11

نشست علمي

))۳۳(( هنر و باستان شناسي هنر و باستان شناسي شهر تاريخي فرهنگي ميبد شهر تاريخي فرهنگي ميبد

17 الي 10، از ساعت 1386 تير ماه 27 چهار شنبه، ::زمانزمان

مركز هنرپژوهي نقش جهان ::مكانمكان

،عيسي اسفنجاري كناري، ليال ذاكر عاملي، حاج آقا يحيي زاده ::سخنرانانسخنرانان محمد سعيد ، سيد عبدالعظيم پوياكسائيان، ذات اله نيكزاد، ميثم

اميرحسين كريمي، سيدمنصور عالقه بند، جانب الهي ::با حضور با حضور

نمايندة شهر ميبد، دبير فرهنگستان هنر، فرماندار شهرستان ميبد، مدير كل فرهنگ نمايندة شهر ميبد، دبير فرهنگستان هنر، فرماندار شهرستان ميبد، مدير كل فرهنگ يه سازمان ميراث و برخي از مسئولين شهرستانيه سازمان ميراث و برخي از مسئولين شهرستان و ارشاد ميبد، رييس پژوهشگاه مرمت و ابن و ارشاد ميبد، رييس پژوهشگاه مرمت و ابن

::مقدمهمقدمه شهري در مركز ايران است كه تاريخي چند هزارساله را پشت سرگذاشته و دومين مركز شهري و »ميبد«

تجاري استان يزد محسوب مي شود و به سبب اينكه تمام شهر بافتي تاريخي و بسيار ارزشمند دارد، كل اين شهر .ر فهرست آثار تاريخي ايران به ثبت رسيده استد

.اين شهر يكي از كانون هاي اوليه يكجا نشيني در ايران است كه در منطقه پهناور يزد واقع شده استسال پژوهشگر شهر ميبد بوده است، چند به گفتة اسفنجاري عضو هيات علمي دانشگاه هنر اصفهان، كه

.امعيت نظام شهرسازي آن استمهمترين ويژگي اين شهر، كليت و جاين پژوهشگر اعتقاد دارد نكته قابل توجه، در مورد اين شهر، اين است كه در كنار اين ساختار كهن شهرسازي، زندگي همچنان در اين شهر جريان دارد و اين پوپايي سبب شده تا صنايعي چون سفال گري، كوزه گري،

.نان فعال باشد و از بين نرودزيلوبافي و ديگر هنرهاي بومي اين شهر همچ

22

بررسي ها حاكي است كه از زمان هاي قديم هنرهاي زيلوبافي، سفال گري، توليد كاشي و سراميك از هنرهاي .رايج در اين شهر بوده است و هم اكنون نيز شهر ميبد مركز اين هنرها در ايران محسوب مي شود

شهر سكه ضرب ميبد متعلق به دوران ساساني يافت شده از آنجايي كه در كاوش هاي باستان شناسي در اين ۱۱۱است، مشخص مي شود كه اين شهر اواخر دوره ساساني شهري معتبر و بسيار با اهميت بوده است، زيرا از

شهري كه در ايران پيش از اسالم شناسايي شده اند، تنها تعداد محدودي شرايط ضرب سكه و اجازه اين كار را .داشته اند

عه نارين يكي از مناطق بسيار كهن اين شهر است و گفته مي شود كه نخستين نقطه يكجا نشيني در اين ناحيه قل .بوده است

، سليمان نبي نارين قلعه را براي اختفاي دفينه و گنج خود ايجاد ۸براساس گفتة جعفري، اولين مورخ يزدي قرن .كرده است

. اي سفال يافت شده واقعيت هاي بسياري را روشن كرده استنقش نگاره اي كه در اين مكان بر روي تكهنقش نيمه انسان نيمه حيوان حك شده بر اين سفال، مربوط به نوع اعتقادات مذهبي مردم اين ناحيه بوده كه

.شبيه همان نقش نگار هاي تمدن هزاره سوم پيش از ميالد عيالمي استقباد و انوشيروان مان چند تن از شاهان اين خاندان از جمله يزدگرد، در تاريخ محلي يزد، شهر ساساني ميبد به ز

نسبت داده شده است، احمد كاتب روايتي دارد كه بناي شهر ميبد به عهد پادشاهي قباد نسبت داده شده است، به را ) گر( ايام نام نهادند و به مرور »موبدگر«گفته وي شهر ميبد به فرمان شاه موبد بنا شد و به همين سبب او را

.به نوبه خود مهر و نشاني از دوره ساساني است) ميبذ(اما به طور كلي نام ميبد . حذف كرده و موبد را ميبد گفتنددر خاتمه بايد گفت هم اكنون مقدماتي در حال انجام است تا اين شهر در فهرست ميراث جهاني به ثبت برسد و

.نماينده شهرسازي كهن ايراني باشد

شايسته آن است تا يك مركز تقويت بين المللي خشت خام ) ميبد(ها، پتانسيل و سابقه تمدني اين منطقه شاخصه . در آن تأسيس شود

حاج سيدجالل يحيي زاده نماينده مردم شهر ميبد در مجلس شوراي اسالمي و عضو كميسيون فرهنگي يژه شهر تاريخي ميبد، در مجموعه هنرپژوهي نقش جهان با مجلس، در سومين نشست هنر و باستان شناسي، و

: به ثبت رسيده است ياد كرد و گفت ۷۹ شهري كه در سال نخستينبيان مطلب فوق از اين شهر به عنوان

33

هزار ۴ تا ۵۰۰ هزار و ۳نارين قلعه اولين و قديمي ترين بناي خشتي ثبت شده در اين محل است كه مربوط به « » .د است از ميالپيشسال

وي با اشاره ايجاد فضاي مناسب براي فعاليت هاي پايگاه هاي تا چند سال قبل جامعه و حتي بعضي «: ميراث فرهنگي گفت

مردم بومي آمادگي و پذيرش چنين كارهايي را نداشتند اما امروز در مقابل . خود مردم به مسئولين آگاهي و اطالعات مي دهند

ر احساس كند كه در جايي براي كميسيون فرهنگي مجلس هم اگ ميراث فرهنگي اين مردم مشكلي به وجود آمده برخورد قاطع

».مي كندوي همچنين در بخش ديگري از سخنان خود به مفاخر و علماي بزرگ اهل شيعه و تسنن كه در ميبد مي

ت اين امر را جدا از شناسايي زيسته اند اشاره كرد و خواستار توجه بيشتر در امر شناسايي و معرفي آنها شد و اهمي . آثار و بناهاي فرهنگي ندانست

مبارزه با حراج آثار «: يحيي زاده بار ديگر بر اهميت و توجه دولت و مجلس به امور ميراث فرهنگي اشاره و گفت ر فرهنگي و تمدن باستاني ايران در ديگر كشورها تا آنجا بود كه دولت تصميم گرفت به جاي خريد اين آثار د

».حراجي مبالغي بسيار باالتر بپردازد تا آنها را به كشور بازگرداندوي در ادامه از فرهنگستان هنر جمهوري اسالمي ايران براي برگزاري اين گونه نشست ها تشكر و اظهار

.اميدواري كرد اين برنامه ها تداوم داشته باشد

مقدمه اي بر مديريت حفاظت از ميراث شهري ميبدمقدمه اي بر مديريت حفاظت از ميراث شهري ميبد

) مدير پايگاه پژوهشي ميبد( ذاكر عامليليال

سال فعاليت ۷پايگاه ميراث فرهنگي شهر تاريخي ميبد در طول خود، تجارب حرفه اي و تخصصي با ارزشي را در خصوص

در اين سخنراني چگونگي دستيابي به . چگونگي مديريت پايگاه علمي در يك شهر تاريخي به دست آورده است اه و نظام مند پشتيبان آن و نيز بخش ها و واحدهاي مختلف پروژه و ارتباطات اين بخش ها اين تجربه و دانش آگ

آغاز شده و جايگاه ۱۳۸۵روند ارائه از سال . در سطوح و ابعاد گوناگون با يكديگر به اختصار توضيح داده مي شود ائي و چگونگي دستيابي به همچنين در هر بخش چر . فعلي پروژه به تفكيك حوزه هاي فعاليتي توصيف مي شود

ايده هاي وضع موجود از ابتداي شكل گيري ايده، پرورش يافتن و سپس به نتيجه رسيدن و بهره برداري از نتايج . آنها تهيه و تحليل مي شود

شالوده كهن شهر تاريخي ميبدشالوده كهن شهر تاريخي ميبد

) عضو هيئت علمي دانشگاه هنر اصفهان ( عيسي اسفنجاري

44

بد، ساختار اصيل فضايي و كليت نظام شهرسازي آن است كه براساس شواهد و مهمترين مشخصة شهر مي كه مدارك تاريخي، ويژگي هاي فيزيكي، چهرة كالبدي و فضاهاي معماري، نشان از شهرسازي كهن ايراني دارد

ار برخالف ديگر شهرهاي ايران به ميزان رضايت بخشي از ساخت ، ۶۰ و ۵۰با وجود دخل و تصرف هاي دهه هاي . شارستان و ريفس يا پيرونه است-)كهندژ(شهر كهن ميبد داراي سه بخش ارگ . اصيل آن پابرجاست

در شهر ۱۳۸۳ تا ۱۳۷۸اين نوشتار چكيده اي از پژوهش هاي شهرسازي و معماري انجام يافته در طول سال هاي :تاريخي ميبد و شامل دو بخش است

ه بيان موقعيت جغرافيايي و ويژگي هاي طبيعي و اقليمي بستر شهر و ، ابتدا ب "شهر ميبد "بخش نخست با عنوان اردكان پرداخته است و جايگاه ويژه آن را در ميان گستره دره مانندي كه شهرهاي -حوزه فرهنگي دشت يزد

.يزد، ميبد و اردكان در آن واقع شده اند تبيين مي كند مهريز،اي اوليه سكونت در منطقه، بنيان شهر را ارزيابي كرده و با عنوان بخشي است كه هسته ه » شهر در تاريخ «

اشاره به داستان هاي اساطيري و همچنين به گواه دو فصل كاوش باستان شناسي علمي انجام شده در نارين اين قديمي ترين سند تاريخي . قلعه، پيشينه سكونت و استقرار را به هزاره سوم تا چهارم پيش از ميالد مي رساند

.ت كه تاكنون در كل استان يزد يافت شده استاسارين قلعه متعلق به دوران ماد و هخامنشي اشاره نبه اشياء و آثار اندك بدست آمده از »دوران تاريخي «در مبحث

و اهميت و رونق و پويايي شهر ميبد در ) با خشت هاي بزرگ (مصطبه مانند آن اشاره شده شده و سازه عظيم و .يين شده استدوران ساساني تب

براساس مطالعات اسناد و متون تاريخي و همچنين بررسي هاي ميداني » تاريخ دوران اسالمي شهر «مبحث انجام شده به شكل روشن تر و كامل تري ارائه شده، به خصوص به اهميت ميبد در دوران ميانه اسالمي يعني

در اينجا اقدامات ساختماني و . شده است بوده، تاكيد ) قرن هشتم (زماني كه ميبد پايتخت سران آل مظفر فعاليت هاي عمراني سران آل مظفر در شهر ميبد به صورت خالصه برشمرده شده و اهميت آثار معماري و

. خاطرنشان شده است در منطقه » سبك مظفري «شهرسازي تاريخي آن در تدوين و جمع بندي فرهنگ معماري رونق و شكوفا مي شود كه در هيچ برهه از تاريخ آن چنان روزي را چرا كه ميبد در دوران مورد نظر چنان پر

.ديگر به خود نديددر ادامه مباحث به شبكه راه هاي قديمي ميبد و نقش ويژه و استراتژيك آن اشاره شده و بر اهميت اين حوزه

و جنوب ) و كاشان ري، اصفهان (مفصل و گره ارتباطي بين حوزه هاي تمدني شمالي فرهنگي تاريخي به عنوان .از گذشته هاي دور تاكنون تاكيد شده است) كرمان و بم(و جنوب شرقي ) پارس و استخر(غربي

در پايان بخش نخست مقاله، ساختار كهن شهرسازي ميبد كه حاصل مطالعه و پژوهش هاي ميداني و بررسي ، هر يك به طور )ربض( و بيرونه شارستان) كهندژ(متون و كتب تاريخي يزد است ارائه و سه بخش اصلي ارگ

مجزا و به اجمال تشريح و بر اهميت ارگ شهر به عنوان پيكرهاي كهن و ممتاز و با جنبه هاي حكومتي و .مديريتي تاكيد مي شود

توصيف مهمترين بخش شهر قديم يعني نخست به معرفي و »شارستان ميبد «بخش دوم مقاله با عنوان استقرار، مكان يابي و مراحل تكوين و توسعه آن را ارائه و شكل نهايي آن را تشريح نظام . شارستان مي پردازد

فضايي و شالوده ساختاري آن را معرفي و اندام و عناصر عمده و نظامات شهري -مي كند؛ سپس سازمان كالبدي و گسترش آن را آن را نظير حصار و برج و بارو، خندق، دروازه ها و محله هاي داخلي شارستان و ترتيب رشد

.تبيين مي كند و پس از آن به معرفي سه فضاي عمده شارستان يعني بازار، ميدان ها و مسجد جامع مي پردازد

55

ادامه مقاله با موضوع حياتي قنات، رابطه و تعامل آب با ساختار شهر به ويژه راسته اصلي ارائه مي شود و در آن باغ بودن ميبد تاكيد -يخي پرداخته شده است و بر ويژگي مهم شهر به بازار تحليل و تشريح وضعيت باغات تار

در پايان مقاله وضعيت اكنون شهر و تاثير طرح هاي شهرسازي جديد برپيكره يكپارچه شهر قديم . شده است و ساخت و سازهاي جديد به عنوان خطري جدي براي تبيين و گسترش، نوسازي و سرعت روبه رشد اقدامات

خي تلقي شده است و لزوم تهيه يك طرح ويژه براي حفاظت پايدار و توسعه سازگار شهر مطرح اين شهر تاري .در خاتمه با يك جمع بندي كوتاه نوشتار به پايان مي رسد. شده است

نقش حياتي آب و سازه هاي آبي در پيدايش و پويش شهر ميبدنقش حياتي آب و سازه هاي آبي در پيدايش و پويش شهر ميبد

)ميبدعضو شوراي راهبردي پايگاه پژوهشي ( سيدعبدالعظيم پويا

از آنجا كه زندگي و آباداني در سرزمين هاي بياباني بستگي ناگزيري به شرايط اقليمي و زيست محيطي دارد، ما در بررسي سرگذشت

آبادي ها و شهرها مصاديق آشكار آن را مي بينيم، در اين مقاله كوشش شده است كه سرگذشت شهر باستاني موضوعاتي كه در اين بررسي مورد . و سازه هاي آبي كاويده شود ميبد به صورت كلي در رابطه با منابع آب

:مطالعه قرار گرفته به شرح زير است اردكان-بررسي موقعيت اقليمي و سير تحوالت آب و هوايي دشت يزد - نگاهي به ريخت شناسي زمين در ناحية ميبد - نخستين سرچشمه هاي آب در اين ناحيه - ي و توجه به منابع آبهاي زيرزمينيآغاز عصر كشاورز - آغاز آبادي نشيني و مكان يابي نخستين ّآباديها - قنات هاي ميبد شاهكارهاي مدنيت كاريزي در منطقه يزد - كاريزها و توسعه و تامين شهر در ميبد - مسيرهاي آبياري و شكل گيري شبكه هاي معابر - اده صنعتي از آب قناتآسياب هاي ميبد نمونه هاي درخشان استف - آب انبارها كانون هاي اميد و زندگي در محالت -

مردم شناسي فرهنگ سكونت در ميبدمردم شناسي فرهنگ سكونت در ميبد

) دانشگاه تهرانپژوهشگر و مدرس ( محمد سعيد جانب الهي

مردم شناسي فرهنگ سكونت در « اين مقاله روند و نتايج حاصل از پروژة در مقدمه كار ابتدا هدف و سپس . دمي ده را ارائه » بافت تاريخي ميبد

هدف اين پژوهش مردم شناسي كاربردي، مشخص سازي . پيش روي پژوهشگران مطرح شده است ل هاييسؤا

66

نقش كاركردي و راهكارهاي مردم در سازگاري با محيط و امكانات و استفاده از اين تجارب در برنامه ريزي هاي .است) بافت هاي تاريخي(توسعه شهري

در بخش . است دامه، روش تحقيق مبتني بر بررسي هاي ميداني و تهيه جدول هاي آماري است تشريح شده در ا سوم مقاله ويژگي هايي از كالبد محالت ميبد در حيطه اي كه براي نيل به هدف پژوهش مثمرثمر باشد، برشمرده

.شده استعوامل . ه در مقاله مطرح شده است عوامل مؤثر در شكل گيري تيپ مساكن در ميبد مبحث چهارمي است ك

جغرافيايي و نقش و تاثير آب در شكل گيري محل هاي سكونت عوامل اقتصادي شامل معيشت خانگي اما عوامل مهمتر كه مدنظر اين پژوهش است، . به صورت خالصه معرفي شده است ) صنايع دستي و توليد (

ريح شده است؛ ابتدا قشربندي جامعه سنتي ميبد و سپس اجتماعي است كه به طور مفصل تش -عوامل فرهنگي اين . ارزش گذاري كه سطوح مختلف جامعه در بناي مسكن خود مدنظر قرار دارند مطرح شده است

.ارزش گذاري ها در جدولي جداگانه مورد مقايسه قرار گرفته انداي توليد و نيز مهاجرت فراوان قشري از در فصل بعدي داليل تغييرات الگوي مسكن ميبد بر تغيير شيوه ه

.به كشور كويت تحليل شده است) سطوح پايين جامعه(ميبدي ها فصل ششم كه يك بررسي ميداني است به مستندسازي وضعيت موجود خانه هاي قديمي در بافت شش محلة

غلي، ميـزان تحصيل انتخاب شده مي پردازد كه نتيجه حاصل از آن به صورت جدول هاي توزيع جنسي، سني، ش .و پراكندگي محل تولد، ارائه شده است

دو بخش انتهايي مقاله يعني آسيب شناسي و تغيير الگوهاي مسكوني كه در كل موجب ترك تدريجي دو جدول اصلي . خانه هاي قديمي و تهي شدن محالت كهن از سكنه مي شده مورد بررسي قرار گرفته است

يك جدول بررسي عوامل مشكل ساز براي سكونت در مسكن سنتي و كه ش است حاصل دستاوردهاي اين بخ .جدول ديگر ميزان تغييرات كالبدي مساكن را ارائه مي دهد

مسجد جامع ميبد از قرون نخستين اسالمي تا عصر حاضر مسجد جامع ميبد از قرون نخستين اسالمي تا عصر حاضر

)عضو پژوهشكده حفاظت و مرمت سازمان ( ذات اهللا نيكزاد

ر درون بارو و حصار شارستان قديم، به همراه ديگر مسجد جامع ميبد با واقع شدن د چهار محور . عناصر شهري، از بخش هاي اصلي و ساختاري اين شهر محسوب مي شود

.شهر در مسجد جامع در محله پايين با يكديگر تالقي يافته و بازار قديم نيز بدان منتهي مي شود اصلي معماري در يكديگر است، گونه هاي مختلف و متنوعي مجموعه مسجد جامع كه مشتمل بر چندين فضا و عنصر

بخش اصلي مسجد ايوان داشته و تركيبي است از صحن، ايوان و . را به لحاظ ويژگي هاي معماري عرضه مي كند گنبدخانه، به همراه شبستان هاي تابستاني و زمستاني، مسجد حاج حسنعلي، نمازخانه مستقلي با حياط و شبستان

مسجد حسني به مركزيت گنبد خانه هاي است كه شبستان ها پيرامون آن قرار گرفته اند و جداگانه است و .همچنين فضاها و عناصر ديگري كه اكنون متروك مانده اند

بناي مسجد جامع، كهن ترين اثر تاريخي شهر در دوران اسالمي است و تاريخ مستند شهر در مطالعات تاريخي در اين نوشتار با اشاره به . ني حاصل دگرگوني هاي تاريخي در طول زمان است به حساب مي آيد و مجموعه كنو

77

سير تحول بناي مسجد جامع ميبد، نخستين دوره شكل گيري مسجد مورد بررسي قرار گرفته و معرفي شده . است

ي بنياد نخستين بنا، مسجدي با طرح شبستاني است كه شامل صحني در ميان و فضاي سرپوشيده اي در دوسو غربي و عمق دو فرش انداز در دو سوي قبله بوده است كه -قبله است به پهناي پنج فرش انداز در جهت شرقي

و تكنيك ساخت مي توان آن را با مسجد جامع فهرج، تاريخانه دامغان، جامع ساوه، در چند وجه طرح معماري × ٣٤ × ٥/٧-٨ه ها، خشت هاي بزرگ پايه هاي قطور، ستونك هاي پر نبش پاي . اصفهان و اردستان قياس كرد

از جمله ويژگي هاي ساخت مسجد اوليه ميبد - كه اكنون فروريخته - سانتيمتر و رديف طاقه هاي آهنگ ٣٤ .است

همزمان با تحوالت معماري در گسترة تمدن ايران و وارد شدن عناصر فضايي ايراني، در طرح فضايي و نقشة به اين صورت كه بنا از طرح شبستان به مسجدي گنبدي و ايوان دار تبديل . شدمسجد جامع ميبد نيز تغيير ايجاد

شده و به سوي غرب گسترش پيدا كرد كه صحن آن گسترده تر و مناره هاي قطور و بلند در انتهاي ضلع شمالي اما گسترش جامع تر بناي تاريخي مسجد جامع .)در حدود سدة ششم هجري . (به مجموعة فضايي افزوده شد

شهرت ) ع(گنبدخانة خشتي و شبستان اطراف آن كه به نام امام حسن . ميبد پس از سدة هفتم اتفاق افتاده است مسجدي . دارد در شمال غرب به مسجد افزوده و فضاي پشت مناره نيز جزء بخش سرپوشيدة مسجد شد

تا چند سال پيش نيز آثار ايوان دار در سمت غربي مسجد قديم اضافه شد كه آخرين حد گسترش فضايي بوده كه محور قبله در فضاهاي مربوط به دوره گسترش نسبت به مسجد . آن در زمين مسطح و خالي فعلي وجود داشت

.قديمي انحراف دارددر حدود سدة نهم هجري تعميرات در بخش هاي مختلف پس از آسيب هاي وارده به بنا صورت گرفته و محراب

نيز مربوط به همين زمان است و پس از آن شبستاني در شرق ٨٦٧ تايخ فعلي جايگزين محراب قديمي شد؛ .مسجد بر جاي آثار قديمي تر بنا شد

تغيير در طرح صحن مسجد و ساخت شبستان شمالي در جاي فضاهاي قديمي و بخشي از مناره، بعدها در بنا ت كه شامل ساخت مسجد حاجي تحوالت اساسي مسجد مربوط به دورة قاجار اس آخرين تغييرات و . بوجود آمد

حسنعلي در شمال شرقي مجموعه و شبستان زمستاني حاجي رجبعلي در بخش غربي صحن، با جهت قبله اي .متفاوت از فعاليت هاي دو برادر غير ميبدي است كه جايگزين ساختارهاي قديمي شدند

خانه هاي مظفري ميبدخانه هاي مظفري ميبد

) مدير پايگاه پژوهشي ميبد ( ليال ذاكر عاملي

آنچه در اين نوشتار بدان پرداخته شده حاصل بخشي از پژوهش هاي انجام شده در زمينه شناخت معماري

.مسكوني شهر تاريخي ميبد بوده كه به اختصار بيان شده استدر قسمت اول مقاله اهميت پژوهش معماري خانه هاي دوره مظفري شهر ميبد و جايگاه آن در تاريخ معماري

ن به صورت خالصه تشريح شد و سپس در قالب گفتار تاريخچه شهر، فضاي فرهنگي حاكم بر اسالمي ايرا . هـ ق تصوير شده است٨٠٠ -٧٠٠منطقه يزد و ميبد در فاصله سالهاي

. نمونه هاي مورد مطالعه در آنها قرار دارند در فصل سوم مقاله ويژگي هاي مشترك و متفاوت بافت محالتي كه .يي كه پيش از اين در حوزة بافت در پايگاه ميبد صورت گرفته، تحليل شده استبر اساس پژوهش ها

88

در بخش زمين طرح . فصل چهار مقاله از سه بخش زمين طرح، نقش فضاها و عناصر معماري تشكيل شده است ر ابعاد و تناسبات زمين خانه ها و شكل گيري آن براساس عوامل گوناگون طبيعي و انساني به صورتي بسيا

.مختصر توضيح داده شده استدر بخش نقش فضاها مساله عملكرد فضاهاي مختلف خانه و رابطه اي كه اين عملكرد با نظامات زندگي و

بي پاسخي كه پرسش هايدر انتها نيز به ابهامات و . قوانين اجتماعي و خانوادگي آن عصر داشته مطرح مي شود .داخته مي شوددر اين زمينه هنوز پيش رو قرار دارد پر

نمونه مطالعاتي به صورت ٥در بخش آخر كه در واقع قسمت اصلي بدنه مقاله است، عناصر فضايي كه در هر سردر، : مورد ٩اين عناصر شامل . مشترك تكرار شده است تعريف، توصيف و تا حدودي اندك تحليل مي شود

ن، اتاقهاي دو سمت ايوان اصلي و جبهه هاي ، ايوان كوچك و اتاق پشت آ )اصلي(ورودي، حياط ،ايوان بزرگ در حين توصيف هر عنصر معماري، تمام نمونه ها، همزمان در نظرگرفته شده و نكات . شرقي و غربي است

.در پايان توصيف هر عنصر نتيجه حاصل از بحث مطرح مي شود ؛مشترك و متفاوت آنها برشمرده مي شودبراساس . ل توصيف عناصر و تاريخچه حاصل آمده ارائه شده است در قسمت جمع بندي نتيجه اي كه در فص

اينكه ويژگي هاي برشمرده شده خانه ها در دوره زماني خاصي شكل گرفته و بر معماري دوران پس از خود تاثير به سزايي داشته است، مي توان مجموع اين خصوصيات را در قالب يك شيوه يا روش يا سبك معماري به نام

.مظفري در خانه هاي ميبد گنجانيدمعماري

حفاظت و ساماندهي بافت كهن محله بيده ميبد حفاظت و ساماندهي بافت كهن محله بيده ميبد

) مشاور طرح حفاظت و ساماندهي بافت كهن بيده ميبد ( سيدمنصور عالقه بند

امروزه بافت هاي كهن در سراسر كشور به علل متعدد در معرض خطر فرسايش، تخريب دولتي، گروه هاي مردمي و بخش هاي مختلف و نابودي قرار گرفته اند و متوليان

عالقه مند و مطلع از ارزش و اختيار اين آثار به روش هايء مختلف و بسته به برداشت هاي متفاوت فردي يا با رويكردهاي متفاوتي چون حفظ ارزش هاي تاريخي، احياء و بهره مندي از ... جمعي، علمي يا تجربي و

در صدد صيانت و حفاظت از اين ... بافت موزه ها، آموزش و پژوهش و فضايي موجود، ايجاد ت هايكيفيمجموعه هاي كهن هستند، در طول تاريخ مدون مرمت و حفاظت از آثار مذكور، تجربه هاي متنوعي از سوي موسسات داخلي يا گروه هاي خارجي در كشور به ثبت رسيده است اما با توجه به آنكه به طور كلي رويكردهاي

و گاهي متناقضي بر امر حفاظت از آثار تاريخي مترتب بوده و برخي مواقع مستند به تجربيات انجام شدة متفاوتمقوله حفاظت به علت نبود تعريف صحيح خود به عاملي در جهت آسيب به بافت هاي ارزشمند بدل گشته به نظر

:مي رسد طرح اين سؤال مي تواند راهگشا باشد، كهقي مطلوب از مفهوم حفاظت در بافت هاي تاريخي چيست و به منظور نزديك شدن به مفهوم رويكرد معقول و تل

حفاظت در معناي حقيقي آن، نحوه مداخله و مراتب، ميزان و حدود دخالت ها در بافت هاي گذشته چگونه بايد باشد؟

ي گروهي كه روند پاسخ اين پرسش را بايستي در دل مباني نظري پذيرفته شده يا طرح شده در ذهن جمع حفاظت را عملي و اجرايي مي كنند، جستجو كرد، در حقيقت تجسم و تبلور ذهنيات نشات گرفته از دل مباني

99

تئوريك كالن مرتبط با مقوله حفاظت است كه شكل اجرايي اين مفهوم را فعليت مي بخشد و اين مباني ريشه در ذهن فت و فرهنگ مندرج در مجموعه هاي تاريخي، در پنداشت و برداشتي دارد كه از ادبيات معماري يك با

.طراحان و برنامه ريزان حفاظتي متبادر گشته و نوع شناخت آن ها از بافت را شكل مي دهدسعي داشته تا با شناخت حقيقي از بافت در ابعاد و : ذكر شده رويكرد حفاظت در بافت بيده مبني بر مطالب

صول و مباني اصيل سازي و جاري در نظام معماري و شهرسازي آن به طرح مقياس هاي مختلف و فهم و تفهيم ا موضوع حفاظت در بافت منطبق بر اصول و ارزش هاي اصيل آن و هم آهنگ و هم جنس با ادبيات موجود،

در . پرداخته و به طراحي و برنامه ريزي در براي نزديكي به معناي حقيقي حفاظت و صيانت از بافت اقدام كند مجموعه قت در ارائة طرح، مشاور حفاظت از مقوله اي جدا و وراي مديريت شهري و معماري و شهرسـازي حقي

ندانسته است بلكه آن را در تعامل و ارتباط تنگاتنگ با آن فرض كرده و تالش كرده است تا شناختي كه از بافت زيرساخت و مباني تعريف همه براي او حاصل شده است را در تمامي مراحل طرح لحاظ كند و بدين ترتيب

.اقدامات پيشنهادي و نوع ميزان سنجش آنها مبتني برپايبندي بر اين باور شكل گيردلذا در ادامه سعي خواهد شد تا به تبيين روند شناخت بستر و نظام هاي حاكم بر آن و در مرحله بعد چگونگي

نگري مشاور كه در نهايت به تعريف خروجي هاي روند استفاده و فرآوري در بافت ها از بافت، مبتني بر مباني اين خروجي ها به شكل اقدامات و فعاليت هايي كه حفاظت از بافت را با . مذكور منجر مي شود بپردازد

. درنظرگرفتن اهداف و تعاريف پروژه، تحقق مي بخشند؛ تعريف شده اند

ت معماري ميبدت معماري ميبدتزئينات و نقش برجسته هاي گلي، گونه اي خاص از تزئيناتزئينات و نقش برجسته هاي گلي، گونه اي خاص از تزئينا

) كارشناس ارشد مرمت آثار ( اميرحسين كريمي

تزئينات گلي گونه اي ويژه از تزئينات معماري منطقه يزد و به خصوص ميران دانه بندي،(ميبد است كه به واسطة خواص مناسب خاك منطقه

و براساس آشنايي ساكنين محل با اين خواص، نمونه هاي ...) رس و يكي از دوره هاي رواج اين گونه تزئين دوره آل مظفر است كه . آن در منطقه به چشم مي خورد بسيار عالي از

.نمونه عالي تزيين گلي اين دوره را در خانه بروني مي توان ديدپژوهشگر در اين مقاله به موضوع اين تزئينات با بررسي نمونه موردي تزئينات گلي خانه بروني ميبد پرداخته

امل بحث هايي دربارة ماهيت تزئين در معماري، كلياتي دربارة تزئينات معماري منطقه، مقاله ش . است .ويژگي هاي خاك منطقه و بررسي پيشينة فن شناختي تزئينات گلي در منطقه است

ي پس از بحث هاي اوليه به طبقه بندي فن شناسي تزئينات گلي مي پردازد كه اين تزئينات را به انواع خط انداز البته . رسمي بندي ها و مقرنس هاي گلي و نقوش برجسته گلي تقسيم مي كند -تزئينات كم برجسته گلي -روي گل

.به جزء اين ها به چند گونه ديگر تزئين با كاه گل نيز در محل اشاره مي شود. ربوط است مطالعه موردي اين پژوهش خانه تاريخي بروني است كه تزئينات آن به دوران مظفري و تيموري م

. اين مطالعه شامل فن شناسي ابزار و مصالح و شيوة اجرا و اليه هاي مختلف تشكيل دهنده نقش برجسته ها است . همچنين به يكي از گونه هاي حفاظت سنتي از تزئينات اشاره مي شود كه در تزئينات اين بنا به كار رفته است

ت تطبيقي، آزمايشگاهي و نمونه سازي ها و سپس ارائه منابع مقاله با جمع بندي مستندات به دست آمده از مطالعا .مي گيردپژوهش پايان

1100

اما در طول زمان به سبب . اگرچه، بي پيرايگي و سادگي بناها از خواص اصلي معماري تاريخي شهر ميبد است به خصوص در شرايط اقليمي و مصالح موجود در محل گونه هايي از تزئينات شكل گرفته كه در معماري ميبد

اين نوع از تزئين كه تاكنون در تاريخ اين دوره از معماري ايران . خانه هاي قرون هشتم و نهم ديده مي شود .بررسي نشده تزئينات گلي و يا نقش برجسته هاي گلي است

:به روايت تصوير

1111

۳۳برنامة نشست علمي هنر و باستان شناسي برنامة نشست علمي هنر و باستان شناسي ))شهر تاريخي ميبدشهر تاريخي ميبد((

١٠ :٠٠ -١٠:٠٥ سرود ملي و تالوت آيات قرآن مجيد - ١٠:٠٥ -١٠:١٥ ) نمايندة مردم شهر ميبد در مجلس شوراي اسالمي(حاج آقا يحيي زاده / سخنراني افتتاحيه - ١٠ :١٥ -١٠:٢٥ ليال ذاكر عاملي / مقدمه اي بر مديريت حفاظت از ميراث شهري ميبد - ١٠:٢٥ -١٠:٥٠ عيسي اسفنجاري كناري / شالوده كهن شهر تاريخي ميبد - ١٠ :٥٠ -١١:١٥ سيد عبدالعظيم پويا / آب،بن مايه پيدايش شهر - ١١:١٥ -١١:٤٠ محمد سعيد جانب الهي /مردم شناسي، فرهنگ سكونت در بافت قديم شهر ميبد - ١١:٤٠ -١٤:٠٠ اقامه نماز و ناهار - ١٤:٠٠ -١٤:٢٥ ذات اله نيكزاد / مسجد جامع ميبد از قرون نخستين اسالمي تا عصر حاضر - ١٤:٢٥ -١٤:٥٠ ليال ذاكر عاملي / خانه هاي سبك مظفري ميبد - ١٤:٥٠ -١٥:١٥ سيدمنصور عالقه بند / طرح حفاظت و سامان دهي بافت كهن محلة بيدة ميبد - ١٥:١٥ -١٥:٣٠ استراحت - ١٥:٣٠ -١٥:٥٥ ميثم كسائيان / تزئينات چوبي در شهر تاريخي ميبد - ١٥:٥٥ -١٦:٣٠ اميرحسين كريمي/ تزئينات گلي در قرون ميانه اسالمي ميبد -