حاجی بابای اصفهانی و نویسنده آن جیمز موریه

35
ور ه ش م ده نس ی و ن و ومات ل ن ی ه، د وری م ز م ی$ ج ی ن ها ف صی ا ا$ اب$ ی ب$ ج حا در سال5 ن عی ت مً ا ن$ سب ی ری$ ج ا واده ب ن ا در ح ر می در ار1780 در سال5 ون ت ی ی ا ف را ش ا5 ج ل در کا ش ی لا ن ص ح ت ش ار ی. ت ش ی دا ن ا ن شV ا5 ن می ر رق ش م ا$ ی ب ک ود ک5 مان ه ه ار$ ج ی بa ند و در و$ ن ده ولد س ت م1807 a ز ن و$ ج ورد ف هار ر ش ی ص و ص خ ی ش من5 وان ت ع$ ب ماه ت س ه ش ار ی. ت ف ر5 زان ن ه ا$ ی- ود$ ن5 ران ه ت در5 دن ن ل ار$ درب ر ی ف س که اره در$ ه دوب وری م مد.V ا5 دن ن ل ه$ ی ی$ ن وa ت$ ج کای ری مV ا ق ن ر ط ی ار چ ل ب ا5 ان ح5 ن س ح ل وا$ ن ا ا ر ر می زاه م ه1810 ی ل ر اور و گ ر ش زاه م ه ا ش ب لن گ ی ر ا ف ه دا ارر س5 وان ت ع$ ب او ت س گ ار$ ب ش ار ی د، و س5 زان نر ا ا ن س ه ر1815 او در ت م ا اق ل مدت ک د. ماب5 ران ه ت در ود$ ن سال ش ش5 زان نا. ه سال$ ی ی حل لد ر$ ح در دو5 ن ی ود را در ا ج های رت ف سا م رح ش ه وری م1812 و1818 ع$ ب ا ن م م ار ه ور ت ه د که رساب ات ه ح$ ی واهد ج ی م5 نV و در ا ت ش ی ا ل او ز ار ن ق ت ف ز و د ن ل م دوم ، کا رت ف سا م رح ش د. روب می مار ش$ ی5 زان ن دوره ا5 نV ا ج ت ار م ب ه م" اط ق ب ی او ار ه گاV ع ، ا ب ا وق ف ت ص و ن ه در وری م ت ف ی د کل ور ط$ بهد. د ت ش ه د$ را ی5 ان ن یزا ن ی ا مل ات ن ص و ص خ زی ار ن و ص ب" ی که در$ لب ا$ ه ح ت ک ب د. سار من ز ن ما ی م ز گ ب های د امه رب سف ر وی را ار ا بV او ، ا5 و روان وح س5 ن ح ل و5 ان ن یزا ن ا$ ب ی عا م و ف ع ص ی که ف لا ت ج ا د: وب گ ن م اول رت ف سا م . او در ت ش ا5 ان ن یزا ن ه ا$ ی ت$ ب س ی ده او ن ق ع ر ی ی ع ب ورد خ ی م م ش ح$ ت ه وری م های امه رب سف" ر$ ج ه$ ی ر ی چ ج ی هار داد که ر ف وریV ا ب ل$ ج خ ه دار ی اب$ ن ت ب ع ق و م را در ما ود$ ن مدهV ود ا$ ج و$ نa ز ن و$ ج ورد ف هار ر ش ی و ف ر ش د ن ه ی ن ا ن م ک5 ن ی$ ن" ق ج ش ج ا$ ها ب تV ه ا$ ما ی د: ن ک ی م ه اف ه اض گا یV هد. ا د ات$ ج ت را ما ت س ی وا ن ی م ن5 زان نر ا ا$ درب˙ ه مای ی م ص ه و ای ن ش ار دو نس$ ی ار ت ف ر" " ی م ود را ج5 ان ن ط و م ه ی ف لا ح ا ات ن ص و ص خ ل و م ی کا شب دو5 گان گای ی ی5 ان ن م که در5 ن ی ا م و ار ی سب ی ز گ ب ی م ی طر مف ی س ا ن ش م. ی زد ک ن م ی جبس را سا ج م ، ا ی تa ق ا ب" 1 a ز ن و$ ج ورد ف هار ر ش ود ج ش ن˙ ن ر اسات س ج ا ار ش ی و ج ی س ا ن ش ب ی ور م ما ار غV ه در ا وری م زد ک ن م ه لاف غ هار ظ ا5 زان ن ه ا$ ی ت$ ب س ی ود ج ز م عام م ن ش که$ ح تز$ ن2 د و س وض ع ر س ظ ب5 مان ر ت ش ا گد$ ی ب ل رد، و ک ی م روی ی ی1 James Morier, A Journey Through Persia, London, 1812, pp. 219-220. 2 A Letter on the present state of British interests in Persia, addressed to Marquis of Wellesley, London, 1838.

Transcript of حاجی بابای اصفهانی و نویسنده آن جیمز موریه

هور ده م�ش� وی��سن� لوم�ات� و ن�� ن� ه، دی�� مز� م�وری�� ی� ن'�یج�$ ها ای اص�ف� اب�$ ی ب�$ ن5 در س�ال ح�اج$ عی� ا م�ت� ن� سب$ ری ی�� اج�$ واده ب�� ان�� ر در ح�� می� 1780 در ار�ون5 در س�ال ت� ی ای'� راف� ش� در ک�ال�ج5 اش� لای�� حصن� . ی��ش ار� ت�� ت� ی داش�� ن'� ا ن� ش�� Vن5 ا م�ی� رق� ر� ا م�ش� ه ار� ه�مان5 ک�ودک�ی ب�$ ج$ بی� aود و در ن� ده ن�$ ول�د س�� م�ت�

1807 aز ون�� ورد ج�$ صوصی شر ه�ارف� ی خ�� ش� وان5 م�ن� عت� ت� م�اه– ب�$ . ی��ش ار� ه�س� ت� ه ان��زان5 رف�� ود- ی�$ هران5 ن�$ دن5 در ت�� ار ل�ن� ر درب'$ ی� ک�ه س�ف�اره در ه دوب�$ م�د. م�وری�� Vدن5 ا ه ل�ن� ی ی�$ ن'$ و aت کای ج�$ ی|� مر Vق�� ا ن�� ی ار� ط�ر لچ� ان5 اب�� وال�حسن5 ح�� ا ان�$ رر� لی1810ه�مزاه می� ه�مزاه شر گ�ور اور�

ا ش ب�� گلن� �ر ای�� ه داف� ارر� وان5 س�� عت� ت� او ب�$ گ�س� ار� د، و ی��ش ار� ب�$ ار ان��زان5 س�� ام�ت� او در1815ره�سن� د. ک�ل م�دت� اق�� هران5 م�اب�� در ت��ود ش� س�ال ن�$ .ان��زان5 ش��

ه س�ال لد رح�لی ی�$ ن5 در دو ح�$ ود را در ای�� �رت� ه�ای ج�� رح م�ساف� ه ش� ع1818 و 1812م�وری�� ب|$ ا ور� ه�م ار� م�ن� د ک�ه ه�ت� ات� رس�اب�� ه ح�� ی�$واه�د ن5 می ج�� Vاولی اش�ت� و در ا �ق� ن��ز ار ت� �رت� دوم ، ک�ام�ل ن��ز و دف�� رح م�ساف� د. ش� روب�� مار می� ن5 دوره ان��زان5 ی�$ش� Vا �ج ارت'� "م�هم ب��

اط ق� گ�اهی او ار� ب�� Vع ، ا ب|� ا ف� وق�� وص�ت� ه در ن�� ت� م�وری�� طور ک�لی دف�� ه دش�ت� ده�د. ب�$ ان5 را ی�$ ن� ات� م�لی ان��زای'� صوص�ن� ن'�زی ار� خ�� صو "ب��

ی ک�ه در ال�ب$ ه ح�$ کت� د. ب�� سار� مان��ز� م�ن� گز م�ی� ب|� امه ه�ای د ار وی را ار� س�ف�رب�� ب'� Vو روان5 او ، ا �وح ان5 و ل�حن5 س�� ن� عف� و م�عای��ب$ ان��زای'� ص��ی ک�ه لاف� ت� د: اج�� گوب�� �رت� اول م�ن� . او در م�ساف� ان5 اش�ت� ن� ه ان��زای'� ت� ی�$ سب$ ده او ی�� ن� ر ع�ق� ی� ی� ع� ورد ب�� خ� م م�ی� ش� ح� ه ت�$ امه ه�ای م�وری�� "س�ف�رب��

ر� ه ج�$ ر� ی�$ ی� جº چ� �رار داد ک�ه ه�ی� وری ف� Vلب� ا ج$ ه خ�� دار� ی اب�� ت� ن�$ عب� ود م�ا را در م�وق�� م�ده ن�$ Vود ا وج�$ زa ن�$ ون�� ورد ج�$ ی و شر ه�ارف� رف� د ش� ان'�ی ه�ن� ی�ن5 ک�من� "ن�$

ا ج�ش ج�ق� ها ب�$ ت'� Vه ا د: م�ا ی�$ ه می ک�ن� اف� گاه اض�� ی'� Vات� ده�د. ا ج$ ست� م�ا را ت�� وای�� می ن�� ار ان��زان5 ن�� هÇ درب'$ مای�� ه و ص�می� ای�� ار دوش�ن� ار ی�$سن� ت� "رف�� "

ود را می ان5 ج�� ی ه�موط�ن� لاف� ات� اح�� صوص�ن� ی ک�ام�ل و خ�� گان5 دوش�ب� گای�� ی� Ìان5 ی� ن5 ک�ه در م�ن� م و ار� ای�� ی� گزی��سب� اسی م�ف�رط�ی می ب�� ن� ش��م. کزدی'� ی م�ن� م ، اج�ساس راج�ب� ی� ت� aاق� ز1a"ب�� ون�� ورد ج�$ ود شر ه�ارف� ش ج�� ن� Çاج�ساس�ات� رن� �وی��ش� ار اسی ج�� ی|�ب� ش�ن� ار� م�ام�ور غ�� Vه در ا م�وری��

کزد ه م�ن� هار غ�لاف� Õه ان��زان5 اظ� ت� ی�$ سب$ ود ی�� مام ع�مز ج�� ش ک�ه ن�� ح$ ت|� د و2ن�$ز ر س� عوض� س�� Õظ م�ان5 ب�� ت� ر� ش�� ا گ�د� ی�روی می ک�رد، ولی ب�$ Üی�

1 James Morier, A Journey Through Persia, London, 1812, pp. 219-220.2 A Letter on the present state of British interests in Persia, addressed to Marquis of Wellesley, London, 1838.

ارسی ن5 او در ق�� س� ه ج�� ل�هج$ گامی ک�ه "ه�ی� ی 3" ان5 وج�ش� ن� ان��زای'� ه هی ی�$ وج�$ د ک�ه ن�� ی س�� لوم�ات� ه�ان'� ن� ه ه�م ار� دی�� ت� م�وری�� ان5 رف�� " ار� م�ن� می4" ن��ودم. کزده ن�$ جالی ب�� وش�� در اج�ساس ج�� ن5 ق�� ه�رگ�ر� ای�� ت� : وش�� ، ن�� ت� ه ن��زک�æ می گ�ق� ش� ه ان��زان5 را ن�$زای ه�من� گامی ک�ه م�وری�� د. ه�ی� "ک�ردب'�

ن5 Vم ک�ه در ا ی� اش�� گد� ت� شر م�ن� وری را ی��س� د، و ک�ش� ودب'� گو ن�$ ر ار� ار� م�عدودی( ه�مه دروغ�� ی� ه غ� م ک�ه ) ی�$ ی� ی� را ن��زک�æ می گ�ق� را ک�ه م�ملکب� ج��ود ت$ سان5 ی�� لب$ دل ای�� ی ن�$زای ح�$ ر� ی� 5".چ�

ودن5 مردم ات� ن�$ و ب�� ن|� اسی�ر ا رق� و ب�� ن|�زی� ش� د� اب�� ر ب�� ی� ی� ع� وری ب�� Çت ه ی�` ود ک�ه ی�$ �ی ن�$ ن' وء ک�سا ر� ه ه�م ج�$ مز� م�وری�� ی� د ج�$ م دب'� واه�ی� ان5 ک�ه ج�� ت� "ج�� " " "

ه ود دارد ک�ه م�وری�� ون5 ج�� وء ک�لکست� ر� ه را ج�$ صی م�وری�� ح� ورات� ش�� دن5 ن�� م ل�ن� ی� اس ان��زان'�ی م�ق� ن� ای�$س� اده ک�ن� م ر� �ره�اد ح�کی� ود. ف� د ن�$ ق� ن5 م�عت� Vاان5 ن� دات$ و رس�وم ان��زای'� Vا ا وران'�ی را ب�$ دات$ و رس�وم ن�� Vاد ا ب'� ت� ر� ا دف�� ، وب�$ ه اش�ت� ت� وش�� ه ن�� ت� ن5 ح�اش�� Vجه ن�$ز ا کæ ض�د ص�ف� ی�ر ار� ن�� ش� ن� Ìن�

ی�ن5 وس�� ود ن�$زای ن�� امه ج�� ه ار� دو س�ف�رب�� ، م�وری�� ان5 اش�ن� ا مردم�ان5 ب�$ ان5 ب�$ ن� ای��شه ان��زای'� ه م�ق� ت$ ت� ن5 ح�$ ه ک�رد غ�لاوه ن�$ز ای�� اف� د اض�� اب�� د. ب�$ ای��شه می ک�ن� م�ق�امه ه�ای ی اش�ت� ک�ه او در س�ف�رب�� ه وص�ف� ه�ان'� ت� Ìب ا س�� ق� ت� �ی دف�� ن' ها ای اص�ف� اب�$ ی ب�$ ه ه�ای ح�اج$ aص�حت �ی ار عص� اده ک�رد. ب�$ ق� ود اش�ت� های ج�� ت'� Vرم�ا

ی ک�ه ن'� ه وص�ف� ه�ا اه�ت� ک�ام�ل دارد ی�$ ن$ د ش�� صل ده�م رم�ان5 می ک�ن� اداری در ف�� لش ع�ر� ی ک�ه او ار� م�ج$ ال�ب$ ن'�ز ح�$ صو لا ب�� د. م�ن� ود می ک�ن� ج��جه جه 195او در ص�ف� امه اول و ص�ف� امه دوم دارد180 س�ف�رب�� . س�ف�رب��

شی گلن� های ای�� ت'� Vی در رم�ا� وغ�ات� ان��زان' م�وص��

ه 3 د ی�$ ن� کاه� ک�ب� ه ی�� ارسی م�وری�� کار می ن�$زد. در م�ورد ق�� ه ی�$ ارسی م�وری�� ه ق�� زa ن�$زای وص�ف� ل�هج$ ون�� ورد ج�$ ”barbaric“ ک�لمه ای��ست� ک�ه شر ه�ارف�An Account of the transaction if His Majesty’s mission to Persia, … by H.J. Brydges, London,vol. 1., p.412.4 Sir Gore Ouseley, Biographical Notices of Persian Poets, London, 1844, pp. ci and cii.5 Morier, A Second Journey, London, 1818, p. 390.

ار نس� aم�ان5 ان� ا ر� د ب�� ک�ر س�� لا د� ن$ ان5 ک�ه ف�� ت� ق�ج�� کزوان�� aق� �ان5 و ط�رر ن� رف�� دگ�ی ش� ب�� دی در م�ورد ر� ی ح�$ ش� ده�م ک�وش�� ج$ �رن5 ه�ی� ر ف� ورد در اواج�� کف� ز ب�$ ان��ان5 ن� رف�� ات� ش� ن� Ìی� دگ�ی و اد ب�� طچی ر� اه�ری و س� Õه ه�ای ظ� ت$ ت� د ح�$ بن� ر داس�� Õظ ی�ر م�ورد ب�� ش� ن� Ìورد ن� کف� ود ب�$ کæ ه�ا و ج�� بن� aه رم�ان� ج� ت�� Vد ا ت� ود. ه�رج�� ده ن�$ س� ان5 ی�� ب'� Vا

د. اگ�ر س� ها م�ن� ت'� Vا ت� ه�ا در داش�ن� صب� ح� ه ه�ا و اض�ال�ب� ش�� aودن5 ص�حت ق� ن�$ ت� ه دف�� اصی ی�$ ه ح�� وچ$ ار� ن�� ود، ب�$ ق� ن�$ ی م�عمولیوان�� رف� ان5 ش� کæ داش�ن� ا ن�� را ب�$ا لا ب�$ ده�م م�ن� ج$ �رن5 ه�ی� دارد-رس�الاسف� ن5 ع�صر ب�� Vشی ا گلن� های م�عمولی ای�� ت'� Vا ا داش�ن� اوت� ب�$ ق� ه ای اض�لا م�ت� ت� م�ب� شون5 -- ک�ه ر� ای�� دک�ی�ر ح�$

ار نس� aان� �عد ار ود. ب�$ کار می س�� ش�� Vی�ر ا ش� ن� Ìه ن� کت� ن5 ب�� م ای�� ی� کب� ای��شه ب�$ ق�م�ق� ودوان�� ده ن�$ اد س�� ب'� جدی ر� اسی ت�$ ن� رق� ش�� رق� و ش� ارهÇ ش� ود درب'$ دار م�واد م�وج�$ م�ق�ه شی ک�ه ی�$ گلن� د گ�ان5 ای�� ن� a'وای ع ج�� د. ط�ت$ ن� aکب ز ب�$ ده ن�� ن� aع ک�ب ب|� ا عی ن��ز و ق�� ود را واق�� های ج�� ت'� Vا ه داش�ن� ت� م�ب� ه س�هول�ب� ر� د ی�$ سبن� وای�� دگ�ان5 می ن�� وی��سن� ک�ه ن��

ه ه�ارا می aص�حت �ف وص�ت� ی�ری در ن�� ش� ن� Ìت� و ص�حت� ن� ون5 دف�� ود، اک�ت� ده ن�$ ت$ س�� ن5 ه�ای دور دش�ت� راغ�� م�ی� ر� شرر� می� Vه ا سای�� های اف�� ت'� Vا داش�ن�ود. ز ن�$ عی ن�� ل واق�� Çی�ر ظ�ال�ب$ م�سان� ش� ن� Ìواش�ت� و ن� ج��

ده�م در ور� �رن5 ن�� ل ف� ت� در اوان�� اف�� ت� ب�� ب� Ìی� و ش م�حت$ گلن� ده�م در ای�� ج$ �رن5 ه�ی� ن5 ف� ی'� ار� غ�� Vی در س�ال�های ا ن�$ واع اد کی ار� ان�� وان5 ب�� عت� رم�ان5 ک�ه ب�$

دی دب'� ه ه�ای ح�$ اچ� ود، و س�� ده ن�$ ی س�� ن�$ ورم ه�ای اد ن5 ف� زی'� ره ار� ع�مده ن�� ی� ه و غ� ت� a'واه�ران5 ن�$زوی ن5 ، ج�� ی� ن5 اوش�ن� ی� ون5 ح�$ ن'�ی ج�� دگ�ا وی��سن� دش�ت� ن��ون'�زلی و های ون'� ت'� Vط شر والی�ر اش�کات� در شری رم�ا وس� ان5 ن�� گلسن� ود ک�ه در ای�� دی ن�$ دب'� واع ح�$ کی ار� ان�� ی ب�� چ� ت|� ار م�د. رم�ان5 ب�� Vود می ا وج�$ ن5 ن�$ Vا �ار

ی چ� ت|� ار عد ار� رم�ان5 ب�� ود. . ب�$ ته ن�$ اف�� اض ب�� ی ح�� ب� ی|� و لون�$زت� م�حت$ اک�æ و ق�� ال�ر� ون5 ب�$ گز ج�� ب|� وی'�سان5 د ا رم�ان5 ن�� در دوم�ا و ب�� ل�کساب�� Vله ا وش�ن� شه ن�$ �رای�� در ف�ه ای طف� م�ن� های ت'� Vوی�$ب� رم�ا "ن�� های6" ت'� Vرم�ا ن5 دوره اش�ت� ک�ه د. . در ای�� ودب'� د ن�$ کا وان��زل�ن� ی|� مر Vا Çاره ها درب'$ ت'� Vه ا ه ه�ای اول�ت� موی�� ود ک�ه ن�� " ن�$

ه ل ی�$ دن'� ن$ د ی�� بن� وق� ال�عاده داس�� ده�م رواح5 ف� ج$ �رن5 ه�ی� ی ک�ه در ف� رف� های ش� ات�� ج5 داش�ن� درت'� ه ب�� ود، و ی�$ ه ای می س�� طف� های م�ن� ت'� Vوء رم�ا ر� ی ج�$ رف� "ش�

د. وب�� ی می س�� رف� های ش� ت'� Vدر رم�ا لی ب�� اب'� ن|�ز� د اش�خق� د اده می ک�ن� ق� ود اش�ت� ی�ن5 ج�� وس�� ی ن�$زای ن�� رف� وع�ی ش� ن'�ی ک�ه ار� م�وص�� دگ�ا وی��سن� ن5 ن�� کی ار� اول�ی� ب��ام ن� ات$ او ی�$ د. ک�ن� اس�� لی می ب�$ راب'� ن|�ز� ن5 د ام�ی� ج$ aی ش ی�$ گلن� ام�دار ای�� ن|�ز ب�� ست� ور� ح� ون5ت�� aت لی و م�ح$ ق� ه�ای ل�ن� اض�لی1799 )غ�ش� ( در اس�اس ح�د ق��

د بن� ی داس�� ن5 ح�ال�ب� ی� ت� شی ه�مح� گلن� ه ای�� های اول�ت� ت'� Vی�ر رم�ا ش� ن� Üرن5 ن�� کæ ف� ان5 و رم�ان5 ون'� ی�ن5 داش�ن� .اش�ت� ن�$ان5 م�عرف�ی گسن� ه اب�� ات� اس�لامی را ی�$ ن� Ìی� د اد واس�بن� د ، ک�ه می ج�� وان5 دب'� اس�ان5 را می ن�� ن� س� رف�� ت� م�طال�عات� ش� ب$ ه م�ب� ج$ بی� aلی ن� راب'� ن|�ز� ز د ن5 ان�� در ای��

ی. رف� صر� ش� ن� ه ای م�ح� اف� ن� ر ف�� ی� غ� ی در ب�� لاف� ن'�ی اش�ت� اح�� ا ه داش�ن� لی اش�ت� و ی�� ن$ ی ف�� رف� های ش� ت'� Vا د داش�ن� ن� a'ی ه م�ا ون5 ی�� aت لی و م�ح$ ق� ه�ای ل�ن� د. غ�ش� ن� aک�بورد Vا ن� Ìی ی�� ن' ال�ب$ رم�ا ن'�زا در ق�� Vواش�ت� ا ود و می ج�� دا ک�رده ن�$ ن� Üوع ی� ه م�وص�� اصی ی�$ ه ح�� ته و غ�لاف� اف�� ون5 را در ب�� aت لی و م�ح$ ی ل�ن� ن�$ س� اد لی ارر� راب'� ن|�ز� .د6 Regional novel

.....................

د. ار گ�ردب'� ب'� Vه ا ن5 گ�وی�� وع ای�� ا در م�مال�کæ دوردش�ت� م�وص�� ه و ب�� ت� ش�� گ�اران5 گ�د� دگ�ی مردم�ان5 در رور� ب�� ه ای ر� طف� ی و م�ن� چ� ت|� ار وس�غهÇ رم�ان5 ب�� ا ن�� ب�$ا ت� و ب�� ول�ب� ع� کæ م�ش� وان5 ن�� عت� دن5 ب�$ ی س�� لق� ن5 را ار� ب�� Vد و ا ن� ای'� �ر� اف� ن� Ìی ی� ن�$ وع اد کæ ن�� وان5 ن�� عت� ت� رم�ان5 ب�$ د ن�$ز اه�مب� واس�بن� ن'�ی ک�ه می ج�� دگ�ا ن� a'وای ج��

ان5 داد س� وا ن5 ی�� ی رم�ان5 می ن�� ن�$ وع اد د در ن�� ن� ت� aد. می گ�ق د ک�ردب'� اک�ن� ن5 ب�� Vودن5 ا د ن�$ ن� ی و م�ق� س� م�ور� Vه ا ت$ ت� د ن�$ز ح�$ ات� ده�ن� ج$ دی ت�� ی�ر ح�$ ی غ� ن�$ وع اد ن��که ران�$زت� س�ان'�ی در امه اب�� د. در ب�� ن� aدگ�ی می ک�ب ب�� ه ر� گوی�� لف� ح�� ت� ن5 ه�ای م�ح� م�ی� ش� م�اری هی 1803ک�ه مردم�ان5 شرر� ه دوس�ن� ن75 ی�$ ه ای�� ت� ی�$ وش�� ن��

کز می aد. م�ن5 ق� ن� ش� می ک�س� ن� Üه ای را ن� ار� وغ�ات� ب�� ن5 ل�جاطÕ ک�ه م�وص�� د ار� ای�� ن� ال�ب$ طور ک�لی ح�$ ها ب�$ ت'� Vرم�ا د: اره می ک�ن� ه اس�� کت� "ب��

وی'�سان5 ی را ن�$زای رم�ان5 ن�� ن'$ جد و ج�سا ی� Ìوغ�ات� ی� ه م�وص�� ت� ش�� ن5 مردم�ان5 ادوار گ�د� ی� ت� گزو ه�مح� ب|� وره�ای د دات$ و رس�وم مردم�ان5 ک�ش� Vدگ�ی و ا ب�� م ر� ک�ی�د. شر والی�ر اش�کات� ک�ه ن� aاده ک�ب ق� عددی ک�ه در دسی�رس ه�ست� اش�ت� امه ه�ای م�ت� د ار� س�ف�رب�� ن� a'وای ها می ن�� ت'� Vد ، و ا ن� aه می ک�ب "ع�رض�

ود، ود در دو ان��ز ج�� ته ن�$ ی ن��زداج�� چ� ت|� ار ه رم�ان5 ب�� ی�ر ی�$ ش� ن� Ìراح ( و 1825 ) ظ�لشمن� ی�ر ج�$ رق� را1827) دچ� دگ�ی اه�الی ش� ب�� ( ر�ی ن'� اه�ا ود ح�$ ه ن�$ ست� وای�� ود ن�� ان5 س�ف�ر ک�رده ج�� اده ار� دوش�ن� ق� ا اش�ت� ه ب�$ گوی�� د ح�� ود، و در م�ورد ان��ز دوم می گ�وب�� ده ن�$ ن� ش� ک�س� ن� Üن�

ود وع�ی ک�مت$ ود اج�ساس ن�� کزده ن�$ رق� س�ف�ر ب�� ه ش� ودس� ی�$ ن5 ک�ه ج�� د. ولی او ار� ای�� ی وص�ف� ک�ن� ون'$ خ� ود ت�$ ده ن�$ دب'� را ک�ه ه�رگ�ر� ب�� Çدمه . او در م�ق� ت� اط�ری داش�� هÇ ح�� دغ� ای�$ب� دغ�� ن5 ب�$ ت� ک�ه ار� ای�� وان5 گ�ق� د می ن�� اب�� ی�رظ�لشم و س�� ش� ن� Üدک�ی ن� �ی ه�وت� ک�ه اب�� ون� ت� aی� Vه و ا های م�وری�� ت'� Vه رم�ا ی�$

د ک�ه م�ن5 ته اب�� ی ن��زداج�� رف� وغ�ات� ش� ه م�وص�� وت$ ی�$ جدی ج�� ن5 ت�$ ادان5 ف� وی'�سد: اش�ن� د و می ن�� اره می ک�ن� د اس�� ودب'� ده ن�$ ات� س�� "ح��

م. کی� ی ب�$ ش� اره ک�وش�� م در ای��ن5 ب�$ واش�ی� می ج�� "ن��

ن5 را Vد و ا ودب'� ت$ ی ی�� کæ راص� بن� aعرای رم�ان� ط س�� وس� ان5 ن�� ب'� Vات� ا صوص�ن� ان5 و خ�� ن� رف�� دگ�ی ش� ب�� ی ار� وص�ف� ر� رف� وغ�ات� ش� وی'�سان5 م�وص�� رم�ان5 ن��وع ی ار� م�وص�� ن'� ا �رد م�عمولی اروب�� کæ ف� ی اظ�لاع�ی ن�� من5 ار� ن�$ د، و در ص�� بن� داس�� ن� کæ می ی�� بن� aت� و رم�ان� ق� ت� ا دور ار� ح�ق� ر� و ب�� می� Vه ا ال�غ� ش� ار� ح�د م�ن$ ن� Ìن�

ه ه�وت� در موی�� د. ن�$زای ن�� ودب'� اراج�ت� ن�$ وسب�� اش�ت� اش�ن� ب'� Vد، ا ب�� ار ن�$ز� ن� ا گ�ب� ته اش�ت� ب�� ول رف�� ت$ ی'� ا ه اش�ن� د ک�ه ی�$ ب�� شوی ج�رف� می ر� �رای�� کæ ف� ار� ن��ی وان'$ ون5 ج�$ ورد و ج�� گ می ج�� ه ش�ن� ی�رس� ی�$ ه ی�� ت� د. ال�ب$ اس�� ه ب�$ ت� ه داش�� ای�� ق� ط غ�اس�� ه ه�ای ج�رم س�لطان5 رواب�$ س�لطای�� ا د و ب�$ ه ی�$شراب�� ای�� ق� عار غ�اس�� "اس�� "

7 Robert Southey to Mary Hey, May 3, 1803. See The Popular Novel in England, 1770-1800, by J.M.S. Tompkins, 1962, p. 172.

ل ن� a'ی ز م�ارم�و ه ان�� ای سه س�لطای�� ن$ ی+� دن5 ان��زای ر� د : ی��ش ار� دب'� رد، می گ�وب�� می گ�ی� ها ن�� ت'� Vا �ار" اس8" د ل�ن$ ان5 ب�$ ب�� ن5 ر� د ای�� واب�� اری��ش ک�ی می ن�� در ب��لد د؟ )ح�$ حمل ک�ن� ه را ت�� ت� طت� سطن� دگ�ان1635-162، ض 1"ف�� وی��سن� ه ای ن�� سای�� رق� اف�� ا ش� د ب�$ ودب'� ده ن�$ ی را ک�ه دب'� رف� دگ�ان5 ، ش� وی��سن� ن5 ن�� ( . ای��

اغ�ت�� ت� رق� ف�� واه�ر ش� Õدن�5 ظ� ن� ن'�ز ک�س� صو ه ب�� د ی�$ واس�بن� می ج�� ها ن�� ت'� Vج5 می ن�$زد. ا ه رت'� ون��ی و ح�کوم�ت� ه�ای م�طلف� ان�� ی ق�� ود و ار� ن�$ اوت� ن�$ ق� کæ م�ت� بن� aرم�ان�æک دون5 س�� ود. ب�$ ی ن�$ اش�ب$ له م�ن� کارس�کæ وش�ن� ی� Üهت� ه�م رم�ان5 ی� ن5 ج�$ د. ار� ای�� مارب�� ر� ن�$زش�� ی� های را ی�� ت'� Vصا ق� وده�ا و ب�� د ک�مت$ واس�بن� لکه می ج�� د ، ب�$ ن� aک�ب

ات$ ور� ه�م ک�ن� ود ک�ه ه�ت� ه ن�$ مز� م�وری�� ی� ده ج�$ وی��سن� ن5 گ�روه ن�� وی��ش ای�� ن5 رم�ان5 ن�� زی'� عداد ن�� ا اش�ت� ن5 و ب�$ زی'� ن'�یم�هم ن�� ها ای اص�ف� اب�$ ی ب�$ ت� ح�اج$ ش�� شرگ�د�وان5 او ه غ�ت� د ی�$ ر می ک�ن� Õظ لب$ ب�� ی ح�$ ن�$ کæ ان��ز ع�مدهÇ اد . ن��

هان'�ی ای� اص�ف� اب�$ ی ب�$ ت� ح�اج$ ش�� شرگ�د�

ت� ، ش�� ان5 ک�ه گ�د� ت� شهج�� �رای�� ش، ف� گلن� رگ� ای�� ود و دول ن�$ز� ده ن�$ ی�ن5 ال�مللی� س�� اش�ت� ن�$ ه ش�ن� aده�م ان��زان5 ص�حت ور� �رن5 ن�� ل ف� در اوان��ه �ی ی�$ ن| ا ود ه�ن� د ن�$ ه ه�ن� ی ی�$ کز ک�ش� ون5 ک�ه در ض�دد ل�س� Çلت ا ب�� د. ب�� ن� a'ی ما ت$ ن�� صب� ی ب�� ما ن�$ ع� وان5 ب�� ن5 ج�� د ار� ای�� واس�بن� خوی می ج�� ه ت�� کæ ی�$ ه ه�ر ن�� و روش�ت�

اره ه ح�� د ی�$ ظر می دب'� ود را در خ�� ع ج�� اق�� ش ک�ه م�ن� گلن� ود. دول�ب� ای�� اده ن�$ �رش�ن� اه ف� یخعلی س�� ی ف�� لب$ دوش�ب� ن��زال گ�اردان5 ن�$زای ح�$ اش�ت� ر� رب'�ه ه�مزاه مز� م�وری�� ی� ود ک�ه ج�$ ع ن�$ ارد. در ای��ن5 م�وق�� م گ�د� ی� ون5 را ع�ق� Çلت ا ب�� ه ب�� ش� ق� واش�ت� ب�� د می ج�� هدب'� ا ت�� ع ب�� طمت� ه ب�� ود ی�$ ی ن�$ ق� ب|� ه ه�ر ط�ر ه و ی�$ اش�ت� ی ن�$زح�� ن|� و ج�$

ه س�ال ش ی�$ گلن� ر ای�� ی� زa س�ف� ون�� ورد ج�$ ی�1808شره�ارف� ن�$ د ا وغ�ده و وغ�ن� شی ب�$ گلن� ه ای�� ت� اش�ی�مدار ک�ارک�س� ن5 ک�ه ش�ن� د. ی��ش ار� ای�� وارد ان��زان5 س��عد ار� ه ب�$ د، م�وری�� ه در ک�ن� دان5 ی�$ ن��زال گ�اردان5 را ار� م�ن� لب$ و ر� ر م�ساغ�د دول�ب� ان��زان5 را ح�$ Õظ ست� ب�� وای�� ار ن�� ول ی�$سن� مار و صرف� ن�� ش��

ان5 ن�$زمی گ�ردد. در س�ال گلسن� ه ای�� اه ی�$ یخعلی س�� ر ف�� ی� ی س�ف� ی�رار� ان5 س� وال�حسن5 ح�� ا ان�$ رر� ام�ت� ه�مزاه می� ت� م�اه اق�� اره1810ه�س� وی دوب�$ل و ن|� ق� ن�$زر� ن�� ی ار� ط�ر ی�رار� ان5 س� وال�حسن5 ح�� ا ان�$ رر� ت� می� ود و در م�عب� ده ن�$ ات$ س�� ج� ت� زa ای�� ون�� ورد ج�$ ای شر ه�ار ف� ه ح�$ لی ک�ه ی�$ ه�مزاه شر گ�وراور�

ل س�ال ا اوان�� د، ب�� ب�� Vه ان��زان5 می ا ان5 ی�$ دوش�ن� د1815ه�ن� ام�ت� می ک�ن� هران5 اق�� ش در ت�� گلن� ارت� ای�� وان5 ک�اردار س�ق� ه غ�ت� . ی�$

8 Trois Sultanas, par Marmontel.

ه س�ال ود و ی�$ ر ن�$ ش در ار� می� گلن� شول ای�� ه ی��شر ک�ن� راف�ی1870م�وری�� ود را در م�درسه اش� لات� ج�� حصن� عدا ت�� ود و ب�$ ته ن�$ اف�� ول�د ب�� هر ن�� ن5 س�� Vدر ا Harrow ود در ام�ت� ج�� ده و در ط�ی اق�� رگ� س�� ان5 ن�$ز� ن� رف�� ان5 ش� ت$ او ار� ک�ودک�ی در م�ن� ب� زی'� ن5 ن�� ی|� د ورد. ب�$ Vان5 ا اب�� ه ب�� ان5 ی�$ گلسن� در ای��

م�ان5 را ن5 ر� Vه ا ت� ق� س�� Vاع ا ست� اوض�� وای�� ه ن�� ج$ بی� aت� و در ن� ا گ�س� ن� ش�� Vها ا ت'� Vار و غ�ادات� ا ت� ا رف�� ی�ر ب�$ ش� ن� Ìد ن� ن� ش� س�ال ظ�ول ک�س� ان��زان5 ک�ه ح�دود ش��دی در ن� a'ی ی م�ا ت� ن�$ ی و دف�� کاف� ا م�وش�� �ی ب�$ ن' ها ای اص�ف� اب�$ ی ب�$ ت� ح�اج$ ش�� دشرگ�د� ماب�� . وص�ف� ن��

رگ� در س�ال لد ن�$ز� ه ان��زان5 را در دو ح�$ ود ی�$ های ج�� �رت'� رح م�ساف� ه ش� ع م�هم1818 و 1812م�وری�� ب|$ ا ور� ه�م ار� م�ن� د ک�ه ه�ت� ات� رس�اب�� ه ح�� ی�$د. مار می روب�� ه ش�� ن5 دورهÇ ان��زان5 ی�$ Vا �ج ارت'� ان95ب�� ن� عف� و م�عای��ب$ ان��زای'� اط ص�� ق� گ�اهی او ار� ب�� Vع، ا ب|� ا ف� و ق�� وص�ت� ه در ن�� ت� م�وری�� طور ک�لی دف�� ب�$

م می ش� ه ج�� ه ی�$ امه م�وری�� ی ک�ه در س�ف�رب�� ال�ب$ ه ح�$ کت� د. ب�� مان��ز� می س�ار� گز م�ی� ب|� امه ه�ای د ار وی را ار� س�ف�ر ب�� ب'� Vروان5 او، ا æک وح� و ش�ن$ و ل�حن5 س��ه زa ی�$ ون�� ورد ج�$ ی و شره�ارف� رف� د ش� ن'�ی ه�ن� ا ی�ن5 ک�من� ی ک�ه ن�$ لاف� ت� د: اج�� �رت� اول می گ�وب�� . در م�ساف� ان5 اش�ت� ن� ه ان��زای'� ت� ی�$ سب$ ده او ی�� ن� ر ع�ق� ی� ی� ع� ورد ب�� ج��می ار ان��زان5 ن�� ه درب'$ مای�� ه و ص�می� ای�� ار دوش�ن� ار ی�$سن� ت� ر� رف�� ه ج�$ ر� ی�$ ی� جº چ� �رار داد ک�ه ه�ی� لب� اوری ف� ج$ ه خ�� دار� ی اب�� ت� ن�$ عب� ود »م�ا را در م�وق�� م�ده ن�$ Vود ا وج�$

ان5 ن5 ک�ه در م�ن� م و ار� ای�� ی� گزی��سب� اسی م�ف�رط�ی می ب�� ن� س� ا ج�ش ح�ق� ها ب�$ ت'� Vه ا د: »م�ا ی�$ ان5 می گ�وب�� ن� ات� ده�د« و در ج�ق� ان��زای'� ج$ ست� م�ا را ت�� وای�� ن��م.« ی می ک�ردی'� م، اج�ساس راج�ب� ی� ت� aاق� ود را می ب�� ان5 ج�� ی ه�موط�ن� لاف� ات� اح�� صوص�ن� ی ک�ام�ل و خ�� گان5 دوش�ب� گای�� ی� Ìی|�ب�10ی� م�ور Çم�ا �ار غ�� Vه در ا م�وری��

مود ه می ن�� هار غ�لاف� Õه ان��زان5 اظ� ت� ی�$ سب$ وی��ش� ی�� مام م�دت� ع�مز ج�� زa ک�ه در ن�� ون�� ورد ج�$ ود شره�ارف� ش ج�� ن� Çاج�ساس�ات� رن� �ودس� ار اسی ج�� 11ش�ن�

د. ا می ک�ردب'� ن� ه م�لب� ان��زان5 اغ�ت� ت� ک�ه ک�می�ر ی�$ اش�ی�مداران'�ی گ�س� کی ار� ش�ن� د و ب�� ه عوض� س�� ده م�وری�� ن� م�ان5 ع�ق� ت� ر� ش�� ا گ�د� ی�روی می ک�رد. ولی ب�$ Üی�راک�ه »مردمی را ود ج�� کزده ن�$ جالی ب�� وش�� در اج�ساس ج�� ن5 ق�� ت� ک�ه ه�رگ�ر� ای�� وش�� ت� ن�� ه ن��زک�æ می گ�ق� ش� ره ان��زان5 را ن�$زای ه�من� الاج�� گامی ک�ه ب�$ ه�ی�

لب$ ی ن�$زای ح�$ ر� ی� ن5 چ� Vت� »ک�ه در ا ارح5 می گ�س� ی� ح�� ن5 ار� م�ملکب� ی� ت� د« و ه�مح� ودب'� گو ن�$ ر ار� م�عدودی( ه�مه دروغ�� ی� ه غ� ت� ک�ه )ی�$ ن��زک�æ می گ�ق�ود ت$ سان5 ی�� 12«.دل ای��

ده اش�ت� 9 مه س�� ارسی ن��زج�$ ه ق�� اسم شری ی�$ وال�ق� وس�ط ان�$ را ن�� ی� ه اچ� امه م�وری�� :دو س�ف�رب��10

�رت� اول، ض ه، م�ساف� 220 – 219م�وری��11

لی« در س�ال لز� ه م�ارک�ی وب'� ا در ان��زان5 ی�$ ن� ی'� ا ن� ی�� علی ن�$ز اش�ت� ق�� اره ش�ن� اده درب'$ امه شر گ�س� ام »ب�� ه ب�� زa رس�اله ای ی�$ ون�� ورد ج�$ ن18385شره�ارف� Vت� و در ا ر س�اج�� نش� دن5 م�ن� در ل�ن��رار داد ش ه�ا را م�ورد ج�مله ف� گلن� لف� و غ�ده ه�ای ای�� ولی ه�ا و ح�� دف� .ب�$

12

ه س�ال ه ی�$ هور م�وری�� شی1824رم�ان5 م�ش� گلن� مه ای�� ن5 ن��زج�$ د ک�ه ای�� دمه می گ�وب�� ه در م�ق� . م�وری�� ت� اف�� ار ب�� نس� aدن5 ان� ل�ف� در ل�ن� Çدون5 اسم م�و ب�$وه ت� ی ار� ش�� ال�ب$ کات� ح�$ دمه ح�اوی ی�� ن5 م�ق� . ه�می� ه او داده اش�ت� ات� ی�$ وق�� هر ن�� گام مرگ� در س�� کæ دوش�ت� ان��زان'�ی ه�ی� ی اش�ت� ک�ه ن�� ان'$ ک�ن�

ه ای�$ ج$ ت�� Vش� ا ن� ا ک�س� ول ب�$ ت$ ی'� ا د در اش�ن� Çارت� س�وب� ی در س�ق� ب$ ش� ش�� ن� Üده س�ال ن� aز ان�� د ک�ه س�� ه می گ�وب�� . م�وری�� ات$ اش�ت� ف� ک�ن� ل�ت� Çا ر او در ب�� Õظ م�ورد ب��ن5 د گ�روی'$ وب�� ام دک�ی�ر ف� لاق� و13ب�� ی ار� اح�� ق� ت� ن'�ز دف�� صو د ب�� واب�� ت� ست� ک�ه ی�$ ن� شی ن�� گلن� ات$ ای�� جº ک�ن� ت� ک�ه ه�ی� ور گ�ق� ن'$ ش� مر� ن� ن'�ی دش�ت� داد و ک�س� ا م�لاق��

د و رب�� وع می گ�د� ود ار� شر م�وص�� ه و ر� ت� ن'�ی گ�ق� ا ن|�زا ک�ه »م�عمولا ک�لن� د، ر� کزده اب�� ع ب�� ب|� ا ر� او را ق�� ی� اح�ان5 ی�� ه دش�ت� ده�د. ش�ن� ی ه�ا ی�$ ن'� ا ش�ن� Vغ�ادات� اد� ماب�� هاد می ن�� ن� س� ن� Üه ن� اش�ج� او م�وری�� د.« در ب�� ماب�� ی ن�$ اف� ه�ان5 ب�$ د ک�ه در اد� ن� می ک�س� ن'�زی ن�� صو :ب��

ف�ر کæ ب�� دگ�ی ن�� ب�� ر ر� ی� غ� اع م�ت� رجی ار� اوض�� ام�ل ش� ه دش�ت� ده�د ک�ه س�� ان5 ی�$ ن� رف�� چی ار� غ�ادات� ش� ده ص�حی� ن� واه�د ع�ق� خ� ی ت�$ ن'� ا ف�ر اروب�� کæ ب�� »اگ�ر ن��لاضه ار� ه�ر وه�ای او و ح�� رر� Vده�ا و ا صوصی، ار� ام�ن� دگ�ی خ�� ب�� ار او در ر� ت� ، ار� رف�� ش� ه ح�کوم�ن� ت� ی�$ سب$ د و ار� اج�ساس�ات� او ی�� اس�� ی ب�$ رف� ش�

ه ه�ای سای�� ق� و اف�� ان�� دور ح�ق� ی ال�مق� د ک�ه ج�ب� اس�� ن5 راه ای��ن5 ب�$ ی|� هی�ر د ت�$ اب�� د، س�� ن5 گ�وب�� شمی و روجی اوش�ت� ش�ح� ت� ج�$ عال�ب� ه ق�� وط ی�$ ی ک�ه مرن'$ ر� ی� چ�ها را ن�$ز اس�اس ت'� Vام�غه ا ن5 ح�$ دن5 ای�� اب�� ماب�� موده و ن�$زای ن�� مع ن�� ن5 ج�$ Vا �لف ت� ای م�ح� ارهÇ اع�ص� ام�غه م�سلمان5 و درب'$ کæ ح�$ دگ�ی ن�� ب�� اری ار� ر� ی�$سن�ن5 ی|� ر ی� ام�ع و س� ان5 ح�$ کæ داش�ن� ه ص�ورت� ن�� ی ک�رده، ی�$ ن|�ز� ده اش�ت� ط�رح ر ن� لاس ک�س� ل ب�$ ن|� ی در ر� ن'� ا دگ�ی اروب�� ب�� ن'�ز غ�الی ک�ه ل�وس�ار� ار� ر� صو ب��

ورد.« Vدراوه ت� ه ش�� ود را ی�$ هور ج�� شوی ان��ز م�ش� �رای�� رگ� ف� ده ن�$ز� وی��سن� د. ل�وس�ار� ن�� ر می س�ار� ی$ اچ� ش� ب�$ ای�� ود و ط�رح داش�ن� ت� ج�� ب� ه م�ا را ار� ی�� ا م�وری�� ن5 ح�$ در ای��

( æکارس�ک ی� Üی رم�ان5 ی� ن'� ا ات� اروب�� ن� Ìی� ن5 را در اد Vت� ک�ه ا وش�� هرم�انroman picaresque5ای ن�� ی و ق�� لاس� دی و ق�� ا رم�ان5 رب�� ( ب��ن5 را Vوی ا سده ج�$ ود درPicaroم�ق� ام�ت� ظ�ولان'�ی ج�� ات� اق�� ن� Ìی� ج$ر اده ار� ت�� ق� ا اش�ت� ده و ب�$ ب'� وه را ن�$زگ�ر� ت� ن5 ش�� ر� ای�� ی� ه ی�� د. م�وری�� ن� a'وای می ج��

. ه دش�ت� داده اش�ت� اه ی�$ یخعلی س�� اع ان��زان5 دوره ف�� ادی ار� اوض�� ق� ت� aده و ای� ب�� ن'�زی ر� صو ان��زان5 ب��ان5 ب'� ه دش�ت� راه�ر� ا ی�$ ق�� Vود غ�ی�مان5 ا ات$ ج�� ا ارب'$ ار� ک�ه ب�$ ه ب�$ ن|�زک�æ و ح�ف� ن'�ی، ی��شری اش�ت� ر� ها ی ج�سن5 دلاک�æ اص�ف� لان'� ا، ی��شر ک�رب'$ اب�$ ی ب�$ ح�اج$

هد می رود و ه م�ش� موده و ی�$ �رار ن�� ان5 ف� ن5 م�ن� ی در ای�� د و ح�اج$ ن� aارت� می ک�ب هان5 را غ�� ، اص�ف� ان5 ی او ن��زک�ماب�� ن'� ما ه راه�ی� عدا ی�$ د. ب�$ ت� ن��زک�من5 می اف��ت$ ب� زی'� ن5 ن�� ی|� د ود. ب�$ اه می س�� ی س�� اس� م ب�$ وک�ر ح�کی� ره ن�� الاج�� ه، ب�$ ت� الی را ع�هده دار گ�س� ق� ی و ب�� �روس� اک�وف� ن$ aب ی، ن�` ن'� ا ل س�ق� ن� Ìت عد دی ار� ق�� لهای م�ت� ع� س��

ه، ض �رت� دوم، م�وری�� 390م�ساف�م�د 13 Vواه�د ا ه ج�� ج� ات�� ت� د ج�� اس�� ی ب�$ ی|�ش� هور اط�ر رق� م�ش� ش� ون5 ه�مز م�سن� د ه�مان5 ف� اب�� ش� س�� ن� ن5 ک�س� ر ای�� ی� ات� اچ� ق� ت� خق� ه ت�� ا ی�$ ن� .ی�$

ل ن� Ìت ن5 ق�� ی ار� ای�� هان'� ات�� ه در داش�ن� ش� ان5 ک�ه ه�من� ت� عدpicaresque) novel ج�� لهای م�ت� ع� ه س�� هرم�ان5 م�ا ی�$ د، ق�� ت� اق� می اف�� ق� ( اب��د ب�� ده دی دش�ت� می ر� وی��سن� ا ن�� راه�اای��ن5 ط�ی ب�� دم�اج�$ واب�� ت� لف� رم�ان5 ی�$ ت� های م�ح� شمن� مای��ش� ده�د. ف�� ان5 را ن�� ن� دگ�ی ان��زای'� ب�� لف� ر� ت� ه ه�ای م�ح� ت$ ت� ح�$

ه لی در می رود و ی�$ ع� ن|�ز س�� ا ار� ر� اب�$ ی ب�$ وم ح�اج$ ع ل�ر� ها در م�وق�� ت'� Vله ا ه وش�ن� ی ک�ه ی�$ ن'� ه ه�ا د، ح�ف� ده اب�� ط س�� ن$ ه ه�م مری'� ه ی�$ ه« ه�ای م�اه�رای�� له »ح�ف� ه وش�ن� ی�$ام �رح�$ اف� ق� ب�� ار غ�ش� ت� ی گ�رف�� شی،� ح�اج$ گلن� ت$ ای�� ب� Ìط�ت æک ا ن�� ی ب�$ اس� م ب�$ ه ح�کی� لهای�� ای�$ب� اب�$ رک�ب� در رق�� عد ار� ش� اری ب�$ د. ب�$ ب�� گزی دش�ت� می ر� ب|� ک�ار د

ه ی ی�$ ی�$سی�ن5 اش�ت� او را ار� ن�$زج$ Vون5 ا م می گ�ردد ولی ج�� دی'� ق� اه ب�� ه س�� ه ی�$ وان5 ه�دی�� ه غ�ت� ی�رک�æ ی�$ ود. دچ� ی می س�� اس� م ب�$ ای ح�کی� ن$ ی+� ر� ر� ی� ، ک�ی� ب�ت$ ی�� ر�دد ی می در� ار اش�ب$ راه�ای ی�$سن� عد ار� م�اج�$ د و ب�$ ن� ب� س� می ی�� ار� راج�ت� ن�� ن5 می گ�ردد. ولی ب�$ م م�یحص د و در ق�� �رار می ک�ن� ی ف� د. ح�اج$ ب�� دار� ن|�ز می اب�� ر�ان5 د ولی ه�موط�ن� دواح5 می ک�ن� ن5 م�ی�مولی ار� ا ر� د و ب�$ ب�� ا می ر� دی ح�$ من� ر ن��زون�� اج�$ وان5 ب�� ه غ�ت� ود را ی�$ ول ج�� ت$ ی'� ا د. در اش�ن� �رار می ک�ن� و ار� ان��زان5 ف�

عد د و ب�$ ب�� Vی در می ا�ن' ما ر ان��زان5 در غ�ی� ی� دم�ت� س�ف� ه ح�� ش ی�$ د. س�ن� ن� aش� می ک�ب روی�� ی� Ìگی� ی� ا اردب�� ن5 ب�$ ن5 ر� Vوام ا ار� و اف� ش� را ب�$ ن� ودی م�س� ه ر� ج�شود ی�$ود. ان5 می س�� گلسن� م ای�� ر غ�ار� ی� ی ه�مان5 س�ف� ش� وان5 م�ن� ه غ�ت� ه�ا ی�$

لاس، ک�ه م�دل اض�لی ل ب�$ ن|� ارهÇ ر� حت� درب'$ ه ت�$ ن5 ک�ه ی�$ ل ار� ای�� ن$ ا ف�� اب�$ ی ب�$ ن'�ی ح�اج$ ها گزیی اص�ف� ب|� ات$ د هی�ر اش�ت� ار� ک�ن� م ت�$ ی'� ردار� ی� Ìوده ی� ن�$ر ن'�ی در اواج�� ا وب�� کæ ن�� اط�رات� ن�� ا ح�� ش، ب�� اس�ن� اش�ن� ب'� Vن5 »ا : و ای�� ت� اف�� ار ب�� نس� aدن5 ان� ه در ل�ن� ل ار� رم�ان5 م�وری�� ن$ م ک�ه ک�می ف�� وری'� Vان5 ا ه م�ن� ن5 ی�$ ش�ح�

ف� و در ل�ت� Çا ن5 را ب�� Vوم�اس ه�وت� ا د ک�ه ن�� اس�� ده�م« می ب�$ �رن5 ه�ج$ ی دش�ت� ک�می1819ف� لاس� دی و ق�� ن5 رب�� ر� در ای�� ی� ش ی�� اس�ن� اش�ن� ب'� Vر ک�رد. ا نش� م�ن�ع لمزو وش�ت� راه�ای او در ق�� د و شر گ�ردان'�ی و م�اج�$ ه اس�لام می ک�ن� اه�ر ی�$ Õط چی اش�ت� ب�� ان'�ی و م�سی� وب�� ه اض�لا ن�� دارد، گ�رچ� ا ب�� اب�$ ی ب�$ ار� ح�اج$

ع �رار می ده�د. م�وق�� اد ف� ق� ت� aان5 را م�ورد ای� ن� رف�� دگ�ی ش� ب�� وه ر� ت� ن5 و ش�� ی|� ، د ، غ�ادات� لاق� ی، اح�� ال�ب$ طور ح�$ گ�ار ب�$ ن5 رور� Vی ا�ن' ما وری غ�ی� ران�� امی�ار نس� aاان� اب�$ ی ب�$ د.ح�اج$ صور ک�ردب'� وم�اس ه�وت� ب�� گزی ار� ن�� ب|� ز د ن5 را ان�� Vن5 ا ی|� د ق� ت� aم�ب �ی ار عص� ن5 دو رم�ان5 و14 ب�$ ی�ن5 ای�� ادی ن�$ ب'� اه�ت� ه�ای ر� ن$ ه ش�� ت� ال�ب$

ان5 ت� ن5 ه�مه، ج�� ا ای�� د. ب�$ ن� ی'� ما ف� ن�� وص�ت� رق� را ن�� دگ�ی اه�الی ش� ب�� خوه ر� ی ت�� ر� می� Vاد ا ق� ت� aر ای� Õظ ا ب�� د ب�$ واه�ن� ده می ج�� وی��سن� ود دارد و ه�ر دو ن�� ج�$ود دارد.« دی وج�$ ی�ن5 ک�مدی و ن��زار� اون��ی اش�ت� ک�ه ن�$ ق� ن5 دو ان��ز، ب�� اوت� ای�� ق� ه اش�ت� »ب�� ت� گ�اهی در ط�ی15ک�ه شروالی�ر اش�کات� گ�ق�

ود واه�د ج�� صوض دارد و می ج�� ح� ی ت�$ ب� ب� Ìی�ن5 ن� وی��س� د، ج�� ماب�� دام�ت� می ن�� وی��ش� اج�ساس ب�� ، ار� ک�اره�ای ج�� ون5 اش�ت� ش م�جر� اس�ن� اش�ن� ب'� Vا ، ان5 داش�ن�لاک�æ وود 14 له ب�$ Magazine م�ج$

s'Wood Black، ر ی$ لد 1824اک�ی� 57 – 52 ، ض 15 ، ح�$ 15

« ا« اب�$ ی ب�$ ، ح�اج$ دن5 ات� ل�ن� ، ض 1914 ح�� دمه شروالی�ر اش�کات� ا م�ق� 9 ، ب�$

الی ار� ن� ی ج�� الی و ن�$ کن$ ا ش�ن$ ه ب�$ ش� د و ه�من� ا را م�کدر می س�ار� اب�$ ی ب�$ اط�ر ح�اج$ م ح�� ار غ�� ن$ د؛ در ح�الی ک�ه ک�می�ر غ�� ماب�� را اض�لاح ن��ر Õظ وم�اس ه�وت� ب�� ات$ ن�� ه ک�ن� ود ی�$ ف� رم�ان5 ج�� ل�ت� Çا ه در ب�� ت� ک�ه م�وری�� ود گ�ق� می س�� ن5 ه�مه ن�� ا ای�� د. ب�$ اب�$ ن� گزی می ش�� ب|� رای د ال م�اج�$ ن$ ه دی'� ی ی�$ ران'� م�اج�$

. ه اش�ت� ت� داش�� ب��ت� ش�� وده اش�ت� و شر گ�د� لاس ن�$ ل ب�$ ن|� د ار� ر� لن� ق� ه ب�� ان5 او ی�$ ی داش�ن� ن|�ز� د ط�رح ر ودس� می گ�وب�� ه ج�� ه�مان5 ظ�ور ک�ه م�وری��

ی�ر و ف� واده ای ق�� ان�� اس�ی�ن5 او ار� ح�� عدد، ن�$زح�� ان5 م�ت� اب�$ دم�ت� ک�ردن5 او ن�$زای ارب'$ عدد، ح�� لهای م�ت� ع� دن5 س�� ا، ع�هده دار س�� اب�$ ی ب�$ رای ح�اج$ ن��زم�اج�$ی می ن'� ها ن� ش�� ل شرگ�د� ق� ه ب�� اض ی�$ ج� ات$ اش�� د. در ه�ر دو ک�ن� دار� لاس می اب�� ل ب�$ ن|� راه�ای ر� اد م�اج�$ ه ب�� سان5 را ی�$ ام�ات� م�هم، ای�� ه م�ق� دن5 ی�$ رش�ن�می ت� ن�� وی��ش� اه�مب� وع رم�ان5 ج�� ه وح�دت� م�وص�� ه ی�$ ل م�وری�� ر� م�ن� ی� . ل�وس�ار� ی�� ست� ن� ان5 اض�لی ن�� ه ج�وادت� داش�ن� ت� ه رش�� وط ی�$ د ک�ه مرن'$ ب�� ن��زدار�

د ود می ن��زدار� ان5 ج�� هرم�اب�� ار و غ�ادات� ق�� ت� ی ار� رف�� ر� می� Vاد ا ق� ت� aای� �ف وص�ت� ه ن�� ی�ر ی�$ ش� ن� Ìده�د و ن�.ش� ای�� واش�ت� داش�ن� ود دارد. ل�وس�ار� ک�ه می ج�� ه وج�$ ی�ن5 ل�وس�ار� و م�وری�� ی ن�$ ن'� اوت� ه�ا ق� وی'�شی ب�� وه روم�ان5 ن�� ت� ن5 ه�مه در ش�� ا ای�� ب�$

ه ه و او را ی�$ ت� دار گ�س� ن� Ìلاس ی� ل ب�$ ن|� دان5 ر� ت� وح�$ ب$ د و غ�اف�� ود راک�می�ر می س�ار� هرم�ان5 ج�� دی ق�� ادی و رب�� ن� ه ش�� ت$ ت� د ح�$ واب�� ه می ن�� د ه�رچ� اس�� ده ب�$ ب�� م�ور� Vاا اب�$ ی ب�$ طای ح�اج$ ه خ�� ج$ بی� aی، در ن� اس� م ب�$ رد ح�کی� ر� ک� ی� ، ک�ی� ب�ت$ ی�� گامی ک�ه ر� ه ه�ی� ات$ م�وری�� د. ولی در ک�ن� ماب�� ه ای ه�دای��ب� می ن�� دای�� ی�من� راف�� دگ�ی ش� ب�� ر�

ان5 ر داش�ن� ج�� Vمی ده�د و در ا ش� ن�� دگ�ن� ب�� رگ�ی در ر� ر ن�$ز� ی� ی� ع� دان5 ب�� دای وح�$ ن5 ب�� د، ولی ای�� ماب�� ی ح�دی می ن�� دام�ت� ن�$ ود، او اج�ساس ب�� ش� ه م�ن� ت� ک�س�ش� ن� Üله گ�ری اش�ت� ک�ه س�ال�های ن� ها ه�مان5 ه�مان5 ی��شرک�æ ج�ن� ن� ه ی�` ا ی�� اب�$ ی ب�$ هان5 می رود، ح�اج$ ه اص�ف� اه ی�$ اده س�� �رش�ن� وان5 ف� ه غ�ت� ی ک�ه ی�$ ب� وف��

ی ار� ج�وادت� دو عص� ود ک�ه ب�$ هی�ر م�علوم می س�� ی ت�$ ب� کات� وف�� ن5 ی�� . ای�� ه اش�ت� ت� ز گ�س� ه ن�� ت� ی ک�ار ک�س� لاس� دی و ق�� لکه در رب�� ارا ن��زک�æ ک�رده ب�$ ج$ ت�� Vام ی� ی'� ما ای��شه ن�� ا ه�م م�ق� .رم�ان5 را ب�$

د و ار� ن� aرار می ک�ب� د، ه�ر دو ف� ن� ی'� Vار می ا ت� دان5 گ�رف�� ه دش�ت� در� د ک�ه ه�ر دو ی�$ وب�� روع می س�� ی ش� ب� ا وف�� اب�$ ی ب�$ لاس و ح�اج$ ل ب�$ ن|� راه�ای ر� م�اج�$ار ی دح�� ولی و ح�اج$ ت� ی'� ا ی اش�ن� اص� ار ق�� ت� لاس گ�رف�� ل ب�$ ن|� د )ر� د ار� دش�ت� می ده�ن� ودب'� ته ن�$ گزف�� ها ب�� ت'� Vا �دان5 ار ولی را ک�ه در� د و ن�� ن� ت� aاه می اق� ه ح�� اله ی�$ ح��

ا سن� و م�ن� ان�� ی ب�$ عب� ود ب�� دان'�ی ج�� ب�� ق� ر� ت� لاس رف�� ل ب�$ ن|� اوت� ک�ه ر� ق� ن5 ب�� ا ای�� هد می گ�ردد(، ب�$ ی16ح�اک�م م�ش� د، در ح�الی ک�ه ح�اج$ اد می ک�ن� ر� Vا �ر ی� را ی��ه اس� ل ک�لاه ک�هت� که ه�ای ظ�لای او را ک�ه در داح�� ی س� ا ن��زدش�ب� لکه ب�$ د، ب�$ سار� من� اد ن�� ر� Vدش�ت� ن��زک�مان5 ا �ای�$ش� را ار ا ارب'$ ق�� Vها غ�ی�مان5 ا ن� ه ی�` ا ی�� اب�$ ب�$

صاج�ت$ ؛ ی��ش ن�$زای ب�� ت� ه ار� دش�ی�مان5 می رف�� ش� ها ن�$زای ه�من� ن� رف�� ود، اش� ت$ ی م�ن5 ی�� د: »اگ�ر ن��زدش�ب� ورد و می گ�وب�� Vگ می ا ت� ه ج�� ی اش�ت� ی�$ ق� م�خ�16 Dona Mencia

صل ؟« )ف�� ه ک�شی ار� م�ن5 اولی ن��ز اش�ت� ها چ� ت'� Vا4ا اب�$ ی ب�$ ه ح�اج$ ه م�وری�� ف� وق� و س�لت� د. د� ود را س�اک�ب� می س�ار� دان5 ج�� له وح�$ ن5 وش�ن� ی|� د ( ب�$ود وم�اس ه�وت� در رم�ان5 ج�� د و ن�� مان��ز� می س�ار� ش، م�ی� اس�ن� اش�ن� ب'� Vلاس و ا ل ب�$ ن|� ی ر� عب� ود، ب�� ق� ج�� وی شرم�ش� سده ج�$ هرم�ان5 م�ق� را ار� دو ق��

. ه اش�ت� ت� Ìب ان��زون5 س�� وان5 ل�رد ب�$ ه دن5 ر� لی ی�$ ن� د ک�ه ج�� ن� ی�� �ر ف� Vی می ا ب� صب� ح� ا17ش�� ش ب�$ اس�ن� اش�ن� ب'� Vل ا ی م�ن� رف� اد ش� ن� کæ ش�� واش�ت� ن�� می ج�� ه ن�� ولی م�وری��دون5 اج�ساس دان5 و ب�$ ی و ح�$ ی غ�ار، ن�$ ت� ن�$ دی س�اج�� ود را رب�� هرم�ان5 ج�� اق�� د، ل�د� اس�� �ی ب�$ ن' ی�ن5 و اج�ساس�ا موم، درون5 ن�$ ه م�ع� ای��ن5 درچ$

اوت� دارد ق� لاس« ب�� ل ب�$ ن|� ا »ر� ا« ب�$ اب�$ ی ب�$ ی اش�ت� ک�ه »ح�اج$ لاف� ه ه�ای اح�� ت$ ت� ن5 ح�$ ه غ�لب� ای�� دام�ت� و ی�$ .ب��اه و یخعلی س�� ف� ان��زان5 دوره ف�� وص�ت� هت� ن�� ه ج�$ کی ی�$ د، ب�� اس�� ال�ب$ ب�$ د ار� دو ل�جاطÕ ح�$ واب�� ا« می ن�� اب�$ ی ب�$ ی »ح�اج$ ده امرور� ن� a'وای ن�$زای ج��

من5 ار� ود دارد و در ص�� ان5 ج�� هرم�اب�� لاق� ق�� ف� غ�ادات� و اح�� وص�ت� ه ن�� ه ای ی�$ ه ون'�ز� وچ$ ه ن�� ی ک�ه درن'$زدارد. م�وری�� اد و ط�ی�ر� ق� ت� aدرت� ای� گزی ق�� ب|� دن5 Vامه ه�ای ا ز و گ�ی�ران��ز ار� س�ف�ر ب�� ده ن�� ب�� ورد ر� Vه دش�ت� می ا ن5 دوره ی�$ Vان��زان5 ا �ده ار ن� a'وای ن'�زی ک�ه ج�� صو د. ب�� می ورر� لب� ن�� ق� ر ع�� Õاط� رح م�ن� ش�

ال، ار� ن� ی ج�� دی ن�$ رب�� ت� د. او در م�صاج�ب$ می� ک�ن� ه ن�� ست� ان��ز او را ج�� ت� ه�ای ب�$ کæ و دش�� ا و ص�ف� ده�کده ه�ای ک�وح�� من� م�ان5 اش�ت� ص�� ر�ادر ه�ای ه ح�� هان5 ی�$ ی ج�سن5 دلاک�æ در اص�ف� لان'� ود: ار� دک�ان5 ک�رب'$ ده می س�� اب�� گز ک�س� ب|� ه ای د ه ح�ادی'� ه ای ی�$ ی و ار� ح�ادی'� ن'� ا ه ح�$ ی ی�$ ان'� ح�$

ی اه می رود؛ ج�ب� یخعلی س�� شه ف�� هران5 و ج�رم�شرای ن��زدس�ن� ی ت�� ب� صر ه�ای س�لطت� ه ف�� هد ی�$ م و م�ش� دس ق�� هر ه�ای م�ق� ان5 ن��زک�من5 و ار� س�� ن� ب� س� ص�جرای��د ی ه�سبن� ن'� اه�ا ها ح�$ ن� اء ای'� ن� Rب کی دو اش�ن� ا ب�� ر� می رس�د. ب�$ ی� دن5 ی�� مز� در ل�ن� ی� ی ش�ب�ت� ج�$ ب� ول و ک�اح� س�لطت� ت$ ی'� ا ه ه�ای اش�ن� ای�� هره ح�� ه ق�� داد، ی�$ ع� ه ب�$ ای��ش� ی�$ ب��

ود. ف� می س�� وص�ت� گزان5 ن�� ب|� ت� د ش�� من5 شرگ�د� می رس�د در ص�� ها ن�� ت'� Vه ا ا ی�$ اب�$ ی ب�$ ای ح�اج$ ی ک�ه ب�� ن'� اه�ا ود. ح�$ ده ن�$ ود دب'� ه در س�ف�ره�ای ج�� ک�ه م�وری��ود د ن�$ ه م�ن� دگ�ی ک�رده�ا غ�لاف� ب�� ه ر� ه ی�$ هت� ه�م م�وری�� ن5 ج�$ ی|� د دگ�یب�$ ب�� ع ر� ه وص�� ی�ر، م�وری�� ن5 دچ� ول ای�� د و ار� ف� ار� رد می ب�$ ر� ک� ی� کæ ک�ی� ه ن�� ا دل ی�$ اب�$ ی ب�$ ح�اج$

رح داده ت� ش� ه دف�� ه�ای ان��زان5 و روس ی�$ ه س�اک�ن5 مرر� دگ�ی ارام�ت� ب�� ی ر� وس�ف� ارم�ب� ان5 ن�� ن5 در داش�ن� ی� ت� د. ه�مح� ماب�� ک�رده�ا را وص�ف� می ن��صل لا در ف�� ود. م�ن� ن'Çی37می س�� ر� کات� ج�$ ده را در ی�� وی��سن� ت� ن�� ن5 امر دف�� ود و ای�� شم می س�� مام ن��ز م�ح$ ه ن�� ت� ه�ر چ� ا دف�� ه ب�$ دی ارام�ت� امر� مراسم ب��

ت� وان5 گ�ق� د. می ن�� ان5 می رس�اب�� ر داش�ن� Õاط� ا م�ن� اب�$ ی ب�$ د. ادواردح�اج$ اس�� ال�ب$ ه�م می ب�$ امه ح�$ کæ س�ف�رب�� لکه ن�� ن5 ب�$ ی|� ر ی� ان5 س� کæ داش�ن� ها ن�� ن� ه ی�` ی��ی اش�ت� ک�ه ن'� امه ه�ا مام س�ف�رب�� ده ن�� کن� لکه ح�� ، ب�$ ه اش�ت� رگ� م�وری�� امه ن�$ز� ده دو س�ف�رب�� کن� ام�ل ح�� ها س�� ن� ه ی�` ا ی�� اب�$ ی ب�$ : »ح�اج$ ه اش�ت� ت� ن�$زاون5 گ�ق�

17 F. W. Chandler, The Literature of Roguery.

ادی ن� ات� ش�� ن� Ìی� دل�ر، اد ت� . و. ج�� دن5 2ار� ف� لد، ل�ن� 350، ض 2، ح5 19. 7 ح�$ .

وق� ال�عاده ا م�هارن'�ی ف� ن5 ب�$ ی|� ر ی� ن'�ی س� ا وغ�ات� در داش�ن� ن5 م�وص�� مام ای�� گزی ه�م دارد. ن�� ب|� د و م�طال�ب$ د ده اب�� ه س�� ت� وش�� ه ان��زان5 ن�� ع ی�$ راح�$د ده اب�� ده س�� ن� ی'� ا ج$ a18«.گ�ی

ه را اد م�وری�� ق� ت� aو روس� ای� �هی�ر اش�ت� ه�دف ون5 ت�$ . اک�ت� ن5 اش�ت� Vادی ا ق� ت� aه ه�ای ای� ت$ ت� ن5 رم�ان5 ح�$ گز ای�� ب|� ه د کت� مب�� ی� .ن�$زرسی ک�ب�له ه�ای او ان5 و ج�ن� هرم�ان5 داش�ن� ه م�عطوف� اش�ت� اول: ق�� کت� ه دو ب�� ه ی�$ ه اس�اسی م�وری�� وچ$ هاش�ت� ن�� ات�� ه داش�ن� ن5 گ�وی�� ان5 ک�ه رسم ای�� ت� ،ج��

عدد د. س�ف�ره�ا و شرگ�ردان'�ی ه�ای م�ت� ماب�� اد می ن�� ق� ت� aن5 ای� Vرس�وم و غ�ادات� ا �ده ار وی��سن� د و ن�� دگ�ی می ک�ن� ب�� ن5 ر� Vی�ماع�ی ک�ه وی در ا دوم: اج�$ن5 م�وری'� Çم�ا �لف ت� ات� م�ح� ق� ان5 ط�ت$ رد. در م�ن� گی� اد ب�$ ق� ت� aاد ای� ه ب�$ ام�غه ان��زان'�ی را ی�$ های ح�$ شمن� مام ف�� ا ن�� ن$ ی+� ف�ر ه ام�کان5 می ده�د ک�ه ب�� ه م�وری�� ا ی�$ اب�$ ی ب�$ ح�اج$

ع را در ن5 وص�� د و ه�می� رب�� �رار می گ�ی� اء ف� هر� ن� ه و اش� ش� ار� ه�مه م�ورد ظ�عت� ن� Ìکان5 ن� ش�� ون5 و ن��ز� ت� ی'� لاسدول�ب� روح�ا ل ب�$ ن|� مان5ر� م. ح�کی� ی� ب� ن� Ìمی ی� ی له ک�ون'$ ب�$ Vاه�ش� ا ها گ�ن� ن� شی، ک�ه ی�` گلن� ت$ ای�� ب� Ìا ط�ت ا اج�مق� ب�$ رر� ی می� ی م�عب� جکæ و ن�$ ای�$ب� م�ض� د. رق�� اه�لن� لکه ح�$ د ب�$ سبن� ن� ب�ت� ن�� دط�ت� اد ب�$ ب'� ان��زان'�ی ر�

ه ات$ م�وری�� شمت� ار� ک�ن� ن5 ف�� ، در ای�� اض�ال�جغ�لم اش�ت� کæ و ب�� س� ن5 ج�� م�وری'� Çرار می ده�د. م�ا� ا ف� ش�ن� Vات� ا راق�� هل و ج�� ل ج�$ ان�$ ا را در م�ق� اروب��د. سبن� ن� اوارد ن�� دان5 ه�م ب�� ت� ادات� او ج�� ق� ت� aت� ک�ه ای� وان5 گ�ق� ر می ن�� Õظ ه دوره م�ورد ب�� ه ی�$ وچ$ ا ن�� د و ب�$ ده ه�سبن� وی��سن� اد ن�� ق� ت� aه�مه م�ورد ای� �ش� ار ن� Ìی ن� دول�ب�

کæ ح�کوم�ت� د ن�� ای��سن� واه�د ان��زات� ب�� ش� می ج�� وک�رای�� ن5 ن�� ی|� ا ک�می�ر ته ب�� اه گ�رف�� یخعلی� س�� ه ار� ف�� ف� ن5 ط�ت$ لف�� ای�� ت� اض م�ح� ج� ف� اش�� وص�ت� من5 ن�� ه ص�� م�وری��ان5 وی��ش� ش�ی�مگز »غ�ن� دار ج�� ت� ه اف�� م�وری را در ج�ور� Çد ه�ر م�ا ن$ ام�غه م�سب� کæ ح�$ ت� ک�ه ن�� ان5 ده�د. وی می گ�ق� س� ه مردم را ی�� ت� ی�$ سب$ اض�ال�ج را ی�� ب��

ن5 در ی|� و �ر� ه ف� م در دروار� Õظ طÕ ب�� �راری ح�ق� ه و او را ن�$زای ن�$زف� ت� ان5 ح�کوم�ت� گ�س� �راس�� کی ار� ف� ا ب�� اب�$ ی ب�$ گامی ک�ه ح�اج$ د. ه�ی� ته ای« می س�ار� ح� گ�سی�ود ی در ج�� ب$ ت� ه ع�ج$ درت� و غ�لاف� د: »ق�� د، می گ�وب�� ن� aم�ور می ک�ب Çر س�لطان5 م�ا ن5ن��م�شی� Vا ا م ک�ه ب�� ن5 ط�رف� ن�$زای'� Vو ا �ن5 ط�رف ه ای�� م ک�ه مردم را ی�$ ی� اف��

دم می د ب�$ بن� ی داس�� ن'�ی ک�ه ش�مب� ود ار� ک�سا مام وج�$ ا ن�� ودم، ب�$ ء ای��ن5 مردم ن�$ ر� ی ک�ه ج�$ ب� د وف�� ب�� Vادم می ا وت$ ب�� ه ج�� م؛ چ� ی� داش�� ود شراع� ب�� ت� در ج�� وف��ن5 ل ای�� د م�ن� گزی��سبن� ه م�ن5 ب�� ت�$ ی�$ عح$ ا ب�� �راس� م�ن5 ب�$ ای ف� ق� م ک�ه رق�� ی� له م�لب� ک�وف�� ان5 ن�$ز شر و ک� ت� م و ج�� ی� داج�� ه ک�ار اب�� ان5 ی�$ ت� ود را ج�� ماق� ج�� م�د. ج�� Vا

صل .« )ف�� ته اش�ت� اف�� ان5 راه ب�� س� ای�� ه م�ن� طان5 ی�$ ن� ود ش�� (33ک�ه ج��ه ع� م�وری�� ب�� ی در ر� ار� ظ�عن5 ن�$ ی� اه ی�� یخعلی س�� ود ف�� مام ام�ور ج�� س ن�� Çدر را . ود اش�ت� وق� ج�� ع م�حض� م�اف� ه م�طت� ت$ ال�م دون5 ری'� Õن5 ظ� ن5 ح�ال ای�� در غ�ی�

یخعلی د ف�� ن� ی'� ما ی� ی ان��زان5 را ی�$ لب$ دوش�ب� د ح�$ واه�ن� اسی می ج�� راض� ش�ن� اط�ر اع�� ه ح�� ش ی�$ گلن� شه و ای�� �رای�� گامی ک�ه دول ف� .� ه�ی� ست� ن� م�صون5 ن��ود. د، می س�� ان5 می ده�ن� س� ی�ری ی�� ش� ن� Ìاوت� ن� شی� ه�ا ک�ه ش�ج� گلن� م ای�� سلی� ته و ی�� ر گ�رف�� Õظ ی�ر در ب�� ش� ن� Ìصی را ن� ح� اه م�صال�ج ش�� س��

18 Hajji Baba of Ispahan, with an introduction by Browne, London 1895, xviii.

ه و در ت� ی� داش�� ه�ب$ ل م�د� Çم�سان� Çاره حت� درب'$ ه ت�$ صوصی ی�$ ح� ه ت�$ ود غ�لاف� ار ج�� ب'� Vمام ا ه در ن�� ا م�وری�� اب�$ ی ب�$ ه ح�اج$ ات$ را ی�$ م ک�ن� ی� کæ ه�س� ل ن�� ر� لااق�� ی� ی��ل ن$ د س�ال ف�� ت� ود. ج�� اک�ار می س�� ی رب'� ه�ب$ کæ غ�ده م�د� مع ن�� ل ج�$ ا داح�� اب�$ ی ب�$ هد ح�اج$ . در م�ش� ض داده اش�ت� صن� ح� ان5 ت�� ن� ه�ت�$ ان��زای'� اد ار� م�د� ق� ت� aای�ن5 مرد ارهÇ ای�� ی ک�ه درب'$ ن'� ها ات�� مود . داش�ن� می$ری ن�� ع� ت� Üاش�ت� و ادغ�ای ی� ان5 ن�$زح�� ان5 ن��زک�ماب�� ادی در م�ن� ن� ، ش�� ه ان��زان5 ه ی�$ �رت� اول م�وری�� ار� م�ساف�

د. ه ک�ن� هت� ا را ت�� اب�$ ی ب�$ ای ح�اج$ ق� ت� رق�� ش�� ها شرگ�د� ت'� Vروی ا �ه ام�کان5 داد ک�ه ار ه م�وری�� ود ی�$ ع ن�$ ب|� ا ه19س�� ست� گزن'$زج�$ ب|� ار� ان5 دروی��ش� ص�ف�ر ب�$ ن5 م�ن� در ای��ان5 ده�د س� ون5 ان��زان'�ی رای�� ت� ی'� کæ غ�ده ار� روح�ا ون'�ز ن�� aز له او ن�� ه وش�ن� واه�د ی�$ ه می ج�� ا.ای اش�ت� و م�وری�� د: »ب�$ ا می گ�وب�� کæ ح�$ لا در ن�� م�ن�

دگ�ی ب�� لاضه ر� دم... ح�� ن� گ�ردای'� ار� ات� ب�$ ه ج�ن� ر را ی�$ ص� مار م�حن� ی� Ìاج�ت� ی� ا وق�� ه ک�ردم، ب�$ اج�ت� م�عج$ر� ا وق�� دم ب�$ ر س�� می$ ع� ت� Üاج�ت� ی� وق��د اگ�ر ه و ار� م�ن5 می ن��زش�ن� ت� اش�� ه م�ن5 اچی�رام گ�د� د ی�$ ن'�ی ه�سبن� ه ک�سا گوی�� ان5 ح�� د دروی'�س� ن� a'می دای ن'�ی ک�ه ن�� ی دارم و ک�سا ار راج�ب� ی�$سن�

م ی$ صب� ی�ری ب�� ش� ن� Ìت�� ن� رف�� ش� ن� Üم، م�مکن5 اش�ت� ن� حمل ک�ی� ه ت�� ت� ود روا داش�� ر ن�$ز ج�� می$ ع� ت� Üاط�ره ای را ک�ه ی� ج�مت� و م�ج� واه�م ر� خ� ت�$ 20گ�ردد.«

های ن� صب� ح� ان5 ش�� س� ای�� ان5 – ک�سان'�ی ک�ه ار� م�ن� ن� دن5 ص�وف�� اب�� ماب�� ر� را ن�$زای ن�� ی� ی ه�مه چ� ادان5 ن�$ ن� ه ش�� ن5 دش�ت� ه ای�� جکæ اش�ت� ک�ه م�وری�� م�ض�اک�ار اه�دان5 رب'� ل را ر� ان�$ ه م�ق� . دش�ت� ورده اش�ت� Vد – ا ه اب�� اش�ت� ون5 ع�طار و م�ول�وی ن�$زح�� اودان'�ی ج�� ن5ح�$ رغ�ی� ش� د و م�ن� ل می ده�ن� کن� س� ک�هرا ی��

اسم )ک�ه در وال�ق� ا ان�$ رر� ادان5 و می� ی، م�لاب�� اس� ام م�لاب�$ ه ب�� �ی ی�$ گزان' ب|� ار� له ب�$ ه وش�ن� ه ی�$ د و م�وری�� ل می ده�ن� کن� س� د، ی�� ن� ی'� ما ر می ن�� ی� کف� ن5 را ب�� ی� صوق�� مام م�ن� ن���رار می ده�د. اء ف� هر� ن� ها را م�ورد اش� ت'� Vود( ا ن5 ع�صر ن�$ Vن5 ا ی|� هد ن� کی ار� م�ح$ ت� ب�� ق� ت� ح�ق�

ا اب�$ ی ب�$ . درح�اج$ ای��ب� و ش�ی�مگزی غ�ادت� ک�لی اش�ت� ن� ی اش�ت� و ج�� دن��ز ار� راش�ب� ن� ی'� ا وس�� ادروع� ج�� ج$ ت�� Vد ک�ه در ا شم می س�ار� ی�ماع�ی را م�ح$ اج�$واده ان�� ه ار� ح�� ن'�زی ک�ه م�وری�� صو د. ولی ب�� اس�� ه ب�$ ت� ود داش�� واده وج�$ ان�� ط ح�� س�ای��ش� در م�حن� Vاه و ا ل رق�� طار دارد ک�ه لااق�� ن� aسان5 ای� طی ای�� ن5 م�حن� ی� ت� ج��

ی ا ح�اج$ د� ب�� ماب�� ه می ن�� Çوط�ت ر او ن�� ی� Üا م�علم ی� ی ب�$ لا م�ادر ح�اج$ ن5 م�ن� Vی شر و س�ام�ان5 ، ک�ه در ا ام�غه ن�$ کی اش�ت� ار� ه�مان5 ح�$ ه ک�وح�� موی�� ان��زان'�ی می ده�د ن��لی ن� ها ج�� ت'� Vواده او می ن�$زد ا ان�� اری را ن�$زای ح�� اع�ر درب'$ ودن5 غ�سکز س�� ده ن�$ ب�� ر ر� ی$ ا چ� اب�$ ی ب�$ گامی ک�ه ح�اج$ د. ه�ی� دری م�جروم س�ار� را ار� ارت� ب��

د. عر س�عدی� ک�ه گ�وب�� ه م�صداق� س�� د، ی�$ وب�� اراج�ت� می س�� ب���ی او« ض 19 ن| د س� مام ی�� گ ن�� ن|� ان5 و د رت� ای��س� ان5 »خ�ص� ی ک�ه داش�ن� ب� ال وف�� ه در40 و 11ن�$زای م�ن� رجی ک�ه م�وری�� ا ش� ن'�ی«� را ب�$ ها ا اص�ف� اب�$ ی ب�$ در »ح�اج$

ه ان��زان5 ض �رت� دوم ی�$ ده اش�ت�30م�ساف� اس س�� ن$ ت� ه اق�` امه م�وری�� ا ار� س�ف�رب�� ن� ا« غ�ت� اب�$ ی ب�$ شمت� »ح�اج$ ن5 ف�� ود ک�ه ای�� م م�علوم می س�� ی� ای��شه ک�ب� . داده اش�ت� م�ق�

ارسی ح5 20 مه ق�� ا ن��زج�$ شی و ب�$ گلن� صل ده ار� اض�ل ای�� اده م�ن5 در24، ض 1ف�� ق� ه م�ورد اش�ت� سج� �ی ک�رده اش�ت� و ی�� ن' ها ت$ اص�ف� ب� ا ح�ت� مه ای��ست� ک�ه می�رر� ور ن��زج�$ Õط ن� . م�ته اش�ت�1320س�ال اف�� ر ب�� ش� ی|�ن5 ی�� گاه� ن��زو ی� له ی�$ ه وش�ن� . ی�$

دی گ�ردب'� ار� ــــدــن�$ وه ک�ه گ�ر مرده ب�$ وب�� ت� Üــــله و ی� ن� Ìت ــــان5 ق�� ه م�ن�ودی ز ن�$ ت� ن�� ان5 رارد می�رات� ش�ح� د وارب�� اوب�� وی'�س� ر� مرگ� ج��

د، ن� aارت� ک�ب ارا غ�� ج$ ت�� Vان5 ا ا ن��زک�ماب�� د ب�� ب�� Vهان5 می ا ه اص�ف� ان�5 ی�$ سن� د، ار� ن��زک�من� ان5 ک�ون'�ز ط�ی می ک�ن� �رش�ج� راه را در م�ن� د ض�د ف� ت� ی ج�� ن5 ح�اج$ ی� ت� ه�مح�ها را ت'� Vد و ا ای��ب� می ک�ن� ن� ش� ج�� ای�� ب�� هر ان5 و ه�مش� اب�� ن� ش�� Vه ا رورت� ی�$ ار و ص� ن$ ف�ر ان��زان'�ی در ص�ورت� اج�$ کæ ب�� ان5 ده�د ن�� س� ن5 ک�ه ی�� ط ن�$زای ای�� ق� ق��

د. ماب�� ما گ�ران5 می ن�� ع� ار ب�� ت� گ�رف��

و ت� ود دادههÇ ش�� ان5 ج�� اض داش�ن� ج� ه اش�� ی ی�$ ن'� ام�ها ه ب�� د چ� ن� ی�� �رم�ا ه ف� Õلا م�لا خ�ظ د. م�ن� اس�� ود� ار� ل�وس�ار� می ب�$ ج�� Çداع�ی و گ�اهی م�ا ه گ�اهی اب�$ اد م�وری�� ق� ت� aای� ول، اس�� ص� ا ف�� : می�رر� ود راکæاش�ت� ن'�ی ک�ه ج�� ه ک�سا ت� ی�$ سب$ وی��ش� را ی�� ف�رت� ج�� ه ب�� ا م�وری�� من� ره ص�� ی� ادان5 و غ� ، م�لاب�� ن5 ی|� ی د ا، دروی��ش� ن�$ رر� می�

ده و دم ار� ا ر� ول ح�$ ت$ ی'� ا دی در اش�ن� من� ر ن��زون�� اج�$ وان5 ب�� ه غ�ت� ود را ی�$ ا ج�� اب�$ ی ب�$ گامی ک�ه ح�اج$ می دارد. ه�ی� هان5 ن�� ن� د ی�� ن� aلمداد می ک�ب ء س�ادات� ق�� ر� ج�$ود ..« ی ن�$ �رس� ان5 ف� ن5 ال�مادب'� ن5 اش�ت$ ی�$ ری'$ ن5 ج�� اط�ری'$ رگ� م�ن5 ق�� درن'$ز� د: »ب�� د و می گ�وب�� ب�� ود می ر� ست$ ج�� ه21اض�ل و ی�� ل ار� م�وری�� ن$ ف��

ها را ت'� Vی ا ر� می� Vه ا ای�� طور ک�ن� لب$ اس�امی را ب�$ ود و اغ�� ه ک�ار ن�$زده ن�$ جکæ ی�$ ام�های م�ض� ات$ ب�� ج� ت� وه را در ای�� ت� ن5 ش�� ر� ه�می� ی� ل�وس�ار� ی��ت$ در ب� Ìال دو ط�ت ر می ده�د. ن�$زای م�ن� ی� ی� ع� لاسب�� ل ب�$ ن|� د ک�ه دک�ی�ر ر� ن� ( و دک�ی�ر Sangeradoهست� ون5 ده ج�� )ک�اردCuchillo )م�کن�

ن5 دومی در اض�ل دک�ی�ر د. اسم ای�� وب�� ده می س�� واب�� کæ( ج�� ه غ�لب�Couteau –eDr. Procopک�وح�� ود ک�ه ل�وس�ار� او را ی�$ ن�$د: د می ک�ن� لن� ق� ه را ب�� ن5 روی�� ر� ه�می� ی� ه ی�� ، م�وری�� ده اش�ت� واب�� « ج�� æک ار »دک�ی�ر ک�ارد ک�وح�� ماره�ای ی�$سن� ی� Ìی�ن5 ی� م ک�س� ی ح�کی� ق� ت� اسم ح�ق�

ود ا اج�مد ن�$ اه را ک�ه می�رر� یخعلی س�� ی ف�� اس� همب�$ ت� اش�� « گ�د� ان5 امردح�� اه را »ب�� ادس�� ن5 ب�� Vی ا اس� �راس� ب�$ ام ف� ا اج�مق� ک�رده و ب�� رر� ی�. اش�ت�

اار� اب�$ ی ب�$ صل ح�اج$ د ف�� ت� د. ج�� اس�� ان5 می ب�$ ودس�� عرای ج�� ه ه�ای س�� ت� له گ�ق� ه وش�ن� ان5 ی�$ ن� ه م�جکوم ک�ردن5 ان��زای'� وه ه�ای م�وری�� ت� گز ار� ش�� ب|� کی د ب��لم Õظ� �گزی ار ب|� هره د ده اش�ت� ج�� ن5 درش�ت� س�� ن|�زی'� عر ر� ن'�ی ک�ه ن�$ز اس�اس س�� ا ته اش�ت� . داش�ن� ه س�عدی� ال�هام گ�رف�� ای�� ن� ب� Ìع ن� ج واق�� صات'� ب��

ان5 �راس�� ه او ن�$زود. ف� ای�� ه ح�� صد دارد ی�$ �رار می ده�د ف�� ای��ب� ف� ی را م�ورد غ�ن� اس� م ب�$ اه ح�کی� یخعلی س�� ان5 می ده�د. ف�� س� ه را ی�� ت$ ن5 دون5 ری'� م�وری'� Çم�ا

صل 21 ا ح5 67ف�� د ب�$ ن� ای��شه ک�ب� شی، م�ق� گلن� ارسی92، ض 3، اض�ل ای�� مه ق�� ، ن��زج�$

ادر ان5 ح�� صدب'� اهی، م�ن� واه�د ار� ام�واله�اس�� ان5 می ج�� ه دل�س� ورده و ه�ر چ� Vوم ا اره ه�خ$ ج� ی� Ìی ی� اس� م ب�$ ه ح�کی� ای�� ه ح�� ود ی�$ ج ر� ره ار� ص�ی$ ی� ه�ا و غ� ر� ی� س� Vا ،وات$ می ده�د: عر س�عدی ج�$ ن5 س�� ا ای�� را ب�$ ن5 م�اج�$ کای��ب� او ار� ای�� ه ش�� ی ی�$ ر� ی� س� Vد. ا ما می ن�$زب�� ع� ه ب�� او را ی�$

ت� م اع� رغ�ب� ب'$ یــــگ�ر ر� ب$ ورد س�ب� ج�لکæ ج�� ی� Ìی� �ت� ار لام�ان5 او درج�� د غ�� ورب�� Vن�$ز ام روا دارد ه ک�ه س�لطان5 ش�ی� ض� ن� Ìج5 ی� ی� ه ی�� ج�ی�$ ه ش�ی� ار مرع� ی�$ ش� ه�ر� ای�� گزب'� د ل�س� ن� a'ی 22ر�

ول، ح�لال . ن�� ی اوش�ت� اد� درت� اح�� ه ق�� ه ی�$ کæ مرد ی�$ست� ی ن�� زف� رده و ن�� ی$ ی ی�� ی ار� درش�ب� ن|� و د ک�شی ن�$ ن'�ز می ک�ن� صو ه ب�� ی�ماع�ی ک�ه م�وری�� در اج�$د: دارد، می گ�وب�� ی ب�� ر� ی� دا ک�ه چ� ه ک�دح�� ر� و لای�$ وات$ ع�ج$ د و در ج�$ �رس�بن� ی می ف� ن'� ا ه روش�ن� ات� ی�$ ن5 م�ال�ن� ی� ی را ن�$زای گ�رق�� . ح�اج$ کلات� اش�ت� م�ش�

ج�ری، ولی ر� ت�$ ی� وان'�ی ه�مه چ� ول می ن�� ا ن�� واه�د ک�رد. ب�$ خ� ت�� ت�� رف�� ش� ن� Üاری ک�اری ن� گد� ه ب�� ول م�ای�� ن�� ا ار� . ب�� ها ه�مه اس� ج�رف� اش�ت� ن� ق� ای'� ت� »رف��ی« اس� اه�ا ی��ب� ب�$ وت$ ن�$ز ب�� ات� ج�� ب|$ ر اران5 ص� ر ب�$ Õظ ن� aد م�ب اب�� ط ب�$ ق� ول ق�� دون5 ن�� اه و23ب�$ یخعلی� س�� ار ف�� ت� ات� در رف�� ه م�ادب'� ی ح�د ی�$ ه ن�$ ن5 غ�لاف� ای��

اده را می ق� های��ب� اش�ت� ها ت�� ت'� Vر دول�ب� ان��زان5 ا Õظ لب$ ب�� شه ن�$زای ح�$ �رای�� ش و ف� گلن� ی�ن5 ای�� ای�$ب� ن�$ ود. در رق�� مای��ش� داده می س�� ی�ر ن�� ش� ن� Ìدول�ب� او ن�د:� ماب�� ل می ن�� ق� ن5 ب�� Vات� ا ن$ عر س�عدی� را ن�$زای ای'� ده� و س�� ن� س� ح� ه م�لی ت�$ ت$ ت� کæ ح�$ ه ن�� ن5 روی�� ه ای�� ه ی�$ د. م�وری�� ن� aک�ب

رد Vرود ا� د شر ف� ر دب'� وش�ت�ه�ر ک�ه ر� ار� ن5 ب�$ ی� ه�ن� Vوی وی ا 24ن��زار�

ی ان5 ن��زدار� ر داش�ن� Õظ ظه ب�� ق� ا ام�ا ار� ب�� اب�$ ی ب�$ ی وارد اش�ت� و ح�اج$ ان5 ن��زدار� کل داش�ن� ن5 م�ش� ق� ی ب�$ ن'$ و خ� ه ت�$ . م�وری�� هی اش�ت� وج�$ ال�ب$ ن�� ز ح�$ ان��ت� ار� و دف�� ج$ ده ار� ات�� ن� a'وای د و ج�� دا می ک�ن� ن� Üاصی ی� ر� در دش�ت� او ل�طف� ح�� ی� ه ی�� ای�� ضه ه�ای س�اده و غ�ام�ن� لب$ ف�� ن5 م�هارت� دارد. اغ�� Vدر ا

اک�ی ع ه�ول�ن� ب|� ا ی وق�� ه ج�ب� وح� م�وری�� لم س�� ود. ق�� وطÕ می س�� Õع م�حط ب|� ا رح وق�� ار� در ش� ج$ م م�طال�ب$ و ات�� ی� Õط ن� ه در ی�` های م�وری�� ن� aی م�ب داع ن�$ ک�لام، اب�$ان5 ک�ل ون5 »داش�ن� ان5 هÇج�� ا، داش�ن� اب�$ ی ب�$ اک�ام ح�اج$ ه ب�� وف� ، م�عش� ب�ت$ ی�� ی�ن5 ر� ع ک�س� ها م�وق�� ن� د. ی�` ماب�� ه می ن�� مز� وش�� ال�ب$ و ج�� ر� ح�$ ی� ده« را ی�� ته س�� ح� حن5ل ت��

ف� وص�ت� ی ن�� ن'� ا واب�� ها ن�� ن� ه ی�` ان5 می ده�د ک�ه ی�� س� موده و ی�� ن5 و ص�ف� ن�� حسی� ل ت�� ان�$ ی ق�� ن'� ا واب�� ا ن�� ر� ب�$ ی� ه را ی�� aن5 ص�حت ه ای�� رد. م�وری�� ود می گ�ی� ه ج�� ی ی�$ گی�ر� م اب�� غ��ر� دارد. ی� اک�æ را ی�� ع دردب'� ب|� ا ج وق�� رت'� ش� درت� ی�� لکه ق�� ور ب�$ Vده ا ت� ه ه�ای ج�� aص�حت

صل 22 ارسی، ح5 28ف�� مه ق�� 6، ض 2 اض�ل، ن��زج�$صل 23 ارسی، ح5 34ف�� مه ق�� 39، ض 2 اض�ل، ن��زج�$صل 24 ارسی، ح5 76ف�� مه ق�� 129، ض 2، اض�ل ن��زج�$

لها، رت$ ال�من� وردن5 ص� Vا ا ان5 گ�اهی ب�$ ن� ان��زای'� د ار� لن� ق� ه ب�� د، ی�$ لمداد ک�ن� ارسی ق�� مه ای ار� ق�� ارا ن��زج�$ اب�$ ی ب�$ ن5 ک�ه ح�اج$ ه ن�$زای ای�� م�وری�� ، عار ، اص�طلاح�ات� ه اش�ت� ک�هاس�� ت� وش�� ی ن�� ان'$ ، ک�ن� ا ک�لمات� ی ب�$ ار� شی� و ب�$ گلن� ه ای�� ها ی�$ ت'� Vی ا Õط حت� ال�لق� مه ت�� ارسی و ن��زج�$ عارات� ق�� اش�ت�

شی� گلن� ف�ر ای�� کæ ب�� ن5 ن�� Vا �ل�ف Çد ک�ه م�و دار� هه می اب�� ن$ ه ش�� سان5 را گ�اهی ی�$ ن5اش�ت� ای�� د. او ه�می� اس�� ود می ب�$ ور ج�� ه ک�ش� ی�ن5 ی�$ دن�$ �ی ب�$ کæ ان��زان' ا ن�� ب��ر� ی� ه ه�مه چ� د ک�ه م�وری�� ده اج�ساس می ک�ن� ن� a'وای . ج�� ه ک�ار ن�$زده اش�ت� ر� ی�$ ی� ود ی�� ان5 ج�� هرم�اب�� ات� ق�� صوص�ن� ف� خ�� وص�ت� ی را در ن�� ب� ب� Ìن� æک ن|� ار ت� و ب�$ دف��

ت� و م�هارت� وی مام دف�� م ن�� ت$ غ�لی رغ�� ب� زی'� ن5 ن�� ی|� د د.� ب�$ گوب�� ها را ب�$ ت'� Vد ا ه ه�ای ب�$ ت$ ت� واه�د ح�$ ط می ج�� ق� د، ولی ق�� ان5 را می داب�� ن� ارهÇ ان��زای'� ،درب'$می� ده�د. ه دش�ت� ن�� ن5 ع�هد ی�$ Vان5 ا ن� ه ای ار� ان��زای'� ای�� ی ط�رق�� ن'�ز ن�$ صو ای�$ش� ب�� ک�ن�

æک ی ن�� ه�ب$ عصت$ م�د� ن5 اس�لام دارد. درش�ت� اش�ت� ک�ه ب�� ی|� ه د ی اش�ت� ک�ه ی�$ صوم�ب� ان5 خ�� ن� ه ان��زای'� ت� ی�$ سب$ ه ی�� ی م�هری م�وری�� کی ار� غ�لل ن�$ ب��ها ت'� Vا �ت� دش�ت� ک�می ار حب� ه م�سی� ش� ی�$ عصن$ ر� در ب�� ی� ه ی�� ود م�وری�� ، ام�ا ج�� وده اش�ت� ه ن�$ اد م�وری�� ق� ت� aور ای� ن5 دورهÇ ان��زان5 در ج�� Vون5 ا ت� ی'� غ�ده ار� روح�ا

ی� ه�ب$ حت�� ه�ای م�د� رو ت�$ ده ج�$ ن� aه ک�ب ست� رح ج�� ، م�ملو ار� ش� واه رم�ان5 امه ج�� واه س�ف�رب�� ، ج�� ه اش�ت� ت� وش�� ی ک�ه ن�� ن'� ها ات�$ لب$ ک�ن� دارد. اغ�� دب�� لاه�سبن� . م�ن�ه های��ش� م�وس�وم ی�$ کی� ار� رم�ات�� ارضدر ب�� ی�ری ار� ق�� ه دچ� کیغ�ای��ش� شی� و ب�� گلن� کæ ل�رد ای�� ی�ن5 ن�� صلی ن�$ حت� م�ق� ه ت�$ ده را ی�$ ده و دوار� ار� صول ب�� ف��

لب$ صل اغ�� ن5 دو ف�� ی ک�ه وی در ای�� ن'$ ا د. ک�ن� مام اس�لام را م�جکوم می س�ار� وح ن�� ه وص�� نصاض داده و ی�$ هر اج�� ن5 س�� Vا æان5 ن��زک� ن� ت� aم�ق ار�ارسی�ر ک�ه ام ق�� ه ب�� ی ی�$ ش� ن� لم ک�س� ه ق�� ه ی�$ ای�� ه و م�ع�رض�� ای�� ار غ�ام�ن� ی اش�ت� ی�$سن� ن'$ ا د ک�ن� ل می ک�ن� ق� ن5 ب�� Vا �ی ار ود م�طال�ب$ ن5 ج�� Õط واه�د م�عای��ب$ب�$ می ج��

رح ده�د. ی ن��زده ش� 25اس�لام را ن�$

ی او ار� ت� م�عرف� ب� ق� وده اش�ت� در ک�ت� ن��زی ن�$ Çه غ�ام�ل م�و کت� ن5 ب�� ن|�زا ک�ه ای�� ، ر� ت� ر دور داش�� Õظ د ار� ب�� اب�� ن$ ه اس�لام ی�� ت� ی�$ سب$ ه را ی�� عصت$ م�وری�� ب��ان5 ن� رف�� لاق� ش� ال ن�$زای . اح�� م را ار�م�ن� ی و مری�� وس�ف� ارم�ب� ت� ن�� ش�� ، شرگ�د� ب�ت$ ی�� ی و ر� ت� ح�اج$ ش�� ی� شرگ�د� عب� ان5 ب�� وان5 دو داش�ن� می ن��

ا اب�$ ی ب�$ دان5 و ح�اج$ لاق� و وح�$ د اح�� ن� ای ی�$ ان5 ب�� ن� طور ارم�ب� ان5 ده�د خ�� س� ده ای��ن5 اش�ت� ک�ه ی�� وی��سن� مود. ه�دف� ن�� ای��شه ن�� ا ه�م م�ق� ات$ و ب�$ ج� ت� ای��ق� د و م�طان�$ ده اب�� رگ� س�� کæ م�جل ن�$ز� ا م�ساوی در ن�� ن$ ی+� ف�ر ط ب�� راب�� حت� ش� ی ه�ر دو ت�� ا ارم�ب� د.م�سلمان5 ب�� ها ه�سبن� ت'� Vان5 ک�ام�لا ن�$زغ�کش ا ن� ان��زای'�

ن5 Vان5 ا ن� ا ان��زای'� �ی ب�$ دان' ت� اوت� ج�� ق� ی ب�� لاف� ان5 او ار� ل�جاطÕ اح�� س� ، ه�م ک�ن� ن5 وس�ف� ام�ی� ه ن�� ی م�وس�وم ی�$ دگ�ان5 ارم�ب� وی��سن� اح�ان5 و ن�� کی ار� ش�ن� ه ب�� ت� گ�ق�د. بن� داس�� م�ان5 ب�� 26ر�

25 C.Fraser, Mohametanism Unveiled (2 vols, London, 1829).26 The Life and Adventures of Emin Joseph Emin (1726-1809), written by himself. 2nd edition ed. by Amy Apcar, Calcutta, 1918..

، وان5 ی�ر ج�$ : ه�ر دو دچ� کی� اش�ت� ا ب�� ن$ ی+� ف�ر ان5 ب�� ها دارد. اس�اس ه�ر دو داش�ن� ت'� Vه ا ت� ی�$ سب$ اصی ی�� ی ل�طف� ح�� ش� ه غ�لب� ه�م ک�ن� ه ی�$ ام�ا م�وری��ور ه ر� ان5 ی�$ دس�� امر� ار ب�� ی، ار� ک�ن� م ارم�ب� رد و مری�� ب�ت$ ک� ی�� ده ر� ن� ی�رک�س� د غ�کش ال�عمل دچ� ن� ب� ن� Ìب Ìد. ام�ا ن� وب�� ه ج�رم ح�اک�م ش�ی�مگزی ن�$زده می س�� ده و ی�$ س��

ود را ان5 ج�� م ح�$ ود، در ص�ورن'�ی ک�ه مری�� صر س�لطان5 می س�� دن�5 در ف�� ه م�اب�� ی ی�$ جالی راص� وش�� ا ج�� ب�ت$ ب�$ ی�� : ر� اوت� اش�ت� ق� در م�ت� ق� ی ح�� رد و ارم�ب� ک�اوت� ق� ده�ا م�ت� امر� ن5 غ�کش ال�عمل ب�� ی� ت� دس� ن�$زس�د. ه�مح� امر� ه ب�� ا ی�$ د ب�� دار� ی�ن5 می اب�� ان�� ه ب�� ود را ی�$ صر ح�اک�م ان��زوان5 ج�� ج$ره ف�� aی ته و ار� ی�� داج�� ظر اب�� ه خ�� ی�$

ا می س�� اب�$ ی ب�$ گامی ک�ه ح�اج$ : ه�ی� وعت�اش�ت� ه م�وص�� عی ی�$ عی ک�ردم وق�� د: »س� د، می گ�وب�� ن� کس� ی ب�$ ب�ت$ را درارک�æ ح�کوم�ب� ی�� د ر� صد دارب�� ود ک�ه ف��ان5 ده�م.« )ض س� عی ی�� کæ م�سلمان5 واق�� ود را ن�� ، ج�� ان5 ب�� ه ر� ت� ی�$ سب$ ر ی�� ی� خف� هار ت�� Õا اظ� ه، ب�$ ت� اش�� گد� ی238ب�� ه ح�اج$ شی� ( اگ�ر چ� گلن� – اض�ل ای��

رای ح�کم می گ�ردد و ر اج�$ Õاط� کæ و ب�� ن� م�ور ک�س� Çت� م�ا کم داش�� ه ای ک�ه ار� او در س�� ج� ب�ت$ و ت�$ ی�� ی�ن5 ر� ت$ ک�س� ود در ش�� ه ج�� واش�ت� م ج�� ا غ�لی رغ�� اب�$ ب�$رد. ود را ار� شر می گ�ی� گی ج�� س� الی ه�من� ن� ی ج�� د و او ن�$ اب�� می ب�� ن|�زی ن�� ی وی د اراج�ب� ود ام�ا ب�� اراج�ت� می س�� ه ب�� دار� ی اب�� غه ن�$ ن5 واق�� ش� ار� ای�� دای�� وح�$

ان5 ا داش�ن� اب�$ ی ب�$ ن5ح�اج$ ی� اح�� ن� ما ن�$زای ش�� ات$ راه�ی� کæ ک�ن� وان5 ن�� ه غ�ت� ت� و س�ال�ها ی�$ ان5 داش�� گلسن� ان5 در ای�� ن� ی ان��زای'� رگ�ی در م�عرف� ر ن�$ز� ی� ی'� Çا ب��د ه ک�ار ن�$زده می س�� ور ی�$ ن5 ک�ش� ی ای�� ن'� ات� اه�ا صوص�ن� ام .خ�� ه ب�� ی ی�$ ن'$ ا ام�ت� در ان��زان5 ک�ن� ها اق�� لز� ی��ش ار� م�دت�� ددک�ی�ر وب'� ن� ورش�� ر و ج�� ی� ن5 س� م�ی� شرر�

ارهÇ ان��زان5 و در درب'$ ق� ب'� Vد ا ن� وای'� خ� ات$ را ت�$ ن5 ک�ن� ما ای�� د: »اگ�ر ش�� م ان��زان5 اش�ت� می گ�وب�� ش� ک�ه غ�ار� ای�� کی ار� دوش�ن� ه ب�� ن5 ی�$ Vه ک�ه در ا ت� وش�� ن��د.« دگ�ی ک�رده اب�� ب�� ار� ج$ ت�� Vدر ا �ار مان5 ب�$ ش� ا ج�� ست� س�ال ب�$ ن� Ìی م�دت� ن� ن|� ست� ک�ه گ�و د دای�� واه�ن� ان5 ج�� ن� 27ان��زای'�

دمه ای ک�ه ن�$زای شی در م�ق� گلن� ام ای�� ن� اش�ی�مدار ی�$ ن5 ش�ن� ا ل�رد ک�رر� اب�$ ی ب�$ . ح�اج$ ه اش�ت� ست� ان5 دای�� ن� ن5 م�عرف� ان��زای'� ی|� هی�ر ن5 را ت�$ Vه ا ت� وش�� ن��اه یخعلی س�� م�ان5 ف�� اس�د ر� م�وران5 ق�� Çان5 و م�ا ارب'� ان5 درب'$ ه در م�ن� ون5 م�وری�� د: »ج�� ت� و می گ�وب�� ه ای داش�� ای�� صق� ر م�ن� Õظ ها ادوارد ن�$زاون5 ب�� ن� ی�`عد ار� ه گ�ردد، ک�ه ب�$ ان5 م�وری�� ه داش�ن� ت� ق� ت� در ش�� ن5 ق�� Vد ا اب�� ن$ ده ی�� ن� a'وای . ح�ال ج�� ده اش�ت� ب'� ان5 ن�$زگ�ر� ب'� Vان5 ا ر� ار� م�ن� ی� ود را ی�� ان5 ج�� هرم�اب�� ود ق�� ه ن�$ ی��ست� ر�

. ادان5 اش�ت� کæ م�لاب�� ا ن�� ، و ب�� ااج�مق� رر� کæ می� ا، ن�� اب�$ ی ب�$ کæ ح�اج$ �ی ن�� د ه�ر ان��زان' ماب�� صور ن�� ن5 ب�� Vمام ا 28« ان��

ن'�زی ک�ه او ار� صو . ب�� ت� ه داش�� وچ$ ه ن�� کت� ن5 ب�� ه ای�� ان5 ی�$ گزان5 داش�ن� ب|� ار� ع و ب�$ ب|� ا ش� ار� ط�رح و ق�� ن� Ìود و ن� ه ن�$ ن5 ه�دف� م�وری�� ی|� رگ�ی�ر اد ن�$ز� ق� ت� aای� د. لوه گ�رب�� ی ح�$ ر� می� Vراق� ا ه ط�رر� اع�� ط م�عای��ب$ ی�$ ق� ن5 ق�� Vوری اش�ت� ک�ه در ا کان�� ی|� لکه ک�ار ست� ب�$ ن� عی ن�� ن'�زی واق�� صو ده اش�ت� ب�� ن� ان5 ک�س� ن� ان��زای'�

27 Dr. Willis, The Land of the Lion and Sunات� 28 دمه ادوارد ن�$زاون5 ن�$زای ح�� ، ض1895م�ق� XII

دمه ه در م�ق� ، م�وری�� ات$ ار ک�ن� نس� aان� �عد ار هار س�ال ب�$ ان5ج�� گلسن� ا در ای�� اب�$ ی ب�$ .29ح�اج$ ان5 اش�ت� ن� اد، اض�لاح ان��زای'� ق� ت� aای� �صد او ار ت� ک�ه ف�� وش�� ن��د اوی می گ�وب�� ن5": ی� س� ای�� کز ح�$ ق� د. ب�� د س�� واه�ن� ان'�ی ج�� ه ع�صن$ دار� ی اب�� م ن�$ �رار ده�ی� اء ف� هر� ن� ان5 را م�ورد اش� ن� ی ان��زای'� ب� ب� Ìی�ن5 ن� وی��س� دی و ج�� ودی��سن� گ�ر ج��

ا ن� ی'� ده د ب�� مام م�لل ر� ا ن�� ان5 ب�$ ن� عی، ان��زای'� ت� Ìوای ط�ت مام ف� م�د؟... در ن�� Vواه�د ا خ� ود ت�� ه وج�$ ران'�ی ک�ه ی�$ ی� ی� ع� ه ب�� کز چ� ق� ا ب�� ت� و ب�$ واه�د گ�س� ت� ج�� ب� ی'� ا ع�صن$د واه�ن� خ� اون��ی ت�� ق� کæ ار� م�لل )ب�� جº ن�� ا ه�ی� ان5 ب�$ س� ن� ن� Ìزی� ر و ن�� ی� ی� ع� رط ب�� ه ش� ده ی�$ دب'� ری و اج�ساس�ات� ی��سن� Õظ اک�æ ب�� ی و ب�� د. در درش�ب� م�ساوی اب��

م و در ی� ... ه�مه می دای'� کز ک�ردن5 اش�ت� aه اش�ت� ق� ت� ان5 گ�س� ن� ر ان��زای'� گی� ها ک�ه دام�ن� ن� ت� ن5 ش�ج� کلات� و ای�� ن5 م�ش� ای ای�� ( ی��ش گ�ره گ�س� ت� داش��ی ک�ه ر� ی� ود، ام�ا چ� ا س�� ن� و ی�$ �ی ن�� ها ع�ماران' ت'� Vه ه�ای ا رای�$ د و ن�$ز ج�� ن� ی'� Vای درا د ار� ب�� اب�� ده ب�$ وش�ن� های ن�� ات�� ن� ب� ن5 ن�$ Vست� ک�ه ا ن� کی ن�� جº ک�ش را س�� ای��ن5 ه�ی�

روع ک�رد. د ش� اب�� ا ب�$ ی|�ب$ را ار� ک�ج$ ج�ر م ک�ار ت�� ی� دای'� ن5 اش�ت� ک�ه ب�$ د ای�� اس�� م�ل می ب�$ Çا ل ب�� ان�$ 30ق��

Çدمه ه در م�ق� ا م�وری�� اب�$ ی ب�$ اح�اج$ ی ب�$ �رف� ن|�ز اش�ت� و ف� د� اب�� ر ب�� ی� ی� ع� « ب�� ن5 Vه�ت$ و ح�کوم�ت� ا عدد در م�د� ی�رات� م�ت� ی� ع� م ب�� رق� »غ�لی رغ�� د ک�ه ش� می گ�وب��ام�د رق� می ب�� دگ�ی مردم ش� ب�� ودن5 رسم و روس� ر� ن|�ز ن�$ د� اب�� ر ب�� ی� ی� ع� « و ب�� ودن5 ه ن�$ ش� ن5 را »ک�لن� کزده اش�ت� و ای�� ش� ب�� ن� Üاران5 س�ال ن� ده. ه�ر� ن� ن5 ع�ق� ای��

ن5 ن5 ای�� د گ�روی'$ وب�� دسی م�ات$ دک�ی�ر ف� ه ق�� ول م�وس�وم ی�$ ت$ ی'� ا د در اش�ن� Çارت� س�وب� ش� س�ق� ن� ودس� ک�س� ه ج�� ت� ه گ�ق� ه و ی�$ ت� رگ�ی داش�� ز ن�$ز� ه ه�ای او ان�� ت� وش�� در ن��. ن5 ک�رده اش�ت� ی� لق� ه او ب�� کز را ی�$ aق�

ه در ام�ت� م�وری�� ع اق�� ی ن�$زده اش�ت� ک�ه در م�وق�� ه ن�� کت� ن5 ب�� ه ای�� ول ی�$ ت$ ی'� ا د در اش�ن� Çشول�گزی س�وب� و ک�ن� ت� رش�� Vن�$زرسی ا �ی ار ی ن�� ن'� ا ان5 اروب�� ق� کی� ار� م�خف� ب��کون5 ) ب|� ر ست� اسی� اف� اری'� ام گ�وش�ن� ه ب�� ی ی�$ ش� ن� هر ک�س� ن5 س�� Vا Sprinchorn ErnestGustaf وده و در شول�گزی ن�$ ( در ک�ن�

ان5 می دارد. ن� Ìار ی� ل ی�$سن� صن� ق� ا ب�� ه را ب�$ د م�وری�� اب�� ا ه�مان5 ع�ق� ن� ه اش�ت� غ�ت� ت� وش�� ی ک�ه ن�� ن'� ها ات�$ ش� ه�مان5 ک�شی اش�ت� ک�ه31ک�ن� ن� ن5 ک�س� اه�را ای�� Õظ� ه ای ج$ بی� aه ن� �راوان5 ی�$ ات� ف� اج�ت� ن5 دو ی��ش ار� م�ن$ ر می رس�د ک�ه ای�� Õظ ه ب�� د و ی�$ ن5 می گ�وب�� ای�$ش� ار� او ش�ح� دمه ک�ن� ه در م�ق� م�وری��

ون5 29 ده England in Baba Hajji ج�� اده س�� ق� وان5 اش�ت� ن5 غ�ت� ر� ه�می� ی� ا ی�� ج$ aی ده اش�ت� در ای'� هور س�� « م�ش� دن5 ا در ل�ن� اب�$ ی ب�$ ام »ح�اج$ ه ب�� در ان��زان5 ی�$اش�ت�

30 « مه اس�داهلل ظ�اه�ری، ح5 « ن��زج�$ دن5 ا در ل�ن� اب�$ ی ب�$ هران5 1ح�اج$ ا ن�$زای –، ض د 1321، ت�� اس می�رر� �ی ک�ه ار� ط�رف� غ�ن$ ن' ن5 ان��زا ا م�حصلی� ه ب�$ ار م�وری�� ت� ه . رف��ی ن'� ا اط�ن$ ط ط�ن$ ای م�حن� ق�� Vل دارسی را ا ه و ه�مکارس� ک�لن� ی ه�ای م�وری�� کب� رح ک�ار س�� د. ش� ماب�� ای�$ب� می ن�� د ک�ام�لا غ�کش ادغ�ای او را ب�� ودب'� ده ن�$ اده س�� �رش�ن� دن5 ف� ه ل�ن� ل ی�$ حصن� ت��

هران5 « ت�� ق� شرح� ف� هران5 1312در »س�� ار« ت�� ن� ده گ�ق� aز ان�� وی در »ب�� ت� اد م�ب� ما، س�ال 1331 و اش�ن� ع� ا در ب�� ماره ه�ای 1332 و ه�کد� ن5 8-7-6 ش�� وان5 »اول�ی� ه غ�ت� ی�$د « داده اب�� ت� .ک�اروان5 م�عرف��31 J-Kolmodin: (the Rev. Dr. Fundgrühen), Le Monde Oreintale, Vol. 25, 1931, PP. 67-80.

ی$ری و ح�کوم�ت� ه�ت$ چ$ ان5 م�د� ن� رف�� ن|�زی« ش� د� اب�� ر ب�� ی� ی� ع� لاضه ای��ن5 ک�ه غ�لب� »ب�� . ح�� ه اش�ت� ت� ه گ�س� ت� وج�$ ه ن�� ان5 م�وری�� د ک�ه در ط�ی داش�ن� ده اب�� رش�ن� . م�ده اش�ت� Vود ا ه وج�$ ه اولی ی�$ ج$ بی� aن5 دومی درن� ان5 اش�ت� و ای�� دادی ای��س� ن$ اس�ب�

گز، ب|� ه ه�مان5ار� س�وی د الی م�وری�� ن� ش� ج�� ن� ن5 ک�س� د اش�ت� ک�ه ای�� ق� ن'�ی ک�رده اش�ت� و م�عت� ا ق� ت� خق� کف� ت�� ورح5 ک�ورب'� ر ج�$ ی� در س�ال�های اچ�ال اش�ت� ، ک�ه ار� س�ال ن� ورگ�س� ون5 ه�مز ن�� ی ف� ی|�ش� هور اط�ر رق� م�ش� ش� ا 1799م�سن� ول1807 ب�� ت$ ی'� ا شول�گزی اط�ری��ش� در اش�ن� در ک�ن�

د و وب�� ن|� صوض�ا دو ن�$زادر او د ه خ�� واده م�وری�� ان�� ا ح�� دم�ت� می ک�رده اش�ت� و ب�$ م ح�� وان5 می�رج�$ عت� ت�ب�$ لب� ان5 ق�� ی ح�$ .دوش�ب� ه اش�ت� ت� ه32 داش�� ت� ال�ب$، ولی در ست� ن� ن5 در دش�ت� ن�� Vدی دال ن�$ز ا ل ش�ن� ا لااق�� ه اش�ت� و ب�� ت� داش�� می ب�� ی� ق� ظه م�ست� ل دو ن�$زادر او راب�$ ه م�ن� ود م�وری�� ا ج�� ون5 ه�مز ب�$ ف�

ود ار� رم�ان5 ار ج�� ب'� Vا در ا د ح�$ ت� ن'�یج�� ها ای اص�ف� اب�$ ی ب�$ الی میح�اج$ ن� ش� ج�� ن� ه ای��ن5 ک�س� ه ی�$ علاوه اش�می ک�ه م�وری�� . ب�$ ف� ک�رده اش�ت� عری'� ب��ه ای��ست� ده�د ی�� ر ش� ود اسم ی�� ن5 می س�� Vا Çمه رق�، ک�ه ن��زج�$ ج5 ه�ای ش� گ�ی� " ا 1809، وار� 33" ن18185 ب�� ده و ف� ر می س�� نش� ن5 م�ن� ی|� در و

. ه اش�ت� ت� وش�� ن5 می ن�� Vالان'�ی در ا د، ه�امر م�ق� ی می ک�ن� دی م�عرف� Çر س�وب��ف کæ ب�� ن5 را ن�� ون5 گ�روی'$ ه ف� دو م�وری�� ت� می گ�وب�� من5 ص�حب$ در ص��ن5 گ�رای�$ ماغ�ت� ی�ن5 ج�$ ج می داد ک�ه ن�$ ی� ه و ن��زج�$ ت� ش�� گد� وس� ب�� او ج�� اد ب�$ ب'� ده ر� ن� رای'� ی ک�ه در ان��زان5 گ�د� ن'� "س�ال�ها " ود.34" می ن�$

ود. ده می س�� ن� ا اس�لو ک�س� ل�مان5 ب�� Vمال ا اسی ک�ع ار� ش�� ن� ن5 ش�� م�ی� اصی اش�ت� در ر� ه ح�� طف� گی� و دره اش�ت� و م�ن� ت� �رورف�� ی ف� معب� ن5 ن�$ گ�رای�$علاوه هورب�$ ی ه�ای م�ش� ن'� ا ن� ی م�وم�ب� وگ�راف� ت� Ìی� �ه او را م�ول�ف " م�وری�� صض35" ح� وء ت�� ر� اسی ج�$ ن� د� ک�ه م�صر ش�� ت� د، . ه�رج�� ی می ک�ن� م�عرف�

ود . ه ک�رده ن�$ ت� م�ب� ن5 ر� Vی در ا ن'� وده ولی ک�اره�ا ت$ ون5 ه�مز ی�� ف�د ه س�� ت� هه�مان5 ظ�ور ک�ه گ�ق� ای�� اورم�ن� گ مردم ح�� �ره�ن� ن5 هی�ر و ف� حسی� ات� او را ار� ت�� عصن$ کار و ب�� ن5 اف�� ود ام�ا ای�� دی ن�$ اس� هی�رم�ن� ق� ه ب�� م�وری��

ن5 م�لل زی'� ه م�ی�مدن�5 ن�� ای��ست� ی ک�ه س�� وف� ت� و د� راف�� Õا ط� د: »ب�$ هان5 می گ�وب�� ون5 اص�ف� هل ش�ت� ف� ع�مارت� ج�� ف� ارهÇ س� د درب'$ ت� . ه�ر ج�� ت� می داش�� ار� ب�$». ده اش�ت� ت$ س�� ه�ب� aد ی و ب�� اس� ق� اش�ت� ب�� ن� د.36دی'� واب�� « می ج�� ت� راف�� Õی ط� ا »ن�$ « ب�� ن5 س� ن5 را »ج�� Vطور ک�لی ا ن5 ه�مه ب�$ ا ای�� ا37 ب�$ ج$ aی در ای'�

32 George Krotkoff, “Hammer-Purstall, Hajji Baba, and the Moriers,” International Journal of Middle East Studies, 19 (1987), pp. 103-108.33 Fündgruben des Orients / bearbeitet durch eine Gesellschaft von Liebhabern,Wien : Gedruckt bey A. Schmid, 1809-18. 34 Graben35 Biography of Celebrated Mummiesه، ض 36 �رت� اول، م�وری�� 165م�ساف�ع، ض 37 ت$ 23ه�مان5 م�ب�

طغه ای ار� ان5 ف�� ن� رف�� ه ش� ت� ی�$ سب$ ان5 دادن5 اج�ساس�ات� او ی�� س� ست� ک�ه ن�$زای ی�� ن� ی م�ورد ن�� امه دومن�$ ( او را20 – 19 )ض س�ف�رب��د: دی را و ص�ف� ک�رده و می گ�وب�� اضه ه�ن� ی�ر رق�� کæ دچ� ه ن�� م. م�وری�� مه ک�ی� ن��زج�$

ه گ ق�� هره اس� رن�� ادیو »ج�� ب'� عداد ر� مله ب�� ار )ار� ج�$ د غ�ده ای خ�ص� ت� ود، ه�ر ج�� ور ن�$ Vا ار� میÇر� ش� اش�� ده م�ن5 ص�وری�� ن� ه ع�ق� ؛ ی�$ ت� ی داش�� ق� ت� ه ای ک�ب�ای راش�ت� م ب�� Õظ ود ار� ج�رک�ات� م�ن� ارت� ن�$ ض او غ�ن$ . رف�� ا اش�ت� ن$ ی+� د ر� ن� ت� aد( می گ�ق بن� ام�ت� داس�� د اق�� ن|�ی در ه�ن� شی� ک�ه م�د گلن� ان5 ای�� اب�� ق�� Vا �ار

اض ه ار� رق�� ود و ی�� ی$ری ن�$ ر� چ� ی� ست� و چ� ه ار� ج�$ ت� ی�� داج�� ی ل�گد می اب�� ن|� و گ�و این�� ها ب�$ ن� مام ای'� دری ن�� ه ق�� گی و ی�$ ی غ�لاق�` ود و ن�$ ی ن�$ ، ه�مه اس� ش�سب�ار ا وق�� ود ب�$ ته ن�$ ه دوج�� aن5 ص�حت ه ای�� م ی�$ ش� ه و ج�� ست� ش� کæ س�اغ�ت� ب�� ود و ن�� م�ده ن�$ Vان5 ا گلسن� ه ار� ای�� ار� ی ک�ه ب�� ن'� ا ق�� Vت� ک�ه ا �رق� داش�� دن5 م�ا ف� صن� روس� رف��

د: مام ن��زش�ن� ود"ن�� روع می س�� ض ک�ی ش� ود"؟ ی��ش رف�� دی را ار� ج�� ن5 ه�ن� ه م�سی�معی� ج� ت�� Vد ام�ا ا دب�� واب�� طÕ را می ج�� ل ه�ای ح�اف�� ر� دگ�ان5 ع�� ن� a'وای ج��ر می ک�رد.« ی� ی� ع� د ب�� دب'� اد ه�ای س�� �رب'� ا ف� ط گ�اه گ�اه ب�$ ق� ود ک�ه ق�� ده ن�$ ن� aه ک�ب ست� د و ج�� اله ه�ای م�من� کæ شری ب�� ود می ک�رد ن�$زای م�ا ن�� ی ج�� ن�$

ه ت� وش�� ه و در ن�� گزی��ست� ان5 ب�� ن� رف�� ه ش� ارت� ی�$ ده ح�ق� ه دب'� ه ی�$ ان5 م�وری�� ده�م اک�ی�ر ه�موط�ن� ور� �رن5 ن�� شی ه�ا در ف� گلن� توح�ات� ای�� ات� و ف�� ن� زف�� ه غ�لب� ن�� ی�$ن5 ح�ال غ�اری ان5 را ک�ه در غ�ی� ن� ن'�ی ان��زای'� ن5 اج�ساس�ا ی� ت� ی�روی ار� ج�� Üه ی� ر� ی�$ ی� ه ی�� د. م�وری�� ان5 می دادب'� س� صوصی ی�� ح� دی ت�$ ود ی��سن� وی��ش� ج�� ه�ای ج��

ر� ی� ا ه�وس� ن��ز و چ� ان5 ب�$ ن� ت� ک�ه ان��زای'� ه می گ�ق� ود م�وری�� ادات� ج�� ق� ت� aمام ای� م ن�� . غ�لی رغ�� ت� ود گ�رف�� ای ج�� ی م�جاب�$ اد ن�$ ق� ت� aاد ای� ه ب�$ د ی�$ ودب'� ت$ ت$ ی�� ار� غ�ب�د ک�رد، واه�ن� داع و اض�لاح را درک�æ ج�� ودی روح اب�$ ه ر� م ی�$ وی�� کæ س�� ن|� د aز ان5 ن�� ب'� Vه ا ج ی�$ د و اگ�ر ار� راه ص�حی� ا ه�سبن� ش�ن� Vس�ان��ز م�لل ا �هم ن��ز ار ق��

مام گز ای��ن5 ک�ه ن�� ب|� د و د وب�� ش س�� گلن� ه ای�� حت� ال�حمای�� د ت�� اب�� ان5 ب�$ ن� ن5 ک�ه ان��زای'� کی� ای�� هاد می ک�رد: ب�� ن� س� ن� Üله ن� ن5 ه�دف� دو وش�ن� ه ای�� دن5 ی�$ ن�$زای رش�ن�ا در راه م�ده و ب�� Vکی در ا ب�� ار ان5 ار� ب�� ن� رد. ان��زای'� �رار گ�ی� ا ف� د اس�لام در اروب�� د م�ورد ج�مله ع�مال ض�� اب�� طور م�داوم ب�$ غه و ب�$ کæ دق�� ای اس�لام، ن�� ن� ی�$

د! هن� مدن�5 ت�� ن��

ان25 گلسن� �ی در ای�� هان' ای اص�ف� اب�$ ی ب�$ - ح�اج$ات$ ادر ک�ن� اب�$ ی ب�$ ن5 ح�اج$ ی|� د ق� ت� aم�ب �ر ار�ف کی دو ب�� د. ب�� ردار� ی� Ìرح ج�وادت� او ی� ورده ی�$ش� Vان5 ا گلسن� ای�� ود را ب�$ هرم�ان5 ج�� ه و غ�ده می ده�د ک�ه ق�� م�وری��

ل ان�$ ا ق�� اب�$ ی ب�$ ها ن�$زای ح�اج$ ت'� Vشها و غ�ادات� ا گلن� لات� ای�� کن� س� د : »ی�� ن� ت� aرار داده گ�ق� اد ف� ق� ت� aت� او را م�ورد ای� ب� ن5 ی�� ل�ف� ای�� Çشی� ه�معصر م�و گلن� ای��ا ی ل�طف� و ب�� کæ و ن�$ ت� شها� ج�� گلن� ل ن�$زای ای�� د لااق�� اس�� ال�ب$ ب�$ ان5 ح�$ ن� دره�م ن�$زای ان��زای'� ی�مورد ه�رق�� ات� او در ای'� Õو م�لاخ�ط » ست� ن� درک�æ ن��

ود د ن�$ واه�ن� ه ج�� ولای�� ص� ت� و در س�ال 662ف�� ز ف�� دان5 در ن�� ادان'�ی ار� م�ن� ق� ت� aن5 ای� ی� ت� ا ج�� ه ب�$ ن'�ی 1828 م�وری�� ها ای اص�ف� اب�$ ی ب�$ ت� ح�اج$ ش�� درشر گ�د�ام ن� د، ک�ه در ان��زان5 ی�$ ات� رس�اب�� ه ح�� ان5 را ی�$ گلسن� دن5ای�� ا در ل�ن� اب�$ ی ب�$ .ح�اج$ هور اش�ت� م�ش�

اد ار� ق� ت� aی و ای�Ç'ن ا کæ م�ملکب�� اروب�� ن� Ìی ی� رف� کæ ش� وردن5 ن�� Vد. ا ب'� کارس« ن�$زگ�ر� ی� Üرم�ان5 »ی� �اون��ی ار ق� وه م�ت� ت� ه ش�� وی��ش� م�وری�� ز ج�� ن5 ان�� گارس� ای�� در ی��و در نسکت� ون5 م�ن� ن'�ی ج�� دگ�ا وی��سن� ه و ن�� ت� ا رواح5 داش�� ده�م در اروب�� �رن5 ه�ق� ان5 او ار� ف� ب'$ ن5 ار� ر� م�ی� ن5 شرر� Vدات$ ورس�وم ا Vیا�امه ه�ای ان��زان' 66 ب��

ت� در 3 ور گ�لد اش�مب� ن'�ی و اول�ت� ها هری ج�$ ها 664 ه�مش� ت'� Vا �لاف د. ام�ا ن�$زح�� ودب'� ده ن�$ ب'� ود ن�$ز گ�ر� ان5 ج�� اد ه�موط�ن� ق� ت� aوه را ن�$زای ای� ت� ای��ن5 ش��ها ط ن� ود، و ی�` ان5 ج�� ا ار� ه�موط�ن� ود ب�� ان5 ن�$ ن� ی ار� ان��زای'� ن|� و خ$ ی$ ی�ر غ�ت� ش� ن� Ìه ن� ور م�وری�� Õط �رار میت$م�ن� اد ف� ق� ت� aشها م�ورد ای� گلن� که ار� ای�� ه اب�� ق�

ی و ود راص� ه ار� ج�� ف� د وط�ت$ ه اب�� ت� ش ن�$ز گ�س� گلن� ای�� ته و ب�$ دوج�� ور ن��زون��ی اب�� ف� و ر� عت� ته و ب�$ د رف�� هن� د ک�ه ت�$ ی ه�سبن� ن'� ها ت'� Vرد ا گ�ی�ل ام�ن� �راد در ق�� ن5 اف� ی� ت� ان��ز ج�� Õط د . ب�� ده�ن� ل م�ن� کن� س� ی را ی�� ده ن�� دوران5 رش�ن� ه ب�$ ار� ودHoggب�� ان5 می س�� ی�رس�� ق� دچ� ی غ�اس�� ک�ه ح�اج$

د. ده اب�� ف� س�� وص�ت� ن��لب$ و ا ق�� اغ�� ان5 ب�$ ن� دات$ ان��زای'� Vاوت� ا ق� ان5 ار� ب�� ن5 داش�ن� ور ای�� Vده ا ت� ع ج�� ب|� ا س�واا شها و ب�� گلن� لاء ی�� ود. م�ن� ی می س�� اس� ها ب�� ت'� Vی�ن5 ا اه�م ن�$ ق� ب��

رح م ی ان��زان5 ، ش� لچ� ، اب�� ی�رور� ا ف� رر� مو ت� می� لی� ه ب�� دن5 ی�$ گام رش�ن� کهت$ه�ی� ن� عد ار� ای'� د، و ب�$ ان5 می ک�ن� ن� Ìا ی� ج$ ت�� Vده ح�ا ک�م ا سوط�ی در اوض�اف� ج�من�شها م�و گلن� ست� ک�ه ای�� ی� ن5 ج�رق�� زی'� ن5 غ�ادی ن�� !« ای�� وی�$ست� در ج�� ق� ، ه�وا ح�� د »امرور� ط می گ�وب�� ق� ود، ح�ا ک�م ق�� مه می س�� مام�ا ن�$زای��ش� ن��زج�$ عی ک�هن�� ق��

د ن� ی|� د می گ�و هم می�رش�ن� عت�$ ا م�وق�� د. ب�� ب�� Vار م�هملی� می ا ر ج�رف� ی�$سن� ی� ات$ س�ف� ت� ت� ج�$ لاغ�� صاج�ت� و ب�$ همه ف�� ت�� Vا �عد� ار ان5 ب�$ ن� ر ان��زای'� Õظ ن� ، ولی ی�$ی دارد، وج� ه س�� ت$ ت� ها ح�$ ن� لب$ ای'� د اغ�� ت� د. ه�ر ج�� ب�� Vش� می ا ن� Üجکی� ن� ع م�ض� ب|� ا د وق�� دارب�� ی ب�� ن'� ا ن� ش�� Vها ا ت'� Vا ا ان5 ب�$ ن� گال ک�ه ان��زای'� ن� عمال ک�ارد و ج�� اش�ت�

د. ان5 می ک�ن� ن� Ìان5 ی� ن� ارهÇ ان��زای'� ودرا درب'$ لی ج�� ن$ ر ف�� Õظ ه ه�مان5 ب�� ته م�وری�� هم رف�� ست� وروت'� ن� الی ن�� ر� ح�� ی� دی ی�� ادات� ح�$ ق� ت� aای� �دن5 ار ا در ل�ن� اب�$ ی ب�$ ح�اج$شی� ن�$ گلن� دار ای�� لا م�هماب�� ای ه م�ن� ق�� Vراره�اگ� ا� م، اگ�ر ف� گوی�� م ب�$ وای'� ط می ن�� ق� د: »ق�� د، می گ�وب�� ا ع�روسی ک�ن� اب�$ ی ب�$ ا ح�اج$ واه�د ب�$ خ� واه�رس� م�ی� ک�ه ج��

له. 662 ا« ک�ه در م�ج$ اب�$ ی ب�$ صوض »ح�اج$ اله در خ�� دو م�ق� د ب�$ ن� وع ک�ب� ، س�ال466 – 465ض .I حHerald Oriental The 5 رج�$، و1828

Magazine ackwood´sBl 5د.1824، 57، ض 65 ح دب�� ر س�� نش� م�ن�663 Montesquieu, Les Lettres Persanes.664 Oliver Goldsmith, The Citizen of the World.

م.« رق� می س�ار� ا ع�� دم واورادر درب'� ن� واه�رم می ی�$ گزدن5 ج�� ی ب�$ ن'$ ا ش�ن� Vگ ا ده�م، ش�ن� �ی ب�$ کæ ان��زان' ن� Ìواه�رم را ی� د م�ن5 ج�� اس�� .25 )ض 665ب�$صل( ف��

ان5 را در ارس�� ت� ه اش�ت� و رف�� ت� ها داش�� ت'� Vا ا ه ای ب�$ دار� ی اب�� ی ن�$ ن'� ا ن� ش�� Vت� ک�ه او ا د گ�ق� اب�� ، ب�$ ان5 ن� ان��زای'� ت� ب�$ سب$ ه ی�� ا ه�مه ک�م م�هری م�وری�� ب�$ی و لچ� ان5 اب�� وال�حسن5 ح�� اان�$ رر� ود در ان��زان5 ه�مزاه می� د م�اهه اول ج�� ت� ام�ت� ج�� ه ی��ش ار� اق�� د. م�وری�� شم می س�ار� ی م�ح$ ق� ت� طور دف�� ان5 ب�$ گلسن� ای��

ت� و در س�ال ار� گ�س� دن5 ب�$ لن� ش ب�$ گلن� ر ای�� ی� ، س�ف� aز ون�� ورد ج�$ ب�ی1810شره�ار ف� ا ک�س� ر� ب�$ ی� ها ی�� ت'� Vا ا ود، و ب�$ ارت� ان��زان5 ن�$ بÇت� س�ق� ما ه�مزاه ه�ب� Çدان� ، ر ان��زان5 ی� . س�ف� ته اش�ت� عکش س�اج�� ای�$ش� م�ت� ود را در ک�ن� اه�دات� ج�� هت� م�س� ج$ aی دی�� . ب�$ ت� ان��زان5 ن�$زگ�س� ان5 ب�$ دوش�ن� کا و ه�ن� ی|� مر Vق� ا ن�� ار� ط�ر

ا رر� د. ورود می� ی می ک�ن� ار� ان5 ب�$ ، رل م�همی در داش�ن� ی�رور� ا ف� رر� ، می� وان5 عت� لی ب�$ ن� ود و ج�� رگ�ی ن�$ غه ن�$ز� م�ان5 واق�� aز ن'� Vدن5 ا لن� ان5 ب�$ وال�حسن5 ح�� ان�$ود.« دن5 ن�$ ل ل�ن� ل م�جاق�� ق� د ک�ه »ح�الات� او ب�� شی، می گ�وب�� گلن� دهÇ ای�� وی��سن� ار ل�ر� ل�مت$ ن�� ه ک�رد. ح�� وچ$ لب$ ن�� وی��ش666ح�$ شروالی�ر اش�کات� روم�ان5 ن��

علاوه در ود. ب�$ ان5 ن�$ ماب�� ی ن�� ن'$ و خ� اری ت�$ کæ درب'$ ن|�ز ک�ی ن�� وال�حسن5 ر� ا ان�$ رر� دن5 می� ار و ج�رف� ر� ت� وی'�سد: »در رف�� ر� می ن�� ی� شی ی�� گلن� ام�دار ای�� ب��د.« م می رس�اب�� ت� می ده�ی� سب$ ان5 ی�� مسلماب�� ه م�ا م�عمولا ن�$ ج� ت�� Vا �ق� ن��زی را ار کز ع�مت� ق� ود ک�ه ب�� �ی ن�$ ن' کا ها ی�� ت'� Vوال�حسن5 مردی667ا اان�$ رر� می�

دگ�ان5 وی��سن� ی ار� ن�� عص� لکه ب�$ ه ب�$ ها م�وری�� ن� ه ی�` های او را ی�� ن� Ì'وای ر ج�$ ی ار� ح�اص� عص� ود. ب�$ وح� ن�$ ر ت$ و س�� وس� م�ش� ن|�زک�æ، ج�� ر�ا رر� د. می� ات$ را می ن��زس�بن� ت� ف�� Vان5 ا ن� ور� ان��زای'� ا ه�ت� ب�� Vاو می ن��زس�د ک�ه ا �شی� ار گلن� م ای�� ای'� کæ ح�� لشی ن�� د. در م�ج$ ل ک�رده اب�� ق� ش ب�� گلن� دوره ای�� ب'� Vا

د!« ن5 ک�ار را می ک�ردب'� د ه�می� ن� ب� ی داس�� ن'$ ا ت� ف�� Vان5 ا گلسن� ما ه�م اگ�ر در ای�� م، ش�� ای'� له ح�� وات$ می ده�د: »ب�$ ورا ج�$ وال�حسن5 ف� ان�$دم د. در م�ق� ا ک�مکæ می ک�ن� اب�$ ی ب�$ ان5 ح�اج$ ه داش�ن� ت� م�ب� هم ر� وال�حسن5 در ق�� ا ان�$ رر� ارهÇ می� دن5 هÇ اظ�لاع م�ا درب'$ ا در ل�ن� اب�$ ی ب�$ امه ایح�اج$ ه ب�� م�وری��

اه ا س�� ق�� Vد؟ ا وی��سن� ا را می ن�� اب�$ ی ب�$ ه ح�اج$ ا ن�$زای چ� ق�� Vا« : اده اش�ت� �رش�ن� ن'�زا ف� Vان5 ا وال�حسن5 ح�� ا ان�$ رر� د ک�ه می� ل ک�رده می گ�وب�� ق� ه ب�� گای�� چ� شی ت�$ گلن� ای�� ب�$ا ه�مه ق�� Vوی'�سد، ا ری او دروع� می ن�� Vد ک�ه ا �رم�اب�� د؛ او می ف� وی��سن� می ن�� ما دروع� ن�� وردم ک�ه ش�� شم ج�� ش� ف�� دم�ن� . م�ن5 ح�� ه اش�ت� ت� ن5 گ�س� مگی� ش� لی ج�� ن� ج��

؟ ار� ت� وش�� و ن�� ها را ک�ی ن�$زای ن�� ن5 دروع�� ا ه�مه ای�� ق�� Vا . ا ه�مه اس� دروع� اش�ت� ق�� Vه ای، ا ت� وش�� ی ن�� ن'$ ا د ک�ن� ه ب�$ ا چ� ق�� Vد، ا م�ده اب�� Vم ا ش� ح� وت�$ مردم ار� ن��ا و 665 اب�$ ی ب�$ ق� ح�اج$ ان5 غ�ش� ه داش�ن� که م�وری�� غه اب�� ود. و Hogg Bessie واق�� شی ن�$ گلن� ی�ری ای�� ا دچ� �ی ب�$ کæ م�حصل ان��زان' دواح5 ن�� ا ار� ، گ�وب�� ته اش�ت� ن5 گ�رف�� Vا �را ار

ون5 ت� های� م�ب� �رت'� د. م�ساف� بن� ه ای داس�� دا ی�� من� دگ�ی س�عاد ن�� ب�� ن|�ز� ر� ر ی$ ن5 دو در ی�� عدا ای�� 41ض ،I حTravels Mignon´s 5 ب�$ .

ار 666 ب'� Vا Çموغه م�ح$ارل�ر� ل�مت$ دن5 –ح�� ماره 241، ض 2(، ح5 1876)ل�ن� امه ش�� 155، ب�� .

له 667 اله شر والی�ر اش�کات� در م�ج$ ه ،Review Edinburgh م�ق� وی�� ان�� 91، ض 1829ر� .

د.« ودب'� وت$ ن�$ ما ک�ه ج�� ت� ی�$ش� سب$ د، ولی ی�� دی ه�سبن� ار ب�$ د مردم ان��زان5 مردم ی�$سن� اب�� ا، س�� ق�� Vدک�اری ک�ردی. ا ا ب�$ ق�� Vب�ی؟� ا گق� من5 ب�� ه روی ن�$ 668چ�

ی وان'$ ه ج�$ گای�� چ� ا ت�$ ی ب�� ارج$ کæ ح�� همان5 ش�ن$ ش ت�$ . س�ن� وده اش�ت� دن5 ن�$ ا در ل�ن� اب�$ ی ب�$ ی�ن5 ح�اج$ وس�� وق� او در ن�� امه م�ش� ن5 ب�� د ک�ه ای�� کن� مود م�ن� ه و ان�� م�وری��ود �ی ن�$ ن' ا ار ع�صن$ ه ی�$سن� دش�ت� م�وری�� وال�حسن5 ار� ا ان�$ رر� وی'�سد. درش�ت� اش�ت� ک�ه می� وال�حسن5 می ن�� ا ان�$ رر� می� اور669ن�$ ود ب�$ می� س�� ، ام�ا ن��

ون5 ورد و ج�� Vن5 ا ی� Çان� جکی ب�� امه م�ض� ان5 ب�� ت� ی�ن5 ج�� وس�� ا ن�� ود را ب�$ ام ج�� ه ان��زان'�ی م�ق� ت$ ری'� م�ور غ�الی� Çم�ا æک اط�رن��ک�رد ک�ه ن�� ج� اه ت�$ س� یخعلن� ش� ف�� ت�ار نس� aان� �ل ار ن$ د. ف�� ماب�� ه ن�� ه« م�طال�ت$ ت� گب� ب�$ Vی و ا ب� ت� روف� ح�� Õداری ط� ن5 م�ق� Vا �وه »در عوض وان5 رس�� عت� ، ب�$ ورده اش�ت� شم ج�� ه ف�� ات$م�وری�� ی ب�$ ح�اج$

ارسی اش�ت�ا ق� �ی ب�$ ن5 ان��زان' م�وری'� Çما ه ن�$ امه ه�ای م�وری�� مام ب�� د و ن�� بن� ه داس�� ت$ ی'� اه�م م�کا وال�حسن5 ب�$ ا ان�$ رر� ه و می� وال�حسن6705م�وری�� ا ان�$ رر� اگ�ر می�ود اش�ت� ا م�وج�$ رر� شی ار� می� گلن� ای�� امه ب�$ کæ ب�� همه ن�� ن� ا ای�� د. ب�$ وی��سن� ت� شی ی�$ گلن� ای�� ت� ب�$ داش�� لی ب�� د دل�ن� ماب�� ش� ن�� ی�� ش� را شرر� ق� ت� واش�ت� رف�� می ج��

ا رر� شی� ار� می� گلن� ف�ر� ای�� کت� ان5 ب�� گلسن� ود در ای�� ام�ت� ج�� . در ط�ی اق�� کار ن�$زده اش�ت� ود ی�$ وان5 م�دل ج�� عت� ن'�زا ب�$ Vه ا لی اج�ی�مال دارد ک�ه م�وری�� ن� و ج��ار ود را درب'$ ات� ج�� Õواش�ت� ک�ه م�لاخ�ط ت� و درهÇج�� وش�� ست� ن�� ن� کæ ل�رد ک�ه اش�مش� م�علوم ن�� ن� Ìامه ای ی� ر� ب�� ی� ان5 دارد. او ی�� ن� Ìش ی� گلن� ام�غه ای�� ح�$

امه ب�� د1810 مه Post Morning، 29رور� ات� رس�اب�� ج� ای��شه می671 ت�$ ه م�ق� امه م�وری�� ا دو ب�� امه را ب�$ ن5 ب�� که ای�� گام�ن� . ه�ی� . د ک�رده اش�ت� لن� ق� ش� را ب�� شی� دوس�ن� گلن� کæ ای�� د ک�ه ش�ن$ می م�اب�� کی ن�� م، س�� ی� ک�ب�

ن5 در دش�ت� Vا �دی ار ت� ه ه�ای ج�� سج� ت� ک�ه ی�� وش�� امه س�ف�راء« ن�� ام »چی�رت� ب�� ن� ودرا ی�$ �رت� ج�� رح م�ساف� ان5 ش� وال�حسن5 ح�� ا ان�$ می�رر�

. ده اش�ت� ات� ه�م رش�ن� ه ح�� ماره 672اش�ت� و ی�$ لد اول – ش�� ه )ح�$ ارچ$ ارت� ام�ور ح�� له ور� ال در م�ج$ ن$ اس اف�� (37 – 26 – ض 3 مرج�وم غ�ن$ن5 Vرح ا ات$ در ش� وی'�سد :. ک�ن� می ن��

668

دن5 ض ت$ ا در ل�ن� اب�$ ی ب�$ مه اس�داله ظ�اه�ری، ح5 ح�اج$ 1 ن��زج�$ –669

ن|�ز� 3 �ر . ت$ .ف� ن'�ی –ح5 ا م�سن� �رت� ر� کæ م�ساف� ض– 2 ح5 – ن��ماره 670 ا ی�$ش� ن� ی'� ا ن� ی�� ه ن�$ز ه اش�ت� در م�ور� ت� وش�� �ی ن�� ام�ات� ان��زان' مق� ه ن�$ که م�وری�� ن� Çامه ه�ا ی� موغه ب�� 19 . 529م�ح$ . Add

وطÕ اش�ت� .م�خف�6

671 Weston Stephen ام ن� کی ی�$ ات$ ک�وح�� شی ک�ن� گلن� رق� ای�� ش� لات� ان��زان'�ی) Recreations Persian The م�سن� ق� ت� در (ی�`امه را درض 1812س�ال ن5 ب�� ض داده اش�ت� و ای�� صن� ح� وال�حسن5 ت�� ا ان�$ دگ�ی می�رر� ب�� رح ر� ن'�زا ی�$ش� Vا �ی ار شمب� ات� ک�رد، ک�ه ف�� دن5 ح�� ل ک�رده اش�ت�37 در ل�ن� ق� ن5 ب�� Vا .

که اب�� ت� ، ولی ج�� ده اش�ت� ه س�� ت� وش�� ار ن�� اح�$ ان5 دوره ق�� ن� س� لق� م�ن� کæ م�ع� ست� و ی�$سن$ ن� ی ن�� ال�ب$ ات$ ح�$ امه ک�ن� ن5 س�ف�ر ب�� ی ای�� ب$ ت� ان5 دادهم�ج$ س� وی ی�� ت� م�ب�وان5 میش�ت�ا ع ن�� ب|� ا ی ار� وق�� عص� ا ب�$ اب�$ ی ب�$ . ح�اج$ ست� ن5 دای�� Vا �ار ود� ج�� Çوال�حسن5 673را م�ا ا ان�$ رر� لا می� ن'�ی م�ن� ا ر� اق�� ق� اب�� ول ت$ ی'� ا د در اش�ن� "می گ�وب��

م را ار� ن5 م�لار� Vده ا لع س�� دمه م�ط ن5 م�ق� ودم ار� ای�� ه ن�$ ست� ش� ود ب�� هÇ ع�مارت� ج�� ت$ ه اغ�لا مری'� ی ک�ه ی�$ ب� ود. در وف�� ود ن�$زده ن�$ هÇ ج�� ای�� ج� ه ت�$ ت� ق� �رب�� هی�ر مرا ف� ار� اک�ان�$ز م�ن5 گز ای�� ب|� غهÇ د ورد. واق�� Vاد می ا ن� Ìالای ن�$زح5 ی� ب�ت$ را ار� ب�$ ی�� ن5 ر� ی� داح�� غه اب�� ن5 واق�� م. ای�� کسی� دم و شرو دش�ت� او را س�� کن� aن5 اق� م�ی� دی ن�$ز ر� لن� "ب�$

کی� دواح5 ک�ردهک�ه ب�� ا او ار� ره ب�$ الاج�� اب�$ وده ب�� ن|$ م را ر Õن|�ز اع�ظ ی�ر ور� لمداد ک�رده ودل دچ� داد ق�� ع� ود را اه�ل ب�$ ول ک�ه ج�� ت$ ی'� ا م اش�ن� ی� ان5 م�ق� ن� ار� ان��زای'�کæ ن�$ ن� Ìا ی� اب�$ ی ب�$ ق� ح�اج$ ان5 غ�ش� ا داش�ن� . گ�وب�� .ت�اش�ت� ته اش�ت� غه ال�هام گ�رف�� ن5 واق�� کز ار� ای�� ام س�� ن� ولی ی�$ ت$ ی'� ا وان5 اش�ن� 674وه ج�$

سح� ن5 میهÇ ار� ی�� Vا Çاره ه درب'$ ست� ، و م�وری�� ن� ه ای در دش�ت� ن�� سج� ، ی�� وده اش�ت� ان5 ن�$ وال�حسن5 ح�� ا ان�$ رر� ود می� ط ج�� ح� امه ، ک�ه ت�$ اض�لی چی�رت� ب��امه ای��ست� ک�ه ود س�ف�رب�� واه�د ن�$ ر� ج�� گی� ج اب�� ف�رت'� ال�ب$ و ب�� ار ح�$ ی ک�ه ی�$سن� ر� ی� د ، چ� اب�$ ار ب�� نس� aوی'�سد: اگ�ر ان� وال�حسن5]"ن�� ا ان�$ رر� م�ان5 دور[ می� در ر�

د. ن� a'وای اد می ج�� ب'� وق� ر� ا ول�ع و س�� ان5 او ب�$ ات$ را ه�موط�ن� ن5 ک�ن� . ای�� ه اش�ت� ت� وش�� ه ن�� ای�� طور رور� ودن5 ار� ان��زان5 ب�$ 675"ن�$

. او م�دت� وده اش�ت� ی ن�$ �روس� ت� و وط�ن5 ف� صب� ح� ی ش�� دم ن�$ Vن5 ح�ال ا اه و در غ�ی� یخعلی س�� ت� ه�ای م�هم دوره ف�� صب� ح� وال�حسن5 ار� ش�� ا ان�$ رر� می�وم�ان5 صد ن�� اب�� ار و ب�� کæ ه�ر� لع� ن�� ه م�ن$ ود ک�ه س�الای�� �رار می س�� د و ف� ب�� Vش ه�م در می ا گلن� دم�ت� دول�ب� ای�� ج� د و ت�$ ف� می ک�ن� وق�� دن5 ن�� ه م�اه در ل�ن� ی��

و ی ن�$ رف� د ش� ن'�ی ه�ن� ا ه دول�ب� ک�من� ودچ$ ت$ ار� م�جل ن�$ "م�واج�$ ا در دش�ت� اش�ت� ک�ه ی��ش ار� مرگی" رر� امه ای ار� ی��شر می� ود. ب�� ت� س�� ن��زداج��وات$ می ده�د ک�ه ن|�ز ج�$ ست�� ور� ح� د. ت�� �رار س�ار� در را در ج�ق� او ن�$زف� مزی ب�� واه�د ک�ه م�سی� ون5 می ج�� ال�مز اش�ت� ش ب�� گلن� ن|�ز ای�� ست�� ور� ح� در ار� ت�� ب��

د 672 ن5 ج�سن5 مرس�ل وب�� Vروی ا �لش اش�ت� ک�ه ار ه م�ج$ ای�� ج� ات�$ گزی ه�م در ک�ن� ب|� ه د سج� دن5 ی�� ه ل�ن� ی ی�$ لچ� ان5 اب�� وال�حسن5 ح�� ا ان�$ امهÇ می�رر� امه:س�ف�رب�� )م�وش�شه چی�رت� ب��هران5 دم�ات� رس�ا ، ت�� ات� ک�رده اش�ت�1364ح�� ( ح�� .

ه ای ار� سج� امه ی�� ماره چی�رت� ب�� ا ی�$ش� ن� ی'� ا ن� ی�� ه ن�$ز 23- 546 درم�ور� . Add �کی ار ه ای ک�ه ب�� سج� .ار� روی ی�� ده اش�ت� لاضه س�� ادی ح�� ب'� اح�د ر� ود اش�ت� ک�ه ب�� م�وج�$ان5 در ن� ت� ش�معت� م ع�ق� ای'� ام ح�� ن� وال�حسن5 ی�$ ا ان�$ وادگ�ان5 می�رر� مه ک�رده اش�ت�1985ن�� شی ن��زج�$ گلن� ه ای�� امه را ی�$ ی|�ب� م�وری��ش ک�لوک�æ س�ف�رب�� ه اش�ت� م�ارگ�ر ت� : داش��

Mirza Abul- Hasan Khan (1774-1846) , A Persian at the court of King George 1809-10 : the journal of Mirza Abul Hassan Khan / translated and edited by Margaret Morris Cloake ; introduction by Denis Wright. London : Barrie & Jenkins, 1988.

673

وی 289 ت� ی م�ب� ب$ ت� ار –م�ج$ ن� ده گ�ق� aز ان�� هران5 – ب�� ض– 1323 ت��674

شی 675 گلن� مه ای�� امه ن��زج�$ ، ض اول چی�رت� ب�� .

د ک�رد. واه�ن� ت� ج�� اف�� مزی درب'� د م�سی� ن� دم�ت� ک�ب� ما ه�م ح�� د، و اگ�ر ش�� م�ورون��ی س�ار� مزی را ن5 م�سی� د ای�� واب�� می ن�� ش ن�� گلن� "دول�ب� ای�� ن6765" ای��ا ی�ر درب'$ ش� ن� Ìد ک�ه ن� گوب�� د، و ادوارد ن�$زاون5 ج�ق� دارد ب�$ دب�� ه س�� ه رم�ان5 م�وری�� ن5 م�ای�� د ک�ه ی�$ ودب'� ی ن�$ ن'� ت� ه�ا صب� ح� ن5 ش�� ی� ت� هرج�� اس�د م�دل ه�ای م�وری�� ان5 ق�� ب��

د. ودب'� ن�$

ات$ گزان5 ک�ن� ب|� ار� ت$ اک�ی�ر ب�$ ب� زی'� ن5 ن�� ی|� د ا ب�$ اب�$ ی ب�$ د. ح�اج$ هی دارب�� ات�$ س� ه ی�� هات� وچ$ ی ج�$ عص� اه ار� ب�$ یخعلی س�� ان5 ف�� ارب'� ه و درب'$ ان5 م�وری�� اب�� ن� ش�� Vا ا ب�$د، دب�� اده س�� �رش�ن� ان5 ف� گلسن� ای�� ا ب�$ رر� اس می� وس�ط غ�ن$ ن5 ان��زان'�ی ک�ه ن�� ن5 م�حصلی� کی ار� اول�ی� ؟ ب�� وده اش�ت� ا ک�ی ن�$ اب�$ ی ب�$ ود ح�اج$ د ک�ه ج�� د دب'� اب�� ح�ال ب�$

ت� ک�ه ار� س�ال ام داش�� ار ب�� س� ای اف�� اب�$ ی ب�$ ا ح�اج$ رر� ا 1811می� عد ار�1819 ب�� ه و ب�$ ت� ل ط�ت$ ه�مت� گ�ماش�� یحصن� ک'شف�رد ی�$ Vدن5 و ا در ل�ن�ح$ بی� aود، و در ن� ه ن�$ ت� اه گ�س� ت$ م�حمد� س�� ب� Ìه ان��زان5 ط�ت عت� ی�$ دورههÇمراح�$ ب'� Vارسی ا ن'�ی ار� ک�ب�ت$ ق�� وی اظ�لاغ�ا ت� ی� م�ب� ب$ ت� ال و م�ج$ ن$ اس اف�� ات� غ�ن$ ق� ت� خق� ت��

ه ت� ن5 گ�ق� م، ولی ای�� ی� Ç'ی ما ر� غ�لاوه ن�� ی� ی را ی�� ارج$ اح ح�� د ش�ن� ت� ه ه�ای ج�� ت� م گ�ق� ی� وای'� ت� ن5 اظ�لاغ�ات� م�ب� ای�� . ب�$ م�ده اش�ت� Vدش�ت� ا ض ب�$ ح� ن5 ش�� ای�� ع ب�$ راح�$د. می ده�ن� دش�ت� ن�� ی ار� او ب�$ ن'�ز درش�ب� صو د و ب�� گزب�� ب|� ال�ف� ه�مد ه�ا ک�م و م�ج�

ه ود م�وس�وم ی�$ ات$ ج�� ون5 در ک�ن� ت� ان5 شروان5 م�ب� سن� ار� و گ�رج�$ ق� ف� ان5 ک�وه�های ق�� ل« وس�ف�ر ی ار� م�ن� ن$ aب ار را »س�گی ن�` س� ای اف�� اب�$ ی ب�$ ح�اج$اسم. ن� ی ی�$س� ن'$ و خ� « را ت�$ اس� ه وغ�ن� �ی »ه�رر� ن5 ان��زان' م ک�ه ای�� ی� ی داش�� �رص�ت� ک�اف� ود ف� �رت� ج�� د:»درط�ی م�ساف� گوب�� د و م�ن� واب�� مز می ج�� م ال�ح� Ç'دای

ت� سب$ ی ک�ه او ی�� ار� ن� ها ام�ب� ن� د. ی�` ماب�� ف� ن�� ن5 را ک�ش� ست� ای�� وای�� می ن�� ر� ن�� ی� طان5 ی�� ن� دa ش�� اق�� م ب�� ش� ی ج�� د ک�ه ج�ب� ودب'� ان��ز ه�م ن�$ دری م�ع� ق� ب�ت� او ب�$ ه وط�ت� اف� ن� ف��ود« ت� غ�لاوه ک�رده ن�$ ود داش�� ه ج�� ج� ت�� Vا ان5 را »ب�$ ن� Ç'ی ا ی »م�ا« اروب�� لاف� ود ک�ه م�عای��ب$ اح�� ن5 ن�$ ت� ای�� ود داش�� �ران5 ج�� ه ا ف� 677ی�$

ود، ی ن�$ اس� م ب�$ ا، ح�کی� اب�$ ا ب�$ رر� د می� م�دب�� Vات� م�ا ا ملاق�� ن'�ی ک�ه ن�$ ا ن� ان5 ان��زای'� وی'�سد: »در م�ن� وارت� می ن�� گ اش�ت� ام شره�ن� ن� گزی ی�$ ب|� اح د ولی ش�ن�ات$ ه اسم او را ن�$زای ک�ن� ای م�وری�� ق�� Vکه ا ن� د. او ار� ای'� ب'� ر� ی ج�رف� می� ون'$ خ� شی� را ت�$ گلن� ل ک�رده و ای�� حصن� دن5 ت�� �ر ک�ه در ل�ن� ض و م�وف� ح� مردی م�س�

». ن5 اش�ت� مگی� ش� ه ج�� دار� ی اب�� ه اش�ت� ن�$ ت� اش�� ود گ�د� ار و678ج�� س� ای اف�� اب�$ ی ب�$ ارهÇ ح�اج$ م درب'$ طور ج�ی� ود ب�$ می س�� ه ه�ا ن�� ت� ن5 گ�ق� Vن�$زاس�اس ا ن5 م�ورد ی�ری در ای�� ش� ن� Ìاظ�لاع ن� �ر ی� �ی ی�� ن5 ان��زان' ی� . م�ورح�� وده اش�ت� ه ن�$ ه ح�د م�دل م�وری�� اچ� د ب�� اوت� ک�رد و دب'� ص� ی او ف�� لاف� ات� اح�� صوص�ن� خ��

676

اله م�ن5 در ه م�ق� د ی�$ ن� گاه ک�ب� اره ی�� ن5 ب�$ کا�در ای�� ی� ان5ان��زای�� وال�حسن5 ح�� ان�$ ن|�ز " ر� ".677 M. Mignan; A Journey through the Caucausian Alps and Georgia, London, 1839, Vol 1, p 23.678 Colonel Stuart: Journal of Residence in Northern Persia and the adjacent Provinces of Turkey, London, 1854, p. 169.

د. می ده�ن� دش�ت� ن�� ن|�ز ک�ی679ب�$ ان5 ن�$ز� ن� ی'� ها ون5 اص�ف� ات$ ک�رده و ج�� ج� ت� ای�$ش� ای�� ود را ن�$زای ک�ن� ام دوش�ت� ج�� ه ب�� که م�وری�� ن� ه م�سلم اش�ت� ای'� ج� ت�� Vا ن'Çی م�دع�ی ا ا ل�ن� ن� ف�رای'� کæ ب�� ز م�داوای ن�� ش� دران�� ن� د دوش�ت� ان��زان�� گوب�� عی ک�ه م�ن� . م�وق�� ر داده اش�ت� ی� ی� ع� �ی ب�� ن' ها اص�ف� ار« را ب�$ س� د� »اف�� ت� م�عروف��

�رار می اء ف� هر� ود را م�ورد اش�ن� ت$ ج�� ب� Ìق� ط�ت ت� ه رف�� اه�را م�وری�� Õظ� ، او داده اش�ت� ود را ب�$ ت� ج�� ش�� هÇ شرگ�د� سج� اده و ی�� ت� جال مرگ� اف�� ای�$ب� ت�$ ط�ن$ده�د.

د ق� ه اش�ت� م�عت� ت� وش�� ده�م ن�� ور� �رن5 ن�� ان5 درف� گلسن� ط ان��زان5 و ای�� ارهÇ رواب�$ ی درب'$ ال�ب$ ات$ ح�$ ل ک�ه ک�ن� ه گ�ن� ت� ام مرص�� ن� �ی ی�$ وی ان��زان' ان�� کæ ب�$ ن��. ته اش�ت� ی ال�هام گ�رف�� لچ� ان5 اب�� وال�حسن5 ح�� ا ان�$ رر� ه می� دگ�ی ن��زح�ادی'� ب�� ر� ود ار� ان5 ج�� ه درداش�ن� د� 680اش�ت� ک�ه م�وری�� ت� ه دردوک�ه ه�رج�� م�وری��

ی�رور� ا ف� رر� وان5 می� عت� ا او را ب�$ اب�$ ی ب�$ موده اش�ت� ولی در ح�اج$ ان5 ن�� هار ام�بن� Õود اظ� خ� ت� ت�$ سب$ ا ی�� رر� ود ار� ک�مکهای می� امه ج�� س�ف�رب��اده ک�رده ق� ها اش�ت� ت'� Vا �ه و ار ت� ان5 اظ�لاع داش�� وال�حسن5 ح�� ا ان�$ رر� دگ�ی می� ب�� ی م�وارد ر� عص� ه ار� ب�$ ده�د. م�سلما م�وری�� �رار م�ن� اء ف� هر� م�ورد اش�ن�

ن5 که ای�� گام�ن� ود و ه�ی� اه ن�$ س� یخعلن� ن|�ز ف�� ان5 اغ�ی�مادال�دوله ور� م ح�� ا ان�$زاه�ی� رر� ی می� اده ح�اج$ واه�رر� ان5 ج�� وال�حسن5 ح�� ا ان�$ رر� ون5 می� لا ج�� . م�ن� اش�ت��رم�ان5 اه ف� ادس�� ودق��ب�� ی�ر ن�$ وس� وال�حسن5 ک�ه ح�اک�م س�� ا ان�$ رر� ی�مود. می� ا ی�� ق� ر� اب�$ ی� واده اوی�� ان�� ج� ن|�زس� را ض�ادر ک�رد ت�$ ل ور� ت�

ر ک�رده اه ح�د� م س�� ش� د، و او ار� ج�� ت� اق� می اف�� ق� ا اب�� اب�$ ی ب�$ ن5 در ح�اج$ ر ای�� ی� Õظ غه ای ب�� م م�یحصن5 گ�ردد. واق�� د� و در ق�� ن|�ز� گز ست� ب�$ وای�� ن��م م�یحصن5 می گ�ردد. ن|�ی درق�� اه�ت�680م�د ن$ ، ام�ا ش�� ست� وال�حسن5 دای�� ا ان�$ رر� ت� می� ش�� ود� ار� شرگ�د� ج�� Çود م�ا ل را می س�� ن� Ìت ن5 ق�� عی ار� ای�� اب�� د وق�� ت� ه�رج��

ا ح�دی ف�ر ب�� ت� ای��ن5 دو ب�� ش�� حشرگ�د� د:م� گوب�� ود ب�$ ات$ ج�� ع ک�ن� ب|$ ا ارهÇ م�ن� ی را درب'$ ن'� ها ن5 ت�� ه ش�ح� م م�وری�� اری'� گد� هی�ر اش�ت� ب�$ . ت�$ دود اش�ت�ص ات$ م�ن5 م� ن5 ک�ن� م ک�ه ای�� گوی�� ا ب�$ واه�م ب�� ه می ج�� ار� امه »اح�$ ی ب�� عب� ده )ب�� ل س�� ق� لا ب�� ن$ امه ای ک�ه ف�� .� ب�� ست� ن� صوصی ن�� ح� ض ت�$ ح� لاق� ش�� وراح��

ف�ر ن�$ کت� طور ب�� ان5 می ده�د ک�ه خ�� س� (...ی�� ان5 وال�حسن5 ح�� ه ان�$ ا ی�$ رر� که اگ�ره می� د، در ح�ال�ن� ماب�� صور ن�� وی��ش� ب�� لاق� ج�� رح اح�� ها را ش� ن� د ای'� واب�� ن'�ی می ن�� س�ا Vام ست� ک�ه ن�$زای ن��زش�ی� ن'�زی دای�� صو د ب�� اب�� ات$ مرا ب�$ ود. ک�ن� واه�د ن�$ خ� ت� ت�� ب� ق� ن5 ک�ت� ی|� د ن5 ب�$ Vمام ا د، ن�� اس�� ق� ح�ال اوب�$ ن5 م�واف� Vا �شمت� ار کæ ف�� ن��

وی 679 ت� ی م�ب� ب$ ت� ار –م�ج$ ن� ده گ�ق� aز ان�� ای296 ض – در ب�� اب�$ ی ب�$ اره ح�اج$ �ی درب'$ ن' لشوف� ال�دوله اظ�لاغ�ا ن� ان5 ف�� ن5 ح�� دال�حسی� ا غ�ن$ ار می�رر� Õط ل ار� م�ظرح الاب�� ق� ت� . ی�$ار می ده�د س� .اف��

680 M Gail, Persia and the Victorians, London, 1951, pp. 74-9.680

ه ض �رت� اول م�وری�� صل – 364م�ساف� ا ف�� د ب�$ ن� ای��شه ک�ب� ا، 45 م�ق� اب�$ ی ب�$ ح�اج$

ن5 Vا�ن5 رادم�اع ود ای�� ا می س�� ب�� Vد. ا ب�� Vدش�ت� ا ا ص�ورت� ک�ام�لی ب�$ ت$ ک�رده ام ب�� ز ک�ب� هم ن�� ی را ت�$ ال�ب� ض ب�� ح� مان5 ش�� ش� گزی، و ج�� ب|� کی، ده�ان5 د ب��». وده اش�ت� ان5 ن�$ گن� �رب�� ان5 و ف� ن� لاف� غ�ادات� ان��زای'� ت� رح اج�� ور و ه�دف� م�ن5 ش� Õط ؟ م�ن� ست� ن5 سه دای�� Vا �کی ار ه ب�� ت� Ìب 681س��

هان'�ی -3 ای اص�ف� اب�$ ی ب�$ ارسی ح�اج$ مه ق�� ارهÇ ن��زج�$ در ب�$ارسی مهÇ ق�� د� ک�ه ن��زج�$ ت� ن'�ی ه�رج�� ها ای اص�ف� اب�$ ی ب�$ ت� ح�اج$ ش�� رد، و شرگ�د� �رار می گ�ی� ارسی ف� شی� ن�$ز روی ادت$ ق�� گلن� ات� ای�� ن� Ìی� ر اد ی� ی'� Çا در دان��زه ب��

ن5 ی|� کو جدی در ب�� ز م�همی اش�ت� و ت�$ جدی ان�� ن'�ی ت�$ ها ت$ اص�ف� ب� Ìا ح�ت رر� مه می� ارح5 اش�ت� ، ولی ن��زج�$ ات$ م�ا ح�� حت� اض�لی ک�ن� وع ت�$ ار� م�وص�� . ت� ش�� ن5 گ�د� Vا �ک�ری ار دون5 د� وان5 ب�$ می� ن�� وده اش�ت� ک�ه ن�� ار ن�$ ر گ�د� ی� ی'� Çا ارسی ب�� رم�ان5 در ق��

ول در ح�دود س�ال ت$ ی'� ا ن'�ی در اش�ن� ها ت$ اص�ف� ب� Ìا ح�ت رر� ط می� وس� ارسی ن�� مهÇ ق�� ی�ره1891ن��زج�$ وک�وی�� لم ف� ه ق�� ن5 ی�$ Vشوی ا �رای�� مه ف� 682 ار� روی ن��زج�$

ولای ج� اول ج�$ ارت'� ه ب�� امه ای ی�$ ج� اج�مد روجی در ب�� ی� ت$ ش�� ب� Ìا ح�ت رر� . دوش�ت� می� ته اش�ت� ام گ�رف�� ج$ ه ادوارد ن�$زاون5 می1892ات�� ی�$لی ن� مه ک�رده اش�ت� و ج�� ارسی ن��زج�$ ه ق�� شه ی�$ �رای�� ان5 ف� ب'$ ا را ار� ر� اب�$ ی ب�$ ات$ ح�اج$ هان'�ی ک�ن� ت$ اص�ف� ب� Ìا ح�ت رر� ا می� ق�� Vل ا اض�� ی|�ب$ ق�� وی'�سد: »اد ن��

ته، شم س�اج�� ان5 را م�ح$ ن� ک�ر ک�رده و غ�ادات� ان��زای'� ن5 د� Vهر ه�ای ان��زان5 در ا هان5 و س�ان��ز س�� اری اص�ف� ار� طÕ و اص�طلاح�ات� مردم ب�$ حت� ال�لق� ت��ن5 ن�$زای شرک�ار Vا �ه ای ار سج� د ی�� ن� اش�� ل ب�$ داد، ه�ر گ�اه م�ان�� صت� ب�� ن5 و رخ�� شور اد� د س�ای�� ع ک�ن� ات$ را ط�ت$ ن5 ک�ن� Vول ا واش�ت� در اس�لام�ت$ ج��

ات$ ت� ن5 ج�$ Vه ا ود را ی�$ دی ه�م ج�ق� ج�� ت� ت$ اف�� ب� Ìد و ح�ت ه ه�م می رس�اب�� ار ی�$ دار ی�$سن� ب�� ر د در ان��زان5 ظ�ال�ب$ و ج�� ن� Ç'ی ف�رم�ا ات� ب�$ دن5 ح�� م و اگ�ر در ل�ن� ف�رش�ی� ب�$ت� ار� شرک�ار«. ب� وی�� اک�مال م�مت� ای�$ش� ب�$ ع ک�ردن5 ک�ن� ه ه�مان5 ط�ت$ د ی�$ ا683م�صال�جه می ک�ن� ج� اج�مد روجی را ه�مزا می�رر� ی� عد ش�� �ی ب�$ ن| م�د

ق� ک�سان5 ن�� ات$ در ک�رم�ان5 ار� ط�ر ه ای ار� ک�ن� سج� عد ی�� ها ب�$ . م�دت�� ت� ش�� ر� در گ�د� ی� ت$ ی�� ب� Ìا ح�ت رر� د� و می� دب�� ن|�ز� شرن�$زب'� ر ی$ ن'�ی در ی�� ان5 ک�رم�ا اح�� ق�� Vا

681

« ض ان5 گلسن� ا درای�� اب�$ ی ب�$ دمه »ح�اج$ 25م�ق� .682 Hajji Baba (par. J. Morier) traduit de I Anglais par. August Jean Baptist De Fauconpert, Paris, 1824

683

اده، ض مال�ر� دمه ج�$ ل ار� م�ق� ق� ه ب�� 15ی�$

لات� ) ن� ه دش�ت� ف�� ت$ ی�$ ب� Ìا ح�ت رر� ه س�ال )Phillottمی� د ی�$ ن5 را در ه�ن� Vاد و او ا ت� هر اف�� ن5 س�� Vش در ا گلن� شول ای�� ه�ج$ری( /1324( ک�ن�ات� ک�رد.1905 ح��

ز ک�ار کæ ان�� اوت� ن�$ز روی ن�� ق� ی م�ت� ب� ب� Ìهان5 ن� ا دو ج�$ ده ب�$ وی��سن� ی اش�ت� ک�ه دو ن�� ال�ب$ کی� ار� م�وارد ح�$ �ی ب�� ن' ها ای اص�ف� اب�$ ی ب�$ ت� ح�اج$ ش�� مهÇ شرگ�د� ن��زج�$ر ده�د و ی� ی� ع� ن'�ی را ب�� م و م�عا اه�ی� ه اش�ت� م�ق� ست� وای�� ود »ن�� مه ج�� ت$ در ن��زج�$ ب� Ìا ح�ت رر� طق� می� هÇ ه�ما ب�� ت� ه گ�ق� د. ی�$ ه اب�� ت� ی� داش�� لق� ت� های م�ح� د و ه�دق�� ک�رده اب��

د.« ن� ی�� �ر اف� ن� Ìعمار ی� داش�ت� ضه ای ض�� شر اش�ت� ف�� ا ک�ه م�ن� ج$ ت�� Vا ا عمار ب�� ضهÇ اش�ت� ن5 ف�� ه ک�رد ک�ه684ار� ای�� ت� وج�$ وان5 ن�� ت� ن5 ی�$ ی� ت� ن5 م�طلب$ را ج�� د ای�� اب�� س��ه ت$ aب مه او در م�ن� واش�ت� ن��زج�$ عا می ج�� ود و واق�� ت� ان��زان5 ن�$ وش�� گزان5 شرن�� ت� ب�� ی و ض�داف�� ا دل�شور� ود ب�$ دگ�ی ج�� ب�� ت$ در ظ�ول ر� ب� Ìا ح�ت رر� می�

د. اس�� ه ب�$ ت� ی داش�� ش� ق� ش� ب�� ای�� ن5 ه�موط�ن� ی� س�اح��ت� و ی داش�� وی'�شی دش�ب� ن�� ت$ ک�ه در ط�ی�ر� ب� Ìا ح�ت وان5 اط�مغه می�رر� ن|� شهو د وان5 ال�ن$ ن|� اک�ان'�ی و د د ر� ن� Ìات� غ�ت ده و ک�لن� ن� ی'� ات� رس�ا ه ح�� ل را ی�$ ن|� ر�

لاس مه ب�$ ود، در ن��زج�$ مه ک�رده ن�$ ارسی ن��زج�$ ه ق�� ا ل�وس�ار� را ی�$ ی ب�$ ان5ح�اج$ ن5 داش�ن� د ای�� می ک�ردب'� صور ن�� ود ک�ه اک�ی�ر مردم در ان��زان5 ب�� ق� ن�$ ه ح�دی م�وف� ا ی�$ ب�$ت� وس�� عیهÇن�� ت� واق�� ش�� کæ شرگ�د� ن5 را ن�� Vد و ا ب�� دمه می ر� ه در م�ق� ی ک�ه م�وری�� ا ج�رف� ود ب�$ ده ن�$ م س�� Çوا ن5 م�طلب$ ن�� ه ای�� ت� د. ال�ب$ اس�� شی� ب�$ گلن� ف�ر ای�� کæ ب�� ن��

ود ک�ه �رار داده ن�$ ارس� ف� ب'� Vا �اری ار ود در ی�$سن� ن'�ی را راه�ی�مای ج�� اک�ا د ر� ن� Ìود روس� ک�ار غ�ت ر� ج�� می� Vا �ر�ار ط�ی ب'� Vت$ در ا ب� Ìا ح�ت رر� د.� می� ماب�� لمداد می ن�� ق��». موده اش�ت� ار� ن�� کæ ب�$ ن� ود را ی�� ته و م�عای��ب$ اه�ل ع�صر ج�� ح� م�ی� Vد را ا ل و ح�$ 685»ه�ر�

ف� ک�رده ا ح�د� وده و ب�� �ر� ات$ اف� ه اض�ل ک�ن� ی را ی�$ ی ار� م�وارد م�طال�ب$ عص� . در ب�$ ست� ن� ی ن�� ق� ت� مه دف�� ت$ ن��زج�$ ب� Ìا ح�ت رر� مهÇ می� ته ن��زج�$ روی ه�م رف��ی و وس�ف� ارم�ب� ت� ن�� ش�� ا شرگ�د� د و ب�� ف� می ک�ن� ال�کل ح�د� ده« را ب�$ ته س�� ح� صل »ک�لهÇ ت�� ان5 م�ق� م داش�ن� ج$ aی هل و ی�� صل ج�� لا در ف�� . م�ن� اش�ت�

ی�ر اش�ت� ش� ن� Ìه مرای��ب$ ن� ات� ی�$ اق�� ه ظ�ور ک�لی اض�� د. ام�ا ی�$ ماب�� لاضه می ن�� جه ح�� ج5 ص�ف� ی� جه اش�ت� در ی�� ش� ار� سی ص�ف� ن� Ìم را ک�ه در اض�ل ن� دس� مری�� امر� ب��æکارس�ک ی� Üهای ی� د ار� ش�ب�ت� رم�ات�� لن� ق� ه ب�� ه ی�$ د. م�وری�� اس�� ده ب�$ س� وده ی�� �ر� ن5 اف� Vا ن�$ز ا ه ح�$ لی ی�$ ا م�ن� عر ب�� ، س�� اش�ت$ مله ای م�ن� ست� ک�ه ج�$ ن� جه ای ن�� و ص�ف�

ن5 طÕ ای�� ت$ غ�لاوه ن�$ز ح�ق� ب� Ìا ح�ت رر� ود می ده�د. می� ت� ه�ای ج�� صب� ح� ه ش�� ان5 ی�$ امردح�� ، ب�� ادان5 ، م�لا ب�� ا اج�مق� رر� ون5 می� جکی ج�� گ�اهی اس�امی م�ض�684

عمار،اه�مان�� ضه اش�ت� ه ف�� ی م�وری�� اظ�ق� ح�اج$ ن$ ماره ال�ق� 27، ض 4 ش��685

دمه لاسم�ق� ل ب�$ ن|� ، ض ر� طق� اله ه�ماب�� ل ار� م�ق� ق� ه ب�� 34، ی�$

وف�ی ی�رال�ملکæ، م�ست� Ìی� ل اغ�ی�ماد ال�دوله، د ن� Ìت عی ار� ق�� ا اس�امی واق�� اض را ب�$ ج� ن5 اش�� ی|� او ا غ�ن� گی و ب�� ت� ی ار� اس�امی س�اج�� عص� اس�امی ب�$د. س� ح� ان5 می ت�$ ه داش�ن� ی�ری ی�$ ش� ن� Ìت� ن� عب� ت$ واق�� ب� زی'� ن5 ن�� ی|� د د، و ب�$ ممال�کæ عوض� می ک�ن� ر ال� هان'�ی و م�غی� ن5 ال�دوله ض�در اص�ف� ممال�کæ، ام�ی� ال�ادات� ق� ت� aمام ای� ها ن�� ن� ه ی�` ود ی�� مهÇ ج�� ت$ در ن��زج�$ ب� Ìا ح�ت د. می�رر� ل می ده�ن� کن� س� ه را ی�� ات$ م�وری�� ه�ت$ دو رک�ن5 ع�مدهÇ ک�ن� اش�ت� و م�د� اد ار� ش�ن� ق� ت� aای�

ود دلش� ار� واه�ان5 ع�صر ج�� خ� ت|� اد ر� Vمام ا د ن�� ن� a'ی . او م�ا وده اش�ت� �ر� ها اف� ت'� Vوده و ن�$ز ا س� ن�$ Vا �لب$ ک�اسه گ�رمی�ر ار لکه اغ�� ورده اش�ت� ب�$ Vه را ا م�وری��ن5 ک�ه غ�ده ت� و ار� ای�� اصی داش�� ی ح�� ی|�ش� د اداب�� ر� Vا �ر ی� ه�ت$ ی�� ود. در م�ورد م�د� ون5 ن�$ ه ج�� اری�� اح�$ ساد ح�کوم�ت� ق�� �ی ح�کام و ف�� ن' ا دش�ت� م�طلق� ال�عن�

æک ی|�ب$ ن�� �ر ج5 می ن�$زد. ف� د رت'� بن� داس�� ی ک�اری ب�� ب$ ی+� �ر ر� ک�ست$ م�ال و عوام ف� د و ج�$ ودب'� ه دور ن�$ ت� ی�$ ب� ی'� ان5 ار� غ�ال�م رو ح�ا ن� ای ار� غ�لما و ص�وف��گز ار� ب|� ف�ر د ت� دروی��ش� ص�ف�ر و دو ب�� ش�� ر »شرگ�د� ی� Õظ صولی ب�� ود و در ف�� ان5 می س�� ا م�لاب�� ان5 و ب�� ه دروی'�س� وط ی�$ خوی مرن'$ ه ت�� ات$ ی�$ م ک�ن� ی� ه�س�

...« و لق� ال ح�� ت� ب�$ �راغ�� مع م�ال و ف� ادان5 در راه ج�$ ر م�لا ب�� ی� Ìی� د «، »در ب�� ن5 Vات� ا ن� ق� ا و ک�ت� اب�$ ی ب�$ سی�ن5 ح�اج$ ش� «: »در ی�$ست� ب�� ان5 دروی'�س�ی در اح� و ن�$زگ� می ده�د. ج�ب� ه س�� ف� ا ک�اری ای��ن5 دو ط�ت$ ه رب'� د ی�$ واب�� ا می ن�� ت$ ب�� ب� Ìا ح�ت ود«. می�رر� ه می س�� ای�� غه ح�� ت� م�ت� ا دلال م�حب$ اب�$ ی ب�$ »ح�اج$

د. ن'�ی ک�ن� ا وس�� واه�د لان�� می ج�� د ن�� ن5 می ک�ن� وه�ی� ان5 ن�� دات� م�سلماب�� ق� ه م�عت� م ی�$ ی� ق� ی�ر م�ست� ه غ� ی ک�ه م�وری�� ان'� ب�ی686ح�$ ی�� ی د ت� ن�$ سب$ ود ک�ه ی�� ت$ هت� ی�� ی ج�$ ن�$ا �ی ب�$ وان' ت$ در ج�$ ب� Ìا ح�ت رر� وی'�سد: »می� ود می ن�� امه ج�� ود در س�ف�رب�� ده ن�$ اده ک�ه او را دب'� رر� ی� Üی ی� د و ح�اج$ ت$ دادب'� ب� Ìا ح�ت رر� ه می� ی�$

اح دارد.« و ی و مر� وج� ن5 عوال�م ل�هوو ل�عت$ و س�� Vه ا ل ی�$ ور� م�ن� ع او ه�ت� ته ط�ت$ ی�ن5 راه رف�� ن�� Vا �ی ن��زوا ار ن5 و ن�$ ی|� ی د ه�ت$ و ن�$ مردم�ان5 لام�د�ار� ود... ب�$ ود ن�$ د ع�صر ج�� ود و ج�ن� ا او ن�$ ق� ال�هی ب�$ ان�� ت� و ح�ق� ب� ی'� وی'�ب� و روح�ا دری ح�الات� م�عت� ت$ ق�� ب� Ìا ح�ت رر� عا اگ�ر می� د: »واق�� ه می ک�ن� اف� اض��

ض� س�� اب�� ت� و س�عادت� ق�� ب� ی'� ه روح�ا مه اظ�هار ی�$ Çدا و ان� ا ح�� اط�ن5 اول�ن� ه ب�$ د ه�ست� ک�ه ی�$ 687د.«وام�ن�

کز و aق� ق� صلی م�طان�$ ی�ری می ده�د و در ه�ر ف�� ش� ن� Ìو ن�$زگ� ن� �اح ها س�� ت'� Vه ا لکه ی�$ د ب�$ ات$ را عوض� می ک�ن� درت� م�طال�ب$ ک�ن� ه ب�� ت$ ی�$ ب� Ìا ح�ت می�رر�ه ح�دی ی�ر او ی�$ aورد. ی� Vها را می ا ت'� Vاض ا ال و اص�طلاح�ات� ح�� عار و ام�ن� ان5 اس�� ار س�� ن� کæ گ�ق� ن5 و ش�ن$ Vت� ه�ای ا صب� ح� ه ش�� ی|�ش� د اب��

د می اب�� �ر� ت$ ن�$ز م�ی�ن5 اض�لی می اف� ب� Ìا ح�ت رر� ن'�ی را ک�ه می� کا ود. ی�� ن5 می س�� Vوت$ ا د� ی اراده م�ج$ ده ن�$ ن� a'وای واش�ت� ک�ه ج�� ت� ، روان5 و ش�� درت� ن��زق��اد ه�م ق� ت� aه ای� ت$ ت� ن5 ح�ال ار� ح�$ د و در غ�ی� دن��ز می س�ار� وع دوم م�طلب$ را م�سبن� ی دارد، ن�� ن�$ ه اد ت$ ت� ط ح�$ ق� کی� ق�� م ک�رد: ب�� سی� ق� وع ب�� ه سه ن�� وان5 ی�$ ن��

لم را ره�ا ان5 ق�� م غ�ن� . در م�ورد اول گ�اهی می�رج�$ اد ک�ردن5 اش�ت� ق� ت� aلوه دادن5 و ای� جکæ ح�$ ور م�ض� Õط ه م�ن� ا ی�$ وع س�وم صرق�� ، ن�� ست� ن� الی ن�� ح��686

ن'�ی، ض ها ا اص�ف� اب�$ ی ب�$ صل 330ح�اج$ اده، ف�� مال�ر� ات� ج�$ 27، ح��ده�م، ض 687 ر� ما، س�ال سی� ع� ا، ب�$ ن� ری'� ی� Üی ی� امه ح�اج$ ی ار� س�ف�رب�� ن'� ها ن� ادداش�� ماره اول(42ب�� )ش��

ن5 می ده�د: ی� ت� لاق� را ج�� س� لاق� و ف�� ن� رح ی�� لا ش� د. م�ن� صی می ن��زدار� ح� ا ش�� ره ب�� Õظ ه وص�ف� م�ن� م ان��زان5 ی�$ دی'� دگ�ان5 ق�� وی��سن� کæ ن�� ه ش�ن$ د و ی�$ می ک�ن�د« ن� ت� aاق� ی ب�� ن'� دار ره�ا ن� ار اس�ق� دب'� ن� همن5 و اس�ق� ات$ ت�$ �راش�ن� گ اف� ال�هن� ل و ب�� ای ار� غ�� ده ن�$زب'� ون5 اسی�ران5 ک�ن� ق�688»ج�� ا در م�ورد وص�ف� غ�ش� ب��

ه ظ�ور د.� ولی ی�$ ماب�� ن5 دو را وص�ف� می ن�� Vی دل�دادگ�ی ا�دگ�ان5 ان��زان' وی��سن� وه ن�� ت� ه ش�� ن5 می ده�د و ی�$ رد داد ش�ح� ب�ت$ ک� ی�� ه ر� ا ی�$ اب�$ ی ب�$ ح�اج$ه ت� ت$ در ح�اش�� ب� Ìا ح�ت رر� ورد. می� Vال ا وان5 م�ن� اع�ر را می ن�� ت� غ�سکز س�� ش�� د. ار� م�ورد دوم شرگ�د� سبن� ن� اد ن�� ب'� ات� م�حض� ر� ق� وص�ت� ه ن�� ن5 گ�وی�� ک�لی ای��

عار او را داری ار� اس�� . م�ق� اه اش�ت� یخعلی س�� ار ف�� عرای درب'$ ن'�ی م�لکæ ال�ش� ا ای ک�اس�� ان5 ص�ن$ یخعلی ح�� ا ف�� رر� ج می ده�د ک�ه مراد می� ی� وص�� ن��ان5 روان5 ت� عم ج�� د: »ط�ت$ گامی ک�ه غ�سکز می گ�وب�� د. ه�ی� ه می ک�ن� اف� ودس� اض�� ر� ار� ج�� ی� ی را ی�� د و م�طال�ب$ ل می ک�ن� ق� لف� ب�� ت� ن5 م�ح� ی|� او ه غ�ن� ی�$

هار ت'� لکæ در م�عرض� ر� وت$ ق�� ن|�ز ج�� ی در ر� د: »ج�ب� ه می ک�ن� اف� م اض�� گو می ک�ردم« می�رج�$ ن� م گ�ق� Õظ ا ب�� ی�ر ب�$ aای ی� ه ح�$ ود ک�ه ی�$ ن�$ان5 می ک�ردم.« ن� Ìم ی� Õظ ا ب�� ود را ب�$ واهی م�طلب$ ج�� ف� و689ج�� عری'� م و در ب�� ی� اش�� گد� ه ب�� ت� گق� مون��ی را ب�� ض� د: م� اع�ر می گ�وب�� ی ک�ه س�� ب� وف��

راق� را ار� ح�د ه و اع�� ال�غ� ها م�ن$ ت'$ ها اک�د� ت'$ اد اغ�د� مق� د: »و ن�$ ه می ک�ن� اف� ت$ اض�� ب� Ìا ح�ت رر� ن5 دادم، می� ده داد ش�ح� دب'� ر� ه�ای ب�� ی� ف� چ� وص�ت� ن��گو ار� ن� گامی ک�ه گ�ق� دم.« ه�ی� راب�� امهگ�د� اه�ن� س� اه�ن� د ار� س�� لن� ق� ه ب�� ود ک�ه ی�$ امه می س�� اه�ن� ن'�ی ار�س�� ا ن� Ì|ی ت$ ا ب� Ìا ح�ت رر� ده اش�ت� می� شروده س��

د و اره می ک�ن� ه دار ک�ل« اس�� ای�� ر� عرا و »ج�� ی�ن5 م�لکæ ال�ش� ود ن�$ ی م�وج�$ مب� ه دش�� ه ی�$ ش م�وری�� د. س�ن� ل می ک�ن� ق� ال ب�� وان5 م�ن� ه غ�ت� ن5 را ی�$ Vاود، ده ن�$ س� ن5 ی�� Vی ا ه م�عب� وچ$ جº ک�ش م�ت� ود، و ه�ی� م ن�$ ت� د� عب� اه�ر م�دح ولی در واق�� Õه ظ� ود، ک�ه ی�$ ه ن�$ ت� ده ای گ�ق� صن� د ف�� می گ�وب��

د و اس�� ج« می ب�$ وم�لی� عرا »ه�خ$ ه اص�طلاح س�� د ک�ه ی�$ ل می ک�ن� ق� « را ب�� ن5 هی� ووج�$ ن5 و د� ی� وم�عن� ده ای »د� صن� ت� ار� ف�� ب� Ìهار ی� ت$ ج�� ب� Ìا ح�ت رر� می�ن5 Vی ا ه م�عب� وچ$ ران5 م�ت� کæ ار� ح�اص� جº ن�� ود و ه�ی� ه ن�$ ت� ی ار� او گ�ق� ن|� و ام ج�$ ق� ت� aصد ای� ه ف�� ت� و ی�$ م وف�� Õظ ن5 را در وص�ف� ض�دراع� Vا ا ان5 ص�ن$ یخعلی� ح�� ف��

ه اه ی�$ یخعلی� س�� ن5 را در م�دح ف�� Vن5 ا زی'� جکæ ن�� ه و م�ض� ت� ی داش�� ان'� ن� ش�� Vاع�ر ا ن5 س�� عار ای�� ا اس�� ه ب�$ �رار م�علوم م�وری�� ود. ار� ف� ده ن�$ س� ی��مه می ی�ر ن��زج�$ aه ی� ا را ی�$ ان5 ص�ن$ یخعلی ح�� عر ار� ف�� ه دو س�� د. م�وری�� ل می ک�ن� ق� عرا ب�� لوسی س�� Ü'اب ه ار� ح�� لهای�� ی اب�$ ال�هان'� وان5 م�ن� غ�ت�

ن5 ک�ه درح�$ . ن�$زای ای�� اع�ر اش�ت� وان5 س�� ن|� اه�را ار� د Õم می ده�د ک�ه ظ� Õظ ه ب�� ی�ر و دومی را ی�$ aه ی� ها را ی�$ ت'� Vا �کی ار ت$ ب�� ب� Ìا ح�ت رر� د، می� هÇک�ن�ت� گزی را در ان�� ب|� ن'�ی ار� د ا ن� Ì|ی ها و ا ت'� Vا �کی ار هوم ب�� عر م�علوم گ�ردد م�ف� ت� ای��ن5 دوس�� اف�� وح$ش�ج� ول� ه ل� اه را ی�$ ادس�� های ب�� ت'� Vدا اع�ر دب'� ورم: س�� Vا می ا

688

، اره�مان5 ن� 5 گ�ق�689

ش� ح� ، ت�$ 7ه�مان5

ود، و ت� می س�� اف�� د ب�� ان5 ک�ه در اط�راف� مروارب'� ه ه�ای مرح�$ اچ� ه س�� دان5 را ی�$ ن5 دب'� ت� ی�$ د، گ�وش�� واض مروارب'� ه ع� دان5 را ی�$ لال دب'� و ح��د! ه می ک�ن� ت� Ìب س� ا ی�� ه ام�واح5 درب'� د او را ی�$ لن� م(ری��ش� ب�$ ی� ش� ه�ق� ح� )ت�$

عار ه اس�� ن5 گ�وی�� کی ار� ای�� د. ب�� ل می ک�ن� ق� �ی ب�� ان' ای ک�اس�� عرا ص�ن$ ج م�لکæ ال�ش� وان5 م�دات'� ه غ�ت� د و ی�$ جکی� می س�ار� عار م�ض� ت$ اس�� ب� Ìا ح�ت رر� گ�اهی می�: ه اش�ت� ت� ا اج�مق� گ�ق� رر� ی در ج�ق� می� اس� م ب�$ هÇ ح�کی� ای�� ه ح�� اه ی�$ م�دن5 س�� Vع ا اع�ر م�وق�� ده ای اش�ت� ک�ه س�� صن� ف��

کا ای اج�مق� کا می�رر� ی� اش�� م ب�$ ح�کی�سان5 را جº ای�� اه�ات� ه�ی� و م�ن$ ون5 ن�� ست�� ج�� ن� ک�ه ن��

وس ت� ال�ب� ، ح�$ وی��ش� ف�راط ج�� ی ب�$ چ$ aه ک�ی هل ی�$ ت�$ان5 را مــ ق� و ل� اده ه�م ج�� �رش�ن� ــــــدای ف� ن��زا ح��

ا اج�مق� رر� که رس�د دش�ت� می� ب'� Vن�$زای اان5 را ب�� ر هاد ش� ، ج�رک�ب� شر ت�� ض� ج�ق� ن$ ه ی�� ی�$

ا اج�مق� رر� ت$ ش�ت� می� ا ک�ه ط�ب� ه�ماره ب��ان5 را ــــ ن$ ب� ود ط�ن$ ــــت� ن�$ ا ک�ه ج�ماف�� ه�ماره ب��

ی له ال�حمق� ق� اد ب�$ ه ب�$ من5 س� ای دش�� د� غ��ان5 را ضمش� سه ی��سن� کان5 خ�� ی� Üون5 ی� ورد ج�� 690ج��

ی ب� ب� Ìهان5 ن� اوت� او را ار� ج�$ ق� ی م�ت� ب� ب� Ìهان5 ن� د و ج�$ وع دوم ه�سبن� ی�ر ار� ن�� ش� ن� Ìد ن� اب�� �ر� مهÇ ک�ب�ت$ می اف� ت$ ن�$ز ن��زج�$ ب� Ìا ح�ت رر� ن'�ی ک�ه می� ا اق�� اض��ی ن'� ا اه�دان5 رب'� ش� ار� ر� ای�� ه ه�موط�ن� ی و اظ�اغ�ت� ه�ای ک�ورک�ورای�� ه�ب$ ات� م�د� عصن$ ات� ، ب�� راق�� ت$ ار� ج�� ب� Ìا ح�ت رر� د. دل می� ن� a'ی ه می رس�ا م�وری��

ه موی�� د. ن�$زای ن�� اس�� داری ب�$ ن� Ìد و راهی ن�$زای ی� کن� ان5 ب�$ ن� جال ان��زای'� د ک�مکی� ت�$ اب�� اوره�ا س�� ه ب�$ ن5 گ�وی�� د ط�ی�ر� و م�سج�ره ک�ردن5 ای�� کز می ک�ن� aو ق� ، ست� وی�� ج��د. ت$ ه�سبن� ب� Ìا ح�ت رر� وده ه�ای می� �ر� ست� و ه�مه اف� ن� ه ن�� ها در م�ی�ن5 م�وری�� ت'� Vا æک کæ ن�� ج� د ک�ه ه�ی� وب�� ل می س�� ق� ه ب�� موی�� د ن�� ت� ج��

ن'�ی 690 ها ای اص�ف� اب�$ ی ب�$ هران5 ح�اج$ ، ت�� ، ار� م�اش�ت� ک�ه ن�$ز م�اش�ت� اظ�ق� ه ه�ما ب�� د ی�$ ن� گاه ک�ب� ده�م ، و ی�� ور� ش� ن�� ح� -162 و 104(، ض 1357 )2537، ت�$135

ا وار ام�ام رض�� ا ر� ظه ب�$ د:در راب�$ ه می ک�ن� اف� ت$ اض�� ب� Ìا ح�ت رر� س�می� وی�� ش� همه ن��زس و ی�� ت�� Vا ا ی�ن5 ب�$ ن$ Ìار ه�ای" ی� د، ار� دب'� دوری ک�ه ار� ن��زک�من5 ه�ا دارب��رح5 ه�ا ا ج�� اف� و مرارت� ه�ایدش�ت� ب�$ ارت� می گ�ر� ب'� ه ر� مار ی�$ ش� ن� Ìن5 مردمی ن� ی� ت� ا ج�� د. ب�$ ن� ی'� Vمی ا کار ن�� س�ان��ی ح�� Vه ا وان5 ک�رد. ی�$ وان5 ه�مهی می ن�� ن��

ت� و ح�$ ق� ب|� �ر ت$را ف� الت� ان5 را ح�� ان5 را ن��زدی س�� س� مای�� ش� ان5 اش�ت� و ج�� س� مای�� ش� ان5 در ج�� ل س�� همهÇ ک�رد. ع�ق� ف� ....ی ب�� ده اش�ت� ن� ی'� ا وس�� گ ن�� ن� ی�`ه م جات� ی گ�ون�Çیه�رچ� اس� )ص�ف� ه ب�$ ت� داش�� گز ک�ار ب�� ب|� گو د ر ب�$ می$ ع� ت� Üدا و ی� ه اسم ح�� اده47 و 46 ی�$ مال�ر� ات� ج�$ اداری(. ار� ح�� صوض ع�ر� در خ��

د: اب�� �ر� ت$ می اف� ب� Ìا ح�ت رر� ام م�جرم می� ان5 در اب�� ن� ه ی" دهه ان��زای'� وای�� ن|� اره د کن$ ان5 را ب�� ن� ورا... ان��زای'� ون5ی غ�اس�� aت ح$ ا و ت�$ ت� و ع�ر� ب$ م�صب�ها ن� دغ� ار میب�$ ت� ا گ�رف�� ج$ ی� Ìجه ی ی� د )ص�ف� د:(. 48 ی" س�ار� ار� عت� ه�م می ب�� ب|� ر ان5 ش� اب�$ ه ارب'$ ت$ ی�$ ب� Ìا ح�ت ر� م می� واش�ی� م�د. ج�� Vه غ�ارم ا ور� ن�� " ... ار� در

ن5 ک�ار ن�$ دم در ای�� وم، د ب�� ه گ�ردان5 س�� ی�� عر� وان5 و ب�� ه ج�� ان�Çیروض� م ورون�Çی ون�$ی ج�ن� ش� ی�ری ج�� ش� ن� Ìدمی ن� وم دب'� طÕ س�� م واع� واش�ی� . ج�� م اش�ت� لار�ت$ د اح�اد ی��ب� واح�� اب�� م و ع�رن�$ارب�$ عل ک�ی� م اش�ت� و ع�رن�$ی ح�$ می لار� دی ن�� ن� ی'� و شر س�گ ن�$ز� هد ن�� دم در م�ش� وم دب'� ر س�� گی� ال� م ق�� واش�ی� م. ج�� سی� دای��

الا م ال ب�$ ر و رم� گی� ال� ر�یق�� ی� ر و رم�ال ه�مان5 چ� گی� ال� ورد و ق�� Vگی را می ا اب�� د ک�ه مرع� ح�� ورب�� ورد )ض ی می ج�� (50" ج��ی ب� لا وف�� د. م�ن� اب�� �ر� ات$ می اف� ت� ک�ن� ب� Ì|ی دا ی و ح�$ ران'� ود ن�$زگ�ی� ات� ج�� اق�� ا اض�� ت$ ب�$ ب� Ìا ح�ت رر� وان5 داد ک�ه می� ادی می ن�� ب'� ال�های ر� وع س�وم م�ن� ار� ن��

ها ت'� Vی�ن5 ا گوی ن�$ ن� د. گ�ق� ب�� Vری��ش� می ا گی� ی او ن�$زای دش�ن� چ� شف� ق� ی�� ای س�ان�$ ق� کی� ار� رق�� د ب�� ن� ب� س� م ی�$ست� می ی�� ا در ق�� اب�$ ی ب�$ هارم ح�اج$ صل ج�� ک�ه در ف��ه موی�� کæ ن�� وان5 ن�� ه غ�ت� ا ی�$ ن5 ح�$ د. در ای�� اس�� ور می ب�$ Vده ا ت� ال�ب$ و ج�� ه ح�$ دار� ه ه�مان5 اب�� ر� ی�$ ی� ارسی ی�� ست� ولی م�ی�ن5 ق�� ن� شی ن�� گلن� مهÇ م�ی�ن5 ای�� ا ن��زج�$ ق� ت� دف��ود حت� ج�� ه ت�$ م و ی�$ ل می ک�ی� ق� ان5 ب�� ن� ا ان��زای'� « ب�$ ان5 گن� �رب�� ای��شهÇ »ف� ی را در م�ق� اس� م ب�$ ا اج�مق� ح�کی� رر� « می� Çه ای�� لشوق�� ن� ات� »ف�� ب�� ر Õظ ی ار� ب�� شمب� گز ف�� ب|� د

ط ا خ�� ی ک�ه ب�$ ن'� شمت� ه�ا مه می ده�م. )ف�� ان�� ن'�ی ح�� ها ای اص�ف� اب�$ ی ب�$ ت� ح�اج$ ش�� مهÇ شرگ�د� ارهÇ ن��زج�$ مودرب'$ ات� می�رج�$ اق�� ده اض�� ه س�� ت� وش�� ز ن�� ره ن�� ی� ط ی��). اش�ت�

ال�ف� ار و ک�ردار م�ا م�ج� ت� ا رف�� عل ب�$ ف� ال� ق� ب�$ ان5 ظ�ان�$ گن� �رب�� ار و ک�ردار ف� ت� ست� ک�ه رف�� ن� ات$ ان�� ن5 ب�$ اغ�دهÇ ک�لی در ای�� : »ق�� ت� ا اج�مق� گ�ق� می�رر�د، ارب�� گد� د و ری��ش� ب�$ ن� ی�راش�� ای ای��ن5 ک�ه م�وی شر را ی�$ ه ح�$ ان5 ی�$ گن� �رب�� . ف� اس ک�ن5 ن� ن5 ج�مل و ف�� Vاره را ن�$ز ا و ب�� م ن�� ی را می گ�وی�� عص� . م�ن5 ب�$ اش�ت�

د. ن� a|ی aز ن5 ن�� Vه ا د دش�ت� ی�$ ر ک�رده اب�� aد ا ب�� وه اش�ت� ک�ه گ�وب�� ت$ ان5 ار� م�و ای'� ت� ان5 ج�� د و شرس�� دارب�� ه م�و ب�� ای�� ست� ک�ه در ح�� ن� د، و ان�� ن� ری��ش� را می ن��زاش��ه می ج$ aی ا دش�ت� و ی�� د و م�ا ب�$ ورب�� ا می ج�� د� گال غ�� ن� ا ک�ارد و ج�� ان5 ب�$ گن� �رب�� م. ف� ی� ب� ن� س� ن5 می ی�� م�ی� د، و م�ا ن�$ز روی ر� ن� aب ن� س� وت$ می ی�� ان5 ن�$ز روی ج�� گن� �رب�� ف�

می ن�� مار� ان5 ن�� ب'� Vم. ا ی� وش�� �راح� می ن�� اس ف� د، و م�ا ل�ن$ ن� وش�� گ می ن�� ن� اس ی�` ان5 ل�ن$ ب'� Vم: ا ی� ه س�اک�ب� ش� د، و م�ا ه�من� ه م�یجر ک�ن� ش� ان5 ه�من� ب'� Vم. ا وری'� ج��

، ا مرد اش�ت� ار ب�$ ن� ت� م. در م�ا اح�� ی� مار� می ک�ب� ت� ن�� ج5 وف�� ی� ی ی�� د، و م�ا رور� ارب�� م،گ�د� ی� ت� می ک�ب� ای ح�اج�$ ص� ه ف�� ست� ش� . م�ا ب�� ن5 ا ر� ار ب�$ ن� ت� ان5 اح�� در ای��س�م. وری'� ار می ج�� م و ی�$سن� ی� د، و م�ا ج�رام می دای'� ورب�� د، و ک�م می ج�� ن� a'رات$ را ح�لال می دای ان5 ش� د. ای��س� ن� aاده می ک�ب ان5 ای��سن� های��س� ن5 چ� Vام�ا ا

ر� را ح�لال می ی� را ک�ه ه�مه چ� د، ج�� ن5 اب�� م�ی� ن5 اه�ل روی ر� زی'� ف� ن�� ت� ن5 و ک�ب� زی'� ش ن�� ح$ ان5 ت�� گن� �رب�� ست� ک�ه ف� ن� ، ان�� ست� ن� کار ن�� ای ای�� م�سلم و ح�$ورد. ان5 ن�$ز ه�م ج�� که دل�س� ب'� Vی ا د، ن�$ ورب�� ه را می ج�� اغ� ورب'$ ت� و ف� گ ی��س� وک�æ و ش�ن� ی ج�� د، ج�ب� ورب�� وان'�ی را می ج�� ور ج�ت� د و ه�مه ج�$ ن� a'ادای مرده را ب�$

سل. دل ار� غ�� مم ب�$ ی� ه ی�� ای�$ب� و ی�� ت� سل ج�$ ه غ�� د، ی�� رب�� Vا ا ه ح�$ ت� ی�$ سل م�ب� ن5 غ�� Vا �عد ار که ب�$ ب'� Vی ا د، ن�$ ن� aج می ک�ب رت'� ش� 691دش�ت� ی��

ه ان��زان5 وط ی�$ گز مرن'$ ب|� های د ت'� V4. رم�اارسی ه�م ق� ها ک�ه ب�$ ت'� Vا �کی� ار د. ب�� سبن� ن� هور ن�� اد م�ش� ب'� ت� ک�ه ر� وش�� گزی ه�م ن�� ب|� های د ه رم�ات�� ن'�ی م�وری�� ها ای اص�ف� اب�$ ی ب�$ ت� ح�اج$ ش�� ه ار� شرگ�د� ت� ش�� گ�د�

ده اش�ت� مه س�� ا گ�روگ�ان5ن��زج�$ ج� ان��زان18325 )س�هرات$ ب�� ارت'� ه ار� ب�� د، و م�وری�� ن� ق� اق� م�ت� ق� ار اب�� اح�$ ان�5 ق�� ا م�حمدح�� غ�� Vم�ان5 ا ام دارد ک�ه در ر� ( ب��ن5 رم�ان5 ار در ای�� اح�$ مکار ق�� اه ش�ی� گزی ه�ای س�� ن� د. وج�س� اده می ک�ن� ق� ان5 اش�ت� ع داش�ن� ب|� ا ه ه�ا و وق�� aدن5 ص�حت �رب'� ف� Vان5 م�ال�کم ن�$زای ا هÇ شرح�$ ت� وش�� ن��

ا ) رر� گز او می� ب|� د. رم�ان5 د گ�ار می ک�س� ن5 رور� Vی�ماع�ی ان��زان5 ا ع اج�$ اک�ی ار� وص�� ن� ن'�ز اس�ق� صو ه ب�� د و م�وری�� وب�� رح داده می س�� ام دارد1841ش� ( ب��ن'�ی ا ای ک�اس�� ان5 ص�ن$ یخعلی ح�� ا ف�� رر� ی� می� عب� اه ب�� یخعلی� س�� عرای ف�� ط م�لکæ ال�ش� وس� ان5 ک�ه ن�� کæ غ�ده داش�ن� موغه ای��ست� ار� ن�� ک�ه در اس�اس م�ح$

ی در وف� وان18215)م�ت� ود، ولی ار� غ�ت� ام ن�$زده می س�� ا ب�� رر� می� وان5 عت� ط ب�$ ق� ده و ار� او ق�� س� ان5 داده ی�� یخعلی ح�� ود. اسم ف�� ه می س�� ت� "( گ�ق� "

یخعلی ا ه�مان5 ف�� رر� می� د ک�ه وی ن��ز می س�ار� ن5 اج�ی�مال را ف� ود ای�� ده ن�$ صا او را دب'� ح� ه ش�� ن5 م�وری�� اه و ای�� یخعلی س�� ار ف�� ی درب'$ عران'� "م�لکæ ال�ش� "

دن��ز دب'� ها را ح�$ ت'� Vا ه داش�ن� د، ولی م�وری�� دار� ت$ می اب�� کس� ار و ب�� ات$ ه�ر� اد ط�رح ک�ن� ن� Ìسان5 را ی� ها ای�� ات�� دن5 داش�ن� ه س�� ت� خوه گ�ق� . ت�� اش�ت� ان5 ص�ن$ ح��ان5 گوی'�س� ن� ی�ر گ�ق� ش� ن� Ìد ن� ت� می ک�ن� اع�ر ص�حب$ ای س�� ا می�رر� ه ه�م ک�ه ب�$ ود م�وری�� ود را داده اش�ت� ، و ج�� م�ان5 ج�� وی ر� گ و ن�$ ها رن�� ت'� Vه ا ته و ی�$ س�اج��

. ی�ماع ان��زان5 اش�ت� ارهÇ اض�لاح�ات� در اج�$ درب'$

ان5 691 م�سن� ، ر� ات$ امرور� ا، در ک�ن� اب�$ ی ب�$ د ح�اج$ اض ی��سن� هم و ح�� مهÇ غ�ام ق�� م ام�امی، در ب�$ات$ ن��زج�$ اله ک�ری'� ه م�ق� د ی�$ ن� وع ک�ب� ن5 رج�$ ی� ت� ا ه�مح� اب�$ ی ب�$ مه ح�اج$ در م�ورد ن��زج�$43-52، ض 1353

ده�م و ج$ �رون5 ه�ی� ان5 در ف� ن� رف�� دگ�ی ش� ب�� رق� و ر� ه ش� ان5 ی�$ ن� Ç'ی ا دی اروب�� ه م�ن� گز ار� غ�لاف� ب|� هی د ه وج�$ های م�وری�� ت'� Vد رم�ا ک�ر س�� لا ه�م د� ن$ ه�مان5 ظ�ور ک�ه ف��ق� ن��ز در ت� ه ای دف�� Õل م�لاخ�ظ ان�$ صورت� ق�� ره ب�$ ی� ن'�ی و غ� ، م�ور ،س�ا ان��زن5 ون5 ب�$ ی ج�� عران'� ار س�� ب'� Vان5 ک�ه در ا ن� رف�� دگ�ی ش� ب�� ود. وص�ف� ر� ده�م ن�$ ور� ن��ا ق� ب�$ ز و م�طان�$ ق� ن�� ت� گز ه�م دف�� ب|� ه د کæ درچ$ د ن�� بن� ی داس�� رف� رق� س�ف�ر ک�رده و اظ�لاع دش�ت� اولی ار� م�مال�کæ ش� ه ش� اح�ان'�ی ک�ه ی�$ های ش�ن� ت'� Vرم�ا

ه اح�ان5 ی�$ ود ، غ�ده ای ار� ش�ن� ان5 داده ن�$ س� دی ه�ا را ی�� لن� دگ�ی اش�کاب�� ب�� ورلی شر والی�ر اش�کات� ک�ه ر� های ون'� ت'� Vرم�ا �ا ال�هام ار د. ب�$ شم س�� ال�ن� Çرب�دگ�ان5 وی��سن� وی'�سان5 ن�� ن5 رم�ان5 ن�� د. ای�� ن� aن'�ز ک�ب صو شی ب�� گلن� دگ�ان5 ای�� ن� a'وای ز ن�$زای ج�� ق� ن�� ت� رق� را دف�� دگ�ی مردم ش� ب�� د ک�ه ر� واس�بن� ته ج�� رق� رف�� ش�

ه ای را ن�$زای ار� ی�ماغ�ات� ب�� ود اج�$ ات� س�ف�ره�ای ج�� ن� Ìی� ج$ر اده ار� ت�� ق� ا اش�ت� د ب�$ واس�بن� لکه می ج�� ود ب�$ ت$ دگ�ی� ی�� وی��سن� ان5 ن�� ا ک�ارس�� د، و ب�� ودب'� ت$ هوری ی�� م�ش�دگ�ی در ب�� وم�اس ه�وت� ر� د. ن�� شی� می دادب'� گلن� وی'�شی ای�� ه رم�ان5 ن�� ه ای ی�$ ار� عدی� ب�� گز ب�$ ب|� ارت� د عن$ د. ب�$ ن� aم ک�ب شی� ن��زش�ی� گلن� دگ�ان5 ای�� ن� a'وای ج��

ود ن'�زا در رم�ان5 ج�� Vع ا ب|$ وا ن5 ه�ای ن�� م�ی� ن'�ی و شرر� ما ده�مامی�راظ�وری غ�ی� ج$ �رن5 ه�ی� ر ف� ن'�ی ک�ه در اواج�� ا وب�� کæ ن�� اط�رات� ن�� وس: ح�� اش�ت� اش�ن� ب'� Vاده اش�ت� ه س�� ت� وش�� ود در ان��زان18195)ن�� ات� س�ف�ره�ای ج�� ن� Ìی� ج$ر ود ن�$ز اس�اس ت�� لوم�ات� ن�$ ن� اح ودی�� ن|�ز� ک�ه ش�ن� �ر لی ف� ن� Ìی� �مز ی� د.� ج�$ ماب�� ن'�ز می ن�� صو ( ب��

اس� ) ل�ن$ �ر� ها ف� ت'� Vن5 ا زی'� هور ن�� ت� ک�ه م�ش� وش�� د رم�ان5 ن�� ت� د.1828ج�� اس�� وری اش�ت� ک�ه( می ب�$ ت� مرد س�لحش� ش�� ه شر گ�د� ع ی�$ ات$ راح�$ ن5 ک�ن� ای��ود. ش� ن5 ع�صر م�ن� Vوت$ ا س�� Vار در ان��زان5 ن��زا راه�ای ی�$سن� ر م�اج�$ Õاط� اه ب�� ادس�� ن5 ب�� Vمرگ� ا �عدار ود و ب�$ ادر ن�$ ون5 ب�� ش� ن'�ی در ف�� م�ا ود رار� ز ج�� ن5 ان�� ن|�ز� ای�� �ر ف�

اهن�$زاس�اس ادرس�� ج� ب�� ارت'� .692ب�� ه اش�ت� ت� وش�� د ، ن�� ک�ر او س�� لا د� ن$ ش، ک�ه ف�� وری�� ن|�ز� اه�ل ان�� �ر مز� ف� ی� ود ج�$ رگ� ج�� در ن�$ز� ه ب�� ت� وش�� دو رم�ان5 ن��گ ه�اری دوران�� اب�� وی��ش� ب�� ز ج�� ام ن�$زاون5 ه�اک�لی در ان�� لن� ام ه�ای وب�� ن� گز ی�$ ب|� وی��ش د اس�1826 )693ن�� کæ اوب�$ ات� ن�� لز در اغی�راق�� ن� ت� م�دوس ی�� لب� ن� ( و ف��

مزی1839 )694 د ک�ه وض�لب� ن��زن�� م�دب�� Vود ا وج�$ �ی ن�$ ن' م�ا ها در ر� ت'� Vن5 رم�ا د. ای�� ن'�ز ک�ردب'� صو دگ�ان5 ب�� ن� a'وای د را ن�$زای ج�� ی�ماع ه�ن� ی ار� اج�$ شمب� ( ف��ه ط�ی�ر� ت$ ت� ار ح�$ ب'� Vن5 ا ی�ر ای�� ش� ن� Ìد� ک�ه ن� ت� ود. ه�رج�� م�ده ن�$ Vان5 ا من� گز ن�$ ب|� وی'�شی ار� س�وی د ج� ورم�ان5 ن�� ارت'� ی و ب�� وی'�شی ار� ط�رف� امه ن�� ی�ن5 س�ف�رب�� ن�$

صورت� اح�دی ب�$ ه�م ب�� ار� د، ولی ب�$ ها ن�$ز م�لا می ک�ردب'� ت'� Vل ا ان�� ص� ی�ر ار� ف�� ش� ن� Ìان5 را ن� ن� رف�� ی ش� لاف� م اح�� م�ای'� د، و د� بن� ادی داس�� ق� ت� aو ای� �ر می� Vادات$ و Vها ا ن� ه ی�` ی�� وم�اس ه�وت� ه و ن�� مز� م�وری�� ی� هÇ شر والی�ر اش�کات� ج�$ ت� گق� د. ب�$ ان5 می دادب'� س� ان5 را ی�� ن� ب� م�ن� رق� ر� دگ�ی م�ش� ب�� ه ر� ای�� ن� ب� Ìع ن� "واق��

692 James Fraser of Inverness, The History of nadir Shah… the Emperor of Persia to which is prefixed a short history of the Monul Emperors, Londonm 1742.693 William Browne Hockley, Pandurang Hari.694 Philip Meadows Taylor, The Confessions of a Thug.

گ ن� لدی�� ن� الی ل�وس�ار� و در ط�ی�ر� ن�$زان�$ز ف�� عی ب�� وح� ط�ت$ ان5 در س�� ب'� Vلکه ا د، ب�$ ودب'� رح داده ن�$ ی ش� ون'$ خ� رق� را ت�$ ی مردم م�ش� لاف� م اح�� م�ای'� د�د. ودب'� 695"ن�$

د ت� م ه�ر ج�� دی'� که دب'� اب�� ت� �ی ج�� ن' ها ای اص�ف� اب�$ ی ب�$ هوریح�اج$ ال�ب$ و م�ش� ار ح�$ ب'� Vا �همه ار ن� اای�� ، ب�$ ست� ن� ی ن�� رض� ورر� عصت$ و ع�� الی ار� ب�� ح��

ی �رس�ان'� لم ف� رق� ق�� ارهÇ ش� ن'�ی ک�ه درب'$ ه ک�سا ل ار� م�وری�� ن$ . ف�� ته اش�ت� اف�� گارس� ب�� ان5 ی�� ن� ر ف�� اره ش� ش در ب�$ گلن� ات� ای�� ن� Ìی� ون5 در اد ا ک�ت� اش�ت� ک�ه ب��لا د. م�ن� بن� داس�� ن5 ب�� Vدگ�ی اه�الی ا ب�� وه ر� ت� رق� و ش�� عی ار� ش� د اظ�لاع واق�� کزدب'� ی ه�موط�ن5ام�ن� عب� ده�م ب�� ج$ �رن5 ه�ی� ه ف� ست� ز ن�$زج�$ ال دو ان�� گ�رن'$زای م�ن�

شی� و گلن� ده ای�� وی��سن� ی ک�ه ن�� ب� ت� هرم�ان5 ح�� ن5 ق�� Vم ا ی� ب� ن� Ìم، می ی� ری�� گی� ر ب�$ Õظ و را در ب�� نسکت� �ی ان��ز م�ن� امه ه�ای ان��زان' ت� و ب�� ور گ�لد اش�مب� هان'�ی ار� اول�ت� ج�$اد ار� ق� ت� aدگ�ان5 ای� وی��سن� رض� ن�� د. ع�� دارب�� م�ان5 ب�� ن5 ر� Vان5 ا ن� ان5 و ان��زای'� ن� ب� ن� ه ج�� ی ی�$ اه�ب� ن$ جº ش�� د ه�ی� ن'�ز ک�رده اب�� صو شوی ب�� �رای�� ل�ف� ف� Çی ک�ه م�و�ان��زان'

ل د. ولی در اوان�� م�ده اب�� Vی در ا ب� ت� ا ح�� اس ان��زان'�ی و ب�� لن$ د ک�ه ب�$ شی ه�سبن� گلن� ا ای�� شوی ب�� �رای�� ها ه�مان5 ف� ت'� Vان5 ا هرم�اب�� د و ق�� اس�� ن$ ود م�ب� ن5 ج�� ی|� م�عاصرق� ن��زی ار� مردم س�ان��ز م�لل ت� ن'�ز دف�� صو عدد ظ�ال�ب$ ب�� امه ه�ای م�ت� ر س�ف�ر ب�� ش� ش و ی�� گلن� ر اظ�وری ای�� ز گ�شی�رس� امی� شها در ان�� گلن� ده�م ای�� ور� �رن5 ن�� ف�ال�ب$ اش�ت� ک�ه ن5 ل�جاطÕ ح�$ وی'�سد:»رم�ان5 ار� ای�� ت� امه ه�ای��ش� م�ب� کی ار� ب�� ب�� ه در م�ان5 م�وری�� ش درر� گلن� عر ای ای�� ن'�ی م�لکæ ال�ش� د. ران�$زت� س�ا ودب'� ن�$

ی اش�ت� دش�ت� چ$ aم گ�ی دی'� های ق�� م�ات�� گز و ر� ب|� دات$ ورس�وم م�مال�کæ د Vده م�ن5 ا ن� عق� د. ب�$ ه اش�ت� م�عطوف� می س�ار� ار� ه ب�� ج� ت�� Vا ه م�ارا ب�$ وچ$ ن��ورد.« Vدش�ت� ا اح�ان5 ب�$ وان5 ار� ک�ب�ت$ ش�ن� ت� �ی م�ب� ن' س�ا Vا م اش�ت� ب�$ ه را ک�ه لار� ج� ت�� Vدگ�ان5 و ا وی��سن� ال�ب$ ن�$زای ن�� ورده ار� م�طال�ب$ ح�$ خ� 697ت��

صلی اله م�ق� ، م�ق� ی�روی ار�698شروالی�ر اش�کات� Üه ی� ت� ی�$ ود گ�ق� ش� ود. م�ن� ار ش�ت� ن'�زا ی�$سن� Vت� و ا وش�� ا ن�� اب�$ ی ب�$ ت� ح�اج$ ش�� ارهÇ شرگ�د� درب'$د ن'�ی، ان��زان5 و ه�ن� ر اظ�وری غ�ی�ما دات$ و رس�وم مردم امی� Vاا شها را ب�$ گلن� ج5 ای�� درت'� ن� د و ی�$ بن� وس�� ی ن�� هان'� ات�� گز داش�ن� ب|� وی'�سان5 د ود ک�ه رم�ان5 ن�� او ن�$

ان5 را ن� ر ف�� د م�عای��ب$ ش� بن� ی�ر س�عی داس�� ش� ن� Ìود و ن� ت$ ی ی�� رض� ورر� الی ار� ع�� دگ�ان5 ح�� وی��سن� ن5 ن�� ی ار� ای�� عص� ار ب�$ ب'� Vد� ک�ه ا ت� د. ه�رج�� ن� ت� ا س�اح�� ن� ش�� Vای رف� های ش� ن5 رم�ات�� مام ای�� ا ن�� ن$ ی+� ف�ر ون5 ب�� د. اک�ت� ده�ن� دش�ت� م�ن� ن5 رور� گ�ار ب�$ Vرق� ا ال�ب$ ار� ش� ده و ح�$ ب�� ن'�زی ر� صو ار� ب�� د، ولی ب�$ ه دارب�� ع�رض�

ن'�ی 695 ها ای اص�ف� اب�$ ی ب�$ دمهÇ شر والی�ر اش�کات� ن�$ز ح�اج$ .م�ق�697

�ی ) امه ران�$زت� س�ان' ل ار�1903 مه 3ب�� ق� ت� ( ی�$J.M.S. Thompkins �ف ل�ت� Çا The Popular Novel in England (1770-1800) ب��

، دن5 172، ض 1962ل�ن� .698 The Quarterly Review (January 1829, Volume 29)

اد ق� ت� aو ای� �وح ا ل�حن5 س�� ن'�ی اش�ت� ک�ه ب�$ ها ای اص�ف� اب�$ ی ب�$ ت� ح�اج$ ش�� ان5 شر گ�د� ن5 م�ن� ط در ای�� ق� ، ق�� ده اش�ت� رده س�� �رام�وس� سی� دش�ت� ف� ب�$د کن� لب$ م�ن� ده را ح�$ ن� a'وای ود ج�� ای ج�� ی م�هاب�$ اه�کاره�ای ط�ی�ر�ن�$ کی ار� س�� وان5 ب�� عت� ور� ه�م ب�$ ود. وه�ت� ده می س�� واب�� ج��