ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ (ΔΠΜ61)

ΘΕΜΑ 1ης ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Επιλέξτε μία ή περισσότερες συγκεκριμένες

επικοινωνιακές δράσεις ενός πολιτιστικού οργανισμού

με τις οποίες απευθύνεται στο κοινό του και

προσπαθήστε να τις αξιολογήσετε βάσει συγκεκριμένων

θεωριών ή μοντέλων επικοινωνίας. Ως τέτοιες δράσεις

μπορούν να θεωρηθούν πρόσφατες πρωτοβουλίες του

οργανισμού: καμπάνιες δημοσιότητας, διαφήμισης,

δημοσίων σχέσεων, μάρκετινγκ ή ό,τι άλλο τεκμηριωμένα

ορίσετε ως επικοινωνιακή δράση ενός οργανισμού

(εφαρμογές του Συμμετοχικού Διαδικτύου [Web 2.0],

όπως το Facebook, το Twitter, τα blogs, το Flickr και

το YouTube, forum, newsletter, ή ακόμη και χρήση

ερωτηματολογίων). Σε ποιο μοντέλο ανταποκρίνεται ο

σχεδιασμός των επικοινωνιακών δραστηριοτήτων του

οργανισμού που εξετάζετε;

2

ΣΟΦΙΑ ΠΑΝΤΑΖΗ

Επιβλέπουσα Καθηγήτρια ΣΠΥΡΙΔΟΥΛΑ ΤΣΕΝΕ

Νοέμβριος 2014Αργοστόλι

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Αντικείμενο της εργασίας αποτελούν τρεις

επικοινωνιακές δράσεις της Εθνικής Λυρικής Σκηνής

και συγκεκριμένα η ψηφιακή επικοινωνία του οργανισμού

με το κοινό, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Η όπερα

διαδραστικά στα δημοτικά σχολεία» και ορισμένες

παραστάσεις που δίδονται έξω από το Θέατρο με σκοπό

την προσέλκυση μιας ευρύτερης μερίδας κοινού. Υπό το

πρίσμα επικοινωνιακών θεωριών και μοντέλων θα

αναλύσουμε και αξιολογήσουμε τις ανωτέρω δράσεις.

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ

Επικοινωνία Μοντέλα επικοινωνίας

3

Γραμμικό μοντέλο

WEB 2.0

Κονστρουκτιβιστική

θεωρία

Συστημικό μοντέλο

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ : Σελ.

1. Εισαγωγή 3

2. Πολιτιστικοί οργανισμοί και επικοινωνία 3

3. Εθνική Λυρική Σκηνή 4

3.1. Ψηφιακή επικοινωνία

5

3.2. Εκπαιδευτικό πρόγραμμα

8

3.3. Δράσεις ‘εκτός των τειχών’

11

4. Επίλογος 14

- Βιβλιογραφία – Πηγές 16

1. Εισαγωγή

4

Η επικοινωνία άπτεται της εξέλιξης του ανθρώπου

και της δημιουργίας των κοινωνικών σχέσεων και του

πολιτισμού. Η ανθρώπινη επικοινωνία χωρίζεται σε τρία

στάδια, την περίοδο του προφορικού λόγου, την περίοδο

του γραπτού λόγου και τέλος τη σημερινή εποχή της

ψηφιακής επικοινωνίας. Πρόκειται για μια έννοια

πολυσημική και έχει μελετηθεί από πληθώρα επιστημών,

ψυχολογίας, ανθρωπολογίας, κοινωνιολογίας,

γλωσσολογίας. Στην παρούσα εργασία καλούμαστε να

εξετάσουμε την επικοινωνιακή δράση των πολιτιστικών

οργανισμών.

Οδηγός μας θα είναι η Εθνική Λυρική Σκηνή μέσα από

επικοινωνιακές δράσεις, όπως η ψηφιακή επικοινωνία με

το κοινό, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Η όπερα

διαδραστικά στα δημοτικά σχολεία» και δράσεις που

λαμβάνουν χώρα τα τελευταία χρόνια ‘εκτός των

τειχών’, δηλαδή εκτός του θεάτρου. Τις δράσεις αυτές

θα τις αναλύσουμε για να ελέγξουμε αν τα

χαρακτηριστικά τους εντάσσονται σε μοντέλα

επικοινωνίας και σε ποιο βαθμό φέρουν αποτέλεσμα.

5

Επειδή δεν κατέστη εφικτή μια πιο ενδελεχής

συζήτηση με ανθρώπους της Ε.Λ.Σ., παρά μόνο ορισμένες

πληροφορίες από το Γραφείο Τύπου, θα στηριχτούμε σε

συνεντεύξεις και ομιλίες του καλλιτεχνικού Διευθυντή

Μύρωνα Μιχαηλίδη για να αντιληφθούμε τον τρόπο και το

σκοπό της επικοινωνιακής πολιτικής της Ε.Λ.Σ.

2. Επικοινωνία και πολιτιστικοί οργανισμοί

Η τέχνη και ο πολιτισμός δεν αποτελεί προνόμιο

αλλά δικαίωμα κάθε ανθρώπου. Υπό αυτό το πρίσμα τις

τελευταίες δεκαετίες οι πολιτιστικοί οργανισμοί

προσπαθούν να μετασχηματιστούν σε πολυχώρους που

προσφέρουν ψυχαγωγία και συντελούν στη δια βίου

μάθηση. Επικοινωνούν με το κοινό με το πολιτιστικό

προϊόν που προσφέρουν, με τα εκπαιδευτικά τους

προγράμματα, με το έντυπο και ηλεκτρονικό

συμπληρωματικό υλικό, αλλά ακόμα και με το χώρο τους

ώστε να ελκύουν τους επισκέπτες. Πρόκειται για μια

ολιστική προσέγγιση ή τελετουργική ή ανθρωποκεντρική

ή συστημική (είναι όροι παρεμφερείς που περιγράφουν

την ιδιαίτερη σχέση του επισκέπτη με τον οργανισμό,

6

και την οποία θα αναλύσουμε στη συνέχεια). Όμως πριν

φτάσουμε σε αυτή τη θεώρηση πρέπει να αναφέρουμε ότι

στα μοντέλα επικοινωνίας διακρίνονται: Το γραμμικό,

το οποίο αντιλαμβάνεται την επικοινωνία ως προπαγάνδα

ή χειραγώγηση (Fiske, 1999: 24). Ο πομπός περνάει το

μήνυμα που θέλει σε έναν παθητικό αποδέκτη. Στο

μοντέλο αυτό η επικοινωνία μπορεί να κριθεί ως «άνιση

όσον αφορά στις πηγές της, στην εξουσία και στο

συγκεκριμένο χρόνο που πρόκειται να πραγματοποιηθεί».

(ΜακΚουέιλ & Βιντάλ, 2001: 46). Μετά τη δεκαετία του

1960 αναπτύχθηκε η Σημειωτική που πρεσβεύει πως η

επικοινωνία παράγει νοήματα διαμέσου των μηνυμάτων

καθώς και ότι το νόημα δεν είναι μια έννοια στατική

και απόλυτη (Fiske, 1999: 69).

3. Εθνική Λυρική Σκηνή

Η Εθνική Λυρική Σκηνή λειτουργεί στην Ελλάδα από

το 1939. Το 1944 ανακηρύχθηκε αυτόνομο Νομικό Πρόσωπο

Δημοσίου Δικαίου, ενώ το 1994 με το Ν. 2273/94

μετατράπηκε σε Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου και

με τη μορφή αυτή δραστηριοποιείται έως και σήμερα

7

(Χαρμπούρη – Ιωαννίδου, 2002: 97). Αποστολή της είναι

«να προσφέρει σε Έλληνες και ξένους θεατές παραγωγές

υψηλής ποιότητας, παρουσιάζοντας όπερες, μπαλέτα,

οπερέτες, όπερες για παιδιά και ρεσιτάλ» (Εθνική

Λυρική Σκηνή, χ.χ.). Πρόκειται για έναν οργανισμό για

τον οποίο τα τελευταία χρόνια πολλά έχουν γραφτεί. Το

2010 η Ε.Λ.Σ. ταλανιζόταν από χρέη, ελλείμματα και

ήταν στα πρόθυρα του κλεισίματος. Σήμερα, ολοένα και

πληθαίνουν οι αναφορές για ένα «σπάνιο success story

της Ελλάδας» (associated press:

https://www.youtube.com/watch?v=F4scgkb07UM). Με

καλλιτεχνικό διευθυντή τον Μύρωνα Μιχαηλίδη η

διοίκηση της Ε.Λ.Σ. προσπαθεί να εξορθολογήσει τα

κακώς κείμενα των προηγούμενων ετών - κατάφερε ένα

haircut 2.000.000 € από τους δανειστές της , μείωσε

σημαντικά το κόστος των παραγωγών και διατήρησε

περίπου τα 5/7 του προσωπικού της. Κυρίως, όμως,

φαίνεται πως επιλέγει και υποστηρίζει μία εξωστρέφεια

για τον οργανισμό με δράσεις πρωτοποριακές για τα

ελληνικά δεδομένα. «Από το 2011 η Εθνική Λυρική Σκηνή

συναντήθηκε με ενάργεια με τον κόσμο ανατέμνοντας την

8

καθημερινότητά τους με τον πιο λυρικό τρόπο, καθώς το

οπερατικό έργο λειτούργησε ως μια θεαματική σύζευξη

των αντίθετων, επαναπροσδιορίζοντας τη διαταραγμένη,

ελέω κρίσης, κοινωνική ενότητα» (Μιχαηλίδης, 2014).

Θα σταθούμε, λοιπόν, και θα διερευνήσουμε την ψηφιακή

επικοινωνία του οργανισμού με το κοινό, το

εκπαιδευτικό του πρόγραμμα «Η όπερα διαδραστικά στα

δημοτικά σχολεία» και τέλος μια σειρά δράσεων έξω από

το χώρο του θεάτρου.

3.1. Ψηφιακή επικοινωνία

Οι πολιτιστικοί οργανισμοί με την έκδοση εντύπων,

αφισών και δελτίων τύπων ενημέρωναν το κοινό για τις

μελλοντικές του δράσεις. Στις περιπτώσεις αυτές το

γραμμικό μοντέλο ήταν αυτό που λειτουργούσε. Ο πομπός

(οργανισμός) μέσω ενός μηνύματος (η πληροφορία που

υπήρχε στα έντυπα, αφίσες και δελτία τύπου) ενημέρωνε

το δέκτη (κοινό). Για το λόγο αυτό το γραμμικό

μοντέλο σύμφωνα με την Ψύλλα (1991) ταυτίζει την

επικοινωνία με την πληροφόρηση.

9

Η ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνολογίας και η

καθιέρωση του διαδικτύου εισάγει νέες συνιστώσες ως

προς την παροχή και τη μετάδοση του πολιτισμού και

της γνώσης αλλά και ως προς τη διαμόρφωση, τη

διαχείριση και την προώθηση των πολιτιστικών

δραστηριοτήτων (Γκαντζιάς 2005: 278). Αυτό δεν

σημαίνει ότι οι προηγούμενες πρακτικές (έντυπα,

αφίσες και δελτία τύπου) παραγκωνίστηκαν, απλά «το

διαδίκτυο αποτελεί ένα εύχρηστο και οικονομικό μέσο

για την άσκηση δημοσίων σχέσεων» (Μπαντιμαρούδης,

2006: 112) και λειτουργεί παράλληλα με τις

παραδοσιακές μορφές.

Οι δυνατότητες όμως που προσφέρει σε έναν

πολιτιστικό οργανισμό είναι πολλαπλές. Στην

ιστοσελίδα του οργανισμού, που είναι η ψηφιακή

βιτρίνα του, δίνονται πληροφορίες για το έργο του,

την αποστολή του, τις μελλοντικές του δράσεις. Στην

ιστοσελίδα της Ε.Λ.Σ. μπορούμε να μάθουμε για την

ιστορία της, την αποστολή της, το πρόγραμμά της, να

αγοράσουμε διαδικτυακά εισιτήρια, να επικοινωνήσουμε

10

με email, αλλά και να την ακολουθήσουμε στο facebook,

twitter, youtube και flirck.

Το Web 2.0 «χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη

νέα γενιά του Παγκόσμιου Ιστού η οποία βασίζεται στην

όλο και μεγαλύτερη δυνατότητα των χρηστών

του διαδικτύου να μοιράζονται πληροφορίες και να

συνεργάζονται

online». (http://el.wikipedia.org/wiki/Web_2.0)

Χαρακτηριστικές εφαρμογές είναι τα social media και

τα blogs. Η δημιουργική συμμετοχή στα κοινωνικά

δίκτυα, αποτελεί πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της

κοινωνικής και πολιτιστικής πραγματικότητας. Τι

σημαίνει όλο αυτό στην πράξη; Η πληροφορία πλέον δεν

κατευθύνεται από έναν συγκεκριμένο πομπό

(πολιτιστικός οργανισμός) προς το δέκτη (κοινό).

Δημιουργείται ένα πλέγμα σχέσεων όπου για παράδειγμα

ο επισκέπτης μπορεί να «ανεβάσει» ένα βίντεο από μία

παράσταση μαζί με το σχόλιο του, γεγονός που τον

μετατρέπει σε πομπό της πληροφορίας. Σύμφωνα με τον

Μπαντιμαρούδη (2011: 143) «ο ψηφιακός πολιτισμός όχι

μόνο ακυρώνει την έννοια της μαζικότητας, αλλά

11

εγκαθιδρύει ισότιμες και αμφίδρομες σχέσεις ψηφιακής

επικοινωνίας». Στο ακόλουθο σχεδιάγραμμα των Cormode

& Krishnamurthy (2008 : 13) φαίνονται τα «μονοπάτια»

που ακολουθούνται από τον οργανισμό μέχρι τον

επισκέπτη. Ξεφεύγουμε από το γραμμικό μοντέλο και

επαναπροσδιορίζουμε την επικοινωνία μέσα από ένα

διαδραστικό σχήμα:

Πραγματικά ο τομέας αυτός της ψηφιακής

επικοινωνίας είναι τόσο ευρύς που μόνο επιγραμματικά

μπορεί να προσεγγιστεί στην παρούσα εργασία.

Ενδεικτικά θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε τα εξής:

12

- Η Ε.Λ.Σ. θα μπορούσε στην ιστοσελίδα της να

συμπεριλάβει ερωτηματολόγια που απευθύνονται στο

κοινό με σκοπό την έρευνα αγοράς. Τα σχόλια στα

κοινωνικά δίκτυα αποτελούν ένα αντιπροσωπευτικό

δείγμα της εικόνας του οργανισμού στο κοινό, όμως δεν

μπορεί να εκληφθεί ως στοχευμένη έρευνα.

- Αναμένεται, επίσης, να ολοκληρωθεί το Εικονικό

Μουσείο Όπερας, σύμφωνα με τον 5ετή καλλιτεχνικό

προγραμματισμό (2014-2019), στο οποίο μέσα από το

αρχειακό και εκθεματικό υλικό της Ε.Λ.Σ. θα

παρουσιάζεται διαδραστικά και διαδικτυακά ο κόσμος

της όπερας και θα αποτελέσει ένα εργαλείο μάθησης.

Η Kim Mitchell (2011), Διευθύνουσα Σύμβουλος

Επικοινωνίας του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης της Νέας

Υόρκης (MoMA), που η ομάδα της δημιουργεί app

(application) για iphone, ipad και android

προβάλλοντας τα όσα συμβαίνουν στο ΜοΜΑ, συμβουλεύει

πως χρειάζεται «περιέργεια χωρίς όρια» στον τομέα

αυτό.

3.2. Εκπαιδευτικό πρόγραμμα

13

Ο εκπαιδευτικός ρόλος της Ε.Λ.Σ. αποτελούσε

ανέκαθεν μέρος της αποστολής της. Για το λόγο αυτό

δημιουργήθηκαν το opera studio, η σχολή χορού και

προσφάτως η παιδική χορωδία, προετοιμάζοντας τη νέα

γενιά καλλιτεχνών. Επίσης, τα τελευταία χρόνια

γίνονται παραγωγές όπερας για παιδιά, με σκοπό να

προσελκύσουν την ελληνική οικογένεια στην Ε.Λ.Σ.

Με το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Η όπερα διαδραστικά

στα δημοτικά σχολεία», που εντάχθηκε στο

Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Εκπαίδευση και δια Βίου

Μάθηση» με χρηματοδότηση μέσω ΕΣΠΑ, η Ε.Λ.Σ. στοχεύει

στο να μυήσει στο χώρο της όπερας νεαρούς μαθητές,

επενδύοντας σε ένα πιθανό μελλοντικό κοινό. Το

πρόγραμμα αυτό φέρνει σε επαφή τον κόσμο της όπερας

με μαθητές δημοσίων σχολείων κυρίως στην επαρχία ή σε

πιο υποβαθμισμένες περιοχές της Αττικής, σύμφωνα με

τις πληροφορίες του Γραφείου Τύπου της Ε.Λ.Σ. Μέχρι

σήμερα συμμετείχαν, από το 2012 έως το Δεκέμβριο του

2014, 122 σχολεία σε ολόκληρη την επικράτεια.

Το πρόγραμμα ουσιαστικά ξεκινάει με την

προετοιμασία ορισμένων σκηνικών αντικειμένων εκ

14

μέρους των μαθητών με τη βοήθεια των δασκάλων τους.

Επίσης, τα παιδιά μπορούν να προετοιμαστούν

μαθαίνοντας για την ιστορία της όπερας και τα

επαγγέλματα που συντελούν στο στήσιμό της μέσα από

την ιστοσελίδα της Ε.Λ.Σ. Όταν οι καλλιτέχνες

εκπαιδευτές της Ε.Λ.Σ. φτάνουν στο σχολείο τα παιδιά

για δύο ημέρες γνωρίζουν τον κόσμο της όπερας μέσα

από βιωματικά εργαστήρια (θεατρικό παιχνίδι,

μουσικοκινητική και εικαστική έκφραση). Με τη

συμμετοχή της Ορχήστρας Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων

της Ε.Λ.Σ. έρχονται σε επαφή με το μαέστρο, τους

μονωδούς και τους χορευτές. Η 1η ημέρα ολοκληρώνεται

με μουσική πρόβα για το φινάλε του έργου «Ο Κουρέας της

Σεβίλλης» του Τζοακίνο Ροσσίνι μαζί με τη χορωδία του

σχολείου. Τη 2η ημέρα και πριν την πραγματοποίηση της

παράστασης τα παιδιά γνωρίζουν και άλλους συντελεστές

(φωτιστής, ενδύτρια, μακιγιέρ, βοηθός σκηνοθέτη).

Στο πρόγραμμα αυτό μπορούμε να αναγνωρίσουμε την

Κονστρουκτιβιστική θεωρία έτσι όπως την ανέπτυξε ο

George Hein στο έργο του Learning in the Museum

(Οικονόμου, 2003: 86). Βέβαια εδώ δεν πρόκειται για

15

μουσείο, όμως το πολιτιστικό προϊόν διοχετεύεται μέσω

της δράσης αυτής στους μαθητές με σκοπό τη γνωριμία

και τη βιωματική προσέγγιση του κόσμου της όπερας.

«Πρόκειται για μια διαδικασία αλληλεπίδρασης ανάμεσα

στο μαθητευόμενο και το κοινωνικό περιβάλλον»

(Hooper-Greenhill, 1999: 47). Οι μαθητές δεν είναι

παθητικοί θεατές μιας παράσταση όπερας και οι

καλλιτέχνες εκπαιδευτές δεν κάνουν μια διάλεξη για το

λυρικό θέατρο. Οι εκπαιδευτές έχουν το ρόλο του

καθοδηγητή, του εμψυχωτή, του συντονιστή. Συμβάλλουν

στην ενεργό μάθηση, βοηθώντας τα παιδιά μέσω της

παρατηρητικότητας, της δημιουργικότητας και της

συνεργασιμότητας να κατακτήσουν νέες γνώσεις και να

αναδείξουν δεξιότητες.

Βέβαια, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η ουσιαστική

επαφή με τους συντελεστές της όπερας (καλλιτέχνες

εκπαιδευτές) διαρκεί μόνο δύο ημέρες. Επίσης, τα

παιδιά που συμμετέχουν κάθε φορά είναι αρκετά και

αυτό μπορεί να αποβαίνει σε βάρος όσων έχουν

μικρότερη μουσική παιδεία ή όσων είναι, για

παράδειγμα, πιο ντροπαλών. Όμως εντέλει αυτό που

16

μένει και αξίζει είναι το έναυσμα που δίνετε σε

αυτούς τους μαθητές – σε μικρή ηλικία, αφού μιλάμε

για παιδιά του δημοτικού – να γνωρίσουν έναν

διαφορετικό κόσμο, αυτόν του θεάτρου, της μουσικής,

της όπερας, όχι μέσα από μια απλή παράσταση, που

πιθανώς να τη θεωρούσαν βαρετή ή ακατάληπτη, αλλά

μέσα από μια συμμετοχική διαδικασία που τους

προσφέρει καινούργιες διανοητικές προκλήσεις.

3.3. Δράσεις ‘εκτός των τειχών’

Η Ε.Λ.Σ. είναι το μοναδικό λυρικό θέατρο στην

Ελλάδα γεγονός που της προσέφερε το πλεονέκτημα της

έλλειψης ανταγωνιστών σε εγχώριο, τουλάχιστον,

επίπεδο και απευθυνόταν σε ένα πιο εξειδικευμένο

κοινό. Τα τελευταία όμως χρόνια παρατηρείται μια

επικοινωνιακή πολιτική που κύριο στόχο έχει τη

διεύρυνση του κοινού της με συγκεκριμένες δράσεις που

απευθύνονται σε όλα τα κοινωνικά στρώματα και σε όλες

τις ηλικίες. «Στόχος της εξωστρεφούς πολιτικής της

17

ΕΛΣ, είναι να κάνει την λυρική τέχνη προσιτή σε όλους

ανεξαρτήτως ηλικίας, μορφωτικού, εισοδηματικού ή

γεωγραφικού κριτηρίου, αλλά και να προσφέρει χαρά και

ψυχαγωγία στους συμπολίτες μας που βιώνουν ιδιαιτέρως

δύσκολες στιγμές». Πρόκειται για δράσεις προσέγγισης

(ο όρος χρησιμοποιείται κυρίως για τα μουσεία, όμως

ταιριάζει και εδώ), δηλαδή είναι παραστάσεις που

δίδονται σε χώρους μη συνηθισμένους με σκοπό φέρουν

τη λυρική μουσική κοντά στο κοινό και έχουν ελεύθερη

είσοδο γεγονός που τις κάνει προσιτές στο ευρύ κοινό.

Συγκεκριμένα :

-Λυρικό λεωφορείο : Στις 21 Ιουνίου 2013 ένα

λεωφορείο με επιβάτες καταξιωμένους καλλιτέχνες της

Ε.Λ.Σ. περιδιάβαινε στους δρόμους και στις πλατείες

της Αθήνας επιτρέποντας στους Αθηναίους και τους

τουρίστες να απολαύσουν γνωστά ακούσματα από τις

μουσικές της όπερας. Η συγκεκριμένη δράση οργανώθηκεστα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ημέρας της Μουσικής.

- Ανοιχτές δοκιμές με την ορχήστρα της ΕΛΣ σε

εξωτερικούς χώρους, όπως για παράδειγμα την ανοιχτή

δοκιμή στην Διονυσίου Αρεοπαγίτου, τον Ιούλιο του

18

2013, την οποία παρακολούθησαν σχεδόν 3000 θεατές

καθώς και αυτή στο Λιμάνι του Πειραιά την Πέμπτη 26

Σεπτεμβρίου 2013.

- Ανοιχτές δοκιμές με το μπαλέτο της ΕΛΣ σε

εξωτερικούς χώρους

- Όπερα της βαλίτσας : ξεκίνησε το 2011 από την

Εθνική Λυρική Σκηνή σαν μια καλλιτεχνική δράση που

είχε κύριο σκοπό να συναντήσει και να γοητεύσει ένα

νέο κοινό. Η παραγωγή της «Όπερας της Βαλίτσας», που

αποτελεί δωρεά του Ιδρύματος Σταύρου Νιάρχου, είναι

ευέλικτη και ταξιδεύει σε απρόσμενους χώρους

(πνευματικά κέντρα, μουσεία, βιβλιοθήκες και

αρχαιολογικούς χώρους) με τη συνοδεία των εξαιρετικών

19

τραγουδιστών της ΕΛΣ, με ένα πιάνο αντί για ορχήστρα

και όλα της τα σκηνικά... μέσα σε μια βαλίτσα.

- παραστάσεις στη Βαρβάκειο Αγορά, στην Εθνική

Βιβλιοθήκη, στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, ακόμα

και σε πτήση Αθήνα – Θεσσαλονίκη.

Σύμφωνα με την Ψύλλα (1991: 110) το συστημικό

μοντέλο ξεφεύγει από τη μετάδοση πληροφοριών ή την

επίτευξη κάποιων στόχων και αποτελεί «ένα ανοικτό

σύστημα των σχέσεων των ανθρώπων μεταξύ τους, με τα

μέσα επικοινωνίας και με το περιβάλλον τους». Το

μοντέλο αυτό βάζει στο κέντρο τον άνθρωπο ως πομπό

και ως δέκτη ταυτόχρονα. Οι δράσεις που

προαναφέρθηκαν έχουν αυτή τη δυναμική. Σε χώρους

απρόσμενους φέρνουν σε επαφή ένα ετερόκλητο κοινό,

μέσα στο οποίο υπάρχουν και άνθρωποι που δεν θα

επέλεγαν να πληρώσουν εισιτήριο και να

παρακολουθήσουν όπερα, κάνοντάς το κοινωνό με τη

συγκεκριμένη μορφή τέχνης. Ο Μ. Μιχαηλίδης περιγράφει

μια χαρακτηριστική σκηνή «Η παρουσία του περιθωριακού

νέου με το σκισμένο τζιν δίπλα στην κυρία με το ταγέρ

στη Βαρβάκειο Αγορά μας έδωσε την πεποίθηση ότι

20

υπάρχουν κοινά που ενώνουν τους πολίτες. Η τέχνη και

ο πολιτισμός βρίσκονται στην υψηλότερη βαθμίδα

αυτών». Πραγματικά μέσα από αυτή την εικόνα μπορούμε

να αντιληφθούμε έστω και νοερά την αλληλοεξάρτηση

του χώρου (Βαρβάκειος Αγορά) του πολιτιστικού

προϊόντος (άσματα από όπερες) των καλλιτεχνών (που

τραγουδούν σε ένα περιβάλλον εντελώς διαφορετικό από

την κλασική θεατρική σκηνή) και του κοινού (νεαρός

και κυρία με ταγέρ), καθώς δημιουργείται ένα παράξενο

μείγμα. Ο νεαρός, π.χ., μπορεί να σκέφθηκε ότι η

μουσική που ακούγεται δεν είναι τόσο ελιτίστικη όσο

νόμιζε και η κυρία να αναπόλησε την τελευταία της

επίσκεψη στη Λυρική (μπορεί και το αντίθετο). Σύμφωνα

με το μοντέλο κάθε άνθρωπος αντιδρά σε ένα ερέθισμα

σε συνάρτηση με την προσωπικότητά του. Και οι δράσεις

αυτές, που αποτελούν μια μορφή διαφήμισης αλλά

ταυτόχρονα δημιουργούν ένα πολιτιστικό προϊόν,

γίνονται το ερέθισμα για να έρθει το κοινό σε επαφή

με τη λυρική τέχνη.

Αν και το κοινό έχει αγκαλιάσει τις πρωτοβουλίες

αυτές υπάρχει πάντα και ο αντίλογος. Ο Κ. Βίδος

21

σχολιάζει στο ΒΗmagazino (2014) ότι η όπερα είναι

τέχνη που χρειάζεται το κατάλληλο περιβάλλον για να

λειτουργήσει σωστά, την προστατευμένη σκηνή του

θεάτρου με τη σωστή ακουστική, την καλοκουρδισμένη

ορχήστρα με το μαέστρο της. Η διαρκής προσπάθεια της

διοίκησης της Ε.Λ.Σ. «να πρωτοτυπήσει την οδηγεί σε

υπερβολές, αμετροέπειες και κακογουστιές».

4. Επίλογος

Από τις τρεις επικοινωνιακές δράσεις που

αναλύθηκαν γίνεται αντιληπτό ότι η εξωστρέφεια του

οργανισμού, για την οποία υπερθεματίζει η διοίκηση

της Ε.Λ.Σ., είναι υπαρκτή. Και στις τρεις περιπτώσεις

βλέπουμε ότι επίκεντρο είναι ο άνθρωπος, ο

επισκέπτης, ο πολίτης. Όχι όμως σαν ένας παθητικός

δέκτης του οποίου προσπαθούν να του περάσουν μηνύματα

ή να τον προσελκύσουν να καταναλώσει άλλο ένα προϊόν.

Φυσικά και επενδύουν στη διεύρυνση του κοινού του

οργανισμού. Άλλωστε «η προσέλκυση περισσότερων

ομάδων, πέρα από το σκληρό πυρήνα (πιστό κοινό του

οργανισμού) θα πρέπει να αποτελεί σταθερά μέρος της

22

στρατηγικής του οργανισμού γνωρίζοντας ότι η σχέση με

ένα διευρυμένο κοινό είναι κλειδί για την επιτυχία

του οργανισμού» (Μπαντιμαρούδης, 2011: 52). Όμως η

διαφορά έγκειται στον τρόπο προσέγγισης του κοινού.

Με τη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας, με τη βιωματική

συμμετοχή των μαθητών και με το ταξίδι της όπερας

‘εκτός των τειχών’ προσπαθούν να αποδείξουν πως το

λυρικό θέατρο ως πολιτιστικό προϊόν δεν έχει στεγανά.

Κάθε άνθρωπος ερχόμενος σε επαφή με αυτή τη μορφή

ψυχαγωγίας και φιλτράροντάς τη μέσα από την

προσωπικότητα, τις εμπειρίες και το κοινωνικό

περιβάλλον του, είναι εν δυνάμει κοινωνός της αν βρει

κοινούς κώδικες και ερεθίσματα.

Μην ξεχνάμε, όμως, πως η επικοινωνιακή αυτή

στρατηγική του οργανισμού μετρά μόλις δυο χρόνια

ζωής. Έχει κατορθώσει να κρατήσει και να αυξήσει το

κοινό της μέσα σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης που

έχει επιφέρει κρίση και τους πολιτιστικούς

οργανισμούς. Σημασία όμως έχει αυτό το

ανθρωποκεντρικό μοντέλο να ενταχθεί μέσα στην

23

κουλτούρα του οργανισμού και να αντικατοπτρίζεται σε

όλες του τις δράσεις.

24

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

- Γκαντζιάς, Γ. – επιμ. (2005). Πολιτιστικές Βιομηχανίες.

Διαδικασίες, Υπηρεσίες, Αγαθά. Αθήνα : Κριτική.

- Cormode, Graham & Krishnamurthy, Balachander

(2008). Key Differences between Web1.0 and Web2.0.

First Monday, 13(6), http://firstmonday.org/ (υπάρχει

και σε pdf). Πλήρες URL:

http://firstmonday.org/htbin/cgiwrap/bin/ojs/

index.php/fm/article/view/2125/1972.

- Fiske, John (1999). Εισαγωγή στην Επικοινωνία. Αθήνα:

Πατάκης.

- Hooper-Greenhill, E. (1999). Σκέψεις για τη

μουσειακή εκπαίδευση και επικοινωνία στη μεταμοντέρνα

εποχή. Αρχαιολογία και Τέχνες, 72: 47-49.

- ΜακΚουέιλ, Ντένις & Βιντάλ, Σβεν (2001). Σύγχρονα

Μοντέλα Επικοινωνίας. Αθήνα: Καστανιώτης.

- Μιχαηλίδης, Μ. – επιμ. (2014). Η καλλιτεχνικές

δράσεις της Εθνικής Λυρικής Σκηνής ως εργαλείο

25

αύξησης της κοινωνικής συνοχής. Στο Διαχείριση

Πολιτιστικών Οργανισμών σε περίοδο κρίσης. Πρακτικά Διημερίδας (31

Μαΐου-1 Ιουνίου 2013). Αθήνα : Πάντειο Πανεπιστήμιο

Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών.

- Μπαντιμαρούδης, Φ. (2006). Σύντομη Ιστορία της

Επικοινωνίας. Μέσα και Πολιτισμός. Αθήνα : Επίκεντρο

- Μπαντιμαρούδης, Φ. (2011). Πολιτιστική επικοινωνία.

Οργανισμοί, θεωρίες, μέσα. Αθήνα : Κριτική

- Οικονόμου, Μ. (2003). Μουσείο: Αποθήκη ή Ζωντανός

Οργανισμός. Αθήνα : Κριτική

- Χαμπούρη ‐ Ιωαννίδου, Αικ. (2002). Η Δομή του

Πολιτισμού στην Ελλάδα, στο Αθανασοπούλου Α., Γλύτση

Ε. & Χαμπούρη ‐ Ιωαννίδου Αικ., Πολιτιστικό Πλαίσιο,

Κεφ.1, Τόμος Β, Οι Διαστάσεις των Πολιτιστικών

Φαινομένων, Πάτρα: ΕΑΠ.

- Ψύλλα Mαριάννα (1991). Η επικοινωνία σαν κοινωνική

διεργασία. Στο Επιστημονική Επετηρίδα Χαροκόπειου Ανωτάτης

Σχολής Οικιακής Οικονομίας, σελ. 106-111. Αθήνα:

Χαροκόπειος Ανώτάτη Σχολή Οικιακής Οικονομίας.

26

Πηγές διαθέσιμες στο διαδίκτυο (τελευταία

πρόσβαση 03-11-2014)

- http://www.nationalopera.gr/gr/ethniki-luriki-

skini/organismos/i-apostoli-mas/

- associated press: https://www.youtube.com/watch?

v=F4scgkb07UM

- http://www.tanea.gr/news/culture/article/5065710

/pentaetes-plano-gia-th-ethnikh-lyrikh-skhnh-

anakoinwthhke-to-programma-toy-2014-19/

- http://www.nationalopera.gr/gr/event/to-luriko-

leoforeio-stous-dromous-kai-tis-plateies-tis-

athinas-europaiki-imera-tis-mousikis/

- http://www.iefimerida.gr/news/136308/ δωρεάν -

αθήνα - η - όπερα - της - βαλίτσας -« ξεπακετάρει »- στην -

τεχνόπολη - παρουσιάζοντας - το - διάσημο

- http://www.prsa.org/Intelligence/Tactics/

Articles/view/9093/1029/

Curating_relationships_The_art_of_MoMA_s_communic

a#.VDwV3tSUeNA

- http://www.tovima.gr/opinions/article/?

aid=604758&wordsinarticle=%CE%AC%CF%81%CE%B9%CE

27

%B5%CF%82%3b%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BD%3b%CE%B1%CE

%AD%CF%81%CE%B1

- http://el.wikipedia.org/wiki/Web_2.0