Post on 23-Nov-2021
“APLIKASI KEYMAN RING WHATSAPP ANGGEN
NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT PUPUH
DURMA SISIA KELAS XI IIS 1
SMA SURYA WISATA”
OLIH
NI MADE LELI ANDRIANI
NIM 1712051004
PROGRAM STUDI PENDIDIKAN BAHASA BALI
JURUSAN BAHASA SASTRA INDONESIA DAN DAERAH
FAKULTAS BAHASA DAN SENI
UNIVERSITAS PENDIDIKAN GANESHA
SINGARAJA
2021
ii
iii
APLIKASI KEYMAN RING WHATSAPP ANGGEN
NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT PUPUH
DURMA SISIA KELAS XI IIS 1
SMA SURYA WISATA
SKRIPSI
Katur majeng ring
Universitas Pendidikan Ganesha
Pinaka Silih Tunggil Pisarat Sajeroning Muputang
Program Sarjana Pendidikan Bahasa Bali
Olih
Ni Made Leli Andriani
NIM 1712051004
PROGRAM STUDI PENDIDIKAN BAHASA BALI
JURUSAN BAHASA SASTRA INDONESIA DAN DAERAH
FAKULTAS BAHASA DAN SENI
UNIVERSITAS PENDIDIKAN GANESHA
SINGARAJA
2021
vii
SEMAYA SWAKARYA
Malarapan rerepi puniki, titiang mapiteges inggihn skripsi sane mamurda
“Aplikasi Keyman ring WhatsApp Anggen Nincapang Kawagedan Nyurat
Pupuh Durma Sisia Kelas XI IIS 1 SMA Surya Wisata” miwah sadagingnyane
sayuakti wantah pakaryan titiang padewekan taler titiang nenten mamada-mamada
miwah nedun sesuratan parikrama sane nenten anut ring sesana sajeroning
paguron-guron. Maduluran pariwacana puniki, titiang sayaga nerima pamidanda
sane katiben ring padewekan titiang yening kapungkuran sajeroning kakawian
titiange puniki utawi wenten wicara sane katuju ring kasujatian kria patra saking
kakawian titiange puniki.
viii
PRAYA KATUR
Om Swastyastu
Dahat angayu bagia pisan aturang titiang majeng ring Ida Sang Hyang
Widhi Wasa antuk asung kerta wara nugraha ida sane sampun prasida ngicenin
karahayuan, karahajengan, saha ngicenin pamargi sane galang apadang
ngawinang titiang prasida muputang skripsi titiang sane mamurda “Aplikasi
Keyman ring WhatsApp Anggen Nincapang Kawagedan Nyurat Pupuh Durma
Sisia Kelas XI IIS 1 SMA Surya Wisata”. Skripsi puniki pituduh ngarereh gelar
sarjana Pendidikan Bahasa Bali ring Program Studi Pendidikan Bahasa Bali
Fakultas Bahasa dan Seni Universitas Pendidikan Ganesha.
Suksma aturang titiang majeng ring kulawarga titiang : bapak titiang I
Wayan Sunarya, ibu titiang Ni Ketut Sukarti, mbok titiang Ni Wayan Dian Antari,
bli titiang I Made Suja Ardana, ponakan titiang Ni Putu Anindya Kirana, embah,
pekak, misan titiang Luh Gede Verina Ayu Angelina miwah kulawarga titiang
sareng sami, sane satata mautsaha nindihin, nresnain titiang miwah nenten surud-
surud ngicenin titiang motivasi mangdane titiang prasida dados sakadi mangkin.
Majeng ring dewek titiang, suksma sampun satata mautsaha muputang skripsi
puniki.
Suksma majeng ring Ida Bagus Putra Manik Aryana, S.S., M.Si. miwah Ida
Ayu Putu Purnami, S.S., M.Pd. pinaka guru waktra, titiang ngaturang suksma ping
banget antuk kaledangannyane ngicenin panuntun saha piteket-piteket sane
mabuat pisan anggen jalaran titiang prasida muputang skripsi puniki. Asapunika
taler majeng ring samian acharya ring Prodi Pendidikan bahasa Bali sane sampun
ledang nuntun lan ngicenin widya pangweruhan anggen panuntun ring kahuripan
titiang.
Suksma majeng ring Ibu Gusti Ayu Made Alit Purwaningsih, S.Pd. lan sisia
kelas XI IIS 1 SMA Surya Wisata sane sampun ngicenin titiang pengalaman
ngajahin lan matetilikan sane mabuat pisan ring padewekan titiang. Asapunika
taler majeng ring samian mahasisia Program Studi Pendidikan Bahasa Bali,
pamekas makasami sane tan prasida titiang carca, titiang ngaturang suksma antuk
panampen miwah kerjasamanyane, dumogi pasawitran iraga leket kantos
ix
kapungkur wekasan. Wantah asapunika sane prasida aturang titiang, titiang
puputang antuk parama santih.
Om Santih, Santih, Santih, Om
x
SLOKA
“Kasur Ceburin
Dui Langkahin”
xi
PANGAKSAMA
Om Swastyastu
Malarapan antuk asung kerta wara nugraha Ida Hyang Parama Kawi, skripsi
sane mamurada “Aplikasi Keyman ring WhatsApp Angen Nincapang
Kawagedan Nyurat Pupuh Durma Sisia Kelas XI IIS 1 SMA Surya Wisata”
prasida puput kasurat. Skripsi puniki kaanggen nyujur gelar Sarjana Pendidikan
Bahasa Bali, ring Program Studi Pendidikan Bahasa Bali Fakultas Bahasa dan
Seni, Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja.
Sajeroning nyurat skripsi puniki, akeh wenten pikobet-pikobet santukan
panyurat kalintang tambet miwah wimuda. Taler sajeroning makarya skripsi
puniki, panyurat akeh ngamolihang paweweh saking para sujana mangda daging
sesuratan puniki prasida anut saha becik. Duaning asapunika, titiang ngaturang
suksmaning manah majeng ring :
1. Dr. Nyoman Jampel, M.Pd., pinaka Rektor Universitas Pendidikan Ganesha
Singaraja antuk sarana sane sampun kaicen ri tatkala panilik nunas ajah ring
Undiksha.
2. Prof. Dr. I Made Sutama, M.Pd., pinaka Dekan Fakultas Bahasa dan Seni
Universitas Pendidikan Ganesha sane sampun nganter lan ngicenin sarana
miwah panuntun paajah-ajahan pamekas ring Fakultas Bahasa dan Seni
Undiksha.
3. Dr. I Wayan Artika, S.Pd., M.Hum., pinaka Manggala Jurusan Bahasa Sastra
Indonesia dan Daerah, sane sampun ngicenin sarana miwah panuntun paajah-
ajahan pamekas ring Fakultas Bahasa dan Seni Undiksha.
4. Ida Bagus Rai, S.S., M.Pd., pinaka Koordinator Program Studi Pendidikan
Bahasa Bali taler pinaka guru pariksa tiga sane sampun ngicen paweweh
sajeroning skripsi puniki.
5. Ida Bagus Manik Putra Aryana, S.S., M.Si., pinaka guru waktra I saha pinaka
pembimbing akademik (PA) sane sampun akeh ngicen wantuan, saha ngicenin
tuntunan paweweh miwah piteket sajeroning muputang skripsi puniki.
xii
6. Ida Ayu Putu Purnami, S.S., M.Pd., pinaka guru waktra II sane nenten surud-
surud ngicenin tuntunan miwah wewehan sajeroning muputang skripsi puniki.
7. Kulawarga titiang miwah samian sawitra sane sampun ngicen panampen
miwah wewehan majeng ring paniliki.
Pangawi sampun mautsahaa sajeroning makarya skripsi puniki yadiastun kabanda
antuk kakirangan miwah kawikanan sane kaduenang. Dumogi skripsi sane
mamurda “Aplikasi Keyman ring WhatsApp Angen Nincapang Kawagedan
Nyurat Pupuh Durma Sisia Kelas XI IIS 1 SMA Surya Wisata” puniki wenten
pikenohnyane majeng ring ida dane titiang sareng sami.
Om Santih, Santih, Santih, Om.
Singaraja, 22 Juni 2021
Pangawi
xiii
DAGING SESURATAN
KACA
KACA TAKEPAN .......................................................................................... i
LEMBAR LOGO ............................................................................................ ii
KACA MURDA .......................................................................................... iii
LEPIHAN GURU WAKTRA ....................................................................... iv
LEPIHAN GURU PARIKSA ........................................................................ v
LLEPIHAN ILIKITA PRAWARTAKA PARIKSA .................................... vi
KUUB .......................................................................................................... vii
PRAYA KATUR ........................................................................................ viii
SLOKA .......................................................................................................... x
PANGAKSAMA .......................................................................................... xi
DAGING SESURATAN ............................................................................ xiii
DAGING TABEL ...................................................................................... xvii
DAGING GAMBAR .................................................................................. xix
DAGING LEPITAN .................................................................................... xx
ADYAYA I PURWAKA .............................................................................. 1
1.1. Dadalan Pikobet .............................................................................. 1
1.2. Ngrereh Pikobet .............................................................................. 7
1.3. Ngwatesin Pikobet .......................................................................... 8
1.4. Bantang Pikobet .............................................................................. 8
1.5. Tetujon Tetilikan .............................................................................. 9
1.6. Kawigunan Tetilikan ........................................................................ 9
ADYAYA II SEPAT SIKU-SIKU .............................................................. 12
2.1. Pamlajahan Daring ......................................................................... 12
2.1.1. Teges Pamlajahan Daring .................................................... 12
2.1.2. Kawigunanan Pamlajahan Daring ........................................ 13
2.1.3. Kakirangan Pamlajahan Daring ........................................... 14
2.1.4. Tata Cara Mangda Pamlajahan Daring Pikolihnyane
xiv
Becik .................................................................................... 14
2.2. Media Pamlajahan .......................................................................... 15
2.3. Aplikasi Keyman ............................................................................ 17
2.3.1. Teges Aplikasi Keyman ........................................................ 17
2.3.2. Tata Cara Ngawigunayang Aplikasi Keyman ....................... 17
2.3.3. Kaluwihan miwah Kakirangan Aplikasi Keyman ................. 25
2.4. WhatsApp ....................................................................................... 25
2.4.1. Teges WhatsApp ................................................................... 25
2.4.2. Kaluwihan WhatsApp ........................................................... 26
2.5. Kasusastraan .................................................................................. 27
2.5.1. Teges Kasusastraan .............................................................. 27
2.5.2. Soroh Kasusastraan .............................................................. 28
2.6. Tembang ........................................................................................ 29
2.6.1. Teges Tembang .................................................................... 29
2.6.2. Soroh Tembang .................................................................... 29
2.7. Nyurat Aksara Bali ........................................................................ 33
2.8. Bantang Manah Miwah Panarka Laksana ...................................... 50
2.8.1 Bantang Manah ..................................................................... 50
2.8.2 Panarka Laksana ................................................................... 51
ADYAYA III KRAMANING TETILIKAN ............................................... 53
3.1. Setting Tetilikan .............................................................................. 53
3.2. Pidabdab Siklus Tetilikan ................................................................ 54
3.2.1. Pangrencana ......................................................................... 55
3.2.2. Panglaksana .......................................................................... 56
3.2.3. Pratiaksa Miwah Tureksa ..................................................... 57
3.2.4. Mulat Wali ........................................................................... 58
3.3 Pidabdab Mupulang Data Miwah Piranti Instrumen ...................... 58
3.3.1. Pidabdab Mupulang Data ..................................................... 59
3.3.2. Piranti (instrumen) ................................................................ 61
3.4 Tata Cara Data Tureksa miwah Sepat Sida .................................... 65
3.4.1. Nureksain Data Sajeroning Tata Titi Pamlajahan .............. 66
xv
3.4.2. Nureksain Data Pikolih Malajah Sisia Sajeroning
Palajahan Nyurat Pupuh Durma .......................................... 67
3.4.3. Nureksain Data Panampen Sisia ......................................... 69
3.4.4. Sepat Sida ............................................................................ 71
3.5 Pengujian Asumsi ............................................................................ 71
3.5.1. Uji Normalitas .................................................................... 72
3.5.2. Uji Homogenitas ................................................................ 72
3.6 Pengujian Hipotesis ........................................................................ 73
ADYAYA IV PIKOLIH MIWAH TETEPASAN ....................................... 74
4.1 Pikolih Tetilikan............................................................................. 75
4.1.1 Tata Cara Ngawigunayang Aplikasi Keyman ring
WhatsApp Anggen Nincapang Kawagedan Nyurat
Pupuh Durma Sisia Kelas XI IIS 1 SMA Surya Wisata .... 75
4.1.2 Kawagedan Sisia Kelas XI IIS 1 SMA Surya Wisata
Wusan Ngawigunayang Aplikasi Keyman ring
WhatsApp Sajeroning Palajahan Nyurat Pupuh
Durma ................................................................................ 88
4.1.3 Panampen Sisia Kelas XI IIS 1 SMA Surya Wisata
Indik Kawentenan Aplikasi Keyman ring WhatsApp
Sajeroning Palajahan Nyurat Pupuh Durma ...................... 98
4.1.4 Mulat Wali ....................................................................... 102
4.2 Pengujian Asumsi......................................................................... 107
4.2.1. Uji Normalitas .................................................................. 108
4.2.2. Uji Homogenitas .............................................................. 109
4.3 Pengujian Hipotesis ..................................................................... 110
4.4 Tetepasan ..................................................................................... 112
4.4.1 Tata Cara Ngawigunayang Aplikasi Keyman ring
WhatsApp Anggen Nincapang Kawagedan Nyurat
Pupuh Durma Sisia Kelas XI IIS 1 SMA Surya Wisata .. 112
4.4.2 Kawagedan Sisia Kelas XI IIS 1 SMA Surya Wisata
Wusan Ngawigunayang Aplikasi Keyman ring
xvi
WhatsApp Sajeroning Palajahan Nyurat PupuhDurma .... 115
4.4.3 Panampen Sisia Kelas XI IIS 1 SMA Surya Wisata
Indik Kawentenan Aplikasi Keyman Ring WhatsApp
Sajeroning Palajahan Nyurat Pupuh Durma .................... 117
ADYAYA V PAMUPUT .......................................................................... 118
5.1 Ringkesan ....................................................................................... 118
5.2 Panyutet .......................................................................................... 119
5.3 Piteket ............................................................................................. 122
KAPUSTAKAAN
LEPITAN
xvii
DAGING TABEL
Tabel Kaca
Tabel 2.7.1 Aksara Wresastra ......................................................................... 34
Tabel 2.7.2 Aksara Suara Swalalita ................................................................ 35
Tabel 2.7.3 Aksara Suara Wresastra ............................................................... 36
Tabel 2.7.4 Aksara Swalalita .......................................................................... 37
Tabel 2.7.5 Pangangge Suara .......................................................................... 38
Tabel 2.7.6 Pangangge Ardasuara ................................................................... 38
Tabel 2.7.7 Pangangge Tengenan ................................................................... 39
Tabel 2.7.8 Gantungan .................................................................................... 39
Tabel 2.7.9 Gempelan ..................................................................................... 41
Tabel 2.8.1.1 Bantang Manah ......................................................................... 51
Tabel 3.2.1 Siklus Tetilikan ............................................................................. 55
Tabel 3.2.2.1 Tata Titi Pamlajahan ................................................................. 56
Tabel 3.3.1 Pidabdab Mupulang Data lan Piranti ........................................... 59
Tabel 3.3.2.1 Lembar Praktiaksa Majeng Guru .............................................. 61
Tabel 3.3.2.2 Lembar Praktiaksa Majeng sisia ............................................... 62
Tabel 3.3.2.3 Piranti Tes ................................................................................. 63
Tabel 3.3.2.4 Rentangan Nilai ........................................................................ 63
Tabel 3.3.2.5 Ulengan Nureksain Nilai Tes Sisia ........................................... 63
Tabel 3.3.2.6 Lembar Kuesioner ..................................................................... 65
Tabel 3.4.2.1 Rentangan Penilaian ................................................................. 68
Tabel 3.4.3.1 Pidabdab Konversi .................................................................... 70
Tabel 3.4.3.2 Konversi Skor Sane Kapolihang ............................................... 71
Tabel 4.1.1.1 Pikolih Pratiaksa Guru Pailehan I ............................................. 76
Tabel 4.1.1.2 Pikolih Pratiaksa Sisia Pailehan I.............................................. 78
Tabel 4.1.1.3 Panglaksana Pamlajahan ring Pailehan I .................................. 79
Tabel 4.1.1.4 Pikolih Pratiaksa Guru Pailehan II ............................................ 83
Tabel 4.1.1.5 Pikolih Pratiaksa Sisia Pailehan II ............................................ 84
Tabel 4.1.1.6 Panglaksana Pamlajahan ring Pailehan II ................................. 85
xviii
Tabel 4.1.2.1 Pikolih Awal Kawagedan Sisia Nyurat Pupuh Durma ............ 88
Tabel 4.1.2.2 Pikolih Tes Pailehan I Sajeroning Nyurat Pupuh Durma .......... 90
Tabel 4.1.2.3 Skor miwah Pamiteges Pikolih Tes Nyurat Pupuh Durma
Pailehan I ................................................................................. 91
Tabel 4.1.2.4 Pikolih Tes Pailehan II Sajeroning Nyurat Pupuh Durma ........ 94
Tabel 4.1.2.5 Skor miwah Pamiteges Pikolih Tes Nyurat Pupuh
Durma Pailehan II.................................................................... 96
Tabel 4.1.3.1 Pikolih Panampen Sisia Pailehan II .......................................... 99
Tabel 4.1.3.2 Kategori Pikolih Panampen Sisia Pailehan II ........................ 100
Tabel 4.1.3.3 Rekapitulasi Panampen Sisia Pailehan II ............................... 102
Tabel 4.1.4.1 Paimbang Nilai Sisia Nyurat Pupuh Durma ........................... 105
Tabel 4.2.1.1 Pikolih Uji Normaitas ............................................................ 108
Tabel 4.2.2.1 Pikolih Uji Homogenitas ........................................................ 109
Tabel 4.3.1 Pikolih Uji Hipotesis .................................................................. 111
xix
DAGING GAMBAR
Gambar Kaca
Gambar 2.3.2.1 Tata Cara Mengaktifkan Aplikasi Keyman ............................ 17
Gambar 2.3.2.2 Tata Cara Mengaktifkan Aplikasi Keyman ............................ 18
Gambar 2.3.2.3 Tata Cara Mengaktifkan Aplikasi Keyman ............................ 18
Gambar 2.3.2.4 Tata Cara Mengaktifkan Aplikasi Keyman ............................ 18
Gambar 2.3.2.5 Tata Cara Mengaktifkan Aplikasi Keyman ............................ 18
Gambar 2.3.2.6 Tata Cara Mengaktifkan Aplikasi Keyman ............................ 19
Gambar 2.3.2.7 Tata Cara Mengaktifkan Aplikasi Keyman ............................ 19
Gambar 2.3.2.8 Tata Cara Mengaktifkan Aplikasi Keyman ............................ 19
Gambar 2.3.2.9 Tata Cara Mengaktifkan Aplikasi Keyman ............................ 19
Gambar 2.3.2.10 Tata Cara Mengaktifkan Aplikasi Keyman .......................... 20
Gambar 2.3.2.11 Tata Cara Mengaktifkan Aplikasi Keyman .......................... 20
Gambar 2.3.2.12 Tata Cara Mengaktifkan Aplikasi Keyman .......................... 20
Gambar 2.3.2.13 Tata Cara Mengaktifkan Aplikasi Keyman .......................... 20
Gambar 2.3.2.14 Tata Cara Mengaktifkan Aplikasi Keyman .......................... 21
Gambar 2.3.2.15 Tata Cara Mengaktifkan Aplikasi Keyman .......................... 21
Gambar 2.3.2.16 Tata Cara Mengaktifkan Aplikasi Keyman .......................... 21
Gambar 2.3.2.17 Tata Cara Nyurat Nganggen Aplikasi Keyman ................... 22
Gambar 2. 3.2.18 Tata Cara Nyurat Nganggen Aplikasi Keyman .................. 22
Gambar 2.3.2.19 Tata Cara Nyurat Nganggen Aplikasi Keyman ................... 23
Gambar 2.3.2.20 Tata Cara Nyurat Nganggen Aplikasi Keyman ................... 23
Gambar 2.3.2.21 Tata Cara Nyurat Nganggen Aplikasi Keyman ................... 24
Gambar 2.3.2.22 Tata Cara Nyurat Nganggen Aplikasi Keyman ................... 24
xx
DAGING LEPITAN
Lampiran 01. Surat Mupulang Data
Lampiran 02. Silabus
Lampiran 03. Rencana Pelaksanaan Pembelajaran
Lampiran 04. Absen Sisia Pailehan I
Lampiran 05. Absen Sisia Pailehan II
Lampiran 06. Pikolih Tes Kawagedan Awal Sisia
Lampiran 07. Pikolih Tes Kawagedan Sisia Pailehan I
Lampiran 08. Pikolih Tes Kawagedan Sisia Pailehan II
Lampiran 09. Pikolih Kuesioner Pailehan II
Lampiran 10. Foto Parikrama Pamlajahan
Lampiran 11. Salampah Laku
Lampiran 12. Semaya Swakarya