TVE 15e jrg. nr. 1, februari 1997

Tussen Vecht en Eem

mMm 11£ A k 1 ' Éfe.

Tijdschrift voor regionale geschiedenis

Uitgeverij Verloren BMAAKT GESCHIEDENIS

Larenseweg 123 - 1221 CL Hilversum - ^035-6859856 -^035-6836557

UITGEVER VAN DE N O D IG E BOEKEN OVER HILVERSUMEN VELE ANDERE HISTORISCHE UITGAVEN. UIT DE CATALOGUS:

Pa ul van d er V lie t , Onno Zwier van Haren (1713-1779).Staatsman en dichter.

Een beschuldiging van incest maakte in 1760 een abrupt einde aan de politieke carrière van deFriese edelman Onno Zwier van Haren. In zijn literaire oeuvre weet hij zijn val aan een poli­tieke samenzwering vanwege zijn goede relaties met de Oranjes. Deze interessante biografiebeschrijft leven en werk van staatsman èn dichter.

470 blz., geïllustreerd, ISBN 90-6550-550-4, ƒ79,-

Van tresorier tot thesaurier-generaal. Zes eeuwen financieelbeleid van een hoge Nederlandse ambtsdrager.

In 1387 werd voor het eerst het woord ‘tresorier’ gebruikt als aanduiding voor de centralefinanciële ambtenaar in Den Haag. Ruim 50 ambtenaren hebben sindsdien deze functie bekleed.In dit royaal geïllustreerde boek wordt een beeld gegeven van de geschiedenis van dit onderbe­lichte, oude beroep. Onder redactie van J.Th. de Smidt, R.H.J.M. Gradus, G.A. Kaatee e.a.

576 blz., geïllustreerd, ISBN 90-6550-542-3, ƒ59,-rrw

Uw boekhandelaar kan U informeren over onze uitgaven, ook overde Hilversumse geschiedenis. Als U dat wilt zetten wij U graag op

onze verzendlijst.

V trbsqjuerTOT

THESAURI ËR-GENERAAL

Ni- A~' ..« ------ *- N j -7Tnrucurai-SU.I 14* V » # * |

Onno Zwier van Haren(1713-1779)

Staatsman en dichter

P iitto van di r V lilt

TVE 15c jrg. nr. 1, februari 1997

Tussen Vecht en EemTijdschrift voor regionale geschiedenis

m j

i ; '

, ..:~ i i

Wam

........ . '

■ * r-3 E

Uitgegeven door de Stichting Tussen Vecht en Eem

Colofon Inhoud

H et tijdschrift Tussen Vecht en Eem is een uitgave van deStichting Tussen Vecht en Eem. H et tijdschrift verschijnt 3maal per jaar als “gewoon” num m er (48 pagina’s) enéénm aal per jaar in de vorm van een dubbelnum m er (96pagina’s) dat gewijd is aan één van de gem eenten binnenhet werkgebied van de Stichting Tussen Vecht en Eem. In1996 was dat de gem eente Muiden.

De Stichting TVE is een samenwerkingsverband vanm eer dan 25 lokale en regionale organisaties op histo­risch en aanverwant gebied. De Stichting bevordert enverbreidt de kennis op historisch gebied betreffendede streek. Voorts ijvert zij voor het behoud van cultuur­historische en karakteristieke waarden.Donateurs van de Stichting TVE ontvangen het tijd­schrift gratis.

D onatie/abonnem entD onateurs kunnen zich aanm elden bij:T. Kruijmer-Vos, Botterstraat 7a, 1271 XL Huizen, 035-5251713F.H. Bos, Stargardlaan 10, 1404 BD Bussum, 035-6941382

Voor opgave als donateur kunt u ook gebruik makenvan de antwoordkaart die in dit tijdschrift is bijgeslo­ten. Bij bovengem elde adressen kunnen eveneens lossenum m ers van het tijdschrift worden aangevraagd.De m inim um donatie bedraagt ƒ20 ,- per jaar.

Extra num m ers van het tijdschrift te bestellen onderAntw oordnum m er 549, 1400 VB Bussum (portvrije en­veloppe).

RedactieE.E. van Mensch (voorzitter), L.R. Huese-Rommerts(secretaris), mw C.M. Abrahamse, drs Maria W.J.L.Boersen, D. Dekema en d r P.H.D. Leupen.

RedactieadresVan Gelderlaan 74, 1215 SP Hilversum, 035-6219279

ProduktieUitgeverij Verloren, Hilversum

DrukDrukkerij Spieghelprint, Bussum

W erkgroep K lederdrachten Eem- en GooilandL. Lankreijer-van EijleKinderen dopen in klederdracht 3

E.N.G. van DammeDe buitenplaats “Berglust” in N ederhorst den Berg 9

W. BolderheijEen milieuprobleem in Weesp anno 1772 15

M.J.A. van der HeideGooise com ponisten (II):Gustav Adolph Heinze

J. Jam esJacobus van Rees (1854-1928):een vreem de eend in de universitaire bijt

Activiteiten van de Stichting Tussen Vecht en EemO pen DagDe Bussumse Sint Vituskerk

Goois Museum

Uit de tijdschriften

ActualiteitenHistorische kring BlaricumDe Curtevenne StichtingGeologisch Museum HoflandStichting Stichtse Geschiedenis

Bestuur en redactie Tussen Vecht en Eem

Varia

3737

39

41

45454646

47

48

©TVE 1996. Gedeeltelijk overnem en van artikelen isslechts toegestaan m et uitdrukkelijke bronverm elding.Geheel overnem en is pas mogelijk na schiftelijke toe­stem m ing van het redactiesecretariaat.

ISSN 0169-9334Omslag: Doopplooi mutsje, ca 1900.Titelpagina: Sint Vituskerk te Bussum, 1971.

2 TVE 15e jrg. 1997

K inderen dopen in k lederd rach tWerkgroep Klederdrachten Kern- en Gooiland Livia Lankreijer

D roeg een dopeling specifieke kleding, die inverband gebrach t kan w orden m et de k leder­d rach t van volwassenen in ons gebied?

Zijn e r gew oontes ro n d o m het d o p en inonze con tre ien , d ie afwijken van de algem eengebruikelijke gang van zaken?

O f zijn de verschillen in h e t d o o p gebeu renalleen m aar geb o n d en aan de bepaalde gods­dienst?

Z iehier enkele vragen, d ie de k lederd rach ­ten w erk g ro ep Eem- en G oo iland zichzelfheeft gesteld en w aarop d it artikel een an t­w oord h o o p t te geven.

Inleiding

üe ceremonie van het dopen

Aan de k in d erd o o p is d o o r de eeuw en heenveel w aarde gehech t. Zowel in de Rooms-Ka-tholieke als in de P rotestantse kerk heeft ded o o p de b e tek en is van vergev ing van(erf)zonden , het tot stand b rengen van eenverbond tussen G od en m ens en het als lid op­nem en in de kerk.

De tijd, die m ag verstrijken tussen de ge­boorte en de doop is, afhankelijk van de th eo ­logische u itleg van de betekenis van de doop ,van m eer of tu in d e r belang. Bij de rooms-ka-tholieken heet ste de overtuiging, dat een on­gedoop t overleden k ind niet, o f tenm insten ie t d irect, in de hem el kom t. D aarom m oestde doop zo snel m ogelijk na de geboorteplaatsvinden. Dit h ield wel in, d a t e r m eestalm aar weinig m ensen bij aanwezig w aren. Te­genw oordig w acht m en m eestal m et dopen ,zodat ook de m oeder erbij kan zijn.

Bij de m eeste p ro testan tse kerken wachtm en tot e r een speciale d oopd ienst geh o u d enw ordt, w aar dan m eerd ere baby’s w orden ge­doopt. Beide ouders kunnen dan altijd aan ­wezig zijn.

Doopjurk, generaties gedragen in lo o m .

Het peter- en meterschap

O m dat vroeger bij de R oom s-K atholieken dedo o p in de regel b in n en 24 u u r na de ge­boo rte plaats vond, was de m o ed er e r noo itbij. O ok de vader was e r zelden bij; wel ver­zorgde hij soms h e t vervoer, bijvoorbeeld alse r een tentw agen in de b u u rt te r beschikkingwas. Hij zorgde voor de noodzakelijke rege­lingen, zoals het aangeven bij de g em een te enh e t afspreken van de doop m et de pastoor.

De m e te r e n /o f p e te r had d en d o o r de af­w ezigheid van de ouders een belangrijke taak.Zij b rach ten h e t k ind n aa r de kerk en h ie ldenh e t ten doop . D oor de belofte van de p e te r ende m e te r w erd de bore ling een volwaardig lidvan de kerk. De m e te r was altijd bij de doop

'IVF. lö e jrg . 1997 3

Doopjurk, rond 1910 gedragen in de r.k. fam ilie Majoorin Laren.

—

zelf aanwezig, de p e te r zag m en e r zelden bij.M eestal was de m e te r een vrouwelijk fam i­

lielid, vaak bijgestaan d o o r een tan te o f ie­m and anders van de fam ilie o f bekenden . N ietalleen w erd h aa r naam bijgeschreven in hetdoopboek , ook speelde zij een belangrijke rolin h e t verdere leven van het kind. Bij m oei­lijkheden van welke aard dan ook was h e t detaak van de pee ttan te om h e t kind te he lpen .M ocht de opvoeding in h e t gezin n ie t volgensde kerkelijke n o rm en gaan, dan w erd de pee t­tan te geacht, vanuit h aar b ijzondere zorg voorh e t k ind, in te grijpen , ook al had n iem andanders dan de ouders daadw erkelijk zeggen­schap over h e t kind.

In een liturgie u it 1941 w ord t wel sterk aan ­bevolen, d a t de vader ook bij de d o o p aanw e­zig is.

D e gebruikelijke k led in g

Als sym bool van de onschu ld is h e t k ind voorde do o p gekleed in een d o o p ju rk van witte

stof. D it gebru ik kwam ro n d 1800 in zwang.V oor d ie tijd schijnen ook an d ere k leu ren ge­bruikt te zijn. Vanwege de kostbare u itvoeringen de sym boliek van het kledingstuk w erd ded o o p ju rk vaak een fam iliestuk d a t soms m eer­d ere generaties in gebru ik bleef.

Volgens Amy G roskam p-Ten Have h o o rdeh e t ro n d 1940 als volgt:

Van welke godsd ien st d e d o p e lin g ook zij, dem o ed er /a l de zu igeling steeds in een fraaie hin­ge d raag ju rk m e t lange m ouw tjes k leden , d ie vanhet fijnste d u n n e batist m et h an d b o t duurse l end u n n e V alencienne g eg a rn ee rd gekozen w ordten ged rag en over een even lange o n d e rju rk . Deju rk w ord t m e t wit satijnen lin ten versierd.

Bij koud w eder h o o r t hierbij een driekw art lan ­ge gew atteerde p e le rin em an te l m et m utsje, welkelaatste k led ingstukken tijdens d e d o o p p lech tig ­heid w orden u itge trokken .

In K atholieke streken ziet m en de pasgeborend opelingetjes o n d e r ee n fraai g e b o rd u u rd kleedn a a r de kerk g e red en o f ged rag en w orden .

In die geb ieden in N ederland , w aar streek-d rach t ged ragen w erd, v inden we ook in dek led ing van het doop k in d streekgebondenvorm en terug, die afwijken van de b u rger­drach t: de jurk, het m utsje o f een bepaaldem anier van inbakeren .

H oe ging het in onze omgeving

O m te k unnen beoo rde len o f de gang van za­ken in onze om geving afwijkt van het algem e­ne beeld volgen nu enkele beschrijvingen uitdiverse p laatsen; we bep e rk en ons tot de pe­riode tot aan de Tweede W ereldoorlog.

De R oom s-Katholieke bew oners van Blaricumgingen in de regel lopend n aar de kerk. Devader w oonde de doop p lech tig h e id m eestaln ie t bij. Na afloop w erden de gegevens inge­schreven in h e t D oopboek, in de pastorie.D aar w erd ook een kopje koffie ol thee ge­d ronken .

In het begin van deze eeuw werd h ie r inveel boerenfam ilies de streekdrach t nog ge­dragen dus ook bij h e t dopen . O f d a t in “volo rn aa t” ging staat nog te bezien: vanwege dekorte tijd tussen geboorte en do o p zette depee ttan te m isschien alleen h aa r daagse mutso p .

R ond 1925 werd d e s treekd rach t in onze

4 TVE l ï e jrg. 1997

± g ‘

'•SeeSSSeiSiilS^KSS

Doopjakje ±1890 met mutsje en doopdeken. lleu wil ge­borduurd jakje w w geborduurde tule, van voren en vanachter afgezet met kant. Het Inml werd gewikkeld in dedoopdeken.

co n tre ien al m inder, dus ging m en toen ookwel in b u rg e rd rach t n aa r de doop . Bij de do­peling verandert ro n d die tijd he t “doop jak je”in “doopjurk".

Bij het “doop jak je” van ±1890 zijn wel walovereenkom sten m et de k lederd rach t te zien:de gep loo ide ran d langs he t m utsje en he t be­fje in h e t voorpand van lu i jakje zijn te verge­lijken m et de grof gep loo ide staartkap. O okde gekleurde w ikkeldoek (doopkleed) heefteen gep loo ide rand . De bovenkant hiervanwas van bed ru k te stof, de o n d e rk an t was effen,m eestal rood , terwijl h e t gedeelte dat om ge­slagen w erd, bedekt was m et dezelfde gebor­d u u rd e tule als het jakje.

Dikwijls w erd de baby gedragen op eendoopkussen.

R ond 1920 w erd g ed o o p t in een lange wittejurk m et een wit mutsje; vanaf ±1928 ook welin een kort jurkje.

Bij een zeer zwak o f doodgebo ren kindd eed de dokter, zuster o f vader de nooddoop .

Doopsel, bestaande uit doopdoek, doopjurk en doopmuls,rond 1920 gedragen in Blarieum.

Als e r geen wijwater voorhanden was m ochtook “natuurlijk” w ater gebru ik t w orden. Decerem onie w erd zo zorgvuldig m ogelijk ver­richt, m et de beschikbare a ttrib u ten . Als h e tkind in leven b lee f w erd liet latei', als h e t vol­d o en d e aangesterk t was, in de kerk nogm aalsgedoop t m et de b ijb eh o ren d e cerem oniën .

Als de p ee ttan te uit een an d e re plaatsm oest kom en en niet snel genoeg persoonlijkaanwezig kon zijn, m oest zij (o f de pastoor vanh aa r paroch ie) een doopbew ijs van haarzelfopstu ren . Er m och t dan een vervangster ko­m en, m aar de naant van de m e te r w erd danwel in het doopboek bijgeschreven.

In L aren w aren de gebru iken bij Rooms-Ka-tholieken hetzelfde als in B larieum , m aarw erd e r soms over de dopeling h een eendoopk leed op beide schouders van de d raag­ster vastgespeld. Dit d o opk leed was zo’n 1,5m ete r in he t v ierkant en bestond u it een o n ­derlaag van blauw o f wit satijn, daarop eenlaag bew erkte tule. Met geheel was afgezetm et kant.

Vrmew in slreekdraeht wet vierkante muts, die met eenbaby op weg is naar de doopplechtigheid, ±1920.

'I’VE 15e jrg. 1997 5

Van h e t d ragen n aar de kerk zei m en , d a tde baby “overdw ars n aar de kerk w erd ge­b rach t.”

Bij de R oom s-Katholieke inw oners van Eem-nes b rach t de baakster vaak de d ope ling naai­de kerk. D aar zette ze speciaal h aar staartkapvoor op. M et h e t kind, al o f n ie t in een d o o p ­jurk, in een hengselm and toog ze lo p en d naarde kerk. O ver de d o op ju rk w erd soms eencape, een om slagdoek o f een d raagdoek ge­dragen .

De peter en m eterw aren meestal een echtpaar.V erkering h eb b en was n ie t genoeg om p e te r enm ete r te m ogen zijn; b ro e r en zus kon wel.

O f e r bij de H ervo rm den sprake was vanspeciale gebru iken is ons n ie t bekend .

In Loosdrecht was h e t in de G erefo rm eerdeKerk ook de gew oonte k o rt na de geboorte tedopen . E r zijn nog d o o pk leden gevonden u itde 16e en 17e eeuw.

In Soest, w eer Rooms-Katholiek, ging de va­d e r m eestal wel m ee n aar de kerk.

De d ope ling had d aar een gew oon tru itje

Doop muts, in Soest gedragen door de kinderen van LuciaStalenhoef-Hilhorst, vanaf 1900.

' : i

■ 1 > - i■. v A ’

Sri»

§r

Doopjurk, doopmuts en doopkleed, zoals rond 1900 en In­let in Huizen gebruikt weiden. De jurk is gemaakt van deblauwe trouwschoot van de moeder.

aan. Wel heb b en we ook h ie r doopm utsjes ge­vonden van het m odel, dat ook in Blaricumgebru ik t werd.

In Huizen w erd eenm aal per m aand gedoop tin een kerkdienst.

Beide ouders w aren hierbij aanwezig end ro eg en voor deze ge legenheid h u n m ooistekleding, vader soms com pleet m et hoge hoed .

M oeder d roeg bij h aar m ooiste pak hetzwartzijden lin t om de schort, dat ze ook ge­b ru ik t had bij belijdenis d o en en trouw en.H et k ind (zowel jo n g e n als m eisje) w erd ge­kleed in een blauw ju rk je m e t k leine m otief­jes, vaak gem aakt van de b ru id sscho rt van dem oeder. H et m odel was hetzelfde als d a t vande g ro te re k inderen .

Tot ongeveer 1910 droeg het k ind daarbijeen doopm utsje m et een bol van doorstop tu-le, van voren afgezet m et twee strookjes ge­p loo ide kan t en daartussen k leine m oesjes vanwit zijden lint. Aan de arm pjes witte gebreidemouwtjes, m et o f zonder kraaltjes. Tegen dekou w erd om de baby een wit wollen doek m etfranje geslagen.

N a 1910 w erd over h e t jurkje een wit schortje

(i TVE lóejrg. 1997

Doopmuts uit Hoogland, rond 1920.

mm

• N

gedragen , afgew erkt m et heel fijne kantjes, zo­wel aan de o n d e rk an t als langs de m ouw en enw erden ook an d ere doopm utsjes gedragen . Ingeval van zware rouw in het gezin, rouw de debaby m ee. De jurk was dan van zwarte stof, ter­wijl het m utsje van ellen witte tule was.

Het doop k in d w erd d o o r een vrouwelijk fa­m ilielid in de kerk gebracht. De m oeder h ieldhet ten doop , vader gaf de p red ik an t eenbriefje, w aarop de volledige naam van de do­peling stond.

ï

Opstelling in hel Openluchtmuseum. Ken Huizense babyOpstelling in hel Openluchtmuseum. Ken Huizense balgwordt naar de berk gedragen daar een oudere zus. Krom-heen: een protestant-chrislelijke vrouw uil Huizen en wa­der rooms-kalholieke vrouwen uit Blaricum. Ken gezel­schap van die samenstelling zal in werkelijkheid heel zeld­zaam geweesl zijn!

Met het verdw ijnen van de d rach t verdw eenook de specifieke 1 lu izer doopk led ing en wer­den k inderen in de gebruikelijke kleding ge­doopt, een wollen pakje o f een gewone doopjurk.

In Hilversum waren in de O ud-K atholiekekerk speciale d o o pk leden aanwezig, verschil­lend voor jo n g en s en voor meisjes.

In H oogland w erd ±1920 in Rooms-Katholie-ke k ringen gedoop t in een lange witte ju rk , opeen wit wollen doopkleed .

C onclusie

H el is e rg m oeilijk om aan h e t bovenstaandeconclusies ie verb inden , w aardoor de in de in­leiding gestelde vragen beantw oord zoudenk unnen w orden.

Ten eerste zijn e r p e r plaats n ie t zoveel ver­schillende gegevens beschikbaar.

Ten tw eede valt niet goed te ach te rh a len ofe r d o o r de fam ilie, p e te r o f m e te r k leder­d rach t ged ragen w erd en als d a t al te ach te r­halen is, is vaak niet duidelijk o f dat van in ­vloed was o p de k led ing en b ijb eh o ren d e tex­tiel van de dopeling . A lleen in H uizen en inm indere m ale in Blaricum aan het begin vandeze eeuw lijkt een dergelijk verband wel aan ­ge to o n d te k u n n en w orden.

Tussen de afgebeelde doopm utsjes uit ver­schillende p laatsen zijn diverse overeenkom ­sten te zien, zoals de d ried u b b e le ruches in Bla­ricum , Soest, H uizen en H oogland . Of d a t ech tstreekgebonden is valt u it de geringe hoeveel­heid vergelijkingsm ateriaal n ie t a f te leiden.

Een doopk leed , d a t vanaf de d raagster overh e t kind w erd gespeld, v inden we bij m eerde­re s treekd rach ten in N ederland , m aar in onzeom geving alleen in L aren en Blaricum.

O f h e t ook bij bu rgerk led ing gebru ik t werdis ons onbekend .

Bronnen

Interviews met leden van de Werkgroep KlederdrachtenEem- en Gooiland

Amy Groskamp-ten Have, “Hoe hoort het eigenlijk”, 6edruk, 1940.

Informatiebulletin van de Nederlandse Kostuumvereni-ging voor mode en streekdracht, april 1994.

Gerrie Often, “I)e kinderdracht in Huizen”, Kostuum, 1990.

TVE 15ejrg. 1997 7

De buitenplaats ‘Berglust’ in Nederhorstden Berg (eind 17de eeuw-1886)

Els N.G. van Damme

Inleiding

De G ouden Eeuw b rach t in de handelsstadA m sterdam gro te veranderingen . Vele b u r­gers p ro fitee rd en van de to en em en d e wel­vaart. De voorspoed had et enwel n ie t alleenm aar gunstige gevolgen. D oor de stadsu itb rei­d ing bijvoorbeeld, d ie sam enh ing m et de ster­ke bevolkingstoenam e, verdw enen allengs allenatuurlijke e lem en ten u it h e t stadsbeeld enwas h e t e r n ie t altijd even com fortabel toeven.Zoals ook u it de sch ilderkunst en de lite ra tu u ru it die tijd n aar voren kom t, g roeide e r eenbelangstelling voor h e t harm on ieuze land le­ven' en zo zien wij de rijkere burgers h e t bu i­tenleven opzoeken, om de d ru k te en h e to n g erie f van de u itd ijende stad te on tvluch­ten. M en trok o n d e r an d ere n aar de Vecht­streek om zich daar, soms prestigieuze, bui­tenverblijven te la ten bouw en. De zuidelijkeV ech tdorpen w aren h u n eerste keuze, w antdie lagen in de gangbare ro u te van de trek­schu iten tussen A m sterdam en U trech t. Dierou te liep via de U trechtse Vaart,2 een deelvan de Keulse Vaart, d ie over de Amstel naarO u d erk e rk ging, vandaar d o o r de Bullewijken H o len d rech t en vervolgens via de A ngsteln aar de V echt bij Nieuwersluis.

N ederho rst d en B erg lag n ie t aan deze ro u ­te en was daarom als vestigingsplaats m in d erfavoriet. Een beschrijving u it 1737' van watm en als een ideale om geving voor ogen had ,d o e t ons inzien d a t d it d o rp verschillendebezw aren kende. “Z eed am p en ” en zout w aterw erden als schadelijk beschouw d. M oerassigeg ro n d en w erden geschuw d en m en wildenatuurlijk ook zo com fortabel m ogelijk rei­zen. N u kwam de Zuiderzee to t 1673 no g totaan de H inderdam , dus e r w oeien zoute win­den . H e t was een m oerassig veengebied ens lech t toeganke lijk . H e t tra n sp o r t v anu itA m sterdam was n ie t com fortabel. P er trek­schuit, h e t belangrijkste vervoerm iddel in dietijden, m oest m en aanvankelijk over de Zui­

derzee om bij Milicien de V echt op te gaan.E ater kon m en via D iem en n aa r de Gaasp enlangs Smal Weesp de Vecht op. O ver land wasnog m oeilijker, de w egen w aren zeer slechto n d e rh o u d e n 15 en m en kon lange tijd h e td o rp alleen bere iken via een p o n t over deV echt bij de H inderdam ."

Toch heeft N ederho rst d en Berg verschil­lende bu itenp laa tsen gekend , die helaas thansallem aal zijn verdw enen. Van één van diethans vergeten bu itenp laa tsen , d ie het cen­trum van h e t d o rp heeft gesierd: “B erglust”,w ord t h ie r de bew oningsgesch ieden is ver­haald . O ver de bouwstijl van h e t huis zijn wijhelaas slechts m atig geïn fo rm eerd . D oor geenvan de eigenaars w erd een boedelbeschrijv ingnagela ten , w aaruit wij ons een bee ld zoudenk u n n en vorm en over hoe h e t p an d e ru it zag.

De vroegste gegevens

De eerste bew oner die wij k en n en en die ver­m oedelijk ook de bouw er van de bu itenplaatswas, is H end rik Jan sen van d en Bergh. Hijstam de uit A m sterdam , w aar hij om streeks1660 w erd gebo ren . Hij noem de zichzelf H en-ric Johan. Zijn vader was ja n van d en Bergh.Jan van den Bergh w oonde oorspronkelijk inN ederho rst d en Berg. Hij bezat en verhandel­de d aar veel g ro n d en uit één van d ie transac­ties in 16587 leren we: Oude. Jan Hendriksz soonevan Hendrik Jansz, schoenmaker werd baas totAmsterdam. K ennelijk was d eze b aan zoindrukw ekkend , d a t daarvan in een tran sp o rt­akte m eld ing m oest w orden gem aakt. Eenp aar jaar later, in 1679, toen w eer een stukg ro n d aan h em w erd ve rk o ch t8 w erd hijom schreven als: fan van den Bergh, onderfabrieck der stadt Amsterdam. Nu was “fabrieck”de b e n a m in g voo r wat wij teg en w o o rd igpublieke w erken noem en en w anneer we deinschrijving van H end rik van den B ergh inh e t p o o rte rsboek van A m sterdam " raadp legen

8 TVE 15e jrg. 1997

t-; i . i )

A K ~\jt««<««.>,r„, / *•>

J' P x flK C £—t

N i c* hi < Vfcki

r , i 4 w ;

^ v > < V

* 'ii- £ ' £ \ \ * -

I A « a l/ / <> . # ' /Vƒ> A -Vr o t u É hit-' aJe>-' Ma,

% O vep r. itDetail kaart tain Nederhorst den Berg met “Berglusl”, I Sr eeuw.

kom en wij te w eten d a t zijn vader, die dezeinschrijving o nders teunde : Jan Hendricksz vanden Bergh opzichter (teas) van stads begraafplaatsen moddenvercken, een belangrijke functie ineen stad m et zoveel g rach ten .

In 168f> bevocht jan H end rik s / van denB ergh h e t rech t op overpad over een stukland g ehe ten “de G odscam p”, oorspronkelijkto eb eh o ren d aan de kerk. Hij was e r “twee ofd r ie ja r e n ” geleden e igenaar van gew orden .111In 1693 w erd over datzelfde overpad gespro­ken m aar nu bleek d it rech t toe te b eh o renaan zijn zoon H endrik ." De “G odscam p” lagin een deel van de S piegelpo lder w aar la terook “B erg lu s t” g e s itu ee rd blijkt te zijn(afb .1)."

H end rik van den Bergh huw de op 6 januari1680 le A m sterdam met een vrouw uit Duis­burg: M argaretha Ghijm . Aanvankelijk w oon­den zij in A m sterdam op de H eeren g rach t enkregen d aa r vier k inderen : G eertru ij, janSim on, P ierre en in 1689 Jacob. H un volgen­

de zoons, jan Sim on en Jacob w erden beidengeboren in N ederhorst den Berg in respectie­velijk 1691 en 1693. Wij k unnen dus aan n e­m en dat h e t huis ro n d 1690 gebouw d werd.

De overlijdensdatum van H end rik van denB ergh is niet m et zekerheid aangetroffen ,m aar zal rond 1719 gelegen zijn. O p 3 augus­tus 1719 nam elijk, verkoopt Jo h a n Both alsseqestor over de insolvente" (= failliete) boe­del van H end rik van den B ergh en mej. Mar­gare tha G hin (de schrijfwijze van h aar naamveroorzaakte nogal eens m oeilijkheden) deHofstede met sijn Heerschapswooningen voorstenmet verscheijde kaemers, keukens en provisie kelders,wagenhuijs en slallinge, met een Boomgaard en tweevijvers, moes tui. jn en daarbij 23 1 /2 Morgen weijen hooijlandt...in de Spiegelpolder...en nog eencampje Lanls genaemt het Gods eampje. M atthiasN eefl (N evius), Bedienaar des GoddelijkenWoords lol Nigtevecht w erd de eigenaar."

De hofstede had nog geen naam .

TVE I v jrg. IW 7 9

1719-1725

Ds M atthias N eeff w erd geb o ren in een predi-kan tsgezin . Zijn vad er M atth ias N evius,afkom stig u it Z oelen, trouw de in 1625 metC atharina L eonaerts u it K am pen; hij was toenp red ik an t in Rensw oude. H un zoon M atthias,de e igenaar van de buitenplaats, w erd verw antaan H end rik van den B ergh, toen hij op 20m ei 1708 te N igtevecht huw de m et d iensd o ch te r G eertru ijd . O f zij ook van de hofstedegebru ik gem aak t h eb b en is n ie t bekend . H unbeide k inderen : M atthias (geboren 1710) enJo an n es (gebo ren 1711) w erden in N igtevechtgedoopt; ze w oonden op de pastorie o n d e r dejurisdictie van Klein M uiden. Ds. N eeff is driem aal getrouw d geweest; voordat hij in N igte­vecht w oonde m et E m m eren tia van Peelen,toen m e t G eertru ijd van den B ergh en later(in 1723) m et mej. A letta E rnst van Basse, eenweduwe die geen k in d eren m eer heeft gekre­gen in dit huwelijk.

M atthias N eeff s tie rf in 1727 en w erd begra­ven op 10 april in W eesp. O p 17 ju n i 1728w ordt A letta E rnst van Basse nog in h e t lid­m a ten reg is te r van N ig tevecht verm eld alswed. ds Nevius.

M atthias N eeff verkocht de hofstede reedsvóór zijn d o o d en wel op 18 m ei 1725"’ aanP ieter van G unst, schepen van N ederho rstden Berg. E r b eh o o rd e 287 M orgen land bijen nog 12J4 M orgen hooi- en w eiland. Mat­thias N eeff de jongere verhandelde na ded o o d van zijn vader in 1727 de overige bezit­tingen.

1725-1758

Pieter van G unst en zijn gelijknam ige vaderzijn cen tra le figuren in N ed erh o rst d en Berggeweest en P ie ter jr. is blijkens de oud-rech-terlijke archieven over een lange periode alsschepen van N ed erh o rst ac tief geweest. Hijwas ook h eem raad van de S p iegelpo lder vanal1730. P ie ter was een zeer goede vriend enbelangrijke erfgenaam van Jo h an n es W inter,de bouw er van h e t bu itenplaatsje “D am vecht”aan de H inderdam ."’ Hij was aanvankelijkevenals Jan W inter vrijgezel en was enige erf­genaam van zijn b ro e r Philippus van G unst

(begraven op 11 april 1758 te N ed erh o rst denBerg) waar hij kennelijk goede om gang m eeheeft gehad, hij u itte ook de w ens17 in d iensg ra f te N ed erh o rst d en Berg begraven te wor­den . O p 10-jarige leeftijd trouw de hij m etM aria H uijssen, een weduwe u it M iddelburg.Zij k regen geen k inderen . Hij leefde tot 12d ecem b er 1765 en verm aakte toen zijn gehelebezit, ook h e t e rfdee l van zijn b ro e r Philippus,aan de broers en zuster B aerseln tan .1' H oezijn relatie to t deze fam ilie was is (nog) nietopgehe lde rd .

1758-1766

Al voordat M aria B aerselm an de erfenis vanP ie ter van G unst in ontvangst nam , kocht zijde hofstede van P ie ter van G unst m et 33 o f 34M orgen land. De koop vond plaats op 15augustus 1758. H et G odscam pje h o o rd e erw eer bij en d a t b leek gelegen naast het huis,langs de weg. De hofstede was nog steedsnaam loos.

M aria B aerselm an was gehuw d m et DanielT h u re t. De fam ilie T h u re t w oonde te Weespen zij zullen n u en dan wel gebru ik gem aakth eb b en van h u n buitenverblijf, w ant zij gavend ie ook een naam : “N ooit A lleen”. M ariastie rf al jong en w erd op 2 ju li 1765 in Weespbegraven, nog m aar 34 jaar oud . Zij liet tweek inderen na. Bij de vaststelling van h aar nala­ten sch ap 1" w e r d de hofstede to ebedee ld aanh aa r m an D aniel T hu re t. D aniel T h u re t h e r­trouw de kort d aa rn a m et de u it N aardenafkom stige Susanna M aria de P u tte r en datwas b lijkbaar aan le id ing om de hofstede teverkopen. Dat gesch iedde op 3 juli 1766.Daniel T h u re t gaf op d rach t aan zijn zwagernu Joan Bastiaans, H eere van S choonderbeeken diens vrouw Judith E lizabeth T h u re t omdeze transactie uit te voeren.

De T hu re ts h ebben een belangrijke, m aarniet altijd positieve rol gespeeld in Weesp.-'"De vader van D aniel T h u re t, Je an D aniel, wasgehuw d m et de d o ch te r (Johanna) van burge­m eester Jean d ’A rrest van W eesp, evenals deT hure ts van pro testan tse huize. Na de h e rro e ­p ing van h e t E dict van N antes, w aardoor dep ro te s ta n te n w eer w erden ach te rvo lgd ,v luch tten zij u it F rankrijk (P icardië) n aarN ed e rlan d .'1 Beide fam ilies leefden in g ro te

TVE 15e jrg. 1997

onm in m et elkaar. V ader en zonen T h u re twaren driftig en onredelijk en verm eden nietom geweld te gebru iken da t in hu n kraam tepas kwant. " De ruzies liepen soms zo hoog opdat het H o f van H olland eraan te pas moestkom en.

1766-1772

Jan C hristiaan Leijding, de volgende eigenaar,was van Duitse herkom st, en een aan h an g ervan de Evangelisch-Lutherse godsdienst. Hijvestigde zich in A m sterdam (Leidseplein) entrouw de d aar m et A nna Wiel van de B loem ­gracht. Zij koch ten de hofstede m et “driekam pjes la n d ”, w aarvan de n o o rd e rk a m pgenaam d h e t “G odscam pje” naast de H ofstedewas gelegen. De fam ilie T h u re t h ield een deelvan de g ro n d in e igendom . De fam ilie heeftkennelijk wel p lezier beleefd aan de hofstedeen e r m isschien ook reel verbeteringen aange­brach t, w ant zij n o em d en de bu itenp laats nu“B ergiust”. Toch heeft A nna Wiel zeker geenvoorspoedig leven gehad , w ant op 17 ok tober1768 ging “B ergiust” over in h an d en van h aarvader P ieter C hristiaan Wiel. O p 22 januari1772 m oest zij h aar m an te A m sterdam begra­ven en b lee f zij m et zeven o n m ond ige k inde­ren achter.Twee m aanden later, op 21 m aart1772, w erd A n n a Wiel d o o r h a a r vadergem achtigd om de hofstede “hetzij pub lieq o fuit de h a n d ”, te verkopen m et (l'Zm orgenland.® W aarschijnlijk was hij ziek, w ant ko rtdaarna , op 19 ju n i, s tie rf hij ten huize van zijndochter. H aar m oeder, A nna M ontierkw am ofb lee f bij h aar d o ch te r in huis aan de L aurie r­gracht, waar zij ze s jaa r la te r overleed.

1772-1789

I)e nieuw e e igenaar van de hofstede “Berg-lust” werd m r Ja n Esave Gillot, op 21 mei1772.® Jan Esaye Gillot was A m sterdam m ervan geboorte en trouw de a ldaar op 21 decem ­b er 1770 m et Agata H en rie tta C harlo tta M ariaVlot, u it W orkum . A anvankelijk w oonde hij inde Kalversi raat, m aar kennelijk heeft bunleven zich vervolgens vooral afgespeeld inN ederho rst den Berg, w ant Ja n Esaye functio­nee rd e e r als schepen , zijn ach t k inderen wer­

den e r gedoop t en hij overleed e r ook. Hijwerd begraven o p 28 m aart 1789.

G rootvader Esaye Gillot was als v luchtelinguit Frankrijk gekom en en w oonde tot I 784 opde R idderhofstad H eem stede bij U trech t.3D aarna werd zijn zoon Esave H eer van H eem ­stede. Deze zoon (de vader van Jan Esaye)g ing in 1728 m et zijn tw eede vrouw M ariaM ounier, n aar A m sterdam . Na h u n doodwerd h u n d o ch te r E sther Jacoba, een zusterdus van Jan Esaye, e igenaar van de H eerlijk­heid H eem stede en Jan Esaye vestigde zich inN ed erh o rst den Berg. Zijn dood was aan le i­d ing om de bu itenp laa ts te verkopen.

1789-1796

O p 18 ju li 1789 com pareerde de weduwe vanm r Jan Esaye Gillot voor notaris van Kei inN ederhorst den Berg, om de hofstede "Berg-lust” te tran sp o rte ren aan Jan O tto B rouw er,"m et d rie kam pen lands. H et oostelijk deel vanh e t o o rsp ro n k e lijk e bezit b e h o o rd e no gsteeds toe aan de e rfgenam en van DanielT hu re t.

Jan O tto B rouw erw asal ongeveer zestig jaartoen hij de bu itenp laa ts g ing bew onen. Hijw oonde voordien in A m sterdam o p de Rozen­gracht en kreeg d aar m et zijn vrouw ElisabethH o u th u ijsen tien k in d e ren . Hij s t ie r f inN ederhorst den Berg, m aar w erd p e r lijkkoetsnaai A m sterdam vervoerd en op 9 m aart 1796aldaar begraven. Na zijn dood w erd de hofste­de w eer verkocht.

1796-1812

Elisabeth H outhuijsen verkocht als boedel-h o u d ste r van h aar m an “B ergiust” aan G erardC lem ent van Hall. 7 Hij was C o llec teu r van deK eizerlijken H ollandsche Loterij gevestigd oph e t R okin te A m sterdam .-7 N adat hij in 1792getrouw d was m et M aria P etronella van HallV erhoek, k reeg h e t ech tp aar twee k inderen teA m sterdam . M eer k in d e re n w erden n ie tgev o n d en , n o ch in A m sterdam , n o ch inN ederhorst den Berg. H et is niet duidelijk o fzij op de bu itenplaats heb b en gew oond. Ge­rard van Hall s tie rf in 1833 te A m sterdam ,m aar de bezitting w erd al verkocht in 1812.

11T 1 '1C / 5r j t g. / W 7

1812-1839

De “m aire” van N ed erh o rst den Berg, zon o e m d e Jan S ch o tte lin k zichzelf' en zijnschoonvader F rederik Smit, ca rgadoo r vanb eroep , koch ten h e t huis op 16 juli 1812.'“ JanS ch o tte lin k was g e trouw d m e t F re d e r ik ’sd o ch te r Melesje Smit. Jan S chottelink was eeno m streden figuur. Een brief', geda teerd 1814en g erich t aan de A m bachtsheer H .l 1. H aers-ma, te r ge legenheid van de v o o rd rach t vanJan Schottelink to t “M aire” van N ederho rstd en Berg, loog e r n ie t om . N a een reeks klach­ten w erd Jan Schottelink (in 1811 al ad junctm aire volgens zijn trouw acte) met zijn jongejaren ongeschikt bevonden om over den ouderdom enmeer gevorderde Levensstand te Heerschen...en is deuitslag te onzeeker om tegen de rustige genoegens derIngezeetenen zonder duurzaame kwellingen te kun­nen opwegen.'2" De brief' was o n d e rtek en d d o o rW.G. K lem an Dzn. (w onende op "Vecht enBergzigt”), ds D enne, Johannes Prins (van“D am vecht”), m akelaar G erardus B lancke,C ornelis Brey (w onende op de H ofstede“D orpzich t” tegenover N igtevecht) en H en­d rik Koole. In een reflectie h ie ro p (27 f eb ru a­ri 1815) van H .H . H aersm a aan Van Tuyll anSerooskerken van de S taten van U trecht'"lu id t het: Met de locaale omstandigheeden vanNederhorst den Berg bekend, wist ik dat Jean Schol-telink ten tijde van het Fransch gouvernement, noggeen 21 Jaaren oud tot Maire van Nederhorst denBerg, waarmede vervolgens is gecombineerd gewor­den Nigtevecht en Ankeveen, aangesteld zijnde alzonaar men zegt over het paerd was getild, zig vandien tijd a f merkelijk gevoeld had, en alzo zo wel die-geene die van kindsbeen met hem waaren opge­groeid, en die zijne toenmalige houding niet verdra­gen konden, als die van meerdere jaeren, welkedaarover gramstorig waren, tegen zig had inge-noomen, en dat hier door over en weder van tijd totlid bitse bejegeningen hadden plaats gehad, maar ikwist ook tegelijk aan den anderen kant, dat hi; bijde aanvaarding van zijnen post alles in de grootsteverwarring had gevonden en dat meermalen ordersdoor den praefect gegeeven en die hij niet tegen­staande dezelven hem tegen den borst stonden... (dsondergeschikte...had moeten uitvoeren, geheel op zij­ne rekening waren gesteld geworden, en dat er alzouit dat oogpunt beschouwd verkeerde vooringeno­menheid tegen hem plaats had. Jan Schottelink isto t 1818 schou t van N ed erh o rst den Berg. "

L ater staat hij te boek als su ikerraffinadeur teA m sterdam . In 1835 verb leef hij in U trech t."

De aankoop w erd uitvoerig om schreven als:Een Buitenplaats genaarnl Berglust beslaande ineen groot Heerenhuiziiige, tuinman swooning, bees-tenslalling en hooiberg, mitsgaders EngeLsch Plant­soen, Bosch, Moestuinen met de vaste persiken endruivenkassen, vaste kribben en schuttingen, slvri-gerlaari en builen laan en verdere bepalingen enbeplantingen..... In 1835 kreeg Jan Schottelinku it de nala tenschap van F rederik Smit ook dean d ere helft t an de bu itenp laa ts in zijn bezit."A angezien hij in die tijd in U trech t verbleef,w oonde hij e r n iet. O p 21 d ecem b er 1835ging hij over tot open b are verkoop van eerstalle houtgew as,32 in 1839 ook van het huis enerf.® De koper was H enricus van B larcumvoor ƒ4015,-.

1839-1886

De bu itenplaats “B erglust” kwam nu voor velejaren in h e t bezit van de fam ilie van Blarcum .H en ricu s van B larcum , b u rg em eeste r vanA nkeveen, was getrouw d m et de d o ch te r vaneen d e r belangrijkste veen m an n en u it deze zoveenrijke buurt, Nicolaas ta n Laar. Zij hebbenwaarschijnlijk ook n ie t op de bu itenp laatsgew oond, w ant toen na de dood van Van Blar-cum in 1845 een boedeltaxering w erd uitge­voerd31 bleek het pand v e rhuu rd te zijn. In1852 w erd het pand overgenom en d o o r eenneef: Johannes C ornelis van B larcum , even­eens v een d erijh o u d er en tevens secretaris vanAnkeveen. Hij zou de laatste e igenaar van“B erglust” zijn.

1886-heden

W aarschijnlijk was h e t p an d inm iddels danigd o o r de tand des tijcls aangetast. H et huis wasingerich t als een boerderij en w erd verhuu rdvoor ƒ 2 0 0 ,- p e r jaar. De belangstelling voorde bu itenp laa ts bleek inm iddels m eer de loca­tie dan de gebouw en te gaan betreffen . Pas­to o r V ism ans van de R oom s K atho liekeParoch ie was in deze tijd ernstig op zoek naarg ro n d voor de bouw van een nieuw e kerk. In1885 stonden de h e ren kerkm eesters hem toe

12 TVt: 1 rejig. 1997

Ontwerp van R.K.kerk doorarchitect Y. Bijvoets Gzn.

"ZZEjEflil

MAR.JA- KERJC. « NEBERJ4DRjST. na. 3 F, R£« _

B is d o m - H a a r l e m .

te gaan o n d erh an d e len m et J.C. van B larcum ,vervener en g ro n dbez itte r te A nkeveen enbestuurslid van de Processie B roederschap .1,H e t betrof' eerst een te rre in d a t in de b u u rtvan de H in d e rd am was gelegen, dus nogal vervan de do rpskern verw ijderd. Een jaa r laterkon het gaan over een te rre in d ich te r bij hetd o rp gelegen, ook e igendom van J.C. vanBlarcum . De kerkm eesters schatten de koop­prijs op ,/ 7000 ,- a ./8000,-, m aar het hoefdeslechts ./4000 ,- te kosten: De fam ilie stond welnode hel grootste stuk grond af, maar deed hel tolglorie van God en M aria, z.o rap p o rtee rd e pas­to o r Vismans. D aarm ee was het e inde van deoude H ofstede “Berglust" ge tekend . O p 29ju li 1886 verkoopt Jo h an n es C ornelis van Blar­cum 1'’ aan het Roomsrh Catholijk Pam rhiaal Kerk­bestuur te Nederhorst den Berg ten deze wordende

vertegenwoordigd, door den WelEerwaarden 'deerGeleerden Heer P aulus Barnardus Vismans Priesteren Pastor dier Gemeente... als President en den HeerArnoldus Hageman, kleederbleeker..., als secretarisvan dat Bestuur....Diverse percelen grasland , boom­gaard en e r f met de daarop staande Huizingen,ingerigt tot boerderij, benevens de daarom liggendepercelen Grasland voorland en water alles liggen­de...in de Spiegelpolder m e t een totaal oppervlakvan 4 ha, 80 are en 0,4 ca. H ier w erd in mei1888 m et de bouw van de kerk b e g o n n e n 11 entot h ed en m arkeert deze p lech tig de plekwaai eeuw en lang een statige b u itenp laa tsN ederhorst den Berg heeft gesierd (fig.2). Zoheeft de “G odscam p” w eer een zeer w aardigebestem m ing gevonden .

13TVE 15e jrg. 199 7

N oten

1. Sabine Giepmans: Landelijke oevers. Jan van Geven ende ontwikkeling van het riviergezicht. Antiek 31 (4):146-154, 1995.

2. Jan Christiaan Sepp: Nieuwe Geographische Neder-landsche Reise- en Zakatlas. Oorspr. uitgave 1733; facsi-mile-herdruk ROBAS Weesp 1992.

3. Dr R.van Luttervelt: De buitenplaatsen aan de Vecht,l.ochem 1948.

4. Lijst van ingezamelde gelden tol verbetering van deweg tussen de Hinderdam en Overmeer, 1783. Dorps­bestuur Nederhorst den Berg: 05.

5. Oud-rechterlijk archief (ORA) Ned. den Berg 3301:116.Streekarchief Gooi tut Vechtstreek Hilversum (SAGV).

0. E.N.G. van Damme: De Vechtbrug aan de Hinderdam(1780 1819). W E 11: 94-97, 1993.

7. ORA Ned. den Berg 3350: 167. SAGV.8. ORA Ned.d.Berg 3351: 195. SAGV.9. Poortersboek Amsterdam 5/253. Gemeente archief

(GA).10. ORA Ned. d. Berg 3361:389. SAGV.11. ORA Ned.d.Berg 3361:413. SAGV.12. OSK H50-2 Algemeen Rijksarchief Algemeen Rijksar­

chief ’s-Gravenhage (ARA).1.3. Not. archief Both, U 142a.3: 105. Rijksarchief Utrecht

(RAU).14. ORA Ned. d. Berg 3352: 253. SAGV.15. ORA Ned. d. Berg 3353: 24. SAGV.14. ORA Ned. d. Berg 3353: 24. SA( iV.16. E.N.G. van Damme: ‘Het buijtenplaatsje Damvecht"

aan de Hinderdam en zijn bewoners. Jaarboek Niftarla-ke 1992, pg.22-33.

17. Not. archief W. van Lingen, Nigtevecht, R34-L1874.RAU.

18. ORA Ned.d. Berg 3357:159. SAGV.19. Not. archief Jacob Klinkhamer Amsterdam 14528:18.

GA.20. A.J. Zondergeld-Hamer: Geschiedenis van Weesp. Heu-

reka, Weesp 1990.21. Mr Th.R. Valck Lucassen: Het geslacht Thtiret. De

Nederlandse Leeuw, 1914, pg. 178-185; 2.30-236; 20 )300.

22. Guy Meulmeester: Hoe Jan Daniel Thtiret de kerk­dienst verstoorde. Contact Blad Hist. Kring Weesp11 (2): 10, 1996.

23. Not. archief Cornells van Homrigh Amsterdam12402:18. GA.

24. ORA Ned. d. Berg 3357:230. SAGV.25. AJ.A.M. Lisman: Heemstede gelegen in de provincie

Utrecht. Alphen aan de Rijn 1973.26. ORA Ned. d. Berg 3359:165. SAGV.27. ORA Ned. d. Berg 3359:279. SAGV.28. Not. archief'Th. Joh. Heydanus Weesp 42, 1812. Rijks­

archief Noord-Holland, Haarlem (RANH).29. Dorpsbestuur Ned. den Berg 145..30. |. Krol: De geschiedenis van Nederhorst den Berg. Ant­

hem 1949.31. Not. archief Johannes Albertos Hoog Amsterdam

20333:515. GA..32. Not. archief Dirk van der Horst Weesp 185:1586. RAN! 1.3.3. Not. archief Hubertus Johannes Steven Utrecht

U324c033: 11817. RAU.34. Not. archief A.J.Ci oil Ankeveen: 334. RANH.

35. |an Baar: Nu, gij bouwt niet uit weelde, Rond de bouwvan de R.K. kerk te Nederhorst den Berg. Ned. denBerg 1990.

36. Not. archief Pieter Care) Lasonder Hilversum: 1.31.SA< ;v.

14 T V E 15e jrg. 1997

Een m ilieuprobleem in Weesp anno 1772W. Bolderheij

O p 7 m aart 1772 kocht C ornells van M arkenNicolaaszn, één van de drie B urgem eestersvan W eesp, op een publieke veiling van Jan deRijk, de leerlooierij leggende voor de moolen deAgtkant aan de rivier de Vegt vlak boven dee.se stad.A an de h an d van deze beschrijving kon m etbeh u lp van een oude kaart in het W eesperG em een te A rch ief w orden vastgesteld d a t he tbetreffende bedrijf op de huid ige O ssenm arktaan een inham van de Vecht stond.

Het was Van M arkens bedoeling om d o o rde exploitatie van deze looierij zijn toch aln iet onaanzien lijk kapitaal verder te vergro­ten. Hij had ech te r n iet g e rekend m et eenaan ta l burgers die aan de overzijde van deV echt o p de H oogstraa t h u n w oning enbedrijf h ad d en en die v reesden dat de komstvan deze looierij hu n leef- en w erkom standig­heden nadelig zou benvloeden.

H et w aren geen doodgew one burgers diebezw aar m aakten tegen de p lan n en van VanM arken. Eén van de o n d ertekenaars van hetrekwest dat zij aan B urgem eesteren , Schouten S chepenen van W eesp zonden was JohanJustus W eijher, Schout van W eesp en als B ur­gem eester een collega van Van M arken. O okleden van de geslachten Peelen en B ellaar zet­ten hu n h an d tek en in g o n d e r h e t rekwest,twee rijke families die tot de V roedschap vanW eesp b e h o o rd en en van tijd tot tijd in hetCollege van S chepenen en B urgem eesterenw erden gekozen.

De bezwaren

De bezw aren van deze burgers kwamen op h e tvolgende neer:

A llereerst consta tee rden zij d a t de vestigings­plaats van h e t b ed rijf ongelukkig was gekozen.Ied e reen die W eesp vanaf h e t Gooi b in n en ­kwam, m oest wel een zeer slechte in d ru k vanstad en stadsbestuur krijgen, een dergelijke in­dustrie paste n ie t in h e t stadsbeeld.

Wat nog zw aarder woog, was de stank en dew atervervuiling die een leerlooierij veroor­zaakte. N iet alleen de om geving m aar ook debedrijven van de rekw estranten zouden scha­de lijden en ook vroegen zij zich af o f d o o r deonverm ijdelijke stankoverlast h u n w oningennog wel leefbaar zouden blijven.

O n d erd an ig m aakten zij e r B urgem eesterenop a tten t d a t dezen n ie t alleen de bevoegd­heid had d en een bed rijf als een leerlooierij teverb ieden , m aar ook d a t zij, als eenm aal eenvergunn ing was afgegeven, de p licht h addende burgerij te b escherm en tegen iedere vormvan overlast van zo 'n bedrijf. V oor dit soorto n d ern em in g en w aren altijd bepaalde vesti­g ingsplaatsen aangew ezen. E erbiedig verzoch­ten zij dan ook zodanige m aatregelen te wil­len tre ffen d a t de vestig ing van eenleerlooierij op het d o o r Van M arken beoogdete rre in geen doo rg an g kon vinden.

H et verweerschrift

H et rekwest werd aan Van M arken te r h an dgesteld m et verzoek b in n en 14 dagen com ­m en taar op de in h o u d te geven. Tevens werdhem verboden om , zolang nog geen uitspraakin deze kwestie was gedaan, verdere voorbe­re id ingen voor de inbedrijfstelling van ded o o r hem gekochte leerlooierij te treffen.

Zoals te verw achten viel was van M arken n ie tblij m e t deze reactie. In zijn rep liek stelde hij al­le reerst dat de d o o r hem op een publieke c ei­ling gekochte leerlooierij, m e t8 a 9 looiku ipenen een schuur, al 50 a OOjaar, m isschien nog wellanger, als zodanig in bedrijf was en al die tijdh ad d en de om w oners noo it een klacht wegensoverlast inged iend . B ovendien stond de looie­rij aan een inham van de V echt en wel zo ver wegvan an d e re bedrijven d a t van overlast eenvou­dig geen sprake kon zijn.

Ï'VK 15e jrg. 1997 15

SU;

h ~ it t7

.«JL.,..1* -U* ---**

Tekening Cornelia Pronk, Gezicht op de Ossenmarkt (rechts) en tic Hoogstraat, 1732.

B eter en redelijker zou h e t zijn gew eest alsklagers p ro test h ad d en aange tekend zodra depublieke veiling w erd aangekond igd , bij deverkoop had m en dan h ie rm ed e reken ingk u n n en h o u d en . N u zou hij, als klagers in h e tgelijk w erden gesteld, bu iten zijn schuld scha­de lijden. G ezien h e t feit d a t de looierij tegende stad sb u iten v esten aan een s tro m e n d erivier lag was hij van m en ing d a t ju is t d o o rdeze ligging n iem and e r h in d e r van kononderv inden .

O ok h e t a rg u m en t van de w atervervuilingwees hij van de hand . De voor de leerberei-d ing b enod igde g rondstoffen , kalk en run(bast van jo n g e ik en h o u t), vervuilden hetw ater niet. Wat de stank betreft, deze o n t­stond d o o r le e rb ed e rf en d it m oest m en ziente voorkom en.

Eigenlijk vond Van M arken de vrees voorstankoverlast m aar overd reven . W eesp, zosch reef hij, is een b randersstad en in h e t voet­spoo r van d ie b ran d erijen volgen de varkens-m esterijen . H e t g ro te aan ta l varkenshokkenen roestbakken die in de stad, ook op deH oogstraat, staan veroorzaakt een stank dievele m alen e rg e r is dan d ie van een enkeleleerlooierij.

H et a rg u m en t da t m en een slechte ind ruk

van W eesp zou krijgen w anneer m en kom enduit h e t Gooi zijn leerlooierij in h e t oog kreegvond hij belachelijk. D oor zijn ligging ach te rde schans was h e t bedrijf van de weg a f nau ­welijks te zien. M en kon bij de twee in denab ijheid liggende leerlooierij e e rd e r van eenon tsiering van h e t stadsbeeld spreken.

B ovendien vond hij h e t verw onderlijk d a tover deze twee looierijen n o o it een k lacht wasvernom en ofschoon zij m eer n aar h e t stads­cen trum toe lagen. H etzelfde gold trouw ensvoor de twee m idden in de stadskern aanwezi­ge looierijen.

Voorts wees hij e r op d a t in steden alsA m sterdam , H aarlem , D elft, R o tte rd am ,’s-Gravenhage, Schiedam en N aarden vrij aan ­zienlijke wijken m e t veel inw oners, naastan d e re bedrijven, ook leerloo ierijen herb erg ­den . De aanw ezigheid van deze bedrijfstakleverde daar geen enkel p rob leem op.

T erugkom end op de w atervervuiling m erk­te hij nog op d a t de w aterschuiten die versdrinkw ater voor de bevolking van A m sterdamm oesten in n em en , d it soms vlak naast de leer­looierijen deden . D at e r n o o it een k lacht uitd ie hoek was gekom en bewees d a t van w ater­vervuiling geen sprake was.

Ki TVE 17e jrg. 1997

Tekening van de landmeter Ivans de Mutserl, Plaltef/Tond van de / 'orlifiealiegmnden in Weesp, 1756.

......4, 6 .

5. r< . . # 1

|ip i|!!l!?; re"

- al y

/ ^

x ' 4 :

mS ^ së

w rk f V j mm

Na deze u iteenzetting besloot Van M arken zijnverw eerschrift m et de o pm erk ing da t hij e r opvertrouw de da t B urgem eesteren de a rgum en­ten van de rekw estranten niet zouden overne­m en en hem ongestoord zijn w erkzaam hedenaks leerloo ier zouden la ten voortzetten .

B urgem eesteren zonden d it an tw oord d o o raan rekw estranten m et de m edede ling dat zijh ie ro p b in n en veertien dagen een reactie ver­w achtten.

De bewijzen

De klagers ech te r vonden Van M arkens ver­w eer n ie t ge fu n d eerd en g ingen d it bewijzen.

De b etreffende looierij was, zo sch ie ten zij,ten tijde van de verkoop niet in bedrijf. Z onderhieraan rech ten te ku n n en verb inden verm eld­den zowel de aankond ig ing van de veiling als deveilingcondities en h e t p ro toco l waarin de ver­

koop w erd g e tran sp o rtee rd gelijkelijk dat ge­veild, ver- koch t en overgedragen is een stukg rond , gcbruijkl sijnde geweest to t een loijerij,en iiogvoorsien van ,8 a 9 oude looijkuipen m eteen huisje o f schuurtje , etca. Bijgevolg was h e tperceel n ie t verkocht als zijnde een in w erkingzijnde looierij, m aar als een stuk g ro n d w aaropin h e t verleden abusievelijk een looierij in be­drijf was gew eest d ie n ad e rh an d in an d e re h an ­den was overgegaan. Deze nieuw e e igenaar hadweliswaar het bed rijf n ie t voortgezet m aar ookde looiku ipen n ie t verw ijderd.

Bovendien b leek h ie r g ro n d te zijn verkochtdie n ie t in e igendom van de verkoper was endit had Van M arken m oeten w eten. H et wasalgem een bekend d a t reeds m eer dan 25 a 30ja a r deze looierij n iet m eer in bed rijf was.V oor d it stilleggen m oest destijds een redenzijn geweest, de destijdse eigenaars w arenervaren leerloo iers d ie n iet zom aar de p ro ­ductie zouden beëind igen .

TYK l ie /ra / W7 17

H et a rg u m en t d a t e r geen an d e re locatie inW eesp viel aan te wijzen was n aa r de m en ingvan rekw estranten te onozel om h ie ro p al ted iep in te gaan. O p h e t stuk g rond in kwestiehad Van M arken n o o it een looierij bezeten ennu dach t hij da t deze noodzakelijkerw ijs d aarm oest w orden gesitueerd . Deze zienswijze wasn ie t juist.

Als noodzakelijke, n iet h e t w ater vervuilen­de, g rondsto ffen noem de Van M arken kalk enrun , hij verzweeg ech te r d a t ook h e t verro ttevlees d e r h u id en vervuilend werkt.

D aarna b rach ten de rekw estran ten zeer zwaargeschut in stelling; zij h e rin n e rd en aan deinm iddels in d ru k verschenen afscheidsredevan de G roningse hoog le raar W. van Doeve­ren , u itgesp roken op 3 sep tem b er 1770. In diered e sprak hij zijn g ro te vo ldoening uit overde to t stand gekom en m ilieuw etten die eenzegen voor G ron ingen w aren en p leitte vurigvoor verplaatsing van vervuilende industrieënzoals leerloo ierijen n aar laag gelegen gebie­d en ver bu iten de stad. Zulke in dustrieënm och ten dan om dat zij d e w elvaart bevorder­d en en derhalve w erkgelegenheid verschaf­ten , voor de econom ie belangrijk zijn, dekeerzijde was ech te r d a t de m ensen die in d e r­gelijke bedrijven m oesten w erken, in levens­gevaar verkeerden .

De rekw estranten vertrouw den e r op dath e t advies van een au to rite it als van D oeverenvoor h e t S tadsbestuur vo ldoende m oest zijnom n ie t toe te staan d a t een enkele looierijh e t leven en de gezondheid van vele m ensenop h e t spel zette. Van M arken had deze looie­rij alleen m aar voor zijn eigen persoonlijkvoordeel gekoch t ten e in d e zijn b randerij dieeen b ro n van vervuiling was daarh een te ver­p laatsen. D it konden de rekw estran ten nietover h u n k an t la ten gaan. Van M arken, die bijied ereen b ekend stond als een voorstandervan o rde en n e th e id , kon toch n ie t bew erend a t een partij gevilde, stinkende h u id en eengoede in d ru k van W eesp ach te rlaa t bij eenied e r d ie de stad van die zijde b innenkom t!

Van de steden w aar volgens Van M arken leer­loo ierijen geen p rob leem vorm den willen re­kw estranten zich to t A m sterdam en N aardenbeperken . W aar h e t A m sterdam b e tre ft wijzenzij e r op d a t de leerloo ierijen a ldaar sinds

enkele eeuw en a lleen aan de buitensingelsm ogen staan. Bij iedere stadsuitleg is m enverplicht deze bedrijven n aar de nieuw e bui­tenkan t te verplaatsen.

Wat N aarden betreft: voorzover bekend isd aar m aar één leerlooierij in bed rijf en diebevind t zich op de M eent tussen de Zeedijken de fortificaties. In wat voor soort b u u rt h e tb etreffende b ed rijf is gevestigd beh o eft geenn a d e r b e to o g aangezien B u rg em eeste ren ,Schout en S chepenen m et de si- tuatic terplaatse bekend zijn.

De uitspraak

O p g ro n d van deze u iteenze ttingen vertrouw ­d e n rek w estran ten d a t B u rg em ee ste ren ,Schout en S chepenen aan hu n verzoek om devoorgenom en inbedrijfstelling van de leer­looierij te verb ieden zouden voldoen.

H et w eerw oord van Van M arken kon n ie t wor­d en ach te rhaa ld m aar h e t college h e e lt in d er­daad ten gunste van rekw estranten beslist. O p30 juni 1772 stelde h e t Van M arken in h e tongelijk d o o r te verklaren dat alle d o o r kla­gers aangevoerde bezw aren g eg rond waren.Behalve d a t Van M arken o f een an d ere o n d e r­n em er na hem op h e t b e tre ffende terreingeen leerlooierij m och t opzetten w erd tevensbepaald dat wie in W eesp een dergelijk bedrijfwilde b eg innen h iervoor voortaan vooraf aanB urgem eesteren , Schou t en S chepenen toe­stem m ing d ien d e te vragen.

De lering

Dat de schrik e r goed inzat blijkt wel uit hetvolgende:

In augustus 1770 was de S chepen W illem deNijzel m et m r Jan B rants overeengekom en dateerstgenoem de zijn aan de oostzijde van deV echt tegenover de Slijkstraat gelegen looierijop h e t aan g renzende te rre in van B rants m ochtvergro ten en u itb re id en . M aar De Nijzel h e rin ­n e rd e zich de kwestie van Van M arken en be­sloot de officiële weg te bew andelen.

In zijn verzoekschrift legde hij weliswaar den ad ruk op h e t feit d a t hij zijn b ed rijf alleenm aar wilde vergro ten en u itb re iden , zodat hij

IS TVE l le jrg . 1997

-* r ij j j g p

- G fs-

l l i l l l l i l l i

Ossenmarkt va n a f de Hoogstraat gezien, 1965.

E — ■■■Oi i ,

,rVm m mm4' yj

; * ? j - *-■--<

m * £ ' ;

form eel gesproken h iervoor geen vergunn ingnodig had , m aar als goed b u rg e r wilde hij n ieth e t risico lopen d a t hij ach te ra f in m oeilijkhe­den zou kom en. D aarom vroeg hij op 26augustus om een vergunn ing voor de d o o rhem beoogde w erkzaam heden.

B urgem eesteren , Schout en S chepenen ver­leenden de gevraagde vergunning , ech te r opde volgende voorw aarden:

De Nijzei m oest aan de Vechtzijde eenbehoorlijke schu tting van 8 voet hoog plaat-sen m et daarin zoveel d e u re n als nod ig w erdgeacht. Voorts werd hem verboden vellen ofhu iden in de Vecht te leggen o f in deze rivierte spoelen . Deze w erkzaam heden m och tenalleen in de sloot aan de achterzijde w ordenverricht. Dit om het aanzicht van de Vecht tebescherm en.

De conclusies

Welke conclusies k u n n en wij nu u it d it verhaaltrekken? Is h ie r sprake van een bezorgdheid

voor het m ilieu o f w ordt het m ilieu alleen m aaraangehaald om eigen belang te bescherm en?

Z eer w aarschijnlijk spelen beide factoren h ie reen rol. De zes rekw estranten hebben bijnaallen een b ed rijf (dat een Schou t nevenfunc­ties had is volstrekt n ie t vreem d), bijna allenzijn zij vooraanstaande burgers, behalve deSchout en leden van de families Peelen enB ellaar o n d e rtek en d e ook één d e r plaatselijkep red ik an ten het rekwest, en de twee an d ereklagers ook n ie t tot h e t gew one volk zullenh eb b en behoord .

De vrees voor overlast van een leerlooierij isniet ongegrond . Stank en w atervervuiling zijnbij een dergelijk b ed rijf volstrekt n ie t denk ­beeldig, m aar Van M arkens verw eer dat destank van de in de stad aanwezige varkens­hokken en m estbakken vele m alen e rger isdan die van een leerlooierij kom t ook zeerd ich t bij de w aarheid. R ekw estranten ro erendit p u n t in hu n w eerw oord dan ook n ie t aanm aar h an te ren liever de a rg u m en ten van deG roningse professor. Met het be toog van deze

TVK 15ejrg. 1997 19

w etenschapper willen zij het Stadsbestuurim poneren en het op die m anier voor hunstandpunt winnen.

Door aan het probleem van de varkenshok­ken en mestbakken voorbij te gaan geven re­kwestranten echter stilzwijgend aan dat zij weldegelijk ook hun eigen belangen scherp inhet oog houden en dat niet alleen de zuiverelucht, het heldere water en het mooie aan­zicht van Weesp hun ter harte gaan.

H et verweer van Van Marken bevat louter eco­nomische motieven. Met zijn redenering wilhij het Stadsbestuur ervan overtuigen dat destedelijke econom ie bij zijn nieuwe bedrijf isgebaat. Men m oet terwille van de plaatselijkewelvaart een offer aan het milieu kunnenbrengen, eigenlijk heeft hij medelijden metwie dit niet begrijpt.

Rekwestranten en Van Marken lopen dus eentijdlang samen op: voor beide partijen geldthet belang van hun respectievelijke bedrijven.De Schout zit echter in een moeilijke positie.Immers, hij is Schout en Burgem eester maarm oet als O ndernem er ook de belangen vanzijn bedrijf in het oog hou- den. H et dragenvan m eerdere petten, die van Burgemeester,Schout en O ndernem er brengt hem in eenbijzondere situatie. Als Burgem eester is hijcollega van Van Marken, hij m oet derhalve degoede verhoudingen in het College van Bur-gem eesteren in het oog houden. Als Schoutechter is hij verantwoordelijk voor rust enorde in de stad, overlast van een bedrijf kanonrust onder de bevolking veroorzaken, ietswat hij m oet voorkomen. Als O ndernem er ishem er alles aan gelegen dat de looierij er nietkomt. Hij m oet derhalve de keus maken: Ofde goede verhoudingen in het College vanBurgem eesteren handhaven en de overlastaccepteren met als gevolg onrust en schadevoor zijn bedrijf of de confrontatie m et VanMarken aangaan m et als gevolg rust in de staden geen schade voor zijn bedrijf.

Hij is de confrontatie aangegaan. Wat zichbinnenskam ers heeft afgespeeld weten wijniet maar Van Marken is de grote verliezer.Maar ook het Stadsbestuur heeft in eersteinstantie gefaald. Immers, de absolute contro­le over alle geledingen van de samenleving,kenm erk van de regentenheerschappij, is kor­

te tijd bedreigd geweest. Weliswaar zijn, naVan Marken te hebben teruggefloten, ijlingsde nodige maatregelen getroffen om herha­ling van een en ander te voorkomen, maar hetaanzien van het Stadsbestuur is toch enigszinsbeschadigd.

Econom ische en persoonlijke belangenhebben hier dus een grote rol gespeeld. Hetmilieu is slechts een geschikt voorwendselgeweest om bepaalde verwachtingen waar temaken.

Bronnen

GEMEENTE ARCHIEF WEESPRegister van Requesten en Appointementen; Inv.nr. I) 14. F

12 7vs-133vs, 1772.Register van Requesten en Appointementen; Inv.nr. D 14, F

172 vs, 1779.Resolutieboek van Schout, Burgemeesteren en Schepenen

1760-1785; Inv.nr. B 52, F 128-128vs, 1772.

20 T W 15e jrg. 1997

Gooise com ponisten (2):Gustav A dolph H einze (1821-1904)

Marcus van der Heide

Gustav A dolph H einze, D uitser van orig ine(Leipzig 1-10-1821), was een voortreffelijk cla­rinettist. O p 15-jarige leeftijd w erd hij al ver­b o n d en aan h e t G ew andhausorkest te Leipzigin dezelfde betrekk ing die zijn vader bek leed­de, m aar H einze Ju n io r zat aan de eerste lesse­naar. Zijn opus 1 was een Konzertstiick (1837)voor k larinet en orkest. Hij trad ook solistischop: M endelssohn begele idde hem bij de u it­voering van de C larinetsonate van Weber.

In 1840 k reeg hij een jaar verlof om zich inh arm on ie en com positie te bekw am en. In 1842‘huw de’1 hij de gevierde d ich teres H en rië tteB rüning, die zijn belangrijkste tekstd ich ter zouw orden .2 In 1844 w erd hij aangesteld als tweedekapelm eester aan het S tad tthea te r te Breslau.H ier w erden zijn o p e ra ’s Lore,ley (1841) en DieRuine in Tharandt (1847), be ide op tekst van

Silhouet van Heinze, Dresden 1839.

uit de Opera

•Die ;Ruine in Tharaij e c o m p o n e e rd

Op. 19.

piano tw eeh an d igpiano v ierhand ig

Door den Componist gearrangeerd

Eigendom van den uitgever voor alle landen

H. R A H R .U T R E C H T B R U S

zijn ech tgeno te , opgevoerd. Die Ruine beleef deook h e t ja a r daaro p nog enkele u itvoeringen.1 le in z e ’s naam was gevestigd. De p a rtitu u r vanhet werk ging bij de g ro te T h ea te rb ran d die destad in de zom er van 1849 trof, verlo ren . Van deFakkeldans bestaat een klavierversie, twee- envierhandig.

In de woelige politieke tijden ro n d 1848raakte H einze in politieke zaken verwikkeld,die to t een ram p voor hem le idden . Hij hadeen lied van d r Max Ring, waarvan de eersteregels lu idden : Wir scharen uns zusammen,erttint's im Deutschen Land, op m uziek gezet.N adat hij het op 25 m aart 1848 in h e t T h ea te rhad la ten zingen, w erd h e t “dem ocratischg e tin te” lied, d a t aan de concertgangers wasuitgereik t o n d e r de titel ‘D eutschlands Stim-m e ’, zelfs op straa t gezongen. D it g ing dedirectie van de o p era te ver. H einze w erd o n t­slagen. In zijn M em oires tekende hij op: Tij­den als de jaren 1848 en 1849 behoren tot de leer-

7 V b 15e jro 1997 21

IS ■ u

f » *> M,j r ? - t ó . V

■' ■■**'“

* *,•

- ' '

“ -*M #ajlfc taM

V7//c Caecilia (ongeveer 1885 ).

school van de mens. Velen gaan eraan te gronde.Velen echter worden er door gesterkt en gevormd metzelfstandige karakters.

Amsterdam

Brodeloos geworden nam hij in 1850 de uitno­diging aan als kapelmeester van een Duits ope­ragezelschap naar Amsterdam te gaan. De za­ken waren slecht geregeld, zo was er niet eensaan een honorarium voor de dirigent gedacht.De Amsterdamse ‘Duitse O pera’ werd in 1852dan ook ontbonden. Van een karig inkomenm et het geven van piano- en zanglessen moesthet gezin Heinze rondkom en. In 1853 keerdehet tij, toen hij benoem d werd tot d irecteur vande Liedertafel Euterpe, die onder zijn leidinguitgroeide tot een der beste Nederlandse Lie-dertafels. De optredens met dit koor maaktenHeinze steeds bekender. Dit dirigentschap leid­de vooral tot het schrijven van composities voor(m annen)koor, die in de volgende ja ren veelop het program m a van de koren-competitiesprijkten. In 1857 werd hij de opvolger van J.B.de Bree als dirigent van de uiterst populaire

Vincentius-concerten, de jaarlijkse liefdadig-heidsconcerten, georganiseerd door de Am­sterdamse Vereniging van de Heilige Vincen-tius de Paulo.

In vijf en twintig jaa r ontpopte Heinze zichtot een van de belangrijke figuren van denegentiende eeuw. Hij werd niet alleen degevierde dirigcntA om ponist (van m eer dan200 composities, waarvan 101 genum m erd),m aar ook oprich ter van de AmsterdamseToonkunst Zangschool (1862) en Amsterdam­se Muziekschool (1865). In 1865 stelde hetbestuur van de Maatschappij tot Bevorderingder Toonkunst ‘ereducaten’ in, bestem d voorcomponisten wier werken in de kring van deMaatschappij voor de eerste maal uitgevoerdwerden: in 1866 werden deze gouden muntjesvoor het eerst geschonken aan Gade, Heinze,Hiller, Nicolai en Reinecke.

Als ‘vreem deling’ richtte Heinze in 1875m et Richard Hol, W.F.G. Nicolai, W. Stumpffen H.A. Meyroos de Nederlandse Toonkun­stenaars Vereniging op.' Tot zijn dood zou hijvice-voorzitter zijn. In 1882 werd hij tot Neder­lander genaturaliseerd.

22 TVE 15e jrg. 1997

M uiderberg

In 1883 vestigde hij zich in M uiderberg , waarhij aan de M eent (thans Brink) een villa m etde toepasselijke naam ‘C aecilia’ liet bouw en.Hij wilde voorkomen, dat men hem zou verwijtenniet bijtijds zijn posten aten jeugdiger krachten tehebben toevertrouwd, schrijft V iotta.' M aar hetvertrek n aa r M uiderberg be tekende bepaaldniet, dat hij het rustiger aan ging doen . Vanafd it m om en t kon m et nam e ook h e t Gooi vanhem pro fiteren . Zo w erd hij in 1882 de eerstedirigent van het T oonkunstkoor H ilversum enin decem ber 1884 volgde hij de eerste d iri­gent van Toonkunst Bussum, Jacques H artog 'op. In 1885 stichtte hij in Bussum een Toon-kunstm uziekschoo l.1’ In Milicien w erd eenzangvereniging n aar hem genoem d, waarvanhij dus b esch erm h eer w erd, en in M uiderbergw erd op 1 novem ber 1900 h e t (nog steedsb e s ta a n d e ) fanfarekorps ‘M uziekverenigingG .A .H einze’ opgerich t. V oor d it corps schreefhij Groet aan Muiderberg, d a t n ie t in d ru k ver­schenen is.7

Villa Caecilia was in deze jat en h e t middel­punt van muzikale bedrijvigheid. Des zomeravondsverschenen per tram en “Jan-Plezier” regelmatigkoren en muziekgezelschappen uil het gehele land enzelfs uit het buitenland om vóór 1Ieinze's huis te zin­gen en te musiceren bij wijze van serenade. Heinzewas dan royaal met het schenken van feestwijnd Inzijn M em oires, die een ja a r na zijn do o d ver­schenen , k u n n en we uit de pen van zijn stief­d o ch te r L ouise1 lezen: In 1903 speelde hij tergelegenheid van een buitenfeest samen met de com­ponist Bernard Zweers mofjes en dansmuziek in hetdorpscafé, waarbij de Muiderbergers dansten}' Elkebladzij van de in 1979 verschenen biografievan de hand van Klaes Sierksm a getuig t vanH einze’s popu larite it, de vele hu ld ig ingen inden lande en de diverse onderscheid ingen ,die hem ten deel vielen.

Samenwerking

Een stukje lokale m uziekgeschiedenis lijkt mijh ie r op zijn plaats, en wel de sam enw erkingtussen de afdelingen T oonkunst van Hilver­sum en Bussum. Sam enw erken is an n o 1997een hoogst aktueel gegeven: op deze wijzek u n n en co n ce rten im m ers - vooral - betaa l­

baar zijn .1" M eer dan h o n d e rd tien jaar gele­den voegde H einze H ilversum en Bussum alsam en!

Hij was in 1882 de eerste dirigent van Toon­kunst Hilversum, en de Zangvereniging Cae­cilia te Bussum wenst de nieuw opgerichte vereni­ging te Hilversum , die den hoogst verdienstelijkenen met roem bekenden componist Heinze tot directeurheeft verkozen toe, zo lezen we in de Gooi- enEemlander van 30-12-1882, dat de heer Heinzevoor die Zangvereniging moog blijken te zijn, wat deheer Hartog voor Caecilia steeds is geweest.

Caecilia was in de herfst van 1880 opgerich ten deze gem engde vereniging trad in 1883toe tot de M aatschappij to t B evordering d e rToonkunst. I la a r d irigen t was Jacques H artog,leraar aan h e t A m sterdam s C onservatorium .H artog vroeg na het concert van 18 ok tober1884 (het d e rd e co n ce rt van T oonkunst Bns-sum ) ontslag. Zijn opvolger werd, hoe kan he tanders, H einze.

H iern a is de sam enw erking vlot gereali­seerd. De Gooi- en E em lander deelt op 15novem ber 1884 al m ee: Kaar wij vernemen zijnde afdeelingen Hilversum en Bussum overeengeko­men dezen winter twee gemeenschappelijke uitvoe­ringen te geven, één in Hilversum en één in Bus­sum. Daar de heer jaap Hartog op zijn verzoekeervol uit die betrekking is ontslagen, zullen beideuitvoeringen door den directeur der Hilversumscheafdeeling, de heer G.A. Heinze, geleid worden.

H et eerste concert

De eerste gezam enlijke u itvoering v indt reedsop 23 d ecem b er 1884 plaats in H o f van H ol­land. T erecht zag H einze in de sam envoegingd e r ko ren een voordeel: dat van H ilversumwas te klein, nu was e r een koor van ongeveer80 leden . C urieus is de regeling, die m et despoorw egen w erd getroffen: de laatste treinn aar A m sterdam zal speciaal te Bussum stop­pen . V erder valt op, dat de (d ilettant-)so listenin deze tijd vaak alleen m et de in itialen aan ­gegeven w orden. In de recensie van h e t con­c e rt w ord t m e t nam e m evrouw H einzeg enoem d en h e t is in teressan t te lezen, hoe erm et bestaande m uziek w erd om gesprongen:Van het tweede gedeelte bestond no. 1 uit een uiterstverdienstelijk product der samenwerking van denHeer en Mevrouw Heinze. Eigenlijk hadden wij

I'VE H e jrg. 1997 23

MAATSCHAPPIJ

tot Bevoitti der Toontnnst.GECOMBINEERDE UITVOERING,

der afdeelingen HILVERSUM en BUSSUM,op DINSDAG 23 DECEMBER 1884,

des avonds ten 8 ure,in het Hótel //HET HOE VAN HOLLAND’’

te HILVERSUM,onder leiding van den. Heer G. A. HEINZE,

en welwillende medewerking vanMej. M. L. (Sopraan).

Piano-acompagnement door den HeerC. ANDRIESSEN Jr.

10, Psalm 42, Kooren Solo . . . F. Mendelssohn Bartholdy.

go. preciosa, Ouverture, Kooren S o l o ......................C.M. von Wdier.

(met een verbindend gedicht van Mevr. Heinze-Berg).

Voor te dragen door den Heer E. G.3°. Frith! ings Botschalt . . Niels W. Gade.

Leden der Maatschappij persoonlijk vrijetoegang; leden der medewerkende Afdeelingenen kunstlievende leden toegang met ééne Dame.Dames-leden kunnen ook een Heer of eeneDame introduceeren. Entrée voor meerdereDames of vreemdelingen f 1,50.

Tekstboekjes zijn te verkrijgen a 25 centop den avond der uitvoering aan de Zaal, envan heden af bjj de Boekhandelaars JOHs.GERADTS & COMP., bij welke laatste ookvan Maandag 22 Dec. af plaatsen te besprekenzjjn a 10 cent per plaats.

T rels i CO.&O v a n H ilv e r su mza l te IIuM um sta p p en ,

Concert 23 december 1884.

Mevrouw Heinze het eerst moeten noemen, dewijl zijde dichteres is der tekstwoorden van het declamalo-rium, dat het hoofdbestanddeel van dit nommer uil-maakte. Die tekst is door den Heer Heinze lot eendeclamatorium bewerkt, door aan de opera Preciosavan Von Weber de ouverture en verschillende korente ontlenen, de laatste tussen het dichtwerk in te las­sen en dit tevens met verschillende motieven dier ope­ra of met eigen compositie te illustreeren [...]. Omeen en ander samen te vatten: de avond bood veelkunstgenot aan, en er was aanleiding om het tebetreuren, dat het aantal kunstminnende leden derHilversumse Afdeling betrekkelijk zo gering is. Nubeide afdelingen, ongeveer 80 zangeressen en zamgers, zich vereenigd hebben onder leiding van den

MAATSCHAPPIJtof Bevordering der Toonkunst.

Afdeellng BUSSUM.

UITVOERINGZATERDAG 18 APRIL des avonds te P / 3 ure,

in vereeniging met de afdeuEing Hilversum,onder leiding van den Heer G. A. HEINZE,

Directeur dier afdeeling,met welwillende medewerking van:

Mej. Isabelle Oppenhcim, uit Amsterdam,Sopraan.

,/ Chr. Veltman, uit Amsterdam, Alt,de lieer C. v. d. B., uit Bussum, Tenor,

ir v. E. D., uit Amsterdam, Baryton.// A. W. // Bas.// C. Andriessen Jr., uit Hilversum,

Piano. .

// H., uit Hilversum, //// D. J. P. Gunters, uit Bussum,

Plarmonium.PROGRAMMA.

Die Letzten Dinge, (Oratorium) Louis Spoke.Erlkönigs Tochter (Ballade) Niels Gade.

Leden der Maatschappij bobben vrijen toegang.Die der afdeelingen Bussum en Hilversum

bovendien tot introductie van twee Dames.Introductie van meer Dames of "Vreemde­

lingen a f I.—.

Z a n p tM iiim ier Maatschappij totBevorJm i tor Tooikist, Hiltorsm.

Aan de leden wordt bekend gemaakt, datde laatste repetition voor de UITVOERINGvan t8 April a.s. te BUSSUM, ALDAARop Maandag 13 en Vrijdag 17 April desavonds ten 7!/s uur zuUen worden gehouden;trein 6,30 uit Hilversum is de eenige daaropcorrespondeerende.

Tot de bijwoning der beide repetities, wordende leden beleefdelijk maar dringend uitge-noodigd.

_______________________MET BESTUUR.

Concert 18 april 1885.

wakkeren en talentvollen heer Heinze, zijn zij instaal meermalen /linke uitvoeringen te geven.

Vier m aanden later, op 18 april 1885, vindthet tweede gezamenlijke concert plaats, nu teBussum. Naast de piano komt er nn een har­monium aan te pas, dat door D.J.P. Gunters,docent piano aan de Toonkunstmuziekschoolvan Bussum, bespeeld wordt. Opvallend is datde Hilversumse leden in de krant opgeroepenworden om de laatste repetities bij te wonen.

24 TVE löe jrg. 1997

Na deze concerten gaat de sam enw erkingdooi'. ( )p 7 januari 188(5" b ren g t de energ iekeH einze voor de uitvoering van de Schöpfungvan H aydn een novum : begele id ing van hetC orps [la ter u itgegroeid tot U trechts StedelijkO rkestl van de H eer C oenen uit U trech t. Derecensie verm eldt: De begeleiding was bevredi­gend, doek nu en dan wat ruw. Meer beschaafdetoon en wal zachter in de accompagneerende partij­en ware wel wenselijk geweest. Ken woord, van lofvoor lien clarinettist.

Huishoudelijke uitvoeringen

De onverm oeibare ijver van H einze blijkt ookuit de zogenaam d H uishoudelijke U itvoerin­gen, die hij instelt en die o n d e r de veran t­w oordelijkheid van de d irec teu r stonden . Dekran t van 13 februari 1886 weet te m elden:Dat de afdeeling Bussum van de Maatschappij tolBevordering der Toonkunst met ijver werkt en hetdoel der genoemde Maatschappij bevordert en eeraandoel, bewees zij ll. Woensdag op hare 'Huishou­delijke Uitvoering’. Die uitvoering wordt zeer gepre­zen en g a f groot genoegen.

Een ingezonden verslagje lijkt mij ech te rvan belang in het licht van de co-productiesvan de afdelingen. H et spreekt nam elijk vanéén van die gezellige avonden onder ons van vroe­ger jaren /.../. Met kwistige hand loerden ons op hetprogramma de keurigste fijnste schotels toegedimd[...] flit alles onder de bekwame leiding van dendirecteur. O p 18 m aart volgde alw eer eensoiree, en ook H ilversum begon op (i aprilm e t dergelijke u itvoeringen. Ze zijn sindsdiengebruikelijk, 22 m aart 1887 enz.

Vierde en vijfde concert

Bussum is w eer aan de beurt. O p h e t concertvan 5 m ei 1886 w ordt h e t p rogram m a afgewis­seld m et w erken voor twee p iano 's (Saint-Saëns en B eethoven). Het bleek enigszins uitge­breid te zijn. Men was genoodzaakt om hetvergevorderde uur het laatste nummer [ballade voorsopraan, bariton, solo en koor win Max Bruch] wegte laten, aldus de recensie. Er w erden ook tweecom posities van H einze uitgevoerd: Verlangen.concertstuk voor bariton , en fragm en ten uitde Auferstehung [O p.42 u it 1862]. D it laatste

werk was één van de vaste num m ers op con­certen te r hu ld ig ing van de com ponist, zoalsop het eerste concert van T oonkunst Bussumo n d e r S choonderbeek op 25 januari 1900,waarbij de hoogbejaarde H einze aanwezig wasen gefê teerd werd.

H et laatste gezam enlijke concert, in H ilver­sum , had plaats op 5 m aart 1887. Christus vimM endelssohn, Ein geistliches Abendlied van Rei-necke en H ille r’s Lorelei w erden afgewisseldm et vier nummers voor violoncel en piano.

Scheiding

De red en w aarom de afdelingen vervolgensw eer uit e lkaar g ingen , is n ie t m eer te ach te r­halen . V ervoer en vervoerskosten zullen eenrol gespeeld h ebben , m aar vooral h e t onder el­kaar zijn, zoals we in h e t berich tje over de eersteH uishoudelijke U itvoering lazen, lijkt mij eenbelangrijk punt. O p 14 d ecem b er 1887 gaatBussum zijn eigen weg w eer m et een ‘G rooteU itvoering '. H ilversum heeft op 24 januari1888 zijn eigen conc ei t o n d e r H einze.

Heinze op hogere teeltijd,

TV E l ie jr g . 1997 25

c*

i f f *

W j i l T g

JaJ lL z.

^ ‘V ,

Gedenkpenning, dom August Falise gemodelleerd.

K ort daarop , o p 7 april 1888, volgt trouw ensh e t laatste co n ce rt van H einze in Bussum, eenS chum annprog ram m a m.m.v. J.A. Tak viool,leraar aan de m uziekschool, d ie o.a. Schu­m anns R om anzen O pus 94 speelt. In de loopvan h e t ja a r w ord t H e in /e ernstig ziek (atta­q u e ). Zijn opvolger in Bussum w ordt G.F.Dor-per, een verdienstelijk dilettant uit Amsterdam,zoals de recensie van zijn eerste concert (2feb ruari 1889) w eet te m elden . H ilversumkrijgt C. A ndriessen Jr. als d irigen t.

G elukkig h ers te lt H einze w eer volledig eneen ware H einze-cultus, zo die e r al n ie t was,on tstond . De tachtigste verjaardag van dezenveteraan met zijn fra.ai.en apostelkop werd den eer­sten October 1900 met luister gevierd en hij overleedin 1904... maar wat leeft er nog van de bijna hon­derd werken, die hij in zijn 84 jarig leven schiep ? 12

Herdenking

In 1979, 75 ja a r na H einze’s dood , o rgan iseer­de de S tichting C om ité O ud-M uiderberg eengro te H einze-herdenk ing m e t een ten to o n ­stelling, serie van zeven co ncerten , een Sym­posium en de heruitgave van de in 1909 gesla­gen g ed en k p en n in g van H einze. Van de h an dvan Klaes Sierksm a verscheen de H einze-bio-grafie. H e t laatste hoofdstuk, over de ‘Mui-derbergse p erio d e 1883-1904’, k reeg de titel:Heinze’s oude dag, vervuld van gloried

O p h e t Sym posium sprak de gro te p rom o­

to r van N ederlandse m uziek, W illem Noske,over h e t ‘N ederlandse m uziekleven in detw eede helft van de 19e eeuw ’. Jan van H er­pen plaatste H einze in zijn tijd en vroeg zichaf o f een lite ra tuu rs tud ie inzake de tekstdic h­ters van zijn com posities (o.a. H.J. Schim m el,die zich in 1879 al in Bussum had gevestigd)n ie t zinvol zou zijn. R ené R akier had h e t over‘Wie en wat is H einze als co m pon ist’, terwijlSierksm a u itgebre id over H e in ze’s biografieaan h e t w oord kwam. Hij d ee ld e m ee, dathem na voltooiing van dit werk zelfs twee plak­boeken te r h an d w aren gesteld, die do o rH einze zelf w aren sam engesteld (stof voorverdere publicatie!).

In d ecem b er 1982 gaf René R akier in Mui-d e rb e rg nog een recital van w erken van (enuit de tijd v an ) H einze.

In 1979 had N oske op het be lang van H ein ­ze’s O pus GO van 1877, de rom an tische Dich-tu n g Der Feeenschleier, op tekst van d iens vrouw,gewezen. H iervan bestond alleen een klavier-u ittreksel en de handgeschreven partituur.Dankzij subsidie van h e t M inisterie van WVCen h e t A njerfonds konden de orkestpartijenu itgeschreven w orden . H et O rato riu m k o o rSchagen o.l.v. P ie te r ja n O lth o f b rach t h e twerk op 15 sep tem b er 1984 in Schagen tengeh o re , begele id d o o r h e t N oordho llands Fil­harm onisch O rkest. Ik w oonde de uitvoeringbij en h e t be lu isteren van d it stuk rom an tiekwas in derdaad zoals de Schager C o u ran t kop­te, een “aangenam e verrassing”. Als com po-

26 TVE 1.rejig. 1997

Heinze-monument op de Brink.

S Ü 'J k - \

* t . v »

■Mi i f f :

K«AHf.I\Z£■ . .fS2i~!904.n . sï»iit.Ky ot* .^ ' NfflöUANUSO*1 T H W J N S T t N M t ó V W £ f *

i j M vriEs#w gnfggg

« g n l

nist b e h o o r t H einze to t de ro m an tisch eschool van W eber, B rahm s en Bruckner.

‘M o n u m en ten ’

O ndanks zijn uitspraak: slechts aan het schep­pend talent is het gegeven zich in zijn werken eenblijvend aandenken te verwerven, b e h o o rt H ein ­ze niet m ee r to t de com ponisten , die op con­certen uitgevoerd w orden. Naast Iret muzikaleoeuvre bestaan e r nog enige H einze-m onu-m en ten . Reeds in 1904 w erd een b ronzen por-tre t-m onum en t (van F. van T etterode) op het‘b erg je ’ in h e t m een tp lan tsocn on thu ld .

Als tw eede blijvende h e rin n e rin g versche­nen in 1905 zijn m em oires o n d e r de titel 'KenK unstenaarsleven’. Ze gaan tot he t jaar 1850,

de A m sterdam se tijd dus, en w erden d o o r zijnstiefdoch ter Louise uit het D uits vertaald envoortgezel. Zij is u ite raard al te veel vervuldvan b aar eigen en anderm ans bew onderingvoor 1 leinze, m aar we krijgen toch een curi­eus tijdsbeeld voorgeschoteld , w aarin in deperiode tot 1850 vooral de D uitse coryfeeëneen rol spelen (o.a. lovende aanbevelingsbrie­ven van G ade, M endelssohn en S poilt).

Dit tijdsbeeld krijgt ex tra k leu r d o o r deau togram m enco llec tie , die Louise ‘H e in ze’1dertig jaar lang aan legde, van 1887 to t 1917.De verzam eling groeide u it to t zes album s. Bijh e t d e rd e album liet ze een m ooi koffertjem aken, bestem peld m et de g o uden letters'B eroem de T ijd g en o ten ’. Dit geb eu rd e ookbij het zesde album . De m eer dan 400 bijdra­gen zijn afkom stig u it N ederland , D uitsland,Tsjechslowakije en an d e re E uropese landen ,en stam m en van alle m ogelijke p ro m in en temusici, schilders, ge leerden en le tte rkund i­gen. Zo zijn er 100 muzikale inscripties (R önt­gen, Viotti, Zweers, B rahm s, G rieg, Strauss.Verdi enz.), 54 teken ingen (o.a. Wally M oes),19 fo to ’s, 7 gravures, 2 calligrafieën en veelopd rach ten .'

Tenslotte: v ijfjaa r na zijn do o d w erd op 21juli 1909 in de villa Gaecilia een m arm erengedenksteen ingem etseld. In dal jaar w erdook een d e r m edaillons in he t A m sterdam seC oncertgebouw voorzien van de naarn H ein ­ze. De naarn is allang w eer w eggebaald. W an­n e e r da t is gebeu rd , is o n b ek en d ."

N oten

1. Van een officieel huwelijk is niets bekend. Henriëttchad uit haar eerste huwelijk twee kinderen, Carl enLouise. Louise trouwde in 1879 de scheepsreder CarlWestermann en noemde zich als Louise Westermann-Brüning toch ‘Heinze’.

2. l iet Woordenboek van Melchior noteert van haar: Bijnaalle gedichten van Dr J.P. Heye zijn door haar in het Hoog­duits vertaald, evenals verscheidene composition van Hol,Nicolaï, l)e Vliegh en Henri Brandt Buys, die daardoor in helbuitenland bekend werden. Tal van onderscheidingen zijn dezehoogbegaafde vrouw, gedurende de 40 jaren die zij met haarechtgenoot in Nederland doorbracht ten deel gevallen en zij ont­ving van vele kunst- en letterlievende Verenigingen het erelid­maatschap. Bij de uitvoering van het oratorium Vincentius dePaulo 131 januari 1SS4/ werd zij door Paus Leo XIII met degouden medaille voor kunst en wetenschap begiftigd, eenonderscheiding die aan Protestanten slechts hoogst zelden tendeel valt.

3. Mens en Melodie Jrg. 5, 1950, p. 137-141: Wouter Paap,

TVE 15ejrg. 1997 27

Bij het [75Jarig] Jubileum van de K.N.T.V; ld. Jrg. 30,1975, p. 298-302: Gerard Werker: Een eeuw K.N.T.V.Bij het 50-jarig bestaan kreeg de Vereniging het predi-caat ‘Koninklijk'.

4. Viotta, Onze hedendaagse toonkunstenaars: C.A.Hein-ze, p. 12.

5. TVEJrg. 3, nr. 1 februari 1985: Jacques Hartog, De eer­ste dirigent van Toonkunst Bussum [artikel M.J.A.vander Heide],

6. Over de Muziekschool van Heinze : Toonband, Orgaanvan Toonkunst Bussum, Jrg. 6, nr. 1 oktober 1982 [arti­kel Marcus van der Heide, omgewerkt voor Contact­blad Historische Kring Bussum Jrg. 1, nr.1 december1984, p. 13 vlgg.].Sierksma is in zijn Heinze-biografie wel erg summierover deze Gooise activiteiten: Ook de zangscholen van deMaatschappij Ier [sic] Bevordering der Toonkunst te Hilver­sum, en Bussum (thans: Muziekschool Gooi-Noord) maaktengretig gebruik van het feit dat Heinze nu ‘in de buurt’ woon­de: in 1855 werd hij benoemd tot directeur (p.24).

7. Mens en melodie Jrg. 9, 1954: Dr. L. Jansen, G.A. Hein­ze Overleden 20 Februari 1904, p. 47. Sierksma noemtde compositie niet.

8. Klaes Sierksma, Gustav Adolph Heinze 1821-1904,Levensbeschrijving [aldus omslag], Muiderberg 1979,p. 24.

9. Mens en melodie 1967, p. 15 [bespreking Memoiresdoor M. Albada - Goedhart].

10. Om het actuele aan te geven: dit seizoen treedt Toon­kunst Bussum samen op met tie Oratorium VerenigingLaren, die onder dezelfde dirigent staat. Op 19 april1997 wordt Haydns Schöpfung in de Grote Kerk inNaarden uitgevoerd.

11. Gedenkboek Hilversum 1424-1924 geeft foutief: Onderleiding van den heer Heinze werd in 1885 Die Schöpfung vanHaydn met het volledige Utrechtsch Orkest uitgevoerd. Dit wasvoor deze jonge vereniging een te hooge sprong. Ook financieelging deze uitvoering boven haar krachten en dus moesten enke­le jaren verlopen, eer men weder tot een grote uitvoering konkomen (p. 312/313).

12. J.D.C. van Dokkum, Honderd jaar muziekleven inNederland, 1929, p. 263.

13. Het autogram van Heinze zelf nam Sierksma op tegen­over p. 25 in de Biografie.De verzameling werd in 1980 door de Koninklijke Bibli­otheek te Den Haag aangekocht. Zie Toonband Jrg. 9,nr. 3 mei 1986. Als illustratie nam ik de ‘muzikale her­innering aan de Bohemers’ op. Freyer [zie artikel JanFelderhof in TVEJrg. 14, nr. 3, december 1996, p. 209]haalde dit Boheemse strijkkwartet elk jaar naar Con­cordia Bussum (programma van 14-11-1925 in mijnbezit). Josef Suk was veertig jaar de primarius van ditwereldberoemde kwartet.

14. Een van de vele ‘Heinze-raadseltjes’, waarmee Sierksmazit, zie Toonband Jrg. 6, nr. 3 1983, p. 14.Om nog een paar te noemen: Waarom vierde I leinze alzijn (jubileum)verjaardagen een jaar te vroeg? Zelfs opzijn grafsteen staat het foutieve geboortejaar 1820.Waarom liet hij zich in Nederland Gustav Adolph noe­men, terwijl hij gedoopt was Gustav Ferdinand Got­thold? En het zou mooi zijn als Floris V, voor zangstemen piano, nog eens boven water komt!

Bronnen

Eduard A. Melchior, Wetenschappelijk en biografisch woor­denboek der toonkunst, Schiedam Il.A.M. Roelants1890.

I lenri Viotta, Onze Hedendaagsche Toonkunstenaars G.A.Heinze, Amsterdam Van Holkema 8c Warendorf 1893[met “Lijst der in druk verschenen compositiën’ en eenduet alt/bas uit het Oratorium De Schepping op tekst vanJ.J.L. ten Kate (zonder Op.-nummers)].

Nederlandsche Muziekkalender voor het jaar 1897 o.l.v.Richard Hol, W.F.G. Nicolai, A. Belinfante Jr. en I. Mos­sel, Haagsche Boekhandel- en Uitgeversmaatschappij1897 [met levensbeschrijving en Opus 87 No.1 Bangehoop, No.2 Vervulde hoop, voor piano].

J.D.C. van Dokkum, Honderd jaar muziekleven in Neder­land, Een geschiedenis van de Maatschappij tot Bevor­dering der Toonkunst bij haar eeuwfeest 1829-1929.Uitgegeven door het Hoofdbestuur, Amsterdam 1929.

Dr L. Jansen, G.A. Heinze Overleden 20 februari 1904. In:Mens en melodie Jrg. 9, 1954, p. 46/7.

M. Albada-Goedhart, De memoires van G.A. Heinze. In:Mens en melodie Jrg. 22, 1967, p. 12-15.

Klaes Sierksma, Gustav Adolph Heinze 1821-1904, Proevevan een levensbeschrijving [titelpagina], uitgave nr. 15van de Stichting ‘Comité Oud-Muiderberg', oplage 500ex., waaraan toegevoegd: René A.Rakier, Rapport vaneen onderzoek naar de betekenis van Heinze's compo­sities en Lijst van composities, samengesteld met mede­werking van Theo Klinkhamer en Willem Noske.

Robert Weeda, G.A.Heinze na 75 jaar ‘ontdekt’. In: Mensen melodie Jrg. 34, 1979, p. 441-444 (artikel in hetkader van de Heinze-herdenking). De muziekbijlage bijdit decembernummer was de Cavatine uit Der Feeenschl-eier. In het septembernummer p. 337 werd het pro­gramma van de manifestatie en de (te bestellen) herin-neringspenning aangekondigd.

Marcus van der Heide, De fusie Toonkunst Hilversum-Bus-sum onder Heinze. In (Jubileum-)Toonband Jrg. 6, nr.2 februari 1983, p. 18-21.

Klaes Sierksma, Gustav Adolph Heinze-raadseltjes. In:Toonband Jrg. 6, nr. 3 april 1983, p. 14.

Dr. W.K. Kraak / Marcus van der Heide, Een eeuw koor­zang, Het jubilerende koor van Toonkunst-Bussum1883-1983, Naarden 1983 (nr. 17 in de serie ‘Gooi enSticht’).

Mens en melodie Jrg. 39, nr. 9 september 1984, p. 403/404:Der Feeenschleier van Heinze (1877) [n.a.v. de uitvoe­ring op 15 september te Sc-hagen; anoniem/redactie].

Marcus van der Heide, De oorsprong van de* Muziekschoolte Bussum. In: Contactblad Historische Kring BussumJrg. 1, ur. 1 december 1984, p. 13-15.

Marcus van der Heide, De autografenverzameling van L.Westermann. In: Toonband Jrg. 9, nr. 3 mei 1986, p. 4.

Eduard Reeser, Een eeuw Nederlandse muziek 1815-1915,Amsterdam 1986 2e geheel herz. dr [le dr. 1950], metname p.111-113.

Muziek in de Nederlanden van 1100 tot heden, samenstel­ling Erik Beijer en Leo Samama. TELEAC 1989, p.98:zijn Vincentius de Paulo (1883) doet niet onder voor gelijk­soortige voorbeelden van Mendelssohn en Max Bruch.

28 I'VE 15e jrg. 1997

Tristan Keuris met Leo van Doeselaar in 1993 in het Concertgebouw. foto arno lingerak

Maker van 'makkelijke muziek'beïnvloeden door serialisme enavant-garde.Met name de laatste jaren wist Keu­ris de aandacht op zich te vestigenmet een aantal belangwekkende pre­mières. In 1993 ging zijn grote werk'Laudi' voor koor en orkest in pre­mière tijdens de Nederlandse Mu­ziekdagen. Bij de opening van denieuwe repetitieruimte van het RadioFilharmonisch Orkest in Hilversumklonk verleden jaar het korte orkest­werk 'Arcade' voor het eerst. Het Re­sidentieorkest bracht in het najaarvan 1995 zijn Symfonie in D - een'omwerking' van een eerder geschre­ven strijksextet - in première. Methet Radio Kamerorkest onder leidingvan David Porcelijn verscheen dit jaareen cd met deze symfonie en hetTweede Vioolconcert, eveneens eenpremière. Behalve als componist wasKeuris ook werkzaam als docent,aanvankelijk aan de conservatoriavan Amsterdam en Groningen, en la­ter in Utrecht en Hilversum.

Kees Arntzen

Doira’ 16 /In/omber 1966

AMSTERDAM - Na een slopendeziekte is gisteren de componist Tris­tan Keuris in zijn woonplaats Hilver­sum overleden. Keuris werd vijftigjaar. In het Nederlandse muzieklevennam hij een bijzondere plaats in doorzijn grote productiviteit en door detoegankelijkheid van zijn werk.Keuris werd reeds op zestienjarigeleeftijd toegelaten to t het UtrechtsConservatorium, waar hij leerlingwerd van Ton de Leeuw. In dezelfdetijd studeerde hij muziektheorie bijJoep Straesser. De compositie-studierondde hij in 1969 af met de Prijsvoor Compositie.Voor het orkestwerk 'Sinfonia' dathij in 1974 schreef, kreeg Keuris in1975 de Matthijs Vermeulenprijs. Ditwerk betekende voor Keuris tevenseen internationale doorbraak. 'Sinfo­nia' werd een repertoirestuk datveelvuldig in het buitenland - metname in de Verenigde Staten - werdgespeeld. De belangstelling vanuithet buitenland voor Keuris' werkbleek ook uit het feit dat de grote

Britse muziekuitgever Novello hem inzijn fonds opnam.Als componist die 'was terugge­keerd' naar de tonaliteit hield Keuriszich in de jaren zeventig veelal afzij­dig van het publieke debat. Zelf zeihij eens in een interview uit 1979met Harm Visser: 'Ik heb me heel erglang kwaad gemaakt over de Neder­landse muziek, over wat er geschre-

Tristan Keuris1946-1996

ven werd. Maar ik ben een beetjeeen eenling. Ik heb met weinig com­ponisten contact; je woede verdwijntdan op den duur.'Deze woede was Keuris ingegevendoor het feit dat men hem verweet,te 'makkelijke' muziek te schrijven.Hij liep niet in de pas met anderecomponisten van zijn generatie, diezich over het algemeen meer lieten

/ 17. l ï r jrg . 1697 29

Jacobus van Rees (1854-1928):een vreemde eend in de universitaire bijt J. James

In het decembernummer van het Nederlands rijd­schrift voor Geneeskunde heeft prof. dr ]. James eeninteressant artikel geschreven over zijn merkwaardi­ge verre voorganger prof. dr J. van Rees. In het Gooiis Van Rees vooral bekend om tal van activiteiten ophet sociale vlak; de Algemeene Nederlandsche Ge-heelonthoudersbond, de Humanitaire school, delandbouwkolonie te Blaricum en zijn activiteitenvoor het Volksgebouw “Ons H u is” in Hilversum. DeVan Reesbank aan de Insulindelaan te Hilversumherinnert nog steeds aan het werk van Van Rees.

Óverhel wetenschappelijk werk van Van Rees, hoog­leraar in de histiologie o f weefselleer te Amsterdam,is veel minder bekend. De heer James, eveneens (eme­ritus) hoogleraar Weefselleer echter ongeveer zestigjaar later, heeft in een beknopt, gedegen artikel het le­ven en werk van jacobus van Rees beticht.

De auteur en hel Nederlands Tijdschrift voor Ge­neeskunde waren zo vriendelijk om een fotografischeherdruk van het artikel in 'Tussen Vecht en Rem toete slaan.

EvM

Bij een onderzoek naar de ontwikkeling van de medi­sche basisvakken bij het Athenaeum Illustre, na 1877 deGemeente Universiteit van Amsterdam,1 stuitte ik op dewonderlijke figuur van mijn verre ambtsvoorganger Ja­cobus van Rees, van wie ik in dit artikel een levensschetsgeef.

DE EERSTE HOOGL ERAAR IN DE WE E F S E L L E E RIn 1879 besloot Place, de toenmalige hoogleraar fysiolo­gie aan de Amsterdamse universiteit, om ten behoevevan onderzoek en onderwijs in de weefselleer de jongedr.J.van Rees uit Utrecht naar Amsterdam te halen.Aanvankelijk assistent, werd Van Rees in 1886 tot lectorbenoemd en in 1889 tot buitengewoon hoogleraar in deweefselleer, de eerste leerstoel op dit gebied in Neder­land, Figuur 1 toont het gezin van de jonge lector, waar­schijnlijk in hun woning aan de Jodenbreestraat, met zijnvrouw A.van Rees-Vatiché (een begaafd pianiste) en detwee kinderen Lizzy en Otto waarvan de laatste later eenbekend kunstschilder is geworden.2 Van Rees zelf wordtafgebeeld met schildersattributen en enkele stukken vanzijn hand. Hij was een niet onverdienstelijk amateur-schilder, later werd hij ook lid van Arti et Amicitiae teAmsterdam. Zijn tekentalenten gebruikte hij ook in zijnvak.

Van Rees is tot zijn pensionering in 1924 buitenge­woon hoogleraar gebleven, hoewel hij in principe eenfulltime-functie uitoefende. Pas met de benoeming vanHeringa in 1926 werd de histologie een ordinariaat waar­dig gekeurd. Deze leerstoel in de weefselleer of ‘histiolo­gie’ (Van Rees hechtte zeer aan de spelling van de laat-

Prof.drJJam es, emeritus hoogleraar weefselleer, Haringvlietstraat 22,1078 KD Amsterdam.

30

stc benaming, vanwege de hieruit blijkende afkomst vanhet Griekse woord histion = zeil of weefsel) is dus ont­staan als een afsplitsing van de fysiologie. Dit is in Ne­derland niet overal het geval geweest. ’Toen Heynsius in1858 bij het Athenaeum tot eerste hoogleraar in de fysio­logie werd benoemd, werd hij ook belast met het onder­wijs in ‘die tak van wetenschap welke men gewoon isweefselleer (histiologie) te heten’. Het voorstel was af­komstig van Vrolik, de geheel op de morfologie ingestel­de hoogleraar ontleedkunde, die wel af wilde van het on­derwijs in ‘dat gedeelte van de wetenschap dat zijngrondslag vindt in chemisch en physisch onderzoek omde leer der stoffelijke verrigtingen van het menselijk lig-chaam toe te lichten'.1

In de jaren zestig kampte het Athenaeum met ruimte­problemen. Daardoor kwam de gemeente tot het planom het voormalig leprozenhuis aan de Deventer Hout­markt (het latere J.D.Meijerplein) grondig te verbouwenen tc bestemmen voor de fysiologie en de anatomie. Erzouden daar tevens een armenschool en een politiebu­reau worden gevestigd, het laatste merkwaardigerwijzein de bouwplannen gesitueerd tussen de anatomie en defysiologie.4 Omdat in het oude gebouw zogenaamde pro­veniers woonden, die zich voor het leven hadden inge­kocht voor verzorging door de gemeente, moesten dezeneerst schadeloos worden gesteld. In 1865 werd het voor­stel door de gemeenteraad goedgekeurd en enige jarenlater werd het gebouw in gebruik genomen.

De histologie werd met de instelling van een leerstoelals discipline erkend, maar pas in 1928 werd aan Heringaeen eigen behuizing aan de Sarphatistraat ter beschik­king gesteld. Al veel eerder (1909) was Bolk met zijnanatomie verhuisd naar de nieuwbouw aan de Maurits-kade, zodat na 1928 in het oude complex alleen de fysio-

TVE lbe jrg. 1997

V

:

FIGUUR I. Het gezin Van Rees thuis in Amsterdam; opname uit1887 (collectie Goois Museum, Hilversum).2

logic (en enige tijd de fysiologische chemie) achterbleef,totdat het gebouw in 1961 voor de bouw van de IJ-tunnelgeheel werd gesloopt.

VAN M IC KOSt O PI ST NAAR I DEALI ST

Van Rees was dus een welkome versterking van de ba­sisvakken en Place zal zijn gewezen assistent zeker allesteun hebben verleend om zich tc installeren, voorzoverde beperkte ruimte en middelen dit toelieten. Er warenook goede redenen om grote verwachtingen te koeste­ren van deze nieuwe kracht in een jong vakgebied. Af­komstig uit een intellectueel en kunstzinnig milieu en alsstudent niet onbemiddeld (zijn vader, die op 43-jarigeleeftijd bij een zwempartij in de Kromme Rijn verdronk,was hoogleraar in de economie te Utrecht), was hij instaat als student in de biologie lange studiereizen te ma­ken. Zo bezocht hij onder meer Freiburg, terwijl hij inNapels van Spengel het gebruik leerde van het micro-toom en de paraffine-techniek, een nieuw snufje in diedagen dat in Nederland nog niet werd toegepast. In 1876won hij als student een gouden medaille bij de laatstedoor het Athenaeum Illustre uitgeschreven prijsvraagmet een scriptie over de gebeurtenissen bij de metamor­fose van de vliegenlarve, geïllustreerd met tekeningenvan eigen hand. Zijn promotie in 1878 bij Harting inUtrecht ging weer over een zuiver fysiologisch onder­werp, de ademhaling bij een krabbensoort.5 Hierna kwamhij in zijn onderzoek weer terug op de metamorfose. Hij

heeft hierbij opheldering weten te verschaffen over dewijze waarop vervallen weefsel in de metamorfoserendelarve wordt afgebroken.'1 In feite heeft hij hiermee de fa-gocytose beschreven,7 geheel los van Metchnikoff die alsde ontdekker van de fagocytose te boek staat.8 Verderheeft Van Rees zich op het gebied van de celbiologie be­ziggehouden met ‘chorocyten’ (‘Wanderzellen’) die voe­dingsstoffen zouden aanvoeren aan hongerende cellenen daardoor de delingsactiviteit hiervan zouden beïn­vloeden.9 Al hebben deze denkbeelden goeddeels geenstand kunnen houden, het waren tenminste originele we­tenschappelijke speculaties, die voortbouwden op opvat­tingen uit die tijd. Hij was een uitstekend microscopist(figuur 2), die zijn publicaties illustreerde met zeer goeduitgevoerde tekeningen die hij altijd zelf maakte.

Voor het onderwijs, waar hij zich zeer voor inzette, be­gon hij in 1899 met een atlas met tekeningen van eigenhand (figuur 3), die in afleveringen zou verschijnen,"1maar waarvan er voorzover na te gaan slechts 2 zijn ge­publiceerd. Het maken van tekeningen zoals die in fi­guur 3 en 4 is extreem tijdrovend en dat dit project is blij­ven steken, zoals ook zijn wetenschappelijke activiteit na1895 schijnt te zijn verzand, is tekenend voor de geleide­lijke veranderingen in Van Rees’ interesse, die zich vanhet laboratorium naar de samenleving verlegde. Hij ont-

a . m

■ , jr. " />-# ■ -1

& irfTj5 y i

■ . i J_ ____

f i g u u r 2 . Prof.dr.J.van Rees achter de microscoop, schilderijvan de Blaricumse schilder J.H.C.Heijenbrock uit 1901 (collec­tie Goois Museum, Hilversum). Heijenbrock was met VanRees bevriend en gaf ook les aan diens zoon Otto.

31TVE 15e jrg. 1997

f t* 8££S, tit**. Pi, 1

'

Ui. . ^ 4 , .: « , . c - - '1 - v - » * ® » ’¥Wv>e

pro

*■

Sal ■l|pbeK|.' S i

t||| 1 ^1IL I 'fii-fvc -/2v ö j j f f i & ï :> mm»3

" yy y

mm

L I P 8 L I J B V L I E 8 (Mens).

Ppl«w S,j

PP*f« W *

a i » [ . u r 1 mi< LkJitdntk «?. F * x*c h , Berty«.

S S L

figuur 3. Tekening van het menselijk lispslijmvlies uil de atlas van Van Rees uit 1899,10 gemaakt door Van Rees zelf (aflevering inhet dossier-Van Rees dat wordt bewaard in het Instituut voor Sociale Geschiedenis te Amsterdam).

32 TVE 15e jrg. 1997

L . k l . C i U . b . M L . k i .

Lieb.kÜ

■Ui!!, h

Aim m m / /A • /

,'s r. < • z~ ':,(ke\p c

M m m M

£ r-A W m . J fu s c .TtiUC.£Sr*B

■• . f t . : i

® o S u b 7:1 UCOsa.S v —Zf c k i

Jf-Veru

oSv \ ©

«

F I G U U R 4 . Tekening door Van Rees van de klieren van Brunner in het duodenum van het konijn bij een artikel in dit tijdschrift u i t

1906;15 het artikel betreft een vergelijkend-histologische analyse van deze klieren bij verschillende zoogdieren en hun verwant­schap met maagklieren.

wikkelde zich hierbij tot een maatschappij-idealist enstrijder tegen machtsmisbruik en andere misstanden inde samenleving die de mensen van hun vrijheid beroof­den. De tomeloze activiteit die Van Rees in deze richtingontwikkelde, betrof behalve drankbestrijding (hij waséén van dc oprichters van de Geheelonthoudersbond),vegetarisme en antimilitarisme ook de rein-levenbewe-ging. Zijn talrijke geschriften verschenen in het Tijd­schrift voor Drankbestrijding, de Vegetarische Bode, hetblad van de anarchistische humanitaire beweging, hetperiodiek van de Orde der Goede Tempelieren (hij ma­nifesteerde zich hierbij ook in internationaal verband),het tijdschrift Vrede, enzovoort. Een collectie van dezegeschriften bevindt zich in het Instituut voor Sociale Ge­schiedenis te Amsterdam. In het Goois Museum bevindtzich verder nog een gedrukt exemplaar van een toneel­stuk ‘De sluipmoordenaar’, van Van Rees, uitgegevendoor de Geheelonthoudersbond.

Ook nam Van Rees in dit tijdschrift deel aan een fellepolemiek over vivisectie waarbij hij - hij was er uiteraardtegen - zijn tegenstanders voor ‘verachtelijke, eerlozesujetten’ uitmaakte, hetgeen een nogal verschrikt com­mentaar van de redactie uitlokte.11 Daarnaast hield hijlezingen in het land hierover, maar ook over allerlei ethi­sche ‘quaesties’ waaronder de vraag of de gehuwdevrouw mocht fietsen, hetgeen omstreeks 1900 een grootprobleem schijnt te zijn geweest. Vaak moest hij na zul­ke spreekbeurten in Beek of Roodeschool op een brits inhet laboratorium overnachten omdat hij de laatste treinnaar zijn woonplaats Hilversum had gemist en hij tochde volgende morgen zijn college wilde geven.12

Door vele groepen werd Van Rees op handen gedra­gen vanwege zijn onverschrokken stellingname. Ditblijkt o.a. uit het boekje Prof.dr.J.van Rees dankbaarherdacht, dat kort na zijn dood is verschenen.” Van

Rees’ idealisme vond later ook weerklank in zijn visie ophet vak van de weefselleer. Zo schrijft hij in een open­bare les aan het begin van de cursus 1911-1912 die in drukis verschenen:14 ‘en nu moet ik alweer vragen: is de sprongzo groot, als ik van dit histiologies verschijnsel de maat-schappelike toepassing willende maken, eens van de cel­len als levende eenheden en ‘elementairorganismen’ opde mensen als levende eenheden van hogere orde over­slap, en van de ccl-maatschappij d.i. ons lichaam, op degrote samenleving van personen, d.i. de Maatschappij?Vooreerst: hebben niet cellen en mensen dit ontzaglikemet elkaar gemeen, dat ze beide levende weefsels zijn.met alle vermogen en noodzaak tot levensverrichtingenals ademing, voeding, assimilatie en groei, ja zelfs voort­planting, prikkelbaarheid en bewegingsvermogen?’

( U R I Ë U / . I . S P I L L I N G

De curieuze spelling, waarvan reeds eerder gewag is ge­maakt, is één van de facetten van de caleidoscopischepersoonlijkheid van Van Rees, die over vrijwel alle as­pecten van het leven zijn eigen inzichten had. Daarbijstond voorop dat ieder individu zich zo vrij mogelijkmoest kunnen ontwikkelen, zonder dwang van buitenaf,hetgeen hij het christelijk-anarchistische gedachtegoednoemde. Ook sloot hij zich aan bij de voorstandersvan de vereenvoudigde spelling van Kollewijn uit 1898.Typerend is een redactionele voetnoot bij een artikelvan Van Rees in dit tijdschrift uit 1906 over de klierenvan Brunner waarin taalkundige noviteiten voorkwa­men:15 ‘Aangezien prof. VAN REES de plaatsing vanzijn stuk afhankelijk stelde van de overneming der doorhem gevolgde spelling, hebben wij, [ . . . ] , bij wijze vanuitzondering, in deze afwijking van de eenvormigheidonzer spelling moeten toestemmen’. Het laat zich radenhoe de huidige redactie zou hebben gereageerd.

/ 17, n e jrg. 1W 7 83

Van Rijnberk, die in 1909 was benoemd tot hoogleraarfysiologie als opvolger van Place, had niet veel op met debevlogen idealist van de hoekkamer (het laboratorium)en ook Bolk was weinig geïnteresseerd in maatschappe­lijke misstanden. Het trio van collegae proximi is op on­navolgbare wijze geportretteerd door de toenmalige stu­dent Simon Vestdijk in De vrije vogel en zijn kooien uitde Anton Wachter-romans:16 .. terwijl de histologie ofweefselleer door professor Reetra [Van Rees], een idea­list, die een wat warhoofdige indruk maakte, zo chao­tisch werd voorgedragen, dat hijzelf met een leerboekzijn voordeel had kunnen doen. Prof. Reetra, wiens baar­dig hoofd met fraaie ramsogen aan een Indische yogideed denken, was een groot man in de drankbestrijdingen aanverwante branches, tot rein leven toe . . . Antonliet zich vertellen, dat hij vroeger heel ‘goed’ was ge­weest en voortreffelijk gewerkt had over de fagocytose.Het enige waarin hij professor Reetra zag uitmuntenwas het duwen van een handkar over de Muiderbrug. Deman erachter had het best alleen afgekund; maar nauwe­lijks zag de Professor, die daar, blootshoofds naar zijngewoonte, met twee, ook nogal idealistisch uitziende stu­denten liep te wandelen, hoe daar gezwoegd werd dooreen medeschepsel, of hij schoot toe, erg jeugdig ondankszijn grijze haren, en acht handen verrichtten nu het werk,waarbij de duwers elkaar een beetje hinderden.. . . Neen, dan waren Bolt [Bolk] en Reinders [Van Rijn­berk] uit ander hout gesneden. Hij had hen zonder dra­len getaxeerd als ‘cynici’, en dat waren zij ook wel, Boltmeer ondoorgrondelijk, Reinders meer in het opzichti­ge . . . Maar ook de niet ongetrouwde Reinders was een‘vrouwenman’, - Reetra bepaald niet, diens belangstel­ling voor ongehuwde moeders was anders gericht, hóger;en het kwam Anton voor, dat hier een geheim verbandmoest bestaan tussen reputatie en prestatie, en dat hetgeen toeval kon zijn, dat de lichten der wetenschap ra-bouwen waren, sluwe verleiders, - scharrelaars. .. . Vandeze twee opvoeders der jeugd verspreidde Reinders weleen minder krachtig wetenschappelijk licht dan Bolt’.

Het is misschien enigszins begrijpelijk te noemen dathet tentamen histologie dat Van Rees afnam en waarbijhij zo mak was als een lam (aldus Vestdijk), door Bolken van Rijnberk als een onvoldoende waarborg werd ge­zien. Zij ontzagen zich in elk geval niet op hun tenta­mens ook delen van de weefselleer te vragen. Groverkon het al niet, schrijft Brugman.4 Dit alles kan echterniet worden afgedaan als tegenwerking van beslist nieterg meegaande collega’s. De notulen van het Collegevan Curatoren van de Gemeentelijke Universiteit vanAmsterdam van 9 juli 1911 vermelden de afwijzing vaneen verzoek van Van Rees om salarisverhoging (moge­lijk ging het hierbij ook om een omzetting van het extra-ordinariaat in een ordinariaat).17 De curator Blookermerkt hierbij op: . . . ‘dat Prof. Van Rees na de Paasch-vacantie pleegt te spreken over allerlei zaken die met dehistiologie in geen of slechts ver verwijderd verbandstaan’. Wat dat voor zaken waren, laat zich raden. Dat dehistologie geheel zou zijn geatrofieerd, is anderzijds tochgeen juiste voorstelling van zaken. Zo promoveert in1921 M.W.Woerdeman bij Van Rees.18

h i k 1111 n i sEen figuur zoals Van Rees zou ook in de huidige tijd inbotsing zijn gekomen met de gevestigde orde, laat staanin de standenmaatschappij van rond 1900. Nadat hij(midden in de oorlog 1914-1918) een manifest had onder­tekend waarbij jongeren werden opgeroepen om dienstte weigeren, kwam hem dit op een veroordeling te staanen werd hij in 1916 voor korte tijd in hechtenis genomen.In het dossier in het Instituut voor Sociale Geschiedenisbevinden zich stapels briefkaarten uit het hele land metopschriften als ‘Broeder, houd vol’ die hij in de gevange­nis heeft ontvangen. De curatoren zaten intussen methet probleem wat zij moesten doen met een hoogleraardie in de gevangenis zat. Zij losten dit op door Van Reesachteraf te schorsen voor de periode van zijn detentie,die overigens maar kort heeft geduurd. De vastberaden­heid en de doortastendheid waarmee hij zijn socialeidealen uitdroeg (de rechters hadden een lange en bewo­gen toespraak moeten aanhoren) legde hij niet aan dedag bij het uitbouwen van zijn vakgebied en het verdedi­gen van zijn territorium aan het J.D.Meijerplein.

L A N D B O U W K O L O N I EIn de jaren 1880-1890 heeft Van Rees op verschillendeadressen in Amsterdam gewoond, het laatst in de Joden-breestraat. Omdat hij zich daarna steeds meer ging be­zinnen op het 'natuurlike' leven (hij was ook een pionierbij het kamperen) huurde hij in 1891 een huis aan de Ho­ge Naarderweg te Hilversum, weg van de stad. Enkelejaren later rezen plannen voor een eigen huis, dat weinigvan een hutje op de hei had; niemand minder dan Berla-ge werd opdracht gegeven om de kapitale villa ‘Reehoe-ve’ te ontwerpen op de Trompenburg in Hilversum metglas-in-loodramen en fresco’s van Derkinderen in de hal.Van Rees had zelf de ontwerpen hiervoor gemaakt, rijkaan allerlei symboliek. In de royale hal van deze in­middels afgebroken villa hield van Rees ‘volksavonden’voor boeren en arbeiders uit het Gooi, met voorlezingenuit de werken van Tolstoi en andere klassieken. Daarbijwerden alcoholvrije dranken geschonken onder de klan­ken van een zangkoor en werd een relatie met de Gooisebevolking gelegd, die inniger leek dan die met de facul­teit. Later verhuisde de familie naar een kleiner huis inLaren. In het Gooi speelde Van Rees zijn hoogste troe­ven uit met een maatschappelijk experiment, uitgaandevan een groepje rond het in 1897 opgerichte tijdschriftVrede, Orgaan tot bespreking van de praktijk der liefde,orgaan van de Internationale Broederschap. Deze bewe­ging, met Van Rees als voornaamste exponent naar bui­ten, kreeg meer concrete vorm bij de stichting van eenlandbouwkolonie eind 1899, waarvoor de grond, op degrens van Blaricum en Laren, door Van Rees was ge­kocht. In januari 1900 kon de kolonie kon beginnen. Integenstelling tot Frederik van Eedens ‘Walden’ (gestartin 1898) was in de kolonie van de Internationale Broe­derschap niet het economische aspect het belangrijkst,maar de verwezelijking van een gemeenschap op Tolsto-jaans-religieuze grondslag.19 Essentieel was het gemeen­schappelijk bezit van huisraad, werktuigen en geld. Degewezen predikant Kijlstra zwaaide de anarchistische

34 TVE 15e jrg. 1997

scepter over de kolonie. Na korte tijd bleek dat de grondvrijwel ongeschikt was voor landbouw, zodat de inkom ­sten hieruit dus zeer karig waren. Wel zorgde een bakke­rij voor enige inkom sten cn was er een drukkerij diegoed rendeerde.

Van Rees kwam wel vaak in de kolonie (figuur 5),m aar ging er niel wonen. Zijn kinderen mochten er nietkomen. Over het geheel genom en waren de 20 30 perso­nen in de kolonie van lagere komaf. Er heerste een Spar­taans regiem: er was geen elektrisch licht behalve in degemeenschapszaal en de kolonisten m oesten m et blotevoeten in klom pen lopen. Een journaliste die in 1901 eenpaar dagen op bezoek kwam, verm eldt een reveil omhalf zes ’s morgens, een karig ontbijt en een avondmaalmet erw tensoep en daarna rijst met bramen, door de kin­deren geplukt.3'

Aan het marginale bestaan van de kolonie, die ooknog door hevige interne ruzies over de zuiverheid van deleer werd geplaagd, kwam in 1903 een abrupt einde. Dekolonisten hadden gem ene zaak gem aakt m et de spoor-wegstakers van die dagen en de langs het kolonieterreinlopende rails van de G ooise tram opgebroken. H ierdoorkonden de Huizense vissers en de Blaricumse boerenhun producten niet m eer afvoeren. In de nacht van 13 op14 april deed een aantal w oedende boeren en vissers eenaanval op de kolonie, die in de omgeving toch al niet ingoede reuk stond. Daarbij werden de schamele opstallenin brand gestoken cn de werktuigen vernield. Deze ge­beurtenissen betekenden praktisch het einde van dit so­ciaal experim ent.

5 1 0 1

H et Gooi bewaart aan Van Rees goede herinneringen:te zijner nagedachtenis is een bank met een in steen ge­houwen beeltenis geplaatst op de hoek van de HogeNaarderweg en de G odelindelaan te Hilversum (figuur

' opf i g u u r 5. Van Rees actief bij het grasmaaien bij een van de ge­bouwen van de door hem opgerichte kolonie van de Internatio­nale Broederschap. Let op de blote voeten. Opname omstreeks1902 (collectie Goois Museum. Hilversum).

f

g * *

■V ■ n M

T 1

f i g u u r 6 . De 'Prof. Van Reesbank" in Hilversum, met een le­zende wandelaar. Het opschrift aan de andere zijde van de zuilluidt: ‘In memoriam prof.dr.J.van Rees, oud-voorzitter van deI.O.G.T.’ [Internationale Orde der Goede Tempelieren]. Hetoog in het stenen reliëf is geaccentueerd door de Hilversumsejeugd.

6). In het opschrift wordt hij herdacht als oud-voorzittervan de Internationale O rde der G oede Tem pelieren.Dal hij ook hoogleraar te A m sterdam was, staat er nietbij vermeld. Ook werd in het Goois M useum in 1939 eententoonstelling aan leven en werken van Jacobus vanRees gewijd, die vrijwel geheel in het teken stond vanzijn sociale activiteiten. In dit tijdschrift werd overigensin de rubriek Binnenland op deze tentoonstelling deaandacht gevestigd, om dat toch hierbij een hoogleraaraan de medische faculteit van A m sterdam eer werd be­wezen.21 Van Rees stierf in 1928, 4 jaa r na zijn pensione­ring, in het door hem zo geliefde Gooi.

Ik dank H.R.Koene, ten tijde van het schrijven van dit artikelarts-stagiair bij dit tijdschrift, voor bibliografisch speurwerk,E.van Mensch, beheerder van het Goois Museum, voor het op­sporen en ter beschikking stellen van illustratiemateriaal enC.E.Gravemeijer voor fotografisch werk.

LITERATUUR1 James J. Een eeuw histologie aan de Universiteit van Amsterdam.

Amsterdam: Laboratorium voor Celbiologie en Histologie, 1996.2 Otto en Adya van Rees. leven en werk tot 1934. Catalogus bij een

tentoonstelling in het Centraal Museum te Utrecht en het Haags Ge­meentemuseum, 1975. Wijchen: De Kleijn, 1975.

TVE 15e jrg. 1997 35

3 Woerdeman MW. Ontstaan en plaats der histologie in Nederland.Ned Tijdschr Geneeskd 1978;122:1982-4.

4 Brugman CJM. Noe die meneer zegt we gaan verhuizen ha ha: eenbijdrage tot de geschiedschrijving van het Fysiologisch Laborato­rium te Amsterdam. 2e druk. Amsterdam: C.J.M.Brugman (exem­plaar aanwezig in de Centrale Medische Bibliotheek van het Acade­misch Medisch Centrum), 1987.

5 Rees J van. Over de luchtademing van Carcinus moenas [proef­schrift]. Utrecht: Universiteit Utrecht, 1878.

6 Rees J van. Beitrage zur Kenntnis der inneren Metamorphose vonMusea vomitoria. Zool Jahrb Morph i988;Abt 1:1-136.

7 Rees J van. Over de postembryonale ontwikkeling van Musea vomi­toria. Maandblad voor Natuurwetenschappen 1885;6:1-11.

8 Langevoort LH, Benner R. Geschiedenis van de immunologie. In:Benner R, Dongen JJM van, Ewijk W van, Haaijman JJ, redacteu­ren. Medische immunologie. Utrecht: Bunge, 1996:477-510.

9 Rees J van. De beteekenis der chorocyten (‘Wanderzellen') voorden graad der voeding van snel groeiende weefsels. In: Snellen H,Einthoven W, Talma S, Place T, MacGillavry ThH, Stokvis BJ, re­dacteuren. Feestbundel van Natuur- en Geneeskundige Onderzoe­kingen, ter gelegenheid van den 70sten verjaardag van FranciscusCornelis Donders bijeengebracht en den beminden leermeester toe­gewijd door dankbare leerlingen. Amsterdam: Nederlandsch Tijd­schrift voor Geneeskunde 1888:294-307.

i° Rees J van. Atlas der Miekroskopiese Anatomie ten gebruike bij hetonderwijs en de praktiese oefeningen in de weefselleer aan onzeUniverziteiten. Amsterdam: Versluys, 1899.

11 [Redactioneel commentaar]. Ned Tijdschr Geneeskd 18983400:753-4-

12 Woerdeman MW. In memoriam J.van Rees 16 april 1854-4 januari1928. Ned Tijdschr Geneeskd i928;72(i):i5i-3.

13 Arriëns J, Ledeboer JH, Meulen P v.d. Prof.dr.J.van Rees dankbaarherdacht. Assen: Van Gorcum, 1929.

14 Rees J van. Eenheid van tegendelen in het licht van feiten op het ge­bied van de weefselleer. Openbare les gehouden bij den aanvang vande cursus 1911-1912. Amsterdam: Scheltema & Holkema, 1912.

is Rees J van. Waar komen de klieren van Brunner vandaan? NedTijdschr Geneeskd 1906:42(0:857-63.

16 Vestdijk S. De vrije vogel en zijn kooien. Anton Wachter-romans 6.4e druk. Den Haag: Nijgh & Van Ditmar, 1976:53-5-

17 Notulen curatoren Universiteit van Amsterdam 3.7.1911. P.A. inv.279 nr 4. Amsterdam: Gemeente-Archief Amsteldijk, 1911.

18 Woerdeman MW. Histiologisch onderzoek naar den fibrillairenbouw van eenige cellen en weefsels [proefschrift]. Zaandijk: HeijnisTsz., 1921.

19 Becker F, Frieswijk J. Bedrijven in eigen beheer. 3e druk. Koloniesvan de christen-anarchisten. Nijmegen: Socialistiese Uitgeverij, 1976:100.

20 Broerse MWJL. De kolonie van de Internationale Broederschap teBlaricum. Blaricum: Historische Kring, 1987.

21 Berichten Binnenland. Ned Tijdschr Geneeskd 1939:83(0:1269.

Aanvaard op 28 oktober 1996

Jacobus van Rees in de collegezaal van hel oude fysiologisch laboratorium aan hetJ.D. Meijerplein Ie Amsterdam.

¥** 1

36 TVE lbe jrg. 1997

Activiteiten van de StichtingTussen Vecht en Eem

OPEN DAG TVE op 24 mei 1997

De jaarlijkse O pen Dag van TVE zal in sam en­w erking m et de I listot ische Kring Loosdreelitin L oosdreelit w orden gehouden .

I Iet voorlopige p rogram m a ziet e r als volgt uit:

9.30 uur: O ntvangst in de N ederlands H er­vorm de Kerk te O ud Loosdreelit

10.00 uur: WelkomO p en b are vergadering van TVE

10.30 uur: Lezingen:Drs C. de Bont, Loosdreelit in vogel­

v luch t, h is to risch e geog rafie en la n d ­schappelijk b eh o u d (m et dia's)*C. Bogaard, In te rie u r K asteel-m useumS) pester n

V Doets en P. Bakker, I let Bos r an H aeke

Na aperitief' en lunch kan m en 's m iddagskiezen u it een aanta l excursies:

* B ootexeursie n aar de Ster* Bezoek aan Bos ran H aeke en boekb in ­derij* T orenbeklim m ing Sypekerk en bezoekkasteeltu in Sypesteyn* Bezoek kasteel en tu in Svpesteyn

Definitieve gegevens in het volgende specialeL oosdrech t-num m er ran Tussen V echt enEem.Reserveer nu reeds in uw agenda: Zaterdag 24 meiOpen l)ag 'IVE.I kunt u opgeven d o o r h e t bijgevoegde for­m ulier ingevuld te zenden n aar TVE, A nt­w o o rdnum m er 549, 1400 VB Bussum (post­zegel niet nodig).

De Bussumse Sint Vituskerk

De Bussum se St. V ituskerk werd in 1883-1884gebouw d n aa r o n tw erp ra n bouw m eesterP.J.H. ( air pers. De ket k w erd ech te r niet inéén keer gebouw d. De to ren kwam twaalf jaarla ter gereed , nam elijk in 1896. De korte bouw­periode en h e t m aken ran een to taalontw erpvorm t een fors contrast met de m iddeleeuw sekerken, waar vaak verschillende eeuw en aangebouw d is. Bij dergelijke kerken zijn boven­dien vaak stijlverschillen w aarneem baar.

De Vitus gaat te rug op de gotische bouw­stijl. Deze bouwstijl w erd vaak toegepast bij debouw van katholieke kerken , terwijl bij p ro ­testantse kerken vaker de voorkeur w erd gege­ven aan de renaissancestijl. Aanvankelijk gaatCuypers bij zijn on tw erpen te rug op de 13e-eeutvse Franse gotiek. Al snel gaat zijn belang­stelling ook naar de Duitse R ijnlandgotiek. DeBussum se Vitus is opvallend, aangezien e r veelN ederlandse invloeden in zijn verwerkt. H etéénbeuk ige koot gaat, n e t als de toepassing

van schoorbogen , terug op de b ro ed eren k erkte Z u tphen . Het ontw erp van de to ren isge ïn sp iree rd op de lbc-ccuw sc to ren vanE em nes-buiten . De E em nesser to ren past ineen reeks torens w aaronder we ook die vanbijvoorbeeld Soest en k o en en aan de Vechtk u n n en scharen. Volgens de overlevering zoude re feren tie aan de to ren van E em nes dewens zijn geweest van de toenm alige pastoorJohannes A ndreas Weitjens. De to ren is ge­bouw d o n d e r leiding van de zoon van PierreCuypers, Joseph. Joseph Cuypers gaat tegenhe t e inde van de 19e eeuw steeds vaker deo p d rach ten die zijn vader krijgt uitw erken.Dit is b ijvoorbeeld het getal bij de g roo t­scheepse herbouw van kasteel De H aar, m aarook bij de bouw van de H ilversum se St. Vitus.Deze ket k wordt in 1891-1892 on tw orpen . Debouw w ordt begeleid dooi K.P.C. de Bazel, diezich na 1900 zal ontw ikkelen tot een vooraan­staand arch itec t van o n d e r m eer landhuizenen kantoorgebouw en. De H ilversum se Vitusverschilt in zeer veel opzich ten van de Bus-

.87747: 15e jrg. 1997

rK i r

m * I■ • ■ a iü « t

■fv;

koren , m et daarnaast de m ogelijkheid voorpublieksuitvoeringen. Een aanta l toezeggin­gen van de g em een te en de verzekeringsgel­den blijken ech te r n ie t to e re ik en d voor eenvolledig herstel. De u itkom st van een haal­baarheidsonderzoek is voor h e t paroch iebe­stu u r reden om a f 'te zien van verdere m ede­w erking. H e t b es tu u r suggereert zelfs datsloop op term ijn n ie t u itgeslo ten is. V oor degem een te Bussum zou d it onaanvaardbaarm oeten zijn. Bussum telt slechts twee rijksm o­n u m en ten , w aarvan d it m isschien wel dem eest bee ld b ep a len d e is. Massale sloop vanveelal ondergew aardeerde , indrukw ekkendeC uypersm onum enten vond plaats in de ja renzeventig. Tegenw oordig krijgen keuken, sta­tions, w aterto rens en dergelijke m et succeseen nieuw e bestem m ing , ju ist b in n en derandstad blijkt e r een en o rm e belangstellingte zijn voor m on u m en ta le gebouw en, die vaakm eer u itstra ling hebben dan nieuwbouw. Hetis zonde om nu op te geven, terwijl de Bus-sum se Vitus een lich tend voorbeeld kan wor­d en van hergebru ik . H et is te h o p en d a t allepartijen zich, ondanks de voorgeschiedenis enhet zoeken n a a r m idde len , w illen blijveninzetten voor h e t b eh o u d van d it b ijzonderegebouw. H et is één van de h o o g tep u n ten uith e t werk van arch itect Guypers en m ede dooizijn verschijningsvorm een onm isbaar gebouwin Bussum en h e t Gooi.

Karei Loeff

sum se kerk. W at opvalt is h e t gebruik en detoepassing van k leuren , zowel in h e t in te rieu rals in h e t exterieur. B ovendien is e r eenEngelse invloed aanw ijsbaar bij verschillendeo n d erd e len . De h o u ten gew elfvelden zijn o n t­leend aan de H aarlem se St. Bavo. De Bussum-se Vitus is uitw endig een sober bakstenengebouw, m aar heeft een levendige gevelstruc-tu u r d o o r de toepassing van de reeds genoem ­de schoorbogen . D oor h e t o n tb rek en vantransep ten en h e t citaat van de E em nesserto ren is h e t een typisch ‘H o llands’ aan d o en d ekerk gew orden. Guypers ontw ierp nog eend erd e V ituskerk in h e t Gooi, en d a t was dievan Blaricum . Deze is op de to ren na ech te ringrijpend verbouw d.

De n ach t van 4 op 5 o k to b er 1988 is eenra m p n a c h t vo o r B ussum . E en u its laan d eb ran d vern ietig t h e t 18e-eeuwse A dem a-orgelin de Bussum se Vitus, en ook een deel van hetm o num en ta le in terieur. D it b e tek en t h e t e in ­de van een discussie tussen een aan ta l werk­g ro e p e n over de h e rb e s te m m in g van deinm iddels al bu iten gebru ik gestelde kerk.Een veelheid aan ideeën w ordt geopperd ,m aar u ite indelijk is h e t de S tichting Q uoVadis Vituis die m et h e t paro ch ieb estu u r ingesprek gaat over een herbestem m ing . Musi­cus Ton K oopm an van Q uo Vadis ziet de kerkh e rb e s te m d als een o p n a m e s tu d io voor

38 TVK 15e jrg. 1997

Goois Museum ülaröx

List en bedrog, vervalsingen in de Neder­landse archeologie12 april - 29 juni 1997

O f h e t nu gaat om een flauwe s tuden ten grap,een sluwe land arb e id e r o f een Van M eegeren,h e t zijn p rach tige vervalsingsverhalen in deten toonste lling ’List en bedrog, vervalsingen inde Nederlandse archeologie”. De ten toonste llingverhaalt over archeo log ische nep-vondsten,b e ru c h te vervalsers en w eten sch ap p e lijk em eth o d en om verm eende vervalsingen te o n t­m askeren.

In teressan t aan een vervalsing is dat het eentijdsbeeld geeft van de stand van zaken in dew etenschap op flat m om ent. Was m en destijdsin staat te ach te rhalen o f het ging om origi­neel m ateriaal m et beh u lp van scheikundigeproeven en m etingen , o f m oest m en enkelvertrouw en op h e t b lo te oog? O ver de m akervan de vervalsing is te ach te rha len o f d iegeneam ateuristisch o f professioneel vervalste, e en ­malig o f in serie, beroepsm atig o f als hobbyist.

O pvallend is dat de vervalsingsaffaires vaakkleinschalige zaken zijn, op lokaal niveau enzeer zelden goed doordach t.

Kr zijn m eer van d it soort fantastische verval­singsverhalen te zien en te lezen in de ten ­toonstelling ’’List en bedrog, vervalsingen in deNederlandse archeologie”.

I)e twijfel

De twijfel vorm t de in leid ing van de ten to o n ­stelling: de bezoeker krijgt een in troduc tie ophet o ndersche iden van vals en echt, o.a. aande h an d van een schilderij van Van M eegeren ,im itatie-m erkartikelen uit onze eigen tijd enen ig archeo logische voorw erpen. O ok wordtduidelijk gem aakt hoe vervalsingen on tm as­kerd w orden: d o o r voortschrijdend w eten­schappelijk onderzoek , d o o r voortschrijd ing

van de tijd (uit h e t verval van het m ateriaalblijkt d a t het voorw erp vals is: b ijvoorbeeld bijsieraden die vals blijken te zijn om dat v erfafb laddert) o f d o o r nieuw e archeologischevondsten die vergelijking m ogelijk m aken.Met b eh u lp van een com puterapp lica tie kande bezoeker een toe lich ting krijgen op o n d e r­zoeksm ethoden als de C-14-m ethode en ded en d roch rono log ie .

Het bedrog

Na de twijfel kom t h e t bedrog . De bezoekerziet wie de vervalsers w aren, welke m otievenzij h ad d en en welke m ethode zij gebru ik tenom h u n vervalsing te m aken. Bij d it laatstekan gedacht w orden aan daders die bij eenau th en tiek voorw erp ze lfd e vindplaats b ed en ­ken, o f daders die juist zelf een voorw erpm aken , zoals 16e-eeuwse va lsem u n te rs ald ed en in de V alkenburgse g ro tten d ie in detwintigste eeuw pas o n td ek t w erden.

H ilversum bezit ook een vervalsingsverhaal.D irk W estbroek, een H ilversum se landarbei­der, stu itte in 1852 op enkele geheim zinnigezan d h o p en bij de B osberg in H ilversum . Naen ig graafwerk verschenen m et s tenen gep la­veide v loeren m e t o m rin g e n d e m u ren .G evonden houtskool du id d e aan dat m enh ie r te m aken had m et zogenaam de ’haard ­s teden '(vuu rp laa tsen ). O m dat h e t b o d em o n ­d erzo ek destijd s n o g in k in d e rsc h o e n e nstond, leverde verder onderzoek geen tegen­bewijs op. H e t werd nieuws van nationaalbelang. U iteindelijk b leek d a t de alsmaar-rij-ker-w ordende-boer precies m aakte wat degoedgelovige hoge h e ren zoch ten , en h e t p e r­soonlijk o n d e r de g ro n d stopte.

In h e t b ed rog staat h e t com puterspel “Bedot deprofessor’, w aarm ee de bezoekers zelf k u nnenp ro b eren om een hooggeleerde archeo loogom de tu in te leiden.

TVE lór jrg. 1997 39

w *■ ,

> 1pP̂r m

É r / - ' i . M ü Am

-^a

? rkM i jLJl/di f «

Litho /. de Rijk, Haard slede, opgegraven in 1855.

De illusie

Dat sommigen bedrogenen m aar niet kunnengeloven dat hun voorwerpen vervalsingen zijnblijkt uit het deel de illusie. Verzamelaars diein hun eigen blijven geloven. H ier loopt debezoeker door de gereconstrueerde studeer­kam er van ir A. Schermbeek, die vol stondm et valse archeologische voorwerpen. Zewaren in de ja ren dertig op het landgoed vanSchermbeek opgegraven door de vervalserdie de bijnaam “Potjes H endrik” kreeg.

De tentoonstelling wordt afgesloten met eenvideopresentatie van fragm enten uit televisie­program m a’s waarin Tjerk Vermaning overzijn werk en vondsten verteld.

Goois Museum, Kerkbrink 6,1211 BX Hilversumtelefoon 035-6292826openingstijden di t /m zo 13.00 - 17.00 uur

40 I'VE 15e jrg. 1997

U it de tijd sch riften

“B aerne”, H istorische K ling “B aerne”, 20ejaargang , n u m m er 3, sep tem b er 1996

Een abt uit Baarn ontm oet Keizer Karei deVijfde. Vier en een halve eeuw geleden on t­m oette een m onn ik uit Baarn de Keizer vanD uitsland en de kon ing van Spanje, Karel V.De au teu r van dit artikel, H. B ronkhorst, vondin een oud boek uil de 17e eeuw een k leurrij­ke beschrijving van dit voorval; de levensge­schiedenis van deze B aarnse m onnik , de ab tvan O osthoek, had de a u teu r al e e rd e r in“B aerne” beschreven.

O p twee januari 1546 b rach t Karel V eenofficieel bezoek aan U trech t. Hij w erd o n t­vangen d o o r zijn zuster M aria van H ongarije,de landvoogdes van de N ed erlan d en . Dekeizer kwam op nieuw jaarsdag van d a t jaa r viaDe Bilt in de D om stad aan. De ontvangstenvonden m et g ro te p rach t en praal plaats end u u rd e n lang: de p lech tigheid in de D om van’s m iddags tot ’s avonds e lf uur. De bisschop­pen en de ab ten kusten elk de h an d van dekeizer, die elks h an d dan op zijn b eu rt kuste.Dus ook de ab t Jacob van Baarn viel die e e r tebeurt.

Van de B aarnse abt is geen p o rtre t bekend;van M aria van H ongarije wel: volgens dat po r­tre t was ze beeldschoon.

De Baarnse Watertoren is een un iek voor­beeld van industrieel e rfgoed in ons land(au teu r J. K ru iden ier).

Een geschil tussen Baarn en Ter Eem (1723-1727) is een typisch staaltje van een plaatselij­ke kibbelarij over wie h e t m eest m oest m eebe­talen aan het o n d e rh o u d van de kerk (au teu rJ.F. van R ooijen, G em een tearch ie f B aarn ).

H istorische K ring B laricum , m ed ed e lin g en ­blad n u m m er 24, o k to b e r 1996

H et slot Ruysdael gelegen onder de ban vanNaarden (au teu r F.J.J. de G ooijer).

Dit slot in de Bouwvenen, la te r bekend als ’tSlot Ruysdael, dank t zijn naam aan de eerstee igenaar, de A m sterdam se b u rg em ees te r(1483) D irck H eijm ansz. Ruysch.

De beroem dste afstam m elingen van eenbew oner o f p ach te r van het huis w aren de17e-eeuw.se sch ild ers (van) R uysdael. Dem eest b eroem de o n d e r hen w erd Jacob, gebo­ren o m tren t 1625 als zoon van Izaak.

De a u teu r zoekt alles uit aan de h an d vanak ten en kaarten , en al is niet alles duidelijk o fzeker, d it stuk geschiedenis van wat d aa r ooitaan de E em nesser oever van de G ooiersgrachtgestaan heeft en wat zich e r heeft afgespeeldis boeiend .

H istorische K ring Bussum , contac tb lad , 12ejaargang , n u m m er 2, sep tem b er 1996

D e Firma G. Banis & Zoon (au teu r Ina deBoer) m aakte het van hondekar tot hypermo­dern verhuisbedrijf. In het begin gebeu rdeh e t vervoer van het vrachtje van h e t stationN aarden-B ussum n aa r he t gew enste adres perkruiw agen voor een dubbe ltje . O m streeks1905 kwam de h o nden - o f h ittenkar, tot hetu itg roeide tot het hu id ige b lo e ien d e bedrijfm et een nieuw e opslagru im te en k an to o r inA lm ere Stad. L euke oude fo to ’s als illustratie.

H isto rische K ring E em nes, 18e ja a rg an g ,n u m m er 2, ju li 1996

In de serie “Belegen Eem nesser....” verteltNel Zwanikken-H ilhüi st haar verhaal over deg eboo rte en de weg n aa r volw assenheid vande K aasschuur, L aarderw eg 45. H el is een ver-

TVK 15e jrg. 1997 41

haal van m elkventers, la te r ook van an d e red ran k en , en van Felix Zwanikken, die van deK aasschuur een b eg rip in E em nes h e e ltgem aakt. T o tdat h e t m elkventen n iet m eerren d ab e l w erd (1979) en de inm iddels to tg e re n o m m e e rd e kaasw inkel u itg eg ro e id ekaasschuur, naast natuurlijk de verkoop vanm elk, overbleef. Een verhaal van h a rd w erken,in itia tie f en doorzetten .

E en lan g e , u itvoerig g e d o c u m e n te e rd efam iliegeschiedenis d o e t alles over de fam ilieH o rs t u it de doeken (au teu r H enk W. vanA rnhem ).

Eigen Perk, H istorische K ring A lbertus Perk,16e jaa rg an g , n u m m er 3, sep tem b er 1996

In 1928 was N ederland gastheer van de O lym ­pische Spelen en nog steeds h e rin n e rt hetO lym pisch Stadion in A m sterdam daaraan .M aar ook H ilversum blies zijn partij m ee, zijh e t ook d a t e r wel wat valse n o ten vielen. H etis duidelijk d a t de kosten een m oeilijk p u n tw aren. H e t gem een teb estu u r van H ilversumwas n ie t e rg en thousiast m aar wel erg zuinig.Als er n ie t een aantal en thousiaste en invloed­rijke bu rgers geweest w aren zou h e t hele feestw aarschijnlijk nog afgesp rongen zijn ook!M aar n ad a t de voorbere id ingen in 1925 alw aren b eg o n n en w erd op h e t n ip p ertje over­eenstem m ing bereik t. In augustus 1928 von­d en in h e t Sportpark de d ressu u rp ro e f end ressu u rw ed str ijd en p laa ts, d a a rn a decrosscountry m et steeple-chase o f m ilitary inde bos- en heiderijke om geving. H e t w erd eeng ro o t succes, m e t K oninklijk bezoek, eenN ederlandse overw inning en .... e r b lee f noggeld over ook!

Een sp an n en d verhaal van C.M. A braham seen A. van d e r Schuijt.

Een van de fraaiste o u d e plekjes van H ilver­sum is de begraafp laats “G edenkt te Sterven".L.J. W esterm ann-van d e r S teen heeft een u it­gebre id onderzoek gedaan n aa r on ts taan engeschiedenis van de begraafplaats, d ie de laat­ste tijd w eer erg in de belangstelling is wegensverval en m isbruik.

De “S tichting H ilversum , Pas op !” w erd degro te m o to r ach te r h e t langzam e herstel. Vande h an d van de auteur, sam en m e t m r René

Meijer, is ook een boekje over de begraaf­p laa ts v e rsch en en , u itgegeven d o o r deg en o e m d e stich tin g . V erder veel nieuw s,boekbesprek ingen en berich ten , alles getui­gend van de vo o rtd u ren d e w aakzaam heid vanA lbertus Perk.

V rienden van h e t G ooi, uitgave van de Ver­en ig ing van V rienden van h e t G ooi, jaa rg an g1996, n u m m er 3

V oor mij ligt nu al w eer he t d e rd e nu m m ervan deze vorig jaar gestarte uitgave. Nu deb an d m et de stich ting Tussen V echt en Eemverbroken is en de stich ting en de verenig ingh u n eigen weg zijn gegaan w ilden de Vrien­den toch een eigen publikatie h ebben om hetcon tac t m et de leden in stand te houden .Zoals al in hel eerste n u m m er (april 1996)betoogd , de uitgave getuigt van m oed . En, hetzij m e t vo ldoen ing gezegd, n u de eerste ja a r­gang voltooid is, h e t b lad ziet e r p rim a uit enh e t is te h o p en d a t de veren ig ing genoegd raagk rach t zal h o u d en om het vol te h o u ­den . H et zal to t h e t voordeel van h e t Gooistrekken!

De artikelen zijn, zoals te verw achten nu deh istorische kan t in h an d en van a n d e ren blijft,’g ro e n ’ getin t. P rob lem en van ru im telijkeo rd en in g kom en te r sprake (de golibaan inH u izen ), van ecologische aard (p lannen vooreen verb ind ing tussen de W ester- en Bussu-m erhe ide enerzijds en het Spandetsw oud ende Franse K am pheide anderzijds), de tiengrootste bedre ig ingen voor onze om geving(bouw p lannen , nieuw e w egen, p ro b lem enm et h e t n a tuu rbeheer, enzovoort), en zo is e rveel op te noem en . G elukkig ook gezelligeverhalen: een en thousiaste ling schrijft overeen ro e ito ch t op de N aarderm eer, zoals deW G e r te lken jare een reeks o rgan iseert, eneen sp an n en d artikel “W isenten in h e t Span-dersw oud?”.

K ortom , e r is veel te gen ie ten en wie desecretaris van de vereniging volgt ziet dat e rveel is wat h e t b estuu r bezig houd t. Ze zittenn ie t stil daar!

42 TW, 15e jrg. 1997

“In de Gloriosa", H istorische Kring Anke-veen, ’s-Graveland, K ortenhoef. 13e jaa rg an g ,n u m m er 3, augustus 1996

A.D. W um kes w eet er w eer een sp an n en d ver­haal van te m aken (via een artikel in VrijN ederland van 24 februari 1996).

”H et M elkm eisje” van V erm eer bevond zichin de colleclie-Six. In 1905 beoogde het Rijkde aankoop e r van, m aar die m oest d o o r hetP arlem en t w orden g oedgekeu rd . T roelstrawas tegen, de Stuers voor. De laatste won enh e t Rijk w erd e igenaar van h e t schilderij.

M aar ech t sp an n en d is hoe het Rijk in bezitvan “H et straatje” kwam. Six overleed in 1919en de erven m oesten , om de successierechtente beta len , he t schilderij verkopen. De prijswas heel hoog, te hoog voor he t veilingpu-bliek; het w erd dus o p g ehouden . O ok “Lesamis du L ouvre” vonden h e t te duur. D eter-ding, p res iden t d irec teu r van de KoninklijkeO lie, wilde h e t kopen als cadeau voor denatie. I lij bood een hall m iljoen, m aar ookdat werd afgewezen; h e t m oest een vol mil­joen zijn. De o n d erh an d c lin g en schijnen zich's nachts voor het slaapkam erraam van Jacht-lttsl afgespeeld te hebben . H oe dan ook, D ele­ting werd e igenaar voor een lager bed rag enschonk h e t aan de natie. A fgelopen zom erh eb b en tallozen in het M auritshuis van beideschilderijen k unnen gen ieten .

M inder m ensen zullen gen o ten heb b en vande w erken van Bernard van Beek waarvan inapril van h e t vorig jaar een ten toonste llingg eh o u d en werd in K ortenhoef. M aar volgensburgem eeste r Kozijn was e r n aar verhoud ingook grote belangstelling.

St. M aerten, H istorische Kring M aartensdijk;n u m m er 15 augustus 1996

Een heel n u m m er aan een klein stukje weggewijd! H et lijkt v reem d en onevenred ig ,m aar h e t artikel over de Korsseweg n aar YVest-b roek (au teurs Louis van den Brink en WintH oebink) is het lezen w aard en prach tig geïl­lustreerd . W aarom is h e t de m oeite waard?O m dat de weg symbool is voor de band tussende verschillende kernen en juist om d a t dieband nu o n d e r d ru k kom t te staan d o o r dep lan n en tot gem eentelijke herindeling . Er

was en is een eeuw enlange verb o n d en h e idtussen W estbroek en A chttienhoven aan deen e en M aartensdijk en I lo llandse R atling aande an d ere kant. De redactie h o o p t d a t de p ro ­vinciale p lannenm akers nog en ig historischbesel zullen h eb b en en zich n iet lo u te r zullenlaten le iden d o o r de waan van de dag en deillusies van de schaalvergroting.

W aar een korte weg m et een lang verledenal niet toe kan leiden!

W erinon, H istorische K ring N ed erh o rst denBerg, 6e jaargang, n u m m er 22, sep tem ber1996

Over Werinon, Willibrord en Liudger hieldP ro f P. L eupen in decem ber 1995 een lezingvoor H istorische Kring N ederho rst d en Berg.Een vernuftige, n ie t altijd m akkelijke red en e ­ring om uit te m aken m et welke plaats hetoude A ttingahem te iden tificeren valt; naarblijkt m e t Zwesen (bij het hu id ige Z uilen).H et tw eede p rob leem was W erinon, d a t uit­eindelijk m et N ederhorst d en B erg gelijk testellen blijkt. De vraag in hoeverre de vroege­re verering voor m an n en als Bonifacius, Willi­b rord en L iudger ook in la te r tijden levendigb leef speelt een g ro te rol in de beantw oor­d ing van de kwestie, m aar sp reker m eende dathelaas, zoals zo vaak, de w erkelijkheid heelwat p rozaïscher was: de m ach tsverhoudingenspeelden u ite indelijk een beslissende rol.

De O m roeper, uitgave van de S tichting Vij­verberg in N aarden , 9e jaa rg an g , n u m m er 4,ok to b er 1996

O nlangs verscheen een fraai uitgegeven boek­je over de buitenplaatsen Kommerrust enBerghuis. S.P. Je a n n e Forem an geeft in ditnu m m er een jeugdherinnnering aan Kommer­rust in het eerste kwartaal van deze eeuw.

Mevrouw A.P. Kooyman-van Rossum wan­delt van Zandbergen naar Berghuis aan deh an d van een aflevering van “W andelingen”van J.P. van Rossum in d ichtvorm (1855).Deze “W andelingen” zijn ooit in zeer beperk ­te oplage gedruk t en verluch t m et w aarheids­getrouw e steend rukken , bedoeld als geschenkaan zijn gezinsleden. Een p aar exem plaren

TYK liejrg. 1997 43

van de gebundelde verhalen zijn bewaardgebleven. Voor het onderzoek van de GooiseNoordflank zijn ze zeer belangrijk, om dat zede situatie ter plekke nauwkeurig uiteen zet­ten en afbeelden. Als voorbeeld geeft deschrijfster een “vertaling” van een deel vaneen wandeling uit 1855, die bij het huis Zand­bergen begint en naar Berghuis leidt.

Verder nog een merkwaardig stukje over’’Pestpoeder uit de zuilen van de Grote Kerkvan Naarden”, door J.G. Kroonenburg. H etgaat over de diep uitgekrabde groeven in som­mige zuilen van de N aarderkerk en de vraaghoe ze ontstaan zijn. Maar niet alleen in Naar­den; ook de kerk van Susteren, Thorn, Olden-zaal, O otm arsum , D enekam p, D elden,Enschede, Loppersum en Maastricht zijn zul­ke groeven rijk.

Historische Kring Laren, 15e jaargang, num ­m er 56, ju n i 1996

Na het N aardense concert van de Gooise com­ponist (28 septem ber 1996) is het artikeltjedoor C. de Groot-de Haan, getiteld ”ManoSinistra” interessant. De weduwe de Grootvertelt de levensgeschiedenis van de pianist enwat er m et zijn rechterhand gebeurde. En hoehet toch ten goede keerde.

Villa Amuda, Historische Kring Stad Muiden,10e jaargang, num m er 1, oktober 1996

Een zinnig stukje van Kringvoorzitter Ad. J.Nipiers over restaureren, conserveren of regi­streren, naar aanleiding van de restauratie vande Nederlands Hervormde Sint Nico laas Kerk teMuiden. De hervorm de gem eente en de gere­form eerde kerk in Muiden gaan sinds januari1994 als een “Samen op weg” gem eente ver­der. Tijdens de restauratie kerken ze samen inde kerk aan de Singelstraat. Als de restauratieklaar is zal de Nicolaas Kerk prim air voor de“Samen op weg” kerkdiensten gebruikt gaanworden. Maar dan blijft het ook beschikbaarvoor passende andere activiteiten, waardoordit voor een deel zijn eeuwenoude functie vancentrum van gem eenschap terugkrijgt.

Wie geïnteresseerd is in de geschiedenisvan Het H of van Holland, of te wel de Hertog

van Gelder, welke geschiedenis kort na 1611begint en bijna geëindigd zou zijn toen op 12ju n i 1994 een zware brand een groot deel vanhet pand vernietigde, leze het artikel hieroverdoor Van Diest. Gelukkig is de herberg uit deas herrezen en bloeit “het Eethuys ( .raaf' Klo­ris” als ooit te voren.

MWJ

41 TVE 15e jrg. 1997

A ctualiteiten

H istorische Kring Blaricum

O p zaterdag 25 ja n u a r i 1997 heeft de bu rge­m eester van B laricum , de h e e r P.H. de W inter,de nieuw e arch iefru im te van de H istorischeKring Blaricum geopend . H ierm ede is eenlang gekoesterde wens van de Kring in vervul­ling gegaan. T ijdens deze zeer g ean im eerdeb ijeenkom st m et de m edew erkers van deKring ontving de burgem eeste r de eerste cd-ROM, m et een verzam eling van ongeveer 550oude ansich ten van B laricum u it o.a. de col­lectie van de h e e r C. Vos. Deze cd-rom is ver­vaardigd d o o r h e t bestuurslid van de K ring deh ee r R. M achielse, op eigen appara tuur. Deaanw ezigen w aren zeer o n d e r de ind ruk overde kwaliteit van de beelden op h e t com p u ter­scherm , h e t in d e x b e s ta n d en de n ieuw em ogelijkheden van archiveren . Deze cd-romis op bestelling en vooru itbetaling a ƒ 3 0 ,- ver­krijgbaar in O p tie Deel, B rinklaan 2a te Blari-cum . De expositieru im te van de K ling O p deDeel is iedere za te rdagm iddag geopend van14.00-16.00 uur. H et is de bedoeling in de toe­

komst ook o.a. een cd-rom over blaricum sek lederd rach ten u it te b rengen .

W. Visser

De Curtevenne Stichting

O p zaterdag 26 ok tober j.1. w erd o n d e r grotebelangstelling de Flip Hamersbank in Korten-h o e f officieel in gebru ik genom en .

Flip H am ers, o n d e rm ee r o p rich te r van deC urtevenne S tichting, was b o ten a l kunstschil­d e r te K ortcnhoef. Ken zeer b ijzondere p e r­soonlijkheid, altijd ac tief en betrokken bij alleswat e r zich in zijn om geving afspeelde. Z eldenvond hij tijd om ecus rustig te gaan zitten.

De C urtevenne S tichting heeft als blijvendeh erin n e rin g aan Flip H am ers naast de O udeSchool aan de K orten h o efsed ijk de FlipH am ersbank la ten p laatsen. Een prach tigeplek, waar het goed toeven is, m et een vrij enfraai uitzicht over de K ortenhoefse polder.

De Flip H am ersbank, bestaande uit d rieh a rd h o u ten banken , w erd officieel in gebruik

m f f

V; jjj|

ÜMB___________________ SE* 8____Burgemeester W.J. Kozijn en voorzitter W. Hafkamp bij het officieel in gebruik nemen van de Flip Hamersbank.

'I VF D e jrg. I 997 45

g enom en d o o r b u rgem eeste r W.J. Kozijn d o o rh e t opschroeven van een p laquette . E xtra fees­telijk was deze gebeurten is d o o r de ééndags-ten toonste lling van sch ilderijen en teken ingenvan de tw eejaar geleden overleden kunstenaar.Deze ten toonste lling w erd verzorgd d o o r C aro­le D enninger, kunsth isto rica en bestuurslid vande C urtevenne Stichting.

G eologische M useum H ofland

T en toonstelling “M am m oeten in h e t G ooi”to t en m et 11 ja n u a r i 1998

De d ie ren die g ed u ren d e de laatste ijstijden inh e t Gooi w oonden , lie ten n ie t veel sporenachter, m aar ze zijn e r wel!

In h e t m useum ligt een vrijwel com pleetskelet van een w olharige m am m oet in eenp rach tig d ioram a. O ok staat e r een replica vande bek en d e baby-m am m oet “Dym a” en in eenkijkkast is de h u t van een m am m oetjager inzijn om geving te zien.

D aarnaast w ord t e r ook u itgebre id aan­dach t besteed aan de d ie ren die in dezelfdetijd leefden zoals de w olharige n eu shoo rn . Erzijn bo tten m e t beschrijving te zien die in h e tGooi zijn gevonden.

In een diaserie w ordt u itgelegd hoe de ijs­tijd en h e t leven in d ie tijd e r uitzag.

H ilversum seweg 51, naast h e t St.-Janskerkhofte L aren, g eo p en d van 13.00-16.30 uur.

Stichting Stichtse G eschiedenis

C ursus lokale en reg ionale geschiedenis voorbeg inners

H oe leefden de m ensen v roeger in de plaatsw aar u woont? W at voor w erk d ed en ze, watded en ze in h u n vrije tijd? H oe g ingen ze m etelkaar om? De belangstelling voor h e t verle­d en g roe it in N ederland en d it soo rt vragenw ordt steeds m eer gesteld. M aar hoe v ind t ude an tw oorden? D oor h e t d o en van historischonderzoek: een zoek toch t d o o r de lite ra tu u ren de archieven. O m deze zoek toch t te verge­m akkelijken, h eb b en de S tich ting StichtseG eschiedenis en het R ijksarchief in U trech t

een cursus “lokale en reg ionale gesch iedenis”georgan iseerd .

De cursus, die plaatsvindt in het R ijksarchiefin l 't recht, is bed o e ld voor m ensen die belang­stelling h eb b en voor de geschiedenis van deeigen plaats of wijk en graag ervaring zoudenwillen o p d o en m e t h e t zelf u itvoeren van histo­risch onderzoek . V oorkennis is n ie t vereist.

O p zes w oensdagavonden gaan we aan deh an d van teksten en orig inele b ro n n e n aan deslag. Sam en m et uw m edecursisten werkt u inde les aan u iteen lo p en d e o p d rach ten . Zolee rt u lite ra tu u r v inden, u lee rt de weg in h e tarchief, u wordt ge tra ind in kritisch lezen enb ro n n e n vergelijken en ook gaan we k o rt inop het zelf schrijven van een verslag.

De cursus start op w oensdag 5 m aart 1997om 19.30 uur. De kosten bed rag en J 90 .-. Bijde cursus b e h o o rt een syllabus.

Voor m eer in form atie en opgave: StichtingStichtse G eschiedenis, M ariaplaats 23, 3511LK U trecht, te lefoon 030-2343880.

Cursus bronnen in het Rijksarchief

Voor de m ensen die historisch onderzoek wil­len gaan d o en en daarb ij geb ru ik willenm aken van a rch ie fb ro n n en , aanwezig in h e tR ijksarchief te U trech t, start de cursus “b ro n ­nen in h e t R ijksarch ief’.

H et R ijksarchief beschik t over een u iteen lo ­p en d e verzam eling van b ro n n e n , waarvan eenaanta l in de cursus h istorisch w orden ingeleiden toegelicht. E r w ord t in fo rm atie verstrektover de inventarissen, de in h o u d van de b ro n ­n en , de aanwezige toegangen en de inleiding.P er b ro n w ord t bekeken voor welk soorto n derzoek hij geschikt is en welke vragen uaan de b ron kun t stellen. Enige ervaring m ethistorisch onderzoek is gewenst.

De cursus v indt plaats op vier za terdagoch­tenden : 8, 15 en 23 m aart en 5 april 1997 van10.00-12.00 u u r op h e t R ijk sarch ie f teU trech t, A lexander N um ankade 201. De kos­ten b ed ragen ƒ 6 5 ,- p e r deelnem er, inclusiefkoffie en een korte syllabus.

V oor m eer in form atie en opgave: S tichtingStichtse G eschiedenis, M ariaplaats 23, 3511LK U trech t, te lefoon 030-2343880.

40 T V E 15e jrg. 1997

Bestuur en redactieTussen Vecht en Eem

L e d e n d a g e lijk s b e s tu u r

drs Maria W.J.L. Boersen (wnd voorzitter)A. Paulownalaan 51412 AK Naarden035-6946926

T. Kruijmer-Vos (secretaris)Botterstraat 7a1271 XL Huizen035-5251713

F.H. Bos (penningmeester)Stargard laan 101404 BD Bussum035-6941382

L. Lankreyer-van Eijle, Eernnes035-5389198

drs K. Loeft, Laren035-5380474

P.J. Timmer, Loosdrecht035-5823412

Het algemeen bestuur bestaat uit vertegenwoordi­gers van:

Historische kring “Baerne”Historische kring BussumHistorische kring BlaricumHistorische kring EenmesI listorische kring “In de Gloriosa” Ankeveen, ’s-Gra-veland, KortenhoefHilversumse historische kring “Albertus Perk”Historische kring HuizenHistorische kring LarenHistorische kring LoosdrechtHistorische kring MuidenStichting “Comité Oud Muiderberg”Vereniging Werkgroep Vestingstad NaardenHistorische kring Nederhorst den BergHistorische kring WeespArcheologische Werkgemeenschap voor Neder­land, afdeling NaerdincklantStreekarchief voor het Gooi en de Vechtstreek, Hil­versumStadsarchief Naarden

Stadsarchief WeespVereniging Curtevenne, ’s-GravelandDudok Stichting, HilversumNederlandse Genealogische vereniging, afdelingGooi en Eemland Stichting NIVONGeologisch Museum Hofland, LarenStichting tot bevordering van de belangen van hetGoois Museum, HilversumStichting “Hilversum, Pas Op!”Stichting Huizer MuseumWerkgroep klederdrachten Eem en GooilandSinger Museum, LarenStichting Vrienden van het Nederlands Vestingmu-seum, Naarden

R e d a c tie

mw C.M. AbrahamseDiependaalselaan 2941215 KH Hilversum035-6292646 (kantoor)

drs Maria W.J.L. BoersenA. Paulownalaan 51412 AK Naarden035-6946926

D. De kern aDrossaard 301412 NS Naarden035-6940760

L.R. Huese-Rominerts (secretaris)Van Gelderlaan 741215 SP Hilversum035-6219279

dr P.H.D. LeupenBurg. Lambooylaan 151217 LB Hilversum035-6245704

E. E. van Mensch (voorzitter)JHB Koekkoekstraat 261214 AD Hilversum035-6292826 (kantoor), 035-6234913

TVE 15e jrg. 1997 47

Varia

W. Bolderheij (geb. 1927). Ging na een loop­baan in het bedrijfsleven in 1986 aan de VrijeUniversiteit te Amsterdam Geschiedenis stu­deren. Na in 1991 te zijn afgestudeerd richthij zich nu vooral op de geschiedenis van het18e-eeuwse Weesp m et de nadruk op de ste­delijke bestuursinstellingen en het onderwijsin die periode.

E.N.G.Joosse-van Damme (geb. 1931). Sedert1991 em eritus hoogleraar in de Dieroecologieaan de Vrije Universiteit te Amsterdam enheeft in dit vakgebied diverse publicaties ophaar naam staan. Maakt sedert 1991 een stu­die van oude en inmiddels verdwenen bewo-ningen in Nederhorst den Berg. W oont aande H inderdam te Nederhorst den Berg.

Drs M.J.A. van der Heide (geb. 1943). Classi­cus. Schreef diverse artikelen over schrijversen musici in het Gooi. Auteur van het in 1984verschenen boek Bussum door schrijversogen.Heeft als uitgeverij Gooibergpers publicatiesuitgegeven o.m. Schilderachtig Gooiland vanJ.H. Biegel (1987), Dagboek van A.E Pieck 1917-1920 (1993) en Kronkelingen, verslag van eendementeringsproces (1995). W oont in Bussum.

L. Lankreijer-van Eijle (geb. 1951). StudeerdeMO Geschiedenis. Werkzaam bij het Dudok-college te Hilversum als unitm anager Funde­rende Educatie.

Voorzitter Werkgroep Klederdrachten Kern­en Gooiland en lid van het dagelijks bestuurvan de Stichting TVE. W oont in Eemnes.

Verantwoording illustraties

Omslag:Uit: De Huizee klederdracht, 1985

Titelpagina:G. Dtikker. RDMZ, 1971

Kinderen dopen:Foto’s van de werkgroep

Berglust:1. ARA, Den Haag, inv.code OSK, inv.nr. H50A-B22. RANH, Haarlem

M ilieuprobleem Weesp:1. Verblijfplaats onbekend2. G em eentearchief Weesp3. G em eentearchief Weesp

G.A. Heinze:Van de auteurAdvertenties De Gooi- en EemlanderPortret uitV iotta, 1893

Activiteiten TVE:G. Dukker, RDMZ, 1971

Goois Museum:uit: L.J.F. Janssen, Hilversumschc O udheden.

Actualiteiten:De Curtevenne Stichting: foto Stichting

48 TVE 15e jrg. 1997

GOOIS MUSEUMStichting tot bevordering van de belangen van“Het Goois Museum” te Hilversum.

Ontwikkelingen gaan snel. Een deel van wat er vorig ja a r nog was, is dit jaar al verdwenen.Een duidelijker voorbeeld dan de Kerkbrink is niet te geven; wij allen kunnen ons noglevendig voor de geest halen hoe de Kerkbrink er uitzag voor de kaalslag, m aar voor delagere schooljeugd van over tien ja a r zal dat iets zijn uit een ver verleden, waar ze geen asso­ciaties m eer bij hebben.

H et is één van de taken van het Goois Museum de karakteristieken van voorbije periodenvast te leggen en te bewaren. Hierbij hebben wij zowel morele als uw financiële steun hardnodig.

Als donateur van het Goois Museum verleent u deze steun en wordt u tevens op de hoog­te gehouden van alle activiteiten en tentoonstellingen en krijgt u korting bij een aantal spe­cifieke activiteiten en uitgaven van het museum.De miniumbijdrage is ƒ30,-. U kunt u opgeven bij het Goois Museum, telefoon 035-6292826.

U kunt het Goois Museum ook gedenken in uw testament. U kunt kiezen uit twee form u­leringen:a. Ik legateer vrij van rechten en kosten aan de Stichting tot bevordering van de belangen van het

Goois Museum te Hilversum een bedrag van ƒ ....... ofb. ik benoem als mijn erfgenaam voor een ......gedeelte de Stichting tot bevordering van de belan­

gen van het Goois Museum te Hilversum.De Stichting is erkend als instelling van algemeen nut en betaalt daardoor m inder (slechts11%) of zelfs in het geheel (tot ƒ15.647,-) geen successierecht.

Indien u voornemens bent een schenking te doen aan de Stichting, is een schenking totƒ7 .8 2 3 - (per 2 jaar) onbelast.Mocht u overwegen een volledig aftrekbare lijfrente te schenken, dan wordt u verzochtschriftelijk contact op te nem en m et het bestuur van de Stichting, per adres GooisMuseum, Kerkbrink 6, 1211 BX Hilversum.

'öloröx

STEUN HET GOOIS MUSEUM

r • ' >* * -•

de

l

t

l>T ’k a c lt€

r | E /. . a ■ :

f S

y l 'jeVjpy. ƒ'1 te r,

A n l

VIP A r : ■ v / f. /-. k

/ .

’

W eyde •*'».!

. ■■■ l a t : ■

fes»?;

5:

.fe-5 K; ;(fc,»vp*ri»»'/*fer ) •«• * -v i m'\

VrEF/

* * ’ .. . j J

■=■•■■ urn L