Determinanty zarządzania jakością życia. Usługi i żywność, red. Sikora T., Balon U., Uniwersytet

Ekonomiczny w Krakowie, Kraków 2012, ss. 66-85.

______________________________________________________________________________

Dziadkowiec Joanna

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

DOSKONALENIE NARZĘDZIA BADANIA ZAJĘĆ

DYDAKTYCZNYCH – NA PRZYKŁADZIE

UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO

W KRAKOWIE

THE IMPROVEMENT OF THE TOOL FOR MEASURING

THE QUALITY OF TEACHING – THE EXAMPLE OF

CRACOW UNIVERSITY OF ECONOMICS

Słowa kluczowe: jakość zajęć dydaktycznych, doskonalenie, uniwersytet

Key words : quality of teaching, improvement, university

Streszczenie W artykule zaprezentowany został system zapewnienia jakości wdrożony w Uniwersytecie

Ekonomicznym w Krakowie, ze szczególnym uwzględnieniem narzędzia stosowanego do oceny

zajęć dydaktycznych..W niniejszym opracowaniu podjęto próbę oceny stosowanego narzędzia

badawczego w zakresie dotyczącym zasadności doboru kryteriów do badania oraz ich istotności z

punktu widzenia klientów uczelni, czyli studentów. Zaprezentowane zostały wyniki

przeprowadzonych badań, sformułowano także propozycje doskonalenia w badanym zakresie

Abstract The article presents the quality assurance system implemented in the Cracow University of

Economics, which particular reference the questionnaire used for the evaluation of teaching. The

purpose of the study was to verify the adequacy of the selection of criteria. The results of the

customer (students) research were presented and the proposals for improvements were formulated.

Wprowadzenie

W myśl obowiązujących regulacji prawnych jakość kształcenia odnosi się

do oceny stopnia zgodności treści nauczania z obowiązującymi standardami,

zawartymi w stosownym rozporządzeniu ministra, a jednym ze szczegółowych

wymagań jest stworzenie procedur oceny jakości zajęć dydaktycznych. Stworzony

zgodnie z formalnymi wytycznymi system oceny jakości zajęć dydaktycznych na

Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie działa od roku 2009 i jak wykazują

zestawienia wyników, jest skutecznym narzędziem pomiarowym, które jest

67

wykorzystywanie nie tylko do oceny jakości, ale także w celu wdrażania działań

korygujących - w przypadku uzyskania niezadowalających wyników oraz

motywacyjnych – w celu wyróżnienia pracowników realizujących założone

kryteria w najwyższym stopniu. Ze względu jednak na dynamiczny charakter

gospodarki, każdy system jakości powinien podlegać okresowym przeglądom,

których celem jest przede wszystkim poszukiwanie obszarów do doskonalenia i

ewentualne działania korygujące związane z dostosowaniem go zarówno do

zmieniających się potrzeb organizacji, jak i jej klientów. W niniejszym

opracowaniu podjęto próbę oceny stosowanego narzędzia badawczego w zakresie

dotyczącym zasadności doboru kryteriów do badania oraz ich istotności z punktu

widzenia klientów uczelni, czyli studentów

1. System jakości kształcenia w Uniwersytecie Ekonomicznym

w Krakowie

W celu zapewnienia należytej jakości nauczania, jego ciągłej,

systematycznej ewaluacji opartej na zobiektywizowanych zasadach i kryteriach

oraz do formułowania kierunków i sposobów poprawy oraz doskonalenia w

Uniwersytecie Ekonomicznym został stworzony system jakości obejmujący

zespół zasad, elementów i procedur umożliwiających realizację założonych celów

jakościowych. System uwzględnia dwa wymiary jakości procesu kształcenia:

szerszy oraz węższy.

System zapewniania jakości kształcenia w wymiarze szerszym obejmuje

kompleks zagadnień, które warunkują - zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio -

jakość usług edukacyjnych. Są to uwarunkowania o charakterze1:

– technicznym - odnoszące się do materialnych warunków świadczenia usług

dydaktycznych (np. sale, wyposażenie w sprzęt audiowizualny, estetyka),

– organizacyjnym (rozkład zajęć w czasie semestru, przerwy, „optymalizacja”

harmonogramu, kwestie kumulacji zajęć na studiach niestacjonarnych),

– osobowym (sposób realizacji obowiązków zawodowych przez inne niż

pracownicy dydaktyczni grupy pracownicze - pracowników obsługi,

dziekanatów, biblioteki).

System jakości kształcenia w wymiarze węższym obejmuje zagadnienia

bezpośrednio związane z procesem dydaktycznym; w takim ujęciu stanowi

podstawę wewnętrznego systemu zapewnienia jakości kształcenia Uniwersytetu

Ekonomicznego w Krakowie obejmującego trzy podstawowe i wzajemnie

1 Wiktor J.W. System oceny dydaktyki na uczelni ekonomicznej – doświadczenia Uniwersytetu

Ekonomicznego w Krakowie, E-mentor 4 (36), 2010

68

powiązane obszary problemowe2:

1. Kształtowanie planów i programów studiów.

2. Ewaluację procesu dydaktycznego.

3. Ocenę rezultatów i sposób ich wykorzystania (rys.1).

Rys. 1. System jakości kształcenia na UE w Krakowie (ujęcie węższe) Źródło: Wiktor J.W. System oceny dydaktyki na uczelni ekonomicznej – doświadczenia

Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, E-mentor 4 (36), 2010

W ramach systemu zapewnienia jakości kształcenia zostało

zdefiniowanych dziesięć celów szczegółowych:3

1. Realizacja misji Uczelni w wymiarze dydaktyki - dydaktyka uczelni jako

szkoły wyższej ma priorytetowe znaczenie dla jej funkcjonowania, misja

uczelni jest silnie powiązana z jakością procesu dydaktycznego, na tym polu

uczelnia kształtuje swoją wyraźną tożsamość i ugruntowuje znaczące miejsce

w środowisku;

2. Stworzenie instytucjonalnych warunków ewaluacji procesu kształcenia,

opartej o jednoznaczne kryteria i procedury oceny;

3. Zapewnienie każdemu pracownikowi informacji o odbiorze ze strony

studentów sposobu realizowania przez niego zajęć dydaktycznych, a tym

samym stworzenie przesłanek do poprawy ich jakości;

2 Wiktor J.W. System oceny dydaktyki na uczelni ekonomicznej – doświadczenia Uniwersytetu

Ekonomicznego w Krakowie, E-mentor 4 (36), 2010 3 Wiktor J.W. System oceny dydaktyki na uczelni ekonomicznej – doświadczenia Uniwersytetu

Ekonomicznego w Krakowie, E-mentor 4 (36), 2010

69

4. Stworzenie kadrze kierowniczej uczelni - kierownikom katedr, dziekanom i

władzom rektorskim - przesłanek do oceny pracowników naukowo-

dydaktycznych i dydaktycznych;

5. Powiązanie wyników ewaluacji zajęć z polityką kadrową uczelni i systemem

kompleksowej, okresowej oceny nauczyciela akademickiego, wynikającej z

prawa o szkolnictwie wyższym i stosownych uchwał Senatu;

6. Powiązanie wyników ewaluacji z systemem dorocznych nagród rektora za

osiągnięcia w zakresie dydaktyki;

7. Stworzenie warunków dla promowania postaw profesjonalizmu w dydaktyce;

8. Włączenie studentów do procesu wyrażania ocen i opinii w obszarze

dydaktyki z poszanowaniem zasad uczciwości i obiektywizmu;

9. Realizacja obowiązków formalnych, nałożonych na uczelnię przez ustawę

Prawo o szkolnictwie wyższym i deklarację bolońską;

10. Stworzenie warunków do uzyskania przez wszystkie wydziały podwójnej

akredytacji, umożliwiającej starania uczelni o akredytację w oparciu o

standardy oceny szkół wyższych w ramach Europejskiego Obszaru

Szkolnictwa Wyższego.

2. Organizacja systemu oceny zajęć dydaktycznych w Uniwersytecie

Ekonomicznym w Krakowie

W Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie od wielu lat były

przeprowadzane badania jakości kształcenia, jednak sposób przeprowadzania

badań został ujednolicony i sformalizowany w roku 2009, kiedy mocą uchwały

Senatu UEK został wprowadzony system oceny zajęć dydaktycznych4. W

załącznikach do Uchwały ustanowiono jednostkę odpowiedzialną za

przeprowadzanie badań, zostały szczegółowo określone zasady przeprowadzania

oceny zajęć dydaktycznych, sposób analizy oraz możliwości wykorzystania

uzyskanych wyników badań. Zostały także zamieszczone wzory formularzy - do

przeprowadzania badań wśród studentów, oraz do opracowania uzyskanych

wyników.

Jednostką uczelni, który jest odpowiedzialna za całokształt działań

związanych z przeprowadzaniem oceny zajęć dydaktycznych jest Biuro

Pełnomocnika ds. Jakości Kształcenia, które koordynuje i nadzoruje wszelkie

działania zmierzające do zapewnienia oraz doskonalenia jakości kształcenia w

Uczelni, a także do podniesienia atrakcyjności i konkurencyjności Uczelni wobec

4Uchwała Senatu Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie nr 12/2009 z dnia 27 kwietnia 2009

roku w sprawie wprowadzenia systemu oceny zajęć dydaktycznych,

http://nowa.uek.krakow.pl/pl/kategorie-dodatkowe/akty-prawne/uchwaly/us-2009.html

70

innych szkół wyższych, we współpracy z władzami Uczelni, radami wydziałów i

jednostkami organizacyjnymi realizującymi zadania dydaktyczne. Do zadań biura

należy m.in.:5

1. Opracowywanie projektów określających cele oraz strategię zapewnienia

doskonalenia jakości kształcenia w Uczelni, a także projektów procedur

służących zapewnieniu jakości kształcenia.

2. Współdziałanie z Prorektorem ds. Studenckich, dziekanami i radami

wydziałów przy opracowywaniu strategii rozwoju oferty dydaktycznej

Uczelni oraz projektów ramowych zasad kształcenia.

3. Monitorowanie i dokonywanie okresowych przeglądów programów

nauczania, we współpracy z Prorektorem ds. Studenckich, dziekanami i

radami wydziałów oraz Działem Nauczania,

4. Dokonywanie okresowych analiz struktury zatrudnienia nauczycieli

akademickich pod kątem zapewnienia odpowiedniego poziomu jakości

kształcenia w Uczelni.

5. Monitorowanie zasobów służących procesowi dydaktycznemu (sal

dydaktycznych i ich wyposażenia, bibliotek itp.) oraz podejmowanie działań

zmierzających do poprawy ich poziomu.

6. Opracowywanie projektów ankiet i procedur w zakresie:

– wyrażania przez studentów i doktorantów Uczelni opinii na temat jakości

kształcenia i obsługi procesu dydaktycznego w Uczelni i poszczególnych

jednostkach organizacyjnych,

– wyrażania przez absolwentów Uczelni opinii na temat przebiegu

kształcenia oraz przydatności uzyskanej w Uczelni wiedzy,

– samooceny jednostek organizacyjnych Uczelni realizujących zadania

dydaktyczne, dotyczącej procesu kształcenia w danej jednostce,

7. Organizowanie i nadzorowanie badania opinii i przeprowadzania ocen, o

których mowa w pkt.6, a także opracowywanie wyników uzyskanych ocen i

opinii.

8. Przekazywanie kierownikom jednostek organizacyjnych Uczelni realizujących

zadania dydaktyczne danych wynikających z opinii studenckich - dla celów

związanych z przeprowadzaniem oceny nauczycieli akademickich.

9. Współpraca z instytucjami zewnętrznymi, Prorektorem ds. Studenckich,

Działem Nauczania oraz jednostkami organizacyjnymi Uczelni realizującymi

zadania dydaktyczne w zakresie akredytacji kierunków studiów i procesów

kształcenia oraz opracowywanie stosownych raportów dla władz Uczelni.

5 http://uek.krakow.pl/pl/uczelnia/administracja-i-inne-jednostki/pion-rektora/biuro-pelnomocnika-

ds-jakosci-ksztalcenia.html

71

10. Przedstawianie władzom Uczelni wniosków wypływających z

przeprowadzanych badań opinii i ocen oraz z kontroli akredytacyjnych, a

także propozycji i rekomendacji dotyczących poprawy jakości kształcenia.

Jednym z zadań Biura Pełnomocnika ds. Jakości Kształcenia, jest

przeprowadzanie oceny zajęć dydaktycznych w Uniwersytecie Ekonomicznym,

które ma charakter powszechny i obejmuje wszystkich nauczycieli akademickich

Uczelni, ocena zajęć przeprowadzana jest wśród studentów i doktorantów w

oparciu o jednolitą ankietę stanowiąca załącznik6 do Uchwały Senatu. Studenci

oceniają jakość poszczególnych przedmiotów w każdym semestrze, ocena jest

tajna i prowadzący nie ma wglądu w jej wyniki na etapie oceniania. Prowadzący,

którzy zostali wytypowani do oceny, otrzymują wcześniej kopertę z odpowiednią

do liczebności grupy liczbą kwestionariuszy, do której dołączona jest instrukcja

dotyczącą prawidłowego wypełnienia formularza. Obowiązkiem prowadzącego

jest zapoznanie studentów z instrukcją oraz rozdanie na zajęciach kart oceny do

wypełnienia.

W systemie oceny zajęć w Uniwersytecie Ekonomicznym szczególny

nacisk został położony na rzetelność przeprowadzanych ocen, w związku z tym

ustalono, że badania ankietowe będą realizowane w ciągu czterech ostatnich

tygodni ocenianych zajęć dydaktycznych, jednak przed uzyskaniem przez

studenta końcowej oceny z przedmiotu. Celem takiego rozwiązania było

zapewnienie, że przedmiot będzie oceniany jako całość i wynik w większym

stopniu będzie odzwierciedlał faktyczną jakość, a nie chwilowe odczucia.

Przeprowadzanie ankiety przed uzyskaniem oceny ma swoje uzasadnienie w

fakcie, że weryfikacji ma podlegać jakość procesu dydaktycznego, natomiast

ocena końcowa z przedmiotu jest elementem w zdecydowanej mierze

niezależnym od prowadzącego. Ponadto istniała obawa, że w przypadku

uzyskania oceny innej niż spodziewana, chwilowa satysfakcja, bądź

dyssatysfakcja może spowodować weryfikację oceny usługi, z której skorzystano,

co zaburzałoby wyniki badania.

W celu zachowania poufności oraz ograniczenia do minimum

ewentualnego wpływu prowadzącego zajęcia na wyniki badania zastosowano

rozwiązanie, w którym prowadzący zajęcia nie ma kontaktu z wypełnionymi

formularzami. Wypełnione ankiety zbiera starosta grupy (lub inna osoba z grupy),

a następnie umieszcza je w kopercie i niezwłocznie zanosi zaklejoną kopertę na

6 Zasady oceny zajęć dydaktycznych w Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie, Załącznik do

Uchwały do Uchwały Senatu nr 12/2009 z dnia 27 kwietnia 2009 roku,

http://nowa.uek.krakow.pl/pl/kategorie-dodatkowe/akty-prawne/uchwaly/us-2009.html

72

portiernię w pawilonie, w którym odbywają się zajęcia. Koperty odbierane są

przez pracownika Biura Pełnomocnika ds. Jakości Kształcenia Takie rozwiązanie

zapewnia nie tylko rzetelność przeprowadzonych badań, ale przede wszystkim

jest skutecznym narzędziem do przeciwdziałania ewentualnym zarzutom o

manipulację wynikami.

Dodatkowo została umożliwiona ocena drogą elektroniczną, wszystkie

kwestionariusze są dostępne w Wirtualnym Dziekanacie, gdzie mogą zostać

wypełnione przez zainteresowanych studentów.

Wyniki badań ankietowych opracowywane są zgodnie z ujednoliconym

schematem7 dla wszystkich ocenianych przedmiotów i wszystkich wykładowców.

Przyjęto zasadę, że wyniki badań ankietowych mają charakter niejawny,

natomiast oceny będą znane ocenianemu nauczycielowi akademickiemu,

kierownikowi katedry, dziekanowi właściwego wydziału, prorektorowi

właściwemu do spraw kształcenia oraz rektorowi. Zbiorcze wyniki za cały rok

akademicki są udostępniane każdorazowo po zakończeniu sesji poprawkowej w

letniej sesji egzaminacyjnej tj. po dniu 30 września danego roku akademickiego.

Uzyskane oceny wykorzystywane są do bieżącego doskonalenia podejmowanego

samodzielnie przez ocenianego pracownika lub na zalecenie przełożonego, są też

brane pod uwagę w okresowej ocenie, której podlegają wszyscy pracownicy

naukowo-dydaktyczni. Ponadto tworzony jest ranking pracowników, którzy

uzyskają najwyższe oceny w procesie oceny zajęć, który po uzyskaniu ich zgody

na publikację danych osobowych, jest zamieszczany na stronach internetowych

Uczelni i publikowany na łamach czasopisma uczelnianego w celu promowania

najlepszych osiągnięć w dydaktyce. Poza elementem promocyjnym, osoby, które

osiągnęły najwyższe oceny mogą otrzymać nagrodę Rektora Uniwersytetu

Ekonomicznego za osiągnięcia dydaktyczne.

3. Kryteria oceny zajęć dydaktycznych w Uniwersytecie Ekonomicznym

w Krakowie

W wymiarze formalnym zagadnienia jakości kształcenia są elementem

ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, podlegają opiniom

i decyzjom Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego oraz Państwowej Komisji

Akredytacyjnej. W myśl obowiązujących regulacji prawnych jakość kształcenia

odnosi się w zasadzie do oceny stopnia zgodności treści nauczania z

obowiązującymi standardami, zawartymi w stosownym rozporządzeniu ministra

7 Wyniki oceny zajęć dydaktycznych w Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie, Załącznik do

Uchwały Senatu nr 12/2009 z dnia 27 kwietnia 2009 roku, http://nowa.uek.krakow.pl/pl/kategorie-

dodatkowe/akty-prawne/uchwaly/us-2009.html

73

(z dnia 12 lipca 2007 roku). Szczegółowe zagadnienia zawarte w formularzu PKA

obejmują:8

– ocenę: stosowanej polityki i procedur w zakresie zapewniania jakości

studiowania,

– procedur okresowej ewaluacji i przeglądu planów oraz programów nauczania,

a także efektów ich realizacji,

– procedur oceniania studentów (stosowanych form i kryteriów weryfikacji

wiedzy oraz oceny wyników kształcenia),

– procedur zapewnienia poziomu kadry nauczającej,

– stosowanego na uczelni systemu informacyjnego, umożliwiającego

gromadzenie, analizowanie i wykorzystywanie opinii studentów, m.in. na

temat jakości kształcenia, możliwości zatrudnienia,

– sposobu publikowania informacji m.in. na temat ofert kształcenia,

posiadanych uprawnień, toku studiów, „planowanych efektów kształcenia.

Tworząc system oceny jakości dydaktyki Uniwersytet Ekonomiczny w

całości przyjęto formalne rozwiązania, uzupełniając je o elementy specyficzne z

punktu widzenia organizacji.

Punktem wyjściowym było zdefiniowanie jakości kształcenia, która

zgodnie z przyjętą definicją określana jest poprzez stopień, w jakim proces

dydaktyczny spełnia stawiane przed nim wymagania i oczekiwania, z

uwzględnieniem celów i uwarunkowań tego procesu, w tym przewidywanej

sylwetki absolwenta - wiedzy, postaw i umiejętności, a także treści kształcenia

zawartych w standardach nauczania i wyzwań wynikających z krajowych ram

kwalifikacji9. Definicja ta jest zgodna z definicją stosowaną w normach ISO serii

9000, według której jakość to stopień, w jakim zbiór inherentnych właściwości

spełnia wymagania10, przy czym sprecyzowano, że wymagania i oczekiwania

odnoszą się do następujących elementów działalności szkoły wyższej:11

– kwestii merytorycznych,

– jakości przekazu wiedzy,

– komunikacji społecznej, oraz

– całokształtu relacji interpersonalnych pomiędzy nauczycielem a studentem.

8 Wiktor J.W. System oceny dydaktyki na uczelni ekonomicznej – doświadczenia Uniwersytetu

Ekonomicznego w Krakowie, E-mentor 4 (36), 2010 9 Wiktor J.W. System oceny dydaktyki na uczelni ekonomicznej – doświadczenia Uniwersytetu

Ekonomicznego w Krakowie, E-mentor 4 (36), 2010 10 PN-EN ISO 9000:2006. Systemy zarządzania jakością. Podstawy i terminologia 11 Wiktor J.W. System oceny dydaktyki na uczelni ekonomicznej – doświadczenia Uniwersytetu

Ekonomicznego w Krakowie, E-mentor 4 (36), 2010

74

W konsekwencji wewnętrzny system na Uniwersytecie Ekonomicznym w

Krakowie obejmuje zespół zasad, elementów i procedur zmierzających do

zapewnienia należytej jakości nauczania, jego ciągłej, systematycznej ewaluacji

opartej na zobiektywizowanych zasadach i kryteriach oraz do formułowania

kierunków i sposobów poprawy oraz doskonalenia12.

Tabela 1. Kryteria stosowane w ocenie zajęć dydaktycznych w UEK LP Kryteria

1 Formalna organizacja zajęć (regularność, zgodność z planem, harmonogramem,

punktualność)

2 Przygotowanie prowadzącego do zajęć

3 Jednoznaczność, precyzja formułowania wymagań merytorycznych i formalnych wobec

studenta

4 Jakość informacji o przedmiocie, treści, warunkach zaliczenia, aktualność, dostępność

syllabusa

5 Precyzja wypowiedzi, jasność, klarowność wywodu, ścisłość argumentacji

6 Charakter przykładów, wyjaśnień, praktyczna egzemplifikacja problemów

7 Stosunek względem studentów (taktowność, życzliwość) w trakcie prowadzenia zajęć

8 Dostępność dla studentów poza zajęciami, w czasie konsultacji i sposób komunikowania

się ze studenta

9 Forma i sposób wykorzystywania pomocy dydaktycznych

10 Sposób i obiektywizm oceniania studentów (nie dotyczy wykładów)

11 Ogólna ocena zajęć dydaktycznych

Źródło: www.uek.krakow.pl

Kolejnym etapem tworzenia systemu oceny jakości było stworzenie zestawu

szczegółowych kryteriów umożliwiającej uzyskanie zobiektywizowanej i

skwantyfikowanej oceny procesu dydaktycznego na uczelni. Na etapie

projektowania przeanalizowano systemy oceny wszystkich uczelni

ekonomicznych w Polsce, największych uniwersytetów i uczelni technicznych, a

także doświadczenia i rozwiązania organizacyjne kilku uczelni zagranicznych. W

dużym stopniu wykorzystano także doświadczenia, które Uniwersytet

Ekonomiczny zdobył od roku akademickiego 1991/1992, w którym jako pierwsza

uczelnia krakowska rozpoczął studenckie badanie zajęć dydaktycznych13. W

efekcie przeprowadzanych analiz sformułowanych zostało 10 obszarów

(kryteriów) oceny zajęć dydaktycznych (tab.1.)

12 Wiktor J.W. System oceny dydaktyki na uczelni ekonomicznej – doświadczenia Uniwersytetu

Ekonomicznego w Krakowie, E-mentor 4 (36), 2010 13 Wiktor J.W. System oceny dydaktyki na uczelni ekonomicznej – doświadczenia Uniwersytetu

Ekonomicznego w Krakowie, E-mentor 4 (36), 2010

75

Zdefiniowane obszary stanowią dwie zasadnicze miary ewaluacji - pierwszą

jest zestaw 10 konkretnych, szczegółowych kryteriów formalnych,

merytorycznych, organizacyjnych i interpersonalnych (kryteria 1-10), a drugą -

kryterium całościowe, syntetyczne, wyrażające „ogólną ocenę zajęć

dydaktycznych” (kryterium 11).

4. Doskonalenie narzędzia badania jakości

System badania jakości zajęć dydaktycznych funkcjonuje w Uniwersytecie

Ekonomicznym już trzeci rok, w sumie do chwili obecnej przeprowadzono sześć

serii badań. Można stwierdzić, że sam proces przeprowadzania badań odbywa się

sprawnie, a opracowanie i upowszechnianie umożliwia bieżący monitoring

jakości zajęć realizowanych na uczelni.

Ponieważ jednak żaden system zarządzania jakością nie jest doskonały i

powinien podlegać okresowemu przeglądowi oraz doskonaleniu w niniejszym

artykule podjęta została próba stwierdzenia, w jakim stopniu narzędzie stosowane

w Uniwersytecie Ekonomicznym spełnia założoną rolę tj. skutecznie mierzy

poziom jakości zajęć dydaktycznych.

Przesłanką do podjęcia działań były osobiste doświadczenia ze studencką

oceną jakości zajęć prowadzonych na uczelni, potwierdzanych również przez

innych wykładowców, którzy jako główni zainteresowani mogli wskazać

potencjalne słabe strony narzędzia oraz obszary doskonalenia.

4.1. Identyfikacja problemów badawczych

W celu zidentyfikowania problemów badawczych przeprowadzona została

seria wywiadów z pracownikami Uniwersytetu Ekonomicznego, którzy podzielili

swoimi spostrzeżeniami na temat funkcjonowania systemu oceny jakości zajęć

praktyce. Wywiady nie miały sformalizowanego charakteru i nie stanowią

odzwierciedlenia opinii reprezentatywnej grupy pracowników, ich celem była

jedynie identyfikacja obszarów potencjalnie problematycznych oraz zarysowanie

możliwych kierunków doskonalenia.

Po zebraniu opinii ustalono, ze najistotniejsze wątpliwości dotyczyły

trzech obszarów funkcjonowania systemu oceny. Pierwszy obszar dotyczył

konstrukcji narzędzia pomiarowego (ankiety), w ramach tego obszaru podnoszono

następujące kwestie:

1. Waga ocenianych aspektów – zakładając, że kryteria ocen stanowią pewien

standard zdefiniowany przez uczelnię, można założyć, że są to aspekty ważne

z punktu widzenia organizacji, należałoby jednak sprawdzić, czy te aspekty są

istotne z punktu widzenia studentów.

76

2. Dobór ocenianych aspektów – zamieszczenie 10 pytań w ankiecie jest słuszne

z organizacyjnego punktu widzenia, jednak istnieje duże

prawdopodobieństwo, że ważne aspekty wpływające na jakość zostały

pominięte. Wykładowcy udzielający wywiadów zwracali uwagę na fakt, że

pełna realizacja wymagań związanych z zaproponowanymi kryteriami nie

wymaga specjalnych umiejętności ani zaangażowania pracownika, a jedynie

prawidłowego wykonania swojej pracy. Spostrzeżenie to potwierdzają wyniki

badań prowadzonych przez Biuro Pełnomocnika ds. Jakości Kształcenia –

niezależnie od sposobu sporządzania zestawienia, zdecydowana większość

wymagań realizowanych jest na poziomie powyżej 4, co może sugerować, że

dobrane kryteria są stosunkowo łatwe do realizacji.

3. Sformułowanie kryteriów budzące wątpliwości i pozostawiające zbyt duże

pole do interpretacji osobom wystawiającym ocenę m.in.:

kryteria zawierające kilka aspektów w jednym pytaniu, co może utrudniać

analizę porównawczą wyników (np. kryterium 1 – wykładowca może być

oceniany za punktualność i/lub zgodność z harmonogramem; kryterium 8

– za dostępność dla studentów i/lub sposób komunikowania się itp.)

kryteria nie określające precyzyjnie, co jest przedmiotem oceny (np.

kryterium 2 – chodzi o przygotowanie merytoryczne, czy techniczne np.

dostarczenie właściwej liczby kopii ćwiczeń czy przygotowanie

prezentacji?; kryterium 6 – jakie są cechy „dobrego” przykładu

praktycznego? itp.)

4. Skala pomiarowa – studenci oceniają swój stopień zadowolenia w skali 1-5,

natomiast kryteria oceny nie zostały w żaden sposób zobiektywizowane i nie

wiadomo, co tak naprawdę oznaczają poszczególne oceny ze skali, a przede

wszystkim jak są rozumiane przez studentów.

Drugi obszar dotyczył sposobu przeprowadzania ankiety i wpływu

formalnej organizacji oceny na obiektywność wyników. W zakresie tego obszaru

zgłoszone zostały następujące kwestie:

1. Przeprowadzanie całościowej oceny pod koniec semestru – rozwiązanie takie

jest łatwe do zorganizowania, a przeprowadzenie badań wszystkich zajęć w

jednym terminie powinno pozytywnie wpłynąć na porównywalność wyników.

Wadą oceny całościowej jest jednak to, że respondenci muszą w jednej chwili

dokonać minimum kilkudziesięciu niezależnych ocen (5-10 jednostek zajęć x

10 kryteriów), co musi powodować pewne zafałszowanie wyników.

2. Wpływ oceny z przedmiotu na wynik oceny zajęć dydaktycznych – zgodnie z

założeniami jakość zajęć powinna być oceniana przed uzyskaniem oceny

końcowej przez studenta, jednak w praktyce często to założenie jest

77

niemożliwe do realizacji. Uczestnicząc w ćwiczeniach studenci są zwykle na

bieżąco informowani o ocenach, podobnie jest w przypadku wykładów, które

kończą się zaliczeniami, oraz wszystkich zajęć prowadzonych na platformie

Moodle. Ponieważ nie jest możliwe wyeliminowanie wpływu uzyskanej

oceny na wynik ankiety, należałoby sprawdzić czy i w jaki sposób są

skorelowane te dwie wielkości.

3. Brak segmentacji studentów uczestniczących w zajęciach i traktowanie opinii

wszystkich studentów w jednakowy sposób – wiadomo, że istnieją grupy,

które mają różne, czasem rozbieżne oczekiwania. Idealną sytuacją byłoby

określenie, jaka grupa studentów jest segmentem docelowym uczelni i branie

pod uwagę przede wszystkim ich opinii, jednak jest to przedsięwzięcie

wykraczające poza funkcjonowanie systemu oceny zajęć dydaktycznych. Przy

ocenie zajęć należałoby jednak wprowadzić przynajmniej jedno podstawowe

kryterium segmentacji tj. frekwencję na zajęciach, nie ulega bowiem

wątpliwości, że student, który bywał na zajęciach sporadycznie, nie jest w

stanie ocenić ich jakości.

4. Możliwość elektronicznej oceny zajęć – kryterium ściśle powiązane z

poprzednim tj. segmentacją za względu na frekwencję. Jeśli przyjąć zasadę, że

zajęcia oceniają wyłącznie osoby na nie uczęszczające, to zdecydowana

większość ocen powinna odbywać się na zajęciach, a ankieta elektroniczna

powinna stanowić jedynie uzupełnienie. W chwili obecnej wielu

wykładowców analizując uzyskane wyniki stwierdzało, że suma studentów,

którzy wypełnili ankiety (w obu formach) jest czasem większa od liczby osób

faktycznie uczęszczających na zajęcia, a nieraz nawet od liczby osób w ogóle

zapisanych do poszczególnych grup. Wydaje się, że ten problem został

przeanalizowany przez Uczelnię, ponieważ wyniki ankiety elektronicznej są

zawsze publikowane, ale zwykle są traktowane jako uzupełnienie do wyników

uzyskanych droga tradycyjną.

W trzecim ostatnim obszarze zebrane zostały kwestie dotyczące faktu, że

badanie jakości zajęć zostało ograniczone wyłącznie do aspektów związanych z

osobami wykładowców i do czynników teoretycznie pozostających pod ich

kontrolą. Biorąc jednak pod uwagę cechę usług, jaką jest komplementarność,

można uznać z całą pewnością, że student, tak jak każdy korzystający z

jakiejkolwiek usługi, będzie oceniał usługę jako pakiet świadczeń, nie oddzielając

osoby wykładowcy od innych istotnych jego zdaniem czynników. Podsumowując

opinie osób, z którymi przeprowadzono wywiady, można stwierdzić, że

zasadniczo wszyscy byli zgodni, że zaangażowanie studentów, zdolność do

skupienia, a nawet frekwencja na zajęciach zależą nie tylko od wykładowcy, ale

również od takich aspektów jak np.:

78

1. Sposób zaplanowania zajęć – trudno jest określić, jak powinien wyglądać

optymalny plan zajęć, ale stwierdzić można, że na zdolność studenta do

skutecznego uczestniczenia w zajęciach dydaktycznych mają wpływ takie

czynniki, jak liczba zajęć w ciągu dnia/tygodnia, liczba i długość przerw

między poszczególnymi zajęciami czy pora dnia, w której odbywają się

zajęcia.

2. Miejsce, w którym odbywają się zajęcia – uczelnia dysponuje

pomieszczeniami dydaktycznymi o bardzo zróżnicowanym standardzie, który

systematycznie jest poprawiany, nadal istnieją jednak sale, gdzie zarówno

prowadzenie jak i uczestniczenie w zajęciach jest utrudnione ze względu na

takie czynniki jak np. umeblowanie Sali, sposób ustawienia ławek

dostosowany do rodzaju zajęć czy temperatura w pomieszczeniu.

3. Dostępność i sprawność sprzętu w salach – jest to istotny problem, zwłaszcza,

że jednym z kryteriów oceny jest forma wykorzystania pomocy

dydaktycznych, sprawny rzutnik multimedialny jest więc absolutnym

minimum. Problemem jest nie tylko długi okres oczekiwania na naprawę

sprzętu, ale również brak kompatybilności między rzutnikami a sprzętem

używanym przez pracowników. Brak standaryzacji w tym zakresie powoduje,

że przygotowane materiały czasem nie otwierają się lub otwierają

niewłaściwie, a czas potrzebny na rozpoczęcie części merytorycznej wykładu

wydłuża się.

Liczba zebranych uwag wskazuje na fakt, że system oceny jakości zajęć

dydaktycznych stosowany w Uniwersytecie Ekonomicznym nie tylko spełnia

zadania założone przy jego wdrażaniu, ale ma także duży potencjał doskonalący.

Pracownicy interesują się tym aspektem działalności uczelni, w większości mają

zdanie na jego temat i potrafią wskazać zarówno słabe, jak i mocne punkty

stosowanej metodyki. Z punktu widzenia doskonalenia systemu ma to istotne

znaczenie, gdyż zaangażowanie pracowników jest jednym z głównych czynników

wpływających na zdolność systemu do skutecznego wdrażania działań

korygujących.

W celu weryfikacji, czy zgłoszone uwagi mają istotne znaczenie dla

funkcjonowania systemu oceny jakości w Uniwersytecie Ekonomicznym wybrane

obszary zidentyfikowane przez wykładowców zostały skonfrontowane z opiniami

studentów. W tym celu przeprowadzonych został szereg badań ankietowych, do

których zaproszeni zostali studenci dzienni i zaoczni ostatniego roku studiów II

stopnia na kierunku Towaroznawstwo, specjalność zarządzanie jakością.

Zastosowanie doboru celowego jest wystarczające na pilotażowym etapie badań

do weryfikacji wstępnych założeń, dobór grupy z jednego segmentu powinien też

pozytywnie wpłynąć na porównywalność uzyskanych wyników.

79

W dalszej części opracowania zaprezentowana została pierwsza część

badań dotycząca zasadności doboru kryteriów do badania oraz ich istotności z

punktu widzenia klientów uczelni, czyli studentów.

4.2. Istotność i dobór kryteriów zastosowanych w kwestionariuszu oceny

zajęć dydaktycznych

Ankieta dotycząca dobory kryteriów i ich istotności została

przeprowadzona w formie elektronicznej, przez uczelnianą platformę Moodle.

Udział w ankiecie był dobrowolny, zainteresowanie ankietą było duże - w sumie

na pytania odpowiedziało 83 studentów, co stanowi 58, 5% osób, do których

badanie było skierowane.

Rys. 2. Istotność kryteriów stosowanych do oceny zajęć dydaktycznych w

Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie Źródło: opracowanie własne na podstawie badań

Pierwszym z celów ankiety było sprawdzenie, czy kryteria stosowane do

oceny zajęć dydaktycznych są istotne z punktu widzenia osób korzystających z

tych zajęć. Studenci oceniali w skali 1-5 (od w ogóle nieistotne do 5 – bardzo

istotne) ważność poszczególnych kryteriów używanych w formularzu

Uniwersytecie Ekonomicznym.

W celu sprawdzenia, czy zestaw kryteriów jest pełny i odzwierciedla

wszystkie istotne aspekty jakości, respondentów poproszono o wymienienie

innych aspektów, które ich zdaniem mają wpływ na jakość wykładów, ćwiczeń i

innych zajęć dydaktycznych, oraz ocenienie ich istotności w skali 1-5

(analogicznie, jak w przypadku poprzedniego pytania).

Pytanie miało charakter otwarty, w sumie uzyskano 342 odpowiedzi, które

zostały uporządkowane i podzielone na grupy tematyczne (rys.3.).

80

Rys. 2. Istotność kryteriów stosowanych do oceny zajęć dydaktycznych w

Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie Źródło: opracowanie własne na podstawie badań

Pomimo, że respondentami byli studenci ostatniego roku, którzy

wielokrotnie wypełniali ankiety oceniające zajęcia dydaktyczne i mieli wiedzę na

temat kryteriów tej oceny, zakres udzielanych odpowiedzi znacznie wykraczał

poza oceniany aspekt tj. jakość pracy pracowników naukowo-dydaktycznych.

Aspekty nie pozostające bezpośrednio pod kontrolą wykładowców stanowiły

ponad 43% kryteriów, grupy kryteriów, które nie mają związku z pracownikami

świadczącymi usługę dydaktyczną, to:

Plany studiów dostosowane do potrzeb rynku pracy (13,74% odpowiedzi)

– wymieniane były tutaj m.in. takie kryteria jak dobór przedmiotów, konieczność

okresowej weryfikacji ich treści, aktualizacja zgodnie z trendami na rynku,

tworzenie planów studiów w ścisłym powiązaniu a aktualnymi potrzebami

pracodawców. średnia ważność kryteriów przypisanych do tej grupy wyniosła

4,59, co plasuje ja na szczycie pod względem istotności z punktu widzenia

studenta.

1. Kwestie organizacyjne (9,65% odpowiedzi) – najczęściej wymienianymi

kryteriami były kwestie związane z harmonogramem studiów, który powinien

być ułożony w taki sposób, żeby student spędzał na uczelni optymalną ilość

czasu. Respondenci zwrócili uwagę na liczbę zajęć, które są przewidywane w

ciągu dnia, pory, w jakich zajęcia się odbywają oraz ich rozplanowanie w

ciągu tygodnia. Wymieniana była także konieczność zapewnienia regularnych

przerw między zajęciami (w tym dłuższej przerwy w porze obiadowej) czy

uwzględnienie czasu na przemieszczanie się między budynkami. Pomimo, że

Sposób prowadzenia zajęć przez

pracowników naukowo-

dydaktycznych 56,73%

81

dość duża liczba respondentów, która zwróciła uwagę na problemy związane z

harmonogramami, średnia istotność wymienionych kryteriów jest stosunkowo

niska porównaniu do innych grup kryteriów i wynosi 3,45.

2. Sposób działania jednostek obsługujących studentów (dziekanat, biblioteka i.

in.) - 8,19% odpowiedzi. Główne kryteria dotyczyły dostępności tych

jednostek dla studentów (godziny otwarcia, liczba pracowników), łatwości

załatwiania spraw i ilości czasu z tym związanych oraz aspektów, które można

zamieścić pod ogólnym hasłem nastawienia pro konsumenckiego (życzliwość,

empatia, elastyczność i chęć służenia pomocą i in.. Średnia istotność kryteriów

wymienionych w tej grupie wyniosła 3,78.

3. Materialna obudowa usługi (7,02% odpowiedzi), średnia istotność kryteriów

wyniosła 2,98, respondenci zwrócili uwagę na konieczność dostosowania sal

do rodzajów zajęć, konieczność zapewnienie wygody studentom, a także

prowadzącym, właściwą temperaturę na sali, poziom hałasu, a także na

wyposażenie sal wykładowych w sprzęt (rzutniki, komputery) oraz dbałość o

ich sprawność.

4. Inne – w tej grupie znalazły się odpowiedzi respondentów (4,68%), których

nie udało się przyporządkować do żadnej z grup i uznano, że nie będą

analizowane. Głównymi przyczynami ich odrzucenia był brak ich związku z

tematem badania oraz niezrozumiałe lub nieprecyzyjne sformułowanie

odpowiedzi.

Największą grupą wymienionych kryteriów (56,73% odpowiedzi),

pozostałą po wyodrębnieniu grup, które nie są bezpośrednio związane z jakością

zajęć dydaktycznych jest grupa kryteriów dotycząca bezpośrednio nauczycieli

akademickich. Po dokładnej analizie stwierdzono, że niektóre kryteria,

zidentyfikowane przez respondentów jako nowe, w rzeczywistości stanowią inne

sformułowanie lub uszczegółowienie atrybutów wymienionych w

kwestionariuszu oceny zajęć w Uniwersytecie Ekonomicznym; stanowiły one

10,53% wszystkich odpowiedzi oraz prawie 1/5 kryteriów wymienionych w

grupie atrybutów, która była rzeczywistym przedmiotem badania. Analiza

wykazała, że na 342 odpowiedzi udzielone przez respondentów tylko 46,02%

(158 wypowiedzi) dotyczyło ściśle tematu badania i było odpowiedzią na pytanie

zadane w formularzu. Po szczegółowej analizie zidentyfikowanych zostało 15

kryteriów, które studenci uznali za ważne z punktu widzenia jakości zajęć

dydaktycznych, a które nie zostały uwzględnione w formularzu stosowanym w

Uniwersytecie Ekonomicznym (tab.2). Przy identyfikacji kryteriów została

przyjęta zasada, że odpowiedź uznano za potencjalny dodatkowy atrybut, jeśli

zostanie wymieniony co najmniej przez 5 respondentów.

82

Tabela 2. Kryteria ocenie zajęć dydaktycznych zidentyfikowane przez studentów LP Kryteria Istotność

K1 Interesujący sposób prowadzenia zajęć, umiejętność zainteresowania

tematem 4,61

K2 Rozwijanie umiejętności praktycznych, praca na case study, powiązanie

wiedzy z praktyka gospodarczą 4,55

K3 Stopień przydatności zajęć dydaktycznych w opanowaniu materiału 4,53

K4 Aktywizacja studentów na zajęciach, pobudzanie inicjatywy, umiejętność

motywowania, inspiracja do samodzielnego myślenia 4,52

K5 Przekazywanie najnowszej wiedzy, wyników badań, aktualnych przykładów

z praktyki gospodarczej 4,30

K6 Umiejętności interpersonalne - nawiązywanie kontaktu ze studentami,

umiejętność pracy z grupą 4,24

K7 Określenie wyraźnych celów zajęć i konsekwentna ich realizacja 4,23

K8 Stopień wykorzystania czasu zajęć 4,18

K9 Interakcje ze słuchaczami w trakcie wykładów, zwracanie na nich uwagi,

indywidualne traktowanie 4,15

K10 Autorytet prowadzącego, umiejętność utrzymania dyscypliny na zajęciach 4,12

K11 Stosunek prowadzącego do przedmiotu, przekonanie o istotności

przekazywanych treści 4,09

K12 Elastyczność w stosunku do studentów, uwzględnianie indywidualnych

potrzeb 3,87

K13 Pomysłowość i kreatywność nauczyciela, stopień indywidualności i

wyjątkowości zajęć 3,87

K14 Wygląd prowadzącego – właściwy ubiór, dbałość o prezencję 3,68

K15 Przygotowanie techniczne prowadzącego (umiejętność obsługi komputera,

rzutnika) 3,44

Źródło: opracowanie własne na podstawie badań

Analizując zidentyfikowane atrybuty można zauważyć, że studenci

stawiają wykładowcom wysokie wymagania, które w większości wykraczają poza

obszar związany ze skutecznym przekazywaniem wiedzy. Najistotniejszym

kryterium oceny okazał się ciekawy sposób prowadzenia zajęć oraz umiejętność

zainteresowania studentów tematem (K1), z tym kryterium ściśle związana jest

także kreatywność nauczyciela i wyjątkowość jego zajęć (K13) oraz stosunek

samego nauczyciela do przekazywanych treści (K11). Analizując odpowiedzi

można było stwierdzić, że cechami najbardziej cenionymi przez studenta jest

pasja i zaangażowanie, najbardziej negatywną natomiast lekceważący stosunek do

swojego przedmiotu.

83

Rys. 3. Zestawienie kryteriów stosowanych do oceny zajęć dydaktycznych

w Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie i zidentyfikowanych w badaniu

studentów Źródło: opracowanie własne na podstawie badań

Kolejnym pod względem istotności kryterium był nacisk na kształcenie

umiejętności praktycznych (K2), komentarze do proponowanych kryteriów jasno

pokazały, że studenci cenią zasadniczo wyłącznie wiedzę, którą można

zastosować w praktyce, natomiast w niewielkim stopniu są zainteresowani nauką,

jako sposobem na rozwój i samorealizację, nie są też raczej nastawieni na

samodzielna prace (K4). W zestawie zidentyfikowanych kryteriów znalazły się

grupa czynników związanych z organizacją zajęć - od wykładowcy wymaga się

m.in. precyzji w określaniu celów zajęć i w realizacji założonych treści (K7),

efektywnego wykorzystywania czasu zajęć (K8) oraz żeby zajęcia były przydatne

w opanowaniu materiału i przygotowaniu się do egzaminu (K3). Zwrócono

również uwagę na dość szeroki zakres umiejętności osobistych i społecznych

nauczycieli (K6, K9, K10, K12), a nawet na takie czynniki jak wygląd

prowadzącego (K14) i umiejętność radzenia sobie ze sprzętem technicznym.

Porównując kryteria zidentyfikowane w trakcie badania z kryteriami

używanymi do badania jakości zajęć w Uniwersytecie Ekonomicznym (rys.3),

zauważyć można, że ich istotność, z punktu widzenia studentów, jest podobna.

Nie oznacza to, że automatycznie powinny zostać włączone do formularza, na

szczególną uwagę zasługują jednak przynajmniej aspekty, które do tej pory były

pomijane w badaniu, a są ważniejsze dla studentów niż kryteria stosowane

84

dotychczas.

Podsumowanie

Z przeprowadzonych badań wynika, że zarówno pracownicy Uczelni, jak

również osoby korzystające z usługi edukacyjnej, czyli studenci dobrze znają

system oceny zajęć dydaktycznych w swojej uczelni, są zainteresowani jego

funkcjonowaniem i mają swoje opinie na temat jego skuteczności. Podsumowując

badania dotyczące doboru kryteriów do badania, można sformułować następujące

wnioski, które jednocześnie są potencjalnymi obszarami doskonalenia narzędzia

badawczego:

1. Ocena jakości zajęć dydaktycznych w Uniwersytecie Ekonomicznym

uwzględnia kryteria, które są ważne z punktu widzenia studentów, trzy badane

obszary zostały określone jako bardzo istotne, sześć jako istotne i tylko jedno

jako średnio istotne.

2. W wyniku badania zostało zidentyfikowanych 15 kryteriów o podobnej

istotności, które nie są przedmiotem badania; istnieje zatem duże

prawdopodobieństwo, że ocena jakości zajęć w Uniwersytecie Ekonomicznym

nie uwzględnia przynajmniej części atrybutów wpływającą na jakość końcową

świadczonej usługi.

3. Porównując kryteria stosowane dotychczas oraz zidentyfikowane w badaniu,

można zauważyć, że w systemie oceny jakości w Uniwersytecie

Ekonomicznym brakuje przede wszystkim kryteriów związanych z

indywidualnością wykładowców; studenci wskazali, że poza techniczną i

merytoryczną poprawnością zajęć, ważne jest np. zaangażowanie, pasja,

stosunek do wykładanej wiedzy, umiejętność wzbudzania zainteresowania

studentów czy inspirowanie do samodzielnego pogłębiania wiedzy.

4. Z punktu widzenia studenta, korzystającego z usługi edukacyjnej nie jest

możliwe oddzielenie rdzenia usługi tj. sposobu przekazywania wiedzy od

innych aspektów usługi. Pomimo wyraźnego wskazania, że należy wymienić

aspekty związane z jakością zajęć dydaktycznych, ponad 43% odpowiedzi

dotyczyło innych aspektów, głównie technicznych i organizacyjnych, co

potwierdza, że konsument nie jest w stanie (a często nie widzi sensu)

rozdzielić usługi na poszczególne obszary czy etapy, a ocena końcowa zawsze

uwzględnia ogół kryteriów, nawet jeśli nie są wymieniane w formularzu

badawczym.

Celem przeprowadzonych badań nie była szczegółowa ocena i analiza

systemu oceny zajęć, a jedynie identyfikacja potencjalnych obszarów, które mogą

być udoskonalone w procesie badania jakości w Uniwersytecie Ekonomicznym.

Pomimo jednak, że przedstawione wyniki nie stanowią odzwierciedlenia opinii

85

reprezentatywnej grupy i nie mogą uogólnione, wydają się być dobrym punktem

wyjściowych w formułowaniu hipotez dotyczących kierunków doskonalenia w

badanym zakresie.

Literatura [1] PN-EN ISO 9000:2006 Systemy zarządzania jakością - Podstawy i terminologia.

[2] Uchwała Senatu Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie nr 12/2009 z dnia 27 kwietnia

2009 roku w sprawie wprowadzenia systemu oceny zajęć dydaktycznych

[3] Wiktor J.W., System oceny dydaktyki na uczelni ekonomicznej – doświadczenia

Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, E-mentor 4 (36), 2010

Netografia [4] http://www.uek.krakow.pl (data dostępu10.02.2012).