UDHËRRËFYES

I TË RIUT

NË BOTËN

Sejjid Husein Nasr

UDHËRRËFYES

I TË RIUT

NË BOTËN

Shqipëroi nga origjinali:

Edin Q. Lohja

ZEMRA E TRADITËS

Sejjid Husein Nasr

UDHËRRËFYES

I TË RIUT MUSLIMAN

NË BOTËN MODERNE

Shqipëroi nga origjinali:

Edin Q. Lohja

ZEMRA E TRADITËS

Sejjid Husein Nasr

UDHËRRËFYES

MUSLIMAN

MODERNE

Shqipëroi nga origjinali:

Edin Q. Lohja

UDHËRRËFYES

MUSLIMAN

MODERNE

Për mëse dy shekuj bota e Islamit mësymjen e një huaj, të cilët kanë sfiduar vetë parimet e Islamit, duke shkatërruar shumëçka nga qytetërimi i krijuar prej tijartistik, politik, ekonomik të Perëndimit modern vazhdon në një mënyrë a një tjetër, anembanë vetëm institucedhe vetë fenë

Shumë tëhuajësohen nga Islamindikimit dërrmues të ideologjive të huaja, të tjerë reagojnë me shpërthime emocionale e dhunë të herëpashershmenjohje aq të thellë të botës modernegjendje ta ruajnë dhe të problemeve

Historianë të panumërt perëndimorëstudiuar bazën e supozimeve të tyre filosofike, por fare pak muslimanë kanë bërë të anasjelltën. Të kuptuarit dhe studiperëndimor nga këndvështrimi islam ështëabsolutisht thelbësor që intelearrijnëcili drejtpërsëdrejti teknologjisë, arsimit dhe institucioneve shoqërore, ekonomike e politike ka islame

I shkruar nga autoriteti më i madh në njohjen dhe kritikën rrënjësore të modernky punim përvijon një përmbledhje thelbësore të traditës islame në shpalosjet fetare, shpirtërore dhe intelektualetë aspekteve kyç në kuptmodernizmit. dhe paraqitja konçize e materialit të trajtuar mjeshtërisht, të interesuarve për ripërtëritjen e identitetit shpirtëror

Shpresojmë se biblioteka ‘Zemra e Traditës’, meanë tëtradicional, do nevojave shpirtërore aspiruesve ekzistencës tokësore’e vyer e traditës së shenjtë

Për mëse dy shekuj bota e Islamit mësymjen e një qytetërimihuaj, të cilët kanë sfiduar vetë parimet e Islamit, duke shkatërruar shumëçka nga qytetërimi i krijuar

tij ndër shekuj. Ndikimi filosofik, kulturor, artistik, politik, ekonomik të Perëndimit modern vazhdon në një mënyrë a një tjetër, anembanë dār ul

vetëm institucionet tradicionale të shoqërisëedhe vetë fenë e tij.

Shumë tëhuajësohen nga Islamindikimit dërrmues të ideologjive të huaja, të tjerë reagojnë me shpërthime emocionale e dhunë të herëpashershme. Por të paktë janë ata që arrijnë njohje aq të thellë të botës modernegjendje ta ruajnë Islamin në dritën e sfidave

ë sigurojnë përgjigjeproblemeve të shtruara nga

Historianë të panumërt perëndimorëstudiuar trashëgiminbazën e supozimeve të tyre filosofike, por fare pak muslimanë kanë bërë të anasjelltën. Të kuptuarit

studiuarit kritik ierëndimor nga këndvështrimi islam është

absolutisht thelbësor që inteleë njohje të thellë

drejtpërsëdrejti eteknologjisë, arsimit dhe institucioneve shoqërore, ekonomike e politike ka islame.

I shkruar nga autoriteti më i madh në njohjen dhe kritikën rrënjësore të modernky punim përvijon një përmbledhje thelbësore të traditës islame në shpalosjet fetare, shpirtërore dhe intelektuale të sajtë aspekteve kyç në kuptmodernizmit. I karakterizuar nga gjuha dhe paraqitja konçize e materialit të trajtuar mjeshtërisht, botimi synontë interesuarve për ripërtëritjen e identitetit shpirtëror e intelektual

Shpresojmë se biblioteka ‘Zemra e Traditës’, meanë të prurjeve cilësore tradicional, do vazhdojë nevojave shpirtërore aspiruesve për kapërcimin e ‘ekzistencës tokësore’

yer e traditës së shenjtë

Për mëse dy shekuj bota e Islamit poqytetërimi dhe botëkuptimi të

huaj, të cilët kanë sfiduar vetë parimet e Islamit, duke shkatërruar shumëçka nga qytetërimi i krijuar

ndër shekuj. Ndikimi filosofik, kulturor, artistik, politik, ekonomik dhe shoqëror i të Perëndimit modern vazhdon në një mënyrë a një

dār ul-Islāmit, duke kërcënuar jo ionet tradicionale të shoqërisë

.

Shumë tëhuajësohen nga Islami,ndikimit dërrmues të ideologjive të huaja, të tjerë reagojnë me shpërthime emocionale e dhunë të

. Por të paktë janë ata që arrijnë njohje aq të thellë të botës moderne

Islamin në dritën e sfidavepërgjigjet e domosdoshme ndaj uara nga ideologjitë e kohës.

Historianë të panumërt perëndimorëinë intelektuale islame

bazën e supozimeve të tyre filosofike, por fare pak muslimanë kanë bërë të anasjelltën. Të kuptuarit

i ideve e historisë së mendimit erëndimor nga këndvështrimi islam është

absolutisht thelbësor që intelektualëtthellë të qytetërimi

e tërthorazi përmeteknologjisë, arsimit dhe institucioneve shoqërore, ekonomike e politike ka impakt të tillë mbi botën

I shkruar nga autoriteti më i madh tradicional islam në njohjen dhe kritikën rrënjësore të modernky punim përvijon një përmbledhje thelbësore të traditës islame në shpalosjet fetare, shpirtërore

të saj, krahas trajtimitë aspekteve kyç në kuptimin e veçorive të

I karakterizuar nga gjuha dhe paraqitja konçize e materialit të trajtuar

synon të tërheqë vëmendjen e të interesuarve për ripërtëritjen e identitetit

intelektual të muslimanëve shqipt

Shpresojmë se biblioteka ‘Zemra e Traditës’, mecilësore nga sfera e vazhdojë t’u qëndroj

nevojave shpirtërore dhe intelektuale të mbarë kapërcimin e ‘kufizimeve të

ekzistencës tokësore’ me botime nga trashëgimia yer e traditës së shenjtë.

po përballet me dhe botëkuptimi të

huaj, të cilët kanë sfiduar vetë parimet e Islamit, duke shkatërruar shumëçka nga qytetërimi i krijuar

ndër shekuj. Ndikimi filosofik, kulturor, e shoqëror i dominimit

të Perëndimit modern vazhdon në një mënyrë a një , duke kërcënuar jo

ionet tradicionale të shoqërisë, por

, si pasojë e ndikimit dërrmues të ideologjive të huaja, të tjerë reagojnë me shpërthime emocionale e dhunë të

. Por të paktë janë ata që arrijnë njohje aq të thellë të botës moderne, sa të jenë në

Islamin në dritën e sfidave të saj e domosdoshme ndaj

ideologjitë e kohës.

Historianë të panumërt perëndimorë e kanë ë intelektuale islame mbi

bazën e supozimeve të tyre filosofike, por fare pak muslimanë kanë bërë të anasjelltën. Të kuptuarit

historisë së mendimit erëndimor nga këndvështrimi islam është

ktualët muslimanë të qytetërimit modern, i

tërthorazi përmes shkencës, teknologjisë, arsimit dhe institucioneve shoqërore,

të tillë mbi botën

tradicional islam në njohjen dhe kritikën rrënjësore të modernizmit, ky punim përvijon një përmbledhje thelbësore të traditës islame në shpalosjet fetare, shpirtërore

trajtimit depërtues e veçorive të

I karakterizuar nga gjuha e thjeshtëdhe paraqitja konçize e materialit të trajtuar

të tërheqë vëmendjen e të interesuarve për ripërtëritjen e identitetit

të muslimanëve shqiptarë.

Shpresojmë se biblioteka ‘Zemra e Traditës’, me sfera e mendimit

qëndrojë pranë intelektuale të mbarë

kufizimeve të me botime nga trashëgimia

me dhe botëkuptimi të

huaj, të cilët kanë sfiduar vetë parimet e Islamit, duke shkatërruar shumëçka nga qytetërimi i krijuar

ndër shekuj. Ndikimi filosofik, kulturor, dominimit

të Perëndimit modern vazhdon në një mënyrë a një , duke kërcënuar jo

, por

si pasojë e ndikimit dërrmues të ideologjive të huaja, të tjerë reagojnë me shpërthime emocionale e dhunë të

. Por të paktë janë ata që arrijnë sa të jenë në

saj e domosdoshme ndaj

kanë bi

bazën e supozimeve të tyre filosofike, por fare pak muslimanë kanë bërë të anasjelltën. Të kuptuarit

historisë së mendimit erëndimor nga këndvështrimi islam është

ë i

shkencës, teknologjisë, arsimit dhe institucioneve shoqërore,

të tillë mbi botën

tradicional islam ,

ky punim përvijon një përmbledhje thelbësore të traditës islame në shpalosjet fetare, shpirtërore

depërtues e veçorive të

e thjeshtë dhe paraqitja konçize e materialit të trajtuar

të tërheqë vëmendjen e të interesuarve për ripërtëritjen e identitetit

Prof. Sejjid Husein Nasr është një nga ekspertët më të shquar të studimeve islame botë. Skohës,së Filosofëve të gjashtëqind artikuj tëislamemirënjohur dhe tejet e respektuar intePerëndim, ashtu elokuent me prani karizmatike, ai ështëshumëligjërata universitare e publikeradio-televizive mbi fushën e tij. mësues me një tregues mbresëlënës akademik

I lindur karrierën e tij të ndritur mësimdhënëse më 1955, kur ishte akoma student Gjatë viteve si profesor në Universitetin e Teh(1958-Templit (1979në vijimpjesë të ndryshme të botjanë bërë studiues të spikatur në fushat e tyre.

Shtrirja e lëmpërfshirë dhe të cilave i është përkushtuar, është e pamatë. Siç tregojnë dhe kumtesat e panumërta, ai shkruan persisht, anglisht, arabisht, frëngjishtautoritet të madhfilosofia, feja mjedisi natyrore dialogu i

Për Prof.që e aftëson njeriun të kuptojë natyrën e vërtetë të gjërave nga zinxhirët dhe kufizimet e ekzistencës tokësore" ka qenë dhe mbetet shqetësimitij intelektuale.

Prof. Sejjid Husein Nasr është një nga ekspertët më të shquar të studimeve islame

. Si një nga mendimtarët, ai është i vetmi anëtar musliman i

ilosofëve të Gjallë. gjashtëqind artikuj tëislame dhe evropianemirënjohur dhe tejet e respektuar intePerëndim, ashtu edhe në botën islame. elokuent me prani karizmatike, ai ështëshumëkërkuar në konferenca ligjërata universitare e publike

televizive mbi fushën e tij. mësues dhe studiues shtrihet në me një tregues mbresëlënës akademik

I lindur në Teheran karrierën e tij të ndritur mësimdhënëse më 1955, kur ishte akoma student Gjatë viteve si profesor në Universitetin e Teh

-79), Harvardit (1962, 65), Beirutit (1964Templit (1979-84) dhe Xhorxh Uashingtonit (1984në vijim) ai ka përgatitur një mori studentësh nga pjesë të ndryshme të botjanë bërë studiues të spikatur në fushat e tyre.

Shtrirja e lëmive studimorëpërfshirë dhe të cilave i është përkushtuar, është e pamatë. Siç tregojnë

kumtesat e panumërta, ai shkruan persisht, anglisht, arabisht, frëngjishtautoritet të madh në një larmi temash, që nga filosofia, feja dhe mjedisi natyror, arti

dialogu i qytetërimeve.

Prof. Nasrin, kërkimi i dijes, veçanërisht i dijes që e aftëson njeriun të kuptojë natyrën e vërtetë të gjërave e që për më tepër "e çliron dhe e shprangos nga zinxhirët dhe kufizimet e ekzistencës tokësore"

në dhe mbetet shqetësimitij intelektuale.

Prof. Sejjid Husein Nasr është një nga ekspertët më të shquar të studimeve islame dhe

mendimtarët më të rëndësishi vetmi anëtar musliman i

jallë. Me rreth pesëdhjetë vepraëqind artikuj të botuar në disa

e evropiane, Prof. Nasri është një figurë e mirënjohur dhe tejet e respektuar inte

dhe në botën islame. elokuent me prani karizmatike, ai është

kërkuar në konferenca e seminare akademike, ligjërata universitare e publike, si dhe në emisione

televizive mbi fushën e tij. studiues shtrihet në një

me një tregues mbresëlënës akademik

në Teheran më 1933, Profkarrierën e tij të ndritur mësimdhënëse më 1955, kur ishte akoma student doktorature në Harvard. Gjatë viteve si profesor në Universitetin e Teh

79), Harvardit (1962, 65), Beirutit (1964) dhe Xhorxh Uashingtonit (1984

) ai ka përgatitur një mori studentësh nga pjesë të ndryshme të botës, shumë prej të cilëve janë bërë studiues të spikatur në fushat e tyre.

ve studimorë, ku Profpërfshirë dhe të cilave i është përkushtuar, është e pamatë. Siç tregojnë veprat, shkrimet, ligjëratat

kumtesat e panumërta, ai shkruan persisht, anglisht, arabisht, frëngjisht

në një larmi temash, që nga e përshpirtshmëria

arti letrar dhe muzikqytetërimeve.

Nasrin, kërkimi i dijes, veçanërisht i dijes që e aftëson njeriun të kuptojë natyrën e vërtetë të

që për më tepër "e çliron dhe e shprangos nga zinxhirët dhe kufizimet e ekzistencës tokësore"

në dhe mbetet shqetësimi përcaktues i jetës së

Prof. Sejjid Husein Nasr është një nga ekspertët më e krahasimore në

më të rëndësishëm ti vetmi anëtar musliman i Bibliotekë

pesëdhjetë vepradisa gjuhë madhore

është një figurë e mirënjohur dhe tejet e respektuar intelektuale si në

dhe në botën islame. Si ligjërues elokuent me prani karizmatike, ai është një folës i

seminare akademike, si dhe në emisione

televizive mbi fushën e tij. Karriera e tij si një gjysëm shekulli

me një tregues mbresëlënës akademik e intelektual

më 1933, Profesor Nasri e nisi karrierën e tij të ndritur mësimdhënëse më 1955,

doktorature në Harvard. Gjatë viteve si profesor në Universitetin e Teheranit

79), Harvardit (1962, 65), Beirutit (1964-65), ) dhe Xhorxh Uashingtonit (1984

) ai ka përgatitur një mori studentësh nga ës, shumë prej të cilëve

janë bërë studiues të spikatur në fushat e tyre.

ku Profesor Nasri është përfshirë dhe të cilave i është përkushtuar, është e

shkrimet, ligjëratat kumtesat e panumërta, ai shkruan dhe flet (në

persisht, anglisht, arabisht, frëngjisht etj) me në një larmi temash, që nga përshpirtshmëria te shkenca,

muzika, arkitektura

Nasrin, kërkimi i dijes, veçanërisht i dijes që e aftëson njeriun të kuptojë natyrën e vërtetë të

që për më tepër "e çliron dhe e shprangos nga zinxhirët dhe kufizimet e ekzistencës tokësore"

përcaktues i jetës së

Prof. Sejjid Husein Nasr është një nga ekspertët më

në të ës

pesëdhjetë vepra e madhore

është një figurë e lektuale si në

igjërues folës i

seminare akademike, si dhe në emisione

arriera e tij si gjysëm shekulli,

intelektual.

nisi karrierën e tij të ndritur mësimdhënëse më 1955,

doktorature në Harvard. ranit 65),

) dhe Xhorxh Uashingtonit (1984 - ) ai ka përgatitur një mori studentësh nga

ës, shumë prej të cilëve

është përfshirë dhe të cilave i është përkushtuar, është e

shkrimet, ligjëratat e flet (në

) me në një larmi temash, që nga

shkenca, arkitektura

Nasrin, kërkimi i dijes, veçanërisht i dijes që e aftëson njeriun të kuptojë natyrën e vërtetë të

që për më tepër "e çliron dhe e shprangos nga zinxhirët dhe kufizimet e ekzistencës tokësore"

përcaktues i jetës së

Titulli i origjinalit:

A YOUNG MUSLIM’S GUIDE TO THE MODERN WORLD Seyyed Hossein Nasr

Cambridge: Islamic Texts Society, 1993 ISBN 0 946621 51 9 paper

Për botimin shqip:

Shqipërimi dhe parathënia: Edin Q. LOHJA © Redaktimi dhe korrektura: Ornela ADEMOVI

Foto: Ibrahim KALIN

Shtypur në shtëpinë botuese “ ” Tirazhi: 1000 kopje

ISBN:

Biblioteka “Zemra e Traditës”, Nr. 3

Për S. Amīr ‘Alīun

i cili së shpejti do të përballet me sfidën e të qenit i ri musliman

Ky punim u ngarkua nga zr. Sahl Kabbānī

i cili ia ka kushtuar një pjesë të madhe të jetës paraqitjes dhe përhapjes së Islamit në Perëndim

dhe sidomos themelimit të Dar ul-Islamit në Abiquiu, New Mexico

PËRMBAJTJA PARATHËNIE Fjala e autorit për botimin shqip Hyrje I MESAZHI I ISLAMIT

Islami, Kur’ani Fisnik dhe Hadīthi - Shpallja dhe Kuptimi i Fesë Zoti, Njeriu dhe Universi - Çështje të Eskatologjisë Sherī‘ati Përshpirtshmëria dhe Mendimi Islam Shkenca Islame Letërsia dhe Artet Bota Islame në Kohët Moderne II NATYRA E BOTËS MODERNE

Feja në Perëndimin Modern Filosofia dhe Shkollat Moderne Perëndimore të Mendimit Shkenca Moderne dhe Teknologjia Jeta Politike, Shoqërore dhe Ekonomike e Botës Moderne Arsimimi Modern - Historia, Teoritë dhe Filosofitë e Tij Arti në Perëndimin Modern Stili Modern i të Jetuarit III EPILOG - PËRGJIGJJA NDAJ SFIDAVE MODERNE

I Riu Musliman dhe Përgjigjja Islame ndaj Botës Moderne

PARATHËNIE Pas rishkartisjes kërcëllitëse të skenës gjeopolitike botërore nga mbarimi i Luftës së Ftohtë, vështirë të gjendet subjekt mbi të cilin të jetë fokusuar vëmendja e njëkohësisht të jenë përfshirë aq emocione, sa ai i marrëdhënies së botës islame me Perëndimin modern. Historianë, analistë, sociologë, filosofë e studiues të panumërt religjionesh në Perëndim kanë parakaluar një mori tezash e qëndrimesh mbi fatin e raportit të asaj pjese të njerëzimit që ngulmon akoma te gjithrëndësia e shpirtshmërisë dhe e faktorit transhendent në jetën e individit e të shoqërisë, me atë sektor të pushtetshëm ku modernizmi ka eklipsuar të gjitha aspektet e traditës judeo-kristiane. Që nga alarmet mbi “përplasje qytetërimesh” e deri te nismat për dialog të sinqertë dhe kapërcim të inercisë antagoniste të trashëgimisë mesjetare; që nga shtrembërimet e përbindshme të ngjyera në injorancë, moskuptim e shpesh keqdashje, deri tek shfaqja e studimeve simpatizuese mbi shpirtin e Islamit dhe vlerat e qytetërimit të mbarsur prej tij në shekuj – të gjitha kanë bojatisur një dekor të larmishëm qëndrimesh ndaj fesë, faktet mbi të cilën vazhdojnë të zhurmohen nga një kakofoni sfondore, që e frustron mjaft ndijimin e së vërtetës. Duket sikur periudhën dyshekullore të orientalizmit perfid, gjatë së cilës një armatë studiuesish pretenciozë perëndimorë e kanë hulumtuar gjerësisht trashëgiminë islame nga këndvështrimi i tyre profan (duke shkuar gjer aty sa t’u diktonin muslimanëve se si duhej ta studionin fenë e tyre), e ka pasuar një zell për ta treguar Islamin si të papërputhshëm me bashkekzistencën, pluralizmin fetar, të drejtat e njeriut, demokracinë... Në këtë drejtim, klasifikime të shumta ‘islamësh’ sipas shijeve të çastit dhe simptomave oshiluese politike në horizont vazhdojnë ta dyndin diskursin, ku vëmendja përqendrohet në figura e lëvizje të mbështetura në reagime emocionale apo sentimentale ndaj mësymjes së Perëndimit. Nga ana tjetër, s’mund të flitet për qasje uniforme ndaj çështjes as në botën islame, ku qëndrimet variojnë nga imitimi dhe përqafimi entuziast i gjithçkaje perëndimore deri tek antagonizmi demagogjik me terminologji shqetësuese, përkthyer rëndom në vepra të natyrës ekstreme. Ndërkohë që informacioni rreth Perëndimit nuk mungon, ajo që vërehet akoma është mosnjohja e rrënjëve të kulturës dhe prapavijës ideore të tij nga muslimanët në përgjithësi. Sakaq, ndikimi i pamatë që Perëndimi ushtron përmes ideve, prodhimeve, skemave dhe konstrukteve kulturore, ekonomike, politike e filosofike të tij vazhdon të përmbytë botën islame. Ndonëse në dhjetëvjeçarët e fundit gjendja po ndryshon disi, falë përpjekjeve serioze të një brezi dijetarësh të përkushtuar, prapë ndihet nevoja e studimit sistematik të mendimit dhe themeleve të qytetërimit perëndimor nga perspektiva islame, në dinamikën e ndryshimeve të mëdha të sjella nga modernizmi, që u shfaq në gjirin e tij rreth pesë shekuj më parë e i cili tashmë ka përfshirë mbarë globin. Kjo vepër është një hyrje e shkëlqyer në historinë e ideve të qytetërimit perëndimor, lidhur me filosofinë, shkencën, politikën, ekonominë, arsimin, artin dhe jetën shoqërore që modernizmi ka formësuar aty, kundrejt traditës fetare. Ai zbut boshllëqe të literaturës ekzistuese të muslimanëve mbi Perëndimin, e cila vuan rëndom nga qasje mbithjeshtuese, trajtime sipërfaqësore dhe qëndrime të papjekura mbi shumë çështje, që nga të kuptuarit e “progresit” dhe “zhvillimit”, sfondit konceptual të shkencës e teknologjisë moderne, rolit të fesë në Perëndim e deri tek natyra e përgjigjeve ndaj sfidave të jashtëzakonshme, që modernizmi i shtron Islamit në të gjitha sferat. Nga ana tjetër, duke ia kushtuar gjysmën e librit skicimit të trashëgimisë fetare, intelektuale e shpirtërore të Islamit, autori potencon

nevojën parësore të muslimanëve për ta studiuar traditën e tyre nga vetë këndvështrimi islam, e jo duke u bazuar në ç’kanë dashur të lexojnë prej saj orientalistët dhe studiuesit perëndimorë. Sipas tij, rrënjëzimi i fortë në traditën islame është vendimtar për ta kuptuar në thellësi botën moderne dhe ofruar përgjigjet e suksesshme ndaj sfidave të saj. Për një kohë të gjatë, qëndrimet e muslimanëve ndaj Perëndimit janë karakterizuar nga indiferenca, e pasuar shpejt me ndjenja të forta inferioriteti, që u nxitën nga disfata e kalifatit dhe epërsia teknologjiko-ushtarake e kolonizatorëve. Ndikimi i këtyre ndjenjave u pa në formulimet e ndryshme të reformuesve modernistë në botën islame, që veneronin idenë e “zhvillimit” të pandalë dhe rolit qendror të teknologjisë në Perëndim, në orvatjet për t’i racionalizuar shkencat fetare sipas modeleve të kriticizmit tekstual perëndimor dhe harmonizuar komentimin kur’anor me shkencën moderne, në importimin e ideve socio-politike evropiane dhe në shpërfilljen e aspekteve shpirtërore të traditës. Ato vazhdojnë të jenë të pranishme në një masë të konsiderueshme tek mendësia e gjerë muslimane, duke ndikuar pavetdijshëm edhe një pjesë të mirë të klasës intelektuale anekënd dār ul-Islāmit. Paradoksalisht, modelet perëndimore të zhvillimit dhe ndryshimit shoqëror si dhe kuptimi i filosofisë, shkencës e teknologjisë u sfiduan së pari brenda vetë Perëndimit, pa u vënë ndopak në pikëpyetje nga muslimanët. Mirëpo, tragjeditë e dy Luftrave Botërore, qorrsokaku i materializmit, kriza etike dhe potenciali shfarosës i shkencës prometease, shterpësia shpirtërore e mendimit modern, katastrofat ekologjike, prishja e strukturës shoqërore, degradimi moral në rritje dhe shumë dukuri të tjera në Perëndim i shtynë mjaft mendimtarë islamë ta dyshonin vlefshmërinë e imitimit të tij si model. S. H. Nasr është i pari intelektual musliman që ndërmori një studim rrënjësor të modernizmit nga pikëpamja islame, duke ia kritikuar në mënyrë të themeltë premisat filosofike dhe treguar qartë se kriza e tij totale nuk është e natyrës teknike e as nuk përbën ndonjë turbullirë kalimtare në keqmenaxhim, por i përket rendit parimor dhe si e tillë duhet trajtuar intelektualisht. Gjatë këtyre pesëdhjetë vjetëve, ai ka prodhuar një sërë punimesh cilësore në këtë drejtim, duke sjellë ndërkaq një ringjallje vërtetësore të traditës brenda botës islame e duke treguar pasurinë dhe relevancën e saj për shërimin e lëngatave nga të cilat vuan moderniteti. Ai është përfshirë gjithashtu në nisma dialoguese për t’ia paraqitur Lindjen intelektualisht Perëndimit e anasjelltas, duke nënvizuar parimet e larta metafizike nga të cilat burojnë traditat e shenjta dhe kërkuar truall të përbashkët mirëkuptimi. Kështu, S. H. Nasr është nga muslimanët më të respektuar në Perëndim dhe ndër dijetarët më të nderuar në botën islame. I lindur në Tehran më 1933, në një familje dijetarësh dhe mjekësh tradicionalë, S. H. Nasr i vazhdoi studimet e mesme dhe të larta në Sh.B.A, ku u diplomua në fizikë e matematikë dhe mori titullin e masterit në gjeologji e gjeofizikë nga M.I.T, më 1956. Dy vite më pas, ai doktoroi historinë e shkencës dhe diturisë në Harvard dhe u kthye në vendlindje, ku filloi karrierën si profesor i filosofisë dhe historisë së shkencës në Universitetin e Tehranit dhe më pas themelues i Akademisë Iraniane të Filosofisë e rektor i Universitetit Arjamehr. Ai i thelloi dijet mbi trashëgiminë intelektuale e shpirtërore të Islamit në duart e mjeshtrave tradicionalë si ‘Alāmeh Tabātabā’ī e Sejjid Ebū’l-Hasan Kazvinī dhe ndërmori reforma të thella në sistemin universitar. Paralel me nisjen e projekteve madhore ndërkombëtare në filosofi dhe përshpirtshmëri islame, studime krahasimore e orientale, Prof. Nasri filloi të shkruante intensivisht mbi aspektet e traditës. Veprimtaria e tij e stërpasur diturore mbulon fusha e disiplina të gjera, të trajtuara nga perspektiva unifikuese e Islamit tradicional, rrënjëzuar në burimet e shpallura dhe

ndriçuar nga drita e intelektit. Mbi pesëdhjetë vepra e gjashtëqind artikuj të tij të botuar në shumë gjuhë kanë ushtruar ndikim të madh si në Perëndim, ashtu edhe në Lindje, në lëmi si filosofia, përshpirtshmëria, shkenca, feja, studimet krahasimore, arti i shenjtë dhe mjedisi natyror. Ndër më të njohurat janë: Hyrje në Doktrinat Kozmologjike Islame, Tre

Dijetarë Muslimanë, Njeriu dhe Natyra: Kriza Shpirtërore e Njeriut Modern, Shkenca

dhe Qytetërimi në Islam, Ideale dhe Realitete të Islamit, Ese Sufiste, Islami dhe Brenga e

Njeriut Modern, Sadr ed-Din Shirazi dhe Teosofia e tij Transhendentale, Dituria dhe e

Shenjta, Islami Tradicional në Botën Moderne, Shpirtshmëria Islame, Feja dhe Rendi

Natyror, Nevoja për një Shkencë të Shenjtë, Historia e Filosofisë Islame, Zemra e Islamit. Si një ndër mendimtarët më të rëndësishëm të kohës, Prof. Nasri është i vetmi anëtar musliman i Bibliotekës së Filosofëve të Gjallë, i pari lindor të jepte leksionet prestigjioze Gifford, kontribues madhor në enciklopedi të ndryshme botërore të fesë e spiritualitetit dhe ndër ligjëruesit më të kërkuar në konferenca e tubime ndërkombëtare mbi çështjet e dialogut ndërqytetërimor, marrëdhënies së përshpirtshmërisë me shkencën, filosofinë, artin dhe çështjet e mjedisit. Gjatë viteve si profesor në universitetin e Tehranit, Harvardit, Beirutit, Templit e Xhorxh Uashingtonit, ai ka përgatitur një mori studentësh nga pjesë të ndryshme të botës, shumë prej të cilëve janë bërë studiues të spikatur në fushat e tyre. Në këtë pikë, i shohim të nevojshme disa sqarime mbi nocionin e modernes kundrejt tradicionales, siç është kuptuar e shtjelluar nga autori në shkrimet e tija të shumta. Modernizmi nuk duhet identifikuar me botën bashkëkohore, por me revoltën kundër Qiellit që nisi në Perëndim gjatë Rilindjes. Modernja, pra nuk nënkupton atë që është ‘në hap me kohën’, e as atë që është e suksesshme në zaptimin e natyrës, por të shkëputurën nga Transhendentja dhe parimet e përhershme, që i janë zbuluar njeriut përmes shpalljes. Modernizmi nënkupton njerëzoren profane të ndarë nga burimi Hyjnor, e kësisoj të nënshtrueshme ndaj modave kalimtare të mendimit dhe tekave ndryshuese të egos. Botën moderne e karakterizon mungesa e parimeve, ku e vetmja konstante është ndryshimi pa krye dhe me çdo kusht, që nga ana e vet pasqyron pamundësinë e natyrës së paqëndrueshme njerëzore për të shërbyer si parim. Mendimi modern është antropomorf, jo vetëm në psikologji, antropologji e filosofi, por edhe në shkencë, e cila edhe pse e përjashton njeriun nga skema e saj kozmike, përdor kritere dhe instrumente krejtësisht njerëzore të dijes. Ai u bë thellësisht antropomorf që me Dekartin, cogito ergo sum (‘mendoj, pra jam’) i të cilit vë vetëdijen individuale të egos së kufizuar njerëzore e jo Qenien e kulluar Hyjnore si kriter të ekzistencës dhe së vërtetës. Pasoja më e dukshme e kësaj ishte mohimi i niveleve më të larta të realitetit, duke e reduktuar njohjen tek aftësia analitike kurse botën objektive tek ajo që mund të hetojë arsyeja e ndihmuar nga shqisat. Njeriu modern, zot i plotë i fatit të vet, shpërfillës i realiteteve eskatologjike, të cilat i ka zëvendësuar me një gjendje lumturie tokësore në të ardhmen utopike, indiferent ndaj shpirtshmërisë dhe pa ndjesi të së Shenjtës krijoi në vijim një botë të zhveshur nga e bukura dhe e qëndrueshmja. Krahasuar me historinë e gjatë të njerëzimit, në të cilën transhendentja karakterizonte ekzistencën njerëzore, periudha e modernizmit - që shtrihet nga Reneisansa e deri më sot - është veçse një çast dhe kësisoj përbën anomali. Dukuritë e kësaj anomalie janë kritikuar në nivele të ndryshme brenda Perëndimit, që nga poetët deri tek sociologët. Mirëpo, kundërvënia e traditës ndaj modernizmit është në rrafshin parimor e nuk buron nga vëzhgimi i fakteve apo diagnostikimi i sëmundjes. Ajo qëndron në studimin e shkaqeve, duke kritikuar premisat bazë të modernizmit për t’i larguar perdet që e bëjnë iluzoren të duket si reale dhe negativen si pozitive.

Cili është kuptimi i traditës dhe mesazhi i saj? Me ‘traditë’ nënkuptohet sakralja, që i është zbritur njeriut përmes shpalljes, bashkë me shpalosjen dhe zhvillimin e mesazhit hyjnor, duke përbërë si vazhdimësi horizontale me Origjinën, ashtu edhe lidhje vertikale me Realitetin Transhendent metahistorik. Çdo traditë përmban kështu: i) fenë (në kuptimin më të gjerë të fjalës), me të gjitha degëzimet e saj; ii) shembullin e modeleve të shenjta - përfaqësuar parasëgjithash nga profetët - i cili ka formësuar normën e segmentit njerëzor në fjalë, dhe iii) zinxhirin e paprerë që lidh çdo periudhë të mendimit dhe jetës së atij mjedisi me Origjinën. Traditë nuk quhen zakone a shprehi të ngulitura në rrjedhën kohore të një qytetërimi nga përsëritja horizontale, por të vërteta me karakter mbiindividual. Tradita është krahasuar shpesh me pemën, rrënjët e së cilës janë zhytur përmes shpalljes në natyrën e Realitetit, nga ku është rritur trungu dhe degët e saj ndër kohëra. Zemra e kësaj peme është feja, kurse palcën e saj e përbën bekimi Hyjnor, që i mundëson vazhdimin e jetës. Feja është ajo që e rilidh (lat. religare) njeriun me Zotin e njëkohësisht me anëtarët e tjerë të një bashkësie të shenjtë, apo ummeti. Në këtë kuptim, ajo mund të konsiderohet si origjina qiellore e traditës, që përmes shpalljes manifeston të vërteta të caktuara, zbatimi i të cilave e përbën traditën. Kështu tradita përfshin fenë dhe feja e përmban traditën, sepse ajo rrok zbatimin e parimeve të shpallura dhe shpalosjen e tyre historike. Vetëm modernizmi i sheh ato të dyja si të ndara. Tradita nënkupton të përjetshmen, të Vërtetën, urtinë e përhershme dhe zbatimin e pandërprerë të parimeve të saj dhe degëzimeve të tyre në kushte të ndryshme. Ky zbatim përfshin ligjin, strukturën shoqërore, artet, shkencat dhe gnosën, bashkë me metodën e arritjes së saj, duke ngërthyer ekzoteriken dhe ezoteriken. Kjo ka rëndësi të kuptohet nga ata muslimanë të ndikuar nga reduksionizmi, që e kanë kufizuar Islamin tek aspekti ligjor i tij, duke e zhveshur nga armët intelektuale me të cilat mund të mbrohet ndaj mësymjes së modernizmit. Tradita është e pandashme nga e shenjta dhe buron prej saj. Duke ruajtur vijimësinë dhe rregullsinë e përcjelljes së të vërtetës së shpallur, tradita e zgjat praninë e së shenjtës në një botë të tërë dhe krijon një qytetërim me një ndjesi të kudondodhur të së shenjtës. Funksioni i qytetërimit tradicional është krijimi i një bote të mbizotëruar nga e shenjta, ku njeriu të shpëtojë nga nihilizmi e skepticizmi që pasojnë humbjen e karakterit sakral të ekzistencës dhe dijes. Shpresojmë se ky libër do të jetë ndihmë e konsiderueshme për të interesuarit e ringjalljes së traditës tek muslimanët shqipfolës, duke u qenë udhërrëfyes i vërtetë në përballjen e tyre me sfidat e mëdha të modernizmit.

Edin Q. Lohja Shkodër,

Dhjetor 2004/Dhu’l-Kideh 1425.

Fjala e autorit për botimin shqip Ky libër është shkruar parasëgjithash për të rinjtë muslimanë në botën islame dhe për ata që janë rritur ose kanë studiuar në Perëndim, që t’u shërbejë si udhërrëfyes në përballjen me botën moderne, e cila lindi dhe u kultivua në Perëndim, duke u përhapur së fundmi në mbarë rruzullin tokësor. Megjithatë, mesazhi i kësaj vepre u përket posaçërisht edhe të rinjve muslimanë të Shqipërisë, Kosovës e Maqedonisë, të cilët as nuk studiojnë në Perëndim e as nuk jetojnë në hapësirat e dār ul-Islāmit, por i përkasin një bashkësie jetike, që përbën lidhje ndërmjet botës islame dhe Perëndimit. Dhe pikërisht nga fakti se bashkësia muslimane shqipfolëse zë një pozicion aq të ndjeshëm kemi kënaqësinë që kjo vepër, e cila tashmë është shfaqur në turqisht, persisht, boshnjakisht dhe gjuhë të tjera islame, të shohë dritën e botimit në shqip, një gjuhë që nga njëra anë lidh shqiptarët në rajonin e Ballkanit dhe nga tjetra është mjeti kryesor i shprehjes së mendimit dhe kulturës së muslimanëve që jetojnë në Shqipëri, Kosovë e Maqedoni. Ngjarjet shumë tragjike që shoqëruan popullin shqiptar gjatë shekullit të kaluar me siguri e kanë forcuar elementin islam në mendjen dhe shpirtin e muslimanëve shqipfolës, duke ua shpalosur faktin themelor se fatet e tyre dhe Islami në Evropë janë të ndërthurura dhe se thellimi gjithnjë e më i madh i rrënjëve të tyre islame si dhe njohja e mëtejshme me fenë, kulturën, mendimin dhe qytetërimin e Islamit - në dritën e të cilave do arrijnë më pas ta vlerësojnë kulturën perëndimore e të vazhdojnë të jetojnë në paqe me bashkëqytetarët dhe fqinjët e krishterë - mund të sjellë veçse fuqizimin e muslimanëve shqiptarë dhe në të vërtetë atyre të krejt Ballkanit, sot dhe në të ardhmen. Si pjesëtarë të një bashkësie të arsimuar dhe të kualifikuar, muslimanët shqiptarë mund të luajnë rol jetik, si urë midis botës islame dhe Perëndimit, në një kohë kur takimi midis Islamit dhe Perëndimit përvijohet si ndër çështjet më të rëndësishme globale. Që kjo detyrë të përmbushet, njohja e cekët e Perëndimit dhe kulturës moderne jo vetëm që s’mjafton por është në vetvete e rrezikshme dhe shkatërrimtare, sepse thelbi i kulturës së sotme evropiane po vuan sëmundjen e harrimit të së shenjtës, kësaj lëngate që imponohet në formën e ideologjisë sekulare, kudo që mundet. Ajo çka u nevojitet muslimanëve shqipfolës dhe në të vërtetë muslimanëve në tërësi është nga njëra anë themeli i fuqishëm islam dhe kritika e modernizmit në dritën e fesë tradicionale në Perëndim, dhe kultivimi i harmonisë me Krishtërimin e Judaizmin, mbështetur në parimet e përbashkëta tradicionale, nga tjetra. Qëllimi ynë në këtë vepër ka qenë ta sigurojmë dhe ofrojmë një udhërrëfyes të tillë, të shkruar në gjuhë të thjeshtë, për njerëzit nga tradita islame dhe Perëndimin, si në aspektet e tija tradicionale, ashtu edhe ato moderne. Në luftën e madhe që ndizet në mendjet dhe shpirtrat e burrave dhe grave anembanë rruzullit tokësor, ajo që ka rëndësi të përskajshme është e Vërteta dhe përputhja jonë me të Vërtetën. Ndaj, kemi bindjen se në të ardhmen tej tashmë të rrëzuarës “përplasje mes qytetërimeve” do të ndodhë konflikti midis atyre që besojnë në Parimin Transhendental e ligjet që burojnë prej Tij, dhe atyre që s’besojnë në atë Parim. Në këtë ndeshje madhore Islami luan rol të rëndësishëm si ruajtës i doktrinës së Njëshmërisë Hyjnore në kullueshmërinë e saj më të theksuar. Dhe kjo përballje do përfshijë jo vetëm botën islame por pikësëpari vetë Perëndimin, ku modernizmi, i themeluar në mohimin e Transhendentes dhe së shenjtës ka fituar numrin më të madh të ndjekësve. Bota shqiptare

është e vendosur në mesin e kësaj fushe tensioni. Duke i qëndruar besnikë mesazhit islam në përmasat e tija më të thella, duke siguruar vlerësimin kritik të modernizmit dhe duke i shtrirë njëherazi dorën e miqësisë Krishtërimit mbi bazën e mirëkuptimit të ndërsjelltë, muslimanët shqipfolës mund të luajnë një rol jetik, që mund të ketë rrjedhoja pozitive të pallogaritshme si për marrëdhënien e Islamit me Perëndimin, ashtu dhe me Krishtërimin. Falënderojmë zr. Edin Q. Lohja dhe znj. Ornela Ademovi për punën e përkthimit dhe përgatitjen e këtij libri për botim në gjuhën shqipe. Shpresojmë dhe i lutemi Allahut që kjo vepër modeste të ndihmojë në ripërtëritjen dhe forcimin e bashkësisë së muslimanëve shqiptarë, veçanërisht të rinjve, në këtë çast vendimtar të historisë së saj, pas sprovimit të fesë dhe forcës së saj në një shkallë të lartë, megjithë fatkeqësitë e shumta të kaluara në shekullin XX; ndërkohë që muslimanët shqiptarë do vazhdojnë të përjetojnë sprova të ndryshme, në vijim të rrethanave delikate të situatës së tanishme. Le të kujtojmë në fund fjalën kur’anore inne mā ul-‘usr jusrā, �Vërtet, pas mundimit vjen lehtësimi�.

S. H. Nasr Uashington, D. C.

Prill 2007