ALAY KoSKU

Ibrahi,m Artuk

Osmanh Hiiktrmdarlarrnln, gerek ordu alayrnl ve gerek di$eralaylarr seyr ve izlemek igin Bab-r Ali ve Mekteb-i Riigtiye-i Aske-riyye (Adli Ttp) kargrsrnda, Topkapr Sarayr Miizesine ait Sur'unSoSuk Qegme Kaprsr tarafrnda teSkil ettifi bir kiige kulesinin iize-rinde, mermerden inga olunmug, zarif bir Kcigkiin adrdtr. iste Os-manh fmparatorluiu Pad.igahlarr Bab-r Ali iiniinden gegecek alay-larr bu giizel K<igkten izlerlerdi. Kcigkiln kargrsrnda giirdiifiimiiz Mek-teb-i Riigtiye-i Askeriyye ewelce Sara.yrn terziler Ocafr idi. Top-kapr Sarayt mii$temilatrndan sayilan Alay Kdgkii'niin kargtsmda bu-lunan Terziler Kdr-r hanesi ashnda Kilise oldufu halde, fetih srra-srnda burast mescid'e Qevrilmig ve Yavuz Sultan Selim'in Mtstr'tahgmdan sonra, bu Mescid'e dokunulmamrg olub burada, bir terzibagr, bir hallaq bagr ve krrk kadar-da terzi gahgtrrrlmrgtrr. BunlarSaray-t Hiima5run'a ldzrm olacak biiti.in dti$eme ve giyim egyalannrhazrrlamakla yiikilmlii idiler. Zabillefi terzi bagr, amirleri de Hazi-ne Kethudasr idil.

Eski Tarihgilerden Dursun Bey, yeni saray'rn surlannr anlatrr-ken giiyle demektedir: ve denize ve koruya yakrn bir kiisede bir ah-medek yaptr, muhkem burgazlarla kurgun iirtiilii irtifai. bir merte-bededir ki iki giinliik yoldan gciriiniir'. Tarihginin s6z ettifi binaherhalde bir kaleclir. Yoksa Alay Kiigkii de$ildir.

Alay Kdgkii ile Demirkapr arasmda iki kiiqiik kaptdan biri. Pos-ta, Telgraf ve Telefon ldaresine baih Fabrika Kaprsrdrr. $imdikiKdskiin caddeye bakan tarafr tamamiyle mermer kaphdrr. Ortada,

1 Tayyar zade Ahmed Ata, Tardh-d.Ato' Istanbul 1291, C. 1. s. 310.

2 Dursun Bey, Iarih-d Ebul.feth,, Tarih-i Osmani Enciimeni Negriyatr, Is-tanbul 1330, s. 67.

IBRAHIM ARTUK

dilimli kubbenin altrnda yedi pencere giiriilmektedir. Bu pencerele-

rin iistiind.e, kabartma vazolar iginde gigekler yer almrgtrr. Kubbeli

krsmrn safrnda ilg biiyiik ve bir kiiqiik pencereli, solunda ise iig pen-

cereli iki oda vardrr. Kcigke, Giilhane Parkmtn kaprsmrn yamndaki

rampadan sonra, sekiz basamaklr bin merdivenle grkrlrr. AsrI Kijsktek kub elidir. Kubbenin igini on iki dilim halinde algr kabartmasiislemekte olub tam ortasrnda da kabartma dallarla yaprlmrg biraskr yeri vardrrs. Kdqkiin igi tamamen ahgaptrr. Kubbeli salonun

safinda, birisinin kaprsr surlarrn iistiine agrlan iki oda ile, solunda

baska bir oda ciniinde genigqe bir sofa ve ayrlca bir de antre bulun-

maktadrr. Yapmrn iigi.incii katrnr teqkil eden bu katrn alttnda iki oda

vardrr, en alttaki kat b,odrum'dur. Kcj$k'iin safrnda ve surun giiv-

desinde Bab-r Ali'ye kargl agtlan ve Sokullu Mehmed Paga igin ya-

prldrfr rivayet edilen bir kapr bulunmaktafur.

Kiigk'iin yaprhg tarihi kat'i olarak bilinmiyorsa da 16. Yiizytlda

3. Murad. zamanrnda yaprldrir tahmin olunabilir*'

Daha sonraki senelerde, osmanh Hilktrmdarlarr, gtizlerinin

ijniind.e d,ldiirtmek istedikleri bazr siyasi miicrimleri, Topkapr sarayr

iiniincleki meydanhkta deiil de bu Ktigk'iin iini.inde cellada verdik-

lerini biliyoruz.4. Murad zamanmda Yapr gok saflam idi'

4. Sultan Mehmed 1058-1099 (1648-1687) devrinde, Alay Kiiskil

tarihinin egine rastlanmayan bir alayr da hig giiphesiz ki vak'a-ivakvakiyye (Qrnar Aiacr Vak'asr)'drr. olay 8 cemaziiilewel 1066

(4 Mart 1656) Cumartesi giinii patlak vermigti. olayrn bagltca se-

bebinin hazine buhranrndan dolayr askerin ulufelerinin mafgug ve

hiyleli sikkeierle verilmesi ve esnaftn da bakrr nisbeti gok fazla olan

bu sikkeleri kabut etmemesi, maaglarrn diizenli ve zamanlnda veril-memesi, Girit'de bulunan askerlerin ag kaldrklarr siiyientisinin is-tanbul'da yayrlmasr idi.

Otedenberi Slmarmlg olan sipahiler isyandan birgilr ewel, yani

cuma giinii Yenigeri odalarma gidip onlarla birleSmigtrer ve geceyi

3 istanbul Abi,ileleri, Yedigiin Negriyatr, s. 6 vd'4 Eremya Qelebi Kiimiirci.iyan, istanbul' Tarihi, geviren Hrand D' And-

reasyon, istanbul 1952, s. 146; Ismail.H. UzungarStb, osmanf,i Deuletinin sara'y

te,kilatu, Tiirk Tarih Kurumu, Ankara 1945, s.. 25; Tiirk Ansikl,opeili,sd, istanbulMilli Eiitim Basmevi, C. 2, s. 9.

aLAY KoSKU

miizakere ile gegirdikten sonra, Devletin biitiin gelirlerini yutarakservet yapan Saray Afalarr ile Hiiktrmet Erkd,nrndan otuz kigininisimlerini liste halinde tesbit ederek At Mevdanr'nda toplanmrglar.Avcr Sultan Mehmed b'unlann gikdyetlerini dinlemek igin Alay Kdg-kii'ne kadar gelmefe mecbur olmug, heniiz gocuk saytlan 4. Mehmedbu suretle, bu Kcigk'iin penceresinden ihtilAlcilerle bir ayak divantnaqrkmafa mecbur edilmigtis.

Yine 4. Avcr Sultan Mehmed 1071 (1660) Ramazan ayrnm diir-dilnde, Eski istanbul Kadrsr Sadr el-Din Zade Ruhullah Efendi, Di-van-r Hiimdyun KAtiplerinden Beylikqi Vecdi ve Bakr Bey ve Der-gAh-r AIi Kaprcr bagrlarrnd.an Konya Abazasr demekle gtihret kaza-nan Mehmed Afa, Devlete ait bazr mugayyebat (gaipten haber ver-me) tan haber vermek tiihmeti ile, Alay Krigkii dahilinde Padigahrnhuzuruna grkanlmrgtr. Usulleri sorulduktan sonra, zamantn Mi.iftii-sii Bali zAde (Mustafa Efendi) fetvasr ile, Alay KciSkii cjniinde bo-5runlan vurularak cesetleri drganda brrakrldru.

Yine bu Genq Padigah zamanrnda, Haleb Valisi Yezir HasekiMehmed Paga'nrn, Haleb'de avarr diigiik, hiyleli sikkeleri piyasayasi.irdiifii ve bunlarla ahg verig yaptrfr haberi ahnmasr iizerine, me-muriyetinden azlolunarak hakkrnda sadrr olan Ferman-r HiimAyungerefince, Istanbulfa getirilerek 1071 (1660) yrh gewal ayn:lrr 27.giirriinde, Alay Kiigkii'niin dniinde Kethudasr, Divan Kitibi ve Sar-rafr ile birlikte dldiiriildii'.

Sildhdar Frndrkhh Mehmed Afa ise, Ilaleb Valisi Haseki.Meh-med Aia ve Haleb'de mafgug sikke basdr{r ve biiyiik ihtilal ve fesa-da sebep oldufu gerekgesiyleYezir-i azam'tn jurnah RikAb-r lliimd-Jrun'a arz edilmekle azlolunarak Yedikule'de hapsolunmug, nihayet$ewalin 27. giiniinde Yah Kiigkii'nde Padigah'rn huzuruna grkarrlmrg

5 Mehmed Halife, Tarih-d Gd,man, Istanbul 1340, s. 36 vd.; Ahmed Refik,Osmanh Imgtaratorl,ujund,a MeskiikAt, Tiirk Tari,h Enciimeni, Mecmuasr, Sayr84?, lsta.nbul 1341, s. 37; Ismail Hami Danigmend, Izahh Osmanl,r, Tarihi Krono-Zoj'lsi, Istanbul Tiirkiye Yayrnevi 1950, C. 3, s. 420; Mustafa N:uri, NetaEi'c el-Vukuat, istanbul 7327, C.2, s. 66.

6 Ra6id, Tari,hi, Istanbul 7282, C. I, s. 13; Sildhdar'FrndrkhL Mehmed A$a,Sildhclar Tari,hi,, Istanbul Devl€t Matbaasr 1928, C. I, s. 277.

? Ragid, Tarih,istanbul1282, C. s. 13; Mehmed Ragrb b. Mahmud b. r.{agim

el-Tabbah, il,am, el-Nubela bi Tari|lt, Haleb el-$eltba',IJ,aleb 1925, C. III, s- 272;Resad Ekrem Kogu, Istanbul Ansiklopedisi,, C. 2, Alag Kiiqkii Maddesi, s. 364-

TBRAHIM ARTUK

ve Flerman-r Hiimfly0n ile Bostancr bagt gardafinda kendisi, Kethii-

dasr, Divan Efendisi ve tarafi bofdurulmak suretiyle katlolunmuqtu'.

2. Ahmed 1102-1106 (1691-1695)'in saltanatr zamanrnda' 24 Mu-

harrem 1104 (26 Eyltrl 1692) Pergembe gecesi cariyesi Rebia Kadm

saat 10'da Sultan lbrahim'i ve bir geyrek saat sonra da Sultan Selim

adh gehzadeleri dofurdu. O giiniin sabahr, biiti.in Islim memleket-

lerinde d6rt giin ve dd,rt gece genlikler yaprlmak iizere fermanlar

giinderildi. Aym giinde, Padisah Alay Kiigkii'ne geldi. Kdgkiin 6,niin-

ie srrrk *uyil"ttrt da diirt giine de!'in giindiizleri rabrlhane ile peh-

livanlar giireSerek ciritler oynandr. Geceleri de top ve envar fisekler

atrldr. Eshab-r funun san'atlanm gdsterdilern'

Rasid Efendi ise $ehzadelerin Muharrem'in 25'inde dofdukla-

rrnr ve iiS giin iig gece Senlik yaprldrfrnr biidiriyor'o'Anpir ustubu gdsteren Bugiinkii Yapr, 2. Mahmud zamanrnda

yaprlmrltrr. Kiigkiin yedi penceresinin kemerleri iizerinde bulunan,

ifuttut Iz,zet'in on d<irt mrsra'fuk Tarihi Kitabesinde gunlar okun-

maktadtr :

'K;r .llli -; 6o-l y G'(sl ,a2{

'1 Jb rl js ol:;s 4^ ss:J)92 4ille

.t,:;ru 9l dtrlr; rlr ol.1 6:;-ri.l crt'".

ole;:ll ae iLrlli. qj -tlrl <L-l rJlr.o

o(rJr, e"f 6-rJ! g;r^oi :.)rt'i 5-..r-'!

,lrr,: o.r-Lli ir-Ll ..;- grlli .1. -".t-: 1.r s-lr; -;n;rC.:1f a;)l

8 Frndrkhh Mehmed L$a, Agnr' eser'

9 F rndrkhh Mehmed L$a, Sild'h'dat Tardhd' C' 2,

10 Ragid, Tardh, Q. 2, s. 202.

11 Abdiirrahman $eref T'O.E.M. de negrolunan

Jrun'u Meemuasr, s. 283.

:Jrlf .Jttl- uLL ;t- yj j sttCV t:.t S i('*. Cf,rtf :i:fil

aieslf jtb g:ti";l !.on l. Ofs qlt.erlly. ;.rJL; S 1Vl e),,.

JUL itt ,,9r*f e).tsy.-jtl S{!t.9,fg-l.rol d.l .r:..! oToi o6-. o9-25:-f

Sl:,4s: j.r- i:ar '&+-2Vt;:S 6;)i.t

s. 681.

Topkapr SaraY Hiima-

\YYO oL,S5yf

Bu Kitabe bize, Keykubad Kasrt'nrn Alay Ktiskii yanrnda kdhne

bir otak gibi kaldrflnl ve eski Atay Kiigkii'ni.in daha yiiksek oldu-

{unu ve yeni KiiSkiin 2. Mahmud Devrinde L225 G87O) da yaptldt-

finr giisteriyor".

ALAY KoSKU 591

iii:.iii11

II. Mahmucl zamanrndakl Alay KOSkii

i:::iii:f;:::i

:ll :: ::: j::

.t

Bugiinki Alay KiiSkii