T.C. BAŞBAKANLIK

VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları2014

İktisat İle İlgili Vakıf Belgeleri&

Vakıf İktisadi Teşekkülleri

VAKIF VE İKTİSAT İktisat İle İlgili Vakıf Belgeleri,Vakıf İktisadi Teşekkülleri

ISBN: 978-975-19-5986-7

Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları No: 114

Yayın Sertifikası16651

SahibiVakıflar Genel Müdürlüğü AdınaDr. Adnan ERTEM

Yayın KoordinatörüRifat TÜRKER

Yazı İşleri MüdürüAdnan TÜZEN

EditörMehmet KURTOĞLU

HazırlayanlarMevlüt ÇAMHasan DEMİRTAŞAdem ŞAHİN

Grafik TasarımSATA Reklam TasarımBasın Yayın Matbaacılık Org.Dan. İnş. İç ve Dış Tic. Ltd. Şti.Arjantin Cad. Halıcı Sok. No: 6/1 GOP / ANKARATel.: +90 (312) 468 72 82 - 83www.satareklam.com

BaskıKalkan MatbaacılıkBüyük Sanayi 1.Cad. No: 99/32 İskitler / ANKARA +90 (312) 341 92 34 - 384 57 46

İsteme AdresiVakıflar Genel MüdürlüğüKültür ve Tescil Daire BaşkanlığıAtatürk Bulvarı No:10 Ulus/ANKARATel: 0 312 209 6000 Faks: 0 312 324 4722e-mail: vakiflaryayin@yahoo.comwww.vgm.gov.tr

3

Önsöz:

Vakıf bir dünya görüşünün yansıması, kadim geleneğin kendi içinde kendi modernliğini oluşturma çabasının kurumsallaşmış halidir. Bir yönüyle hayır müessesesi olan vakıflar, öte yandan akar-hayrat denklemiyle bütün toplumsal hayatı iktisadî gelişmişlik anlamında olumlu yönde etkileyen bir sos-yal faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu anlamda, bedestenler, arastalar, hanlar, yollar, köprüler, ibadethaneler, kervansaraylar ve pek çok sosyal işlevi bulunan külliyeler hep vakfetme düşüncesinin somutlaşmış halidir.

Vakıflar genellikle hayır yönüyle bilinir ve tanınırlar. Oysa vakıfların vakfiyelerinde belirtilen hayır şartlarının yerine getirilmesi için güçlü bir ekonomik yapıya ihtiyaç vardır. Diğer bir ifadeyle algıla-mamızı daha netleştirmek ve fotoğrafı daha iyi anlayabilmek için, Osmanlıyı “vakıf cenneti” yapan, Osmanlıda pek çok kamu hizmetini yerine getiren vakıf müessesesinin çok büyük bir iktisadi güce ve mali yapıya sahip olması gerekir. Vakıfların bu yönü çoğunlukla göz ardı edilmiş, daha çok verdiği hizmetler ön planda tutulmuştur.

İşte bu nedenle vakıf medeniyeti yoluyla meydana gelen eserleri toplumumuza daha iyi anlatabilmek ve gelecek yüzyıllara bu mirası bırakabilme misyonu doğrultusunda Vakıflar Genel Müdürlüğü olarak 2006 yılından bu yana her yılı vakıf ve toplum ruhuyla bütünleştirmek amacıyla muhtelif temalar çerçevesinde değerlendirmekteyiz ve bu yıl ki vakıf haftamızın temasını “Vakıf Medeniyeti İktisat” olarak belirledik.

Vakıflar Genel Müdürlüğünün mevcudiyet sebebi olan çeşitli arşivlerde dağınık bir şekilde bulunan vakfiye, hüccet, berat, ilam, şahsiyet kaydı gibi belgelerin derlenerek bilgisayar ortamına aktarılması projesini de tamamlamış bulunmaktayız. Söz konusu proje neticesinde oluşan belge koleksiyonundan 2014 Vakıf Medeniyeti İktisat temasına uygun olarak, vakıf muhasebe defterleri, fodula defterleri, keşif ve tamir belge/defterleri, istibdal ve istikraz hüccetleri gibi iktisadî vakıf dokümanlarından bir demet seçilmiş, seçilen bu belgeler bir yandan İktisat İle İlgili Vakıf Belgeleri Sergisi ile ilgililerinin dikkatine sunulurken diğer yandan da daha fazla kitlelere ulaştırılmak üzere kitapçık olarak yayına hazırlanmıştır.

2014 Vakıf Medeniyeti İktisat temalı vakıf haftası etkinlikleri çerçevesinde Genel Müdürlük Arşi-vimizde bulunan belgelerin sergilenmesinde ve bu kitapçığın hazırlanmasında emeği geçen herkese teşekkür ederim.

Dr. Adnan ERTEMGenel Müdür

5

Giriş:

İslam toplumlarında hayır faaliyetlerinin ve kamu hizmetlerinin yürütülmesinin en yaygın şekli vakıf ku-rumudur ve bu kurum Türk-İslam tarihinin sosyal, kültürel ve ekonomik hayatında da önemli bir yer tutar. Türk-İslam kültür sistemi içerisinde vakıfların özellikle Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde son derece önemli bir yere sahip olduğu bilinmektedir. Dini temeller üzerine kurgulanmış ve hayrî amaçlara yönelik olarak şekillendirilmiş olan vakıflar, eğitim, sağlık, dinî hayat, ticaret, ulaşım, konaklama ve şehir hayatın-da alt yapı çalışmaları gibi devlet olmanın gerektirdiği kamuya ait hizmetleri gerçekleştirmesinin yanında bireylerin başta beslenme ve barınma olmak üzere hayata dâir pek çok ihtiyacının giderilmesinde özne olarak yer almıştır. Özellikle Osmanlı toplumunda hayatı şekillendirme aracı olarak vakıfların kritik rolünü, eski medeni hukuk hocalarından Esat Arsebük’ün şu satırları yeteri berraklıkta ortaya koymaktadır: Vakıflar sayesinde bir adam vakıf bir evde doğar, vakıf beşikte uyur, vakıf mallardan yer ve içer, vakıf kitaplardan okur, vakıf bir okulda hocalık eder, vakıf idaresinden ücretini alır, öldüğü zaman vakıf bir tabuta konur ve vakıf bir mezarlığa gömülürdü.1

Selçuklu, Beylikler, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde kurulan vakıfların günümüze kadar ulaşmış vak-fiyeleri ile vakıflarla ilgili ferman, berat, ilam gibi belgeler ve bunların yanı sıra muhtelif vakıf muamelatının kayıtlı olduğu defterler Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi’nde muhafaza edilmektedir. Söz konusu belgeler sadece Türk vakıf sistemini ortaya koymakla kalmıyor, aynı zamanda ve belki daha ziyade toplumun sosyal ve ekonomik yapısını ve bu yapının işleyişini gösteren arşiv malzemesi olma özelliğini taşımaktadır. Vakıf belgeleri üzerinde yapılacak çalışmaların ehemmiyetini merhum Fuat Köprülü şu şekilde ifade etmiştir:

“...İktisadî tarih, içtimaî tarih, şehir tarihî, iskân tarihi, tarihî topografya, idarî ve mâlî tarih, dinî tarih, hülâsa eski Türk cemiyetinin dahilî bünyesini, muhtelif içtimaî tabakala-rın hayat şartlarını, hukukî-içtimaî münasebetlerini bize gösterecek bütün tarih şubeleri bundan en büyük istifadeyi temin edecektir. Şehirlerin nasıl iskân edildiğini, yeni mahal-lelerin nasıl teşekkül ettiğini, muhtelif sanat mensuplarının nerelerde temerküz ettiğini, muhtelif ticarî faaliyetlerinin inkişâf derecesini, muhtelif halk tabakalarının hayat seviye-lerini, eşya ve para kıymetlerini, muhtelif vergilerin mahiyetini, ilmî ve dinî müesseselerle içtimaî yardım müesseselerin inkişafını bize vesikalar anlatacaktır.”2

Toplum ve devlet hayatımızda çok önemli bir yere sahip olan vakıf müessesesi, şimdiye kadar hizmet ve faaliyetleri açısından bir takım incelemelere tabi tutulmuş, onun manevî ve uhrevî yönü öne çıkartılmış; buna karşılık iktisadî boyutu nispeten ihmal edilmiştir. Vakıfların iktisadî boyutuna ilk olarak merhum Ömer Lütfi Barkan dikkat çekmiş, vakıf muhasebe defterlerini yayınlayarak iktisadî tarih çalışmalarında bu materyalin kullanımı üzerine yol gösterici yayınlar yapmıştır.3 Daha sonra vakıfların malî ve kurumsal tarihlerini iktisadî gelişmeler ile birlikte değerlendiren muhtelif çalışmalar ortaya konulmuştur.4

1 Esat Ersebük, Medeni Hukuk, C. l, Ankara 1938, 279-298.2 Fuad Köprülü, «Vakıf Müessesesi ve Vakıf Vesikalarının Tarihî Ehemmiyeti», Vakıflar Dergisi, S. l, Ankara 1938, s. 5.3 Bkz: Barkan-Ayverdi, İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 953 (1546) Tarihli, İstanbul 1970; Barkan, “Ayasofya Camii ve Eyüp Türbesinin 1489-1491

Yıllarına Ait Muhasebe Bilançoları”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, C. XXIII, No: 1-2, İstanbul 1962-63, s.342-379; Barkan, “Edirne ve Civarın-daki Bazı İmaret Tesislerinin Yılık Muhasebe Bilançoları”, Belgeler, Türk Tarih Belgeleri Dergisi, C. I, No: 2, Ankara 1964, s.235-377; “Fatih Camii ve İmareti Tesislerinin 1489-1490 Yıllarına Ait Muhasebe Bilançoları”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, C. XXIII, No: 1-2, İstanbul 1962-63, s.297-341; “Osmanlı İmparatorluğunun İktisadî Yapısı”, Barış Dünyası, İstanbul Sayı: 17, Ekim-1963, s. 461-467; Sayı: 19, Aralık-1963, s. 602-608; “Türkiye Şehirlerinin Teşekkül ve İnkişafı Bakımından Osmanlı İmparatorluğu’nda İmaret Sitelerinin Kuruluş ve İşleyiş Tarzına Ait Araştırmalar”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, C. XXIII, No: 1-2, İstanbul 1962-63, s.239-296; “Süleymaniye Cami ve İmareti Tesislerine Âit Yıllık Bir Muhasebe Bilançosu 993/994 (1585-1586)”, Vakıflar Dergisi, Ankara 1971, S. 9, s. 109-161, Süleymaniye Cami ve İmareti İnşaatı (1550-1557), Türk Tarih Kurumu Yayınları, C. I, Ankara 1972, C. II, Ankara 1979i.

4 Bu çalışmalardan birkaçı için bkz: Bahattin Yediyıldız, XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi, Ankara 2003, Türk Tarih Kurumu; Fahri Unan, Kuruluşundan Günümüze Fatih Külliyesi, Ankara 2006, Türk Tarih Kurumu; Tevfik Güran, Ekonomik ve Mali Yönleriyle Vakıflar (Süleymaniye ve Şehzade Süleyman Paşa Vakıfları), İstanbul 2006, Kitabevi Yayınları; Kayhan Orbay, “Vakıf Muhasebe Defterlerinde Aynî Toplanan Tarımsal Gelirler ve Aynî Giderlerin Fiyatlandırılması ve Tarihsel Fiyatlar Endekslemeleri Konusunda”, Osmanlı Araştırmaları: Journal of Ottoman Studies, 24, İstanbul 2004, s. 289 - 305; “16. ve 17. Yüzyıllarda Bursa Ekonomisi: Sultan Çelebi Mehmed Yeşil İmaret’inin Mali Tarihi (1553-1650)”, OTAM, Ankara 2007, s. 125-158; vd.

6

Yüzyıllar boyunca sayıları yüz binlerle ifade edilebilecek kadar çok vakıf hayrat müessese kurmuş olan vakıfların varlıklarını sürdürebilmesi, hayrat eserlerinin yaşatılması, bakım-onarımlarının ger-çekleştirilmesi, kaliteli hizmetler sunulabilmesi, görevli ücretlerini ödenebilmesi gibi gayelerle, vakıf kurucuları tarafından mülkleri olan ev, dükkan, mağaza, mahzen, tarla, bağ, bahçe, zeytinlik gibi gay-rimenkuller; tarım işletmeleri, değirmen, mengenehane, şişehane, boyahane, yoğurthane, han, hamam, bedesten, kayseriyye ve saire gibi iktisadî kuruluşlar ile nakit paralar ve değerli mücevherat gelir kaynağı olarak bu müesseselere tahsis edilmiştir. Bu yönleriyle vakıflar bir yandan iktisadî ve ticarî hayatın fizikî altyapısını oluştururken diğer yandan da iktisadî sistemde etkin ve temel bir rol oyna-mışlardır. Vakıfların iktisadî işleyişini araştıranlar için arşivlerde bulunan çeşitli türde ve çok sayıdaki belgesel kaynağın varlığı bilinmektedir. Vakıf araştırmalarının temeli sayılan vakfiyeler dışında, vakıf muhasebe defterleri, fodula defterleri, keşif ve tamir belge/defterleri, istibdal ve istikraz hüccetleri gibi vakıf iktisadî dokümanları bu belgesel kaynaklar arasındadır. Bu belgeler vakıf kurumunun ikti-sadî boyutunu ele alan çalışmalar için fiili işleyişi ortaya koymaları bakımından zengin bilgiler ihtiva etmektedirler.

Vakıflar Genel Müdürlüğü, vakıf medeniyeti yoluyla meydana gelen eserleri toplumumuza daha iyi anla-tabilmek ve gelecek yüzyıllara bu mirası bırakabilme misyonu doğrultusunda 2006 yılından bu yana her yılı vakıf ve toplum ruhuyla bütünleştirmek amacıyla muhtelif temalar çerçevesinde değerlendirmekte-dir. Elinizdeki kitap Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 2014 yılı “Vakıf ve İktisat” teması çerçevesin-de 05-06 Mayıs günü Ankara’da Başbakan Yardımcısı Sayın Bülent Arınç’ın himayelerinde gerçekleşe-cek olan Vakıf Haftası etkinlikleri kapsamında düzenlenen “İktisat İle İlgili Vakıf Belgeleri Sergisi” için hazırlanmıştır. Kitapta adı geçen sergide kısa özetleriyle birlikte sergilenmiş olan iktisat ile ilgili vakıf belgelerinin nitelikli özetlerine bazı belgelerinde tam transkripsiyonlarına yer verilmiştir.

Osmanlı döneminde vakıflar dini, kültürel ve sosyal hayatın her kademesinde aktif bir rol üstlendiği gibi iktisadi hayatın da dinamizmini sağlamıştır. Ayrıca vakıflar bir ticari işletme gibi faaliyetlerine devam ederek kendilerini güncellemiş kurumlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu sebepten dolayı vakfın kuruluşundan günümüze kadar gerek vakfiyesi gerekse işleyişi ile ilgili diğer belgelerin birlikte incelenmesi ve değerlendirilmesi ayrı bir önem arz etmektedir.

Bu çalışmada yayınlanan belgelerde de görüleceği üzere vakfiyeler ve diğer vakıf belgeleri Osmanlı iktisat tarihi ile ilgili çalışma yapacaklar için birincil kaynak konumundadır. Dolayısıyla iktisadi mü-cadelelerin acımasızca devam ettiği günümüz dünyasında geçmişin sağlam sistemleri alınarak yeni ve modern iktisadi argümanlar geliştirmeye ihtiyaç duyulmaktadır. Binlerce örnek üzerinden alınarak özet veya transkribeleri sunulmuş olan az sayıda belgelerin vakıf ve iktisat tarihi araştırmalarına katkı sağlayacağı muhakkaktır.

Mevlüt ÇAM - Hasan DEMİRTAŞ

7

İktisat İle İlgili Vakıf Belgeleri

8

Vakfiyede vakfedilen akarların kira miktarı açık şekilde belirtilmektedir, buna göre; Kan-diye’de Sultan İbrahim Han Mahallesi′ndeki üç adet haneden her biri günlük bir sağ akçe-ye, hamam günlük otuz sağ akçeye, Ankebud Ahmetpaşa Mahallesi′ndeki bir hane günlük bir sağ akçe, Veziriazam Mahallesi′ndeki hariciye ve dahiliyesinde çok sayıda oda ve havlu-su bulunan büyük evin günlük beş sağ akçe, acı su üzerinde iki göz değirmen günlük üçer buçuk sağ akçe ve liman kapusu dahilindeki gümrük yeri olan mahzen ve sofa ve dehlizin günlük sekizer buçuk sağ akçe ile kiraya verilmesi, yine vakfedilen 1000 kuruş nakit pa-ranın rugan-ı zeyt alınarak zamanı geldiğinde karıyla satılması, elde edilen gelirle kelepir denk geldikçe gayrimenkul satın alınması, kira ve diğer gelirlerde Kandiye’de bina eylediği mektebin tamiri görevli giderlerinin karşılanması artan gelirin ise İstanbul’da yaptırdığı caminin giderleri için İstanbul’a gönderilmesi hüküm altına alınmaktadır.

Girit Mutasarrıfı Vezir İbrahim Paşa’nın 1134 (1722) Tarihli Vakfiyesi.

9

10

11

VAKFİYE METNİ:

Mâ yahvihî haze′l-kitâbı ve yahkihî ve inne′l-hitabe min te’sîs-i asli′l-vakfı ve tertîbi′ş-şurûti ve ta‘yîni vücûhi′l-masârifi ale′n-nemati′l-mebsût vaka‘a külluhû ledeyye ve cerâ cemî‘uhu beyne yedeyye ve innî kazaytu bi-lüzûmihi fi-husûsihi ve umûmihi mürâ‘iyen lemmâ yeci‘bu ale′l-hükkâmi fi′t-tescîli ve′l-ihkâm ve âlimen bi′l-hilâfi beyne′l-eimmeti′l-eşrâf ve ene′l-fakîru sümmiye Mustafa bin el-Hâc Mehmed el-Kâdî bi-medîneti Kandiye el-mahrûse ufiye anhümâ.

Bu dahi Hamd ü sipâs ve şükr ü bî-kıyâs ol mübdî-i ukûl-i havâs ve hâlık-ı cinn ü ünâs vâkıf-ı ahvâl ve atvâr-ı dânâ-yı zamâyir-i esrâr olan rabbü′l-erbâb ve mâliki′r-rikâb hazretlerinin dergâh-i akdes ve bârigâh-ı mukaddeslerine münhâsır ve maksûrdur ki erbâb-ı a‘mâl-ı hasenâta na‘îm-i cinân-ı bekâ ünvânî lütf-i bi-girânından inâyet ve ihsân eyledi ve sıla-ı salâvât ol Seyyid-i kâinât ve mefhâr-i mev-cûdât merkezi dâire-i risâlet matlâ-i sitâre-i velâyet makbûlu dergâh-ı ilâh mahrem-i esrârı li-ma‘a′llâh emin-i vahyi hudâ Muhammedini′l-Mustafa salla′llâhu te‘âlâ aleyhi ve sellem hazretlerinin merkad-i münevver ve meşhed-i mutahherelerine îsâra sezâ ve ahrâdır ki, vücûh-i hayrâtı beyân ve vesîle-i meberrâtı îyân idüb sübülü Dârü′s-selâma delâlet eyledi ve tuhâf-ı teslîm zümre-i âl ü evlâd ve fır-ka-i ashâb ve ahfâdları meşâhid-i münîrelerine ihdâ olınur ki her biri vâkıf-ı esrâr-ı şerâyi‘-i ahkâm-ı Muhammedî ve kâşif-i estâr-ı hakâyıkı dîn-i Ahmedî olub ashâbî ke’n-nücumî bi-eyyihim iktedeytüm ihdeteytüm kelâm-ı sa‘âdet hitâmına mazhar olmuşlardır.

Emmâ ba‘dü; bu kitâbı müstatâb-ı sıhhat nisâbın tahrîr ve imlâ ve tastîr ve inşâsına bâ‘is ve bâdî oldur ki; sâbıkan Kapudan Paşayı rûy-ı deryâ olub hâlâ es‘ad-ı emâkin-i aktâr dârü′l-cihâd olan mahrûse-i Kandiye Muhafızı ve Eyâlet-i Cezîre-i Girid Mutasarrıfı el-fakîru′l-hakîr el-muhtâc-ı ilâ rahmet-i rab-bihi′l-kadîr Vezîr-i mükerrem-i âlişân müşîr-i mufahham sâmî mekân devletlu el-Hâc İbrahim Paşa yessere′llâhu lehu bi′l-hayri mâ-yerûmu ve mâ yeşâ hazretleri sâlik-i sebîl-i hayrât ve mu‘tekidi in-ne′l-hasenâte yüzhibne′s-seyyiât olub bu dâr-ı fenâ ve bevâr mahalli temkîn ve karar olmayub ni‘am-ı zılli sehâb asâ zâil ve mukîmi dayf-ı râhî ve râhil vücûdı müstelzim-i adem sıhhati müstevcib-i sikam olduğunu yakinen âlim ve câzim olmağın inşâ-i hayrât ve ibdâ-i hasenâta sâ‘î ve âzim olub niyet-i sâfiye ve taviyyet-i vâfiye ile huzûru fâizu′n-nurlarında akd olunan meclis-i şer‘-i şerîfi şâmihu′l-imâd ve mahfel-i dîn-i münîf-i râsihu′l-erkân ve′l-evtâdda vakf-ı âti′l-beyâna li-ecli′t-tescîl ve′l-emri′l-it-mâm ve′t-tekmîl da‘vâ ve rücû‘a mütevellî nasb ve ta‘yîn ve azl ve nasbı yed-i şerîflerinde olmak üzre şart eyledikleri Kandiye Kal‘asında Dergâh-ı Âlî Yeniçerilerinden Çete Ağası olan Bezirgân Mehmed Ağa ibn mahzarında ikrâr-ı tâm ve takrîr-i kelâm idüb atyeb-i mâlımdan ve enfes-i menâlimden bin guruş ifrâz ve hasbeten li′llâhi te‘âlâ vakf-ı sahîh-i müebbed ile vakıf ve habs eylediğimden sonra bi-fazli′llâhi′t-te‘âlâ dâhil-i havzâ-i temellük ve tasarrufum olan emlâkimden Medîne-i mezbûre Kan-diye kal‘ası derûnunda Sultan İbrahim Hân aleyhi′r-rahmeti ve′l-Gufrân Câmi‘-i Şerîfi mahallesi′nde vâki‘ bir taraftan müceddeden binâ ve ihdâs eylediğim hamam ve bir taraftan hamam-ı mezbûrun ar-sa-i hâliyesi ve bağçesi ve bir taraftan müceddeden binâ olunan üç bâb hâne ve bir taraftan ba‘zân Hokkabaz Ahmed Beşe mülkü ve ba‘zân Terzi İbrahim Odabaşı havlusu ve ba‘zân Morevî Mustafa Ağa hânesi ve bir taraftan tarîk-i âmm ile mahdûd tûlen kırk yedi ve arzan otuz dört bi-hesâb-i terbî‘i bin beş yüz doksan sekiz zirâ‘ arsa üzerine müceddeden binâ ve ihyâ eylediğim bir bâb mekteb-i şerîf-i dil-küşâ ve havlu ve bağçe yeri ve derûnunda müceddeden binâ olunan musluk ve kurbında bi’r-i mâ ve mekteb-i şerîf tahtında vâki‘ sahrınç ve yine mahalle-i mezbûrede bir taraftan Morevî Mustafa Ağa mülkü ve iki taraftan mârrü′z-zikr mekteb-i şerîf bağçesi ve bir taraftan tarîk-i âmm ile mahdûd tûlen yiğirmi dokuz ve arzan yiğirmi bi-hesâb-ı terbî‘i beş yüz seksen zirâ‘ arsa üzerine müceddeden binâ ve ihdâs eylediğim üç bâb hâne ve yine muttasılında bir taraftan mekteb-i şerîf-i mezbûr ve bir taraftan Filcizâde mülkü ve iki taraftan tarîk-i âmm ile mahdûd tûlen elli ve arzan otuz yedi buçuk bi-hesâb-ı terbî‘i bin üç yüz yetmiş beş zirâ‘ arsa üzerinde müceddeden binâ eylediğim bir bâb hamam me‘a ca-

12

mekân ve havlu ve bağçe ve bi’r-i mâ ve yine kal‘a-i mezbûre derûnunda Ankebut Ahmed Paşa Ma-hallesi′nde vâki‘ bir taraftan Kuyumcu Ali ve bir taraftan Sabuncu Yani hâneleri ve iki taraftan tarîk-i âmm ile mahdûd tûlen on sekiz ve arzan on yedi bi-hesâb-ı terbî‘i üç yüz altı zirâ‘ arsa üzerinde bir bâb hâne ve yine kal‘a-i mezbûre derûnunda Vezîr-i A‘zâm Câmi‘-i şerîfi mahallesi′nde vâki‘ bir ta-raftan Hamamcı Ali hânesi ve harabe hamamı ve bir taraftan yeri tersâne gözleri ve tarafeyn-i tarîk-i âmm ile mahdûd tûlen seksen altı ve arzan elli iki bi-hesâb-ı terbî‘i dört bin dört yüz altmış yedi zirâ‘ arsa-i hâliye üzerine müceddeden binâ ve ihdâs eylediğim hâriciyede fevkânî altı bâb ve tahtânî dört bâb odayı ve havlu ve bi’r-i mâ ve dâhiliyede üç bâb fevkânî ve üç bâb tahtânî oda ve havlu ve matbah ve tetimmât-ı sâire-yi müştemil bir bâb kebîr hâneyi ve yine Kandiye sancağında Malviz Nâhiyyesin-de Kuluhor çiftliği hudûdu dâhilinde acı su dimekle ma‘rûf nehr-i cârî üzerinde dâir arsası merhûm Fazıl Ahmed Paşa Vakfı′ndan senede iki yüz akçe mukâta‘a-i zemîn ile taht-ı tasarrufumda ve bâ-izn-i mütevellî müceddeden binâ ve ihdâs eylediğim ebniye-i ma‘lûmesi mülk-i sırfım olub bir taraftan Abdullah Efendi değirmeni ve iki taraftan mârrü′z-zikr acı su ve iki taraftan tarîk-i âmme muttasıl cisr ile mahdûd iki göz âsiyâb-ı dakîk ve yine Kandiye kal‘ası limanı kapusu dâhilinde iki kapu arasında taşradan gelürken sağ tarafta vâki‘ bir taraftan merhûm el-Hâcc Ali Paşa Vakfı′ndan olan mahzenler ve iki taraftan kal‘a dıvarı ve bir taraftan tarîk-i âmm ile mahdûd iki bâb kârgîr mahzen ve iki sofa ve bir dehlizi müştemil gümrükcüler oturdukları mahal ve kemer suyu ta‘bîr olınur mâ-i cârî ile Kandiye kal‘ası derûnuna cereyân idüb bir mâsûrâsını kanâvât ile sâbikan yamaklar odabaşısı Seyyid Mustafa′-dan ve bir mâsûrâsını kanâvât ile Terzi Ali Beşe′den ve bir mâsûrâsını kanâvât ile hamam yeri olan menzil ile me‘an Vafiye Hâtundan iştirâ‘ iden Bazirgân Mehmed Ağa′dan şirâ-i sahîh-i şer‘î ile mâlik olduğum üç masura suyun kanâvât-ı müsennâtını ve Katuazhonus nâm karye hudûdunda vâki‘ dere kenârında Paradisoforti nâm mevzi‘de zuhûr ve nübû‘ idüb kanâvât-ı müsennâtla bâ-hüccet-i şer‘iyye havzâ-i temellük ve tasarrufa idhâl ve kemer suyuna zamm ve ilhâkla derûn-i kal‘aya icrâ eylediğim mâ-i cârîden dört masura suyun kanâvâtını hasbeten li′llâhi′l-aliyyi′l-azîm ve taleben li-merzât-i rab-bi′r-Rahîm vakf-ı sahîh-i müebbed ve habs-i sarîh-i muhalled ile vakf ve habs idüb şöyle şart eyledim ki; mârru′z-zikr bin guruş nukûd-ı mevkûfe mu‘amele ve murâbaha ile i‘mâl ve irbâh olunmayup an-cak kâimmakâm-ı mütevellî yediyle rûgan-ı zeyt iştirâ‘ ve vaktiyle bey‘ içün selem-i şer‘î tarîkiyle i‘mâl oluna ve meblağ-ı mezbûr vakfa münâsib akâr düştükce semen-i misliyle akâr ve musakkafât iştirâ‘ olunup akara tebdîl oluna ve bâlâda zikr ve beyân ve tafsîl ve ayân olunan akâr-ı mevkûfenin mecmû‘-i icâre-i mu‘accele ile îcâr olunup ve zikr olunan Sultan İbrahim Hân Mahallesi′nde vâki‘ üç bâb hâneden her birine beher yevm birer sağ akçe icâre-i müeccele ve mâru′l-beyân hamam içün be-her yevm otuzar sağ akçe icâre-i müeccele ve Ankebud Ahmed Paşa Mahallesi′nde vâki‘ bir bâb hâ-neye kezâlik yevmî bir sağ akçe icâre-i müeccele ve mârru′z-zikr Vezîr-i A‘zâm Mahallesi′nde vâki‘ hâriciye ve dâhiliyede büyût-ı adîde ve havluyu müştemil kebîr menzile beher yevm beş sağ akçe icâre-i müeccele ve zikr olunan acı su üzerinde dâir iki göz âsiyâba beher yevm üçer buçuk sağ akçe müeccele ve kal‘a-i mezbûre liman kapusu dâhilinde vâki‘ gümrük yeri olan mahzen ve sofa ve deh-lize beher yevm sekizer buçuk sağ akçe icâre-i müeccele vaz‘ olunup minvâl-i muharrer üzre îcâr oluna ve zikr ve tafsîli mürûr iden emlâk ve akârâtın icâre-i müeccelesinden ve bi′l-cümle galle-i va-kıftan hâsıl ve müctemi‘ olan meblağdan mekteb-i şerîf-i mezbûrda kavâid-i ilm ve sarf ve nâhivde mâhir ve ulûm-i sâirenin tahkîkine kâdir bir kimesne mekteb hocası nasb ve ta‘yîn olub sibyâna ta‘lîm-i ulûm ve kırâ’atden sonra yevmî yiğirmi sağ akçe vazîfe virile ve yine mekteb hocası olan kimesne mekteb-i mezbûrda bevvâb olub yevmî iki akçe bevvâblık vazîfesi virile ve Medîne-i mezbû-re Kandiye′de vâki‘ evkâf-ı mezbûreye bir mu‘temed ve müstakîm ve melî kimesne mütevellî vekîli olub evkâf-ı mezbûreyi rü’yet ve siyânet ve tenmîr ve tevfîr ve muhâfazat hidmeti mukâbelesinde ci-het-i tevliyet olmak üzre yevmî üç sağ akçe vazîfeye mutasarrıf olub sadakât ve istikâmet üzere edâ-i hidmet eyleye ve mârru′z-zikr mekteb hocası her vakitde sıbyânı azâd eyledikde üçer İhlâs-ı Şerîf tilâvet idüb sevâbını Seyyid-i kainât şefî‘-i yevmî arâsât Habîb-i Hüdâ Muhammedini′l-Mustafa sal-lallâhu te‘âlâ aleyhi ve sellem hazretlerinin rûh-ı pür-fütûhlarına ve evlâd ve âl ve nesebleri rûh-ı

13

şerîflerine ve çahar-yâr-ı güzîn ve ashâb-ı metîn ve tebe‘-i tâbi‘in rıdvânullâhi aleyhim ecma‘în ervâh-ı şerîfelerine ve vâkıfın rûhuna ve vâlideyni rûhlarına ve cemî‘-i ehl-i îmân ervâhlarına ihdâ eyleye ve mekteb-i şerîfin mürûr-ı eyyâm ile ta‘mîre muhtâc olan mevâzi‘i mütevellî vekîli yediyle ta‘mîr ve termîm oluna ve izdiyâd-ı vakıftan mütevellî vekîli yediyle beher sene bin vukıyye rûgan-ı zeyt iştirâ‘ olunup Mahmiye-i İstanbul′da binâ ve ihyâ eylediğim câmi‘-i şerîfin umûruna sarf içün İstanbul′a asıl mütevellîye irsâl ve isâl oluna ve minvâl-i muharrer üzre ta‘yîn ve tebyîn olunup ale′t-tafsîl şerh ve beyân olunan vezâyif ve masârıfdan mâ‘adâ gallât-ı evkâf-ı mezbûreden izdiyâd olan akçeyi mütevellî vekîli olanlar beher sene Mahruse-i İstanbul′da asıl evkâfın mütevellîsine hasbe′l-imkân emniyet ve ihtimâm ile irsâl ve isâl edeler ve bâlâda zikr olunan cem‘an yed-i masura mâ-i cârînin bir masurası mekteb-i şerîfde binâ olunan musluğa icrâ ve altı masurası mâru′l-beyân hamama icrâ oluna ve mâdem lâbis-i libâs-ı müste‘âr-ı hayât olam vakf-ı mezbûre kendim bi′z-zât mütevellî olub bi-emri′llâhi te‘âlâ kazâ-i nehb ve vâsıl-ı riyâz-ı cinân oldukda evlâdım ve evlâd-ı evlâdım batnen ba‘de batnin mütevellî olalar el-iyâzübi′llâhi te‘âlâ an kahri′l-feyyâz inkirâz iktizâ eder ise utekâma ve evlâd-ı evlâd-ı utekâ-ma karnen ba‘de karnin meşrûta ola ve mürûr-ı eyyâm ve kürûr-ı şuhûr-ı a‘vâm ile vakf-ı mezbûre murâ‘ât bi′l-külliyye müte‘azzire olur ise Medîne-i Münevvere salla′llâhü te‘âlâ alâ münevveriha fu-karâsına sarf oluna ve vakf-ı mezbûrun tebdîl ve tağyîr ve taklîl ve teksîri merreten ba‘de uhrâ yedim-de ola deyu ta‘yîn-i şurût ve tebyîn-i kuyûd idüb zikr-i mürûr iden emlâk ve akârı mütevellî nasb ve ta‘yîn buyurdukları mezbûr Bazirgân Mehmed Ağa′ya fâriğân ani′ş-şevâğil teslîm ol dahi vakfiyet üzre bi′t-tevliye kabz ve tesellüm eyledikten sonra vâkıf-ı müşârün-ileyh lâ-zâle mün‘âmen aleyh hazretleri kelâm-ı dürer-bârını semt-i vifâkdan cânib-i şikakâ atf idüb mütevellî-i mezbûr mahzarında vakf-ı akâr sirâci′l-ümme kâşifi′l-gumme imâm-ı muhtâr Ebu Hanîfeti′l-Kûfî rahmetu′llâhi aleyh haz-retlerinin re’y-i münîr ve mezheb-i hatîrleri üzere sahîh lâkin gayr-ı lâzım olmağla sıhhat lüzûmu müstelzim olmamağın vakf-ı akârdan rücû‘ meşrû‘ olub ve vakf-ı nükûd câiz olmamakla evkâf-ı mezkûreden rücû‘ eyledim deyu da‘vâ-yı istirdâd buyurduklarında mütevellî-i mezbûr dahi cevâb-ı sevâba tasaddi idüb vakf-ı akâr İmâmeyn-i Hümâmeyn İmâm-ı Sânî Ebu Yusuf hazretlerinin re’y-i şerîfleri üzere vakaftü dimekle ve İmâm-ı Sâlis Muhammed bin Hasan eş-Şeybânî hazretlerinin mez-heb-i münîflerinde teslîm-i ile′l-mütevellî itmekle ve vakf-ı nükûd bedr-i enver hazret-ii İmâm Züfer katında sahîh ve lâzım olub ve sıhhat ve lüzûm tev‘emân ve mütelâzimân olmağla rücû‘ ve istirdâd meşrû‘ olmamak cânib-i ercâh ve evlâdır deyu redd ve teslîmden imtinâ‘ ve hâkim-i muvakki‘-i sadr-ı kitâb tûbâ lehû ve hüsnü meâb huzûrunda müterâfi‘ân olduklarında hâkim-i müşârün-ileyh dahi tem-hîd-i kavâid-i hayrı evlâ ve teşyîd-i mebânî-i vakfı ahrâ görüp âlimen bi′l-hilâfi beyne′l-eimmeti′l-eslâf ve murâ‘iyen limâ yecibü ri‘âyetuhu bi′l-hükmi fi′l-evkâf eimme-i selâse re’y-i şerifleri üzre mâr-ru′z-zikr nükûd ve akâr ve emlâkin vakf-ı sahîh ve lâzım olmalarına hükm-i sahîh-i şer‘î ve kazâ-i sarîh-i mer‘î idüb min-ba‘d vakf-ı mezbûr sahîh ve lâzım ve mütehattem olub nakz ve nakîzine mecâl muhâl ve tebdîl ve tağyîri adîmü′l-ihtimâl oldu. “Fe-men beddelehû ba‘demâ semi‘ahû fe-innemâ is-muhû ale′llezîne yübeddilûnehû inna′llâhe semî‘un alîm” ve ecru′l-vâkıfı ale′l-Hayyi′l-Cevvâ-di′l-Kerîm innehû hüve′t-tevvâbü′r-Rahîm cerâ zâlike ve hurrire fi-Zilhicceti′ş-şerîfe li-sene erba‘a ve selâsin ve mietin ve elfin.

Mukâbele şod.

Şuhûdü′l-Hâl;

- Umdeti’l-Ulemâ Hasan Efendi el-Me’zûni bi′l-iftâ bi-Kandiye- Zeynu′l-Fudala eş-Şeyh Hüseyin Efendi el-Va‘iz-i bi-Câmi‘-i Vezîr- Umdeti Erbâbi′l-kalem Osman Efendi Defterdâr-ı Cezire-i Girid- Muharreru′l-Eşbâh İbrahim Ağa-yı Yerlübaşı-i Kandiye- Fahru′l-Akrân Ali Ağa Kethüdâ-yı Yerlübaşı-i Kandiye

14

- Fahru′l-Eşbâh Ahmed Ağa Dizdâr-ı Kandiye- Fahru′l-Emsâl Mustafa Ağa-yı Yemin- Muharreru′l-Eşbâh Hüseyin Ağa-yı Yesar- Muharreru′l-Eşbâh Abdurrahman Ağa-yı Urbân-ı Yemîn- Umdetü′l-Eimme Mustafa Efendi Hatîb-i Câmi‘-i Hünkâr- Umdetü′l-Ulemâ Zekeriyya Efendi İmâm-ı Câmi‘-i İbrahim Paşa- Muharreru′l-Eşbâh Mehmed Ağa ser-Çavuşân-ı Yerlübaşı- Muharreru′l-Eşbâh Hüseyin Ağa Tabye-i Hoti- Umdetü′l-Ulemâ İsmail Efendi Hatîb-i Câmi‘-i Vezîr- Molla Mustafa Hoca-i Mekteb- Salih Çâvuş ibn Veli Gurbân-ı Yemîn- Mehmed bin Muslu Çâvuş gönüllünân-ı selsâr- Ali bin Hüseyin tâbi‘-i Gönüllünân-ı Yemîn- Fahru′l-Eşbâh İbrahim Ağa Ağa-yı Tâbye-i Sefîd- Fahru′l-Akrân Ömer Ağa Ağa-yı Kal‘a-i Kebîr- Mustafa Ağa ser-Topçi-i Yemîn-i Kandiye- Ali Ağa ser-Topi-i Yesâr-ı Kal‘a-i kandiye- Süleyman Ağa-yı Tâbye-i Taşlı - Mehmed Ağa-yı Tâbye-i Kızıl- Derviş Ağa ser-Cebeciyân- el-Hâcc Muslu Ağa-yı Kal‘a-i Âb-ı Sağîr - Abdullah Ağa Kethüdâ-yı Çavuşân.

15

Edirne’de ve Rumeli’nde çok sayıda akar ve hayratı bulunan Sultan Selim Han bin Süley-man Han Vakfı” nın 1190 H. (1776 M.) senesinde bir yıllık mukataa, kira ve sair gelirleri ile görevli ücretleri, tamir masrafları ve diğer giderlerini gösteren muhasebe kaydıdır.

Edirne Sultan Selim Hân-ı Sânî Vakfına Ait 1190 (1776) Tarihli Bir Yıllık Muhasebe Kaydı.

16

17

18

MUHASEBE KAYDI METNİ:

Muhâsebe-i mahsûlât ve ihrâcât-ı Evkâf-ı Câmi‘-i Şerîf ve Medrese-i Latîf ve Dâru’l-Kurrâ-i ma‘mû-re-i merhûm ve mağfûrun leh Sultan Selim Hân Gâzî tâbe serâh der-Edirne ‘an an tahvîl-i kıdve-tü’l-emâcid ve’l-a‘yân el-Hâc Ömer Ağa mütevelli-i vakf-ı mezbûre vâcib an evvel-i mart sene 1190 ilâ gâyet-i Şubat sene-i minhu bi-ma‘rifet-i iftihâr’l-havâssı ve’l-mukarrebîn mu‘temedü’l-mülûki ve’s-selâtîn muhtâru’l-‘ızzü ve’t-temkîn sa‘âdetlü Beşir Ağa dâme uluvvihi Ağa-yı Dârü’s-sa‘âde-ti’ş-şerîfe en-Nâzır-ı evkâf-ı şerîf-i mezbûre bâ-fermân-ı ‘âlî ve bâ-‘arz-ı hazret-i Ağa-yı müşârun ileyh sûret dâde ber-mu‘tâd-ı fî sene-i kâmile. An-mâl-ı mukayyed mukâta‘ât-ı vakf-ı mezbûr ‘an Hazîne-i Haremeyn-i Şerîfeyn te‘avvuz şode 876540 akçe. Ani’l-meşâhirât-i mezkûrîn

An mahsûl-ı kast-ı hân-ı kapan-ı meyve der-uhde-i İbrahim Ağa 12000,An mahsûl-ı merdân u zebân ber-vech-i mâlikâne der-yed-i müste’cir 18000,An mahsûl-ı odahâ-i vakf der-yed-i müste’cirîn bâ-vesâtat-i câbi 55333,An mahsûl-ı icârât-ı odahâ-i atîk der-yed-i câbi-i müşâhere 15760,An mahsûl-ı icârât-ı odahâ-i hân-ı nahl der-yed-i câbi-i müşâhere 4680,An mahsûl-ı icâre-i ahûr-ı hân-ı meyve der-yed-i müste’cir-i ahûr-ı mezbûr 2000, An mahsûl-ı mukâta‘a-i merkad-ı Mehmed Derviş Cami‘i an vakf-ı Hatice Sultan 360,An mahsûl-ı mu‘accele-i mahlûl-i hisse-i dükkân der-uhde-i İbrahim Beşe 1200,An mahsûl-ı mu‘accele-i mahlûl-i an hisse-i dükkân der-uhde-i Zeliha Hâtun 4320,An mahsûl-ı mu‘accele-i mahlûl-i nısf-ı min dükkân der-uhde-i Baho Veledi Nikola 14640,El-Vezâ’if-i vakf-ı mezbûr vâcib an evvel-i Mart sene 1190 ilâ gâyet-i ŞubatHademe-i yevmiye 2100, ve ‘öşrî sâbıka 333000,Minhe’l-İhrâcât-ı mezkûrîn Minhe’l-İhrâcât-ı mu‘ayyeneBahâ’i ruğan-ı zeyt berâ-yı kanaâdil-i câmi‘ ve minârihâ ve gayrihi ber-mu‘tâd-ı kadîm fiyat41800386 furû-nihâda berâ-yı der-müddet-i ta‘mîrât = 3794 =202383Kıyye 51, fiyat 122= 6222Kıyye 52, fiyat 861,5,= 44798Kıyye 54, fiyat 2810,5 = 151363Bahâ-i şem‘-i asel-i zerd berâ-yı şem‘ayni kebîreyn kıyye 139.5 fiyat 2250=31387,Bahâ-i asel-i sefîd berâ-yı şem‘ayni kebîreyn kıyye 15 fiyat 270=4050,Bahâ-i rişte-i penbe berâ-yı şem‘ayni kebîreyn 720,Bahâ-i astar ve hatab ve ta‘âmiye ve rahîn-i rıhten-i şem‘ayn 1320,Bahâ-i kanâdil-i minârehâ der-Ramazâni’l-mübârek ve fî leyâli’ aded 2 fiyat 12X1200=14400,Bahâ-i kanâdil berâ-yı derûn-ı câmi‘ bi’d-defe‘ât aded 35x5=1200,Bahâ-i kanâdil berâ-yı mâhya ve tezyin-i Minâreha der-leyâl’i-i ‘ıdeyn aded 500x12=6000,Bahâ-i tel ve teneke berâ-yı kanâdil derûn-ı câmi’i şerîf 540Bahâ-i şamandra me‘a buhur müşte‘ile berâ-yı lâzime-i kanâdil-i minâreha der-Ramazan ve tezyin-i minâre 1152,Bahâ-i astar berâ-yı âvize-i fener tezyin-i minâreha 1260,Bahâ-i resen berâ-yı âvize-i fener tezyin-i minâreha 720,Bahâ-i kutuha fener-i âvize berâ-yı tezyin-i minâreha 200 x 4=800,

19

Bahâ-i kutuhâ ve şerefeha-i minâreha mücedded 12 Adet x 60=720,Bahâ-i buryâ-yı saz berâ-yı derûn-ı câmi‘ 780,Bahâ-i münakkış-ı kağıt berâ-yı şem’ayn-ı kebîr 306,Bahâ-i sünger berâ-yı lâzime-i kayyımân-ı câmi‘ 88,Bahâ-i cârûb-ı meydan ve deşte berâ-yı câmi‘ 600,Bahâ-i ahker berâ-yı câmi‘ ve mekteb-i şerîf 1200,Bahâ-i ibrik ve desti bardak berâ-yı sıbyânân-ı mekteb 91Bahâ-i kırtâs berâ-yı kâtib-i vakf lâzime-i defâtîr 1200,Bahâ-i resen berâ-yı şerefehâ-i minâreha der-Ramazani’l-mübârek 760,Bahâ-i harc-ı ta’âm berâ-yı tevzi’-i vezâyifât 4400,En’âm-ı şâkirdi şem’iger ve………240,Edâ-i bahâ-i penbe berâ-yı sirâciyân-ı câmi’ 1080,Edâ-i harc-ı mahya berâ-yı minâre der-Ramazan 700,Edâ-i baklava baha berâ-yı hademât-ı vakf der-Ramazan 22800,Edâ-i melbûsât berâ-yı sıbyânân-ı mekteb 8000,Edâ-i mukâta‘a-i zemin-i sebilhâne an-vakfı Fazlullah Paşa 96,Edâ-i heyme baha ve çıra baha berâ-yı Mevlânâ Müderris Efendi 1500,Edâ-i ihbâriye ve dellâliye berâ-yı mahlûl-ı vakıf 360Edâ-i resmi mütevelli ve kâtibân-ı vakf-ı şerîf mahlulât 2000,Edâ-i ihzâriye ve battaliye-i icârât-ı vakıf berâ-yı câbi-i müşâhere 10000,Edâ-i ihzâriye ve battaliye-i icârât-ı vakf berâ-yı câbi-i müşâhere-i odahâ-i atik 2000,Edâ-i ma‘îşet-i mütevelli-i vakf ber-mûceb-i mu‘tâd 50000,Edâ-i ma‘îşet-i kâtib-i vakf-ı şerîf 24000,Edâ-i kâtib-i ruznamçe-i vakf-ı şerîf 12000,Harc-ı tezkere-i tevliyet 9600,Harc-ı imza-i Mevlânâ Müfettiş Efendi ve kisedâriye ve kalemiye 8000,Harc-ı diden-i muhasebe …. 20000,

Ucûrât-ı Mezkûrîn

Ücret-i Firuzân-ı kanâdil-i minâreha der-Ramazani’l-mübârek 4800,Ücret-i Firuzân-ı kanâdil-i kubbe ve fânus 520,Ücret-i Firuzân-ı kanâdil-i minâreha der-leyâli-i mübarekân 2400,Ücret-i kayyımân ve siraciyân berâ-yı vaz‘ı şem‘aynı kebîreyn 400,Ücret-i kayyımân berâ-yı efsandan? Kaliçeha 1000,Ücret-i hammâliye ve kantâriye berâ-yı ruğan-ı zeyt 1350,Ücret-i müezzin-i karye-i İnecik beher yevm dört akçeden 1480,Ücret-i şem‘iger vakfı beher yevm 5 akçeden 1850,Ücret-i müstahfizân-ı serb beher yevm 6 akçeden 2160,Ücret-i Râh-ı âbi-i vakf beher yevm 8 akçeden 2880,Ücret-i Arabacıyan berâ-yı ihrâc-ı mezbele-i havlı-yı câmi’ ve müderrisin vesâire 360,

Zuhurât

1 Bahâ-i geçen cam ma’a üstâdiye berâ-yı ta’mirât-ı …….câmi’-i şerîf-i 6600,3 Bahâ-i elvâh ve kereste ve mismâr ve kireç horasan berâ-yı ta’mirat-ı kenifhahan-ı kapan-ı meyve fi 15 Safer sene 1190.2871,4 Bahâ-i tilki kuyruğu berâ-yı lâzime-i kayyımân-ı câmi’ 249,

20

5 Bahâ-i meşin Sofra berâ-yı mücmire-i mihrab-ı câmi’ 2 adet 180,6 Bahâ-i kufl berâ-yı bâb-ı câmi’ ve minâre 1080,7 Bahâ-i resen ve kettân ve ruğan ve kireç ve horasan ve üstadiye berâ-yı rah-ı âb-ı câmi’ ve müder-risin ve han-ı kapan ma’a kenifha 26738 Bahâ-i buryâ-yı saz berâ-yı sıbyanân-ı mekteb 450,9 Bahâ-i masârif-i ta’mirat-ı hazine-i rugan-ı zeyt 1350,10 Ücret-i lağımcıyan ve singer-i aşân berâ-yı ta’mirat-ı kenifha-i han-ı kapan-ı meyve ma’a tathir-i lağım 20480, Ez-ziyâdetü’l-harc

În kadr-i meblağ zuhûr kerde ve meblağ-ı mezbûr an hazine-i harameyni’ş-şerîfeyn dâde-i fermude ber muceb-i hatt-ı hümâyun şevketmakrun ve sûret dâde bâ fermân-ı âli ve bâ-arzı nâzır-ı vakf hazret-i ağa-yı müşârûn ileyh.

21

Kaçanikli Mehmed Paşa Üsküp ve Kaçanik dolaylarında sahibi olduğu tüm müştemilatıy-la birlikte oturduğu evi, 2 adet çiftliği, bağ, bahçe ve çayırlarını, 4 adet hanı, 4 tane fırını, 28 bab değirmeni, 8 bab dükkanı, 20 adet bekar odasını ve sair mülkleri ile birlikte sülüs malını ve bin altın ki on iki kere yüz bin akçesini (bir milyon iki yüz bin akçe) kurmuş ol-duğu vakfına akar olarak kaydettirmiştir. Vakfiyeye göre vakfın taşınmaz olan akarlarının tamamı kiraya verilerek vakfa gelir sağlanacaktır. Yine vakfiyede belirtildiğine göre Vakfe-dilen nükut onu on bir buçuk hesabıyla (%15 oranında) nemalandırılarak vakfa gelir elde edilecektir. Söz konusu vakıf nükudun borç olarak verileceği kişilerden sağlam teminatlar alınması kefillerinin güvenilir kişilerden olması şartı aranırken, vakfedilen paranın borcu-nu geri ödeme özelliği devlet adamları ve ihmalkar kişilere verilmemesi, özellikle tüccar ve varlıklı kişilere verilmesi şart koşulmuştur. Vakfedilen akar ve nükuttan elde edilen gelir ile vakfın hayratı olan cami, mektep, değirmen, han ve köprü gibi yapıların tamir edilmesi, vâkıfın oturmakta olduğu Kâtib Şahin Mahallesi avarızı için her sene bin akçe verilmesi, hayattayken vakıf kurucusu hacca gidemezse her yıl bir kişinin hacca gönderilmesi için her yıl on beş bin akçe ayrılması ve vakfiyede belirtilen diğer hayır şartlarının yerine getirilmesi istenilmiştir. Yine vakfın geliri ile Üsküp’te yaptırılan caminin yanına bir zaviye yapılması ve tüm giderlerinin vakıftan karşılanması, vakfın idari kadroları ile birlikte cami, mektep, zaviye ve diğer hayratında çalışan 21 kişinin ücretleri vakfın gelirinden ödenmesi hüküm altına alınmıştır.

Kaçanikli Mehmed Paşa’nın 10 Şaban 1017 (19 Kasım 1608) Tarihli Vakfiyesi.

22

23

24

VAKFİYE METNİ:

Vakf-ı Câmiʼ-i Şerîf-i Merhûm Kaçanikli Mehmed Paşa der-Üsküb Kayd şod sûret-i vakfiyye-i maʼmûlun-biha be-muhâsebe-i evkâf müceddeden Kayd şod fermûde bâ-arzuhâl-i Mustafa ve Ali ve Mucib Beyler mütevelliyûn-ı vakf-ı mezkûr ve bâ-iʼlâm-ı faziletlü es-Seyyid Mehmed Saadeddin Efendi Müfettiş-i Evkâf ve bâ-telhis-i devletlü Hazret-i es-Seyyid Abdurrahman Nafiz Paşa Nâzır-ı Evkâf-ı Hümâyûn ve bâ-fermân-ı âlî el-vâkiʼ fî 17 Cemâziyeʻl-evvel sene 1267.

Mâ fîhi mineʻl-vakfi ve şerâitihî sahha ledeyye fe-hakemtu bi-sıhhatihî ve lüzûmihî âlimen biʻl-hilâf indeʻl-melikiʻl-aliyyetüʻl-ahlâf ve eneʻl-fakîr es-Seyyid el-Kemâlîzâde Üsküb veʻl-âd veʻs-saʼade bi-livâ-yı Üsküb gufire lehumâ.

Hamd-i nâ-mahdûd ol mevcûd-ı vâcibüʻl-vücûdihî vâcibdir ki; ikrar-ı insandan murâd ettiğini süluk-ı sebil-i ihsâne muvaffak eyledi tevfik-i hakikiyle ve dârüʻs-selâmı vakf eyledi mütevellî-i istikmâl-i ulûm-ı şerʼiyye ve aʼmal-ı farziyye olanlara vâkıf-ı nakliyye ve havass-ı ibâdı mukarrer eyledi mal-larını sarf etmekle mesâcid ve meâbid binâsına ve her birisine muʼâvenet eyledi esnâf-ı meberrât ve envâʼ-i mehâmid ve inşâsına mükafât eyledi hasenâtlarının öşriyye ve sebt eyledi bir sicile ki; köhne olan kesreti tayyib ve neşr ile vürûd gayr-i maʼdûd-ı vücûd pür-cûd-ı âkıbet-i mahmûde münâsibdir ki; füsahâ âciz oldu. Beyan-ı bedâyiʼ mukâbelesinde ve mecmaʼ-i bülağa ve fusâta sebki câiz oldu ha-ber-i risâlesinde yenbû sıdk-ı nâ-buddur, lisânından ve nûr-ı hak lamiʼdir beyânından Muhammedʻdir ki; şefâʼatına ilticâ eden cümle-i cümle-i meʼâsi ve asâm «yevme yuʼrefu mucrimûne bi-simâhum fe yuʻhazu biʻn-nevasî veʻl-akdâm” ve selâm-ı saâdet-encâm anın âl-i izâm ve ashâb-ı kirâmı üzerine olsun husûsen çâryâr-ı fihâm üzerine çâr-ı erkan maʼmûre-i şeriʼat ve şâr-divâr-ı maksûre-i tarîkat dürerler madem ki; defâtir-i mütebessim ola girye-i aklâmla ve menâzım-ı şeriʼât müntazır ola hüsn-i intizâmla;

Emmâ baʼdü Arâ-yı savâb nemâ-yı ashâb-ı fitnat ve zamâir-i hâk mâyı erbâb-ı basîrete ki; mirʻat-ı vü-cûh-ı garrâ peş-i aybî ve müşkâh-ı zücâceten mesâbih-i lâ-budde peyder ruşen ve muʼayyendir ki; dün-ya dâr-ı selâmet ve cayyu ikâmet değildir sükkânına fenâ cîrânına ine lâzımdır her bir cûdu ki; miʼr-i ademde ve her biri sahîhdir ki; maʼrûz-ı sakimdedir lâ-cezim tarîk-ı kavimde rasih-dem ve sırat-ı müstakîm üzre sabit-i kadim oldur ki alâ-kadri kudretini infak-ı malı sefer-i ahiret için idâd-ı zâde is-tiʼdâd-ı saʼaded yevmiʻl-miʼâdı merâm-ı tamâm idüb merâsım-ı hayrâtı vesile-i devlet-i uhreviyye ve mebâni-i vasıta-i saaded-i ebediyye idene öyle olsa mahrûse-i Üsküb sıynet aniʻl-beliyye veʻl-kürub mahallâtından Kâtib Şahin Mahallesi sâkinlerinden işbu sâhibüʻl-hayrât ve nâşirüʻl-hasenât emirüʻl-ü-merâiʻl-kirâm Kaçanikli Mehmed Paşa yesseraʻllâhu teʼâlâ fiʻd-dâreyn mâ yuridu ve mâ yeşâ meclis-i şerʼ-i şerîf-i sallaʻllâhu alâ-şariyede hâzır olup ikrâr-ı sahîh-i şerʼî ve iʼtirâf-ı sarîh-i merʼî kılup dedi ki; ahsen malımdan ve atyeb-i eksâbımdan on bin altın ki yüz yigirmişer hesâbı üzre on iki kere yüz bin nukûd-ı râyici fi vakt akçeyi hasbeten liʻllâhi ve taleben li merdatihi illallah vakf ve habs etdim; ve yine mahalle-i mezbûrede binâ eylediğim içeri havlumu ve matbahı ve kileri ve kule ve anbarlarımı ve taşra havluda olan fevkânî ve tahtânî odaları ve ahurumu ve iki cânibde olan bahçeleri ve otuz beş kıtʼa sim kılıçlarımı ve bir çift bakraç üzengimi ve iki çift sim rumi ile üzengimi ve sülüs malımı vakf ve habs eyledim; ve İzlikukan nâm karyede olan çiftliğimi ki İsa Bey Evkâfıʻndan ve şehir toprağındaki çiftlik-i mezbûre tâbiʼ olan yerleri ve tarlaları ve iç havluda olan kuleyi ve odaları ve fırını üç aded anbarıyla ve kileriyle ve taşra havluda olan iki ahuruyla ve çiftçi eviyle ve camuslar ve kara sığır ve hergelesiyle ve içinde olan kalil ve kesir çiftliğe müteʼallik levâzımıyla ve çiftlik kurbında olan Esbe cânibinde bahçe ki samanlık kurbındadır; ve dört yol aşrı olup merhûm İvraz Beyʻden iştirâ olınan bahçe ki müceddeden binâ olınan âsiyâbın harkı Nehr-i Libniceʻden alınub bahçe içinden murur idüb bir cânib-i tarîk-i âmm ile ve bir taraf merhûm Turhan eviyle ve bahçesiyle mahdûd karye-i mezbû-

25

rede çiftlik kurbında Libnice nâm nehrin üzerinde dâir ceman dokuz bâb değirmenlerimi ve sabıkan merhûm Hüveys Çelebiʻnin soyundan kim mirası Fatma Kadın oğlu İbrahim Çavuşʻa intikâl idüb baʼdehum oğullarından iştirâ olınup Nehr-i Vardar karşısında çiftliği ve tevâbiʼ ve tarlaları ve çayırları ki indeʻl-ahâli maʼlûmuʻl-hudûddur ve çiftlik-i merkûmda mezbûr İbrahim Çavuş oğullarından iştirâ olınan değirmenlerimi biʻl-cümle çiftlik-i mezbûrun iç havlusuyla ve taşra havlusuyla ve bahçesiyle ve sâir çiftliğe müteʼallik sığır ve hergele ve levâzımıyla vakf ve habs eyledim; ve nehr-i Vardarʻ-dan müceddeden ihdas olınan değirmen harkı ki Çingene Mahallesiʻne karib ceryan idüb Kavukçu Ömerʻden iştirâ olınan tarla içinde müceddeden binâ olınan altı bâb değirmen ki harkı Akbaş nâm karyede olan âsiyâba gider hal-i hayatda olursam hark-ı mezbûrun üzerinde dört bâb kepe değirmeni binâ olınup emr-i hakla mevt ârız olursa vakf ve habs olan akçenin zevâidinden binâ olına zevâidden kifâyet eylemezse zimmen nâsda olan asıl akçeden kepe değirmeni binâ olına; ve yine nefs-i mezbûre tetimmâtından Gulumova nâm karyede müceddeden binâ etdiğim altı göz diğer değirmeni; ve yine Kaçanik nâm derbendde ve bundan esbak velinimetim ve bâis-i rifʼatım olan merhûm ve mağfurun-leh Sinan Paşa nevvereʻllâhu merkadehu müceddeden binâ eylediği Kaçanik nâm kasabada olan mezkûr Libnice nehri üzerinde dâir üç göz değirmeni vakf ve habs eyledim; ve Köprisaler Tekyesi kurbında müceddeden binâ eylediğim bekar odaları ki yigirmi aded odadır her bir odası yevmî birer akçeye olur odaları izbeleriyle ki; kapısının sağ cânibi nalband dükkânı ve sol cânibinde olan semerci dükkânıyla mahdûd ve Yahya Paşa Câmiʼ-i Şerîfi karşısında merhûm-ı mezbûrun evkâfından olan fırının rafı ki; bir cânibi nalband dükkânı ve bir cânibi terzi dükkânı ile tarîk-i âm ile mahdûd ve nehr-i Vardar Cisriʻ-ne karib Hoca oğlundan iştirâ olınan etmekçi fırını ki; bir cânibi (...) ve diğer cânibi (...) ve karşısında Davud Paşa hanıyla mahdûd ve tahteʻl-kalʼada olan (...) evkâfından fırınıki bir cânibi ve diğer cânibi (.....) mahdûd fırını ve Esbevudina nâm karyedeki indeʻl-ahali maʼlûmuʻl-hudûd otuz çapalık bağları; ve yine karye-i mezbûrede vâkiʼ merhûm Keyvan Emin sulhundan beytüʻl-maldan iştirâ olınan bir kıtʼa çayır ki bir cânib-i tarîk-i âmmla ve bir taraf karye-i mezbûreden ceryan eden hark ile istoyani (...) nâm zimmînin tarlasıyla mahdûd Vudnuzir zirde merhûm el-Hâcc Süleyman Ağa bağları ki (...) nâm zımmîler bağları ile mahdûd ve Nerez-i nâm karyede İçvenko Aşcı dimekle maʼruf (...) karye-i mezbûreden nâm zımmiden iştirâ olınan bağlar ki; bir cânibi (...) ve diğer cânibi (.....) nâm zimmîler yerleriyle mahdûd üç kıta (...) Çapalık bağları vakf eyledim ve Solak Ali Çavuşʻdanavlularla alınub indeʻl-ahâli maʼlûmuʻl-hudûd bahçe ve yüz aded altun ki; iştirâ olınan iki sim acem kalicesini mer-hûm-ı mezbûr Vaiz Emir Efendiʻden Salihzâdeʻden iştirâ idüb baʼdehu mütevellîsi olan Boyacı Emir Efendiʻden iştirâ olınan mezbûr otakhaneyi ve Kaçanik nâm kasabada kalʼaya karşı ceryan idüb nehr-i Nevdmiye üzerine binâ olınan cisri ve çeşmeyi ve kasaba-yı mezbûreden olup Kefere Mahallesiʻnde müceddeden binâ olınan dört aded hanları; ve yine Mahmiyye-i Üskübde vâkiʼ Eski Hamam kurbında merhûm İshak Bey toprağında indeʻl-ahâli maʼlûmuʻl-hudûd olan fevkânî kahvehâneyi ve kahvenin tahtında olan sekiz bâb dükkânları ve Kapan kurbında olup mukaddemen Yahya Paşa hatîbi olan mer-hûm es-Seyyid Mustafa Efendi evlâdından iştirâ olınan fırını bi-cümletiʻl-hudûd ve kâffetiʻl-hukûk vakf ve habs idüb li-ecliʻt-tescîl veʻt-tahkîm mütevellî nasb ve taʼyîn etdiğim sudde-i saʼâdet me-dâr-çavuşlarından karındaşım Ahmed Çavuş zîde kadruhûya teslîm ve ikbâs etdim ve şöyle şart ve vakf ve taʼyîn etdim;

Meblağ-ı mevkûfeye alâ-vechiʻş-şerʼiyyiʻl-halâl onu onbir hesâbı üzre rehn-i kavî veya kefîl-i melî veya ikisinden biri ile alâ-mâ-yaktediʻl-hâl istirbâh ve istiğlâl olınup sadât ve kudât ve guzât ve biʻl-cümle tahsîli ve habsi mümkün olmayan kimesnelere virilmeyüp ehil tüccardan neam ve müte-mevvel kimesnelere virile âhere verilmeye ve zikr olınan değirmenler ve dekâkin ve sâiri icâreye viri-lüp bâlâda mestûr olan otuz beş sim kılıç ve üzengiler ve gayri bu dâr-ı mihnet-i dünyada medâr-ı ra-hat-ı ukbâya rıhlet olındıkda füruht olınup biʻl-cümle hâsıl olan meblağdan sâkin olduğum mahallede merhûm-ı mezbûr Kâtib Şahin Mescidi yerinde müceddeden binâ etdiğim câmiʼ-i şerîfde yevmî dört akçe vazîfe ile bir ehl-i Kurʻân ve hoş elhan salih ve mütedeyyin kimesne hatîb ve yevmî üç akçe

26

vazîfe ile hatîb olan kimesneye ser-mahfel olup bi-eyyi vaktin kâne ve bi-eyyi mekânin şae üç İhlas-ı Şerîf bir Fatihatüʻl-kitâb tilâvet idüb sevâb-ı münîf-i ruhuma ihdâ ide ve mescid-i mezbûrede imâm olan kimesnenin merhûm mezbûr Kâtib Şahin Vakfıʻndan aid ve râciʼ olan cihet-i imâmetine yevmî üç akçe vazîfe zamm ola ve mahalle-i mezbûrede müceddeden binâ etdiğim mektebhanede sarf ve nahv ve hüsn-i hatta mâlik ehl-i ilim kimesneye yevmî altı akçe ile muallim ola ve cihet-i hitâbet ve ser-mah-fellik imâm olan kimesneden gayriye tevcîh olına ve yevmî iki akçe merhûm mezbûr Kâtib Şahin Vakfıʻndan aid olan cihet-i nazına zam olan yevmî dört akçe ile alim-i biʻl-evkât müezzin-i aher ola ve yevmî birer akçe teezzine ile kimesne salahan ola ve yevmî iki akçe ile bir kimesne muʼarrefe olup bi-eyyi vaktin kâne ve vaktin şâe yevmî üç İhlâs-ı şerîf ve bir Fatihatüʻl-kitâb tilâvet idüb sevâbın ru-huma hibe ide yevmî dörder akçe ile bir kimesne kayyim ola ve leyâli-i Ramazanʻda kanâdil ve sâir evkâtda şemʼî görüp gözedib kemâ yenbağı hizmet idüb ol dahi kezâlik beher yevm üç İhlâs-ı şerîf ve bir Fatihatüʻl-kitâb tilâvet idüb sevâb ve münîfin ruhuma hibe ve ihdâ ide ve yevmî ikişer akçe ile dört devir tilâvet olınup herbiri beher yevm bi-eyyi vaktin şae üçer İhlas-ı şerîf ve birer Fâtihâtüʻl-kitâb tilâvet idüb sevâbın ruhuma hibe ideler ve zikr olınan devirlerin biri müezzin-i sabıka ve biri dahi müezzin-i ahire ve biri salahanlara meşrûta ola ve yevmî bir akçe vazîfe ile câmiʼ-i mezbûrda imâm olan kimesneye baʼdeʻs-salâtiʻl-fecr Sûre-i Yasin-i şerîf tilâvet ede ve yevmî bir akçe vazîfe ile müez-zin-i sabık baʼdeʻs-salâtiʻz-zuhr Sûretiʻl-Mülk tilâvet idüb sevâb-ı şerîfin sultân-ı enbiyâ-i eʼannî Mus-tafa sallaʻllâhu aleyh ve alâ âlihî ve sellem hazretleri ravza-yı mutahharalarına hibe idüb ve bir akçe vazîfe ile câmiʼ-i mezbûrede imâm olan kimesneye baʼdeʻs-salâtiʻl-asr Sûre-i Nebe ve yevmî bir akçe vazîfe ile baʻdeʻs-salatiʻl-işa Sûretiʻl-Mülk tilâvet idüb sevâb-ı şerîfin Sultân-ı Enbiyaʻnın aleyhi efda-liʻs-salat ekmeliʻt-tahiyyat sadr-ı alem seyyid-i veled-i adem Muhammed Mustafaʻnın rûh-ı şerîflerine ihdâ ide ve yevmî iki akçe vazîfe ile yevm-i isneyn ve yevm-i hamsede baʼdeʻs-salatiʻl-asr bir hoşavaz kimesne Muhammediye nâm kitâbı okuya ve câmiʼ-i mezbûrda baʼdeʻs-salatiʻz-zuhr ikişer akçe vazî-fe ile iki salih ve mütedeyyin kimesne dörder rekat namaz kılup akib-i salâtda üçer İhlas-ı şerîf ve bir Fâtihâtüʻl-kitab tilâvet idüb sevâb-ı münîfini rûh-ı seyyidiʻl-mürselîn ve senediʻl-âhirîn eʼannî Mu-hammed Mustafaʻya hibe edeler câmiʼ-i mezbûrda vakf ve habs etdiğim otuz aded eczaları beher yevm ikişer akçe vazîfe ile onbeş aded cüz-i şerîf tilâvet olına ve zikr olınan eczânın tilâveti câmiʼ-i mezbûrda imâm olan kimesneye ve birinin dahi tilâveti müezzin-i sâbıka ve birinin müezzin-i âhire ve birinin dahi tilâveti âtiʻz-zikr mahalle-i mezbûrede müceddeden binâ etdiğim mektebhanede halife olana meşrûtta ola ve bâkî eczanın tilâveti binâ olınan zâviyede sofuya meşrûta ola ahere virilmeye ve her iki günde hatim-i Kurʻân-ı Azim olındıkda duʼâ ve senâ olınup sevâb-ı şerîfi kainat-ı aleyhiʻs-salat veʻs-selâm Hazretleriʻnin ruh-ı şerîflerine ve caryar-ı ba-safa ve ashâb-ı bâ-vefa rıdvanullahu teʼâlâ aleyhim ecmain ervâh-ı şerîflerine ve sâir geçmişlerimin ervâhına hibe ve ihdâ olına ve mekteb-i mezkûrda yevmî altı akçe ile fünun-ı kesire mâlik ve kitâbetde mâhir kimesne muallim olduğu gibi yevmî dört akçe vazîfe ile mekteb-i mezbûre bir kimesne halife ola ve beher sene leyâli-i Ramazanda kanâdile rugan-ı zeyt ve câmiʼ-i mezbûr ve mektebe kaderiye kifaye kalursa reʻs-i mala dar ola ve câmiʼ-i mezbûrda tilâvet-i müslimîn iki kebir kıtʼa Mushaf-ı Şerîf ve Hulviyyât ve İmâdüʻl-islâm ve Muhammediye nâm kitâbları hasbeten liʻllâhi ve taleben li-merdatihi vakf ve habs idüb; ve zikr olınan Hulviyyat ve İmadüʻl-İslamʻdan mümkün olduğu mikdarı yevm-i sebt ve yevm-i çeharşenbede baʼ-deʻs-salatiʻz-zuhr bir sevahudhan tilâvet idüb yevmî birer akçeye mutasarrıf ola beher sene mahalle-i mezbûre avarızı için bin akçe virile ve hal-i hayatımda ba-emriʻllahi teʼâlâ hacc-ı şerîf edasını müyes-ser olmaz ise beher sene birer salih ve mütedeyyin kimesnelere vakf ve habs etdiğim sülüs malımdan ve sâirinden onbeşer bin akçe virilüp hacc-ı şerîfe irsâl olına; ve zikr olınan câmiʼ-i şerîfin ve mekteb ve âsiyâbların ve cisrlerin ve sâirin taʼmîri lâzım geldikde cânib-i vakıfdan taʼmîr olına ve Kaçanik Kalesi önünde binâ olınan cisrin ve kasaba-yı mezbûrede binâ etdiğim çeşmenin rahabı kasaba-yı mezbûrda olan hanların kirasından taʼmîr olına ve tulî on ziraʼa üç aded kaliçe ve diğer kaliçe-i sagîr ve iki aded seccade ve iki aded şamdan malımdan ihrac idüb câmiʼ-i mezbûrda vazʼidüb vakf etdim; mezbûr Solak Ali Çavuş oğlu Şah Beyʻden ve sâir veresesinden yüzyigirmi bin akçeye iştirâ olınup

27

câmiʼ-i şerîf kurbında olan içeru ve taşra havlusu ki; indeʻl-cîrân maʼlûmuʻl-hudûd evlerin yerinde hasbeten liʻllâhi ve taleben li-merdatihiʻllâhi on altı hücreyi mütehammül bir zâviye binâ olınup taşra havluda odaları şeyhe meşrûta ola ve şeyhe yevmî kırk akçe vazîfe virile sufiyûna yevmî ikişer akçe virile ve yevmî birer kile buğdaydır ki; yüz yigirmi dirhem üzre altmış fodula sabah ve akşam virile ve beher yevm çorbaya sekizer vukiyye buğday vukiyyesi onbeş akçe çorba için birer vukiyye rugan vi-rile çorbası şeyh ve sufiyuna tevziʼ olına hârice verilmeye ve zâviye-i mezbûrenin aşçısı ve ekmekçisi ve su yolcusu ve sâir tekye hüddamı cümlesi sûfiyûndan ola aşçısına yevmî dört akçe ekmekçisine üçer akçe ve kilercisine yevmî ikişer akçe ve suyolcusuna yevmî birer akçe vazîfe virile ve her cumʼa gecelerinde ve bayram namaz gecelerinde sufiyûna pilav pişmek için beşer vukiyye pirinç ki; on akçe-den altı akçe olur pilava sekiz vukiyye etki; altmış dört akçe eder vukiyyesi onbeş akçedir pilava iki vukiyye rugan virile ve yine leyali-i Ramazan-ı Şerîfde sufiyun fukarâsına pilav pişmek için defʼaten beş vukiyye pirinç ki; vukiyyesi onar akçeden elli akçe ve beş vukiyye et ki; sekizer akçeden kırk akçe ve vukiyyesi onbeşer akçeden iki vukiyye rugan virile ve pirinç ve buğdayı döküp pak eden kimesne-ye yevmî bir akçe vazîfe virile ve taʼam yevmî ikişer akçe tuz ve cumʼa gicelerinde bir akçe nohud virile ve yevmî onaltışar akçe oduna virile ve beher sene şeyhe beşer gırbal buğday virile gırbal yüz ellişer akçe hesâbı üzre yediyüzelli akçe virile içerisine lâzım olan masrafına sarf ve harc eyleye ve câmiʼ ve zâviyenin haremlerine ve şadırvanın etrâfı ve helaları pak ve tathir eden kimesneye yevmî ikişer akçe virile bâlâda mestûr olan şart üzre zâviyenin cümle hüddamı sûfiyûndan ola hâricden ki-mesne olmaya ve vâkıf-ı mezbûr yine Üsküb Kazasıʻna tâbiʼ Akbaş nâm karye sınırında vâkiʼ cevâni-bi Üsküb yolu ve merhûm Sinan Paşa Çayırı ile mahdûd bir sakf altında altı göz âsiyâbamı dahi vakf ve habs etdim ve bâlâda mestûr olan değirmenlerin ve bu değirmenler ve dekâkin ve çiftlikler ve sâi-rinin tasarrufat-ı âmmesi kendü nefsime meşrûta olup mademki libâs-ı hayât ile mültebis olam keyfe mâ yeşâ mutasarrıf olam kazâ-yı Nedce vâkiʼ olup rabbüʻl-âlemîne vasıl oldukda evlâdıma ve evlâd-ı evlâdıma neslen baʼde neslin ve karnen isre karnin baʼde neslin batnen baʼde batnin ferʼan baʼde aslin ekber ebnâ-yı ebnâ-yı ebnâ-yı ebnâ-yı ebnâları biʻl-külliye munkariz olup silsile-i ebnâdan kimesne kalmasa ol vakt evlâd ve aslah kimesne kızoğullarına ve oğul kızlarının oğullarından neslen baʼde neslin batnen baʼde batnin meşrûta olup tevliyet aslah ve enseb kim ise mütevellî ola baʼde inkırâz mütevellî aslah utekâdan baʼde ebna-yı utekânın aslahı mütevellî ola neslen baʼde neslin batnen baʼde batnin meşrûta olup vâkıf-ı mezkûr ebnâ-yı ebnâsından ebnâ-yı benâta intikâl itse veyahud utekâ veya ebnâ-yı utekâya intikâl etse mütevellî olan ol vakt umûr-ı evkâfa kendi nefsiyle mübâşir olup aher kimesne kendi yerine kaimakâm koymaya ve dahi şöyle şart eyledim ki; ehl-i vezâifin vazîfe-i muay-yeneleri her birine hakları tamâmen verildikden sonra her ne ki fazla galle kalır ise evvela rûh-ı azizim kendi vücûdumda enis oldukda nefsime taʼyîn idüb ve her kime diler isem iʼta ve sehâ idem baʼde kazâ-yı Necebeneʻnde(Neh) mütevellî olan evlâdıma ve evlâdların beyanlerinde alâ mâ farzuʻllahu tevziʼ ve taksîm edeler diyu şart eyledim zikr olınan cibâyetler ve kitâbetlerin ve câmiʼ-i şerîf ve zâvi-ye taʼmîr ve termîmi vazîfeleri akraba ve evlâdlarıma meşrûta ola merhûm Kadri Efendiʻnin çiftliği üst yanında olan cisr ve kaldırım harâbe müşrif oldıkça cânib-i vakıfdan taʼmîr olına ve âsiyâbların vâkiʼ olan cisrleri cânib-i vakıfdan termîm olına ve hâl-i hayatında olursam câmiʼ-i şerîf hareminde merhûm hâtib sabık Ömer Çelebi kurbında bir türbe binâ olına emr-i hakk vâkiʼ oldukda türbe-i mez-bûrda defnedeler ve türbede vakf olınan altı kıta Mushaf-ı Şerîf vazʼ olınup her gün altı cüz-i şerîf yevmî ikişer akçe tilâvet olına ve bir cüzün tilâveti şeyh efendiye ve birinin tilâveti câmiʼ-i şerîfde hatib olan kimesneye meşrûta ola bâkî dört eczâ-yı şerîfe tilâvetleri şeyh münâsib gördüğü fukarâdan sâlih kimesnelere birer cüz-i şerîf virile iki cüz-i şerîf bir kimesneye virilmeye ve türbe-i mezbûreden her cumʼa gecelerinde hatm olınup hatm-i şerîf duasını idüb sevâb-ı münîfin Habib-i Ekrem sallaʻllâhu aleyh veʻs-selem hazretlerinin rûh-ı şerîflerine hibe ve ihda ideler ve türbe-i mezbûrede vakf ve habs etdiğim kitâblar hıfz olunmak için bir kimesne hâfız-ı kütüb ola ve hâfız-ı kütüb olan yevmî ikişer akçe vazîfe virile ve bir Tefsir-i Şerîf-i Ebuʻs-Suʼud ve bir Tefsir-i Kâdî iştirâ olına ve vakf olınan kitâblardan;

28

- Mesnevî-i Şerîfʻin altı cild; - Ve Dürer ve Gürer,- Sahîh-i Buhârîʻnin cild-i evveli ve cild-i sânîsi,- Islâh ve İzâh ve Arabî ve Kudurî ve Türkî Kudurî;- Ve Ravzatüʻş-Şühedâ,- Ve Tezkiretuʻl-Evliyâ,- Ve Reşehât,- Ve Nefehatüʻl-Üns,- Tenbihüʻl-Gâfilîn,- Ve Kitâb-ı Cevâhiriʻl-Fıkıh;- Ve Envarüʻl-Aşikîn,- Ve Şirʼatüʻl-İslâm,- Ve Tevârih-i Taberiyeʻnin altı cild;- Tevârih-i Âl-i Osman,- Ve Hadîkatüʻs-Süedâ;- Ve Menâkib-i İmam-ı Azam,- Ve Halviyyat bir cilde,- Ve Mirsaduʻl-İbâd,- Ve Ahlâk-ı Alâiyye,- Ve Sûret-i Fetâvâ,- Ve Hümâyûnnâme,- Silsiletüʻz-Zeheb,- Ve Lügat-i Ahterî,- Ve Şirʼatüʻl-İslâm,- Ve Aşık Paşa,- Ve Lügat-ı Mirkat,- Ve Tezkiretüʻş-Şuarâiʻl-Aşık,- Ve Şerh-i Şâtibî,- Ve Mantıkuʻt-Tayr,- Ve Ferah baʼdeʻş-Şidde;- Ve Yusuf ve Züleyha;- Ve Kaside-i Mollâ Kâtibî,- Ve Şerh-i Merah li-Hasan Paşa,- Ve Şerh-i Bostan li-Sururî,- Ve diğer Yusuf u Züleyha li-Kaşir,- Ve Kitâb-ı Ebuʻl-Müslim,- Ve Kıssa-yı Kahraman-ı Katil,- Ve Şâh u Gedâ,- Ve Fezâil-i Sûretiʻl-Kadr,- Ve Lügat-ı Sıhâh-ı Acem,- Ve Sad Kelime-i Ali;

Nâm kitâbları hâfız-ı kütüb olan kimesne hıfz ve zabt idüb zâviye-i mezbûrede sûfiyûn müntefiʼ ola hârice götürmeyeler ve şöyle ki kitâblardan biri zâyiʼ ola hâfız olandan tazmin olına ve vâkıf-ı mûmâ-ileyh şart eyledi ki hazret-i şeyh eyyâm-ı tahsîlde Tefsîr-i Kâdî ve Ahâdis ve Mesnevî-i Şerîf ve sâir ulûmdan nakil idüb talebe-i müstefid olalar ve yevm-i cumʼa müceddeden binâ etdiğim câmiʼ-i şerîfde tefsir-i şerîf ve ahâdis-i şerîf nakil idüb ve evkât-ı hamse farzının kubeylinde üç İhlâs-ı Şerîf ve üç salavât ve bir Fâtihâ-i Şerîfe tilâvet idüb baʼdeʻs-salâtiʻs-subh sevâbını rızâen liʻllâh ve baʼdeʻs-

29

salâtiʻz-zuhr Hazret-i Resul aleyhiʻs-selâm ve âl ve ashâbı radiyaʻllâhu teʼâlâ anhum ervâh-ı mutah-haralarına ve baʼdeʻl-asr cemiʼ-i enbiya aleyhümiʻs-selâm ve âl ve ashâbı radiyaʻllâhu teʼâlâ anhum ervâh-ı mutahharalarına ve baʼdeʻl-işa vâkıf-ı mûmâ-ileyhin valideyni ve karındaşları ve hemşireleri ve esâtiz ve akrabâsı ervâhına hibe eyliye bin kere “lâ ilâhe illaʻllâh” okuyup vâkıfın ruhuna hibe ve ihda ide ve zikr olınan câmiʼ-i şerîf ve zâviyenin ve mektebin ve asiyâbların ve sâirin ve cisrlerin ve taʼmîri lâzım geldikde cânib-i vakıfdan taʼmir olına ve vakıf-ı mezkûr şöyle şart eyledi ki;

Bu cümle evkâf ve tevliyet ve tasarrufâtı ve tebdîl ve tağyîri ve tahvil yedinde olup baʼdehû hazret-i şeyh maʼrifetiyle lâyık ve sezâvâr olana tevcîh eyleye ve vâkıf-ı müşârun-ileyh şöyle şart eylediği mahrûse-i Kostantiniyyeʻde şeyhüʻl-islâm müftüiʻl-enâm numâniʻs-sânî imâdüʻl-meâli kâşif-i estâ-riʻl-hakâyık fâtih-i esrâriʻd-dekâık sellemuʻllâhu teʼâlâ ilâ-yevmiʻl-kıyâme hazretleri zâviye-i mersû-mede şeyh nasb buyurup hâricden kimesne mütevellî olmaya azl ve nasb onlara mufevvaz ola şeyh olan kimesne hasbî nazır olup yevmî iki akçe nezârete mutasarrıf ola ve mütevellîm olan kimesne katʼan ehl-i cihâtdan birine cihet-i beyʼ itdirmeye edâ-yı hizmet itmeyenin birine müstehakkına tevziʼ ve tevcîh eyleye ve hazret-i şeyh ve mütevellî sâhib-i vakfın zikr eylediği şurûtlarını dönmezlerse aldıkları vazîfe helal olmayup haram olur vech-i meşrûh üzre şeyh olan kimesne hasbî nâzır ola diyu menzil-i mezbûru ve meblağ-ı mezkûr onbin altını ve sülüs malını ve sairini vakfiyyet üzre müte-vellî nasb eylediği mezbûr Ahmed Çavuşʻa teslîm idüb mezkûr dahi menzil-i merkûmu ve meblağ-ı mezkûru vakfiyyet üzre kabz ve tesellüm idüb makarr-ı mezbûrun vech-i meşrûh üzre cemiʼ-i ikrârını ve şifâhen ve vicâhen tasdîk etdikden sonra vâkıf-ı mezbûr istirca-ı meblağ şurûʼ ve kasd-ı rücûʼidüb İmam-ı Azam Ebu Hanife Kûfî iktidâen vakf-ı nukûdun butlanına binâ itdüğü vakıfdan rücûʼidüb meblağ-ı mezbûru yed-i mütevellîden alub ve mütevellînin rıbh-ı vakıfdan aldığı ecr-i misilden ziyâde akçeyi taleb itdikde mütevellî cevâb virüp İmâm-ı Râbiʼ İmâm Züfer katında vakf-ı nukûd meşhûr ve müteʼaref ve ona mübteni olan şurûtu sahîha ve kabz etdiğim cihet-i tevliyet bana sarîhdir didükde hâkim-i muvakkiʼiʻl-kitâb hükm-i sahîh-i şerʼî ile meblağ-ı menkûd ve maʼhudun sıhhat-ı vakfiyyetine mütevellînin ecr-i misilden ziyâde aldığı vazîfe-i tevliyetin zamanından berât-i zimmetine hükm idüb meblağ-ı mezbûr-ı vakıf sahîh oldukdan sonra vâkf-ı mezbûr eğerçi vakf-ı nukûd imâm-ı mûmâ-ileyh reʻyinde sahîh ve meşrûʼdur amma lüzûm ifade etmediği cihetinden mümkünüʻr-rücûʼdur meblağ-ı mezbûrun rıbhından ferâgat etdim asıl malı taleb ederim didükde mütevellî-i mezkûr cevâb verir; eğerçi İmâm Züfer sıhhatine vakf ve lüzûmimiyet emr-i fârıkdır ve İmâm-ı mezkûr mezhebi üzre husûsen lüzûm ifade itmediği mütehakkıkdır lakin hükm-i mestûr imâmeyn mezhebi üzre husûsen baʼdeʻt-teslîm ileʻl-mütevellî lüzûm-ı sıhhat-ı vakfa lâzım gayr-i mufarıkdır zira efdal-i mehra fih masârif olan hükm-i şerʼinin indeʻl-küll nifâz ve sıhhatine esatin-i eimme-i Hanefiyyeʻnin edası mu-favvıkdır deyu hükm-i şerʼî taleb etdikde temhid-i kavaid-i hayr ve teşyîd-i meâkıd-ı vakfa enseb ve evla olduğu ecilden hâkim-i cezallahu biʻs-saʼyi meşkur mükerreren lüzûmuna hükm idüb meblağ-ı mezbûr maʼa şerâit-i vakf lazib ve lâzım ve habs-i şerʼ-i sabit ve dâim oldu. fe-men beddelehû baʼde mâ semiʼahû fe-inne mâ ismuhû aleʻllezîne yubeddilûnehû inneʻllâhe semîʼun alîm.”

Fe-men saʼa baʼdeʻz-zâlik fi-tebdîlihî ve tağyîrihî ve taʼtilihî fe-aleyhi laʼnetuʻllâhı teʼâlâ veʻn-nâsi ecmaʼîn ve ecrüʻl-vâkıf alaʻr-rahîm ve alâ heza vâkiʼüʻl-işhâd veʻt-tahrîr fiʻl-evâili min-şehri Şaʼba-nüʻl-muazzam li-sene sebʼa aşer ve elf kad vakaʻt-tescîliʻş-şerʼî bi-mahzari mineʻş-şuhudiʻl-udûl.

Şuhûdüʻl-hâl;

- Kudvetüʻl-meşâyihiʻl-kiram Ömer Efendi el-Nasuh Bi câmiʼ-i şerîf-i Ayasofya.- eş-Şeyh Mustafa Çelebi Halife Ömer Efendizâde İbrahim Efendi bi Üsküb.- Ahmed Çelebi Acemzâde en-Nâsih.- Kudvetüʻl-hutebâ Hasan Dede ez-zâkir.

30

- Kudvetüʻl-hutebâ Emin Efendi el-hatîb bi-câmiʼ-i sâhibüʻl-hayrât.- Kudvetüʻl-eimme Ahmed Efendi imâm-ı sâhibüʻl-hayrât.- Zübdetüʻl-meşâyih Osman Efendi eş-Şeyh bin Anabacı.- Fahrüʻl-minber veʻl-mihrâb Abdi Çelebi el-hatîb bi-Câmiʼ-i Atik.- Fahrüʻl-hutebâ Mehmed Efendi el-Hatib bi-Câmiʼ-i Meddah.- Diğer Mehmed Efendi el-imâm bi-Câmiʼ-i Meddah.- Kudvetüʻl-emâsil veʻl-akrân Kasım Çavuş dergâh-ı âli.- Fahrüʻl-cuyûş Ali Çavuş dergâh-ı âli.- Kudvetüʻl-cunûd Musalli Çavuş el-müstebari.- Mefhârüʻl-kuzât Bâli Efendi el-kâdî bi-Karatava.- Fahrüʻl-kuzât Çelebi Efendi damadı Hal Efendi el-merhûm.- Kudvetüʻl-kuzât Ömer Efendi eş-şehîr bi-Kasabzâde.- Kudvetüʻl-kuzât Mehmed Efendi eş-şehîr bi-Cilveli.- Fahrüʻl-aʼyân Hasan el-Müteferrika-i dergâh-ı âli.- Kudvetüʻl-aʼyân Ata Ağa el-Müteferrika-i dergâh-ı âli.- Fahrüʻl-ümerâ Piyâle Bey dergâh-ı âli.- Fahrüʻl-cuyûş İlyas Ağa.- Kudvetüʻl-aʼyân Mahmud Ağa el-Müteferrika-i dergâh-ı âli.- Kudvetüʻl-cunûd Mustafa Ağa Çavuş sâkin-i Kâdî Çayırı.- Kudvetüʻl-cuyûş Ahmed Çavuşzâde mezbûr.- Kudvetüʻl-cuyûş Mustafa Çavuş bin Mahmud Çavuş ve gayruhum.

31

Sultan Mehmed Hanı (Fatih Sultan Mehmed) Vakfı hayratlarından Sultan Mehmed Han Camii (Fatih Camii), Türbesi ve mülhakatı olan Tabhane Mescidi, Altımermer’de Koruk Mahmud Mescidi, Handan Ağa Camii, Tahta Minare Camii, Kavak (Ali Fakih) Camii, Şey-hulislam Mehmed Efendi Camii, Şehremini’de Ereğli Camii, Manastır (Mustafa Çavuş) Mescidi, Sultan Selim Han-ı Kadim (Yavuz Sultan Selim) Camii, Türbesi ve mülhakatı olan Dukalıcılar Köşkü Medresesi Mescidi, Kefevi Mescidi, Laleli’de Kemankeş Ahmed Ağa Ca-mii ile Sultan Süleyman Han Camii, Türbesi ve mülhakatı olan diğer hayratların görev türleri, görevlilerin ücretleri ve ücretlere yapılan zamları gösteren Zilkade 1251 h. (Şubat 1836 M.) tarihli muhasebe kaydıdır.

Sultan Mehmed Han (Fatih Sultan Mehmed) Vakfı ve Mülhakatına Ait Zilkade 1251 (Şubat 1836) Tarihli Muhasebe Kaydı.

32

33

34

35

Tophane’de Kılıç Ali Paşa Camiinde dini eğitim yapılması, Karabaş Mustafa Ağa Camii imam, hatib, devirhan, cüzhan, tarifhan ücretlerinin karşılanması, anne babası ve akraba-larının mezarlarının temizlenmesi hizmetleri için 5000 kuruş nakit para vakfeden Tahmis Emini Abdullah Ağa Vakfı’nın görevlilerini, görevlilerin atanma prosedürlerini ve aldıkları ücretleri gösteren atik şahsiyet kaydıdır.

Tahmis Emini Abdullah Ağa Vakfına Ait Atik Şahsiyet Kaydı.

36

37

Eyüb’e bağlı Bahçe Köyündeki su kaynağından çıkardığı suyu kanallarla Galata’da Defter-dar Ebulfazl Mahallesinde ve Galata’nın diğer mahallelerinde yaptırdığı çeşmelere getiren ayrıca çeşmeleri dışında çok sayıda akar ve hayratı bulunan Koca Yusuf Paşa bin Abdullah Vakfı’nın çeşme görevlilerin atanma prosedürlerini ve aldıkları ücretleri gösteren atik şah-siyet kaydıdır.

Koca Yusuf Paşa Bin Abdullah Vakfına Ait Atik Şahsiyet Kaydı.

38

39

Mehmed Han-ı Sani bin Murad Han (Fatih) Vakfı’ndan Ayasofya Camii ve diğer hayrat-larda görev yapıp İmaretinden yemek ve et dağıtılan görevlilerin isimlerinin ve ücretlerinin kayıtlı olduğu atik fodula defterinden bir sayfadır.

Mehmed Han-ı Sani Bin Murad Han (Fatih) Vakfı’na Ait Atik Fodula Defterinden Bir Sayfadır.

40

41

Sultan Ahmed Han Camii, Medresesi, Daru’l-Hadisi, Daru’l-Kurrası, İmareti, Daru’ş-Şifa-sı ve mülhakatı olan diğer hayratlarda görev yapanları, aldıkları ücretleri ve görevlilerin işe devamlarını gösteren 5 Zilhicce sene 1096 H. (2 Kasım 1685 M.) tarihli atik şahsiyet kaydı örneğidir.

Sultan Ahmed Han Vakfına Ait 5 Zilhicce Sene 1096 (2 Kasım 1685) Tarihli Atik Şahsiyet Kaydı.

42

43

44

Edirne’de bulunan ve büyük hasar gördüğü anlaşılan “Sultan Selim Han Vakfı” hayratın-dan Selimiye Camii, minare külahları, kubbeleri, medrese, şadırvan ile vakfın akarlarından büyük arasta, meyve hanı, dükkanlar ve diğer bazı musakkatının 29 Cemaziyelahir 1176 h. (15 Ocak 1763 M.) tarihli tamir hücceti olup, hüccette tamir edilen yerler ve yapılan mas-raflar ayrı ayrı zikredilerek raporlanmıştır.

Edirne’de Sultan Selim Han Vakfına Ait 29 Cemaziyelahir 1176 (15 Ocak 1763) Tarihli Tamir-Keşif Hücceti.

45

46

47

TAMİR HÜCCETİ METNİ:

Sûret-i defter-i keşf-i müfredât bâ-imzâ-i Mevlâna Arslanzâde Mustafa Efendi Kâdı-i Mevlâna Ars-lanzâde Abdullah Vekîl-i Müfettiş-i Haremeyn-i şerîfeyn der-Mahrûse-i Edirne. Berâ-yı masârıf-ı ta’mirât-ı kubbe-i câmii ve külâh-ı minâre ve pûşîde-i kurşun-i dekâkîn ve mahâzîn der-ittisâl-i hân-ı meyve der-arasta-i kebîr ve mahal-i sâire-i musakkafât-ı evkâf-ı şerîf-i merhûm ve mağfûrun leh Sul-tan Selim Han tâbe serâh der-Edirne piş ezin-i bâ-hattı hümâyûn ve fermân-ı âlî ber-mûceb -i keşf be-ma’rifet-i mütevelli–i vakf ta’mîr ve termîm ve ba’de’t-tekmîl tekrâr keşf şode fermûde ve hâlâ ta’mirât-ı mezkûre tekmîl hitâmeş mevlânâ-yı mûmâ iley i’lâm kerde el-müverrah fî 21 Cemâzi-ye’l-evvel 1176 ve masârıfeş gayr-i ez-dâde ber-mûceb-i hattı hümâyûn-ı şevket-makrûn an-zuhûrât-ı vakf bâ-şart-ı ahz ve isti’fâ kerde be-defter-i mezkûr be-kalem-i muhasebe-i Haremeyn-i şerîfeyn kayd ve sûret dâde fermûde bâ-telhîs ve bâ-fermân-ı âlî fî selh-i Cemaziye’l-âhir sene 1176.

Câmi-i şerîfin mihrâbının mermer mukarnasları ve fevkinde olan kelimeteyn-i şahadeteynin altunu tecdîdi me’a elvan boya nakışları 4000 akçe,Mihrâb-ı mezkûr üzerinde nim kubbenin mukarnaslı koltukları ve camları esâsına müceddeden bada-na ve nakışları tecdîdi me’a harc-ı iskele 3000 akçe.Mihrâb-ı mezkûr üzerine elvan cam ile münakkış müceddeden dört aded kebîr cam kadden 6,5, arzen 2, terbî’an hesab 52, me’a harc-ı iskele ta’miri beher dânesi fiyat 480, 24960 akçeYine mihrâb-ı mezkûrun yemîn ve yesârında olan dört aded kebîr camların tecdîdi iktizâ etmekle kezâ-lik elvan cam ile münakkış müceddeden cam me’a iskele ve istinâdları ta’miri her biri kadden kadden 6,5, arzen 2, terbî’an hesab 52, me’a harc-ı iskele ta’miri fiyat 480, 24960 akçeYine nim kubbe-i mezkûreye kadden 1,5, ve arzan 1 müceddeden cam 2, terbi’i hesab 3 fiyat 120, 360 akçe,Câmi-i mezkûrun kebîr ve sağîr kubbelerinin mevâzi’-i müte’addidede münakkış olan mahallere baro doldurulması ve meremmât-ı camları 6600 akçe.Ve yine câmi-i mezkûrun taraf-ı yemîninde olan nim kubbesine bir buçuk zirâ’ müceddeden dört cam ile nısf mertebe senk sıvası tecdîdi me’a nakışları ve harc iskele 2400 akçe.Ve yine taraf-ı yemîninde ola âher nim kubbeye kadden bir buçuk zirâ’ bir cam ile sıvası ve nakışları tecdîdi me’a harc iskele 2000 akçe.Ve yine taraf-ı mezkûrda ibtidâ fevkinde üç mahalde altı horasânî kireç ve üzeri ketanlı kireç ile bağ-dâdî tolus kemere müceddeden sıva terbi’i hesab 76 20, 1520 akçe.Yine câmi-i mezkûrun mahfel-i hümâyûn hizâsında olan tabakada üç mahalde kezâlik müceddeden sıva terbi’i hesab 110 fiyat 20, 2200 akçe.Câmi-i mezkûrun dergâh kapusu üzerinde som mermerden mukarnasları altunu tecdîdi 3000 akçe.Kapu-yu mezbûr üzerinde şeşhâne kubbenin mukarnasları koltukları tecdîdi ve yesârında dört aded kubbeleri koltukları ve tolus kemerlerin müceddeden sıvaları me’a elvan boya nakışları terbi’i hesab 233 fiyat 30, 6990 akçe.Kapu-yu mezbûrun yemîn ve yesârında yirmi iki aded pencerelerin müceddeden boyaları ve üzerle-rinde olub dökülen kâşiların ve alçıdan masnu’ dört aded şebeke pencerelerin ta’miri ve badana me’a nakışları 13300 akçe.Ve yine kapu-yu mezkûrun yesâr tarafında kebîr mermer sütunun kürsisi üzerine müceddeden bakır bilazik me’a üstâdiye kıyye 16,5 fiyat 190, 3135 akçe.Derûn-ı harem-i câmi-i mezkûrda müceddeden badana ve nakışları tecdîdi 4000 akçe,Yine harem-i mezkûrda mahalli müteferrikada mahlûtan mermer döşeme terbi’i hesab 50 fiyat 90, 45000 akçe.Yine harem-i mezkûrun üç aded marangozkârî kapılarının ta’miri me’a boya ve fevkinde olan târihinin altunu tecdîdi 3000 akçe.

48

Câmi-i mezkûrun dört aded minaresine müceddeden doğrama kapu me’a boya ve kilid her biri 480, 1920 akçe.Yine harem-i mezkûrda şadırvana dört üzerine müceddeden kurşun boru me’a üstâdiye aded 8 aded beheri fiyat 480, 3840 akçe.Câmi-i mezkûrun taşra hareminde taşdan kadden üç zirâ’ müceddeden su terâzisi ve altı aded kurşun boru me’a timur kapak ve kilid 5000 akçe.Dâru’l-kurrâ medresesinin erba’a dehlizinin mevâzi’-i müteferrikada tolus kemer sıvası ve hucurâtın-dan iki kapu ve ba’zı dıvar camları ta’miri 3000 akçe.Ve yine medrese-i mezbûrenin bir hücresiyle keniflerine kadden ikişer ve arzan bir buçuk zirâ’ müced-deden sâde dıvar camı terbi’an aded 12 fiyat 90, 1080 akçe. Ve yine medrese-i mezbûre dershânesinin üç aded penceresine müceddeden iki buçuk ve arzan bir buçuk zirâ’ me’a çarçuba müceddeden cam 3, her biri fiyatı 480, 1440 akçe.Ve yine dershâne-i mezkûrenin âher üç aded pencerelerinin nısf camları tecdîdi terbi’i hesab 4,5 fiyat 90, 405 akçe.Dershâne-i mezkûrenin altı aded divar camlarının ta’miri me’a tel kafesleri 600 akçe.Medrese-i mezkûrenin hucurâtından yedi aded hücrenin kargir bacaları ta’miri beher dânesi fiyatı 100, 700 akçe.Medrese-i mezbûre müceddeden doğrama kapu me’a boya ve kilid 1200 akçe.Medrese-i mezbûre üzerine müceddeden derz hesâb 200 fiyat 10, 2000 akçe,Medrese-i mezbûre ittisâlinde mekâbir-i müslimîn etrâfına müceddeden kanad tahtasından perde me’a boya tûlen 70 kadden 2,5, hesâb-ı terbi’i 175 fiyat 60, 105000 akçe.Perde-i mezbûr tahtında olan taş divar ta’miri me’a derz hesab 13 fiyat 40, 520 akçe,Âher su terazüsünün horasan ve tuğla ile tecdîd olunan mahalli kadden 7 arzan 1, terbi’an hesab 7 fiyat 60, 420 akçeÜzerine meşe tahtasından müceddeden külah terbi’i kıyye 16 fiyat 60, 960 akçe,Terâzi-i mezkûrda ve terâzüden şadırvana gelince dört üzerine müceddeden kurşun boru me’a üstâdiye aded 20 beher dânesi fiyat 480, 9600 akçe,Medrese-i mezbûre üzerine mevcûd olub zevb ve ferş olunan kurşun kıyye 1800 fiyat 2, 3600Câmi-i mezkûr mihrâbının hâricinde olan tolus kemerlerden iki kemerlerin müceddeden sıvası ter-bi’an zirâ’ 55 fiyat 20, 1100 akçe,Medrese-i âherin cevânib-i erba’ası dehlizinin mahalli müteferrikada tolus sıva ve müceddeden bada-na 3000 akçe,Medrese-i mezbûrenin üç hücresine kadden ikişer ve arzan birer buçuk zirâ’ müceddeden sâde divar camı terbi’an 17,5 fiyat 90, 1575 akçe,Musluk-ı mezkûr üzerine Girit pûşide mahlût müceddeden sakf terbi’an zirâ’ 16 fiyat 30 480 akçe,Dershâne-i mezkûre sıva meremmâtı ve müceddeden badanası 500 akçe,Medrese-i mezbûrenin kenifleri fevkinin deresine kanad tahtasına mücedded kurşun sakfı tûlen 7, arzan 2 bi-hesâb-ı mezkûr 14 fiyat 60, 840 akçe,Medrese-i mezkûrenin on sekiz aded kargir bacaları ta’miri her biri fiyat 100, 1800 akçe,Keniflerine müceddeden asal tahtasından iki adet kapu beheri fiyat 120, 240 akçe, Medrese-i mezbûreye müceddeden doğrama kapu me’a boya ve kilid 1200 akçe,Medrese-i mezkûr üzerine müceddeden derz zirâ’ 10 2000 akçe,Medrese-i mezbûr üzerine mevcûd olub devb ve ferş olunan kurşun kıyye 6800 fiyat 2 13600 akçe,Kurşun bekçisi odasına müceddeden doğrama kapu ve boya ve kilid 480 akçe,Oda-i mezkûrenin müceddeden bacası meremmât-ı sıvası 500 akçe,Câmi-i mezkûrun taşrasında harem havlusunun sekiz aded kapuları ve sıvaları ta’miri 800 akçe,Câmi-i mezkûrun keniflerinin altı aded kemerleri ta’miri ve müceddeden sal tahtasından beş aded kapu 2000 akçe,

49

Câmi-i mezkûrun üç aded kapuları ve mahfel-i hümâyûn kapusu kademelerinin ve iki tarafda olan muslukların ve taşra sekiz kapunun ve saati odası ve keniflerin müceddeden derzleri zirâ’ 600 fiyat 60, 6000 akçe, Muallimhâneye me’a çarçuba müceddeden üç aded pencere camı beheri fiyat 480, 1440 akçe,Yine muallimhâne-i mezkûrenin pencere camı ta’miri 120 akçe,Câmi-i mezkûrun ibtidâ ve ikinci ve üçüncü tabakalarının kurşun etrâfının horasan kireç ile derzleri me’a tutkallı zirâ’3300 fiyat 15, 49500 akçe,Saatçi odası ve kenifin sıva mühimmâtı ve tathîr-i lağımı 1200 akçe,Minâre külahlarının kurşunları on beş vukıyye olub rüzgara dayanmayub beter-i fenâ bulmakla beher tahtasına iştirâ ve zam olunan kurşun me’a ücret-i devb ve ferş kıyye 3000, fiyat 32, 64000 akçe,Dört aded minâre külahlarının mevâzi’-i müteferrikada sıva tecdîdi ve müceddeden badanası 10000 akçe,Câmi-i mezkûr ve mniârelerinin üzerlerinde mevcûd olub zevb ve ferş olunan kurşun kıyye 2000 fiyat 2, 40000 akçe,Câm-i mezkûr ve minarelerine mismâr-ı kurşun kıyye 65 fiyat 42, 2730 akçe,Arasta-i kebîrin mevâzi’-i müteferrikada sıva tecdîdi ve müceddeden badanası 8000 akçe,Yine arasta-i kebîrin vasatında olan kubbenin etrâfında kadden iki ve arzan bir buçuk zirâ’ odasının sineki penceresi arzan 1 600 akçe,Kubbe-i mezkûre ile muallimhâne arasında olan duba kanad tahtasından mücedded kurşun sakfı tûlen 32 arzan 5 terbi’i zirâ’ 160 fiyat 60, 9600 akçe,Yine arasta-i mezkûrenin ardı dıvarının horasan kireç ile tecdîd olan mahalli terbi’i zirâ’ 20, fiyat 100, 2000 akçe,Câmi-i mezkûrun ve arasta-i mezkûre suyolları lağımı tathîri termîmi ve üzeri derzi 8640 akçe, Yine arasta-i mezkûre kapusu üzerinde iki mahalde mahlûtan tecdîd olunan kurşun sakfı terbi’i zirâ’ 70, fiyat 30, 2100 akçe,Arasta-i mezkûre üzerine müceddeden derz zirâ’ 200, fiyat 10, 2000 akçe,Arasta-i mezkûre üzerinde mermerden olub devb ve ferş olunan kurşun kıyye 6000 fiyat 2, 12000 akçe,Arasta-i Atik’de bi’l-iktizâ mahlûtan tecd3id olunan kurşun sakfı terbi’i zirâ’ 8 fiyat 30, 240 akçe,Yine arasta-i atâk başında vâki’ sebilin sıva meremmâtı ve müceddeden badana ve pencereleri sakfı boyaları ve kurşun tecdîdi bi’l-iktizâ 2400 akçe,Kaşıkçı Hanı tahtında olan kargir dekâkîn üzerlerine müceddeden kurşun sakfı tûlen 36, kadden 3,5 fiyat 40, 5040 akçe,Sakf-ı mezkûr üzerine müceddeden iştirâ olunub zevb ve ferş olunan kurşun kıyye 1500, fiyat 32, 48000 akçe,Yine dekâkîn-i mezbûrdan beş adedinin horasan ve kireç ve tuğla ile kemerleri ağızları düzelmesi beheri terbi’i zirâ’ 50 fiyat 100, 5000 akçe,Nahl (Tahıl) Hanı tahtında olan kargir dekâkin üzerlerine müceddeden kurşun sakfı tûlen 74 kadden 4 bi-hesâb-ı terbi’i 296 fiyat 40, 11840 akçe,Sakf-ı mezkûr üzerine müceddeden iştirâ olunub zevb ve ferş olunan kurşun kıyye 255 fiyat 32, 81600 akçe,Yine dekâkîn-i mezbûreden on yedi aded dekâkinin yar doldurması beher dânesi fiyat 500, 8500,Kapan-ı Meyve Hanının etrâfında olan dekâkîn üzerlerine kurşun sakfı müceddeden tûlen 70 kadden 5 terbi’i 350 fiyat 40, 140000 akçe,Hân-ı mezkûrun zahrı dıvarında horasan kireç ile mahlût tecdîd olunan mahalli terbi’i zirâ’ 50, fiyat 100, 5000 akçe,Derûn-ı hân-ı mezkûrun fevkânide iki tarafı dehlizinde müceddeden kurşun sakfı tûlen 110 kadden 5, terbi’i 550 fiyat 40, 220000 akçe,Hân-ı mezkûrun nerdibanında som pehle taştan korkuluğu me’a sıva … tûlen 14 kadden 1 terbi’i 17,5 fiyat 360, 6300 akçe,

50

Nerdiban-ı mezkûrun başında dehliz önünde olan noksan som korkuluk tecdîdi ….. tûlen 18,5 kaddan 1,5 terbi’i 27 fiyatı 360, 9720 akçe,Nerdiban-ı mezkûrun ba’zen kademelerine ve ba’zen korkuluklara müceddeden ……. Ve kurşun 1500 akçe,Hân-ı mezkûrun otuz yedi aded kargir bacaları ta’miri her terbi’i fiyatı 100, 3700 akçe,Hân-ı mezkûrun fevkânî ve tahtânî keniflerine müceddeden kapu ve … tahtaları ve tathîr-i lağımı 4000 akçe, Hân-ı mezkûrun fevkânî ve tahtânî keniflerine müceddeden kapu ve bölme tahtaları ve tathîr-i lağımı 4000 akçe,Derûn-ı hân-ı mezkûrda …… ve kurşun ile müstahkem iki kat som küfeki ve etrâfı som mermerden devran on üç ve kaddan bir buçuk zirâ‘ müceddeden sâde nerdiban ve göbek taşı ve dokuz aded lüleleri 33000 akçe,Üzerine timurdan on terekli kubbe tel kafes müceddeden 7000 akçe,Ve üzerinin sakf-ı kurşunu ta‘mîri me‘a boya ve etrâfına oturak tahtası 2000 akçe,Etrâfına müceddeden som pehle taş döşemesi zirâ‘ 13 fiyat 150, 1950 akçe,Şadırvan-ı mezkûre …. Üzerine müceddeden kurşun boru me‘a üstâdiye kıyye 20, beher dânesi fiyat 360, 7200 akçe,Hân-ı mezkûr ve nahl ve kaşıkçı hanları etrâflarına müceddeden derz zirâ‘ 860, fiyat 10, 8600 akçe,Hân-ı mezkûr üzerine mevcûd olub devb ve ferş olunan kurşun kıyye 17000, fiyat 2, 34000 akçe,Yine hân-ı mezkûr kaşıkçı ve nahl hanlarının sakıflarında mevcûd olub devb ve ferş olunan kurşun kıyye 12000 fiyat 2, 24000 akçe,Mismâr-ı kurşun kıyye 45 fiyat 42, 1890 akçe,Tathîr-i mezbele ve kürek ve resen ve koğa 6000 akçe,Ücret-i mu‘temidân yevmiye neferan 168, fiyat 50, 8400 akçe,

Yekün 774315 akçe.

Edirne’de vâki‘ merhûm ve mağfûrun leh Sultan Selim Hân-ı Sânî tâbe serâh Câmi‘-i Şerîfinin ve kub-be-i kebîrleri ile harem-i şerîfin kubbeleri ve minârelerinin külahları ve câmi‘-i mezbûr musakkafâtından arasta-i kebîr ve kapan-ı meyve hanı ittisâlinde vâki‘ kargir dekâkîn ve mehâzinin puşîde-i kurşunları ve derz olacak ba‘zı mahalleri bu mahalleri bundan akdem şeref-bahş-ı sudûr olan hatt-ı hümâyûn-ı şevket-makrûn mûcibince lede’l-keşf dört bin iki yüz yirmi dört buçuk kuruş tahmîn ve keşf defteri der-‘aliyyeye i‘lâm olunmakdan nâşî ser-firîz-i sudûr olan emr-i hümâyûn mûcibince meblağ-ı mezbûr yetmiş dört senesi kalgın mukâta‘asından i‘tâ ve mütevellî ma‘rifetiyle ta‘mîr ve termîm olunmak üzere yetmiş beş senesi Cemâziye’l-evvelîsinde emr-i âlişân isdâr olunmuşdu el-hâletü hâzihi ta‘mîr-i mezkûre tekmîl olunmakla ma‘rifet-i şer‘ ve sâ’ir erbâb-ı vukûf ma‘rifetleriyle tekrâr keşf ve mu‘âyene olundukda mecmu‘u masârıfâtı altı bin dört yüz elli iki buçuk kuruşa bâliğ olduğunu Edirne Kadısı ve Haremeyen Müfettişi Vekîli efendiler mümzâ keşf defteriyle i‘lâm ve vakf-ı mezbûr mukâta‘atından gayrı ez-vezâyif ve masârıf ve mâl-ı Haremeyn senevî altı bin iki yüz yirmi beş kalığı olub mahtûm gelen keşf defteri yekünü dört bin altı yüz yirmi dört buçuk kuruş olmakla masârıf-ı mezkûre ber-mûceb-i emr-i hümâyûn-ı ‘inâyet-makrûn yetmiş dört senesi kalığından verilmiş olmakla bu def‘a gelen keşf defteri ve i‘lâma göre ziyâde iktizâ eden bin sekiz yüz yirmi sekiz kuruş masârıfı husûsunu hâvî takdîm-i huzûr-ı âlî kılınan takrîr-i pâye-i serîr-i a‘lâya arz olundukda fazla-i keşf-i evveli mütevellî zuhûrât-ı vakıfdan ahz eyleye deyu hatt-ı hümâyûn-ı şevket-makrûn şeref-bahş sudûr olmakla mûcibince telhîs olunmak bâbın-da fermân-ı âlîleri sâdır olmağın şeref-bahş-ı sudûr olan hatt-ı hümâyûn-ı şevket-makrûn ve sâdır olan fermân-ı âlî mûcibince fazla-i keşf-i evveli olan bin sekiz yüz yirmi sekiz kuruş masârıfını mütevelli-i mûmâ ileyh zuhûrât-ı vakıfdan ahz ve isti‘fâ eylemek şartıyla Haremeyn Muhasebesine kayd olunmağın sûret verilmek bâbında arz telhîs olundukda telhîs mûcibince Haremeyn Muhasebesine kayd olunmağın sûret i‘tâ olunmak bâbında fermân-ı âlî sâdır olmakla dahî defter ve telhîs ve fermân-ı âlî kalem-i mezbû-rede hıfz ve kayd olunmakla vech-i meşrûh üzere aynıyla İşbu sûret verildi fi’t-târihi’l-mezbûr.

51

Selimiye Camisinin kıble tarafındaki minaresinin külahının yandığı ve külahın 1389 kuruş sarf edilerek tamirinin yapılabileceğine dair evkaf müfettişi vekili, vakıf mütevellisi kaima-kamı tarafından düzenlenen keşif hüccetidir.

Selimiye Camii Minaresine Ait 7 Zilkade 1180 (6 Nisan 1767) Tarihli Keşif Hüccetidir.

52

53

İstanbul’da Mollagürani mahallesinde oturan Abdullah kızı Fatma Hanım’ın 2000 kuruşu-nu, Evkaf Teftiş Mahkemesi tarafından ipotek veya sağlam bir kefil alınarak kredi olarak kullandırılması ve elde edilen gelirle Hz. Peygamberin doğduğu ay olan Rebiulevvel ayında (Mevlid kandili) mevlit ve Kuran-ı Kerim okutulması ve mevlide iştirak eden kimselere şerbet dağıtılması hizmetlerine sarf edilmesini hüküm altına alan 25 Cemâziye′l-evvel 1269 (6 Mart 1853) tarihli vakfiyesidir.

Abdullah Kızı Fatma Hanım’ın 25 Cemâziyelevvel 1269 (6 Mart 1853) Tarihli Nukud (Nakit Para) Vakfiyesi.

54

55

VAKFİYE METNİ:

Uhbirtu bimâ fihi ve neffeztü mâ yahvîhi mine’l-vakfı ve’ş-şuruti ani’n-nehci’l-mebsût ve ene’l-fakîru ilâ Rabbihi’l-Mecîd es-Seyyid Mehmed Sadettin ibn es-Seyyid Mehmed Hamit el-Müfettişi li-Umu-ri’l-Evkâf gufire lehümâ.

el-Hamdüli′llâhi rabbi′l-âlemîn ve′s-salâtu ve′s-selâmu alâ Seyyidina Muhammedi’n-nebiyyi′l-emîn ve alâ âlihî ve sahbihî ecma‘in.

Emmâ ba‘d; işbu vakfiyye-i celîlü′ş-şân ve cerîde-i bedi‘ati′l-ünvânın tahrîr ve imlâ ve tastîr ve in-şâsına bâdî ve bâ‘is oldur ki; Hüdavendigâr-ı sabık Cennet-mekân Firdevs-i âşiyan merhûm ve mağ-fûrun leh Gazi Sultân Mahmud Han-ı Sânî tâbe serâh hazretlerinin çerağlarından Mahmiyye-i İstan-bul′da Taşkasab kurbında Molla Gürani Mahallesi′nde sâkine Gümrük Tahsildarı müteveffâ Esat Ağa zevcesi olub zât-i ta‘rif-i şer′î ile mu‘arrefe olan sâhibetü′l-hayrât ve′l-hasenât Fatma Hanım nâm-ı diğer Revkbahar Kadın ibneti Abdullah cânib-i şeri‘at-ı garradan me’zûnen bi′l-hükm ta‘yîn ve ir-sâl olunan es-Seyyid Hasan Tahsin Efendi′nin mahalle-i mezbûrede vâki‘ Mehmed Şakir Efendi′nin menzilinde zeyl-i kitâbda muharreru′l-esâmî müslimîn huzûrlarında akd eylediği meclis-i şer‘-î şerîf-i şâmihü′l-imâd ve mahfel-i dîn-i münîf-i râsihu′l-evtâdda vakf-ı âti′l-beyâna li-ecli′t-tescîl ve′l-itmâm-i emri′l-vakf-ı ve′t-tekmîl mütevellî nasb eylediği mûmâ-ileyh Mehmed Şakir Efendi ibni el-Hâcc Ab-dullah mahzarında ikrâr-ı sahîh-i şer‘î ve i‘tirâf-ı sarîh-i mer‘î idüb atyeb-i mâl ve enfes-i menâlimden ifrâz ve kemâl-i imtiyâz ile mümtâz eylediğim nakd-i râyici′l-vakt iki bin guruşu hasbeten li′llâhi te‘âlâ vakf-ı sahîh-i şer‘î müebbed ve habs-i sarîh-i mer‘î muhalled ile vakf ve habs ve yedimde mev-cûd ve bir sağîr tahta çekmece derûnunda mahfûz olan lihye-i sa‘âdet-i hâzret-i nebi aleyhi′s-selâm leyâli-i mübarekede ziyâret içün mahalle-i mezbûrede merhûm ve mağfûrun leh Şeyhu′l-İslâm-ı esbak Mevlânâ Şemseddin Ahmed el-Gürânî hazretlerinin binâ ve ihyâsına muvaffak oldukları câmi‘-i şerîfe vaz‘ idüb şöyle şart ve tâyin eyledim ki;

Nakd-i merkûm iki bin guruş Teftiş-i Evkâf Mahkemesi′nde rehn-i kavî ve kefîl-i melî veyahut ikisin-den biri ile bâ-yed-i mütevellî i‘mâl ve istirbâh ve hâsıl olan nemâsı yed-i mütevellîde cem‘ olunub be-her sâl ferhûnde-i fâl şehri Rebî‘u′l-evveli duhûlünde câmi‘-i şerîf-i mezkûrda menba‘-i zülâl-i şefâ‘at melce-i usât-ı ümmet Sultân-ı cumhûr-ı Enbiyâ sadr-ı suffa-i safa ağnî bihi hazret-i Ebi′l-Kasım Mu-hammedini′l-Mustafa aleyhi efdalü′s-salatı ve ekmeli′t-tahâyâ efendimizin menkîbe-i müteberrike-i velâdet bâ-sa‘âdet-i nebeviyyeleri ve esnâsında aşr-ı şerîf-i Kur’ân-ı Kerîm kemâl-i ta‘zim ve tebcîl ile tilâvet ve kırâ’at ve akâbinde lihye-i sa‘âdet ziyâret olunarak hâsıl olan ecr ve mesûbâtı evvelâ Resûl-i ekrem ve Nebiy-yi Muhterem salla′llâhü te‘âlâ aleyhi ve sellem efendimiz hazretlerinin ravzâ-i mu-tahhare-i felek fersâlarına ve zevcât-ı tâhirât ve ashâb-ı güzîn ve tâbi‘in ve tebe‘-i tâbi‘în rıdvânu′llâhi te‘âlâ âleyhim ecmâ‘in hazerâtının ervâh-ı tayyibelerine ve cennet-mekân-ı müşârün-ileyh hazretle-rinin rûh-ı şerîflerine ve zevcim mezbûr Esad Ağa ve kâffe-i ehl-i îmân ervâhına ihdâ ve ben hayâtda oldukca selâmet-i dâreynim ve ba‘de′l-vefât rûhum içün du‘â olunub mukâbelesinde kırâ’at iden zâta nemâ-i mezkûrdan senevî yiğirmi beş guruş virile ve aşr-ı şerîf tilâvet iden kimesnelere senevî on beş guruş tevzî‘ ve taksîm oluna ve nemâ-i mezkûrdan yüz elli guruş ile şeker ve şerbet iştirâ‘ ve huz-zâr-i meclis olan cema‘ât-ı müslimîne tevzî‘ ve işrâb oluna ve eğer mürûr-ı zaman ile yüz elli guruş vefâ itmez ise yalnız şeker veyahut yalnız şerbet ile iktifâ oluna ve nemâ-i mezkûrdan câmi‘-i şerîf-i mezkûrda bâ-berât-ı âlî imâm olan kimesneye senevî on guruş virile ve menkibe-i velâdet-i Hazret-i Nebevi kırâ’at olunduğu günde câmi‘-i şerîf-i mezkûrun müezzin ve kayyım-ı hizmet eyleyüb nemâ-i mezkûrdan senevî yiğirmi beş guruş virile ve câmi‘-i şerîf-i mezkûrda bâ-berât-ı âlî müezzin olan kimesne Cum‘a günleri ismimi yâd ve hayâtda oldukca selâmet-i dâreynim ve ba‘de′l-vefât rûhum içün bir Fâtiha-i şerîfe kırâ’at eyleyüb senevî on beş guruş vazîfeye müstehak ola ve senevî yiğirmi

56

guruş tevliyet vazîfesi ola ve nemâ-i mezkûrdan fazla kalur ise asl-ı mâla zam ve münâsib mahallerde akâr iştirâ‘ oluna ve vakf-ı mezkûrun tevliyeti hayâtda oldukca nefsime ve bi-emri′llâhi te‘âlâ irtihâli dâr-ı bekâ eylediğimde üvey oğlum İsmail Raif Efendi′ye ve ba‘dehû li-ebeveyn kız karındaşı Sabire Hânıma ve ba‘deha anların evlâdlarının ve evlâd-ı evlâdlarının ve evlâd-ı evlâd-ı evlâdlarının batnen ba‘de batnin ve neslen ba‘de neslin ekber ve aslah ve erşedine ve ba‘de′l-inkirâz mahalle-i mezbûre ahâlisinden bir mütedeyyin ve müstekîm kimesneye meşrûta ola ve ahâli-i mahalle-i mezkûre vakf-ı mezkûruma ber-vech-i hasbî nezâret edeler ve icrâ-i şerâit-i mezkûreye ri‘âyet müte‘azzire olur ise menâfi‘-i vakf mutlaka fukarâ-i müslimîne sarf oluna ve vakf-ı mezkûrun tebdîl ve tağyîr ve teksîr ve tevfîri merreten ba‘de uhrâ yed ve meşiyyetimde ola deyu ta‘yîn-i şurût ve tebyîn-i kuyûd birle zikr olunan iki bin guruşu bundan akdem mütevellî-i mûmâ-ileyhe teslîm eylediğimde ol dahi tesel-lüm ve kabz ve evkâf-ı sâire mütevellîleri misillü tasarruf eyledi didikte gıbbe′t-tasdîki′ş-şer‘î emr-i vakf tamam ve hâl-i teslîm encâm bulmuş iken vâkıfe-i mûmâ-ileyha vakf-ı mezkûrunun ahkâm ve şurût ve kuyûdunu istihkâm irâdesiyle vakf-ı nükûd ve zımnında olar şurût ve kuyûd ınde′l-eimme-ti′s-selâse sahîh ve câiz olmamakla vakf-ı merkûmdan rücû‘ ve nakd-i mezkûrun ke′l-evvel mülküme istirdâd iderim didikte mütevellî-i mûmâ-ileyh dahi cevâb-ı bâ-sevâba tasaddi birle fi′l-hakîka hâl vâ-kıf-ı mûmâ-ileyhanın takrîr-i meşrûhu üzeredir. Lâkin İmâm Züfer aleyhi rahmeti′l-meliki′l-ekberden İmâm Ensârî radiya′llâhü′l-Bârî rivâyeti üzere vakf-ı nükûd ve zımnında olan şurût ve kuyûd sahîh ve âlim-i Rabbânî ve fâzıl-ı samedânî İmâm Ebu Yusuf eş-şehîr bi′l-İmâmi′s-Sânî hazretleri indinde vâkıfın mücerret vakaftu kavliyle vakf sahîh ve sıhhat lüzûmu müstelzim ve İmâm-ı Sâlis Muhammed bin Hasan eş-Şeybânî hazretleri indinde teslîm-i ile′l-mütevellî ve zikr-i te‘bit ile vakfa lüzûm ârız olmağla binâen aleyh redd ve teslîmden imtinâ iderüm deyu vâkıfe-i mûmâ-ileyhâ ile kâtib-i merkûm huzûrunda müterâfi‘ân ve her biri mübteğâsınca fasl ve hasme tâlibân olduklarında kâtib-i me’zûn-i merkûm dahi tarafeynin kelâmına nazar ve mubtil-i hayr olmaktan hazer idüb âlimen bi′l-hilâfi′l-cârî beyne′l-eimmeti′l-eslâf ve mürâ‘iyan bi-cemî‘-i mâlâ büdde minhü fi′l-hükm bi′l-evkâf alâ-kavli men yerâhu mine′l-eimmeti′l-müctehidîn rıdvânu′llâhi te‘âlâ aleyhim ecmâ‘in vakf-ı mezkûrun evvelâ sıh-hatına ve sâniyen lüzûmuna vâkıfe-i mûmâ-ileyha mahzarında hükm-i sahîh-i şer‘î ve kazâ-i sarîh-i mer‘î eylediğini mahallinde ketb ve tahrîr ve me‘an mürsel-i ümenâ-i şer‘le meclis-i şer‘e gelüb alâ vukû‘ihi inhâ ve takrîr etmeğin ba‘de′t-tenfîz vakf-ı mezkûr sahîh ve lazım ve mütehattem olub min ba‘d nakz ve nakîzine mecâl muhâl ve tebdîl ve tağyîri vâkıfe-i mûmâ-ileyhâdan gayre adîmü′l-ihtimâl oldu. Cerâ zâlike ve hurrire kezâlik fi′l-yevmî′l-hâmis ve’l-işrîn min Cemâziye′l-evvel li-sene tis‘a ve sittin ve mieteyn ve elf.

Şuhûdu′l-hâl;

- Mahalle-i mezbûre İmâm Vekîli es-Seyyid Mehmed Emin Efendi ibn Abdullah- Muhtâr-ı sânî es-Seyyid el-Hâcc Halil Efendi ibn İbrahim- Ahaliden Hattat Ali Efendi ibn Hüseyin- es-Seyyid Mehmed Ragıb Ağa ibn es-Seyyid Ahmed- Suyolcu es-Seyyid İbrahim Ağa ibn Ahmed- Tebe‘adan Hüseyin Ağa ibn Hüseyin- Bekçi Mehmed Ağa ibn Mustafa - ve gayruhum.

57

İstanbul’da Cihangir Mahallesi sakinlerinden iken vefat eden Haytacı Hacı Mustafa Ağa’nın terekesinin 1/3 den 1000 kuruşunu, mütevelli tarafından ipotek veya sağlam bir kefil alınarak onu on bir buçuk hesabıyla (%15) kredi olarak kullandırılması ve elde edi-len gelirle Hz. Peygamberin doğduğu ay olan Rebiulevvel ayında (Mevlid kandili) mevlit ve Kuran-ı Kerim okutulması ve mevlide iştirak eden kimselere şerbet ve kahve içirilmesi hizmetlerine sarf edilmesini hüküm altına alan 29 Cemâziye′l-evvel 1285 (17 Eylül 1868) tarihli vakfiyesidir.

Haytacı Hacı Mustafa Ağa’nın 9 Cemâziyelevvel 1285(17 Eylül 1868) Tarihli Nukud (Nakit Para) Vakfiyesi.

58

59

VAKFİYE METNİ:

Mâ-fîhi mine′l-vakfi′s-sülüsü sahha ve lezime bilâ murâfa‘a ve bilâ muhâkeme ve ene′l-fakîr Hüsamettin Efendizâde es-Seyyid Hüseyin Agâh el-Müfettiş lî-Umûri′l-Evkâf gufire lehümâ.

el-Hamdü li′llâhillezi ce‘ale′s-sadakate′l-câriyete sebeben li’n-necâti mine′n-nâr ve′s-selâtü ve′s-selâmü alâ Resûlihi′l-muhtâr ve alâ âlihî ve ashâbihi′l-ahyâr rıdvânu′llâhi te‘âlâ âleyhîm ecma‘în.

Emmâ ba‘d: işbu kitâb-ı sıhhat nisâbın tahrîr ve imlâsına bâ‘is ve bâdî oldur ki; Galata′ya muzâfe kasaba-i Tophanede Cihangir Mahallesi′nde sâkin iken bundan akdem vefât iden şekerci esnâfından Haytacı el-Hâcc Mustafa Ağa ibn İbrahim′in vâsiy-yi muhtârı olub zikr-i câi vakfının şurût ve kuyûdunu re’yine tefvîz ve ihâle eylediği bi′l-ihbâr-ı lede′ş-şer‘i′l-enver zâhir olan Evkâf-ı Hümâyûn Hazînesi vâridât kalemi mümeyyizi Ömer Efendi ibn Mehmed Said meclis-i şer‘-i şerîf-i Ahmedî ve mahfel-i dîn-i münîf-i Muhammedî’de vakf-ı merkûme li-ecli′t-tescîl ve′l-itmâm-ı emri′l-vakf-ı ve′t-tekmîl mütevellî nasb ve ta‘yîn olunan Fındıklı nâm mahalde İbrahim Efendi Mahallesi′nde kâin Ali Baba Tekkesi post-nişîni es-Seyyid eş-Şeyh Ali Efendi ibn Hüseyin mahzarında ikrâr-ı sahîh-i şer‘î ve i‘tirâf-ı sarîh-i mer‘î idüb vâsiy-yi muhtârı olduğum müteveffâ-yı mezbûr el-Hâcc Mustafa Ağa ibn İbrahim hâl-i hayâtında bi′l-cümle tasarrufâtı nâfize olduğu halde sülüs ma-lınden bin guruş ifrâz ve hasbeten li′llâh vakf idüb bana teslîm ve umûr-ı tevliyet ve bi′l-cümle şerâit-i vakfiye-yi re’y ve ihtiyârıma ihdâ ve tefvîz idüb bu tarîkle mahzar-ı şuhûtda vasiyyet ve tenfîzine beni vâsiy-yi muhtâr nasb ve ta‘yîn eylediğinde ben dahi kabûl ve meblağ-ı mevkûf-i mezkûru kabz eyledikten sonra musırran alâ isa‘ihi fevt olmağla ben dahi vasiyyet-i muhkiyem hasebiyle şöyle şart ve ta‘yîn eyledim ki;

Meblağ-ı mevkûf-i mezkûr rehn-i kavî ve kefîl-i melî ev lede’l-iktizâ ikisinden biri ile onu on bir buçuk hesâbı üzere alâ vechi′l-helâl istirbâh olunub hâsıl olan rib‘ ve nemâsından beher sene şehri Rebî‘u′l-evvel duhûlünde tekke-i mezkûrenin mukâbele günleri olan Çarşamba günlerinin birinde salât-ı zuhrun evâil-i akîbinde Habîb-i Hüdâ ve şefi‘-i rûz-i cezâ olan fahr-i âlem ve nebiy-yi muhterem salla′llâhu te‘âlâ aleyhi ve sellem efendimiz hazretlerinin risâle-i menkıbe-i velâdet nebeviyyeleri bâ-kemal-i ta‘zim kırâ’at olunub mukâbelesinde nemâ-i mezkûrdan mevlüdhân olan efendiye otuz guruş i‘tâ ve aşırhân olan efendilere yiğir-mi guruş tevzî‘ ve beyinlerinde taksîm oluna ve yiğirmi guruş ile ud ve gülâb ve kahve iştirâ‘ olunub hâzır-ı meclis bulınan cemâ‘at-i müslimîn tağtîr ve tebhîr ve işrâb oluna ve menkıbe-i müşârün-ileyh hitâmında hâ-zır bulınan şeyh efendilerden biri ber-vech-i hasbî du‘â idüb de’b-i ma‘rûf üzere ol meclis-i melâik-i enisten hâsıl olan ucûr u cezîleyi evvelen bi′z-zât ravzâ-i mutahhara-i hazret-i nebevi ve bi′l-cümle âl ve ashâb ve zevcât-ı tahîrât rıdvânu′llâhi te‘âlâ aleyhim ecmâ‘in ve kâffe-i ervâh-ı mü’minîne ve müteveffâ-yı merkû-mun rûhuna ve ebeveyni ervâhına ihdâ buyura ve elli beş guruş ile ta‘am tabh olunub yevm-i mezkûr akşa-mı ya‘nî Perşembe gecesi tekke-i mezkûrede mevcûd bulunan fukarâ ve dervişân it‘am oluna ve on guruş ile şem‘-i asel iştirâ‘ olunub leyle-i merkûmede îkâd oluna ve nemâ-i mezkûrdan her ne fazla kalur ise asl-ı mâl-ı mevkûfe zam oluna ve vakf-ı mezkûrun tevliyeti ber-vech-i hasbî tekke-i mezkûr şeylerine meşrûta ola ve eğer şurûtu mezkûreye ri‘âyet müte‘azzire olur ise menâfi‘-i vakf mutlaka fukarâ-i müslimîne sarf oluna ve vakf-ı mezkûrun tebdîl ve tağyîr ve taklîl ve teksîri merreten ba‘de uhrâ yed ve meşiyyetimde ola deyu bi′l-vesâye ta‘yîn-i şurût ve tebyîn-i kuyûdu birle meblağ-ı mevkûf-i mezkûr bin guruşu mütevellî-i mezbûr es-Seyyid eş-Şeyh Ali Efendi′ye teslîm eylediğimde ol dahi ber-vech-i muharrer tesellüm ve kabz ve sâir evkâf mütevellîleri misillü tasarruf etmekle ben itmâm-ı tenfîz-i vasiyyet ve ifâ-yı uhde-i vesâyet ey-ledim didükte gıbbe′t-tasdîki′ş-şer‘î bi-tarîki′l-vâsıyye mu‘allâkun bi′l-mevt olan vakfın ba‘de vefâti′l-vâkıf sülüs-i tereke-i vâkıf müsâ‘it olduğu sûrette bi′l-ittifak sıhhat ve lüzûmu kütüb-i mu‘teberât-ı fıkhiyyede sahha ve lezime in harece mine′s-sülüs kavliyle mansûs ve musarrah olmağın vakf-ı mezkûr lede′ş-şer‘î ′l-enver bilâ muhâkeme sahîh ve lâzım ve mütehattem olub min-ba‘d nakz ve nakîzine mecâl muhâl ve tebdîl ve tağyîri vâsiy-yi mûmâ-ileyden gayre adîmü′l-ihtimâl oldu. Cerâ zâlike ve hurrire fi′l-yevmî′t-tâsi‘ ve′l-işrîn min Cemâziye′l-evvel li-sene hamse ve semânin ve mieteyn ve elf.

Şuhûdu′l-hâl;

- Hâfız Süleyman Efendi bin Fazlı- Abdulkadir Ağa bin Ahmed- Mehmed Selim Ağa bin Abdullah- Hüseyin Ağa bin Ali - Mustafa Ağa bin Halil - ve gayruhum.

60

Arapkir’de oturan gayrimüslimlerin Gümrük Emini Ömeroğlu Osman Ağa Vakfından her yıl 1100 kuruş nema ödemek üzere 11000 kuruş borç almalarına dair istikraz hüccetidir.

Gümrük Emini Ömeroğlu Osman Ağa Vakfına Ait 3 Zilhicce 1229(16 Kasım 1814) İstikraz Hüccetidir.

61

62

BELGE METNİ:

Tubbika asluhu es-Seyyid Halil Efendi el-Müvellâ Hilâfe be-Mahkeme-i Ahiçelebi gufire lehu.

be-İmzâ-i el-Hâc Ebubekir Sıdkı Efendi el-Müvellâ Hilâfe be-Medîne-i Arabkir ufiye anhü.

Vilâyet-i Anadolu’da Medîne-i Arabkir re‘âyalarının vekîlleri ve on bir hâne zimmiyan tâifesinin ihti-yarları olub kendi nefislerinden asâleten ve müseccelü’l-esâmî ve mahsûru’l-eşhâs medîne-i mezbûre re‘âyalarının cümlesi taraflarından husûs-i câiz-zikrde vekîlleri olduğu mahzar-ı hasm-i câhid-i şer’ide ber-nehc-i şer‘î sabit ve subut-i vekâletlerine hükm-i şer‘î lahik olan Dobdar Mardiris, Keşiş Abram Fe-rah, Kirkor Köse Bedros, Yagob Menis, Apıcı Papacan ve Koca Beğos ve Kodik Beğos, Kürkçü Matavis, Ciğerci Kirkor Çekman, Şeker Torik Arakil nâm zimmiler meclis-i şer‘î hatîr-i lâzimü’t-tevkîrde medî-ne-i mezbûrede vâki‘ Cami-i şerîf ve Mekteb-i Münif ve Çeşme-i lâtif nükûd-i mevkûfelerinin vâkıfı ve hâlâ bi’l-fiil mütevellîsi olub Dâru’l-hilâfetil aliyye Kostantaniyyeti′l-mahmiyede Gümrük-i Kebîr Emini olan Ser-Bevvâbîn-i Dergâh-i âlî umdetü’l-emâcidi ve’l-e‘âlî sa‘âdetlü Osman Ağa hazretlerinin kıbel-i âlilerinden mütevellî vekîli ta‘yîn buyrulan işbu bâ‘asü’l-kitâbü’l-müstetâb fahru’l-akrân es-Seyyid Ab-dulmuhsin mahzarında her biri bi’l-asâle ve bi’l-vekâle ikrâr-ı sahîh-i şer‘î ve i‘tirâf-ı sarîh-i mer‘î idüb umûr-i lâzime-i ma‘lûmemize sarf içün iktizâ itmeğin her birimiz âherin zimmetine lâzım gelen mikdâra bi’l-emri ve’l-kabûl kefâlet-i sahîha-i şer‘iyye ile kefîl ve zâmin olmak üzere nükûd-i mevkûfe-i mez-bûreden mütevellî vekîl-i mûmâ-ileyh es-Seyyid Abdulmuhsin Ağa yedinden beş bin beş yüz guruş bize ifrâz ve teslîm eylediğinde biz dahi milletcek cümlemiz yedinden istikrâz ve kabz ve umûr-i lâzime-i ma‘lûmemize harc ve sarfla istihlâk eyledik meblâğ-i merkûm beş bin beş yüz guruş ile semenleri işbu tarihten üç sene tamamına değin mü’eccel ve mev‘ûd olmak üzere yine mâl-ı vakf-ı mezbûrdan müte-vellî vekîl-i mûmâ-ileyh es-Seyyid Abdulmuhsin Ağa yedinden bi-safkatin vâhidetin kezâlik her birimiz âherin zimmetine lâzım gelen mikdâra emr ve kabûli hâvî kefîl ve zâmin olarak bi’l-asâle ve bi’l-vekâle iştirâ ve kabz eylediğimiz iki halâl-i merkovit saat ve beş çuka beniş ve iki rızâyi şal semenlerinden bin altı yüz elli guruş ki cem‘an yedi bin yüz elli guruş ve bu def‘a Ağa-yı müşârün-ileyh hazretlerinden kezâlik beş bin beş yüz guruş ahz ve kabz eyleyüp min-haysü′l-mecmu‘ on bir bin guruşa iblâğ olmağla meblâğ-i mezkûre milletcek zimmetlerimizde deynimiz olub senesi hitamında nemâ-i şer’isi olan bin yüz guruş sâl be sâl medîne-i merkûmede mütevellî vekîli olan Ağalara teslîm olunub mûmâ-ileyhler dahi meblâğ-ı mezkûrı vakf-ı şerîfin vezâifine ve masârıf-ı sâiresine sarf eyleyüb mürûr-ı ezmine ile mü-tevellî bulınanlar asl-ı mâl-ı mezkûr on bir bin guruşun habbe-i vâhidesini re‘âyalardan ahz eylememek şartı ile ve beher üç senede cânib-i vakf-ı şerîf-i mezkûre olan deyn-i mezkûremizin nemâ’i şer‘îsi için devr-i şer‘î ettirilmeğe cümlemiz müte‘ahhitleriz didiklerinde mûmâ-ileyh es-Seyyid Abdulmuhsin Ağa dahi makrûn-i mersûmuni cemî‘-i kelimât-i meşrûhalarında vicâhen tasdîk ve tahkîk itmeğin mâ-vaka‘a bi′t-taleb ketb ve imlâ olunub yed-i tâlibe vaz‘ ve i‘tâ olundu. Hurrire fi’l-yevmi’s-sâlis min-Zilhicce-ti’ş-şerife li-sene tis‘a ve işrîn ve mieteyn ve elf.

Şuhûdu′l-HâlNecabetlu İsmail Bey Yine Mehmed BeyMüminzâde Abdulğani EfendiÇorbacızâde olan Ali Ağa Köse Halilzâde Mehmed Emin AğaHuddam Halil Mahdum Receb EfendiDerviş Ahmed bin Yahya Ve ğayruhum.

63

Zaim İbrahim Bey Vakfı’na ait Üsküdar ve Kadıköy’de bulunan bir kısmı bahçeli 13 adet evin, fiziki durumlarını, oda sayılarını, mahallelerini, mevkilerini, hudutlarını ve kimlere kaç liraya kiraya verildiğini gösterir icar kayıtlarıdır.

Zaim İbrahim Bey Vakfına Ait 20 Ramazan 1177 (23 Mart 1764) Tarihli İcar Kayıtları.

64

65

İCAR KAYDI METNİ:

der-Medîne-i Üsküdar:

Yine Medîne-i Üsküdar’da Mirahor Mahallesi′nde vâki‘ etrâf-ı erba‘ası üç taraftan el-Hâc Mehmet mülki ve bir taraftan tarîk-i âmm ile mahdûd tûlen ve arzan bi-hesâb-ı terbî‘-i yüz otuz zira‘ arsa üze-rine mebnî tahtânî iki bâb oda ve sofa ve kenîf ve bir mikdâr havluyu müştemil menzili Ümmügülsüm binti Halil İbn Abdullah nâm Hatuna yevmî bir akçe icâre-i müeccele ile îcâr olunmağla işbu vakfiy-ye-i ma‘mûlün-bihâm‘a kayıt olundu. der-Karye-i Kadı:

160:

Yine Medîne-i Üsküdara tâbi Kadı Karyesinde vâki‘ hudûd-ı erba‘ası Kara Mustafa ve Ali Beşe ve Hüseyin Ağa menzilleri ve vâkıf-ı mezbûrun vakfından menzil ve tarîk-I hâs ile mahdûd olan fevkânî iki oda ve bir matbah ve ahur ve samanlık ve bir mikdâr havluyu müştemil terbî‘an yüz altmış zira‘ arsa üzerine mebnî olan menzili yevmî bir buçuk akçe icâre-i mua‘ccele ile Mehmet Beşe bin el-Hâc Mehmet nâm kimesneye îcâr olunmağla işbu vakfiyye-i ma‘mûlün-bihâm‘a kayıt olundu tahrîren fi 24 Receb sene 1176

161:

Yine Medîne-i Üsküdara tâbi‘ Kadı Karyesinde vâki‘ etrâf-ı erba‘ası Çolakoğlu Hüseyin ve Çadırcı el-Hâc Musa ve el-Hâc Hasan menzilleri ve tarîk-I âm ile mahdûd olan terbî‘an üç yüz kırk altı zira‘ arsa üzerine mebnî fevkânî üç bâb oda iki sofa ve kenîf ve matbah ve ahur ve samanlık ve bir mikdâr havluyu müştemil olan menzili yevmî bir buçuk akçe icâre-i müeccele ile İsmâil Beşe İbn Halil nâm kimesneye îcâr olunmağla işbu vakfiyye-i ma‘mûlün-bihâm′a kayıt olundu.

Ve yine Medîne-i Üsküdar′da Evliya Hoca Mahallesi′nde vâki‘ etrâf-ı erba‘ası Hatice Hatun ve Ali ve Bağcı Ali menzilleri ve tarîk-i âm ile mahdûd tûlen ve arzan bi-hesâb ı terbî‘-i yüz otuz zira‘ arsa üze-rine mebnî fevkânî bir bâb oda ve sofa ve kenîf ve bir mikdâr bahçeyi müştemil olan menzili yevmî bir akçe icâre-i müeccele ile Ümmügülsüm binti Salih nâm Hatun’a îcâr olunmağla işbu vakfiyye-i ma‘mûlün-bihâm′a kayıt olundu.

162:

Ve yine Medîne-i Üsküdar’da Evliya Hoca Mahallesi′nde vâki‘ etrâf-ı erba‘ası Ümmügülsüm Hatun ve Şinası menzili ve Osman Efendi menzili ve tarîk-i âmm ile mahdûd tûlen ve arzan bi-hesâb ı terbî‘-i yüz altmış zira‘ arsa üzerine mebnî fevkânî iki bâb oda ve tahtânî bir oda ve bir sofa ve bir bi’r-i ma’ ve matbah ve kenîf ve bir mikdâr bahçeyi müştemil olan menzili yevmî bir akçe icâre-i müeccele ile Hatice binti Ahmed nâm Hatun’a îcâr olunmağla işbu vakfiyye-i ma‘mûlün-bihâm′a kayıt olundu.

66

163:

Ve yine Medîne-i Üsküdar’da Câmi-i kebir Mahallesi′nde vâki‘ etrâf-ı erba‘ası Hamiroğlu Mustafa ve Emine Hatun mülkleri ve benim âher mülküm ve tarîk-i âmm ile mahdûd üç bâb fevkânî oda ve iki sofa ve matbah ve müşterek bi’r-i mâ ve kenîf ve bir mikdâr bahçeyi müştemil tûlen ve arzan bi-hesâb ı terbî‘-i iki yüz seksen zira‘ arsa üzerine mebnî olan menzili yevmî bir akçe icâre-i müeccele ile Hasan Ağa İbn Hüseyin nâm kimesneye îcâr olunmağla işbu vakfiyye-i ma‘mûlün-bihâm′a kayıt olundu fî 20 Ramazan sene 1177.

164: Ve yine Medîne-i Üsküdar’da Evliya Hoca Mahallesi′nde vâki‘ etrâf-ı erba‘ası Saliha Hatun ve Molla Süleyman menzilleri ve tarîk-i âmm ile mahdûd tûlen ve arzan bi-hesâb ı terbî‘-i dört yüz otuz iki zira‘ arsa üzerine mebnî iki bâb fevkânî oda ve sofa ve bi’r-i mâ ve kenîf ve bir mikdâr bahçeyi müştemil olan menzili yevmî bir akçe icâre-i müeccele Ali Beşe ibn Abdullâh nâm kimesneye îcâr olunmağla işbu vakfiyye-i ma‘mûlün bihâm′a kayıt olundu.

165:

Ve yine Medîne-i Üsküdar’da Torbalı Mahallesi′nde vâki‘ etrâf-ı erba‘ası bir taraftan Yasdıkcı Hacı Hüseyin ve ba‘zan Debbağ Yusuf mülkleri ve iki taraftan tarîk-i hâs ve bir taraftan tarîk-i âmm ile mahdûd tûlen ve arzan bi-hesâb-ı terbî‘-i dört yüz yetmiş altı zira‘ arsa üzerine mebnî iki bâb fevkânî oda ve bir bâb tahtânî oda ve bir sofa ve bir bi’r-i mâ ve kenîf ve bir mikdâr bahçeyi müştemil olan menzil yevmî bir akçe icâre-i müeccele ile Mustafa Beşe bin İbrâhim nâm kimesneye îcâr olunmağla işbu vakfiyye-i ma‘mûlün-bihâm′a kayıt olundu.

166:

Ve Yine Medîne-i Üsküdara tâbi Kadı Karyesinde vâki‘ iki tarafı Koruyucuoğlu es-Seyyid Mehmet mülki ve Konyalıoğlu İbrahim ve Yoğurtcu Mehmet Beşe mülkleri ve tarîk-I hâs ile mahdûd tûlen ve arzan bi-hesâb ı terbî-i üç yüz seksen zira‘ arsa üzerine mebnî fevkâni iki bâb oda ve bir sofa ve bir kenîf ve bir samanhâne ve bir ahur ve bir anbar ve bir matbah ve bir mikdâr bahçeyi müştemil olan menzili yevmî bir akçe ile es-Seyyid Hüseyin bin Hasan nâm kimesneye îcâr olunmağla işbu vakfiy-ye-i ma‘mûlün-bihâm′a kayıt olundu.

167:

Ve yine Medîne-i Üsküdarda Şucabağı Mahallesi′nde vâki‘ etrâf-ı erba‘ası Hatice Molla Kadın ve Kurt Ali mülkleri ve Yağlıkcı bahçesi ve tarîk-i âm ile mahdûd tûlen ve arzan bi-hesâb ı terbî‘-i yüz on zira‘ arsa üzerine mebnî fevkânî iki bâb oda ve tahtânî bir oda ve matbah ve kenîf ve bir mikdâr bahçeyi müştemil olan menzili yevmî bir akçe icâre-i müeccele ile es-Seyyid Mehmet bin Sâlih nâm kimesneye îcâr olunmağla işbu vakfiyye-i ma‘mûlün-bihâm′a kayıt olundu.

168:

Ve yine Medîne-i Üsküdar’a tâbi Kadı Karyesinde Cafer Ağa Mahallesi′nde vâki‘ bir taraftan Kapu Ağası bahçesi ve bir taraftan Hamzazâde menzili ve bir taraftan tarîk-i hâs ve bir taraftan tarîk-i âm ile mahdûd tûlen ve arzan bi-hesâb ı terbî-i yedi yüz altmış zira‘ arsa üzerine mebnî fevkânî bir oda ve

67

bir sofa ve tahtanı bir oda ve bir matbah ve bir bi’r-i mâ ve bir mikdâr bahçeyi müştemil olan menzili yevmî bir buçuk akçe icâre-i müeccele ile Ayşe Hatun ibneti Hasan nâm Hâtuna îcâr olunmağla işbu vakfiyye-i ma‘mûlün-bihâm′a kayıt olundu.

169:

Ve yine Medîne-i Üsküdar’da Evliya Hoca Mahallesi′nde vâki‘ etrâf-ı erba‘ası Müezzin Molla Abdur-rahman ve Mekkiye Hatun ve Süleyman mülkleri ve tarîk-i âmm ile mahdûd tûlen ve arzan bi-hesâb ı terbî-i yüz yetmiş beş zira‘ arsa üzerine mebnî fevkânî üç bâb oda ve tahtânî bir oda ve matbah ve kenîf ve havluyu müştemil olan menzili yevmî bir akçe icâre-i müeccele ile Rahime binti İbrahim nâm Hatuna îcâr olunmağla işbu vakfiyye-i ma‘mûlün bihâm′a kayıt olundu.

170:

Ve yine Medîne-i Üsküdar’da Bağlar Mahallesi′nde vâki‘ etrâf-ı erba‘ası el-Hâc Hüdaverdi ve Salih ve Ali Çavuş menzilleri ve tarîk-i âmm ile mahdûd tûlen ve arzan bi-hesâb-ı terbî-i iki yüz elli zira‘ arsa üzerine mebnî fevkânî iki bâb oda ve bir sofa ve bir mikdâr bahçe ve bir bâb tahtânî oda ve bir kenîf müştemil olan menzili yevmî bir akçe icâre-i müeccele Mehmet Emin İbn Ali nâm kimesneye îcâr olunmağla işbu vakfiyye-i ma‘mûlün bihâm‘a kayıt olundu.

68

Defter-i Hakani Emini Hacı Hafız Yusuf Rıza Vakfı tarafından Gömeç Köyündeki (Şimdi Balıkesir’e bağlı ilçedir) iki bin zeytin ağacı olan bir bahçenin vakfa gelir olmak üzere on iki bin kuruşa satın alındığına dair alış-veriş hüccetidir.

Defter-i Hakani Emini Hacı Hafız Yusuf Rıza Vakfına Ait 19 Cemaziyelevvel 1242 (19 Aralık 1826) Tarihli Mübaya Hüccetidir.

69

70

MÜBAYAA HÜCCETİ METNİ:

El-Emru kemâ zükira fîhi

Aşir Efendizâde Mehmet Bahaeddin el-Memur bi-istimâ‘i’l-umûri’ş-şer‘iyyeti’l-askeriyye nemeka-hu’l-fakîri ileyhi azze şânühu gufire lehumâ.

Kayıd şod ber-mûceb-i vakfiyye-i ma‘mûlün bihâ fî 23 Cemaziyelevvel sene 1243

Defter Emini esbak el-Hac Yusuf Rıza Efendinin mübâya‘a hüccetidir.

Mahmiyye-i İstanbul’da Süleymaniye Cami-i şerîfi kurbında Hocahamza mahallesi sâkinlerin-den es-Seyyid el-Hac Emrullah Ağa ibni es-Seyyid İbrahim Mahmiyye-i mezbûrede meclis-i şer‘-i şerîf-i enverde medîne-i Üsküdar’da eski menzilhâne nâm mahalde vâki‘ tarîk-i aliyyeden Hazreti Rufai Zaviyesi ve hayrât-ı sâirenin levazımı içün akâra tebdîli meşrûta nükûd-i mevkûfenin vâkıfı ve bi’l-meşrûta mütevellîsi umdeti’l-emâcid ve’l-ekârim câmi‘u’l-mehâmidi ve’l-mekarim işbu râ-fi’u’l-kitâbu’l-müstetâb sa‘âdetlü atûfetlü el-Hac Yusuf Rıza Efendi ibni Abdurrahman Efendi kıbelin-den husûs-ı âti’l-beyânda vekîl-i müseccel-i şer’îsi el-Hac Hasan Ağa ibni Veliyyüddin mahzarında ik-râr-ı tâmm ve takrîr-i kelâm idüb akd-i âti’z-zikrin sudûruna değin bâ-hüccet-i şer‘iyye yedimde şirâen mülkim olub Vilayeti Anadolu’da Ayazmend kazasına tabi Armudovası nâm mahalde Gömeç karyesi hudûdu dahilinde vâki‘ bir taraftan Fatma Hatun bahçesi ve bir taraftan Keloğlan bahçesi ve bir taraf-tan Mollaoğlu Mustafa bahçesi ve bir taraftan tarîk-i cadde ile mahdûd Delice ve Ana ta‘bîr olunur iki bin dib zeytun eşçar-ı mağrûsesini muhtevi bir kıt‘a bahçemi bi-cümleti mâ-yeştemilühu ve yahvîhi tarafeynden îcab ve kabûli hâvî şurût-i müfside ve muvâza‘adan ârî bey‘-i bât-ı sahîh-i şer‘î ile vakf-ı merkûme akâr olmak üzere vâkıf müvekkil-i mûmâ-ileyh el-Hac Yusuf Rıza Efendi’ye on iki bin guru-şa bey ve temlîk ve mahallinde kabza teslît eylediğimde ol dahi ber-vech-i muharrer bi’t-tevliye iştirâ ve temellük ve tesallut ve kabul eyledikten sonra semeni olan meblağ-ı mezkûr on iki bin guruşu mâl-ı vakf-ı mezbûrdan bana def‘’ ve teslîm ben dahi yedinden tamamen ahz ve kabz eylediğimden sonra mebî‘-i mezkûrun tağrir ve ğabnına müte‘âllika âmme-i davadan mütevellî vâkıf-ı mûmâ-ileyhin zim-metini ibrâ-i âmm-i sahîh-i şer‘î ile ibrâ ve iskât eylediğimde ol dahi ibrâ-i mezkûrumu kabâl itmekle fîmâ ba‘d bahçe-i mezkûrede benim asla ve kat’a alâka ve medhalim kalmayub vakf-ı mezkûr müsta-ğallâtından olmuştur dedikte gıbbe’t-tasdîki’ş-şer‘î mâ vaka‘a bi’t-taleb ketb olundı fi’l-yevmi’t-tâsi‘ aşera min Cemazelulâ sene isneyn ve erba‘îne ve mieteyn ve elf.

Şuhûdu’l-hâl

Tahtacı el-Hac Osman Ağa İbrahim Ağa El-Hac Yusuf Ağa El-Hac Ömer Ağa İzmirli oğlu İbrahim Ağa Ömer Çavuş Ağa Ve gayruhum.

71

Defter-i Hakani Emini Hacı Hafız Yusuf Rıza tarafından kurulan Üsküdar’da Atik Men-zilhane yanında Rufaiyye Tarikati Vakfı tarafından İstanbul Bakırköy’de üst katta iki oda, ve bir sofa, alt katta bir ahır, ve su meyveli, meyvesiz ağaçlar ile bağın bulunduğu bir evin vakfa gelir olmak üzere beş yüz kuruşa satın alındığına dair alış-veriş hüccetidir.

Defter-i Hakani Emini Hacı Hafız Yusuf Rıza Vakfına Ait 2 Cemaziyelahir 1242 (1 Ocak 1827) Tarihli Mübaya Hüccetidir.

72

73

MÜBAYAA HÜCCETİ METNİ:

Mâ fîhi mine’l-bey‘i ve’ş-şirâ

Süleyman Efendizâde es-Seyyid Ahmet Reşit el-Müvellâ-Hilâfe bi-Mahkeme-i Davud Paşa bi-Dâ-ri’l-Hilâfeti’l-Aliyye nemekahu’l-fakîr ileyhâ ufiye lehümâ.

Kayıd şod; ber-mûceb-i vakfiyye-i ma‘mûlün bihâ fi 23 Cemâziyelevvel sene 1243

Bu dahi

Ecille-i Ricâl-i Devlet-i Aliyye-i ebediyyü’d-devâmdan olub medîne-i Üsküdar’da Atik menzilhâne kurbında kâin müceddeden binâ ve ihyâsına muvaffak oldukları Tarikat-i Aliyye-i Rufaiyye Zaviye-i şerîfe ve hayrât-ı sâirelerinin levazımı içün akâra tebdîli meşrûta nükûd-ı mevkûfe-i ma‘lûmenin vâkı-fı ve bi’l-meşrûta mütevellîsi hala Devlet-i Aliyyede Şa’îr Emini semâhatlü atûfetlü el-Hac Yusuf Rıza Efendi ibni Abdullah Efendi Hazretlerine zikr-i âtî bir bâb mülk menzillerini bey’ murâd idüb Havâss-ı Refi‘a kazâsına muzâfe Çekmece-i Sağîr nahiyesine tâbi Makrihore karyesinde sâkinler ve zâtî zeyl-i vesîkada muharreru’l-esâmî müslimîn ta‘rifleriyle mu‘arrefe olan Şerife Fatma Hatun ibneti İbrahim ile sadrî kebîr oğlu Korucu es-Seyyid Ahmet bini Ali meclis-i şer‘-i hatîr-i lâzimü’t-tevkîrde sâhib-i haze’l-kitâbü’l-müstetâb mûmâ-ileyh el-Hac Yusuf Rıza Efendi taraflarından husûs-i âti’l-beyânda tasdîke vekilleri Mustafa Ağa ibni Mehmet mahzarında her biri ikrâr-ı tâmm ve takrîr-i kelâm idüb akd-i âti’z-zikrin sudûruna değin iki kıt‘a mübâya‘a hüccetleri mantûklarınca şirâen yedimizde mülk ve hakkımız olub karye-i merkûmede vâki‘ bir taraftan Yako zimmi menzili ve bir taraftan Çavuşoğlu bahçesi ve bir taraftan tarîk-i âmm ile mahdûd fevkânî iki bâb oda ve bir sofa ve tahtında bir ahur ve bir bi’r-i mâ ve eşçâr-ı müsmire ve ğayr-i müsmireli bahçe ve ma‘lûmu’l-mikdâr bağ ve kürumu ve sokak kapısını müştemil bir bâb mülk menzilimizi bi-cümleti’t-tevâbi ve’l-levâhık ve kâffeti’l-hukûk ve’l-merâfık tarafeynden îcab ve kabûli hâvî şurût ve uhûd-i mubtile ve mevâzi‘adan ârî bey‘-i bât-ı sahîh-i şer‘î ile vakf-ı şerîf-i mezbûr içün mütevellî müvekkili mûmâ-ileyh el-Hac Yusuf Rızâ Efendi-ye beş yüz guruşa bey‘ ve temlîk ve teslîm eylediğimizde anlar dahi vakf-ı mezkûrlarına akar olmak üzere bi’t-tevliye iştirâ ve temellük ve tesellüm ve kabz ve kabûl eylediklerinden sonra semeni olan meblağ-ı mezkûr beş yüz guruşu nükûd-ı mevkûfeden olmak üzere bi’t-tevliye bize def‘ ve teslîm ey-lediklerinde bizler dahi tamamen ahz ve kabz ve iktisâm eyledik fîmâ ba‘d menzil-i mahdûd-ı mezkûr cemî‘-i müştemilâtıyla vakf-ı mezkûr müstagallâtından olup bizim asla ve kat‘a alâka ve medhalimiz kalmamıştır dediklerini vekil-i merkûm Musafa Ağa vicâhen ve şifâhen tahkîk ve tasdîk etmeğin mâ vaka‘a bi’t-taleb ketb olundu fî yevmi’s-sânî min Cemâziyelahir li-sene isneyn ve erba‘în ve mieteyn ve elf.

Şuhûdu’l-hâlBölükbaşı İbrahim Ağa bin el-Hac Mustafa Mahmud ibn Mehmet el-Muhzır Mustafa ibn Osman el-Muhzır es-Seyyid İbrahim ibn Mehmet el-Muhzır Hüseyin ibn el-Muhzır ve gayruhum.

74

İstanbul Bahçeköy’de Sultan Mahmud Han-ı Sani tarafından Avanis Kalfa’ya yaptırılan bend-i cedid ile bitişiğinde inşa olunan kasr-ı hümayununun çivi, demir kazıkları, tuğlaları, kapı ve kilit aletleri, doğrama, tomruk, moloz, taşıyıcı hayvanların yiyeceği, cam, çerçeve, döşeme, kurşun, kireç, nakliye, işçi yevmiyeleri ve sair masraflarını gösterir belgedir. 19 Şaban 1255 (28 Ekim 1839).

Sultan Mahmud Han-ı Sani Vakfına Ait 9 Şaban 1255 (28 Ekim 1839) Tarihli Muhasebe Kaydıdır.

75

76

77

78

Edirne, Filibe, Dimetoka, Çirmen’de bulunan Sarıca Paşa, Haremeyn Vakıfları ve diğer bazı vakıflara ait çiftlikler ve gediklerin ferağ ve intikal harçları, bedellerini ve muaccelatını gösteren 1257 (1842) tarihli muhasebe kaydıdır.

Edirne’de ve Rumeli’de Muhtelif Vakıflara Ait 1257 (1842) Tarihli Ferağ - İntikal ve Muhasebe Kayıtlarıdır.

79

80

81

82

Ayşe Sultan Kethüdası Eski Ahçıbaşı Hacı Abdullah Ağa Vakfı’na ait Karaki Hüseyinçelebi Mahallesindeki 557 kuruş kıymetinde içerisinde kuyu ve odalar bulunan arsanın bilirkişi komisyonu tarafından vakıf için daha karlı ve faydalı olduğuna karar verilen yine aynı mahallede bulunan ve 2357 kuruş kıymetinde olan bir evin müştemilatı ile takas edildiğine dair istibdal (takas) hüccetidir.

Ayşe Sultan Kethüdası Eski Ahçıbaşı Hacı Abdullah Ağa Vakfı’na Ait 20 Cemaziyelevvel 1174 (28 Aralık 1760) Tarihli İstibdal Hücceti.

83

84

İSTİBDAL HÜCCETİ METNİ: Uhbirtü bimâ fîhi ve neffeztü kemâ yahvîhi nemekahu’l-fakîri ileyhi azze şânuhu Şeyhzâde es-Seyyid Mehmed Refi el-Müfettiş bi-umûr-i Evkâfi’l-Harameyni’l-Muhteremeyn gufire lehümâ.

Husûs-i âti’l-beyânın mahallinde ketb ve tahrîr ve fasl u hasmi için cânib-i şer‘-i enverden irsâl olunan Süleyman Efendi, Hassa Mimarlarından Mehmet Halife ve Ebubekir Halife ile ve sâir ebniye-i sukûf ahvâline vukûf-i tâmmı olan bi-garaz-i müslimîn ile İstanbul’da Hoca Paşa kurbında Karaki Hüse-yinçelebi Mahallesinde tarîk-i hâs derûnunda vâki hâlâ Çavuşlar Kâtibi Mehmet Hayri Efendi’nin menziline varub zeyl-i vesîkada muharreru’l-esâmî huzurlarında akd-i meclis-i şer’-i Nebevi ettikte Dâru’s-Sa‘âdeti’ş-şerîfe Ağası hazretlerinin nezâret-i aliyyelerinde olan evkâftan merhûm Abdullah Ağa Vakfi’nın ber-vech-i meşrûta mütevelliyesi Meryem Hanım ibneti el-mezbûr Abdullah Ağa ta-rafından zikr-i âti husûsa vekîl olduğu zâtını ârifân Mehmet Ağa ibn el-Hâc Mustafa ve Ali Efendi ibn Abdullah şahâdetleriyle sâbit olan Mustafa Ağa ibn Abdullah meclis-i ma‘âş ile ma‘kûd-i mezkûr ile mumâ ileyh Mehmet Hayri Efendi mahzarında takrîr-i kelâm ve ta‘bîr-i ani‘l-merâm edüb mumâ ileyh Hayri Mehmet Efendi işbu menzil-i mezkûru derununda kâin vakf-ı mezbûrdan bi’l-icâreteyn tasarrufunda olub bir taraftan Mehmet Emin Ağa Vakfı’ndan Sadr-ı Âli Ağalarından Abdullah Ağa ibn Mustafa tasarrufunda olan menzil ve bir taraftan Nallı Mescit Medresesi ve bir taraftan mumâ ileyh Mehmet Hayri Efendi tasarrufunda mülk menzil ve bir taraftan tarîk-i hâs ile mahdûd terbî‘an yüz yirmi zira arsa üzerinde terbî‘an yedi zira şehnişin ve kemerli ocak ve tahtabend ve bir kuyu ve bi’r-i mâ müştemilâtı ile otuz akçe müecceleli arsayı mumâ ileyh Mehmet Hayri Efendi silk-i mülk-i sahîhinde münselik olub mahmiye-i mezbûrede Sancaktar Hayrettin mahallesinde vâki‘ bir taraftan Manas zimmi tasarrufunda olan menzil ve bir taraftan Hüseyin Efendi bahçesi ve bir taraftan menzil-i mezbûrdan müfrez Manas zimmi tasarrufunda olan arsa-i hâliye ve bir taraftan tarîk-i âm ile mah-dûd terbî‘i iki yüz altmış zira arsa üzerinde mebnî tabaka-i ulyâda bir bâb oda ve bir camlı köşk ve dehliz ve matbah ve kenif ve vüstâda bir bâb oda ve bir camlı köşk ve dehliz ve matbah ve kenif ve süflâda bir bâb oda ve sahrınç ve kenif ve bir bi’r-i mâ ve küfeli ve taş döşemeli havlıyı müştemil bir bâb menzil ile istibdâl murâd etmekle üzerlerine varılıb ba‘de’l-mu‘âyene vakf olan arsa-i mezkûre mesâha ve tahmîn ve takvîm olunub vâki‘ olan arsadan mülk olan menzil-i mezbûr vüs‘at ve kiymet ve rağbet ve ücret cihetlerinden ezyed evfer olduğu takdirce istibdâl olunması müvekkilem mütevelli-ye-i mezbûrenin matlûbudur dedikte ba‘de’l-mu‘âyene Mimarân-i mezbûrân vakf olan arsayı mesâha ve tahmîn ve takvîm eylediklerinde terbî‘i yüz yirmi zira‘ olub beher zirâ‘ı dörder kuruştan dört yüz seksen kuruş ve yedi zira şehinşah ve kemerli ocak ve tahtabend ve bi’r-i mâ ve kuyu kıymetleri yet-miş kuruş seksen akçe ki cem‘an beş yüz elli yedi kuruş seksen akçeye bâliğ olduktan sonra sâniyen mülk olan menzil-i mezkûre varıb cümle muvâcehesinde arsa ve ebniyesini keşf ve mesâha ve tahmîn ve takvîm eylediklerinde arsası iki yüz altmış bir zira‘ olub beher zirâ‘ı dörder kuruştan bin kırk dört kuruş ve ebniyesi yüz kırk dokuz zirâ‘ olub beher zirâ‘ı sekizer kuruştan bin iki yüz doksan iki kuruş ve bi’r-i mâ kiymeti yirmi dört kuruş ki min haysü’l-mecmu‘ arsa ve ebniyesinin kiymeti iki bin üç yüz elli yedi kuruşa bâliğ olub vakf olan arsa ve ebniyenin kıymetinden mülk olan menzil-i mezbû-run kiymeti bin yedi yüz doksan sekiz kuruş kırk akçe ziyâde olmakla vakf olan arsanın ayda icâre-i müeccelesi otuz akçe ve mülk olan menzil-i mezkûr ayda altmış akçe icâre-i müecceleye mütehammil vakf olan mahal mülk olan menzil-i mezbûr kiymet ve vüs‘at ve ücret ve rağbet cihetleriyle ezyed ve evfer ve ekser olup şerâit-i istibdâl-i mevcûde ve istibdâli canib-i vakfa enfa‘ ve evlâ olduğunu Mimârân-ı mezbûrân ve müslimîn-i mezkûrîn âlâ tarîki’ş-şahâde haber verdiklerini Mevlanâ-yı mez-bûr ba‘de’l-inhâ ber-vech-i muharrer istibdâl canib-i vakfa enfa’ ve evlâ olub şerâit-i istibdâl mevcû-de olduğu lede’ş-şer‘i’l-enver zâhir olmağın mütevelliye-i müvekkil-i mezbûr istibdâle izni müş‘ir emr-i âlişan buyrulmak bâbında istid‘â-yı inâyet eylediği der- devlet-medâra arz olundukta ber-vech-i muharrer istibdâl olunmak bâbında Tuğra-yi Garrâ-yı cihan-sitâni ile mu‘anven emr-i âlişân sâdır

85

olmağın Hâkim-i muvakki‘-i sadr-ı kitâb tubâ lehu ve hüsnü me‘âb efendi hazretleri dahi istibdâli tecviz eden fukahâ-yı i‘zâm hazretlerinin kavl-i şerifleri üzere istibdâle izn verildikten sonra mütevel-liye-i mezbûrenin vekîl-i mezbûr Mustafa vakf olan mahall-i mezkûru mülk olan menzil-i mezkûr ile istibdâl edüb mezbûr Mehmet Hayri Efendi dahi mülk olan menzil-i mezkûru bedel verüb vakf olan arsa-i mülk ve mülk olan menzil-i mezbûr vakf olub her biri ba‘de’l-kabz ve’t-tasarruf mumâ ileyh ile Mehmet Hayri Efendi kelâmını semt-i vifâktan cânib-i âhere atf edüb inde’l-fukahâ vâkıf vakfiye-sinde istibdâli şart etmedikçe istibdâl caiz olmamağla vakf olan mahall-i mezkûr vakfiyetde ibkâ ve mülk olan menzil-i mezkûru mülküme istirdâd murâdımdır dedikte vekîl-i mütevelli-i reşîd cevabında eğerçi hâl minvâl üzeredir lâkin vâkıf vakfiyesinde şart etmediği takdirce dahi vakf olan akarın rıb‘ı kalîl ve vakfa za‘af târî oldukta kiymet ve rıb‘ı ekser evfer vakfa nâfi‘ akar ile bâ-re’y-i Kadı istibdâl olunmak âlim-i Rabbani İmam Ebu Yusuf sânî ile İmam Muhammed bin Hasan eş-Şeybani katlarında câiz olduğu kütüb-i mu‘teberde mestûr ve husûsan bâ-emr-i sultânî Hâkim istibdâl eyledikte nakz-ı muhâl olub cevâz ve sıhhat dahi lüzûmunu müstelzim olmağla istibdâl-i mezbûrun cevâz ve sıhhat ve lüzûmuna hükm taleb ederim dedikte Mevlanâ-yı mezbâr âlimen bi’l-hilâfi beyne’l-eimmeti’l-eşrâf âlâ kavl-i men yerâhu mukaddema vakf olan mahallin şurûtu istibdâl olunan menzil-i mezkûrde icrâ olunmak üzere istibdâl-i mezkûrun cevâz ve sıhhati lüzûmuna hükm-i sahîh-i şer‘î ve kazâ-i sarîh-i mer’î eylediğini Mevlâna-yı mezbûr mahallinde ketb ve tahrîr ba‘dehu me‘an ba‘s olunan es-Seyyid Abdurrahman ibn Mehmet ve Ahmet bin Mehmet ile meclis-i şer‘a gelüb alâ vukû‘ihi inhâ ve takrîr et-meğin ba‘de’t-tenfîz mukaddemâ vakf olan mahall-i mezkûr mülk ve mülk olan menzil-i mezkûr vakf olub nakz ve nakîzine mecâl muhâl olmağın mâ hüve‘l-vâki‘ bi’t-taleb ketb olundu fi’l-yevmi’l-işrîn min Cemaziye’l-ûlâ li-sene erba‘a ve seb‘în ve mietin ve elfin.

Şuhûdu’l-hâl

es-Seyyid Abdurrahman ibn Mustafa Ahmet bin İsmail Mehmet ibn Ebubekir Ali ibn Mehmed Hasan Ağa ibn Ahmet Mehmet ibn Mustafa el-Hâc Osman ibn Hüseyin es-Seyyid Ali ibn Ahmetel-Hâc Ali ibn el-Hâc İbrahimMehmet ibn Osman İbrahim ibn Mehmet Mustafa ibn el-Hâc İsmailAbdullah Ağa ibn Mustafa Ağa-yı Sadr-ı Âli Mehmet Ağa ibn Hüseyin Mehmet ibn el-Hâc Hüseyin Mehmet ibn el-Hâc Mustafa Ali Efendi ibn Abdullah Ali Ağa ibn Abdullah ve gayruhum.

86

Selimiye Camii görevlilerinin isimlerini ve maaş miktarlarını gösteren 1921 tarihli maaş bordrosu kaydı örneğidir.

1921 Tarihli Maaş Bordrosu.

87

88

Şeyhulislam Salih Efendioğlu Mehmet Emin Efendi Vakfı’na ait Çeraği Hamza Mahalle-sindeki 417,5 kuruş kıymetli bir menzil arsasının, bilirkişi komisyonu tarafından vakıf için daha karlı ve faydalı olduğuna karar verilen Macuncu Kasım yakınında Seydi Halife Ma-hallesi’nde bulunan ve 970 kuruş kıymetinde olan bir ev ve müştemilatı ile takas edildiğine dair istibdal (takas) hüccetidir.

Şeyhulislam Salih Efendioğlu Mehmet Emin Efendi Vakfına Ait 12 Cemaziyelahir 1210 (24 Aralık 1795) Tarihli İstibdal Hüccetidir.

89

90

91

İSTİBDAL HÜCCETİ METNİ:

Mâ hurrire fi-heze’l-kitâbu’l-müstetâbi’ş-şer‛i min vakfi’l-istibdâli’l-mer‛i ve’l-câmi‛i şürûtihi cerâ leddeye ve sahha beyne yedeyye ve innî kazaytütü bi-sıhhatihi ve lüzûmihi ‛ala kavli men cevvezehu mine’l-eimmeti’l-ecille vâkıfân ‛ala mevâkıfi’l-hilâfi’l-cârî beyne’l-eimmeti’l-eslâfi’l-eşrâf ve ene’l-fakîr-i ileyhi subhâne ve te‛âla Ömer Efendizade Süleyman el-Me’mûr-ı bi-Rü’yet-i Umûri’l-Evkâf gufire lehumâ.

el-Hamdü limen yestefteha bi’smihi’s-sâmî külli emrin zî-bâlin … bi-hamdihi ve cemî’u’l-ahvâli ve’l-a‛mâl ve tağayyürü’l-’umuri bi-irâdetihi min hâlin ile hâl ve subhâne’l-llezi le-yecîbu fi-mülki-hi’t-tebdîli ve’l-istibdâli ve lâ fi’s-salatanatihi’t-tehavvülihi ve lâ-mu‛akkabu muhakkemun ve huve keştidi’l-mahâll ve’s-salâtu ve’s-selâmu ve ‛ala seyyidinâ Muhammedi’l-Meb‛ûsi bi-a‛lâ-i şemâili ve’l-meb‛ûsi min ekremi’l-kabâili ve ‛ala cemî‛’u’l-ashâbi ve külli’l-âl.

Emma ba‛d işbû kitâb-ı sıhhat-ı nisâbın tahrîr ve imlâsına ve bu hitâb-ı müstetâbın tastîr ve inşâsına bâ‛i-se ve bâdîye oldur ki Sâye-i Nezâret-i Hazret-i Şeyhü’l-İslâm selleme’llâhu’l-meliki’l-‛allâmda mahmi evkâf-ı şerîfeden Şeyhü’l-İslâm-ı Esbak Salih Efendizade Mehmed Emin Efendi Vakf’ının hâlâ bi’l-meş-rûta mütevellîyesi ‛umdetü’l-muhaddirât zübdetü’l-muvakkirât Mahire Kadın ibnet-i Abdullah taraf-ı sa‛âdetlerinden zâtî ba‛de’t-‛ta’rîfu’ş-şer‛i ber-vech-i atî husûs-ı meymenet mahsûsda vekîl-i müseccel-i şer‛isi zâtî mu‛arrefe Kethüdası Fatma Kadın ibnet-i el-Hacc Mehmed meclis-i şer‛-i şerîf-i Ahmedî ve mahfel-i dîn-i münîf-i Muhammedî’de vakf-ı mezbûr musakaffâtından olub Dâru’s-Salatanati’l-‛Aliyye Kostantiniyyeti’l-Mahmiyye’de Çeraği Hamza Mahallesi’nde vâki‛ zikr-i câî divârsız bir bâb sırf menzil ‛arsasına bâ-temessük-i mütevellî bi’l-icâreteyn mutasarrıf olân ‛umdetü’l-mevâliü’l-‛izâm bâ‛is-i iftihâ-rü’l-‛ulemâü’l-kirâm semâhatlü ‛atûfetlü Benlizade Ahmed Raşid Efendi hazretleri taraf-ı bâhiri’ş-şe-reflerinden tafsîlât-ı husûs-ı meymenet mahsûsda vekîl olduğu Mehmed Efendi bin Ali ve Abdülhamid Ağa bin Ali nâm kimesneler şehâdetleriyle mahzar-ı hasm-ı câhidde ber-nehc-i şer‛i sâbit ve sübût-ı vekâletine hükm-i şer‛i lâhık olân iftihârü’l-emâsil Mehmed Efendi bin Ahmed mahzarında bi’l-vekâle ikrâr-ı sahîh-i şer‛i ve i‛tirâf-ı sarîh-i mer‛i idüb müvekkilim mumâ-ileyh Ahmed Raşid Efendi haz-retlerinin mahalle-i mezbûrede kâin konâğının bahçesi derûnunda vâki‛ etrâf-ı erba‛adan müvekkilim mumâ-ileyhin bahçe-i mezkûresiyle mahdûd ve derûnunda kâin nısf bi’r-i mâ ve iki ‛aded servi ağacı ve dört incir ve iki dut ağaçları müştemil terbi‛ân sekiz yüz zirâ‛ sırf menzil ‛‛arsası ile mumâ-ileyhin bâ-hüccet-i şer‛iyye yedlerinde mülk ve hakkı olub mahmiyye-i muhkiyede Macuncu Kasım kurbunda Seydi Halife Mahallesi’nde vâki‛ bir tarafı el-Hacc Ahmed mülk menzili ve bir tarafdan Nakkaş Ahmed menzili ve bir tarafdan Nakkaş Halil menzili ve taraf-ı erba‛ası tarîk-i ‛âmm ile mahdûd terbi‛ân yüz beş zirâ‛ ebniyeli sofa ‛ulyâda fevkânî bir bâb oda ve sofa ve dehlîz ve kenîf ve abdeshâne ve vüstâda bir bâb sofa ve tahtında bir matbah ve süflâda bahçeye nâzır câmlı köşk ve bir-i mâ ve kenîf ve bir mikdâr avlu ve zokâk kapûsunu müştemil cevânib-i erba‛ası taş divâr ile muhât terbi‛ân iki yüz yirmi zirâ‛ ‛arsalı bir bâb mülk menzil ile istibdâl-ı murâd idüb bundan akdem kıbel-i şer‛-i nesîrden bâ-fermân-ı ‛âlî irsâl olunân Mevlana Abdullah Efendi Hassa Mimarı hulefâsından Hafız İsmail ve Mehmed Halîfe’ler ile sâ-lifü’z-zikr ‛arsa ve menzile varub mazbûtü’l-esâmi-i müslimîn huzûrlarında her biri başka başka müsâde ve ‛amel-i sahîh ile ‛amîl ve takdîm eylediklerinde evvela mârü’l-beyân terbi‛ân sekiz yüz zirâ‛ ‛arsa-i sırfa-i mevkûfenin beher zirâ‛ı yirmi beşer paradan cem‛ân dört yüz gurûş ve sâlifü’z-zikr nısf bi’r-i mâ kıymeti on iki buçuk gurûş ve eşcâr-ı mevsûfe-i mezkûre kıymeti beş gurûş ki min haysü’l-mecmû‛ dört yüz on yedi buçuk gurûş tahmîn ve takvîm ve sânîyen mülk menzil-i mahdûd-ı mezkûru tahmîn eyle-diklerinde ‛arsasının beher zirâ‛ı bir gurûşdan cem‛ân iki yüz yirmi gurûş ve ebniye-i mezbûrenin beher zirâ‛ı beşer gurûşdan cem‛ân beş yüz yirmi gurûş ve bi’r-i mâ kıymeti yirmi beş gurûş ve mârrü’z-zikr taş divâr kıymeti iki yüz gurûş ki min haysu’l-mecmû‛ dokuz yetmiş gurûş müeccele-i mislîyesi beher şehr otuz beş akçeye her vechle ‛amel olduğu zâhir ve müstehak olmağın ol-vechle mülk olân menzil-i

92

mezkûr vakf olân ‛arsa-i mezkûrenin kıymet ve müeccelesinden ziyâde ve şeref mahall ve rağbet cihe-tinden dahî vechle ezyed ve evfer olduğu mütehakkık ve ‛arsa-i mevkûfe-i mezkûre menzil-i memlûke-i mezkûr ile istibdâl olunmak vakfa evlâ ve enfa‛ ve ecr-i mahzâ olduğunu mi‛mâran-ı mezbûrân ve sâir ebniye ve sebgûn ahvâline vukûf-ı tâmları olân mevkûfü’l-hükm müslimînin bi’l-ittifâk haber virdük-leri Mevlânâ-yı mezbûr mahallinde ketb ve tahrîr ve ma‛ân meb‛ûs-i ümenâ-i şer‛le meclis-i şer‛e ge-lüb ‛ala vukû‛ihi inhâ ve ihbâr eylediklerinden ber-minvâl-i meşrûh istibdâl-ı merkûbe izni hâvî emr-i ‛âlîşân sudûru bâbında ‛atiyye-i ‛aliyyeye ‛arz ve mûcibince tuğrâ-yı garrâ ile cihânsitânî ile muvaşşah ve müzeyyen fermân-ı celîli’ş-şâna sâdır olmağın ben dahî bi’l-vekâle hâkim-i hâsim ve’l-ecnâb vef-fekaha′llâhu te‘âlâ li’s-sided-i fi’l-ahkâm ve’l-hitâb efendi hazretlerinin izniyle vakf ‛arsa-i mezbûreyi müvekkil-i mumâ-ileyhin mülk menzil-i mezbûruyla istibdâl idüb vekîl-i merkûm dahî mülk-i men-zil-i mezbûru bedel virüb ve her birimiz bi’r-razı teslîm ve tesellüm ve kabz ve kabûl eyledik didikde gıbbe’t-tasdîki’ş-şer‛i vekîl-i merkûm selleme’l-meliki’l-kayyûm Mehmed Efendi kelâm-ı hayr encâ-mını taraf-ı vifâkdan cânib-i şikâka ‛atf edüb eimme-i ‛izâm rahmehumu’l-Meliki’l-‛allâm hazerâtının ba‛zıları ‛indlerinde vâkıf vakfiyesinde ibdâl ve istibdâli şart itmedikçe istibdâl sahîh ve câiz değildir deyü bi’l-vekâle da‛va-yı istirdâda mutasaddi ve mütevelliye vekîl-i mezbûre Kethüda Fatma Kadın dahî cevâb-ı bâ-savâba şürû‛ idüb mütevellî-i vakfa tâbi‛ ‛akâr ile istibdâl eylediğinden eğer fukahâ-i kirâm ‛indlerinde istibdâl sahîh ve câiz olduğu kütüb-i fıkhiyye-i mu‛teberede mestûr ve musarrah olub bâ-husûs izn-i şer‛ ve emr-i sultânî ile hâkim istibdâl itdikde nakzi ‛adimü’l-ihtimâl ve el-yevm ‛amel ve fetva dahî bu siyâk üzere olmağın istibdâl-ı mezkûrun sıhhat ve lüzûmuna hükm taleb ederim deyü müterâfı‛ân ve her biri fasl u hasme tâlibân olduklarında hâkim-i müşârün-ileyh esbaga’llahu ni‛amehu ‛‛aleyh dahî tarafeynin kelâmına nazar ve mennâ‛un li’l-hayr olmakdan hazer idüb ‛âlimen bi’l-hilâfi’l-cârî beyne’l-eimmeti’l-eşrâf ‛ala kavli men yusga ve yerâhu mukaddemâ vakf olân ‛arsa-i mezbûrede ‛amel olunân şürût menzil-i merkumda cârî olmak üzere istibdâl-i mezkûrun sıhhat ve lüzûmuna hükm-i sahîh-i şer‛i ve kazâ-i sarîh-i mer‛i idüb min ba‛d mukaddemâ vakf olân ‛arsa-i mahdûde-i mezkûre mülk ve mukaddemâ mülk olân mahdûd-ı mezkûr vakf olub nakz ve nakîzine mecâl-muhâl oldu.

Cerâ zâlike ve hurrire zâlike fi’l-yevmî’s-sânî ‛aşera min Cemaziyel-Ahire li-sene ‛aşer ve mieteyn ve elf.

Şuhûdü′l-hâl

Fahrü’l-Kudât Seyfullah Efendi bin el-merhûm İsmail AğaSeydi Halîfe Mahallesi Müezzini Hafız İbrahim Efendi bin MustafaFahrü’l-Kudât Mehmed Efendi bin Süleymanes-Seyyid Mehmed ibn-i es-Seyyid Ali AğaFahrü’l-Kudât diğer Mehmed Efendi bin Ali EfendiMuhzır-ı Evvel Hafız İbrahim bin İsmailes-Seyyid Molla Asım Çelebi bin NureddinMukayyid Ahmed Efendi bin Hüseyin

93

Vakıf akarlarından olup, işletmecilere kiraya verilen karlık ve buzluklar ile bunların veril-diği kişilerin isimlerinin ve kaç liraya mukataaya veya kiraya verildiğini, ferağ ve intikalleri gösteren temessük kayıtlarıdır.

Vakıf Karlık ve Buzluklara Ait 1 Şevval 1105 (26 Mayıs 1694) Tarihli Temessük Kayıtları Örneği.

94

95

Halkalı Su yollarında suyolcu ve lağımcı olarak çalışanların adedini, isimlerini, atanmaları-nı ve aldıkları ücretleri gösteren atik şahsiyet kaydıdır.

Halkalı Su Yollarına Ait 4 Zilkade 1171 (10 Temmuz 1758) Tarihli Atik Şahsiyet Kaydı.

96

97

Saraybosna’da Gazi Hüsrev Bey Vakfı’ndan olup 1 Cemaziyelahir 1258 (10 Temmuz 1842) Cumartesi gecesi meydana gelen büyük yangında yanan cami-i şerif avlusunda bulunan mahzenler, mekteb, odunluk, sofa, büyük han, Saraçhane Çarşısında bulunan diğer han, kasap dükkanı ve sair yerlerin yeniden inşa ve tamirine sarfedilen paraya dair muhasebe belgesidir.

Belgeye göre:

1- Cami-i Şerif avlusunda bulunan iki mahzen üzerinde bulunan mektep, mahtabhane (odunluk) ve sofa’nın yeniden inşasına sarf edilen muhtelif kereste, çivi, ve diğer malzemelere sarf edi-len tutar 2948,5 kuruştur.

2- Vakfa ait Kurşunlu Medresesi bitişiğinde bulunan Büyük Han’ın yangında hasar alan mah-zenler ve ahır ile tamamen yanan odaların yeniden tamiri ve inşasına sarf edilen tutar 72555 kuruştur.

3- Vakfa ait Saraçhane Çarşısında bulunan diğer Büyük Han’ın yangında hasar alan mahzenler ve ahır ile tamamen yanan odaların yeniden tamiri ve inşasına sarf edilen tutar 44938 kuruş-tur.

4- Vakfa ait Varoş-ı Bâlâ Çarşısı’nda bulunan ve yangında büyük oranda hasar gören oda, mut-fak ve dükkanların temelleri üzerine yeniden yapılan ve bitişiklerinde küçük mutfaklar olan 15 oda ve 5 adet dükkan için sarf edilen toplam tutar 20685 kuruştur.

5- Yine vakfın akarlarından olup, Kasaban-ı Bâlâ Sukında (Yukarı Kasaplar Çarşısında) bulunan ve tamamen yanan bir adet kasap dükkanı ile dükkan kenarındaki Muştaniçe nehri üzerinde bulunan bir göz değirmenin yeniden inşasına sarf edilen tutar 3085 kuruştur.

Saraybosna’da Gazi Hüsrev Bey Vakfına Ait Cemaziyelahir 1258 (Temmuz 1842) Tarihli Muhasebe Belgesi.

98

99

Bosna Valisi Hüsrev Bey Vakfına Ait 29 Ramazan 938 (5 Mayıs 1532) Tarihli Arapça Vakfiyedir.

VAKFIN HAYRATLARI VE BULUNDUĞU YERLER:

1. Saraybosna’da bir cami2. Saraybosna’da caminin batı tarafında imaret3. Saraybosna’da caminin hizasında hangah (büyük tekke)4. Saraybosna’da bir medrese

VAKFIN AKARLARI VE BULUNDUĞU YERLER:

TARIM İŞLETMELERİ (Çiftlik, Mera, Mezraa, Değirmen, Köy, Arı Kovanı)

1. Zihne’ye bağlı Kurumişte, Vitaçeşte ve Kusiritur adında üç köy2. Drama kazasında Nesiy, Davud ve Zigosni adında üç köy. (Bu köyler babası Ferhat Bey’den

miras yoluyla intikal etmiştir.)3. Siroz (Serez) kazasında satın aldığı Mansur Bey çiftliği.4. Siroz’da (Serez) Musa Çelebi ibni Mahmud Bey’den satın aldığı çiftlik5. Siroz’da (Serez) Hanım Hatun binti İbrahim Bey’den satın aldığı çiftlik6. Siroz’da (Serez) Çeltikçi ve Buhur köylerinde mezralar7. Siroz’da (Serez) Yunus Paşa Çayırı, Modine ve Algunluk adıyla bilinen meralar8. Meralarda yayılan iki yüzden fazla büyük ve küçükbaş hayvan9. Saraybosna’da Lokopçe Nahiyesi Yablanoh karyesinde müştemilatıyla birlikte Dursun Çe-

ribaşı Çiftliği10. Adı geçen yerde Kazganlı Ali ve Dur Paşa’dan satın aldığı çiftlikler ve mezra11. Sarabosna’ya tabi Bonle Çayırı ve Dobik mezraları12. Saraybosnaya bağlı Doyronik Nahiyesinde Çerterife köyünde Radonye ve Radvan adında

çiftlikler13. Adı geçen köyde Azgun ve Aydorişte adında mezralar14. Adı geçen köyde Katip Ali’den satın alınan mera15. Adı geçen nahiyede Levimle köyü yakınlarında Yahşi ibn İsa’dan satın alınan Radonye ve

Kadvan (Radvan) adındaki mezralar16. Adı geçen nahiyede Deranik köyünde Şeyh Ferruh Çiftliği ve Yerbil Çiftliği adındaki çift-

likler17. Adı geçen nahiyede Beyler Konağı adında mera18. Brodi kazasında Teşnekalesi nahiyesinde Mehmet Çelebi ibni Ahmet Bey Çiftliği adındaki

çiftlik

100

19. Adı geçen kazada Omaniska mezrası20. Adı geçen nahiyede Ahmet bin Viyode’den satın alınan Bilate mezraları21. Tişne Kalesi yakınlarında Kuzmedine, Körne, Dolnemur, Rençe ve Kenilçe mezraları22. İdnoloka nahiyesinde Yayce Kalesi yakınlarında Diyocani, Kerençegore, Körne, Dolne, Şe-

bençe, Çançe, Nokidoyek ve Kuveyk mezraları23. Keloç ve İstorviçe kaleleri arasında Malne, Aş, Mahvik, Liyoreci, Lişani, Yodgravye ve

Vakşek adlarındaki mezralar24. Adı geçen nahiyede Zermanye Nehri üzerinde Kırlı Ali Değirmeni adındaki alet, edevat ve

müştemilatıyla birlikte değirmen,25. Yüz elli adet arı kovanı

TİCARİ İŞLETMELER VE YAPILAR(Han, Bedesten, Dükkan, Mahzen, Oda, Menzil)

26. Saraybosna’da Gazi İsa Bey ribatı (tekke) yakınlarında altmış adet dükkan27. Saraybosna Çıkrıkçı mahallesinde odaları, bodrumu, ahırı, bahçesi, mahzeni ve altında üç

dükkanı ile büyük bir ev28. Adı geçen mahallede Mahmud bin Çalış Hoca mülkü adıyla bilinen ve bir oda, bir bodrum,

bir bahçe ile bitişik dokuz dükkanı ihtiva eden menzil29. Saraybosna’da Frenk Çarşısı’nda iki adet dükkan ve bunlara bitişik dört ev30. Robe binti Cavkoş adındaki gayr-i müslimden satın alınan iki ev ve bir bodrum ihtiva eden

menzil31. Yedi bin gümüş dirhem32. Zihne kazası Vitaçeşte köyü Esbanca nehri üzerinde on göz değirmen

NAKİT PARA, KIYMETLİ EŞYA(Altın Para, Gümüş Para, Mücevherat v.s)

33. Elli beş bin dirhem karşığılında on beş bin altın34. Sultan Süleyman devri altmış dirhemine muadil iki yüz miskal halis altın (yüz otuz üç bin

dirhem)35. Yüz yirmi bin dirhem36. On üç dizi Bedehşan incisi ve altmış iki adet kıymetli inci muadili seksen bin dirhem37. Yetmiş adet yuvarlak inci muadili elli bin dirhem38. Yüz adet saf inciden dizili ve her biri iki yüz dirheme muadil tesbihin bedeli olarak yirmi

bin dirhem39. Süslü kılıç ve hançerler, altın işlemeli bıçak ve sair mücevheratın bedeli olarak doksan bin

yüz sekiz dirhem40. Sultan Süleyman devri bir milyon beş yüz yetmiş bin dirhem

101

102

103

104

105

106

107

Vakıf İktisadi Teşekkülleri

108

Alipaşa Çarşısı - Edirne

Deliller Hanı - Diyarbakır

109

Vakıf AVM - Erzurum

Kapalı Çarşı - Bursa

110

Kurşunlu Han - Kastamonu

Vakıf AVM - Antalya

111

Otel Radisson - Çeşme / İzmir

Taşhan - Tokat

112

Sultan Han - Aksaray

Karatay Han Bünyan - Kayseri

113

Öresin Han - Aksaray

Horozlu Han - Konya

114

Kızılören Han - Konya

Zazadin Han - Konya

115

Sarı Han - Nevşehir

Dünya Göz Hastanesi - Antalya

116

Çengel Han Müze - Ankara

Çukur Han Otel - Ankara

117

Sulu Han - Ankara

Saray Hamamı Otel - Edirne

118

Medical Park Hastanesi - İstanbul

TED Koleji - İstanbul

119

MM Plaza - İstanbul

Eğirdir Han - Isparta

120

Doğa Koleji - İstanbul

4. Vakıf İşhanı-Otel / İstanbul

121

Otel Radisson - Çeşme / İzmir

Otel - Ankara

122

Akaretler - İstanbul

Formula 1 - İstanbul

123

124