Post on 02-Feb-2023
TÜRKİYE TEMSİLCİLİĞİ
İŞLETME BÖLÜMÜ
Hisse Senedi ve Tahvillerin
Karşılaştırılması
LİSANS PROGRAMI
SUNAN : Tarık MORGÜL
SUNULANSUNULAN: Doç. Dr. Murat AYAN: Doç. Dr. Murat AYAN
1
YALOVA, Ocak 2014
İÇİNDEKİLERİÇİNDEKİLER
GİRİŞGİRİŞ................................................................................................................44I. BÖLÜMI. BÖLÜM..........................................................................................................551. HİSSE SENETLERİ ...........................................5
1.1. HİSSE SENEDİ NEDİR ? ......................................51.2. Hisse Senedi Çıkarabilecek Kurumlar ....................51.3. Hisse Senetlerinin Sahiplerine Sağladığı Haklar, Getirileri ve Sorumlulukları ................................51.3.1. Kâr Payı (Temettü) Geliri ............................61.3.2. Rüçhan Hakkı (Yeni Pay Alma Hakkı) ...................71.3.3. Yönetime Katılma ve Oy Hakkı .........................71.3.4. Bilgi Alma Hakkı .....................................71.3.5. Sır Saklama Sorumluluğu ..............................81.3.6. Taahhütleri Yerine Getirme Sorumluluğu ...............81.3.7. Sözleşme Şartlarına Uyum Sorumluluğu .................81.3.8. Sermaye Kazancı ......................................81.4. Hisse Senedi Türleri ...................................91.4.1. Hamiline ve Nama Yazılı Hisse Senetleri ..............91.4.2. Adi ve İmtiyazlı Hisse Senetleri ....................101.4.3. Nakit Hisse Senedi ..................................111.4.4. Ayin Hisse Senedi ...................................111.4.5. Bedelli ve Bedelsiz Hisse Senetleri .................121.4.6. Primli-Primsiz Hisse Senetleri ......................131.4.7. Kurucu Payı (Hisse Senetleri) .......................131.4.8. İntifa Hisse Senedi .................................141.5. Hisse Senedi Türevleri ................................151.5.1. Katılma İntifa Senedi (KİS) .........................151.5.2. Oydan Yoksun Hisse Senetleri (OYHS) .................161.5.3. Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgeleri (KZOB) .............181.6. Hisse Senedinde Fiyat ve Değer ........................201.6.1. Nominal (İtibari) Fiyat .............................201.6.2. İhraç Fiyatı ........................................211.6.3. Piyasa Fiyatı .......................................211.6.4. Borsa Fiyatı ........................................21
2
1.6.5. Defter Değeri .......................................221.6.6. Tasfiye Değeri ......................................221.6.7. İşleyen Teşebbüs Değeri .............................231.6.8. Alternatif Gelir Değeri .............................231.6.9. Yeniden Tesis Etme Değeri ...........................231.6.10. Gerçek Değer .......................................241.7. Hisse Senedinin Şekli .................................241.8. Hisse Senetleri Piyasası ..............................251.8.1. Birincil Piyasa .....................................251.8.2. İkincil Piyasa ......................................251.8.3. Hisse Senetleri Piyasasında Pazarlar ................261.8.3.1. Ulusal Pazar ......................................261.8.3.2. İkinci Ulusal Pazar ...............................271.8.3.3. Gözaltı Pazarı ....................................281.8.3.4. Kurumsal Ürünler Pazarı ...........................301.8.3.5. Yeni Ekonomi Pazarı ...............................301.8.3.6. Toptan Satışlar Pazarı ............................311.8.3.7. Fon Pazarı ve Borsa Yatırım Fonları ...............311.8.3.8. Varant Pazarı (Aracı Kuruluş Varantı) .............321.8.4. Hisse Senetleri Piyasalarının İşleyişi ile İlgili Temel Kavramlar ..................................................33II. BÖLÜMII. BÖLÜM......................................................................................................36362. Tahviller................................................362.1. Tahvil Nedir? .........................................362.2. Tahvil Çıkarabilecek Kurumlar .........................362.3. Tahvilin Sahiplerine Sağladığı Haklar, Getirileri ve Sorumlulukları .............................................372.3.1. Tahvilin Alacaklısına Sağladığı Haklar ..............382.4. Tahvil Türleri ........................................392.4.1. Devlet Tahvilleri ...................................392.4.2. Özel Sektör Tahvilleri ..............................392.4.3. Başabaş Tahviller ...................................392.4.4. Primli Tahviller ....................................402.4.5. İkramiyeli Tahviller ................................402.4.6. Hamiline ve Nama Yazılı Tahviller ...................402.4.7. Paraya Çevrilme Kolaylığı Olan Tahviller ............402.4.8. Garantili Tahviller ve Garantisiz Tahviller .........412.4.9. Sabit Faizli ve Değişken Faizli Tahviller ...........412.4.10. İndeksli Tahviller .................................412.5. Tahvil Türevleri ......................................422.5.1. Rüçhan Haklı Tahviller ..............................422.5.2. Kâra İştirakli Tahviller ............................42
3
2.5.3. Hisse Senetleriyle Değiştirilebilir Tahviller .......432.6. Tahvilde Fiyat ve Değer ...............................442.6.1. Nominal (İtibari) Değer .............................442.6.2. İhraç Değeri ........................................442.6.3. Piyasa Değeri .......................................442.7. Tahvilin Şekli ........................................452.8. Tahvil Piyasası .......................................462.8.1. Tahvil Piyasasında Pazarlar ve İşleyişi .............472.8.1.1. Pazarlarda İşlem Görecek Menkul Kıymetler .........472.8.1.2. Kesin Alım Satım Pazarı ...........................482.8.1.3. Repo Ters Repo Pazarı .............................492.8.2. Tahvil Piyasalarının İşleyişi ile İlgili Temel Kavramlar............................................................49III. BÖLÜMIII. BÖLÜM....................................................................................................55553. Tahvil ve Hisse Senetlerinin Kıyaslaması ................553.1. Hukuki Açıdan Farklar .................................553.2. Ekonomik Açıdan Farklar ...............................56KAYNAKÇA KAYNAKÇA ......................................................................................................5858
TABLO ÇİZELGESİTABLO ÇİZELGESİ LİSTESİ LİSTESİ Tablo 1.1. Pazar Değeri Gerçek Değer Karşılaştırma-Sonuç-Eylem Tablosu ....................................................24
GİRİŞ
Tasarruf sahipleri, yatırım kararı alırken, yatırımlarını
çeşitli menkul kıymetler aracılığıyla farklı sektörlere
yöneltmektedirler. Farklı sektörlere yönelimdeki temel amaç
riskin minimizasyonudur. Yatırımcılar bu çeşitlendirme
sayesinde spesifik risklerini azaltma imkanına sahip
olmaktadırlar.
Kazandıklarımızın hepsini harcamıyorsak tasarruf ediyoruz
demektir. Doğal olarak tasarruflarımızı güvenli yerlerde
4
saklamak ve paramıza istediğimiz an ulaşmak isteriz. En kolayı
evde yastık altında veya kasada saklamak mı? Tabi ki değil.
Paramız enflasyon altında eriyip yok olacaktır. Daha da kötüsü,
çalınabilir. Hayat risklerle doludur.
Peki, paramızı ne yapmalıyız?
Paramızı gelir getiren güvenli bir yerde değerlendirmemiz
gerekli. Bir başka ifade ile yatırım yapmanız gerekli. Örneğin
paramızı bir bankada vadeli mevduat hesabına yatırabilir ve
faiz geliri elde edebiliriz. Paramızı bir bankaya yatırmak
dışında da çok çeşitli yatırım araçlarında değerlendirebiliriz.
Örneğin, arsa ve ev gibi gayrimenkuller de birer yatırım
aracıdır. Paramızla ev ve arsa alabileceğimiz gibi benzer
şekilde, döviz veya altın alarak da yatırım yapabiliriz.
Öte yandan, paramızı sermaye piyasalarında da
değerlendirerek, tasarruflarımızı farklı risk-getiri
bileşenleri olan araçlarda daha esnek bir şekilde yatırıma
yönlendirebiliriz.
Bunun için hisse senedi, özel sektör tahvili, devlet
tahvili, yatırım fonu katılma belgesi gibi pek çok yatırım
aracından birini veya birkaçını seçmemiz yeterli.
Bu projede Hisse Senetleri ve Tahvilleri tanıyıp, nasıl
bir yatırım aracı oldukları hakkında fikir sahibi olup
aralarındaki farkları göstermeye çalıştık.
5
I. BÖLÜM
1. HİSSE SENETLERİ
1.1. Hisse Senedi Nedir?
Hisse Senedi; sermayesi paylara bölünmüş şirketler
tarafından çıkarılan, ortaklık sermayesine katılma payını
temsil eden, payların dolaşımını sağlayan ve kanuni şekil
şartlarına uygun olarak hazırlanan kıymetli evrak olarak
tanımlanmaktadır. 1
Pay alan yatırımcı şirkete ortak olur. 2
Her sermaye şirketi hisse senedini çıkarma yetkisine sahip
değildir. Sermaye Piyasası Kurulundan izin alan sermaye
şirketleri hisse senedi çıkarabilir.
1.2. Hisse Senedi Çıkarabilecek Kurumlar
Anonim şirketler
Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler
1 (KAYGUSUZ, ASLAN, & KEPÇE, Mayıs-2013/ 2. Baskı), Genel Muhasebe, S.150.2 (BUDAK & FİKİRKOCA), Yatırım Yaparken Sorularla Türkiye Sermaye Piyasası, http://www.tspakb.org.tr/tr/Portals/0/KIM/KIM-BASIN/KIM-GUNDEM/TSPAKB%20SORULARLA%20YATIRIM%20BRO%200259890_tek%20sayfa_opt.pdf
6
Özel kanunla kurulmuş kurumlar (T.C. Merkez Bankası, Kamu
İktisadi Teşekkülleri, sigorta şirketleri, bağlı
ortaklıklar)
1.3. Hisse Senetlerinin Sahiplerine Sağladığı Haklar,
Getirileri ve Sorumlulukları
Yatırım aracı olarak hisse senedini seçen kişi ve
kuruluşlar kazanç sağlamak yanında
bazı sorumlulukları da yerine getirmelidirler. Bu hak ve
sorumluluklar aşağıdaki şekilde sıralanabilir. 3
Hisse senetleri sahiplerine,
Ortaklık hakkı, 4
Yönetime katılma (oy) hakkı (Şirket genel kurullarına
katılıp, alınacak kararlar için oy kullanma hakkı) 5
Kar payı (temettü) ve temettü avansı alma hakkı, 6
Rüçhan hakkı(Yeni pay alma hakkı) (Şirket’in
gerçekleştireceği sermaye artırımı nedeniyle ihraç
edeceği yeni payları öncelikli olarak alma hakkı),
Bedelsiz pay alma hakkı (Şirket’in içkaynaklardan
(yeniden değerleme fonu, olağanüstü yedek akçe v.b. )
yapacağı sermaye artırımlarında, sahip olduğu pay oranı
çerçevesinde katılma hakkı),3 (Hisse Senedi), http://www.muhasebedersleri.com/ticari-belgeler/hisse-senedi.html4 (Sermaye Piyasası Araçları), http://www.spk.gov.tr/displayfile.aspx?action=displayfile&pageid=76&fn=76.pdf&submenuheader=null5 (Hisse Senetleri), https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&ved=0CD4QFjAC&url=http%3A%2F%2Fwww.baskent.edu.tr%2F~gurayk%2Fislefinhissebonospktanimlari.doc&ei=oNXOUvCsA6LrygPr7YBw&usg=AFQjCNGBkYrvO_zJ2luQEclDJwydPSumzg&sig2=yePRFaxINIirGoG496 (Sermaye Piyasası Araçları)
7
Tasfiyeden pay alma hakkı,(Şirket’in tasfiye olması
durumunda tasfiye sonucuna payı oranında katılma hakkı)
Bilgi edinme hakkı,(Yönetim kurulunun düzenleyeceği
faaliyet raporu, denetim kurulunun düzenleyeceği denetim
kurulu raporu, bilanço, gelir tablosu ve kar dağıtım
tablosunu inceleme hakkı, genel kurulda soru sorma hakkı,
denetçilere şikayet etme hakkı v.b.)
1.3.1. Kâr Payı (Temettü) Geliri
Şirketlerin yıl sonunda elde ettikleri karın
dağıtılmasından elde edilen gelirdir. Hisse senedi Borsa'da
işlem gören şirketler kar dağıtıp, dağıtmamak konusunda
serbesttir. Borsa şirketleri karını nakden veya temettünün
sermayeye ilavesi suretiyle hisse senedi ihraç ederek
dağıtabilir. Hisse senetleri Borsa’da işlem görmeyen halka açık
şirketler ise dağıtılabilir karın yarısından az olmamak üzere
belirlenecek birinci temettüyü nakden dağıtmak zorundadır. 7
İşletme kâr ettiği zaman hisse senedi sahibi olan ortak bu
kâra hissesi oranında ortak olur. Ancak risk göz önüne alınırsa
işletmenin her zaman kâr etmeyeceği de bilinmelidir. İşletme
kârından kanunen ayrılması gereken tutarlar ayrılmadıkça
ortakların temettüleri dağıtılamaz. 8
1.3.2. Rüçhan Hakkı (Yeni Pay Alma Hakkı)
7 (Hisse Senetleri)8 (Hisse Senedi)
8
Pay sahibinin, şirketin bedelli sermaye artırımına
öncelikli katılma hakkıdır. Rüçhan hakkı kullanım süresi en az
15, en çok 60 gündür. 9
Ortağın mevcut sermayedeki payı oranında arttırılan
sermaye kısmından da aynı oranda pay alma hakkını ifade
etmektedir. Bu hak, şirketin Spk’nın belirlediği bir süre
içinde, eski hisse senetlerinin şirkete ibrazı yoluyla
kullanılır.
Rüçhan hakkı ortak yönünden kâr ve tasfiye payına katılma
ya da oy hakkı gibi kazanılmış bir hak değildir.
Rüçhan hakkı iki şekilde ortadan kaldırılabilmektedir.
Esas sermaye sisteminde genel kurul, kayıtlı sermaye sisteminde
esas sözleşmeyle yetkili kılınmış ise yönetim kurulu rüçhan
haklarının kullanımını kısıtlayabilir veya kaldırabilir. 10
1.3.3. Yönetime Katılma ve Oy Hakkı
Hisse senedi sahibi olan yatırımcı şirket yönetim kurulu
seçimlerinde seçmen ve aday olarak yönetime katılabilir. Ancak
oy kullanımı hisse ile orantılı olduğu için işletmede her zaman
fazla hissesi bulunan kişilerin söz hakkı daha fazladır. Her
hisse bir oyu ifade eder. Bu durumda %51 hisseyi elinde
bulunduranlar yönetime sahip olabilirler. 11
9 (Pay Sahibinin Hakları), http://borsaistanbul.com/urunler-ve-piyasalar/urunler/paylar/hisse-senedi-sahibinin-haklari10 (Rüçhan Hakkı Nedir?), http://www.paraborsa.net/i/ruchan-hakki-nedir/11 (Hisse Senedi)
9
Her pay, sahibine en az bir oy hakkı vermektedir. Buna
aykırı olmamak şartıyla payların sahiplerine vereceği oy
hakkının sayısı esas sözleşme ile belirlenebilmekte, bir payın
oy hakkı artırılabilmektedir. 12
1.3.4. Bilgi Alma Hakkı
Pay sahipleri istedikleri zaman şirket sırları dışındaki
genel bilgileri edinme hakkına sahiptirler. 13
Pay piyasalarında yatırımcının şirketle ilgili bilgilere
ulaşabilmesi esastır. Pay sahibinin bilgi alma hakkı, esas
sözleşme veya şirket kararı ile engellenemez veya
sınırlandırılamaz. Halka açık şirketler, şirketin durumuyla
ilgili önem arz eden her türlü bilgiyi/haberi en hızlı şekilde
kamuya açıklamakla yükümlüdür. Şirketler ayrıca bağımsız
denetimden geçmiş mali tablolarını da üçer aylık dönemlerle
kamuya açıklamaktadırlar. 14
1.3.5. Sır Saklama Sorumluluğu
Pay sahibi hem ortaklığın devamı sırasında hem de
ortaklıktan ayrıldıktan sonra şirket sırlarını saklamak ve
açıklamamakla mükelleftir. 15
6762 sayılı kanunun 363/2.maddesinde sır saklama
yükümlülüğü dar bir çerçevede düzenlenmişti. Buna göre, ortağın
bilgi alma hakkının sınırı, şirket sırlarıdır. Yeni Kanunda bu
12 (Pay Sahibinin Hakları)13 (Hisse Senedi)14 (Pay Sahibinin Hakları)15 (Hisse Senedi)
10
düzenleme yer almamakta olup 437/4.maddeye göre pay sahipleri
defter ve yazışmalardan öğrendiği şirket sırlarını
açıklamamakla yükümlüdür. Bu yükümlülüğe aykırı davrananlar,
şirketin maddi ve manevi zararlarını tazmin etmekle yükümlü
olup ayrıca 562. maddeye göre de adli para cezasıyla
cezalandırılırlar. 16
1.3.6. Taahhütleri Yerine Getirme Sorumluluğu
Pay sahibi işletme kuruluşunda ve sermaye artırımı
esnasında taahhüt ettiği tutarları zamanında ödemekle
sorumludur. Aksi halde cezai işleme maruz kalabilirler.
1.3.7. Sözleşme Şartlarına Uyma Sorumluluğu
Pay sahibi ortaklık sözleşmesinde belirtilen ve altına
imzasını attığı tüm kurallara uymak ve sorumluluklarını yerine
getirmek zorundadır. 17
1.3.8. Sermaye Kazancı
Zaman içinde hisse senedinin değerinde meydana gelen
artıştan elde edilen gelirdir. 18
16 (Anonim Şirketlerde Pay ve Pay Senetleri), http://www.agchukuk.com/dosyalar/6102_sayili_yeni_turk_ticaret_kanununda_anonim_sirketlerde_pay_kavrami_ve_menkul_kiymetler-19.PDF17 (Hisse Senedi)18 (Sermaye Piyasası Araçları)
11
1.4. Hisse Senedi Türleri
Hisse Senetleri çeşitli açılardan bölümlenebilir.
Yazılı olduğu kişi açısından:
Taşıyana (hamiline) yazılı hisse senedi,
Nama yazılı hisse senedi,
Sahiplerine sağladığı haklar açısından:
Adi hisse senedi,
İmtiyazlı hisse senedi,
Temsil ettikleri sermayenin ödeniş biçimine göre:
Ayni hisse senedi,
Nakdi hisse senedi,
olarak bölümlenir. 19
İmtiyazlı hisse senetleri ABD başta olmak üzere gelişmiş
ülkelerde en çok işlem gören
hisse senedidir. Ama Türkiye’de mevzuatlar gereğinde imtiyazlı
hisse senedi türüne izin verilmemektedir. Ayrıca şirketler ve
yatırımcılar bu hisse senedini yatırım aracı olarak
kullanamamaktadır. 20
1.4.1. Hamiline ve Nama Yazılı Hisse Senetleri
19 (SEVİLENGÜL, 2005-12.Baskı), Genel Muhasebe, S.199.20 (Hisse Senedi Özellikleri ve Piyasası), http://www.borsapiyasasi1.com/hisse-senedi-ozellikleri-ve-piyasasi/
12
TTK’nın 409. maddesine göre, hisse senetleri hamiline ve
nama yazılı olabilir. Ana sözleşmede aksine hüküm bulunmadıkça
hisse senetlerinin nama yazılı olması gerekir.
Anonim şirketler, hisse senetlerinin bir kısmını hamiline,
bir kısmını da nama yazılı olarak ihraç edebilirler. İhraç
edilecek hisse senetlerinin ne kadarının nama, ne kadarının
hamiline yazılı olacağı ve bunların hangi ortaklara tahsis
edileceği ana sözleşmede açıkça gösterilir.
Nama yazılı hisse senetlerinde, hisse sahibinin adı,
soyadı ve adresinin, senet karşılığında ödemiş olduğu tutarın
yazılması zorunludur. Bu senetler, şirketin pay defterine
kaydedilir.21
Kıymetli evrak üzerinde sahibinin ismi belirtiliyorsa nama
yazılı, isim belirtilmiyor ve elinde bulunduran kişiye alacak
hakkı tanıyorsa hamiline yazılı hisse senedidir. 22
Nama yazılı hisse senedi sahipleri ortak sayısının
tespitinde, mal varlığının korunmasında, hisse senedinin
kaybolmasında diğerlerine göre üstünlüğe sahiptir. Hamiline
yazılı hisse senetlerinde ise gerçek anonimliği sağlama, devir
kolaylığı, tasarruf sahibi açısından gizlilik temin etme gibi
çeşitli üstünlüklere sahip olunur. 23
Hamiline yazılı hisse senetlerinde devir işlemi teslimle
tamamlanmış olmaktadır. Nama yazılı hisse senetlerinin devri
ciro edilmiş senedin devralana teslimi ile olur. Nama yazılı21 (YEŞİLKAYA), Tahvil, Bono ve Borsa Kazançlarının Vergilendirilmesi, https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=10&cad=rja&ved=0CHQQFjAJ&url=http%3A%2F%2Facikarsiv.atilim.edu.tr%2Fbrowse%2F264%2F277.pdf&ei=EBTPUvr3CcyThQe6woGgCA&usg=AFQjCNGhvmvhHc8eoCPzU_uVXS8rcyoQnw&sig2=e9UM2ec-vPYWHbbQl3laAQ&bvm=bv.59026428,d.bGE22 (Hisse Senedi)23 (Hisse Senedi Özellikleri ve Piyasası)
13
hisse senetlerinin Borsa’da işlem görebilmesi için, ihraçcı
yönetim kurulu nama yazılı payların devrinin beyaz ciro
yapılabilmesine dair karar almalıdır. 24
Nama yazılı kıymetli evraklar daha güvenlidir. Senet
kaybedilirse ya da kötü niyetle başka birinin eline geçerse
hamiline yazılı senet kolaylıkla elden çıkarılabilir. Çünkü
senedin hak sahibi onu elinde bulunduran kişidir. Hamiline
yazılı senetlerin devri teslim ile nama yazılı senetlerin devri
ciro ile olur. Kıymetli bir evrak üzerindeki hakkın başkasına
devredilmesi için yapılan işleme ciro denir. İki tür ciro
vardır.
o Tam Ciro: Devir edilen kişinin ad ve soyadı yazılarak
"ödeyiniz" yazılır ve devreden kişi tarafından
imzalanır.
o Beyaz Ciro: İsim belirtilmeden, sadece "ödeyiniz"
yazılır ve devreden kişi tarafından imzalanır. 25
1.4.2. Adi ve İmtiyazlı Hisse Senetleri
Hisse senetleri ana sözleşmede aksine bir hüküm yoksa
sahiplerine eşit haklar sağlarlar. Bu tip hisse senetlerine adi
hisse senetleri denir. Bir kısım hisse senetleri ise adi hisse
senetlerine göre kâra katılmada, yönetim ve denetim kuruluna
üye seçiminde, oy hakkında ve benzeri konularda ana sözleşmeye
dayanarak sahiplerine imtiyazlı haklar tanıyabilir.
Bir anonim ortaklıkla çeşitli imtiyazlara sahip hisse
senetleri bulunuyorsa bunlar farklı grup isimleriyle
24 (Hisse Senetleri)25 (Hisse Senedi)
14
adlandırılırlar (A grubu, B grubu, C grubu gibi) ve Borsa'da
farklı işlem sıralarında işlem görürler. 26
1.4.3. Nakit Hisse Senedi
Bedeli nakden ödenen hisse senedidir. Bu hisse
senetlerinin sahipleri her yıl dağıtılan kardan ellerindeki
senet miktarınca pay alırlar. Ortaklığın son bulması halinde
borçlar tamamen ödendiğinde, hisse senetlerinin nominal değeri
kendilerine geri verilir. Kalan aktif bakiye senet miktarıyla
orantılı olarak sahipleri arasında dağıtılır. Şayet ortaklığın
devamı sırasında kazançlardan ayrılan fonlarla sermaye
ödemesine gidilmişse, ellerinde bulundurdukları hisse senetleri
oranında bu ödemeye katılırlar.
Ortaklığın devamı sırasındaki bedava hisse senedi
dağıtımına katılmak ya da sermaye arttırılmasında hisse senedi
taahhüdünde kendilerine öncelik tanınması gibi avantajlara
sahiptirler. Senetleri sözleşmenin zorunlu kıldığı asgari
bedeli ödemeleri koşulu ile başkalarına devredebilirler.
Ortaklığın kuruluş, adi ve fevkalade hissedarlar toplantılarına
katılırlar ve kendilerine yasal yönden zorunlu belgelerin
gösterilmesini isteyebilirler.
1.4.4. Ayin Hisse Senedi
Ayın olarak getirilen değerlerin karşılığıdır. Ayın hisse
senetleri sahiplerine nakit hisse senetlerinin sahiplerine
tanınan hakları sağlar Ancak bu senetlerin ortaklığın kuruluşu26 (Sermaye Piyasası Araçları)
15
sırasında bedellerinin tamamen ödenmesi zorunlu olduğu halde
nakit hisse senetleri için dörtte bir ödeme ile yetinilebilir.
Ayrıca, aynı hisse senetlerinin ortaklığın kuruluşundan
itibaren iki yıl geçmedikçe devir ve temliki mümkün değildir.
Bundaki amaç sermaye olarak konan elemanların değerlerinin
takdirinde bir hata ya da hile yapılması halinde, sonuçtan
doğrudan doğruya aynî sermaye koyan hissedarların sorumlu
tutulmasıdır.
Ayın karşılığı hisse senetlerinin iki yıl süre ile nama
yazılı olması gerekir.27
1.4.5. Bedelli ve Bedelsiz Hisse Senetleri
Bazı hisse senetlerine sermaye artırımı yoluyla veya
üçüncü şahıslarca satın alınmak suretiyle sahip olunabilir. Bu
tür hisse senetleri bedelli hisse senetleridir. 28 Şirketlerin
sermaye artırımı karşılığında çıkardıkları hisse senetlerini
nominal değerinden veya daha yüksek bir fiyattan satmak
suretiyle gerçekleştirdikleri sermaye artırımına denir. Söz
konusu hisse senetleri ortaklara satılabileceği gibi (rüçhan
hakkının kullandırılması), ortaklar dışındaki yatırımcılara da
satılabilir (rüçhan haklarının kısıtlanması). Bedelli sermaye
artırımına katılım belli bir süre ile sınırlıdır. 29
27 (CANOĞLU), Hisse Senetleri, http://www.legalisplatform.net/Makale/Hisse%20Senetleri.pdf28 (YEŞİLKAYA)29 (Sermaye Sistemi), https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&ved=0CE8QFjAC&url=http%3A%2F%2Fwww.baskent.edu.tr%2F~gurayk
16
Öte yandan, uygulamada işletme fonlarının (kâr ve/veya
sermaye yedeklerinin) sermayeye ilave edilmesi suretiyle başka
bir deyişle şirket ortaklarınca herhangi bir ödeme veya
taahhütte bulunulmamasına rağmen hisse senedi edinilmesi
mümkündür. Buna göre şirket fonlarının sermayeye ilave edilmesi
sonucunda elde edilen hisse senetleri, bedelsiz hisse senedi
olarak adlandırılır. 30 Anonim ortaklıkların, iç kaynaklarından
yaptıkları sermaye artırımı karşılığı çıkardıkları hisse
senetlerini bir bedel almaksızın ortaklarına dağıtarak
gerçekleştirdikleri sermaye artırımlarıdır. Bedelsiz hisse
senedi alma hakkı bir süre ile sınırlandırılamaz.
Bedelsiz Sermaye Artırımı şirketlere ek bir finansman
kaynağı sağlamamaktadır. Ancak, Bedelsiz Sermaye Artırımının en
önemli avantajlarından biri emisyon primi ile iştirak ve duran
varlık satış karı kalemlerinden yapılan sermaye artırımlarının
şirketlere sağladığı vergi avantajıdır. Diğer bir avantaj ise
şirketlerin enflasyon karşısında erimiş olan sermayelerini
güncelleyebilmeleridir.
Bedelli Sermaye Artırımı esas olarak şirketlere ek bir
finansman kaynağı sağlar. Bedelli Sermaye Artırımı yoluyla
şirketler faaliyet hacimlerinin büyümesine paralel olarak
sermaye ihtiyaçlarını karşılarlar. Yeni yatırımlar sonucunda
şirketlerin fon ihtiyacı içinde olması ve ihtiyaç duyulan
fonlar şirketleri Bedelli Sermaye Artırımına iter. 31
%2Finvestsermaye1.doc&ei=PdfUUqrrNKyV7AaU5IGIAw&usg=AFQjCNFW4GWyzbRTzQtkR3md8_Sa6y_eCw&sig2=rzpcWb6R0d_CdCWDMI-0aw&bvm=bv.59378465,d.Yms30 (YEŞİLKAYA)31 (Sermaye Sistemi)
17
1.4.6. Primli – Primsiz Hisse Senetleri
TTK’ya göre, hisse senetleri, itibari değerlerinin altında
bir bedelle çıkarılamaz. Bununla beraber, şirket ana
sözleşmesinde açıkça belirtilmek suretiyle itibari değerinden
daha yüksek bir bedelle ihraç edilebilir. 32
Üzerinde yazılı değer ile diğer bir deyişle nominal
değerden ihraç edilen hisse senetlerine primsiz, nominal
değerlerinden yüksek bir bedelle ihraç edilen hisse senetlerine
primli hisse senedi denir. 33
Senedin üzerinde yazılı olan değere nominal (itibari)
değer denir. 34
1.4.7. Kurucu Payı ( Hisse Senetleri)
TTK’nın “İntifa Senetleri” başlıklı 402. maddesi uyarınca
daimi kurucuların adlarına çıkarılan, belli bir sermaye payını
temsil etmeyen, şirketin yönetimine katılma hakkını vermeyen ve
sadece şirket kârına kısmen iştirak imkanı veren hisse
senetleri kurucu hisse senetleri olarak adlandırılır. 35
Kurucu pay bir ortaklığın kurulmasında başlangıç
çalışmalarını gerçekleştirmek amacıyla teşebbüs veya
harcamalarıyla katkıda bulunanlara bir karşılık olarak verilen
paydır. Kurucu payları bazen başlangıç risklerini telafi
amacıyla ilk hissedarlara da verilir.
32 (YEŞİLKAYA)33 (Sermaye Piyasası Araçları)34 (Hisse Senedi)35 (YEŞİLKAYA)
18
Kurucu payları ancak ortaklığın kuruluşunda veya sermaye
artırımlarında söz konusu olur. İleride sözleşme değişimi ile
kurucu payı ayrılamaz.
Kurucu payı şu hakları sağlar:
o Ortaklığın devamı süresince safi kardan belli bir pay,
o Sözleşmede öngörülmüş ise ortaklığın tasfiyesinde
borçlar ödendikten sonra ortaklık sermayesini aşan
kısımdan bir pay. Sermayeyi aşan fazla, hissedarlarla
kurucu payı sahipleri arasında, ancak hissedarlara daha
önce hisse senetlerinin nominal değerinin ödenmesiyle
dağıtılabilir.
Kurucu payları nominal değeri olmaksızın çıkarılır.
Kazançlarda ve bazen de tasfiye fazlasında hak doğuran muhtemel
bir alacağı temsil eder.
Kurucu payları sahipleri genellikle kanuni yedek akçelerin
ayrılmasından sonra safi kara katılırlar. Keza, hissedarlara
önce ödenmiş sermayeleri üzerinden kar payı ile yönetim kurulu
payları da ayrıldıktan sonra katılma söz konusu olur. Kurucu
payları sahipleri yıllık kazancın sadece belli bir kısmına
katılma hakkına sahip olup yedek akçelerle bir ilişkileri
yoktur. Ancak, ortaklığın dağıtım statüsünde yıllık kar deyimi
mevcut değilse, dağıtılmamış kârlardan oluşan yedek akçelerde
de hak sahibi oldukları kabul edilmektedir.
Kurucu payları ortaklık sermayesinin arttırılması
sırasında tahsil edilen çıkarma primlerinden yapılacak
dağıtımlara katılma hakkı vermez. 36
36 (CANOĞLU)19
TTK’nın 466. maddesine göre, safi kârdan kanuni yedek akçe
ayrılıp, hissedarlara %5 yedek akçe ayrılmadan kurucu ve intifa
hisse senedi sahiplerine temettü ödenemez. Ödenecek tutar da
kalan kârın %10’unu geçemez.
1.4.8. İntifa Senedi
İntifa hisse senetleri, şirket genel kurulunun alacağı
kararla bazı kimselere çeşitli hizmetler ve alacak karşılığı
olarak kuruluştan sonra verilen ve sermaye payını temsil
etmeyen hisse senetleridir. 37
Ortaklığın devamı sırasında hisse senetlerinin ödenmesi
yani bedelinin geri verilmesi halinde, senet sahibi senedin
nominal değerini geri alır ve kendisine intifa senedi adı ile
yeni bir senet verilir. İntifa senedi tıpkı sermayeyi temsil
eden hisse senedi gibi sahibine ortaklık genel kurul
toplantılarına katılma hakkı verir. Kendisine sermaye payı geri
verildiği için kar payı isteyemez. Ancak, safi karın miktarına
göre değişen temettü dağıtımında sahibidir. Ortaklığın
tasfiyesinde, sermayeyi temsil eden hisse senetleri
sahipleriyle birlikte, henüz ödenmemiş sermaye kısmını aşan
aktif fazlasının dağıtımına katılırlar.
Ticaret Kanunumuza göre intifa senedi sahiplerine ancak
safi kazanca veya tasfiye neticesine iştirak yahut yeni
çıkarılacak hisse senetlerini alma hakki tanınabilir.
Esas sözleşmede açıklık varsa, intifa senetleri satın
alınarak veya ödenerek (itfa) iptal edilebilir. Fakat her ne
amaçla olursa olsun intifa senedi ancak anonim ortaklığın37 (YEŞİLKAYA)
20
kârları veya serbest yedek akçelerden ayıracağı paralarla satın
alınabilir. İntifa senetlerinin intifa hakları sözleşme ile
belli bir sure tespit edilerek kısıtlanmış ise, bu sure
geçmekle intifa senetleri kendiliğinden hükümsüz olur.
Bir ortaklık hisse senetlerinin nominal değerini belli bir
oran üzerinden itfa usulünü seçtiği takdirde, ancak hisse
senetlerinin tüm bedeli geri verildiği zaman intifa senedi
çıkarılabilir. Bu takdirde hisse senedi sayısı kadar intifa
senedi çıkarılması söz konusu olur.
İntifa senetleri sermaye payını geri alan hissedarlardan
başka kuruculara, alacaklılara veya bunlara benzer bir nedenle
ortaklıkla ilgili olanlara da verilebilir.
Bu tür senetler nama yazılı olur.
1.5. Hisse Senedi Türevleri
1.5.1. Katılma İntifa Senedi (KİS)
Sermaye Piyasası kurulunun 13 Kasım 1983 gün ve 18220
sayılı Resmi Gazetede yayınlanan seri III Sayı 10 tebliğinde
nitelik ve çıkarma esasları belirlenmiştir. Sermaye piyasasında
işlem gören belgelerin çeşitlendirilmesi ihtiyacını karşılama
üzere, TTK'nda yer alan intifa senetleri hakkındaki hükümler ve
sözleşme serbestisi ilkesine dayanılarak, bir menkul kıymet
niteliğinde olan ve nakit karşılığı satılan "Katılma İntifa
Senetleri" düzenlenmiştir.
Ortaklıklar, nakit karşılığı satılmak üzere, ortaklık
haklarına sahip olmaksızın kardan pay alma, tasfiye
21
bakiyesinden yararlanma, yeni pay alma ve Tebliğ'de belirlenen
olanakların bir bölümünden veya tamamından yararlanma haklarını
sağlayan KİS çıkarabilirler.
Bunun için kuruldan izin almak gerekir.
KİS, esas sözleşmede hüküm bulunmak koşulu ile, genel kurul
kararıyla ve süresiz olarak çıkarılabilir.
KİS, nama yazılı veya hamiline olarak düzenlenebilir.
Ortaklıkların çıkarabilecekleri KİS tutarı, ödenmiş
sermayeleri ve yedek akçeleri toplamından çok, bu toplamın
altıda birinden az olamaz; bu oranlar içinde kalmak koşuluyla
asgari ve azami oranların esas sözleşmede gösterilmesi
zorunludur.
KİS karşılığı sağlanan meblağ bilançoda, sermaye kaleminin
altında ayrıca gösterilir.
KİS, üzerinde nominal değer yazılı olarak çıkarılır.
KİS’in nominal değeri, 1000 lira ve katları şeklinde,
serbestçe belirlenir.
KİS, ana sözleşmede hüküm bulunmak kaydıyla primli olarak
çıkarılabilir.
KİS'e tanınacak tüm haklarla, hisse senetleri ile KİS
arasındaki ilişkiler izah namede gösterilir.
Çıkarılan KİS tamamen satılmadıkça ve satılmayanlar iptal
edilmedikçe yeni KİS çıkarılamaz.
KİS sahiplerine kâr dağıtımında aşağıdaki esaslara uyulur:
Önce, ödenmiş ortaklık sermayesi ile ödenmiş KİS
sermayesinin toplamı içinde KİS sermayesinin toplam sermayeye
olan oranı bulunur.
22
Vergi ve birinci kanuni yedek akçe düşüldükten sonra kalan
dağıtılabilir kar içinde, yukarıdaki orana göre KİS sahiplerine
düşen kâr payı saptanır.
KİS ortaklarına, bu şekilde ayrılan kârdan, Kurul'ca
saptanmış olan oran ve miktarda birinci temettü tutarında KİS
Kâr payı ödenir.
KİS ortağı olanlara birinci temettüye ek olarak
sağlanabilecek diğer menfaatler esas sözleşmede düzenlenir.
Bilançonun genel kurulca onaylanması, ortaklığı otomatik
olarak, KİS'ler açısından kârın dağıtımı yükümlülüğü altına
sokar. KİS kâr payının en geç, hesap dönemini izleyen 9 ay
içinde ödenmesi gerekir.
KİS'in tasfiye bakiyesine katılabileceği esas sözleşmede
gösterilir. Bu katılmanın esasları ve koşulları izah namede
belirlenir.
Ortaklıklar, Kurul tarafından verilen izinler üzerine
satışı yapılacak menkul kıymet niteliğindeki KİS'in ihraç
değerinin binde üçü tutarında bir ücreti izin belgesinin
verilmesinden önce T.C. Merkez Bankası Ankara Şubesi'nde Kurul
adına açılan Fon hesabına yatırmakla yükümlüdürler. 38
1.5.2. Oydan Yoksun Hisse Senetleri (OYHS)
Ortaklıkların esas sözleşmelerinde hüküm bulunmak kaydıyla
sermaye artırımı ile ihraç edebilecekleri oy hakkı hariç,
sahibine kar payından ve istediğinde tasfiye bakiyesinden
38 (CANOĞLU)23
imtiyazlı olarak yararlanma hakkını ve diğer ortaklık haklarını
sağlayan hisse senetleridir. 39
OYHS’lerin nama yazılı olmaları zorunludur. OYHS ihraç
eden şirketin yönetim kurulu başkan ve üyeleri, denetçileri,
genel müdürleri ve yardımcıları, yetki ve sorumluluk bakımından
belirtilen görevlere benzer görevde bulunan kişilerle bu
kişiler veya ihraççıların yönetim veya denetim ya da sermaye
bakımından ilişkili bulunduğu diğer kişi ve kurumlar OYHS'leri
satın alamazlar. 40
Oydan yoksun hisse senedi sahiplerinin oy hakkı olmaksızın
genel kurula katılma ve bilgi alma hakları bulunmaktadır.
ihraççı şirket açısından alternatif kaynak yaratırken, şirketin
ortaklık yapısı ve yönetim düzeni korunmaktadır. Yatırımcılara
ise alternatif bir yatırım aracı sunulmaktadır. 41
OYHS ihraç eden şirketin üst üste 3 yıl kâr dağıtmaması
veya ilgili mevzuat izin verdiği halde herhangi bir nedenle 1
yıl kâr dağıtmaması halinde, OYHS sahipleri, bu durumun
kesinleştiği genel kurul toplantı tarihini izleyen yıl, esas
sermayeye katılmaları ile orantılı olarak oy hakkını elde
ederler ve buna bağlı olarak imtiyazlı bu paylar adi pay haline
dönüşür. 42 Ayrıca esas sözleşmede hüküm bulunmak kaydıyla,
belirlenecek bir süre sonunda bu senetler adi hisse senedine
dönüşebilir. 43
Yönetimin başkalarınca ele geçirilmesi korkusuyla halka
açılmak istemeyen ortaklıklara imkan tanımak ve küçük
39 (Sermaye Piyasası Araçları)40 (YEŞİLKAYA)41 (Sermaye Piyasası Araçları)42 (YEŞİLKAYA)43 (Sermaye Piyasası Araçları)
24
yatırımcıların, yönetimde ağırlıklarını duyurmak değil, kâr
elde etmek için anonim ortaklığa katıldıkları düşüncesi ile bu
menkul kıymet türü yaratılmıştır. Ancak, kâr paylarından
imtiyaz verilmesi ve üç yıl kâr dağıtılmaması halinde bu hisse
senetlerinin adi ortaklığa dönüşebilmesi, oydan yoksun hisse
senetlerini piyasamızda görmeyi engelleyen unsurlardır.
OYHS sahiplerinin genel kurulda oy kullanma haklarının
bulunmamasına karşın, bunlar için ana sözleşmede belirtilen
oranda kâr payında imtiyaz tanınır. OYHS sahiplerine tanınan
imtiyazlı kâr payı ayrılmadıkça, başka yedek akçe ayrılmasına,
ertesi yıla kâr aktarılmasına ve yönetim kurulu üyeleri ile
memur, müstahdem ve işçilere kârdan pay dağıtılmasına karar
verilemez.
OYHS’lere ilişkin esaslar tebliğinin 18. maddesine göre,
OYHS sahipleri için genel kurul benzeri özel bir kurul
oluşturulması öngörülmüştür. OYHS sahiplerinin haklarında
değişiklik yaratan genel kurul kararları, toplantı tarihinden
itibaren en geç 1 ay içinde bu özel kurulca onanmadıkça hüküm
ifade etmez.
OYHS sahiplerinin haklarını değiştiren veya ortadan
kaldıran ya da ihlal eden genel kurul kararlarına karşın, özel
kurul toplantı tutanağına muhalefetini yazdıran pay sahibi,
gerektiğinde iptal davası açılması için, kararı yönetim kurulu
üyelerine ve denetçilere bildirir.
Anonim şirketlerin OYHS ihraç edebilmeleri için;
a) Ödenmiş veya çıkarılmış sermaye tutarının, kayıtlı
sermaye sistemine geçiş için mevzuatta öngörülen asgari ödenmiş
sermaye miktarından az olmaması,
25
b) Ana sözleşmelerinde OYHS ihracına ilişkin hüküm
bulunması,
c) OYHS ihracı için genel kurul tarafından karar alınması,
d) Ana sözleşmede OYHS'lere kâr payından ve istendiğinde
tasfiye bakiyesinden imtiyaz tanınması ve kâr payında imtiyaz
oranının gösterilmesi,
e) Şirketin, OYHS ihracı için başvuru tarihinden geriye
doğru üst üste 2 yıl, dönem kârı elde etmiş olması,
f) OYHS’ye ilişkin esaslar tebliğinin 9. maddesine göre
ihraç limiti ile ilgili ilkenin ana sözleşmede gösterilmesi
zorunludur.
Şirketlerin ihraç edebilecekleri OYHS’lerin itibari değer
toplam tutarı, ödenmiş veya çıkarılmış sermayenin yarısını
geçmemek üzere ana sözleşmelerinde gösterilir. Limitin
belirlenmesinde, daha önce ihraç edilmiş OYHS miktarı hesaba
katılır.
1.5.3. Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgeleri (KZOB)
İhraççılar, kâr ve zarara ortak olmak üzere, tüm
faaliyetlerin gerektirdiği finansman ihtiyacını karşılamak
için; yurt içinde satılmak üzere Türk Lirası üzerinden veya
yabancı paraya endeksli, yurt dışında satılmak üzere ise, Türk
Lirası veya yabancı para üzerinden ya da yabancı paraya
endeksli “Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgesi” adı altında menkul
kıymet ihraç edebilir. Menkul kıymet alım satımı ile iştigal
eden ortaklıklar KZOB ihraç edemezler. 44
44 (YEŞİLKAYA)26
KZOB ihracında aşağıdaki koşullara uyulması zorunludur:
a) SPK kaydına alınmadan KZOB ihraç edilemez.
b) İhraççı, bir tertip içindeki KZOB'ları bir defada ihraç
edebileceği gibi, seriler halinde de satışa sunabilir;
ancak bir tertibe ilişkin KZOB'ların tümünün satışının
ihraççının uyguladığı yıllık hesap dönemi içinde
bitirilmesi zorunludur.
c) KZOB'ların satış süresi her seri için en çok 30 gündür.
d) İhraç edilecek KZOB'ların üzerine, kara ve zarara
katılacağı ve bu belgelere kar garantisi verilemeyeceği
açıkça yazılır.
e) KZOB'lar hamiline veya nama yazılı şekilde ihraç
edilebilir.
f) KZOB'larda kar ve zarar payı ile vade, ihraççının
uyguladığı yıllık hesap döneminin son gününe gelecek
şekilde belirlenir.
KZOB'larda en kısa vade 1 ay, en uzun vade 7 yıldır. Vade
sonlarında KZOB bedelleri defaten ödenir. SPK'ya kayıt
başvurusunun, genel kurul kararının alındığı tarihten itibaren
1 yıl, yönetim kurulu kararının alındığı tarihten itibaren 1 ay
içinde yapılması zorunludur.
KZOB'lar halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin
satılabilirler. Halka arz edilerek satılmak üzere ihraç
edilecek KZOB'lann hamiline, halka arz edilmeksizin satılmak
üzere ihraç edilecek olanların ise nama yazılı olarak ihraç
edilmeleri şarttır. Halka arz yoluyla satılacak KZOB'ların SPK
kaydına alınmasından sonra ihraççı, Kurulca onaylanmış izah
27
nameyi kayıt belgesi tarihinden itibaren 15 gün içinde ticaret
siciline tescil ve TTSG'de ilan ettirir.
KZOB'ların ihraç sırasındaki satışı ancak, belgeyi çıkaran
ihraççı veya ihraççı tarafından yetkili kılınan aracı
kuruluşlarca yapılabilir. KZOB'ların halka arz yoluyla
satışında da, aracı kuruluş kullanılması zorunludur.
İhraççılar, bir yıldan uzun vadeli olup halka arz ettikleri
KZOB'ların satış süresinin sonundan itibaren 30 gün içinde,
kote edilmeleri isteğiyle bir menkul kıymetler borsasına
başvurabilirler. 45
KZOB ihraç eden ortaklığın zarar etmesi halinde, vadesi
ihraççının bir hesap dönemini aşmayan KZOB’larda zarar payı,
KZOB’un nominal değerinden düşülerek ödeme kalan tutar
üzerinden yapılır. Vadesi ihraççının bir hesap dönemini aşan
KZOB’larda ise zarar payı, bir önceki yıl zarar payı olarak
takip eden yıla devredilir ve takip eden yılda kâr edilmesi
halinde o yılın kârından mahsup edilir.
Zararın nominal değeri aşması durumunda, aradaki fark
belge sahibinden tahsil edilemez. Kâr ve zarar ortaklığı
belgesinin, kâra iştirakli tahvilde olduğu gibi, ihraç eden
açısından en büyük avantajı, hisse senedi gibi şirketin ancak
bilançoda kâr varsa kârdan pay vermesi, buna karşılık, verdiği
kâr payını faiz gibi masrafa yazıp kurumlar vergisi matrahından
düşebilmesidir. Hisse senedinde, ödenen kâr payının vergi
matrahından indirilmesi mümkün değildir. 46
45 (AKBULAK), Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgelerine İlişkin Esaslar, http://www.legalisplatform.net/makale-detay.asp?ID=5846 (YEŞİLKAYA)
28
1.6. Hisse Senedinde Fiyat ve Değer
Hisse senetlerine ilişkin farklı fiyat tanımlamaları ve
fiyat kavramları bulunmaktadır. 47 Yatırım alternatifi olarak
hisse senedi tercih edilmiş ise getirinin takibi için hisse
senedi fiyat ve değer tanımlarını bilmek gerekir. 48
Hisse senetleri çeşitli değerlere ve değer ölçülerine
sahiptir. Bunlardan en çok bilinenleri itibari veya nominal
değer, ihraç değeri, piyasa değeri, kupür değeri, ikame
değeridir. 49
1.6.1. Nominal (İtibari) Fiyat
Nominal değer; hisse senedinin yazılı olan değeridir.
Toplam sermayenin miktarını belirleyebilmek ve bununla ilgili
muhasebe kayıtlarını yapabilmek için hisse senedinin ilk
çıkarılışı sırasında ortaklık yönetimi tarafından verilen
değerdir. 50 TTK'ya göre ülkemizde pay senedinin nominal fiyatı
47 (Menkul Kıymet Değerlemesi), http://mukweb.mu.edu.tr/Icerik/abayrakdaroglu/Dokuman/B%C3%B6l%C3%BCm-4%20(K%C4%B1s%C4%B1m%201)%20Ders%20Notu.pdf48 (Hisse Senedi)49 (Hisse Senedi Özellikleri ve Piyasası)50 (ARSLAN), Hisse Senedi Değerlendirme Modeli ve Mali Tabloların Analizi, http://archive.ismmmo.org.tr/docs/malicozum/59MaliCozum/29%20-%2059%20KAHRAMAN%20ASLAN.doc
29
en az 1 Kuruş olabilir ve bu değer, en az birer Kuruş olarak
yükseltilebilir. 51
Toplam sermayenin pay sayısına bölümü sonucunda bulunan,
sermaye hesabındaki ilk kayıtlara esas teşkil eden ve esas
sözleşmede belirtilen hisse değeridir. En küçük kupürlü hisse
senedinin üzerinde gösterilen değer olup, Türk Ticaret
Kanunu’na göre 500 TL’den az olamaz. Çeşitli şirketlerde
itibari değer 500 TL’nin katları halinde değişiklik
gösterebilir.
ABD başta olmak üzere bazı Anglo – Sakson ülkelerinde
hisse senetleri nominal veya itibari değer taşımaz. Hisseler
adet olarak ifade edilir ve hisse senetlerinin üzerinde yalnız
temsil ettiği hisse senedi adedi gösterilir. Hisse senetleri
ilk defa piyasaya sürülürken ihraç eden şirketin arz ve talebi
göz önünde bulundurulur ve kararlaştırdığı bir ihraç fiyatı ile
satışa sunulur. Satış sonunda elde edilen hasılattan masraflar
düşüldükten sonra kalan net meblağ şirketin sermayesi olarak
kabul edilir. 52
1.6.2. İhraç Fiyatı
Hisse senetlerinin, şirket tarafından çıkarılışı
aşamasında satışa sunulduğu fiyattır. Türkiye'de, nominal
fiyatın altında bir fiyatla hisse senetleri ihraç edilemez,
fakat nominal değerin üzerinde bir fiyatla satılabilir. 53
51 (Menkul Kıymet Değerlemesi)52 (Hisse Senedi Özellikleri ve Piyasası)53 (Menkul Kıymet Değerlemesi)
30
Anglo – Sakson ülkelerinde hisse senetlerinin itibari
değeri bulunsa bile, ilk ihraçta bunun altında veya üstünde bir
değerle satış yapılabilir. Türkiye’de uygulanan mevzuata göre
ilk ihraç en az nominal değer üzerinden yapılabilir ve buna
başa baş fiyat denilmektedir. Başa baş fiyatın altında satış
yapmak mümkün değildir. Başa baş fiyatın üstünde satış
yapıldığı zaman aradaki fark sermaye hesabına kaydedilmez.
Anglo – Sakson ülkelerinde belli bir ihraç fiyatı
üzerinden ihraç edilen hisse senetlerinin piyasa değeri ilk
ihracı takip eden günlerde arz ve talebe göre değişir ve
dalgalanır. Sermaye piyasası gelişmiş ülkelerde ilk ihraçlarda
çoğunlukla borsada yapıldığından, ilk ihracı takip eden
günlerde dalgalanma fiyatı ilk ihraç fiyatının altında veya
üstünde oluşabilmektedir. 54
1.6.3. Piyasa Fiyatı
Hisse senedinin arz ve talep piyasasında işlem gördüğü
fiyattır. Piyasa fiyatı işletmenin durumuna göre yüksek ya da
düşük olabilir. 55
Piyasa değeri, bir hisse senedinin arz ve talebe göre,
piyasada oluşan fiyatıdır. Hisse senedinin piyasa değeri ile
hisse senedi sayısı çarpılarak, işletmenin piyasa değeri
bulunur. Eğer hisse senedi bir borsaya kote olmuşsa, hisse
senedinin piyasa değeri, aynı zamanda borsa değeri olmaktadır.
Firma Değeri = Piyasa Fiyatı x Hisse Senedi Sayısı
54 (Hisse Senedi Özellikleri ve Piyasası)55 (Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler), http://hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/muhasebe/moduller/menkul_kiymetler.pdf
31
1.6.4. Borsa Fiyatı
Menkul kıymet borsalarında işlem gören hisse senetlerinin,
borsadaki arz ve talep koşullarına göre oluşan fiyatıdır. Eğer
hisse senedi bir borsada işlem görüyorsa, hisse senedinin borsa
fiyatı, aynı zamanda hisse senedinin piyasa fiyatını
oluşturmaktadır. 56
Hisse senedine talep fazla ise senedin değeri artar. 57
1.6.5. Defter Değeri
Defter değeri, işletmelerin ortaklarından sağladığı tüm
kaynakları ve onlar adına elde ettiği tüm kazançları ifade
eder. Diğer bir ifadeyle, özsermaye toplamına, defter değeri
denilmektedir. Özsermaye tutarı; ödenmiş sermaye, yedek
akçeler, dağıtılmamış karlar, yeniden değerleme değer artış
fonu gibi kalemlerin toplamından oluşmaktadır. 58
Bir işletmenin öz sermaye toplamının hisse senetleri
sayısına bölünmesiyle bulunur. Bulunan değer hisse senedinin
gerçek değeri olup çoğu kez nominal değerden farklıdır. 59
Bir firmanın aktif toplamı ile borçları arasındaki fark,
özsermaye tutarını verir. Dolayısıyla, defter değeri, hisse
başına düşen net varlık tutarının ne olduğu konusunda
yatırımcıya bir fikir verebilir, fakat hisse senedi fiyatının
ne olması gerektiği konusunda pek belirleyici olduğu
56 (Menkul Kıymet Değerlemesi)57 (Hisse Senedi)58 (Menkul Kıymet Değerlemesi)59 (ARSLAN)
32
söylenemez. Çünkü bilanço, tarihi maliyet esasına göre
düzenlenmektedir. Hisse senetleri, genellikle, piyasada defter
değerinden daha yüksek bir fiyat üzerinden işlem görmektedir.
Defter Değeri = Toplam Varlıklar - Borçlar
Hisse Senedinin Defter Değeri = Özsermaye / hisse senedi sayısı 60
1.6.6. Tasfiye Değeri
Bir işletmenin varlıklarının teker teker satılması halinde
bulabileceği değer şeklinde tanımlanmaktadır. 61 Şirketin
dağılması halinde tüm varlıklardan borçlar düşüldükten sonra
kalan tutarın hisse senedi sayısına bölünmesi ile bulunan
tutardır. 62
Hisse senedinin tasfiye değeri, firmanın iflas etmesi
durumunda hisse senedi sahiplerine düşecek tutarı
göstermektedir.
Tasfiye Değeri = Varlıkların Tasfiye Halinde Oluşan Değer – Borçlar
Hisse Senedinin Tasfiye Değeri= Tasfiye değeri / hisse senedi sayısı 63
1.6.7. İşleyen Teşebbüs Değeri
İşletmenin çalışır halde devri durumunda sağlayacağı gelir
hesaplanarak bulunan değerdir. 64
60 (Menkul Kıymet Değerlemesi)61 (ARSLAN)62 (Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler)63 (Menkul Kıymet Değerlemesi)64 (Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler)
33
Bu değer, tasfiye değerinde olduğu gibi, varlıkların
değerinden borçlar düşüldükten sonra kalan tutarın hisse senedi
sayısına bölünmesiyle bulunmaktadır. Tasfiye değeri ile işleyen
teşebbüs değeri arasındaki fark, varlıkların değerinin
hesaplanma şeklinden kaynaklanmaktadır. Tasfiye durumunda,
varlıkların değeri, iflas masasının belirleyeceği
bilirkişilerce belirleneceğinden ve zorunlu bir satış durumunu
ifade ettiğinden, piyasa değerinin çok altında olacaktır.
İşleyen teşebbüs değerinde, varlıkların cari piyasa değerleri
dikkate alınmakta ve bu değere, firmanın itibarını, pazar
payını, markasının piyasadaki imajını ifade eden peştamallık
(goodvuill) değeri de ilave edilmektedir. Dolayısıyla, tasfiye
değeri, hisse senedinin minimum değerini ifade ederken, işleyen
teşebbüs değeri de hisse senetlerinin maksimum değerini
göstermektedir.
1.6.8. Alternatif Gelir Değeri
Ortaklar tarafından işletmeye konan sermayenin işletme
içinde kullanılmayıp, başka bir yatırım alanında
değerlendirilmiş olması halinde elde edilecek alternatif
gelirden bir hisseye düşen gelir tutarıdır.
1.6.9. Yeniden Tesis Etme Değeri
Firmanın bugün kurulması halinde katlanılacak maliyetten,
firmanın borçları düşülmekte ve kalan tutar hisse senedi
sayısına bölünerek her bir hisse senedinin yeniden tesis etme
34
değeri bulunmaktadır. Bu yaklaşıma, "yerine koyma maliyetine
göre özsermaye değeri" de denilmektedir. 65
1.6.10. Gerçek Değer
Yatırımcının tüm koşulları dikkate alarak hisse senedi
için belirlediği değerdir. 66
Gerçek değer, yatırımcıların işletme için ödemeye razı
oldukları piyasa değeridir. Bir hisse senedinin gerçek değeri,
o işletmenin varlıkları, karlılık durumu, dağıtılan kar
payları, sermaye yapısı gibi değişkenlerin belirlediği değer
olarak tanımlanabilir. Hisse senedinin gerçek değerinin
belirlenmesinde, firmanın geçmiş yıllara ait performansı
dışında, geleceğe ait beklentiler ve bu beklentilerin hisse
başına getirilere nasıl yansıyacağı da dikkate alınmaktadır.
Gerçek Değer-Pazar Değeri
Hisse senetlerinin değerlemesi onun gerçek değerinin
bulunmasını amaçlamaktadır. Bir varlığın daima gerçek değeri
etrafında bir değere sahip olacağı ve eğer piyasa fiyatı gerçek
değerinden sapsa bile belirli bir zaman içinde tekrar gerçek
değerine geleceği kabul edilmektedir. Etkin pazarlarda ise
daima gerçek değer ile piyasa değeri birbirine eşittir. Hisse
senetlerinin değerlemesi sonucunda elde edilen değer piyasa
değeri ile karşılaştırılarak o senedin ucuz ya da pahalı olduğu
konusunda karar verilmekte ve yatırımcılar da buna göre
pozisyonlarını almaktadırlar.
65 (Menkul Kıymet Değerlemesi)66 (Hisse Senedi)
35
Karşılaştırma Sonuç Eylem
Pazar Değeri > Gerçek
Değer
Pahalı Sat
Pazar Değeri = Gerçek
Değer
Denge Pozisyonu koru
Pazar Değeri < Gerçek
Değer
Ucuz Satın al
Tablo 1.1. Pazar Değeri Gerçek Değer Karşılaştırma-Sonuç-
Eylem Tablosu 67
1.7. Hisse Senedinin Şekli
Her ülke mevzuatında ulusal mevzuatımızda da belirtildiği
gibi herhangi bir hisse senedi üzerinde ihraççı ve paydaşın hak
ve yükümlülüklerini ifade eden temel şekil şartları mevcuttur.
Ulusal mevzuatımızda bunlar aşağıdaki şekilde sıralanmıştır.
Türk Ticaret Kanununun 413. Madde hükmüne göre nama ve
hamiline yazılı hisse senetlerinde bulunması gerekli hususlar
şunlardır:
• Şirketin Ünvanı,
• Esas Sermaye Miktarı,
• Şirketin Tescil Tarihi,
• Senedin Türü (Nama, Hamiline, Adi kurucu vs.),
• Senedin İtibari Değeri.
67 (Menkul Kıymet Değerlemesi)36
Ancak kanunun önerdiği bu şekil şartlarından başka
seçimlik olarak, aşağıdaki bilgiler de hisse senetlerine
eklenebilir:
• Senedin ihraç tarihi,
• Esas sözleşmenin bazı önemli ve ilgili maddeleri,
• Senedin ihtiva ettiği pay adedi,
• Önceki sermaye artırımına ait bilgiler,
• Kuponlara ilişkin bilgiler,
• Kuruluşu veya sermaye artırımını onaylayan mahkame
kararının tarih ve numarası,
• Senetlerin tertip, grup ve serisi. 68
1.8. Hisse Senetleri Piyasası
Hisse Senetleri Piyasasında birincil ve ikincil piyasa
işlemleri gerçekleştirilir.
1.8.1.Birincil Piyasa
Hisse senetlerini halka arz eden şirketler ile alıcıların,
yani tasarruf sahiplerinin doğrudan doğruya karşılaştıkları
piyasadır. Birincil piyasada uzun vadeli fonların, tasarruf
sahibinden ihraççı şirkete akışı söz konusudur ve birincil
piyasada yapılan hisse senedi satışları sonucunda şirkete nakit
sermaye girer.
68 (AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR), Borsaların Yapısı ve İşleyişi, http://eogrenme.anadolu.edu.tr/eKitap/MSP203U.pdf
37
1.8.2.İkincil Piyasa
Menkul kıymetleri ihraçtan (menkul kıymeti çıkartan şirket
tarafından yapılan satıştan) alanlar, bunları tekrar paraya
çevirmek istediklerinde hisse senetlerinde hiçbir zaman,
tahvillerde ise vadeden önce bunları ihraç eden kuruluşa
müracaat edemezler. İkincil piyasa bu durumdaki menkul
kıymetlerin paraya çevrilmesini sağlayan piyasadır ve menkul
kıymet borsaları bu tür piyasalara en iyi örnektir. İkincil
piyasada el değiştiren menkul kıymetlerden sağlanan fonların
bunları çıkaran şirketle bir ilgisi yoktur. İkincil piyasa,
menkul kıymetlerin likiditesini artırarak birincil piyasaya
talep yaratmakta ve gelişmesini sağlamaktadır. 69
1.8.3. Hisse Senetleri Piyasasında Pazarlar
Şirketler halka açılmak ve İMKB’de işlem görmek suretiyle
daha uzun vadeli ve daha uygun maliyetli alternatif bir
finansman kaynağı sağlamanın yanı sıra kurumsallaşma, yurt içi
ve yurt dışında tanınma, ortaklara likidite sağlama ve
kredibilite gibi imkânlardan da yararlanmaktadırlar.
Şirketlerin sermaye piyasasının sunduğu imkânlardan
yararlanmasını sağlamak amacıyla İMKB bünyesinde farklı
nitelikteki şirketlerin menkul kıymetlerinin işlem görebileceği
çeşitli pazarlar oluşturulmuştur. Bu çerçevede, kotasyon
koşullarını sağlayan şirketlerin hisse senetlerinin işlem
görebileceği kot içi pazarların yanı sıra, kotasyon koşullarını
69 (Hisse Senetleri Piyasası), http://www.muhasebedersleri.com/finansal-yatirim/hisse-senetleri.html
38
sağlayamayan küçük ve orta ölçekli şirketlerin hisse
senetlerine de işlem görme imkânı veren kot dışı pazarlar
bulunmaktadır. 70
1.8.3.1. Ulusal Pazar
İMKB’nin temel pazarıdır. İstikrarlı şirketlerin işlem
gördüğü pazardır. 71 Ulusal Pazar, borsa kotunda bulunan ve
asgari tedavül ölçütlerine haiz şirketlerin hisse senetlerinin
güven ve istikrar içerisinde işlem gördüğü pazardır. Borsa
Ulusal Pazarında, 30.03.2007 tarihi itibariyle ülkemizin önde
gelen 265 kuruluşunun hisse senetleri işlem görmektedir. 72
Ulusal Pazar’da, kotasyon kriterlerini sağlayan şirketlerin
hisse senetleri işlem görmektedir.
İMKB Kotasyon Yönetmeliği’nin 13’üncü maddesinde
düzenlenen kotasyon kriterleri aşağıda özetlenmektedir:
Ortaklık haklarını temsil eden menkul kıymetlerin kotasyon
başvurusunun, başvuru tarihine kadar ihraç edilmiş bu tür
menkul kıymetlerin tamamını kapsayacak şekilde yapılmış olması
ve ortaklığın;
İzahnamede yer alacak mali tablolar ile bağımsız
denetim raporlarının Borsa’ya sunulmuş olması,
Kuruluşundan itibaren en az 3 yıl geçmiş olması,
Finansman yapısının sağlıklı olması,
Ortaklığın aşağıda yer alan koşullardan aynı grup
içerisinde yer alan koşulların tamamını sağlaması,
70 (Hisse Senetleri Piyasası), http://borsaistanbul.com/data/Brosurler/Hisse%20Senetleri%20Piyasas%C4%B1.pdf71 (Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler)72 (Hisse Senetleri Piyasası)
39
Esas sözleşmede menkul kıymetlerin devir ve
tedavülünü kısıtlayıcı veya senet sahibinin haklarını
kullanmasına engel olacak kayıtlar bulunmaması,
Ortaklığın üretim ve faaliyetlerini etkileyecek
önemli hukuki uyuşmazlıkların bulunmaması,
Son 1 yıl içinde ortaklığın faaliyetlerine 3 aydan
fazla ara vermemiş olması, tasfiye veya konkordato
istenmemiş olması,
Menkul kıymetlerin, piyasadaki mevcut ve muhtemel
tedavül hacmi bakımından Borsa yönetimince önceden
belirlenecek kriterlere uygun olması,
Kuruluş ve faaliyet bakımından hukuki durumu ile
hisse senetler inin hukuki durumunun tabi oldukları
mevzuata uygun olduğunun belgelenmesi.
1.8.3.2. İkinci Ulusal Pazar
Hisse Senetleri Piyasası’nda, Ulusal Pazar dışında,
kotasyon kriterlerini sağlayamayan şirketler ile Küçük ve Orta
Ölçekli İşletmeler’e (KOBİ) yönelik olarak İkinci Ulusal Pazar
faaliyet göstermektedir. İkinci Ulusal Pazar’da, Ulusal
Pazar’da aranan kârlılık ve özsermaye gibi kotasyon kriterleri
aranmamakta olup, bu pazarda işlem görme şartları
hafifletilmiştir. 73
Gelişmekte ve büyümekte olan küçük ve orta ölçekli işletmelerin
hisse senetlerinin işlem gördüğü pazarlardır. 74
73 (Hisse Senetleri Piyasası)74 (Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler)
40
İkinci Ulusal Pazar’ın amacı; Ulusal Pazar kotasyon
kriterlerini sağlayamayan şirketler ile gelişme ve büyüme
potansiyeli taşıyan KOBİ hisse senetlerinin Hisse Senetleri
Piyasası’nda işlem görmesine olanak sağlayarak bu şirketlerin,
Hisse senetlerinin fiyatlarının düzenli ve şeffaf bir
piyasada, rekabet koşulları içinde oluşmasını temin
etmek,
Hisse senetlerine likidite sağlamak ve böylece söz
konusu şirketlere sermaye piyasasından kaynak elde
etme imkânı tanıyarak ucuz finansman ve büyüme
olanağı yaratmaktır.
İkinci Ulusal Pazar’da işlem görmek için;
Başvurunun sermayeyi temsil eden menkul kıymetlerin
tamamını kapsayacak şekilde yapılmış olması,
Ortaklığın halka arz edilen hisse senetlerinin piyasa
değeri ile bu hisse senetlerinin ödenmiş veya
çıkarılmış sermayeye oranının sırasıyla en az,
5.500.000 TL ve %15 olması ya da 11.000.000 TL ve %5
olması,
Hisse senetlerinin tedavülünü engelleyici bir husus
bulunmaması kaydıyla, ortaklığın mali ve hukuki
durumu, faaliyetleri, hisse senetlerinin tedavül
hacmi göz önüne alınarak yapılan değerlendirme
sonucunda ortaklık hisse senetlerinin İkinci Ulusal
Pazar’da işlem görebilmesine ilişkin olarak Borsa
Yönetim Kurulu’nun olumlu karar vermesi,
41
Son 1 yıl içinde ortaklığın faaliyetlerine 3 aydan
fazla ara vermemiş olması, tasfiye veya konkordato
istenmemiş olması gerekmektedir.
Kot dışı pazarlarda işlem gören şirketlerin, kotasyon
şartlarını sağlamaları halinde kot içi pazarlara (Ulusal Pazar)
alınması mümkündür. 75
1.8.3.3. Gözaltı Pazarı
Bilgilendirme görevlerini yerine getirmeyen, düzenlemelere
uyum sağlamayan şirketlerin hisse senetlerinin işlem gördüğü
pazarlardır. 76
Gözaltı Pazarı’nın (GP) kuruluş amacı, hisse senetleri
Borsa’da işlem gören şirketler ve/veya hisse senetleri
işlemleri ile ilgili olarak olağandışı durumların ortaya
çıkması; hisse senetleri Borsa’da işlem gören şirketler
tarafından kamunun zamanında, tam ve sürekli olarak
aydınlatılmasına ve mevcut düzenlemelere uyum konusuna gerekli
özenin gösterilmemesi; yatırımcıların haklarının korunması ve
kamu yararı gereği hisse senetlerinin Borsa kotundan ve/veya
işlem gördüğü pazardan geçici ya da sürekli çıkarılması
sonucunu doğurabilecek gelişmelerin oluşması nedeniyle
şirketlerin izleme ve inceleme kapsamına alınması durumlarında
sürekli gözetim, denetim ve izleme ortamında, yatırımcıların
devamlı ve zamanında bilgilendirilmesini sağlayacak önlemlerle
birlikte, hisse senetlerinin İMKB bünyesinde işlem görebileceği
75 (Hisse Senetleri Piyasası)76 (Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler)
42
organize bir pazar oluşturmak ve söz konusu şirketlerin hisse
senetlerine yatırım yapmış tasarruf sahiplerine likidite
olanağı sunmaktır.
Gözaltı Pazarında hisseler aşağıdaki esaslar çerçevesinde
işlem görür. 77
İşlem Yöntemi: Gözaltı Pazarı’nda işlem gören menkul
kıymetler, SPK’nın 23 Temmuz 2010 tarih ve 21/657
sayılı kararı gereğince C grubunda yer aldığından tek
fiyat yöntemiyle işlem görmektedir. 78 Bu Pazarda
günde 1 seans yapılır. Bu yüzden bir günde biri
açılış olmak üzere iki kere emir toplama ve fiyat
belirleme gerçekleştirilir.
Endeks kapsamındaki hisseler en az 5 iş günü ve
üzerinde süre ile bu Pazara alındığında, ilgili dönem
boyunca ait olduğu endekslerden çıkarılır.
Takas işlemleri ile ilgili olarak; Pazarda işlem
görecek şirket hisse senetlerinin; nakit ve/veya
menkul kıymet bazında, işlemlerden önce Takasbank'a
depo edilmesi, pazar açık kaldığı sürece fiziki
kıymet hareketinin, fiziki teslim ile
sınırlandırılması ve menkul kıymet takasının
Takasbank bünyesinde kaydi olarak yürütülmesi
istenebilir.
Tarihli emirler; ilgili hissenin bir pazardan
diğerine geçiş ile ilgili Borsa Başkanlığı
77 (İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları), http://www.atb.org.tr/uploads/IMKB-HisseSenetleriPiyasasi.PDF78 (Hisse Senetleri Piyasası)
43
duyurusunun Günlük Bülten’de (ve/veya KAP’ta)
yayınlandığı tarihi izleyen gün silinir.
Diğer İşlem ve Takas Esasları; Ulusal Pazar İşlem
Esasları ile aynıdır.
Denetim raporları dikkate alınarak; Borsa Yönetim
Kurulu, hisse bazında farklı takas ve işlem esasları
belirleyebilir. 79
Baz Fiyat ve Fiyat Marjları; hisseler en son işlem
gördüğü pazarda hesaplanmış son baz fiyat ile işleme
açılacaktır. Borsa Başkanı, baz fiyatı farklı tespit
edebilir.80
1.8.3.4. Kurumsal Ürünler Pazarı
Kurumsal Ürünler Pazarı’nın amacı; menkul kıymet yatırım
ortaklıkları, gayrimenkul yatırım ortaklıkları, girişim
sermayesi yatırım ortaklıkları hisse senetleri ve borsa yatırım
fonları katılma belgeleri ile varantların ayrı bölümler halinde
özel bir pazar bünyesinde işlem görmelerini sağlayarak söz
konusu menkul kıymetlerin fiyatlarının düzenli ve şeffaf bir
piyasada, rekabet koşulları içinde oluşmasını temin etmek ve
böylece Hisse Senetleri Piyasası bünyesindeki pazarların
etkinliğini arttırmaktır.
Kurumsal Ürünler Pazarı’nda işlem gören Aracı Kuruluş
Varantları, Borsa Yatırım Fonları ile her 3 ayda bir yapılan
79 (İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları)80 (Hisse Senedi Piyasaları), http://www.tim.com.tr/egitim/hisse-senedi-piyasalari.pdf
44
değerlendirme sonucunda halka açık piyasa değerinin art arda
iki kez 10 milyon TL’nin altında kaldığı belirlenen Menkul
Kıymet Yatırım Ortaklıkları zorunlu olarak “Piyasa Yapıcılı
Sürekli Müzayede Yöntemi” ile işlem görür.
Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede Yöntemi ile işlem görmesi
zorunlu olan menkul kıymetlerde (Varantlar haricinde), atanmış
bir piyasa yapıcı üye olmaması ya da atanmış olan piyasa yapıcı
üyenin faaliyetinin sona ermesi durumunda, ilgili menkul kıymet
“Tek Fiyat Yöntemi” ile işlem görür.
İMKB 100 Endeksi’nde yer alanlar hariç olmak üzere,
Kurumsal Ürünler Pazarı’nda sürekli müzayede yöntemi ile işlem
gören menkul kıymetler, talepte bulunan bir üyenin piyasa
yapıcısı olarak atanması halinde Piyasa Yapıcılı Sürekli
Müzayede Yöntemi ile işlem görür.
Piyasa yapıcının faaliyetinin sona ermesi durumunda,
alternatif işlem yöntemi olarak bu menkul kıymetlerde sürekli
müzayede işlem yöntemi uygulanır. 81
1.8.3.5. Yeni Ekonomi Pazarı
İMKB'de "Yeni Ekonomi Pazarı" (YEP)’nın oluşturulmasındaki
amaç telekomünikasyon, bilişim, elektronik, internet,
bilgisayar üretim, yazılım ve donanım, medya veya Borsa Yönetim
Kurulu’nca kabul edilecek benzeri alanlarda faaliyet gösteren
teknoloji şirketlerinin sermaye piyasasından kaynak elde
etmelerini sağlamak ve söz konusu şirketlerin hisse
senetlerinin Borsa'da güven ve şeffaflık ortamında, organize
81 (Hisse Senetleri Piyasası)45
ikincil piyasada işlem görmesini temin etmektir. 82 Ulusal
Pazarda işlem görme ve takas esasları Yeni Ekonomi Pazarı için
de geçerlidir. 83
1.8.3.6. Toptan Satışlar Pazarı
İMKB'nda Toptan Satışlar Pazarı’nın (TSP)
oluşturulmasındaki amaç, önceden alıcıları belirli olan veya
olmayan, belirli bir miktarın üzerindeki hisse senedi
işlemlerinin, Borsa'da güven ve şeffaflık ortamında, organize
bir piyasada gerçekleştirilmesini sağlamaktır. 84
Toptan Satışlar Pazarı hisse senetlerinin sürekli işlem
gördüğü bir pazar değildir. Toptan Satışlar Pazarı "LE" veya
“LY” özellik koduyla işleme açılır. 85
1.8.3.7. Fon Pazarı ve Borsa Yatırım Fonları
Fon Pazarında borsa yatırım fonlarının işlem görmesi
esastır. Sermaye Piyasası kurulunun "Yatırım Fonlarına İlişkin
Esaslar Tebliği"nin 37. maddesine dayanarak Borsa Yönetim
Kurulunca işlem görmesi uygun bulunan A tipi yatırım fonları
katılma belgeleri için de Fon Pazarı bünyesinde pazar
açılabilir. Borsa Yönetim Kurulu, Fon Pazarında işlem görecek A
tipi yatırım fonları katılma belgeleri için farklı emir ve
işlem kuralları belirleyebilir. 86
82 (Yeni Ekonomi Pazarı Kuruluş ve Çalışma Esasları), http://www.halkaarzseferberligi.com/download/yeniekonomipazariesaslari.pdf83 (Hisse Senetleri Piyasası)84 (Hisse Senedi Piyasaları)85 (İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları)86 (Hisse Senetleri Piyasası)
46
Borsa Yatırım Fonu (BYF, Exchange Traded Fund (ETF)) bir
endeksi baz alan, baz aldığı endeksin performansını
yatırımcılara yansıtmayı amaçlayan ve katılma belgeleri
borsalarda işlem gören yatırım fonlardır.
Fonun içerisindeki hisse senetleri veya diğer enstrümanlar
(altın, bono, döviz vb.) baz alınan endeksin içeriğinin bire
bir kopya edilmesi ile oluşturulur. Borsa Yatırım Fonları aynı
zamanda hisse senetlerinin yüksek likidite ve kolaylıkla alınıp
satılabilme ile yatırım fonlarının riski dağıtma, yatırım
yaptığı piyasaların getirilerinden yatırımcıları yararlandırma
gibi özelliklerini birleştirir. Borsa Yatırım Fonu katılma
belgelerini, hisse senetlerinde olduğu gibi herhangi bir aracı
kurum vasıtası ile İstanbul Menkul Kıymetler Borsasında (İMKB)
alıp satmak mümkündür.
Borsa Yatırım Fonlarının Borsamız Hisse Senetleri Piyasası
bünyesinde işlem görebilmesi için Kurumsal Ürünler Pazarı
başlığı altında “F” özellik kodu ile fon pazarı
oluşturulmuştur.
1.8.3.8. Varant Pazarı (Aracı Kuruluş Varantı)
Elinde bulunduran kişiye, dayanak varlığı ya da göstergeyi
önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya
belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakkı veren ve bu
hakkın kaydi teslimat ya da nakit uzlaşı ile kullanıldığı
menkul kıymet niteliğindeki sermaye piyasası aracını ifade
eder.
47
Aracı kuruluş varantlarının HSP bünyesinde işlem
görebilmesi için Kurumsal Ürünler Pazarı başlığı altında “V”
özellik kodu ile bir varant pazarı oluşturulmuştur ve
13/08/2010 tarihinden itibaren işlem görmektedir. 87
Varant satın alan yatırımcı ödediği bedel karşılığında bir
dayanak varlığı değil, o dayanak varlığı alma ya da satma
hakkını satın alır.
Varantlar;
Opsiyon sözleşmelerinin menkul kıymetleştirilmiş
halidir;
Borsaya kote edilir ve Pazar açılır.
İkinci el piyasada işlem görür.
Takası diğer menkul kıymetler gibi yapılır.
Yapılandırılmış ürünler sınıfından bir finansal
araçtır.
İhraçcının sermaye temin etmek amacı ile ihraç
edeceği bir ürün değildir.
Tamamen ihraççının şahsi sorumluluğu altındadır.
Yatırımcıya ödediği prim karşılığında bir menkul
kıymeti, bir menkul kıymet sepetini ya da
Bir endeksi, vade sonunda veya vadeden önce,
belirlenmiş olan bir fiyat seviyesinden
(İhraççıdan) alma ya da (ihraççıya) satma hakkı
verir.
Varantı satın alan yatırımcı yükümlülük değil, hak
satın almış durumdadır.
87 (İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları)48
Varantlar yapılandırılmış ürünler sınıfında yer alan ve
menkul kıymetleştirilmiş opsiyon özelliklerini taşıyan
ürünlerdir. Varantlar, finansal bir varlığa ya da göstergeye
dayalı olarak çıkartılırlar. Varantların alım ya da satım hakkı
verdiği bu finansal araçlar “dayanak” olarak adlandırılır.
Varanta bağlı hakkın ilgili olduğu aracın, hisse
senedinden (bir ya da daha fazla sayıda) oluşması durumunda
“dayanak varlık” ifadesi kullanılırken hakkın ilgili olduğu
aracın endeks olması durumunda “dayanak gösterge” ifadesi
kullanılmaktadır.
Varantların alma ya da satma hakkı verdiği “dayanak
varlık” tek bir hisse senedi olabileceği gibi birden fazla
hisse senedinden oluşan bir sepet de olabilir. Bu senetler İMKB
Hisse Senetleri Piyasasında işlem gören ve İMKB 30 Endeksinde
yer alan hisse senetlerinden seçilebilir. 88
1.8.4. Hisse Senetleri Piyasalarının İşleyişi ile İlgili
Temel Kavramlar
Seans Kavramı
Bir menkul kıymetin, ilgili olduğu pazarda, işlemlerinin
başlatıldığı an ile bitirildiği an arasında geçen süre “Seans”
olarak adlandırılır.
Borsa'da işlem gören menkul kıymetler, her gün belirli
saatler arasında alınıp satılmaktadırlar. Bu işlem sürecine
"Borsa Seansı" adı verilmektedir. Aynı pazarda işlem gören tüm
88 (Hisse Senedi Piyasaları)49
menkul kıymetlerden işlem yöntemi aynı olanların seansı aynı
anda başlar ve biter. 89
İşlem Miktarı
Bir piyasada, bir seansta ya da belli bir dönemde alınıp
satılan (el değiştiren) menkul kıymet adedidir. 90
Borsa'da, her işlem günü, her iki seansın işlemleri için
ayrı ayrı hisse senedi bazında işlem miktarı yayınlanır. Farklı
pazarlarda işlem gören menkul kıymetlerin gerçekleşen işlem
miktarları toplandığında, İMKB'nin o günkü işlem miktarı ortaya
çıkar. 91
İşlem Hacmi
Gerçekleşen her sözleşmedeki işlem miktarı ile işlem
fiyatlarının çarpılması sonucu bulunan miktardır. Tüm hisse
senetlerinin işlem hacimleri toplamı, Hisse Senetleri
Piyasasının toplam işlem hacmini oluşturur. 92
Uluslararası borsa karşılaştırmalarında işlem hacmi önemli
bir veri ve başarı göstergesi olarak kabul edilmektedir. 93
İşlem Birimi
Bir sermaye piyasası aracının, kendisi ya da katları ile
işlem yapılabilecek asgari sayısını ya da değerini ifade eder.
Hisse senetleri piyasasında işlem birimi olarak lot kullanılır.
1 lot 1 adet hisse senedi veya 1 TL nominal değerli hisse
89 (İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları)90 (AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR)91 (İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları)92 (Hisse Senedi Piyasaları)93 (AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR)
50
senedine denktir. Rüçhan Hakkı kuponları için bu 1 TL norm
değerdeki hisse senedinin üzerindeki kuponu ifade etmektedir.
Borsa Yatırım Fonu işlem sıralarında ise işlem birimi bir adet
katılım payı ve katlarıdır. 94
Varantlarda bir lotta bir adet varant bulunmaktadır.
Örnek : 1 lotun 1 adet (1 TL nominal) olduğu hisse
senetlerinde miktar bölümüne; 1 hisse satılacaksa, 1 lot olarak
girilir. 95
Ağırlıklı Ortalama Fiyat
Bir sonraki hisse senedi alım satım seansında uygulanacak
baz fiyatın hesaplanmasına esas teşkil eden, hisse senedinin
miktar ağırlıklı ve küsuratız fiyatıdır. Hesaplamada fiyatı
tescil edilen normal emirler dikkate alınır, özel emirler
dikkate alınmaz. 96 Her hisse senedi için her seans öncesinde
bir önceki seans işlemleri dikkate alınarak ağırlıklı ortalama
fiyat hesaplanır.
İşlem günü sonunda, her hisse senedi için aşağıdaki formül
kullanılarak hesaplanır: 97
A.O.F. ¿∑ İ=1(Mİ∗Fİ)
∑İ=1(Mİ) = İŞLEMHACMİ
İŞLEMMİKTARI
Mİ = Gerçekleşen emrin içerdiği hisse senedi miktarı.
Fİ = Gerçekleşen emrin satış fiyatı. 98
94 (Hisse Senedi Piyasaları)95 (İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları)96 (AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR)97 (Hisse Senedi Piyasaları)98 (AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR)
51
Baz Fiyat
Bir hisse senedinin seans içinde işlem görebileceği üst ve
alt fiyat sınırlarının ve hissede o seans geçerli olacak fiyat
adımının belirlenmesine esas teşkil eden fiyattır. Bu fiyat,
menkul kıymetin en son işlem gördüğü seans sonunda oluşan
ağırlıklı ortalama fiyatın, adım kuralına uygun olmaması
durumunda, alt ve üstündeki en yakın “adıma uygun” fiyatlar
değerlendirilerek, en yakın olana yuvarlanması ile elde edilir.
AOF olası her iki fiyata da eşit uzaklıkta ise yukarıya
yuvarlanır. 99
Temettü ödemeleri, sermaye artırımları ve şirketlerin bazı
devralma-devrolma birleşme vs. durumlarında, baz fiyat Borsa
tarafından belirlenerek sisteme girilir. Baz fiyatın
belirlenmesinde uygulanacak yöntem Borsa Yönetim Kurulu'nca
belirlenir ve günlük bültende yayınlanır. 100
Referans Fiyat
İşlem görülebilecek en üst ve en alt fiyat sınırlarının
belirlenmesinde esas teşkil etmeyen, rüçhan hakkı kuponlarının
ilk işlem gördüğü seansta işleme baz fiyatla açılmaması
nedeniyle, yatırımcılar açısından kuponun yaklaşık değerine
ilişkin olarak bir referans olarak kullanılmak üzere, eski
hisse senedinin bölünmeden önceki en son işlem gördüğü
99 (İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları)100 (Hisse Senedi Piyasaları)
52
seanstaki ağırlıklı ortalama fiyatı ve bedelli artırım oranı
kullanılarak bulunan bir fiyat türüdür.
Bazı şirket birleşmelerinde de, şirketin sırasında tescil
edilen bir işlemin gerçekleştiği ilk seans sonuna kadar
kullanılmak üzere, Borsa tarafından bir referans fiyat ilan
edilmektedir. 101
Fiyat Adımı
Fiyat adımı, her hisse senedi fiyatı için bir defada
gerçekleşebilecek en küçük fiyat değişimidir. Hisse
senetlerinin fiyat adımları, baz fiyatlarına göre belirlenir.
Emir girilirken bu fiyat adımlarına uymak zorunludur. 102
Fiyat Değişme Sınırları
Borsada işlem gören menkul kıymetler için teşekkül
ettirilen pazarlarda arz ve talebin karşılaştırılması, ancak
Borsa Yönetimi tarafından belirlenen yöntemle tespit edilen
fiyat aralıkları içinde yapılır. 103
Her hisse senedi için seans içinde işlem görebileceği en
düşük (taban) ve en yüksek (tavan) fiyatlar, o hisse senedi
için “fiyat aralığı”nı oluşturur. Bu sınırlar, o seansın baz
fiyatı temel alınarak hesaplanır.
Örneğin İMKB Hisse Senetleri Piyasasında lot, özel emir ve
küsürat işlemler için fiyat aralıkları, baz fiyatın % 10 altı
ve üstü ile sınırlıdır. Ama rüçhan hakkı kupon pazarında fiyat
değişme sınırları %25’tir. 104
101 (İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları)102 (AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR)103 (Hisse Senedi Piyasaları)104 (AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR)
53
Genelde büyük miktarlı ve zaman zaman yönetim
değişikliğine dahi sebep olan ve bu yüzden çeşitli ön
incelemelere ve izne bağlı olan Toptan Satışlar Pazarı
işlemleri de bu %10’luk sınırlamaya tabi değildir. 105
II. BÖLÜM
2. Tahviller
2.1. Tahvil Nedir?
Şirketlerin fon ihtiyaçlarını karşılamak için çıkardıkları
borçlanma senetlerine tahvil denir. Anonim şirketler genel
kurul kararı ile tahvil çıkarabilir. Çıkarılan her tahvilin
değeri aynı olmalıdır. Ayrıca şirket ödenmiş sermayesinden
fazla tahvil çıkaramaz. Tahvil çıkarmak isteyen şirketler
SPK’den izin almak zorundadır. 106
Daha kapsamlı ve açık bir tanım yapmak gerekirse Tahvil;
devlet hazinelerinin ya da anonim şirketlerin kendilerine
kaynak bulabilmek amacıyla, gelecekte elde edecekleri gelirleri
teminat olarak göstererek çıkardıkları, 1 ila 10 yıl arasında
vadesi olduğu için orta ve uzun vadeli, faiz getirili borç
senetleridir.
2.2. Tahvil Çıkarabilecek Kurumlar
105 (Hisse Senedi Piyasaları)106 (TAHVİL), http://www.muhasebedersleri.com/ticari-belgeler/tahvil.html
54
Devlet hazineleri tarafından çıkarılan tahviller Devlet
Tahvili olarak adlandırılır ve vadeleri en az 1 yıldır.
Bankalar, tüketici finansmanı şirketleri ve anonim şirketler
tarafından çıkartılan tahvillere ise Özel Sektör Tahvilleri
denilmektedir ve vadeleri en az 2 yıldır.
Devlet Tahvilleri Özel Sektör Tahvillerine nazaran daha az
risk taşımaktadırlar. Çünkü nadir de olsa tahvili çıkaran
kuruluşlar tahvilin bedelini ve vaat ettikleri faizi
ödeyemeyecek duruma düşebilirler. Ancak Devlet Tahvillerinde
böyle bir durum söz konusu değildir. Çünkü devlet paraya
ihtiyacı olduğunda vergiler vasıtasıyla rahatlıkla para temin
edebilir. 107
2.3. Tahvilin Sahiplerine Sağladığı Haklar, Getirileri ve
Sorumlulukları
Tahvil hamilinin bir şirkete kullandırdığı sermaye yabancı
sermayedir. Tahvil hamili, tahvili çıkaran kuruluşun uzun
vadeli alacaklısıdır. Tahvil hamili şirketi aktifi üzerinde
alacağından başka hiçbir hakka sahip değildir. Şirketin
yönetimine katılamaz. Buna karşılık şirketin brüt karından önce
tahvil sahiplerinin faizleri ödenir. Tahvil sahipleri
alacaklarım aldıktan sonra şirketin malvarlığı üzerinde hiçbir
hak iddia edemezler.
Tahvil hamili ile şirket arasındaki hukuki ilişki vade
sonunda sona erer. Tahvil hamili tahvili çıkaran şirketin kar-
zarar riskine katılmaz. Şirket kar da etse günü gelince belli
miktarda anapara ve faizlerini alır. Tahvil hamili için risk
107 (Tahvil Nedir?), http://www.tahvilnedir.com/55
ancak şirketin tahvil anapara ve faizlerini ödemeyecek duruma
gelmesi halinde söz konusudur. Tahvil bir borç senedi olduğuna
göre, borcun anapara ve faizleri gereğinde yargı yoluna
başvurmak suretiyle tahsil edilebilir. Şirketin iflası veya
tasfiyesi halinde de, tasfiyeden önce borçlar ödeneceği için,
tahvil hamilleri hisse senedi hamillerinden önce alacaklarını
alırlar. 108
Tahvillerin getirilerini etkileyen en önemli unsurlar
bunların likiditesi ve sahip oldukları risktir. Şirket
tahvilleri, şirketin iflas etmesi ve faiz, anapara ödemesinde
temerrüde düşmesi açısından devlet tahvillerine oranla daha
yüksek risk taşıdıklarından genellikle devlet tahvillerinden
daha yüksek faiz geliri sağlarlar. Tahvilin vade tarihine kadar
olan değeri faiz oranlarındaki değişikliklere paralel olarak
değişecektir. Başka bir deyişle, faiz oranları düştüğünde
tahvilin değeri yükselecek ve bunların vadesinden önce
satılması halinde artı kazanç sağlanacaktır. Tersi durumda faiz
oranları yükseldiğinde, tahvillerin fiyatı düşecektir. 109
Tahvil alacakları icra, iflas ve tasfiyede yeteri kadar
korunmuş değillerdir. Ticaret kanunumuz tahvili bono, çek ve
poliçe gibi mütalaa etmemiş, öncelik bakımından adi borç senedi
gibi ticari senetlerin gerisinde bırakmıştır.
Tahviller sabit getirili menkul kıymettir. Tahvil sahibi
enflasyonun kendisinden alıp götürdüğü değerden daha fazla faiz
aldığında kar elde etmiş olur. Elde edilen gelir enflasyonun
108 (GÜNAYDIN), Tahvillerin Sağladığı Haklar ve Sorumlulukları, http://borsahakkindahersey.blogspot.com/2012/06/tahvillerin-sagladg-haklar-ve-mali.html109 (Hisse Senetleri)
56
altında kaldığında ise tahvilin gerçek geliri "0" olabilir veya
negatif gelir haline de gelebilir. 110
2.3.1. Tahvilin Alacaklısına Sağladığı Haklar
Kuruluştaki vesikaların doğru olmaması (TTK md. 305), esas
sermaye hakkında yanlış beyanlarda bulunulması (TTK md.
306), ayın nev'inden sermayeye değer biçilmesinde hile
yapılması (TTK md. 307) gibi hususlarda, kurucular ile
kurucuların fiillerine iştirak edenler aleyhine yahut bu
hususta ihmalleri görülen ilk idare meclisi ve denetçiler
aleyhine (TTK md. 308) dava açmak;
Yönetim Kurulu'nun ve dışarıdan atanan müdürlerin
sorumluluğunu gerektiren hallerde (TTK md. 336 ve 342)
buna ilişkin dava açmak;
Ortaklık alacaklısı sıfatlarından dolayı, ortaklık esas
sermayesinin azaltılması halinde, alacaklarının ödenmesini
veya teminat gösterilmesini istemek (TTK md. 397),
Ortaklık pay sahipleri sayısının beşten aşağı düşmesi,
ortaklığın kanunen gerekli organlarından birinin mevcut
olmaması veya genel kurulun toplanmaması hallerinde
durumun düzeltilmesini istemek; aksi takdirde “ortaklığın
feshi” için mahkemeye başvurmak (TTK md. 435),
Ortaklık alacaklısı sıfatıyla, esas sermayenin üçte
ikisini kaybeden ortaklığın feshini dava etmek (TTK md.
436),
110 (GÜNAYDIN), Tahvillerin Sağladığı Haklar ve Sorumlulukları, http://borsahakkindahersey.blogspot.com/2012/06/tahvillerin-sagladg-haklar-ve-mali.html
57
Anonim ortaklığın nev'i değiştirmesi, yani limited
ortaklığa çevrilmesi halinde alacaklarının ödenmesini veya
teminat gösterilmesini talep etmek (TTK md. 555) haklarına
sahiptirler. TTK 429 ve 430. madde hükümleri uyarınca
tahvil sahiplerine, bir heyet olarak hareket etmek koşulu
ile de bazı haklar tanınmaktadır: Tahvil sahipleri heyet
halinde aşağıdaki hususlarda müzakere yaparak karar
alabilirler :
* Tahvil sahiplerine ait özel teminatların azaltılması
veya kaldırılması,
* Faiz vadelerinden bir veya birkaçının uzatılması,
faiz miktarının indirilmesi veya ödeme şartlarının
değiştirilmesi,
* İtfa (ödeme) müddetinin uzatılması ve itfa
şartlarının değiştirilmesi,
* Tahvil sahiplerinin alacaklarına karşılık olarak
hisse senedi almalarının kabul edilmesi,
* Yukarıda belirtilen hususların icrasına ve
gayrimenkul teminatının azaltılmasına veya kaldırılmasına
dair işlemlerde tahvil sahiplerini temsil etmek üzere bir
veya birden fazla temsilci tayin edilmesi. 111
2.4. Tahvil Türleri
Tahvilin sahibine sağladığı hak, imkan ve güvenceye göre
farklı çeşitleri bulunmaktadır; 112 Tahviller, Kuponsuz
111 (Sermaye Piyasası Araçları), http://borsaistanbul.com/data/egitimklavuzlari/KLVZ10SPA.PDF112 (Tahvil Nedir?)
58
Tahviller, Kuponlu Tahviller ve Dövize endeksli tahviller
olarak sınıflandırılabilirler. 113
2.4.1. Devlet Tahvilleri
Hazine Müsteşarlığı tarafından çıkarılan iç borçlanma
senetleridir. Belediye ve kamu kuruluşlarının çıkardıkları
tahvillerde Devlet tahvilleri kapsamında değerlendirilmektedir.
2.4.2. Özel Sektör Tahvilleri
Özel şirketler tarafından finansman ihtiyacını karşılamak
için ve uzun vadeli yabancı sermaye temin etmek amacıyla
çıkarılan tahvillerdir.
2.4.3. Başabaş Tahviller
İhraç edilen yani çıkarılan tahvil nominal değeri ile
satışa sunuluyorsa bu Başabaş Tahvildir. 114
2.4.4. Primli Tahviller
113 (Faiz Oranları), https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=5&cad=rja&ved=0CE4QFjAE&url=http%3A%2F%2Fwww.acikders.org.tr%2Fpluginfile.php%2F2305%2Fmod_resource%2Fcontent%2F3%2Fbolum02-faizler.pdf%3Fforcedownload%3D1&ei=xATPUo_ZM4SzhAec8oG4Cg&usg=AFQjCNG7thsGucHhl2xrRD64iKW7S-MQlQ&sig2=nXkDSaF_-NojARj_Kl0VIQ&bvm=bv.59026428,d.bGE114 (Tahvil Nedir?)
59
Tahvil üzerinde yazılı değerden daha aşağı bir tutarda
piyasaya çıkarılıyorsa primli tahvil denir. Tahvil en çok
nominal değerin % 5’i kadar düşük değerle çıkarılabilir.
2.4.5. İkramiyeli Tahviller
Daha çok tahvil satışı yapabilmek için tahvil sahibine ek
menfaatler sağlayan tahvillerdir. 115 Tahvillerde uygulanan faiz
ya da erken satış primi gibi ekstra avantajlar, tahvil satışını
teşvik etmek için uygulanır. Ancak ülkemizde tahvil sahiplerine
faiz haricinde herhangi bir ekstra menfaat sağlanmamaktadır. 116
2.4.6. Hamiline ve Nama Yazılı Tahviller
Kıymetli evrak üzerinde sahibinin ismi belirtiliyorsa nama
yazılı, isim belirtilmiyor ve elinde bulunduran kişiye alacak
hakkı tanıyorsa hamiline yazılı tahvillerdir. Ancak uygulamada
hamiline yazılı tahviller daha yaygın kullanılmaktadır. 117
Ülkemizdeki tahvillerin hamiline olarak ihraç edilmesi
alışkanlık haline gelmiş olmasına rağmen tahvillerde diğer
menkul kıymetler gibi nama yazılı olarak da ihraç
edilebilirler. 118
2.4.7. Paraya Çevrilme Kolaylığı Olan Tahviller
115 (TAHVİL)116 (Tahvil Nedir?)117 (TAHVİL)118 (Tahvil Nedir?)
60
Tahvillerin üzerinde yazılı vadeleri vardır. Vade sonunu
beklemeden istendiği zaman işleyen faizi ile nakde çevrilebilen
tahvillere paraya çevrilme kolaylığı olan tahviller denir. 119
Ancak bazı tahvillerde bu işlem her zaman yapılabilirken
bazılarında ise, tahvil sahibinin tahvili çıkaran şirketten
talepte bulunması durumunda tahvil itfaya dahil edilebilir. 120
Tahvillerin geri ödemesine itfa adı verilir.
2.4.8. Garantili Tahviller ve Garantisiz Tahviller
Satışı arttırmak için tahvile bir banka ya da şirket
garantisi veriliyorsa garantili, tahvil normal şekilde
çıkarılıyorsa garantisiz tahvil denir. Garantili tahviller
insanlara daha fazla güven verdiği için ve riski daha düşük
olduğu için daha çok tercih edilir. 121
İsminden de anlaşılacağı gibi bir holdingin ya da bir
bankanın güvencesi altında olan tahvillerdir. Bu garanti söz
konusu tahvilin bedelinin ve faizlerinin geri ödenmesi ile
sınırlıdır. 122
2.4.9. Sabit Faizli ve Değişken Faizli Tahviller
Tahvil faizleri piyasadaki tahvil talebine ve arzına göre
piyasalar tarafından günlük
belirleniyorsa buna değişken faizli tahvil denir. SPK
tarafından yapılan son düzenleme ile değişken faizli tahvil
119 (TAHVİL)120 (Tahvil Nedir?)121 (TAHVİL)122 (Tahvil Nedir?)
61
yerine 3, 6 aylık veya 1 yıllık dönemli sabit faiz uygulamasına
geçilmiştir.123
Tahviller vade sonuna kadar elde tutulması durumunda
sözleşmede yer alan faizi ve tahvil bedelini garanti
etmektedir. Sabit faizli tahvilde ise vade sonunda elde
edilecek Tahvilde ise vade sonunda tahvil sahibinin alacağı
toplam miktar vade başlangıcında belirlenmiştir. Enflasyon ve
Finansal Kriz dönemlerinde piyasalarda oluşabilecek ani ve
dengesiz hareketlere karşı tahvil sahibini korumak amacıyla,
piyasa koşullarına göre faiz oranı değişen tahvil, faiz riskini
azaltarak ihraççısına da uzun vadeli borçlanma imkanı
vermektedir.
2.4.10. İndeksli Tahviller
Tahviller vade sonuna kadar elde tutulması durumunda
sözleşmede yer alan faizi ve tahvil bedelini garanti
etmektedir. Sabit faizli tahvilde ise vade sonunda elde
edilecek Tahvilde ise vade sonunda tahvil sahibinin alacağı
toplam miktar vade başlangıcında belirlenmiştir. 124
Enflasyonist dönemlerde borç verenleri enflasyonun
etkilerine karşı korumak için başvurulan bir yol. Enflasyon,
ödünç verilen fonların reel değerini azaltır. O bakımdan
tasarruf sahiplerini enflasyonun doğuracağı zararlara karşı
korumak gerekir. Bunun için Değişken Faizli Tahviller yanında
başvurulan bir yol da indeksli tahvillerdir. İndeksli Tahviller
durumunda tahvilin anaparası belli bir dövize veya altına
123 (TAHVİL)124 (Tahvil Nedir?)
62
bağlanır. Böylece anapara geri ödenirken, bağlı olduğu altın
veya dövizlerin değerindeki artışa paralel
olarak, tahvil sahibine ödeme yapılır. Bu ise tasarrufçu
açısından önemli bir güvencedir. Dövizin beklenenin üzerinde
değer kazandığı durumlarda da tahvil ihraç eden kurum bundan
zarara uğrar.
Ülkemizde 1988 başlarında ihraç edilen PTT tahvilleri ilk
çıkartılan dövize indeksli tahviller olmuştur. 125
2.5. Tahvil Türevleri
2.5.1. Rüçhan Haklı Tahviller
Bazı şirketlerin, çıkardıkları tahvillerin satışını
kolaylaştırmak için, tahvillerin tümüne veya kura ile
belirlenecek bir bölümüne, belli bir yüzdesine ya da belli bir
limitin üstünde kalan kısmına ileride yapılacak ilk sermaye
artırımından rüçhan hakkı tanıdıkları görülür. 126
2.5.2. Kâra İştirakli Tahviller
Kâra İştirakli Tahvil, sahibine faiz yerine, oranı
belirtilen tutarda, ihraççı anonim ortaklığın kârını isteme
hakkı veren bir katılma senedidir. 127
125 (İndeksli Tahviller Nedir?), http://indekslitahviller.nedir.com/126 (Sermaye Piyasası Araçları)127 (ŞEN), Menkul Kıymet Gelirlerinin Tam Mükellef Gerçek ve Tüzel Kişiler Yönünden Vergilendirilmesi ve Bu Gelirler Üzerindeki Vergi Yükünün Karşılaştırılması, http://www.tcmb.gov.tr/kutuphane/TURKCE/tezler/ismihansen.pdf
63
Seri II No. 16 numaralı Tebliğ, ortakların esas
sözleşmelerinde hüküm bulunmak şartıyla, TTK'nun 422. veya
Sermaye Piyasası Kanunu'nun 13. maddesinin 1. fıkrasında belli
edilen sınırlar içinde kâra iştirakli tahvil
çıkarılabileceğini, nama veya hamiline olarak çıkarılabilen bu
tahvillere her yıl verilecek kâr payının hesap şekli ve ödeme
zamanının izahnamede gösterilmesini ve tahvilin ön yüzünde kâra
iştirakli olduğunun yazılması gerektiğini belirtmiştir.
Kâra iştirakli tahviller vade sonu anapara ödemeli olarak
çıkarılırlar. Bunların anapara ödenmesi yıllara dağıtılamaz.
İhraççılar, tahvillerde verilecek dönem kâr payının
belirlenmesinde aşağıdaki esaslardan birini seçebilirler:
Faiz ve buna ek olarak tahvil tertibi için belli
edilen kar payı yüzdesine göre hesaplanan tutardan
tahvile düşecek payın ödenmesi,
Kâr payının faizden daha az olması halinde faiz
ödenmesi; faiz getirisine eşit veya daha fazla kar
payı tahakkuk etmişse, kar payının ödenmesi, 128
Söz konusu faiz dikkate alınmadan Tahvil sahibi için
belirlenen kar payı yüzdesine göre hesaplanan
tutardan tahvile düşen payın ödenmesi. 129
2.5.3. Hisse Senetleriyle Değiştirilebilir Tahviller (HDT)
Hisse senedi ile değiştirilebilir tahviller, sahiplerine,
anaparanın (borcun) ödenmesi yerine, verilen yetkinin içeriğine
göre, ya itfa tarihinde ya da belirlenen bir tarihte, ihraççı
128 (Sermaye Piyasası Araçları)129 (Tahvil Nedir?)
64
anonim ortaklığın hisse senedini elde etmeye ilişkin beklenen
hakkında hamilidir. Tahvilin içerdiği hak, alacaklının yedek
edim yetkisi olup, bu yetki tahvil sahibi tarafından kullanılan
bir yenilik doğurucu hak niteliği taşımaktadır. 130
İhraç sırasında izahname ve sirkülerde belirlenen esaslar
dahilinde, ihraççı ortaklıkça HDT ile değiştirilmek üzere
artırılan sermayeyi temsil eden hisse senetleri ile değiştirme
hakkı veren menkul kıymetlerdir (Seri: II, Tebliğ No: 15). 131
Anonim ortaklıklar, esas sözleşmelerinde hüküm bulunmak,
SP Kanununda ve TTK’da miktar yönünden belirlenen sınırlar
içinde kalmak ve halka arz etmek suretiyle, HDT ihraç etme
yetkisine sahiptirler. Bu tür tahviller, ancak halka arz
yoluyla çıkarılabilirler.132
HDT’lerin vadesi 2 yıldan az 7 yıldan çok olamaz.
Değiştirilmesi, vadenin başlangıç tarihinden itibaren en erken
2 yıl sonra yapılabilir. Tahvilin hisse senediyle
değiştirilmesi, ortaklık talebine ve tasarruf sahibinin
talebine bağlı olarak yapılır. Değiştirme süresi sonunda, hisse
senetleriyle değiştirilmeyen HDT’ler nedeniyle ortaklığın
elinde kalan hisse senetleri Hisse Senetlerinin Kurul Kaydına
Alınmasına İlişkin Esaslar Tebliğ'ine uygun olarak halka arz
edilir. Tasarruf sahibinin talebine bağlı olarak değiştirilme
durumunda, değiştirme hakkını kullanmayan HDT sahiplerinin
değiştirme hakkı ortadan kalkar. İtfada HDT’lerin ibrazı ve
tevdii karşılığında yalnız anapara ve işlemiş faizleri
alabilirler. Ortaklığın talebine bağlı değiştirme durumunda
130 (ŞEN)131 (Sermaye Piyasası Araçları)132 (ŞEN)
65
değiştirme tarihinden en az 1 ay önce ortaklık tarafından en az
iki gazetenin Türkiye baskısında ikişer kez yapılacak ilan
yoluyla HDT sahiplerine duyuru yapılır. 133
2.6. Tahvilde Fiyat ve Değer
2.6.1. Nominal (İtibari) Değer
Tahvilin üzerindeki yazılı değere nominal değer denir.
Vade sonunda tahvil sahibinin eline geçecek anapara tutarıdır.134 Bu değer sabit olup, hiçbir zaman değişmez. Muhasebe
kayıtlarına ve itfa planına esas teşkil eder. 135
2.6.2. İhraç Değeri
Tahvil şirket tarafından satışa çıkarıldığında gelen
talebe göre belirlenen satış bedelidir. Genellikle nominal
değerin altında olur. 136
İhraç değeri nominal değerin altında olursa iskontolu
satış, nominal değerin üstünde olursa primli satış, nominal
değere eşitse başa baş satış yapılmış demektir. 137
Primli olarak ihraç edilen ve/veya erken alanlara faiz
oranı içinde indirim uygulanan tahvillerde;
İhraç değeri = (Nominal değer - %5 Kanuni indirim + Erken
satış primi) olur.
133 (Sermaye Piyasası Araçları)134 (TAHVİL)135 (Sermaye Piyasası Araçları)136 (TAHVİL)137 (AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR)
66
Bu şekilde hesaplanan ihraç değeri satışın son günü
yaklaştıkça nominal değere doğru yaklaşır ve son gün (nominal
değer - %5) olur. Ertesi gün de faiz işlemeye başlar. 138
2.6.3. Piyasa Değeri
Tahvilin piyasalarda işlem gördüğü değerdir. 139 Menkul
kıymetin, piyasada o gün itibarı ile geçerli olan vadeye kadar
getirisine göre hesaplanan fiyatıdır. Bu değer piyasa
şartlarına göre değişiklik gösterebilir. 140
Tahvillerin piyasa değeri önce de belirttiğimiz gibi
nominal değerden çok farklı olmasa da, şartlara göre inip
çıkabilir. 141Menkul kıymetin getirisi ile piyasa değeri
birbirleriyle ters orantılıdır. Getiri yükselirse daha önce
ihraç edilmiş menkul kıymetin piyasa değeri düşer, getiri
düşerse daha önce ihraç edilmiş menkul kıymetin piyasa değeri
yükselir. 142
Tahvillerin piyasa değeri şu faktörlerden etkilenir:
Paraya çevrilebilir olmasa dahi, her tahvilin piyasada her
an için bir değeri vardır. Bu değer (anapara + son faiz
ödemesinden beri işlemiş günlük faiz) toplamı
civarındadır. Tahvilin net yıllık faizi 365 ile bölünüp
geçen gün sayısı ile çarpıldığında işlemiş net faizi
bulunur.
138 (Sermaye Piyasası Araçları)139 (TAHVİL)140 (AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR)141 (Sermaye Piyasası Araçları)142 (AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR)
67
Tahvilin nominal faiz oranı cari faiz oranının altında
ise, piyasada borsa değeri başabaş (nominal) değerinin
altındadır (below par value). Bu durumda "iskontolu işlem
görüyor" denilir (trading at a discount). Normal olarak
tahvillerin üzerinde bir miktar işlemiş faiz bulunduğu
için, işlemiş faizle birlikte genellikle başabaşın üstünde
(above par) fiyat bulur. Tahvilin nominal faiz oranı cari
piyasa faiz oranının (current market rate) üstünde ise,
piyasa ya da borsa değeri (işlemiş faiz hariç) nominal
değerin üstünde oluşur. Bu durumda da tahvilin "primli
işlem gördüğü" söylenir (trading at a premium).
Normal ekonomik şartlar altında, büyük ve tanınmış
şirketlerin tahvilleri ile büyük banka ve holdinglerin
garantisine sahip tahviller diğerlerine oranla ikincil
piyasada daha yüksek değer bulurlar. 143
2.7. Tahvilin Şekli
Türk Ticaret Kanunu 425–427. maddelerine göre tahvilde
bulunması gereken şekil şartları şöyledir:
Şirket unvanı, konusu, merkezi, süresi;
Ticaret sicili tescil numarası;
Esas sermaye miktarı;
Ana sözleşme tarihi ve varsa değişiklik tarihleri;
Tasdik edilmiş son bilânçoya şirket durumu;
Önceden çıkarılmış ve yeni çıkarılacak tahvillerin nominal
değerler, itfa şekli, faiz oran ve vadesi;
143 (Sermaye Piyasası Araçları)68
Tahvil çıkarmaya dair genel kurul kararının tescil ve ilan
tarihi;
Şirket menkul ve gayrimenkullerinin herhangi bir sebepten
dolayı rehin veya teminat gösterilmiş olup olmadığı;
Şirketi temsile yetkili en az iki imza. 144
2.8. Tahvil Piyasası
Tahvil piyasaları, anonim şirketlerin doğrudan doğruya
borç para sağladıkları
piyasalardır. Riski sevmeyen bazı yatırımcılar için, tahvile
yatırım çekici olabilir. İşletmeler açısından ise, tahvil ihraç
etmek tercih edilebilir. Çünkü tahvil maliyeti, hisse senedi
maliyetine göre daha düşüktür. Bu nedenle, işletmenin ortalama
sermaye maliyeti de düşer. Türkiye’de tahvil piyasalarının
işleyişi de hisse senetleri piyasasının işleyişine
benzemektedir. 145
Tahvil piyasasında T.C. Merkez Bankası, borsa üyeleri ve
SPK’den yetki belgesi alan bankalar işlem yapabilir.
Yatırımcılar borsada şahsen işlem yapamaz. Yetki belgesine
sahip aracı kuruluş yardımı ile işlem yaparlar. Aracı
kuruluşların verdikleri hizmetler şunlardır:
Halka arza aracılık,
Alım satıma aracılık,
Yatırım danışmanlığı,
Portföy yöneticiliği,
144 (TAHVİL)145 (03.Tahvil Piyasaları), http://notoku.com/03-tahvil-piyasalari/
69
Menkul kıymetleri geri alma ve satma (repo-ters repo)
taahhüdü ile alım-satım
İşlem yapacak aracı kuruluş tahvil ve bono piyasası
müdürlüğünü arayarak emirlerini iletir. Aracı kurum yetkilisi
kendisine verilen kodu piyasa eksperine söyledikten sonra kesin
alım satım pazarında işlem yapmak için işlem türü, müşteri
hesap kodu, nominal tutar, fiyat ve emir tipini bildirir.
Verilen bilgileri eksperler sisteme girer. Pazardaki
benzer tüm emirler piyasa izleme ekranından takip edilebilir.
En iyi teklif en üstte yer alır ve o işlem gördükten sonra
sıradaki en iyi teklif ekrana gelir.
Piyasada işlem yapan taraflar birbirini tanımaz. Emir
gerçekleşirse işleme ait dökümler her iki tarafa da fakslanır.
Karşılanmamış emirler iptal edilir. Karşılanmayan emirler
değiştirilebilir. Yapılan işlemler sonucu kaydedilen fiyat ve
oranlar sonraki gün borsa bülteninde ilan edilir.
Sermaye piyasasının önemli yatırım araçlarından olan
tahvil için vadenin uzun olması yatırımcı açısından sorun
yaratır. Bu nedenle yatırımcı daha kısa vadeli, benzer
getirili, riski düşük başka yatırım alternatiflerini tercih
edebilir. Bu nedenle günümüzde tahvil vadeleri giderek
kısalmaktadır. 146
2.8.1. Tahvil Piyasasında Pazarlar
Kesin Alım Satım Pazarı, sabit getirili menkul kıymetlerin
şeffaf ve rekabete açık bir ortamda işlem görmelerini
146 (Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler)70
sağlayarak bu menkul kıymetlerin likiditesini artırmak,
enformasyon akışını hızlandırmak amacıyla kurulmuştur.
Repo Ters Repo Pazarı sabit getirili menkul kıymetlerin
geri alım vaadi ile satım ve geri satım vaadi ile alımını
organize piyasa koşulları içinde güvenli bir şekilde
gerçekleştirmek amacıyla açılmıştır.
2.8.1.1. Pazarlarda İşlem Görecek Menkul Kıymetler
Kesin Alım Satım Pazarı’nda Türk Lirası ve döviz ödemeli
Devlet İç Borçlanma Senetleri, Gelir Ortaklığı Senetleri,
Gayrimenkul Sertifikaları ve Özel Sektör Tahvilleri ile TCMB
tarafından ihraç edilen Likidite Senetleri işlem görür.
Repo Ters Repo Pazarı’nda ise devlet tahvilleri ve hazine
bonoları ile TCMB likidite senetleri işlemlere konu edilir.
Pazarda özelliklerine göre gruplandırılmış menkul kıymetler
üzerinde işlem yapılır. Emir girişi sırasında repo karşılığı
teslim edilmek istenen ya da ters repo işlemi karşılığı teslim
alınmak istenen menkul kıymet grubu belirtilir ancak menkul
kıymet belirtme imkanı yoktur.
Bu menkul kıymet grupları ve içerecekleri menkul kıymetler
aşağıdaki gibi belirlenmiştir:
S: TL ödemeli devlet iç borçlanma senetleri ve TCMB
likidite senetleri
K: döviz ödemeli devlet iç borçlanma senetleri
Yönetim Kurulu bu grupların sayısını ve gruba dahil edilen
menkul kıymetlerin özelliklerini değiştirebilir. 147
147 (Tahvil ve Bono Piyasaları), http://akademikpersonel.kocaeli.edu.tr/nimet.cakir/ders/nimet.cakir22.06.2010_11.35.01ders.pdf
71
Tahvil ve Bono Piyasası'nda, Türk Lirası ve döviz ödemeli
ihraç edilmiş; devlet iç borçlanma senetleri, gelir ortaklığı
senetleri ile T. C. Merkez Bankası tarafından ihraç edilen
likidite senetleri ihraç edildikleri günden itibaren; özel
sektör, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, Toplu Konut İdaresi
Başkanlığı, mahalli idarelerce Türk Lirası ve döviz ödemeli
ihraç edilen borçlanma senetleri ile Borsa Yönetim Kurulu
tarafından işlem görmesine karar verilen diğer menkul kıymetler
Kamuyu Aydınlatma Platformu’nda duyurulmalarını izleyen ikinci
işgünü işlem görmeye başlar.
2.8.1.2. Kesin Alım Satım Pazarı
Kesin Alım-Satım Pazarı’nın amacı sabit getirili menkul
kıymetlerin şeffaf ve rekabete açık bir ortamda işlem
görmelerini sağlayarak bu menkul kıymetlerin likiditesini
artırmak, enformasyon akışını hızlandırmaktır. 148
Kesin Alım Satım Pazarı sabit getirili menkul kıymetlerin
aynı gün veya ileri valörlü olarak doğrudan alım/doğrudan satım
işlemlerinin yapıldığı pazardır.
Kabul edilebilir en az ve en fazla ileri valör tarihi
menkul kıymet türü bazında Borsa Yönetim Kurulu tarafından
belirlenir. Üye kodu piyasa ekranlarında ve sorgu ekranlarında
gösterilmez. İşlem gerçekleştiren taraflara, işlem
gerçekleşmesini takiben, işlem bilgileri ile birlikte karşı üye
bilgisi de verilir. Üye merkez ofislerinde müşteri bazında emir
girme ve yine müşteri bazında borç-alacak takibi yapılabilir.
Bu tip işlemlerde adına işlem yapılacak müşteri hesap kodları
148 (18. Tahvil ve Bono Piyasası), http://borsaistanbul.com/data/egitimklavuzlari/KLVZ18TBP.pdf
72
ile müşteri kimlik bilgileri işlemlere başlanmasından en az bir
gün önce Tahvil ve Bono Piyasası Müdürlüğü’ne iletilmelidir. 149
En iyi alım/satım emirleri ve son işleme ait
fiyat/getiri/nominal tutar bilgileri piyasa ekranlarında eşanlı
olarak gösterilir. Gerçek zamanlı olarak piyasa, emir ve işlem
bazında sorgulama yapılır ve pozisyon bilgisi alınabilir.
Piyasa izleme ekranlarından en iyi talep ve teklifler ile
birlikte emir ve fiyat bazında derinlik bilgisine de
ulaşılabilir.
Pazarda yetkili üyeler tarafından ihraç edilmiş menkul
kıymetler üzerinde yapılacak işlemlerin erken itfa ya da yeni
ihraca yol açmaması üyelerin sorumluluğundadır.
Yönetim Kurulu tarafından belirlenen menkul kıymetlerde
emir büyüklüğü bazında Küçük Emirler veya Normal Emirler
Pazar’ında işlem yapılır.
2.8.1.3. Repo Ters Repo Pazarı
Repo-Ters Repo Pazarı’nın amacı sabit getirili menkul
kıymetlerin geri alım vaadi ile satım ve geri satım vaadi ile
alımı işlemlerinin organize piyasa koşulları içinde güvenli bir
şekilde gerçekleşmesini sağlamaktır. 150
Repo Ters Repo Pazarı’nda devlet tahvilleri ve hazine
bonolarının ile TCMB likidite senetlerinin geri alım vaadi ile
satım ve geri satım vaadi ile alım işlemleri yapılır. Üye kodu
piyasa ekranlarında ve sorgu ekranlarında gösterilmez. İşlem
149 (Tahvil ve Bono Piyasaları)150 (18. Tahvil ve Bono Piyasası)
73
gerçekleştiren taraflara, işlem gerçekleşmesini takiben, işlem
bilgileri ile birlikte karşı üye bilgisi de verilir.
Pazar’da aynı gün ve ileri başlangıç valörlü işlemler
yapılabilir. Tutar, repo oranı, başlangıç ve bitiş valörleri
ile işlem yapılmak istenen menkul kıymet cinsi (repo işlemleri
için teslim edilecek, ters repo işlemleri için teslim alınacak)
belirtilerek iletilen repo ve ters repo emirleri oran ve zaman
önceliğine göre sistemde sıraya konulur. Repo emirleri arasında
en yüksek, ters repo emirleri arasında en düşük oranlı olanlar
önceliklidir. 151
En iyi repo/ters repo emirleri ve gerçekleşen son işleme
ait oran/tutar bilgileri piyasa ekranlarında eşanlı olarak
gösterilir. Gerçek zamanlı olarak, emir ve gerçekleşen işlem
bazında sorgulama yapılır ve pozisyon bilgisi alınır. Pazar
izleme ekranlarından en iyi talep ve teklifler ile birlikte
emir ve fiyat bazında derinlik bilgisine de ulaşılabilir.
Yönetim Kurulu tarafından belirlenen menkul kıymetlerde
emir büyüklüğü bazında Küçük Emirler veya Normal Emirler
Pazar’ında işlem yapılır. 152
2.8.2. Tahvil Piyasalarının İşleyişi ile İlgili Temel
Kavramlar
Basit Getiri
Yapılan yatırımdan elde edilen faiz gelirinin vade sonunda
tekrar yatırıma dönüştürülmediği durumdaki yıllık getiriye
basit getiri denir.
151 (Tahvil ve Bono Piyasaları)152 (18. Tahvil ve Bono Piyasası)
74
Bileşik Getiri
Elde edilen faiz gelirinin dönem sonunda aynı oranla
tekrar yatırıma dönüştürüldüğü varsayımı ile hesaplanan
getiriye bileşik getiri denir.
Birincil Piyasalar
Menkul kıymetleri ihraç eden şirketler ile tasarruf
sahiplerinin doğrudan doğruya karşılaştıkları piyasalardır.
Diğer bir anlatımla, menkul kıymetlerin ihraçcı kuruluşlarca
tasarruf sahiplerine ilk kez satışa sunulduğu piyasalardır. 153
Borsa Payı
Borsa üyelerinin, Borsa’da gerçekleştirdiği işlem hacmine
göre hesaplanarak Borsa’ya ödenen meblağ olup Borsa Yönetim
Kurulu’nca belirlenir.
Borsa ÜyeleriSermaye Piyasası Kurulu’ndan yetki belgesi ve Borsa’dan
üyelik belgesi almış aracı kuruluşlardır.
Çok Fiyat-Sürekli Müzayede Sistemi
Çok fiyat yöntemi; bir menkul değer için verilen alım
satım emirlerinin fiyat ve zaman önceliği kurallarına uygun
olarak teker teker karşılaştırılması sonucunda oluşan
fiyatlarla alım satım işleminin gerçekleştirilmesidir.
153 (Tahvil Bono Piyasasında Temel Kavramlar), http://www.turkborsa.net/bono_genelbilgi.php
75
Devlet İç Borçlanma Senetleri
Devletin cari yıl bütçe kanununa dayanarak, bütçe
açıklarının finansmanı amacıyla çıkarmış olduğu borçlanma
senetlerinin genel adıdır.
Devlet İç Borçlanma Senetleri Endeksleri
Bu tür menkul kıymetlere yatırım yapanlarının kıymetleri
fiyat ve getirilerindeki gelişmeleri basit ve anlaşılabilir
göstergeler yardımıyla izleyebilmelerini sağlamak amacıyla
oluşturulmuşlardır. Ayrıca yatırımcıların sabit getirili menkul
kıymetlere yaptıkları yatırımlar ile diğer yatırım seçenekleri
arasında kolay karşılaştırma yapabilmelerini sağlar.
Fiyat Önceliği
Daha düşük fiyatlı satım emirlerinin, daha yüksek fiyatlı
satım emirlerinden; daha yüksek fiyatlı alım emirlerinin, daha
düşük fiyatlı alım emirlerinden önce karşılanmasını ifade eder.
Hazine Bonosu
Hazine tarafından vadesi bir yıldan kısa süreli olarak
çıkarılan ve iskontolu olarak işlem gören borçlanma
senetleridir.
İhraç Değeri
Menkul kıymetin ilk ihraçtaki fiyatıdır. İhraç değeri
nominal değerin altında olursa iskontolu satış, nominal değerin
76
üstünde olursa primli satış, nominal değere eşitse başabaş
satış yapılmış demektir.
İkincil Piyasalar
Daha önce ihraç edilmiş sermaye piyasası araçlarının işlem
gördüğü piyasalardır.
İtfa
Sabit getirili menkul kıymetin vade bitiminde anapara ve
(varsa) kupon faizinin ihraççı tarafından sabit getirili menkul
kıymetin sahibine ödenmesidir.
Kalanını İptal Et (KİE)
Fiyat ve miktarın girildiği ancak işlem kısmen veya
tamamen gerçekleşmezse işlem görmeyen kısmın ekranda pasif
olarak görünmeyerek sistem tarafından otomatik olarak iptal
edildiği emir türüdür.
Kupon Faizi
Sabit getirili menkul kıymetin üzerinde yazılı olan ve
belirli dönemler itibarı ile (6 ay da bir, yılda bir vs) ödenen
faizdir. Tahvillerin üzerinde her bir dönem için ayrı bir kupon
bulunur. İlgili dönemde o döneme ait kupon yatırımcı tarafından
kesilerek kupon faizi tahsil edilir.
Kupür
77
Para, tahvil ve hisse senetlerinin, üzerlerinde yazılı
değere göre, her birimine verilen isimdir.
Likidite
Menkul kıymetin piyasa fiyatından veya bu fiyata çok yakın
bir fiyattan en kısa sürede ve kolayca nakde çevrilebilmesidir.
Limitli Emir
Fiyat ve miktarın girildiği emirlerdir. İşlem kısmen veya
tamamen olmazsa, gerçekleşmeyen kısım sistemde pasif olarak
görünür.
Nominal Değer
Menkul kıymetin üzerinde yazılı olan ve vade sonunda
ödenecek anapara tutarıdır.
Nominal Getiri
Herhangi bir yatırım aracının enflasyon dikkate alınmadığı
durumdaki getirisine nominal getiri denir. Örneğin, 1 yıllık
bir devlet tahvilinin ilk ihraçta % 40 yıllık getiri ile alınıp
vade sonuna kadar elde tutulması durumunda bu tahvilin vadeye
kadar getirisi nominal % 40 olur.
Piyasa Değeri
Menkul kıymetin, piyasada o gün itibarı ile geçerli olan
vadeye kadar getirisine göre hesaplanan fiyatıdır. Bu değer
piyasa şartlarına göre değişiklik gösterebilir. Menkul kıymetin
getirisi ile piyasa değeri birbirleriyle ters orantılıdır.
78
Getiri yükselirse daha önce ihraç edilmiş menkul kıymetin
piyasa değeri düşer, getiri düşerse daha önce ihraç edilmiş
menkul kıymetin piyasa değeri yükselir.
Piyasa Emri
Menkul kıymet alım satımında en iyi piyasa fiyatından
işlemin gerçekleştirileceği emir türüdür. Bu tür emrin en büyük
avantajı, emrin hemen yerine getirilebilme olanağıdır.
Piyasa Yapıcı
Piyasanın dürüst, düzenli ve etkin çalışmasını sağlamak ve
görevli olduğu sermaye piyasası araçlarında likit ve sürekli
bir piyasanın oluşmasını sağlamak için kendi nam ve hesabına
çift taraflı kotasyon vermekle yükümlü olan aracı kuruluştur.
Reel Getiri
Herhangi bir yatırım aracının enflasyondan arındırılmış
getirisidir.
Repo
Bir menkul kıymetin işlemin başlangıç valöründe satılıp,
bitiş valöründe geri alınmasıdır (Menkul kıymetin geri alma
vaadiyle satımı).
Sabit Getirili Menkul Kıymetler
79
Alacaklılık hakkı sağlayan, belirli bir meblağı temsil
eden, dönemsel gelir getiren, misli nitelikte seri halinde
çıkarılan, ibareleri aynı olan ve yatırım aracı olarak
kullanılan borçlanma senetleridir. İhraç eden kuruluşların
niteliğine göre kamu ve özel sektör menkul kıymetleri olarak
ikiye ayrılırlar. Sabit getirili menkul kıymetler vade sonuna
kadar elde tutulmaları halinde belirli bir getiriyi garanti
eder.
Tahvil
Devletin 1 yıl, anonim ortaklıkların en az 2 yıl ve daha
uzun vadeyle, ödünç para bulmak amacıyla, itibari kıymetleri
eşit ve ibareleri aynı olmak üzere çıkardıkları borç
senetleridir.
Takas
Borsa’da gerçekleştirilen işlemler sonucunda oluşan borç
ve alacakların karşılıklı olarak tasfiye edilmesidir.
Temerrüt
Borsa’da yapılan işlemler sonucunda, taahhütlerin
gerektirdiği ödeme veya menkul kıymet teslimatlarının
belirlenen süreler içinde gerçekleştirilmemesi sonucu oluşan
durumdur.
Teminat
80
Borsa üyelerinin, borsa işlemleri dolayısı ile
müşterilerine ve/veya borsaya verebilecekleri zararlara
karşılık olmak üzere, Borsa tüzel kişiliği adına yatırdıkları
meblağa denir.
Ters Repo
Bir menkul kıymetin işlemin başlangıç valöründe alınıp,
bitiş valöründe geri satılmasıdır (Menkul kıymetin geri satım
vaadiyle alımı).
Tescil
Borsa’da gerçekleştirilen işlemlerin fiyatlarının
doğrudan, Borsa dışında gerçekleştirilen işlemlerin
fiyatlarının ise bu işlemlerin Borsa’ya bildirimi sonrasında
Borsa kaydına alınması işlemidir.
Tranş
Tahvil ve Bono Piyasası’nda işlem yapabilme limiti
içerisindeki her bir kademedir.
Vadeye Kalan Gün
Menkul kıymetin valör tarihinden itfasına kalan gün
sayısıdır.
Valör Tarihi
İşleme ait menkul kıymet ve nakit yükümlülüklerinin yerine
getirileceği, başka bir ifadeyle menkul kıymet ve nakit
takasının yapılacağı tarih.
81
Zaman Önceliği
Fiyat eşitliği halinde, sisteme zaman açısından daha önce
kaydedilen emirlerin öncelikli olarak karşılanmasıdır. 154
III. BÖLÜM
3. Tahvil ve Hisse Senetlerinin Kıyaslaması
3.1. Hukuki Açıdan Farklar
Tahvil bir borç senedidir.
Hisse senedi ise, bir mülkiyet senedidir.
Tahvil sahibi, tahvil çıkaran kuruluşun uzun vadeli
alacaklısıdır.
Hisse senedi sahibi, hisse senedini çıkaran kuruluşun
ortağıdır.
Tahvil sahibinin bir şirkete sağladığı sermaye yabancı
sermayedir.
Hisse senedi sahibi, şirkete belli bir oranda sahiptir.
Kullandırdığı sermaye özsermayedir.
154 (Tahvil ve Bono Piyasaları)82
Tahvil sahibi, şirketin aktifi üzerindeki alacağından
başka hiçbir hakka sahip değildir. Şirketin yönetimine
katılamaz. Buna karşılık, şirketin brüt kârından, önce
tahvil sahiplerine faiz ödenir. Bundan sonra, bilanço kâr
gösterirse, hisse senetlerine temettü ödenir. Tahvil
sahipleri alacaklarını aldıktan sonra, şirketin mal
varlığı üzerinde hiçbir hak iddia edemezler.
Hisse senedi satın alarak şirketin ortağı olan hak
sahipleri, kendilerine tanınan tüm ortaklık haklarından
yararlanabilirler.
Tahvilde kesin bir vade vardır, bu vade sonunda tahvil
sahibi ile şirket arasındaki hukuki ilişki sona erer.
Hisse senedinde vade olmadığı gibi, hisse senedi sahibi
ile şirket arasındaki ilişki ebedidir, sadece hisse
senedinin sahibi değişebilir.
Tahvilin getirisi belli ve sabittir. (değişken faizli
tahvillerde faiz oranları ancak iktisadi şartlar
değiştiğinde mevzuat değişikliği ile değişebilir.)
Hisse senedinin getirisi, hisse senedi değerinde meydana
gelen artış ve şirketin dağıtacağı kar payıdır. Ancak
senet sahibinin hangi yıl ne kadar gelir elde edeceği,
hatta gelir elde edip edemeyeceği, belli değildir.
Tahviller, mevzuatta itibari değerinin altında bir değerle
(iskontolu olarak) ihraç edilebilir.
Hisse senetleri itibari değerin altında bir fiyatla
satılamazlar.
83
Tahviller, şirketler dışında devlet ve belediyeler gibi
tüzel kişiliğe sahip kamu kuruluşları tarafından da
çıkarılabilir.
Birer katılma payını ifade eden hisse senetleri anonim
şirketler tarafından ihraç edilebilirler. (sermayesi
paylara bölünmüş komandit şirketler de hisse senedi
çıkarabilmekte ancak bunlar halka arz yoluyla
satılamamaktadır.)
Tahviller, bir itfa planı dahilinde itfa edilir.
Hisse setlerinde prensip itibariyle itfa söz konusu
değildir. Ancak isteğe bağlı olarak, hisse senetlerinin
bir bölümü itfa edilebilir ki, bunun anlamı sermaye
azaltımıdır. Hisse senetlerinin tamamen itfası ise,
şirketin tasfiyesi demektir. 155
İşletmelerin çıkarabileceği tahvil miktarı sınırlıdır.
İşletmeler istediği kadar HS ihraç edebilirler ( halka
açık A.Ş. de SPK’dan izin almak koşuluyla ).
Bir şirket tarafından ihraç edilen tahvillerin bedelleri
ödenmedikçe ikinci tertip tahvil ihracı mümkün değildir.
Buna karşın HS’lerine ilişkin taahhütler henüz yerine
getirilmemişse ikinci tertip HS’lerinin ihracı mümkündür.
Tahviller A.Ş. dışında devlet ve bazı kamu kuruluşları
tarafından ihraç edilebilirken HS’leri anonim şirket,
anonim şirket statüsündeki kuruluşlar yada özel kanunla
kurulan kuruluşlar tarafından ihraç edilebilir. 156
155 (Hisse Senedi ile Tahvil Arasındaki Farklar), http://www.yatirimyapiyorum.gov.tr/yatirim-ara%C3%A7lari/hisse-senedi-ile-tahvil-aras%C4%B1ndaki-farklar.aspx156 (Tahvil ile Hisse Senedinin Farkları), http://www.biraz.gen.tr/ekonomi/tahvil-ile-hisse-senedinin-farklari
84
3.2. Ekonomik Açıdan Farklar
Tahvil ile hisse senedi arasındaki en önemli ekonomik fark
risk konusudur. Tahvil sahibi tahvil ihraç eden şirketin kâr-
zarar riskine katılmaz. Tahvil sahibi için risk, ancak şirketin
tahvil anapara ve faizlerini ödeyemeyecek duruma gelmesi
halinde söz konusudur. Bu durumda da, hisse senedine karşı
avantajlıdır. Tahvil bir borç senedi olduğuna göre, borcun
anapara ve faizleri gereğinde yargı yollarına başvurmak
suretiyle tahsil edilebilir. Şirketin iflası veya tasfiyesi
halinde de, tasfiyeden öncelikle borçlar ödeneceği için, tahvil
sahipleri hisse senedi sahibinden önce alacaklarını alır. Hisse
senedi sahipleri ise, ancak şirketin mal varlığından bütün
borçlar ödendikten ve tasfiye masrafları çıktıktan sonra,
kalanı, hisseleri oranında paylaşırlar.
Yalnız, tahvil alacaklıları icra, iflas ve tasfiyede
yeterince korunmuş değillerdir. TTK, tahvili kıymetli evrak
saydığı halde, İcra İflas Kanunu tahvili bono, çek ve poliçe
gibi mütalaa etmemiş, öncelik bakımından adi borç senedi gibi
ticari senetlerin gerisinde bırakmıştır.
Türkiye'de Kurulca kayda alınan, satışı yapılacak sermaye
piyasası araçlarının ihraç değerinin binde üçü tutarında bir
ücret Kurul nezdindeki bir “özel hesaba yatırılmaktadır. Bu
kapsamda tahvil ihraçları için de bu ücret yatırılmaktadır.
Özel hesap Sermaye Piyasası Kurulu'nun giderlerini karşılamak
amacıyla oluşturulmuştur. Batı ülkelerinde ise, kamu otoritesi
tarafından oluşturulan fonlara/hesaplara, her tahvil ihracı
85
dolayısıyla ihraç eden şirketlerce belli bir oranda prim
yatırılmakta, tahvil ihraç eden bir şirket tahvillerinin
anapara veya faizlerini ödeyemediği takdirde, tahvil
sahiplerinin alacakları tamamen veya belli bir oranda bu
sigorta fonundan ödenmektedir.
Hisse senedi sahipleri ise tamamen risk altındadır. Bu
risklerden biri temettü alıp almama riskidir. Hisse senedi
yatırımı tahvillere nazaran daha riskli bir yatırım konusudur.
Tahvil ve hisse senetlerinin önemli bir ekonomik farkı da,
tahvillerin sabit gelirli, hisse senetlerinin de değişken
gelirli olmasıdır. Tahvillerde faiz oranlarını devlet tayin
eder. Faiz oranlarının enflasyonun altında tutulduğu çok
görülmüştür. Bu durumda tahvilin gerçek geliri sıfır
olabileceği gibi, 1978-1980 yılları arasındaki dönemde
görüldüğü gibi negatif hale de gelebilir. 157
157 (Sermaye Piyasası Araçları)86
Kaynakça03.Tahvil Piyasaları. (tarih yok). 01 20, 2014 tarihinde
http://notoku.com/03-tahvil-piyasalari/ adresinden alındı18. Tahvil ve Bono Piyasası. (tarih yok). 01 21, 2014 tarihinde
http://borsaistanbul.com/data/egitimklavuzlari/KLVZ18TBP.pdf adresinden alındı
AKBULAK, Y. (tarih yok). Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgelerine İlişkin Esaslar. 01 14, 2014 tarihinde http://www.legalisplatform.net/makale-detay.asp?ID=58 adresinden alındı
Anonim Şirketlerde Pay ve Pay Senetleri. (tarih yok). 01 15, 2014 tarihinde http://www.agchukuk.com/dosyalar/6102_sayili_yeni_turk_ticaret_kanununda_anonim_sirketlerde_pay_kavrami_ve_menkul_kiymetler-19.PDF adresinden alındı
ARSLAN, K. (tarih yok). HİSSE SENEDİ DEĞERLENDİRME MODELLERİ VE MALİ TABLOLARIN ÖNEMİ. 01 11, 2014 tarihinde http://archive.ismmmo.org.tr/docs/malicozum/59MaliCozum/29%20-%2059%20KAHRAMAN%20ASLAN.doc adresinden alındı
AYDIN, N., KAYACAN, M., SAYILIR, Ö., TAYLAN, A. S., & AFŞAR, A.(tarih yok). Borsaların Yapısı ve İşleyişi. 01 15, 2014 tarihinde http://eogrenme.anadolu.edu.tr/eKitap/MSP203U.pdf adresinden alındı
BUDAK, A., & FİKİRKOCA, E. (tarih yok). Yatırım Yaparken Sorularla Türkiye Sermaye Piyasası. 01 13, 2014 tarihinde http://www.tspakb.org.tr/tr/Portals/0/KIM/KIM-BASIN/KIM-GUNDEM/TSPAKB%20SORULARLA%20YATIRIM%20BRO%200259890_tek%20sayfa_opt.pdf adresinden alındı
CANOĞLU, M. A. (tarih yok). Hisse Senetleri. 01 13, 2014 tarihinde http://www.legalisplatform.net/Makale/Hisse%20Senetleri.pdf adresinden alındı
Faiz Oranları. (tarih yok). 01 11, 2014 tarihinde https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=5&cad=rja&ved=0CE4QFjAE&url=http%3A%2F%2Fwww.acikders.org.tr%2Fpluginfile.php%2F2305%2Fmod_resource%2Fcontent%2F3%2Fbolum02-faizler.pdf%3Fforcedownload%3D1&ei=xATPUo_ZM4SzhAec8oG4Cg&usg=AFQj adresinden alındı
GÜNAYDIN, M. (tarih yok). Tahvillerin Sağladığı Haklar ve Sorumlulukları. 01 19, 2014 tarihinde http://borsahakkindahersey.blogspot.com/2012/06/tahvillerin-sagladg-haklar-ve-mali.html adresinden alındı
87
Hisse Senedi. (tarih yok). 01 13, 2014 tarihinde http://www.muhasebedersleri.com/ticari-belgeler/hisse-senedi.html adresinden alındı
Hisse Senedi ile Tahvil Arasındaki Farklar. (tarih yok). 01 11, 2014 tarihinde http://www.yatirimyapiyorum.gov.tr/yatirim-ara%C3%A7lari/hisse-senedi-ile-tahvil-aras%C4%B1ndaki-farklar.aspx adresinden alındı
Hisse Senedi Özellikleri ve Piyasası. (tarih yok). 01 13, 2014 tarihinde http://www.borsapiyasasi1.com/hisse-senedi-ozellikleri-ve-piyasasi/ adresinden alındı
Hisse Senedi Piyasaları. (tarih yok). 01 11, 2014 tarihinde http://www.tim.com.tr/egitim/hisse-senedi-piyasalari.pdf adresinden alındı
Hisse Senetleri. (tarih yok). 01 11, 2014 tarihinde https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&ved=0CD4QFjAC&url=http%3A%2F%2Fwww.baskent.edu.tr%2F~gurayk%2Fislefinhissebonospktanimlari.doc&ei=oNXOUvCsA6LrygPr7YBw&usg=AFQjCNGBkYrvO_zJ2luQEclDJwydPSumzg&sig2=yePRFaxINIirGoG49 adresinden alındı
Hisse Senetleri Piyasası. (tarih yok). 01 14, 2014 tarihinde http://borsaistanbul.com/data/Brosurler/Hisse%20Senetleri%20Piyasas%C4%B1.pdf adresinden alındı
Hisse Senetleri Piyasası. (tarih yok). 01 11, 2014 tarihinde http://www.muhasebedersleri.com/finansal-yatirim/hisse-senetleri.html adresinden alındı
İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları. (tarih yok). 01 16, 2014 tarihinde http://www.atb.org.tr/uploads/IMKB-HisseSenetleriPiyasasi.PDF adresinden alındı
İndeksli Tahviller Nedir? (tarih yok). 01 19, 2014 tarihinde http://indekslitahviller.nedir.com/ adresinden alındı
KAYGUSUZ, S. Y., ASLAN, Ü., & KEPÇE, N. (Mayıs-2013/ 2. Baskı).Genel Muhasebe-1. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
Menkul Kıymet Değerlemesi. (tarih yok). 01 15, 2014 tarihinde http://mukweb.mu.edu.tr/Icerik/abayrakdaroglu/Dokuman/B%C3%B6l%C3%BCm-4%20(K%C4%B1s%C4%B1m%201)%20Ders%20Notu.pdfadresinden alındı
Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler. (tarih yok). 01 15, 2014 tarihinde http://hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/muhasebe/moduller/menkul_kiymetler.pdf adresinden alındı
88
Pay Sahibinin Hakları. (tarih yok). 01 14, 2014 tarihinde http://borsaistanbul.com/urunler-ve-piyasalar/urunler/paylar/hisse-senedi-sahibinin-haklari adresinden alındı
Rüçhan Hakkı Nedir? (tarih yok). 01 15, 2014 tarihinde http://www.paraborsa.net/i/ruchan-hakki-nedir/ adresinden alındı
Sermaye Piyasası Araçları. (tarih yok). 01 13, 2014 tarihinde http://www.spk.gov.tr/displayfile.aspx?action=displayfile&pageid=76&fn=76.pdf&submenuheader=null adresinden alındı
Sermaye Piyasası Araçları. (tarih yok). 01 20, 2014 tarihinde http://borsaistanbul.com/data/egitimklavuzlari/KLVZ10SPA.PDF adresinden alındı
Sermaye Sistemi. (tarih yok). 01 14, 2014 tarihinde https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&ved=0CE8QFjAC&url=http%3A%2F%2Fwww.baskent.edu.tr%2F~gurayk%2Finvestsermaye1.doc&ei=PdfUUqrrNKyV7AaU5IGIAw&usg=AFQjCNFW4GWyzbRTzQtkR3md8_Sa6y_eCw&sig2=rzpcWb6R0d_CdCWDMI-0aw&bvm=bv adresinden alındı
SEVİLENGÜL, O. (2005-12.Baskı). Genel Muhasebe. Ankara: Gazi Kitabevi.
ŞEN, İ. (tarih yok). Menkul Kıymet GelirlerininTam Mükellef Gerçek ve Tüzel KişilerYönünden Vergilendirilmesi ve Bu Gelirler Üzerindeki Vergi Yükünün Karşılaştırılması. 01 11, 2014 tarihinde http://www.tcmb.gov.tr/kutuphane/TURKCE/tezler/ismihansen.pdf adresinden alındı
TAHVİL. (tarih yok). 01 18, 2014 tarihinde http://www.muhasebedersleri.com/ticari-belgeler/tahvil.html adresinden alındı
Tahvil ve Bono Piyasaları. (tarih yok). 01 11, 2014 tarihinde http://akademikpersonel.kocaeli.edu.tr/nimet.cakir/ders/nimet.cakir22.06.2010_11.35.01ders.pdf adresinden alındı
Tahvil Bono Piyasasında Temel Kavramlar. (tarih yok). 01 21, 2014 tarihinde http://www.turkborsa.net/bono_genelbilgi.php adresinden alındı
Tahvil ile Hisse Senedinin Farkları. (tarih yok). 01 21, 2014 tarihinde http://www.biraz.gen.tr/ekonomi/tahvil-ile-hisse-senedinin-farklari adresinden alındı
Tahvil Nedir? (tarih yok). 01 18, 2014 tarihinde http://www.tahvilnedir.com/ adresinden alındı
89
Yeni Ekonomi Pazarı Kuruluş ve Çalışma Esasları. (tarih yok). 01 18, 201 tarihinde http://www.halkaarzseferberligi.com/download/yeniekonomipazariesaslari.pdf adresinden alındı
YEŞİLKAYA, S. C. (tarih yok). Tahvil, Bono ve Borsa Kazançlarının Vergilendirilmesi. 01 13, 2014 tarihinde https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=10&cad=rja&ved=0CHQQFjAJ&url=http%3A%2F%2Facikarsiv.atilim.edu.tr%2Fbrowse%2F264%2F277.pdf&ei=EBTPUvr3CcyThQe6woGgCA&usg=AFQjCNGhvmvhHc8eoCPzU_uVXS8rcyoQnw&sig2=e9UM2ec-vPYWHbbQl3laAQ&bvm=bvadresinden alındı
90