к;азак; у л т т ь щ 9 н е р у н и в е р с и т е т ! ч

КАЗАХСКИЙ НАЦИОНАЛЬНЫЙ УНИВЕРСИТЕТ ИСКУССТВ

аилык; журналы|и щ ш иежемесячный журнал № 17 (17) 05.01.201б|

КДЦ1РМЕНД1 ОКЫРМАН!!!!

внер элемшде болып жаткан кундел1кп жацальщтар лепне шек жо^... Толассыз акпараттарга кун сайын емес, сагат сайын куэгерм13. Алыска квз жупртпей-ак, елордамыздагы уйымдастырылып жаткан шы^армашыльщ шаралардыц ез1 кещл тойдырады. Ал, 613 ез таргщымыздан ай сайын жарык керетш журналымызга осылардьщ мацыздыларын, мэндшерш жэне енер жолында аянбай ецбектенш келе жаткан кайраткерлердщ шыгармашыльщтары турасында жариялаудан тыс калган еместз. Бул санда да журнал тшпплершщ дайындаган кызьщты эр1 кызгыльщты макалаларын окып, сараптамальщ жумыстарына кез жупртеаз. Жазар кебейсш, достар!

Курметпен, журналдын бас редакторы Гул ш К0ПБАЙЦЫЗЫ

Ага л ар алкасы:«Шабыт» журналыныц непзш калаган:Сыгай Э. Т. - К^азакстанныц ецбек сщ1рген енер кайраткер!, профессор

Мусаходжаева А. К. - Казакстанныц хальщ артис1, профессор Дуйсекеев К. Д. - Казакстанныц ецбек ащрген кайраткер1, профессор Негербек Б. Р. - Казакстанныц ецбек ащрген кайраткер1, профессор Муканова Р. К- - Казакстанныц ецбек сицрген кайраткер1, профессор Мукышева Н. Р. - енертану гылымдарыныц кандидаты, доцент Юсупова А. К. - енертану гылымдарыныц кандидаты Кадыралиева А. О. - енертану гылымдарыныц магистранты, театртанушы

Редакция мушелерк

Бас редактор: Редактор кемекнйс1: Тшшшер:

Дизайнер:Фототшпп:

Гул1м Кепбайкызы Кымбат Елубаева Камила Габдрашитова Нурислам Обдш Лэззат Алпысбаева Амина Габдрашитова Жанат Жайлыбай Назгул Акшалова Ахат Азтай Досжан Аяган

Редакцияныц мекен жайы:Байланыс телефоны: +77756282848, +77024878400 Редакциялык басылым бел1М1Мекен жайымыз: Астана каласы, Тэуелс1здй< дацгылы 50, 2 кабат №237 а

Е-таП: 5ЬаЬу1_2Ьцгпа1@пш1.ги' ^

МЙЗММНЫ

Н. МукышеВа 4 ОРЙЗ Э Б 1ШЕВ ЯРиЛЬМПЕР1Н1Н НЙЛЫКТЫКсипоты

С. БокироВа 6 кй зй к ви ©НЕР1Н п й м ы т у о й ры тоиган131МН1К КОСКЙН УЛЕС1

К. Ежембек 8 т о н ы - йо, кек!Л1 - кун

Л. АлпысбаеВа 1 1 К1ТЙПНЙНЙ КУН0ЕЛ1ПНЕН...

Э. КайЭароВа 12 м у з ы к й л ь н ь ю йкиЕнт

0. УанитоВ 14 ОРТ ОЙИЕРУ

К. ЕлубаеВа 16 ЕСТЕН КЕТПЕС «ЕС-ЙйМРК»

Э.Йцмолба 17 БЕК БЕКБОЛЙТ-ТЕКИ Т1ЛЕУНЙН

М. Кыдырбай 19 0ЛЕН ©РНЕП

0. Оралбек 20 СТУПЕНТ КУН0ЕЛ1ПНЕН...

Й. ГабЭрашитоВа 21 ЙРНЕОЛОШЯ. ИВЕ СТОРОНЫ МЕОйЛи.

М. 061Л 22 «КУС ЖОЛЫ» ОЕП НЕГЕ ЙТЙОЫ ЕКЕН?!.

Г. ЙбЭолла 25 П0 СТУРЛ1 ЭНШ1ЛЕР01Н ВОКРЛОЫК Т0 РБиЕС1

Б. Елтай 26 КЫЛ КЙЛЙМ ШЕБЕР1

Ж. БектасоВа 28 М0НПЛ1КТ1Н си м волы - ш ы н р ы с т й у ...

5III

дрл} дбсисеб умсльиу&рМШь халмуккц сссшини

Биылгы жылдыц мамыр айыныц 1-куш казак енер1 мен мэдениетшщ корнекп окшдершщ б1р1, Казак КСР-нщ Халык артис1, Казак КСР-нщ Мемлекетпк сыйлыгыныц иегер1, казак дерекп киносыныц непзш калаган кинорежиссер Ораз Эб1шулы Эб1шевт1ц туганына 100 жыл толгалы отыр. Кезшде белгш когам кайраткер1, сыншы, публицист Камал Смайылов «Егер, казак керкемсуретп киносыныц непзш салган Шэкен Айманов болса, онда казак дерекп киносыныц непзш салган Ораз Э бш ев де 1М13 керек. Екеушщ ес1М1 катар аталуы тшс» деп айткан едь Шындыгында да, со лай болды да. Ораз Эб1шевтщ ом1р1 мен

букш шыгармашылыгы ел1М13деп дерекп киноныц калыптасуы мен даму кезецдер1мен тыгыз байланысты болды. Ораз Эбииев озшщ букш шыгармашылык гумырында 70-ке жуык дерекп фильм жене 300-ден астам киножурнал тус1рд1.

Дереки кинодагы алгашкы жолын кинохроникадан бастады. Бул 1944 жыл болатын. Алгашкы дерекп фильмш 1946 жылы, ал соцгы фильмш 1986 жылы тус1ред1. Ораз Эб1шевт1Ц дерекп кинода кызмет еткен жарты гасырга жуык кезещ кецес уюметшщ ел1М13де устемдш курган кезещмен туспа-тус келген екен. Кецес уюмет1 э дегеннен кино енер1не басым назар аударганы белгш . Кинога озшщ идеологиясын журпзуге ец б1р Щ ыцгайлы эр1 утымды онёр ретшде карады. Оаресе, дерекп киноны сол идеологияныц басты каруы ретшде устады. К^ыскаша айтканда, дерекп кино кецес уюметшщ казак жерш деп коз1, журеп, эр1 колы болуы керек едь Б1рак, Ораз 0б1шев казак дерекп киносын уюметпк кинога емес, халыктык кинога айналдыра бщщ. Кызыл цензура кайнап турган кезде эрюмнщ батылы жете бермейпн такырыптарга баруыныц оз1 сол кезец уппн ерлжпен пара-пар болды. Халыктыц откеш, мэдени мурасы туралы керсетуге, айтуга тиым салган сонау 1960-1970 жылдары осы такырыпты колга алып, б1рнеше фильм тус1рД1. Кешн осы фильмдершщ б1р1н алгаш кергеннен соц козше жас алганы, о л жастыц куаныштыц жасы болганы туралы Олжас Сулейменов озшщ естелтн де жазды да. Е аз1р бул такырыпты емш-еркш козгай беруге, шекс13 айта беру1М13ге б1здщ мумкшд1пм13 мол 0 йткен1, 613 егемен елм13. Ал, Ораз 0б1шевтщ жацагы фильмдер1 дуниеге келген кезецде бундай такырыптарды айту, корсету кандай арман болганын Олжас Сулейменовтыц Ш естелйтнен 61 ле беруге болады. Орине, ондай батылдыкка бару уппн, тек халкына деген ] сушспеншшк кана емес, тем1рдей бер1К азаматтык позицияныц болуы да оте мацызды \ ед1 .

Ораз 0б1шевтщ азаматтык позициясыныц тагы б1р керипсш айтып отюм келш отыр. 1959 жылы «Казак жершде» деген фильмш тус1ред1. Онда Тем1ртау каласыныц курылысы туралы корсет1лед1. Фильмнщ монтажы б т п , басшыларга корсетшед1. Киностудияныц сол кездеп директоры Ораз 0 б1шевке фильмнщ атын «Казакстан жершде» деп озгерт дейд1. «Бул калай болганы, мен озгенщ емес, оз жер1мде, казак жершде турамын гой» деген режиссер, фильмнщ «Казак жершде» деген бастапкы атын калдырады. Осыныц 031 улттык дуниетанымныц терецдшн, туган жер1не, халкына деген ушан-тещз

............ ........ СЩаеа — .

сушспенш ш пн кэрсетш тур емес пе? Ал, оны дэлелд^ уппн де жацагыдай азаматтык позицияныц бер1кт1п кажет болды.

Ораз Эб1шевт1Ц хальщтык кино жасауыныц тагы б1р дэлел1- казак енер1 мен мэдениетшщ, эдебиетшщ, тарихыньщ каншама кернекп екшдершщ бейнесш экранда калдырды.Олардыц арасынан куйнй Динаны, куш атасы К^ажымуканды, композитор Мукан Телебаевты, эн мен жырдьщ дулдул1 Кенен Эз1рбаевты жэне тагы да баска кептеген кернект1 тулгаларды керем13.

Ораз Об1шев шыгармашылыгыныц келеа, оте б1р мацызды тусы - карапайым жумысшылар, курылысшылар, койшылар, егшпплер оныц фильмдершщ басты кешпкерлер1 болды.

Кешпкерлершщ 0М1р1 мен ецбегш дэрштед1, оны поэтикалык децгейге дешн жетк13Д1. Осы туста айта кететш б1р мэселе бар. Ораз Эбипевтщ дерекл кинода салып кеттсен осы бхр мацызды урД1С1 каз1р п казак дерекл киносында узш п калды. Бугш п казак дерекл киносы тек тарихи тулгалар, онер мен эдебиеттщ корнекл окшдершщ ем1р1не рана назар аударып отыр. Ал, Ораз Эб1шевтщ фильмдершдеп кеш еп Рэпия, Сатан, К^алыбай сиякты ауылдыц карапайым адамдары, тшт1 калада ом1р сурш жаткан бугшп ецбеккерлер, мейлщ ол курылысшы болсын, мейлщ ол сатушы немесе окытушы эолсын, заманауи казак дерекл экранынан тыс калып отыр.

Ораз Эб1шев фильмдершщ тагы б1р кырын айткым келш отыр. О л - барлык фильмдершщ кантамырында улттык э>ездщ есш туратыны. Бул жерде кадрда немесе кадрдыц сыртынан айтылатын энд1, куйд1 айтып отырганым жок. Фильмд1 керш отыргандагы эсерд1 мецзеп отырмын. Титл, табигаттыц озш корсетсе де, сол э)езд1 сезш отырасьщ. Дел сондай э>езд1 Шэкен Айманов,Абдолла Ь^арсакбаев, Султан Кожьщов, Мэжит Бегалиндердщ фильмдер1нен сезем1з. Ораз Эбйпев фильмдершщ халыктык децгейге кетершушщ бхр сыры да осында жатыр. Сол себепл, Ораз Эбйпев тек казаккиносыныц непзш салып, оньщ калыптасу мен даму кезендерш аныктап кана койган жок. Егер, Шекен Айманов, Абдолла Карсакбаев, Султан Кожыков, Мэжит Бегалиндер казак керкемсурегп киносын улттык, хальщтык децгейге кетерсе, тура сол сиякты Ораз Эбйпев те казак дерекл киносын хальщтык, улттык децгейге жетюзде.

Назира МУКЫ Ш ЕВА,Кинотанушы, енертану кандидаты, «внертану» кафедрасыныц доцент!

5

би ьНер&с фСмт&рфАгн ‘ТК о& м я ОрькНсЦ *$оаугя улесс

Би - бекзат енер. Ад бекзат енгрд1 адамныц тек кезбен керш кана багалауы мумюн емес. Халык бш - биппнщ козгалысы мен дене кимылы аркылы керкем образды бейнелейпн, улттык сахна енгр1. Хальщ би енер1 ежелп би енершщ дестур1 мен ернегш сактап, езшщ рухани казынасымен уштастыра отырып гасырлар бойы дамыды.

Б1з ецпме еткел1 отырган Ым Тойган Оспанкызыныц шыгармашыльщ жолы XX гасырдыц 70-пи жылдарынан басталды. 0зшщ 27 жыл вм1рш концертик шыгармашыльщка арнап, ел1м1здщ тушар-тупюр1нде енер

керсепп, сонымен катар Пеюстан, Ущцстан, КХР, Польша, Венгрия, Туркия, АКД[-тыц керермендерш казак би енер1мен тамсандыргаа

1971 жылы Республикалык эстрада-цирк студиясыныц (каз1р Ж. Елебеков атындагы Республикалык эстрада-цирк колледж!) «Хэреография» бел1мш бтрген соц, Торгай облысыныц орталыгы Аркалык каласына келш, би енершщ дамуына езшдк улес косады. Жас мамандардыц купймен, Торгай облыстык филармониясында «Шертер» ансамбл1 курылып, Т. Ым сол ужымда Казакстанда алгаш казактъщ фольклорлык билерш билей бастады. 1974 жылы Мескеуден енертанушы, балетмейстер Ольга Всеволодская-Голушкевич шакырылып, казак билерш жацгырту багытында жумыс 1стейд1. Алгашкы би койылымын коюда халыктьщ тарихи, энографиялык жене турмыстык ерекшел1ктер1не айырыкша мен берщщ.

1982 жылдан 1985 жылга дешн халык аспаптары муражайы жанынан курылган «Сазген» этнографиялык ансамблшде жубайы У. Маканмен б1рге жумыс 1стейд1. Бул дуэтпц репертуарыныц езтдцс ерекшелпч мазмундылыгы мен казак халкыныц ежелп дестур1 мен салттарын бейнелеушде. Ол орындаган «Шалкыма», «Айдабылпым», «Жезтырнак», «Кылышпан би», «врнек», «Келшшек», «Кусбеп-дауылпаз» билерг осындай шыгармалар болатын

Т .0 .1з1мщ кес1би шыгармашыльщ жолыныц жетшш, ерекше б!р жогаргы децгейге кетершген кез1 Мемлекетик «Алтынай» би ансамблшщ курылуымен байланысты. Казакстан Республикасыныц ецбек сйцрген артжп, енертану кандидаты, профессор Т. Ым ез ецбегшде «Концерттж багдарламасы тек казак халык билер1жн куралган ансамбль керерменнщ кезайымына айналды. Казак халык бшн насихаттауда узак жылдар бшы ецбек епп журген бшшлер Усен Макан мен Т. Ым ансамбльге шакырылды. Булар Казакстанда хальщ бшн жуптасып билеп журген б1рден-б1р орындаушылар болатын. Жалпы мусылмандык Азия халыктарыныц арасында тек казактарда гана жуптасып билеу урд1С1 калыптаскан. «Келшшек», «Олдене», «Мерген» билер1 соныц айгагы. Мше, осы орындаушылар 1982 жылы жылы Медениет министрлптнщ шакыруымен Ыкылас атындагы халык музыка аспаптары муражайыныц жанынан курылган «Сазген» ансамбл1нде билед 1. Шыгармашыльщ ецбектершщ нетижес1 ретшде 1984 жылы «Казактыц фольклорлык-этногафиялык билерЬ> атты багдарламасын керермен назарына усынып, жогары бага алган болатын

Муражайда керсеплген осы багдарламадан кешн енер жанашыры 6збекел1 Жешбековтщ: «Енд1 казак билер1нен улкен багдарлама жасасак болады. О л уппн би ансамблш куру керек» деген ойын куп алган кос бипп «Алтынай» би ансамблшщ 1ргетасын каласты.

0НЕР 06101

Алматы облыстык аткару комитетшде кызмет аткарган, мемлекет жэне когам кайраткер1, тарихшы-этнограф галым 0. Жошбековтын тжелей колдауымен 1985 жылы Алматы облыстык филармониясынын жанынан «Алтынай» би ансамбл1 курылады.

«Алтынай» би ансамблшщ жеке орындаушы бииплер1 - Т.О. Ым езшщ жубайы У. Маканмен б1рге кэс1би шеберл1г1н жетшд1ру жолында талмай жумыс ютейдь Денесшщ ишппгпп, Н031КТ1К, сирек кездесетш эдем1 эр1 менерл1 колдары, казак салттарына непзделген сахналык модениетп сактауы, езшдж сулулыгы мш даралыгын айкындай тусед1. Жазушы, журналист Ж. Кенжалин осы бишшердщ ©нер1 жоншде: «...0с1ресе биш1лер1М13 Усен Маканов пен Тойган Ымованын 1здешсше, талабына копшшк Д0Н риза. Олар халык билер1 «Ай косакты», «Шалкыманы», «Келшшекп», «Кылышпан бшн» ерекше б1р шеберлжпен билейдь Д0Л1рек айтсак, 0р бидщ оз1не тон юлт1н таба бшедЬ> - деп, ой бшд1ру1 бишшердщ 03 корерменшщ ыстык ыкыласына боленгещцпнщ айгагы.

Гастрольдж сапармен журген кезшде, этнографиялык м0Л1меттерд1 жинактауда улкен жумыс жург1з1п, О.В. Всеволодская-Голушкевичтщ койылымдьщ жумыстарына комектеседь 03ШЩ жылдар бойы жинаган Т0Ж1рибесшщ, шыгармашылык 1здешстершщ нотижесшде, 1998 жылы «Алтынай» би ансамбл1не уш орындаушыга арналган «Курда стар», жеке орындаушыга койылган «Акку-Ару», копшшк кыздардын орындауына арналган «Айпара» билерш кояды.

1999 жылы Т. Жургенов атындагы Улттык енер академиясын «Хореография режиссурасы» мамандыгы бойынша К азакстан Републикасынын Халык 0рт1С1 Б.Г. Аюхановтын сыныбынан бтрш , 031Н1Н устаздык жолын бастайды.

Сахнадан кеткен сон, окытушылык кызметте де жемгст! ецбек етш журген, би онерш ана тш1М13де бойымызга дарыткан, улагатты устаз. Эльмира Баккали, Диана Касымжанова атты ш0К1ртгер1 Хальщаралык «Шабыт» фестивалшщ лауреаттары атанса, Макпал Садьщова студент жастардын «Жас толкын» фестивалшщ гран-при жулдесш иелшгш.

Казак би онершщ зертт^аша, «Уакыт жош би ежрЬ>, «Мемлекетпк «Алтынай» би ансамбл1» атты монографиялык енбектщ, «Отан жонг шетел хореография тарихы», «Казак бшнщ теориясы мш 0д1стемес1» атты окульщтардын, кырыкка жуык гылыми макалалардын авторы, Ы. Алтынсарин атындагы тос белпсшщ иегер1.

Жогары оку орындары кредиттк технология бойынша бш1м бере бастаганда, алгашкылардын б1р1 болып, хореография П0ндер1нен оку-0Д1Стемел1К кешендерд1 казак тшнде курастырып, барлык аймактагы оку орындарына кемекпй курал ретшде ж1берш отырганынб1ЛеМ13.

Шара Жиенкулова 1965 жылы Селезнев атындагы Алматы хореографиялык училищеаье казак бшн жеке П0Н ретшде енпзген болса, Тойган Ым 1990 жылдын аягында «Отандык хореография тарихын» оку багдарламасына шпздь

Барлык едемшк пен сулулык атауы бойына сщген, орлж пен ерл1К те, намыс пен кажырльщ, кайсарлык, Н031КТ1К, бор1 он бойынан табылатын, жанынды тербейтш, шабыттандырып, П10К1ртгерше куш беретш Тойган Ым каз1рп танда Астана каласындагы Казак Улттык ешр университетшде жас жеткшшектерд1 бш1м н0р1мен сусындатьш, тэрбиеуде аянбай енбек етуде.

Самал БАКИРОВА,«Хореография» мамандыгынын 2 курс магистранты

г?%<гяи ~ <гй, ъьЦЬи, ~ к у н

Элем ел1не мэшкур сырбаз суреткер, маркум Эз1рбайжан Мэдиулыныц режиссурасымен сахна кещстйтне сапар тарткан, комакты каламгер Шыцгыс Айтматовтыц «Ана-Жер Анасындагы» Толганай бейнесш Казакстанныц халык артис1 Гулжан Эспетованыц шынайы нускалауы - талай талант иесш тацгажайып театр «ауласына» жетелей тускен-дг.

Талантты тани алсац, ол - бак. Ал, бутан карама-кайшы, керагар, жат кылык, адам бойын билеген жаксы касиет шарапатына тежеу болары бесенеден белгш.

Театр - Т1р1 образдардыц тогыскан мекеш. Сондай сикырлы, алып атырапта турЛ1 тагдырлар жан алысып, жан бергст жатыр.

Б1р1С1 калгып, енд1 б1рю1 шалкып, кейшпсг тасып, одан эргсшщ дшес1 дел-сал болуда...Сацлактыц ез1не тиесш кешпкерД1 (жагымды, жагымсыз болуы мулде мацызды емес)

жасандылыксыз турленд1рш, кейттдон кырагы коз киырымен байкап, ш еберлтн шын тусшш, дарынын дара деп мойыцдасацыз ип. Онда, С13 бакыт кушагындасыз...

Жогарыда айткандай-ак, Гулжан апай Эспетованыц «Толганайы» щкэр сез1м «1ндет1не» куштар Айжан Салаеваны алкымынан алып, тылсым театр «мшбеане» котерш, сахна сулулыгын кец сезшугне ат салыскан. Э>ел1де, спортшы болуды арман асуына жуктеген бойжеткен, кешн мэ>ел1 бак тэр1зд1 мацгш к театр пшнен табьшарын ойламаса керек. Сэби журеп сан соккан бала-дэурен шагында ерге лайык еркш дкт1 желб1ретш, ару табигатына тон есемдисп эрленд1руд1 онша куба-куп коре коймаган А. Кэргбайкызын, Гулжан-Толганай сэтп суйсгщцрген. «Мен актриса болгым келед1», - деп ед1 ол спектакльден соц.

Сол б1р сэулел1, аламан-акжарма тшек 1995 жылы Т. Жургенов атындагы енер академиясына жетюзе барган. Студент кезшен сыр туйген А. Салаева кагылез кабшеимен тэл1мгерлерш тэнл еткеш тагы бар. Сойтш, 1999 жылы улы М. Э>езовтщ «Ецлк-Кебегшде»- Ецл1К, Ф. Эрвештщ «Тулю бикеппнде» - Каринаны келют1 бейнелеп, КСРО халык артис1 К. Кенжетаев жэне Кдза^станныц Ецбек С1щрген артис1 Р. Машурованыц шеберханасынан отш, канжыгасына диплом байлап, асау вм1р агысына бет бурып, баспалдагына аяк баскан.

Одан, аскак Алматы шаЬарында «Айжан» балалар театрында кызмет 1степ, С. Жушсовтщ «Сэукелесшде» - Ана, Н. Гернеттщ «Мешр1мд1 ертепсшде» - Ертеп пер1С1, «Ушатын айдаЬарда» (Румын халык ертепс1) - эже, «Ережес1з елге саяхатта» (Итальян халык ертепс1) - Ханзада Бамбини 13, т.с.с бгрнеше жаркын образдарга жан б т р ш сахна талаптарына сай ширактана тускен.

Кешн, Астана каласына ауысып, кербез Арканыц самалымен сусындаган Куыршак театрыныц тутшш тузу тутетш, мудде-муратын тулетуге ынта койган. Актерлк мамандыкпен б1рге рет1 келгенде режиссерлкт1 аткара журш, санкилы киял оргсш ерлеткен. Солайша, режиссураныц абыройлы ак кемесгне жайгасып, аркалана тускен. Ка31рп кунде, А. Салаеваныц сырлы спектакльдер1 Куыршак театрыныц Т1репне айналган.

Мэселен, ТМД елдерг бойынша куыршак аркылы туцгыш балет жанрында сахналанган «Менщ салган сурепм» (авторы эр 1 режиссер1 А. Салаева) 2012 жылдыц 11-18 сэу1р айында Тэжшстан Республикасы, Душанбе каласында еткен «Чодари хаёл» III Хальщаралык куыршак театрларыныц фестивалшде уздк деп танылып, бгртпп орынды иеленген.

Бул спектакльдщ кэркемдк, идеялык дареже децгеш жогары. 0зшд1к пэлсапасы бар. Кез-келген бейне (ац, кус, булт, гул) ушеулеп пайда болуы, журекке жылулык уялатады. Жер-жаЬанда жет1М атаулысы болмауы шарт дегенд1 мецзейдт Ягни, жалгыздьщ тек Кудайга тан дегенге саяды.

Балет жанрымен катар, мюзикльдщ де (жалпы, бул жанрдыц да жайы аса б1р аспандап турган жок кой) мацыздылыгын угынар жан осы ЮС1. Астана каласы экшдп'шщ «Куыршак театры» сахнасынан орын тепкен И. Миччи, Дж. Робертс, Л. Вульвертонныц «Арыстан патшасы» ел кошеметшде. Аталмыш койьшымды журт алдына усыну тургысынан жалынды суреткер жацылмаган Сэйкесшше, мундай артист кауымыныц табиги мумюндштерш арттырган Режиссердщ максат-мураты орындалган.Олай дейтшгм, 2012 жылы К? Мэдениет жэне акпарат министрлт, Мэдениет комитетшщ уйымдастыруымен Елорда тесшде еткен «Ортеке»III Халыкаралык куыршак театрларыныц фестивалшде «Арыстан патша» атойлап, лап коя 5ерген. Сейтш, екшпй орын тугырынан кершген.

Сешммен жуктелген мшдетп булжытпай орындап, талантын таскын ететш белд1 режиссер, колы калт босаса болтаны, каламсап устай калатын эдеп - б1зге уйренппкп, калыпты жайт. «Мен сиякты жаса», «Байка жолда балакай», «Сикырлы сандьщ», «Менщ салган сурет1м» сынды туындылар - оныц творчествосыныц келесг бгр кершкя. Бас каламыздыц Куыршак театрыныц репертуарынан ойып орын алган ертеп-койылымдар булд1ршш бес1гш тербетш, елец етюзбей коймасы аньщ. Драма, Опера театрлары секшд1 драматургияныц тапшыльщ азабын балалар, онер ошактары да тартып отырганы мол хм. шдеше, жоктан бар жасаган А. Салаевага тагар сыннан адамыз.

Рас, кезшде эйгш Эмина Омгрзакованы еске алу максатын нысана еткен эдем1 кештщ бгршде, Жанна Эубэюрованыц (кино алыбы Шэкен Аймановтыц «Такиялы пергште» фильмшщ жел1С1мен) сахнага лайьщтап, андеп жазган сценарий! бойынша койылган «Такиялы пер1ште» (режиссер! Марина Гарбуз) атты кино-спектаюпнде Айжан Кэргбайкызыньщ кесюндеген «Тана» рел1 талайды тац-тамаша кылып, езшщ ерекше езге енершщ барын кайта байкаткан Со дан, булбул ундг Биб1гул Талегенова, сез1мтал серг Ермек Серкебаев батасын берген-Д1. Иэ, алдындагы ага-эпкелершщ аманатын аркалаган Айжан кун санап кемелдене тусуде...

Дэлме-дэл уакыт аясында б ш к п маман актерлш, режиссерлж тэж 1рибесш устаздык улагаттылыкка уластыруга да бел байлаган. «Ол ккп сахнаныц кыр-сырын, техникасын,

я

купиясын жетш мецгерген. Педагогикасы мыгым. Тел1мгер1м1з уппн сахнада усак-туйек деген угым жок. Керек десещз, еркайсымыздын бет-тш ипмцдщ дурыс кимылдауына дешн кощл боледг Ал, кемшш тусш жаткан тустарымыз болса, вриве уйретш багады. Мамандыгын шын суйедь Айжан Кор1байкызыныц тагы б1р ерекшелш - бершген ролд1, окиганы, бейнап жалпыга ортак угыныкты, карапайым тшмея туащ цре алуында. Сосын, ол К1С1 тамаша эннй. Дауысы танкаларльщ. Онысын талгампаз талант иелер1 жаксы б1лед1», - дейд1 Казак улттык онер университетшщ студенп Ралымбек Эюмбек.

Унем1 укш1 ум1т шырагын устаган, жаны - ай, коцш - кун коржи ©нерпаз дол осындай ембебап. Бэлюм, осы б1р м1гез-кулык Куралай апа Калекеткызынан (анасы) дарыса керек-Т1.

Ал, сахна С13Д1 сагынды. Дагдылы 1с дамылдасын. Сот-сапар!Куат ЕЖЕМБЕК,

Театртанушы

"К и и ли ха яа щ Н уелсШ сеЯ ...

Курметп КазУ0У-шц студенттерН СЛздерге ютапханамыздын оку залына жана ютаптардын келш жеткенш хабарлаймыз Мумюн с1з 1здеп таппай журген ютабынызды дол осы жерден тауып аларсыз?! 1здешмпаз студент упйн таптырмай журген ютаптарын оку залынын серелер1нен таба алатындарьщызды айткымыз келедг Келш тускен ютаптардын багыттары да ер турль Театр элемше катысты: «Станиславский», В. Толшин мен В. Богатыревтын «Тренинги для актера музыкального театра», А.Б. Кулбаевтын «Сахна сайысы внерЬ>, Б. Нурпешстщ «Казак театр режиссурасынын калыптасуы мен даму кезендер1 1915-2005», оку ордамыздын керкем сурет факультетшш «Развитие современной сценографии Казахстана» жинагы, А.П. Глушковскийдщ «Воспоминания балетмейстера», Н.А. Зверева мен Д.Г. Ливневтщ «Словарь театральных терминов» деген ютаптарды; кино жайлы: А.А. Лебедевтщ «Их оружие - кинокамера», энциклопедический словарь «Кино», «Преодоление», «Из кино летописи Великой Отечественной 1941-1945», «Энциклопедический словарь юного зрителя» ютаптарын; оператор лык енерге байланысты: «Фото РЬо1:о» жинагынын 3 ютабын «жана ютаптар» серес1нен кере аласыздар. Сонымен катар, Абай ем1р1н, шыгармашылыгын, зертт^ш 1лер1 жайлы бшгшз келсе, Мекемтас Мырзахметулынын «Абайтану» ютабынын 2 томдыгын жене Ребига Сыздыкованын «Абай шыгармашылыгынын тш » ютаптарын таба аласыздар! Сондай-ак, казак тш бшмше, ю-кагаздарга

катысты, казак тш мш агылшын тшне байланысты жана сездктердщ келш тускенш хабарлаймыз!

Бш м тек 1здшушш1кпш келетшш естш шыгармайтын окырмандар, с1здерд1 ютапханага келш, жана ютаптармен танысуга шакырамыз! «Кггап маган тактан да кымбат» - дейд1 Шекспир. Раламтордан карап, кез-майын тауысканша, колдарьщызга алып, ьщгайлы, тыныш жагдайда окырман залында отырып окыган элдекайда жещл ер1 тшмдь

Сондай-ак, Акпараттык-ютапхана кызмет1не сыйга ютаптар келш густь КазУвУ окытушысы В. Шевчшконьщ «Она молчит, но говорит глазами...», «Гуляй, гуляй душа пропащая», «Моя ты, милая земля...», «Вдохновенье - чудотворное мгновенье» (2015) т.б., окытушы Ляззат Жуманованын «Ансамбли для фортепиано в четыре руки и двух фортепиано» (2015) ютабы, Коркыт гылыми-зерттеу институтынын кызметкер1 Ри:за Элмуханова сыйга Сушнбай Аронулынын 200 жылдыгына арналган «Берш1 байрак ту етш» (2015) к1табын, Курмангали Малаевтын «Саркылмас сулулык сыры» К1табын (2015), Омархан Несипхановтын туыскандары «Я верю» одноактная опера (Партитура, 2015) ютаптарын б1здщ ютапханадан оки аласыздар.

Ляззат Жуманованын жогарыда аталган жинагынын нег1зг1 максаты - б1л1м алушыларды атакты ер1 колжет1МД1 музьпсалык материалдармш жумыс жасауга кызыктыру, ансамблд1к оиынга кызыгушылыктарын арттыру. Ал, Курмангали Малаевтын аталмыш ютабынан с1здер сэнд1к жене улттык коленер турлер1 жайлы кажет акпаратты ала аласыздар. Бул ютапта сэнд1к жене колданбалы буйымдардын агаштан ойып жасалган турл1 турмыстык заттар мш бейнел^ енер1 аркылы халкымызга белг1л1 кептегш тулгалардын келбеттер1н бер1п отыр. Риза Элмуханованын сыйга тарткан С. Аронулынын 200 толуына орай дайындалган шыгармалар жинагына акыннын 1935 жылдан бер1 шыгып келе жаткан жинактарындагы шыгармалар тугелдей камтылган.

Сонымш коса, аныктама-библиографиялык жене акпараттык жумыс бел1М1 С1здерд1н назарларынызга «Жана басылымдар бюллетеншщ» 3-4 шыгарылымын (11-12) усынады. «Жана басылымдар бюллетеш» К1тапхана корына 2015 жылы келш тускш жана едебиеттер туралы мел1меттерД1 жинактайды.

«Жана басылымдар бюллетш1нде» едебиеттер басылым тур1не карай бш1м саласы бойынша топтастырылган. Эрб1р бел1мде материалдар толык шифры, сакталу орны жене данасы керсетш1П, автордын немесе такырыптын ел1пбил1К рет1мш орналастырылган, бул с1зге каталогтан немесе кызмет керсету бел1мдер1нш кажет кужатты 1здест1руд1 жен1лдетед1

Сонымш катар, университет баспаханасында басылган «Профессор-окытушылар курамыныц ецбектер1 жене улплш багдарламалар» усыныстык керсетк1шш усынады. С1здер бул библиографиялык куралдармш к1тапхананын оку залдарында, К1тапхананын \\^еЬ сайтында ^ду\у.ка2пиШЪгагу.к2, факультеттерден таныса аласыздар.

Леззат АЛПЫСБАЕВА,«Театртану» мамандыгынын 2 курс студшт!

/ А # .

музыкальный % - > * ,

к и в н т • V '' % ль !А ^

Алексей 3<№е**еНм: «‘Хогу, г&оби казахстанская искала баянис&&& била на бисокалс урл&Не»

Лауреат международных конкурсов «Тридцать третий международный конкурс баянистов и аккордеонистов»(Клингенталь, Германия), «Второй международный конкурс баянистов и аккордеонистов» (Москва, Россия) лауреат Государственной молодежной премии «Дарын»,Заслуженный деятель РК, преподаватель, воспитавший плеяду учеников - лауреатов международных и республиканских конкурсов (А. Марченко, Ж. Исмайлов,М. Мадыкаримов, К. Стригин, Н. Дамаева, Р. Закиров;Е. Плехов и др.) - это далеко не весь список заслуг одаренного баяниста, доцента КазНУИ Алексея Павловича Ефремшко.

Непреодолимое желание Алексея Павловича Ефременко работать, делиться знаниями и мастерством со студентами, желание творить, несмотря на все трудности современности, когда музыкант занимает не самое высокое положение в обществе, не может ш вызвать восхищения.

- Алексей Павлович, почему из множества музыкальных инструментов Вы выбрали баян?

- Когда мне было 3-4 года (это были 1977-1978 гг.) баян в России был очень популярным- все хотели на нем играть. Мой отец играл на этом инструменте, а мама очень любила петь под его аккомпанемент. И когда я смотрел на родителей, мне тоже очень хотелось заниматься музыкой. И вот, в 3 года папа и мама подарили мне аккордеон. Но в 6 лет я все-таки выбрал баян, на котором играл отец. И с тех пор я полюбил свой инструмент.

- Вы помните, как прошел Ваш первый конкурс?- Это был республиканский конкурс, который проходил в Караганде. Тогда я учился в

школе им. К. Байсеитовой, а моим преподавателем был сам директор Ахан Абдуллаевич Абдуллаев, Заслуженный деятель РК. Он ставил четко задачи и цели: нужно быть готовым на 200 %. Поэтому я занимался днями и ночами, так как на меня возлагались большие надежды - я представлял свою школу и Алма-Ату.

- Какую роль сыграли 200 %? Наверное, привели Вас к победе?- Да, я занял 1 место.- О чем Вы думаете или что чувствуете, когда выходите на сцену?- Знаете, восприятия с возрастом меняются. Когда я учился - это были одни впечатления,

а сейчас, когда выходишь на сцену, это, конечно, совершенно другое. Если раньше я переживал по поводу замечаний педагога или боялся сыграть неверный текст, то сегодня я уже думаю исключительно о музыкальном образе и о том, как его передать слушателям.

- Что любят слушать в Вашем исполнении близкие люди?- Это очень интересный вопрос. Дело в том, что как это ни парадоксально, ни папа, ни

мама не слышали моих сольных концертов. Так уж сложилось. Но они слушали меня дома, когда я приезжал на каникулы. Они слушали, как я занимался, а когда я для них играл, мама часто замечала мои ошибки, несмотря на то, что она не была профессиональным музыкантом.

\г

Сегодня я играю не столько для семьи, а для публики. Стараюсь делать тематические концерты. Также я считаю, что одному инструменту сейчас сложно «выжить». Надо искать тандем с различными инструментами (что мы и делаем) - с домброй, фортепиано, скрипкой. И тогда к нам на концерты приходят не только любители баянной музыки.

- Много ли существуют сочинений казахстанских композиторов для баяна?- Раньше, в школьные годы, когда я готовился к концертам, меня всегда поражало, как

мало музыки казахстанских композиторов сущ еству для баяна. В то время было всего 2 концертные пьесы и то в переложении - это «Адай» Курмангазы и «Легенда о домбре» Н. Мендыгалиева. Но сегодня сложилась иная, более отрадная ситуация. Потому что мы более 15 лет сотрудничаем с такими композиторами, как С. Абдинуров, А. Абдинуров, Д. Останькович, А. Бекмагамбетов и др. Существ>ет около 30 произведений, в том числе крупной формы и это уже большей прорыв. На международных конкурсах у нас многие спрашивают, есть ли диски или записи казахской музыки для баяна - зарубежным коллегам интересна наша национальная культура. И сегодня у нас есть, что показать.

- Наверное, Вы принимаете непосредственное участие в подготовке и появлении сборников произведений для баяна? Расскажите нам, пожалуйста, об этом роде своей деятельности.

- Совместно с Маратом Нукеевым (декан факультета «Традиционное музыкальное искусство» КазНУИ) издан 1-й том сборника «Тей бастар» (2014г.), подготовлен к печати 2-й том. Совместно с композитором Серикжаном Абдинуровым - сборник «Без1нген» (2005г.), «Ордабасы» (2007г), компакт-диск «Кипчаки» (Москва, 2007 г.), подготовлен к печати сборник «Кипчаки». Совместно с преподавателем университета, лауреатом международных конкурсов Г алиной Ефременко выпущена хрестоматия «Концертные пьесы для дуэта баянистов-аккордеонистов» (2014г.).

- С какими трудностями Вы сталкивались в своей педагогической деятельности?- Путь музыканта - это очень сложный путь. Нужно трудиться день за днем. К счастью,

есть учащиеся и студенты, которые хотят чего-то достичь и состояться в жизни.- Какие качества вы цените в своих учениках?- Трудолюбие, так как у нас очень сложный инструмент. Талант и инициатива: ученики

должны «гореть», им это должно быть интересна Еще - самостоятельность: студенты должны сами решать творческие задачи.

- Как вы думаете, каково будущее школы баянистов в Казахстане?- Я постоянно думаю о том, насколько будет востребована наша профессиональная

деятельность. Конечно, к нам поступают хорошие ребята, которые достойно представляют нашу баянную школу за рубежом, да и мы сами, преподаватели университета, стараемся как можно больше концертировать не только в Казахстане, но и далеко за его пределами. Нам хочется, чтобы наша казахстанская школа баянистов-аккордеонистов всегда была на высоком уровне и известна как можно большему кругу музыкантов во всем мире.

Эльвира ХАЙДАРОВА,студентка 3 курса специальности «Музыковедение»

Куратор рубрики «Музыкальный акцент» Д.М. Мосиенко

13

Досхан УАХИТОВ,«Операторльщ енер» мамандыгыныц

2 курс студент! Т. Тайшанов шеберханасы

ЗсшеЯ ъ&ккесЭр айдыц ортасына карай

университетте хабарландыру йпшдт Зер салып карасацыз, ««Ес-аймак» мвдени-танымдьщ б1рлесигшщ кезеки конагы» - деп басталатын жолдыц жалгасы озгерш отырады. Бэлшм, с1здер ушш бул жай гана кагаз болар. Ад б1здер ушш улкен куаныш, мактаныш. Бул кагазга карап 613 куанамыз, журепм1з жылып сала

бередт Себеб1, бул уйым тулгалармен кездесш, таглымын тыцдауга, ой-санамызды кецейте тусуге деген б!р кадам талпыныс. Б1рак, кай дам... Эр кафедра ез казанында кайнасын деп жазылмаган зац бардай, сол белгшенген куш аудиториямыздыц табалдырыгын аттагандардыц карасы азаймаса, квбеймей тур. Кынжылтады. Абыржытады. Курсштедт

Калыптаскан дагды бойынша оку ордамыздыц хабарландыру тактасында б1р жапырак кагаз 1ЛШД1. Бул жолгы мейманымыз, Мемлекетпк «Серпер» Жастар сыйлыгыныц иегер1 - Жадыра Сейдеш. Аты аталган кейшкер1М13 арнайы б1збен кездесу ушш сонау Алматы шаЬарынан ушып келмек.

24 желтоксан. Жогаргы курстагы агаларыммен конагымызды кутш алып, уакытында улгеру упин асыгып, к0Л1кпен жуйтюп келемгз. Э)елпде тш-табыса аламын ба, калай сойлесемш деген сан сауалдар жанымды мазалаганы рас. Алайда, б1рер минуттардан кейш-ак, Жадыра Болатбеккызы агынан жарылып, б1збен кудды бурыннан таныс жандарша тшдесш кети. «Жыл сайын экем мен бауырымныц кайткан куншде тулгаларды жинап, ас берем1н Солардыц б1ршде Энпрбек агам да келш, тагамнан дам татып, мацдайымнан сушп, ак батасын берш кеткеш ес1мде» - дегенде кез1 жаска малынды. Жумыстан калай кашып келгенш айтып, 61ЗД1 б1р кулд1рш алганы да бар.

Онер шацырагымызга келеек, кврермендер жиналган. Барлыгыныц да куткеш б1р адам. Тау тулгалармен тшдескен юс1мен булардыц да шушркелесш, естелштерш тыцдап калгысы келгдт Тшектер1 орындалды да. Жадыра ханым осы уакытка дейш басынан вткергендерщ калай ецбектенгешн, киналганын, кандай тэ>екелдерге баргандыгын, берш айтып бердт Журналистика деген сокпакка толы жолдыц кыр-сырын алдымызга жайгандай болды. К^алай дейс1з гой... Теледидардыц берп жагынан гана дайын дуниеш тамашалап отырган б1здер ушш барлыгы да оцай, жецш квр1штш 1 анык. Астанадагы Еуразия Улттык университетш тэмамдап, анасыныц карсылыгына карамастан сомкесш аркалап бурынгы астанамызга жол тартады. Колына калам алып уйренш калган бойжеткеннщ бул жолгы серктер1 де газет, журналдар ед1. Аталган калага келе салысымен, туйшдемесш барлык арналарга таратты. 0 М1рдщ шынайы бет-бейнес1мен осында таныса бастады. Казакстан Улттык телеарнасыныц есМне жакындай алмайтындыгын туешш, КТК телеарнасыныц усынысын кабылдаган болатын Сойтш журш, бауыр ет1 баласындай болтан «Журек жарды» багдарламасы туылды. Басшыларына юрш журш, барлык жауапкершЫки оз мойынына алып, бастап та кети. Токтар Эуб0юровтей, Асан0Л1 Эппмовтей кайраткерлерд! кощцру оцайга сокпаганы

\(о

айтпаса да, тус1шкп шыгар. Кешннен енерде, спортта, саясатта езшдж орнын калыптастырган шеберлермен кездест1, мурагатка кунды дуние калдыру уппн эл1 де болсын енбектенуде. Шаршамайтынына, шаршаса да бас тартпайтынына сешм1м1з мол

Бул жолгы «Ес-аймак» ерекше етп. Казактын Жадырасымен кездескешне, тшдескенше студенттер де, устаздар да риза. «Театртану» белиьатн 1 курс студент! Эсет Акмолда ез каламымен салган суретш тарту етсе, «Кинотеледраматургня» белшшщ 2 курс студент! Хыдырбай Манарбек елен арнады. Кездесудщ соны суретке тусш, колтацба алумен аякталды. Ал, «Журек жардыныц» журпзуий эр1 авторы жана жылдык багдарламасын даярлауга Алматы каласына асыгып кете барды.

Комбат ЕЛУБАЕВА,«Театртану» мамандыгынын 2курс студент!

&е4сб<улсип - ИС&с&с ТКслеухаЯ

«Желтоксаннын жасындай жаркылдаган жалынды жас батыры (Халык каЬарманы) Кайрат Рыскулбековтын анасы Деметкш а па кайтыс болыпты» - деген хабарды естш, барлык туыстарымнын есенпреп калган кез1 болатын. Алыс-жакын агайыннан езге ел1м1зге танымал б1раз юсшер де келш жатты. Сол куш белпл1 улт жанашыры Бекболат Т1л^ханнын да келгенш байкап калып, ерекше 1Ш1М жылып калганын да жасырмаймын. Барша журтка тагылымды сездер1меьш, енегел11стер1менен сушки бола бшген Бекболат Тоеу ханды б1р кющей жаксы к0рет1Н1М13 бек акикат. Бек болмысты Бекболатты, тект1 Тш^ханды алгаш осындай карбаласты

каралы кунде коргенмш...Арага уакыт салып, тагы да рухани куануыма

тура келдь Бекболат агамыз университет1м1зге келш, студенттердщ «Ес-аймак» мэдени-танымдык б1рлест1пнде энпмелер1мен болюетшш еспгеннен

тагат калсашы. Ай сайын ететш «Ес-аймактыц» орны бул жолы аузы-мурнынан шаншылгандай льщ толы. Кайтсем де керем деп, тагылымын тыцдаймын деп тылсым куштарлыктары межбурлеп каумалап келген барша студенттерд1, устаздарды керш Бекболат мырза кппкене толкып турганын е>елп сезден айта кетп. Нак б1р ез1 сан салалы шеж1ре дегендей-ак Актамберд1, Доспамбет, Казтуган сынды ер1 батыр, эр1 жыраулардан, зар заман жыршысы Дулат Бабатайулынан, дана Абайдан мысал келт1ре тын дуниелерге каньщтыра кеткенде леззатка шомып кеткешм1зд1 байкадык па?!

«Жырауларды тындап ескен урпак еищашан кызтеке болмайды, жыраулардын жырларыньщ С031НЩ паркын бшген казак ешкашан итаршылыкка туспейд1, жырауларын Кад1рлеген улт намыссыз болмак емес», - деге&д1 улт жанашыры Бекболат.

Экесшщ ешб1р мектеп бере алмас тэрбиесш бсйына мол свдргендя! жайлы: «Б1зд1 екем1з катал тэрбиеледь Жумыска салды. Енбекке машыктандырды» - дегенде кекеЙ1мде ез экемнщ берген тэрбиес1 кандай ед1 деген сауал туындай берген1 бар. Ал, ез балаларын шаригат жолымен, имандылык тэл1ммен тэрбиелейтш1н айтканда болашакта мшдетп турде устанататын парызым гш демес1ме жол бар ма? Ой сапады. Ой сала отырып, жен сштейдг 0М1рД1н кейб1р сеттер1н жана кырынан таныгандаймыз. «Ес-аймактын» тер1нде есш ага барлыгымызды ел1Т1П тастаган-ды.

Б1з бидайык деген кус екен1н бшд1к пе? Онын келдщ бет1ш уя салатынын ше? Буз деген сездщ магынасы «айсберг» екенш естш пе ед1к? Е сесж енд1 бш1п журем1з. Тагылым демекп1з татымды. Казтуган сынды баска да жыраулардын карымды сездер1н1н менюш тусшбей немесе баскаша тус1Н1П жургешм1зд1 осы «Ес-аймакта» сезд1к-ау. Бар ыкыласын салып тындап отырган тьщдаушылар «Е, солай екен гой...» деп те, серпшюш жатты емес пе?! Онер ордасынын кауымы, ерине енер1нен сусындап калсак деген ниеттен алые болмайды. Сол максатпен Бекболат жырауга киел1 домбыра усындык. «Ешнерседе тектен-тек жаратыла салмайды, сол секшд1 Улы Абайдын нег1зг1 бастауы Дулат деп бшщздер» - дед1 де, коныр унге салып Дулат Бабатайулыныц, Абайдын е)ездер1нен каныктырды, Казтуган, Актамберд1, Доспамбет жырларынан керемет квс1лд1. Кес1лгенде делебен1з козбаган болса, я рахаттанбасаныз онда кшеш ез1н1здш 1здешз...

Эсерл1 енг1ме де, есем ен де, рухты толгау да орын алган осынау кеште ауа жетпестей жиналган кепшшк, кезекп «Ес-аймакка» келер ме екен? Хэш, оны да келер куннен керш алармыз. Бекболат Т1л^хандай акберея кайраткерге дегш ыстык ыкыластары баска да «Ес-аймактыц» кад1рл1 конактарына арта бергей деп тшейм1з!

Айтары кеп едьак, б1рак бер1М13 де ел1мсактан уакыттын кулымыз. Тамсанып терен тындап, тольщтай сусындай алмай калдык, айтары кеп енпмелерше канбай калдык- Санамызга мыктап С1Н1р 1П аларлыктай мына б!р айбатты сездер1н айтпай кетуге болмас. «Алаштын асыл азаматы Султанмахмут, «...карангы казак кепне, ермелеп шыгып кун болам(ыз) деген жок кой, «боламын» дед1. Демек, казактын ерб1р азаматынын к^десшде осындай «ез1М» дейт1ндей ерЛ1К болуы керек» Ойлантып тастамасы бар ма?! Неткен жалынды да рухты сез. Намысты да менд1, магыналы. Ендеше, баршамызга осындай уранды несш еткей!

Эсет Акмолда,«Театртану» мамандыгынын 1 курс студент!

"Н елиш не се^он

0 зще кол созган умилен, Перйпте сез1МД1 жылаттыц. Журсец де басщамен кулш сен, Мен сеш сонда да унаттым.

Журектщ тунд1гш турш кец, Басканыц багында гул аттыц. Кайырылмай кетер деп бшшпем, Орнатып кещлге булак муц.

Ып-ыстык жалындай сез1ммен, Бурканып тещздей тасынам. Купщым кеп болатгай твз1ммен, Мыц марте окталып басылам.

Сыр угып каракат кезщнен, Мен саган жетуге асыгам. 0щ мде тыдеспей езщмен, Тус1мде мойныца асылам.

К^иялдыц келшде табысып, Аршын тес аккудай мусшмен. Теп-тетп ернщнен бал шйп, Тек с ет керемш тусгмнен.

Тац ата тети туе ауысып, Кететш кур елее пшпнмен. Тагы да муцыммен кауышып, Оянам сеш ацеап 1ппмнен

«Кинотеледраматургия» мамандыгыньщ

Ту 61 б1р мен саган унармын, Айым деп, кушм деп еркелеп. Бугшде керетш шыгармын... ...Курысын жатайын ертерек.

— ф арф сЯ бам ш лш ж Н иЦ (с1л*Ы

Мен, Альбина Оралбеккызы туцгыш макаламды мактанышым - мамандыгыма арнамакпын. Бш1м тэж1рибемде музыкалык педагог сынды лауазымым да бар. Балкаш каласыныц мэдши-сауык орталыгында «Эстрадалык-вокал» ушрмесшщ жетекш1С1 болып жумыс ютед1м. Сондай жумыс кундер1мнщ барысында «...61Л1М1МД1 жалгастыруым ТИ1С» дейтш б1р ой жаныма маза бермейтш тугык Бул ой акыры меш елордамыз Астанадан б1рак шыгарды. Казак Улттык энер университетшш «Казакстан тарихы жэне гуманитарлы пэндер» факультетшш «Мэдениеттану» мамандыгына туст1м. Казф 1 курс студшпмш. Бугшп тацда б1р максаттын жетепнде журмш, ол, орине - бЫм алып жаткан кэс1б1мшц шеберг болу.

Мэдениет - адамзаттын басты кундылыгы, халыктыц ертещ, бупш мен болашагы. Ол XX гасырда гылыми пэн ретшде калыптасты. Жогары оку орындарында бул саланы тандаушы талапкерлер саны кун санап артуда. Мацыздылыгы мен эзектш т жайлы тшге тиек етпесек те айдан анык. Ауызею сейл^ тшнде мэдениет баршага таныс сез: мэдени саябактар, кызмет керсету жэне турмыс мэдениет1, муражай, театр, ютапхана туралы жш айтамыз. Б1р мезгшде ол эл^метпк-гуманитарлык танымныц мэдениеттанушылар зерттейтш басты гылыми туаш п болып табылады. Сондай-ак, бул адам болмысыныц курдел1 факторларыныц б1р1.

Мэдениеттану, мэдениет теориясы - кешшд1 гуманитарлык гылым. Оныц калыптасуы гылыми бшмнщ интеграциясыныц жалпы тенденциясын керсетед1. Ол- тарих, философия, эл^меттану, жантану, антропология, этнология, этнография, энертану, семиотика, лингвистика, акпараттану пэндер1мен ©зара тыгыз байланысты.

«Мэдениеттану» мамандыгын тацдаган себеб1м де осыдан ЖаЬандану заманы жастарыныц рухани-адамгершшж кундылыктарын дамытуга эз улес1МД1 косу, патриоттык тэрбиеге, улттык сана сез1мд1 оятуга баулу. Сондай-ак, бйпм алу жэне когамдык жумыстарга белсене катысу бш ктш гш арттыру, дэстурл1 мэдениеттщ рухани жэне материалдык кундылыктарын сурыптап, оларды бшуге итермелеу. Бул бугшп когамныц басты мшдеттершщ б1р1. Пэн ретшде студенттердщ когамдык белсендйпктерш дамытуга, бос уакыттарын тшмд1 этюзуге, сонымш катар мэдшиет пш спорт багытын жетодцруге, университеттщ ужымдык мэдениетш арттыруга багытталган. Аталган арналар бойынша мэдениеттану мамандыгыныц студенттер1 алуан турл1 конкурстар мш децгелек устелдер, к-шаралар этк1зед1. Эркашан керме, кинотеатр, театр, мэдши жорыктар, кала муражайлары т.б. студентик экскурсиялар уйымдастырып отырады. Мэдшиет саласында кызмет етш жургш дарынды энер кайраткерлер1мш кызыкты кездесулер жш втюзшедь

Орб1р пшде элемдеп ею дуниедш кателесп^ге тырысу керек. Б1ршшю1, ем1р бшы аркалап журетш мамандык тацдаганда, екшииа, эрине, жар тацдаганда. Осы кос жолды колтыктаган кез-келгш адамныц келешектеп гумыры мэнд1 де, сэнд1 болмак.

Альбина ОРАЛБЕК,«Мэдениеттану» мамандыгыныц 1 курс студент!

Запискиискусствоведа

Авторская колонка Габдрашитовой Амины /Ф рхеоилгия. сшар& Яи ли ш а ли .

Четвёртого февраля в стенах нашего университета состоялась встреча с известным казахстанским археологом Зейноллой Самашевым. Гость представил вниманию присутствующих презентацию-отчет о своих археологических экспедициях и рассказал об уникальности артефактов, скрывавшихся долгое время под землей.

В ходе своего выступления 3. Самашев уделил особое внимание некоторым артефактам,

имеющим особое значение в изучении культуры и истории Казахстана. Таковыми являлись найденные золотые украшения, свидетельствующие о высоком уровне мастерства казахских ювелиров. Обнародовав такие открытия, мы не только заявляем всему миру о богатых культуре и истории казахов, но и помогаем себе лучше узнать собственную историю.

Чем интересна археология? Наверное, своей непредсказ>емостью. Мы можем строить множество теорий о том, где раньше появилась колесница, но без наопровержимых доказательств это только слова. Приписывать артефакту наши догадки, подстраивать его под наши предположения неправильно. Археология учит анализировать, сравнивать, изучать и, уже отталкиваясь от находки, строить версии о ее назначении, ценности, происхождении. Сейчас новые физико-химические анализы помогают ученым установить более точную датировку предметов, состав тканей и т.д. Изучая артефакт, мы можем говорить о том, создан ли он на нашей территории или завезен из другого эегиона, что, в свою очередь, свидетельству об определенных торговых связях.

Представляя путь, который совершает артефакт из недр земли на полку музея, невольно думаешь о том, какой труд проделывают участники археологических экспедиций. Когда перед тобой сидит ученый, в костюме, показывает на слайдах красивые, очищенные, пронумерованные предметы, кажется, что так оно всегда и было, что эти предметы были найдены такими, как они изображены на страницах учебников. Но на самом деле археология - это неизбежный физический труд, заботы о сохранности находок для дальнейшего исследования, ибо время и природные факторы уже оставили свой отпечаток и нужно действовать по принципу «не навреди».

Вернемся к нашему гостю. Зейнолла Самашев представил нашему вниманию несколько разных курильниц, которые использовались для очищения помещений. Высокий уровень мастерства изготовления курильниц свидетельствуют об их значимости, а также подтверждает сильную веру в очищающую силу огня.

Интерес зрителей привлекли фотографии с раскопок курганов: поэтапная работа по расчищению территории, снятие верхнего слоя дерна, фото кургана в разрезе. Стоит отметить хорошую работу фотографов и художников, являющихся неотъемлемой частью любой археологической экспедиции.

На вопросы студентов о возможности участия в раскопках, ученый ответил положительна Но отметил что собрать людей несложно и неисследованных земель на территории нашей страны много, но нужно специальное разрешение и, конечно же, финансирование.

В завершении встречи я поймала себя на мысли, что какими бы увлекательным не казались археологические экспедиции, ко всем сопутствующим сложностям готов не каждый. Надеюсь, что когда-нибудь нам представится возможность поработать вместе с многоуважаемым гостем, и сотрудничество это будет плодотворным. 2 1

Т Е А Т Р Э Л Е М !

фалы» уен Ясге сапами екеН?(.

Сулу да тэкэппар, зацгар да бшк Хан Тэщршщ енппсшг буйырмаган эдеби дацк карапайым гана Караш-Караш шокыларыныц атын олемге жайган. 1904 жылы 20 желтоксан куш Бас Караш пен Орта Караштыц арасындагы кып-кызыл жакпар тасты ернеулеп отетш асудыц жалгыз аяк Ж1щшке жолында болтан окига бупнп куш «сахна» дейтш киел1 де касиети мекенде орын алуда. Феодал дык когамныц «рыцары» катарындагы барымташы, жортуылшы Бактыгул мен халкыныц камын ойлайтын кемецгер, карацгы журтка жарык соуле 1здеген Жарасбай жаны «театр» атты т1рппл1кте шиыршык атып, корермен журегш1ЫМ еТК13Д1.

Жакында елордалык КДЛЛЕКИ театрыныц ужымы оз репертуарын тагы б1р аукымды койылыммен толыктырды. Белгш1 театр режиссер^ Казакстанныц ецбек схщрген кайраткер1 Элгмбек Оразбековтщ сахналауымен дуниеге келген койылым оз бшгшен кор1ж бшд1. Таласып, халык сецдей соктыгысып, ею кеш бойы «Каллеки» театрында ине шаншар орын болмай, спектакль аншлагпен оти. М. Эуезовтщ психологиялык терец шр1мге толы шыгармаларын кез-келген театрдыц батылы барып, сахнага шыгару талабы курдел1 дуние. Оразбеков Э>езов олемгне кездейсок келе бермейд1, бул жолы да кездейсок келмесе керек. Режиссердщ М. Эуезов повесшдеп Бактыгулды саткан Жарасбайды емес К- Ыскак инсценировкасындагы (сахналык нуска) Бактыгулды сатуга можбур болтан Жарасбайды тацдауы да кездейсок емес. Ол «Караш-Караш» окигасына Алаштын алгашкы идеясы - «жер» моселесш котеру ушш кадам басты. Аруакты дала, касиет конган туган мекеш «Каратас жайлауынан» айырылуы Жарасбайды ол1мге итермеждт Демек, койылым елш-жерш суюге торбиелеп кана коймай, талгампаз корерменнэн улы даланы каламмен, санамен, журекпен, Ж1гермен, парасатпен, намыспен коргауын талап етедг Жарасбай - ойдыц адамы, Бактыгул - ютщ адамы. Осы ею угым б1рш-б1р1 туануде сол жацсактык ж1берсе, «саткындык» дейтш жау туткиылдан шабуыл жасап, «адал достыктыц» орнын алмастырады. Бактыгул - кец даланыц батыр уланы, озбыр когамнан таяк жесе де тегеу1ршд1. Тош куресте... Жарасбай - коп карацгыныц акыл шырагы, надан халкыныц булыцгыр болашагына алац болса да тез1мд1. Жаны куресте... К°йылымныц кещсип мен сценографиялык шеппмдер1, актерлердщ ойыны, э>ш, жарык -бэр 1 ерекше уйлешм курган. Каллеки театры «Караш-Караш» ушш арнайы Кыргыз Республикасыныц ецбек С1щрген модениет кайраткер1, суретпп Юлдаш Нурматовты шакырды. Юлдаш жасаган сахналык декорация койылымга озгеше ауан, озгеше тыныс бердт Ю. Нурматов пен Э. Оразбековтщ суреткерлйс тужырымдамаларында метафоралык реквизиттер мумюндйгшше орнымен колданылган Моселен, сахнадагы уш кара тас, аркан, ай, камшы, тор, самурык кустыц дауысы, олди уш, т.б. КаРатас - б1ресе Текпгулдыц зираты, Солмендердщ орындыгы, Бактыгулдыц конысы. Ал, Эзбергенге Сарысакалдыц: «Бактыгулга аттан, полеге калдыр, уры атансын!» деген тапсырмасын айтарда созге байлану, бодандык, ерш сеюлд1 угымдардыц кызметш аткарганы айкын Билер сотында ею жактыц б1р-б1р1мен аркан аркылы жалгасып туруы - ру-руга болшген, соз1 тушспес бтмс1з халыктыц кершйян коз алдыца океледт Аспандагы айлар - аруакты дала деген угым берсе керек. Токпаев пенНиколайдыц Жарасбайдан жерш тартып алар сахнасы, зираттардыц кулауы койылымныц аса аяныпггы, трагедиялык тусы. Демек, Каллеки ужымы тек кана спектакль

кейган жок, кврермен кауымга: «Сея, ата-баба аруагына, арманына, есиет1 мен аманатына киянат жасап журген жоксыц ба?» деген саналы сурак кояды. Ал, камшы -шабыс пен намыс деген угымга саяды десек кателеспейм1з. Самурык кустыц дауысы койылым басынан бастап есттлш, кещлге коркыныш уялатады. Ол коркыныш - Жарасбайдыц, Бактыгулдыц, Каратастыц басына келер катерге ескерту жасап турган режиссер тапкырлыгы. Тор - жол бедер1, ем1р белестер1, калаберд1 адам санасыныц, кещл куйшщ кубылыстарына дешн бейжлейд1. Элди уш - урпактыц уш, Жарасбай арманыныц уш 1спеттес. Жарасбай мерт болганда да, осы уннщ ест1лу1 де осыны ацгартса керек. Метафоралар мекеш - Эл1мбек Оразбектщ элем1. Койылымныц ж п зп идеясы жер М0селес1 болгандыктан жэш ол такырып буг1НТ1 когаммен б1те кайнасып жаткандыктан, режиссер б1ржакты самурык куска гана баса назар аудара бермесе деген тшек бар. Мвселен соцгы сахнада Жарасбайга Мбжбурл1кпен кол койгызганда, казактыц жер1 1спетт1 жасалган картага уксас мата сыпырылып уш рет жерге тусш, аргы жагынан самурык кустыц белпс1 К0Р1ШД1. Эриш режиссердщ 1ШК1 0ЛеМ1Ж, суреткерл1к болмысына иелк етуге какымыз жок, б1рак осы жерге тагы да самурыкты керсетуд1ц кажетг жок секшд1. Себеб1, казактыц жауы Кецест1к империя гана емес. Егер, сол сахнада самурык кус болмаса, ариерсценадагы бос кещсик жерще кез аларытып, катер твндгргендер тарихта да, каз1р де кеп, тшт1 казактыц жауы казак деген де ойдыц шетш шыгарар ед1. Жарасбай Бактыгулга: «Осыны Кус жолы деп неге атады екен?» дейд1... С1з, курметт1 кврермен ксйылым аякталган соц осыны шге кус жолы деп атады екен деп ойланып кврдйцз бе?! Кус жолы- Жарасбайдыц, Бактыгулдыц шмесе кврермен... сенщ жумбак тагдырыц. Ол сенщ

гъ

киялыцда, арманыцда бедер алады. Ад ем1р адам киялымен, арманымен кай уакытта да санаса бермес1 анык кой...

Спектакльдщ э>шдер1 де озшдк оржпн, бояуын дэл тапкан. К- ТокымбетовпенО. Жакыпбектщ ецбеп еш кетпеген д^те ж п з бар. Кобыз сарынымен ундескен оуен жастарымызды рухтандыруга, тузу жолга салуга уйретед1. К°йылымдагы басты релдерд1 кесюндеген Казакстанныц ецбек шщрген кайраткерлер1 - Н. Отеушов, К- Кыстыкбаев, «Дарын» Мемлекеттш жастар сыйлыгыныц иегер1 - С. Кашкабаев, театр жэж кино актер1 - Е. Нурымбеттердщ ойын улпсшг мактау айтудыц жмесе кемшшк корсету киын, кателессец киянат. Эркайсысыныц оз ойын орж п озгеше, актерлк ауа-райы койылым бойынан байкалып жатканы акикат. Мэселен Нуркен-Жарасбай - терец, 1ШК1 алем1 жумбак, кемецгерлж децгейге котершш кеткен, оныц кемпплпт тш бшмеспп. О титов ойынына енген керермен кешпкердщ бул кемшшкгерш умытып кетер1 анык. Ал, Сырым бойынан зиялылык пен болыстык болмыс бедер алады. Куандык-Бактыгул - Жарасбайдан озш томен санамас рухани бшкпк байкалса, Ержан-Бактыгул - 1пш олем1 ояу, кулазыган кубылыс байкалады. Текигулдыц ел1м1 Куандык-Бактыгулды каЬарга каргытып мшд1рсе, Ержан-Бактыгул туган шюшщ ОЛ1М1Ж кондие алмай ЭЛС13Д1К танытып, томенп темпке ту се отырып: «Мен де сенщ алкымыцнан алып елерм1н, сум дуние!» деген бшкке жаймен кетер1лед1. Нурымбет Бактыгулында кейшкер ом1рбаянына багыну басым. Кыстыкбаев Бактыгулы оз1ж де, озгеге де кондйспес рухты батыр. Ол Жарасбайга: «Сен менен терец ойлайды екенсщ, мен сежн таяз екенмш...» дейтш режиссер коскан мэтшш айтып турса да, жанарымен болмысындагы кайсыбгр бедерлермен озш бшк санайды. Куандыктыц бойына бшсен бул рух бэлюм «Рыскул Жылкайдаровтыц ом1рлнс бейжс1ж киянат жасап, тасада калдырмадым ба?» деген ойдан туындаса керек. Асылбек Капаев - Токбаев бейжс1ж малынды, жузд1, малтыды, бар болмысын берд1. Оныц озбырлыгы, куйтыркылыгы, жалпы пьесалык характершщ талаптарына Капаев асыра жауап берд1 десе артык айтпагандыгымыз. Актерлж ансамбль оз мшдетш жаксы аткарды, оаресе Казакстанныц ецбек сщ1рген кайраткерлер1 - А. Омар, М. Кайсановтардыц орыс бейжсш, тшш жет1к мецгергенд1п байкалады. Сэрсеннщ (Казакстанныц ецбек сщ1рген кайраткер1 Б. Ыбыраев) Жарасбайды болыстыкка сайларда билерд1 б тм ге келиру жолындагы жан киналысын, Жушс молданыц (Ж. Оспанов, Н. Есен) жас та болса салмакты болмысын, Катшаныц (Б. Максутова,С. Токмангалиева) кайгысын, Селмен (Казакстанныц ецбек сщ1рген кайраткер1 К. Нурланов), Сарысакал (Б. Молдабаев), Эзберген (К- Бугыбай), Кайранбай (С. Байыров), К°кыш (Д. 0л1мов) Аксакал-билер (А. Молдахметов, А. Султан, Ж. Мусаев), бала (А. Ом1рбеков) койылымда оз мшдеттерш аткара бщщ. Каллеки театрыныц актерл1к ужымыныц момын и1р1мдер1ж каныгасыц... Тар сахнаныц пайдасы - кинода коршгс табатын, театрда сирек кездесетш актерлк паузалар, айкайсыз табиги ойын улгшер1ж мол мумкшшшк бередь «Караш-караш» койылымы - осы айтылгандардыц айкын дэлель

Сулу да тэкэппар, зацгар да бшк театрлардыц репертуарына буйырмаган «Караш-караш» окигасы карапайым гана КАЛ ЛЕКИ театрыныц атын эмбеге жайды.

Мирас ЭБ1Л,Театртанушы

оа смы<5 озы оаг

Казактын улттык медениет урдюшдеп гасырлар бойы дамып келе жаткан дэстурл1 эн мектебш окытудьщ б1р саласы -дауыс кою эдютемес1. Арнаулы музыкалык бшм беретш енер ордаларындагы Д0стурл1 эн мамандыгына косалкы сабак рет1нде окытылатын дауыс кою мамандыгы бшм беру стандарты бойынша мшдегп пен болып табылады. Окушылардын дауысын кэс1би эншшк салтымен тербиелеу; дауыс коюдьщ техникалык гылыми жолдарын уйрету; уйренушшщ дауыс табигатына сай жаттыгуларга машыктануын калыптастыру; вокалдык медениегп сатылай окыту аркылы дауыс мумкшдпш жетщцру; вокалдык окудын методикалык техникасын жан-жакты игерту.

Э тш дауысынын куаттылыгы мен дыбыстык сапасын арттыру ушш вокал медениетшщ сан-салалы гылыми едютемелерш пайдалана бшу бупнп кун талабы. Сондай-ак, дестурл1 еншигерге дауыс кою барысында ен бастысы халык еш'нщ ерекше шр1мдерш сактау жене казакы дауыс табигатын саф калпында сактап кату да окытудьщ басты багдары болып калмак. Халыктык эн салу улпсшщ бузылмай сакталуы мамандыктан дерю танытушы устаздар кауымынын ен:бепне ткелей тэ>елд1 болса, дауыстын аспап сиякты кумб1рлеп таза шыгуы вокал тербиепйлершщ жумысына байланысты екеш акикат.

Вокал - музыкалык дыбыстын керкемдк дережесш жэне техникалык мумюндйш арттыра алатын гылым, ерб1р дыбыстын езара байланысу кисыны мен ыргактьщ еркщщп вокал аркылы тэрбиеленед1, вокал еншйпк шеберлжке кол жетюзудщ б1регей дара жолы болып табылады. Вокалдык енерде кеюректен шыккан е>еннщ бшкпк тазалыгы, жалпы диапозондык кещлп, ноталардын орындалу шеберлт, ыргакты есту сез1мталдыгы кадагаланады. Сонымен катар, ауыз булшык еттершш мимикалык козгалыстары, жогаргы, орта, теменп резонаторлардын калыпты жумыс 1ст^ эд1стер1 окытылады. Вокал тербиес1 ерб1р еншшщ кундел1кт1 жаттыгу дагдысына айналуы кажет, ол дыбыс туындатушы агзалардагы вибратоны б1ркелк1 тонуста устап отырады, сонын аркасында таза э>ез бузылмай сакталады.

Егер уйренуппге бастапкы кезде дурыс дауыс багдары бершмесе окушынын болашагына, ОНШ1Л1К ем1р1не кер1 есерш типзу1 мумюн. Сондьщтан да окушыларга вокалдык техниканын дурыс эр1 сапалы койылуы сахналык енердеп еншшердщ жогары денгейге жетушщ кепш болып саналады. Корыта айтсак, казак еншшпнщ езшше дамыган мектеб1 болган, ещцп кунде сонын макамын сактау максатында тер тегу мшдет1 алдымызда тур. Бул салада вокал енерш пайдалану, оны улттык еншшкпен б1рге уштастыру да езш-ез1 актай алатын жол екенш б1здщ бай музыкалык мура мыз делелдеп отыр.

Эм1ре атамыздын Парижде мукым еуропа тындармандарын тандандыруы тектен--тек емес екеш рас. Сондай-ак, бул салада енбек еткен ага буын екшдер1: К. Байсештова, Ш. Бейсекова, Ж. Омарова,Р. Абдуллин, Б. Жылысбаев, Е. Серкебаев, К- Байбосынов, Б. Телегаюва, Б. Досымж.анов,М. Мусабаев, Н. Нусшжанов, К- Омарбаев, К. Мыржьщбаев еамдерш штипатпен атай аламыз, олар вдюпалык вокал мен ултык еншшк медениетш жарасымды жалгастыра бшген жене казакы еншшкп елемге мойындаткан халкымыздыц аяулы улдары мен кыздары. Каз1рп ен енершщ кес1би мектептерш дамытып журген ага буындардан К- Байбосынов, А. Алматов, Е. Сарин, А. Ныгызбаев. Жастардан Е. Жанабергенова, А. Балажанова, К. Теленбаева, Т. Нуркеновтардын енбектер1 кандай да б1р курметке лайыкты. Сондыктан дестурл1 еншшердщ вокалдык техникасын дамыту замандык сураныска ие болып отыр, ендт жерде улттык накыштын шашауын шыгармай тербиелей алатын вокалдык методика ШМ1 керек, ер1 оньщ жасампаздыгынын медени стратегиясы бар екенш баса айту парыз.

Гулнар АБДОЛЛА,«Дестурл1 ен» кафедрасынын ага окытушысы

2 5 "

• ***** «чрдалг " ф Щ Ш | а * ,

"?$*м ц л м ь и м ебели

Бейнел^ енер1 - киялга канат байлап, шабытка белейдь Шетелдштер алыстагы ултты алдымен осындай мэдениет1, енер1 жэне тарихы аркылы таниды емес пе?! Осы туста казак бейнел^ енер1не езшдис колтанбасын калдырып, алые жакын шет елдерге казак елшщ енерш паш еткен кыл калам иелершщ б1р1 де б1регеш - Токболат Тогысбаевтыц шыгармашылыгына шолу жасамау мумкш емес.

Токболат Толепбайулы Оцтустж Казакстан облысы Тэлеби ауданында 1940 жылдын казан айыныц бесшпй жулдызында дуниеге келген. Шыгармашылык жолы Алматы керкемсурет училищесшщ (каз1рп Алматы сэндш колданбалы энер колледжшщ) табалдырыгын аттаганнан басталды.

Калыц жагысты бояу турлаип кана коймай, жарыктай жаркыраганда жан-жагына сэулг шашкандай эсер калдырады. Ол канык тустердщ куш кайратын мазмунмен байыта, тегште жырлаган. У стазы М. Кшбаев болып келетш суретшшщ «суретпп» болып калыптасуына ушндеп 1смер ежесшщ ыкпалы улкен болтан. Ол: «Менщ алгашкы узтазым - Тондай ед1» деп,

• • •алгысын бйццрш отырады. Сан кубылган бояулар сырын бойына епцрш есу1ж де ежесшщ кол онер ш еберлт кемектесед1. Сурепш 1967 жылы Республикалык керкемсурет кермес1ж катысады. Бул Токболат Тогысбаевтыц ец алгашкы кермес1 болатын. Осыдан соц кыл калам иес1 КСРО суретшшер Одагыныц мушеаж кабылданады.

1967 жылы кешп бепжн орын алган «Кызыл фондагы натюрморт» атты картина шыгармашылыгында мацызды орын алады. Онда сенд1 кызьш фонда казактыц кол ежр туындыларын шш койгандай етш бейжлеген

Келес1 б1р ерекше картиналарыныц б1р1 - «Уя». Картина улб1реген незис рецдермен бершген поэтикалык туындылардыц б1р1. Бояу жука, мелд1р кабатпен жагылып, жок болып балкып кетердей болып кер1ЖД1. Кеп шептердщ едем1 уйлес1М1 аркылы суретпп дуниеге деген ез ойын жетюзуге тырысады. Тагы б1р керемет картиналарыныц б1р1 - «Дала ендершщ накыштары» деп аталады. Картинада тур мен туе, кещетпе пен пшпндер композициясы аскан талгаммен таццалган. Керермен бгр караганнан-ак, дала ендершщ накышынан айрьщша есерге бележр1 сезс1з.

Лирикалык сарында жумыс жасайтын суретпп Казакстанныц Ецбек ащрген ешр кайраткер1 атагымен ею мерте марапатталган. Б1р1 1989 жылы болса, б1р1 1965 жылы. Суретпп тынымсыз ецбектщ аркасында кептеген жепсиктерге жети, сол б1р жылдардыц езшде Токболат кылкаламынан туган туындылар Республикалык, Буюлодактьщ жеж Халыкаралык кермелерде койылды.

Токболат Тогысбаевтыц ерекшелт колына кыл каламын алган ерб1р сепндеп ез халкыныц бойындагы ец б1р асыл касиеттерд1, 1зп сез1мдерд1 1здеп тауып, оны айшьщтап керсетуге умтылуында жаткан болар. Адамгершцпк кундылыктар: отбасы берекесг, адамдар бауырластыгы, сертке берпстпс, сезге токтау, юрпияз тазалык пен акжаркындык, тулгаларды тану мен тулгалык тацдану, бер1-бер1 де оныц шыгармашылыгыныц ж п зп жет1ст1п.

Суретпп «Дала ендер1 накыштары» (1968 ж.), «Сайыс» (1972 ж.), «Энпп таулар» (1973 ж.), «Жацгырган дала» (1980 ж.), «Бейбшшлк эш» (1985 ж.), «Туйепйлер» (1986 ж.),

«Жайлылык» (1986 ж.), «Бейбггшшпс туралы ен» (1985 ж.) тагы баска ецбектершде халкымыздын улттык ою-ернектер1нен ем1р 1здерш керсете бшдь Абайдын, Курмангазыныц, Махамбеттщ, Нургиса^ныц портреттерш салды. Халкыньщ азаттыгы мен ерл1пн жырлаган жасампаз тулгалардьщ бейнесш м1нез-болмысына карай зерттеп, кылкалам енершде мэнп калатын улгще тус1ргешне шубе келт1рмейм1з.

Токболат Тогысбаевтын ес1мш журтка э й г т еткея б1регей туындылары - уш бидщ бейнесь Тусына келген адам тарих тылсымына ущлед1. Триптих-портреттщ ерекшел1п - Тэ>елс1зд1к жылдарында халкымыздыц уш кеменгершщ бейнесш салуды алгаш колга алган адамныц алдында каншама уйкысыз тундер мен кулюаз кундер турган едь Тарихты бшмей, еткеннщ сабагынан дарю алмай мулт1кс1з дуние туа ма? Жок, эрине. Ол ушш шац баскан архивтщ 1шшде б1раз кун кез майын тауысуга тура келед1. Аргы-берп тарихты сузш болган соц, кеюрекке туйген эсерд1 киялда ернектеп шыгу ушш суретипге каншама ушкыр ой керек десещзип...

Шыгармашылыгын улттык колоритке толы картиналардан кураган Токболат Тогысбеав туган жерш алуан накышпен ершген бояу аркылы влемге таныда бщщ. Клмге болмасын юндш каны тамган туган жер1 журепне жакын Ыстык кылкалам иес1 туган елкесшщ этнографиялык кундылыктарын киял-арманы калыктаган тустын барлыгында санага мыктап куйып отырган. Ол казактыц рухы мен куш-кайраты езшщ тел туындыларында, салт-дестур1 мен эдет-гурпында жатканын жазбай таныгандыктан, осы угымнан кай кезде де бас тартпаган.

Алпысыншы-сексеншип жылдарда кецестш саясаттын шарыктап турган кез1 болатын. Сол уакыттьщ тынысын айшыктап, атак-данкка белене берсе, юм устапты оны бул жолдан? Коммунизмд1, социализмнщ жет1ст1ктер1н неге жырламады? Саясаттын сойылын согудан неге кашты? Ненщ тозып, ненщ мецп ем1р суре беретшш багамдаудьщ ез1 тек кана талантты адамдардыц гана колынан келетшш шыгармашылыгындагы кез-келген туындысы шашаусыз баяндап тургандай.

Ал, шд1 кыл калам шебершщ кесюндеме енершде кандай стильд1 устанганына келеек. Нег131 суретпн шыгармашылыгындагы картиналар постимпрессионизм багытына сай келед1, ягни импрессионизмнен кешнп багыт. Постимпрессионизм - бейнел^ енер1 тарихында импрессионизм непзщде пайда болган агым. XIX гасырдьщ аягы -XX гасырдыц басында француздык енердщ жиналмалы б1рнеше багыттардьщ б1р1 импрессионизмнщ жалгаушысы болып табылады. Постимпрессиониста суретшшерд1 б1р гана нэрсе б1рнспред1, ол - импрессионизмнщ белгшлерш керкем-шыгармашылык эстетикалык 1здешстерге итермелеу, кенепке лезде орындалатын жумыс емес узактау уакытта бейнеленет1н, ем1рде кездесетш жагдайларды материалды турде, жандуниеде кездесетш бейнелерд1 кесюнд^ болып табылады. Постимпрессионистер шыгармалары адам ойынын терен тукшрлер1не бойлай енш, олардыц рухани елемш накты ер1 тужырымды тесшдермен айкын аша бшу жет1ст1пмен ерекшелендь Бул 1здешстер ер турл1 жолдармен журдь

Сондыктан да болса керек, Токболат Телепбайулы ез картиналарында езшдж сезшуд1, улттык рухты, кешпеншлердщ классикалык ойлау ерекшелкш толыгымен жетюзе алатын кыл калам иелершщ б1р1 де б1регеш.

Балерке ЕЛТАЙ,Т. Жургенов атындагы Казак улттык енер академиясы

«внертану» мамандыгыныц 2 курс студент!

■ ЕЛТЫНЫСЫ

ссин& алъ ~ *М 1и% гкс& ау...

Мен Семейде ею кун отюзгел1 отырмын.Мен унпн творчестволык жолымньщ есш айкара ашылган кун демеюин. Абай

бабамыздыц аруагына тагзым етш, елнрлк, шыгармашылык жэне ой туныгым - сырымды ашатын кад1р кушм-ау деген ойдамын. Кудай гумыр берсе каламымды эр турл1 эдеби салада сермемекшн гой. Абай бабамыздай болмасак та, уксап багып, ыждаЬат, кайрат тер1зд1 адами касиеттерд1 бойга сйцру жолындамын.

Канагат, ынсап, нэпсш 1 тыю тер13Д1 дуниеш бойга жыйсам деймш. Ею балам, улым мен кызымныц бойларына нэр с^ш , оз1мнщ жеке басымныц тыныштыгын ойламай солардыц бойына осы б1р тылсым дуниеш егш, болашак урпагыма адал тербие берш, рухани осу енд1Г1 менщ максатым. Меш осындай адал ой осы сапарга жетелегеш - шын сырым.

Ад сапар барысына келер болсак, Семейдщ кешелер1 мен саябактарын аралап, Абай муражай-ушне бардым, жумыс уакытымен танысып, бугшп куш демалыс куш екенше К031М жети. Куда-жекжат, коптен керюпеген туган-туыстармен жолыгып, мэре-сэре болганымыз жасырын емес...

Ертецпсш Абай муражайына тагы ат басын бурдым.Муражай кызметкерлер1мен амандыкты бшскен соц, жешмд1 айтып, Абай мурасымен

елшде танысу сапарымды бастадым. Абай бабамыздыц гумырнамасын терец айгактайтын, хронологиялык тэртште тэтшштейтш кужатгар катарымен таныса отырып, Жидебайдагы орналаскан гимараттардыц кшп кепйрмелерш де керд1м. Катты эсер алдым. Сол ею ортада Карина телефон шалып, Жидебайга баруга мумюндк барын айтып, тшт1 кел1ктщ меш муражай мацында кутш турганынан да хабар берд1.

...Жидебайга барар жолда, алгаш кезшкен кесене Кушшбай батыр кесенесг. Кунпкбай батыр туралы карт Семейдщ улы Мухтары сез арнаганын бэр1М13 бшет1шм13 бесенеден белгш. Жэне де кешеп куш б1здщ онер университетшщ «Актер шеберл1п» белшшщ студенттер1 дипломдык спектаклыне аркау еткеш де ес1мде сайрай женелдь

«Коргансыздыц куншдепдей» емес, кесене жэне кыр басы мамыра жай, жайма шуак куйде.

Сары дала, ацызак жел, куздщ дымы аз-маз сезшген тамыздыц салкын самалы ой-санаммен коса бет1мд1 езшше аймалайды. Дегенмен, созбен санам да салынган кип1прш картина ойымда тамырлана бой котерд1. Ендпт кпм студенттерд1 окытып, Мухтар шыгармашылыгымен таныстырган кез1мде, сез алды осы шыгарма болсын деген ойга келд1М. Купйкбай батыр аруагына куран багыштап, бет сипап сапарымызды эр1 жалгап, жол тарттык.

Ещцп жолда Ецшк-Кебек б е й т мен шыктай таза махаббатка арнап койылган кесенелш кешенге бас сугылып, тагзым етшдь

Енд1Г1 казактыц ел д тн щ ющцп - Абай бабамыздыц кесенеа, соцгы он жыл ем1р1

2.Ъ

еткен орынга аттыц басын тгр^. Бардьщ, Жидебайга жетпк. Кесенелер орналаскан аумакка ендк. Эрюм езшше толкыды...

Ец алдымен амфитеатрга енш, кумбездер орналаскан бикке квтершп осы жердеп ец бик кумбезге енш, Абай бабамыз бен оныц суйкт1 шип жаткан жерге тагзым етш, йнтей ой-арман, 'плектер1М13Д1 кайталай отырып медет сураганымызга шуба келт1рмеймш.

Абай бабамыздьщ б е й т коцыр мермордан сандык тер13Д1 жасалган екен, ал Оспан б е й т бес1К тэр1зд1 оюланып жасалыныпты.

Ызге кесене шйнде моцгйпк тыныштык сер1К болды. Б1раз уакыт у н а зд к сактап, кесене 1ппнщ салкын ауасымен дамылдап, улы бабамыздьщ аруагына бас идпс.

Еее... мэцгш к тыныштьщ!Келес1 кесене Шэк0р 1м кажы мен улы урпагы Ахат Швк0р 1мулына да тагзым жасадьщ.

М онгш к тыныштыкпен катар, 0М1рдщ 031 камшынын сабындай кыскалыгын, келунп, б1здер жан-т0н1м1збен уга шыксак та рухани ойдыц моцп екенш, сол монгш к 613 секшд1 пенделерш бас щцретшш мойындагандаймыз.

Абай бабамыздьщ соцгы 10 жыл турак болган ушне де бас суктьщ. Б1зге сешмдей б1лд1р1лген ишаратты кабылдай отырып, муражайдагы белмелерд1 аса б1р ыждаЬатыльщпен жоне есю заттарды бипаздай карап, 1 10 жылдай тарихы бар есю мулктс, уйд1 тугел аралап шыктьщ.

Корд1к, карадык, таныстык, сезшдж. Б1раз уакыт жол серктер 1м, журпзупп, мен унс1зб1з, бойымызга жаца уялаган рухани акпаратты орюм ©зшше корытудамыз... Солай... узын-урга, жыртык-тес1к жыра, ойлы-кырлы жолга сур кежек кел1п м 1з сунги Семей кайдасьщ деп жонелдь Кел1к ш ш де мунлы жасампаз тыныштык орнаган, сол туста конш мдеп медеу ой мынау едк «Абай бабамызга тыншымаган, зырылдаган, зуылдаган мына заманда б1здщ маза бермес1м1з аньщ. Б1р1М13 медет, б1р1М13 кеп кыдырысымыздын б1р курандысындай, ал б1р1М13 жай оншешн журт барып жатыр менде барайыншынын кер1ме екен ед1. Эй, кайдам бекер баруга болмас!»

Улы Абай ЖерИ Сары дала, анызак жел1мен токаппар бшкке кол созган, мунарлана алыстан, мен мундалаган Шынгыстау!

Сары дала да урш-туршс1з момакан куйге енген.Шынгыстау, койнындагы кер1, коныр тарихынды батпандатып енпзш, мыскалдап

шыгаратын кейштесщ.Шынгыстау - текаппар бшк, улы улын бауырына алып, адамдарды мортебеамен

бинсппне бас щцруде. Сондыктан да ол алыстаган сайын бшк, мунарлы, саналы журеккке нур куяды, ойсыз сан ага суцгылалык сыйлайды. Адамдык пан пенделкке бшк карап, с е н т дурыс па деп сынамай-ак, тек, мешмен пара-пар адамзаттын улы, улылык пен киышктщ кайнауы Абай мен Ш екер1МД1 б!р-б1р куз жартасына балайды.

Шынгыстауды талай зердел1 сез сулейлер1 жырына, сез1не коскан шыгар. Мен сенщ жоталарьщда, койнауыцда, жакпар тастарында моцгш к унс13Д1к п а улы тыныштыкты К0рд1м. Сеш котерген сары дала да сол гажап тыныштыкты бузган анызактын монп жел1 желш жургеш ауаннан-ак сез1лед1. Ал 613 пенделер сол м оцгш кп кормекке асыгамыз. Асьщпа пенде, сол тыныштыкка кадалып турып кулак тос. Шынгыстаудьщ кор1 тарихын ызыцдап ©зьак айтып берер1не мен шок келт1рмен!

Жумажан БЕКТАСОВА,Филология гылымдарынын кандидаты

Ъ а