statia: revaz qebulaZe da misi samecniero memkvidreoba (qarTuli numizmatikuri azrovnebis istoriidan)avtori: irakli faRavawyaro: saistorio krebuli, tomi 4 (2014), gv. 398-406gamomcemloba: mxedari

revaz qebulaZe da misi samecniero memkvidreoba

(qarTuli numizmatikuri azrovnebis istoriidan)

TiTqmis 15 weli sruldeba, rac qarTul mecnierebas gamoaklda

iseTi gamoCenili numizmati, rogorc revaz qebulaZea (1932-2001).

qarTvelologiur (da ara marto) numizmatikaSi baton revaz

qebulaZis mier Setanili wvlili erTob sagulisxmoa – ver vityviT,

rom is daufasebeli darCa, mkvlevris naSromebi kargad aris

cnobili Sesabamisi sakiTxebiT dainteresebulTaTvis; amasTan, isic

unda aRiniSnos, rom misi samecniero memkvidreobis Sefaseba da

erTobliobaSi ganxilva, aqamde, ramdenadac CvenTvis aris cnobili,

jer aravis ucdia. arada, revaz qebulaZis samecniero muSaobis Sedegebi

namdvilad imsaxurebs gansakuTrebul yuradRebas. Cveni naweric

swored am mizans emsaxureba – vcadeT1 gagveazrebina revaz qebulaZis

samecniero memkvidreoba da isic, Tu rogor SeZlo mecnierebis gzad

Semdgarma Rirseulad gamklaveboda yvela sirTules da warmatebiT

ganevlo igi.

pirvel rigSi, SemovxazavT revaz qebulaZis cxovrebiseul gzas.

TbilisSi dabadebulma, 1949 wels man daamTavra pirveli saSualo

skola da swavla ganagrZo (im dros jer kidev i. stalinis saxelobis)

Tbilisis saxelmwifo universitetSi, aRmosavleTmcodneobis

fakultetze. swored am dros moxda is tragikuli faqti, romelmac

Tavisi daRi daasva revaz qebulaZis mTels cxovrebasa da profesiul

saqmianobas – 17 wlis Wabuki tramvais qveS moyva, Sedegad – muxlzemoT

orive qvemo kiduris amputacia. darCenili cxovrebis ganmavlobaSi

revaz qebulaZe iZulebuli iyo proTezebiT esargebla. cxovrebas

cvlilebebi xelad daetyo – studentmave gadawyvita, rom fizikuri

mdgomareobidan gamomdinare, aRmosavleTmcodneobaze metad, misTvis

ufro Sesaferisi istorikosoba iqneboda da, Sesabamisad, istoriis

fakultetze gadavida (erTi kursiT dabla). Tavidan leqciebze

1 biografiis ganxilvisas ZiriTadad gansvenebuli mecnieris ojaxis mier mo-wo debul cnobebs veyrdnobiT. visargeblebT SemTxveviT, guliTadi madloba movaxsenoT maT informaciisa da literaturisTvis.

XII

399

siarulic ki uWirda. miuxedavad amisa, 1954 wels2 warCinebiT daamTavra

universiteti. swavla dauswrebel aspiranturaSi gaagrZela, muSaoba

ki akad. s. janaSias sax. saqarTvelos saxelmwifo muzeumSi daiwyo

(amJamad – erovnuli muzeumi), jer anazRaurebis gareSe, staJiorad

arqeologiis ganyofilebaSi, romelsac aleqsandre (lali) javaxiSvili

xelmZRvanelobda, Semdeg ki, qarTuli numizmatikis korifes, daviT

kapanaZis iniciativiT, 1959 wels numizmatikis ganyofilebaSi gadavida.

saqarTvelos am wamyvan numizmatikur samecniero-kvleviT centrs

revaz qebulaZem Tavisi profesiuli cxovrebis 40 weliwadze meti

miuZRvna (da mxolod 2000 wels, gardacvalebamde sul cota xniT adre

datova). paralelurad mkvlevari akademiur saqmianobas saxelmwifo

universitetSic eweoda: 1960-iani wlebidan kiTxulobda leqciebs,

jer kvalifikaciis amaRlebis kursebze pedagogiuri personalisTvis,

Semdeg ki ukve studentebTan muSaobac daiwyo: kiTxulobda or –

zogadi numizmatikisa da qarTuli numizmatikis – saleqcio kurss.

universitetSi revaz qebulaZe cxovrebis bolo dReebamde rCeboda.

r. qebulaZis numizmatikur-samecniero interesebi, ramdenadac

amaze mis mier gamoqveynebuli Sromebis mixedviT SegviZlia vimsjeloT,

ZiriTadad qarTuli numizmatikuri istoriis sam sferos exeboda.

misTvis wamyvani saqarTveloSi da, sazogadod, amierkavkasiaSi,

evropuli monetebis mimoqcevis sakiTxebi iyo. rTuli saTqmelia,

ramdenad pasuxobda es mimarTuleba revaz qebulaZis sakuTar

interesebs, magram rusulisa da germanulis kargad mcodnes,

muzeumis numizmatikur ganyofilebaSi axalmosuls evropuli

monetebis mimoqcevis Seswavla SesTavazes. mkvlevari misTvis Cveuli

safuZvlianobiT Seudga muSaobas. detalurad Seiswavla saqarTveloSi

iseTi evropuli monetebis mimoqceva, rogoric iyo taleruli safase,

ortebi da kidev ufro dabali nominalebi, dukaturi oqros moneta,

SvedeTis samefosa da ruseTis imperiis fulebi; garda saqarTvelos

miwawyalze calkeuli aRmoCenebis aRwerisa, avtorma siRrmiseulad

Seiswavla da gamoavlina Tanmxlebi da ganmapirobebeli istoriuli

garemoebebic, numizmatikuri faqtebi saTanado istoriul konteqstSi

moaTavsa.3 mecnieris Zalisxmeva damsaxurebuli SedegiT dagvirgvinda:

2 sxva cnobis Tanaxmad, 1955 wels. giorgi dundua, irine jalaRania, qarTuli numizmatikuri leqsikoni (Tbilisi, 2009), 164.

3 Реваз Кебуладзе, “К вопросу об обращении польских монет в Грузии”, Foliá orientalia, IV (1962), 299-317; misive, `saqarTveloSi polonuri monetebis mimoqcevis

revaz qebulaZe da misi samecniero memkvidreoba

400

1966 wels revaz qebulaZem istoriis mecnierebaTa kandidatis xarisxi

miiRo naSromisTvis – Обращение европейских монет в Грузии в XV-XVIII вв.4

aRniSnuli Sroma, saTanado Sevsebisa da Semdgomi srulyofis Semdeg,

gadaizarda revaz qebulaZis SesaniSnav monografiaSi – evropuli monetebis mimoqceva saqarTveloSi XV-XVIII saukuneebSi (1971),5 romelic

Tavis mniSvnelobas srulad inarCunebs dResac, 44 wlis gasvlis Semdeg.6

aRsaniSnavia, rom mecnierma am mimarTulebiT muSaoba Semdeg wlebSic

gaagrZela, amasTan, ar Semofarglula saqarTvelos miwa-wyliT da

evropuli monetebis mimoqcevas Seexo, sazogadod amierkavkasiis,

kerZod ki azerbaijanis teritoriazec.7 aseve, gamoaqveyna ukrainis

teritoriaze aRmoCenili evropuli monetebis axtirkis ganZic.8

nawilobriv fuladi mimoqcevis sakiTxebsve exeba saqarTveloSi

sirma-vercxlis moWrisa da trialisadmi miZRvnili revaz qebulaZis

naSromebic; Cven mainc mizanSewonilad miviCnieT maTi calke gamoyofa,

vinaidan qarTl-kaxeTis samefos vercxlis safase, ramdenadac

gasakviri ar unda iyos, bolo dromde naklebad ipyrobda numizmatTa

sakiTxisaTvis~, saqarTvelos saxelmwifo muzeumis moambe, XXIV-B (1963), 75-90; misive, “Проникновение польских монет XVII в. в Грузию по украинскому торговому пути,” Нумизматика и сфрагистика, 1 (1963), 143-51; misive, `saqarTveloSi veneciuri oqros dukatebis mimoqcevis sakiTxisaTvis~, saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis macne, 4 (1965), 85-114; misive, “Из истории русско-грузинских взаимоотношений по нумизматическим данным,” saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis macne, 4 (1969), 91-104; misive, axali masalebi saqarTveloSi evropuli monetebis mimoqcevis Sesaxeb~, Zeglis megobari, 23 (1970), 26-8; Мэри Антадзе, Реваз Кебуладзе, “Клад золотых монет из Лехурского ущелья,” Нумизматика и эпиграфика, IX (1971), 127-32; Revaz Kebuladze, “Europäische Münzen im Geldumlauf Georgiens vom 15. bis 18. Jahrhundert,” Hamburger Beiträge zur Numismatik, vol. 24/26 (1970/72) [1977], 151-62.

4 Реваз Кебуладзе, Обращение европейских монет в Грузии в XV-XVIII вв., Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата исторических наук (Тбилиси, 1966).

5 revaz qebulaZe, evropuli monetebis mimoqceva saqarTveloSi XV-XVIII saukuneebSi (Tbilisi, 1971).

6 axali monacemebi avsebs revaz qebulaZis mier danaxul suraTs. niko javaxiSvili, `sigizmund III-is monetebi kaxeTidan~, istoriani, 8 (44) (2014), 28-35; TinaTin quTelia, `XVII saukunis monetebi sofel abanodan (kodis ganZi)”, saqarTvelos erovnuli muzeumis moambe, 3 (2012), 147-55.

7 revaz qebulaZe, `daSbulaRisa da kuSCis evropuli monetebis ganZebi~, sAQAa-qarTvelos saxelmwifo muzeumis moambe, XL-B (1989), 89-98; misive, `saqarTveloSi aR moCenili evropuli spilenZis monetebi~, Tbilisis saxelmwifo universitetis Sromebi, t. 338 (2001), 182-91.

8 revaz qebulaZe, `axtirkis ganZi~, sAQAaqarTvelos saxelmwifo muzeumis moambe, XL-B (1989), 99-104.

irakli faRava

401

yuradRebas, da, am mxriv, revaz qebulaZis naSromebi – `sirma-vercx-

lis mimoqcevis xangrZlivoba saqarTveloSi~ da `fxovelis ganZi~9 –

erTgvar sasiamovno gamonakliss warmoadgenda. qarTl-kaxeTis same-

foSi importuli (rusuli) da qarTuli monetebis erTobliv trials

eZ Rv neba avtoris kidev erTi naSromi.10

revaz qebulaZis gamorCeulad Sua saukuneebis istoria izidavda.

ar aris gasakviri, rom epoqis ubadlod mcodne mkvlevarma Tavisi

profesionalizmi Suasakunovani qarTuli monetebisa da maTi mimoqcevis

Seswavlis samsaxurSic Caayena. iqneb gadaWarbebaa, magram, TiTqosda,

gansakuTrebuli siyvaruliTaa Seqmnili revaz qebulaZis is Sromebi,

romelic daviT aRmaSeneblis vercxlis safasis legendebis anda qarTul-

bizantiuri fulebis cixesuloris ganZis garCevas eZRvneba.11 metad

sainteresoa daviT kuropalatis CrdiloeTSi gasuli monetebisadmi

miZRvnili naSromi, romelic revaz qebulaZem vsevolod potinTan

TanaavtorobaSi gamoaqveyna.12

ukve vaxseneT, rom cxovrebis bolomde revaz qebulaZe numizma ti kis

or kurss kiTxulobda. bunebrivia, qarTul numizmatikaSi specialuri

kursis programac Seadgina, saTaDnado literaturis miTiTebiT –

es naSromi gamoqveynda13 da meTodologiuri TvalsazrisiT axlac

sainteresoa.

mkvlevris samecniero moRvaweoba ar Semoifargleba mxolod

sa mec niero muSaobis materialuri SedegiT – samecniero publi ka-

ciebiT. me tad sainteresoa isic, Tu rogor Sedga es naSromebi, Tu ra

gza gaiara mecnierma, rom am SedegisTvis mieRwia. vin icis, zogjer

9 revaz qebulaZe, `sirma-vercxlis mimoqcevis xangrZlivoba saqarTveloSi~, sa-qar Tvelos ssr mecnierebaTa akademiis moambe, t. 53 (1969), 757-60; misive, ̀ fxovelis ganZi~, sAQAaqarTvelos saxelmwifo muzeumis moambe, XXXI-B (1975), 104-22.

10 Кебуладзе, “Из истории русско-грузинских взаимоотношений по нумизматическим данным,” 91-104.

11 Реваз Кебуладзе, “Клад из селения Цихесулори,” Академия Наук Грузинской ССР, Го су-дар ственный музей Грузии им. Акад. С. Н. Джанашиа. Научная сессия посвященная памяти профессора Д. Г. Капанадзе. Тезисы Докладов (Тбилиси, 1972), 8; misive, “Клад из села Цихесулори,” Нумизматический сборник, ред. В.А. Леквинадзе (Тбилиси, 1977), 98-108; misive, `daviT aRmaSeneblis bizantiurtituliani vercxlis monetebi~, sAQAaqarTvelos saxelmwifo muzeumis moambe, XXXIX-B (1987), 45-51.

12 Всеволод Потин, Реваз Кебуладзе, “Монеты Давида Куропалата в кладах западноевропейских денариев,” saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis macne, 2 (1970), 215-20.

13 revaz qebulaZe, `speckursi qarTuli numizmatika”, saqarTvelos istoriis spe-ci aluri kursebisa da seminarebis programebi (Tbilisi, 1977), 58-72.

revaz qebulaZe da misi samecniero memkvidreoba

402

iqneb, mecnieris mier ganvlili gza aranaklebi yuradRebisa da

dafasebis Rirsia, vidre am gzad Seqmnili samecniero naSromebic ki.

am kuTxiT, revaz qebulaZis samecniero moRvaweobaSi sami garemoeba

ipyrobs gansakuTrebul yuradRebas.

pirveli, es aris is Sinagani sayrdeni, mSoblebis ojaxSi da

sazogadoebaSi Canergili simtkice, nebisyofa, romelmac SeaZlebina 17

wlis asakSi Wabuks orive qvemo kiduris amputaciis Semdgom umaRlesi

ganaTlebac miEeRo da Tavisi Tavic epova profesiaSi da warmatebuli

mecnieri-numizmati da universitetis leqtori gamxdariyo. ra Tqma

unda, araswori iqneboda imis Tqma, rom proTezebze Semdgars xeli

araferSi eSleboda: uWirda saerTaSoriso Tu sakavSiro samecniero

Sexvedrebze marto mogzauroba, biblioTekebSi siarulic, magram

amis miuxedavad, saxlSi ar iketeboda, yavarjnebsac ki ar ikarebda

da xeljoxiT aRWurvili, universitetSi leqciebzec dadioda da

muzeumSic samsaxureobriv movaleobas asrulebda. davamatebdiT, rom

revaz qebulaZe pirad cxovrebaSic gamarjvebuli iyo, qalbaton neli

burZeniZesTAan erTad samagaliTo ojaxi Seqmna da qarTul sazogadoebas

Rirseul wevrebad ori vaJiSvilic gauzarda.

meore, ramac miipyro Cveni yuradReba, iyo revaz qebulaZis midgoma

saerTaSoriso publikaciebisadmi.

samwuxarod, qarTvel humanitar mecnierTa, istorikosebis CaT-

vliT, zogjer ukiduresad saintereso da mniSvnelovani aRmo-

Cenebic ki msoflio samecniero sazogadoebisgan izolirebuli da

am ukanasknelisTvis praqtikulad ucnobi rCeba. mizezi cxadia –

qarTuli ena, romelic Cveni eris erovnuli TviTmyofadobis erT-erTi

ZiriTadi qvakuTxedia, msoflio mecnierebis ena rodia. albaT, urigo

ar iqneboda, yvela qarTvel mecniers gaeazrebina da gaeTavisebina:

is, rac mxolod da mxolod qarTul enaze qveyndeba, romelime

msoflio mniSvnelobis (dasavleTevropul) enaze dublirebis gareSe

samudamod msoflio samecniero azris evoluciis miRma darCeba.

qarTuli mecnierebis monapovrebis popularizacia da Cveni azris

msofliosaTvis miwvdena Tu gvsurs, unda SevurigdeT im azrs da

gaviTavisoT is, rom qarTvel mecnierTa samecniero produqtis nawili

mainc unda qveyndebodes ucxoeTSi, msoflio enebze, xolo is, rac

qveyndeba saqarTveloSi qarTulad, met-naklebad dublirebuli unda

iyos romelime saerTaSoriso enaze.

es kargad esmoda revaz qebulaZes, evropuli enebis mcodnesa

irakli faRava

403

da saqarTveloSi evropuli monetebis mimoqcevis mkvlevars.

niSandoblivia, rom Tavisi pirvelive samecniero naSromi man 1962 wels

ucxoeTSi, poloneTSi gamoaqveya (marTalia, varSavis blokis qveyanaSi

da publikaciac rusulenovani iyo, magram mainc iseT evropul

akademiur JurnalSi, rogoricaa Foliá orientalia).14 erTi naSromi revaz

qebulaZem dasavleTSic ki gamosca – germanulad maSindel germaniis

federaciul respublikaSi: “Europäische Münzen im Geldumlauf Georgiens vom 15. bis 18. Jahrhundert,” specialistebisaTvis kargad cnobil gamocemaSi

Hamburger Beiträge zur Numismatik.15 vfiqrobT, yvela qarTveli numizmati

rodi axerxebda saerTaSoriso samecniero asparezze qarTuli

mecnierebis miRwevebis esoden efeqturad gatanas. arada revaz

qebulaZem daamtkica, rom sabWoTa periodSic ki SesaZlebeli iyo

sakuTari monapovrebiT msoflio asparezze gasvla. revaz qebulaZis

Sromebi sakavSiro JurnalebSic ibeWdeboda – numizmatikis dargis

iseT avtoritetul da sabWoTa kavSiris masStabiT umaRlesi reitingis

mqone krebulebSi, rogorc moskovis Нумизматика и Эпиграфика da kievis Нумизматика и Сфрагистика.16 maSinac ki, rodesac naSromi saqarTGveloSi

qveyndeboda, revaz qebulaZEe xSirad mizanSewonilad miiCnevda is

rusul enazec gamoeca, ris xarjzec qarTuli (numizmatikuri) istoriis

Sesabamisi fragmenti bevrad farTo auditoriisaTvis potenciurad

xelmisawvdomi xdeboda.

mesame Tema ki, revaz qebulaZis mier ucxoel kolegebTan

damyarebuli kavSirebia. numizmatebi erT did samecniero ojaxs

SevadgenT da, rogorc nebismier sxva dargSi, informaciis mimocvla-

gaziarebas mecnieruli winsvlisTvis udidesi mniSvneloba aqvs.

Cveni eris bolo saukuneebis tragikuli istoriidan gamomdinare,

qarTuli numizmatikuri memkvidreobis metad mniSvnelovani nawili

(raodenobrivad Tu ara, xarisxobrivad mainc) ucxoeTis – germaniis

(Bberlinis) da, gansakuTrebiT ki, ruseTis muzeumebSi moxvda da

dRemde iq inaxeba.17 aqedan gamomdinare, qarTveli numizmatebisaTvis

gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs swored rus kolegebTan da samuzeumo

DdawesebulebebTan urTierTobasa da TanamSromlobas; dRevandeli

14 Кебуладзе, “К вопросу об обращении польских монет в Грузии,” 299-317.15 Kebuladze, “Europäische Münzen im Geldumlauf Georgiens vom 15. bis 18. Jahrhundert,” 151-62. 16 Кебуладзе, “Проникновение польских монет XVII в. в Грузию по украинскому торговому

пути,” 143-51; Антадзе, Кебуладзе, “Клад золотых монет из Лехурского ущелья,” 127-32.17 Sdr. giorgi dundua, Tedo dundua, qarTuli numizmatika (Tbilisi, 2006), 20.

revaz qebulaZe da misi samecniero memkvidreoba

404

gadmosaxedidan – qarTuli erovnuli interesebidan gamomdinare,

qarTvel numizmatebs amis gakeTeba iqneb uadgilo politizaciis

gareSe gverCivnos. revaz qebulaZis moRvaweobac am mxriv, Cveni azriT,

samagaliTo iyo. kargad icnobda saxelmwifo ermitaJisa da sabWoTa

kavSiris sxva samuzeumo dawesebulebebis numizmatebs, megobruli

da kolegialuri, urTierTpativiscemiT aRsavse urTierToba qonda

maTTan, advilad miesvleboda ermitaJSic da sxvaganac da samecniero

muSaobaSic xeli ewyoboda – qarTveli eris istoriis kvlevac win

miiwevda.

Cveni narkvevi arasruli iqneboda, sagangebod rom ar aRgveniSna

baton revaz qebulaZis cxovrebiseul warmatebebSi misi meuRlis,

qalbaton neli burZeniZis wvlilic: mecnierisaTvis didi mniSvneloba

aqvs Semagrebul zurgs, mowesrigebul yofas, samecniero miRwevebis

dafasebasa da, sazogadod, Tanadgomas, kvleva iqneba Tu piradi

cxovreba – es yvelaferi revaz qebulaZeEs uzrunvelyofili qonda.

dasasruls, moviyvanT revaz qebulaZis Sromebis SeZlebisdagvarad

srul18 bibliografiul sias (monografiebi da statiebi cal-calke

aris moyvanili, qronologiuri rigiT).

irakli faRava

18 ojaxis wevrebi ixseneben, rom misi erTi publikacia (statia) italiaSic da-istamba (dasaxelda qalaqi venecia). samwuxarod, am naSroms jerjerobiT ver mivakvlieT. vvaraudobT, rom is saqarTveloSi veneciuri dukatebis mimoqcevas unda exebodes.

irakli faRava

405

monografiebi

1. Кебуладзе Реваз. Обращение европейских монет в Грузии в XV-XVIII вв. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата исторических наук. Тбилиси, 1966

2. qebulaZe revaz. evropuli monetebis mimoqceva saqarTveloSi

XV-XVIII saukuneebSi. Tbilisi, 1971

statiebi, Tezisebi, sxva Sromebi

1. Кебуладзе Реваз. К вопросу об обращении польских монет в Грузии. Foliá orientalia, IV (1962), 299-317.

2. qebulaZe revaz. saqarTveloSi polonuri monetebis mimoqcevis

sakiTxisaTvis. saqarTvelos saxelmwifo muzeumis moambe, XXIV-B (1963), 75-90.

3. Кебуладзе Реваз. Проникновение польских монет XVII в. в Грузию по ук ра-и нскому торговому пути. Нумизматика и сфрагистика, 1 (1963), 143-51.

4. qebulaZe revaz. saqarTveloSi veneciuri oqros dukatebis mi-

moqcevis sakiTxisaTvis. saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis macne, 4 (1965), 85-114.

5. qebulaZe revaz. sirma-vercxlis mimoqcevis xangrZlivoba sa-

qar TveloSi. saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis moambe, t. 53

(1969), 757-60.

6. Кебуладзе Реваз. Из истории русско-грузинских взаимоотношений по нумизматическим данным. saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis macne, 4 (1969), 91-104.

7. qebulaZe revaz. axali masalebi saqarTveloSi evropuli mone-

tebis mimoqcevis Sesaxeb. Zeglis megobari, 23 (1970), 26-8.

8. Потин Всеволод, Кебуладзе Реваз. Монеты Давида Куропалата в кладах западноевропейских денариев. saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis macne, 2 (1970), 215-20.

9. Антадзе Мэри, Кебуладзе Реваз. Клад золотых монет из Лехурского ущелья.

Ну миз матика и эпиграфика, IX (1971), 127-32.10. Кебуладзе Реваз. Клад из селения Цихесулори. Академия Наук Грузинской

ССР, Государственный музей Грузии им. Акад. С. Н. Джанашиа. Научная сессия посвященная памяти профессора Д. Г. Капанадзе. Тезисы Докладов. 8. Тбилиси, 1972

revaz qebulaZe da misi samecniero memkvidreoba

406

11. qebulaZe revaz. fxovelis ganZi. sAQAaqarTvelos saxelmwifo muzeumis moambe, XXXI-B (1975), 104-22.

12. Kebuladze Revaz. Europäische Münzen im Geldumlauf Georgiens vom 15. bis 18. Jahrhundert. Hamburger Beiträge zur Numismatik vol. 24/26 (1970/72) [1977], 151-62.

13. Кебуладзе Реваз. Клад из села Цихесулори. Нумизматический сборник, ред. В.А. Леквинадзе (Тбилиси, 1977), 98-108.

14. qebulaZe revaz. speckursi qarTuli numizmatika. saqarTvelos istoriis specialuri kursebisa da seminarebis programebi (Tbilisi,

1977), 58-72.

15. qebulaZe revaz. daviT aRmaSeneblis bizantiurtituliani

vercxlis monetebi. sAQAaqarTvelos saxelmwifo muzeumis moambe, XXXIX-B (1987), 45-51.

16. qebulaZe revaz. axtirkis ganZi. sAQAaqarTvelos saxelmwifo muzeumis moambe, XL-B (1989), 99-104.

17. qebulaZe revaz. daSbulaRisa da kuSCis evropuli monetebis

ganZebi. sAQAaqarTvelos saxelmwifo muzeumis moambe, XL-B (1989), 89-98.18. qebulaZe revaz. saqarTveloSi aRmoCenili evropuli spilenZis

monetebi. Tbilisis saxelmwifo universitetis Sromebi, t. 338 (2001),

182-91.

irakli faRava