P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 1
VAN LEERSTOFSCHOOL NAAR EIGENTIJDSE LEEFSCHOOL
WEERSPIEGELD IN DE
SCHOOLARCHITECTUUR
Paul Timmermans lector Lemmensinstituut + KHLeuven
congreslezing © 2010 Arteveldehogeschool Campus Kantienberg Gent
23-9-2010
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 2
INTRO Schoolgebouw is meer dan een hoop stenen = schoolcultuur bepaalt schoolleven, leefsfeer en kwaliteit van leren. Een schoolgebouw ontwerpen of renoveren = creëren of optimaliseren van de fysieke ruimte voor leerlingen én leerkrachten Architect is hierin maatschappelijk zeer belangrijk (=> afstemming met bouwheer)
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 3
OVERZICHT LEZING
1. Naar meer procesgericht onderwijs
2. Onderwijspedagogische accenten = basis voor architecturale keuze 3. Ruimtelijke vertaling van het schoolconcept
4. Ruimtelijke vertaling van het klasconcept
5. Aandachtspunten bij de concretisatie
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 4
DE STRAATHOEK ALS VIRTUEEL SCHOOLGEBOUW
MOBILE SCHOOL Met de bordkar de straat op: leren à la carte
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 5
1. Naar meer PROCESGERICHT onderwijs ZUIVER
PRODUCT-ONDERRICHT
PRODUCTGERICHT
MET PROCES-PERSPECTIEF
PROCESGERICHT
MET PRODUCTperspectief
ZUIVER PROCESGERICHT
Leerstof telt. Leraar beheert. Alleen klassikale overdracht. Iedereen leert hetzelfde. Altijd voor punten: wedijver (winnen of verliezen). Verschillen tussen leerlingen zijn hinderlijk
Leraar aan het stuur, houdt rekening met verschillen tussen leerlingen: differentiatie in actieve werkvormen en leertaken, om iedereen over dezelfde meet te trekken. Eindtermen: iedereen moet minimumdoelen kunnen behalen
Diepgaand leren: het gaat om veel meer dan het kennen van leerstof (competenties). Inspraakmodel. Emancipatie Differentiatie essentieel. Leren in eigen beheer vanuit persoonlijke leerbehoeften, noden, incl. diplomawens => Zelfstandigheid van de leerling => Vraaggestuurde begeleiding door leraar Individuele leerbelangen tellen. Procesevaluatie belangrijker dan product.
Vertrouwen in het vermogen tot zelfontwikkeling Diplomavrij leren. Niets opgedrongen (geen leerplan) Leerling volledig volledig baas over eigen leren. Leraar = staflid / coach op vraag van leerling. Verveling = positief.
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 6
2. Onderwijspedagogische accenten = basis voor architecturale keuzes
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 7
Traditionele leerstofschool (nu nog?)
= leerkracht geeft de leerstof door.
Alle leerlingen moeten stilzitten, luisteren & presteren.
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 8
Schoolgebouw is een leefhuis uit het leven gegrepen (1927)
"L' école pour la vie PAR LA VIE" (O. Decroly)
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 9
Architectuur moet de werking van democratie ten goede komen in de Decrolyschool
Samen overleg rond de tafel
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 10
STEINERSCHOOL kunstzinnig / natuurlijke materialen: klasvloer, plafond, schoolbord, tafels en stoelen zijn van hout: organische warmte.
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 11
SUDBURYSCHOOL "Ik bepaal zelf wat ik op school doe; ik bepaal bij wie ik lesvolg of bij welke studie ik een coach neem."
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 12
SCHOOLARCHITECTUUR moet belichamen Welke PEDAGOGISCHE ACCENTEN?
afhan-kelijk van
welk SCHOOLSYSTEEM?
BEGRENZINGEN GROENE SCHOOL SOCIALE VORMING INSPRAAK VORMING VAN HET INDIVIDU LEEFTIJDDOORBREKEND INTEGRATIE FUNCTIEBEPERKINGEN SAMENWERKEN MET THUISMILIEU SPELEN SPORT VRIJHEID ZELFSTANDIGHEID
STEINER
MONTESSORI
FREINET
DALTON
JENAPLAN
TRADITIONEEL
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 13
Bron: "Studio Open School" St-Lucas Architectuur Gent Project 171 (B. Van Acker - S. Berten - W. Thys) pdf p.5
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 14
3. Ruimtelijke vertaling van het schoolconcept
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 15
ZUIVER PRODUCT-
ONDERRICHT
PRODUCTGERICHT
MET PROCES-PERSPECTIEF
PROCESGERICHT MET PRODUCTperspectief
ZUIVER PROCES-
GERICHT
Traditioneel schoolgebouw. Burcht / slot / kazerne concept. Lange gangen en veel trappen. Afgegrendeld van de omgeving. Kale, vaak kille, onpersoonlijke ruimten (klassen, studiezaal ...) Hiërarchisch: afgebakende gebouwen.
Schoolgebouw doorbreekt hiërarchisch gezag (directie> LKen> LLen) Lokalen= werkruimten (nieuw of renovatie) voor afwisseling, interactief gebeuren. Coaching in het klaslokaal zelf. Transformeerbare leerruimten: zelfstandig werk, samenwerking lln, teamwork LKen.
Veel meer comfort (= meer geld nodig!) Met veel meer loop- en leerruimten. LEER- EN LEEF SCHOOL: ruimten voor leren, samenspelen, overleggen, vieren, ontspannen, derden (open op de samenleving) Transformeerbare leerruimten Afstemming op de individuele verschillen (ook functiebeperkingen)
HUISconcept: gelijkt het minst op traditioneel schoolgebouw
Geen leraarskamer
LIVING = ontmoetingsruimte Geen klaslokalen maar kamers in grote burgerswoning in een gewone straat
VEEL BUITEN
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 16
ZUIVER PRODUCT-ONDERRICHT
PRODUCTGERICHT MET
PROCESPERSPECTIEF
PROCESGERICHT MET PRODUCTperspectief
ZUIVER PROCESGERICHT
Algemene stilte: Geluid = stem van de leerkracht + belsignaal. Iedereen doet hetzelfde. Ophokprincipe (minimale bewegingsruimte per LL) Gecontroleerd verplaatsen van groepen(rangen). Gelijke start en gelijke stop van de massa (bel).
Bij renovatie wordt veel opengebroken. Meer beweging= meer geluid (demping belangrijk). Temperatuur en licht belangrijker. Bij nieuwbouw en bij leerlingengroei is veel meer ruimte nodig (individuele nissen, hoekenwerk, interactieruimten, overleghoeken).
Dynamisch transformeerbare ruimten + ontsluiting naar andere lokalen. Horizontaal concept. Bij renovatie of nieuwbouw: school = venster op de samenleving BREDE SCHOOL Inplanting in milieu, leefomgeving, natuur + rust, stilte, licht, zuurstof + energiezuinig.
De intensieve leerruimte = de maatschappij (meer buiten komen). Geen centrale plek of rek voor boekentassen enz. Volledige inspraak van alle partijen ('studenten', stafleden, geen directie)
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 17
ZUIVER PRODUCT-ONDERRICHT
PRODUCTGERICHT MET PROCES-PERSPECTIEF
PROCESGERICHT MET PRODUCTperspectief
ZUIVER PROCESGERICHT
Stapelprincipe Aangroei schoolbevolking = bijbouwen van klasblokken of prefabs Massaruimten = unifunctioneel (kapel, gymzaal, studiezaal, speelplaats ...) Directie dirigeert infrastructuur (hiërarchisch principe) vertikaal concept
Multifunctionele diversiteit van grote en kleine ruimten. Infrastructuur = via overleg tussen directie en leerkrachten Organisatie blijft centraal.
De schoolarchitectuur past zich aan aan de groter wordende individuele verschillen + Gunstige ruimten voor lichamelijke, intellectuele en sociale vorming. Participatie van alle betrokkenen in de werking en in het beheer van de infrastructuur
Minimale behuizing (voorlopig/ ongeschikt?) Geen of zeer weinig geld beschikbaar voor aanpassingen / infrastructuur. Geen subsidies voor scholenbouw en onderhoud. Sponsoring beperkt. Ouders betalen schoolgeld ofwel volwassen student valt terug op eigen voorzieningen.
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 18
4. Ruimtelijke vertaling van het klasconcept
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 19
ZUIVER PRODUCT-ONDERRICHT
PRODUCTGERICHT
MET PROCES-PERSPECTIEF
PROCESGERICHT MET PRODUCTperspectief
ZUIVER PROCESGERICHT
Klaslokalen = aparte cellen anoniem+ overal dezelfde aankleding. Alle leerlingen zitten in rijen (klassikaal). Vast meubilair. Leerkracht staat frontaal Uniforme infrastructuur en materiaal enkel bepaald en geleid door directie Leerkrachten en leerlingen = gebruikers
Grote ruimten multifunctioneel Boeiend en interactief onderwijzen (andere klassen niet storen!) Sterke coaching binnen klasverband. Vakoverschrijdende initiatieven. Infrastructuur bepaald en gerund in overleg met de leerkrachten ten voordele van leerwinst bij alle leerlingen.
Octopus- of steridee Klaslokalen = ruime leefruimtes en "vensters" op samenleving. Personalisatie ruimten: leerlingen doen tegelijk diverse dingen met vraaggestuurde hulp. Werk- en leefsfeer: sterk leerlinggericht. Begeleidingscomfort in de klas is heel groot. Infrastructuur na overleg leerkracht en leerlingen
Geen gewone klasruimten. Klas kan alles en overal zijn. Flexibel dagverloop Zelfbeheer: leerling kiest en beslist zelf eigen leerroute, wie onderwijst, hoelang. Meubilair en middelen zeer heterogeen (met zeer heterogene leeftijdsgroepen)
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 20
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 21
5. Aandachtspunten bij de concretisatie Het Karregat (1974) in Eindhoven
fusie tussen school en lokale samenleving
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 22
Open multifunctioneel centrum met integratie van scholen
buurtwinkel, ontmoetingsruimte, podium, sport, gezondheidscentrum, openbare bibliotheek, Jenaplanbasisschool en katholieke basisschool
In 1974 ontbraken de buiten-en binnenmuren bewust (architect Frank van Klingeren). Sinds 1977 begon men wegens geluidsoverlast en veiligheidsoverwegingen de open ruimten voorzien van binnenmuren.
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 23
Vensterscholen
De vensterscholen (hier Groningen) beantwoorden aan de integratiegedachte van de brede school in de lokale samenleving. Elke vensterschool behoort tot een netwerk van maatschappelijke en educatieve voorzieningen. Er is minstens één basisschool bij betrokken. Alle vensterscholen verschillen = architectuur op maat van de perspectieven en noden ter plaatse.
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 24
Actuele uitdaging: ontwerp de Paraplu school!
Nooit gesloten. Ook open in de vakanties. Afstemming werktijd van de ouders en schooltijd . Een brede school à la carte: onderwijs + ook opvang, muziekschool, sport, gezondheidsservice, begeleiding huiswerk ...
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 25
Lesgeven met open ramen Reeds in de jaren dertig experimenteerde men in Nederland met lichtinval en met het open zetten van 2, 3 en zelfs 4 klaswanden, in harmonie met de seizoenen: gezonde geest in een gezond lokaal.
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 26
openluchtschool
Bron: D. BROEKHUIZEN, Openluchtscholen in Nederland, architectuur, onderwijs en gezondheidszorg 1905-2005. 239 pp.
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 27
portable classroom
klaslokaal = caravan met openklapbare klaswand
hier Gollifer Langston design
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 28
Schoolgebouw op de groei voorzien
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 29
Symbolische architectuur: zonnebloem
Heinz-Galinski Schule in Berlin (Zvi Hecker)
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 30
Traditionele nieuwbouw in India met aandacht voor licht en ventilatie
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 31
Akoestiek Zowel in traditioneel klaslokaal als in open onderwijsruimte is akoestiek een onderschat probleem. Heeft invloed op de leerkwaliteit. Spraakverstaanbaarheid door de akoestiek: 75 % of minder
Parameters die de akoestiek beïnvloeden: decibels - toonhoogte - transmissie - absorptie - galm - verspreiding Geen algemene oplossing. Te vermijden door te anticiperen bij nieuwbouw of renovatie.
P. Timmermans Van leerstofschool naar eigentijdse leefschool weerspiegeld in de schoolarchitectuur © 2010 32
Invloed van licht op het brein
Positief effect op het leergedrag van leerlingen in de klas
door de juiste keuze van gekleurd licht Voorbeeld: Schoolvision Philips
http://www.youtube.com/watch?v=GYT9mEKFYiQ&NR=1
Top Related