5.3 Erasmus en het humanisme

Waarom was Erasmus een humanist bij uitstek?

Belang onderwerpErasmus wordt als de belangrijkste humanist gezien van zijn tijd met een blijvende invloed. De Renaissance en het daarmee gepaard gaande humanisme is de historische context waarin de burger zich steeds meer losmaakt van de religieuze indoctrinatie uit de Middeleeuwen en zich steeds meer op de eigen persoonlijkheid moet gaan richten, gebaseerd op de klassieke erfenis en een heidense transformatie van de middeleeuws-christelijke natuur.

Humanisme en RenaissanceDe termen Renaissance en humanisme verwijzen naar een stroming die eind 14e eeuw in de steden van Noordwest-Italië ontstond. Deze benadrukte de menselijke individualiteit en de schoonheid van het menselijk lichaam en leven, die voortborduurt op de erfenis van de Klassieke Oudheid.De gedachtewereld kenmerkte zich niet langer door het memento mori, maar door carpe diem. Het gaat dus om een nieuwe mentaliteit.

RenaissanceDe term Renaissance is afgeleid van het Italiaanse woord renascita, wat op zijn beurt weer is afgeleid van het Latijnse renasci, wat ‘herboren worden’ betekent.Jacob Burkhardt gaf deze naam in 1860 aan de periode van de Westeuropese cultuurgeschiedenis van circa. 1400 tot 1650. Het ging echt niet alleen om de wedergeboorte van de Klassieke Oudheid, maar ook om een heidense transformatie van de middeleeuws-christelijke geest.

Kenmerken Renaissance1. De schilderkunst

vertoont meer realisme en legt meer nadruk op het individu. Bovendien worden voorstellingen meer dynamisch en gebruikte men veel mythologische karakters.

2. De geschiedschrijving wordt ook realistischer, waardoor het onderscheid tussen Oudheid en Middeleeuwen scherper wordt. Bovendien zorgt de grotere aandacht voor taal voor meer oog voor vervalsingen.

Kenmerken Renaissance3.Het Bijbels humanisme richt zich meer op de christelijke Oudheid en diens geschriften. Er werd een meer kritische houding tegenover kerkelijke overleveringen bevorderd, door betere vertalingen en door te pleiten voor meer verdraagzaamheidheid en matiging.Franceso Petrarca is de grondlegger van het humanisme. Het humanisme zorgde voor een grotere geestelijke vrijheid (van de Kerk).‘Als de duisternis eenmaal is verdreven, zullen onze kleinzonen opnieuw in de zuivere schittering van het verleden kunnen binnentreden’

HumanismeHet humanisme verspreidde zich door reizende geleerden, studenten en kunstenaars en door de boekdrukkunst, die in 1455 uitgevonden was door Gutenberg.Door de drukkunst namen steeds meer mensen ZELF kennis van het geloof en raakten minder afhankelijk van de Kerk. De bijbelkritiek ontstond.De nadruk lag op de door God gegeven menselijke vermogens, die ten volste benut moesten worden.Echter moest de taal versimpeld worden, zodat de gewone burger de Bijbel ook kon begrijpen. Dit irriteerde de Kerk, die zich als HET tussenstation tussen mens en God plaatste.Voor een goed begrip van de Bijbel en antieke bronnen was kennis van Latijn en Grieks noodzakelijk.

BoekdrukkunstDoor de boekdrukkunst werd nieuws en kennis beter verspreid. Naast geleerden en geestelijken, kreeg de rijkere bovenlaag ook boeken in bezit, wat het leesonderwijs stimuleerde.De uitvinding van de boekdrukkunst was zeer revolutionair en kan vergeleken worden met de komst van het internet.Drukkerijen werden verzamelplaatsen van humanisten en verspreidde zich over steeds meer steden zoals Antwerpen.

Erasmus, Europees humanist

Desiderius Erasmus (1467/69-1536) uit Rotterdam was de belangrijkste humanist uit het Noorden.Door de boekdrukkunst kon Erasmus zijn kritische ideeën over Europa verspreiden. Hij kon zo ook nieuw verschenen boeken bekritiseren (recensies). Hij stond bekend om zijn kritische geest en wijsheid, gebaseerd op talenkennis en kennis van de Oudheid.

Lof der ZotheidZijn boek Lof der Zotheid of Moriae encomium, sive Stultitiae laus uit 1511 is zijn bekendste werk. Hierin levert hij kritiek op maatschappelijke en kerkelijke misstanden.De wereld als het tafereel der algemene dwaasheid, de dwaasheid als het onmisbare element, dat leven en samenleving mogelijk maakt, en dit alles te wijten is aan Stultiae, de godin der Dwaasheid en tegenhangster van de godin der Wijsheid, Minerva.

Latijn en Grieks: de Vulgaat

Erasmus wees ook op fouten in de Vulgata, de Latijnse tekst die sinds 400 gold als de officiële Bijbelvertaling!Hieronymus van Strido kreeg destijds de opdracht om de oorspronkelijke Bijbelboeken te vertalen, maar doordat Erasmus fouten ontdekten, bewees hij de feilbaarheid van de Kerk.Zijn onderzoek leidde in 1516 tot een herdruk, de textus receptus, en werd de nieuw aanvaarde tekst.

Erasmus en de HervormingErasmus had weliswaar kritiek op de katholieke Kerk, maar wilde het christelijke geloof wel veilig stellen. Hij vreesde drie zaken:1.Bestudering van de Oudheid kon leiden tot terugval naar het heidendom.2.Christenen hebben teveel overgenomen van de Joden.3.Schisma in de Kerk door bestaande conflicten met burgeroorlogen als gevolg. Hij pleitte voor verdraagzaamheid – philosophia christi

Maarten Luther 1483-1546Maarten Luther publiceerde 95 stellingen in 1517 aan de deur van de Kerk te Wittem. Hierin leverde hij veel kritiek op het katholicisme.Luther was tegen rijkdom van de geestelijkheid en armoede van het volk. Bovendien was hij een sterk tegenstander van aflaten. Het lot van de mens stond voor de geboorte al vast (predestinatie) en daar kon niets aan veranderd worden. Echter kreeg hij geen gehoor en startte met de Reformatie ofwel de Hervorming.