GEMBYUNG

Kasenian Gembyung

Gembyung nya éta ensambel musik anu diwangun ti sawatara waditra saperti

tarompet anu mangrupa jenis kasenian bernafaskan Islam. [1] Sanajan kitu, di

lapang kapanggih sawatara kasenian Gembyung anu henteu ngagunakeun waditra

tarompet. [1]

Seni tradisional Gembyung asalna tina ngaran salah sahiji gamelan Sunda anu

disebut Goong, dilengkepan ku pakakas musik séjénna, jumlah pamaenna sakitar

25 jalma. [2] Tugasna salaku: pamaén kenting hiji jeung dua; pamaén kemong

hijijeung dua; pamaén kendang katipluk; pamaén kolenter; pamaén gembyung hiji

jeung dua; pamaén suling; pamaén rebab; serta pamaén kemong hiji jeung dua. [2]

Gembyung Di Majaléngka

Biasana kasenian Gembyung ti Kabupatén Majaléngka ieu dipintonkeun nalika

dina acara-acara religius, contona dina acara nikahan, muludan, peresmian masjid

atawa haolan kawas di Pasantrén Barang Cirebon, sarta di salah sahiji pasantrén di

Kabupatén Subang (di Pamanukan).[2] Sajaba ti éta, kungsi ogé dipintonkeun

1

pikeun ngawakilan seni tradisional Majaléngka anu dilaksanakeun di Taman Mini

Indonésia Indah dina warsih 1984 sarta 1986. [2]

Pintonan seni Gembyung dikawitan ku macakeun tawasul sarta hadhoroh ka Nabi

Muhammad SAW, para kulawargana sarta para sahabatna sarta ka para umatna

anu taat ka Anjeunna. [2] Tuluy nembangkeun shalawat ti Kitab barjanji (nyaéta

kitab anu ditulis Imam Barjajnji) atawa anu disebut Debaan, dipirig ku musik

gembyung. [2] Mimiti ayana seni budaya tradisional Gembyung di Kabupatén

Majaléngka kira-kira saméméh warsih 1930 an. [2] Para inohong seni ieu nya eta

H.E. Zaenal Muttagin, Dudung, ustadz Sadeli ti Gunung Manik Kecamatan

Talaga, H.E. Jaelani, SH ogé Bupati ayeuna Hj. Tutty Hayati Anwar SH., M.Si. [2]

Sanajan kaasup seni anu miboga akar budaya buhun (kuno), tapi dina sumebarna

condong dikemas sacara dinamis ku para seniman anu ahli di widangna nya éta

kalayan nuturkeun perkembangan jaman. [2]

Kelompok Pintonan Gembyung Di Majaléngka

Sawatara kelompok kasenian gembyung diantarana:

Group Laila, lulugu Bapa Oyo, di Buninagara Bantarujeg;

Panji Wulung, lulugu Kyai Bahrudin, di Gunung Manik;

Mekar Budaya Putra, lulugu Yaya Suhaya, di Gunung Manik; ditambah

dua group séjénna di Ganeas sarta Salado;

Miftahul Jannah, lulugu Noyadi, di Darmalarang, Banjaran;

Panca Darma, lulugu Jaenudin, di Burujul Wetan Jatiwangi.

2

GAMELAN DEGUNG

Pintonan RRI maké gamelan degung (24 April 1966)

Gamelan degung nya éta gamelan has tradisional Jawa Barat hususna suku

Sunda[1]. Kecap degung asalna tina akronim Deg ngadeg ka nu Agung

(ngadeg=nangtung, agung= megah atawa pangagung)[2][3]. Lian ti éta asal kecap

degung tina kecap ratu-ratu agung atawa tumenggung, sabab jaman harita ieu

musik dipikaresep ku para pangagung (ménak atawa bangsawan), misalna Bupati

Bandung R.A.A. Wiranatakusumah V anu sok mgadokuméntasikeun sababaraha

lagu kana bentuk rekaman[2][3]. Awalna mah degung téh dipintonkeun dina wanda

instrumental wungkul (karawitan gending), tapi kaayeunakeun mah, degung sok

dipaké pamirig lagu[1]. Dina kamus susunan H.J Oosting (1879) kecap degung téh

tina kecap De Gong (basa Walanda) anu hartina penclon-penclon nu digantung[3].

Bahan

Gamelan degung anu alus dijieunna tina perunggu, anapon gamelan anu maké

bahan wesi jeung kualitas anu leuwih basajan dimaksudkeun sangkan gamelas

bisa leuwih kahontal ku masarakat, hususna pikeun pangajaran di Lembaga-

lembaga atikan[1]. Anapon perangkat tambahan saperti kendang, suling, jsté

dijieun tina bahan anu béda deui[1].

3

Papasingan Waditra Dina Gamelan Degung

Istilah waditra, hususna dina degung nya éta istilah anu nyoko kana alat-alat anu

digunakeun dina saperangkat gamelan (instrumén). Ilaharna wadtra-waditra dina

gamelan degung ngawengku:

1. Bonang, anu kabagi jadi 14 penclon dina ancakna. Ngadérét mulai ti nada mi

nepi ka nada la ageung;

2. Cemprés, anu ngawengku 14 wilah nada. Ngadérét ti nada mi alit nepi ka la

rendah;

3. Panerus, bentuk jeung jumlah nadana sarua jeung saron, ngan ilaharna sok

béda oktafna wungkul;

4. Jengglong, anu kabagi jadi 6 wilah. Disimpen kucara digantung atawa

disimpen siga bonang dina gemelan pélog (disimpen di Luhur benang);

5. Goong, Awalna mah ngan saukur maké gong gedé wungkul, tapi

kaayeunakeun mah sok maké kempul saperti anu digunakeun gamelan pélog;

6. Suling, dina gamelan degung, suling anu digunakeun nya éta suling anu boga

opat liang;

7. Kendang, pungsina keur ngatur ritem, anu ngawengku hiji kendang gede jeung

dua kulantér[2].

Kamekaran Gamelan Degung

R.A.A. Wiranatakusumah V, nu ngawanohkeun gamelan degung di Bandung

4

Pindah ka Bandung

Baheula, gamelan degung ngan dipaké minangka instrumén wungkul, lantaran

Bupati Cianjur R.A.A. Wiranatakusumah V ngalarang degung anu maké nyanyian

(vokal) sabab bisa nyieun suasana anu kurang serius[3]. Nalika R.A.A.

Wiranatakusumah pindah ka Bandung, gamelan degung anu ngaranna

pamagersari ieu katut nayagana ngilu pindah ka pendopo Bandung dipingpin ku

Idi[3]. Sabada pindah ka Bandung, gamelan degung loba dipaké dina acara hajatan

sabab loba nu kairut ku sorana anu éndah[3]. Tisaprak harita Bupati nitah nyieun

gamelan degung deui anu dingaranan Purbasasaka, dipingpin ku Oyo[3]. Salian ti

éta, gamelan degung sok dipaké pikeun musik gending karesmén dina pagelaran-

pagelaran saperti Lutung Kasarung jeung Mundinglaya dikusumah[3]. Taun 1954,

degung mulai dipaké pikeun mirig kawih-kawih Sunda, utamana ku grup

Parahyangan anu dipingpin ku E. Tjarmedi[3]. E. Tjarmedi jeung Rahmat

Sukmasaputra nya éta salah sahiji anu méré ide ayana nayaga wanoja[3].

1970-1980

Taun 1970-1980 beuki loba waé anu ngagarap gamelan degung, misalna Nano. S

kalayan grupna Gentra Madya (1976), Lingkung Seni Dewi Pramanik anu

dipingpin ku Euis Komariah, Degung Gapura kagungan Kustyara, jeung degung

gaya Ujang Suryana (Pakutandang, CIparay) anu kasohor ku gaya maénkeun

sulingna anu has[3]. Nano. S ngasupkeun waditra kacapi dina degungna[3]. Nano. S

nyiptakeun lagu kalayan intro jeung aransemén sorangan, sababaraha karyana anu

direkam dina bentuk kasét suksés di Pasaran, diantarana Panglayungan (1977),

Puspita (1978), Naon Lepatna (1980), Tamperan Kaheman (1981), Anjeun (1984)

jeung Kalangkang nu dinyanyikeun ku Nining Meida jeung Barman Syahyana

(1986)[3].

Béda jeung mangsa awal (taun 1950an) nu dimana para penyanyi degung lolobana

ti kalangan penyanyi gamelan pélog saléndro (pasindén; ronggéng), penyanyi taun

1970-an lolobana ti kalangan mamaos tembang Sunda Cianjuran, boh lalaki boh

wanoja[3]. Juru kawih anu kasohor ti kalangan mamaos dianatarana: Euis

5

Komariah, Ida Widawati, Teti Afienti, Mamah Dasimah, Barman Syahyana, Didin

S. Bajuri, Yus Wiradiredja, Tati Saléh, jsté[3].

Kiwari

Gamelan Degung kaayeunakeun mah sok dipaké pikeun mirig lagu non-klasik

dina acara-acara ririaan (hajatan)[4][5]. Pikeun pola lagu atawa nabeuhna loba maké

polanu diadaptasi tina kiliningan[4]. Misal gending catrik, kulu-kulu, Cirebonan,

Banjaran, Jipang lontang, jsté[4]. Sedengkeun pikeun lagu-lagu klasik mah jarang

pisan dibawakeun, aya kamungkinan ieu hal disababkeun alatan para pangrawit

degung loba anu henteu apal lagu-lagu klasik[4]. Salian ti éta musik degujng ogé

biasa kapireng dina upacara adat Sunda, féstival jeung pintonan seni[5]. Anu ironis

nya éta kurangna minat generasi ngora dina ngokolakeun katut ngamumulé ieu

budaya, anu malah leuwih dimekarkeun ku pihak asing[5].

Kamekaran di Luar Nagri

Saluareun Indonesia, kamekaran degung dilaksanakeun ku paguron luhur seni

jeung para musisi, misalna Lingkung Seni Pusaka Sunda ti Universitas Kalifornia

(Santa Cruz, USA), musisi Lou Harrison (Amerika), John Siddal (Kanada), jeung

Rachel Swindell anu dibarengan ku mahasiswa séjénna ti London (Inggris),

Paraguna ti (Jepang)[6][7]. Di Melbourne, Australia aya hiji perangkat gamelan

kagungan Universitas Melbourne anu sok dipaké ku hiji komunitas nu resep

musik Sunda pikeun latihan jeung minton di féstival-féstival[6]. Mekarna Gamelan

degung di Luar nagri teu leupas ti kontribusi Nano. S salaku seniman Sunda anu

imahna tara sepi ti para tenaga pengajar luar nagri anu hayang diajar seni Sunda[7].

John Siddal nya éta salah sahiji tokoh anu kungsi diajar ka Nano. S, tuluy John

ngadegkeun grup degung Ever Green di Vancouver, Kanada[7]. Garapan Degung

Ever Green salian mawakeun komposisi lagu Sunda, ogé mintonkeun garapan

anyar anu kaluar tina wengkuan gamelan degung di Sunda[7]. Garapan kalayan

pola musik Kulon diterapkeun dina gamelan degung tan maké waditra tambahan

séjénna[7]. Anu béda ngan komposisina wungkul, sedengkeun laras mah tetep

musrni[7].

6

Salah sahiji Universitas nu geus lila boga gamelan degung nya éta Universitas nu

aya di Santa Cruz[7]. Harita, naika taun 1990-an aya rombongan pengajar ti Santa

Cruz datang ka Bandung terus tepung jeung Wali kota Bandung, Ateng

Wahyudi[7]. Harita pa Ateng masihan saperangkat gamelan degung, saluyu jeung

paménta maranéhna[7].

Kacapi

Luncat ka: pituduh, sungsi

Kacapi mangrupakeun waditra musik Sunda anu dipaké minangka pakakas musik

utama dina Tembang Sunda atawa Mamaos Cianjuran sarta kacapi suling.

Kecap kacapi dina basa Sunda ogé ngarujuk kana tangkal sentul, anu dipercaya

kaina dipaké pikeun nyieun pakakas musik kacapi.

Wangun

Wincikan unsur nada dina hiji Kacapi Parahu

Nurutkeun wangun fisikna, aya dua rupa kacapi:

1. Kacapi Parahu atawa Kacapi Gelung ; jeung

2. Kacapi Siter

Kacapi Parahu nyaéta hiji kotak résonansi anu bagian handapna henteu ditutup

supaya jadi tempat kaluarna sora. Sisi-sisi wanda kacapi ieu dijieun sahingga

mirupa parahu. Di mangsa katukang, kacapi ieu dijieun langsung tina kai ku cara

dipahat.

7

Kacapi siter mangrupakeun kotak résonansi kalayan widang rata anu sajajar.

Sarupa jeung kacapi parahu, liangna ditempatkeun dina bagian handap. Sisi

bagian luhur sarta handapna ngawangun trapésium.

Pikeun dua rupa kacapi ieu, unggal talina ditalikeun kana hiji sekrup leutik dina

sisi katuhu beulah luhur éta kotak. Kacapi-kacapi ieu bisa dipanteng dina sistem:

pélog, sorog/madénda, atawa saléndro.

Ayeuna, kotak résonansi kacapi dijieun ku cara ngelém sisi-sis genep widang

papan.

Details of pawn-bridges of a Kacapi Parahu

Kaguna

Kacapi indung jeung kacapi rincik

Nurutkeun fungsina dina marengan juru tembang, kacapi digunakeun minangka:

1. Kacapi indung; jeung

2. Kacapi Anak atawa Kacapi Rincik

8

Kacapi indung ngaluluguan musik ku cara méré intro, bridges, sarta interlude,

ogé nangtukeun témpo. Pikeun tujuan ieu, dipaké hiji kacapi badag kalayan 18

atawa 20 tali.

Déngékeun jentréngan tina hiji kacapi indung. (pitulung·info)

Kacapi Rincik ngabeungharan jentréngan ku cara ngeusian rohang antar nada ku

frékuénsi-frékuénsi luhur, hususna dina lagu-lagu anu boga métrum tetep kawas

dina kacapi suling atawa Sekar Panambih. Pikeun tujuan ieu, dipaké hiji kacapi

anu leuwih leutik kalayan tali anu jumlahna nepi ka 15.

Déngékeun jentréngan tina hiji kacapi indung jeung hiji kacapi rincik.

(pitulung·info)

9