BLOA'VEZ rvtA1' - Diocèse de Quimper

JFEIZ HA JBRlEIZ Gemrer c'l:u:mevrer 19431

J943 BLOA'VEZ rvtA1'

" BLOA \[EZ Jv!AT ", meur a wech en deus hetet an dnd. H_a pndal, cr becl-1nan, ne vveler netnet frcuz.

Listri-~;pluj, kirri-nij a zistag taoliou yud. \V ar an douar a-ber. ar hrezcl a fullh reuz.

Tud an ti c]üunantret, en o spont, a chon1 tnut ; D' 0 c'hercnt cr " stalag " nag a bed o deus lreuz Eus maro war ar n1or, eus kan vou n'eus ken br nd " Gloavez n1;lt " goudeze n'co netnet enr gomz ldenz !

" Bloavez n1at" eve! kent Rak Hon Tad eus an Nenv,

A ginnig d'eomp ar b1oaz gant e c'boarz hag e lenv,

Ev el n1a ro d'an deiz lwg an heol hag ar glao.

Ar vkunvenn ar f~aera ne bad kct hag a wenv Trr~men 'rag a-rnok pdl ar re _lorc'hus ha krcnv J3luavcz nevez ! . . . 'Vd n1a vo, ar bloaz 1nan a vo bnw

i\ROGAROUP •H2A2

t ' 1-et eo bet d' eonrp kresll:i eur W'2t:h 0 vcza m.a ya ·pep h·a o/Yarr geraa- atao, ~

·'!1~ .,.. priz hor c'.hounJiana:nton evit ar bloaz 1943 : <.. \),: _j,'

30 !ur.

t ,. ·11 l ""'·ne•ar d'a11 """"",.,ut,"' 5 niverenn : 25 lnr ar goumanant. houmanan ou Si:"iü_ e·, pa 5 ..... ,_,... .__..,. .. v.._ ••

A.r c'hresk-se, flxim15 hon eus, ne viro ket ouz hol lennerien da nevezi o c'hotuna~ nant, nü~ 3V lur n'eo kct knlz a dra c'hoaz e kenver priziou t:ranu aH a zo.

Ha bezomp la ouen pa c'hellomp kenderc'hel gant hor c'helaouenn, ken rouez

eo deuet ar paper da veza.

ji

L_

E.envroiz ker, Bennoz Doue ha Bloavez m_at d'coc'h.

h trec 'h "ant at· brezone", En e1n unano1np evit ma c omn an 6 &

FEIZ HA BREIZ

J\as an arc'hant d'an A.o. Yann~Vari PERROT, rcner "Felz ha 1:3reiz" Scrignac (Finist.) C. C. P. 21.802 Roazon (Rennes)

'l

1

il

Setil pevai' ruiz abao'ue 'rn 'omp digoue~.o zet er c'hamp. Pevar· m!iz tremetnet, hep na ve deuet chelri.chamant ebet, koulz lavar'et, en hor buhez.

Pevar miz abaoue rnfeman bemdez an' hevelep taolennou dirak hon daouJagad : eut c'hoad, ·crus eur c'hoztez, barakenndli, eus eur c'hoztez ail ; tro-ha-dro d'eomp, or jal begok, rouestlet, diro'uestlet, berniou ; a bep tu, gedourien, evesiant, a welomp, en deiz, hag a glevomp, en: noz, o vale war· an erc'h 8 kournet, prest dale h-mat da ziarbenn ar' c'henta hini a savje c'ho'ant gantan klask eur riboul bennak da dec'hout kuiL.

Pa n'en deus soursi ali ebet nel11)çt cha~ cha, ar: mfuia ma c'hell, war an ibil berr, pa n'en deus da ober nemet gortoz, nemet sonja!, ha lezel kabestr gant e sper~ed da 'tedek war'-du ar gêr, penaos be'za souezet e. ka v je ar prizdnier: em!zivat, bir, e amzer~ ha divlas e zerveziou ? Met rodig a dro a ra bro. Rod an amzer. he deus troet, l''ak emaom,p e derc'hent Nedeleg, ar· gouel ken c'houek da bep kalo'n' gristen !

Ha bez e c'hello ar goue·l-se, da vihalia, :Skuilh eur begadig levetnez e buhez tenvàl an: den harluet ?

Ya, e rankan' Iavafet ! , , Rak, penaosl. mar d'eo beo e feiz, m.irout

ouz e galo'n da dridal, en nozvez-se, o ·son\. fial ivez en: heri:ve'Jidigez a zo etre ·e- Stad paour-_ hag hini Mabig ar Werc'he·z, aet da c'hene!l evitan, pell diouz e gê:i', e kT'eiz an dümez ar' vrasa !

Ha n'eo ket, da genveT an' li'ozve'z venniget-se, eo de'Uet Hor Zalver' da zigas a~ peôc'h ~·ar bed trUbuiihet ;- hàg- ar: ;prizo-. nier, he'n, en deus ker bras' nami eus a~ peoc'h, ar peoc'h a die 1-estaol d'eZa'IT e frankiz, an dud hag ari tiaou a gai-' kemeilt war an douar !

Noz Nedeleg a? p'TiZonier, adTeii'V aii neud (irjal, n'eO ket, skier eo, noz Nedeleg! et famllh, nak en iliz pari'ez. Bez eZ eO koulskoude an tanva allezi, drer ma kav, ed noz-s_e, muiœ'h eget· kustUm, ar- boued en deus ezomlm da _deiri naon e gôr:f ha na.on e ene.

Ofis ar Peilgeiit ï:l'e veZo ket gfaet, rnet; bu_rzl)d b'raS donedigez •"Mab Do"uœ wa~ ari

douar a VC'ZO endret evelato. Diou vafakenn dosta an eil d'eben, enno meur a ve~

leg, ba kalz tud a volontez vat, o deus en em glevet evit aoza d'eo'mp eur gouel eus ar re vraoa.

An taoliou eo a zervicho da leuù·ennc'hoai"i hag an arvestourien a en erm star.do gwella ma c'hellint, hag el lee l1 ma c'heŒnt, darn kluchet war. astaj uhela ar: gweleou.

Ouspenn div-eur· e pad an: _abadeîln~ hag, epad an amzeT-se, paotred ampart a -zistag d'eo:mp m'arvailhou ha soniou .fentus, rriet ivez kanaouennou kdz Nedeleg, war doniou dudiusa Bro-C'hall, ha Breiz-IzeL Rak, beza ma 'z'eto, ar: pep b'iasa. eus aff dud, gallaoued, ar bTezoneg en deus bet e bias er· goaerl-se, ech-uet kalz :fe vuan ...

Plijadur a spered a zo bet. N'eo- ket awalc'h. Eun tarrtnli :plijadur a gorf a ve~ Zo ivez, hag eo debri _leuri' ar c'hûf. a vou'ed •mat, a voued ar gêr. D're vadelez Doue, pep prizoniet a zo en em gavet pinvidik. Ous~ penn ar pakadennou, bet deuet eus ar g-êl' en:. deiûciu araok, hag a zo bet espernet .'lf; Pt;m. _welJa anezo evit an abardae?.-IfllaJJI, pep hm1 en deus resevet hirio e gaJanna, "digaset eur, ar vamm .. vro, ha peadra ennan: da ober eur' fest roue.

An den kusturnl da gaolit Iiaori' De vez ket figus ! 1

.Arao~ pignat er glud ha moUga a"f gou~ lou, ec'h azezer eta Jaouen, tri, pevar gamalad, en eur gichetn·, hag e tispaker aû traou prizius, bet Iakaet e boutin. Deb'ri a raer kaloneik, gwalc'h ar· galon, ével ma vez lavaret, epad .ma. ya an teodou lije"rl en~dro :

« Dindan ar: soul elri e lo'chenü Ar: paour a .c'hell c'hoarzin· Jaouen... »

Eur pennad ec'h ankoun·ac'haomp ivez Fem•,eudigerz hot stad hag e c hOarzdmp Jaouen. Epad ah noz e reomp hunvreou kaer, hoi', speil-'ed a. nij, pell, -peiJ, du~ho"nt, etreZek an ti kafet, erQari eiùian hori hoU gafa:O.tè~.

Hag, evit ar' Wech kenta, abaotie pevar mi.z 'zO, _h_or: belis eri- em zaiitet eurUs

L, B,

(·Nedeleg 1940.)

1~-238.:......;

1343 ~

BR€ffio.n c'houec'h kant vloo.z ... 1943

... pZ\ oa ôaou QOU€ BR€1Z-VIh&11.

:, . Yapn III, Dug Breiz, ganet d'an 8 a , Vlz meurz rz86, a c'houarnas hor bru, ; goude ruaro e dad Arzur Il, dcgouezet d'at _27

0 viz du IJI2· Nao bloa.z war nu~

g~nt e cliomas, en c garg, ha, daoust ma --~ _o~ bet dimezet tcir gwcch c varvas disher

·d an 30 a viz cbrel 1341 · . G~sa ha padusa brczcl ctre kenvrmz

a Z(?. bet gwelet bisko<iz, en t:nr bro, a· z;L

.·vas--neuze eVit u-ouzout pwu a zougJc .- kUfUhaèn~ Breiz ~varlec'h Yann IJI. Hen

.- -;:rna~ ,n'en devoa ket a vuga.le, met ~laou : -Yteu.t: e11: dev·-oa· bet, Gien ha Yann ; Gien, . .. ,,tr•OlO· ar Penteut a oa maro dck v loaz

e: 'freur hena, met chom a rae eur w-ar e lerc'h, J a.nned, dilnezet er

1337, gant Chariez Vleaz ; Yann, 'r>-.Ott·or.· Monfort, a oa dimezct gant Jan

Flandrez. e 'c'houknned dre hull : Pioti a ve

? pe Chadez Vleaz, ni an d.ug cli-l)e Yann Vontfort, bre.ur an dug

? Yann Vontfort a oa harpet gant

eul leonad; kelenner war _ e skol-veur Pariz hag unau eUs·

;-:>nou:r;,., vrud.eta e ·amzer, met Phiroue Frans, a Tenue, a-grenn1 gwe-

'-'dlou·J., Vleaz, mab e c'hoar o pignat ton Breiz ; evit d'ont a-benn eus e

e fuilhas ioken, éire a1~ vro, c~r bem "ar giniTelcz Yarin Vontfort, hag,

pennadureziou e ruuantcJez· a ,,.,..,...~,- gantan, ~ Conflans, d'ar 7 a Viz

1341, evit embann ne o'a_ ncmet ,,. .. tlir.: .. en de·ma gwir da zougen kuru-

hag oa e ni Chariez Vleaz. · v o~tfort, pa 'll!ela:s kement-sc, a

h h~g ~ glaskas gounit e ""' eg, pa n oa ket mat her rei '-lre gaer.

1

11ab hena ar mue Philip VI, Y ahn _an Nonnandi, a deua.s rakta1 da. lakât seziz' war gêr an Naoned kcmerct a-benn -ne:uze ·gant ar Vontforted. E-pad ar seziz, Yann Vontfort a glaskas en cm glevet eur wech c'hoaz gant e cneùouricn ; mab ar roue a roas d'czan eur skrid -da vont da wclet e dad, e· roe e c'her war-nafi, ne .vije graet ·ùroug ·ehet ù'czan, en dra ma vije oc'h ober e dro c Pariz ; met, kerkent ha tna oa en ·ent gavet cno, ar roue .koz, drc druhanlerez, a reas her stlepd er prizon hag her ·miras ·ennan, a enep pttp gWir, eJxtd daou vloaz .

1\ n holl a grede e oa echu ar brezel, met Janned Flanc-Irez, gwreg Y ann Vontfort lmg a oa 'vel ma lavare·FI-oissart, en he _c'hreiz n'co ket henken kalon .eur gwaz, met züken kalon ~tü leon, a vo,da3 he zud. , e Gwened, e maner ar ·v oud~nn, hag u tiskoucz d'ezo, he rnab bihan hlbaz, c lavaras : « A ! Aotroncd, n'it ket .d-a. « fallg?-loni na· da veza ken nec'lJs~t~3e << gant va fried hon eus kollet ; n'oa-·,ne« n1et eun den ; setu aman va rnab bi« han a vezo mar plij ga1111:: Doue ~n _hi« n} a , zifenno gw:ir e dad, hag a -ra. y « .d eoc h an holl vad a c'hello ! »

An dugez a ycas cvclse gant he mab, eus an eil ke·r d'eben ha kostezenn Yann

. ~ ontfçH't. hep d9-le, a voe krcnfoc'h ·eg;et b1skoaz ; klask a eure, daoust da-ze, -ar wrcg kacz, en em glevet gant Roue Frans/ met .. adalck miziou kenta ar bloaz :1342, oa .sklacc an tramtJ : Philip VI ne glaske ncmct eun _ dra lakat Chariez Vlcaz, e ni war droü Breiz ha kas ar Vontforted d'an harh

Pa welas ar re-mafi ar pez a gl~sked oher d'ezo, e· kàVjon( mat: en -em harpa· w"ar ar sikour a ginnige d'ezo, Edouard

-234-

l 1

~ 1

III, roue yaouank Bro-Saoz. Kemcnt a wir en devoa hcnmafi ch veza roue BroFrans ha Philip VI ha muioc'h zoken, pa vo lavaret mat, p•eo- gwir 'Cire e vamm e oa ni da ziwcza, roue Frans, Charlez lV, ha Philip VJ n'oa ncmct eur c'hcndcrv gom,pez d'czan. Janned Fhmdrez he devoa dibabet da vcro_ur he mab, nm dijcntil, gwelet mat, gant an holl, Amanri Glisson.

'() zri ec'h anavesjont Edmtar'fl III, evit ùcza gwir roue Frans, gant ma tcujc da harpa kostezcnn ar Vuntforted ùa c'hmmit o dugclez.

-Er hloaz T 34-2, Edouard II[, a gasas teir armcad soudardad da V rest ; ar genta, wardro an 20 a viz mac, an eil cl'an 18 a viz enst, an trcde, ùaou zervez araok goucl an Iloll-Zent hag Edouard IH, e-ui1an a oa en he fenn.

Gant an anne gen1a e voc, wa1· goulenn Tanguy ar C'hastcll, 1apet, c Tregarantes, Herve Leon hag cun tou-llad tudchcntil a-du gant Chariez Vlcaz, digilhet J lcnbont ha trec'het Lneiz ar Spagn, e Kem~ 1-~crle ; distrei a eure d'ar ger, gant prizoniertcn Trégarantec d'ar 7 a viz gouerc 1342.

Eun eil annead a reas he diskenn e Brest, e clcîziou diwcza miz cost 134-2· 'fud Chariez Vleaz a dcc'has- ha Tanguy ar C'hastcll, gouarner Brest a voc laouen bras o welct kastcll Brest ha kastcll Gouelecl ar Forest o koueza etrc daonarn tud e gostezenn. ·

Hopari Artois a dreuzas Leon gant e clud hag a glaskas kemeret Montroulez · cur gwall gl·ogad a voe etrezan ha Cl~;r~ lez Vleaz etre Lanycur ha Mot;ttroulez ;

Ac'hano Ropars, a ziskcnnas e BroVVcnecl e lcc'h ma stourmas kalonck betek c varo e Hcnhont e deiziou diweza miz_here 1J4-2·

An trcdc armead a ziskcnnas e Brest d:an 3p a viz here 1342 ; youl ar roue Edoüard a oa en he fcnn: oa kemerout raktal keriou brasa Dre:iz-Uhel, Gwcncd, an Naoned ha H_oazon.

D'an 10 a viz dt~, anne ar roue a oa en hent ; d'an l l edo e K-eraez, hag eno hcr rannas e diou gostczcnn, unan 'dinclai1 eurziou. An arme genta gaude heza keme1·et ar c'hêriou bihan a oa wa1· he hent a dlec mont war eun da Roazon ; Edouard III, gant C;bcri a ziskcnnas ctrezek Cwencd ; c'hoant cspcrn ar vro en deus, muia ma c'hell ; difenn a ra 1aza, 1akât an tan-gwall ha ne gemer war ar maez

·- 235-

Janned Flandrcz o kinn'i[J lw mab Yanwig \Tonljori da bennaduTezwu B1·eiz

ncmet ar pez a zo ret cvit maga e zoudarded.

D'cu· 5 a viz kerzu ,e oa ki1hct gantan Gwenecl ha daon eus ~ gabitenccl vrasa Norfolk ha \Varwick a giJhe: an Naoned encl~-a ma tostae Southampton ouz Roazon.

Chonlcz Vlcaz a voe Jaket gwaU nec'hd hag c c'houlennas skoazell Roue ar Frans. Yann, Duk an N ormandi a deuas gant eun tot1llad soudardcd bctek mogeriou an N aonecl hag ez eas da gcrc'hat e annead vras dzt, Angers, met c Iec'h he c'has, war eun da \Vencd, e lec'h m'edo Edouard III, ber c'hasas da gcnta da Roazon hag ac'hano e tislœnnas ganti da Bloennel, cl lcc'h ma tigouezas, :ivez, hep dale, e dad, Philip VI, wardro guuel Ncdcleg 1342 . A;c'hano c t:leent kas o urzinu, d'o soudardccl strewct aman hag a-hont, -evit -gwelct ha hrnzuna a c'hclljcnt da vat kostczcnn Yann Vontfort hag he harperien.

, J\ r c'hrogacl bras a oa warncz digeri, hag cnn d.rucz c vije het, pa voe gwelet daou gardtnal, dcgaset gant ar Pab Klemarlt VI, kan1inal Prc)1Cst, Per Després de :Montpezat:, arc'heskob Aix, ha kardinal Tusculmn, Annibal Cajetani de Cecca-

no, arc'hcskob N apl, u tant da glask laka\~ an daou roue bras ff en em glevet evit ehana gant ar hrezcl, eur pennacl, ha gwelct ne vi je ket gellet degas ar peoc'h etre an dion gost-ezenn.

]~ hanter miz: genvèr r343 ec'h en ctn gavccl !1cnze ; an arzav-hrezcl a dlce pac1ol1t hetek gouel lVI ikael 13!J-3 ha ma. n'o divjjc kct gdkt roue Bro-Zaoz ha R_ouc ar Frans fEazcza ar pcoc'h, da vat, etre o zud a-benn nenze, an :J.rzav-hrezcl a vi je astennet bctck gonel-I\1 jkael 1346.

'An arzav-brezel a voe sinct· d'an I9 a viz genver :r 343, e iliz; ar Vadaicn e I\1a-1estroit.

Siouaz, an emgleo-Se, circ ar -pennon hras-se ne ba'das nemet eul lnc'hcdenn 1

Ecluüard Il I: n'en devoa .ket kals a fi~ zians e _lJhilip VI, rak d'ar 26 a viz itcnver ha. d'an cleiz kenta a viz c houevr~1· e skriv da c'houlenn soudarded aU ; kouls~ k?ude pa wdas Philip VI o tistrei d'at ger, gant e zonùarclell ne zaleas kct i vez (__la vont da Vro-Zaoz ha d'an 20 a viz c'houevrcr e oa e LOk-l\{azc Penn-arHec~ ; eno, hag en clervez-se, sur a-w:llc'h, e fHgnas en c lestr evit distrci c1'e ruuantclez.

J~mnecJ ar Flanrlrez a ycas, en clervcise Ivez ,ipnt ·he merc'h hag he mQh, ~la Vro-Zaoz, cvit: ma vijcnt diouallet eno, aesoc'h a-ze diouz pep droug, kcit ha 1i1a ne vije ket diazezet, da vat ar p'coc'h !

Breiz-Uhel hag a g01nzc galleg a oa kcntoc'h a-du Chariez Vlcaz ; I~rciz-

Izel hag a gon12e brczoneg a oa kenioc'h a-du gant Yann Vontfort, n'eo ket ma vijè karet kals ar Zaozon gant hon Arvo~ riz, met ncbeutoc'h a c'hoant a zavje ganto eget gant ar C'ha1laoueù da ziskar Dugelez Dreiz.

Sîouaz ! an arzav-brezel 11e badas kef eun l101l vad hLJ.- Roue ar }'rans e-unan eo hcn torras da genta gant eun taol bouc'.h.al ; e deiziou diweza miz gouere, Olier C-hsson, eus kostczenn Y atltl Vontfort a ycas ela Dariz, clara a lavar zoken e oa P'='det, da gemcret perz e c'hoariou bras a raed eno ; tapet e voé, daoust d'an é~ han-hrezel,. dre drubarderez, ha war urz a: roue dihenn?t er c'hoc'hu, d'an 2 a VIz eost ; ·gW'asoc'h a reas c'hoaz ar roue koz ; kas a eure tU(~ da , V rciz da d'a pa dck eus an cludchcntd vrasa a oa e kostezenn Vontfort, an Aotronez, Malestroit', .lVIontauban, Quedillac, ar Genkiz, T-hieu hag aH. hag hep an distera. barnedigez e lakeas Ivez o d1benna ; stlejet e vocnt en noaz :1-dreuz ker Bariz, l;letek ar Choc'hu, el lee h ma voe trouc'het 0 fennou diouto a-·c1aoliou honc'hal, d'an 29 ·a viz du 1343.

Skrija a eure Breiz o klevct ano eus hevelep turf ejou_ ; ar Vontforted a yeas er maez anczo o-unan ; kcmcret a rejont ker \Vencd, daoust rma vennc ar Pab he d~rc'hcl dincbn c urziou ; ar l1rezel a oa 'cllgoret a-nevez ha padout a ray bloaz war nugent all !

Y-V.PERROT

-~ 236 ..,.,.--

./i<l!

1

kont~oennou oastum€t (jant OOU(jlas hYO€ (AN CI<AoibltiN)

S.\V€t € BR€ZOl1€(j OIW.\R tROIÙI(j€Z h. hU€1lR€ ···-------' KENTSKRID

Eviti beza gôïiiantvet, a-he(l ar c'hantvedou, enn tan:bn brao nmioc'h a l'cluzion hag a drubuilhou e"g2t hor Brciz, n'co !iet IwerzOn, (Eire!) chanet evit se da veza bro

ar ~·hontadennou-pobl f;ede·r ha bm'ZIHl m;, da ncbi:mta bctck trejuzou ar c'hantvcd-~lln.

:E~r bloavez 1909 e voe graQ'L ar vouhHienU: ,;enta eus cun dast.um~d a sciz kontad•mn, anczo eur « Sizuni<ld 1narvailhou ::;·wir )). an obe'rour o vl')za ar c'helenner -Douglas Hyde. Heman en dovoa o dastmnet 4iwttl~ mlazcUou e)un Irwerzoniad a oa neuze o veva c ti-repli ar b.dorien e Ker;-Athlone. Hc!man d'e dr-o c~1 dc\voa o· re~'hlcvet gant u~ riau ail. Drc zaum.nt d'e hmncrü.•tn, Dougla~ 1-I:ydc en devoa lannnet, IHIÎt danPJvell ar scizvet nozvcz evel m'oa lH~lt tUsplc'got d'ézan. i~Ontadennou an eilvctt hag ar c'houec'hvet nozWez a zo dent da veza re an dl'l~de hag ar: seivet. Da elilvet eo bet !akaet. hini Goban.

l<ontabEnn an noZV€Z k€nta

Anavezet lUat eJo houman dre-holl e Birihverzou. Kut.uilhet co bct gant H. Hyde! diwar daou dc01:i dishcnw'1l. An dastumer n,'ell deus ken ~ract ncmc1t l'cn!o.:a eun nébéudig tàwu, ,g-wisha curi ano d'an dastumad, ha 'rei da e'houzout, e ~ueiz ar gontadenn geuta, t~ u~·e ar c,hontade-nnou beza holl gwjr.

Laonff'..l e veûmi(l oc' At emllann, . hini ila h~ni, 1var an niveronnou a. zen, ar c'houtadennou dndiu!'i se, bet troet €! g·aneg gant an A. Unerre eus Kiniin. DidueiJus co ataO cz k:nz kouls bag ez yaouank, Inarc'hekaat ewqise e-Jo.:œhr. ee'hondcr an Hunvre. Talvoudus n~~llù'bet co o-uspenn. Rak, o veza :m/m) nlvcrus mr~'urhet, ha· dishcnvel tre~ trolriu-:;JlcrC:l ar Hlmm~ldou tud o deus dezournet an cil d'e'gile an tenzoriouigou se, Iu;cslwt ha Imeraet, gant pl~Il hini aneiZo, e leu a1~ c'hontadcnnou da ;veza eun ciénenn vurzndus a binvidigez e·vit a:r ou('flln.

" sk~Rz-ô' 1 n-V().-ô~nt " '

Gwechall goz e vcvc, nepell diouz Gallw;a!J, eun ltron a lignez uhel. Ar c'hosa eus hcc'h amczcicn en devoa heeh anavez·et a-viskoaz. Brucla a racü cliwar he f~nn n'oa ket hl't roufemn:t he clrenun a-hed ar hlonveziou he1g he d!cvoa atao doare da:· vcza ken yao11ank ha diagcnt, tri ugcnt vloaz a oa alK:roe. Ar wazcd C··

kreiz o oaù ·o dcvoa koun d'he heza gwclct ez vugnligou. Gant an old. oa deuet, tamm-ha-tatmm, o hlco d~t louedi, met hi a .chome yaouank-flamm:. Pinvidik-mor oa an Itron. Den avat ne ouic tra eus he

lm hez : Eu'n dra cligunvez aU a oa c'hoaz w.ar moger-diavez he- zi e oa eun -enskrivadnr, lizcrcnnon bl-as ouz ben oher, hag a lcnnccl w.arnan : ·« Nep a clrCmen dre an hcnt-man en cur glask peaclra d'a zehri ha da .eva., kL lojeiz evii an noz, a zo pcdei da zont ama11, ha graet e vo eus ar hr<1va outan, keit lta 1 na c'hello, bt::p ahardaev<:z, clilnma cur marvailh a-zoarc. ]{et co a vat tna vefe heman gwir: »

1 Ta setH rna vcvc cr vro, d'ar c'houlz~ se, cw· paotr yaotw.nk, e ano Diarrnmiù I'vfac an U11taigh. Eus Uachtar 1).1~d e oa,

' ~ 237 '-

•

ha brudet da veza unan eus an amparta tnarvailherien e Komog Bro-I wen;on. Bemnoz e oa boas da vont eus an cil ti d'egile d'ar beilhadegou, e-lec'h ma kont dalc'mat ar re goz o danevcllou. 0 sclaon a rae, hag ar-walc'h oa d'ezan beza- klcvct, eur wech hepken, eun -danevelt cvit dcrc'hel koun anezi da viken. Alics en devoa Di~nnuicl klevet ar pez a lavared diwarbenn -an Itron-se a veve e-kichen ker Gallway. C'hoant bras en devoa da vont d'ob er eur gwel d; ezi. Gwas oa gantan avat en em ziskouez dirazi, hep kaout da ganta eun danevellig nevez-flamm war he c'henta lamm. Rak cnnan e-unan e ]avare e c'hellfe an Itron ana:out en e raog ar marvailhou en devoa e-unan klevet ken ailes ar re ali 0 kon1:a.

:Eur wech a oa, e tistroe Diarmuicl d'ar gêr, c'hoariet ganüm ar c'hartou, ken e oa boulc'het mat an noz. Trcmen a reas e-kichen eur vered war lez an hent. Adaol-trumm e klevas eur vouez o sevel eus d1abarz ar vered, 1 hag a lavare : « Skarz d'in va dant, pa n'·eo ket het gra~t s~iz vloaz 'zo. » 0 veza ma edo Diarmuid l'eun a nerz-kalon, en abeg d'an nozvez laouen en devoa tremenct, e reas eul lamm er vered ;(Jif,eist ar vog<er- lia pa zeuas er-nia.ez, en deVIna ous:p~ttn -peadra da ober 1eur marvai1h, unan n~ en devoa biskoaz !devet betek neuze.

Anhonoz d'ar beure, e la~aras autan e:-unan c c'helle hiviziken tnorlt da gaout an Id·on a ouenn uhel gant eun daneveli zcreat. Rak se e loc'ha·s· etreiek Gallway. EU:r wcch degouezet er ger-se, n'edo mui peU diouz ti an Itron, ha mont a reas charz, a-greiz ma edo an noz o tont. Enkr-ezet oa eun tamrnlg. Skei a 1·eas evelkent. Ar porzier a zettas hag a c'houlennas outan petra 'c'hoahtJ:e. J-Ia Djarmuid Iav.axout d'czan : « 0 kla:sk da zehri ha da eva emaottn, hag ct1l Irc'h ~la gousket e-pad an noz. » « ----' Eur gontadenn ac'h eus aozet fenoz ? » erne ar porzier. « -Y a, unan am eus, » eme egile. N euzc ar porzier e gasas d'eur sai vras hag a Iavaras d'·ezan azeza.. E lezel a reas neuze da zebri ha da eva c-unan-penn, gonde lakaat dirazan eur goan founnus.

Eur pennad gonde e tizroas ar panier d'e hedi da vont gantan da gaout e vestrez. Ha Diarmuid d'e heul. Degouçzout a rajont en eur gambr a11. Ettr guchenn c'houlaouè:nnou ha kantoloriou a Iakac cnni kement a sklerijenn hag a-greiz an dili?. SeJiout 11 reas Dfarmuid endro

d'ezan. Ha d'ar c'hou1z-s.c e teuas trc an ] t:ron : eur vaouez hag o.a. 1nis-tr hag uhel he ment, ha koant he dremm,- na yaouank na 'lmz. Trcgont vloaz he devoa d'oane da

. veza. Alaouret oa he bleo hag eur vantcll seiz skanv a oa ganti- Diarmuid Màc an Ulltaigh he zrugarekaas evit ar goan a~ zoarc a oa bet roet d'·ezan hag a la.varas en devoa pourchaset ettr gontaclenn : « .lVIar dco da ganeoc'h he sclaou, » emezan. Respout a reas e oa Se he c'hoant e gwirionez. J-Iag- c c'hourvezas w:a.r hanter war cur gwdc-diskuisa. Diarnmid a azezas en eur gad'or-vrcc'h dero, hag a staga.s gant. c zanevell :

« E Uachtar Ani co ez oun ganct Itron, hag cz onn het savet. Eun nozvez e kuitais ti va zad ha va mamm, ha yao ctrez.ek kêr. 0 vo11t gant va hent ec'h en em ga vis gant "mignon cd. En em zichti a ris ga.nto ha c'hoari ar. c'hartou betek ma voen dcuet dreo-kenan.

Uoulc'het-hrao oa an noz, pa gcmJeris hcnt an distro. Bez' e 0:1 eun hent-trettz hag a dremene dre gichen ar ven~d gaz. Biskoaz n'am bij<'~ heulict an hcnt-se panevet n'am boa evct kement ail. Al «lam-:. big » a vat am Iakae da veza· taer, ha dre eno eo c kerzis war-du ar gêr hep tamm cnkrez ehct. Pa voen clego~tezet e-kichcn ar vcred goz, e Jdevis eur vouez a-greiz an denvalijenn. hag a lavare : « Skarz d'in va dant. Seiz vloaz 'zo n'eo ket bet graet. » Truez am boe ouz an hini a gomze, rak kasaus co kaout euT srdisentl en e zant. 0 veza ma edon aha.fet gant an evaj, ne oui en kert: pi ou a gomze evelsc, ha ne daolis kct cvez onz al lec'h ma edon. Dre :.e c lakis va dourn cm godell hag c tennis anezi eun tach-houarn-kezeg, a dalvezc d'in da sk;2rza va c'horn-hutnn. Hag e lavaris : « Deùs aman, piou bennrtk ez out hag- e skarzin cl''it da zant. » « - Ne c'hc1Ia.n kerf: dont d'az 'bwut, eme ar voucz, met deus davedoun d'am diboania. N'az' pez ket aon. » « - Emaoun o tont, marcloucn ! emeve. » flag en cur lakaat cun dourn war ar vager, e Jammis er vercdl. Petra '' welis ; nemet cun den memtet-uhel, gant eur vantell ruz, en e sav ouz traon eur wezcnn vras !. « Tosta c'hoaz, cnwza.n, laka da viz cm genou, 1;-tp krog cr sklisenn a zo dinda)l .;-a c'hikhnt, ha sach warn~ ma c'hcllez. » J\on bra~"i a grogas ennoun, hag- e savas w.J.rnoun c'houczenn ar spont. D'~r c'houlz-se am bije roeif: va feadra evit beza er-maez eus ar vered, war an

~ 238-

1

1

Pep maouez he devoa en he

hent. 1\!Iet ne oa tu cbet d'en em sacha. Hag c tostais c'hoaz. Digeri a reas e c'hcnou ken hras, ina kreclis edo o vont d'am Ionka korf hag ene. Pep hini eus e zentlagacl en clcvoa eurn hanter trcatad a bircler, ha ken lemm oa hag eur minaoucd kere. Gwell c vije bet ganen lakaat va dourn e gcol c-uJ loen gonez eget er ge-nou skri jus sc. '

Sevcl a reas an Itron he dourn : « Kaer eo ·d'a gontaclenn, emezi. N'co l~et eur uontaclenn cvel a glever bemdez. Arabat b •

eo mont larkoc'h, ken na vezo va mrgno-'ned aman. Kerkent e stagas he muzellou ouz .eur c'houitell, hag e reas ettr c'houiteiiadenn. J~tm nchcud mtmutcnnou goude e tigoras -cr voger eun nor n'en devoa kct Diarmuid taolet evez outi betek ncu.ze. Dont a- reas tre daouzek den, hag e-kichen pep elen e oa ,cur wreg yaouank. Gwisket pinvidik oant holl. Dilhad

dourn eur gour-gleze du ...

aour a oa. ganta. Pep gwaz a oa eur c'hlezc a-istribilh ouz e gostez, ha pep mauucz he dcvoa en he dourn eur gouglt~ ze du. _Hep ranna ger, ec'h azezjont war ar c'hadoriou hag e se1Ijont ouz Diarmuid Mac an Ulltaigh. « Stag ea-ldro gant da gontadenn, erne an Itron. Marteze c talvez gwell ar penn kenta eget an hini cliweza,. Dilmn-hi a:darre, m'he c'hle-vo va mignoued d'o zro. ~

Diannuid a gendalc'has evelhen « Dastum a ris va ho li nerz; lakaat a ris va ddurn clehou en e c'henou:; ha ·prim e tapis krog er sklisenn a oa dindan ar c'hildant. l\!let a-vec'h n1'am boe graet se, ma laoskas eur yudœcfenn evel n'eus kct. bet klcvet, d'am rneno abaoe xromdigCz ar becl. War an taol e savas en o sav hull ana.on ar vered goz. Souza. a ris va-unan dirak ar ramz, ha seUout endro

-239-

d'in. Ar pcz a wells, den ntcn d'eus gw2-let hetek hizjo.

Sklerijcnnclt: o,a ar vet·ecl cvel gant hannou an heol da greist-eiz. Gwduut :1

ris a zioc'h va fcnn al loar h3.g an heol. A-gantou e wdü; iud varo gwisket gant linseliou gwenn. Kredi -a ris c oa cleuct fin_ ar bed hag c save :-tt re varo cvit ctr Varn ziwez<L. Ne -o::L ket, avaL Diroll a raja-nt holi da c'hoarzin ha ·d'a stlakal o t::laouarn- N1cuzc · « SJ<;:.a,rz-d\,inr---va-Jan:t »: a ga._c;as c zo11111 d'(c. C'he~10u hag a c'hoaitellas. Ken prim hag cul luc'hcdcnu oa aet ar ·""re varo da guzat adarrc dindan an douai·. An heol h:-tg al loar, d'o zro a ycas diwar wei, hag ec'h en cm gavis <t

nevez va-unan !dirak << Skarz-cl'in-vad:ant- » <<- Mat ec'h"eus gract ela labour, emez.an ;. eur skli.scnn am boa dindan va dant abaoc seiz \Tloaz, ha ne oan kct gouest a-raok m'out dcuct, da gaoui elen ·d'am dizober atiezi. Eur g'opr. a zo dleet cl'it. Met ne vo kct met d'it er berl-man. Koulskoud'e e roan cl'it va. ger c vczi ·digu llet gnude da v.a,ro'. S trolladou re varo ac "h ens gwelet. Deus ganen, nm tîskouczin cl'it chomlec~h an dud. fallakr. »

N'am ··boa tcunm c'hoant ebet rda weluut al' 1ec'h-se, ha n'edon ket em hleud o· vcza sachet da hcul cur s.eurf: hcncher. 1\!Iet, a-raok ma c'hellis rnnna ger, c skoaz teir gwcch an dou::tr gant. te clr6ad ; digeri a reas an douar clîncl::m hon treid, ha sctu ni o tiskcnn. über a rajomp hent evclsc cur pennadig, hag e tegouezjomp war ribl cul lenn bras. lvret, .e-lec'h dour e oa lcun a dan. M ilia-clou ha miliaclou a lTttd a wel:is c-kr-ciz ar flam,mon-tan, chadennou ouz o ercn. Ym1c'hal a racnt, ken bras oa. o foanio~. Trucz am boa outo, nemet ne gt;cdis ranna ger. Va c'has a reas neuzc w:ar rihl cul 1cnn all, hag e- lavaras d'in : << Setu ar _Purgatur. » Sellout a ris en doundcr rlîndan va zreid, ha g·welout eur strollad nivcrus a clurl speget onz o gwelcott. IJ:-tg c pep gwclc c ua tan ruz. Yudal dia.l a. rac an duel-sc, k-en kriz oa o fo~tniou. Ncuzc am c'hasas d'cur gompczcnn v1·as, hag e tiskouez.a.s d'in cm· Süollacl all a dud. Eskell o '(l:cvoa, n~met e nant torret hag holl, herniet ha kemmesket ; c kunudent, ma oa cnn <lrucz. « Ar reman, emezan eo an aclez a zo hct stlapet .eus an nenv, drc ma edont en cm ·sa-

·vet a-encp an Aotrou Doue. » Va c'has a rea:J war lez an hcnt. l<amlnvcl'ig-annn na ha ::;triz. « 1\n hent a gas cl~an nenv co hcnnc:z, ctnczan d'in. Den 'avat ne c'hell lakaat c droad ·vvarnan a-raok c varo- Eun acl a zo ouz c zi.vall, en c z.ourn eur c'hlczc entanct. « - BrcmJn, emezan am eus cun ali da n:i d'it : tcc'lt hiviziken·.· diouz ar c'l10a,ri, an evaj, hag ar Vig11on.cd faU a nez cm a cr en l fern ouz da c'hortoz. N c c'lwllan ket komz ouZit nmioc'b. Ne c'helJin kct ben ober a-rJ.ok seiz vloaz aman. Di:;iro a-greiz an noz d'ar vereù goz man.: 1 )cgas gancz ela dach-hou::trn-kczcg. Disirei a rin <_l'az kaout- »

N euze c koaezas em~ goumoulcnn war va, daonlag::tcl. 1\d'ont a ris doun em c'housk. Pa zilumis_. celon c-kichcn moger goz ar vcred1

- Edq an dciz o scvcl, an alc'houeder o pignat en oahl, e vouez o krena. () vont ela bar·a edo an heol, pa erruis c t.i va. zad. Kounnarct-holl c oa, rehechou a reas d'in ha skci a .r-eas kalet gancn. I-Iag c lavaras d'iH saçh;:t' prin1 va skasou gancn, hep distrei hikcn d'e di, bi ken a-hecl va lm he;;:. Skuiz oa11, skuiz-divi, ha klan'/. K crkent hct ma voen war sa v, e kuitais :1r gêr hag en em bka,is en hent da zont d'ho kaout. Setu va c'honiadenn. Met n1.'arn eus an .eurvad da vcza. gancoc'h warc'hoaz da noz, e kontin d'eoc'h eun all. »

N euzc c stagas una;n eus ar wazecl da gomz : << \Var c'hed c vezimp hon n.c'hanout warc'hoaz da noz. » 1-:bg ,e savjon~ en o sav. An nor er voger a gostcz a ztgoras, hag hoU cz ajont er-maez evel ma oant dcnct, cur vaouez yaouank ckichcn pep g-waz. l{erkcnt ha m'o clcvoe kimiaclet, c hkaas an Jtron dirak Diarrn:uid cnn ·Œaol smnmet mat. Bez ' e oa \Wtrni kig hioc'h, ha kig ~1anvacl, bara amann, hag cur picheracl gwin. Dîarmuid a zebras, ne ev as a vat takenn win chct. N euzc e ien::J,s a1· pnrzier cl''c gas d'eur gam!Jr all. Etu· gwcle bouk a oa cnni. Gourvcz a reas, ha konskct, hetek antnmnz. Pa voe, dihun, ar porzier a zegasas d'ezan 'Chl zehri. Ne wcla-s nag an Itron na hini cu::; he mignop_ecl, t1aoust ma oa chomet da strani e-kichcn an ti ha tro-war-dro.

M. IŒRFROUDENJ{.

-240 ~

Mengleuzierien

Er bloaz '777 e yeas Jean-Guillaume Hama.ide, eur faoutcr mcin-c'hlas ens Fumay, da soudard e· rejimant HassignyJn!fanterie kazarnet neuze e :Mézières.

D'ar 6 a viz c'houevrcr J 778 ec'h anzavas Loeiz XVI,. roue Bro-C'ha1l, gcJUa!·l1amant nevez Stadüu Unanet an Amerik hag e tislderias ar Lrczcl da Vro-Saoz.

Ürz a voc roet ne-uze da rejimant Bassigny-Infanterie da vont d'an Normandi, e-lec'h m'eclod o voda .eun niver bras a sottdal'clecl evit oLer eun esa da zouara

. ganto e Brciz-V eur. M:ct .cun 11rz-all a zeuas clizale hag, e lec'h chnm. en Normancli, e rankas ar rejimant kcrzout da Vr:cst. DU.rn eus ar soudard'ocl a voe hkact war li~tri ar roue ha darn-all a voe clak'hct cr gêr-se d'ober labouriou bras er po-rz ha tro-war~clro. Daon c'hant ·seiz ::;onclani wanmgcnt ha c'houee'h ofiser a Havas w.ar vourz. ar « Bourgoguc » hag ar « Sei pion », daon lcstr eus sknmadrenn ar }/Ia rc'heg -de Beausset. llmunan a oa r:ul lodenn eus an arme-a-vor renet' gant d'Estaing a glaskas sailha war Jihraltar ha ke~ meront ar gêr-se. Ne zeuas ket a.-benn eus he zaol hag e rankas 'Clistrci da- V rest, d'an. 3 a viz gcnver 178r.

* ** D'ar mare-se moarvat ec'h cchuas Jean

Guillaume H amaiùc e amzer-soud~rd hag en clevoe a.otrc da vont d'ar g-êr. E lec.'h clistrei da Fumay c yen:s da nfeibcn hag c timczas cno -da lj]isabcth Biard, eur vaouez eus c vro. · llournan a oa intanvez Nicolas \t\Ta::;let, eur bouter mein-c'hlas eus :Fnù-Jav -dcuet da chom cr vro-man wa1·-dro an -l~c~clcp mare hag a oa maro d'an oacl a hernp hloa~ ha treg·O!lt, e 1\IIeilh-ar\Vern, d'an 2 a viz &rwengolo 17R0:

Da Di-ar-Vur, e parrez Pleiben, e yèas J ean-Guillau~nc Hamaide ela chom gant c wreg-, hag cno e teuas cr Led o hugel ken ta:

Mi chef-Romain HamCt, hervez e skridbadiziant- Dizale ec'h en em zastun;1as e Ti-a.r-Vur cun toul'lad mengleuzie.rienall eus Bro-Arden. Er bloaz 1782 e kavetl eno NoeJ.' Waslet, kenderv Nicolas ha pricd ·Elisabeth Gaty ; Matiin W,tslct,

a ziavaez-bro

hrcur N oel, ha C:1therinc Després·; e wreg ; Joseph Collet ha Catherine Waslet, e wreg ; Antoine Bouchy hag e bricd, lVIaric-J osèphc Pruniau. Ar re-man o devoa em· mab ha teir m.erc'h : A lbe1iine, curcujct er hloaz, 1782 ela Nicolas· Parlier, eus Heims ; Catherine, dimczet er memes blnaz da Jean-J:b.ptisie Lefèvre, ens _Fumay ; ha Marie-Cécile deuet diwezai.oc'h da vcza gwreg Lambert Collet.

An dnd-se boil, ncmct Nicolas P~n·lier, ginidik eus 1\.eims, a oa eus Fumay pc eus J layhes-

Pcrak u devoa _kuitaet a re-ze ·o bro evit dont da Gcrne ? IIervez ar pcz am eus lcnuct diwar o ~enn, n'eo ket an elienez eo- a reas d'ezo ·cl ont da gla.sk frecl dre aman. \Var a lcvercr e yee mat al laboui· CJNlro c mcnglcuzimt Trou-Chenay, Santc;;:-Barba, Hocheiies, Sanii:-joscf, SantJorj, l\1aucousic pc Sant-Rok, at Re~ Drcn1cnct-, an l krve:·nu Deo ha S::püez-1\nna, iro-war-dro d:-t Fum3.y ha da Ila.y~ bes, c-lec'h I.na c'houlcnned aotrc da zigcri c-'hoaz mcnglcm:iou-all.

Denet e oant dre ·am.nn da glask o chans ha da zeski 1<-la faouterien bor hro eun doare v·.rclloc'h eg-et an hini implijet ganto hetek ncuze ela clailhc:t ar vein-c'hlas. Kement-se a lennomp e leor Limon, « Usages ct rtg'lcmcni·s locaux en viguet~r clans le département elu Finistère », monlet e Kemper el- bloaz r85z. El !eor-se e reer 1 )ariziatu~d eus ar vengleuzcrien dcuct eus. Fumay, ha sctu p~:rak moarvat eo bct anvet eur · semt mein-c'hlas a zo Let diga-/ set g-a.nto ar stumm anezo er vro-man : . . . rncm panzran.

K;r\ret o dcvoa 1-Iamaide hag e genseurtcd, c · Kcrnc, cnr vro o tenna ka1z cl'o hini. /\r Stc1· /\un, etre Meilh-ar-\>\Tcrn ha Kast:cli-Nevez-ar-Faou ha pclloc'h c'hoaz a zo o kammigclh', clidrouz ha kaer-dispar, c gonelcd ar stankenn, re-har d'ar ster }/[cuse etre Haybes ha Joigny. Koa~ <-let eo .an tOlcad-man eus Kernc cvel an taka:d-::;c .eus Bro-Arclcn. Gwcz clcro h<i gwez fao a weler o tiskoacha epaù ar miziou goanv, a hep tu J'an diou ster; eus a -douez ar vu loc 'henn vin tin ledet cvel

ettr mor e dean. an traonicnnou bag ar c'hambo.ulennou. Diouz an ncvez-amzer hag an hanv, o glanniou ;~ zo seùer ha frcsk gant ar c'hlazvez, ha, pa zc.u an diskar-amzer, ar rozieicr a zo oc'h hccla o dom·iou a welcr livet c moug gant kleicrlgou ar brug.

Kavct o devoa ouspcnn an divroidi-sc e Kcrne mcnglcuziou 1ncin-c'hlas, henvclmil ouz a re a oa neuze en o hro. i\haoe pdl-amzcr e oa hruclet mein-dO ar vroman e lec'h-all, rak er bloaz 1526 fabrijen Sant-M·adou, c H.ouen , o devoa pre1et e Sant-VVazeg ar vein o devoa ezonnn evit toi o iliz-.

Eiz mcnglenz ha tregont a zo Jx~t Jabour enno war cun dro a-hcd ar Ster J\on, e Meilh-ar-V crn, K:a_steHin, Lopcreg, Sant-Kou li, ] Jote1, Pleihc!l, Goczcg, Lennon, Speied, Moc'htrc, ar C'hastell-Nevez ha Sant-Wazcg.

Hamaide hag e gen vToiz a oa o cham e Ti-ar-Vur, tosiik awalc'h da vcnglcuziou ar Feuteunîgou, Marroz ha Pont-Koblant. Gant kirri e veze kasct ar vein-clo ch Vcilh-ar-\Vcrn h<lg ac'h;:u'Ic cz ·eent dre vor ela berzier-all Dreiz pc da re VroSaoz.

IIamaide ne chomas kct atao war ar vicher 111cngleuzier. Er bloaz r8oô e oa archer e Pont-e-Kroaz ha war rollon an archerien- e reer Hanret anez·an- Mirct eo het an ~no-sc abaoe gant e vugale hag c vu-

gale vihan. _ J lenvel awalc'h e c'hoarvezas gant a

noiou e genseurtccL VVaslet a zeuas da veza Voachelct, Wasley, Vasele ha Vazelc. ( !\ n ano diwcza -man "a zo bet roct gant Jakez H.iou d'ell1- plac'h yaouank eus Lotci, << Mari Vazele >> ; en e gontaclenn Gaucl ar .)'akrmnant).

Lefôvrc a voc graet Le Feuvre hag nr Fcuvr anezan ha Bouchy a zcuas da veza Douché. Daou vab Antoine Bou,chy, François ha Jean-Hubert a yeas da zerc'hcl kenwcrz ela H.ostre!len hag a reas o mael cno.

Nivents eo c'hoaz lmgale vihan ar vcngleuzierien-se a z,cuas ens Fumay ha Haybes. Brezonekaet 'eo bet an darn vrasa anezo ha brcman int skignet dre hevar c'hom hor hro: e Brest, Lotci, Goezeg, Pieiben, ar C'hastcll-N cvcz, Klcclen-Poc'hcr; Karaez, Pontivi, Gwened, Kempcr ha Hoazon.

!Kalz anczo, er hloaz r<:h:.:1:; a ycas da verve! 'Ùa Vro-Ardcn, kavell u zud koz, gant cun niver bras eus hor c'henvroiz. lJa war hiniennou eus ar c'hroaziou gwenn savet du-zc war o beziou, en dro d'ar c'halvar a zo bct kasct di eus an Trehou, e c'hcller lcnn anoiou evel hcman : « Pcr Collet, t>erjant en I9vet rejimant war droacl, lazet war an dachcnn-brezel ».

Yeun Ar GO.·

Danvez Ke:nsftdva:d.egou Bleun-Brug 1943 l. KENSTRIV AD~JG AN DISPLEGERF)Z EVIT AR VUGAL-KSavet gant ar: BleunBrug hag 0 LO LE.

!A. Evit ar: vugale etré 6 ha 9 vloaz : KANAOUENN AN ALiC'HOUFJDF:R, P.

35 el levr « Me a zesk brezoneg:· ))

B. Evit ar vugale etr'e 9 ha 12 vloaz :

AN DAOU VAOUT, P. 52 (1\:Ie a :zesk brc7,0neg).

C. Evit ar vugale etre 12 ha 15 vloaz :

AR PISTRAKND BIHAN P. 62 (Mc a zesk brezonég)

II. KEINSTRIVADJ!~G AR PREZEGEREZ

Grit enr brc'zegenn a de;ir bajenn évit diSkoucz pebe:z 'taJ;voudcgc!:r,ç e p~p doa'ré, éJi deus ar bre'zoneg, en anizcr-m:an, ha diskouczit n'eus nemPt an dud dizcsketa a "zo er vro oc'h obdr fae warnan.

Ar genstrivadeg mlan a :w digor etrc ai:i hall baotred ha merc'hed cire 16 bag 20 vloaz.

III. KENS'rRIVADEG AR C'HAN. KANERIEN A-UNANOU. :Ar re o deus: eur' vouez soprano o deveZo

da Zeski : Kinn1igomp hoU ar sakrHis, Niv. 88 e kantikou nevez Eskopti Kemper ha Leon.

Ar re o deus eur vouez alto o devezd da zes'ki : 0_ Mamm a garante, Ni'v. 83. Ar re o deus eur vouez tenor d devezo da zéski : E:un dciz Jezuz a wclas, Niv. 130 ; ar re o deus eur vouez izel o devezo da zésld : Banllielou Lambaol kanaouennou Bleun-llrug 1930. '

~.ANERIEN A-STROLLADOU I. Alan a~ Lou'arn (Kan Bleun-Bi'ug 1022, 2 vouez henvel. \ H. Hirvoudou, 2 vouez heilVel. HI. I~wmm) a Vari, · an A. Mayet (Kan Bleun-Brug 1922, teir' mouez) IV. Loezaïlo:, an A. Mayet, (Kan BleullBrug 1922, peder mouez).

Goulenn al leVI" Kanaouennou-se ( Bleuii'Brug 1.922) Pri7< : 10 lur, ouz R'en'e'r_: Feiz ha Brciz, Srignac.

- 212 -.,

'~

l

Alias a-walc'h e c'houlenner om::imp embann soniou ha gwen.iou brezonek. Hi"viziken, hol lennerien ha Lennerezed a ga'VO \i\Ya, Feiz hn Brei:r, eur :oort pe ziou,

Gant N_edoleg_ eo dsuo~ ar wnj d'eornp ens EUL _LUSXCELLEREZ, bot embannet gwechall war Sonwu ~617, ha Broi,.;_ha vr::J." K;·,-;l"YlUHnn~u ar Bloun-Brug! savet gant 1'-!larla:Uua Abgrall, hag a zo dudn:.s ken<:m evlt luskc'•llat uo· vug;_-tlJg-on.

Kement mamm hreizok a zo a vozo lno'Hl'l o lG:~.ne. Toutouig- .la la, o tal_ kavoll ùe bugel.

JJISKAN Toutouig la la, va rnab,ig.

Tuutouig la la 1

1 D,l va mm a :zo aman, /coantik, Ouz da lus/cella!\ mitJnon:,g :

2 Da vanun a z;o aman, or,znig, D'ii-tc o lrana he sonig.

3 Rn rleù ail c ourde !t·ül2i/f, il ar; /iù·io c c'lwarz da vammi[J.

4 Toufow:g, la la, 'ta paour·ik, Jloe.nt eo ser?'i da lngadi,g.

5 Toulow/; La La, bilw:nl:lJ, Rei co dislwJ.z:a da hennig.

-., 243 -.,.,

(j

Touiouig la-La, va rozenmp, Da .ziou dwd "l(l(tJ' va c'haLonig.

7 JJa ni JaL d'an ne nD va aeli[h _Na zi8ptq; kef da aske!Lig.

LAERADENN TAD KOZ MAl

« - 11 ai, va mcrc'hedig lmez, dehr h:.la1l ela yodig ta, ken mat all ha m'co' ... ~ J az 1Jetts tamm naon eLet ? ... Neuze 'vat ez an Ja rei d'it al louzou-mafi a ze~ gaso na on d'it... J ezuz bennjget, arabad mouza evelse, ha lez ta:d-koz da ober war da dro, pe ma ne sentes ket, ar Ma big Jezuz ne deuio ketf en noz-mafi da zegas J'it da galanna ...

... Ya, ya, Mai vihan, Nedcleg eo feJWZ ! Bremaik e ldevi kleier ar Pellgent, o seni laouen ! En iliz cz eus eur c'hraou kempennet hrao, gant eu-r Werc'hez Vari hag eur Sant Jozef bras, bras evelhen ; en dra d'ezo loened .: an ejen, an azen, an denved, o tom:r:1a ar Mabig J ezuz.

- Tacl-koz, me m'eus c'hoant gwel~t ar Mabig ] ezuz !. ..

- Kêzez vihan, re yen eo ! kiev an avcl o yudal.. .. He glanv ont, va mcrc'higme, ha gant douarn ken tomn1 ha ela re. fall, fall c vi je mont er maez en abanlaez-maii. ... ~Ar Mabig

c'hoant gwelet ! liz ! »

Jezuz, tad-koz, am eus Me z' aio ganez d'an i-

An tad~koz, gwall nec'het ha doaniet a n:ac'h gant e benn. Ha nenze, Mai a ra eur vouzadcnn hag en he daonlagé!d c Jenner· eur c'hlac'har vras. Petra ober ? Petra respont d'ar paourkêzig klanv a ciz vloaz ? Olier goz he c'har ken~ent, hag e gwirionez, penaos n'her grafe ket, rak c'hrouaclur-se, merc'h e verc'h, eo c hall ga.ra,ntez. N'en deus nemcti ken war an douar. Barba, e hini goz, a zo aet d'ar becl ail bloavcziou-zo, ha Seza, mamm Mai, act ivez d'he zro warlec'h he gwaz lazet en hanv tremen, en cur ziskar cur wezenn-zero.

Hag ar paourkez Olier a zO chamet e unan penn gant an hini vihan ! Setti hi breman klanv iycz ... Evelato ne nijo ket d'an nenv c'hoaz, rak e Vai eo levenez, heol e gozni ...

T ad -kaz a groaz e zaouarn kalef ha lue~ nidig evit gervel sikour an nenv, sikonr an hini a cleu war an douar en noz-mafi : Salver ar Berl...

... Ar verc'hig he deus doare da veza kousket !..,

Nenzc Olier a .lak e vantell ha, didrouz gant a on dilmna' Mai, e ya cr mayz ...

lia Jman, lman, sctu hen o reùek warzu an iliz-parrez... Tenval ha goullo eo an iliz. Eun eur a zo c'hoaz at·aok ar Pellgent !

'T'eir ... pemp munutenn ... -]~aù-koz a dcu en ciro, ha doare en deus

da zougen cun dra bennag evel ma rafe cur vamn~ g::tnt he hugel kouskct.

Enkrez :1 zo warnan ha pellaat a ra eus an iliz gant herr... .

* "* Ar c'hlcier a c'h~.lv ar gristcnien d'ar

.Pellgent ! Hanter-noz ... Ar C'Hrist a zo ganct ! Deuit d'e azculi ...

} Ianter-noz, ar c'hleier a en~rbann d'a:;: bed a-bez eo g9-net E Zalver ; ha Tina ar gloc'hercz en dra ma ya ar c'han en dro, a denn ar gouet a oa laket dirak ar c'hraou Met, sabatuet eo o welet goullo an tammplouz a zo ctre ar Werc'hez ha Sant Josef ? ••• Ar M:1big Jczuz n'erna kct aze ? Daoust ha dizonjet he defc d'c Jakaat !

I(oulskoudc, hi, Tina hag a ra Kraou N edelcg en iliz-parrez, ugent vloaz a zo n'he dijc kct gract eur sellrt mank !

Ken sabatuct eo, mane glcv ket ken ar c'han, nag an ograou ! Ha mont a ra d'a; sekreteri __ da welet ma n'eo ket chomet ar Ma big J czuz. en armel ma vez laket èus ar Chandelour da N edeleg traou ar C'Hraou ... Nann, goul10 eo an armel !

Ar Mahig Jezuz a vefe bet laeret ? Ar paonrkez Tina ne oar ken war 'be

du tt·ei, ha war he meno, an Aotrou Person ne ya lect buan a-walc'h gant é oremusou ... An trede ofcrcnn a dosta ouz ar fin.

<< Dea gratias » a lavar Tina, gant eun huanadcnn, ha buan e ya d'ar sekreteri. ..

<< ~ Aotrou Person, emezi, sctu aman eur gwitll~daol avat...

- Petra zo 'ta Tina gaez ? - Ar Mal1ig J ezuz a zo bet laeret

- Petra livirit ? ~ Y a, Aotrou Persan, it da welet1 n'e

ma kct ken cr c'hraou ! Ha Tina a zell a-garn ouz ar gurustecl.

iVIalrig .1 ez uz ar C' hraov, a oa eire daouar!1 Jkf ai". .•

- Unan ac'hanoc'h eo en deus c'hoariet an dro zivalo-se d'in ...

An tri baotr a nac'h, ha Jcffig an hini yaouanka a t:'hoarz ...

...:.:____-Te eO, emc Dina·! Alo, la var d'in c p~lec'h cma ~:;,c cz i d'an ifern !

·1\!Iet, setu mn zigor gouestadig dor ;r sekrctcri. Olier g-oz en.

1--. Aotmu Pe1~son, cmezan, cl cuit buan du-man ! ' ~ Eur gwallettr a zo digouezct, Olier ?

- N ann, a drngare Doue ! -m.et deuit me ho ped !

An Aotrou Perso!l, a ya da hcul an hini koz.

savet _d'ar 27 vh: gouere 1942 dre urz an Aoirou 'n Eakob Duparc, evit harpa en bor

· Breiz .yez ,hon Tadou ha yez hor Zent koz. KENVREURIJ<Z AR BREZONEG a ray SUL

AR BREZONEG e holl barreziou an Eskopti, an eil gonde eben, evit rei tro d~an dud da anaout gwelloc'h . ha da garout muioc'h yez

-215-

... \Var he gwelc bihan, Mai a zî'skuîz, cnr mousc'lioarz war he muzeiJou, mousc'hoarz cun aèlig koant !

Doare he deus Ja ohcr cur c'-l1aer a hnnvrc- .. _M ct, petra zo 'ta etrc he divreb:'h ? Eur verc'hodenn ? Nann, n1et: .. 1\'Tahig .Jczuz ar C'hraou !

<< --- Aotrott Pcrson, eme Olier, c Vouez 0 krcna, m'ho pij~ gwelet 1evcnez va merc:hig vihan p:t. wclas a1· l\fabig Jezuz o t1gouezn11t en ti !... E vi je bct er Baradoz, ne vijc kct bet curusoe'h... Met pardonit d'in, _J\otrcm Pe1·.son m'am cüs graet ar pcc'hed-se : lem mel ar l\1ahig J ezuz eusc ga:vcll. .. Siouaz, ken klanv c oa ar gae

~~~--z vih~ln-sc h:1 ken br:ls c: (U" hc· :~o:: t

gwckt en noz-man ar Mabig JeztfZ ... m'am eus ... ya, gwelct a rit... »

Hag an tacl-koz a zell ouz Mai kouskct mile J le douarn n'iut kct ken tomm ! Ne basa kct ken ... Hag hep trouz, gant aon da. finval re, an daou zen a denil a~dre clivrec'h ar buge], 1\.fahig Jezuz an iliz ...

Pa zihunas, Mai a c'houlennas e pelec'h e na aet ar l\1abig J ezuz :

« - Nijet co d'ar Baradoz, Tad koz ?

·- Ya, eme Ol!er, nijct eo d'ar Baracloz. »

f-la pa deuas ar medisin, henman a jom-as souezct bras o welct pebcz gwellaenn a oa. deuet e yec'hed a~ plac'hig ...

} l ouman, a lava ras d'lie zad-kaz er heure-sc, ke1 laouen ha. tra : . .'

'« - Ar lVlahig Jczuz en deus va fa-reet ! ... Naon am eus !. » ·

R. Le borgne hag H erri Cao·uüsin.

eskopU Kemper ha leon

koz o bro. Evit kemeont a zell ouz ar Genvreuriez,

skriva d'an Aotrou Guivarc'h, aluzenner skol Sarit Sebastian Lanurvan (Saint Urbain) dre Landerne.

Ar skodenn bloaveziek a zo 20 lur d'an nebeuta.

IIIIIP li JJJJJJJ llllllt ~ ~

A\UIIIR ~!111111 !lilllt~ lllln~·~~~llll~ () l~l

• Eur gerig apaok staga.

Mistri ha 'mestrezed-skol, klevit ar c'hc~ lou mat : ·Er bajer:m-rnafi, " Feiz ha Breiz » a :.':esko d'eoc'h Jlenaos ober slwl vrczondr d'ho pugale. Evit-se, ec'h en em harpimp war al levr savot a-ratoz kaer cvidoc'h : « Mc a zcsk brczoneg >>. ( 1)

Gant eun tammig bolontcz; vat, hag eun nebeut karantez vro er galon, e vezd aestre ober labour vat. Sautez Anna, Mammgoz. Breiz ho tigollo ha sant Erwan garnimp ho sikouro. Bee'h d'ai labour eta ha betel' penn !

Krogom p breman. Da genta penn, deskomiP d'hor slj:olidi

lenn mat ar brczoneg. Netra aesoc'h gant « Mc a zesk brezoneg ». An ·riwec'h kentel genia a zo bet savet evit-se drèist holl. SLudiomp piz, an eil warlec'h eben, an hoU genteliou-se. Lakno:m:p ar vugale d'o lcnn: Jmlz, da gent.a, war ho lerc'h, da c'houde pep hini d'c dro, hag erfin holl asamble:z;, betek ma t.euio ganta pep ger dim~c'h ha distagell.- Gaude ma vezint bot desket mat, zoken, distroit warno al:ies.

Ne gre dan ket e vefe ne ti a re zies er~ c'hent-eliou kenta-se, evit mirout ouzoc'h da vo:Ùt war raok. Kavout a reot- talvoudegez ar ge'riou na gompren'it ket, er geriadu~ e penn diweza al' levr. Se tu aman, eun nebeud geriou, hag a zo be.t ankdunac'haet o lakaat er geriaduf (vocabul.)

(Pajenn 2) : glaoiou : des pluies- gouIaoui .: éclairer - paoion : des pattes. -Louzaoui : panser: - braoigou : _bijoux'.

(Pajenn 3) : Aviel évangile - lieita couvrir d'un linge.

( Pajenn 1) : ioer cOuvi·"eu:r - dtez ronces - Jouzcier : 'mauvaises herbes.

(Pajenn 5) : balan genêt - leanez religieuse - rouanez : reine - 1.abosiol apôtre.

(Pajenn 6) : paBron : parrain, patron' -maeronez : marraine, patronne - Anaon : ârnies des trépassés. (Paj. 7) : Niv. 19 : e zrcmm : Sa figure. (Paj. 8) : irvin : n'avet- binim : venin -va zintin, va moercb : ma tante. (Paj. 9) : be!,na : aîné-- ebeulez : pouliche; (Paj. 10) : t;roc'h, tro'ulc'h : cdupe. - Ar '\'OU.~'hal : la hache. (Paj. 11) : Ar giez : la chiei:ùle- Ar 'g1ige~ rez : la boucherie, la bouchère i'mnigell fourneau -- mage·reZ ; n'our'rice - A'r gevnidenn : l'araignée.

J. tt Me a. zesk brezoneg :», evü her e'hrumt. skrwa da : V. Seité, dir. Ecote Ste- Bm,be Ho,H~off C. C. p. 417.04 llennes

,_ 246

(Paj. 12) : mezu~ ; hOnteuX- druz : graS. garz : haie. ( Paj. 13). Ncsa : prochain - A,r soueznsa : le plus étonnant ------: te'houesa : flairer -dishevl : ombre. -·- touz : ras, tondu. (Paj, 14) : htug : bruyère - salver_ : sauveur. ( Paj. 15) : J)ilhou : chiffons - kil hou : quilles grilhed : des grillons - beilha : veiller - puilh, a-builh : abondant - pH .. lig : poêle --- hillig : chatouillement ~ dlllo : vite - truilhou : haillons - kntuilh :. cueillir - hailhon : garnlin. (Paj . .16) : Y un : jeûne- ye'ot, geot : he?bc. --- yenn, genn : coin - yaou-g~blid : jeudi..:S&int - klud : poulailler. (Paj. 17) : gwiniz: blé-- gwada: Saigneiî (Paj. 18) : cur goulmig : une petite colombe - e tournct ar gwiniz du : on bat l~t hh~ noir ._ __ gwclicn : lavure - ar wf;t; : la truie. -(l-'aj, 19) Eh1s : vis - lnrfiv : doux'. (1-'aj. 20) : kanv : deuil - lenva : pleurer ·· -- blcm1'V : fleurs - gwenvi : se fan et. .tweùvet : enflé. (Paj. 2L) : I·nst : sévèie - dlskibl : discip~e --- diSplega. : déplier', 'i"aconteJi, - stlepel : jeter - stl'akadeg daouarO: : applau-dissements. '

Ar c'henteliou pouezusa

/Kenteliou a zo, hag a V6 ixiat pooezâ müioc'h warno.. Setu-i amftft :

Kcntel 1 - Boazomp mat af: vugale da Zistaga fraez al liesvogalenndu-se ( diphtongues). Diwallomp ouz ai : a-i ; Oi : o-L

Ar geriou-mUfi : glao-iou, Ioa-iou, daouU,;rn, bro-iou, pao-ion, tao-Iiou, n'ez· eus enriO nemtt diO-u sUabcnn hepken.

Mar demaoc'h e Kerne pe 'J'fege'f', diSkouezit d'ar vugale e vez lavaret : atô, g}ô, tôl, Pôl, ôLrou, e-lec'h : al;tao, glao, taoi, Paol, aotrou.

Kentel 4, Diskouczomp amafi d'ar vuga .. le, ar c'hemm1 a zd etre ~N : tân (feu) ; (a nasal lo'ng, Ja lettre * n'esjt ·que légéfement sentie). ANN : nann' (non) (a nasal br'ef ; la lettre ll e.St forteinen't Sèntié).

Kement-all a c'heller- da Iavarout diwan benn on hag onn·~ e\11· hag enn er c'heiiteliou 5 ha 6 :- ton. (air'), tonU: (vague), de'U (homme), penn (tête).

!i::ENTEL 9. 1--Iou(m/afi a zO da: v'eZa Studiet piz, hag eun dra ret e vezo distfei wafrii a .. lies gonde ma vezo bet desket. K_11iNTF.I. 10. Gant GE ha GI, ar vugaie a:

gava eun· diêstef, gwifidii en abeg d'ar galleg, en deus deslret d'eZo distaga JE, .Tl; Buan, a vat, c teuint da la"varout _Ge (gue).

GI (gui). EUE geiitel eo ,iV€z, da veZa az gwelet alies. 1

KENTEL 12. keri' diêS ali co ar genteJ ... tnaîi d'ar bugeJ, rak e-leC'h Javaï-'out : h:rasa : (brassa) e lavaro : hraza. Deskomp d'ezan he deus atao al lizorenn s, talvdud:,;guz daon ss, pa vez e-kreür; cur ger.

En niverenn a zeu, e lava"rin eui ger euS ar c'henteliou a chom.

An doare-skrlva Ret eo ivez de.Ski d'aF: bugel Sl~riva ar

b'rezoneg. Ne vezo, e gwirione~. lorc'h er: bugel gant e vf'ezoneg, nemet pn. ouèzo her skriva. Roomp d'ezan eta skrivadenn0U '( dicU:e::O, unan bep sizun.

Penaos en e'm g·emerout ? AI lodenn 1 ha Il, eus ar c'henteliou deski-lenn, a z;o skrivadennou eus an dibab, aes awalc'h evit ar' vugale gOnde ma vezont het studiet. Ar vugale vihana, a c'hellfe skriva zoken ar pennadou-se, en' eur· fflllout ouz o levi.

Boa;.a ar vu gale da glevout breioneg N'co ket a:walc'h deski d'a:rt bugel Ienri

ha sJ{riva brezoncg, ret Ill\at eo ivez bo3-za c ziskduarn da glcvout bre~wneg: FJvit se·, nctra gwelloe'h eget lenn d"ezan istoriou plijadurus. Pep kentel vrezonek, m'o dcu~ ar vugalc lab.ouret mat, a é'hellfe e-· elnn gant our pennarl istor: tennet CU$ <(. Korn an oaled », eul levr kolltadennou dudms; ha·g· a c'he1Io beza knwet da brena e « I,Jbrmnc de lketagne », 11 quai de Cha~ tcaubriant, Roazon·.

. Lennit hoc'h unau' an isioi'iou-se, pe- Inlot ar gwella eus ho pugale d'o Jcnn a ·vouez: uhel d'ar re-ali.

IW:lstri ha mt'Osfrczcd-skol, gouicnn!t i"aktal_, eur c'houmanant da <( Feiz ha Rreiz )), ev1i m:t c'hcllot lcnn amafi bep tro, ai e'hentdiou talvoudus a roimp d'eoc'h wai an doarc da zeski brezoneg d'ho pugale. '

Ar Skolaer,

D'or skol evit des ki bre~oneg Enr sonig hag a oUe brao da gana · araok ar slcol vrczonck

War don : {{ DALC'H SONJ ••. »

D'ar skol evit deski brezoneg yac'h Sounn hor penn, laouen e kerzomp. Brezoneg eo yez kement pôtr ha plac'h A zalc'h d'e vro Vreiz eveldomp. Haunnez eo ar yez hag a gomzas hon tud, Yez an Argoat ha yez an .Arvor, Yez ar Varzed kaz o deus kement a vrud, Yez karet ar leiz hag an enor.

Il Bretoned ni chom, atao, e pep lec'h, Men net start ha « Pennou kalet >>, Kalonek ivez, ha nerzus hor brec'h ; Gwelloc'h tud ne vije kavet. Daou c'her-stur a lintr war hor bannie! er-vann , « Feîz » ar c'hento, o tenzor dispar ! « Breiz » egile, didrec'h e kreiz an emgann, Nann bi ken ne welimp an diskar.

Lerinet hon eus gant Plijadui, nivèrerin genta an Eost

1 kannad mistri ha mestre

zed. Skol ar C'houarnamant e Br-eiz ha fi~ zians hon eus e vezo degemeret mat gant ar re· m'eo graet flviUi Dek niverenn ér

S. B.

bloa:.-: a vcZo embannet, ha wail. bep ni,ve

·renn e' vezo cur gentcl hag eur ganaouénn

vrenmek ; an ero boulc'het gant Yann Scihier· a vero Waset 'da benn -ha ·gw-fnl 'a~Ze !

247 ;;_

Chapeliou

ar Vro

Bodonou e

Bro-Leon

Ari Tact KyTHI ar Pennee, ell cul lev'rig_ a lakeas ·moWa er bloaz 1617, war an i!izou hag ar chapeliou savet en en:Or d'ar V\Terc'hez en eskopti L.eon, a lavai' e oa , en e amzer, e parrez Plou?.ane, diou chape! ~n' endr da Vamm Doue, unan c Loc-Mar!a Lanvenec hag eben e Bodonou, war le~ an· hent b:ras a ya eus Lokournan d an· Dreinded.

Chapel kenta Bodo'noü a Zo bet ·~avct _goant Kastelled Tremazan, a~troned vrB.s:ct Èro-Leon gwechall hag e oa o 7-Ud koi gini~ dig eus a nant D>r C'hasteJl, du-ze c kichctt Pont an Ospital hag barp en hent a ya breman eus a Lolronrrian da Gonk ; int--1, ivez, betek an Dispac'h 1789 co a anve ellapalaned Bddonou hag ar: re-:man, peurliesa, a veze diavaezidi hag a baee eur bcleg eus ar! baù.ez evit ofer'enna en' o lcc'h, pa ve."'e l'ed.

Er bJoa:z 1505, ai' chapel-S~e a veZe gr"aet anezi c'hoaz cha pel Botgoueznou, (da lavaret eo Koadig Gdueznou) met, gant an' arnzer', an ano-se a :zo bet __ mac'hagnet h~g a deuas da veza Botdo'znou, Bothdonnou, Bodonnou ha breman Bodon'ou.

i« Patron keil.ta ar cha pel eta, erne G. P. e Feiz ha Breiz 1928, p. 462, eo fiant Coueznou, eskûb Leon, hag ai-; skeudenn eskob . koz tri c'hant vloaz, a weler enni c'hoa:i a die· beza skeudenn sant Goue?.nou, 'tn(\t. adalek ar bloaz 1642, ar Wei:'c'hez oa patronez kenta ar· chape! hag an Tact Kyrill ar Pennee, ben laka war roll chapeliou l.o~:•,ori kensakr'èt d'ar Werc'hez. »

JntanveZ aotr'oU al Lall'n'e.uc, penri.hof'eZ Koatenez, eur mane.r barp e Bodonou, a Iakeas renka a-nevez ar chapel, er XVI vet kantved, ha n'euze, m''oa'rvat, eo e voe roet enni · an enor· kenta Itron' d'aU Varia.

Beiek ali Dispac'h i·:tiz, chape! Bodoii'ou· a oa kaer ha brudet ; hervez testamantou skrivet er bloaz 1685 ha 1701, e oa bot roet d'ezi peadra a-walc'h evit ma vije oferennet cnni derc'hent ha deiz ar pardon, da lavaret eo' d'ar' 7,ul warlei"'c'h an 8 a vi,; gwengolo ; en' -dei,;-mail. ar: parr;eziou diwarclrO a zeue da Vodonou g-ant o c'hroa.ziou, ban·nieiOu ha kleier biharl ; pres a veze gant Plouif.-Sanc wardro relegou patron ar· bai'r·e::-; ha paea a r·aen't ker ali' en'or d'o ctOUgeif betck ar ehapel. '

D'an Dispac'h, Bodono'u a voe gwerzet ha ~Jrenet gant ar Sirn.oned, trafikerien leve eus Pa:d,..; ha Grenobl ; gaude an Dispac'h, chapel' Dodonou a voe laket e g-werz, actar're, er blo'az 1823, gant an diavaezidi o ·d8voa he ferc'hennet ; pren'ot e voe evit 1.50 lur, gant an A. Palier, chiru'igian' e Lokournan. ; hcnmaîi n'en dcvoa he ftenet ricm\et evitgeHout he rei a-nevez da iliz PlouZan'e.

Siouaz ! dilezct evei ma oa bct epad tre~ geint vloa·z, ar' chapcl a verine kmieza eri' he foull ; berract hag izelaet e voe er bloaz 1828 ; ar· vali greiZ a voe diskaret ha _penri an ncc'h ar chapel Iaket da ober ar: periii an traoâ.

'Ar'abad eo d'ar re a ya da Vodollou' beza. o c'hortoz gwelet en-o ken eui;: chapel gaer, rak eun dizouezenn· a dapfent.

An tour en" deus dao'ù veg ha gwechall e oa ctao'u gloe'h eba'r~z ; uila.n eus ar begoti a zo bet diskm·'et gant ar gurûn er bloaz 1933 ha p'eo bet adsavet ec'h anko'unac'hejod obei e doull d'an· eil kloc'h.

Mogeriou ar ehapel, en tu diavea~, a "io bet sko'r'et gant pcnnadou ·mansoncrcz gm.ct di7.0are a-walc'h.

El diabarz ar chapel e kavei; skeudenn" an" llron Varia ; e lnaen emafi ha livet eo bet : ar '\-Ver'c'hezo; a zoug ar: Mabig Jezuz, eur 'zae bir gantan ha boul ar bed en e zourn ; ·war_

-248-

ar jichen·n eO bet kizellet r'od S'aii:,.ez Katell hag ano Yvon' Gilbignon, aotrûu Koatenez.

Izeloc'h ez eus eur pinsin' gant eur skoued bet tor'ret gant ailhoned an DiS:pac'h, ( teit' houadez warnan) hag eo skoued ar' Gafo~d, adtroned Ker·ectec, eur marrer ali harp e Bodonou. War" ar pinsin-sc ez eus ivez eur c'ha· lur gant al Jizerennou-rnan : Y. V. P. WD.i: Jichenn eur zantez unan' ben'nak en deus bet ar skiant da lakat : Sant Yann ! En: tu de· hou email santez Barba, harpet war he zour· ha" sant Joseph, eul lilienll en e wurn. En tu kleiz emaii ar zant Go'ueznou am euS

lavaret ano anezan' Uheloc'h hag eu'r zant an, gvvisket e 'manac'h hag a zo eui vaz mi' e zourn, eur groaz en· he fenli'. war·. goi-re aù aoter ez eus eui .Wef'c'hez ail gant ali Ma-big Jezuz. ,

E traoll ar chape! ez eUS eur pinsiiT all gant skoued Aotr.oned ar C'hastell hag eui

DUD

Eun diwez' a zo da bep tra hag eman deu~t ar mare, a ga v d'in, d!a gl'oza va fennadou-skrid ha ncnze, tendon abegus o deus c'hoant d'a lavaret .cm eus lakct tucl va farrez gwelloc'h cget ne d'int, e · gw,irionez : « Kristcnien •rliiwa.r c'horre n'iut ken hag c rit sent anezo ! » setH a~ zc penaos e koml"l:ont.

« - Nann-, ne ran ket sent anezo, met kristenien diwar c'horre n'int ket ! ·N'am eus savet mojenn ebet diwa.r o fenn ; ar pez am eus mcrket a zo gwir hag o c'havet am eus em spered, e lec'h m'oant mo· redet ; 11ounneraet eo va boutou, rak eun tam:m oad am eus, met va spered j a drugarez Doue a zo chamet yac'h.

I-I or zent koz, brcman ez eus I Soo vloaz, 'o deus sanket doun ar groaz e Breiz Vihan hag o roudbu a. zo chmnct anat er vro, abaae~· ·daoust da ivinou yut an amzer.

E pep parreZ, kauls Ia:varct, eman skcudenn ar zant her savas hag ar feunteun vurzud:us, eur feunteun a zoug e ano, ano pa.eron ar harrcz.

J.~m farrez koz ez eus ivez cun tanun douar; anvet atao « bali ar zant». Douar labour a zo graet anezan, pell a zo, n1et ar zant a gendalc'h da ziskoucz eo nlestr war an tachad-se, ha gourde ma vefe faU an east e Iec'h ali, c bali ar zant c vezo brao atao ar gwiniz ha, mat ar greun. olier gaz en deus labouret an douar-se, e-

c'halur· gant al lizeTeii'nO'll-irriaii' : L.MDIX. a venu lavaret, a gav d'in ran mil cinq cent neuf, nemet eo bet kizellet fall a-awalc'h ai Iizerenn D o verka 500.

Chapel Bodon·oiu itoa ket aiîaveZ:et nemeur; betek hen1 met ei' bloaz 194.0,· eo deu2t. da veza ker br'udet ma c'hellef' lavaret e teuas di, da bardon'a, er bloavez-se, en eui ober tri miz, rnjuio'c'h a dud . eget ne oa deuet epad ar pemp kant vloaz a-raok:.

Eur c'hard cur baie diouz ar chapel' eman mner koz Keredec ; wa! an hent a ya d'e guout ez eus eur groaz, warni skouejoa unanet ar Garoed hag ar Gervorvaned ; ti brasa Kcr:Cdee a zd bet savet er: XVI vet kantved ; ar nor. da vont ebarz, kizeBet kaer, a .zoug .ai- skoued a .zo war: ar gfùa~ ; a-di-e kein eZ eus eun douribell hag a vr'ao::t e stu= L. D.

MAil

pad meur a vloavez, a la.vare : « Ar zant ha .mc a zo daou vignon ; an cil a had hag egile a Jaka an traou da zevel ! »

Eun iammik oa tmet Olier d'en cm veuli, met eun den eus ar c'henta oa : « Va mcstr ha me, emezan eo rdaou onesta den a zo cr barrez ! » Tri blaaz ha tri ugent int bet dimezet, e hini gaz hag hcn. : « N' oa ket koantoc'h cgcdamp hon daau ! » a lavare ar paotr koz ; an Ankou en deus o san11nct o· daau, dindan c'houcc'h sizun, ncbcud. gm_tlç11e ~ o mestr t ». Eur vandenn vugale a zo chamet war o Ierc'h ; en o zonez e oa cul Ieanez hag etoucz a bugale vihan ez eus ivez beIcien ha leanezed. Emichans, ·ne vo kef graet1 kritenien diwar c'horre, eus ar auenn dud·se !

Ha m'ho pije anavezct Visant ha Yon ! a-raok ar nùsion e oant tud, egiz eur maread kristenien vat ; ne vankont 111orse d'an oferenn , labourerien ·dreist war ar zizun met, amezeien dost oant hag evita da veza o daou di stag ha stag, n'en em welet ket : ne gomzent n10rae an eil ouz cgile ; mouzet o daou ne ouient ket perak, ne ouient ket pegeit a· oa. Mat dioc'tu warlerC'h ar :tnision, Visant a, ycas e leur an ti ail ; o Iakat kolo en e voütott edo Y on'.

« - Kleo, 'ta, kama1ad, eme :Visant

Petra 'zo 'nevez ? eme egile.

Te 'oar perak hon eus droug an eil

ottz egile ? N'ouzon dare

- Da visio11 az pcus grac:t, kou 1z ha mc ; n'en deus kct lavaret an Tad ù'eomp en cm garet, bcva c peoc:'h, panloni an cil·d'egile ? .:.j i·~L

Eo, Visant·, lavaret en dctts, omc Y on, dic'hoarz !

Pokomp an eil d\~gilc neuzc ha::; echu an <J.badeil.n· »

Hag· o <.lanu, laonen, an dom· en o da.oulaga<.l, e r<.'jont .1.r pcoc'h, dindan lagad Doue, dre m'o trevoa selaouet komzou Doue. Ahaoe n'eus ket teneroc'h n1ignonc:d c:geto, ; gwcllnc'h da heul:ia an ofisou 11'c1h ket ivcz, na d'nher vad cn,dro <.l'ezo. Danust hag unan hcnnnk a garfe c'hoaz oher kristetJ_ien ùiwar c'horre anczo ?

Lavarout a c'hellfen an~ ivez eus a J annedl a var vas èn he c'honezcg vloaz ha pevar ugcnt ; ctw vaouez ùibikouz oa bct en he amzer hag crn hezc plijadur ouz he c'h]cvout o konta ano ens an amzer wechall. II c brem' a oa mi1iner ha, h~p bloaz, c veze gwckt o trcmen chiou dnman o vont rl'a:r maner da baea c c'houclmikael : ctm clouscnn siliou a oa gantan; en cnr h:mer, hag en e mok, e kasc gand cur wialen11, dhonzek hmtrtd yaouank, savct gantan ; cr mare-se ne veze ket graf.t ar paeamaEchou gant paper, met gant traou ha kcmcnt-se a oa diviz d'ar miliner.

Janned eta a oa bct mat atao da bedi Doue, met, Jla oa deuct ela vez a koz, ne chane nmi. An dud, 1ro-vvar-dro a en em ~~rhede outi : « Janned, an hini viban a zo gant ar ruzcll, livi rit etu hater eviti ! >> « Janned, va mamtn ne fcll ket cl'czi ez

afen gant Per ; livirit clim dizenez eus ho chapelc<.l, mar plij ! »

Ffa clhonz : « Jnnned, va bioc'h a zo klanv ; cmaoun •d'an trao11, ma varv hounncz ! vcdi!, lllar pJij. ))

l-Ia J a1111cd, Lep red laouen, a /bede e~ viel an cil hag egilc, ha pa varve unan bcnnak cr gonknnacl, Jannccl ne loc'he kc:t eus a gichcn ar varv-skaon, ken ·e vije kerc'het ar c'horf ela gas rl'a1· vered.

Epad an cleiz, e veze he chapcleù en be dourn, l1rtg en noz, en he gwele, end rn d'he hrcC'h e veze adarre he chapeled. N 'oa ano gan ti nemct eus ar haradbz, pcnrtos e vije dcgemeret gant Doue h .. ~z. en dei;;;: ma varvas e lavaras fracs : << Hizio, e1nan deiz ar varn ! --- 0 vont emaoc'h, manlm-.~·oz ? c1ne unau eus he fao!1Tzcd yamJ<J.nka.

- Y a ! laonen », emezi. J\tf'a111 hije bet anlZcr, em hije laket i

ve, cr lmjcnn-man, ettr ger bennak diwarhetm prtrdon H_un~ngol, ken karet, ken brurlet, 1112- teu tud lJcj1 bloaz di eus pevar c'hnrn an eskopti, wa1· .0 zroad, bizier gwep11 ganio, wax 0 c'hezcg--houarn cur boel nuz :11· stur, er c'hirri dre dan, gant an he!1i:-hmu.1·n, rak an holl a oar ne 'z aer ket d'ar haradoz, diwat'dro aman, 1Ja ne vezcr ket bct e Rumcngol l1ag- an hol1 a gred c Doue hag en e va

' rarloz hedi hon ens c'lwant d'en em grront cno l1a da c'heùaJ e kaden beza roet ela glevet ez eo va c'henvroiz, kriste-

·, nic1.1 vat, penn-kil-ha-troad. Eur barrez vrtt co, knmziou e pep kroaz-henf, war he douar ; en he iliz sld'aer eo aes pedi.

!lb lwer va farrez koz !!envel 111at ouz cur baradoz.

Tintin ANNA

F. R ar' Blei"', Boufdell, 5 lllr ; P. Philippe, Kergouner, ar Yeuc'h, 25 Iur· ; Y. Di:.::;ien, Plmmnet, 5 lur ; A. Auffret, Bazouges du D•;sert, 15 luf ; J. M. Guégu'eri', F'olgoat, 75 lur ; A. Breneol, Pouldavid; 25 lur ; A. Chauvel, H.oazon', 5 lui ; J. ·"-l<I. l'rig-cnt, Ko'nkerne, 75 lur' ; P. Je~equel, 'T'rPmaoue:;:an, 5 lur ; Hervé AbgFall, Sant 'J'hégonnec, 5 lur ; G. Sg.out, Sant Goazec, 25 lur ; Baron Pidwn de LDngueville, Paris, 10 lur' ; Calennec, Colombes, 5 Iur' ; Yeun ar Goff, Gouezec, 15 Iur ; chaloni Boucdcc, ar Faouet, 5 lur ; F. Even, Landrcger, 70 lur. A. B<-uloual, Sant Barnabé', 75 lui' ; an A. chaloni M·~ar, Kastell-Paol, 25 lut.

1<1. l3lemo::en, Hopilal L'arrey, To·ulouse, 25 lur.

-250-

'\ i'

Tamm ha tamm e teue ar c'hiz, dre Vreiz, da skrivafi, war goloiou al liziri, ar: chon:üec'h e brezcineg : e Bre~z, den n~ ~ave abeg, met e Parj.,;, tud a zo ha,g a oa feuket ; Eetu m'a deus d'egacet da vur'eoioù post Breiz an notenn .. man

« G;a~~eunet ez e'n~ bet ouz a.rt Ji',~er~rëz <{ gaat reDer ar r~..n.-o:-fvro p'0tlf-flt. :J', vij;-.:J da « obe:r gant al liziri a. zo me~tket ar chmn« lec'h warno e b;rczoneg ; ret eo c la-kàt d~t.

Mennad an Unvaniez 2!, Zd Iabourat e Breiz hervez àr gcriou4stur'··Ul;Url bet roet d'ar Gristenion gant tri Fab eus a:r. re gentan :

lo « über evit ma vo a,ddiazezet pep tra c Jezuz-Krist. » (Pius X.)

2o < Lakaat da rell en dio dimp an· urz hag ar justis gant an- Obererez Katohk. »

(Pius :FJ.) 3o ~ Klask ar pedc'h etie _ ari dud hag ar;

poblou, o karout ar rei,; hag ar Justis : « Ar' Pcoc'h rire ar Reiz. l- (Pius XII.)

An Unvaniez a zo ùigo~ d'ar re a feil dezo labo'urat hervez o galloud, da adsa~ vidigez ;:u· Relijion, ar Spered har; ar 'ReiZ c Breiz. ·

Labour an UnvanieZ a vo dieistholl : 1 o Kas da benn santclidigcz tud an Un

vaniez. A'r' re-man a glasko : a) Pe'tli h~rvez mlennadou an UrivariieZ ;"

« vont cn-dro d'ar c'haser, mar dRo ana.ve·· « x.et~ pe Ina n'c<J ket o zcurel en tan ! »

Dirak eur semt dismegans graet war bor, yez, n'oar kot evit chom hep en em zifenn. « La. E-reta.g,ne )) hag « Arvor )) a ro urz da vignoned ar brezoneg da skrivai'i, diwar vrernarï, ar chomlec'hiou holl, e brczoneg ; gwelet e- vo piou a vo krenfa, pe ar: Vretoned pennou kalet pe ganfarted Parlz:.

b) sevel c kement lec'h ma vo niver-us a.~walc h aJl dud enrollet, bod<:tdegou, o.f;"en;nnou (gant eu:r brezegenn vrezonelr., pa vo ta d heu ober) ... ha.g ivez retredou pe deveziou-retred.

2" lVloulan eur C'hannadig ( 8 pajenn benna.k) en div ye;;;. Klask skignan kclaouenno'u, lcvriou, katohk o sper€ct, e BreZoneg.

3" Klask adsevcl ha Iakaat da splannan e Brciz- hon giziou katolik : Pardoniou Kantikou, Pedcnnou evit ar re varo, h. a.

Œ!::vit bezan enrollet, e tlecr respont war1

ar follenn.asant, he sinan, hag ho e'has en' dro da Sekretouricz · Unvaniez Sperede~ Breiz, 4.8, rue des Salles, Guingamp, gant priz eur c'houmanant d'ar c'hannadig 20 lur, war, anO an Dimezell St-Gal ·de Pons, 48, rue des Salles, Guingamp. ( Q ... ç. Ren ... ne8 51.94.0.) ·· .. , . , . ·',

251-

Bretoned Paris D'ar 15 a viz du, llrctoned Parü-: a yeas'

<14 bardona da iliz-vcur an Itron-Varia ; 10.000 bennak e oant : ar c'hardinal Suhard n; oa oc'h uber ar pardon hag an 'l'ad Mao, . cun Douarnc.ne?:ad, a reas ar brezegenn, e galleg hag e brezoneg, hag en eun doarc hclavar Incurbed.

Ar weeh kenta e voc moarvat klevet :prezeg e hrezoncg c iliz Itren-Varia Paris.

L<SH:IIl"i::iîl.ll GEOGRAPIHH1~ ])E BRETAGN~J (Mffulerez Lafolyc-(lc Lamarzelle, 2, l'lace des Li

·<leS, Gwcncd}. ~gant aotre arc'heskopti Roazon.

Eul lccr co a c'houec'h pajenn hag hanter kant, nwulet war baper tco, cul leor dreist da lakaat etre daouarn ar vugale, savet gant an A. Poisson, mm den a vichef, a gar e vro hag a oar an tu da lakaat àr. re hcn lenno- d'her c'haret.

TEll GANENN.

Ar' sonour yaouank Jef er Penven, a zd o paouez embann e oberenn genta : TCir ganenn

1 Klemgan, Serr-Noz ha bizigou ma

renv. He c'haout a reer da brenan e Libraitie de Bretagne, 17 quai Châteaubriand, Roazcn, evit 30 lur·.

Diouz an oherenn vras kenta hag al la-bour vat a ra e Radio-Breiz eo anat e veZo, hep dale, Jef er Penven eur m,éstr wat·. wr zonerez vreizek.

Skl!l,tiiemuiM ar Alanik al Louarn, Kemper, 25 lur ; J.

Breneol, Pouldavîd, 25 lur ; M. Loyan,

Naoned, 25 lur ; P. JezequeJ, Tremaouezan, 10 lur ; Baron Pié'È.on de Longueville,

Evit hez Yann P. Jezequel, Tremb.ouezan, 10 Iur; G.

Saout, Sant GOazec, 50 lur ; L ... Bleunven, ·Dwitalmeze, 50 ltir. · An A. chaJoni Meai, Kastell-Paol, 25 lur.

Dastumet e?. eus a-berin brem\an 85.000 lur evit adsevel be7. Yann V ; an darn vrasa eus 'kêrion Brelz o deus kaset o frof da Landreger ; sloiJezet omp bet evelatd o welet ez eus diou gêr', Dol ha Redon, ha

Pevar baotr. yaouank a zouge skeudefi\1 arc'hant an Itron Varia cta: ober tro aN ili~ ouz son ar vombard hag ar ~iniou ha kan ar c'hantikou brc:mnek .

Da gloza an dervez, persan Bretoned Pari,..;, an A. f:1'liauny, a drugarckeas e ba!'doner, e brezeger hag îvcz e genvroïz, da ve.,;a deuet ken nîvcrus d'en cm erbedi ouz an Uron Varia.

C'HOAIUO!HP. Daou bez-c'hoarî, kaer, befr hag aes da

zi:::,klaeria, unan evid ar baotred hag eun ail evid ar merc'hed, Disiro ar J)rizonierhag_llln em ga:rit, setu petra "0 C'hoariomp -sa.vet evit yaouankiz kristcn ar maeziou. Her goulenn ouz an Aotrod, chaloni Fave 14, Ir.urenn sant Kaourintin, Kemlper. '

KANTIKOU Kroa-ziadur ar zak'ramant m.eulet ta ve7JO.savet e kamp Châteaubriand, pa oant pri-· z.oniet, o daou, gant an Tad Dorval ha V. Sei té.

Kaout. a 'reer el leorig-se pemp kant_ik dishenvel savet war doniou kaera Breiz, hag anavezet gant an holl. ,

Hiviziken pa vem bodet kr·oazidi at Zakramant, ne vezo dîgarez vat ebet ken da. ~orn heb o Iakaat da gana e brezoneg.

Goulenn kantikou Kroa7Jadur. ar Zakfamant ouz an 'l'ad Dorval, 9, Straed Dugommier, an N aOned:

Bleun-Brug 25 Iur.- ; Yann ar_ Bec, Kemper, 25 lut' ;

An A. chaloni Mear, Kastell-Paol, 50 lui. Dr. J. M. ar Goff, Dinard, 100 lur ; L. Bleuven, Gwitahrieze, 50 lur ; Y. Oulc'hen, Metignac, 25 lur.

V, dug !!.reiz n'o deus ket kavet en o yalc'h eul liard· to'ull da gas evit diskouez o anaoudegeZ vat da vrasa Dug a zo bet e Breiz ha_ kouJskoude e Dol eo e veze kurunet rouanéd Breiz hag e Redon eO e tremené Yann V an darn vrasa eus e amzef.

Ma ouesje Breiziz istor o bro, ne vije ketgwclet a skoueriou mezus evel re RédOn ha Dol!

E"ll'if !eoriou holl" l!"rizonidi )A. Daniel, Neuilly, 100 lui. Saout, Sant Goa7.ec, 50 Jur. Kaset hon eus a-benn goueJlou Ncdeleg

500 Feiz ha B-rcb: d'ar Stalagou hag a-benn:

BHf~11.!111liOU Laouen om'p kemenn· deoc'h eo krCsket

an dud du-man : ganet zo deom):i eun eil ver'c'h d'an 28 a viz eost. Ar· baotrezig a zO bet dihabet dezi da ano .: Geit Elena.

Renea hag Armand Kcravel, Landeda.

Gwenola ha Rozemi-Veir' Caouissiri~ a zo laouen o kemenn d'eoc'h ginivelei ô b:reur bihan :Youenn, ganet d'aiT 8 a viz du 1942, P. LamiL"rnE'

.Graet eo bet bugel da Zoue, e iliz StHouardon Landéhe, gant an Aotrou Per-

nebeud amzer aman e kasîm'p d'ezd c'hoa.z pakadennou Ieoriou brezone-k : ma 'Z eustud hag a ra fae war ar brezoneg, n'eo ket war hentchou an harlu co. e vezont -kavet !

an Oaled J:nt, Renei << Feiz ha Bf'eiz », d'ai, 16 a viz du 1942.

Laouen e kemeiùi d'eoc'h Yanri', Hef~i, Reun,. Antorî, Nikol hag Alanig Jezekel (} deus eur' c'hoar vihan, Gwenola, deuet d'e~ ·zo, d'an 12 a viz du. 3, sti'aet an Tfegont, Roazon.

Rozenn Fouéié a zo laoueâ o ï"eirî d eo·c':h kelou eus ganedigez he bteur biharl :: Yànn. Roazon, d'an 18 a viz dU 1942. 128 Straet Fougères.

Moulerez Bro-Leon, Lander.no. P.C. 410

G·./iNT' LEVRJJ.OV << FJEJJ.Z J-JIA BREJJ.Z }}

SA Vrf LEVi!UJHI[])l!J JB\JRIEllEK El\l HO IF' AJRJRJEZHI[])l!J MAGIJ SIP'!EIREI!JI HO!!{ IP'!RllONWll.

LEVRIOU MAT HA MARC'ffAD MAT1HA PLlJADURUS DA LENN

l. LEVRIOU BREZONEI{

CHRISTO, Savct g·ant an A. Guillou. sk"uclennet goult Rene Roy. kaera !Gvc b1•czonok an XIX v ct kn.ntve-ù . . . . . . 20 rea1.

p,nz 1\'JARI, ikurunenn 8.levcz d'ar Werc'hcz, savet g8tLt an A. Breton. . . .. ....... 10 !ur

G:EXOVF.Ii'A A VRABAN, savct gant Glaoda ar Prat ln sl:-e-udennet gant an d.in.'. O. de Viller.-;. 20 real.

- BUllEZ l'riihAEL AN NOBl.ETZ, savet gflnt an A. Ugue-n. 20 r;o,-ti.

H:E:-1TELIOU \VAR AL LABOUR-DOUAR, gan~ an A. Bf'col..... 20 ,l'cctl.

TEL EN:".' .'\RVOR, J3ri;:eux

savct gant Aug-ust 20 r·eal.

Y1KTOIUA KQ'\'A:_-.r A ZANT I,UK. gant an A. Ugucn. 1 skoed.

·LIZEJR AN IIINl 'i't"rAHû, ~-ant Jaket~ Riou 1 ;;koed.

H'i'ER7.0N gwelet ::;ant cu~· VH~tonez. 8 reel.

'E X V 0 R 1 0 V Jo~ Il R GA IC 0 UZE Z, gant V. B·~it8 1 skoècl.

:?REZEGEXN t\N t\. BURLEON, .c B\cun-Bru:~ Ker:-tnna •. . . . . . . . . . . . . . . . 3 ·t·e-rtl.

l'REZEGENN AX A. 'l'REl-HOU, {' Blcun-iBru-; p:oug::tc;c-ell .. . . . . . . . . . . .. . . . . • . . • . . . . . 1l real.

li. - PEZiûU C'HOAUI

NiCOLAZll~. B::yon-·?enot.

SALilUX AR FOLL, Bayon-Ferro~ ..... .

DJet.llO AN DI:-1:-l"KET, Bayon-Pcrrot ..

EUN Pe~rot

lV .\TI l'2!"l'Ot

.'\H-'\1-tD.-\E'/; E REllVARZlN,

R()UDC)U liON TADOU,

20 i?J.l.

2Q re:tl.

Cor:)Jle.t·-8 real.

DaJ~io-

2 slcovi.

Yil.NN LANDEVEXXI•~G, Cornou-Per,·oL. 20 l'Pal.

DHAGON SAN'i' PAOL, Y.-V. Pl:'not. 4 !'WL

PARDON BARc\·lH~AS, Y.-·V. Penot........ 8 1·eal.

AN A. H:EltL!lBAN, Y.-V Pcr·roL.... 3 real.

AN DIVROAD, diwm· ar c'hcmln·aeg·, gant Y.-V Penot... 8 real.

AR Y A :lU I\'l, cUwa·r ar c'helnbrüeg, gant Y.-V. Perrot........ 1 s1::ocd.

BILEZ HAG E VESTit, gant E. ar Moal. 1 skoed.

"NEDELEG ··

AH. CIHJ\'IANAOU, gant ar Moal.......... 8 r-l'al.

AN IIINI GOZ 0 VONT DA DENNA liE FOLTRE-D, gemt -E. ar 'Moal..... . .. .. . .. . . . . . . . . . 8 n~aL

Y:\NN POTR AR GEU, unan-gomz, gant E. ar iVIual, \i\i~H .bapercnnou distag. ar c'hant.. 20 real.

SAN'J'.EZ TRlFINA, .gant ar chaloni J-oanno 8 real.

HOLLV,ELEN, .gant Hollsent ar Garrec. 1 s-lwed.

AN i\ 0 'l' R 0 U KER 1 0 UA Z, g-ant Lan f'll'

Go:tl:' 1 skoed.

LEVRIOU GALLEI\:

ESSt\J SUlt LA QUESTION BRETONNE, pat· Yves Le M-oal... 2.50

NOS DlWü!RS JŒVEJtS NOTR'E RACK L'EGUSE ET LES SURVIVA~CES NATIVNALES, pa·r Mg t' Paquet.. 2.50

LE Bf,JWN-BRUG Jo:'!' !L'·EGLISE ........... . 1 Fr.

TRO-BREIZ, tPi!:LERINAGE DES SEPT SAlNTS DE B-RETAGNE, a.vcc .rllustrations ct ·nnc ca.rtc hors-Lexte, ·par le chanoine Le Roy. 2.50

LE Pii:RE J.-F. ABGRALJ,, DES MISSIONS ~~T·R,.'\NG:i!:RJ•;S, :par M. le chanoine Pérenne.<>.. W Fr.

LES ]'SAUIVIES, TRA-DUITS ET 1COMJ.\U:NTf:S, par M. le chanoine P.ér.enn-e.s. . . . . . . . . . . . . . . . 20 Fr.

IV. - rEADRA DA GA~A

J\:i\NAOUNNNOU IBLKUN-BRUG 1.920, 1922, 1923. UJ'J5, ,1930, 1932, pep levr.... 10 lu·r.

~'îG:'{!OU FEIZ ·HA BREIZ, ar pe~. 15 lur.

SO'IIOlJ BUGALE, ar psz.

K:lnaoucnLDU waT •lmpc:-cnn.ou distag· :

Ki\NTI:K SAN'l'EZ c'hant ................ .

ANNA \VENED ar 20 r-eal.

G \VI R V-RET 0 NE D, gant an A. Conq ar c"h·aEt 20 real.

G'W,I!iTIZ KER-YS, g:cnt Oiier •Smntr ha J.-P. m· SkVlt" Œl<' c'hant ............ 1.• 20 :·eal,

SONI'f BO.:ViiEARn, SONIT BlN!OU, g:mt .J. i\'JJar·echal ha J.-P. Dant;ec, ar c'han.t. 20 H'l'l.

K.i\N-,~A.LE AR BO'l'RF.D Yi\OUANK, gant J. i\1arechal hn J.-iP. Dantec. ar c'hant.... 20 real.

G dt ho koulonnou ·ouz « F-ei~ ha Brc.iz :. . Suriznac, l•'inistèrc, C. C. 21.802 Rennes.

(liVzou-l;:a.s ous·pcnn).

HA "BLOAVEZ NAT"" r KARTENNOU 1

L:a1met ,liant 1'1oulerez Bro Leon, Landernc. Ar pez,

C. C. P. 'H. Caouissin, 27.165 Rennes

gant golo :

Niv. 3-4 (79"' bloavez) FEIZ HA BREIZ

E skeud ar c'hoajou bras, en hor bro gaer Arvor,

Edo va c'hêr sion!, eun ti kloz ha goudor,

Ar gaouen ''hirvoude a-uz d'ar c'handi koz,

Trouz an avel, er gwez, va luskelle bep noz.

Ena edo va n1atnn1., va zad, va c'hoarezed,

Peger c'houek oa beva en hevelep oaled !

D'ar paour e tal, an nor, ,e reemp alue:en,

Hag e " vertnoz Doue " ho! lakae laouen.

·Trenien. a ra bep tra !.. .. Hon tud a zo ;marvet,

Ha diouz ar gêr, siouaz 1 1110llt kuit hon eus ranket

A ùrugarez Doue, en hor brasa diouer,

E ti eur vignonez e kavjomp deg~n1cr

Ha brerrmn tri bloaz o~, .edomp, harp ouz hor: br6,

En eur -:barrczig koant, tiez brao tro..-war..-dro ;

Malloz d'ar brezel kriz ! e zorn a zo pounner

Dirazan hon eus-ni tec'het c berr..-mnzer-

Ha pebez taol-garo ha kalet ar vuhcz !

N'enS den gouest da c'houzout petra eo hon erikrez

N'hon eus mui kêr ebet ! Tra ·rneurbet ankenius !

Trailhet co hor c'halon, en eur stad ken doanius !

Al lern o deus o zoull, al labouscd o neiz,

E gwaslœd. ar_ c'hoad doun e c'hell kuzat ar bleiz ;

Ha ni da <iskuiza hor c'horf, koulz hag hor penn,

Paouroc'h ged ar paoura, n'hon eus ket eu! lochenn

Evcl Veronika, war hent striz ar C'Iialvar,

Tud vat a ziskbuez kaout truez en hor glac'har

Ni a dle, va Zalver, hale dre Ho Roudon !

Kennerzit hor c'halon, sec'hit hon daelou !

Jezuz ! grit ma c'hellimp mont en ho paradoz

D'llo kwelet, d'Ho karet, d'Ho rneuli deiz ha noz

Etouez an dud euru~, hon ene vo seder,""

Ne vezimp mui dilec'h ! enO vezimp " er gêr"

Meurz-Ebrel 1943

TINTIN ANNA. .

•

1 ,' 1

'

.

-1

'·,_ -----

Ar brreze! e Breiz

Skeudenn. ·-~L' .Appel"

LAZADEG AN INNOSANTED " Il

Montroulez 29 genver 1943 Aet e oa an dud war 0 dhement ail ; ,

den ire venne plega d,11. zen ; d:en ne· vem1C plega d'an Hini a zo da uhela ; gwalcnn ~u- brezel a zo deuct h'h skeî a ra ka1et ha, dre ma 'za, kaletoc'h Kaleta e sko ; b11ezel Ja zo wax ah douar ; brezel a Z:O

dindan ar mor hag, eus hrà ar stercd zoken, ar c'hirri-ni j, evel eun. hed gwew nan, a d,wl, a bep tu. d'ezo, ·cu~ strafuilh hag an dismantr ...

N ak a zisnpntr, nak a diez devet, nak a ilizou diskaret, nak a duel lazct e Brest, en Or1ant, e Sant N azer, e Sant Malo ha zoken e Montroulez. Etouez tiolennou euzus ar brezel, 1\IIontr:oulez, mar· teze, _co ar gêr, co bet dispaket · enni an <i,aolenn cuZttza ! u~an 29 a viz genver, da ziv enr: gmt

Ide kreizteiz, daottzek karr-nif saos a dretneqas a-ttz kêr hag a sthpas warni,· en eul luc'heclenn, pdnp l(cnnb- war nugent. An drougou digouczet c kêr a voc bras, pemp den War nugent bcnnak lazct. "net an droug digouezct, e skol bugalt vihun Sant Martin, a voe cstlammus, daon u~ aent ;Jazet en eur hern : Torfed eu-:::us ! b .

Ar skol-se a zo rcnct gant al Leàn~-zed Gwenn ; daou glas a zo enni ; er

c'_hfus kenta edo ar vugale vihan eus a zaou da bevar bloaz ; eun ugent bennak a voe gloazet hag ~o divesker d'czo bo11 ton~et koulz ha r~ o me.strcz ar C'hoar Addaida ; ·dl3.ou vihan eus ar c'hlas-se a varvas cnn nebcud euriou gonde ; pem.p pie ·c'houec'h -bugel hcpken n'o· rle'loe

. droug · ebet ! · Etrc an eil klas hag at~ c'hl:as kenta

n'eus nemet cur spcurenn ; ar bomh a gouczas dres C kreiz hr c'hlas-tqaîi. Seiz hugcl -ha trcgont hag o mestrcz, an di-· mezell L:·wrent. (ar O'hoar Sa"nt Cyr, ens a urz lcanezcd ar Spefed Santel, gi-

. niclik- eus a HJouenan) r1 voe lazet war an taol ; ar vuga1le-se a bi holl etre pevar lvt c'houcc'h· Vloaz hanter ; o c'horfou a voe diframmct ha dishcnvclebet en eun doarc heugus _l eun drucz ! cttr vrec'h a-mafi, cun troacl- a-hont ; eus ar vestrez he-urnn ne- voe kavet netra nemct cun dourn, cur c'har hag eul lodcnn eus ~-'r r!hfwf bras ; eus a eiz bugel ne voe kavet netra 'n holJ, nak eun ezcl nak nn distera tamm euS o dilhad.

Ar re o deus graeti an taol skrijus-se n'enl(rlint k-et hep gouzout a-benn bre"" mafi an daelou puilh o deus laket· _da_ re-

253-

dek nak ar g-ouelvan estlammus o deus IJtlœt da' ziroll waderc'h o zol'fed.

Hreiz a~bez e kafiv a stouas war ar c'hol"fou mar0 hag· an A. DuJ1arc deuet ela hedi warno a lakeas kcnver ha kenver gouehpn Montroulez gant hini mammou an Innosanted- santcl lazct, o klask

- laza ar· Mabig Jezuz, wnr urz ar roue kriz -Heroclez, e ll~th!eem ha tro war dro --; sc tu amafi · c. gomzou :

«Le h01nbaPdemen't de Mm~tliùx: est une n?uvelle page de~ smw que la Um~barie vwnt d'apporlm· au tableau de ses e.r:pl.oitst ~(Aw~u~ temoin ne pow·ra .farnaÙ> ou

btzm· la v·unon ddntesque des mè1•es accentrues-fouillant le.<; drfcon_tbres. à la 1·echer·chc de leur petùs, et cmp(wtf'l.nl dans lew·s bras des dépouille.~ .SariiJlantes ou exp~1·ar~te.~.

((L' I~'vangile a -raconte· le mas8'acre des lnnocenf.'l, c'etait la 'mbne_scène !»

· Hano a- zo, -----;--- hag eun- dna -gaer e vefe, - tda zevel cur ·chapet' war an douar a evas gwad glan bugaligou geiz Sm•t Martin hag· ar gcrent ghc'haret o pedi enni a gavo; o·c'hrqaz skanvfoc'h da zougeu hag ar g(~tunoulcnn o -clis1Yarti d~ouz

al' bec! al! a deuy cno 'da veZ!'l ken tan . 0 ma vcnmnt gwelet drezi o bugale o c'hoa-·ri war diri trou an Aotrou Doue.

Lenn ~t rcmnp e IStor Dreiz (r) pa dcuas Chariez ar Bleas a-benn 4a geme_ ret kêr Gem per, d'an :deiz ken ta a viz 11fae 1344, e,·zoudarded .a -lazas èur berntud ·-·- 1400 den bennak war a Ieverer,~ hla ne ehanjont o lazerez nemet pa weljont eur hugel bihan oc'h en em starda war bruched c van-un n:\1.-ro hag-· oc'h eva war he c'halon gwad e lec'h- l~ez !

Pemlo~ ne deufe. ket ivez ·1ar gwel eus at vugaligou vihàn-maîi lazet en...,dro d' o mcStrcz-skol; da voukaat _kl~tlonou ar re a ZO e 1JL"'l111 al iazerez ha real- laka1at da welct eo ~mali d'ezo pelloc'h ehana ela Ober rh·oug, met, siouaz at< spercd. kristCn a. oa e hleufi bren1an ez eus 6oo vloaz, c 1ec'h brcmafi, ·an Drouk_Spered eo an hi11i a ra e renz.

Y. V. PERROT.

(1) Histoire de Rret.agne d'Arthur de la Borderie, t. HL. p. 48>.

Ar vu hez e Paris Selaouit 'ta, ya c'henvroïz, Eur c'helou berr . eus kêr BeirE~.

Gouzout a rit 'n amzer vreman, · Beva 'zo trist ha trist kenan.

Eus ar rnintiù Ç'houi 'iabOur

.beteg an c'houek,

nbz, youank

Dienkrez tre ho sperejou, Ne zonjit ket en ho prejou.

Goüzout a rit ebarz er gêr, Ar geustet:o.renn n'eo ket distet; A-istribil er. Siminal, E vez ato eun tamm kig sall 1

ha kaz,

Eun tamm kig sall, eun ramm kig moc'h

A. gavit trtao ·dirazoc'h ; An amann a bileradou Ne vallk morse, war ho taoliou ..

Pad an amzer-se ar c'hêriad-'V el an hall a rank laboura! Tenval e benn, rak ne oar ket Petra d' e- vern a vo aozet.

E baourka&z gweg, qwella ma c'he1l A venn alïes mont diboell, 0 klask evit ober ar '"pred An traou ezommek a vez ret.

· Prennet an nor ' ti ar -c'higer Tam·m kig ebet oUz ar c'hreier, Eus an amann pa vez hano, M'hel lavcir d"eoc'h e vez tario.

' Poazet mat en-- eur podad dour Avalou-:douc._T, kaol ha pour A zo ~riko ' vit ar c'hêriad, Bez truez autan koueriad !

En deiziou all e vez dister e gfmsteurenn gant Y ann paotr kêr;'l N'en deus ' met soubenn tm tri zraig, GQnt holer,n, dour ha baraïg.

Yann ar Roue

-254-

Estlammct e chomer pa g1cve;~"''t~Ï --~,t z.o, o c'hoàntaat trec'h ar Soviedell cr breze! kriz a ra e 1;euz c Bi·o-Rusia ! Ne sonjont ket er str'a(uilh a zirollfC w<lr an Europ drcist-hpll, ma tigoncsie gïaili anüeou Staiin kaonl' an trec'h !

l'VIel, kristeni-cn, an tn:::c'h_sc a vdc hini an D~p.ouL rak mo::--:nnozion Karl .iVlarx, Lenin, Stalin,' a vefc skignet dn: an holl · hroiou ha p;anto .o obcrnu_fallakr, o zorfejou lmdur o cleus gTaet- e11.s ar Husiaucd ar renzt'udîka vobl a zn war an douar. .

Ar\1lmd d'eomp ankounac'haat/ ni Ka'to 1ikcd, êo bet kofid:aonet gant an Iliz aT C'1Ionmnis111, eve! ar wasa kelenna_durez a zo bot biskociz, hag a zigas d'h~ hcul e kement lec'h ma teu ---da -gaout ar pleg war gorre, ar gasoni, an clisprrc'h, al lazcrcz, an dienez, ar maro' !

Aral)acl d'eomp aukounac'haat eo ar Volchevikcd, ta·ùou an Dizoucclez er Rusi[L ; inLi eo o deus dismeganset lm dis_ karet ar relijion, ha lazet karantez DouE e kalon ar bobl !

Spont_ct e- chom eun den, hag ,1. zo' yac'h c'hoaZ e spere-cl, dirak testeniÛu ar brczel diaoulck a reer da Zone cr vnb baour-s.e l1_,ag a zo tcsteniou ha n'hell den mont en o ench.

Dibahet ~hon eus tllan hag ho· la)<aio

.. pez a zigouesfe en ar VolchcviLcd clâ man.

hinicnnon anczo. a-. da brederia, war a:· It)r bro, ma. tcufc {''houn'-it ft r brczc1--.

* ** Dal m'o devoa kroget. <Lr re rt1z da

ziskar ar c'hrecl~nnou rclijius ·e voc skoet

Ke_;..;:~;-[ ,. nlenoZ' 'reli,jius a zo euzuz : Ret eo de9mp stourm ouz ar relijion

E LENIN.

gant servichèrien ar rclijion na ·vetra 'ta E JY22 : Iiun niver bras a cskibien 1\ag a vdcien -a voe lazet _; an ili?:nu ùisùujet. /\ r _,viclwrourien a ri.tnk,as er- b~:)az-se, da c'houel Ndddeg, ùigas war' ar_ blascnn skendennuu sautel o ziez cvit oher gatL 1o etm 1hntad... '

E r~b;;, e voc lammet dig-ant- ar' vc lc!en n g·wiriou ha l,akct c vocnt \Var

renk an duel clisl-;iaut ! N'o dcvorr kct z:okcn ar gwir da g;:~out o è'lv-lrtenn:-vara. _]•~vit an <listera digarez, c -vezent J,;t· zci... Er Inanatiou an holl vcnec'h il_. veze fuzuilltct. 1·~ Penr. an arc'heskoh i\w ùrawik a voe {nten~t ez_veo. Pennw-In:reziou ali ::111 Jliz, a v-eze lakaet da {''how zanv eur Vezcrcnti skrijus ...

Er Llo.az r9z7, Stalin a t~n em glem,mas dre -ma ne raed kct a-walc'h a vre_ zel- c'hoaz l(l'ar relijion. Ncuze, enczcni1' Solomsky a VIoc gr:act anezi eun toullbac'h cvit kraonia ar vclcicn a gantchou.

Er hloavcziou -1928-29, ati h~skinet'~z Juiz-se ,a seblantas mont war vihana<1;t. J\1 ct ma ne oa ket kçmcnt a dorfejou, e kcndalc'hc _h~IWCd ar brczcl d'ar relijion, en ~un doare- all : Ar re (1. g1·cde c'hoaz g;mlenn ma vefc digorçt eun iliz d'ez0 a ranke '- rei o .anoiou d'ar polis hag -~ tlcent. pae.a tailhou pounncr. Eut lezenn a roas urz da. 1abourat da zul ha d'an deiziou_gôuCi]. 11-ichernlfricn- h::ux a nac'has labourat da zciz Ncdel;~-' a vo2 temiN ·digan1-() o c'hartenn-Varoi (Kel~touenn an Dizoueecl, Niv. Io. 'I929). Di fennct grofls e voc kas d..,an iliz ar vugale a-zinclan 8 vloaz_.

Er 1930, holl gleier HtwRusia a voc kp.set' d'an teuz, hag e. I9JI abostolet:cz

~ 255

an Dizoueed a vcas war wasaat. Kcla.oncnnou nevez, -mirdiou, « klocrcliou » enèh. ar rclijion, fihnou, levrclion, u voe ~avet. VVar'- an dplthenm-sc, digasom;J sün.j o dcvoa ar Vôlchcvikcd .cliskaret !~r bloaz 1925, cur c'hiz J~acr ha kt·lstcn :

Ar c'hiz Jl Oa c Rusia aJ)cz, da gCnver ar Sul-Fask da .embann e. penn ar c'helapuq1n0U ar c'homzou-:n~an : ~)'avcl eo · ar C'HriJ1l' eus a vara da_ vco !. Ar fè

ruz a roas urt da. lakaat en o !ec'lt : J(mrz.t v lon::: a zo hirio 11t

1 co be( ganct . Karl Marx.

Difennct striz e oa embhnn levrion r~~lijiciti Îla levriou ili~ ha difennct kc7l striz all d'ar mammon kOmz ens a Zoue ha cleski o fedcnnou d'o bugale· !

Nag a l):msesou beleien a·_zo _ùet c'hoaz edoug ar hloaveziou I<J3ô~ l9J7, 19J8, 19J9, evel hiüi ar 36 beleg-se, en o zonez penlp katplik ha teir leanez. Eur paol:r a 19 vloaz hepken, OleinikoU, a vne Ja_ kct e penn /ar varnedigez, hag e kasa::; d~ar maro· an holi dt-id-tamalleLsf".

En I9:jO, er broiou aloubet gant ar So_ vieded, Lettenia, Estonia ha Li!nanift, 1.200 beleg a zo bet lazet, J.ooo harluet, hag ar· re -a jomc a voe kaset d'ar -galeau !

Ar Vatikan a ro da anaout en deiziouman ez eus. bet kaset da c'halcou inizi-ar l\Ior G,\renn 700 heleg katolik. Ar veleiero ."se a oa ·bet tapet gant ar Sovieclcd eus t~1iz gwcngolo I939 da viz mczCven T94 r, e Lituania, Estonia ha l.,êtonîa hag har· luet -e -vot nt e inizi _ Solowetzki.

Da c'houlenriou -graet ouz gouarnamant 1\tloskov, henman n'en deus ket gel-let

12w:.îl QJ;Ijicn~!?'::c~~!l:ÛU ~B'~ilmltc jF ,.-;il . :....:-:_·_ .- -------'''-'---""-"'""---

n:1c'h, met anz;:n·et en deus'; ne oa nclllct tSu l>elq .. '; Lraouict !

J-J ag an j]b;uu diskaret ? 20,1.44:2 a vue dilwrc'l1cnnct e 1 Sl2S. « J\r Sovicd~d -ou nan, eme an -Arc'hcskop! .Etüoje, o deus ::m;:;{vc-t -c: oa Jwt. distrujet 24.000 ï"liz ha· char·el, ha -kêriou a zo n'o deus iliz ehei ken h> Unvaniez an Dizonced a zo ga11ouclus rncnrh.e!: : Bep bloaz e c'hounezc ·tachenn : J<: l<:J:_:g, he devoa -250.000 ezel c l~J3o, 6oÜ.ooo hag c 1938, i milion a izili.

Eun daolenn skrijus eus torre jou ar Volchevike<! 11.600.000 A DUD LAZET BETEK 1937 Ticgez an Impaler

1i0 eskob ~.860 belcg i'~R2<1 ·mestr-skol ha kelenner 8.9~0 medisin

fî5.000 polioer 7fj.4!JO oHser

120 000. den c karg ,.;11):-i. ~?iO sk ri Y agner 3GO.IIOO ooudard

· RD2.000 mieherour hag Oll?penn B HJiHon a gouerien

DORN ~WSKOV g·tvelet gant nn .. ~ Anmrik ...

' '!

)

Ar <{ OY,e~t'go :paiiy '.i'ribun~ >), ur~an eU~ brasa kelabuehnou pem?.cdi·e"k an: An1erik, nebeni- am)-:-cr g'onde mà 'voe digorct arbre7.el- c.t.re an Alarnagn ha Rusia, a em. bannas_ ar skcuderm-inaü gant- ar c'hom. z:ou-se :

An dorn a ~h~trujas anteriou al lidon sniu bag· a ,kuntras sel'vicherien Doue e llusia... An do'rin a flàstras Ukrainiz hag a .lazas crnbrc'lhcd ha bugale Bro~Fiim (Finland) ...

256 ~

1

1 '

.1

1 1

1

1 1

1

1 1

1~

1

1''"-

DORN M,OSKOV ER SPAGN.

Kdst -krec'h au Ele,z ( c ~î:flhcn Madrid) ! fuzuilhct ·gant ar re ruz c miz eost l93fl..., E Bi·ciz, dorn 1\fosh.:ov a rafe -kemcnt _ali d'bor c'halv~1·.ïou... i

lia doarc-beva ar bohl dindan rencrez Lcnin ha Stalin ? Eun ch·uez ha n'he deus ket he far· war zm douar.

Sta-cl' ar vicherourien, ar gouerien, an tierrcziou n'co keL het _s;·wellaet gant ar b ~

re -a bromcte kement ·a eurusted ·! Au -dieneZ, an naonegez d.reist-holl a .rea~ kalz a reuz :

Er bloaveziou I92L22, 40 milion a ·dud' naonek a gavecl ~- Bro-Rusia (an clred:~. renn eus àr bob lans) ; tost ela 4 milion a dud varo. ·\iVar 5o milion a vugale, ·9· mi~ lion'·~ a voe- dilezet e 1938. Klan v e voent hall, o c'horf goloet a c'houliou ... ·Eur medisin, an -Dr N evzorov a clou l~eza gwelct' en eun ti eus ar_ C'Hrime, 200 bugel gourvezet war an douar noaz ... Lod anezo a oa toc'hor; l!od all maro !

En Ukrain hepken, eur milion a duel a varvas gant an naon 1

J-Ja stad an duel diwar al' maez ?N'en kcl laouenoç'h. Gwelit : e1' bloaveziou 1 CJ27-A~, ~uspcm.z de/;: 11Ûh:on a gouerien ~-~ poe lmsct (ta-r [Jaleou. Ha pcgen reu_ z-eU:d'ik c'hoaz c tcuas da veza la.Lourerien .Jouar al Letonia, an Estonia ha LituaJia, pa gonezas war o bro, dorn l\1oskov, e 1940.

Epad bloaz ar Yuzevien a lakeas spoliron ha stra f uilh da rcn er broiou bihan" se ; ne uuezer kct petra co clcuet da ve~ za -J8.895 den eus an Estonia ; I S.ooo cleu eus al ]__;ituania a varvas e kambreie-1' ar Cuepeou hag eus an 22 d'an 27 a ve~ zeven r04I, So.ooo dep a voc lazet a hcnt ali ; en ·J~~stonia, abaoe r94o .ez eus 1 1.865 den ha n'eus bet klevet. ano ehet -'aüezo. .

Er Spagn : 12 cskob, I7.Soo beleg ha Ieanez a zo bet lazct gant ar re ntz · epad Dispac'h r936.

Pep tra a vez graet e Bror-Rusia cvit dismegansi an Ticgez. « N'hon eus mui na tacl na mamm l » a vez desket kana d'ar yaouankiz volcheVik !

Kalz a ch·aou a vefe c'hoaz da lJtvaret w.ar Baradoz -.ar Sovieded, ha n'int ne:: met ar wirioncz: siouaz !.

« Dt:enez vras ar bObl rusiat, di1tdan sldav-ercz ar v o!cheviked -a zo k'alz g7.Üœ· soc'h egct ar p·eB he devoa bet da c'hou:::anv. en arntzer ar Tsarcd' (I) ... Skla7JC'" re::; ar Volchev1~kcd a zo g1vasoc'h eget ar maro ! (2). >> -

Setu ar varnedigez- a zouge waran düdse, kenta TviitiiStr Bro~SaozJ \iVinsto11 Chutchill, hizio mignon bras<- Stalin, hag en deus gract gantan eun emgleo cliaou~ 1ek, e~it teurel ar bed_ kristcn er gwaza anken !

(1) \Vi)lsl.on Chu er-hill tl ebreli9I9 (2) Winston Churehi!l H genvcr 1940

Levenez ebet ken War drenl'mlOri paôü1:këz bugale Bro~itusia, :t Vez ~esket d',e,zO E;i~ 1c'hatekiz bQlchevik ar goul)C'hetrdennQ.u-m an : « E r'ankes nac'h Do~Ie ha kemen~· _tra a zo· -relijius. Ne dlees l!.:et enor'i da dad ha da v-amm, nernct e vefent komumste4 evel m'hel: goulenû a~ Sovieded ».

·- 257

' !1:,.

« E JJej; fi'C'h, n'eus /)('/ 111/tiâ('h a '<Pasl.·c;t',':-', ,mznlur'll a ·zuud sl·uil!u·t ·Ju/

'lnl!Îoc'h n yrisder disj)(t/Wf, cmc d'ar 1S a viz ehrcl l(J4r, an /\o. !·~uloje, arc'hcskob ilizm1 orthorloX Bro-HnSia en En_

E _ §'l,H.rng-rad (tJl.m.ti~I) ~n iliz a voc grad il!H::û em·-·vmn rwii an delrtrisit1~ ... ]1JhY~ h ttll aotedou e oa dynanlo)!ou, troel!rodm~ (turiiinn:). })al ma voe argasP-t ar Voh~hevHH'd r,·1wt fi-l'minou an Alamagn, gi'l; vat ar r~tmeliou relijius a dcnas 6H dro. Ar mer(;'hcd yaouank-mn(ii o deus gwifl,luot gm1t }(~,.,~nez o d.ilhad ]{af':,l' evH: . dougen er pro:_;cs1u:n · skeudenn ~ù· "\Verc'hcz hag a.r l'flfahÎF, ,J~::l.UZ... '

norn Moskov a zo- L.Jc'hct... Ar feh: a vleuni a-nevez i!...

(luc'hskcurlenii ctiembaùn)

-r()p, l1ag· c bware benillan c'hoa/'. : « t"o bro a ::;o dcuc·t da ·;__•c:::a ar pari• ·hejJ lwr. :::1:1-1 a wei os ar Frofcd ... Go!oi.?l co a· re~ l~'/)OII o UC'lfll'iJ cr .rtuHrd ! »

<~ h'r vro dit•cuLsc, tl fr' Ir m' ema an (haoulrnr o ren d-iJulan s_tumm mist-r-i at rf'jmblikou. r· wder anneau lwdarn o kn:c ,r;i gan.! ar brasa c1-ngan-nou a :::o bct bislwaz !

H tti a· reomp. a grei.z -Twr r'lwloJt, ·ma leltÎJlt a--hc·Jt;n da b·cursiskar gall-oud ar Vofchcvikcd disjJac'hcr-icn J » a lavare d'ar 7 a viz eost T94:r, ah J\o. Constnntini, ~wkreJDnr Î1rcuricz ar Felz, er Vatikan, Cll cur ober ano eus Hrezel Hro-Hu· ~;a.

H.ak, ctm dra a zo ~klê1·, ma teufe ~tr· meou ntz Stalin da gaout an trec'h war an Alamanect war anneou· an Europ, :arabad kredi e chornfcnt a ")lV war riblou al· Rhen _) N;ann, Bro-C'Hall hag hor Brciz d'he:· hcul na petra 'tn, a gouesfc ivez ·clindan .o c'hrahanot1 ruz_gwad. Nettz:. twlou keiz, e mfec'h anaÜudegcz gant etn waskcrcz ha-g ettn h~skii1crcz ha no deus kl't o , far en amzer-mari !

<< Peoc' l1» Stalin ? Eur gclaoücnn saO~ The _A1orn·ing Post~ eus Ldndrez, a zÎsknnf'z d'camp petra e vele; -en cur em_ bann ar skeuclcn.n-man Hur vcrcd 'lVOr

ar brd !

Doue rïwn diwallo etts ar gwall zarvoud-sc !

Herri Caouiuin.

Danvez af peri.nad man a zo tenn<::t eus : ChriStianis)llfa et Bolchevisme, an abad P. L.. G-uichard, (Imprimatur· ar c'ha.rdinal Baudrillard, warnan) hag e~s kclaouennou-- saoz hag amerikan.

.« PAX STALJNIANA » (The Mo!:ning P9s~, 12-6-19:~7)

l cR xv11v€ l<Antve()

VVar an nivercnn diweza em eus komzet da .lennerien Fei::: ha, Breis CUR ar vengleuzicricn a zcuas eus Bro-:Arden: _d~ chom d<;t- Di-ar-V ur, c. panez Plei_ ben, war-dro ar bloaz 178r.

Tost· -da seiz~ugent vloaz kentoc'h, c 1~44, hervez kaietfJu koz :ar barrez, <J

ka ver roud,_ e Ti-ar-V ur ivez, eus -cun ncbeut glaouerien ha mengleuzierien deuet di eus an 1 we-rzon (IIiberni, Ir .. land pc Eire) o hro c'hinidik. Rarikct o deVoa moarvat kuitaat o enezenn Enczenn ar Sent, cvel ma vez graet .ane-· zi - evit tcc'hout diottz protèstanteJ fallah Olier Cromwell, gwarez\mr Republik Bro-Sb,oz, a oa eno oc'h heskin.i ar gatolikcd.

Reudeuzik-hras e oa stad lrwerzoniz (\'<ir ·mare-sc. Lammet ~ oa bet- dig;;:into e holl gwiriou hag o danvez ha prizoniet pe lazet o beleien.

Truezusoc'h e on o cloare eget hini al loèncd mut. Ka1z anezo a gavas gwel~ loc'h dilczel douar o zud, koz ha mont (~1 glask re'pu d'ar broio~ cstrcn kentoc'h eget thom da vcza breset ha me·~-zeriet gant o em;bot,U·ien touet,· ar Sao~ zon digalon ha kr-iz.

Qarn -eus an 'dec~heriefi en em dennas e Bteiz, evel- ar repùidi a rartkas kuitaat o brh Ha grogas hrezel ar b~)az

- - 259

19L:~ hag an hini a zo c'hn;Jz o ren hiri,) an clciz. 1 lcncz gwelou1 penao.s en 1w1 digcmCJT~ an dn\::.1 rettze:HW.;,-maü Failt ho1· c'henvn.Jiz, e c'hellomp kredi e ,_,VI)C

maddezus !3rctone(l an· amzer-.'\e otE

ar ·re o clevoa trCllZCt ar 111or cvit dont 'l1'hor- bro da gbtsk eun t:ammîg gonclor hag ar peoc'h.

lCristenien \;entus onz kzcnn an Iliz .e- oa a1· paour kêz [wei·zoniz., cvel ~r VrcLonccl o.:.unan. Ouspcnn m:a oa an daou 1 umm dud-se lnencleur _ dre ar Fciz, e oant- c'hoaz, c gwirionez, kercnt dre àr gwad, o vcza 111a oa ln dio11 m1enn nwrc'lu--'d d'ar Celiecl koz, 1llÎ:)tri lnttdi'l au Europ gw~.:cha-11. Hag eun dra c'lwrLC~ a unanc htd ~lll diou âo- ken-ctrczo ar gasoni o · devo.:1 unz ar S<wzon, o cnehourien a··hnll-\'iskoctz. 1-\.ak-se ez ens h.'l''h d'cl grcdi et~'h en em glevas mai an hvcrzon·iz-sc pyut hon iWl koz h;-Jg e voe ar re-1llafi trugarezw;_ en" 0 c'heîi ver. Gwcbut a rainip pelloc'h e kavas ar re zivruct tud 1onim; (~a en\'cl o buva~c nëvcz--ganct, ar pez ~ bka ;:mat· e r~'ed sLd ;,:nczP.

-l!:r hloaz rG44 c kavmnp, c Pldben, Alan To_IIIdin, ha ]ilcta Driclan, eus Bro

J 1 werzun, . « hibernais de nation -», ev·.:J ; ma hvar ar skridon koz. 1 Nivcnw :1-

wak'h e na an Jwerzo!1Îz cr barrez-sc, lm setu atnafi ·anclioù cun nchcut ttnczo ~

Er bluaz 1645 e voe badezct hngd Denys Süllivan hag- J-1 elena ({:tl gan ; ar' vaeroncz a voe 1\t[nrc'harid at Stag<~1-, dimezell lpnwenn, 0 ierc'hel lec'h ;m itron a Gerosarc'h-Buzid.

l)evar bloaz diwczatoc'h e c'hane eur c'hrouadur ela ]c1~1111· Donnat ha 11ar-(~'harid Donnat ; .Reunan a Gêr-lcc'h, baron Trezigid~, a voe (ar lJ;:teron, ha 1\ifitri 1-<:uzcno, ità:m Kênrastin, ar vacroncz.

D'an~ 2 ;:~ viz l\!Iae lC)Go e voe -ha·âc.zet Paol, n~lh Corncli Lin ch ha .J ilct;:~ _Cler, o cbom er. vmtrc'h, i\r c'hompacr a vne an AoLn~u Yann ar Cefikiz (du Plçssis), alvokad c Lezvarn vem- Bi·eiz.

En.-- hcvClep bloiJ.z, Anton ·Lope, lczanvet BengaJa, a ye;:is da cfivel etH bugd da Vaiulin· Chouin ha (~:-t Vari Gros-' silin, daou bried iwerzoniat '0 chom ~

Kêravidant hag oa oc'h obcr glaou e koad 'frezigicli. :. Er bloaz 1676, Per Lezpatlcr· a Gaadkarrig, aotrou al~ Vuzid, ha Jann ·a Gêrg•aclakn, itron Lezvêz, a zo, paeron ha maeroncz d'et11' c'hrouadtF d'an clenj·en-

til Yatm Cuattclan ha J\iiari Sottllivan. Er. bloJtz J69o e voe kristenet eur bu

gel da Hamon Morphy ha Renea Ques:;, hag unan-all Ida Yp.nn Coaüclan ha Ja-kcta Mahoni. Paeron hcmaft ta voe an A. llerri ar Pa ch, noter. ·

Ne sehlant ket e vijc bet dimeziou, epad ian So.: vloaz a drdnenjoilt çn hor ho)o, etre an Iwerzoniz Jieuet da Bleiben

ha tud ar Larrez-se. lia koulskoude, etn eus marsoîij dp. veza anavczet eun Donnat, 111a1V e Kêrflonz, cur pennadif; araok ar brczel-all, war-dro {ar bloaz r9 12 moarvat. Eur paotr yaourank klanvidik c oa ; dîietnez e chomas ha, d'am sofij,' e -vUe an hini diwez~î o tougen ;:UI

;:mo-sc clrc amafi. Yeun AR GO.

NlERVIll IVœi DIVA (Istor ar c'hreunenn wihiz)

Edo cl er mizwu du, eun dervez ten val ha yen. Ached ar c'haeou e wclcd frou·'< ruz ar c'hirzin hag ar roz-gouez, ha war bep delienn, ar glasreo en doa lezet c'hoaz leun a berlez bihan : tu ha tu n~o:1 nemet geot sec'het ha deliou melenet. Drc ar strejou bouilhennek, e tremene, a vare da vare: eur c'harr bras, renet .

,,._gant eun den hag a zouge eur pez kravai'!-'tenn . c'hloari en-dro d'e c'houzoug, hag

a hej-e e zivrec'h~_ bept an miiZer, evit h· kaat ar gwad da labou:at, hag en em clomma, eun tammig.

B.ez ez oa eun dervcz trist, mard oa unan : an dud-se, hag .9: zo hanvet ar varzed, a :oa laouenn-ho11 o pounnen, o wzlout pegen trist oa ar m:êziou : lakaat a raent an distidîgc~-se c gwerziou, hag he gwerzent, goudeze, da baotrcd ar c'hazctennou.

:Met, en deiz-sc ivez, cur c'houei'iad a yeas da hada. E zar::'h paket -ganta11 dindan e vrec'h kleiz, e kerze eiin war an douar, ha gy.tnt e zou rn e stlape an had War an e'ro, bet digoret _gant an arar. Da bep paz, c zourn ivez a rac an hcvelep labour : teurel a rae gWllllZ kaer, ha bquedet mat, hag ar re man a goueze, a ruilhe eun tatTimig, hag en em guze e gwaskou an dou.ar labouret... ·

Kenderc'hel a reas ·ève!se da bada betek an abardaez. N Ci.tze e zac'h o veza aet goul!o, hon den a gemeras .hent ar gêr evit dibri ha kousket.

* ** Bez e voe eur c'hreunenn wtmz hag

en em gavas he-unanik, eire diOu boulou~ 'denn zouar yen ha gleb. Hag ar c'hreu-

- -~

nenn gaez a deuas da veza trist maro. Tènval oa, ha leiz; en-clro d'ezi, hag an

~·260

dcnvalijenn hag al leizadurez a yeas c'hci.aZ wa·r grcsk, rak, war-lerc'h glasteo ar niintin, e rae' ln·eman ailhenn, stank, stank Pcad ra a oa da fallgaloni f

Ha sdu ar plez a· rea's hor greunennig haotir. E riskl da _wasaat c'hoaz he foan, hec'h eH em lakeas da .lounka a bep Seurt ~!onjon, sonjou eus amzcr he ya6uankiZ, eus an deiziou em·us he doa anave~et

gwcchall.

Son jal, a reas ·cr maresc eus he buez, ma kreske sccler en eur pelJ.n · ed, tommet gant pokou an heoJ, luskellct gant an ezennig avcJ, o tridal gant lcvenez, cvcl cur bugelig etre diVrcc'h e vamm garet. Ar parkacl ecl: a-bez,_ liOn m~rgl~ koucvr cl'ezan, a oa l'eun a bennou war u ga1·, hag, a-us d'ezo, en oabl glas, eun heol lugernus a barc hag holl alc'hoJ_;e· derien ar yro a gane, adaJek ar mintin be tek· an noz. Ha pa guzc an heol, ne veze na. tenval,. na yen, eve] breman, met cur c~hlizcnnig glouar a en em lede war ar mêziou hag a skuilhe ar f reskadurcz e _pep 1ec'h. Epad an noz zoken, al ]oar arehantct a vouzc~h.barze laouenik ouz ar parkcier ed 0 tarevi.

An amzer em-us oa, amzer nijet kuit evit atao ...

Ral:c siouaz Dont a ·reas an deiz spontus ma voc klevct trouz ar falc'h o sini er parkeier, ha, gant he mottez c'ha~ ro, oc'h obcr he hent- a d,reuz"ar pennou. Prest gaude,_ e teuas tud gant o restel, hag an ed a voe endrammet ha karget er c'hirri. Ar pâfk holl a oa henvel out eun clachenn a-~ vrezd, a veze sam met anezi, er. c~hirri, __ ar re var~ haK ar, re. c'hloazet.

l A

Fun dciz spontusoc'h c'hoaz a zigottc· zas. \-Var al leur, kommaret, an dournerez a lounkas an ed paour, tamm gonde tamm, hag o gwaskas, hep truez ehct. Ar pcnnou a ~oc distammet hag ar greun, bet sav~t, evci-brcmlcnr ha c'hoa·rezcd, en hevclep ka\•dl, ·a voc strinkct, pep hini ens he c'hoztcz, ha n'en em wctjont hiken mui ...

Da vihana, cr zac'h, 1 en cm g·avcd c'hoaz cur maread cu cur gichn1. Start eclocl, ettn tamniig, bag ·,L\,;echou c veze sklabez pôan o kaont an alan: met cvchtto e c'hellcd marvailkLt, an eil g·:mt eben ; kalz c'hoarczed reuzeudik edor ...

E skoaz breman, dilczct a .. gxcnn; he unai~ pcn11, ne e'hclle· n:ui r:;ortoz ncnie:t ar 1uaro... ~ _, ;

Ar c'.htcunenn ·wiui;.;: a_ ouic pcger fa11 oa· ar glcbor e.viti, ckuet oa ch. yeza }c~n kizidik, nevez 'zQ.·. En dn zantout a rae o c'houcza hag cvel oc'h en cm zispenn. Santout a rae ar glao oc'h en em zih jnuîuc'h nmi en he gwazicd ... i\harz pel! ~~ vije treuzet, penn kil ha t.road, gant al Jcizadurez... Ila neur-e petra c'hoar· vcsfe ganti ? ...

"En deiz war-1crc'h, an ogcd a yeas hag a deuas, 3,-di·cuz an douar hadet,hag ar c'hreunenn wini'z -i voe ho~mte~

-en f'ttn toull hac'h : gant douar wa1· gorre,' douar dindan, douar a h~p tn d'ezi. 1re gwcle nevez "a oa ycnoc'h egct bis~

l<oaz:. 1\r c'hrcttLCll11 winiz en em gavas

kbnv bras. Kompren a rac ez oa eun dra· bennak vras o làbourat aiiczi ; an dour en em zilc tu ha tu, n'oa mui eu'n neu~ dcnn zec'h en he c'hrciz. Edo ctrc d-ent

ar maro ! Neuze e

sonj Jeun a du deiziou c'hcllas kct denn-man :

kasas eur geuz hag kaer be miret da

·son j ziweza, ettr a dristidigez war· yaouankiz- ha ne 1~zel ar . glemmr

« A ! perak oun-111~ bet l~rouct, ma rankan mervel en cun_ doare ken mantrus ? Gwelloc'h c vijc katz cvidoun, n'am. blje gwelc't inol'sc sklerijenn an heol, hag c vije het cspcrnct_ ~'in an dis~ mantr-man. ))

'N cuze eur vouez en em roas da glevet d'ar paourk-ei emzivadez, hag_ ar vouez se a ~.ebh:tn.te' çlont __ eus kalon_ ari douar- :

- 26t

« Ne gemercs ket aon, emezi ne ve~ zi ket dismantret. -En cm ro holl d'ar f-i-zians, hag e prometan d'it -welloc'h. Asanrt mcrvel. eur aha1amour m'co vq. bolontez, Vl. »

eur vuhez pcnn:rrdig,

hag <e ve-

<< -----,- Pion oc'h c'houi hag a iomz ou· zin,. e\~~lsc ? a c'houlennas ar c'hreunenn .wiüiz, gant ·lcun a zou jans, rak ar voueza zel>lantc _komz d'an douar~ a-bez, ha zokcn d'ar bed-ho11. » ,

<< - Me /co an hini a grouaz ac'ha~

nout, hag a feil d'in hreman da groui a~ :i~cvez, a respontas ar vouez ... »

Ncuze ar- c'hrcunenn baour, toc'ho1", dre cur bedenn virvidik,, a en em. la.kcéi~-' holl etre daouarn he c'hrouel', ha nr ouczas mm netra eus netra.

• •• Eur vintinvez nevez amzer, e , penn

kenta ar bloaz, cur c'heotennig c'hlas· a zave he fenn a-us d'at~ douar gleb An !vol a bare ken skCdus' en oahl, ma tivo· g'edc ar parkeier. Hag uhel, en êr strül~ ladou alc'houederien a ianc.

i\r c'hreunenl1 winiz, rak ar c'hcoten-nig c'hlas oa hi, a zellas, a bep tu! gant dncli. Distroet oa a-nevez d'ar vuhe~!:,

gwe<let a rae adarrc an heol, klevet a rae an- alc'houcderien. Edo eta oc'h as-ve· v~t L.; Pehez burzucl !

f-la n'co ket he unan, rak clre ar park, · tro war-dm d'ezi, e wele clciz a c'hew

tennou glas ali, o sevcl o fenn : he bren· lieur hag he c'hoarezcd oant.

Neuze ar btantcnnig dener a clridas gant ar joa, ar joa da veva a-nevez, hag e seLlantas d'ezi c tlie hiviziken, dre anaotliclegez vat, pignàt hetek holz an ncn'v cvit he floura gant he deliou.

Hag, evef m'he defe an hevelep joa roet diouaskell ivez d'czo, an. alc'houe· derien a nije uheloc'h uhcla hag a gane ·skleroc'h ha lirzinoc'h.

Hag eur vouez ha ne deue ket, er wech man, eus an douar, met eus a-ii ncnv, a lavaras :

« Ma ne ·deu ar c'hreuncnn da V,ervel, gouclc m'Co bet taolct en douar, e ,chom he unan, tnet ma vary, neuze, e toug katz frouez. »

Troct eus />arabolennou J oergrJnsM'P · gant [,. B. ·

·r

Il Ebeute; ar ftourenn ''

o;,p ha!/warorfhtNmnJr./,/ d/ J/L•i :> >

da ma vo <rn · hull Loou - 1?11 ;"';'!> ?.;

;_ 262

CLvclet cm éus en eur flourcJut6 Ifun ebeulez. lwaht ha mat _; linn cbculez !want ha laou.cn. II nq al fringc. krciz ar prad. '

Diskan 1 ibidi. lib ida. Troomp hall war ar flo·ttrpnn.

"J ibidi, JibVda, , 1Vf a, v 0 an hall laouen, Jibùli. Jibida !

En cun taol, sctu, 11w treJ-ncn, Eun den yaoua.n1~ hag a-stolr, lia d' czan, cun dodrc scvcn, En c zillwd gwisket lûok.

An cbculc::: dal m'hcr gzoclas /1 ::.:croas he fenn en aCr, JJ'à qamil (br g!eud c lircdas Ilag hi o c'!untri'Ù)w1 !mer

JiUJl cbculc::: am c1ts qwelct () jJcnri •1.:rci{; czr .r;cot {/l([s.

Iliig cvit terri he scc'_hed 0 vont d'eva dour d'ar waz

Ar jmolr yaouank !ter c~habcstras, })'ciu int en !u:nt 0 daou, Pell diou::: ar ·vmn11t o lusl.:cllas. · D ouc r' o miro diouz gaou 1

[) Dâ eo kregi gant ar c'hloubacl, ·ke·rkcnt ha ma vez kanet an diskan. 2) Fipad ar c'hottblad : e raer cnn dro-nou emafi~warno an· taol moucz.

ettr heja an daouarn pa gancr _ar silla~enzans, en eur .slœi gant an troad ·hag en 3) D_'an disl~an c chomer a-zav: Pa leverer hb.ùli e lammer war an troad deqou,

pa levercr Jibida e lammcr war an troad kleiz ha goudcze, e lammer Warno bep eit_ epad ·ma- kan er ar c'homzou ali. ( 1)

An dans-tro-man a c'hel~ beza implijet evit ar e'hoari auvet« Polka ar c'hadoriou >J. Lake~ c vez ar c'hadoriou e krciz, kcin ouz h:eîn. Koment a gadoriou a die be?.a hag li c'hoarierien. Ar re-man a dro en eur rei au dorn d•;:w •~il d'egile. Pa jom ar zonerez a-sa v, pe pa ra mcstr ar c'hoari e11r sin, an hoU a glask azeza. An hini n'en devezo ket kavet eur g(tdor a 'zay cr maez eus ar c'hoari; lam met e v_cz kuit eur ga<ior hagar c'hoari a ya e_t: dro a nevez_.

( I) Au coUpl~t on tourne en ranc? en marqua-n-t le pas ct en balcuu;ait les bras _en 11teSl/;Ye.

Au rcfrai-JJj, on s'arrêrC. A « Jibidi )),~ on saute sur le pied droit. à << Jibida », sur le p:'ied gp.-uche pui~· -alternat-ivenienl sur les 2 pieds pendant la tJl:esure sui-vante.

B-ien nwrquer fe rythme e-n frappant le ·premier temps de chaque- mcsu.re. C'est à .desse·hn que nous proposons un acc6mjJa[Jn\e11t-nû très sii!nple afin qtlil

jntÎ-sse être exécuté fiar tous.

Mistri . ha mestrezed-skol ! Deskit kana brezoneg d'ho pugale.

\Pr~nit "Soniou bugale'' 8 real. al levrig)

-·- 263 --

'

"€UQ SIZUn1ab

mJ.uva1lhou (jWIR" konto.oennou o. vRo-EtRE

bastamet c;ant ôouc;las hyôe (AN CRAoibliiN)

S.\V€t € BR€ZOl1€(j ÔIW.\R tROIÔI(j€Z h. 11U€QI~€ ····--·----' qOB(}.n (}.R c'h().LVEZ kontabenn an e1l no:;o;,vez

Pa voc noz atlezi, e voe hppct warnan- ha lakaet koan war a·n chwl. Kinui~ get e voc d'er.an a bep scurt _-meuziou hag a bep seurt evajou, ha pep tra a cH

gwelloc'h çget en dro a-raOk. Dehri hag eva a reas lciz e gnf. Neuze c voe kaset da gambr an ltron,· a lavruas d'e:;-:an : <<

Da re out da gonta da var-vailh ? ». P'en devoc liavarct ya, c lakas au Itron v.rar he muzcllou eun ibilig, bag c c'houitellas .. Ar voge1· a-gostez a zÎ!~oras, hag· an hevelep tud a zeuas "tre, o cfclüuzek, gwisket evel ct· derc/hcn t. _PeJ) gvvaz a oa e wrçg en e gicheti. Pa voent azczct c __lavaras- mestrcz ar nianer da Ziarmuicl : « Ac'han'ta ! l?onlc'h Lrcmaîi da gonta-

. denn ! >> l\1et, a-greiz ma edo Dial·muid o vont da ?:igeri e c'henou da gomz, unan eus ar maouczed a. gaozeas. Diannuid -ne gornprenas mann cr pez a la v are, met an Itron a. lava ras kerkcnt : « Kastizit ho kwragez, ancz; ne seb.ouint ket clidrouz. » Neuze e skoas pep gWaz gant, pep maouez gant eur vazig-strobinclla; he lakaas da veza cul lcvran gwenn, 1ng a lavaras : « Bez sio~1l ! » J\1 levraned en em astennas- e-harz trcid ar W'azed, hi Diannuicl a stagas gant ·'.C zancvell :

Gohan, ar c'halvcz, a· oa gcnidik eus .an hevelcp lec'h gant va c'hentadou h.1.g istor Co.ban·-·a zo bet kontct gant an tadkoz d'an tad ha gant an tad d'ar mab, betck m' eo bct dastumet ganefi-me da ziweza. Er pcz emaoun o vont da gonta n'eus ket eur ger na vefe ket ·gwir. Pa oa yaciuank Goban, n'oa ket eur c'hal·

vez ken rcuzcudik l1ag hen. Eun. devez edo- o ti~trei d'ar gêr gonde beza bet o klask fred. _N'en devoa ket kavet. Bre,re,t ua gant ar sktüzder hag ar ranngalon. /\-greiz ma edo war hent an distrof e kouezas ar c'houskecl war.nan .. Ketnent ~ benvcg en devoa a oa gorroet en eut ~;ac'h en ck;voa lakaet en e gichen a-raok kregi gant e gousk Korr-iganezecl a zeuas a-grciz. e gousk da !emma d'ezan e ven"' vi ou. 0 adlakaat a rajont -en è sac:'h.

GÜban pa zihunas a zistroas d'ar gêr. IJag c wreg, goulcn!1 out{ln ha kavet en clevoa labour : << Nann avat, eme Choban. ~-- N'out ket cvit dot1t a-benn eus da daol, etüezi .. » Tri' pc bevar devez war· lerc'h- e loc'has 'acbrre llag~ ec'h en em gavas en eul lcc'h ma saved eun ti bras.· Goulenn a reas labour - digant mestr al labourericn. Hemaii. gant e strollad a oa end-ccun .o vont da leina pa erruas Go·ban. Goban a c'houlennas autan : << Petra 'rankan obe1·, ac'bann ma tistroot · ? - Gra 'ta d'in, cmc ar mestr o klask g·oapaat, etn c'haz daou lost. »· Hag hCfi da lcin. Pa zisiroas, en devoa Goban ki'::-:ellet cur c haz-maen, daon lost d'ezail. Ha biskoaz ne oa bet gwe!et kaeroc'h k(tz eget hcnnez. Bamet e voe ar mestr cJi't·azan : « Eun cliste6k till a labour am cus c'hoaz hag a sehlant da veur a l)ini ac'hanomp· bcza cliacs-. da ohcr. Ma , ptij J'it, gwcl ! » Sanket e oa bet eun ta.t!-1 en ettn treust e beg- talbenn an ti. Rei. ~ reas ar morzél da C'ho'blat'l en eur Iavtl~ rout d'czan e oa- ret pem'sanka an taèh

er c'hoad. ll<:t Gohan- tapa krog cr morzol hag- hcr banna. H ag ar morzol a ycas da skci war benn an taeh, ken brao ma' z cas heman en e bez er c'hoad. Jiag hini ail anczo ne oa gouest ela .ober kcmentse. Pa wdas, mcstr al labour an taol ~ïc. c la \[aras da C'hoban e oa eur mailh a zen hag e roas lahéntr cl'czan. -Kenderc'hcl a reas Goban da lahourat ha ne in kct eur bxwaz hag a rae e labour haritCr koouls hag. hen·: Ken. an1part oa ma tenas da veza mestr d'e- ·dro. ]-<:-kenver scvel tiez ·ha labourat war brenn ne oa tatum labour cbet où?:penn cl'cz;li1. Tn~men a,. rae. evel an amparta manson er a oa cr bed. Diwar ncnzc, e kement lec'h ma veze cur c'hastell da seve!, pc cun ti bras, e save klask da C'hoban evit ren al laboüriou. Dont a reas a-benn a bep tra. En e aez e l:cuas, . ha kalz rnadou a zastttmas.

Koza a rae h~ kollet en devoa e wreg .. N'en doa.ken nern(et eur mah, met heman n'o<i ket gouestoc'h eget k;:tlz re all war ar sével~dez. \iV ar a gredell c oa gwi:·

' vab da C'hoban, met l1'oa' ket e gwirionez. Kcn.;e en devoa ka'vet Goban e-pad pell dre n'en dcvoa ·mab el>et. Pell 'zo ·oa climezet a-mok ma roas e wrcg eur bugel d'ezan. Ha p'he devoc tinan, n'eo ket Cnr m~h e voe, ·met eur verc'h. D'ar

· c'houlz ma teuas houman e1· bed, n' crlo ~œt Goban cr gêr ; nenï':e · ar vaone koz a oa bet war-drw ar Yal11111 hen deVP('1 kontct da houman c· oa Cllll amczegcz hag- he cloa bet eur mah d'an hcvelep deiz. Edo cta o vont ela lemel ar lm·· gel se :digant è 'vamm d'e lakaat e. ka vell ar vcrc'hig, ha da rei d'an amezegcz merc'h Goban. Scd ar pez a reas. Goban,

·"pa voe distro a gavas cur mab hag a voe laoucn-mcur. ]\![ct pa voe ar lmgel gant e gresk, ne denue tamm da C'hoban, hag heman a ziSkrecle n'oa ket hcnnez e vab. .kicvout a reas, a-benn. ar fin, ir brud en dcvoa. het e gwiriotiez cur vcrc'h hag c oa bet lakaet et111 paotr en c lec'h. Laouen e vefe het o tigmo;at ar verc'h se hag ouz hèc'h eureuji gant e baotr, met'. ne ouie tamm· e pc lec'h ello. Oher a reas c venoz, evelato, ne dle ket beza er vro a-bez phic'h }raouank 'ebet gouest da, veza speredekoc'h eget e verc'h d'ezan : « Rak he lod he deus bet, hep mar, e ijin he zad. Ma kavan sveredeka merc'h ar vro, ez Co anat eo va hini'"me, ha ma tenn d'in war ar- marc'had1 e c'hellati. heza di-

llec 'h. », Bi.'Ù;:o'az n' C!l devoa C~oban lavarct da zen pcnao~ en dcvoa deskct sevel _ticz. Lavaruut a reas d'e vab c o·1 po(~iü klask JYrie<.l : « · N'emaoun ket c chal a sc », cme ar mab. Neuzc ez eas Goban er~maez, c lazas cun dafiva, dcz, e latnas ar c'hroc'hen diwal'ni en em· lezcl ar gl'ôan war ar c'ln'qè·'h~n. Hag e roas ar >;a mm d' c v ah en eur la varout d'czaÎl mont <l'e .vvcrza : << Ne c'hellez, cmczafî, kaont ela briccl maouez all ehet ncmet an hinï a roio d'it kroc'hen an dafïvaclcz hag ar p~z ~t clalv. N'ac'h ·eus-· ken et;l goulcnn dig-ant an hoU -vaouezed, rei d'iL << kroc'hen an dafivaclez hag ar pc;. a- dal\r. ))

Ant-ronoz e kimiadas ar mab; gant kroc'hcn an cbfivadez. ·Mont a reas eus au eil penn d'cgile d'ar marc'hallec'h en eur c'houlenn pirJU a rofc d' czaîi ar c'hroc'hcH llag_ ar pez a dalveze. An holl

· gwitihtm<i:n a reas goap outafi. Distrei a reas d'ar gêr ha lavarout d'c dad n'en devoa kavet elen Cbet da asanti rei d'ez;~îi eun' dra hennak en digoll. « Dao eo d' it adaJTe_ mont warc'hoaz· en hcfichou .->>, elllc an 1i1cl. lVI ont a reas anhonoz gànt an hcvclep komzou. Dont a feas· eur phtc'h yauuank d'ar feunteun da garga dour. E weluut a reas hi d'an eil devez ~ l\'f ont a prcas davetaîi en eur lavarout cl'e~ zafl e roje « ar c'hroc'hen hai ar pez a d_alvczc : Kemer a reas. ;ir c'hroc'hen, trouc'ha 'reas dioutai'i ar gloan, en enr rcst;wl da vah Gohan « ar c'hroc'hèn hag' ar pcz a dalveze. » (da lavarout eo netra-LDistrci a reas ar mah d'ar gêr ha rei da C'hoban da c'houzout e Oa en cm gavct gantafi,_ cur plac'h yaouank he de~ voa. roc+ cle'ûtfi << ar- c'hmc'heh hag an dnlvoudegez anczai'i. - Hec'h anaout a ra{ez ? » etu,e C'hoban « - · Nann a vat, tamm. ebct, » cme egile.

Ha Goban kas kelol! da hoU blac'hed yaouank ar vro e rrtfe eur banvez.' Pa voe echu ar prcd da greis~eiz, c c'houezas eun tantez. Pa: flarninas an tan ruz, e rq7ls d'an holl blac'hcd yaouank en em lakaat endm d'an tantad ha<T e c'honlennas ouio ha tommoc:'h e ~: . bet d' ezo Clltl clro hcnnak all a-raok beza war-dro an tan mafi~ l'cp hini a lavaras na oa·kct hct; betek ma voc graet ar goulenn ouz cur plac'h hag a lavc,tras : « Eur mouch eus avc1 ar c'hre!Stcîz a z0 tommoc'h eget hoU dantadou I werzon. » S~llout a ,reas Goban outi ha gwelout ~ tenne

- 260 --.

ù'czafi. \iVar an taol c ·'ottezas en devo:t adkavet c verc'h : « Tc -ct) <1. fell d'in, emezaii, ret co d'it dimezi gant va nmb- » « - lVIar cleo dao d'in dimezi gant da vah, cmezi, scd atuafl wa'r-boucz J)etra : ma sav bikcn dicmgleo ctrczomp, co ret ma c'hellfen éliha.ba en ti tri s;_lmm CL

draou d'in, _\_la gas ganeii. » «- - Mat ar stal, cmezafi, rci a ran va g-er d1it. » Ncuze ec'h eurenjas gant e vab, hag tr benn nao- miz _he dcv0e eur mab. Coban

. c gare a-grei;,ç . c galon. Gant an amzcr evclato e sa vas trouz cl:l~ezo, hag o veza ma felle d'czi kaout an trec'h, cz eas clroug e Goban hetck lavarout d'ezi mont cr_maez eus an ti. « :M'am arg·ases, cme_ zi, eo ret hcnlia an cmglco asantet. >> •. « -- Ne viran ket ouzit, eniezafî. » Ncnze c lavaras d'he fricd : << Deus, ha .sav a-c'haqliad war va c'hcin. » _l-Jag hi c zougcn, evit en cm zizarnina di'cmtafî c11

iu all d'an nor : setu he bec'h kenta- 1-Iag e teuas 'Cndro, c kemcras he tilab, d'e lakat ivez cr nuez : hennez a voc he eil bec'h. Dont a reas endro eur wcch all c'hoaz hag e kcmeras ktmcnt a arc'hant ha ma c'hcllas dastum : ar rè se a vûc he zri bec'h. Gohan, pa wclas ez ac an traou war, an tu se, a lavaras d'ezi distrei d'ar gêr ha ne gom:t;as nmi hivizikcn diwarbcnn an defivalaenn se.

Eun devez e teujod da g-lask Gohan hag e vab da vont da sevel. eul lez euso ar c'h:iera evit n'ouzon mui pc zen a-zoare. An .den se a vat en devoa c'hoant da la· za Goha,n hap· e vab kerkent savet al lez ganto, da vi;:ont na vefe hikcn savet cr bed a-bez cur c'hastell hefivcl ouz ,c hint. Goban a roas e c'her ùa zont. Antronoz cz eas eus ar gêr. 1\i(ont a rajont gant ali hent a gase d'al lec'h ma tlee ar maner beza saveL Ne oant kct aêt pel] c'hoaz, pa lavaras Goban d'e vab e oa ret d'ezafi berraat e hcnt. Ar mab a en cm lakaas' .da redek ken lman ha ma c'helle. Goban avat a b.varas cl'ezafi distrei d'ar gê1·, hag e tistrojont Q daoh~ G-oban ·a ouie crvat diWar neuze n'he devoa t wreg roet ali ebct cl' eiafi. Antrünoz ez ' ajont adarre en hefichou ha Goban a lavaras c'hoaz .d'c vah berriat c hent : « Gwir, ne c'hellan .. » « - Distro d'ar gêl-,_ eme Choban. » Rak gwelout a reaslman -eur wech ail c'hoaz n'he dcvoa e wreg roet ali cbet d'czafi. Drc· se c tis~ trÜjont frar gôr en cil devez : « Gwerc'hez Vari ! erne wreg mab Goban, pe·

'tt;a 'zo 'ta ma tistroit evelse ? » « ~ Ne (Juzon clare, em.e ar .mab, nemet ;ra zad

26.6

en deus lavaret d'in e ranken bcrraat an. hent. » « - 1\!Iat, emezi, ma lavar heîtvd d'it warc'hoaz, stag da gonta d'ezafi eur marvailh. Eun ali, a roant d'it c'hùaz, arabat d'it ben ankouaat : c kcmerit lcc'h ma vczi pa'z pczo kuit-aci ar g-ê~r, laka at-ao ar ll!erc'hcd diouz da du. » Setu an ali a. ruas d'czafi. J)'an trede ùeiz, pa en em lakajont adarrc en he:lt, Cohan a lavaras cur wcch c'hoaz ,d c -vab e ranke berraai an hent. ] 1 ag .ar mab staga gant e g_oniadenn. Gohan a ouezas war an taol he dcvoa e wreg gTaet skol d'ezafi ; hag e -voc bonen. NcuzC ez ajont J'al lcc'h i11a oa eul_ lez da seve]-. Eun, dijentil a_ a zcna:-;· da gaout Goban bag a c'hoülcnnas outaÏl ha i)rest oa da scvel ar c'has~ tell. Cohan a lm•aras ya. « GraJ1en d'in, cn~-e an dijentil, e-doarc.:na vo két geflet kaout e bar. >> « ·~, llag c rin, eme C'hoban. » Boulc'lla a raj011i o labour o daou, an Lad hag a~· n:wb. Ar mab a· zeuas koun d'ezafi eus·- an ali he devoa roet e wreg d' ezan a harz loc'h, "hag a -en em r.eas brao-tre diouz rncrc'hed yaouank an ti. Da unan anezo c roas e c'her da eureuji ganli kèrkc1Ït hag echu ar c'hastell- Ar plac'h a zeuas cun ùciz d'c gaout : << Siouaz ! sionaz ! ~:mezi, c'houi ha Goban a· dlc heza ]azet kerkent ha ma .vu echu al lez, da virout ma ne vefe goude se hini ali cr hed par d'ezai)-. Rak pa ve·zot maro, den ne c'hello sevel eur c'ha':WI·· tell bravoc1h cget heman. Evez a vo eta taolet ouzoc'b <l;1 virout na c'hellot kimiadi pa vo echu ar c'hastell. » Dibùna ·a ;-cas ar ·mab da C'hoban kement he de voa ar plac'h yaouank lavaret d'ezafi. En deiz, avat, ma edO al lez 0 vont da vcza echu, e teuas mestr ar c'hastell da gaout Golxm hag e t'houlennas outafi ha peursavd. oa. Goban. a respontas ez oa tost da vat ncmet ne c'hclle ket kas e lahom- da benn hep kaout cur benveg en dcvoa lezet-cr gêr : « M'am bije, hennez, emczaii ne vije kastell ebet cr bed ken kempcnn h.:~g hcman. Ret eo -d'in 'kas va , mal>. » « - Arabat_ eo, erne an dijentil, va mab va-unan a gasin. Ana ar benveg, avat, a ranki lavarout d'ezafi. » « -· l\'Tat, eme C"hoban, lavarout a rin d'ezafi an ano se. » Dont a· reàs · neuze d'e gaout mab ·an dijentil, a lavaras d'ezaù edo o vont da glask a1· benveg. « lvlat co, eme C'hoban ; ar vaoucz a gavi er gêr e roio d'it. Lavar rl'ezi -e raer eus ar benveg Se : « tro a-enep' tro, -krüumtilenn a~enep kroummenn.' >>

!.

!

:\ enzc ez eas m;th an ;\nt-~·ott ga ni e heut. :\Tont a rea:-; da g-aont mcrc'h Coh:m ha lavaroùt d~ezi ar pcz a raukccl rei d'czail. « lvhn "c<:, cmezi, kemer-hcfi, tc dattnan , en arc'h v1·as cmai1 aze war laez. >> Pignat a. reas_ ba digeri an arc'h : « Ne webn nctt·a, emczaû. » · << _ __:___ __ Dm111

erna fi, crnczi, kh~_;k mat. ». Si;uhlct ~i reas dounoc'h ; .pa \VC1as hi edo evdse war w:nt, c: lo:ogas',en c dreid 1-Jag ben stlapas en :arc'h : « · Gortoz cun tt~mn1ig, cmezt, m'am bo bd ar p,;z a fell d'in. » l-lag c vol·ailhas an a1-c'h. Trcmen a reas eno mah ;_tn aotnm an noz- penn-da-benn be-

Mer ~·h Gohan a grogas en e

tek ail deiz war-lerc'h. Hopal a reas eus strad an arc'h __ war ar vaouez c ranke kaout cur hegad paper, ma c'hellfe skriva d'e dad eclô ·dalc'het eno· betek- ma tis·· trojc Gohan hag· -e vcib d-ar gêr. P'cil devoe an aotrou al lizer, Gohan hag e vab a c'helle h~za dienkrez. Deut d'ar gêr, c lczjont da vale an aotrou y~ouank,

il:tg- henni\ a l'.ist-rna~ ·da dl ~ dad. ( ;oiJau tH' oa kct di~:tro pcll a oa, 1n

gmtezas L 1afi v. Chum a reas en e di ha ~e ~)'uitaas ket- c wclt:. 1~ V('rc'lr·kacr a h~;aras cl~ll cleiz ~l'lw :gw:-tz c rank-e lJlOiit cb gn.rnbr c dac\ da c'houknu ottiaü p(--:'" 11a'_l'i edo ar berl gc:uli'afl. Pa voe act cr .c;amhr, e dad :1 c'houknù:J.s· hag etm drct hrmnk a nevez en deYoa ela lavarout d'czafi. Kann, cn1e d'czali ·e vah, ha pa vol: u--ma~:z c \'vrcg gonlcnn p::tra en devua lavaret· an 'ra-d d'c-:zafl << Nc1T;1 ' n holl, em_ez:ul, met goulennet en deus ouzi n ha,;· cun (ha hennak a nevez am boa evi-

dreid hag· han stlapas en arc'h !

tafi. » « - l\1a c'houlenn henvel ouzit warc'boaz, eme ar wreg, 1avar d'ezaii ez co kouezct Kastell « B<;tile àn Clair>> en c boull en noz trcmenet. » Evelse e reas « J\lf at, cme C'hoban, n' oa ket l~Oulskou~ cle dà g-oueza, peogwir ;:un eus lakaet macn war ·vacn ·a-le(l, ha maen war vaen a ·sa v etrc daon vaen. >> Ar mab a ion tas

~ 267-

!

rl'e wreg· ar pez en devoa an ta(l lavaret d'ezafi. Couzout: a rite en tao] mafi -pcnaos e save kestell ken plonnn en o sav. -Fcllout a reas d'czi ·c'hoa?; e hkaat d::t lavarout pchini oa ar gwella eus an danveziou r)lrenn: Dre sc e lavaras d'he gwaz auironoz : << Pa '7-i da welo11t c)a dad hizio, la var d' czall email aotronez ;;~r c'h;.Jad ouz c ~:;Ilt-?-di. » Evelsc e lavara:; ar malJ .d'ezafi :' « 0 ! erne C'hoban, ar c'helenn krinct gani an avel co a saindan. >> Neuzc e onezas hi e oa hcnncz ar gwelh danve7. prcnn '(la .sevel ticz. N cheut goudé e varvas Gohan. Douan~t e voe cl

~lec.'h a raer ancz<tfi ar « c'hrcc'h kaeet » hag a zn milkammcrl hale cliouz Callway.

Sctu echu va daneve11, tudjentil. l\Œet ma _ro an duel enorus ma 'z oc'h aotre d'in d'heu oher,_ am hezo eur marvailh all . ela ginnig cl' eoc'h warc'hoaz · ela noz__. « .Eur gontadenn vtao co >>, emc unan eus ar wazcd, en cur sevcl cr vann e va-

--------~---- -- ·--- .

GV\IJiiNNE;G AR :m:UiJ~ONF:G ..

An Dr Ezcl, Douarnenez; 50 lm: ; an A. Mazeas, Kernilis, 100 lur ; an A. Lee'hvien Kemper-Giwezennec, 20 lur ; an A'. P. A. Pl0.Iippon, Sceaux·, lOO lur ; an A. Guivar'c'h, Landernc, 50· lur ; an Tad Tan·guy, Pont-Château, 5 lm ; ah' A. ,Je:zequel,_ Tr'ém>a:ouezall', 20. lur ; an A, Capitaine, Loc-Maria, 35 lur ; an Dell ;Le· Mercier, Penn-a~·..:F'eunteun,' Trevereg, -20 lur; an A. Mcisan, Plounerin, 20 lur ; an Dr Dujardinl, Lokournan, 2{') lur ; an A. El. Chevlillotte, BrélèS, 70 lur ; ân. Dim'ezetl Odetta Chevillotte, Brélès, · 70 Iur ;' an Dr Rousseau, Naone:d, 20 lur ; 'an A. Alanilr al Lcluarn, Kemper, 120 lur ; an A. R.

z1g evit skci rlamanttts gant al levran gwrenn c-harz -.C dreid. \Var an tao] e tettas cndro d'em1 itron gaer. Ha pep g'wa7. a ~koas gant c levt~n, hag al le-·

~ vn1ncd a savas en o _sav, troct e J.tronc~

zccl. l·~r voger a-gostcz· c tigoras an nor ha pep gwaz ha pelJ maoucz a stouas rlirak mcstrcz an ti. 1\Iont a rajont erJùacz wa1~-· o fouezig, en cur ober ardou, pep gwreg c-kichcn- he gwar, evcl m'o;;tnt rleuct. \\i11r 0' lerc'h an nor a serras ·anezi hcc'h-unan. Ncuze c tcmt,s ar porzier da ginnig da Ziarrnuid ~m- goan a-zoare. P~cn devoc hclnail prcckt, ar porzier ~ r-a:;as cl'c -v.rele. Diarmuid a gouskas mat, f_'JTmcn a n:as an deiz wàr-lerc'h cvel en detc'hcnt. Ne wclas den a-zoare ebct, lU

pcrc'henn au ti, na den, ncmct ar porziè_r. N c c'hellas, na toulla- kaoz gantatÏ na kanut digan::aiï. Sklaerijcnn ·war~ al le~ c'hiou hag- an·-.dud. -V-'

M. KERFROUDENN.

25 1ur ; an A. M'erse1; Erm, Dinai·d, 20 lur ; üll A. Andred Guilcher, an Na.onerl, 25 lur ; an A. Abgrall, Gwinevez, 20 'lur ·; an A. Dyèvre, Paris, 25 lur ; an A. Y. Bonva1let, Angers, 10 lur ; Yaouanki~ Pont n Abad, 20 lulf· ; an A. Larboulette, Langoellan, 30 Iur·. ; R. Plouzane, 25 lur ; an A. ·Gouzien, Kemper, an A. Gour_vil, Plouarzel, 20 lm ; an A .. Joncour, Kemper~ 20 lur' ; an A . .J. Lepetit, LrQguneh, l 0 lur ; an' Dell M. ar ·Gall, Parc y Der, Poullaou~nn, 20 lu,r. ao. Gtüvarc'h L,àn

nurvan, 50 lur.

SKODENNOU AR BLEUN-BRUG.

Audic Paris 2o lur ; an A. Fave, Kem- An· A. P. Mdcaer, Carantec,. 25 lu? ·,.ar( ' ' 1 t G . <Q per, 20 lur ; a'nj A. Poulie te , ourm, D A. Y. Mocaer; Ca!r·antec, 25 lut j an A.·

lur· · an A. Nedelec, Lesheven!,' 20 lur ; ari Sao~t, Sb-Goazec, 25 lur' ; an Tad Taniguy, Dr Le BretOn,, Bourbriac, 20 lu'r' ; an. A. Pont-Château, 5 lur ; an, Dell M. Gour"' Jc;;>;e'quel, Bdhars,- 20 Jur ; afi A. -chaloJ!i iaouen, Douarn'enez, 25 lur ; an A. Capi~ Galvez, Lesneven, 50 lur ; an' A. de Par'- taine, )L'oc~Maria, 25 Iur-; ·an A. Brinquiri, cevaux, PlOuzane, 70 lur ; an A. R 1est, Lncquirec, 25 lu[r: ; an A. Lec'hvien, ,Kem-~ l{eredèrh, Lam.'be;-:eilec, 20 lur ; an A. per Gwezennec, 50 lur' ; an A. J. Bduedec, Taldir-J·affrenou, Kerae•;--:, 20 lur ; an A. Plelauff, 25 lu.r ; an A. -Pichdn', KetUpef, ~L Guedec, Kc~zrein~ Gwitevede, 20 lur' ; 25 lu"r ; an Itron a Sant: Per, Sant" Brieg, an A.l Pf~rdn, MoJ-'~nez, 110 lur , an A. Y. 500 Jur ; _an A. Maze, Landunve?J, 10 h~r ; Bizien; Pluzunet, 10 htr ; ~n A. H.iou, f,1;,=-,n- mt A. Pül'On, i\1lolenez, 25 lur ; all A. Rlou, ihinville, 50 ]ur ; an Dr Dorval, Pouldrcu- M'ont.airp-'ille•, ·100 lnr ; an Dr_ Maury, Ck-7iÎ~,- 20 lur ; cm A. lVIer'r'iPn, ~·::tnhouarne, rlf'r, 20' lur ; an A. SaOut, Sant Goa'Lec 25. lur ; an' A. Gtu~llec,, 11~u::!a, :w lur ; an 3!'1 lur ; an A. '~TeL:equ._-,J, 'l'remlioncnm, 21i A. Ro:.r:r~, Drev-Nevc?., 10 luf ; fm A. 20 lur ; an n;-,]1 1\:f· a Gerillienguy, 2!1 lur , GraJl, Kram:!Jn, 20 lur ; an' A. RouX, Bras- an A. C. ar M•~r~er ~r.rri,· Dinard, 50 lur ; parts, 70 lur ; an Dr-U M_ a GcnnengHy, an .f\., D:yêvr_P, Parts, 2fi lur·.

_-..=--. .=.c=·---=- ------=-=-===---==-===---_----.:c=_-,·= =-==-=--=~, Karout a

Hor

rafemp embann eun

skoazellit d'hen ober,

" Gwenneg ar

niverenn gaer

en eur rei

brezoneg "

evit Pask 1

·~:===========================================r - 268 --·

· Evit pinvidikaat hor brezoneg

DASTUMO~IIP AR BRUZ UN E;U rotl,ul <elLIS " BJri!Hzwro » dasfi!Hmeff 91"'"1/ "'" AoffD'oiU Peron

JP<eli'§o"' S<ll,U~t\lüc

254. - CI-IARGULI (en })igoudennie) ~Babardi (Si- Nic) ·----: molltcr en grains-s

·255; - V AR 11~ VJ.,JlitJD :.:::'::: bien en iraiu, ex. : n'erna kct war c vlend.

256. ·- SPLEilA == se multiplier. 257. ·- EPAD AN HEIZ DOUE- = la jour

née durant. 258. - KORF 1.'RO, KORF SOUNN

oares&~ux.

259. ~ -- TIHTA AN'' OFREN, ( guiska an ofeni Sb-Ni~) = sonner la messe.

260. - UOU Ait GRAMPOUEENN lmf<. ·TA (en bü:-oudcnnie) ::.= maùvaifl- tE~int, teint br'ouillé, ex. : lion ar grarnpoueerm rrcnta fi.. ?O varnan.

~(il.- - BOURRA -----= se plaire. . 262. - IMPIA = questionner' in discrèi(<

ment, d'où le nom inipie.r. 263. -- EN EM )}ARLASKA :::::= se' tordre,

t.lc reinuer pour calmer une dénw.n.geaison.

264. -·- DEI1~REJOU (St-Nic) = démarches 265. - EUR BOUILH (en bigoudennie) ~..:::

un bel hOmme ; eur vduilhez ou cun dèkenn :::::= une belle femme.

266. - DROUI-1 (en higoudennic) tête légère d'où· drochere7i =-=,sottise.

267. - AMPOUT = étourdi. 268. - ÇIII9ARDI (en bigoudennie)

agacer, d'où Je -ilom t.!higarder ; à SLNic on dit Nezi q'ui a également le sAn;, d'envier. '

269_. :.._ FOGASI = vanter fogas~r ::::::: vantard.

270~ .,. :INTANVEZ YANN AR BEO (er. 'bigoudennie) = veuve jdyeuse : la feœm_e à laquelle s'applique cette expressio'n', est en realité veuve puisque son m!ari est :rllort, m'ais elle se console auprès d'Un autre hornl,rrle oubliant facilement la mémoire de son' conjoint.

2-72. - DISKARRA = faufiler' ; gou'r'cm-:;nlili ;::-:.:: ·ourler.

273: DIGRAGE'J' _EVEL EUR YAR GI~O~H = se dit' de quelqu'un qui est tout :m.rpris et regarde avec de gr'ands yeux. · ,

2-74. RAMPE'!~ li:VEL EUR GH~HûR ~le dit de qu0lqu'nu qui sc t.ieEt leE jarnhes écartées. ' '

2:75. -. SAV D.1~ VRAG-OU = dalc'h mat·::.~ esto vir.

276. - BEG CHOPIN ::-:-- buvem. 277. - SEVll~N ou lammelek ~-= eujou(e,

l~gère ( e bro Pont 'n a bad).

2.78. (;HRSI'RfHJll~NN =-- faiustise d'em-b<UHJ.S.

2',-D. --- nE·S F'Hi:-US ::....::: bcuehe diffîcilr::H'f\~fX Iil'H·~r--H·JI\IENN :::-:;::- capricieuse.

230. -- ln:rHEZ ( l;e bida, le bouc) =·ln. chèvre.

28L - -- Th_UTIWP.rn:r. = ehèvrelte. :ZK!. ~ GLAO-.STüi{ := pluie qui tombe

avec violen'ce G-Lii0--2;Jl•~J.\Hj~I'-JETI.

ct fine. 283: I-i:fKA ( NEZA) F. ZAE

It-A_Lf'.a\!tHJ -- f'frr~- proche 28-1_. KOUJGN...,!<tEGAI,

rkn. &

pluie r-!ou.ce

:=OllE~ E de la. mort· femme de

285. -- lj~ VERN-VIHAN VAR E GFaN se dit d'un homme bossu, voüté.

286. --- CIUCHAN'l' (cm pl. en bigoùdenni'=! et à Goueze<.~) = gai, jovial, ex. : chi~ chantoc'h co,. il est nlOÎns tri.s'tc, il- est plus gai.

287. · - n;-~nNf.JI-B!.',T = aecoudé néglig_em-ment, affalé.

2ü8. HEJA !Ji GIG =:: maigrir. 28D. - SOU.Rt:1::NN MANSONER ::-::::: soupe

épaisse. 2.90. ---- Ij'LO~Ii:NN ------:::: trop grand, amplr,. 291. -· FJ..AC HUTA = tripatouiller. 292. -- AN DOUR ROUZ ;~-= la sueur, eX.

dont a raï an de ur rouz .ctiOutan. 293. -- ENICBRE';r. (très usité en bigouderi

nie = ,physionomie. 294. ----i Ii: UR VO}tl_l]HEJNN (eu n' di'ailh a

St~Nic) = une haie humaine. 295. l"a vez erc'li' var an douar

Ne vez na tomm na klouar

* ** Pep-llini -'n deuS: 'e zi na Jod an daou ha t.ri

* ** Devez gwener Devc:t: IWnver

* :;::;.

GwaU faH- e 1Je beza c-ur weenn Po, l16 c'hell. kci ~ec'kt he ru!Skenn

* *"' Ji';:>.,H ' r~w~;: lwza PU~ oan Pu. ne 7.ec-'h Iœt e c'hklari

* >;:*

Dou:>: en Ûi>-L'.S rof•l: bag· a raïo An~zer vrao da. neh i c'hortoio

J.-L. Pimf,ll'/

fC Br;leien B:eiz·-Jzel, va c'heuvreurdcu.r·~ Jwulhit .~·Z·nner an A. Peron. dastumz.l ar f(erwzz.,brezonek ùnplijet en lw pw:rcz

7 ha n'ëus.ket a~w anezo en

hor genadarwu. ltn ana lwr)'·ez~ bennoz Donc d~eoc'h JJ.

RENER • FEIZ HA BREIZ •

~--------~------~---· 269 -

IIIIIIP tl JjJJII llllllc 1\! 1\!

A\111111~

Gant lcrc'h.

l/Jrc' ha fouge a fUefe bcza e pep hî--ni ~tc'hanomp gant", hor Brczoneg-.

•HOH YEZ EO ! . SNE HOR BJŒiï.. Eu{ vez, eun dizenor e vefc d'comp

ben disprizuut, hel lezcl da vcrvel. ·Disenti a rafcmp ouz pevarc gourc'hc

menn Doue. Pion a ·lavaro, n'co kct cnori ~1.r ge

rent, derc'hel d'a1· yez a vez het deslu~t war barlcun ar vamiu ?

Ettr gourc'hcmcnn striz yt zo hct roet d'eomp : de sb: ~ar bre,::oneq er slwl. l\!Iall e oa ...

Da.fc'hnfn}· d'ezan gant lorc'h. Grcomp hor c'hentcl '.rrczonck bep si

ztm. A rabat t1h hi ni clwt, klask di gare-, zion evit tremen c_biou.

Ar re ac'hanu_mp - ha niiverus omp - a zesk ar brczoneg d.ar vugale, 0 deus g\.vclct pcl1 'zo, ar hlijadur a ra se d'ar Vrç_toncd vihan. Sur otm co ar mare-sc, ens ar sizon, ar gwella evito. Lorc'h ha fouge· a vez enno grant o leor brczo#ek ra Vczo kement-all ennomp-li.i.

Eur sellig a-drenv

Kemérit niverenn ziweza « Feiz ha Breiz » hag az-gweli~ an nebeudig lrenteliou a zo eno evidoc'h. Cho'met e- oamp asav, war: an 12vet kentel.

Kendalc'homp

Xentel 13. - Bez ez eus liZefennou hag a_ zo hefiv61 a-walc'h diou ha diou

i;;:< K, g » - « p, b _» « t, d » ~ '«· s, z »

Kaletoc'-h, l;l.Vat, eo ar genta euS an didu lizerennou-se, ha_ blott:!c'h- pe dousoc'h an eil. - Dre vras, lakaet e vez ari eil li~ t.erenn', da echui an anoiou, hag ar genta, er gerio'u ail : brug, araok - mab, pep :...__ tad, palat - kroaz, degas.

Geriou _a zo, evelàto, ha ll'int ket anoiou' hag a zd blot (douce) o. lizm;·enn ziweza en abGg d'ar-ge riou deve"fet diouto (mot~ dérivés) : Pcd~ a zo euiT d enn'afi, abalamour ·ma ro : p'edi, pedenn ..• K,r'cd, a ro .

0

- 270

~llllllllllllc~ llllllrlillll~·-§111111~ @D 11111/l

1u_mJ,i, i,;n;dcHn. - Gvusütd, a. ru : ;::;cns·adik ...

Anoiou-gwau a zo (des abjcctifs), eve! koz, ruz, . drui, nevez,_ Ju·iz .•. _a genier eur « z », c-l~c'h « s >>, o veza m.a teu a-l-lîze·· rcnn-se d1war ar « o·h ». Gwenedizo; a Invar a.tao _: koh. rub, druh, nrwe-h, kr~h ... E Kcrne ne vez kct a,·staget ar Z-se aJies : I"U, dru, neve ... . . Grit d'ar bugcl disiaga mat z1w~z~ eur ger : !~alet ( kaJette) (parreze) ; komz1t (komzitte) (_treute) ...

KEN'1'EL 11 -·- ilh -- ill.

lizeienil parrcz

trent

, Ar: geriou ga1l_ek « bille >> Jla « yille l>

no ~cu_s ket an hcvelep distagadur (prono:wmtwn), daoust d'ezo- da ve7.a skrivet henvel. E , hr·ezoneg . e raer. eur c'hem.m et.re ~n daou son-se : « bille », « ville ».

.E_v1,t a~. son l~enta e vez implijet ilh. hag Ill ev1t an ml. · ., Tem~el ·evez, koulskoude, e vez distaget ~lb, en eur rei al lizerenn « 1 » _umioc'h da santout eget e 'galleg.

_Ar g_entei-mafl ivez, a vezo mat he lenri ahes-ahes.

KENTEL 15 - « y ». Al lizerenn « y » e brezoneg a

g en · ( - ' zo eur sonenn consonne). Sini, pe skei a 'ra war ar vogal~n:n a vez a tao. wai he lerc'h rna ra ganti eur silabenn hepken . Ya Yar· •. YCI(~ Yen .... ha n'eo ket : J-a_, i-~.J', J~ cr, •-en.

Implijet e vez, evelato, e amzer-da-zont (futur) ve:,bou. a zo, e-giz vogalenn : Jakay (Iaka-1) ; I'ay (ra-ï), en eur :Silabem(

KENTEJL 16. -- {< -Gw » _ « W » ~m.afi ~ ~ kr'?g·dmp gant eur gentei eun

tamm1g d_Iesoe h. · Taolit evez ·-mat ou'z ar, reolenno~ I ha 2 ?ag o di.Splegit d'ar vugale skiera ma c bellot, evel -ma ouzoc'h hen ober. , _1 (!werenn' (goitél'enn), ai .Wo'r'eiin (ai~ 'Vere~n). Met Tregeriz a la vafo : ar Q'Ué!l'le'!n. - gwlr (gouir) ; euh dfa _W~ (vÎt)' · Ollll' e Treger... '

Il, Gwazed ( gouRZed) ; af wazed ( Oiià,.. zed) ; gwasa (gouassa) ; ar wasa ( ouas~ sa)... · , . III. _Taolit evez ôuz « wai; », hag ar genou d1veret dioutafi : wa'r : var, e Leon hag e Kerrle. Treger, avat a -lavar atao ouar. , '

iJ:EtNTI:GL 17 · - ii :· H.ii, eJï, iii, irii. . I~ =ag3:d_u? ar gente1-maii a zo da veza

studiet -piz. Betek-herl eo bet boazet ~r.

tbugel ·da zis:taga· al lizerenn « m) : an : an-ne ; en .: êne ; in : ine ...

Deskit d'ezafi brerilafi e. tle al li:œiennm~ii chom divouez (muette) pa vez warni eun. dildenu, hag · e tle ar vogalenn a zo en he raok beza distaget dre ar fri.

Dista'ga (prononcer) àmatï, evel ar. ge"li _ gallek : « !Charmant >>, - emaô., evel « pré .. sent » - houmaii, evel (( poujvant )) - gau.U\ii, eve! « p~nsant )> - laiis, evel « laitc:e » - heii\'el, evel « étio~elle» - kmlv ; n'éna e galleg son ebet da Tei hemafi ; eun « u » eo da véza distaget dre ar fri.

Il. Distaga : au. hafiv, evel e ~;all~g -<{ •m an »; E Kerne ~ Iava~·er : an bao1i. Al liz-~renu « v » ne v":'. 11~tr11~: ·.t tnn: .• n eb0t _; iintanv (lintaoii) - kafiv (kaon) - au

. ne•1V "'(an né, distaget dre, ar fri ; ali némi (; Kerne) - blem1v (bleu, d1staget dre' an ft·i). « v» ne vez ket, dis_taget ta.mm ebet.

KEN'l'EL·' 18. ~- E pep ger· e weler: aman, diou pe deir gensonenn lere h-ouz4 lerc'h, ar pez ne weler ket kalz e gane·g . Ret eD rei mat da intent, pep hini ous ar c'hensonennou-se.

Pa ou~za a.r bugel au· Ji8 kentcl-mnail, e vezo gouest da leon mat ar llrezoneg.

Diwar neuze e vezd gallet e Jakaat da 1-enn an eil ·Jodenn eus- al levi-.

GWelout a reot e, teuio ganta.fi « Ka .. -naouenn an alc'houedcr >} pajérl.n 35,ew~l en eur c hoari, eun tarnm brao ~velloc'h eget n'eus forz pe seurt lennadenn c'Qallek.

·Gant ma i'eot eun hanter eur vat a VT9-zoneg bep sizun, e vezo ret d'eoc h tri· mj_z da vihnmi., evit gwelout an 18 kwtel en o f.èz.

_Ret e vezo, a vat, goudeze, di$tref :wa·· ruo alies.

HAG AR. GERIADUR A ZO EN TREDE LODII~NN ?

A:.r geriadur-se, a c'hello beza roet d'ar· voga1e da zeski,, a lodennou bihan, Iakomp, dek pe bemzek ger,. bemdez. 'l'alvoudus bras e vezo zoken, evit deski galleg. _

Kenavo an niverenn a Zeu, ha da c hortoz, bec'h a tao . d'al la_bour ! ·_gant lor_c'b, evit Doue ha Bœiz.

+ Eur pennad yezadurez Ar :ragano gourlenger .. or "

An ho li a oar. e c'heller aoza ~ e· brei.o:neg raganoiou nevez en eur. staga_ ragaJ1oiou gourfenger ouz_ a-n! araogennou.

Da skouer an araogenn evit a ro evld -oun, evid-out, evit-anu evit-i, evid-mnjJ,

.-.evid-Oic'h, evit-o, pour mloi, po-ur toi etc ... Awechou air. r·agano renet gant an a.:~

raogenn ha ·staget outi _a z-alc'h plas gerreni~r -ar f.razenn ;- rn.a.r- deo ar ger-rener'se resis n'eus riomet lakaat ar, ger « c

-una,n » war-Ielrc'h an araogenn : Da skouer : Il travaille pOur Iui-mêrrie : Iahoura:t a ra evit8.ri e-ùnan.

,Met war deo at ger-rener diresiS penàos_ trei ar frazenn ?

1-Cerneromp al lawarenn ri'halilek-man

Drdinaircmellt on travaille pour Soi. E Kerne e7. eus eun doare da zisplega

hag a denn d'ar galleg, ne daer két d'an dj:;:;plegadeg-gouzanv dic'hour a gaver e bt·ezoneg ; ar ger gallek « on » a vez troe.t gant « an d·en » pe '« eun » hag e lavarer

Peurvuia e labour an den ( pe e labou·r -eun) evitan c-unan. « an den » pe « eun >.>

a reer gantan evel gant eur ger-ren8r re"sis.

Met eun doare ail a zo ha n'eo ket bet împlijet nemcmr gant ar skrivagnerien hag,- a gavN koulskOude aliP-B .war rnuzellcu ar· vrezonegerien. Dïwa·r ar reolenn' genta eo _savet ha gant ar ragàno gourferiger --- o1· e ve g'Jaet -: evit a I'o evidoun, evidout... pour moi, pour toi met 1 vez ev id -or! : pour Soi.

Al lavarenn roet da Rkouer uheloc'h a "Vez distaget -ev~l-hen e hrezoneg mat

Peurvia e , labourer evidor an unau. Quand on travaill~ pour soi : .Pa ve:mr o la.bourat lwidor an uoa:n.

Setu aman C'hoaz eun· nebeud skoueriou :

Arabat eo ]{aout kas ouzot arr unan·. Il ne ·faut pas' se hair sdi-mPme.

Ganeoir an unan P-O e VP,Z ar muia a boàn·. C'est avc'c soi-même qu'on a le- plus de peine.

Fall eo chom re hir: da gompren eîtnor an unan. L'instrospecJ-ion pro(lollgée est funeste.

Ac'han~rl an unan n'hellet ket obef: kalz a dra. De· soi-même on ne peut pas grand'chose.

Pa vezer o unan·... Quand me ...

tastumrn -'ctanvez d'eor an on thésaurise pour- soi-'mé-

;; \-VarnOr an unan eo skei. C'est ·sur so;_ rriêrne qu'il faut frapper.

N'eo ket iL'aiZor· ân -unan co kaout aoUri. Ce n'est pas soi-même qu'il faut craindre. ~urezur an unan e c'heller dont a benn.

On peut arriver par sOi-même. ' Pa ve:zer re gounnaret, ez aer er mae7.

ae'banor. Quand on est trop en· colère on perd k~ contrôle de soi-'mêrne.

über hervezor an -unati €·0 ar gwella. L·e mi·~ux est de suivre- son propre avis.

:Kenetrezor paotred-yaouank eo aeS en em glevout.

Beza a du ganeoT ain unan. Anez d~eor an unan alies e vijer. eurusorü'h. Abalamour1 d'eor an -unan.

Hag evel-se evit an holl af'aogennou : dindanno:ri~ nemeflo;r, dreistor, :heptOr~ Kome; alies diwarbennot; an unan a zo kasaüs d'ar re ail,

Peurvua e lakaei' ar' ger an nnan da heul an araogenn, met ne veZ ket ret atao.

Estregedor' a zo pinvidik : d'autres que soi sont riches. Pa deu tud davedor n'ed ket brao 0 digoufia re vuan : Quand · de::t

271-

persc-nnes viennent à vous (à soi) n· n'est pas convenable de les éconduire trop vite. l"'ii~'<·idikiJ'C'lt egedor a gaver : on trouvé plus riche que soi. Araozor e kerz ar. skeud : l'ombre avance devant soi. Pa vez eur, c'holc'hed vlot dindanno:f : quand on a un matelas souple sous soi. über vad endro d'eo;r : faire du bien autour de soi.

KELEIER HIÜR CHENVRÔIZ 0 KLASK REPU.

Bezomr.l m):l.delezus c kenver tud ar c'hê,riou a iank -tee'het. war ar maez a-raok ar hom',bfozadegou ; nleur a hini anezo n'o deus mui na ti nag oz ! Eun drue::-' !

SUL, AR BREZONEG,

Ga!lt skoazell Kenvreuriez ar Brezoneg FJsknpti Kemper ha Leon, savet a nevez 'zo dre urz in Aotrou 'n Eskob, e ve:w graet, e Cleder, d'a.r 7 a_ -viz :meurz a ·zcu, kenta Sul ar bre~wneg, gant kenstrivadEgou displega, pre:;r;eg, kana ha c'hoari.

XXXvep GOUEL AR BLEUN~BRUG.

Ar re o d~us c'hoant da gelJlerout pen: c kenstrivadegou ar Bleun-Rrug a gavo 0 ctal-l.Vez e Feiz ha Breiz_ ruiz genver diwC;za, p. 242.

Ar te o deus c'hoant da, gemeret perz e kenstrivadeg ar c'han' a c'houlenno · tonio~ ar c'hantikou evi~ soprano, alto ha tenor, ouz an Dirn:ezell Gen. de Ke.rmenguy, maner. Kerouzéré, Sibiril dre Gaste1l-Pol.

FRANKIZOU BREIZ.

150 vlOaz a 7..0 -bet d'an 30 a vîz ge"river dil. .. ·eza ma varvas Markiz ar Rouerie. Hen' eo a savas eur Gevredigez Vreizek, evit difenn frankizou Breiz, diskaret gant Dispac'hetiert 1789.

n•;z YANN V

Kef an Naoned he deus reet 5.000 lut', evit bez Yann V ; ar gêr~se n'he deus ket bet a vez o tiskouez emafi e Breiz. Hor c'houeka gou~c'hemennou da Guzul -TiKer an Naoned.

EUREUJOU.

D an 30 a viz kerzu eo bet eui"'eujet, e iliz ar Vadalen, e Paris, an A. Ba:ron Pichon-L,ongueville, ~ant an Itron Ha:r;je~.

D'an 30 a -vîz genver eo be,t eureujet, e iJiz an Itron Varia douget d'an nenv, an A. · Yann Sicard, alvoj{;ad, gant an dîme-zen Anna Mari nattie'r. - ,

Feb; ha Bf.eiz a ginnig d'an dud· nevezse e wella gourc'hemennou.

GINIVELEZIOU

Annaig ar -Floc'h he deus · aT blijadu'rda gernenn d'eoc'h ginîvelez he br~eur bihan Fan~b Reun, e Dinan, d'an 30 a viz genver 1943. ·

Hocl Caouissin a zo curus t1r:.s o .kemenn 1l'coc'h gomedigez e c'hoar vi !Jan _l1eult, e Lanùerne d'an 2:8 a vi)';·e,'houevrcl· 1943. ,

Bor gw•lla ~-tonrc'hcrn(~nnou d"ar gercnt, ha bu hez hirr d'an daou Breizu,(lig- se.

- 272

Ai' pez a gaser ganeor a gaver : on trOuve ce qu'on -emporte. En ern glevout etrezor eo ar gwella. Pa vez prez warnor e

- reer --labour fall aJies. Setu ·aze eur' bipvidîgez eus hor yez

hag a Ve mat d'edmp en em vataat ànezi.

V.- FAVE.

AR MIZ KANVOU.

D'an 12 a viz genvH eo bet J?e~iet, 8

Coray, an A. Bihan,· noter, eun difem;our mat e oa dar brezoneg.

D'an 13 a viz genver io mar·vet, e llourg·Ia-Reine, e kichenik Paris, en e nao hloaz lul: pevar ugent, an A. Adrien de Ca-rne, Rener a enor Kevredigez braudel Breiz. Pemzek_ pez c'hoari ha tri ugent. en devoa savet e hrezoneg. . ,

An. A. ·Fuï", dean skol ar Gwir A- Pa:ris, maro e Evry-Petit-Bourg, d'an 21 a v~~ c'houevrer.

;:Eur studiadenn, eus ar c'henta, sav::!t gan tan war gwiriou ha dleadou a.r 'F'rans e kenver Breiz, a glozas Studiadeg _Bleun- , Brug Plougastell, er bloaz 1937.

Doue ra bardono an tri Brei7.ad mat-sc:l. D'an 22 a v'iz c'houevre!· eO' be beûet .

e Landerne, an A. Y. Porbel, unan eus Jabourerien mkmlerez Bro-Leon ; unan eùs e labouriOu diweza, a oa Feîz ha Breiz gellver. C'houec'h vloaz w_ar nugent n'en devo-3. ken !

BREURIEZ AR FEIZ Liziri Breuriez ar· F.eiz,- Ebrel~Gwef.tgo

Io 1942, o tisklaeria an aluzenou roet gant Eskopti Kf;rnper ha Leon, er b1oaz 194-l. · a ro da anaout ez eus bet saVet, er bloa-· vez-se, en eskopti, euiT aluzen a 1.058.029 lur, evjd ar visionerien hag ar pez a ?.c eur blijad~r hag eur "gentel, y.rar an heve}ep tro eo gwelet eo ar parreziou brezoneka, ar parreziou br:oku.sa : 'nryKJ-onou. S Iur 41, dre zen ; Sant:nï-Vy, 8 Jur 21 ; Landrevarzec, 7 lur ; T!reouergat, 6 lur 16 ; Gwipronvel, 5 lur 35 ; · Kersent-Plabennec, 5 lur 11 ; Coat-Meal, 5 lur. 03 ; .Lamber, 4 lur 38 Lan·_rivoare·, 4 lur 33 ; Plouguin~ 4 lur. · ,

EVIT BEZ YANN V. An A. Gulvarc'h, Landerhe, 50 htr ; ari

Tad TangUy POnt-Château, 5 lur ; an A. Maze·, Landunvez, 10 lur ; an A. Peron, Molenez, 25 lur ; an A. Riou, Montain-ville, 10 Iur.

LEORIOU AR BRIZONIDI. An Tact Tanguy, Pont-Château, 10 1}-lr :

an A. Maze,· Landunvez, 30 lur ; an A. fl,i'erriefi, Lanhoula~·ne, 20 lur ; an A. Dyèvre, Paris, 20 Iur.

EMBANN. Klask .a reomp an niverennOu-mafi. eu::5-

Feiz ha Breiz : 1921 - Ebrel, East, GwcngolO,_ Here.

Du, Kerzu. 1923 -- Goue.re, H8re. 1925 Kerzu; 1926 - Genver. 1927 · -- Mezeven, 1928 -- Genver, Meurz, Ebrel, Mezeven, GwengolO,- .Du, Kenm. 1931 -- Ar bloav(>ziad a-bez. 1940 -·- Genvei.

Paet mal e · vezint. Skriva ,da Youenou~ 20 Stred Waldeck-Ro-usseau, Roazon.

DANEVElUGOU W AR BREZOMEGERIEN Roparz Hemon en e brezegennou skingomzet gant Radio

Breiz war << Tud hon eus anavezet >> a goute d' eomp eur pennad a zo, danevelligou diwar o fenn hag a vezo Jeunet gant plijadur :

« Geriadur an Ao. Ernod » An hini a dlee bezan rener Gwalam, a yeas da welet,-e

Paris, pa oa studier yaouank, an A. Emil Ernod, gouiziek bras war ar yezou keltiek :

« Edo d'an ampoent o labourat, a lavaras d'in. ~me R. Hemon, war eur geriadur brezonek-gallek. An hini eo a dlee bezan embannet e ti Prud'homme e 1927. Eur hern goloiouHzer ,melen a oa a stlabez war an dàol dirazan, leun;kouch a datnmou paper a bep ment, trouc'het: ha roget n'eus ~orz penaos. ,

« War an tamtnou pap'er;man, « en1ezan », c1nan tnerket geriou va geriadur_nevez ! 1>.

1:

Sabatuct e cho_mis.--« Penaos >>. a· sènljis; « e c'hell. hell'lan dont a~benh da sevel eun oberenn a c'houlen ke1ncnt a urz hag a aked ganl pa:Pt;rou ken diske1npenn ? ».

Lavaret eo bet d'in abaoe e laboure Emil Ernod diwar envor dreist-holl. Hen kredi a-walc'h a rafen, Rak eun hcvelep derVez ha ni ·o kaozeal diwUrbenn e-lcvr braz ~< Geriadur -.af-_ Brezoneg~Krenn », ha :rp_c o klërnn1 pa ne gaven kct tra pe dra al levr~se. respontas d'in raktal : «~War a.r bajenn~man~pajenri e_ kavot ar pe:t; a glaslüt ». Hag c roas d'in niverenn ar bajenn difaz

war an ta~l. _,

Pa oa t'hom~ studie-r e Paris, R. Hemon, a zirernpredé ivez evel kement-:ll_rerl:Q~_ege~ digroet, __ ~~k'h.-keltie:k, _Parisf renet neuze,- gant kalz a ampa1'iiz gant A. Eujen R-egnier, - Doue r' e bardono -

« Tud. a, l:tep scul:t, ·e_me R. _fiemon; arp_' e.u}; ;gWelct ·e"11 e dl. Ar rco]enn en doa dibabei oa rei degem.c·r rnat d'an holl. Eur wech en cm_ ga vis eno. gant eur paotr __ -hag cur plac'h yaouank, a f~anas d'eor:p-{Y.· -~ -~---- gallcg, ~:.~nat :·eo - unan cur pennad eus Manon, cgile eu:f pennad eUs Carmen. Pa voent a et kuit, Eujcn Ret~nier. en ·éUr. è·',hoarzin, a la v aras d'in :

« Na vezit ket souezet. A~be'~-n cur nliz, an daou~1nan a gano toniou eus ar vro,·_-,c bre-zlxtH:~g. Evelse o fakan hall : o lczel a ran da zibunan ·11ez -a·gav9nt brao. Neuze e teskan d'ezo karout traou bravoc'h. Eu rus oc'h c'hoaz pa n'oc'h eus oldevct nemet Carmen ha P1anon. Tra'ou iskisoc'h am eus me klevet. »

.JIN IWERZONAD HAG :AR <:BREl ZAD

An Iwerzonad Lord MacGiolla Bhridhe;. brude!oc'h e Breiz dindan·an ano a·Lord Ashbollirrie, marvét wa:rlcnc e Compiegn,_ en-._.,devoa·. ~ur gasoni.iskiz ouz a:r·zaozneg, yez mac'homerien ·e·- vro.- Morse ne goueze eus. e vuzellou eur' ger e yez Shakespeare. Ha setu aman pena,Qs e teuas Roparz Hemon da veza deuet iall d'ezan, :

« A et e oan da Zule.nn, emezan, gant Bretoned all d' eur C'hendalc'h Hollgeltiek. Eno: ,e kejis gant Lord Ashbourne. Ken tan tra a la var as d'iu- a Voe :: « C'houi Bretoned, ara bad d'eoch aman ldask komz saozneg, Diskouczit da dud ar german ez eus yezou all cstre:ge:t' 'ar zaozneg milliget. Komzlt brezoneg etrezoc'h, ha ganLt\1<;1 ar vro-man, komzit galleg, tne ho ped », ., .· .

Va c'hredi,ac'hellit, n'bor boa c'hoant ebet dà g0 mz tfaile!l,''dreist-hoH dirak Dulenpjz, a oa re dechet da ober « the·'little FreriCJ:lllJ-Cll » ac'hanomp. Eur ~-brezegenn·-a· ris -e saozneg. e skoL·veur· Dulenn diwarbenn Breiz. Biskoaz n' oun bet pardonet g1.1lt:Lord A~hbourne, ha ne skrivas d'in goude, nemet lizerou ~bihap_ ha,,berr·::da gen1enn:--ù'in_-ar·pez--en d,Oà da gemenn ha •netra ken.

Ni v. 5 (79 bloavcz) Fi!U HA BREIZ Pask • ha Mae 1943

ID\·0( lUI El.· 1

1

• 1 1 •·

1

G· ft Q· / t . 1 i - 1. , . ' ' ' - - ' .,_,J ---~-·' --; -.J 'l

(A.·J.1

B····.· : Il. 1 1 ' ~ . 1. : r \ 1 .r-_1)~. 9

)'.);ll1..l1!11.l1.B!l1!1!1Wl1.l1.1l!lllllllll" ll!l!oilo!~li(ll!lOil!lf.lOI!O!lv.l?.l!

lll ~ lll x m x M X m x ~.: Gant komzou nt·J·us ha· laouen ~ fl Pevar gantik a zo gancn )2 ~ D'an Doue, d'ar Roue, d'an den, Eo gnlet va zrede kanaouenn ~ ~ Bet o tevar, cm liotz kloz, -Ar goulmig c'hlan d'an neb a gar ~ ~ Ganin kavet, dec'h, a-raok noz. Enni kaera traou 'zo a lar. ~ lll lC

~ Ar c'hcnta eo hini an trec'h ; Ar bedervet n'eo ket prest c'hoaz, = !s: War an diaoLll eo kouczct va brec'h Ne vo echu nemet warc'hoaz ; X

~ Dreist ar bed eo bet sounn va fcnn, _ N'eo ket graet evit:· noz .ar feiz ! ~ F!'esk em eus miret ma sac wcnn. Met cvit sklaerder splann an 'deiz, ~ M lll m x ~ Kan ar pried co an cil gan : Ma vo e ti e Dad, Doue, ~ ~ Hcr g1·qet em eus gant flamm ha tan, Ar C'hrist galvet, Mcstr ha Roue, ·~. ~ Rak cr gm·antc hag er fe Hag, er baradoz, ma kano )(. M ~ ~ Omp bet eureujet, Krist ha me. An holl meuleudi d'e ano. ~ • • • lil ~ 7. 1. 43. J .. L'HELGOUAC'H ~ M lC • .. lil ~~1J.~~~~~P1Vi~W.~)'4l1t~W.If,!2!l!~~~Ot~~l>\U~)t):;!):U:Itl<!!liUOOr~)()O(ji()P.~~0Ut~)l!~)t:)!~)'.lii()(rf.>!~)()IJ00(tt'tJ004l!'.~)()!)(ji

Koumanant bloaz : 30 lur. Koumanantou strollet, pa gemercr d'an nebcuta 5 nivercnn: 25 lur ar goumanant. FEiZ HA BREIZ EO KOSA,KAERA HA MARC'HADMA'I'A KANNAD A C"HELL KAOUT AR VRETONED.

Kas an arc'hant cFan A. Yann-Va1·i Pen·ot, Rene?' Fei:<:: ha B1·eiz, ScTignac (Finistèré) C.C.P. 21.802 Roazon (Rennes)

FEIZ HA BREIZ -a dle ka out' dor zig or c kemerit , ,, ti kriSteil e veZ komzct ennan brezoneg,

. 1 QliQK

al.,1 ""' -

amzer

Nebcut ha nehcut co tcc'hct aclarre ar goanv diouz bor hro Breiz_Tzel.

Evit gwtr, n'bor bezo ket bet da glemm re-auJmll autan, cr bloa-man.

Ne ouzon kct, zoken, hag ar re gosa, 'Ctl hon touez, o defe sonj da vez;t gv.rc·let enr goanvez ali oc'h' ober he zrcnz ken hraoik, ha ken dic'hloaz !

Eun nozvedad œo hennak tammou ave! c'hagn, a varc da vare, setu an holl yenienn hor hezo bct. An erc'h hag ar skonrn... Chomet e rankont beza, er goanv-tnan, da vouzat war gern Menez. Are.

Ha gwella-se eo bet evidomp hoU, pa oa ken difounn ar berniou kcuneud, ha ken tano an dilhad !

Petra- vi je deuct katz da veza, ma vi je bct kalet ar goanv, evel a_wechou ?

A i·Jhen, glehor, doureier-, o ! an dra-se hor beus bet hor RWalc'h gwir eo, cpad miziou Kerzu- ha Genver .. Met, evcl m'eman- ar c'hiz da lavaret : « Wad('rc'h ar glao ... tcu amzer vrao. » Amzer vrao hor beus bet ivez, betek rei d'eomp da grédi, oa difourkct .. ·miz mac, daou viz, araok e hoent ...

Ha setu ni, breman adarre, er mare dud_iusa eus ar bloaz, ar marc a blij kcment d'hor c'hoantou den, hag a anvamp-ni, e brezoneg, eus an ano kaer a ne·vc::: amzer. abalamour d'an· nevezentiou

'

bras ct z•g-<1'1 ~ buhez hor JXtrkcier, hag ivez c eneou ar gristenien.

An nevez amzer ! ·va, dcuet eo, gonde heza bet gortozet gant an holl, muioc'h martcze, er bloa-Inan. eget ___ ér bloaveziou ali. Dew~t eo, didroidell e lagad, Erzin e zrcmm, dibreder hag edro, evel eur bugelig o c'hoariellat ouz e vamm.

Deuet co, henvel .outan e_unan, gant e oabl glas, c c'horennou heol tomm, hag e ezennig klouar ; gant e c'hlazvcz hag e vlcuniou ; gant e c'houez vat hag e ga~ niri ; gant e yaouankiz hag c c'hencd ; en eur ger, gant kement a ra d'ezan be. za an nevez amzer, gant kement a ra plija{]ur d'bor c'halonou, ken c'hoimtus ...

Ha koulskoude, dirak an holl splann. der a fuilh dirazomp, hagen-dro d'eomp, pa gan pep tra o joa hag o levenez, pa ziskouez aï p1ant hag al lÜened bcza ken eurus o veva, ni, tud rcuzeudik ma z' omp a r·anko, cr bloa_man c'hoaz, <"hom trist ha .glac'haret, o sonja! er stad m;J.ntrus m'eman· enni ar bed paour, o welout ivez hor poaniou o vont war gresk muioc'h mui.

Evel daou ziskibt Emmaus, ela abardaez Pask, ni ivez hor hoa fizians start warlene, e vi je bet echu hon trubuilhou a-benn an nevez amzer-man. Ha paclal al 1azerez, an dismantrou, hon anken a gendalc'h gwasoc.'h eget biskoazf hep na

\

w{·Hemp c'hoaz gouJon deiz chct o lugerni e kreiz an o.abl tenv:::d ...

N'eus ket ela lavaret nann, an dou::trou, koulz hag an amz.er, a zalc'h akctus d8 Jezcnnott o c'hroner, ne faziont kf't cr gc[ricli roet d'czo, da bourvci ela ezom:. niou an duel.

/.Sellit ouz hor parlœier : ar greun, hor hoa t:.tQlet er p1·i, a zo hirio geotcnnig-on glas~ hco-huhczck ha seder. Bennoziou kenta Doue a zo kouezet warno, ha dindan bannott heol an hanv, e krcskint hep dale, hag ·e tougini pennon ecl, e c'heL Jimp Fanto obcr hara h:1 terri hoi1 naon~

An'co ducl en, en n fullentcz, o tec'hout div·n1ï an hcnt merlœt d'ezo' gant Doue. a had ar {reuz, hag a skign an dizurz cr hecl. Penaos beza sonczet ma rankfcnt ken alics eosti ar gasnni hag ar hrczcl ?

Ahalamour cl' o fcc'hejou eo, evit o c'haztiz, eman ar broiou er stad m'e-. maint :

« Nep ne zent ket ouz ar stur Onz ar garreg yelo sur. » D'ar broicnl, cvel d'an duel, Doue en

An !~un dc7.Je.z, d'an neve;; mn:::cr, daP'fi.

labous Mlwn a staqas, qant !mls a garante:::, da aber o ndsiou.

[j;~~t-JJ anc:::o a r;avas cur 7.Dc:::cnn lwg a zavas c nciz war he slwu.Jrrou, en cul lec'h eus ar re qoania, en cu:r flourcnn 1narellct gant ar blcu-niou a dao[c c'houc:s 7Jat diouto, tu- ha tu ; cur ster. e Jûchen a yerzc, en cur hibouda} haq he dO-u.r a lu.frc, evcl perlez. O'UZ bannou an heol ha,rf, en n.oz, e n;cled ar stered o para

en-nan.

. Gwall mnser a dcuas cun TWZ7JCZ ; ar stcr a. zk)hlrmùzs haq a c'hOloas ar pra. jou, tro war dra ; diou::: ar be-u,re, ar 1oe~ zenn a. oa. dt~dw.rcl lw f'i al lalwus frcget. ~)~avet en de7.Joa e nci':l -re izel ; lud ç;raet en devoa. hepl.:en dimiZ an amzer vrrto, â·iOwz: ani dciziou heol lw sioul ha.rz_ an nozve:::~ou steredcnnct .•

Al labo-us a.ll a. Mynas ·wrrr ar C'J-lr(l. gan Jwq a :::a:vas e ndz e toull eur qarre[J kaz ; tm1-1-1n ha tm:mn e leûas da -VC,'fa

lcu.n a, laboused bihan : ar qorvcn'tcnn he dcvoa gract k;:enwnt a freu.z en d·raPnién.n

devoa roet e lezcnn. Al ·lezcnn_sc oa ar· stur cvitn. IIenliet lll;at, )le clcfe miret d'eomp ar peoc'h ha roct d'eomp, zoken war an clouar_man meur a damm curustcd c'houck.

J'vfct ~;1onaz, na Doue, na J'vfcstr, varcd re alics, hag e r:1nkomp, hirio, pk·ga hor chong diudan yuta trez a zo er lwcl : ar boan.

a. la-holl

Gant ma tigcmcro, ela vihana, an duel he c'hcnteiiou, ha 111<1 teskint ganti bcz7l f uroc 'h en amzer da zont !

Ni kristenicn a oar hor bcus kaeroc'lr da oher en~ amzer-vreman. Bez 'hor heu'L da cknna taivoudegez eus hor poaniou evit pinvidikaat hon cncou. Bez hnr hetts· oc'h en em harpa war hor feiz, ela chom start: en hor sav c kreiz ar barrad ...

Evel ma tremen ar goanv, ar harrad ::i'

dremeno ivez. Dirak ati nevez amzer, dizroct adarre·

warlerc'h ar goanv, troomp cta hor c'halcmou, daoust da hep tra, war-du an es· perans hag ar fizians.

LB.

, a. oa trenwnct dreist- ar C' hragou hcj1 loc'h an nel'Z hag hep e lalmt da grena.

D·iou::: ar beure, an hcol a ::;avas adar~ re ken lwcr ha b·iskoaz ha t,i al Tabous a. oa. a tao en· e zav !

JT a c'houi. petra. rù ?

Daoust ha SC7JC[ -a. 1'Ïtl fi lzo kalon~ efre shnwrr;u .r~las lmrantr.'J an den .. hcjJl.:cn, e~

fra.onfcnn goant ar vuhc,-:;, ha-rp 0 u.z sler jdt"jadu.r an douar, cl lecJh ma. klc7.Jer eur c)houcz vat dudius ?

P e hcr seve! a rif c krcz':z: ar C' hragou, war ar roc'h luzlct n!'hcll ket zfvi1tou JIU{

an mnzer he dz'sjJemt ?

Daoust ha c)lioui a zmJ hejJ/wn c·v# an deiziou heolVet lwrr pc zcvél a Tit k:énhouls al! cvit ar ywall amzer hag an aveZ dirol/.

111a. fel! d'coc'h seve! ti da badout. savit hcn war ar roc'h 11w 'z co !lor Zal-·vcr 1 czuz_K rist.

Klask hep H or Zolvcr seve! ti "'Z o berwia 1ncin hep lalwt pri !

... An dud ne gamprenant ket

otaa mol o-wolc'h perak e tleont

cham stog auz ar brezaneg, hag

auz kement a ra kaerder Breiz,

gant he Feiz, he gizlau fur, brud

vat he bug ale .. ,

Ne garant ket a-walc'h

bra!.

r .ahour kenta « KcmJreuric::: or J]rc_ :::oncy >> a zo bei gract- war dachcnn: ar slwli.ou ha n'hon eus nemct mcukndi da rci d'czi evit ar fùntez en deus ,taolet he labour : en holl skoliou kristcn pe dost, - unan bennak a ran'k chom atao wùrlerc'h ... ha llioucr lev riou a. zn. -- - e vez hiviziken clesket lcnn ha skriva brezo .. neg. Laouen' ~o bet peur-liesa ar gcrcnt eus an nevezenti-sc ; cleuet int buan da gompren n'hcll beza n'emet talvowlm: bras evit o bugale deski mit: diou yez. ·

Enn dachcnn all a zo bremari' da siaga· ha da gcndcrc'hcJ ·gan ti. da vai ü~

chenn ar parreziou hag an tiegeziou. \Var macziott hon' eskopti hag e.- kaJ~:

tiez er c'hêriou zokcn ar· hrczoncg en

(>

AR BREZONEG ER PARREZIOU (r)

st:eüenn ar vnhez pemùezick : yez an darempredou ctrc tucl an hcvclcp ti,· ;m hevdcp .. kartcr pe barrez, ycz al lalJOttr ha ycz ar c'hoariou, ycz ar spcrcd ha yez ar g·alon ... Sklacr co ncnzc 't-a c tic ar brezoueg chom yez ar ·vuhez k-::i.sten, ycz à.r bcdcnn' en· ti hagen iliz. yez an darempredou gant Doue, anez e vo ar vuhez krisien, bu:hez an ene, distagct, dispartict diouz ar vuhez gwirion.

PetreL da. obcr ?

r. Obcr lwt-ekiz e hrezoneg .. Penaos kredi e ve graet katekiz· c galleg da vu-

cl) Kemennadm,ez erkbannel gant an A. Duparc, e uScmaine fieligieu~e n an 9 a viz ebr~·l diu.Je;;a.

gale ar parreziou diwar ar macz- ha l)rezeget d'ezo ar retrejou e gailcg -·? Mar dor aet re bell war an hillt-se e parréz pe barrez co poent bras dont war ar c'hiz. « Kcnvreuriez ar Brczoncg >> a zo karget da embann ettr c'hatekiz bL han nevez ; fizians hon eus e vo gellet e gaout oJJenn miz gwengolo ; plijus e vo d'ar vugalc ; tro vrao d'ar skoliüu ha d'ar pan-cz-iou da lakaat ar vugale vil)an war ar c'hatekiz brezonek.

2. Derc'he1 mat d'ar c'hant1~kou btezonck. Plijout a ra d'an holl levr kantikou an eskopti ; kaeraet eo bet c'hoaz warl~ne, n'eo ket lavaret en clije eskopti ehet dudiusoc'h kantikou gant o zon'iou ken brao hag o c'homzou ken pouezus. Ha neuze komz a reont da galon ar re gaz · hag ar re yaouank ; · pec'hed e ve o dilidou.

3. Poueza war ar vistri hag ar meshezecLtiegez evit ma vo dalc'het da knn Buhez ar Zetü dionz an n'oz ha da lavarout ar gr&wu asamhles. An ticgez a zo evel cun iliz gant he fedennou hag hè leze!.

4· Eur c'hiz ali a zo hag a ya da fall e lod parreziou/ ar pede_nnmt dPràk ar- re varo hag ar pennadou len'n a veze graet a-hcd an no:::vcilhott (arvestou). Petra 'vez Iakaet en o fJas siouaz ! Mat c vefe da « Genvreuriez. ar Brcz'oneg » embann eul leprig pedennou hag a zervij fe .evir kemen't-Se. Ar « grasaouerien » koz a ya gant Doue an· eil gaude egile hag ar re yaouank ne zeskont ket lavaiout ar gra.: sou ; gant eul levr, n'eus fors piou, ma oar lenn, a c'hellfe derc'hel ar c'hiz vat.. se.

S. Breman emar1 ar c'hiz, dreist,holl gant << Yaouankizou Kristen ar Maezio·u >>, paotred ha merc'hed, da ober euriou pedennou pe bcilhadennou en iliz pe c'hoaz d<:t heuill1 an ofercnn war z-i~ viz. Al levriou brezonck eo ~ zo da im_ pli)a evit kement-se êr parrezïou diwar er maez · ha n'eo ket al leVriou gallek eo ; a-hent ail e vo abred diOu barrez en unan, torret e vo al liamm a zo o staga an daou rummad, ar re yaouank hag ar re goz. Ren'erien yaouankizou kristen ar Maeziou a embann bep bloaz le" vroui~ou talvoudus war ar poent-se.

6. Er ,c;ador.zarm.on ; gant ~1: bre~o~ neg eo c tleer displega ar gwln(:mezmu kristcu ha rei an aliou er parrcziou diwar ar macz, peogwir eo_ ar brczon:eg yez ar b;_:,rrezioni?:. V/ar an dachenn-man ez eus l>et roet re a bias d'ar galleg e meu~ a barrez war -zigarcz marteze aber pli~ j::tdur da unarl' pc unan. Piou a l~varo ar o-aou a zo bet gract ouz -ar fe1~ en doa~c-se ? N'eo ket aber plijadur da unan pe unan eo a zo da oher met aber vad d'an holl. Mad ar barrez a .. bez a c'houlenn e ve graet .ar pi"ezegennou L'

b:re?:on'e~. Dont war a-drenv ·a ve da ober ha da · ~ihana cham hep mont pelloc'h (Tant an hcùt-se. Diwar ·ln·eman e c'hott~ knnom1j na ve ket kreskct lod ar gaileg er gador-zarmon e panez ebet ne~ met aotrc a ve _ bet digan't · an aotrou 'n Eskob.. . ;c' •l

7· An dud ne gomprenont kef atao mat a_walc'h- perak ·e t1eont. cham stag ouz ar hrezoneg hag ouz kement a ra kaerùcr Brciz -gant he feiz, he giziou fur bruel vat he bugale ; ne garant ket a-~alc'h ~ bro. Setu ·perak ema~ c'hoaz e son'j « Kenvreuriez ar Brezoncg >> se· vcl er parreziou « Sulvez ar Bre[Joneg » evit enori hor yez. En dervez-se e vo gract kenstrivadegou (concours) etre -b~gale ha tud yaouank w'at al lenn, ar skn. va, an tlisplcga, ar c'hana, ar hre_zegerez e brezo~eg ; hez ' c vezç éun' abadenn-c~hoari gant peziÜu, soniott, rimadcllon e brcz~neg ; eur ger a vo lavaret en iliz diwarJ)cnn an herez kaer bet ù'comp digant hon tadou :_ .feiz hor zcnt koz ; feiz ar Vretoned en amzer vreman (ken brokus evit Breuriez ai feiz, koul~ gant he arc'hant evel gant he mibi~~ ... hag he merc'hed aet dal visioner, etc.) ; boa·· zamanohou kristen' ar vro en tiegeziou hag cr parrczîou ; an dever hol'l eus da jom feal d'an herez-se, d'e binvidikaat c'hoaz, da skoulma an an12er, da zont ouz an anlZer dr,etnenet ; da jom feal. d'ar

. hrezoneg, gwelfa ben'veg o vi raut ouz hon hcrez da goueza a dammou ha ·da vont da netra... etc ...

Taolomp evez ! n'eo ket mat -e teufe yez ar feiz, yez ar bedenn da veaa dis_. henvcl diouz ye7. ar vuhez pemdeziek, diouz yez ar garantez, diouz yez an da- · rempredou... ar. relijion' a v-efe ·ueuzc

l

1 l '

•t ' \ J,\!

·"\; '·

èUn dra bennak e_kichcn ar vuhez gwirion e-Iec'h bcza unanct start gan ti, gwi .. riziennet doun" enni ; ne rofe mui lusk ebet dezi. Gant l>r telijion e vele bfaz cun dra bennak diavez~bro hag ar ve·· leien, bugale a-r vro dre o gouenn hag o gwad a zeufe da veza diavaezidi ctouez o zucl. ·J-Ia koulskoucle ar ·vreton'cd o touara war_ zouar Arvor a oa dija wa1

o zal .merle ar vadcziant, mêret co bct menoziou o spered ha santimanchou o cJm"lon gatlt fttrÎicz an i\ viel ha kara tt~ tez an Aott:ou ](rist hag ar \iVerc'hez

HOR RE

ha breman eus kalon ar hobl vrei?:ad eo c tarz ar f ciz kristcn ; sicllet eo bet an nnvaniez etre ar Vret-oncd l~ag an Avicl

gant ~antelcz rummadou ha runmaUou tu<l, ar hrczoneg eo unan' eus gwella difcnnouricn ar ziell-sc.

Dalc'homp d'ar brezoncg ha hezomp lorc'h ennomp gant hor ycz ; n'hon' eus digarez ehct ùa gaout mez na gant hor yez na gant hôr gouenn. Miromp ar brc~ hre?:Oll'eg hag ar brezoncg a vira d'camp ar fc'iz.

YAOUANK

t~eomp ~~--MOUEZ

1 Perak e :=~

derc'hel 11-- ..... ~· ~~=--==--=

d'ar brezoneg ~. Priz kcnta ilr prezegerez e Klcdcr évit Il sulvez ar brezoneg. dJar 7 a viz meurz~ ~

P1aotred yaouank, va mignoned,

Perak c tleomp derc'hel d'ar brczoneg, e anaout h.ag e implija muioc'h-mui ? Abalamour ar brezoneg eo yez hor c'havelJ, ahaianlOUI- ar l)rezoncg co yez hor speréd, abalamour eo yez hor fciz.

Ar brezoneg eo yez hor c'havell : war harlenn hor mamm hon deus deskct ar hre:wneg ; ar geriou kenta hon deus chaoket a zo bef komzou brczonek ; p'eo het distagellet hon teod, ar brezoneg eo en deus roct tu d'eomp da lavarout ar pez a drcmene en hor spercd hag en hor c'halon.

:M'eo yez hor c'havell, ar brezoncg a :~.o dreistJwll yc7. hon tud, yez va zad·; ha gez va mamm. N ac 'h ar brc7.oneg a ve nac'h ar t'haranteziou bra5a hon deus war an dOuar. Chom hep komz· brez6neg a ve serri hor .spered hag- hor c'liàlon ouz teneridigez kalon cun tacl kaz i)e eur vamm · goz, ha ne ouzont nemet hre·wneg · Biken ne drouc'hirnp al lhmmou ~~tart·· se hott dalc'h ehoaz stag ûUZ. brasa, teuzorÏOU hor buhez : eun tad "kot pè ~ur vamm gaz, euÏ· vanmi. garet pe eun tad doujet...

Ar breumeg eo ivez yez hor spcred .Eur spered hreizat hon eus hall, kaer hon de?:o ober, kaer hon dezo deski galleg, saozncg, pc alamaneg, hon tcod· a chom0 breton, ha muioc'h c'hoaz cget hon teod, hor spercd, hor c'halon, hag hon cne a chomo dalc'hmat breizat. Ar pez a son~ jomp e brezoncg ne c'hell beza disple_ get mat nemct e brezoneg. _Ar brezoneg eo ycz hon natur vreton. GWella ha kacra ka vadennou hor spered, ne c'hellont beza displcget ncmet e hre?:oneg, ar bré-7-0neg ·a chomo atao yez hor c'halon.

Got~'lcnnit digant ar misioner brdizat a guita e vro evit mont da hrezeg ar fei·~ d'ar broiou estren. Pa vezo deuet e vleo da wcnna war e benn, pa hlego e skoa_ ziou clinclan samm pommer ar vuhe7., goulennit digantan p_etra ra ar muia vad d'e galon, petra lak ar muia a zousder d'en -em zi"la en c ene, ma n'eo ket Soniou flour Breiz-lzel, ma 'n'co ket gwerziou kacr bro c gavelL

Coulc_nnil dig2.nt ar btizonerien peseurt labour, peseu11: c'hoari a blij ar muia d'ezo e kreiz o zristidige;ç ma n'êO ket komz ha lcnn hrezoneg, c'hoari ptziou kaer

skrivét c' hrczoneg ? Beza ranker bcza kuitact ar vro evit gou.zout pcgen doun eo skrivct ennomp lczenn venniget ar bt·czoncg.

Eul leor kacr a zo -savct gant an aoirou Roparz J-1 ctnon, e lenner warnmr kement-man : Eur !1rcizarl 0 c'h ad/:::avout Bre-iz ! Va mignoned, czom hon deus hull ela adkavout Breiz:, ch adkavout he ycz. da aclkavout he spered"" hag he cfoare beva. Neuzc nlet neuze hepken, ar hrézo. neg a chomo hco en hon touez. "'

Erfin ar hrezoncg co yez hor fci'z, yez ·ar zent koz o deus haclet e douarou . Brciz baden prizius an aviel, yez an es~

kibien hag ar veleien santel a zo deuct war o lerc'h liag --ô deus poari1ét kement da zclc'her ha da astcnn en hor bro le..: zenn dons ha san tel- hor Salver J eznzKrist ! Ar brczoneg a zo evidomp eur yez sakr. An holl yezou ali c poent- pe boent eus istor at' hed, o deus ehachet g·anio huùurncz, pe f alloc'h c'hoaz ; ge·· vier ha fa1z kredennou. Eur vez henken hor brezoneg rlmia-karet, n'be- deus ~nor. se -anavezct na diotachou .sot ha falz kredennou.

0 brezoneg_, o yez santel, eme 2.11 Tad lvianer, morse den ebet n'en em séi·vichas

AN NIVERENN-MAN .. ,

ac'hanot cvit prezeg eun avicl kontrol da hi ni } ézuz ! Ar hr_ezoneg hag ar feiz a o ù,cus atao en em glcvet mat en hor Drciz. En cm slmazella o deus gract atau ha n'en kct cl'eompp-ni tud yaouank la. kiat [n:uz etrezu. Ar freuz a chach rc·uz war e lcrc'h. Va mignoned clalc'homp rl.'ar hrezoneg hagar feiz kri.~tCii a yclo · war wcllaat en hor bro venuiget.

Siouaz, evidomp, clifeizei en hon en..', abalamour m'eo divreizet hor c'halon, divreizct hor spcred, di~reizct hon cli\hacl : << ya z,oken en hor Breiz gwechall bro ar zent » Pa vez kollet he stm~ garlt ~if vag he oar hcnt ebct ken !

}\'(c a. gred c faziomp o << tivreiza )?

cvel ma reomp ; mc a gred eman ar vrefnaflurcz o von~ d'hor beuzi, me a gred emaomp d'hon tro o vont war -hm penn, me a gred co -poent bras desU d'hor yaouankizou atl;IOUt ha karet hm n reiz. N euze ha netize hepkc.n c paott'C

zimp da gt:merout h01· skoucriou a vuhcz war dud l_la n'hon talvezont ket. Neuze c lcc'h cliskenn c savtmp : « Breiz wa1-_ raok ». Y,a, hag evit an dra-se : « Brelz da virviken. »

1::;-idor Jacob. 20 vloaz. Roslw.

evel m'ber · gwelit, he deus muioc'h a don, eget an nive'i:'ennou all en he raok, dre ma'zomp bet harpet, a zoare, gant eun nebeud· mignoned, e pedomp Doue d'o digoll,

Youl hon devoa d'he gwelout o tigouezout a-benn goueliou Pask, met siouaz, en deiz hizio, n'helier ket dont a-benn da ober at.ao ar pez a vez c'hoant.

Daoust da-ze hon lennerien, fizians hon eus, hen diqemero lao.ue.11. Niverenn qouere-eost, diouz an barp a gavimp a vo c'hoaz kàeroc'h eqet niverenn Pask.

-,'278-

Bep mi11tin e iarze hronsou hag e_ tigore blcuniou nevez.

Ar tommheolig a varelle ar peurvanou ha letonct1l1oU ari hent ; ar glizin, ar penn-glas a ziwane er gwasked, e diribin ar c'hleuziou troet ouz ar c'hreisteiz hag ar velionenn en cm andore e geot al 1ezennou. Er focnneier e krene béskén~

nouigoü ar c'hilkcc-Lbroan ha kurunenn wenn an dro-heol. Ar valafenn herlnr o fismige hag a floure o blcucl gant hec'h eskCll voulouz_seiz. ]-fag er girzicr, an drask, ar rujodenn, an tinter, ar golvan a richane d'an heol ; ar voualc'h a c'houlbane _er strouez, eilet a bcnnadou gant 'ar horzcvelleg louet. Kemenn a-raenf an cil ù.'egile c Jivrine brulu an torgcnn'ou hag c kâmmigclle an nadoz-aer a_hecl ar stivcllott," ken mihin· hag he skcttcl en dour. ·

Ai1'")1'eve?: amzer a oa deut àbred.

·Edo: Lotea o pignat gant _ar c'harrhent, hct o kerc'hat, cr gêr dosta, -eur gazeliad geo.,t__ ar \Vcrc'hez da vleunia dor he zi: Nfottsc'hori.l·iïn a reas ù'in gant eur mousc'ho~t'z. trist ha dihtverz. Azeza 'reas ouz'· man ar; c'hlcuz evit kemer anal. E~n aezenn glouar a hiboudc a-us cl'ezi e troeu\n~10u al lavrig hag ar gwezvoi..tcL

Divougenn h~ muzclloU Lotca a oa savet warno hleuniou,. livrirr e-giz ar brulu ·; ha sklaeraet e kavis he daoulagad, a lion gant an oahl boult.

Gonde ùcbret ganfan e damm bara a zek enr, an tacl a vutune, hclmoct ouz taol, e Chik war halm è zourn, ha ga~ rènn c gorn e skalf e vizied êvit skÜra-· e c'harvanou dizant. Bep eun eil sachadenn ha bep. eun cil mogcdcnn, e stouc é benn cvit tufa etrC c ziveskcr, hàg a 1akae anevez e chik war ar palm kaÎeclet. Eur ronfcnn dotm a oa war e clat Edo clilavar hag alvaonet ouz ar porz. Ar vamm a clroidclle circ an ti. ~ Petra vczo graet ? emczi.

/\n hinî koz ne finvas kct e vuze!lon ha ne zistroas ket c ·bCnn

l:)c"tra vczo gract ? ,emezan, gonde cur pennad. heu !... heu. !. .. Ar. gwiili'l. a zo aet gant ar reo ; ar c'herc'h n'co kct cliwanet s1ank ... heu !. ..

Skettd Lotea a dremenaS war gwe~ . renn al' prenestr.

- ... G01·toz.

Scvel a .reas cvit mont d'c 'labour. Ar vamm a stouas he fenn.

.... __ -..

An nevez-anizer a v1eunîe at' gwez, ar girzier, ar pe

1Urvanou, ar foenneier ha

]eton an hcntou ; al laboused a gane d ';_m he or ha rl' o c'harantezioü nevez.

Lotea ne gavas bok-cd mac ebct o vleunia dor he zi.

An taù en cloa htvaret : N ami.

Ar- mammon a wiliouclas ha bugaligou nevez a vlellnias an tiez. Bleunienn a c'hoanag ebet ne zigoras e kalon Lotea.

An'- tad a vire outo dig·el-i.

Uag ;:ù- ·vugaligou, krouet warlerc'h al la\1ouriou tenrl, en· an12Cr klouàr'- ar peurzonrn, er bloavez tremenet, a richanas c giz al laboused. Dleuniou ar vuhcz a c 'holoas al letou.

Hag, er hlare-sc, an tad a lavaràs ettr wech c'hoaz e oa ret gortoz eur penna_ dig.

Ar vamm a hejas he fenn ha ne lava .. ras ger.

An dournerezcd a ____ voudas. C'hoarza_ deg ar yapuankiz a skiftras war al leuriou-dotirna. Loteà ne c'hoarzas nak ·el' poultre!ln nak er pell ha ne skiltras ket he nlouez e boud an ùournc,rez ; den Il 'he gal vas, cl err n'he chott pas, den ne · bokas d'ezi. Edo war he gwcle pa o::t dournadeg c ti he z-ad.

Epad eur c'hornad butun, eun dourner a c'houlennas cligant an ozac'h :

- Ha da verc'h ? penaos emafi_hi ? - Gwc11oc'h eget ue gav d'it, emezan

krenn. Daou zourner ali, bet o tana o c'horn

en ti, a oa dres o lavarout en eur zistrei d'al leur :

.,. ~- Lo_tea he deus skopet gwad. ~- An clourncrez en dro ! a lavanls

an tad. Tiag- heîi d'att ti. Lotea, morlivet War he gwele, a vous-

c'hoarzas d'ezan. ~ N'eus· droug ebet, emezi. An tacl a zistroas d'ai leur. - Ne gredc k~t d'in, e son je, edo hi.

ken fall. Petra a vo gract d'ezi ? ... Pelcc'h e vo soursiet outi k~Tk~mlz hag c ti he zad hag- Eè matùm, lla ___ i)c:icc'h c ka_ Y~J eltn aer yac"haus evel aer ar c boad, amaîi ? 1\.et e vo d'in cvclato ... evit beza clircbcch ... pa vo divrazct lahouriou an eost, he c'has ... 1Vfont a ra falloc'h faU. lVf<J. vez dispi·gù, sf:nti ouz ar wTeg a vo

. bet graet...

Ne c;hoarzas kct a_hed an ddz. Koauiet c oa. -- lia bremaîi, yaouankizon, eur ga~

naouenn hag eun abadenn goroll, a gemcnnas ar vcstrez.

Den ne reas an asvan da glevout. ~ Kana 'rcot, en taol-mafi, cmezi, en

eur heja eur voutailhad rom plouz. Ke .. mer :.tr wercnn'ta, va mab kaer !

Ar paotr yaouank a ruzias. - N'em eus ket ezomm, -emezafi. - N ak a c'heizou gant ar baotrcd eu

amze-r hizio ! Kavout a ri an dibab eus ar merc'hed. Eur paotr yaouank aU a nac'has

run trede a nq.c'has evclto. llep tliar ez oant en Cl}l glevet. - Pion a gemero _ __!___ a c'houlennas ar

wrcg - Kas ar rom-se ganit, erne an ozac'h,

na pa vefe nemct gant ar vez. Pec'hed eo ohcr fae war rom ker ker.

Per, lcsanvet an Trifotik, a astennas e zourn: en eur grena. Ne oa kct kreneréz anoued na kienerez 'twzni : pa ne vezè ket a-walc'h da eva e-lec;h e laboure, Per a rac cur c.'housk e-tal ar bern plouz hag a zistroc d'ar gêr.

~-- Va merc'h~me, eme Bei·, en e"ur dostaat ~r wercnn ouz c c'henou, va merc'h-mc ... a zo bet... klanv. Prenet e{n eus ... he buhez, en eur wcrza.... eur park ... va jao ... va -jao .. hag ober tri ... tri de .. vez falc':hat. Da rom ? ... da rom, da] !

·' li flac ria 'r'a. Ha/ Per a sti:inkas ar werenn- ouz ~r

v oger. An ozac'h a c'hlazas. Paotred yaouank

a gasas ganto Per er maez hag a serras dor an ti v/.'lr o Jerc'h.

Ha d'an diskar~amzer pa grene an delion melcnet e leiil: ar skourrou, ha pa c'hoenve war ar c'hleuz ar bleüniou diweza, e serras Lotca he daoulagad e ti he zad hag he mami-n Ar maro a hOkas · d'ezi hag a gntuilhas Llcufiîou re Üv.riE he divougcnn eun dciz ma tremenc war an oahl boull Cur goumoulem1 wenn.

Ens pep kêr, eus pèp ti, e tè'ùas tud d'an douaridigez. Eiz plac'h yaoqank pcder ha pcclcr, a zougas ar c'horf dre garrhent ar gwezvoud. Ar vamrn, eur straf uilh he c'hlevout, a oucie aJ)oitez penn hag a scmplas dirak dor ar vered.

1

1

1

i 1

1

1

1

. 1

i

An tact a chome simudet, prth1tet e ]a:. vedou lmg an diskiantegcz o skecli en e zaoulagad. llogen pa welas lakaat ar fun dinùan an archcd ha daon Zen ci tibrada ar c'horf cvit e ziskcnn en toull, C tennas eus e askre cur vlejadenn vrüoua· c'hus. Dirak cur seurt kalonad, gwazed zoken a stagas da ouela.

An ozac'h koz en em stleje d'ar gêtj ma11 wa:tnan degouezout gant aon m~m~ kout en hent. Daerou a zalle. e zaoulagacl hep gallout ruilha dréiSt ar malvcnnou. Sellou\ a rea~ en-dr~ d'ezan hag e kreda'' edo en eun hcnt dmnav. A·r gwez a oa uhelaet o ment, kroununet o gwaregou, kresket o skodennou ha rzosact o oad ha hefi en em gavas, en cur spontadenn, dizeriet ha cliamzeret. Deliou kras a fin_ vas etre e dreid. En tu-ail d'ai 'c'hlcuz cim aneval a zaoulammas e stroucz ar foz hag- ~ drouzas er· c'helenn'.

- Pemoc!h ! a lavaras cur vouez. Kefiou an targosou a dridas war an

oabl. - Pemoc'h !.. a hope an ta.rgosou. An avcl a c'houitellas en dro d'czan.

- Pemdc'h ! a c'houltello ali avei. Ar vein kizidik a skrijas, da bep

l~ammmed, · diHdan e cl reid. - Pcmoc'~1 l a skrijc ar _ve'in. An hi ni koi- a yeas buanoc'h. Ar moue_

ziou euzus a rede d'e heul, a greske, a drcgerne cr parkéier; er c'hoadou~ a da~ malle~ a vrucle ...

- Pemoc'h l a c'harmàs eur Votiez ali.

An tad a zizac'has etts e sü v e kreîz an hent. Klevet en doa fracs e pot.fl!'é galon, mouez e verc'h .Lotea o tarn~! "he maro d'e bizoui.

N ann. Ene Lotca a oa pell dio-uz ar sarfarou dol.mrel, peU diouz hor é'harl·-~ henton ...

Evclato, pa dremenan e karrhcnt a.t gwezvoud, poan atn .etis o kredi n'email. ket anal I:otea e .frond ar bleuniou hag he tnouez c boud an aeZenn bep gwech ma klevan ar c'homzou a lavare - d'in, p'cclo harpet ouz i11:an ar ·c'hleuz, en he hent diWeza : Ne zigor ket 'r bleuniou e geot ar Wcrc"hez.

Kenta penna cl C eolenn ar TiVerc'hC:J al _;Jevr a ginnigas

Jakcz Riou (I899_T937) yez a zeskas d'ezan e v~1mn1. d'ar

- 28r

... Bep mintin e tarze bronsou

hag e tigore bleuniou nevez .••

e mesk

===: IIOiL'l .. ........

Jakez Rio<L

or bleuniou\ nevez a

gare kement liva en e skridou ...

Luc'hskeudenn ar bajenn 279 a zo bet tennf't gant an Ao, Diquelou, Landerne •

Evit heva .c:ant lcvc1Wz,

Evit bcva gant levencz, N'c11s kct 'ezomm aour na perlez. Kalou an. elen a zo c'boantus : P'cn deus· het gwenn e c'houlenn ruz, Pa vez sec'hor e c'houlcnn i[·:f() ... -Eun' dra bennak a vank atao. Evit heva gant levenez, Karit ]czuz hag ar \~Vcrc'hez.

T_Dvit bcva g·~mt 1evcnez, N'eus; kct · ezomm aour na perlez Ka rit Jczttz hag ar \iVerc'hez. Jiag ilo pcf4 holl a leve l·~urns, cunts eo an hini Leon, ba 'T'reger, ha T(ernc, 'Zo' da Jcznz ha da Varî ;

Gant ho tan vez ne brenfot kct ( · ~ant J ezuz lmg e Va mm zante!. Eun hintlèr-devez eürustecl. · · 1\llat. eo beva, clous eo Ù1ervcl. ~vit_ bC_va g-ant levenez -. Fvit bcva gant Ievencz. Kant Je;;-:uz hag ar \Vcrc'hez. ' Karit J-czuz haF ar \i\fcrc'he u z.

Ar c'han-man eo an hi ni o devezo ar qanel'ien - t•· ll d d . ·!. · · · rn· hc1· c'havonl ae.wc/h da zcs/d eget Alau ul.Lonan;, a

8 a a ou a zes ·~· CV1l kana a zwu vouez henvei

·~·.> pC•

Kornz~:~t

... Stouet war ar c'havell, koni.z a ra outan : Klask a ra lakaat he buge! da respont d'ezi ... Gant he sellou laouen ha karantezus, gant jestrou, hag en eur heja he fenn: ~ Alo, kom:.: 'ta va

êlig-me ! va moutig ! ... Lavar cun dra bennak da vammig 'ta· buan !

Hag an hini bihan a ehoarz, a hej e zlvrec'h, e ziuu-c'har, a finv e vuzellou frcsk ha ruz~wènn ._ .. Ar respont eo ! N'en deus la v aret netra, gwir eo, n1et · e vammig he deus

komprenet ... Met, o hurzud! sctu, a grelz-holl, 1n'cn deus lwmzct ! Petra en deus lavaret ? N'eus

fors ... Dies eo· gouzout, met komzet en dc-u_s ! Pebez ncvezenti: he m.abig en d::us k01nzct ! ar. ger genta ... ~ Hag erna o sellet outnn, ~ vousc 'hoarz1n, da c'hortoz ma teui.o eur gêr all c'hoaz

eus ar muzellou fresk ha ruz-wenn : AtŒ ! aya! ata.! An tad a zigouez. Tostaat a ra ouz ar c'havcll ... Selaou a ra: .Ata, aya, a-ta, drqJŒ ... L.aouen

· eo evel ar Spei·ed-Snntel, rak komp:renet en deus komz kenta e vab ! Lavaret _en deus « tuta » na

petra ta ! Hag an tud lorc'h ennan a lavar d'e wrcg : -- << Kêzez ! Gervel a ra e dad hag e brezo ncg c'hoaz ! Ha dirak a1· bugelig a zo mut bre1nan,

distaga a -ra: :«~a-ta! tU-ta! ta-ta! ta-ta! ... » Ar c'hrouadnrig a scll ouz e dad gant daoulagad

c'hoarzus hag a seblant lavaret d'ezan: <<Pa vezi skuiz ec'h chani! » - << Ha Mamma ! -cme ar va1nm en eur c;helci ar bapuig gant pokou, pokou hag a oar

hepken eur vmnm rei... A greiz hoÜ, an hini bihan a laosk eur griadcnn laouen, evel cur c'hilhog eurw::; eus ·e

drec'h : e gomz kenta ... HERRI CAOUISSIN.

F~n Htl Jc-.,:h dnrli11s h<l tliclrouz, clîsmantrou eun nh~di brndet gWt:t:lwiL

E dibenn ar bloaz 1936 â~~ri;J~~~~;i:l~~,~ a zigouezas en cur c'horn dudius ha didrouz eus dismantrou eun abati brudet

ha pinvidik gwechall : ha dilezet abaoe 1791 ... Hag hirio ar 1nogeriou goloet a zrein hag a ilio, ha da goueza : an Tad Alexis Presse, hag a ober an hevelep labour en e vro. hreizek ... Ha setu ma tibabas

hag Aotrou .Ulse·eel a ba ti Boquen-! c dao! hep poan.

a zifennas autan perc'henn an dis

. Aotroned an Arzou-Kaer,

HenHie~. 11r venee'h ,1 gen1prmn ;m dislnnntroll ...

AN DISMANT'ROU

.E BLEUN

JVTogeriou soun ha kaet· ar chap,t:·l goz a dr~gerno eLm deiz gant kali <<r ve~10c'·h.

Prof ou ar vrezonegerien evit si kour o11.dse vel Boquen a Vezo dege,meret laouen gant . -an Tad 'Presse, abati Boquen, Plenée-Jugon (Bro-!;lant Brieg).

Hirio, dismantrou B;;!~J~~~==:;t~~~'i adsavet en o c'haer evel Da c'hortoz ma vczint eun ti evit ar venec'h

dispar-se ha bemdez an Vl-1:-.k''" da benn e gefridi.

·'"'"""' war he zrôn Itron

a zo bet savet : ar vuhez Tad Alexis, hep

Dizale, da sK,ouer, V aria ar Peoc 'h, e vezo he fedi

gorventenn e~~:~'~l'l.::u -- Rei

~!/.fl~[Aei~a~;z ... Na c'houek tec'ho diouzimp ar

Ar chl-1\_)el, (la· c'twrtoz ma yezo tenket <:~n ];îni goz. hag' a vev.o neUZ<l' .sal-dehrî :u- venec'h,

ar l!>reur Ewan

FiU10r santBl Paeron Breiz ...

e

EUL LEAN BREIZAT

AR BREUR EWAN '---------(1902-1928) ~

I\.1arsel Poussin a deuas er beù e Tloazon, kêrbcnn Breiz, d'ar 7 a viz Genver r9o2 hag a yoe baùezet antronoz, c iliz

. Saùt Stephan.

An youl da anaout :· ha da garout gwelloc'h Doue ...

Er bloaz r9o4, e duel a yeas da jorn da Foujera ; dem_gopde ma oant. en cm gavet tmo e varvas e vamm ; M.at·sel n'en dcvoa c'hoaz neuze nemet daou vloaz hanter . hag eur gwatl dioucr c voe evÎtan a.r maro-se, rak eur vamm dreist cu devoa.

I-Iarp e ü e dafl c oa eur skol ; laket c voe enni ; siouaz, eur skol digristen c oa ; · a-drugarcz· Doue e kavas t1'her c'hentelia eul ·leanez eus a Urz an Tad

' CrignioJI a Vontfort, a lesanvas e « V<ltnm vat » hag eur beleg a oa e · pen~1 .keleh katolik ker ; seitck vlùaz en devo~t ncuze ; ar c'hoant c'hoari hel lakeas da ·rei e ana d'ar beleg-se, d'an 20 a viz Mae · r9r9, met, dreist-holl, mJ youl da anàaut ha da garout gwelloc'h an ·~w trou ·Doue. D.a genta, ne 'z ae da gor.nmunia nemet· cur weCh er miz, met er hloaz I92o hag 1921, e tostae, eur weo:.h er zizmY auz. an Dqol Zante1.

Le ar soudard

E miz Meurz 1922, e vreur hena, triouedh Üliz ·kos.ôC'h egetan, a yeas (h lean· da Drap Bricquebec, · e eskopti Koutans ; daon v'iz:. golldeze, d'an -IO a viz mae ez eas c-unan da obcr c zoudarclerez cr 41-• Hejimant wa:r droad, e Roazon.

Gôude-' euh ~ebeud sizunveziau, ar ·me .. desin o welout ne oa ket eur paotr eus ar re g.fenfa, ber c'hâsas da C'hranvil!. el l(:è'h ~ voded soudarded au Xv•! kordennad · a oa ret o maga gwelloc'h hag o skuiza nebeutoc'h eget· ar re ali.

Fn cul l~c'h dudiqs c oa ena. met, cs-1reget skoucriotl mat ivcz a wele endro d'czan : « Aman,"· cmezan, eo ret trei dak'lt mat an daoubgad war du an nenv evit ankounac'haat ar pcz .a dremcn war an douar ! »

rs miz Guucre e c'heiiaS '!mont aotre da vont d(l obér eun dro da Drap Bric~ quehcc, da wdout e vrct~r ; kaout J. rae d'c-zaP hcza ;:wl'id eno eur c'harn eus ar baradv;...; ; 1ennct e1-: dcvoa war !11~zeriott ar ma~Jati :

Talvr.:'zout a ra ar hoan Beva hep plijadur, Evit kaout ar hlijadur Da verve! hep poan ! Pkllstret Cl\ devon war ar gcriou fur

se ; gouzout a rae cc'lhen cm blije e vreur cno, met, d:wust da-ze, n'en ùevoa c'hoant cbet da vont cl' en etn guzat evir atao, en etu manati, ha dreist-holl en cun Trap ; gwclloc'h eget pecli, en cul lec'h. didrouz a gave cl'ezan a oa da aber wax an douar-man.

E lllÎz Du J922, c tizroas da Roazou hag e voc lavaret d'czan e aa dibabet evit mont da vro ar Sav-IIeol ; ù'an 30 a viz D.u 1Sl22 ez eas en hent ha d'ar 5 a vi,z Kcrzu e pignas w;:u- ar Vinh-Long, eul lestr koz hag a ;veze lakct da dalvczont da gas soudarded da vroiou ar SavH eol ; d'ar 16 c oa cligouezet war 'n hcd pemzck Ieo clionz Konstantinopl ; a grciz m'edo al lestr o kerzout,· en e wîr wella, warclro c'houec'h enr clicittz ar heure, c savas cnr youc'hadenn a str:J_ fnilhas· an h.oll : an tan ! an tan·.!

An tati-gwall a oa el lestr ha· keriœnt ha ma krogje an tan er poultr· e oa graet. gantan ; n'oa eta nemet tcc'hout ela aber ; pep hini a glaskc, gv{ella ma c'hclle, di::~ kenn c bag-ou ha war râdellou ; met kement a duel a oa warno ma ne zaléJon1·

Îœt da veza goueiecict ; re ali. a giasiœ neunv, met, ne veze ket pe1l o gwelet o veu;i •; Marsel, hep koll e benn, a c'lleL las : diskertn war eur radelL met, kemènt a" düd a oa warni, nii- oa -anàt edont o vOût da bcn$ea d'O zro ; neuze, ar paotr yaouank ugent vloaz a reas, a vouez uhel, al le da vont da vanac'h da Drap Bricq-uebec, ma c'helljc en em- denna ac'hano ; Selaouet e voe e bedenn, rak. war an taül, e tigouezas warno eul lestr amerikat ; saveteet e oant ; kasct e voent da Gonstantinop1 ; ac'hano Mars-el a yeas- da V eirouth ; stag e oa ena ouz ar zia Rejimant soudarded ar Senegal ha karget, ga1,1t tri gamarad ali, da re;1kà magajennadou dilhad soudarded ar SavHeol. ·

E bro an Aotrou Krist

Endra m'edo e Beyrouth, e c'hellas kaot~t aotre di gant ar jeneral- \\T eygand da vont ~la aber C).lll- dra d'an Douar San tel.

D'an 13 a viz East !923, e .pigne War menez Karmel, menez ar \iVerc'hez ; d'ar 14 e tremcne ebiou menez Thahor ha~ e tigoueze e Nazareth ; c galon a dride

0 welet ar feunteun ma veze Jezuz o kerc'l~a:t dour enni hitg an hent a 'z a daveti gant e vein radell, bet flouret g·ant e dreid noaz a vugel.

})p. Hanter-East e tiskenne wardu lenn Tiberia.d a- glevas e vouez, e wel Kana, Magdala, Betsaida, Kàpharnanm lec'hiou benniget a vir roudon .e dreid

sakr. D'ar 16 e trcmen'e drc ar Samari, c

wele puns Jakob, e tigoucze e J érusalém h~g c chome eno tri dervez, e wcle Béthleem hag e tistroe dre Emmaus da Vevrouth, eun aevez diwez.atoc'h cget ne oa dleet ha gant pevar gwenneg hepkcn, en e c'hodell, d!war ar Soo !ur a oa aet gantan da ober e dro.

Eus soudard . da Lean

ar Breur Ewan

D'ar 26 a viz Gwengolo e pigne war an « André 01énier ». al lestr a cllee ben digas en dro d'e vro, petlfc'hraet gantan e zoudarderez.

_D'ar 4 a ':'"Îz Here, da c'houlou~deiz, e tigoueze·' dirak aochou ar :Provans, _c

lec'h rna· touaras, gwechall, Martha, Ma-

-----· ____ ,_ --··---·

ri Madalen ha Lazar, an <lion c'hoâr hag ar Lrcur a gare Jezuz.

Tri devez gonde, Marsel Poussin a 1a~

ke e dreid e manati Bricquebec, cl lec'h m'en devoa graet le da dremen ar rest eus e vuhez ; ne dremenas ket dre Foujera, rak, re a boan en divije bet o kL miada diouz e dad.

Bricquebec a zo ~ur manati eus a Urz sant Beneat hag ·a zo ennan daou rumm menec'h, darn, gwisket, e gwenn hag a zo beleien ha dam all, gwisket, e ge)l,_ha n'int nemet leaned : breur Marsel a .oa gwiskct e gell, Marsel a c'houlennas beza gwisket ivez, evel e vreur.

Brasa kefridi menec'h sant BenC'at eo ka na _ ·meuleudiou ap_ AOtrou Doue, met, pen,;os gellout kendelc'her da gana bemdez ar meuleudiott-se ha gellout beva hep aste;ltl an dàttrn da c'houlenn an aluzen, rak menec'h 'sant Beneat n'eo ket het faL vezet ganto morse mont da gesta ?

Da genta, ar veleien -a zo en U rz:se a labour eur pennad bennak bemdez gant o daouarn ha kavet o deus O\!Speim an tu da gemcrout, en o zonez, d'o skoaz-:L la, gwazed ne c'houlcnnont ket mont aa veleien, a veza o breudeur hag a ray al labouriou n'int . ket evit aber o·unan.

Marsel, c Trap Bricquebec, a voe eur slmucr evit an hall leaneù ali ; en em ober a eure bihan, eve! ar Ma big J ezuz e kraou Bethlecm ha war an Aoter. bihan, evel santez Tereza Lisieux- ha Doue a letmas e ene eÙs e c'hrasou kaera~

Sentus e oa, war ar ger, da aber kement tra a veze gourc'liemennet d'ezan hag alies e veze iet lavaret d'ezan én ém skuiza nebcutoc'h ; abaoe ma ·oa , bet er Sav-Heol, e oa blankaet kals ; karget e oa da vaga ar c'houlined ; n'oa ket eur pez kaer, mar kirit, met _evitan ha ne oa bet benveg labour ali ebet etre é zaonarn. betek neuze, n'emét cur b1uénn da skri~ va, falc'hat melchen hag o c'herc'fiat gant eur garrigell; a aa a-walc'h evit .e lakat da c'houezi.

Gant Sul Gwenn ar bloaz I926 e reas e leon kenta ; e re ziweza a dleé obér en nenv ; ar Breur Ewa~ eo ~n ana a lean a_ gemeras.

Eun den bras, treut ha kaer e oa ; eun den laouen, eün ha digamambre ; eun den hag a danvee bemdez peger c'houek eo d'cm· c'hristen beva e serr · Jezuz_-

.~?4 --

Eun den kaer e oa .. ,

](rist, komzou tan dalc'hmat, eus an eil penn d'egile d'an deiz, pa veze en iliz koulz, ha pa veze er· gegin, er c'hovcll, en tLkouez, wardro ar c'hrevier pe cr pai-keü~r ; eun den hag a oa ka ret gant· an hall.

D'ar 7 a viz Cenvei· 1~>27, ar I3reur Ewan en clevoa pemp Lloaz war nug~nt : edo eù e vleufi hag e spcrcd né b1éustre ket kalz war ar maro c'hoaz neuze, ha koulskoude, malt en dcvoa da wclout e Zalver en e sked ha goulenn e1r dévoa graet ar c'hras da ober e hurgator, Wm· an dollar-mali : « Ei1 hent-sc, cmezan, ar maro a vczo cvicloun eul lamm war barlenn hon Tad eus an ncnv. »

D'e 18 vloaz Afarsel Pouss'În a garas eun (nnzi,oadez yaouanlc : J(m·antez c'hlan :an hi ni ge nia ha,r; an h'ini zùceza 1 ... )yeiu amun ar

c'hornzou a slrri-vas hen trar eul

luc'hs!ceudet_m lcinniget d'an h:,ini,

a o."t "/toant evel eun ael'' ...

" Eur ene bihan mer)<et evit ar baradoz"

D'ar 111cnrz, 1G a viz EOst 1927, edod oc'h cndramm gwiniz e park sant Loeiz · gwipi~ kaer a- oa epo ha malt e oa 0 dàs~ tum, rak an amzcr a_ oa o t-enval:icit ha cloare c'hlao a oa ; ar Hrcur Ewan hàg e vreur bras, ar Tireur Bernard, a yeas o daou da rei an dourn da aber ~n taol hhour_se ; goudcze ez ejont da drouc'ha melchen d'ar c'houlined ha da 1avarout o chapeled eJmrz Itron Varia ar bar:ldoz e bali vras al liorz, stag ouz ar ve~ red. Tomm \ e oa het ~d'ezo abaoe kreis-

- teiz m'c-dont o Iabourat ; ar breur bihan a ha ka-s riou en o. Gonde ar Bater · e pL gnas d'e welc -; wardro 9 eur hanter ar breur bras her c'h1evas o ?kei war e speurenn hag o lavarout : « Deus buan !

. deus buhan ! ·» Pa zigouezas edo ar '.paourkaez breur bihan o teurel gwad aleiz e c'henou ;· stanka a voe gellet ou_

1 tan, met, diwar neuze e chomas da uza etre c welc hag- an tan, eun dev("z gwcl

, loc'h, eun devez falloeh.

Eun devez, o welout peger marvlivet c oa e vrcur bras, digouczet wàrnan endra 111 'edo adg.rre o teurel gwad e là va·· ras d'ezan : « N'es ket da veza nec'het ; . ne zigouezo nemet a1· pez a fell da Zoue, » hag o trei gant eur mousc'hoarz ouz an Tad Priol : « Sellit 'ta,--va Zad, va Breur Rernard a zo klanvfoc'h egedoun ! »

En cm )ezel a rae etre daouarn an· Ao~ trou Doi~e. evel eur bugel bihan etré daouarn e vamm. -Roet c voe d'czan sakramant an i1ouenn ; eur wellaenn a deuas ennan goudezc.

Da c'huuel e haeron sant Marsel, d'ar 16 a viz Genvcr I9z8, e skrivas e lizer diwcza da gimiada diuuz e dad-kovesoltr ;i_wechall.

- z85-

vroa-d d 'ezan a lenne « Foi ct 13reta-Blankadnrcz ar c'hlanvonr a yae W<r

gresk ; n'oa kc.t gouest ken 'da jom war zav ; n'na mui anezan nemet ar c'itro· c'hen hag an eskent, « \Var dri dach, emezan, emaoun amafi ! »

En-- c glenved diweza, Hencr J\!Iéur Tadou sant Beneat a deuas d'e wclout ltc. gbudC emLceun e c'houlennas c'hoaZ etts e gelon hag e la va re c oa : « cun cne bihan merkct evit al· haradoT- ! »

Klcvout kemcnt-sc a voc eun ùudi cvit ar c'hianvour.

An Tad Abad, eus e du, a lavare di~ war c benn : « N'co het lean nemét éJ)acl pevar blm1.-z:, met gouezet en deus tcnn~1 talvotJ-degez eus ar pcvar Lloaz-sc muioc'h eget .eleiT- a re al( è·us a zaou ttgént vloaz: ! »

lVIervel a eure etre daouarn ê vrettr bras, d'an 9 a viz lVfeurz I928, da bede1· enr 20 ~ ; bez 'en Ocvoa 26 vloaz, da ou viz ha daon zcvez.

Ar Breizad mat ma oa! Ganet breizad, Marsel ·Poussin a oa

dw,nct hreizad_ ùeiek e varo ; fejz én de\io~ ev el ar V retoned o deus ar muia ·. karfmt a rae en etn' erbcdi ouz an dio~ \V Crç'hez e oa 1Jet · laket da ana out ez· vihanik gant c vamm, Itrol1 Varia ar Mïral_dou, e Roazon hag Itron Varia ar \ 1\Tern, e Foujera. -

Karout a ·rae kalt. kêr Roazon ·; emil c oa bet ganct ha lorc'h a oa ennan c· welo_ut peger koant ha pCiKen didfouz ~ oa kêr_ an erminigou .. E 'rhabor Roazon, e nevez amzer r9zr, eo e oa het an o. da genta gilntan ha gant e vreur cliwarùenn santelez huhcz ar venec'h en Trapou.

An- ano a oa het roct d'ezan da zciz e vadiz~nt a oa ano eür Pab hag eur merzer. ; pa '7.- eas da lean e kemeras éun

· ano ali; hiui Ewan I-Ieloury, hrudeta mab Kervarzin Landreger.

Ar Breur ·Ewan n_!eo ket hepken eni lean santcl, eve1 c baeron san't Ewan c oa, be;;: -'e,.voc. ivez cur hrei;:-:acl hag a ga ... re dreist e V rciz ha ne vennC nemCt eun dra he. gwelout o kaout, a-nevez, ar frankizou bet diframmet ùiganti gant Dispac'herien I789.

P'en deveze aotre ùa wclout tud -di'avaez, e blijadu( üa. komz- gant cttr c'hen:.

An Tad Vital Lehodcy, Abad Brirquebcc. e tal bez a.r breur ·Hzvan.

gne », da 1avarout co eur Fciz ha Breiz, ~ozet e galleg, diüuz doare Breiz_Uhel. pa ne oa ket kals a dud er ran'n-Vro-sc n c'houzout lcnn brezoncg ; pa lavan.~

henmaîi d'ezan c oa cleuet, hag hcn Breiz_Uhelad, da veza hreizad penn_ki!ha-troad e lavare d'ezan : « N'oun ket en em gavet eno c'hoaz ; met, en .ém ga out a rin i vez mart.eze ! »

H en e-u nan goudczc, co a lake ar gaoz war hor Breiz, he feiz, he yez ~hag he giziou kaer hag an ezomm a oa ch stonrm evit mirant ·an holl d~)1Zoriott-se

deuet d'czi, a-drcuz ar c hantvejou, di·· gari't ar re goz.

Eun· nebend sizunveziou a-raok e vara .. d'ar mignowse a oa aet da gimiadù. diou_ tan e la varas c'hoaz kctnent-man : « Pa vezin er baradoz e pedin evit ma 'z ay al Jahour a rit, evit adsevel Breiz, da benn ha mont a ray, pa lavaâm d'eoc'h, rak bennigct eo gant an Aotrou Doue Bczit laouen ! ».

286-

•

.1

Ar c'homzon-zc a voc ·]avaret g~mt ar hrem' b.ihan dirak c vrcur vras Bernar~l hag ar ·mignon e komze outan oa Eujcn Jarnouen ens Pleine-Fougères, e kicllenik Sant Malo.

Pa wele ar c'hlan'vo,ur n'en doa keL henmafl a ÜlÎans a-walc'h c teuje e gonJ_ zou da wir e lavaras c'hoaz : « Pa zigottezo an nevczcntion e weloc'h co re wir ar pez a lavaran d'eoc'h amafi hi

zio ! » 1 ra 1 poucza a

se, meur a wech henvel.

cure war ar c'homzotrhag e meur a zm-tre dis-

. (

An A. J arnouen en deus bren1all ::1x gredenn start en dcvoa_ ar Hreur Ewan, pa gomze mitan'; sklaerijenn, eus an ncnv war amzer .da zont hor hro.

' ' Da veur a hini ali en dcvoa lavaret

« J'Yfe, n'it ket da veza nec'het, n'co ket mont da veva diouz va danvez eo <t rin

.. : pa 'z in d'ar lJaradoz ; me a en em erbedo ouz ar \;verc'hez ha diouz se11out

en he daoulagad c ouezin ervat ha pli· jmtt a ray va gonlcnnou da Zout:: ! »

Kaset e voc c gorf da ziskuiza da -VC

red ar manati d'an 10 a viz nwurz, endra ma· kmtezc ·f ul~nnou erc'h da led a eur pallçnn gwonn kann war e .vez ncvc:r

klozct. Ar burzudou digoué~zct ahaoe c tai ar

bez-se a zo cliniver ; pcdomp eta ar Brcur Ewan Poussin· evit hor Breiz 1w.rct, douar ar ze11t koz ... hag ar zent nevez ; · c~ em erhedomp 0 utan en hor poaniou kor f, en hor püaninu ene ha rna rte:. ze, diz:ale, c welimp e ano o slœdi war roll ar Zent, da heul hini mab Kèrvarzin,

c '1mcron.

Y. V. PFHROT.

E·vÙ kaout m.uioc'h (L- sklaeri_jdmt pre. nit ha· lcnnii lVIon -Frère Yves. E g·wcn c Abba-ye Noire-Da.nrc_ de Grâce, Bric· qucbec, (Mmtche) pc c .IV!oolerez Bro· Leon, Landeme (ro lur)-

·~ '

Mae 1917... Da dri bugel eus a:r Portugal •••

AIN! ni~OINI V AIR<IIA A IEINI IEIMI liiSIKOlUJIElAS ..•

Fatima a zo cleuct da veza, e ben amzer, unan eus al lec'hiou' santcla cu.:-; ar bed.

• ** D'àr :::ul 13 a viz mae I9r~7, p'edo ar

brczel ali oc'h oher e reuz, tri bloaz a na, an ltron Varia a en cm ziskouczas c Cova da I-ria, e Fatitila, eur harrez vras, e kreiz ar meneziott, e cskopti Leiria, er Portugal, da dri bugel, da Litsia, eur plac'hig cJek , vloaz, d'etu· c'hcnderv da houman, Fransaik, eur paotrig nao hloaz ha d'em· c'hoar da Fransaik,- Hyasintha, ettr p\lac'hig seiz vloaz.

Ar vugale-mail, da genta, a voe fro_ met o wclout dirazo eur vaouez i1a n'o devoa ket Let g-welet Liskoaz, ha n'eo kcl souez : ar Wcrc'hez a lavaras d'ezo

- _N'it ket da gao'Ut aoun ; ne rin · droug ebet · d'eoc'h !

- Petra glaskit ? emé Lusia. - J\.ie a cleu eus ar baradoz ; c'hoant

am eus e teufec'h amafi, epad c'houcc'h miz, d'arr 13 eus pep miz. D'ar c'hüttec'IL vet gwech c livirin cl' eoc'h petra gl<J.:§kafi.' ~ Daoust ha mont a rin d'ar bara

doz ? a c'houlennas Lusia: Ya ! ·

- Ha Hyasintha ? - Hi, ivez. ~ Ha Fransaik ? - lien lVez, · n1ct a-raok e ranko la

•.:wu-et alies e rozera.

D'an J 3 a v~Z 1J-l-C::Je7Jcn, an tri hu gel a yeas aclarre da Go-va da Iria. hanter kant den b~nnak ouz o heu!.

- Petra· glaskit, Itron ? a Javaras Lusia, da! ma welas ar Vverc'hez.

:- Me 'garfe C -teskfec'h lenn hag e teufec'h da lavaret, goucle pep dizencz -eus· ho chape led : « Va J czuz, par0onii . « d'in va _fec'hejou ;_ va diouallit diouz « tan an ifetn ; frei1Zit eneQu ar Pttr« gator ha -ch·eist hall ar r~ a zo ar muia « dilezet. »

-~-------··---~----"---·

C'hoant am cits da welout an holl oc'h C:n em ouestla d'am C;halon Dinamm !

Eur c'huzulig a roas d'czo da anaout ivez ha üifenn o dcvoa d'heu di;,kleria d'an duel ail.

D'an 13 a v1,z goucrc. an tri lmgel a yeas a darre da Go va da I ria, gant mil elen ouz o heul. ·

An Itron a lavaras d'ezo : --- Livirit bcmdcz ho chape-led en

cnor da Hron Varia ar Rozera, cvit mn paonczo _ar _hrezel n'leus nemedounme hag· a c'hcllfe rci d'eoc'h eun harp ialvoudus.

Lusia a c'hou lennas eur bnrzud hag an Itron a brùmettas unan J'ezi itbenn miz here.

* ** lJ'an TJ a 7ii::: east, trioucc'h mil den

den .a yeas da Gova da Iria, met ar VLL

gale ne 'z cjunt ket ; kraouiet e oant hct ha kraouiei c chm11jont, cpad daou zevez, gant Prefed Vila N(-JVa '(le Ourem, a lavaras d'czo e lakaj.e o stlcpel

/en . eol bero ma kcndalc'h~ent da anzao o dcvoa gwelct ar Werc'hez , met 'ar gourdrouzou-se ·ne lakCjont ket ar vugale d'en em zislavaret.

An ltron Varia a en em ziskoucza;; cl'ezo cran :r9 a viz east e Valinhos, e lec'h m'cdont, en clciz-se o tiouaH o loe_ ned.

D'an I.) a v~::: rJ7UCJ·wolo, an tri hugd a ycas 3-darre da Gova da Irià ; tregont mil den a oa ouz o heu!, en taol-mafi. An Itron Varia a lavaras d'ezo pedi cvit ma paùuesje ar· brezel hag e roa3 d'czn da anaqut e tistroje davetO, d'an 13 a Viz he ré, gant sa,nt Joseph hag/ a:· Ma bir; J ézuz.

Lu.sia a c'lton_lcnnJs ma vije pareet klanvourien :

- Parea a rin hiriienqou, Itron \Tari~, -narin ar re all Zalver n'en deus· k~t a, fizian~

eme an rak Hor enno !

D-'mt 13 a 1/Îr: lzerc, an tri bugel a ycas adane da Gova da lria ; glao hag à-v-el a oa met ar gwa11 anizer ne -viras ket nuz an duel da vont en hent ha da g1·cis_ tciz e oa boclct cno ouspcnn tri ugcnt mil den. Lusia p'en cm gavas a lavara.s d'an holl serra o disglaoierou ha raktai ec'h chanas ar glao ; ar c'houmoul du

''a dcc'has ; an heol a droas warnan c·unan, ganf hcrr, hag a strinkàs fulennou tan -dioutan tu ha tu ; kemefout a eure an eil gonde cgile holl liouioü ar ganevedenn ha ke~nent-se a-benn tcir gwech ; en eun- taol e vennas en cm zistaga diouz an oabl ha koueza d'an douar ; an tri ugent mil den· a oa eno h voe strafuilhet holl o wclout eun hevelep Lnrzud" hag a 'gouezas d'an donar da c'houlenn pardon.

'An Itron Varia a làvaras neuze rFar

vugale : ~ Me eo Itron V aria ar Rozera ;

deuet 0 un da lavarout d'ar gristenien distrei ouz Doue hag ·ar- brezel a baouczo hep dale : ra ehanint da hec'hi ; ra c'houlennit pardon eus o fec'hejou ; r:l livirint ar · Rozera _ha r.a zavint amàfi eur chapet em enar l

* •• Fransaik, diwar ar wech kenta ma oa

en em ziskouezet ar VVerc'hez d'ezan a lavaras bemdez e chapeled.

D'an 23 a viz _kerzu I9r8 e kouezas ·klanv ha. d'ar 5 a viz· ebrel l9r9_ ez éa~ d'ar bara.doz da gana gati.t an aelez meuleu di an Itron Varia.

Hyasinthà a dapas ivez kleùved he brenr ; ar Werc'hez a gemèmas d'ezi e varvje hep dale hag a roas d'ezi _da

. anaout eo an hudurnez at pec'hed a stlap ar muia tud en ifern.

Hyasintha a varvas d'an :20 à VJZ

c'houevrer 1920. 'c-;'·-.'1

Lusia ne jomas ket er bed ha d'an 3 a viz here 19z8 e réas he ieou a· îeanèz hag e kemeras an at10 a C'hoar Mari Lusia ar Seiz GlaC'har.

Er bloaz r9zr, éskob Leirià a roas urz da lavarout <fU oferehn e Cova d~ Irià lM pa voc kanet an oferenn genta, er maêz, e miz du, e tarzas barp er -chapel cun eienenn eus :tn douar, graet kentoc'h da barea ar c'hlenvejon ..eget da derri ar sec'hed.

Ha setu amaîi petra zigouezas gçmdc ar bu~·zudou-sc :

A-raok ar bloaz t9I7, ar Portugal a · oa gouarnct gant eun _ toull ad dispac'hericn franmason, a oa ~J ger : Na. I)Otîe, na Mestr.

An darcmprcdou etre ar C'l-iowirnaman~ hag ar Pab a oa: torret ; madou an ilizou laerct ; ar venec'h hag an eskibicn hqrluct ar · veleien gwallgaset ar feiz toc'hor ; ar yaouankiz_ direol i an dud diwar ·-ar macz tec'het d'ar c'hêriou ; en etir ger, ar vro rivinet ':1 oa o koueza en he foull !

Adalek ar bloaz r9I7, an_ i_raou a ziou-leas : · er hloaz 1918, ar brezcl a baouezas ; ml eskibien a zistroas eus an harlu hag a en em vodas c Lisbonn.

Darempredolt a voe slwulmet, a-_nevez; etre ar C'houarnamant- hag ar PaL

Lezenn an Disparti_ a voe d~gaset

g\vellaenn cnni hag ar jeneral Carmo..: na, penn ar Vro, a lakeas e p~nn ar C'houarnamant, ~ hag a tao erna - eur. c'hristen eus an di bab : an A. Salazar.

Kenteliou an. ltron ·varia a zo bet seJaonet ha laket da dàlvezout hag er Portugal, bremafi emafi o vlcunia ar feiz hagar jJeoc'h !

Ar pardo·niou a vez graet e Fatima d'an 13 eus pep miz, dreist-holl ar re a v~z graet, eus tniz mae da viz here, e vez kcment a dud enno h<;1g alies muioc'h eget pa vez ar muia a· dud e Lourd.

N'eo kct eur wech, met, meur a wech cz eus bet gwelet eno ùetek 300.000 dèn o pardona -ha 30.000 o komnnia hag ar c'hardinal Cerejeira a c'helle lavare! d' eur skrivagner gall, e miz ,eost I94I :

« Bec 'h ho pczo o kaout hivizikcn, er Portugal a-bez, eur houtcgad tud a. cncb ar relijion ! »

Kentelion Falima n'eo ket, hepl<en evit ar Portugal int mat ; mat itit evii ar bcd a-bez ha setu ar pez a zô Let ?isk!eriet splann gant ar Pah Pius XII, e_ unan .

D'an 13 a viz here warlene e oa pemp bloaz war nugent abaoe ma o;a. en em ziskouezet ar Wcrc'hez e Fatjma. E1J deiz_s~, Pius XII a gomzas, dre Radio,

- 28()-

SALAZAR an den a adsavas n.J.' J>ortueal ù oil lwuc_ zet en eur· stad rcu::.:eudt!? .•. Hirio. co Pcnwrener ar Vrv.

ouz kanlinal,. eskihicn ha pardonerien Fatima hag a otte~tlas ar bcd-holl ela Ga·· lon Dinamm Ivlari.

Ar bedenn savet gant Pius XII, abenn Jubile Fatima a zo het lennet ivez, e holl ilizoU: hor hro, d'ar ztd warlerc'h gottel ar \Verc'hez, c miz menrz diwe?:a.

'Troomp et0- hor sellmt wanlu lVI am rn

Doue. ar Varnm a drugarez, rak lli hepken a c'hell hor savetei.

i\ r vez a glevcr cl re holl eo ar gouIenn-maîi : << Pcgoulz c paottezo ar bre_ zcl ? »

Ar brezel a zo Iman eus ar gwalinier a gcrner Doue da skei an dud pa rcont an droug ; pegoulz c paouezo ?

Ttron Varia Fatima he deus , hen b-varet

Pa g-a~·o. an dwl chana da bec'hi

An J\otrou Doue a ehano da skei.

N'co ket suliou tremenet hep oferenn, hep gousperou, hep pedenn, eo a lakay ar breze! ela baoucz ; da badout i)elloc h, ne lavaran kct !

N'co kct ·sulion trcmcnct oc'h ober Ja_ houriott, hag a· c'hell gortoz al Juti, co a lakay ar hrezel da bannez ; da badout pclloc'h ne lavaran ket !

N co kct suljou trcmenet o c'hoari hag oc'h evà cpad an deiz eu a la~ay at:., hrczcl da bannez ; ùa !Jaùout pclloc'h, rw lavaran kct !

N' eo kei nozveziadCJu_dahs, 'laket da astcnn ar zul, co a lakay_ a"r brezel da haouez ; da hadont pclloc'h, ne lavaràn ket !

Ar pez a l;~kay ar -ln'ezel da: h<iouez eo Paskou graet, graet gant a·n holl ha gract mat, _da lavarout eo Paskou giaet trant ar mcnnoz start da ren hivi7.iket1 ~nr vnhez hcnvcl ouz eur vuhez. kristcn, ma c'hcllimp bull kana :

Dent eo an cleiz hag ho tciz eo, :rvra tcu ar bleufi erl~ hoU draou heo En cm laouenaomp en hent mat, Hon degas warnan- dourn hon Tacl.

Ya ! ma karomp plega da zenti ouz kcntelinu an Ttron Varia, dciz Doüe a dcny rlizalc hag an deiz-se à_ vezo, eme Bius XIT, « dei?: ar peoc'h a- c'hortoz ~r « pohlou, ar pcoc'h er wirioriez, ·el' leai« ded hag e karantez ar C'hrist ;· deiz << p:eoc'h an armou, clciz peoc'h'at). cneou, « evit ma c'hello, c sioulder an tJrz, en << cm asteun rmlantele?.·,Douc -! >>

Y. V. PERROT.

IIIIIP Il JJ;jJJ illlllt ~ ~

14111~1~

SULVEZlOU BREZONEK.

Kenvrcuriez ar Brczoncg eskopti l<empcr ha Leon, rcnct gant an /!o. Cha~ loni ,)!cr~ cnscllour war ar skoliou luis_ tcn, he_ deus bct liclct c Kleder d'ar 7 a vlz 1\·Ieurz, ettr gou.el ·nevez~ sa.vet cvit enori ar Hrczrmeg.

Kement ail a dlc heza gract er muia ma. ~o g-allet a barrcziou.

_Lodenn ar skol er goucl-se, a zo bras tre. L,akct e vez ar vugalc, paotred ha merc'heJ, ela genstriva (concourir) war nn ~lisplegerez (déclamation) al lerm hag ar c'han brezonek.

:rvreuJendi a c'hc11Cr da rei d'ar skoliou a zo het e Kleder o kenstriva : .Klcder (paotred ha merc'hed) ; Ploucs/wd (mer_ c'hed) ha Sibiril (merc'hecl).

Labouret o deus het gant kalon, hag o bugalc, c'houec'h-ttgent (rzo) anezo, a oa eun dudi o c'hlevout o tisplega ha.g o kana.

Eno hon c~ts gwelet e gwtnoncz, petra, c'he11 ar vug.alc war dachenn ar hrezoneg.

Ma rit bep sizun ho kcntel vrezonek, hag e tleit hcn ohcr, sur oun, pa vo sni ar brczoneg en ho- parrez, pc cun enr barrez tost d'hoc'h hini, ho p~tRale a yeJo endro, da vihana kenkoulz hag e KJe_ der.

Met, evit-se, Brezoneg er., skbl

Ali ·Pa ouezo ar vugale JenJi' mat ar c'hen

teliou deskî-lenn a zo e lodenn genta « M8 a z. B. » e vo gallet k;fegî gant ar verbou.

Arabat e vo, avat, t'remen ar gentel pen-n-da-benn o studîa ar Verbo'tj. Dek 'munud a vo a-walc'h. Ar peuf'-'rest. euS an a.mzci- a vo tremenct wa·r· unan pe unan eus· al Ierinadurîou a· zo eri' eil . .lodenn.

Kentei-Skouer

Kem·e.r'omp amlzer-v'Tem'afi (présent) ar verb SKRIVA (M. a Z. B. paj. 22)

a) Stumm kerita! (fofme imper·son1ielle).

ft1111111111111t~ llll!r 1111!1~·""~ 1111111~" ~ lllllll

Skrîvit war an daolenn-zu ar ragarioiou gour ( pron. pers_) ha lakit ar vugale d'o deski mat : MC, tc, he_il hi ni c'houl i (je, tu ... · etc.) Grjt d'ezo' te~Ic.r' evez ~u; «ben)) (héo:fi, e Kerne) ; hi (elle) ; f (ils). Diskouezit d'ar vuga.Ic urz ar frazenn, eri doare displ.-;ga-s-e : ger-rener, verb, renadenn (sujet, verbe, complément). -Lennit frae7., hoc'h unan., da genta ; Jalrît ar vugale da lavarmlt war o Jerc'lJ, asamlblez. ha gonde a ummou, hag evelse evit peP ~tu mm-.

b) Eil stumm. {Conjug. peison'ri.) ,Dis~ kouezit ur7. ar frazenn : rcnadenn ha · vërb., ger ,rener ebet. ( compJ. verbe, pas cte ·~u:..

jet distinct du ver be. La terrnjnaison doilne la personne).

TaoJît eve;,o; mat ouz an noteiinon a zo e traoii ar bajenn.

C) Trede stnmm. Displegadur "gant ar verb-skmizell « Glier )) ( conjug. ~v,ec ,.Vauxiliairc faire). DiEkouezit urz -ar frazerln : verb, renadenn (ve'rbe, coinplém/eflt)-. .-La· kit keilver ha kefiver gant an daon stumrn ali. · · · ' '

d) Stumm nac'h (fc"ime négatiVe) :-Xê..; merout ar vei'b evel m'email en reil>stiiinrn ( conjug. pers.) hag e lalraat Gti'B NE\ hil KET. . .

Goude beZa Studiet pi7. a.r gerit~I, :tie .rei fia zeslti diudan efivof' a-beriri 'ar 1siz:ù'n' 3.tf

Dre goinZ, pe dre 'skrid, e vO gan et.;· Wa:j skouer' ar verb SI<RIVA, displéga at' 'vd~,

bou nlerket e t.f'aofi ar baje·nn .(eXetcicé-f.!) ... :

lennadenn '."r:

<( Soca.ti ar Van:tlri goz » (M. -a ~-:-:Q. ·P··:38): ][. -- a). Studia ar geriadut' asamblez. (vocabul.)

b) Lennit hoc'h unan', ctififiiieii ha: g~Us-tad. !(l ·:1'-, · , ,-_,, '

c) Roit da gompien ar gerioU diaes d) Lakît ar vugale da lcti_r).' WaiïLJ:Io• ler.c•Jt.

f.ra?:enn gonde frazenri, ha -~oude--. pep :.tllni d'e dro. Piijadurus e vef~ Jak.<t~t·· daoit ·daziviz : unan ai rafe ar .,~aml01'2go~, · ~Jtii·e ar mab-bihan. : .. ,:-~;:J 1

') :·' ·

U. - Grit goulen'nou 6Îiz a'r"_1 'f~u·ga:I~ ida" welout ha- kompren'et nù~t· 0 d'l'eù~ .. rl : .• j\

.~),Petra •zieko~ez e,/?ft ~.a:ti'rA ~a~~~ nr se,ran g(l,nt ar. Vamm) /f?-'f: r.,)' ·iiP_'I J·i\

b) Perak en deus ar· m3.b·Tlihim degasct ar c'haz d'ar vamm'-goz -p'he deus- hûiimafi gouiennet ar. Sera:n '·?· ,.. ·

-29t-

IlU. Petrm 'weHt war ar slo:eudenn ? . Peb;a "'ra ar c'haz ? I-'e Hou en de-us ? Ha bras eo eur seran ? Anvit cul Iabous a vent gantai\. l1lo --- Goulennit digant ar slwiidî, pere eo ar g0riuu lW goa~r;rÔ'lD:--Jt l-:et : Glae'hart'lt; hoH (tout chagrinè) ; A zeu d'he ;-~'~w .. vmrt (vînt l<:t lrc-:J ve,ë) ...

V. -- A!'cWk echui, V,lV<'<lit ~/r' gm1t;el ymu.a.d.u;;: (grammaire), v:ar ar gor-meil' n.mstri'z;- (.l'art. indéf.) ; Lalôt ar vugale da. glask el lennadcnn a.:· g-Brlmt-nie!J nmstrü•,_

ha ·gaude, grit ar· poeiladennoti (eXerciCes)' a zo e tram) ar bajcnn 39. Muia ina c'hellot, grit ar poeiladennou-se drc slrrid, wa·r f 1m' 1c'haicr a .se.ilviclw hep~en evit ar hrezoo.eg.

AH SKOLAI<HZ.

TadH ~~vey; ! l•lr bajc:;,u :n Pus « M. a Z. B. », ( 3 Mu

tationH par adoucissement) ez eus. cur fa-7i. Gril. d'~n- vugale L'lkaat ]"-B, e-lec'h .P-]!Jl,

S'elu mnan cur guche·nnad rùnadellov. brezonck dastumet gant hor m(qnon Yru:n ar Gô. Plijou.( a reont dJar qercnt yaouanl;: brezoncgericn cvà d·t'dm' o bw ga.liàou

Evit didui cur· bugel bihan c vez graet d'czafi · dig·eri -e zo'Urn hai e vez hilliget ar patv en eur lavarout : « Amaii eo bét ar c'had o peuri. »- Goude ez eer eus an ei! biz. ;d'egile hag, o pega enn0 diouz trn, en eur genderc!hel gant ar regénn : « Hemafi en deus gvrelet ar e'had -1-!emaîi ·<W deus he redet - Hcmaï1 én deus he faket - Hemafi en deus he dé_ hret - I-Iag hctnafi hihan ha n'en devoa"' bet tamm A oa act d'ar gêr da lavarout d'e vamm Hag a oa bet foetet, foetet gant cur bod

(lann. N cu:r.:e e raer an neuz da skei war biz:

hihan ar c'hrouadur.

Setu amafi le éur buge! pe e zoare da demi : K'rcgi a ra gatlf e viz bihan e bi~ bihan e geneil pe·_ e hi_n1 ~ dad pe é vamm ha~· c tistag ar geriou .. tnafi :

llizig bihan, l;)izig moan, An hini 'lar gevier 'ya d'an tan, Biûg bihan, bizig spern, An . hini 'lar- gevier 'ya d'aU. Ifertt.

Bez 'ez eus c'hoaZ eur _bern regennou ha. soniou ben:· cvit ar vug-ale.

Bim haoîi kloc'hig BIOurin, Torrct eO ·ldcier Sint Varzin Aet an Ankou Da Dlouganmt Pevar blankenn en c c'henou. l:Hm haoîi klooc'hig krec'h 1\lfaro eo Yannig 'baoe dec'h. Interet 'harz ar poul!-pri Act c hennig gant ar c'hi H ag, e d!]>aolig gant ar c'haz Dindan ar gwele bras.

Alampatibadibadouch 1 Ar yarig· a gar he tabous, 1 2 wech A lam patibadouehik Af yar gar he labousig.

J afi Pier Bistrakig, Paotrig 'e varum goz, 'N'eur domma lost e roched 'N doa poazet bonton e gof.

Moulerez B1·o-Léon - Landern-e - P. C. 410 Ar Aie1'0ur .- H. Cttatt'issi-n.

-,z9z-

an '- ·--~

; darvoudou ·

e

Breiz

.--;

..:TIEGF~ZJOU BREl~ E ,· GLA<i"i·fi~~î1-"Gotit1é: lctz~~Ü* -~UZllf' ·,~(i-1;1~~~,,'· ii~~~ _3·. ~,

vi:z w:em:z, ar gerent. a :h0d d~ràk.::ll·éliëdiiil·; 0 Zùrl. luzd gant bo.mbë:lennOü·:.Obn Ame-rikimed: ' '

(Li.lc'h"':Jt€iHl D. N. 'P\

l<'li:lZ :iGÜ:'rj-V ÀR, VHF.TÜNED..

a· "c'hêr' di.stndet ~ant ldlTi-nij 111"

SaoZ{in ha'g· an Amerikaned, Ori.antiz a yeits .ni verus da bardo-na da S:anicz-AI'tuà .... Paotrecl :iaouank ari ()riant a Zougas· skeùtlenn Mamrn goz ar Vretoned!

(Luc'h:>ketJd, D.-N.-P.l

• HüR C'HENVROIZ HARLDE'l' ...

, ., .. _Mari Mal'7.ioü, ginidik Nls· a 'Blougerne, )1~§' ;.;_ oa o chom e Bre-st, oajci a 76 vloa~.

u 7.o' -betkaset d'al « Loir;-ei-Cher .>>. Ne o<~:r ger gall.ek ~b~t~ A .drug<\(e Doue he deus ar ]Jaou_r. kê;r. koz, -lwvet Mo-u·i Kervarec bug e.-.c"hell brezone:luuü g'a.n~i...

lVIel daoust ha ne m~ tu. ebet, e .gwil'ionez da g0;1.out lqje.iz e __ Î;(()uele_d:-:Bn~ii. e.Vit ' lil.o1· c'henv1'oiz skoet gànt ar l;n•ëze} '!. ..

-Niv. 6 (79 bloavcz)

Am.an,.

Bag an lmpalaer Napoleon Kenta, hag

a oa n1iret e Brest a Zo bet kaset da

Bads da Ziskouezadeg ar Vordeadurez ...

Stnd truezus beleien Bro~Rusia ...

N c j 0111 ket kalz anezo lœn : 1nilierou

nnezo a zo bet lazet, gwall gasct, pc

harluet e Siberia ... Sefu mnan-me~

nec'h koz hag a zo bet kavet gant

an Alan1aned en eur stad reuzeudik.

Laket int bet a nevez en o- nianati.

(D.N.P.)

': 1

E Bro-Ukrain, dremedaled (dromadai.

res) a vez stern et ouz ·an alar evit

labourat an douar ... '

i]I§P.i\J! .! lLO,[ li !Z~Mf'~~ ! H!JN !lliJ!lll ! ©rO>IJ~<C'l~EMME~mu !ZAWNE!{ ! l{ENilAlC'~IIT ! EUI' IJm·u rnnuloudiou meise hon eus hot ilii'Jal'bnlm hon niverenu Pask. Al' poz a ra kalz a blijaduP d'eom~ •. so. ·zc SUl'... , ~\et kenVJ'OiZ ker n'eo kot a-wal!:'h lms monlelllliou. Evit ma o'hellirn]l ombann uiverennou all_uaJ' d'an hm1 dll'lnza, eo J'et r1 enmp lma ha~nat.

na Omido ma 110 I'Otec'h da yalc'h Foiz ha Rroiz nomot a ]JOh a 20 roal hB]J miz, n G'hol!lomp l'Ill d'eoc'h, be]J wec~ etw yel~ouann. eve! hon ntvm·c~n Pask. Ar p1·olnu-so a zo pt•csius nt!llll'bflt, ha mu mont stauk, o vezo emltan not gant gouol sautez Atma, patronez Bl'lliZ, ourt mverenn kemponnei lmm. En atlo m' brozoneg, berwoz Douo !l'oo~'h, hrczonoym•ieu !

] '·

1

l 1

1

Gloar Breiz a zo bras dre m'he deus bet bugale, eleiz a vugale ha bugale a zoafc, met, he mez a zo ker bras all dre ma. 'z eo het gwerzet ha dis ka ret gant hugalc aH a oa bet savet ganti,ivez, koulskoude, war he barlenü evcJ ar re genta.

Ar re he gwcrz evclse hag he diskar eo ar re a lez klenved an divrezoncga d~c sr:ega enno hag a glever 0 lavarout : <<

0 ! ar hrezoneg, an dra-ze a zo c'houe/: « :al Jouet gantan' : ni a zo het pc11 a« walc'h oc'h oLcr an dud dlwa•-lerc'h ; « gant ar br"Czon'cg n'helier mont da nep « lcc'h ; gwella ma- 'z co co da gas ar « zaout d'ar park ; mezus eo e vije eun « den e Breiz ha ne oursjc ket a c'haL « !cg ! »

N'eus ket a ezomm da veza gwall zesket evit dont a-benn da zispenn ar c'hom_ zou dismegansus-se evit hor yez, an ,eil goude eben.

Nann ! n'eus ket em· Rrcizad e Breiz hag en defe ezomm da gaout mez ha goude ma ne ouesfc ket a c'ha11eg, rak er gêr 'emafi ha yez ar gêr, cr vro_mafi, eo ar brezoneg, met eu>: Hreizad o veva e Breiz-Izel a .(.1Jefe ruzia gant ar vez ma ne oa.r ket a vrezon'2g, rak da bep Iahous e gan ha da bep gouenn he yez.

Ar brezoncg eo ene hor bro ha mar deo pec'hed ober gaou ottz korf ar vro, hag ez co, eo l'nil gwech gwasoc'h c'hoaz ober gaou ouz he ene ; ar re her gra ha goude ma rafent an neuz da veza kris·ten'icn vat a zo torfetourien, rak hep brezon~g-, n'eus B:-eiz ebet !

• **

Goudc reuz :111 Normaned, bremafi ez eus mil bloaz, pa oa nevez adsavet c'hoaz hor Brciz ga.n't an Dug Alan, - 936-952 - harpet gant Yann Landevennec,

·'''

-, p ' j

ar brezoneg oa ycz al lez ha.g ·hini· hoU ·be"nna-du~cziou uhela Breiz ; n:iet~· tamm ha tanun- e kollas tachenn ; an dudchentil re droet da zimezi gant Gal1ezed hen dilezas ; ar venec1h a jomas hep digeri d'ezan doriou o skoliou ; den,· etrc· an X'vct hag ar XV·vet. kantved ne geineras preder {la zastum an tenzoriou deüet · -;!.rumm da runim eus dounder ar- c'hantvejou pc11a ha sanaiihet e spcrejmt,·ar- t··.:goz ; elen . !

Eur hurzud eo he dîvije gcllct·eur ycz ken: dilczet gant .a.r re her c'homzè ha ker gwaskct gant al latin hag ar ga.lleg trenzi ar c'h-antvcjou evel m'he deus graCt ha dont hctck · ennomp, ker glan ha ker yac'h ha ma 'z eo, douget he-pken war deodou tud hep desk.adurcz.

Y a l eur -burzud co.

Ma ne vije ket ken cliaes kaout paper ha ma 'z co em bije karet lakat 'dirak daoulagad va Iennerien' liziri bugale ha tud yaoua.:1k o chom er c'hêriou ha war ar maeziou, e Brciz-Izel hag e BreizUhel, e Angers, c Rouan en Ilavr-nevez e Paris, e BourdeJ, en Dordogn ; liziri gwazed, dalc'het en harlu, dn lwpt,-· en Alamagn' hag e trid riindanno kalon ar re o deus o skrivet, dre o c'harantez evit yez o ~dou ; an hini a. glev c'houez al Jouet gant ar hrezoncg a gouesfe ncuze c veudig, en e .zourn, ne vi je ket pel1.

Me oar 'vat n'co ket roet c'hoaz d'bor yez ar renk a cnor he deus bet hag a die kaout adarre, c pep lec1h, e Brciz, Jnet , stag mat e oar d'ber rei : dü:oloet e'ô'- an droug ha krog c oar, da vat, da stourm Outan.

* ** An droug graet gant ar skoliou er

c'hant h.:1.nter kant vloaz diveza trcmcnct

/

a Zd ·~s·krijus t:ak ne veze atto etu~o nemet eus eur· yez hag eus eun' 'istor h'a n~ oant na yez nak istor Tit(?iZ ha, dre_~ze , epad kant hanter kant vloaz- àf Hrei?:arl bihan a zo bet savet, er skoliou, nann he-rvez menoz Do.uc, met hervcz mcnoz mestt" bras an: Deskadurez e Paris.

A Jlrugarez Doue :a~ am.Zer-zc a. Z()

tremenet pe a dremcno, hep· dale; rak mar cleo kalet pennou ar re a wask, pep.,nou ar re a zo gwaskct a zo kalct?c'h c'ho<tz.

Goulenn a rcomp ar brezoneg er skol cvit m'en em g-avo ar hugel c~;- gêr p'cn em gavo er skol.

Goulenn a reum.p ar_ brezoneg cr skol evit ma roio tro d'c vistri d'e drci e gall.eg ha da drei ar galleg ennan, rak rlre labourat evclse hepken co e lemmcr azoare sperejou ar vugale hag 0 laker da c'hmiZout petra venn .lavarout pep ger : an hini ne oar ncmet eur yez, ne oar, mat a-w.alc'h, · hi ni cbet, e gwirio'ncz:.

GonLenn a reomp ar hrezoneg er skol cvit ma teu y ar V retoncù da garo ut mttioc'h tnui ·ma.ezion hag arvoriou 0 bro. Skoliou Brciz, bctCk hen, gwdla ma oant da nctra oa da zcvC-:-1 da.nvcz m.evelien ha mitizicn da vont war lacziou ; n' eo kct cvit an rlra-zc co hon eus ezomm ~ko· lion ; csttegct e Paris cz eus ezomm tud da labourat ; c Breiz ez eus czomm ivez ha Hrciziz a jomo e Breiz pa· vezint l:aket: .da garout o bro en eur zcski d'ezo er dwîiou bihan, cr skolion krenn hag er skolîou bras, istoc ha ycz o zucl koz. Eur. manac'h bras, sant Kaclo, en o .. ret -en bor Breiz-Vihan' koulz ha ma '7-

eo e · H reiz_ V en r, a la va re gwechall : Kas

am -eus ouz An· den ne garo Ar vro her mago An ti-t~z:< hep hugalc bresel"icn ar gwir -; haderkn .;:ù-- frcuz ; an den hep Jnicher ; J\n ti· hép kclenncr,

ha'g ar ; g-ete-n'n.:idurcz a ziank ar re hen henilh !

lVIat, t11a· oa em· gelenn'adurez hag a zi~tnke at·'-rc ben hettilhc oa, )lep mar chet, an hini a med c hol1 skoliou Breiz; lJctek· a -nevez 'zo.

Tt da V rest ha da veur a gêr ali zoken !·wg· c ~(avoc'h· ·eno ben1iou bugalc n~ one;.: ont ·çer brcZmtek ehct ; ne nuezon't ket

z-pken, petra- ·venn lavarout an anoiou brezonet( .. â· zoug-ont ; ma 'z int anvct Goulhen, Manac'h pc Floc'h, e · klevoc'h ober arrezo C oula:ine, Mannque pe M anar he, Flaque pc. Floche. ·_Ne ·ouczon~·pket petra lavai" anoion koant ·ar c'heriou ma tremenont · drezo pa valcont war ar macz di.a.nket int en o c'hêr ; . dianket int en o bro : eùn' drut;~ hag cur vez.

D' a-1. 27 a viz gouere, -warlene, e oan o tistrei eus Kemper gant karr-tan H uelgoad. A gr.ciz holl eun den yaouank eus Kemper hag ·a oa o vont da Blonevez ar Faou· a -c'houlennas, e galleg, p'edod o lDc'h eus Kastcll Nevez .ar Faou, petra oa ar ger-se Faou ::t _stager ouz Kastell N cvez hag- ouz Plonevez. Chom a ri:; mut da welout hag- unan bennak a vije kavet da sklaerijenna ar C'hemperad : den ne res pontas ; e oa. en'o, koulskoudc, eur bern tud yaouank a oa eun trou· c'haJ lorc'h enno' da veza g·mmezet o

zcstcn'iou-studi hag hini anez_o ne mtie co ar Faou pe ar Fao, liesder ar ger favenn, c galleg· : hêtre.

Eur l?en1 traou didalvez kacr a zeske_• er skoliou h_ag a laka. ar vugale o dal-empreù da veza dianket en o bro ha ~ctu pe1~ak c kenJalc'himp da hopal ken na vezo roct d'comp da vat : ar brezoncy er slwl !

1\rahad co fazia ! Klenvcù an divrezoncga n" co ket bct en em skignet e bloaz ha ne vo ket dia.dJcnnet, ken nebeud, c hloaz ! Met, da hep hini eo hen diarbenn hcrvcz e c'halloud, o komz, o lenn hag o skriva brezon'eg muia ma _c'hello ..

Eus an cil penn d'cgile da Vrciz ~maër o tihuna, da vat, a drugarez Do~e. Tud Breiz-Uhel o-unan hag o deus kollet e hrezorieg dre rcuziou brczeliou trcm.cnet mil b,loaz a zo, .a. welcr uiverusoc'h niverusa bcmdez o staga ela zeski yez nr vro el levriou _pa n' o deus ket bet an eurvad d'hcü clcski war barlenn o mamm.

Galerne, (r) kclaoucnn Bretoned Drci:': l Jhel, en he niverenn J 6, p- r 1 38, he dcuo nevez gract cun cnklask ctoucz he lenu'ericn war ar goulenrunaü : Daoust hag a-du cmaoc'h evit ma vcfe dcsket hrezoneg e holl skoliou Breiz-Uhel ?

1) _:____ Le Réveil Breton et Galell"ne, 25 ftalljCS l'an, dir'e.ctèur Jean Cboleau, 46, ~ue Poterie, Viti"é, c-c 5852,. Rennes.

,c ---

Hag al lcnnerieù o deus lavaret : - Y a ! a-du emaomp a-grenn ; ret

eo hen deski en holl skoliou.

Gwclit nak a brcder .a gcmcr an ensellerie.rr evi~ ma vo dcsket ar hrezoncg rr skohou knstcn ; (2). Mistri skoliou ar C'hou.a..rnamant, cnd-reun, a c'hcllo ivcz mont da skolach nevez August Brizcuk, da Bloermel, epad ar vakansou a zeu, ma ne ouzont kct c'hoaz à vrezoneg awalc'h d'hen deski d' o bugale. (.))

Gwclit nak .a leoriou :r..evcz savet aant A F

)' b an otronez :\.lOU,· Roparz Hemon, .Fa-ve, ~edelec, Drezen, ·Ollivier, Du jardin, Dong ar Voyer a zo bct mou let ahaoc p~nn kenta ar bloaz-man hepken, daoust dar geraoucz spontus a zo war ar papcr-(4).

, Daoust ha n'eo ket bet karget a-n'cvcz zo, an Aotmnez. Per ar Rouz, Deniel

Bernard, Josef Ollivier, Loeiz Duj8.relin h~.g Adolf ar Goaziou da zastum sklae. I'IJenn, evit Ieordi broadel Paris, (Biblwthe~ne nationale) war gement Ievr ha sknd bet savet betek hen e brezo!l'eg ?

I.I~ nak a studiou a reer er Framm Kelttek war ar brczoneg evit e at1a.out

2) .. -----:- Sellit. ouz kannad miziek an Eriselle.n:n : Av-Is de l'Inspection dio;césaine de Qmmper. 19, rue Pen-ar-Steir, Quimper, c-c 528.80 Rennes.

3): .- Sellit ~uz 3" séance plénière du Cormte !COnsultatif de Bretagne, waf « La Bretagne » du 24 mai 1943.

. 4) · -- Ar Pesk Aour. gant Pao! Feval d1spleget e hrezoneg, gant Roparz Hemon ; her goulenn ouz Imprimerie Cen traie If, rue des Fran-cs-Bourgeois •. Rennes:

- La c~~nsrin populaife bretonne, par Joseph Olltvier : P.rix~ : 150 francs.

Her goulenn ouz Adolph ar Goaziou rue St-François, Quimper. '

- Eur harrezig a Vro-Leon : Lanber. P.riz : 30 lur ; /her goulenn ouz Impri

merie Centrale~, 7. rUle des Franns-Bom·geois, Rennes.

gwclloc'h hag e Jakat kenver ha kenvcr gant ar yezou keltiek tramor.

Nak a studiou a reer w:ar ar brezoneo evit dont drezan da anaout gwclloc'h a~ yczou all, ar re goz, evcl al latin hag ;_u: grcgach koulz hag ar re a-vreman', ar galleg, an alamaneg, ar zaozncg hag- ali.

Lennit ar studiadenn a reas an A. Fal· c'hun, eus ar Vourc'h \iVenn, c skol-vcur Roazo~·, d'an 2.2 .a viz dn diweza hag c welloc h eo ar brcx:o1~~g eun tcnzor hag cmaer brema.n hepken o tont da anaout e dalvoudegez hep par. ( 5).

J--la mat, eur yez hag a zo karet, skrïvet ha studiet gant kement all a vuga1e hag a dud yaouank, evcl ma 'z eo ar brezoncg brcman', n' eo ket c'houez al louet eo a zo ganti, a gav d'in, c'houe;-; bleufi an nevez amzer ne Iavaran kct h·.t warlerc'h ar bleun c taolo ivez frouez hel) dale, evel ·ma n'he deus kct tao let, :na;teze, gwcch ebet c'hoaz !

Ar re n'her gwelont ket a zo rlall e kreiz an' de kaer ha ken dall hag an elen ganct dalla !

Y. V. PERROT.

~ Skol ai Bini(ùi, MéthOde dC Biniou, eul leor eus ar i-e gûanta cvit ar re yaouank a venn deski c'hriari gant ar biniou.

Her goulenn ou21 an aozer, Dorig Le Voyer, Lutherie I"égionale, 10. rue des Francs-Bourgeois, Rennes, P:hc 53.398. Rennes.

5). - F. Falc'hun, La Iatigue. b·retonne ct la linguistique mOderne,

Llbiairie Celtique, 108 bis, i."ue de Rennes, Paris VI.

Lennit ivez Wai SaV, :nîverenri 26, 27 hag ali, pajenn ar yez skrivet gant an A. Falc'hun.

Sav, a zo eur gelc'h-kelaouerin drîmiziek, koumanant bloaz : 40 lnr.

Kas an arc'hant d'ail A. Danîel, 9 tei, rue de Rouvray, Neuilly, Seine, c~c 19Û2-50, Paris.

- z95-

1

H€UQ SIZUD1ab m.:u~va1lhou (jWIQ "

kontaoEnnou ô. VRO-EIRE Q

oastumet c;ant oouc;las hyôe (AN c•Aoib~iN)

S<\V€t € 13R€ZO!l€(j OIW<\R tiWIÙI(j€Z h. hU€RR€

9999 kontaoenn an tR€0€ nozvez

Càlvet c voe pa voc noz, ha kaset d'ar Ramhr v ras eJec'h m' eLlo an Itron- E saludi a reas ha goulenn ontafi ha prest oa ùa zeraoui gant e gontadcnn. Pa lctvaras ya, c lakaas hi war he muzellon cun tamm ibil -hag e reas eur c'houitcL laclcnn. Kcrkent c tigoras an nor cr VCL

ger a-gostcz. Dont a 1·cas tre an damt-. zck gwaz gant o rlaouzek gwrcg, pep hini eJ<ichcn he gwaz. ,Azeza a rajout cvcl d'ar parùacz en derc'hent hag an Itron a lav,a.ras : « Bcc'h cl'"ezi. » Ha Diar-muid a stagas gant e v:arvaÜh evelhen :

Gwecha11, pcll amzer 'zo ahaoe. e oa cur nme e hanternoz Twcrzon. Eurcuji a feas e-kuz gant micrc'h e vesaer_nwc'h.

. Eur mab he dcvoc, D1aithi a voc graet

anezafi. kr roue a deuas h-'-tg en devoc mez oc'h anzav en ùcvoa kemerct fh bricd eur vaouez ken paottr, eus eur rcnk ket1 izel : kuzat a reas e v'ab ken na voe deuet - da zen. Pelloc'h en def c bet e guzEt, pancvet ma voe dizoloet eun deiz an traott· Rak e-kichen kastell ar roue e oa o veva- ettr « marc'heg_c_glezc ». l\llignonic:z · vras a oa savet etrez ail

ha Daithi. Alies c vezcnt o-claou o he_ molc'hi ( chaseal), pc o peskcta. Des ki a reas ar marc'heg d'e~.:afi c'h0ari gant ar c'hlcze, ha rei a reas d'ezafi aottr hag arc'hant, hep gouzout da zen tro-war-. dro. Brcmafi en devoa Daitl1t marc'h, ki, falc'hun' cvel ar roue c-unan. IIemail avat ne ouic tra.

ffi<\RC'hEq -E-q lEZE

Eun devez ar roue. a oa e_unan en ega111h1c. En cm lakaat a reas da cveûa onz c vuhez_ o vont cn-dro hag e lavaras outafi e_unan : « DiskianLmat oun me pa n'mm ket dimezet pe_ll 'zo gant eun liron a zoarc ; m'am hljc gr.aet se, em bije Lremafi ctm her gwirion, da l_czcl Ù.:mtafi va ronantelcz- Gwell eo diweza.t egct morse. 1\oue Munster en deus eur vcrc'h hag- a_ zo koant. D'in e vo emichans. » i\ntronoz c savns, e laka.as ~ter_ nia e g;;trr ha gcrvel eun hculi~d breze~ lou'rien ha tud armet. Hep maic'hata· e lm~'has ctrezek Bro-V ~mstcr. Mont a· Teas ela gastell ar roue ha goulenn dourn. ~ verc'h : « N'onu e giz ·cbet, emc ar roue, evit rei va merc'h d'eur gwaz. ma n'etnaïi ket. hemafi diottz he -c'homü. Ma ro h'cc'h asant av-at, e c'helli he c'haout da briccl, hag e vezi dent mat d'in. » Ol>cr a reas khsk 1\!(heodhbh, e Verc'h. Pa zcuas trc e Javaras he zad d'ezi :· « Sed amafl roue hcgacü Bro_Ulad. Abell eo dent .d'az koulenn da bried,-- va merc'h. Ha dâ eo gancz eureuji gantafi ? » - « N' e gemerin ket, emezi, ha pa ne vefe en Eire den .all nemetafl. Cwell e vefc gancfi e vab. » Droug a yeas e roue an H anternoz ha lavarout a reas e oa cur c'haouiadez, n'en. devoa m;:~h ebet :

-- « Gaouia.rl da-tman, emczi, g~~ouiad clivez. »

- « T!eSteni a roin d'it gant va c'hleze, emezafi, n'mm ket eur gaouiad. »

r 1 1

! ' '

Tapet c voc hrog er paourhêz fanvcll .•.

- « Testeni ebet ne c'he11o ta1vczout. cmeZi. Ml't ma 'z'eus eur c'hlcze c· Dro-· Vunster, c tiskouezo ar c'hlczc sc d'it ec'h etts lavaret gevier, .a-raok ma vezi distroet ~lavit merc'h ar mesaer-moc'h >>

-- « N'oun ket eur c'hrener, n'en cm ganann kct ouz mcrc'herl. »

-- << Conzout a ran cz out cur c'hre-ner, emezi. »

l-Ia kerkent e tapas krog en cur c'hle_ ze a-istribilh ouz ar voger hag e skoa:> eun taol gantafi a-greiz he C'hounnar. Sevel a reas e zour~ d'en cm ziw,all : diskolpct e voe e zoUTn dioutafi : « Dre_ maü, l'tnezi, dist ro (h~ gao ut ar vesacrez_ moc'h. An cligoll am eus bct digancz· »

· « Cwdl co heza mougn egct {n-ied d'eur ::;orserez an diaoul ! », a· youc'has ar roue-_ .

Pa voe rlistro c c'houlennas e duel outafi penaos c oa aet e zourn dioutafi : « E~1 eur stourm ouz ettl leon, emezail,

hag al leon am eus }azet. » .Pa voc distro d' e vro, e bobl a-hez a gavas kcrse m'na act c zourn dioutaïi en cur stounn ouz eul leon. Buanik avat c voe kavct plcg war ae wirioncz, hag an drnez a ycas d:1 c'hoap.

Gwc!"zennon a voc savet üf.'tlZC

Gwechall c oa cur gwaz. Tap 'eur vaouez a vennas. Eun dourn avat a gollas ! Kounnar ruz a voe cr roue pa glevas

seurt kanaouenn. Ne ziskouezas kct evclato c komprenc ar c'hoapadenn.

Eun dervez cz eas ar 'roue gant 'ttt<L jentil ar vro da hcmolc'hi. Pa voe t1ifonpct ar c'haro, e rcdjont war c lcrc'h. 1-Ioll cz ajont pell e_hiou ù'a1- roue. Rak n'oa mui kouls ma'rc'hegcr ha diage11l', ahane m'oa aet e zourn digantaîi. Houclou ar c'hezeg a heu1ias bctek lez eur c'hoad eno o c'hollas. Edo war_nes -mont war e giz, pa welas o tont clave-

' l '1

l' 1

i 1 ,,

li il 1

tafi eun itron gaer. \iVar eur palafrez gwenn-erc'h edo azezet. Saludi a 're~s hcfi an itron ha hi a reas kement aH d'e_ zafi, hag a lavaras : « Na da ket làrkoc'h, 0 roue ; diskaret co ar c'haro. »

- « Piou en deus roet lamm èl'ezafi ? » eme a'r roue.

- « Da vab e-unan emez1, mab da verc'h ar mesaer-moc'h ; bremafi selaou ganerri ! l\!Ia talc'hez d'az puhez, na guz ket pclloc'h da vab. Merc'11 oun da roue an Inizi Aour, beva a ran dindan menez ar Maouezed h<i ma pli j ganez va c'haout da bricd, ne c'houlennan ket gwe11. Ma teuez da gaout va zad, ez po, hep mar ebet, , va dourn. » Diwar ar sell kenta, en devoe ar roue karantez ouz ar plac'h yaouank koant. Lavarout a ,reas eri- -dev0a c'hoant mont d'he heul ha goulenn he dourn digant he za.d, ncmet ne ouic ket p'elec'h- edo rouan te lez hemafi : « Tosta amafi, cmezi, krog e siblennou va marc'h, ha ine a grogo e 're da hini ! >) Hag e tiblma5 neuze cun neheut l<;omzotl, hep d'ar roue o c'hompren. Hag en eun tao1 krenn e kerzas war nij a_dreuz an aer, c-kichen ar vaouez koant. E'rntet tost d'ar menez, e tiskennjont diw8.r varc'h. Displega 'reas hi adarre eun neheut komzou, hep gouzout d'ar roue -pe_ tr:a oant. A·r menez a zigoras. lia hi mont e-barz, a-r roue ouz he heul. T-fe:p dale e vocnt en cul liorz eus ar re gaera. Hez' e oa enna.fi gwez a hep seurt en u blcuiiv, ha sammct a frouez. Er -penn all d'al liorz e oa eur c'h~1.stell. TrCuzi a rajout al 1iorz ha mont c_barz ar c'haste11. An itron a skoas w'ar dor ctir c'homhocl. An nor a zigoras. Mont a reas hi eJ1arz, .a'r roue war he roudou. Dirazo e oa eun den mentet uhcl, louet e vara. Roue an Jnizi Aour an hini oa : « Va zad, emezi, sed amafi roue Bm-Ulad. Da. c'houlcnn va dourn digancz eo deuct. »

- « Ne dalv ket ar boan d'ez<J-fi, cm~ an tad, rak n'co ken nemet eun diskiant, eur c'hrener, eun divczet. lVIa ne da k~t cn-dr0 ha ma ne ra ket eur -wir rouanez eus merc'h ar mesaer -llloc'h, me a sank~1

sounn, e benn en traofi, e seuliou er vann, war heg menez an. Itronezed, ma tcuio evned an nefiv da ziskolpa. diouz c eskern bctek an tamm diweza eus é gig. Kae brcmafi, ha kas-heîi d'al lcc'h ma -'c'h eus e gavet. » Mont a rajont adarre gant an hevelcp hent, ha dido.ulla eus

ar menez. Dirazo edo an daou varc'h. Hag i war o dibrou. War lez ar c'hoad e pellajont adarre .an ei1 diouz egile. An itron a lavaras kenavo en cur heti d'e_ zaîi curustcd hag en eur lavarout : « Gant a ri, o roue, gra ar pez e11 deus goure hcmennet d'it va zad, pe ancz e seveno kemcnt en deus gourdrouzet aber. ~.

Ha hremafi., Itron zoujet, ha c'~oui, tudjcntil hag itronczed amafi ouz va se-1-a.ott, kement a c'hoarvezas gàn.t ar roue n'oa. ken nemet eur welidiReZ pe eun hufi\1-re. E gwiribt1ez sed amafi penaos f'

oa tremc11et an ttaou. C'hoont en devoc ar mue da drouc'ha berr drc ar c'hoad. Steki a reas ouz eur wezenn vnis hct ken g1oazet c voc ma kollas pep skiant. E-pad ma edo en e hed war an douar eo en devoc ar wclidigcz sc. P_a zéuas an hemolc'hcrien war o c'hiz, e kavj ont ar roue :azczet Wa'r lez ar c'hoad. Gou_ lenn a rajont outafi petra a oa degoue-zet ~antafi da virout outafi da vont war o ierc'h : « .M:e 'gav d'in, emezafi, eo dall va marc'h. Va c'ha!iet en deus ahcrr ouz eur wezenn cleo. Eur wall st9-kadenn am ens bet, ha gloazet atm. Pion en deus diskaret ar c'haro ? » - « Gant Daithi co het gract », èmezo. All-âno se oa hini mah ar roue.

Dcgasd e voe ar roue d'ar gê'r, hn klasket ar vczeged (vedcsined). Lavarout a rajont d'ezafi bcza sioul ha dibreder, mirout a vezra trefuet. AJJCmi eur sizun · c wcllafe d'ezaiî. Start edo ar roue en e gredenn e on act gant an Jt~·on gae~

rla. wc1out an Inizi Aour, nemet ne ziskonczas kement ~c da zen. Pa wellaas d'ezafi, e Ialmas klask mcrc'h a'r mesacrmoc'h, hag e lavaras d'ezi en devoa keuz da ~eza he :rrac'het dalc'hmat, nemet en devoa c'hoant afizao · hiviziken dirnk an holl e oa hi e wrq;, hag e lidfent brema.iï eun eured reiz. Lakât a cure pedi da zont d'an eur-c(l tudjentil ar c'horiLbro, hng c tcuas etH mareaJ anezo. Pa voe an holl hodct, ar roue a c'halvas Daithi, ha pet voc deuct, e lavaras -d'an dud : « Sed amafi va mah ; betek vren~afi am boa e guzet. >> Ar c'hiz: a oa d'an ampoent ganf:- ar gl:askerien var.a. ela zont d';':U1 hall eureudou, ha -znken gant tud hag a zouge masklou. En taoLn1'afi ivcz e voe eur guchenn vrao

~.;7l98-

Gant he ba:; vur:::udu.\'1 ar marc'heg a

anezo. En u zoucz c oa eur farwel hag a savas ar gwerzennou ma·fi :

Ar roue mougn 'zo dimezet Gant merc'h eur c'hoz mesaer_moc'h 'vidoun-me pa 'm eus h~r c'hlevet Biskoaz n'oun bet sehezetoc'h !...

Kounnaret-hOU e voe ar roue. I-tag e lavaras : « Taolit ho krabanou war ar paour sc ha degasit-hefi _amafi, rna sankin va c'hlcze ~Ldreuz e galon. » Tap~t e voe krog cr paour, ha pa voe Iamet diwarnafi e zilhad gaouiat, piou a weljod ? Marc'hcg_c_gleze, mignon da vab ar l'Otte.

Daithi a yeas droug ennafi hag -a lavaras d'ar tnarc'heg : << Biskoaz n'am befe kred.et e oas gpuest d'hon dismegafisi cvelse, va zad ha va mamm ha me. V tl zad ne c'hell ket hen talvezout d'it. Me avat her gell. Bez warc'hoaz da darz an

droas ker kent en cu-r be rn 11zem .....

deiz c_traofi ar menez, hag c welimp pion eo ar go.uesta .ac'hanomp hon daou.» ~ << Klevet eo, » eme ar marc'heg ; hag e youc'has :

Etre ar nKtrc'hcg_e_gleze Ha mab merc'h ar mesaer moc'h e vo warc'hoaz 'town ar mene kannou garo pa laran d'eoc'h !

Neuze .ar roue a c'halvas e dud hag a c'hourc'hemcnnas d'ezo pellaat an holl

. diouz ar c'hastell. Cham a. reas eta e_ unan-penn gant e wreg, e vab hag e ve_ ve1ien. Serret e voe .an doriou. D'ar paL daez mab ar roue n'oa ket laouen an ta111m anezafi. N'ua nemetafi' en e gambr ha hroudet oa e spered o veza ma rankfe antronoz -en cm ganna ouz e vignon. E dad hag e vamm a zeuas er gambr, o krccli e c'helljent herzel outafi da g:as

1".

,p

i

il' 1

1.1'

[1 il:

1

'

1'!, '1

!1

li il '

e venoz da lwnn. 1Zemenl a lavarjont ne dalvcz,as c1a netra. 0 mab a lavaràs cr~~zo c oa ~-vvell gantail !llervd egct bez:1 go_ loct a vez. i\l'ltronoz, a-breel kenaïi, e wiskas e zilhacl hag ez ras da clraoil ar menez. Edo ar marc'heg eno en e rang. Starda a rajont o <-boüa.rn a-gretz ka~ lon :

- « J3ec'h am hije het o krecli, cmc vah ar roue, e c'hellje hikcn bcza k:tnnou etrc_zolllp hon cbou . »

- « Me kennebcut, met klasket ac'h eus ouzin-me, hag a Taer ac'hanun Mar c'heg-_e_gleze, ha clizer~at e vcfé d'ü1 cl0~1gen an a no se ma n'en em gaünan kct gancz. » Pep hini .a zispakas c- glcZc, ha bec'h d'ezi. Pchcz c'hoari. tuclou ! Taolim1 da sanka ha. taolim1 ria clrouc'ha, n 1a oa cun du di ! Dindan sc urt tao lion, ar pcz a oa kalet .a zeuas bouk, hagar ]K'z a oa houk a voe kalet. ·uhelaat a r:Ijont an traoniennon ha tou-llou a rajont eus ar c'hrec'hicnnou. Oher a rajont d'an clotti" tarza eus a1~ c'herreg, ken taer oa ar ~;tmnm. 1 .nc'hedcnncn1 a strll.1ke dinuz o c'hlezier, ken e oa ùciz ·gante war :1x m1.cz hciek eur c'harr1leo trnwar_c1to. Da serr nnz, pa 'z eas an heol ela g-nz, màlJ ar Tnue a la va ras : « ;\ r c'houlz en da ehana. J\c'hann da Warc'hoaz. »

- « M :1t, cnw ar marc'lwg, gortoz a rin' ac'hann da warc'hnaz, pa savo an her;L »

.i\ntronoz e(lo .an danu gafifanl <l'ar savJwol e-traofi :111 uhclcnn. Pe:gen taer hennak e oa bc.t an cmg.ann en derc'hent, hizio c voe sciz gwech kounnaretoc'h c'hoaz. Hiskoaz e Iwerzon tlC· \'OC

g·wdct senrt emgann, 1 ncmet an hini a servas diwar-henn kaout ar roudouz etrc Kouc'honlin lm ltcardia. Pa 'z eas an heol diwar wel d'atl- eil patclaez, ar marc'heg a skoas taol ar maro gant m;h ar roue, hag heman a gouezas d'an douar.

N elJent an1Zer goude ecln ar Rouanez, merc'h d'ar mesacr-moc'h, e 1iorz ~r e'bnstdl. Clac'li-areLholl oa gant maro he mah. En enn taol c welas en he sav, en he c'hichen, eur vaoucz koz

-- « Glac'h~~r .ac'h eus ? cmc hOilÛî';:di.

Cr~l d'in 'ttl gouzout perak » - « Ew· mab a ua d'in, eus ar re

goanta,- cmezi, ha Marc'heg-e-gkzc ~n deus e lazet digancfi. >>

« lVJa c'hellfez ta1vczout_ r vcstaol d'ar marc'heg, az pcfc nchcntoc'hik a zoan. » cmc :111 hini _goz.

« Da viken e wasko warnon ar ranngalon, emc ar Rouanez, met ar pcz a c1wuerva d'in va c'hafïv ,;eo na c'helbn kd kaoui an dic'haon digant ar Marc'hég. » ·

- « Dez dincc'h, eœc ar . vaouez, :tn cligoll am hezo dig-antaü eviclnut kenkouls bag evicloun. Eu~· verc'h am l;oa. Ruet en devoa ar Marc'heg: e c'hcr eC~h cureuj fe gantÎ', --ha n'en deus ket gi'a.t!t-· Eur galtoncLstrubinclh :1111 t:tts .. N 'oal1 ket a vat evit tizout ai· 1\Œarc'heg ken._. TI'cn dPvijc lazet da vab .. Dremafi avat al11 f'US

g-alloncl warnail, ha·g c 'hù_,;-aat a ... rin c c1nare na. vo nmi gouest cb; 'C'bo~irf· g-ant c gleze. A-r<iok ma· vo deiz warc'hoaz, c nn kement sc. »

« 1.1a rez cliouz ma- hVareZ,· c roin d'tt. kement a c(hoantay e1· 'c'h~_-Ste11. ha~ anaoudcgez_:vat -a zouiin cl'it' ·chi vil<en. ::>

Hag ar vaonez koz. kuit. Da sçrr noz (' tinèuZ:ias he :drcmm h:ig __ ~i.. :e.as ela d: ar M'are'-hcg. ] 1 email a· . gat•ç- d'.:1n ::unpuent cun itronezig yaouan'k -; hag e ·t'hoanbe' he c·'h:umt. '_1\r wrac'h a gun

tas · d'czaïi- edo c zousig- ouz f::' c'hortrr.-: war ·ribl lcnn \1.11 11:vncd,_ -hag e oa bd kase-t ganti d'hçr c'hemcnn d'ezafi. H_et ua. mont (lillo, 1

1 rak eur c'hc1ou hcnnak

he clevoa ela zizolci d'c:zafi. I 1<-\g ar MétL c'heg· warJerc'h ar wrac'h k(Jz. · ]/[ct ave<h m'oa degmtczei e_kichcn al lcnn. ma· skœ1.$ houn'1afi cun taol gant<in .gant he baz vurzudus, hrt~~ e troiLS. ker kent en eur hern mein. Antronoz edo :1da:-rc ar Rouam~z el Jiorz. Gwclont a reas ar vannez koz. en he sa v en he. c'hihen. N'he 'dcvoa ket he- gwclet u tq:~t.:-mt ha ne ouic ket e11s_ pe elu oa cleuet :

- « 0 Rouancz, emc ar vaoucz, graet am eus ar p'ez am hoa roet · dec'h.--va ger da ober. Biken mui ne vanno at· Mar·· c'heg-e-gkze a-encp den: Troet éo hré. · mafi en enr hern mein· rluJ10nt, war ribl lcnn'· an l~vne<-t ela virviken ! Het e vo cl'czafi chom cno, ken na zeuio ar vaouez c gal' d'c c'hervcl dre c ano hàg c 1csano. Biken avat 1.1e c'hoarvezo seütt tra, ra~< penaos e trofe en he {emi emaîLhén o c'ho~·toz du-hont clindan stumm ··eur hern mein, wa.r rihl leùn an ·Evnetl. >>

300-

r

<< 1\~u-a a c'hellmLme ob er· cvicioui, cl',az trugarekaat cvit ar pez ac'h ens graet cvidoun ? .>>

~ « N et't·a 1lC- c'hellcz re-i d'in, ha ne,_.-. tra ne c'houlennin diganez. JI ivizikcn am ens talvczct d'czaft ar pcz en dcuc; graci d'am mcrc'h. Ne c'hoantacn ket muioc'h. Brcmaft emaonn o vont da ziskuizà. » ] 1 ag cz eas di war wei ken primm ha m'na deuct. Brcmaft emaîi ar l\llarc'hcg war ribl al lenn, eur hern mein anezaîi. Eno email ahaoe an deiz sc hag hizio c'boaz c c'hortoz ma vo da~prenet

galit. :ii1 hi ni a:- gare. ... ··~}a-. brcmafi,·_ va zudot1 -mat", n'Cu'>.'' den c Twerzon, ncinedo11!1, (j c'hmiZottt au dan eveil sC. J 1-a- ko'nlskoudc' 11 'co- ket ga111

t111an, n;a. gant daou,. na gant tri met e i:rep. lec'h.: am eus -k<_lvct ar- .hnizmiop <llW

-zi;' am --cùs· dastumct e-doare na vdc __ kct cur ger enni .na vele kct gwirJJater. l\Ll roit aotre, am hezo ' warc'hoaz ela noz eur gnntacle1111 -aU ela ober d'coe'h. -»

· J\ri .dùil a -~savas èn o _Sav. : «. Sed Ct-

n~aîl eun dudius a varvailh, » cmezo.

Eh o scrr e savas ivez ar 1netc1hecl. An nor a zigoras er voger a-gostez hag ez ajont cr_maez en hcvclep tloarc ma éclont clcut e-harz. An nor a glnzas a.nezi hcc'h_ unan hag c chomas Diarmuid c_unanpenn gant mcstrcz ar ·c'hastcll.

D'ar pardacz se e na dcut cnni cur c'henun scurt n'en clevoa Diarnmid gwcQ let biskoaz en c ostizcz. Rnz-t<ln c veze he dioujocl hep ar mare. Gwall drefuet na. He· genou a zisklozas eve1 pa vije o vont ela gomz, nemct ne zeuas mann er~

< - \

maez. 'Teir gwech diouz tro e c'hoàrve-zas. "evclse. SeheZ"ct-kc-nafi ~ voé_ Diar~ mü.îd, îm ·spburoJfet ouc;pJnn, ha g:ant an aon a ;!rogas ènniîr ne -,i-oe ket cvit numa g-eL \iVat· an diwczadou ez eas an ltron kuit, hep heza lavaret netra.

l\ag- e icnas a1· porzicr da g-as Diar_ muid d'e wele blot. An n'oz a drelllcnas eno, kousket c'houek J\ntror~{JZ, etrc dam1 henn an dl'iz, c kc1sas e amzcr évél en rlciziou a_raok. Den ebet nè wcla.s, ken na. voc p;<1lvct, <-h serr noz,

M. lŒlŒRCJUDENN.

Pajann 240, etl koloner.n e-r g-ontade}:!n ; tt GOBAN AR C'HALVEZ ll

gouùo ... "'sJ...ur. dl\1 1,,, J-l,uiv", c vank ar gor.nzcnn-man ; He1·frn!l lw 11.r' on aet VII ::.ad kuzt cz ts e ku;; d'am qwelc lw ne ::;ih1lrtis ncmet eu

den1t'Z warlrT<''h. il·on rrm. oa rak t•a. ztd.

P!Z

Piou e kan ton Lezardreo, n'en deus kef klevet ano eUs -pe~son koz PIOuicl ?

ltun d'en fUr ha .santfll ane.zan hag '<'l

ouie parea ar c'horfou kenkoulz hag an cneou. Ne 'z ac ket çla gerc'hat ~ l01I7.0U

gwEiJl béll -: iraou ar v·ro c O~mt hag c raent va.d. Evidon-!ne am ctts sonj e ken~nnas d'in mont, diouz ar beure, da- vale cpad ,·eur c'hard-eur en eur par,kad rr._;lchen glcb-doUr-b:li'li, gant va < cÜou~'har noaz ha kerner cm sou benn, d'~rn_ mcrenn hft,,- .p'arni c'hoan, eur meutadig pÜultr qskern devet. Dampred, c'houec'h sizun gaude é frihgfm ev6I · cun_ e.beul bloaz.

- R~t-'--e -Vije bet d'eoc'h. klevout e bre-~s~ ge-ùnôti. Sasun hag eeun ! 'M elis soiiJ ·'ci

1 tlspl~gc, eur sy.l be.nnak, 'penaos e oa··- ret . sënti ouz an Aotrou Doue... ,

.i!:o< V~ .Pr~ud_eur keiz, emeza11, c'houi a·:« Zo-lorc'h ~nnoc'.h pa livirit cz oc'h _ mest-r ;'~ « en." ho-ti. MCt piou a 7.0· in:es·-r, e _gw-iifo-« riez-·? Pehini ac'hanoc'h n'eo ket bet ret « d'ezan ·plega- eur weCh pe w·cch d'e han-« .te.r-diegez ? Ken gwir eo, va bugaJe, ·'rna «· roin- hoU va fiz bihan', hag int erru da-<< r.-e iùu -liorz~ -d1an- hini a zeuy da lavaront « d'iO:, e zôrri'"war e ·asgre, ·n~en deuS bis.:. « koaz sentet ouz e wreg ».

AOTROUJ

D'an abardaez, gonde a.r gousperou, e wel ar pcrson e_maii Yann ' n Higenn ouz c c'hor' oz war dreuzou porz ar prcsbital, hag eur sac'h gantan en c ~>:orn.

Tc eo, Yann gaez ? . Y a ! AoLrou Persan, deuet . Oun' da

gerc'hai ar pi?. bihan. ~ Ola 'vat ! 'l'e n'ac'h eus scnt.et bis

koa7. ou?< da wreg, gwech ebet '! Fci7.·.nann, _ biskoaz, Aotnm PerSan !

.Kaer eh devol'i ar bcleg, diskredik, goulenn ha.g asgoulenn, ne voc ket evit lakaat Yann d'en em zislavarO-ut : biskoaz n'en doa sentet.

- · Ac'hanta, Yaml, 6me at psfsori, _deus d'al Horz neuze. Aze emafi -da sac'h ga_ nit ? DiSkouez ta ! 'M eus aoun e vo gwall vihan ar sac'h-se ! ··-Bihan: e vo sur, m'et petra feU d'eoc'h ..

'Mc 'm boa c'hoant keri1er unan ali bra-·-·s-_QC''l\; __ .Jl'Ogyn _va wreg Co, pennek ével ma

'7< eo; he-- deus va lakaet da gerrier' "henmafi ... »

Eur werennad Sist,r en dcvoe bepicd bor Yann, toutek ken e Oa, gant an Aotrou Peisori, a Vousc'h6a.rze si0ü1ik.

LAN hag HERVE. wa't; !1a Bi.efagne ai; 26 a viz c'houevret" 19,13.

r.-· ... 1 KoroU ar balan ataou~

Ton ha Komzou

savet gant

Evnig-Penn-ar-C'hoad

1'1· /'1. J.= 84 . . .

tt:~t~fi !~!lfd!:~~t:H ff# 1 J' J J' J ·df r ~ g v 1 J t J !A

fra- la-de-ri -tra! En dro d'ar prad '/;au an draon-ienn · "" m. m <1 =: '16

~ c. p rw+ l' f 1.1 r $-1 r c J hon fl/15 !<a- vèt 'ba-lan me-len! iJu hont d'an nec'h, fein

r me-nez e-le!z hlln eus kavet · /-ve.z ba.-'% J .r r c 11 J J' 4Qi:tt'1wr1

-·- 302-

t En dro d'ar prad, barz 01! draom:cnn If on eus law ct balan melr.n ! Du-hon!, d'an n.ec'h_, lc·in ar nu:néz lnciz hon eus lwvct ivez ! Balan alaourct ! b([llan alaourct !

II

GaHt bala·n melen knrunct Ni 'zo evcl rouanczed H or pinvid1:yc::;, lwr 1nadou, Eo yaouankiz ha bokedou. Balan alaouret ! JJalmt alaouret

iii J-Ja sctu savel cur }!ale::: ])cuit ela va rou.ane::: !far; U1Wnom.p hor c'halonou 'V cl m'co una!JJ..Ct hor bodou Balan alaourct ! Bala.n alaOuret !

IV

Balan melen) paotrczed lwmtt JJlcuniou tcncr, kalonon drant Kcit h(l, ma )::; ay ar bed endro .fl Brâz-1 zel c tiouano. Bala.n alam-tret ! Balan alâouret !

DISKAN

JI olt rrsmnblcz, dnnsom.p lw /i::1nom} ç;ê Dindan hcol an amzcr nevez Tra la la la. la la la la la I a, •..

Merc'hedigou Skol gristen Gwerleskin e koroll ar Balan alaouret, a voe diskleriet ganto en eun c\oare dispar evit ar wech kenta ...

F koroli .. Ebeule:.; ar flourenn", e Feiz lta }Jrâ-:: meurz-cbrel, P. 263, an ei! koublad a zo bd Jak~t da bevare; lw/ lemu!rÙm o dcvezo gzvelet ar faDt-St! lwK e lakci nt e renk, Linnm genta ar c'lwublad ktm!a c lee' Il beza; Gwelet emeus en our 11ourenn, a vije aesoc'h da gana ma trlj"1~ renkr/t arc'homzou enni m•dhen,: Me 'meus gwclet on eur flourenn.

'1

Se !lou war ar bed

-E kreiz an Eui-op,, efrC ar Pologn ha . Bro_l-Iongria, c vev eut· hohl hag he dc113

dak'h,et.-sütrt <JJw giziou krü;t-en ha broadel, ·cm~ hobl h~w he 'deus ·ranke-t s1ourm dalc'hmat ouz a!l cstrcn, gonz~~-nv ha b. bottrat, hep paoucz Sluvaki~:.

Ar ganrantez_vro a zo keü gwirizicnnct en o c'halon ma o deus gonezd stourm evit o frankizou.

Douar hro-Slovakia a zo pohlet mil bell a zo ; tud a zo o veva w.arnan almoc an amzcriou pella.

Goudc beza bet renct gant rouatted, ha het cur vuhez d'czi hee'h-nnan, Slovakia a gouczas dinùan kabcstr an cstrcri ': epaù k;üi.tVëj ou n'c oa -~{no chct ken eus Stad Slovakiz. Met kernenLsc -ne viras ket ouz ar bobl-se da chom war he douar ha da genderc'hel d'e 1abourat en cur Vl

rout start he giziou koz.

Fpacl k.antvejou, reuziot1 hras a ·.goueZ'lS \Var Bro-Slovakia argadereZ 8.t

J\tl ag)'an-:d, prcizcrcz an Tartarccl, f reuz_ cli [ reuz ;Ln 1--1 ussitc<l, alôubc·rcZ an Tnrh·d ha gwall za.rvoudou ali c'hoa.z ... i\r gv,rad ;;lovakiat a rttzias ar vro gof.. l\let-Sl~l\rakiz a dcu;-ts atao· a~bcnn d'C'n cm aclscve1 eus an trnbuilhou skrijus_s~~ hag a zalc'ha:; d'o zro-spered, d'o feiz kri::;ten, cl'o giziou broadel, hag a Linvidi_ kcas zoken' ienzoriou o hcndadou.

Er hlo.a.z r84R, Slovakiz a glaskas terri kaLcstr milhloavezick ar Vagyared. Met o reveulzi a reas tro wenn. Ar bobl slovakiat - 5 mitions a Jud _ a c'houzanv:ts kalz ens ar stad e lcc'h ma oa kouczet a-nevez, rak lammct e voe diganti he buhez scvenadurel ...

(1) Ifizio Mùgyarcd ha Slovaldz a en ern glcv mat.

-~

l<atz Slovaklz a gemeras neuzc hcrLf· an· harlu, hag- a _yeas d'an' /\mcrik elec'h ma '7. eus c'hoaz en dciz a hizio, cur milion hanter anczo.

:rviet an amzer a clremene ha hrngarouricn nevez a genùalc'hc da vale war roudou an tadou.

·Unau eus ar re-man, a zo clou jet hra--; c an'o g-ant Slovakiz, ('m· bcleg,·an _r\'_ An· drev Hlinka a ouestbs e vnhcz cb stonrm evit f rankizuu c vro. Il en co an hi ni en deus et1tan'et a-nevez ar garaniez-vro c kaJonou Slovakiz. Kalct- c voc c :3tunr

-mad cg rak gwall ga Set ha toulll-iaC'hct c voc.

Pa ,i()e echu hrezel I9T4-18, Slovakiz a voe leun a fizians cvit amzer da zont o bro : Gant skrid-fettr Vcr:oailks goude ma voe rlispcnnet --[mpalacrcz Ao.-;tria· IIongria, e · voe unanct Tchckiz ha Sluvakiz en' eur stad nevez : Ar rcpî.1hlllc Tchekoslovakiat. Met an cmglcrL~.ie et1·c an clion hobl ne badas kcL Ar stad nevc:~:sc kronct e kreizenn FtFOJ!8 n'l1.el1e. kct paclmtt, daonst 111a <la ennan, 10 milio11 a dud rak ar re-man' a oa eur simllad goncnnou dishcnvd : -~~ kichcn S1oval.;;z ·ha Tcbckiz e vcvc L vilion a Ahunaned,

Merc'hed j-aouank diwar ar maez a zegemer an Aotrou Tiso, Pennrcner Slovakia, hag hervez ar c'hiz koz, e kinnigont d'ezan bara hag holen an degemer mat.

En tu dehou e weler an Dr Tuka, ar mes tl·~ ministr, gante vleo gwenn. Stourmet en deus skoaz-ouz skoaz gant an A. Tiso evit frnnkiz Slovakia, ha kondaonet e oa bet gant Tcheldz da 15 vloaz toull~bac'h. Karet k~ls eo gan~ e genvroiz.

Poloniz, 1 1nilion a. Vagyared ha IOO.OOo

1~utcnad.

l(onlskcucle S1ovakiz a a~;antas l)('V2. g;mi Tchekiz. E11' elllg·leu savet etrezo, Slovakia_ a cllee kaout, cr Rcpuhlik nevez, he frankizm1. Slov.akiz kun a fizians a gnxk { l'czu c!a e ua dcuet pélloc'h da wir o lwnvre koz.

]\Ici. 'l'chckiz lerm a lorc'hentcz a glct.s .. kas r1hcr eus o amczogez cnr c'hulonï eus ar Dnhè!n ... N C--' f ellas kci d' ezo anzav 3J1

cmgleo sinct e IJisslmrgh ...

E kc-ncnt lcc'h a oa e 51ovakia. an dud e karg- a ua. Tchd::iz. JI:; ~;knlioü, etts :1.r re izeb lwtck ar re nhch·; .ar g·elennericll a oa TchC.Vz hag· clciL; a draou àll a nil c-'h:._,az b:1,:; a zi~-;plije ka.ls ela Slnvakiz. ~nEc, an /\n ;\. 1\nclrcw .Hlinka, a en cn1 lakcas c p:_,nn sh·olla_d pnblek Slov(l~

1\ia :-:avct ganta11 ha1-~- a g1:ng;as a-n'cvcz da ;-:;tonrm met en taol-man ouz Tchekiz \ l'A ont a reas da B;1ris r_~ant c genhbourchf'n, llelcicn cvdtnn, da vodmlcgou ::tr Pcr1c'h cvii en em glcnm1 ellz c:nebic7. ha _y:ml fall Tchekiz en o c'henver... :Met Hcnl~_;, pcnnï1;'1-H.T ar l~cpnhhk 'J'chcko'_~-

1·-;.lùat a deuas a benn da lakaai [(anna_ clcd Slnvakia ·da vcza tanlci er macz eus l~rn-ClnlL. l .. :t.v;n-ct a rae c pr]) lec'h « !\-L::, sclù 't·;~ m1z kann:1dcd ar SloVa_ ki a ! l,T' eu:--; ncmct hcleien anczn ! A·r Va.ik~u1 C:) en deus u c'·lwset d'eoc'h ... »

;\;· c·h·:·mzDu-;;·.c a r-a va:; clin hekleo e :·.krJtJartt ar politikeric;~ c'ball a ua al l_od vras1 anezo franmasonecl 1 .

!hl 111a lakcas e li' reid war douar<:_- v.ro, an /\. 1 !hnka a voc lakct en toull-:JJac'h cv~1- 6 miz. i\,l ct enr vcch digabestl"ct, e kenclalc.b<ts ela c'lwnlc:m hep ehan ma vijc nwt- da Slovakia ;:u- pt:z a oa dleet he f r;wkizou !

Tchekiz a rcspo11tas ;~ant gw.askerez a _h;:~j)_. Senrt : ar ~-;-uula~lcd slovakiat a voè 1onlll;;:,_c·'.het evit ~-n distera, cligarez ... Cmlarnamant· ar Rejmhlik TcllekoSlovakiai. a. reas cur proscz {J'an Dr Adalbert Tnk(l.; kannad slnvakiat ha kcnlahourcr an !\. I-Ilin'lca ha konclaonct e "-\roë da 5 bloaz prison.

Tchekiz a reas pep tra evit hcskina Slovakiz ... Stonrm a rejont .ouz an Ili:;: katolik ( rak SlovaKia a zo em~ Vro ga~ 1olik) hag ar relijion gristcn a voc lakaet er macz eus at· .skoliou ... Difcnn a rejont oaz Slovakiz vihan kornz_ yez ·? ~mamm.

Il 1.1

~ i j,i r:l

f,j 1

1

1:

i ··l •.

ivJet ar hohi slovakiat 1cun a fizians en he mistri hrogarouricn ne fallg8Jon'a.':i ket ...

Gant ar hloavczion I9J8-J9, ar Rcp1L blik Tchckoslova:kiat a oa war he zre_ m~nvan ... JYar 14 a viz tncurz r939, gon_ de heza het gwasket ccloug mil bloaz, Slovakiz a gavas a-nevez o fr::tnkizou. Ar belcg brogarour, an aotrou lllinka ne welas ket an deiz kaer-se, rak marvet e oa e r9.)8 ... Un'an eus e genlabourerîen, eur hcleg- ivcz, an A. Tiso a gemera':> penn ar vro.

E di benn ar brezel r9 r4_18, en devo:-t tregont vlo:-tz -bennak h:-tg- e voc anvct da gelenner an Douconicz kato1îk e Skolveur Vienn.' Met nchl'ut amzer gnude, e tistroa.s cl' e vro hag e krouas kuzul hroa;ùcl .Slnvakia. Diwezatoc'h e labouras da sevel Stl·oJlacl ar bobl Slovakiat, diazczct g~nt an A. H linka. Da varo henmafi, an A. Tiso a gemeras e ga~·g. Depute Cr

parlamant Tcheko_-Siovakiat, e stourmas, heb ehan', evit frankiz e vro, betek at1

trec'h ... Met ar beleg-se daoust m'en deus hirio eur garg uhel : pcnnrcner ar Stad Slovakiat, a zo eun den izel a galon.

Ema o chom e ker vihan Banovce abaoc 20 vloaz. Anavezout a ra kement ti a zo en e gêr, hag istor pep hini eus an tjegeziou. En ùoan~-se e&J ema Rcncr Slovakia stok 0 uz e bohl.

Bep sul, an A. Tiso a zilez BrastîlaVfl, ker_henn Slovakia evit mont da ziskuiza da Vanovce.- En e di e tigcmer e vignoned- hag e genlabourerien hag aü duel estrcn a cleu ù'e welout, l<+ouen da c'hellout salucli ar bcleg brogarour-se, - mab cur c'houcr, c penn' eur vro ha n'eus cnni nemet lahourerien douar, ne glask nemct mad e bobl, pobl koz ar Slovakia.

AR BALEER-BRO

Dai, ma r~ aferiou ar Stad eun tammig amzer d'ezan, an Aotrou Tiso a ya da zlskuiza da di e vamm. War an hent souezua m'en deus kerzet warnan ar mab, apered ha lorc'h ar vamm 0 deus e heuliet, ·

-306-

E Bro Ru~lia, e koajou Katyn ez eus bct graet, daou viz a zo, eur gRvadenn spontus : eur garnel leon a' vilie.r'ou korfon souda.rded.

Enkla'skou piz a :w bet graet raktal gant eur stwllad medesined a bep bro ha tud gouiziek eus a'r Veljik, Bulgarie, Hancmark, Bro-Finn, Kroatia~ itali, Suiss hag ali. .. Dont a rejod a benn da' c'houzout ne oa ket ar sondardt"Jd-se bet Iazet war an dacheun-emgann, e krciz ar StmH'm ! Na'nn, siouaz eur maro gonez o devo<t bei.

Kalz anezo a oa: Iiamimet o daouarn d•ezo, ha war o fennou e oa merkon hag 9,

ziskoueze e uant bet lazct gant tcnnou · rejVolver en o Q'hlopenn. An dilhad a zougent bag an traou a oa kavci warno : paperou, liziri ( skrivci eus ntiz h~re 1939 da vi:t: erbrel 191.0) poltrejou, metallennon, kartennou, a •·oe da anaout _ e oa ar paourkc·:t: sou .. dardcd-se ofiserien poloniad.

E /coat R..rtiyn, izili J{roaz RuZ ar PolOgn a hed evlt o

c'hennroiz lazet eno, a 'l1ilie

rou, gant a1· Volchem:!a~d

gouez.

Teston, kouericn ha kadourien Katyll o deus disklcrict ivez pcnaos cdoug mi.zioo meurz hag ebrel 1940 eun niver bras a ofiscrien poJoniat, prirzoniet gant ar Soviedcd a oa digouczet e ~ar Gniesdovo, ha den n'o gwelas o tout en dro.

SC:i:r. hez bras a zo bet dizolriet li.ag an: hini brasa anezo a zo ennan 2.500 korf breinei, en o zonez beleicn. \Va~'dro 10.000 J~Oloniad a zo het lazet evehle gant a·r Vol. chevik:ed. Ar gavadenu mantrus-se he dons laliaet dies paotred Moskofv, J:-'ak eur" wcieh c'hoaz cun testeni eo eus ai' pez ez iut gouest da ober e ke1mient bro ma kermcrfcnt ar gorre : la:r.a, laza ! Koadou doon bor Breiz, ar C'hranou, Kenekan, a deuf13, da veza Katyniou hoT b1·o : katneHou tud, la.:r.et evel chatal, gant meveUcn ar voleheviked, ar· gmnunistOO !

Tudou kci:r., hag a gr~d n.'eo ar' vol{1hèvism nemct eur Hpontailh, Doue r'ho ·miro diouz planedenn éoudardcd ar PoiOgn !

-307-.

KARREG

"--· ---------- ----

Ar Garrcg vras ha kras, 'kreiz ar menez meinek, 'Zispak he lein keinek, danteK, war ziribin, 'Touesk !11" hrug a lug 'zo skign'et cl l;inneg lla lann gibin ken krin ar gwarcmmou bontin.

En di:-:;tro hec'h_unan ha gant man mantcllct, Didammet bep eun L8.1Tllll gaht strep kamm an ant7;er

... AN TAN

Ile c'hcrn lemn1 bep cttr c'hlcnnn, 'krciz ar g-oafiv, ch~rt;-uclet En hrul v· o le ski y.ac'h gant ar broutac'h pommer. '

N'eus kawmdcnn onz cku 'krciz kcinenn ar n1cn'ez

Ne vern rak n'co mah-den ncmet etm tremeniacl ! . Gwell co d' czi beza pcz eo e gwirioncz Rouanez ar barn:>z, mestrcz an tolcad.

A bell-bras he ~~-wckor ens gonclcd an traonion . A drcuvaLclro ken ::,t-ank en" hor hro, en düJtro, liag-, a_cln_'llZ Traonicnn J\oro ha kaun he donarou, Diswd Tuc-henu Niikêl cr vuloc'hcnn hedro.

Dindan hen! an Arc'hmesir, pchez arve:;t, va zucl ! 'V el chaose1- cnr porz kloz, diouz tu an Tf anter-No;; Aradennad /\re gant he c'hrec'hennou lntd 0 stanka Stankcnn /\on rcJmr d'eun dadwnn gJoz.

0 tadwnn vurzuJus, sirujns ha kacr dispar Jiag amlivei ken fl:JuHn, -dinamm hag estlammtts Gant lion glas ;1r ghzienn, hini rous ;:m'douar, An havn~:'-::- fresk_arct, ar gwcrjczou frmtczus,

Illzou, chape Jimr lJourc'hion, kêriacknmm 'Dmtesk ar mf>ziou gwezck, diwar 'r l\lcncziou Du, Emlra ma koag- en oabl brvanccl an touriou, i\ bat· fntes, enn drugar l ha disp.JT a ·bep tu.

1~ pt:1k1er ar Rl'icr e wclcr, war-dH l.az 1-1 a rozimt koz Sant-Tnz ,EçwalLc'hros ha diziîigal, Anevalcd heüvel ouz kailvakd dtLglas,. Arnczcicn veinck hor C'harreg vr;1:s tcüval.

\iVar-du 'r Su, en izel, c ,g·nuelcd cur g-clc'hr~nn 1.~-~c'hidek ha hrocnnck, frank, ec'hon ha Iankck, 'l.cc'h llla krcsk ar geot hcsk, .aze 'mafî Geml JTellcnn P.annct gant gwcrn 'lcc'h spern, tost d'Edern ha _Brieg.

I .cnn vras ad da lagenn, da hraden'n clcstrck, 'Lcc'h ma- kons,l< en douar, rlin'dan trnusk an tamtarc'h, r·~ur vrigadcm1 gadarn trec'het gant tml Hrieg, /\rmc 'tl aot:rou K_crne, kabitcn divraouac'h.

Ha ken klok cr C'lwrno.~·, hag o poKat d'an ncfiv, Li netm gr omm 1-lcucz_C'hullJm ch omet, ev el g-we dtall, 1 Tarz liorzou 'r Po~·zac, l,:·ornad dlvrall lm krefiv, l.('al ha didarnrna.ll, fral d'cttn amzer-all.

Tzcloc'h 'vcl cul loc'h, pa vez- sll<aer an arnzcr Gonde go1· an arne, war ar mor cnn di.~·or Ha Ba.c Drmarncncz, k lonar c zonrcicr, 'Vlelcr 'vcl war vordo,. glas 'vcl dclion kolor.

'Vcl-se, Kancg an Tan, trtchcnn an tan1-adon E 1·enez hep h:~ndacl-war da rouantelcz, BrwJ-cJ- eRtouesk an duel 'hoe amzcr hon Tadott. Pa rant:ent argadi 'vit o glad, mi.c:n'oncz !

Diwar bcg Roscaîbcllics ouspenn kant gwcrn 'Wckd o tant d'an aod gant czenn vlot miz 1\ITac « Krog ar rcuz e Kclenr, ar frcuz e l\1cilh-ar_\iVcrn « Bu al lae! E~: al he ! 'l\1,a.fi an tan c Knad ar C'hae ! 1>

Iviet 'n cun taol a p:reiz-holl, en c roll, eur fbmm sklaer 0 tifottjk'l Jihoub, diwar da lcin ken' dtL Da. c'hcrvd d'an cmgann, dizmnant, hon tnd t:1cr A sallhe, gant rasailh, en cur youc'hal : « 1 )ions tu »

V cl eur stoc'h rag eni luc'h, ar bruskou rust ncuzc, Unanct cliankc1t 'ranke nbcr cnr slank ; Ha kascnn ar mor saoz en he naoz a dcc'lw-, Taolinu druz ha gv .. rad ntz, cun drue?: ! 'rcclc shmk.

Ha te, Cedourcz Ve111·, difirh w<lr da sichcnn, Ken sichanl ha hiskoa.z daoust d'ar gloaz ha d'a~: rcuz, 'Roe _ynul h<t- fiziails ha .laîls d'az kadourien' Da arlsevcl Bro-Vreiz g:a.nt rciz, hep ncc'h na kcuz.

Dincrz o deus kerzet kannncdou 'r c'hantvcclou Ahaoe, hep pa.ottcz, dons didronz ha sionlik, 1-lct 'n i\nkot1a ankcnius, rlaoust: da vaiHL1n /\nkm;, N'co bct·trec'h c 11L'1) 1cc'h d,hon eilvor virvidik.

Az;::wncz dihaonez d'it-tc, rik ha rekis D'it hon anaoudegcz, hon cvcz, hor sofijou Te 'voe ar C'hedotlrez, 1\lirour.cz hor F'ranl..i~c:,

Ha gant kOun ·ha ko111ù1ar ' dom mas ar c'ha1onmt ~

1--lor c'halon dizroutYail:~ a salud gant doujaf-is, Evd prp gwir gTi~ten, :1r C'lù·ist t.ri~t zo stagct Ouz Kro.az l<::olo.cnncg, koloncnn a sperafis, D'amczcg-cz ncsa, lez ar re c'hbc'haxct.

Hag hor penn' cliskahc11 o st.oul en avcl Dirak 'n lJ;Jtle !~Que, ÙÜÜl111mcr hon nammou, A rn f!'it di v eni test eni dlvarvcl Ens hor gwir gar.ant.ez cvit e ohcrott.

Geriou diaes da vmif a hinj_ iHt~ a VAz implijet e Gonezcg.

Ar brug krug a lug : la b'i'nyèrc 'rabougrie qui accrOche. - Larih gibin : lann gwrac h, lann k.rak : ajon]c sau/o,'agt~, n.on cultivé - chugudct : 'riv8t, anouedet, morzet gant ar yenijenn ; ar broutac'h, pe ar boutac'h, 1chaleii1r d'Orage - lcavandenn, kaout kavandenn ouz unan bennak :·_Avoir cOnli}agnle ou fréquentatiOn avt~c quelqu'tm.· _____:_.an tolead : la l·égimi --,----- kaou . bas-fonds - ar vulochenn, muloc'henn : la brume - Kavancd : .~Cor·nemcs - k-1.biten divraouac'h : kabiteil dispont - ·vel war vordo : Jncerbdn, flOttant - Kola:-. kelér : noix de te.ùc, anvet c hoaz klogm·, kerlez, kistin doùar - Bu al lac ! Du al lae ! eo · marteze garm brczel ar Vretoncrl koz. Anmfi pa c'hoaiier bizihul e vez Ja va.'r€t :

Ecru:.

Du al Jac ! Bu al Iae ! J<rog a:n tan e kO-ad ar· c'hae, Tiü.g en ti hag ci' wefn, -Hag c koadig Meil ar \iVern H.ag tin ti h1:1.g en oalcd Hag e kraouig an: denved ...

Kals kcriou a zo be1. disCrujet gwech aH gant ar Zam:on penn-da:-benn ar ·stet· Aon : Koatiwrac'h, Koatigo ; Kofttigouarr, E:ontifani ; Koaii -a r-0, herve?. an A. Del8.,pDr1.e, tad, eun distresad~nn eus : koz li, ela lavarout co disinantrou.

0 tifoupn. dilwub : l'mrg-11· Ou apparaîtr0 ln<i·:sqnc;ne:nt ; dihoub, hep harz ebet rasaiih : tcnJSll'Q').e'h, toum:pi, t.rouz bras : s{oc~'h : stank, .clôtnrc 1\:aserm : l10ttraui d'<"·au ; l>::ascnn n zo gant ox 3l.er pe gant ar mor -- skhant, maO : allègrC dive· ni : hep geizou, hep a.rd6u.

i' i'

MARO AN TAO E hanter ar nu:,~ trctncn. co digouc:::et qa. neomp al lizer-maii digant persan Plon.c_ vez Porzay :

Pontmain, T2 a. vtz mae.

Mignon' mat,

Er mintin_mafi em eus kaset d'ar vered an Tad Yann an Helgouac'h, O. M. 1. marvet dilun diwcza, -ro a viz mae, da ··69 bloaz. Amafi e oa abaoe miz du, o tiskenn bemrlcz wanlu ar bez. Bloaz hanter bennak a zo e oa o kostezia a-!tz an· toull doun, troet dak'h mat e lagad d'al lae.

C'houcc'h sizun 'zo oan dcuet rl'e w~lout, e dammig yec'hed o vont ku'it, aet kuit kouls lavarout, e sperecl a-vat ken digor ha biskoaz, prenestrou bras d'ezan. War bep tachenn. -

E tu an' novi~ed e oa e gampr : e kreiz e boan 'oa eur blijadur ruz d'ezan Idevaut ar baotreù yaouank 0 c'hoari war an harmonium pe o k<tna hor c'hanti .. kou pc soniou brezonek, soniou Botrel hag aiL Botrcd a oa bet un'an eus c vignoned kaloncka ; o spercjott d'ezo o daou o oa ken troct wardu an esperans Fallgaloni, hiken ! H.ci k:Jon d'an holl !

Barzoniez vrezonek, hat·zoniez c'hallek, war bep tachenn, oa hcn eur mestr. Sonj ar peus eus studiadenn an Tad K<:·rrien :

« Diaes bras c vo scvel barzonlez vrezo« nek hervcz lczcnn-vcur ac varzonic7., « er yezou e sko an tao 1 moucz mnioc'h « war an' cil sillahenn eget war eben « marteze ne -dalv kct ar boan klask dont « a-benn eus seurt labour ! »

'N HELGOUAC'H Ne dalv ket ar lman' ; er c'henta Fciz

ha Breiz warlcrc'h, lipct ar c'haz gant ar

gegin ; monlet oa harzoniez an Tad 'n

IIelgouac'h gant ar c'haera klotennou 'zo hct gwelet biskoaz o tigouczout an eil gant. eben.

E gallcg hcnvel an traou E << Jeux floraux » Touloùse, pnzwu,

menegou enonts. Diweza tamm a zava~· evit Toulouse n'co ket roet c'hoaz ar pri

ziou evitan ; g-raet c voe gantan war ~~

welc hospital en han'v diwcz:a, en Nao_ ned : « Talvourlegez ar boan ». Merk e vamm, eur grisienez eus an dibah, a oa warnan 'hec! c vuhez : wardu Doue cr hoan kottlz hag- el lcvenez.

Hez 'c oa, ·etottez beleicn hon' amzer, tman eus ar c'hacra speredet- Ha Breizad hctek 1üel e eskern. Doue r'c bar-dono. J. THOMAS.

N' oun ket bet re zouezet o klevont ar c'hclon glac'hartls a zegase d'in J. Thomas, rak d'ar 7 a viz gcnvcr diweza, pa zcgase d'in e varzoneg (r)- a elle m'aarvat heza e hin'i diwcza, - va c'henlabottrcr mat a .skrive -d'in ar geriou_man e kavan enno hrcmafi c gimiad diweza

« Bloavez mai d'it ha da Feiz ha Breiz « En diskuiz emaoun e Pontmain, e ti « an Taclou Obladed, va breudcur. Reu<< zcuclik eo va stad. Va ycc'hcd a zo << gwall douchet.

Eur hcdcn'n evidOun. V. N Helgouac'h O. M. I. »

E crhedi a ran ouz holl lcnn'crien Feiz ba Hreiz.

( 1) Da V ab Doue, moulet war FeiZi ha Dreiz Pask diweza.

tt&M &hiij&jrn

Gwenncg ar Brezoneg Su_J ar brezoneg, Cleder : 300 lur ; He.r

vé Abgrall, L·aharena, St-Thégonnec 20 lur ; Arthur Mouster, Plogonnec : 70 Iur ; An It.ron a Rohan-Chabot, Antrain ; ~0 lur ; an A. Joncour, Kernpcr : 20 lur ; A. ar Berr, Roazon : 20 lur ; J. Gueguen, Lesneven : 20 lur ; Em. ChevîlloUe, Breles : 70 lu.r ; Samuel Vallée, Montroulc;;:;: 20 lur ; .1. KerdiJes, Landunve"' : 5 Iur ; P. Guillon, Ergue-Gaberic : 20 Iur ; P. Colin, Taule : 20 lur ; J. L. Rumin, Guilers : 20 lur ; H. Mimgam, Berrien : 70 Ju;r ; H. Quaba, Pleyben : 20 Iur ; J. Y. Keroùanton, Lanhouarneau : 20 Jur ; an

A. Cogneau, Kemper : 20 lur ; an A. Cadiou, Plusquellec : 20 lur ; an I. Loeiz ar ,~Alno:M, Pont 'n Abad : lOO lor ; Yv) ar Pennee, Plogonnec : 50 lur ; J. M. Guillou, St-'l'hu.rien : 70 Iur ; M. Y. Croguenne~, Loc-Maria : 20 lur ; Dr Màury, Cleder 10 lur ; Fred. Moyse, Naoned : 20 lur ; P. Mor~aer, Carantec : 20 lur ; Emil Jegmt, Keraez : 20 lur ; Josef 'n IIostis, Ruat, Plouzeniel : 20 lur ; Alanig al Louotrn, Kemper : 1000 lur ; Mark ar Berr, Kcmper : 500 lur ; J·. 'Renault, Pa_ ris : 70 lu.r ·; I<i. Qucre, Gwitevede : 5 Jur.

- JIO-

KORN AR Eul lizer digant an

Gonde beza lei:tiiet Feiz ha Bieiz miT. ·,renvec b. eus bet al Jizer Jœntelius-man :

Sant Laurarls, 19 meurz- 43 11ltigrion ker,

Setu amafi eun nebeud eveziadennou . diwarbenn Feiz- bB. Breiz, __ (pajennou 270, 71.)

XUDENN AR Z (h ha dd)~ koz (koth) ; .J:uz (rudd) e ranker evit he diluzia en em harpa war istor ar Yez hag ar c'hembraeg.

Nevez ha direiz eo an distagadur c'h c lec'h Z. Eun trefouedactur n'eo ken. NoaZÙs tre eo dre ma tenn d'en em astenn. Ar ·seurt distre!!mduriou a vez dizarbennet dre dremen hep o skriva.

KUDENN AN W. Reizet mat ez oit bet gant « Reolenn

'Troude » e.r geriadur Ernault. Torret eo bet ar reolenn_se gant skrivadui ar zh.

KUDENN AR SONIOU DRE AR FRI. Diforc~het int e Tregei.

KELEIER SKOL-HANV VREZONEI{ EVIT AR

VU GALE

Evel warlene skol_hanv Beg Meilh a vezo digoret evit ar vugale. CVI-ct er bloaz man e vezo daou viz skol :

Miz gouere evit a;r vrezonegerien ; mîz ·eost evit ar c'hallegerien.

Kerent brCzonegerien, kasit ho pugale da skol St Hitud Deg Meilh. N'ho pezo ket .a geuz.

Evit kaout diskleriaduriou, skrivit d'an A. Yann ar Beg, apotîker, Leurenn Locronan, Kemper.

AN IWEitL.UNEG a dle beza a nevez y-ez ar bobl. Sctu ar pez en deus lavaret an Ao. Valera Pennrener Iwe.rzon (Eire)

: Deuet eo ar nmre, em.ezan:~'hoaz, da gregi gant cur abostolere'?.i vras, en1 Eire ::t'bez, evit ;rei d'bor yez he sked a-weehall ...

MJt~Z}~R_IlJN'i'i KERIOU nREIZ : Dcteg-hen bornbe~adcgou ar 7.aoz:on hag

an Amerikaned o deus lazet en bor c'hc'riou : 500 den e Roazon, 183 e St Nazer, 331 en' Oriant, 251 c Brest, ha 82 e Montrouiez ...

BRUD GOUEL ST ERWAN FJr' bloaz-man, hbr :'Oant broadel a zo bPt

cnoret e meur a lec'h .e Breiz hag cl le-c'hiou ali nlia :deus Dretoned ha n'o deus In~t a vez o tiskouez o e'ha.rantez ~it Bro ·o Zadou· :

E I ,an-d.reger enr fior a bardonericn a z,iredas da hedi Patron ~3-rei.-:. En Naoned, ·en Angers, e Paris e voe kanet oferennou ha graet prosesionou. Ra ve7.D en amzer da zont roet muioc'h a don c'hoaz , da ,c'houel an hini a zoug al leshano ken kaer a « Zou_ge.r banni el Breiz » ( Signifer Brittaniae)

YEZADUR Aotrou Vallée

:Diesteriou ·a. zav. war an hent . pa glasker heulia ar skouer-se e Leon~. Da skouer : anoiou-verbou diwar 'pennkefiou kenzonennek ( evel kanafi) a gemer ar. soél fri ; ar re diwar pennkefiou en ( h) a (pe:;keta) n'her c'hemeront ket .

GOURFENGER « OR ». A dalv,- -ez reiz. evit ar verbou-gouzanv

(karor) « on aimera ». Ne weler ket pe-nos e c'helle.r e _astenn d•an araogennou. Sellet ouz ai brezoneg krenn.

Kenavo. Goulennit d'in gras eur maro mat

F. Vallée.

Goulcnn a re.omp ovit an Aotrou Valli~c yec'hed, epad meu.r a vloaz r'5'hoa.z bag eue 1naro, cvel Inaro ar zent, an diwezata ar gwella, rak eur ;-oulon eo e Breiz !

Y. V. P.

AR MIZ PELERINAJOU AN YKAM

Paotred yaouank an Ykam o deus graet en· cskopti Kem.per ha Leon, pelerinajou e Kernitron, Ti_Mammf-Douc, Rmnengol, ar Porzov, hag ar Folgoat... l!l skeud « Perle-zenO: Bro-Leon » YKAMIZ a n~as d al lun ar Pentekost eur goucl kaer me'urbe., 3.000 . baotr yaouank, diredet da rei eun testeni eus o feiz birvidik e heid Itron Va.ria Folgoat... Kem8nt tra a voe graet e hrezoneg hepken : ar sar .. Inoniou, gant an A. Guivarc'h, kure e Gwitevcde en oferenn-bred, hag er: gousperon g-a~t an Tact Medard, rencr « Ar Vuhcz Kristen ».

Met ar · pez a voe cun nevczenti, eun eFtlamm., eo gwelet pevar paotr yaouailk o komZ e hrezoneg er micro, dirak o e'henvroiz, bodct stank diraz.o ...

Senrt goücliou a zo frouezus mcu;rbet konlz evit ar feiz hag ar hrezoneg. Da Ykarni;;:; ha d'o rencr arnpart an A.· Fave, Fciz ha Brc;iz a ginnig e (;'houekan gourc'hemennou.

Nnümn : \<Var hnn niv~rc·nn a zeu f'C'h en~bunnhnp pre:œgcn unan ens ar baotred ;ranuank-s-e.

EUR R.ETREB VRF:JZA'.l' F:N 'NAONED

EuG ar 1 beteg an 9 ·a viz rnae, ebar:;o; Ilil'\ Sant-Martin Chantenay, eur 'retred vf.eizat a vu bef prczcg-et gant an Tad Tanguy, skoa7.ellet gant an 'rad Dorval.

Doukaet e voe kalon meu.r a hini o welet bodet en iliz tud a bep korn' eus :1r Vro goz, o klevout kantikou kaP.ra a;r gêr, o selaou ar prez-egennou e yez an Tadou ko'll kousket pell du-hont e gwasked an iliz, e parrez o c'ha vell.

1':

J

! ~~cc----

D'ar sul vintin·, eun Jlizad tud-a ·ddstae eus an daol zante! .o kana· ·ar · c'hahtik : Elez eus ar Baradoz. Goude an oferenn, e « Ti Santez Anna »- e voe roet da bep hi.ni skeudenn ar Galon Z:'lkr da Iakaat en ti evit e ziouall diouz peb drouk.

Dirak ar skeudenn-se, oc'h obP-.r ar be,.. denn eus an noz, Bretoned an Naoned a danvo epad pell a.rnze,r l))as __ ar gêr o deus kavet gant ar r~tred-se.

V AD AR BRUDEREZ An traou gwella pa ne vezont ket bar

pet ne badont ket. · Feiz ha Breiz a gav etouez ar vugale

hag ar re yaouank bructerien hag a laka niver e Jennerien da vont war gresk eus an eil miz d'egile : < Disul, goude ar: gous« perou, a skriv d'eomp unan anezo, oun « bet oc'h aber eun dro vruderez evit Feiz « ha Brei2'.i gant eu.r c'heneil d'in ha kavet « hon eus nao gomanant ; wardro an han_ <.< ter eus aD tiez m'omp bet P.nno hon de« voa gellet da gomananti. N'eo ket :~all « gwelout an hanter eus tiegeziou ~un ta« kadig douar prest da gomananti ha ma « tremenfed dre Vreiz a-bez, neuze 'ta, « na pebez hern lennerien en divZfe Feiz « ha Breiz ? Siouaz ! bras eo an eo.st ho« gen al labourerîen a zo rouez ! »

GOUEL DGU~: HA GOUEL YANN Gouel Doue pe Gouel Karf-Krist, pe ma

kavit 'gwell, Gouel ar Zak.ramant n'en em gav da goueza d'ar 2J_ a vîz mezeven, nem:et pa vez Pask d'an diwemta deiz ma c'hell beza, da Iavarout eo d'ar 25 a vii ebrel, ev.e1 e.l' bloaz-maii.

Kement-se a zo bet di!souezet pe a ~igouezo er bloaz : 1511, 1516, 1666, 1734, 1886, 1913, 2038, 2190, 2258, 2326, 2410.

En XXXIvet kantved e tigouezo dioû wech ha kantyejou a dfemteno ha n heJi gwelînt morse.

Goude a,r bloaz 5120 e tremeno 13.000 bloaz hep gwelout an hevelep deiz ha goude 51JO vloaz !

daon c'houel d'an ar bloaz 11.!520,

A-henn neuze hag ac han di En devezo har?.et meur a gi. Ar ·.R"elaouenn D;IHUNAMB, n'co ket

mrtro. Dihunet eo a-nevez : Ret e- oa bet d'he rener kalonek, hor· m,lignon mat LoeiZ Herrieu, paouez gant mouladur e f.ieIaoneiln, o vezan ma oa bet distrujet e voulerez en Ofiant.

Kenvroiz ker, harpit < Dihunamb » kcumanantit d'ezi ha kasit profou evit ma c'hello Loeiz Herrieu kenderc hel gant e stourm; e bro Santez Anna : Kournanant hioa.'7. : 30 lu.r. Bureo" Dihunamb, Hienbont. K. R. 241.28 Naoned.

KANV Erbedi a reomp ouz ho] Iennerieri

eur Vreizadez vat, Jann an Ivinec, Intan-

+

vez Alexandr ar: Goaziou,, e.tts a Vontroù ... Iez, maro e ti he ·merc'h, e Keraez, ha beziet eno d'an 23 a viz meo.rz diweza.

Doue r'he fardono.

Eun eurel! An A. Yann Jade hag a;l dimezell Ja

nîg Coufic a zo bet eureujet d'an 28 a VJZ ebrel 1943, e ih;t; Goayen.

Feiz ha Breiz a ginnig d'an dud nevez-· se e wella go'urc'hernennou.

Keleier laouen D'an 28 a vîz c'ho~evrer 1943, Hoel

Caouissin en deuB bet a.r blijadur da:. gaout eu.r' c'hoar vihan, ISEULT.

Badezet eo bet e iliz sant Houardon' Landerne, d'ar 4 a viz rneurz 1943.

Roazon. 15 a viz Ebrel 1943. Mikael, Gaetan_Arzel ha Tugdual Lan

gleiz a zo laouen o kemenn d'eoc'h gane-digeî'l o c'hoar vihan Rozenn.

7, Straed Victo.r Hugo. An Aotrou Doue en deus roet d'eomp

eur seizvet krouadur, GWENAEL. d'ar 15 a viz Ebrel 1943 hag e kasornp

d'F-oc'h ar c'helou laouen. An Itron hag an Aotrou Mark ar Berr

~, Ker-Ys », Kemper, Breiz (Bro-Ge.rne).

DAOU LEVR GALLEK A DALVOUDEGEZ.

ARTHUR DE BRETAGNE, drame eri cinq actes, et en prose avec un chant, pat Claude Bernard.

A.r pez-c'hoari-se savet gant Glaod Bernard, 1813_1878, an hinî a dlee beza diwezatoc'h unan eus brasa m.edesined hon amzer, a zo bet monlet, a-nevez, dre aked hor c'henvroad an Dr Y. V. ar Goff, eus Dinarz.

1Her goulenn ouz J. B. · Bailliê.re et fils éditeurs 19, rue Hautefeuille, Paris.

OONTES BRETONS SUR XII METIERS illustrations de N. Gerard

Al leor-se savet diwar baperou an A. Cadic, bet, pell hag hir amzer, person Bretoned Paris, en deus 28"8 pajenn hag a vez kavet da brena evit 60 lur e Librairie Celtî_que, 108 bis, rue de Rennes, Paris.

Bleuii-Brug

Franck ChoqUet, Rouan : 25 lui ; F. Pt~ ar Bleiz, Bourde! : 27 lur ; P. Mocaer, Carantec : 20 lur ; An A. Dyèvre, Pa.r'is f

lOO lur.

Leorlou ar brizOnidl

•~-:trk ar Berr, Kempe.-r : 300 lwr.

Bez Yann V

An I. Loeiz ·ar Minor, Pont 'n Abad : lOO lur ; Y. ar Pennee, Plogonnec : 100-1 lur ; an Dimezell a Gervenguy, Sibiril : 50 lu.r ; Mark ar Berr, Kemper : 200 lur.

Moulerez Bro-Léon, Landerne, P. C. ·:110, Ar Merour : H. Ca·ouissin

-3!2-

~ .- .. -·--· •o~ .. ~--~

SAVIT LEVRDIOU BREIZEK, EN HO PARREZIOU

I"lAGIT SPERED HOR PRIZONIDL LEVRIOU MAT HA MARC'HAD MAT HA PLI]ADURUS DA LENN

JI. ~ lLBVRiOU BREZONEK

CHRISTO, savet gant -an A. Gumou, skeud·ennet gant Rene Roy, kaera levr brezonek an XIX: v et kantved ...................................................... 20 reaL

GENOVEFA A VRABAN, savet gant Glaoda, ar Prat ha slœudennet gant an dini. o. d.e_ Villers... 20 œal.

·'DELENN ARVOR, - savet '§ant August Brizeux......................................................... 20 real.

VIKTÛRIA. KONAN A 'ZANT LUIC, gant an A. Upuen ............ : .............•......................•.• 1 skoed.

LIZER AN HINI MARO, gant Jalrez Riou. 1 skoed.

, IWERZON gwelot gant eur Vretonez......... 8 real.

ENVORIOU EUR GAKOUZEZ, gant V. Seité .............•.........................................•.. 1 slroed.

II. - PEZIOU C'HOARI

- NICOLAZIK, Bayon-Perrot........................ 20 real.

SALAUN AR FOLL, Bayon-Pei·rot ............. ,. 20 real.

DIZRO AN DIANRE'l', BayonaPerrot.'........ 8 real.

AR GORNANDONED, Bayon-Perrot ......... 8 i·ea~.

EUN ABARDAEZ E IŒRVARZKN1 Corollel'-Perrot ............ .-............................................ 2 si{oed.

V.ANN LANDEVENNEG, Cornou-Penot ...... 20 rettl.

DRAGON SANT PAOL, Y.-V. Pen·ot......... 4 nml.

PARDON BARABBAS, Y.-V. Perrot............ 3 roal.

AN A. RERLABAN, Y.-V. Perrot............... 8 real

AN DIVROAD, diwar ar c'hemlnaeg, gant Y.-V. •Perrot ........ -...... , ... ,...... ...................... 8 real.

AR V.IU\'li\ï, diw.a.r ar IC'hembraeg, gant Y.-v. Perrot · ...... :................................. 1 s!{oed.

AR CHIMII'o!AOU, mmt ar MOal.................. 8 real.

Jl,_N !UNI GOZ 0 VONT DA DENNA HE FOJLTRED, gant E. ar 1\rioal.......................................... 8 1·eal.

YANN PO'l'R AR GER, unan-g-omz, gant E. ar Moal. War baperennou ctistag,- tH' c·llaut.,.... 20 1·eal.

SANTEK TltXFINA, gant ar cha-Ioni Joanno. 8 real.

HOLLVELEN, gant Hollsent ar Garrec...... 1 skoecl..

JI.N Golf

. A.OTROU 1{-ERIOUAZ, •gant

LEVRIOU GALLE!{

Lan nr 1 slwed.

ESSAI SUR K..A QUESTION BRE'!'ONNE, pai' Y.ves Le Moa1 ......................................................... 2.50

NOS DEVOIRS \ENVERS !IJOTRE RACE. L'EGLISE . ET LES SURVIVANCES NATIONALES, par Mgr Paquet ..•.... -............................................... 2.JO

LE BLEUN-BRUG ·ET L'EGLISE.................. 1 fr.

TRO-BREIZ, P.fi:L·ERINAGE DES iSEPT SAIN'l'S DE BRETAGNE, avec __ illustrations et une cart_e hors~texte, par le chanoine Le Roy.................. 2.50

, LE PÈRE J.-F. ABGR11LL, DES MISSIONS ETRANGJ1:R-ES, par M. le ,chanoine Pérennès... 12 fl".

LES PSAUMES, TRADUITS ET COl\IIMEN'll'ÉS, nar M. le chanoine Pérennès................................. 20 ir.

IV. - PEADRA DA GANA

1{/lNfl.OUENNOU BLEUNaBRUG 1920; 1922 192J, 1925, 1930, 1932, pep 1-evr.............................. 10 lur.

SONIOU BUGALE, ar pcz........................... 3 rcül.

Kanaouennou war bapel"Emnou ·ctlstag

KANT!I{ SANT-EZ ANNA WENED ar c'hant. 20 ren..l.

GWIR VRETONED, gant an A. Conq :u• c'hant .... ..................................................... 20 re-:tl.

GWERZ IG!:R-IS, gant Olier Souotr ha J.-I'. !!.<' Sl{OlU", ar c'hant.......................................... 20 real.

SONJ'l' BOMBARD, SONI'l' !BINIOU, gant J. Mal·~chal ha J.-P. Dantec, ar :e'hnnt.................. 20 real.

l{flLN~BALE Ali BOTRED YAOUAI'Jl<, gant J. Marechal ha J .-r. D11-ntec, 1a•r c'hant.................. 20 1 ertL

Grit hb koulennou ouz : « Feiz ha· Breiz », Scri:s:nac, Finistère. C. O. 21.802 Rennes.

(i'llizou-lta~ ouspenn).

Kloareged ! Bdcien yaouank : Eun nevezenti evidoc'h :

TAOLENNOUIGOU BREIZEK EVIT AN URZIOU , ,SAKR embannet; .g.ant '' Olole >>. (5 taolenn lieslîvet).

i) An oferenn, gant Mi·chBau-Vernez.

2) Sant Erwan, gant X. de Langla-iS.

3) « Da slderijenna a ray evel slderijenn eur c'houu laouenn ''• gant X. de LanglE..is.

4) An oferenn er Stalag, gant P. Pérou.

5) 0 doustér en overenneu en ur chapelîg didrouz , é_ m~zeu Ute'iz-Izel, gant Jobbé-Duval.

a~·. strollad a bemp -dishenvel : 2 slwed al' 100 : 125 lùr

Moulacte·g an ano, e lizl3rennou lceltielt

"an 50 : 25 lur

ar 10.0 : 55 lur an ell 100 ba.g ar Te an \V'al"lCI1C'h : 35 lur

AA. C'HANTtK « BELEG DA VIKEN », ev-i't be?.'t lumet en ot·erennou 'genta, war follennou dist·ag

ar pez : 10 gwcnneg; ar lOO : 40 lur; ar 1.000 250 lur.

Goul-enn ar c'hantilc-se hag an taolennigou e tl Moulerez Bro-Leon, Lall!d:erne.

~"

l' l 1 1 ' '

1 : ! ' r , ! 1 r -1

i 1 r 1

l

Niv. 7-8 (79vet bloavez)

é' c< .. ) ''1!( c~ LI ((jJ 4'o.i{' G,;;)yl

FEIZ HA BREIZ

'•.--'<.':•'

!lb( (1) f(l) N1'l/C3'Cd·

Gouere-Eost 1943

Kant ·vloaz a zo er bloaz-mafi, abaoe ma voe moulet /.:enta levrig Liziri Brenriez ar Feiz. an A. Hersart de la Villwmarque, tad ar !Jarzaz FJreiz, gant harp· ar chaloni Alexandr hag eun nebeud bt!lei:t:n eo a oa en C11·Fgart/ct da embann al liziri-se ; ar re genta. m'oarvaty n'oa ket kacr o brczoncg. ra!~ an A. Moal-.. persan Sant Martin M onh~oulez. en e lcvr Barzonegou, p. XV, moulct er bloaz r847• a skriv kement-maii a zo cur gente! vat d'Un A. de la Villemarqué ;_

... Eur pcnnad a zo e krcsk niver [ar J baotred kalonek Ha daoust ma 'zint gonezick c galleg a siudi ar brez(omeg !~a deuint da grcski bemflcz ha d'en em galonekaat. 'Vit m'bor bezu al levenez da welet [ar] brezoneg o wellaat.

Evit lakat kemenLsc da zont da wir. ve ret d'ezo hepred DÎOtllflll, pa skrivont c . brezoncg, ,ùioc'h ar galleg hag e spercd N'eu ket a-walc'h pa skriver bcrnia -ka1s ko111?.\0U brezonck Ret eo lal\.:,at .dirak .e lenner ha· skiant ha. spcred breizek

Ilogen n'eo ket r pez] a ra bctek vremal""i pep skrivagner brezonek Rak daoust d'a, niver [a] gomzou breizek e skrivont hervez skiant' gnlleK Gwelet a reer kemenLse el 'Lizerou eus a Vrellriez ar Feiz, Pere gant kals komzou breizek n'int nemet gal}eguez ùir-ciz.

Prederi a reont pa skrivont c niver a c'heriou brezonek Ne lakeont zoken en o oberou nemcur a g-omzou gallek Jiogen o c'ha.nz, o doare oher, a ziskouez. nï.nt ket Hretoncd. Rak ne (aozont ha ne skr'ivo:rlt nemat.hervcz skiant Gallaoucd.

Treantont eta pa skrivont e skiant ha spercd ar brezoncg Ret e0 neuze ankounac'haat hag ar skiant hag ar spered g~allek Rak mat deo kals dOanius gwelet etouez brezoneg komzou gallek, Ga1legerez e brezoneg n'eo ket" ivez. ne meur ta1voudek

Mil feil d'eoltlp ela kenderc'hel, gwellaat hor brezoneg hag hor yez Skrivomp hervez skiant l)rezonek, diOuallomp diouz gallegerez ; Aozomp atao e doare hag hervez skiant ar RWir V retoned Ret eo beza Gall gant Gallaoued ; hagen 'Breizad gant Breizaded.

Aozerien Liziri Breuriez ar ·Feiz o deus goue:tet tenna talvoudegez eua kentel an.

A. Moal, rak-o akridou a,vez • aoz,•t atao e cloare ha~ bervez akiant ar gwir Vretoned! ))

JOarn .::us hol lenn"rielll\ >il' o deus lu:t nescvet .an lDliv~er~:mm.,se. .K.ouhll:m11.11Ôk: Ali' holl ,.niverenoou a zo · ,bet ka~et, ,~~· m.>z011flll. !ret ej,iî })et:r.a a ;;:o. ?egoue;<,et. .

Ped' a reomp eta .ar x·e no dhye ket bet ;u· li' e1z ba Brei~·se' d'h<<~rt rrT~ ,J' eomp da c'houzout <evit ma. vtr:zo lwset d' e:om,

$ft«l!"~\\W{ül fiilt@ ~ fllf;]fl.)f11><fiW!Iil" ~":'r;jft?s fi1rt~ IDrr@flt:~~-. il~ ~rnY't. [1.,l));lilEJJ}Ytt~i(Rc;~ 9 tl.-,tiJtJïl({ilttm"ml~1 (Finis-l.tne) tffi f;~ hif.i KfJ

llo:r son.j e oa \ ~innig .. ((r ccJc'h eun niv~lfe·nn (~rou.«:':r«:~~.}E-üst p<f.\.1' êLn hin-1: J!Y:cM:dh;. N'omp ket denet a henn d'hen oheY', Evit eur wech aH e v-ezo, ma.J'·tez~' 'XffiKlî

· r · r · ., "' ar r.nveren.n. e zelll .. ,.,_.:rouzout a. :nt gant ;_n:l ,DJJt~:~rte:~~i~lLOU .!:l vrt-;z OJ.''!;;;xn.r;J,:o., JD,~1_"n ]~;:~:~~ iV;)§ s~ev~tJI.J; hon lHlH c~hoali:~tâdi{Jt~~

·.!

E krciz ar mor a dristidigez a gendalc'h . .({a veuzi hor c'halonou.

Tristidigez, graet gant an envor eus :u· 1·c a zo bet ko1Iet er breze!, ha ne vezint mui gwdet, ha ne zistroint tnui d'ar gêr.

'Tristidigez, gant ar zonj eus ar brizoncrien geiz, a welompr 0 flasou, o cham

-goullo, a ba oc keit ,ali a amzer.

Tristidigez, edin gant kement a wa1· leurioü kouezct war hor bro.

E kreiz an dien'cz, ne ra nemct mont war ;.rresk, ft-zeiz da zciz, dienez eus au

-traou a zo .ar muia ezomm anezo da veva ...

E kreiz an holl boaniou a stourm ou·.zomp hag a ra d'eomp kompren, gwclloc'h gwella bemdez, co an douar-man eun rlraonienn a. zaélou, an Il iz , madelezusa mamm evidomp, an lEz hor galv da lida ganti gouel kaer 1\!J:at·ia Hanter-eost :

« Chomit, emczi, a-·sav war hoc'h cro lezit aze ho lahot1rou tenn, ankouna~

,c'halt. cttrpennadjg-, ho skn i~deï. sa vit ho taoulagad uheloc'h, bctck ho k,wir vro,

:, ,,

ar- baradoz, hag, en' eur welout eno an digemer dispar graet gant' Doue d'ar Werc'hez ,: digorit ho kalonou d'al levenez. »

Digeri hor c'halonou d'allevenez ! Ya, rak pegen tenvaJ b~nnak eo ar c'houmoul a-zioc'h d'bor penn', pegcn trist bennak co an traou war an douar, traou an nenv cviùomp-ni kristenien, mi~tcrîou hor feiz·'a chom bcpred, hag e pep amzer, kargeÎ a esperans hag- a joa..

Ha ti' eo kct hounnez ar c'haera ken tel a ginnig- d'camp an Iliz, dre ar g-oueliou a zispak. dirazomp a-hed ar bloaz ?

Laka·at dirak hor spcred breskadurez m.1.dou ar hed-man, evit réi d' eamp da gompren priz clreist-nmzul madon rar vuhez da zont ! ...

Tra sonczns, war bevar -goucl-bcrz, tri anezo a gomz eus ~r haradoz, a zigas sonj d'eomp rus ar rouantelez, bct aozci cno evidomp, gant l-Ion Tad eus an nenv, almoe penn kenta ar hed.

(tl Cioulemyet hon rlevoa ar 7Jennad-skrid man cvit qouel liJarin 1-lanter- t '1 • ' ocmbrtnn an r!'/.Ve1·enn-11W1! Il benn an deiz-se Oaou~l da se holl . . eosd., mel 'fi I.On cu.~ kel qel.et bou.1"1"U.S kf'nan lw;- c' henlabm;1.1,r mat ~,: ·n·: · · enncnen a r·aw eun egem er faou('n da. benn ad

~r \~'CJ"c'~1e::. lt meler ulwloc'h eo liron-Varia an IJrein c .Joslin (BTo·\Vcncd) , - 1 " d ,fn·n.~ dan 8 an.:: gwen.qolo. - ~ · > c vez graet r.e l·ar .on

- JIJ-

Doriau: ar rouantelez eunis"-se a zo be~, digoret d'andud da c'houel kaer ar Ya.9u- · Bask.. En deiz-se, Hor Zalver benmget a zo. ;et ebarz da genta, dre e nerz hag e c'hallond e-unan. Aet eo da azeza war e dr on a c'hloar ,. da ren da viken war an Elez hag ar Zent- met ivez ,' evit kerrtpenn eur plas, d'eomp-nLe vreudeur.

Morse ne vezo gellet diskleda a-walc'h an tenzoriou a joa hag a esper:ans, a laka ar gouel-se da bara dirak ar _c'-halonou kristet!.

Àr gwir da veva e ti Hon Tad, da viken, a zo bet roet d'eomp neuze.

El lec'h m'eo pignet nr Ereur hena, eno ivez e tle en em gaout, eun -deir., ar brcudeur yaouankoc'h ...

Gouel Maria Hanter-east, koul;;lmud~, 1a zeu da star-iant c'hoaz ar gwirioU,' roet d'eomp g:ant gouel arYaou-Bask.En deizman, Hnr JVIamm eo a bign d'_an _nenv, · mmn nmi dn~ he nerz he-unân,..met dougct gant an elez, ha.rpct war _ divrec'h Jé zuz, deuet d'he diambroug.

M:ont a fa evit kemeret perz e leveriez he Mtab muia karet, evit azeza en e gichen, war he zron a rouanez, met iVez, ha drcist-ho11, evit beza cno hon hanterourcz hag- hon difcn'nourcz din-1-zan. Rak_ ma kuita aÎ1' dOuar,· bro- an an ken, n'eo ket

'· ·kennebeut eget he Mab/- ·evit ·ankonllac'haat ac'han'Ümp eo, n'eo ket evit li9n di~ lczel aman, cvel emzivadcd paour. 'Bez ez eo, er c'hontrol, evit beza galloudu=soc'h ela rci skoazell d'he hugale reuzeudik

E-vel gwechall Esther. en amzer go~, ne v-oc sa.vet d'eur garg uhel nemct cvlt sihTidigez he fobl, evclse ivcz, ar Werc'hez, hor mamm, il'eo ·het savet ken uhc! en n~nv, n:emet evit ma vije cno silviùi~ g·ez ar bobl kristen.

Setu perak, Mari, e gwirionez, a zo ha_g a vezo g-loar an Tliz s:=-tntel, levrnez ba joa at· gristCnien, enor hor relijjon. Ar vrud eus he galloud hag he madelcz, a-dreuz "ar c'hanvedmt, ha n'he c'haver ket skignd c pep bro ?

P~naos ne zen[cmp ket, e krciz trubuilhou at1 amzcr vrcman, da 1akiat enm cur fizians birvîdîkoc'h ?

Penaos ne zc.ufemp kct da zeski gan1i ka·out mttioc'h a ncrz kalon da zougen hm~ c'ln-oaziou, gant ar zonj hag at1 espe

. rans eus ·ar ·madon ken prizius miret d'eomp en nenv.

Gouel.· Maria Hanter-east a zigas sonj d' eomp bep red hor beus, e kichet! an Aotrou Doue, eur Roua nez c'halloudek, prest da rei skor d'eomp en hor poaniou. Met ouspenn·, c teu da lavarOut da bep hini a~ c'hanomp, en deus eno, eur vamm dener

'. .ouz e c'hortoz, eur ~rn hag hor galv, · d~Îc'h mat, da vale war he roudou ... Ku

rm:J.idigez ar Werc'hez, cr hamdoz, a ·.-zesk d'eomi_) dreist-holl priz ar vertuz ha. prÎZ' 'ar boan di rak Doue.

Na pegen dishenvel co sonjou Dou~ diouz sonjot1 an dud ! Lodenn Mari, waran.dolliar, ha n'co ket bet, cvel Iodenn ka1z· a ·zo, al 1odenn ziweza, al lodenn' zistera ?

E misteriou he buhez ez eus bet meur a .rozenn, bez ez eus het koulskoude kalz· muioc'h ·a zrein.

Perak fallgaloni dirak an trubuilhou ?

A.r vuhez hira a zo berr, ha Doue a :w just, Doue a zalc'h sonj eus pep tra :.an. digolJ, evel an hini roet d'ar Werc'heZ a vezo dispat. ·

Seul uheloc'h e fel! da Zoue ho1· seve!, eun dciz, seul doun'oc'h c lez kizel nr boan· da Z.:'lnka ennon1p. Eurus an encou. a oar, evel ar ·W'erc'hez, trci o ze11 ouz koztez lan nehv, ha g-ortoz ac'hano ar sikouriou-o deus czomm rak :

<< 'Trugarez an Hini a zo gallortclus· a· gouez a rumm da- rumm war ar re o demr doujans·evitan. »

() J\1ari, hor Mamm hag hor Rouanez, eus barr an ncnv, eus kreiz ho kloar, en deiz kaer-man eus ho kouei, bezit truez· ouzomp, ha deuit d'bor sikour. Grit eur zell a drug;arez war ar re a zo en ankcn, .war ar re o deus da stourm a-en'ep diaezam,:lnchou ar vuhcz, h-·1 ne ehanont, en amzcriou-man, da staga o t!1ttzcllou ouz· kalir c'hoûero :ar bo'an. Un:mit ar re 'etr em gare hag a zo. bct dispartict. Dalc'hh beo. en' bor maeziou .a Vreiz IzeL ar garantez kristetl etonez an dtt(l. Pe1lait diouiotnp an you-1 dirciz da. zistum maclou a1T douar, grit tna. chomo ar c'halonou trnezus ha kizidik dirak pep dienez.

« nczit rouanez hon tieg{'zïou. fnilblt dreizo c'houez vat ho vertuziou. C'houi· eo Lilienn :àr baraùoz, grit ma vczo ldevct adarre, e pep ti, c'hÜucz vat ho klandc(l... Bezjt an H-ini a adsavo, a restaoh~ d'comp adarrc an ttrz vat hag ar peoc'h, c'houi hag a zo hag a vezo ho? buhez~ hon dudi hag hor fizians. :r

LB.

- 3!4-

Eur zulveZ, d'an ende.rvez, ~ war-dio dibenn rniz gouere pe zcrou miz eost 1925,

\--------. edon em c'hambr-studi, pa gievis 'skei ~a_r, a'n nor. Eur paotr yaouank seitek pe dlriwec'h vloaz oa_ gwisket brao ha trefJ eun den a zoare Wlil:r e zreffim. PJtlr studier :eo, hep mar, a sonjis. Fazia a raen. N'cm_ hoe kct, avat, a amzer da brederiai1 pel

iloc'h. Diou?. tu hag hep klask troidell cbet ·d'e gom:zou : « Karout a ran Breiz hag :J.r bt'e_zom~g, enlezaii, ha d-:ut oun ·d'ho k~.-

vout dre •ma ouzon e lu~rlt Breiz, c'houi ivez, ha:g hoc'h eus r:leskct ar brezoneg. Me ho ped, Aotrou alu:tcner, plijet ganeoe h ll:'avo'ttt miat e teufen d'ho kwelout a-we'chou, ·ct'a,r sul, avat, o vezaü · h'am eus ket

• a-walc'h a: amizer va:k da zont da Sarlt. Malo,· war-· ar· ·pemde7.. >

l'Jili;eriai'i a ris e vijen Jaouen-bras ouz e welcut · an i::tliesâfi ar -gwellai1. N enzo; cvît

'ett em l'rd da anaout ~ "luogas d_a gomz. ·EJ- Mdnforz e oa ganct en eun tiegez

krist:cri met paour ltag a oa kals a vugale cinnafi. A:r yaou'ankai'i holl e oa. Dre-se e ·voe· kaset da vcsaei war ar maez, kcrkent Ila ma voe graet e bask kentafi gantaf1. Diwezatoc'h ------:- n'ou7.ou· da be vare na pc-

. rtaos -· e teuas da vcvel e kelenndi-gouar. ila'mant· Sant. .. Brieg. Fiiho eur · c'helen'nei;'

hag a qa eur llrci,;ad a. ga.re kalz Broi?: hag he yez, Yvonig Picard- en doe t.r·ue7.

·outafi, dre ma oa yaouankik .:'hoa.-; ha peU diouz e dud. An· natron-se a reas vad de'.7an hag evel m'cri doa ar pnohig eur spoi·ed lcrrim-tre hA; c'hoant ·dn · ?:eski, e teskas de~ zafi n.i" skrivadurez, lli'' _jedourio~, ni·' gallcg ha, -zoken', eur' ta1Ùnlig b'fc?:oneg. Ouspcnn·· sc hel lakaas do. ve?:a6 cnr Breizad pem1~

· kil-ha-troad. Rrao-tn"! •:'! :r'eas oc'h ob e-r sc, evel ma welimp: GmHle maf'o e·vaclobf:rovr,

-. e kimiadas diouz -Sn.nl; Bricg hag- A tcuas , cla vcvel da di- eur mCdesin da 7.inarz. ,-• Abaoe· ·an• êmwel· kentail-m:aii~ Koustailt. .. ~---t- henl)eZ Qa. _ e._ aino-ba;dezidnt -·a, ·.zèUa!'> ._bep ~sul-'d?am· !rw~Iout. Komlz -a· r;rem:P •eüs

Bi-eiz, eus; ·hec'h istof -hag -e- pleusCfemp

war eur pennad pe zaou eus yezadur an· aotrou Vallée. Eur blijadur e oa evidon ·o vezafi ma oa digar e spcred hag e Oa douget d'ar studi. 'Eur suivez, Wai-dro diberin mi:i gweli

golo, e lavaras din e oa war-nez kimiadifi d fouz Dinarz da vont da Baris, da di eun· aotrou _r}invldiY-rn.or ha mat, e Veve euruSltre a.r mevclien en e di.

Betek neuze n'hor boa ll:om:zet nemet eus Drei:z; etrczmn'p. N'ouien ket hag e ~oa douget Konstant- d'ar rclijion. Daoust da·· Re, e lîviris dezafi, pa oa war e gimiad, e tic eur Rrei?:ad rik ha gwirion en ern ziouall dîouz da.rempredi an dud fall hag 1!'1

rois dezaù an ali da bedi santez Anna ha scllt koz Breiz d'e warezi. Rei a reas e e'her d'hen cbc.r hag, ouspenn, da skrivai1 d'in an alieesafl ma· c'heilfe.

Der.c'hel ft reas d'e c'her. Bep rniz e skrive d'in eul lizcr hii ha dedennus. Difa.û ha gant eun dro-pluenn aes a slüive · a'F galleg, ha se daoust de?:afi bezafi dastumet e dammig deskaduf'cz hep mont d'ar skol. En tu-hont da se, ne skrive nep gWech t.ra.ou dictalvez ; traou a-houez ne lavaran kèt. '

N'hall ket euil. dtin IaVarotit en eul lizeF kem1cnt 1xa a véz war _ e spei'-ed. 0 weiout pcgen lemim; oa s:Per'ect Konstant, pegen uhcl oa e veno;;;iou, pegen doilget e. ca .da henlimî. an ali011 mat en doa bet diganin, e sobjeli n'o.a ket eur paotr g"faet da chom mcvel e-,pad e vuhez. Kah gweJJoc'h e c'hclle .hq,g e ranke ober. Petra avat ·: N:Iwr gouien kcl. C'hoant a'm boa, küuls-· kon.rle, d'c wdout, da gomz oütafi, d'obcr' eur goulç\ll) brmnak outaù wa'r e ?.oare b,.vaü, evit e anavc7:ont gw-clloc'h ha be7:ll:f. gouest da la va,'rout dezan dr'e be henl, ·~ tlefe'- tnont. Pedi a Facn· kalc1riek eVitaft, hag eVEH 'eh doa lavaret. d'iri e pede bemdez Sante'T. :Anha lià Serît koz Bteiz, hên alien· da' génder~c'hel.' -

En ünefu·t!üs e liziri (e,·ffii7. gtniêre-1928, a gav d'hi) e lavate· en ·cti'je'-p8iTI'Zek-âei"veZ

vak e mliz gwellgolo da zont da welout e dud da Vonforz : « Ret eo skei war an tom·m pa vez ruz an houarn », a lavarer. Raktal, e skrivis dezafi d'e bedi da zo:nt da dremen eun devez bennak ganin da Sant-Malo, a-raok mont da Vonforz. C'ho· allt hras en devoa ivez, hen e-ufnan da go_mz ouzin diwar-benn e amzer-da-zont : hel lavarout a reas d'in , diwezatoc'h. HBp koll .amzer: e tiskrivas din evit va ziugarekaat hag evit lavarout e tigemere la-ouen ar bedenn da zoht. ·

Pa zeuas d'am gweiout, e'n em anavezeriljp eun tammig gwelloc'h eget kent. Hen ~n devoa fizians ennon hag a oa douget da aber diouz ma Iavarein d'ezan. Me ouie e oa eur_ paotr' speredet-lemm, kalonek ha Jeun a yeu! vat.

E-pad an daou pe d.ri dev8Z a dr.em'ena3 ganin, e komzjomp eus Breiz, evel boaz. met, :drcîst-holl, eus Doue hag eus e ene. Kement a draou a-bouez hon devoa da Iavarout ·etrezomp !

Konstant a zanevellas ctin, dre ai munud, boil zarvm.J,dau e- vuhez hag a eilgerias didroideii d'an holl goulennou a racn dezan evit e anavezout erVat. Souezet bras e vezeh o welout an den yaouank-se chamet sturt en e feiz ha glan e ene, hag hei1, koulskoude, bet lezet, ez-vihan, outaii--eunan, hep skoazeil ebet ha, diwezatoc'h, o vevafi, e-touez tud a bep seurt, mat ha fall. fall an darnvuiaii anezo ! E kement-se e welen spJann Dorn Doue ber c'hare, her_ bleuie gant e c'hras hag her' mire evit emi dra be~nak a-houez !

Da heul hon divizoti e kemeras Kanstant ar menoz da vevafi evel eur gwir kristen, hîviziken, ha da- genderc'hel da studiaii. Ka1z a draou en devoa c'hoant da zeski : ar galleg, an istar, ar brezoneg hag ail ; met, ivez, ha da gentafi-hol1, e greansou n'anaveze ket a-walc'h. Diwarbenn-se e tléen skri,vaii" d'eti\n den yaouank eus Paris, bet soudard e Sant-Brieg hag a anavezen mat-b·e : G. C .... An den yaauank-se, eur c'hristen eus an dibab ha madeleZusmeurbet, a voe pedet ganin da gavout eur' be1eg gredus a gelenhfe Kènstant war ar relijion hag ar· vuhez kristen.

E~pad an diwezaii abardaez a dreni€nas e Sant-i:lfalo n'hel1is ket cham hep Javaraut da Gonstant : « L·ivirit din, va faotr, ha n'hoc'h eus hu ket bet sanjet biskoaz molnt da veleg ? » '------- '« Her· graet am e·us, a-wechou, aotrou aluz-enei, em~ezaii, met re ziwezat eo bremait. Ouspenn, n'oun ket desket a-walc"h hag ankouna-c'haet am eus bet an Aotrou Doue, pel1ilt mat ! »

Ne liviris grik. Soiijal a raen, avat, e nladelez Doue, er grasou puilh a skuilh en eneou glari, hag a youl vat. Hag e IavaJ-eh ennO"n va-Unan : '<< Ha gw.ir eo-se ? ... N·'eo ket a dra sur ! Ne gredan ket e ve re ziwe:lat ! ... »

Eun diou pe. deir sizun gaude e zistro da Baris e skrive Konstant : «' Bet C'Jun o wclout fin Aotrou C.. C..... ha kaMt oun bet gantafi da di an aotrou beleg B .... Eun rien I"If·eist hag hegar·at-tneu.T-bet eo hemafl. La· varet en deus din e c'hèllfen mont d'e we-

]out diou wech bep SlZUn. Evit gouel an HoJJsent e rin d'ezafi eur gofesion eus va hall buhez. Bep sul ez an d'an oferenn ha· bemdez e ran va fedennou diou21 ar bBme ha diouz an noz. Gaude va fedennou ~ len~ nan. eur bajdnn bennak en unan eus al levriou en deus p.restet d'in : an A viel pe Skouer' Jezuz-Krist, p€urliesaft. Eun dizenez chapeled, p-e, zaken a-wechoti, va chapeled hed-ha-hed a Iavaran, a-raok ITiOnt da gousket. Eur blijadur vras eo evidon, bremaii, pedi an Itrdn Varia ha Santez Anna ... »

Kende.rc'hel a 1-ae· da skdvall d'iri, bep eil sizun d'an nebeutall. Eus e enè; "eùs e Jennaduriau e kamze. Kemeiet en devoa. boaz d'aber ar gomdnion bep sul. Eur ger bennak a-zivout e arulzer-da-zont a lava .. ren d'ezan bep gwech, em diskrivaduriou, hag e roen dezaii an ali da bedi start an Aot.rou Doue evit anavezout ar pez a blij ... fe d'ezan e welout oc'h ober.

En eul Iizer kaset din e derou miz kef~ zu, e skrive ar c'ho'rii'zou-maii : << An ao ... tr~U beleg B .... en deus prestet d in eul Jevr brao-tre : <<" Buhez Jeznzr-Krist », skri~ vet gant an Tact Didon. Eun dudi eo evidon Ienn al levr-se e teskan gàntafi karaut an Aotrou Doue. Hag e lavare onz.. penn-se ar g,eriou-maii, arabat o ankou· nac'haat : -- bez • e welirrlp pefak -~ « Goulenn a joan digant an Aotfou Doll6 e vefe kaset d'ln eun Tact Didon d'am sklerijCn!naii ha dà l-ei da aiiaout d in ar peZ a rankan aber. »

Sonezet e voen P.un tammi_g o len'ri at fraz.enn-se. Sauezetoc'h e voen, c'hcaz, diwezatoc'h ! ...

D'a'r mare-se, bep bloaz, eZ aeri da Ba:Tis, e mliz genver, evit elin «Devez soudaY.'ctCd » a veze g.raet e Monntartr. En deioz:se, en em vcde ena eur mil soudaÏ''d, pe war-dro, dent eus a bep korn· ar vro, garit o aJuzenerion. Eus BreiZ e teuent an nivei"usaii : Roazob, Naoned, Sant-Brieg, Gwengamp, Dinan, Kemper, Brest, Sant-Maio hag ali. Degouezout a l'aertt e Paris, dar 7.adorn d'abardaez. Gonde koan, eri Ostaleri ar Galon Sakr', e .veZe ''foet eun ali bennak d'ar soudarded gant .!-e'nerîen an « Devez ». Da c'houde, ez aen1_p da iliz ar Ga~ lon Zakr da azeulî ( ·adoi-i) ar Sakraman~ A-i'' soudai:ded a bede, a galle, a gleve sar .. mÜÎliou berf g"iaet gant o aluzene.?ion, -a yae da gofeZ hag a !ae yoüc'hadegou e gi~ ar re a vez· graet e Lour'd. D'ar izul, abred diouz ar beure, da bemp eu? hanter, e Ve· z,e eun ofe-"en11 lavaret gant unau· eus ari 8Juzerterion, hag ar soudar~d a rae à? ft"Omunion. Gaude fein e:i aent d'an iliz~ dindart-zouar elec'h · mia: veze graet ui c'helc'h studi. Skridou-dezrevell, war desten"nou abostolorez a.r soudarded a ve-ze Jennet gant unan pe unan aneZo hag e Vl"!-

7e breutaet gant àr re ail warnà. GOude :>~r c he1c'h-studi e pignemp, adarre, d'art lliz d'an ne<'-'h evit at't ofereJ1n.,blf-.ed a ve\!e kanet gant ai soudardect. na jii"eieteiZ, é!l. fl.emp .,da « Ostaleri ar Galon Sakr ),- è'Vit l'tor merenn·. Eu:r welad.enii Ver"i ha diliO a 'vezE' g.raet diouz. _.an ab'ardaez; e kitfi-

3!6-

dre-dan, da ziskouez bravaii savadurion Paris d'ar soudarded. Echuet a veze an « bevez » en unan eus ilizou Paris, en « Itr'on-Va;ia-ar.~Maeziou » tost da Di· Hent Rouarn Montparnasse, pèur1ieaaîi. EnO, goude eur brezegenn- gaht unan eus an aluzeneiion, e :veze g.raet eur prosesion gant ar· soudarded, e diabarz an iJiz, ha roet bennoz ar Sak'r·amant, meulet ra ve:.. zo! . '

An :ag 8: viZ ·genv_er a oa rrterket ~Vit «- Deve2l Soudarctèd Monmaàr » 1927. Va mEmoz a-·oa iriont, e,vel er bloaveziou ali, gant eur soudard bennak.

Evelkent, ne ouien ket c'hoaz war he du trei diwar-benn .Konstant hag e oa ·ret, koulskoude, diskouez d.ezafi ali hent e- tlefe mollt drezafi. En unan eus va liûri &

rois dezaii da anacut ar bec h a oa wa.r va spered : « N'eus mfr1i lec'h da' ~mleaii pelloc'h l » a lavaren. « D'an 29 a viz genver ez in da. Baris gant eur' bagad soudarded evit « Devez-soudardcd Monmartr ». Degouezout a raimp d'a.r sadorn 28 da c'houec'h eur diouz an noZ, hag e kirriladünp d'al luù 30 da riav eur diouz ain noz. Gculennit digant ho inistri an aotre da 7.0nt ganeom)p e-pad ma weladen'no va soudat'ded ilizoU, mirdioU ha savaduriou' Paris gant an aotroti. G. C .... -. Ah dèizr-sc, - nia· vez yolll Doue - e Iava'riri deÛc'h Tik petra a vo da ober : pe chom er bed, pe kregi gailt ho studi evit niont da veleg ~ .....

Ap. deiZ-se, e sk'i'ivis da G. C .... d'c hedi da 21ont -da Vontmartr ganeo:rtio evlt nozvez azeuladur ar Sakramant.

Kal2i a soudarded eus Sant-Malo a r·aas o a!no evit mont da Bari8, eî- bloai-se. EZ ae mat-tf'e an · tr·aou. Kerseennoù a zo, avat, a-wechOu, evitan hini a ra war-dro ar soudarded. Eur' c'hlei,ived-red 'cun anone dadur a voe e-tcuez soudarded Sant-Malo e miz genvei ha difennet e voe de7.hO rrildnt ermaeZl eus kei:', e-parl eu.t sizUn berinak. N'hellen ket, eta, mont da Baris.

Kerkent, e skrivis d~ r·akaozerien ari « Devez sauda'rded », da G. C ...... ha d'am soudarded koz ·a chomi e Paris da rei da c'houzout d'ezo ne. ·jz ajen ket da Vonma.rti d'an 29- a viz genve'r'.

Hogen, tra souezhus n'hellan két kompren- ha ne gomprenin blken, moarvat, ankouha.c'haat krenn a ris skrivaii da Ganstant. Ne sonjis inui ennafi e-pad eiz pe zek de.vei, ha, koulskoude, e vijen aet da Baris evitan-e-uiian !

D'aU 28 a viz genver, ct8.':1seiz eur diouZi an abai'daez, ez eùuas Kcnsta'nt e , Monm'arti. G. C ..... a oa ena - « Ha n'e-o kct erru, c'hoaz an Tact Hava"i'd erne Ganstant » -- « Ne deuio ket. N'ouzout ket, · eta, eo dalc'het e soudarded e kêr en abeg d'an ancuedadur ? » "'--- « -N'ouien' ket. Perak •ta n'en deÜs ket skrivet din ? Ne gomp.!'enari' ket se .... · Ezorhm bTas am eus d'e w'elout koulskoUde ! »' - « Cham aman. evelato. Pedi a 'fi gant a:r soudarded hag e weli: pegeh' bf.ao e_o euri << D~v"lz- -~cn-::!G:_:-CÏÈ!d ,_

·n(')àniet-ho11~ e choinas Konstant hà mat a· reS:s.

E-pad ah _nozvcz e·pede garit ar Sotldar~ ded hag e sonje. D'ar ycuc'hadennou ec ·h eilge.rie, ivez.

Pa rae ar beleg ar- youc'hadenn-ma.îi : « Aotrou ! rait deom!rJ beleien, béléiéi

vat ! » En eur· eilgeriaii e lavare en e galon.:·

« 0 va Doue, karout a rit ho pugel hag ho pugel ho kar a grei21 e galon. Ma feil d eoc'h e vefen he peleg, p.rest ch da senti Ouzoc'h. Met, n'erna ket amafi an hi";i .a dlefe dont da rei din sklerijenn. N'ouzon dare petra aber. Rait din SkoazeU ! »

·· Antronoz, gcude leill, pa en em vodas at soudarded en iliz-dindan-Zouar, Konstant a yeas ct·o hcul.

Enkrezet-holl, ec'h a;?;ezas, e-unan-penn, e~touez soudarded h'anaveze ket. Eun aluz-ener a oa ena, ~hep soudard ebet gantan. en devoe truez outaii hag a yeas da azezaii en e gichen : « Teftval eo ho penn, eur bec'h bcnnak a 7.0 war ho spered. va mi

, gncii-1, emezaii. Lavarit din petra 'zo oc'h aber diaes deoc'h, ha ma c'heJlan ho freal-7.i0, her grin a galon vat. » .

- « Aotrou beleg, a eilge.rias .Konstant. nec'het oun en abeg d'a'm amzer-da-zOnt. N'ouzdn ket mat petra a rankan aber _: _ pe cham er bed, pe m(ont da veleg. An aotroù Havard, aluzenm· souda'r'ded Sant-Malo, en devoa lavaret din e teufe, hizio, d'am sklerijenna ha n'email ket amaii ... > ~ « Ma feil d'eoc'h, ha ma vez yonl'

Doue, e c'hellin, mairteze, hen ohef' 6n é lec'h. »

- « Laouen bras ~ vefen, aot(oli be1eg. Met, ma ve · ho · rriadelcz, livirit d'iii hoc'h ana ? »

-- « An Tact Didon eo va ano. 1> - « An Tact Didon ? Ha ·me hag a c'hou-

lenne digant Doue degas diri elin Tad Di-: don d'am lakaat war an hent rriat.

War-JE:,;rc'h a.n divîz a voe etrezo, Kanstant hag a wele splann e oa galvet a-berz Doue d'eur stad uheloc'h a vuhez, a lakaae en e benn en cm rei hofl dezaii.

Eni sizun bennak gaude, ez ae da skolaj -Floi'en, e.r Beljik, da aber e sttirli

Pa voe aet da bènn e studi gantaii, e iremeras eur' miz diskuiz hag e teuas ' d7 ant gwelout da Sant-Malo. Bez 'e oa e miz gwengolo 1929.

Da Santcz-Anna-Wened ez ejomp a-gevret evit trugarakaat Mamm-Goz BreiziZ evit an hall grasou skuilhet war e ene gant Doue hag evit He fedi · d'e warezi e-pad e hall vuhez.

Gonde ai perc'hiririefoz-se, e kemera~ Konstant gwiskamant sant. Fr'ansez h~g an ano a vreur Yann Berkman·s a voe 1-oet dezaii.

llelegct eo het e Paris d'an 29 a viz Mezevcn ha lavaret en deus e oferem1 gentaii e ü1onforz d'an 23 a viz gpuere 1939.

Chaloui BAVARD Ma.i dea souezus eun dra pe dra em da

neyell, eo gwir, konlskoude, bctek ar bihanaii munudou - An Tact Didon a gomzer anezaii, amafi. n'eo ket lJ,0.'7;Pf 'fl!~"h~7 .'J'?Z'.:Zw Krist, eun dominigact; hag a zo hl::?.rYet. peiJ 'zo eo, niet eun tact' eus kùinpaghlme-7, Jezuz; aluzener -soudardeG er Marok,- ér ma-re-se. 1. ·n.

317-

El Levriou Sakr cz eus ano euz an harlu ; pohl Doue, cvit he c'hastiza, a voc kaset d'an harlu da Vahilon, ôoo vloaz a-ra()k doncdigez Fior Zalvcr hag ar skrivagner s:akr a -ro d'eomp da an'aou~ e voe<penn-abeg an harlu-se d'an haduidi d'en cm st<iga m~ioc'h mui ouz o Doue hag ouz o hro :

I. War lez stcriou BabilonJ ec•lt asczemp hag e ouele11zp o sonjal e Sion.

2. Hag ·e la1wmp hon tclennou a-istribilh ouz ar gwcz ha.leg.

3. I-l ag ar re o dwvoa hon de.r;aset cno a. t'lwulcnne ou::;omp !?ana d'e::o cur ganaoucnn bennak ha.,q e lavarent : lwnit d'èomcp unan pe unan eus /;:mwouemtoB. Sion.

4· Pcnaos, (emcdomp) e c'hellfe"'p lwna (d'coc'h) hanaoucnn.ou.an Aotrou, p'emaoinp war eun douar ha- n'co kef Izon lûm:.

5. ~4a.ût-ta-n d'àz a.n!wunac'haàt .• o ferusalem, ra deuî' va dorn de hou da zi:::ec•ll,1·.

. 6. Ra deuY 'l!a zend d'en em. staqa ou::.: v~ staon, 1na lwllan ar c'houn ac~luüwut. ma paouesfes. o-. ]erusalem~ da. 'lJe,-:;a eienen-n, w"ql!a va lCvfméz. (r)

Ni, ken etrezomp Breiziz, a zo eus eur m.tenn dlJd hag a an'ave?:"as abred, ivez, Iezennou kalet ar brczd hag an harlu.

· Brernan ez eus r.5oo ~loaz, hon tud koz a oa o chorn e Dreiz-Venr, e~tn enezènll, cur herlezenn, eur vro chon ha pinvidik. Tec'hout a rankjont, siouaz, araok ar Z:aozon a zailhe warno gant àn dir; en eurl dot-n, hag :ar skorl-tan' en (h)rn aU _; ·trcuZi .a rejont' ar mor ha ne zistr6jont mtti cl'o bro goz ; eus an Ar~ vorig, e Iec'h ma oant diskennèt e rejont

-eun · eil' Brciz. · : ,., ,_,

(/) Psalm 136: Super flurnina Baby lords.

Pemp kant vloaz goudè, e. oa drastet o bro n'evcz gant an N ormaned a zcva:~ abati L.a.ndévennec, kalon Breiz, er hloa?; 9I4- ; clciz a Vretoned a dec'has en o raok _wardu Bro-c'hall, o kas ganto .relcgou ar ~zent ; tri hJoaz war nugent e chomjont en harlu : er bloaz 'l37 hepken, o dug yaouank Alan al Louarn, en o fenü, harpet gant Yann, abad Landévennec, e teujont a-benn da rei Iamm d'ar gouezidi ha da adgounit waritG o bro.

Er bloaz To96, hrczeliou ar ·groa~ a rea'> <b cieiz a Vrctoned, en' o fenn an

. Dug Alan Fergcnt, tcc'het diouz o bro cvit difranuna hez Hor Zalver eus a di·e daouarn an dud digristen ; pemp hloaz a I:akcjont dr:t obcr o zro en douar santcl.

H et c voe gondezc, evclato , en· em gaout c hloavezion kenta an 'triouec'ln:et k:mtverl ·a-barz gwelct ar Vrctoned o ti-vroa aclàr.re a-vtt.gadou. · -

August' ))rizeug o- komz eus an . divroadeg-sc, a voé pen'n-abeg' da wazeél Brèiz da douza o hlco hir, ·a .Ia.var, e gwen: Paotrcd ·Plomeur,. sivet gantan e miz ebrcl r839 . Bez _' c voc cun am::: er. :;1-àz ~;-nzer .?-U ha

kri_<J An ho!! dud yqouank a roc tnalloz d'a yaouankiz. A rummadou da Vro-C'hall, m.ont a raenl bep bloa.J, Alta,:; ! ne ::;istroent mw da . Vreiz-Izcl. biskoaz !

1Vann ! c nejJ lec'h c1-ts (. v·reiz~ ne ·Wcled o vale, NcmCt ar re 'l.rac'ha!]1tct; .re gaz /ta bugaie N c 0 a qour da laboura! na da vlew'à: a.n hel ; c -

Ar !)'Zt.wagcz a ehmws. en d·ive:: ~ d& lc.''f-zihel

N apoieon oa. ar roue, ar gwir biclz wz,Ye::fi Hep tr-uez d'ar mammou paour ~ slt.rape o buge! : La'lJaret rer. er bcd-all~ cmafi en eullen·nad E·ma betcy e c'henou .e-n cu-r .Pmtll le1-tn a wad. 't

Eleiz a Vretoncd a jomas neuze seiz vloaz hag ouspcnn hep di~:trel d'o hro.

Kant vlo:az, dr es goudc ma v'oe diskaret Na po leon koz, na pehez clivroadcg all ad a ne, ,kan'et gant ar harz Yann Beï. Calloc'h :

lla!o: en mw1tlek !wnt- jJevarzekvct blow; gaude ga.nedigcz ar C_ihrist er c'hraou*

~·uel penn ar Paour. en eu-n tao!, oze.: prcnestr ar Bedi"z dt:roll ganta ar c'horol· lou -_i.

'v el a.11- teir gomz* war ar VDger ~ e anz'zer koan veur Balthazar ;

'vel cul laar a ganv hag a lorc'h, da.llet pep fwol gant he sjJla.nnder c'houc:::, a.-u::: d1'etnweliou dtdalvcz ar Gatell ,Tl.urop,

Drcnun g·wad ar Brczcl. G oullo co fiez ln:t·IÏv /{ elt·ia~ ·mel eun

oaled bennak a11tan hag a-hont* la.zet an tan e1nwn peU a zo ~·

Ne weler dira.zo ne.met maouezed jJaour 0 ouela ha bug ale vihan oc' h ob er son jou, oc~h aber sonjou .. · 0 ! va Doue fre vosenn d zo bet wa:r ·ar vro-man ? .

Kelt Alban Uhel pelec'h emaout ? Ha, te~ Kult Iwerzon, pelec'h emaout ?

Ha, te Kelt Kcmbre ? 0 Kelt Breiz; va gwad, e pelec'h emaout ?

Goullou int tiez kunv Keltîa ! Pa zave he al an h(lnv · war ar flà'lfgenn.

ar wazed a zo aet kuit gant o c;hleze·ier ! Ha tiez kunv Keltia a jomas goullo

pemb bloaz kouls lavaret. Hag e lavared gaude eun hevelep di

vroadq; hag eun' hevelep dismantr ne vije brezèl ebet keri ha ne oa ket- :a ugent vloaz mat a-walc'h e oa sinet ar peoc'h, ~ Versailh, ma kleved kleier, tan-gwall ar breze! o Seni adarre !

H'ag abaoe tiez, k-unv hor Breiz-Vîhan a zo 'goullo, goullo eus o gwazed kaera prizoniet, .·goullo eus u faotred ya.ouank en o Pleuij act da rei an dourn d'an Alamaned da -Stourm ouz gollezidi ar reter ha r.e jom~· er vro da. gas al labour en drci, n'emet tud mac'hagnet, gwragez ha bugale.

J-Îag an div,roadeg ali-man, pet vloaz e pado ? N'eo ket aes her g-ouzout c'hoaz.

At pez a oue.zan, da vihana, eo e laka hon_ tu_dou da anaout gwelloc'h ha ~la

-319

· garet muior1h o Doue hag o Breiz ;-se- ..

tu ar pez a welcr splann· o··lenn Iiziri nr re zivroet :

6?-r942. C est le 5 juillet qu'a cu lieu la fête projetée. Grmid McHe, absoute pour les morts .des g-roupements. Gala des prom"nccs frmtçm:ses. Le texte du sketch

-breton a été corrcctcntent exprimé. Quant aux danses, elles ont été_ ftarti

culièrcment réussr'es et enlevées avec brfo t::f' les ajJplaudisscmcnts n'ont. pas. mmtqué. Vos It:vrcs sont arrivés juste à tc11tps.

Un théâtre ct 11-11-e clwj)el!c sont n-ménagés, au cam}; ; pourtant je ne compte pas y passer di.r atts !

F. LE DELlVRE, Adjudant Stammlager III A.

I--II-42 .. · Pai lu ·cette semaine dans << l? Echo de Nancy », un c011tptc-rendu. de la fête réqionaliste (r) du Ir octobre à Rennes. 1 e 'lJous féNcitc et vous remcrM c-ie de taule mon âme bretonne du dévouement que 'lJOUs.ajJportcz pour ltolrc cause.

Par ailleurs. je vous prie (raccepter qu-e je vous adresse 2S marks (Soo frs.) LàdessuS deux abonnements à Oloiê. Veuillez m'abonner pour toute la captivité à Ololê et Feiz ha Breiz. Ma mère me les enverra. Et si vous trouvez quelque clzo .. . se de spécial qui puîsse întéresser un Breton exilé. avide" de nouvelles, }o'i:gnez-le /:gahNnent. Que Dieu vous bénisse r Foi et Bretagne.

HERVE LE LAY. Stalag IV C.

rS-5-43· Monsieur le Recteur,- Qumul· je songe à la Bretagne, je pense à vous. l'aùncraù vous savoir en bonne santé. Vous devez avoir des nouvelles de PierTe Abjean, d'Yves Floc'h et de R. de Coat· r;ourcdcn. Connaissez-vous le poète breton Boncors ? J'ai trouvé dans ses oeuvre.,· étranges de fort belles choses : La mort de sa grand mère.

]\Te j;ouvant vous envoyer des dàsins, je vous adresse quelques rimes.

Je garde un merveilleu.--c souvénir ·dt! nwn sÇjour à Scr,ign.ac_ et le Pai-don de Notre-Dame de Coatquéau. reste grœv:~ dans 11Ut mém-oire .. ] e vous adresse du [O!Jui du coe1tr nzon plu.r respect-ue-u::r--Souvenir.

OLiVIER I.ORIN,. M. Stammlager X B.

(1) Gouel 40vet Renerez an A. an Es~ to-Urbeil1on e penn Kevredigez Broadiil~ B.ieiZi.

Hag ar barzoneg a zegase d'in da heul e ga1rtenn' a oa evit pedi hag aspe'dî ar

V retoncd da virout o dilhad ka~r gb; Breiz.

Ar brezel r9r4-r8 a reas kals gaou ouz dilhad · gwaZed hür bro ; ao_un am eus na ra fe ar- brezBI-all-mafi muioc'h c'hoaz ouz dilh,ad ar merc'hed.

\!Var hor Breir.-Jze1 eun ave! foll a c'h~uez ha koefou ar merc'hed a jorn ouz ri.~ dreuz· ! siouaz ! siouaz ! ' .

D'an 22 a viz mae 1943, Guilhou Derrien, Stalag III. A, a zegjase 1400 lur da Rcn'er Feiz ha Breiz. M_a tigouez cl'ezan lenn tlll niverenn~mafi e kavo enni va gwella hennoz Doue. Ar prof kacr en deus clegaset a ziskoucz ·spl~nn an. ~oui en deus c vefe skiunet mcnozwu hor c hc\:aouenn c kemcntqlec'h ma 'z ens BretoI1ed barrek da lenn yez o zadou.

.Dimanche 28 f6vrt:cr 1 04;). M onsieu.r le Recteur* - InstÛuteur libre de la régî01~ dina.nnaise~ ·_'je me suis toujours intéresse a mrn pays et ai regretté d~ ne pa:s con~ naître sa langue. fe voudrms proflter de lacaptivité qui se prolonge pour combler ce vide. J' avm·s déjà entendu pa,rler de vous avant [(1, guerre et t: on m'a récemment au Stala{f donné ·votre adresse. le voUs.serais très reconnaissant si vous Pouviez me faire parvenir une gra~~nîrc bretonne. et de quoi commencer scneuseme-nt l' éfttde du breton ...

MICHEL DUVAL

DiSul trizekvet a vezeven. Votr" ·roris est f.à -.ntr ma trrbl-c. J-'ai déjà traduit- lr! plus ancien et le plus Jeune nu.m§ro : ar c~hiJsa hag mt ncvesa ; en particulier un poème de M aiJ an Dig ' 0 Ethiopia !

. t'article sur mon compatriote : Ar Breur Ewan, baptisé dans la même église .)~t-Jjtienne de Rennes que __ mon père. Le sm·r

lill Korollerien Stalag

Xl. B. Fallingbon•-

tel, da c'houeliou

Pask 1943, (eus perz

Fransez Bleunven

66.500).

lill en rentrant c'est mon premier travail. Rentré au pays. je n· oublierai pas Feiz ha Breiz. La B1··etagne comptera un vrai fils de plus. Bras e vezo hor broig zister. Kenava.

MICHEL DUVAL, M .. Stammlager Xf.I B.

Lundi r9 octobre 1942. Aotrou Ferrol. je vous remercie pour les Revues et livres expédiés à mon ami Diverrès. quî m'ont rappelé le ternps mémorable de Kerlaban, Yann Landévennec et Nicolazig. hi au camp. nous avons· créé une « Unz:versité Celtique » où nous étudions -chaque sa-nudi l'histoire et la géographie de Bretagne. lJes cours de langue bretonne doivent commencer à partir du rer novenzbre. diri_qés par l' a.nii Louis N armand, shnînariste de Guidan. Pourriez-vous nous- expédier ou faire expédier dCs brochures concernant le breton, grammaires, vocabulaires et revues J'

Eur mignon, F. BLEUVEN.

21 JUtn r943· 1 e vous en1Joie une photo de ln fête des Hretons au XI. H. Je .mis que cela. doit 'lJotts faire plaisir. Danseurs et danseuses ont eu un grand succès. A la Pentecôte nous eîtrnes un défilé des Provinces où la Hretq.gne fut très· acclamée.

Pour la St 1 ea.n. n-bus devons donner encore deu.x danses- et- Un- thant breton : Gwir Vretoned. Les Serbes et les. Polonais sont aussi de la partie. Le cercle:hieton est toujours bien suiv·i ; hîer ce_ fut l'histoire de 1S32 à 1789 ; étude très approfondie par un instituteur de Pa.împol. Pierre Abjean a passé avec moi les fêtes de Pâques avant de repartir vers le :Xr~

où il est affecté contnte marin-pêcheur. Au Phtisir de vozts relire << e brezoneg ».

-s::~o-

Mer ci pour les rrv-ues qiie Vous nt' U7JCZ

ènvoyées : elles ârculent .dans les J(omnwndos.

F. BLEU VEN, M. Sta11t1nlager Xl. !3. i

11 herc 1942. Aotrou Penot !ur. Nous avons fondé ici le groupe des Hretr!ns du Ko11t11UMtdo ; je. suis secrétaire général de ce groupe. 1 l est bon de sc réunir de temps en temps pour parler un peu de ·notre chère Brdz. car loin de chez nou.ï~ notre souvenir est constamment er gêr.

4 c'houevrer r943· Mere{ pour le tolis 'et pour. les Feiz ha Breiz. Nous avons monté une chorale. L• aumônier est un 'musicien accompli .. Ne pourriez-vous pas me procurer « Les })eux Bretagnes » de Thieleffla.ns. arrangé par « Potr Treou-re ». 1 e _tai perdu da.ns la1 dé bacle en juin 40· 'il

28 meu.r.r: r943· Nous avons sUbi wl

terrible bombarde.nenl le 5. Ii n'y a pas eu d~ blessés 1na.is notre ca-mp a été enûè· ·remmt détruit. J'ai tottf perdu dans le terrible incendie. Ma musique, mes lîvres. mon saxo* tout a passé. 1''{1-vais fait tJWU

ler un saint 1 ean à votre i1itention. Il a péri a-ussi. 1 e suis comme 1 ob sur la paille. mais toujottrs Courageux. YANNIG MOAL;M.Stammlager VJ.J.

12 avril r943· R'éwnis dans notre !W1'w

manda à- 9o Bretons. et désigné par mes camp.'rades comme. délégué, {ai l'honneur de. solliciter de Votre haule bienvaîllarnce l'envol selon vos possibilîtés de quelques livres, brochures concernant notre belle province.

C ontme nous faisons une exposition des provinces françaises dans 6 semaines, je vous, demanderai. par la. même occasion, touJf:nt-~:1 s'il ,v_ous est possible, des tableaux _::Yé_préSentant différentes scène.>. bretomté's~:-pélerinag.es, noces, tabourage, des objets d'art. en miniature, tels que rouet. lit clos, saints, ·calv'ilrt're ,· :voîlïer; biniou., etc... 1 e suis peut-être trop e .. ûgea.nt mais nous ne voulon-s pas· (j·ue notre Bretagne soit la phts mal représentée. ,

SERVE AUGUSTE, 65.188. Kom· mando1366.

!I-4-43 .. .J'ai commencé l'étude du breton avec l'aide d'un cœrtw~ade de B égard. La terre sera da>1c déjà préparée ...

MTCHEL DUVAL, No 88.976. KomtnJJndo 929.

-321

Ësse11, 30 juin t943- j c suis /,eurclü' quand je reçois Feiz ha Breiz. Notre nouveau ca.mp ne possède plus de théâtre. C'est bien triste, car c'étaif un pas;ctcm,ps agréable. Il fa.ut se contenter de lire ce qu'on trouve. car la bibliothèque àu.ssi a vécu. La. chorale recom11tcnce ses râ~ péûtions. J'ai faît mon possible pour faire comw.itre_ notre Fcz_ys par ntes chants ; je voudrais faire mieux mais ce n· est pas facile. J'espérais .être rentré pour le Bleun-Rrug 1943, je vois avec tristesse s· écouler les mois sans qu'-il y ait du nou'l'cau dmu la situatt'on. Haut les Coeurs quand n'zbnc. Kcnavo, Aotro1;t .Perrof !ur. lr eoc'h a wh· galon e k.œrante,-:: hor nwnzm garet Breiz.

YANNIG MOAL M. Sta.mmlager VI. J.

Al liziri-ze a zo skrivet e g;a1"leg, - An urz a zo d'heu ober- ; tl''eo kct m'Û defe au Alamaned kas ouz ar hrezoneg, -met n'o de:.s kct ~~ dud a-walc'h da lenn al liziri a gaser clu-ze hag ar re a zegaser duman, n'J(a vefeni skrivct holl cp hor yez, ,.....___ met daoust d'ezo da veza skrivet e galleg, c welcr o trida1 dindan'no, cire garantcz evit hor Fçiz hag o Breiz, kaJonou ar re o deus .o skrivet.

Hetck hen, clciz eus hor c'henvroiz, siou;as, a oa evel skourrou rnaro ; an neuz hepken o clevoa da veza stag ouz o }:?eiz hag ouz o Breiz, met n' o devoa nemet an nCuz ha ne zougent -mui na bleufi, ·na frouez.

N'int mui henvel ; eleiz anezo hag o devoa mez oc'h anzav o Feiz, cr gêr, a weler bremafi o vont c~a govez, da gommunia, da hculia proscsion ar Zakfamant, sounn o fcnn' ha I:aouen o c'halon ; re aU hag o devoa mez oc'h anzav c oant Bretoned a zo Iorc'h enno bremafi o komz brezoneg hag oc'h anzav. ez int bugale da V reiz Vihan.

Pery_1k an ùra-ze ? Prederia 0 de_us gr)aet ; studia o deus gt'aet ; pedi 0 deus graet. ·

An harlu hag o oa eur wi;alenn a· gastiz etre daouarn Doue en deus o Iaket d'en em domma muioc'h mui ouz an' traou e tleer en em domma outo ·: Doue hag ar V ro ; eur vuhez nevez a redas drezo h:ag eus skourrüu scc'h ma oant int deuet da veza skourrou glas a zoug bleuïi hag a daolo frouez pa. zistroint d'ar gêr !

Ens an droug Doue en· deus g·ouezct

tenna ar vad, rak ne gastiZ nemct evit

gwellaat, rak-sc 'ta, nrabad d'ar re yaow ank a rank c'lw:az kuitaat ar vro fallgà-· loni ; ra gievint kentoc'h kent cl fur Au~ gust Brizcug :

Tud 'S'aoita-Jû', llid glac'harct da /;uitaaï~r vro, K Œl'if gancoc'h, lwsil œn cspc·w'ns at ô ; Skedi a, ra.y war hocrh lient~ evel eur slercnn g..acr

Ji([. (i_t:rak ho faoulayad,' fla zistrofod d'ar gèr.

Y. V. PEHROT

GWERZ PRIZONIAD

1 ·-·'!'1

Sdaouit ka·ria, mc ho pèd, Gwerz eur paotr reuzendik riieürbet, Eur paotdg yaouank hag a zo Dalc'hct brcma:ft peiJ di:ouz e vrO

. Il

Ptlll effiaii, sioua.i; -diouz e Vreiz~ Bro a...l· bretzoneg hag ar Feiz ; Dre zarvoudou at brezel kriz Eo dalC'bet en eur prizon str'iZ.

III Er bloaz da:tlU: ugent, e mi.z miae, Ela bet iapct ar paotrig -gae, E Dutukerk, en eur freuz difnmz, Pa drdhe Ya·un Saoz gant an eu:i.

IV Aboe dre kein an orjal teo Gant e genseurt-~d kraouiet co Mclt e SJUOJJ;ed a red, gant bcrr·, N oz~deiz, etrez~k tufJ c gêr.

v '.N e gêr, du-ze e Pen·n-al-LanU, EmalÏ e da~, emafi e _.vamm A lak an traou da vont en drO. ;Kvn a zistrc-io en e vro.

VI Pa zone kloc'h ar br'ezel foll, PJ'obig ar·:..pcnn-k~r. doaniét boU~ Diouz e lvestrez a gimiâde Ha ·glac'hm·et a lavare

XIII

war don : KER-IS

VII ~· -(< l{r;navo d'it, J~wnedig 1mCz, « D'ar hrezel eZ an, tra :z.iaes, « Met a'-barz ma vo bleuft en ed, « }~UI'Puje(; hon daon _e vhnJJ be(; ! »

VIII L_ << Kàz· 'dinec!'h ha gra pa J:i tra « Reuz eibet n'am dalc'ho a-zay « Pa badfe dek vloaz emezi, _« Az kedip c'lioaz·, da zimezi f >>

IX Ka:na teir gweeh·-'r goukouk b'' dP-us' gi·at•t Ha i!~Jm er bar'z tci-r gwech 'zo bet.' :· Mot al Iazerez hag ar reuz . . _ , . D'an holl r~'hoaz ne reont ket a euz.: x . ._______.__ « F'cra1o: 'ta Job,_ va tnignon··Jin:'ilr; « E korn da Jagad 'z eus .eun daer « La-vsr d'in petra 'zo m'erk.et · ···' « VVrtr al Hzer az p-~us Jenn:et ?

XI -~---« Setier eo va ;mamm ha ·va zad,

« A~1 hoU, en o serr, a zo_mat, « Met, gant ·eul Jabow.,;, er c'hoad ali, << Em ens klcVct cl1r ,c'lielou· fall !.

,. . . . XII : « :FlGm·ov';b e/ict hibourl â-D: dour « M kane gant e vouez flour : .. · ' ,'" --- « Fiziout er merc'hed a zo t'aU ~{ Gant komzou .t'IO:ur. emaint --~. ·brall.. -!

- « lincp b~ ge1; Janned zo a·et, « N'am Cus inlli pUjadur ebet ! '« Kollct cm _eus va.. dousig koant ·« Me·.rvql t~n .barln co va c'hoa.nt I }}

TINTIN ANNA,

.Hag ar c'horlig gwenn da blegan, da blegan 1. ,

l-lâo 1niz hanter en deus 1-lcrve-ia Eur penn ront, ka.Zet, eur gw:hennad}; vico melen ·ha· dcwulngad glas-mor, jJrest a tao da:·c'luiar::dn pe da mwla dourek.

M amntig he- deus· e azezet wa.r eur pallenn blot; lede! 'lVar al lcu1·, en· cur la·varout 4' czarii : « Cra. da!?, va, bajNÛ.rJ-fllH?, lw chain s1~oul eve[ eun aelig noue ! .,.

Ne bad ke-t pellJ a.'vat, jJas-1:anted an aelig Doue. fla sctu. 'Vet:g fri-furrh oc'h- · en eÛ1- zifreli_Ù· par ma c'hell. 1-la[J heii da glask taj)()uf ltrog e kcment tra. a wel e·ndro d'er:;a.il- ha dà derr·i penn e va.mm mmt e ylc1.tt1nt:chadennou, n' 0 ·deus· fùn ebrd k,nt bYe1·nat"i; .n'ouaz ! ·

M mni1ûg he deus &thour hag e fel! d' e·· ,'::;1· kaoitt eur· pennadz'q jJcoc'h d'e nhrr. II a ·j;lijout a rety d' eÊ:aiî ar fwd(q ru,~:ma.ff c lwrtoiis i' Y a, dn su.tal / 1-lay ün fa.Nim- dantelez-se ? Dao d'ar FJC1wuig :.• Pet-râ rci rf'c2a1"i Afa .' A } f(am:t he deus lw scfu cul loa.-uoad. eu·n trond hir hir. d'csi. çtYe daouarn a[· lamj;on _! HO" daoa-glei'z hâ' d(uJ a-:::c~hOu, ha dao 'lt'ar ai leur t·

!-)àunneri/,:3 aval co hi cv·it darmarn1.g0u ker· g_Om~-- hag hi da ,è;oucza. ·peU dioutmï. N"etii~, eur so<fij heplœn a le'uqn- pènn 'ar bapaiq ·: ndf"apout -mr teiï:JOi' kullCl. Ha(/· ùY-~r''lzorfi.d gozdcmt da bl'cga. da Uleqa, rir 1.Jrec'hig d'én·cm -astenn, ·ct en- ·em' (~_n'lhlti, Paan goll~t rlla.o ! Hwft.-adàJTe dn heVeÜ:/J srtivad~hnoû ... Ar wech:.mt1-ii « bizi(! Z.if; ar ë'hrog' » a douch- ame:::i. Siouœ::, lwsCf eo "fn?llôcsh' c'hoa::;, ·dâmtst d'ar bizt:,c; hc::a skaTiv. Sltaiï.v 1 1!.itn· huanadenn do'tln,

-- 32 3

Strivadennou ...

run asta! bcrr ha. dao d'al labour a-darre. /1r l''hor.f a hlcg, a_r tJrcc'h e11c C11t astrnn, or bi::; u. !Jirrt. nnai/. ar _rn: hoyo,':file on:z 011 douar. an dorn a gro.r; cl laa, rmai'i nn trrc'h gant Herve. lorc'h cnnmfi (hcrvtz '111a1/1.11t lw tad) da tJcZn dcuct a-benn etc;

e dao!. lia dao a-r;lci::;, lw d(w a.-zclwu. 11Uff ('Ur- blijadur, tm JJouc ! I-l a dao i·ve.'3,

mm!. 'Z'i.Ja.r c benn. Scl;c:::cl c chom 1U'U:J{',

al lon drouk: en c zorn. difiilv-lw.er a-r;rcnn ! Tcii:vi(ll co_ an ta!. n'eus !œt da farsal brenwti, ra!~ cun dra bennak ' .zo en e gov .1

nur SC!l OUZ 1'1Ut1n1niy, da. c'houzou.f jJe~ fra soiljal d·i'lvar-bcnn an da;·voud miste· -rius-sr. Hi a oue:::o hep mar ? J11a.mntirh avat, ne fel! kct d'e::ri e vefc he lwpa:f(: eur c'haz gleb, nag eur jJlac'lûg jn'tou:iti;. o ouela cvit- ewn nctnâ,q, o l~:e11Ier aon rak. j;e /? lra. ha:_ bu:an a. [omar d''hcc'h aelig : « ~)'c n'eo nctra ! .) ... e n'eo netra. netra ! » Eur vunu.tenn e âtmn-lwii. ctre daou benn e c~ hoa nt du, oucla. 1-net 1JUf.11M·nÙJ n vousc'hoarz. ret-11Utl- eo 11euze 11WU~c'hoarzin mez. Anlwmuu:'haet eo d~ja hay e TtrO[I en e lotrgna.d adar-re !

KLOAREG KELT!A HA JENOVEFA.

Eman an trec'h gant Herveig !,,

'

SIZUnlab maRVàllhou (jWIQ

, kontaoennou a. VRO-EJRE

,

S<\V€t € BR€ZOI1€(j ÔIW<\R tROIÔI(j€Z h. hU€RR€

bastum€t qant bouqtas hyb€ (AN c•AoibkiN)

komaL>€1111 aR r.wR"'C'h ko h€ 'h B€ll€RV€t 110ZV€Z: "-J (À z c IZIER

Dont a reas Diarmuid er gamùr vras sklcrijcnnet-holl, hag an Itron a c'h()ulennas ontJaft hag e tro edo da zeraoui e gon~ 1adcnn .. 0 veza ma lavare ya, hi a lakaas onz he muzellou eur c'houitelHg, hag a c'houezas cnni. Kerkent e tisklozas an nor cr voger a-gostez hag an hevelep tm! a zntas c-han~, cvel m'oant hoas. Azeza a rajout cvel en nozveziou a-raok. Ha J)~,arnmid a zigoras hent d'c varvailh :

Bez 'c oa, hremafi 'z eus gwall bel1, c.:ür vaottcz koz o veva etre an hin'i bras hag an hi ni bihan eus an daou venez N éifin. Den cbct ne dac da glasl{ bad en he zi. A-viskoaz he dcvoa Levet en' ti se, ken pcll ha m'en cm astenne efivorennou 1ar re gosa eus ar gêriaàenn. \iVar a lavàre an dmf, edo enO clija da yare Di<J,.rmid im Graim1c : diouz. he gwclout, n'orr ket cm" gaou kement se. Louedet oa, krinet, daoubleget bctek an douar. Morse ne ùostaed 011z he zi : taon a oa razi. Lavaret e veze e oa anezi eur wrac'h koz penn-kil-hatroacl. Daou ugent vloaz ~ oa a-benn' neuzc rna n'oa bet gwelct den o vont tre en he zi, pe o tont er-macz. Hi avla.t .a _c'hellccl da welout, bemdez a-hed ar bloaz, ,charz dor he zi, etm toullacl brao a giziet war he zro. Netra 'n holl n~he devoa a zanvez, nemct ar c'hizier se ; o veva en he serr, n'ma nemeto- Laka!a.t a rae an dud da veza klafiv gant rar c'hoant-gotl.zout, ha pcadra a c'houlenn'üu a veze graet diwar he fenn. Netra t:bet ne c'hoantaed, kement hag :anaout istor ar vaouez koz hag he c'huchenn gizier. Den ebet avat n'oa dizaon a-walc'h da glask kaoz outi.

Eun devez e oa etm tou11ad yaouartki:zou bodet evit c'hc:ta.ri an horell. Bez 'e o'a eno eul louad l(aez hag a raed anez:afi Pàidin' !a Blàca. Ar c'hiz a oa gantafl foùe

ta hent e tro-war-droiou Magh Eo ha Gallw:ay :

- « Deut mat out, kant gwech eh unan, Pàidin, erne unan eus ar baotre<1. llag eun' dra benn:ak a ouezez a nevez ? » ~ « Va Doue ! nann, emcz,afi, nemct

gancoc'h-c'houi her goufen. » -'--- « Kaoz :a zo ganeomp eus ar wrac'b

koz hag eus an tou !lad kizier a 'zo · o chom aze wai-l:aez ctre an daou grec'h. Ma kre~ dez tou1la kaoz ganti, ez out eur gwa:,c hep e bar e 1 werzon. »

- « -lVIiarclouen ! ya, avat. Brao ·eo ga~ nefi aber gan ti eur varvailhadenn ha Iae .. rez eur. pok diganti. Ya, hep mar ebet ; met rei a ranki d'in' ar vaz-dotu, ma teuan endro. ~

- « Hag e rin : klevet eo. » Ha Pàidin en hent, a·vec'h klevet gan

taft ar respont. N'en' devoe ehan ·ebet, ken n'en deVoe tizet betek ti an hini goz. Ha mont ebarz. Azezet oa ar vaouez ~n em· c'horn. Met kerkent ha m'e we1as, e reaJ eu! Jamm hag e c'houlennas autan petra 'fe Ile d' ezhfi : ~ « Goulenn eur :.-pok diganez, mer

c'hig- yaopank, erne Bàidin. » - « Ma ne sachez prim da skasou ga

nez1 emezi, az po eur pok a zalc'hi ez · kenoti blaz c'h()ii-ero wlar e lerc'h a-hed da vuhez. »

- « A-berz an diaoul e vo, ma kilan a-raok m'lam bo ·komzet ou.zit, erne llàidin. » Hag o lavarout se, e tostae outi:.

- « Kae war da giz, emezi peanez ne vo nemedout o sa~ha an droug war .da gein. » 0 -......__

- « Goustadig, ~ maouezig sofij -'ta : eur vaz .. dotu eus an dibab am bezo, ma teuan !a-benn' da .gaout diganez eur pÔkig, ha ma c'hellan m!arvailhat ganez. N'eus

-324-

~ 1

1 '

1œt cr· vi·o a"'hez eur pbc'h yaouanL n'a · rofc, a-greiz kalon, eur pok da Bàidin a Dlàca. Hak ar Vlàcaed !a zo eus ar ouenn weila ac'hatül hlag eus ar~ pcun·est ens ar vro, ne ouez-cz ket ? »

- « Pion en den,:; lak;-tet cz penn dont cbarz va zi ? »

-- « Eur paotr yaonank a 11Cttz vatkenail, hag a zo a-hunt o c'hoari an horcl1. ha d'ezlafi eo ar vaz kaer a rank rei d'in»

- « Gwir, ma ne vijcz kct eur penn hrell, c paden d'it an elle diwar (la gefridi emcz-i ». Hag hi -lakaat he do rn c to~tll an tan ha tenna ac'hatl:o eur vellig _En eur he rei da. Bàidin, c Iavaras d'ezafi :

- « Ro houmaii d'ar paotr en de!.ts promctet cl'it ar vaz. »

- « N'am bo kct lftr vaz, ma ne rocz d'in eur pok, eme adarre Pàidin. »

- « Pokat a c'hellez da balvou va zrcicl ! Skarz ac'hann: ! :

- « Bezet lar vosenn ganez i N etra tK

rafe d'in pokat d'it, emezafi. » Hag h~fl kuit.

Ar baotred, pa we1jont Pàidin o tont, a reclas d'c ziambroug, evit klcvout kelon eus ar pez a oa c'hoarvezct.

- « Ha- gwelet. ac'h eus :an hini goz ? a: youc'hjont: »

·_ << /\c'hanta, chomit sionl, ma tibu-nim d'eoc'h VJ<t-unan va abadenn. Ar wrac'h am eus gwelct, ar c'hizicr avat n'arn eus kct. V1a c'hredi a c'hcllit, bez 'c.'l

nèmet ai lmtad i<aeZ ! Setti. ij ta .clalt gwîtiliunan, ha kunudcrez hag· hirvouderez ken a zaone ! N' oa na gwaz t1Ja maouez a dro-v .. 1ar-dro na zerecf~s a-zindan .eun hanter-cur. Holl edont en'o, ha gant ncc'hamant e c'houlcnnent perraos ar varn ·~

oa bct dallet ken trumn1 ail ar lmotrecl yaouank. J J' o devoe gouezct petlîa oa . ar pcn'n a beg a sc, e toujont lakaat :an tan er vaoucz koz hagen he c'hizier- Ambroug ~rajOut ar yaouankizou pep hini d'e gêr .. Da c'houde ec'h en em vodjont hoU, c k~mcrjont ferc'hier, bizier h!a kolo c-lciz, ha yao etrczek ti an hini goz. Pa vocnt harp ermafi, e c'halvfont--!al-;--vaouez, hag e lavarjont cl'ezi e -oa dao d'ezi dont erm:aez, pc anez cdont o vont da lakaat an tan en ti. Ar gozenn en' em ziskouezas dre al lomber (lucarne, e galleg), war lein an ti, ll'ag a c'houlcnnas petra 'felle d'ezo : _

- « Da laza, » a youc'hjont.

- « \IVar zigarez m'ml) eus laket daU ar baotred yaouank ? Seurt :abadenn ne vi je ket c'hoarvezct ganto, ma. n'o d.ije ket he gonnczet. Perak o deus-1 degaset eur paourkaez diskiant d'aber goap a(hanonn, pa ne glaskcn nctr!a. diganto ? Ha bremaü, ma ne dit kuit d'an daoulamm, etnlaoun o vont (l'ho talla, \cen n'e ·c'heUot

co ar vaouez iskisa a ~oufcd kavout. Eur itellig vrao he deus roct d'in, sellit outi ' li · .:1 ta. » 1

Ile diskouez a reas. U nan eus ar hao- ~ W ,• · ti-ccl a grog~<:ts en'ni, hag he moustras et~c IL"'

c vizied, ·da welout ha lmlct oa. A-vec h '. m'en devoa gruct kemcnt-sc, e strinkas 1''' #:··"''•~·'"'"''·'' anezi cur vleudenn hag a zallas kement '

' .. .!ft 'nwb d' e vmmn oa ena : holl e voent tlzet, • ,,,z- .... y .. ....,.... "" <~. f11~~~~'!f~~ ·;· ' ~

''"ll~rllil"~~ n"'\t"'"'~~l' 'lill.;? \ llr;J)'~· ' '\lill~" ,p ', ' 1 ·~.~ eJlll,~,,,~il . ~~~l~Jl. ·''"" , ..... " ' Il':' . ':, ~\'[wJ~'t ~ ~1HI~

ober kammecl ebet, hep kaout etm am bron~ ger war ho tro. lvfet ma .tistroit didrouz d'ar gêr, e parein, ;a-benn eur Sizun ar baotred eus o dallCntez. »

Neuzc en em Iakajont'holl d'en em ali'r1 kenetrezo, hag ar c'hosa eus ar wazea a lavaras e oa c'hoaz :ar gwclla dà ober lezel ar v:aouez didruhuilh ac'hann ma vije aet ar sizun chiou, da welout a-benn neu~ zc hag iar wirîonez a oa gan'ti. Degemer a rajont holl ali an ozac'h koz, ha distrèi d'ar gêr. Eur sizun 1goude, :ar haotrcd a zcuas ar gweled d'ezo adarre. Hag hep mar ebet n'en. em lakajont mui, diwar . neuze, da c'hoapaat ar vaouez lmz.

Eun :abanlacvcz, a-grciz m'edo an' noz o tont, eun cleu, e arro Lahrhàs 0 'Huadhàin, a na o tistrci d':a.r gêr. KolJ· a reas e hent, ha pelec'h e tigouczas, ncmet c ti at'" wr:ac'h koz ! Ne gavas cno tra beo ebet hag hep gouzout cl'czaii pelec'h edo, ez eas er &amhr hag e c'hourvezas. Nebcnt g-onde e kottskas.- Morse n'c ouezas pegcl~ en dcvoa kousket. Da vihana, p:a zihu .. ilas, c kk\ras kaoz. Lakaat a reas e skouarn war cvez, hag en eur harp;:L war eun ilin e klcvas unan benn'ak o lavaront :

- << Ac'hanta, setu ni ho11 hoclet. Kon-tit d'in petra ' zü c'hoarvezef ganeoc'h abaoe m'emaoe'h o klask fred. » Lahrhàs ;a lam mas er-maez eus e wc le hag a Sel~ las dre cur faout en' nor. Hag e welas neuze eun toullad bras a gizier dastun1ct dirak ar vaouez, war :an douar. U nan eus a·r c'hizier a stag.as da gomz hag a lavaras :

- « Da genta oun bet e kastell roue Connaught hag em eus dehret eno Jeiz va c'hof ..._a grazaderihou (tammou kig kraset). h.un tamm brao am eus laeret evidout : ez kambr emaii, rouanez. ~

Ar è'haz ali a lavaras : - « E ti etm tieg oun-me bet, e-lec'h

m'am eus evet laez livrlz .diouz va c'hoant, ken n'hellen chouka, k~n. Hag em eus laeret en eur foenheg eun oanig koant. Ez kambr emafi, rouanez. »

Eun trede a stagas evelhen

- «. Bet oun .e maner euri dijentil eus Gallway hag ena am eus graet eur ehofa,d dien'n. Bet a-walc'h d'in, co bct falvezct ganefi teurel va fao war eur gaIon-bemoc'h. C'hoant am boa da vont kuit war·eeun dre eun toull er voger, ha pada1 e oa re striz an t;ou11. En eur glask

trenicn, em eus piiet ar c'hantoior cÜwa-r an claol. Evelsc e voe clihunct ùaou zeu kottf:ket war an douar. 0 c'hrahanou a daoljünt w:arnoun, ha va ·c'hrouga a ra· jont ouz eur wezenn, bctek ma kavas d\~zo c oan maro. Neuze am z.aoljont cr foz. Diacs-kcn·an co bet d'in lakaat tHz etoucz va eskern. Distroct oun eta en eur oher kof gioc'h hag bep degas zokcn eun drailhcnn. >> -

Em- c'haz all en em lakaas da gomz :

~ << 0, sell ouzin 'ta: va Iost 'a zo act cliouzin. E kastell roue Lein'ster mm hct. Laercz a ,ris eno eun eogig. l\1et mcrc'h ar roue ani ogwelas o flit;a er-maez. Eun taol kontcll a skoas ganeîi hag an- hanter eus v:-t lost a drouc'has diouzin~ M:e a\iat hen talvezas d'ezi. Rez 'e oa, e simin'al he c'lùtmhr, dour-louzou o tomma. R_uza a ris betck, ha c'houcza warnafi. IIa bremafi em'afi-hi en he gWcle klaflv-hra~. Ne vo netra da oher evit he faret, nemct lJottrchaset e ve d'ezi ar blantcnn·ig a sav du-hont, e penn liorz Labhràs 0' Ruaclhùin. ha 11'he devo ket ar c'heoten'n se.»

<< Lahhràs 0' Ru.adhàin ! eme eur c'haz aU. Eno end-eeun otm-me bet. E wreg he clevoa mirct ù'ezafi, pa zistrofe eun enez v rao. I-Ie laet:ez ··am eus graei_ hag ez kambr emafi, rouanez. »

- « Pinvidik- e vi j c· al Lhbhrùs se, eme~ zi, ma ouezfe ez eus ~ui· podig leun a aour, dindan eur wezeni1 en tu-hon't d'ar feunteun a-drefiv e di. -»

- « Ha pa ouezfe, eme eun aH; ne dalvezfc -da netra d'ezafi. Daoust ha n'co ket dent kaz ar Fir Bolg da ziwall an aour -'>c ? (Ar Fir Bolg en hverzon a zo eur bob! eslretz, anavezet er mojennou evit be:::a d' ez1: galloudou-kuz o talvezout d'an droug.) Labhràs ne c'heli e giz ebet steki e viziccl ouz an aour. » ~ « lviet dcc'h d'ar heure eo marvet

ar c'haz-a-lec'h-!all sc, eme ettn ail. » Edo cur c'haz all o vont c'hoaz da

gomz, pl<:-t ùintas eur c'hloc'hig. Neuze c lavaras ar wrac'h :

- « Setu m'emafi ar c'houlz d'eoc'h da vont da gousket. »

Labhràs ne glaskas ket klevout hiroc'h, met en em sila a reas er-maez dre eun touli-prenest, ha d'ar red d'ar gêr ken. bu· an ha ma c'hclle e eskern' . 1~dout ou ta fi. E · wreg a oa :azezct ekichen an tan' ouz c c'hortoz. ~Ol} bl'a:s he devoa dij;t. Dea

l 1 ! 1

gcmc--dreist a- reas cl'ez.afi ha ·g'oulenn a raes outail petra a oa c'hn:arvczet gantaîi.

· -- << Sailhet co warnoun :an defivali-jcnn, etnczafi, a-greiz m'edon o tont endm, ha fazict oun hct diwar va hent. 'Gn~et em eus, moarvat, cur c'houskig clindan ctù- vodcnn. »

- « Enn enez--am hoa lazet eviclrmL emrzi. Ken bnw all ùa hi rostd ! TVf et cn:c'hlZ, o tont eus ar maez a zn deut en ti hag en deu;; he laeret ! »

~ << ]\lat ! martczc edo ar r'ktz cùm1· mekoc'h egecloun-me, rt ~;ofîjas L:1bhr;Î:_;. Ne ~laskin traba~'i ehet outafi c_F·,var_- an abC'g ~e. »

J\ntronoz, kcrkcnt lm goulou-deiz; Lahhràs a ycas er-maez hag a gav~~s ar podacÜg aonr, hep fazi el lcc'h :a oa bct'Oi:-;kt{Iiet gant ar c'haz. Hag c ouc1.as hiviz:ken e oa gwir-hatcr kemcnt o devoa lavaret ar c'hizier. Kcmer a reas er podig cun' nebcud :aour ha lakaat endro ar restad elec'h m'en devoa kroget ennafi. Ncu'ze e reas .eur sell hae- c \velas eur vleunienn vras ha melen. Sevcl a nae e traofiig~traon al 1iorz :

- « N'edo ket ar vle'.tnienn:-sc ena, ilèc'h d'ar heure, emezafi outaii e-un!an. Hep mar ebct eo hottnnez allouzouaouenn_ ùiouz merc'h ar· roue. l\fa. feuan·, a-ben!'!. d'he farca, e savin da binvidik-mor ! >>

Kcrkcnt ha dehrct gantafi eur begad, ez· cas e kêr, hag- e prenas eur wiskamant dijcntil. En em ficha a reas evel eur me· dcsin. Neuze e lavaras kenavo d'e wreg. Kas a reas gantafi ar vleuniemi velcn-, ·ha yao etrezek roue Leinster. Degouezet cr c'hastell, e ka vas ho clet ena medesined a holl gorniou-hro Iwcrzon, met hin'i :mezo n'oa goncst t'la zeg:;as gwellaenn e m'crc'h ar roue. Kellavar oant hall na

, da je ket hetck pe111l an devez warlec'h_ Ha ·koulSkoude e kinn'ige ar roue· eur sac'11ad a our ela nep he farde.- Lahhràs a zeu:.s e kambr ·ar roue en etu hvarout

- << Goncst oun rb harca da verc'h war an taol, ma roez J'in an :aotre. ~

- « An aotre a _roan d'it, eme ar roue met rna rez rhoug d'ezi, het' __ paei gant ch Yuhez. »

Mont a reas neuze e kambr merc'h ar rOttl~ ha Iavaràut d'ezi e teue d'i1e farea. LÙ-èa_a~ a rc.as ·d'ezi en he genou. cun·t~mtr

eus a;. vlettn'ienn velen, en eur lavarout ù'czi e cha.okat hag e lanka. Sc a reas, ha kerkcnt e voe war sav, ken yac'h ha p'crlo dîagent en he yac'ha. Laoueù-meur mt ar rmu~. Kinnig a reas da La.bhJ-ùs at· sa" c'had aonr ha. rei d'czf:lii kezcg ha karr· heaji da zistrci d'ar gêr. i\n' amczeîcn, pa weljont L<tbhr:ls hag e gatT, gant rlaou va1-c11 outail, a voc schezct-holL

« Alic.s, emcz!afi, hoc'h eus va go;tpaet, pa Javaren d' coc.'h e 'tegase al lOuz~ier ncrz ha yec'hed war o krc'h. GWe· lit l1a pareet am eus mcrc'h ar roue : medesin all cbet n'oa gCJucst da zcg.as gwel~ · 1aenn enni, ha mc am eus he farcet gant eul louz:aouenn dastumet em liorz VJ.

unan, hag am etls bct diga11t ar roue ar sac'hacl aour, ar c'han- hag,ar c'he~cg. »

Prcna a reas Lahhràs em'l· dachennad vr.ao a zouar. Eun ti kaer a savas Clcc'h ma vevas en e aez hag em·us. 1Jgent vloaz a vcvas c'ho~az goude sevcl da hinvidikPa vanras, e lezas c wrcg hag e gerent en o aez.

D'ar pat1daez a-raok e varo e tibuna!': an danevell sc d'e amczeict~, ha ganta eo _en dcvoa va zad-knz he c'hlevet. En -deiz se zoken ma vge beziet Labhràs. 0' Ruaclhàin', :an douar a f railhas, hag a tonkas ti ar vaouez koz. Da gredi eo ·edo ebarz an ti, hi. hag -he c'hizie1~, pa voe ?-11 ti lonket evelse. Rak diwar an deiz sc den n'he gwelas, mg hi nag he c'hizier. Met .abaoe an amzer 5e (hag hizio c~hoaz) e weler, etre a11 daou ven'ez Néifin, toull:-kurun « ti gwrtac'h ar c'hizicr. »

Mar ded da ganeoc'h, em eus aozet eur marvailh all, a gontin d'eoc'h warw ehoaz.

Ha kerkent e voc an daouzek gwaz en o sav1 an daoU"Zel( maouez a reas kement ali.

-· « Sed aze eun dudius a gontadenn, » emezo.

Digeri a !Cas an nor er voger a-go.c>tez. hag 'an hall er~maez. An .ltron a lavaras kenavo d'ezo, hag a yeas kuit d'he zro. Netize' e teuas ar porzit.r. DianTiuid rn devoe kûan foünnüs, hag a yeas da c'hou~ de da gousket.

M. r:ERFROUDENN

Yaouankiz hol' maeziou a sav o mouez

Paotred yaouank va

c'hamaladed

« An' den, eme eur skrivagner galJ, ne c'hell l<et beva hep bara, ne c'hell kennebcut beva hep bro- » Gwîr eo, karantez evit _ar vro a zo het lakaet donn en ho1· c'hreiz, gwriziennet co start en bor c'ha-Jon. 1-Iag ouspen'n-se eun dever eo evi- fl"''"'J);'

domp- he mirout ha zoken he lakaat da greski muioc'h c'hoaz .. Met perak ha pe-naos·-c tleomp-ni kar9ut hor bro ? Se-tu ar pez a feil d'in displega e berr-gomzou.

Ar c'horn-douar el lec'h ù.1a 'z Ûmp_ ganet._ el-lec'h hon -eus dija tremenet hor bug'-aleaj hag eul loden n' eu15 _ hor yaouankiz, eo ivcz ar vro m'o deus beVet enni hon' tud ~oz. -Ar re-ze 0 deus graet d'ezi he c'horf hag hec'h · cne, da Javarout eo he doua.r hag he ·doareou beva. Rak -poa-niet 0 deus_. evit di fon-fa ar c'hoajou, cvit kempenn ha stuya 'ar parkeier- Pep tamm douar, kouls lavarout a zo het glebiet gant o c'houezén'n. A-hed ar. c'h!antvejou. eus an cil rummad 'tud d'egife o deus degaset d'eomp ~ar pez a ·ra dreist-ho11 talvoudegcz hor Bro, da Iavarout .eo ar giziou mat, ·a-r -feiz kristcn hag hor yez, ar hrezoneg. A-rabat d'eomp · teurel dismeg·ans war an tra.ou-se ; er -c'hontrol, eun elever- a anaoudcgez v:a.t : eo evidomp n c'harout. Lec'h hon' eus da vcza. fier anezo ha fier eus hor bro.

Evit' à11 dra-ze· eo refhec'h 'anveout. Anveout da genta hor parrez. Pegement a rlud en hon touez o deus war ar poent-se daoulogad da welout ha ne . welol'!t ket.

An diavaezidi hag a dremene bep hanv :araok ar brezel en hor pancziolt a ouic gwelloc'h egct kalz ae'hanomp ar pcz 1.

ra kaerdcr pep kprn-donar : dremm dudius c vcneziou hag e draoniennou, e chapcliou kuzct ken brao dindan ar gwcz ha pcg~:mcnt a draou all ) d-r'cist-holl kroaziou hon heiKhou, hon ilizou gant 0 Zouriou dantelczet, hor c'halvariou hrudet .... hag a jori1o c-pad hi1· :amze1· c'hoaz eun testeni -bco eus feiz birv-idik hon Tadou;

Hag ar -feiz-se~ :ar relijion-se a lavar cl'enmp en em ga-rouf: an cil egile. Sklaer co, ret co kamut ::~:raok pep den' ar re ~. zO an tosta d' eomp : ela gcnta hor familh ha goude tud hag a zarempreclomp aiie sor:'h, tnd an hevdep parrez. Ar barrez, ar gomnn a die heza cvidotnp etm dra ben. I-Ic_ fenn a zo er maer-di hag h~ c'halou e kalon pcp-hini ac'han·omp 0 tridal gant an hevelcp levenez pe gwasket gant an hevelep anken 0 wclout ketnent eus hon' amezeien, eus hor c'hcnvroiz chlc'het en h8.rlu. Ret co d'comp eta ,-enta servich an cil d'egile. Kaout dottjlafis evit ar re a zo karget d'hor ren. Diwaiiomp da gaout re a :abeg· erino. 0 labour hag o flas n:int ket da vcza aviet en devez hirio.

Uhcloc'h eget ar harreZ eman ar V1~1. l-Ia pehini eo hor Bro, p:wtred yaouan· nemet hor Di'eÏz mùi:a-ka.n~t. Lod o cleu_~ mez- etis 0 'àn6 a' Vi-eizad ; g-faet ez etiS

bet kem.cnt a c'hoap eus hor Breiz ! Lavaret ez eu5 bet zcken ne 0a riemet em'l

tamm bro baour, mat hepken da zougen hrug ha Jann. E gwirionez n'co ket gwall vr_as, c'houczek gwech bihanoc'h cgct ar Fi-an's. KOliiskoudc ar vro vihan haour-s~ a''ro da houman :

·. 85 % eus hec'h :avalou-douar da bada, 4S - eus he c'haol,

· 36 - eus hec'h a va lou, 8 - eus he gwiniz,

IS ......:... eus hec'h avalou-douar da zibri, 46 - eus he fiz-bihan, 56 - eus hec'h ed-du.

:Hon departamant-ni eo an trede, e Frari5, e'vit al locned-korn', ar Mor-hiha•l a'r pevare ; al Loar-izella ar c'henta evit an niver eus ar moc'h kaset e diavaez-bro. Ha Penn-ar-bed c'hoaz a zo ar c'henta evit niver ha talvoudegez e gezeg:

Pinvidik eus maclou an doua1·, BreL~ a.' zo pinvidikoc'h c'ho.az en he zud. N'co ket enni en deus ar maro an trec'h war ar beo. Tud kalonek he deus douget aviskoaz : er b:·eze1-man a darre ar V retoned a zo bet kavct ar gonesta da vçmt dirak an tan d'ar Bcljik Evit pcvar brizonier he deuS Bm-Frans unan a zo Bretoti. Hervez ar pez a anzavas cur jencral b~as, :a,r V retoned a voe ar gwella saudarded etouez ar re a stourme evit Bra-c'hal!.

~; Ha koulskoude pcgemcnt a zismegans t<itolet war hor Dro, war hor giziou ha w:ar hon doa.reou-beva ! ::·-Eur vro diwarlcrc'h, « un pays arrié

ré » evel ma lavare ar C'hallaoucd. Daoust hag abal:amour m'oa ar Frar1s eur vrc rliwar.:.araok eo cz eo bet kouezet ken izel :

Met ni, dak'hotnp d'hor gizinn ntat, heuliomp hor pardoniou, re hor dnpeM Hou bihan evel hor pe1crinàchou hrudet. Pa vo tremenet a.n amzer a distridige~tnan, c'houezotnp atiarre tantajou gouel Yanft', c'hoariomp evel ma 'z ens bet graet gwechali war hor maeziou. Ha p;t varv -eur dhenvroad bennak ra vezo lavaret ar grasou epad an noz-veih. Ar gi-

ziou-se hag ar re he deus pep parrez a z0

eni lodenn eus en'e ar vro.

Ar feiz kristen a zo cul loclenn ali, al lodenn 'talvoudusa .anezi ; houn'nez a zo het a viskoaz fciz hor bro. Digaset ha skiguet ctouez hor c'hcnt.adou gant ar Zcnt kaz he deus en em viret c Brciz abam'_ <'-'~ pempét kantved. Krcn'v eo c'hoaz hino peogwir c-touez bugale Vreiz eo eman ar stanka ar visionCricn hag er bloaz tremc~ net eskopti Kemper e-unan' en devoa roct ouspenn eur milion hanter evit Breuricz ar Feiz.

Goucle ar Fciz, ar yez eo ar brasa tcnzor -hon eus resevet digant hon tarl.ou. IYar brczoneg ive cz eus bet graet hrczel n'co. ket hepken a-berz Bro-c'hall met ive gant ar Vretonecl o-nnan. Kalz ac'lmn'olllJ; n'o deus ket klevet an distcra komz brezonck o koueza diwar muzellmt hot mistri-skol- Kerent diskiant a zo ha ne zeskont nemct galleg d' o bugale. « E giz-se, emezo, e v~·zo deskctoc'h » Pehez fazi ! Desketoc'h ma.rteze war eur yez estren, a ziavaez-hro ; met an hini a ouefe ma( niao pe zek yez, ma r:c aar ket ycz e vro, hennez n' eo ncti1Ct cun azcn. ] )et ra Iavarfec'h c'haui ma ·en em Iakafe ar Fransizicn da zeski yez o gwaskcricn ha da lezel o hini ? c'houi a lav.arfe o deu·; c'hoant da beurlaz-a. o bro. Ha koulskoucle cun niver bras a Vretoned a ra eveldu. Gwella 'ze mar dcman an traou o vont rl.a j en ch. Desket e vez breman brezoneg er ~koliou ha morse ne 'z eus bet skrivet ke

mcnt' e brezoneg. Komzomp eta brczon'eg atao hag e pep lec'h. Lennomp kazctennimt ha Icvriou hrezonek, kanomp gwcrzinu -hrezon'ek alies kaeroc'h eget ar Tl'

c.'han'ck. n ag cvclse e tiskouezimp sklacr hor c'harantcz evit hor Dro.

PER DOUERIN, Plogoneg.

{l'rcscgenn graet e Ti )famm-Douc I{er{cunteun,

da Bardon Ylwmiz, d'an ,"-JI Mae 1943.

Bl'ezoneg = GaJ.leg fall??

« Saime Anne, c'est la "Mam-goz" de !a Bretagne"

EN BON FRANÇAJS cela veut dire qli'ello est la grand'Mère

dès Bretons. (Toute ta Vie 12 - 8 _ 43)

.- J29-

Ilii San-Lorenzo (St Loraw3 ) Rom ~:raol{ ... h-~ f,{!'l~{Ie b'J,mhQ:.-::tdeg ~r-.c'hir.ri-nij anterïkan: D.ARVOUDOU GOUEZ EREZEL

Iliz veu:r· Cologn a zo bet b .. om. b . -' t ha gr at k 1 · . - · . ezenne . ~~ as gaou outi en un'an· eus d9i-

zwu diweza 'meze ven' -; ka: cr a iliz a .oa- en Alamagn oa hounnez.

Staget e oad bet- d'he· sevel biem~~n ez eus drcs 700 vlC!az, er bJoaz 1243, ha n'cc· bet peur~.avet nemkl cr bloaz 1880 ; 13-5 metr a hirder- ~e devoa ha 61 metr; a ledander ; _an_ doenn _a oa di bradet 61 inetr- diouz an ctc:.?ar hag_ an touriou o devoa 160 m'eti.

~ur vez eo gweJet tud o vont d'eii 8m gemeret ouz traou ker kaer ali

~·an~- 22 a vi2l gouere, Rom· ivcz a. zo bet · bomb~zennet d'_he zro ; 719 den a zo b~t

,lazet ' 1599 _de~. gloaZf~t ; iliz sant Lo.rafw, Ull~ll eus. SClZ 1hz kaera kêi-benn aJ:; o-ris-temen, diskaret. b

... H_a sctu ma voc gweiet ·ctonez an dismantrou ha:.g'~·an ... dnd glac'haù'\t ha lazAt eun den gwi~kPt e gwenn : Pius. XII ... « Ar RO 'munutenn a drernJenas an Tact santel Pab o 1·- ~-- "'" ar pee 1 e ,re uJSnlantrou iJi:l; Ran-LOI;en-:<0, a zo unan eus eu.riou fromusa istbi ar Bect, >> ,efl!_e eu: gelaou~n elis BudapcsL.

:!? an .-13 a YIZ_ enst d1weza,, .Ke.r. ~antA.I ~r Gpstf~mez a z? b~t bornby?<enn:et a neveZ ...

·Ar Pab a gmtea_s c'hoaz ai VaÜkim evît gweJet an droug graet ha rrea:lzi ar re

.Wasket ! «--En em ga vot war al lee'-hîou ·bombeùt

ern.e an Oss~rvator.o Romano, ar Pab .'kPI~ st~nk e oa _an dud, en devoa bec'h ~ ti3·· kenn_ eus e gar.r. War·e zf'emm ·a oa ctisliv e rmlhe daelou ... · Komzou karant8zus hag a ne.r~-kalon a -roas d'an dud, -ha daoulinet: e kreiz an dismantrou e pedas ·evit ar :re vara ... 'Pa zigoras è z.iyr·ec'h êvit rei e Vèlliloz

d ar re veo ha d'ar re va.ro, e .Weled, War· e soutanenn wenn, cur saotradu.r bras geli . gwad ar re c'hlazet e oa ... Pa vennig~s a; mor a dud a ?a en dro d'e7.a{l ne gJeved n0-met goueJvan. :t>

Rom bombczennet Bandennou Attila ·a oa chamet a zav dira~ mogeriou Rom . Rom a oa bct dolljet ZQkcn gant t~~ dcn-Sf"! Icsan:r~t _e1_1 e am::-:eT- « Korvcntcnn b'oue ».

Hag h1no, pRtra weler '! · · G?uarnamant an ltali _a .zo_ 0 paouez rtis

klcna. ~-mn K-Pr digo-r, da Java.i-et co ne -vezo cnrn netra ebf:'t -a :>:ivout ar- ln·eiel. En h;nt-sc,_ hervez gwir etrcv'roadeJ ~l'r hiezel n eus dig-..n.rcz ebet ken -d'he skei 1 _ _ .- '

Rak di_s,tr~I_.!a.deg. Ron1 a xo e;un_·_toi-fed ·a cneb ar rehJIOn hag ar sevenadu!-ez· ~risteri ...

An Ta<l. :s~.tel. ar Pa._b, heP. lid, eto'uez an dud, war Iec'h'ou ,. . . ... bombeûmnet Rom

. ·- 3,30-

i

AN .. NEIZIAD ·LABOUSW .BUlAN Saig, tommig ha Kouig

. ~ "

Saig. -, Selaou ta Lo:rrtmig, deus buan ta, me :rneu13 eun dra -vrao da lavaret d'it, eun dra a· ray plijadui- d'i~. ~nJtnüg. - Petra 'zo a neVez ·ganit ·-ta

Saig ? _. Saig. -'-- l)ofe rri'eus · kRVet ëun · ·neiziad

laboused bihan ! LoiiliDig. ~ 0 ! Ken abl"ed-: ·ail_,- Satg,

n'emaomp ket e poent an neiziou c1\oaz, n'eo ket echu a-walc h ar- goanv .. !

Saig. - Met pa Javaran d'it, ëo gwir', ha bras eo zoken al Iabouaed bihan ...

Lommig. - Han l Peseurt: Jabous €0 hennez ta, neuze, en deus graet dija e neiz ?

Saig. 'Peus nemet divin, Lomtmig, te 'zo eur paotr fin, pa garez !

Lammig. - · Ar rouzardig ! Saig. ~ Neket ! .. Lomnûg. - Ar mel.enig néuze Saig. - Neket ivez ! Loinmig .. - Ar pintig, 'kazi Sul·', hen'nez

a ra abred e neiz l Saig. - Brasoc'h -eget ar pintig eo ! Lorn!ll1Jig. - Ar big, marteze ! Saig. - Pig da unan ! N'ed k€t eur.~·

neiz · pig eo kennebeut. ' Lommig. - Peseurt plunv·o deus ta--ar·

re vihan ? Saig. - Seurt ebet ! Lommig. - Te· hivare kbulskoûdé ·oant

bras dija ! Sa.ig. - Y a, brazik- inl· ar. -re vihan',- ha

iavaret a ran ouspenn n'o deus_ ua :•plunv, na marblunv.

Lommig. - Sela.Ou Saig, ha gwelet az peus ar re goz ?

Saig. -·- 0 ! Ya, meur a .wech.,. Lorn1mig. - Ac'hanta l Hàg ar re se p~

seurt liou en deus o· flunv ? Saig. -- Li ou ebet, na· du, ·na · gwenn,

na melen' ! Lommig. - A l gùtr7.0nt Il fan bremaO,

an askel groc'hen ed ! Sa.ig. - 0 n'eo ket, n'o. deus ket ~

'ziouaskell kenneheut. Lommig. - 1{o7_; tamrn.:· Saig~ te zo J

kounta krakou d'i:1 ! Ne ouczan ~e.t petra 'p'eus c'hoant da lavaret ... eul labous ha n'en deus na pluny, na marb1unv,- na

KELEIER STROLLAD KUZULlA' BREIZ

Izili Stroilad Ku~ulia Brei7- a. zo bet pedet d'en cm veda, evit a.r ,berdcve.t gwecb, nann e Roazon, eve! er g.wechou ail, met ~ kastell Duke:.>: Rohan, e Joslin, d_'_ar .15 ;_:_ viz gouere diwcza.

An A. Quenette, prefed meur a oa e penn ar vodadeg, evit ar' W'ech diweza, ,siouaz. rak anvet eo da brefed- me:ur e 'Dij"ori. Ari A. de l'Estourbeillon,_ dean izili ar shrollart, hen triïgarekeas eus- ar_ vad (!_ll deVOl:\ .· ~aet

-331

diouaskeU, pion en deus · gwelet biskoaz

1 :ke~nt "an ? · Salg. ·~ Re _W~r 'co, . kOlllSkOhd~,'~ :L.Om-

.: mig. ..- '~-t.

14lmmig. · Met lleuze penaoe· e-·· cthel-lont-i · nijal, ··ha petra zo en-dro- -'d'.eze '!

satg. ___:_ Petra... 'zo en-dro d'ezo ·met llilhad ivez · '

Lommig. - Kea- kuit· ·diouzin;_ Saig, o Jiv8.,-__ gevier n'elJla()ut,_:ken -!

&tg.·---'-'- Deus ganen hag ',e :Weii .. Lommig. - A, n'ez an ket warlerc'll

eur par gaouiad eveldout:-te. Saig. -'Asa, Lommig, n.ez e~.,ket da

facha evelse, me wei Kouig, an ti aH d tont warzu· aman. Hep a la, Kopig, deus ambn ta buan (Kouig a den) .. 'Peus kct gv.relet te, e kichen Penn .ar Vern,_ labou-sed hflp plunv, na . diciuaskell ? _,

Kouig. - Met ka07;eal a ran Oùto bem-dez l .- ' '

Lommig. -- Setu aman eu:f C'hl3:pezenn an," a gfw. d'ezan, e toare, e oar -l:l-1 labouSed kaozeal !

1\:oldg. -. 0 ! selaou ta, Lo'rilrrÙg, onspenn kaozeal a reont, . kana, sutai;" c'hoàri a reant ivez, me· a zo bet ganto o- c'hoari meur a wech. ·

'Lonnnig. ---:- Setu aze Iaboused drol avat neuze !

.Kouig. ---------:- N'anavezez :ket Perig_ ;LabOus, Janig lJabous, Paolig L.abous ?

Lommjg. - Eo, gà ! -Kouig. - N'anav~z(!Z ltet o. zad, ~ vez

graet al Labous koz anezan ? · · Lommig. -· Eo !

fKouig -- Ne oùezez ket ·e péleC'h eman' ·manim 'Perig, Janig ·ha Paolig•-o·--chom ?

Lommig. - Er Penn ir Vern'-'}· KO\IÏg.' '.· . Ac'hanta gant·· ar. 'ba:Vt. vezo'

ranket planta ennout ! 'Peus·'•ket=-divin€t c•hoaz ? : ··

Lommig. -·- Nann ' vat !~ " •·· Kouig·. ·- .Panezenn, ·ina /z'-out, ;.PenH ar

Vern eo ·an· neiz1 al laboused km~; ed tad ha marnm Perig, Janig. ha Paolig,- ·hag al la.boused bihan eo Perig,_ :Ja:r_ti-g ha PaoHg o unan. Breman e kom:Prcnez, ?,.

Lommig. - Ha, ha, ha ! M(9rjined ! C'houi 'p'eus ,gouezet paka brho ac'ha ..

·noun-me, avat. Y a, ya, gouzout. a _rin; breman e pelec't.t eman ho nêiziad ]3,boused bihan;.. : ·>~' .. l

Ar marv~mwt Jt:oi.-

AR Mlz.·.·· da Vreiz, epad an nebeud amn-ir· ma 'on br>+ e Roazon hag a la var as ar c'lieu.Z ·o- devo:-t d'czan ·hall" izili ar .strollad o ldrniada' dio•.ltan.

Goude a;r vodadcg-se ar strolhtd a ye:.)!'; da Dalpont (Taupont), -----:- eur barre:;o; c w•vas enni sant Goulc'hen, eur pen mid, ··- da

. welet skol-Iianv Brizeug savet eno e Kergoyat evit ar· vistri hag ar me·strezed-skoJ n'int ket barrek a-walc'h c'hoaz da obcr skol vrezunek d'o bugale .

PARDON !1AN'I;EZ ANNA EiN' NAQNEI'l ·d:~l- --~lt!'··:••i·:··· ·'~ ·:·-. ~, .. , -~- :·.:-.''-'

· En ~Na·ofied eZ eus kRfz -brezonegerten ct.eu~t .eus._,esk~ptiou .Kemper pe- ~ened;, Sa ... vet '.0 Jleus t-'-,dll-ze eun UilVanîez· ·.hag. ~ ra ·kal"!·\~d-.: .TiA~antez Ânm\". Bep' bloaz -abaoe ·daou vloaz ' zo -- e lidont Wiu .an ton .bt'as-<-.pardon Sa:ntez Anna .. Er bloa?.:... man adar·re, d'ar·. 25 a vîz gouere eo bet kaer an ·traou .:' An: aotrou 'n Eskob Ville::. Pelet;c-·~skOb ... 'an Naoncd a oa o ren ·ar pard~n._; . eun e~l~o~- ail an aotrou Savin, N>koh nustoner, gmtdtlt eus an Naoned ; aotrou Maer: an ·Naoried _gant daon eus e eil-vae

red;, b:Cleién eus kêl:.- An Tact Dorval, •zO du-7.e· 'ta<d· ar:_ vrezonegerien, eo en deus· i'ën·ket Peb tra, du-ze, sikourct gant Bretoned a gaJon ev-el an Ao. Rousseau medisin, an Ao.- Oftb''a:r Moal, levrier, an Ao. 'Larvor, an Ao. Guilcher·, an dime?:ell Riou ... an Ao. .F'avé,'."Cus eskopti Ken,per a reas ar· brezegelln e brezoneg gant eur gerig e galleg ; kantikou bre7.onek a voe kanet. Ouspenn 10.000· a dt1d a oa deuet d'ar pardon. ~ll:· Iellctï, da Vrezonegerien an Naoned. ·

PRil~FED .MEUR NEVEZ BRE.IZ

Prefed 'meUr nevez Roazon, warlerc h an iA. Quenette, eo an A. Dupard, prefect an Naoned. Ganet eo bet e Genelard er Bourlgogn, d'ar 4 'a viz kerzu 18.90 ;' bloaz eo

bet is-prefp_d e Kastellin ha tri. bloaz a oa ecto prefeci" en Naoned.

Pa giogas en e ga,rg uhel, e Roazon, d'an 3 a viz eost diwe7...a e lavaras d'ar Vrp.tQried :· « Karout a rit ho frankizou,

« dre. ma roont tro d'ho tenzoriou-apered ha « d'ho ma.dou korf da vont war gresk ; « ll1}1.t, ober a rin ar pez a vo en em gal« , loud evit ma vezint restaolet d'eoc'h «warohed!

« Va brasa youl eo gWelout ho ·rann-vro « o tont da gaout m;uioc'h a vuhez hag a « 6eadra eget n'he deus bet biskoaz a-hf'd « ar · · c'hantvejou_ Fiziout a c'heUit ennoun !· »

KENTA KENDALC'H

«KENVREURIEZ AR BREZONEG" ( Landerne, 1 - 2 Gwengolo 1943)

Bloa?O a zo eo ganet KENVREURIEZ AR BREZONEG. Goulennet ez euz bet diganeomp rei tro d'an hoii veleien cta anaout gweHoc'h menoziou, labouriou ha menna~~ou ar Gf~nvreuriez ; rei tro ivez d'ar re o

deus c'l).oant labourat war an dachenn-se d ... en em welout, da studia asam:bles. Setu perak e vo ker.dalc'h e Landerne, renet g:<.nt an Ao. Jow:~our, Vikel Vras eskapt.<

. J(em_per ha Leon.

Di.geri a ray d'an dei:1. kenta a vi:? gwengolo da 11 eor. Echui a 'ray antronoZ, 2 a viz gwenghlo wardro 15 eur.

An 'hoU veleien ha kJoareged a z-o pedet :da gcmeroUt perz er c'hedalc'h.

ROLL AR STUDIAIŒNNOU T -- AN FlMBANNADURIOU. Fei?: ha Breb; (an A o. Perret) Ai· vlihf,z Mn.Hsi:en (a a ·Tact J!"Jujcn) ShuU bag ol~r {an An. ar Fioc'b) O~o!ê (an Ao, C:1aloni Aubert)

1 ,, ~:: .·:... :··· ' ~ .. ~: . ..': .': '; ' .. ", ' -· II - AL LABOUR EVIT AR. BREZO

NEG. Perak ·e() ·mau la,bollrat evit ar bre~ zoneg ; - petra a zo be.t graet ; - pe seurt skoilhou_a-zo be~ kavet ; -petrE~,- a zo HonJ

·.da ioped-:'··= ··l · · ·

"\' F. ESKOPTI I[EMPER : ar gudenn displeget dre. :Vraà (an A o. Fa}jC'bun).

Er O'bloerdi bras (an A o. ar Ster) ·-";•· :skoliot't {an Ao. ar Ster) · War dacheml an Obererez katolik (an

Ao.·FaVe) war dachenn ar Parreziou : katekiz,

pr~zegerèz, etc... (an' :AO. Guivarc'h)

b) E ESKOPTI G.WENED. Penaoz eman kont ? (anAo. Coetmuur, pe Mary, peMa.rouille)

!C) E ESKOPTI SANT-BRIEG. Pen'aos eman kant ? ·can Ao. Bourdelles pe Lechmc)

. III -· AR BELEG El BREIZ HAG AR BREZONEG. Petra lavar d'eorup an Doueoni-ez War ar poent-se : rnenoziou-diazez ar studiadenn, dever. ar beh~g war dache-nn ar yez (an Ao. P. Y. Nedeleg).

IV ~ IÇEMENNADURIOU A BEP SEURT.

ar Fram.m KeUiek, Unvaniez ar Skriva-gnerien . ("an /Ao. ar Floti}'h)

ar Bleun-Brug (an Ao. Penot)

Suivez al' ·Br..,zoneg (an Ao. Guillermou)

.StroUad .Kuzulia Breiz (an A o. Perrot) Breuf'iez Sant Herv6 ·(an Ao. éhaloni Calwez)· Etc .•.

Renerien Kenv~euriez ar Brezoneg

AR liiLEUN-BRUG

Kendalc'h ar Bleun-Brug hag a ·2o bet ano d'hen ober e Montroulez ha, goudeze, pa voe bombezennet ar gêr-man, e Scaer d'an 12 a viz -gwengolo,_' da geilver seiz ugentvet bloaz ginivel~z ar bai'z Brizeug, ne vezo ket graet-, siouaz !

Ra gendal.c'ho izili hor c'hevrectigeZ da zeski gweUoc'h gweUa yez, istor ha toniou Breiz;. ~it tCieno ! a.r Vretoned Kals konfort, allaz ! n'o deus ket ! Ar pez a oa g!\vir: en aillzer Brizeug a: zo

ker gwir all oo hon hini ; met gwellaat a ray an traou da vont : an traou re ne . badont· ket.

GINI'VELEZ

Dina ha Drea Maury a zo lnouen bras o rei da r.'houzout d'o mi_gnoned e7. eus bet ganet d'e?o cur breur bihan anvet Pa.tril.:.

Cléder, 27 a vi?. mez-even 1943. Ra gouc--l:û puiih -:benn oz sant Patrik war'

e filhof bi~n.

F.URF.D

I<~urect 1:'\'on Gu.Bvei hal{ Yvena Guerou a ?'O bet benniget. e f'lourin-Montroule7. d'ail 12 a vî:T.' gouen~ diwcza.

Hor glweHa g"ourc'hemennoa d'an dud ne-vez;.

332 -

1

1

.1

,_'1 ·_.- ..

1 l'~.r 1 1

' r·

/·ialud ·d'il-- !œralerv 1

- N'hoc'h eus ket a Pez o tont aman c'hoaz.·?c.

- Yann Truilhok, - Pardonit din, aotrou Komi.•er, met c'houi eo hoc'h eus va fedet 1

- De ut eo ar maout ganen ! Den ebet a zo pignet ken uhel! met satordallik, e pelec'h ema an douar breman?

Bisig " glask lakaat e graban fl!«r ·_], .:Zip. Met e pelec'h ema henman?

i Lo'''rkc/A \1 \-j f

t: 1 • _·. . _--.. ·u

F D '

. Peurechuit al Uzerennou-man hag e lennoc'h ger~

stur ar gwir Vretoned.

1

Niv. 9-10 (79""' bloavez FEIZ HA BREIZ Gwengolo-Here 1943

G/\NT LEVRHOU ~ FEllZ l-IA BR.ET~

1. -: LEVRIOU BREZONEK !--· CllRISTO, .savet gant an A~· Glrillo'U, jmeu-

dennet gant Rene Roy, kaera Ievr breze'· nek an XIX ·vet kantved •. ·-· ...... 20 real.

MIZ MARI, kurunen nevez d'ar Werc'hez, savet gant an· A. Breton .......•. ·. 20 real

GENOVEFA A VRABAN, save'- gant Giaoda ar Prat ha skeudennet gant an dim. O. d~ Villers . . . . . . . . . . . . . • • • . . . . 20 real.

TELENN ARVOR, savet gant Augnflt Bri?.eux . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 real.

VIKTORIA KONAN A ZANT LUK, gant lln A. Uguen ...•....•.••........ 1 skoe1.

LIZER AN \IIINI . MARO, gant Jakez Riou ........ ,. . . . . . . . . . . . . . . . 1 ekoed. IVVEltZON gwelej; gant eur Vretonez Q real.

ENVORIOU EUR GAKOUZ,EZ, gant V. Seité ..•.........•.... -· . . . . • • 1 sko.ed

II. --PEZIOU C'HOARI

NICOLAZIK, Bayon-Per:rot ..... 20 .real SALAUN AR FOLL, Bayon-

Perret ........ , . . . . . . . . . . . . . . . 20 :t,eal DIZRO AN DIANKET, Bayon-

Perret ................... ·'· .. . s real AR (olORNANDONED, Bayon-

Perret ............ ~...... ... . . . 8 real EUN ABARDAEZ E KERVARZIN, Co-

ro!Ier-Perrot ................... 2 skoed YANN LANDEVENNEC, Cornou-

Perr:l't . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 real DRAGON SANT PAOL, Y.-V. Pet-

rot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 'real. PARDON BARABBAS, Y.-V. Per·

rot . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 'reaJ AN A. KERLABAN, Y.-V. Per-

rot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 real AN IUVROAD, diwar ar c'hemraeg, gant

Y.-V. Penot ............ _........ 8 real. Ait V AMM, diwar ar c'hemraeg, gant

Y.-V. Perrot .................... 1 skoed AR CHIMINAOù, gant ar Moal, 8 real. AN IUNI GOZ 0 VONT DA DENNA HE

. ,. . 1nagit .•.:pere~J bor pri:.,onu r!

c'hant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Feal. SANTEZ TRIFIN A •. ,.,,,!ll"'l;L .. , ar e~I<Inl

.Joanno ............. ,' · ...... ·-·.. 8 real. IIOLLVELEN, . gant Hollsent ai- Gar ..

rée .................. -. . . . . . . • 1 skoed. AN AOTROU KERIOUAZ, gant Lan ar

Goff . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 skoed

III. - LEVRIOU GALLEK

ESSAI SUR LA QUESTION BltETONNE par Yves Le Moal ..... ·"··........ !UJO

NOS DEVOIRS ENVERS NOTRE RACE. L'EGLISE ET LES SURVIVANCES NATIONALES, par Mgr. Paquet • . . . • . 2,50

LE BLEUN-BRUG ET L'EGLISE, !Fr. TRO-BREIZ, PELERINAGES DES SEPr

SAINTS DE BRETAGNE, avec illustrations et une carte hors-texte~ par M. le chanoine Le Roy ...... :· ....•.. · ..•.•• --·.:.. 2,50

LE PERE J.-F. ABGRALL, DES MISSIONS ETRANGERES, par M. le chanoine Pérennes .............. 1 •• ,_, •••••• 12 Fr.

LES PSAUMES, TRADUITS ET COM~ MENTES par M. le chanoine Pérennes 20 fr.

IV. - PEADRA DA GANA

KANAOUENNOU BLEUN-BRUG 1920, 1922, 1923, 1925, 1930, 1932, pep Ievr, 10 !ur.

SONIOU BUGALE, ar pez . . . . . . 8 real. Kana:::mennou war tiaperennou distag : KANTIK SANTEZ ANNA WENED ar

c'hant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... 20 real GVVIR VRETONED, gant an A. Conq

ar c'hant .... _. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 real. GWERZ KER-YS, gant Olier Souetr' ha

J.-P. ar Skour, ar' c'hant .. 1 •••••••• 20 real. SONIT BOMBARD, SONIT BINIOU,

· ga_nt J. Marechal ha J.-P. Dantec, a-r ar·· c'hant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • . . . 20 feal.

KAN-BALE AR BOTRED YAOUANK, gant .J. Marechal ha J.-P. Dantec, ar ehant ...................... , . · 20 real.

FOLTRED, g_ant E. ar Meal . . . . . . 8 ~·eal. Gr?t ho koulennou ou:1: : A. Perrot, renel'. YANN POTR AR GER, unan-gomz, gant « Feiz ha Breiz », Scrignac, Finistère, C.

E. ar MoaJ. War baperennou distag, ar C. 21.802, Rennes.

IIRlJIHT A.T, I,EORH;;-MA.N 1

NOS DEVOIRS ENVERS NOTRE RACE, L'~GLISE ET LES SURVIVANCES NATIONALES Prix : 2 fr. 60

Rreskit ar priziou-se eus ar mizou kas a anavezoc'h diouz an timbrou lakét. er post,. war ho pakadenn.

i\mim<UF<td bltMz :W !ur _:(I;:IJJ:>ILl:ïJillr:l:t, .•ln·r!:t pa gnn::?l'tl' ,:'an ncl•tW:l l-i ni\no·n:l: 2~; !ut· ar 1-)('lliTJ<W<tnl

- ,_,_;; h lt B1 f.Ù; co k(!M-'., Juu:ro. lut ·!l:u,,·,:-1-rulmula ,;·annurl a ,_.·!teil /UWill Ol' f',·e/m~crl

!(u:~ ,,11 an 'h:LTtJ d'aH A. Y2jm.-n~Vfn·i P.n\'.i'r·ot. Rfmer !o~dz h?., :Breiz~ Scrignô\c (:F'Iuis1.èRe} IC. (;, P. 2~ .HüZ R~a7,0u (ReE.nes)

FEL~ TTA lHŒ~Z ,:1 dl•: knn11t 11or /.i~o,ot· '~ k~~ment U kristcn iWl'L 1wm~.d ('!liliUI }Ho'ztt'(,~:g

'-----· ·-----,,.,.----·---------

j 1

i Î. l

J. '

:r

i

!

EVÏT EN EM

diNAMM

== .. ~1 . : 1

1

1 1

(Lusc'llsl:rudr:mt D NP)

WESTLA dA GALON MARi

savet gant Ho-n Tad Scmtel ar l'ab V'us XIT.

() H.ouancz ar Rozera, skoazell ar griste.nien, repu ~m' hall, c'houi hag ho peus roet atao an trcc'h d'ar re a Stourme evit Doue, setu 'ni daoulinet .cl"l:ak ho tron, leun a fizians hon devezo ~diganeoc'h ar skoazell a zo ret- c kre · z ar g-walin:i~r hor sko, nann, en abeg d'ar va(l a c'hellfemp beza bct gract, met en abeg da vaflelez d-ivent ho kalon a vamm ..

En eun amzer ker strafuilhus hag an amzer-mifi, ouzoc'h, ouz ho kâlon' di:namm co cc'h en. cm droomp ; ni laka Ennoc'h hor fiz-ians ; en em west~a a reomp d'eoc'h a-tman, n'co ket hepken gant an Jliz Santel, skeudenn Korf ho mab Jezuz, a c'houzanv hag a goll gwad, g·wasket ma 'z eo e kant lec'h hag e kant Stmnm d··shcnvel, met ivez, a~unan grint ar _bed a-hez, rannet c meur a gostezenn· hag o leski en eun tan-gwall a ga.~oni chachet warnan gant e bec'hejou e-un'an.

Ra deuy ho kalon da denera:·tt o welet ketnent ·aH a draou ch·a~t~t er c'horfou hag en eneou, o welet gloaûou, cnkreziou ~adon ha mammon, priej ou, breudeur;

. ihugale dinamm, o welet kement all a· vuh••;ou ialc'het m o hleufi, kement ali a

gorfou dishènvelcbet e krd7: an drailh e.uzu:-;, o wclet kement all a encou sammet_ gant ar perc'hod ha war var d'en em gall da vüviken.

0 IVIanun a clntgat·cz, grit rrui. teuy Doue -da rei' d'eomp ar Peoc'h ha, dteist hoU, grasou a c'hell, en' cun taol; f::rei kà-1omm an duel,_ diwar an droug, war ar 111x1.d, ar grasou-sc a zigor hent d'a1· pe<)C'h hag a aoz d'ezi cnn cliazez padus.

-R_oua,nf'z ar Peoc'h, pedit ev:dotnp ha roit d'ar bed, c hrezét at· pcoc'h emafi an holl pohlou o c'hottoz, ar peoc'h cr Wln_onez, er jm1tis hag e karanteZ at C'hiïist:· Ro~t d'ezan peoc'h an armoU ha peoc '_h an eneou hag eur wech n1a v0 sioul an traon hag urz dre ho11, rouante.~------. lelj': Dm;e a c'heJlo en em astcnn~

Grit etir zell a vadelez ouz an dud divade~ hag · ouz ai· re holl a zo gourVezet c'hoaz e tenvalijen'n ar m .. 'lro ; roif d'ezo ar peoc'h, gr:·t ma paro warno Heol ar

· ,Vî:rl.onc:~,, ma c'helrnt ganeomp~ni, dirak ar ·zalv-ct ù'eus ncmetan et· bed, lavaret :

« G1oat ·da Zoue, e barr an nen'v, ha 'yar ~u~_ douar peoc'h d'an dud à youl mt • (Lukas 2. I4,)

D'ar poblou dispart!~t gant ar gaou hag an <i::isunvanicz ha dreis,t holl d'ar re o deus- evidoc'h eun dcvos.ioti 'vras ha ne gaver, err o zonez, tl ebet ne vez enoret ennan ho skeudenn zantel (kuzet bremafi. marteze, da c'hortciz ma teuy deliiou laouenoc'h) roit ar peoc'h ha·- renit int war du ar gêr, degaset int da Il"'z an Ar-,trou Krist, 11" eug gwir bastor nemetan.

Gourennit evit IFz Sante! an Aotron Doue, eur peoc'h padus hag cur frankiz vras ; fard.-ellit dour-beuz ar giz:ou pagan a venn hor goueleùi ; lakit ar gristenien' da garout muioc'h mui ar c'hlanded ha da ren' ettr vuhcz kr:sten lcun a oberon inat, evit ma teuy bochad servicherien an Aotrou Doue da greski e santelez hag e niver.

Er Hn, cvel ma oa het gouestlet da Galon Zakr ho mab J ezuz an Iliz hag hel! dud ar berl, evit ma teuje, pa vije laket enni o holl fizians, .da veza evita eun arouez hag ctul' errez a c'hounidegez hag a zilvid:'gez, evelse, hag evit atao, ec'h

en em westlomp d' coc'h, o l{alon dinamm· Mari, c'houi hor Mamm ha Rouanez ar· bed,

Evit ma teuy ho karantez haR ho slwazell d'en em astenn kentoc'h, ma c11e1lo an holl poblou, deut a-henn' d'en em g1Cvout etrez a ha d'en em glevout gant Doue ... embann ho santelez ha s.taga da gana a-unan gancoc'h, eus an' e ·-1 pcn11 d' cgi1e d'ar bcd, cur Magnif,Jcat a. c'hloar, a garantez hag- a anaoudegez vat da Galon Jczuz, ar .____galon n'eus ;1emeti 'e c'hellfent kaout en'ni ar wirionez, ar vullez hag ar pcoc'h.

Eve'lse bczct gract.

I-l on T ad sa.ntel ar Pab en deus rod tr~; bloave:::iad Pardon d'ar gristcnien b~-p wcch nw Hvirint ar bedmn-sc, IJrftlt devon~on· hag ar pa.rdon Cus o- hall bec' he-· jou d'ar Tc hen la.varo benufez epad eur m-i::: gant ma "z aùtt ouspeftn da gove'w: hada gomtnu.w'a ha. ma jJedint evit ezam~

mou an Iliz hag ar Pa b. 17 a vic du. I942·

• GOlUlOlllll

Kaset oan bet da va gwele, en deiz-se, araok ar re ali. Kousket mik edon, pa Oan dihunct, en' eun taot gant ar sklerijenn ha trouz tud o kaozeal.

Hep finva1 an distera, e tigoris va claoulagad. War an dao! al lamp a oa elum ; e kreiz an ti edo va zad, va mamm hag an amezog tosta Martin.

« Ar vugaü 'zo bugale », a làvare va zad, gant_ e vouez atao sec'h ha plean, met a zcb1ante, en abarclacz-se, beza tacrOc'h hag eun tammi,g- ·tristoc'h eget ·kustum. « iV c zifennan [;:et- ar paotr ac' lia-

. lën. emczan. Kastizet co bet evel nt.'oa dleet. Met e vijes a et d'en. ent _qemcret ouz e vmnm, ha ne c'helle netra. 1iaun ket evit gouzanv an dra~se. »

- « fi er gouzaut a ran. n' eo lœ't 111-ai ar pez a~n eus- graet », erne -an amezog, « Met petra fel! d'il, Glaoda, o tisfl·ei eus ar foar edon. Eur banne a re a yoa ganen adarre. Ar boeson 1n.illiget ! Gouzout a· réz e kolla1t va .fenn ganta'rn .-ha ne Mtezan: 1nui petra ran. V a merc'hig a len··

.·ve. mtûoc'h marte:::e cg et n~ oa d'le et d' e:;i. Ha kemcnt~:se. a laJwœs· droug bras ennoun ... Jl1dt, evel/~t!'n,f Glaoda, am,ezt!i"en· omp ha tro Cbet c'hoa.z n'eus bet trouz· etrezomp. »

Diger.~- 'raen va diskouarn, cnkrezet. - Prosez a yoa eta etrczo ! Brelnati e teue da sonj d'in oa ·aet va zad, meur a· zervez a oa da X .. ker_:adeiln-bemt ar c'hanton. Daoust hag aet, oa da ober e glemm ? Biskoaz, betek neuze, n'an1 oa klevet lavaret en doa ka~·;et klemm a-enep• unan bennak. Ha bretnan, hcrvez an doa~· re, ez ae dirak al lezvant !

Santout a raen at ruzder o pignat -muioc'h mui d'am fenn. An hall drubuilh-se, n'oa n'emcdoun-me hiriek d'e-·· zo ! En' eur z·iouall ar zaout, oa bet savet eun tanun tabut, drc lmgale an ame., zog ha ni. · Annaig, e verc'h, qc'h en emhegal ouzin a dorras va c'houitetl-gorz, bet graet d'in gant va breur kosa. Aet erm_êz .ac'hanbun va unan, em oa skoet ganti gant va foet, .war .he zreid noaz. Y udat:

he doa graet, kouezet oa ·d'an douar. I-Iag en eur gunuda oa tec'het war-du ar p·êt gant he c'hoar vihan. Gwasa pcz a '~a, cires· d'ar marc-sr, he zad a zistroe cu~ ar foar. M.ezo oa. Rcdet en doa het~k lcin arr dorgcnn cl lec'h 111a welas va mamm o tenn!f ava1ôu douar er parle En em gemeret en doa ouf; he stlc.ict d'an douar, gwall-gasct aneii. An d,ra-sc a yoa, eun deiz ben·nak, araok ginivelez va brem· yaouanka.

Breman an tao1 fall am -oa graet a waske pounneroc'h pounn'cra war va c'ha-1on. Gwelct a raen hctck pelec'h e c'he~le an traou mont.

« Evcl a welcz li!Jartin, .va gzvrcq a .~:o ~,Jfzuilzet ; qouzout a rez ar pez a è'hel!fr digottezo-ut ; 1t'co lut eus ar re grenfa, te oar ! »

« Gou.zout a ran, gouzout a ran. lvla 1Jijc'n bct dt'war an dour. 1te 'vife lect brt c'hoarvczct cu.r _t:curt fra. ]l;fet GTaoda, gouzout a. rez. lwul:::. ha. mc, ar gw:'n n'en deus graè.'t morse ;n,elra vat. »

« Coude hall, marfetœ an dra-sc ne vczo bct ken ,qrevus egpt" n :::onjen da genla. » a lavara~~ ar varum evt klask kompeza an traou ; ha gant he zavan~ cher e scc'he he daêrou. « _(ezit ta a:::e an ·istoriou~se, ne raint nemet chacha ar c'lwrr war ho lwi·n ;- »:,

« Pîou ta a :::o oc'h tsa- mont rfmk al lczvarniou ? » a respontas an tad. « Ar pez a ran co abalamour (f-it-te, cv1:t ar c~hrouadur ha.rJ abalamou.r da dcod an dud : ar c'ha.rteriz a-bez o dczts gwclc'l ha. /devet. »

« Kaozeal .a ra;·:nt mu:ioc'h c'hoaz ma )z ~eon1-p da J! .. a gla."'kas ·lavaret ar vamm. « Braoc'h e kavi1tt !wh: ouz hor gwelout oc'h en cm glevct 1-N!H etre~ ::::mnp. »

« ·A tao omp bct amc::rc-icn vat », a valbouzas Martin eus c goztez. « Ciaoda, ankounac'haomp jJcp tra ha bezomp

a.-nev'e~z: 11tignoned vat. J(ea ta da X. A br cd a-walc~ h co c~ hoàz C7.!'it laleaat an afer da cham a·sav. »

Va c'halon o Iammet, e se1Jen ouz va zad.

IIag en em lczel a raj~ da veza teneraet ? Cham a rae en'o dilavar, dirak an amezog a_ oa bihan,_ bihan, hen hag a oa ken bras, ken scc'h ! Ober a reas sin gant c benn evit .cli~~wuez ne felle ket d'ezan p1ega.

.< l!iaes, dia cs ! K cuw~d al! a labour ! Ken din.1ezat all ar c)homA,-dcges cr bloaman ! »

« 111 et. mc a. dcut'o da :;Üwur, mc. » a zisklerias an amezog.

« Asa ! » a droc'has ar vamm. « Ar baotrcd a. ::::o krcn'i:J a-walc' h : ob cr a ~raint ar jJcz "zo rel'. »

« Da. asjwdi a ran, Glaoda, evcl111.a ne al"fJcdcr 1-.~·e1nct an Aolrou Dot-t.e.. >>

Eur pennad, an hall a dava..c;. Gwelct a. ris va zad, tenval ha roudennct e dal, o scllet g·wech ouz an amezog, gwech 0 uz va mamm, gwech ouz koztez ar voger, el lcc'h tn'cdo ar grusifi a-istribi1h. Erfin .. gant eur vouez, eun tammig izeL cvel m'en defe tennet gant poan ar ger;ou eus e g-reiz, he-11, ha ne gomze n·emeur eus a Zoue, met a veVe holl cvita11, a 1avaras goustaclik : « En e11t. bardonomp. en ha·· no ,Dmœ, C'i:Jelma pardon Doue d'eomp. »

Menr a dra a zo bet cm buhez hag o clcus g-loazet ac'hanoun', hetek gonclcd va c'halon. Seblantout a rea d'in, d'ar maremi-Re, n'oa kct posubl d';n pardoni nak ankoun'ac'haat. Met nettJ.e e teue sr::mj d'in eus- va zad. Hag e lavaren, o sonjal ennan, hag er pez a oa c'hoarvezet ~11 abanlaez a111 eus komzet anezan: : << En em banlonomp, evel ma pardon Doue d'eomp. » (Kmtntadenn slovcn ck kcmPdnatct gantl

L.B.

'~ 335-

,l ,, 1 1

Il

Il 1

1!

1

SIZUntab maQvatlhou qwn~

,

konto.bennou o. VRO-EJRE S.W€t € BR€ZOO€(j ÔIW.\R tROIÔI(j€Z h. hU€RR€

bastum€t qant bouqlas hyb€ (AN caAoib~iN)

~------~9···--~----~ kontab€nn aR B€mp€t OOZV€Z : kont an ORO.OnJEnn Antronoz e kavas Diarmuid dirazafi

cur pred a zoare. Kas a reas an devez sc evel ar re .aH a-raok, betek ma teuas an noz ha ma voe pedet 1da zont er salt -vras sklaedjennet. Dija edo arr Itron enc.. Goulenrt a rea~ outafi ha rlare oa da staga gant e z:anevelL « Y a, emczafi. ». C'houeza 'reas neuze en hec'h ibilig- aour. An nor er voger a zigoras1 hag an hevelcp tud hag en' derc'hent' a zeuas tre. Azeza a r:a.jont. Diarmuid a stagas g;:mt e varva';lh :

Pell amzer 'zoe veve cur c'hont e Ciarraidhe Luachra. Eur mah ne o:a, ken d'ezafi. Hemafi a raed ranezaii « Kont yaouank an d<raonienrr ». Pinv.idik-mor oa ar c'hont koz. War lerc'h e varo e lczas gant ~r c'hont yaouank kement tra a b~rc'hen~ ne \var arr douar. Eur c'hoarJer-gant-e gorf oa ar pa.otr yca.ouank se, eur paotr a-raok hag eun hemolc'hcr pcurakuit. Trad kenafi o:a. gant an hemolc'hi (cham sea1) hag ar pesketa. Biskoaz ne veze er vro. a·bez hernolc'hadeg cbct, hep m' e11

devi je lod enni. Eun devez: e-voe ren'kct pep tr.a a-benn em1 hemolc'hadeg vras e Traonlcnn ar Broc'h. An holl dud a renk er vro, ken' gwazcd, ken merc'hed, a oa bodet e'no. Graet e voe seni gant ar c'horn-boud~ Klevet e voe ar chas 0 hatzal .a~bouez.,plcnn, hag euii beiez: eus ar re gaera a ûboufas eus ar c'hoad. Hag :an holJ varc'hegerien d'he heuL A·dretlZ trp_.ofi ha krec'h e lammas hi, ken na voe an heol uhel·kenaii en oabJ. \Var ge' n eur marc'h buan-tre edo ar c'hont yaou-

ank, ha kalz ez ea.<; la,rkoc'h eget ar re ail holl. Pa reas, pe1loc'h, eur scll a-drefiv d'ez,a,fi, ne wela;J nmi marc'heger ebet. Eunan'-pcnn edo. Dis penn a- reas roudon an hcicz bctck·ma 'z cas an heol diwar we1 en tu ;all da skramm an torgennou. Nettze ne voe mui cv :rt gwîelout an beiez ha ne ouezas ket pe1ec'h edo. En eur glask an tu da zont en-dro c tizas pclloc'h, e-harz eur g-rcc'hienn, eun ti doarcet~kaer. Gaude ponnia kement a-hed- an: de"z, en devoa sec'hed bras ha kaout a rae {Vczafi e ka vfe pcaclr:a. da derri e sec'hed ma 'z afe bctck an ti sc. Kerzout a reas eta etrezck ar maner ha degouezet dirak an nor clat c ti~•kennas d'an douar. Dont a reas ermaez cur plac'h yaouank hag a Iavaras d'ezafi : « Bez deuet mat kant m~'I gwcch, kont yaouank an Draonienn » ___: · « Ka1z curusted ;a hetan dr'it, emezafi; met me ' gave d'in 11'oa den ouz va ana-<mt dre amafi. N'ouzon' kct ~a-unan pdec'h cma-01111. }.,fet tro am bcfe d'az trugarekaat ma. c'hellfcz tei d'in cun d1~a bennok da eva. Dare co (P,n mervel gant ar scc'hed. - Amafi emaout e Traonienn an Tre~ c'h~ou, emezi. Deus eharz, rei a nin' d':t da eVa .a. galon vat. » Hopal a reas war eur mevel ha 1avarout d' ezafi kas marc'h ar c'hont d'ar marchosi ha rei d'ezafi kerc'h ha dour. Mont a rèas ar c'hont en t.i ha p'en devoe sellet endro d'ezafi e vo~ nebezet-rî1ik. En aOur melen edo graet a.n daol, a oa eeun-hag··eetm' c-kreiz ar Sè!l , h:ag en aour melen edo ivez ar c'hador.'ou renket endro d'an daol- Leunia ' reas ar

/

1

1 1

1

l

plac1h yaouank eun h:anaf a w~n en' enr e ginnig 1d'ar c'hont. Ne evas nemet cul lonkadenn : « Sec'hed bras am boa, emc· zafi, met setu m' eo torret. Trug;ii-ez d'il mil gwech- - Azez 'ta, emczi; gaude he~ molc'hi ec'h eus n'aon, hepi m:ar. » Hag azc.za ; tri vcvel a zeuas tre. Degas a racilt meuziou. Bez ' e o:a. kg saout, kig daîiva:d,, kig moc'h ha jiboez war pladou a oa ; Wlar re all lirvit1 ha karotez, tnadigou a bep :~eu rf:, meuz ·ou hag a oa gartto eur c'houez hag- :a rae plijadur. Azeza 'reas ar plac'h yaouatik diouz_ eùn tu d'an daol, eeun a·dal d'ar c'hont.

Hemaîi a _a.rveste outi gant evcz hag a gave d'cz;all n'en devoa biskoaz gweiC: plac'h yaouank ebet hanter ken !<enedus hag hounnez. Debri a rajmlt hag eva agevret eve1 mignon'ed, ha bep gwech ma selle out1 e kave d'czaii e tette da fio'antaat. Dont a reas pe11oc'h da gaout kal-an~ tez outi hag e c'houlennas ha beo oa c'hoaz he zad hag e m~unm. : « Nann, etnezi, n'emaint tnui ganefi, maro int hag emaoun va~unan-penn pc war vetek nebeut. Hesk.üTet oun d k-lruez gant eur ramr. du hag a m. an heg ouzin d'am lakaat da euredi iantafi- N'eus tu cbet evidoun da vont e-biou, nemet kavout a rafen eun di~ fcnnour hag a ve trec'h d' eZafi. D · ae:;1 eü a vat kenten't se. Rak; n'eus cr bed a-bez

·· kleze ebct hag ta zeufe a-benn anezaii, nemet unau hepken hag a zo etre daouarn roue Bro-C'hcllaz (Grèce c galleg} He

rr,Ja.fi c zalc'h dindan brenn en e lez e-unan. ~ Daoust ha tu a zo da dostaat ouz ar c'hleze se ? cme ar c'hont. 1\lfa..teufen d'c gaout, e vijen g-ouest a-walc'h da drec'hi ar ramz- - N'eus nemet eun doare, emezi, hag afichal eo an abadcmt -·- Petra 'vern e vefe aiichal, emczafi. Dis-kouez d'in an hent d<a heul"!a, hag ez an da glask ar c'hlezc, pe e koHin va buhez, - Sed amafi eur macn a briz bra.~~ kenafi. Ka~ watc'hoaz d'ar beure war lc'in ·ar menêz. Eur c'hoziad louedet a weli cno, e beg uhela ar garreg- D'skouez d'c~~f\ ar macn. Goulemî a ray ouz;it petra a hetcz. Be;-: fâziafis ennafi. Gra diouz ma Javaro cl'it he ne di; ket a~dreuz gant da hcnt. :rvret skuiz out gant 1da zevez, mat e vo rl'it m011t da ziskuiza. » Diskouez a reas d'ar c'hollt cur gatnbr··:g a-rez d'an douar : << 1\:Iartèzc, cmezi, e klevi roc'herez pounner ar ramz du. Kambret e.o war laez ha ne zihun_o ket abarz kuz-heol warc'hoaz da noz. » Mont a reas ar c'hont d'e we ..

le. Met ar c'housked n'err devoa krog ebd ennafi. A vcc'h ma oa kou::ket pemp: mu~ nutenn a oa, e klevas ar roc'het~ez. Hefi · vel oa d'czafi ouz trouz ar gurm1. E11 he fez e tremenas an noz hep tna c'hellas kousket a-zoare.

Scvel a reas beure mat. Ar plac'h yaouank a oa endeo war sav. A bep seurt traou a oa war ·an daol da evà ha da ze· br\, hag ar vevelien a rae war e d:ro. M~t ne voe nemeur e tu da breja founnus, peaQ gwir edo an_ enkrez ouz ê vrouda. Peur· c'hraet gi:mtati· e bréà, e kim.iadas diouz ar plac'h yaouank. Doaniet e teuas da veza pa bellaa.s diouti1

• Pign·at a reas war lcin ar mene-z ha dizale e welas eur c'hoziad en e sav war beg -eur garreg. Kin~ nig a reas d'ezafi ar maen a hdz: evel1n'he devoa lavaret d'ezafi ·ar plac'h yaouank.

« Petra a hetez ha petra a ziouerez, a c'houlcnnas ar c'hozàad. - Ar c'hlèze m'co perc'henn d'ezaîi roue Bro·C'hcllaz, ar c'hlcze n" eus nemetafi er bed ma c~helifed -ganta fi rei 1amm d'ar ramz: du. erne ar c'hont. » Eur c'hloc'h a roas ar c'hoziad d'czafi, en eur lavarbnt· : « Kerz d'ar c'howd a zo a~zchou da Draonicnn an Trec'h, hej ar c'hloc'h''g hag e tenia da'· vcdout- cur marc'h gwenn. Gra diouz ma lavare· d',jt. » Trngarekaat ar c'hoziad a rea~s ar c'hont, kemer ar c'hloc'h, mont d'ar c'hoad, heja ar c'hloc'h, hag e wclas o tont at·_ marc'h gwenn. Ihmaii pa voe tost a lavaras : « Gouzout a ran petra ' feil d'it. Lanun war va c'hein, eun hir a veaj hon eus da ober._ » Hag ar c'hot1f lammat. A -vec'h ma voe war ge:ü, e ti<:>pakas ar marc'h eskell a hep tu hag i g·ant. t.iz bras en hent,- a-drcuz an aer. Ribl ar mor ez ajont evelse betek en'nafi. Neuze e lava.ras ar marc'h : « Dalc'h start ouzin. Emaon1p 0 vont- dre zindan ar mor. San·· ka 'reas eba.rz hag e voent din:dan an tonn'ou._ Tviont ha mont a raent d:haouez, ken cc'h hafivale d'ar c'hont e rankent -e gwi ~ rioncz beza dcgouezct e penn ar bOd. P,jgnat adarre a rajont, pelloc'h, ha bresa" an douar kalet. Hanter varo oa ar c'hont ha .11c c'helle ranna ger. Kenderc'hel a rajout gant o hent betck .eur menez uhcl ; tan flamma a r~e ar menez. « Dalc'h mat ouzin, eme ar marc~h. Emaoun o VOIÙ dreist ar menez m.afi. » Distaga , n.'J5 cul lamm ·drc~~_t ar menez. Losket e voe .e _garniou ,ha kroc'hen 'e gof, met ar c'hotit 'n'en dev.oe droug ehet- Hag i adar-1"e en· hent.

l' '1

!i i

1 1

.1

Hi !l, '1

l! .1

1

1•

rr

1

Il,

'l' 1~1 '·li ii ' '

'·'i'·' . '

'. i

A vec'h war e gein e tispakas ,ar marc'h eskell.

Degouezout a rajout dirak dor da! eur c'hastell bra" Ar mogeriou o devoa daou ugent troatad uhdder. Bez ' e oa daou leon bras azezet a bep tu d'an nor, ha ne lezetit den da zont ebarz nemet urz o defe bet di gant. ar roue. « Bremafi, effie ar marc'h, lak da zourn em skouarn gleiz. Eur gontell lemmet mat a ga vi ebarz. Va laz ha lam diwarnoun-va c'hroc'hen.' Lak hefi ertdro .d',jt hag evelse e c'helli tremen dre gichen al leoned. N'az kwelint ket Kae ebarz ar c'hastell. Kavout a ri a-ze .. hou eur c'hombod clec'h ma weli a-.jstr.i .. bilh ouz ar voger kleze ar roue. Kerner hefi ouz da gostez ha deus en-dra d'am c~haout. - E gwirionez nann, bikeri n' az lazin, gaude kement adh eus graet evidoun, erne ar c'hont. Ha ma vefez maro, da betra e talvezfe d'in ar c'hleze ? Biken ne c'hellfen adkavout va .hent betek Traonienn an Trec'hiou. - Gra diouz m'am eu~ lavaret d'it erne ar marc'h. Ma tistroez gant ar c'hleze, taol adarre ar c'hroc'hen warn'oun. N euze e teuio Duhez cnnoun adà.rre. ~ .Ober a reas ar c'hont di'ouz m'en lclevoa ar mare'h lavaret d'ezafL t'lemet a-ettep d'e veno. E laza a reas. lemél diwarnafi ar c'hroc'hen hag e wis~ ka. Hag hefi etrezek an' noi-, etre an daou

leon, hag ar re mafi n'e weljont ltet. V\Tar. eeun cz eas d'ar gambr elec'~1 m'edo ar c'hleze, hag e gas a reas gantafi. Distrei a reas neuze d'al lec'h m'en devoa lezet ar marc'h maro. Teurel a reasr ar c'hroc'hen warn.a.fi hag ar marc'h a voe en e sav ken brao ha ma n'e vi je tremenet .netra. · Lavarout a reas d'ar c'hont : « Lamm war va c'hcin, n1al1 co d~1strei. » Ar c'hont a. lammas war gein hag hez ajout en~ dro"drc an hevelep hent, a-dreuz ar me· nez-tan, din'dan ar mor, dreist ar c'hre·· c'hiennou hag an traoniennou. J\1ont a ra"""" jÜnt ken c tegouezjon't e traon!enn an Trec'hiou. Neuze e tiskennas ar marc'h d'an douar hag ar c'hont diwar e varc'h. Hemafi a lavaras d'ezafi : « Bremafi', kenavo .. Ra c'hetli beza trec'h d'ar rain:z du; ha goUnit kaera maauez. a zo er bed. - Hetî a ran d'it mil benn'oz, eme ar c'hont. Kenavo d'h~te ive. »

Ha kerkent ez eas da di an Itron yaouank Laouen meur e voe hi ouz e welout hag euù degeme1~ eus. ar c'henta a reas d'ezati. Gaude e c'houlen'nas outafi ha ta· pet en devoa kleze roue Bro-C'hellaz. « Bez ' emafi ganefi, emezafi ; pelec'h email ar ramz du, ma rin 4'ezafi d"Ont d'en em ganna g·aneî'i. ~ Gortoz, emczi;.

1.11'az lJ{}.ZQ ~à~brd ~ evet eun d.ra ben" nak. Ne ve,za ;irpRfi n'emet a-benn enn eurvez. » Debi·i, eva a reas ar c'hant ha konta e vcaj ha kement tm burzudus en devoa gwelet. D'ar c'houlz se e klevjant o tant ar ramz. Hag ar c'hont er~maez ha bale etrezek ennafi. War arbenn' ez ajout an cil d'.egile. << Evit troucJha ·d~it da benn emaoun amafi, emc ar c'hont. - 0 farsal cmaout, eme ar ramz. Gwcll e ve d'it garo :d; saout e Traon '·enn' an Ounnered. » Ha diwar gCment se ec'h en tm dagjant. Edo ar plac'h yaouank W<l.r an treùjou o sellout auto, he c'halon war

he mnzellou ( r ). Pa skoe ar e'honi enr gw11ll dao) gant ar rama:, e yonc'he gant · levenez. Ar ramz a daalas evcz ouz kc~ ment se hag a c'harmas outi. « Dizalc, va c'hoantig1 e roin d'it digareziau da chaokat da zaouarn gant ar glac'har. - N'ber gri kct avat, erne ar c'hont. » Hag eu~ pennrudig gonde e trouc'has e benn dionz ar ramz. K.lask a reas ar pen'tl distrei' da gaout ar c'horf, met gant an eil taol ar c'hont e zaouhantcraS. « 0 1 a, youc'has ar penn, klezc roue H ella1. a zo ganez. E laeret ac'h eus. Tru bani out bet . em c'hefivet. » Met kenderc'hel da gomz ne c'hellat:l kct ar penn, rak ar c'hotit e rana na.c; eur wech all • c'hoaz. N euze e reas c stal ouz ar c'horf, ouz· e stleja betek etl\· poul! pri bras, elcc'h m'e stlapas ; hag e taolas\ me-~n er poull betek ma voe leun chouk.

Ha ~l:!tn ina teuas an noz. Ar c'hont a yeas en ti. Degemcr mat a vae hetet d'e~ zan. « Ne gave ket d'in, eme ar plac'h yaouank, e v'je bet kompezet. ken brar1 an' traau en deiz ma 'z is da beiez ha ma red j ont war va lerc'h er-maez ar c'haad, e Traonienn an Ounnered. Va digarezi a rankan gaulenn• d 1ganez o veza n'oa ket eun heiez a hcuilhjant, met me va-una·n. Gwaoket oan gant galloud-strobinella at· ramz 9-u, ha lavaret e oa het d'in' na c'hel· Ife .. netra freuza ar strobin"ellaclCnn am bec'h:e, betek ma tcufe ar c'han't yaouanlr:: eus Traon~1enn an Oun'nere.{{: da Draonienn an Trec'h!ou. D'eur c.'hant Oun merc'h. Va mamm a zo maro ha tri bloaz 'za hremaii. m'eo kaueZet va zad en eur staurm ouz an' enebouriet1· » Ar c'hont he briatas hag- a c'houlennas outi ha c'haant he devoa rl'e gaout da br"'"ied. « Deus ga-· nefi, emezafi, da Draonienn an Ounnered ha lez aze Traonien'n. an Trec'hiau gant he hall achantauricz. - Y a, etmi.aun n vont, emezi, p'emaoun bremaii distrobi

. nell ct ; bez ' am eus kezeg ha karrpred d'hor c'has di, ma auezez an hent. -Nann, emezaii, n'am eus an'aottdegez ebet eus al lec'h m'emaoun, n,ag eus an hent m'atm· deuet amafi ganta fi. - l\1arteze unau eus va meve~lien a ziskouezo d'eomp an hent, emezi, rak an anaoudegez am. boa eus ar vro keit ha m'edon kemmet e beiez a zo aet kuit, kerk~nt ha m' oun distràet d'ar stumm den. Met m'email aie Bhiorgùn, e roio d'eamp sklaerijen'tl. » N euze e c'halvas Bhiorgùn, hag ar c'hoz;ad e vlco louet a zeu~s tre. « Traonienn art Ounnered :i anavezez ? emezi. - ·y a!

{ti o·a Iâvar'oUi eQ ne glaska kot k.uzat arpez a dremene e goueled ha è'ho1on: tro~lalio.r iwerzonek, - . - 339 ·-,

:1

1

11

~11 ") 1',

tl:lnezafi. :Eno oun gan'et, hretùafi ;z eus daon c'hant vloaz. - \'Varc'hoaz e fel! d'in mont di; emezi, starn d'in va c'harr~ red. Antronoz e te-uas Bhiorgin gant em· c'harr brao, pevar a gezeg otttafi. An daou -yaouank a -bignas ebarz hag ar p1ac'h yaouank a gemcra." he holl aour hag he hoU arc'hant, he mein a briz hag he finvidigcziou. Ar c'hoz 'ad a reas buhez war ar c'hezeg, hag i en hent d'an tiz bras. Mont a rajod war-raok betek kuz-heol. Neuze c welas ar c'hont dirazafi e clraot{1enn. « Setu me er gër, eme· zafi. - Mat eo ncUze, cmezi. W.ar r.ibl an draonienn e chomimp·-.a-sav. » Ben aber a rajont, hag hi d'ar c'hoziad « Kae en-dro da Draon=enn an~ Trec'h. Va z,i a lezan ganez gant_kemetlt a zo ennafi. Klaoustre bras ne zistroin' biken di. » Hag ar c'hoziad ku't. hag ar c'hont blenia ar c'harr-red betek e lez e-unan. A-greiz kalon e voe degemeret rak an holl o devoa lakaet c oa kollet. Antronoz c

\Joe euredet an' claon y~ouanl.-:, met sdz devez ha œiz nozvez e padas ar fr:ko, hag an devez diwcza a vo.e c'hoaz bravoc'h ·ege,t ar c'henta. Bcva ' rajont duhont dichastrc, eurus ha laouen an tamm anezo, ha bez ' o devoe 1111ibien ha merc'hed. Deuet oant war an oad pa vaivjont, 1net bez ' ez eus c'hoaz lod eus o gourvib 'en o -veva du-hont.

Setu echu va c'hontadenn, met mar cleo da ganeoc'h, am hezo peuraoz~t eun all a benn warc'hoaz.

- « Eur vrao a zanevcll co, hag unan wir, eme unan eus ar sclaouerien. »

- « Eur marvailh kaer,- eme- ar re aiL »

Ha kerkent e savjont holl en o sav. An nor- a gŒ"tez a zigoras er voger hag i hall er-maez, evel m'oant deuet ebarz. An· itron a reas kenavo da Z.iarmuid ; hag hi kuit d'he zro. An dorier a zeua~ ha Diarmtüd a yeas da g-ousket.

M. KERFROUDENN

!

1 1

1

1

1

[

Ar Var hag ar Boue

Bez 'e oa gwcchall eur roue hag a oa ar gernez en c vro ha ne gave nctra ken da zcbri nemct eur yar. Dclc'her- a eure gantan ar penn ha rei a cure an izili an . d'e vevelien ; ar rc-mafi, daoust peger hrao a oa bet graet ù'ezo, a yeas e kounnar hag a f'tlapas ar penn, en devoa miret a.r roue evitan e-unan, d'ar chas.

Ar roue eo Doue;

Ar yar eo ar zizun he deus seiz ezel, da lavaret co sciz devez ; evit .111a c'hellje an .dud dastum pcadra d'en em vaga, Doue en deus roct cl' czo evit o labourion ,hag o marc'hajou, c'houec'h devez : al luri, ar meurz, ar merc'her, ar vaou · ar gwencr, ar zadorn ; n'en deus Ïniret ~vitan e-unan, evit e zcrvich, netnet penn ar zizun, ar c'henta eus ar sciz devez :ar zul.

lia ni, petra rem:.1p ? Ni a stlap an devez-se da chas an

Hern. Ar merc'hed her ra d'ar c'hi Le_ viathan, diaoul at balc'hder, rak da zul , dreist-lholl, evit rei da gredi ez int yaouankoc'h eget ne· d'iut, e gwt!'lünez, eo \ ec'h en em ginklont hag ec'h en· em IL vont.

An dud yaouank hag a ya, en deiz-s~. d'al Iec'hiou difennet, her ro da Asmode, prins an hudurnez.

Ar c'hoaricrien h~r ro da Vammon, diaoul ar bisoni.

An dud gwarizius a lak o sul da zellout ouz an dremenidi ha d' o dispenn g_ant o zeod ifern ; rei a reont ar zul da ziaoul ar gwatizi, e ana Beelzebuth.

An dud lontrek her ro d'o mestr, BeeL phegàr, nik tremcn a reont ar zut penn· da-benn o lanka hag oc'h eva.

An dud laer her ro da 'Vaalberith, diaoul ar gounnar, rak en dervez:-se .eo e kcmeront o c'hleze hag ez eorit d'en em ganna.

An dud lezirek hag a dremen an dovez-se pentL.da-benn heb ober eun holl vad, her ro da 1\Jstaroth, diaoul an diegi.

Pennad fe?tnet eus t-tnan eus prezelJennou sant Visant Ferrier~ Embanner bras ar varn zt"weza~ ganef e Valans~ er C'hata.logn, d'an 23 a viz genver 13S7, ha ma_ ro~ en hor bro. e Gwenled d'ar 5 a 'ln'z

ebrel 1419. E ano a zo bet laket war roll ar zent er bloaz I455.

Bard gwen ha Bara du

1\.]emmou a vez klevet, en amzer~mafi, a-giei21 hag a-zehou, diwarbenn ar bai-a hag a-wechou, marteze, rnilinerîen a zo hag a ro digarez vat d'an dud d'en em glemrn anezo. ;Ma ne vije nemet brenn ctouez ar bleud ne vije ket a dro d'en em glenun kals, met milinerien a zo, b.ag a ya, war a Ieverer, betek touezia gant ·an ed skubachennou o solieÏ'ou hag a bep seurt Iostennachou.

Ar bara evit beza mat a rank beza graet gant ed, 3"ant gwiniz pe gant segal, met ara bad eo kredi eo ar bara gwenna ar bara gwella.

Ar pep gwell8. er wînizenn eo ar gf'oc'he_ nenn bet melenet gant bannou. an heol ; ar bara gwella eo an hini a vez laket àrj bleud hag ar brenn d'hen ober.

Eur_ medesin bras, an Doktor Rowlands a vagas, epad eur pennad, eun neiziad logod gant bara du, graet gant bleud ba n'oa ket bet tennet ar brenn eus e douez.

An Doktor a boueze bemctez e loenedi~ gou hai a welas e wellaent souezus, eue an eil dervez d'egile.

Goudeze e stagas d'o maga gant bara graet gant- bleüd hepken, hep tamm brenn ebet, en e douez !

Al logod a gollas o yec'hed hag a deuas o izili da zounna outo :-; ne gavent ket awalc'h a vagadurez. er bara gwenn.

Ha ma tigouez 1::ement-se gant al loened. gant an dud e tle digouezout kement all. Gwelit pegen marvlivet é oa penn tud ar c'hêriou ·pa n'o devoa nemet bara gwenn

An Dr Arbuthnot Lane a skriv : « Ar. « vro em eus gwelet enni ar merc'hed « krenfa ha yaè'ha eo Iwerzon· : eno ne « gaver ket a dud taget gant ar c'hrign« beo, eur c'hlenved ha ne grog nemet er « re n'en em vagont nemet gant boued « ha n'eus magadurez ebet ennan, koulz c Iavarout !

< En Iwe.rzori a! mer'c'hed n'eri em Ya.« ·gant nemet gant avalou douar· ha legu~ « machou a zebrant ez_c'hlae·'! ,.

Tra vat da c'hoUzàut en eun amze:r ha ne gaver ket atao ar pez a glasker !,

« Gwazed a-zoare » dan vez labour ( 1943-44) evit Ykamiz. Ennafi e kaver da genta kenteliou hag aliou mat war ar bloavez labour, goulennou an enklaskou, ar studiadennou war an A viel hag eur roll eus ar geriou implijet ha nebeut anaveZet gant lod. Eur benveg kaer eo ~~ Gwazed nzoare >>. Evit ar baotred eo gra.et met ar merc'hed ne raferit ket faU e brena ken nebeut. Priz ar skouerenn : 20 real. Pa vez prenet 10 skouerenn, 16 teal ar pe~,-~r mi zou kas ouspenn. Skriva d'an Aotrou chaloni Fave, straed ·F"euteunig al Laez. Kempei.

En eur

gutuilh avalou

I

Sklaer eo an deiz; an· anjelus a zo sonet : Savomp, savomp, sa vit paotr ha paotrez! Matez ha mevel, mestr ha mestrez; An anjélus a zo sonet,

Diskennomp holl d'an avalenneg 'neur ganan! Kanomp laouen, kanomp, kanit a tao, Soniou Breiz-Izel a zo ken brao ! Diskennomp hoU, en eur ganan.

3

Hejom.p ar gwez; ar Vretoned a zo nerzus 1 Hejomp hardiz, hejomp, bejit ar gwez , Berniou avalon, dre-holl, a gonez; Ar Vretoned a zo nerzus 1

~- 342 _,.

.51/aer eo an rki:t; an an-;e -lus a zo Sone!

7

r 1 r -So- vomi' • .ro • vomi', so - ui! paolr ho pao - Irez /

1 j J t J mevel, mes!r !ta mes Irez •

. '

An on -je -lus a ., zo son -· ef

Kan-baie gant Evnlg Penn-ar-c'hoad Ton gant J. Arnoux

Sec'hed ac'h eus : debr eun aval ruz Janedig! Tanva, tanva, tanva Janedig flour: • A val dare 'zo gwell eget dour 1 Debr eun aval ruz Janedig.

5

N'eurvont d'ar ger, me a lavare d.t Yannig : < Dougit, dougit, dougit d'in va faner! Rak an avalou-man 'zo pounner J)~ Me 'lavaro 'se da Yannig 1

.6

Ni zimezo, -pa vo deut an nevezmamzer: Evet, evet, eve~ e vo sistr mat. Picber ba picber ha picherad. Pa vo deùt an nevez-amzer !

,- 343 -

-- -- -- {î-

tun 1 a en

am eus

anavezet

Ret e vefe din bezaii evel R. Hemcn eùr mailh war ar yez hag an tresadur~ene evit obei- en eun doarè dereat « poitred eun den am eus anavezet » re ziwezat ha re nebeut, siouaz d'in, Fafich ar C'huziat e ano.

Evit gwir~ ·n'em eùs ket anavezet mut Fajilch nak · e welet ne met diou wech hepken ; met a-walc'h, avat, da verzout nerz e galon hag uhelder e spe.red.

Ganet e rniZ gwengolo, er bloaz 1862,' e Ke.raodi (pe Keraudy e galieg) Faùch a voe ar c'hosaft eus a c'houec'h. Deut d'e drizek vlooz e tilezas E~kol e gêrüt.denn evit labourat douar gant e dad ha war: an oàd a ugent vloaz ez eae kuit d',Jber e seiz vloaz ·soudard. E-pad nt mure-Re e voe G nvet « adjudant » me-t a-benn fin e servich e tistroas d'n,r gêr.

Eiz vloaz warn-ugent e oa Fafich pa Varvas e eontr koz, a reas dezafi dre destam!\nt feurm ar Goz-kêr"" hag an douarou sta·g outi. An hall beadra-se B. voe diwar neuze madon tiegez F:;tîich. Rak riemeut gaude e timezas gant eur plac'h kuôv ha kalonek ; dek a vugale a zeuas dezafi. En deiz a hizio e cham c'hoaz anezo pemp paotr ha teir b!ac'h hall dime,zet nemet an hini gentafi, Mari hag an hini diwezafi.

Stag e spered ouz boaziou ha kustumou ar Vro, Fafich a oa larc"h ennarï gant beza.fi Breizad. Ha stad a rae c·ua traou ar 're-gent, evit pez a sell ouz ar familh hag ar relijion.

Kristen a greiz kalon, Fa,fich a daole evez bep.red 'cta rei ar skouer vat d'e 'l-ugale. M/ho pije e welet o lavarout ar bedennnoz eh dro d'ar siminal pe ar·« benedisite:. a-raok debri. N'eo ket dioutafi e c'helled lavarout « Setu aze unan ne da ket alies d~an- .mz >1

Eut skouer veo e aa ivez evit aii hoU dud. Rei degemer' ne oa ket- eur gei' hepken evitaft ha daaust d'ezafi da vezafi sammet a-waJc'h gant e diad bugale e ouie digeri a galon hag e di. Da bep hini a c:houlehne JSikour digantan e i'oe didorr, a wechoû epad IIlizveziou, evel a reas e derou ar Brezel 1914 evit tud a anavezan mat.

En em aber a ,rae gant e amezeien ha lgouzout a ouie ivez aber vad dezo : gwiJt, eo e auie ar re-nmù d'o Zro obeï• kem'endall war am eus gwelet, n'eus ket bloaz ·c'hoaz ehl eur dfeinen dre ar V.ro. Ha n'eo ~et gwif_ •ta D~fzic ?

Doujet e oa gant an hoU ; daru eus e genvroiz koulskoucte a gave e oa re zistag diouz madou ar bed-mafi : aet e oa kement rnJ!ln diwar a spered en devoa Fanch, evel Mari an Aviel, dibabet al lodenn wellafi. Ya ! Fanch ar C'huziat a eh em zivac'h~ eur wech an âmzer diouz ar beg douar·· mafi, rak barz e oa, kanaouenner, ha boemet gant hor yez vroadel, ar brezoneg.

E biijadu.r aa - pa veze en e vleud, a2:ezet ouz an dao! koad-dero, war ar banlt tosel, e-kichen ar prenestr - lénn d'e' vugale Buhez ar Zent pe e1~r gontadenn bennak tennet eus « Pipi Ganta :» er bloaveziou diwezan. Koritaii a rae ivez marvailhou gwechall-goz hag int fentus ha kentelius.

Hoalus e vefe marteze obe.r enklask pelloc'h da c'houzout penaos e save Fanch '! ganaouennou.

War am eus klevet o sevel a rae e tf ar peder. avel, e benn dih-arz, en eur labourat ~n e barkou. Hervez e blac'h Ujania, Fanch a vezafi dimez-et gant plac'h yaouankafi eun tieg~z, a baeas e zonedigeZ e-barz ar geirenbez nevez dre sevel eur varzoriieZ da zeiz kentaii ar bloaz goude.

. Meuli a r·ae enni e vamm-gaer chom~t mtanvez gant c'houec~h a vugale, e eontrad ha moerebezed, ha pep-hini eus e vreudeur ha c'hoarezed ka er. Gwasall Pez a 00 ez eo chamet ar varzonie'z-se, evit doar·e, nana hepken divoul hagen' ouspenn diskriv.

Graet evel-se e ganunect keritafi Fanch en e:m Iakaas da aozafi diwar.._neuze kanaouennou hag int ana vezet mat e kofn-bf'o Ploui!lo daouet d'ezo da vezan chomet divoul

< Al Loaiaouef » l'la < Gad 'ar QOz-ker Jo,

--'--

Gaude e· stagas F'ainch gallt ke'nstrivadegou lennek, dreist-holl- el lid en enoi an Uhel e Plouaret .. Ar maout a yeas gantafl, hag e genstriver, Nikol e ano, peU diouz derc'hel drougieZi outaii, a savas eur wér?. d'e· veulin.

Bez ' ez eUs pe:rntl;ek vloaz bennak. abaoe ma 'm eus graet anaoudegez gant Fan ch ai C'huziat. Pemp ha tri ugent- e oa dija : gwall-daget gant ar. berr-alan Fauch en doa poan, dreist-hall en nevez-amzer ha da gala:-goanv.

Pardoniou hanler-eosi Er sciz A v el, war « la' Bretagne » an 30

a viz eost diweza, diwar bluenn Lan hag Herve, hon eus kavet ke1nent~man

Koatkeo

0 doustef an ofeferi'nou, en- eni chape!, Eur ehapelig didrouz, e maeziou Breiz

[Izel ! Calloc'h.

Moise ïi'erri euS bet taiivet gwelloc'h ar gwerzennou kaer-se, eget en deiz ali, duhont, e chapelig koant Itron Varia Goatkeo e-meslt ar gw.ez hag ar glaster, Jeun a hiboud hag a richan dindan lagad laouen flamm heol benn:iget an Aotrou Doue.

Koatlœo ! An.avezet eo al lec'h dudiusse .gant ar wir V-r:etoned. Anavezet eo e chapelig, eur· bravig a chapel keltiek gant he zourig mibin: a strink a-uZ d'ar· gwez e dr,i c'hloc'hig nevez flam:ml gant o moueziou sklintin a red eri tfaoniennou glas gant hibolld an dour· hag a bign evel ezans betek Uhela kribennou rioaz ar menezioti moal.

0 chapelig dispar ! L'ec'h a ZoiJstei hag a zudi e donder stankellnou sioul Menez Ar'e, baiadozig en eur bed dall, fallakr ha k'dz, bez ez Out ha bez e vezi eun testeni splann eus Itâi'.antez don ar wit Vreioned evit Mamm oontel hon Aotrou Krist : b.~z eZ out ha bez e c-homi er c'hantvedou da zont elin daolenn veo eus istar vurzudus hon Tadoü, evel eun tour-tan skedus a vod endro d'ezan an' holl Vreiziz errlskiantek evit stqur:mad bras_ adsavidigez hor· Brei?.

Stouet Va fenn di.fak an Osti Bakf o lugerni etre daOuarn ar beleg a-us d'are'halur' alaour'et, e keit ha. ma c'hrougouZe an dtirzune11 e-mesk ar skourr'ou glas, em eus goulennet digant an Hall-C'halloi.tdek, skuilha- f.rank e venil.oz war ar stoumer kalonek ha didrec'hus, dia7.ezour ar chapelman · wai an holl . Vfetoned a volonte~. vat, :ntanet o spefed hag o c'halqrl gallt an youf kae"f1 da adrei d'ho!'" Breiz e~1r c'horf hag euil erie kaei'oc'h, yac'h_oc'h ha Itristenoc'h 'i:~get biskoaz, War ar Vretoned:Se iveZ, yaOuanldzoû riivefus, riive'fus, lous

Flvit pez a· sell oi.tz e gh"tf en devoa be~ pred eun dremm. kaer a zen, serz war e ziouhar. Bras a-walc'h, ·skoaziek : kaer e oa e benn, ledan e dai, hag balegek eskern e jodou. E zremm oa hiraet hag amen us gant e varo hi.r diouz ar c'hiz koz o tiskenn eus p~p tu dezi : e vuzellou l~ag e c'hronch a oa aotennet, e zaoulagad glas a c'hoarze plijus.

1yfervel a eure d'a,r 7 a viz maè 1940. E berr gomzou, Fafich ar' C'huziat a oa

eur gwir Vreizad da vezafi meulet gant eur bluenn gciuiziekoc'h eget va hini.

ALFRED OOASDOUIC

o c'h<::Jon, dall o speÏ'ed, pcnnoü goUllo ; pcurlief:Ja, darbaret hepken gant o flijadur, gant o c'ho.rf ... dihcntchet ha dirollet gant tud faH hag a gred aber mat o labeza hag o flastra ar pep gwella a zo e Brei:.-: ...

,Plijct t;n.nt ar VVcr:c'hc?. vat c ve bet sc~ lacuet -va fcdenn.

An Aotrou Andreo Dezarr'c.:i.s, mirour ar mjrdhm broadel, (conServateur pes musées nationaux), o,c'h ober oun dro e Breiz~Izel. a 7,0 bet teurve:zct gantan diskenn betel.:: 1\:oatl;;:e,!J, d'ar 15 a viz gwengolo diweza ; ):•oet ~n deus aliou m'rat ha lœrkent ha ma ve:w gellet o heulta e ve.zo kavet kals kacroc'h 1r.'ho~t'z al lec'h benniget-se gant ~ar bardon eden eg-et _ n'eo het kavet _ betekhen ; bennoz Doue (l'ezan evit kcment-se hag evit an akerd a' lalm da -groui e kevredigez ar Bleu;n-Erug kevrenn harperiencharH~Iio,u lmz bor Br'eiz.

·Tro ho'n devezo da· zistrei War gementse .hep tlale.

845 ~

i !'

VOliJliER.IEl SOAZIG (Degouez0u1 a ra war ar

c'homrt"va e1t eur mwla. Eur mouchouer a z 0 ganti war he daoulagad. R•dek a ra da bokat d'he 11tamm-•• )

-Va Doue ! Va· Doue 1 Màmm vat. Pebez rann-galon d'in-me ! (gouela fors a ra). ,

AR V A,MM. - Petra ! Petra 1 Te amafi h'zio ! Petra 'n diaoul a zoo c'hoar~ vezout gan es 'ta merc'1h ?

SOAZIG. (o aue'la) - Me jomo aman hivizikcn ; n'em eus c'hoant ebet ken da vont da di va mamm-gaer.

AR VAMM (draug emm). - Petra petra lavarez, kanfartez ? (kraazia a ra he dwrec'h). N'eus ket tri miz c'hoaz abaoe ma 'z out eureujet, ha ez out skuiz di ja gant da c'hwaz ...

(En eur skel war an daol) Sell, klocherez ma 'z 0 ut... n'out nemet eur pennskafiv, evit lavarout da hano mat d'it ! Ha perak n'en em blijez-te ket en da di nevez ?

SOAZIG (a ouela) - Yannig a vez tnezo:.. ha neuze e wallgomz d'in !

AR VAMM (a c'hoarzin, troet wardu an'' 'arvestOurien) .,..1- Setu aze eun ampouailh lous avat !

SOAZIG. - En noz e rankan seve! da ob<~r·:,grog d'ezan.

ARVAMM (o kroazia he divrec'h) Setu aze eur pez lapin avat hag a zo poan gantafi.

SOAZIG - Mont a rankati. da gerc'hat gwin' d'an aotrou alies en noz, pa vez serret an ostaliriou. . AR .V A,MM ( o c'hoarzin, troe'f wardu an (IY'l!estourien) - Han ! Kl<tvet hoc'h

~_: ~.46

eus biskoaz, va zud keiz. ! (d'he merc'h) Setu aze eun diskronger anduilh d'it-l!! avat Soazig.

SOAZIG (o oue/a). - Alles ne vez ket eul liat·d toull en ti, hag e rankan prcna « bifteck ::; d'ezan war dermen.

AR ·v AMM. - Setu aze eun hinki11 d'it~te, va merc'h kaeZ -!

SOAZIG - Alies e rankan seve! en noz da frita viau d'ezan, rnarnm.

AR V AMM - Ha perak out aet gan• ta fi, genou plankenn ma 'z out ?

SOAZIG - N'ouzon ket, mamm. AR VAMM (droug enni hag oc'h.

istribilhat he merc'h) - N'ouzout ket ? N'ouzout kct ? Mat, evidon-mc n'ouzon ket muioc'h, sur a·walc'h... penn... penit· hinkin !

SOAZIG. (àizrouk) - Abalamour ma ~z eo eu,r paotr brno, mamih:

AR VAMM (o c'hoarzin, troet war<tu · an arvestourien) - 0 !... evit eur paotrig brao eo avat, sapretoutik !

SOAZIG (a c'hoarzin ouz he mamm) . - Abalamour m'en deus bleo frizet, mamm, ha moustachou melen.

AR V AMM - A ! m'ben douete 1... Ar bleo frizet hag ar moustachou melen a bli j d'an itronig ! Ho pa la ! Ha kouls· koude, met{:'h : Nag ar bleo melen, nag ar goantiri, Ne lakaont ar pod da virvi.

Eve! a lavare hon tud koz; tud fur, gwechall :

Gwelloc'h ez eo eur ma<lig Eget na deo eur braoig 0 klask leunia an ti a vraolgou E kouez er fank kals merc'hedigou.

(

Ha te, peogwir out enreùjet, tri miz 'zo, d'az kere kamm, e c'helli chilgammat d'e heu] epad da vuhez. Gwaz a ze dit pa n'ec\'h eus ket selaouet mouez da dad ha ida vamm pa lavaremp dit chom aman ganeomp da labourat hon tammig douar.

SOAZIG (o ouela) - 0 ! mamm, mamm baour ! Kemerit truez ouz ho merc'h. Y aouank oan ! Ne ouien ket petra oa an demezi.

AR VAMM (di.druez) - Taratata ! Peoc!'h din·me. Eureujet out. Lavaret ec'h eus ya d'ar beleg ha d_'ar maer. Ne feUe ket dit senti ouzomp-ni da dud, ha setu ma vezo ret- dit ober gant da vonow . mig. Evel m'email emaii ! frizet pe difrizet ; dit eo evit .da vuhez.

SOAZIG (a-vouez kreftv hag o vouzaq)- Ne clin ket ! Ne clin ket mamm ! Me jomo aman da labourat pouar. N'oun ket ~oest da aber netra vat ebet d'an1 mamm-gaer. Ne glevan nemet « fle penn J> amafi, « limouzennig ~ ar.e. c. kamamhre divalo » !.. . 0 va Doue, va Doue, mammig · kaez !

AR V AMM ( dichipot hag o tiskouez an nor) - Alo ! kanfartez, er maez ! er maez eus va zi, pa. lavaran. Re ziwe· zat emaout o tant amaii d" en em. glemm· ouzini-me, brema.ll, p'out ~ureujet d'az

_ .. f rizetig. Er maez, er macz ! SOAZIG (oc'h ctzeza àa vouzat)

0 ! mamm, mamm ! me 'vevo amafi

+

diwar bara ha dour kentoc'h eget mont da ... da- .. da ...

AR V AMM ( o vunta · warni etrczek an nor) - Sapre mil mouzerez rna 'z out !. .. Fan ch ! Fan ch ! e-pelec'h erna out ? Deus aman 'ta da· entent ouz da vou~ zercz ; deus 'ta bu an !

(Pa glev gerve! he zad. e sav Soazig hag ez a kuit en etw ouela). -

AR V AMM ( o kontz ouz an arvestourien gant eun aer goapus) - Me hen desko da zont da di he mamm da vouwlt, td miz gaude m'eo eureujet d'he zammig kere, marc'hadour boteier-ler, du-se e Landerne. Gouzout mat a rae, a -rao k tna oa dimezet, e !onk he gwaz tcir barrikennad win er bloaz... Hag e ranke e gaotit evelato... hag e ouele ... ec'h hirvoude .. · Ken na oa eun druez he c'hlevout... Kement a c,'hoant he devoa da vont da jom da Landerne ha da veza atwet Ma~dame Bistrag.

Mat 'zo graet d'ezi ... Kement-:-se à so mat da fuounnerat pennott skaiiv ar merc'hcd a hizio. Poan a rankont da gaout. (Soazig a zo' a·dreiiv an nor. nwuzet). Petiao~l ! n'out ket aet kuit c1l0az ?

(Soazig a zeu tre hag a red et>dro d'an daol. he mantm war e lere' h: gant eur slmbelenn o /Jf>pal : Kerz d'ar gêr 'ta, ma1dame Bistrag J

(M o11t a re ont a· diou diwar «•el)

Ar zent hag ar gwen an Sant Divi, eskob Merieo, · eo paeron---bras

Breiziz Bro-Ge'mbre· ; unan eus e venec'h eun iwerz.Qniad, e ana Madonnoc, n'oa ket gouest, eri e gozni, d'en em zizober eus ai c'hoant da welet, eur weclr all c'hoaz, bfo e c'hiniveleZ. An hoU dud koz, ne vetri a be vr·o int a .Zo evelse : c'hoant a 73V gan· to da vervel el lec'h mla vezont bet ganet.

Madonnoc, a voe roet aotre d'ezan gant sant Divi da zistrei da vro e gavell h;,g e pig'nas war eul Iestr a dlee e gas da Iwef .. zon· ; met, a-vec'h ma oa pignet ennan ma teuas hOU gwènan' ar manatf Wa.r· nri aod ha.g ec'h en em vodjont wai af wern-gorn.

Madomïoc, o diskuilas da Zant Divi hag a glaskal!l 0 lakat, da vont en dro d"o liorz, rntet, kaei en· devoe poanla ne deuas ket _a-benn da obei: d'ezo distrei d'ar gêr ; al loenedigou askellok n'o devoa ket graet a le da zenti, evel ar venec"h, hag e chom~ont el Iestr hag ez ejotii: gan; Madonnoc da enezenn ar Zent.

Abaoe an amzei-se e kavei· gweriaii e Iwerzon ; dafn a Iavaf n•o c'haved ket.

kentoc'h ha koulskoude an Eiiez C'hlas a zo eul lec'h ken· dudius 'Ina kredan o deu~ ar gwenan gl'aet o mel eno abaoe m:•o ]azas Noe da nijal er maez eus e Arc'h.

• " Penijenn Doue " << Pœnitencia Domini », Penijénn DoUe

eo kenta lestr naonedat anavezet, eme Alan Gourdet war « La Br~tagne » ar 15 a viz gw~ngolo ; e sturie.r oa. H~rve ; kas a eure ar Vretoned da zeizvet breze! ar grci.LZ d'an Egypt, er biOO.z 1248 ; Per' Mauclerc, an Dug, a oa en o fenn.

Epad n'l'edod oc'h ober an tieiz e Veze sonet an t.rompilhou, bemdez, diouz ar beure, ha lavaret eun oferenn << sec'h », da 1avarout eo eun oferenn hep pepdennou ar gensekrasion ; diouz an noz, a-raok _en em rei da gousket e veze saludet ar Werc'hez.

Per Maucle.rc a varva,s. war ar m6r p'el!lo o tistrei eus an douar santel, e deiziou diweza miz rnae 1250.

;E: gorf a voe sebeliet e iliz: sant Yved Braisne, -e kichennik Soissons.

(f--

ti

li

li '

ii 1 i

Ill :ji

ill 1:

1 i 1 i

Il

J i

IIIIIP ft JJJJJJJ IIIIIIE f\1 f\1

/tiii!IIR

STAGOMP ADARRE.

Setu m'emaomp aùa1're, krog mat en eur bloaz skol nevez. Dirazotilp email hor skoJidi, darn ·anczo nnavezet ma·t, darn' ail nebcut a-walc'h evit c'hoaz. Ouz mogcr ar c'hla~~ hon eus peget, c11 eur plas a zoare, etm « impli j amzer >) sln-ivet sklaer, cyii: _pep (levez eus ar s: zun. Eul lodenn frank ha ledan a weler en0

. roet d'ar galieg. Daoust, \ avat, ha n" co kct het ankounac'haet reJ c lodiq d'ar brezoneg ? Eun eurve::;ig bep sizun a c'houlenner .eviiali. Enr eurvez'g ! re neheut gw:r eo. i\n' eurvez-se, koulskoude, a ra fe burzndou ma ka rf e pep unan he lakàat da dalvczout kcmcnt ha ma cTid· !er.

1I.eHr a h:ni a zo c'hoaz, martezc, hag a lczo pe a· glasko lezcl a gostcz o c'hentel yrczonek bep sizun, hag- -hi ordrcnet

gant an Aotrou 'n Eskoh. Perak ? Mar-· tcze, dre llla n'o •dens ket ar re-seôu-se fizlaw· a-wak'h enno o-unan, ar pez a zo fall, pe c'h0az drc ma n'ouzont ket penaos en e•11 gc111erout, diouiziek evcl · ma z'int war ycz o ~'havell.

Kement-se a c'hellfe beza het eun cl"~ ga1·cz mat brcmafi 'z eu~, daou vloaz, met nann en dciz a hirio pa· ' z eus eul levr

ken skia cr ha ken aes ev cl « ki c a zr.sJ.: bre:::oncg » (r), ha ne c'houlcnn a-ben ar mesfr pe ar vestrez, 1~etnet eun' t<tntmig bolontez vat hepken, drc garantcz cvit -noue ha Brciz. ·

Da rn, a vat, o- deus allevr-se ahaoe daon vloaz (rja ha n'ouzont mui martcz~, pcnaos tcnna ancza.fi e111· gelen•_l'adttrez ne vez ev-it o hugale. Evit ar re-se ez etl':i cul lcvr all \var ar ~ltern ; n'eo ket echu c'hoaz, avat, na tost. Da c'lrortoz, setu

am:ui penaos c vezo gellet lakaat << l'vie a zesk_ ln:ezon'eg » da vcz::t plijus ha tal· vouduS evit ar skolidi go: a.

ftlllllllllllllt~ lllllrllllll~""'~ 111111~ t) ll~ll

• Ev·t ma c'hello ar vistri sevel o c'hen~

teliou eve] ma tiskouezimp atnafi, e vefe mat d'ezo kaout :

Dictionnaire breton-fr'ançais:- ha Gran"l_maire bretonne gant R. Hemon, e gwerz c « Skridou Breiz » 36, r·ue Traverse Bi'est hag el leordiou breizek.

Kentel skouer KcmcrÜmp lU. A-. fl. B. e'f bajenn 44 : YANNIG HAG E GAZ. I>A GENT A ; Lcnn .ha l-ei da g~m}Jren

al lennadenn. AR POZ KENTA

1 a) Ar m'estr a leiln araok a.i vugale, a vouez kreftv ha distagell mat.

2") Lakaat a ra meur,' a skoliad da Ienn en eor o difazia mar deo l-et.

3") Displega a ra ar geriOu diês : Daoli glnc'hig ( daou gloc'h bihan). Keftve.ria 'ra « klc,c'hig gant Yannig », hag e tenn ac'hano eor reolenn (règle). ·

E-skoJurr : (a-istribilh) - Evit ma kOm· pTcno mat ar vugale e Iavar· : « Yanllig a zo azezet war dreuzou an ti ~ Yannig a 7,0 daou glcc'hig e-skour.r' ... ~ Yannig a zo e ga;;r; bihan en e gichen. »

4°) Lakaat a ra meur ha .hini ali dà lenll, hag evit echui an holl a lenno asambles.

EIL POZ Ar mesti' a l-a evit an eil poz, ar: pez en

deus graet evit ar paz kenta. IHSKLERIADURIOU : At; c'haz 'ra

(ar c'haz a ra) ; ar vi,rgu1enn-grec'h (apostrOphe). a zalc'h plas ar· ·rannig·verb. Au hend-all e· vefe bet . euri troad rle er wef,zenn.

Flourig : a deu eus fJOu'r (douX aù toÜ· cher) ; a zo d'an daouarn evel voulouz. -Ma kred Yannig .. , (Yannig a ·gr-ed eo karet gant e ga7.).

TREDE POZ IHSKLE!tiADURIOU. P'cn deu·s (pa en

deus). Ne vez ket lakaet a er. ger evit Iie vo ket diou vogalenn keii.vef-ha-keiive?. A{ virgulenn-grec'h a zalc'h e bias. ·

' ... e du [(avet : ( p'en deus arl c'haz ka.vete du, an doare vat da Jae.rez ar grampoezenn) ~ Skrapet, ( eur ger nerzus ha taolcnnus trc, da lavarout en deus ar c'haz dîframmBt ar grampoe:œnn a-dre daouarn Yannîg, dre enn taol treisei''ez) ; al Iaeron VHH:i, an diqx:Jc'llerien, a vez anvet : ·)lao·

tl'ed ar .sh:rap.

(1) « Me a zesk brezonl'g » e gwerz e skol santez Barba e Rosko.

'( 1

A dap hed f!l c'ha-f, (a dec'h kuit eil eu? astenn e c'hal' keit ha ma, c'hall).

PEVARE POZ

[)ISKLERIADURIOU : Difaziet : deuet er·mUez a fazi. - Da' hopal ; (Yannig en em lak da y-ouc'hal, da g,rial) - Mb • son~ je ... (Me a sonje e oas eur mignon_. d'in). - D'am c'h'ra:mpooz eo ; (ri'eo ket d'in eo ~z oas mignon, met d'am c'hrampoez) . 'l'a.mm ampoezon : ( am!IJoezon fall).

POZ DIWEZA

Eur l~'hO·z nrl-gllon ; koz mignûll (mignon faU, didalVez). M.lig,non koz (vieil amii. Koz pa vez araok an ano a· dalvez da lavarout : faU, didalvez.

Goude beza Studiet piz evelse pep hini eus_ ar poziou, e vezo Iennet ar pennad en e bez gant daoü pe drî skoiiad, ha goudeze gant an hoU asambles.

YEZADUR 1. - Kemmttt ar wefzenn genta en dûare

ma c'hello beza lavaret hep ar geriou : an ti.

ReRpcnt : Azezet waf an treuzou : Euri ano hag en deus eor renadenn ( complément) a vez implijet hep ar ger:.. meil. -

2. • Petra eo ai gef : krampoezenn ? -R. (Eun unanderenn. (singulatif). - Pehi~ ni eo e liester (pluriel) ? - R. (kr'ampOez).

3. • Skrivit an hoU c'heriou eus ar poz kenta hag a zo enno eur c'hemmadui (mutation).

R. ( clreuzou, gloc'hig, gfign, grampoe· -zenn, gaz, ~ichen_).

DASTU'MOMP Geriou ha troion·lavar neiJcut anaveZ(•t

ABATI. « E·kreiz an abati ... >> cliwar·benn eon dra bennak ha n'eman ket en t'

bias, hag a zo war an hent c-Ir.reis eur gambr, eul leur, etc ... ·Da skouer : « er gegin e oa eur zailhad laez e-kreiz an abati. » ( Gorf'e-Leon).

BALE. « moc'h war vale », moc'h kienn. Da sk. « Ar m'oc'h bihan a oa fall warno : a.r moc'h war vale avat a oa priz ina.t ,Warno. » (Kei~leneven).·

RAZ. Kontrol da « zoun » pa vezer oc'h a.rat ; « Re zoun ez ez•, kea basoc h ) (Kleder).

BOUTAD. a. g., pennad amzer « eur boutad mat oun chomet. eno ». (Skae1;). Lavaret e vez c'hoaz eun hallad mat.

CHAT!, CIIATIA, poan, diaezamant. « chati am eus gantan, chatict oun gant va gar fall. » (KJeder).

:KLA:K. l) << rei klak da un. b. » : skei gantan. (Go.i're-Leon).

2) pri, bouilhenn, -<< klak a ze war: an hent, tapet em eus klak o ton{ d'ar vourc'h. » (Simer)

,KOLL-SOUNN. Pa vezer er nlor pe en eur ster ma. n'heliez mui r~tcki an treid er strad· hep be:r.a· goJoet ar penn a ]avarei : koii-soun emaoun, aman ez eus koU-soUUn evidoun. (Klecter)

4. • Skrivit ar· geriou-Se heP kemmadul- : R. (treuzou, kloc'hig ... ) 5 - Lakit an eil poz e Iiester ( au plu

riel) en eur lavarout ; at· me.rc'hed, e·lec'h Yannig.

R. (Ar c'hizier a ra chiboudbu ken brao, a astenn ... o fao... ar merc'hed o deus o c'hizier evito eur ... )

6. ·· Pe1·ak ne vez :œt lavaret : karantez bras ?

R. (abalamour karantez a ·zo gwreg€1 : féminin.) Lavaret c vez eiii' paotr bras ; eur·: verc'hig vias.

AR MENOZIOU l. ~ Perak e ra ar c'haz chiboudoU ? 2. - Hag anaout ma.t a Ta Yannig e

gaz ? Perak ? 3. - Petra ' son_jit e11\!! kaz Yailnig '! Ha

brao eo obei eveldaô ? 4. - Ha bez ez _eus tud hag a ra evel Mi

?ouz ? Penaos e Vez anv~t an dud-se ? (piJpnuzed (hypocrites) ~ treitourieri, tud tféis).

5. - Kontit elin istorig hag a vo enni elm den. treiset gant eun ali .

6 . • Pehini f!O ar gentel roet d'eomp gant. istor Yannig hag e gaz ?

Evel just, ar skoiidi n'int ket c'hoa2: krefiv war ar brezDneg, a zesko mat, araok kregi gant an eil lodenn, hall genteliou deski-lenn al lodenri gent_a eus « Me a zeBl{ brezoneg ».

AR SKOLAER

AR BRUZUN I{OUNDOUN : Dounder an douar labour

en eor park. « Gwelloc'h eo chom baz gant an a.lar, cr park-man n'eus ket knlz a goundoun. (Kleder)

KLASi{ : esaat, ampfoui « Da vedi eo aet d'an ti aB, hirio e vo klasket, du-zê ez eus paot.red vat. » - « Klask an nerz » : gwello.ut betek pelec'h e c'heller mont gant an nerz. ( KJeder)

KRAF, KREVIOU, Hamm plous gweet_ da laJ.!::aat war ar berniou plouz pe foenri. (Plouziri). E Gorre-Ileon e leverer· ama.r, cmerrou.

KF..RC'H « Eun tokad kerc'h en deuf! paket ». Eur plac'h yaouank, er Zal·dans, he deus dinac'het outan mont ela ober elui d.ro-z.a.ns gantan. Pa veze g-iaet eun seurt ta.oi-dismegans d'eu?' paotr'.yaouank e c'he1le heman, hervez ai c'hiz, distaga eur flac'had, cur gravanad gant ar plàc'h yaouank.

KEMENT-ALL. «war e gement·all eo aet », gwa.soc'h eget biskoaz, en eon doare isldz eo tror:t _(gant a.n dia-man, gant an d.ra-hont). (Kleder)

~< Tri c'hement ali ~>. teir gwech kement ali « laka tri c'heinent a.II d'in » (Kleder)

CHAMPALAT, dont ha mont a-blas. Eor vioc'h a ·zo klanv, dont ha mont e ra en he speurenn, champnlat a Ta. Eut-

ljil 1 !1

1

1 ! 1

1

1

1 ' "----. ___ _

tnarc'h en deiis sachet dioU p~ deir g'Wech wa.·J e garrad hep gellout .e loc'h, br"ernan " teu hag ez a ; ne Zacho ket mui, ne ra ne~ c.hampalat. ( Kledei')

DEUR. Poan, chati. « Deilr am eus gail~ tan >. (Skaer)

DETOUR!. Lakaat da gavOUt. « Piou eil deus detouret ar mevel-se d'it? ». (Kleder)

DIGEIU. « Digoret en deuS e vrec'h », distreset, forset. ( Kledei")

DJSTER, ciet, -dao. « Dister eo d'in mollt »mont a rankan. {Kleder)

DIFERI : âinac'h « ile 2l'iferari k~t mont >. ( Kleder)

DIO'HOK- : diboan « Eùf' mâic'h-holiarn am eus prenet ; b.reman e vo dic'hokbc'h d'iri mont d'ar vofc'h ». (Skaer)

EMZAV : · aes en eml denna, aeS eri em denna gaÏlt « emzavoc'h éo beza daou pe dri, em:;:~avoc'h eo aber tan gant glai::m eget gant keüneUd, emzavoc'h ·- benveg eo af falc'h eget ar falz da -drouc'ha foellri ». (Kieder)

FRAPP sachadenn - eu? fiapp k:r·enn. (Kieder) ar verb frappa n'eo ket afi.'avezet e Got'fe~Leion, e Pont 'n Abad avat e' ve3 implijet.

FRAPPAD : perinad, fra:PpajOU ' zo il'c:ket evit tei-.ri e goUnnar·. A frapiJa1ou : a bennadou, a vare da vare. ( Kléder)

FRI-KERLEN (ar zilia benn ziWeza a Vez distaget eve! ai' gal-l galJek :' Jin), den selletacr, a Iaka e fri e pe'p Jec'h. (Kleder)

GWAit'NAJ : tfesadenn evit ficha ; enf gontell, gwarnajou koevr· warrii. (-Khider)

'_GER : paka e ger : asanti diou~tu d'euP: , c'hinnig, d'eut: nlentiad, d'eu? marc'had, mil skoued am euS goulennet evit va bioc'h ha paket e ger diou.stu. (Kleder)

HEDENN : aês êri em aeilria gai'îtal} Hedennoc'h benVeg eo heman. (Klede.r)

LAVIG, LAVIGAT : fichai, finval, tfei ha distrei, mbnf a dont, n'eo }{et maro; lavigat a r·a c'hOaz, awechou lavigat a dah: evit mont ha dQJtt gant preZ, gant eun fammig di21uiz : eur pez Iavig 'zo ganta, Iavigat a reont avat ! (Kledef)

LANN. Chom War: al lanri : chom dilabour, chom hep ober koumanl'll1t. '« I<:B.!z 'mevelien a zo chomet waii al lann da foai' ar beg~u ~ foar ar c'houmanantou ( Skaer)

LOARIET' : avalou-douar loarîiit, _ gJaZet o choml wa·r ait douar gonde b"eza tenriet. ( Piogonnt!g }, rrioarvat abalamou·r ma ta:mhllei' al loar da c'hlaza an àvàlou-d6uàr.

MlARO. A-VARO : hep strons na frap .. pact : seve! eur pouez a-varo. (Kleder)

NOAZ. Gwiri noaz : hep befad dour ebet ebarz. ( Skaer)

PIGELL : aman e savo pige1l hep da.Ie : aman e vo pfez gant an dlld, pirez gant di- . ·zurz. PIGOS eri deus ari -hevelep ster. (Kiev der)

PELUC'HA, Kribina (al lin). Daori ha rlaou e vezed o labourat al Jin, eur g"\vaz llag eur vaouez, at g'wa?, a v:faee ( diStagJ... ar bluskenn), ar vaouez a beluc'he gant ar beluc'henn ; heligenta a veZe ehe an daouiou da welet pioi.t en defe ar c'hae'ra IanfaS hag a labourfe a:r: buànà. (Klède-r)

REPAS : ·paka eüir" repas, beza kaniiet, paka bazadou. (Kleder)

REBARDI OUZ : derc'hel penn· da unan bennak dr8 veg. (Klecter)

·RAMPA. Rampa •ra e c'heilou : c'hoar~ zin a ra a galon vat betek digel'i bras e c'henou. (Kledcr)

SPI. Skiant, soiij vat : spi en deus be-t da zont aman· hirio. (Kleder). E Gwiteved·~ e vez distaget sprl.

STROPA : stTopa uriall berinak pEi e·un dra bennak ouz u. b. : en em zizobcr ane~ 'zan en eur1 zanima pe gaT-ga euit ali. Stro~ pet em eus va c'hoar vihan ouz va b.TeUr. A ve~ lava?'et c'hoaz pa vez gwerzet priz bihan, stropet em eus va rna:t-è1 h outail. (Kleder)

AT"abat kemefo,ut ar gâ-se evit strOba, luga, strobet eo ar foenn. Eurl strobet : a vaie fall, en eui steki e dreid an eil Oui egile, en eur deurel e d.r'oad a-dreus.

Pa vezei, o vedi strob-dfstrob, ez aer da genta war araok hed-a-hed dar C'hlas : stropa, ha goude-ze e teuef eiidro en eUE zastürp. ari dramm : distropa. (Kleder)

SKLAK. War ai' sklakig : WaT1 ar j)O:ue-~ zig. (Kleder)

SIK OUR. En- em zikOUi Ouz, èil eiù -zifenn OUZ ; n'eo ket evit eil E!ffi zikou? ùUZ

an anoued. ( Skaer)

STOK. A Stok.olvtû;'C'had : eVit eüï' pri21 izel kenan. A stok-korf : a stok e ·gorf eo koueZet, en eurl taol, en euf pez, d'ail tfo jou. ( Kiedef)

SKEI. Skoit a-di=e'us dr9 a:t park : ober hent. Dre Viest eo d'eoc'h skéi evit efruont kentoc'h. Ar ptenesti-,.._â skO War ar po.f'z. (Kieder)

STAGA. Sta-get h00'h -en·s hO kole 7 Gwerz.a hoc'h eus graet ? Eüf c'hole gWCrzet a veze staget ouz eu"f ruilhenn hag af perc'henn aes d'ezarl nWnt da vale. E foaF ai begOu evit goulenii gant euT. rnevel ha gi-aet en deveze kourrianant, ha foar en de~ voa gï-aet e vciZe goulennet oui:aO : Staget ho peus ho kole ?. (Simer)

SELLET OUZ AN HEOL. Doü'arou i:> sellet ouz a-ri" heoJ, donarou hag a §om hep bez a labqu.ret. ( Skaer)

TRO JOU. D'an tro jou pe d'ail tfojol1 gant ar pouez moue?: war, ar zi1labelln ziwez.a : a stok korf. ( Kieder)

TRO-I,IBO. C'hoafi tro-libo da- un-beri : paseai araok eun ail, a enep tro. (Kleder)

TOU AN. Aet e touan, aet da netra. (R'Jeder)

V. FAVE

··----~- - ~~--

KELEIER AR MIZ

Kenfa Kendalc'h Kenvreuriez ar brezoneg

\Kenvreu"rfez ar brezoneg a zo bet kfouet >e Remper, d'ar 27 a viz gouere, warlene; leiyit kendelc'her e Breiz ar vad a fae gv\-'echall ar Vreuriez savet e Landerne, d'ar. 25 a viz mae 1899, gant an Tad Kaourintin ar Guen, eus a Gerveneat hag an Aotrou Duc.person Sant Vaze MontroulA7. dindan ari la_no a 1: Oeuvre pour la préservation e-t la' la: diffusi(lln du breton }} hag e oa ar Feiz ha Breiz nevez he c'hannad.

Kent.a kendalc'h Kenvreuriez a·r br'ezom .neg a vodas etre pemp ha daon ugent hag hanter kant. beleg pe gloarep;. e La.nderne ivez, d'ar c'henta ha d'an daou a viZl gw~ngolo ; an A. Joncoùr, en ano an Ao~ trou 'n Eskob a rene an diviZou, en dro d'ezan an A. chaloni 'r Ster, hag aii A. chaloni Coetmeur·, ensellerien skoliou_ kris-· ten · eskoPtiou Kem'per ha Gwened.

Eur c'hendalc'h oa hag a oa bet ui•zic~t dreist. gant _e zekretour, an A. Guivarc'h, an A. Bourdelles, eus skol Sant .Toseph Lanuon, an A. Floc'h, Kure Itron Va!-ia •r: .Wir Zikour Gwengamp hag an A. Le Clerc, kure Ploubér, a oa deuet da Tei ke .. lou hag harp Bro-Dreger.

IAr studiadennou diwarbenn ai-1 brezoneg e'i c'helaouennou hag ei skÛliou a zo bet 'graet holl e brezoneg h<i fiziout a c'heUer e teuy suliou ar' brezoneg aozet eus an ei1 ·penn d'egile da Vreiz-Izel ·a-benn da Iakat Breiziz da Zevel wat, o z-reid da- zifenn da vat yez o zado,u hag eur yez gwr:1Ia ma vez difennet eo ouz he c'hom~ ouz ·he c'hana hag ouz he skiiva ken alies ·gWech ha ma vez_ ti'o d'ben ober.

Gonde beza klevet kenteliou mat ha sklaer an A. Falc'hun, setu a_m'aiï evel m'eo bet lennet, ar-_mennad, savet da gJo:Za o divizou gant ar veleien a gemeras perz e kendalc'h Kenvreuriez af brezone"g .:

Vœu de dÔture lu }mr M. le ch:anoineJonJCour, vicaire général de Quimp-er, et approuvé, s~ns opposition, pat· les soixante congressistes.

« Les Congressistes réunis à Landerneau pour l'anniversaire de « Kenvreudez al' Brezoneg », association diocésaine du cler .. _g_é de Quimper poUr 1~ défense du breton :

P) Eme-ttent. le vœu q'ue soit bien tût flréé, pour les trois diO;Cèses bretonnant~, un organisme interdiocésain :.c-hargé de coordonner l'action des trois diocèses sur le terrain Culturel breton, et concernant le problème linguistique en part~ulier ;

2") PrécO)llisent, au sujet de l'orthugra~ Phe de la langue bretonne, le maintien du « statu quo », en attendant une solution: satisfaisante du problème de l'unification ··

,ac) Unanimes ·sur J'intérêt que présen~ 1 flette unification, demandent que la ques:., tion soit mise à l'étude, et adoptent à Cf.

sujet les prin:cipes exposés par 'l'a_bbé Falc'hun (d'Antony), après entente avoo M. Pierre Le Roux, professeur de celtique à l'Université de Rennes ;

4e) Font confiance à l'abbé Falc'hun 'pour présenter, dès qu'il le pourra, un pro· jet d'unification sur lequel, avant réalisam tion définitive et mise eu applÎiCation da•~s les 6coles, tous les intéressés . pourront· donner leur' avis. })

.. Fizians hon eus e teuy BreiziZ, da stlldia doun ha piz., gant skoazel1 an A. Falc'hun, kudenn o yez, evit ma c'llellint en em glevet da vat pelloc'h, rak evel a skrive Em,il E.rnauit e Feiz ha Breiz 1930; a ZO fe wir :

\Nè chomo· en 0 Sa'V bi-'Oad .ttld, tiègeZ, Sevenadur na yez Rannet o diabarz gind an diznnv::miez.

Eur pennadig eus eil ha brasa kuzulig FaÜma

Setü ania:Q, -hefvez Lusia, petra lavaras d'ezi ar Werc'hez ; « Tostaat a ra fin ar b:t'ezel, (an Itron Varia a gomze d'an ·ta a viZ here 1"917 hag ar brezel e Oa ano gànti :Oa O:r breze! 1914-1918), met ma ne ehaD.eY ket da bec'bi, ar Pab a delly warlerc'h an hini ,a zo breman _ne vezo ket bet pell waf, !gadOr sant Per, ma vezo gwelet a:r gristehlen ·o staga gant eu"r' 'br"ezei a.D. >>

·.« Pa welhc'h 6-lm noz sk1erijenn8t gant eur skh~rij$n ne ariave-zi.t ket, ( gom'ruzell Oabl an Hantei-noz, an· « aurof-e boreale >} a voe gwelet en noz etre ar 21 hag ar 2~ a viz genver 1938) ar sklerijenn-se a--vezô ar merk a ro Doue d'eoc'h da' anaout emà: tost ar bed, adarre, en abeg d'e- b~'hejotl biâ'.s, da veza kastizet, die ar bi'eZel, a~

:gerD.ez, gwaskere·z • Iliz hag ai- Pab '; evit rniront ouz an: dra-:-se e c'houle:pniri ma vo gonestlet ar bed d'am C'halon Dt-

. Damln ba ma: vezo graet eur gom';munioD a zigoll, bep sadorn, kenta 'i nûz. »

,« Ma· selaouer va· fedenn, ai Rusi a- zis· .. ti'oio d'ar gwir feiZ h3.g a'r peOtC'h a Ve.ZO sJnet ; ma: n'am selaouer ket, tud fall a skigno dre boil a bep seurt gevier'·bag· _:\· lakay breZeliou hag heskine'i'e7. da' .. zevfll' ;. kaJS kristenien "vat a vezo meizeriet- ;·ail 'rad Santel en devezo· kals poan da c'h0u'.. .za~lv, meur a bobJ a zo hag a vezo ·lmJ:Iu.:. c~het ... met an trec'h, er fin, a jomo·· gant :va C'halQn Dinatnlm. }>

AT' c'homzou-se a zb bet m'oulet gant ao"' tre vikel vras Kêr ar Vatikan.

....; 3M-

·~--~-~

1

l' l [:

·~.

GOUELIOU 75"•' BLOA VEZ

Kurunedigez Sautez Anna W ened

N'eo ket ar skeudenn goz a oa 'bet ka· vet gant Yvon Nico!a"<dc, d'ar 7 a viz meuiz 1625 eo a zo bet kurunet e Kerarina, rak ar skeudenn-se a oa bet devet, e Gwened, gant an dispac'herien ; eun tarnm her)ken eus ar penn a voe gellet da zavetei hag e wei et a·- reer e sic henri ar skeu..; -doon nevez. Houman a 7:0 bet benniget 'd'a.t' 7 a viz meurz 1825 hag bournan ivez co a voe kurunet d'an 30 a viz. gwerigolo 1868, gant an Aotrou Becel, eskob Gwened.

E gollel .ail 30 a viZ gwengolo diweza e c'helled gwelet, e Ker:anna, holl eskibien hag hoU bfefidi' Breiz. Eur strollad glaziked, Ems Plonevez Porzily,- en o dilhâd kaera a zouge ban_niel santez Anna ar Pf!lUd.

!Ra detifve'lo gant an Itfon· vat SauteZAnna diouall lie BreivJz diouz. pep droug e}lad ar1 gw'all varr~amzer-mafi a ra. e r(mz pevar blot:iz ·a zo î

Moulel'ez Bro-lüon- T.aod~tne P. C. 4f'O ·

' Dismanlr an Na:oned

GDude Brest, an Oriant, Sant Nazer. Montr-oulez, Roa2on, ha meur a ger aU setu digouezet tro an Naoned da veza flast.rct a-benn tcir gw6ch gant bornbezen~ nou an Amerikan8d hag ar .:(.aozon.

ûuRpenn mil eus he bugale' a zo bet lazet ; eleiz ail ne ouc7.E.r kct petra int dcuet da veL:a ; tiez a viliadou a zo bet diskaret hag- ouspenn kant mil den o deu3 kuitaet o c'hcr c disrnantr.

Ra deuy I3rr~iziz "\li/at' zikoui Naonediz. eve! oî kas goulenn an A. Dupard, prefed meur Breiz.

D'ar 25 a viz eost di\veza ar Framm ,Kcltick en deus -gr act eur c'hendalc;h bi

··han e Gwengam,y}, evil. stlidia dreist holl ar e'hudennou m.an : Ar hrezoneg ·er sRO

. lion, ar c'hclo.o'uennon, brezcl ar· POst ,tQrfejou an alkOI e Breiz ...

Heulict e VOC gant eur C'hantad a vî=e-7,0ll8gerien, eus llro-Dregc.t\ Bro- Leon ha Bro-Gerne. Kendalc;hou bihau- evelse a vO kraet e kcriou ali c'honz edoug ar· IniZiou a zen. Eun dra vat kenan eo evit i'ei tro d'ar v.rezon·egerien d'en em voda evit studia a-gevred al' labour da ober.

Eur pe.nnad k<~~er war IPai·lamanl Breiz

War· « L'Illustration' >! eus ari 18-9-43 hon eus kav-et gant plijadur eu.f pennad -bourrus kenan skrivet gant hof c'hen-vroad G. G. Toudouze, Wiir; << Pailamant Breiz » e Roa7.0n._ Ar- skrid a oa gwisket kacr gant Iuc'hskeudennou dain mOnlet e Hou. Hor gwella gourc'hemennoit d'an Ao. Touctouze ..

17vct Kendalc'h flamank Kevrect~iez. « Vlaamsch Verbond Van

Frankrijk » en deus gr-aet e 17vet kendalc'h e Rijset' (Lille). Hor mignoried flamJank o deus goulènnet dreist . ·holl m·a vije savet ivez en o bro eur· skolaj flamank evit ar vistri-skol evel ar skolaj Briz-etig savet e Br-ei?_., en haiiv-inan.

KANVOU

E1rbedi a reer ouzoc'h daou eus hol lenïi.erien feal :

Joseph Léon, 'mara e Ploüvien, d'an 1 a v~z gouere 1943, d'an oad a 38 vloaz ;

Yann Bricler. maro e Kemper d'an 3 a viz gwengolo d'an oad a_ 42 vJoa~

Doue .r'o fardono. Sent Bi''eiz pedit evito.

EURED

D'an' 21 a viz- gwengolo, Rener- « Fei:t ha Breiz ~ en deus benniget e iliz Kroa~ ?.on eured Ro;parz Ca.ouissin, mouler- Fei~ ha Breiz, hag Annaig Herjeap. Ari- Ao. Gantois, sekretouf-meur· ar gev.redige7.l flandrezat -« Vlaamach Verbond van Fran.; krijk "» a lavaraa· an oferenn eured.

Gourc'henmou ha chans vat d'ari dud nevez-se.

Ar merour H. Caouissin

1

1

l Ho m.ammig 'zo danserez~ llo tadig 'zo lriézVier Ha me, ar vatez vihan, A 1·auko chom er gêr.

Toutoü, toutou, bihani,; Toutou, me 'gano -d;eOc'h. Pa teuy ho mammig d;ar gêr E roio chuki~ d'eoc'h. Toutou, toutou, bihanig, Toutou, me 'gano d'ei. An holl dud 'zo 'klask va merc'hij; Ha den n'en deus _eomm (ezomm) ~me_i.

Maradcg, pigelladeg, Fh!c'hadeg ha dournadeg, Kement labour 'zo er Vro Me 'oar hoU o c'has en dro. Eun t:tmm yod a z 1 chomêt I-:Iag hennez 'vo ~stOmmct. Pasket e vo gant g}apu gant' krafièh

Gwenneg ar Bre.toneg

J. L. Prigent, Baye, 20 lur· ; Yvou 8ouffes-Desprë, Toulouse, 70 lu.r ; André- GÙiJchP.r, Naonf!d, 35 lur ; J. Capitaine, LoC· t)(i'aria Berrien, 100 lur ; an A. Hénaff, Plouescat, 20 lur ; P. Mocae-r, lOO Jur ; Alan ar Ber.r, Roazon, 20 Jur'1 ; Praud LP Clerc de la Monnerie, ar Mans, 5 lur ; Fr-. Croguennec, Treglonou, 20 lur ; an Dell Puillandre, Cor.ay, 115 lv.c ; an Diiriezeil M. a Gervenguy, 50 1ur ; F. Menez, Plc-uyann 5 Iur ; an A. Coetm.eur, Gwened, lOO lur ; an A. Pencreac'h, RumengoJ, 100 Iur ; .J. Ficheux, Le-sneven, 20 lur ; an A. Le Clerc. Pioubezr', 20 lur ; Herve Pennaneac'h. Plom·.eniel, lOO Iur ; an Dimezell Mari a;· Merser, Treverec, 20 lur ; an A. Cadiou, Plusquellec, 50 Jur -; an A. Seac'h, Plogastel, 70 Iur ; an A. Mcrto. Olivet, 20 Ju.r ; an A. Abherve-Gueguen, Trégunc, 20 lur · Louis Bevan. Kem9erle, 20 !ur ; an Dr d. Savin, Pont-Kroaz, 70 lur ; F. Guivarc'h Lamber, ~00 Jur ; F. an Hour:, Plouye, -:!0 lur ; Lucien Chalier", La Varenne St-HîJai~ :re, 20 Iur ; J. Cam, ar Roc'h, 15 lur ; Yv. Acquiller, ar Vourc'h Wenn, 20 lut ; an A. Seznec, Ke;rgaradec, PJonevez-Porsav 30 Jur ; an Itron Vefa Sant Per Sant~ Brieg, 250 Iur ; an A. Borgne, L~n·rliouàrec, 20 lur ; Y. Drezen', Rpazofi, 20 _lur. ·

A. Moru·. T.ocunolê, ~tl-Iur..A. Scznec, Plounéve~-Porzay, 30 lur. '

Da rei d'ar mahig 'Jeiz .e vafich. Me ']eusl{o .cur youc'hadenn, Kerkent eur c'houitellademr, 1< emeut lampon 'zo èr vio 'E Pont-KobL·mt 'n em gaVo. Pion a deu, me a y a Da goad PonlLMorgant da ]usa. Mè· 'zo het ha deut en_d~o, Lakaef V.<t zoaz ganin e go, N oet- boued cl' am bu gale

. Ha prest da vont en.:.drà a.dai-1~.

Bisig marafiv, Ar -c'haz 'zo klafiv; Balign, baleo, -f\r c'haz w~r aü neo, M ariig-. 'bareo. 1\/[ouez ar c'hleier dà iCij.; ~tir· vU~tikiant Tad meo, mamm glli(:iv. · (Dastunret gant Yeun ri-r' Go,, GQ~\zeg·)

BLEUN-BRU(Ir :Per Moca€r, 100 lur ; an A. de PiChon,

LongueviJie, Paris, 25' lur' ; .an I. C.b~rle.-, Gran, ar Fret, Kraozon, 20 lm ; an 'nimeze11 Ma.ri a Gervenguy, ~0 lm.

DIVINADENN Cbe-un an Ta(Jftlar~'h. a w eniu'oz wailman.

Eni laer a zo o troidella·n Vi-'aliflhro ~ ve·reuri. Ji~. peleeb erna ?

{f-

1 1

. ~-~ -.-r ~·-· ..

),

'Il.

~-. ·.-··

1

1 1 '

1

l

1 1

1 1

Keit ha ma vevin e tifennin frarikizou an Iliz ha frankizou va Bro.

« Ya ! ma Doue benniget. l!Jn Pa glevlin lavaroùt : Breiz, va N'oun ket Inaro c'hoaz e"tà ; 0 devoa gr·aet, e Kemper, eur

Sant Erwan.

de'spet d'am c'hozni, gWad a oai bervi ;

va bugale nee'het, bez· d'in re ab.red.

Ma yez a z:o beo ivez e genou ar Vreiziz. E despet da valloziou an dud nay hag iskiz Pa varvo ar ym; kaer-se, ez aio kuit ar feiz Kenavo d'al Iealded a Zo hiûo e Breîz.

iA-viskoaz e'm eus ar v;i-'ud da gaout euf penn kalet va giziou kü!r. a garrin ha n'o dilezin ket, Ar· Brezémeg hag ar Feiz ganin-me a chomo,

, __ ._

·1

Keit" ha ma vo mor cm zro, em c'hreiz., mein ha defû. « Mou-~z Brciz » Yann Val-i ir y3,nii ..

Q

ni·cudeur ornp dre ar ouenn, breudcur dre' ar_ galori Ni laboura bopred 'vit mad ar Vro vr'eton, Vit be yez hag he fciz, he c'hoùVC'.fs e pep tra ; Vo ket kem:erAt Breiz 'vît ai; vro distera.

(A;nna Mad R·oparZ, mamm Taidif Jaffreiiliou Q

0 FeiZ ma gourctadou, goulao uenn veriniget, Sterenn a~ deu d'am h8ul ne vern pelec'h ez an, Pegwir· ho peu::>, betel-: hi:do. ·ma amhi~ouget Lugernit war· ma zal betek 'n 'eur ziwezail.

'J'. B. CallÔc'b.

·'.-: :.,. ..

Esper :~.Ta. Ei ;ent kOZ, e1 Evidomp ditak Doue a lavar • Efrit adsao a zo ki'eiïv p•en Rakse em euS fiaiis, Breiz. en

!SFeiz a zO gw'ellod'h èget elili rann-V?o, Bez eo eui-. bobJ, eur vroad wirion. Breiztz o deus ar pep reta da gaout da

genta evit stumma eUr vro hag eZi eO _ ar YEZ.

Breiz eta, 3. Zo eur, YEZ, yez sakr hon hendadou ; .. Breiz a zo eur stlimrn·spe"fed, eur stUïnme~pered bfoadel, Sounn ha ploummèt mat ; eh doare·se, ivez, eZl eo·euf bobli.nann hep~ keii' eu'r ra,nn vr-o, met · eur vroad hag he dena bet he Iiuehez hec'h unan, diepa'rti ha. dteub, Breiz a-~ eun Istor.

Hogen Bi'eiz a zo" iVe2i eun d.fa ali, c'hoàz, hag a-wak'h eo · evit diskleria ar garantez vro douget tre d'ezi gant he mibidn.: ou~peiin nm' ·z (ù) etlr yez, eür ·- stümm

ej>eFed, eur hobl, euil Istof; Breiz a zo eur VarzOnfèiiJ :

.Ma 'z eô euri tofféd in!eüli ar garantez a di'.id e kalon ar Vretoiîed evit o bFO ha ctjsJ)aka bannie! Rf-eiZ, an toi'fed se am eu'!~ _rr·aet hag he.n an:7_,av a ran, ha kaeroC'h .,. 'UI, prest olin d'hen obe"f' 'adai'rê ...

1 A.rzur de LB BO:fdèrle

0

. '<: Ni :S:ieiZiZ, hOtl èUr~ ail etirvad da A'&out el!r yez, d'eomJP hon unan, _ha lava ... !fèt a rari eui: yez en eur beiJaat dioiJZin ar ger disrheiransua : tr.efo:OOaclÎ.

Diwallomp mat da dapout rebechou a! rP. a deuio war hol lei-c'h, en eul Iezel da verve} ep hoi. c''halonou -enVoi'"ïou broadelez" kol'J Breiz. · '

, F . ..:n tthei, < 1821·1895). 0

_ HA llè d'eO kèt eun ctra· sOUezUs ha me. Jrue eyit Breiz na ve ket eun ietor .. ~·-us hn~. bio skrivet e bi-"ezoneg ?

Kals _ ao'hanoc'h a ana vez gwelloc'h ~ou· dêdeo ha Genovefa Vr:abant eget an _Dug ~a-n, an Dugez Anna, enor ha gloar hoi bro.

··~~eUe __ nèlned alf Vretoiied a __ gemeiit J?.e. ou.r.ont ket 0 istar ha kouJskoude n•eus ltet a istoriou ker kaer hag hi.

Al,_ ·Jeauei AUil'a-,JeZU:i, 3.0zèf:CZ Istili Brêlz, unan f3ùs skrlvag.nerezed ar Feii ha Brelli koz.

,: :--M<t teri diavaezidi a-beiïiî d"he digdstel'!.a; d'he distaga diouz he beleien· dioiîz he ?~Iijlon, diquz he- c'hreaneou k~isten ne veto ket gwasoc'h pobl eget hini Bfeiz da · e•.noua.rri, e nep lec'h.

·An A. -Grav6-ran ii~b ~e'u>per, ~il ~ lizeii Eor"# 1M6.

0

Va'izi.lll, i1; ltOUali$-, l'«detUl,

4eua harp eri nefiv ... da blanedenn.

Y. B. CallQe'h ( Dihuiiamb)

Ar Vretoried n'O deus ezomni. nemet eun taolig skoazell, elin taolig br·oud dont da veza kenta broad tud ar be-d.

""" evit

Goulc'ben Morvan, kenta ren0J: Feîz h& Breiz, 1865.

..• Ara bad· eo lavaret e vefemp mai-o-. Bretoned a zav est.reget er baradoz _ hag eun amZier a deuy hag e vezo _graet ho-1 lavarou ouzornp eve!. -gv.JechalL En amzet se, c'houî, paotred Breiz Uhel, a entento, hep mar ebet, ar· yez e komz enni ouzoe'h, b.rema'n, eur C'hernevad, hag eus an -eu penn d'egile _ dà \Treiz, kalon, jrez;, gwiska· mant, pep. tra a vezo breizat.

An'atol ar Brai.

Gwelet va e'henvi'oiz adkayet ganto spered o goueno ha Breiz nevez, kel lirzin ha tra, b sevel war barl€nn BreiZ koz ... se· tu va youl.

Maria-nna Abgrall. 0

An ArikoU dîgoi e eskell, A glask an tu da skei Wairiomp 'Mafi a.r giziou kaz o vervel, Dihunomp, paotred, dihunomp.

Y. B. Calloc'h. 0

... Ha pegoulz ta, pelloc'h, e tenno Breizîz lorC'h eus o b.ro, .eUs o .gouehn. eus o yez, eus o gizioiJ~ eus ar vuhez kristen ha sasun ,a rener ê n11aeziou Breiz Izel ? ....

An Tad Abgrall. 0

Komlzit. k~it, lennit, krivit, deskit~ harpit, strewit ar brezoneg ... ha BreiZ ~ vevo... 0

1Eur bobl hep feiz hag hep yeZ. a' zo eur vag hep gwetfn hag hep atur... -

II. 'l'rebiou, eskob Gwened.

0 'ezllz J ezuz ! An ana-se a Jeve.i·er bemdez e tiez soUl

ar Vretoned, gant karantez ·; An ano-se a lapuena bor re doc'hol' hag

evel u'nan toc'hor e lavaran· an and~se fiizio.

Jezuz ! JeZuz ! C'houi -hag hoc•h eus dazofc'het m€fé'h

Jairus ha Lazar, ha m..Rb întaiivez Naim ; Deskit d'in ar geriou a ,--zihun eur bob1, Ha,g ez in kannad a oanag, ( l) d'o adla·

varet war va Breiziz kousket ...

Y. B. Calhio'h. ( 1) Qa$g : Fiziafis.

-ss.~~-

I()IJ

Eman deut adarre w.unomp ri,r miziou dU, ·ar ;midou tenval a zigor hènt d'a.t· "gj;:.an:v hag a -gavomp ken divhts, ken ,vnouüs da dremen, bep bloa1::.

Met, er bioiz-man, koulskoude ar JUi .. .ziou~se a zo gan~o- c'hoaz muioc'h a ge.r.~ seennou ha;tg a C:'houervoni'.

. Kement a fizians bor boa -e vije bet echu boo trubuilhou araok ar gjoanv !

Ha padal an nevez amzer a zo treiJnlenet, an hafi.v ivez a zo -nijet kuit, hep dega~ chenchamant ebet, kpulz lavaret, en· bor plancdenn hftg en hnl' stad· !

lnet e vezo eta, pa z' eo_ker kalet at; vu~ hez evft kaJ.z, ober gaht ar pemptft goaftv,ez breze! !

, PenaPs ne r.eU:re ket ar· 'gweJ.sc _da veikonta d'eo;mp bor ~-·halon ?

Penaos_ cb.Pm hep son.fal en bor prizone .. -l'.ien gcJz, el labourerion a lW pell dionz ar gêr, e keme1nt a fam:ilhou ezlom,mek, ha&' a welo breman c'hoa?;, a zeiz da zeiz. ft foanio-n o krèski, dre rna z~ ay wa.r araok karr ar goauv ? - · SW>nta hag hengi a :teer o ~onjRl e fol~ hintez au dud~se bag o deus chachet war àr bed paoui" Cur sellrt mor a zienez hag ~ zaerou !

Ha c'lioaz gwell a ze p'en deus kuzet OU·· zomp Doue afn ainzer da zont ! Peseurt }Jli·

jadur bor: befo 1p v-eva ha peseurt- kalon -da Iabourat, ma oues·re;mp dlaraok 3D b·ou zar.voudou a die -l:(or skei... ?

lED dei~iou tremenet, o sonjal en e dlid aet d.~ wellioo'h· bro, o sa~tout peg.en pounner eo a-we,~hou ar groaz Ua z"Ougen, menr _a hlni en_ devezo lavaret : « A ! Eurnshe'b int eged.oun ; peUr ta, o va Doue, e teuoe'h ivez d'Bm gervel da V.ont ganto ? » POO.eno gaer, hep mar ebet, hag a ziskouez feiz blrvidik ar galon, mèt pedenn hag a :r.ere dreist-holl eus tud hag a zo echu o amzor.

Mervel a raimp boil, euln deiz, k~ment· se_ zb .sklêr bag apat, ,met ac!han di, n'hon ~u~- két a uri da_. c_hom a~sav, na ·da ,faiiR galoni. Ar vuhez- li zo bet rootKd'eomp, .fi· ziet enno:mp, mllun evit kr'oaza an div:too'h ba , dlskuizâ, met evlt en em re-i, evit stounn, evtt kende"f1C'hel ha kaeraat atao mu!oe''h labour ar g!fluidlgez.

Petra dalvesfe eun- tamln douar ha ne ve ket poanfet meur a wech ar bloaz gan~ t~ ? Potrll dalvesfemp-ni, bon onan, ma, rie gavjemp skoilh na draen ebet_ war hon lient ? . _ . \EUS petra e vc7_o graet an dervez wa1·~'hoaz evido,mp ? Pérak poania kemen~ aU ? Hag evit piOu ? Daoust da·ze, daous.t d'ar vantell a gaonv a dap~ont war bor mêzlou, ml.ziou du a lavar d'eomp staga d'al labour adarfe.

Bre-man pa 'z ' eo goullo-nderèt ar p.arkeiel- eus o zrevajou, e_ Iec,h ~hom da vau~

· tti ba ·da _hua.nadi, an al~r eta. en d~\lar, M -gWin~z en- Jrvl d·igffi'et gauta':l: _Ya, ~a de:Spet_ d'an dl"ubuilh ha d'an d.e•zic~ Cl!l'"

A\ \'I~IEIEIL J krez a 1C'heiio dont, en despet d~àr g'waU amzer, d!an- a'\)eliou yut ha d'ar skbrii a JC'hell'o, e.n eun no-zvez. IRza holl osperan.~ ar bloaZ ; en despet d'ar marO a ranko-ft.'r; winf.zenn iremen dmizan, e kof an douar·: had'omp kalouek, hadomp founntl8 evit · êo!St ar bloaz •zeu.

Gouzout a :Ceomp, wa:J!c'hOai, ati- ed g>lii!J a za.vh o begou da vann·ou: heOI Rii neveZ a.mze-r, hag ezennig flour an ha ii y_ a. (ti$ .. kello adarre_ ar pennol1 o tarevi ..•

Abaoe m'ema,Dmp war an douar è klè ... vom:p tud o klémm, 0 keu·zi d~an am'ze't r.&i-. d'e·u):t amzer', hag a oa emezo;· brao bevà enni, met a veze -iv&z, snr·a-.wal.cfh, klelll· mocien enni-, evel -breman. -.._ H~n anza.v n ran, stad a:r- Vuhe:ii Id·

:tio n~oo ket lao.nen, peU dlou·z •o1 hl( mnioc'h ege.t bJskoaz bor befe- tro da skao .. henni o welet penG.'Os ez a an · tra«u'.

Met Jta gwlr hon eus d'ben ober '? NauD t·e alles, I'ak n~omp ket, darn ao'haxiomp., eus ar re wall·ellf:usa a ro war _ an 4o·uai. H.or prlzonerien, i hag a zoug .gant ~ .. kalon o c'hr/oaz, ha n'o def~ ket a léct~ da voza -soUeze;t, meur li\ ;wejeh, 0 klevét bor c'hlemm.lou ? Ouspimït ne oueiiomp ket a tao, a-wale'h,_ klask _an tu mat eus ar pez a c'hoarvèz gan8omp en tu auep.

Pegen trubuilbus bennak 'c'bell heza àD. ainzedOU- mil, VCYt.•l" eti•to, (ri•- .vithez ft _Vez atao kaer pa vez fizians en:Îù ha Pa bOa_• gner dalc'hrn,at d'he renta gweJloo'h ha ci$ ober vad en·dio d~eomp.

Hadomp g.WÏniz'ei:t bor j)arkeier, h~ leiDt. an dourn, p'eman ar goanv, rak·-P baiiv a !l'eu e vezo mau da ga'o~t .an &tavez bara Devez. Hadomp gr9UU m3t tve:z- 8 parkeler hon eneou, brem.an. P'hOr be"us muiloc'h a amzer d·'en em drei Ouz al labour lpAred. Taolomp er c~halonoli enkrezet hS4 ar _fiziahs, 0 ret' d'ezo ar _irtefkou --'g'Wirlon e_u~ hon trugarez hag .hor madelei. ,

Hadomp, rak setu ·_deUt ar mtzioU: dU·,_ ha'-. domp, en de.spet ma ne ve'zim'P ·ket konlprenet atao, en despet ma seblalitfmp a .. wc.chou koll b\or poan-. Ma-_ ne varv . _af c'hreunenn wJniz, eost ebet da. gaoq_t. Waiamzeriou krfz ar gioanv êo e' sav; ar -Vuhe7o oo. hor parkeier. War zakriffsou O:D. .. du~ vat, war o aked da · ga:r'et al la bout, an ·One.Stb;· hag al lealded W e savo ivez eni' vro nevez, e-ur vro well013~h. Setti ~---... knnerlen. gAr, e lava·ran d'eoc.'h : « Keme:rit kalon. nreist ar moonv, goanv evit hqit d,_quarou, goH!'nv cvit bor bro, selaoù.lt. a ... zlabell evel tr'ou.z diwaskell gweD.~J.IUed., evel b'oudinell kleicr Pask nevez, o.:.m d'eom_p da anaout e tizro an nevez _B~ war bor m,êziou hllg ar pebo'h etfe -a.t: broiou :

<~ Vit oost an a:niiei" da, Wnt LabourOJil'P st~rt, seder, ~rs~t ... ".»

.!<· ·"···: ..

~llf.fHllll A O!Uff\JN V A 7f

a embannas hanter:kant vloaz a zo

an oberenn a vrudas e ano

"Dan eveil ar Moro" gant

BREIZIZ BRO-ARVOR

Da g:enver an hanter kantV(:i bloavczsc,'konnomp eun Ül\11tnig eus ar skrivagn·er drcist m'eo bet Anatol -ar Bras ; m.ab ·an· Argoat e oa rak ganct e oa bet e Sant Sel~cz, ·e kichcn·k Duault, d'an 2

a--viz cbrcl r859, e lec'h tn'edo e dad oc'h olJcr skol, met tremen a cure e vugaJeaèh, eti Arvor, c Ploumilliau,· - el lec'h ma_ staga:i• d<t zcski al latiü gant pe-rson ill"

barrez, an A. V ljiers de l'Isle-Adam, -ha goudc e Pleudaniel hag e Penvenan. G;üude _heza graet e studiou kcnta e San1:

J3rieg. cz eas d'o feurechui ela Ba(z ; cr.bloaz r.S86 e tistroas da Vre"z ; han'vet e oa· da gc.lenner War al lennegez c

· Li{~ Kemper ; er· bloaz r9or ez ca:-; ac'hano -da Hoazon, el lcc'h ma kenclalt'ha.s da ober skol betek ali delZ-Î<enta a Viz eost r9i4. Ar pemzek vloaz ma chomas e Kemper a roas tro gaer d'ezan' da ga1~out muioc'h mui e" vro ha d'en em

. stag-a out;-, dre1'st-holl abaoe ma oa kou~~ · zct dindan 1evezon ar hrezonegcr, ar fnrcher tcnzoriou hrezonek ma oa Fanch a11 Uhel.

Gan'et ha ~Ttvct war ar maez Anato1 ar Bras a gare an dud diwar at· maez"_ ; e biijadur oa 0 dar"emprcdi, tud an Argoat

·. 'kou1z ha tucl an Arvor, kouerien ha pes;,_~ketaçr: en, l~ag evelse eo e teuas da __ aria out

konlz ha ma rae poh1 Brciz. J\n anaoude- .-gez-se a oa evitafi enn ak'houez cvit kas fla 1)e1l'n e lafJouriou ha dastum eur vriad hengO'uniou, marvailhou ha kollntadenn'ou1 e-lcc'h rpa n'o divije ar re âll kavet

neira bag cl lec'h ma ne gave e-u nan ne ... tra/ cme G. Dottin, e lavare eo dre·. ma n'en devoa ket kavèt an' tu d'en em gemeret mat a-walc'h, rak envor an dud .izel a zo do un evel ar mor.

.fvfoxc'har~t Phulup, etE: a Bluzunet, .a oa unan eus ar re a gon'tas ar -muia mar· vailhun d'ezan hag o komz anezi e lava~ re : « E penn ar vaoucZ-se erna an enr« penn' ar!l eUs gwclet renket ar muia. « traou énnan ha, koulskoude am eus « anavezct Rcnân ha Pasteur ! >>

E ohcrou a zo niverus! ; men'egomp dre'st-holl c studi a houez -war a·r c'hoa~ riva kcltiek romantou, gwerziou ha clreist-holl Danevell ar Tvfaro : La Légende de fa, il[ orl che::: les Bretons Ar111-ar;w catns. e tlaou lcoi· teo, en deus dastumet ~nno ar mGjennou a glever, e tai an tan, et· goanv, ûiwarhenn' an Ankou hag ar

-re varo .

Pemzck vloaz hed-a-hcd a lakeas d'o dasittm ; mistri-s1col ha bele-en a roas an dourn d'czan elm draïk bennak, met, e-unan' penn e rcdas ar parreziou hag e ti:'~œnnas en tiez c lec'h ma kave- d'ezan e teujc a-benn da g1evmù eun dnl ___ ben'" · nak hag a c'he1lje talvezmtt d'ezan.

Setu amafi roll parreziou Kerne e lec'h ma tastnmas da11vcz e lem·· ou : Kemper, Penhars,- Kerfeutctm, Rosporden, ar Faouet, Scaer, Spezet, Coray, Quemeneven, Laz, Pont-'n Abad, ]\feil ar Wern·, Ditleault,. Collorec, -Plogoff, Enez -siz~n,

Douarnenez, ar Faou, Argol ha J'longas..; tel.

l-Ia sctn re Dreger : l\lfonti·Oûicz, Lanmeur, Gwerli:--quin, Pluzunet, Begard, Pcden1ec, Pempmdl, ·ar Roc•h Derrien, T _,andreg;cr, Plougu et 'Trevou-Treguignec, l)kurlaniel, "!vias, Trehettrdcn; Perros ha Penvenan.

E Leon Anatol ar Bras a gutuilhas ncbeu:d a-wnlc'h a dra ; evelato e kaver en e_ le9r n1ojcnnou hct dastumet e Plouvorn, c Cldier, C Gwincvcz hag c Treflez.

Peadra. ela hennhoui a j om eta c'hoaz c I,.eon, gant an hini a garfe mont da ober an drÔ.

Anatol ar Bras a .'-J<:rivas e galleg, drcist-holL claonst ma ouic mat tre ar brc.zoneg ha kasaüs eo tl en <li v· je ket embann~t Da11evell ar l\!Iaro e br'ezoncg, evel m-ren devna gract an Uhcl evit ar soniou ha knnt;:t,dennon en' {_lcvoa clasttt" met lm pebez talvouùegcz h-e rl;vije het ncuze Danevell ar l\!Iaro, moukt cnni c hrczoneg, kcment tra en rlcvoa ldevet an obcrour, cr yez-sc, e LC.on·, Kerne- ·,'l'reger ha Goelo.

Ar vrczonegcr:·cn, emc G. Dottin, o dttns tebcchet- rl'ezan, meur a wech ha gant nerz, dre ma m~· oa ket bet :falvezct gant~m heza ar skrivagncr bras, e ycz kcltiek, a c'hortozent evel ma c'hortozc o zadon donedig-ez ar roue Arzm~: JVIa kar~ fe- beza klaskct ar Bras' ben obcr e vije het eur l\!Iistral ali o tiazeza ela v:lœn evit ar ouenn,-yez e vamm ; martcze n'en' deus ket bct a·-walc'h a feiz c amzer da zont ar brezoneg ; kouid(onde c poan'ias hetck ma voe roct cl'czan ar gwlr da obcr ew· brerœgcnn vrczon_ek ela c'houel lVT o-· munant Unvan'ez Breiz ha 11m-C'hall. e Roazon d'an 29 a viz hcre I9IT, claousi d'an en'cbiez a gavas wat· c hcnt _: hep gwcch m'en deveze tro d'hen ohcr e kare ober c hrezcgennou c brezoneg ; kcment~.e a reas e Plouaret, e kerz ar gouel graet en'o en cnor ela Fanch an Uhel koulz hag e Lanvczion an Erminig C Roazon. (1)

E bcrz kacra oa c vadclez ; p'en deveze tu cl uhcl ha tnd izel da z"" gemeret an dud izel co ar re a ·zegcmere ,c]:a genta ; e goueliou Fan'ch an UhcL e Plouaret, c Iakcas onz tao! en tu dehou ela brcfcd ar

C'hôtes-clu-N ord1 ar ganerez M-arc'hadi I'hulup : « 1\.c'hanta, Aotrou Prefcd, « emezan, en cur aber da Varc'harit aze« za, biskoaz n'Fia pcus bet tr0 ela welout « agen tost hag h'zio merc'hecl ho tepar« tamant. »

E lod a druhuilh en devoc. cdoug e vuv hez hag an rlra-ze co a deuas a.~henn atre~ zan : er b1oaz I90I, e dad, e vtendeur hag e c'hoarezcd a voe beuzet hall, en eur vagad, e aber Landreger ; er bloaz r9o6 e kollas e wreg kenta ; er bloaz r9r9, e eil gv,"reg ; er bloaz r9r6, e vab ha n'en devoa ken mab nemetan evit dongen e ano, a voc lazet er hrezcl ; Anatol ar Bras a jome ,~der atao, ela welet, da viha-na hag a zalc'he evitan e~unat1' poanio11 e galon, met' 8.r re-man, koulskoude, a reas kalz gaou ouz c )rcc'hcd ha d'an 20

a viz meurz I926 e tremenas, evel Brizeug, pcll ·c_Y"ouz e ·vro, e kreisteiz ar Fran'sL

K aret en di vi je kaout ar maro en' dc--voa hunvreet en tman eus e varzonegou

Eun ahardaez a viz mae c karfen mcrvcl ! Abardacz ·ou mae a zo kaer1

an douar a vez o vlcunîa ! ..

Karct en divjje gwelout ivez unan eus e. hunvreou all o îont da wi:r:, kanct gantan en un'an eus e wella barzonegou hag e brezoneg :

Echu eo ar bloaveziou kri An oahl a 'z a da zigeri N eclcleg Breiz a zà- arri.

Nedc1cg Dreiz a zo fenoz Deus hag e weli o repoz

Breiz nevez war daoulin Breiz koz.

Gwclla-se, da vihana, m'en dens gel!et kaout, wa.r d'rcuzou ar bed~an, sent koz Breiz hag a gare kals d'hen digemeret ha da· lakaat an Aotrou Doue da veza laouen ouz e cne.

H. CAOUISSIN

( 1). En ttiv'ere\,IJ."man, er pennaé « A1 ou.ez ar Te vm~o » e lwrv'oc1 Jt1iom-zou. Anntnl ar Bias. ciz u.nan eus ba,nveziou an ErmVnig.

(2). NcdJe'le_g Breig. embd!mnei, en e hed war Feiz ha Breiz genver I94I.

,'

ji

li

!i

1

!. ' ,,

1

i

'1

i!

BN ~INI ~ DRIMfN~S ~f NOZVIZ EN IUR ~~RNIL

Devez bras a oa b~t, e11 de· z'-se c Kernoter ; mevclien tri pe hcvar· dicgcz dîwar dra a oa bodct ena ; koan vat a oa bct ha chistr ·da bep hini ar pez a gare ; .p'o devoa debret hag evet an holl o gwalc'h e tostejont otlz an oalecl ; ar w:r ;cd a lakeas tan' war o c'hern'd, ar tl1er

c'llcd a azczas e tai o c'harr-neza hag an tcodou a yeas en ch:o.

Da genta, e c'hellit kredi e voe hano cw~ ar pez a oa bet rligouezet e doug au dc":z a oa- bet cun devez skuizus ; gwazed Kernoter l1ag o amezeien a oa a~! kcrkent · ha teir eur da Lokmikael an Traez ; eLU gwall dro e oa honnncz rak pcmp lco a zo bir da gczeg pa ra1:lwnt: d·tacha war garr:uJou tracz glch tc!! ha barr-ullel.

l'vienc(r a voe eus ar stern ha meuli a h - ' - •

voc gract marc'h glas· Roc'h al Laz, gv.:eL-la marc'h klcùr a oa tro-war-dro ; kom-zct e voc ivcz eus ar hourc'hiou tremenet hng, hervcz lavar an hall, gwella ;~i~tr o•italeri a gaved, war an hcnt, _oa hmt ar 1\II oullec, c Plouillo.

- Yà ! da ! emc Vaodez Merricn, unau eu's ar wazed, ha ma rojed d':n, bemdez, daoub:ek chopinad anezan ez afen huart a-walc'h_ da gemerout plas J\nkou Plouillo, (r,) epad cttr :zizun p~ ziou.

- N'it kct -da ober g-oàp, cvelse, Nl.'aw dez, eme vcstrez Kernoter ; marteze ho pczo affcr ouz an An kou kentoc'h eget n'ho pezo c'boant.

I(omz Niari al Louarn a voe a-walc'h evit trei spered an duel war clraon ar maro ; cur vatez a lavaras hano eus unan hagen clcvoa gract goap eus Erw·an:g Plouillo hag a voe kavet maro er pardaez~ :te end-eetin.

(1 ). An/wu Plotûllo (Ploumillau) a so û.:eudenn qoat eur cJhorf maro ne jom gam,falnj ne~tct e eskcrn. cul ~ ·nse'l war c slwaz_ hag e-ur fa}c,h en e zourn ; an Ankou-sC. a oa .rrzvechall en ili:: ha gwella 'nut oa da ,netra aa. dt~ ,,·,ponta ar vu-gale ~· brc· mdfi e11ut.Fi cr sakrctcri ; lczhmnrvct do cr vro Erwmûg Plm,ûllo.

-- An dra-ze n'en nemct sorc'henn'ou gwra..c'hcù koz, emc unan eus ar wazcd, o c'hoarz ·n, leiz c c'henou.

- Ar re vara a zo maro, erne eun all, hag· mlan maro n'hell ober nctra da umm beo.

N'eus for!i, eme .ar vatez, ma vije lavaret d'eoc'h mont da dremen eun noz~ vez penn-da-benn d'ar garncl, n'e vije ket re a lurc'h cnnoc'h l

Ha sein ar wazed da enebi Cl) dra c'helknt ; evel~e ema~nt ; pa vez eur banne, d ndan o fri, int pabored, war o tllcno, gouest da lanka an cliaoul hag e gerniel.

Ya ! _Mat da lavaret met pa vez hâno g-anto da obcr e vczont lo:;<tok

Selu ar pez a wcljod mat e Kernotcr, cr pardacz-se.

Yvon al Louarn n'en devoa kct cvet kals evit gellout, gwelloc'h a-ze, lakat ar re ali da eva ; en em denn·et e oa c korn an oaled hag cno e selaoue eun tamm mat nmioc'h cget ne gomze ; o klcvout ar rnevclien oc'h obcr o brahansercz dirak ar vatcz, evel ma raent, e kemeras tro da gomz. ---- -- Mat ! emezan, ha n'en 4evoa doare ebct da veza oc'h -obcr goap, mc ' garfe gouzout pehini ac'hanoc'h, paotred, eo an hardisa ; warc'hoaz ar beure e ro!n enr pei- a zaou skoueù d'an hi ni ac'h2.~

n'oc'h a gredo tremen an noz a zeu er Farncl ! ~~ Ar baotrcd a zella~ an e"l ouz egile,_ a reas an neuz da c'hoarzin ha da lavaret n'ua an dra-ze nemet eur c'hoariellerez, met hini n'e zavas da lavaret c raje an taol ; daon pe {lri a yc.ts etrezek an nor, ev el m' o di vi je czomm da vont a-g-o3tez.

-- Ac'hanta, -cnie Yvon al Louarn, komzit dîlio ! Eur pez a zaou skoued am eus ; gounit daon skouccl en eun' nozvez a zo eun dra ha n'co ket bep ··noz eo ho pezo tm da aber kcment se ; mat, daou<;t da-ze, glaoustre ne zavo hini ehet ac'ha .. noc'h d'her goun"t ?

Ha den ne zave ; ho11 c ldaskent digareziou ha J\tfaoclez Merrien eo an hini a gavas da genta :

~ J\bsket em. bi je goun:t da c'hlaoustre, eun' nozvez ail hennak, met an devez a zo bet ken tenn ha ken hir ma ne rofcn ket evit daon ugent skoued va golc'hejad peU kcrc'h c marchosi ar Mczou I\lfcur.

Ha war-zc e ~lavas en e zav. Ar re ali a harpas e gomzmt hag a heu1ias e skouer. OZac'h .Kernot-er a oa o vont d'o flcmma pa voc kkvct ettr vouez skltr o scvcl eus a Jouez ar mcrc'hcd. ~·--- Mestr, erne ar vouez vunut, daou~:t ha rei a rofcc'h d'in evcl d'ar re-man. daou skoued ma rafcn ar pez ne gredpnt .ket ober ?

An hini a rae ar goulen'n-se a oa eur verc'hig tr;zek pe pevarzek vloaz, chamet

. ken dister ma ne rojed ket ouspenn dek vloaz cl'ezi ; n'he devoa ken hano n·cmct Monik ; biskoaz n'he dcvoa anavezct he

· _ zud ; savet e oa bct en han ' Doue e Ker·· :: noter h~ brcman' he mi cher pemdcz ··ek oa mont .da ziouall ar zaout ; n'he llevoa ken koumanant ncmct he boued hag· he dilhad ; petu-I'e"ta ne gleycù ket he mou2z er veilhadeg ; karget e veze da zibuna an ncucl nezet gant ~r miti:z ·en ail ; ober a rae he lahour, sioul, he un-anik ; cur' wech en amzer e veze kleVet a greiz p-:::p

, kteiz o vouspedi, rak mat e oa dâ bedi ,. hag he spered a veze troet atao war draou

ar relijion. Mari al Louarn', mestrez an tL a voc

sebezet pa glevas Monik o komz, hi hag a_ veze ker sioul peurliesa.

- Klevit 'ta ar bebrenn'-se, emezi ; n'eo ket ,-· ~ouez e lava rf cd eo gouest ar c'hoant gounit arc'hant da goll an eneou, setu arnafi eur gaezez hag evit d~l0t1 skoued a vi je gouest da vont d'en em zaO~ ni ma vi je lao;~ket. .. N'ho peus ket a vez, penn~avel ?

- 0 ! Mestrez, ma c'houn'ezan. an arc'han't-se, 'n'it kct da gredi cz afen ch ober implij faU anezan, erne ar ve5aerez saout, ken habask ha tra.

- Ar pez a giri a ri gantan, Mon'k, erne an' ozac'h gant m'her gounezi. H 'l plijadur a ra d'in gwclout eur p]ac'h v:han cve1dont o klask gounit eur glaonstre ha ne gred ket ar wazed ~·nilha warnan : mat; k1eo amafi ganen, kaset e vezi hetek ar garn'el ; ni a zerro an nor warnout l~::tg e chomi eno ac'han da warc'hoaz at- beure pa • z aimp da· zigeri d'it.

Ar pez a oa lavare( a voc graet, daoust ma ne oa Mari al Louarn, tamm ebct a

du gant kement-se.

Ar garne1 a oa Jeun a eskern ; met ker-kent ·ha ma oa diskennet Monik ebarz, an eskern a en em ruzas hag err em ver· nia'' 0117: ar mog-eriou cvit rei plas d'ezi ela c'hourvez cvel ma vije bet en he ·gwe .. le.

11otlik, kenta fra a reas eQ mont war bcnnou he daon lin ela becli evit an Anaon. ba gonde ec'h en em astenn·a~ war an douar leiz a zave c'houez ar maro diou .. tan. Kerkent ha gourvezet e krogas at c'hoant kousket enni hag eur soniri c'houek, a dcue eus a-bell, he'! Juskellas goues~twdik.

Ankoun'ac'haet he devoa edo ·en eut garnel ; en tu bennak ali edo, a gave d'ezi, met ne ouie ket e pelec'h, en eur__ vro glas eus ar re c'hlasa ; n'oa ket -- evit anaout n'etra. Klask a rae digeri he daou .. lagacl evit gweloùt, met he malvennou a oa poun'ner evel ma vij"ent bet e plom.

.Kottskat a cure, cvelse, -cpaâ an noz ]lad astenn', he Epercd e bro ail Elez. Da c'houlou"'dciz, pa zihunas, e voe sebezet a welout edo er garne1. An nor a oa kom~ zig-or ha mestr Kernoter a lavare d'ar plac'hig :

- Setu da bez d'Mu skoued, Monik. D'it eo, ber gounezet mat az peus.

- Ho trugarekaat a ran', roestr, erne ar baotrezenn.

Hag ez eas1 d'an iliz gant he fezig ar .. c'hant gwenn. Ar persan a oa er gaùorgovez ; mont a eure d' e ga out da gon[a d' ezan ar pez he devoa graet ha d3. re.i d'ezan he fez arc'hant evit eun oferenn da lavaret ev;t eneou dilezeta ar purgator.

- 1\!(atteze, eo evit un·an p'e unan eus va znd ha ne anavezan ket eo e vezo, crn.ezi. Ba setu perak em e·us het youl, abaoe ma 'rn eus anaoudegez, da gaout eur gwenneg bennak d'in va·uttan. An Anaon her goliîC1m -setu perak o deus va diouallet ker mat, en noz tremen'.

- Mat, plac'hig, erne ar per~o-:rl b rei d'ezi an ahsolvenn, ar pez ho peus c'hoant ela gaout ho pezo dioc'htu. An oferenn' ez an da lavaret a. VeZO evidoc'h.

, Monik a g1eVas an ofercnn hag a dostcas ouz an d"aol zantcl gant ka1s a fe:z.

Kcrkent ha m'oa echu an. oferenn, ha p'edo cl:res o voi1t er maez eus an iliz. skanv he c'haion', evit distrei ela Gernoter, e tremenas, er porched, eb:on eun. JClen kaz, gwenn e vleo~ ha koz Noe da welout daotlEt ma oa sounn, en e. zav; ha skanv e vale. ToEitaat. a eure ouz ar pla-

sS9 -

11 .. 1

fi

1

:1,

!.1~.-1.

!

1

il:: ,. '

l1

11

i

1

!, 'p

1

'!j

!

1

1.

c 1hlg hag o. sioui dirazi e bvaras : - PlaC'hig vihan, daoust bag ar vade

lez ho pcfe d.a. gas a,r paver-sc ela Ccrsaliou ? ~ 0 ! Y a- dâ, elen mat, cmezi hag c

ken1era:1 ar paper eus a dre c zaouarn. At1 den koz en devoc eur mousc'hoarz

ker kunv h:1g a clrugarckcas gani komzolî ken ien'er ma kave da Vonik e wek: ata0

c vousc'hoarz hag e kleve e gomzou a aJJaoudegcz vat el1 dra ma kcrze Ctrezd~ Kersaliou ha b:skoaz n'he devoa tanvcr cul levcncz ghnnoc'h en he c'halon.

- Na pehez penn kaer a ~en, en clcvoa, cmczi.

gavas tal ouz tal gant perc1hen ar' inaner. [-lag hl ha lavarout « de-mat » ·cl'ezan. -- Da bclcc'h ez it cvelse plac'hig ?

en1,czan. D'ho maner1 c'houi, Aotrou Kersa

l'ou. ~- rra da hetra ez it dtt-ll.la11 ? - Da gas ~.r paper-man a zo bet roet

d'in ch gas d'coc'h. Hag e lavaras ar pez a oa d'g-ouezet

ganti er porchccl ha peger kaer e kave an hini koz daonst cl'e oad bras. ~ l-lag ben anaout a rafec'h ma vefe

diskouczct e bortred d'eoc'h ? a. c'houlennas an dendwntil a oa deuet da vez::J.

~ SC!Lu hcn ! a la1Htras en cur taol ar jJ{ac'ft J'aoud1Û-t

1{ersaliott1 a"raok an Dispaeh a oa eur maner hag e oa noblan~:ott cnnan ha Kernoter a oa unan eus e vereurîott. Eur va1i ~ant gw'ez fâo a zo· da vont d'ezan. Pa 'z eas ar ve~aerez vihan er vali an dcliotLfao a en e"m lakcas da zou riaL d~i' zourr;:ll ha kou1z laVaret da gana cve1 ma vije bct eul hbous pep h"ni anc.zo.

___:___ N'ouzon kct, a lavare Monik outi he-unan, tnct me gav d'in e tig-ouczo cttn darvotHl bonen bcnnak ganen, fenoz. l\1c gav d'in cm hezo chans evt hcza gellet oher ·eün tam.m vad d'an den koZ-se.

,Edo. o vont e porz Ker~o.liou p' en em

g·wenn kann goude beza lennet ar pez a oa v.réu c baper.

-- 0 ! sttr a-walc'h ben ànavesfen. crnezi. ~ 1fat, dcut 'ta, neuzc ! lier c'ba~' 1 a- cure er mancr hag hel 1a~

keas da dret:zi ar c'hrampc:er. ·Daou.st ma ne Jufre ket an traon e Kersal'ou evel ma raent en am:ZC'r goz e kaved en.~ nan c'hm}z arreheuri gaer ha pinvkl'k. \Var ar mogcri ou e welcd portrej ou tud. vrndet mancr nobl Kersaliou.

An i\otron a gasas 1\l[onik eus an e·l portrecl d'egile.

360 -

i

I-Ta dirak pep hini e c'houlennc : - Hcnmafi eo ? ~ Nann, cmezi, n'co kl't henne;;: co

e'hoaz. Trcmen a rajont ev che xl' razo hol1.

Kacr he dcvoa l'vfon;k hkaat cvcz n'na kct gouest da anaout c hini anezo pcun kaer hag heg<J.rat an elen koz a oa en em gavet ganti cr porched. ·

Aotrou Kersaliou a jomas eur pennad hep lavarottt ger, nec'lwt maro.

A grciz pep kre·z e dw:1s "\var e dal. ~ Deuit ganen-me d'ar zoEcr ! cmezan

d'ar plac'hig. Bern'iou koz traon ens an amzcr f"OZ a

er zolier-se : pallcnnnu koz c. p,Îh~m, :~keuclcnnott koz mac'hagnct, taolennou koz, Jeun a doullott. An dcndJcn1il :1 en cm lakects ·da c'houilia ctoncz an taolcnnou-sc. l--[a drc. m 'o zen ne eus a douez al lvustoni o diskouezc da VonÎ( a rae eur -sec'ha d'czo gant tu eneb he zavancher. " -- Setu he-u ! a hopas en etm bol ar baotrezenn.

Aùaout he 'Cl'cvoa gTa~1 penn an hini ko.z war an daolenn claow:~t ma oa hol1-n_1ail dislivct cun .tamrn·g.

- Mat eo .! {'1nc vestr Kcn::alimt. Diskennomp. hreman d'am c'hampr-studi.

Eno c {igm-as eur pÏ.;_ù] kor c leC'h m'edo hanoi ou e holl dwl koz h:1 gottdl~ f

be.za sellet piz outan : ~ M0nik paour, cm,czan, ~·.claouit mat

amaJi ganen. Ap den koz ho pcus kavct

Loeiul ar Belleg ...

oa cr zolier-:·1c. : pallennou koz e p.ithou, koz. Ouspcnn tri c'hant vloaz a zo co maro. Tri c'hant vloaz a zo edo e tan ar purgator o c'bortoz eun oferenn d'ben tcuwt élc'hano. /\n ofercnn-se1 eur i1aour, dîwar e c'honniclcgcz e-unan eo a ranke he lakaat. :Ha c'houi hoc'h unan eo h0

p)us gract an dra-zc evcl m'co merket 1var (l.r paper ho peus degaset d'in bag a zo warnan skritur an hini maro e-unan~ Drczoc'h c'houi, tman eus va zud koz en d:~w; ;;ellct mont d'ar baradoz ; va c'hargct en cl'ett.s da rei d'coc'h eur gopr diouz e zoa1·c _ha diouz ltoc'h hi ni. Hiviziken-nc 'z coc'h l1a zcrvicha da lcC'h all ehet ncrnd d'atn zi h<t grac1 e vezo d'eoc'h hmoa n~a Vf?O .gdkt. l.ivirit hcpkcn ha mat e l:~v·t a~· pez a ginnigan d'eoc'h.

i\r pa1mr kacz mcsacrc7. vihan, ha n'e._ do taulfn cbct o c'hortoz eun hevelep kin·· n ig; a voe ker st:ra·f tt ilhet o klevout 111

A ott ou, ma 1w c'hcllas kct lavarout eür ger.

J\Jet m.cstr "l(ersalion ::t ·wehs. eo al leV!-~ncz re vras a veuze he c'halon co a vire ·mtti da gumz.

/\dalek an devez-se e vevas et mane1·. Kaout a eure e11o an enrusted, met; evèl a lavare Yvon al Louarn, ·eus a Gernoter-, divr;u-henn ar pez a. zaou ~Jmued, he.r gonn!t mat be; devoa g-raet.

f(onict _qd.n~ JJ;[ari Loeiza ar Bellec~ eus Pors G·wen-n- ha dastmndt ga11t

i\.NATOL AR BRAS

. hag 1-t. ar- .LJra.·;; (Skcudcnn sayct

d'ozo e Sant-Brieg.J

1

·''l' 1 ill

I

l.' Il ',,, ,, ''l ; '·

,,1 ,,

1

1

€UR SIZUnlaO maRvallhou GWIR "

konto.oennou a VRO-EJR€ S.\V€t € BR€ZOn€(j ÔIW.\R tROIÔI(j€Z h. hU€RR€

ôastumet qant ôouqlas hyôe (AN c••oibkiN)

kontaôenn aR c'houec'hvet nozvez = CjWR€(J-VOR O.R moR-RUZ

Kas a reas Diarmuid e zevez evel diagent, bete~ ma teuas ·ai~ pat,daez. Ncuze e voe kaset d'ar sal vras. Goulenn a reas 0 ùtafi an Itron hag e tu e!do da staga gant e gontadenn. Hag e lavaras ya. Ha hi c'houeza en hec'h ibilig aour.1 An' doriou a-gostez a z·isklazas hag an daonzek den a zeuasJ tre. Pep gwaz a oa c wreg o ker~ zaut en e gichen. Hall ec'h azezjant hag an Itron. a Javaras : « Ac'hanta, en' em laka gant da zanevell. >>

B'ez ' e oa eur wech eur' roue koz. Pell a oa e vevc e .rannvro Ulad. N' oa- ken' nemet eur mab· penhêr d' ezan. J\!Iarvct oa ar rouariez a-greiz gene] ar prifis yaouank. Dreist pep muzul e kare ar roue e hè-r yaouat1k ha pa voe hemafi bras, e roas kabestr d'ezafi d'aber e pep tra d:ouz e froUdenn. Moumounet ·e teuas da vczaf ha fallakt-ll1antrus. Alies e c'hoarie taolion ditoare d'ar vevelien ha d'al labourerien. Met ne dalveze ket ar boan en em glemm ouz ar roue hem.aiî n·e rae e c'houlenn ouz den.

Modh a raed eus ar prins roueel. Pa · voe pemzek vloaz ec'h en em droas ke~ nan ouz ar pesketa. Met n'oa kct a-walc'h gantafi lazeta er ster. C'hoant en devoa da verdei war ar mor. Rei a reas ar roue d' ezafi eur vag skafiv ha brao, gant gouel ha roefivou da t'hellout ganti tizout ar mor bras~ Ha setu eur bem"~vez e savas a-bred, hep ma evesaaS outafi ar roue na den ali. Pignat a reas en e vag, sevel ar ouel, ha hefi kuit, betek ma tegouezas tost da veg etiez Eogh,rr. Setu ma savas eur barr-amzer ha ma voe ar vag bountet etraek eur ga.~-reg vras. Aodh, pa savas e zaoulagad, a welas war ar roc'h eur plac'h yaouauk koant. Azezet oa, eur me· Iezour aour ganti en eun dourn hag en e~ile eur grib, hag e ktibè he bleo melenaour, Mab ar roue a lavaras outafi e:

un'aii n'en devoa hi~'~oaz gwclet eur piac'h yaouank ken koant hag hounnez. Komz a reas eta outi en eur lavarout : « Daoust ha te eo Gwencr, pc gwerelaouenn ar heure ? Pc lavar d'in' perak emaout amafi da~unan, d'ar beure, war eur garreg noaz. - Nann, n'out! neha en dom·e-se, n'atm ken ncmet enr vcrc'h hep tad, hep mamm, hep· den war an douar. - Ma teucz, en1&" zafi, ganen da gastell va zad, e vevi a-hed da vuhez el levenez, er binvidigez hag en aez. » Seve! a reas hep ger ebet ha dont clavetafi war ar vag-. Hefî a wintas ar ottel hag a shtrias. c-doarc da von~ er-macz eus ar--- p!eg mor ha distrei d'ar porz. Met pell ne deas ket. Scvel a· reas. cur ban·-amzer fo11, luskellet e vq~e ar vagig war gern ar c'houmtnou, ellSI an nec'h -d'an traon evcl eur blouzcnnig, ha war var edo da oueledi. « Me Iavar d'it am eus kcuz d' az ---peza 1œmeret er vag eme Aod, rak dr6st r,allourd eo cz afemp beo ac'hann. Pennfollet eo ar gwagennou ha re grefîv an avcl. - Bez dizaon, emez:JÎ, n'eus arvar t"tbet d'camp da veuzi. Eur w.reg--vor oun-me, eur c'hastell am eus din'dan ar l\1:or Ruz, ha peogwir eo tonket d'it cham hep gellout distrei da gastell da dad, e r·n d'it dont d'am hini. ~ A-vec'h m'he dcvoe! komzet 'velse; e sa va~ ar vag war beg eur wagenn vras, ha pa zisken'nas, e icnnas ar wreg-vor, eur vazig eu:~ he c'herc'henn, e skoaS Aodh gan~ ti. Kerkent e tettas da veza cur pesk bras, ha setu ma nene _er c'houmm.ou. Th1et ne go lias ket e sk a nt. Lonket e voe ar vag ~:rant ml tonnou. N euze e welas• Aodh e ;ikl0 ar wreg-vor en, e gichen. Me't avec'h mt en devoa evèsaet ouz at! dra se, ec'h eri-uas eur balum bras hag a vennas o lanka. Digeri a reas e c'heol hag Aodh a gava~~ d'ezafi oa graet gan:taii. -"Th-tfet àr wreg-vor a skoaS-gant al loen euzus hag a z"framma~ digantaii eul lagad. Ha he~

- •$$-,,' .

, mafi tec'hoU:t.' Kénderc1hcl a rajont'. da ~-éuial. Ei.tr pr~nnad amzer e ketijont evelse hag e tegouczjont en cur vro ali. Dindan ar mor edo houmafi. Ar wregvor a douchas ouz Aodh hag a adkcineras e stumm. Kacr' ha glas oa an douar en-rlro -d' ezo. Gwelout a raed en'o an heot

·al loar hag ar -stered evel du-mafi. Kas a r·eas-hi Aodh d'ar c'hastell. Hemafi, pa sellas) en-dro rd'ezafi, a wclas an traou hag an arrebcuri brava en deus lagad eun den gwelet biskoaz. E-skoaz an dra sc, eul lochenh n' oa ken ka>tell tac\ Aodh. En aour tnelen, koz edo an arrcbeuri, ha n' oa ket eur meudad anc~o e-lec'h n'oa kct sterniet en danvez eur maen a bl"iz uhe!. Enez Fodhla (ano koz Eire) en he fez n'he dije ket talvczet da baca ar c'hastcll ha kement a oa ennafi.

<< Be~ amafi dizaon ha dibrcder-krcnn, eme ar wre~-vor. Den Ù'c encbo ouz da c'hüantou. S~iz vloaz e chomi ama11, ha . gaude ar pennad amzer se e ·rin d'it ?istrci d'az pro, d'ar porz eiZ out loc het d"outaii. Hag a-bred a-wak'h ec'h errui da œdwclout da dad a-raok ma varvo .. ·» C'houeza ' ·reas en eur fleütig. En cm zv;kouez a re'as eur maread mevcl"en gant plarlou brp_s _en o daouarn. \y ar an daol /' ]àkajorit. Bez 'e oa eno meuzmu, gwclloc h an cil eget egile. C(houeza 'reas ev"t an cil gwech en he fleüt. Kerken't e teuas tfe eur ho-d'ad a se!z kadarn (tud kalonek) hag a azezas ouz taol hep ranna ger. En em- lakaat a rajont da zebri ha ela eva. « Azez gant ar re se, erne ar wn·~-vor da Aodh. Bez 'ez int holl a lignez drerst. " Azcza ' reas Aodh, nemet e voc clreist c c'halloud debri, kemëni: e oa souezet ha stra fu ilhet. P' o devoe ar gadarned debrct hag evet ùiouz 0 c'hoant e Iavaras hi d'czo : « I-I erna fi a zo eur mah da roue Han-

ternoz Twerzon. AOdh a raer anezafi. Dcgemeret mat co, cmezo hoU. » Ha kerkent i en o sav hag cr-maez. « Souczc-t boil out, cn1e ar wreg-vor, gant ar pcz ac'h eu::1 gwelct amafi ; n' ac'h eus kct gwelet an' hanter nag ar bederveùenn e-us an traou- marzus a zo amaii. -Kalz traou ail iskisoc'h a zo da welout. Deus~ bremafi ganen. Gwelout a ri cun dra bennak eus taoliou kaer va difennourien, ken gwazed, ken merc'hed. $

E P"aS a reas! war cttr c'hlazenn vrao e· k"che; a1· c'hastell. Bez' c oa ena seiz gwaz ha seiz maottez. Ha hi d'ezo : << Diskouez,it 'Cla vab ar roue, hag a zo amafi unarr bennak eus ho taoliou-kaer. » Mont a reas unau inezo d'ar C'ha~tell ha distrci gant eur goaf hir, gwenn, heget lcmm. Sanka ' reas en' douar d01·nell ar goaf. Hag ez eas war e giz hag e lam~ mas ugent troatad 1diouz an douar hag e lwuezas en-dro, e vrucherl harpet wai" l)eg lemm ar goaf. Eur pennadig c cho-

Aodh a wekt.• wa;r a.r rot'h eur plac'h yaouçlnk koani

mas- evels:e, da c'houde e reas~ eul lamm hag e tizas an douar hep gouli ebet. Eun ait a Iammas neuze en' aer hagen cm !•2M zas da goueza, c c'henott d'an traofi edoare ma sanke ar g-çaf en c c'henou ha ma tette er-maez a-drèfiv e benn .. Eun n'Cheud munutennou e choinas evelse, da c'houde e rca:~r eni lamtn d'an douar hep heza gloazet. Eur gw'az all a lamti1as d'e !Cl'ro hag a zi:tkennas, e gein d'an' traofi. A-ch·euz e vntched e sankas ar g-oaf hag er·maez c tcuas a-drefiv kern e benn. Eur pennadig e chamas 'velsc hag- e bmmas hep en em. c'hlœ:tza. Eun a11 a Jammas hag a gouczas, c c'hcnou war heg ar goaL Disanka ' reas an arm eus an douar gant e zent hag e blanta e1t cul lcc'h aU. Eur gwaz a grogas en unan etts• ar merc'hcd a oa eno, a ]ammas ganti en aer, a zisM

.kentïa.c; hag en cm zalc'-ha_.s war eun troad en e sa v wa.r beg- ar goa f. Eur pennad e chom.as eveh:~, ha gottd·e e lammas d'an traofi hep gloaz na k gnadenn. N cuzc c tegasjont eur goaf all hag e blantjont en douar c-kichell·-ar c'henta. Da ou waz a Jammas en aer hag a ziskcnnas c-doarc m'en cm gavas pep hi11i en e sav war-beg eur goaf. Tenna ' rajornt o c'hlezeier hag· en em lal~aat d'en em gan na, ken e ftrinke '(rouz o arinou fu-lennou-tan' ·stank evel glao. G~mde en em _ganna esc eur pennad hrao, e lammjont d'an douar -hep eur grabisaden'n. N cuze e teuas tro ar merc'hed hag hefivel-mik e· raJont m1z ar wazed. Sabatuet-holl edo Aodh gant kcment a wele. << Petra ' sonjez eus va stroliad gwazed ha merc'hed ? eme ar wreg-vor. - Alies bras ani boa klcvet han'o allezo, er gêr, gant va zud, emc Aodh, met biskoaz n'o deus sevenet hevelep taoliou-kaer. Hag ar merc'hed a zo ken ampart hag ar wazed. » Neuze e kasàs Aodh d'ar c'hastell, d' eur gamhr s)kedus-lœnafi, gant an heol o para en'ni ; hag e tiskouezas d'ezafi eur bern traou, kacroc'h ha souezusoc'h an eil re eget egi1e. Goulenn a reas outafi ha karout a

- rac_ ar soncrcz. << Y a sur, etn,ezafi, hag ern c'her em eus! eun deJen11 vrao. - Th{a ouezez c'hoar.i gant an dclcnn, emezi, emaoun o vont 1cla rei unan d'it, _ pe ma kavez gwell e laki!r mont da gerc'hat da hini. - Evit gw;ir, gwell e vefe ganefi va hJni, emezafi ; rak n'ouzon ket ha gellout a c'hellin tenna eus eun• clelenn n'mm. ket boazet outi ur son plijus d'ar skouarn. Met penaos e lakai klask va hini ?

.. . lin etî-n z,!sfwuczas diraZo e~-t'Jl, denig tn:twn.

Cortoz eur petm'ad, cmezï. » Hag·e hejas cur c'hloc'hig- .'da ,:eni. VVae an t.1.ol en em ziskouezas dirazo ,_Cun clcnig bihan. « Kac, a c'houtc'hemenn'as-h;, ha degas d'eomp an delenn a zo e kastelL roue Ulad, e kamhr mab ar roue. » Digeri a reas ar prcnestr ha c·dlout outafi o pellaat ken lman ha ma c'houez an avel veurz. Eun' eur lmnter · diwezatoc'h edo -dija distre gant an ;clelenn. « :Giùamdouc, sed aze eur ~'hann'ad mat, eme Aodh. - Pcogw>ir emaii brcmafi gancz an dclenn, effiezi, deomp da wal ar sonerez. » Ha hi er~ maez, Aodh ouz he heuL E gas a reas da enr sal vrao. hag ec'hon e-lcc'h ma oa en tu-bout da zaou-ugent' c'hoarier. Bez ' 0 ùevoa an holl vinviou-scni he deus b=skoaz -::ur skouarn ldevet hag eut lagad gwelet. Dez ' e oa telen'ner: en, hem·ehedericn, pifcricn hag cur hern sonerien-a11. H_ener aJ laz~seni, g;1.nt doujans, a stouas izel dirak ar wrcg-vor. « Sccl amafi mab roue Bto-U1ad, -ei-nez.i. Ar" sonerez a gar

j

kalz. · C'hoariit d' czafi eun dra bennak. » En em Jakaat a rajont da seni err doarc an dudiusa he deus biskoaz EC.kouarn ldevet. Aodh- a gave ·ù'czafi 11 'oa ket, en nefiv zokell, sont rez heîive1. P' o dcvoc echu da c'hoari, e lavaras ar wreg-vor da Aodh : « Petra ' sonjcz eus va ~rmericn ? ..:___ Ar· re wella eus ar bert: int, cme·· zafi. ~ Bremafi c. c'hoantafetl da selaou, ·eme:zi. - Fciz ! :ne rafcn nemet rei tro ~la c'hoarz,·n d',jn o c'hoari clirazout va zamn1/g- sonerez g-Onde ton'iou ken plik~· durus hag ar re emeur o paouez selaou. lv!: et pcogwir ez pCWï c'hoan't hag ez peus graet klask va zclcnn, c· fcH rl'i11 ohcr va gwella. » En em hkaat a reas da c'hoari, met n'oa e sonerez nem.et él111' trouz r1-zoare e-skoaz c'hoari \ar soncrien. ali. Pa Chafms, e lavaras hi d'ezafi : « lVIat e c'hoariez, va. mignon, met gwell c c'hoa· rii a-harz ma kcmcd hent an' die tro. » N ettze c teas d' czafi mont d'eut Iiorz dispar. A-stok ouz an douar edo skourtr_)U' ar gwcz dindan pottcz ar frouez. Hez ' e oa rno iVez hleuniÜu n'en dcvoa _b; skoaz Aodh gwelet hcn'vel out-o. Bamet e chotnas, ha mcut.i a reas al liorz. inet ne Javara'J ket hiroc'h.

D'ar pardacz cùo ar gadarnidi azezct ouz taol hag ar wreg-vor en o c'hre: z war eun azczen~1 aour. N euzc e teuas tre cnn clifennour e du hag en cm lakas da Iavarout : « Itron vat, bez ' ez oun eun en\bannour d'a wreg-vor ar JVfor Du. Degas a ra d'it drczciun eun dlch~a. Kemenn a ra cl'it d:viz gant pet mat·c'hegour e teui da. stourm ont·i, pclec'h ha pegonlz e c'hoarvezo an emgann. - Gaù't seiz kadarn e stottnnan. ; ra vezO leC'h ar stourm Leithhhior c Tito-Eog-han en han .. tcrnoz Eire, hag ati dc.iz warc'hoaz da noz. · Ka-"t ar g-cnlcnnadurez se d' az rouanez. » Ne Jczas m· wreg-vor netra da lenn warni ens he menoziou, keit ha ma voe d:irazi -an• cmlJannoul'. 1\:fet kerkent ha ma voe aet kuit, e tettas d'ezi melkoni vras : « Morse ne vez trec'het kadarnidi Gwreg-vor ar ·Mor Du, emezi, hag- aon am eus na zcufc va strollwâ' marc'hcgouricn, -ha me va~unan, da goueza a-gre.iz :ttotum. Met ti' eus tu ehet -d'en em sacha ac'hano. - Anaout mat a ran, erne Aodh, al lec'h ma tle an. cmg-ann c'hoarvezont ennafi, ha c'hoant· am befc da arvesti outafi, ma·- asantez. Met ra viro Doue na c'hoarvezfe droug cbct gancz. - Bez duhont, emezi. Ba ma kouezomp e-kre·z

al lazadeg, kemer da vag, hag a zo e skeud ar gan-eg e-leC'h ·m'am gwcljout ar-wech kcnta. » Ha setu penaos e tremenas ar gadarnidi an. noz. Eun drcidet-en'n anezo o kana, eun drcdcrcnn o plecli gant kontadcnnou Fcnian'ed, eun drederCnÎl o fskuiza dib1-cder, o voredi pe o kou: ket pounner, betck ma savas an· heol ântronoz. An d'evez a gasjon't o. 'tctntTia 0- ·arH mou haf' oc'h aoza o harnCZ a~benn' an cmgann~ Gourle en .em Iakejont err-hent en eur gas ganta mab ar roue. Dell ne c'hcll la\[arout pe hcnt. ez àJont gantafi, met en enn taol krenn eC'h en em ga.Vjonl holl boclct e Loithbhior, eun hanter eur a-raok hanJ:ernoz. Edo ([ ja Ouz- o gortoz Gwreg-vor ar Mor Du, gant he -seiz kadaru. N'en' em saludjont ket, ha ne ratihjont ger. Tenna ' rajunt o-armou. E-pad tcir eltl-vez e voe etrezo ettn emgann EC.kri-. jus: Dont a reas pctloc'h Gwreg-vor ar :Mor Du hag he zu.d da gaout ar gorre ; hag- c Jazjont :u-- seiz marè'hegàttr .a àa cnèp d'ezo ha ganto ar Wt'eg-vor:·_.St!epcl a rajon't ar c'horfou ·ei" c'houcr dosta. H ag· i ktiit, en cur lez el Aoiclh e~nanpcnn hag o ouela dourek d'e Vignoned.

Pa zeuas en-dro enn'aii_ e-una:n, ez e~s en hcnt ha ne ehana~l l~et, !<en n' e~. ·~evoe tizet en'ez Eog-han, ~1_ lec'h m'oa da genta en em. gavet ar wr.eg-vor g~ntafi. E vag a gavas ouz. skeucl an tor~·aod eyel m'he d'evoa ar -wi·eg'.:.vcir 1av~ret d'ez.afi. Gw · nta· a reas ar ouel_, h;:t hefi etrezek ·e horz genidik. Ar _roUe, __ pa voe distro e vah, a voe Iaouen drcist, rak-- kaout_ a reas d'ezafi evel an' hoir edo maro. e· vab_ Aoza ' r'ajont eur gou.el· bras .. er 'c'ha~te11. Seiz elevez ha seiz nozvez e padas. Abaoe an amZer se ne do_staas morse ken Aodh ouz ar mor. n· :~koaz pesketaer pc verdead ne dremena~i tost da dornaod ar wregvor e cnf1z Eoghan, hiskoaz abaoe ar mare se bctek vremaii. Ha biken• ne· cl~

. fent dU-hônt, nag evit aour, .nag ev·it arc'harit.

« Ha setu va marvailh. - Eun danevell vat eo, emezo hoU. - Hag eur gontadenn' wir, eme unan hcnnak. » Hag i hull en o sav. Digelii a reas ar voger ago:_ftez. H ag i er-maez cvcl m' oant dent e-barz, pep hin~ gant e vaoitez, en e sc!J:r. N enze c teuas tre ar porzier hag ez eas an Itron er-maez ar gambr. Ar porz·ier a gasas Diannuitil ganta-fi hag a roas d' ezafi da zebr-i ha da elva. Gaude-se Cz eas D'armuid da gousket.

Il !

kontaOenn AQ se1zvet nozvez

Kas a reas Diarmuid an' devez warlerc'h cvel ar re a-raok. Pa zeuas ar par~ daez, e voe galvet d'ar sai -vras. Lakaat a _reat~ an Itron he c'houitell aour war he muzellou, ha c'houeza e-barz. n_:geri a reas eur wech c'hoaz an rtor a·gostez hag an hevelep tud a zeuas tre, pep gwaz o kaout en e gichen e vaouez, ha pep. maoue-z eur bugelig ganti ouz he bruched. Azeza ' rajont hag an' Itron lavarout da 7..-oiarmuid en cm lakaat gant e varvailh. D?armuid'_ a zeraouas eta evelhen :

Bez 1 e oa. eun den hag a raed anezan • Cohn 0 ' Ruaire > o chom tost da ve· n·ez an Itronezed. Marvet oa e wreg da zeiz- hec'h eu red. Ken trumm oa marvet ma voe kalz a duel o -Iavarout auto 0 -

unan edo .Kolm evit ett! lodenn bennak en he marvidigez, c'hoant d' ez~afi hepken da ga('mt argourou e wreg ha da gemer eun -an da bried. Ha sctu eun devez ma ' z ·Cas Kohn d'ar menez:ou d3. drouc'ha pcadra d'ober· -~~kuhellennou. Eur. wiz eus an dibab a welas-hefi o .turia e-harz eur wezen'n :. « Mardouen, erl1ezafi outafi e'" unan, sed amafi ' vat eur w::Z a ·zoare. N'ouzon tatUm ebet da hiou eo. He frena a rafen a-galon _vat. » Mont a reas tostoc'h evit evesaat gwelloc'h ou ti, md en em .. ~acha a raas kuit rl'ar red dre douez ar gwez. « Ret eo d'itt .dont a·betin da zizolei da biou eo, erne Golm. N'he Iez'n kct da vont e-biou, a briz ebet. Obër a reas curt hordenn euS e valaennou, ha ~ellout' a reM d'ezafi distre~ war eeun d'ir gêr. n:ar c'houlz se e welas eur vaoue7. koz, eur vnntell ruz gari'ti,· o tant etrezdc ennafi diûtlz iraoi) ·ar menez. « Doue r' àz pemligo, mammig koz erne Golm. » Met ar_ g6zenn ne respon'ta9 netra outafi ha heii lcrOO:i e oa bouzar. Pa voc-hi tostoc'h e krefivaas e vouez' hag e c'houlennas outi ma ne ouïe ket, marteze, da biou oa ar Wiz- -en devoa gwelet war an dorg'enn' a· greiz_ ober'balaennou. « D'in-me eo~ eme ar V/rac'h. _,_ Eur wiz a vank d,-in, eme' Golm, hag he frena a rafen' a-youl-vat mar rlCmafi •d'à werza. - Fellout a ra d,in a-walc'h he leze! ganit, ma promctcz d'in ober hrao out:, e'mezi. ~ Pfomet,i a ran, na- petta 1 ta, hag -a-greiz~ka1on. Va ger a roàtl dlit, ne rin' biken- netra d' eû na vefë- ket dereat. - Bez ~ e vez eun tam~ rnig gouet, e~ ar v'&6ue.;, lia n\!rf~e à-

kolm o' RUô.IR€

walc'h e vezo di" a es obcr ou ti keit ha -ma ne vezo ket boazet ouz da di. Met ma roez founnüs -d' ezi da zebri, az pezo aze eur wiz na vezo ket a boan ganti. -Da drugarekaat a ran' mil gwech, eme Golm. Eus an tm-rad kenta am hezo, e tega!:i'_·n d'it an hanter. - Mat, mat, emezi, h~g en em lakas da c'hervel << gouri, goun », ha setu ma crruas ar wiz d'ar red etrezek enni, a-douez ar-c'hoaod. « Bremalri Siubhan (Jan'ed), eme gWrac'h-he· gwiz, kae da chom da di an den se. über a ray brao ouzit ha n'am eus mui netra da rei d'it. » Neuze e tistrofisa."ii he dious· kouarn, c redas da gaout Kolm hag e skrabas outafi he grofi j cvit diskouez ez afe a.-youl~vat d,e heul. Mont a reas eLa en e11r ga~1 ar wiz d.: razafi,. ha pa voe en em gavet cr gêr e roas d'ezi e-leiz da ze bt~i. Antronoz e reas d'ezi eur c'hraoui(l'~

" m.qc'h kaer ouz an a-drefiv d'an ti ha hemdez ez ae da duria hag e tistroe da ser.r-noz. Eun abardaevez rie ·deas ket, evel hoaz, er-maez eus he lochetm. Kolm pa 'z cas da ·:tell out ou ti, a Welas he devoa en -he c'hichen eun' iorra.d moc'h-hihan. tT .. nan war-nugent a oa aner.o : « Ac'hanta mat eo, sctu eur ,rano hag a ro, erne Colm. :fl.·fa teuan' a~benn da sevel an holl voc'h; am .bezo unnek hag c kas-in dek· d'an b.' ni goz. » Diouz an noz e roas- d'ar vanô katz bleud kerc'h, hag a~raok mont da gousket e roas adarre. An'tronoz~beurc e kemera~( -c'hoaz · preder "ganta. Hag ez cas d'ar meneziou da gas kelou d'ar wrac'h e oa gant- ar vano eur pemoc'h1g wa.r-nugent. Redek a reas an uhelennou eus an' nec'h d'an traofi, a-dreuz hag ahed, met tu ebet da welout' ar gozenn. « 11Iartezc co tnaro, emezafi outafi e~ unan. » Distrei a reas ·d'ar gêr hag- c oa em·us-brac: o sofijal en dije hiv:ziken ar moc'h bihan holl evita-fi e-unan. Ober a rae brao-ken'afi ouz ar vano, hag houmail miz he re vihan. A -benn eun nebeud miz"ou edo ar re-mail bras a-w'alc'h da werza.- 0 c'has a reas d'at marc'had ha ka'lz arc'hant en devoc diouto. Eur ·tuiz hennak- g-oude ez cas ar W•iz kuit hag e ti~!troas d'ar rnen'ez'ou. Pa voe rlCut enciro, Kolm a evesaas edo adarre o vont da gaout eun ton·ad. Souezet kenafi e voe. Antro:noz pa sellas e kraou ar moc'h âr wiz h~ devoa re vihan. Eh taoi:imfi ~~oa

ttnan ha tregon!. « Fi<lamdoue, eme Golm biskoaz n'am eus gwelet kement a voc'h bihan en eun lton·ad hepken. Hag cz int bras 'vel ma ne vije bct nemet nebeut eus an ton·acl. » ·u nan anelzo hepken a oa bihan ha karnac'h, met ar· hraoa anczo holi oa. Bez ' e oa ·du, gwe'nn' ha. glas, eur stercdenn war e benn. Melen aour oa ar steredenn. Pa voe eiz devez, ne ·tézas mui da dostaat ouz ar ·van'o pemoc'h bihan ebet, bert:ek m'en deveze bet hénnéz awalc'h. Koltn a zibunas ar marvam1 d'e amezeg. Hemafi a la:Varas, d'ezaii -n'en devoa klevet biskoaz e c'helle cttr vano kaout war -ctin dro kerhent a re vihan. Kl'aoustt:re, emeza!Ïi, n'.eo ket goucst ar vanO d'a seve1. ~ 0 sevel 'a raio brac, eme Go lm, kement a roan d 'ezi a vleud kerc'h hag a· bez l~iv1~·z. - Ar vano vur~ zudüsa am eus gwelet eo hounnez, eme an' amezeg. »- Pa voe ar moeh daou viz, Kolm o eha:llS -d'ar marc'hacl,· nemet ar pemoc'hig marellet. -Kalz en devoe diou· to. E-touez an torrad n' oa par ali ebct nemet an hlni h:han marel1et. Domhllaii" lin' oa c ano (anO~biti.an Daniel, Danielou e hrezoncg'). Pa voc gwerzct ar re a11, Domhna:llin a èn cm Jakaas da grcski muioc'h-m.ui hag ar vano a oa sot gantati. Tri miz gaude an -cil torrad ez ea.;; adarre ar vano d'ar meneziou. Pa voe <fstrO, Koltn a wclas edo adarre o vont da gaottt re vihan. « C'hoant am befe da c'Pouzout petra 1 rez er· meneziou, eme Golm, ha war evez e vezin ac'hanout kenta tro ma ' z i di. » Antronoz pa savas:, c weJis DomDhnai11'tt azezet e-unan errùaez lÔg ar moc'h ha pa sellas e~barz e welàs edo an douar goloet~holl a voc'h bihan .. Bez 1

• e oa u~an ha claou-ugcnt anezo. « lVfanloucn, eme Golm, eur seurt tot-rad a zo eun dra hennak dire'z enna-fi. Ne vo kct gouest ar vano da .c~evel an hanter. E-maoun o vont da vcuzi .elek ane;o. » Ha kerken't e kcmeras eur bouteg hag e lakaas e-barz dek eus ar moc'higou ; edo ouz o samma ouz e ge~n, pa reas ar wiz cul lamm dreist moger ,ar c'liraou en cur gla,;k paka ar bouteg gant he grofi j hag en cur la.varout evelhcn : « Pelec'h e fel! d'î't mont gant va bugaIe ? » Dare e voe da Golm koueza war e benn a·drefîv, kerr Mraftiilhet ha ken souezet c. voe. Ne voe ket evit rant-ia ger. ,« A ! emezi a:darre, n'eo ket- bet a-waic'h ganit_kaout gou.nid'egez gat'lt va re vihan. C'hoant az poa da laza eu! !oden·n anezo,

hep sofijal ennoun, met o ~ klask hep~ett ~ gounit muioc'h. » Koltn, keckent ~ha ma. c'hellas komz, a responta.s : « M'l!ett to\t war va cne, n·'eo kcl: dre zispriz ouzit hag ouz: êla voc'h bihan edon ·o vont _d'o beti·~ zi. Met aon am boa -na- c'hélljes.-ket· O-sevel.~ Ar boaz eo ganeomp-ni, p'he .devëz eur vano kalz-ik a voè'h bihan,_ beuzi-- eut loden\1 ane_zo. - Ra ouezi 'ta e c hellfen, trt'am befe 1mb a- re vihan war eui).· dra, o seve! holl gw'tibunan hep dlcout ou>,it nag eur c'henaouad nag _eul lonk-ade-tin eus netra, erne ar vanu. -. - B remafi , è ouezan tt' out ket eur vano evel'"ar re _aU, tnet hetek hiûo n'hCr · gouien kCt c'hoa1-, eme Golm, ha fiiiafis start-_--am- ·eus- e· te·· gemeri va. d:. gareziou evit ar _.pez: run eus graet. » Neuze en cm -·Jakaas Dûmhnaillin yaouank da gomz en eurJav~rout : · « Digareûou n"az ]_)CU.o-1 ket : hez ' ez· .out_ eun den youlek. - Kac er-maez, etne ar Va·· no, kae, -\i-a mab, gra :teir youc~hadetm krefiva ma c'hclli. » Mont a reas· D6mhnaillin er-ma"cz ha: distaga ·teil~ youc'ha .. denn ken uhel, ma c'hellas an hoU o c'hlevout hetek dek mil paz tro·war·dro. /\· raok m'en devoe youc'het an drede gwech e wcljont oc"h erruout warno- d'an daoulamm eun tropellad. n10c'h hag a c'harme krefiva :nla c'hellcnt. -Kavout a reas d~ G~Jm n'oa. kct e Iwefzon a-bez eur pemoc'h hepken chamet hep dont. Dont ~ raent d'an daoulamrn eve! ~pa~ vefènt bet kezeg--red, ha pell .en o ra6g, evel ~-ve bet ouz o- rett, e rede ·eun tourc'h bras.

Sailha ' reas war Golm ha tremen etre e ziveske:r. E zibrada ' reas. wa.r e gein ha l(o]m en em gava~ a~é'haoliad, e benn troet etrezck l~st al loen .. Distrei a reas an tourc'h da g-em_er penn an' tropell gant an lH>ll voéh a11 ù'è heul. l-Ia helletre--Lek ar meneziou, ar moc'h gantai'i. Kûlm a huche, a glemme, a. c'halvc skoazell. Met n'oa skoa.zell ebet -da c'hortoz. Erruout a rea.:, an tropell en' e bez eharz at·· menez. Lavarout a reas ar vano eur _gomz,_ hl":p ma komprenas Kolm : disk1ozà ' . reas speur ar m,enez, hag an_ hoU e-barz.·_d'ar red. Serri a reas .adarre a.r ,menez war o lerc'h : Koltn a voe diskaret d4an douar hag a yea~J e skiant d'gantaii.- -J"a teuas en"-dro ennafi e-unan, edo astenrlet -war an douar en eul lez dis-par. Epn -engroez a wazed hag a verc'hed o komz ha.g o c'ho-arzin kenetrezo a- yae t11s an·- eil tu d' egi!e. Met pemoc'h ebet ne welerl. l!n

• em laka.-at a roas-:-KQJ~J::>.en' e·', s-aV,<a-~-za

~ ~ ~ tl>'?. ~~~

i!!

1 ':

i} p:! i 1

'

i

An lou.rc'h bras a za:ilfw,- war Ca lm lw

war eür gador ha chon1, pell da scllout outo. P.cgcn pC Il ha pegcn evez · ailt hen:.. nak e sella~, outo,- ne anavezas den. Dont a reas pelloc'h eur ~aouez koz d'e gaout, heg e chamas a-sa:v hag .e lavaras (fczall : « Ko1m 0' Ruaire, 1/aC'h eus mui koun aC'hanoun ? - Y a, bremafi e teu koun d'in·, Itron vat. N'co ket fe a roas .d'in ar wiz .du:...hont war ar mencz"ou ? - ,Eo, met dao_u~-;t: ha soîijal a. rez pebcz: gaou ac'h eus klaskct aber Gmti pa • z out act da veuzi fiC moc'higou ? Bremafi emaout o vont da baea. Setu n" ac'h eus mui va gwiz, Uc'1 mo.c'h b"han, ha ~ar ar marc'had emaout peil bras _diouz ar gêr. ~ Petra' fe1l d'eoc'h oher ganefi, -cme Golm. N'eo ke(gwir eveiato e Jcll d'eoc'h va dcrc'hel affiafi ? - Dek Vtoaz, em.ezi, ar pez a ra bJoaz evit' kement nemoc'h ·bihan ac'll eus klasket 'beuz:-t ... ·- » 'tm vvar s·e ez ca~ kuit. << -(j. reuzeudigez -, Doue hoJI-c'halloudck, cme Goim, krouadur kacz .ma' z oun ! » Keü ·skuiz oa, ma kouCzas· war leur e geiù' war eun doare gwele a oa en enr C'horn eus ar gam hr, hag e koueza~ pounùer ar c'housked -W'at'nafi. Ne zihuùas nemet a-benn- tri deye;c diouz <tr heure l1a

11e welas n:etra da genta. A -daol-trumm e welas an 'to'Utc'h bras êli e sav a-z·ou-

' ' '

trcrmcn cire el zivcslnJr . ..

iafi. Lakaat a reas al loen unau eus e baoiou a-raok war Golm hag _c drci en cun tao1 en eun' to:urc'h. Nettze e railkas. Kolm mont er-maez gant an tourc1h Di·as hag holl strollad ar moc'h, hag ober a rajout d'ezafi dizouara boued evit ar gwi~i. N'edo kct e-unan o Jabourat e-se. A!l hoir houc'hed a ranke ketner preder gant bouer{' ar hinvi. Etre daou benü an devr?: e veze o lahourat. Ha pep ahardaez' e tistroe da zen' ha n'en devoa na naon na sec'hcd, evitafi oher hepken eur pred hep pcdcr eur war-nugent, e-pad an noz ha war ar marc'had ne dalveze ket ar hoan komz eus ar --rire-d' ne. Ha setu cun deiz, a-greiz tur~at, evel boaz, e teuas d'c gaout eur pemoc'h ali, a en' em 1akaas da garn?: outa.Îl .: « Kôlm 0' Ruaire, daoust ha n'am anavc;~f'z kd ? - N::mn :1vat, erne Golm. ~-- N'co ket heiivet ev.donn, eme ;tr pcmoc'h. A ! gwall Zarvoud', di_garez mat am ens d'az anaolit. Reuzeudik awalc'h otm bet (Ja bren·a- diganit eur pc'moc'h hihan. Panevet se ne vije ket ret d'"n Lcza hizio amaiï, e-1ec'h n'cu:-:• 11~1 gwaz na maouez tl''en defe !J-i-enèt rligan_it t~xw'higou ha na vije ket bei amafi panevedout. ~ 0 -! truez, emc Go1m, ·niet petra· ober a-enep ? Dabl!st ha n' oun· ·t<et

bet Iakaet da fazia eveldoc'h : eur wiz strohinellet a oa bct roet d'in. Met n'hcr gouien ket daoust ela se, a-raok ma voe re ziwezat -evidoun. » D'ar c'houlz:-se ne c'helljont ket ken'derc'hel gant 0 d"viz. rak gwelout a rajont o tant an houc'h bras ha kerner aon. M-et bemdez eun ali hennak en cm zidwucze dirazaîi. Anave· zet e veze adarre ha n'eo kct gourc'hemen'nou a raed d'ezafi/ a c'hc11it kredi ! Pep hini a so'fije d'ezafi e oa Kolm o·

. Ruaire pennabeg ha penn kenta ar reuz bras en de'voa o zizet holl, hag holl e he· tent d' ezaii m] -droug. Klask a reas displega d' ezo ar wirioncz hag o lakaat da gredi rr'oa ket kablus tamm cbct, c gie<

ebet, met ne se'laoucnt ket. Rankout a rae gouzafiv J};{Jan:ou c'houcrn a-hcrz ür

_re e anaveze ha pep dciz a sehlante d'czafi beza. hir c:vcl eur bloaz. VVar-hone:>: turia hep ehan e oa e fri kignet, koefivet hag alie~t e veze 0 wada. Sctu ' 1-a pe·

-naos edo ar vuhez gantafi : en dc·z,- cur pemoc'h anezafi, Ci turie ; en noz e ve?:e den, bctek ma voe tremcnct an d::>k vlo<IZ. Eun devez e tcuas an· tourc'h bras d' e gaout hag c -la va ras cvelhen' : « 1}\l <11"

c'hoaz az lezin -da vont er-maez. 1VT et mél. kontez da zen ·ec'h -eus .lwvet elek vl0az e Menez a1· Moc'h c tîstroin d'az- keTc'hat hag-_ e yhorili atao atnafi.- »

Kolm, pa zihunas antronoz, a en' em gavas er-maez war dinaon ar menez. Ne ouie tamm ehet pe h:ent a i·ankc hcul:a evit distrei d'ar g-êr. Mont a reas warrgok pelloc'h pella, betek ma erruas g-anT cur tieg a oa war rihl cur c'houer. Mont_ a reas tre ha _g·oulenn onz mestrez an ti ha hez ' c c'helle rliskouez d'ezafi an hcnt da Venez an Itronezed. « A bclec'h e tenez, emezi, pelcc'h .ont ganet ? pelec'h out bet savct ? - Gan'et 01111 bet ha 8a

vet e-kichen Menez an Itrone7.e!rt met ne c'hellan ket lavarout d'it a belec'h emaoun

0 tont. - Ha 1ne a z.' vin a belec'h e tenez, emezi, ha n'am eus truez ebet ou·· zit. N'ac'h eus ken henlia da fri ·kignet ha rna 'z ez diwar da hent, freuz ·da heficher ! - Reuzeudik ma 'z cmn ! » erne Golm. Mont a reas kuit ha hale betek m'en em gavas gant eun ti ali. Bez ' e oa eun den' en e save toull an nor, ka Kolm goulenn digantafi . an hent da Venez an Itronezed. << Ma klaskez Itronezed, erne ar gwn:z, va mamm gaz a zo azezet ~ korn an ·ti. 0 vont d 1he rei d'jf emaoun. - N'ain· eus ket c'hoant farsal, erne

Goim, met anaoud'eic e vin oti.zit ma reZ d'in kaout adarre an' hent mat. - l!ui-l clroc'h a zen out, -eme ar gwaz, met rna· -komzez hep farsal, emaoun o vont dit ziskouez d'it an hent. » E he'îï.cha a reas n'~uze ha rei' d'dzafi sldaerijenn wat draou all. Kolm, kerkent ha mà voc war an hent mat, a rca~-l tiz endra c'hcllas. Betek kuz hcol a valeas ha t'zont a reas pelloc'h c di p'eclo dija an noz o k~ucza. Met o glac'h~lr ! n'oa mui ettn ti. Skubet oa bet knit gant an avel treustou an doenn', an ialhenn hag eu! lodenn eus ar voger rliouz eun tu a oa · kouezet en' o foulL Dont a reas kotm mat da Go1m en dcvoa. Jakl.et e kuz en eun toull, a-drcnv an Oalcd, an arc'han't en devoa J;raet en eur werza e voc'h bihan. Deuet e oa kottn d'ezafi a Se. kerkent ha m'en clevoe kuitaet I\fenez ar Moc'h. En em lakaat a reas Ila ghsk lec'h ar guziadell. . Ne lezas macn ehct hep e fifival. Kaout a' reas ar <;;_lc'h a:·c'hant : mat-tre ·ar sta1, met n"oa c-ha rz nac; aour nag arc'hant, netra nemd mc:r!igcu Ingernus. Ko!m a oa dis~er'" n·=antn .. E a1· stal · gan'tafi. N'en devoa na ti na. goudor, nag aour ·mi.g' arc'hant, hag an amczeicn n'e zegemcrf.ent ket en' 0 zi, <.l.!lat na, rak gotizout a raent re vat pc·· naos edo kont ga.ntaù. Kas a re_as e ze_vcz war ar c'hlettz, e-kichen' e di di::mautret. « 0 reuz ! rcuz ! emezafi outafi eunan, truez eo na vijen ket maro ! ~

Edo o sofijal petra ' c'hellfe a-wak'h ohcr, pa glevas eur vouez a-drellv d'czan o lavarout : « Deus d're amafi. kaotù a n mignoncd.- » Heulia a reas ar vouez hag ar vouez a yae dalc'hmat Cl). ___ e ~aog hag he hculia a rae., bctek ma tegoue.z~~ e kas tell -ar Gorriged, c-harll Menez an Itronezcd. A-vec'l-Î ma voe aet dreiit ar c'hlcuz, e klevas cur cholori hag eur _gUchenu- varc'hegerien a zaoulammas. etrezek ennafi, en eur zont e diabarz ar va'" ger-dro. Bez ' e oa ganto eur gwaz men·· tet-uhel hag en devoa doare da veza o rcner. En cm zastum a rajont en-dro d'e.~ zafi h~tg ar tnarc'heg-er bras a 1avaraS d' e7" zo : « Sed amafi Kolm 0' Ruaire hag en deus tremcnet ùek vloaz e Menez ar Moc'h. N'eh deus ntt ti, nag aour, nag arc'hant, nag cur mignpn zoken ·da rei d' ezafi goudor: evit an noz. Me ' gav d'in eo dereat c rofemp okbazell d'ezaii. -Skoazell a roimp d' ezafi, !)IL petra ' ta, cme ar re alL » N euze ez eas ar rener d'e gaout hag ê lavaras d'c~aû .: « R~i

- 3159....,.

l( ïâ~1 <ljit e·ht yal_c;had ·aottr na .vezo biken goullo e-doug da vuhez. l\!Iet ret eo 'CJ'it rei d'eomp da c'her·e chom.i hep Iavarout da zen ez out bet amafi hag ec'h eus gwea let er c'hreiivlec'h mafi strollad ar Gorriged. Eun dra all : N'az pet ket aon en abeg d'ar nwc'h sôrset. Hiviziken tlo flevo mui galloud ebct warnout. Gouzout a ran en .deus· graet an tourc'h bra~; gour<drouzou ouzit a-raok ma kuitajout ar menez. Met bremaiï ne c'hell mui nctra a-enep d'it. Kae kuit ac'hann, netts forz pelec'h, e-lec'h n'az anavezer ket. Sav ti eno ha tremen laouen da vuhez e-barz. ·Pa zeu: da echui da vu hez war an douar, e teuin ·d' az kerc'hat evit da unani gant ar Gortiged em lez strobinel!et. Kenavo. », Rei a reas Kolm e c'her evel ma c'houlenne ar C'hoHig .digantai\, lavarout kenavo d'ezàfi, ha kuit. En em lakaat a m1s ugent mil paz diouz lec'h e gavell. Prena' •. reas eun. ta:mm douar brao ha scvcl .ennà.i'i eun ti koant. 0 veza m'en d~voa kalz arc'hant n'en' devoe ket diouer a vignoned. Tremen a reas1 e vuhez en eun doare· prjadunJS. Pep hini a ginn~g-e: d'ezàii plijaduriou ha karantez, · rak bez 1·-e oa degemerus, brok~s, hag hega~ rat 0 uz ar beorien. Dek vloaz ha pevarugent oa pa varvas. Derc'hent e varo e tibunas penn•da-b~nn e gontadenn d' eun den gouest d'he skriva. Hemai\ he ~krivas gant aked eve! m'oa deuet d.'war e deod. Hizio em eus he dezrevellet d' eoc'h evel m'am eus he c'hlevet gant va zadkaz.

Bremafi, ltronezed ha tud vat, em eus echu gant va c'hontadennou, hag e lavaran d'eoC'h hoU kenavo. Gouzout a ran e tle beza va zad ha ya mamm enkrezet 'abao'e -m'oun aet diwar 0 zro ha· fellout a fa· d'in distrei d'o ehaout warc'hoaz beure; Gwir eo an· hoU ·zanevellou am eus dibunet d'eoc'h, met kerse e kavan n'mm ket gouest da Tei testeni ez int gwir ... » Eun duard, ment uhel d' ezafi, hag a oa azezet-- e-kreiz ar bodad-tüd, a savas en e sav. « Ne chom.' ket peU hep testeni, emezafi. Me eo « Skarz-d'in-va-dant » ha kement ger ac'h eus kontet diwar va fenn,. en îstOr an·· n'ozvez kenta1 a · zo gwir: ~ Eun. eil gwaz .a savas d' e ~ro ; eur c'hoziad a oa anezafi. « K_en gw.;r ha tra

1 me eo Goban, emezafi, ha me eo am

eus savet Baile-an-Clair. N' eo ket koue· zer eu' è bou!I ha ne ;,o biken,ha Roue ar

: Gwèz, ar c'hèlenn skarnilèt ~:ant an am-

zer an- hîn.i · eo. :f-t:a gwir eo kemetit "l(om?: eü deus lavaret.-_» Ker kent e savas darm waz ali. Ar c'hosa a gomzas1 _: « lVfe eo ar roue mougn a zimezas gant merc'h ar tnesaer-moc'h ha setu va mab1 a- zo bet lazct gant lV[arc'heg-e-glezc ha pep ger rannct cliwar _-va fenn a zo gWir. » Eun aU a savas da lavarout :_ « Me- eo PàiUio a Blàca- ; me ·eo allouad- en etn Iezas ·d;t veza kcr.Jet da di Gwrac'h-he-c'hiZier. Hep ger eus ar gontadenn a zo gwir. ». Daou aU a ~a vas. I-Iag ar yaouanka Iavarout .- : « · 1v1e eo kont ·yaouank an Dnionien'n ha scd a111afi ar ramz du a lazis e ·Tràoriienn an trec'hiou, ha gwir eo' pep gCr eus an danevell. » SeveT a reas eim al! hag ,a lavara<:1 : « Me eo mab ·Roue IIantei·rioz Eire. Me eo a yeas dindan ar mor gant ar wreg-vor. Jia gw;r eo an is.tùr. » ·Neitze eun navet gwaz a savas hag a laVàras : « Me eo Kolm 0' -Ruaire, ·an den hoc'h enS !devet henoz e ahaderinou hag e reda-dennou e Menez· ar· Moc'h, ha gwir eo pep ger eus ar gontadenn. » Ha kerkent e choma" eur pennad an holl sion!. Bez 'e oa eno tri· den all : 11'oant két ·bet savct en o sa v ha n'o' doa ket c'hoaz· komzet. ·Bras oant, n·euz faro d'ezo, ha·g- ar gwel anezo a rae souezi. Pep n'o.zvbz eoa bet Diarmui1d prederiet ganto, rak sebhntont a rae d'ezafi ·n~edont ket. evel ar re all. Re laouen e :yij-e bet o c'houzout pi ou oant: -·Ar c'hosa eus an' tri a Eavas pelloc'h en e sav hag a lavaras : « Sed amafi Oskar hag Osian, war lavarout ez eus pell ahaoe n'o deUS! ket !devet gwelloc'h kontadenner eget an hini a zo o p._1.ouez tdan~ve1Ia d'eomp ar seiz marvailh. Morse ne le~ Fionn .. Mac Cumhail eur barz pe ew· c'hontadennèr da_ vont lwit hep e c'hopr. Dellezout (meritout) a ra an den se beza trugarekaet evit ar seiz marvailh kaer en' deus kontet d'eomp. Ev·tan eo ar yalc'had aour mafi. Pinvidik e vo ganti ~·-hed e vuhez. Ha bremafi, konta-denncr, emezafi en- eur genderc'hel hag en èur ·seliout -.ouz Diarmuid, -pa zeu· io an' echu d'üz puhez war an douar, e 'Vezi -degemeret mat. em c'ha~rf:ell -strobl· uellet e Almhan e Bro-Leinster. Me eo Fi011u Malo Cumhaill. > Kemer a reas

·Diarmu.:d ar yalc'h gant anaoudegez. vat en cur lavarout a bep seurt ben'nozioul hag edo war-nes motit kuit p'en em !akaas an Itrnn da gomz : « En tu-hont da zek vloaz ha tri-ugent a zo m' emaouti en ti-mail, emezL garit- _ fjzians --da gaoût

•

ke1otJ eus va c'hareclig N[arc'heg-e-g·leze. A1Iet ne dizas hrud ehet hetek ent10tl1J., kelou ehet, betek m'am boo d'gant ar n1arvailher mafi'. Bremafi cmaoun dinec'lt gant ar sklacrijcnn wirion war al lec'h m'emafi ha war an tu ù:'e a~tprena. \i\Tarc'hoaz e kuita.' n' an ti mafi, ha Warc'hoaz da 11oz, Fionn 1:Iac Cumhaiit e vezimp UJianet, 1\.farc'hcg-c-gleze ha me, ·en da gastell strobincllet dindan Almhat1. »

Dannuid n" glevas ket hiroc'h. Kou".za ' reas warnafi em·· c'hou;Jœd oounner. Pa zihunas <do dija uhel an heo( en' oabl. Goullo- oa an ti. An Itron hagar porzier .. an. ari·ebeuri kaer a leunie an ti, pep tra a oa aet kuit, ha Dirurmuid ne welas mtti n~Ctra anezo, h"skoaz e"'doug_e vuhez. Met

PEN NAD

1}. AR. GOURFENGER : CR N'eo- lf:et plijet d'an hoU ar pennad ekriw

vet ganen e Fciz ha Brei7'; meurz•ebrel diw war-benn ar gourfenger : or. Lavaret ez eus bet zokcn gant lod n'oa nem·~t. e11r gavactenn eus va spered, eur gavadenn' ijinet brao met eur gavadenn.

An Ao. Vallée e-unan a slcriv e Fei·..: ha Brelz mezeven : « -A.r gourfeng-er : or a dalv, az reiz, evit ar, verbou-gomr.aîiv {ka~ t·or) «- on aimera ». Ne weler ke_: penaos e c'heller e astenn d'an araogellnou .. sellet ouz ar b.rezoneg krenri. »

Doujafis bras am eus evit an Ao._ Vallée met e zislavarout e rankan.

N'emabun ket o ,kJask difuilha kudenn ar brezOneg krenn skrîvet t'la zoken kudenn brezoneg skrivet ebet n1et hini ar brez,..eg komzet en hon amzer.

H8. goucte ma ne ve ket kavet an dra-lal'ar-se er skridou brezoneg krenn ( nebeudig a-walc'h anezo) piou a c'heU gwaranti ne veze ket implijet d'ar mare-se er brti!zoneg kOrnzet e ga.rter pe garter, eus BreiZ ?

Ouspenn a zo : eur yez a ZÛ eun dra veo hag a zeu kemm enni gant an amier. Eun doare komz ha n'oa ket anezi er brezoneg krenn a c'heU beza deuet et- yez ctiwezatoc'h ; moarvat e vefe kavet meur ·a skoue.r a gement-se. En nevezentiou e vez traou reiz ha traou direiz, gwellaennou ha trefoetachou ... d'ar yèzonl:'rien d~

varri. Goulennet eZ eus bet diganen diskleria

e pelec'h e vez·· implijet an- drà-Iàvar-Be. N•em eus giaet enklask piz ebet. Eun Trec geriad a la var· d'in n'eo ket ana:vezet en e vto: Met evit Leon -ha Ke:r'ne eo dishenvel. ImpUjet e vez e· Go'rie-:Lie'on : Kledel-, Ros-

. ko, Gwinevez... e·_, Goueled-Lè'bn, :Wardto Gwital~e· lrervez an Ao. N·edeleg, keletiner -ef·- c'hloerdi- bra!'J. ·hag en deUs bet trO da C'houlennata kloafeged... e G-Oe'reg

eur Ya·lc'-haci vat à aour fln devûh ~ù é zourn, ha hefi distrei dar gêr, pinvidik 'Unezai1. A-greÎz-kalon e hetas e .dad- .hag e vamm eun degemer lil.'l-t d'ezafi. Gou· lenn a r<ijon'f outaii pelec'h oa bet. Met ijinek oa Diarmuid ha ne gotltas netra ù'ezo. Eur pennad amzer gou.de e varVa~. e darl hag e ·vamm ha Diarmuiri a zimczas gant merc'h eun' tiegl hag- a .savas t1'czaii e-unan eun ti kacr. Pinvidik-mor e voe edoug at reSt eus e vuhez ha lezei a reas eve! bugale paotred ha merc'hed. Tiremafi eman o tiskuiza e~kichen Fiotn1, c kastell ar Gorriged. Met bez ' e vev c'hoaz eul loclenn eu:::. e c'hoUrvibier! e Bro-C'hallway.

M.KERFROUDENN

YEZADUREZ ha ti-_o-war-ctio hervez an aotronez F._ Guâguen, Yeun ar Go, , Reunan ar Mougn, skrivagnerien vrezoqeg ... warctro PJonéour·Lanvern, ltervez an ao. Nedeleg. Lenne-rien a.r;.. penna,d-mafi ·a c'heJlfe, n•oun ket nec'het, rel d'in da anaout parreziou .ali hag a vez. graet en no gant an dro-lavar-se ha laouen e vefen mn ka.rfe~t __ skriva d'in. ·

;YC~et a-waJc•h .eo mparvat : Ar goli.rteuger :' on a vez fmp~fjet _gant an araogen-nou e~ brezoneg kouilet. · 2). An ana-gwan perc'henna

pa vez dibersonel ar perc'henn. (en displegactW ·ctibe:r.sonel_).

Gant an ano gwari perc'hC:nna e c'heU ar perc'henn beza; personel pe dibersonel.

ile) Pa vez personel ar pene'henn. galleg ba. brezoneg a heuilh an hevelep reolenn : ev1t pep person. ez eus eul'j furm dishenvel. Da skouer : Je perds mon_ temps - Me a .goll va amze,r. 'I'u perds ton temps- Te a-_goH :dU. 8.~. Paul perd son temps ~ Paoi a goJI e affiZer.

. 2") Pa l-'ez dfbersonel ar. perQ'h~an~ .(en dlsplegactur dibersonel) e sav keill!m etre an diou yez. ' · - ·

a) E -galleg e vez graet gant ail ano gwan perc'hanna, trede p.ersOn, en unaitder pe el Hesder hervez ar ater. temps (à soi).

Da skouer : 11 rie faut Pas pei'âr·e soll· Œ1 fa ùt travailler ses teï-.res (à soi).. · An doar·e displega-se a zo eur galleka..:

dur P,a kasaus eo, lenri' brezoneg ev~l-hen . ( evit trei an diou lavarenn-se). ·

Al'abat eo koll e· amzer. -Ret eo lahouJ-at e Z(mài< Seurt Iavarennou gant ·ali ·anO~gWari peF

c'henna n'int bfezoneg nemet- gant eur perc'henti pe:r'sonel imavez:et· ùe ·ar j)eur.:reat emr-a.T--ftazenn. Da· skonet :

Per a·.z6 ·preZ wàrmiti; 'al"abat :-e& d'ézait koll <''alllzef; · · ·· · ·

Pei' a ZO klaïw, ret eo d'eomp laboU:rat e zouarou.

Penaos eo bet savet ar gnllekadur-se ? Se~u aman ar pez a skriv d'in an ao. Fai .. c'hun, èus a Baris :

« An .troiou..:lavar gallek « pel'dre son temps » a vo aesoc"h da vei~a ma tiskleirfed o orin. 4: On (l'on) ne doit pas perdre son temps ~ a zo eus « Homo non debet perdere tem;pus suum » diwar skouer talvoudegez « mann ~ e germaneg ( tro-lavar dîgaset e Bro-C'haii gant an aloubadegc;m germanek). Diwar. skoue!'1 « on ne doit pae perdre son temps » eo bet k,rouet. «. Il ne faUt pas perdre son temps » hag ac'hano « perdre son temps » hep « on ~ nag ;il araok ;;.,

E brezoneg hon eus ivez an hevelep doa~e~lavar pa gonzomp evel-hen : « Arabat eo da cnn (Ke.rne) pe d'an den (Skaer) koll o amzer » .. Met komprenomp mat n'eus ket aze eun displegadur dibei'soncl e gwirionez ; evit ar .spered eO dibersonel n.r perc'henn rn.et evit ar yezadu.r n'eo ket : ar perc'henn a 20 merket : an den, eun.

,b) E brezoneg, pa vez dibersonel a.t perc'henn ez eus eur:. furm ail eus an anogwan perc'henna, eur furm dibersonel, furm hag a zo heftvei ouz hini ar ger ... meU : an (an, al) : son (à soi gant eur per ~ c'henn dibersonel). Er yezadur, war roJI an anoiou-gwan perc'henna : Va, da,· e (be), hon, ho, o e tiefed Iakaat : ar .(an; al) .: son (à soi). Al lavarennou gallek meneget uheloc'h a dle beza troet eveihen : Arabat eo koll an amzer.

Ret eo labour at. an douar. · A..:weChou he defe aes a-walc'h eur fra

zenn evcl-se daou ster ma vefe 'difranim diouz pep f.razenn ali. Da Skouei :

« Ret eo labourat an douar » a dalv evit : .;: Ret eo d'an d-en (da eun) !abourat e 7,ouar, an dt•mar a zo d'e7.ail ( tro lavar im,plijet dreist holl e Kerne evit chom hep obèr gant a.r wir displegaduf' dibersoneJ, · tro la var- hag a denn d'ai' galleg) ; pe :

An do'uar (dre vras) a dle beia labouret. Neuze, evit diskoueE fraes ez eus Iront

e:ùs· eur pei'c'_henn dibefsémel e IakaeF « an nrlan· » warlerc'h an dra perc'hennet.

Rèl eo labourai an douar an

NOTENNOU 1): Kemeret hon eus amafi euZ: fia

.zenn gant an- ano.:ve.rb enni ; ma karfemp kemerout eun doare-vefb ali e welfemP ~kleroc'h ar c'hemm a zo etre euf, fr:Uz.en'n gant an displegadul' àibersonel h.ag- eu.f fra)ienri gant an displegadur perSonel rak· neuze n'eo ket he-pken an anogwan perc'hen·na an hini a zeuio ke·mm ennafi met ive ar verb. ba -skoüei

Quand _on perd son temPS..~. Pa. goller an amtzer. E galleg fufln a.r verb ne' jeiich ket ha

goude ma ve dibers'oiiel stei" ari di9plega .. dur (JI perd - OJi pel'l:l - 'Quand on perd,.) E brezonèg e chefich : (koU •. koller).

2). Lod a gavO direiz. heivéZ at ye.: iiladur; skriva : an douar an unau. Ar, yezadur a lavar e teu da goll ar, ger-meil ar. ge.rio11 a zo eun dro c'henel war. o lerc'h, lakomp : douar va zad (ha n'I}O

ket : an douar va zad) ; met amaii << àn un3iQ >> n'eo ket eup_ dro c'henel eo m_et eun doare da boueza war ar menoz. En hevt~

lep 'doare e vez lavaret : « va doua.).' vaunau >> ha n'eo ket « douar /Va-unau >>eve! 1ma lavarfed « douar Per » ; memes tra evit « da Zoiiar da-unan >>, e zouar e-unan. an douar an unan. »

3). Brem;afi eo aesoc'h entent ari troiou-lavar\ embannet e Feiz ha Breiiz meurz-ebrel : · evldor an-unan, onzor an .. unau... ha kernent 'zo. Amafi adarre ali eo an ano-gwan pe:i-c'henna dibe.rsonel ,; lavaret e vez : eiVldoun va-unau, evidout da-unau, evltan e-unan... ev!dor 1\n-unan.

Ha ma vefe gwir n'eo ket bet irnplijet 'hed ar wec::h nn dro-lavar-se n'helier 1avarout nemet eun dra : eo deuet ar yez da binvidikaat, aneû hec'h-unan, en eun doare keltiek ha n'eo ket en eur zigcmerout t,r'oiou-lavar gailek evel ma tigouez 'rE: alies. Ar gourfenge,i : or e dibenn an araogennou n',eo ket evel eur. 8kilhenn gasauf! hag a c'hloazfe ar yez 'met eun doare-Iavar gortozet gant ar. yezadur evit karga eu,t c'hlas gou11o. Aes eo her gwel011t ma karomp kom.parachi ar verb bez-a hag àn araogennou.

1. Rma-oun- -.., Evid-oun. 2. Erna-out - Evid-out. 3. Eman (Erna-hen). EVit-an (evit-hen)

Emai (Erna-hi) - Evit-i (Flvit-hi) EmeT (Erna-er pe em.a-or (L'eon) <:.....

EJvid-oi'. 1. Ema-omp - Evid-omp.

· 2. Ema-oc'h --- Evid-oc'h. 3. Ema-int ( int : tro-,rener gweJout :

int-i) - Evit-a (o : tro-renet): _ Al lize:renn dibenn-ger : r a gavo_mp evel-se er. yez~u 1atinek (fertur, .diatur) evit rnerka an dro dibersonel. Klozomp au· tammdg tabut-mafi o lavarout eo an dro-.. lavar-se eur binvid:igez evit bor _yez ha ·n'hon eu~ digarez vat ebet evit he skal"za eus ar yez slr.rivet p'eo hÙplijet e:r Jye2.1 komzet. ·· "

4). An- hevelep Feolenn a zo da heU:fia pa z.eu an araogenn e_ ~ en da deuzi gant an ano-gwan perc:'henna. Da skouel' :

Brao ec'h en effi ga van em (en va) ·:zi va unan.

Brao ec'h en em gavez ez ( eri !fa) ti da-unan.

Brao ec'h en em gav eij ii di e:..Unarf. Brao ec'h en em gaver en ( e an) ti an-

ufi.an·~

5). « An-Unab· » a gave?: implijet dp_oa.z, hetvez an hevelep reolerin, e kal~ laVarennou br'ezoneg br·ao :

Lavarout a re&' : wa! va lerc'h, en e Joaok ha _kement 'zo ... 'met ive, BIÏ dfb di~ befs(!nel : ne garer ket .g"Weldut T'e aU wal al lerc'h (an unafi) er taok (an-unalï')

gWelloc'h èô bel!ia mat er C'henve.i' an• unari·. 1

-~-"--~--

•

\

War ar 111eno. --En ctiabatz an unan ... War an dro an unan. - Koulz hag an uni:m llQ garfer ket Chom,. dilabour. (C'est ~om~ rn~ soi-même, on ne voud,rait paa être en chornage). R Buànoc'h e rajor an unan,. -Sikout ar re aU da genta, goude-ze an unaf!-. M Re. an nes:a da genta, ar re ah· unan da c'houde. - Sacha an-unan ar c'har.r (an unan) war ar c'hein.· (Me a sach va unan va c'har:r· va-unàn war và c'hein) - An unan. e -o'heller fazia (on peut soi-même se tromper). - Inouus efJ

beva an unan (vivre seul ·est ennuyeux). Er ve.rbou emober ne vez lakaet « an

unan >> ~émet pa vez c'hoant poueza eo wa:i-nor· an-unan eo e siro ar verb.

()). Awechou an Untl/tt a dai V evii: mei~ka ernaor an-unau hepke( den -ali -,~!:>.ei-J Ar plas m.a vez lalraet « an unan » à .ved~-e dalvoudegez.

Pa lat)ou.rer an douar an $an <(uà.Dd on travaille ses propres terres. ., .·

Pa labourer au nnao an douar tJUùhd on ka vaille soi·JUême ses terres.

Pa vezcr an nuafU o labourat an douàr : quand on est_ seul {t travailler ses terres.

Gwelloc'h eo mont an onan da Jabourat. (Il vaut mieuX alle.r soi-même travailler):.

Gvvelloc'h eo mont -da labourat an ·.mau. Il vaut mieux ailer travailler Seul.

V. FAVl!:.

mP A\ IllE t\H\~

AN DAOU .YAOUT Studia a raimp hirio, eur pennad plija

dij.rus . kenaii. _evit ar. vugale :. « An dàou vaout )). Pep tra a blij d'ezo en daolennse _ .. : an danevell, he-unan, ken buhe'zek gant ar .~tourm etre an daou va,out da genta,_ ha goude etre an daou berc'henn ; an doare displega, ivez, prim, nerzus ha tao-· Jennus kenafi, ken e weler an daolenn o fiflVal dirak àn daoulagad, ha kement-se hoU en eu.r yez aes bras da gompren evit an: ·hall.

l-oask a -raim]p, war hon lerc'h, 1akaat ar vugale da lenn ar pennad-se an tosta ma c'hellimp d'ar vuhez. Ha pa 'z eo lren plijus ha ken aes da gompren, perak Ge lakafemp ket ar vugale d'ben deski dindan ·eiivor ?·Se, sur oun, a c'hello beza grae+, hep- nemeur ~ boan. Ha pa vezo desket ar barzoneg gant ar vugale, net,ra plijaduZ.'usoc'h, eget lakaat ar vugale wella d'heiJ. displega, a voiiëz uhel ha gB.nt jestrou, dirak ar vugale ail. Gi-it evel-se, ha me a lavar d'eoc'h, na c'houi, n"ag hini eus ho pUgale ne vezint trist .

Setu amafi etUl doa.ie da etudia'- « An daiou vaout » :

le-). Lenn mat pep po~, an eil goude eg~le, en eur zisplega sklêr, ar geriou diaes a ga ver enna.

2e). Lakaat ail holl · v}-lgale da lenn asambles, hag o lakaat da zesld eitr poz bennak dindan eùyo.r; hag o displega· goude2ie gant ·uiian bennak eus ar re weUa.

.3e). ,Qbef .goulennou -Ouz ar vugale. evit gwelout ha kompr.en mat a reont ar skdd.

4e). Rei e-giz skrivadenn ( dictée)-"ai: pèn1. nad merket el levr gant eul -lin~nn:;-~-lit.~ gennet.

5~). Evit echui, lenn eun istor, pè etir j)ennad istor. Mat eo troc' ha an istOr ekreiz ar penn ad plijadurusa, evit- ma -c'hOf'.:.. tozo ar vugale, gant mail, o c'hentel vreZcnek.

6"). Ar gente! vrezonek a c'helJo· ·'be_Za ldozet gant eur ganaouenn vrezone~. ·

EVEZIADENNOU KENT A POZ. ,;~ EN EM DOl'JRTAS.

Diskouez d'ar v-ugaie _petra- 'la var ·ar· g-etse, en eur lakaat an- daon zourn serr-ét An eil ouz egile, eve! o tourtal, ."

« Sell ! va ,maout penaos e .. sW,. >> _,Af c'homzou-se a zo da ,veza ·-dista8'et,,g@t Iorc'h, .,-ogentez ha dispriz evit a.f . Gall. Heman en e respont a lakâ.y: :. muia;c'lt: a.· nerz c'hoaz hag a zispr.iz, en "èUr ziskoUèz d _ _loen 'gant e zourn. · ··

EIL POZ. - DALC'H MAT i~varoitt a:r gomz-se k,refiv, gant imor, dao~b_I,éiet war-du al loen, en eur skei kal~t wàr:··an douar gant an treid. An dlou werzenll'; ZiWeza a c'hèllo beza distaget Wà.r èuri >ton gàapfius- en eni ober an neuZ_ da df-1.!-ezi.

TREDE POZ. ~ Ar ·Gall hag ar 'Go, a y a dtoug enno d-ija. ·Mont a · reont<,ari~:·eii war-du egile- evel ·ma vijent o:.unafi o·.vont d'en em ganila. ,·, f'

PEVARE _POZ. -,--..· En euf la-varout -. ar poz-rriail, -ar .bugel- a ziSkooe.zo· dre::;3esirou ar pez a reas af Gaii da vabut ar Go.

'

,! i ~ l'

1.

Î'1\'1~)1ËT POZ. ,~ Beo ha . iiet'zus . kehall \\far e\[n· ton g-ourdrouzua hag imai:·et. p~·O:ug bras_& z-o er Go ; ar Gall a ra gOap : en e'm· ganna a J'eont.

O'HOUEC'HVET POZ. - An ton, aman, k. chench krenn ; gourctiouzus . en diou \Verœnn greiz,. -e teu da vcza madeiezus evit echui ; be.tek gounit an daou vrezelour·

6 . .,. bao-ust hag e üskoùezont beza fur ·Oc;h en em ganna evel ma reont ? 7 ... Penaos e teuas Jobig a-benn d'o sïoulaat_ ?

C'HOARIVA (théâtre) Ar rimadell-maii -a c'hell beza '.ioet war

nx c'hoariva, gant pevar bugel en eun · doa~ re farsus lœnaii. Unan, eun. tammig en a.:. drefiv, a ziskouezo ar c'hoarierîer.- ·

A.r Gô hag ar Gall a zigouez, unau o AR YEZ toni eus pep tu, eur- maout (kartons pe

1 .... Eu· em : Lalmat aT vug3Je da glask. koat) gant pep hini_ anezo. Unan. -bennak er bai''zoneg, v-eT bou hàg a zo en em dirazo. kuzet e toull ar c'houezer (souffleur.) a

b. _ « Sell penaos va h.i,ni-me » : Sell ~e- &hello lakaat an daon loen d'en em ganna-. riaos e sko va hini-me, va maout-me .. _ Ar: pevare a .raio Jobig ar -Rouz, eur

"· ... « Maout ar Gô a ya da faU » : Maout penn-baz gantaii. ., En eur zont war· ar c'hoariva hag ~n ât· Gô a ziskouez bez-a sku!z. __ _ ·4. _ <( MaOut ar Gall d'it en èm ro » : eur vont kuit e vezo gallet kana war eun.-

Maout ar Gall a zo kollet ganez. ton ana Vezet, poZ kenta ar rimadell: _ ·~ 5 ... « 0 daou war an dollar yen » : An Evit gallout be:r.a c'hoariet evelse, gwer-

àaou vaout a zo maro, a stok-o-c'hod wa~ zehnou 'zo, a ranko_ beza kemiDet evel-hen : 'à• dOuar. ~ 7' gw. Maout daic'hmat !' Eun taolfg

tt - « Sert' da veg » : serr da c'henou. ali ... 1 .... « Etrezo ' daon-» : etrezo o daou. 9" gW, Maout ctalc'h mat h,à sko àtO •• ~

Va maout, tanun_ kôz Jorgnel! s ... « ru:~ ~ya _da c'b:oari_ ~r vaz »- : M~ a- 13" gw.

ya da skei gant ar vag eVit ho tispartla. fa~l5; gw. Va maout hremaik a dourto ...

GOULENNOU 25" gw. Bremaii 'vat, paotr di.valo ... 27c gw. : Serr_ da veg, lampon faU ... · ,

1 ... Diskouezit ar pevar mare dishefi:vel Evit echui, Jobig .ar Rouz a c'hello la~. _' • zo er barzoneg. 2. - Pehini eo brasa pe.rz- varout :

f.All (défaut) ar .Gall hagar Gô? 3.- Gwall En amzer-'maii -kig maout~ düd. int ivez. Perak ? 4. -.Perak~ en deus ar, N'eo ket c_e .faU da gaout. Gall torret gouzoug maout ar Gô ? ~h"" ~e; . AR SKOALER-., ~ak e sav kanno~ etre an dao~b~e:r~c~:·~nn~·~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

WAR

IK lE L lE Il lE 1~ DREUZOU

BLOAYEZ AR PEMVET BREZ~L

. b•an deiz kenta a viz·· gwengolo, ar Pab Pius -XII efl deus komzet d'ar bed holl : D'ar 24----. a viz east 1939, enlemn_ e Iavanmp' : Netra n'eo kollet gant ar p_eQè'h ha pep trU.- a- c'hell beza kollet gant ~r. b~e-2:el ! Sidlt'Iaz ! hor m.ouez a· skoas an dJskotiarntou-met·lne sk1aerijennas ket ,ar spere,JOU ·ha ·rie zi~ennas ket e'r' c•halonou. · \.1-{a hreman War dreuzou ar pem!pet bloa.Vez brezel J)etrà weler nernet dismantrou, daelou ha gj\Vad !

... Ra deuy an· hcill poblou da ziskenn ~nnO o-Unan ha da bi'ederia a-zevri, o .cta01: .. iagad _0 ·para war an dismantrou a zo dl-razo. -·· _ . o: · ·Ra deurvezo gant H. Z _Jezuz-Kr_::~~- a lâ~ie ·: « Eu.rus ar r'e a gar ar peoc'~ », slkaerijerlna an dud galloudus ha rer:er!e~. ar poblou ma teuint pelloc'h da re1 d ar bed eur peoc'h just ha padus !

-AR .BREZONEG ER SI<OL Wl\r « Avis de llnspection' diocésaine ~e

Quimper », niverenn 8, embatmet. e mt2l -he-re -'diweza .e lermomp e -tle ar brezoneg beza; desket e hall skoliou kristen an ~-s4

kopti, .er skolachou IroulZ hag er ~kolH~U bihtm, ha.g- ez -eo ketnent"'se- eun ct~ a _§Ou.t.c'hê!Uèlm:et kflf'rllï gant ·all _- AOtfiJû -~n Es-

IMI ~ l kob ; warlené ne veze graet .skol v:rezonek nemet elin hanter eur er ziztin ; .re nebeut oa ; evit ma teuy ar~ vugale da zeaki da vat yez o bro e vo ranket obe.r Bkoi vre~nek. d'ezo, diou wech er zizun, hag eun hante.r -eur bep taol.

BREZONEG D'AR C'HALLAOUED

War « Dépêche Bresi » an 19 a_ vi~ he~ re Lari ar Rôc'h o komz· euS: mn doare- gwe_i;;

,Ja da genlerout da ·Iakaitt ar· C'haUaoiJ,e"-'ct'en ·-em-gleVet gant ar v.r·etolled a 'lav~r~· e qefect deski ar brezoneg ~-- holl .skolHiu krenn ar Frlms, (écoles secondaires) eyel m.a tesker: a.r; m~lgacheg, an arabeg hag an nnnameg. ' -

Ha perak ne rafed ket ? Ne rafed nemet desld d'ai-: C'hâllaoued,

· henve1a yez a c'hell beZa o·uz an liini a gomze o zud koz, breman ez- eus pe~ek kant vloaz, hag o deus kollet, p'int bet di .. boeil a-walc'h evit en eni lakaat da la ti. nat gant soudardeâ Rom, deuet -da oher o 1'renkou en o bfo, e ·Iec'h mirollt, en h& c'haer, o yez o-unari.

AR GOUEZELEG: YEZ KEL TIEI< 'EIRE

« La varst mat a C'heUeT~ rak re wii- eo. '% eur Vroad tud h~p eur: yez d'ezi he-urtàn, << n'èo- broad. tud ebef., n'eo nernet eUh han .. : « ter 'btOad tud '! » SetU pe:tra ·a zi6k1aerîe ...

J

é. ftiiz he:re diWeza, aii_ A: de Valêfa: ftiii• .J3ro--~Ein, pe Iwerzon, e Jubilo an eh1za.V gouezelek -na aetu p~Z:ak e Eire é Ja.bod An hoU- a-zev.ri, breman, da zeski o yez keltiek a oa dilezetoc'h betek hen eget né oa ganeorrm-ni bor brezoneg, ctaoust pegcn dilezet e oa, siouaz !

STROLLAD I<UZULIA BREIZ Strollad kuz:uiia Bi"eiz en deus graet e

Voèladeg diskar-amzer d'ar' 14 a viz here, e-- Roazon. An Aotroù 'n Estourbeillon, en hano ar strollad, a zaludas ar prefed meur n9ve.7J hag henman~ war· skouer an A. _ _Que .. nette a Iavaras e poagnje da rei he fra.nki;oou da Vreiz ; poueza a eure waf _an ezomm o deus ar Vretoned da zont War Zikout Naonediz disrria.ntret o. e'hêr gae'i d'oro gailt ar Zaozo1f !

KOSA POBL A ZO ER BED -.An; A. PhÜIUp Renaudin, karget gant ar C'houarnarilktnt eus mad an Tiêgeziou, en deus· kolilzet e ti-kêr Pa.l-i::'l, d'an 19 a vi~ here diweza :

't E Fr"ans, eme·zaiî, en eü? ohe? tregOnt « vlo?-z;, hiver ar vugale ganet, bep bloaz; « a zo kouezet .eus eu·r· milion da 600.000 « hag, abaoe eiz vloa·z, e weler bep bloa.z « · inuoic'h a dud o vervei eget o c'henel ; « etre. 40 hag 50.000 den a- goJiomp bep < bloaz -; ai rJI'''iansiz;iell eo kosa pobl a Zo « ei · bed, rak, en o zonez, War 7 den ez "f e~s unan. hag en deus ouspenn, 60 vloaz, « Bep ·bJoaz e weie.'r 25.000 koublad priejou « o terri o en:(gieO ·hag o- hVor'si, da lava. « iout e.o unah war daouzek ! »

An ·tiege:?iiou ne vezont lcet saVet war aF roc~h Ïna 'z e6 Ho.i"' Zalver J ezuz-Krlst a Zù tîegezioU savet war an· trafiz ; d'an.dîstèta gwa:n varr am:Zer a· ·d'houezo emaint d'an tfaàri !.

HOR BEREDOU Pa di-'enteD.'ei e· berejou Breiz ne ·lava.rfed

kèt e _ vefe beZiet Bretdned enna, .rak an 11:ol1 skrfdou beziou, kouls Iava'ret, a zo e g'alleg, zoken slnidoü tud ha n.'o deus mor~ se lavaret ger galleg ebet ; sebezus eo ke· men t-ee .

:E be:t·ed Sant Bdeg, da vihana, eri:te 3ei?. A vel an 18 a viz eost diweza e ka ver war •maen-beZ an· A. David ai geriou-m.afi, e brezoneg :

Ne oa ket-' divfoet _én· hon touez tud a Vreiz, Ka.rout a rae dreist. par hag hon yez ha.g hon Feiz A~afi, en eur ganafi tr1 -bloaz en deus bevet, Amaii e vennas chom ha beza douaret · Ni ivez hen s~ne 'evel breur ha mignori' Bar.z smltel ar Werc'hez, gwjr V.reizact a galon ! Breur e oa d'an A._ David, eskob Sant

BriBg, eus a 1862 da 1882 ; ganet e oa e LY?i=l -·fl:~~ ·: ·e> katas ·. k.~~ë'rit ·Bt:eiz,..:. hag e "•f@ui. ellelt~n. nià 'tvsk'as ar lir<î<itin'4g hi>

. . ' ma c'houJenll'as .kaOUt euf slàid IJ!rezoti~ Wa:r ·e vez. · " · , .

Ezo'mm o .d!ms llr Vfetdned dà. hèüfiâ slwuer vat.,an Aotl"'u David.

EUN DEVEZIAD PEDENN@U Pecten'nou a vezo graéf, e hoU ili:ioU -r

Frans, evit kement hini a zo bet !azet, et brezel-tilhii, d'ar zu1 14 a viz du.

Ra deurvezo gant an Aotrou Doue. o lakaat ·en eui lec'h e -'vezo erlntin ~lael'ijenD., f.reSkadurez ha peoc'h.

KELEIER LAOUEN D'an 12 a- viz here eo bet eureujet e- n:Z

sant Ewan Huelgoat an A. Glll!ridli. Ota;g hag aù D. Mari Teresa ar B~IT- .eus a Bont 'h Abad.

Hot giv'ella gou.f'c'hemennou d'aii' dud nevez-se.

An A. hag an 1. .lalm Brejon- de _La:~~r-~_ gnée a zo eurus o c'hellout. kn!!J- k-tdou· d'eoer'h eus g'inîvele~ o m.ab NJc_olas.

Hoazon. d'aU 29 a viz gwengolo 194~. i 7, Straed an Itronezed. /

Buhez hir d'ar breiz-ad bihan~se hà fa vezo Jeyenez e dud.

KANVOU Er be di a recmp ouz hol lel'\h~:de#' _an ·A~

Alain Le Roy (Alan a.r RO'ùe), _keJeri!ler war an· Istor, !haro d'e dr'egont vloa,. .. en:·• di, e Rosporden, d'ar 15 a viz he.re 'di~~· Alan ar· Roue a oa en E;!mzav )Jretzek ab~oe e amzer studi e skol-veur __ Angers ; e- 'Va?o ::i-.- zo bet eùi c'holl evit Breiz _a-bez : a .. raok mervel en deVoa ka.rget. e vignon mat Yann 'Naoui da rei eh e hano eu:r .. prof -a 2.500 Ju'r· da Feiz ha Breiz __ ; hoi Jen:qederi n'ben Rnkouriac'haint h:et en o fedennçu._

Erbedi a ,f'eolnp ivez ouz bol Ienn~îeii. an A. YVOn TillenO:U·, nevez mar·o e PaPi!!• d'an oad a 59 ~Ioaz.

Oanet e oa bet è .Plollileour .. Tre~ .. ~?. hJoaZ 1885 ; abaoe ar bf'ezel l914-l918; ed_., o la boUffit -e Pa:fis, evel sekretduT, -e- · bii• T:eo Mini.str ar bre:zeJ· hag· er _blOS:z_ 1Q39.- ·~ voe hanvet da leorieT e palez ,: min~sfr ·ai vartoioded a genweiz ; skrivet en. qe~·li, evit Feiz ha Breiz, buhez Mi.Œaél Kôli!trt ~ vezo monlet hep dale. ·

Erbedi a i-eoffip e.i"' fin an A. 'EUjên' ar Garrec, dean' chalonîed Gwened, mard d'an 8 a viz: here diwez:a · ; ganêt e Oà bet e Kibereh d'an 19 a vi-z -meurz 18:SB, ha beleget ci'an 10 a viz _meurz 1883 ;_ ~~_1eü':" ne.r e voe e Sant_· Fiansez Xavier Gwêned ha.g e kloerdi bihan Keranna~ peison é Meudon hag e Ca.udân.

Er· bJoaZ 1895 e skrivas istor ail dalVoti .. doÜ skrijus c'hoafvezet 100 vioaz ke~toc'h er· barrez ma oa bet ganet. : Qniberoo, la bataille et ~e· martyre ; abacie en .. d6Us skri- , vet c'hoaz : I.taffair'e de Qufbelbn. le~ vrais martyt·s de Quibel-'on, _les deuX capituJat.io)ls de. Quiberon. Rei a eurè ivez ari dourn· d'a.n A. Buleon_ da. sk.:Tiy~. l~IJI~thlre d~Uu _village, da lavaret eo- Istor· Kéran,na;

· ren~t -·e t.i-i l.eor, teo. • . :_Do\.le ··r' .-o f(j.fd6n<?.~ '· •· · .·+·· ..•. ~.:::.

TAOLENN 1943

KENTELIOU

· Noi Nedeleg a~dreuz an·. neud o'rjal, · gant L: B. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223.

An dud diwar ar maez, garit Tintin Anna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24.9.

- ·•:.~~zad~g :.an Innbsanted, gant Y. V. .:·-~_.Perrot .......... _................ 253.

::J>ÔfJ\, Moskov,~ gant H. Caouis~in .... 255.

~_irn:k. an· nevez-n.mzer, gant L. B.' . . 273· ·Ai' brezoneg er _parreziou, ...... _._ ... 275.

·P_e:~ak e tleomp der!C'hel d'ar brezoneg·, ·.gilht 1. Jacob .................. 277.

~a dri bugel e11s ar Portugal ain 1· V. . -···a ·en._ em ziskouezas, gant Y. V. P .. _. 288. -_Ç"houez al louet a zo gan tan', gant

Y. V. Perrot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293.

Hor c'halonou d'aQ nefJ'h, gant L. B ... 313

Dre hentou BreiZ beteg au a·oter, gant' _..-. J.> .flavard ·· ••..... ~.... . . . . . . . . . . . 315.

)\ti~ "hài'lu, gant Y. V. Pe.rrot ....... , 318.

-~'Ù:ivadennou, gant Kloareg Keltia • . 3Z3.

·-·pàtJtred · yaouank,- va c'hamaladed, - -:g~nt P ~ Douérin .. , •.... , ... ·. . . . 3".?;8.

Pedenn . .evit en cm '\-Yestlà:"- da Galon · ,~inamm Mari, ........ ; . . . . . . . . . 333.

)Wziou ~u a Vrezel, gant L. B. . . . . . . 355.

_Mo~~z "bor re varo .............. , . · 353

-~-- -·! ISTOR

Pa oa daou roue bras- e Breiz-vihan, >gant- Y. V.- PerrOt ...... , ......... 231.

;~~df!iuJu, ~a!l~ L ... Dujard~-n .-........ 234. AeP:ùidi. ~--- Vro,.hy-erz.on- é Breiz, gant "0'-;:_Y;_ a_r ._Gô .•• .--••••• ;- •..•...•..• -.•. -. 299.

:Boti}uéit • . . . . • . . . . . . . . . . . . . . . . 282 bis.

i!JU): vro rC;net gant- enr· beleg ........ 304:

.'.·.· BUHEZIOU

4~ :breur. ~w.â._n, gant Y. V. Perfot .. 283.

A-11 Ta·d L'Helgouate'h ..... ·. ·. . . . . . . . 310.

ÊU.lt' ,:deu em eus auavezet, gant A. ;: ~.,doué . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3H .. A.-. ar Braz, gant H .. Caouissin ;J5tj,

BREZONEGERIEN

BARZONIEZ

Bloavez mat, gant Biogarour 232.

Klemnlou, _garit_ Tintin Aima ....•..• 252. _Ar vuhez e Paris, gant Y. ar Roue 2~H.

-Da Vab Doue, gant J. l'Relgouac':fi 27~.

Rimadellou bugale, gant Y. ar Gô 292.

Karreg an tan, gant Egile ....... : 308.

Kantved liziri breuriez ar Feiz .... 312biS.

SONIOU HA C'HOARIV A

Toutouig la la, gant M. Abgrall .... 24.3. Ebeulez ar flourenn, (Koroll) .....•. 26'? •

Evit beva gant Jevenez ....•......... 282.

Koroll ar balan alaour~t, gant E. Penn-ar-C'hoad . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302.

. Gwerz m· Prizoniad.. gant Tintin :Atma . ................... -... · .. . 322.

En eur gutuilh ayalou, gant E. Penriar-C'hoad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34i~.

Ar Youzerez, pezig-c'hoari ..•.•. · .• -. , 3<16.

MARVAILHOU

Eur Sizuniad MaivailhOu gwii (Kontadennou Bro~Eire), gant Douglas Hyde, H. Huerre-Kerfroudenn .... 231.

c • • • • • • • • 264, 296, 324, 336; 362.

LaeredeWt Tad Koz Màl, gant R. Leborgne, H. Caouissin . . . . . . . . . . . . 24-t.

Mervcl evit --beva, gant L. B: diwar Joergensen ... .-......... . . . . . . . . . 260.

Geotenn ar W~rc'hez. gant· Jakez Rio'u 279.

Gouzout parooni, gant L. B. . ... : . . . 334;

An hini a dremenas he nozvez en eut garnel, gant A. ar Braz . . . ... . . . . . 358.

YEZ

PaJcnn ar Mestr skol . . . . . . . . . . . . . . 24tl ·· . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270, 291, 348, 373.

Dastumomp ar bruzun . . . . . . . . 269. 31.9. At' ragano gourfenger « or », gant

V. Favé ................ 271, 311. 371.

. · .. Lennit ar gelaouenn dudi1~s man

SAV ·: Ski'Î\!;j· d'an. A. [)ANIE!> - ·!lier, rue du ~OUV1'31[ NEUiùi;Y-SUR·5EINfi

.

. ~- :'. _,. j ~' • • ) . ' .

~~W·r~~ Br<>·Léon • Lahderne .- P .. c. 410 • •• ' ,. '• ' ' ·' 1- .. • ,:. '

Ar _metour /:--H;~Caouiasiri'

: :!

'jJ

: ti

. ' . ,• ·. i , : ,~-

1

1 1

BLOA'VEZ rvtA1' - Diocèse de Quimper

Documents

Transcript of BLOA'VEZ rvtA1' - Diocèse de Quimper