Post on 22-Apr-2023
Determinanty zarządzania jakością życia. Usługi i żywność, red. Sikora T., Balon U., Uniwersytet
Ekonomiczny w Krakowie, Kraków 2012, ss. 66-85.
______________________________________________________________________________
Dziadkowiec Joanna
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
DOSKONALENIE NARZĘDZIA BADANIA ZAJĘĆ
DYDAKTYCZNYCH – NA PRZYKŁADZIE
UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO
W KRAKOWIE
THE IMPROVEMENT OF THE TOOL FOR MEASURING
THE QUALITY OF TEACHING – THE EXAMPLE OF
CRACOW UNIVERSITY OF ECONOMICS
Słowa kluczowe: jakość zajęć dydaktycznych, doskonalenie, uniwersytet
Key words : quality of teaching, improvement, university
Streszczenie W artykule zaprezentowany został system zapewnienia jakości wdrożony w Uniwersytecie
Ekonomicznym w Krakowie, ze szczególnym uwzględnieniem narzędzia stosowanego do oceny
zajęć dydaktycznych..W niniejszym opracowaniu podjęto próbę oceny stosowanego narzędzia
badawczego w zakresie dotyczącym zasadności doboru kryteriów do badania oraz ich istotności z
punktu widzenia klientów uczelni, czyli studentów. Zaprezentowane zostały wyniki
przeprowadzonych badań, sformułowano także propozycje doskonalenia w badanym zakresie
Abstract The article presents the quality assurance system implemented in the Cracow University of
Economics, which particular reference the questionnaire used for the evaluation of teaching. The
purpose of the study was to verify the adequacy of the selection of criteria. The results of the
customer (students) research were presented and the proposals for improvements were formulated.
Wprowadzenie
W myśl obowiązujących regulacji prawnych jakość kształcenia odnosi się
do oceny stopnia zgodności treści nauczania z obowiązującymi standardami,
zawartymi w stosownym rozporządzeniu ministra, a jednym ze szczegółowych
wymagań jest stworzenie procedur oceny jakości zajęć dydaktycznych. Stworzony
zgodnie z formalnymi wytycznymi system oceny jakości zajęć dydaktycznych na
Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie działa od roku 2009 i jak wykazują
zestawienia wyników, jest skutecznym narzędziem pomiarowym, które jest
67
wykorzystywanie nie tylko do oceny jakości, ale także w celu wdrażania działań
korygujących - w przypadku uzyskania niezadowalających wyników oraz
motywacyjnych – w celu wyróżnienia pracowników realizujących założone
kryteria w najwyższym stopniu. Ze względu jednak na dynamiczny charakter
gospodarki, każdy system jakości powinien podlegać okresowym przeglądom,
których celem jest przede wszystkim poszukiwanie obszarów do doskonalenia i
ewentualne działania korygujące związane z dostosowaniem go zarówno do
zmieniających się potrzeb organizacji, jak i jej klientów. W niniejszym
opracowaniu podjęto próbę oceny stosowanego narzędzia badawczego w zakresie
dotyczącym zasadności doboru kryteriów do badania oraz ich istotności z punktu
widzenia klientów uczelni, czyli studentów
1. System jakości kształcenia w Uniwersytecie Ekonomicznym
w Krakowie
W celu zapewnienia należytej jakości nauczania, jego ciągłej,
systematycznej ewaluacji opartej na zobiektywizowanych zasadach i kryteriach
oraz do formułowania kierunków i sposobów poprawy oraz doskonalenia w
Uniwersytecie Ekonomicznym został stworzony system jakości obejmujący
zespół zasad, elementów i procedur umożliwiających realizację założonych celów
jakościowych. System uwzględnia dwa wymiary jakości procesu kształcenia:
szerszy oraz węższy.
System zapewniania jakości kształcenia w wymiarze szerszym obejmuje
kompleks zagadnień, które warunkują - zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio -
jakość usług edukacyjnych. Są to uwarunkowania o charakterze1:
– technicznym - odnoszące się do materialnych warunków świadczenia usług
dydaktycznych (np. sale, wyposażenie w sprzęt audiowizualny, estetyka),
– organizacyjnym (rozkład zajęć w czasie semestru, przerwy, „optymalizacja”
harmonogramu, kwestie kumulacji zajęć na studiach niestacjonarnych),
– osobowym (sposób realizacji obowiązków zawodowych przez inne niż
pracownicy dydaktyczni grupy pracownicze - pracowników obsługi,
dziekanatów, biblioteki).
System jakości kształcenia w wymiarze węższym obejmuje zagadnienia
bezpośrednio związane z procesem dydaktycznym; w takim ujęciu stanowi
podstawę wewnętrznego systemu zapewnienia jakości kształcenia Uniwersytetu
Ekonomicznego w Krakowie obejmującego trzy podstawowe i wzajemnie
1 Wiktor J.W. System oceny dydaktyki na uczelni ekonomicznej – doświadczenia Uniwersytetu
Ekonomicznego w Krakowie, E-mentor 4 (36), 2010
68
powiązane obszary problemowe2:
1. Kształtowanie planów i programów studiów.
2. Ewaluację procesu dydaktycznego.
3. Ocenę rezultatów i sposób ich wykorzystania (rys.1).
Rys. 1. System jakości kształcenia na UE w Krakowie (ujęcie węższe) Źródło: Wiktor J.W. System oceny dydaktyki na uczelni ekonomicznej – doświadczenia
Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, E-mentor 4 (36), 2010
W ramach systemu zapewnienia jakości kształcenia zostało
zdefiniowanych dziesięć celów szczegółowych:3
1. Realizacja misji Uczelni w wymiarze dydaktyki - dydaktyka uczelni jako
szkoły wyższej ma priorytetowe znaczenie dla jej funkcjonowania, misja
uczelni jest silnie powiązana z jakością procesu dydaktycznego, na tym polu
uczelnia kształtuje swoją wyraźną tożsamość i ugruntowuje znaczące miejsce
w środowisku;
2. Stworzenie instytucjonalnych warunków ewaluacji procesu kształcenia,
opartej o jednoznaczne kryteria i procedury oceny;
3. Zapewnienie każdemu pracownikowi informacji o odbiorze ze strony
studentów sposobu realizowania przez niego zajęć dydaktycznych, a tym
samym stworzenie przesłanek do poprawy ich jakości;
2 Wiktor J.W. System oceny dydaktyki na uczelni ekonomicznej – doświadczenia Uniwersytetu
Ekonomicznego w Krakowie, E-mentor 4 (36), 2010 3 Wiktor J.W. System oceny dydaktyki na uczelni ekonomicznej – doświadczenia Uniwersytetu
Ekonomicznego w Krakowie, E-mentor 4 (36), 2010
69
4. Stworzenie kadrze kierowniczej uczelni - kierownikom katedr, dziekanom i
władzom rektorskim - przesłanek do oceny pracowników naukowo-
dydaktycznych i dydaktycznych;
5. Powiązanie wyników ewaluacji zajęć z polityką kadrową uczelni i systemem
kompleksowej, okresowej oceny nauczyciela akademickiego, wynikającej z
prawa o szkolnictwie wyższym i stosownych uchwał Senatu;
6. Powiązanie wyników ewaluacji z systemem dorocznych nagród rektora za
osiągnięcia w zakresie dydaktyki;
7. Stworzenie warunków dla promowania postaw profesjonalizmu w dydaktyce;
8. Włączenie studentów do procesu wyrażania ocen i opinii w obszarze
dydaktyki z poszanowaniem zasad uczciwości i obiektywizmu;
9. Realizacja obowiązków formalnych, nałożonych na uczelnię przez ustawę
Prawo o szkolnictwie wyższym i deklarację bolońską;
10. Stworzenie warunków do uzyskania przez wszystkie wydziały podwójnej
akredytacji, umożliwiającej starania uczelni o akredytację w oparciu o
standardy oceny szkół wyższych w ramach Europejskiego Obszaru
Szkolnictwa Wyższego.
2. Organizacja systemu oceny zajęć dydaktycznych w Uniwersytecie
Ekonomicznym w Krakowie
W Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie od wielu lat były
przeprowadzane badania jakości kształcenia, jednak sposób przeprowadzania
badań został ujednolicony i sformalizowany w roku 2009, kiedy mocą uchwały
Senatu UEK został wprowadzony system oceny zajęć dydaktycznych4. W
załącznikach do Uchwały ustanowiono jednostkę odpowiedzialną za
przeprowadzanie badań, zostały szczegółowo określone zasady przeprowadzania
oceny zajęć dydaktycznych, sposób analizy oraz możliwości wykorzystania
uzyskanych wyników badań. Zostały także zamieszczone wzory formularzy - do
przeprowadzania badań wśród studentów, oraz do opracowania uzyskanych
wyników.
Jednostką uczelni, który jest odpowiedzialna za całokształt działań
związanych z przeprowadzaniem oceny zajęć dydaktycznych jest Biuro
Pełnomocnika ds. Jakości Kształcenia, które koordynuje i nadzoruje wszelkie
działania zmierzające do zapewnienia oraz doskonalenia jakości kształcenia w
Uczelni, a także do podniesienia atrakcyjności i konkurencyjności Uczelni wobec
4Uchwała Senatu Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie nr 12/2009 z dnia 27 kwietnia 2009
roku w sprawie wprowadzenia systemu oceny zajęć dydaktycznych,
http://nowa.uek.krakow.pl/pl/kategorie-dodatkowe/akty-prawne/uchwaly/us-2009.html
70
innych szkół wyższych, we współpracy z władzami Uczelni, radami wydziałów i
jednostkami organizacyjnymi realizującymi zadania dydaktyczne. Do zadań biura
należy m.in.:5
1. Opracowywanie projektów określających cele oraz strategię zapewnienia
doskonalenia jakości kształcenia w Uczelni, a także projektów procedur
służących zapewnieniu jakości kształcenia.
2. Współdziałanie z Prorektorem ds. Studenckich, dziekanami i radami
wydziałów przy opracowywaniu strategii rozwoju oferty dydaktycznej
Uczelni oraz projektów ramowych zasad kształcenia.
3. Monitorowanie i dokonywanie okresowych przeglądów programów
nauczania, we współpracy z Prorektorem ds. Studenckich, dziekanami i
radami wydziałów oraz Działem Nauczania,
4. Dokonywanie okresowych analiz struktury zatrudnienia nauczycieli
akademickich pod kątem zapewnienia odpowiedniego poziomu jakości
kształcenia w Uczelni.
5. Monitorowanie zasobów służących procesowi dydaktycznemu (sal
dydaktycznych i ich wyposażenia, bibliotek itp.) oraz podejmowanie działań
zmierzających do poprawy ich poziomu.
6. Opracowywanie projektów ankiet i procedur w zakresie:
– wyrażania przez studentów i doktorantów Uczelni opinii na temat jakości
kształcenia i obsługi procesu dydaktycznego w Uczelni i poszczególnych
jednostkach organizacyjnych,
– wyrażania przez absolwentów Uczelni opinii na temat przebiegu
kształcenia oraz przydatności uzyskanej w Uczelni wiedzy,
– samooceny jednostek organizacyjnych Uczelni realizujących zadania
dydaktyczne, dotyczącej procesu kształcenia w danej jednostce,
7. Organizowanie i nadzorowanie badania opinii i przeprowadzania ocen, o
których mowa w pkt.6, a także opracowywanie wyników uzyskanych ocen i
opinii.
8. Przekazywanie kierownikom jednostek organizacyjnych Uczelni realizujących
zadania dydaktyczne danych wynikających z opinii studenckich - dla celów
związanych z przeprowadzaniem oceny nauczycieli akademickich.
9. Współpraca z instytucjami zewnętrznymi, Prorektorem ds. Studenckich,
Działem Nauczania oraz jednostkami organizacyjnymi Uczelni realizującymi
zadania dydaktyczne w zakresie akredytacji kierunków studiów i procesów
kształcenia oraz opracowywanie stosownych raportów dla władz Uczelni.
5 http://uek.krakow.pl/pl/uczelnia/administracja-i-inne-jednostki/pion-rektora/biuro-pelnomocnika-
ds-jakosci-ksztalcenia.html
71
10. Przedstawianie władzom Uczelni wniosków wypływających z
przeprowadzanych badań opinii i ocen oraz z kontroli akredytacyjnych, a
także propozycji i rekomendacji dotyczących poprawy jakości kształcenia.
Jednym z zadań Biura Pełnomocnika ds. Jakości Kształcenia, jest
przeprowadzanie oceny zajęć dydaktycznych w Uniwersytecie Ekonomicznym,
które ma charakter powszechny i obejmuje wszystkich nauczycieli akademickich
Uczelni, ocena zajęć przeprowadzana jest wśród studentów i doktorantów w
oparciu o jednolitą ankietę stanowiąca załącznik6 do Uchwały Senatu. Studenci
oceniają jakość poszczególnych przedmiotów w każdym semestrze, ocena jest
tajna i prowadzący nie ma wglądu w jej wyniki na etapie oceniania. Prowadzący,
którzy zostali wytypowani do oceny, otrzymują wcześniej kopertę z odpowiednią
do liczebności grupy liczbą kwestionariuszy, do której dołączona jest instrukcja
dotyczącą prawidłowego wypełnienia formularza. Obowiązkiem prowadzącego
jest zapoznanie studentów z instrukcją oraz rozdanie na zajęciach kart oceny do
wypełnienia.
W systemie oceny zajęć w Uniwersytecie Ekonomicznym szczególny
nacisk został położony na rzetelność przeprowadzanych ocen, w związku z tym
ustalono, że badania ankietowe będą realizowane w ciągu czterech ostatnich
tygodni ocenianych zajęć dydaktycznych, jednak przed uzyskaniem przez
studenta końcowej oceny z przedmiotu. Celem takiego rozwiązania było
zapewnienie, że przedmiot będzie oceniany jako całość i wynik w większym
stopniu będzie odzwierciedlał faktyczną jakość, a nie chwilowe odczucia.
Przeprowadzanie ankiety przed uzyskaniem oceny ma swoje uzasadnienie w
fakcie, że weryfikacji ma podlegać jakość procesu dydaktycznego, natomiast
ocena końcowa z przedmiotu jest elementem w zdecydowanej mierze
niezależnym od prowadzącego. Ponadto istniała obawa, że w przypadku
uzyskania oceny innej niż spodziewana, chwilowa satysfakcja, bądź
dyssatysfakcja może spowodować weryfikację oceny usługi, z której skorzystano,
co zaburzałoby wyniki badania.
W celu zachowania poufności oraz ograniczenia do minimum
ewentualnego wpływu prowadzącego zajęcia na wyniki badania zastosowano
rozwiązanie, w którym prowadzący zajęcia nie ma kontaktu z wypełnionymi
formularzami. Wypełnione ankiety zbiera starosta grupy (lub inna osoba z grupy),
a następnie umieszcza je w kopercie i niezwłocznie zanosi zaklejoną kopertę na
6 Zasady oceny zajęć dydaktycznych w Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie, Załącznik do
Uchwały do Uchwały Senatu nr 12/2009 z dnia 27 kwietnia 2009 roku,
http://nowa.uek.krakow.pl/pl/kategorie-dodatkowe/akty-prawne/uchwaly/us-2009.html
72
portiernię w pawilonie, w którym odbywają się zajęcia. Koperty odbierane są
przez pracownika Biura Pełnomocnika ds. Jakości Kształcenia Takie rozwiązanie
zapewnia nie tylko rzetelność przeprowadzonych badań, ale przede wszystkim
jest skutecznym narzędziem do przeciwdziałania ewentualnym zarzutom o
manipulację wynikami.
Dodatkowo została umożliwiona ocena drogą elektroniczną, wszystkie
kwestionariusze są dostępne w Wirtualnym Dziekanacie, gdzie mogą zostać
wypełnione przez zainteresowanych studentów.
Wyniki badań ankietowych opracowywane są zgodnie z ujednoliconym
schematem7 dla wszystkich ocenianych przedmiotów i wszystkich wykładowców.
Przyjęto zasadę, że wyniki badań ankietowych mają charakter niejawny,
natomiast oceny będą znane ocenianemu nauczycielowi akademickiemu,
kierownikowi katedry, dziekanowi właściwego wydziału, prorektorowi
właściwemu do spraw kształcenia oraz rektorowi. Zbiorcze wyniki za cały rok
akademicki są udostępniane każdorazowo po zakończeniu sesji poprawkowej w
letniej sesji egzaminacyjnej tj. po dniu 30 września danego roku akademickiego.
Uzyskane oceny wykorzystywane są do bieżącego doskonalenia podejmowanego
samodzielnie przez ocenianego pracownika lub na zalecenie przełożonego, są też
brane pod uwagę w okresowej ocenie, której podlegają wszyscy pracownicy
naukowo-dydaktyczni. Ponadto tworzony jest ranking pracowników, którzy
uzyskają najwyższe oceny w procesie oceny zajęć, który po uzyskaniu ich zgody
na publikację danych osobowych, jest zamieszczany na stronach internetowych
Uczelni i publikowany na łamach czasopisma uczelnianego w celu promowania
najlepszych osiągnięć w dydaktyce. Poza elementem promocyjnym, osoby, które
osiągnęły najwyższe oceny mogą otrzymać nagrodę Rektora Uniwersytetu
Ekonomicznego za osiągnięcia dydaktyczne.
3. Kryteria oceny zajęć dydaktycznych w Uniwersytecie Ekonomicznym
w Krakowie
W wymiarze formalnym zagadnienia jakości kształcenia są elementem
ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, podlegają opiniom
i decyzjom Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego oraz Państwowej Komisji
Akredytacyjnej. W myśl obowiązujących regulacji prawnych jakość kształcenia
odnosi się w zasadzie do oceny stopnia zgodności treści nauczania z
obowiązującymi standardami, zawartymi w stosownym rozporządzeniu ministra
7 Wyniki oceny zajęć dydaktycznych w Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie, Załącznik do
Uchwały Senatu nr 12/2009 z dnia 27 kwietnia 2009 roku, http://nowa.uek.krakow.pl/pl/kategorie-
dodatkowe/akty-prawne/uchwaly/us-2009.html
73
(z dnia 12 lipca 2007 roku). Szczegółowe zagadnienia zawarte w formularzu PKA
obejmują:8
– ocenę: stosowanej polityki i procedur w zakresie zapewniania jakości
studiowania,
– procedur okresowej ewaluacji i przeglądu planów oraz programów nauczania,
a także efektów ich realizacji,
– procedur oceniania studentów (stosowanych form i kryteriów weryfikacji
wiedzy oraz oceny wyników kształcenia),
– procedur zapewnienia poziomu kadry nauczającej,
– stosowanego na uczelni systemu informacyjnego, umożliwiającego
gromadzenie, analizowanie i wykorzystywanie opinii studentów, m.in. na
temat jakości kształcenia, możliwości zatrudnienia,
– sposobu publikowania informacji m.in. na temat ofert kształcenia,
posiadanych uprawnień, toku studiów, „planowanych efektów kształcenia.
Tworząc system oceny jakości dydaktyki Uniwersytet Ekonomiczny w
całości przyjęto formalne rozwiązania, uzupełniając je o elementy specyficzne z
punktu widzenia organizacji.
Punktem wyjściowym było zdefiniowanie jakości kształcenia, która
zgodnie z przyjętą definicją określana jest poprzez stopień, w jakim proces
dydaktyczny spełnia stawiane przed nim wymagania i oczekiwania, z
uwzględnieniem celów i uwarunkowań tego procesu, w tym przewidywanej
sylwetki absolwenta - wiedzy, postaw i umiejętności, a także treści kształcenia
zawartych w standardach nauczania i wyzwań wynikających z krajowych ram
kwalifikacji9. Definicja ta jest zgodna z definicją stosowaną w normach ISO serii
9000, według której jakość to stopień, w jakim zbiór inherentnych właściwości
spełnia wymagania10, przy czym sprecyzowano, że wymagania i oczekiwania
odnoszą się do następujących elementów działalności szkoły wyższej:11
– kwestii merytorycznych,
– jakości przekazu wiedzy,
– komunikacji społecznej, oraz
– całokształtu relacji interpersonalnych pomiędzy nauczycielem a studentem.
8 Wiktor J.W. System oceny dydaktyki na uczelni ekonomicznej – doświadczenia Uniwersytetu
Ekonomicznego w Krakowie, E-mentor 4 (36), 2010 9 Wiktor J.W. System oceny dydaktyki na uczelni ekonomicznej – doświadczenia Uniwersytetu
Ekonomicznego w Krakowie, E-mentor 4 (36), 2010 10 PN-EN ISO 9000:2006. Systemy zarządzania jakością. Podstawy i terminologia 11 Wiktor J.W. System oceny dydaktyki na uczelni ekonomicznej – doświadczenia Uniwersytetu
Ekonomicznego w Krakowie, E-mentor 4 (36), 2010
74
W konsekwencji wewnętrzny system na Uniwersytecie Ekonomicznym w
Krakowie obejmuje zespół zasad, elementów i procedur zmierzających do
zapewnienia należytej jakości nauczania, jego ciągłej, systematycznej ewaluacji
opartej na zobiektywizowanych zasadach i kryteriach oraz do formułowania
kierunków i sposobów poprawy oraz doskonalenia12.
Tabela 1. Kryteria stosowane w ocenie zajęć dydaktycznych w UEK LP Kryteria
1 Formalna organizacja zajęć (regularność, zgodność z planem, harmonogramem,
punktualność)
2 Przygotowanie prowadzącego do zajęć
3 Jednoznaczność, precyzja formułowania wymagań merytorycznych i formalnych wobec
studenta
4 Jakość informacji o przedmiocie, treści, warunkach zaliczenia, aktualność, dostępność
syllabusa
5 Precyzja wypowiedzi, jasność, klarowność wywodu, ścisłość argumentacji
6 Charakter przykładów, wyjaśnień, praktyczna egzemplifikacja problemów
7 Stosunek względem studentów (taktowność, życzliwość) w trakcie prowadzenia zajęć
8 Dostępność dla studentów poza zajęciami, w czasie konsultacji i sposób komunikowania
się ze studenta
9 Forma i sposób wykorzystywania pomocy dydaktycznych
10 Sposób i obiektywizm oceniania studentów (nie dotyczy wykładów)
11 Ogólna ocena zajęć dydaktycznych
Źródło: www.uek.krakow.pl
Kolejnym etapem tworzenia systemu oceny jakości było stworzenie zestawu
szczegółowych kryteriów umożliwiającej uzyskanie zobiektywizowanej i
skwantyfikowanej oceny procesu dydaktycznego na uczelni. Na etapie
projektowania przeanalizowano systemy oceny wszystkich uczelni
ekonomicznych w Polsce, największych uniwersytetów i uczelni technicznych, a
także doświadczenia i rozwiązania organizacyjne kilku uczelni zagranicznych. W
dużym stopniu wykorzystano także doświadczenia, które Uniwersytet
Ekonomiczny zdobył od roku akademickiego 1991/1992, w którym jako pierwsza
uczelnia krakowska rozpoczął studenckie badanie zajęć dydaktycznych13. W
efekcie przeprowadzanych analiz sformułowanych zostało 10 obszarów
(kryteriów) oceny zajęć dydaktycznych (tab.1.)
12 Wiktor J.W. System oceny dydaktyki na uczelni ekonomicznej – doświadczenia Uniwersytetu
Ekonomicznego w Krakowie, E-mentor 4 (36), 2010 13 Wiktor J.W. System oceny dydaktyki na uczelni ekonomicznej – doświadczenia Uniwersytetu
Ekonomicznego w Krakowie, E-mentor 4 (36), 2010
75
Zdefiniowane obszary stanowią dwie zasadnicze miary ewaluacji - pierwszą
jest zestaw 10 konkretnych, szczegółowych kryteriów formalnych,
merytorycznych, organizacyjnych i interpersonalnych (kryteria 1-10), a drugą -
kryterium całościowe, syntetyczne, wyrażające „ogólną ocenę zajęć
dydaktycznych” (kryterium 11).
4. Doskonalenie narzędzia badania jakości
System badania jakości zajęć dydaktycznych funkcjonuje w Uniwersytecie
Ekonomicznym już trzeci rok, w sumie do chwili obecnej przeprowadzono sześć
serii badań. Można stwierdzić, że sam proces przeprowadzania badań odbywa się
sprawnie, a opracowanie i upowszechnianie umożliwia bieżący monitoring
jakości zajęć realizowanych na uczelni.
Ponieważ jednak żaden system zarządzania jakością nie jest doskonały i
powinien podlegać okresowemu przeglądowi oraz doskonaleniu w niniejszym
artykule podjęta została próba stwierdzenia, w jakim stopniu narzędzie stosowane
w Uniwersytecie Ekonomicznym spełnia założoną rolę tj. skutecznie mierzy
poziom jakości zajęć dydaktycznych.
Przesłanką do podjęcia działań były osobiste doświadczenia ze studencką
oceną jakości zajęć prowadzonych na uczelni, potwierdzanych również przez
innych wykładowców, którzy jako główni zainteresowani mogli wskazać
potencjalne słabe strony narzędzia oraz obszary doskonalenia.
4.1. Identyfikacja problemów badawczych
W celu zidentyfikowania problemów badawczych przeprowadzona została
seria wywiadów z pracownikami Uniwersytetu Ekonomicznego, którzy podzielili
swoimi spostrzeżeniami na temat funkcjonowania systemu oceny jakości zajęć
praktyce. Wywiady nie miały sformalizowanego charakteru i nie stanowią
odzwierciedlenia opinii reprezentatywnej grupy pracowników, ich celem była
jedynie identyfikacja obszarów potencjalnie problematycznych oraz zarysowanie
możliwych kierunków doskonalenia.
Po zebraniu opinii ustalono, ze najistotniejsze wątpliwości dotyczyły
trzech obszarów funkcjonowania systemu oceny. Pierwszy obszar dotyczył
konstrukcji narzędzia pomiarowego (ankiety), w ramach tego obszaru podnoszono
następujące kwestie:
1. Waga ocenianych aspektów – zakładając, że kryteria ocen stanowią pewien
standard zdefiniowany przez uczelnię, można założyć, że są to aspekty ważne
z punktu widzenia organizacji, należałoby jednak sprawdzić, czy te aspekty są
istotne z punktu widzenia studentów.
76
2. Dobór ocenianych aspektów – zamieszczenie 10 pytań w ankiecie jest słuszne
z organizacyjnego punktu widzenia, jednak istnieje duże
prawdopodobieństwo, że ważne aspekty wpływające na jakość zostały
pominięte. Wykładowcy udzielający wywiadów zwracali uwagę na fakt, że
pełna realizacja wymagań związanych z zaproponowanymi kryteriami nie
wymaga specjalnych umiejętności ani zaangażowania pracownika, a jedynie
prawidłowego wykonania swojej pracy. Spostrzeżenie to potwierdzają wyniki
badań prowadzonych przez Biuro Pełnomocnika ds. Jakości Kształcenia –
niezależnie od sposobu sporządzania zestawienia, zdecydowana większość
wymagań realizowanych jest na poziomie powyżej 4, co może sugerować, że
dobrane kryteria są stosunkowo łatwe do realizacji.
3. Sformułowanie kryteriów budzące wątpliwości i pozostawiające zbyt duże
pole do interpretacji osobom wystawiającym ocenę m.in.:
kryteria zawierające kilka aspektów w jednym pytaniu, co może utrudniać
analizę porównawczą wyników (np. kryterium 1 – wykładowca może być
oceniany za punktualność i/lub zgodność z harmonogramem; kryterium 8
– za dostępność dla studentów i/lub sposób komunikowania się itp.)
kryteria nie określające precyzyjnie, co jest przedmiotem oceny (np.
kryterium 2 – chodzi o przygotowanie merytoryczne, czy techniczne np.
dostarczenie właściwej liczby kopii ćwiczeń czy przygotowanie
prezentacji?; kryterium 6 – jakie są cechy „dobrego” przykładu
praktycznego? itp.)
4. Skala pomiarowa – studenci oceniają swój stopień zadowolenia w skali 1-5,
natomiast kryteria oceny nie zostały w żaden sposób zobiektywizowane i nie
wiadomo, co tak naprawdę oznaczają poszczególne oceny ze skali, a przede
wszystkim jak są rozumiane przez studentów.
Drugi obszar dotyczył sposobu przeprowadzania ankiety i wpływu
formalnej organizacji oceny na obiektywność wyników. W zakresie tego obszaru
zgłoszone zostały następujące kwestie:
1. Przeprowadzanie całościowej oceny pod koniec semestru – rozwiązanie takie
jest łatwe do zorganizowania, a przeprowadzenie badań wszystkich zajęć w
jednym terminie powinno pozytywnie wpłynąć na porównywalność wyników.
Wadą oceny całościowej jest jednak to, że respondenci muszą w jednej chwili
dokonać minimum kilkudziesięciu niezależnych ocen (5-10 jednostek zajęć x
10 kryteriów), co musi powodować pewne zafałszowanie wyników.
2. Wpływ oceny z przedmiotu na wynik oceny zajęć dydaktycznych – zgodnie z
założeniami jakość zajęć powinna być oceniana przed uzyskaniem oceny
końcowej przez studenta, jednak w praktyce często to założenie jest
77
niemożliwe do realizacji. Uczestnicząc w ćwiczeniach studenci są zwykle na
bieżąco informowani o ocenach, podobnie jest w przypadku wykładów, które
kończą się zaliczeniami, oraz wszystkich zajęć prowadzonych na platformie
Moodle. Ponieważ nie jest możliwe wyeliminowanie wpływu uzyskanej
oceny na wynik ankiety, należałoby sprawdzić czy i w jaki sposób są
skorelowane te dwie wielkości.
3. Brak segmentacji studentów uczestniczących w zajęciach i traktowanie opinii
wszystkich studentów w jednakowy sposób – wiadomo, że istnieją grupy,
które mają różne, czasem rozbieżne oczekiwania. Idealną sytuacją byłoby
określenie, jaka grupa studentów jest segmentem docelowym uczelni i branie
pod uwagę przede wszystkim ich opinii, jednak jest to przedsięwzięcie
wykraczające poza funkcjonowanie systemu oceny zajęć dydaktycznych. Przy
ocenie zajęć należałoby jednak wprowadzić przynajmniej jedno podstawowe
kryterium segmentacji tj. frekwencję na zajęciach, nie ulega bowiem
wątpliwości, że student, który bywał na zajęciach sporadycznie, nie jest w
stanie ocenić ich jakości.
4. Możliwość elektronicznej oceny zajęć – kryterium ściśle powiązane z
poprzednim tj. segmentacją za względu na frekwencję. Jeśli przyjąć zasadę, że
zajęcia oceniają wyłącznie osoby na nie uczęszczające, to zdecydowana
większość ocen powinna odbywać się na zajęciach, a ankieta elektroniczna
powinna stanowić jedynie uzupełnienie. W chwili obecnej wielu
wykładowców analizując uzyskane wyniki stwierdzało, że suma studentów,
którzy wypełnili ankiety (w obu formach) jest czasem większa od liczby osób
faktycznie uczęszczających na zajęcia, a nieraz nawet od liczby osób w ogóle
zapisanych do poszczególnych grup. Wydaje się, że ten problem został
przeanalizowany przez Uczelnię, ponieważ wyniki ankiety elektronicznej są
zawsze publikowane, ale zwykle są traktowane jako uzupełnienie do wyników
uzyskanych droga tradycyjną.
W trzecim ostatnim obszarze zebrane zostały kwestie dotyczące faktu, że
badanie jakości zajęć zostało ograniczone wyłącznie do aspektów związanych z
osobami wykładowców i do czynników teoretycznie pozostających pod ich
kontrolą. Biorąc jednak pod uwagę cechę usług, jaką jest komplementarność,
można uznać z całą pewnością, że student, tak jak każdy korzystający z
jakiejkolwiek usługi, będzie oceniał usługę jako pakiet świadczeń, nie oddzielając
osoby wykładowcy od innych istotnych jego zdaniem czynników. Podsumowując
opinie osób, z którymi przeprowadzono wywiady, można stwierdzić, że
zasadniczo wszyscy byli zgodni, że zaangażowanie studentów, zdolność do
skupienia, a nawet frekwencja na zajęciach zależą nie tylko od wykładowcy, ale
również od takich aspektów jak np.:
78
1. Sposób zaplanowania zajęć – trudno jest określić, jak powinien wyglądać
optymalny plan zajęć, ale stwierdzić można, że na zdolność studenta do
skutecznego uczestniczenia w zajęciach dydaktycznych mają wpływ takie
czynniki, jak liczba zajęć w ciągu dnia/tygodnia, liczba i długość przerw
między poszczególnymi zajęciami czy pora dnia, w której odbywają się
zajęcia.
2. Miejsce, w którym odbywają się zajęcia – uczelnia dysponuje
pomieszczeniami dydaktycznymi o bardzo zróżnicowanym standardzie, który
systematycznie jest poprawiany, nadal istnieją jednak sale, gdzie zarówno
prowadzenie jak i uczestniczenie w zajęciach jest utrudnione ze względu na
takie czynniki jak np. umeblowanie Sali, sposób ustawienia ławek
dostosowany do rodzaju zajęć czy temperatura w pomieszczeniu.
3. Dostępność i sprawność sprzętu w salach – jest to istotny problem, zwłaszcza,
że jednym z kryteriów oceny jest forma wykorzystania pomocy
dydaktycznych, sprawny rzutnik multimedialny jest więc absolutnym
minimum. Problemem jest nie tylko długi okres oczekiwania na naprawę
sprzętu, ale również brak kompatybilności między rzutnikami a sprzętem
używanym przez pracowników. Brak standaryzacji w tym zakresie powoduje,
że przygotowane materiały czasem nie otwierają się lub otwierają
niewłaściwie, a czas potrzebny na rozpoczęcie części merytorycznej wykładu
wydłuża się.
Liczba zebranych uwag wskazuje na fakt, że system oceny jakości zajęć
dydaktycznych stosowany w Uniwersytecie Ekonomicznym nie tylko spełnia
zadania założone przy jego wdrażaniu, ale ma także duży potencjał doskonalący.
Pracownicy interesują się tym aspektem działalności uczelni, w większości mają
zdanie na jego temat i potrafią wskazać zarówno słabe, jak i mocne punkty
stosowanej metodyki. Z punktu widzenia doskonalenia systemu ma to istotne
znaczenie, gdyż zaangażowanie pracowników jest jednym z głównych czynników
wpływających na zdolność systemu do skutecznego wdrażania działań
korygujących.
W celu weryfikacji, czy zgłoszone uwagi mają istotne znaczenie dla
funkcjonowania systemu oceny jakości w Uniwersytecie Ekonomicznym wybrane
obszary zidentyfikowane przez wykładowców zostały skonfrontowane z opiniami
studentów. W tym celu przeprowadzonych został szereg badań ankietowych, do
których zaproszeni zostali studenci dzienni i zaoczni ostatniego roku studiów II
stopnia na kierunku Towaroznawstwo, specjalność zarządzanie jakością.
Zastosowanie doboru celowego jest wystarczające na pilotażowym etapie badań
do weryfikacji wstępnych założeń, dobór grupy z jednego segmentu powinien też
pozytywnie wpłynąć na porównywalność uzyskanych wyników.
79
W dalszej części opracowania zaprezentowana została pierwsza część
badań dotycząca zasadności doboru kryteriów do badania oraz ich istotności z
punktu widzenia klientów uczelni, czyli studentów.
4.2. Istotność i dobór kryteriów zastosowanych w kwestionariuszu oceny
zajęć dydaktycznych
Ankieta dotycząca dobory kryteriów i ich istotności została
przeprowadzona w formie elektronicznej, przez uczelnianą platformę Moodle.
Udział w ankiecie był dobrowolny, zainteresowanie ankietą było duże - w sumie
na pytania odpowiedziało 83 studentów, co stanowi 58, 5% osób, do których
badanie było skierowane.
Rys. 2. Istotność kryteriów stosowanych do oceny zajęć dydaktycznych w
Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie Źródło: opracowanie własne na podstawie badań
Pierwszym z celów ankiety było sprawdzenie, czy kryteria stosowane do
oceny zajęć dydaktycznych są istotne z punktu widzenia osób korzystających z
tych zajęć. Studenci oceniali w skali 1-5 (od w ogóle nieistotne do 5 – bardzo
istotne) ważność poszczególnych kryteriów używanych w formularzu
Uniwersytecie Ekonomicznym.
W celu sprawdzenia, czy zestaw kryteriów jest pełny i odzwierciedla
wszystkie istotne aspekty jakości, respondentów poproszono o wymienienie
innych aspektów, które ich zdaniem mają wpływ na jakość wykładów, ćwiczeń i
innych zajęć dydaktycznych, oraz ocenienie ich istotności w skali 1-5
(analogicznie, jak w przypadku poprzedniego pytania).
Pytanie miało charakter otwarty, w sumie uzyskano 342 odpowiedzi, które
zostały uporządkowane i podzielone na grupy tematyczne (rys.3.).
80
Rys. 2. Istotność kryteriów stosowanych do oceny zajęć dydaktycznych w
Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie Źródło: opracowanie własne na podstawie badań
Pomimo, że respondentami byli studenci ostatniego roku, którzy
wielokrotnie wypełniali ankiety oceniające zajęcia dydaktyczne i mieli wiedzę na
temat kryteriów tej oceny, zakres udzielanych odpowiedzi znacznie wykraczał
poza oceniany aspekt tj. jakość pracy pracowników naukowo-dydaktycznych.
Aspekty nie pozostające bezpośrednio pod kontrolą wykładowców stanowiły
ponad 43% kryteriów, grupy kryteriów, które nie mają związku z pracownikami
świadczącymi usługę dydaktyczną, to:
Plany studiów dostosowane do potrzeb rynku pracy (13,74% odpowiedzi)
– wymieniane były tutaj m.in. takie kryteria jak dobór przedmiotów, konieczność
okresowej weryfikacji ich treści, aktualizacja zgodnie z trendami na rynku,
tworzenie planów studiów w ścisłym powiązaniu a aktualnymi potrzebami
pracodawców. średnia ważność kryteriów przypisanych do tej grupy wyniosła
4,59, co plasuje ja na szczycie pod względem istotności z punktu widzenia
studenta.
1. Kwestie organizacyjne (9,65% odpowiedzi) – najczęściej wymienianymi
kryteriami były kwestie związane z harmonogramem studiów, który powinien
być ułożony w taki sposób, żeby student spędzał na uczelni optymalną ilość
czasu. Respondenci zwrócili uwagę na liczbę zajęć, które są przewidywane w
ciągu dnia, pory, w jakich zajęcia się odbywają oraz ich rozplanowanie w
ciągu tygodnia. Wymieniana była także konieczność zapewnienia regularnych
przerw między zajęciami (w tym dłuższej przerwy w porze obiadowej) czy
uwzględnienie czasu na przemieszczanie się między budynkami. Pomimo, że
Sposób prowadzenia zajęć przez
pracowników naukowo-
dydaktycznych 56,73%
81
dość duża liczba respondentów, która zwróciła uwagę na problemy związane z
harmonogramami, średnia istotność wymienionych kryteriów jest stosunkowo
niska porównaniu do innych grup kryteriów i wynosi 3,45.
2. Sposób działania jednostek obsługujących studentów (dziekanat, biblioteka i.
in.) - 8,19% odpowiedzi. Główne kryteria dotyczyły dostępności tych
jednostek dla studentów (godziny otwarcia, liczba pracowników), łatwości
załatwiania spraw i ilości czasu z tym związanych oraz aspektów, które można
zamieścić pod ogólnym hasłem nastawienia pro konsumenckiego (życzliwość,
empatia, elastyczność i chęć służenia pomocą i in.. Średnia istotność kryteriów
wymienionych w tej grupie wyniosła 3,78.
3. Materialna obudowa usługi (7,02% odpowiedzi), średnia istotność kryteriów
wyniosła 2,98, respondenci zwrócili uwagę na konieczność dostosowania sal
do rodzajów zajęć, konieczność zapewnienie wygody studentom, a także
prowadzącym, właściwą temperaturę na sali, poziom hałasu, a także na
wyposażenie sal wykładowych w sprzęt (rzutniki, komputery) oraz dbałość o
ich sprawność.
4. Inne – w tej grupie znalazły się odpowiedzi respondentów (4,68%), których
nie udało się przyporządkować do żadnej z grup i uznano, że nie będą
analizowane. Głównymi przyczynami ich odrzucenia był brak ich związku z
tematem badania oraz niezrozumiałe lub nieprecyzyjne sformułowanie
odpowiedzi.
Największą grupą wymienionych kryteriów (56,73% odpowiedzi),
pozostałą po wyodrębnieniu grup, które nie są bezpośrednio związane z jakością
zajęć dydaktycznych jest grupa kryteriów dotycząca bezpośrednio nauczycieli
akademickich. Po dokładnej analizie stwierdzono, że niektóre kryteria,
zidentyfikowane przez respondentów jako nowe, w rzeczywistości stanowią inne
sformułowanie lub uszczegółowienie atrybutów wymienionych w
kwestionariuszu oceny zajęć w Uniwersytecie Ekonomicznym; stanowiły one
10,53% wszystkich odpowiedzi oraz prawie 1/5 kryteriów wymienionych w
grupie atrybutów, która była rzeczywistym przedmiotem badania. Analiza
wykazała, że na 342 odpowiedzi udzielone przez respondentów tylko 46,02%
(158 wypowiedzi) dotyczyło ściśle tematu badania i było odpowiedzią na pytanie
zadane w formularzu. Po szczegółowej analizie zidentyfikowanych zostało 15
kryteriów, które studenci uznali za ważne z punktu widzenia jakości zajęć
dydaktycznych, a które nie zostały uwzględnione w formularzu stosowanym w
Uniwersytecie Ekonomicznym (tab.2). Przy identyfikacji kryteriów została
przyjęta zasada, że odpowiedź uznano za potencjalny dodatkowy atrybut, jeśli
zostanie wymieniony co najmniej przez 5 respondentów.
82
Tabela 2. Kryteria ocenie zajęć dydaktycznych zidentyfikowane przez studentów LP Kryteria Istotność
K1 Interesujący sposób prowadzenia zajęć, umiejętność zainteresowania
tematem 4,61
K2 Rozwijanie umiejętności praktycznych, praca na case study, powiązanie
wiedzy z praktyka gospodarczą 4,55
K3 Stopień przydatności zajęć dydaktycznych w opanowaniu materiału 4,53
K4 Aktywizacja studentów na zajęciach, pobudzanie inicjatywy, umiejętność
motywowania, inspiracja do samodzielnego myślenia 4,52
K5 Przekazywanie najnowszej wiedzy, wyników badań, aktualnych przykładów
z praktyki gospodarczej 4,30
K6 Umiejętności interpersonalne - nawiązywanie kontaktu ze studentami,
umiejętność pracy z grupą 4,24
K7 Określenie wyraźnych celów zajęć i konsekwentna ich realizacja 4,23
K8 Stopień wykorzystania czasu zajęć 4,18
K9 Interakcje ze słuchaczami w trakcie wykładów, zwracanie na nich uwagi,
indywidualne traktowanie 4,15
K10 Autorytet prowadzącego, umiejętność utrzymania dyscypliny na zajęciach 4,12
K11 Stosunek prowadzącego do przedmiotu, przekonanie o istotności
przekazywanych treści 4,09
K12 Elastyczność w stosunku do studentów, uwzględnianie indywidualnych
potrzeb 3,87
K13 Pomysłowość i kreatywność nauczyciela, stopień indywidualności i
wyjątkowości zajęć 3,87
K14 Wygląd prowadzącego – właściwy ubiór, dbałość o prezencję 3,68
K15 Przygotowanie techniczne prowadzącego (umiejętność obsługi komputera,
rzutnika) 3,44
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań
Analizując zidentyfikowane atrybuty można zauważyć, że studenci
stawiają wykładowcom wysokie wymagania, które w większości wykraczają poza
obszar związany ze skutecznym przekazywaniem wiedzy. Najistotniejszym
kryterium oceny okazał się ciekawy sposób prowadzenia zajęć oraz umiejętność
zainteresowania studentów tematem (K1), z tym kryterium ściśle związana jest
także kreatywność nauczyciela i wyjątkowość jego zajęć (K13) oraz stosunek
samego nauczyciela do przekazywanych treści (K11). Analizując odpowiedzi
można było stwierdzić, że cechami najbardziej cenionymi przez studenta jest
pasja i zaangażowanie, najbardziej negatywną natomiast lekceważący stosunek do
swojego przedmiotu.
83
Rys. 3. Zestawienie kryteriów stosowanych do oceny zajęć dydaktycznych
w Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie i zidentyfikowanych w badaniu
studentów Źródło: opracowanie własne na podstawie badań
Kolejnym pod względem istotności kryterium był nacisk na kształcenie
umiejętności praktycznych (K2), komentarze do proponowanych kryteriów jasno
pokazały, że studenci cenią zasadniczo wyłącznie wiedzę, którą można
zastosować w praktyce, natomiast w niewielkim stopniu są zainteresowani nauką,
jako sposobem na rozwój i samorealizację, nie są też raczej nastawieni na
samodzielna prace (K4). W zestawie zidentyfikowanych kryteriów znalazły się
grupa czynników związanych z organizacją zajęć - od wykładowcy wymaga się
m.in. precyzji w określaniu celów zajęć i w realizacji założonych treści (K7),
efektywnego wykorzystywania czasu zajęć (K8) oraz żeby zajęcia były przydatne
w opanowaniu materiału i przygotowaniu się do egzaminu (K3). Zwrócono
również uwagę na dość szeroki zakres umiejętności osobistych i społecznych
nauczycieli (K6, K9, K10, K12), a nawet na takie czynniki jak wygląd
prowadzącego (K14) i umiejętność radzenia sobie ze sprzętem technicznym.
Porównując kryteria zidentyfikowane w trakcie badania z kryteriami
używanymi do badania jakości zajęć w Uniwersytecie Ekonomicznym (rys.3),
zauważyć można, że ich istotność, z punktu widzenia studentów, jest podobna.
Nie oznacza to, że automatycznie powinny zostać włączone do formularza, na
szczególną uwagę zasługują jednak przynajmniej aspekty, które do tej pory były
pomijane w badaniu, a są ważniejsze dla studentów niż kryteria stosowane
84
dotychczas.
Podsumowanie
Z przeprowadzonych badań wynika, że zarówno pracownicy Uczelni, jak
również osoby korzystające z usługi edukacyjnej, czyli studenci dobrze znają
system oceny zajęć dydaktycznych w swojej uczelni, są zainteresowani jego
funkcjonowaniem i mają swoje opinie na temat jego skuteczności. Podsumowując
badania dotyczące doboru kryteriów do badania, można sformułować następujące
wnioski, które jednocześnie są potencjalnymi obszarami doskonalenia narzędzia
badawczego:
1. Ocena jakości zajęć dydaktycznych w Uniwersytecie Ekonomicznym
uwzględnia kryteria, które są ważne z punktu widzenia studentów, trzy badane
obszary zostały określone jako bardzo istotne, sześć jako istotne i tylko jedno
jako średnio istotne.
2. W wyniku badania zostało zidentyfikowanych 15 kryteriów o podobnej
istotności, które nie są przedmiotem badania; istnieje zatem duże
prawdopodobieństwo, że ocena jakości zajęć w Uniwersytecie Ekonomicznym
nie uwzględnia przynajmniej części atrybutów wpływającą na jakość końcową
świadczonej usługi.
3. Porównując kryteria stosowane dotychczas oraz zidentyfikowane w badaniu,
można zauważyć, że w systemie oceny jakości w Uniwersytecie
Ekonomicznym brakuje przede wszystkim kryteriów związanych z
indywidualnością wykładowców; studenci wskazali, że poza techniczną i
merytoryczną poprawnością zajęć, ważne jest np. zaangażowanie, pasja,
stosunek do wykładanej wiedzy, umiejętność wzbudzania zainteresowania
studentów czy inspirowanie do samodzielnego pogłębiania wiedzy.
4. Z punktu widzenia studenta, korzystającego z usługi edukacyjnej nie jest
możliwe oddzielenie rdzenia usługi tj. sposobu przekazywania wiedzy od
innych aspektów usługi. Pomimo wyraźnego wskazania, że należy wymienić
aspekty związane z jakością zajęć dydaktycznych, ponad 43% odpowiedzi
dotyczyło innych aspektów, głównie technicznych i organizacyjnych, co
potwierdza, że konsument nie jest w stanie (a często nie widzi sensu)
rozdzielić usługi na poszczególne obszary czy etapy, a ocena końcowa zawsze
uwzględnia ogół kryteriów, nawet jeśli nie są wymieniane w formularzu
badawczym.
Celem przeprowadzonych badań nie była szczegółowa ocena i analiza
systemu oceny zajęć, a jedynie identyfikacja potencjalnych obszarów, które mogą
być udoskonalone w procesie badania jakości w Uniwersytecie Ekonomicznym.
Pomimo jednak, że przedstawione wyniki nie stanowią odzwierciedlenia opinii
85
reprezentatywnej grupy i nie mogą uogólnione, wydają się być dobrym punktem
wyjściowych w formułowaniu hipotez dotyczących kierunków doskonalenia w
badanym zakresie.
Literatura [1] PN-EN ISO 9000:2006 Systemy zarządzania jakością - Podstawy i terminologia.
[2] Uchwała Senatu Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie nr 12/2009 z dnia 27 kwietnia
2009 roku w sprawie wprowadzenia systemu oceny zajęć dydaktycznych
[3] Wiktor J.W., System oceny dydaktyki na uczelni ekonomicznej – doświadczenia
Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, E-mentor 4 (36), 2010
Netografia [4] http://www.uek.krakow.pl (data dostępu10.02.2012).