2009/1388-J. Payam-e Bastanshenas-Vol. 11-Iron Age, Pottery Decoration (in Persian)

��

��

�� ! "��#��$ �� %&' ()*+ ,��-�..... ........1 �� !" �#$%� &�� !" �'� �( ��

0�2 *3�� 4�-5 �� 678 ��5 "� $�9 �� 0�2 0)�: ! ......................................................................33

��)�*� +�� ,-�. ��'� /�� 01 ��

<�� =)>� (!�9 6�� $ �� )?7� ��-��@# "��: A�B)� ! @#�3�2 .....................................................................47 ��2!. �23) �(�45 ��#�#5 6.�7�

��F)9 �+�78� "��*G$� ! ��H �$�� ! @#�3�I�� "�....................................... ....................................................69

�� 8� �� #9. :� ; � ��.!�< �( ��

G��)+ L�+�'�$ GM:�� ,*+-��%�#� N�!� �� "�................ ...................................................................................................83 =�� 9� �>5 �4?,��.

N��+ P�$ �$��-% I�� N�� ! -� Q�' ��R� G��)+ "�........................................................................ .......89

��@ �!?��&��.��8 �� 3.

!->� �� #� ��)�: "� �� GS��8 ��G$�� $��8! �$�� T!� 6�� -*� (��R�I�� G$�U8 N�..... .....97 ��.!�< �( �� 8� ��

7$��&+� ��G$� �� )?7� ��&��V ��7�� "�.............. ............................................................................................111

�� .� ��A !��"

�� 4B.� C��-��........................................................................ .......................................................................1-7

Abstracts of Articles in English …………………………………………..………………1-7

1 1388، بهار و تابستان يازدهمپيام باستان شناس، سال ششم، شماره

پيدايش نقوش حجمي در سفالگري و ارتباط آن با تغييرات فرهنگي در گذر از عصر مفرغ در ايرانبه عصر آهن

دكتر حميدرضا ولي پور ايمان مصطفي پور حسين داودي دكتر احمد چايچي اميرخيز

چكيده

گذشـته ي فرهنگ مـاد لي و تحل هي و تجز ي رابطه بررس ني در ا است و ي فرهنگ راتيي مطالعه تغ ي باستان شناخت يها از اهداف پژوهش يكي نـه ي زمنيـ در ا. كننـد ي م داي نمود پ ي در مواد باستان شناخت ي فرهنگ راتيي است كه تغ نيمعموالً فرض بر ا . برخوردار است ي ا ژهي و تياز اهم

رواج ني بايآ. نموده استجادي را ا يه سواالت فراوان اشاره كرد كه هموار خي از تار شي در پ ي خاص سفال ي فرمها و گونه ها اج توان به رو يم گذشـته دارنـد و محـصول ي فرهنگي در سنت ها شهي تازه ر ي گونه ها ني ا اي وجود دارد؟ آ ي آن دوره ارتباط ي فرهنگ راتيي گونه ها و تغ نيا ميالد سنت طوالني نقاش روي سفال منسوخ و پيش از هزاره سوم در ارتباطند؟ در دي با ورود اقوام جد اي هستند مان ز ي ط يكي تكن يشرفتهايپ

كند و بـه ي مداي پيشتري سنت تازه، رواج بنيادر طول هزاره دوم پيش از ميالد . انديشه ايجاد نقش به صورت حجمي جايگزين آن مي شود ـ ي ظـروف حجمـ ايـ اسـت ـ واناتي كه ساخت ظروف به شكل حيگري دشهيهمزمان با آن اند. دگرد ي مطرح مني در تزئنو ي اوهيعنوان ش

يبـا جمـع آور . پرداختـه ايـم ي نقـوش حجمـ داراي يسفال هـا مجموعه اي از لي و تحلهي و تجز ي بند قهطببه مقاله، نيادر . گردد ي م جيرا ي حيواني، انساني يا نقوش خـاص نقوش حجم ي كه دارا يي تنها آن دسته از سفال ها ،ي نمونه سفال با نقش حجم 500 در حدود يمجموعه ا

نيـ مـورد مطالعـه در ا وعـه مجم. مورد مطالعـه قـرار داد ي توان تحت عنوان نقوش برجسته هندس ي نمونه ها را م ريسا. بودند؛ انتخاب شده اند يخگـذار ي تاريالد مـ زيش ا مجموعه به هزاره پـنجم پـ ني نمونه ا ني تر يمي قد نكهي ا رغميعل. است ي نمونه سفال با نقوش حجم 95مقاله شامل

گونـه نيـ اي رسد و رواج اصليم م چهارم و سوم پ ي هزاره ها به شهي اند ني ا يريشده است؛ اما با توجه به آمار مربوط به نمونه ها، شكل گ امـا بـا توجـه بـه ؛ گذشته دارد ي فرهنگ ي در سنتها شهي نوع سفال ر ني ا نكهي عالوه بر ا نيبنابرا. بوده است پ م اول دوم و يدر طول هزاره ها

. تواند مرتبط باشدي دوران مني اي با تحوالت فرهنگپ م دوم و اول يرواج آن در طول هزاره ها

. سفال ، نقوش حجمي، تغييرات فرهنگي، عصر مفرغ، عصر آهن، گونه شناسي، طبقه بندي: واژهديكل

گروه باستان شناسي دانشگاه آزاد اسالمي واحد ابهر استاديار. نشجوي كارشناسي ارشد باستان شناسي دانشگاه تهراندا. عضو هيأت علمي پژوهشكده باستان شناسي.

پيدايش نقوش حجمي در سفالگري و ارتباط آن با تغييرات فرهنگي در گذر از عصر مفرغ به عصر آهن در ايران 2

درآمد ي منطقـه ا ي ها ي از مواد مهم كه باستان شناسان در بررس يكي

. كننـد؛ سـفال اسـت ي مـ ي گـردآور ي باستان شناخت يو كاوشها . مختلــف اســتيســفال شــاخص شــناخت دوره هــا و فرهنگهــا

و مطالعـه و ي سـفال ي مجموعـه هـا يباستان شناسان بـا گـردآور يمـ هـا ه مجموعـ آن ي و گونه شناسـ ي آنها به طبقه بند فيتوص

ي گاهنگـار ي باسـتان شـناخت ي هـا هي آنها در ال ي و با توال ردازندپ .را ارائه مي دهند منطقه مورد نظر ينسب

اسـت كـه ي مـواد ني از مستحكم تـر گي شكنند عليرغم سفال اري بـس سـند ماند و ي جا م به يشناخت باستان يمعموالً در بافت ها

معموالً فـرض . است آن راتيي مطالعه فرهنگ و تغ ي برا يمحكم راتييـ و تغ هـا ي تـوان حـدود فرهنگهـا، نوآور ي است كه م نيبر ا

. ت آنهـا بازشـناخ ي مـواد فرهنگـ يطالعـه پ م ي را از طر يفرهنگ ي سفال ي در گونه ها ي فرهنگ راتييباستان شناسان معتقدند كه تغ

توانـد بـا ي مـ ي سفال ي از گونه ها ي و رواج برخ مي يابند بازتاب بـه عنـوان ( باشـد در ارتبـاط ي ا ژهيـ و يتيع جم ياقوام و گروه ها -Young, 1965 & 1967; Lamberg: نمونــه بنگريــد

Karlovsky, 1972 & 2002; Sarianidi, 1999.( از يريـ دارد و امروزه با بهره گ ي مختلف ي جنبه ها سفال مطالعه

از ي درك بهتـر تـوان ، مـي كيـ زي و ف يمي چون شـ يعلوم مختلف Bouchez: عنوان نمونه بنگريـد به( بدست آوردساختار سفال

et al 1974; Bomgardner 1981; Rice 1987: 40- ني سـفال نخـست ي و طبقه بندينه شناساما گو. )427-430 ,49

يبا مطالعات گونه شناخت. رودي مطالعه سفال به شمار م يگام برا شـود ي مشخص م ي سفال ي ها گونه ياست كه شباهتها و تفاوتها

تر پرداخت و يلي توان به مطالعات تكم ي م و پس از آن است كه ي ها دهي پد لي و تحل ري تفس ي مطالعه شده برا ي مجموعه ها نياز ا

. سود جستيباستان شناخت سفال، مطالعه و طبقـه ي گونه شناس ي مطالعات ي از جنبه ها يكي در كنـار فـرم و يمطالعـه نقـوش سـفال . است ي نقوش سفال يبند ي سفالگر كيدرك بهتر ما از تكن تواند به ي م ي سفالگر كيتكن

سفالگران به مرور، فرمها، نقوش و . انجامديفرهنگ مورد مطالعه ب خود به كار گرفتنـد صوالت مح دي تول ي را برا ي مختلف يكهايتكن

. دندي رسنهي زمني در ازي ني فراوانيشرفتهاي و پهايو به نوآور ازشي اول پ دوم ويها كه در هزارهي سفاليهاي از نوآوريكي

منظـور . اسـت ي كرد؛ نقوش حجم داي گسترش و رواج پ الديم است كه كامالً برجسته اند و از ظرف ي نقوش ياز نقوش حجم

. دنـ ده يحجم نشان مـ يك را به صورت ي آمده و شكل رونيباين گونه از نقوش از منظر نحوه ايجاد نقش و بـه علـت ايجـاد

وش يــك حجــم كــامالً مــشخص و بيــرون زده بــه كلــي بــا نقــبرجسته و افزوده متفاوت بوده و بايد جدا از آنها طبقه بنـدي و

- نوع از نقوش آنچنانكه گفته شـد در هـزاره نيا .مطالعه شوند

قاًي اما دق ند؛افتي رواج و گسترش الدي از م شي اول پ دوم و يها نـوع از سـفالها رواج نيـ ا زيـ نآن از شي پـ اي كه آ مي دانست ينم

نـوع از نيـ ا ي نهيشيـ پ ايـ آ گـر يرت د بـه عبـا . ري خ ايداشته اند در سنت ريشه يا رسدي مورد نظر م يهاظروف به قبل از دوره

ندارد و محـصول راني زمان فالت ا ني از ا شي پ ي سفالگر يها ست؟ ه ها دورني ايتحوالت فرهنگ

نقـوش ي دارا ي حاضر با هدف مطالعه ظروف سفال پژوهش اتيزمون فرض به پاسخ سؤاالت و آ افتني دست ي در پ يحجم

طرح بـا آن مواجـه ني ا ي كه در ابتدا يسؤاالت. استمورد نظر : عبارتند ازميبود

يدر سـفالگر ) ي نقـوش حجمـ جـاد يا (شهيـ اند نيـ ا نهيشي پ -1 گردد؟ي برمي به كجا و چه زمانرانيا

نـوع سـفالها بـا محـل بدسـت نيـ رواج ا ني بـ ي چه رابطه ا -2 آمدن آنها وجود دارد؟

دايـ رواج پيع از سـفالها فقـط در منطقـه خاصـ نـو ني ا اي آ -3 د؟ن شوي مدهي دراني در تمام فالت اايكرده اند

ــ آ-4 ــاي ــي م ــوان ب ــ رواج اني ت ــوع از ســفالها و تغني ــ ن راتيي ارتباط برقرار نمود؟ راني عصر مفرغ و آهن ايفرهنگ

سفالها چه بوده است؟ني كاربرد ا-5 ي گونــه ســفالنيــ اشي شــاهد افــزاي خاصــي در دوره ايــ آ-6

م؟يهست) ماننـد قبـور (ي خاصـ ي نوع از سفالها فقط در بافتهاني ا اي آ -7

بدست آمده اند؟ در شرفتيـ و بـا پ يجي نوع از نقوش به صورت تـدر ني ا اي آ -8

داري پدراني اخي در تار كبارهي به اي شده اند جادي ا يهنر سفالگر شده اند؟

مطالعه نمونه ويجمع آور، فرايند سؤاالت اين توجه بهبا

3 1388ان ، بهار و تابستيازدهمپيام باستان شناس، سال ششم، شماره

حاضـر نوشـتار . را آغاز نمـوديم نوع از سفالها ني مربوط به ا يها مطالعه است كه البته با توجه به زمان موجود به انجـام نيحاصل ا

.است هديرس

و داده هاروشدر . اطالعـات اسـت ي جمـع آور ي مرحله هر پژوهـش نينخست

ين شـناخت و باسـتا ي راستا با مراجعه بـه مراكـز مختلـف علمـ نيا ،ي باستانـشناخت ي هـا ي كاوشـها و بررسـ جي نتا يكشور و مطالعه

ي عالوه بـر مجموعـه موجـود در مؤسـسه باسـتان شناسـ ميتوانست را ي حجمـ وش با نقـ ي از سفالها دي نمونه جد 500 از شيكشور، ب

كه در موزه ها يي نمونه سفالها بدين منظور از . ميي نما يجمع آور ري عكس و تـصو ؛ر موجود بوده اند كشو ي فرهنگ راثيو مراكز م و دوره ي و اطالعات مربوط به آنها ـ شامل محل حفار گرفته شد

كاملتر تو در صورت وجود اطالعا ثبت گرديد و يـ جمع آور مراجعـه بـه تصاويرساير نمونـه هـا بـا . شدبه منابع موجود مراجعه ــا ــاالت و نت ــا، مق ــها و بررســجيكتابه ــاي كاوش ــا و ه برداشــتن ب

ياطالعات باسـتان شـناخت ها جمع آوري گرديد و از آن يريتصودر مـواردي كـه از نمونـه . شـد مجموعـه اضـافه آنها به مربوط به

هاي موجود در موزه ها عكس و تصويري بـا كيفيـت مناسـبتردر منابع وجود داشت؛ از تصاوير مذكور به جاي نمونه هاي عكاسي

.شده استفاده گرديد نمونـه ي تعـداد معـدود كـه شـد يمـ پژوهش تصور ي ابتدا در

تعداد نمونه ها مشخص گرديد كه اما در عمل گردد يجمع آور ي تكـامل ري و س ي حال تنوع نقوش حجم نيدر ع . است ادي ز اريبس

نمـود نمونه ها ي بود كه در هنگام جمع آور ينقوش هم موضوع تـا شـد بر اين مي ها، تصممونه تعداد نشي با افزا نيبنابرا. پيدا كرد

ي و برخـ ي انـسان ،يواني تنها نقوش ح ي نقوش متعدد حجم انيز م اعلت . مورد مطالعه قرار گيرند ينقوش خاص به جز نقوش هندس

ي رواج نقـوش حجمـ ني بود كـه اوالً بـ ني ا يمي تصم نياتخاذ چن و ي از نظـر موضـوع ي و انـسان يوانيـ ح ي و نقـوش حجمـ يهندس تـوان ي نمـ ير معنـادا ي آنهـا رابطـه ي تطور ري فرم كار و س يحت

كـه بـه اشـكال ي نوع از نقوش هندس ني ا كهآندوم . بدست آورد با عنوان نقوش برجـسته شتري ب ؛ سفالها آمده است يمختلف بر رو و ي انـسان ي نقوش حجمـ كهي در حال هستند؛مطالعه و افزوده قابل

كه به هندسي از نظر سبك كار و نقش كامالً با نقوش يوانيح كننــد؛ي ميي در ظــروف خودنمــا ... و هيــصــورت دســته، پا

. ندوتمتفاي، نقـوش برجـسته هندسـ ي داراي از حـذف نمونـه هـا پس

كـاهش يافـت اري بسي نقوش حجمي دارايعمالً تعداد سفالها 120در حـدود پـس از مراجعـه بـه منـابع مختلـف كهيبه طور

ينـ ي ب شي كـه از قبـل قابـل پـ يموضوع. شد ينمونه جمع آور .بود

نقوش، پژوهش حاضر را ي موضوعتي محدود حال ني ع درقابـل ه تـ امـا نك . سـاخت تـر كيبه تحقق اهداف مورد نظر نزد

بـا توجـه . اسـت نمونه هـا برخي نقص اطالعات مربوط به ذكر ت از نمونه ها فاقد اطالعـا يبرخبه روش جمع آوري داده ها،

تنهـا از آنهـا يتعداد. هستند... دوره و ،ي نگارهيالزم شامل ال و ستي ن قي نمونه ها دق ي برخ يذارگخيتار. دارندمحل كشف

نمونـه يبرخ. امده اند ي ن بدست شتينگا هيبر اساس اطالعات ال و احتمــاالً از امــدهي بدســت ني باســتان شــناختيهــا ازكاوشــها

ــقاچاقچ ــاني ــاءي اش ــار ي فرهنگ ــد و يخي ـ ت ــده ان بدســت آم زيـ موجـود ن ي از نمونـه هـا ي برخـ يكانتكست باسـتان شـناخت

. ستينمشخص كـه مـستند تعداد گفتـه، آن شي پ ي نمونه ها اني از م نيبنابرا انتخاب شده را داشتند؛ پژوهش ني ا ازي و اطالعات مورد ن بوده

كل نمونـه هـا تعـداد اني از م تاًينها. و مورد مطالعه قرار گرفتند . دي مطالعه حاضر انتخاب گردي نمونه برا95

آنهـا يمـستند سـاز از انتخاب نمونه ها، كـار مطالعـه و پس يكـ ي گزارش آمده اسـت؛ ني ا يآنچنانكه در ابتدا . شدشروع

نـوع نيـ ا يطالعـه گونـه شـناخت پ م يـ تحق ني ا ياز اهداف اصل از يكـ ي. دي امر ممكن نگردني فراوان ا ليسفالها بود؛ اما به دال

از نمونـه يبرخـ . است به خود سفالها ي عدم دسترس لي دال نيا بـه يرح در منابع باسـتان شـناخت ط ايها فقط به صورت عكس

سريـ آنهـا م ي اند و امكان مطالعـات گونـه شـناخت دهيچاپ رس شده بـا توجـه بـه نـوع ي جمع آور ي نمونه ها نيبنابرا. دينگرد

دوره، ايـ هيـ ال خ،ي آن، شكل سفال، تار يرينقش، محل قرارگ پوشش سـفال مـورد نطوري آنها و هم يكانتكست باستان شناخت

درج ي بـرا 1جدول شـماره كار ني ا يبرا. تندگرفمطالعه قرار


يالبتـه همـه نمونـه هـا دارا . ديـ گرد ي طراحـ ازياطالعات مورد ن سري اطالعات م ي به همه ياطالعات كامل نبودند و امكان دسترس

1جـدول شـماره 95 مورد اشاره ي نمونه 95 ي برا تاًينها. دينگرد يه هـا از نمونـ كيـ و سـپس اطالعـات مربـوط بـه هر ديـ گرد پر

. درج شد2جدول شماره در 1جدول شماره موجود در اطالعات كل نمونه ها در ي در واقع جمع آور2جدول شماره

مجموع هر كدام از داده ها ـ بـه عنـوان كهيكنار هم است به طور ي سـفال ي تعداد هر كدام از پوشش هـا ،يوانيمثال تعداد نقوش ح

4 و 3داول در جـ تـاً يهان. بدسـت آمـد 2جـدول شـماره ـ در ... و جـه ي نت مكـان ا كـه ي بـه طور رفتي صورت پـذ سهي و مقا يجمع بند

4 و 3ول جـدا ژهيـ مورد اشاره به و جداولطالعه م قي از طر يريگ محـل كيـ مورد مطالعه بـه تفك يدر ادامه داده ها . ديفراهم گرد

: گردنديكاوش ارائه م

1نيخورو، PI0001 ،PI0038 ،PI0039، PI0040 شـماره ي ها نمونه

PI0047 ،PI0048 و PI0050 ،PI0051 ،PI0052 ،PI0053 ،PI0054 ،PI0055 ،PI0056 ،PI0057 ،PI0058 ،PI0059 ،PI0060 ،PI0061 و PI0062.

بدسـت آمـده ي نمونـه سـفال بـا نقـوش حجمـ 19 محل ني ا از و پرنـده واني سفالها به صورت تجسم كامل بدن ح نيفرم ا . است

و در تـون ي بـه ر هيشـب گـروه اول ظروف . است يا ظروف لوله دار نقـوش ي نمونـه سـفال دارا 19هـر . مجسم شده اند يوانيشكل ح

. استي آنها خاكستري¬ هستند و پوشش همهيوانيح نمونـه كيـ نمونه از سفالها سـاده و بـدون نقـش هـستند و 17 مانــده ي نمونــه بــاق1 تي بــا نقــش تكرنــگ و وضــعني تــزئيدارا

از نظـر .نه ها از گور بدسـت آمـده انـد تمام نمو . نامشخص است نمونه مربوط به اواخر هزاره دوم و هفـت نمونـه 12خيدوره و تار

در واقع تمامي . د هستن الدي از م شي اول پ ي هزاره مربوط به اوايل ــه فازهــاي اول و دوم عــصر آهــن هــستند ــوط ب ايــن ســفالها مرب

قزوين در نزديك دهكده خوروين واقع - قبرستان خوروين در شمال جاده كرج-1

توسط 1954 ميالدي وسپس در سال 1950شده و ابتدا توسط حاكمي و راد در سال و 1329بنگريد به حاكمي، (واندنبرگ مورد كاوش قرار گرفته است لويي

Vandenberghe, 19..( .

ــماره ( ــصاوير شـ ، 53، 52، 51، 50، 48، 47، 40، 39، 38، 1تـ ).62 و 61، 60، 59، 58، 57، 56، 55، 54 2لكيس

ــه ــانمونـــ ــماره ي هـــ ، PI0004 ،PI0009 ،PI0019 شـــPI0020 ،PI0021 ،PI0023 ،PI0025 ،PI0026 ،PI0033 و PI0049 و PI0076.

ي نمونه ظرف بـا نقـوش حجمـ 11 ي باستان ي محوطه ني ا از( بدسـت آمـده اسـت و آبريـز گلدان ، كاسه، سبو يدر فرم ها

ــوع ح10 ).2ل شــماره جــدو ــ نقــش از ن ــ و يواني نقــش كي)PI0004 (ينــي اســت كــه بــه صــورت تزئي حجمــيزائــده ا ـ يوانيـ حي به نقوش حجمهي شده و و از نظر فرم كار شبجاديا

و دسـته ) عـدد شـش (ه بدنـ ي بـر رو شترينقوش ب . است يانسانبا توجه به نقص اطالعـات . شده اند جاديظروف ا ) عدد چهار(

از سـه مـورد . ديـ عدد از سفالها مـشخص گرد پنجشش تنها پو . هـستند ي پوشش خاكستر ي دارا گري عدد د دو و يآنها نخود

نهـا آ عـدد از سـه عدد از سـفالها سـاده و بـدون نقـش و چهار گـر ي سـفال د چهـار ني تـزئ تيمنقوش تكرنگ هـستند و وضـع

از هفـت عـدد نمونـه هـا يخگذارياز نظر تار . است شخصنام ي مربوط به هزاره گري عدد د دو اول و يه هزاره آنها مربوط ب

دو عدد نيز مربوط بـه هـزاره چهـارم پ م و الدي از م شيدوم پ ــصاوير شــماره (هــستند ، 33، 26، 25، 23، 21، 20، 19، 9، 4ت

.)76، و 49

3ي گرمي منطقهــه ــانمونـــ ــماره هـــ ،PI0015، PI0041، PI0042 ي شـــ

PI0043، PI0044 ،PI0046 ،PI0064 ،PI0065 ،PI0066 ،PI0094 و PI0095.

كـه بـشكل بـدن ي نمونـه ظـروف سـفال 11 زي منطقه ن ني ا ازجـدول ( بدسـت آمـده اسـت ؛ انـد افتـه ي پرنده تجسم اي وانيح

1933 تپه سيلك در محدوده شهر كاشان واقع شـده و بـراي اولـين بـار در سـال -2

ــه اســت ــرار گرفت ــورد كــاوش ق ــن گيرشــمن م ــيالدي توســط روم ــه (م ــد ب بنگريGhirshman, 1938 ،1379 و گيرشمن(.

كيلومتري شمال اردبيل در دشت مغان واقـع شـده و توسـط 132 اين محوطه در -3 .)1377بنگريد به كامبخش فرد، (سيف اهللا كامبخش مورد كاوش قرار گرفته است


و بدنـه ظـرف وانيـ لوله ظرف به شكل سر وگردن ح ).2شماره ي ظرف بـه شـكل پـا ي ها هي در آمده و پا وانيبدن ح شكل به زين نيـ نمونه از ا دو پوشش . شده است جادي ا ي به شكل حجم وانيح

نامشخص گري د ي نمونه سه ، چهار نمونه قرمز و يسفال ها نخود ــت ــد و .اس ــده ان ــت آم ــره بدس ــور خم ــه از درون گ ــنج نمون پ

معلـوم زيـ نمونـه هـا ن نيـ ا شش عدد از ي باستان شناخت كانتكست ي اشـكان ي منطقـه مربـوط بـه دوره نيـ ا ي هـا افتهيتمامي .ستين

اويرتص (است .)95 و 94، 66، 65، 64، 46، 44، 43، 42، 41، 15شماره

نلرستا ،PI0003 ،PI0013 ،PI0022 ،PI0034 شـماره ي هـا نمونه

PI0035 ،PI0088 ،PI0089 ،PI0090 ،PI0091 و PI0092.

يافت شدن نمونـه هـاي ايـن گـروه قيدقمحل نكهي توجه به ا بالرستان ثبـت شـده به عنوان سفال منطقه در منابع مشخص نشده و

زيـ منطقه ن نياز ا . مي آنها را تحت عنوان فوق آورده ا نياند؛ بنابرا بدسـت آمـده اسـت كـه بـه فـرم ي نمونه سفال با نقش حجمـ 10

انـسان نطـور ي و هم يا پارچ آب و به شكل بـدن مـاه يكاسه، سبو ي عـدد از نقـوش حجمـ شش ).2جدول شماره ( ساخته شده اند

نيـز گـر ي نمونه د سه و ي انسان PI0003 نمونه كي ؛ است يوانيحدو . است ي نمونه نخود 10 هر پوشش. ند ا يني تزئ ي حجم ظروف. منقـوش تكرنـگ هـستند هيـ از آنها ساده و بدون نقـش و بق عدد

هـشت . نا مـشخص اسـت ها نمونه همه يكانتكست باستان شناخت يش از به هزاره دوم پـ گري نمونه د دونمونه از آنها به هزاره اول و

، 35، 34، 22، 13، 3تصاوير شـماره ( شده اند يخگذاري تار يالدم .)92 و 91، 90، 89، 88

جانيآذربا ،PI0045، PI0067 ،PI0068 ،PI0069 ي شماره هانمونه

PI0070 ،PI0071 ،PI0072 ،PI0073 ،PI0074 و PI0093.

نمونه از اين نوع سفالها از منطقه آذربايجان بدست آمـده و 10 محوطـه و كانتكـست باسـتان شـناختي هـيچ يـك از از آنجا كـه

نمونه ها مشخص نگرديده است با اين عنوان طبقه بندي شده انـد

از نظـر فـرم PI0046 ي شـماره ينمونه ). 2جدول شماره ( بدست آمده از منطقـه PI0012 ي شماره يكار مشابه نمونه . نمونـه داراي نقـوش حيـواني هـستند 10 هـر .كرمانشاه اسـت

دو عـدد . بر روي لوله قرار گرفته اند ) هفت عدد (تر نقوش بيشاز نمونه ها داراي پوشش نخودي، هفت نمونـه داراي پوشـش

نُـه نمونـه از . نمونه نيز داراي پوشش خاكستري است 1قرمز و چهـار . نظر نقش ساده و يك نمونه نيز منقوش تكرنـگ اسـت

دو نمونـه نمونه از سفالهاي اين منطقـه مربـوط بـه هـزاره اول، اين دو نمونه مشابه ظروف فلزي اين (متعلق به دوره هخامنشي

و سـه نمونـه مربـوط بـه دوره اشـكاني ) 1383كـخ، (دوره اند ــت ــك نمونــه . اس ــذاري اســت ) PI0046(ي ــد تاريخگ فاق

).93 و 74، 73، 72، 71، 70، 69، 68، 67، 45تصاوير شماره (

4قيطريه، PI0077، PI0078، PI0079 شــــمارهنمونــــه هــــاي

PI0080،PI0081 ،PI0082 ،PI0083 و PI0084. از قيطريه تهران نيز هشت عدد ظرف سفالي با نقش حجمـي

هر هـشت مـورد داراي ). 2جدول شماره ( بدست آمده است نقش حجمـي حيـواني بـوده و در هـر هـشت مـورد نقـش سـر

تمـامي . بر روي لبه ظـرف ايجـاد شـده اسـت ) غالباً بز (حيوان ا پوشش خاكستري دارند و همگي فاقد نقـوش تزئينـي نمونه ه همگي اين ظروف از گورهاي قيطريـه بدسـت آمـده . ديگرند

تـصاوير (اند و به اواخر هزاره دوم پ م تاريخگذاري شده اند ).84 و 83، 82، 81، 80، 79، 78، 77شماره

5باباجانــه ــانمونـــ ــماره هـــ ، PI0014، PI0016، PI0028 ي شـــ

PI0036 وPI0037. ي نقـوش حجمـ ي كـه دارا ي ظرف سفال پنج زي محل ن نيازا

ي فـرم هـا شتريـ ب ).2جدول شـماره ( هستند بدست آمده است بـزرگ ي كاسـه هـا ايـ خمـره ريـ محل ظـروف بـزرگ نظ نيا

البـرز واقـع شـده و توسـط كـوه رشـته دامنه در تهران شمال اين گورستان در-4

بنگريـد بـه (مورد كاوش قـرار گرفتـه اسـت 1337 سال فرد در كامبخش اهللا سيف ).1370كامبخش فرد،

استان لرستان قرار داشته و نخستين بار توسط كلر گاف پيشكوه باباجان تپه در-5 ).Goff, 1968بنگريد به ( حفاري شد 1966ميد در سال


ينـ يتزئ نقـش كيـ اسـت و يوانيـ نقـش از نـوع ح چهـار .هستند)PI0036( نمونـه چهار ـ نقوش شتري ب . است يانسان-يواني ح ري غ ي نقش بخـش گري د عبارتبه . شده اند جادي دسته ظرف ا ي بررو ـ

چهـار پوشش سفال ها نامـشخص و . ظرف شده است ياز دسته ي نقوش مثلـث هـا شتري ب و ند ا ي نقش تكرنگ هندس ينمونه دارا

نمونــه از دو ظــروف از قبــر، نيــ نمونــه از ا دو.هاشــور زده اســت مانـده ي نمونه باق يك بدست آمده اند و كانتكست ي معمار يفضا

باباجان به عصر آهـن ي عه ها مو مج كهيبا وجود . ستيمشخص ن تـصاوير (تعلق دارند، اما تعلق آنها به عصر آهن نامشخص اسـت

.)37 36، 28، 16، 14شماره

6 حسنلوي منطقه PI0063. وPI0002، PI0006، PI0024 شماره ي هانمونهه بدست آمـد ي نمونه با نقوش حجم چهار محل ني چه از ا اگر بتـوان گفـت از دي نقش شـا يبائي كار و ز تيفي اما از نظر ك ؛است بـه ي نمونه هـا ظروفـ نيا. برخوردار هستندي نقش تيفي ك نيباالتر

ي و يـا بـا نقـش انـساني با لوله منقـار ي قورايشكل كفش، كاسه هـم بـصورت يوانيـ ح ي نقوش حجمـ ).2جدول شماره ( هستند

كيـ ده و هم بـصورت ش جادي از ظرف ا هحجم كامل و جدا شد سفال نيپوشش ا . ظرف آمده است ي بدنه ينقش برجسته بر رو

. ساده و بدون نقش هـستند است و عموماً ي و خاكستر يها نخود از قبـور حـسنلو بدسـت كه اين نمونه هـا رسد ي به نظر م هر چند

؛ستيـ مـشخص ن آنهـا يكانتكست باستان شناخت ، اما آمده باشند نمونه بـه هـزاره سـوم كي هزاره اول و ظروف به ني عدد از ا سه و 24، 6، 2تـصاوير شـماره ( شده اند يخگذاري تار الدي از م شيپ

63( . 7اني گتپه

.PI0032 و PI0007 ي شماره هانمونه

شمال كيلومتري 9 در و اروميه درياچه غربي جنوب كيلومتري 12 در محوطه اين -6

. است شده واقع حسنلو، در دشت سولدوز و لو امين دهكده بين نقده شرقي شهرستان مـيالدي آغـاز 1956كاملترين حفاري هاي اين محوطه زير نظر رابرت دايسون در سال

.)Dyson, 1972بنگريد به (شده كه تا قبل از انقالب ادامه داشته است 1931ند واقع شده و حفاري آن در سـالهاي كيلومتري شرق شهر نهاو10 اين تپه در -7بنگريـد بـه ( ميالدي به سرپرستي ژرژ كنتنو و رومن گيرشمن انجام شده اسـت 1932و

Contenau & Ghirishman, 1935.(

بدسـت ي بـا نقـش حجمـ ي دو نمونـه سـفال زي مكان ن ني ا از) PI0007( از آنهــا يكــي ).2جــدول شــماره ( آمــده اســت

با نقش ي سفال ي مجموعه است كه خمره ني نمونه ا نيبزرگتر ظـرف ي بر شـانه يمنحصر به فرد مار و پلنگ بصورت حجم

. استي سر گاو سفاليگريبوده و د ي و نمونـه الدي از مـ شي سـوم پـ ي بـه هـزاره PI0007 نمونه

PI0032 يخگـذار ي تار الدي از مـ شي دوم پ ي به اواخر هزاره مونـه نامـشخص هـر دو ن يكانتكـست باسـتان شـناخت . شده اند رنگ بوده و هر دو منقوش يپوشش هر دو نمونه نخود . است تكرنگ اسـت ي نقوش چند رنگ و دوم ينمونه اول دارا . اند

).32 و 7تصوير شماره (

8 تپهشاه .PI0031 و PI0010 شماره ي هانمونه ي دو نمونه بدست آمده كه البته با نمونـه هـا زي محل ن ني ا از

نمونـه هـا نيـ ا. ان هـا متفـاوت اسـت مكـ ريبدست آمده از سا ي بـا زائـده ي بلكه ظروف ؛ستندي ن ي انسان اي يواني نقش ح يدارا

ظـــروف در كنـــار هـــم بيـــ تركايـــو ) PI0010 (يحجمـــ)PI0031 ( بـه شـمار مـي رونـد ي نقش حجم كيبصورت )

رنـگ بـوده يها خاكستر ل سفا ني پوشش ا ).2جدول شماره ــزاره ــه ه ــيو ب ــشي دوم پ ــديخگــذاريار تالدي از م ــده ان . ش

ني و از نظـر تـزئ ستيـ معلـوم ن ا آنهـ يكانتكست باستان شناخت .)31 و 10تصوير شماره (بدون نقش و ساده هستند

9كلورز

.PI0085 و PI0029نمونه هاي شماره دو عدد ظرف سفالي با نقش حجمـي از ايـن محـل بدسـت

نقش هر دو نمونه انـساني بـوده و در هـر دو مـورد . آمده است هـر دو نمونـه ). 2جدول شماره ( نقش بر روي بدنه قرار دارد

اين محوطه در شمال شـرق ايـران در دشـت گرگـان واقـع شـده و توسـط آرنـه -8

).Arne, 1945بنگريد به (باستان شناس سوئدي كاوش شده است رودبار شمال كيلومتري 160 قبرستان در نزديكي روستايي با همين نام، دراين -9

توسط 1347 تا 1342رشت واقع شده و در فاصله سالهاي جنوب كيلومتري 61 و ,Hakemi 1351 حاكمي، بنگريد به(علي حاكمي مورد كاوش قرار گرفته است

1973( .


داراي پوشش خاكستري و فاقد نقوش تزئيني ديگر بوده و هر دو هر دو مورد به هزاره اول پ . از گورهاي كلورز بدست آمده اند

).85 و 29تصاوير شماره (م تعلق دارند

10املش .PI0087 و PI0086نمونه هاي شماره

ف سفالي با نقش حجمي از اين محل بدست آمده دو عدد ظر هـا انـساني و نقـش نقش يكي از نمونـه ). 2جدول شماره ( است

يكي از نقـوش روي بدنـه و ديگـري بـر . نمونه دوم حيواني است يكي از نمونه ها داراي پوشـش .روي لوله ظرف ايجاد شده است

قد قرمز و ديگري داراي پوشش خاكستري بوده و هر دو مورد فا كانتكـست باسـتان شـناختي هـر دو مـورد . نقوش تزئيني ديگرند

نامشخص اسـت و هـر دو مـورد بـه هـزاره اول پ م تعلـق دارنـد ).87 و 86تصاوير شماره ( مكانهاريسا

، PI0005 ،PI0008 ،PI0011 ،PI0012 شـماره ي ها نمونهPI0017 ،PI0018 ،PI0027 ،PI0030وPI0075.

بـا نقـش ي نمونـه ظـرف سـفال كيـ هـر كـدام ري ز ي محلها از : بدست آمده است) نمونهنُهمجموعاً (يحجم

-5 كرمانـشاه -4 11كيـ مارل -3 رامهرمـز -2 كله دشت ساوه -1 -9 14 سـنگ چخمـاق -8 13يـي حي تپه -7 12 تپه قياني -6سولدوز .15تل باكون

كيلــومتري جنــوب 90د تــا پــل رود و در ايــن محوطــه در بخــش شــرقي ســفيد رو-10

بنگريد به ( توسط مقدم مورد كاوش قرار گرفته است 1340رودسر واقع شده و در سال ).1374و 1373كامبخش فرد،

از يكـي (گـوهررود دره سـفيدرود، در نزديكي در منطقه رحمت آباد رودبار در-11

نگهبان مـورد اهللا عزت دكتر نظر زير 1345 پاييز واقع شده و در در )سفيدرود شعبات ).Negahban, 1996 و 1357بنگريد به نگهبان، (كاوش قرار گرفته است

كيلومتري جنوب غربي تبريز و 31اين تپه در استان آذربايجان شرقي و در فاصله -12 ميالدي در طي سه فصل 1962 تا 1960 كيلومتري خسرو شهر واقع شده و در سالهاي 6

).Burney, 1964بنگريد به (لز برني كاوش شده استبه سرپرستي چار توسـط لمبـرگ 1973-1967 اين تپه در استان كرمان قـرار داشـته و طـي سـالهاي -13

,Lamberg-Karlovsky, 1970, 71بنگريد بـه (كارلوفسكي كاوش شده است

72, 76.( ر دهه تپه سنگ چخماق در شمال شرقي ايران در نزديكي شاهرود واقع شده و د-14

مسودا مورد سه ايچي ميالدي توسط هيئت هاي باستان شناسي ژاپني زير نظر 1970 ).Masuda, 1974 بنگريد به(كاوش قرار گرفته است

مكانهـا در فـرم ماكـت خانـه، نيـ بدسـت آمـده از ا ظروف و ظرف به شـكل مكعـب ظروف في با رد يكاسه، حلقه سفال

محل ها سه نمونه نياز ا . ساخته شده اند و آبريز )يفرم حجم ( ي نقوش حجم هي بدست آمده است و بق يبا نقش برجسته انسان

سـه خيتـار . نمونه ها سـاده و بـدون نقـش هـستند نياكثر ا . اند نمونــه دو الد،ي از مــشي دوم پــي نمونــه هــا بــه هــزاره زعــدد ا

عـدد كي و الدي از م شيبه هزاره چهارم پ ) ييحيتپه باكون و ( رسـد و ي مـ الدي از مـ شي پنجم پـ يبه هزاره ) سنگ چخماق (

، 5تـصاوير شـماره (ستي مشخص ن زي سه نمونه ن يخگذاريتار و30، 27، 18، 17، 12، 11، 8

75.(

برآيند مورد مطالعه قـرار گرفـت ي عدد ظرف سفال 95 مجموع در

گورسـتان . به دست آمده انـد ين مكان باستا اي منطقه 21كه از تعـداد نيشتريـ ب، نمونـه 11 با لكيتپه س نمونه و 19خوروين با

نمونـه هـا از % 82 يبه طـور كلـ . را به خود اختصاص داده اند آذربايجـان ،%)11(، لرسـتان %)112 (سـيلك ، %)21 (خوروين

، و حــسنلو %)5(باباجــان ، %)9(قيطريــه ،%)10(، گرمــي %)11(، %)2 (گيـان مكان 13 از ماندهيباق% 18ست آمده اند و بد%) 4(

و كلـه دشـت سـاوه، %)2(، كلـورز %)2 (املـش ، %)2(شاه تپه ،يـي حي تپـه، تپـه قيانيـ كرمانشاه، سولدوز، ك،يرامهرمز، مارل

بدســت آمــده انــد% 1و ســنگ چخمــاق هــر كــدام بــا بــاكون . )3جدول شماره (

شـمال غـرب و ،يز نوع از سفالها در فالت مركـ ني ا عيتوز گـر يبـه عبـارت د . مناطق اسـت ري از سا شتري ب يزاگرس مركز

رانيـ ا ي شـمال مـه ي ن ي سـفالها ي بـر رو شتريـ نوع از نقوش ب نيا عـدد بـه 37 نمونه بدست آمـده، 95از مجموع . شود ي م دهيد

دو عدد بـه عدد به هزاره دوم، 30 الد،ي از م شي اول پ يهزاره عدد به هزاره كي چهارم و ي هزار عدد به ه هزاره سوم، چهار

در نزديكي تخت جمشيد در دشت مرو دشت واقع شده و توسط هرتسفلد -15

و اگامي و ) 1937(، اشميت و مك كان )1932(، النگسدورف و مك كان )1928(؛ 1383بنگريد به عليزاده، (مورد كاوش قرار گرفته است ) 1956(ودا مس

Langsdorff & McCown, 1942.(


21 يذارگـ خي شده اند و تار يخگذاري تار الدي از م شي پنجم پ يو 3 و جـداول شـماره 1نمودار شـماره ( نامشخص است زينمونه ن

4( . -به هـزاره % 32 اول، ياز سفالها به هزاره % 39 گري عبارت د به

ي بـه هـزاره %1چهارم و به هزاره % 4، به هزاره سوم % 2 دوم، ينمونـه % 22 شده انـد و وضـعت يخگذاري تار الدي از م شيپنجم پ

. ستيها مشخص ن و جـدول 3نمـودار شـماره ( اسـاس مطالعـات انجـام گرفتـه بر

% 16 ،يوانيـ از نـوع ح ياز نقوش حجمـ % 72در حدود ) 4شماره % 49در حـدود . انـد يني تزئ ي نقوش حجم ماندهيباق% 12 و يانسان

ظرف قرار گرفته اند و يه و دسته بدن ياز نقوش موصوف بر رو نمونـه هـا % 17، ي پوشش نخود ياز نمونه ها دارا % 23در حدود

و ي خاكـستر وشـش پ ي دارا از نمونه ها % 40داراي پوشش قرمز، از % 18 پوشــش حــدود .داراي پوشــش بــه رنگهــاي ديگرنــد% 2

هـاي پوشـش % 63 كه بـا توجـه بـه آمـار ستينمونه ها مشخص ن نامشخص از سفالهايشتري احتماالً درصد ب،ي و خاكسترينخود

. رندي گي مي دو گروه جانير اد ،از نمونـه هـا بـدون نقـش و سـاده % 62 در حدود ني نظر تزئ از

% 14 نقــش چنــدرنگ و %1 نقــوش تكرنـگ، ياز آنهـا دارا % 23% 5 و رنمونه ها از قبو % 47. منظر نامشخص اند ني از ا زي ن ماندهيباق

البتـه كانتكـست . اي معماري بدست آمده اند از نمونه ها از فضاه و 2نمودار شماره (ستيمشخص ن از نمونه ها % 48شناختي باستان

. )4جدول شماره

نمونه هاري و تفسليتحل از سـفالها از منطقـه فـالت ي بخش قابل توجه نكهي توجه به ا با به دست ي ، وزاگرس مركز ي ، شمال غرب ي ،مناطق شمال يمركز

گـر يبـه عبـارت د . توانـد معنـادار باشـد ي مـ عي توز نيا ؛آمده اند ي نقـش ي نوع از سـنتها ني رواج ا اي و شهي اند ني پراكنش ا ينحوه

نيـ ا نيبنـابرا . اسـت ينگـ منـاطق فره ني مربوط به ا يدر سفالگر ق منـاط نيـ ا ي تحـوالت فرهنگـ ري تواند در كنـار سـا يموضوع م

عـدم تسلـسل ايـ و تسلسل ياز نظر زمان . ردي قرار گ يابيورد ارز م مجموعـه بـه نيـ ا ي نمونـه ني تـر يمي گفت قـد دي با زي ن يفرهنگ پنجم تعلق دارد و در هزاره چهارم و سوم پ م هركـدام يهزاره

از نمونه هـا %32اما . آمده است دستدو نمونه ب به ترتيب چهار و

الدي اول قبـل از مـ يبه هـزاره نمونه ها %39 دوم و يبه هزاره نمونـه % 71 آمار در حدود ني بر اساس ا نيابرابن. هستندمربوط

ز دوره و ا نـد الديول و دوم قبـل از م ا هـاي ها مربوط به هـزاره در اين ميـان بيـشتر . به دست آمده اند ي قبل تعداد معدود يها

نمونه ها مربوط به هزاره هاي اول و دوم مربوط به عـصر آهـن .هستند در يش حجمـ و رواج نقـو جادي ا شهي اند يري نظر شكل گ از

ماكـت گفت دي پژوهش با ني ا ي با توجه به نمونه ها يسفالگر فـرم كيـ خود – PI0030- سنگ چخماق ي پنجم يهزاره ي نقــش حجمــي كــه داراي ســفالي نــه ظرفــ و اســتيحجمــ

فـرم كيـ بخاطر وجـود توان صرفاً ي نم ني بنابرا باشد؛برجسته ي نوع از نقوش را بـه هـزاره ني ايري شكل گ ينهيشي پ يحجم

با توجه به تفاوت ياز طرف . منتسب ساخت الدي از م شيپنجم پ نيـ ا ي با فـرم حجمـ يانسان-يواني ح ي نقوش حجم نيموجود ب تـوان ي نمـ ي نقـوش حجمـ يري شكل گ شهي از نظر اند ،ماكت

از شي اول و دوم پـ ي متعدد هـزاره ي نمونه و نمونه ها ني ا نيب بدسـت يونـه نم چهـار امـا . برقـرار نمـود ي منطق تباط ار الديم

ــه هــزاره لكيســ - الدي از مــشي چهــارم پــيآمــده مربــوط بPI0033) و PI0076( ، يـــيحيتپـــه PI0027) ( و بـــاكون

)PI0075(-ي كــار و چگــونگي وهي تــوان از نظــر شــي را مــ يبا نمونه هـا ) جدا شده از بدنه ظرف يفرم حجم ( نقش جاديا

نيـ ا كـه كـرد احتمال را مطرح ني ا ي نمود و حت سهيامتاخر مق در الدي از مـ شي هزاره چهـارم پـ ي بوده و ط راني ا ي بوم شهياند

نيــ اي نمونــه هــاني بــژهيبــو. شــده اســتجــادي ارانيــفــالت ا سفالها به اواسط هزاره دوم ني ا عي توز ،مجموعه و آمار موجود

گسترش و نيبنابرا. رسد ي م الدي از م شي هزاره اول پ تا اواسط نكته قابل ذكـر . رسد ين م دورا ني نوع از نقوش به ا نيرواج ا

ديگر در زمينه اسـتفاده از نقـوش حجمـي، بكـار رفـتن چنـين نقوشي به ميزان زياد در ظروف فلزي خـصوصاً در هـزاره دوم

از اين منظر نيـز . 16و اول پيش از ميالد و بويژه در لرستان است مي توان زمان رواج و گسترش اينگونـه نقـوش و بـومي بـودن

و 1380بــه ميرمحمــدي تهرانــي، . ك. بــراي اطالعــات بيــشتر در ايــن زمينــه ر -16 Godard, 1931; Goff, 1968 & 1971; Moorey, 1991 & 1999نيز

& Overlaet, 2004 & 2005.


با توجه به محل قرار گيري نقـوش . ظر قرار داد اين انديشه را مد ن مي توان عنوان نمود كه برخي نمونـه هـا عـالوه بـر جنبـه تزئينـي

بـر ... داراي جنبه كاربردي هم بوده اند و به عنوان لولـه، دسـته و . روي ظرف ايفاي نقش مي كرده اند

آخرسخن از سـواالت ي تـوان بـه برخـ ي بدست آمده مـ جي توجه به نتا با

:گفتپاسخ پژوهش ني ايمطرح شده در ابتدا يدر سـفالگر ) ي نقـوش حجمـ جـاد يا (شهيـ اند نيـ ا ي نهيشي پ -1اما رواج آنهـا بـه . رسد ي م الدي از م شي چهارم پ ي به هزاره رانيا

. گرددي بر مالدي از مشي اول و دوم پيهزاره ها اين نوع از سفالها بيشتر در نيمه شمالي فالت ايران ديـده مـي -2

شوند و با توجه به رواج آنها در هـزاره دوم و اول پـيش از مـيالد بايد با ساير تحوالت ايـن دوران ماننـد رواج ظـروف خاكـستري

.مقايسه شود با توجه به رواج و گسترش اين نوع از نقوش در گذر از عصر -3

مفرغ به عصر آهن ايران، اين امكان وجـود دارد كـه بـا تغييـرات .ن مرتبط باشدفرهنگي اين دورا

با توجه به نقص در اطالعات مربوط به نمونه ها نمـي تـوان -4 امـا در ايـن ،كاربرد قطعي براي اين گونه سـفالي مـشخص كـرد

تعداد قابل توجهي از ايـن . زمينه مي توان به موارد زير اشاره كرد از سوي ديگـر نمونـه . از قبور بدست آمده اند%) 47(نوع ظروف

ظر كانتكست باستان شناختي نيز اكثراً مربـوط هاي نامشخص از ن بـوده و ) عصر آهـن (پ م به اواخر هزاره دوم و اوايل هزاره اول

مي دانيم كه بيشتر محوطه هاي مربـوط بـه ايـن دوران گورسـتان لذا شايد بتوان بيشتر نمونـه هـاي نامـشخص را مربـوط بـه . هستند

ني نمونه هـاي با پذيرش اين احتمال، درصد فراوا . گورها دانست با توجه به ايـن . يافت شده از قبور بسيار بيشتر از پيش خواهد شد

امر شايد بتوان اين ظروف را به گونه اي بـا سـنت تـدفين در ايـن دوره در ارتباط دانست و رواج و گسترش اين گونه سـفالي را بـا

به ديگر سـخن . افزايش تعداد گورستانها در يك راستا قرار دارد وجود دارد كه عالوه بـر جنبـه هـاي تزئينـي، احتمـاالً اين امكان

.كاربرد آئيني اين ظروف برجسته تر بوده است

همانگونه كه پيشتر ذكر گرديد پيـشينه ايـن گونـه سـفالي بـه -5 بازمي گـردد؛ امـا اوج اسـتفاده از پ م هزاره هاي سوم و چهارم

بـا عنايـت بـه . اسـت پ م آن مربوط به هزاره هـاي دوم و اول موارد مذكور رشد تكنيك سفالگري تنها دليل رواج اين گونه سفالي نيست؛ چرا كـه پيـشينه آن بـه زمـاني پـيش از رواج آن

همانگونه كه در بنـد پـيش نيـز ذكـر شـد؛ احتمـاالً . بازميگرددرواج ايــن گونــه ســفالي بــيش از آنكــه در ارتبــاط بــا افــزايش

هـاي آئينـي در مهارتهاي سفالگري باشـد؛ بـا باورهـا و كاربرد از سـوي ديگـر، بـه علـت نيـاز بـه زمـان و . ارتباط بـوده اسـت

مهارتي فراتر از آنچه كه در ساخت سفالهاي مرسوم و معمـول ــاج اســت؛ مــسأله ســاخت و رواج ســفالهاي داراي ــدان احتي ب

زا نيز قابل مطالعه و پيگيري نقوش حجمي از منظر كااليي شأن .است

يسپاسگزارتوضيح و

اضر برآيند طرحي پژوهشي با همين عنـوان اسـت كـه مقاله ح در ســال ) حميــد رضــا ولـي پــور ( توسـط يكــي از نگارنـدگان

در دانــشگاه آزاد اســالمي واحــد ابهــر بــه انجــام رســيده 1385 .است پـژوهش ي را برانگارندگان كه يي دكتر طالي جناب آقا ازدر واقـع . مي سپاسـگزار اري نمودنـد؛ بـس بي موضوع ترغ نيدر ا

. استشاني پژوهش مربوط به اني اي اصلدهيا


كتابنامه فارسي

.، فن و هنر سفالگري، تهران، انتشارات سمت1378، .توحيدي، ف

كاوشهاي اجمالي در تپه هـاي خـوروين و آجـين «، 1329 ،.حاكمي، ع .16 -1: ، گزارشهاي باستان شناسي، جلد اول»دو جين

، يادنامه »شياء فلزي مكشوفه در كلورز گيالنا«، 1351، ---------

، تهران، 1پنجمين كنگره بين المللي هنر و باستان شناسي ايران، جلد .18 -11: صص

، سفال ايران از دوران پيش از تاريخ تا عـصر حاضـر، 1377، .رفيعي، ل

.تهران، انتشارات يساولي

: ز تـاريخ فـارس منشاء نهادهاي حكومتي در پيش ا «، 1383، .عليزاده، ع ، ترجمـه »تل باكون، كوچ نشيني باستان و تشكيل حكومت هـاي اوليـه

-كورش روستايي، چاپ اول، فارس، انتـشارات بنيـاد پژوهـشي پارسـه .پاسارگاد

تهـران، ،سـاله دويـست و هـزار سه تهران ،1370، .س فرد، كامبخش

.فضا نشر

در آثار مارليك، ، زرگري و فلز گري و سفالگري 1374، ------------- .38 -34: مجله باستان شناسي و تاريخ، انتشارات نشر دانشگاهي، صص

روايتي از كاوش هاي باسـتان شـناختي در «، 1373، -------------

، مجلـه باسـتان شناسـي و تـاريخ، انتـشارات »كوهپايه هاي گيالن شرقي .17نشر دانشگاهي، شماره

ي، پيوست مجله باستان گور خمره هاي اشكان،-------------

.شناسي و تاريخ، انتشارات نشر دانشگاهي

ــداي 1379 ،------------- ــران از ابتـ ــفالگري در ايـ ــفال و سـ ، سـ .نوسنگي تا دوران معاصر، تهران، انتشارات ققنوس

ترجمـه ، )چـاپ هـشتم (، از زبان داريوش 1383كخ، هايد ماري،

.پرويز رجبي، تهران، نشر كارنگ

، سيلك كاشان، ترجمه اصغر كريمي، چاپ 1379، .گيرشمن، ر .اول، جلد اول، تهران، انتشارات سازمان ميراث فرهنگي

ــي، ن ــاي 1380، .ميرمحمــدي تهران ــدي مفرغه ــه بن ، بررســي و طبق

.لرستان، پايان نامه كارشناسي ارشد، تهران، دانشگاه تربيت مدرس

.تهران دانشگاه ،نتهرا ،2 مارليكمارليك، ، مهرهاي1357 ،.نگهبان، ع

، باستان شناسـي ايـران باسـتان، ترجمـه عيـسي 1348، .واندنبرگ، ل .بهنام، تهران، انتشارات دانشگاه تهران

، ســفال ايــران در دوره اشــكاني، ترجمــه حميــده 1376، .هرينــك، ا

.چوبك، تهران، انتشارات سازمان ميراث فرهنگي كشور

غيرفارسيArne, T. J., 1945, Excavations at Shah Tepe, Iran, Stockholm. Bomgardner, D.L., 1981, Atomic Absorption Spectroscopy Applications for Ceramics Analysis, In: Scientific Studies in Ancient Ceramics, M.J. Hughes (Ed.), pp. 93-101, BAR Occasional Paper 19, London, British Museum. Bouchez, R.J.M.D., Cooey, R., Coussement et al, 1974, Mossbauer Study of Firing Conditions Used in the Manufactured of the Grey and Red Ware of Tureng Tepe, Journal of Physique 35: pp. 861-65. Burney, C., 1964, the excavation at Yanik tepe Azerbaijan, 1962, third preliminary report, Iraq XXVI, 1- 32 . Contenau,G., & Ghirishman, R., 1935, fouilles de tepe Giyan, pres de Nahavand, 1931- 1932, Paris. Dyson, R. H., 1972, The Hasanlu Project, 1961-1967, In the Memorial, Volume of the International Congress of Iranian Art and Archaeology,1968,I:39-58. Ghirshman, R., 1938, Fouilles De Sialk Pres De Kashan; 1933, 1934, 1937; V.I, Musee du Louvre, Department des Antiquites Orientals, Serie Archaeologi-erue, TIV, Paris: Geuthner.


Moorey, P. R. S., 1991 The decorated ironwork of the early Iron Age attributed to Luristan in Western Iran. ran, Journal of the British Institute of Persian Studies XXIX, 1-12. Moorey, P. R. S., 1999, The hammered bronzework of Iron Age Luristan (Iran): problems of chronology and iconography. In: A. Alizadeh, Y. Majidzadeh & S. M. Shahmirzadi (eds.), the Iranian World, Essays on Iranian Art and Archaeology presented to Ezat O. Negahban, Tehran, 146-157. Negahban, E. O., 1996, Marlik, the complete excavation report, university museum monograph 87, Philadelphia, university museum, university of Pennsylvania. Overlaet, B., 2005, The Chronology of the Iron Age in the Pusht-i Kuh, Luristan. Iranica Antiqua XL, pp. 1-33. ---------------, 2006, Luristan metalwork in the Iron Age, in: Persiens antike Pracht: Bergbau, Handwerk Archäologie: Katalog der Ausstellung des Deutschen Bergbau-Museums Bochum vom 28. November 2004 bis 29. Mai 2005, edited by T. St◌ِllner, R. Slotta, and A. Vatandoust. 2 vols. Bochum: Deutsches Bergbau-Museum, pp. 328-339. Rice, P.M., 1987, Pottery Analysis: A Sourcebook, Chicago and London, the University of Chicago press. Sarianidi, V.I., 1999, Near Eastern Aryans in Central Asia. Journal of Indo-European Studies 27, pp.295–326. Vandenberghe, L., 1959, Khorvin (Iran), Necropole des Premieres Tribues Iraniennes, des publications de l' Institut Historique et Archaeologigue Nederlandais de Stanboul, vol. VII, Leyden. -------------------------, 1964, La nʹecropole de Khurvin, Istanbul. Young, T.C., 1965, A Comparative Ceramic Chronology for Western Iran, 1500-500, IRAN 3, pp. 53 -86. ---------------, 1967, The Iranian migration into the Zagros. IRAN 5, pp.11-34.

Godard, A., 1931, Les Bronzes du Luristan, Paris. Goff, C., 1968, Luristan in the first half of the first millennium B.C., a preliminary report on the first season’s excavations at Baba Jan, and associated surveys in the Eastern Pish-i Kuh, Iran, Journal of the British Institute of Persian Studies VI, 105-134. ----------, 1971, Luristan before the Iron Age. Iran, Journal of the British Institute of Persian Studies IX, 131-152. ----------, 1978, Excavations at Baba Jan: Pottery and metal from levels III and II, Iran: Vol. XVI. Hakemi, A., 1973, excavations in Kaluraz, Gilan, Bulletin of the Asia institute, 3: pp. 1-7. Lamberg-Karlovsky, C.C ., 1970, Excavations at Tepe Yahya, Iran 1967-69, Progress Report 1, American School of Prehistoric Research, Bulletin NO. 27, Cambridge, Mass. ----------------------------------, 1971, the Proto-Elamite Settlement at Tepe Yahya, IRAN IX, pp. 87-96. ----------------------------------, 1972, Tepe Yahya 1971: Mesopotamia and the Indo-Iranian Borderlands, IRAN 10, pp. 89-100. --------------------------------- & Tosi, M., 1973, Shahr-I Sokhta and Tepe Yahya: Tracks on the Earliest History of the Iranian Plateau. East and West 23, pp. 21-58. ---------------------------------, 1976, the Third Millennium at Tappe Yahya: A Preliminary Statement, Proceedings of the IVth Annual Symposium on Archaeological Research in Iran, 1975, pp. 71-84. ---------------------------------, 2002, Archaeology and Language: The Indo-Iranians, Current Anthropology Volume 43, Number 1. Langsdorff, A., & McCown, D.E., 1942, TALL-I BAKUN A: Season of 1932, the University of Chicago Press., Chicago. Masuda, S., 1974, Excavations at Tappeh Sang-e Caxmaq, Proceedings of the second Annual Symposium on Archaeological Research in Iran, Tehran, 1974, pp. 23-33.


نمودار

.درصد فراواني نمونه ها به تفكيك دوره: 1نمودار شماره

.درصد فراواني نمونه ها به تفكيك كانتكست باستان شناختي: 2نمودار شماره

.درصد فراواني نمونه ها به تفكيك نوع نقش: 3نمودار شماره

0%5%

10%15%20%25%30%35%40%

1

38%

32%

2% 4%1%

23%

ھزاره اول

ھزاره دوم

ھزاره سوم

ھزاره چھارم

ھزاره پنجم

نامشخص يا ساير

47% 48%

5%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

1

گور

نامشخص

معماری

16%

72%

12%

0%

50%

100%

1

انسانی

حيوانی

ساير

نمونه هاهر يك از اطالعات مربوط به :1نمونه خام جدول شماره

: توصيف نمونه

: نمونه طرح و عكس

محل شماره فيش پوشش سفال تزئين سفال محل قرار گرفتن نقش نوع نقش كانتكست باستانشناختي شكل سفال كشف

فضاي قبر معماري

بررسي ساير خاكستري قرمز نخودي منقوش ساده پايه كف لوله دسته لبه بدنه ساير حيواني انساني رساي سطحي

چندرنگ تكرنگ

شماره و كد نمونه

دوره، اليه

تاريخ گذاري نمونه

شماره عكس و

محل نگهداري

اطالعات مربوط به مكانها و نمونه ها:2جدول شماره پوشش سفال محل قرارگيري نقش نوع نقش

فردي

شماره و كد چ

نمونه

كانتكست محل كشفاني شناختيباستان

انساني

حيو

ايرس

دنه ب

سته لبه د

وله ل

ف ك

دي پايه خو

ن

رمزق

ري كست

خا

ايرس

دوره، اليه، تاريخگذاري

منبع

1 PI0001 گور خوروين اواخر هزاره دوم Vandenberghe, 1959: P.XXVIII: 210 2 PI0002 حسنلو شكل الف266: 1380كامبخش فرد، م.هزاره اول پ ، 3 PI0003 لرستان 1200-1500موزه ملي ايران باستان م.پ 4 PI0004 سيلك 1200موزه ملي ايران باستان م.پ 5 PI0005 كله دشت ان باستانموزه ملي اير اواخر هزاره دوم 6 PI0006 حسنلو 158: 1378توحيدي، م.هزاره سوم پ 7 PI0007 تپه گيان موزه ملي ايران باستان م.هزاره سوم پ 8 PI0008 رامهرمز موزه ملي ايران باستان پيش از تاريخ 9 PI0009 سيلك موزه ملي ايران باستان ره دوماوايل هزا

10 PI0010 شاه تپه 2000موزه ملي ايران باستان م. پ 11 PI0011 مارليك موزه ملي ايران باستان م.هزاره دوم پ 12 PI0012 كرمانشاه موزه ملي ايران باستان م.هزاره دوم پ 13 PI0013 لرستان موزه ملي ايران باستان م.هزاره دوم پ 14 PI0014 فضاي معماري باباجان اليهII و III Goff, 1978: 47, fig. 5: 10 15 PI0015 گرمي 132، شكل 558: 1380كامبخش فرد، اشكاني؟ 16 PI0016 فضاي معماري باباجان اليهII و III Goff, 1978: 48, fig. 6: 10 17 PI0017 سولدوز موزه ملي ايران باستان

اطالعات مربوط به مكانها و نمونه ها:2ادامه جدول شماره پوشش سفال محل قرارگيري نقش نوع نقش

فردي


كانتكست محل كشفاني باستانشناختي

انساني

حيو

ايرس

دنه ب

سته لبه د

وله ل

ف ك

دي پايه خو

ن

رمزق

ري كست

خا

ايرس

ه،دوره، الي تاريخگذاري

منبع

18 PI0018 يانيق تپه موزه ملي ايران باستان 19 PI0019 سيلكB گور عصر آهنII ،97: 1378توحيدي 20 PI0020 سيلكB گور عصر آهنII ،و 97: 1378توحيدي Ghirshman, 1938 21 PI0021 سيلكB گور عصر آهنII ،و 98: 1378توحيدي Ghirshman, 1938 22 PI0022 لرستان 203: 1377رفيعي، م.قرن هشتم پ 23 PI0023 سيلكB گور عصر آهنII ،و 98: 1378توحيدي Ghirshman, 1938 24 PI0024 حسنلو 157: 1378 و توحيدي، 201: 1377رفيعي، م.هزاره اول پ 25 PI0025 سيلكB گور عصر آهنII ،و 98: 1378توحيدي Ghirshman, 1938 26 PI0026 گور سيلك عصر آهنII ،و 98: 1378توحيدي Ghirshman, 1938

27 PI0027 فضاي معماري تپه يحيي VA 3300-3600 )Lamberg-Karlovsky & Tosi, 1973,

fig.107 28 PI0028 گور باباجان اليهII و III Goff, 1978: 47, fig. 5: 7 29 PI0029 گور كلورز شكل ب273: 1380فرد، كامبخش م .هزاره اول پ ، 30 PI0030 فضاي معماري سنگ چخماق موزه ملي ايران باستان م.هزاره پنجم پ

31 PI0031 شاه تپه و 40، شكل 543: 1380كامبخش فرد، اواخر هزاره دوم Arne,

1945 32 PI0032 تپه گيان وزه ملي ايران باستانم اواخر هزاره دوم 33 PI0033 سيلك طرح خ72: 1380كامبخش فرد، م.هزاره چهارم پ ، 34 PI0034 لرستان موزه ملي ايران باستان نيمه اول هزاره اول


فردي


كانتكست كشفمحلاني باستانشناختي

انساني

حيو

ايرس

دنه ب

سته لبه د

وله ل

ف ك

دي پايه خو

ن

رمزق

ري كست

خا

ايرس


منبع

35 PI0035 لرستان موزه ملي ايران باستان اوايل هزاره اول 36 PI0036 گور انباباج اليهII و III Goff, 1978: 54, Pl. IIa 37 PI0037 باباجان اليهII و III Goff, 1978: 48, fif. 6: 1 38 PI0038 گور خوروين م.هزاره اول پ Vandenberghe, 1959: P.XXXI: 219 39 PI0039 گور خوروين م.هزاره اول پ Vandenberghe, 1959: P.XXIX: 216 40 PI0040 گور خوروين م.هزاره اول پ Vandenberghe, 1959: P.XXXI: 220 41 PI0041 گرمي 130، شكل 258: 1380كامبخش فرد، اشكاني ؟ 42 PI0042 گرمي 3، شكل 411: 1380، كامبخش فرد اشكاني ؟ 43 PI0043 گور گرمي 124، شكل 257: 1380كامبخش فرد، اشكاني ؟ 44 PI0044 گرمي 131، شكل 258: 1380كامبخش فرد، اشكاني ؟ 45 PI0045 گور گرمي 134، شكل 259: 1380كامبخش فرد، اشكاني ؟

46 PI0046 ربايجان آذ

149: 1376هرينك، شرقي

47 PI0047 گور خوروين م.هزاره اول پ Vandenberghe, 1959: P.XXX: 217 48 PI0048 گور خوروين Vandenberghe, 1959: P.XXX: 218 49 PI0049 سيلكB گور عصر آهنII ،98: 1378توحيدي- Ghirshman, 1938 50 PI0050 گور خوروين م.هزاره اول پ Vandenberghe, 1959: P.XXXI: 222 51 PI0051 گور خوروين شكل الف268: 1380كامبخش فرد، اواخرهزاره دوم ،


فردي

ره و كد شما نمونه


انساني

حيو

ايرس

دنه ب

سته لبه د

وله ل

ف ك

دي پايه خو

ن

رمزق

ري كست

خا

ايرس


منبع

52 PI0052 گور خوروين اواخرهزاره دوم Vandenberghe, 1959: P.II: 1 53 PI0053 گور خوروين اواخرهزاره دوم Vandenberghe, 1959: P.II: 2 54 PI0054 گور خوروين اواخرهزاره دوم Vandenberghe, 1959: P.II: 3 55 PI0055 گور خوروين اواخرهزاره دوم Vandenberghe, 1959: (P.IV: 14 56 PI0056 گور خوروين اواخرهزاره دوم Vandenberghe, 1959: P.VII: 39 57 PI0057 گور خوروين اواخرهزاره دوم Vandenberghe, 1959: P.VII: 40 58 PI0058 گور خوروين اواخرهزاره دوم Vandenberghe, 1959: P.XXVIII: 209 59 PI0059 گور خوروين اواخرهزاره دوم Vandenberghe, 1959: P.XXVIII: 211 60 PI0060 گور خوروين اواخرهزاره دوم Vandenberghe, 1959: P.XXVIII: 212 61 PI0061 گور خوروين اواخرهزاره دوم Vandenberghe, 1959: P.XXIX: 215 62 PI0062 گور خوروين اواخرهزاره دوم Vandenberghe, 1959: P.XXXII: 221 63 PI0063 حسنلو آهنII ،شكل ب266: 1380كامبخش فرد ، 64 PI0064 گور گرمي 126، شكل 557: 1380كامبخش فرد، اشكاني ؟ 65 PI0065 گور گرمي 128، شكل 558: 1380كامبخش فرد، اشكاني ؟ 66 PI0066 گور گرمي 135، شكل 559: 1380كامبخش فرد، اشكاني ؟ 67 PI0067 آذربايجان 103، شكل 553: 1380كامبخش فرد، م.هزاره اول پ 68 PI0068 آذربايجان 111، شكل 555: 1380كامبخش فرد، م.ل پهزاره او


فردي



انساني

حيو

ايرس

دنه ب

سته لبه د

وله ل

ف ك

دي پايه خو

ن

رمزق

ري كست

خا

ايرس


منبع

69 PI0069 آذربايجان 112، شكل 555: 1380كامبخش فرد، م.هزاره اول پ 70 PI0070 آذربايجان 121، شكل 556: 1380كامبخش فرد، هخامنشي 71 PI0071 آذربايجان 122، شكل 557: 1380كامبخش فرد، هخامنشي 72 PI0072 آذربايجان 125، شكل 557: 1380كامبخش فرد، اشكاني ؟ 73 PI0073 آذربايجان 127، شكل 557: 1380كامبخش فرد، اشكاني ؟ 74 PI0074 آذربايجان 133، شكل 558: 1380كامبخش فرد، اشكاني ؟ 75 PI0075 فضاي معماري باكون 31، ش 542: 1380كامبخش فرد، م.هزاره چهارم پ 76 PI0076 فضاي معماري سيلك ط خ72: 1380كامبخش فرد، م.هزاره چهارم پ ، 77 PI0077 گور قيطريه 2، ش230: 1380كامبخش فرد، اواخرهزاره دوم 78 PI0078 گور قيطريه ش ه229: 1380كامبخش فرد، اواخرهزاره دوم ، 79 PI0079 گور قيطريه 189: 1380كامبخش فرد، اواخرهزاره دوم 80 PI0080 گور قيطريه 189: 1380كامبخش فرد، اواخرهزاره دوم 81 PI0081 گور قيطريه 189: 1380كامبخش فرد، اواخرهزاره دوم 82 PI0082 گور قيطريه 189: 1380كامبخش فرد، اواخرهزاره دوم 83 PI0083 گور قيطريه 189: 1380كامبخش فرد، اواخرهزاره دوم 84 PI0084 گور قيطريه 189: 1380كامبخش فرد، اواخرهزاره دوم 85 PI0085 گور كلورز 273: 1380كامبخش فرد، هزاره اول


فردي



انساني

حيو

ايرس

دنه ب

سته لبه د

وله ل

ف ك

دي پايه خو

ن

رمزق

ري كست

خا

ايرس


منبع

86 PI0086 املش 273: 1380كامبخش فرد، هزاره اول 87 PI0087 املش 73، ش549: 1380كامبخش فرد، هزاره اول 88 PI0088 لرستان 285: 1380بخش فرد، كام پ م 8قرن 89 PI0089 لرستان 285: 1380كامبخش فرد، پ م8يا7قرن 90 PI0090 لرستان 285: 1380كامبخش فرد، پ م8يا7قرن 91 PI0091 لرستان 285: 1380كامبخش فرد، پ م9يا8قرن 92 PI0092 لرستان 46، شكل 544: 1380كامبخش فرد، پ م 8قرن 93 PI0093 آذربايجان شكل ب268: 1380كامبخش فرد، م.هزاره اول پ ، 94 PI0094 گرمي 145، شكل 561: 1380فرد، كامبخش اشكاني 95 PI0095 گرمي 146، شكل 561: 1380فرد، كامبخش اشكاني

تاريخگذاري نمونه ها:3جدول شماره )پيش از ميالد(دوره و تاريخگذاري نمونه

فردي

تعداد محل كشف هزاره چهارم هزاره سوم هزاره دوم هزاره اول

هزاره پنجم

نامشخص يا ساير

12 7 19 خوروين 1 1 3 4 حسنلو 2 2 8 10 لرستان 3 2 2 7 11 سيلك 4 1 1 كله دشت ساوه 5 1 1 2 گيان 6 1 1 رامهرمز 7 1 1 سنگ چخماق 8 1 1 مارليك 9

1 1 كرمانشاه 10 5 5 باباجان 11 11 11 گرمي 12 1 1 سولدوز 13 1 1 يانيق تپه 14 1 1 تپه يحيي 15 2 2 كلورز 16 2 2 شاه تپه 17 4 6 10 آذربايجان شرقي 18 2 2 املش 19 8 8 قيطريه 20 1 1 باكون 21

23 1 4 2 30 35 95 مجموع

مجموع اطالعات:4جدول شماره كانتكست باستان شناختي تزئين سفال پوشش سفال محل قرارگيري نقش نوع نقش

يفرد

محل كشف

انيانس

اني حيو

ايرس

دنه ب

سته لبه د

وله ل

ايه كف پ

دي خو

ن

رمزق

ري ست

خاك

ايرس

ص شخ

نام

ادهس

گ كرن

تگ

درنچن

ص شخ

نام

ور گ

ري عما

مسي

بررص

شخنام

19 1 1 17 19 5 3 3 19 خوروين 1 4 1 3 1 2 1 1 1 1 2 3 1 2 1 حسنلو 2 10 8 2 10 5 1 1 3 6 1 لرستان 3 3 1 7 4 3 4 6 2 3 1 4 2 6 1 10 سيلك 4 1 1 1 1 1 كله دشت ساوه 5 2 1 1 2 1 2 گيان 6 1 1 1 1 1 رامهرمز 7 1 1 1 1 1 سنگ چخماق 8 1 1 1 1 مارليك 9 1 1 1 1 1 اهكرمانش 10 1 2 2 1 4 5 4 1 1 1 4 باباجان 11 6 5 4 7 3 6 2 2 11 11 گرمي 12 1 1 1 1 1 سولدوز 13 1 1 1 1 1 يانيق تپه 14 1 1 1 1 1 تپه يحيي 15 2 2 2 2 2 كلورز 16 2 2 2 2 شاه تپه 17 10 1 9 1 7 2 1 7 3 10 آذربايجان شرقي 18 2 2 1 1 1 1 1 1 املش 19 8 8 8 8 8 قيطريه 20 1 1 1 1 1 باكون 21

46 5 44 13 1 21 60 17 2 37 18 21 1 3 26 23 15 22 11 69 15 مجموع

شماره و كد نمونه به همراه شكل:5جدول شماره شماره و كد نمونه ها با ذكر شكل آنها منطقه يا محل رديف

).آبريز(PI0076، )كاسه(PI0049و ) آبريز(PI0033، )كاسه(PI0026، )كاسه(PI0025، )كاسه(PI0023، )كاسه يا سبو(PI0021، )سبو(PI0019( ) ،PI0020، )گلدان(PI0009، )ظزف سه پايه(PI0004 سيلك 1

( PI0050( ) ،PI0051( )، PI0052( )، PI0053( )، PI0054( )، PI0055( )، PI0056و ( ) PI0048، )كاسه(PI0047، )پرنده(PI0040، )پرنده(PI0039، )پرنده(PI0001( ) ،PI0038 خوروين 2(، PI0057( )، PI0058( )، PI0059( )، PI0060( )، PI0061( )، PI0062.( )

).كوزه(PI0092 ،)ظرف سه قلو(PI0091 ،)كوزه(PI0090 ،)كوزه(PI0089 ،)كوزه(PI0088، )ماهي(PI0035و ) پارچ آبي(PI0034، )كاسه(PI0022، )ظرف سه پايه(PI0013، )پيكرك انسان(PI0003 لرستان 3 ).كاسه، خمره(PI0037و ) كاسه(PI0036، )كاسه يا خمره(PI0028، )خمره، كاسه(PI0016، )خمره(PI0014 باباجان 4 )آبريز(PI0095، )آبريز(PI0094، )آبريز(PI0066، )آبريز(PI0065، )آبريز(PI0064، )ظرف حجمي(PI0044و ( ) PI0043، )حيوان(PI0041( ) ،PI0042، )ريتون(PI0015 منطقه گرمي 5 ).ظرف سه قلو(PI0063، )كاسه، قوري(PI0024و ) كفش(PI0006، )سه پايه سفالي(PI0002 حسنلو 6 ). سرگاو(PI0032و ) خمره(PI0007 گيان 7 ).ظرف سه قلو(PI0031و ) كاسه(PI0010 شاه تپه 8 ).كوزه لوله دار(PI0093، )آبريز(PI0074، )آبريز(PI0073، )آبريز(PI0072، )كوزه(PI0071، )كوزه(PI0070، )آبريز(PI0069، )آبريز(PI0068، )آبريز(PI0046( ) ،PI0067و ) حيواني(PI0045 آذربايجان شرقي 9

).كاسه(PI0005 كله دشت ساوه 10 ).حلقه سفالي(PI0008 رامهرمز 11 ).مكعب(PI0011 مارليك 12 ).ظرف پايه دار(PI0012 كرمانشاه 13 ).كاسه يا بشقاب(PI0017 سولدوز 14 ).كاسه(PI0018 يانيق تپه 15 ).كاسه(PI0027 تپه يحيي 16 ).كوزه(PI0085، )مجموعه ظروف(PI0029 كلورز 17 ).ماكت خانه(PI0030 سنگ چخماق 18 .،)آبريز(PI0075 باكون 19 ).پياله(PI0084، )پياله(PI0083) پياله(PI0082، )پياله (PI0081، )پياله(PI0080، )پياله(PI0079، )پياله(PI0078، )پياله(PI0077 قيطريه 20

).ظرف لوله دار(PI0087، )آبريز(PI0086 املش 21


تصاوير

:Vandenberghe, 1959( ، خوروينPI0001: 1 تصوير شماره

P.XXVIII: 210(.

، حسنلو، موزه ملي ايران باستانPI0002: 2 تصوير شماره

).، شكل الف266: 1380كامبخش فرد، ( عكس از چايچي،

، موزه ملي ايران باستانلرستان، PI0003: 3 تصوير شماره

.عكس از چايچي

، سيلك، موزه ملي ايران باستانPI0004: 4 شمارهتصوير


موزه ملي ايران باستان ، كله دشت ساوه، PI0005: 5 تصوير شماره


و158: 1378توحيدي، (، حسنلوPI0006: 6 تصوير شماره

.)146لوحه : 1348واندنبرگ،

ملي ايران باستانتپه گيان، موزه، PI0007: 7 تصوير شماره


ايران باستان موزه ملي ،رامهرمز، PI0008: 8 تصوير شماره


، سيلك، موزه ملي ايران باستانPI0009: 9تصوير شماره


، شاه تپه، موزه ملي ايران باستانPI0010: 10تصوير شماره



، مارليك، موزه ملي ايران باستانPI0011: 11تصوير شماره


، كرمانشاه، موزه ملي ايران باستانPI0012: 12تصوير شماره


ي ايران باستان، لرستان، موزه ملPI0013: 13تصوير شماره


:Goff, 1978: 47, fig. 5 (، باباجان،PI0014 :14تصوير شماره

10(.

؛228: 1378 توحيدي، (، گرمي، PI0015 :15تصوير شماره .)154: 1376 و هرينك، 124، شكل 557: 1380كامبخش فرد،

:Goff, 1978: 48, fig. 6 (، باباجانPI0016 :16تصوير شماره

10.(

، سولدوز، موزه ملي ايران باستانPI0017 :17تصوير شماره


، يانيق تپه، موزه ملي ايران باستانPI0018 :18تصوير شماره


و 97: 1378توحيدي، ( سيلك، ،PI0019 :19تصوير شماره

Ghirshman, 1938.(

و 97: 1378حيدي، تو( سيلك، ،PI0020 :20تصوير شماره

(Ghirshman, 1938 .



Ghirshman, 1938.(

.)203: 1377رفيعي، (، لرستان، PI0022 :22تصوير شماره


Ghirshman, 1938.(

و توحيدي، 201: 1377رفيعي، (سنلو، ، حPI0024: 24شمارهتصوير

1378 :157.(


Ghirshman, 1938.(


Ghirshman, 1938.(

& Lamberg-Karlovsky( تپه يحيي، ،PI0027 :27تصوير شماره

Tosi, 1973, fig.107.(

).Goff, 1978: 47, fig. 5: 7(، باباجانPI0028 :28تصوير شماره

، 273: 1380فرد، كامبخش(، كلورز، PI0029 :29تصوير شماره

.)شكل ب

، سنگ چخماق، موزه ملي ايران باستان PI0030: 30تصوير شماره



: 1380رد، كامبخش ف (، شاه تپه گرگانPI0031 :31تصوير شماره

).Arne, 1945 و 40، شكل 543

، گيان، موزه ملي ايران باستانPI0032: 32 تصوير شماره


، طرح 72: 1380كامبخش فرد، (، سيلك PI0033 :33تصوير شماره

).Ghirshman, 1938 و 88: 1378خ، توحيدي،

، لرستان، موزه ملي ايران باستانPI0034 :34تصوير شماره


، لرستان، موزه ملي ايران باستانPI0035 :35تصوير شماره


).Goff, 1978: 54, Pl. IIa( ، باباجانPI0036 :36تصوير شماره

).Goff, 1978: 48, fif. 6: 1(، باباجان PI0037 :37تصوير شماره

، شكل و 160: 1378توحيدي، (، خوروينPI0038 :38تصوير شماره

Vandenberghe, 1959: P.XXXI: 219.(

، شكل ه 160: 1378توحيدي، (، خوروينPI0039 :39تصوير شماره ).Vandenberghe, 1959: P.XXIX: 216و

كل د ، ش160: 1378توحيدي، (، خوروينPI0040 :40تصوير شماره ).Vandenberghe, 1959: P.XXXI: 220و


؛ 1شكل ، 225: 1378توحيدي، (، گرميPI0041 :41تصوير شماره

).154: 1376 و هرينك، 130، شكل 558: 1380كامبخش فرد،

؛ 2 ، شكل225: 1378توحيدي، (، گرميPI0042 :42تصوير شماره


، 2، شكل 225: 1378توحيدي، (، گرميPI0043 :43تصوير شماره


؛ 5شكل ، 225: 1378توحيدي، (، گرميPI0044 :44تصوير شماره


، شكل 559: 1380كامبخش فرد، (گرمي ، PI0045 :45تصوير شماره

134.(

).149: 1376هرينك، (آذربايجان شرقي ،PI0046 :46تصوير شماره

، شكل 161: 1378توحيدي، (خوروين ، PI0047 :47تصوير شماره ).Vandenberghe, 1959: P.XXX: 217ب و

، شكل 161: 1378 توحيدي،(خوروين ، PI0048 :48تصوير شماره

.)Vandenberghe, 1959: P.XXX: 218الف و

-98: 1378توحيدي، (، سيلكPI0049 :49تصوير شماره

Ghirshman, 1938(

، شكل 161: 1378توحيدي، (خوروين ، PI0050 :50تصوير شماره .)Vandenberghe, 1959: P.XXXI: 222ج و


، 268: 1380 فرد، كامبخش(، خوروين PI0051 :51تصوير شماره

).شكل الف

:Vandenberghe, 1959(، خوروينPI0052 :52تصوير شماره

P.II: 1(.

:Vandenberghe, 1959(، خوروين PI0053 :53تصوير شماره

P.II: 2(.


P.II: 3(.


(P.IV: 14.


P.VII: 39(.


P.VII: 40(.


P.XXVIII: 209(.

:Vandenberghe, 1959(ن، خورويPI0059 :59تصوير شماره

P.XXVIII: 211(.


P.XXVIII: 212(.



P.XXIX: 215(.


P.XXXII: 221(.

، 266: 1380كامبخش فرد، (، حسنلو PI0063 :63رهتصوير شما

).شكل ب

، شكل 557: 1380كامبخش فرد، (، گرمي PI0064 :64تصوير شماره

126.(


128.(


135.(

، 553: 1380كامبخش فرد، (، آذربايجان PI0067 :67مارهتصوير ش

).103شكل

، 555: 1380كامبخش فرد، (، آذربايجان PI0068 :68تصوير شماره

).111شكل


).112شكل


).121شكل



).122شكل


).125شكل


).127شكل

، 558: 1380كامبخش فرد، (ان ، آذربايجPI0074 :74تصوير شماره

).133شكل

، شكل 542: 1380كامبخش فرد، (، باكون PI0075 :75تصوير شماره

31.(

، طرح 72: 1380كامبخش فرد، (، سيلك PI0076 :76تصوير شماره

).خ

، 230: 1380كامبخش فرد، (، قيطريه PI0077 :77تصوير شماره

).2شكل

، 229: 1380كامبخش فرد، (طريه ، قيPI0078 :78تصوير شماره

).شكل ه

).189: 1380كامبخش فرد، (، قيطريه PI0079 :79تصوير شماره







).273: 1380كامبخش فرد، (، كلورز PI0085 :85تصوير شماره

).273: 1380كامبخش فرد، (، املش PI0086 :86تصوير شماره

، شكل 549: 1380كامبخش فرد، (، املش PI0087 :87تصوير شماره

74.(

).285: 1380كامبخش فرد، (، لرستان PI0088 :88تصوير شماره




).285: 1380امبخش فرد، ك(، لرستان PI0091 :91تصوير شماره

، 544: 1380كامبخش فرد، (، لرستان PI0092 :92تصوير شماره

).46شكل


).شكل ب

، شكل 561: 1380فرد، ، گرمي، كامبخشPI0094: 94تصوير شماره

145.

.146، شكل 561: 1380فرد، رمي، كامبخش، گPI0095: 95تصوير شماره

2009/1388-J. Payam-e Bastanshenas-Vol. 11-Iron Age, Pottery Decoration (in Persian)

Documents

Transcript of 2009/1388-J. Payam-e Bastanshenas-Vol. 11-Iron Age, Pottery Decoration (in Persian)