van die verhuurder, waarskynlik 'n trust waarvan die deel­

nemers hoegenaamd geen begrip het waaroor die projek werklik gaan nie, verlore

gaan. Vanwee die strukturering van projekfinansieringspakkette, kan so 'n

situasie ontaard in lOOrsige hofsake wat geen van die partye beerokke graag op die

hals sal wil haal nie. Weliswaar rus die verpligting om voldoende versekering op

toerusting uit te neem, gewoonlik op die huurder daarvan. 47) Cit sou

verkeerd wees om te dink dat indien daar verliese voorkom wat nie verseker is nie,

die uitleners van fondse voldoende gedek word deur 1OO0ntlike waarborge.

Waarborge is in elk geval net so waardevol as die bates wat dit verteenwoordig en

indien die promotors van 'n projek ver liese gaan ly wat die inbedryfstelling van

'n projek vertraag, inkomste uit die projek verminder of heeltemal laat opdroog,

gaan dit nadeling wees vir aIle betrokke partye, hetsy dit vir hul In direkte

verlies meebring, of in die vorm van 'n herskedulering van terugbetaling van kapi­

taal en/of rente.

In die jongste tyd is 'daar 'n neiging om 'n versekeringspakkie uit te neem wat

skade en ver lies48) sal voorkom, nie net wat die hoofkontrakteur betref nie,

maar aIle kontrakteurs betrokke by 'n kapitaalprojek.

"These policies are 'hold-aIls' arranged by the project company and cover­

ing not only its own risks and assets, but also those of all contractors

and subcontractors on site. 49) (Financial Mail. September, 1982 50

Die meriete van so 'n allesomvattende polis50)

1982 : 50) word hieronder uiteengesit.

(Financial Mail. September,

129

Alle versekering is gestandaardiseer en dit skakel die nodigheid uit an elke

kontrakteur se polis afsonderlik na te gaan. Die dekking wat uitgeneem is op die

individuele seksies wat voltooi is, bly geldig en daar ontstaan nie onderonsies

oor wie verantwoordelikheid moet aanvaar waar maer as een kontrakteur betrokke is

nie. So In allesomvattende polis is nie noodwendig duurder as In skema waaronder

individueel verseker word nie.

Sonder om vas te val in argumente wat geopper word deur versekeringsmaatskappye en

kontrakteurs oar voor- en nadele kan daar gese word dat so In polis gunstig oar­

weeg behoort te word deur die finansiEUe instansies wat steun verleen aan In

projek, veral omdat die versekeringskoste in baie gevalle oak nog ingesluit word

onder die langtermynfinansiering.

Versekering is nie In element wat werklik inpas by die raamwerk van hierdie studie

nie maar die belangrikheid van hiedie aspek IOOet nie oargesien word nie. Alhoewel

projekfinansiering as In spanpoging behoort te geskied, word selde gevind dat een

van die spanlede natuurlikerwys daaraan aandag sal skenk.

8. SAMEVATTING

Die finansiele strukturering van In projek is een van die mees kardinale elemente

van projekfinansiering. Tydens die struktureringsstadia wordaandag aan die doel­

witte van die bestaande onderneming en die invloed wat dit op toekomstige resul­

tate van die onderneming gaan uitoefen (waar van toepassing), gegee. In Projek

word dus finansieel gestruktureer an onder andere oak die optimale kapitaalstruk­

tuur te bepaal.

Daar word verder aandag geskenk aan die vorm van die onderneming asook In vermel­

ding van projekrisiko l a ,

Spesiale vermelding word gemaak van die invloed wat die Inkomstebelastingwet op

die finansiele struktuur van In projek uitoefen. Alhoewel inkomstebelasting een

van· die belangrikste elemente is in die finansiele strukturering van In projek,

juis vanwee die invloed wat dit kan uitoefen op die kontantvloei van In projek,

meet potensiele belastinqvoordele nie as die alfa en anega van projekfinansiering

beskou word nie. om die teendeel te aanvaar sou dieselfde dwaling meebring as an

te glo dat projekfinansiering slegs In belastingbasisgebaseerde bruikhuurtransak­

sie is. Vanwee die feit dat daar voortdurend veranderinge aan die Inkomstebelas­

tingwet aangebring word, sal die toepaslikheid van sekere artikels dienooreenkom-

130

stig toeneem of afneem. Or igens kom belasting-beheptheid in die praktyk by

finansiEHe strukturering hoofsaaklik tot uiting in allerlei metodes en skemas

waarmee die netto kontantvloei van 'n projek deur die manipulasie van

belastingvoordele, verbeter word. Omdat sommige van die belastingpraktyke volgens

die Suid-Afrikaanse fiskale owerhede neerkom op misbruik of wanaanwending van

investeringsaansporings, word daar van tyd tot tyd die nodige stappe gedoen om die

praktyk te verydeL

In Suid-Afrika word projekte seIde sonder sekuriteit befonds en daarom word kort­

liks daarvan asook van die aangeleentheid van versekering melding gemaak.

131

VERWYSINGS.HOOFSTUK 5

1) "Capital Projects Survey", Supplement to Financial Mail, 24 September 1982, bl.

42.

2) "Capital Projects Survey" , Supplement to Financial Mail, a. w. , bI. 62.

3) "Capital Projects Survey" , Supplement to Financial Mail, a. w. , bI. 62.

4) "Capital Projects Survey", Supplement to Financial Mail, a. w. , bI. 32.

5) "Capital Projects Survey" , Supplement to Financial Mail, a. w. , bI. 33.

6) Vir n volledige bespreking van geld en die rol wat dit vervul kyk Newlyn, W. T. ,

The Theory of Money, Tweede uitgawe, Oxford University Press, Londen, 1971.

7) Die huidige terugbeweging na 'n gesofistikeerde ruilhandelstelsel deur veral

Derde Wereldlande moet egter nie misken word nie.

8) Vir die teoriee omtrent rentekoerse kyk Shapiro, E., Understanding Money,

Harcourt Brace Jovanovich, Inc., New York, 1975, bl. 249 e.v., en Slovin, M.B.

en Sushka, M. E. , Money and Economic Activity , Lexington Books, Lexington,

Massachusettes, 1977, hfst. 10.

9) Of dit enigsins prakties moontlik sou kon wees om 'n projek volkome op 'n

ruilhandelbasis gefinansier te kry, veral vir groot kapi taalintensiewe

proj ekte, is te betwyfeI.

10) Kyk hoofstuk 8 vir 'n verdere bespreking van die risiko's.

11) Smith, D.R., Price Waterhouse & Co Review, Londen, 1973, bl. 3.

12) Die verskillende entiteite word in die volgende afdeling bespreek.

13) Inflasie is seker een van die belangrikste elemente deesdae. Kyk Rapport, A.

en Taggart, R.A., "Evaluation of Capital Expenditure Proposals under Infla­

tion", Financial Management, Lente, 1982. Die enigste kritiek teen die artikel

is dat bedryfskapitaal buite rekening gelaat word.

14) Dit is 'n tegniek wat gebruik word om die waarskynlikheidsverdeling van die

uitslag af te lei vanaf die waarskynlikheidsverdeling van die ingevoerde data.

Indien die uitslag herhaaldelik bereken word deur elke keer ingevoerde waardes

van hul waarskynlik~eidsverdelings te neem, verkry 'n persoon verskillende

resultate, die frekwensieverdeling waarvan sal neig na 'n ware waarskynlikheids­

verdeling van die uitslag soos die aantal kere vermeerder word. Die element

van beheer oor die program is dat indien van hierdie uitslae onwenslik is kan

hul herhaling voorkom word. Net so, indien daar te veel gewenste uitslae is,

kan daar willekeurig besluit word op een van hulle.

15) Die begrippe is reeds gedefinieeer in hoofstuk 2.

16) "Capital Projects Survey", Supplement to Financial Mail, a.w., bI. 32.

17) Parks, G.M., "Structure and Functioning of the Venture Capital Market,"

Frontiers of Financial Management, 1981, bl. 410.

132

18) Musselman, V.A. en Hughes, E.H.,· Introduction to Modern Business, Agste

uitgawe, Prentice-Hall, Englewood Cli-ffs, 1981, bL, 60.

19) Kyk ook Nevitt, P., Project Financing, Vierde uitgawe, Euromoney Publications

Ltd., Londen, 1983, bl. 100.

20) Kyk ook Nevitt, P., a.w., bl. 100.

21) Bedryfsk1aaronderneming, "Turnkey company".

22) Brits, R.N. en Reese, K., Business Economics for South African Students,

Tweede uitgawe, McGraw-Hill Book Co., Johannesburg, 1981, bl. 38.

23) Kyk ook Nevitt, P., a.w., bl,.. 104.

24) Kyk ook Nevitt, P., a.w., bl. 104.

25) Musselman, V.A., en Hughes, E.H., a.w., bl. 67.

26) Dink byvoorbeeld aan die reuse Sumitomo Shoji Kaisha Bpk. van Japan.

27) Nevitt, P., a.w., bl. 115.

28) Nevitt, P., a.w., bl. 116.

29) Sommerfeld, R.M. e.a., An Introduction to Taxation, Harcourt Brace Jovanovich,

Inc., New York, 1978, bl. 1.

30) Die Bybel, Ester 10 vers 1.

31) Sommerfeld, R.M. e.a., a.w., hfst. 10, bl. 2.

32) Inkomstebelasting is veranderlik en juis om daardie rede kan daar nooit aanvaar

word dat n struktuur wat ontwerp word vir een projek netso toegepas kan word op

die volgende een nie. As n voorbeeld hiervan, kan genoem word die veranderinge

wat deur die Minister van Finansies in die Suid-Afrikaanse wetgewing in die

vooruitsig gestel is op 14 Maart 1984. Tydens laasgenoemde geleentheid het die

Minister die verbieding van die verhandelinge van belastingbasisse in die

vooruitsig gestel. Kyk ook hoofstuk 6. Verdere aankondigings wat gemaak is,

is dat daar n Witskrif sal verskyn oor die praktyk wat gevolg word deur

ondernemings om nie-belasbare instellings te gebruik om as verhuurder op te

tree sodat beide belastingvoordele geeis word deur die huurder sonder dat die

verhuurder enige belasting hoef te betaal. Kyk ook Sergeant, B., "Horwood goes

to war on tax dodger-a'", Business Times, 15 April 1984, bl , 6.

33) Sommerfeld, R.M. a.w., voorwoord.

34) James, S. en Nobes, C., The Economics of Taxation, Philip Allan Publishers

Lt.d , , Oxford, 1978, voorwoord.

35) Wet 58 van 1962 soos gewysig.

36) Kyk Artikel (8)(5)(a)(b) van die Inkomstebelastingwet. Die investeringstoelaag

van 20 persent is egter nie verhaalbaar nie.

37) "Taxes may also be classified by tax base. Income tax and corpor-at.Lon vcax are

current taxes on income'" James S. en Nobes, C., a.w., bl. 14.

n Maatskappy het 'n belastingbasis wanneer sy belasbare inkomste van so ',1 aard

133

is dat dit die moeite werd is om bates aan hom te verkoop wat dan verhuur word.

38) Du Toit, P., "Money in them words," Financial Mail, 21 Januarie 1983, b l., 210.

39) GmUr, C.J., Trade Financing, Euromoney Publications Ltd., Londen, 1981, bl.

107.

40) A.w., bl. 107.

41) Dit is te se as daar nie beginselbesware deur hul geopper word oor die

benutting van belastingvoordele nie.

42) Vir n volledige lys hiervan en besprekin~ daarvan, kyk Silke, A.S. e.a., Silke

on South African Income Tax, Tiende uitgawe, Juta & Co. Ltd., Johannesburg,

1984, bl. 1397 e.v.

43) Beckers, L.G., Trade Financing, red. Gmlir, C.J., Euromoney Publications Ltd.,

Londen, 1981, bl. 149.

44) Die uitbreiding van Sappi Bpk. se meule by Ngodwana in Oos-Transvaal is n goeie

voorbeeld hiervan. Nie dat die maatskappy in die algemeen onderkapitaliseer

was nie,slegs gesien in die lig van n plus/minus R800 miljoen uitbreidingspro-

gram. Waarskynlik het die beheermaatskappy, naamlik Gencor, gerustelling in

die een of ander vorm gegee aan die uitleners.

45) Daar is verskeie regsargumente oor die werklike betekenis en waardevolheid van

so 'n dokument.

46) As voorbeeld kan geneem word die ineenstorting van die Matla- kragstasie se

skoorsteen twee jaar gelede tydens konstruksie, wat gelukkig vir n bedrag van

R9 miljoen verseker was.

47) Kyk ook Neal Helps, "When hiring plant make sure that you have insurance

cover" , Industrial Week, 13 Januarie 1983, bI. 9.

48) Politieke-, kommersiEHe- , natuurlike oorsake- en oorlogrisiko's moet ook

verseker word waar moontlik.

49) "Capital Projects Survey" , Financial Mail, a.w. , bI. 30.

50) "Capital Projects Survey", Financial Mail, a.w. , bI. 30.

134

HOOFSTUK 6

FINANSIELE OORWEGINGS BY PROJEKFINANSIERING

1 • INLEIDING

In hierdie hoofstuk word eerstens die blootstelling van uitleners van fondse aan

projekondernemers bespreek en tweedens word kortliks sekere aspekte wat van reke­

ningkundige belang is met betrekking tot die rapportering deur maatskappye van

finansiEHe transaksies aangegaan, genoem. Melding word ook gemaak van enkele

faktore wat In invloed mag uitoefen op die bestuursbesluit om voort te gaan met In

projek.

2. BLOOTSTELLING VIR FINANSIELE INSTELLINGS

In Projekfinansieringsstruktuur waarin geen sekuriteit ten opsigte van die terugbe­

taling van leenfondse geverg word nie, is sekerlik die ideaal in die projekfinansie

ringswereld - In ideaal wat egter in die praktyk seIde verwesenlik word of selfs kan

word, met die moontlike uitsondering van energieprojekte, waarvan die sukses

gewoonlik vasstaan en gevalle waar beskikbare sekuriteit van so In aard is dat die

ver Lariqde blootstelling deur uitleners en beleggers as redelik aanvaar word, soos

byvoorbeeld waar kontrakte vooraf aangegaan is vir die verkoping van die geheel van

die .produksie teen In vasgestelde prys.

Daar bestaan verskeie redes waarom betrokkenheid by In projek op blootstellingsvlak

soms nie vir uitleners van kapitaal aanvaarbaar is nie. Die omvang van die inves­

tering, beperkinge voortvloeiend uit die aanwending van tradisionele

finansieringstegnieke, die nie-tradisionele paring van inkomste uit die projek met

die skuld, die gebruiklike begeerte om risiko af te wentel, en die vermyding van

vennootskapsnadele in gevalle van gesamentlike ondernemings, is enkele van die

belangrikste faktore.

In sodanige gevalle moet gepaste en vir die uitlener aanvaarbare sekur iteit, verkry

word. Daar sou oorweging daaraan geskenk kon word om die vaste of selfs roerende

bates (hetsy bestaande of toekomstige bates) van die projek by wyse van verband of

not.ar Le l,e verband onderskeidelik,ten gunste van In ui tlener te beswaar. Opsigte­

like negatiewe gevolge kan egter uit so In beswaring voortvloei 5005 byvoorbeeld die

feit dat In notariele verband ocr roerende goed onvoldoende dekking aan In krediteur

ver leen in die geval van likwidasie of dat In verband oar In eiendom met In

gespesialiseerde struktuur daarop (soos byvoorbeeld In kragstasie) vir In uit-

135

lener relatief waardeloos is.

Om genoemde enander praktiese redes is die mees algemene vorm van sekuriteit In

waarborg - In dokumentere sekuriteitsinstrument wat so belangrik in die kommersiele

wereld geword het dat In mens nie sou kon nalaat om ruimte hierin af te staan vir In

beskrywing van die wesenselemente en die aanwendingsveld daarvan me.

Wat eersgenoemde betref moet daar allereers na die essensie van In waarborg gekyk

word. In Waarborg veronders tel In minimum van drie partye, naamlik die eiser, die

skuldenaar en die borg. Die eiser kan in die praktyk In gewone skuldedser wees soos

by die verkoping van goedere en kan natuurlik ook In bankinstelling wees wat geld

voorgeskiet het aan In gegewe party, met ander woorde In· party in wie se guns daar

In kontraktuele verpligting om te betaal of te presteer bestaan. Dit bring mee dat

die skuldenaar in praktyk byvoorbeeld of In gewone skuldenaar kan-wees wat die koop­

som van goedere wat hy ontvang het aan die verkoper verskuldig is, of die nemer van

In bankkrediet of oortrokke fasiliteit, of die kontrakteur wat In verpligting het om

In sekere stuk werk of konstruksie ingevolge In ooreenkoms te voltooi.

Die essensie van In borgstelling is die onderneming van In party (die borg) teenoor

die skuldeiser om as I t ware in te staan vir die skuldenaar vir geval laasgenoemde

om die een of ander rede me in ooreens temming met sy kontrak pres teer ni.e , Di t

bring mee dat die borggewer In gewone privaat individu kan wees wat hom teenoor die

verkoper van goedere verbind om die koopprys daarvan aan die verkoper te betaal vir

geval die skuldenaar me sou betaal me, of In bank wat hom teenoor In derde party

(skuldeiser) verbind ten behoewe van In klient (skuldenaar) of byvoorbeeld In verse­

keringsmaatskappy wat hom teenoor die ondernemer van In projek (skuldeiser) verbind

om sekere betalings te maak vir geval In kontrakteur (skuldenaar) glad nie of nie na

behore teenoor die projekondernemer presteer nie.

Hierdie borgonderneming' word in die praktyk aangewend as In vorm van sekuriteit

ten opsigte van In baie wye veelvuldigheid van kommez'sLe Le situasies. Daarom vind

In mens dat alhoewel aIle borgstellings die eaaensLe.Ie element bevat van In verplig­

ting teenoor In eiser ten behoewe van In skuldenaar, die voorwaardes waaraan die

borgonderneming onderhewig is, van bedryf tot bedryf en selfs van geval tot geval

kan verskil. So byvoorbeeld kan In borg hom geheel en al onvoorwaardelik teenoor In

eiser verbind, in welke geval die eiser feitlik in In posisie is an betaling van die

borg. te verg by die "druk van In knoppie". AIle waarborge word egter nie op hierdie

onvoorwaardelike basis gestruktureer me. Daar word baie dikwels van allerlei

bepalings gebruik gemaak wat bedoel is en ook tot gevolg het dat In borg se

136

aanspreeklikheid eers by die plaasvind of nie-plaasvind van In betrokke gebeurtenis,

deur dieskuldeiser afdwingbaar word. So byvoorbeeld mag In borggewer hom verbind

op die grondslag dat; hy alleenlik aanspreeklik sou wees indien die skuldenaar hom

binnelngegewe tyd na kontraksluiting met die eiser, aan die een of ander vorm van

kontrakbreuk skuldig sou. maak of dat hy aanspreeklik sou wees slegs as sodanige

kontrakbreuk tot sy redelike tevredenheid bewys sou word of da t indien die oareen­

koms tussen die eiser en die skuldenaar om die een of ander rede nie afdwingbaar is

nie, die borggewer meteen oak nie aanspreeklik sal wees nie.

In Goeie begrip van die esaensLe Ie regsgrondslag van borgstellings is uiters nood­

saaklik. In wese het In mens te doen met twee stelle regsverpligtinge, naamlik die

tussen die skuldenaar en die eiser en die tussen die borggewer en die eiser. Omdat

die borggewer onderneem om in te staan vir die verpligtinge van die skuldenaar onder

eersgenoemde van hierdie regsverhoudings, volg dit dan oak dat- In borg nie aan­

spreeklik kan wees of In geldige waarborg kan lewer tensy daar alreeds In verplig­

ting tussen die skuldenaar en die eiser bestaan nie en dat as die laasgenoemde regs­

verhouding om die een of ander rede onwettig of ongeldig sou wees, die borgverplig­

ting outomaties verval.

As algemene ui tgangspunt moet aanvaar word dat In borg nie sal wil betaal as hy nie

wetlik daartoe verplig is nie, soos talle van die ui tsprake in ons regspraak kan

getuig. Om hierdie rede het die strukturering van geldige en afdwingbare waarborge,

ten spyte van die oenskynlike eenvoud van die essensie daarvan soos hierbo beskryf,

In hoogs gespesialiseerde aktiwiteit geword. Boonop word waarborge in ons howe

beperkend uitgele, dit wil se daar word in beginsel in In waarborg ingelees presies

wat die bewoording daarvan se en niks meer ni.e ,

Die volgende is enkele van die meer belangrike praktiese aspekte van waarborge waar­

op gelet moet word:

a) Uiteraard.moet die waarborg In onderneming bevat waarin die borg homself ver­

bind teenoor die skuldeiser. Sonder om hier in besonderhede daarop in te gaan, kan

gemeldword dat waar daar meerdere borge betrokke is, die onderliggende regssituasie

sorns besonder gekompliseerd kan raak omdat nie aIleen hul verpligting teenoor die

skuldeiser ter sprake kom nie maar oak hulle verpligtinge onderling as borge. Ori­

gens word die situasie nag verder bemoeilik deurdat dit algemene praktyk geword het

dat In borg homself verbind nie aIleen as borg nie maar oak as rnedehoofskuldenaar

saam met die skuldenaar , Hierdie benadering word gevolg ten einde die borg neg

steeds aanspreeklik te he al sou hy om die een of ander tegniese rede ui t die greep

137

van In suiwer borgstelling kon ontsnap.

b) Die bedrag waarvoor die borg hom verbind moet met die grootste duidelikheid

moontlik gestel word. In praktyk sou In mens die betrokke bedrag spesifiek vermeld

tesame met sodanige ander bykomstige bedrae as wat daar betaalbaar mag wees soos

byvoorbeeld rente teen In gegewe koers per jaar en getakseerde regskoste vir geval

daar regsstappe teen die borg geneem·sou moes word.

c) Die omstandighede wat aanspreeklikheid onder die borgstelling afdwingbaar maak

en die oproepmeganisme waarvan daar in sodanige geval gebruik gemaak moet word, moet

uiteraard ook baie duidelik gestel word. In die verband kom die vervaldatum, indien

enige, van die borg se aanspreeklikheid ook ter sprake.

d) Voortvloeiend uit die stelling hierbo dat die borgverpligting voorafgegaan

word deur In hoofverpligting, sal In borgstelling dus ook In verwysing na die laas­

genoemde transaksie ten opsigte waarvan die waarborg gegee word, bevat.

e) In Verdere baie belangrike aspek is die invloed wat enige wysiginge aan die

hoofooreenkoms, waartoe die borg nie In party is nie, sal he op die borg se verplig­

tinge. Die algemene reel is dat die borg nie gebonde is aan wysiginge aan die

hoofooreenkoms waardeur sy eie posisie verswaar word ni.e , In sommige gevalle sou

die borg selfs sy verpligtinge onder sy borgstelling kon ontwyk indien die wysiginge

aan die hoofooreenkoms van In genoegsaam ingrypende aard is. Verder moet daar ook

sorg gedra word dat die blote verleen van uitstel me aan die borg In ontglipkans

vexskaf ni.e ,

f) Origens is dit gebruiklik om die regstelsel waaraan die borgstelling onderhe­

wig is te vermeld asookdie howe waar geskille wat ui t die borgstelling mag voort­

vloei, bereg sal word. Dit is gebruiklik om die borgstelling onderhewig te maak aan

dieselfde regstelsel as clie waaraan die hoofooreenkoms onderworpe is. Sodoende word

uiteenlopende konstruksies van die inhoud van In borg se verpligting vermy.

Die blote verskaffingvan In waarborg, al sou dit regtens ten volle afdwingbaar

wees, beteken egter me dat die borg uiteindelik weI betaling kragtens die waarborg

sal maak ni.e , Daar is In aantal eksterne faktore waarmee rekening gehou moet word,

bo en behalwe die aansienlike aantal skuiwergate waardeur die borg kan ontglip en

wat onstaan deur vae bewoording van die waarborg en/of die onoordeelkundige struktu­

rering daarvan. So byvoorbeeld mag die borg homself ingelaat het vir In verpligting

wat be sy. finansiele vermoensis. Dit bring in praktyk mee dat ten spyte van die

138

afgifte van 'n waarborg, die waarde van die borgstelling uiteindelik ondermeer van

die finansiele sterkte van die borggewer sal afhang. Origens kan daar in 'n gegewe

geval politieke faktore tussenbeide kom wat die afdwingbaarheid en die waarde van 'n

waarborg dalk kan neutraliseer. Hierdie situasie kan ontstaan in gevalle waar die

sentrale regering van die land waarin die waarborggewer woonagtig is of regtens

gedomiSilieer is ,die oordrag van fondse na die land van die eiser verbied • nit is

juis weens hierdie risiko dat die praktyk ontstaan het om aan te dring op sogenaamde

vryvloeiwaarborge waar kragtens die betrokke sentrale monetere owerhede dan onder­

neem om wanneer die betrokke betalingsverpligting gedelg moet word, die nodige

vreemde valuta beskikbaar te stel daarvoor.

'n Laaste praktiese aspek waarop gelet meet word is die pocensLeLe probleme en

nadele wat voortsprui t ui t die instel van aksies ter afdwinging van waarborge.

Afgesien van die inhoud van In waarborg en die regtense afdwingbaarheid daarvan, mag

'n eiser onder In waarborg hom in In posisie bevind dat dit maande of selfs jare mag

neem voordat hy ui teindelik die stadium bereik waar sy eis onder In waarborg in In

gepaste hof bereg word. nit bring verliese mee aan rente en geleentheidskoste.

Maar al sou daar nie verliese ter sprake wees nie en al sou die borg ui teindelik ten

volle betaal, kan dit egter nog gebeur dat kleiner ondernemings vanwee gevolglike

kontantvloeiprobleme wat ontstaan hangende ontvangs van die borgbetaling, hulself in

finansiele moeilikheid mag bevind.

Wat die aanwendingsveld van waarborge betref kan daar kortliks op die volgende

soorte waarborge wat algemeen in die praktyk voorkom gewys word:

(a) Finansiele (krediet) waarborge

In Finansiele waarborg is waar In bank as borg In verpligting het om die eiser te

betaal vir geval die skuldenaar sou versuim om so te doen , Voorbeelde hiervan is

waarborge wat uitgereik 'word om fasiliteite soos handelswissels, bankiersaksepte en

privaatplasings te dek.

(b) Handelskredietwaarborge

In wese is die borgonderneming in hierdie geval In uitgestelde betalingsverpligting.

Voorbeelde hiervan is skoon kredietbriewe - waaraan daar nie enige spesiale voor­

waardes verbonde is nie - herversekerde kredietbriewe en betalingswaarborge vir

rente verskuldig, tantieme, en ander soortgelyke faktore.

139

(c) Gebeurlikheidswaarborge

Hierdie tipe waarborg is nie aan krediet gekoppel nie en is as sulks dus nie-moneter

en het te make met verpligtinge soos voltooiing van In projek,konstruksie daarvan,

verskaffing,verskeping, af lewering, pres tasie en onderhoud van In aanleg. volgens

Beckers1} (Beckers. project Finance Conference) is daar twee vorms hiervan,

naamlik In gewone en ongewone vozm, Die gewone vorm se kenmerke is dat dit abstrak

en onafhanklik van aard is, betaalbaar op die eerste eenvoudige versoek en

waarskynlik nie dokument.er van aard is nie en die bedrag en tydperk definieer. Die

bank sal dus eerder moet betaal as wat daar vereis word da t die pres tasie voltooi

word. Voorbeelde van gewone vorme is tender-, prestasie- en retensiegeldwaarborge.

Ongewone vorme is waar waarborge ui tgereik word vir die nakoming van

vervoerooreenkomste en om grondstowwe te ontgin, met ander woorde di t is ook

kontrakwaarborge maar is nie alledaags van aard nie.

(d) Betalingsmeganisme waarborge

Hierdie tipe van waarborg behels situasies waar daar gewaarborg word dat sekere

aksies met betrekking tot die betaling van fondse of die onttrekking daazvan :deur .

derde partye, op In sekere wyse sal geskied, soos byvoorbeeld waar daar ooreengekom

word dat onttrekkings deurkontrakteurs volgens In sekere patroon op vasgestelde tye

sal geskied, in stede van wanneer daar lewering of prestasie plaasvind.

Waar kapitaaluitbreidings werklik op In projekfinansieringsgrondslag aangepak word,

sal daar gevind word dat die finansiele instellings soos banke van meet af aan in In

projek betrokke is beide as adviseurs en as borgstellers. Gewoonlik sal In kontrak­

teur sy finansiele adviseurin kennis stel dat die onderneming gaan tender vir In

sekere kontrak en dat die finansiele adviseur In finansiele pakket moet saamstel wat

saam met die tegniese tender ingedien kan word.

In hierdie stadium reeds kan waarborge al ter sprake kom, Afgesien van die waar­

borge wat instansies soos amptelike uitvoerkrediet organisasies, byvoorbeeld Hermes

in wes-Duitsland, sal vra vir die finansiering van kapitaalgoedere en diens te wat

. uitgevoer word na die koper - die onderneming wat die tender navraag rig - sal sulke

organisasies ook bereid wees om waarborge te verskaf aan kontrakteurs wat tender vir

In kontrak, met betrekking tot skommelinge in wisselkoerse, inflasiekoers en die

vaspen van kontrakpryse tot en met die toekenning daarvan.

Tydens bogenoemde stadium van die projek kan banke gevra word om prestasiewaarborge

140

uit te reik. Wanneer daar alreeds vordering gemaak is met die onderhandelinge vir

'n kontrak kom die ander waarborge, dit wil se die wat deur die ondernemer van die

projek gelewer moet word, ter sprake. Dit is natuurlik nie noodwendig so da t; a l.Le

waarborge deur dieselfde instelling gelewer sal word ni.e , Die teendeel is eerder

waar. In die geval van groot projekte wat etlike miljoene rand beloop en wat deur

'n staats- of semi-staatsinstelling onderneem word, sal waarborge gewoonlik deur die

suid-Afrikaanse regering verskaf word en vryvloeiwaarborge deur die suid-Afrikaanse

Reserwebank indien buitelandse bedrae ter sprake is. Laasgenoemde vorm van waar­

borg, naamlik dat die Reserwebank nie enige verbod sal plaas op die betaling van

rente en kapitaal wat verskuldig is aan die buiteland nie, is nie beskikbaar vir

privaatsektor ondernemings nie.

Waar ins tansies soos die Wereldbank en sy filiale betrokke is, sal 'n regerings­

waarborg van die land ~aarin die projek plaasvind, vereis word. nieselfde geld ook

vir groot uitvoerkrediete.

"This agreement ------- provides for an unconditional payment guarantee 'as

principal, and not as surety merely'. It also typically contains a negative

pledge (pari passu) clause, widely drawn to cover all public assets, and an

undertaking not to interfere with the borrower's performance and to facilitate

such performance. In some instances of loans to pUblic sector borrowers, the

Bank requires a full performance guarantee, including a specific obligation to

cover a shortfall of funds required for the project.,,1) (Renda!. 1980

259)

3. KREDIETINWERKING OP DIE BESTAANDE ONDERNEMING SE FINANSIELE STATE EN DIE

INVLOED OP AANDEELPRYSE

Dit is belangrik om te bepaal wat die invloed van 'n beoogde projek op die bestaande

onderneming se finansiele state gaan wees, want na gelang die grootte van die projek

toeneem hoe belangriker die effek daarvan , Dit is nie die voorneme om hier in

diepte op die rekeningkundige aspekte van finansiele state in te gaan nie, hoewel

dit tog nodig is om kortliks van sekere elemente daarvan melding te maak.

Elke ondernemirig sal die probleem waarskynlik op In verskillendewyse benader. Dit

sou egter veral vir 'n publieke maatskappy, hetsy die projek in 'n aparte maatskappy

hanteer word al dan nie, noodsaaklik wees om ag te slaan op die uitwerking wat

projekkredietfasiliteite gaan he op beide die kort- en die lang termyn in soverre

dit finansiele verhoudings en aandelepryse betref. Daar is reeds genoem dat dit een

141

van die oogmerke van projekfinansiering is em die kredietrisiko te skei van die

projek om sodoende die blootstelling wat ontstaan as gevolg van die verskaffing van

fondse aan die ontwikkelaars of die projek self, objektief te kan beoordeeL Die

bedoeling daarmee mag uiteraard nie wees om enige verpligting vir buitepartye soos

aandeelhouers, staatsdepartemente of uitleners,weg te steek nie. Daarom salons dan

ook vind dat riglyne in verband met die rapportering van aangeleenthede wat te make

het met projekfinansiering gedurig hersien word deur die Suid-Afrikaanse InstituutI

van Geoktrooieerde Rekenmeesters - nie dat sodanige riglyne altyd nagevolg word n.Le ,

Die vraag kan nou weI gevra word wat die verband tussen projekfi:nansiering en

byvoorbeeld aandeelpryse is. Die verband Ie daarin dat die doelwit van die onder­

neming waarskynlik die maksimering van die waarde van die onderneming vir sy

aandeelhouers is. Die waarde van aandele vir die eienaar daarvan word

verteenwoordig deur

" ••• the market price of the company's common stock, which, in turn, is a

reflection of the firm's investment, financing, and dividend decisions ... 2)

(Van Horne. 1983 : 6)

Daar moet egter in gedagte gehou word dat maksimering van verdienste per aandeel nie

noodwendig dieselfde is as maksimeringvan markprys per aandeel nie.

.. an objective of maximising earnings per share may not be the same as

maximising market pr ice per share. The market pr ice of a firm's stock

represents the value that market participants place on the firm ... 3) (Van

Horne. 1983 : 6).

In die lig van bogenoemde verduideliking van wat 'n aandeelprys aandui, kan die

belangrikheid van korrekte rapportering van die finansHHe stand van 'n onderneming

besef word. Die mark vei"werk immers hierdie inligting wat dan in die markprys van

die besondere aandeel weerspieel word. Sou finansiele rapportering op so 'n wyse

gedoen word dat dit enersyds nie as onreelmatig beskou kan word nie, maar andersyds

ook nie die ware toestand van sake uitwys nie, kan dit lei tot foutiewe aannames wat

in aandeelpryse weerspieel sal word. Opportunistiese rapportering kan lei tot

foutiewe belegging in 'n onderneming, wat andersins beter aangewend sou kon gewees

het terwyl swak rapportering kan veroorsaak dat fondse nie deur 'n onderneming wat

inderwaarheid finansieel gesond is, verkry kan word nie. 4) (Samuels & Wilkes.

1980 : 8)

142

Die 1981-Jaarverslag van Edgars 5) (The South African Chartered Accountant.

January, 1982 : 30) kan as voorbeeld van die probleme wat rondomdie rapportering

van finansiele strukturering ontstaan, geneem word.

Gedurende die jaar onder bespreking het Edgars 'n 71,9 persent deelnemer geword in

'n gesamentlike onderneming wat 'n 10-jaar bruikhuur aangegaan het om 'n produksie

aanleg te verkry deur middel van 'n uitgestelde kooptransaksie ten bedrae van R32,5

miljoen. Die vermindering in die maatskappy se belastingaanspreeklikheid is oorbe­

taal aan die gesamentlike onderneming. In ruil hiervoor het die maatskappy 'n fooi

ontvang watin berekening gebring sou word by ontvangs van sodanige foci.

Die bogenoemde metode wat Edgars gevolg het is natuurlik niks anders nie as 'n voor­

beeld van die beskrywing met betrekking tot die afverkoop van 'n belastingbasis,

soos in die vorige hoofstuk bespreek. Woods en Brooking se probleem hiermee is dat

die inligting aangaande Edgars se deelname in die direkteursverslag verskyn het en

daar met die uitsondering van 'n kort verwysing daarna in .In voetnota, geen ander

inligting verstrek is nie.

Volgens hulle is die volgende vrae onbeantwoord gelaat:

(a) Die belastingvermindering is aangeteken as 'n debiet onder belasting. Daar is

nie 'n bevredigende verduideliking waar om 'n besparing in die Inkomstestaat as 'n

debiet gereflekteer word nie. 'Volgens Woods en Brooking se die Vierde Bylae van die

Maatskappyewet uitdruklik dat die bedrag wat vir belasting voorsien word, as 'n

aparteitem getoon moet word ennie slegs by wyse van 'n nota nie.

Benewens die feit dat 'n persoon 'n sterk motivering sou verwag van die maatskappy

vir die insluiting van die belastingbesparing in die belastingdebiet, is daar ook

geen - kornmentaar op die moontlikheid van tydsverskille tussen die be spar ing op

belastingbetalings en belastingbetalings aan die bruikhuurtrust nie.

(b) In die direkteursverslag word daar nie verduidelik of die 71,9 persent deel­

name van Edgars daarop neerkom dat 'n bedrag van R23,4 miljoen in die trust beLf is

. nie, of indien nie, watter bedrag dan weI so bele is. Daar is ook nie 'n verduide­

liking gegee van die risiko inherent aan die transaksie nie en ook nie wie eiendoms­

reg van die bates het, hoe die bates uiteindelik oorgedra gaan word en wat die

finansiele blootstelling vir die maatskappy is nie.

(c) As dit nie vir 'n stelling in die nota oor "r ekeninge betaalbaar en voorsie-

143

nings", dat dit met die belastingaanspreeklikheid gekombineer is, was nie, sou die

kredietkant van die transaksie heeltemal verdwyn het.

Uit bogenoemde vrae en bedenkinge deur Woods en Brooking genoem, blyk die verwarring

wat by gebrek aan duidelike rapportering kan ontstaan, duidelik. Vir diegene in

projekfinansiering betrokke, is dit natuur lik verstaanbaar, maar waar finansH!1e

strukture ontwikkel wacd en aspekte soos kontantvloei, winsgewendheid en finansiele

verhoudings nie deur sulke transaksies geraak word nie, en dit slegs gedoen word om

verby wetlike aspekte te kom, behoort volledige inligting verstrek te word.

Dit is natuurlik so dat daar meer as een algemeen erkende en aanvaarde metode is

waarvolgens rapportering kan geskied en daarom behoort maatskappye daardie metode te

gebruik wat inligting omtrent 'n transaksie op die redelikste wyse bekend maak ,

'n Baie belangrike mening aangaande projekfinans-iering en die rapportering daarvan

in finansiele state isdeur Neil Thomas6) (Thomas. Mei, 1982) uitgespreek:

"An unfortunate side effect of accounting for project financing is that often

a less favourable (from a cash flow point of view) financial offer or finan­

cial structure is accepted by management as this offer or structure results

(due to the company's accounting policies) in a nor e favourable short-term

presentation of financial position and results of operations.

A more serious aspect is that accounting policies are sometimes selected based

not on the fairest presentation of the essence of a transaction but on the

resultant effect they will have on reported earnings ••

The most serious aspect, in my view, is that the financial pt'ess, either

through misunderstanding or in their rush to report on published results of

companies and to compare these results to those of similar companies, usually

disregard accounting policies and concentrate their efforts solely on balance

sheet and income statement financial ratios. This encourages management, who

naturally wish to maintain or attain a good public image, to concentrate their

efforts on achieving good short-term reported earnings rather than long-term

actual earnings."

3.1 Verdienste per aandeel

Die maatstaf wat gewoonlik deur beleggers gebruik word om hulle belegging te

144

evalueer, is om die aandele van 'n maatskappy te waardeer en daarom is dit belangr ik

om die netto na-belaste inkomste na per aandeel syfers te verwerk. Verdienste per

aandeel word verkry deur die netto inkomste van 'n maatskappy deur die totale aantal

uitgereikte aandele te deel.

Om maksimer ing van die ver dienste per aandeel as doelwit te stel, is myns insiens

egter nie korrek nie. Een van die redes daarvoor is dat dit nie 'n tydwaarde van

toekomstige verwagte inkomste of kontantvloei verskaf nie. Dit sou geed en weI wees

om byvoorbeeld by die aanpak.van InsubstansHHe projek te voorspel dat die

inkomste watgelewer gaan ward, oor vyf jaar hoogsal wees, maar daarmee is die

tydwaarde van geld buite rekening gelaat. Dit is natuurlik ook waar dat die skuld

wat aangegaan word om 'n projek van stapel te stuur, 'n negatiewe invloed op die

kontantvloei sal uitoefen wat op sy beurt weer aandeelpryse behoort te ver swak .

"Of course the big problem is knowing what the return will be on future

investments: often the company is not too sure, let alone the shareholder."

7) (Samuels & Wilkes. 1980 : 440)

Die tweede probleem met die maksimering van verdienste per aandeel as doelwit,

word in die aanhaling hierbo uitgewys,. naamlik die genoemde gebrek aan voorsiening

vir die onsekerheid of risiko verbonde aan toekomstige kontantvloei en dus ook die

interne rentabiliteit van die investering.

Laastens is dit natuurlik waar dat dividende wat betaal word en onuitgekeerde inkom­

ste, self 'n groot invloed op die toekomstige verdienste per aandeel uitoefen.

Amling8) (Amling. 1978 380) meen egter dat toekomstige verdienste die mees

belangrike element by die evaluering van 'n aandeel is.

"No matter what has happened to a company in the past, future earnings and

expectations about future earnings really determine the current value of its

common stock".

Of beleggers egter we L rasioneel sal optree is 'n ander vraag. Dr ie metodes waar­

Volgens toekomstige verdienste bereken kan wor d is:

a) gebruikmaking van historiese gegewensi

b) 'n voorspelling gebaseer op die verhouding tussen .omset en verdienste in die

ver Lede r en

c) 'n berekening gebaseer op winsmarges en begrote omset9) CAroling. 1978:381)

,,.

Volgens Stern 10) (Stern. 1977

145

59) word daar dikwels gese dat indien die

bestuur van In maatskappy In finansUHe beleid volg wat verdienste per aandeel

bevoordeel, dit die aandeelhouers ook sal bevoordeel vanwee In styging in die mark­

prys van die aandele. Hy se verder dat hierdie benadering die werklike voordele van

skuldfinansiering ignoreer: "Higher share prices resulting from financing policies

have nothing to do with EPS".

Min maatskappye sal oorleef indien die opbrengskoers na belasting op vaste kapitaal

Minder is as die na- belaste leningskoste. Deur van skuldfinansiering gebruik te

maak om die maatskappy se skuldverhouding te verhoog, volg daar gewoonlik In toename

in verdienste per aandeel omdat die addisionele verdienste die addisionele

rentekoste oorskry.

"The added EPS resulting from a new investment financed by debt is the common

share-holders I reward for the added risk they incur. If nothing is done to

reduce this risk, the common share price/earnings ratio would decline despite

the added EPS."l1) (Stern. 1977 : 59)

Daar is hierbo gepoog om aan te toon dat die bestuursbesluite wat geneem word met

betrekking tot die finansiering van In nuwe projek, veral as die projek relatief

groot is in verhouding tot die huidige kapitaalbasis van die bestaande onderneming,

ontsettend belangrik is in soverre dit die verhoudings wat met die aandeelprys te

make het, betref en dat daar dan met omsigtigheid te werk gegaan noet word omdat die

mark nie volmaak is nie en beleggers dus waarskynlik nie volkome rasioneel sal

optree nf.e , origens is dit belangrik om die gepaste bronne van fondse aan te wend

andersins kan dit vir baie jare In nadelige invloed op die aandeelprys van die

onderneming he.

3.2 Dividendbeleid

Eienaars van gewone aandele het geen spesiale reg op die ontvangs van dividende nf.e ,

Die doelwit van In onderneming noet die maksimering van aandeelhouersrykdom wees en

daarom is die kritieke besluit hier of die betaling van dividende enigsins die

waarde van die maatskappy beinvloed.

Die vraag noet dus gevra word

" whether dividends are nore than just a means of distributing unused

funds. ,,12) (Van Horne. 1983 : 300)

Stern 13), (Stern. 1977

146

54) wat in der waarheid· redelik gekant is teen die

uitkeer van dividende beweer dat:

"Consequently, managements •••• should abandon policies which attach any sig­

nificance to the role of. dividends in determining share prices - because divi­

dends cb not matter ••• "

en is voorts van mening dat indien dividende weI verklaar word, dit stabiel xroet

wees, "in relation to normalised earnings because the clientele of shareholders

wants the greatest, consistent

investment. "14) (Stern. 1977: 54)

after-tax rate of return on their

Dit is weI waar dat die ocr grote meerderheid van ondernemings in Suid-Afr ika In

beleid het ingevolge waarvan dividende weI uitgekeer word. Die ax;.gument oor welke

invloed die betaling van dividende weI het sal egter nie hier verder bespreek word

nie.

Waar In relatief groot projek onderneem word deur In filiaal en die houermaatskappy

nie sekuriteit in die vorm van· waarborge of andersins verskaf nie sal In mens

gewoonlik vind dat die uitleners sekere beperkinge op die verk IarLnq van dividende

deur die filiaal hef tot tyd en wyl die skuld in In groot mate gedelg is.

3.3 Kontantvloei

Teoreties gesproke behoort In onderneming te streef na In optimaIe kapitaalstruktuur

en toekomstige projekte in daardie verhouding te finansier. In Optimale kapitaal­

struktuur word bereik waar die reiHe grenskoste van aIle beskikbare finansierings­

metodes gelyk is aanmekaar. 15) (Van Horne. 1983: 243) Daar behoort natuur­

lik van vreemde kapitaal gebruik gemaak te word totdat die opt.LmaLe kapitaalstruk­

tuur bereik word. Wanneer laasgenoemde bereik word, sal die grenskoste van vreemde-

en eie kapitaal dieselfde weeSe

Omdat omstandighede hulle egter nie altyd tot In optimaLe kapitaalstruktuur leen

nie, soos byvoorbeeld vanwee rentekoste of die nie-beskikbaarheid van sekere t.Lpes

vreemde 'kapdt.aeL, word die begrip "kontantvloei" van die allergrootste be lang.

Kontantvloei kan gedefinieer word as aIle fondse wat die onderneming ontvang vanwee

sy aktiwiteite minus die fondse wat uitvloei.

147

Wat natuurlik vir 'n onderneming as sulks geld, is me noodwendig ook van toepassing

op die kontantvloei van 'n beoogde kapitaalprojek me. In laasgenoemde geval sal

daar byvoorbeeld gevind word -dat die netto kontantinvloei vir die eerste paar jaar

negatief mag was vanwee die feit dat dit 'n hele paar jaar neem an die konstruksie

van 'n groot projek af te handel en inbedryfstelling te bereik.

Soos reeds in hoofstuk 2 genoem, word daar na die geprojekteerde netto kontantvloei

van 'n projek gekyk met betrekking tot die terugbetaling van skuLd , Die netto

kontantvloei dien dus ook as 'n vorm van sekuriteit. Tot tyd en wyl die netto

positiewe kontantvloei nie 'n permanente neiging word nie, word daar dus in hoofsaak

op opbrengskoers gekonsentreer, maar dan noet daar nie nog probleme van 'n kontant

aard met die ondernemer se bestaande onderneming wees me. As laasgenoemde die

geval sou wees, val dit te betwyfel of enige uitlener die projek as lewensvatbaar

sal beskou, veral as die uitermatig hoe inflasie- en rentekoerspatroon wat tans in

Suid-Afrika heers, in ag geneem word.

'n Ontleding van kontantvloeibegrotings van projekte ten einde vas te stel of die

verwagte netto kontantinvloei genoegsaam sal wees an die verpligtinge te dak, is een

van die belangrikste aspekte van projekfinansiering.

3.4'n Onderneming se belastingbasis

Die begrip is reeds breedvoerig in die vorige hoofstuk bespreek. Belasting word

kragtens die Inkomstebelastingwet gehef, waarvolgens 'n sekere persentasie belasting

op belasbare inkomste betaalbaar is.

Die basLs waarop belasbare inkomste bereken word, word in die gemelde wet anskryf.

Die keuse van metodiek met betrekking tot die voorbereiding van finansiele state ­

verskillende benaderings enrekeolngkundige beleid - is darhalwe ole wesenlik nie

omdat die berekening van die belasbare inkomste ole noemenswaardig daardeur bein­

vloed word nde ,

Dit is egter so dat die Ontvanger van Inkomste by aanvaarding van 'n bepaalde basis

vir die berekening van belasbare inkomste, mag vereis dat dieselfde basis vir die

opstel van finansiele state gebruik word, soos byvoorbeeld ten opsigte van voorraad­

waardering.

Spesifieke vermelding van die belastingbasis van 'n maatskappy in projekfinansie­

ringsverband is noodsaaklik vanwee die aansienlike toelaes wat ter sprake kom,

148

Gewoonlik ward gevind dat die meerderheid van maatskappye wat projekte aanpak, nie

oar die nodige belastingbasis beskik om onmiddellik van die voor dele wat die

Ontvanger van Inkomste toestaan, gebruik te maak nie. om die tydwaarde van die

toelae te laat ooreenstem met belasting betaalbaar, is dit gewoonlik nodig om

belastingbasisse te vind wat hierdie groot toelaes kan akkommodeer.

Vanwee hierdie behoefte het die praktyk ontstaan om belastingbasisse af te ver koop ,

Sedert 1981 het dit In produk in eie reg geword sover dit bankwese betref en weens

die aantreklike inkomsteverdienste, spesialiseer etlike banke huidig hierin. Die

moontlikheid dat die Ontvanger van Inkomste die praktyk binnekart sal verbied, is

egter nie uitgesluit nie 16).

3.5 In Onderneming se leningsmagte

Volgens Tabel B van Bylae 1 tot die Maatskappyewet, het die direkteure van In maat­

skappy die bevoegdheid om In maatskappy lenings of verpligtinge te laat aangaan met

die verstande dat die bedrag wat aldus verskuldig is - uitgesluit tydelike lenings

wat benodig ward in die gewone loop van sake - te enigertyd, sonder die voarafgaande

goedkeuring van die maatskappy op In algemene vergadering, die helfte van die bedrag

van die uitgereikte aandeelkapitaal plus die bedrag van enige aandelepremierekening,

of van die verklaarde kapitaal, mag oarskry ni,e .

Dit is uiteraard vir In uitlener nodi.q om die akte en statute van In maatskappy na

te gaan ten einde te bepaal of die leningsbevoegdhede van In maatskappy beperk is al

dan nie. Daar moet in die verband veral kennis geneem ward van die regulasies ten

opsigte van In sogenaamde 3(1)f maatskapp y17).

Waar projekfinansiering ter sprake kom, veral by die aanpak van groot kapitaalpro­

jekte, ward daar gevind dat die omvang van verpligtinge wat aangegaan noet, word om

In nuwe aanleg of pro[ek in bedryf te stel, van so In aard is dat alhoewel projek­

finansiering in Suid-Afrika meestal met verhaal geskied, die situasie dikwels opduik

dat die bestaande maatskappy se aandelekapitaal nie genoegsaam is om In gesonde ver­

houding te handhaaf ni,e-

In sodanige gevalle mag die uitleners verdere beperkinge op die maatskappy stel,

byvoarbeeld: 18) (Van Horne. 1983: 520)

(a) In verbod op die aangaan van verdere langtermynskulde; en

(b) In beperking op die betaling van dividende.

149

4. REKENINGKUNDIGE BELEID

"Die finansiele jaarstate van In maatskappy moet ooreenkomstig algemeen aanvaarde

rekeningkundige praktyk die toestand van die sake van die maatskappy en sy besigheid

aan dieeinde van die betrokke boekjaar en die wins of verlies van die maatskappy

vir daardie boekjaar redelik weergee en moet vir daardie doel in ooreenstemmingwees

met en ten minste insluit die' aangeleenthede voorgeskryf deur Bylae 4, vir sover as

wat dit toepa~lik is, en aan enige ander vereistes van hierdie Wet vol­

doen."19)

Alhoewel dit die doel met fd.naris Le Le jaarstate is om In objektiewe beeld te verskaf

van die aktiwiteite van In maatskappy, ontstaan In probleem daarin dat mense ver­

skillende idees huldig oor wat objektiewe beriggewing is en wat nie. Ten spyte van

riglyne deur die Inkomstebelastingwet neergele en origens deur die Suid-Afrikaanse

Instituut van Geoktrooieerde Rekenmeesters voorgeskryf, is uiteenlopende menings en

afwykings nie uitgesluit ni.e , Die interpretasie van finansiele state, veral vir die

oningeligte, word gevolglik erg bemoeilik. Hieronder word s Leqs enkele aspekte

kortliks bespreek.

4.1 Voorraadwaarderingsmetodes

Die laaste-in-eerste-uit-metode van voorraadwaardering berus op die veronderstelling

dat die hoer vervangingsverpligting bui te die winssyfer val en daar dus minder

belasting betaal hoef te word.2~). (Lambrechts. 1979: 279)

Alhoewel LIEU In erkende metode van voorraadwaardering is veroorsaak di t verdraai­

ings van die voorraadwaarde en verdienste per aandeel indien die finansiele state

vanuit In historiese koste oogpunt voorgehou word.

Probleme met hierdie met.ode het ontstaan vanwee die belastingvoordele verbonde aan

die LIEU-metode van waardering. In hierdie geval word be las tingvoorde Le verkry

deurdat filiale die LIEU-metode gebruik terwyl daar op groepsbasis van die eerste­

in-eerste-uit-metode gebruik gemaak word wat beteken dat die belaste LIEU uitwerking

op die winste van die filiale terugskryf word deur In oorplasing na die nieverdeel­

bare reserwes.

"The net effect of this is that the groupls income statement and balance sheet

are effectively fifo based, and the adverse effect of lifo adjustments on

declared earnings is eliminated. 1121 ) (Financial Mail. September, 1983: 35)

150

Die Ontvanger van Inkomste het egter onlangs beslis dat hierdie wyse van

voorbereiding van f'LnansLeLe state gestaak meet word en dat indien LIEU-metode

gebruik word vir filiale, dieselfde metode op Groepsbasis gevolg moet word. Die

probleem hiermee is dat die Ontvanger van Inkomste die reeling nie met terugwerkende

krag qemaak het nie en sekere maatskappye gevolglik nog steeds die gewraakte metode

mag volg terwyl andere dit nie mag doen nie. Daar is waarskynlik In aantal oplos­

sings vir die probleem.

"One, which is unlikely to be received enthusiastically by the business commu­

ni ty, is that the Receiver disallows lifo tax benefits. The other, and pref­

erable one, is that the Receiver allows the tax benefits, but does not s tipu­

late that financial statements be prepared on a lifo basis."22) (Finan­

cial Mail. September, 1983 : 35)

4.2 Inkomstebelasting

Mededeling 1.002 van die Suid-Afrikaanse Instituut vir Geoktrooieerde Rekenmeesters

hou voor dat die basiese konsep van paring en versigtigheid deurgaans in gedagte

gehou moet word en daarom moet die belasting ten opsigte van In gegewe tydperk

betaalbaar, sover moontlik verband hou met die inkomste oar dieselfde tydperk.

Om hierdie doelwit te bereik sal die belastingbedrag betaalbaar aangepas moet word

om vir die invloed van tydverskille voorsiening te maak. Die verskille wat so ont­

staan moet dan gedebiteer of gekrediteer word na In uitgestelde belastingrekening.

Verder se die riglyn dat indien daar uitsonderlike omstandighede bestaan waarom In

bepaalde bedrag nie as uitgestelde belasting opsy gesit kan word nie,

n this fact and the reasons therefore must be clearly stated in the finan-

cial statements".

In Verdere belastingaspek wat vermelding verdien ten opsigte van die opteken van

aangegane finansiele transaksies waarby projekfinansiering betrokke is, is die van

aangeslane belastingverliese. In die bogenoe~de mededeling van die Suid-Afrikaanse

Instituut vir Geoktrooieerde Rekenmeesters, word die riglyn neergele dat waar belas­

tingverliese vanaf In vorige periode oorgedra word en by afskrywing teen huidige

belasbare inkomste In aansienlike uitwerking op die belasting betaalbaar het, soda­

nige belastingverligting duidelik aangetoon moet word.

151

4.3 Die aantoon van bates

Eerstens, wat bruikhuurtransaksies betref, skyn daar in die praktyk nie algemeen

aanvaarde riglyne te wees nie. 23) Gewoonlik word In finansiele bruikhuur­

transaksie deur die huurder as In bate teen beraamde kontantkoste aangeteken en deur

die huurder as In verkoop - of finansiele transaksie. In die geval van bedryfs-·

bruikhuur word die transaksie deur die huurder as In ui tgawe en deur die verhuurder

as In bate, aangeteken.

Vir sover di t ui tges telde kooptransaksies betref, is daar ook geen vas te reels nie.

Sommige maatskappye volg die metode waar die item as In bate teen geraamde kontant­

waarde aangeteken word terwil die rentekoste wat as gevolg van die aanskaffing van

die bate ontstaan, as In uitgawe proporsioneel versprei cor die tydperk van die uit­

staande skuld, aangetoon word.

Andere volg die metode waar die betrokke item as In ba.te teen die volle aankoopprys,

rente ingeslote, aangetoon word en waardevermindering dan gebruik.am die uitgawe oar

die beraamde ekonomiese lewe van die bate af te skryf.

Derdens is daar die aangeleentheid van be lastingtoelaes • Die investeringstoelaag

word gewoonlik aangeteken as In aftrekking teen belasbare inkomste in die jaar waar­

in die nuwe aanleg of toerusting in bedryf gestel word. Hierdie toelaes word beskou

as deel van die aanleg, toerusting of gebou en word gedelg teen inkomste oor die

verwagte lewe daarvan.

Daar is nie hierbo gepoog om in besonderhede op die rekeningkundige vraagstukke in

te gaan wat uit projekfinansieringstransaksies kan ontstaan nie. Daarom is slegs

melding van die belangrikste aspekte daarvan gemaak.

5. ANDER BESTUURSBESLUITE

Afgesien van bogenoemde rekeningkundige aspekte wat in gedagte gehou meet word, is

dit ook nodig om ander faktore in oorweging te neem wat op die beslui t van die

. bestuur van In onderneming en voornemende uitleners of daar met In projek voortge­

gaan meet word aldan nie, betrekking het.

Hieronder volg In algemene bespreking van die belangrikste faktore wat In invloed op

die lewensvatbaarheid van veral groot kapitaalprojekte kan uitoefen, welke faktore

nie noodwendig tegnies of finansieel van aard hoef te wees nie.

152

5.1 Die invloed van die ekonomie op projekte

Dit is onmoontlikom die ekonomiese situasie buite rekening te laat wanneer daar oar

die toekoms van In projek besluit moet word. Omdat groot kapitaaluitbreidings eer­

der oar jare as maande ontwikkel word, gebeur di t dan oak in die praktyk dikwels da.t

wanneer lewensvatbaarheidstudies afgehandel is en die stadium bereik word waar In

projek aan die direksie voorgele moet word vir finale goedkeuring, die direksie voor

die vraag te staan kom of hulle nie liewer die tyd moet afwag rri.e , Die onderlig­

gende rede hiervoor is die veranderinge wat as gevolg van ekonomiese siklusbewegings

ingetree het tussen die tydstip waarop opdrag gegee is om die lewensvatbaarheid­

studie te doen en die waarop uiteindelik finale uitsluitsel verkry is oor die

lewensvatbaarheid en wenslikheid van die projek.

Ook die internasionale ekonomiese situasie moet in oenskou geneem word, selfs al sou

die finale produk wat geproduseer gaan word slegs vir die plaaslike mark bestem

wees. Des te meer kan die internasionale situasie in In land soos Suid-Afrika wat

vanwee In oap ekonomie, uiters gevoelig is vir internasionale handel, nie geignoreer

word ni.e , Waar die internasionale s i, tuasie in In gegewe geval oenskynlik nie In

regstreekse invloed op In projek en/of die produk wat geproduseer gaan word, gaan

uitoefen nie, kan daar tog nog In onregstreekse ui twerking as gevolg van nadelige

effekte op ander sektore van die ekonomie weeSe

Origens behoort kapitaaluitbreidings onderneem te word net na die ekonomie sy onder­

s te draaipunt bereik het en daar in die opwaartse fase van In sik Ius inbeweeg word.

Genoemde tydstip is In gunstige een nie aIleen in soverre dit die beskikbaarheid van

mannekrag, materiaal en die onderbenutting van kapasiteit betref nie, maar oak omdat

die nodigefondse dan meer geredelik beskikbaar en goedkoper behoort te wees. Dit

is natuurlik so dat vaste investering, veral deur die privaatsektor, nodig is voor­

dat die ekonomie na resessionere toestande werklik kan verbeter. Ongelukkig bewys

die praktyk egter dat sulke ekonomiese stiltetye nie na behore benut word ni.e , So

byvoorbeeld word die opleiding en verbetering van mannekrag agterwee gelaat orndat

daar dan nie In dringende behoefte na mannekrag bestaan nie en die privaatsektor nie

bereid is om koste aan te gaan vir iets wat nie onmiddellik wins sal wys ni.e , In

die opwaartse stadium van ekonomiese groei veroorsaak hierdie foute wat begaan is,

knelpunte wat die ekonomie gevolglik gouer laat afkoel as wat andersins die geval

mag gewees het.

Die internasionale ekonomiese situasie is egter nie aIleen belangrik vanuit In pro­

dukoogpunt nie, maar oak vanuit In fondse-oogpunt. Indien daar byvoorbeeld van

153

uitvoerkredietfinansiering gebruik gemaak word vir die invoer van kapitaalgoedere en

dienste, sal die mees voordelige terme beding kan word wanneer oak die betrokke uit­

voerland in In ekonomiese afswaaifase verkeer en mededinging op internasionale

markte gevolglik veel sterker is. Nie aIleen gunstiger pryse vir die betrokke

goedere en/of dienste nie maar ook gunstiger kostevlakke ten opsigte van die

kredietfondse, behoort dan deur die invoerder beding te kan word.

Daar word deurgaans gevind dat fondse vanui t internasionale bronne meer geredelik

vir die Republiek van Suid-Afrika beskikbaar is en oak goedkoper bekom kan word, in

swak ekonomiese tye in die buiteland. Die rede hiervoor is dat die Republiek van

Suid-Afrika enersyds In goeie kredietrisiko is en andersyds bereid is om rentekoerse

te aanvaar wat gewoonlik hoer as die is wat die nywerheidslande op In gegewe tydstip

bereid sal wees om te aanvaaz , In Belangrike. verskynsel in die verband is die feit

dat Suid-Afrika gewoonlik sowat 18 maande agter die Amerikaanse ekonomiese neiging

is. Sodra die ekonomiese toestande in die nywerheidslande verbeter, is fondse baie

moeiliker bekombaar en oak duurder omdat die finansiele instellings in daardie lande

dan die fondse teen goeie rentekoerse en minder blootstelling aan ondernemings in

hul eie land beskikbaar kan stele

Oor die lang termyn behoort die afskaffing van valutabeheerregulasies In positiewe

invloed op nie-inwoners van die Republiek van suid-Afrika ui t te oefen in die sin

dat fondse meer geredelik na Suid-Afrika sal vloei in tye van groot rentekoersver­

skille tussen die rand en ander geldeenhede.

Die internasionale finansiele markte en die toestande van die betrokke ekonomiee is

vir die Republiek van Suid-Afrika van wesenlike belang want soos reeds vroeer

genoem, is Suid-Afrika In kapitaalhonger land wat slegs teen In redelike koers kan

groei indieninternasionale fondse tot beskikking van die land en sy mense gestel

word. Eweseer is gevorderde tegnologiese produkte en mannekrag steeds belangrik vir

groot kapitaalprojekte en daarom sal projekfinansiering in Suid-Afrika nag vir baie

jare in die toekoms van internasionale markte afhanklik weeSe

5.2 Politieke implikasies

. Die interaksie tussen die ekonomie en die politiek bring mee dat laasgenoemde In

belangrike rol in die Suid-Afrikaanse ekonomie te speel he t , So byvoorbeeld word

projekte van aansienlike omvang, veral die wat van strategiese belang is, deurgaans

onderhewig gestel aan die seen van die regering. Een rede hiervoor is die bes taan

van In informele "waglys n wat teweeggebring is deur inherende beperkinge van die

154

Suid-Afrikaanse ekonornie. Selfs waar daar nie duidelike sigbare tekens is van so 'n

stelsel nie, is dit nogtans gewens dat die regering sy goedkeuring sal uitspreek cor

'n projek want sou daar enige probleme opduik op 'n latere stadium, kan daar dan nie

enige hulp verwag word vanuit owerheidswee ru.e ,

Daar moet egter met ornsigtigheid te werk gegaan word wat hierdie aangeleentheid

betref. Indien 'n uit-en-uit privaatsektor houding ingeneem ward, naamlik dat die

regering niks met die sakesektor te make het nie, moet daar dan nie later gevra ward

vir beskerrning teen buitelandse mededinging of vir 'n pryssubsidie nie. Waar 'n

projek oor landsgrense heen aangepak word, is die politieke stabiliteit van die land

waarin die projek onderneem word, onteenseglik van die allergrootste belang. In so

'n' geval sou dit nie aIleen belangrik wees om die seen van die regering van die dag

ten opsigte van 'n voorgestelde projek te verkry nie, maar ook om 'n evaluering te

maak van hoe stabiel die land is en te bepaal of daar enige gevaar bestaan dat 'n

uitlener of investeerder sy belegging om politieke redes nie sal kan verhaal nie.

Wanneer die buiteland somtyds skepties staan teenoor Suid-Afrika en die politieke

situasie alhier, moet daar in gedagte gehou ward dat daar objektief na die situasie

gekyk wor d omdat hulle hul vingers in die ver Le de lelik verbrand het met sekere

lande soos Meksiko en Argentinie, eersgenoemde waarvan 'n paar jaar gelede beskryf

is as die mees belowende beleggingsveld ter wereld en die verwagting was dat dit

binne afsienbare tyd 'n wereldreus op nywerheidsgebied sou ward.

'n Projek kan hoogs lewensvatbaar wees en 'n baie belowende opbrengskoers he, maar

indien daar onstabiliteit in 'n land se regering voorkom, is dit hoogs waarskynlik

dat die sentrale bank van daardie land oordragte van fondse wat tot groot kapitaal­

verliese kan lei, sal verbied. Al sou daar nie tot die uiterste oargegaan word nie

maar slegs tot die vertraging van oordragte kan die verliese in terme van

teenswoordige

gestr uktureer

waarde nog steeds aansienlik wees en indien die projek so

is dat verdienste aan skuldverpligtinge gekoppel is, kan dit tot

totale ChdOS lei.

In die Su~d-Afrikaanse ekonomie by uitstek, is dit noodsaaklik om kennis te neem van

die konsessies wat deur die owerheid aan die pr ivaatsektor beskikbaar gestel word.

Die konsessies wat beskikbaar is ten opsigte van investering in die aangekondigde

desentralisiegebiede van Suid-Afrika, is 'n goeie voorbeeld.

Na inagnening van konsessies sal daar deurgaans gevind word dat die positiewe

invloed daarvan op die kontantvloei van 'n projek aansienlik is. Aan die onderlig-

155

gende vereiste dat die projek lewensvatbaar moet wees sonder inagneming van die

konsessies, moet vasstaan, en die genoemde voordele moet derhalwe meer as In bonus

deur die uitleners van fondse in hul evaluasie van die projek beskou word.

5.3 Die beskikbaarheid van produksiefaktore en vestiging

Daar moet nie uit die oog verloor word dat In projek maar net nog In onderneming is

nie en gevolglik sal die algemeen bekende bedryfsekonomiese aspekte en oorwegings

ook in hierdie geval van toepassing weeSe

Verskeie faktore speel In rol in die vestigingsvraagstuk.

"Hieronder word daar verstaan dat dit op so In plek gevestig moet word waar

die oorskot van opbrengs bo koste op die duur die grootste sal wees en dus ook

die hoogste rendement op die belegde kapitaal sal lewer... moet ook voorkeur

gegee word aan In plek waar die winsgewendheid oor In lang termyn die guns­

tigste is, al sou In ander plek momenteel hoer winste lewer." 24) (Radel

& Reynders. 1980 : 148)

Die koste van grond kan In belangrike faktor wees veral in die geval van kleiner

projekte, maar in die algemeen sal daar gevind word dat gesien in die lig van totale

koste, hierdie faktor nie so belangrik is ni.e , Waar daar natuurlik In agro-projek

ter sprake is, wat duisende hektaar kan beslaan, word dit weI In oorwegende faktor

maar gewoonlik sal die ondernemer dan ook meer plekgebonde wees vanwee byvoorbeeld

waterbeskikbaarheid of klimaatsomstandighede.

Afhangende van die aard van In beoogde bedryf, kan die verlangde tipe grondstof en

die beskikbaarheid daarvan, van die ui terste belang wees. In die geval van mynwese

is dit natuurlik dat die onderneming plekgebonde is. Waar die onmiddellike fisiese

beskikbaarheid van grondstowwe nie so belangrik is nie, sal die vestigingsplek waar­

skynlik bepaal word deur vervoerkoste, en veral die verskil in koste en gemak waar­

mee grondstowwe en verwerkte produkte vervoer kan word.

Wat arbeid betref, is daar twee ui teenlopende standpunte. Die een skool sal wil he

dat arbeid basies onbeweeglik is en die nywerheid daarom so na as moontlik daaraan

gevestig moet word, en die ander skool sal beweer dat arbeid die mees beweeglike

produksiefaktor van almal is. In Suid-Afrika Ie die waarheid waarskynlik erens

tussenin. Daar ,moet egter in gedagte gehou word dat die kosmopolitiese en etniese

samestelling van suid-Afrika se mannekrag grootliks verskil van gebied tot gebied

156

en dat hierdie verskille In belangrike element vir die nyweraar in die

besluitnemingsproses .kan weeSe Origens bring In nuwe tipe bedryf en/of tegnologies

gevorderde bedryf mee dat daar grootliks van geskoolde buitelanders as arbeiders

gebruik gemaak moet word en dat daar dus in die kostestudie ook vir elemente soos

behuising en verhuisingskoste, voorsiening gemaak moet word.

In Baie belangrike aspek by die keuse van In vestigingsplek is die bestaan van hulp­

bedrywe. Sonder die ondersteunende aksie van hierdie bedrywe, byvoorbeeld die ver­

skaffing van water, elektrisiteit en herstelwerk, sal dit nie moontlik wees om In

onderne~ng op optimaIe wyse te bedryf nie.

Origens kom die mark vir die finale produk en die vervoer daarvan ter sprake. Die

bonkigheid en massa van produkte wat uitgevoer moet word, kan bepalend wees ten

opsigte van die ligging van die aanleg terwyl produkte soos sakrekenaars in die

opsig maar min invloed op die keuse van In vestigingsplek sal he. Die streeks­

ontwikkelingsbeleid wat nou daadwerklik ,nagevolg word in Suid-Afrika, sal oak waar­

skynlik In belangrike invloed op bestuursbesluite met betrekkingtot die keuse van,

In vestigingsplek he.

Daar is ook soms spesiale faktore wat In rol in die uiteindelike vestiging van In

projek speel. So byvoorbeeld kan die nie-beskikbaarheid van kapitaal in In land

waar die tersaaklike grondstowwe gelee is, ondernemers noop om hul projek in In

ander land te vestig waar die benodigde kapitaal weI beskikbaar is, ten spyte

daarvan dat die grondstowwe nou teen hoer koste ingevoer sal moet word vanuit

eerstegenoemde land. Die uiteindelike kriterium bly natuurlik steeds een van

ekonomiese lewensvatbaarheid. Onder sekere omstandighede, soos in die geval van In

olieveld of In hidro-elektriese kragstasie, is dit egter nie moontlik om vanwee

eksterne faktore soos kapitaaltekorte, arbeid, vervoer en die afwesigheid van

hulpbedrywe, te verskuif nie.

5.4 Mededinging

Die begrip "bemaxkdnq" is op drie fundamentele aspekte gebaseer.

n 1. All company planning, policies, and operations should be customer

orientated:

2. The goal of the firm should be the profitable sales volume and not just

volume for the sake of volume alone: and

3. All marketing activities in a firm should be organisationally co-ordina-

157

ted.,,2S) (Stanton. 1984 11)

Gewoonlik word bogenoemde elemente as vanselfsprekend aanvaar. Tog blyk dit in die

praktyk dat aangeleenthede soos markgrootte, markpryse, mededinging en ander belang­

rike bedryfsekonomiese aspekte, nie in diepte nagegaan word nie.

"No longer can a company just figure out how many midgets it can produce and

then go ahead and turn them out.,,26) (Stanton. 1984 : 11)

Selfs al is In op-die-oog-af redelike studie gedoen oar die aspekte, behoort die

finansiele instellings of beleggers in die projek di t oak behoorlik na te gaan en,

indien hul eie bevindings ni.e bevredigend is nie, In tweede mening van In bekwame

konsultant te verkry. Daar is reeds te veel gevalle waar projekte in Suid-Afrika en

elders aangepak is sonder behoorlike ondersoek na die bedryfsekonomiese lewensvat­

baarheid daarvan, bloot omdat bekende en groot ondernemings daarby betrokke was en

die betrokke beleggers en finansiele instellings mekaar se kele afgesny het in die

proses om In gegewe transaksie op hul boeke te kry.

Daar moet oak deeglik besin word oor die raadsaamheid al dan nie van invoervervang­

ing, veralwanneer die nodige geskoolde arbeid nie beskikbaar is nie, die tegnologie

ingevoer moet word of daar beskerming vanaf owerheidswee nodig is. Eweneens IlOet

besin wordoor die hoer koste wat plaaslike vervaardiging meebring en wat uiteinde­

lik op die verbruiker afgewentel gaan word, soseer so dat hy twee maal vir die pro­

duk sal moet betaal, eerstens in die vorm van belasting om vir die subsidiering van

die projek te betaal en tweedens vir die gebruik van die produk , Dit is nie die

plek om bier uit te brei oar die voor- en nadele van sekere bedrywe en of strate­

giese bedrywe opgerig moet wordvanwee die politieke klimaat teen Suid-Afrika nie ­

met inagneming van die feit dat suid-Afrika In cop ekonomie is wat beteken dat dit

wenslik is an in- en ui tvoer min of meer in balans te hou vanwee betalingsbalanspro­

bleme en dat die handelsrekeningsurplus liefs nie net moet bestaan uit goudverkope

nie.

Origens isdaar die onsekerheid wat ontstaan wanneer nuwe tegnologie aangewend staan

te word. nit is In aangeleentheid wat baie versigtig deur die uitleners van fondse

op In projekfinansieringsbasis, hanteer moet word.

"To set innovation objectives is no easy matter because it is difficult to

measure the importance and impact of the innovations."27) (Brits &

Reese. 1981 : 13 )

158

Daar is 'n groot aantal persone wat van mening sal wees da t nuwe tegnologiese

ontwikkelinge me op 'n projekfinansieringsgrondslag gefinansier behoort te word

nie, veral waar befondsing sonder verhaal geskied en die ui tleners van fondse

alleenlik op die positiewe kontantvloei van die projek moet staatmaak.

Die aanwending van nuwe tegnologie is egter 'n aangeleentheid wat op meriete beoor­

deel meet word in die lig van die marksektor, arbeid, kapitaalbehoefte en blootstel­

ling wat gepaard gaan met die toepassing van nuwe produksiemetodes of ander tipes

van innovasie.

5.5 Vakunies

In terme van die Suid-Afrikaanse wetgewing28) word vakunies gedefinieer as

bestaande uit enige aantal werknemers in emge soort onderneming, bedryf, handel of

beroep wat saamkom met die primere doel om verhoudings in genoemde werkseenhede tus­

sen hulself of sommige van hulle en hul werkgewers of sommige van hulle, te regu­

leer.

Alhoewel vakunies kragtens bestaande suid-Afrikaanse wetgewing, slegs in uitsonder­

like gevalle stakings mag reel, moet die moontlikheid van arbeidsonrus en die gevol­

ge wat dit op 'n projek mag he, nie buite rekening gelaat word ni.e , Hier word nie

aIleen na moontlike stakings en probleme na die inbedryfstelling van 'n aanleg ver­

wys me, maar veral na soortgelyke verwikkelinge in die oprigtingsfase waar sodanige

optrede tot vertragings en koste oorskrydings kan lei wat 'n sterk nadelige invloed

op die algehele lewensvatbaarheid van die projek kan uitoefen.

Indien dit sou blyk dat die werkers in 'n sekere landstreek in die algemeen meer

problematies as andere is, moet die feit in ag geneem word wanneer besluite oor 'n

vestigingsplek geneem word. Dit volg uiteraard me noodwendig dat waar arbeid meer

gereguleer en beheer word, di t as sulks meer nadelig vir die ondernemer sal wees

nie. Die teendeel kan ook waar wees indien werkers volgens hedendaagse norme in

diens geneem word.

5.6 wetlike implikasies

Uit bogenoemde bespreking oor die verskillende besluite wat bestuur in gedagte meet

hou wanneer daar oorweging geskenk word aan die ui tbreiding van bestaande of die

oprigting van nuwe kapitaalprojekte, kan daar afgelei word dat die wetlike aspekte

rakende plaaslike-, streeks- en nasionale regeringsvlakke van die allergrootste

159

belang vir die ondernemer en ook vir die ondersteuners van In projek, is.

Ondernemers behoort aIle wetsvoorskrifte en -vereistes wat moontlik In invloed op

hul onderneming mag he, sorgvuldig na te gaan soos byvoorbeeld die bestaande wetge­

wing in In gegewe land ten opsigte van fabrieke, maatskappye, arbeid en invoere.

Net so is di t die plig van beleggers en ui tleners van fondse om na te gaan of

lenings- en ander ooreenkomste afdwingbaar is in In gegewe land en te bepaal wat hul

posisie sou wees in geval van nasionalisasie en hoe sentrale bank regulasies hulle

raak .

Alhoewel daar me altyd vir iedere onvoorsiene gebeurlikheid regstegnies voorsiening

gemaak kan word nie, behoort skuiwergate sover meontlik gedek te word en toegesien

word dat aan toepaslike regulasies voldoen word.

In Goeie voorbeeldvan onvoorsiene wetgewing waarvoor die meeste projekadviseurs en

maatskappye gevolglik ook me voorsiening gemaak het me, was die instelling van

verkoopsbelasting op kapitaalgoedere en dienste. Die probleem wat ontstaan met

projekfinansiering is die oprigtingsfaseof tydperk voor inbedryfstelling wat solank

kan duur.

In Verandering in wetgewing voordat inbedryfstelling plaasvind, kan In projek nade­

lig beinvloed selfs al sou die betrokke wetgewing me spesifiek met terugwerkende

krag in werking gestel word me. Die blote feit dat analises en geprojekteerde

inkomste en balansstate byvoorbeeld me vir die instelling van In ses persent

algemene verkoopsbelasting voorsiening gemaak het me, kan op In groot projek addi­

sionele miljoene beteken waarvoor me begroot is me. Behalwe dat koste-aanpassings

in so In geval geverg sal word, kan dit tot ingewikkelde regsgedinge lei oor wie

verantwoordelik is vir die finansiele las voortspruitend uit so In wetsverandering

in die geval van In gekompliseerde bruikhuur-uitgestelde koop struktuur.

5.7 Bestuurstalent

"Die sakebedryf is baie soos oorlog. Planne meet ordelik en gedetailleerd wees;

kanale van kommunikasie meet begryp en in stand gehou word; kennis moet verwerf en

geassimileer word; voor taktiese aksie moet daar strategiebes lissings wees, en

selfs dan moet verwag word dat die werklike stryd wanordelik sal wees, onseker,

onvoorspelbaar en onduidelik." 29) (Rupert. 1967 : 30)

160

om aan bogenoemde vereistes, en dus aan die vereistes wat die nuwe projek gaan stel,

te voldoen m:>et die ondernemer van die projek sorg dra dat die regte persone net die

vereiste kwalitatiewe eienskappe in genoegsame getalle beskikbaar is om die

uitdagings wat die projek inhou, te aanvaar.

Die sukses van In projek hang grootliks saam met die kwaliteit en kwantiteit van die

bestuur wat aan die projek toegewys word, die vermoe van diesulkes om in In span

saam te werk en probleme wat in die oprigtingsfase mag opduik, op In wyse wat nie

die toekoms van die projek in die weegskaal sal plaas me, te oorbrug. Eendersyds

moet daar dus die nodige leiers wees wat weet hoe omte lei en andersyds diegene wat

bereid is om die leiding wat aangebied word, te aanvaar. Hornstra30)

(Reynders. 1975 : 13) stel dit soos volg:

"Een taak m:>et uitgevoerd word, een functie moet vervuld word. Een taak is

een opdracht, die op grond van de functie, van de speciale doelstelling,

gegeven wordt en die uitgevoerdt IOOet worden om de functie te vervullen. II

Dit is ook noodsaaklik om sorg te dra dat sleutelpersoneel in die geval van bedank­

ing of andersins, tydig vervang sal kan word. Terselfdertyd l1'Oet In onderneming wat

In projek aanpak, grootmoedig genoeg wees om te besef wanneer hulle nie ocr die man­

nekrag wat deur die besondere taak vereis word, beskik nie en reeds in die begin­

stadium van die projek die nodige voorsorg tref deur konsultante wat weI die werk

kan behartig, aan te ste!. Origens IOOet daar in geaagte gehou word dat In projek In

wesentlike dreineringsinvloed op die tyd van bestaande mannekrag wat steeds in aan­

vraag vir die normale gang van die onderneming se besigheid is, het.

Die kwaliteit en kwantiteit van die regte mannekrag is In hoofvereiste vir die

sukses van .In projek. Drucker3 1 ) (Reynders. 1975 45) se dat sender leiding,

". •• resources of produ~ion remain resources and never become production II •

6. SAMEVATTING

In hierdie hoofstuk is daar gepoog om die belangrike invloed wat In kapitaalprojek

·op diefinansiele verhoudings van In bestaande onderneming mag he, aan te toone

Nieteenstaande die feit dat projekondernemers In projek in In aparte onderneming mag

bedryf, is die invloed wat dit vir baie jare op die eienaar-onderneming gaan uit­

oefen, van groot belang. In die geval van publieke maatskappye l1'Oet daar soveel te

meer net omsigtigheid te werk gegaan word, want die bestuur van die ondernemingis

dit verskuldig aan die aandeelhouers.

161

Laastens is daar gekyk na eksterne faktore soos ekonomiese en politieke situasies

wat In invloed mag he op die beslui tnemingsproses, asook die gewone

bedryfsekonomiese oorweginge, wat geld in die oprigting van In onderneming.

162

VERWYSINGS HOOFStUK 6

1) Rendal, R.S., International Financial Law, Euromoney Publications Ltd.,

Londen, 1980, bl. 259.

2) Van Horne, J.C., Financial Management and Policy, Sesde uitgawe, Prentice Hall

International, Inc., Londen, 1983, bl. 6.

3) Van Horne, J.C., a.w., bl. 6.

4) Samuels, J.M. en Wilkes, F.M., Management of Company Finance, Derde uitgawe,

Thomas Nelson and Sons, Ltd., Surrey, 1980, bl. 8.

5) Kyk bespreking deur Brooking, D.L. en Woods, E.M., uIn our opinion", The South

African Chartered Accountant, vol. 18, no. 1, Januarie 1982, bl. 30.

6) Ongepubliseerde referaat deur Thomas, N.S., "Accounting implications of Project

Finance", Project Financing Conference, Johannesburg, 25 - 26 Mei 1982.

7) Samuels, J.M. en Wilkes, F.M., a.w., bl. 440.

8) Amling, F., Investments, Vierde uitgawe, Prentice-Hall, Inc., New Jersey, 1978,

bI. 380.

9) Amling, F., a.w., bl. 381.

10) Stern, J., Analytical methods in financial planning, Derde uitgawe, The Chase

Manhatten Bank, N.A., 1977, bl. 59.

11) Stern, J. , a.w. , bI. 59.

12) ,van Horne, J. C. , a. w. , bI. 300.

13) Stern, J. , a. w. , bI. 54.

14) Stern, J. , a.w. , bI. 54.

15) Van Horne, J. C. , a. w. , bI. 243.

16 ) Kyk na die Hill Samuel Merchant Bank (SA) Beperk, Johannesburg, 1983, brosjure

wat aan k.ILen te ui tgereik is vir 'n volledige beskrywing van hoe daar te werk

gegaan word om die belastingbasis van maatskappye wat niks te maak het met 'n

sekere projek, daarvoor aan te wend.

17) 'n Maatskappy 'waarvan die beherende aandeel deur nie-inwoners gehou word en

daarom onderworpe is aan die valutabeheerregulasies van die Suid-Afrikaanse

Reserwebank.

18) Van Horne, J.C., a.w., bl. 520.

19) Maatskappyewet (Wet nr. 61 van 1973), artikel 286.

20) Hiervolgens (LIEU) word voorrade gewaardeer teen die oudste pryse en word die

uitreikihgs gedurende die periode gedoen teen pryse wat nagenoeg gelyk is aan

die koste van die periode. Lambrechts, I.J., e.a., Die Investeringsbesluit,

HAUM, Kaapstad, 1979, bl. 279.

21) "Guide for the perplexed", Financial Mail, 30 September 1983, bl. 35.

22) "Guide for the perplexed", Financial Mail, 30 September 1983, bI. 35.

Instituut vir Geoktrooieerde Rekenmeesters het weI n

Kyk Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk, RE 105,

163

23) Die Suid-Afrikaanse

standpunt hieroor.

April 1982.

24) Radel, F •E. en Reynders, H. J . J ., Inleiding tot die Bedryfsekonomie, Sesde

uitgawe, J. L. van Schaik Bpk., Pretoria, 1980, bL 148.

25) Stanton, W.J., Fundamentals of Marketing, Sewende uitgawe, McGraw-Hill, New

York, 1984, bl. 11.

26) Stanton, W.J., a.w., bl. 11.

27) Brits, R.N. en Reese, K., Business Economics for South African Students, Tweede

uitgawe, McGraw-Hill Book Co., Johannesburg, 1981, bl. 13.

28) Wet op Arbeidsverhoudinge, nr. 57 van 1981, soos gewysig.

29) Rupert, A., Leiers oar Leierskap, private publikasie, 1967, bl. 30.

30) Soos aangehaal deur Reynders, H.J.J., Die Taak van die Bedryfsleier, Derde

uitgawe, J.L. van Schaik Bpk., Pretoria, 1975, bl. 13.

31) Soos aangehaal deur Reynders, H.J.J., a.w, bl. 45.

164

HOOFSTUK 7

DIE EVALUERING VAN FlNANSIERINGSVOORSTELLE

1. INLEIDING

Hierdie hoofstuk handel nie soseer oar watter projek die ondernemer behoort aan te

pak nie, maar weI oar die verskillende moontlike finansieringswyses van die projek

waarop deur die ondernemer besluit is. Dit gaan dus in hoofsaak oar die evaluering

van die finansieringspakkettedeur die projekadviseur en sy aanbeveling oar watter

aanbieding die ondernemer behoor t, te aanvaar.

Gewoonlik sal die projekadviseur 'n aksepbank wees wat sy rol sien as die ver­

diener van fooie eerder as 'n uitlener van fondse. Dit kom oak veor dat finansiele

insteillings poog am die rol vanbeide projekadviseur en samesteller van finansie­

ringspakkette te vervuL, Indien moontlik, moet laasgenoemde toedrag van sake vermy

word aangesien die projekadviseur troeilik objektief kan staan teenoor 'n projek

. wanneer die kriteria waarop die .finansiering beoordeel staan te word, saamgestel

word in die wete dat sy eie voorgestelde finansieringspakket oak daaraan gemeet

moet word.

2. VOORBEREIDING VAN DIE FINANSIERINGSPAKKET1)

Wanneer 'n finansietingspakket voarberei ward vir aanbieding aan 'n ondernemer ,

word daar van rekenaarmodelle gebruik gemaak am die invloed van verskillende skuld

en .aandelekapitaalverhoudings met inagneming van die risiko daarvan, te bepaal.

Die ontleding van die netto kontantvloeiing is veral belangr ik vir die uitleners

van fondse amrede die kontantvloei van 'n projek en daarmee die vermoe an die

hoofsom en rente af telos, daarvari afhanklik is. Van eweveel belang is oak die

vraag of die projek In redelike opbrengskoers op die aandelekapitaal gaan roon ,

'n Rekenaarmodel moet, geprogrammeer word sodat dit die spesifieke .behoeftes van 'n

projek inneem. So 'n program sal eerstens 'n bron en aanwending van fondsestaat

.verskaf em die. vloei van fondse· oor- die eerste 12 j aar of so van die pr oj ek se

lewensduur, wat die konstruksietydperk sal insluit, aan te teon en tweedens, 'n

inkamstestaat wat die inkomste en uitgawes oar dieselfde tydperk sal verskaf en

wat trekkings, finansieringskoste, die delging van die hoofsom en die verskuldigde.

_bedrae aan die einde van elke periode, ten opsigte van elke tersaaklike finansie­

r ingsvorm, sal dek.

165

Gedurende hierdie stadium van die projek is dit hoogs waarskynlik cat die kapi­

taalkoste redelik akkuraat bepaalbaar sal wees en dit diar dus voortgegaan sal kan

word om die projek se totale finansieringsbehoefte te bereken. Hierdie bedrag sal

ook die koste wat gedurende die konstruksiefase aangegaan word, naamlik rente en

fooie, insluit. Die begroting vir kapitaalkoste kan bereken word deur Jryse van

verskaffers aan te vra, kontrakeskalasie in ag te neem en afleweringsdatums vir

masjinerie en toerusting asook die voltooiingsdatums van die verskillende skedules

of "tranches", in berekening te bring.

Vooruitskatting van die vlottende kapitaalbehoefte sal deur die ondernemer gedoen

word vir die tydperk van voor-produksie tot tyd en wyl die netto kontantvloei

positief word. Verander likes soos inflasie JOOet ook in berekening gebring word.

Daar JOOet ook, in ooreenstemming met wat deur die Ontvanger van Inkomste toegelaat

mag word, op In waardeverminderingsgrondslag besluit word. Laastens JOOet aIle

vorme van belasting in berekening gebring word. Hier kan gedink word aan

maatskappy-, inhou- en algemene verkoopbelasting.

Sekere aannames JOOet gemaak word sodat daar In inkomstestaat saamgestel kan word.

Van hierdie aannames sluit in:

a) diebeoogde inbedryfstellingsdatum;

b) jaarlikse produksie en omset;

c) verkoopprys per item;

d) verkoopvoorwaar des en inkomste-aannames;

e) produksiekoste;

f) kosprys van die verkoopte goedere asook aIle belastings en ander betalings;

en

g) dividendbetalings, wat beoog word na konsolidasie en/of vir In nuwe onder-

neming.

Nadat hierdie voorbereiding gedoen is, meet die aanbieder van In finansierings­

pakket oarweging skenk aan die wyse waarop die projek befonds JOOet word. In hoof­

~tuk 4 is diar in detail .bespreek watter bronne en vorme van fondse vir die same­

stelling van die pakket beskikbaar is.

Die taak van die projekadviseur, finansieel gesproke, neem din In aanvang sodra.die ondernemer van die projek al die voorgenoemde detail aan finansiEHe instel-

lings of die uitleners van fondse beskikbaar gestel het en laasgenoemdes dan aan-

166

biedings vir die finansiering van die projek maak ,

Die projekadviseur m:>et dan bepaal in watter mate daar van hefboomfinansiering

gebruik gemaak kan word sonder om die beperking wat gewoonlik daur uitleners van

fondse op hierdie verhouding gestel word, te verontagsaam maar nog steeds die

totale verpligtinge van die pt"ojek op In vlak te hou wat in ooreenstemming is met

die groei in eie kapitaal. Verder m:>et die leningsdiensverhouding in gedagte gehou

word omdat daar genoeg kontant gegenereer m:>et word om verpligtinge na te kom, Die

leningsdiensverhouding kan gedefinieer word as die na-belaste kontantvloei wat

deur die projek gegenereer word, gedeel daur die leningsdiensskulde, oftewel hoof­

som, rente- en fooiverpligtinge. Gewoonlik sal uitleners van fondse daarop let

hoe lank dit neem voordat die hoofsom terugbetaal sal word en dit dan as In maat­

staf gebruik vir die voorsiening van fondse. Die tydPerk hier ter sprake is die

tyd wat dit neem om die hoofsom terug te betaal na dividende en finansieringskoste

betaal is. Die aandeelhouers se opbrengskoers is die na-belaste opbrengskoers op

hul belegging in die projek. Die terugverdientydPerk van aandelekapitaal dien

ook as aanduiding van die projekrisiko oor tyd. Dit kan gedefinieer word as die

tydperk wat dit neem vir die aandeelhouers se belegging om gelyk te breek met die

kumulatiewe netto kontantvloei wat gegenereer word daur die projek na

inbedryfstelling. Die netto kontantvloei waarna verwys word is na aftrekking van

finansieringskoste en die hoofsom.

Met die nodige kennis van die risiko's wat aandeelhouers en uitleners van fondse

bereid is om te loop, kan die projekadviseur die rekenaar gebruik an caardie

verhouding te vind wat beide partye tevrede sal stel. Die resultate wat nou

verkry is kan dan gebruik word as basis an die sensiwiteit van die verhoudings te

bereken.

3. ELEMENTE VAN FINANSIELE BESTUUR WAARAAN DIE ADVISEUR/FINANSIERDER AANDAG

MOET SKENK

Die kritiek ward dikwels gelewer dat projekfinansiering slegs In ander naam is vir

finansHile bestuur. Net so min as wat laasgenoemde stelling karrek is, kan die

-teenoargestelde gese ward, naamlik dat projekfinansiering niks te make het met

finansiele bestuur nie. Inteendeel, daar m:>et nooit uit die oog verloor word dat

die inagneming van die beginsels van finansiele bestuur by die oarweging en evalu­

ering van pt"ojekte as vanselfsprekend aanvaar m:>et word nf,e ,

Die onderskeid is daarin gelee dat projekfinansiering te make het met die struktu-

167

rering en finansiering van projekte en verkieslik op 'n nie-verhaalbare grondslag.

Indien projekfinansiering in sy "suiwer" vorm aangetxef word, sal dit nie belang­

rik wees vir die adviseur of/en finansierder an na die bestaande onderneming se

risiko's en kapitaalstxuktuur te kyk nf.e , In Suid-Afrika is projekfinansiering

egter nie altyd op 'n nie-verhaalbare grondslag nie en indien sekuriteit vir die

projek nie alleenlik voorkom in die vorm van aanvaarbare netto kontantvloei en

projekbates nie, dan is dit noodsaaklik dat die bestaande onderneming se kapitaal­

stxuktuur weI d.eeglik in ag geneem xooet word. Dit sal ook waar wees waar die pro­

jek tot en met inbedryfstelling as 'n afsonderlike entiteit hanteer word maar kon­

solidasie van bates en laste plaasvind lOOt die van die bestaande onderneming na

inbedryfstelling. Dit is dan· noodsaaklik om die uitleners se risiko te bepaal

omrede konsolidasie kan beteken dat die inkomste wat die projek verdien eenvoudig

deur die bestaande onderneming vir ander uitgawes aangewend word sodat wanbetaling

van dieprojek se skuld kan ontstaan, of andersins cat na konsolidasie die onder­

neming se lastestruktuur van so 'n aard is dat dit vir beleggers voorkom asof die

onderneming moeilik gaan wins maak en dit dan uiteindelik beide die onderneming se

bestaande aktiwiteite en die projek nadelig beinvloed.

Dit is egter noodsaaklik an te onderskei tussen die oogmerke van die promotor of

ondernemer van die projek lOOt die gebruikmaking van die beginsels van finansiEHe

bestuur. Die ondernemer van die projek sal van finansiele bestuur gebruik maak in

'n paging om te bepaal watter projek mee voortgegaan xooet word asook die invloed

wat dit gaan uitoefen op bestaande aktiwiteite en die invloed daarvan op die mark­

prys van die onderneming se aandele, indien dit 'n genoteerde onderneming is, en

die projek word gekonsolideer lOOt die bestaande onderneming.

Die adviseur/finansierder maak van finansiele bestuur beginsels gebruik an vas te

stel of die projek waarop besluit is finansieel lewensvatbaar is en poog om die

risiko wat die uitlener van kapitaal loop, te kwantifiseer indien daar 'n be­

staande onderneming betirokke is en laasgenoemde instansie die sekuriteit verskaf.

Hieronder word eerstens die kwantifisering van die bedryfs- en finansiele risiko's

bespreek endaarna die optimale kapitaalstruktuur van 'n onderneming'.

3.1 Die bedryfs- en finansiele risiko

Dit is tog sekerlik waar dat die besluit wat geneem xooet word ocr met watter pro­

jek voortgegaan moet ward en of die uitleners d:lardie projek sal voorsien van

kapitaal,gebaseer ward op die verwagting dat die projek in die toekoms genoegsame.

168

netto kontantinvloeiing sal genereer sodat dit die nneite werd is vir die onder­

nemer van die projek. Net so beinvloed die toekomsverwagtinge van die Jr0jek oak

die uitlener van kapitaal se besluit om die fondse voor te skied al dan nfe ,

Risiko bestaan omrede die groothede wat "n invloed uitoefen op die voorgenome

projek veranderlik is van aard en dit daarom "n wesenlike invloed kan uitoefen op

die verwagte interne rentabiliteit van die projek. Daar nnet dus gepoog word om

die verander likheid in die verwagte opbrengskoers te kwantifiseer sodat "n

sinvolle besluit geneem kan word oar die risiko"s wat geloop word oour met die

projek voort te gaan. Statisties word risiko gedefinieer as die spreiding in "n

waarskynlikheidsverdeling van nnontlike gevolge soos gemeet oour die variansie of

die vierkantswortel van die var iansie, naamlik die standaardafwyking. 2) Brum­

mer & Rademeyer. 1982:98) Omrede die standaardafwyking egter "n absolute maatstaf

van risiko is, is dit meer sinvol om die standaardafwyking te normaliseer oour dit

deur die verwagte opbrengskoers te ooel om sodoende die relatiewe risiko te bere­

ken.

3.1.1 Die bedryfsrisiko

Die bedryfsr isiko van "n onderneming het te make met die onsekerheid wat daar

bestaan oor die toekomstige winspatroon van die onderneming. Die bedryfswins is

gevoelig vir die aard van die onderneming se aktiwiteite asook die werking van die

bedryfshefboom. 3) (Brummer & Rademeyer. 1982: 118)

Skommeling in die omset kan as die mees belangr ike element beskou word wat aan­

leiding gee tot skommelinge in die bedryfswins. Omset word geraak oour ekonomiese

toestande, die prysbeleid van die onderneming en die markaandeel wat die produkte

geniet. Alhoewel die kostestruktuur belangrik is, kan die bedryfswinsmarge nog

steeds gehandhaaf word tensy die omset nie konstant bly nie.

By die analise van die bedryfshefsboom nnet die verhouding van die vaste tot

verander like koste, die eenheidspryse van die produkte en die aantal eenhede ver­

koop in ag geneem word. Alhoewel aIle vaste koste op die lang duur verander lik is,

het dit "n hefboomwerking op die bedryfswins. Vir "n gegewe produksie, het "n ver­

andering in die omset "n proporsioneel groter verandering in die bedryfswins tot

gevolg, vanwee die bestaan van vaste koste. Indien die vaste koste "n groot deel

uitmaak van totale koste, sal die bedryfswins neig om onstabiel te wees indien

daar groot skommelinge voorkom in die omset en die bedryfsrisiko word dan oak

sodoende v~hoog.

169

Die bedryfshefboomfaktor vir In gegewe aantal eenhede geproduseer is: 4)

(BrUmmer & Rademeyer. 1982: 119)

Q(p-v)

Q(p-v)-s

waar,

Q == die aantal eenhede geproduseer en verkoop;

p == die prys Per eenheid;

v == die verander like koste Per eenheid; en

s == die totale vaste koste.

Volgens Briimmer en Rademeyer kan die bedryfsrisiko gedefinieer word " ••••• as die

verspreiding in In subjektiewe waarskynlikheidverdeling van die m:::>ontlike anset

(in In aantal eenhede of m::metere terme) of in terme van die koeffisient van

variasie van omset, enersyds, of die bedryfswins, andersyds. II 5) (Brummer &

Rademeyer. 1982:119) Dus hoe groter die koeffisient van variasie van die anset of

bedryfswins, hoe groter die bedryfsrisiko.

3.1.2 Die finansiele risiko

In teenstelling met die bedryfsrisiko, is die finansiele risiko afhanklik van die

wyse waarop die onderneming gefinansier word. Wanneer vreemde kapitaal en

voorkeuraandele in die finansieringstruktuur ingesluit word, kan dit lei tot

groter onstabiliteit in die verwagte netto inkomste en dus ook in die wins

toeskryfbaar aan gewone aandeelhouers. Die invloed van die finansiele hefboom op

die rentabiliteit van die beherende kapitaal, verdienste per aandeel en m:::>ontlik

die dividende, m:::>et dus in ag geneem word by die oorweging van gewone

aandele. 6) (BrUmmer & Rademeyer. 1982: 120).

Dit is natuurlik waar dat die netto opbrengkoers wat deur die vreemde kapitaal en

voorkeuraandele teweeg gebring word, van die koste van daardie kapitaal m:::>et

verskil, of dat die gemiddelde ondernemingsrentabiliteit van diekoste van die

. vreemde kapitaal en voorkeuraandele met verskil, anders sal daar geen werking van

die finansiele hefboom wees nie •

. Vanwee die feit dat daar rente op vreemde kapitaal en In voorkeurdividend op

voorkeuraandele betaal m:::>et word, word daar gevind dat In gegewe verandering in

die wins voor aftrekking van die rente en voorkeurdividende tot In proporsioneel

170

groter verandering in die wins na aftrekking van genoemde twee groothede lei.

Die werking van die bedryfshefboom is reeds hierbo bespreek en nou is daar afgelei

dat beide die bedryfs- en finansUHe hefboom In invloed sal uitoefen op die risi­

ko t s van die onderneming. Die gekombineerde hefboomeffek ward dan soos volg bere­

ken: 7) (Briimmer & Rademeyer. 1982: 121 ) •

Q(p-v)

Q(p-v)-s-rente op skuldbriewe

waar die simbole dieselfde betekenis het as hierbo.

Verskillende finansieringstrukture sal verskillende invloede h~' op die verdienste

per aandeel van die onderneming en die rentabiliteit van die beherende kapitaal as

gevolg van die werking van die gekombineerde hefboomfaktor. Om In persoon in staat

te stel om In besluit te neem oar watter kapitaalstruktuur die nees geskikste is,

kan daar van onsydigheidspunte gebruik gemaak word. Dit word soos volg bere­

ken: 8)(Briimmer & Rademeyer. 1982:124)

(Bedryfswins-C1)(1-t)

81

waar,

= (Bedryfswins-C2)(1-t)

82

Bedryfswins = die onsydigheidspunt tussen die twee metodes van finansiering

wat in die vergelyking opgelos moet word;

C1, C2 = die jaarlikse rente op die skuldbriewe of die voorkeur-

dividend (voar belasting) vir die verskillende strukture;

t = die belastingvoet; en

= die aantal uitgereikte gewone aandele onder die verskillende

strukture wat opgeweeg ward teenoormekaar.

Die finansHHe risiko kan beskou ward as die relatiewe spreiding in die subjek­

tiewe (omrede dit ramings is en nie eksak bepaalbaar is me) waarskynlikheids­

verdeling van die verwagte inkomste toeskryfbaar aan die gewone aandeelhouers,

gegewe die relatiewe spreiding in die verwagte bedryfswins as gevolg van die hef­

boomwerking. Die variasiekoeffisient kan sodoende bereken word.

Weston en Brigham s~daar is veral erie metodes an risiko te meet, naamlik die

171

standaardafwyking, die koeffisient van variasie en die betakoeffisient.

"Risk, as measured by the standard deviation, has a linear relationship to

the debt to equity ratio measured at book value but an upward curvilinear

relationship to the debt to total assets ratio at book value. Conversely,

when risk is measured by the co-efficient of variation, the relationship to

the book debt to equity ratio is curvilinear downward, and the relationship

to the book debt to total assets ratio is linear ••••••• At market values,

the relationship between beta and the debt to equity ratio is linear, and

between beta and the ratio of debt to the total value of the firm is

curvilinear upward." 9) (Weston & Brigham. 1982:563).

Die verskillende verms van die verhouding tussen risiko en hefboomfinansiering is

daarin gelee dat die onderliggende teorie van skatting betrokke is. Wat aldrie die

metodes egter in gemeen het in die berekening van die verhouding tussen risiko en

hefboomfinansiering is dat om In hoer verwagte inkomste (hetsy deur berekening van

die verdienste per aandeel of die wins toeskryfbaar aan gewone aandeelhouers) te

verkry wat saamgaan met In vergrote hefboomeffek, dit groter risiko sal meebring.

Die gevolgtrekking is dus dat daar In positiewe verband bestaan tussen finansiele

risiko en die mate waarin hefboomfinansiering aangewend word.

Dit is belangrik vir die finansiele instelling of die uitlener van kapitaal vir

die projek om die risiko van wanbetaling van verpligtinge wat geloop word, te

kwantifiseer. BrUmmer en Rademeyer se daar wordgewoonlik na vyf verander likes

gekyk in In poging om die risiko nader te bepaal, naamlik " •••• (1) die variasie in

die onderneming se bedryfswins, soos gemeet deur die koeffisient van variasie, (2)

die aantal kere wat die rente deur die bedryfswins gedek word, (3) die verhouding

van die netto kontantinvloeiing tot die vreemde kapitaal, (4) die termynstruktuur

van die vreemde kapitaal en (5) die betroubaarheid an verpligtinge na te

kom.,,10) BrUmmer & Rademeyer. 1982:127)

Soos verstaan kan word, is dit moeilik am met enige sekerheid die waarskynlikheid

dat wanbetaling gaan plaasvind, of die tydstip daarvan, te bereken. Tog IIOet In

.poging aangewend word om In risikopremie te bereken al word die waarde daarvan

soms in twyfel getrek.

In Risikopremie kan dan soos velg bereken word: 11 )Brfunmer & Rademeyer.

1982:127)

waar,

d = y - r - r

172

d = die premie vir die risiko van wanbetaling;

r = die skuldbrief se verwagte opbrengskoers elke jaar

terwyl wanbetaling nog nie plaasgevind het nie;

Pd = die waarskynlikheid dat wanbetaling in enige gegewe

jaar kan plaasvind;

A = die gedeelte van die skuldbrief se vorige jaar se

prys wat ontvang word ingeval van wanbetaling; en

y = die beloofde opbrengskoers tot die aflosdatum,waar y =

Hieruit kan dan afgelei ward hoe meer riskant 'n skuldbrief, hoe meer sensitief is

die prysvan die skuldbrief vir toestande van laagkonjunktuur en 'n d3.ling in die

reele ekonomiese groeikoers.

3.2 Die risikomaatstawwe en opbrengskoerse wat toepassing het op projekte

Indien investeerders en beleggers vermyders is van risiko, dan is dit nodig em

risiko in te sluit in die ontleding van die voorgestelde projek. "otherwise, capi­

tal budgeting decisions are unlikely to be in accord with an objective of maximi­

zing share price." 12) Van Harne. 1983: 147) Oaar IOOet in gedagte gehou word

dat in die bespreking hieronder, die uitgangspunt is d3.t die sekuriteit wat die

uitlener van kapitaal het vir die risiko wat hy neem deur deel te neem in die

voorgestelde projek die bestaande onderneming is, waar laasgenoemde as promotor

optree. Oit gaan in hierdie afdeling dus nie slegs em die risiko wat geneem word

deur deel te neem in die projek me, maar oak of die opbrengskoers wat verdien

word deur die belegger die risiko's in die geval van die bestaande onderneming

regverdig. Daar sal nie bespreking gevoer word oar die risiko's van die onderskeie

projekte voor dieondernemer op een besluit nd.e , Oit is uitsluitlik die taak van

die ondernemeren het niks te make met die finansiele adviseur/finansierder nie.

Meestal sal die sekuriteit wat verskaf word aan die uitlener van fondse, in die

vorm van 'n waarborg wees vanaf die m:>ederonderneming. Daarom d3.n dat 'n ontleding

van dieonderneming se risiko's gemaak m:>et word. Selfs in die geval waar spesi­

fieke batesverskaf word, het die onderstaande metodes nog steeds toepassing in

die bepaling van die risiko wat geneem word.

173

3.2.1 Die waarskynlikheidsbenadering

Beleggers moet 'n deeglike kennis van die waarskynlikheidsleer he, omrede risiko

en die verwagte opbrengskoers dikwels gedefinieer word in terme van sekere parame­

ters van In subjektiewe waarskynlikheidsverdeling. Laasgenoemde bestaan uit skat­

tings van die toekomstige resultate. In terme van die waarskynlikheidsteorie word

absolute risiko dan gemeet as die spreiding in In subjektiewe waarskynlikheidver­

deling. Oit word dan uitgedruk in die standaardafwyking van die spreiding.

Wat die parameters van In waarskynlikheidverdeling betref, is die gemiddelde

waarde van 'n gegewe veranderlike redelik belangrik. Hierdie waarde kan die

geweegde gemiddelde, die modua of die mediaan van 'n aantal waardes wees. Die

geweegde gemiddelde waarde van In variant word die meeste gebruik c:mrede dit ook

die maklikste identifiseerbaar is. In die geval van In subjektiewe waarskynlik­

heidsverdeling word die geweegde gemiddelde waarde gewoonlik gedefinieer as die

verwagte waarde. Die verwagte waarde word bereken deur elke ooontlike waarde wat

die veranderlike kan aanneem te vermenigvuldig met sy ooreenkomstige waarskynlik­

heid en die produkte dan te sommeer. Indien dit die verwagte opbrengskoers is wat

bepaal moet word, waar die opbrengskoers In ewekansige veranderlike is, word dit

soos volg gedoen: 13) (BrUmmer Rademeyer. 1982: 131)

NE(Rt) = L Rx t• Wx t .

x=I

waar,

E(~) = die verwagte waarde van die opbrengskoers in

period t, waar t = 1, 2, 3, ••• n. Dit is die produk van

Rxt· Wxt;Rxt = die x-te opbrengskoers in periode t;

Wx t = die x-te waarskynlikheid van die x-te opbrengskoers in

periode t; en

N = die aantal moontlike opbrengskoerse met ooreenstemmende

waarskynlikhede.

Die subjektiewe waarskynlikhede is dus die wegingsfaktor am die verwagte waarde te

bereken. Oaar bestaan In noodsaaklikheid om die risiko te meet wat meer inligting

verskaf oor die omvang van die spreiding in die waarskynlikheidsverdeling. Sou die

opbrengskoerse deur 'n simmetriese kromme met 'n eindige variansie of 'n normaal

verspreiding voorgestel word is daar twee maatstawwe wat van belang is, naamlik

die standaardafwyking en die variansie. Die variansie van die opbrengskoers word

soos volg bereken: 14)(Briimmer & Rademeyer. 1982:132)

174

NVariansie CRt) = L wxt • [~t- E('Rt ) F

x=1

Om die standaardafwyking te bereken, word die vierkantswortel van bogenoemde for­

mule getrek. Die spreiding van die subjektiewe waarskynlikheidsverdeling van die

moontlike opbrengskoerse weerspieEH die uitlener van kapitaal se mate van vertroue

in sy subjektiewe skatting.

Risiko kan ook gemeet word oour skeefheid, dit is wanneer die waarskynlikheids­

verdeling assimmetries is. Volgens BrUmmer en Rademeyer bestaan daar by die posi­

tief skewe verdeling In lOOontlikheid van In hoe opbrengskoers, terwyl In negatief

skewe verde ling op die waarskynlikheid van In lae opbrengskoers dui. 15)

(Bdimmer & Rademeyer. 1982: 135 )

Die maatstawwe van risiko hierbo bespreek, is absolute maatstawwe en indien die

wens bestaan om dit relatief tot die verwagte opbrengskoers te meet, moet die

standaardafwyking gedeel word deur die verwagte waarde, wat dan oak niks anders is

dan die koeffisient van variasie.

3.2.2 Die meting van risiko volgens die markpryswaarderingsmodel

Daar sal eerstens gekyk word na die situasie waar slegs die projek ontleed word en

die invloed wat die projek mag uitoefen op die bestaande onderneming se opbrengs­

koers, buiterekening gelaat word. Tweedens sal die invloed wat die pt'ojek weI sal

he op die onderneming se totale risiko, bespreek word./

In die geval van die markpryswaarderingsmodel word gewerk met verwagte opbrengs­

koerse bokant en onderkant die risikovrye opbrengskoers, of die sogenaamde oorop­

brengskoers. Laasgenoemde koers is die verwagte opbrengskoers minus die risiko­

vrye rentekoers. Daar word ook van die uitgangspunt uitgegaan dat markte in ewe­

wig is •

. Die klem word hier gele op sistematiese risiko eerder dan totale risiko. Sistema­

tiese risiko kan gedefinieer word as die gedeelte van die totale variansie wat

gekorreleerd is met die variansie van die effektebeurs as geheel (in die geval van

aandele). om sake te vergemaklik word daar oak vir eers aanvaar dat slegs eie

kapitaal ter sprake is. Die verwagte opbrengskoers op aandeel j volgens hierdie

teorie is dan: 16) (Van Horne. 1983:183)

175

it - i'",,2

m

waar,

i = risikovrye koers;

Rm = verwagte opbrengskoers vir risiko bate;

~ = standaardafwyking van die waarskynlikheidsverdeling

vir moontlike opbrengste vir aandeel j;

~ = standaardafwyking van die waarskynlikheidsverdeling vir

moontlike opbrengste vir die markportefeulje; en

rjm = korrelasie tussen opbrengskoerse vir aandeel j en die

markportefeulje.

Vir die gediversifiseerde belegger verteenwoordig rjm"j daardie gedeelte van die

totale standaardafwyking van aandeel j wat sistematies is en wat dus nie vermy kan

ward nie. Die term it - i/ ,,2m verteenwoardig die mark ewewigsverhouding tussen

risiko en opbrengskoers groter as die risikovrye koers , Onder toestande van ewewig

beteken dit dan dat daar 'n lineere verband bestaan tussen die verwagte opbrengs­

koers en risiko. Die helling van die lyn sal 'n aanduiding wees van die graad van

sistematiese risiko vir aandeel j.

Uit bogenoemde kan daar dan afgelei ward dat projekte beoordeel m::>et word volgens

hul sistematiese risiko.

Die aangewese verdiskonteringskoers vir projek k is:

1983:184)

17) (Van Horne.

waar die simbole dieselfde betekenis het as hierbo. Qndat beta die helling van die

karakteristieke lyn is en die gemiddelde sensiwiteit van die projek se opbrengs­

koers meet met die van die markportefeulje, kan die vergelyking geskryf word as

176

Rk is dus die vereiste opbrengskoers vir die projek indien die markpryswaar­

deringsmodel gebruik ward.

Daar meet nie uit die oogverloor ward dat die markpryswaarderingsmodel is essen­

sieel In enkelperiode nodel terwyl projekte hoofsaaklik strek oar In aantal peri­

odes. Indien die projek se beta relatief konstant is oar tyd, veroorsaak dit nie

enige probleme nie. Sou laasgenoemde nie waar wees nie, moet die nodige aanpas­

sings gemaak ward. Daar is reeds in hoofstuk 5 gese dat indien die inkomste in een

periode afhanklik is van inkomste in ander periodes, daar van die Monte Carlo­

metode gebruik gemaak kan ward. Hierdie metode wat bestaan uit In tabel van

geskatte nommers om toc>ontlik waarskynlikhede te genereer, word gebruik an die

gewenste aantal waarskynlikheidverdelings te skep , Die Monte Carlo-metode laat oak

In toekenning van waardes toe wat die verskillende grade van afhanklikheid tussen

sekere gebeure en sekere latere gebeure skets.

Die kriterium om In projek te aanvaar al dan nie, is wanneer die verwagte

opbrengskoers groter is as die vereiste opbrengskoers. Daar toc>et oak in gedagte

gehou word dat die vereiste opbrengskoers is dieselfde vir enige onderneming wat

daarin mag belangstel, alhoewel dit nie eweveel van nut sal wees vir alle onder­

nemings nie. Vanwee die feit dat ondernemings nie iets vir sy beleggers kan doen

deur diversifikasie wat hy nie vir homself kan doen nie, "Investment projects

should ••••• be evaluated on the basis of only their systematic risk, not on the

basis of their total risk ar the incremental risk they contribute to the firm as a

whole." 18) (Van Horne. 1983:187)

Om die vereiste opbrengskoers te bereken, moet die verhouding tussen die kontant­

vloei en die opbrengskoers beskikbaar op die markportefeulje bepaal ward. Huidig­

lik word daar aangeneem dat slegs eie kapitaal gebruik word. Alhoewel die bereke­

ning van die vereiste opbrengskoers redelik eenvoudig is, soos reeds hierbo aan­

gedui, ward dit gekompliseer deur die feit dat die meting van die opbrengskoers

van In aandeel en vir In projek nie direk vergelykbaar is nie. Opbrengskoerse op

projekte word gewoonlik aangedui deur maatstawwe soos interne rentabiliteit. Met

die markpryswaarderingsmodel word die verandering in die markwaarde van die bate

. in ag geneem oar die hele lewe daarvan by die berekening van die opbrengskoers.

Die kontantvloeimeting van die winsgewendheid van In projek neem nie veranderinge

in gekapitaliseerde waarde oar 'n periode van tyd in ag ru.e , Een manier em die

twee metodes vergelykbaar te maak, is an die winsgewendheid van In projek in terme

van sy kontantvloei oar die tydperk uit te druk asook die verandering in waarde

van die begin tot end. Die enkelperiode opbrengskoers vir die projek sal dan

I 177

wees: 19) (Van Horne. 1983:188).

waar,

Vt = die markwaarde van die proj ek aan die einde van

periode t; en

At = die netto kontantvloei ontvang aan die einde van

periode t ,

Die probleem is egter steeds watter waarde em toe te ken aan die bate aan die

einde van die periode. Die enigste uitwegis em In beta te bepaal vir die projek

sodat die vereiste opbrengskoers bereken kan word. Dit kan gedoen word met behulp

van die volgende formule: 20) (Van Horne. 1983: 191)

Beta =-----

waar,

EMK= die som van die kruisprodukte;

n= die aantal jare;

M= die gemiddelde ooropbrengskoers vir die mark;

K= die gemiddelde ooropbrengskoers vir die projek; en

EMK~ die som van die vierkante van die ooropbrengskoers

van die mark.

voordat die pr-ojek se vereiste opbrengskoers egter bereken kan word, moet daar nog

. bepaal word watdie verwagte risikovrye koers is en die mark se opbrengskoers.

Alhoewel dit gaan oor toekomsverwagtinge is die mees aanvaarbare metode maar em

<lit te baseer op die historiese gegewens. Baie belangrik egter is dat die verband

tussen die opbrengskoerse van die projek en die mark IOOet dieselfde wees in die

toekoms as wat dit in die verlede was. Indien dit so sal wees, kan Rk gebruik

ward as die vereiste opbrengskoers vir die projek. ~ word soos volg bereken:

178

Rk = 1 + (~ - L) ~

Die verwagte netto kontantvloei vir die nuwe projek sal dan teen hierdie koers

verdiskonteer word. Indien die netto teenswoordige waarde positief is, sal die

projek aanvaar word. Die gevaar van bogenoemde teorie is daarin gelee dat die beta

niks meer as 'n raming sal wees indien die projek uniek is en daar nie historiese

data bestaan wat gebruik kan word om die beta uit te werk nie. Net so nnet daar in

gedagte gehou word dat historiese data nie altyd toepassing sal he in die toekoms

nie en nnet hierdie slaggat in gedagte gehou word.

Tot nou toe is daar aangeneem dat slegs eie kapitaal ter sprake is. Dit is egterJ

nie altyd realisties nie en daar nnet voorsiening gemaak word waar beide die beta

en die vereiste opbrengskoersvan die projek 'n funksie is van die bedryfsrisiko

en graad van hefboomfinansiering.

Met inagneming van maatskappybelasting, sal die formule vir die berekening van die

vereiste opbrengskoers van die projek soos voIg daaruitsien: 21) (Van Horne.

1983:196)

waar,

+.!s (1 - T) ]

~ u = die beta wat die beweging van die

ooropbrengskoers vir die aandeel meet in die

afwesigheid van hefboom tot die oorpbrengskoers vir

die markportefeulje;

BS = die vreemde kapitaal tot aandelekapitaalverhouding in

markwaarde;

Rm = die verwagte opbrengskoers op die markportefeulje;

T = die maatskappybelastingvoet.

179

Indien ens nou aandeel j as 'n maatstaf wil gebruik om die sistematiese risiko van

die projek te bepaal, kan die beta aangepas word om voorsiening te maak vir die

korrekte hefboom. Die finale stap is dan om die aangepaste beta te gebruik om die

koste van kapitaal vir die projek te bereken en daarna 'n geweegde gemiddelde

opbrengskoers te bepaal. Die koste van kapitaal, indien die markpryswaarderings­

model gebruik word, is:

REK = i +(~ - i) Aangepaste beta

wat dan sal aandui wat die hoeveelheid vreemde kapitaal is wat gebruik rroet word

met elke eenheid van eie kapitaal.

Wat gebeur egter indien dit slegs belangrik is om die risiko en opbrengskoers van

die individuele onderneming te ondersoek en nie 'n projek in isolasie nie? Die

marginale risiko van 'n individuele projek tot die onderneming as geheel is

afhanklik van sy korrelasie met bestaande projekte sowel as sy korrelasie met

voorstelle onder oorweging wat aanvaar mag word. Die aangewese inligting wat

gebruik meet word is die standaardafwyking en die verwagte waarde van waarskynlik­

heidsverdeling van die rroontlike netto teenswoordige waardes vir aIle doenlike

kombinasies van bestaande projekte en voorstelle onder oorweging. Die antwoord is

dan om die mees gewenste kombinasie te kies wat op sy beurt sal afhang van die

bestuur se nutsvoorkeure met betrekking tot teenswoordige waarde en variansie of

standaardafwyking. Daar sal van onsydigheidskrommes gebruik gemaak word om die

verhouding tussen die netto teenswoordige waarde en die standaardafwyking ui t te

stippel. Bestuur sal dan daardie kombinasie kies wat gevind word of gelee is op

die hoogste onsydigheidskromme in die verste regterkantse hoek anrede dit die

grootste nut vir die onderneming sal verteenwoordig. Hierdie evaluering dui daarop

dat die totale risiko van die onderneming die belangrike element is en dat

investeringsbesluite geneem rroet word in die lig van hulle marginale impak op

totale risiko.

In die evaluering van 'n enkel pro[ek , is dit onwaarskynlik dat 'n projek aangepak

sal word indien die verwagte waarde (teenswoordige waarde) nul is tensy die waar­

skynlikheidsverdeling geen verdeling het nie. In laasgenoemde geval sal die projek

natuurlik risikovry weeSe Andersins sal dit natuurlik groter as nul wees. Hoeveel

groter as nul voordat dit aanvaar word sal afhang van die mate van verdeling van

die waarskynlikheidsverdeling en die nutsvoorkeure van bestuur met betrekking tot

risiko.

180

4. DIE KOSTE VAN KAPITAAL

Addisioneel tot die taak van die projekadviseur of/en finansierder om die risiko IS

van dieprojek en die bestaande onderneming (indien daar een is) te kwantifiseer

soos hierbo bespreek, moet hy ook die kapitaalstruktuur van die bestaande onder­

neming van naderby ondersoek an sodoende seker te maak dat indien die bestaande

onderneming die sekuriteit verskaf vir die kapitaal wat uitgeleen word an die

projek op te rig, sodanige onderneming se kapitaalstruktuur nie die kredietrisiko

verder vergroot nie. Dan is dit natuurlik ook waar dat die kapitaalstruktuur van

die projek van die uiterste belang is en dat by die evaluering van die finansie­

ringspakkette hierdie struktuur deeglik in ag geneem lOOet word, nieteenstaande die

feit dat daar met projekfinansiering altyd gepoog sal word om soveel as noontlik

van vreemde kapitaal gebruik te maak , Die sukses wat met hierdie oogmerk bereik

ward, sal egter afhang van die bereidwilligheid van beleggers om die risikols te

aanvaar wat dienoareenkomstig styg met die mate van hefboomfinansiering.

Die koste van kapitaal is van kritiese belang om drie redes:

n capital budgeting decisions have a major impact on the firm, and

proper capital bUdgeting requires an estimate of the cost of capital.

Secondly, ••• financial structure can effect both the size and the riskness

of the firmls earning stream and hence the value of the firm. A knowledge

of the cost of capital and how it is influenced by financial leverage is

useful in making capital structure decisions. Finally, a number of other

decisions- including those related to leasing, to bond refunding, and to

working capital policy - require estimates of the cost of capital. ,,22)

(Weston & Brigham, 1982:587)

Die totale koste van kapitaal van In onderneming is die geweegde gemiddelde koste

van die onderskeie finansieringsvorme. Die koste van gewone aandelekapitaal is die

moeilikste om te bereken en die meeste aandag sal dan ook daaraan bestee word.

4.1 Die koste van gewone aandelekapitaal in In markopset

Teoreties kan die koste van aandelekapitaal gedefinieer ward as die minimum

opbrengskoers wat In onderneming lOOet verdien op die eie kapitaal gedeelte van sy

investering sodat die markprys van sy aandele nie daardeur geraak word n.i.e , Uit

die bespreking wat hierbo gevoer is, weet ons reeds dat ingevolge die markprys­

waarderingsIllOdel, die vereiste opbrengskoers op In aandeel soos volg is:

181

waar die simbole dieselfde betekenis het as hierbo. Indien In markindeks geneem

word, byvoorbeeld die Johannesburgse Effektebeurs AktuariiHe Indeks, sal dit die

rekenkundige gemiddelde van die opbrengskoers aandui sowel as die rekenkundige

gemiddeld van die risikovrye koers wat byvoorbeeld verkry word deur die kortter­

mynstaatseffekte as aanduider van risikovrye beleggings te neem. Met behulp van

hierdie inligting kan die beta bereken word wat soos ons reeds weet, slegs die

regressielyn van die aandeel se ooropbrengskoers is tot die mark se ooropbrengs­

koers. Die resultaat sal dan aandui of die spesifieke aandeel se risiko kleiner of

groter is as die van die mark. Indien bogenoemde vergelyking dan opgelos word sal

Rj dan aandui wat die vereiste opbrengskoers m::>et wees (koste van aandelekapitaal)

vir aandeel j. In Belangrike aanname wat egter gemaak word is dat die verhouding

tussen In aandeel se opbrengskoers en die van die mark in die toekoms dieselfde

sal wees as wat dit in die verlede was. Wanneer dit sou blyk dat historiese

opbrengskoerse nie in die toekoms herhaal sal word nie, is dit verkieslik dat die

opbrengskoers dan direk bereken m::>et word. Opsommenderwys kan dan gase word dat

die koste van aandelekapitaal is daardie opbrengskoers wat beleggers sal verwag

die onderneming m::>et verdien op sy aandelekapitaal na belasting.

Die aanname, naamlik dat slegs die sistematiese risiko in ag geneem word cmrede

die nie-sistematiese risiko weggediversifiseer kan word, moet nie uit die cog

verloor word nie. Dit is egter nie altyd noontlik nie en daarom noet daar voor­

siening gemaak word vir die m::>ontlikheid van insolvensie. Die noontlikheid dat In

onderneming insolvent kan gaan hang natuurlik nou saam met die veranderlikheid van

sy kontantvloei. Indien daar geen koste verbonde is aan In oorname van die onder­

neming se bates deur krediteure nie, hoef daar nie voorsiening gemaak te word vir

insolvensiekoste nie. In die meeste gevalle sal laasgenoemde aanname egter nie

geldig wees nie en daarom m::>et daar voorsiening gemaak word vir insolvensiekoste.

Hoe groter die noontlikheid van laasgenoemde en die cmvang daarvan hoe belangriker

word die totale risiko van die onderneming vir die belegger. As gevolg hiervan

sal beleggers In hoer opbrengskoers verlang as die een wat aangedui word deur die

sistematiese risiko en sal die vereiste opbrengskoers van die markpryswaarderings­

model dus opwaarts aangepas m::>et word. In dieselfde mate sal daar voorsiening

gemaak m::>et word vir ander faktore indien die aanname van volmaakte markte laat

vaar word.

Daar is verskeie ander metodes an die koste van aandelekapitaal te meet, maar daar

182

sal volstaan word met die bespreking van die markpryswaarderingsmodel. 23)

Al hierdie metodes is egter slegs korrek by benadering en indien die onderneming

se aandeel wat ondersoek word een is waarvan die volume verhandel hoog is, of die

marksektor waarin dit geklassifiseer word baie aktief is, kan daar met groter

vertroue berekenings gemaak word. Indien daar egter byvoorbeeld na "n projek in

isolasie gekyk word wat natuurlik nie genoteer is op die effektebeurs nie, en

waarvan die aktiwiteite nie baie algemeen is nie, word die berekenings al hoe

moeiliker.

4.2 Die koste van vreemde kapitaal

Om die koste van vreemde kapitaal te bereken, moet ons die verdiskonteringskoers,

k, wat die· netto opbrengs van die vreemde kapitaal gelykstel aan die teenswoordige

waarde van die rente en die hoofsom terugbetalings, opLos , Daarna 1IIOet die

antwoord aangepas word om voorsiening te maak vir belasting. Die na-belaste koste

van vreemde kapitaal kan voorgestel word deur: 24) (Van Horne. 1982:219)

waar,

ki = die na-belaste koste van vreemde kapitaal;

k = die interne rentabiliteit of opbrengskoers; en

t = marginale belastingvoet.

Omrede rente aftrekbaar is van belasbare inkomste in Suid-Afrika, is die na-belas­

bare koste van vreemde kapitaal aansienlik minder dan die voor- belaste kos ce ,

Indien 'n onderneming 'n 20 jaar uitgifte doen met 'n koeponkoers van 14 persent

en R1000 (na aftrekking van uitgawes) realiseer vir elke R1000 gesigswaarde uit­

gif, sal k = 14 persent wees. Met "n belastingvoet van 50 persent sal ki=sewe

.persent, waar daar kennis geneem word van die feit dat die sewe persent na-belaste

koste, die marginale koste van addisionele vreemde kapitaal voorstel. Oit

verteenwoordig nie die koste van huidige vreemde kapitaal nie.

Wanneer dit die onderneming se beleid is an altyd van hefboomfinansiering gebruik

te maak ,' sal die formule vir die berekening van die koste van die vreemde kapitaal

183

effens anders daar uitsien omrede die vreemde kapitaal dan nooit werklik afgelos

word nie, slegs die individuele finansieringsvorme. 25) (Van Horne.

1982:220)

waar,

ki = die koste van vreemde kapitaal onder omstandighede van

ewigdurendheid;

10 = die netto opbrengs van die uitgifte; en

Ct = die vaste rentedraende koste vir aIle periodes.

Oit is belangrik an ·daarop te let dat hier aangeneem ward dat die marginale

belastingvoet dieselfde sal bly cor die periode, wat nie altyd realisties is nie.

Verder IlDet daar in gedagte gehou ward dat indien die onderneming tans in 'n posi­

sie verkeer dat hy nie belasting betaal nie vanwee 'n opgehoopte ver liessituasie

(in Suid-Afrika ward die kontant nie uitbetaal aan die onderneming nie), sal die

koste van vreemde kapitaal in werklikheid baie hoer wees as wat die formule sal

aandui cmrede die rente verpligtinge dan uit die kontantvloei betaal IlDet word en

daar geen ver ligting is in die vorm van belasting aftrekkings soos wanneer die

onderneming in 'n positiewe winssituasie sou verkeer het nie.

4.3 Oie koste van voarkeuraandele

Voarkeuraandele beteken gewoonlik 'n vaste toekomstige verpligting vir die onder­

neming. Indien die onderneming sou versuim an dividende uit te keer, sal dit

egter nie insolvensie tot gevolg he nie.

Vir die onderneming kan voorkeuraandele meer riskant wees as gewone aandele maar

minder sa as skuldbriewe. Clmrede voorkeuraandele gewoonlik nie 'n vervaldatum het

nie, kan die koste daarvan voorgestel ward as: 26) (Van Horne. 1982:221)

184

k =D.P I o

waar t

k p = die koste van voorkeuraandelej

D = die verklaarde jaarlikse dividend; en

10 = dienetto opbrengs van die aandele.

Die koste van voorkeuraandele is nie belasting aangepas nie omrede dividende

betaal word uit die na-belaste wins van die onderneming.

4.4 Die koste van ander finansieringsvorme

Die koste van ander finansieringsvorme soos byvoorbeeld bruikhuur', omskepbare aan­

dele en leningsopsies is meer ingewikkeld as die finansieringsvorme hierbo

bespreek. Daar sal net kortliks verwys word na die koste van bruikhuur.

Eerstens moet daar aangeneem word dat daar volmaakte narktoestande heers, naamlik

daar is geen transaksiekoste, .inligting is gratis en vrylik beskikbaar, daar is

geen insolvensiekoste nie en ook geen belasting nie. Onder hier die aanname kan

daar nou bewys word dat die verpligtinge onder 'n bruikhuurtransaksie op dieselfde

wyse deur verhuurders en uitleners van kapitaal gemeet sal word. Die koste van die

vreemde kapitaal en bruikhuurfinansiering sal dus gelyk wees aanmekaar en die

onderneming sal onsydig staan teenoor watter metode van finansiering uiteindelik

gebruik word.

Wanneer die aanname van volmaakte marktoestande egter laat vaar word, is dit

moontlik dat die koste van finansieringsvorme mag verskil. Hierdie onvolmaakte

omstandighede wat dan transaksiekoste en ander koste meebring het egter nie 'n

sistematiese uitwerking in die sin dat hulle bruikhuur of 'n ander finansierings­

vorm begunstig nd.e , Dit is eerder 'n geval van belemmering van arbitrage tussen

diemarkte en as gevolg hiervan mag dit moontlik wees vir die onderneming om voor­

deel te verkry deur van een spesifieke finansieringsvorm gebruik te maak. Sodanige

voordele sal egter moeilik voorspelbaar wees en is dit meer aanvaarbaar em insol­

vensiekoste en belasting in ag te neem omrede dit 'n sistematiese uitwerking sal

h~.

185

Wat insolvensie betref, is die uitlener van kapitaal waarskynlik beter daaraan toe

in die geval van brqikhuur omrede hy bates het wat aan hom behoort en hoef hy nie

in In tou te staan saam met die ander krediteure nf,e , Hoe kleiner die rroontlikheid

van wanbetaling, hoe minder belangrik word die rrotivering .00l bruikhuur toe te

staan in plaas van In gewone lening. Die meer belangrike ekonomiese rede vir

bruikhuurfinansiering, is die voordele wat uit belastingtoegewings verkry kan

word. Oit sal nie hier verder bespreek word nie aangesien dit volledig bespreek is

in hoofstukke 4 en 5.

Oit is miskien paslik om bier kortliks di~ metode van evaluering van bruikhuur te

beskryf. Daar is hoofsaaklik. twee metodes wat gebruik word, naamlik die netto

teenswoordige waarde en interne rentabiliteitsmetode. Ons sal hier slegs na die

interne rentabiliteitsmetode verwys. Later in die hoofstuk sal genoemde twee

metodes breedvoerig bespreek word.

Oeur van die interne rentabiliteitsmetode gebruik te maak, word die p:obleem om In

verdiskonteringskoers te kies vermy. In die praktyk sal gevind word dat finansiiHe

bestuurders eerder van hierdie metode gebruik maak as die netto teenswoordige

waardemetode. Oie na-belaste koste van bruikhuur kan bereken word &ur die vol­

gende vergelyking vir r op te los: 27) (Van Horne. 1982:490).

waar,

A ­o

n-IL

t=o

n+ L

t=I

Ao = die koste van bate wat verhuur word;

n = die aantal periodes tot die einde van die looptyd van die

bruikhuurkontrak;

Lt = die huurbedrag aan die einde van periode t;

T = die maatskappybelastingvoet;

Pt = die waardevermindering in periode t wat toepassing sou

gehad het indiendie bate gekoop is; en

ITC = die bedrag van die investeringstoelaag.

In hierdie konteks is die koste van bruikhuur die verdiskonteringskoers wat die

koste van die bate gelykstel met die teenswoordige waarde van die huurpaaiemente

I 186

met inagneming van die aftrekkings vir waardevermindering sowel as die investe­

ringstoelaag (in Suid-Afrika ook die aanvangstoelaag) wat opgegee word omrede die

bate gehuur word en nie gekoop word nie - die toelaes kom die verhuurder toe. Die

belastingtoelaes kan dus vanuit die oogpunt van die huurder van die bate, beskou

word as geleentheidskoste.

Volgens hierdie metode van ontleding moet die verdiskonteringskoers dan gevind

word wat die negatiewe kontantvloei gelykstel aan die positiewe kontantvloei.

Hierdie koers dien dan as die na-belaste koste van bruikhuurfinansiering en

behoort vergelyk te word met die na-belaste koste van vreemde kapitaal om sodoende

vas te stel of die bate gehuur of gekoop moet word. Die wyse waarop die

waardevermindering afgeskryf word sowel as die bestaan van 'n residuwaarde, sal 'n

groot invloed uitoefen op die berekening van 'n effektiewe opbrengskoers. Die

alternatief met die laagste koers sal dan verkies word in terme van die interne

rentabiliteitsmetode.

In sommige gevalle sal dit nie moontlik wees vir die ondernemer om te kies tussen

bruikhuur en die leen van kapitaal nd.e , As gevolg hiervan is die belegging en

finansieringsbesluite ineengestrengel met mekaar. Eerstens sal die kontantprys van

die bate wat verhuur word, bereken word, deur 'n rentekoers te bepaal wat goed

vergelyk met die van ander soortgelyke bruikhuurooreenkomste. Die kontantprys van

diebruikhuurkontrak is die teenswoordige waarde van aIle huurpaaiemente, verdis­

konteer teen hierdie koer s , Daarna moet die teenswoordige waarde van toekomstige

verwagte netto kontantinvloeiing wat geassosieer word met die projek, verdiskon­

teer word teen die vereiste opbrengskoers. Die voordele wat in ag geneem word sal

natuurlik net strek oar die periode van die bruikhuur. Indien die teenswoordige

waarde van toekomstige verwagte kontantvoordele groter is as die beraamde kontant­

prys, sal die onderneming die bruikhuurfinansiering aanvaar.

Die belangrikste gevolgtrekking wat hieruit gemaak kan word is dat die aangaan van

die bruikhuurfinansiering nie die onderneming se koste van kapitaal beinvloed nie.

Die onderneming moet dus die bruikhuurfinansiering balanseer met ander finansie­

ringsmetodes sodat 'n gewenste kapitaalstruktuur behoue bly. Indien laasgenoemde

nie moontlik is nie, sal die uitwerking van die bruikhuurfinansiering op die kapi­

taalstruktuur van die onderneming in ag geneem roet word.

4.5 Die geweegde gemiddelde koste van kapitaal

Indien ons nou reeds die individuele komponente sekoste van kapitaal bereken het,

187

kan hierdie koste nou geweeg word deur die gebruikmaking van In sekere standaard

om dan uiteindelik die geweegde gemiddelde koste van kapitaal te bereken.

As In voorbeeld kan die volgende onderneming se kapitaalstruktuur geneem word:

Kapitaalstruktuur

Ekwiteit

VoorkeuraandeLe

Vreemde kapitaal

Bedrag

R40m

20

40

R100m

Verhouding

40 %

20

40

100 %

Die ekwiteit sluit gewone aandele uitgereik sowel as reserwes in. Markwaarde in

teenstelling met boekwaarde-gewigte word gebruik cmrede eersgenoemde gebruik is in

die berekening van die individuele komponente hierbo.

Die volgende stap is om die na-belaste koste van die individuele komponente te

weeg om sodoende die geweegde gemiddelde koste te bereken.

Voorbeeld van geweegde gemiddelde koste van kapitaal

Kapitaal

Ekwiteit

VoorkeuraandeIe

Vreemde kapitaal

Verhouding

40 %

20

40

Koste

12 %

10

16

Geweegde koste

4,8 %

2,0

6,4

13,2 %

Onder die aannames wat hierbo gemaak is, is die geweegde gemiddelde koste van

kapitaal van hierdie metode van berekening dus 13,2 persent (volgens markwaarde­

verhoudings) •

Die vraag wat natuurlik van kardinale belang is, is of hierdie syfer die ''ware''

. koste van kapitaal van die onderneming verteenwoordig. Dit sal afhang van onder

andere die akkuraatheid van die berekening van individuele komponente se koste van

kapitaal. Wat die weging betref, is dit uiteraard belangrik cat die onderneming

wei kapitaal sal opneem volgens die verhoudings bereken. Daar uoet nie uit die oog

verloor word nie dat .kapitaal marginaal opgeneem word en ons daarom die marginale

koste van kapitaal vir die onderneming as geheel uoet gebruik as maatstaf. nit is.

188

so omdat ons ons besig hou met nuwe kapitaal wat opgeneem ward en dus IlDet die

gewigte wat toegeken ward, ook marginaal van aard weeSe Indien dit nie gedoen ward

nie, sou dit beteken dat kapitaal in die verkeerde verhouding opgeneem word en die

"ware" geweegde gemiddelde koste van kapitaal sal verskil van die berekende een

met nadelige gevolge want indien eersgenoemde groter is as die berekende geweegde

gemiddelde koste van kapitaal, sal sekere projekte aanvaar word wat beleggers

swakker daaraan toe laat. Bierdie kriteria sal natuurlik nie altyd IlDontlik wees

met aIle projekte nie,maar daar IlDet gestreef word om nuwe kapitaal op te neem

volgens die bestaande verhouding van die kapitaalstruktuur. Wanneer. die onderne­

ming se kapitaalstruktuur verander skep dit natuur lik pr obleme anrede die verhou­

ding dan vexander , In hierdie geval noet daar van In beraamde verhouding gebruik

gemaak ward in ooreenstemming met wat beooq ward en met een tipe kapitaal finan­

sier totdat die gewenste verhouding OOreik ward.

Oaar IOOet in gedagte gehou ward dat die addisionele koste verbonde aan die opneem

van kapitaal, oak in berekening gebring noet word. Wanneer byvoorbeeld gewone aan­

dele of skuldbriewe uitgereik ward, sal daar In koste van uitgifte en ander uit­

gawes wees wat by die inisiele uitleg van kontant getel IOOet ward. Die verwagte

toekomstige kontantvloei van die projek ward verdiskonteer teen die geweegde

gemiddelde koste van kapitaal. As die verwagte kontantvloei van die projek R10

miljoen Per jaar gaan wees ad infinitum, en die geweegde gemiddelde koste van

kapitaal 13,2 persent, sal die. projek se netto teenswoardige waarde:

NPV = R10m - 0.132

waar,

o = die aangepaste kontantuitleg van die projek wat

voorsiening maak vir die uitreikingskoste en die ander

uitgawes.

Die aanpassing van die emissiekoste en die ander uitgawes met die opneem van kapi­

taal ward dus voorsien in die projek se kontantvloei en nie in die koste van kapi­

taal nie, anders sal In aangepaste koste van kapitaal In skewe netto teenswoordige

waarde gee.

Die argument vir die gebruik van In geweegde gemiddelde koste van kapitaal is

daarin gelee dat deur die finansiering van aanvaarde projekte volgens die vooraf-

189

bepaalde verhouding, waar die projekte se opbrengskoers groter is as die geweegde

gemiddelde kost.e van kapitaal, die onderneming in staat sal wees an die markprys

van sy aandele te verhoog. Laasgenoemde verhoging sal plaasvind omrede daar verwag

word dat die opbrengskoers op die eie kapitaal gefinansierde gedeelte van die

projek groter is as die koste van die ekwiteit. Die oomblik wat hierdie verwag­

tinge bekend word, sal die vraag na die onderneming se aandele styg. Dit is

natuurlik waar dat die verwagting Il()et wees dat die onderneming se dividend per

aandeel sal groei.

Die geweegde gemiddelde koste van kapitaal-benadering impliseer dat die projek

gefinansier word met verskillende finansieringsvorme en nie net byvoorbeeld gewone

aandelekapitaal nd.e , In terme van. die markpryswaarderingsmodel kan die koste van

kapitaal benadering verduidelik word aan die hand van onderstaande grafiese voor­

stelling. 28) (Van Horne. 1982: 226).

Figuur 7.1

Koste van kapitaal

til~Ql0 k e~tilco ko~Ql~ kp..cp..0 kiQl.j..J icoIII~~Ql>

- - - - -SML

X Beta

Sistematiese risiko

Hierbo het OIlS die eff~ktemarklyn (SML) met die vereiste opbrengskoerse vir vreem­

de kapitaal, voorkeuraandele en gewone aandele van In onderneming. Die koste van

kapitaal van die onderneming is In geweegde gemiddelde van die vereiste opbrengs­

koerse van die onderskeie komponente. Indien die projek aanvaar word met In siste­

matiese risiko (Beta) van X en In verwagte opbrengskoers van ko' sal die verwag-

. te opbrengskoers net genoeg wees an die eienaars van die aandele te vergoed teen

hulle verwagte opbrengskoerse van ki, kp en ke• As gevolg hiervan sal die

aandeelprys van die onderneming onveranderd wees. Maar as die verwagte opbrengs­

koers groter is as ko met dieselfde sistematiese risiko, dan sal die opbrengs

meer as genoeg wees an die eienaars van die kapitaal te vergoed. Vanwee die feit

dat die eienaars van vreemde kapitaal en voorkeuraandele se vergoeding vasgestel

190

is, sal die voordeel van die hodr opbrengskoers die eienaars van eie kapitaal

toekom en sal die aandeelprys styg totdat ewewig weer bereik word.

Die beperkende aannames van die teorie hierbo bespreek moet egter nie uit die oog

verloor word nie. Eerstens word daar aangeneem dat die projekte wat oorweeg word

se sistematiese risiko nie verskil van die onderneming sin nie en tweedens, dat

die nie-sistematiese risiko van die voorstelle nie enige diversifikasievoordele

vir die ondernemening inhou nie. Dit is te se, as die nie-sistematiese risiko

enigsins belangrik is.

Daar Jroet dan tot die gevolgtrekking gekom word dat hierdie teorie vereis homoge­

nit~it met betrekking tot die risikols van huidige en voorgestelde projekte - wat

nie altyd nagekom kan word nd.e , Dit sal waarskynlik eerder die geval wees dat

sekere afdelings in die onderneming, of miskien In onderneming in In <J=oep, aan

die vereiste kriterium voldoen. In laasgenoemde geval salons die afdelings se

vereiste opbrengskoers bereken en dan kapitaal toedeel aan die onderskeie afde­

lings op In risiko-aangepaste opbrengskoersbasis.

Hoe hoer die sistematiese risiko van In afdeling, hoe hoer natuurlik die vereiste

opbrengskoers. Hierdie metode laat toe vir die allokering van kapitaal vir aIle

afdelings van In onderneming waarvan die risikols grootliks verskil. Deur nie op

hierdie wyse te werk te gaan. nie maar slegs In enkel afsnykoers te kies, sal

afdelings met In klein sistematiese risiko te konserwatief wees in die beoordeling

van projekte terwyl die omgekeerde waar sal wees vir afdelings met In groot

sistematiese risiko. Die onderneming of groep sal geneig wees om kapitaal te

voorsien vir "groei-afdelings" terwyl kapitaal weerhou word van die ander, solank

as wat die verwagte opbrengskoers van die projekte wat aangegaan word groter is as

die onderneming se vereiste opbrengskoers. "Risikoprojekte" sal dus voorkeur

geniet terwyl die opbrengskoers nie altyd die mate van risiko wat aanvaar wor d

regverdig nie en die onderneming as geheel dus meer riskant word vir beleggers.

Daar bestaan natuurlik verskeie teoriee oor die berekening van die koste van kapi­

taal. Sonder om in te gaan op die berekening van die individue Le komponerrt.e , word

. die geweegde gemiddelde kapitaal volgens Weston en Brigham soos volg bere­

ken: 29) (weston & Brigham. 1981:609)

191

k = 1- (l-T)VL

waar,

k = die geweegde gemiddelde koste van kapitaal waar

hefboomfinansiering gebruik word;

X = die netto inkomste is;

T = die marginale belastingvoet; en

VL = die markwaarde van die onderneming.

Bogenoemde vergelyking gee dan die na-belaste geweegde gemiddelde koste van kapi­

taalwaar daar van hefboomfinansiering gebruik gemaak word. Wanneer daar van hef­

boomfinansiering gebruik gemaak word sal dit ook In invloed uitoefen op die koste

van vreemde kapitaal, tewens daar is In direkte verband tussen die twee: hoe meer

vreemde kapitaal vir die projek gebruik word hoe groter die bedrag wat aan rente

betaal word en dus hoe groter die moontlikheid dat die projek nie genoeg kontant

sal genereer om die rente te delg nie. Hoe groter die mate van hefboomfinansie­

ring, hoe groter die risiko vir die uitlener van die vreemde kapitaal en hoe

groter die premie wat die lener van die vreemde kapitaal moet betaal. Die geweegde

gemiddelde koste van eie kapitaal en die koste van vreemde kapitaal kan nou

bymekaar getel word om die gemiddelde koste van kapitaal te kry.

Indien In grafiek getrek sou word waar die markwaarde van die onderneming teenoor

die skuld gestel word, sou dit moontlik wees an te bepaal waar die markwaarde van

die onderneming gemaksimeer word. Hierdie punt op die grafiek sal dan ook die

optimale finansHUe struktuur van die onderneming verteenwoordig. In die grafiek

hieronder word die optimale kapitaalstruktuur deur punt C aangedui. Na hierdie

punt is daar In afwaartse neiging in die markwaar de-kromme vanwee moontlike

insolvensiekoste wat al hoe groter word.

192

Figuur 7.2

Invloed van skuld op die markwaar de van die onderneming

Markwaarde

met slegs

belasting-

Markwaarde

Huidige waardel . ,

]~van betasting-

~ ,,besparingsI II I------ -----I I

I •I I, I

I

c

Aandelekapitaal

Skuld

Indien die kapitaalbedrag sou verander, moet die grenskoste van kapitaal bereken

word wat gedefinieer kan word as toenemende bedrae wat toegevoeg word oor tyd.

Nuwe kapitaal sal dus slegs oorweeg word indien die teenswoordige waarde positief

is wanneer dit geevalueer word teen die grenskoste van kapitaal.

Laastens kan daar ges~ ward dat ondernemers van pcojekte gewoonlik sal poog ern van

hefboomfinansiering gebruik te maak en so min as moontlik eie kapitaal stort. nit

is juis waar die begrip projekfinansiering sy oorsprong aan te danke het, naamlik

die feit dat daar ondenemers is wat die moontlikheid van In sekere tipe

investering besef, maar nie oor genoegsame eie kapitaal beskik ern dit te finansier

nie en dan deur middel van projekfinansiering poog ern die projek tog van die grond

te kry. Meestal sal dit dan tog moontlik wees ern beleggers te vind wat die rreriete

van die projek insien en bereidis ern die risikols wat daarmee saam gaan, te

aanvaar. Daarom dat dit so noodsaaklik is ern die regte verhouding van eie kapitaal

tot vreemde kapitaal vir In projek te bepaal, wat die pcojek ewe aanvaarbaar vir

aandeelhouers en uitleners van fondse sal maak ,

193

5. EVALUERINGSMETODES VAN FINANSIERINGSPAKKETTE

Die metodes wat aangewend word vir die beoordelingvan finansieringspakkette is

dieselfde as die wat in die kapitaalbegrotingsproses gebruik word. Soos reeds

genoem hierbo, is dit egter die taak van die ondernemer an die lewensvatbaarheid

van verskillende projekte te meet en dan daarvolgens te besluit watter trojek se

opbrengskoers die hoogste is. Die projekadviseur se taak neem eers 'n aanvang

nadat daar op 'n enkele projek beslui t is.

Alhoewel hierdie bespreking in hoofsaak gaan om die evaluering van die finansie­

ringspakket, is dit nie voldoende an net met die analitiese metodes vertroud te

wees nie. Die persoon wat die evaluering doen het meer insig en kennis van

gevorderde finansiele bestuur nodig.

"Effective DCF analysis requires much m:>re than arithmetic calculations,

important as these are ••• , the critical task of enoosing the proper

discount rate involves top management policy as to the financial and gr-owth

objectives of the whole company, and arriving at a realistic estimate of

future cash flows requires many functional departments of the company to

specialised analysis into a consistent prediction, with due allowance for

the risk element".30) (BrUmmer. 1975:126).

Die inhoud van bogenoemde aanhaling is korrek in soverre dit die opstel van die

inisiele pro forma finansUne state en die ontleding daarvan betref. Maar waar

dit by die evaluering van die onderskeie finansieringspakkette kom, is dit nie

meer voldoende an net 'n goeie kennis te he van evalueringsmetodes en te beskik

oar 'n rekenaarprogram vir die verwerking van die syfers nie. Deesdae is die aard

van die finansieringsvoorstelle soOOnig dat dit kundiges uit verskeie terreine

nodig het wat as. span saamwerk in die evaluering van voorstelle. 'n Ondernemer sal

dus oarweging IOOet skenk aan die aanstel van kundige adviseurs an hom behulpsaam

te wees eerder as an trots vol te hou dat sy onderneming oar die gehalte personeel

en al die hulpmiddele wat vir so 'n taak benodig word, beskik. Indien hy dit nie

sou doen nie, kan geleenthede vir gr-oot direkte en indirekte kostebesparings

.onbenut verbygaan.

Daar m:>et egter ingeoogte gehou word dat die evaluering slegs so goed kan wees as

die veronderstellings waarop dit gebaseer is. Daar sal oak gevind word dat sommige

ondernemers konsultante sal aanstel om die projeksyfers reeds van die beginstadium

af op te stel indien hulle nie self oar die nodige kundigheid beskik nie.

194

Die investeringsbesluit om met die p:'ojek voort te gaan is belangrik cmdat dit in

In groot mate onherroeplik is, vanwee die feit dat daar dikwels nie 'n tweede­

handse mark vir die bates bestaan nie en vanwee die onsekerheid en risiko's ver­

bonde aan die investering. 31) (Lambrechts. e.a.: 1979:7)

Hieronder volg In bespreking van slegs daardie metodes wat tans die meeste deur

instansies gebruik word om voorstelle te evalueer. Daar is dus nie In volledige

bespreking vanal die tradisionele en m:>derne metodes wat bekend is nie. 32)

Vo1gens vassilatou-Tharopoulus33) (BrUmmer. 1975: 191 ) is daar. veral vier

belangrike eienskappe waaraan 'n investeringskriterium meet voldoen:

"1. It should summarise the events of an investment propoaa), in a single

figure.

2. It should facilitate comparisons between different p:'ojects.

3. It should be simple and easily unders cood by those who use it.

4. It should be expressed in terms compatible with company long-range

objectives ."

5. 1 Terugver dienper iodemetode

Die essensiele metodiek van die terugverdienperiodemetode is an die investerings­

bectrag te deel deur die netto. kontantinvloei per periode. Sou die kontantinvloei

egter van periode tot periode verskil, moet die kontantvloei vir doeleindes van

berekening vermeerder word totdat dit gelyk is aan die investeringsbedrag. Indien

die resultaat nie presies gelyk is nie, word die presiese terugverdienperiode

gevind deurinterpolasie toe te pas.34) (Lambrechts. 1974:98) Lambrechts wys

egter daarop dat gebruikmaking van 'n gemiddelde netto kontantinvloeiing per

periode waar die kontantinvloei van periode tot periode verskil, tot In foutiewe

beeld lei. 35) (Lambrechts. 1974:98).

Daar ontstaan egter probIeme met die berekening van beide die investeringsbedrag

en die netto kontantinvloei. By die vasstelling van die investeringsbedrag m:>et

daar gelet word op die reswaarde van bates wat vervang en die verwagte reswaarde

van bates wat aangeskaf word. 36) (Lambrechts. 1974 :99 e.v.) Afhangende van

die projek wat geevalueer word, kan hierdie aspek miskien minder belangr Lk wees in

die geval van groot kapitaalprojekte. BrUmmer37) (BrUmmer. 1975:98) se cat

wat die netto kontantinvloeiing betref, daar eerder van netto kontantontvangste

gepraat behoort teword. Dikwels word 'n benaderde syfer in terme van netto wins

na-belasting plus waardevermindering gebruik. Verdere aanpassings ten opsigte van

195

die netto kontantinvloeiing nnetdan gemaak word. Eerstens is daar die aange-

leentheid van vlottende bates wat verander oar die investeringsperiode, en twee­

dens die vraag of kapitaalvergoeding afgetrek nnet word. In sommige gevalle word

beide rente en dividende afgetrek en in ander gevalle slegs rente. Dit gaan hier

oor die vraag of daar met eie of vreemde kapitaal gefinansier word, wat myns

insiens minder belangrik is as om in gedagte te hou dat die uitgangspunt een van

totale behoefte nnet wees. 38) (Lambrechts. 1974:101) Die mees aanvaarbare

wyse is waar beide rente en dividende in ag geneem. Dit sal beteken dat die

tydwaarde van geld weI in berekening gebring word, wat natuurlik strydig is met

die tradisionele benadering van die terugverdienperiodemetode.

Die voordele van dieterugverdienperiodemetode is die volgende:

a) Dit is maklik om te verstaan en te bereken weens die eenvoud daarvan.

b) Dit kan In goeie aanduiding van risiko gee behalwe waar risiko as foutiewe

vooruitskattings gedefini~er word. 39)

c) Wanneer likiditeitsprobleme ondervind word kan die metode met nut aangewend

word, asook wanneer In vinnige omloopsnelheid van fondse belangr ik is. In soda­

nige gevalle word hierdie metode eerder In maatstaf van likiditeit as van rentabi­

liteit.

d) Dit beklemtoon kontantvloei waar die projek se lewensduur nie uitermatig

lank is nie.

Die nadele van die terugverdienperiodemetode is die volgende:

a) Die voordeel van die kontantvloei na afbetaling van die investering word nie

in ag geneem nie.

b) Die tyd.waarde van geld word nie in berekening gebring nie.

c) Die problematiek rondom die bepaling van die kr i tiese terugver dienper iode,

wat daarin gelee is dat die metode onderhewig kan wees aan subjektiewe toepassing

wat gevolglik verskillende kritiese terugverdienperiodes vir selfs verskillende

investeringsprojekte oplewer. 40) (Briimmer. 1975:200). Die kritiese terug­

verdienperiode kan natuurlik oak aan die kritiese rentabiliteit gekoppel word.

196

"Indien die kritiese rentabiliteit X persent is dan is die kritiese terug­

verdienperiode 100. As sulks is dit duidelik dat die terugverdienperiode­

metode nie In rentabiliteitsmetode in die ware sin van die woard is nie,

want rentabiliteit noet verkieslik aantoon wat bo en behalwe die terugwin­

ning van geinvesteerde kapitaal verdien word. "41) (Lambrechts.1974: 102).

Een van die belangrikste punte van kritiek teen hierdie metode, naamlik die feit

dat die tydwaarde van geld, wat vandag so In belangrike element uitmaak vanwee hoe

inflasiekoerse, nie in berekening gebring ward nie kan reggestel ward reur die

akkumulerende teenswoardige waarde van die netto kontantinvloei te vermeerder en

sodoende In terugverdienperiode te bereken in stede van an suiwer die netto kon­

tantinvloei te gebruik. 42)(Brlimmer. 1975:231).

Deur op die voorgestelde wyse te werk te gaan, sal die projekleeftyd nou in aan­

merking geneem ward as die kritiese periode. Die terugverdienperiode sal dan ver­

gelyk ward met die kritiese periode wat beteken dat daar nou van rentabiliteit­

bepaling gepraat kan ward. Die ander nadeel, naamlik dat dit nie vir prioriteits­

bepaling maar slegs vir die toetsing van winsgewendheid gebruik kan word, bly

steeds staan.

Dit is egter so dat die doel hier is an verskillende finansieringspakkette te

beoardeelen om hierdie rede is genoemde nadeel nie so belangrik nie. Vir die

ondernemer, in die stadium wanneer daar besluit noet ward of daar voortgegaan

moet ward met In spesifieke projek , is dit egter weI belangrik.

Miskien is dit egter juis die eenvoud van die metode wat maak dat die ingewikkelde

projekfinansieringspakkette seIde op hierdie wyse beoordeel sal word.

5.2 Die verdiskonteerde kontantvloeimetodes

.Bierdie metodes het hulle oorsprong te danke aan die feit dat daar gesoek is na In

oplossing vir die probleem van die tydwaarde van geld. Daar is twee metodes wat

gebruik kan word om voorstelle te evalueer, naamlik die interne rentabiliteits­

. metode en die netto teenswoardige waarde-metode.

5.2.1 Die interne rentabiliteitsmetode

"Die interne rentabiliteit van In projek word gedefinieer as die verdiskonterings­

koers waarteen die som van die teenswoardige waarde van die investering gelyk is

197

aan die teenswoordige waarde van die netto kontantinvloei of waar die teenswoordi­

ge waarde van die kontantstroom dan geIyk is aan nul, beteken dit cat hierdie die

maksimum koste is waarteen fondse ter finansiering van die projek bekom kan word,

sonder om In ver lies te taon1143)(Brummer. 1975: 202)

In kort kom dit daarop neer dat die berekende interne rentabiliteit die duurste is

wat vir fondse betaal kan word om die projek te finansier sonder an In verlies te

maak , Die verdiskonteringskoers waarna gesoek word is dus daardie koers waar die

netto teenswoordige waarde nul is cmrede die investering wat gemaak .word dan ver­

haal sal word uit die netto kontantinvloei en die opbrengskoers dan verdien word

op die uitstaande bedrag van die investering gelykstaande aan die interne rentabi­

liteit. Die berekende interne rentabiliteit word nie elke jaar van die rrojek se

lewensduur verdien nie en is daarom slegs 'n gemiddelde.

Die interne rentabiliteit van 'n projek kan soos volg bereken word: 44)

(Weston en Brigham. 1981:407)

waar,

nNPV = L

t=l

F t _ I = 0-(-l-+"';;;"R-)"I:'"f

Ft = die netto kontantinvloeiing in periode t, waar t

varieer van 0 tot n;

n = die projekleeftyd;

R = die interne rentabiliteit; en

I = die investeringsbedrag.

Omdat I bekend is, is slegs R onbekend en <harom kan die vergelyking dan opgelos

word om die interne rentabiliteit te bepaal.

Die voordele van die interne rentabiliteitsmetode is die volgende:

a) die netto kontantinvloei in stede van wins word gebruik by die berekening

van die interne rentabiliteit en dit dan oar die hele lewensduur van die projek;

en

b) met die cat die tydwaarde van geld in aanmerking geneem word maak dit ook

198

voorsiening vir die verhaling van die investeringsbedrag.

Die nadele van die interne rentabiliteitsmetode is die volgende:

a) Die aanname, naamlik dat die netto positiewe kontantvloei herinvesteer word

teen In rentabiliteit wat gelyk is aan die interne rentabiliteit en dat enige

tekorte oak teen laasgenoemde koers aangevu! kan word, is foutief. In die praktyk

en wat projekfinansiering betref, is hierdie aanname egter nie so verkeerd nf,e ,

Waar daar egter meer as een projek ter sprake is, kan die metode nie meer net so

toegepas word nf.e , Die oplossing is dan an die tweekoersmetode ("dual rate

method") te gebruik. 45) (Lambrecht. 1979: 132) Met hierdie metade word die

netto kontantinvloeiing in twee dele verdeel, naamlik in In amortisasie-element en

in In surplus netto kontantinvloeiing element. Verder word dan van die gedagte

van In delgingsfonds gebruik gemaak waar die eerste deel as In jaarlikse bydrae

daarin gestort word teen In koers wat gelykstaande is aan die gemiddelde teens­

woordige of verwagte rentabiliteit, sodat dit aan die einde van die tydperk gelyk

sal wees aan die oarspronklike investeringsbedrag. Die surplus bedrag behoort dan

In konstante te wees en indien dit nie is nie, word die teenswoordige waarde

daarvan teen die leenkoers bereken , Hierdie konstante bedrag bepaal dan die

rentabiliteit deur dit as In persentasie van die investeringsbedrag uit te druk.

Die probleem met hierdie metode is dat die leenkoers46) nie beide as In

kriterium vir die berekening van die investeringsindeks en as In verdiskonterings­

koers gebruik kan word nie.

b) Die probleem dat daar by die toepassing van die interne rentabiliteits­

metode, meerdere oplossings of geen oplossing nie, gevind word, is redelik alge­

meen by pt"ojekfinansiering.

"Oescartel l s rule of signs indicate that multiple solutions can occur when­

ever the cash flow series reverses sign (from net outflow to net inflow or

the opposite mor e than once over the period of study,,47) (Canada en

White. 1980:80) •

. Wanneer maer as een antwoord verkry word vanwee bogenoemde situasie is dit onwaar­

skynlik dat enige een korrek is. Alhoewel daar verskeie maniere is an die kon­

tantvloei mee te manipuleer an sodoende slegs een oplossing te kry, is die ant­

woord waarskynlik daarin gelee dat daar na In ander metode gesoek IIOet word in

plaas daarvan an met syfers rand te speel totdat In sogenaamde "korrekte" syfer

verkry word.

199

c) Dit is nie altyd noodwendig so dat die oplossing met die hoogste rentabili­

teit die wenslikste is gesien vanuit In finansiiHe oogpunt nf.e , Indien die een

finansiEne instelling In aanbod maak. waarvolgens die looptyd (finansieel) van die

projek verskil met die van die volgende aanbod, sal dit tot verskillende interne

rentabiliteite lei. Net so ook die geval waar die investeringsbedrae verskiL

Twee ondernemingsdien byvoorbeeld tenders in an die projek in bedryf te stel,

maar die pryse van die tenders verskil. Indien aIle ander anstandighede nie

dieselfde is nie, kan daar nie sonder meer gese word dat dieeen met die hoogste

rentabiliteit - hoer as die kritiese een - die mees aanvaarbare is nf.e , Die

oplossing van hierdie nadeel is gelee in die toepassing van die inkrementele

benadering. Canada en White48) (Canada en White. 1980:73) se aanbeveling is

"Choose the alternative requiring the highest investment for which each increment

of investment capital is justified.

Dit beteken natuurlik dat daar nie In beperking op benodigde kapitaal is nie. Die

twee beginsels an in gedagte te hou is die volgende:

"1) Each increment of investment capital must justify itself (by sufficient

RR on that increment).

2) Compare a higher investment alternative against a lower investment

alternative only if that lower investment alternative is justi­

fied. "49) (Canada en White. 1980:73)

d) Projekte wat beoordeel is op die interne rentabiliteitsmetode, sal In

invloed op die bestaande onderneming se verdienste per aandeel he vanwee die feit

dat netto kontantinvloei en nie wins nie gebruik word in die metode van evalue­

ring. Die finansieringsm.etodiek kan egter bogenoemde stelling beinvloed.

e) Lambrechts se dat "Indien ons veronderstel dat netto kontantinvloeiing gelyk

is aan wins kan daar ook aanvaar word dat die interne rentabiliteitsm.etode nie die

voorkeur gee aan projekte waarvan die netto kontantinvloeiing reelmatig styg

nie"SO) (Lambrechts. 1979:141).

Die gedagte hier is dus an maksimale voordeel te verkry uit die teenswoordige

waarde van die voorstelle. Dit kan egter lei tot wisselinge in die verdienste

per aandeel van jaar tot jaar, wat . juis vermy m:>et word. Lambrechts 5 1)

(Lambrechts. 1981: 141) gee dan ook In formule waarmee die probleem opgelos kan

word - lineere programmering - maar dit sou beteken dat daar aangeneem word d3.t

200

net sekere gedeeltes van In projek aanvaarbaar is, wat in die' pt"aktiese lewe nie

realisties is nie.

f) Die voor laaste nadeel wat genoem kan word, is die een van beheer oar die

lewe van die projek. wat projekfinansiering betref behoort dit nie In pt"obleem te

skep nie aangesien die projek so hanteer behoort te word dat daar ten aIle tye

onderskeid tussen hierdie projek en die ander getref kan word. Probleme ontstaan

egter indien daar nie op enige tydstip maklik onderskei kan word tussen In spesi­

fieke projek en die gewone gang van sake van In ondermening nie.

Die metode van gemiddelde rentabiliteit kan gebruik word om die projek te m:>nitor

van periode tot period maar die mening is reeds hierbo uitgespreek dat dit nie

wenslik is nf.e , Waarskynlik is die mees praktd.eae oplossing om die werklike kon­

tantstroom met die verwagte een te vergelyk, alhoewel dit nie In werklike prentjie

sal gee van die verloop van die projek nd.e , Die enigste uitweg is an gereeld In

berekening te maak van die interne rentabiliteit wat natuurlik In beslommernis en

tydrowend is.

g) Oak hier steek inflasie sy kop uit. Die vraag ontstaan .nou of die kontant­

vloei in terme van reele of nominaLe waardes bereken m:>et word. Indien di t Jaas­

genoemde is, moet daar oar In verwagte inflasiekoers besluit word.

Ten spyte van die nadele en beperkinge van die metode van interne rentabiliteit as

kriterium, bly dit steeds gewild en word in die algemeen veelal deur ondernemings

sowel as finansiele instellings gebruik.

5.2.2 Die netto teenswoor dige waar de-metode

Die netto teenswoordige waarde-metode is ook In verdiskonteerde kontantvloei­

metode. om hierdie metode vir evaluering te gebruik

n find the present value of the expected net cash flows of an investment,

discounted at the cost of capital, and subtract from it the initial cost

outlay of the pt"oject n• 52} (Weston en Brigham. 1981:405}

In hierdie geval word dusdie kritiese rentabiliteit gebruik an die kontantvloei

mee te verdiskonteer en word die pt"ojek dus aanvaar indien die resultaat groter as

nul is.

201

Die volgende formule kan gebruik word om die teenswoordige waarde van In projek te

bepaal:

nNPV = L

t=l

waar k dan die kritiese rentabiliteit is.

Die prosedure wat gevolg kan word om te besluit of In projek aanvaarbaar is onder

die teenswoordige waarde-metode is soos volg:

a) bepaal 'die toekomstige kontantuitvloeiings en -invloeiings van die projek

vir elke spesifieke jaar of lewe daarvan;

b) besluit of bepaal die opbrengskoers (kritiese rentabiliteit) wat verlang

word vir die projek;

c) kies die korrekte teenswoordige waarde faktor (maak gebruik van die teens­

woordige waarde-indekse) 53) ten opsigte van die opbrengskoers waarop besluit

is;

d) bereken die teenswoordige waarde van die kontantinvloeiings vir elke jaar of

periode deur hulle te vermenigvuldig met die teenswoordige waarde- faktore vir

daardie jaar of per Lode r en

e) tel dan bymekaar die totale bedrag van die teenswoordige waarde van elke

jaar se invloei vir die hele lewensduur van die projek , Indien die bedrag gelyk

is of meer is as die bedrag van die investering, is die projek natuurlik aanvaar­

baar , Daar IIDet egter in gedagte gehou word dat nie-monet&e faktore nie in die

berekening in ag geneem is nie.

Vanwee die feit dat hierdie metode oak In verdiskonteringsaksie as grondslag het,

verskil die voordele van die netto teenswoordige waarde-metode nf.e veel van die

genoem in die bespreking van die metode van interne rentabiliteit nf.e ,

Daar is egter ander nadele waarvan weI melding gemaak moet wor d:

a) Oak hier word die denkfout begaan deur aan te neem dat aIle fondse herin­

vesteer IIDet word en aIle tussentydse finansiering wat plaasvind, gedoen rroet word

202

teen die kritiese rentabiliteit (koers). Dit is enigsins beter anrede die kritie­

se rentabiliteit gewoonlik 'n meer konserwatiewe maatstaf is as die interne

rentabiliteit.

b) Ook hier word die probleem van die rangskikking van projekte op 'n priori-

teitsbasis waar sodanige projekte onderling uitsluitend is, ondervind. In die

geval van projekfinansiering is dit natuurlik nie verskillende projekte nie, maar

slegs verskillende finansieringspakkette wat ter sake is, maar die beginsel bly

steeds dieselfde.

Daar is weI 'n aantal metodes wat gebruik kan word in 'n poging om die rangorde te

bepaal, maar daar m:>et versigtig hiermee te werk gegaan word aangesien almal nie

dieselfde resultate sal lewer nf,e ,

(i) Die teenswoordige waarde indeks kan gebruik word en word soos volg bereken:

n F tIt=o (l + k)t

PVI = nItL

t=o (l + k)t

waar,

Ft = die netto kontantinvloeiing na belasting maar voor

rente in periode t;

It = die investering in periode t en t varieer van 0

tot n;

k = die kritiese rentabiliteit; en

n = die proj ekleeftyd.

(ii) Daar kan 'n netto teenswoordige waarde-indeks ook gebruik word. In hierdie

geval word slegs die oorspronklike investeringsbedrag in berekening gebring. Die

ander investeringsbedrae (indien enige) word van die netto kontantinvloei in daar­

die per iode, afgetrek.

203

Die formule hiervoor is:

NPVI

n

L= t=l

waar Rt = F t - 10

(iii) Die oorskot teenwoordige waarde-indeksmetode54), gedefinieer as die

verhouding tussen die netto teenswoordige waarde en die teenswoordige waarde, kan

oak gebruik word en word soos volg bereken:

n RtL(l + k)t

OPVI = t=on

ItL(l + k)tt=o

waar die simbole dieselfde betekenis het as hierbo.

(iv) Weston en Brigham55)(Weston en Brigham. 1981 :413) kom tot die gevolg-

trekking dat:

"Whenever the NPV profiles of two projects cross one another, a conf lict

will exist if the cost of capital is below the cross-over rate"

Hulle aanbeveling in hierdie geval is dat die projek met die hoogste netto teens­

woordige waarde gekies IlOet word want

"After all, the NPV's measure the project's contributions to the value of

the firm, so the one with the higher NPV must be contributing rmr e to the

firm's value".56)(weston en Brigham: 1981:413).

c) 'n Verdere nadeel is natuurlik die problematiek random die bepaling van "n

eksakte syfer wat gebruik kan word as kritiese rentabiliteit. Tweedens se Vaugh,

204

Norgaard en Bennett57) (BrUmmer. 1975: 226) dat die netto teenswoordige waar­

de-metode in baie gevalle te kompleks is vir topbestuur om te gebruik.

Laasgenoemde argument dat die netto teenswoordige waarde-metode te kompleks vir

topbestuur is, is egter nie verdedigbaar nie. Waaroor daar weI uitsluitsel verkry

meet word is watter metode teoreties die mees aanvaarbare een is, en tweedens

watter metode in die praktyk die beste toepasbaar is.

Waarskynlikmoet die keuse gemaak word tussen die metode van interne rentabiliteit

en die metode van die netto teenswoordige waarde. Van Horne5S) (Van Horne.

1982: 121) se:

"If a choice must be made , the present value method generally is considered

to be superior theoretically."

Ander menings59) (Weston en Brigham. 1981 :413) is ook gunstiger teenoor die

netto teenswoor dige waar de-metode.

"This line of reasoning leads to the conclusion that firms should, in gene­

ral, use the NPV method for evaluating capital investment proposals."

Vervolgens moet daar besluit word watter metode in die praktyk die beste as krite­

ri.um dien. In teenstelling met die besorgdheid wat altyd uitgespreek word cat die

netto teenswoordige waarde-metode te ingewikkeld is, word die standpunt hier inge­

neem dat die meeste ondernemings vandag beskik oor die dienste van goed opgeleide

personeel enersyds en dat caar andersyds vandag soveel elektroniese hUlpmiddele

tot die beskikking van ondernemings is dat berekenings nie meer ];robleme hoef te

skep nie. Die stelling is reeds hierbo gemaak dat wat projekfinansiering betref,

ondernemings of ondernemers van groot kapitaalprojekte in elk geval adviseurs

behoort aan te stel om die evaluering van ];rojekte en finansieringspakkette waar

te neem.

Vanuit 'n projekfinansieringsoogpunt is daar belangrike nadele verbonde aan die

interne rentabiliteitsmetode, naamlik die feit dat negatiewe koerse bereken kan

ward vir projekfinansiering wat natuurlik nie veelseggend is in die evaluerings­

proses nie. Berekening van negatiewe koerse kom dikwels voor by ];rojekfinansie­

ri.ng tensy laasgenoemde beskou word as nie-konvensionele investerings.

In Eenvoudige voarbeeld van bruikhuur word hieronder gegee wat die verskil in toe-.

205

paslikheid tussen die twee metodes onder bespreking na vere sal bring.

Tabel 7.1

Interne rentabiliteit versus netto teenswoerdige waarde

Kontant (Rand)

Jaar Geval 1

100

Geval 2

100

Geval 3

100

Jaar liks agterna

betaalbaar 1 85

2

3

4 38

5 38

6

7 100

100 85 76

Interne rentabiliteit:

Netto teenswoor dige

waarde:

. Belasting:

10%

20%

20%

0%

51

28

14

- 17,5%

77

71

49

-7,5%

55

40

20

206

Jaar Geval 1 Geval 2 Geval 3

Koste (Rand) 100 120 150

Jaar liks agterna

bestaalbaar 1 50 100

2 50 40

3 50 40

4 50

5 50

6 90

7 500

500 250 270

Interne rentabiliteit:

Netto teenswoordige

waarde: 10%

20%

25,85%

257

140

30,8%

171

150

25%

205

164

Die tabel hierbo wys op die IIOontlikheid dat die interne rentabiliteitsmetode en

die netto teenswoordige waarde-metode nie altyd dieselfde rangskikking aan

voorstelle sal toeken nie. Verskille kom gewoonlik voor waar die kontantvloei

verskil vanwee verskille in die verwagte lewensduur of waar een voorstel se

kontantvloei toeneem terwyl die ander een sin afneem.

Daar kan volstaan word met die woorde van Dunn en Knight: 60) (Dunn &

Knight. 1982:22)

"The NPV analysis has, ho~ever, its own shortcomings. Variations in the cash

flow because of markedly different paYment terms, or because of differentia­

ted or variable interest rates, will lead to perhaps exaggeratedly different

final totals for offers which are otherwise fair ly similar. But given the

similarity between the basic structure offered in IIOst credit proposals

(similar terms of payment during manufacture or construction, interest on

the crawn balance payable from first craw-down, equal semi-annual repayments

starting from the same or at least very similar starting dates) this does

not usually post a serious problem. The main problem of the NPV method of

establishing the worth or benefit of any particular commercial/credit offer-

207

is, however ,that of selecting the appropriate discount rate."

5.2.3 Aanbeveling oor watter metode om te gebruik

Die interne rentabiliteitsmetode en die netto teenswoordige waarde-metode is die

twee mees aanvaarbare metodes om te gebruik in die evaluer ing van finansier ings- 0

voorstelle. Vanwee die feit dat elk van die genoemde metodes egter sy nadele het,

word daar aan die hand gedoen dat beide van die xretodes gebruik word in In poging

om In keuse uit te oofen oor watter voorstel die mees aantreklike is, want die

finansieringsmetodes kan verskillende netto kontantvloei teweegbring.

Alhoewel dit meer werk meebring, is dit die enigste aanvaarbare alternatief tot

tyd en wyl daar In alternatiewe metode voorgestel word wat straks In kruising van

bogenoemde twee metodes sal wees , Veral waar projekfinansiering betrokke is, is

dit noodsaaklik dat daar In metode ontwikkel sal word wat veral die belasting­

faktor in ag sal neem. Waar daar byvoorbeeld In belastingver lies-situasie voorkom

en dit nie dadelik benut kan word nie, sal die voordeel daarvan verlore gaan

indien die netto teenswoordige waarde-metode gebruik word. Verder is daar die

probleem van watter verdiskonteringskoers om te gebruik, dit wi! se die voor- of

na-belaste kritiese rentabiliteit?

6. In VERDISKONTERINGSBELEID

Die enigste strukturele verskil tussen die interne rentabiliteitsmetode en die

netto teenswoordige waarde-metode is gelee in die feit dat die verdiskonterings­

koerse wat gebruik word in die vergelykings, verskil van rnekaar. In die geval van

eersgeno.::mde is dit k, die koste van kapitaal, wat as standaard gestel word,

waarteen die resultaat gemeet meet word. By die interne rentabiliteitsmetode is

die verdiskonteringskoers deel van die berekening, wat dan met die kritiese

rentabiliteit vergelyk ward.

Die verdiskonteringskoers behoort die ondernerning se na-belaste geleentheidskoste

van kapitaal te wees. 61)(Hull. 1980:9) Volgens Hull sou dit verkeerd wees om

odie ver dtskont.erLnqskoer s gelyk te stel aan die koste van kapitaal vir In gegewe

projek omdat die koste van kapitaal op In spesifieke tydstip, miskien vanwee die

eie kapitaal tot vreemde kapitaalverhouding, baie gunstig is maar In paar jaar

later heeltemal anders daar sal uitsien. Dit sou beter wees om die verdiskonterings­

koers gelyk te stel aan die gemiddelde koste van kapitaal wat die ondernerning verwag

om te gebruik oor die volgende paar jaar. Verder meet inf lasie in gedagte gehou

208

word sodat die gemiddelde koste van kapitaal wat bereken word, In reEHe koers is.

Indien die kontantvloei onderhewig sou gewees het aan dieselfde inflasiekoers, sou

dit nie saak gemaak het nie want din sou In kontantvloei wat gebruik maak van In

reEHe verdiskonteringskoers dieselfde netto teenswoordige waarde gegee het as In

nominale verdiskonteringskoers. Dit is egter nie waar vir die pr-aktyk nie want die

kontantvloei is nie aan dieselfde inflasiekoers onderhewig nie - as voorbeeld kan

die belastingtoelae op masjinere en toerusting geneem word wat nie onderhewig aan

inflasie is nde , Die mees aangewese metode is dus an die aangewese inflasiekoers

vir elke kontantvloei afsonderlikik te bereken en din In nominaIe

verdiskonteringskoers te gebruik.

Aangesien die verdiskonteringskoers deel uitmaak van die bespreking wat onder 3 en

4 gevoer is, sal dit nie verder bespreek word nf.e ,

7. INFLASIE

Inflasie is In onwelkome ekonomiese verskynsel wat In wesenlike· invloed op akku­

raatheid het wanneer kostestudies gedoen word vir groot kapitaalprojekte wat oor

etlike jare strek.

"Indien een investeringsvoorstel een positiewe kapitaalwaarde heeft,

betekent dit dit de kasinkomens uit het project zullen volstaan an het

globale investeringsbedrag te recupreren en aan de uitstaande investeringen

een rentabiliteit te verzekeren tenminste gelijk aan de kapitaalkost.

Hierbij wordt echter geen rekening gehouden met de mogelijkheid van

inflatiore pt'ijsontwikkelingen. Het is inderdaad mogelijk dit bij inflatie

de verwesenlykte kasinkomes niet voldoende zijn an na verloop van tijd een

koopkracht te genereren gelijk aan die van de oarspronklike investering ••••

In perLodea van sterke inflasiouere druk of in Janden met een c:hronisch

sterke inflatiegraad - trouwens din nog zeer vaak gekoppeld aan politieke

instabiliteit - dient dit pt'obleem nader beschouwd te worden en kan zelfs

een van die belangrijkste determinanten worden "62) (Van LommeL,

1968:128)

Inflasie in die Republiek van Suid Afrika is belangrik anrede dit struktureel van

aard is. Dit wil ook blyk dit nieteensaande die feit dit die belangrikste Westerse

lande hul inflasiekoers onder beheer het, dit dilk net tydelik van aard kan wees

en dat politieke oorweginge oar die volgende twee, drie jaar, swaarder as inflasie

mag weeg. Hierdie feit sal uitvoerders van kapitaalgoedere en dus kontrakteurs wat.

209

vir kontrakte tender dalk noop ?Jll meer van die inflasieskemas wat sommige van die

belangrikste handelslande se uitvoerkredietagente aan uitvoerders hied gebruik te

maak om sodoende hulself te beskerm teen nadelige prysverhogings tydens tender­

tyd.

Die verdiskonteringskoers wat dus gebruik word by die saamstel van pr o forma

finansiE;Ie state en in die evalueringsproses, is belangrik en eenstemmighed oar

die koers wat gebruik Jroet word in die berekeninge en die redes daarvoor, moet

bereik word.

8. DIE BELANGRIKHEID VAN RENTEKOERSE (KOSTE VAN FONDSE)

In hierdie afdeling is dit slegs die bedoeling om op die belangrikheid van rente­

koerse te wys sonder om die teorie van rentekoerse, wat buite die veld van hierdie

studie Ie , te bespreek.

Rentekoerse kan gedefinieer word as die prys van geld, waar die vraag na en aanbod

van geld gelyk is aan mekaar , Onder volmaakte omstandighede ontstaan daar natuur­

ilk nie enige probleme indien die vraag en aanbod van geld verander nie vanwee die

feit dat veranderinge in Jaasgenoemde twee faktore van so 'n aard is dat ewewig

die heeltyd behou sal word deur aanpassings in die prysveranderinge. Maar in die

geval van onvolmaakte omstandighede is dit nie die geval nie. 'n Oormaat vraag na

geld sal veroorsaak dat 'n persoon sal Jroet wag vir sy geld en 'n oormaat aanbod

weer sal beteken dat die geldvoorraad te groot word. In sekere geldmarkte sal daar

wel feitlik volmaakte omstandighede bestaan, naamlik die effektebeurs behoort 'n

voorbeeld hiervan te wees sowel as die geval waar rentekoerse op en af beweeg soos

vraag en aanbod verander. Vanwee faktore soos beperkings van die geldaanbod en

inmenging van owerheidswee, sal aIle geldmarkte nie in kontinue ewewig wees nie

omdat die oordrag van geld tussen die volmaakte en onvolmaakte geldmarkte nie

volkome sal wees -nie.

Die belangrikheid van hierdie feit is naamlik dat daar dus nie net een rentekoers

is nie en dat daar - dus eerder van die rentekoersstruktuur gepraat kan word.

-Faktore wat sal veroorsaak dat daar verskillende rentekoerse in die mark voorkom

is die volgende:

(a) looptyd;

(b) finansiele sterkte; en

(el beskikbaarheid.

210

Die looptyd van geld, of van 'n geldinstrument, is van wesenlike belang. Waar daar

In lang looptyd is, bestaan daar die moont.Lfkhedd van In kapd't.ae Lver Li.ea terwyl

daar in. die geval van In kort looptyd 'n risiko dat inkomste verbeur mag word,

geneem word. Die looptyd sal In gr-oot invloed op die premie wat bygevoeg word om

die rentekoste duurder te maak, he. Vanuit die oogpunt van 'n finansHHe instel­

ling is dit dus baie belangrik watter finansieringsvorm ter sprake is en daarom

word daar ook gevind dat verskillende tipes instellings verskillende finansie­

ringsvorme aanbied. Oit is egter so dat pt"ojekfinansiering gewoonlik In verskei­

denheid van finansieringsvorme insluit en daarom dat die finansieringspakket uit

finansieringsvorme bestaan wat deur kort- en langtermynvoorsieners van geld

verskaf word. Die feit dat banke meestal konsentreer op die uitleen van fondse

met In looptyd van nie meer as vyf jaar nie en lewensversekeringsondernemings op

tydperke tot en met twintig jaar, - komplementere situasie dus gesien vanuit die

oogpunt van die projekadvf.aeur , Tans wil dit egter blyk dat hierdie informele

samewerking wat nog altyd in die verlede gereel is vir individuele frojekte, in

die nabye toekoms dalk kan lei tot oornames en samesmeltings van finansiele

instellings, natuurlik mits die Registrateur van Finansiele Instellings so iets

sou toelaat.

Finansiele sterkte behels die vermoe van aIle potensHHe private verbruikers an

beheer te verkry ocr addisionele reele geldbronne onderworpe aan die realiseer­

baarheid van hul finansiele bates en leningsvermoe.

Oerdens dan die belangr ikheid van die beskikbaarheid van fondse in verhouding tot

die vlak van transaksies. Hierdie faktor word uiteraard deur die owerheid beheer

wat met inagneming van die fiskale beperkings, in hoofsaak cor die geldvoorraad

besluit.

Bogenoemde kort. bespreking van rentekoerse was noodsaaklik ten einde te wys op die

belangrikheid van meer as een rentekoers in die onvolmaakte mark en die feit dat

elke geldinstrument sy eie koste het. Vir die :pt"ojekadviseur en evalueerder is

dit dusnodig an ekonometriese studies te doen sodat die mees "korrekte" koers vir

elke tipe geldinstrument wat benodig word om die :pt"ojek te befonds, gebruik kan

word vir doeleindes van vooruitskatting en kontantvloei-analises.

oit is nie eers nodig an op die uitwerking te wys wat In fout van slegs 'n paar

persent op 'n vooruitskatting, op die koste van In projek met In looptyd van 15

jaar, tot gevolg sal he nie.

211

9. RISIKO EN ONSEKERHEID

BrUmmer 63) (Lambrechts, e.a. 1981:208) se dat:

"Die verskil tussen risiko en onsekerheid is daarin dat by risiko die

gevolgevan In verandering, en die waarskynlikheid hiervoor by 'n investe­

ringsprojek bekend is en dus gemeet kan word. Hoewel die veranderlikes weI

mag varieer kan die gevolge hiervan gekwantifiseer en by die besluitne­

mingsproses in oorweging geneem word. By onsekerheid is die gevolge van so

In verandering as gevolg van voldoende inligting nie bekend nie ••• slegs

subjektief bepaalbaar."

Aangesien die bedryfs- en finansiele risiko asook sensiwiteits- en risko-analise

reeds bespreek is in hoofstukke 5 en 7, sal daar nie nou weer ingegaan word op die

metodiek of die trotivering vir die gebruik daarvan nie. Dit sou genoegsaam wees om

te se dat geen evalueringsproses volledig is sonder oorweging van bogenoemde

analises nie. om as In aanduiding te dien van die faktore wat oorweeg sal word

met In sensiwiteits- en risiko-analise, word hieronder In voorbeeld aangehaal van

watter faktore weI in oorweging geneem is tydens die besluit of In groot fabriek

te Middelburg, Transvaal oprig IOOet word al dan nie. Van sensiwiteits- en

risiko-analise het John Gomersall64) gese dat die analise:

". •• is an essential prerequisite to finalising the financial package. The

following are all parameters which should be tested via the computer xrodel

for their sensitivity on both the return of the project and their impact on

cash flow. In particular the profit and cash flow break-even points should

be determined for each of the parameters."

(a) Tegniese parameters

Voltooiingsdatum

Tydsverloop tot en met inbedryfstelling

Leerkurwe van bedryfskennis

Produksietempo

Produksiekoste

(b) Bemarkingsparameters

Toetre dingsdatum Tydsverloop tot voltooiing, en die vlak van ekonomiese

212

bedrywigheid is faktore wat In invloed sal uitoefen op die tydsberekening van die

projek.

Omset en pryse

Markaandeelsensiwiteit

(c) Finansiele parameters

Wisselkoersfluktuasies

Inflasiekoers

Korttemynrentekoerse

Totale kapitaalkoste

Vlottende kapitaalbehoefte, soos beInvloed deur

bedrywigheid.

Finansieringskoste

die vlak van ekonomiese

Hierdie voorbeeld moet nie beskou word as sou dit al die faktore bevat wat oorwe­

ging meet geniet wanneer 'n sensitiwiteits- of risiko-analise gedoen word nie.

Dit is slegs aangehaal as In praktiese voorbeeld wat op Suid-Afrika van toepassing

is. Hoe meer gesofistikeerd die rekenaarmodel en hoe meer riskant die projek, hoe

groter die aantal parameters.

Van die Parameters hierbo genoem, is dit miskien nodig an net 'n oomblik by

wisselkoerse stil te staan. Laasgenoemde word nie uitgesonder andat dit van

buitengewone belang is nie, maar vanwee die feit dat Suid-Afr ika 'n kapitaalhonger

land is en dus altyd kapitaal moet invoer an sy behoeftes te bevredig. Die risiko

wat geloop word deur van vreemde valuta gebruik te maak, word dikwels nie deur

leners in berekening gebring nie. Dit is byvoorbeeld baie aantreklik an 'n lening

in Switsersefrank aan te gaan teen 'n vaste rentekoers van ses persent vir In

periode van sewe jaar, mits mens nie die wisselkoersrisiko in ag neem nf.e , Suid­

Afrikaanse inwoners kan weI in die buiteland vooruitdekking op die nie-randbeen

neem, met dien verstande dat die tydperk hoogstens vyf jaar sal wees. In die

voorbeeld hierbo, kan vooruitdekking op die Switserse frankbeen geneem word, met

ander woorde. die siening word geneem dat die Switserse frank in waarde vinniger as

die rand en die Amerikaanse dollar gaan styg. Dekking word teen die Swi tserse

frank geneem sodat daar nou 'n kontrak ontstaan wat vereffen moet word op die dag

wanneer die kontrak afloop. Gewoonlik sal die kontrak uitgeneem word an saam te

val met die rente -en kapitaalverpligtinge van die leningsooreenkoms. Nadat die

Amerikaanse dollar Switserse frank kontrak uitgeneem is - dit moet gedoen word

213

deur 'n bank met die goedkeuring van die Suid-Afrikaanse Reserwebank waar laasge­

noemde dit natuurlik net sal toelaat indien daar 'n buitelandse verpligting

bestaan, met ander woorde geen spekulasie nie - is die verpligting natuurlik nou

'n Amerikaanse dollar verpligting en nie meer 'n Switserse frank een nie. Die

probleem is natuurlik dat die tweede been van die vreemde valuta transaksie vanwee

Suid-Afrikaanse Reserwe Bankregulasies nie vir dieselfde tydperk gedek kan word

n Le , Die tydperk waarvoor vooruitdekking uitgeneem kan word tussen die rand en

die Amerikaanse dollar is hoogstens twaalf maande. Met die goedkeuring van die

Suid-Afrikaanse Reserwebank kan die verpligting elke twaalf maande hernu word.

Maar dit laat dan natuur lik 'n risiko want toestande in die vreemde valuta-mark

kan grootliks verander in 'n tydperk van een jaar.

Die volle konsekwensies van buitelandse valuta noet dus besef word en in bereke­

ning gebring word in die evalueringsproses. Daar is reeds vr oeer genoem dat 'n

projekfinansieringsspan bestaan uit persone met verskillende pcofessionele kundig­

heid en dit is hier in die evaluasie van pl:'ojekte waar veral die ekonoom se vernuf

om wetenskaplik-gefundeerde vooruitskattings te maak, behoorlik benut noet word.

Vanwee die redelik volledige bespreking van belasting in hoofstuk 5, sal 'n

bespreking in hierdie hoofstuk nie herhaal word nie. Dit is egter nodig em die

belangrikheid daarvan in die evalueringsproses in gedagte te hou , 65)

(Divaris. November 1983:1)

10. SAMEVATTING

Daar kan gese word dat die evaluering van finansieringspakkette 'n uiters belang­

rike hulpmiddel is in die besluitnemingsproses oar watter tipe fondse gebruik moet

word asook watter finansier ingsstruktuur die optimaIe een sal wees. Die evalue­

ring van die finansieringsvoorstelle noet egter deur kundiges gedoen word met die

gebruik van die mees wetenskaplike metodes en berekeningstegnieke. Daar rmet;

egter oak in gedagte hou word dat die evaluering slegs waardevol kan wees indien

die syfers en inligting wat gebruik word, korrek is. Daar word dus aanbeveel dat

ook die basiese versameling en samestelling van syfers en inligting deur kundiges

gedoen word ten einde die hele pl:'oses sinvol te maak.

Die evalueringsproses moet nie aIleen gebruik word an net finaal te bevestig en

die seen oar 'n projek uit te spreek nie. Veel meer as net dit is ter sprake ,

Hier lOOet die finansiele adviseurs die optimaIe finansieringspakket wat saam hang

met die optimaIe kapitaalstruktuur, uitwerk wat die projek se toekoms uiteindelik

214

kan bepaal. Indien projekadviseurs aangestel word om die evaluering van die

finansieringsvoorstelle waar te neem en daar word gevind dat nie een enkele

voorstel die optimaLe een is nie, moet 'n optimale struktuur uitgewerk word. Aan

die hand daarvan word die finansiEHe instellings dan genader met die oog op

stuk-befondsing indien een instelling dan nie bereid of in staat is an die

algehele finansiering te behartig nie.

Indien dit 'n bestaande onderneming is wat die projek onderneem, m:>et die

projekadviseur daardie onderneming se kapitaalstruktuur weI daeglik in agneem

wanneer daar gesoek word na die optimale kapitaalstruktuur. Sou die pt'ojek

heeltemal los staan van enige bestaande onderneming, m:>et daar nog steeds 'n

balans gevind word tussen wat die aandeelhouers ver lang in die vorm van 'n

opbrengskoers op hulle aandelekapitaal, en wat uitleners van fondse verdien op die

vreemde kapitaal met inagneming van die risiko. Dit blyk dat dit nie genoegsaam is

om net van een evalueringsmetode gebruik te maak nie en dat dit wenslik sou wees

om beide die interne rentabiliteitsmetode en die netto teenswoordige waarde-metode

te gebruik. Wat eintlik nodig is, is die ontwikkeling van 'n metode an die

voordele wat elkeen hied, saam te voeg in 'n enkel vergelyking, maar wat tans

nie m:>ontlik is nie vanwee teoretiese verskille.

Die verdiskonteringskoers is die kritieke faktor in beide die berekenings en diar

moet daeglik besin word oor die bepaling daarvan. Vanwee die ~oot onsekerheid en

risiko wat ter sprake kom by projekfinansiering, moet daar van sensitiwiteits- en

risiko-analises gebruik gemaak word in 'n poging an die invloed van genoemde twee

faktore te verminder. Die bedryfs- en finansiele risiko's is dan ook volledig

bespreek want dit is uiters noodsaaklik dat die pr-ojekadviseur/finansierder sal

poog om genoemde twee risiko's te kwantifiseer.

Opsommenderwys kan daar dus gese word van die evaluering van projekfinansierings­

pakkette dat die beginsels van finansiele bestuur toegepas noet word sodat diar

wetenskaplik bepaal kan word wat die risiko's van die lX'ojek sowel as van die

bestaande ondernemings (indien enige) is en watter opbrengskoers die lX'ojek m:>et

lewer an dit aanvaarbaar te maak vir die uitleners van kapitaal, waar laasgenoemde

-dan beide vanwee die risiko en die opbrengskoers, nou saam hang met 'n optimale

kapitaalstruktuur. Die evaluering van die verskillende finansieringspakkette sal

dan op bogenoemde wyse beoordeel word met die gebruikmaking van hoofsaaklik die

netto teenswoordige waarde metode, maar vir projekfinansieringsdoeleindes behoort

ook die interne rentabiliteitsmetode gebruik te word an sodoende sinvolle

aanbevelings te maak ,

215

VERWYSINGS HOOFSTUK 7

1) Kyk Phillips, D., Project Financing, The Financial Times Business Enterprises

Ltd., Londen, 1983, bl. 39 e.v.

2) BrUmmer, L.M. en Rademeyer, W.F., Beleggingsbestuur, J.L. van Schaik (Edms)

Bpk, , Pretoria, 1982, bI. 98.

BrUmmer, L.M. en Rademeyer. W.F.• a.w. , bI. U8.

BrUmmer, LoM. en Rademeyer, W.F. , a.w .• bI. 119.

BrUmmer, L.M. en Rademeyer, W.F.• a.w .• bI. 119.

BrUmmer. L.M. en Rademeyer. W.F.• a.w .• bI. 120.

BrUmmer. L.M. en Rademeyer. W.F. , a.w .• bI. 12l.

BrUmmer, L.M. en Rademeyer. W.F.• a.w. , bI. 124.

Weston, J.F. en Brigham, E.F. , Managerial Finance, Sewende uitgawe, The Dryden

Press, Illinois. 1981, bI. 562.

BrUmmer, L.M. en Rademeyer, W.F. , a. w. , bI. 127.

BrUmmer, L.M. en Rademeyer, W.F. , a.w. , bI. 127.

BrUmmer, L.M. en Rademeyer, W.F'f

BrUmmer, . L.M. en Rademeyer, W.F. ,

Van Horne, J.C. , a.w. , bI. 183.

Van Horne, J. C. , a. w. , bI. 184.

Van Horne, J. C., a.w. , bI. 187.

Van Horne, J. C. , a.w. , bI. 188.

Van Horne, J. C., a. w. , bI. 191.

Van Horne, J. C. , a.w. , bI. 196.

Weston, J.F. en Brigham, E.F. a.w. bI. 587.

Kyk Weston, J.F. en Brigham, E.F. , a.w. , bI. 590 e.v.

Van Horne, J.C. , a.w. , bI. 219.

Van Horne, J.C., a.w. , bI. 220.

Van Horne, J.C. , a.w. , bI. 221.

3)

4)

5)

6)

7)

8)

9)

10)

11)

12) Van Horne, J. C., Financial Management and Policy, Sesde uitgawe, Prentice-

Hall, Inc., Londen, 1983, bl. 147.

13) BrUmmer, L.M. en Rademeyer, W.F., a.w., bl. 131.

14) a.w., b l.. 132.

15) a.w., bl. 135.

16)

17)

18)

19)

20)

-21 )

22)

23)

24)

25)

26)

27) Van Horne, J.C., a.w., bl. 490.

28) Van Horne, J.C., a.w., bl.226.

29) Weston, J.F. en Brigham, E.F., avw; , bL, 588.

30) BrUmmer, L.M., n Kritiese analise - van investeririg en die faktore wat

investering beinvloed in die Suid-Afrikaanse basiese chemiese bedryf,

Ongepubliseerde DBA proefskrif, Universiteit van Pretoria, Pretoria, 1975, bl.

126.

216

Lambrechts, I.J., e.a., Die Investeringsbesluit, HAUM, Pretoria, 1979, bl.31) Kyk

7.

32) Kyk

(i)

( ii)

hieroor na:

BrUmmer, L.M., a.w., hoofstuk 6.

Lambrechts, I. J ., Kapitaalinvesteringsmetodes: teorie en praktyk soos

toegepas deur n aantal vooraanstaande Suid-Afrikaanse ondernemings,

Ongepubliseerde D. Com proefskrif, Universiteit van SteIIenbosch,

Stellenbosch, 1974, hoofstuk 4 en 5.

33) Aangehaal deur BrUmmer, L.M., a.w., bl. 191.

34) Lambrechts, I.J., Kapitaalinvesteringsmetodes: teorie en praktyk soos toegepas

deur n aantal vooraanstaande Suid-Afrikaanse ondernemings, a.w., bl. 98.

35) Lambrechts, I.J., a.w., bl. 98.

36) Lambrechts, I.J., a.w., bl. 99-100.

37) BrUmmer, L.M., a.w., bl. 98.

38) Lambrechts, LJ., a.w., ui , 101.

39) Vir n voorbeeid kyk Lambrechts, I.J., Die Investeringsbesluit, a.w., bl. 113.

40) BrUmmer, L.M., a.w., bl. 200.

41) Lambrechts, r.J., Kapitaalinvesteringsmetodes: teorie en praktyk soos toegepas

deur n aantal vooraanstaande Suid-Afrikaanse ondernemings, a.w., bl. 102.

42) BrUmmer, L.M. a.w., bl. 231.

43) BrUmmer, L.M. a.w., bl. 202.

44) weston, J.F. en Brigham, E.F., a.w., bl. 407.

45) Lambrechts, I.J., Die Investeringsbesluit, a.w., bl. 132.

46) Kyk Lambrechts, I.J., a.w., bl. 132.

47) Canada, J.R. en White, J.A., Capital Investment Decision Analysis for

Management and Engineers, Prentice-Hall Inc., Englewood Cliffs, 1980, bl. 80.

48) Canada, J.R. en White, J.A., a.w., bl. 73.

49) Canada, J.R. en White, J.A., a.w., bl. 73.

50) Lambrechts, I.J., Die Investeringsbesluit, a.w., bl. 141.

51) Lambrechts, I.J., a.w., bl. 141.

52) Weston, J.F. en Brigham, E.F., a.w., bl. 405.

53) Die teenswoordige waarde-indeks bepaal die verhouding tussen die teenswoordige

waarde van netto kontantinvloei en die teenswoordige waarde van die inves­

terings.

54) Kyk BrUmmer, L.M., a.w., bl. 224 asook van Horne, J.C., Financial Management

and Policy, Sesde uitgawe, Prentice-Hall Inc., Londen, 1983, bl. 117-130.

55) Weston, J.F. en Brigham. E.F., a.w., bl. 413.

56) weston, J.F. en Brigham, E.F., a.w., bl. 413.

57) Aangehaal deur BrUmmer, L.M., a.w., bl. 226.

217

58) Van Horne, J .C., a.w , , bI. 12l.

59) Weston, J.F. en Brigham, E.F., a.w., bl. 413.

60) Dunn, A. en Knight, M., Export Finance, Euromoney Publications Ltd., Londen,

1982, bI. 22.

61) Hull, J. C., The Evaluation of Risk in Business Investment, Pergamon Press

Ltd., Oxford, 1980, bl. 9.

62) Van Lommel, E.M., Die Beoordeling en Selectie van Investeringsprojecten,

Standaard Wetenschappelijke Uitgevery, Antwerpen, 1968, bl. 128.

Kyk ook na dieselfde bron vir die voorgestelde formule om met inflasie

rekening te hou.

63) Lambrechts, I.J., e.a., Die Investeringsbesluit, a.w., bl. 208.

64) Ongepubliseerde referaat deur Gomersall, J., "The basic building blocks of a

project from feasibility to finance package in a South African capital

intensive private sector company", Johannesburg, 21 Mei 1982.

65) Alhoewel die Ontvanger van Inkomste waarskynlik nie van belastingkonsul tante

hou nie, is dit hul taak om aan ondernemers die mees voordeligste skema van

belastingsbesparing ui t te wys. "According to Mr. Divaris, the leasehold

improvement allowance Section 11(g) still has loopholes. It was amended so as

to exclude non-tax payable entities such as pension funds and municipalities

. .• They insisted they did not use the package, however. All said I It is

against the company's policy'. The policy to management, shareholders or the

Press? There is no public accounting for these tax crooks. While they are

submitted to the Receiver for a tax-ruling before signature, the subsequent

cash flows cannot be traced in either parliamentary, official or audited

statements." - "Tax loopholes plug failure", Sunday Times, 4 November 1983.

218

HOOFSTUK 8

REGSASPEKTE VAN PROJEKFINANSIERING

1 • INLEIDING

In hierdie hoofstuk word enkele regsaspekte en gepaardgaande oorwegings wat

betrekking het op projekfinansiering, kortliks bespreek ten einde te wys op die

belangrike rol wat die reg in die hele proses speel asook om weer eens die inter­

dissiplinere aard van projekfinansiering te beklemtoon.

Ongeag die ekonomiese, finansiele of ander meriete van In bepaalde strukturerings­

voorstel, moet laasgenoemde uiteraard binne die geldingsraamwerk van die toepas­

like reg gestruktureer word. Daarmee word regssekerheid verkry wat nie aIleen van

wesenlike aard vir uitleners van fondse is nie, maar ook vir die pl:'ojekadviseurs

en ondernemers omdat onwettige, ongeldige of onafdwingbare regshandelinge die

algehele uitvoerbaarheid van In projek kan kelder.

Die reg hou egter veel meer in dan die negatiewe aspek van sanksies vir onwettige

optrede, daarin dat dit ook vir die projekadviseur, die projekfinansierder, die

ondernemer en tewens vir almal wat daarmee te doen het, In bron van beskerming is

waarin regte en verpligtinge omskryf word en wat ontwikkel is om byna elke denk­

bare praktiese aktiwiteit met die graad van regssekerheid te beklee wat nodig is

om te bepaal of dit regtens kan of nie kan n.i,e ,

Die opsigtelike benadering is om in iedere geval vas te stel wat die tersaaklike

regsvoorskrifte bepaal en die projekstrukturering dienooreenkomstig te laat

geskied.

2. DIEREGSPRAKTISYN

In die soeke na regssekerheid speel die regspraktisyn In sleutelroL In die

.algemeen gesproke dek die regspraktisyn se funksie die volgende bree aktiwiteite:

Die "meting" van In bepaalde voorgestelde struktuur aan die toepaslike

reg;

die identifisering van pot.ensLe Le r LsLko vs vir die legitieme uitvoering van

219

In projek; en

die opstel van In wye verskeidenheid van projekverwante dokumentasie.

Ten einde enige of al die voorgenoemde bree funksies te kan vervul, volg dit nood­

wendig dat die regspraktisyn ideaal gesproke In "p r ojekpraktisyn" moet wees. In

praktyk beteken dit dat hy bo-en-behalwe die verwagte regskennis van die vele

regsfasette van In projek, goed ondezLe meet wees in die filosofie wat onderlig­

gend is aan die samestellende dele van In projek en op hoogte moet wees van

ontwikkelinge en verwikkelinge in die praktyk van iedere toepaslike dissipline.

Laasgenoemde gaan ver bu.i,te blote regskennis heen en bring mee dat die nuttigste

regspraktisyn gewoonlik een is wat met verloop van tyd aan die een kant In graad

van spesialisasie in die toepaslike regsvelde beoefen het en andersyds In grondige

kennis van die onderliggende filosofie en praktyk van projekstrukturering en

finansiering opgedoen het. Die Romeine het In gesegde gehad dat die duurste regs­

verteenwoordiger wat jy kan bekom, jyself is - en dit is spesifiek van toepassing'

in die onderhawige veld weens die veelfasettige aard daarvan - identifiseer In

geskikte regsman en benut hom ten volle.

3. REGSASPEKTE

3.1 Toepaslike reg

Indien In projek geheel-en-al in die Republiek van Suid-Afrika gestruktureer en

uitgevoer sou word, sou In mens kon aanvaar dat die betrokke partye se regte en

verpligtinge ingevolge suid-Afrikaanse reg omskryf en afdwingbaar sou weeSe Wan­

neer daar egter buitelandse partye betrokke is, hetsy as finansiers, verskaffers

of andersins, ontstaan die vraag onmiddellik: "Watter reg beheer die betrokke

verhouding?", soos byvoorbeeld die geval waar In Amerikaanse bank In lening aan In

Suid-Afrikaanse instansie maak en laasgenoemde In terugbetalingswaarborg aan die

bank lewer, uitgereik deur In instansie in Frankryk. Hierdie tipe situasie kom

alledaags veor en gee aanleiding tot tergende regsvrae, die meeste waarvan egter

vermy kan word met oordeelkundige regstrukturering en dokumentasie. Ons bevind

ons hiermee in die veld van die internasionale privaatreg (of soos meer toepaslik

genaamd in Engelse terminologie: "Conflict of Laws ") • Regssekerheid ten opsigte

van die toepaslike regstelsel is opsigtelik In kardinale vereiste, die negering

waarvan beslis rampspoedige gevolge kan he vir In projek.

In Besonder uitdagende verskynsel onder die vraag watter reg In bepaalde verhou-

220

ding beheer, is die dat die buiteland nie die onafhanklikheid van Transkei,

Ciskei, Venda en/of Bophuthatswana erken nie, terwyl buitelandse leners tog bereid

is om lenings aan die lande te maak , Sommige lande soos Israel en Frankryk het 'n

meer pragmatiese benadering daarin dat enkeles van die TBVC-Iande reeds etlike

finansiele en ander ooreenkomste met buitelandse 1eners en verskaffers gesluit het

wat dan onder hewig gestel is aan die reg van die betrokke TBVC-land. Die vraag

is of die keuse van toepaslike reg in 'n Israelse of Franse hof afdwingbaar sal

wees in die lig van die amptelike nie-erkenning deur hulle van die onafhanklikheid

van die TBVC- Lande , Aan die anderkant bepaal die Britse reg dat 'n nie-erkende

staat weI· sy regte in 'n Britse hof mag afdwing maar dan beslis nie in terme van

die land se eie regstelsel nie. 'n Britse party kan egter skynbaar nie In

nie-erkende staat voor In Britse hof daag nf.e . Die Britte worstel met die

opsigtelike konflik tussen die humanitere standpunt dat enigeen toegang meet he

tot "British justice" aan die een kant en die tipiese Britse administratiewe

pragmatisme aan dieanderkant dat as die bestaan van In party nie deur die Britse

reg erken word nie, dan kan so In party mos nie voor In Britse hof gebring word

nie - die wereld sal IIlos vir hulle lag as hulle teen In party prosedeer wat op hul

eie stelling nie bestaan nie! Hierdie is slegs 'n illustrasie van In steeds

groeiende regsmoeras waarin die stywe vasklewing aan die geykte begrippe van

volke- en internasionale privaatreg, in die lig van hul eie ekonomiese behoeftes

'n luukse geword het en wat meer- en- meer opsy geskuif word ter wille van die

tasbare kommers.Le.Le voordele wat voortvloei uit regstreekse transaksies met die

TBVC-Iande. "Watter reg?" is dus in hierdie gevalle 'n akute vraag.

3.2 Ris Lko t s

Daar is In aantal algemene projekrLs Lko t a waarteen die struktureringsadviseur nnet

waak en waarvoor die nodige regsvoorsienings gemaak meet word. In die praktyk is

daar reeds talle meganismes ontwikkel om hierdie r LsLko t s die hoof te probeer

bied, met wisselende grade van sukses . Die volgende is voorbeelde van die meer

a Lqeraene r t s tko '.s en die gebruiklike benadering ten opsigte daarvan:

3.2. 1 Befondsingstekorte

Die verkryging van fondse word uiteraard beliggaam in beleggingsooreenkomste,

lenings- en kredietooreenkomste en bankfasiliteitsreelings, gerugsteun deur beleg­

gingswaar~.)orge, terugbetalingswaarborge, pari passu toegang tot hates, vervreem­

dingsbeperkings en bestuursondernemings. Vir sever dit die versekering van

invloei van kapitaal wat by wyse van die een of ander vorm van ooreenkoms verbind

221

is, betref, moet daar van kontraktuele voorsienings gebruik gemaak word wat

byvoorbeeld die verkryging deur 'n belegger van enige belang in 'n projek

onderhewig stel aan fisiese storting van fondse of wat die vrystelling van

leningskapitaal of byvoorbeeld uitvoerkredietfondse koppel aan die nakoming van

behoorlik beskrewe vrystellingsmeganismes.

3.2.2 Wanbalans tussen kapitaalinvloei enersyds en kontraktuele

pligtinge andersyds

bestedingsver-

Verantwoordelikheid vir hierdie kritieke funksie word gewoonlik aanvaar deur die

projekbestuurders of, indien die finansiele strukturering en finansieringsbestuur

met' n finansiele instelling beding word, dan deur sodanige ins telling • Voorsie­

ning moet gemaak word vir 'n duidelike stelling van die wesenlike aard van die

funksie, die ondernemer se bereidwilligheid en bevoegdheid om dit te verrig en die

aanspreeklikheid en verpligtinge van die ondernemer in die geval van wanprestasie

en gevolglike skade.

3.2.3 Oorskryding van geprojekteerde en begrote besteding

Vastepryskontrakte kan beding word, al sou dit slegs op gedeeltes van 'n kontrak

betrekking he. Voltooiingswaarborge word oak algemeen gebruik om te verseker dat

'n kontraksparty weI binne die tyd en prys ooreengekom, Lewez , Ten opsigte van

sekere kritieke elemente van 'n projek kan selfs versekering teen oorskrydings

uitgeneem word.

Wat prestasie binne 'n vasgestelde Ieweringstyd betref, word die nakoming daarvan

in die kontrakdokumentasie verhef tot "being of the essence and going to the root

of the contract" op so 'n wyse dat dit toegang verleen tot regstreekse kanseIIasie

en die vermyding van, tydrowende kanseIIasie- en arbi trasieprosedures • Ook hier

kan 'n voltooiingswaarborg 'n funksie vervul mits dit dienooreenkomstig gestruktu-

reer word.

3.2.4 Kontrakbreuk, onderbroke of vertraagde prestasie en ander vorms van

wanprestasie onder finansierings-, voorsienings- en ander kontrakte,

insluitende onmoontlikwording van prestasie weens omstandighede buite die

betrokke partye se beheer

In 'n poging om die pot.ensLeLe gevolge van hierdie risiko's te vermy of die

invIoed daarvan te bekamp, moet regsdokumentasie onder andere voorsiening maak vir

222

'n duidelike omskrywing van daardie omstandighede wat die reg ver leen tot sununiere

kansellasie asook van die stappe wat in die verband geneem IOOet word deur die

kansellerende partye.

Origens sou daar voorsiening gemaak word vir toestemming deur die partye tot die

jurisdiksie van 'n gegewe hof en onderwerping aan 'n spesifieke regstelsel, asook

vir prosedures vir die beslegting van geskille byvoorbeeld deur te bepaal dat die

partye allereers in goeie trou moet poog om 'n geskil op vriendskaplike wyse by te

ra, by gebrek waaraan die geskil by wyse van arbitrasiebesleg sal word. Wat

arbitrasie betref kan daar van die ooreenkoms en ander tersaaklike oorwegings,

gearbitreer word ingevolge 'n kontraktueel-ooreengekome kort prosedure, bestaande

Suid-Afrikaanse arbitrasiewetgewing, die Reels vir Rekonsiliasie en Arbitrasie van

die Internasionale Kamer van Koophandel of enige van 'n reeks soortgelyke arbitra­

sieskemas wat in Amerika, Brittanje en verskeie ander nywerheidslande ontwikkel

is.

3.2.5 Gebrek aan grondstowwe vir vervaardigingsbedrywe

Nadat reserwebepalings deur kundiges gedoen is kan langtermyn verskaffingskon­

trakte gesluit word.

3.2.6 Gebrek aan voldoende mark vir vervaardigde goedere of ander produkte

Om die probleem te howe te kom, kan haal-en-betaalooreenkomste, langtermynver­

koopskontrakte, minimum~ of indeksgekoppelde prysooreenkomste aangegaan word.

3.2.7 Gebrek aan doeltreffende produksie- en bedryfstegnologie en bestuur

In die geval moet deeglike lewensvatbaarheidstudies gedoen word en kundf.qhe i.dsoor>

eenkomste en langtermynbestuurskontrakte gesluit word om sorg te era dat daar vir

bogenoemde behoeftes voldoende voorsiening gemaak word.

3.2.8 Nasionalisering, oorlog, burgerlike opstand en ander faktore

Hierdie en ander faktore wat die uitvoering van 'n projek in enige van sy fasette

mag belemmer ofkortwiek, veral in gevalle waar projekte oor landsgrense heen aan­

gepak word kan vanuit 'n regsoogpunt voorsiening gemaak word deur konsessieooreen­

komste, regeringswaarhorge of -ondernemings, versekering teen politieke risiko's,

gepasde voorsiening in ooreenkomste vir die staking, tydelik of permanent, van

223

prestasie en die daarstelling van In grondslag vir hervatting na staking, of

ontbinding by onmoontlikwarding.

3.2.9 Wisselkoersverskuiwings

Dit is In risiko in hoofsaak waar buitelandse finansiering betrokke is of In

projek oor landsgrense heen uitgevoer ward.

Om wisselkoersverskuiwings te kan akkommodeer (hetsy ten opsigte van _invIoeiende

kapitaal of uitgaande verdienste) kan enige een of meer van In aantal l'lOontlikhede

oarweeg wordsoos byvoorbeeld die paring van fondsinkomste, vasteprysooreenkomste,

en waar beskikbaar, vooruitdekking teen skommelinge.

Qrigens sou kontraktuele vaspenning van die risiko op die teenparty oarweeg kon

worden wat moontlike vloeiversperring betref, buitelandse valutagoedkeurings,

vryvloeiwaarborge of desnoods versekering (as deel van voorgenoemde versekering

teen politieke risikols).

4. WETGEWING

Vir sover Suid-Afrikaanse reg van toepassing is op In finansieringsooreenkoms of

enige oareenkoms wat daarmee saamhang, is daar In wye reeks praktiese aspekte wat

deur wetgewing gedek is, waarmee rekening gehou m:>et word. Die onderstaande is

enkele algemene voarbeelde hiervan.

4. 1 Die partye

Die partye tot In oareenkoms m:>et uiteraard bevoeg wees om die cor eenkoms aan te

gaan en moet onder andere as In regspersoon onder die reg erken word. Waar slegs

gewone indiwidue betrokke is, Iewer hierdie vereistes gewoonlik nie probleme op

nie. Waar In maatskappy In party is, is daar egter beperkings op leningsbevoegd­

hede en soms op die aard van die aktiwiteite wat die maatskappy mag onderneem ­

waarvoor In mens jou natuurlik na die betrokke Akte van Oprigting en Statute wend.

Daar is egter etlike baie beIangr ike bepalings in die Maatskappyewet (Wet 61 van

1973) onder andere met betrekking tot die doeleindes waarvoor leningsfondse en/of

die opbrengs van die beswaring van maatskappybates aangewend mag word, wat perti­

nent voor oe gehou moet word.

Waar die Staat In party is, word die posisie gereiH deur die bepalings van die Wet

224

op Staatsaanspreeklikheid (Wet 20 van 1957), wat die Staat vir doeleindes van

kontraksluiting op dieselfde grondslag as enige ander regspersoon plaas, maar ten

uitvoerlegging teen die Staat se bates verbied.

4.2 Vreemde valuta

Met betrekking tot gevalle waar bui telandse geldeenhede betrokke is, hetsy die

invloei of uitvloei, omsetting in rand of andersom, is daar 'n verskeidenheid van

sogenaamde finansiele regulasies betrokke wat ui tgevaardig is kragtens die Wet op

Geldeenhede en Buitelandse Valuta (Wet 9 van 1933) en wat die wye spektrum van

valuta-aangeleenthede dek , Sommige hiervan is van regstreekse belang vir die

strukturering van beleggingsooreenkomste, terugbetalingswaarborge en leweringsoor­

eenkomste waartoe buitelandse individue of ondernemings partye is.

4.3 Inkomstebelasting

Aanspreeklikheid vir inkomstebelasting word ui teraard omskryf in die Inkomstebe­

lastingwet (Wet 91 van 1982, soos gewysig), die bepalings waarvan seker die eer

moet kry as die wetgewing wat tot die grootste mate van skeppende denke in die

regspraktyk oor die jare heen aanleiding gegee het - natuurlik ter vermyding van

belasting. Die essensi.eIe waarheid is dat 'n grondige kennis van die implikasies

van hierdie wet, onmisbaar is omdat haas elke transaksie wat afgeslui t word, die

een of ander belastingimplikasie het.

Waar buitelandse leners en beleggers diwidende of rente in die Republiek van Suid­

Afrika verdien, kom nie aIleen die Inkomstebelastingwet en die voorgenoemde

fini:lOsiele regulasies ter sprake nie, maar ook 'n reeks internasionale ooreen­

komste wat die Republiek van suid-Afrika individueel met 'n hele aantal lande

afgesluit het ter vermyding van dubbele-inkomstebelasting. So is daar byvoorbeeld

ooreenkomste aangegaan met die Verenigde Koninkryk, die Verenigde State van

Amerika, Nederland, Switserland, Wes-Duitsland, Swede, Kanada, Zambie, Malawi,

Swaziland, Botswana, Uganda, Tanzanie, die TBVC-Iande, Mauritius, Gambie, Nicara­

gua, Seychelles, Sierra Leone, Rhodesie (Zimbabwe), ensovoorts.

4.4 Afdwinging

Iedere kontrakparty wil natuurlik in 'n posisie wees om sy regte teen die ander

party af te dwing indien nodig en ook om enige skade wat hy mag ly te kan verhaal •.

In hierdie verband sou daar onder andere gelet meet word op die bepalings van die

225

Wet op Landdroshowe (Wet 32 van 1944) en die Wet op die Hooggeregshof (Wet 59 van

1959), met betrekking tot die spesifieke hof (Hooggeregshof of Landdroshof)

waartoe In party hom kontraktueel mag wend of regtens moet wend en ook vir die

prosedures wat gevolg moet word om die ander partyvoor die hof te kry.

Verder is die Insolvensiewet (Wet 24 van 1936) ter sake met betrekking tot die

invloed wat die insolvensie van een party op die aard en omvang van die ander se

verhaalsreg, die oorlewing al dan me van die betrokke ooreenkoms tussen hulle, en

dieprosedures wat in die verband gevolg moet word. Die Wet op die Beskerming van

Besighede(Wet 99 van 1978), waarkragtens In Suid-Afrikaanse sake-onderneming wat

In party tot In ooreenkoms met In buitelandse party is, nie sonder die skriftelike

sertifikaat van die Minister van Ekonomiese Sake gedagvaar en/of uitgewin mag word

nie, is In verdere wetsitem wat aandag verdien.

Laastens kan die Wet op Strafbedinge (Wet 15 van 1962) vermeld word, wat voorsie­

ning maak vir die afdwingbaarheid van strafbedinge in ooreenkomste, met inbegrip

van bedinge wat op voorui tberamings van skade berus, en van verbeuringsbedinge.

5. DOKUMENTASIE

Wat die algemene inhoud en styl van regsdokumentasie betref word daar In tweetal

evolusionere invloede aangetrefwat in die praktyk waarneembaar is. Eerstens vind

daar In deurlopende "aanbouproses" plaas in die sin dat soos daar in die praktyk

bevind word dat sekere voorsienings In beoogde situasie op onvoldoende wyse dek,

daar gedurigdeur gepoog word om selfs tradisionele of geykte kontraktuele voorsie­

nings in die lig van die ervaarde praktyk aan te pas. In die tweede plek word

regsdokumentasie noodgedwonge aangepas na gelang tersaaklike wetgewing herroep

word, nuwe wetgewing gepromulgeer word of die howe van die land ui tsprake lewer.

Op die keper beskou, bly die aanslag en benadering tot die inhoud en styl van In

dokument uiteraard In weerspieeling van die regstelsel wat dit beheer en die regs­

filosofie wat daaraan ten grondslag Ie. Met weinig ondervinding sou In leek

byvoorbeeld kon onderskei tussen In leningsooreenkoms opgestel deur In Switserse,

Franse, Britse of Amerikaanse regspraktisyn.

Wat van besondere belang is, is die posisie onder die Suid-Afrikaanse Reg (en ook

onder sommige ander regstelsels) dat In geskrewe ooreenkoms geag word die

somtotaal te vervat van die regsverhouding tussen die partye daartoe. In praktyk

beteken dit dat In party wat regsstappe op In ooreenkoms wil neem me toegelaat

sal word om getuienis van bui te die ooreenkoms om aan te voer om enige bepaling

226

van die ooreenkoms ui t te brei of weg te redeneer nie, behalwe in sekere

uitsonderingsgevalle soos byvoorbeeld bedrog. Dit onderstreep die behoefte aan en

noodsaak vir behoorlike bewoording en strukturering van dokumentasie wat weer eens

die gehalte van die professionele hulp wat verkry word, op die voorgrond plaas.

Die essensie van 'n ooreenkoms, hetsy di t 'n borgs telling, leningsooreenkoms of

ander tipe ooreenkomsis, is die hoofoorweging wat regdeur onder 00 gehou moet

word - hoe meer nougeset die benadering gehandhaaf word, hoe minder sal die

invloedsfaktore en oorweginge hierbo vermeld lei tot onbevredigende s~rukturering

en bewoording. Bloot ter illustrasie kan daar byvoorbeeld gekyk word na die

essensiele inhoudsstruktuur van 'n leningsooreenkoms tussen 'n Suid-Afrikaanse

opnemer en 'n buitelandse uitlener. Ten aanvang saldaar 'n stelling wees wat die

aard en wese van die ooreenkoms aandui, soos byvoorbeeld "A leen hiermee aan B die

bedrag van DM/f./ VSA Dollar/ S.Fr.," welke stelling soms gevolg word met 'n aan­

duiding van die doel waarvoor die betrokke lening aangewend staan te word. Dan

volg die sogenaamde kommersiele klousules wat die terugbetalingsterme (byvoorbeeld

II 'n Enkel betaling 3 jaar na datum van voorskot van die !ening") en rente (byvoor­

beeld "x% per jaar bereken op daaglikse uitstaande saldo, betaalbaar ses maande­

liks agteruit . vanaf datum van voorskot"), dek ,

Ewe belangrik is die bepalings rakende sekuriteitsvereistes, soos byvoorbeeld die

verskaffing van waarborge en beperkinge op die verlening van voorkeur posisies aan

ander skuldeisers. Daar word ook dikwels voorsiening gemaak vir die nakoming deur

die opnemer van bepaalde voorvereistes vir trekking, soos byvoorbeeld lewering van

die gestipuleerde betalingswaarborg, lewering van 'n regsmening met betrekking tot

die afdwingbaarheid van die ooreenkoms in die Republiek van suid-Afrika en beta­

ling deur die opnemer van ooreengekome heffingsgelde.

As die opnemer sou versuim om enige bedrag kragtens die ooreenkoms betaalbaar

stiptelik te betaal, of insolvent sou raak of 'n kompromie met sy skuldeisers aan­

gaan, of as daar 'n materiele verslegting in die opnemer se finansiele posisie sou

intree, sal die uitlener geregtig wees om die volle dan uitstaande kapitaal op te

zoep , Bepalings met voorgaande s trekking kom deurgaans voor en vorm vanui t ' n

strukturele oogpunt 'n baie belangrike en integrale deel van enige leningsooreen­

koms ,

Die uitlener maak dus 'n lening van 'n sekere bedrag aan die opnemer , Laasge­

noemde moet rente betaal en die kapitaal terugbetaal. Die opnemer moet sekere

vereistes nakom voor hy die geld kry en as hy hom nie by die ooreenkoms hou nie,

227

kan die uitlener dielening oproep. Di t is wat met essensie bedoel word. In die

praktyk word hierdie essensiele kern op velerlei wyses gestruktureer en aangebied

en word daar nog die sogenaamde "algemene" klousules bygevoeg wat 'n

verskeidenheid van aangeleenthede dek , Die bepalings bevat soms 'n verbod op

delegasie van verpligtinge of sessie van regte en maak voorsiening daarvoor dat

wysigings slegs skriftelik en deur beide partye onderteken, mag geskied. Op

dieselfde wyse word die toepaslike reg aangedui en onderwerp die partye hul aan

die jurisdiksie van 'n bepaalde hof.

Die essensie van 'n ooreenkoms word deur die aard van die ooreenkoms bepaal en

sooshierbo gedoen met 'n eenvoudige leningsgeval, kan iedereen van die wye ver­

skeidenheid van ooreenkomste wat met projekfinansiering verband hou, "gedissek­

teer" word -wat miskien 'n noodsaaklike oefening is vir iedereen wat hom in die

projekfinansieringsveld begewe.

6. SAMEVATTING

By wyse van samevatting van voorgaande sou daar gese kan word dat die reg as sulks

'n raamwerk van praktiese toelaatbaarhede en beperkinge daarstel, die invloed

waarvan in mindere of meerdere mate ten opsigte van aIle fasette van projekfinan­

siering geld en daarom deurgaans rekening mee gehou moet word. Regsvoorskrifte

stel/ nie aIleen die vorm daar waarin die veelvuldige kontraktuele verhoudings

waarmee die projekondernemer te kampte het, gegiet word nie maar Ie ook 'n ver­

skeidenheid van reels neer, die verontagsaming waarvan in sommige gevalle ui ters

ernstige gevolge vir 'n projek mag he en selfs tot staking van die ontwikkeling of

implementering van 'n projek kan lei, ten spyte van die algemene lewensvatbaarheid

daarvan.

228

HOOFSTUK 9

ANDER OORWEGINGE BY PROJEKFINANSIERING

1 • INLEIDING

In hierdie hoofstuk word daar gekyk na enkele aspekte wat moontlik nie regstreeks

met die beIangsteIlingsveld van die f'Lnans LeLe adviseur verband mag hou nie, maar

wat tog vanuit 'n oorsigtelike oogpunt nie aIleen vermelding regverdig nie, maar

inderdaad In kort bespreking verdien.

2. LEWENSVATBAARHEID

'n Mens sou geredelik die logika aanvaar dat 'n projek lewensvatbaar moet wees

alvorens daar voortgegaan sal en kan word met die oprigting daarvan. Hierdie aan­

name, wat berus op die veronderstelling dat die Iewensvatbaarheid weI ondersoek

is, is egter nie algemeen geldig nie omdat daar dikwels sUbjektiewe redes bestaan

waarom 'n projek aangepak word. Dink byvoorbeeld aan die geval waar 'n ui ttre­

dende direkteur of aandeelhouer 'n lewenslange droom het om 'n sekere projek te

onderneem voordat hy sy aftrede aankondig. Die beweegrede hoef egter nie

emosioneel van aard te wees nie. Dink maar aan die situasie waar daar sterk

mededing tussen twee groot ondernemings bestaan. Dit mag so wees dat daar in 'n

gegewe geval uitbreidingsmoontlikhede of invoervervangingsmoontlikhede bestaan

maar wat ookal die geval mag wees, daar ontstaan 'n wed loop om eerste die projek

aan te pak omdat die mark te klein en te beperk is om twee identiese projekte te

akkommodeer. uiteindelik word die projek dan sonder behoorlike beplanning en

ondersoek opgerig net om "eerste" te wees en om sodoende die netto batewaarde van

die onderneming uiteindelik te vergroot. Die redes waaragter geskuil word kan

wissel van strategiese oorwegings in landsbelang tot ui tbui ting deur bui telandse

verskaffers. Daar moet nooi t as vanselfsprekend aangeneem word dat' n behoorlike

lewensvatbaarheidstudie gedoen is bloot omdat 'n groot genoteerde onderneming by

'n projek betrokke is nie.

Die lewensvatbaarheidstudie van 'n projek val buite hierdie studie en daarom word

slegs enkele belangrike punt.e hieronder genoem wat oorweging verdien by so 'n

studie.

229

(a) Tegniese kriteria

Met tegniese kri teria word bedoel kwali tatiewe sowel as kwanti tatiewe faktore.

Die volgende is veral van belang.

(i) Bestaande kapasiteit

Daar moet bepaal word wat die moontlikheid is om die nuwe produk met bestaande

kapasiteit te vervaardig of, indien die probleem van In kwantitatiewe aard is, of

die bestaande aanleg nie meer doeltreffend en produktief aangewend kan word om die

beoogde produksiesyfers te bereik nie.

(ii) Bestaande produksiemetodes

Dit is belangrik om te bepaal of die beoogde produksie nie bereik kan word deur

s legs In aanpassing te maak in bes taande produksiemetodes ni.e , In die geval van

In nuwe produk moet daar vasgestel word of nuwe produksiemetodes weI In vereiste

is.

(iii) Nuwe produksiemetodes

Dit is vanselfsprekend dat indien daar van nuwe produksiemetodes gebruik gemaak

moet word, dit wenslik is dat daar eers In loodsskema meet wees, veral indien dit

algehele nuwe tegnologie behels. Proj ekfinansiering is nie daar an aangewend te

word vir die beproewing van nuwe tegnologiese ui tvindsels nie, in elk geval nie

waar daardie projek se bates as sekuriteit meet dien nie.

(iv) Plasing van aanleg

Die belangrikheid hiervan is reeds in hoofstuk 6 volledig bespreek.

(b) Personeel

_Daar moet in gedagte gehou word dat waar In bes taande onderneming ui tbreidings of

nuwe projekte oorweeg, die huidige personeel se tyd tot so In mate deur die daag­

likse bedryfsvereistes van die onderneming in beslag geneem word, dat hulle seIde

behoorlik aandag aan die ondersoek van In nuwe projek kan gee. Hierdie is meteen

een van die hoofredes waarom ondernemings die aanstelling van konsultante moet

oorweeg, naas die beskikbaarheid van die konsultante se gespesialiseerde kenni.s ,

230

In Nuwe projek vereis goedopgeleide personeel wat in mindere of meerdere mate

komplimenter tot die bestaande arbeidsmag aangewend kan word.

(c) Finansiering

Dit gebeur seIde dat die ondernemer van In projek self die periode, struktuur en

tipe finansiering wat vir die projek benodig word, sal ondersoek , Daar meet

eerder gemik word na die opstel van In "bankable" dokument. Dit is naamlik In

dokument of studie wat sodanig saamgestel is dat dit aan f i.nans i.eLe ins tel lings

gegee kan word om vas te stel of hulle sal belangstel om die finansiering van die

proj ek te reel.

(d) Evaluering en beplanning

Sodra die stadium bereik is waar die mikpunte en doelstellings, die algemene ver­

wesenlikingsmetodes en die koste daaraan verbonde, bekend is, moet In evaluasie

gemaak word van aIle tersaaklike gegewens ten einde die topbes tuur of ondernemer

in staat te stel om finaal te kan beslui t of daar met die projek voortgegaan moet

word aldan ni.e , Indien die beslui t is om voort te gaan, moet die implementering

daarvan beplan word.

(i) Voldoening aan kriteria

Daar meet gekyk word of die projek beantwoord aan die doelstellings en beleid van

die onderneming of groep.

(ii) Koste

Met betrekking tot die koste verbond aan In projek, is daar verskeie vrae wat

beantwoord moet word soos byvoorbeeld, of die ui, teindelike resultaat wat beoog

word die koste verbonde aan die projek regverdig. Dit kan ook wees dat die

finansiele omvang van die projek van so 'n aard is dat dit alleenlik uitvoerbaar

is indien ander promotors genooi word om daaraan deel te neem, Origens moet

moontlike sekuriteitsvereistes onder oe geneem word. Indien die koste-omvang van

so In aard is dat die verskaffing van genoegsame sekuriteit onmoontlik blyk te

wees, sal die projek uiteraard nouliks van die grond kom.

231

(iii) Beskikbaarheid

Buiten ekonomiese toestande lOOet ook die bedryfsekonomiese faktore in oorweging

geneem word, soos byvoorbeeld of daar voldoende grondstowwe, personeel, hulpbe­

drYwe, markvraag en fondse beskikbaar is. In hoofstuk 6 is daar reeds na enkele

van hierdie faktore verwys.

(iv) OInstandighede

Die invloed wat die buitewereld gaan uitoefen op die lewensvatbaarheid van die

projek, met ander woorde kan die projek "werk" buite die laboratorium, moet ook in

aanmerking geneem word.

(e) Implementering

Indien die antwoorde op bogenoemde vraagstukke positief is, kan daar met die

implementering van die projek voortgegaan word. In sodanige geval sal daar eers­

tens bepaal moet; word hoe die finansiering gedoen lOOet word en watter vorm dit

gaan aanneem. Projekbestuurders sal aangestel lOOet word, op In bedryfsklaar­

grondslag of andersLns , en die nodige kontrakte sal geteken noet word.

(f) Qnderhandeling

Onderhandeling van die aspekte in (e) hierbo, kan afhangende van die grootte van

In projek maande of selfs jare neem om te finaliseer. In Goeie voorbeeld hiervan

is die Hooglandskema in Lesotho. Dit het jare geneem voordat daar deur beide die

betrokke regerings besluit is om die moontlikheid van In wateropgaar- en elektri­

siteitsopwekkingskema te ondersoek. In Span konsultante is toe aangestel wat die

moontlikheid van so In skema ondersoek het. Die gevolglike studie, wat nou reeds

voltooi is, het op sigself etlike jare geduur. Qnlangs is besluit an met In

lewensvatbaarheidstudie te begin. Indien die projek weI in die toekoms geImple­

menteer gaan word, sal die ontwikkeling daarvan vanaf die embriostadium waarskyn­

lik oor dekades heen gestrek het; , Alle projekte is egter nie aan dieselfde poli-

. tieke en ander probleme onderhewig nie. Indien dit weI die geval was, sou dit

bitter IOOeilik wees om In redelike mate van werkverskaffing vir die wereld se

snelgroeiende arbeidsmag te skep . ongeag die tyd wat daardeur in beslag geneem

mag word, is dit noodsaaklik dat onderhandelinge onderneem word deur gespesiali­

seerde mense ten einde toekomstige probleme sover IOOontlik te beperk.

232

oit dan kortliks die aangeleenthede waaraan die ondernemer van 'n projek aandag

behoort te gee. Die investeerders of voorsieners van fondse behoort dan ook nog

'n studie van die lewensvatbaarheid van die projek in f'Lnans Le Le en ekonomiese

terme, temaak. In Suid-Afrika beskik die f Lnans Le Le instellings ole oor die

nodige kundigheid en personeel om 'n projek op grond van tegniese en ander nie­

f LnansLe Le of ole-ekonomiese faktore te beoordeel n.i e , Hopelik sal die toedrag

van sake ole ook die geval met die Ontwikkelingsbank van Suider-Afrika wees nie.

In die Verenigde State van Amerika daarenteen, is 'n hoe mate van projekspesiali­

sasie 'n algemene verskynsel onder f'Lnans LeLe instellings, tot die mate dat laas­

genoemdes oor hul eie ingenieurs en ander vakkundiges beskik om die tegniese

aspekte van projekte te beoordeel.

Die hoofrede hiervoor is natuurlik die feit dat finansiele instellings daar slegs

na die inkomste van die projek kyk as sekuriteit vir hul lenings en waarborge.

Juisomdat finansiele instansies in suid-Afrika ole oor die dienste van tegniese

personeel beskik ole - die grootte en hoeveelheid van projekte regverdig ole sulke

aanstellings ole - is hulle geneig om na ander sekuritiet dan die bates of die

kontantvloei van 'n projek, te kyk.

3. PROJEKBESTUUR

Projekbestuur word hedendaags as 'n wetenskap erken en as 'n kursus aangebied by

kolleges en universiteite regoor die wereld. oit is waarskynllk gebore uit die

behoefte aan professionele objektiewe bestuur in 'n poging om kostedoelmatig te

weese In die geval waar projekbestuurders aangestel word om beheer uit te oefen

oor 'n projek vanaf die beplanningsstadium tot en met die inbedryfsteillng

daarvan, is daar nie 'n skeiding van verantwoordelikheid nie en is die

projekbestuurder verantwoordelik vir die koordinasie van aIle professionele spanne

sowel as die fisiese konstruksie van die projek, tot en met voltooiing.

"project Management, stripped of esoteric jargon, is the skill employed to

evaluate and monitor the prime project goals of function, quality, time and

cost, and to ensure that these goals are met.,,1) (Construction in South­

ern Africa. April, 1983 : 67)

In die meerderheid van gevalle is daar 'n groot aantal kontrakteurs betrokke wat

elk vir sy deel van die oprigting van 'n projek, verantwoordelik is. So 'n situa­

sie kan tot chaos lei indien 'n enkele onderneming of persoon ole vir die koozd.i.s­

nasie van al die funksies. verantwoordelik is ole.

233

"Every participant thus adds to the number of interfaces, and every

interface is an added contribution to delay, to disharmony and if there are<.

too many of them, to disintegration. The first golden rule therefore is to

keep the direct participants to the absolute minimum.,,2) (Sykes. Mei,

1978)

Die funksies van 'n projekbestuurder is veelvuldig omdat hy per slot van sake die

rol van 'n bes tuurder in die gewone sin van die woord vervul. Daar moet dus sorg

gedra word dat die gewone bestuurssake aandag kry, soos byvoorbeeld higieniese

faktore, harmonisering van verhoudings, s6rgdra da t kommunikasie korrek geskied,

motivering van personeel en die daarstelling van doelwitte.

"project management introduces another dimension, in which the manager's

role is to ensure that people succeed in achieving targets in whatever ways

can be devised. Emphasis is on creativity and providing a structure for

success, rather than on compliance with rules. Since project. management

involves cross-functional and inter-disciplinary work, inevitably it creates

resistance and resentment.,,3)(Mulvaney. September, 1981)

Die volgende is enkele van die projekbestuurder se belangrikste funksies: 4)

(a) Tyd

Die gepaste aksies moet geneem word om sorg te dra dat die projek en verwante

aktiwiteite betyds voltooi word. om daarin te slaag moet die projekbestuurder

a Ll.e relevante data versamel en integreer, veral daardie wat betrekking het op

koste, en op 'n gereelde grondslag verslag doen van die vordering wat gemaak word

en of di t binne die parameters geskied wat daargestel is. Indien me, moet die

aangewese optrede natuurlik plaasvind.

(b) Bedryfskoste

Hierdie faktor is slegs marginaal minder belangrik as tyd, indien enigsins. Die

.projekbestuurder kan koste optimalisasie bereik indien daar reeds. op 'n vroee

stadium 'n studie gemaak word van aIle dokumentasie ten einde enige anomal.i.ee te

identifiseer en alternatiewe wee voor te stel. Die netto kontantinvloeiing van In

projek bly natuurlik een van die belangrikste elemente, 'n feit wat soms deur kon­

trakteurs oar die hoof gesien word. Die probleem kan te howe gekom word deur van

'n Kontrakvorderingsverslag gebruik te maak.

235

objectives. These usually fall within the classical constraints of time,

cos t and performance of the end product. ,,6) (Cons truction Week.

September, 1983 : 4)

Die dienste wat gewoonlik deur projekbestuursondernemings aangebied word, behels

gevolglik die volgende:

(a) Opstel van lewensvatbaarheidstudiesi

(b) raamwerk-ontwerpi

(c) detail-ontwerpi

(d) verskaffing/verkryging van aanleg en toerustingi

(e) konstruksiebestuur; en

(f) inbedryfstelling.

In Baie belangrike aspek wat nooit uit oog verloor moet word nie, is die funksie

van beplanning.

"Planning must be one of the first disciplines involved at project forma­

tion. By ·waiting until the construction phase, the contract is already

lost. Given a realistic period of time, the equipment and resources, con­

struction will usually finish within schedule. It is a major objective of

the planning function to ensure these three conditions are met." 7)

(Engineering Week. Oktober, 1983 : 10)

In Beplannings-en beheertegniek wat reeds sedert 1958 bestaan, is PERT. Dit staan

vir "Programme Evaluation and Review Technique" wat in daardie jaar deur die

Amerikaanse vloot ingestel is in In paging om netwerke op In groot skaal te

gebruik. Vandag is daar heelwat tegnieke wat gebruik kan word om die beplannings­

en beheerfunksie te vergemaklik. 8)

Projekbestuur word in hierdie hoofstuk aangeraak, nie soseer omdat dit die bankier

of finansiele adviseur van In projek ten diepste raak nie, maar omrede daar kennis

gedra moet word van die ander kant van projekfinansiering, naamlik dit waarvoor

die fondse aangewend word. Indien In projekadviseur of finansierder betrokke is

by In projekwaar hierdie funksies nag nie ui tgevoer is nie, behoort daar In rooi

lig aan te gaan omdat die projek nie behoorlik beplan is me en behoort daar ook

nie eers van finansiering gepraat te word nie.

236

4. DESENTRALISASIE

Soos in menige ander werelddele, is die ekonomiese ontwikkeling van Suider-Afrika

gekonsentreer in In aantal metropolitaanse gebiede. Nieteenstaande etlike pagings

wat alaangewend is om ekonomiese aktiwiteit te stimuleer in die ontwikkelende

gebiede en lande van Suider-Afrika, was die sukses wat behaal is tot dusver

beperk tot enkele gebiede.

Dit was dus duidelik dat In nuwe benadering deur die betrokke owerhede gevolg sou

moes word in In paging om die ekonomiese aktiwiteite meer eweredig versprei te kry

oor Suider-Afrika. 9) Na etlike samesprekings wat oar jare gestrek het, het die

regerings van Suid-Afrika, Bophuthatswana, Ciskei, Transkei en Venda besluit om In

streeksontwikkelingsprogram te valg. Hierdie program sou op 1 April 1982 in wer­

king tree.

Hierdie nuwe dispensasie om ekonomiese ontwikkeling te stimuleer in geoormerkte

plekke en streke, is daarop gemik om entrepeneurs die nodige insentiewe te bied om

die werk na die werker te neem, in plaas van andersom. Die insentiewe wat aange­

bied word deur die regerings is hoofsaaklik gerig op die volgende, naamlik om

entrepeneurs te vergoed vir sekere langer termyn nadele verbonde aan die vestiging

in die aangekondigde gebiede en tweedens om behulpsaam te wees met sekere kortter­

mynfinansieringsprobleme tydens die vestigingstydperk.

4.1 Langer termyn voordele

Die volgende insentiewe10) in die vorm van konsessies en rabatte word aange­

bied om die nadele van vestiging in die gebiede oar In langer tydperk ui t te

skakel:

(a) Spoorvervoer;

(b) hawedienste;

( c ) padvervoer;

(d) elektrisiteit;

(e) behuising vir sleutelpersoneel;

(i) hulpbedrywe;

(g) opleiding; en

(h) spesiale tendervoorkeure.

237

4.2 Korttermynfinansieringsprobleme

Die insentiewe11) wat bedoel is om die korttermynfinansieringsprobleme vir

die entrepreneur te help verlig, is in die vorm van kontantbetalings met die

uitsondering van die arbe~dsvoordeel wat In inkomstebelastingvoordeel is. Dit het

dan ook betrekking op die volgende aspekte:

(a) arbeid;

(b) rente op kapitaal;

(c) huur; en

(d) hervestiging.

Om die werklike omvang van hierdie insentiewe te bereken, moet die voordele in

detail nagegaan word omdat daar van streek tot streek verskille is. Hoe minder

ekonomies aktief die streek, hoe groter die voordeel natuurLi.k , Die

streke12) is soos volg geidentifiseer:

Streek

A

B

Nywerheidontwikkelingspunte

George, De Aar, Vredenburg/Saldanha, Walvisbaai, Upington.

Kimberley, Heystekrand, Mafikeng, Pudimoe.

c Bloemfontein,

Selosesha •

Harrismi th, Phuthaditjaba, Onverwacht,

D . Berlin, King Williams Town, Cos-Londen, Queenstown, Butter­

worth, Umtata, Ezibeleni, Dimbaza, Mdantsane, Berlin-Suid.

E

F

Ladysmith, Newcas tIe, Richardsbaai,

Ulundi, Ezakeni, Madedeni/Osizweni.

Nelspruit/Witrivier, Mkhulu.

Empangeni, Isithebe,

G

H

pietersburg, Louis Trichardt, Potgietersrus, Tzaneen, Thohoy­

andou, Seshego, Lebowakgomo, Giyani, Nkowokowa.

In Punt in KwaNdebele.

Benewens· hierdie

dekonsentrasiepunte

volg ingedeel •.

Streek

238

nywerheidSgroeipunte

aangekondig. Die

Metropolitaanse gebied

is daar 06k nog In hele aantal

metropolitaanse gebiede 13) is soos

A

D

E

H

Kaapse Skiereiland

Port Elizabeth/Uitenhage

Durban/Pinetown

Pretoria/Witwatersrand/Vaaldriehoek.

Die belangrikheid van die desentralisasiebeleid of die streeksontwikkelingsgedagte

vir projekfinansiering, is dat dit In hele nuwe dimensie vir vestiging open in

gevalle waar di t enigsins m:>ontlik is em eerder in die gebiede te vestig as in die

metropolitaanse gebiede. Dit is egter belangrik em te onthou. dat die kriterium

nie m:>et wees hoe goed die projek mat inbegrip van die voordele gaan <ben nie,

maar of die projek· sonder inagneming daarvan l.ewensvatbaar Ls , . Kwalifiseer die

projek dan wel as l.ewensvatbaar sonder laasgenoemde voordele, kan die voordele as

In bonus beskou word wat uiteindelik vir die entrepreneur en die streek baie voor­

delig gaan weeSe

5. bIE ONAFHANKLIKE NAS!ONALE STATE

Bo en behalwe dievoordele wat beskikbaar is onder die skema genoem in 4 hierbo,

moet daar oak nog na projekfinansiering in die onafhanklike Nasionale State gekyk

word.

Eerstens IOOet die IOOontlikheid van uitvoerkredietfinansiering, wat deur die

Nywerheid-Ontwikkelingskorporasie van Suid-Afrika Beperk (befondsing) en Krediet­

waarborg Versekeringskoiporasie van Afrika Beperk (politieke en handelsrisiko's)

in samewerking met Suid-Afrikaanse banke behartig word, genoem word waar die uit­

voer van kapitaalgoedere en dienste ter sprake is. In beginsel kan madium-tot

langtermynkrediet teen vaste rentekoerse verkry word. Huidiglik is rentekoerse

nege persent per jaar vir rand-finansiering.

Tweedens is daar die m:>ontlikheid van "sagte" l.enings, wat deur die Suid­

Afrikaanse regering beskikbaar gestel word indien In gegewe projek weI van so 'n

aard is dat dit In prioriteit en van nasionale belang is. Hierdie tipe krediet is

egter In saak wat op tussenregeringsvIak gehanteer word. Die m:>ontlikheid bestaan

239

dat oak hierdie funksie in die toekoms deur die Suider-Afrikaanse Ontwikkelings­

bank gehanteer gaan word, wat natuur lik die politieke element, naamlik dat twee

regerings met mekaar handel, kan elimineer.

Derdens is daar die belastingvraagstuk. Afgesien daarvan dat wetgewing in die

onafhanklike Nasionale state gewoonlik sloer ten opsigte van Suid-Afrikaanse

belastingwetgewing, hetsy vanwee navolging of doelbewuste optrede, kom dit ook

voor dat belastingkoerse grootliks kan verskil met die van toepassing in Suid­

Afrika. Hieronder ward In tabe1 14) ter illustrasie hiervan gegee.

Tabe19.1 Investerings- en aanvangstoelae in die Republiek van Bophuthatswana

(geldig tot en met 30 Junie 19B3)

Normale areas Ekonomiese

% Ontwikkelings-

areas %

Aanleg en toerusting

Investeringtoelaag (nuut en gebruikte)

Aanvangstoelaag (gebruikte)

Nywerheidsgeboue

Investeringstoelaag

Hoteltoerusting (nuut en gebruikte)

Investeringstoelaag

Aanvangstoelaag

Hotelgeboue

Investeringstoelaag

Vliegtuie - aanvangstoelaag

Skepe - aanvangstoelaag

30

25

20

20

15

10

40

40

65

40

35

20

15

10

40

40

Net soos die geval met Suid-Afrika, kan hierdie toelaes natuurlik net geEHs word

indien die bates gebruik ward in In vervaardigingsproses - waar van toepassing ­

of In verwante proses.

Verder dien daarop gelet te ward dat die belastingkoers vir nie-mynondernemings

slegs 38 persent in Bophuthatswana beloop en dat daar nie verkoopbelasting betaal-

240

baar is op Suid-Afrikaanse uitvoergoedere nie, wat ook 'n belangrike uitwerking op

die kontantvloei van 'n projek mag he.

Dit is duidelik uit hierdie bespreking dat die Nasionale State maar veral die

onafhanklike state, wat voorheen deel uitgemaak het van die Republiek van Suid­

Afrika, belangrike konsessies en voordele kan hied wat aangewend kan word vir

projekfinansiering. Hier kan byvoorbeeld gedink word aan die IOOontlikheid van

grensoorskrydende bruikhuur. Daar sal uiteraard aandag gegee IOOet word aan

wetlike aspekte soos byvoorbeeld bepalings rakende die ligging van die bron van

inkomste ten einde te kan vasstel in watter land die gevolglike belastingaan­

spreeklikheid ter sprake sal kom, Dit wil voorkom of genoemde lande meer in die

aanmoediging van ekonomiese ontwikkeling belangstel dan in die insameling van

belasting, of, anders gestel, dat laasgenoemde nie as 'n prioriteit bo

ontwikkeling gestel word nie. Vanwee hiervan mag daar dan ook gevind word dat dit

veel makliker sal wees om 'n beslissing deur 'n bepaalde Ontvanger van Inkomste

ten gunste van die ondernemer van 'n projek te kry as wat die geval in Suid-Afrika

mag weeSe

6. STAATSPROJEKTE

'n Aspek wat in die voorafgaande hoofstukke grootliks onaangeraak gelaat is, is

die aangeleentheid van kapitaaluitbreidings deur die staat en projekte wat deur

semi-staatsliggame en nutsondernemings aangepak word.

'n voorbeeld van wat met staatsprojekte bedoel word, is die geval van Sasol wat an

strategiese oorwegings opgerig is, voordat dit na privaat hande gegaan het.

Gesien in die lig van die oliekrisis en die politieke klimaat teen Suid-Afrika,

was dit dan waarskynlik ook die korrekte besluit gewees. Die tegnologiese kennis

wat in die proses verkry is en die werkverskaffing wat dit meegebring het, vergoed

waarskynlik in 'n groot mate vir die buitelandse valuta wat afgestaan is vir die

invoer van goedere en dienste. Tweedens is daar byvoorbeeld die kragsentrales wat

deur Evkom opgerig is en word om in die elektrisiteitsbehoefte van Suid-Afrika te

voorsien.

'n Eerste oppervlakkige reaksie sou wees dat hierdie projekte nie as projekfinan­

sieringsgevalle sou kon kwalifiseer nie omrede daar nie belasting by betrokke is

nie en ook omrede die projekte uiteindelik almal uit een inkomsterekening gefinan­

sier word, in plaas van op 'n projekbasis. Verder word daar ook dikwels gevind

dat die uitvoerkredietagentskappe wat betrokke mag wees by die finansiering van

241

hierdie projekte, nie sodanig na die projek self as bron van sekuriteit kyk nie,

maar na 'n onderliggende staatswaarborg. So word die uitlener se blootstelling

dus 'n soewereine risiko en indien die land 'n goeie krediet en politieke risiko

is, is die uitleners daarmee tevrede.

Daar kan natuurlik nie met hierdie benadering saamgestem word nf.e , Selfs die

staats- en ander genoemde projekte behoort op 'n projekfinansieringsbasis

geevalueer en gestruktureer te word. Neem byvoorbeeld 'n kragsentrale. Dit is

moontlik om te bepaal wat die koste van die kragstasie gaan wees oor die geprojek­

teerde ekonomiese lewe daarvan (tussen 20 en 25 jaar) en, alhoewel die p:'oduksie

nie geisoleer kan word nie omrede dit by 'n nasionale netwerk ingeskakel word, kan

daar nog steeds met redelike sekerheid bepaal word of die inkomste wat die indivi­

duele sentrale gaan lewer, vir die opr igtings-en instandhoudingskoste daarvan kan

betaal. Natuur lik kan daar nie met sekerheid voorspel word wat die tar iefinkomste

gaan wees oor die volgende 20 jaar nf.e , Maar net so kan dit ook nie gedoen word

met enige privaatsektor-onderneming se pryse of omset nd,e , Verder kan daar bepaal

word of 'n kragsentrale op die regte plek gevestig word. As steenkool in die ver­

brandingsproses gebruik word, moet daar dus na die reserwes en die kwaliteit van

die steenkool gekyk word om byvoorbeeld te bepaal of dit nie dalk beter sou wees

om die sentrale elders te vestig en die steenkool aan te karwei nie. So ook, of

daar genoegsame watervoorrade vir verkoelingsdoeleindes is of, indien droe

verkoelingsprosesse aangewend gaan word, of die nodige water, alhoewel in baie

kleiner hoeveelhede, beskikbaar sal weeSe Indien die kragsentrale

hidro-elektries van aard is, sal daar weer na ander faktore gekyk moet word.

Die gevolgtrekking wat hier gemaak word is dat aIle projekte wat op 'n ekonomiese

basis aangepak word vir projekfinansiering kan kwalifiseer indien dit op die kor­

rekte wyse aangepak word en die feit dat daar nie 'n belastingaspek betrokke is

nie, hoegenaamd nie beteken dat daar nie meer van projekfinansiering gepraat kan

word nie. Enige Qr.tterheidsliggaam sal in elk geval na 'n aanbod kyk indien struk­

turering op 'n belastinggrondslag aangebied word, mits daardie regering natuur Uk

nie self die belasting kwyt is nie. Dit sou tog sinneloos wees om 'n projek aan

te bied waar die kontrakteur of die finansierder van die projek belastingvoordele

kry uit die projek en die projek dus teen 'n g:>edkoper prys kan aanbied, net om

toe te sien dat 'n ander staatsdepartement weer die inkomste verbeur wat hom in

aIle geval sou toegekom het.

242

7. LANDBOUPROJEKTE

Dit word nodig geag om net kortliks na landbouprojekte te verwys. Die rede hier­

voor is voor die hand liggend. Huidiglik is daar weinig f LnansLeLe instellings

wat hul bereid sal verklaar om die moontlikheid te oorweeg om deel te neem aan

landbouprojekte op In risikobasis. Selfs die moontlikheid dat hulle dit sal oor­

weeg op In nie-projek basis is gering.

Gesien in die lig van die feit dat voedsel die mees gesogte en definitief belang­

rikste kommodi tei t in die Derde Wereld en veral dan Afrika is, sou di t naief van

suid-Afrika wat deel van Afrika is, wees om hierdie belangrike aspek te mi.sk en ,

Op geen ander manier dan by wyse van landbou sou dit moontlik wees om die groot

bevolkingsgetalle van die Derde Wereld te akkommodeer wat werkverskaffing betref

n Le , Daar is min mense wat sal verskil met die stelling dat dit nie meontlik is

om hierdie groot bestaande en potensiele arbeidsmag op enige ander wyse te akkom­

modeer en dan nog ook te voed dan by wyse van betrokkenheid in die landbousektor

nie.

Daar sal in die toekoms dus baie meer aandag geskenk meet word aan die

moontlikheid om landbouprojekte in suid-Afrika maar veral in die omliggende

gebiede15) waar die potensiaal vir landbouverbouing soveel groter is as in

Suid-Afrika,van die grond te kry en dit dan op In projekfinansieringsbasis aan te

pak. Die enkele beperking wat projekfinansiering weI aan landbouprojekte stel is

dat die projekte aqro-dndus t.rLeeL van aard sal meet wees. Die rede hiervoor is

natuurlik voor die hand liggend. Indien In projek op In projekfinansieringsbasis

aangepak word, moet daar kapitaalgoedere en dienste wees wat vir vervaardigings­

doeleindes aangewend word wat gefinansier word. Fondse kan nie gebruik word net

om oeste te finansier nie, want daar meet minstens aanduidings wees van In

reelmatige inkomstestroom. In die geval van In agro-nywerheid kan grondstowwe van

elders gekry word indien daar In oesmislukking is sodat produksiekapasiteit

waarskynlik gehandhaaf kan word.

Die finansiele ins telling wat hom bereld verklaar om advies ,evaluering en

befondsing van landbouprojekte te doen - gewoonlik in samewerking met die Wereld­

bank of een van die Streeksontwikkelingsinstellings - sal In lansie breek vir

homself en sy land wat dalk In gaping van jare tussen hom en sy mededingers kan

laat ontstaan.

Landbouprojekte kan ontwikkelende lande miljoene aan bui, telandse valuta bespaar,

243

wat gewoonlik 'n skaars artikel is in hierdie lande, en indien die betrokke

produkte nie voedselprodukte is nie, kan dit geruil of verkoop word aan lande wat

weI oar surplus voedselvoorrade beskik. Dit is egter verkieslik dat die

landbouproduk voedend van aard ~et wees.

8. STRUKTURERING VAN 'N PROJEK

Uit die bespreking van projekfinansiering in die voorafgaande hoofstukke blyk dit

duidelik dat in soverre dit die finansiiHe aspek van p:ojekfinansiering betref,

strukturering van die projek die enkel mees belangrike element uitmaak.

Slegs suksesvolle struktering kan verseker datdie projek 'n sukses gaan wees en

dit meet hier beklemtoon word dat dit altyd ll'Oeilik indien nie onmoontlik is an 'n

projek op 'n projekfinansieringsbasis te befonds indien daar nie reg in die begin­

stadia verseker is dat die korrekte strukturering gebruik word nie.

'n Verdere aspek wat hand aan hand gaan met die strukturering van 'n jrojek, is

die aangeleentheid van sekuriteit. In suid-Afrika is daar nog net in enkele

gevalle projekfinansiering in sy "suiwer" vorm gedoen, dit wil se waar daar vir

sekuriteit slegs na die projek se lewensvatbaarheid as sulks gekyk is. Dit is nie

'n verskynsel wat homself dikwels herhaal in die Suid-Afr ikaanse opset nie.

'n Verdere aspek van sekuriteit wat in gedagte gehou m::>et word wanneer 'n projek

finansieel gestruktureer word, is die reaksie in die geld- en kapitaalmark.

Strukturering kan noodsaak dat maatskappye gestig ward om uitvoering te gee aan

die finansiele beplanning wat dan meebring dat die name waarin dan gehandel word,

totaal onbekend is aan die geldmarkte. Alhoewel dit miskien bekend is aan die

handelaars in die geldmark dat 'n bekende en <)Coot privaatmaatskappy of semi­

staatsinstelling uiteindelik die ontvanger van die fondse is, beteken dit nog

steeds nie dat daar enLqe sekuriteit vir die handelaars van die geldmarkinstru­

mente is n Le , Die probleem kan oorkom ward deur trusts te stig wat byvoorbeeld in

die geval van 'n bruikhuur struktuur, die bates deur middel van oareenkomste as

sekuriteit het. Die trusts kan so saamgestel word dat enige party wat van die

geldmarkinstrumente endosseer of in 'n portefeulje hou, as sekuriteit automaties

proporsioneel in die bates deel deur middel van 'n sessie.

9. MULTI-DISSIPLINERE AARD VAN PROJEKTE

Projekfinansiering akkommodeer dissiplines en professionele persone soos ingeni-

244

eurs, geoktrooieerde rekenmees ters, belastingdeskundiges, rekenaar programmeer­

ders, regsgeleerdes, bankiers en ekonome. Dit sny oor aIle dissiplines heen wat

kan beteken dat vir 'n spesifieke projek ander deskundiges se hulp ingeroep moet

word om te help met die lewensvatbaarheld, die evaluering, advles of strukture­

ring.

Daar kan nou slegs tot een gevolgtrekklng gekom word, naamlik dat projekfinansie­

ring slegs werklik suksesvol kan wees indien daar spanoptrede bestaan. Daar moet

nie slegs voorgegee word dat spanwerk weI bestaan nie, dit moet werklik die geval

wees ,

Projekfinansiering is nie 'n braak veld vir vlugvoetige onderhandelaars ni.e ,

Indien voorgestelde of aangebode finansiele strukture ole gesubstansieer kan word

vanwee praktiese of regsverhoudinge nie, kan duisende of miljoene rande verioor

word in die proses. Di t kan selfs 'n lewensvatbare projek te gronde laat qaan ,

10. 5AMEVATTING

In hierdie hoofstuk is daar gepoog om te wys op die multi- en interdissiplinere

aard van projekfinansiering en die feit dat die projekadviseur of finansierder

kennis moet neem van aspekte soos die lewensvatbaarheid en bedryfsekonomiese

faktore. Tevredenheid met hierdie aspekte is 'n voorvereiste in soverre dit die

finansierder aanbetref. Die rol en funksie van die projekbestuurder is ook

kortliks bespreek. Alhoewel dit meer 'n tegniese aangeleentheid dan 'n finansiele

een is, is dit vanuit 'n sukses oogpunt vir die finansierder of investeerder

belangrik om te weet dat die bedryfsaspek van die projek in die oprigtingstadium

in professionele hande is.

245

VERWYSINGS HOOFSTUK 9

1) Edwards, T., "Project Management - From Art to Profession", Construction in

Southern Africa, vol. 28, nr. 1, April 1983, bl. 67.

2) Ongepubliseerde referaat deur Sykes, A., "Reducing Neglected Risks on Giant

Projects", Londen, Mei 1978.

3) Ongepubliseerde referaat deur Mulvaney, J .E., "Executive Project Management",

Johannesburg, 23 en 24 September 1981.

4) Kyk Webb, T.L., "The Role of the Project Manager", Future Build, September 1983,

si , 13 e sv ,

5) McConnell, F .M. en Quinn, R., "The Contract Progress Report: An Aid in the

Credi t Analysis of Contractors", Journal of Commercial Bank Lending, Desember

1979, si , 3.

6) Avots, 1., "Project Management has a vital role in S.A.", Construction Week,

vol. 2, nr. 38. 27 September 1983, bl. 4.

7) Harris, M., "Project planning has to be a team effort", Engineering Week, 20

Oktober 1983, bl. 10.

8) Kyk o.a. Mulvaney; J., Analysis Bar Charting, Derde uitgawe, John Mulvaney and

Associates Ltd., Hampshire, 1978.

9) Met Suider-Afrika word bedoel die Republiek van Suid-Afrika en die onafhanklike

nasionale state.

10) The Promotion of Industrial Development as an Element of a Co-ordinated Regional

Development Strategy for Southern Africa, Staatsdrukker, Pretoria,

1982, bl. 18-35.

11) The Promotion of Industrial Development as an Element of a Co-ordinated Regional

Development Strategy for Southern Africa, a.w., bl. 18-35.

12) The Promotion of Industrial Development as an Element of a Co-ordinated Regional

Development Strategy for Southern Africa, a.w., bl~ 5.

13) The Promotion of Industrial Development as an Element of a Co-ordinated Regional

Development Strategy for Southern Africa, a.w., bl. 3.

14) Soos aangekondig deur die Minister van Finansies, Republiek van Bophuthatswana,

Mmabatho, Begrotingsdebat van 14 Mei 1982.

15) Angola, Mosambiek, Malawi, Zambie en Zimbabwe.

246

HOOFSTUK 10

PROJEKFINANSIERING IN DIE PRAI<TYK

1. PROJEKFINANSIERING IN DIE PRIVAATSEKTOR

1 • 1 Inleiding

In hierdie hoofstuk word daar eerstens vlugtig gekyk na hoe In projekfinansie­

ringsmodel daar uitsien. Uiteraard word die voorbeeld so eenvoudig as IIOontlik

gehou met In beklemtoning van die belangrikste aspekte van projekfinansiering.

Die voorbeeld is geheel en al denkbeeldig en het nie betrekking op enige onderne­

ming nie en sou daar ooreenkomste bestaan tussen hierdie voorbeeld en enige

geregistreerde maatskappy in Suid-Afrika, is dit bloot toevallig. Die struktuur

van hierdie aanbieding is opsetlik globaal eerder as in besonderheid en is so

ontwerp em die volgorde van gebeurlikhede, OOofoorweginge en slaggate te beklem­

toon. Alhoewel dus baie meer oppervlakkig as die werklike situasie, wys die voor­

beeld nietemin op die rekeningkundige-, finansierings- en belastingaspekte en die

verwantskap daartussen ten opsigte van projekfinansiering.

Tweedens word daar beskryf hoe te werk gegaan kan word indien projekfinansiering

in die openbare eerder as die privaatsektor geskied.

1.2 Die onderneming

ABC Beperk is In vervaardigingsmaatskapP¥ genoteer op die Johannesburgse Effekte­

beuzs . Vyf en twintig persent van die aandele word oour nie-inwoners van Sui d-...

Afrika gehou. Die grondstowwe word verwerk tot In verskeidenheid van finale pro-

dukte wat beide aan die groot- en kleinhandel verskaf word. Sommige van die pro­

dukte kan ook uitgevoer word op 'n mededingende basis.

Die aanleg en toerusting is egter al verouderd en gevolglik ondoeltreffend en van­

wee die hoe afvalkoers, is daar volle kapasiteitsbenutting. Terwyl daar In groei

.is in die vraag na .die produkte kan ABC Beperk q> geen manier in hierdie vergrote

vraag voorsien nie. Daarbenewens is die huidige prodl:ksie ook nie ci:>elmatig nie

vanwee relatiewe ondoeltreffendheid as gevolg van tegnologiese vordering. Hierdie

maatskappy funksioneer in 'n hooqs mededingende emgewing en bedryfsektor en indien

daar nie dringende stappe geneem word em die situasie reg te stel nie, sal plaas­

like sowel as buitelandse mededinging veroorsaak dat hul rrarkaandeel aansienllk

247

krimp.

Sonder uitbreiding en verbetering van die bestaande aanleg kan ABC Beperk dus nie

eers sy huidige markaandeel meer vir lank behou ru,e •

1.3 Finansiele state

Die belangrikste finansiele syfers van ABC Beperk is soos volg:

Qmset

Totale bates

Aandelekapitaal

R415 000 000

R200 000 000

R 81 000 000

Daar word gebruik gemaak van In gerekenariseerde finansiele rodel an die bereke­

nings te ooen.· Die redes waarom kompermodelle gebruik word is menigvuldig, maar

die vernaamste is waarskynlik die volgende:

(a) dit verskaf 'n oneindige aantal IOOontlikhede van die basiese inligting op

die vraag "indien";

(b) die trek van grafieke en skedules word belie vergemaklik en eersgenoemde stel

persone wat nie heeltemal met finansiele aangeleenthede vertroud is nie, in staat

om op 'n vereenvoudigde wyse die hoofpunte te oorweeg; en

(e) die mode L kan na besluitneming cor die finansiele aspekte van die projek

gebruik word om bestuursinligting oor die projek saam te stel en sodoende d3.n

finansiele beheer uitoefen oor die verloop van die projek.

Spesifieke nadele verbo~de aan die gebruik van kompermodelle bestaan d3.ar egter

ook en dit sal goed wees an nie die volgende punte uit die oog te verloor nie,

naamlik:

(a) die kwaliteit van die besluitnemingsinligting gegenereer deur die nodel is

. slegs so goed as die basiese inligting waarmee die rekenaar ngevoer" is;

(b) In IOOOOl gee nie net een "korrekte" antwoord nie, dit verskaf In aantal

alternatiewe oplossings vir In gegewe situasie. Subjektiewe interpretasie en

bestuursvaardigheid IOOet gebruik word an binne die parameters van die ooelstel­

lings van In maatskappy op die aangewese oplossing te besluit; en

(e)

248

daar bestaan nie soiets as In standaard projekfinansieringsmodel nie. Elke

projek en anstandigheid is uniek vanwee die feit dat ondernemings se finansiele

strukture en kontantvloeie verskil en dat die benadering tot rekeningkundige

rapportering en belasting aspekte en die hantering van hierdie aspekte, verskil-

lend is. Elke rekenaarmodel IOOet dus aangepas word om vir spesifieke anstandig-

hede voorsiening te maak.

Tabel 10.1 ABC Beperk : Finansiele state en vooruitskattings

1979 1980 1981 1982 1983 1985 1986 1987 1988 1990 1991

INCOME STATEMENT ROOO'S

SALES R.MILLIONS

PROfIT BEF INT & TAX

NET INTEREST PAID

PROF BEFORE TAX

TAXATION

PROF AFTER TAX

ORDINARY DIVIDEND

CURRENT RET INC

BALANCE SHEET::=:::::====:::::;::::

ORO. S/HLDRS FUNDSDEFERRED TAX PROVo

L. T. LOANS

TOTAL CAPITAL EMPLOYED

REPRESENTED BY==============FIXED ASSETS

CURRENT ASSETSCURRENT.LIABS

NET CURRENT ASSETS

CASH FLOW NIALYSIS::==:::===::=::~=::=::==

FUNDIN' REQUIREMENTFUNDED BY

276 3-5 Us -77 5-9 642 771 925 nos 1276 1_68 1711 2055::s:::;:: ======= ======= ======= ======= ======= ======= ======= ======= ======= ======= ======= =======

26500 33500 31800 39700 _1600 _6700 50800 61000 67100 75600 83900 92900 107_00

-522 3953 7176 7311 6558 7100 9429 11579 1-937 25803 28_32 33-25 -27-9------- ------- ------- ------- ---.--. ---.--- ------- ------. ------- ------. ------- ------- -------21978 295-7 3062_ 32389 350~2 39600 41371 _9~21 52163 ~9797 55_68 59-75 64651

6132 792~ 8788 10016 10835 13202 13230 17582 19970 17_23 19577 21_8_ 2531-

--i58i6 --;1623 --;1836 --22373 --24207 --26398 --28141 --;1839 --;219; --32374 --;;891 --3799i --3933710-58 11460 10~81 11186 12104 13199 14070 15920 16096 16187 17946 18995 19663

---5388 --io163 --i1355 --iii86 --iZio; --13i99 --i4070 --i5920 --i6096 --16187 --i7946 --i8995 --i9668======= ======= ======= ======= :::::=: ======= ======= ::::=:= ======= ======= ======= ======= =======

59_06 69569 80924 92110 10_21~ 117-13 131-83 1-7-03 163499 179686 197631 216627 23£295933 975 1018 1793 1799 1937 225~ 2608 2700 3335 3008 267; <300

37290 39_20 _7120 _0000 _0000 50000 60000 60000 60000 60000 60000 60000 600~0

------- ------- ------- ------- ------- ------- ------- ------- ------- ------- ------- ------- -------97629 109963 129062 133903 1_6012 1693-9 193737 210011 226199 2-3021 260640 279304 298595

==:==== ======= ======= ======= ===:=== ===:=== :::::== ======= ======= ==:==== :a::::: :::z==: a=:z:::

5-_22 57821 6_32_. 78998 8_710 99710 118000 137-70 159070 185650 210640 2_2220 279900

199jl~ l!~~g~ 116fg~ 13:§~g 1§~6§~ ib~gI~ fjg~f~ f~~~6~ ~~~~~~ ~:g~g~ ~~t§:8 :~a~~~ ~,g68~------ ------- ------ ------ ------- ------- ------- ----.-- ------- ------- ------- ------- -------

_3207 52142 6-738 5-905 61302 69639 75737 725H 67129 57371 50000 3708- 18695------- ------- ------- ------- ------- ------- ------- ------- ------- ------- ------- ------- -------

FUNDS EX OPERATIONS 23605 242_5 26_25 27721 30316 33168 37723 38685 _0_28 -3575 _5080 _7280---- ------ ------ ------ ----- ------ ------ ------- ------ ------ ----_..- ------ ------ADDITIONAl FUNDS RAISED 795 1025_ 1995 -16026 11831 21885 16772 280-9 27218 32638 28 58952

---. ------- ----- ---- ----- ------ ---- ---- ----- ------- ------ ---- ---1.4 Grafiese voorstelling van finansiele verhoudings

Die grafieke getrek hieronder is gedoen met behulp van die dita verkry van die

rekenaarmodel en word dan ook deurgaans gebruik an sin te maak ui t die massa van

syferinligtinq verskaf deur die rekenaar.

Hi.erdie grafieke is slegs tiperend van wat gewoonlik benut word en uiteraard is

dit lOOontlik anvele ander te trek. Wat benodig word an In besluit te neem is van

bepalende belang en die rekenaarprogram m:>et dan dienooreenkomstig aangepas word

om daarvoor voorsieninq te maak ,

249

Die grafieke hieronder toon duidelik aan dat die opsigtelik volgehoue groei in

verdienste per aandeel misleidend is, anrede voor-belaste wins oar persentasie

omset afneem oar dieselfde periode, soos tewens oak die geval met beide die ander

grafieke wat die omvang van skuld meet. Daar is geen werklike potensHHe groei in

die maatskappy nie aangesien bestaande kapasiteit ten volle benut word. Die groei

wat met die eerste oogopslag waargeneem word, is dus bloat inflasioner van aard.

Die afname in wins, swakker skuldverhouding en afname in markaandeel, wys almal op

die behoefte om suiwer inflasionere groei te finansier.

Grafiese voorstelling van finansiele verhoudings

Fig. 10.1 Fig. 10.2

EARNINGS PER SHARE PRE-TAX PROFITS % SAlES

o+--+-+~~+-+--+--+...,-+-...:--+--+--:..

79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91YEARS

P 10ERCENT 5

100 +--+--+-i-+-+--+-----+...,'-+-......-+-+-

C 500ENTS

300

79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91YEARS

100 0-79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91

Fig. 10.379 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91

YEARS YEARS

SALES GROWTH VI MARKET GROWTH

P 1000E MARKETRCENT 500

SALES

079 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91

Fig. 10.4 YEARS Fig. 10.5

UA8IUT1ES % SHAREHOLDEIIS FUNDS II'l'RiREST ANO RENTAl COVER

P 300 T 10E I

R M

C E

E S

NT 200 5

In figuur 10.1 word die verdienste per aandeel van die bestaande onderneming uit­

gebeeld terwyl figuur 10.2 In grafiek is van die voor belaste wins gedeel reur die

omset; , Figuur 10.3 is In uitbeelding van die onderneming se huidige markaandeel

sowel as hoe vooruitskattings oar die volgende 11 jaar daar uitsien. Oit toon

duidelik aan dat die onderneming se markaandeel afneem in toekomstige jare.

250'f

Figuur 10.4 is 'n grafiek van die verhouding totale laste tot aandeelhouersfondse

en toon duidelik aan hoe die verhouding dramaties verswak in later jare. Die

laaste grafiek beeld uit die voor~belaste wins nadat rente en huur terug getel is,

gedeel deur die rente en huur om sodoende die dekking te kry. Oak in hierdie

geval word die persentasie dekking al hoe kleiner in jare wat kom,

1.5 Die projek

Die projek om 'n nuwe aanleg op te rig en die nodige toerusting aan te skaf, word

voarafgegaan deur 'n lang konstruksieperiode tesame met 'n leerkurweperiode. Oit

bring etlike jare mae waarin 'n groat hoeveelheid geld opgesluit word in nie­

produktiewe bates. Bates weliswaar, maar soos reeds voorheen gese, wat waarskyn­

lik weinig sou beteken vir enige iemand anders am ABC Beperk. Verder, gegewe die

langkredietperiode wat gewoonlik saamhang met 'n kapitaalintensiewe projek, vind

ons dat die finansiiHe lewe van die projek oar etlike besigheidsiklusse kan strek

wat vooruitskattings en kontantvloei grootliks omver kan gooi.

Die tegnologiese proses wat ABC Beperk nou gaan installeer is van die IlPdernste,

alhoewel reeds deeglik getoets en bewys. 'n Relatief hoe minimum investerings­

bedrag word egter geverg omdat die koste per eenheid benede 'n sekere geinstal­

leerde kapasiteit so haag sal wees dat dit ekonomies uitsluitend zaak , In Groot

gedeelte van die kapitaaluitgawe kwalifiseer vir belastingtoelae en om te voldoen

aan die Junie 1985 datum neergele in Suid-Afrikaanse wetgewing, moet die aanleg

voor genoemde datum in bedryf gestel word. 'n Groot gedeelte van die koste sal

aan ingevoerde items soos toerusting, dienste en opleiding bestee word.

Oaar is beooq om die projek in bedryf te stel wanneer die bestaande aanleg ten

volle benut word. Hierdie feit tesame met die belangrikheid van die OOlasting

betaalbaardatum beteken die investering met tydens 'n tydperk van ekonomiese

afplatting aangepak word.

1 .5. 1 Koste-ontleding

Die noodsaaklikheid om 'n gedetailleerde koste-ontleding te doen, is d3.arin gelee

dat dit nie montlik is om onderskeie koste elemente met alternatiewe finansiele

fasiliteite te paar me. Vir die projek onder bespreking sien dit dan soos volg

daaruit:

Grond

Geboue

Toerusting

Bedryfskapitaal

251

R 4 000 000

- R16 000 000

R60 000 000

R17 000 000

Totale kapitaalkoste - Rao 000 000

Vermeerdering in bates - 40 persent

Konstruksieperiode 30 maande

Om 'n volledige ontleding te kan doen, is dit belangrik om die onderstaande

aspekte in gedagte te hou:

a) die ekonomiese lewe van die bates;

b) depresiasie van die bates; en

c) belastingtoelae.

1.5.2 Grafiese voorstelling van finansiele verhoudings

Die grafieke hieronder wys op sekere van die belangrikste finansiele aspekte van

die projek. Let op die invloed wat die projek het op die verdienste per aandeel

van ABC Beperk tydens die onaktiewe tydperk. Finansieringskoste versus bedryfs­

winste wys twee elemente uit. Eerstens die mate wat die winsjverlies uitbeelding

na regs getrek word vanwee die tydrisiko en tweedens die afstandsverskil tussen

die twee lyne wat dui op die kwantitatiewe risiko.

Grafiese voorstelling van enkele belangrike verhoudings

C 400ENTS

200

-200

Fig. 10.6

EARNINGS PER H.CO. SHARE

90 91YEARS

Fig. to.7

PROJECTSAlES

R 300

MILLIo 150NS

o "t-+-+-+-+--+--iF-r-+-+--+--+--I--l-79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91

YEARS

252

Fig. 10.8 Fig. 10.9

FINANCING COSTSva OPERATING PROFIT CUMULATIVENET FUNDING REQUIREMENT

I I.'--w I

I I~

,--.,,-.J I

,..J II L--, YEARS

r--I I 89 90 91

79 80 81 82 83 84 85 86 87

-100

R 100

MILLIo 0-t--;---t-+-+-+-+~'-+-+-+-+~~4­Ns

FINANCINGCOSTS

OPERATINGPROFIT

79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91YEARS

R 60

MILLIo 30NS

-200

In figuur 10.6 word die verdienste per aandeel van die moedermaatskappy uitgebeeld

met die depressiewe invloed wat die projek daarop het oor 'n aantal jare. So 'n

patroon van verdiensteper aandeel is natuurlik onaanvaarbaar vir 'n genoteerde

maatskappy. Figuur 10.7 is 'n vooruitskatting van die toename in anset wat die

projek sal meebring vir die onderneming. Die verskil tussen finansieringskoste en

bedryfskoste word in figuur 10.8 uitgestippel. Die finansieringskoste behels die

totale rente- en huurbedrae terwyl die bedryfskoste wins voor rente en belasting

is. Die vorm van die grafiek is ook baie belangrik in hierdie geval anrede dit

die mate van risiko aandui, , Hoe meer vertikaal die vorm van die verliesgedeelte,

hoe groter die moontlikheid. dat 'n groot verlies kan ontstaan. 'n Meer

horisontale vorm dIli op die moontlikheid dat 'n verliessituasie oar 'n Janger

periode kan voorkom. Die grootte van die vorm dui op die bedrae wat ter sprake

is. Oieselfde geld vir die vorm van die winsgedeelte. Figuur 10.9 is 'n

uitbeelding van die kontantvloeibehoefte oar die tydperk.

Die kumulatiewe netto befondsingsbehoefte is nodig am die trekkingsskedule saam te

stel om so seker te maak dat genoegsame fondse beskikbaar is op die regte

tydstippe, maar veral dat fondse nie onderbenut word nie.

Die projeksies hierbo teon die aanvanklike scenario. Oit sal egter nodig wees an

hulle op 'n Jater tydstip aan 'n sensiwiteitsanalise te teets om sodoende voorsie­

ning te maak vir die veranderlikes.

1.5.3 Konsolidasie

Hieronder word in 'n grafiese voorstelling uiteengesit hoe ABC Beperk se f i.nan-«

siEne verhoudings daar uitsien indien 'n konsolidasie van die huidige stand van

253

sake en die projek gedoen word. Daar word natuurlik hier oorvereenvoudig deurdat

die projek as slegs 'n enkeluitgawe in ABC Beperk self beskou word. Die

aanvanklike konsolidasie veroorsaak 'n onreelmatige patroon in die verdienste per

aandeel, wat teenstrydig is met ABC Beperk se verlangeom In reEHmatige groei in

verdienste per aandeel te toon.

Grafiese voorstelling van finansiele verhoudings met en sonder die projek

C 500ENTS

300

Fig. 10.10

EARNINGS PER SHARE

WITHPRCl.JECT

P 100ER

WITHOUT CPRCl.JECT E

NT

50

Fig. 10.11_

FUNDSEX OPERATIONS % DEBT.

,'.. WITHOUT....., PROJECT..

, ..-....,,,.....-...... - ..

100.J-+-+---if-+-+-+-"f--l-+-+--+-+-T79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91

YEARS

Fig. 10.12

UABIUTlES % SHAREHOLDERS FUNDS

0+-+--iI-+-+-+-I-+--+--+--+-0I--I-479 80 81 82 83" 84 85 86 87 88 89 90 91

YEARS

Fig. 10.13

INTEREST AND RENTALCOVER

P 300ERCENT

200

T 10I

MES

5

WITHOLIT.. PRCl.JECT....._--... ....,,

,._.~~-::--

100 -&--I-+--+--I~+--+--If-+--+-i-+--t-""'"'t79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91

YEARS

o+-+--il-+--+--+-I-+-+-+--+-+--I-....;.79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91

YEARS

In figuur 10.10 word die verdienste per aandeel uitgebeeld na konsolidasie van die

projek met die bestaande onderneming. Die skerp toename in die verdienste per

aandeel gedurende 1984 word mee~ebring deur die belastingtoegewings wat benut

word. Dit kan byvoorbeeld vermy word deur van bruikhuur gebruik te maak , Dit sal

teweeg gebring word deur toelaatbare oorplasings tussen huurder en verhuurder van

die belastingtoegewings. Hierdie is dus In grafiek van die verdienste per aandeel

sonder die gebruikmaking van enige spesiale finansiele strukturering.

Figuur 10.11 is 'n grafiek van die verhouding tussen die kontantvloei, komende van

die aktiwiteite, na terugtelling van nie-kontant items as 'n persentasie van die

totale skuldbedrag. Hierdie grafiek dui daarop dat "overtrading" plaasvind, met

254

ander woorde die vlak van die onderneming se aktiwiteite is te hoog vir die bronne

daarvan. Die totale verpligtinge as In persentasie van die aandeelhouersfondse

word in figuur 10.12getrek. Die skuldverhouding van die onderneming wat alreeds

gaan verswak in toekomstige jare, word vererger d:!ur die aangaan van die projek.

In figuur 10.13 kom dit duidelik na vore dat In reeds kleiner wordende rente- en

huurdekking nog verder beInvloed word deur die projek. Veral omrede laasgenoemde

nie behoorlik finansieel gestruktureer is nie.

Die grafieke wys nou die feit uit dat alhoewel daar In onaanvaarbare dalende

neiging is in die finansiele stand van sake oor In periode van jare, veroorsaak

die projek amper 'n gevaarlike laagtepunt in die finansilHe verhoudinge net na

implementering van die projek.

1.5.4 Doelstellings van die onderneming

Aangesien ,ABC Beperk besluit het 0lIl die kapitaaluitbreiding op In projekfinansie­

ringsgrondslag te befonds en te struktureer, is dit die aangewese ding om op die

doelstellings van die onderneming te let.

a) maksimisering van skuld;

b) minimisering van sekuriteitverskaffing;

c) maksimale benutting van belastingtoelae;

d) minimisering van groepbelastingaanspreeklikheid;

e) buite die balansstaat om te finansier terwyl beheer behou word; en

d) behoud van die stand van die finansHUe verhoudings na konsolidasie net die

projek.

Die uitgangspunte van ABC Beperk is die volgende:

a) dat aandeelhouers tot die aandelekapitaal lOOet hydra;

b) voorafbestellings te reel vir verkope;

c) enkel verantwoordelikheid te plaas vir die projek - bedryfsklaarkontrak; en

d) die nodige waarborge uit te reik.

1.5.5 Benadering tot die projek

Omdat suiwer projekfinansiering impliseer dat uitleners van fondse of d:!rde partye

betrokke, risikols loop of aanvaar wat normaalweg nie die geval is nie, sou dit

slegs redelik wees om te verwag dat daardie risiko's ~identifiseer, gereguleer en

255

tot die groots moontlike mate beperk sal word met regstellende optrede wat in

werking sal tree indien die risiko's dan weI sou materialiseer.

doen is dokumentasie nodig wat hierdie interverhoudings reel.

om dit te kan

In sy mees eenvoudige vorm, dit wil se waar slegs ABC Beperk, een kontrakteur en

een uitlener van fondse betrokke is, sal die verhoudings soos volg skematies voor­

gestel kan word.

Aandeelhouers

Verkope

~

ABC Beperk

Fondse

\.I \1

projekmaat- - Finansiering Uitlener-- -skappy

4~

Bedryfsklaarkontrak

Kontrakteur

Alhoewel die finansieringskoste maar net as neg 'n verdere koste beskou sou kon

word, is daar reeds in hoofstuk 7 uitgewys dat dit gewoonlik die enkel belang-

rikste koste uitmaak. Dit is vanwee rente- en wisselkoersfluktuasies die mees

sensitiewe koste-element buiten bedryfskoste, en strek oak oar 'n lang tydperk.

1.5.6 Sensiwiteitsanalise

Soos reeds vroeer genoem moet daar kennis geneem word van die moontlike verande­

rings en invloed wat die finansiering van 'n projek op die bestaande onderneming

256

meebring asook die waarskynlike omvang van veranderings in die veranderlikes.

Die voordelevan so In analise le daarin dat dit:

a) nie-kritiekse faktore elimineer;

b) die bestuur toelaat om slegs aan die faktore wat in terme van die projek

sensitief is, aandag te skenk, en

c) uitleners help om die risiko van die projek nader te bepaal.

In hierdie voorbeeld sal slegs twee elemente as sensitief beskou work, naamlik die

omseten die bedryfkoste.

Optimistiese voorspelling Pessimistiese voorspelling

Omset - Vermeerder Onveranderd

met 5%

Bedryfskoste - Onveranderd Vermeerder met 5%

Die grafieke hieronder wys op die sensiwiteit van die proj ek tot die enkele ver-

anderlikes. Die voorstelling is baie simplisties omrede daar selde gevind sal

word dat een veranderlike sal verander sonder dat dit In invloed op die ander ver­

anderlikes uitoefen. Die ui twerking van die twee veranderlikes in hierdie voor­

beeld word versterk deur die feit dat daar ten volle van hefboomfinansiering

gebruik gemaak word.

Grafiek van sensiwiteitsanalise

Fig. 10.14 :Fig. 10.15

INITIALCONSOUDAnON

79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91YEARS

0-t--+-+--1-r--.;~+-+-+-I--..j--4--+-"""

FUNDSEX OPERAnONS % DE8T

OPTIMISnc

50

100

87 BB 89 90 91YEARS

79 80 81

100 +--+-+-~ic!-+-+-1:--+-++-t-+-+

C 500 P

E E

N R

T CINIT1Al ES CONSOUDAnON N

300 T

257

Fig. 10.16 Fig. 10.17

UABIUTY % SHAREHOLDERS FUNDS INTEREST AND RENTAL COVER

o+--+--il-+--+-+-~:IF-+--~Ilj--+-+~

OPTIMISTIC

5

T 10I

MES

OPTIMISTIC

"""--J::.:.-... -----

100 +--+--+-l-+--+-+""'"""f-+--+--+--i':::::;::::::j.

P 300ERCENT 200

79 80 81 82 83 B4 85 86 87 88 89 90 91YEARS

79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91YEARS

Die grafieke hierbo is identies aan die ui tbeelding van die verhouding in die

vorige figure, met die uitsondering dat die invloed wat 'n verandering in omset en

bedryfskoste kan meebring. Dit is dan ook duidelik dat die projek uiters

sensitief is vir 'n veranderde scenario. Indien omstandighede gaan voldoen aan

die optimistiese aanname, sal die projek 'n groot sukses wees, maar die

teenoorgestelde is ook waar indien die pessimistiese aanname 'n werklikheid word.

1 .6 Eerste finansieringsvoorstel

Die enigste Manier om by 'n optimale finansieringsplan uit te kom, is deur 'n

behoorlike identifisering van die probleme en die behoeftes van die projek te

maak , Origens is dit belangrik om in gedagte te hou dat die menslike element 'n

groot bydrae te lewer het tot die ui teindelike berekening van daardie optimale

plan.

Daar is geen onmiddellik voor-die-handliggende oplossing vir die probleem van hoe

die finansieringsplan daar moet uitsien nie. So oak sal die rekenaarprogram nie

die definitiewe antwoord verskaf nie maar eerder balanserende syfers wat na aIle

waarskynlikheid nie met die werklikheid rekening hou ni.e , Dit is dus vir die

ontleder nodig om verskeie aannames te toets wat gebaseer is op sy kennis van die

mark en op vorige ondervinding. Die optimale oplossing sal daardie een wees wat

die beste beantwoord aan die vereistes gestel deur die onderneming soos neergele

in sy doelstellings vir die implementering van die projek.

Uiteengesit hieronder is die voorstel van hoe die projek gefinansier behoort te

word onder die aannames van 'n bedryfsklaarkontrak en wanneer die belastingtoelae

in ag geneem word.

258

Finansieringsvoorstel

Grond en geboue

Tipe

Bedrag

Tydperk

Koers

Toerusting

Tipe

Bedrag

Tydperk

Koers

Langtermynlening

R20 miljoen

10 jaar

Gemiddeld 11 persent per jaar

Uitvoerkredietlening

R41 miljoen

8,5 jaar vanaf inbedryfstelling

11 persent per jaar

Bedryfskapitaal

Tipe

Bedrag

Periode

Koers

Handelswissels / Promesse / Bankiersaksepte

R20 miljoen

Tot verdere kennisgewing. Jaarliks hersienbaar

Gemiddeld 1 persent onder die prima bankoortrekkingskoers

Oorblywende finansering

Tipe Regte uitgifte

Bedrag : R20 miljoen

Prys per aandeel : 1299 sent (aanname)

Die grafieke hieronder toon egter dat daar slegs In geringe verbetering oor die

. inisiEne konsolidasie oefening is. Die onreelmatigheid van die verdienste per

aandeelkurwe is nog steeds daar met slegs In geringe verbetering in die ander

finansiele verhoudings.

259

Grafiese voorstelling van die eerste finansieringsvoorstel

C 50CENTS

300

Fig. 10.18INmAL CONSOUDATION,'"

EARNINGSPER SHARE ,.',.,

Fig. 10.19

FUNDS EX OPERATIONS% DE8T

P 100ERCENT 50

...... FIRST PROPOSALS.....'---..........._-,---_.__...-......... INmAL CONSOUDATION

100+-+-+-+-+-+-+-+-+-+-+-+--1--+

10.21Fig.. 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91

YEARS

0+-+-r-r-+-+--+--+-1-+-+--!--I-~

10.20Fig.79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91

YEARS

UA8lUTY % SHAREHOLDERS FUNDS INTERESTAND RENTAL COVER

P 300ERCENT 200

INmAL CONSOUDATION

......-.--- .- ..,,-- FlRSTPROPOSALS

.'"..'..,,' ..---.c..._

T 10I

MES

5 ..",'<, ..-........._---

...:'IiJ...-. ... .".,,,,,-- --, __....._-.

lNmAL CONSOUDATION

100 +-i-+-+-+-+-+-+-+-+-+-+-+-+79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91

YEARS

O;-+--+-+-+-+--l-r--+-+-+--+--+--+79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91

YEARS

Weer eens is die verhoudings getrek wat ook hierbo as maatstaf gebruik is. Hier­

die finansieringsvoorstel is duidelik nie die optimaLe een nie en daar is ook nie

besondere aandag geheg aan kwantitatiewe ontleding nie. Die resultaat is duidelik

nie veel van ., n verbetering in die verhoudings oor die vorige konsolidasie van die

projek met die bestaande onderneming nie.

1.7 Finale finansieringsvoorstel

Nadat daar na 'n aantal alternatiewe voorstelle gekyk is, mag die optimale een

gevind word. In die geval van die ABC Beperk-projek Ie die groter gangbaarheid

van die onderstaande voorstel nie soseer in alternatiewe bronne van finansiering

nie, maar eerder in die finansiele strukturering.

Dietwee· elemente wat die verskil maak is die gebruikmaking van 'n bedryfsklaar­

maatskappy en die benutting van die uitvoerkredietlening om 'n bruikhuurtransaksie

mee te befonds _

'n Bedryfsklaarmaatskappy word gebruik sodat die projek in 'n beheerde maar

nie-gekonsolideerde maatskappy opgerig word en dus toelaat vir die benutting van

260

die belastingtoelae in daardie jaar waarin inbedryfstelling plaasvind. Verder is

In bruikhuurtransaksie gebruik in hierdie oplossing cmrede dit In meer buigsame

finansieringsvorm as In uitvoerkredietlening is en aangepas kan word by die

spesifieke kontantvloeivereistes, asook die feit dat dit lei tot die optimale

gebruik van belastingtoegewings.

Grafiese voorstelling van finale finansieringsvoorstelle

Fig. 10.22 Fig. 10.23

100 -t--t-r-+-+-+-+-l--+-+-+-!--+-4

C 500ENTS

300

EARNINGSPER SHARE

--­......""----- WITHOUT

. PROJECT

FUNDS EX OPERATIONS% DE8T

P 100ERCENT 50

WITHOUTPROJECT

O+--+---l-+-+-+-+-+--+--!-+-4--l-.....-lo79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91

YEARS79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91

YEARS

Fig. 10.24 Fig. 10 ..25

UABIlITIES % SHAREHOLDERS FUNDSINTERESTAND RENTAl COVER

100 +-+-t-+-+-t-+-+-t-+-+-+-+-+WITHOUTPROJECT

ANALPROPOSALS

'-----..........

79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 9'YEARS

5

T 10IMES

WITHOUT ~"PROJECT",

;,/

-'

79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91YEARS

P 300ERCENT 200

Figuur 10.22 laat dan geen twyfel nie dat hierdie finansieringsvoorstel die

optimale een is me. Die verdienste per aandeel patroon is nou heel aanvaarbaar

vanwee die feit dat daar gebruik gemaak is van belastingbasisgebaseerde bruikhuur.

Alhoewel die Wet op Inkomstebelasting nou verander gaan word, is daar nog steeds

In gaping gelaat wat die wyse van finansiEne strukturering me onmoontlik maak

nie. Alhoewel die skuldverhouding soos voorgestel in figuur 10.23 baie verbeter

het, kandit verder verbeter word lEur die voor inbedryfstellingsrente te

kapitaliseer. Iaasgenoemde verduideliking is ook geldig in die geval van figuur

10.25. Figuur 10.24 wys daarop dat die skuldverhouding nog nie honderd persent na

wense is nie, maar dat daar oak geen rede tot kommer is ni.e ,

261

Soos reeds in hoofstuk 5 ook verduidelik, sal komende veranderinge in die

Inkomstebelastingwet wel 'n groot invloed uitoefen op die finansiele strukturering

van projekte. Wat die vooz inbedryfstellingsrente betref, kan daar net genoem

word dat artikel 11 (bA) 'n onderneming nie verhinder om die rente te kapitaliseer

nie, dit mag nie net ingesluit word in die bedrag wat vir belastingtoegewings

geeis word ni.e , Dit kan dus neg steeds van die belasbare inkomste afgetrek word

in die jaar waarin dit betaalbaar word, alhoewel dit gekapitaliseer is.

Laasgenoemde kan 'n noemenswaardige ui twerking he op die kontantvloei van 'n

projek.

uit die bostaande voorstelling is dit duidelik dat hierdie finansieringsvoorstel

'n redelike reelmatige groei in verdienste per aandeel oplewer, een van die

belangrikste doelwittevan die onderneming. Die ander verhoudings is ook heel

aanvaarbaar aangesien hul op geen stadium na onaanvaarbare lae vlakke val ni.e ,

Daarkan wel geargumenteer word dat die rentekoste nie slegs in een jaar, naamlik

die inbedryfstellingsjaar, in berekening gebring moet word nie, maar vir

rekeningkundige doeleindes oor die periode versprei en daarna gekapitaliseer word

- wat die kurwe ook meer reelmatig sal maak ,

Laastens is dit baie belangrik om in gedagte te hou dat rentekoerse en wissel­

koerse veranderlikes is wat IIOeilik akkuraat voorui tgeskat kan word en 'n groot

uitwerking op die uiteindelike sukses van die projek kan he.

262

2. PROJEKFINANSIERING IN DIE PUBLIEKE SEKTOR

2.1 Inleiding

Uit hoofde van die bespreking gevoer in die voorafgaande hoofstukke, is dit duide­

lik dat die hele konsep van projekfinansiering nie sonder meer toepassing in die

publieke sektor het me. Die rede hiervoor is voordiehandliggend en Ie daarin dat

projekte wat deur die openbare sektor of nutsmaatskappye aangepak word, nie soseer

op grond van netto kontantvloei of die ekonomiese1ewensvatbaarheid daarvan beoor­

deel word ole maar ook vanuit In oogpunt van nasionale be lang. om. hierdie rede

sal daar dan ook altyd gevind word cht uitleners sal verwag dat die finansUne

struktuur van die projek sodanig is cht char met redelike vertroue verwag kan word

dat die delging van die hoofsom en rente weI stiptelik sal plaasvind. Hierdie

oogmerk kan bereik word deur In reserwefonds op te bou of een of ander vorm van

aandeelhouersfondskussing te he.I

Afgesienvan die waarborge wat normaalweg ter sprake sal wees soos bespreek in

hoofstukke 6 en 8, is dit hoogswaarskynlik dat uitleners van fondse In staatswaar­

borg sal verlang waar groot bedrae en lang looptye betrokke is. As voorbeeld kan

hier genoem word In steenkoolkragsentrale waarvan die totale oprigtingskoste R2

biljoen kan oorskry en finansiering gereel word met In gemiddelde looptyd van

minstens 12 jaar - waarskynlik die helfte van die ekonomiese leeftyd van die krag­

sentrale. Dit gebeur seIde dat uitleners en veral dan finansiele instellings,

bereid is om byvoorbeeld sonder eolge verhaal aan die befondsing van In kragsen­

trale mee te doen - wat weI IlOontlik is want alhoewel kragopwekking in In na­

sionale stelsel ingevoer word, is dit moontlik om te bepaal wat die netto inkomste

wat deur In spesifieke kragstasie gegenereer word, is. Dit kan egter ook wees dat

uitleners van fondse onwillig geword het om na zmtsmaatskappye op In projekfi­

nansierings grondslag te kyk vanwee hulle onaangename ondervindings in

die Verenigde State van Amerika.

Hiermee word egter me gese dat projekfinansiering geen plek in publieke sektor-

. projekte het ole. Die teendeel is juis waar in In land soos Suid-Afrika waar die

beginsel van finansiering sonder verhaal op In projekbasis, nog steeds maar seIde

aangetref word. Ten spyte van die feit cht die ondernemers van hierdie projekte

nie belasting betaal nf.e en gewoonlik in staat is om staatswaarborge te verskaf,

kan die finansierders van projekte nog steeds aanbiedinge maak wat berus op

projekfinansiering beginsels.

263

Die belangrikste element in die finansiering van staatsprojekte is waarskynlik die

een van samewerking met die kontrakteur. Vanwee die feit dat suid-Afrika so 'n

kapitaalhonger land is, sal daar in die mees te gevalle waar kapi taalgoedere en

dienste benodig word, gevind word dat daar in tenders versoek word dat tenderaars

finansieringsvoorstelle meet indien tesame met hul tegniese aanbod.

Dit bring mee dat die tenderaar in noue samewerking met sy finansiele adviseur,

voorstelle meet maak wat suiwer op projekfinansieringsbeginsels gebaseer is, al

asof die ondernemer in die privaatsektor staan. Hieronder volg 'n bespreking van

'n eenvoudige voorbeeld van 'n staatsprojek en een van die wyses waarop dit gefi­

nansier sou kon word eerder as om bloot aan te neem dat die parlement die nodige

fondse sou bewillig of om te verwag dat die betrokke instelling eenvoudig na die

plaaslike kapitaalmark sal gaan vir befondsing van die projek.

2.2 Besonderhede van die projek

Die projek is kapitaalintensief en 'n groot gedeelte van die kapitaalgoedere kom­

ponent sal vanuit die bui teland ingevoer moet word vanwee tegnologiese redes ,

Daar meet egter nie uit die cog verloor word nie dat plaaslike ondernemings voor­

keur meet geniet ingevolge owerheidsbeleid. Daar word veronderstel dat die ekono­

miese en tegniese lewensduur van die bates van so 'n aard is, dat di t sal kwali­

fiseer vir langtermynfinansiering. Die konstruksietydperk is 24 maande en die

totale koste van die projek Rl00 miljoen.

2.3 Finansieringsvoorstelle

Die projek kan gefinansier word op die beginsel dat finansiele instellings beide

die ingevoerde en plaaslike elementefinansier, wat sal beteken dat 100 persent

finansiering verskaf moe t; word. Sorg sal gedra meet word dat die koste daarvan

mededingend is.

2.3.1 Ingevoerde element

264

2.3.1.1 Koperkredietlyn

In hoofstuk 4 is hierdie vorm. van finansiering reeds volledig bespreek. Kortliks

kom dit daarop meer dat 85 persent van die totale koopsom geflnansier kan word

deur die uitvoerland se uitvoerkredietagentskap in samewerking met die banke, teen

gesubsidieerde rentekoerse. Huidiglik beloop dit 10,7 persent per jaar en waar­

skynlik, as die grootte van die krediet en tipe goedere di t regverdig, sal krediet

vir 8,5 jaar verleen word. Verder as die betrokke uitvoerland In lid van die

Europese Ekonomiese Gemeenskap is, is di t soms moont.Lik om aankope van goedere

afkomstlg van ander Europese Gemeenskapslande ten dele onder so In krediet te

finansier. Die maksimum in hierdie geval is waarskynlik 15 persent van die totale

koopsom vir goedere afkomstig uit die hoofuitvoerland.

Die krediet beskikbaar onder hierdie reeling sal uitbetaal word teen aanbieding

van voorwaardelike bewyse dat goedere weI gelewer is of dat vervaardiging volgens

plan verloop. Die finansierlng sal volgens In trekkingskedule geskied waarop

vooraf ooreengekom is en die fondse sal dus onder geen omstandighede direk aan die

ondernemer uitbetaal word nie. Terugbetaling sal waarskynlik geskied ocr In peri­

ode van 8,5 jaar, op In ses maandelikse agterna basis beginnend ses maande na die

gemiddelde afleweringstydperk van die goedere en dienste. In die geval van hier­

die voorbeeld is daar dus In kredietperiode van altesaam 11 j aar , Wat die geld­

eenheid waarin geleen word betref, is daar In wye keuse tussen Amerikaanse dollar,

Duitse mark, Britse pond, switserse frank en Japanese jen.

Verder kan die finansiele ins telling wat optree as projekadviseur vir die kontrak­

teur dan reel vir In geslndikeerde lening in In geldeenheld van die ondernemer se

keuse, om voorsiening te maak vir die 15 persent kontantbetaling wat deur die on­

dernemer gemaak moet word. Gewoonlik is die reel daarvan nie In probleem nie,

omrede In sindikasie in elkgeval gereel moet word vir die fondse van die ui tvoer­

kredietlyn. Laasgenoemde is egter aantreklike besigheid vir bankinstellings.

2.3.1.2 Kapitaalmarkuitgifte

In Ander metode wat gevolg kan word om finansiering te reel vir die ui tvoer van

die kapitaalgoedere en dienste, is om die kapitaalmark in die uitvoerland te nader

in In poging om daar die nodige fondse te bekom , Daar is geen verskil in die ter­

myne tussen hierdie metode en die een genoem in 3.1.1 nie, wel wat die koste van

die fondse betref. Die uitvoerkredietagent sal steeds die transaksie waarborg,

wat beteken dat dit onmiddelik die nodige prestige sal geniet, maar rentekoerse en

265

uitgifpryse sal markgebonde wees~ wat beteken dat dit op enige stadium duurder of

goedkoper kan wees as 'n koperkredietlyn wat 'n gesubsidieerde vasgestelde rente­

koers het. Terugbetalings geskied nog steeds op 'n sesmaandelikse basis aan die

uitvoerkredietagentskap en betrokke banke. Hierdie is dus 'n meer gekompliseerde

transaksie omdat die voorsieners van fondse in hierdie geval nou individue is en

nie banke ole soos wat gewoonlik die geval is.

Net soos in die geval van die koperkredietlyn is hierdie tipe finansiering oak net

beskikbaar vir 85 persent van die totale koopsom van die betrokke ui tvoere en sal

daar dus ook van bankkrediet gebruik gemaak moet word om die 15 persent kontant­

betaling mee te finansier.

Hierdie vorm van finansiering behoort baie aantreklik te wees vir Suid-Afrika se

publieke sektor omrede hul toegang tot buitelandse kapitaalmarkte huidiglik beperk

is tot die van nui tsland en Sritserland vir openbare genoteerde ui tgiftes en

privaatplasings onderskeidelik.

Plaaslike element

Indien 'n kontrakteur en finansierder suksesvol wil wees met 'n tender, is dit in

die meeste gevalle nodig om oak finansiering aan te hied vir die plaaslike inhoud

van die kontrak, met ander woorde daardie gedeelte van die projek wat deur suid­

Afrikaanse ondernemings afgehandel word, beide wat die vervaardiging van goedere

betref en die verskaffing van dienste.

Vanuit 'n finansiele oogpunt gesien sal dit natuurlik wenslik wees om krediet wat

met die van die ingevoerde element ooreenstem te reel vir die plaaslike gedeelte

van die projek • om twee redes sal di t egter onwaarskynlik wees. Eers tens is daar

in die geval van die koperkredietlyn In gesubsidieerde rentekoers, wat normaalweg

laer as die kommera i e Ie rentekoerse is. Tweedens is di t huidiglik ole moontlik om

vir 11 jaar fondse te reel vir Suid-Afrikaanse owerheidsinstansies ole vanwee

politieke beskouinge in die buiteland. Finansiering vir die plaaslike gedeelte

sal dus waarskynlik die vorm aanneem van gesindikeerde bankkrediet aangesien

Tesourie kapitaalmarkuitgifte en private plasings deur suid-Afrikaanse owerheids­

instansies in die buitelandse kapitaalmarkte streng kontroleer. Laasgenoemde word

gedoen vir doeleindes van ordelikheid, om sukses in daardie markte te verseker en

ook om te voldoen aan vereistes wat deur sekere van die sentrale banke aan suid­

Afrika opgele word•. Indien die koste van kapitaal op die plaaslike kapitaalmark

laer· as in die OOiteland is, sal die owerheidsinstansie natuurlik eerder plaaslik

266

uitgiftes maak tensy daar ander wenslike redes is om eerder kapitaal in te voer.

Ander tersaaklike finansieringsaspekte

Daar is twee ander faktore wat baie belangrik is by die aanbieding van finansie­

ring. Eers tens is daar die aangeleentheid van watter geldeenheid om te aanvaaz ,

Uiteraard behoort finansiering in daardie geldeenheid geneem te word wat onder

omstandighede die goedkoopste is, waardeur aansienlike besparings vir die

ondernemer teweeggebring kan word.

In In poging om die ondernemer by te staan in sy besluit, behoort die projek­

adviseur tesame met sy aanbod van finansiering, In deeglike studie aan te heg

waarin daar vergelykings gemaak word tussen die verskillende geldeenhede wat koste

teenoor die rand en ook teenoor mekaar aanbetref. Sodoende kan bepaal word watter

geldeenheid die mees voordelige is in terme van gelewerde prys en te~ugbetaling

van die lenings.

Om dit te kan doen moet daar dus ook In historiese studie gemaak word van die

beweging van die kontantwisselkoerse tussen die verskillende geldeenhede ter

apzake , So In studie behoort ui t te wys watter geldeenhede die mees stabiele en

goedkoopste in terme van prys is teenoor die rand - In belangrike oorweging indien

dieinstansie wat buitelandse kapitaal leen, nie verdienste ontvang in daardie

geldeenheid me en dus rand moet verkoop om terugbetalings mee te maak , Dan kan

daar ook In vergelyking gemaak word tussen die interne rentabiliteit van die ver­

skillende geldeenhede se finansieringspakkette, wat In verdere hu Lpmi.dde L is in

die besluitnemingsproses.

Tweedens kan die aangeleentheid van rentekoerse en geldeenhede opgelos word deur

rentekoers- en geldeenheidruile aan te gaan. Sou die finansierder byvoorbeeld

bankkrediete ofkapitaalmarkuitgifte aanbied met wisselende rentekoerse, kan daar

gereel word dat In transaksie met In derde party aangegaan word, waarvan die geld­

eenheid en looptyd ooreenstem, en die derde party dan die wisselende verpligting

oorneem terwyl die ondernemer van die projek op sy beurt weer die vaste rentekoers

. verpligting van die ander party oorneem. Soos reeds in hoofstuk 4 verduidelik,

kan daar ook gereel word dati n lening. in een ge Ideenheid aangegaan word, maar op

dag een geruil word vir In ander lening sodat terugbetaling geskied in die geld­

eenheid van die ondernemer se keuse.

Hierdie soort opsies moet ingebou word in die pakket wat die finansierder aanbied

267

aan die publieke sektor instansie wat die projek gaan onderneem.

2.4 Opsomming

Deur finansiering teverskaf vir beide die ingevoerde en plaaslike gedeelte van

die projek soos aangedui hierbo, verseker die kontrakteur dat hy minstens 'n

mededingende aanbod maak in soverre dit die finansieringsaspek aanbetref. Wat die

tenderprys en tegnologie betref, is die finansierder in die hande van die kontrak­

teur en anders dan as hom behulpsaam te wees met die ui twerk van kontvloeiskedu­

les, deur middel van rekenaarmodelle, is daar nie veel wat hy kan doen op daardie

gebied ni.e , Daarom moet die finansierder vir hom 'n kontrakteur as vennoot kies

wat op die ander gebiede minstens net so mededingend as enige van die moontlike

konkurrente is.

3. SAMEVATTING

Daar is gepoog om met hierdie hoofstuk aan te toon dat projekfinansiering toepas­

sing het op beide die privaat- en publieke sektore. Alhoewel die voorbeelde een­

voudig van aard is, blyk dit duidelik dat faktore soos strukturering, kontant­

vloei, belasting en kapitaalkoste baie belangrik in die geval van die privaat­

sektor is terwyl faktore soos belasting en kapitaalkoste miskien minder belangrik

is in die geval van publieke sektor projekte.

In die geval van die publieke sektor sal daar dikwels ander oorweginge geld, soos

byvoorbeeLd landsbelang of strategiese oorweginge wat nie altyd vanuit In ekono­

miese en f LnansLe Le oogpunt regverdigbaar is ni.e , Maar dit beteken nie dat daar

eenvoudig genoegsame finansiering gereel moet word sonder om die behoeftes van die

spesifieke p:z:ojek en die langtermyndoelwitte van die ondernemer in ag te neem

nie.

268

HOOFSTUK 11

GEVOLGTREKKINGS EN AANBEVELINGS

1• INLEIDING

In hierdie hoofstuk ward 'n samevatting van die gevolgtrekkings waartoe gekom ward

gegee oor waarom van projekfinansiering gebruik gemaak word, die belangrikste

doelwitte van projekfinansiering en die take van die projekfinansierder. Daarna

ward enkele aanbevelings oar projekfinansiering bespreek.

2. HOOFREDES WAAROM VAN PROJEKFINANSIERING GEBRUIK GEMAAK WORD

Soos reeds voorheen vermeld, kan daar verskeie redes bestaan waarom ondernemings

of ondernemers van projekte van projekfinansiering gebruik wil maak , Die belang­

rikste argumente daarvoor is die volgende:

2.1 Verkryging van kr ediet

Indien 'n ondernemer die projekfinansieringsweg volg, sal rear gewoonlik gevind

ward dat uitleners van fondse nie aIleen na die bestaande onderneming se finan­

sUile posisie kyk nie, maar ook na die lewensvatbaarheid van die nuwe projek as

grondslag waarop daar dan kapitaal beskikbaar gestel ward vir laasgenoemde. Juis

omdat daar na die projek self gekyk word, bring dit mee dat fondse nou verkry kan

ward wat andersins nie moontlik sou gewees het indien die ondernemer bloot net

meer buitekapitaal wou verkry op sterkte van sy bestaande aktiwiteite nie.

2.2 Gewaarborgde beskikbaarstelling

'n Verdere voordeel wat projekfinansiering vir 'n ondernemer inhou, bestaan marin

dat wanneer 'n finansiele pakket aangebied word om die projek mee te finansier,

daar deurdie ondernemer onderhandel kan ward om die verskaffing van kapitaal wat

deur uitleners beskikbaar gestel gaan word, op 'n onderskrywingsbasis te doan , Dit

beteken dat daar deur die uitleners onderneem ward om sekere tipes fasiliteite tot

die beskikking van die ondernemer te stel vir bepaalde vooraf-ooreengekome tyd­

perke. Daar hoef dus nie op 'n latere stadium rondgehardloop te word in 'n poging

om kapitaal te verkry vir die voltooiing of voortsetting van 'n pr:ojek nie - 'n

oorweging wat baie belangrik kan ward in tye van ekonomiese afswaai.

269

2.3 Beskerming van bestaande bates

Omdat daar met projekfinansiering hoofsaaklik gekyk word na die kontantvloei van

die projek as terugbetalingsmeganisme en na die bates wat gefinansier word as

sekuriteit, bring dit mee dat die bestaande onderneming se bates indien sake sou

verkeerd loop met die projek, nie in gedrang kom me. Die feit dat hierdie scena­

rio hom nie altyd voordoen in suid-Afrika me, behoort me aan die beginsels wat

in die geval van projekfinansiering geld, afbreuk te doen me.

2.4 Leningsbevoegdheid bly ongeskonde

Daar is reeds hierbo gese dat die uitleners van kapitaal na die ekonomiese 1ewens­

vatbaarheid van In projek kyk en daarvolgens besluit of hulle met In projek sal

voortgaan al dan nie. Indien die reaksie positief is, sal fasiliteite toegestaan

word om die projek mee te finansier sonder dat daar enige beperkinge op die be­

staande onderneming geplaas sal word wat leenvermoe betref. In Onderneming sal

dus ongestoord kan voortgaan met sy bestaande aktiwiteite sonder dat daar enige

inkorting daarvan hoef plaas te vind.

3. BELANGRIKSTE OOELWITTE VAN PROJEKFINANSIERING

Metprojekfinansiering moet daar streng gewaak word teen veralgemening omdat

projekte in wese te veel van mekaar verskiL Dink byvoorbeeld aan die sektorale

verskille wat tussen projekte in die myn- en landbouwese bestaan, om nie eens die

verskille te noein wat tussen die publieke- en privaatsektor bestaan ni.e , Nieteen­

staande hierdie feit, is daar tog sekere duidelike en algemeen geldende oogmerke

waarna gestreef behoort te word wanneer projekfinansiering ter sprake is.

3.1 Maksimering van skuld

Oaar moet altyd gepoog word om die skuldverhouding van die proj ekonderneming so

hoog as moontlik te maak, gesien uit die oogpunt van die ondernemer. Die uit­

. leners sal natuurlik nie angee om so In situasie te aanvaar nie, mits die r.i s.iko '.s

. verbonde aan die projek aanvaarbar is. Hierdie sienswyse hang dus nou saam met

die, teorie van In optimale kapi taalstruktuur.

Die rede waarom daar gepoog moet word om soveel as moontlik van die benodigde

kapitaal te leen, is naamlik een van geleentheidskoste. Indien In bestaande

onderneming In nuwe projek aanpak, sal laasgenoemde nie van bestaande surpluskapi-

270

taal wil gebruik om die nuwe projek mee te finansier nie, afhangende natuurlik van

wat die interne rentabiliteit is van die bestaande onderneming. Net so sal In

bestaande onderneming nie graag die kapitaal in hul eie naam wil leen nie, want

dit sou meebring dat die bestaande onderneming se kredietfasiliteite daardeur

opgeneem word en hul sodoende in In benarde situasie sou kon beland indien fondse

gevoelig word vir bestaande aktiwiteite en geen bankfasiliteite meer aan die

onderneming sou wou toestaan nie.

Verder is dit natuurlik belangrik om in gedagte te hou datdie koste van vreemde

kapitaal aftrekbaar is van die belasbare inkomste wat deur die projek verdien

word.

3.2 Minimisering van verhaalbaarheid

'n Projek behoort op sy eie bene te kan staan en daar moet; dus daarna gestreef

word om so min as moontlik op beskikbare en dikwels nie-beskikbare sekuriteit te

Leun , Bankiers en uitleners van kapitaal is alte dikwels geneig om net na die

finansiele posisie van die ondernemer te kyk en dan te besluit of hulle die projek

sal ondersteun, sonder om In behoorlike evaluering van die lewensvatbaarheid en

meriete van die projek self te maak , am dieselfde rede sal daar dikwels gevind

word dat uitleners nie geredelik na kleiner projekte kyk nie vanwee die feit dat

daar nie genoegsame sekuriteit is nie, dit wil se sonder om enigsins die projek as

sulks te beoordeel.

3.3 Maksimering van belastingvoordele

Belastingtoelaes is In fiskale instrument wat deur die owerhede gebruik word om

investering aan te moedLq om sodoende ekonomiese groei in 'n land te bewerkstel­

lig. Daar is diegene wat ongelukkig voel oor die feit dat die Ontvanger van Inkom­

ste waarskynlik biljoene rande jaarliks ontbeer vanwee toegewings wat tans

bestaan. Met die eerste oogopslag wi! dit dan ook voorkom of so. In beleid In

onnodige swaar las op die individu plaas terwyl ondernemings relatief geed daarvan

afkom. Al wat in werklikheid gebeur is dat investering relatief geedkoop gemaak

word deur dieprivaatsektor, wat lei tot indiensneming van werkers en hopelik In

hoer produktiwiteit vanwee verbeterde tegnologie - in die geval van In land soos

Suid-Afrika is 'n hoe persentasie indiensneming waarskynlik baie belangriker as

hoer produktiwiteit, veral as daar gekies moet word tussen ekonomiese groei en 'n

hanteerbare inflasiekoers.

271

Dit is te betwyfel of die publieke sektor die fondse wat hy sou bespaar deur nie

die belastingtoegewings te maak me, maksimaal sou kon aanwend om self die nuwe

produksiekapasiteit te skep , Terselfdertyd is dit ook te betwyfel of die toename

in fondse wat die indiwidu tot sy beskikking sal he indien hy minder belasting sou

betaal, deur hom gespaar sou word sodatdit vir investering aangewend kon word.

In elk geval is dit raadsaam dat die ondernemer sal poog om enige belastingtoege­

wings maksimaal te benut deur mi.dde L van die mees toepaslike finansiele struktuur.

Hiermee saam gaan natuurlik die beginsel dat belastingaanspreeklikheid sover as

moontlik geminimiseer moet word vir so lank as moontlik. Daarmee word natuurlik

nie bedoel dat emge ontduiking moet plaasvind me, slegs In doelbewuste paging om

die minimum belasting te betaal - wat immers In grondbeginsel van In kapitaIis­

tiese stelsel is.

Waar daar internasionale belastingaangeleenthede ter sprake is, moet daar van per­

sone met die nodige kundigheid gebruik gemaak word om die mees geskikte voorstelle

aan die hand te doen, veral om gebruik te maak van belastingtoegewings cor lands­

grense heen en om byvoorbeelddie betaling van inhoubelasting te minimiseer.

3.4 Konsolidasie van finansiele state

Projekfinansiering bring gewoonlik mee dat strukture geskep word om In projek te

akkommodeer sodat die finansiering daarvan buite die balansstaat om is. Hierdie

aspek is van belang vir beide groot en klein ondernemings. In die geval van In

genoteerde maatskappy sou die benadering wees om die projek me met die bestaande

onderneming se finansiele state te konsolideer nie, tot tyd en wyl. die projek

natuurlik begin gelykbreek en dit dan wenslik word om beide bates en irikomste te

konsolideer met die van die bestaande onderneming. Indien die risiko van die pro­

jek egter uitsluitlik die bestaande onderneming sin is, sou dit misleidend wees om

die feit te verswyg teenoor aandeelhouers.

Wat In kleiner onderneming betref, kan dit gebeur dat die projek in die toekoms In

groot posi tiewe ui twerking gaan ui toefen op die resultate van die onderneming,

terwyl di t huidiglik onmoontlik is om die nodige kapitaal geleen te kry vir die

projek vanwee die beperkte finansiele grootte. Origens kan konsolidasie meebring

dat die bestaande onderneming moeilik fondse kan bekom om sy gewone aktiwiteite

mee te finansier.

272

3.5 Projekbeheer

Deur van projekfinansiering gebruik te maak, is di t moontlik vir die ondernemer

van 'n projek om die projek buite die balansstaat om te finansier, die maksimale

hoeveelheid kapitaal te 1een en nog steeds beheer te he oor die onderneming waarin

die projek onderneem word en wel deur die gebruik van oordeelkundige f.Lnans Le Le

strukture.

3.6 Laags moontlike koste

Die laaste doelwit waarna gestreef moet word, is om die projek op te rig teen die

laags moontlike effektiewe finansieringskoste. In die beginjare van projekfinan­

siering in suid-Afrika was dit redelik maklik om hierdie doelwit te bereik deurdat

daar allerhande metodes was waarvan gebruik gemaak kon word om projekte so te

s tzuk tureer dat belastingtoegewings tot en met 130 persent van die totale oprig­

tingskoste geeis kan word. Met die veranderinge in inkomstebelastingwetgewing wat

die afgelope aantal jare plaasgevind het sowel as die voorneme van die suid­

Afrikaanse owerhede om toegewings nog verder te besnoei, het hierdie doelwit al

moeiliker geword.

Dit beteken egter dat daar soveel harder gewerk moet word en meer inisiatief aan

die dag gele moet word om finansieringspakkette voor te berei, in plaas daarvan om

bloot by belastingtoegewings te begin en op te hou ,

4. DIE TAKE VAN 'N PROJEKFINANSIERDER

Daar is reeds in verskeie van die vorige hoofstukke daarop gewys dat daar 'n ver­

skil bestaan tussen die rol wat die projekadviseur en die projekfinansierder

onderskeidelik speel. In wese kom di t daarop neer da t die proj ekadviseur die

objektiewe party is wat' die ondernemer van dag een af bystaan in al die f.Lnans Le.l.e

fasette en dikwels ole-finansiele fasette van die projek en homself gewoonlik die

reg voorbehou om, wanneer die stadium bereik word waar om finansieringsvoorstelle

van belangstellendes gevra word, self voorstelle te maak oor hoe om finansiering

vir die pr'oj ek te reel.

In die bespreking hieronder word daar verwys na die take van die projekfinansier­

der in die wyer sin van die woord, dus ook daardie take wat gewoonlik deur die

projekadviseur gedoen sal word en ole deur 'n finansierder ole. Dit word egter

saam bespreek omdat die projekadviseur en -finansierder een en dieselfde party kan

273

weeSe

4.1 Beoordeling van lewensvatbaarheid

Dit is die taak van die projekfinansierder om die f.i.nans Le Le lewensvatbaarheid­

studie deeglik te bestudeer en aanbevelings te maak oor die wenslikheid daarvan om

met die proj ek voort te gaan al dan nie. Soms sal daar gevind word da t die

projekfinansierder die ondernemer se hand reeds in die beginstadium moet neem en

reel met konsultante of kundiges om beide tegniese- en ekonomiese lewensvatbaar­

heidstudies saam te stele In die geval van baie groot projekte kan die eerste

probleme reeds by die £inansiering van die eerste ondersoekstudies ontstaan, dit

wil senog voordat daar met In lewensvatbaarheidstudie voortgegaan kan word.

Afhangende van die grootte van die projek en die ingewikkelde aard daarvan, sal In

projekfinansierder sy eie konsultante aanstel om In lewensvatbaarheidstudie wat

deur die ondernemer voorsien word, na te gaan.

4.2 Finansiele strukturering

Nadat daar tevredenheid verkry is oor die lewensvatbaarheid en meriete van die

voorgestelde projek, Ie dit op die weg van die projekfinansierder om die finan­

siele strukture wat die projek moontlik kan maak, te formuleer. Weer eens moet

daarop gewys word dat hierdie stadium van die projek, gesien vanuit In finansiele

oogpunt, die mees kritieke een is. Dit kan die verskil beteken tussen In rniddel­

matige onderneming en In groot sukses, maar weliswaar moet die pro forma

finansiele state daarop dui dat die projek finansieel weI lewensvatbaar is.

4.3 Befondsing van die projek

Gedurende die volgende finansiele stadium van die projek moet die befondsing van

die projek van naderby ondersoek word. Nou moet daar vasgestel word watter tipe

befondsing benodig word, vir watter tydperke en teen watter maksimum rente- of

kapitaalkoste. Gedurende hierdie tydperk sal rekenaarmodelle onontbeerlik wees in

In poging om vas te stel watter weg gevolg moet word. Daar moet ook nou van sensi­

tiwiteitsanalises gebruik gemaak word sodat die behoefte aan kapitaal onder ver­

skillende aannames bepaal kan word.

274

4.4 Verkryging van die kapitaal

Nadat daar vasgestel is wat die kapitaalbehoefte behels, moet daar gekyk word na

die bestaande bronne van fondse en bepaal word of dit moontlik sou wees om finan­

sieringsvoorstelle geformuleer en aangebied te kry wat daaraan sal voldoen. Sou

bestaande finansieringsvorme nie aan die vereistes voldoen nie byvoorbeeld vanwee

looptye of koste, moet daar oar die moontlikheid om 'n nuwe finansieringsvorm wat

weI aan die vereistes sal beantwoord, te skep, besin word.

4.5 Projekevaluering

Die projekondernemer kan op verskeie mani.e re : te werk gaan om aanbiedinge van

finansiering te vra. Eerstens kan dit gedoen word deur finansieringsvoorstelle te

vra van kontrakteurs wanneer tendernavrae gerig word. Andersins kan die tegniese

sy van die projek eers afgehandel word waarna finansierders dan genader word om

voorstelle met betrekking tot strukturering en finansiering in te dien.

Gewoonlik stel die ondernemer 'n projekadviseur aan om die evaluering van die

finansieringsvoorstelle waar te neem , Indien 'n adviseur aangestel word om die

projek in geheel te evalueer, sal daar gekyk word na die projekbeskrywing, die

ondernemers self asook moontlike vennote en deelnemers. Waar die beoogde projek­

aktiwiteite dieselfde is as wat die ondernemers huidiglik onderneem, moet daar na

die finansiele geskiedenis van die onderneming oak gekyk word. Verder is dit

belangrik om na die produk wat vervaardig gaan word te kyk, die pot.ensLe l,e mark

daarvoor en die produksiefasiliteite wat gebruik gaan word. Produksiekoste en die

ekonomiese evaluasie van die projek is verdere belangrike aspekte. Laastens dan,

die finansiele projeksies wat gemaak moet word. Sorg moet gedra word dat die aan­

names waarop hierdie projeksies gebaseer word, te aIle tye realisties en redelik

is.

4.6 Die finansieringsplan

Die laaste stadium sover dit die projekfinansierder aangaan, is die implementering

van die finansieringsvoorstelle wat deur die ondernemer van die projek as die mees

toepaslike gevind is. Alhoewel hierdie stadium as die laaste een beskryf word, is

dit egter die begin van die finansiele administrasie van die projek - 'n verhou­

ding tussen ondernemer en finansierder wat etlike jare duur en dan oak 'n goeie

rede uitmaak waarom daar sorg gedra moet word dat verwyte nie jaar na jaar

aangehoor moet word nie.

275

5. AANBEVELINGS

Daar is enkeleaspekte wat nie uit die cog verloor moet word wanneer projekfinan­

siering ter sprake is nie.

(a) Projekfinansiering is nie veronderstel om In "prestige" afdeling van In·

finansiele instelling te wees nie. Dit gaan cor die strukturering en finansiering

van kapitaalprojekte op In besonderse wyse en geensins moet daar aangeneem word

dat gesonde finansiele beginsels oorboord gegooi kan word. nie.

(b) In stede van om eiewys voort te gaan, behoort die promotor van In projek van

die dienstevan In professionele projekadviseur en finansierder gebruik te maak ,

Die blote feit dat die promotor moontlik oar die nodige rekenaarmoddelle beskik,

beteken nie dat hy die vermoe het om die inligting korrek te interpreteer nie.

(c) Die projekadviseur en finansierder meet sorg dra dat In behoorlike tegniese­

en finansiele lewensvatbaarheidstudie gedoen word voordat daar .enigsins oarweging

aan geskenk word om uitleners van kapitaal of moontlike investeerders te nader.

(d) Die take van beide die projekadviseur en finansierder is wyduiteenlopend van

aard en dit is dan oak grootliks die rede waarom die projekfinansieringsafdeling

van In finansiele instelling uit gespesialiseerde persone meet bestaan, elkeen

verteenwoordigend van In ander vakdissi,pline, maar wat aan die einde van die dag

as een span kan saamtrek. Daarsonder is sukses onmoontlik.

(e) Dit is noodsaaklik dat die projekadviseur sal aandag gee aan die implemen­

tering van wetenskaplik-gefundeerde metodes by die bepaling van risiko IS, veral

die bedryfs- en finansiele risiko, asook die berekening van die koste van kapitaal

om sodoende In optimaLe kapitaalstruktuur uit te werk. Hierdie vereiste geld nie

alleenlik by die evaluering van die projek nie, maar oak by die evaluering van die

bestaande onderneming, indien laasgenoemde die promotor van die projek is of

indien sekuriteit deur hom verskaf word.

(f) Die projekadviseur meet ten aIle tye op hoogte wees van nuwe ontwikkelinge

ten op sigte van evalueringsmetodes, finansieringsvorme, bronne van kapitaal en

wetgewing wat op sy terrein toepassing het.

(g) Dit is die taak van die projekadviseur en finansierder om op so In wyse te

werk tegaan dat die projek ten aIle tye bevoordeel sal word en nie noodwendig die

276

promotor nie indien die projek op In nie-verhaalbare grondslag gefinansier word.

(h) Daar IOOet gepoog word om projekte eerstens op nie-verhaalbare grondslag te

struktureer en te finansier voordat daar na sekuriteit buite die projek gekyk

word. Dit sal tot gevolg he dat aIle persone en instansies betrokke by projek­

finansiering, genoodsaak sal word om deeglike werk te verrig asook om evaluering

meer wetenskaplik aan te pak ,

Projekfinansiering, as In relatief nuwere ontwikkeling in Suid-Afrika, behoort aan

verdere navorsing en ondersoek onderwerp te word, veral met betrekking tot die

kwantifisering van risiko vanuit die oogpunt van die finansiEHe instelling asook

die optimale samestelling van finansieringspakkette.

277

BIBLIOGRAFIE

1. BOEKE

AMLING, F., Investments,Vierde uitgawe, Prentice-Hall, Inc., New Jersey,1978.

BELL, G., The Euro-Dollar Market and the International Financial System,MacMillan Press Ltd., Londen, 1973.

BRITS, R.N. en REESE, K., Business Economics for South African Students,Tweede uitgawe, McGraw-Hill Book Co., Johannesburg, 1981.

BRUMMER, L.M. en RADEMEYER, W.F., Beleggingsbestuur, J.L. van Schaik (Edms)Bpk., Pretoria, 1982.

CANADA, J.R. en WHITE, J.A., Capital Investment Decision Analysis forManagement and Engineers, Prentice-Hall Inc., Englewood Cliffs, 1980.

CLENDENNING, E.W., The Euro-Dollar Market, Clarendon Press, Oxford, 1970.

DUFEY, G. en GIDDY, I.H., The International Market, Prentice-Hall Inc.,New Jersey, 1978.

DUNN, A. en KNIGHT, M., Export Finance, Euromoney Publications Ltd., Londen,1982.

EINZIG, P., The Euro-Dollar System, MacMillan and Co. Ltd., Londen, 1964.

FISHER, F.G., The Euro-Dollar Bond Market, Euromoney Publications Ltd.,Londen, 1979.

GAGER, K.H., Leasing, Jackson Advertising (pty) Ltd., Johannesburg, 1975.

GMUR~ C.J., Trade Financing, Euromoney Publications Ltd., Londen, 1981.

HULL, J.C., The Evaluation of Risk in Business Investment, Pergamon PressLtd., Oxford, 1980.

JAMES, S. en NOBES, C., The Economics of Taxation, Philip Allan PublishersLtd., Oxford, 1978.

LAMBRECHTS, I.J., e.a., Die Investeringsbesluit, HAUM, Kaapstad, 1979.

LOMAX, D.F. en GUTMANN, P.T.G., The Euromarkets and International FinancialPolicies, MacMillan Press Ltd., Londen, 1981.

Market Share Information of the Five Major Banking Groups, Standard BankGroup Marketing Division, Johannesburg, 1982.

MULVANEY, J., Analysis Bar Charting, Derde uitgawe, John Mulvaney andAssociates Ltd., Hampshire, 1978.

MUSSELMAN, V.A. en HUGHES, E.H., Introduction to Modern Business, Agsteuitgawe, Prentice-Hall, Englewood Cliffs, 1981.

NEVITT, P.K., Project financing, Vierde uitgawe, Euromoney PublicationsLtd., Londen, 1983.

NEVUE, R.P., Fundamentals of Managerial Finance, South-Western PublishingCo., Ohio, 1981.

278

NEWLYN, W.T., The Theory of Money, Tweede uitgawe, Oxford University Press,Londen, 1971.

PHILLIPS. D.; Project Financing, The Financial Times Business Enter­prises Ltd., Londen, 1983.

-R~DEL, F.E., en REYNDERS, H.J.J., Inleidingtot die Bedryfsekonomie, Vierdeuitgawe, J.L. van Schaik Bpk., Pretoria, 1980.

RENDAL, R.S., International Financial Law, Euromoney Publications Ltd.,Londen, 1980.

REYNDERS, H.J.J., Die Taak van die Bedryfsleier, Derde uitgawe, J.L.van Schaik Bpk., Pretoria, 1975.

RUPERT, A., Leiers oor Leierskap, private publikasie, 1967.

SAMUELS, J.M. en WILKES, F.M., Management of Company Finance, Derde uitgawe,Thomas Nelson and Sons, Ltd., Surrey, 1980.

SHAPIRO, E., Understanding Money, Harcourt Brace Jovanovich, Inc., NewYork, 1975.

SLOVIN, M.B. en SUSHKA, M.E., Money and Economic Activity, Lexington BooksLexington, Massachusettes, 1977.

SMITH, D.R., Price Waterhouse & Co Review, Londen, 1973.

SOMMERFELD, R.M. e.a., An Introduction to Taxation, Harcourt Brace Jovanovich,Inc., New York, 1978.

STANTON, W.J., Fundamentals of Marketing, Sewende uitgawe, McGraw-Hill,New York, 1984.

STERN, J., Analytical methods in financial planning, Derde uitgawe, TheChase Manhatten Bank, N.A., 1977.

VAN HORNE, J.C., Financial Management and Policy, Sesde uitgawe, PrenticeHall International, Inc., Londen, 1983.

VAN HORNE, J.C., Fundamentals of Financial Management, Sesde uitgawe,Prentice-Hall, Inc., New Jersey, 1980.

VAN LOMMEL, E.M., Die Beoordeling en Selectie van Investeringsprojecten,Standaard Wetenschappelijke Uitgevery, Antwerpen, 1968.

VELEBIT, V., The International Bank, the IFC and the IDA, InternationalFinancing of Economic Development, red. Ostojic. N., Beograd, 1978.

WESTON, J.F. en BRIGHAM, E.F., Essentials of Managerial Finance, Sesdeuitgawe, Holt, Rinehart and Winston, Inc., New York, 1982.

WESTON, J.F. en BRIGHAM, E.F., Managerial Finance, Sewende Uitgawe, TheDryden Press, Illinois, 1981.

2. TYDSKRIFTE

ACHARYA, S., Finance and Development, "Development perspective and prioritiesin sub-Saharan Africa", vol. 18, nr. I, 1981.

279

AVOTS, 1., Construction Week, "Project Management has a vital role in

S.A.", vol. 2, nr. 38, 27 September 1983.

BAUM, W.C., Finance and Development, "The World Bank Project Cycle", vol.15, nr. 4, Desember 1978.

BROOKING, D.L en WOODS, E.M., The South African Chartered Accountant"In our opinion", vol. 18, nr. I, Januarie 1982.

BRZOZOWSKI, L.L., e.a., Journal of Bank Research, "Project financing evalua­tion - a simulation approach", vol. 8, Lente, 1977.

BURKI, S.J., Finance and Development, "The prospects for the developingworld: A review of recent forecasts", Maart 1981.

CLARKE, P. en MARTIN, S., Euromoney, "The Big Swing to Project Finance",Oktober 1980.

CLAUSEN, A.W., Finance and Development, "A Financial Appraisal of theBank", vol. 19, nr. 2, 1982.

CLAUSEN, A.W., Finance and Development, "Future Financing of the WorldBank and IDA - Some Issues", vol. 19, nr-, 1, 1982.

CURRAN, W.G., The Banker, "How the medium term market in Euroloans ischanging", vol. 1215, Januarie 1976.

CURTIN, D., Euromoney, "The Risk Explosion in Energy Financing", Januarie1982.

DE GRAUWE, P., Finance and Development, "The Development of the Euro-CurrencyMarket", vol. 11-13, 1976.

DU TOIT, P., Financial Mail, "Money in them words", 21 Januarie 1983.

EDWARDS, T., Construction in Southern Africa, "Project Management - FromArt to Profession", vol. 28, nr . I, April 1983.

Finance and Development, "World bank's graduation policy re-affirmed",vol. 19, nr. 1, 1982.

Finance and Development, "World Bank Energy Program", vol. 17, nr. 3,1980.

Financial Mail, "Guide for the perplexed", 30 September 1983.

Financial Mail, "Trade Finance", 16 Julie 1982.

HALL, W., The Banker, "The Fashionable World of Project Finance", vol.126, nr. 599, Januarie 1976.

HARRIS, M., Engineering Week,' "Project planning has to be a team effort",20 Oktober 1983.

HOGG, A., Finance Week, "Project Finance", vol. 18, nr-, 4, Desember 1981.

LEEPER. R., The Banker, "Project Finance - a term to conjure with", vol.128, nr. 630, Augustus 1978.

280

MAHBAB UL HAQ, Finance and Development, "An International perspectiveon basic needs", vol. 17, nr. 3, 1980.

McCONNELL, F.M. en QUINN, R., Journal of Commercial Lending, "The ContractProgress Report: An Aid in the Credit Analysis of Contractors", Desember1979.

McCOLLOUGH, H.J., Euromoney, "Two markets, both alike in dignity", Desember1979.

MENDELSOHN. M.S., The Banker, "The Euromarkets in the World Economy",vol. 126, nr. 605-610, 1976.

MEIJER. J.H., The Institute of Bankers in South Africa, "The Money Marketin South Africa", 1980.

MOORE, A., The Banker, "A round-up of the financial centres", vol. 127,Maart 1977.

O'NEILL, T.J., Euromoney, "Is the EMS hampering the ECU", Desember 1983.

OTANI, I en TIWARI, S., Staff Papers, "Capital Controls and Interest RateParity: The Japanese Experience, 1978-1981", Desember 1981.

PARKS, G.M., Frontiers of Financial Management, "Structure and Functioningof the venture Capital Market", 1981.

RAPPORT, A. en TAGGART, R.A., Financial Management, "Evaluation of CapitalExpenditure Proposals under Inflation", Lente, 1982.

SAKAKIBARA, E., Finance and Development, "The Euro-Currency Market inPerspective", vol. 11-13, 1976.

SARMET, M., The Banker, "International Project Financing - The EuropeanApproach", vol. 130, nr. 654, Augustus 1980.

SERGEANT, B., Business Times, "Horwood goes to war on tax dodgers", 15April 1984.

Sunday Times, "Tax loopholes plug failure", 4 November 1983.

Supplement to Financial Mail, "Capital Projects Survey", 24 September1982.

TAYLOR, B.W. en MOORE, L.J., Journal of Bank Research, "Simulations approachto planning bank projects", vol. 7, Augustus 1976.

The Banker, "The Big Spenders: Where the oil money has gone", vol. 127,-Maart 1977.

The Daily Mail, "US Patience on exports running out", April 1982.

WEBB,T.L., Future Build, "The Role of the Project Manager", September1983.

WEINER, M.L., Finance and Development, "Evaluating the Bank's DevelopmentProjects", vol. 18, nr , 1. 1981.

281

3. OWERHEIDSPUBLIKASIES EN INSTANSIES

Republiek van Suid-Afrika,Algemene Verkoopsbelastingwet, Wet nr. 3 van 1978.

Beperking en Bekendmaking van Finansieringskoste, Wet nr. 73 van 1968.

Handelswisselwet, Wet nr. 34 van 1964.

Maatskappyewet, Wet nr. 61 van 1973.

The Promotion Industrial Development as an element of a Co-ordinatedRegional Development Strategy for Southern Africa, Staatsdrukker,Pretoria, 1982.

Wet op Arbeidsverhoudinge, Wet nr. 57 van 1981.

4. PROEFSKRIFTE

BRUMMER, L.M., n Kritiese analise van investering en die faktore wat inves­tering beinvloed in die Suid-Afrikaanse basiese chemiese bedryf, Ongepub­liseerde DBA proefskrif, Universiteit van Pretoria, Pretoria, 1975.

LAMBRECHTS, I.J., Kapitaalinvesteringsmetodes: teorie en praktyk soostoegepas deur n aantal vooraanstaande Suid-Afrikaanse ondernemings,Ongepubliseerde D.Com proefskrif, Universiteit van Stellenbosch,Stellenbosch, 1974.

5. TOESPRAKE

GOMERSALL, J., The basic building blocks of a project from feasibilityto finance package in a South African capital intensive private sectorcompany, Johannesburg, 21 Mei 1982.

MEIER, G.A., The South African Capital and Money Markets, Johannesburg18-20 Augustus 1981.

MULVANEY, J.E., Executive Project Management, Johannesburg, 23 en 24 September1981.

SYKES, A., Reducing Neglected Risks on Giant Projects, Londen, Mei 1978.

THOMAS, N.S., Accounting implications of Project Finance, Project FinancingConference, Johannesburg, 25-26 Mei 1982.

6. ANDER

BRAND, S.S., Onderhoud, November 1982.

LLOYDS BANK INTERNATIONAL LTD., Londen.

MINISTER VAN FINANSIES, Republiek van Bophuthatswana, Mmabatho, Begrotingsdebat soos aangekondig, 14 Mei 1982.

SUID-AFRIKAANSE INSTITUUT VIR GEOKTROOIEERDE REKENMEESTERS, Algemeen AanvaardeRekeningkundige Praktyk, HE 105, April 1982.