Türkiye Kuvaterner Sempozyumu TURQUA-V

İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü 2-5 Haziran 2005 129

Anadolu’nun son 350 yılında yaşanan önemli kurak ve yağışlı yıllar

Ünal Akkemik1, Nesibe Köse1, Aliye Aras2, H. Nüzhet Dalfes3

1İ.Ü.Orman Fakültesi, Orman Botaniği Anabilim Dalı 2İ.Ü.Fen Fakültesi, Biyoloji B. Botanik Anabilim Dalı

3İ.T.Ü.Bilişim Enstitüsü uakkemik@istanbul.edu.tr

ÖZ Anadolu’nun iklim tarihi üzerindeki dendroklimatolojik çalışmalar son yıllarda giderek artmış ve önemli

sonuçlara ulaşılmıştır. Bu makalede, ülkemizin değişik bölgelerinde yapılmış olan iklimsel rekonstrüksiyonlar ve karakteristik yıl analizleri sonucunda saptanan ve bazıları Osmanlı kayıtlarında da bulunan, son 350 yıllık dönemdeki kurak ve yağışlı yıllar açıklanmıştır. Kurak yıllar genellikle bir yıl, seyrek olarak iki ve Akdeniz Bölgesi’nde de bir kez üç yıl (1745-47) sürelidir. İki yıl süreli kurak dönem, Akdeniz Bölgesi’nde 7 kez, Karadeniz Bölgesi’nde de 5 kez yaşanmıştır. Kurak ve yağışlı yılların bazıları her iki bölge için ortak iken, büyük çoğunluğu farklı yıllardır. Her iki bölgede de kurak olan yıllar 1676, 1679, 1696, 1715, 1725, 1746, 1757, 1797, 1815, 1887, 1927-1928; yağışlı olanlar da 1655, 1665, 1678, 1681, 1689, 1698, 1709, 1727, 1871, 1901 yıllarıdır. Bu yılların tamamı önceki çalışmalarda da kurak ve yağışlı yıllar olarak belirtilmiştir. Kastamonu ve Konya yağışları için yapılan rekonstrüksiyonlardaki dönemsel değişimler de incelenmiş ve her iki istasyon arasında dönemsel değişimlerin yer yer paralel yönde seyrettiği ve aralarındaki korelasyonun 0.32 olduğu saptanmıştır.

Giriş Anadolu, hem doğal hem de kültürel açıdan doğu-batı arasında önemli bir geçiş noktasında yer

almaktadır. Doğal yapısı gereği de, dünyanın en zengin flora bölgelerinden birine sahiptir. Diğer yandan, insanlık tarihinin önemli aşamalarına sahne olduğundan ve binlerce yıldan bu yana çok değişik medeniyetlere ev sahipliği yaptığından geniş bir kültürel kimliğe sahiptir.

Böylesine büyük öneme sahip olan dünyanın bu bölümünde, iklim tarihi hakkında henüz daha yeterli bilgiler bulunmamaktadır. Bu sorunun üstesinden gelebilmek amacıyla çeşitli dendroklimatolojik çalışmalar yapılmıştır (D’Arrigo ve Cullen, 2001; Touchan ve diğ., 2003; Dalfes ve diğ., 2003; Akkemik ve Aras, 2005; Akkemik ve diğ., 2005). Bu çalışmalarla, Karadeniz Bölgesi’nde yaklaşık 350, Akdeniz Bölgesi’nde de yaklaşık 700 yıllık yağış ve kuraklık tarihi hakkında önemli bilgilere ulaşılmıştır. Orman ağaçlarında yıllık halkanın önemli bir kısmı ülkemiz genelinde nisan-temmuz ayları arasında oluşmaktadır. Akkemik ve Çinar (2005), İstanbul-Belgrad Ormanında doğal yetişen sapsız meşe ağaçlarında yıllık halkanın yaklaşık %90’lık kısmının, mayıs-temmuz ayları arasında oluştuğunu saptamışlardır. Türkiye’de yapılan dendroklimatolojik çalışmalarda genel olarak nisan-ağustos dönemindeki yağışlarla yıllık halka gelişimi arasında doğrusal ilişkiler bulunmaktadır (Akkemik 2000a, b, c; Hughes ve diğ., 2001; D’Arrigo ve Cullen, 2001; Touchan ve diğ., 2003; Akkemik, 2003; Akkemik ve Aras, 2005; Akkemik ve diğ., 2005). Anadolu genelinde, düşük yağışlar sınırlayıcı özellik gösterdiğinden, yağışların rekonstrüksiyonları yapılmıştır. D’Arrigo ve Cullen (2001) Şubat-Ağustos, Touchan ve diğ. (2003) Mayıs-Haziran, Akkemik ve Aras (2005) Nisan-Ağustos ve Akkemik ve diğ. (2005) Mart-Haziran aylarının toplam yağış rekonstrüksiyonlarını yapmışlar ve yaklaşık olarak son 500 yıllık dönemdeki önemli bazı kurak ve yağışlı yılları saptamışlardır.

Ekstrem kurak veya yağışlı geçen yıllar dışında, yağış ve sıcaklığın ortalama değerlerde seyrettiği yıllarda, halka genişliklerinin yönleri, büyüme oranları ve halka değerlerinin ortalamadan sapmaları, daha çok içinde bulunduğu ekolojik koşulların etkisiyle ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle, yapılan rekonstrüksiyon çalışmalarında, özellikle ekstrem sapma gösterenler değerlendirmeye alınmaktadır. Bu yıllar, tarihi belgelerdeki kuraklık ve kıtlıkla da karşılaştırılabilmekte ve kurak olduğu dendroklimatolojik analizlerle belirlenebilen yılların denetimi de yapılabilmektedir. Örneğin Osmanlı döneminde, tarımsal kıtlıkların çoğu, kurak geçen yıllarda yaşanmıştır. Purstgal (1983), 1887 yılının bölge genelinde kurak geçtiğini ve halkın kıtlık yaşadığını belirtmiştir. İnalcık (1997), Osmanlı kayıtlarına dayanarak, 1757 yılında Kıbrıs’ta büyük bir kıtlık ve sonrasında göçler yaşandığını belirtmiştir. Yapılan rekonstrüksiyon çalışmalarının tamamında bu iki yılın, dendroklimatolojik olarak da kurak olduğu görülmüştür.

Türkiye Kuvaterner Sempozyumu TURQUA-V

İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü 2-5 Haziran 2005 130

Bu makalede, D’Arrigo ve Cullen (2001), Hughes et al (2001), Touchan ve diğ. (2003), Akkemik ve Cherubini (2003), Akkemik ve diğ. (2005) ve Akkemik ve Aras (2005) tarafından yapılmış olan çalışmalardan elde edilen sonuçların bir karşılaştırmasının yapılması ve Anadolu’nun son 350 yıllık dönemindeki önemli kurak ve yağışlı yılların belirlenmesi amaçlanmıştır.

Materyal ve Yöntem Türkiye’de yağışların rekonstrüksiyonu amacıyla yapılan çalışmaların sayısı oldukça azdır

(D’arrigo ve Cullen, 2001; Touchan ve diğ., 2003; Akkemik ve Aras, 2005; Akkemik ve diğ., 2005). Bunlar, Batı Karadeniz Bölgesi ile İç Anadolu’nun kuzey ve güney kesimlerine yayılmıştır (Şekil 1). Türkiye ormanları genellikle Akdeniz, Ege ve Karadeniz Bölgelerine yayıldığından, uzun dönemli rekonstrüksiyonlar yapmak için, ancak bu bölgelerden örnekler alınabilmektedir.

Anadolu, kuzeyinden güneyine doğru üç ana iklim özelliği (Karadeniz, İç Anadolu ve Akdeniz) gösterdiğinden, yıllık halka kronolojilerinin seçiminde, bölgesel farklılıklar dikkate alınmıştır. Bu amaçla, iki değişik bölge (Batı Karadeniz ve Batı Akdeniz) ve iki değişik ağaç türü (Pinus nigra ve Quercus sp.) için oluşturulmuş olan kronolojiler ve rekonstrüksiyon sonuçları kullanılmıştır. Makalede, Akkemik ve Aras (2005) ve Akkemik ve diğ. (2005) tarafından Konya ve Kastamonu (Şekil 1) yağışlarından her iki bölge de ortak olan ve kambiyum faaliyetinin en hızlı olduğu Nisan-Haziran dönemi için yeniden rekonstrüksiyonlar yapılmıştır. Kullanılan materyaller birer kronoloji ve birer tane de meteoroloji istasyonu olduğu için, her yöre için ayrı ayrı kalibrasyon ve verifikasyon yapıldıktan sonra, regresyon denklemleri oluşturulmuş ve bu denklemler kullanılarak 1650 yılına kadar nisan-haziran arası toplam yağış değerlerinin tahminleri yapılmıştır. Verifikasyon için RE değeri (Fritts, 1976) hesaplanmıştır. Rekonstrüksiyonlarda 1 standart sapmayı aşan değerler, bölgeler için kurak ve yağışlı yıllar olarak değerlendirilmiştir. Bu makaleye kaynak olan çalışmalarda (Akkemik ve Aras, 2005; Akkemik ve diğ., 2005) ana amaç, yağış rekonstrüksiyonları olduğu için, örnek alanı seçiminde her iki yörede de, güneye bakan sıcak ve kurak yamaçlar tercih edilmiştir. Karşılaştırma yapmak amacıyla, D’Arrigo ve Cullen (2001) ve Touchan ve diğ. (2003) tarafından yapılan rekonstrüksiyon sonuçları kullanılmıştır. Ayrıca, Hughes ve diğ. (2001) ve Akkemik ve Cherubini (2003) tarafından belirtilen “karakteristik yıllar” ile de karşılaştırmalar yapılmıştır.

Diğer yandan, rekonstrüksiyonlardan elde edilen yağışların dönemsel bir değişim gösterip göstermediği ve eğer dönemsel bir değişim gösteriyorsa bunun her iki bölgede bir paralellik olup-olmadığı, low-pass filtre yöntemi (Fritts, 1976) kullanılarak incelenmiştir.

Şekil 1. Rekonstrüksiyonları yapılan Kastamonu (Akkemik ve diğ., 2005)ve Konya civarı (Akkemik ve Aras, 2005)

Bulgular ve Tartışma Batı Karadeniz Bölgesi’nde yer alan Kastamonu Meteoroloji İstasyonu yağış verileri ile yıllık halka

kronolojileri arasındaki korelasyon katsayılarından özellikle Mart-Haziran aylarındakiler anlamlı ve pozitif yönde sonuçlar verirken, İç Anadolu’nun güneyi arasındaki Konya Meteoroloji İstasyonu yağış değerlerinden Nisan-Ağustos dönemi yağışları pozitif ve anlamlı ilişkiler vermiştir. Yöreler arasında karşılaştırma yapabilmek amacıyla, her iki yöre için ortak olan Nisan-Haziran dönemindeki toplam yağışlar ele alınarak kalibrasyonlar yapılmıştır. Şekil 2 ve 3’te, sırasıyla, Kastamonu ve Konya civarındaki yağışlar ile meşe ve karaçam kronolojileri arasındaki uyum ve korelasyon katsayıları görülmektedir.

Türkiye Kuvaterner Sempozyumu TURQUA-V

İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü 2-5 Haziran 2005 131

Her bölgenin kendi içerisindeki yıllık halka genişliği-yağış ilişkileri yüksek ve istatistiksel olarak anlamlı iken, bölgeler arasındaki ilişkiler anlamsız düzeyde kalmıştır. Her iki kronolojinin son 70 yıllık dönemdeki grafiği genel olarak uyumsuz ve korelasyon katsayıları düşük (0.10 NS) bulunmuştur (Şekil 4). Tüm periyotta ise (1650-1994) korelasyon katsayısı 0.18 olup, oldukça düşüktür. Benzer şekilde her iki bölgenin nisan-haziran dönemi yağışları da karşılaştırılmış ve korelasyonlar yine düşük (0.16) bulunmuştur (Şekil 5). Sonuç olarak, bölgeler arasındaki iklim farklılıkları, benzer şekilde bölgeler arasındaki yıllık halka genişliklerine de yansımıştır. Bununla beraber, her iki bölgede de yaşanan bazı ekstrem yıllarda, yıllık halkaların benzer yönde büyüme yaptıkları da görülmektedir. Aynı şekilde yağışta da yer yer uyumlu giden yıllar görülmektedir.

Korelasyon katsayısı =0.54 (***)

0

100

200

300

400

1931

1935

1939

1943

1947

1951

1955

1959

1963

1967

1971

1975

1979

1983

1987

1991

1995

1999

Yıllar

Nisa

n-H

azira

n Y

ağışı

(mm

)

600

800

1000

1200

1400

Yıllık

hal

ka

indi

sleri

Kast-N-H Mese-res

Şekil 2.Kastamonu meteoroloji istasyonunun Nisan-Haziran toplam yağışı ile meşe kronolojisi arasındaki ilişkiler Korelasyon katsayısı = 0.60(***)

0

50

100

150

200

250

1931

1934

1937

1940

1943

1946

1949

1952

1955

1958

1961

1964

1967

1970

1973

1976

1979

1982

1985

1988

1991

1994

Yıllar

Nis

an-H

azira

nY

ağışı (

mm

)

70080090010001100120013001400

Yıllık

hal

ka

indi

sler

i

Konya-N-H çam-res

Şekil 3.Konya meteoroloji istasyonunun Nisan-Haziran toplam yağışı ile karaçam kronolojisi arasındaki ilişkiler

Her bölgenin kendi içerisindeki nisan-haziran yağışı-yıllık halka indisleri arasındaki yüksek uyumlara dayanarak rekonstrüksiyonlar yapılmıştır. Her bir yöre için, bir kronoloji ve bir yağış değişkeni (nisan-haziran toplam yağışı) arasında kalibrasyon yapıldığından, işlemlerde basit doğrusal regresyon yöntemi kullanılmıştır.

Kastamonu için yapılan kalibrasyonda, 1931-1965 yıllarını kapsayan ilk dönemdeki ayarlı R² (0.44) ve F değeri (27.26***) çok daha yüksek bulunmuş ve bu dönem rekonstrüksiyon için kullanılmıştır. Elde edilen denklem de yr = -197.765 + 0.377351 * X tir. Bu denklemde X yıllık halka indis değerleri olup, 1650 yılına kadar inmektedir.

Konya için yapılan kalibrasyonlarda da, yine 1931-1965 yıllarını kapsayan ilk dönemdeki ayarlı R² ( 0.45) ve F değeri (26.84***) daha yüksek bulunmuş ve ve bu dönem rekonstrüksiyon için kullanılmıştır. Elde edilen denklem de yr = -207.887 + 0.309651 * X tir. Bu denklemde X yıllık halka indis değerleri olup, 1650 yılına kadar inmektedir.

Rekonstrüksiyonların doğrulanmasında kullanılan RE değeri Konya için 0.38, Kastamonu için 0.25 olarak bulunmuş olup, (+1) den (–) sonsuza kadar değer alan bu RE’ nin herhangi bir pozitif değeri, elde

Türkiye Kuvaterner Sempozyumu TURQUA-V

İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü 2-5 Haziran 2005 132

edilen sonuçların anlamlı olduğunu göstermektedir. Sonuç olarak her iki RE değeri de pozitif olduğundan bu sonuçlar istatistiksel olarak anlamlıdır.

Korelasyon katsay ısı = 0.10 (NS); tüm periyotta 0.18 (**)

600

800

1000

1200

1400

1931

1935

1939

1943

1947

1951

1955

1959

1963

1967

1971

1975

1979

1983

1987

1991

1995

1999

Yıllar

Yıllık

hal

ka

indi

sleri

Mese-res

çam-res

Şekil 4.Meşe ve çam kronolojileri

Korelasyon katsayısı = 0.16 (NS)

0

100200

300400

1931

1935

1939

1943

1947

1951

1955

1959

1963

1967

1971

1975

1979

1983

1987

1991

1995

1999

Yıllar

Nis

an-H

azira

nY

ağışı (

mm

)

Kast-N-HKonya-N-H

Şekil 5. Kastamonu ve Konya’nın Nisan-Haziran toplam yağışlarının karşılaştırması

Yapılan rekonstrüksiyon değerlerinden 1 ve 2 standart sapmayı aşanlar belirlenerek tablo halinde verilmiştir. Tablo 1’ de Kastamonu, Tablo 2’de de Konya yöresine ait sonuçlar görülmektedir. Bu sonuçlar, Türkiye’de daha önceden yapılmış olan diğer rekonstrüksiyon sonuçlarıyla da karşılaştırılmış ve benzer şekilde kurak ve yağışlı olarak belirtilenler işaretlenmiştir. Aynı zamanda, Osmanlı Arşivlerinde bulunabilen kıtlık yılları da tablolarda belirtilmiştir. Yağışların ortalamanın 1 ve 2 SD sapma gösterdiği yıllardan her iki bölge için ortak olanlar da altları çizilerek belirtilmiştir (Tablo 1 ve 2). Böylece, Anadolu’nun son 350 yıllık dönemindeki, şimdiye kadar ulaşılan bilgilere dayanılarak, kurak ve yağışlı yıllar ortaya konmuştur.

Kurak geçen yılların toplam sayısı kuzeyde 39 yıl iken, güneyde 46 yıldır. Kurak yıllar genellikle 1 yıl süreli yaşanırken, zaman zaman da 2 veya 3 yıl süreli kurak yıllar meydana gelmiştir. 2 ve 3 yıl süreli kurak yıllar Anadolu’nun güneyinde daha fazla ortaya çıkmaktadır. D’Arrigo ve Cullen (2001), Touchan ve diğ.(2003), Akkemik ve Aras (2005) ve Akkemik ve diğ. (2005), son 300 yıllık dönemdeki kurak yılların sürelerinin en fazla üç yıl olduğunu belirtmişlerdir. Dendroklimatolojik bulgulara göre, Anadolu’da 4 yıl süreli kurak dönem bir kez yaşanmış olup, 1476-1479 yıllarını kapsamaktadır (Touchan ve diğ., 2003).

Tablo 1 ve 2’de yapılan karşılaştırma sonuçları incelendiğinde, önceki çalışmalarla, elde edilen sonuçlar arasında önemli bir uyum olduğu saptanmıştır. D’Arrigo ve Cullen (2001) tarafından yapılan rekonstrüksiyonda elde edilen yağışlardan belirgin şekilde sapma gösterenler, Touchan ve diğ. (2003) tarafından yapılan rekonstrüksiyonda elde edilen yağışlardan en az 1 standart sapmayı aşanlar, Hughes ve diğ. (2001) ve Akkemik ve Cherubini (2003) tarafından yapılan çalışmalarda da karakteristik olan yıllar alınmış ve karşılaştırmalar yapılmıştır. Hughes ve diğ. (2001)’in çalışması 1881 yılından sonrasını kapsamaktadır.

Osmanlı arşivlerinde bulunabilen kuraklıkla ilgili karşılaştırma sonuçları da Tablo 1 ve 2’de görülmektedir. Kurak olarak belirtilen bazı yıllar, Osmanlı kayıtlarında da kuraklıktan kaynaklanan kıtlık

Türkiye Kuvaterner Sempozyumu TURQUA-V

İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü 2-5 Haziran 2005 133

yılları olarak görülmektedir. Osmanlı Arşivleri’nde belirtilen 1925-28 yıllarını kapsayan dört yıllık kurak dönem, mevcut tüm rekonstrüksiyonlarda 2 yıl süreli (1927-28) olarak saptanmıştır. Tablo 1. Kastamonu yöresi için elde edilen yağışların (1650-1930 yılları arası) 1SD ve 2SD’yi aştığı yıllar.

Tablo’daki altı çizili yıllar aynı zamanda Tablo 2’de de olan ve her iki bölge için ortak yıllardır. 2SD (-) yi aşan yıllar 1669, 1687D,A, 1692, 1696D,A, 1701D, 1739T,D, 1746D,T,A, 1887D,T,H,A,1,

1927D,T,A,1 1SD (-) yi aşan yıllar 1660D, 1663, 1676T,D,A, 1679T,A, 1696-1697D, 1699, 1707D-08A, 1715D,A,

1724T,D-25D,T,3,A, 1742D,A-43, 1757D,A,2, 1777T,A, 1780D, 1782T,A, 1788D, 1792, 1797, 1801, 1815D,T,A, 1818D, 1834D,A, 1844D, 1846T,D, 1866T, 1875A, 1904D,A,1, 1927-1928H,D,T,A,1,4

1SD (+) yi aşan yıllar 1655, 1661T-62, 1665D, 1673-74, 1678T,D,A, 1681A, 1684A, 1691, 1698, 1702, 1704, 1720T, 1733T-34-35, 1740D, 1753T,D, 1760D, 1766D, 1771T, 1783T,D, 1793, 1811, 1814A, 1816T,D, 1829A, 1843, 1854D, 1871D, 1884D, 1901H,D,T,A, 1903, 1906D-07, 1909-10A, 1920

2SD (+) yi aşan yıllar 1689D,T,A, 1709D,A, 1723A, 1727D,A, 1877A Tablo 2. Konya yöresi için elde edilen yağışların (1650-1930 yılları arası) 1SD ve 2SD’yi aştığı yıllar. 2SD (-) yi aşan yıllar 1664T, 1685T, 1693T, 1725R,T,A, 1819T,A, 1868T, 1878A, 1887H,D,T,A,1, 1893T,A,1 1SD (-) yi aşan yıllar 1650T,D, 1658T, 1672D, 1676T,D,A, 1679T,A, 1693-1694T, 1696D,T,A, 1715T,A-

16T,D, 1725-1726D,T, 1741T, 1745-46D,T,A-47, 1757D,T,A,3, 1759D,T,A, 1773, 1779T,D, 1781T, 1790T,A, 1796T -97T,A, 1802T, 1815T,A, 1819-1820T, 1823T, 1840T,D,A, 1852D,T, 1854T,A, 1862T,5 -63T, 1890H,D,T,A,1, 1896, 1899, 1923T,D,A, 1927D,T,A,1 -28H,D,T,A,1,4

1SD (+) yi aşan yıllar 1652D, 1655, 1665D,T, 1689D,T,A, 1692T, 1721, 1724T, 1727T,D,A-28T,D-29, 1732A, 1744D,T,A, 1770-71T,D,A, 1780T,A, 1784T,A, 1809T, 1818, 1827T,D, 1839, 1865T,A, 1871, 1876T,A, 1885T,A, 1889T,D,A, 1901H,D,T,A-02, 1922, 1930H,D,T

2SD (+) yi aşan yıllar 1663T, 1678T,D,A, 1681T,D,A-82D, 1709D,T,A, 1717T,A, 1755T,D,A, 1788T,D,A, 1897

H,D,T,A, 1919 H,D,T,A

Tablo 1 ve 2’de verilen değerlere dayanılarak 1, 2 ve 3 yıl süreli kurak yılların sayısı aşağıya çıkarılmıştır:

Erler (2000) tarafından, Konya ve Anadolu’nun değişik kısımlarını da içeren ve tarımsal olarak kurak geçtiği belirtilen yıllardan 1850-51, 1962, 1864, 1969 ve 1974 yıllarında, yağış tahminleri de benzer şekilde ortalamanın altında çıkmış, fakat 1 standart sapmadan daha az olduğu için Tablo 2’de yer almamıştır. Aynı yazar, 1869 yılından sonra 5 yıl süreli bir kurak dönem olduğunu belirtmiştir. Bu dönem içerisinde 1871-72 dışındaki, 1869-70, 1873-74 yılları dendroklimatolojik olarak da yıllık halkanın ortalamanın altında büyüme yaptığı yıllar olarak saptanmıştır.

Yöresel farklar, yıllık halka genişliği üzerinde etkili olsa da, ekstrem kurak veya yağışlı geçen yıllarda, halka genişliklerindeki değişimler, daha çok bölgesel düzeydeki iklim olaylarıyla ilgili olmaktadır. Ekstrem kurak ve yağışlı geçen yılları belirlemek için, her ikisinde de ortak olan kurak ve yağışlı saptanmıştır (Şekil 6). Her iki bölge için ortak olan kurak yılların sayısı 12 iken, yağışlı olanların sayısı da 110’dur. Şekil 6’da görüldüğü gibi, kurak ve yağışlı yıllar, 18. yüzyılda bir sıklık gösterirken, 19. ve 20. yüzyıl da ise daha seyrektir. Bu yıllarda yaşanan yağış ve kuraklığın şiddeti de bölgeler arasında farklılıklar göstermektedir.

1 yıl süreli kurak yıllar 29 kez

2 yıl süreli kurak yıllar 5 kez

Kastamonu civarında

(Batı Karadeniz)

3 yıl süreli kurak yıllar Yok.

1 yıl süreli kurak yıllar 29 kez

2 yıl süreli kurak yıllar 7 kez

Konya civarında

(Batı Akdeniz-İç Anadolu nun güneyi)

3 yıl süreli kurak yıllar 1 kez

Türkiye Kuvaterner Sempozyumu TURQUA-V

İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü 2-5 Haziran 2005 134

-150-100-50

050

100150200

1650

1660

1670

1680

1690

1700

1710

1720

1730

1740

1750

1760

1770

1780

1790

1800

1810

1820

1830

1840

1850

1860

1870

1880

1890

1900

1910

1920

1930

Yıllar

Orta

lam

dan

sapm

a m

ikta

rları

Kastamonu

Konya

Şekil 6. Yağışlı (ortalamanın üstünde) ve kurak (ortalamanın altında) yıllar. Gri olanlar Kastamonu, siyah olanlar da Konya’ya ait olan grafiklerdir.

Bölgeler arasındaki karşılaştırma sonuçlarına göre, iklim farklılıklarından dolayı, yağışlı ve kurak geçen yılların sayısı oldukça azdır. Batı Karadeniz Bölgesi’nde yağışlı geçen bir yıl, Batı Akdeniz Bölgesi’nde kurak olabilmektedir. Bu karşılaştırmaya ek olarak, her iki yöre arasında dönemsel bir değişimin olup olmadığının da belirlenmesi amacıyla, low pass filtre yöntemi kullanılarak, rekonstrüksiyon değerleri filtre edilmiştir (Şekil 7). Yıllık değişimlerde uyum daha zayıf iken, dönemsel değişimlerde çoğunlukla uyumlu bir seyir gözlenmektedir. Her iki yağış rekonstrüksiyonunun yıllık değerleri arasından düşük (0.18), filtre edilmiş dönemsel değişimleri arasında daha yüksek bir korelasyon (0.32 ***) bulunmuştur.

100

150

200

250

300

1635

1660

1685

1710

1735

1760

1785

1810

1835

1860

1885

1910

1935

1960

1985

Yıllar

Kas

tam

onu

Mar

t-H

azira

n yağışı

(mm

)

406080100120140160180200

Kon

ya N

isan

-Ağu

stos

yağışı

(mm

)

filtre-meşe filtre-çam

Şekil 7.Low pas filtre yöntemiyle filtre edilmiş rekonstrüksiyon değerleri Yıllık halka kronolojileri ve bunlardan elde edilen rekonstrüksiyonlarda görülen dönemsel

değişimlerin, Kuzey Atlantik Salınımları ve güneş lekeleri gibi çeşitli nedenleri olabilmektedir. Dönemsel değişimlerle ilgili sonuçlar Anadolu için henüz daha başlangıç nitelinde olup, daha fazla sayıda kronoloji ve meteoroloji istasyonuyla çalışılarak, uzay-zaman analizleri yapılmalıdır.

Sonuçlar Bu çalışmayla, yağışların ortalamadan 1 ve 2 standart sapma gösterdiği yıllar alınarak,

Anadolu’nun son 350 yıllık dönemindeki, kurak ve yağışlı yıllar, mevcut dendroklimatolojik bulgulara dayanarak ortaya konmuştur. Kurak ve yağışlı yılların bölgeler arasındaki karşılaştırma sonuçlarına göre bazı farklılıklar bulunmuştur. Karadeniz Bölgesi’nde yağışlı olan bir yıl, Akdeniz Bölgesi’nde kurak olabilmektedir. Bu farklılıklar bölgeler arasındaki iklim farklılıklarından kaynaklanmaktadır. Farklılığın boyutları, sınırları ve hangi alanlarda ortak hangi alanlarda sapmalar olduğunun anlaşılması için, çok değişik yöre ve bölgelerden çok daha fazla örnekler alınarak, uzay-zaman analizlerinin yapılması gereklidir.

Doğal kaynakların planlanması ve uzun dönemde sürdürülebilir bir şekilde yararlanılabilmesi için, yapılacak planların bilimsel temellere dayanması gereklidir. İklim değişimlerinden etkilenen kaynakların planlanmasında da (tarımsal planlama, su yönetimi gibi..) uzun dönemli iklim bilgileri bir veri tabanı olarak kullanılmalıdır. Bu nedenlerle, dendroklimatolojik çalışmalarla elde edilen sonuçlar, planlamacılar

Türkiye Kuvaterner Sempozyumu TURQUA-V

İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü 2-5 Haziran 2005 135

tarafından dikkate alınmalı ve planlamaya katılmalıdır. Bu makaleden elde edilen sonuçlar, örneğin, tarımsal stokların yapılmasında dikkate alınabilir: Anadolu’da yaşanan kuraklığın genellikle 1 veya 2 yıl, seyrek olarak da 3 yıl sürelidir. Buna karşın 4 yıl veya daha uzun süreli kurak yılın gelecekte hangi dönemde yaşanacağının bilinmemesi nedeniyle, tarımsal stoklarda, belirtilen kuraklık sürelerinin dikkate alınması, ülke ekonomisi açısından önem taşıyabilir.

Kaynaklar Akkemik, Ü. 2000a. Dendrochronological investigations in two monumental Pinus nigra Arn. stands near Antalya (Turkey), Int.

Scientific Conference - 75 years university forestry education in Bulgaria,15-16 June 2000, Sofia-Bulgaria Proceedings:179-187

Akkemik, Ü. 2000b. Dendroclimatology of Umbrella pine (Pinus pinea L.) in Istanbul (Turkey), Tree-Ring Bulletin Vol.56:17-20 Akkemik, Ü. 2000c. Tree-ring chronology of Abies cilicica Carr. in the Western Mediterranean Region of Turkey and its response

to climate, Dendrochronologia 18:73-81 Akkemik, Ü. 2003. Tree-rings of Cedrus libani A.Rich. at the Northern boundary of its natural distribution, IAWA Journal 24

(1):63-73 Akkemik, Ü. ve Aras, A. 2005. Reconstruction (1689-1994) of April-August precipitation in southwestern part of central Turkey.

International Journal of Climatology, 25 (4): (Baskıda) Akkemik, Ü., Köse, N. ve Aras, A. 2005. A preliminary reconstruction (AD.1630-2001) of spring precipitation using oak tree

rings in the western Black Sea Region, International Journal of Climatology (Baskıda) Akkemik, Ü. ve Cherubini, P. 2003. Batı Karadeniz Bölgesi’nde Doğal Yetişen Gymnosperm Taksonları Üzerinde

Dendrokronolojik Araştırmalar, TÜBİTAK-TOGTAG-2703 Nolu Proje Akkemik, Ü. ve Çinar-Yılmaz, H. 2005. Quercus petraea Liebl.’da Günlük Kambiyum Faaliyeti ve Çap Gelişimi Üzerine

Çevresel Faktörlerin Etkisi. İ.Ü.Araştırma Fonu. Proje no: 1543/160101 Dalfes H.N., D’Arrigo R., Cullen H., Jacoby G., Önol B. 2003. Hydrometeorological variability of eastern Anatolia: recent

results from dendroclimatological reconstructions, AVEC-Workshop, Variability of European Ecosystems Facing an Increasing Drought Risk. Abstract Book: 7-8

D’Arrigo, R., H.M. Cullen. 2001. A 350-year (AD 1628-1980) reconstruction of Turkish precipitation, Dendrochronologia, V.19(2): 169-177

Erler, 2000. The effects of natural disasters on the province of Konya with a special reference to economic and social aspects of the city. Int. Congress on Ottoman Empire with all aspects in 700th anniversary of its establishment. 7-9 April 1999, Konya-Turkey, Proceedings: 797-809

Fritts, H.C.1976. Tree Rings and Climate, Academic Press London Hughes, M.K., P.I. Kuniholm, J.Eischeid, G. Garfin, C.B. Grigges, C.E. Latini. 2001. Aegean Tree Ring Signature Years

Explained, Tree Ring Research Vol. 51/1: 67-74 İnalcık, H. 1997. A not on the population of Cyprus. http://www.mfa.gov.tr/grupa/percept/ll2/II2-3.html. Osmanlı Arşivleri. 1845- yılından sonraki Osmanlı Sarayı ile Taşra arasındaki yazışmalar T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri

Genel Müdürlüğü Panzac, D. 1985. La peste dans I’empire Ottoman1700-1850.Editions Peeters. Louvain Purgstall, B.J.Von H. 1983.Osmanlı Devleti Tarihi, Cilt.1-7, ÇevirenVecdi Bürün, Üçdal Yayıncılık Touchan R, G.M.Garfin, D.M. Meko, G. Funkhouser, N. Erkan, M.K. Hughes, B.S. Wallin. 2003. Preliminary reconstructions of

spring precipitation in southwestern Turkey from tree-ring width. International Journal of Climatology, 23: 157-171