Серия «Иностранные языки в МГИМО. Языки Востока»

А.В. Штанов

ТУРЕЦКИЙ ЯЗЫК

Учебник

Уровни А1-А2

3

Серия «Иностранные языки в МГИМО. Языки Востока»

Федеральное автономное государственное образовательное учреждение

высшего образования «Московский государственный институт международных отношений (университет) Министерства иностранных

дел Российской Федерации»

Кафедра языков стран Ближнего и Среднего Востока

А.В. Штанов

ТУРЕЦКИЙ ЯЗЫК

Учебник

Уровни А1-А2

Издательство

«МГИМО-Университет» 2020

4

Под редакцией А.А. Костюхина Рецензенты: к.филол.наук Чиронов С.В. к.филол.наук Терещенко В.В. ...

Штанов А.В. Турецкий язык : учебник. Уровни А1-А2 / А.В. Штанов.

Моск. гос. ин-т междунар. отношений (ун-т) МИД России, каф. языков стран Ближнего и Среднего Востока. — М. : МГИМО-Университет, 2020. — 328 с. (Серия «Иностранные языки в МГИМО. Языки Востока»).

ISBN ... Данное издание является продолжением учебника «Турецкий язык.

Учебник. Уровень А1» и включает в себя 3 урока (раздела), которые охватывают основные грамматические, лексические и фразеологические компоненты в пределах общеевропейских компетенций владения иностранным языком уровней А1-А2.

Издание предназначено для изучения турецкого языка в первом-втором семестрах начального курса бакалавриата и содержит элементы ранней специиализации по направлениям подготовки «Зарубежное регионоведение» и «Международные отношения».

Учебник может использоваться как для аудиторной работы, так и для самостоятельного изучения турецкого языка.

5

Введение

Настоящая книга представляет собой учебник турецкого языка, охватывающий весь актуальный объём нормативной грамматики и включающий в себя основные компоненты лексического и фразеологического ядра турецкого языка в пределах общеевропейских компетенций владения иностранным языком уровней А1-А2.

Учебник имеет структуру, состоящую из трёх разделов, условно по-турецки названных уроками. Каждый раздел представляет собой определённый законченный в своих логических рамках фрагмент когнитивного поля, в пределах которого язык функционирует через со-четание грамматического, предметно-лексического, ситуативно-лекси-ческого и лексико-фразеологического профилей.

Известно, что любое речевое содержание приобретает смысл, имея актуальную привязку по месту и времени. Поэтому грамматический корпус настоящей книги построен на функциональном сочетании первого блока системы базовых времён – настоящего и будущего, а также двух наклонений турецкого языка повелительного и долженствовательного.

Инновационность подачи временного грамматического материала заключается в том, что автор вводит систему объективной и субъективной модальности временной грамматической единицы, что позволяет судить о том, что именно в объективной модальности может идти речь о времени или временном состоянии как таковом, при том что в субъективной модальности та же грамматическая единица выражает уже оценочные компоненты содержания. Принимая во внимание тот факт, что во флективных языках, к которым относится и русский язык, элементы субъективно-оценочного содержания выражаются преимущественно лексически, сочетание в одной грамматической единице как объективного, так и субъективного компонентов является одним из ключевых звеньев грамматики турецкого языка, создающих когнитивные сложности для обучающегося.

Другим не менее важным новаторским компонентом презентации грамматического материала является его ярко выраженная функционально-речевая основа. С появлением каждой новой грамматической единицы обучающийся по мере работы с учебником даёт для себя ответы не только на вопрос «что это такое?», но и на самые главные с речевой точки зрения вопросы: «для чего это нужно?», «как это работает в речи?», «какой это даёт коммуникативный эффект?». Наглядным примером тому является введение автором в качестве продолжения традиции первой книги такой категории, как «долженствование» − знаковую координацию деятельности человека,

6

которая может осуществляться объективно самой ситуацией, и тогда это имеет лишь один грамматический способ выражения − должен-ствовательное наклонение, а также может осуществляться субъективно, когда один человек (говорящий) координирует деятельность другого человека (в том числе и самого себя). И в этом смысле широкая парадигма на первый взгляд не связанных друг с другом грамматических единиц обретает общую речевую природу, отличаясь друг от друга лишь различной степенью категоричности, с которой осуществляется данная знаковая координация деятельности.

Презентация грамматического материала осуществляется в форме развёрнутых и подробных грамматических статей и комментариев и направлена на первичное самостоятельное изучение обучающимися. Это позволяет избегать пространных теоретических объяснений на практических занятиях, активизирует самостоятельную познавательную активность обучающихся. Презентация нового грамматического материала на аудиторных занятиях планируется в форме разбора вопросов по итогам самостоятельного изучения грамматических статей и комментариев.

Значительное внимание в учебнике традиционно с точки зрения особенностей турецкого языка уделяется именным конструкциям – различным видовым вариантам отглагольных имён и синтаксических производных с ними, осуществлена систематизация послелогов – имён косвенных падежей, продолжена фонетическая традиция, заложенная в первой книге, но уже на глагольном уровне.

К элементам инновационной методики преподавания иностранного языка, используемой в учебнике, относится включение в корпус учебника сопоставительное использование и сочетание нормативных и узуальных вариантов различных фрагментов речи. Это имеет особое значение с точки зрения формирования навыков владения «живым» языком, так как нередко нормативно выверенный и корректный вариант построения фразы может не соответствовать нормам разговорного языка. При этом в учебнике чётко выдерживается необходимая грань при переходе от устно-разговорных фрагментов речи к официально-деловому стилю.

Учебник содержит обязательный профессиональный компонент − элементы ранней профессионализации в пределах компетенций направ-ления подготовки «Зарубежное регионоведение» и «Международные отношения», что заключается в использовании первичных грамматических и лексических компонентов политического дискурса турецкого языка, а также в формировании допереводческих навыков, в первую очередь выходящих в сферу активного восприятия, нацеленного

7

на принятие речевого решения с выбором актуального грамматического или лексического варианта.

К профессиональным компонентам ранней профессионализации можно также отнести и лингвострановедческие модули, среди которых в настоящей книге значительная часть уже носит не только общекультурологический характер, но ориентирована на конкретные актуальные реалии сферы дипломатии, регионоведения, истории и политической жизни Турции. Комментарии посвящены как наиболее значимым именам и событиям в политической истории современной Турции, так и продолжают знакомить обучающихся с культурой, традициями, обычаями, достопримечательностями и жизнью Турции.

Лингвострановедческие модули по-прежнему носят факультатив-ный характер, т.е. находятся за рамками лексического корпуса учебника и предназначены в первую очередь не для аудиторного, а для самостоятельного ознакомления и отработки. Между тем они могут быть использованы в качестве актуального так называемого «топикового» материала.

Предметно-лексические поля в учебнике формируются в рамках поурочных текстов и диалогов. Выборка тем обусловлена прагматикой как наиболее актуальных ситуаций речевого общения, так и комплексного изучения турецкого языка в сочетании с приобретением знаний о стране. Также при отборе тем учитывалась необходимость формирования умений рассказать о своей стране и своих реалиях.

Материалы учебника прошли успешную апробацию в ходе практических занятий по турецкому языку на подготовительном отделении и младших курсах бакалавриата МГИМО и показали свою эффективность.

В соответствии со ст. 1274 Гражданского кодекса Российской Федерации автор данного сборника использовал в своей работе с обязательным указанием имени автора, произведение которого используется, и источника заимствования правомерно обнародованные произведения и отрывки из них в качестве иллюстраций в объеме, оправданном поставленной целью.

8

DERS 1 (7) Лингвострановедческий модуль

Задание 1. Найдите в списке 2 соответствия названиям государств, приводимым в списке 1. Найдите их по карте, выучите турецкие и русские соответствия:

1. Beyaz Rusya, İsveç, Kuveyt, Sırbistan, Uruguay, Danimarka, Makedonya Cumhuriyeti, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Zambiya, Finlandiya, Monako, İspanya, Slovenya, Almanya, İtalya, Tanzanya, Belçika, Kolombiya, Ukrayna, Gana, Polonya, Bulgaristan, Laos, Yemen, Hırvatistan, Slovakya, Fransa, Norveç, Arnavutluk, Karadağ, Tunus, Cezayir, Letonya, Yeni Zelanda, Hollanda, Romanya, Etiyopya, Moldova, Gambiya, Peru, Arjantin, İsviçre, Şili.

2. Замбия, Лаос, Тунис, Республика Чехия, Колумбия, Чили, Гана, Монако, Германия, Хорватия, Перу, Финляндия, Венгрия, Уругвай, Гамбия, Молдова, Новая Зеландия, Бельгия, Швеция, Румыния, Франция, Республика Македония, Йемен, Албания, Испания, Польша, Болгария, Италия, Словения, Дания, Кувейт, Танзания, Эфиопия, Латвия, Украина, Аргентина, Голландия, Норвегия, Алжир, Черногория, Сербия, Белоруссия, Швейцария, Словакия.

Задание 2. Скажите по-турецки, столицей какого из приводимых выше государств являются следующие города, покажите их по карте, выучите государства и их столицы:

Sofya (София), Podgorica (Подгорица), Belgrad (Белград), Berlin (Берлин), Madrid (Мадрид), Varşova (Варшава), Cezayir (Алжир), Bogota (Богота), Santiago (Сантьяго), Amsterdam (Амстердам), Oslo (Осло), Brüksel (Брюссель), Bern (Берн), Bratislava (Братислава), Kopenhag (Копенгаген), Vientiane (Вьентьян), Tunus (Тунис), Buenos Aires (Буэнос-Айрес), Zagreb (Загреб), Lima (Лима), Paris (Париж), Üsküp (Скопье), San’a (Сана), Prag (Прага), Kuveyt (Кувейт), Dadoma (Додома), Accra (Аккра), Monako (Монако), Lusaka (Лусака), Addis Ababa (Аддис-Абеба), Riga (Рига), Kiev (Киев), Tiran (Тирана), Stockholm (Стокгольм), Bükreş (Бухарест), Helsinki (Хельсинки), Budapeste (Будапешт), Montevideo (Монтевидео), Minsk (Минск), Roma (Рим), Lubyana (Любляна), Banjul (Банжул), Kişinev (Кишинев), Wellington (Веллингтон).

Задание 3. Ознакомьтесь с лингвострановедческим комментарием, покажите по карте и расскажите о следующей административной области Турции:

Şanlıurfa (Urfa) − административная область на юго-востоке Турции с одноименным центром. На востоке граничит с административной областью Мардин, на западе находится Газиантеп, на

9

севере − Адыяман, на северо-западе − Диярбакыр, на юге находится государственная граница с Сирией. В исторических летописях проходит под разным названием, самым известным из которых является Эдесса, которая являлась важным центром раннего христианства. Считается, что в Эдессе родился пророк Авраам.

В 1919 году в годы Первой мировой войны город Урфа находился под оккупацией сначала английских, затем французских войск и 11 апреля 1920 года был освобожден отрядами народного ополчения из числа жителей Урфы. За мужество и героизм, проявленные в годы национально-освободительного движения, решением Великого национального собрания Турции от 6 декабря 1984 года городу и всей области было присвоено имя Шанлыурфа. Слово “şanlı” означает «славный» − аналог титула город/место воинской славы (http://tr.wikipedia.org).

Alıştırma 1. Türkçe okuyunuz ve Rusça söyleyiniz: gü∪l´egü∪l´ekul∪l´anın; se∪n´inağ∪zın´ıö∪p´iyim; iş∪t´ahdi∪ş´inal∪tınd´adır; o∪n´unyü∪zün´ü∪şey∪t´angör∪s´ün! b´irba∪ş´abir∪g´özye∪t´er; b´irde∪nem´ekis∪t´ermi∪sin´iz? no∪h´uto∪d´abak∪l´aso∪f´a; b´usa∪´at∪al∪t´ınmı; b´u∪ç´oggü∪z´el∪b´iral∪t´ınsa∪´attak∪lid´i; b´u∪c´ambar∪d´ak∪ç´oggü∪z´el; b´ura∪d´asahi∪d´enmal∪l´ar∪ç´okaz; b´uk’a∪´ıtfab∪r´ikas´ı∪ç´okes∪k´i; h´erva∪zon´unü∪zerind´e∪b´irre∪s´imvar; b´ubü∪y´ükşeh∪r´in∪t´ammer∪kezind´e∪ik´ibü∪y´ükve∪f´evka∪lad´egü

∪z´elmü∪z´evar; b´uye∪n´ii∪v´in∪b´aşka∪pıs´ı∪ş´uta∪raft´a; on´un∪bus´öz∪lerin´inu∪cund´a∪biş´eyvar. Alıştırma 2. Выполните по модели, допуская редукцию конечной

узкой гласной “ı” в изафетных словосочетаниях в случае озвончения глухой согласной “k” именной основы:

ÖRNEK: детская кровать çocuk yatağı − [yata´a] улица Йеникёй гириши; его большие деньги, подлежащие взыс-

канию; его небезопасное участие; безымянный палец; кухонный нож; белок этого яйца; турецкая кухня; чайный стаканчик; ловушка нашего

10

врага; кухонная плита; его левое ухо; его большое любопытство; летняя жара; человеческое право; нравственность этой семьи; его правая нога; супная тарелка; последний лист этого дерева; новый свитер моей дочери; запрет на курение; её щека; большая территория этой страны; кухонная утварь нашей бабушки; автобусная остановка.

Alıştırma 3. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: postane − bina: postane binası − bu postane binası − bu

postanenin binası − postanenin bu binası − bu postanenin bu binası diş − çürük; köpek − yemek; işçi − ücret; şirket − direktör; çocuk −

hikaye; ev − duvar; bayan − elbise; insan − dil; şişe − boğaz; kedi − yavru; otobüs − fiyat; portakal − su.

Alıştırma 4. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: студент − несколько / урок − экзамен öğrencilerin birkaçı: Öğrencilerin birkaçı derste, birkaçı da sınavdadır. женщина − несколько / блондинка − брюнетка; стул − два /

металлический − деревянный; мясо − немного / сковорода − стол; сахар − немного / произведено в Турции − произведено в России; кофе − немного / кофе в зёрнах / молотый кофе; соль − немного / стол − шкаф; деньги − немного / сдача − чаевые; ребенок − пять / больной гриппом − больной диабетом; событие − несколько / рядовое событие − чрезвычайные происшествия; преподаватель − несколько / с образованием − без образования; наш родственник − несколько / очень близкий − седьмая вода на киселе.

Alıştırma 5. Okuyup tercüme ediniz: 1. Bu yeni film polisiye edebiyatın çok güzel bir parçasıdır. 2.

Buzdolabımda sadece birkaç elma ve bir armut var. 3. Türkiye’nin bu tarafında demir yollar yok. 4. Kışın bizde okul tatilleri o kadar uzun değil, ancak yazın tam üç aydır. 5. İstanbul−Ankara treni saat kaçta? − Kim bilir? 6. Bu ofis mobilyası çok eski. İşte bakınız, bizim ofisimizin mobilyası son moda. 7. Siz bizim akıl hocamızsınız, bunun için size çok sorumuz var. 8. İşte buyurun, sizin kazağınız. Sizden 48 dolar. − Teşekkür ederim, buyurun, size 50 dolar, üstü sizindir. 9. Bizim grubumuzda Türk öğrenciler dışında Alman ve İngiliz öğrenciler de var. 10. Sizin komşunuz Ahmet bey kaç yaşında? − Tam bilmiyorum, 40 yaşlarında. 11. Türk hükümeti kaç bakan? − Türk hükümetinde artık Başbakan yok, amma çok bakan var. 12. Murat’ın ölümü, olaylar zincirinin yeni bir halkasıdır. 13. Bu köpek yavrusu erkek mi yoksa dişi mi? 14. Bu portföy hisse senetlerinin sahibi banka gibi zengin bir adam, o ülkemizin en zengin işadamıdır. 15. Bu ailenin birçok problemlerinin başında para problemi var. 16. Bu köşebaşında balık pazarı yok, o birkaç yüz metre ileridedir. 17. Bu gibi sıcak havalarda kalp hastalarının hali çok daha fena,

11

kalp hastahaneleri de dolu olur. 18. Bu geç saatlerde yeğeniniz yine evde değil. Bilginiz var mı, o nerede? − Maalesef, hiç bilgim yok, o artık yetişkin, tam 25 yaşında. 19. Bu yemekhane güzel ve temiz, ancak burada yemek nasıl, lezzetli mi? − Estağfurullah, bütün yemekler çok kötü, ite atsan yemez, tavsiye etmem. 20. Bu ceketin kolları biraz fazla uzun. − Hayır, senin ellerin normalden çok daha kısa. 21. Ne kadar çok artık Moskova’dasınız? − Tam iki buçuk ay buradayız. 22. Bu ülkede hiç istikrar yok, yani sırada yeni reformlar var. Ne güzel ki bizim memleketimiz imkanlar ülkesidir. 23. Artık sizin treninizin de anonsu var.

Alıştırma 6. Türkçeye çeviriniz: 1. У вас есть домашние животные? − Здесь, т.е. в городе, у меня

домашних животных нет, потому что я все время в офисе, т.е. у меня совсем нет времени. Однако за городом, в одной деревушке, у меня есть небольшой деревянный дом. Там у меня две кошки, поэтому в доме нет ни одной мыши. Однако есть одна большая проблема − это котята. У каждой кошки несколько раз в год котята. 2. На противоположной стороне этой улицы находится овощной магазинчик. Я куплю несколько килограммов томатов. У тебя есть мелкие, точнее говоря, разменные деньги? 3. Этот человек снаружи хороший, радушный, скромный, но его внутреннее лицо не такое, совершенно другое. 4. Что желаете? − У меня нет достаточно времени, т.е., пожалуйста, что-нибудь на скорую руку, вроде сэндвича. 5. Все пальцы руки разные: один длинный, один тонкий, один короткий. 6. У вас в комнате есть мусорная корзина? 7. Что с вами? − У меня боль в глазах. У вас есть глазная мазь? − К сожалению, нет, но недалеко отсюда находится прекрасная аптека. 8. Этот свитер очень странный. − Почему? − Потому что он очень широкий, но его рукава короткие. 9. Здесь открыто целый день, даже ночью, но ночные цены немного отличаются.

Alıştırma 7. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: Hasan − bu yeni güzel − ev − Hasan’ın bu yeni güzel evi − Bu yeni güzel ev Hasan’ındır. ben − bu yeni yeşil − çöp sepeti; bu uzak akrabamız − bu eski − para

meselesi; hocamız Mustafa − bu uzun ve enteresan − hayat hikayesi; bizim küçük çocuklarımız − bu meşru − insan hakları; ben − bu taze − fikir; Ankara üniversitesi − bu büyük − heyet; sınıfımız − bu yeni ve ciddi − rakip; şirketimiz − bu yeni büyük − kontrat; katibimiz − bu uzun − masa; arkadaşım Orhan − bu büyük ciddi − sır.

Alıştırma 8. Постройте фразу из нижеприводимых слов и на основе предлагаемой схемы:

12

[О/м-в] − [ГрП-П] − [С/наличие]: turist, daima, pek çok, Moskova → Moskova’da daima pek çok turist var.

1. [ГрП/Опр. − П/квалитатив] − [С/местонахождение]: Amerikan, o, şişe, bar, soda. 2. [(опр. + опр.) − ГрП − (принадлежность) − П] − [С/именное]: ev, kapalı, büyük, kapı, bu. 3. [О/м] − [П (альтернатива) П] − [С/наличие?]: çakmak, siz, kibrit. 4. [Опр. + опр. − ГрП − (принадлежность) − П] − [ГрС (опр. + опр.) − С/именное]: renk, bu, biraz, açık, palto, yeni, fazla. 5. [(Опр.) − О/в − О/м] − [ГрП − (принадлежность) − П] − [С/наличие]: aylar, tatil, biz, bu, okul. 6. [ГрП − (принадлежность) − (опр. + опр.) − П] − [С + С/именное]: bütün, Murat, yeni, bu, modern, arabalar. 7. [О/в + О/в − О/м] − [ГрП − (принадлежность) − (опр./отн.изафет) − П] − [С/наличие]: Türkçe, saat dokuz, ders, biz, okul, yarın. 8. [О/в − О/м] [Гр.П − П] − [С/наличие]: etli, bugün, makarna, akşam yemeğimiz. 9. [О/в] − [П] − [Гр.С (опр. + опр.) − С/местонахождение]: biz, zor, durum, çok, şimdi.

Alıştırma 9. Türkçe söyleyiniz: 1. Студенческие тетради находятся вон в том отделе нашего

магазина. − Тетради наших студентов лежат вон на той полке. 2. Цена на хлеб растет с каждым годом. − Цена этой буханки хлеба составляет 25 рублей. 3. Я прошу чашечку крепкого турецкого чая. – Да, пожалуйста, чайник стоит на плите, а чайные чашки − в кухонном шкафу. 4. Чем занимается твой отец? Разве он не работает водителем такси? − На стоянке стоит такси, но водитель такси отсутствует. 5. Турецкий язык − очень интересный, но немного сложноватый язык. − Язык этого турка − не настоящий турецкий язык. 6. Этот иностранный турист − турецкий студент, его зовут Сердар. − У этого иностранца три очень тяжёлых чемодана и две ручные клади. 7. Я сейчас нахожусь у ворот в сад, но тебя нет. Где ты? − Рядом с моим домом находится большой сад, но в это позднее время ворота в сад уже закрыты. 8. У этой семьи есть большая проблема, это − проблема детей: у них совсем нет детей. − Проблема ребёнка − это, без сомнения, также и проблема его родителей. 9. Известно, что апельсиновый сок очень полезный, поэтому у нас в холодильнике всегда лежит несколько пакетов апельсинного сока. − Этот апельсин ещё незрелый, поэтому и сок апельсина неcладкий.

Alıştırma 10. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: Bu mevsimde Türkiye genelinde hava gayet serindir (- /

много дождей). − Hayır, siz yanlışsınız, hava gayet ılıktır, ancak çok yağmur var.

13

Bu küçük parmağın ismi serçe parmağıdır (+ / потому что более маленького пальца нет). Sizin yüksek ateşiniz var, bu hastalığın adı grip (+ / известно, что грипп − серьёзное заболевание). Moskova Üniversitesi Moskova’nın kuzeyindedir (- / Московский университет находится на юго-западе Москвы). Büyük şehirlerde bir kimsenin bitpazarı hakkında hiç bilgisi yok (- / даже в больших городах есть такие места, как «блошиный рынок»). Kedi ve köpek evcil hayvanlardır (+ / В России, как в городах, так и в деревнях, во многих семьях есть или кошка, или собака). Türkiye’nin parası, liradır (+ / полное название денежной единицы Турции − новая турецкая лира). Türkiye’de devletin başı Başbakan’dır (- / Турция − республика, поэтому глава государства в Турции − президент республики).

Alıştırma 11. Составьте по-турецки сложное предложение, используя уместно союзы “çünkü” или “bunun için”:

1. Сейчас ноябрь месяц. // В Москве холодно. 2. Старший брат моего друга Мурата − счастливый отец. // У него трое сыновей. 3. Младший брат моей жены очень полный мужчина. // Он очень падок на еду. 4. Наш дедушка всё ещё болен. // До сих пор лежит в больнице. 5. Сегодня конец недели, воскресенье. // Вся наша семья, включая нашего отца, − дома. 6. Сегодня на ужин много всего сытного. // Все мы очень наелись. 7. Сегодня мой отец снова у врача. // У него снова болит левое плечо. 8. С тобой же ничего не случится, если ты это сделаешь. // Это дело вовсе несложное. 9. У нас нет много свободного времени. // Прошу что-нибудь из фастфуда. 10. Ваши тяжёлые чемоданы для нас большая обуза. // У нас очень длинный и тяжёлый путь.

§ 1. Инфинитив. Отглагольное имя на [-mak/-mek] 1.1. Инфинитив (неопределённая форма глагола) представляет

собой языковую единицу, образованную от основы глагола при помощи ударного аффикса [-mak/-mek]. Например: başla-mak (начинаться; приступать); bin-mek (садиться в транспортное средство). Основная функция инфинитива − языковая фиксация нулевой грамматической формы, а также словарного значения глагола. В речи слово, имеющее глагольную основу, проявляет свои глагольные характеристики (т.е. функционирует как глагол) через грамматическую форму наклонения. Поэтому лексическая единица на [-mak/-mek] в речи, не имея аффиксов наклонения, проявляет характеристики отглагольного имени (масдара), т.е. содержит в себе глагольные семантические признаки (по общему значению), но не выражает действие, а, скорее, называет (указывает, намекает на него) его и функционирует по модели имени существительного.

14

SÖZLÜK − 1 bulunmak1 (-da) находиться; быть в наличии hazır bulunmak (-da) присутствовать durmak2 (-da) стоять; останавливаться bir şey üzerinde durmak останавливаться на чем-л., обращать

внимание на что-л. Boş başak dik durur (досл.:

Пустой колосок стоит прямо).

Недалёкий человек, но с большим го-нором.

yatmak (-da) лежать; (-a) ложиться; ложиться спать (yatağa girmek)

topraklarda yatmak (см.: книга 1, урок 3, § 3.1.16) hapisanede (cezaevinde)

yatmak сидеть в тюрьме

Herkesin gönlünde bir aslan yatar (досл.: У каждого в сердце / душе лежит лев).

Всяк в душе лев!

Yeme de yanında yat (досл.: Не ешь, лежи рядом).

Вкусно, пальчики оближешь!

oturmak (-da) сидеть; проживать; (-a) садиться; быть в пору, хорошо сидеть

gemi судно, корабль kaptan капитан (судна, спортивной команды);

разг.: водитель пассажирского автобуса (шеф)

yaşamak жить (существовать); (-da) жить (про-живать); (В.п.) пережить (что-либо)

yaşam (hayat) жизнь, существование, бытие gitmek3 собир.: убывать

(-a/-dan) уходить, уезжать; расходо-ваться; yaya gitmek (см.: yürümek)

gelmek4 собир.: прибывать (-dan/-a) приходить; приезжать; идти;

даваться, казаться (легко, тяжело и т.д.) Gel keyfim gel! Всё отлично! Всё идёт как надо! ...duruma/hale

(durumuna/haline) gelmek прийти в какое-л. состояние

dönmek (-dan/-a) возвращаться; (-a) поворачи-вать; (-dan) поворачиваться (на чем-л.); разворачиваться; кружиться, вертеться (в т.ч. о голове)

15

çıkmak5 собир.: выходить (-dan/-a) подниматься; оказаться; появ-

ляться; возникать Yol(unuz) açık olsun! Счастливого (Вам) пути! İyi yolculuklar! Счастливого пути! binmek6 (-a) садиться (в транспортное средство,

на животное); сидеть верхом; добав-ляться сверх

inmek собир.: спускаться (-dan/-a) спускаться (в вертикальной

плоскости); выходить (из транспортного средства, слезать с животного); садиться (о летающем средстве); (-a) оста-навливаться в каком-л. месте; снижаться (о количестве, о ценности)

durak,-ğı остановка общественного транспорта; остановка в движении, работе; пауза в речи

istasyon станция (метро, поезда, общественного транспорта; исследовательская; пункт обслуживания); крупная железно-дорожная станция, железнодорожный терминал

terminal,-li железнодорожный, пассажирский тран-спортный терминал (исходный и ко-нечный пункт)

yaka ворот одежды; сторона, берег düşmek собир.: падать

на землю; с высоты; о ценах, о ско-рости, температуре, давлении; разби-ваться (о самолёте); выпадать (об осад-ках / yağmak); оказаться в неблаго-приятном положении, состоянии; быть обязанным что-л. сделать; пускаться вслед за кем-л.

şemsiye зонт, зонтик (аксессуар от дождя; пляжный; у растений)

kalkmak собир.: подниматься (-dan/-a) вставать, просыпаться; от-

правляться; (-a) приниматься (за что-л); взбираться наверх, вскарабкаться наверх (tırmanmak); взлетать (о летающем

16

средстве) hareket etmek собир.: двигаться

отправляться; действовать; поступать (вести себя)

hareket ход; движение (передвижение; со-циальное, политическое и т.д. течение); поведение, поступок (davranış); от-правление; действие (экшен)

kadın hareketi (feminizm) женское движение (феминизм) davranmak вести себя, поступать akl(ı)ndan zor(u) olmak перен.: быть больным на голову varmak (-a) собир.: достигать, добираться

(ulaşmak); приходить в какое-л. состояние; приводить к чему-л.

girmek собир.: входить (-dan/-a) войти; поступать (куда-л.);

присоединяться; участвовать в чем-л.; помещаться в чем-л.

yürümek двигаться; идти пешком; маршировать; пойти (о деле)

İt ürür, kervan yürür (досл.: собака лает, караван идёт).

Собака лает, ветер дует.

Yürü! Давай, вперёд (трогай, отправляйся)! uğramak (-a) заглянуть, заехать, заскочить; быть

ввергнутым во что-л. (отрицательная коннотация)

çalışmak работать; трудиться; (-а) заниматься (какой-л. деятельностью, в первую оче-редь, учебной); (-а) стараться (пытаться, прилагать усилия для чего-л.)

başlamak начинаться; (-a) приступать, начинать bitmek заканчиваться, завершаться; очень

сильно устать, обессилеть; жарг.: (-a) быть без ума от кого/чего-л.

devam etmek [deva:mı] (-а) продолжать; продолжаться, длить-ся (sürmek); регулярно ходить, посещать какое-л. место (okula devam etmek − ходить в школу)

okumak читать; учиться bakmak собир.: смотреть на кого/чего-л., куда-

л.

17

(-а) обращать взор на кого/чего-л.; быть обращенным куда-л.; пробовать, проверять, контролировать; искать кого/чего-л.; ухаживать (за больным и т.д.); обеспечивать; отвечать за какое-л. дело

Ahbap kusuruna bakan ahbapsız kalır.

погов.: Тот, кто видит недостатки друга, остаётся без друзей

kalmak7 собир.: оставаться (-da) останавливаться (где-л.); (-dan/-a) доставаться (кому-л.; для к-

л.); (-dan) сохраняться с какого-л. времени; (-dan) лишаться; (-а) быть отложенным на какое-л. время; оставаться (по количеству); остановиться на каком-л. месте

uyumak засыпать (см.: yatmak) uyuyan yılanın kuyruğuna

basmak (перен.: наступить на хвост спящей змее) Uyuyan yılanın kuyruğuna

basma!

создать для плохого человека условия, чтобы проявить свои негативные качества

Не буди лихо, пока оно тихо!

uyanmak просыпаться (см.: kalkmak) istemek8 желать, хотеть değişmek меняться, изменяться; заменяться çabuk быстро, быстрый yavaş медленно, медленный; тихий, тихо yavaş yavaş медленно; постепенно (git gide) hızlı быстро, быстрый; скорый; громкий,

громко ideal,-li идеал; идеальный teferruat [teferrua:tı] detay, ayrıntı

подробность; деталь; нюанс

yukarı9 наверх; верхний aşağı вниз; нижний ileri вперёд; передовой; авангард geri назад; отсталый; тыл; арьергард uçak,-ğı самолёт uçmak шир.: летать; улетать

перен.: улетучиться, исчезнуть, исчер-паться; быстро идти, ехать

18

niyet,-ti намерение vazife [vazi:fe] ödev

задача, задание

görev обязанность; служба, назначение; должность

amaç,-cı цель (hedef − в т.ч.: мишень; gaye) mutlaka [mutlaka:] muhakkak

обязательно; непременно

kendi10 сам; свой en самый (атрибутивная превосходная

степень сравнения) en azından по меньшей мере, по крайней мере kuyruk,-ğu хвост (животных, самолёта, волос);

очередь için11 послелог: для, во имя, в целях zarar ущерб; урон; потеря; утрата maddi zarar [maddi:] материальный ущерб manevi zarar [ma:nevi:] моральный ущерб Zararı yok! Не беда! Это − ерунда! ... bir şekilde12 в какой-л. форме; каким-л. образом önem (ehemmiyet) важность; значимость önemli ehemmiyetli, mühim

важный, значимый

ip ucu перен.: кончик ниточки, зацепочка (какого-л. дела, события и т.д.)

uç,-cu кончик (острая крайняя часть какого-л. предмета); начальная или конечная точка ч-л.; окраина, крайняя точка, периферия

zevk удовольствие; вкус zevkten dört köşe olmak быть на седьмом небе от удовольствия tat,-dı вкус (еды − damak tadı); сладость;

удовольствие tadı damağ(ı)nda kalmak помнить вкус еды; помнить что-л.

понравившееся Bu işin hiç tadı yok! В этом деле нет ничего хорошего! -nın tadına bakmak пробовать что-л. на вкус Az olsun, uz olsun! Лучше меньше, да лучше! hizmet служба; услуга; обязанность; обслужи-

вание; обязанность hizmet gereği по долгу службы

19

huzur [huzu:ru] присутствие; ист.: покой, покои − в значении «присутствие» в категории «абстрактное», «собирательное», «нечело-век» и при назывании должности в юри-дических текстах, как правило, образует с главным словом относительный изафет, в других случаях − притяжательный изафет

hediye подарок, презент armağan подарок, презент; премия; дар çam sakızı çoban armağanı скромный подарок от всего сердца candan yürekten от чистого сердца tek один, единственный bir tek один единственный -a ne dersiniz (der/dersin/derler)?

Что вы (ты, он, они) скажете на...?

ihtimal [ihtima:l’i] olasılık,-ğı

вероятность

bir daha ещё раз (с глаголами и отглагольными формами в утвердительной модальности); больше не (в отрицательной модальности)

acil [a:cil’] срочный, неотложный acele спешка; срочность acele etmek спешить, торопиться Acele işe şeytan karışır

(досл.: в поспешное дело вмешивается чёрт)!

Поспешишь − людей насмешишь!

Acele eden yolda kalır (досл.: тот, кто спешит, в пути и остаётся)!

Тише едешь − дальше будешь!

alış veriş обмен чем-л. [müba:dele; tea:ti:]; «шопинг»

gerekli необходимый, нужный bebek,-ği маленький (грудной) ребёнок; игру-

шечная кукла siklon циклон yeteri kadar достаточно, в полной мере teklif (öneri) предложение (идея) bir bakımdan с одной стороны trafik,-ği движение, транспорт reform реформа toplantı собрание

20

etki (tesir) влияние, воздействие; эффект zamanında (vaktinde) вовремя

AÇIKLAMA 1. Bulunmak: особенностью выражения в турецком языке

лексико-грамматической категории местонахождения является то, что, как правило, в настоящем и прошедшем времени местонахождение выражается не глагольным способом, а именными предложениями с предикативными именами “var” или “yok”, или со сказуемым в местном падеже. Например: Masada bir kitap var (На столе лежит книга). Dolap odanın köşesindedir (Шкаф стоит в углу комнаты).

Кроме того, в категории «нечеловек» в русском языке наряду с компонентом наличие (местонахождение) получает семантическое выражение такой компонент, как характер расположения в пространстве, например: книга лежит, шкаф стоит. В турецком языке данный семантический компонент в категории наличие (местонахождение) без специального акцента на характере располо-жения является неактуальным и наряду с указанными именными способами выражения может передаваться при помощи глагола “bulunmak”: Masada bir kitap var. − Masada bir kitap bulunuyor. Dolap odanın köşesindedir. − Dolap odanın köşesinde bulunuyor.

Глагол “bulunmak” может также выполнять функции вспомога-тельного глагола. Вспомогательный глагол − служебный глагол, используемый в словообразовательных процессах (образование составных глаголов от имен существительных) или для обеспечения грамматических потребностей (выражение соответствующей временной формы именного сказуемого).

В русском языке в текстах с элементами официально-делового стиля вместо односоставных глаголов могут использоваться составные глаголы с именной частью, например: посоветовать (высказать совет, рекомендацию); предложить (выступить с предложением) и т.д. В турецком языке данный способ словообразования обеспечивается путем использования значимого имени существительного в местном падеже вместе с глаголом “bulunmak” в функции вспомогательного глагола: yardım (помощь) − yardım etmek (помогать) − yardımda bulunmak (оказать помощь). Глагол “yardım etmek” также образован при помощи вспомога-тельного глагола “etmek”, но со стилистической точки зрения варианты со вспомогательным глаголом “etmek”, как правило, являются нейтральными. Кроме указанных вспомогательных глаголов в турецком языке также функционируют такие вспомогательные глаголы, как “olmak”, “kılmak”, “eylemek”. Если глаголы “etmek”, “olmak”, “kılmak” и “eylemek” имеют только грамматические значения, то кроме глагола

21

“bulunmak” в турецком языке ещё ряд значимых глаголов могут выполнять служебные функции вспомогательного глагола. Среди указанных служебных вспомогательных глаголов наряду с глаголом “etmek”, который чаще всего используется в словообразовательной функции, продуктивным является также глагол “olmak”, который кроме словообразовательной функции активно используется для образования различных форм наклонения в именных предложениях, аналогично та-ким вспомогательным глаголам в русском языке, как «быть» и «стать».

2. Durmak: В функции вспомогательного глагола образует грамматическую форму беспрерывности (длительности) путем присоединения к значимой глагольной основе аффикса (-a/-e) по закону гармонии гласных после согласных глагольных основ и (-ya/-ye) после гласных глагольных основ с последующим присоединением глагола “durmak”, который претерпевает глагольное словоизменение в соответствии с актуальным контекстом − (основа глагола) + (-a/-e) + dur(mak): çalışadur(mak) − работать беспрестанно; bakadurmak − смотреть уставившись. В этой же функции в качестве вспомогательных глаголов по аналогичному правилу и практически в этом же значении могут использоваться такие глаголы, как: “gelmek” и “kalmak”: bakageliyor, bakakalıyor. Семантические особенности, а также сочетаемостные возможности данных лексико-грамматических единиц устанавливаются в речи по контексту. Использование значимой глагольной части и вспомогательного глагола на письме с нормативной точки зрения слитное, однако в реальной письменной речевой практике турецкого языка более частым является раздельное использование.

3. Собирательное значение глаголов: как и в большинстве языков, в ТЯ глаголы из лексического ядра (т.е. широко употребимые глаголы), как правило, имеют достаточно широкое семантическое поле, создавая впечатление своей большой многозначности. Однако при более внимательном изучении так называемых значений глаголов становится очевидным, что все приводимые варианты связаны друг с другом единым, но, как правило, абстрактным понятийным полем. Можно даже выделить условное обобщенное «среднее значение» глагола, которое вместе с вектором направления приложения действия и определяет семантику глагола, находящую многообразные варианты конкретизации в контексте. Например: глагол “gitmek”, имеющий среднее собира-тельное значение «убывать» и вектор действия (•→), может получать следующие варианты семантической контекстуальной конкретизации: (пешком) − уходить; (самолет) − улетать; (транспортное средство) − отп-равляться, уезжать; (деньги) − улетучиваться, заканчиваться, расходоваться; (голова) − «съехать», сойти с ума; (работа) − идти,

22

ладиться и т.д. Как правило, ни один словарь не может (да и не ставит целью) охватить абсолютно все контекстуальные варианты глагола, поэтому ориентация на собирательное значение глаголов может считаться определённым ключом для самостоятельной работы с глаголами в актуальных речевых контекстах, не зафиксированных в словаре.

Одной из важных характеристик глаголов, имеющих объект приложения действия, является падежное управление, которое является грамматическим средством конкретизации семантики глаголов.

4. Векторы глаголов “gitmek” и “gelmek”: глаголы “gitmek” и “gelmek” в целом называют практически одно и то же действие, отличающееся лишь своим вектором приложения:

→ gelmek

• → gitmek

Логика данного векторального различия наиболее наглядно прослеживается в следующем примере: Мы сегодня вечером идём в кино, ты идёшь?

ты идти → (gelmek) мы идти (gitmek) → кино 5. Глагольные антонимические пары: один и тот же глагол,

имея разные векторы приложения действия, может образовывать разные антонимические пары. Например, глагол “çıkmak” с горизонтальным вектором (→) означает «выходить из какого-л. помещения», имея антонимический вариант “girmek” (входить в какое-л. помещение), а с относительно вертикальным вектором (↗) означает подниматься вверх, имея антоним “inmek” (спускаться вниз). В свою очередь, глагол “inmek” с этим же вектором, но в сочетании с именем существительным «самолёт» означает «садиться, совершать посадку» и имеет в качестве антонима глагол “kalkmak”, означающий «взлетать, совершать взлёт». С другим же вектором (→↘) глагол “inmek” означает «выходить из транспортного средства», имея антонимическую пару в виде глагола “binmek” (садиться в транспортное средство). Совпадение или близость векторов глаголов при наличии семантического сходства является ос-новой для контектуальной синонимии: падать, снижаться (о ценах) − düşmek/inmek.

6. «Болезнь межъязыковой синонимии»: изучающие иностран-ный язык, особенно в случае значительных ассоциативно-понятийных различий с родным языком, нередко допускают ошибку, полагая, что можно использовать известный лексический вариант иностранного языка аналогично его русскому эквиваленту. Разным языкам присущи

23

свойственные только им ассоциативные системы, которые, имея объективно отдельные случаи пересечения, как правило, решительным образом отличаются друг от друга. Это приводит к тому, что одно слово, например, родного языка имеет широкую парадигму семантических параллелей в иностранном языке, которая обусловлена различными понятиями, актуализируемыми данным словом. В этом смысле можно констатировать, что понятийная соотнесённость в турецком языке опи-рается на прочную логическую основу, что может способствовать вы-бору правильного лексического варианта. Например: на поверхность oturmak в транспортное средство binmek совершать посадку inmek о солнце (погружаться за

горизонт) (gün) batmak

в тюрьму (быть осуждённым) hapse mahküm olmak приниматься за что-л. başlamak САДИТЬСЯ сесть за руль автомобиля

(переместиться на это место) arabanın direksiyonuna geçmek

на диету (соблюдать диету; приступить к диете)

rejim tutmak rejime başlamak

на шею кому-л. -nın omuzuna binmek об аккумуляторе (akü/исчер-

паться) tükenmek (в т.ч.: ис-черпаться; потребля-ться)

об одежде (сузиться, укоро-титься)

çekmek kısalmak

на мель (о судне) karaya oturmak на мель (о человеке попасть в

состояние ограниченных воз-можностей)

dara düşmek

7. (-a) kalmak − (-a) var: в значении меры с элементами предела в турецком языке, как правило, вместо глагола “kalmak” используется предикативное имя “var”: До перерыва остаётся (есть) ещё пять минут. − Paydosa kadar daha 5 dakika var.

8. Глагол “istemek” является модальным глаголом. Аналогично модальному глаголу русского языка «хотеть» выражает:

− модальность долженствования (долженствование: координация чьей-л. деятельности с различной степенью категоричности), которое в русском языке может выражаться такими модальными средствами различной степени категоричности, как «хотеть, требовать, настаивать,

24

просить» − Я хочу (прошу, требую) чистую тарелку (т.е. подайте мне чистую тарелку);

− модальность намерения (намерение: состояние готовности совершать какое-л. действие) − Этим летом я хочу (собираюсь, намереваюсь, думаю) поехать в Турцию.

В отличие от русского языка модальный глагол “istemek” не вы-ражает такие состояния человека, как: хотеть есть, хотеть пить, хотеть спать и т.д., но выражает модальность «потребность в ком/чём-л.»: Я хочу новый дом. / Я хочу другого врача (мне необходим, я нуждаюсь, мне нужен).

9. Aşağı, yukarı, ileri, geri (dışarı, içeri vb): данные слова, употребляясь в таких словосочетаниях, как, например, «идти вперёд», «возвращаться назад», «подниматься наверх», «спускаться вниз», в турецком языке функционируют как наречия, отвечая на вопрос “nasıl/как?”, и, соответственно, не оформляются падежами − “ileri gitmek”, “geri dönmek”, “yukarı çıkmak”, “aşağı inmek”. Оформление падежом может иметь место в следующих случаях:

− слово выступает в роли имени существительного, например, “dışarı” кроме значения наружу “dışarı çıkmak” (выйти наружу, на улицу) может иметь значение «заграница» − “dışarıya (yurtdışına) gitmek” (уехать заграницу);

− данное слово используется вместо имени существительного, обеспечивающего привязку по месту к конкретной точке: 500 metre ileriye düşmek − упасть на землю в место на расстоянии 500 метров впереди.

10. Kendi: − относясь к имени существительному в функции определения в

рамках определительного словосочетания, используется в значении «свой» для обеспечения логического ударения в категории «принадлежность». В случае отсутствия чёткого логического ударения, даже при наличии в русском варианте слова «свой», в турецком варианте слово “kendi” не используется. Например: У меня есть свой дом и машина. − Benim bir evim ve bir arabam var. // Пожалуйте ко мне в машину! − Что вы, у меня есть своя машина! − Buyurun benim arabama! − Estagfurullah, benim kendi arabam var! В данном значении слово “kendi” в соответствии с правилом определительного словосочетания грамматически не изменяется;

− относясь к глаголу, используется в значении «сам, самостоя-тельно», принимает аффикс принадлежности (kendim; kendin; kendisi; kendimiz; kendiniz; kendisi/kendileri), указывающий на лицо деятеля.

25

Например: Начинайте сами! − Kendi(niz) başlayınız! Частичным синонимом “kendi(si)” может считаться наречие “bizzat”, имеющее значение «сам, лично»: Это дело возьмите на себя. − Bu işe kendiniz (bizzat) bakınız.

− слово “kendi” в словосочетаниях с притяжательным изафетом 3-го лица в категории «человек» может использоваться для актуализации компонента «почтительность, уважение»: patronumuzun kendisi − сам наш начальник (собственной персоной).

− слово “kendi” может использоваться вместо личных местои-мений 3-го лица в тех случаях, когда требуется указание на конкретное, уже упоминавшееся лицо, чтобы снять элемент двусмысленности о наличии ещё какого-либо персонажа. Например: Ne güzel ki bugün okulda bizim hocamız da var, çünkü kendisine çok sorumuz var. − Как хорошо, что сегодня в школе присутствует и наш учитель, потому что у нас к нему много вопросов.

11. Послелог “için”: имена существительные с послелогом “için” используются в основном падеже (çocuk için, anne için); личные местоимения переходят в разряд притяжательных (за исключением bizler, sizler, onlar): ben − benim için, sen − senin için, o − onun için, biz − bizim için, siz − sizin için, onlar − onlar için; указательные местоимения (в единстственном числе) принимают родительный падеж: bu − bunun için, şu − şunun için, o − onun için; вопросительное местомение “kim” прини-мает родительный падеж − kimin için (но kimler için), а вопросительное местоимение “ne” остаётся в грамматической форме основного падежа “ne için”, имея краткую форму “niçin”. Грамматическое разделение использования личных местоимений “kim” и “ne” возникло под влиянием категории «человек-нечеловек» − в турецком языке принято грамматически разделять составляющие данной категории. Однако в устном разговорном варианте турецкого языка под влиянием тенденции к унификации использования однородных грамматических единиц встречаются случаи, когда с послелогом “için” вопросительное местоимение “kim” сохраняет свою нулевую грамматическую форму – “kim için”. При этом вынуждены констатировать, что данное грамматическое употребление ещё не стало нормой турецкого языка.

С отглагольным именем на (-mak/-mek) послелог “için” образует форму одноличного целеполагания. Форма целеполагания представлена сочетанием главного предложения с придаточным предложением цели. Одноличное целеполагание обусловлено тем, что в главном предложении и придаточном цели одно и то же действующее лицо. Например: [Мы едем в Турцию / главное предложение], чтобы (отдохнуть / придаточное цели). − Türkiye’ye (dinlenmek için) gidiyoruz.

26

Форма (-mak/-mek için) не изменяется грамматически по лицам и числам, что характерно для одноличного целеполагания, когда лицо и число деятеля в придаточном формально уподобляется подлежащему главного предложения.

12. ... bir şekilde: образует обстоятельства образа действия на основе слов с недифференцированным именным компонентом (см.: açıklama 1.1., sözlük 1, ders 1). В некоторых случаях позволяет преодолеть двусмысленность. Например, “doğru” может означать «верно» и «по направлению к...»: Sen bu amaca doğru gidiyorsun (Ты идёшь по направлению к этой цели). − Sen bu amaca doğru bir şekilde gidiyorsun (Ты верно идёшь к этой цели).

Alıştırma 12. Okuyup Rusça karşılıkları veriniz: Odanın tam ortasında bulunmak; üniversitede okumak; Rusya’nın en

büyük şehirlerinin birinde bulunmak; ateş sebebiyle derste bulunmamak; kapı önünde durmak; ağır durmak; mutlaka bu palavra sözleriniz üzerinde durmak; yerde yatmak; saat on çeyrekte yatmak; Mamak hapishanesinde (cezaevinde) beş sene yatmak; odanın köşesinde oturmak; bilgisayar başına oturmak; müziğe iyi oturmak; sinemada yerine oturmak; zor yaşamak; memleketimizde yaşamak; çok karmaşık durumda yaşamak; ilginç bir kitap okumak; zeki çocuklara kolay gelmek; bitkin hale gelmek; dışarıdan gelmek; işten eve yorgun gelmek; gece kulübünden eve çok geç gelmek; evden işe çok erken gitmek; akşamları ve sabahları parka yaya gitmek; sol ayağından dönmek; tatilden iş başına dönmek; dışarıdan memnun dönmek; dar ve defolu çıkmak; zor durumdan çıkmak; tesadüfen öyle çıkmak; odaya merdivenden çıkmak; uçağa binmek ve yerine oturmak; taksiden inmek ve yoldan gitmek; çok zor bir işe kalkmak; kalabalık sokaklardan yürümek; pencereden dışarı bakmak; öğrenci durumunda bulunmak (olmak); ayrıntılara inmek; alkollü içkilere bağımlı olmak; bu işin yan etkisinin altında kalmak; günde beş-altı saat uyumak; kötü havalarda uçmak.

Лингвострановедческий модуль Задание 4. Ознакомьтесь с лингвострановедческим комментарием: 1. Mamak: является одним из самых крупных и плотнонаселённых

районов Анкарского мегаполиса. По местонахождению в данном районе получили своё название воинская часть, а также тюрьма. Тюрьма «Мамак» получила известность в связи с тем, что после военных переворотов в Турции в ней были заключены видные турецкие политики, отстранённые от власти. Заочно её часто называют политической тюрьмой (http://tr.wikipedia.org // www.birgun.net).

Alıştırma 13. Türkçe tamamlayınız ve Rusça karşılıkları veriniz:

27

Detaylar(...) inmek; yatak(...) geç kalkmak; ülkenin Güney(...) hareket etmek; Kızıl meydan(...) varmak; Temmuz ay(...) Moskova üniversite(...) girmek; ayak hastalığı sebeb(...) dolayı yavaş yavaş yürümek; anababa(...) haftada bir iki defa uğramak; çok zor bir iş(...) üzerinde çalışmak; dersler(...) çalışmak; ders(...) zamanında başlamak; bu yıl(...) üniversiteye girmek; zaman(...) bitmek; saat yarım(...) bitmek; eski zamanlar(...) kalmak; otel(...) iki gün kalmak; bu güzel iş(...) kalmak; bugün(...) yarına kalmak; ders son(...) yalnız kalmak; herşey(...) kalmak; anababa yan(...) kalmak; yazı tahta(...) bakmak; küçük çocuklar(...) çok fena bakmak; yol(...) eczaneye uğramak ve yeni ilâc(...) bakmak; hastanın yan(...) gecegündüz kalmak ve o(...) bakmak; palto(...) rengine bakmak; müzik(...) dolayı uyanmak; görüşme(...) hazır bulunmak; Ankara’(...) yardımda bulunmak; iyi sonuc(...) varmak; büyük zarar(...) uğramak; bu sözlerin önem(...) bakmak.

Alıştırma 14. Türkçe tamamlayınız: Koltuğa (садиться); (в армию) gitmek; (далеко) gitmek; bitkin

(состояние) gelmek; yer üstüne (выходить); sinemaya (приходить); salona (входить); çok kolay (даваться); büyük oğlunun dairesinde (жить); bu zor yıllarda (жить); (в этом месяце) Rusya’ya dönmek; teferruatlara (вда-ваться); sigaralara (быть зависимым); konfeksiyon bölümüne gitmek ve gri cekete (поискать); yazın (у моря) ahşap evde, kışın da şehrin merkezinde (в городской квартире) oturmak; akşamları yaşlı anababasına (заглядывать); paydos sırasında koridora (выходить); elbisenin kollarına (проверить); iki kol halinde (двигаться); istasyonda trenden (выходить); bu zor işe (приняться); komşularının dilinin ucunda (находиться); sınıf toplantısında (присутствовать); bodruma (спуститься вниз); gecegündüz şirkette (работать); bu durakta otobüse (садиться); İstanbul Boğazı’nın karşı yakasına (двигаться); akşam yemeğine (продолжать); bu güzel eteğe (быть без ума); bu fakir adama (помогать); Ankara Üniversitesinde (учиться).

Alıştırma 15. Türkçe karşılıkları veriniz: Сесть за компьютер; сесть на место Хасана; подняться на

поверхность воды; поехать на запад Турции в город Измир; по пути заехать в больницу Гюльхане к нашему больному отцу; вернуться из заграницы очень худым и усталым; жить в доме своего брата; закончиться на пять минут позже; поехать по длинным и широким проспектам такого большого города, как Москва; показаться очень легким; жить в этой сложной ситуации; вернуться в этом году к себе на родину; поехать на каникулы в деревню; спрашивать новые брюки черного цвета; жить на самом краю земли; читать по-турецки; подняться вверх по лестнице; искать в холодильнике бутылку молока; жить в чистом-пречистом городе; наступить на хвост спящей змее; садиться в

28

скорый поезд; быть на седьмом небе от удовольствия; уезжать на три месяца в командировку в Турцию.

1.2. Отрицательная форма глаголов: образуется путем присоединения к залоговой основе глагола аффикса [-ma/-me], при этом ударение перемещается на слог, предшествующий ему. Например: gitm′ek = git+mek − g′itmemek.

Alıştırma 16. Olumsuz yapınız, Türkçe sözcüklerinin Rusça karşılıkları veriniz:

Bulunmak; останавливаться; yatmak; сидеть в тюрьме; oturmak; пережить; gitmek; приходить; dönmek; возникать; binmek; спускаться; düşmek; приниматься; hareket etmek; вести себя; tırmanmak; достигать; girmek; идти пешком; uğramak; меняться; ulaşmak; начинаться; bitmek; продолжаться; bakmak; быть отложенным; uyumak; просыпаться; sürmek; желать; dinlenmek; летать; istirahat etmek.

Alıstırma 17. Olumsuz yapınız ve Rusça karşılıkları veriniz: Toplantıda hazır bulunmak; fakir ülkelere yardımda bulunmak; sözünde

durmak; fikir üzerinde durmak; evin yanında durmak; problemler üzerinde durmak; taşların üstünde yatmak; akşamları erken yatmak; o rahat koltukta oturmak; Ankara’da oturmak; yıldızlara ulaşmak; derse başlamak; kafeteryanın bir tek boş sandalyesine oturmak; aynı yerde oturmak; pek çok iyi yaşamak; hastalık yaşamak; elimizden gelmek; öğrenci yurduna gelmek; öğle paydosunda kafeteryaya gitmek; askere gitmek; bu güzel ülkeden gitmek; köşebaşında sağa dönmek; Çarşamba günü işten erken dönmek; bodrumdan yukarı çıkmak; su üstüne çıkmak; ata binmek; Ağrı dağına çok çabuk çıkmak ve çok yavaş inmek; üst katlardan merdivenden aşağı inmek; attan inmek.

Alıstırma 18. Türkçe söyleyiniz: Сесть на свое место и не вставать полтора часа; не войти в дверь,

остаться перед дверью; не садиться в это переполненное маршрутное такси; не взбираться на эту высокую гору, а пойти в другое место; не приступить к экзамену вовремя; не подниматься наверх, а спускаться вниз; не желать одноцветную рубашку; не ходить из-за температуры в школу, а пойти к врачу; не поступать очень плохо; не двигаться быстро, а идти помаленьку; совсем не обслуживать машину; не приступить к работе вовремя; не закончиться очень плохо; не заснуть очень быстро; не требовать деньги; совсем ничего не хотеть.

1.3. Глагольное отрицание [-ma/-me] и именное отрицание “değil”.

Именное отрицание в глагольных (отглагольных) речевых отрезках встречается при так называемом внутрифразовом отрицании с

29

элементами противопоставления при сохранении утвердительной формы глагольного (отглагольного) компонента. Например: Anraka’ya değil, İstanbul’a gitmek − ехать не в Анкару, а в Стамбул − ехать (утверд. форма), не в Анкару (внутрифразовое именное отрицание), а в Стамбул (противопоставление).

Отрицательная модальность второстепенного компонента при глагольной (отглагольной) форме без элемента противопоставления грамматически обеспечивается через отрицательную форму глагольного (отглагольного) компонента. Например:

− не встать рано (erken kalkmamak) встать не рано; − не ехать в Стамбул (İstanbul’a gitmemek) ехать не в Стамбул. Alıştırma 19. Türkçe söyleyiniz: Работать неблестяще; стоять недолго; жить недолго по причине

тяжёлой болезни; идти не в публичную библиотеку; смотреть не на кошку; садиться не в самолёт; выйти не из такси; идти небыстро; вставать нерано; посещать не академию; заканчиваться не здесь; заглянуть не к тебе; добраться не до города; начинать не сейчас; отправляться не завтра; упасть не на землю.

Alıştırma 20. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: mutfak−banyo−girmek mutfağa değil, banyoya girmek elma−armut−bakmak; boğaz−ağız−bulunmak; misafir salonu − yatak

odası − çıkmak; bir buçuk kilo şeker − iki kilo pirinç − istemek; saat altı − saat altı yirmi üç − gitmek; ev/ön kapı − arka kapı − girmek; ders/saat iki − iki çeyrek − başlamak; okul − diskotek − gitmek; saat dokuz − saat dokuz buçuk − kalkmak; meslek okulu − harp okulu − girmek.

1.4. Речевые функции отглагольного имени на [-mak / -mek]: 1.4.1. Подлежащее: Sabah erkenden kalkmak, benim için çok zor bir

iştir. − Встать рано утром − для меня очень сложная вещь. Отглагольное имя на [-mak/-mek] в роли подлежащего образует

ряд синтаксических конструкций (неопределённо-личные конструкции без указания лица, кому следует или можно что-л. сделать):

1) -mak gerek (lazım) (быть необходимым что-л. сделать): Artık iş başına dönmek gerek. − Уже необходимо возвращаться на работу;

2) -mak mümkün (можно что-л. сделать): Böyle soğuk havalarda hasta düşmek mümkün. − В такую холодную погоду можно заболеть.

Alıştırma 21. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: поздними вечерами − дом − zamanında dönmek −

нормальное явление → Geceleri eve zamanında dönmek doğal bir şeydir.

30

Эти слова − şimdiden dönmek − правильнее // эти искренние цели − ulaşmak − пара пустяков // эта ситуация − patronun yanına gitmek − очень легко − (однако) − не остаться без работы − очень сложно // televizyon kameraları − karşı − çıkmak − легко − (однако) − не впасть в волнение − очень сложно // этот упрямый конь − сесть верхом − очень легко − (од-нако) − слезть − честное слово − очень сложно // маршрутка − сесть − легко − (однако) − центр города − остановка − выйти − vallahi olmaz bir şey // трудная ситуация − попасть − пара пустяков − (однако) − bu durumdan çıkmak − очень сложно // присматривать за пожилыми − kendilerine yardım etmek − наш долг // в присутствии начальника − serbest davranmak − ошибочный поступок // borç altına girmek − пара пустяков − (однако) − выйти из долгов − очень сложно // это дело − очень грязное − поэтому − polisin takibine uğramak − пара пустяков // с деньгами не шутят − потому что − büyük zarara uğramak − и − залезть в долги − очень легко.

Alıştırma 22. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: (…) − ровно девять часов − т.е. надо начинать урок →

Şimdi saat kaç? − Saat tam dokuz, yani derse başlamak lazım. (…) − время 18 часов − т.е. можно уходить с работы домой; (…) −

время 6.15 − т.е. надо вставать; (…) − время одиннадцать − т.е. можно начинать обеденный перерыв; (…) − сейчас декабрь − поэтому надо ещё лучше заниматься, т.к. грядут экзамены; (…) − сегодня пятница − т.е. надо заехать к нашим родителям; (…) − наш товарищ Эргюн уже не болен, в порядке − т.е. можно уже к нему заглянуть; (…) − время половина первого − в эти часы здесь автобусов нет − т.е. надо идти пешком; (…) − наш поезд в половине третьего − т.е. чтобы не опоздать надо сесть в такси; (…) − время двадцать два часа, но у нас в холодильнике «хоть шаром покати» − т.е. надо идти в супермаркет; (…) − здесь − главный проспект нашего города, поэтому здесь переполнено − но можно поехать по дороге-дублёру.

1.4.2. Сказуемое: Benim büyük arzum, bu yaz tatile Türkiye’ye gitmektir.

Alıştırma 23. Okuyup tercüme ediniz: 1. Hedefimiz, bu yıl işlerimizde daha büyük başarılara ulaşmak. 2.

Hedefimiz, bu küçük ve fakir şehirden İstanbul, Ankara, İzmir gibi büyük şehirlerin birine gitmek. 3. Bu tembel oğlanın hedefi, her gün çalışmamak ve daha fazla dinlenmek. 4. Hedefimiz, futbol dünya kupasında finale çıkmak. 5. Hedefimiz, bu uzak yoldan eve zamanında dönmek. 6. Bizim arzumuz, her işte detaylara inmek. 7. Bizim arzumuz, bu krizin tesiri altından çabuk

31

çıkmak. 8. Bizim arzumuz bir daha o kadar büyük borçların altına girmemek. 9. Bizim arzumuz, sigaralara bağımlı olmaktan çıkmak. 10. Onların hedefi, bütün reformlarda iyi neticeye varmak. 11. Benim arzum, böyle çirkin olaylardan uzak kalmak. 12. Onların amacı, meşru haklarına sahip çıkmak. 13. Bizim hayali arzumuz, uzun asırlar yaşamak. 14. Benim arzum en azından üç evladın babası olmak. 15. Benim arzum, hayatımda zevkten dört köşe olmak. 16. Bizim amacımız, daha sağlam delillere sahip olmak. 17. Benim arzum, arkadaşlarımın gözlerinde kılıbık olmaktan çıkmak. 18. Bizim hedefimiz, bu olayda iyi güçlere taraf olmak. 19. Bizim arzumuz, yorgunluk kahvesi başında beraber oturmak. 20. Benim arzum, yüz kızartıcı durumlardan uzak kalmak. 21. Onun iki arzusu, bir yandan altın babası olmak, diğer yandan da Hacı ağa haline düşmemek.

Alıştırma 24. Türkçeye çeviriniz: 1. У меня есть желание поехать, по крайней мере, на год в

командировку в Россию и жить не в таких крупных городах, как Москва, Санкт-Петербург и т.д., а в одном из самых удалённых уголков России рядом с народом. 2. Наш долг − самым лучшим образом служить нашей республике и нашему народу. 3. У нас есть желание войти в состав делегации президента республики. 4. Мы хотим более не прогрывать ни в одном матче таким постыдным образом. 5. Мы хотим выйти из-под преследования наших соперников. 6. У меня есть желание отправиться в далёкое путешествие. 7. Моя цель − поступить на отделение турецкого языка и литературы Анкарского университета. 8. Наше единственное желание − перестать сильно раздражать всех вас (больше не быть для всех вас красной тряпкой). 9. У меня есть желание больше не стоять в подобных длинных очередях. 10. У меня есть желание быть более удач-ливым в нашей жизни. 11. Их единственное желание − перестать быть зависимым от ракы. 12. Единственное, что желает как сам наш небогатый сосед, так и его семья − жить в более просторном и комфортабельном доме.

Alıştırma 25. Okuyup tercüme ediniz: 1. Bugün dışarıda yağmur var, ne yazık amma yanımda şemsiye ya da

yağmurluk yok. − Bunun en iyi çaresi, uzun zaman dışarıda yağmur altında kalmamak. 2. Bu mağazada geniş siyah kemer yok. Çok yazık! − Boş verin, bunun en iyi çaresi, başka bir mağazada kemerlere bakmak. 3. Yazın Moskova, İstanbul gibi büyük şehirlerde yaşamak çok zor. − Doğrusunuz, ancak bunun en iyi çaresi şehirde değil, şehir dışında bir evde kalmak. 4. Ne yazık, amma bu adamın burnu çok büyüdü, artık onun yanında çalışmak vallahi çok zor. − Neyse, bunun en iyi çaresi kendisine bakmamak bile. 5. Ne yazık, amma patronun vazifesi bizim dişimize göre değil. − Efendim, belki bunun ucunda bir şey var. Ucunuzda ölüm yok ya! Bunun için bu halin en iyi

32

çaresi bu vazife üzerinde daha fazla çalışmak. 6. Biz çok açız, amma bugün bizim öğle paydosumuz sadece 30 dakika. − Zararı yok, buna da bir çare var, o da ayak üstü yemeklere bakmak. 7. Patronumuz çok ciddi, arasıra da çok kaba bir adam. İşte bugün yine onun huzurunda dilim tutuldu. − Canım, buna bir çare var. Bellidir ki herkesin gönlünde bir aslan yatar. İşte bu çare, kendisine kuzu gözüyle değil, aslan gözüyle bakmak.

1.4.3. Определение в словосочетаниях с относительным изафетом.

Некоторые варианты грамматических форм, образованных с участием отглагольного имени на [-mak/-mek] в роли определения в словосочетаниях с относительным изафетом:

1) -mak zamanı/sırası (время/пора, очередь, черёд что-л. делать): derse başlamak zamanı/sırası − время приступать к уроку;

2) -mak zorunda/olmak (быть вынужденным сделать что-л.): bu güzel yerden gitmek zorunda olmak − быть вынужденным уехать из этого прекрасного места;

3) -mak arzusu (желание что-л. сделать): biraz dinlenmek arzusu − желание немного отдохнуть;

4) -mak niyeti (niyetinde)/olmak (намерение что-л. сделать): Ankara Üniversitesine girmek niyeti − намерение поступать в Анкарский университет.

Alıştırma 26. Okuyup tercüme ediniz: 1. Kapı önünde uzun süre (zaman) durmak zorundayım. 2. Benim

Bakanlar Kurulu toplantısında hazır bulunmak arzum yok. 3. Sizin sorunuz üzerinde bir daha durmak zorundayız. 4. Böyle çirkin sözlerinizden ve davranışınızdan dolayı işten kalmak ihtimali hayli yüksektir. 5. Bu yaz Avrupa’da dinlenmek niyetindeyiz. 6. Bu yüksek dağa çıkmak arzumuz yok. 7. Senin eski arabana bakmak ve gecegündüz bunun altında yatmak arzum yok. 8. Sabahları uzun zaman durakta durmak yoksa uzun uzun yürümek zorundayız. 9. Bugün yanımda şemsiye yok, yani yağmur altında kalmak zorundayım. 10. Bu yaramaz çocuklarınıza tam iki ay bakmak niyetim yok. 11. Kadın hareketine girmek arzunuz var mı? 12. Parkın baş kapısı kapalıdır, bunun için arka kapısından girmek zorundayız. 13. Bir ay için bu ağır hastanın yanında kalmak ve kendisine bakmak zorundayım. 14. Uyuyan yılanın kuyruğuna basmak niyeti yok. 15. Bu dar odada, bu eski yatakta uyumak arzum yok. 16. Bu ince işin detaylarına inmek arzumuz yok. 17. Bu memur yüzünden maddi ve manevi zarara uğramak arzumuz yok. 18. Şimdi saat kaç? − Saat on bir, yani yatmak zamanıdır.

Alıştırma 27. Örnekteki gibi yapınız:

33

ÖRNEK: достичь правды − хорошая возможность: doğruya ulaşmak fırsatı

Заполучить электронные (elektronik) книги − хорошая возможность // заполучить (достичь) новую работу − хорошая возможность // служить отчизне − время // достичь успеха − формулы (formüller) // достичь счастливого конца − хорошая возможность // выйти на новые рынки − хорошая возможность // вовремя добраться до Анкары − хорошая возможность // проживать в самом центре Москвы − хорошая возможность // идти в школу − время // остановиться на этом деле − время // хорошо жить − время.

1.4.4. Дополнение: отглагольное имя на [-mak/-mek] в роли дополнения принимает соответствующий падежный аффикс. Если падежный аффикс является гласным, то фонетический порядок образования словоформы является следующим:

− полный (нормативный) фонетический вариант: конечная глухая [-k] отглагольного имени озвончается по правилу имени существительного и переходит в [-ğ]: çalışmak − çalışmağa, başlamak − başlamağa;

− редуцированный, краткий (речевой) фонетический вариант: конечная глухая [-k] выпадает, а присоединение гласного аффикса осуществляется к гласной основе по общему правилу через соединительную (y): çalışmak − çalışmaya, başlamak − başlamaya.

В настоящее время полный (норматиный) фонетический вариант встречается в турецком языке крайне редко.

Присоединение аффикса родительного падежа осуществляется по редуцированному варианту по общему правилу именной гласной основы: çalışmak − çalışmanın, başlamak − başlamanın.

Присоединение согласных аффиксов косвенных падежей (местный падеж, исходный падеж) осуществляется по общему правилу именной глухой согласной основы: çalışmak − çalışmakta − çalışmaktan, başlamak − başlamakta − başlamaktan.

Глагол “istemek” не имеет оформленного падежного управления отглагольными именами на [-mak/-mek], выступающими в роли дополнения: çalışmak istemek, başlamak istemek.

Derse zamanında başlamak istemekten başka hiç hakkımız yok. − У нас нет иного права, кроме как требовать, чтобы вовремя начинать урок.

1.4.5. Обстоятельство времени: Erken gelmekte büyük fayda var. − Есть большая польза, когда приходишь рано.

34

1.4.6. Обстоятельство места: Bunun üzerinde ayrı bir şekilde durmakta büyük fayda var. − Есть большая польза в том, чтобы отдельным образом на этом остановиться.

1.4.7. Эмоционально-экспрессивный компонент содержания [-mak yok]: Bu şirkette durmak, dinlenmek yok. − На этой фирме не может идти и речи о том, чтобы прерваться и отдохнуть.

Alıştırma 28. Okuyup tercüme ediniz: 1. Uzak bir yere dışarıya çalışmaya gitmek çok kolay, ancak boş

dönmemek gayet zordur. 2. Bayanların huzurunda oturmak yok. 3. Siz hoppa bir adamsınız, bütün davranışlarınız çok hafiftir, daha ciddi davranmaya başlamakta büyük fayda var. 4. Mağazada bütün mallara her tarafından çok iyi bakmakta büyük fayda var, çünkü çok sayıda kusurlu mal var. 5. Yılda en azından iki defa diş doktoruna gitmekte anormal bir şey yok. 6. Böyle uzun zaman boş durmakta iyi bir şey yok. 7. İki hafta gibi uzun bir süre burada misafir olmakta iyi bir şey yok, çünkü bu ailenin evi küçük mü küçük. 8. Nohut oda, bakla sofa gibi evde büyük bir aile halinde oturmakta iyi bir şey yok, ancak ne yazık, amma bunun çaresi de yok. 9. Rakı başında uzun zaman oturmakta iyi bir şey yok. 10. Burası çok güzel, amma iş başına dönmek gerek, yani buradan gitmekten başka çaremiz yok.

Alıştırma 29. Türkçe söyleyiniz: Пытаться в этой толпе сесть в поезд; стараться себя вести как

богатенький клиент; стараться встать на 2 часа раньше; желать в конце недели отдохнуть в составе семьи; начать потихоньку ходить пешком; продолжать работать над домашним заданием; стараться выйти из этого происшествия более сильным; стараться избегать (дистанцироваться) счёта на пальцах и приблизительного подсчёта; начать терять большой капитал; начать посматривать на декольтированную (открытую) одежду; начать работать в отделе по продаже галстуков; в этом кризисе стараться быть на стороне соседней и дружеской страны.

§ 2. Повелительное наклонение (!)* 2.1. Является одной из грамматических форм категории

долженствования, обеспечивая в прямой или косвенной форме координацию чей-л. деятельности через повеление, приказ, просьбу, пожелание, совет. Форма повелительного наклонения не имеет саморегулятивной функции, что проявляется в отсутствии форм 1-го лица.

* Глагольные формы в учебнике кодируются подобными знаками с целью использования их при замещении грамматических форм в упражнениях, выполняемых по модели или подстановочных упражнениях.

35

2.2. Порядок образования формы повелительного наклонения: Лицо Число Залоговая

основа глагола

Аффикс Пример

2 ед.ч. --- başla gel dur yürü

мн.ч.*

гласная основа

полная форма:

(a/ı)-(y)ınız (e/i)-(y)iniz (o/u)-(y)unuz (ö/ü)-(y)ünüz

краткая форма:

(a/ı)-(y)ın (e/i)-(y)in (o/u)-(y)un (ö/ü)-(y)ün

uğrayınız dinleyiniz uyuyunuz yürüyünüz

uğrayın dinleyin uyuyun yürüyün

согласная основа

полная форма: (a/ı)-ınız (e/i)-iniz (o/u)-unuz (ö/ü)-ünüz

краткая форма: (a/ı)-ın (e/i)-in (o/u)-un (ö/ü)-ün

çalışınız giriniz

durunuz dönünüz

çalışın girin durun dönün

3 ед.ч. ** (a/ı)-sın (e/i)-sin (o/u)-sun (ö/ü)-sün

varsın gelsin uyusun yürüsün

мн.ч. *** (a/ı)-sınlar (e/i)-sinler (o/u)-sunlar (ö/ü)-sünler

varsınlar gelsinler uyusunlar yürüsünler

* Аффикс является безударным, ударение падает на последний слог залоговой основы. Соединительная (-y-) используется при присоединении аффикса к гласной залоговой глагольной основе.

36

** Аффикс является ударным. *** Согласование по множественному числу происходит в

соответствии с общим правилом на основе взаимодействия двух категорий «человек − нечеловек» и «членимое множество − нечленимое множество» (см.: часть 1, 3.1.9).

2.3. Фонетические особенности глухих глагольных основ: Глагольная основа в турецком языке неизменяема, конечная

глухая согласная не озвончается. Исключение составляют глаголы “gitmek”, “gütmek” (погонять, гнать; направлять), “tatmak” (пробовать на вкус; вкушать; познать, изведать) вспомогательный глагол “etmek”, а также производные глаголы, образованные с помощью вспомогательного глагола “etmek”, не зависимо от степени лексикализации:

− в большей части глаголов именная часть и вспомогательный глагол на письме используются раздельно: yardım etmek − yardım edin(iz);

− некоторые глаголы претерпели частичную лексикализацию, про-являющуюся в слиянии на письме именной и глагольной частей с параллельными фонетическими редукциями: seyretmek (смотреть, созерцать программу, телевизор и т.д. / izlemek): sey(i)r (ход, течение) + etmek − seyrediniz; kaybetmek (потерять; проиграть): kay(ı)p (потеря, утрата) + etmek − kaybediniz; kaydetmek (отмечать): kay(ı)t (отметка, пометка, фиксация, регистрация) + etmek − kaydediniz и т.д.

При этом глагол “yönetmek” (руководить, управлять), который образован сочетанием имени “yön” (сторона, направление) и вспо-могательным глаголом “etmek”, претерпел полную лексикализацию, поэтому он вышел из группы глаголов-исключений и используется с фонетической точки зрения по общему правилу: yönet(mek) − yönet − yönetini(iz) − yönetsin − yönetsinler.

Alıştırma 30. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: (ребёнок) bakmak Sen çocuğuna bak. − Siz çocuğunuza bakın (bakınız). O çocuğuna baksın. − Onlar (çocuğuna) çocuklarına baksınlar. (государственная служба) girmek; (рекомендация) bulunmak;

(фильм) seyretmek; (школа) devam etmek; (хорошим образом) yönetmek; (слово) durmak; (тихонечко) yürümek; (наверх) çıkmak; (маршрутка) binmek; (ещё на два дня) kalmak; (место/-e) oturmak; (к нам) gelmek; (трудиться) başlamak; (приходить вовремя) çalışmak; (отец) uğramak; (вперёд) gitmek.

37

2.4. Отрицательная форма глагола в повелительном наклонении образуется по общему правилу отрицательной формы глагола. Например: git−gitme; gelin (geliniz) − gelmeyin (gelmeyiniz); varsın−varmasın; girsinler−girmesinler.

Alıştırma 31. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: оставаться рядом со мной Sen yanımda kalma. − Siz yanımda kalmayın (kalmayınız). − O

yanımda kalmasın. − Onlar yanımda kalmasınlar. Долго лежать под солнцем; в понедельник ходить в ботанический

сад; нести убытки; поворачивать налево через 100 метров впереди; предстать перед директором школы; залезать на эти высокие ворота; поступать ошибочно; становиться клиентом этого банка; добраться до конечного пункта (например, на автобусе или поезде); стоять под высоким деревом; наступить на хвост спящей змее.

2.5. Эмоционально-экспрессивный компонент содержания форм повелительного наклонения:

2.5.1. Для усиления долженствовательной (координирующей) модальности формы повелительного наклонения с параллельным приданием фразе оттенка эмоционально-экспрессивного содержания после глагола в форме повелительного наклонения (как правило, 2-го лица единственного числа) может использоваться модальное слово “bakalım”, которое может не передаваться специальным образом по-русски, когда соответствующий эмоционально-экспрессивный оттенок компенсируется контекстом, или выражаться при помощи модального слова «ну-ка», «давай». Например: “Otur, bakalım!”

2.5.2. Эмоционально-экспрессивный компонент в форме повелительного наклонения (по всей существующей грамматической парадигме) может также обеспечиваться при помощи неопределённой частицы “bir” в препозиции к глагольной форме: “Haydi bir bak! Bir oturunuz, lutfen! Bir çalışsın! Bir gelsinler!”

2.6. Альтернативная конструкция с формой повелительного наклонения 3-го лица образует косвенную координацию. Например: Onlar ne yapsınlar, gitsinler mi, kalsınlar mı? − Что им делать, уходить или оставаться?

В случае уточняющего вопроса вопросительная частица может перемещаться внутри предложения (см.: книга 1, ур. 2, § 8): Ne tavsiye edersiniz, bizim hasta oğlumuz okula mı gitsin, evde mi kalsın? − Что Вы посоветуете нашему заболевшему сыну, идти в школу или оставаться дома?

38

Alıştırma 32. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: (наш племянник) поехать домой − остаться здесь → Bizim

yeğenimiz evine mi gitsin yoksa burada mı kalsın? (Этот служащий) оставаться на своём месте − пойти на приём к

нашему начальнику; (наш автобус) встать в очередь на автозаправочной станции − продолжить свой путь; (то крупное судно) оставаться на входе в пролив − входить внутрь пролива; (наш гость) уже вставать − ещё спать; (эти молодые люди) оставаться стоя − садиться; (наша заболевшая бабушка) оставаться дома − пойти к врачу; (эти студенты) делать уроки − немного отдохнуть; (моя дочь) продолжать изучать английский язык − приступать к изучению русского языка; (эти супруги) продолжать пре-бывать в одном доме − какое-то время жить в разных домах; (мой муж) в этом магазине поискать ремни − пойти в другой магазин; (этот молодой человек) оставаться внутри комнаты − выйти на улицу.

2.7. Формы повелительного наклонения (как правило, 3-го лица) используются в следующих устойчивых формах общения:

− пожелание или призыв: Allah korusun! / Allah bağışlasın! − Сохрани, господи! Allah göstermesin! − Не приведи, господи! Allah bir yastıkta kocatsın! (досл.: Пусть Аллах состарит на одной подушке) − Долгих лет супружеской жизни!

− в лозунгах: Yaşasın Rusya! − Да здравствует Россия! Böl ve yönet! − Разделяй и властвуй!

− в пословицах и поговорках, крылатых выражениях: Az olsun uz olsun! − Лучше меньше, да лучше! Ekmek çarpsın! − Чтоб мне подавиться!

− в клишированных выражениях: Dur yok, otur yok! − Ни минуты покоя!

2.8. Частица [da/de] со сказуемым в повелительном наклонении: − в роли союза «и», «да» образует предложение с эмоционально-

экспрессивным компонентом содержания. Gel de otur, bakalım! − Давай-ка заходи и садись!

− в роли подчинительного союза «чтобы» образует сложное предложение с придаточным цели, в котором имеет место препозиция главного предложения второстепенному, а сказуемое придаточного цели в форма 3-го лица выражается повелительным наклонением: Yaşlı büyükannenize iyi bakınız da hasta olmasın. − Хорошо ухаживайте за своей пожилой бабушкой, чтобы она не заболела.

2.9. Глагол “bakmak” в форме обращения “Bak! Bakınız!” (Смотри! Смотрите!) имеет речевую функцию привлечения внимания, обращения

39

внимания, а также указание-предупреждение (условно: «погрозить пальцем»). В речевой функции «предостережение» (условно: «берегись») используется глагол “sakınmak” (остерегаться; избегать; воздерживаться; уклоняться). Например:

Смотрите, более не попадайте в такие убытки! − Bakın, bir daha böyle zarara uğramayın!

Смотри, не упади! − Sakın, düşme! Alıştırma 33. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: наш сын Орхан − вернуться из армии → Bir gün gelsin de

oğlumuz Orhan askerden dönsün! Sizin kaba yeğeniniz − adama dönmek // ваш ребёнок, как и вы −

становиться хозяином слова − часто не отказываться от своих слов // bu iş − çirkin olmaktan çıkmak − onun etrafında para dönmemek // наш сын − возможность − пусть на короткий срок − остаться с нами // kızımın oğlu, yani bizim torunumuz − iyiye doğru değişmek − kaba olmaktan çıkmaya başlamak // в министерстве национального образования − начинать работать − проблема новых образовательных стандартов // hocamız − profesör olmak // терпение − быть горьким − его плоды − быть сладкими // senin yüzü − bir daha − gözyaşı olmamak // Господь − тебе − помочь // Bakanlar Kurulunda − yüksek benzin fiyatları gibi konu − hakikat − üzer − durmak.

Alıştırma 34. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: Burası rahat bir yerdir. − Burası rahat bir yer olsun! Siz iyi ev sahibisiniz. Sen efendi adamsın. Kahve sadedir. Burası

Çarşamba pazarı değil. Bütün bu sözleriniz çorba değil. Bizim halimiz de aynı. Abiniz Hüsamettin dakik bir adam. Bizim evimiz 100 metrekaredir. Bizim evimiz yol geçen hanı değil. Paranın üstü lirada. Senin yanında daima bozuk para var. Akşam yemeğimizde rakının yanında beyaz peynir, domates, biber ve salatalık gibi sebzeler, zeytin, kavun ve karpuz var. Öğle yemeğimizde domates çorbası ve döner var. Şeker Bayramında kızın Ayşe bizdedir. Benim yeni paltom uzun ve mavidir.

Лингвострановедческий модуль Задание 5. Ознакомьтесь с лингвострановедческим комментарием:

40

1. Zeytin (оливки, маслины): среди мировых производителей оливок Турция занимает 4-е место по количеству оливковых деревьев и 6-е место по территории оливковых угодий. 8% от мирового объема оливкового масла производится в Тур-ции. По производству пищевого оливкового масла Турция занимает 2-е место после Испании, а по потребле-нию оливкового масла занимает 1-е место в мире. В Турции оливки выращиваются в районах Эгейского, Средиземного, Мраморного морей, а также в Юго-Восточной Анатолии. Около 10% всех оливковых угодий сосредоточено в районе Мраморного моря: Айвалык, залив Эдремит, Гемлик, Ялова. Оливки (маслины) имеют очень высокую пищевую ценность, в них имеется большое коли-чество растительного протеина, масла, витаминов А, С и Е, кальций, фосфор, сера, хлор, магний. Они крайне полезны для сердечно-сосудис-той системы, замедляют процессы старения человеческого организма, используются в косметологии, предотвращая выпадение волос, появление перхоти.

(http://tr.wikipedia.org; www.gemlikzeytini.com/etiket/zeytin-ve) 2. Döner (дёнер, шаурма): вид шашлыка, который готовится из

отбивных кусочков мяса, замаринованных с различными специями и нанизанных вертикально на шампур. Как правило, для данного шашлыка используется молодая баранина. Является одним из самых распростра-нённых видов шашлыка в турецкой кухне.

Шашлык дёнер (шаурма) известен не только в Турции, но и во многих других странах под разными названиями. При его приготовлении используется различное мясо, например курица, говядина, свинина. В готовом виде подаётся завёрнутой в пиде или в виде сэндвича. К мясу турецкого дёнера добавляют острый перец, листья салата, помидор, лук, маринованные овощи. При общем многообразии видов дёнера в Турции существует два основных способа его приготовления: 1) между кусочками мяса помещают фарш, в готовом виде при

срезании с шампура получаются длинные тонкие полоски мяса, которые нередко используют в дальнейшем для приготовления шашлыка «Искендер»; 2) дёнер по-анкарски, при приготовлении которого

41

используются исключительно кусочки мяса, которые затем срезаются в виде небольших кусочков.

(güzelresimler.name.tr; http://tr.wikipedia.org).

3. Şeker Bayramı (Ramazan Bayramı) − праздник Рамазан: является завершением большого мусульманского поста Рамазана − 9-го месяца по лунному календарю, и имеет большую значимость в исламской культуре вообще и в турецкой культуре в частности. В течение месяца между минаретами крупных мечетей вывешиваются световые растяжки с различными праздничными пожеланиями. Во время поста от восхода и до заката солнца мусульманам запрещается употреблять еду и напитки, вклю-чая воду. Разговение осуществля-ется после молитвы по заходу солнца (iftar) и перед молитвой до восхода солнца (sahur).

На последней неделе поста убираются в домах и квартирах, готовят праздничную одежду, готовятся к празднику. В праздник Рамазан готовят и раздают еду неимущим. Празднования проводятся, как правило, в семейном кругу, наносятся визиты к старшим родственникам фамилии. Дети по традиции целуют руки взрослым, исполняют песни или читают стихи и получают небольшие гостинцы − сладости, конфеты, шоколад, но чаще всего − пахлаву. Существует традиция, заключающаяся в том, что люди, находящиеся в ссоре, в этот праздник мирятся. Праздник Рамазан мусульмане отмечают в течение 3-х дней. В Турции это − государственный праздник (http://tr.wikipedia.org; beyazgazete.com).

Задание 6. Пользуясь словарём, ознакомьтесь с ингредиентами и способом проготовления “Domates çorbası” (томатного супа):

MALZEMELER: 5 adet domates, 5 su bardağı su, 2 su bardağı süt, 1 çorba kaşığı un, 2 çorba kaşığı margarin (yoksa tereyağı), 3 çorba kaşığı kaşar peyniri rendesi, tuz.

HAZIRLANIŞI: yağı un ile hafif ateşte çevirip üzerine azar azar süt ilave edin. Domatesleri rendeleyiniz, ilave ediniz ve karıştırmaya devam edin. 5 bardak suyu da ekleyiniz. 5 dakika kadar kaynatın. Üzerine

42

rendelenmiş kaşar peyniri gezdirin (www.101cookbooks.org // www.yemektarifleri.org).

Alıştırma 35. Türkçe söyleyiniz: Курильщик (человек, испытывающий зависимость от сигарет);

алкоголик (человек, испытывающий зависимость от спиртных напитков); обжора (человек, испытывающий зависимость от еды); компьютероман (человек, испытывающий зависимость от компьютера); интернетоман человек, испытывающий зависимость от Интернета).

Alıştırma 36. Okuyup tercüme ediniz: 1. Bu işin başında sen değil, hocan Orhan bey dursun da işin sonu iyi

olsun. 2. Siz daima yeni bilgilerin peşindesiniz, bunun için İngiltere’ye Cambridge üniversitesine gidiniz de orada yeni bilgilere ulaşmak fırsatınız çıksın! 3. Sen iyi bir kaptansın, amma bu sularda etrafına iyi bak da gemi karaya oturmasın! 4. Bu gibi etek hanımımın eline bir daha gelmesin de aklı gitmesin! 5. Bu pis paraların peşine düşmeyin, bunda iyi bir şey yok. 6. Orhancığım, pek fazla heyecana düşme, benim annem iyi kalpli bir kadın. 7. Kendinize iyi bakınız da dünya başınıza dar gelmesin. 8. Burası çok rahat, yani istirahat etmek fırsatım var, gel keyfim gel! 9. Sözlerimiz şaka gibi gelmesin, çünkü vallahi bu işin şakası yok. 10. Bir daha o kadar erken saatlerde kalkma, senin oğlun kalksın. 11. Buraya bir daha yalnız gelme, yanında yetişkin bir kimse olsun. 12. Bir daha böyle uzun kuyrukta durma, gelinin dursun. 13. Bir daha böyle kısa ve parlak renkli eteklere bakma, artık senin kızın baksın. 14. Bu yaşlarında artık bankada çalışma, senin çocukların çalışsınlar. 15. Sıhhatine bak! 16. Bu adamın tabiatına bakmayınız. 17. Benim menfaatlerime bakmasınlar. 18. Bu gibi vaatlerde bulunmasınlar, çünkü bunlar sıradan yalandan başka bir şey değil. 19. İstirahate gitsinler. 20. Sözlerinizin önemi hiç değişmesin!

Alıştırma 37. Подставьте уместно либо глагол “bakmak”, либо глагол “sakınmak” в форме повелительного наклонения, переведите на русский язык:

1. Burası çok sıcak, ancak buzdolabı yok. (...)! Bu yemek artık bozuk! Yani bunun tadına bakmayın bile! 2. Bu ay öğle saatlerinde hava aşırı ölçüde sıcak. (...)! Uzun zaman güneş altında kalma, birkaç saat otelde dinlen! 3. (...)! Bugün de okulda Orhan yok. Galiba bir şey oldu! Bu akşam kendisine uğra. 4. Senin ailen hep dar gelirli kalmasın! İşte (...)! Devlet hizmeti genelde şöyle bir ekmek kapısıdır. 5. Sizin kalbiniz çok zayıf. (...), çabuk yürümeyin! 6. Bu dolmuş vallahi çok eski, daha doğrusu Nuh Nebi’den kalma bir arabadır. (...), böyle dolmuşlara binmeyiniz de kötü bir şey olmasın! 7. Yarın vallahi pek çok işimiz var. (...)! İki saat daha erken kalkmak lazım. 8. Bu şirket çok büyük ve zengin, burada çalışmak benim büyük para problemlerimin en iyi çaresidir. − (...), burada rahat rahat çalışmak olmaz bir

43

şey, çünkü burası cadı kazanı, yani ben size tavsiye etmem. 9. Yarın saat sekizde hareket. (...), geç kalkma, çünkü bu saatlerde otobüse binmek ya da trafikte kalmamak çok zor, yani en azından bir saat daha erken evden çıkmak lazım. 10. Bu mağazada güzel ve moda çok elbise var. İşte (...), bu etek, ceket ve bluz vallahi güzel. Tam size göre! − Evet, alırım! − Güle güle kullanın!

Alıştırma 38. Türkçe tamamlayınız: 1. Gelsinler ve bura(...) otursunlar, herkes onların gözlerine bak(...). 2.

(Подожди), bakalım! Sana bir sorum var. 3. Gelin, bakalım, (ваша очередь). 4. Bugün hafta sonu ve bu saatlerde hiç otobüs yok, yani bura(...) boşuna (не ждите), yaya gidin. 5. Babam bu defterler(...) bakmasın, ora(...) iyi bir şey yok. 6. Bu konu(...) bir tek lafım yok, çünkü (всё) palavra! 7. Murat (больше) biz(...) gelmesin! − Tamam, gelmesin, ancak (тебе-то что)? 8. İşte sana candan yürekten bir hediye. Benim pek fazla para(...) yok, bu armağan da çam sakızı çoban armağanıdır. 9. Bugün işlerimiz (порядком много)! Haydi, arkadaşlar, (за дело)! 10. Vah, vah, vah, (что это за) bir patron! Dur yok, otur yok! 11. Bura(...) arka kapı(...) değil, ön kapı(...) girin. 12. Osman’ın ne(...) var? − O hastadır. − (Сохрани, господи!), geçmiş olsun! 13. Bilginiz var mı? Ne(...) hakkında? Orhan Pamuk’un yeni roman(...) hakkında. 14. Bu yeni evliler(...) ne dersiniz? Onlara (одно единственное) sözüm var: (Пусть счастье не покидает ваш дом) ve (Долгих супружеских лет)! 15. Gel, bu (угол) otur! 16. Gün(...) iki üç saat Türkçe çalışınız! 17. Uçak çabuk aşağı(...) inmesin. 18. Herkes yavaş yavaş git(...), çünkü grubumuz(...) küçük bir çocuk var. 19. Küçük oğlum Osman artık yataktadır, çünkü saat 22, yani bütün çocuklar(...) uyumak zaman(...). Sizin oğlunuz (тоже) yat(...). 20. Gerek sandalye gerekse yatak boştur, onlar nereye otur(...), sandalye(...) mi, yoksa yatağ(...) mı? 21. Anababalarımız pek çok uzun (пусть живут)! 22. Bir şeyin mi oldu, canım? − Evet, ayaklarım(...) rahatsız(...). − Nasıl?! − Ayaklarım(...) ağrı var. − Allah korusun! (Поправляйтесь)! 23. Bu domates çorbası(...) da tad(...) bir bakınız! Ne der(...)? − Vallahi, bu çorba da (чрезвычайно) lezzetli! Yeme de yanında yat! 24. Bir tanem! Bu dünya(...) ve benim hayatım(...) senden (кроме) bir kimsem yok! 25. Siz daha (неопытный) bir şoförsünüz, bunun için bu yeni arabanın direksiyonuna (сами) geçmeyiniz, bir süre (рядом с вами) tecrübeli bir kimse olsun. 26. (Все) banka hesaplarınız(…) çok iyi bakınız da dara düşmeyiniz.

Alıştırma 39. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: (sen) işler − bakmak Benim işlerime bakma, kendi işlerine bak. − Benim işlerime değil

kendi işlerine bak. (Siz) söz − bakmak; (o) yatak − (-a) yatmak; (sen) yer − (-a) oturmak;

(onlar) çocuğum − bakmak; (siz) arabam − binmek; (o) dairem − çıkmak;

44

(onlar) anababam − uğramak; (sen) ofis − çalışmak; (sen) ders − başlamak; (siz) araba − bakmak; (sen) oda − uyumak.

Alıştırma 40. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: bugün, diş−doktor, gitmek−zorunda, bugün, diş−ağrı − Bugün işlerin var mı? − Evet, bugün de çok işim var. − Ne gibi? − Diş doktoruna gitmek zorundayım. − Bir şey mi oldu? − Evet, bugün benim diş ağrısı var. Şimdi, İş bankası, gitmek − zorunda, paralarım − bakmak − lazım; bu

hafta, çok − ders çalışmak−zorunda, gelecek hafta, imtihan; yarın, bu problem − üzer − çalışmak − zorunda, patronumuz − biz − memnun değil; bugün, sen, uğramak − zorunda, sen − bir sualim; son iki ay, gecegündüz ders çalışmak − zorunda, sınıf − kalmak − ihtimal; şimdilerde, Ankara, gitmek − zorunda, yarın, bu zor iş − başlamak − zaman.

Alıştırma 41. Türkçeye çeviriniz: 1. Не выходите из дома на улицу, потому что в это время рядом с

морем погода не очень-то хорошая. У вас же болит горло. 2. Сегодня уже 25-е число, что ты на это скажешь? − Не знаю, уезжать им или оставаться в столице на день-другой? 3. Пусть садятся в такси и едут в центр города. − Зачем им туда ехать? 4. Работайте быстрее! − Любезнейший, в этом нет ничего хорошего, потому что в турецком языке есть хорошие слова: «Лучше меньше, да лучше!» 5. Не стой позади машины, чтобы не случилось чего-нибудь нехорошего! 6. У меня есть намерение задержаться здесь ещё на несколько дней. − Не знаю, видимо, в этом нет ничего хорошего, потому что хороший гость − три дня гость. − Что ты на это скажешь? 7. Пусть даже не появляется в моём присутствии, потому что всяк в душе лев. И я тоже. Кто знает, что случится? 8. Не ведите себя вольно в нашем присутствии, в этом нет ничего хорошего. 9. Как хорошо, что сегодня уже суббота, т.е. у нас есть возможность немного отдохнуть. 10. Этим летом поезжайте не на юг России, а в Турцию, в Анталью. Там райское место для туристов. Единственное, там нужно оставаться не менее двух недель. В таком случае там можно прекрасно отдохнуть и получить массу удовольствия. 11. Единственная моя. Ты знаешь, у меня нет лишних денег. Но вот тебе от меня скромный подарок от всего сердца. 12. Ты немного лишне полноватый. По крайне мере, две недели посиди на диете! 13. Такая горячая вода не подходит для этой одежды. Обратите-ка на это внимание, чтобы ваша одежда, включая вашу новую юбку, не «села». 14.

45

Пусть на вашем корабле будет опытный капитан, чтобы ваше судно не село на мель. И пусть капитан вашего судна будет капитаном 1-го ранга (морским полковником)!

Alıştırma 42. Используя расположенную в приведенной последовательности лексику и на основе формы повелительного наклонения, опишите путь на почту:

Postahane; bu otobüs; binmek; beş dakika gitmek; balık pazar; yan; inmek; 100 metre; ileri; yürümek; köşebası; sağ; dönmek; Atatürk bulevarı; çıkmak; etrafınız; bakmak; bulevar; karsı taraf; çocuk mağazası; oraya; gitmek; ön kapı; girmek; arka kapı; çıkmak; mağaza; ters taraf; avlu; orada; merdiven; ondan; Dedeler sokağı; çıkmak; orada; yeni sarı bina; orası; postahane.

§ 3. Глагольное время 3.1. Временные формы в языке предназначены для

непосредственного указания на конкретный момент времени совершения действия на временной оси (…преждепрошедшее − прошедшее − [настоящее] − будущее…), где определяющим временным компонентом является настоящее, по отношению к которому фиксируются другие временные состояния. Данная функция формирует объективную модальность временных форм − безоценочное отражение факта действительности путём его соотношения с конкретным временным компонентом.

В турецком языке содержание временных форм может ограничиваться объективной модальностью, однако ряд временных форм может иметь также и субъективный модальный компонент содержания, который основывается на оценке человеком действительности − предметной и/или речевой. Т.е. в отличие от русского языка, в котором субъективную модальность выражают преимущественно модальные слова, в турецком языке наряду с лексическими средствами данный компонент содержания регулярно может выражаться также через грамматические единицы − аффиксы, в частности аффиксы временных глагольных форм.

3.2. Временные глагольные формы в турецком языке имеют следующую классификацию:

− по месту на временной оси: непереходные и переходные. К непереходным относятся временные формы, которые указывают на точный момент времени в настоящем (-yor), прошедшем (-dı) или будущем (-acak). Переходные временные формы содержат модальные компоненты двух пограничных временных полей − прошедшее-настоящее/перфект (-mış) и настоящее-будущее (-ır).

46

прошедшее настоящее будущее

−−−−−−−−−−−−−•−−−−−−−−−−−−−−•−−−−−−−−−−−−→ (t′) -dı -mış -yor -ır -acak

− по компонентному составу: простые и составные временные формы. Простые временные формы выражены элементарным (далее неделимым) аффиксом. Составные временные формы образованы комбинацией двух временных аффиксов, обеспечивая уточнение характера совершения действия в прошлом: -yordu, -ırdı, -acaktı, -mıştı.

ПРОШЛОЕ НАСТОЯЩЕЕ (узкое/широкое)

БУДУЩЕЕ

категориальное с расширением geçen-(...): прошлый, прошедший geçenlerde - на днях, недавно (...)-geçmiş-(...): прошлое; былой, минувший önceki-(...): предшествующий, предыдущий

bugün: сегодня (т.е. в настоящий день развертывания действия) şimdi: сейчас (т.е. в текущий момент развертывания действия) bugünkü-(...): сегодняшний şimdiki-(...): теперешний

bugünlerde (се-годня) - şimdi-lerde (сейчас): в какой-то период времени, связанный рам-ками прошлого, настоящего и будущего

(...)-gelecek-(...): будущее; будущий, предстоящий, грядущий (...)-istikbal: будущее sonraki-(...): последующий

geçtiğimiz-(...): yaşadığımız-(…):

нынешний, текущий

§ 4. Настоящее время (-yor: şimdiki zaman / →) 4.1. Категориальное значение: имеет исключительно

объективную модальность и называет действие, которое совершается в момент говорения в настоящем (актуальное настоящее: Сейчас мы делаем уроки), или относительно продолжительное действие, но ограниченное по времени и/или месту (В восемь утра я выхожу из дома. Мы живём в Москве).

4.2. Порядок образования: образуется при помощи ударного аф-фикса [-yor], который имеет только один фонетический вариант и при-соединяется к основе глагола и принимает личные аффиксы сказуе-мости, которые имеют только один фонетический вариант с гласной [u].

4.3. Фонетические особенности: − согласная основа: чтобы избежать скопления согласных в се-

47

редине слова к согласным основам, аффикс [-yor] присоединяется в соответствии с законом гармонии гласных при помощи соединительных узких [-ı; -i; -u; -ü] − yat[mak]: yat+(-ı)+[-yor] = yatıyor. В данном случае актуальным является также правило не озвончения − озвончения согласной глагольной основы (см.: § 2.3);

− гласная основа, заканчивающаяся на узкие гласные (-ı; -i; -u; -ü): аффикс [-yor] присоединяется непосредственно к основе без каких-либо изменений − uyu[mak]: uyu+[-yor] = uyuyor;

− гласная основа с широкими гласными [-a; -e]: при присоединении к гласной основе аффикса [-yor] широкие [-a; -e] переходят в узкие [-ı; -i] − yaşa[mak]: yaş[a→ı]+[-yor] = yaşıyor;

− гласные глагольные основы, заканчивающиеся на [-о] и [-ö], в турецком языке не установлены.

Лицо/число Основа глагола

Аффикс КНВ

Личные аффиксы

Пример

Ben başla/ı- ye/i-

-yor -um (Ben) başlıyorum. (Ben) yiyorum.

Sen yürü- uyu-

-yor -sun (Sen) yürüyorsun. (Sen) uyuyorsun.

O yansı- ekşi-

-yor — (O) yansıyor. (O) ekşiyor.

Biz bat- çık- gel- in-

(ı) (ı) (i) (i)

-uz (Biz) batıyoruz. (Biz) çıkıyoruz. (Biz) geliyoruz. (Biz) iniyoruz.

Siz koy- böl-

(u) (ü)

-sunuz (Siz) koyuyorsunuz. (Siz) bölüyorsunuz.

Onlar* otur- düş-

(u) (ü)

-lar (Onlar) oturuyorlar. (Onlar) düşüyorlar.

* Согласование по множественному числу происходит в соответствии с общим правилом на основе взаимодействия двух категорий «человек − нечеловек» и «членимое множество − нечленимое множество» (см.: часть 1, 3.1.9).

4.4. Фонетические редукции на стыке слов в глагольных синтагмах:

4.4.1. В турецком языке существует общая тенденция регресс-

48

ивного фонетического влияния, т.е. на стыке слов при образовании синтагм последующие фонемы влияют на характеристики предыдущих.

4.4.2. Редукции в аффиксах падежного управления: на стыке имени в падежной форме, выраженной гласным аффиксом, и глагола в рамках единой синтагмы могут наблюдаться редукции, направленные либо в сторону расширения узкой конечной гласной имени под влиянием широкой гласной первого слога глагольной части (а иногда первого и второго слога глагольной части либо предыдущего слога именной части и последующего слога глагольной части), либо в сторону сужения широкой конечной гласной имени под влиянием узкой гласной первого слога глагольной части (то же самое): dinlenmeye gidiyoruz (e−i) − [din∪lenme∪y′igi∪diy′oruz].

4.4.3. Озвончение (оглушение), удвоение именных согласных основ в составных глагольных синтагмах под влиянием начальной фонемы первого слога глагольной части: ihraç ediyor (ç−c) − [ih∪r′ace∪diy′or]; namaz kılıyor (z−s) − [na∪m′askı∪lıy′or]; ret+etmek (t−dd) − [r′edde∪diy′or] (см.: часть 1, ders 5, §11).

4.4.4. Редукции начальных корневых глагольных гласных по рядности (передний ряд − задний ряд) и широте (широкие − узкие): aşağı iniyor (ı−a / i−ı) − [a∪ş′a:ı∪niy′or]; harekete devam ediyor (e−ı) − [ha∪reke∪t′ede∪v′a:mı∪diy′or].

4.4.5. Долгота последней гласной в словах-заимствованиях при образовании открытого слога на стыке именной и глагольной частей (см.: часть 1, ders 5, § 12): cevap − cevabı [ceva:bı], cevap + etmek = cevap etmek − cevap ediyor [ce∪v′a:be∪diy′or].

Alıştırma 43. Проспрягайте в утвердительной модальности в форме настоящего времени:

Arabanın direksiyonuna geçmek; rejim tutmak; karaya oturmak; dara düşmek; para istemek; hediye etmek; hizmet gereği gitmek; domates çorbasının tadına bakmak; zevkten dört köşe olmak; maddi zarara uğramak; kuyruğa girmek; uçağa binmek.

Alıştırma 44. Hızlı Türkçe söyleyiniz: Я ухожу в армию. Это дело переносится на завтра. Мы становимся

усталыми. Вы вдаётесь в подробности. Ты опаздываешь. Урок заканчивается вовремя. Я смотрю на улицу. Мы рано просыпаемся. Вы несёте большие убытки. Он входит в комнату. Ты зависим от сигарет. Они возвращаются к себе на родину. Я живу в большой квартире. Мы движемся в составе двух колонн. Ты начинаешь сложное дело. Ты сидишь на камне. Он присутствует на заседании правительства. Я сижу

49

на стуле. Вы продолжаете ужинать. Я работаю за компьютером. Мы поднимаемся на верхний этаж. Мы живём на краю земли. Они проживают в самом центре Анкары. Мы потихоньку спускаемся вниз. Я много хочу. Вы очень быстро идёте. Ты плохо обслуживаешь свою машину. Мы хотим одноцветную рубашку. Они к своей работе присту-пают вовремя. Вы поднимаетесь на самую высокую гору страны.

Alıştırma 45. Hızlı Rusça söyleyiniz: 1. İşinize bakıyoruz. − İşlerime bakıyor. − İşime bakıyorsunuz. −

İşlerimize bakıyorsun. − İşine bakıyorlar. 2. Ofisine çıkıyorum. − Ofisimize çıkıyorsun. − Ofislerine çıkıyoruz. −

Ofisime çıkıyorsunuz. − Ofisinize çıkıyorlar. − Ofisine çıkıyor. 3. Odama giriyorsun. − Odanıza giriyorlar. − Odasına giriyorum. −

Odana giriyoruz. − Odalarına giriyorsunuz. − Odamıza giriyor. 4. Omuzuna biniyorum. − Omuzlarına biniyorsunuz. − Omuzuma

biniyorlar. − Omuzumuza biniyorsun. − Omuzunuza biniyoruz. − Omuzuna biniyor.

5. Arabama biniyorlar. − Arabana biniyoruz. − Arabasına biniyorsunuz. − Arabanıza biniyorum. − Arabamıza biniyor. − Arabalarına biniyorsun.

6. Şehrime dönüyorsun. − Şehrinize dönüyorum. − Şehrine dönüyorlar. − Şehrimize dönüyorsunuz. − Şehirlerine dönüyor. − Şehrine dönüyoruz.

7. Sandalyene oturuyorum. − Sandalyenize oturuyor. − Sandalyemize oturuyorsunuz. − Sandalyesine oturuyorsun. − Sandalyelerine oturuyoruz. − Sandalyeme oturuyorlar.

Alıştırma 46. Hızlı Türkçe söyleyiniz: 1. Мы идем к нему на работу. − Вы идете к нам на работу. − Я иду

к тебе на работу. − Ты идёшь к ним на работу. − Они идут ко мне на работу. − Он идёт к вам на работу.

2. Я присматриваю за твоим ребёнком. − Вы присматриваете за его ребёнком. − Мы присматриваем за их ребёнком. − Он присматривает за моим ребёнком. − Ты присматриваешь за нашим ребёнком. − Они присматривают за вашим ребёнком.

3. Ты возвращаешься в наш город. − Он возвращается ко мне в го-род. − Мы возвращаемся в твой город. − Я возвращаюсь в его город. − Вы возвращаетесь к ним в город. − Они возвращаются в ваш город.

4. Он поднимается к ним на этаж. − Я поднимаюсь к вам на этаж. − Мы поднимаемся к нему на этаж. − Ты поднимаешься ко мне на этаж. − Они поднимаются к тебе на этаж. − Вы поднимаетесь к нам на этаж.

5. Вы входите ко мне в комнату. − Он входит к вам в комнату. − Я вхожу к тебе в комнату. − Мы входим к нему в комнату. − Ты входишь к

50

ним в комнату. Они входят к нам в комнату. 6. Они приступают к нашему упражнению. − Я приступаю к его

упражнению. − Мы приступаем к вашему упражнению. − Он приступает к твоему упражнению. − Вы приступаете к моему упражнению. − Ты приступаешь к их упражнению.

Alıştırma 47. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: (мы) машина − обслуживать Onların arabalarına bakıyoruz. − Onların arabasına bakıyoruz. (Вы) дом − оставаться; (он) комната − работать; (я) стул − сидеть;

(мы) база отдыха − ехать; (вы) садиться за руль автомобиля; (мы) остановка − стоять; (ты) музей − идти; (он) деревня − приезжать; (я) помогать в делах; (мы) школа − ходить учиться; (вы) слова − стоять; (ты) родители − заезжать.

Alıştırma 48. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: gitmek (я): Москва − Анкара − новый офис нашей фирмы

→ Moskova’ya gidiyorum. − Ankara’dan Moskova’ya gidiyorum. − Ankara’dan Moskova’ya şirketimizin yeni ofisine gidiyorum.

Karşı çıkmak (вы): мы − каждый вопрос (тему) − всегда (→) // kalkmak (он): ноги − своё место − уходить отсюда (!) // dönmek (мы): родина − Германия − вся наша группа − сентябрь месяц (→) // girmek (они): ботанический сад − тыльные ворота − главные ворота (→) // devam etmek: работать − наше задание − эта точка − достичь какого-либо результата (→).

4.5. Различные типы синтаксической модальности: 4.5.1. Отрицательная модальность: образуется по общему пра-

вилу от отрицательной глагольной основы с учётом фонетических осо-бенностей, связанных с редукцией широких гласных [-a] и [-e]: Sen yatıyorsun. → (yatmak − yatmamak) → Sen yat + [-m(a→ı)] + [-yor] + [-sun] = Sen yatmıyorsun.

В вариантах с отрицательной модальностью глагола в КНВ в аффиксе [-ma/me] при присоединении (-yor) может происходить не только переход широкой согласной в узкую [ma→mı], а [me→mi], но также может происходить уподобление гласных по губности под влиянием последней губной гласной глагольной основы, т.е. происходит дальнейшая редукция [mı→mu], а [mi→mü]. Например: oturmak → oturmamak → oturmıyorum → oturmuyorum.

Alıştırma 49. Проспрягайте в отрицательной модальности в форме настоящего времени:

Gün batıyor. Size yardım ediyorum. Trene biniyoruz. Rejim

51

tutuyorsunuz. Çabuk gidiyorsun. Devlet hizmetine giriyorlar. Tren perona giriyor. Saat birde hareket ediyoruz. Bu teklifinize sıcak bakıyoruz. İçten davranıyorsunuz. Tatilimiz suya düşüyor. Bu otelde kalıyorum. Bu işin yüzü değişiyor. Yukarı merdivenden çıkıyoruz. Çalışmaya devam ediyorsun. Hareket etmeye başlıyorsunuz. Ön plana çıkıyorum. Pencereden dışarı bakıyorsun. Bu kağıt uçak iyi uçuyor.

Alıştırma 50. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: Sabahları erken kalkıyorsun. − Sabahları geç kalkmıyorsun. Yeni bir evde oturuyor. Bu güzel dünyada çok iyi yaşıyoruz. Derse

yine geç geliyorsunuz. Diskotekten geç dönüyorlar. Dairenize merdivenden yavaş çıkıyorum. Arabaya biniyorsun ve arka koltuğuna oturuyorsun. Uçak yavaş iniyor. Bu karmaşık durumda akıllı davranıyorsunuz. Bu zor işe beraber kalkıyoruz. Sen bu geniş ve güzel parka arka kapıdan giriyorsun. İşlerimiz yine zor yürüyor. İstanbul gibi güzel şehirlerde uzun zaman kalıyoruz. Onlar Hasan’dan büyük para istiyorlar. Bu konforlu yatakta tatlı uyuyorum. Bu karanlık kış günlerinde zor uyanıyoruz. Siz daima geç kalıyorsunuz. O sabah erken kalkmaya sıcak bakıyorum.

Alıştırma 51. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: Bugün okula gitmiyorum. → (я) Bu sözleriniz hareketlerinize ters düşmüyor. Hiç benden yana

çıkmıyorsun. Doğru bir şekilde hareket etmiyorsunuz. Bu düşünce vallahi çok güzel ve artık iki gün dilimizden düşmüyor. Yerli şirketlerde çalışmıyorsun. Ev ödevine hiç çalışmıyorlar. Pazar günleri erken kalkmıyor. Sen bizim bir akrabamız değilsin, ancak bize karşı yabancı gibi davranmıyorsun. Ne güzel ki artık derin krizlere düşmüyoruz. Bütün işlerim yavaş yavaş yoluna giriyor. Bugün büyük acelemiz var, bunun için kuyruğa girmiyoruz. Sıradan trene binmiyorsunuz. Atın arkasından yürümüyorlar. Murat’ın evinde uzun zaman çalışmıyorsun. Ne yazık amma her gün anababama uğramıyorum. Böyle çirkin konularda detaylara inmiyoruz. Bu gibi arabalara bitmiyor. Heyecanımız devam etmiyor. İmtihanda hocamız daima masasının başında oturuyor, ancak daima göz ucuyla bize bakıyor. Bu geç saatlerde size gelmiyorum. Niçin bu erken saatlerde yatmak istemiyorsun?

Alıştırma 52. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: Arabanın direksiyonuna kendin binme, yanında bir zaman

baban olsun. − Vallahi ben arabanın direksiyonuna kendim binmiyorum, yanımda daima babam oluyor.

1. Bu yeni kanun üzerinde kendiniz çalışmayın, Yüksek Öğretim Kurulu bürokratları da yardım etsinler. 2. Kızınız rejime kendisi başlamasın, kendisine bir doktor da baksın. 3. Çocuklarınız o uzak yere kendileri gitmesinler, ya siz geliniz ya da kocanız gelsin. 4. Bu işe her tarafından bakınız da bir tek kusuru çıkmasın. 5. Sizin yanınızda daima bir not defteri

52

olsun da bir şey aklınızdan çıkmasın. 6. Kendi işlerine kendin bak da anababanın omuzuna binme. 7. Bayanın yanında sandalyede oturma, ayağa kalk da bayan otursun. 8. Burada Hacı ağa gibi hareket etmeyin ve mahalle halkının diline düşmeyin.

Alıştırma 53. Okuyup tercüme ediniz: 1. Bu çirkin işin başında durmak istemiyorum. 2. Burada yabancı gibi

durmak istemiyoruz. 3. Bizim çok işimiz var, bunun için boş durmak istemiyoruz. 4. Burası vallahi çok güzel ve rahat bir yer, bunun için buradan bu uzun yola çıkmak istemiyorlar. 5. 20 yaşına giriyoruz ve askere gitmek istiyoruz. 6. Bu çirkin adamın yanına gelmek, kendisine bakmak bile istemiyorum. 7. Niçin bize konuk gelmek istemiyorlar? 8. Niçin adama dönmek istemiyorsun? 9. Niçin onun bu yalanlarına karşı çıkmak istemiyorsunuz? 10. Niçin bu kanundan yana çıkmak istemiyorsunuz? 11. Niçin hocanızın huzurunda ayağa kalkmak istemiyorsunuz? 12. Böyle bir şekilde hareket etmek istemiyoruz, çünkü mahallenin halkının diline düşmek istemiyoruz. 13. Bizim halimiz gayet iyidir, amma yine de borç altına ve böylece derde girmek, bunun ardından da zarara uğramak istemiyoruz. 14. Artık tatil geliyor, biz de çok yorgunuz, bunun için it gibi çalışmak istemiyoruz. 15. Cumhurbaşkanının huzurunda detaylara inmek istemiyoruz.

Alıştırma 54. Türkçeye çeviriniz: 1. Это дело принимает иной оборот. 2. Я проживаю в отеле

«Хилтон» на самом крайнем этаже, но я туда каждый раз поднимаюсь пешком по лестнице. 3. В предстоящие выходные наш шеф снова остаётся в офисе работать. Конечно, мы тоже вынуждены остаться, т.е. наши планы на выходные снова рушатся. 4. Снова на передний план выходит плохое поведение вашего сына, снова на переднем плане ваш сын и его плохое поведение. Это уже переполнило чашу терпения. 5. Что ты здесь ищешь? − К нам едут гости, поэтому я ищу столовый сервиз и бокалы. − В гостиной слева от двери стоит шкаф. Так вот, в этом шкафу есть как столовый сервиз, так и бокалы для вина и стаканчики для ракы. 6. Какой чай Вы желаете? − Я хочу листовой чай. Хотелось бы, чтобы он был правильно, хорошо и крепко заварен. 7. В моих делах мне никто не помогает, с ними я управляюсь сам. 8. Я без оптимизма смотрю на то, чтобы в воскресенье вставать так рано и куда-то ехать, я хочу немного подольше поспать и немного полежать в постели. 9. Мои слова никогда не расходятся с поступками. Поэтому я никогда не становлюсь объектом обсуждений жителей нашего района. 10. Вы не проверяете внимательно новый товар, вот поэтому в нём всегда всплывают какие-то дефекты. 11. Мы никогда в присутствии наших соседей не вдаёмся в подробности наших проблем. 12. Эти ваши слова не соответствуют истине, и мы возражаем против них. 13. У моей

53

жены за несколько дней улетучиваются все деньги. 4.5.2. Вопросительная модальность: образуется с помощью

вопросительной частицы “mu”, которая принимает по закону гармонии гласных личный аффикс: çıkıyorsun − çıkıyor musun. Исключение составляет форма 3-го лица множественного числа (onlar), в которой при наличии согласования по множественному числу личный аффикс остаётся в глагольной форме, а вопросительная частица по закону гармо-нии гласных приобретает фонетический вариант “mı”: “geliyorlar − geliyorlar mı?” Личные аффиксы, начинающиеся с гласной (1-е лицо, ед. и мн. число), присоединяются к вопросительной частице при помощи соединительной (-y): çıkıyorum − çıkıyor muyum?

Alıştırma 55. Проспрягайте в вопросительной модальности в форме настоящего времени:

Mahallenin halkının diline düşmek; her işten doğru çıkmak; bu derse yalnız çalışmaya kalkmak; büyüklere karşı içten ve saygılı davranmak; bu bacak kadar çocuğun davranışlarına sıcak bakmak; bu eve dost girmek; park içinde yürümek; arabanın direksiyonuna geçmek; her zaman mağlübiyete uğramak; maddi ve manevi zarara uğramak.

Alıştırma 56. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: Sen okula gidiyorsun. Sen okula gidiyor musun? − Evet, ben okula gidiyorum. Ayşe o küçük ve uzak şehirde oturuyor. Siz derse zamanında

geliyorsunuz. Bu otelde iki gün kalıyorsun. Postanenin yanında tramvaydan iniyorlar. Bugün bu ödeve devam ediyor. Saat on çeyrekte evde oluyorsun. Yolda arkadaşına uğruyorsun. Sabahları yürüyorsunuz. Akşamleyin yatağa çok erken giriyor. Yavaş yavaş gidiyorlar. Merdivenden aşağı iniyor. Merdivenden yukarı çıkıyorlar. İşine vaktinde hareket ediyorsun. Yağmur artık bitiyor. Otobüs burada duruyor. Akşamleyin onlar buraya dönüyorlar. Sizden başka buraya çok kişi geliyor. Onlar hepimize yardım ediyorlar.

Alıştırma 57. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: Я хочу остаться с вами (ты − я). → Sizin yanınızda kalmak

istiyorum. − Yanımda kalmak istiyor musun? 1. Название этой станции метро изменяется в этом году (оно −

оно). 2. Это слово постепенно выпадает из разговорного языка и входит в литературный язык (оно − оно). 3. Этот наш соперник всегда в каждом матче (см.: книга 1, ders 4, Al.111/11) оказывается сильнее нас, мы же всё время терпим поражение (наш − ваш / мы − вы). 4. Мы продолжаем работать над новым законодательством и новым семейным кодексом (законом о семье) (мы − вы). 5. В Москве имеются две крупные мечети, и многие мусульмане каждую пятницу ходят в мечеть (сколько / они −

54

они). 6. Ты на экзамене смотришь налево, направо и в шпаргалку (ты − я). 7. Вы обращаете внимание на свои недостатки (вы − мы). 8. Я себя очень плохо веду в присутствии своего учителя (я − ты / мой − твой). 9. Мы за 5 минут поднимаемся по лестнице наверх к себе в квартиру и за 2 минуты спускаемся вниз (мы − вы / наш − ваш).

4.5.3. Отрицательно-вопросительная модальность: представля-ет собой комбинацию отрицательной и вопросительной модальностей со всеми их особенностями. Например:

geliyorum − gelmiyorum − geliyor muyum − gelmiyor muyum? geliyorlar − gelmiyorlar − geliyorlar mı − gelmiyorlar mı? Alıştırma 58. Проспрягайте в отрицательно-вопросительной

модальности настоящего времени: Переживать кризис; взбираться на высокое дерево; сесть на мель

(испытывать финансовые трудности); сидеть на диете; требовать высокую зарплату; давать отвод адвокату; учитывать вероятность дождя; пробовать на вкус шаурму; очень быстро засыпать; поступать в этом году в военное училище.

Alıştırma 59. Türkçe tamamlayınız ve Rusçaya tercüme ediniz: 1. Buranın (içeri/...) girme, çünkü içinde onarım var. 2. Bak, çok kişinin

(bu film/...) gitmek (arzu/...) var. Onlar sinema kasası (ön/...) uzun zaman kuyrukta duruyorlar. Sen de (kuyruk/...) gir. 3. Bilginiz var mı, patronumuz ne zaman (gelmek/...)? (Kendi/...) bir işim var. 4. Bak, anneciğim, bu Bayanın bütün (elbise/...) siyahtır, bir şeyi mi var, acaba? − Bu Bayan rahibedir, (bu/...) elbisesi siyahtır. 5. Bu avize nasıl, (gümüş/...), yoksa (tunç/...)? 6. Hasancığım, ne zaman (okumak−başlamak/...)? Bak, önümüzdeki yaz senin zor (sınavlar/...) var. Bak, (sınıf/...) kalma! (Bu/...) ne dersin? − (Bu/...) hakkında bir tek düşüncem yok. 7. Siz aç (mı/...)? Sandviç gibi bir şey arzu eder misiniz? − Evet, şöyle hafif, bir de ayaküstü birşey (olmak/...)! 8. Bu para yavaş yavaş (değer/...) (kalmak−başlamak/...). 9. Bu yeni (arabanız/...) iyi bakın. 10. Bu iş pek de kolay yürümüyor, yani sana bir kimse (yardım etmek/...)! 11. Arzunuz? − Bana bir (buket/...) gül, lütfen. 12. Bu soğanın (fiyat/...) ne kadar? − 50 ruble, efendim. İşte (siz/...) 60 ruble, üstü (siz/...) kalsın. 13. Ahmet’in (bıyık/...), (sakal/...) var mı? − Artık yok. 14. Sen yavaş (hareket etmek!/...), çünkü burada yol çok dar! 15. Ben son moda bir cekete (bakmak/...). Pahalı (olmak!/...), amma hakiki (olmak!/...), ucuz (taklit/...) gerek yok. 16. (Kafam/...) daima çok fikir var. 17. Yarın akşam neredesin, evde misin? − Hayır, yarın evde değilim, çünkü yarın mesai haftası (bitmek/...) ve ben şehir dışına, kıra (gitmek/...). 18. Osman! İşine (zaman/...) gel, aksi halde (iş/...) kalmak mümkün.

55

Alıştırma 60. Türkçe okuyup yazınız ve Rusçaya tercüme ediniz: 1. Yardımınız artık [ta∪m′a:mol∪sun]! Çocuklar kendilerine kendileri

baksınlar. 2. O kağıt fabrikasında işçiler genel greve ne zaman başlıyorlar? − Bu hafta [il′a:ne∪diy′or∪l′ar]. 3. Orhan beyin huzurunda sizlere bir kez daha [hi∪t′a:be∪diyor∪um]. 4. Çok hızlı gidiyoruz. Bir saatte kaç kilometre gidiyoruz? − Bilmem, kendiniz [he∪s′a:be∪diniz]. 5. Senin ağzından hep fena sözler geliyor. Sana [ç′oka∪y′ıbo∪luy′or]. 6. Yarın Berlin’de bir film festivali başlıyor. Siz geliyor musunuz? − Hayır, gelmiyoruz, [boy∪k′ode∪diy′oruz]. 7. Kızınızın elbisesi çok eski. Siz [bu∪n′adik∪k′a:de∪diy′ormu∪sun′uz]? 8. Boğazında hala ağrı var mı? − Yok, artık [his∪s′etmi∪y′orum]. 9. Bu avukat (адвокат) çok fena, profesyonel değil. Sen niçin [red∪d′etmi∪y′orsun]? 10. Burada bir kimsenin futbola merakı var mı? − Evet, ben [me∪r′a:ke∪diy′orum]. Ancak benim dışımda bir kimsenin hiç merakı yok. 11. İşte bakınız, bu yıl bir ekmeğin fiyatı aydan aya bir iki ruble daha yüksek olur. Genelde bilhassa yaşlılar böyle olaylar karşısında büyük bir [mera:∪k′adü∪şüy′or∪l′ar]. 12. Ben hala [mera:∪k′ıçin∪deka∪lıy′orum]: arkadaşım Hüsamettin sana gelsin mi, gelmesin mi? 13. Size yine bir sorum var ancak siz yine [ce∪va:b′etmi∪y′orsunuz]. 14. Tren gidiyor, siz niçin [ta:kı∪b′etmi∪y′orsunuz]? 15. Problem günden güne daha ciddi oluyor. Siz niçin [hal∪l′etmi∪y′orsunuz]? 16. Siz daima sınavda [s′onde∪r′ecebü∪y′ükbir∪heye∪can′age∪liy′orsunuz]. Bu da çok fena, çünkü heyecanınızın fena etkisi altında kalıyorsunuz.

Alıştırma 61. Okuyup tercüme ediniz: 1. Yabancı turistler Hermitaj müzesinde etrafına bakaduruyorlar. 2. Bu

rahat ve konforlu koltukta daima uyuya kalıyorum. 3. “Bu zor ve karmaşık durumda fabrikamızın işçileri patrona belki gitmesinler ve para istemesinler” düşüncesi aklımda duraduruyor. 4. Bebek açık havada uyuya kalıyor. 5. Her gece bu güzel, amma fevkalade pahalı gece kulübünde otura kalıyor. 6. Büyükannemin “Senin yanında kalmak istemiyorum” sözleri beynimde döneduruyor. 7. İçimde dünya döneduruyor. 8. Dünyanın Moskova gibi en büyük şehirlerinin birinde turistler kalabalıklarda etrafına bakageliyor. 9. Volkan profesyonel futbolcu, amma hep topa bakakalıyor. 10. Oğlum bilgisayar bağımlısı biridir, gecegündüz bilgisayarına bakakalıyor. 11. Küçük çocuk kapı tarafına bakakalıyor, ancak anne hiç gelmiyor. 12. Bu yaramaz çocuk babasının arkasından bize bakakalıyor. 13. Babamız yine uzak yola gidiyor, biz de yine arkasına baka kalıyoruz. 14. Tren artık yavaş yavaş hareket ediyor, biz de geç kalıyoruz, bunun için uzaktan trene baka kalmaktan başka çaremiz yok. 15. Bütün turistler bu resmin yanında uzun uzun duruyorlar ve buna baka kalıyorlar. 16. Siz niçin gözlerimin içine baka geliyorsunuz?

56

4.6. Во втором компоненте значения форма настоящего времени (-yor) имеет синонимичный вариант, образованный сочетанием аффикса отглагольного имени (-mak/-mek) и аффикса местного падежа − (-makta/-mekte − ...→...), к которому в предложении по именному правилу добавляется соответствующий именной аффикс сказуемости. При этом образование иных форм синтаксической модальности (кроме отри-цательной и отрицательно-вопросительной) также осуществляется по именному типу:

− утвердительная модальность: Ben sınıf(tayım). − Ben çıkmak(tayım). Sen sınıf(tasın). − Sen çıkmak(tasın). O sınıf(tadır). − O çıkmak(tadır). Biz sınıf(tayız). − Biz çıkmak(tayız). Siz sınıf(tasınız). − Siz çıkmak(tasınız). Onlar sınıf(tadırlar). − Onlar çıkmak(tadırlar);

− отрицательная модальность: Ben sınıfta değilim. − Ben çıkmamaktayım. Sen sınıfta değilsin. − Sen çıkmamaktasın. O sınıfta değil(dir). − O çıkmamakta(dır). Biz sınıfta değiliz. − Biz çıkmamaktayız. Siz sınıfta değilsiniz. − Siz çıkmamaktasınız. Onlar sınıfta değildirler. − Onlar çıkmamaktadırlar.

− вопросительная модальность: Ben sınıf(ta mıyım)? − Ben çıkmak(ta mıyım)? Sen sınıfta mısın? − Sen çıkmakta mısın? O sınıfta mı? − O çıkmakta mı? Biz sınıfta mıyız? − Biz çıkmakta mıyız? Siz sınıfta mısınız? − Siz çıkmakta mısınız? Onlar sınıfta mıdırlar? Onlar çıkmakta mıdırlar?

− отрицательно-вопросительная модальность: Ben sınıfta değil miyim? − Ben çıkmamakta mıyım? Sen sınıfta değil misin? − Sen çıkmamakta mısın? O sınıfta değil mi? − O çıkmamakta mı? Biz sınıfta değil miyiz? − Biz çıkmamakta mıyız? Siz sınıfta değil misiniz? − Siz çıkmamakta mısınız? Onlar sınıfta değil midirler? − Onlar çıkmamakta mıdırlar?

Данная грамматическая форма нередко используется в текстах официально-делового стиля для чёткого и однозначного выражения двух известных модальных компонентов настоящего времени в турецком языке.

Alıştırma 62. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: bir hedefe doğru hareket etmek Bir hedefe doğru hareket etmekteyim. Bir hedefe doğru hareket

etmemekteyim. Bir hedefe doğru hareket etmekte miyim? Bir hedefe doğru hareket etmemekte miyim? / Bir hedefe doğru hareket etmektesin...

Yola çıkmak; ciddi olmak; eve geç dönmek; sermayeye sahip olmak; ayak bağı olmak; problem halletmek; buna memnun olmak; size teşekkür etmek; bürokratlara hitap etmek; geri kalmak.

Alıştırma 63. Şimdiki zamanı “-makta” haline çeviriniz (Трансфор-мируйте настоящее время в форму на “-makta”):

57

1. Son zamanlarda bu küçük ülkede yavaş yavaş kötü güçler ortaya çıkıyor ve daha fazla ön plana çıkıyor, bunun için bazı ülkeler son derece rahatsız oluyor. 2. Yaşamak bazen zor bir hale geliyor, çünkü üzerimize çok problem düşüyor. 3. Kriz yine ABD’den başlıyor, amma dolar yine ilginç bir şekilde birçok ülkelerin ekonomilerinde kalmaya devam ediyor. 4. Sizin ağzınızdan hep bu gibi çirkin sözler çıkıyor. 5. Günden güne dünya krizi daha ciddi oluyor, bizim üzerimizde de bunun hayli büyük tesiri var, çünkü bizim malımız yavaş yavaş elimizden çıkıyor ve biz büyük sermaye sahibi olmaktan çıkıyoruz. 6. Bu karmakarmaşık işten çıkmak çok zor oluyor, çünkü her kafadan ayrı bir ses çıkıyor. 7. Bizim milletimiz yavaş yavaş huzura ulaşıyor. 8. Bu saatlerde gözlerime daima uyku geliyor. 9. Biz, Türk milleti, yardımınız için size teşekkür ediyoruz. 10. Bellidir ki siz hala çok zor bir durumda kalıyorsunuz.

4.7. Сочетание объективной и субъективной модальностей. В одной глагольной словоформе, выполняющей роль сказуемого,

при помощи соответствующих аффиксов может обеспечиваться как объективное содержание − указание на конкретный временной компо-нент, так и субъективное содержание − отражение оценки говорящего. Так, аффикс (-dır) кроме объективной функции именного аффикса ска-зуемости, обеспечивающего в форме настоящего времени согласование подлежащего 3-го лица единственного числа с именным сказуемым, при использовании после глагольного временного и личного аффиксов может обеспечивать субъективную категорическую модальность долженствования-уверенности (убеждённости): Bu hastaya siz bakıyorsunuzdur. − Понятно (должно быть), за этим больным ухаживаете вы.

Данная субъективная модальность при всей своей общей категоричности может иметь разную степень её проявления, которая конкретизируется либо общим смысловым контекстом, либо при помощи модальных слов, таких как: “umarım − надеюсь”, “belki − наверное”, “eminim − уверен”, “her halde − уж точно”, причем в данном случае модальные слова “belki” и “her halde” являются практически синонимами.

4.8. Грамматическая предикативная тавтология. Если в предложении имеются однородные глагольные сказуемые,

выраженные одной и той же временной формой и имеющие однородные личные аффиксы, то возможно использование данного личного аффикса только с крайним правым сказуемым. Тем самым преодолевается формальная грамматическая предикативная тавтология. Например:

Bütün gün bilgisayar başında oturuyorsun, çalışıyorsun. − Bütün gün bilgisayar başında oturuyor, çalışıyorsun.

58

Ограничения: − сказуемые не являются однородными, имеют разные

подлежащие: Sana geliyoruz, Hasan da geliyor; − сказуемые находятся на значительном удалении друг от друга

(использование сокращенной грамматической формы первого из двух или более сказуемых может приводить к обрыву смысловой связи между ними): Sana karşı daima bir dost gibi hareket ediyorum, Hasan’ın takibi gibi çok zor ve karmaşık, biraz da çirkin bir iş dahil olmak üzere bütün işlerde sana yardım ediyorum.

4.9. Формы занятости человека кроме именных (см.: часть 1, ders 6, §18.8) могут иметь также и глагольные способы выражения: Kimsiniz? − Necisiniz? − Uğraşınız ne? − Mesleğiniz ne? − İhtisasınız ne (Какая у вас специализация? На чём специализируетесь)? − Ne iş görüyorsunuz? − Ne iş yapıyorsunuz?

Alıştırma 64. Okuyup tercüme ediniz: 1. Bak! Bak! Hoca geliyor. Artık hepimiz ayağa kalkıyor, duruyoruz. 2.

Senin anababan hizmet gereği artık altı ay dışarıda, Almanya’da. Evine, bahçene, küçük kardeşine bile sen kendin bakıyorsundur. Bu da besbellidir. 3. Komşunuz Fatma Hanım ne iş görüyor? − Bir süpermarkette çalışıyor, o bir satıcıdır. − Ancak kendisinin mesleği satıcı değildir her halde. − Değil, aslında o bir öğretmen. − İhtisası nedir? − İlk okul öğretmenidir. Ancak süpermarkette çalışmak zorunda kalıyor. İt gibi çalışıyor. Ben de buna sıcak bakmıyorum. − Buna dar gelirli insan gözüyle bak. Kendisinin 5 çocuğu var. − Doğrusunuz! 4. Benim yeni arabam son model olsun istiyor, bu lüks arabaya bakıyorum. 5. Bellidir ki bu adamın içi çok kötü, niyeti de çok kötü. Ancak o yine bu hizmete giriyor, siz de buna karşı çıkmıyorsunuz böylece uyuyan yılanın kuyruğuna basıyorsunuzdur. 6. Biz ekonomik krizin zorlukları altında kalmaya devam ediyor, yavaş yavaş geri kalıyoruz, ancak bir dizi ülkeler krizin etkisi altından çıkıyor ve artık ileri gidiyor. 7. Bu otelde kalmak ve sabah erkenden rahat rahat uyumak istiyorum. İşte size bir ricam var, odamın penceresi camiye bakmasın da sabahın köründe dışarıdan müezzinin ezanları gelmesin. 8. Her sabah saat altıda kalkıyor ve her gece saat on birde yatıyorum. Bunun için çok dinç oluyor, dur yok otur yok çalışıyorum. 9. Her sabah saat altıda uyanıyorum, amma hemen yataktan kalkmıyor, daha birkaç dakika yatakta kalıyorum, gel keyfim gel. 10. Sen açık kalpli, samimi bir adamsın ve bizim evimize dost girmek istiyorsundur.

Лингвострановедческий модуль Задание 7. Ознакомьтесь с лингвострановедческим комментарием: 1. Müezzinin (муэдзин) − служитель мечети, призывающий с

минарета к молитве (намазу). Во время призыва к намазу муэдзин

59

поворачивается в сторону Мекки. Муэдзин должен обладать хорошим голосом и уметь превосходно читать Коран. Со временем данные качества и мастерство муэдзинов в произношении призыва к молитве начало цениться как особый вид искусства.

2. Ezan (азан) − призыв к молитве (намазу). Считается, что впервые азан был прочитан в 622 году по распоряжению Пророка Мухаммеда. Упоминания об азане имеются в нескольких Сурах (частях) Корана. Как правило, азан читается на арабском языке. Однако в истории Турецкой Республики 18 лет азан читали на турецком языке. Это было обусловлено специальным предписанием, изданным Управлением по делам религии Турции, согласно которому азан должен был читаться только на турецком языке. Данная практика сохранялась вплоть до 16 июня 1950 года, когда жесткое предписание было снято, а чтение азана разрешалось осуществлять на любом языке (http://tr.wikipedia.org; http://www.bloc-identitaire.com).

§ 5. Логическое внутрифразовое ударение в турецком языке в предложениях глагольного типа

В неэмотивном предложении с равномерным распределением логического ударения основную смысловую нагрузку несет сказуемое, поэтому на него падает основное логическое ударение. Перенос логического ударения на какой-либо другой элемент предложения в турецком языке подкрепляется также порядком слов, а в вопросительном предложении ещё и переносом вопросительной частицы. Слово, на которое падает логическое ударение, перемещается в поле сказуемого. При этом сохраняется правило, согласно которого определительные конструкции не разрываются. Именные эмотивные предложения рассматривались в 1-й части учебника (см.: часть 1, ders 6, § 10). Например:

Bu yaz Temmuz ayında aile halinde Moskova’dan Türkiye’nin güneyine gidiyoruz.

Bu yaz Temmuz ayında aile halinde Moskova’dan Türkiye’nin güneyine gidiyor musunuz?

Bu yaz Temmuz ayında aile halinde Moskova’dan Türkiye’nin güneyine siz mi gidiyorsunuz?

60

Aile halinde Moskova’dan Türkiye’nin güneyine bu yaz mı Temmuz ayında gidiyorsunuz?

Aile halinde Moskova’dan Türkiye’nin güneyine bu yaz mı Temmuz ayında gidiyorsunuz?

Aile halinde Moskova’dan Türkiye’nin güneyine bu yaz Temmuz ayında mı gidiyorsunuz?

Bu yaz Temmuz ayında Moskova’dan Türkiye’nin güneyine aile halinde mi gidiyorsunuz?

Bu yaz Temmuz ayında aile halinde Türkiye’nin güneyine Moskova’dan mı gidiyorsunuz?

Bu yaz Temmuz ayında aile halinde Moskova’dan Türkiye’nin güneyine mi gidiyorsunuz?

Bu yaz Temmuz ayında aile halinde Moskova’dan Türkiye’nin mi güneyine gidiyorsunuz?

Alıştırma 65. Переведите исходную фразу на турецкий язык, поставьте к ней вопросы со смещением логического ударения по аналогии с примером в § 5:

Сегодня вечером в 8 часов сын Вашего дяди (брата отца) приезжает из Анкары в Стамбул.

Последовательность эмотивных вопросов с точки зрения выделяемого компонента: сегодня вечером; сегодня вечером; в 8 часов; из Анкары; в Стамбул; сын Вашего дяди; сын Вашего дяди; сын Вашего дяди.

Alıştırma 66. Türkçeye çeviriniz: 1. Будь внимателен! Сегодня вечером на обзорную экскурсию по

городу (şehir turu) мы отправляемся от автовокзала! 2. Скажите, пожалуйста, Мурат-бей по долгу службы находится за границей уже 5 пять лет? А может, больше? И почему он не хочет возвращаться на родину? − Его место работы приносит ему большой доход. 3. Этим летом ты живёшь с родителями?* Почему тебе приходится жить так далеко от работы? − Родители уже очень пожилые, они не хотят жить со мной или моей старшей сестрой, так как у них есть свой дом. Поэтому я и моя сестра какое-то время живём с ними и ухаживаем за ними. Вот теперь мой черёд. 4. Вы часто отправляетесь в дальний путь? − Да, вы правы, мы всё в пути. Однако у нас есть одна-единственная проблема: наша машина довольно-таки старая. − В таком случае вашу машину нужно хорошо обслуживать, в противном случае когда-нибудь можно застрять в пути. 5. Является неправильным обращать внимание на чей-либо недостаток и не видеть свои недостатки. На сей счёт в турецком языке есть поговорка «Тот, кто видит недостатки друга, остаётся без друзей». − О Боже! Что, именно поэтому большинство моих друзей

61

пытаются сторониться меня? * Слова, называющие термины родства, как правило, исполь-

зуются с соответствующими аффиксами принадлежности. Например: Я еду к отцу (имеется в виду к своему отцу, если нет иного уточнения формы принадлежности). − Babama gidiyorum.

Alıştırma 67. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: sokak, karşı, taraf, biz, bir kimse, gelmek (→): Sokağın karşı

tarafından bize bir kimse geliyor. 1. Ben − postane − bakmak (→) − yardım etmek (misiniz) − Elbette −

100 metre − ileri − meydan − Orada − sol − dönmek (siz/!) − postane − yol − karşı − taraf. // 2. Bu − oda − çok rahat − çünkü − bu − pencereler − cadde − değil − avlu − bakmak (→). // 3. Bu − durum − patronumuz − hareketler − bakmak (siz/!) − da − o − gerçek − yüz − ortaya çıkmak (!). // 4. Bu − iş − çok − ince − bu − ayrıntılar − inmek − istememek (ben/→). // 5. Этот − новый − Гражданский кодекс − совсем − не работать (→) − потому что − он − много − слабый − место. // 6. Это − пальто − воротник − цвет − пальто − сам − совсем − не подходить (→). // 7. Место − ноги − вставать (ты/!) − потому что − наш начальник − Реджеп-бей − идти (→). // 8. Время − половина первого − приближаться (→) − т.е. − этот − поздний − часы − все − дети − ложиться спать (!).

Alıştırma 68. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: Вы всё нам помогаете в этом деле / (я) в каждом деле

(обязанность). → Siz bu işte hep bize yardım ediyorsunuz. − Sizlere her işte yardım etmek benim görevimdir.

1. Ты и по данному деликатному вопросу поступаешь открыто / (я) по всем как деликатным, так и обычным (sıradan) вопросам (обязанность). 2. Вы и на новом рабочем месте хорошо трудитесь / (мы) любое рабочее место (обязанность). 3. Ты и сестре помогаешь в уходе за детьми / (я) всем близким родственникам (долг). 4. Вам летом исполняется 18 лет, и осенью вы идёте в армию / (каждый молодой человек / долг). 5. Ты − человек слова, кроме того, стоишь на каждом своём слове / (я) не отказываться от своих слов (обязанность). 6. Вы день ото дня приобретаете всё более сильные позиции / (мы) выйти из безвыходного положения и перестать быть слабым (обязанность). 7. В последние годы вы приобретаете всё более уважаемое положение в глазах своего народа / (мы) завоевать сердца нашего народа (обязанность).

Alıştırma 69. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: İstidatlı, ne anlama (anlam − значение, смыл) geliyor? –

İstidatlı, yetenekli demektir.

62

“Az miktarda” ne anlama geliyor? “Mesele” ne anlama geliyor? “Canınız sağ olsun” ne anlama geliyor? “Can düşmanı” ne anlama geliyor? “Denizde kum bizde para” ne anlama geliyor? “Etekleri zil çalıyor” ne anlama geliyor? “Yüzü davul derisi adam” ne anlama geliyor? “Kahve parası” ne anlama geliyor? “Nohut oda bakla sofa” ne anlama geliyor? “Mamul” ne anlama geliyor? “Blucin” ne anlama geliyor? “Konfeksiyon” ne anlama geliyor?

Alıştırma 70. Повторите формы «наличие − обладание» и «наличие − местонахождение», укажите по месту соответствующую категорию, скажите по-турецки:

У меня (...) есть брат. / Твой друг − у меня (...). / У меня есть машина (...) последней модели. / У меня с собой есть деньги (...). / У нас машина (...) в ремонте. / Россия − большая страна, у нас (...) много больших городов. / У меня сейчас (...) нет яблок, т.е. моя сумка пустая. / У нас (...) есть большой яблоневый сад, т.е. каждую осень у нас (т.е. в саду − наличие) много яблок. / Как хорошо, что ты есть (…). В моей голове и в моих мыслях есть (…) только ты! Ты − во всём (…). / Как хорошо, что ты есть (наличие), компьютер! / Сегодня снова здесь без тебя (…). Здесь без тебя (…), там без тебя (…). Где (…) ты?

Alıştırma 71. Okuyup tercüme ediniz: 1. Ayşe, dili uzun bir kız, onun dili durmuyor. 2. Niçin yabancı gibi

duruyorsun? Haydi, çalışmaya başla! 3. Sizin patronunuz çok ciddi ve ağır canlı bir adam. İşte bakın, bugün Pazar günü, amma siz hep çalışıyorsunuz. Dur yok otur yok! 4. Bu yıl hava çok soğuk. İşte Mart ayındayız, amma bahar hiç gelmiyor, tam tersine, kış geri dönüyor, yine kar yağıyor. Bize ne yazık! − Evet, bilhassa son günlerde hava çok soğuk, amma baharın sıcak yüzü geri dönüyor, hava günden güne 4−6 derece daha sıcak oluyor. 5. Mustafa, kafası boş bir adam, amma herkese yüksekten bakıyor, iri laflar ediyor. − Evet, boş başak dik durur. 6. Bu kaşık bu bebek için çok büyük. Bak, bu yemek onun boğazına durmasın. 7. Sizin minik kızınız vallahi çok küçük, amma artık ayakta duruyor. Maşallah! 8. Dur! Sana bir sorum var. Sen çok ciddi bir adamsın. Ancak bu işte niçin sözünde durmuyorsun? 9. Bizim damadımız bir işadamı, para babası, amma yine de hiç yerinde durmuyor, gecegündüz çalışıyor. 10. Bu sözler müziğe çok iyi oturuyor. 11. Bizim komşumuz söz sahibi bir adam, bir de her işte hedefine ulaşıyor. 12. Oğlumun ekmek kapısı işi, büyük yeni evi, yeni lüks arabası dahil olmak üzere herşeyi var, yani bey gibi yaşıyor. 13. Siz yarın kaçta yola çıkıyorsunuz, treniniz kaçta hareket ediyor? − Saat birde. − Tamam, iyi yolculuklar! 14. Burası memleketimizin vallahi çok güzel bir köşesi, yani buradan ayağım gitmiyor. 15. Bu yıl büyük oğlumuz 19 yaşına giriyor, yani yavaş yavaş askere gitmek zamanı da geliyor, bu da her genç için vatan borcudur. 16. Senin ücretin hayli yüksek, ancak

63

senin elinde hiç bir zaman para yok, bütün paraların nereye gidiyor? − Benim çok büyük bir ailem var, yani bütün paralarım çoluğa çocuğa gidiyor. 17. Niçin bugün derse gitmiyorsun? − Estağfurullah, babacığım, takvime bak, bugün Pazar günü. 18. Bu akşam evde misin? − Hayır, öğlende Sinop’a kocamın hasta büyükannesine bakmaya gidiyorum. 19. Tren iyi gidiyor, yani sizlere zamanında gelmek fırsatımız hayli yüksektir. 20. Bellidir ki keyfiniz bozuk. Neden? − İşlerim hiç gitmiyor da ondan. − Geçmiş olsun!

Alıştırma 72. Türkçe tamamlayınız: 1. Şimdi saat (сколько)? − Saat (ровно) yedi. − Hayır, öyle değil,

şimdi saat yedi beş. − Yok, canım, benim saatim çok iyi dakika(...) dakika(...) gidiyor. 2. Bu mevsimde elma kaç(...) gidiyor? − Bu mevsimde biz(...) elma gayet pahalıdır. 3. (Как здорово, что) bugün dersimiz iyi gidiyor. 4. Dünya başım(...) dar geliyor, çünkü uzun zaman iş(...) kalıyorum, ailemin büyük para problem(...) var. 5. Komşumuz Aylin Hanımın küçük oğlu Aktan bu ay(...) asker(...) gidiyor, büyük oğlu Muhsin de asker(...) geliyor. 6. Bu iş (настолько сложное) ki elimizden hiç gelmiyor, yani bir kimsenin yardım(...) bakıyoruz. 7. Sizi bir yer(...) tanıyorum, sizin yüzünüz bana (незнакомым) gelmiyor. Adınız ne? 8. Bu uzun yol(...) sonu hic gelmiyor. 9. Bizim yan(...) uzun boylu bir genç geliyor, ancak onun (лицо) bana yabancı geliyor. O kim, acaba? 10. Şimdi saat kaç acaba? Çünkü gözlerim(...) artık uyku geliyor, yatağa girmek (пора) geliyor (уж точно). 11. Kapı arkası(ndan) kulaklarıma çok tuhaf bir ses geliyor, bir de içinden biz(...) bir kimse bakıyor. 12. Okula (как) gidiyorsun? − Okula (пешком) gidiyorum. 13. Siz normal(...) daha hızlı hareket ediyorsunuz, bunun hiç şaka(...) yok, çünkü (здесь) yollar çok kötü. 14. Senin araban vallahi çok büyük, bu eski ahşap köprü(...) üstünden hareket etmek (запрещено). 15. Şimdi saat kaç? − Saat sekiz çeyrek. − Yoo, efendim, saatiniz tam beş dakika (вперёд) gidiyor. − Hayır, benim saatim (правильно) gidiyor, sizin saatiniz de (назад) kalıyor. 16. Bizim memleketimiz son zamanlarda çabuk (вперёд) gidiyor, sizin ülkeniz de ne yazık, amma (год от года) geri kalıyor. 17. Bu akşam sinemaya gidiyoruz, sen (идёшь)? (см.: Sözluk 1, açıklama 4). 18. Sizin yeni arabanız bu eski garajın kapı(...) hiç girmiyor. 19. Bu yeni dolap benim kapı(...) girmiyor. 20. Bak! Bize patronumuzun (сам) geliyor! 21. (День ото дня) kriz çok daha tırmanıyor. 22. (По вторникам) dersimiz normalden biraz daha (поздно) bitiyor. 23. Oğlunuz burnu büyük (быть) devam ediyor. 24. Bu (больной) genç günden güne çok daha fazla (слабый) oluyor. 25. Burada ne(…) bakıyorsunuz? − Ramazan bayramı (приближается), bunun için bayram hediye(…) bakıyorum.

Alıştırma 73. Rusça söyleyiniz:

64

1. Bana bu toplantıda hazır bulunmak düşüyor. 2. Size Ankara’da değil, çok uzaklarda oturmak düşüyor. 3. Sana bu dik başlı ata binmek düşüyor. 4. Murat’a Ankara treninin peşine gitmek düşüyor. 5. Bu zor işe kalkmak bir kimseye değil bize düşüyor. 6. Ablamızın küçük kızına bakmak bu akşam bana düşüyor. 7. Şirkette gecegündüz, Pazar günü bile çalışmak yine bana düşüyor. 8. Hasta arkadaşımız Murat’a her gün bir kimse uğruyor, işte bugün kendisine uğramak bana düşüyor. 9. Bu gece bu eski yatakta uyumak size düşüyor. 10. Bana her derste Abdullah gibi çirkin adamın yanında oturmak düşüyor. 11. Bu yaz büyükannemizin yanında kalmak ve kendisine yardım etmek sana düşüyor.

Alıştırma 74. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: хорошо − работать / вы: Siz iyi çalışıyorsunuz. − Siz iyi bir

şekilde çalışıyorsunuz. Верно − действовать − это дело / ваш шеф; серьезно − смотреть −

эта запутанная проблема / они; отлично − работать − эта тема / вы; быст-ро − меняться − последнее время / наш мир; странно − отдыхать − эта чудесная база отдыха / мы; горячо − приветствовать (смотреть) − ваше продвижение по военной службе / мы; гораздо быстрее − работать / мой новый компьютер; очень быстро − продолжаться − сегодня / все наши уроки; мощно − идти вперёд − промышленность / наша страна.

Alıştırma 75. Okuyup tercüme ediniz: 1. Senin dilin biraz dursun istiyoruz. 2. Bu memur patronu karşısında

sözünde dursun istiyoruz, çünkü her noktada kendisinin hakkı bir de kendisine saygı var. 3. Recep de boş durmasın, biraz daha fazla çalışsın istiyoruz. 4. Benim büyük oğlum Turgut artık bir yüksek okul öğrencisi, bunun için artık hızlı yaşamasın istiyorum. 5. Çok uzun zaman zor durumdayız, bunun için ülkemiz bu ağır ve derin krizde çareye ulaşsın ve işlerimiz yolunda gitsin istiyorum. 6. Git gide ideal kilonuza ulaşıyorsunuz, bunun için bu başarınız elinizden gitmesin istiyorum. 7. Sizin oğlunuz şeytanın art bacağı, bunun için derslerime gelmesin istiyorum. 8. Benim bir tek arzum var: yaz gitmesin, kış gelmesin istiyorum. 9. O da hayatımıza fakir gözüyle baksın, onun bütün evleri ve arabaları gitsin istiyorum. 10. Sizin bu gibi büyük paralarınız boşa gitmesin istiyorum. 11. Siz daha çok küçüksünüz, bunun için size mutlaka bir kimse baksın da başınız sıkıya gelmesin istiyoruz. 12. Okulda işleriniz yerine gelsin istiyoruz. 13. Yeni işiniz bir ekmek kapısı çıksın istiyoruz. 14. Bu toplantıda Şehir müzesinin restorasyonu gibi çok ciddi konu üzerinde fikir alış verişinde bulunsunlar istiyoruz. 15. Uçak daha hızlı uçsun istiyorum.

Alıştırma 76. Türkçeye çeviriniz:

65

1. Мы хотим, чтобы пришло лето. 2. Мы хотим, чтобы наша семья не попадала в такую отвратительную ситуацию. 3. Мы хотим, чтобы однажды наш учитель господин Мурат пришёл к нам в гости. 4. В последнее время моя жизнь стремительно меняется. У меня уже кружится голова от всего этого. 5. У меня к вам совет − держитесь подальше от этого нечистого на руку человека, в противном случае можно попасть в трудную ситуацию и понести большой материальный и моральный ущерб. 6. В целом год от года погода у нас становится всё жарче, однако в этом месяце погода холоднее обычного, к тому же на этой неделе день ото дня становится ещё холоднее. 7. С улицы раздаются странные звуки. − Ничего странного в этом нет, сегодня водители автобусов выходят на всеобщую забастовку, поэтому, чтобы добраться до работы вовремя и не опоздать, надо сегодня выйти из дома как минимум на 30 минут раньше. 8. Конечно, и ни у кого нет сомнения, что вы − профессиональный врач, но посмотрите на эту проблему глазами больного, чтобы его горести (см.: «Терпенье и труд всё перетрут») стали Вам более понятными (близкими). 9. У нас есть уважение к самим себе, поэтому перед лицом такого некрасивого поведения нашего начальника ничего не остаётся, как стоять на своём, т.е. либо пан − либо пропал. 10. Здорово, что наша страна постепенно перестаёт быть страной кризисов и становится страной возможностей.

Alıştırma 77. Türkçe söyleyiniz: 1. Siz dakik bir adamsınız, amma yine geç kalıyorsunuz. − Верный

выход из этого − больше не садиться в общественный транспорт, а особенно в маршрутное такси. 2. Mustafa bulaşık bir adam, bunun için daima büyük zarara uğruyoruz. − Верный выход из этого − держаться дальше от этого человека. 3. Yaşlı büyükannemize bakmaya gidiyoruz. Yanımızda çok eşya var, ancak bizim arabamız serviste. − Верный выход из этого − сесть в такси. 4. Bu araba vallahi çok güzel, ancak bu rakam arabanın son fiyatı değil, çünkü genelde bu fiyata daha birkaç bin lira biniyor. − Верный выход из этого − присмотреть более дешёвую машину. 5. Yazın burası çok kalabalık, bilhassa Ağustos ayında bütün otellerde çok turist var, boş odalara hiç yok. − Верный выход из этого − приезжать сюда не в августе и даже не в начале сентября, а в конце сентября или начале октября. 6. Bu mağaza daima çok kalabalıktır, işte bakınız, konfeksiyon bölümüne yine uzun bir kuyruk var. − Верный выход из этого − больше не приезжать в этот магазин, а подыскать другой магазин, чтобы он не был столь многолюден. 7. İstanbul−Ankara ekspresi bu istasyonda en fazla 3 dakika duruyor. Ancak genelde burada çok kişi iniyor, yani zamanında binmemek ihtimali hayli yüksek. − Верный выход из этого − приехать на вокзал на тридцать минут раньше. 8. Son zamanlarda o kadar bitkinim ki

66

geceleri gözlerime hiç uyku gelmiyor. − Верный выход из этого − каждый день поздно вечером прогуливаться пешком на улице не менее 30 минут, но не более 1 часа.

Alıştırma 78. Türkçe tamamlayınız: 1. Takvime bakınız, kış geliyor, hava yavaş yavaş daha soğuk oluyor,

eksilere düşüyor. − Не расстраивайтесь! 2. Bugün uzun yola çıkıyoruz. − Счастливого пути! 3. Bizim arabamızın aküsü pek de yeni değil ve bilhassa son zamanlarda çabuk tükeniyor. − Чему быть, тому не миновать! 4. Bu yeni evliler Muhsin ve Nevin çok mutlu, yüzlerinden bellidir ki aşktan başları dönüyor. − Пусть счастье не покидает их дом! − Спасибо тебе за тёплые слова! 5. Türkçe nasıl bir lisan, zor mu yoksa kolay mı? − Türkçe zor bir lisan amma bize kolay geliyor. − Молодцы! 6. Sen efendi adamsın, amma bugün derste çok fena bir şekilde hareket ediyorsun. Çok ayıp! − Простите меня, учитель! − Bir de bütün işlerinde hayli fazla acele ediyorsun. Bizde bir söz var: “Acele işe şeytan karışır!” − Вы правы, учитель! Не взыщите! 7. Bizim grubumuz bugün Almanya’ya hareket ediyor, hareket noktası otobüs terminali, hareket zamanı saat on sekiz, geç kalmayınız! − Обещаю! В 17.50 мы − на автостанции! 8. Nereye böyle acelecikler, çocuklar? − Çok acil işimiz var, daha doğrusu bu akşam bizde misafirler var, yani eve acele ediyoruz da yolda bir mağazaya uğramak gerek. − Ну что вы! Тише едешь – дальше будешь! 9. Yavaş yavaş dar gelirli olmaktan çıkıyoruz, ancak yine kara günler geliyor. − Сочувствую! Но жизнь − что зебра! 10. Bu zor işe sen kendin bak, çünkü bellidir ki bu gibi durumlarda burada bir kimseden yardım gelmiyor. − Хорошо, пусть не будет! Каждый поступает как знает! 11. Burada kimde kalıyorsun? − Yeğenim Abdullah’ın evinde iki gün kalıyorum, amma yarın artık gidiyorum. − Да, хороший гость − три дня гость.

Alıştırma 79. Türkçe tamamlayınız: 1. Bu işte (чтобы достичь успеха) bunun yeni usullerine bakınız. 2.

(За Ваш тёплый приём) teşekkür ederim. 3. (Чтобы добраться до станции вовремя) otobüse ya da dolmuşa değil, bir taksiye binmek lazım. 4. (Для премьер-министра) Cumhurbaşkanının huzuruna çıkmak kolay, ancak bakanlar için çok zor. 5. Bütün bu olayların (для нашей страны) büyük bir önemi var, işte bunun için yakından takip ediyoruz. 6. Hocanızın bütün sözlerinin (для всех нас) fevkalade büyük bir önemi var, siz de hiç takip etmiyorsunuz. Ayıp! 7. Buralarda yazın hava serin, sık sık yağmur yağıyor, yani (чтобы провести свои каникулы) Türkiye’ye gidiniz de tatiliniz suya düşmesin. 8. Bu melhem sizin (для вашего заболевания) çok iyi, ancak sakınınız, bunun büyük yan etkisi de var. 9. (По поводу этой красивой юбки) ne dersin? 10. Bu iki büyük bavul (для вас) büyük bir yük olur. −

67

Estağfurullah, bunun ne önemi var! 11. Elbette bu ödev çok zor, amma buna yeniden başlayın da (для того, чтобы достичь положительного результата) daha iyi çalışınız. 12. Bu büyük şirkette tam bir hafta her gün gecegündüz (на шефа) çalışıyorum, amma elimde hiç para yok, sen de serbest çalışıyorsun, ancak banka gibisin. Bu iş ne iştir?

Alıştırma 80. Türkçeye çeviriniz: 1. Мы все здесь, мы работаем в своем офисе. Никто из нас не

болен, потому что все мы хорошо следим за собой. 2. Вы оба очень ленивы, вы совсем не делаете уроки и часто не ходите в школу. 3. Где все ваши ученики? − Большинство из них сейчас уже отправляется на каникулы, некоторые же продолжают заниматься, иначе очень легко остаться на второй год. 4. Один из вас − старший брат моего друга Мурата, не так ли? − Да, мы учимся в одной школе (ходим в одну школу). − Вы живёте в самом центре Москвы, не так ли? − Да, наш дом находится почти напротив Кремля. 5. У каждого из вас есть родители, хороший дом, есть всё. Правильно? − В большинстве случаев это − правда, однако Сулейман живёт один, потому что у него никого нет. 6. Почему ты так искоса на меня смотришь? Я всегда по отношению к тебе поступаю открыто и искренне. 7. Ваш отец баснословно богатый человек. Чем он занимается? Он − предприниматель? − Нет, отец трудится на государственной службе.

Alıştırma 81. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: Rusça dersi bitiyor: турецкий язык − урок (черёд) → Rusça

dersi bitiyor ve Türkçe dersinin sırası geliyor. Şubat ayı bitiyor: весна − время года (время). Sizde uzun zaman

oturuyoruz: уже − вставать (время). İş günü bitiyor: уже − рабочее место − дом − уходить (черёд). Tatilimiz bitiyor: уже − урок − приступать (черёд). Saat on ikiye geliyor: т.е. − перерыв (черёд). Sabahın saat tam sekizi: завт-рак − вниз − спускаться (черёд). Taksi artık kapı önünde duruyor: уже − железнодорожный вокзал − отправляться (время). Ailemiz yıldan yıla daha büyük oluyor: новый − и − ещё больший дом − быть владельцем (черёд). Siz hep patronunuzun etkisi altında hareket ediyorsunuz: уже − быть зависимым − перестать (время). Sen her derse çok ciddi çalışıyorsun, bu da olgun bir davranış: потому что − поступать − университет (время). Bugün Temmuzun üçüdür: т.е. каникулы − выезжать (время).

Alıştırma 82. Okuyup tercüme ediniz: ... hale / duruma gelmek // -olmaktan çıkmak 1. Herkes ciddi çalışmaya hazır duruma gelsin, çünkü bu sonucunuz

yenilir tutulur gibi değil ve biz beraber artık çok yakından size bakmaya başlıyoruz. 2. Biraz istirahat ediniz, aksi halde güçsüz ve bitkin hale gelmek

68

çok kolay. 3. Bu bina çok eski ve tarihidir. Bir zaman müze haline gelsin de bir kültür merkezi olsun. 4. Bu gibi gömlekler her yaz moda haline geliyor, bunların hiç yakası yok. 5. Ne yazık amma böyle çirkin ve ayıp durumlar artık yavaş yavaş hayat standardı haline geliyor. 6. Genelde bu yaz Moskova’da hava gayet iyidir, amma Batı’dan bir siklon geliyor, bunun için son günlerde hava yavaş yavaş iyi olmaktan çıkıyor. 7. Son zamanlarda bizim küçük oğlumuz çok daha ciddi davranıyor, yani yavaş yavaş hoppa olmaktan çıkıyor. 8. Bu tiyatronun repertuvarı uzun zaman hiç değişmiyor, hep aynı kalıyor, yani bu tiyatro yavaş yavaş iyi olmaktan çıkıyor. 9. Abimiz kibirli olmaktan ve herkese yukarıdan bakmaktan çıkıyor, çünkü böyle davranışında iyi bir şey yok.

Alıştırma 83. Türkçeye çeviriniz: 1. Ты давно не заходишь к своему пожилому дяде − брату твоего

отца и таким образом поступаешь неправильно, потому что ухаживать за престарелыми людьми и помогать им − наш долг. 2. Вольно себя вести по отношению к старшим − неправильно, искренне и уважительно себя вести по отношению к старшим − долг младших. 3. Ты добрый ребёнок, потому что каждый пользуется твоим велосипедом. 4. Когда прилетает самолёт? 5. Садитесь ко мне в машину! − Да что вы, у меня есть своя машина. 6. Начни домашнее задание с этого упражнения. 7. Продолжай путь с той же скоростью, мы же едем за тобой. 8. Соразмерь положительные и отрицательные стороны этого дела и действуй. 9. Кто ведёт эти дела, что они идут так плохо? 10. Эти события очень интересные, моё любопытство с каждым днём всё больше и больше. − Да, ты − «любопытная Варвара». 11. Разве здесь вообще место этому футбольному мячу? 12. Приближается 4 часа, т.е. наш урок уже заканчивается.

Alıştırma 84. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: Abiniz Hüsamettin gelmek (!)* − sözlerinizin gerceği ortaya

çıkmak → Abiniz Hüsamettin gelsin de sözlerinizin gerceği ortaya çıksın. → Пусть приедет ваш старший брат Хюсаметтин, чтобы вскрылась истина ваших заявлений (слов).

* (!) − повелительное наклонение; (→) − настоящее время. 1. (Biz) bu gömleğe her tarafından iyi bakmak (→) − o dar çıkmamak

(!). 2. (O) sıradan trene binmemek (!), hızlı trene, yani eksprese binmek (!) − Ankara’ya zamanında gelmek (!). 3. Bu mevsimde hava çok soğuk, bunun için (onlar) kendilerine iyi bakmak (!) − hasta olmamak (!). 4. Burada yol çok fena, sen de aşırı ölçüde çabuk gitmek (→). (Sen) daha yavaş gitmek (!) − fena bir şey olmamak (!). 5. (Sen) dakik bir adam, amma yine de bakmak (!), bu akşam bize en geç saat yedide gelmek (!) − akşam yemeği zamanında

69

başlamak (!). 6. Bizim elimizde bu olayın bir tek ipucu bulunmamak (→) − gerekli ayrıntılar ortaya çıkmak (!). 7. Biliyorsunuz, bizim küçük çocuğumuz (иметься), bunun için bu geç saatlerde (siz) bize gelmemek (!) − çocuğumuz kalkmamak (!).

Alıştırma 85. Okuyup tercüme ediniz: 1. Gün artık batıyor ve burası yavaş yavaş karanlık oluyor. 2. Bir

kimseniz bu eve sahip çıksın, aksi halde bu evden kalmak işten bile değil. 3. Benim köyde bir atım var. Her sabah ata biniyorum, gel keyfim gel! 4. Dünya pazarlarında petrol fiyatları yavaş yavaş iniyor, ancak işin tuhafı şudur ki bizde benzin fiyatları hiç düşmüyor. Sayın Bakan, herhangi bir benzin istasyonuna uğrayın da kendiniz bakın. 5. Bu olaylar ve bu büyük grev bizim yeni sosyal politikamızın hareket noktası oluyor. 6. Siz yanlış yönde gidiyorsunuz, bu yol Kayseri’ye değil, Kahramanmaraş’a gidiyor. 7. Bu hikaye çok enteresan, çünkü bunda baştan sonuna kadar hareket var. 8. Bir kimsenin sakalının altına girmek gibi işler senin elinden çok iyi geliyor, ancak biz buna sıcak bakmıyoruz. 9. Bizim patronumuz dakik bir adam değil, bir de söz sahibi değil, bunun için bizim başımız daima belaya giriyor. 10. Sirkeci Garı İstanbul’un neresinde bulunuyor? − Sirkeci Garı, İstanbul’un tarihi yerlerinin biridir, İstanbul’un Avrupa yakasında bulunuyor. İstanbul’da iki ana istasyon var: biri Sirkeci Garı, diğeri de Haydarpaşa Garı. Haydarpaşa Garı da İstanbul’un Anadolu, Asya yakasındadır. 11. Haydi, kaptan, yürü! Geç kalıyoruz. 12. Amcanız Hasan beyin uğraşı nedir? − O bir gemi kaptanıdır. Amma bu futbol takımının kaptanı kim? 13. Hocamın yanında çalışmak ayrı bir zevktir. 14. Ben devlet hizmetindeyim, sen de devlet hizmetine gir! − Peki, devlet hizmetindesin, amma nerede çalışıyorsun? − Milli Eğitim Bakanlığı Kalem Müdürüyüm. 15. O odada sözde bir kimse yok, ancak son saatlerde oradan tuhaf bir ses geliyor. 16. Yağışlar Almanya’nın genelinde tam beş gün devam ediyor. 17. Bu köpek yavrusu vallahi çok güzel, bitiyorum bu tatlıya bu miniğe. 18. Benim babam bir denizaltı gemisinde hizmet ediyor. O subay, binbaşı, ancak bu yıl 30 Ağustos’ta onun yeni bir terfii geliyor. 19. Adamın aklına bak, hava çok sıcak, ancak onun üstünde kalın bir kazak bir de palto var. 20. Bu önemli işte hiç aceleniz olmasın! Az olsun, uz olsun!

SÖZLÜK − 2 dil(i) durmak молчать, не сплетничать işin başında durmak стоять во главе дела; заправлять делом söz(ü)nde durmak стоять на своём yabancı gibi durmak стоять как бедный родственник (стоять

как неприкаянный) Dur yok otur yok! Ни минуты покоя (отдыха)!

70

boğaz(ı)na durmak застрять в горле ayakta durmak стоять на ногах yer(in)de durmamak не сидеть на месте Dur! Стой-ка! Подожди! boş durmak сидеть, сложа руки; бить баклуши misafir gibi oturmak быть как в гостях (сидеть, словно гость и

ничего не делать) karaya oturmak сесть на мель (о корабле) hızlı yaşamak кутить; вести распутную жизнь bey gibi yaşamak жить в полном достатке, «как сыр в масле

кататься» yola çıkmak отправляться в путь ayağ(ı) gitmemek не хотеть уходить yolunda gitmek пойти нормальным руслом (о делах,

событиях и т.д.) diş(i)nin kovuğuna bile gitmemek

нечего на зуб положить (состояние нужды и голода)

el(in)den gitmek перен.: выскользнуть из рук (лишиться чего-л.)

askere gitmek идти в армию (быть призванным на воинскую службу)

akl(ı) gitmek удивиться; напугаться; быть без ума от чего-л.

iyi gitmek (yürümek) см.: yolunda gitmek boşa gitmek перен.: уйти впустую, улететь на ветер baş(ı) sıkıya gelmek попасть в затруднительное положение sıkı крепкий; тесный; тугой; в устойч.выраж.:

трудность (dar) -nın peşine düşmek пускаться вслед за кем/чем-л. dünya baş(ı)na dar gelmek находиться в очень трудном, почти

безвыходном положении, жизнь не в радость

yerine gelmek наладиться (о делах, событиях и т.д.) el(in)den gelmemek не получаться, не ладиться (о каком-л.

деле) yabancı gelmek казаться незнакомым, чужим şaka gibi gelmek восприниматься в шутку bir gün gelsin когда-нибудь, однажды gözler(i)ne uyku geliyor uyku(su) geliyor

ему хочется спать; его тянет ко сну

sonu gelmemek не кончаться (о чем-л.)

71

yanına gelmek подходить, приближаться к кому/чему-л. kulaklar(ı)na ses geliyor до него доносится звук (голос) konuk gelmek приходить в гости konuk gitmek ходить в гости hazır duruma gelmek приходить в готовое к чему-л. состояние güçsüz duruma gelmek обессилеть bitkin duruma gelmek устать para dönüyor в дело вмешиваются взятки sözünden dönmek отказываться от своих слов, не

сдерживать слово adama dönmek быть (стать) похожим на человека boş dönmek вернуться с пустыми руками ... olmaktan çıkmak перестать быть кем/чем-л., выйти из к-л.

состояния el(in)den çıkmak быть потерянным о чем-л.; выскаль-

зывать из рук; быть потерянным (о кон-троле над чем-л., о владении чем-л.)

ağz(ı)ndan çıkmak случайно вылететь (о слове) ortaya çıkmak вскрыться; проявиться -nın gerçek yüzü ortaya çıksın

пусть вскроется его истинное лицо

-a sahip çıkmak оказаться владельцем чего-л. her kafadan ayrı bir ses çıkıyor

всяк твердит своё

-a karşı çıkmak выступать против кого/чего-л., возражать кому-л.

akl(ın)dan çıkmak вылететь из головы -dan yana çıkmak/olmak быть на стороне кого/чего-л. -nın omuzuna binmek перен.: садиться кому-л. на шею (пользо-

ваться кем-л., быть обузой для кого-л.) ayağa kalkmak вставать на ноги hareket noktası пункт отправления; отправная точка metro istasyonu станция метро benzin istasyonu автозаправочная станция halkın diline düşmek стать темой для обсуждения у людей suya düşmek перен.: провалиться, рухнуть (о планах,

целях и т.д.) yabancı gibi davranmak вести себя, словно чужой человек hafif davranış лёгкое поведение -a karşı serbest davranmak вольно себя вести по отношению к кому-

л.

72

olgun davranış зрелое поведение, поступок yoluna girmek налаживаться, упорядочиваться (о чем-л.) -nın sakalının altına girmek перен.: «подмазаться» к кому-л., войти в

полное доверие -a sıcak bakmak приветствовать что-л. söz onun kulağına girmiyor до него не доходят слова; он не понимает

слова borç altına girmek залезать в долги baş(ı) belaya (derde) girmek попадать в неприятную, затруднительную

ситуацию kuyruğa girmek вставать в очередь zarara uğramak понести ущерб it gibi çalışmak перен.: пахать, вкалывать (очень ин-

тенсивно работать) devlet hizmetinde çalışmak трудиться на государственной службе hizmete girmek поступать на службу -mak ayrı bir zevktir особое удовольствие составляет что-л.

делать bir şeye ... gözüyle bakmak посмотреть на что-л. чьим-л. взглядом göz ucuyla bakmak смотреть краем глаза yan (gözle) bakmak смотреть на кого-л. косо (искоса,

исподлобья) herkese yukarıdan bakmak смотреть на всех свысока -nın kusuruna bakmak обращать внимание на чьи-л. недостатки Adamın aklına bak! Посмотри, всё-ли в порядке у человека с

головой! uyku takımı постельный комплект bunun ardından вслед за этим kağıt üstunde kalmak оставаться на бумаге (не сделанным) askıda kalmak остаться недоделанным yolda kalmak не добраться до места назначения -nın yanında kalmak жить вместе с кем-л., оставаться рядом с

кем-л. zorlukların etkisinde kalmak быть под влиянием трудностей sınıfta kalmak оставаться на второй год (в учебном

заведении) geç kalmak опаздывать geri kalmak отставать (в развитии, в движении) ileri gitmek развиваться, идти вперёд -e taraf olmak быть сторонником кого/чего-л., выступать

на стороне кого/чего-л.

73

-maktan başka çare(si) yok нет у кого-л. иного выхода, чем что-л. сделать

yapmak (шир.) делать, сделать; выполнять; составлять; приводить к чему-л.

yorulmak уставать tıraş olmak бриться yıkanmak умываться; мыться; быть вымытым diş fırçalamak чистить зубы duş almak принимать душ kahvaltı yapmak завтракать jimnastik,-ği jimnastik yapmak

гимнастика делать зарядку

sigara içmek курить not отметка, пометка, записка; школьная

оценка tam notlar отличные оценки kırık notlar плохие оценки mesai работа; рабочий (≅ iş) mesai günü рабочий день mesai arkadaşı коллега по работе sohbet etmek дружески, непринуждённо беседовать sohbet дружеская, непринуждённая беседа,

беседа по душам (söyleşi) sergi выставка kıra gitmek ехать, ездить за город yazlık,-ğı летний, используемый летом (одежда; дом

− дача) elektronik kitaplar электронные книги formül формула saygı уважение bürokrat бюрократ; чиновник tamam olmak заканчиваться, завершаться, подходить к

концу ilan etmek (ilan − в т.ч. «анонс»/anons)

объявлять; анонсировать; провозглашать

duvar ilanı настенное объявление el ilanı рекламная листовка hitap etmek обращаться к кому-л. (с речью, словами и

т.д.) hesap etmek считать, рассчитывать; думать, предпола-

гать

74

hesap günü (kıyamet) судный день ayıp,-ybı стыд; постыдный; изъян -a ayıp olmak быть постыдным для кого-л. boykot etmek бойкотировать -a dikkat etmek обращать внимание hissetmek чувствовать:

− ощущать (работа органов чувств); − предвидеть; − себя (иметь какое-л. состояние) − испытывать, сознавать (например, ответственность)

reddetmek отвергать, отклонять, юр.: давать отвод (адвокату, судье и т.д.)

merak etmek беспокоиться; проявлять повышенный интерес, любопытство

kırk merak (adam) очень любопытный человек merakta kalmak быть обеспокоенным; оставаться под

влиянием любопытства meraka düşmek начинать беспокоиться cevap etmek отвечать, давать ответ takip etmek преследовать кого/что-л.; внимательно

следить за кем/чем-л. (в т.ч. внимательно случать)

yakından takip etmek внимательно следить halletmek (çözmek) разрешать, решать (проблему); решать

(матем. задачу) heyecana gelmek волноваться (о человеке − находиться в

возбуждённом, тревожно-беспокойном состоянии)

-a teşekkür etmek благодарить кого-л., быть благодарным, признательным кому-л.

aslında в действительности, на самом деле şehir turu обзорная экскурсия по городу sıradan обычный, рядовой millete sahip olmak завоевать сердца народа sözde перен.: на словах, мнимый, так

называемый (используется при необходимости называния факта, с существованием которого автор не согласен)

denizaltı gemisi подводная лодка

75

fikir alış verişi обмен мнениями değer ценность (матер. и моральн.) yeniden снова, заново anlam значение; смысл ... anlamına gelmek означать… uzun süre uzun zaman işin yüzü değişmek принимать иной оборот (о деле) -e ters düşmek идти вразрез с кем/чем-л. dil(in)den düşmemek не сходить с уст yol(un)a gitmek налаживаться (о чем-л.) detaylara inmek вдаваться в подробности not defteri записная книжка ... yaşına girmek (кому-л.) исполняться о возрасте ön plana çıkmak выходить на передний план müziğe oturmak ложиться на музыку -dan uzak durmak сторониться, держаться поодаль от

чего/кого-л. ... fiyatına (... lira) binmek иметь надбавку к цене в размере… лир repertuvar репертуар sosyal politika социальная политика iri laflar etmek высокомерно разговаривать vatandaş гражданин (страны); соотечественник (en) nihayet наконец

Alıştırma 86. Sorulara cevap veriniz: BİR İNSANIN TABİATI

1. Hasan bey ailesinin, çocuklarının problemlerinden uzak duruyor. Ya sizin babanız? 2. Benim kızkardeşim büyük gevezedir, onun dili hiç durmuyor, dilinin kemiği yok. Ya senin kardeşin nasıl? 3. Benim babam şirketinde bütün ciddi işlerin başında duruyor. Ya senin baban nasıl? 4. Benim annem ev hanımıdır, ancak yerinde hiç durmuyor, hep çalışıyor. Ya senin annen nasıl? 5. Benim amcam daima sözünde duruyor. Ya senin amcan nasıl? 6. Benim abim çok tembel bir adam, daima boş duruyor, misafir gibi oturuyor. Ya senin abin nasıl? 7. Benim kuzenim bey gibi oturuyor, ancak son zamanlarda başı hep sıkıya geliyor. Ya senin kuzenin nasıl? 8. Benim bazı okul arkadaşlarım hızlı yaşıyorlar, paraları daima boşa gidiyor. Ya senin okul arkadaşların nasıl? 9. Benim bir tabiatım var: en zor işler benim dişime göre, ancak çok kolay işler elimden gelmiyor. Ya senin tabiatın nasıl? 10. Akşam saat 10’da artık gözlerime uyku geliyor, yani çalışmak elimde değil, bunun için yatıyorum. Ya sen ne zaman yatıyorsun? 11. Ben hiç sözümden dönmüyorum, yani daima söz sahibi oluyorum. Ya sen? 12. Ben asla ana

76

babamın omuzuna binmiyorum, kendim çalışıyorum. Ya sen? 13. Küçük oğlum sadece 12 yaşında, amma artık çok olgun davranıyor, büyük oğlum da hafif davranışlarından dolayı öğretmenlerinin diline düşüyor. Ya sen? 14. Ben zor durumda bile birkimsenin sakalının altına girmeye sıcak bakmıyorum, çünkü böyle hareketler problemin çaresi olmuyor. Ya sen buna nasıl bakıyorsun? 15. Benim için Türkiye’de dinlenmek ayrı bir zevktir. Ya sen nerede dinleniyorsun? 16. Benim babam devlet hizmetinde Milli Eğitim Bakanlığında çalışıyor. Ya senin baban nerede çalışıyor? 17. Ben hiç derslere geç kalmıyorum, her yere zamanında geliyorum, yani dakik bir adamım. Ya sen? 18. Ben bir kimsenin kusurlarına bakmıyorum, çünkü benim kusurlarım da yok değil. Ya sen? 19. Bilhassa son zamanlarda okulda bütün derslerde çok ileri gidiyorum ve bundan ayrı bir zevk alıyorum. Ya sen? 20. Benim babam bütün işlerimde hafif davranışlarımda bile bana taraf oluyor. Ya senin baban? 21. Benim ablam çok kibirli bir kız, herkese iri laflar ediyor, herkese yukarıdan bakıyor. Ya senin ablan? 22. Benim annem çocuk problemlerine çocuk gözüyle bakmaya çalışıyor. Ya senin annen nasıl? 23. Benim küçük kardeşim içine kapalı bir insan, herkese yan gözle bakıyor. Ya senin kardeşin nasıl? 24. Benim büyük babam daima çocukların kötü sözlerine dikkat ediyor. Ya senin büyük baban? 25. Üniversitem evimizden çok uzak bulunuyor, bunun için bilhassa akşam saatlerinde anam babam benim hakkımda çok büyük meraka düşüyorlar. Ya sizin üniversiteniz nasıl, uzak mı bulunuyor? 26. Zor sorular karşısında daima fazla heyecana geliyorum, bunun için doğru cevap vermek elimden gelmiyor. Ya sen böyle durumlarda nasıl davranıyorsun? 27. Çok ayıp, amma arasıra benim hareketlerim sözlerime ters düşüyor. Ya senin hareketlerin nasıl? 28. Bu yıl 16 yaşına giriyorum. Ya sen? 29. Bizim büyükannemiz ve büyükbabamız yanımızda oturuyorlar. Ya senin büyükannen ve büyükbaban nerede oturuyorlar? 30. Borç altına girmeye sıcak bakmıyorum, çünkü bunların altından çıkmak çok zor. Ya sen?

Alıştırma 87. Используя активную лексику урока, расскажите о себе и о своих близких.

Alıştırma 88. Konuşmayı okuduktan sonra ezberleyip Türkçe anlatınız: MUSTAFA’NIN MESAİ HAFTASI

Osman: İyi akşamlar Ahmet! Ahmet: İyi akşamlar Osman! Osman: Nasılsın? İyi misin? Ahmet: Sağ ol, iyiyim, sen nasılsın? Osman: Sağ ol, ben de iyiyim. Nihayet sen evdesin. Tam üç gün bu

saatlerde sana geliyorum, ancak hep evde değilsin. Ahmet: Bir şey mi var? Osman: Hayır, bir şey yok. Oğlun Mustafa nasıl? İnşallah iyi! Ahmet: Sağol, Allaha şükür iyi.

77

Osman: Şimdi evde mi? Ahmet: Estağfurullah, hep üniversitede. Her gün çok dersi var, bir de

uzun zaman kütüphanede ders çalışıyor. Osman: Evde ders çalışmak daha rahat değil mi? Ahmet: Kendisi için üniversitede ders çalışmak daha rahat. Bunun için

akşamları eve geç dönüyor. Hemen yatıyor. Osman: Kaçta geliyor? Ahmet: Saat sekizlerde. Osman: Sabahları kaçta kalkıyor? Ahmet: En geç saat altıda uyanıyor. Hemen banyo odasına gidiyor,

tıraş oluyor, yıkanıyor, diş fırçalıyor, duş alıyor. Saat yedide kaide olarak bizde kahvaltı var. Beraber kahvaltı yapıyoruz.

Osman: Oğlunuz sabahları jimnastik yapıyor mu? Ahmet: Sabahları yapmıyor, çünkü vakti çok az. Ancak üniversitede

spor dersleri var. Bir de haftada iki defa spor salonuna gidiyor. Osman: Oğlunuz sigara içiyor mu? Ahmet: Estağfurullah, bizde bir kimse sigara içmiyor, kendimize iyi

bakmaya çalışıyoruz. Osman: Genelde kahvaltınız nasıl, ağır mı hafif mi? Ahmet: Normal, standart kahvaltı yapıyoruz. Kahvaltıda tavşan kanı

çay, yumurta, bal, zeytin, peynir var, bunlar çoluk çocuğumuzun hoşuna çok gidiyor.

Osman: Mustafa okula kaçta gidiyor? Ahmet: Biz beraber evden saat sekizde çıkıyoruz. Osman: Üniversiteye nasıl gidiyor? Ahmet: Bilirsin, üniversite evimize gayet yakın, bunun için Mustafa

üniversiteye yürüyor. Ben de otobüse biniyorum ve ofise gidiyorum. Osman: Mustafa’nın dersleri kaçta başlıyor? Ahmet: Genelde saat dokuzda başlıyor, amma her gün değil. Cuma

günleri çok daha erken, saat yedi buçukta başlıyor. Osman: Her gün kaç dersi var? Ahmet: Genelde üç veya dört dersi var, ancak günden güne ve haftadan

haftaya değişiyor. Osman: Bir ders ne kadar sürüyor? Ahmet: Bir ders bir buçuk saat devam ediyor. Osman: Rusça ve İngilizce dersleri her gün var mı? Ahmet: Her gün değil, ancak haftada beş Rusça dersi ve üç İngilizce

dersi var. Yani Cumartesi günü hariç her gün Rusça dersi var. Osman: Mustafa’nın notları nasıl? Ahmet: Notları tamdır, kırık notları hiç yok, çünkü her gün derslerine

çalışıyor, bir de nasıl! Osman: Mesai haftası içinde çok yoruluyor her halde! Hafta sonları da

78

neler yapıyor? Ahmet: Mustafa’nın Cumartesi günleri sadece üç dersi var, yani

üniversiteden daha erken dönüyor. Akşamları da arkadaşlarına misafir gidiyor veya arkadaşları bize misafir geliyor. Sohbet ediyorlar. Bir de her Cumartesi ya sinemaya, ya tiyatroya, ya sergiye ya da diskoteğe gidiyorlar.

Osman: Pazar günleri de ne yapıyor? Ahmet: Pazar günleri de biraz daha fazla uyuyor, saat dokuzda

kalkıyor, evde dinleniyor, Pazartesi için ders çalışıyor. Yazın da genelde aile halinde kıra gidiyoruz, yazlıkta dinleniyoruz.

Osman: Sizin anneniz babanız, yani Mustafa’nın büyükannesi ve büyükbabası sizden ayrı oturuyorlar, değil mi?

Ahmet: Evet, ayrı, amma bize yakın oturuyorlar. Osman: Mustafa onlara uğruyor mu? Ahmet: Başkası olur mu? Haftada birkaç defa onlara uğruyor, ev

işlerinde kendilerine yardım ediyor. Osman: Vallahi, ne güzel! Mustafa hem çalışkan, hem de iyi kalpli bir

oğlan, maşallah! Ahmet: Sağ olunuz! Alıştırma 89. Dinleyerek Rusça söyleyiniz: 1. Niçin tıraş olmuyorsunuz? Artık çok uzun sakalınız var. 2. Bu küçük

istasyonda değil teminalde trenden inmek gerek. 3. Bu küçük devlet büyük bir güce sahip değil, bir de onun etrafında güçlü devletler bulunmakta, bunun için bu devletin başında daima kukla hükümet bulunuyor. 4. Bu insanın elinde çok güzel bir kukla var. Bu kukla kimin, kendisinin mi? − Hayır, bu adam bir kukla tiyatrosunda çalışıyor. 5. Bu mevsimde bize daima Kuzey Avrupa’dan soğuk siklon geliyor. 6. Kime hitap ediyorsunuz? Önünüzde iki kişi var. 7. Babanız iyi bir bürokrat, onun işlerinde ve kağıtlarında bir tek kusur yok. Siz de tam tersine, işlerinize çok fena bakıyorsunuz. Size ayıp! 8. Komşumuz Deniz bey daima çok pis bir şekilde davranıyor, onun kötü niyetleri var, ancak hesap günü geliyor. 9. Başarınızın formulü nedir? − Başarımın formulü şudur: Az olsun uz olsun! 10. Bu kötü çirkin işlerde para dönmüyor değil. Artık bu işin gerçek yüzü ortaya çıksın! 11. Semra dili uzun bir kız, ağzından daima kötü sözler çıkıyor, ancak bu sözlere sahip olmak istemiyor.

Alıştırma 90. Türkçeye çeviriniz: 1. Недалеко от нашего дома находится большой железнодорожный

терминал, т.е., чтобы садиться на поезд, не надо далеко ехать. 2. Все ваши слова не соответствуют действительности, а точнее говоря − ложь. Смотрите, близится час расплаты! 3. Сегодня есть большая вероятность дождя, а при вас нет зонтика. − Не переживайте, при мне есть дождевик. 4. Подобного рода собрания дают возможность обратиться к очень узкой аудитории. − При этом подобного рода собрания имеют большое зна-

79

чение, потому что в турецком языке есть прекрасные слова: «Лучше меньше, да лучше» и «Без малого нет большого». 5. Заправляет этим серьёзным делом мутный человек. − Господи, спаси и сохрани! 6. На все вопросы нашего преподавателя вами даются неверные ответы. Теперь уже вероятность остаться на второй год очень велика. − Не приведи господи! 7. В этом городе проблема жилья для малоимущих семей выходит на первый план. Уже пора что-то делать и решать проблему. Опять всяк твердит своё. Всё остаётся на бумаге или недоделанным, но никто не выступает на стороне этих несчастных. 8. Сколько часов у вас длится рабочий день? − Нормальный (стандартный) рабочий день длится 8 часов. 9. Посмотрите вот сюда, вам записка. 10. Что вы делаете по утрам? − Конечно, каждое утро я просыпаюсь, делаю зарядку, бреюсь, чищу зубы, умываюсь, принимаю душ, завтракаю и иду на работу. 11. У вас не найдётся прикурить? − Нет, я не курю.

Alıştırma 91. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: Мы сейчас ничего не делаем. Şimdi hiç bir şey yapmıyoruz. − Şimdi bir şey yapıyor değiliz. 1. Мы настолько устали, что не стоим на ногах. 2. Смотри, эти

большие деньги не улетают на ветер. 3. Меня ноги не несут из этого баснословно прекрасного места. 4. Мне не кажется незнакомым лицо этого высокого мужчины. 5. Мы не воспринимаем в шутку серьёзные слова нашего шефа. 6. Репертуар этого театра в последние годы не меняется. 7. Жалко, но у нас сейчас хорошие силы не выходят на передний план. 8. Облик этого маленького и грязного города не меняется. 9. В социальной политике этого правительства не появляется ничего нового и хорошего. 10. В этой стране правительство не ведёт диалог с народом. 11. Этот предприниматель действиительно очень богатый. Даже в этот серьезный кризис у него финансы не заканчиваются.

Alıştırma 92. Türkçe söyleyiniz: 1. Нельзя сказать, что мы не работаем хорошо. 2. Нельзя сказать,

что я совсем не опаздываю на уроки. 3. Нельзя сказать, что они совсем не выступают с хорошими предложениями. 4. Нельзя сказать, что мы не сторонимся вдавания в подробности в вопросе жизни нашей семьи. 5. Мне 40 лет, т.е. я − взрослая женщина, но нельзя сказать, что в отделе детской игрушки я не смотрю на куклы. 6. Наша жизнь понемногу начинает меняться, но нельзя сказать, что наши дела налаживаются. 7. В этом деле что-то неладное, но нельзя сказать, что я сразу отвергаю. 8. Эти события имеют для вас огромное значение, однако нельзя сказать, что вы внимательно следите. 9. Уже время позднее, а наш сын не идёт, поэтому нельзя сказать, что мы не впадаем в беспокойство. 10. Нельзя

80

сказать, что полиция не обращает внимания на эти настенные объявления и рекламные листовки.

Alıştırma 93. Türkçeye çeviriniz: 1. Ты чего сидишь как в гостях? Вставай, иди на кухню, обед

готов! 2. Не везёт! Эта прекрасная работа опять ускользает у меня из рук! 3. Не в моих силах пойти куда-нибудь одному. Обязательно кто-нибудь идёт у меня по пятам. 4. Этот трудный и длинный год всё не кончается. 5. Эти слова очень красивые, у них очень тонкий смысл, но они совсем не ложатся на музыку. 6. У меня всегда с собой есть записная книжка, чтобы ничего не забыть. 7. Сколько лет вашему младшему сыну? − В следующем месяце ему исполняется 14 лет. 8. Спешите! Потому что уже почти восемь часов, а в 8.05 мы выезжаем на экскурсию по городу. 9. Эта проблема очень сложная и запутанная, нам не по плечу, т.е. не может идти и речи, чтобы нам её разрешить самостоятельно. 10. Сегодня пятница, и в обед мы едем на выходные загород на дачу. 11. Уже ноябрь месяц, поэтому здесь не место вашей летней одежде.

Лингвострановедческий модуль Задание 8. Ознакомьтесь с лингвострановедческим комментарием: 1. Sirkeci Garı (Вокзал Сиркеджи): железнодорожный вокзал,

построенный в европейской части Стамбула в период правления султана Аблул−Хамида II. Наряду с вокзалом Хайдарпаша, является одним из двух центральных железнодорожных вокзалов в Стамбуле.

Фундамент вокзала Сиркеджи был заложен 11 февраля 1888 года, а строительство, которое осу-ществлялось по проекту немецкого архитектора Августа Яхмунда, завершилось в 1890 году. 3 ноября 1890 года состоялось открытие вокзала. На фасадной стороне вокзала были сооружены две часовые башни. Здание вокзала на протяжении своей истории сохра-

нило свой первоначальный облик, в то время как привокзальная территория неоднократно перестраивалась. В 50−60-е годы XX столетия ресторан вокзала был местом традиционных встреч стамбульской интеллигенции. Долгое время вокзал Сиркеджи принимал Восточный экспресс. Ныне вокзал является местом отправления поезда Босфорский экспресс, который курсирует до Бухареста. Другая железнодорожная линия идёт до греческого города Салоники. Таким образом, вокзал

81

Сиркеджи является железнодорожными воротами Турции в Европу (acupofcaffein.blogspot.com/2009/...gar.html // http://tr.wikipedia.org).

2. Haydarpaşa Garı (Вокзал Хайдарпаша): железнодорожный вокзал, который был построен в районе Кадыкёй − азиатской части Стамбула − как начало железнодорожного пути Стамбул − Багдад. Здание вокзала Хайдарпаша, так-же как и вокзал Сиркеджи, строилось в период правления султана Аблул-Ха-мида II по проекту немецких архитек-торов Отто Риттера и Гельмута Куно. Открытие вокзала состоялось 19 августа 1908 года. Наряду с немецкими специалистами в строительстве вокзала участвовали итальянские строители-каменщики. В 1917 году в результате большого пожара значительная часть здания вокзала была уничтожена. После рес-таврационных работ вокзал принял облик, который можно видеть и сегодня. Вокзал Хадарпаша является восточными железнодорожными воротами Турции (http://tr.wikipedia.org // kadikoyguide.com).

3. 30 Ağustos Zafer Bayramı − Праздник Победы (Silahlı Kuvvetler Bayramı − День Вооружённых сил): является национальным праздником Турецкой Республики. Отмечается в честь Великой победы турецких войск под командованием Ататюрка в битве при Думлупынаре 26−30 августа 1922

года в ходе национально-освободительного движения. Эта победа символизирует полный и окончательный разгром войск иностранных интервентов. Данный праздник приобрёл статус государственного в 1935 году. По всей стране в этот день проводятся официальные праздничные церемонии. В Анкаре руководство страны в пристутствии большого количества граждан посещает мавзолей Ататюрка. Во многих местах Турции устраиваются парады частей и подразделений турецких вооружённых сил. Этот день считается также Днём Вооружённых сил Турции. 30 августа во всех военно-учебных заведениях Турции проходят выпускные церемонии, также в этот день вступает в силу приказ о присвоении очередных воинских званий, повышении в должности и увольнении в запас (loadtr.com // www.tr.wikipedia.org).

BİREYSEL ETÜT ÇALIŞMALARI

82

1 Nolu Ödev. 4, 5, 12, 14, 17, 20, 21, 22, 23, 24, 25 Nolu Alıştırmalara dayalı olarak Türkçe karşılıkları veriniz:

Больной гриппом; больной диабетом; рядовые события; чрезвычайные происшествия; преподаватель с образованием; преподаватель без образования; седьмая вода на киселе; детективная литература; последний писк моды; очередное (новое) звено в цепи событий; этот портфель акций; больные сердечно-сосудистыми заболеваниями; кардиологические клиники; быть зависимым от спиртных напитков, быть алкоголиком; побочный эффект; поискать, присмотреть пиджак; стоять на своём; находиться на входе в пролив; отказаться от своих слов, идти на попятную в своих словах; уже сейчас; выйти к телекамерам (к журналистам); в присутствии начальника; залезать в долги; вылезти из долгов; попасть под преследование полиции; «хоть шаром покати»; кубок (чемпионат) мира по футболу; выйти из-под влияния кризиса; быть зависимым от сигарет (быть курильщиком); дистанцироваться, сторониться от чего-л.; получить свои законные права; призрачное желание; веские доказательства; позорная, постыдная ситуация; по долгу службы; жить среди народа; войти в состав делегации президента; смотреть невинным (несчастным) взглядом; смотреть храбрым взглядом.

2 Nolu Ödev. 30, 31, 33, 36, 49, 51, 53, 57, 60, 64, 67, 71, 82, 85 Nolu Alıştırmalara dayalı olarak Türkçe karşılıkları veriniz:

Поступать на госслужбу; предстать перед директором школы; держать слово; меняться в лучшую сторону; следить за своим здоровьем; обращать внимание на натуру этого мужчины; гоняться за новыми знаниями; соблюдать диету; перен.: провалиться; характер дела меняется; выступать за меня, на моей стороне; сидеть сложа руки; выступать в поддержку закона; выпадать из разговорного языка; входить в литературный язык; терпеть поражение; вертеться по сторонам; подглядывать в шпаргалку; встать в очередь; адвокат; давать отвод адвокату; чей-л. интерес к футболу; представительского (премиум) класса; пахать, вкалывать; приветствовать это, позитивно к этому относиться; его истинное лицо; стоять как бедный родственник; долг перед отчизной; показаться кому-л. чужим, посторонним, незнакомым; жизненный стандарт; отправная точка политики.

DERS 2 (8) Лингвострановедческий модуль

Задание 1. Rusça karşılıkları veriniz: Danimarka, Gana, Hollanda, Slovenya, Norveç, Şili, İsveç, Tanzanya,

Tunus, Makedonya Cumhuriyeti, Polonya, Romanya, Beyaz Rusya, İtalya,

83

Karadağ, İspanya, Fransa, İsviçre, Almanya, Arnavutluk, Sırbistan, Kolombiya, Letonya, Macaristan, Laos, Moldova, Finlandiya, Hırvatistan, Peru, Uruguay, Ukrayna, Yeni Zelanda, Kuveyt, Belçika, Cezayir, Monako, Slovakya, Arjantin, Çek Cumhuriyeti, Bulgaristan, Etiyopya, Zambiya, Yemen, Gambiya.

Задание 2. Rusça karşılıkları veriniz: Madrid, Lima, Bükreş, Kopenhag, Addis Ababa, Podgorica, Tunus,

Kiev, Santiago, Prag, Minsk, Berlin, Zagreb, Stockholm, Bratislava, Lusaka, Wellington, Oslo, Dadoma, Lubyana, Sofya, Vientiane, Riga, Cezayir, Üsküp, Budapeşte, Brüksel, Accra, Banjul, Varşova, Paris, Helsinki, Bern, Monako, Kişinev, Belgrad, Buenos Aires, Tiran, Amsterdam, Kuveyt, Roma, Bogotá, Sana, Montevideo.

Задание 3. Türkçe karşılıkları veriniz: Гана, Республика Македония, Голландия, Уругвай, Словения,

Словакия, Замбия, Молдова, Кувейт, Колумбия, Румыния, Украина, Финляндия, Болгария, Белоруссия, Гамбия, Дания, Германия, Албания, Алжир, Венгрия, Италия, Швейцария, Тунис, Бельгия, Эфиопия, Монако, Йемен, Норвегия, Лаос, Новая Зеландия, Танзания, Перу, Польша, Сербия, Чили, Франция, Аргентина, Хорватия, Испания, Черногория, Республика Чехия, Швеция, Латвия.

Задание 4. Türkçe karşılıkları veriniz: Богота, Сана, Монтевидео, Копенгаген, Аддис-Абеба, Мадрид,

Лима, Бухарест, София, Вьентьян, Рига, Берн, Монако, Кишинев, Берлин, Загреб, Стокгольм, Сантьяго, Прага, Минск, Брюссель, Аккра, Банжул, Белград, Буэнос-Айрес, Тирана, Братислава, Лусака, Веллингтон, Подгорица, Тунис, Киев, Амстердам, Кувейт, Рим, Алжир, Скопье, Будапешт, Осло, Додома, Любляна, Варшава, Париж, Хельсинки.

§ 1. Сочетание нормативных и узуальных вариантов Нормативно-корректный вариант − полностью отвечает тре-

бованиям правил языка, является понятным, но может отличаться незначительной частотностью в речи. Узуально-корректный вариант − отражает универсальные речевые предпочтения, может характеризоваться определённым отходом от нормы. Например:

Benim arabama bininiz. ↑ Норма ↑

Садитесь в мою машину! ↓ Узус ↓

Haydi benim arabama.

84

Benim arabama davet ediyorum. Benim arabama rica ediyorum.

За простым использованием глагола в речи необходимо, в первую очередь, различать ту смысловую функцию, которую он выполняет, образуя конкретный содержательный компонент. Например: Сегодня обязательно поприсутствуй на курсовом собрании. − Поприсутствовать в данном контексте означает не местонахождение, а участие в собрании, т.е. объективно имеет место не статический компонент содержания «находиться», а динамический компонент «участвовать, т.е. приходить». Данный компонент содержания делает неактуальным и некорректным со смысловой точки зрения использование семантически параллельной слову «поприсутствовать» лексической единицы “hazır bulunmak”, так как рассматриваемый компонент содержания передаётся глаголом “gelmek”: Bugün mutlaka sınıf toplantısına gel!

Alıştırma 1. Okuyup tercüme ediniz: 1. Bu odaya içeri giriniz. − Bu odaya buyurun içeri. 2. Sofra başına

oturunuz. − Sofra başına davet ediyorum. − Buyurun, sofra başına. 3. Artık hareket et! − Haydi, yürü! 4. Bu işe başla. − Haydi iş başına! 5. Kahvaltıya başlayınız. − Buyurun kahvaltıya. − Kahvaltıya davet ediyorum. 6. Ankara’da uzun zaman bulunuyoruz. − Ankara’da uzun zaman kalıyoruz. 7. Kapalı kapı önünde niçin o kadar çok duruyorsunuz? − Kapalı kapı önünde niçin o kadar çok kalıyorsunuz? 8. Şu sandalyeye oturunuz. − Şu sandalyeye rica ederim. 9. Nereye acele ediyorsunuz? − Nereye böyle acelecikler?

Alıştırma 2. Türkçe tamamlayınız: − конкрентное содержание: Burada daima küçük çocuğumun

karşısına bir köpek çıkıyor. − абстрактное содержание: Büyük zorluklar karşısına çıkmak, o kadar

kolay bir iş değil. Bu ilacın (grip−üzer) büyük bir etkisi var, ancak çocuğunuz(...) tavsiye

etmem, çünkü bu(...) bilhassa (küçükler − üzer) yan tesiri de var. Elbette paranın hayatımız(...) büyük bir önem(...) var, ancak kim bilir, belki arasıra manevi zarar maddi zarar(...) çok daha güçlüdür, çünkü bunun (insan−üzer) çok daha büyük ve ciddi etkisi olur. Bu adamın (sen−üzer) çok kötü bir etkisi var. Bu durum(...) başka çaremiz yok yani biz (bu konu−üzer) detaylar(...) inmeye başlıyoruz. (Bu krizler−karşı) daha güçlü olsunlar. Bu sorun daima (kağıt−üst) ya da askıda kalıyor. Bizim en büyük arzumuz, zor bir durumda bile (borç−alt) girmemek, çünkü bunun alt(...) çıkmak çok daha zor. (Arabanız−üst) beyaz bir kedi var, bunun burada ne yer(...) var, acaba? (Çay−baş) çalışmak değil, kahvaltı etmek gerek. (Kapalı kapı − ön) uzun uzun

85

kalmak niyetim yok. Ayşe (yer−altı) metro(...) inmekten çok rahatsız olmaktadır. Denizaltı gemisi yavaş yavaş (su−üst) çıkıyor.

Alıştırma 3. Okuyup tercüme ediniz: 1. Her defasında “Bu mevsimde uzun zaman dışarıda açık havada

kalmayın” tavsiyesinde bulunuyoruz, ancak siz daima tam tersine hareket ediyorsunuz. İşte bakın, artık hastasınız. Bu da sizin yanlış davranışınızın acı sonucudur. 2. Çoğu defa bu gibi işler bana zor geliyor. 3. Çoğu zaman böyle iş hiç elimden gelmiyor. 4. Bu söz doğal ki aklımda, ancak şu anda (şu an için) dilime hiç gelmiyor. 5. Bu bölümün yeni müdürünün ismi ne yazık amma aklımda değil, bir de işin tuhafı şudur ki hiç aklıma gelmiyor. 6. Uzaklardan kulağıma tuhaf sözler geliyor. 7. Bellidir ki siz söz sahibi bir adamsınız, işte bunun için bu karmaşık ve çirkin durumda bilhassa sizin sözleriniz kulağıma tuhaf geliyor. 8. Dersin sonu hiç gelmiyor. 9. Şanlıurfa rengarenk bir kültür diyarı. 10. “Bu yaz bir yere dinlenmeye gitmiyorum, gecegündüz ofiste çalışıyorum” vaadinden niçin artık tam yazın başında dönüyorsunuz? 11. İşte bu konu çok ince, amma yine de “Bizim gözümüzde adama dönmeye ve bize sahip olmaya çalışmayın bile!” arzusunda bulunmak istiyorum. 12. Burada yine para dönüyor. 13. Başınız yine sıkıya geliyor, yine polisin takibi altındasınız. 14. Bu ince durumda herhangi bir ricada bulunmak, yerinde bir hareket değil.

Alıştırma 4. Kavramları Türkçe ifade ediniz (выразите понятия по-турецки):

Рабочий, который трудится на заводе; фотомонтаж; выражать свой протест в форме отказа от участия в каком-либо мероприятии; являясь стороной судебного процесса, мотивированно выступать против ведения его конкретным судьёй; состояние угрызения совести; адресовать свои слова определённой аудитории; событие, связанное с концом света и началом «страшного суда»; быть вынужденным ещё раз пройти учебную программу в течение года; смотреть между прочим, делая вид, что это тебя не касается; лестью стараться завоевать чьё-либо хорошее отно-шение; место, где можно пополнить бак автомобиля топливом; злоупотреблять чьим-либо хорошим расположением, максимально используя человека в своих интересах; начать себя вести как полагается в обществе; являться одним из зачинателей и вдохновителей какого-либо дела; быть последовательным, не менять свою точку зрения; о деле, проекте и т.д. − не получить свою реализацию далее плана; служа-щий, который избыточно бдит букву закона, излишне формализован.

Alıştırma 5. Используйте уместно для выражения модальности “наверное” либо “belki, galiba”, либо “her halde”:

1. Siz hep bu dar ofiste büyük kalabalık halinde çalışıyorsunuz. Bu büyük binada daha geniş ve konforlu bir yer yok (наверное). − Bilmem,

86

(наверное) yok. 2. Ders saat dokuzda başlıyor. Şimdi de saat sekiz elli beş. Hasan hala yok, amma geliyor (наверное). 3. Siz iyisiniz (наверное), çünkü it gibi çalışıyorsunuz. 4. Bayanın huzurunda oturmuyorsunuz, ayakta duruyorsunuz (наверное). 5. Bu iş çok iyi gidiyor, bu işin başında çok profesyonel bir adam duruyor (наверное). 6. Murat bugün nerede? − Bilmem, (наверное) ofiste çalışıyor. 7. Bu mevsimde İstanbul’da çok yağmur yağıyor mu? − Kim bilir, (наверное) yağıyor. 8. Küçük oğlunuz nerede? − Yatakta (наверное), çünkü bu saatlerde daima uykusu geliyor. 9. Bu iş bir ekmek kapısıdır, ancak bunun başında bulaşık bir adam duruyor. Orada para dönüyor (наверное). 10. Hasan’ın babası çok hasta, yani Hasan şimdi babasının yanında (наверное).

Alıştırma 6. Türkçeye çeviriniz: 1. Не останавливайтесь в этой маленькой и грязной гостинице. 2.

Не ходите сегодня вечером в магазин, потому что у нас к вам есть срочное дело. 3. Вы занимаете мой стул. 4. Не ходите в этот магазин, так как сегодня вечером он закрыт. 5. Сегодня я не иду в магазин, так как при мне нет необходимой суммы денег. 6. Вы что, на диете? − Да, вы тоже садитесь! 7. В этом самом узком месте пролива, а точнее на входе в него корабли часто садятся на мель. 8. Как вы обслуживаете аккумулятор своей машины, что он так долго не садится? 9. Эта тарелка грязная. Подайте мне чистую тарелку! 10. От нас никто к вам не едет, поэтому приступайте к этой работе сами. 11. Грядут очень важные дни для частного турецкого предпринимательства. − Важные или трудные? 12. Очень полезно повторно и на сей раз отдельным образом остановиться на такой важной и серьёзной проблеме Турции, как проблема островов. 13. У вас нет другого права, кроме как проживать в этой крохотной квартирке. 14. Ты всё время что-нибудь теряешь, включая деньги. Сейчас у тебя большая сумма денег, поэтому пусть кто-нибудь из взрослых за тобой присмотрит, чтобы эти деньги не пропали впустую. 15. Опять из-за этого кризиса с бензином мы несём большие финансовые убытки. 16. Я испытываю крайнюю обеспокоенность последним ходом этих событий, однако дело постепенно начинает принимать иной оборот. 17. Где ты сейчас? − Я в гостиной смотрю телевизор. 18. Руководство государством − серьезная работа. 19. Не приходите сегодня на приём к нашему начальнику, у него плохое настроение. 20. В вашем отеле все номера удобные и комфортные, однако у меня к вам есть просьба: пусть мой номер не выходит на мечеть, потому что рано утром в такие номера с улицы, с мечети, доносится голос муэдзина. Я же не мусульманин, а христианин.

Alıştırma 7. Türkçe okuyunuz, yazınız ve Rusça karşılıkları veriniz: 1. Hey´e∪ca∪nad´üş∪mey´in⊥u∪z´unza∪m´anay∪r´ıya∪şıy´or∪l´ar.

87

2. Ken∪d´iken∪dim´e⊥biso∪r´um⊥var: “Ne∪d´enaşk∪t´akay∪b´edi∪y´orum?” 3. Bi∪z´imo∪k´ulu∪mu∪z´una∪n´apro∪blem´i ⊥ ye∪n´ie:∪t´imstan∪

d´art∪l´arpro∪blem´i∪dir. 4. B´irba∪kımd´an ⊥ ço∪c´u: ∪nuz´a ⊥ ye∪ter´ika∪d´ar∪b´ak∪

mıy´or∪sun´uz ⊥ di∪´erba∪kımd´an ⊥ oku∪l´ada∪g´el∪miy´or∪ sun´uz. 5. H´eri∪k´idu∪rumd´a ⊥ kay∪b´edi∪y´or∪sun´uz. 6. Dok∪t´orol∪m´akıs∪tiy´or∪mus´un? − Dok∪t´orol∪m´akmı?

Al∪l´ahko∪rus´un! 7. Bi∪l´irmi∪s´in ⊥ y´arın ⊥ ya∪zıl´ı∪t´ürk∪çesı∪n´avı∪m´ız ⊥ var. −

T´ürk∪çes´ı∪nav´ı∪mı? Al∪l´ahko∪rus´un! 8. Bugün ⊥ eki∪m´inyir∪m´ido∪kuz´u ⊥ y´ani ⊥

cumhu∪ri∪y´et∪bay∪ram´ı. Y´aşa∪sınt´ür∪ki:c´um∪h´uri∪yet´i! 9. B´eş∪k´olha∪lin∪d´e ⊥ ile∪r´igi∪di∪y´oruz. 10. Bi∪z´imge∪ri∪mizd´e ⊥ bir∪k´olda: ⊥ v´ar. 11. Sıh∪h´ati∪niz´e∪b´ak∪mıy´or∪sun´uz ⊥ b´öy∪lece ⊥

bü∪y´ükder∪d´egi∪riy´or∪sun´uz. 12. B´ua∪da∪m´ınta∪bia∪tın´a ⊥ ya∪kınd´anba∪kınız∪d´a ⊥ b´irda∪´a ⊥

pı∪r´oblem∪ç´ık∪mas´ın. Alıştırma 8. Türkçe söyleyiniz: 1. (Смотрите!) Arkadaşınız Hüsamettin’in sözler(…) hepiniz dahil

bütün insanlar üzerinde büyük bir etkisi var. − Senin bu sözler(…) (ложь), hepsi (выдумки). − Yoo, (чтоб мне подавиться), ne yazık amma bu bir hakikattır. 2. Saat on yedi, ancak sen daha evde değil(…). İşte aklındadır (наверное), saat altıda biz(…) misafirler var. − Evet, en geç saat on yedi kırk beşte ben evde(…)! − (Обещаешь?) − Vallahi söz! (Чтоб мне не сойти в места!) 3. (Храни Господи!) Selim ve Naz’(…) uzun ve çok mutlu günler dilerim. 4. Avrupa’nın baş(…) fena şeyler geliyor, avro çok hızlı bir şekilde değer(…) düşüyor. (Не приведи Господи) ve ülkemizin baş(…) gelmesin, ancak bizde böyle şeylerin ihtimali (как), yüksek mi? 5. (Храни Господи!), Sayın Bakan! Siz, birbirinden yakışıklı iki oğul baba(...). 6. (Не приведи Господи), ancak sizde de (политика «Разделяй и властвуй») ön plan(…) çıkıyor. Aslında bu iki kelime hiç kimse(…) yabancı değildir. Bellidir ki bu politika ne anlama geliyor, bunun arka(…) kimler duruyor! − Evet, bütün bunlar (абсолютно очевидные) şeylerdir. 7. Bu işin başında çok az (людей) duruyor. − (Помилуйте), (лучше меньше, да лучше)!

Alıştırma 9. Rusça karşılıkları veriniz: Patronun huzuruna gelmek; yoluna devam etmek; kuyruğa girmek;

içeri girmemek, kapıda kalmak; yatak istirahatı tavsiye etmek; bir süre ayrı yaşamak; askere gitmek; sözünden dönmek; söz sahibi olmaktan çıkmak;

88

kötüye gitmek; sade kahve istemek; yol geçen hanı haline gelmek; yeni bilgilerin peşinde olmak; kendisine iyi bakmak; yeni işin tabiatına bakmak; sorular yağmuruna uğramak; fikirlerime ters düşmek; yeni Aile Kanunu üzerinde çalışmak; Yüksek Öğretim Kurulu’nda göreve başlamak; Hacı ağa gibi hareket etmek; yabancı gibi durmak; adama dönmek; merdivenden aşağı inmek; huzura ulaşmak; herkese yüksekten bakmak; toplantıda hazır bulunmak; hızlı yaşamak; fikir alış verişinde bulunmak; ince konulardan uzak durmak; en zayıf yerde ortaya çıkmak; sözde orijinal olmak.

Alıştırma 10. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: являться отправной точкой новой политики (o/+/→: yeni

politikanın hareket noktası) → ... yeni politikanın hareket noktası oluyor. Перестать быть возможностью для получения новых знаний

(o/+/→); настаивать на своих интересах (siz/+/!); до смерти устать (ben/+/→); сесть за руль автомобиля (sen/-/→); внимательно следить за своими счетами (siz/?/→); остаться на второй год (o/+/!); отведать овощной суп (sen/+/!); повести себя по-взрослому в запутанной ситуации (siz/-/→); не сходить с уст района (biz/-/→); вдаваться в подробности (onlar/-/!); сходить с ума от фешенебельных машин (biz/+/→); краем глаза поглядывать вокруг себя (sen/?/→); вставать в присутствии дамы (siz/+/!); не соглашаться с его ложью (siz/+/!); попадать в трудную ситуацию (sen/?/→); работать как «раб на галере» (biz/+/→); понести материальный и моральный ущерб (siz/-/!); освободиться от его влияния (onlar/+/!); спокойно спать в своей кровати (o/+/→); высокомерно разговаривать (sen/-/!); взглянуть на проблему глазами ребёнка (onlar/?/!); поехать за покупками (ben/+/→); оценить этот вопрос со всех сторон (onlar/?/→); служить на подводной лодке (biz/+/→).

§ 2. Имена и послелоги косвенных падежей В турецком языке для уточнения характера совершаемого

действия или какого-либо состояния используется значительное количество послелогов, которые используются с главными словами, имеющими грамматическую форму косвенного падежа. Однако наряду со служебными словами-послелогами в аналогичной функции могут использоваться также и значимые имена. В данной лексико-грамматической роли они получили название «имена косвенных падежей».

-е karşı против; на что-л.; навстречу кому/чему-л.

Siz yine bunda bize karşı çıkıyorsunuz.

Вы опять в этом выступаете против нас.

-dan başka кроме, помимо, исключая

Kütüphanede öğrencilerden başka

В библиотеке кроме студентов

89

bir kimse yok. никого нет. -dan itibaren [i:tiba:ren]

начиная, с, от Dünden itibaren yağmur yağıyor.

Начиная со вчерашнего дня идёт дождь.

-e dek до, вплоть до категория:

прошл.→прошл. прошл.→наст.

Bugüne dek bu fabrikada çalışıyoruz.

Вплоть до сегодняшнего дня мы работаем на этом заводе.

-den beri от, с, начиная с (отправная точка − см.: itibaren); вот уже (продолж. по времени − см.: -dır)

Eylül ayından beri (itibaren) buradayım. İki yıldan beri (iki

yıldır) buradayım.

Я здесь начиная с сентября месяца. Я здесь вот уже

2 года.

-e sebep (neden)

причина, повод, мотив

Buna ne sebep var? Bu davranışınıza

bir neden var mı?

Что является причиной этому? Есть ли какая-

нибудь причина этому вашему поведению?

mücbir sebep (Force majeure)

форс-мажор Bu keyfiyet, mücbir sebep türünden.

Это обстоятельство считается форс-мажором.

bu sebeple bu nedenle

по этой причине Bizim çocuğumuz hastadır, bu nedenle bugün bir yere gitmiyoruz.

Наш ребенок болен, по этой причине сегодня мы никуда не идём.

(...) sebebiyle (...)

nedeniyle

по причине чего-либо

Yağmur sebebiyle keyfimiz yerinde değil.

По причине дождя у нас плохое настроение.

-den (hakkı-nda) şüphe

сомнение, подозрение

Bu malın fiyatın-dan şüphem var.

У меня есть со-мнение относи-тельно цены на этот товар.

-e ihtiyaç, -cı (gereksinim)

потребность, необходимость

Yardımınıza büyük ihtiyacım var.

У меня есть большая потребность в вашей помощи

90

(мне нужна). -e muhtaç,-cı нуждающийся в

чем-либо Ben yardımınıza

çok muhtacım. Я очень

нуждаюсь в вашей помощи.

-e gerek (lüzum)

нужда, необхо-димость

Buna ne gerek var? Buna bir lüzum var

mı?

Какая в этом нужда? В этом есть

какая-либо необходимость?

-den rahatsız испытывать не-удобства в связи с чем-то; беспокоиться

Dişlerimden rahat-sızım.

Я мучаюсь зубами.

-e güven (itimat)

доверие Bu adama hiç güvenim yok.

Я не доверяю этому человеку (У меня нет доверия к этому человеку).

-den (hakkında) emin

уверенность, уверенный

Bu adamdan emin değilim.

Я не уверен в этом человеке.

-e cevap (yanıt)

ответ Bu sözlere bir cevabınız var mı?

Есть ли у вас ответ на эти слова (Есть у вас что сказать в ответ на эти слова)?

-e soru (sual) вопрос Bana bir sorunuz mu var?

У вас ко мне есть вопрос?

-e sahip хозяин, владелец Bu çantaya bir kimse sahip çıkmıyor.

Не объявляется хозяин этой сумки.

-e yardım помощь Bize bir kimseden yardım yok.

Нам ни от кого нет помощи (Никто нам не помогает).

-e destek,-ği поддержка Bu kriz karşısında bir ülkeden bize destek yok.

Перед лицом этого кризиса ни одна страна на оказывает нам поддержку.

91

-e borç долг, обязанность Sana 20 dolar bor-cum var.

Я тебе должен 20 долларов.

(-e/-den) şikâyet

жалоба (кому-л. / на кого-л.)

Size bir şikâyetim var. Sizden bir şikâ-

yetim var.

У меня к вам жалоба. У меня на вас

жалоба. -e dahil входящий в

состав чего-л. Şimdi burada

Başbakanın heyetine dahil kaç kişi var?

Сколько сейчас здесь присутст-вует человек, входящих в состав делегации премьер-минист-ра?

-e hazır готовый к чему-л. Sen derse hazır mısın?

Ты готов к уроку?

-e hak,-kkı право на… Bu paraya hakkım yok.

У меня нет права на эти деньги.

-e yakın около Her defasında greve 2 bine yakın kişi çıkıyor.

Каждый раз на забастовку выходят около 2 тыс. человек.

-e aykırı противоречащий кому/чему-л.

Sözleriniz davranışlarınıza aykırıdır.

Ваши слова вступают в противоречие с поступками.

-e ilişkin касающийся кого/чего-л.

Bu konuya ilişkin bir şey söyler misiniz?

Скажите что-нибудь касательно этого вопроса!

-e değer достойный кого/чего-л.

Ayrı dikkatinize değer konu üzerinde fikir alış verişinde bulunmak gerek.

Надо обменяться мнениями по во-просу, который заслуживает ва-шего отдельного внимания.

kayda değer достойный внимания

Yeni aile mevzuatı kayda değer konulardan biri.

Новое семейное законодательство − один из вопро-сов, достойных внимания.

-e doğru по направлению к Bugün akşama Сегодня под

92

/ под + врем.комп. doğru (akşam üstü) Osman geliyor. Karşıyaka’ya doğru yol tutuyoruz (gidiyoruz).

вечер приезжает Осман. Мы держим путь в направлении Каршийака.

-e karşılık, ... karşılığında

в ответ, взамен ч-л.

Bu teklifimize karşılık olarak devlet hizmetine girmekten başka çareniz yok.

В ответ на это наше предложе-ние вам ничего не остаётся, как поступить на госслужбу.

-e yönelik -e matuf

направленный на к/ч-л.

Sırada parlak yarına yönelik reformlar var.

На очереди стоят реформы, ориентированные в светлое буду-щее.

-e dair касающийся, относящийся, касательно

Yeni eğitim reformuna dair söylentilere ne dersiniz?

Что вы скажете относительно слухов, касаю-щихся новой ре-формы образова-ния?

-e denk параллельно приемлемо, в

пору (uygun), приходиться на…

Bize denk çalışınız da bu iş size daha kolay gelsin!

Работайте параллельно с нами, чтобы это сложное дело далось вам легче

-e uygun соответствующий, приемлемый, подходящий кому/чему-л.

Bu davranışınız geleneklerimize uygun değil.

Это ваше поведение не соответствует нашим тради-циям.

-dan mahrum -dan yoksun

лишенный чего-л. Bu çocuklar ana baba aşkından mahrum oluyorlar.

Эти дети лише-ны родительской любви.

-nın yanısıra наряду с Yeni reformların yanısıra eski reformlara yeniden başlamak gerek.

Наряду с новы-ми реформами надо заново приступить к прежним.

-dan bu yana начиная с… и по 1995’den bu yana С 1995 года и по

93

сей день bu üniversitede çalışıyorum.

сей день я работаю в этом университете.

-e taraf сторонник кого/чего-л., находящийся на чьей-л. стороне

Bu ciddi ve ince konuda size taraf değilim.

По данному серьезному и деликатному вопросу я не на вашей стороне.

-e mecbur

вынужденный, обязующийся; зависящий от, нуждающийся в

Yine sana mecbur kalıyoruz.

Мы опять в тебе нуждаемся.

-e (ile) yükümlü

обязующийся, имеющий обязательства; обязанный, вынужденный

Bu hasta çocuğa bakmaya yükümlüsün.

Ты обязан присматривать за этим больным ребенком.

-e bağlı (в т.ч. ≅ mecbur)

принадлежащий, относящийся, зависимый от

Bu zor şartlarda sana bağlı kalıyorum

В этих трудных условиях я оста-юсь зависимым от тебя

-e mensup -e üye

участник, член чего-л.

Biz farklı dinlere mensup insanlarız.

Мы − люди, при-надлежащие к разным религиям.

-e ait принадлежащий, относящийся к кому/чему-л.

Bunlar, bize ait sözler değil.

Эти слова не принадлежат нам.

-e dayalı опирающийся на чем-л., основыва-ющийся на кого/чего-л.

Bu okul internete dayalı eğitime başlıyor.

Это учебное за-ведение присту-пает к обучению с опорой на Интернет.

-e göre в соответствии с кем/чем-л.

Size göre bugün hava nasıl?

Как, по-вашему, сегодня погода?

-e kadar до, вплоть до Kışa kadar sizin yanınızda kalmak istiyoruz.

До зимы мы хотим жить рядом с вами.

kadar* около Daha iki ay kadar burada kalmak ayrı bir zevktir.

Очень приятно остаться здесь еще на два ме-

94

сяца. * В слове “kadar” содержится концепт «мера»: − при использовании данного послелога с главным именем,

оформленным дательным падежом, происходит усиление компонента «предельность» и образуется значение «направление совершения действия; конечный пункт, конечная точка совершения действия» (мера в динамике) − «вплоть до»: Saat ikiye kadar çalışınız. − Работайте до двух часов. Ankara’ya kadar gidiniz. − Езжайте до Анкары;

− при использовании данного послелога с главным именем в основном падеже концепт «мера» сохраняется путём указания на референт, по отношению к которому в данном контексте идёт характеристика других качеств, причем эталонное качество в рамках контекста является недостижимым − степень сравнения с мерой качества: İki saat kadar çalışıyoruz. – Мы работаем около 2-х часов (т.е. не 2 часа, а чуть меньше). Murat kadar çalışkansınız. − Вы настолько же трудолюбивый, как Мурат. (Мурат является своего рода эталоном качества «трудолюбие», которое в рамках данного контекста превзойти невозможно).

Alıştırma 11. Okuyup tercüme ediniz: Kıtaya doğru; fazla sürat sebebiyle; Kur’ana ilişkin; İngiltere’ye karşı;

çorbadan başka; dünden itibaren; bu aya dek; beş yıldan beri; bu haftadan beri; müteşebbisten şüphe; suale yanıt; vaatlere itimat; durum nedeniyle; paraya ihtiyaç; yardıma muhtaç; pakete gerek; arabadan rahatsız; memura güven; soruya cevap; komşuya borç; güvenden yoksun; küçüğe yardım; Almanya’ya destek; savaşa matuf; öğrenciden şikayet; hocaya şikayet; gruba dahil; şirkete sahip; seyahate dair; Türk Dil Kurumu’na mensup; işimize denk; yardımdan mahrum; yarına yönelik; dikkate değer; derse hazır; eve hakkım; 3 bine yakın; iki gün kadar; mevzuata aykırı; usule ilişkin; hüsnükabule karşılık; santrale doğru; para karşılığında; menfaatin yanısıra; yaz mevsiminden bu yana; politikaya taraf; dikkate mecbur; çalışmaya yükümlü; ilaca bağlı; turiste ait; Yüksek Öğretim Kurulu’na üye; gerçeğe dayalı; bu noktaya göre; Ankara’ya kadar.

Alıştırma 12. Türkçe söyleyiniz: Кроме тряпки; против этого нечистого дела; начиная с зимнего

времени года; до настоящего времени; начиная с пятницы; причина болезни; потребность в этой мази; нуждающийся в хорошем слове; необходимость в вопросах; по причине дискотеки; сомнение в лекарстве; испытывающий беспокойство за своего ребёнка; доверие этим его словам; уверенный в его хорошем поведении; ответ на ваш вопрос; вопрос к духовному наставнику; имеющий своё мнение; помощь

95

семьям с низким доходом; поддержка новой социальной политики; долг перед народом; жалобы на старый репертуар; жалоба, адресованная нашему новому начальнику; входящий в состав команды; готовый к экскурсии по городу; в части, касающейся выхода из положения; относительно автоответчика; лишённый современной промышленности; заслуживающий бойкота; заслуживающий внимания; около 100 долларов; наряду с ядом; противоречащий законным правам; в направлении нового века; нуждающийся в полном омовении (вынужденный совершить полное омовение); зависящий от юридического права; входящий в состав делегации; сторонник нового контракта; основывающийся на любопытстве; «на одной волне» с народом; направленный на преследование; моё право на поражение; по словам нашего секретаря; назначенный для преследования; относящийся к вашему конкуренту; взамен на топливо; с декабря месяца по настоящее время; до завтрашнего дня; около трёх месяцев.

Alıştırma 13. Okuyup tercüme ediniz: 1. Doğal ki globalleşme bir ülkenin kendi değerlerine aykırı olmaktadır.

2. Eğitim reformu gibi ciddi konuya ilişkin görüşleriniz hakkında büyük bir merak içindeyiz. 3. Suriye’nin cevabı, üzerinde durmaya değer. 4. Kızılay meydanına doğru 10 dakika yürü, orada sola dön. 5. Bu amaca doğru gitmek çok kolay, ancak buna ulaşmak vallahi çok zor. 6. Memleketimizin yüzü de son zamanlarda yavaş yavaş iyiye doğru değişmeye başlıyor. 7. İleriye doğru yürümeye devam etmek için it gibi çalışıyoruz. 8. “Böl ve yönet!” sözleri kime ait? 9. 20 yıldan beri araba fabrikasında çalışıyor. 10. Bizde 5 yıldan beri eğitim reformu devam ediyor. 11. Kar sebebiyle yolda büyük araba kalabalıkları var. 12. İki saatten beri buradayım, sen de hiç gelmiyorsun. 13. − Kimden şikayetiniz var? − Bizim şikayetimiz değil, şüphemiz var. − Tamam, kimin hakkında şüpheniz var, efendiler? − Bakın, o memurun birkaç evi ve arabası var, amma bellidir ki maaşı o kadar fazla değil. 14. Niçin hep müdüre bizden şikâyet ediyorsunuz? 15. Bu iş benimdir, bu problem de benimdir, sen de kendi işine bak, senin yardımına hiç ihtiyacım yok. 16. Bu büyük para niye gerek? – Yeni bir ev alırım. 17. Borç altına girmemek için çeşitli tekliflerde bulunuyoruz, siz de hep bunlara karşı oluyorsunuz, amma bir tek kendi teklifiniz söz konusu değil.

Alıştırma 14. Türkçe tamamlayınız: 1. Olayların seyri (kötü−gitmek/→). Biz de bu(...) çok rahatsızız. 2. Bu

yıl Şeker Bayramı hangi günler(...) (düşmek/→)? Şeker Bayramı gelecek Cuma günü (başlamak/→). Ancak bellidir ki bu Bayramın tarih(...) yıldan yıl(...) (değişmek/→). 3. Bolşoy Tiyatrosunun repertuvar(...) yüzde otuzu yıl(...) yıla (değişmek/→). 4. − Bu ailenin, bu çiftin büyük bir tuhaf(...) var. − Nedir o tuhafı? − Kendi çocuğ(...) değil yedi kat yabancı bir bebeğ(...)

96

(bakmak/→). 5. − Hiç bilir misiniz, can(...) yürek(...) hareket etmek nedir? − Söz yok, can(...) yürek(...) hareket etmek(...) ayrı bir zevk (olmak/→). 6. Amcam Murat beyin huzur(...) baş köşede oturmaya hakkım (olmamak/→). 7. Ben on saat(...) beri (yatmak/→) ve hiç kalkmak halim yok. 8. Ankara, bizim kardeş şehrimiz, bu sebeple geçen yıl(...) itibaren biz heyetler alış veriş(...) (bulunmak/→). 9. Bu ülkenin milleti uzun zaman(...) beri insan haklar(...) mahrum (kalmak/→), ancak bir kimse buna karşı (çıkmamak/→). 10. Sizin bilginiz var mı, dünya genel(...) kadın hareket(...) kaç kişi (üye olmak/→)? 11. Yeni Aile Kanunu(...) ilişkin detaylar birkaç hafta(...) beri halkın dil(...) (düşmemek/→). 12. Irak(...) ilişkin perspektifler, hiç reformlar ve politikalar hal(...) (gelmemek/→), hep kağıt üstünde, askıda (kalmak/→). 13. Bu televizyon kanalının kötü insani tablo(...) ve diğer ciddi sorunlar(...) ilişkin sözler(...) hemen halkın dil(...) (düşmek/→). 14. Her yıl birkaç milyon(...) yakın Rus vatandaşımız, Türkiye(...) dinlenme(...) (gitmek/→). 15. Bizim üniversitemiz bu ay(...) yeni teknolojiler(...) dayalı uzaktan eğitim(...) (başlamak/→). 16. Başbakan’ın yeni politikalar(...) milletin çıkarlar(...) bütünüyle (denk düşmek/→). 17. Bu iş(...) para (dönmek/→), bu nedenle bu çirkin iş(...) bir daha çıkmak (istemek/→). Kimi güçler de yine bu(...) karşı (çıkmak/→).

Alıştırma 15. Задайте специальный вопрос к выделенным фрагментам:

1. Bizim mevzuatımızda devamlı olarak çok şey değişiyor, işte sırada halkın kontrolüne ilişkin yeni bir mevzuat bulunmaktadır. 2. Milletimizin hükümete yönelik ağır sözlere tam olarak hakkı bulunmaktadır, çünkü millete sahip olmak için millete hizmet etmek ve hizmetlerinde millete ters düşmemek gerek. 3. Komşumuz Erdal’ın ailesi çok zor durumda, onların ciddi para problemleri var. Ancak bunun da bir çaresi var, o da acil ihtiyaç kredisi. 4. İnsan haklarına dayalı bir ülke bizim hayalimizdir. 5. Kızımın benden başka kimsesi yok, kızım için yaşıyorum. 6. Amcam Murat beyin huzurunda baş köşede oturmaya hakkım olmuyor. 7. Hep çocukların serbest davranışlarına dair boş laf ediyorsun, bir tek sözünün bir kimse üzerinde hiç etkisi yok. İt ürür, kervan yürür. − Bilir misin, ahbap kusuruna bakan ahbapsız kalır. 8. Bu küçük bebek çok hasta, onun halinden çok rahatsızız. Bunun yanısıra kendisine bakmak ve yeteri kadar yardım etmek ile yükümlüyüz. 9. Tekliflerimiz üzerinde çalışmaya hazır mısınız? − İşte bakınız, 30’a yakın teklifiniz var, bunlar da yeteri kadar çalışmak için çok fazla. Çünkü hangi tekliften başlamak gerek, hangi teklif daha önemli belli değil. − Tamam, işte size bir ip ucu.

Alıştırma 16. Türkçeye çeviriniz:

97

1. Начиная с прошлого года я являюсь капитаном этого прекрасного судна. 2. Сын наших соседей Мурат вот уже два года сидит в тюрьме. 3. У вас есть какие-нибудь предложения относительно нового автобусного терминала? 4. Мы направляемся в сторону азиатского берега Босфора. 5. При мне, к сожалению, нет зонтика. По этой причине я вот уже час вынужден идти под дождём. − У тебя что, совсем плохо с головой, что ты идёшь под таким дождём? 6. Ты всё время остаёшься «заложником» своих тёмных мыслей и плохих намерений. 7. Начиная с давних времён и по настоящее время ты всё на той же должности, ты − директор школы. Самое интересное в этом следующее: ты остаёшься директором всё той же школы. 8. Мы очень спешим. Давай, шеф, трогай! − Поспешишь − людей насмешишь! 9. Почему ты так медленно едешь? − Тише едешь − дальше будешь! 10. Вот уже целую неделю Москва и её окрестности остаются под влиянием холодного атмосферного циклона. Дожди идут, не прекращаясь. 11. Мы не получаем от вас достаточной помощи. 12. С одной стороны, его предложения очень интересны, но, с другой стороны, у нас есть по ним некоторые сомнения. 13. Сколько я вам должен? 14. Сколько человек входит в состав этой делегации премьер-министра?

Alıştırma 17. Dinleyerek Rusça söyleyiniz: 1. Benim çok malım var, amma sizden başka çocuklarım dahil bir

kimsenin buna hiç hakkı yok, yani bunlara bakmasınlar bile. İşte iki araba, iki büyük ev, birkaç çay ve mobilya fabrikası: hepsi sizin! Ben artık çok yaşlıyım, güçsüz duruma geliyorum ve bu anamal yavaş yavaş elimden çıkıyor. Siz de çok ciddi birisiniz, yerinizde hiç durmuyorsunuz. Sözün kısası istiyorum ki benim bu mallarım boşa gitmesin.

2. Bütün sözleriniz doğru mu? − Şüpheniz mi var? − Evet, kusura bakmayın, amma bu sözlerinizden bir şüphem var. − Nedir o şüphe? − Bu konuya devam etmeye sıcak bakmıyorum ve bunun ayrıntılarına inmek istemiyorum.

3. Amerika’da yeni bir ekonomik kriz başlıyor, bunlar art arda geliyor ve artık tüm dünyada herkes hissetmeye başlıyor. Türkiye de bu yılın son aylarından itibaren küresel ekonomik krizin etkisi altında kalıyor.

4. Burası şehrimizin en büyük ve en iyi alış veriş merkezidir. Bütün bu mallar pek ucuz değil de hepsi orijinal. Buna hiç şüpheniz* olmasın. Siz de her şey ve herkes hakkında şüpheye düşüyorsunuz. Her mal karşısında “bu mal ne malı” hakkında şüpheniz uyanıyor. Bunun hiç tadı yok. Doğal ki arasıra büyük süpermarketlerde bile taklit eşyalar var, amma bizde bunun ihtimali çok azdır.

5. İş dünyasında zamanımızın en önemli eksiği şüphesiz güven eksiğidir. İş dünyası güven krizi yaşıyor, güven krizi içinde bulunuyor. İş

98

dünyasının hükümete, hükümetin de iş dünyasına güveni eksik. Bu duruma yakından bakmakta büyük bir yarar vardır.

6. Gerek Türkiye Cumhurbaşkanı’nın Bakü ziyareti, gerekse Rusya Federasyonu Devlet Başkanı’nın Erivan ziyareti aynı haftaya denk geliyor. Bunun ayrı bir önemi, ayrı bir anlamı bulunmaktadır.

7. Halen muhtaç çocuklar sorunu üzerinde bir daha durmak ve buna her tarafından bir daha bakmak lazım, çünkü bu problem ciddi olmaktan hiç çıkmıyor, tam tersine ülke genelinde ön plana çıkıyor. Bunun yanısıra diğer önemli sorunlar da var. Mesela özel eğitime muhtaç çocuklar sorunu, devletten yardıma muhtaç aileler sorunu v.b. Bütün güçlerin bu konularda tam olarak iyi niyeti olmaktan emin değilim.

* Встречается также использование слова “şüphe” с управлением при помощи дательного падежа, однако частотность данного грамматического варианта и его использование в рамках конкретной лексической сочетаемости, как правило, ограничены укзательными местоимениями.

Alıştırma 18. Konuşmayı okuyunuz ve ezberleyip anlatınız: − Hasan bey siz misiniz? − Evet, bir şey mi var? − Size bir mektup var. Buyurun! − Teşekkürler! ... Vah, vah, vah! − Bir şey mi oldu? − Evet, bu mektup küçük oğlum Mesut’tan, onun daima herkese büyük

borçları var. İşte yine benden para, bir de çok büyük para istiyor. Başı yine dertte. Kendisinin geleceğinden çok rahatsızım. Tam otuz yaşındadır, ancak ayağa kalkmak elinde değil. Çok hızlı yaşıyor.

− Geçmiş olsun! Daha çocuklarınız var mı? − Evet, bir de büyük oğlum var. O doktor. − Ne doktoru? − Bir diş doktoru, amma şimdi Türkiye’de değil, dışarıda, Rusya’da

çalışıyor. İşleri iyi gidiyor. Hiç benim omuzuma binmiyor, tam tersine bana yardım ediyor. Her ay kendisinden bir miktar para geliyor.

− Maşallah! Rusya’da çoktan mı oturuyor? − Tam dokuz yıldan beri oturuyor. Onun güzel Rusçası da var. Yani

artık Ruslara yabancı değil, onlardan biri gibi. − O evli mi? Ailesi var mı? − Evet, karısı Rus, adı Mariya. Ben kendisine Meyrem diyorum. Güzel,

çok temiz bir kadın. Onların bir çocuğu da var. − Rusya’da nerede oturuyorlar? − Moskova’da. Torunum ilk okula gidiyor. Notları tamdır!

99

− Maşallah! − Yani bir oğlum çok uzak bir yerde oturuyor, ancak her yaz bana

geliyor. Ben de bu zamanlarda bey gibi yaşıyorum. Diğer oğlum da Türkiye’de, ancak hiç çalışmıyor, baba evine de gelmiyor, yabancı gibi davranıyor. Bir tek ricam var: büyük oğlumun işleri yolunda gitsin, bir de bir gün gelsin de küçük oğlum adama dönsün, işin rengi değişsin! Çünkü onlardan başka bir kimsem yok.

− İnşallah! Alıştırma 19. Türkçe tamamlayınız: 1. Bugün senin Türkçe (урок) var mı? Evet, (два часа) Türkçe dersim

var. Ancak bun(...) başka Rusça ve (всемирная история) derslerim de var. 2. Hasan’ın bu teklifleri(…) ilişkin bir (у вас идея) var mı? 3. Lütfen, söyler misiniz, bu(…) Türkçe ne derler? − Bu(…) (палец) derler. − Bu parmağın (имя) ne? − Onun (имя) orta parmaktır. 4. Efendim, yardımınız(…) muhtacım. Yardım eder misiniz? − Elbette, ne var? − Bugünlerde (банковский счёт) lira(...) mı yoksa dolar(...) mı olsun? − Estağfurullah, bu(…) hakkında benim pek fazla (знаний) yok. İşte komşumuz Kılıç bey bir banka(...) çalışıyor. − Evet, amma kendisi(…) bir güvenim yok. − Benim de kendi(...) bir şüphe(...) var, çünkü o bulaşık bir adam. 5. − Arzunuz? − (Мне) bir çay, lütfen. − (А мне) bir kahve. 6. − Bilir misiniz, bizim futbol takım(…) final maç(…) hazır mı? − Emin değilim! − Estağfurullah, bu(…) ne şüphe! Siz de niçin emin değilsiniz? − Söz yok, bizim takımımız pek çok iyi, ancak (противоположная сторона) da, yani rakibimiz de fevkalade güçlü! 7. (С тобой) ne oldu, evlâdım? Senin bütün öğretmenlerin her gün sen(…) şikâyet ediyorlar. 8. Bu aile vallahi çok büyük, yedisinden yetmişine kadar (в сумме) on beş kişidir. 9. Bu acelecikler nere(…), çocuklar? − (Тебе что), amca! 10. İşte (тебе) candan yürekten güzel bir sofra takımı! Güle güle kullan! − (Спасибо) anneciğim! 11. Salı günü(...) dek biz sizin şehriniz(...). (Обязательно) görüşürüz! 12. İki yaş(...) itibaren Ankara’da oturuyorum.

Alıştırma 20. Прочитайте устойчивые выражения и понятийные комментарии к ним, переведите на русский язык, подберите соответствия в русском языке, выучите их и составьте с каждым из них предложение по-турецки:

1. Dünyadan haber(i) olmuyor: bir kimsenin etrafından, hayatından, hiç bir şeyden ve kimseden bilgisi söz konusu değil. 2. Dünyanın öbür ucu: çok uzak bir yer. 3. El kapısında / yad ellerde oturmak: yabancı memlekette, evde, ailede bir süre kalmak, baba ocağından uzak yerlerde bulunmak. 4. Şaka gibi gelmek: bir olaya, söze v.s. ciddi bakmamak, çünkü bunlar gerçekten uzak oluyorlar. 5. Boğaz boğaza gelmek: dil dalaşına girmek. 6. Renkten renge giriyor: aşırı heyecandan dolayı yüzünün rengi değişiyor. 7. Hasta yavaş

100

yavaş ayağa kalkıyor: hastanın durumu yavaş yavaş iyiye doğru gidiyor. 8. Ayaklarım geri geri gidiyor: bir yere gitmek istemiyorum, ancak yine de gitmek zorundayım. 9. Kafam yerinde değil: kafam çok yorgun, kafamda başka düşünceler var, bunun için bir kimsenin sözleri kafama girmiyor. 10. Kaba şaka: ağır şaka.

Alıştırma 21. Sorulara Türkçe cevap veriniz, akrabalık terimlerini kullanınız, Rusça karşılıklarını veriniz:

1. Kaynanamın dili hiç durmuyor. − Osman, kaynana kim? 2. Bu önemli işin başında kaynatam duruyor. − Erdal, kaynata kim? 3. Bizim damadımız çok çalışkan bir adam yerinde hiç durmuyor. − Mesut, damat kim? 4. Bizim amcamız banka gibi zengin bir adam, bey gibi yaşıyor. − Canım, amca kim? 5. Kayınbiraderimiz boş bir adam ve hızlı yaşıyor. − Fatma, kayınbirader kim? 6. Ne güzel ki teyzemin işleri artık yolunda gidiyor. − Efendim, teyze kim? 7. Bu ay kayınbiraderimiz askere gidiyor. − Recep, kayınbirader kim? 8. Baldızımız iki aydan beri hiç bir yerde çalışmıyor, bunun için başı çok daha sıkıya geliyor. − Mesut, baldız kim? 9. Bacanağımız bir akrabamız, ancak bize karşı yabancı gibi hareket ediyor. − Mesut, bacanak kim? 10. Bu akşam bize görümce konuk geliyor. − Ayşe, görümce kim? 11. Yeğenimiz o kadar ters bir adam ki her yerde halkın diline düşüyor. − Efendim, yeğen kim? 12. Gelinimiz çok genç bir kız, ancak bütün işlerde çok olgun davranıyor. − Efendim, gelin kim?

Alıştırma 22. Türkçe tamamlayınız, Rusçaya tercüme ediniz: 1. Rusya’nın Türkiye’ye (направленный) politikaları hakkında bilginiz

var mı? 2. Senin kendi kendine (доверие), yani (вера в самого себя) eksik. 3. Bu ailenin başı ağır canlı bir adam, burada aile başı dışında bir kimsenin bir şeye (права) yok. Ben bu ailenin misafiriyim, amma benim de hiç söz (права) yok. 4. Bütün haklarınıza iyi bakınız, aksi halde böyle geniş topraklardan (лишиться) kolay bir şeydir. 5. Başım dertte, birinden yardım istemekten (кроме) çarem yok. 6. Bu lüks otelde 88 TL’dan (начиная) kalmak mümkün. Bu da bir başlangıç fiyatıdır, yani günden güne, yerden yere, odadan odaya değişiyor. 7. Bu banka yarından (начиная) hisselerimiz üzerinden ödemelere başlıyor. 8. Kavuncular bugüne (вплоть до) bu eski çürük ahşap evde oturuyorlar. 9. ABD, Türkiye’den (обеспокоены). Bunun nedeni şudur: bilhassa son zamanlarda Türk milletinin ABD’ye ve Amerikan askerlerine tam (доверие) artık söz konusu değil. 10. Yaşlı büyük annemiz bugüne (вплоть до) hastanede kalıyor, çünkü hali iyiye (в направлении) hiç değişmiyor. 11. Bir bakar mısın, bu banknot sahte mi, yoksa hakiki mi? − Tam olarak (уверен) değilim, amma (уверенным) olmak için bankaya gitmek gerek. 12. Yalnızım canım, benden (кроме) kime ne bundan? 13. Geride kalmaya başlıyoruz, yani ileri gitmeye (нуждаемся). 14. Bir tek

101

ricamız var: bizim ailemize, bizim hayatımıza yine (покой) gelsin! 15. Bak, evladımızın yüksek ateşi var, (по этой причине) bugün okula gitmesin, evde kalsın. 16. Ne oldu da borçlarınızın toplamı birkaç bin avrodan (более) oluyor? − Estağfurullah, bu çok uzun bir hikayedir.

Alıştırma 23. Türkçe söyleyiniz: 1. Начиная с двадцать второго июня эта мебельная фабрика не

работает, а рабочие остаются без работы. 2. До настоящего времени количество неимущих совсем не меняется, остаётся всё на том же уровне. 3. Вплоть до сегодняшнего дня я стараюсь держаться (стоять на ногах) перед лицом всех проблем, но у меня уже не остаётся сил! 4. По причине протеста пилотов сегодня самолёты Турецких авиалиний не летают. 5. По случаю Нового года у нас много гостей. 6. Из-за осадков сегодня в этих краях закрыты для транспорта все дороги, включая также и некоторые мосты. 7. Особенно в последнее время финансовые потребности нашей семьи выходят на передний план. 8. У меня уже нет доверия к моему самому близкому товарищу. У меня нет доверия к самому себе, но тебе я полностью доверяю. 9. Ты уверен в таких людях, как Реджеп? − Мне не очень нравятся вопросы, «ты уверен или нет?». 10. Эти несчастные люди очень нуждаются в гуманитарной помощи, но ни откуда им нет помощи.

§ 3. Семантика падежей. Разделительно-выделительное значение исходного падежа

3.1. Исходный падеж, выполняя разделительно-выделительную функцию, образует конструкции, синонимичные притяжательным. Например: onların biri − onlardan biri. Компоненты данной конструкции связаны отношениями «бóльшая часть − составная часть».

Один из внуков этого пожилого мужчины является окулистом, а другой − преподавателем начальной школы. − Bu yaşlı adamın torunların(dan) bir(i) göz doktoru, diğeri de ilk okul öğretmeni.

В роли определительной конструкции данная модель может ограничиваться формой имени существительного в исходном падеже. Например: Gemi kaptanlarından Hasan bey çok samimi bir adam. − Хасан-бей, являющийся капитаном корабля, очень искренний человек.

3.2. Форма имени существительного в исходном падеже также используется в таких фразах, как:

Мы − не вы. → Biz sizden değiliz. Он − не наш (в смысле чужой). → O bizden değil. Я − свой. → Ben sizdenim (sizden biriyim). 3.3. Разделительно-выделительная функция исходного падежа

может использоваться как средство для образования:

102

− форм превосходной степени сравнения. Например: güzellerden güzeli − красавица из красавиц;

− форм с выделением на основе исходного материала: kardan ada; kağıt ev – kağıttan ev.

Alıştırma 24. Örnekteki gibi yapınız: Корабль − капитан − несколько: − gemi kaptanlarından birkaçı − (Cümle kurunuz) Gemi kaptanlarından birkaçı Türk, birkaçı da Rus. Demir yol − istasyon − çok; ince − teferruat − bazı; Türk Hava Yolları

− uçak − iki; acil − iş − bir; alış veriş − yer − birkaç; iş − teklif − birçok; Türk mutfağı − yemek − bazı; kaba − şaka − bir; denizaltı − gemi − üç; not − defter − iki; tiyatro − repertuvar − bazı; olağanüstü − durum − bazı; grip − hasta − birkaç; can − düşman − her bir; şehrimiz − genel plan − bir; çürük − dişim − birkaç; kol − saat − her bir; sirk − bina − bir; sebze − pazar − bazı; yabancı − lisan − iki; sergi − salon − hiç bir.

Alıştırma 25. Dinleyerek Rusça söyleyiniz: 1. Öğrencilerimizden bazıları artık tâtilde, bazılarının da sınavları

devam ediyor. 2. Ben yeni bir kol saatine bakıyorum. İşte bu saatlere ne dersiniz? Meselâ bu altın saat nasıl? − Kusura bakmayın, benim saat fiyatları hakkında pek fazla bilgim yok, amma bu saatin fiyatından şüphem var. Biraz pahalıdır her halde. − Evet, bu bölümde saatlerden bazıları pahalı, bazıları da çok pahalı, ucuz saatler yok. 3. Şehrimizin şu tarafında pek çok ahşap ev var. Bunlardan bazılarının etrafında meyve bahçeleri var. Bizim evimiz de onlardan biridir. 4. Benim çok öğrencim var. Onlar çok yetenekli ve çalışkan ve onlardan sadece birinden arasıra bazı şikâyetlerim var. 5. Sizde bir Türk gazetesi var mı? − Evet, bende birkaç gazete var. Bunlardan iki tânesi “Milliyet” gazetesi, bir tânesi “Cumhuriyet” gazetesi, üç tânesi de “Sabah” gazetesi. 6. Yine bir kimsenin yardımına mecburum. Ancak yakınlarımdan birinden hiç yardım gelmiyor. Bana yardım eder misin? − Elbette, amma zorun nedir? 7. Bu küçük şehirde küçük büyük üç hastane var, bundan başka iki adet Sağlık Ocağı hizmette. Amma yine de hastanelerin ve ocakların hepsinde bir bakımdan doktor meselesi var, diğer bakımdan bilhassa bu mevsimde uzun kuyruklar var.

Alıştırma 26. Türkçe söyleyiniz: 1. Мы вот уже неделю здесь, но никого из нашей родни нет, это −

очень странно. 2. Мы жалуемся на наших соседей, а у некоторых из наших соседей есть претензии к нам. 3. Что с вами, на что жалуетесь? − Я мучаюсь зубами. Вот уже четыре дня у меня болит зуб. − Ой, ой, ой, да вы давно нуждаетесь в зубном враче, потому что у вас на нижней

103

челюсте три и на верхней − два зуба поражены кариесом (гнилые). В каком их них боль? 4. Мелиха − мать троих детей. Из них одному пятнадцать, другому − десять лет, а последнему ребенку шесть лет. 5. На столе Османа лежит много ценных бумаг. Посмотрите на каждую из них! Из них только одна − оригинал, другие же все бумаги − копии. 6. Почему вы косо смотрите на меня? − Ты не являешься одним из нас. 7. Этот пролив является одним из длинных-предлинных проливов мира. Что находится на входе в этот узкий пролив? − Там находится морской шлюз (морские ворота). 8. Начиная с 12 марта по сегодняшний день погода в Москве достаточно прохладная для этого времени года. Каждый день идёт дождь, и погода пасмурная. 9. Я обеспокоена состоянием своего мужа, т.к. у него вот уже неделю болит горло и голова. Так, сегодня он вынужден остаться дома и не ходить на работу. Однако каждый из врачей не советует ничего, кроме постельного режима (отдыха). − Ваше мнение по поводу вот этого лекарства? − Что вы! Оно очень дорогое! 10. Я очень счастлив приступить к этому вопросу самостоятельно, потому что по каждому из вопросов, как правило, мне кто-нибудь помогает.

Alıştırma 27. Okuyup tercüme ediniz: ÜNİVERSİTEMİZ

Moskova’nın Güneybatısında Vernadskogo caddesi, 76 adresinde, amma aslında Lobaçevskogo sokağında modern uzun ve güzel bir bina var. Burası bizim okulumuzdur. Okulumuzun ismi Moskova Devlet Uluslararası İlişkiler Enstitüsü (MGİMO). Okulumuzun isminde “enstitü” sözü geleneksel olarak bulunmaktadır, ancak bizim okulumuz bir yüksek okul ve onun üniversite statüsü vardır. Biz de bu okulun öğrencileriyiz.

Üniversitenin binası modern ve yenidir. Her girişinde emniyet görevlileri var. Biz okulumuza girmek için özel giriş kartları kullanıyoruz.

Rusya’nın en modern okullarından üniversitemiz, eğitim alanında ülkemizde öncülük etmekte ve uluslararası alanda çağdaş eğitim seviyelerine ulaşmaktadır. Okulumuz, ülkemizin geleceğinin güvencesi gençlere çağdaş bir eğitim vermekte, aklın ve bilimin ışığında, çalışkan, üretken, yaratıcı ve nitelikli bireyler yetiştirmektedir.

MGİMO’da Uluslararası İlişkiler Fakültesi, Uluslararası İktisadi

104

İlişkiler Fakültesi, Uluslararası Hukuk Fakültesi, Uluslararası Gazetecilik Fakültesi, Yönetim Bilimleri ve Politika Fakültesi, Uluslararası Ticaret ve İşletmecilik Fakültesi gibi fakülteler ve Dış İktisadi İlişkiler Enstitüsü, Uluslararası Enerji Politikası ve Diplomasisi Enstitüsü, İşletme ve Uluslararası Mesleki Yeterlilik Enstitüsü (Hizmet içi Eğitim Enstitüsü), Avrupa Hukuku Enstitüsü gibi enstitüler mevcut. Bunlarda lisans, yüksek lisans, doktora ve MBA (Master of Business Administration) programları uygulanmaktadır.

Üniversitemizin fakülteleri ve enstitüleri her eğitim-öğretim yılında yeni çağdaş programlara başlamaktadır. Eğitim-öğretim unsurlarının yanısıra üniversitemizde Kafkasya, Balkanlar, Medeniyetler İttifakı v.b. Araştırma Merkezleri, Mezunlar Derneği de vardır.

MGİMO, büyük bir aile kimliğine sahip olmakta, bir eğitim ve bilim yuvası olmaktadır. Bu kimliğin ayrılmaz unsurları da öğrenciler, akademisyenler ve idari personel.

Bizim öğretmenlerimiz yapıcı ve yaratıcıdır. İnsan haklarına saygılı. Öğrencilerimiz de ülkemizin yeni genç neslidir. Bellidir ki her yeni nesil öğretmenlerin eseridir, bunun için öğretmenler yeni ve dinamik bir neslin gelişimi için çalışmaktadırlar. Bu açıdan üzerlerine büyük bir sorumluluk düşmektedir. İşte öğretmenlerimiz titiz, dikkatli, sabırlı çalışıyorlar. Bu da okulumuzun en değerli geleneklerinden biridir. Okulumuzda öğrencilerin ve öğretmenlerin sayısı o kadar ki yuvarlak hesap sonucu bir öğretmene sadece sekiz öğrenci düşüyor.

Üniversitemizde Orta Doğu dilleri ana bilim dalı var. Bu ana bilim dalının öğretim elemanları bize Türkçe öğretiyorlar.

Devlet tarafından okutulan öğrenciler ve kendi parası karşılığında okuyan öğrenciler yan yana okuyorlar. Devlet tarafından okutulan öğrencilere devlet her ay burs vermektedir.

Üniversitemize lisans ve lisansüstü düzeyinde eğitim yapmak için yabancı uyruklu öğrenciler de girmektedir. Türk öğrenciler de var.

Üniversitemizde öğrenciler için iki yabancı dil öğrenmek şarttır. Bunlar zorunlu yabancı dil olmaktadır. Bir de isteğe bağlı yabancı dil hazırlık programları var.

Öğrencilerimiz, Bolonya sürecinin öğrenci değişimi programı kapsamında yurt dışında, Avrupa ve ABD’de çeşitli üniversitelerde eğitim olanağına sahip olmaktadır.

Üniversitemizin tüm fakülte ve enstitülerinde birçok bilgisayar laboratuvarı hizmettedir.

MGİMO, eğitim-öğretimin yanısıra öğrencilere ve akademisyenlere sosyal, kültürel ve bilimsel faaliyetler sunmaktadır. MGİMO’da büyük ve modern kütüphane var. Kütüphane Otomasyon Sistemi sayesinde iç bilgisayar ağı ve İnternet üzerinden tüm kitap ve dokümanlara ulaşmak mümkün.

105

Spor faaliyetleri de ön planda bulunmaktadır. Öğrenci ve öğretim elemanlarımız; basketbol, futbol, voleybol, badminton, tenis, atletizm v.b. gibi değişik dallarda spor yapmaktadır.

Bugünkü spor tesislerimiz ve alanlarımız; kapalı spor salonları, jimnastik salonları, tenis kortları, aletli kondisyon salonları, futbol, basketbol ve voleybol sahaları, atletizm pistleri, stadyum, yüzme havuzundan oluşmaktadır.

Öğrencilerimiz ve öğretmenlerimiz, sağlık problemleri konusunda üniversitenin Sağlık Merkezine başvurmaktadırlar. Sağlık Merkezi de onlara kaliteli sağlık hizmeti sunmaktadır. Burada ileri tetkik ve tedavi imkanları var.

Birkaç yemekhane, çeşitli kantin ve kafeteryalar 9 ayrı salonda yemek hizmeti vermektedir, beslenme konusunda öğrencilerin çeşitli alternatifleri bulunmaktadır.

Moskova’da üniversitemize ait birkaç yurt bulunmaktadır. Bilimsel, sosyal ve kültürel etkinlikler için değişik kapasitelerde çok sayıda konferans ve toplantı salonu mevcuttur. Üniversitemizin Kültür Merkezi, gelişmiş teknolojik imkanlara sahip olmaktadır ve devamlı olarak çok sayıda etkinliğe ev sahipliği yapmaktadır.

Geleneksel olarak Devlet ve Hükümet Başkanları, dünyanın ve ülkemizin en seçkin devlet adamları, politikacıları, işadamları, bilim adamları üniversitemize geliyorlar ve öğrencilere konferans veriyorlar.

Sözün kısası MGİMO, ülkemizin ve sadece onun değil, Avrupa’nın ve bütün dünyanın en iyi gelişmiş üniversitelerinden biri, siyasi, sosyal, ekonomik, hukuki alanlarda çağdaş uygarlık düzeyinde eğitim-öğretim vermektedir.

Alıştırma 28. Sorulara cevap veriniz: 1. MGİMO, Moskova’nın neresinde bulunuyor? 2. MGİMO’nun

isminde “enstitü” sözü var. Bu sözün anlamı nedir? 3. MGİMO’nun tam ismi nedir? 4. Üniversitenin her girişinde kimler var? 5. Üniversitemizin Rusya’da ve dünyada eğitim alanında yeri nedir? 6. Okulumuz gençlere hangi eğitim vermekte? 7. MGİMO’da hangi fakülteler ve enstitüler var? 8. Üniversitenin fakültelerinde ve enstitülerinde hangi eğitim programları uygulanmaktadır? 9. MGİMO’nun ne kimliği var? 10. Üniversitemizin öğretmenleri ve öğrencileri nasıl? 11. Öğretmenlerin üzerlerine niçin o kadar büyük bir sorumluluk düşmektedir? 12. Okulumuzun en değerli geleneklerinden biri nedir? 13. Okulumuzda sayısal olarak bir öğretmene kaç öğrenci düşüyor? 14. Öğrencilere kim Türkçe öğretiyor? 15. Devlet tarafından okutulan öğrenciler devletten hangi yardım görüyorlar? 16. Üniversitemizde yabancı uyruklu öğrenciler de var mı? 17. Öğrencilerimiz yurt dışında hangi eğitim olanaklarına sahip olmaktadır? 18. Kütüphane Otomasyon Sistemi nedir? 19. Üniversitemizde hangi dallarda spor yapmak mümkün? 20. Bugünkü spor tesislerimiz ve alanlarımız nelerden oluşmaktadır? 21. Okulumuzun Sağlık

106

Merkezinde hangi imkanlar var? 22. Beslenme konusunda üniversitemizin hangi imkanları bulunmaktadır? 23. Okulumuzda bilimsel, sosyal ve kültürel etkinlikler için neler var? 24. Üniversitemizin kültür merkezi hangi faaliyet göstermektedir? 25. Akademisyenler dışında daha kimler öğrencilere konferans veriyorlar? 26. MGİMO hangi eğitim-öğretim vermektedir?

Alıştırma 29. Ana metne dayanarak aşağıdaki hükümleri doğrulayıp kanıtlayınız yoksa yalanlayınız (С опорой на основной текст подтвердите или опровергните следующие суждения):

1. MGİMO Vernadskogo caddesinde bulunuyor. 2. MGİMO enstitü değil, üniversitedir. 3. Öğrenciler üniversiteye serbest giriyorlar. 4. Çalışkan, üretken, yaratıcı ve nitelikli bireyler ülkemizin geleceğinin güvencesi olmaktadır, MGİMO da onlara eğitim vermektedir. 5. Üniversitemizde Avrupa, ABD, Asya Araştırma Merkezleri var. 6. Devlet tarafından okutulan öğrenciler ile kendi parası karşılığında okuyan öğrenciler ayrı okuyorlar. 7. Üniversitemizde öğrenciler iki zorunlu yabancı dil öğreniyorlar, ancak ikiden daha fazla yabancı dil öğrenmek mümkün. 8. Öğrencilerimizin ve öğretmenlerimizin sağlık problemleri üniversitemizde ön planda bulunmaktadır. 9. Okulumuzda eğitim etkinlikleri için değişik kapasitelerde çok sayıda konferans ve toplantı salonu mevcuttur. 10. MGİMO, dünyanın ve ülkemizin en seçkin devlet adamları, politikacıları, işadamları, bilim adamlarına ev sahipliği yapmaktadır.

SÖZLÜK başlangıç,-cı начало; отправная точка; начальный

период duygu (his,-ssi)1 чувство, ощущение koku запах -e kapılmak впадать в какое-л. чувство, быть

охваченным каким-л. чувством; поверить и быть обманутым; (перен.: быть сражённым, покорённым чем-л.)

duymak слышать (знать о чём-л.); слышать (воспринимать на слух); чувствовать, ощущать (работа органов чувств); чувствовать (предвидеть)

işitmek слышать (знать о чём-л.); слышать (воспринимать на слух);

dinlemek слушать: − звуки; − понимать, слушаться; − проверять, осматривать больного

107

beslemek кормить; вскармливать, воспитывать; питать (перен.: чувства); держать, содержать (какое-л. животное)

damak zevki предпочтения в еде; удовольствие от пищи

çilek,-ği клубника orman çileği земляника orman лес kaysı абрикос böğürtlen ежевика ahududu малина şeftali персик ayva айва incir инжир kabuk,-ğu кора, корка, кожура, скорлупа,

раковина sürdürmek продолжать göstermek показывать, демонстрировать (borç) ödemek оплачивать (долг и т.д.) ödemeler выплаты geleneksel2

(ananevi, tradisyonel) традиционный

özel специальный, индивидуальный, частный, особенный

öncü лидер, передовой; авангард öncülük etmek лидировать в чем-л.; первым начинать

что-л.; оказывать основное воздействие на кого/что-л.

çağdaş современный (modern); современник dinamik,-ği динамика (наука), подвижный (ант.:

duruk), энергичный gelişim развитие, рост, продвижение gelişmiş развитый, усовершенствованный,

современный gelişme развитие; событие açı

(матем.+перен.) угол; взгляд (точка зрения)

görüş (bakış) açısı прям.: угол зрения; перен.: точка зрения bu açıdan с этой стороны (в этом смысле) bir açıdan ... diğer açıdan (см.: bir bakımdan) sorumlu (mesul,-lü) ответственный, отвечающий за что-л;

108

ответственное лицо sorumluluk,-ğu (mesu:liyet) ответственность saygılı уважаемый, уважительный üretken производительный; работоспособный yaratıcı созидательный; творческий, креативный

(kreatif) nitelikli качественный; квалифицированный yapıcı созидательный; конструктивный ayrılmaz неотъемлемый (элемент чего-л.) titiz щепетильный, тщательный; придирчиво

внимательный dikkatli внимательный; dikkatli olarak (dikkatli

bir şekilde) внимательно sabırlı терпеливый Uluslararası İlişkiler Fakültesi факультет международных отношений Uluslararası İktisadi İlişkiler

Fakültesi факультет международно-экономичес-

ких отношений Uluslararası Hukuk Fakültesi международно-правовой факультет Uluslararası Gazetecilik

Fakültesi факультет международной

журналистики Yönetim Bilimleri ve Politika

Fakültesi факультет управления и политики

Uluslararası Ticaret ve İşletmecilik Fakültesi

факультет международного бизнеса и делового администрирования

Uygulamalı Ekonomi ve Ticaret Fakültesi

факультет прикладной экономики и коммерции

Uluslararası Enerji Politikası ve Diplomasisi Enstitüsü

международный институт энергетической политики и дипломатии

İşletme ve Uluslararası Mesleki Yeterlilik Enstitüsü (Hizmet içi Eğitim Enstitüsü)

Школа бизнеса и международных компетенций (институт повышения квалификации)

Avrupa Hukuku Enstitüsü институт европейского права Kafkasya Кавказ Balkanlar Балканы Medeniyetler İttifakı партнёрство (союз) цивилизаций medeniyet (uygarlık,-ğı) цивилизация araştırma merkezi исследовательский центр Mezunlar Derneği Ассоциация выпускников (dernek −

общество) Orta Doğu (Uzak Doğu) Ближний Восток (Дальний Восток) ana bilim dalı кафедра (научно-учебное подраз-

109

деление) dal ветка; отрасль, сектор; ветвь lisans бакалавриат; лицензия ön lisans незаконченный (2-х летний) бака-

лавриат lisansüstü высшее «постбакалаврское» образова-

ние; магистратура и послевузовское образование

master (yüksek lisans) магистратура doktora докторантура (с учетом реалий

российского образования, где кроме магистерской диссертации имеется диссертация кандидата наук, может рассматриваться как аспирантура)

eğitim-öğretim yılı (ders yılı) учебный год ihtisas [ihtasa:sı] специализация birey личность, индивид unsur элемент idari personel административный персонал akademisyenler (öğretim

elemanları) профессорско-преподавательский

состав (eleman − элемент; сотрудник) kimlik,-ği личность; удостоверение личности;

облик, самосознание yuva (прям., перен.) гнездо; гнездо, ячейка nesil,-sli поколение (см.: kuşak,-ğı); популяция kuşak,-ğı (cм.: nesil); (шир.) пояс; кушак eser шедевр; произведение (искусства,

деятельности и т.д.) devlet tarafından (ücretsiz,

parasız) okutulan öğrenciler бюджетные студенты

kendi parası karşılığında okuyan (ücretli) öğrenciler

студенты–платники

yabancı uyruklu с иностранным гражданством yan yana3 бок о бок burs стипендия şart условие − ситуация/koşul, обязывающее

положение; хартия (документ) -mak şart что-либо сделать является обяза-

тельным zorunlu yabancı dil

обязательный иностранный язык

110

isteğe bağlı yabancı dil иностранный язык по выбору hazırlık,-ğı подготовка, приготовление Bolonya (Bologna) süreci Болонский процесс değişim изменение; перемена; замена; обмен laboratuvar лаборатория faaliyet деятельность ağ шир.: сеть; перен.: сети, ловушка ilke принцип (prensip,-bi − также

«принципиальный») barış (sulh) мир (отсутствие войны) sayesinde4 (посл.) благодаря ... olarak в качестве; будучи (о должности −

“sıfatıyla”) giriş вход; вхождение; доступ giriş kartı пропуск; входная карточка emniyet görevlileri охранники görevli служащий; должностное лицо alan территория, площадь; сфера; (спорт.)

площадка uluslararası5 международный seviye (düzey) уровень güvence гарантия (teminat, garanti); гарант ışık,-ğı свет; освещение; светофор; огни; свет,

блеск ... ışığında в свете чего-л. kapsam охват; сфера; объем kapsamda / kapsamında в рамках; в объеме; в масштабах doküman (belge) документ basketbol баскетбол futbol футбол voleybol волейбол badminton бадминтон oynamak шир.: играть

− отдыхать, развлекаться − в какую-л. игру (oyun) − какую-л. роль − заниматься игровым спортом двигаться, шевелиться; идти (о фильме,

спектакле и т.д.); танцевать группой − разыгрывать

spor yapmak заниматься спортом

111

tesis [te:sis] объект; сооружение; установка, монтаж (montaj)

tesis etmek шир.: устанавливать; монтировать; крепить

kort корт aletli kondisyon salonu тренажёрный зал saha (≅alan) поле, площадка, территория atletizm pistleri лёгкоатлетические спортивные дорожки yüzme havuzu плавательный бассейн kaliteli качественный kalite качество (товара, услуг и т.д.) tetkik [tetki:ki] изучение, исследование tedavi лечение beslenme питание besleme кормление alternatif альтернатива, альтернативный etkinlik,-ği активность (aktivite), деятельность;

мероприятие konferans конференция; лекция kapasite объем, возможность teknolojik технологичный, технологический görmek шир.: видеть; считать; встречаться с

кем-л.; вспомог. глагол (≅ yapmak, etmek) vermek шир.: давать, отдавать, передавать;

подавать (напр.: голос), распространять (напр.: наводить страх)

almak6 шир.: брать; принимать; покупать satınalmak покупать satmak продавать -e karışmak шир.: вмешиваться (müda:hale etmek);

шир.: перемешаться; кануть во что-л.; быть замешанным в чём-л.

Abacı kebeci ya sen neci (досл.: Он − делает бурки, а ты кто такой?)

Не суй свой нос не в свой вопрос.

sormak спрашивать: − задавать вопрос (-e) − просить (-i) − искать кого-л. (-i) − справляться о ком-л. (-i) − потребовать с кого-либо (-dan)

112

Sora sora Bağdat bulunur (досл.: если спрашивать найдётся Багдад).

Язык до Киева доведёт.

Sorma! (Sorma gitsin!) Sormayın!

Даже не спрашивай! Даже не спрашивайте!

sunmak шир.: преподносить, вручать, пред-лагать, передавать

koymak шир.: класть; размещать; добавлять; наливать; записывать; устанавливать (напр.: правила)

koşmak бегать (koşu yapmak − совершать пробежку); бежать (спешить, торо-питься); гоняться за кем/чем-л.

öğretmek обучать öğrenmek обучаться чему-л.; изучать что-л.; узна-

вать что-л. yetiştirmek выращивать; воспитывать; (-ı) закон-

чить что-л. (bitirmek, tamamlamak); (-ı) поспевать сделать что-л., доставить кому/чему-л.

kullanmak шир.: использовать; применять (araba kullanmak − araba sürmek)

uygulanmak страдат. залог от “uygulamak” (реализовывать, претворять в жизнь)

oluşmak создаваться, формироваться, образовы-ваться; (-dan) состоять, быть образован-ным из кого/чего-л.

-e başvurmak обращаться к кому-л. (за просьбой, советом, с прошением и т.д.); взывать к кому/чему-л.

-e ev sahipliği yapmak принимать у себя кого/что-л. tutmak шир.: держать, брать, хватать, ловить

(yakalamak), поддерживать, удерживать -e yol tutmak (прям., перен.) держать путь куда-л. açmak шир.: открывать; включать; раскрывать;

распускаться (о цветах) beklemek шир.: ждать − стоять; надеяться; искать konuşmak шир.: разговаривать − беседовать, вести

речь (-ı/-dan), обсуждать, говорить на языке, выступать

demek говорить (в прямой речи); называть,

113

означать; то есть (вводн. слово); иметь в виду

globalleşme (küreselleşme) глобализация kayda değer достойный, заслуживающий внимания akşam üstü под вечер şikayette bulunmak высказывать жалобу, претензию iş güç sahibi занятый человек; человек, имеющий

много дел İşler(i) duman (Его) дело табак (дела плохи) ...-e ne oldu? Что случилось с (...)? ekonomi (iktisat,-di) экономика ekonomik (iktisadi:) экономический siyaset [a:] (politika) политика siyasi [a:/i:] политический (politik); политик Kurban Bayramı мус.: праздник жертвоприношения içinde послел.: в течение, на протяжении açıköğretim дистанционное обучение -ı canım almıyor шир.: я не желаю, душа не принимает -ı rahatsız etmek беспокоить кого/что-л. link,-ki компьютерная ссылка sulama полив; орошение; разбавка net7 отчетливый, четкий; чистый (с выче-

тами); нетто brüt брутто -ı tazelemek освежить; обновлять; возобновлять röportaj репортаж, интервью (mülâkat, demeç) finans финансы finans direktörü финансовый директор KDV (Katma Değer Vergisi) НДС (налог на добавленную стоимость) vergi налог balkon балкон doğal природный/tabii; естественный,

обычный, привычный; натуральный doğal gaz природный газ yazı шир.: письмо (любой письменный

документ, материал); статья; записка; надпись

zaten [za:ten] в сущности; кстати; вообще; и без того уже

kampanya кампания; акция (рекламная и т.д.) öğün прием пищи; еда, потребляемая в прием

114

пищи diyetisyen диетолог ihmal etmek пренебрегать; не проявлять должного

внимания; проявлять халатность düzenli регулярно, регулярный; системно,

системный sağlıklı шир.: здоровый -e özgün присущий кому/чему-л. boyut шир.: параметр, размер, габарит;

составляющая, компонент manzara вид, пейзаж; картина, ситуация sahanda yumurta яичница sucuk копченая говяжья колбаса salam вареная колбаса kaymak сливки krema сметана içli krep фаршированные блины acıktırmak пробуждать аппетит -ı içmek шир.: пить

çorba içmek кушать суп -ı yemek шир.: есть; кушать; потреблять yemek yemek принимать пищу Ye kürküm ye (досл.: кушай,

моя шуба, кушай)! фраза используется в ситуации, когда

уважение выражается не человеку, а его внешнему виду, статусу и т.д.

kruvasan круассан tatlı su balığı пресноводная рыба alabalık,-ğı форель somon лосось ringa сельдь esmer ekmek черный хлеб hareketli шир.: подвижный; энергичный ortam обстановка; среда neşeli веселый (sevinçli) birim единица, часть; подразделение kenar край, окончание ч-л.; окраина ortak,-ğı общий, совместный; партнёр (partner),

компаньон Alıştırma 30. Rusça söyleyiniz: Kalite tetkiki; teknolojik gelişme; alternatif yurtdışı eğitim; otelin

115

kapasitesi; aşk duygusu; ileri tetkik ve tedavi birimleri; Maltepe Üniversitesi Uzaktan Eğitim Birimi; değişimlerin başlangıcı; şeftali kokusu; Türklerin yeni damak zevki; ayva kabuğu; özel yemek; özel laboratuvar; modanın öncüsü; modern eserler; milletin dinamik kimliği; Türkiye’nin ekonomik gelişmesi; görüş açısı; yönetimin sorumluluğu; Anadolu uygarlığı; Orta Doğu Dilleri ana bilim dalı; eğitim-öğretim yılı; ön lisans derecesi; devlet-birey ilişkileri; çocuk yuvası; arslanların nesli; gök kuşağı; başarı bursu; Paris Şartı; zorunlu yabancı dil; barış platformu; sizin sayenizde; “Yurtta barış dünyada barış” ilkesi; Başbakan sıfatıyla; faaliyet alanı; su seviyesi; bu neslin geleceği; ay ışığında; banka garantisi; yardımın kapsamı; garanti belgesi; süt tesisi; BMW’nin montajı; aletli kondisyon salonu; yüzme havuzu; kalite belgesi; yabancı uyruklu öğrenciler.

Alıştırma 31. Türkçe söyleyiniz: Лабораторное исследование; исследование на наличие свиного

гриппа; технологическое исследование; альтернативное лечение; чувство любви; питательная среда; монтаж крыши дома; результаты исследования больного; здоровое питание; возможности человеческого мозга; отправная точка нового полического движения; чувство ответственности; чувство боли; клубничное варенье; персиковый сок; традиционная сфера деятельности; лидер перемен; современные принципы; развитие экономики; с точки зрения сотрудничества; ответст-венная внешняя политика; христианская цивилизация; учебный год; обучение в бакалавриате; магистерские программы; неотъемлемый элемент Европы; профессорско-преподавательский состав; новый облик этой организации; птичье гнездо; шедевры прошлого века; студенты-бюджетники; студенты-платники; иностранные студенты; условия труда; иностранный язык по выбору; болонский процесс; заслуживающие внимания приготовления; благодаря широкой сети дорог; будучи новым директором школы; вход через дверь; международный уровень; в свете новой политики; гарант нации; гарантийное письмо; в этом объеме; сопровождение документов; утренняя гимнастика; социальный объект; прокладка телефонной линии; теннисный корт; легкоатлетические дорожки; качество речи.

Alıştırma 32. Dinleyerek Rusça söyleyiniz: 1. Senin güzel gözlerine kapılmamak mümkün değil. 2. Hep bu yalana

kapılıyorsunuz. 3. Aşırı ölçüde meraka kapılma. 4. Sigara kokusu hoşuma gitmiyor. 5. Bize karşı sorumluluk hissetmiyorlar. 6. Devlet görmüyor, vatandaş işitmiyor. 7. Bütün bu dokümanların “hizmete özel” statüsü bulunmaktadır. 8. Bu hal teminat kapsamı dışındadır. 9. “Yurtta sulh, Cihanda sulh” ne demek? − “Yurtta barış Dünyada barış” demektir. 10. İletişim ağında ciddi problemler hissediyoruz. 11. On yıldan beri faaliyet alanımızda en

116

kaliteli hizmet sunuyoruz. 12. Kaplan nesli yavaş yavaş tükeniyor. 13. Siz çok dinamik, çağdaş, sorumlu, saygılı, üretken, yaratıcı, nitelikli, yapıcı, titiz, dikkatli, sabırlı bir adamsınız. 14. Bu son gelişmeler değişim rüzgarı türünden olmaktadır. 15. Sizin tradisyonel sorunuza bizim tradisyonel cevabımız var. 16. Bu ağacın kabuğu çürük. 17. Size objektif bir bakış açısı almak için başvuruyoruz. 18. Bu yemek için ne dersiniz? − O pek de kaliteli değil, yani tavsiye etmem. 19. Yeraltı su seviyesi normalden daha yüksek oluyor. 20. Özel ödeme planı üzerinde çalışıyoruz.

Alıştırma 33. Türkçe söyleyiniz: 1. Ты не знаешь, что такое чувство ответственности. 2. Не

очаровывайся её обещаниями. 3. Не попадайся на удочку этой лжи. 4. Меня охватывает волнение. 5. У меня нет намерения здесь долго оставаться, потому что здесь присутствует запах бензина. 6. Они не проявляют интереса к этому вопросу. 7. Этот ученик ни в одном деле не испытывает чувство ответственности. 8. Этот человек видит, но не слышит. 9. В этой обстановке услышать какую-либо новость – экстраординарное событие. 10. Нет ничего хорошего в том, чтобы в городе дома держать собаку. 11. У этого яблока очень толстая кожура.

Alıştırma 34. Sorulara cevap veriniz: 1. Lisans eğitimi kaç yıl? 2. Hangi fakültede okuyorsunuz? İhtisasınız

nedir? 3. Atletizm, futbol, yüzme hepsi nedir? 4. Tenis kortu, atletizm pisti, yüzme havuzu, aletli kondisyon salonu nedir? 5. Sanayinizin özel sektörü nasıl? 6. Dinamik nedir? 7. Aşk nedir? 8. Çilek, kaysı, böğürtlen, ahududu, şeftali, ayva, incir, hepsi nedir? 9. Üniversitenizde hangi araştırma merkezleri var? 10. Her üniversitenin ana eğitim–öğretim birimi nedir? 11. Hangisi daha yüksek, ön lisans mı, doktora mı, lisans mı, yüksek lisans mı? 12. Rusya’da eğitim-öğretim yılı ne zaman başlamakta? 13. Yüksek okulun öğretmenlerinin hepsine ne derler? 14. Hastalar iyi olmak için ne görmektedirler?

Alıştırma 35. Rusça söyleyiniz: Uuslararası İlişkiler Fakültesi; Uluslararası İktisadi İlişkiler Fakültesi;

Uluslararası Hukuk Fakültesi; Uluslararası Gazetecilik Fakültesi; Yönetim Bilimleri ve Politika Fakültesi; Uluslararası Ticaret ve İşletmecilik Fakültesi; Uygulamalı Ekonomi ve Ticaret Enstitüsü; Uluslararası Yönetim Bilimleri Enstitüsü; Uluslararası Enerji Politikası ve Diplomasisi Enstitüsü; İşletme ve Uluslararası Mesleki Yeterlilik Enstitüsü (Hizmet içi Eğitim Enstitüsü); Avrupa Hukuku Enstitüsü; Medeniyetler İttifakı; Mezunlar Derneği.

Alıştırma 36. Okuyup tercüme ediniz: 1. Ankara’ya bilhassa bu zaman dönmeye karşıyız, çünkü Moskova’da

da çok işimiz var. 2. Şikâyetiniz nedir? − Sol ayağımdan şikâyetim var. − Аyağınıza ne oldu? − Bilmem, amma bir haftadan beri ağrı var. − Geçmiş

117

olsun! Niçin doktora gitmiyorsunuz? − Doktorlara gitmeye pek de sıcak bakmıyorum, amma bu defa başka bir çarem yoktur her halde. 3. Derse 5 dakika var, niçin burada duruyorsunuz ve içeri girmiyorsunuz? Haydi, yerlerinize oturunuz, hocamız artık geliyor. 4. Her gün ofisimize merdivenden yukarı çıkmak zorundayız, çünkü bu eski binada maalesef asansör yok. 5. Yarın size uğramak niyetim var, saat dokuz on beşte neredesiniz, evde misiniz? − Hayır, bu saatlerde evde yokuz. 6. Şimdi saat kaç, altı buçuk değil mi? − Hayır, saat altı yirmi beş, yani otuza daha beş dakika var. − Amma yine de artık hareket etmek gerek. Uçağınız kaçta? − Saat dokuz kırkta, amma vallahi buradan hiç ayağım gitmiyor. 7. Sırada bir kahve molası var, çünkü biz artık çok yorgunuz, it gibi çalışıyoruz! Dur yok otur yok! Şimdi de canım şöyle bir sıcak kahve ya da çay istiyor. 8. Bak! Bak! Hava açık, gökte bir tek bulut yok, amma yağmur yağıyor. 9. Yarından itibaren bizim sitemizde de Türkiye’nin tatil yerleri hakkında faydalı, ilginç ve kayda değer bilgiler var, yani bundan takip ediniz. 10. Ben sana karşı daima samimi bir şekilde hareket ediyorum, sen de daima bana yan gözle bakıyorsun.

Alıştırma 37. Türkçe tamamlayınız, tercüme ediniz: 1. Bu adam bana (по отношению) birşeyler hissediyor mu? 2. Sizin

üzerinize yine büyük bir sorumluluk düşüyor, çünkü bu ciddi ve önemli iş sizden (кроме) bir kimsenin elinden gelmiyor. 3. Bugünden (начиная) okulumuza girmek için giriş kartı göstermek lazım. 4. Sol ayağımda uzun zamandan (вот уже) ağrı hissediyorum. 5. Ülkenizin dış politikasında bugüne (вплоть до) kayda değer bir gelişme söz konusu değil. 6. Yağmur ve kar gibi yağışlar, genelde yoğun trafiğe bir (причина) olmaktadır. 7. Globalleşme (по причине) her milletin kendi kimliği yavaş yavaş tarihe karışıyor. 8. Hepinizin şüpheleri var ama siz bu şüphelerden ne kadar (уверены)? 9. Ben vallahi bu dünyada çok yalnızım ve birine çok zor (нужда) duyuyorum. 10. Bütün çocuklar güven duygusuna (нуждаются), bu önemli bir iştir. 11. Kriz nedeniyle yaşlı ana babalarımızın yardımlarımıza büyük (потребность) var. 12. Bazı siyasi partiler hükümetin yeni ekonomik politikasından (беспокоятся), çünkü onlara (по мнению) bu politika bütün vatandaşlar için çok kötü sonuçlara yol açıyor. 13. Belgelerin işte bu tercümelerinde çok hata görüyoruz. Bu tercümeler Hasan’ın işidir, yani bizim artık Hasan’a (доверие) yok. 14. Bizim tetkiklerimize (в качестве ответа) bu enstitü kalp hastalıkları konusunda yeni alternatif tetkiklere başlıyor. 15. Beyaz eşya sektöründe zengin deneyime (мы имеем), müşterilerimizin isteklerine (в соответствии) çalışıyoruz. 16. Sizden bize bütün konularda hem (помощь) hem (поддержка) geliyor, size çok teşekkür ediyoruz. 17. Bu bankaya sizin büyük kredi kartı (долг) var. Niçin ödemiyorsunuz? − Ödemek kolay değil. 18. Bizde ilk okullar dışında liseler de “-e Okul Projesi”ne (вовлечены). 19. Olimpiyat geliyor, ancak bazı yeni spor tesisleri daha hizmete (не готовы).

118

20. Sizin Mezunlar Derneğine üye olmaya (права) yok, çünkü daha öğrencisiniz.

Alıştırma 38. Türkçe tamamlayınız, tercüme ediniz: 1. Yarın(...) kadar borç ödeyiniz de işiniz duman olmasın! − Borcum ne

kadar? − Tam olarak aklımda değil, amma 1500 avro(...) kadar. 2. Projenin bütün dokümanları hazır, şimde de projemiz(...) uygun teknolojilere bakıyoruz. 3. Böyle davranışlarınız adetlerimiz(...) aykırıdır. 4. Bizde bir insan kayıt sistemi var, o da adres(...) dayalı bir sistemdir. 5. Bu kitapta Atatürk’(...) ait pek çok söz var. Örneğin: “İki Mustafa Kemal vardır. Biri ben, Mustafa Kemal. Diğer Mustafa Kemal var da milletin içinde yaşıyor”. 6. Sizin şirketiniz Rusya Ticaret ve Sanayi Odası’(...) üye oluyor mu? 7. Türkiye’de birçok siyasi parti var, siz hangi parti(...) mensup oluyorsunuz? 8. Büyükannem çok hasta ve artık beş yıldan beri yatağ(...) bağlı kalıyor. 9. Ben bankaya bir şeyler koyma(...) yükümlü müyüm? 10. Artık her gün spor yapma(...) ve koşu yapma(...) mecbur oluyorum. 11. Türkiye Kyoto Protokolü’(...) taraf oluyor mu? 12. Geçen yıl(...) bu yan(...) yabancı lisanlar okulunda Rusça öğreniyoruz ve artık yavaş yavaş Rusça konuşuyoruz. 13. Siz nerede tedavi görüyorsunuz? − Devlet hastanesinde tedavi görüyorum, ancak bu(...) yanısıra devlet hastanesine alternatif olarak da özel hastaneye başvuruyorum. 14. Bu fabrikanın işçileri sosyal güvence(...) yoksun kalıyorlar. 15. Türkiye Youtube’(...) mahrum kalmak ihtimali karşısında ne yapıyor? 16. Kurban Bayramı tatili aslında 4 gün. Ancak bu yıl 13 Kasım ve 14 Kasım Cumartesi ve Pazar’(...) denk geliyor. Kurban Bayramı 16, 17, 18, 19 Kasım günleri. 20 ve 21 Kasım yine haftasonu(...) denk geliyor. Böylece bayram tatili 9 güne çıkıyor. 17. Türkiye’nin dün(...) ve bugün(...) dair politikaları hakkında bir düşünceniz var mı? 18. Mustafa Kemal Atatürk şimdi de Türk Milletine geleceğ(...) matuf yol göstermektedir. 19. Genç bilim adamlarının eğitimi ve kariyer gelişimin(...) yönelik yeni bölgesel, ulusal ve uluslararası burs programları uygulanıyor. 20. Büyük borcumuz(...) karşılık olarak bizden neler alıyorsunuz?

Alıştırma 39. Türkçeye çeviriniz: 1. Меня всё время охватывает сомнение относительно перспектив

данного дела. 2. То, что говорит Хусейн-бей, ясно даёт понять, что он скупой человек. Он − большая скряга. Вы же, наоборот, щедрый человек. Покажите господину Хусейну пример, продолжайте помогать этим несчастным, нуждающимся людям. 3. По причине осадков этот город со вчерашнего дня полностью залит водой (остаётся под водой), поэтому во всех школах на этой неделе каникулы. 4. Покупайте самую качественную бытовую технику! − Разве в этом есть необходимость? − Да, это − мой вам совет, т.е. для того, чтобы долго пользоваться, другой альтернативы нет. 5. На каком языке кроме английского там можно

119

говорить? 6. В этом городе вот уже десять лет по настоящее время продолжает реализовываться очень важный спортивный проект. 7. Я не уверен в лечебных возможностях этой больницы. 8. Почему не все обладают одинаковыми условиями жизни? 9. В Турции в туристической сфере на большинстве баз отдыха применяется система «всё включено». 10. Мы готовы к встрече на самом высоком уровне. 11. Мы по этому очень важному и серьёзному проекту работаем в составе группы. В нашу группу входит около 50 человек. 12. Говорить этим людям «враг» противоречит правам человека. 13. Какие у вас конкретно планы отно-сительно этого года? 14. В каком направлении движется мировая экономика? 15. Сколько стоит этот фешенебельный дом? − Мы продаём за 1,8 миллионов долларов.

Alıştırma 40. Aşağıda gelişigüzel olarak sıralanan sözlerden cümle kurunuz:

1. Beri − ve − sebepler − gitmiyor − hiç − trenimiz − teknik − iki saatten − duruyor − nedeniyle. 2. Yok − cevabım − böyle − benim − sorunuza − çirkin − sizin − hiç. 3. Bizden − birşeyler − istemeye − hiç − hakkınız − yok. 4. Kanun − bu − yeni − aykırı − Medeni Kanuna. 5. Moda − değer − yıllarda − ve − bir gelişme − kayde − yaşıyoruz − sanayisinde − hazır − giyim − son. 6. Bir düşünceniz − stratejisi − Orta Asya’ya − var mı − Rusya’nın − hakkında − yönelik. 7. Öneme − teknolojilerin − gayet − biz de − dünya − yeni − gelişiminde − matuf − büyük − geleceğe − genelinde − sahibiz. 8. Zarar mahrum büyük insanlar normal sağlığına sütten veriyorlar. 9. Yağmur − saat − yağıyor − yana − dışarıda − bu − 13.30’dan. 10. Taraf − bu − istemiyor − güçlere − olmak − birkimse.

Alıştırma 41. Okuyunuz, tercüme ediniz ve kalın harfle yazılmış sözlere soru sorunuz:

1. Grip hastalığı her yıl bizde birkaç bine yakın can alıyor. 2. İnsanın özel hayatına karışmak, insan haklarına aykırıdır. 3. Bu bilim adamının araştırmalarına ilişkin bir düşüncem var. 4. Bu kız sana değer. 5. Bu ülke dünyada, uluslararası alanda yalnız kalmaya doğru gidiyor. 6. Böyle büyük para karşılığında çok daha kaliteli mallar almak mümkün. 7. Bahçeşehir’de müzik öğretmeni Gamze Kenger ana okul ve lise öğrencilerine yönelik özel müzik dersleri veriyor. 8. Ekonomide daha dinamik gelişmeye matuf yeni stratejilere başvuruyoruz. 9. Merkez Bankası’ndan bugüne dair iyi bir şey bekliyoruz. 10. Türkiye Yüksek Öğretim Kurulu’na göre bazı Avrupa üniversiteleri Türk eğitim standartlarına denk öğrenci yetiştirmiyor. 11. Bu çocukların annesi babası yok, yakınlarından da bir kimsesi yok, işte bunun için onlar aile duygusundan yoksun oluyorlar. 12. Geçen yüzyıldan bu yana bizde ülke genelinde beslenme programı uygulanmaktadır. 13. Bu çirkin

120

güçlere taraf olmıyoruz da adımız aynı çirkin işlere karışmasın. 14. Büyükannem çok hasta, bunun için haftada iki üç defa doktora gitmeye iki ayda da en azından bir defa hastanede yatmaya mecbur oluyor. 15. Anneme babama bakmaya yükümlüyüm çünkü sosyal güvenceleri hiç yok. 16. Bu genç artık yirmi yaşında, amma yine de anası babasına bağlı kalıyor, onların yanında yaşamaya devam ediyor. 17. Biz İslam dinine mensup oluyoruz, siz de Müslüman mısınız, yoksa Hristiyan mısınız? 18. Türkiye 1952 yılından beri NATO’ya üye oluyor. 19. Bugüne dayalı geleceğimiz için kötü şeyler hissediyorlar. 20. Ülkemizin vatandaşları dünyanın çağdaş ülke normlarına uygun olarak yaşıyorlar. 21. En azından saat 13.15’e kadar burada beklesinler. Onlar artık bir buçuk saat kadar bekliyorlar.

Alıştırma 42. Türkçe okuyunuz, yazınız, tercüme ediniz: 1. Sizd´e∪b´iro∪kuld´a∪inter∪net´eda∪yal´ıe:∪t´im∪v´armı? 2. irba∪kımdan∪birkim∪se∪ninşüp∪hesi∪yokki∪ça:daş∪birül∪

keyiz (ancak) b´a:zı∪dü∪ny´a:∪stan∪d´art∪ları∪n´agö∪r´e /

n´eya∪z´ıkam∪m´a∪ça:d´aşbirül∪k´ede∪´iliz! 3. B´uo∪tel´inko∪ş´ulları∪n´abir∪b´akınız / bun∪l´arnor∪m´alko

∪ş´ul∪lar´auy∪g´unde∪´il. 4. A:∪b´eyi∪niz´ea∪´it∪b´ukö∪t´üsöz∪l´erü∪z´erin∪d´e/b´irda∪

h´adur∪m´akıs∪tiy´oruz. 5. ´ertop∪l´antı∪mızd´a/birç´okö∪neml´i∪konu∪l´arü∪zerind´e

/soh∪b´ete∪diy´oruz. 6. B´irbi∪rimi∪z´emec∪b´uruz (ve) h´eriş∪t´e/b´irbi∪rimi∪

z´eyar∪d´ıme∪diy´oruz. 7. T´ürkha∪v´ayolla∪rın´ama∪t´uf∪b´a:∪zıtek∪l´ifler∪d´ebu∪

lunm´akü∪zer´e / siz∪ler´ehi∪t´abe∪diy´oruz. 8. Si∪z´inyan∪l´ışgö∪r´üşa∪ç´ısı∪n´ai∪lişk´in / b´irdü∪ş´ünce∪

m´iz∪var. Alıştırma 43. Kalın harfle yazılmış sözler üzerinde alternatifli soru

yapınız: 1. Dünya ekonomisinin patronları son ekonomik gelişmelere soğuk

bakıyorlar. 2. Başta dolar ve avro dahil olmak üzere paraların seyri kötüye doğru gidiyor. 3. Babası oğluna hiç değer vermiyor. 4. Hepimize yazılı sınavın sonuçlarına ilişkin bir anons var. 5. Uzaktan eğitim sürdürmeye hakkımız yok. 6. Bu konferans kapsamında bugün iki ülke Başbakanları seviyesinde bir görüşme söz konusu. 7. Her programımızda farklı meslek dallarına mensup insanlar var. 8. Büyüklere yönelik vallahi normalden fazla serbest davranıyorlar. 9. İş arkadaşınız Osman’ın beraber çalışmak arzusu var. 10. Ailemiz şehrin tam merkezinde oturuyor.

Alıştırma 44. Türkçe tamamlayınız, tercüme ediniz:

121

1. Bana iki kilo patates ve altı tane muz, lütfen. Siz(…) borcum ne kadar? 2. Birçok müşterilerin “Migros” süpermarketlerin(…) şikayetleri var, çünkü Migros Müşteri Hizmetleri müşterilerin şimdiki arzuları hakkında yeteri kadar bilgi(…) sahip değil. 3. “Rusya’da bütün okullarda eğitim-öğretim yılı aynı gün başlıyor mu?” sorusu(…) doğal bir cevabım var: “Rusya’da bütün okullarda ders yılının başı 1 Eylül”. 4. Bu kız vallahi çok güzel, amma kendisi(…) karşı duygularım(…) emin değilim. 5. Yeni nükleer santral projesi(…) dahil bütün ülkeler ve şirketler projenin kapasitesin(…) çok rahatsız. 6. Dünya genelinde globalleşme hız alıyor. − Evet, amma bizim için bu(…) gerek var mı? − Biz büyük gerek görmüyoruz. 7. Arabamın aküsü yavaş yavaş tükeniyor, artık yenisi(…) ihtiyacım var. 8. Avrupa’da grevler(…) nedeniyle arasıra hayat tastamam duruyor. 9. Cep telefonu hangi sağlık sorunlarına yol açıyor? − Cep telefonları baş ağrısı(…) sebep oluyor. − Vallahi, mümkün mü? 10. On yıl(…) beri bugün(…) dek bizde önemli bir görev görüyorsunuz, böylece ayrı bir yer tutuyorsunuz. 11. 1980 yılı(…) beri bu yan(…) Kuşadası’nda Beyaz mallar sektöründe iktisadi faaliyet sürdürüyorum. 12. Bugün(…) itibaren her Salı akşamı saat 21.30’da TVT’de Murat Küçükavcı Show başlıyor. 13. Sizin biz(…) başka dostunuz yok, çünkü çok kötü bir tabiatınız var: biz(…) başka bir kimse(…) güveniniz yok. 14. Bu adam herkes(…) karşı kötü niyet ve antipati besliyor, siz(…) de karşı sözde samimi olarak davranıyor. Sakın onun ağına düşmeyin.

Alıştırma 45. Türkçeye çeviriniz: 1. Начиная с завтрашнего дня наше радио предлагает вашему

вниманию новую программу. 2. Сын нашего соседа вот уже пять лет сидит в тюрьме, сидеть ему ещё четыре года. 3. По причине форс-мажорных обстоятельств этот банк вот уже целую неделю не работает. Самое плохое то, что он не возвращает деньги своим клиентам. 4. Подобные лекарства являются причиной инфаркта (сердечного кризиса). 5. Сегодня по причине протеста рабочих стекольного завода почти все улицы центра нашего города закрыты для транспорта. 6. Турция и Россия участвуют в проекте «Партнёрство цивилизаций»? − Да, к тому же Турция является одним из лидеров этого проекта. 7. Некоторые пятницы приходятся на 13-е число. Сегодня также 13-е число и день − пятница. Как, по-вашему, в такие дни случается ли что-нибудь плохое? 8. Граждане этой мнимой развитой страны лишены современных прав, поэтому эта страна только на словах современная и только на словах развитая. 9. По мнению учителя, в этом классе нет ни одного ответственного ученика. 10. Я многим должен. Есть ли выход из этой ситуации? − Да, самый лучший выход − не брать новые долги. 11. Наши граждане наряду с государственными больницами обращаются также и в частные больницы. Однако очень жаль, что в настоящее время в

122

некоторых небольших городах и особенно в деревнях наш народ остаётся лишённым качественного медицинского обслуживания.

Лингвострановедческий модуль Задание 5. Ознакомьтесь с лингвострановедческим комментарием

и расскажите о следующих реалиях: 1. Matruşka, Rus yapımı bir oyuncak bebek türüdür. Bu bebekler

ahşap el yapımı olmaktadır. Bunu açıyorsunuz ve ortasından başka bir bebek çıkıyor. Onu açıyorsunuz ve yine başka bir bebek çıkıyor. Tek anne figürünün içerisinde beş veya yedi (veya daha fazla) bebekten oluşuyor. Onlar da iç içe bulunmaktadır. Şöyle iddialar var ki matruşkalar ya Japonya’da, ya da Moskova yakınlarında bulunan Abramtsevo Malikanesi’ne ait Çocuk Eğitim Atölyesinde doğmuştur. Ancak uzun yıllardır matruşka Rusya’nın imajı ve ruhudur. Matruşkalar genelde geleneksel Rus kıyafeti olan sarafan giymiş bebekler şeklinde boyanmakta. Ancak bazen Sovyetler Birliği liderleri olarak çizilmiş matruşkalar da vardır (http://tr.wikipedia.org).

2. Kurban Bayramı, праздник жертвоприношения – самый большой праздник мусульман, празднуется 3 дня. Праздник отмечается в 10-й день 12-го месяца мусульманского лунного календаря зуль-хиджа

и традиционно совпадает с последним днем Хаджа, ежегодного паломничества мусульман всего мира в Мекку (Саудовская Аравия).

Мифология праздника восходит к известному библей-скому сюжету о попытке принесения патриархом Авраамом своего сына Исаака в жертву Богу. Однако на место

библейского Исаака мусульманская традиция ставит Исмаила, считая его старшим сыном, а Исаак, по мусульманским представлениям, второй сын Авраама (по-арабски - Ибрахима).

Согласно Корану, ангел Джабрил явился к пророку Ибрахиму во сне и передал ему повеление от Аллаха принести в жертву своего первенца Исмаила. Ибрахим отправился в долину Мина к тому месту, где ныне стоит Мекка, и начал приготовления. Однако это оказалось испытанием от Аллаха, и, когда жертва была почти принесена, Аллах заменил для

123

Ибрахима жертву сыном на жертву ягненком (агнецом). С тех пор, отдавая дань подвигу пророка Ибрахима, явившего высочайшую степень праведности и любви к Аллаху, в качестве обряда поклонения Господу мусульмане совершают заклание жертвенного животного (http://ria.ru).

3. Paris Şartı, tam adı Avrupa’nın Geleceği İçin Paris Şartı, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı’nın (AGİK) Pariste’ki zirve toplantısında 21 kasım 1990 yılında kabul edilen belge.

Söz konusu belgenin altına toplantıya katılan 34 ülkenin devlet ya da hükümet başkanları imzalarını atmışlardır. Paris Şartı, Avrupa’da insan hakları, demokrasi, hukuk devleti ve barışa dayalı yeni bir dönemin başlangıcı olmuştur.

Belgede “insan hakları, demokrasi ve hukuk devleti”, “ekonomik özgürlükler ve sorumluluklar”, “üye devletler arasında dostça ilişkiler”, “güvenlik”, “birlik”, “insani boyut”, “ekonomik işbirliği” gibi konularda önemli ilkeler dile getirilmiştir (http://tr.wikipedia.org).

4. Türkiye’de ders yılının başı. Eğitim−öğretim yılı. Milli Eğitim Bakanlığı 2010-2011 Eğitim Öğretim Yılı Takvimi

I. Yarıyıl Başlangıcı: 20.09.2010 Cumhuriyet Bayramı: 28.10.2010 − 29.10.2010 Atatürk Haftası: 10.11.2010 –

16.11.2010 Öğretmenler Günü: 24.11.2010 Yılbaşı Tatili: 01.01.2011 I. Dönemin Sonu: 28.01.2011 Yarıyıl Tatili: 31.01.2011 –

11.02.2011 II. Yarıyıl Başlangıcı: 14.02.2011 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve

Çocuk Bayramı: 23.04.201 – 24.04.2011 19 Mayıs Atatürk’ü Anma Gençlik ve Spor Bayramı: 19.05.2011 –

20.05.2010 Ders Yılının Sonu: 17.06.2011 (http://www.ememleketim.com)

AÇIKLAMA 1. Duygu ≅ his: чувство, ощущение − ağrı hissi / ağrı duygusu

(чувство боли), но: duygu − восприятие, эмоция; his − чутьё, предчувствие.

2. Словообразовательные аффиксы “-sal/-sel” и “-al/-el”: используются для образования имён прилагательных (как правило, относительных) от основ имён существительных. Например: gelenek (традиция) − geleneksel (традиционный), kültür (культура) − kültürel

124

(культурный), bilim (наука) − bilimsel (научный) и т.д. Данные аффиксы являются словообразовательной моделью средней степени продуктив-ности, т.е. частотность его использования для образования имён прилагательных от основ имён существительных является средней, так как основным способом образования относительного атрибутивного компонента в турецком языке является относительный изафет. Основной принцип работы со словообразовательными аффиксами и слово-образовательными моделями заключается в том, чтобы использовать данные знания для работы с турецкой лексикой в плане раскодирования возможного значения слова в потоке речи с последующей фиксацией факта использования того или иного аффикса с конкретным словом. Самостоятельно осуществлять словообразование и словоупотребление не рекомендуется.

Alıştırma 46. Aşağıdaki isimlerden “-sal/-sel” sıfatlarını yapınız, Rusça karşılıkları veriniz:

Akıl; beden; aile; duygu; ruh; doğru; eğitim; hayvan; hukuk; kent; kadın; kimya; kişi; meslek; para; sayı; tarih; tanrı; belge.

Alıştırma 47. İpucu sözleri kullanarak sorulara cevap veriniz: 1. Murat bey ne iş yapıyor? (Академия наук России − научное

исследование). 2. Hasan bey nerede çalışıyor? (Турция − самый крупный − научный журнал). 3. Orhan bey nereye gidiyor (этот месяц − столица Германии − Берлин − научная конференция). 4. Okulunuzda kültürel etkinlikler var mı? (наше учебное заведение − культурные мероприятия − довольно-таки − большое внимание − уделять). 5. Çocukların diş gelişimi ne zaman bitiyor? (3 года − вплоть до − большинство случаев − закан-чиваться). 6. Ruhsal problemlerin bir insan üzerinde etkisi var mı? (душевные проблемы − физические заболевания − причина − одна − являться). 7. Hangi otelde dinlenmek istiyorsunuz? (мы − семейный отель − подыскивать). 8. Genelde iki çeşit aşk var, bunlar hakkında ne dersiniz? (половая любовь − душевная любовь − разные вещи).

Alıştırma 48. Dinleyerek Rusça söyleyiniz: 1. Gerek bilimsel gerek teknik alanda ülkemiz dünya genelinde öncülük

ediyor. 2. Okulumuzda elliden fazla yabancı lisan öğretiyoruz. Söz konusu lisanlar farklı kültürlere ait, bu bakımdan bizim üniversitemiz kültürel diplomasi yapıyor. 3. İstanbul Teknik Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulu’nda sosyal ve kültürel merkez bulunuyor, ben de bu merkezde kültürel etkinliklerden sorumluyum. 4. Geleneksel Türk kahvaltısında neler var? − Kahvaltı sofrasında Türkler tavşan kanı çay, yumurta, bal, zeytin, peynir çeşitleri v.s. eksik etmiyorlar. Şehir hayatının dinamiği içinde yaşıyorsunuz. Boş zamanınız çok azdır. İşte o halde damak zevkinize hitap

125

ediyoruz. Faaliyetimizin esasında “lezzet, sağlık ve güven” gibi prensipler var. Geleneksel Türk kahvaltısı için çok sayıda reçel sunuyoruz. İşte vişne, gül, çilek, kayısı, böğürtlen, ahududu, şeftali, ayva, incir, portakal kabuğu çeşitleri. 5. Her insanın akılsal dili duygusal dilinden genelde çok farklıdır. 6. Aile problemleri akılsal ve duygusal problemlerin başında bulunuyor. 7. Her ülkenin dinsel siyaset ve akılsal siyaset üzerine görüşleri farklı oluyor. 8. Aile hayatı, sosyal hayatın başlangıcıdır. İslâmda aile çok önemlidir. Aile, başta koca ve karı ve bunların çocuklarından ibarettir. Her ailenin kendi ailesel değerleri, gelenekleri, kendi ailesel sorunları da var. 9. Dünyada insanın cinsel hayatına bakış değişiyor, ne yazık amma eşcinsel olaylar daha fazla ön plana çıkıyor ve moda haline geliyor. 10. Ailesel faktörlerin altı yaş çocuklarının sosyal davranışlarına etkisi yıldan yıla daha az oluyor. 11. Eski Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlarından Sayın Ahmet Necdet Sezer’e göre Türk milletinin üst kimliği de alt kimliği de var. Üst kimlik bütün milletin ortak kimliği, alt kimlik de her vatandaşın kişisel kimliğidir.

Alıştırma 49. Türkçe söyleyiniz: 1. Какие культурные мероприятия проводятся в вашем учебном

заведении? 2. Ходжа Насреддин представляет собой одну из культурных ценностей Турции и Средней Азии. 3. В каждой национальной кухне есть присущие ей традиционные завтраки. Они меняются как от места к месту, так и от народа к народу. 4. Мы предлагаем некоторые образцы из традиционной турецкой женской моды. 5. У всякого заболевания есть как физические, так и душевные формы воздействия на человека. 6. Мы очень мало двигаемся, всё работаем за компьютером и уже испытываем физические проблемы. 7. Вам известно, как протекает физическое развитие человека? 8. Каков ваш взгляд на семейные ценности?

3. Редупликация имён существительных и прилагательных (повторите тему «Редупликационная превосходная степень сравнения некоторых качественных прилагательных», kitap 1, ders 4, § 12):

3.1. Редупликация имени существительного с оформлением второго компонента аффиксом дательного падежа: el ele (рука за руку); kol kola (под руку); ayak ayağa (в ногу); omuz omuza (плечом к плечу); göz göze (с глазу на глаз); baş başa (один на один); arka arkaya (спина к спине); yan yana (бок о бок); burun buruna (нос к носу); yanak yanağa (щека к щеке); boğaz boğaza gelmek (сцепиться в словесной перепалке; сцепиться в драке друг с другом); göğüs göğüse gelmek (пойти врукопашную); arka arkaya (друг за другом); art arda (один за одним, подряд); yüz yüze (лицом к лицу); karşı karşıya (лицом к лицу; напротив друг друга); üst üste (peş peşe) − один за другим, подряд; peş peşe çocuklar (дети-погодки); iç içe (один в одном).

126

3.2. Редупликация имени существительного с оформлением первого компонента аффиксом изафета, а второго компонента аффиксом дательного падежа: dakikası dakikasına (минута в минуту); sözü sözüne (слово в слово); ardı ardına (один за другим); günü gününe (день за днём).

3.3. Редупликация имени существительного с оформлением первого компонента аффиксом исходного падежа, а второго компонента аффиксом дательного падежа: yerden yere (от места к месту); baştan başa (от начала до конца); elden ele (из рук в руки), günden güne (день ото дня), içten içe (скрытно, тайно), yıldan yıla (из года в год).

3.4. Редупликационные формы, построенные на указательных местоимениях “şu” и “bu”. В соответствии с нормативной последовательностью частей данных конструкций первое место занимает грамматическая форма от указательного местоимения “şu”, а затем – вариант с “bu”: şöyle böyle (так-сяк), şundan bundan (о том, о сём) v.s.

Alıştırma 50. Okuyup tercüme ediniz: 1. Bu çifte kumrular el ele yoldan gidiyorlar. 2. O yaşlı çift her gün

aynı saatlerde kol kola alış verişe mağazaya yürüyor. 3. Köprünün üzerine ayak ayağa çıkmayın. 4. İki ülkemiz bütün sorunlar üzerinden omuz omuza ileri gidiyor. 5. Bugün baş başa görüşmemiz var. 6. Bak, bu iki minik tatlı kedi yavrusu sepette yanak yanağa burun burnuna uyuyor. 7. Yine dil dalaşı söz konusu, yine boğaz boğaza geliyorsunuz. Bu durumdan bir tek çare var. O da bir zaman ayrı yaşamak. 8. Bu çirkin adam, arkadaş değil arka taşı, yani göz göze kalmak istemiyorum. 9. İşte bakın arka arkaya iki dolmuşumuz geliyor, biri kalabalık, diğeri de boş. 10. Karşı karşıya, yüz yüze oturunuz da açık ve samimi konuşunuz, yalancının mumu da yatsıya kadar yansın! 11. Bu bebek çok ilginç. Onun içinde iç içe daha birkaç minik bebek var. Bu bebeğin Rusça ismi matruşka. 12. Bak, ard arda iki uçak kalkıyor. 13. Savaşta askerler arasıra göğüs göğüse geliyorlar. 14. Hasan beyin ve Zümrüt hanımın biri kız diğeri de oğul dahil iki çocuğu var. Kızı 13 yaşında, oğlu da 12 yaşında. − Demek ki onlar peş peşe çocuklar. 15. Şuna buna bir baksın, belki bu kalabalıkta tanıdık bir kimse var. 16. Daima şundan bundan konuşuyorsunuz, ancak farklı bakış açılarında kalıyorsunuz. 17. Bu değerli kağıtlar baştan başa çok önemli, Murat’a elden ele veriniz. 18. Buralarda hava koşulları çok farklı, yerden yere, günden güne, yıldan yıla çok değişiyor. 19. Bu adam hep etrafına bakıyor ve içten içe bazı kayıtlar alıyor. 20. Sayın Başbakanın sözleri çok önemli, sözü sözüne yakından takip ediyoruz.

Alıştırma 51. Türkçe cümle kurunuz: * (!) − повелительное наклонение; (→) − настоящее время

127

(Вы) дословный − ответ − давать (!); (он) там − ничего − из рук в руки − не принимать (!); объем проекта − с каждым днём − в сторону улучшения − изменяться (→); атомные станции − проекты − с каждым годом − набирать оборот; (вы) с глазу на глаз − один на один − садиться − и − откровенно − беседовать (!); (я) идентичность наций − с точки зрения − от начала и до конца − глобализация − ничего хорошего не видеть (→); (вы) тихонечко − каждое дело − вмешиваться (→); (я) всегда − минута в минуту − приходить (→); одна-единственная − не − одна в одной − много − проблем; этот вопрос − от начала и до конца − большая − ваша ответственность; проблемы − снова − одна за другой идти (→); (вы) рядом друг с другом − не − друг за другом − садиться (!); этот известный/ünlü−meşhur − политик − смешные/komik − речи − дословно − становиться темой обсуждений людей (→); наш дом − всего лишь − две − маленькие проходные − комнаты.

4. Послелог “sayesinde”: означает «благодаря кому/чему-л.» и используется:

– с именами существительными в основном падеже: yeni sosyal politika sayesinde;

– с указательными местоимениями в форме родительного падежа: bu → bunun sayesinde, bunlar → bunların sayesinde; şu → şunun sayesinde, şunlar → şunların sayesinde; o → onun sayesinde, onlar → onların sayesinde; – с личные местоимениями: как в категории нечленимое мно-

жество, так и в категории членимое множество личные местоимения с данным послелогом становятся притяжательными, а послелог принимает соответствующий аффикс принадлежности:

ben → benim sayemde; sen → senin sayende; o → onun sayesinde; biz → bizim sayemizde, bizler → bizlerin sayesinde; siz → sizin sayenizde, sizler → sizlerin sayesinde; onlar → onların sayesinde;

– с вопросительными местоименими “kim” и “ne”: с послелогом “sayesinde” данные вопросительные местоимения в категории нечленимое множество функционируют аналогично указательным местоимениям, т.е. должны принимать аффикс родительного падежа, однако в речи допускается использование формы относительного изафета, которая также является обязательной в категории нечленимое множество:

ne → neyin sayesinde, ne sayesinde; neler → neler sayesinde; kim → kimin sayesinde, kim sayesinde; kimler → kimler sayesinde. Alıştırma 52. Okuyup tercüme ediniz:

128

1. Dünya Rusya gibi ülkeler sayesinde ayakta duruyor. 2. Sizin sayenizde bugün Devlet Spor Müzesi ve Bilgi Bankası hizmete giriyor. 3. Evladım, benim sayemde senin notların tamdır. 4. Senin sayende bugünden itibaren mesai günümüz bir saat daha kısa oluyor. 5. Bizim sayemizde beş yıldan beri sigara içmiyorsun. 6. Ne sayesinde bizde artık elektronik kitap var? − Doğal ki yeni teknolojiler sayesinde. 7. Yavaş yavaş fena olmaktan çıkmaya başlıyoruz. Bilginiz var mı, kimin sayesinde işin yüzü değişiyor? 8. Hukuksal desteğiniz sayesinde artık bir kimseye yardım için başvurmaya gerek kalmıyor. 9. Hükümetin yardımı ve sizin kişisel yardımınız sayesinde bizim hastanemiz artık müşterilere çok daha kaliteli sağlık hizmeti sunuyor. 10. Bu tarihi şehirde sadece altı aydan beri oturuyoruz. Ancak her Pazar günü şehir turuna çıkıyoruz. Böylece şehrin her köşesine varmak mümkün. 11. Bizim hocamız sayesinde günden güne çok daha iyi bir şekilde sınava hazır duruma geliyoruz. 12. Bu bilim adamının ellerinde çok ilginç amma hiç kimsenin şüphesi yok ki sağlam tarihi deliller var, bunlar sayesinde büyük tarihi yalan ortaya çıkıyor. 13. Patronumuz sayesinde Milli Eğitim Bakanlığı şemsiyesi altında çok çok önemli etkinliklere başlıyoruz. 14. Bu hastanenin doktorları sayesinde bu hasta parmaklarının ucunda şu an bir şeyler hissediyor.

Alıştırma 53. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: Благодаря тебе в эти выходные мы едем загород. → Senin

sayende bu hafta sonu tatilinde kıra gidiyoruz. − Senin yüzünden bu hafta sonu tatilinde kıra gitmiyoruz.

1. Благодаря вам уже никто не выступает против наших предложений. 2. Благодаря твоему последнему приёму теперь к нам постоянно приезжают гости. 3. Благодаря вопросу Эрдала противные слова его сына теперь воспринимаются как шутка. 4. Благодаря политическим реформам наша страна входит в Шенгенскую зону (Schengen/Şengen bölgesi). 5. Благодаря таким вашим обещаниям вы вновь овладеваете сердцами своего народа. 6. Благодаря тебе все наши коллеги по работе теперь придают важность и значимость моим словам. 7. Благодаря этим чиновникам-бюрократам все наши дела идут в полном порядке.

Alıştırma 54. Okuyup tercüme ediniz: 1. Ne güzel ki zor günler artık geçmiştedir. Sizin sayenizde yine eskisi

gibi mutluyum. 2. Doğru bir politika sürdürüyorsunuz. İşte bu politika sayesinde ekonomimiz büyük bir gelişme gösteriyor. 3. İktisadi disiplin ve makro ekonomik politika sayesinde bu küresel krizin etkisinden yavaş yavaş çıkıyoruz. 4. Emin bey ve Hülya hanım yaşlıdırlar ama bak, her yere elele gidiyorlar. Allah ayırmasın! (Да не разлучит их Всевышний!) 5. Anne ve minik kızı el ele bu caddeden çocuk hastanesine gidiyorlar*. 6. Bu okulda kız-

129

erkek yan yana oturmak yasak. 7. Her gün aynı saatlerde evden çıkıyoruz, aynı otobüse biniyoruz. Otobüste de her zaman yan yana oturuyoruz, ancak konuşmak yok! 8. Adam hep bu köpeğe konuşuyor, yüz yüze duruyorlar ve bir birine bakıyorlar. 9. Bu şehrin dünya kültür merkezi kimliği sayesinde yurt dışına peş peşe yeni uçak hatları hizmete giriyor. 10. Photoshop sayesinde iç içe resimler yapıyoruz. 11. Ülkemiz yıldan yıla dinamik bir şekilde gelişim içindedir. Yani doğru yolda gidiyoruz*. 12. Bu yoldan 100 metre kadar gidiniz. Az ileride PTT var*.

* Повторите семантические особенности косвенных падежей с точки зрения взаимодействия таких компонентов, как «статика / местный падеж» − «динамика / исходный − дательный падежи» и «действие по направлению к чему-л. → дательный падеж» / «действие, проходящее через что-л. → исходный падеж». Разница между “doğru yolda gidiyoruz” и “bu yoldan gidiniz” заключается в том, что в первом варианте слово “yol” может быть заменено словом “yön, istikamet” (сторона, направление), т.е. семантический компонент «действие, прохо-дящее по какой-л поверхности» отсутствует, а имеет место семантический компонент «ограничение в пространстве», что грамматически подкрепляется использованием местного, а не исходного падежа.

Alıştırma 55. Türkçe söyleyiniz: 1. Каждый вечер эта пожилая пара прогуливается пешком в парке.

− Ты сейчас где? − Я сейчас иду пешком по парку. 2. Где находится эта маленькая страна? Покажите, пожалуйста, на карте. − На этой карте Турции много всего интересного. 3. По вечерам я не смотрю телевизор. − Я не смотрю новости по телевизору. 4. Я испытываю в самолёте во время посадки неприятные ощущения. − Из нашего офиса я спускаюсь вниз по лестнице, так как это быстрее. 5. Позади меня всегда кто-то падает. − Всегда кто-то пускается за мной вслед. 6. В этой комнате передвигаться очень сложно, потому совсем нет свободного места. − По этой дороге двигаться − нечто невероятное, потому что на самом деле ничего похожего на дорогу нет. 7. Подойди к двери. − Входи в дверь. 8. Посмотри на мою спину, там что-то есть. − Не смотри мне вслед. − Не ходи за мной вслед. 9. Посмотри на окно, до чего же грязные портьеры. -− Посмотри в окно, сегодня опять целый день идёт дождь. 10. Не стой снаружи, входи в сад! − Входи в сад через тыльную калитку.

Alıştırma 56. Türkçeye çeviriniz: 1. Благодаря новой экономической политике нашего

правительства, вот уже не менее пяти лет наша страна является одной из самых крупных и развитых экономик мира, т.е. демонстрирует серьёзное

130

развитие. 2. Благодаря вам мой английский развивается день ото дня. 3. Каждый день в школе мы долгие часы сидим рядом, но совсем не разговариваем и даже не смотрим друг на друга. 4. Один раз в месяц эти два политика встречаются на канале ТРТ-1 в программе «Наша родина Турция», задают друг другу много вопросов, однако всякий раз жалуются на лживые ответы противоположной стороны. 5. Мне очень нравятся отечественные кинофильмы, поэтому в кинотеатре я, как правило, смотрю несколько фильмов подряд. 6. Крупные фирмы под влиянием цен на нефть одна за другой начинают терпеть большие убытки. 7. В речи у вас есть один недостаток: вы часто используете подряд два однаковых слова.

5. Форма “...lar arası”: является словообразовательной моделью, при помощи которой образуется имя прилагательное со смысловым компонентом «между…» − uluslar arası (международный). В соответствии с нормой турецкого языка именные компоненты “...lar” и “arası” пишутся раздельно. Однако речевая практика письменной речи свидетельствует о том, что слитное написание встречается гораздо чаще.

Alıştırma 57. Образуйте форму “...lar arası” с предлагаемыми именами существительными, определите значение:

государство; правительство; город; континент; личность/человек; лицей; страна; народ, нация; культура; религия; университет; семья; mevsim; студент; преподаватель; dil; parlamento.

Alıştırma 58. Пользуясь примером, приведите известные вам в русском языке варианты сочетаемости следующих слов:

ÖRNEK: межгосударственный (банк, совет, комитет, стандарт, союз, кредит, фонд, проект, центр, конфликт);

межправительственный; междугородний; межконтинентальный; межличностный; межнациональный; межкультурный; межрелигиозный; международный; межсезонный; межъязыковой; межпарламентский.

Alıştırma 59. Ознакомьтесь с некоторыми вариантами сочетаемости в турецком языке нижеприводимых слов, в пустых графах дайте русское соответствие, установите случаи пересечения с упр. 58, выучите новую лексику:

devletler arası

ilişkiler отношения savaş …

örgüt организация arena арена, пространство

hukuk … sorunlar … hükümetler arası

panel публичная дискуссия

platform платформа

131

komisyon комиссия anlaşma соглашение, договор

konferans … toplantı … örgüt … kentler arası işbirliği сотрудничество ulaşım связь,

транспорт diplomasi дипломатия ilişkiler … rekabet конкуренция otobüs … kültür

köprüsü … demiryol

ağı …

bağlar связи telefon … şehirler arası mesafeler расстояние otobüsler … telefon

kodları телефонные

коды otobüs firmaları

…

otobüs terminali

… otobüs bileti

…

karayolları автодороги ulaşım … kıtalararası futbol

kupası футбольный

кубок, розыгрыш

ticaret merkezi

коммерческ. центр

seyahat поездка, путешествие

yolculuk поездка, путешествие

uzaklar расстояния mesafeler … nükleer

denizaltı … telefon

bağlantısı телефонная

связь sınırlar границы milletler … iletişim связь,

коммуникация irtibat связь (шир.)

füze ракета köprü … kişiler arası iletişim … ilişkiler … insanlar arası sözleşme соглашение,

контракт çatışma столкновени

е farklılık различие ülkeler arası mesafeler … ticaret торговля köprü … milletler arası

telefon kodları

… özel hukuk частное право

antlaşma договор işbirliği … alan arena kuruluş организация kültürler arası

iletişim … diyalog диалог

132

dostluk дружба yeterlik компетенция ilişkiler … çalışma иссл. работа,

деятельность program … eğitim … köprü … psikoloji психология dinler arası diyalog … kültür … barış мир uluslar arası üniversite … sistem … ilişkiler … festival фестиваль program … hukuk … havaalanı аэродром hava limanı аэропорт araştırma … olimpiyat … organizasy

on организация politika …

merkez … kongre конгресс, съезд

aileler arası kavga ссора; драка çatışma … futbol

turnuvası футбольный

турнир ilişkiler …

gelir farkı разница в доходах

kültür farkı разница в культурном

уровне mevsimler arası

sıcaklık değişmesi

перепад температуры

diller arası çeviri перевод tercüme hizmetleri

переводческие услуги

araştırma … istatistik … parlamentolar arası

birlik союз dostluk …

komisyon … işbirliği … futbol

turnuvası …

Alıştırma 60. Dinleyerek Rusça söyleyiniz: 1. Bugün Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde uluslararası konferans

başlıyor. Rusya, ABD, BAE, Çin gibi ülkelerden de bir grup bilim adamları geliyor. Böyle konferanslar ülkeler arası işbirliği ve barış için çok iyi bir platform oluyor. 2. Uluslararası alanda, uluslararası ilişkilerde, uluslararası kuruluşlarda bile büyük ve güç sahibi ülkeler karşısında kukla haline gelmemek küçük ülkeler için çok zor bir şeydir. 3. Bizim en büyük Avrupa merkezimiz uluslar arası ticaret merkezi haline gelsin istiyoruz. En azından

133

bunun için, bu hedefe varmak için çok çalışıyoruz. 4. Bu ülkenin etrafında birkaç deniz var, bir de bu ülke hem bölgesinde hem de uluslararası arenada stratejik bir öneme sahiptir, işte bundan dolayı nükleer denizaltılara ve kıt’alar arası füzelere gayet büyük bir ihtiyaç duyuyor. 5. Ne yazık ki arasıra küçücük* farklılıklar devletler arası ilişkilerde ön plana çıkıyor, ciddi krizlere yol açıyor. 6. İnsanlar arası ilişkilerin gelişmesinin esasında neler bulunmaktadır? 7. Ülkeler arası ticarette son zamanlarda büyük bir gelişme kaydediyoruz. 8. Dünyada Milletlerarası Standardizasyon Kuruluşu (ISO) adı altında bir kuruluş var da bunun standartları dünyanın hemen hemen bütün ülkelerinde uygulanıyor. 9. Bugün üniversitemizde Kültürler Arası Dostluk Derneği açıyor. 10. Bizim yurdumuzun ülkeler arası köprü görevi var**.

* При присоединении аффикса уменьшительно-ласкательного значения “-cık” к именам нарицательным, заканчивающимся на согласную “-k”, данная согласная выпадает.

** Пересечение в одном слове нескольких моделей (см.: ders 5 § 18.4), например, двух изафетов − относительного и притяжательного: yurdumuzun görevi (функция нашей отчизны) ülkeler arası köprü görevi (функция моста между странами). Аффикс “-i” одинаково выполняет функцию в рамках обеих моделей.

Alıştırma 61. Türkçe söyleyiniz: 1. В межгосударственных отношениях не так легко всегда быть

искренним, потому что у каждого государства есть свои интересы. К тому же иногда эти интересы входят в противоречие. 2. Наша фирма осуществляет письменные переводы с языка на язык. У нас есть различные иностранные языки, в первую очередь английский, немецкий, русский. − А узбекский есть? − Да, узбекский тоже есть. 3. Являетесь ли вы членом Международной торговой палаты? 4. Кто стоит за этим международным договором? Потому что настоящий договор не со-ответствует интересам нашей страны. 5. Турция является социальным правовым государством и занимает особое место на международной арене. 6. Когда начинается Московский международный кинофестиваль? 7. В рамках межпарламентского сотрудничества сегодня в Москве начинается межпарламентский футбольный турнир.

Alıştırma 62. Используя слова, приводимые в скобках, с учётом, что выделенный фрагмент является подлежащим, дайте ответы на следующие вопросы:

1. Bazı büyük projeler nasıl uygulanmaktadır? (bazen − kıt’alar arası − mesafeler). 2. Kişiler arası iletişim hangi unsurların etkisi altında bulunuyor? (iyi kişisel iletişim − ve − sıcak ilişkiler − ayrılmaz bir unsur − bütün işler − davranışlar − sözler − açık ve samimi olmak). 3. Arasıra aile içi

134

problemler nereden geliyor? (insanlar arası − farklılıklar). 4. Ancak bunun bir çaresi var mı? (karşı taraf − iyi niyet duymak − karşı taraf − kusurlar − bakmamak − bütün − insanlar arası problemler − bir çare). 5. Medeniyetler arası çatışmalar hakkında ne dersiniz? (çok ciddi − bir şey). 6. Bu çatışmaların esasında ne var da o kadar ciddi bir şeydir? (çünkü − esası − dinler arası − kültürler arası − ülkeler arası − diller arası − insanlar arası − farklılıklar − bulunmak). 7. Dinlerarası diyaloğun amacı nedir? (dinlerarası diyalog − amaç − dinler arası farklılıklar − farklı dinler − ait milletler − kültür farklılıklar − uzak kalmak − ve − böylece − dinler arası − milletler arası − ülkeler arası − platform − barış − tesis etmek). 8. Partiler arası rekabetin önemi nedir? (partiler arası − rekabet − her ülke − siyasi hayat − ayrılmaz parça).

Alıştırma 63. Türkçe tamamlayınız, tercüme ediniz: 1. Ne(...) bakıyorsunuz? − Bana milletler arası telefon kodları (...). 2.

Dünya(...) milletlerarası kuruluşların sayı(...) hayli fazladır ve bilhassa son zamanlar(...) biz milletlerüstü kuruluşlar(...) ihtiyaç duyuyor(...). 3. Yarın senin hangi dersler(...) var? − Uluslararası (право) ve uluslararası özel (право) derslerim var. 4. Senin baban saygın bir bilim adam(...). O nere(...) çalışıyor? − Babam Medeniyetler İttifakı ve Kültürlerarası Diyalog Merkez(...) çalışıyor. 5. Kültürler arası çatışmalar değil (мощная) dinamikler zamanımız(...) gereğidir. 6. Sizin üniversite(...) kültürlerarası programlar, kültürler arası eğitim, kültürlerarası psikoloji dersler(...) var mı? 7. Üniversitenizde yeni (учебные) programlar(...) uygulanıyor mu? − Biz Dış Ticaret Uluslararası Menajment (магистерская) Program(...) üzer(...) çalışıyor(...). 8. Uluslararası (стратегических исследований) Merkezi hükümet(...) önemli konular(...) üzerinde gerekli tavsiyeler(...) bulunuyor. 9. Uluslararası Türkçe Olimpiyat(...) dünyanın dört bir köşe(...) çocuklar geliyorlar. 10. Aileler arası ve aileler içi kavgalar kültür fark(...) ve gelir fark(...) geliyor. 11. Rusya’(...) mevsimler arası sıcaklık değişme(...) çok fazladır. 12. Şirketimiz siz(...) diller arası (переводческие услуги) sunuyor. 13. Bizim kurum(...) dil bilimi (в рамках) dil bilgisi ve ses bilgi(...) dayalı diller arası araştırmalar yapıyor. 14. Parlamentolar Arası Birliği’(...) faaliyeti (о) bilginiz var mı? 15. Türkiye−ABD parlamentolar arası dostluk grub(...) toplantısında bir (выступление) yapıyorum. 16. Okulumuzda her yıl (тради-ционно) aileler arası futbol turnuva(…) yapıyoruz.

Alıştırma 64. Rusça söyleyiniz: Devletler arası ilişkiler; kentler arası kültür köprüsü; kıtalararası

sınırlar; milletler arası alan; uluslar arası ilişkiler; diller arası çeviri; hükümetler arası konferans; şehirler arası karayolları; insanlar arası farklılık; kültürler arası köprü; uluslar arası merkez; kentler arası rekabet; kıtalararası

135

nükleer denizaltı; milletler arası antlaşma; uluslar arası üniversite; mevsimler arası sıcaklık değişmesi; şehirler arası mesafeler; kıtalararası füze; uluslar arası havaalanı; parlamentolar arası birlik; hükümetler arası örgüt; kıtalararası futbol kupası; ülkeler arası mesafeler; kültürler arası diyalog; aileler arası kavgalar; devletler arası örgüt; kentler arası bağlar; kültürler arası iletişim; uluslar arası program.

Alıştırma 65. Türkçe tamamlayınız, Rusça söyleyiniz: Diller arası araştırma (проводить); kentler arası işbirliği

(продолжать); ülkeler arası köprü (играть роль подобную); dinler arası diyalog (устанавливать); aileler arası futbol turnuvası (проводить); hükümetler arası komisyon (быть членом); şehirler arası otobüs terminali (отправляться от); insanlar arası sözleşme (аппелировать к); kültürler arası program (принимать у себя); uluslar arası organizasyon (выступать в); parlamentolar arası futbol turnuvası (смотреть); hükümetler arası panel (сидеть в переднем ряду на); şehirler arası telefon kodları (обращать внимание на); kişiler arası iletişim (придавать значение); kültürler arası ilişkiler (идти вразрез с); uluslar arası araştırma (быть стороной); parlamentolar arası komisyon (трудиться в); insanlar arası diplomasi (выступать за); milletler arası telefon kodları (пускаться в поиски); dinler arası barış (устанавливать); aileler arası gelir farkı (происходить из).

Alıştırma 66. Türkçe söyleyiniz: Межправительственный документ; международное исследование;

межпарламентская комиссия; межличностная дипломатия; международные телефонные коды; межрелигиозный мир; различия в уровне доходов между семьями; межгосударственные отношения; культурный мост между городами; межконтинентальные границы; международное пространство; международные отношения; перевод с одного языка на другой; межправительственная конференция; междугородние автотрассы; межличностные различия; международный университет; межсезонный перепад температуры; расстояния между городами; межконтинентальная ракета; международный аэродром; межпарламентский союз; междугородний автобусный терминал; межличностное соглашение; межкультурная программа; международная организация; межпарламентский футбольный турнир; межправительственная публичная дискуссия; конкуренция между городами; межконтинентальная подводная лодка.

6. Падежная семантика глагола “almak”: при сравнении двух фраз «Я сейчас покупаю в магазине хлеб» и «Купи в магазине хлеб, потому что дома хлеба нет» можно сделать следующий вывод:

− в первом примере речь идёт о том, что человек находится в магазине и в это время покупает там хлеб (статическое действие,

136

ограниченное местом), поэтому в рамках данного контекста в словосочетании «покупать в магазине хлеб» актуализируется семантика местного падежа: “Şimdi mağazada ekmek alıyorum”.

− во втором примере речь идёт о том, что надо хлеб купить в магазине и условно «вынести» его оттуда (динамическое действие, связанное с выходом за пределы «плоскости»), поэтому в рамках данного контекста в словосочетании «покупать в магазине хлеб» актуализируется семантика исходного падежа: “Mağazadan ekmek al, çünkü evde ekmek yok”.

7. Net − brüt: net ücret − çıplak ücret («чистая» зарплата, с вычетами) / brüt ücret − giydirilmiş (одетая) ücret («грязная» зарплата, без вычетов).

§ 4. Категория переходности. Винительный падеж 4.1. Действие, выражаемое глаголом, может лишь частично

затрагивать, касаться объекта, при этом оно остаётся замкнутым в сфере субъекта (косвенные глаголы), но может вовлекать в действие субъекта конкретный или абстрактный объект, переходить на него (условное отношение – захват).

Слово, называющее данный объект, непосредственно охваченный действием, является прямым дополнением, а глагол, называющий указанное действие − переходным глаголом.

С грамматической точки зрения категория переходности связана с такой грамматической единицей, как винительный падеж.

4.2. Винительный падеж выражается с помощью следующей группы ударных аффиксов:

Основа Последняя гласная основы

Фонетические варианты

Пример

Согласная

[a-ı]

-ı etraf − etraf(ı) kayıp − kayb(ı)

[e-i]

-i merkez − merkez(i) diş − diş(i)

[o-u]

-u borç − borc(u) uç − uc(u)

[ö-ü] -ü ön − ön(ü) müdür − müdür(ü)

[a-ı]

-(y)ı kukla − kukla(yı) bacı − bacı(yı)

[e-i] -(y)i acele − acele(yi)

137

Гласная kişi − kişi(yi) [o-u]

-(y)u disko − disko(yu)

turşu − turşu(yu) [ö-ü] -(y)ü mösyö − mösyö(yü)

köprü − köprü(yü) Присоединение аффикса винительного падежа к различным

классам слов именной категории осуществляется по общему правилу падежей.

Alıştırma 67. Следуя закону гармонии гласных и с учётом фо-нетических особенностей слов, добавьте корректный фонетический вариант аффикса винительного падежа, повторите правило озвончения − неозвончения именных основ (книга 1, ур. 5, § 10):

Ön; deniz; gerçek; amiral; hukuk; dudak; bilgi; ben; hayvan; boğaz; beyin; fare; ağız; boyun; oğul; renk; göğüs; heyet; kanaat; ev; hesap; iç; sen; gül; o; polis; bu; dün; kim; biz; hak; cevap; rakip; durmak; ihtiyaç; top; uçak; dinlenmek; park; mekik; niyet; kıta; fikir; vazife; gusül; amaç; şu; göl; fırsat; kara; parça; sınır; siz; zarar; onlar; ulus; mesafe; nokta; hayat; başkent; konu; ülke; devlet; vatan; Türk; cumhuriyet; af; konut.

4.3. Порядок образования словоформы в винительном падеже с местоимениями:

Категория Нулевая форма

Винит.падеж единств. число

Винит. падеж множ. число

Указательные bu bunu bunları местоимения şu şunu şunları

o onu onları Местоимения bura... burayı buraları

места şura... şurayı şuraları ora... orayı oraları

Вопросительные kim kimi kimleri местоимения ne neyi neleri

Личные местоимения:

1 лицо ben−biz beni bizi 2 лицо sen−siz seni sizi 3 лицо o−onlar onu onları

Alıştırma 68. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: (bizim) kongre (мы − открывать): kongremiz − kongremizi −

Kongremizi açıyoruz.

138

Hava − liman − proje (вы − бойкотировать); (benim) festival − anons (я − делать); kadın − psikoloji (они − отвергать); (мн.ч. + sizin) yeterlik (вы − демонстрировать); (bizim) irtibat (мы − устанавливать); ulaşım − yollar (они − использовать); (мн.ч.) futbol turnuvası (вы − обсуждать); (мн.ч. + bizim) iletişim (они − беспокоиться); (nükleer silaha sahip ülke) − (мн.ч.) füze (я − спрашивать); (Türkiye) − kara − yollar − tamir (мы − делать); işbirliği − komisyon − çalışma (вы − руководить); (bu ülke) − yeni − insan kayıt sistemi − gelişme (мы − осуществлять); “-e okul” − proje (вы − продолжать); (мн.ч. + onların) teknoloji − gelişme (они − сопровождать); (Türk milleti) − kimlik (мы − взращивать); (ülkemizin) − (мн.ч.) gelecek nesil (вы − вскармливать); (Rusya’nın dış politikası) − (мн.ч.) ana ilke (они − преподносить); (laboratuvarımız) − (мн.ч.) değişik faaliyet (мы − продолжать).

Alıştırma 69. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: разница в культурном уровне − kültür farkı − kültür farkını Переводческие услуги; наша система диалога; частное право;

международная торговля; поездка в Турцию; коммерческий центр; торговый центр; международный договор по обмену студентами; платформа сотрудничества на Кавказе; международная арена; перепад температур; ядерные подводные лодки России; расстояния между странами; дружеские отношения; продовольственная программа; политика глобализации; альтернативные спортивные мероприятия.

Alıştırma 70. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: Sınıf çalışması (заканчивать) − sınıf çalışmasını bitirmek

(tamamlamak) − Sınıf çalışmasını bitirsinler (tamamlasınlar). İktisadi kuruluş (открывать); medeniyetler arası çatışma (отвергать);

telefon bağlantısı (устанавливать); kişisel kavgalar (решать); problemler (видеть издалека); yeni telefon kodları (предоставлять); şirketler arası rekabet usulü (применять); mekik diplomasisi (проводить); herşey dahil sistemi (продолжать); bütün maddi ve manevi borçlar (оплатить); size karşı en samimi duygular (питать); kayda değer sonuç (демонстрировать); dünyada en iyi tedavi (получать); eski yüzme havuzu (продавать).

Alıştırma 71. Türkçe tamamlayınız: 1. Bu kriz durumunda barış (tesis etmek/üzerimize düşmek/→). 2.

Aileler arası ticari birlik (ben/reddetmek/→). 3. Diller arası çeviriler (siz/yapmak/!). 4. Bu toplantının organizasyonu (kim/yapmak/→)? 5. Beyaz mallar(...) küçük marketlerden (biz/almamak/→). 6. Çoktan hastayım, ancak benim halim (sen/niçin/sormamak/→)? 7. Komşu ülkelerinizin iktisadi politikaları (siz/yakından/takip etmek/!). 8. Orada daima biz

139

(onlar/konuşmak/→). 9. Yeni siyasi reform ışığında siyasi parti (onlar/yönetmek/!). 10. Murat sol elinde hiç acı (hissetmemek/→).

Alıştırma 72. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: Seyahatimizi bitiriyoruz (biz−bu−sürdürmek− istememek/→)

− Bunu sürdürmek istemiyoruz. 1. Şu tekliflerinize artık gerek yok (biz de−bunlar−gerekli

görmemek/→). 2. O parlamentolararası tenis turnuvası vallahi çok ilginç (evet−o−izlemek −gerek). 3. Bugün bizde yeni alış veriş merkezi hizmete giriyor (siz−ora...−bize−göstermek/!−lütfen). 4. Sen bize daima en iyi bir şekilde ev sahipliği yapıyorsun (biz−artık−sen−de−çok misafir beklemek/→). 5. Bu üç lisan dünyanın en büyük harikalarındandır (bunlar−daha iyi−öğrenmek−lazım). 6. Bellidir ki bu yaz Akdenize gidiyorsunuz (siz−biz−yanınız −almak/→)? 7. Yeni oteller konusunda ikimiz daima ciddi bir rekabet içindeyiz. İstanbul Boğazı’nın Avrupa yakasında oteller için yeni topraklar veriyorlar (oralar−mutlaka−görmek− gerek). 8. Burası vallahi çok kalabalık (evet−ben−de−siz−çok fena−duymak/→). 9. Üniversiteniz çok yeni, güzel ve modern (siz−bura...−kim −yetiştirmek/→)? 10. Şu sorular ve öneriler iş hayatımız için çok önemli (şunlar−mutlaka −kaydetmek−gerek). 11. Ben çok hızlı konuşuyorum (siz−de−ben −dinlemek/→)? 12. Siz hep bazı hesaplar yapıyorsunuz (acaba−siz−ne−hesap etmek/→)? 13. Bizim çocuklarımız çok yaramazdırlar (biz−onlar− daima−yakından−takip etmek−zorunda). 14. Dışarı artık kapkaranlık, çünkü vakit çok geç, küçük evladınız da hep gelmiyor (biz−artık−o−merak etmek/→). 15. Şu probleminiz çoktan hallini bekliyor (evet−şu−da−artık−halletmek−sıra−gelmek/!). 16. Bu teklifiniz güzel mi güzel! (evet−ben−size−hep−bu−sunmak/→, ancak−siz−bu−hiç−kabul etmek−istememek/→). 17. Şurası çok geniş bir alandır (ben−şura...−yerel−hava alanı yapmak−istemek/→). 18. Şurası her bakımdan iyi bir yer: hem şehrin merkezine yakın, hem de Ankara yolu üzerindedir (ben−şuralar−film festivali−için−en uygun−bir yer−olarak−görmek/→).

Alıştırma 73. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: Ben daha ayrıntılı detayları istiyorum (ben de). − Ben de bunu,

yani ayrıntılı detaylara inmek istemiyorum. 1. Ben bu değerli kalemi bir kimseye vermiyorum (ben de). 2.

Hayatımız bu önemli siyasi reformları gerekli kılıyor (biz de). 3. Ben istiyorum da çocuklarımız bu ilginç filmi izlesinler (onlar da). 4. İş yerimizde yeni bir kontrol sistemi tesis etmek istiyorum (siz de). 5. Çocuklara bütün hareketlerinde ve davranışlarında örnek veriniz (siz de). 6. Biz çocuklarımızın bütün işlerine karışıyoruz (sen de). 7. Siz Irak savaşını Orta Doğu tarihinin yeni bir başlangıcı olarak tutuyorsunuz (biz de). 8. Her sabah en azından bir

140

buçuk saat aletli kondisyon salonunda jimnastik yapıyorum, böylece yavaş yavaş kilo veriyorum (sen de). 9. Böyle bir kriz karşısında ilişkilerimizde yeni çeşit politika sunuyoruz (siz de). 10. Biz zor durumlarda daima komşu ülkelerimizin yardımına koşuyoruz (siz de).

Alıştırma 74. Dinleyerek Rusça söyleyiniz: İş kalite tetkiki; kalp krizi tedavisi; çocuk beslenmesi; etkinlik takvimi;

spor etkinlikleri; nanoteknoloji konferansı; demokratik rejimin güvencesi; idari personel; hava kuşağı; tropikal kuşak; iktisat fakültesi; kayıt dışı ekonomi; ekonomik globalleşme; siyasi haklar; Türkiye’nin dış politikası; duygular içinde; açıköğretim fakültesi; sulama sistemi; malın net ve brüt fiyatı; finans problemleri; araba vergisi; balkon çiçekleri; doğal gaz; yazı defteri; internete giriş kampanyası; çocuğun öğünleri; sağlıklı meyveler; kendine özgün dünya; ekonominin insan boyutu; gerçek boyutta; hareketli arka planlar; hareketli ışıklar; ev ortamı; neşeli ortam; enstitünün araştırma projeleri birimi; sosyal hizmet birimi; bu alternatif sayesinde; barış sayesinde; badminton alanı.

Alıştırma 75. Dinleyerek Türkçe söyleyiniz: Альтернативное лечение; продовольственная программа;

праздничные мероприятия; стамбульская конференция «Модная готовая одежда»; вечерний кофе; занятый человек; мировая экономика; экономическая политика; экономические элементы влияния новой экономики; экономический кризис; экономическое развитие; новое поколение политиков; в течение трех лет; дистанционный экзамен; садовое орошение; зарплата рабочего с вычетами и без вычетов; финансовый директор; налог на добавленную стоимость; театральный балкон; естественный пейзаж; естественное орошение; газетная статья; рекламная кампания; кампания «Да – спорту»; регулярное питание; в форме, присущей настоящему дню; размеры шкафа; подвижные части; обстановка кризиса; денежная единица; светлое будущее наших детей; ограниченные условия этого проекта; встреча на высшем уровне; на входе на мост через Босфор.

§ 5. Речевая сущность переходности в турецком языке. Оформленный − неоформленный винительный падеж

5.1. Значительное количество глаголов в языке (как переходных, так и непереходных) представляют собой слова с широкой семантикой, т.е. называют потенциально недифференцированные понятия-действия. Подобные глаголы имеют широкое семантическое поле с общим смысловым стержнем, который формирует так называемое «среднее значение». Конкретизация семантики глагола происходит в рамках узкого лексического и/или грамматического контекста за счёт

141

смыслового сочетания с именем существительным либо в рамках широкого смыслового контекста, выходящего за пределы словосочетания или даже предложения. Например, глагол “gitmek” собирательно означает либо конкретное действие-движение, связанное с удалением от исходной точки − «убывать», либо переносное действие «расходоваться, исчерпываться».

5.2. Смысловая конкретизация непереходных глаголов обеспечи-вается не только через смысловую сочетаемость с именем сущест-вительным, но и через грамматическую конкретизацию − имя существительное является косвенным дополнением и принимает один из косвенных падежей. Например:

Beş yıldan beri Moskova’da oturuyoruz. − Вот уже пять лет мы проживаем в Москве.

Bu sözler müziğinize çok iyi oturuyor. − Эти слова очень хорошо ложатся на вашу музыку.

5.3. Семантическая конкретизация переходных глаголов при наличии элементов сходства с непереходными глаголами имеет ряд смысловых особенностей. При попадании в их семантическое поле имён существительных могут происходить следующие явления:

a) конкретизация самого имени-объекта за счёт перехода на него действия: Bu işi iki saatte yapmak mümkün. − Это дело можно выполнить (дело ← можно выполнить что?) за два часа.

б) предикативная конкретизация глагола, т.е. называние частного дифференцированного действия, когда имя теряет свою независимую синтаксическую и смысловую функцию, становясь частью семантики глагола, за счёт чего образуется неделимое со смысловой точки зрения составное сочетание, состоящее из глагольной (отглагольной) и именной частей: Ben her akşam işten eve dönüyorum, akşam yemeği yapıyorum, film izliyorum, kitap okuyorum. − Я каждый вечер (что делаю?) возвращаюсь с работы домой, (что делаю?) готовлю ужин, (что делаю?) смотрю фильм, (что делаю?) читаю книгу.

В русском языке грамматические свойства переходных глаголов в плане оформленности или неоформленности винительным падежом находящегося в его поле имени существительного носят преимущественно формальный характер. Они определяются не смысловым контекстуальным компонентом, а грамматическими характеристиками самого имени существительного. Например:

− имена существительные женского рода, заканчивающиеся на гласную «а», в поле переходного глагола независимо от смысловых характеристик принимают грамматическую форму винительного падежа;

142

− имена существительные мужского рода, заканчивающиеся на согласную, а также имена существительные среднего рода сохраняют грамматическую нулевую форму и т.д.

В турецком языке оформление или неоформление имени существительного аффиксом винительного падежа носит исклю-чительно смысловой характер.

Смысловая связанность компонентов словочетаний в варианте (б), когда прямое дополнение отсутствует, подкрепляется с грамматической точки зрения тем, что именной и глагольный компоненты соединяются таким типом синтаксической связи, как примыкание, который не предполагает грамматическое изменение имени существительного, т.е. оформление имени существительного грамматической формой винительного падежа не происходит.

В варианте (а) действие переходит на объект, поэтому слово-сочетание «эта работа» является прямым дополнением. Оформление или неоформление прямого дополнения грамматической формой винительного падежа в турецком языке определяется степенью его контекстуальной смысловой конкретизации.

При установлении степени смысловой конкретизации прямого дополнения (П.д.) может использоваться либо система внешних маркёров, либо система смыслового анализа. На практике две данные системы взаимодополняют друг друга.

5.4. Система внешних маркёров конкретизации имени-объекта, используемая для определения случаев оформления или неоформления винительного падежа:

Не оформляется Оформляется П.д. использовано с неопределенной

частицей “bir” и выражает неопределенное понятие: İki haftadan beri iyi bir kitap okuyorum

П.д. имеет определение, выра-женное указательным местои-мением: İki haftadan beri bu kitabı okuyorum

П.д. выражено неопределенно-лич-ными местоимениями “birşey”, “bir kimse” и выражает неопределенное понятие: Niçin bir şey yapmıyorsunuz?

П.д. выражено именем собст-венным, личным местоимением, указательным местоимением: Osman, Ayşe’yi (beni) bekliyor

П.д. имеет определение, выраженное количественным числительным, и не имеет иных средств конкретизации: Ben iki proje takip ediyorum

П.д. имеет определение, выра-женное порядковым числи-тельным: Buyurun, ikinci (второй) soruyu sorun

П.д. выражено словом в собира-тельном значении и охватывает все составляющие определенного класса

П.д. имеет аффикс принад-лежности или является второй частью притяжательного иза-

143

референтов или называет референты в контекстуально неисчисляемом значении: Her gün gazete ve dergi okuyorum. Ben çay değil, kahve arzu ediyorum

фета: Osman’ın çayını bana vermeyiniz. Gazetenizi bana veriniz

П.д. не несет на себе допол-нительного логического ударения, т.е. сохраняется нормативный по-рядок в предложении при отсутствии других показателей конкретизации: İki saat içinde ilginç bir film seyrediyorum

В предложении смещённое логическое ударение, П.д. и сказуемое разрываются другим членом предложения, на который падает логическое ударение: Filmi evde değil, sinemada seyrediyorum

П.д. выражено отглагольным име-нем на “-mak/-mek” и относится к глаголу “istemek”: Bu işi bizzat yapmak istiyorum

П.д. выражено отглагольным именем на “-mak/-mek” и относится к переходному глаголу кроме “istemek”: Tuhaf soruları sormayı sürdürüyorsunuz

В П.д. происходит полное отрицание всего класса референтов. − Bir kimseye hiç örnek göstermiyorsunuz

П.д. называет класс предметов, на основе какого-либо качест-венного признака, т.е. имеет раз-делительно-собирательное значение: Ben sadece iyi kitapları okuyorum

В ряде случаев второстепенный компонент может относиться не к имени существительному − дополнению в группе сказуемого, а ко всему составному сказуемому, имеющему именную часть. Например: Bebeklerinizin sağlığına ne kadar (önem veriyorsunuz)? − Doğal ki (çok büyük) önem veriyoruz.

5.5. Система смыслового анализа, используемая для определения оформления − неоформления винительного падежа у прямого дополнения, основывается на взаимодействии абстрактных и конкретных средств выражения прямого дополнения в сочетании с собирательными, неопределёнными, разделительными и определёнными компонентами его контекстуального значения:

1) абстрактно-собирательное: Oradan elma alın. − Возьмите там яблоки;

2) абстрактно-неопределённое: Orada birkimse görmüyorum. − Я там никого не вижу;

3) абстрактно-разделительное: Hasan her derste hep sorular soruyor. − Хасан на каждом уроке всё задаёт вопросы;

144

4) абстрактно-определённое: Her gün restoranda bir delikanlıyı görüyorum. O, oğlunuzun tam kopyasıdır. − Каждый день в ресторане я вижу одного юношу. Он − точная копия вашего сына. Yine soruyu (soruları) soruyorsunuz. − Вы опять задаёте вопрос (вопросы);

5) конкретно-собирательное: Taraflar siyasi bir çözüm için yeni şartlar sunuyorlar. − Стороны выдвигают новые условия для политического решения проблемы. Bu sanatçı Türk müziğinde büyük devrimler yapıyor. − Этот деятель культуры осуществляет в турецкой музыке большие преобразования;

6) конкретно-разделительное: Bu tekliflerinizi kabul etmek zorundayız. − Мы вынуждены принять эти ваши предложения;

7) конкретно-неопределённое: Ben de birşeyler sormak istiyorum. − Я тоже хочу что-то спросить;

8) конкретно-определённое: Bu kitabı bir yerde görmüyorum. − Я нигде не вижу эту книгу.

5.6. Вспомогательные глаголы с именной частью могут образовывать синтаксические формы переходного характера. Например:

-ı zorunlu kılmak (делать что-л. обязательным), -ı gerekli kılmak (делать что-л. необходимым) − İşbirliğimiz bu projeyi sürdürmeyi zorunlu kılıyor (Наше сотрудничество делает обязательным дальнейшее исполнение этого проекта);

-ı uygun görüyorum (görmüyorum), -ı yerinde bir hareket görüyorum (görmüyorum) − Evde köpek beslemeyi uygun görmüyorum (Я не считаю возможным держать дома собаку).

Alıştırma 76. Türkçe tamamlayınız, tercüme ediniz: 1. (Neyi hissetmek? − эта боль) iki haftadan beri hissediyorum. 2.

Evde (ne yapmak? − держать собаку) o kadar kolay bir şey değil. 3. Türkiye genelinde (neyi halletmek? − все социальные проблемы) halletmek vallahi çok zor. 4. Her gün bu erken saatlerde ben (ne yapmak? − уже в университете даю урок), siz de yine öğlene kadar bana (ne yapmak? − звоните по телефону) ve beni rahatsız ediyorsunuz. 5. Artık 36 yaşındasınız, amma hala (ne yapmak? − играете в футбол), değil mi? − Evet, Bursaspor’da uzun yıllardan beri mutlu bir şekilde ben (neyi sürdürmek? − свою футбольную карьеру/жизнь) sürdürüyorum. 6. Sen derste hep (ne yapmak? − задавать вопросы), hiç (kimi dinlememek? − преподавателя) dinlemiyorsun. 7. Türkçe sorunlarımı çözmek ve Türkçede hata yapmamak için her gün en az üç saat (ne yapmak? − читать по-турецки книги). 8. Birkaç işi bir anda yapmak mümkün mü? − Evet, bak! Ben (ne yapmak? − читать газету) ve aynı zamanda (ne yapmak? − смотреть телевизор). 9. Yakın komşumuz Mısır (neyi yaşamak? − серьезный политический и

145

экономический кризис), söz konusu kriz kapsamında da (neyi yaşamak? − целый ряд серьезных событий) yaşıyor. Biz de bunların hepsini yakından takip ediyoruz ve (neyi merak etmek? − причину этих событий) merak ediyoruz. 10. Bizde iki yıldan beri ilaç kontrol sistemi uygulanıyor, bu sistem üzerinden (neyi takip etmek? − как всё лечение, так и все лекарства) takip ediyoruz.

Alıştırma 77. Türkçe tamamlayınız: 1. Hayatımız arasıra (kötü − bir − şekil − davranmak − ve − problemler

− uzak − durmak) zorunlu kılıyor. 2. Bir ayda ne kadar para almayı hesap ediyorsunuz? − Büyük ailem var, bu keyfiyet de (büyük − para − almak) gerekli kılıyor. 3. Milletler arası işbirliği (kültürler − arası − diyalog − tesis etmek) gerekli kılıyor. 4. Bursa’nın eski püskü sosyo-kültürel ve tarihsel yüzü var, ancak zamanınız (Bursa − bu yüz − de − değişme) zorunlu kılıyor. 5. Globalleşme (uluslararası − işbirliği − sürdürmek) zorunlu kılıyor. 6. Uzak mesafeler ve yüksek benzin fiyatları (ülkeler arası − demiryol − ağ − kullanmak) zorunlu kılıyor. 7. Dünyanın çeşitli bölgelerinde zaman zaman çatışmalar, savaşlar bile oluyor, bu da (uluslar arası − hukuk − ön plan − koymak) zorunlu kılıyor. 8. Ülkemizde birçok kişinin normalden daha fazla kilosu var, bu da (rejim − tutmak) gerekli kılıyor da insanlar fazla kilolarını versinler. 9. Burada herkese bir örnek gösteriyorsunuz. Bu hareket her yerde (bu − aynı − yapmak) zorunlu kılıyor. 10. Londra’ya başta Ruslar ve Araplar çok yabancı vatandaş geliyor, onların çoğu hali vakti yerinde insanlar, şimdi de lüks evlere büyük ilgi gösteriyorlar. Bu keyfiyet de (bu − dikkat etmek) zorunlu kılıyor.

Alıştırma 78. Okuyup tercüme ediniz: 1. Bu radyo sabah erkenden saat beşten programlarını sunmaya

başlamaktadır. 2. Yavaş yavaş hava daha ılık oluyor, yani kış bahara yüz tutuyor. 3. Sigara kokusunu duyuyor musunuz? − Yok! − Canım, dışarıdan sigara kokusu geliyor. − Hayır, burnum hiç koku almıyor. 4. Senin gömleğinin yakası normalden çok daha geniş. Ancak bunun da bir faydası var: seni bu yakadan tutmak çok kolay. 5. Bayram yemeklerinde elbette hayvansal yemeklere büyük bir yer veriyoruz. Bir de et hayvansal yemeklerden en önemli biridir. 6. Günde yahut haftada kaç saat televizyon seyrediyorsunuz? − Mesai haftası içinde televizyon seyretmek yok! 7. Uğraşınız nedir? − Artık açıköğretimde hukuk okuyorum. − Hukukun hangi bölümünü okuyorsunuz? − Tamamını okuyorum. − Açıköğretim nedir? − Açık öğretim sistemi uzaktan yani televizyon, radyo, İnternet veya posta üzerinden ders almak fırsatını veriyor. 8. Beyfendi saatiniz kaçı gösteriyor? − Efendim? − Söyler misiniz, şimdi saat kaç? − Saatim tam dokuzu gösteriyor. 9. Hasan kaç yaşında? − 45 yaşında. − Estağfurullah, 45 yaşında göstermiyor,

146

en fazla 35 yaşında gösteriyor. 10. Modayı ne kadar takip ediyorsunuz? − Zaten konuyu gazetelerden ve moda dergilerinden takip ediyoruz. − Ya siz? − Biz televizyondan takip ediyoruz. 11. Kendimizi niye sıkça yorgun hissediyoruz? Siz doktor olarak neler tavsiye ediyorsunuz? Haydi, biz bekliyoruz! 12. “Habertürk’ü boykot ediyoruz” kampanyasına karşı çıkıyoruz. Sizin bu konuda ne düşünceniz var?

Alıştırma 79. Türkçe söyleyiniz: 1. Нужно в масштабе всей России решить все социальные

проблемы. 2. Каждый день, за исключением воскресенья, в университете я даю по шесть уроков. 3. Почему вы меня беспокоите в воскресенье, да к тому же в столь ранние часы? 4. По вечерам мы играем в футбол на новом стадионе нашего небольшого города. 5. Ты все время задаёшь вопросы и не даёшь мне возможности дать ответ. 6. Ты очень плохо следишь за собой. Почему ты не хочешь решить свои проблемы со здоровьем? 7. Мы пристально следим за музыкальной карьерой нашего бывшего соседа по площадке. Сейчас он живет и работает в столице Германии − Берлине. 8. В вашей стране великолепная железнодорожная сеть, но вы её используете недостаточно. 9. На наших переговорах на передний план надо поставить вопрос прав человека. 10. Столкновения на религиозной почве делают необходимым наше сотрудничество, а также развитие межрелигиозной культуры. 11. Мы проявляем большой интерес к различным диетам, потому что хотим немного похудеть.

Alıştırma 80. Türkçeye çeviriniz: 1. С бабушкой моей супруги происходит что-то плохое: вот уже

неделю она чувствует боль в правой руке. − Надо идти к врачу, чтобы дела не пошли в худшую сторону. Сколько ей лет? − Ей 85 лет. − Не может быть! Ей не дашь 85 лет, максимум 70 лет. Вот это да! 2. Сейчас на Ближнем Востоке постепенно формируются условия для очередного политического кризиса. Мы очень переживаем относительно данной ситуации. Известно, что политические крисизы очень часто приводят к столкновениям или даже войнам. 3. У тебя дома есть собака (Держишь ли ты дома собаку)? − Да, у меня дома сторожевая собака. А у тебя? − Я же у себя дома держу зайца. − А где ты его держишь? − На балконе. 4. Что означает слово “kuyruk”? − Не знаю! − Да что ты! Вот тебе подсказка! Задний отсек самолёта... − Всё! 5. Я живу на одном краю этого города, а мои родители живут на другом краю, мы очень редко видим друг друга. 6. Вот уже долгое время под эгидой Турецкого лингвистического общества мы продолжаем реализовывать очень важную языковую реформу, ориентированную в будущее. 7. Всю рабочую неделю вы всё трудитесь. Как вы себя чувствуете? − У меня уже совсем нет сил. К тому же смотрите, сегодня пятница, часы показы-

147

вают 20.00, однако мы продолжаем работать, потому что надо закончить все наши дела. 8. В различных уголках земли каждый день мы переживаем много событий. За ними за всеми можно наблюдать или изнутри, или, например, по телевизору, а также Интернету.

Alıştırma 81. Türkçe söyleyiniz, “canım almıyor” ifadesini yerinde kullanınız:

1. Я уже не могу слушать эти его плохие слова. 2. Я уже не могу есть этот сладкий йогурт. 3. Я уже не могу пить этот чёрный кофе. 4. Я уже не могу читать эти детективы. 5. Я уже не могу смотреть эти мультфильмы. 6. У меня уже совсем нет сил делать это упражнение. 7. Я уже очень устал от системы «всё включено». 8. Я уже не могу есть такие фрукты и ягоды, как абрикос, ежевика, малина, персик, айва и инжир. 9. Я уже очень устал от этой каждодневно пасмурной погоды. 10. Я уже не могу видеть эти плохие оценки своей дочери и не могу слушать жалобы её преподавателей.

Alıştırma 82. Türkçe söyleyiniz, “-ı uygun görüyorum / görmüyorum”, “-ı yerinde bir hareket görüyorum / görmüyorum” ve “-ı gerekli görüyorum / görmüyorum” ifadelerini yerinde kullanınız:

1. Mesleksel − değerler − hakkında − bilgi − alışveriş − bulunmak (...). 2. Şehirler arası − otobüs − binmek (...), çünkü otobüs − yolculuk − çok − uzun − sürmek. 3. Uluslar arası − kongre − konuşma − yapmak (...), çünkü bütün − dünya − bu kongre − büyük − önem − vermek. 4. İnsanlar arası − çatışmalar − uzak − durmak (...), siz de − tam tersine − bütün − çatışmalar − karışmak. 5. Moskova − Uluslararası − Film − Festival − anons − artık − yapmak (...). 6. Milletler arası − kuruluşlar − milletler arası − köprü − rol − oynamak − çıkmak (...). 7. Bu − ülke − durum − kötü − gitmek, bunun için − bütün − olaylar − günü gününe − takip etmek (...). 8. Akrabalarım − dahi olsun − amma − kendi − evim − değil − el kapısı − kısa − süre − bile − kalmak (...). 9. Yüksek lisans − eğitim − Bolonya süreci − kapsam − Rusya − değil − dışarı − yapmak (...). 10. Aletli kondisyon − salon − gecegündüz − spor − yapmak (...).

Alıştırma 83. Türkçe tamamlayınız: 1. Sofrada amma da çok amma da lezzetli yemek var. O kadar lezzetli

ki (пальчики оближешь), ancak tam olarak tamamlamayın, biraz da çocuklara kalsın! 2. Sen yine patrona karşı çıkıyorsun. (У тебя что, с головой не в порядке!) 3. İşin tuhafı şudur ki Işık burada herkese karşı çok nazik bir şekilde hareket ediyor, ancak bellidir ki kendisi ağır canlı, arasıra da çok kaba bir adam. − (Не буди в нём зверя)! 4. Arkadaşım Fikret evinde iki köpek ve üç kedi besliyor ve (на седьмом небе от счастья). Benim de bir tek köpeğim yok. − (Не беда), çünkü bir köpek beslemek o kadar kolay bir değil.

148

5. Yarın öğlende hizmet gereği Türkiye’ye, ancak Ankara, İstanbul gibi yere değil, Türkiye’nin Güneydoğusuna, Diyarbakır’a gidiyorum, orada şimdi büyük protestolar ve bir çok yerlerde grevler var. − (В этом деле нет ничего хорошего), amma yine de (всяк в душе лев), sana da (счастливого пути)! 6. Saat dört çeyrekte Türkiye Büyük Millet Meclisinde bizim çok önemli bir görüşmemiz var, sen de çok yavaş gidiyorsun. Haydi çabuk yürü! − Yok canım! Bak! Trafik çok yoğun. (Тише едешь − дальше будешь)! 7. Ramazan Bayramının başı Eylül’ün beşine düşüyor. (Что ты на это скажешь)? − Efendim, 5 Eylül’ün Ramazan dışında ne önemi var acaba? 8. Bu adam bomboş, ancak herkese yukarıdan bakıyor. − Evet, (недалёкий человек, но с большим гонором). 9. Bugün özel bir gün, senin yaş günü. İşte sana (скромный подарок от всего сердца). 10. Siz çok çalışkan ve üretici bir adamsınız, gecegündüz hep çalışıyorsunuz. Çok işiniz mi var? − Evet, (на отдых совсем нет времени). 11. Bizim o kadar çok dostumuz yok. − (Лучше меньше, да лучше)! 12. Bak, sen yine aşırı heyecana geliyorsun. Bu da bir tek eksiğin değil. − Canım, (тот, кто видит недостатки друга, остаётся без друзей).

Alıştırma 84. Türkçe cümle kurunuz: [Врач] – ты – внимательно – послушать (!). [Я] – себя – очень

плохо – чувствовать (→). Лекция – учитель – внимательно – [слушать] – необходимо (→). [Они] – традиционный – турецкий дом – останавливаться (!). [Вы] – красный – и – желтый – свет – обязательно – стоять (!). [Мы] – вы – качественные – услуги – ждать (→). [Мы] – ваши слова – свет – приготовления – проводить (→).

Alıştırma 85. Aşağıdaki parçaları kullanarak cümleler kurunuz: Sosyal sorumluluk ilkesi; şaka olarak; boğaz girişinde; yeni projenin iyi

başlangıcı; kayıt dışı ekonomi; spor etkinlikleri; Türkiye’nin dış politikası; neşeli ortam; üst düzey görüşme; finans direktörü.

Alıştırma 86. Dinleyerek Rusça söyleyiniz: 1. Ne güzel ki artık gerçek niyetini gösteriyorsun. 2. Bu davranışlarınız

neyi gösteriyor? 3. Devlet okullarının yanında özel okullar da çalışıyor. 4. Çağdaş sanayi her ülkenin ekonomisinde öncülük etmektedir. 5. Bütün borçlarımızı zamanında ödemek bizim için bir vicdan meselesi. 6. Kafkasya ve Balkanlarda şimdi de çeşitli medeniyetlerin eserlerini görmek mümkün. 7. Oğlunuz neci? − O bir akademisyendir. 8. Uzak Doğu Araştırma Merkezinde çalışıyorum. 9. Bu film festivali için son hazırlıklar yapıyoruz. 10. Işık hayatımızın önemli parçasıdır. 11. Burası çocuklarımızın yuvasıdır. 12. Bana lisansı satmak istemiyor. 13. Futbol, voleybol, badminton, tenis hepsi spor oyunları olmaktadır. 14. Siz dinamik misiniz yoksa duruk musunuz? 15. Tenis oynamaktan büyük bir zevk alıyorum. 16. Asya’da niçin arslanların nesli

149

tükeniyor? 17. Bu haberleri nereden duyuyorsun? 18. Sizin güveninizi yavaş yavaş kaybediyoruz, bunu tazelemek gerek. 19. Çilek, kaysı, böğürtlen, ahududu, şeftali, ayva, incir gibi meyveleri biliyor musunuz? 20. Doktora git de en azından kendini dinlesin. 21. 0−5 yaş çocuklarını beslemek zor ve ciddi bir iştir. 22. Bunu sonuna kadar okumak menfaatinizedir.

Alıştırma 87. Türkçe söyleyiniz, cümle kurunuz: sigara (курить; использовать); ilaç (принимать; пить;

использовать); yan yana (сидеть; стоять; работать); yüksek fiyat (просить; платить; хотеть); tedavi (получать; предоставлять); söz (брать; давать; держать); yol (держать; приводить к); Türkçe (изучать; преподавать; говорить); politika (проводить; реализовывать; делать); balık (кушать; ловить); can (забирать; отдавать); yer (иметь; занимать; давать).

Alıştırma 88. Составьте наиболее частотное глагольное словосочетание:

çorba (...); bu bardağa sıcak su (...); fena koku (...); çilek (...); nesil (...); hazırlık (...); üniversitede Türkçe (...); faaliyet (...); tenis (...); spor (...); sigara (...); gerek (...); ağına (...); şehirde (...); zarara (...); borçlarını (...); tarihe (...); çocuklara dans (...); 200 yıldır Arap atı (...); araba (...); balık (...); tedavi (...); zavallının yardımına (...); eşini kapıda (...); heyecana (...); acı (...); Bilkent üniversitesinde (...); polise (...); yanlış ata (...).

Alıştırma 89. Doğru fiili seçiniz ve şimdiki zamanda olumsuz yapınız: Burnum (duymak; işitmek; dinlemek). Kulağı (hissetmek; dinlemek;

duymak). Kendimi pek iyi (hissetmek; duymak; dinlemek). Bu yaramaz çocuk beni hiç (duymak; dinlemek; hissetmek). Biz size karşı derin saygı duygusunu (beslemek; işitmek; dinlemek). Artık sözlerimizi (devam etmek; başlamak; sürdürmek). Siz geleceğe yönelik projeleri (sunmak; başvurmak; koymak). İlişkilerimiz daha üst seviyeye (kalkmak; çıkmak; düşmek). Ülkeniz uluslararası alanda önemli bir rol (oynamak; sunmak; tutmak). Sen prensip adama (dönmek; çıkmak; göstermek). Ben artık bu yaşlı ata (koymak; oynamak; kullanmak). Sen niçin sıcak çorba (yemek; kullanmak; içmek).

Alıştırma 90. Şimdiki zaman yapınız: [Ben] – heyecan – kapılmak; [sol kulağım] – ses – duymamak; [onlar]

– kayıplar – acı – hissetmemek; [doktor] – hasta – dinlemek; bebeğiniz – [kim] – beslemek; [oğlumuz] – doktora – yapmak; [ben] – her – haber – bülten – için – bir – röportaj – yapmak; bu öğrenciler – [kim] – burs vermek; [şeker hastalığı] – yavaş yavaş – tarih – karışmak; bazı – [büyük devletler] – dünya – barış tesis etmek – sorumlu olmak; [kızın] – nerede eğitim görmek; [sen] – cevaplarım – daima – sabırlı bir şekilde – beklemek; sen – bu – eski – araba – çok pahalı – satmak.

Alıştırma 91. Rusça söyleyiniz:

150

1. Yalana kapılma. 2. Hiç ağrı duymuyorsun. 3. Oğluma Turgut ismini koymak istiyorum. 4. Benim kafam karışıyor. 5. Derste hocayı dinle. 6. Bu işte bizi taraf yapmayınız. 7. Bu devlet totaliter rejimleri besliyor. 8. Bu kabulün ev sahipliğini kim yapıyor? 9. Bu tür faaliyet için kim lisans veriyor? 10. Niçin sözüme karışıyorsunuz? 11. Bu yeni görevde etkinizi tesis ediniz. 12. Sınırlar kalkıyor ve yabancı dil problemleri tarihe karışıyor. 13. Artık büyük değişim ve gelişme görmek için zaman geliyor. 14. Senin yüzünden her işin gerçeğini okumak mümkün. 15. Biliyor musunuz, trafik kazalarına en çok üniversite mezunları karışıyor. 16. İzmir Üniversitesi ABD’de eğitim şansı sunuyor, ancak bu şansı kullanmak için bir miktar para gerek. 17. Niçin kapıda bekliyorsunuz, haydi içeri! 18. Kimileri büyük paralara ülkesini satıyorlar. 19. Sakın, burada polis insanların özel hayatlarına karışıyor. 20. Başbakan yeni kabineyi Cumhurbaşkanına bugün sunuyor, bizim işimiz de beklemek. 21. Birşey yapmak için önüme binbir türlü şart koyuyorsun, bu işin hiç tadı yok. 22. Yirmi yıldır bütün ödemeleri zamanında yapıyorum, böylece yirmi yıldır yastığa başımı huzur içinde koyuyorum.

Alıştırma 92. Türkçe söyleyiniz: 1. Меня каждый раз перед лицом таких событий охватывает

паника. 2. Откуда ты узнаешь эти новости? 3. Он знает, что такое предвосхищать будущее. 4. Я не слышу высокие звуки. 5. Почему ты не слушаешь такую прекрасную музыку? 6. Держать домашнее животное – сложная вещь. 7. Мы к вам питаем самые хорошие чувства. 8. Почему вы мне не даете гарантий? 9. Этот университет дает самое качественное образование. 10. Везде нужно установить человеческие права. 11. Чтобы получить хорошее лечение, поезжайте за границу. 12. Прочитай этот документ повнимательнее. 13. Вот уже два часа мы ждем врача. 14. За сколько можно купить этот фешенебельный дом? 15. Благодаря новой системе записи больничные очереди уходят в историю. 16. Заплати налоги и спи спокойно. 17. Весь мир бегает за этой красавицей. 18. Где можно научиться разводить цветы? 19. Турция поспевает доставить помощь на три континента. 20. Вы у себя дома делаете для своего ребенка игровой час?

Alıştırma 93. Türkçe söyleyiniz, yeni cümle kurmak için deyimi kullanınız:

1. Вы не хотите влезать в долги. − Вы не хотите попадать под влияние этого нечистого на руку человека. 2. Вы хотите изучать два иностранных языка по выбору. − Вы хотите смотреть тот фильм, который хотите. 3. Вы констатируете факт, что Мурат словно с Луны свалился. − Вы констатируете факт, что вам ничего не известно о пользе дистанционного образования. 4. Вы утверждаете, что все ваши обещания все время вылетают из головы. − Вы утверждаете, что в присутствии

151

начальника у вас слетает с языка полная чушь. 5. Вы утверждаете, что никогда не отказываетесь от своих слов даже под влиянием трудностей. − Вы утверждаете, что даже перед лицом полицейского преследования вы не отказываетесь от своих идей. 6. Вы настаиваете на том, что пусть будет меньше, но будет лучше. − Вы настаиваете на том, что пусть товар будет дороже, но качественней. 7. Вы хотите сесть за руль автомобиля и управлять им. − Вы хотите пересесть с кровати за компьютер и немного поиграть. 8. Хасан приговорен к тюремному заключению. − Хасан обречен на то, чтобы всю жизнь в малюсенькой квартире на окраине города и вкалывать на своей работе.

Alıştırma 94. Okuyup tercüme ediniz: 1. Eğitim programına göre son matematik derslerinde doğrusal

sistemler teorisi kapsamında doğrusal hareket üzerinde çalışıyoruzdur. 2. Umarım sayfama uğruyorsunuz ve linklere bakıyorsunuzdur. 3. Benim oğlum bir bilim dergisinde çalışıyor, aynı zamanda televizyon programlarından ismini arasıra duyuyorsunuzdur. 4. Bu zor zamanlarda biz ve bizim gibiler sayesinde bir bakımdan huzur içinde yaşıyorsunuzdur, diğer bakımdan acil parasal ihtiyaç duymuyorsunuzdur. 5. Eminim yine odama bakıyorsunuz ve benim zevkim hakkında büyük bir merakta kalıyorsunuzdur, çünkü o kadar küçük odada bu kadar büyük bir dolaba hiç yer yok her halde. Ancak bu dolabın gerek benim hayatımda, ancak bunun dışında bütün ailemin hayatında ayrı bir önemi var. Bu dolap benim dedemin babasından kalma eşyadır. 6. Bak, hocamız Turgut bey artık bize dikkat ediyor ve kimi zaman bize tavsiyeler veriyor, yani doğru şeyler yapıyoruzdur demektir. 7. Her zaman her yerde doğru bir şekilde hareket ediyorsun, hatta en ince sorular dahil bütün sorulara doğru cevaplar veriyorsun. Umarım aynısını ben de yapıyorumdur. 8. Bu kaktüs bir çiçek açsın istiyorum, bunun için bunu kapalı dolapta tutuyorum ve 10 günde bir sulama yapıyorum. Doğru yapıyorumdur umarım. 9. Ders çalışmak bana çok zor geliyor. Bilhassa okumak hiç hoşuma gitmiyor. Her gün okuyorum, okuyorum, ancak aklımda kalmıyor. Yanlış yapıyorumdur belki de, amma olmuyor işte.

Alıştırma 95. Rusça karlışılıkları veriniz, Türkçe cümle kurunuz: 1. Yeme de yanında yat! 2. Aklından zorun mu var? 3. Yolunuz açık

olsun! / İyi yolculuklar! 4. Askerlerimiz topraklarda yatıyor. 5. Gel keyfim gel! 6. Herkesin gönlünde bir aslan yatar! 7. Boş başak dik durur. 8. Ahbap kusuruna bakan ahbapsız kalır. 9. Yürü! 10. Uyuyan yılanın kuyruğuna basma! 11. Zevkten dört köşe. 12. Bu işin hiç tadı yok! 13. Az olsun, uz olsun! 14. Zararı yok! 15. İşte sana çam sakızı çoban armağanı. 16. Buna ne dersin? 17. Acele işe şeytan karışır! 18. Acele eden yolda kalır! 19. Dur yok otur yok!

152

Alıştırma 96. Okuyunuz, tercüme ediniz ve kalın harfle yazılmış sözlere soru sorunuz:

1. Bu ruh hastası en ciddi ruh krizlerini ilk ve son baharlarda yaşıyor. 2. Kendimizi sıkça yorgun hissediyoruz. 3. Ülkeler arası ticaret esasları içe matuf ticareti reddediyor. 4. Ülkenin bu bölgesinde şehirler arası ulaşımda büyük zorluklar görüyoruz, çünkü şehirler arası otobüslerin sayısı çok az, demiryol ağı da hiç yok. 5. Ülkemiz uluslararası alanda en zor durumlarda, savaş halinde dahi tecrübesini ve etkisini gösteriyor. 6. Çocuk yetiştirmek işi için büyük bir sabır gerek. 7. Her yıl Türkiye Milli Eğitim Bakanlığı TÖMER (Türkçe Öğretim Merkezi)’nde yaz sırasında Türkçe öğrenmek için Rus öğrenciler dahil yabancı öğrencilere bir dizi eğitim bursları veriyor. 8. İstanbul Boğazı’nın Avrupa yakasında değil Asya yakasında oturuyorlar. 9. Sizlere geliyoruz, ancak hep bin ah işitiyoruz. 10. Bellidir ki bebekler ilk günden itibaren güçlü bir ritm duygusuna sahip oluyorlar. 11. Kimi ülkelerde şimdi de kadın meslek ve iş konusunda kocasının iznini almak zorundadır. 12. Çocuklara ve yaşlılara karşı büyük sorumluluk hissediyoruz. 13. Cumhuriyet tarihinin en önemli hadisesini yaşıyoruz. 14. Bu olaylar karşısında bütün milletimiz yavaş yavaş heyecana kapılıyor. 15. Bu güzelin harika yüzüne kapılmamak mümkün değil.

Alıştırma 97. Türkçe söyleyiniz, “şimdi” yoksa “artık” sözcüklerini yerinde kullanınız:

1. Сейчас мы дома учим уроки. 2. Теперь мы учимся в этом самом большом и современном университете нашей страны. 3. По долларовым счетам вы испытываете вообще какие-либо проблемы? − Сейчас не испытываем, а вы? − Мы тоже теперь не испытываем. 4. Сколько часов в день вы спите? − Сейчас мы уже спим около 8 часов в день, но опять-таки чувствуем себя усталыми, быстро устаем. Что конкретно вы в этой ситуации посоветуете? 5. В каком районе Турции вы живете? − Сейчас я живу на юге Турции в Адане. Вы тоже приезжайте, я вас жду. 6. Вы курите? − Нет, сейчас я не курю, а вы? − Я уже не курю. 7. Сегодня заканчивается рабочая неделя, и теперь можно ехать загород отдыхать. 8. Мой сын вот уже несколько месяцев учится и день и ночь, и теперь у него совсем нет плохих оценок, у него по всем предметам только отличные оценки. 9. Мы сейчас мирно беседуем, поэтому не вмешивайся в наш разговор, чтобы наши отношения остались хорошими. 10. Теперь слова твоего начальника не воспринимаются в шутку, потому что сейчас очень легко остаться без работы.

Alıştırma 98. В соответствии с пунктами 5.3 и 5.5 установите предложения с прямым дополнением, определите категориальное значение прямого дополнения, переведите на русский язык:

1. Bu durumda Hasan yine şart koyuyor. 2. Bu durumda Hasan yine

153

bir şart koyuyor. 3. Bu durumda Hasan yine bir şartı koyuyor. 4. Bu durumda Hasan yine şartları koyuyor. 5. Bu durumda Hasan yine şartlar koyuyor. 6. Bu durumda Hasan yine aynı şartı koyuyor. 7. Bu durumda Hasan yine aynı şartlar koyuyor.

Alıştırma 99. Okuyup tercüme ediniz: 1. Bugün çok zor ve ciddi işe başlıyoruz, ancak bellidir ki bu işin

başında Hasan bey bulunuyor. Bunun yanısıra diyorlar ki Hasan bey ağır canlı ve bulanık bir adam, bunun için kendisine bazı sorular sormak istiyorum. Ancak bunlara açık (net) cevaplar beklemiyorum. 2. Millet önünde Milli Eğitim Bakanına eğitim reformu konusunda sorular soruyoruz. Söz konusu eğitim reformu hakkında, reformun amaçları hakkında bilgi almak istiyoruz. Amma Sayın Bakan hala millete cevap vermek istemiyor. Bu reformun sözde amacı çocuklarımıza daha çağdaş, daha kaliteli eğitim vermek, çocuklarımızı daha yapıcı ve yaratıcı yapmak, ancak reformun usulleri bunun tam tersini gösteriyor. 3. Kendi kendime son zamanlarda şu iki soruyu çok soruyorum: ben hayattan ne istiyorum ve hayat bana ne veriyor yoksa gerçekten ne vermek istiyor? Ancak bellidir ki bu iki soru dahil bazı soruları çözmek elimizde değil. 4. Ders yılının son dersinde çocuklara her konudan sorular soruyorum, böylece bilgilerimizi tazeliyoruz. 5. Bir soru soracağım! − Yine sağlık problemlerine ve yeni teknolojilere dayalı çağdaş gelişmiş tedaviler konusunda bana üst üste sorular soruyorsunuz. Bu gibi sorularınız karşısında zor bir duruma uğruyorum, çünkü bunlara cevap vermek için yeterliğim yok. 6. Hep aynı soruları soruyorum kendime. Aynı sorular fakat farklı kelimeler kullanıyorum. 7. Niçin hep bana soruyorsunuz? − Sana sadece adamın adını soruyorum. Basit bir soru. Bak, çok kolay sorular soruyorum. Sen de biraz fazla heyecana geliyorsun.

Alıştırma 100. Türkçe tamamlayınız: 1. “Euronews” kanalında (чем ты занимаешься)? − (Готовлю

репортажи), siyasilere, devlet, bilim, din adamlarına (задаю вопросы). Sorularımda arasıra biraz daha ileri gidiyorum ve (задаю личные вопросы), insani konular üzerinde konuşmak istiyorum, çünkü hepimiz mesleksel konulardan başka insani konulara da büyük ilgi gösteriyoruz. − Senin kişisel sorularına hangi cevaplar geliyor? − Ben (задаю искренние вопросы), doğal ki (жду искренние ответы), amma her zaman olmaz bu. − Onlardan her birine (как много вопросов ты задаешь)? − Röportajdan röportaja değişiyor, çünkü bu duruma, konuya ve insanın doğasına bağlıdır. 2. Çocuklar (задают прекрасные вопросы). Anne babaları bu sorular karşısında, bunlara cevap vermekte arasıra zor bir duruma geliyorlar, ancak bellidir ki çocuklarının tek bir amacı var: gerçeği öğrenmek. Çocuklarının bazı zor sorularının (где берешь ответы)? 3. Şirketimizde yılda bir finans direktörü değişiyor. Onlardan her yenisine (задаю один простой вопрос): “1.400 liranın %18

154

KDV’sini bana söyler misiniz?” − Canım, sen de KDV sözünün Rusçasını bana söyler misin? − “KDV”, yani Katma Değer Vergisi, Rusça «НДС» demektir. 4. Akşam babası geliyor, Ayşe de («Чем конкретно занимаешься? Что читаешь? Что смотришь?») sorularına (давать ответ) çalışıyor.

Alıştırma 101. Türkçeye çeviriniz: 1. Эти цвета создают в душе человека, особенно у душевно

больных, различного рода возбуждения. Они меняются в лице и переживают душевный припадок. 2. Что конкретно ты делаешь по утрам? − По утрам, как и прежде, я, как правило, встаю в семь часов, делаю зарядку, на улице в парке делаю пробежку, бреюсь, чищу зубы, умываюсь, принимаю душ, завтракаю. 3. Душа моя, как у тебя дела, ты в порядке? − Извините, добрый день, у меня сейчас все мысли о другом. Сегодня в половине десятого у нас экзамен по турецкому языку. − Желаю успехов! 4. В течение нескольких последних лет облик вашего города быстро меняется, но меняется в худшую сторону. Вы же не придаёте этому никакого значения. − Да, вы правы, мы этому не уделяем достаточно своего внимания. Послушайте, но у нашей деятельности есть и положительные стороны. − Что и говорить, кроме этого, так сказать, малюсенького недостатка развитие продолжает идти в правильном направлении. 5. Тургут-бей, здравствуйте! Люди задают вам вопросы о психологии деятельности, а также о трудовом договоре. Мы все ждём ваших ответов. − Правовые вопросы находятся вне сферы моей компетенции, поэтому на некоторые вопросы наших граждан у меня ответов нет. 6. Вы опять мне регулярно задаёте вопросы на тему футбола, однако тема моей футбольной карьеры (жизни) не открыта ни для кого. 7. Я испытываю к тебе уважение, поэтому я не хочу задавать тебе такие лёгкие вопросы. 8. Один раз на каждой неделе я задаю тебе два одних и тех же вопроса: есть ли у кого-нибудь на тебя жалобы и что ты делаешь на выходные? − Почему ты спрашиваешь о моих планах на выходные? − Потому что мы едем на дачу. Ты едешь? 9. Уже самый разгар осени (мы − в самой центре осени). Погода уже не настолько жаркая. Ты же, как и в прошлом году, всё ещё носишь летнюю одежду. Нам это кажется странным (мы это видим странным). 10. Скажи, пожалуйста, Турция входит в Шенгенскую зону? − Ты что, с Луны свалился? − Т.е. Шенгенская зона на другом краю света? − У тебя что, с головой не в порядке?

Alıştırma 102. Dinleyerek Türkçe söyleyiniz: 1. Мы всё время имеем при себе компьютер (никогда не

расстаёмся с компьютером) и постоянно заходим на сайты самых крупных газет в мире, таким образом в любом уголке мира мы следим за

155

событиями. 2. Чем занимается ваша дочь? − Вы наверняка слышите её имя по некоторым телевизионным программам. 3. В целом нынешний год гораздо труднее прошлого года, но наше нынешнее положение гораздо лучше нашего прошлого положения. Мы хотим, чтобы наш следующий год был гораздо лучше. 4. Мы хотим, чтобы и у нас в саду распустились гладиолусы, поэтому мы лично за ними ухаживаем и особенно самостоятельно осуществляем полив, потому что правильный полив имеет особое значение. 5. Этот малыш очень забавный, но для того, чтобы его воспитывать, нужно большое терпение. 6. Почему бы им не продемонстрировать весь свой опыт и влияние на этой серьёзной и ответственной должности?! 7. Какую по размерам стипендию вы в месяц получаете от государства? − Стипендию получают только студенты-бюджетники, однако наряду с этим обязательным условием надо хорошо учиться и иметь по экзаменам хорошие отметки. 8. Сегодня мы идём на выставку кукол-марионеток. На этой выставке можно приобрести некоторые куклы. Каждая кукла − очень изящная работа, и невозможно не быть покорённым этой изящной работой. 9. Сегодня мы являемся свидетелями (переживаем) одно из самых важных событий нынешнего столетия, поэтому нас постепенно охватывает волнение. 10. Что вы испытываете по отношению к этому несчастному пожилому человеку? − Невозможно испытывать ничего кроме большой благодарности и ответственности.

Alıştırma 103. Türkçe tamamlayınız: 1. Ben size karşı (ne besliyorum? − самые добрые чувства). 2. Sen

elinde (ne tutuyorsun? − стакан чая). 3. Bir kimseye (neyi söylemiyorum? − это). 4. Her akşam (neler yapıyorum? − смотрю какой-нибудь фильм, делаю уроки, отдыхаю). 5. Siz en iyi bir şekilde (ne yapıyorsunuz? − принимаете гостей). 6. Siz ev sahipliğinizi (nasıl yapıyorsunuz? − в самом лучшем виде). 7. Sınavda bu tembel öğrencilerden (ne sorsunlar? − всё). 8. Sınavda bu tembel öğrencilerden (neyi sorsunlar? − всё). 9. Bahçemizde (neler yetiştiriyoruz? − клубнику, абрикос, ежевику, малину, персик, айву). 10. Çemen Tekstil işçileri (neyi ve nasıl sürdürüyor? − забастовку самостоятельно). Biz de onlara (ne yapıyoruz? − оказываем поддержку). 11. Irak belgeleri (neyi gösteriyor? − истинное лицо войны и не только войны, но и некоторых стран, а также их реальные намерения). 12. Bu gazete bize (neler sunuyor? − самые интересны и самые свежие новости).

Alıştırma 104. Dinleyerek Rusça söyleyiniz: 1. Bellidir ki bu devlet bölgesinde en büyük ülkelerden biridir, ancak

bunun yanısıra bu devletin hiç siyasi etkisi yok, çünkü o bazı diğer büyük ve güç sahibi devletlerin kukla devleti halindedir. 2. Hayatınızı yapayalnız hep o

156

küçücük Nuh Nebi’den kalma evde mi sürdürüyorsunuz? − Evet, hayatımı böyle sürdürüyorum, ancak bir kimseden ve bir şeyden hiç şikayetim yok. Kendi hayatımdan ben kendim sorumluyum. 3. Bilir misiniz, komşumuz Esra uzun zamandır işten kalıyor. Kocası yok. Kendisi ve küçük kızı Meliha yalnız yaşıyorlar. İki günden beri alışverişe gitmiyor, çünkü hiç parası yok. Kendisine yardım etmek gerek. − Ancak bir kimseden hiç yardım kabul etmiyor. − O halde borç para vermek lazım. 4. Evlatlarımız için iyi bir hayat, iyi bir istikbal istemek bizler ana babalar için normal, yani doğal bir şeydir. 5. Şimdilerde bile artık geleceğe dair planlarımı yapıyorum ve tabi ki geçmişten de dersler almıyor değilim. 6. Bir bankadan kredi almak için bankaya güvence belgelerini vermek gerek. 7. Bu yaz ülkemizin genelinde normalden çok daha sıcak, ancak bilhassa Güneydoğu bölgelerinde zor bir durum var, çünkü bütün göllerde su seviyesi düşüyor. 8. Sizde hayat seviyesi nasıl, sıradan insanlar nasıl yaşıyor? − Bizde son beş yıl içinde çok önemli sosyal, ekonomik ve politik reformlar uygulanıyor, bu reformlar ışığında herkesin hayat seviyesi ve kültür düzeyi günden güne çok daha yüksek oluyor. 9. Artık her birinizden bütün borçlarınızı sormak zamanı geliyor. 10. Her yerde, her sözümde, her davranışımda beni takip ediyorsunuz, niçin bunu yapıyorsunuz?

Alıştırma 105. Konuşmayı okuduktan sonra ezberleyip Türkçe anlatınız:

Konuşma: Geleneksel kahvaltı Emine: Kahvaltı yapıyor musun? Berna: Sorma! Rejim tutuyorum, bunun için benim kahvaltım bir fincan

kahveden ibarettir. Emine: Ben de öğünlere büyük önem veriyorum. Bir de diyetisyenim

var. O da “Kahvaltıyı ihmal etmeyin! Her sabah düzenli ve sağlıklı kahvaltı ediniz, böylece ideal kiloya ulaşmak mümkün” diyor.

Berna: Evet, kilo vermek için sadece kahvaltının değil her öğünün kendi önemli yanı var. Ancak senin diyetisyenin ideal kahvaltı hakkında ne diyor?

Emine: Bu konuda birkaç önemli nokta var. Kahvaltıyı her sabah aynı saatte yapmak şarttır. Bir diğer önemli konuya da dikkat etmek istiyorum. Kahvaltı bireye özgün olarak değişiyor, ancak genellikle iyi bir kahvaltı sağlıklı ve hafif yemeklerden oluşmakta. Bu bağlamda en ideal kahvaltının örneği geleneksel Türk kahvaltısıdır. Zaten “kahvaltı”nın sağlık, geleneksel ve ailesel boyutları var.

Berna: Bu boyutlar nedir bilmem, çünkü mesela “kahvaltı” diyorsun, benim aklıma da hemen şöyle bir manzara geliyor: evde güzel bir ekmek kokusu var, demlikte tavşan kanı çay bekliyor, sofrada zeytin, peynir çeşitleri, sahanda yumurta, sucuk, salam, bal, kaymak var. Bunları dinlemek bile insanın karnını acıktırıyor.

157

Emine: Karnın açtır her halde, çünkü aklına normalden çok daha fazla yemek geliyor.

Berna: İdeal kahvaltı mönüsüne neler dahil? Geleneksel Türk kahvaltısı nelerden ibarettir?

Emine: Genelde Türk mutfağının Akdeniz ve Ortadoğu çeşitleri var. Ancak geleneksel Türk kahvaltısı konusunda aklıma daima özel bir sofra gelmektedir de bu sofrada daima peynir, zeytin, en az 3 çeşit reçel, bal, yumurta, tereyağı bulunmaktadır.

Berna: Tamam, o halde kahvaltının sağlık boyutu nedir? Sağlık bakımından ideal kahvaltı mönüsüne bir örnek ver, bakalım.

Emine: Evet, mesela beden gücüne dayalı bir işte çalışıyorsun. O halde kahvaltıda çay yerine süt ya da meyve suyunu içmek mümkün, genelde yemeklerin miktarları biraz daha fazla olur.

Berna: Ben de biliyorsun rejim tutuyorum. Buna ne dersin? Emine: Evet, bu durumda yemeklerin tamamını değil sadece birkaçını

yemek gerek. Berna: Evet, bütün bunlar besbelli şeylerdir, ancak kahvaltının hangi

ailesel boyutu var? Emine: Kahvaltı sofralarının Pazar günleri ayrı bir önemi var. Çoluk

çocuk kalabalık tüm aile böyle kahvaltı sofrası başında beraber güne başlamaktadır.

Berna: Evet, doğrusunuz, bir Türk kahvaltısı şöyle bir gelenektir. Emine: Ancak bazı ülkelerde “tipik” Türk kahvaltısına normal

bakmıyorlar. Berna: Doğal ki kahvaltılar millete göre değişiyor. Örneğin bazı

Avrupa ülkelerinde kahvaltının ayrılmazı balık. Almanya’da tipik bir kahvaltı; peynir ve ekmek çeşitleri, domuz eti, yumurta ve patatesten oluşuyor.

Emine: Evet, mesela Fransa’da kahvaltının en önemli unsurlarından biri kruvasanlar. Sabah kahvaltısında genellikle sıcak çikolata içiyor, yanında da kruvasan yiyorlar. Genelde kahvaltıda kişi başına iki kruvasan düşüyor.

Berna: İki yılda bir İsveç’e, bir de Rusya’ya gidiyorum. Bu ülkelerde de kahvaltılar çok ilginç. Örneğin İsveç’te kahvaltıdan akşam yemeğine kadar tüm öğünlerde başta tatlı su balıkları olmak üzere geniş olarak balık yiyorlar. Alabalık, somon ve ringa balığı önde gidiyor. Rusya’da da bilhassa misafirler için çok doyurucu kahvaltı hazırlıyorlar. Sıcak yemekler bile vardır. Ancak en fazla benim hoşuma Rus usulü esmer ekmek gidiyor.

Emine: Ancak her milletin damak zevkine uygun geleneksel kahvaltılar yanında şöyle standart kahvaltılar da söz konusu.

Berna: Evet, bizde de kimilerin hoşuna geleneksel kahvaltı, kimilerin hoşuna da standart Avrupa kahvaltısı gidiyor. Sana da bu bilgiler için çok

158

teşekkür ederim. Vallahi kahvaltı bir bakımdan sıradan, ancak aslında çok önemli bir öğündür.

Emine: Rica ederim, Bernacığım! Kendine iyi bak! Alıştırma 106. Türkçe söyleyiniz: 1. Он не слышит мой голос. 2. У меня не дышит нос. 3. Стыдно не

слышать об этом событии. 4. Как вы сегодня себя чувствуете? 5. Моя дочь уже взрослая, но и сейчас меня слушается. 6. Почему ты на уроке не слушаешь своего учителя? 7. В этих краях невозможно выращивать такие фрукты, как клубника, абрикос, ежевика, малина, персик, айва, инжир, так как погода очень холодная. 8. Надо придать новый дух нашим чувствам. 9. Мой товарищ по скайпу учит меня игре на гитаре. 10. Для каждого выпуска новостей мы «подгоняем» самые свежие новости (новости последней минуты). 11. В экономике для большего развития мы применяем китайскую модель. 12. Тебе известно, у вас в языке самое длинное слово из скольких букв состоит? 13. У вас прекрасная семья, вы живёте в уважении. 14. Надо уже обновить этот ваш старый репертуар, чтобы к вам в театр приходило больше людей.

Alıştırma 107. Türkçeye çeviriniz: 1. Что собой представляет выражение «Мир в стране, мир во всем

мире»? – Эта фраза является основным принципом внешней политики Турции. 2. В нашей стране сеть автодорог расширяется от года к году. 3. Вы постепенно теряете свое лицо, теперь вы уже не знаете, что такое ответственность. 4. И в этом регионе Африки есть популяция львов, однако в последние годы она, к сожалению, составляет всего несколько сотен. 5. В качестве иностранного языка по выбору я вот уже два года изучаю турецкий язык и получаю большое удовольствие. 6. Деятельность этой лаборатории имеет исключительно важное значение с точки зрения будущего нашей экономики. 7. В этом году я в очередной раз приезжаю в эту прекрасную страну, но на сей раз уже в статусе премьер-министра. 8. Вы современный человек? − Нет! – Энергичный? − Нет! – Ответственный? − Нет! – Уважаемый? − С какой-то точки зрения да! – Работоспособный? − Что вы! – Креативный? − Без сомнения! – Квалифицированный? − Наверное! – Конструктивный? − Конечно! – Внимательный? − Не знаю! – Щепетильный? − Ни коим образом! – Терпеливый? − Нет! 9. Не может идти и речи, чтобы вмешиваться в вашу частную жизнь. 10. Все эти документы необходимо держать под серьезным контролем, потому что за исключением некоторых все они − для служебного пользования.

Alıştırma 108. Konuşmayı okuduktan sonra ezberleyip Türkçe anlatınız:

159

Konuşma: Bir hafta sonu tatili Hasan Bey: Sen ne iş yapıyorsun? Sergey: Ben üniversite öğrencisiyim. Hasan Bey: Hangi üniversiteye gidiyorsun? Sergey: MGİMO, yani Moskova Devlet Uluslararası İlişkiler

Enstitüsü’ne gidiyorum. Hasan Bey: Hangi fakültede okuyorsun? Sergey: Uluslararası İlişkiler Fakültesinde okuyorum. Hasan Bey: İhtisasın nedir? Sergey: İhtisasım diplomasi ve bölge bilimi. Hasan Bey: Demek ki yabancı lisanları öğreniyorsun, değil mi? Sergey: Doğrusunuz. Okulumuzda bütün öğrenciler, biri İngilizce dahil

olmak üzere iki yabancı lisan öğreniyorlar. Hasan Bey: Senin de iki yabancı lisanın vardır her halde. Sergey: Hayır, benim iki değil üç yabancı lisanım var. Hasan Bey: Maşallah! Hepsi zorunlu yabancı lisanlar mı, yoksa

bazılarını isteğe bağlı mı öğreniyorsun? Sergey: Hepsi zorunlu yabancı lisanlar. Hasan Bey: Maşallah! Bunlar nelerdir? Sergey: Bunlar Türkçe, İngilizce ve Özbekçe. Hasan Bey: Senin Türkçen vallahi çok güzel! Sergey: Estağfurullah! Hasan Bey: Her gün üniversiteye gidiyor musun? Sergey: Pazar hariç haftada altı gün üniversiteye gidiyorum, demek ki

bir tek tatil günüm var. Hasan Bey: Pazar günleri neler yapıyorsun? Sergey: Pazar günleri üniversiteye gitmiyorum, dinleniyorum. Genelde

mesai haftası içinde saat altıda kalkıyorum, Pazar günleri de daha geç, saat sekiz dokuzda kalkıyorum.

Hasan Bey: Pazar sabahı neler yapıyorsun? Sergey: Pazar sabahı hiç acelem yok. Bunun için bir süre yatakta

kalıyorum, televizyon seyrediyorum, yoksa kitap okuyorum. Hasan Bey: Saat kaçta kahvaltı yapıyorsun? Sergey: Saat onda. Hasan Bey: Kahvaltıda neler var? Sergey: Kahvaltıda yumurta, çoban salatası, içli krep, krema, çay ya da

kahve var. Hasan Bey: Kahvaltı biraz yoğun, değil mi? Sergey: Evet, ancak mesai haftası içinde çok hafif kahvaltımız var. Hasan Bey: Hafta sonu tatilinde ders çalışıyor musun? Sergey: Elbette! En azından iki saat Türkçe çalışıyorum. Ancak boş

zamanım da var.

160

Hasan Bey: Bu sırada neler yapıyorsun? Sergey: Neşeli ortamlar çok hoşuma gidiyor. Bunun için arasıra aletli

kondisyon salonuna gidiyorum ve orada spor yapıyorum. Arasıra da gece kulüplerine diskoteğe gidiyoruz ve orada eğleniyoruz.

Hasan Bey: Kültür etkinliklerine nasıl bakıyorsun? Sergey: Biz çok şanslıyız, çünkü Moskova’da çok müze, tiyatro ve

sergi var. Doğal ki oraya da gidiyorum ve büyük bir zevk alıyorum. Hasan Bey: Hiç yorulmuyor musun? Çok hareketlisin. Sergey: Evet, arasıra mesai haftası içinde çok yoruluyorum. O zaman

bütün gün evde kalıyorum ya da aile halinde yazlığımıza gidiyoruz ve açık havada dinleniyoruz.

Alıştırma 109. Doğru sözü seçiniz ve şimdiki zaman yapınız: 1. Dünyamız devletler arası savaşlara doğru (çıkmak; gelmek; gitmek).

2. Biz Rusya olarak devletler arası arenada haklarımıza ve çıkarlarımıza sahip çıkmaya (yetiştirmek; çalışmak; koşmak). 3. Devletler arası sorunları kim (çözmek; kullanmak; sunmak)? 4. Bugün Rus–Türk hükümetler arası toplantısında iki ülke Başbakanları (karışmak; demek; hazır bulunmak). 5. Biz bu problemi çözmek için hükümetler arası anlaşmaya (başvurmak; hitap etmek; konuşmak). 6. Ne zamandan beri siz kültürler arası psikolojinin usullerini (uygulanmak; merak etmek; çalışmak)? 7. Globalleşme şartlarında farklı kültürlere ait insanlar yan yana (yaşamak; beklemek; uğramak), arasıra bir birine karşı bazı kötü duygulara (hissetmek; işitmek; kapılmak), ancak ne yazık ki okullarda kültürler arası eğitim (görmemek; bakmamak; öğrenmemek). 8. Ne güzel ki, zor durumlarda dahi herkes kişiler arası ilişkileri (sürdürmek; açmak; sunmak), çünkü bunlar bütün problemlerin şöyle bir ilacıdır. 9. Şirketimiz size en kaliteli diller arası tercüme hizmetlerini (tutmak; koymak; sunmak). 10. Bu iki komşu ülke bilhassa son zamanlarda bir birine daha yakın olmak istiyor, artık hükümetler arası platform (tesis etmek; koymak; ihmal etmek).

Alıştırma 110. Sorulara gerekçeli cevap veriniz (Дайте аргументированный ответ на вопросы):

1. Siz hangi spor yapıyorsunuz? 2. Kentlerde büyük köşebaşlarında ne var? 3. Bir bankadan kredi almak için bankaya ne vermek gerek? 4. Siz köşebaşında hangi ışıkta duruyorsunuz? 5. Üniversiteye girmek için kapıda ne kullanıyorsunuz? 6. Moskova’da Türkiye’nin başkenti Ankara’ya göre yeşil alanlar çok mu? 7. Türkiye’nin dış politikasının ana prensibi nedir? 8. Türkiye’de Rusya’ya ve ABD’ye göre demiryollar ağı nasıl? 9. Siz zorunlu yabancı diller dışında isteğe bağlı herhangi bir yabancı lisan öğreniyor musunuz? 10. Sizde, yani Rusya’da ön lisans, lisans, yüksek lisans ve doktora kaç yıldır? 11. Araştırma merkezleri ne iş yapıyor? 12. Dünyamızda farklı medeniyetler var, bu medeniyetlerin farklı kimlikleri var, ortak değerler

161

yanında farklı değerler görmek mümkün. Bu bakımdan dünya genelinde hangi konu ön plana çıkıyor? 13. Kafkasya ve Balkanlar gibi bölgelerin niçin dünyada ayrı bir yeri var? 14. Her okulun kendi eğitim alanı, kendi tabiatı var, ancak bütün okulların ortak ayrılmaz unsurları da var. Bunlar nelerdir? 15. Portakal çok lezzetli bir meyvedir, ancak portakalın kendisi dışında kabuğunun da bir faydası var. Nedir o fayda?

Alıştırma 111. Türkçe söyleyiniz ve tamamlayınız: 1. Особенно в последнее время мы постепенно отстаём на

международной арене как в экономике, так и в политике, потому что… 2. Ваша страна традиционно находится в состоянии динамичного развития, продолжает осуществлять реформы, потому что… 3. В тебе я не вижу ответственного человека, и тебя нужно призвать к ответу, потому что… 4. Уважать права человека − это значить уважать самого себя, потому что… 5. Мы испытываем недостаток квалифицированного человеческого потенциала. Подготовить квалифицированного человека − одна из важных проблем нашего времени, потому что… 6. Необходимо внимательно изучать упаковки продуктов и бутылки напитков, потому что… 7. В жизни перед каждым человеком возникает ряд проблем, однако терпеливый человек не сгибается перед ними (остаётся на ногах), потому что…

Alıştırma 112. Okuyup tercüme ediniz, sorulara gerekçeli cevap veriniz:

1. Ben başta eğitim olmak üzere bütün işlerde son derece titiz bir adamım, ya siz nasıl, titiz bir adam mısınız ve hangi işlerde titiz davranıyorsunuz? 2. Benim büyükannem 75 yaşında, amma çok çağdaş bir kadın, çünkü her gün bilgisayar başında çalışıyor. Siz de çok gençsiniz, amma nasıl, çağdaş bir adam mısınız ve niçin? 3. Siz ülkede ve bütün dünyada öncü bir üniversitede hazırlıkta okuyorsunuz. Size göre üniversitemiz hangi konularda öncü olmaktadır? Siz de nerede ve hangi işlere öncülük ediyorsunuz? 4. Biz daima insan haklarına ve her insanın öz haklarına saygılı davranıyoruz, bu da bizim prensibimizdir, sizin de bu konuda prensipleriniz nelerdir, yani insanlara nasıl davranıyorsunuz? 5. Bizim patronumuz çok çalışkan bir adam, gecegündüz çalışıyor, amma sadece çalışkan değil, aynı zamanda üretken bir adam: hemen hemen her gün birkaç konferansta konuşuyor, fakirlere yardımda bulunuyor, laboratuvarda araştırmalar yapıyor, bilimsel belgeler üzerinde çalışıyor, spor yapıyor, yani basketbol, tenis oynuyor v.s. Siz de ne kadar çalışkan ve ne kadar üretken birisiniz? 6. Her insanın yaratıcı yanı, yaratıcı tabiatı var. Bilhassa çocuklar çok yaratıcıdırlar. Ancak yaratıcı tabiatın huzura ihtiyacı var. Bunun yanısıra her insanın kendi yaratıcı kimliği var, yani söz konusu yaratıcı kimlik kişisel bir unsurdur; kişisel, sosyal, kültürel esasta, yaratıcı koşullarda insanın aklında

162

oluşmaktadır. Sizin de yaratıcı kimliğiniz nedir, ne zaman ve hangi koşullarda aklınızda oluşmaktadır? 7. Arkadaşımız Mesut bey her işe yapıcı bir şekilde bakıyor, bunun için faaliyetinin sonuçları herkes ve herşey üzerinde yapıcı etki gösteriyor. Bir işte yapıcı sonuçlara ulaşmak için neler yapmak gerek? 8. Çarşı, pazar gibi kalabalık yerlerde etrafına ve bilhassa eşyalarına dikkatli bir şekilde bakmak doğal bir şeydir, daha doğrusu şarttır. Siz de ne kadar dikkatli birisiniz? 9. Sabırlı insan iyi insandır, çünkü zor durumlara karşı, çirkin insanlara karşı sabırlı olmaya çalışıyor. Siz de hareketlerinizde ne kadar sabırlısınız, aptal insanlara karşı; küçük, yuları eksik, laf anlamaz çocuklara karşı ne kadar sabırlısınız?

Alıştırma 113. Türkçeye çeviriniz: 1. Что вы ждёте по результатам кропотливой учёбы в этом самом

«продвинутом» университете страны? 2. Когда вы начинаете осуществлять выплаты по своим долгам? − Я точно не знаю. − Помилуйте, шутки в сторону, надо уже указать дату. 3. Я хочу купить апельсины. Вот эти апельсины как, хорошие? Пожалуйста, килограмм. − Эти апельсины просто прекрасные, они вкусные и сладкие. Однако у меня вам совет, покупайте не килограмм, а два, потому что у них толстая кожура. 4. Креативный человек всегда находится в поисках нового. Мысли креативного человека также имеют творческую силу. Творческая сила человека проявляется во всех сторонах его жизни. 5. Жизнь квалифицированного человека, несомненно, меняется в сторону лучшего. Однако обязательным условием для того, чтобы стать квалифицированным человеком, является получение качественного образования. Качественное образование − право каждого человека 6. Конструктивный преподаватель уделяет большое внимание индивидуальному мышлению студентов. На занятиях у конструктивных педагогов перед студентами находятся не маленькие отрывки знаний, а большие мыслительные поля, совокупность информации. Конструктив-ные педагоги на своих занятиях используют самые современные образовательные стратегии. 7. Быть терпеливым − это значит достигать своих целей во всех делах, значит быть хорошим человеком, обладать большой силой, не впадать в излишние эмоции.

Alıştırma 114. Türkçe tamamlayınız: 1. (Сынок), bu et nasıl, (свежее) mi? Bu et(…) bir şüphem var, yani

ben (не советую). Sen doğru(...), ben de aynı (точка зрения). 2. Hasan, oğlunuz(...) ne (случилось)? − Bir hafta(...) beri hastadır. − Geçmiş olsun, amma onun hastalığı(...) ne kadar cidi ve ağır? − (Ничего серьёзного) yok, amma doktor dört beş gün yatak istirahat(...) tavsiye ediyor. 3. Yardımımız(...) ihtiyacınız var mı? − Teşekkürler, amma bu(...) hiç gerek yok, çünkü bu iş bizim elimizdedir. 4. İşte (тебе) yeni bir araba, evlâdım,

163

(пользуйся на здоровье)! − Teşekkürler, babacığım, amma benim bu araba(...) hiç (права) yok. Ancak benim (к тебе) bir (просьба) var. − Ne gibi? − Bana yeni bir bilgisayar gerek, çünkü bu bilgisayar eski mi eski, Nuh Nebi’den kalma bir bilgisayardır. − Tabii, alırım. Bu problem mi hiç? 5. Sen(...) başka bir kimsenin bu gibi dar ve küçük evde, bir de şehrin tam kenarında (проживать намерения нет). 6. Fena hava ve yağmur (по причине) trenimiz bir buçuk saat (вынужден отправляться с опозданием). 7. Şimdi(...) dek bu zor mesele (работать над) hep (выпадает мне). Sana da bizim çok (вопросов) var, amma sen(...) bir tek cevap gelmiyor. 8. (Каждый из нас)’in görevi bu yerde durmamak, daima çalışmak ve her işte (вперёд) gitmek.

Alıştırma 115. Türkçeye çeviriniz: 1. У меня нет ничего против вас, у вас тоже есть право жить в этом

доме. 2. Из-за плохих слов и вольного поведения нашего ребенка нам ничего не остаётся как уйти отсюда. 3. Юго-восток Турции − не очень-то хорошее место для того, чтобы жить спокойно. Потому что в Турции есть места гораздо комфортнее. Конечно, кто-то вынужден уезжать в другое место, однако мы вот уже пятнадцать лет в этом прекрасном городе и не может идти и речи о нашем намерении куда-то отсюда уезжать. Т.е. мы против вашей идеи о возвращении на запад Турции. 4. Сесть в утренние часы в автобус − вещь не из лёгких. Потому что они всегда забиты до отказа. 5. Я обеспокоен будущим наших детей, потому что в мире очень сложная, запутанная обстановка, за одним кризисом следует другой. 6. Сегодня 5 июня, т.е. пора отправляться в путь. Ехать быстро − это не проблема, потому что эта наша машина новая. − Счастливого вам пути! 7. Завтра конец недели, выходной, и нет необходимости вставать рано и работать целый день. Вокруг нашего дома есть несколько парков. Так вот, отдохнуть в одном из них − лучшее лекарство от различных проблем. 8. Наша цель − жить в самом центре Анкары, в одном из этих фешенебельных домов, но на сегодняшний день у нас нет нужной суммы. 9. Вы очень усталые, в чем причина? 10. Надо обязательно обменяться мнениями относительно предстоящих каникул, чтобы они не провалились из-за какого-нибудь одного недочета.

Alıştırma 116. Türkçe tamamlayınız ve tercüme ediniz: 1. Yeni sosyal ve yeni sağlık reformları gibi konular(…) ilişkin fikir

alışverişinde bulunmak istiyoruz. 2. Sizde sıradan insanlar askerler(…) yönelik saygı besliyorlar mı? 3. Geçen ay(…) beri rejim tutuyorum ve artık günden güne yavaş yavaş kilo vermeye başlıyorum. 4. Şirketimiz(…) ait tesislerden biri şehir dışında bulunuyor, her gün orada işlerim var, bunun için araba kullanma(…) mecburum. 5. Biz siz(…) büyük bir ihtiyaç duyuyoruz,

164

çünkü sizden başka birkimse yardımımıza koşmuyor. 6. Memlekette yaşlı bir annem var ve ona bakma(…) yükümlüyüm. 7. Geniş aileler(…) mensup bireylere devlet daima yeteri kadar yardım gösteriyor. 8. İleri teknoloji(…) dayalı sanayiler sektörüne sahip ülkelerin ileri bilim adamları bugün Moskova’ya geliyorlar. 9. Dünyanın güçlü ekonomilerinden doların geleceğin(…) ilişkin ciddi sinyaller geliyor. 10. “Öğretim üyesi” kategorisin(…) kimler dahil? − Bu kategori(…) yüksek okulların profesörleri ve doçentleri, akademisyenleri dahil. 11. Türkiye Büyük Millet Meclisinin üye tam sayısı ne kadar? − Tam bilmiyorum, 600’(…) yakın. 12. Türkiye bizim yakın komşumuzdur. Üç milyon(…) yakın Rus vatandaş Mayıs’(…) itibaren Kasım’(…) kadar Türkiye’ye geliyor, işte bunun için bizim Türkiye’(…) karşı özel hislerimiz var. 13. Diyorlar ki aşk duygusu 52 yaşın(…) itibaren yok oluyor. − Bu gerçek dışı.

Alıştırma 117. Ters anlamlı sözcükleri söyleyiniz: Yavaş; başlamak; binmek; inmek; oturmak; uyumak; durmak; girmek;

yukarı; ileri; hafif davranış; vermek; öğretmek; almak; koymak; sunmak. Alıştırma 118. Eş anlamlı sözcükleri kullanınız, tercüme ediniz: 1. Bu karmaşık işin teferruatlarına hiç inmek niyetim yok. 2. Günde

en az 8 saat uykum var, yani kaide olarak saat onda uyuyorum ve sabah saat altıda uyanıyorum. 3. Arabanız normalden çok daha çabuk gidiyor. Sakın, aşırı hızın hiç şakası yok. 4. Mutlaka bir daha bize geliniz, sizi davet ediyoruz, çünkü siz bizim en değerli misafirimizsiniz. 5. Bu palavranın hiç önemi var mı? 6. Martın sekizi, yani anneler günü geliyor, bunun için annemize ve kızkardeşimize bir armağan almak gerek. 7. Bugün hava vallahi güzel. Böyle açık havada yağmurun ihtimali hayli zayıf. 8. Bu önemli ve ciddi işin başında kim, babanız Sami bey mi duruyor? 9. Burası vallahi güzel ve ayağım buradan hiç gitmiyor, bunun için bir teklifim var: siz gidiniz de patronumuza haber veriniz, biz de daha iki üç gün için burada kalıyoruz. Tamam mı? 10. Bu uzun film hiç bitmiyor. 11. Bütün insanlara, herkese, bütün bireylere hem güven hem de saygı besliyorum. 12. Gelişimimizde yeni ve daha yüksek teknolojik seviyelere çıkıyoruz, her açıdan çok daha gelişmiş hale geliyoruz, geleceğimiz parlak olsun, yeni kuşaklar çok daha iyi yaşasın istiyoruz. 13. Şirketimizde bütün yeni projelerin ya başında ya da arkasında İsmail bey duruyor. Patronumuzun kendisine büyük güveni var, çünkü İsmail bey bir bakımdan çok kreatif diğer bakımdan da çok prensip bir adam. 14. Bu soğuk hava koşullarında çiçek yetiştirmek o kadar kolay bir şey değil. 15. Atatürk’ün ve Türkiye Cumhuriyeti’nin dış politikasının ana prensibi “Yurtta barış, dünyada barış”, bunun da bir diğer ifadesi “Yurtta sulh, cihanda sulh”. 16. Bütün bu dokümanlar kıymetli kağıtlar, bunların hepsi hizmete özel, yani masaya değil kasaya koyunuz.

165

Alıştırma 119. Aşağıdaki matematik terimlerin Rusça karşılıklarını veriniz:

Dik açı; dar açı; geniş açı; tam açı; doğru açı. Alıştırma 120. Türkçeye çeviriniz: 1. У вас язык без костей, вы всё время говорите. Мы хотим, чтобы

вы немного не сплетничали. 2. За столом и за едой не разговаривайте, чтобы не подавиться. 3. Ты живёшь как в шоколаде, ведя распутную жизнь, однако сам не работаешь. Мы надеемся, что однажды ты станешь человеком, чтобы всё твоё имущество не утекло впустую сквозь пальцы! 4. Мне очень нравится эта новая модель машины-люкс, а точнее говоря, я на неё смотрю и у меня «сносит крышу». 5. Это ваше задание никак у меня не ладится. Я вот уже несколько часов работаю над ним «как проклятый», но всё впустую. Я уже совсем теряю силы. 6. Этот мужчина вроде бы очень вежливый. Про него всяк твердит своё, но по его глазам и по некоторым его высказываниям понятно, что у него по отношению к нам есть дурные намерения. Мы надеемся, что однажды вскроется его истинное лицо. 7. Все наши предложения всё время остаются только на бумаге, поэтому в этом деле мы совсем не продвигаемся вперёд. 8. Посмотрите на цену этого постельного комплекта. Мы не покупаем, потому что для нас это − «бешенные деньги».

Alıştırma 121. Türkçe söyleyiniz: «Передовик» всех студентов; ответственный за себя самого;

являться неотъемлемой частью цивилизации; его достойный внимания вопрос; терпеливый в лечении; придирчиво внимательный в домашних делах; быть креативным на каждой должности; человек, имеющий конструктивные мысли; внимательный к тому, что происходит вокруг; уважаемый на рабочем месте; в высшей степени работоспособный; человек, имеющий много дел; жить качественной жизнью.

Alıştırma 122. Выразите по-турецки речевую реакцию на предлагаемую ситуацию:

1. Вы рекомендуете своему приятелю Мурату не отказываться от своих слов. 2. Вы рекомендуете ученикам не останавливаться на достигнутом и не довольствоваться тем, что есть. 3. Вы призываете своего сына всё-таки перестать ничего не делать. 4. Вы хотите, чтобы ваша дочь не сидела манерно, а тоже приобщилась к работе. 5. Вы констатируете, что не узнаёте этого высокого мужчину. 6. Вы предупреждаете своего сына о необходимости следить за своим здоровьем, чтобы жизнь не была не в радость. 7. Вы вежливо покидаете место, так как у вас слипаются от сна глаза. 8. Вы просите вас сильно не судить, так как у вас всё время вылетает из головы этот важный телефонный звонок господина Сами. 9. Вы констатируете, что ваши

166

слова до этого баловного ребёнка не доходят. 10. Вы заявляете, что негативно смотрите на то, чтобы в этой сложной и запутанной ситуации залезать в долги.

Alıştırma 123. Soru cümlesini kurunuz, cevap veriniz: Ваш дом − станция метро «Лубянка» − близко; ты − передовые

политические силы − быть на стороне; вы − эта проблема − глазами ребёнка − смотреть; наша группа − экскурсия по городу − рано утром − выезжать; не заболеть − для − больные − держаться на расстоянии − надо; они − социальная политика − новая формула − относительно − выступить с рядом предложений; политика − иметь успех − для − завоевать − сердца народа − сердце каждого гражданина − надо.

Alıştırma 124. Türkçe tamamlayınız: 1. Kalemden başka bana bir (записная книжка) gerek. 2. Murat’tan

başka sizlere de (обращаюсь), siz beni dinliyor musunuz? 3. Bak! Bak! Bizim trenimizin de (объявление) geliyor. 4. Yarına kadar (настенное объявление и объявление-листовка) yapınız da herkesin bizim repertuvarımız hakkında bilgisi olsun. − Evet, doğrusunuz, herkes (пусть узнает)! 5. Siz niçin kızınızın bu ayıp sözlerine ve davranışlarına (не обращаете внимания)? 6. Saat tam dört, trenimiz de saat dört buçukta, amma bunun (анонс) hiç gelmiyor. 7. Sizde (жизнь) hiç değişmiyor, bizde de her yıl yeni bir reform (объявляют). 8. Sen niçin para (не считаешь)? Zor günler, sözün doğrusu (судный день) geliyor. 9. Siz yine toplantımıza gelmiyorsunuz, yani artık (бойкотируете). Çok (стыдно)! 10. Bu teklifiniz ciddi değil, bunda iyi bir şey yok, yani biz (отклоняем). 11. Aslında yeni haberler hakkında hiç bilginiz yok, biz de tam tersine (пристально следим). 12. Bizim oğlumuz bizden çok uzakta oturuyor, uzun süre kendisinden hiç haber gelmiyor. Biz de artık (день ото дня) daha fazla (впадаем в беспокойство), oğlumuz da günbegün (не сходит у нас с уст). 13. Murat’ın hareketleri sözlerine (идут вразрез), (чтобы ситуация кардинально измени-лась) ve Murat söz sahibi olsun istiyoruz. 14. Bu (обычная) bir problemdir, ancak Murat hiç (не решает). 15. Bu yemeğin adı nedir? Türk (кухня) nasıl? Bugün (на ужин) tatlılar var mı? Niçin (не даёте ответ)? − Estağfurullah, siz (очень любопытный) bir adamsınız.

Alıştırma 125. Bu kavramları Türkçe ifade ediniz (выразите данные понятия по-турецки):

1. Профиль врача. 2. Совокупность условий, в которых находится человек. 3. Хлеб, приготовленный из ржаной муки. 4. Образование, которое обеспечивается при помощи технических средств без непосредственного участия обучающегося. 5. Основной составной компонент. 6. Крайне удаленное место. 7. Верхняя защитная

167

поверхность дерева. 8. Находящийся на уровне развития, который соответствует. 9. Базовый четырёхлетний уровень высшего образования. 10. Основное учебно-научное подразделение высшего учебного заведения. 11. Идентификация своей собственной сущности или сущности различного объединения людей. 12. Совокупность особей животных одного вида. 13. Денежное вознаграждение, выплачиваемое студентам высших учебных заведений. 14. Общественно-политический документ, подписываемый между странами на высшем уровне по значимому международному вопросу. 15. Место проведения научных, медицинских и др. экспериментов, опытов, анализов. 16. Убеждённое отношение к каким-либо явлениям. 17. Обязательство поручительства за должника. 18. Площадка для игры в теннис. 19. Комплекс медицинских услуг, оказываемых с целью оказания содействия больному. 20. Процесс всемирной интеграции во всех основных сферах жизнедеятельности обществ.

Alıştırma 126. Sorulara gerekçeli cevap veriniz: 1. Sizin kayda değer hareketleriniz var mı? 2. Eğitimde öncü müsünüz?

3. Sorumluluk nedir biliyor musunuz? 4. İşlerinizde yaratıcı mısınız? 5. Büyüklere saygılı mısınız? 6. Yemekte titiz misiniz? 7. Ağrıda sabırlı mısınız? 8. Siz üretken bir adam mısınız? 9. Siz iş güç sahibi bir adam mısınız? 10. Eşyalarınıza dikkatli misiniz? 11. Yapıcı tekliflerde bulunuyor musunuz? 12. Okulunuzda her yeni projenin ayrılmaz üyesi misiniz? 13. Nitelikli eğitim görmek fırsatınız var mı? 14. Yaratıcı, kreatif kimliğe sahip misiniz? 15. Çilek, kaysı, böğürtlen, ahududu, şeftali, ayva, incir hepsi nedir? 16. Patatesin dış bölümüne ne derler? 17. Geleneğe dayalı şeylere ne derler? 18. Borcunu geri vermek, ne demek? 19. Basketbol, futbol, voleybol hepsi nedir? 20. Kafkasya, Balkanlar, Orta Doğu, Uzak Doğu hepsi nedir? 21. Basketbol alanı, kort, aletli kondisyon salonu, futbol sahası, atletizm pisti, yüzme havuzu hepsi nedir? 22. Ön lisans, lisans, yüksek lisans, doktora hepsi nedir?

Alıştırma 127. Используя известную фразеологию, выразите по-турецки реакцию на предлагаемые речевые ситуации:

1. Siz şimdi neredesiniz? − Biz Yıldız Sitesi’ndeyiz. − Yıldız Sitesi nedir? − Estafurullah, (…). 2. Bu yaz nereye gidiyorsun? − Güney Amerika’ya gidiyoruz. − Orası çok uzak, değil mi? − Evet, (…). 3. Bu kötü olaylar çok geride kalıyor, bunların etkisi artık söz konusu değil. Bunlara nasıl, hala ciddi mi bakıyorsun? − Hayır, (…). 4. Oğlum böyle kaba davranışlar karşısında hep aşırı heyecana kapılıyor. Bu defa da aynısını hissediyor. − Evet, bunlar yüzünden de bellidir, çünkü (…). 5. Hasta büyükanneniz nasıl? − Ne güzel ki günden güne durumu iyiye doğru gidiyor, yani (…). 6. Bugün hizmet gereği iki ay için dışarıya gidiyorum, ailem de

168

yalnız kalıyor. Canım bunu istemiyor, yani (…), ancak yine de gitmek zorundayım, aksi halde işten kalmak mümkün. 7. Beni dinliyorsunuz, ancak duymuyorsunuz. Ne oldu? − Kusura bakmayın, (…), çünkü çok yorgunum ve kafamda başka pek çok düşünce var. 8. Buraya varmak o kadar kolay bir iş değil, çünkü devamlı olarak yolu sormak zorundayız. − Canınız sağ olsun! (…). 9. Bu işin başında kim var? Bundan kim sorumlu? Bu işten bize ne? − Yine her işe karışıyorsun. (…).

Alıştırma 128. Eş anlamlı sözcükleri söyleyiniz: Geleneksel; duygu; çağdaş; görüş açısı; bir açıdan; yaratıcı; medeniyet;

nesil; şart; barış; faaliyet; prensip; seviye; gelecek; güvence; belge; montaj; saha; aktivite; karışmak; araba kullanmak; küreselleşme; iktisadi; siyaset; tabii; sıfatıyla.

Alıştırma 129. Выберите слова, сочетающиеся с глаголом, составьте предложение:

(Ağ; heyecan; yapıcı) kapılmak; (haber; sorumlu; koku) duymak; (sorumluluk; acele; öncü) hissetmek; (gelişim; müzik; anlam) işitmek; (ses; radyo; değer) dinlemek; (ilke; kimlik; güvence) beslemek; (ödemeler; seviye; faaliyet) sürdürmek; (sebze; nesil; sigara) yetiştirmek; (müzik; duygu; futbol) oynamak; (beslenme; değişim; alternatif) göstermek; (tedavi; geçen; gelecek) görmek; (yuva; söz; ayıp) karışmak; (finans; fırsat; yeni iş) sunmak; (şart; seyir; saygı) koymak; (araba; mühim; laboratuvar) kullanmak; (politika; sulama; siyasi) uygulamak; (unsurlar; detaylar; huzur) oluşmak; (patron; sergi; yardım) başvurmak; (söz; trafik; rejim) tutmak; (bilgisayar; etki; burs) açmak; (tren; şemsiye; önem) beklemek; (yarın; ideal; uç) konuşmak; (komşu; zarar; reform) rahatsız etmek; (renkler; medeniyet; bilgiler) tazelemek.

Alıştırma 130. Kalın harfle yazılmış sözlere soru sorunuz: Bu mektubu çok dikkatli olarak okumak gerek. Bu durumda her sözün

ayrı bir önemi var. Bizim ana bilim dalımızda 30’a kadar öğretim elemanı çalışıyor. Kütüphane, her eğitim kurumunun şöyle bir bilgi yuvasıdır. Bu müzede dünyanın en değerli eserlerini görmek mümkün. Her ülkede huzurun güvencesi polistir. Üniversitede değil henüz hazırlıkta okuyorum. Bu kuruluşta kimlik ya da giriş kartı göstermek şarttır. Bu konu üzerinde benim farklı görüş açım var. Bu kağıdın doküman statüsü var.

Alıştırma 131. Türkçe tamamlayınız, tercüme ediniz: 1. Ülkemizin geleceği (с точки зрения) son derece önemli

reformlar(…) başlıyorsunuz, (поэтому) çok ciddi (подготовка) yapmak şarttır. 2. Bura(…) Eğitim Bakanlığı, bunun için kapı(…) (пропуск) soruyorlar. 3. Hayatınız(…) çok istikamet var da her birinin kendi(…) ehemmiyet(…) dikkat etmek gerek. 4. Hangi yemekler, neler iştahınızı (пробуждает)? 5. Bu çirkin politika(...) iç(…) yokuz. 6. Böyle haberleri

169

(слышать) güzel bir şeydir. 7. Okulum(…) çok gelişmiş bilgisayar (сеть) var. 8. Bu az gelişmiş ülke(…) yardımımız(…) (продолжаем). 9. Siz prensip bir adamsınız, hep sözleriniz(...) üzerinde duruyor(…). 10. Bu devlet ve onun lideri Avrupa’nın entegrasyon çalışmalar(…) ihmal ediyor. 11. Tabii ki bu coğrafya(…) patates, domates ve diğer sebzeler (выращивать) çok zor. 12. Daima geleceğ(…) bakmak (естественное) bir harekettir. 13. Tabii futbol oynama(…) biliyorsunuz. 14. Bura(…) kapkaranlık, hiç bir yer(…) (свет) gelmiyor. 15. Nihayet biz(…) de bu konuda («зеленый свет»). 16. Bu politika (в свете) herhangi bir gelişme (не может идти и речи). 17. Bu restoran(…) çok lezzetli (пресноводная рыба) var, bir de alabalık, somon ve ringa gibi balıklardan (возьмите). 18. Bu adam(…) güven (питаете) musunuz? − Evet, (к нему) büyük güvenim var. − Şöyle bir şüphem var ki yanlış at(…) (ставите). 19. “Doğru yönde gidiyor muyuz?” düşünce(…) etkisi altında her hareketimizin ölçü(…) üzerinde duruyoruz. 20. Yeteri kadar (физическая) aktivitemiz yok. 21. Bu otelin yatak kapasite(…) biliyor musunuz? − Evet, bu otelin 120 yatak kapasitesi var. 22. Bu işi kendin (управляйся) de bir kimse(…) yardım bekleme.

Alıştırma 132. Türkçe söyleyiniz: 1. Необходимо очень внимательно осуществлять лечение этого

тяжелого больного. 2. В вашем исследовательском институте функционирует как много кафедр? 3. Этот университет является оплотом нового поколения политиков. 4. Можно ли где-нибудь в другом месте кроме России увидеть произведения этого художника? 5. В своей личной жизни под защитой каких организаций мы находимся? 6. В этих условиях теперь безоговорочно необходимо быть внимательным. 7. На этой серьезной должности не может быть и речи о том, чтобы что-либо пропускать мимо внимания! 8. Спросите у вашего приятеля, на сколько мест рассчитана данная гостиница. 9. Нельзя сказать, что мы сами не управляемся с этим делом, поэтому не может идти и речи, чтобы у кого-то спрашивать о помощи. 10. На этом рыбном базаре продается много видов рыбы. Что вы желаете? − Я хочу купить что-нибудь не из морской, а из речной рыбы. − В таком случае эта форель будет в самый раз. 11. Кто вы по профессии? − Я врач. − А какая у вас специализация? − Я детский врач и вот уже двадцать лет работаю в детской больнице. 12. Какова роль Кавказа с точки зрения России? 13. Являетесь ли вы членом Ассоциации выпускников вашего университета? 14. Как, по-вашему, является ли достаточным цивилизационный уровень вашей страны? 15. Ветви этого высокого раскидистого дерева тонюсенькие. 16. В каком университете учится ваш сын? − Мой сын в этом году заканчивает лицей, но вот уже год посещает университетские подготовительные курсы.

170

Alıştırma 133. Türkçeye çeviriniz: 1. Не делай ставки на эти деньги, потому что в этом очень легко

проиграть. 2. Что у вас сегодня на завтрак? − У нас всегда неотъемлемая часть завтрака − это яичница. Также мы очень любим копченую и вареную колбасу. Но сегодня на завтрак круассаны, фаршированные блины, сметана, кофе, сливки. − Приятного аппетита! 3. Пусть они не разыгрывают «хорошего и плохого следователя (полицейского)», они играют в очень грязные игры. 4. Наша жизнь − это игра. Как вы разыгрываете эту игру? 5. Вы излишне деятельны, и в своей жизни во многих местах вы допускаете много ошибок и в принципе идете неверным курсом. 6. У нас очень большая загруженность, т.е. нас снова ждет очень энергичная неделя. В таких условиях для того, чтобы не уставать быстро, обязательно необходимо регулярным образом заниматься спортом. В обратном случае не может идти и речи о том, чтобы жить здоровой жизнью. 7. Не взыщите, но у нас нет обыкновения кушать за обедом суп.

Alıştırma 134. Cümle kurunuz: 1. Biz – (рука за руку) – gitmek (→). 2. Siz – (под руку) – yürümek

(!). 3. Siz – bu eski köprü – üzer – (в ногу) yürümemek (!). 4. Biz – bu dar yer – (плечом к плечу) durmak – zor (→). 5. Bu bulaşık adam – (с глазу на глаз) – konuşmak – istememek (→). 6. Biz – kapı – oda – (друг за другом) girmek (→). 7. Bu iki mahalle karısı – sık sık – tam – sokak – orta – (словесная перепалка) gelmek (→). 8. Siz – başka – bir kimse – bu geç saatler – çalışmamak (→), siz – yine – (один на один) çalışmak (→). 9. Bu – iki – kedi yavrusu – sepet – bir zaman – (нос к носу) – bir zaman da – (щека к щеке) yatmak (→). 10. Siz – söz sahibi – bir adam – bütün – vaatleriniz – (слово в слово) tutmak (→). 11. Bu – zavallı – (день за днём) – daha – fena – olmak (→). 12. Biz – benzin fiyatları – (от места к месту) değişmek (→). 13. Bu – fevkalade enteresan – kitap – bir kez daha – (от начала до конца) okumak – büyük fayda – var. 14. Bu – önemli hizmet – özel – belge – patron – muhakkak (из рук в руки) – vermek – şart. 15. Siz – (день ото дня), (из года в год) – çok daha ciddi – çok daha sorumlu – olmak (→). 16. Siz – (напротив друг друга) – oturmak (!) – ve – (лицом к лицу) – bütün – sorunlarınız – konuşmak (!). 17. Siz – niçin (скрытно, тайно) – biz – ve – komşumuz – izlemek (→)? 18. Bütün – bu – problemler – yavaş yavaş (один в одном) – gelmek (→). 19. Bu aile – (один за другим) – iki çocuk – var. 20. Bu adam – bakmak – bile – canım almamak (→), yani o (бок о бок) oturmamak (!).

Лингвострановедческий модуль Задание 6. Ознакомьтесь с лингвострановедческим комментарием

и расскажите о следующих реалиях:

171

1. Ahmet Necdet Sezer (d. 13 Eylül 1941, Afyonkarahisar), hukukçu ve devlet adamı. Türkiye Cumhuriyeti’nin Anayasa Mahkemesi eski Başkanı ve onuncu Cumhurbaşkanı.

1941’de Afyon’da doğdu. 1958 yılında Afyon Lisesi’nden, 1962’de Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun oldu. Aynı yıl Ankara’da hakim adayı olarak göreve başladı. Askerliğini Kara Harp Okulu’nda yedek subay olarak yaptı. 1978’de Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde yüksek lisans öğrenimi yaptı. Yargıtay’da ve Anayasa Mahkemesi’nde görev yaptı. 6 Ocak 1998’de Anayasa Mahkemesi Başkanı seçildi. 5 Mayıs 2000’de Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından Türkiye’nin onuncu Cumhurbaşkanı olarak seçildi. 16 Mayıs 2000’den 27 Ağustos 2007 tarihine kadar

Türkiye’nin onuncu Cumhurbaşkanı olarak görev yaptı (http://tr.wikipedia. org).

2. TÖMER (Türkçe Öğretim Merkezi) Ankara Üniversitesi TÖMER, 1984 yılında, yabancılara Türkçe

öğretmek amacıyla kurulmuştur. 1989-1990 öğretim yılında İngilizce, Fransızca ve Almanca öğretimine de başlanmıştır. TÖMER’in açık adı, 2001 yılında “Türkçe ve Yabancı Dil Araştırma ve Uygulama Merkezi” olarak değişmiştir. Ankara Üniversitesi TÖMER’in 2009 yılı itibariyle, Türkiye genelinde 8 ilde toplam 10 Şubesi bulunmaktadır.

TÖMER’in kuruluş amacı başta yabancılara Türkçe olmak üzere isteyen herkese yabancı dilleri öğretmek, bu amaç doğrultusunda eğitim-öğretim, araştırma, inceleme, uygulama ve yayın faaliyetlerinde bulunmaktır (http://www.tomer.ankara.edu.tr).

3. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Orta Doğu Teknik Üniversitesi,

öğretim, araştırma ve toplum hizmetleri etkinliklerini evrensel standartlarda yürütmektedir, Türkiye’nin sosyal, kültürel, ekonomik, bilimsel ve teknolojik gelişimi için bilgiye ulaşmayı, üretmeyi, bilgiyi uygulamayı, yaymayı ve nitelikli bireyleri yetiştirmeyi amaç edinmiştir. ODTÜ’de öğrenim dili İngilizce’dir.

172

ODTÜ 5 Fakültede 3’ü uluslararası ortak program olmak üzere 40 lisans programını, 5 Enstitüde 97 yüksek lisans ve 62 doktora programını

yürütmektedir ve Yabancı Diller Yüksek Okulu’nda İngilizce eğitimi vermektedir, Kuzey Kıbrıs Kampusu’na bağlı 13 lisans programını yürütmektedir.

ODTÜ Türkiye’nin seçkin ve saygın kurumlarından biri haline gelmiştir. Halen bu üniversitede yaklaşık, 750 öğretim üyesi (Prof., Doç., Yrd.Doç.), 400 öğretim görevlisi, 1,400 araştırma görevlisi, 23,000’den fazla öğrenci bulunmaktadır. Toplam mezun sayısı ise 95.000’in üzerindedir (http://www.metu.edu.tr).

4. Geleneksel Türk kahvaltısı Geleneksel Türk mutfağında

kahvaltının apayrı bir yeri vardır. Türk kahvaltı sofrasının vazgeçilmez lezzetleri arasında: kızarmış ekmeği, beyaz peyniri, sahanda yumurtayı, siyah ve yeşil zeytini sayabilmekteyiz. Tulum, dil, çerkez ve kaşar peyniri de Türk kahvaltı sofrasının lezzetine lezzet katmakta. Sucuk ve pastırmanın ise tadına doymak mümkün değil. Reçelleri de unutmamak gerek. Gül, bergamut, kayısı, vişne, şeftali, turunç ve portakal reçelleri sofranın ayrılmaz yemekleri. Reçelin yanı sıra, bal ve kaymak da kahvaltı sofralarında bulmak mümkün. Demli çay ise, Türk kahvaltı sofrasının en önemli unsurudur (www.rama.com.tr).

BİREYSEL ETÜT ÇALIŞMALARI 1 Nolu Ödev. 2, 3, 7, 8, 11, 14, 15, 16, 17, 20 Nolu Alıştırmalara dayalı

olarak Türkçe karşılıkları veriniz: Встать на борьбу трудностям, противостоять трудностям;

моральный вред, ущерб; материальный вред, ущерб перед лицом кризисов; остаться невыполненным, остаться только на бумаге; остаться невыполненным, остаться в подвешенном состоянии; горький итог; край

173

пёстрой культуры; завоевать наше расположение; жить раздельно, порознь; достаточным образом; в составе 5-ти колонн; заполучить (получить доступ) новые знания, информацию; доверие обещаниям; ориентированный на войну; в ответ на тёплый приём; за денежную плату; ход событий; осуществлять обмен делегациями; дистанционное обучение; кредит на неотложные нужды; права человека; быть заложником своих мыслей; экономический кризис; деловой мир; кризис доверия; малообеспеченные дети; Он что, с Луны свалился? другой край света; жить на чужбине, жить у чужих; воспринимать в шутку; сце-питься с кем-либо, разругаться в пух и прах; меняться в лице; грубая, вульгарная шутка.

2 Nolu Ödev. 22, 26, 30, 32, 37, 38, 40, 41, 43, 44, 47, 48, 50 Nolu Alıştırmalara dayalı olarak Türkçe karşılıkları veriniz:

Фальшивая банкнота; выходить на передний план; морской шлюз; энергичность нации; детские ясли); радуга; повышенная стипендия; гарантийный паспорт; молокозавод; принцип «мир в стране, мир во всём мире»; сфера деятельности; коммуникационная сеть; ветер перемен; плотное движение; кануть в лета, уйти в историю; приводить к чему-л.; бытовая техника; система учёта населения, граждан; торгово-промышленная палата; быть прикованной к кровати; социальная защита, гарантия; карьерный рост; индустрия моды; забирать жизни; личная, частная жизнь; центральный банк; продовольственная программа; флагманы мировой экономики; премьер-министры обеих стран; отрасль профессии; набирать оборот; хозяйственная деятельность; культурная активность; культурная дипломатия; круговерть городской жизни; общенациональное самоидентификация; индивидуальная самоидентификация; сойтись в рукопашной.

3 Nolu Ödev. 52, 54, 60, 62, 63, 64, 65 Nolu Alıştırmalara dayalı olarak Türkçe karşılıkları veriniz:

Обзорная экскурсия по городу; глобальный кризис; международная арена; межличностное общение; столкновение цивилизаций; межрелигиозный диалог; устанавливать мир; межпартийная конкуренция; неотъемлемая часть партийной жизни; наднациональная организация; международное право; международное частное право; партнёрство цивилизаций; межкультурный диалог; стратегические исследования; со всех уголков мира dünyanın; разница в доходах; перепад температуры; предлагать переводческие услуги; фонетика; грамматика; межпарламентский союз; межпарламентская группа дружбы; межправительственная конференция; межконтинентальная атомная подводная лодка; международный договор; межконтинентальная ракета; межправительственная

174

организация; устанавливать диалог; межправительственная комиссия; аппелировать к соглашению; предоставлять площадку программы; публичная дискуссия; идти вразрез с отношениями; быть стороной в международном исследовании; выступать за межличностную дип-ломатию.

4 Nolu Ödev. 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 83, 85, 86, 89, 90 Nolu Alıştırmalara dayalı olarak Türkçe karşılıkları veriniz:

Демонстрировать компетентность; устанавливать связь; страна, обладающая ядерным оружием; автотрассы; Платформа стабильности и сотрудничества на Кавказе; предвидеть проблемы; челночная дипломатия; система «всё включено»; материальный и моральный долг; организация заседания; в свете политической реформы; конкурировать; деловая жизнь; сбрасывать вес, худеть; гуманитарный фактор экономики; в настоящих размерах; дистанционный экзамен; зарплата с вычетами; зарплата без вычетов; перен.: держать собаку; оприходовать еду; теневая экономика; встреча на высшем уровне; дело совести; шедевры цивилизаций; терять доверие; восстановить доверие; испытывать чувство глубокого уважения; ставить (делать ставку) на лошадь; выпуск новостей; впадать в волнение; слышать звук (голос); ощущать горечь утраты; слушать больного; вскармливать (кормить) ребёнка; учиться в докторантуре (писать докторскую диссертацию); делать репортаж; платить стипендию; сахарный диабет; уходить (кануть) в историю, в лета; устанавливать мир; получать образование; терпеливо ждать; продавать втридорога, очень дорого.

5 Nolu Ödev. 91, 92, 96, 97, 100, 102, 104, 105, 106 Nolu Alıştırmalara dayalı olarak Türkçe karşılıkları veriniz:

Не верить лжи; чувствовать боль; давать имя; называть; делать кого-л. заинтересованной стороной; спонсировать тоталитарные режимы; являться принимающей стороной на этом приёме; выдавать лицензию на деятельность; перебивать кого-л.; устанавливать своё влияние; границы исчезают; увидеть большие перемены и развитие; прочитать истину любого вопроса; прочитать на лице, по лицу; оказываться замешанными в ДТП; выпускники университетов; давать возможность обучения; определённая сумма денег; стоять в дверях; за большие деньги продавать свою страну; вмешиваться, вторгаться в частную жизнь людей; представлять президенту новый кабинет; ставить кому-л. уйму всяких условий; делать вовремя все выплаты, вовремя за всё платить; ложиться спать спокойно; заплати налоги и спи спокойно; душевнобольной, психически больной; душевный кризис, припадок; слышать одни охи вздохи; чувство ритма; взывать к добрым намерениям; зайти к проблеме с иных сторон; характер; иметь при себе,

175

не расставаться; государство-марионетка; уровень жизни; пренебрегать завтраком; физическая работа; «подгонять» новости.

6 Nolu Ödev. 110, 111, 114 Nolu Alıştırmalara dayalı olarak Türkçe karşılıkları veriniz:

Зелёные насаждения; заниматься спортом; крупные перекрёстки; брать в банке кредит; стоять на красном свете светофора; внешняя политика Турции; основной принцип внешней политики; сеть железных дорог; обязательный иностранный язык; иностранный язык по желанию; изучать иностранный язык; исследовательский центр; различные цивилизации); различный облик цивилизаций; общие ценности; различные ценности; в масштабах всего мира; выходить на передний план; особое место; сфера образования; единые неотъемлемые составляющие; кожура апельсина; польза этого; призвать тебя к ответу; постепенно отставать; традиционно; в состоянии динамичного развития; продолжать осуществлять реформы; видеть в ком-л. ответственного человека; кого-л. призвать к ответу; уважать права человека; уважать самого себя; недостаток квалифицированного человеческого потенциала; подготовить квалифицированного человека; внимательно изучать упаковки продуктов; перед каждым человеком возникают проблемы; терпеливый человек; не сгибаться перед ними; постельный режим.

7 Nolu Ödev. 118, 130, 131 Nolu Alıştırmalara dayalı olarak Türkçe karşılıkları veriniz:

Запутанное дело; вдаваться в подробности; намерение спуститься; 8 часов в день; ехать быстрее обычного; с превышением скорости не шутят; самый дорогой гость; значимость этого пустословия; покупать кому-л. подарок; вероятность дождя крайне невелика; стоять во главе дела; предупреждать шефа; питать доверие и уважение к кому-л.; выходить на более высокие технологичные уровни; становиться более развитым; светлое будущее; новые поколения; творческий человек; принципиальный человек; холодные погодные условия; выращивать цветы; по-другому это называется; все они «для служебного пользования»; положить в сейф; очень внимательно читать письмо; образовательное учреждение; оплот знаний; самые ценные произведения искусств мира; гарант спокойствия; учиться на подготовительном отделении, подготовительных курсах; предъявлять удостоверение личности или пропуск; иная точка зрения; статус документа; пробуждать аппетит; поставить не на ту лошадь.

DERS 3 (9) Лингвострановедческий модуль − 1

176

Задание 1. Rusça karşılıkları veriniz: Küba; Singapur; Lüksemburg; Venezuela; Kosta Rika; Portekiz;

Kanada; Paraguay; Litvanya; Vatikan; Panama; Malta; Yunanistan; Liechtenstein; Surinam; Nikaragua; Meksika.

Задание 2. Скажите по-турецки, столицей какого из приводимых выше государств являются следующие города, покажите их по карте, выучите государства и их столицы:

Ottawa (Оттава); San Jose (Сан-Хосе); Havana (Гавана); Vaduz (Вадуц); Vilnius (Вильнюс); Lüksemburg (Люксембург); Valletta (Валлетта); Mexico (Мехико); Managua (Манагуа); Panama (Панама); Asuncion (Асунсьон); Lizbon (Лиссабон); Singapur (Сингапур); Paramaribo (Парамарибо); Vatikan (Ватикан); Karakas (Каракас); Atina (Афины).

Задание 3. Türkçe karşılıklarını veriniz ve ülkelerin başkentlerini Türkçe söyleyiniz:

Лихтенштейн; Коста-Рика; Греция; Мальта; Канада; Венесуэла; Никарагуа; Люксембург; Португалия; Литва; Суринам; Сингапур; Мексика; Парагвай; Куба; Ватикан; Панама.

Задание 4. Rusça karşılıkları veriniz ve ülkelerin başkentlerini Rusça söyleyiniz:

Lüksemburg; Vatikan; Meksika; Küba; Paraguay; Surinam; Portekiz; Yunanistan; Venezuela; Panama; Singapur; Litvanya; Nikaragua; Kanada; Liechtenstein; Kosta Rika; Malta.

Задание 5. Скажите по-русски и по-турецки, столицей какого государства являются следующие города:

Сан-Хосе; Манагуа; Каракас; Люксембург; Сингапур; Вадуц; Асунсьон; Гавана; Панама; Афины; Валлетта; Парамарибо; Оттава; Мехико; Ватикан; Вильнюс; Лиссабон.

§ 1. Смысловые особенности падежного управления переходных глаголов

1.1. Если переходный глагол (или глагольная форма) имеет при себе одно дополнение, то на это дополнение переходит его действие, т.е. оно является прямым. Например: Ahmed’i uzun zaman bekliyoruz. − Мы долго ждём Ахмеда.

1.2. Если глагол (или глагольная форма) имеет при себе два разнородных дополнения, то одно из них будет прямым, а другое − косвенным. Переходный глагол не может управлять неоднородными дополнениями с помощью одного и того же падежа. Например: Sizden bunu beklemek başımıza bile gelmiyor. − Нам даже в голову не приходит

177

ждать от вас этого. 1.3. Группа сказуемого в предложении с глагольным сказуемым,

выраженным переходным глаголом, может быть представлена следующими второстепенными разнородными членами предложения, следование которых определяется правилом «своя рубашка ближе к телу» и уточняется логическим ударением:

… − [Косв. доп. − Пр. доп. − Обст. обр. действ. − С]. Данный порядок слов присущ предложению с равномерным распределением логического ударения. Например:

Bana (КД) bu soruyu (ПД) açık bir şekilde (ООД) sorunuz (С). − Задайте открыто мне этот вопрос.

Порядок следования разнородных второстепенных членов группы сказуемого может меняться в зависимости от того, на какой из них падает логическое ударение, что сопровождается переходом в поле сказуемого. Аналогичное явление наблюдается также при постановке уточняющего общего вопроса к тому или иному члену предложения при условии сохранения целостности определительных конструкций:

Bu soruyu açık bir şekilde bana sorunuz. − Задайте открыто этот вопрос мне.

Bana açık bir şekilde bu soruyu sorunuz. − Задайте мне открыто этот вопрос.

Если логическое ударение падает на сказуемое, то в турецком языке оно, как правило, выносится либо в начало предложения, либо занимает место перед группой сказуемого при сохранении нормативной последовательности оставшейся части:

Sorunuz bana bu soruyu açık bir şekilde! − Таки задайте мне открыто этот вопрос!

Прямое дополнение может не использоваться в кратких вариантах предложения в том случае, когда в соответствии с предшествующим контекстом оно известно или предполагается. Например: Bu yazıyı kime vermek istiyorsunuz? − Müdüre vermek istiyorum (Полный вариант: Bu yazıyı müdüre vermek istiyorum).

1.4. Динамика − статика в падежном управлении переходных глаголов: аналогично примеру падежного управления глагола “almak” можно констатировать, что в турецком языке переходные глаголы в смысловой связи с прямым дополнением могут называть либо действие, ограниченное по месту и/или времени − статический компонент значения, выражаемый грамматической формой местного падежа, либо действие, имеющее свой конкретный объект − динамический компонент

178

значения, выражаемый грамматической формой дательного или исход-ного падежа. Например:

Действие, ограниченное по месту/времени

Действие, имеющее свой объект

смотреть этот фильм в кинотеатре − sinemada bu filmi seyretmek

смотреть этот фильм по телевизору − televizyondan bu filmi seyretmek

читать этот рассказ на протяжении нескольких часов − birkaç saat içinde bu hikayeyi okumak

читать что-либо у него по лицу − onun yüzünden birşey okumak

1.5. Обстоятельства образа действия при глагольном сказуемом − переходном глаголе формы «брать в пример»: наличие в русском варианте предлога у придаточного группы сказуемого, а также грамматической формы косвенного падежа может не означать наличие косвенного дополнения. Например, в таком предложении, как «Мы всегда берем тебя в пример» правильным будет постановка вопроса «Мы всегда берем тебя (как? – но не куда?) в пример», что является основанием утверждать, что компонент «в пример» является не дополне-нием, а обстоятельством образа действия. Это исключает возможность использования в турецком языке падежной грамматической формы: “Seni daima örnek alıyoruz”. Далеко не всегда формальные признаки компонентов группы сказуемого в русском и турецком языках совпадают. Поэтому для корректного выражения элементов содержания правильным будет использование смыслового подхода. Например, в предложениях «Мы видим в Турции (кого?) друга» и «Мы считаем Тур-цию (кем?) другом» содержится смысл «Мы рассматриваем Турцию (как?) в качестве друга», что также является основанием для того, чтобы отказаться от падежной грамматической формы в слове “dost” (друг): “Biz Türkiye’yi dost görüyoruz”.

Alıştırma 1. Türkçe söyleyiniz: 1. Я беру со своего стола ваши книги. → Я беру ваши книги со

своего стола. Я беру ваши книги со своего стола. Со своего стола я беру ваши книги. Со своего стола я беру ваши книги. Со своего стола ваши книги беру я. Со своего стола ваши книги я беру.

2. Долгое время мы из России пристально наблюдаем за ливанским конфликтом. → Мы из России пристально долгое время наблюдаем за ливанским конфликтом. Мы долгое время пристально наблюдаем за ливанским конфликтом из России. Долгое время из России пристально мы наблюдаем за ливанским конфликтом. Мы пристально долгое время из России наблюдаем за ливанским

179

конфликтом. Долгое время мы из России пристально за ливанским конфликтом наблюдаем. Мы наблюдаем долгое время из России пристально за ливанским конфликтом.

3. Мы из центрального офиса фирмы хорошо руководим своей фирмой. → Мы хорошо руководим своей фирмой из центрального офиса фирмы. Мы из центрального офиса фирмы своей фирмой хорошо руководим. Мы из центрального офиса фирмы хорошо своей фирмой руководим. Из центрального офиса фирмы хорошо своей фирмой мы руководим. Мы хорошо руководим из центрального офиса фирмы своей фирмой.

Alıştırma 2. Задайте общий уточняющий вопрос к выделенной части предложения:

1. Вы сейчас здесь пьёте некрепкий чай? Вы сейчас здесь пьёте некрепкий чай? Вы сейчас здесь пьете некрепкий чай? Вы сейчас здесь пьёте некрепкий чай? Вы сейчас здесь пьёте некрепкий чай? Вы сейчас здесь пьёте некрепкий чай? 2. Супермаркеты «Мигрос» в этом году опять многим людям дают возможность трудоустройства (iş fırsatı sunmak). 3. Для того чтобы в этих магазинах работать в качестве персонала, нужно, по крайней мере, закончить лицей (быть выпускником лицея). 4. Вот уже два месяца мы бойкотируем товары этой страны. 5. В Азербайджане мы себя чувствуем как у себя дома. 6. После долгих переговоров Английская рабочая партия сегодня объявляет своего нового лидера (lider). 7. Начиная с настоящего времени мы один за другим теряем своих товарищей и самые прекрасные дни нашей жизни. 8. Руководитель (лидер) проекта «Мы теряем Мраморное море» Левент Артюз в течение 15 дней проводит исследования во всём районе Мраморного моря. 9. Вместо предложения «Ладно, хорошо, увидимся» мы очень часто используем предложение «О’кей, увидимся». 10. По утрам он совершает пробежки в этом красивом парке и получает от этого большое удовольствие.

Alıştırma 3. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: Siz niçin (ben − defterleriniz) göstermiyorsunuz? − Siz niçin

bana defterlerinizi göstermiyorsunuz? 1. Bu büyük (kalabalık − ben) duyuyor musun? 2. (Gazeteler − en yeni

haberler) okuyoruz, (televizyonlar − en son olaylar) seyrediyoruz. 3. Bu evi mi almak istiyorsunuz? O halde niçin (biz − bu evin başlangıç fiyatı) sormuyorsunuz? 4. (Dolar − hangi kur) hesap ediyorsunuz? 5. Bankamızda zaman zaman müşterilerimiz için bazı kampanyalar söz konusu oluyor. Böyle (kampanyalarımız − internet − banka sitesi) takip ediniz. 6. Milli Eğitim Bakanlığı bugün (internet − ülke − yeni öğrenci listeleri) ilan ediyor. 7. Bütün bu (tekliflerimiz − not defteri) kaydetsin. 8. Komşumuz Erdoğan Kerbela’nın

180

(acısı − yüreğimiz) hissediyoruz. 9. Devlet Vergi Hizmeti, vatandaşların devlete karşı vergiler üzerinden borçlarını internetten ilan ediyor. 10. Bu sorunuz çok zor, (ben − bir ip ucu) veriniz, lütfen!

Alıştırma 4. Aşağıdaki ifadeleri kullanarak cümle kurunuz: Давать деньги в долг, брать деньги в долг, ставить вам в пример,

брать вас в пример, считать себя врагом Америки, объявлять следующий год Годом России, выставлять меня как самого способного ученика нашего класса, не чувствовать себя в Турции гостем благодаря вашей поддержке, очущать себя значимым человеком, объявлять нас через телевизионные программы террористами.

Alıştırma 5. Скажите по-турецки, используя все известные синонимы:

Слышать, знать о чём-л.; чувствовать; традиционный; сов-ременный; внимательно; цивилизация; магистратура; профессорско-преподавательский состав; поколение; условие, ситуация; Болонский процесс; принцип; мир, отсутствие войны; уровень; будущее; гарантия; документ; установка, монтаж; поле, площадка; активность; вмешиваться; закончить что-л.; вести машину; глобализация; экономика; экономический; политика; политический; политик; природный.

Alıştırma 6. Прочитайте, переведите на русский язык с сохранением логического ударения:

1. Herkesi uzun zamandan beri etkiniz ve kontrolünüz altında tutuyorsunuz. 2. Kağıtlarımızı niçin elinizde tutuyorsunuz, bunları işte şuraya koyunuz! 3. Niçin adresi sahibine değil, bana soruyorsunuz? 4. Başbakan’ın tatil parasını kim ödüyor? Kendi cebinden mi ödüyor, devlet mi ödüyor? − Başbakan’ın tatil parasının ve lüks otomobillerinin %10’unu devlet ödüyor! − Yani millet ödüyor demektir. 5. Sizde ülkenizi kim yönetiyor? − Rusya’da Devlet Başkanı yönetiyor. − Ancak mesela İngiltere’de devlet başı kim? − İngiltere’de ülkeyi sözde Kraliçe, ancak gerçekten Başbakan yönetiyor. 6. Bugünkü “Milliyet” gazetesi nerede? Bu evde “Milliyet” gazetesini ben okuyorum. Başka kim okuyor da bunu bir yerde görmüyorum? 7. Kentler arası telefon kodlarını niçin bana soruyorsunuz, telefon santraline telefon ediniz de sorunuz. 8. Bu zavallı çocuklar hayatlarını vallahi fevkalade zor koşullarda sürdürüyorlar. 9. Televizyonda millet önünde neye göre konuşuyorsunuz, milletin desteğini neye göre hesap ediyorsunuz? 10. Bir açıdan çok ilginç diğer açıdan da çok zor bir sorum var: “Biz mi zamanı yönetiyoruz, zaman mı bizi yönetiyor?” 11. Hangi zamanı daha çok öneme alıyorsunuz: uzak geçmişi mi, dünü mü, bugünü mü yoksa yarını mı? − Ben daima bugünü yaşıyorum, çünkü bugün gözümüz önünde, geçmiş de tarihe

181

karışıyor, gelecek de zaten geliyor. 12. Denizaltı gemisi ne zaman su altından su üstüne çıkıyor?

Alıştırma 7. Parantez içindeki sözleri kullanarak şimdiki zamanda cümleleri tamamlayınız, tercüme ediniz:

1. Yazılarınız çok hoş, bunlar çok hoşuma gidiyor bunun için (ben − hepsi − okumak). 2. Tunus’ta hükümet (genel af − ilan etmek). 3. Her gece televizyondan (biz − Rus kanalları − bir − seyretmek). 4. Ne yazık ki her gün özümüzden biraz daha uzak kalıyoruz, (bizim − öz − kaybetmek), özümüzü tekrar yakalamak şarttır. 5. ABD’nin ekonomik desteğine karşılık olarak (siz − neler vermek)? 6. Dünya Ticaret Örgütü’nün daha önceki ve şimdiki (biz − bütün − raporlar − reddetmek), çünkü hepsi yanlış hesaplara dayalıdır. 7. Ramazan geliyor, ben de (huzur − duymak), bir de Ramazan dolayısıyla burada, baba evinde olmaktan (büyük − zevk − duymak). 8. Kulaklarıma iyi mi fena mı bilmem, amma bir şey oluyor her halde, çünkü kulaklarım (en zayıf sesler − bile − işitmek). 9. Kadın ve Aileden Sorumlu Devlet Bakanı koltuğuna bayan bakan otursun! Hükümetten, Başbakan başta olmak üzere her Bakandan (biz − fevkalade büyük − sorumluluk − beklemek). 10. Bu kağıtlara (biz − ayrı − dikkat − göstermek), çünkü bunların hepsi hizmete özel kağıtlar.

Alıştırma 8. Türkçe tamamlayınız: 1. Kapıda giriş kartınız(...) gösteriniz lütfen. 2. Sen prensip bir

adam(...), ilkelerin(...) dönme. 3. Rusya bizim bölgemizde, coğrafyamızda barışın güvence(...). 4. Artık banka(...) kredi almak gerek, sen de hala banka(...) teminat mektubu(...) vermiyorsun. 5. Ülkenizin bu bölge(...) bankalar ağ(...) çok dardır, bu da bölgenin gelişim düzey(...) gösteriyor. İşte bu(...) dolayı ora(...) çok az para geliyor, bu(...) sonucu olarak yerli sanayi kayda değer bir gelişme yapmıyor. Yani bu problem(...) halletmek şarttır. 6. Türkçe sınavınız neler(...) oluşuyor? − Bir yazı(...) Türkçeden Rusça(...) çeviriyoruz, bir konu(...) üzerinde konuşuyoruz, hocamızın sorular(...) cevap veriyoruz filân. 7. Bu büyük paralar(...) kaybetmeyin, bu(...) için bunlar(...) iyi bakın. 8. Sizin teklif(...) neler(...) oluşuyor? İşte bu(...) soruyorum. 9. Bahçeniz(...) hangi meyveler(...) yetiştiriyor(...)? 10. Biz Türk milleti böyle eğitim reformu(...) reddediyor(...), bir de bu reform hakkında ülkemizin en modern üniversiteler(...) akademisyenler(...) düşünceleri(...), herkesin farklı düşünceler(...) de bekliyor(...).

Alıştırma 9. Aşağıdaki cümleleri şimdiki zamanda tamamlayınız: 1. Antalya’dan Side’ye geniş bir karayolu üzerinde seyrediyoruz, ... . 2.

Ben sıcak bir çay istiyorum, ancak bu sade kahveyi istemiyorum, ... . 3. Konya’nın ilk akıllı binası iklim sensörü sayesinde hava durumunu hissediyor, ... . 4. Bir kulağım hiç duymuyor diğeri de az işitiyor, ... . 5.

182

Uluslar arası Türk Dili Olimpiyatında kaybetmek size çok ayıp, ... . 6. Her akşam Amerikanın Sesi radyosunu dinliyoruz, ... . 7. Globalleşmenin bütün değerlerini reddediyoruz, bunun için birçok nedenimiz var, ... . 8. Televizyon dizilerini hem seyrediyoruz hem de şikayet ediyoruz, ... . 9. Bu şirkette kendimi özel hissediyorum, ... . 10. Daha nitelikli ve kaliteli hizmetler sunmak bir çok çağdaş ülkenin en önemli sorunu haline geliyor, ... .

Alıştırma 10. Okuyup tercüme ediniz: 1. Başbakanımız sadece Türkiye’nin değil, bizim coğrafyamızın,

Avrupa’nın da ağır toplarından olmayı sürdürüyor. 2. Bugün Kazakistan’ın başkenti Astana’da Türk film festivali başlıyor, yani Türk Filmleri Asya’da yolculuğunu sürdürüyor! 3. Dünden beri kötü hava koşullarından dolayı İstanbul Hava Limanı uçakları kabul etmiyor. Bugün de İstanbul’da sis etkisini sürdürüyor, yani hava limanı kapalı kalmaya devam ediyor. 4. Bu yıl da hükümet eğitime desteğini sürdürüyor. Söz konusu destek kapsamında sonraki yılı Öğretmen Yılı ilan etmek istiyor. 5. Ankara’da mı Moskova’da mı okuyorsunuz? − Hala eğitimimi Moskova’da Moskova Devlet Uluslararası İlişkiler Enstitüsü (MGİMO)’da sürdürüyorum. 6. Şimdi nerede çalışıyorsunuz? − Yüksek Öğretim Kurulu’nda görevimi halen sürdürüyorum. 7. Kış etkisini gösteriyor ve gücünü sürdürüyor. Termometre eksi 15’i gösteriyor. Yani hava yüzünü hiç bahara tutmuyor. 8. Bu zavallılara kim yardım sürdürüyor? − Hükümet dışında sıradan insanlar da ellerinden geleni yapıyorlar da onların hayat seviyesi biraz daha yüksek olsun. 9. Sizin üniversiteniz hangi yıldan beri hayat sürdürüyor? − Üniversitemiz ülkenin en eski okullarından biridir. 10. Niçin eğitim sürdürmüyorsunuz, çalışıyorsunuz? − Çok zor koşullarda yaşam sürdürüyoruz, ailemizin büyük para ihtiyacı var da ondan.

Alıştırma 11. Составьте предложения с предлагаемыми словосочетаниями, используя их в роли сказуемого:

Продолжать жить в одиночестве; продолжать проживать отдельно; продолжать снижаться/падать; продолжать вести себя наихудшим образом; продолжать демонстрировать свою значимость; продолжать наблюдать за нами издалека; продолжать терять свои дни; продолжать идти на попятную; продолжать развиваться (идти вперед); продолжать отклонять банковские гарантии; продолжать держаться в стороне от своих конкурентов.

Alıştırma 12. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: Temmuz’un ikisinden itibaren bu yana tam iki aydan beri

rejim tutmayı sürdürüyorsun. → Temmuz’un ikisinden itibaren bu yana tam iki aydan beri rejimini sürdürüyorsun.

1. Dar gelirli ailelere yardım etmeyi sürdürüyorsunuz. 2. İyi geleceğe yönelik iktisadi politika yapmayı sürdürüyoruz. 3. Başbaşa çay başında sohbet

183

etmeyi sürdürüyorlar. 4. Sosyal bir hukuk devleti olmaya doğru yol tutmayı sürdürüyorsunuz. 5. Üst düzey görüşmenin boykotu konusunda etki ve güç sahibi siyasilere hitap etmeyi sürdürüyorum. 6. İstanbul−Ankara ekspresi hakkında anons yapmayı sürdürüyorlar. 7. Mobilya modasını yakından takip etmeyi sürdürüyoruz. 8. Bütün öğretmenler oğlumuzdan bize hep şikayette bulunmayı sürdürüyorlar.

Alıştırma 13. Türkçe tamamlayınız, tercüme ediniz: 1. Bugün biz sinema(...) bu rejisörün yeni film(...) seyrediyoruz. 2. Ben

ve babam yeni otomobil fabrika(...) çalışıyor(...). 3. Niçin bana yanıt(...) vermiyorsunuz? 4. Türkçe sınav(...) ne zaman veriyorsunuz? 5. Bu ay(...) bizim iki sınav(...) var, bunlardan bir(...) Türkçe sınav(...), diğer(...) de tarih sınav(...). 6. Bu soru(...) Murat’a değil Hasan(...) sorunuz. 7. Orada ben(...) bir kimse soruyor mu? 8. Bu vazife benim değil, sizin, amma maalesef o hazır değil, bunun için ben bunu siz(...) soruyorum. 9. Ben oraya ağabeyim Murat(...) görmek için gidiyorum. 10. Hasan yeni bir harita(...) soruyor, bunun için bu harita(...) Hasan(...) gösteriniz. 11. Burada sadece öğretmenler var, öğrenciler(...) hiç görmüyorum. 12. Bu bavulun bura(...) hiç yeri yok, bu(...) başka bir yer(...) koyunuz. 13. “Aktüel” dergi(...) işte bu sayfa(...) açınız, ora(...) enteresan bir yazı(...) var. 14. Siz Türkiye(...) ne(...) için geliyorsunuz? 15. Bana bu işin yüz(...) açsınlar. 16. Bizim hükümetimiz Moskova’(...) tam merkez(...) çalışıyor. 17. Bu sabah radyo(...) ne(...) dinliyor? 18. Bu lezzetli çekirdek kahve(...) o bakkal(...) alıyorum. 19. Hükümet “pek çok para” zaman(...) son(...) ilan ediyor.

Alıştırma 14. Okuyup tercüme ediniz: Türkiye’de ilaç takip sistemi uygulanıyor

Türkiye’de birkaç yıldan beri ilaç takip sistemi uygulanıyor. Bu sistemin amacı yüzde 100 bir şekilde sahte ilaçların önüne geçmek. Bu sistem bütün ilaçların adeta bir parmak izi gibi. Türkiye’de her yıl bir milyara yakın kutu ilaç tüketimi var. Her kutunun bir kimliği oluyor. İlaç takibinde karekod sistemi uygulanmaktadır. İşte söz konusu karekod her bir kutunun kimliği haline geliyor. Böylece sahte ilaçlar yavaş yavaş tarihe karışıyor. Bu sistem kapsamında gerekli kontrol yapmak hem devlete hem de ilaç firmalarına düşüyor. Doğal ki şu an sistem her eczanede tam olarak uygulanmıyor. Eczacılar tarafında bazı problemler var: özel bilgisayar programları, karekod okuyucuları gerekli. Yani eczacıların biraz daha zamana ihtiyacı var. Kimi güçler bu sisteme karşı çıkıyorlar. Ancak buna karşı çıkmak demek, Türkiye’de ilaçta kayıt dışını istemek olur.

Alıştırma 15. Lütfen yukarıdaki metne dayalı olarak şu sorulara cevap veriniz, sonra da metni anlatınız:

1. Türkiye’de ilaç takip sistemi çoktan mı uygulanıyor? 2. Bu sistem

184

niçin uygulanıyor? 3. Bu sistemin hangi özelliği var? 4. Türkiye’de ne kadar ilaç tüketimi var? 5. “Her kutu ilacın bir kimliği oluyor” ifadesi ne anlama geliyor? 6. Devlet niçin ilaç takibini yapıyor? 7. Karekod sistemini kimler kontrol ediyor? 8. Bu sistem niçin her eczanede tam olarak uygulanmıyor? 9. Size göre hangi güçler ve niçin bu sisteme karşı çıkıyorlar? 10. Rusya’da ilaç takibi sistemi var mı? 11. İlaçları kontrol etmek görevi kime düşüyor?

Alıştırma 16. Konuşmayı okuduktan sonra ezberleyip Türkçe anlatınız: Konuşma: İş dönüşünde alışveriş

*** Feride: Haftada kaç defa manava gidiyorsunuz? Melissa: Mesai haftası içinde alışveriş yapmak benim için çok zor,

çünkü bir bakımdan hiç boş vaktim yok, diğer bakımdan da çok yoruluyorum. Bunun için alışverişi Cumartesi günleri yapıyorum.

F: Manavdan neler alıyorsunuz? M: Genelde 3 kilo elma, 2 kilo havuç ve 3 kilo armut, bir hevenk muz

ve bir salkım üzüm alıyorum. F: Bir hevenk muz kaç kilo tutuyor? M: Bu da muzların sayısına bağlıdır, ancak genelde bir büyük hevenk

muz iki kilo kadar. F: Havuç dışında sebzelerden bir şey almıyor musunuz? M: Arasıra domates, patates ve soğan alıyorum, amma kocam patatesi

pek de sevmiyor. F: Sizin manav alışverişiniz genelde kaç lira tutuyor? M: Vallahi bilmem, çünkü böyle hesaplar yapmıyorum. F: Eti nereden, süpermarketten mi yoksa kasaptan mı alıyorsunuz? M: Doğal ki kasaptan alıyorum. F: Neden? Migros gibi mağazaların kasap bölümünde et daha ucuz

değil mi? M: Belki daha ucuz, amma küçük dükkanda et daima çok taze. Bir de

kasabı çoktan tanıyorum, kendisi kasap bölümünde 20 yıl tecrübe sahibi. F: Kasaptan neler alıyorsunuz? M: Kasaptan her hafta 2 kilo kıyma ve 3 kilo tavuk alıyorum. Ancak

bugün birkaç tane ızgara ve 1 torba kömür de almak lazım, çünkü yarın kıra pikniğe gidiyoruz.

F: Bakkaldan da 3 tane ekmek ve 2 tane kola, bir kilo şeker, 2 paket çay alırım.

M: Kahve almıyor musunuz? F: Hayır, hiç kahve içmiyoruz. Misafirler için daima biraz çekirdek

kahve var, ancak kendimiz içmiyoruz, kahveye çay tercih ediyoruz. M: Estağfurullah, yorgunluk kahvesi vallahi ilaç gibi, en büyük

yorgunluğun bile şöyle bir hal çaresidir.

185

F: Manav, kasap ve bakkal ne zaman açık? Paydos saat kaçta? M: Onlarda paydos yok. Kapılarını da saat 08.00’de açıyorlar ve akşam

saat 19.00’a kadar çalışıyorlar. F: Bizim kasabımızda daima çok müşteri var. Her gün tâ sabahtan

itibaren bir müşteri geliyor, çevre restoranlardan biri için 2 kilo kıyma alıyor. Diğer ziyaretçiler de gelmeye başlıyorlar. Onlar kapıcılar, hizmetçiler veya şoförler.

M: Lüks bir semtte mi yaşıyorsunuz? F: Hayır, amma bizde de lüks daireler ve zengin aileler var. Ev sahipleri

alışverişe gitmiyorlar, ya kapıcıya, ya hizmetçiye, ya da şoföre sipariş söylüyorlar.

*** F: İşte bizim kasabımızdayız. İyi günler Murat bey! Kasap: İyi günler Feride Hanım. Bugün bizde her zamanki gibi taze

kıyma ve tavuk var. M: Bu ne eti? Dana eti mi yoksa koyun eti mi? F: Niçin soruyorsun, besbellidir ki bu koyun eti. M: Biz çok az et yiyoruz, bunun için ben etten hiç anlamıyorum. Bana

yardım eder misin, Feride? F: Elbette. M: Teşekkür ederim. Peki, bu koyun eti nasıl, iyi mi? K: Bizde her şey iyi ve taze, amma bu mevsimde koyun eti biraz fazla

pahalı. M: En iyisinden ver usta, fiyatı önemli değil. K: Başüstüne hanımefendi! Bütün mallarımda fiyatları yazıyor, ancak

mutlaka ziyaretçilerimin dikkatini fiyatlara çekiyorum, çünkü kimi müşterilerim banka gibi, kimileri de orta halli, dar gelirli ziyaretçilerim de var. Mesela arasıra emekli bir öğretmen geliyor, daima 750 gram kıyma alıyor, 15 günde bir et alıyor. Emeklinin hali ne olur ki! Kendisine daima indirim yapıyorum.

M: Maşallah! K: Bir de şunun farkındayım, bilhassa bu yıl geçen yıla göre

satışlarımızda yüzde 30’a yakın düşüş var, yani halkın alım gücü düşüyor. M: Yani müşterilerin sayısı azalıyor mu? K: Estağfurullah, birçok ziyaretçilerimiz 15−20 yıl içinde bize

geliyorlar. Saat 12.00 civarında bizde o kadar çok müşteri var da onları saymak çok zor.

F: Evet, burası bir aile kasabı. Ancak Melissa biliyorsun, her hafta herşeye yeni zamlar geliyor. Enflasyonu kontrol altına almak çok zor. Herkes bundan yakınıyor. Bilhassa memurların alım gücü günden güne düşüyor.

K: Evet, her gün televizyondan “Enflasyon düşüyor” diyorlar. Ancak nasıl düşüyor anlamıyorum.

186

M: Siz evlere servis yapıyor musunuz? K: Evet. M: Vallahi sizde her şey çok taze ve güzel! Etinizi nereden

getiriyorsunuz? K: İstanbul’da en çok 15 kasap etini Biga’dan getiriyor. Diğerleri de

Afyon’dan alıyor. Afyon eti daha ucuz, amma kalitesi düşük. Yani pahalıya alıyoruz, bunun için pahalıya satıyoruz, ancak lezzet ve kalite farkı ortada.

M: Ben 2 kilo bifteklik et, bir de 4 kilo pirzola alırım. Sizde kemik var mı, çünkü evde bir köpek besliyorum.

K: Maalesef şu an yok. Kusura bakmayın! M: Hiç bir şey. K: Bir şey daha ister misiniz? M: Yok! Borcum ne kadar? K: Toplam 265 lira. F: Bu bonfileyi bugün kaçtan veriyorsunuz? K: Bilhassa sizin için 35 liradan veriyorum. F: Teşekkürler, bana her zamanki gibi 2 kilo kıyma, 3 kilo tavuk. Daha

da 2 kilo bonfile, birkaç tane ızgara ve 1 torba kömür. Yarın aile halinde pikniğe gidiyoruz.

K: Başka? F: Hepsi bu kadar. K: 2 kilo kıyma 40 lira, 3 kilo tavuk 15 lira, 2 kilo bonfile 70 lira. İki

tane ızgara olur mu? F: Biraz fazla olsun! K: Tamam, dört tane ızgara 30 lira ve 1 torba kömür 3 lira, toplam 158

lira. F: İşte 160 lira, üstü sizde kalsın! K: Teşekkür ederim, hanımefendi, ailenize iyi tatiller! F: Sağolunuz, iyi günler! M: İyi günler! K: İyi günler hanımefendi! Sizi daima bekleriz!

*** M: Feride, burası vallahi güzel bir yer! Bir de kasap çok samimi bir

adam! F: Evet Melissa, doğrusunuz. M: Feride, ince bir şey soracağım. F: Evet, sorunuz. M: Bir bakımdan çok et alıyorsunuz, amma çok incesiniz. Bu nasıl

olur? F: Benim kendi formülüm var. Bende işe yarıyor. M: Nedir o formül?

187

F: Bu formüle göre iki ayda 20 kilo vermek mümkün. M: Ben birkaç kilo vermek istiyorum. Formülünüzü anlatınız, lütfen! F: Tamam, dinleyin. Her yemeğin kendi kalorisi var. Bir kalori

cetvelini buzdolabınıza asıyorsunuz ve her yemeğin kalorisini hesap ediyorsunuz. Mesela bir kaşık pilav şu kadar, bir tabak çorba şu kadar v.s. Böylece günde maksimum 1200 kalori.

M: Daha az kalori olur mu? F: Olur, amma 1000’nin altına düşmek yok. Şeker değil, sakarin

kullanıyorum, çayı zaten sade içiyorum, ancak günde 8−10 bardak çay içmek gerek. Beyaz ekmek, çikolata, şeker, tereyağı, reçel v.s. zaten sevmiyorum ve yemiyorum.

M: Hiç tatlı yemiyor musunuz? F: Tatlılardan sadece biraz bal yiyorum. Kalori hesabı bir tarafa,

kahvaltıyı çok hafif yapıyorum ve hiçbir öğünden tam olarak doymuyorum. M: Ya egzersiz? F: Elbette. Günde minimum yarım saat yürüyüş ya da bisiklet. M: Hepsi bu kadar mı? F: Evet, bu kadar amma bu o kadar kolay bir şey değil, bir de bunu

devamlı yapmak lazım. Bir denemek ister misiniz? M: Mutlaka! Alıştırma 17. “İş dönüşünde alışveriş” konuşmasını hikaye haline

çevirip anlatınız.

SÖZLÜK − 1 kur денежный курс lider лидер; руководитель iş fırsatını sunmak давать возможность трудоустройства DTÖ (Dünya Ticaret Örgütü) ВТО (Всемирная торговая организа-

ция) Devlet Bakanı1 государственный министр hizmete özel для служебного пользования sensör сенсор, датчик ağır top перен.: очень влиятельный известный

человек, наделенный полномочиями («тяжёлая артиллерия»)

Öğretmen Yılı Год учителя termometre термометр yüzünü (-a) tutmak перен.: брать курс в направлении geçmek шир.: проходить; переходить; обгонять;

быть действительным, употребимым -ın önüne geçmek предотвращать (-ı önlemek); воспрепят-

188

ствовать (-ı engellemek) Geç! Не обращай внимания! Geçiniz! Дальше! (модальное слово,

используемое для перехода слова или очереди, для побуждения перехода к другой теме)

-dan vazgeçmek отказываться от чего-л. -ı geçirmek шир.: проводить; проносить; понудит.

форма от “geçmek”; пережить, преодолеть что-л.

vakit (zaman) geçirmek / değerlendirmek (оценивать; давать оценку, характерис-тику)

проводить время

-ı ele geçirmek захватить, заполучить кого/что-л., при-брать к рукам

-ı gözden geçirmek прочитать (пробежаться глазами); просмотреть, изучить; пересмотреть

-ı bırakmak шир.: оставлять: откладывать; перекладывать (дело, обязанности); пропускать кого-л. куда-л.; бросать какую-л. привычку, занятие; отпускать кого-л; отпускать усы, бороду; покидать какое-л. место

Bugünkü işi yarına bırakma! Не откладывай на завтра то, что можно сделать сегодня!

taş üstünde taş bırakmamak не оставить камня на камне (уничтожить, разрушить до основания)

adeta [′a:deta:] словно iz шир.: след; отпечаток parmak izi отпечатки пальцев -ı tüketmek потреблять; исчерпывать; расходовать tüketim потребление karekod двухмерный штрих-код barkod линейный штрих-код okuyucu читатель; считывающее устройство;

сканер havuç,-cu морковь hevenk,-ngi связка (свежих фруктов, овощей) salkım гроздь -ı sevmek2 шир.: любить кого/что-л.

189

-ı beğenmek см.: sevmek; одобрять -ı bulmak шир.: найти, находить; изобретать;

считать, рассматривать -ı aramak шир.: искать

− находиться в поисках кого/чего-л. − проверять − навещать − звонить по телефону

-ı tanımak знать кого-л. (лично); узнавать кого/что-л.; признавать кого/что-л.; знать кого-л. в каком-либо качестве; давать срок, время для чего-л.

-ı bilmek3 знать (что-л.); знать кого-л. (слышать о ком-л.); отгадывать; считать, принимать что-л. (saymak, görmek)

Bilmemek ayıp değil, öğrenmemek (sormamak) ayıp

Не стыдно не знать, стыдно не хотеть узнать (не спрашивать)

Bilmem hangi (kim, ne, nasıl, kaç)

Не знаю который (кто, что, как, сколько)

kıyma мясной фарш kıymak (-ı) мелко нарезать, шинковать; перен.:

«делать отбивную», избивать, накинуть-ся с кулаками

(-а) быть безжалостным к кому/чему-л. (-а) не скупиться на что-л.

tavuk,-ğu курица Hint tavuğu индейка ızgara мясо-барбекю torba пакет; торба; мешок kömür уголь; черный, как смоль piknik,-ği пикник -ı tercih etmek предпочитать; отдавать предпочтение yorgunluk,-ğu усталость tâ аж с; вплоть до; аж до (указание на

время, место, расстояние, которые связаны с началом действия или его окончанием)

ziyaret (ziya:reti) визит; посещение ziyaretçi посетитель; визитер; клиент -ı ziyaret etmek посещать; наносить визит kapıcı4 швейцар; консьерж

190

hizmetçi служанка; домработница; служащий sipariş (sipa:riş) заявка; заказ; заказанные вещи dana (eti) телятина koyun (eti) баранина anlamak шир.: (-ı) понимать что-л.; догадывать-

ся о чём-л., предполагать; (-dan) раз-бираться в чём-л.

Anlarsın ya! Ну ты понимаешь, о чем я говорю! anlatmak шир.: рассказывать söylemek шир.: говорить

− вести речь − считать, полагать − сообщать − побуждать к действию

şarkı söylemek петь песни Deme! Да что ты говоришь! Deme gitsin! Даже выразить трудно! demek ki (вводн. слово) в таком случае; значит Diyecek yok! Нечего сказать! Без комментариев! И

придраться не к чему! usta шир.: мастер, дока uzman (mütehassıs) шир.: специалист; профессионал;

эксперт usta elinden çıkmak быть выполненным мастерски sohbet ustası мастер слова usta işi прил. выполненное мастерски, про-

фессионально ustabaşı старший мастер (на предприятии) -nın hali ne olur ki! Что говорить о положении кого-л.! indirim скидка; понижение zam,-mmı шир.: надбавка fark,-kı шир.: разница -ı farketmek (-nın farkında olmak, farkına

varmak)

замечать кого/что-л.

Fark etmez! Без разницы! Не имеет значения! -ı saymak шир.: считать − количество; полагать;

предполагать (zannetmek, sanmak); почитать, уважать

-ı zannetmek предполагать: считать, полагать, думать (sanmak); строить гипотезу,

191

выдвигать догадку (farzetmek) -ı düşünmek шир.: думать

− вести мыслительную деятельность − размышлять, анализировать − обдумывать, задумываться над чем-л. − иметь намерение − предполагать (farzetmek)

yarı5 половина yarım половина satış6 продажа (процесс; факт) alış покупка (процесс; факт) düşüş снижение; падение alım gücü покупная способность; потребительс-

кие возможности azalmak уменьшаться (в количественном плане;

о степени влияния что-л., например, боли)

artmak увеличиваться yükselmek возвышаться; увеличиваться (о цене);

повышаться (в должности); усиливаться büyümek шир.: расти

увеличиваться в размерах; воспиты-ваться; взрослеть; усиливаться

civar (civa:rı) окрестность ... civarında около enflasyon инфляция -dan yakınmak жаловаться, сетовать на кого/что-л. servis сервис; служба -ı getirmek шир.: приносить, привозить, достав-

лять; назначать (на должность) -ı yerine getirmek выполнить, исполнить что-л. (напри-

мер, слова); реализовать, внедрить -ı götürmek шир.: уносить, увозить; отвозить,

провожать -ı unutmak забывать -ı hatırlamak помнить -ı incelemek исследовать, изучать bifteklik et мясо для бифштекса pirzola отбивная, бризоль kemik,-ği кость bonfile филе, филейная часть

192

formül формула -e yaramak быть пригодным, приемлемым для

кого/чего-л.; быть полезным Yarasın! как правило, используется вместе с

фразой “Afiyet olsun!” kalori калория cetvel таблица; линейка -ı asmak шир.: вешать

− вывешивать − развешивать − прицеплять − казнить

azami [a:zami:] maksimum; maksimal

максимально; максимальный

asgari [asgari:] minimum; minimal

минимум; минимальный

sakarin сахарин doymak наесться; перен.: (-e) насытиться, удо-

влетвориться egzersiz упражнение (тренировка в спорте,

музыке и т.д.) egzersiz yapmak упражняться в чём-л.; давать физи-

ческую нагрузку yürüyüş ходьба; передвижение; марш; пешая

прогулка; походка bisiklet велосипед teşekkür duygusu чувство благодарности şükran [şükra:nı] (minnettarlık)

благодарность, признательность

müteşekkir (minnettar) благодарный, признательный şık красивый, стильный, соответствующий

моде; стильно, по моде одетый; здорово şekil шир.: форма; образ görünmek шир.: показаться; выглядеть görünüş внешний вид, форма, облик (görünüm);

вид, панорама, пейзаж görünüm внешний вид, форма, облик (görünüş);

внешняя сторона (проблемы) Görünen köyün uzağı olmaz

(досл.: когда деревню уже видно, то до нее недалеко)

Конец уже не за горами

193

adalet [ada:let] шир.: справедливость; юстиция; пра-восудие

adalete teslim etmek передать в руки правосудия adalete teslim olmak сдаться в руки правосудия teslim etmek передавать; сдавать; вручать;

признавать, соглашаться teslim almak принимать что-л. по праву хозяина, на

хранение, для использования; брать в плен

temel основа, фундамент; основной, базовый temel taşı прям.: камень, закладываемый в

фундамент; перен.: главное звено, основа (о ком/чем-л.)

temel atmak закладывать фундамент teslim olmak шир.: сдаваться (капитулировать) atmak шир.: бросать, кидать, откидывать,

скидывать; (перен.) перекладывать (вину, ответственность); стрелять

adım atmak делать шаг(и) -e imza atmak [imza:] ставить подпись Atma! Не заливай! Не преувеличивай! Не

привирай! Atma Recep, din kardeşiyiz! Что ты врешь и не краснеешь! roman роман gezmek гулять, прогуливаться, бродить

(gezinmek); осматривать, обходить; посещать (ziyaret etmek)

gezi прогулка; поездка; осмотр; посещение; визит

Gezen kurt aç kalmaz (досл.: бегающий волк голодный не останется)

Волка ноги кормят

dolaşmak гулять, прогуливаться, бродить (gezmek, gezinmek); давать крюк; протекать; запутаться (о волосах, веревках и т.д.)

çalmak красть, воровать; стучать; звонить (в дверь); звонить, звенеть; играть (на муз. инстр.)

Çalma elin kapısını çalar kapını (досл.: не стучи в

Как аукнется, так и откликнется!

194

чужую дверь, постучат и в твои)!

-ı kaçırmak шир.: пропускать, упустить; уворовать; незаконно ввести или вывезти

fırsat kaçırmak упускать шанс, удобный случай -ı denemek шир.: пробовать (на вкус, примерять и

т.д.); испытывать; пытаться (пробовать, делать попытку, но не «стараться, прилагать усилия» − çalışmak)

ad(ın)a от чьего-л. имени; на чьё-л. имя pay доля, акция; равная часть ч-л.; payına düşmek причитаться в качестве доли (акции и

т.д.); перен.: выпадать на чью-л. долю payını almak получить свою долю (акции и т.д.);

перен.: он получил, что ему причи-тается; он получил по заслугам

olumlu положительный; позитивный olumsuz отрицательный; негативный karakter характер; характерная особенность rekor рекорд etnik этнический albüm шир.: альбом maket макет sektör сектор ışık tutmak пролить свет form tutmak держать форму zayıflamak обессилеть; похудеть el(in)den geleni yapmak делать всё возможное her zamanki gibi как всегда

AÇIKLAMA 1. Devlet Bakanı: государственный министр − член кабинета

министров, курирующий конкретную сферу деятельности, находящуюся на стыке полномочий различных министерств и ведомств, имеющий в своём подчинении аппарат, но не имеющий соответствующего министерства.

2. Sevmek (beğenmek − hoşlanmak − hoşuna gitmek): данные варианты могут выступать в роли частичных синонимов в значении «нравится − не нравится». Например: Parkta yürümeyi sevmiyorum. − Parkta yürümeyi beğenmiyorum. − Parkta yürümekten hoşlanmıyorum. − Parkta yürümek benim hoşuma gitmiyor. Между тем, глагол “beğenmek”

195

чаще используется в сочетании не с отглагольными именами на “-mak/-mek”, а с обычными именами существительными: Böyle kapalı havaları beğenmiyorum.

Alıştırma 18. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: (biz) − işlerimiz − fırsat kaçırmak/- İşlerimizde fırsat kaçırmayı sevmiyoruz. − İşlerimizde fırsat kaçırmayı

beğenmiyoruz. − İşlerimizde fırsat kaçırmaktan hoşlanmıyoruz. − İşlerimizde fırsat kaçırmak hoşumuza gitmiyor.

(ben) − akşamları evimin bir köşesi − yalnız oturmak/+; (ben) Pazar günleri − şehrimiz − parklar − bir − gezmek/+; (ben) − Cimbom − gol atmak/+; (biz) − Türkçe okumak/+; (bu gençler) − yağmur − gezmek/-; (bu çocuklar) − paydos − sıra − ağız dolusu − kahkaha atmak/+; (bu yabancı turistler) − Anadolu − adım adım − gezmek/+; (o) − Boğaz turu − yapmak/-; (ben) − kendim − bakmak − ve − temiz görünmek/+; (biz) − hafta sonları − sergi − ve − müze − gezmek/+; (Bayanlar) − şık − görünmek/+; (ben) − spor salonu − değil − ev − egzersiz yapmak/+; (biz) − bütün − sözlerimiz − vaktinde − yerine getirmek/+; (onlar) − yaratıcı − düşünmek/-; (ben) − ülkemiz − dün − ve − yarın − düşünmek/-.

Alıştırma 19. Okuyup tercüme ediniz: 1. Doğal insanları beğeniyorsunuz her halde. 2. Sıradan ismim var,

ancak ismimi çok beğeniyorum. 3. Sizi çok beğeniyorlar, çünkü siz samimi, özü sözü bir, iyi kalpli bir adamsınız. 4. Sizin geliriniz vallahi çok dar. “Olan dört bağlar, olmayan dert bağlar” sözü var da, sizin böyle halinizi hiç beğenmiyorum ve size yardım etmek istiyorum. Siz de yardımımı hiç kabul etmiyorsunuz. 5. Almanya Başbakanı bile, Alman milli takımının oyuncusu Mesut Özil’in oyununu çok beğeniyor. 6. Bütün sorularıma net ve tam cevap almayı beğeniyorum. 7. Türk malı mı olsun, Çin malı mı olsun farketmez, sadece kaliteli malları beğeniyoruz. 8. Bu grupta kimi ve neden beğeniyorsunuz? 9. Herkes sizin böyle olgun davranışlarınızı beğeniyor ve bunları örnek alıyor. 10. Bu uyku takımını nasıl buluyorsunuz? − Hiç beğenmiyorum. Siz de bunun her tarafına bakınız, çünkü bunun çok kusuru var. 11. Türk yemeklerinden hangisini, daha doğrusu hangilerini en çok beğeniyorsun? 12. Dünyanın hangi kültürünü, Avrupa kültürünü mü, Rus kültürünü mü yoksa Doğu kültürünü mü beğeniyorsunuz? − Her kültürün kendi yüzü, kendi özü de var, bunun için bütün kültürlere memnuniyetle ev sahipliği yapıyoruz. 13. Bilmem bir ayda kaç şişe maden suyu içiyoruz, amma vallahi maden suyu çok beğeniyoruz. 14. İş yok diyorsunuz, ancak çok iş beğeniyoruz. Devlet bu durumda ne yapsın da herkesin bir işi olsun?!

Alıştırma 20. Türkçe söyleyiniz:

196

Я люблю томатный суп. Я люблю кофе, чтобы снять усталось. Им нравится каждый уголок Стамбула. Я люблю телятину и всегда её предпочитаю куриному мясу. Каждый год музей под открытым небом в Сиде посещает около 150 тысяч туристов, и он им очень нравится. Какая страница нашей газеты вам нравится больше всего? Государственный министр одно за одним посещает наши учебные заведения, решает проблемы учебных заведений и наших преподавателей. Мы очень любим профессионально выполненные работы. Вам нравится такой блестящий оратор, как наш премьер-министр? Нельзя сказать, что нам не нравятся скидки. Вы заметили, что и Мурату теперь нравится ходить по магазинам. Я люблю размышлять. Они не любят врать. Вы любите очень долго рассказывать? Я люблю посещать зарубежные страны. Он любит принимать богатых посетителей. Этот ребенок любит стоять в дверях как швейцар. Этот боксер любит «делать отбивную» из своих соперников. Эта домохозяйка любит расходовать воду больше обычного. Ты любишь каждое утро просматривать свежие газеты. Вы любите перекладывать все свои дела на других. Я люблю брать в руки контроль над всем. Они любят самым наилучшим образом проводить время. Я люблю становиться на пути самых серьезных трудностей.

Alıştırma 21. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: симпатичные девушки Sevimli kızları artık seviyorum. − Çirkin kızları artık sevmiyorum. Высокие юноши; старательные студенты; добросердечные дамы;

легкие на руку врачи; щедрые люди; вежливые дети; состоятельные мужчины; опытные преподаватели; скромные чиновники; люди с хорошо «подвешенным» языком; серьезный обслуживающий персонал; толковые консьержи; богатенькие клиенты; профессиональные рабочие; посетители с чистой совестью; приветливые продавцы.

Alıştırma 22. Türkçeye çeviriniz: 1. Мне нравится делать покупки в вашем магазине, потому что

здесь я всегда нахожу новый и модный товар. 2. Мы любим выглядеть красиво и стильно, поэтому мы очень следим за собой. 3. Неважно, будь то близкие родственники или будь то коллеги по работе, я не люблю никого беспокоить поздними вечерами. 4. В каждом матче я забиваю сопернику как минимум один гол, и мне очень нравится это делать. Мои товарищи называют меня королем гола. − Кстати, пусть твои товарищи знают, у Азиза Несина есть роман. Его название также «Король гола». 5. Вы просто какие-то дьяволята, вы очень любите гоготать во весь голос в такие поздние часы прямо у порога моего дома, поэтому вы мне доставляете массу неудобств. 6. Рядом с нашим домом напротив кино-театра находится большой и красивый парк. По вечерам там любят

197

гулять пожилые пары. На протяжении нескольких часов они прогуливаются пешком под руку. 7. Ты не держишь свое слово, потому что много обещаешь всем своим друзьям, включая меня, относительно своих больших денежных долгов, однако не любишь выполнять свои обещания, очень быстро их забываешь. 8. Что больше, чистая зарплата или грязная зарплата? − Мне не нравятся такие разговоры и такие вопросы, оставьте их! 9. Мы питаем к вам чувство признательности, вы же не замечаете этого, все время сторонитесь нас и отвешиваете в наш адрес плохие слова. Однако известно, что подобное ваше поведение вам самим тоже не нравится. − Не надо так нагло врать, мы очень хорошо знаем суть этого дела. 10. Наш премьер-министр любит очень часто совершать поездки по стране и почти в каждом городе, в каждой деревне любит закладывать фундамент спортивного зала, культурного центра, библиотеки или нового учебного заведения.

Alıştırma 23. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: -ı beğeniyorum / -ı güzel buluyorum; -mayı seviyorum / -mayı

güzel buluyorum (Ben)−reklam−kampanyalar−beğenmek: Reklam kampanyalarını

beğeniyorum. − Reklam kampanyalarını güzel buluyorum. (ben)−reklam−kampanyalar−beğenmek; (siz)−ihtiyaç−sahip−aileler−iş−fırsat−sunmak−sevmek; (biz)−Adalet partisi−yeni−lider−beğenmek; (ben)−sade−ve−doğal−görünme−sevmek; (ben)−akşamları−yürüyüş−çıkmak−sevmek; (ben)−mücbir sebepler−etki−alt−kalmak−sevmemek; (onlar)−biz−muhtaç−kalma−beğenmemek; (ben)−dünya−öbür−uç−el kapısı−yaşamak−sevmemek; (siz)−hiç bir şey−geride kalmak−beğenmemek; (ben)−kendi−karakterim−yani−(ben)−ben−beğenmemek; (biz)−bu−yeni−araba−başlangıç−fiyat−beğenmemek; (ben)−kötü−hisler−kapılmak−beğenmemek. 3.1. Bilmek − konuşmak: турецкому языку присуща смысловая

чёткость, ясность, логическая последовательность содержания, что подкрепляется использованием соответствующих лексических и грамматических средств. Так во фразе «Вы говорите по-турецки?» смысловое содержание заключается не в речевом действии, а во владении турецким языком, поэтому в данной позиции используется глагол “bilmek” − Türkçe biliyor musunuz? Во фразе «Мне трудно говорить по-турецки» актуальным является именно речевое действие

198

«говорить», что подкрепляется в турецком языке использованием глагола “konuşmak” − Türkçe konuşmak bana zor geliyor.

3.2. Форма умения: образуется сочетанием глагола “bilmek” c отглагольным именем на “-mak/-mek” в усечённой форме, где глагол “bilmek” выполняет грамматическую функцию, а отглагольное имя выполняет смыслонесущую роль: Türkçe okumayı biliyorum. − Я умею читать по-турецки.

Как правило, с глаголами состояния при помощи глагола “bilmek” образуется конструкция “-mak nedir bilmiyor”, которая может иметь усеченный вид “-mak bilmiyor” и в отличие от нейтральной формы отрицательной глагольной модальности передаёт данное содержание с экспрессивным оттенком: Problerimiz bitmiyor. − Problemlerimiz bitmek nedir bilmiyor. − Problemlerimiz bitmek bilmiyor. − Наши проблемы не имеют конца.

Alıştırma 24. Образуйте предложения с формой умения в утвердительной модальности, переведите на русский язык:

(Ben) ata binmek; (sen) konuya en zayıf yönünden girmek; (biz) her işte gerçeğe varmak; (sen) ayakta uyumak; (bu ülkeler) barış içinde yan yana yaşamak; (bu ciddi adam) şaka etmek; (bu hasta) ayakta durmak; (ben) birşeyleri yeteri kadar takip etmek; (sen) işlerini çabuk halletmek; (biz) mutlu olmak; (bu siyasiler) millete sahip olmak; (siz) her işte ön plana çıkmak; (ben) öncülük etmek; (biz) tenis oynamak; (siz) açık bir şekilde soru sormak; (biz) maksimum konforu sunmak; (doktor) semptom koymak; (bu millet) kimliğini ortaya koymak.

Alıştırma 25. Составьте вопросительное предложение в форме умения:

Sen − çocuk yetiştirmek; он − принимать гостей; sen − sitelere girmek; она − выглядеть шикарно; siz − login/kullanıcı adı ve şifre/parola kullanmak; они − выражать чувство признательности; sen − iyi bir şekilde servis yapmak; мы − ездить на велосипеде; onlar − bu sensörleri kullanmak; они − читать штрих-код; ben − yemek yapmak; этот малыш − разговаривать; o − dikkatli olmak; ты − считать по-турецки; siz − büyük bir şirketi yönetmek; он − хорошо играть в футбол; sen − duygusal olmak; они − распутывать серьезные кризисы; biz − olayları yakından takip etmek; он − открыто непринужденно беседовать; siz − sözünüzde durmak.

Alıştırma 26. Okuyup tercüme ediniz: 1. Çok istiyorum, amma ata binmeyi bilmiyorum. 2. 32 yaşındayım,

ancak bisiklete binmeyi bilmiyorum. 3. Bizim için fark etmez ama arkadaşımız Baykal her soruna doğru yönden girmeyi biliyor. 4. Kapasitenizi tam olarak kullanmayı biliyor musunuz? − Evet, bir de bütün işlerimizin

199

kalitesi daha da artsın istiyoruz. 5. Harita kullanmayı biliyor musunuz? − Elbette! − O halde Orta Doğu ve Kuzey Afrika gibi bölgelerin güç sahibi, ağır top ülkelerini haritadan gösteriniz. 6. Bilgisayarı doğru kullanmayı biliyor musunuz? − Bilgisayarı doğru kullanmak ne anlama geliyor? Bunda zor bir şey görmüyorum, aç da kullan. 7. Abdullah için “fırsatçı” diyoruz, çünkü her fırsatı kendisine göre değerlendirmeyi, kendi çıkarları için başka insanları kullanmayı biliyor o kadar. 8. Payını almayı biliyorsun, bunu yapmak için her fırsatı kullanıyorsun. Ben de bundan hiç anlamıyorum. 9. Borçlarınızı hesap etmeyi biliyor musunuz? − Hayır, bize çok ayıp, amma borçlarımızı hep yanlış hesap ediyoruz. 10. Yaşamayı biliyor muyuz? Hayatı tanıyor muyuz? İnsan gibi yaşamayı biliyor muyuz? Hayatı ne kadar tanıyoruz? Tamam, tanıyoruz, ancak hayata ne kadar değer veriyoruz? Gerçekten bu soruları bugüne kadar kendi kendimize her gün soruyoruz. İşte bak, bir eve misafir gidiyorsun. Doğal ki hareketlerine dikkat ediyorsun, çünkü evin sahiplerinin kurallarına ters düşmek istemiyorsun. Elbette bu dünyanın da hayatımızın da kuralları var, yasakları da var.

Alıştırma 27. Türkçeye çeviriniz: 1. Вы знаете, что такое система «всё включено»? − Да, конечно, во

многих отелях и базах отдыха Турции применяется данная система, и она нам очень нравится. 2. Вы умеете пользоваться банковской карточкой? Помогите мне, пожалуйста, потому что я в этом совсем не разбираюсь. 3. Ты знаешь, что такое «проект электронная школа»? Он у нас реализуется вот уже несколько месяцев. − Да, в нашей же школе он реализуется уже несколько лет. Мы его очень приветствуем, потому что у нас есть возможность следить за успеваемостью нашего ребёнка через Интернет. − Что для этого нужно? − Естественно, нужен компьютер и Интернет. Также нужно знать логин вашего ребёнка и пароль. 4. Этот маленький ребёнок еще не умеет читать, плохо говорит, но уже умеет считать от одного до ста. − Надо же! 5. В каждом деле ты умеешь получить то, что тебе причитается. Делаешь ты это мастерски и для этого используешь все удобные случаи. В определённой мере про тебя можно сказать, что ты рвач. 6. Вы умеете правильно использовать свою энергию? По всей видимости, нет. Надо знать следующее: большая часть энергии человека расходуется впустую. 7. Какой внешкольной деятельностью занимается ваш ребёнок? − Он занимается спортом. − Каким спортом он занимается? − Наш ребёнок очень хорошо играет в баскетбол.

Alıştırma 28. Dinleyerek Rusça söyleyiniz: 1. Birkaç aydan beri iktisadi kriz devam ediyor ve ne yazık amma

şimdilik için durmak bilmiyor. 2. Bu Orta Doğu ülkesinde iç savaş bitmek bilmiyor. 3. Elli günden beri dışarıdayım, senden uzaktayım. Daha otuz gün

200

var, ancak şu günler geçmek bilmiyor. 4. Yavaş yavaş Temmuz geliyor, vallahi mesai yılı sırasında bittim tükendim, amma izin başlamak bilmiyor. 5. Biz durmak bilmiyoruz. Bizde yeni bir hayat başlıyor, çünkü bu yeni projemizin diğerlerinden büyük bir farkı var. 6. Bu Avrupa ülkesinde hükümete karşı ve bilhassa ülkenin Başbakanı’na yönelik protestolar bitmek bilmiyor. Protestocular Başbakan ve Bakanlar görevlerini bıraksınlar istiyor. 7. Bu yaz fevkalade kuru, bir ayda en fazla bir yağmur var. İşte bugün yağmur yağıyor. Tabiat da bu yağmura doymak bilmiyor. 8. Biliyor musunuz, İsmail bey yine hastahanede. − Geçmiş olsun, kendisine çok yazık, amma bu yaşlının sağlık problemleri bitmek bilmiyor. 9. Bu bayan daima üzgün görünüyor, gözleri bile gülmek bilmiyor, yüzü de gülmek istemiyor, gülmek bilmiyor. 10. Futbol maçı gibi olaylar karşısında heyecanım bitmek bilmiyor.

Alıştırma 29. Türkçe tamamlayınız, tercüme ediniz: 1. Siz(...) çok daha yaşlı insanlar(...) karşı böyle serbest

davranıyorsunuz, (стыд) nedir bilmiyor musunuz? 2. Gecegündüz çalışıyorsunuz, hiç (отдыхать). (Уставать) nedir bilmiyor musunuz? 3. Kremlin nedir bilmiyor musunuz (в действительности)? − Biliyoruz, Kremlin Rusya’nın ve başkenti Moskova’nın (сердце), Rusların göz bebeğidir. − “Göz bebeği” (что значит)? − İşte mesela bir kimse(…), bir yer(…) yoksa bir şey(…) büyük değer, önem veriyorsunuz, bunlar sizin ilginiz(…) görüyor, yani sizin göz bebeğiniz oluyor. 4. Bu millet (история) nedir bilmiyor, yani bu milletin (будущее) yok. 5. Siz devamlı olarak ekonomik bir gelişme (iç), hiç durmak bilmiyorsunuz. 6. Haziran ayı veri(...) göre Türkiye’nin kentsel halk(...) yüzde 53’ü bu yaz tatil yapmay(...) düşünüyor, yüzde 47’(...) de tatil nedir bilmiyor. 7. Bu adam çok(...) beri cami nedir bilmiyor, (не признавать). 8. Dara (попадать) nedir bilmiyorsun, tok evin (голодный кот), zorluk nedir bilmiyorsun. İşte bunun için dar gelirli insanların zorluklar(…) ve hayat(…) anlamıyorsun. 9. İt gibi çalışmak nedir, paranın (ценность) nedir, (счет) nedir bilmiyorsunuz, bunun için para(…) doymak nedir bilmiyorsunuz. 10. Eşim bir ev hanımı, ancak kendisi(…) vallahi çok işi var. Bunlar bitmek bilmiyor ve bunlar(…) çoğu çocuklarımız(…) ilişkin: çocukları okul(…) götürmek, ev işler(…) yapmak, çocukları aktiviteler(…) götürmek, beraber (делать уроки) v.b.

3.3. Форма возможности − невозможности выражает: − hal (состояние / -mak mümkün / -mak hali / -mak elinde): Artık

dinçiz, yani çalışabiliyoruz. − şart (обстановка, ситуация / -mak mümkün): Yolda hiç araba yok,

geçebiliyorsunuz. − müsaade (позволение + координация / -mak mümkün / -mak

serbest): Artık sıra sizde, okuyabiliyorsunuz.

201

− yeterlik (компетентность / -mak yetkisi − полномочие что-л. сделать): Bu belgeleri sadece patrona teslim edebiliyorum.

Модальность возможности (+) Модальность невозможности (-) (осн. глаг.)-(-y/a-e)-(-bil)-(время)-(личн. aфф.)

(осн. глаг.)-(-y/a-e)-(-ma-me)-(вре-мя)-(личн. афф.)

основа глагола модальность основа глагола модальность + + + - Bu işi yapabiliyorum. – Я эту работу могу (+) сделать (+)

Bu işi yapamıyorum. – Я эту работу не могу (-) сделать (+)

- + - - Bu işi yapmayabiliyorum. – Я эту работу могу (+) не сделать (-)

Bu işi yapmamazlık edemiyorum. − Я эту работу не могу (-) не сделать (-)

При образовании формы возможности и невозможности от широких гласных глагольных основ широкие гласные [a] и [e] могут редуцироваться в узкие [ı] и [i]: söylemek − [söyle-] − söyleyebiliyorum − söyliyebiliyorum − söyleyemiyorum − söyliyemiyorum.

Конструкция (-mamazlık edemez / etmez) может также уместно выражаться и при помощи безличной конструкции (-mamak mümkün değildir): Bu işi yapmamak mümkün değil. − Эту работу нельзя не сделать.

Близкой к конструкции (-mamazlık edemez / etmez) является форма “-maktan kendi(m)i alamıyorum” (не могу удержаться от того, чтобы что-л. не сделать): Sana bir kompliman söylemekten kendimi alamıyorum. − Я не могу удержаться от того, чтобы не сказать тебе комплимент.

Alıştırma 30. Проспрягайте в форме возможности в утвердительной модальности:

(Ben) bu işi yarına kadar yapmak; (sen) biraz daha kalori almak; (o) bize bu projede yaramak; (biz) azami hızda gitmek; (siz) sakarin kullanmak; (onlar) hastayı ziyaret etmek; (ben) bütün bunları anlatmak; (sen) hayatından yakınmak; (o) aşırı ölçüde artmak; (biz) yeni fiyat zammlarını hissetmek; (siz) kendinizi Cumhurbaşkanı zannetmek; (onlar) Türkçeyi İngilizceye tercih etmek; (ben) bu asgari yemeğe doymak; (sen) resmi duvara asmak; (o) teklifinden vazgeçmek; (biz) sözümüzü tutmak; (siz) geleceğe güven duymak; (onlar) taklit malların önüne geçmek.

Alıştırma 31. Türkçe söyleyiniz: Мы не можем действовать в рамках данных правил. Ты не можешь

получить зарплату без вычетов. Я не могу поставить подпись в документе вместо начальника. Вы не можете здесь гоготать во весь голос. Я не могу отвезти ребёнка на кружки. Ты не можешь сказать свой логин и пароль. Мы не можем сказать, что ты рвач. Они не могут

202

упустить этот прекрасный случай. Мы не можем играть на гитаре. Вы не можете сделать шаг нам навстречу. Мы не можем сделать шаг против вас. Они не могут капитулировать перед этой ситуацией. Он не может заложить фундамент нового дома. Я не могу сдать вас правосудию. Ты не можешь питать к ним чувство благодарности. Мы не можем насладиться этим миром и этой жизнью. Эта ваша помощь никуда не годится. Я не могу есть филе, отбивную, бифштекс и барбекю. Они не могут поднять наверх эти чемоданы. Я не могу вас назначить на эту должность (göreve getirmek). Ты не можешь обеспечивать сервис приличного уровня. Ты не можешь сетовать на то, что не можешь разговаривать. Мы не можем более расти в пределах этих законов (büyümek). Вы не можете уже шесть сезонов подняться до финала (yükselmek). Цены на молоко уже не могут далее расти (artmak). Наши долги, к сожалению, не могут уменьшиться.

Alıştırma 32. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: (мы − мы) упускать этот шанс Bu fırsatı kaçırabiliyor muyuz? − Hayır, kaçıramıyoruz! (Ваша душа) принять эту ложь; (они) теперь признать наши права;

(этот министр) злоупотреблять своим положением (görevini kötüye kullanmak); (ты − я) сказать что-либо конкретное на это; (ты − я) пропустить меня внутрь; (ты − я) находить маленькую пользу в этом проекте; (они) давать нам возможность немного подумать; (мы − мы) в течение получаса съесть столько еды; (ты − я) оставлять меня в покое; (он) читать этот важный документ помедленнее; (вы − я) оставлять это важное дело нам; (вы − мы) продать мне этот дом немного подешевле; (мы − вы) что-нибудь купить за эти деньги; (вы − мы) плечом к плечу предотвращать эти грязные дела; (мы − вы) воспрепятствовать этому серьезному материальному ущербу.

Alıştırma 33. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: Sen yapamıyorsun. → Sen yapabiliyorsun. Burada Osman beyi soramıyorum. Türk kanallarını seyredemiyorsun.

Bu tekliflerinizi şikayet edemiyorum. Değerlerimizi kaybedemiyoruz. Krizi sanal ortamda (sanal ortam − виртуальная среда) yönetemiyoruz. Kitabı okuyamıyor. Size dikkat edemiyorum ve sizi dinleyemiyorum. Görevini kötüye kullanamıyor. Sizi rahat bırakamıyorum. Benim aklıma gelemiyor. Bahçede oturamıyoruz. Bunu söylemekten kendinizi alamıyorsunuz. Bize yardım edemiyorlar. Örnek veremiyoruz. Evinin kapısına kadar gelemiyor. Yaşlılar bu ilaçları alamıyorlar. Bu çocuk yalan söyleyemiyor. Artık onu göremiyoruz. Kadın yemek yapamıyor. Kendisini ayrı bir “ben” zannetmeyi

203

bırakamıyor. Bu bavulları yukarı odanıza götüremiyorum. Polis bu adamı takip edemiyor.

Alıştırma 34. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: Bu odada sigara içebiliyor muyum? → (müsaade) − Bu odada

sigara içmek serbest mi? Aynı anda kaç sigara içebiliyorsunuz? Sigara bırakabiliyor musunuz?

Sizin arabanızda sigara içebiliyor muyuz? Bakan adına bazı belgelerin altına imzanızı koyabiliyor musunuz? Bu güzel fırsatı kaçırabiliyorsunuz. Bisikletinize binebiliyor muyum? Bu toplantıda Başbakan’a soru sorabiliyor muyuz? Bu projeyi tek başınıza yapabiliyor musunuz? Bu geç saatlerde burada gitar çalabiliyor muyum? Bu ülkede gelin kaçırabiliyorlar mı? İktisadi kriz zamanında bu şirketten payınızı alabiliyor musunuz? Sizde baba huzurunda konuşabiliyorlar mı? Belli güçlerin etkisi altında bu teröristi Rusya’nın adaletine teslim edebiliyor musunuz? Kendinize fena bakıyorsunuz, işte acaba şık görünebiliyor musunuz? Artık evdeyim, yani dinlenebiliyorum. Bu hizmete özel belgeleri bu adama teslim edebiliyor musunuz? Hizmetçiye sipariş yapabiliyor musunuz? Ramazan sırasında et yiyebiliyor musunuz? Devlet hizmetinde görevini kötüye kullanabiliyorlar mı?

Alıştırma 35. Dinleyerek Rusça söyleyiniz: 1. 15 yaşından itibaren şimdiye dek sigara içiyorum, bir günde en

azından yedi tanesini içiyorum. Doktorlar “Sigara insanın sağlığına büyük zarar veriyor, bir çok hastalıklara neden oluyor” diyorlar, bunu biliyorum, amma ne yazık amma bırakamıyorum. Sizde sigara içebiliyor muyum? − Estağfurullah, bizde sigara içmek yok! 2. Enflasyonu kontrolünüz altına alabiliyor musunuz? 3. Bu iş yerinde görevde yükselebiliyor musun? 4. Sınıfta kalmak ihtimali hayli yüksek. Ne yapabiliyoruz? 5. Ortadoğu’da siyasi ve iktisadi kriz günden güne tırmanıyor. 6. Kendi kendimize şu soruyu sormamazlık edemiyoruz: “Bu hizmete özel belgeleri bir kez daha gözden geçirebiliyor muyuz”? 7. Tek tek insanlar değil, aile her ülkenin temel taşı olmaktadır. Bu rolü daha kim oynayabilmektedir? 8. Elimizde işimiz var ama kredi yok, bunun için büyüyemiyoruz. 9. Çok hızlı konuşuyorsunuz, daha yavaş konuşabiliyor musunuz? − Hayır, konuşamıyorum, çünkü vaktimiz çok az. 10. Her akşam öbür güne çok iş bırakıyorsun, ben de bırakamıyorum, mesainin sonuna kadar her şeyi tamamlıyorum. 11. Çok fazla yemek yiyorsunuz, daha az yiyebiliyor musunuz? İşte bizde bir âdet var: akşam yemeğini en geç saat 18.00’de yiyoruz. 12. Bakan adına bu vatandaşlarımızdan özür dilebiliyor musunuz?

Alıştırma 36. Örnekteki gibi yapınız:

204

ÖRNEK: мы − Турция − сложная ситуация − оставлять в одиночестве → Türkiye’yi zor durumda yalnız bırakmıyoruz, bırakamıyoruz.

Они − такие проблемы − напротив − вы − оставлять в покое. Мы − наше собрание − такой формат/format − признавать. Я − вы − этот вопрос − правда − рассказывать. Мы − этот год − новый подводный корабль − передавать. Мы − ваш − этот сложный вопрос − совсем − находить ответ. Я − этот человек − такая ответственная должность − назначать. Они − старая машина “Volvo” − продавать. Я − турецкая кухня − эти прекрасные вкусные блюда − насладиться. Вы − вот уже давно − эта наша страна−сосед − посещать. Мы − эта ваша новая ядерная программа − финансовая/finansal поддержка предоставлять. Я − ваше предложение − по − совсем − вести речь.

Alıştırma 37. Дайте ответ на вопрос, постарайтесь аргументировать свой ответ:

1. İnsanların kusurlarına bakmamazlık edemiyoruz. Ya siz? 2. İnsanlara yukarıdan bakmamazlık edemiyoruz. Ya siz? 3. Arasıra borç altına girmemezlik edemiyoruz. Ya siz? 4. Hafif ve kötü davranışlara karşı çıkmamazlık edemiyoruz. Ya siz? 5. Sözlerimizden dönemiyoruz. Ya siz? 6. Biz evde boş duramıyoruz ve misafir gibi oturamıyoruz. Ya siz? 7. Sözümüzde uzun zaman duramıyoruz. Ya siz? 8. Rejim tutabiliyoruz. Ya siz? 9. Fakirlere yardımda bulunmamazlık edemiyoruz. Ya siz? 10. Eğitimimize önem vermemezlik edemiyoruz. Ya siz? 11. Eğitim reformu gibi gelişmeler karşısında değişmemezlik edemiyoruz. Ya siz? 12. Fiyat zamlarına sıcak bakamıyoruz. Ya siz? 13. Evden uzakta uzun yaşamıyoruz. Ya siz? 14. Uzun uzun çalışamıyoruz. Ya siz? 14. Çok erken uyuyamıyoruz. Ya siz? 15. Geleceğe yönelik bakmamazlık edemiyoruz. Ya siz? 16. Kanunlara aykırı hareket edemiyoruz. Ya siz? 17. Borçlarımızı ödememezlik edemiyoruz. Ya siz? 18. Artık yüksek lisans eğitimini görebiliyoruz. Ya siz? 19. Arkadaşlarımızın işlerine karışmamazlık edemiyoruz. Ya siz?

Alıştırma 38. Türkçe tamamlayınız: 1. Yarın akşam saat dokuz çeyrekte bana (позвоните), her gün saat

(начиная с 9-ти) ben (у телефона). 2. Şimdi saat kaç? (Точно не знаю), çünkü evimizde şimdi bir tek saat yok, (все) tamirhanededir. Amma belki saat yedi − yedi buçuk, yani artık (время вставать), amma benim hiç (желание вставать) yok. Canım, (у нас выскочило из головы): bugün tâtil, yani (необходимость идти на работу) yok. Hasan da şimdilik (пусть не просыпается), biraz (пусть поспит), çünkü (начиная с середины следующей недели) onun imtihanları var. 3. Siz ne arzu edersiniz? İşte kırmızı ve sarı (яблоки). (Груши) da, (апельсины) da var. (Несколько) tane elma (дайте), amma bunlar kırmızı değil, sarı olsun! 4. Osman (пусть

205

посмотрит на улицу), orada kim var? Orada (ваш брат) Murat bey var. Kapımızın önünde (пусть не стоит), (пусть заходит внутрь), kapı açıktır. 5. (Подойди ко мне), kardeşim, şu koltuğa (сядь) da (начинай свой рассказ). 6. Kavuncular hala yok mu? Artık (мы должны ехать), amma onlar yok. Bu işte bir iş var, çünkü hem Bay hem de Bayan Kavuncu (люди слова). Аmma artık (не просите), zamanımız yok. Bir de burada (нет намерения оставаться долго). (Давайте, отправляйтесь), onlar da (пусть идут пешком). Evet, (пусть будет так) ve (пусть вам на нас не жалуются). 7. Taşların üstünde (пусть не сидят), çünkü bunlar çok soğuk. 8. Onlar vaktinde (пусть вернутся), (по этой причине) çok hızlı gitsinler. 9. Kardeşiniz Bülent (пусть останется у нас), (мы очень рады ему). 10. Senin kızın (пусть приезжает к нам) ve üniversitemize (попытается поступить). 11. Hasta dedenize (загляните) da (помогите ему), o size ve yardımınıza (нуждается). 12. Türkçe çalışmaya (продолжайте). Akşamleyin de Rusçaya (приступайте), çünkü (ваше задание) çok geniş. 13. (Продолжайте читать), bu kitap çok enteresan. 14. (Спеши), artık saat tam dokuz, yani (время начинать занятие). 15. Efendim, onlar (приступать к экзамену)? (Как же им начинать)? Öğretmenleri Turgut bey ve Murat bey yok, onlar hastadırlar. 16. Kitap nerede (остаться)? Masa(...) (на) kalsın. 17. Güzel günleriniz (пусть не кончаются)!

Alıştırma 39. Найдите в правой колонке и выучите понятийное соответствие лексической единице из левой колонки: atletizm bir çeşit evcil hayvan, insan bu hayvanı sütü, eti, derisi

için yetiştirmektedir futbol yabancı paraların ulusal para cinsinden değeri ücret yemek vakti fırsat modaya uygun gezi sofra hizmeti temel top oyunlarından biri şık uzun yolculuk, seyahat; bunu şehirler veya ülkeler

arasında yapıyoruz egzersiz mal alım satımı öğün en uygun zaman, durum, şart asgari politika, ekonomi, kültür v.b. alanlarda şöyle bir etkinlik

dönemi servis spor alıştırması havuç bir yapının tabanı da toprak altında kalıyor koyun iş gücünün karşılığı para veya mal kur bir spor dalı, bazı bireysel sporların genel adı kampanya bir tür sebze ticaret en az, en aşağı

206

Alıştırma 40. Örnekteki gibi yapınız, cümleleri tamamlayınız: ÖRNEK: (вы) пользоваться компьютером Bilgisayar kullanmayı biliyor musunuz? − Evet, biliyorum, amma şu

anda kullanamıyorum, çünkü ... (Вы) ездить верхом на лошади; (он) взбираться на дерево; (вы)

пользоваться кредитной картой; (этот малыш) ходить; (ты) готовить вкусную горячую еду; (вы) водить автомобиль; (ты) формировать таблицу заработной платы; (вы) обращаться к душе, сердцу, совести людей; (ты) не впадать в излишнее волнение; (ты) не чувствовать ответственности перед другими.

Alıştırma 41. Türkçe tamamlayınız: 1. Bu uzmanlar Türkiye genelinde enflasyon gibi ciddi bir problem

üzerinde (могут работать)? − Kimileri (может работать), kimileri de (может не работать). − Kimileri niçin (могут не работать)? − Çünkü bu problemin gerçek nedenlerini tam olarak (не могут видеть и понять). 2. Patronumuz bu belgeye (может поставить свою подпись)? − Belki (может поставить), ancak belki de (может не поставить). − Niçin (может не поставить)? − Çünkü arasıra bunu (может отклонить). 3. Ülkelerimiz teknolojik gelişme yönünde önemli (могут сделать шаги)? − Kim bilir, belki (могут сделать), belki de (могут не сделать). − Niçin (могут не сделать)? − Çünkü arasıra bu gelişmenin önüne bazı zorluklar (могут встать на пути). 4. Bu yeni denizaltıyı bu ay (они могут принять)? − Belki (могут принять), amma belki de (могут не принять). − Niçin (могут не принять)? − Çünkü arasıra bazı kusurlar (могут найти). 5. Siz adalete (можете сдаться)? − Bir kimsemiz (может сдаться), ancak bir kimsemiz de (может не сдаться). − Niçin bir kimseniz (может не сдаться)? − Çünkü bunun için ciddi sebepler (могут быть в наличии). 6. Bu işin sonu (может наблюдаться)? − Bir taraftan (может наблюдаться), ancak diğer taraftan (может не наблюдаться). − Niçin (может не наблюдаться)? − Çünkü bunun bir devamı (может наступить). 7. Bütün bu insanlar sözlerini (могут выполнить)? − Bazıları (могут выполнить), ancak bazıları da (могут не выполнить). − Niçin bazıları (могут не выполнить)? − Çünkü bazıları (могут быть большими болтунами). 8. Bu saatlerde sizde İnternet çalışıyor mu? − Kimi zaman (может работать), kimi zaman da (может не работать). − Niçin kimi zaman (может не работать)? − Çünkü arasıra telefon hattı (может быть занятой).

4. Kapıcı: словообразовательный аффикс деятеля “-cı”, имеющий по узкой гласной и с учетом деления именной основы на глухую согласную и звонкую согласную или гласную 8 ударных фонетических вариантов (-cı; -ci; -cu; -cü; -çı; -çi; -çu; -çü), служит для

207

образования от именных основ имен существительных, называющих человека по следующим признакам:

а) профессия − demir → demirci (кузнец); gazete → gazeteci (журналист, «газетчик»);

б) черты характера и особенности поведения − şaka → şakacı (шутник); kavga → kavgacı (драчун; конфликтный человек);

в) род деятельности, связанный с покупкой−продажей − şeker → şekerci (кондитер); süt → sütçü (молочник); kitap − kitapçı (торговец книгами);

г) род обычного занятия − tarih → tarihçi (историк); felsefe → felsefeci (философ);

д) принадлежность к сторонникам кого/чего-либо − cumhuriyet → cumhuriyetçi (республиканец, сторонник республиканизма); parti → partici (партиец).

В некоторых случаях наблюдается полисемия производного слова, образованного при помощи аффикса-деятеля. Например: kitapçı (продавец книг и книгоиздатель); çöpçü (мусорщик; дворник).

Данный аффикс является продуктивным, т.е. испольуется с большим количеством имён существительных. При этом не рекомендуется самостоятельное использование аффикса в словообразовательных целях − необходимо фиксировать слова, с которыми данный аффикс образует производные слова, так как в результате самостоятельного словообразования может либо образовываться несуществующее в турецком языке слово, либо данное производное слово может существовать в турецком языке, но иметь иное значение (gözcü − супервизор; консультант-наблюдатель).

При этом знание семантики словообразовательного аффикса актуально при восприятии новой производной лексики со значением деятеля. Например: arıcı − от “arı” (пчела) − пчеловод.

Кроме аффикса “-cı” семантику деятеля могут выражать также такие заимствованные грамматические единицы, как:

− аффикс персидского происхождения “-kâr”: muhafazakâr − от “muhafaza” (охрана; сохранение) − консерватор. В турецком языке имеются слова-синонимы, образованные от одной и той же основы при помощи разных аффиксов со значением деятеля: isyankâr (isyancı) − мятежник; hizmetkâr (hizmetçi); sahtekâr (sahteci) − фальсификатор; sanatkâr (sanatçı); kumarbaz − kumarcı (картежник);

− аффикс персидского происхождения “-baz”: sihirbaz − от “sihir” (чара, чародейство) − колдун, чародей; hokkabaz (фокусник); ateşbaz (жонглер огнем); çenebaz (болтун); küfürbaz (матершинник); oyunbaz (заядлый игрок; мошенник);

208

− аффикс персидского происхождения “-dar”: veznedar − vezneci (кассир); kasadar (кассир − семантические особенности слов “vezne” и “kasa” можно повторить в d.5-S.2); tezgahtar (см.: там же); alemdar (знаменосец; лидер); defterdar (начальник финансовой службы административной области в Турции); hükümdar (правитель); hazinedar − от “hazine” (казна; казначейство; сокровище, сокровищница) − казначей; при присоединении к производному слову, образованному при помощи аффикса “-dar”, аффикса, начинающегося с гласной, в слоге [dar] гласная [a] получает долготу;

− аффикс “-man/-men” используется для образования имен существительных со значением «деятеля» от глагольных основ: öğretmek − öğretmen; çevirmek − çevirmen (переводчик); yönetmek − yönetmen (начальник, руководитель); saymak − sayman (финансист, счетовод) и т.д.

В турецком языке имеются случаи, когда имеются производные от одной основы со всеми указанными словообразовательными аффиксами: hilebaz − hilekar − hileci (мошенник; обманщик).

Аффиксы “-kâr”, “-baz” и “-dar” могут иметь также атрибутивное значение обладания-наличествования того, что названо исходной основой. Словообразование нередко осуществляется параллельно с метафорическим или метонимическим переносом: davetkar − от “davet” (приглашение) − приглашающий, манящий; fedakar − от “feda” (самопожертвование) − самоотверженный, беззаветно преданный; günahkâr / günahlı − от “günah” (грех) − грешный; dilbaz (красно-речивый); alakadar (заинтересованный) − ilgili; hissedar (акционер); dindar (убежденный верующий); haberdar (имеющий информацию; осведомленный) − haberli, bilgili; havadar (имеющий большой объём воздуха); kafadar (единомышленник); meyvedar (плодотворный; продуктивный; результативный); mihmandar (почетный сопровождаю-щий делегации); sermayedar (владелец капитала).

При наличии синонимов турецкого и арабо-персидского происхождения, а также производных слов, образованных при помощи турецких аффиксов, с одной стороны и заимствованных грамматических средств, с другой стороны, рекомендуется в речи использовать слова турецкого происхождения и производные, образованные турецкими аффиксами, а арабо-персидские заимствования необходимо знать для адекватного восприятия речевого произведения на турецком языке.

Alıştırma 42. Образуйте производные слова со значением деятеля, используя корректный фонетический вариант аффикса “-cı”:

Kasa; demir; gazete; kumar; arı; şaka; kitap; göz; sanat; tarih; şeker; hizmet; süt; parti; felsefe; kavga; cumhuriyet; çöp; isyan; hava; araba; arı;

209

asansör; at; av; bahçe; banka; bira; büfe; çay; çayhane; çift; dağ; deri; diş; grev; harita; hukuk; ırk; vezne; portre; program; santral; saat; savaş; sermaye; sinema; soba; söz; taksi; taklit; tiyatro; top; yardım.

Alıştırma 43. Скажите по-турецки, используя корректный фонетический вариант аффикса “-cı”. Пользуясь исходными формами в Alıştırma 42, подберите соответствие:

Карточный игрок; философ; охотник; стоматолог; воин, борец; артиллерист; книгоиздатель; мусорщик; продавец пива; юрист; печник; кузнец; молочник; лифтер; альпинист; телефонистка; консультант-наблюдатель; мятежник; буфетчица; расист; пчеловод; официальный представитель, пресс-секретарь; кассир; операционист; заместитель, помощник; прислуга; пчеловод; фермер; программист; деятель искусств; историк; авиатор; продавец готового чая; таксист; скандалист; садовод; забастовщик; владелец капитала; кондитер; автомобилист; владелец чайной; портретист; подделыватель; журналист; партиец; коневод; скорняк; часовщик; театральный артист; шутник; сторонник республиканизма; банкир; картограф; кинематографист.

Alıştırma 44. Türkçe tamamlayınız, tercüme ediniz: 1. Necisiniz? − “Hürriyet” gazetesinde çalışıyorum. − Yani

(журналист) misiniz? − Evet, doğrusunuz. 2. Babanız nerede çalışıyor? − Atatürk hava limanında çalışıyor. − Yani o (авиатор) mı? − Evet, bir uçak kaptanı. 3. Annenizin uğraşı nedir? − Zengin komşumuz Hasan beyin evinde çalışıyor. − Yani o (домработница) mi? − Evet, doğru. 4. Mustafa’nın uğraşı nedir, biliyor musunuz? − Evet, kumar ve diğer oyunlar oynuyor. − Yani o (картежник) mı? − Evet, bir de (заядлый игрок). 5. Ablanız ne iş görüyor? − Kasapta tezgah başında çalışıyor. − Yani o (продавец) mı? − Evet, amma daha doğrusu (продавец за прилавком). 6. Orhan mağazasında Adidas gibi markaları çok ucuza satıyor. İşte bu nasıl oluyor? − Haberli değil misiniz, onun bütün malları orijinal değil, taklit. − Yani Orhan (производитель контрафакта) mi? − Belki kendisi değil, amma (товары, произведенные пиратами) satıyor, onlar da taklitte sınır tanımıyor. 7. Turgut ne iş yapıyor? − Araba fabrikası genel müdürüne görevlerinde yardım ediyor. − Yani Turgut (заместитель генерального директора) mı? − Evet, bir de baş mühendis. 8. Fatma nerede çalışıyor? − Fatma Türk Hava Yolları Anonim Şirketinde çalışıyor, yöneticiler adına gazetecilere gerekli açıklamalar yapıyor. − Yani Fatma (пресс-секретарь) mü? − Evet, (официальный представитель компании «Турецкие авиалинии»).

Alıştırma 45. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: сквернословить Size göre küfür söylemek günah mı? − Küfür söylemeyi günah sayıyor

210

musunuz? Кутить; произведения мирового искусства − держать у себя дома −

никому не показывать; недостатки индивидов − обращать внимание; национальная идентичность − терять; новое поколение − пропащие ценности − воспитывать; каждое дело − быть принципиальным − всегда − против каждого − выступать; «Мир в стране, мир во всем мире» − принцип − использовать во зло; деньги бедняков − благодаря − богатый как денежный мешок − становиться; карточный салон − сеть − хозяин − являться; ложь − говорить.

Alıştırma 46. Türkçe söyleyiniz: Продавец газет; продавец чая; торговец домами; продавец машин;

продавец мебели; продавец напитков; продавец сигарет; продавец промышленных лифтов; продавец лошадей; торговец рыбой; торговец ножами; продавец джинсов; продавец дамских сумочек; уличный торговец; продавец цветов; продавец детской одежды; продавец лекарства; торговец жертвенными животными; продавец головных уборов; продавец спортивных рубашек; продавец дорожных сумок; торговец углем; торговец людьми; продавец часов; торговец водой; продавец войны; торговец ремнями; торговец свитерами; продавец контрафактных вещей; торговец ядом.

Alıştırma 47. Okuyup tercüme ediniz: 1. Şirketimiz profesyonel saymanı ve Rusça çevirmenini arıyor. −

Murat bey ve Orhan bey için ne dersiniz? İkisi bu konularda profesyoneldir. 2. Oğlunuz ters adam mı? − Evet, onun güçlü isyancı ve kavgacı özü var. 3. Bu toplantıya bana davetiniz yok mu? − Var, bir de konuşmacılar listesindesiniz. 4. Hepinizi bu konu üzerinde fikir alış verişinde bulunmaya davet ediyorum. 5. Bir araştırmaya göre rock sanatçılarının çoğu “hızlı yaşa” düşüncesine uygun olarak yaşıyorlar, bunun için diğer insanlara göre çok daha kısa hayat yaşıyorlar. 6. Sihirbaz doktorlara başvurmasınlar da günaha girmesinler, çünkü normal tedavi görmek daha iyi. 7. Çok ilginç bir konferansa ve çok saygılı kreatif konuşmacılara ev sahipliği yapıyoruz. 8. Mutlu aile yuvasının temelini atıyoruz da bir zaman bu kurumun meyveleri, yani çocuklarımız olsun. 9. Eviniz vallahi çok büyük, böyle eve birkaç hizmetçi tutmak şarttır her halde. 10. Nükleer Santral gibi projeler sayesinde ilişkilerimiz yeni düzeye çıkmaktadır. 11. Anayasanın güvencesi kim? 12. Sözlerimizin ışığında hareket etmek şarttır, başka çareniz olmamaktadır. 13. Kendileri beni bu işten dolayı günahı kadar sevmiyorlar (aşırı ölçüde sevmiyorlar). Olsun, sevmesinler. Ben de işimi sonuna kadar yapmak niyetindeyim. 14. Bizi niçin düşman gibi görüyorsunuz, günahı kadar sevmiyorsunuz? 15. Rus Başbakanın Türkiye ziyareti sırasında Türk

211

Başbakan Yardımcısı Devlet Bakanı mihmandar olmaktadır. 16. Bütün bu belgeleri ilgili Bakana sunmak gerek de bunların yararı olsun. 17. Bir kimse bu adamın isyancı özünün önüne geçmek istemiyor, yani bunu kabul ediyor da daha kötü bir şey çıkmasın. 18. Hükümet Sözcüsü, açıklamasında Hükümet − Uluslararası Para Fonu (IMF) – Avrupa Merkez Bankası (AMB) troykasının yeni anlaşmasını değerlendiriyor ve bunun geleceğini anlatıyor. 19. Anababalar evlatları için daima kendilerini feda etmeye hazır olmaktadırlar. 20. Bir tanem! Kendimi senin aşkına feda etmeye hazırım, ancak sen bu kurbanı kabul etmek istemiyorsun. 21. Hükümet “bugünkü işi yarına bırakma” prensibine uygun olarak yerli çiftçilere yönelik yeni destek programını hayata geçiriyor. 22. Bu kız o kadar güzel de onun sihirlerine teslim olmamak mümkün değil. 23. Bu kim, sayın Başbakan mı konuşuyor? − Hayır, bu Başbakanın sesi değil, bu adam bir ses taklitçisi. 24. Kremlin Sözcüsüne göre Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu’na ülkenin bütün nükleer santralleri hakkında gerçek bilgiler sunmak şarttır.

Alıştırma 48. Türkçe söyleyiniz: 1. Чем вы готовы пожертвовать ради своей семьи, ради своих

детей? 2. На этой неделе мы приступаем к очень интересной учебной программе «Сохранение морей». Вы знаете, моря имеют большое значение в жизни нашей страны. Поэтому необходимо охранять моря и морепродукты. 3. Я хочу пойти в цирк и посмотреть фокусника и жонглера огнем. 4. Чем занимается ваш сын? − Мой сын вот уже пять лет в одной крупной фирме работает в качестве инженера компьютерных систем и компьютерного программиста. − Как называется эта фирма? − Я не могу сказать её имя. 5. Мы хотим, чтобы наша жизнь стала гораздо плодотворнее. 6. В нашей семье много авиаторов, включая моего отца и его брата. Я тоже подумываю стать авиатором. 7. Ваш дом − очень светлое и наполненное воздухом место. 8. Вам известно о вреде сахара? 9. В каждом регионе присутствуют мятежные силы, и некоторые политики проявляют к ним повышенный интерес. 10. В этих краях воздух очень грязный, т.е. надо уделять большое внимание защите глаз. 11. Дорогой, мы тоже знаем, что верно, а что заблуждение. Мы знаем, что такое хорошая нравственность, а что такое опасная нравственность, кто такой самоотверженный человек, а кто такой грешник.

Alıştırma 49. Türkçe tamamlayınız: 1. Yemekler(...) davetkar görünüşü ve davetkar kokuyu vermek çok

önemlidir de herkes(...) afiyet olsun! 2. Bir Alman milliyetçi-muhafazakar politikacı “Türkiye’de insanların dini hakları yok ve bunları garanti altına almak gerek” sözler(...) dayalı olarak Türkiye’(...) Avrupa’(...) kapı dışı etmek istiyor, ancak Yeşiller Eş Başkanı, açıklamalarında yine böyle muhafazakar

212

politikacılar(...) karşı çıkıyor ve yine Türkiye’(...) tarafını alıyor. 3. Bu siyasi parti(...) ve bunun lider(...) amacı dindar ve muhafazakar güçler(...) el altından yönetmek ve böylece kendi siyasi çıkarlar(...) ulaşmak. 4. Her yerde “kadınların rölü” konu(...) muhafazakar politikacıların hedef(...) besbelli. Bu hedef de muhafazakar görüşün tipik bir ifade(...). Kadınlar evde kal(...), çalışma hayat(...) yer alma(...) istiyorlar. 5. Sihirbaz doktor(...) başvurma(...) sıcak bakmıyorum, çünkü bir bakımdan böyle doktorlar(...) hiç güvenim yok, diğer bakımdan da onlar(...) sihirleri vallahi çok güçlü olabilmektedir ve bunlar(...) kötü etki(...) olabilmektedir. 6. Bahçeniz(...) çok meyvedar ağaç var mı? − Bahçemiz(...) kaysı, şeftali, incir ve ayva dış(...) başka hiç meyvedar ağaçlar yok. Bir de bir sorum var. Niçin “meyvedar ağaç” ifade(...) kullanıyorsunuz? “Meyve ağacı” ifade(...) daha sık kullanıyoruz. 7. Çenebaz kadınlar(...) mahalle kadını da derler. Kadınlar mı erkekler mi daha çok konuşuyor(...)? − Genelde kadınlar erkekler(...) daha çok konuşuyorlar, amma çenebaz erkekler(...) de var, Allah düşmanın başına vermesin! Ancak biz boş(...) konuşmuyoruz. Ancak biz(...) dilbaz patron var, her fırsat(...) çok konuşuyor, bir de çok çok güzel konuşuyor. 8. Kahve(...) davetkar koku(...) var. 9. Bu araba “çok sıcak, davetkar ve sportif” felsefe(...) ürün(...).

Alıştırma 50. Дайте определения следующим понятиям: Bu kimse bir iş yerinde bütün faaliyeti kontrol altında tutuyor. Bu

kimse felsefe incelemeleri yapıyor. Bu kimse bir gazetenin yazı işlerinde çalışıyor. Bu kimse demir eşya yapıyor. Bu kimse şaka yapmayı çok seviyor. Bu kimse dil dalaşı yapmayı seviyor. Bu kimse şeker yapıyor ve satıyor. Bu kimse bir parti üyesi oluyor. Bu kimse mevcut değerlerin değişimlerine karşı çıkıyor, bunları muhafaza ediyor. Bu kimse devlet güçlerine karşı geliyor. Bu kimse belli bir ücret karşılığında bir ailede ev işlerini yapıyor. Bu kimse düzmece işleri yapıyor. Bu kimse güzel sanatların herhangi bir dalında eser veriyor. Bu kimse kumara bağımlıdır, devamlı kumar oynuyor. Bu kimse bir ilin para işlerini yönetiyor. Padişah, kral gibi devlet başı. Bu kimse hazineyi yönetiyor. Bu kimse bir kurum veya kuruluşun hesap işlerini yapıyor. Bu kimse bir amaç için çıkarlarından vazgeçmeye hazır. Bu kimse dini ve sosyal normlara aykırı bir şekilde davranıyor. Bu kimse güzel söz söylemeyi biliyor. Bu kimsenin herhangi bir şirkette bir mal üzerinde payı var. Bu kimse dini normlara bağlı olarak hereket etmektedir. Bu kimsenin bir olay veya bir durum üzerine bilgisi var. Bu temiz yerde bol hava var. Bu kimselerin aynı görüşleri var. Bu durum iyi ürün vermektedir. Bu kimseyi yabancı konukların yanına veriyorlar. Bu kimsenin anamalı var. Bu kimse patronuna görev gereği destekte bulunmakta, onun adına hareket edebilmektedir. Bu kimse bir kurum veya kişi adına söz söylemek yetkisine sahip olmaktadır.

Alıştırma 51. Eş anlamlı sözcükleri söyleyiniz: Hizmetçi; sahteci; sanatçı; kumarcı; vezneci; kasacı; hileci; haberli;

213

tezgahçı; isyancı; ağzı bozuk; direktör; tercüman; günahkar; alakadar; sözü sohbeti yerinde; anamalcı.

Alıştırma 52. Образуйте от приведённых слов имена деятеля и используйте их в заданных предложениях:

Deniz: Моряки по окончании морского круиза сходят с корабля на берег. Protesto: В марше мира принимают участие около 3 тысяч протестующих, они выступают против политики правительства на Ближнем Востоке. Siyaset/sol/sağ: Все политики, как левые, так и правые, больше думают о своих партийных интересах, нежели об интересах народа. İktisat: Выпускники этого факультета являются одними из лучших экономистов страны и, как правило, находятся у руля экономики страны. Söz: Официальный представитель Кремля дает оцен-ку событиям, связанным с будущим Ближневосточного региона. Taksi: Мы опаздываем на поезд, потому что наш таксист очень плохо знает дорогу и везёт нас на вокзал не по самому короткому, а по самому длинному пути. Saat: Мои часы снова спешат на пять минут в день, поэтому отнеси часы часовщику, чтобы он починил. Diş: Сегодня с самого утра я страдаю от зубной боли, по всей видимости, нет другого выхода, как сходить к стоматологу, чтобы он проверил мои зубы и посмотрел, есть ли у меня кариес. Banka: У меня большой долг перед этим банкиром, однако я не вижу возможности в ближайшее время его вернуть назад. Sinema: Видно, что этот фильм не является продуктом профессионального кинематографиста, а есть работа кинематографиста-любителя. Geri−ileri: В политической жизни каждой страны имеются как реакционные, так и прогрессивные силы, во главе всех сил стоят свои политические лидеры. Cumhuriyet−demokrat: Известно ли вам, в настоящее время президент Соединенных Штатов Америки является республиканцем или демократом?

Alıştırma 53. Türkçeye çeviriniz: 1. Портрет этого английского короля − работа одного из лучших

портретистов того времени. 2. Скажите, пожалуйста, кто по профессии Ваш двоюродный брат Дениз? − Мой двоюродный брат моряк. − Интересно, он моряк и имя у него «Море». 3. Протестующие продолжают идти по улице в направлении главной площади города. 4. От чьего имени вы здесь действуете? − Я являюсь заместителем министра торговли. 5. Моя дочь работает журналисткой в газете «Миллийет», одной из самых крупных газет Турции. − Разве ваша дочь не закончила экономический факультет Стамбульского университета? − Да, по профессии она является экономистом, а по роду деятельности − журналистом. 6. Разве ваш помощник все ещё продолжает работать над вашим заданием? 7. На соседней улице есть большая аптека. У

214

фармацевта всегда много разных лекарств турецкого производства. Идите и спросите что-нибудь от головной боли. 8. Мы не можем удержаться от того, чтобы не сказать этому конфликтеру несколько жёстких слов. Пусть все это послушают и так от души во весь голос похохочут над его положением. 9. У нас много малоимущих людей, поэтому эти люди получают из казны много денег в качестве помощи. 10. Смотрите, не упускайте случай, пусть эти политики и сопредседатель движения «За защиту прав человека» станут гарантами ваших прав, чтобы никто не использовал эту нечистую ситуацию против вас и тайно не руководил вами. 11. Мы приглашаем на это заседание выступить от имени генерального председателя Консервативной партии главного финансиста партии, чтобы он дал оценку новому проекту правительства в сфере природного газа как (с точки зрения) важного звена в цепи экономических проектов. 12. Простые люди этой страны до ужаса не любят НАТО и хотят, чтобы НАТО не претворяла в масштабах страны свои планы. В свою очередь, НАТО, и этого и врагу не пожелаешь, год от года все больше использует территорию страны и некоторые ее стратегические объекты. 13. Все мы знаем, насколько большую роль в жизни человека играет мама! − Да, вы правы, мама в жизни своих детей закладывает фундамент. 14. Сегодня с заявлением выступает официальный представитель Международного агентства по атомной энергии.

Лингвострановедческий модуль Задание 6. Ознакомьтесь с лингвострановедческим комментарием

и расскажите о следующих реалиях: 1. Antalya: bir şehrin ve bir merkez ilçesinin ismidir. Akdeniz

bölgesinde bulunmaktadır. Türkiye’nin önemli turizm merkezlerinden biridir. Antalya şehir merkezinde 1 milyondan fazla kişi yaşamaktadır.

Antalya’da ve etrafında Lidyalılar, Persler, Roma, Bizans, Selçuklular, Osmanlılar Dönemlerinden kalma mimari ve diğer eserler bulunmaktadır.

Antalya’nın doğusundan bir tek akarsu geçmektedir, o da Aksu Çayı. Bu akarsuyun üzerinde Düden Şelalesi bulunmaktadır.

Antalya’da yazın ortalama sıcaklık 30-34 derece arasındadır. Ocak ayında ise ortalama sıcaklık 9-15 derece arasında

değişmektedir. Şehirde kar ve don gibi meteorolojik olaylar hemen hemen hiç olmaz.

215

Antalya’da gayet gelişmiş ulaşım yolları bulunmaktadır. Antalya Havalimanı’nda yaz aylarında turizmin de etkisiyle iki dakikada bir uçak inmektedir.

Antalya şehrinin ekonomisinde turizm, ticaret ve tarım ön planda olmakta. Kıyı kesminde portakal, muz, avakado gibi tropikal bitkileri yetiştirmektedirler. Ancak bunun yanısıra sera tarımı da çok gelişmiş. Kıyıdan uzak kesimlerde ise elma, armut, ayva gibi meyve türlerini yetiştirmektedirler.

1964 yılından beri bu yana Avrasya’nın en köklü film festivallerinden biri Antalya Altın Portakal Film Festivali Antalya’da düzenlenmektedir (http://tr.wikipedia.org).

2. Side: Antalya ilinin Manavgat ilçesine bağlı bir turizm beldesidir. Antalya’dan 75 km, Manavgat’tan 4 kilometre uzaklıktadır.

“Side” adı Anadolu dilinde “Nar” anlamına gelmektedir. Bazı bilgilere göre Side tarihi Hititlere kadar uzanmaktadır. Yunanlılar MÖ 7. yüzyıl göçler sırasında Side’ye gelmişlerdir.

Side Milattan önce (MÖ) 6. yüzyılın ilk yarısında Lidyalıların, MÖ 547-546’da da Persler’in egemenliğine girmiştir. MÖ 334’de İskender’e teslim olunmuştur. MÖ 215’ten sonra da Suriye Krallığı’nın denetimi altına girmiştir.

MÖ 2. yüzyılda kent bir bilim ve kültür merkezi haline gelmiştir. MÖ 78’den sonra Roma egemenliğinde bulunmuştur. Milattan sonra (M.S.) 2. ve 3. yüzyıllarda bölgenin ticaret merkezi oldu. Side’liler M.S. 4. yüzyılda hristiyanlaşmaya başlamışlardır. Side, M.S. 5. yüzyılda Pamfilya Metropolisi (Piskoposluk Merkezi) olmuştur ve en parlak devrini yaşamıştır. Bu gelişim 7. ve 9. yüzyıllar arasında Arap akınları ile son bulmuştur. 15. yüzyılda kesin olarak Türk topraklarına katılmıştır. Ancak ne Osmanlılar ne de Selçuklular Side’de oturmuşlardır, bunun için yarımada üzerinde Selçuklu ve Osmanlı dönemine ait eserlere rastlanmak mümkün değil. Side tarihin derin izlerini taşımaktadır. Kent surları, agora (halk meydanı), Piskopos Sarayı ve Bazilikası ve Antik tiyatro görülmeye değer yerlerdendir (http://tr.wikipedia.org).

3. Konya: Konya ilinin merkezi şehiridir. Trafik plaka numarası 42’dir. Konya, Türkiye’nin en eski yerleşim birimlerinden biridir. Konya’da

yerleşimin Prehistorik (Tarih öncesi) çağdan başlamıştır. Hititler, Anadolu ve Suriye topraklarında büyük bir imparatorluk kurmuşlardır ve Konya’ya hakim olmuşlardır.

216

Hititler’den sonra Konya Frigler’in egemenliğine girmiştir, daha sonra Lidyalılar, Persler ve Büyük İskender’in istilâlarına uğramıştır. Sonra da Roma hakimiyeti altında varlığını korumuştur. Önemini Roma ve Bizans dönemleri boyunca korumuştur ve Hristiyanlığın ilk yıllarında dini bir merkez halini kazanmıştır.

1071 senesinde Selçuklular Malazgirt Ovası’nda Malazgirt Savaşı’nı yapmışlardır. Bu savaş sonucu Anadolu’nun büyük bir kısmı ve Konya’yı ele geçirmişler ve bölgede uzun Bizans hakimiyetine son vermişlerdir. Süleyman Şah 1076 tarihinde Konya’yı Anadolu Selçukları’nın başkenti yapmıştır. Konya 1277 tarihine kadar başkent olmuştur.

Konya, önemli bir turizm merkezi olmaktadır. Aralık ayının ilk Pazar gününden 17 Aralık’a kadar Konya’da Mevlana Haftası, 5 Temmuz’dan itibaren bir hafta içinde Akşehir Nasreddin Hoca şenlikleri devam etmektedir.

Konya Kalesi, Alaeddin Camii, Mevlana Türbesi, Selimiye Camii, Taş Medrese ve Mescidi görülmeye değer yerlerdendir (http://tr.wikipedia.org, resim: nuveforum.net; yorumla.net).

4. Cimbom: Galatasaray Profesyonel Futbol Takımı’nın takma ismidir. Bunu Galatasaray taraftarları sevgi gösterisi olarak kullanmaktadırlar. Galatasaray, ilk Türk futbol takımıdır, 1905 yılında kurmuşlardır.

Türkiye Futbol Federasyonu 1923 yılında “Futbol Heyet-i Müttehidesi” adı altında kurmuşlardır. Ardından Türkiye FIFA’ya başvurmuş ve 21 Mayıs 1923 tarihinde FIFA’nın 26. üyesi olmuştur.

Türkiye Ligi’nin profesyonellik öncesi dönemde İstanbul Ligi, Cuma Ligi, Pazar Ligi gibi değişik isimleri vardı. Lig maçlarında Galatasaray, o dönemin diğer takımları Altınordu İdman Yurdu, Moda, Fenerbahçe ve Beşiktaş ile birlikte şampiyonluk mücadelesi yapmış ve defalarca şampiyon olmuştur.

1999-2000 yılında, UEFA Kupası finalinde İngiltere’nin Arsenal kulübünü penaltılarla yenmiş, Avrupa Kupası’nı kazanmıştır. Bu kupayı kazanan ilk ve tek Türk futbol kulübü olmuştur. Galatasaray aynı yıl; Super Kupa’yı da Real Madrid’i 2-1 yenerek kazanmıştır. Defalarca Türkiye Süper Ligini ve Türkiye Kupası’nı kazanmıştır (http://tr.wikipedia.org).

5. Категория «половина»: 5.1. Половина к целой части − “buçuk” (см.: k.1-d.4-S.1).

217

В рамках категории «время» не путайте ситуации «время по часам» (saat bir buçuk) и «время, как промежуток» (bir buçuk saat).

5.2. Половина, т.е. интервал, промежуток времени − “yarım”: yarım gün (полдня); yarım ay (полмесяца).

В рамках категории «время» не путайте ситуации «время по часам» (saat yarım) и «время как промежуток» (yarım saat).

В категории «время» в языках нередко встречаются «лакуны», т.е. пропуски в четком наименовании отдельных промежутков времени. Например, в турецком языке: сутки − gecegündüz (ночью − днем); полугодие − altı ay (шесть месяцев) или yarım yıl (полгода); квартал − üç ay (три месяца, не путайте с реалией “üç aylar” − см.: k.1-d.3-§3.1.5); пятилетка − beş yıl (пять лет); декада − on gün (десять дней).

5.3. Половина, т.е. часть какого-л. референта − “yarı”: Kalemin yarısı kırmızı, yarısı da mavi. − Половина ручки красная, половина же − синяя. Bir elmanın yarısı o, yarısı bu (досл.: Половина одного яблока − тот, половина − этот) − посл.: Они похожи как две капли воды.

Слова, называющие понятия, которые относятся к категории «время», могут использоваться и в значении 5.2, и в значении 5.3, образуя, при внешнем сходстве, разный смысл. Например:

Biz yarım yıldan beri buradayız (Мы вот уже полгода здесь). − Genelde yılın bir yarısını Türkiye’de, diğer yarısını da Rusya’da geçiriyoruz (Как правило, одну половину года мы проводим в Турции, а другую − в России).

5.4. В значении «пол-» и «полу-», когда речь идет о неделимых со смысловой точки зрения понятиях, в различных случаях могут использоваться как “yarım” так и “yarı”, а в некоторых случаях они могут замещать друг друга. Например: yarı yolda (на полпути); yarı sözde (на полуслове); yarı kapalı (прикрытый); yarımay (серп месяца; четверть); yarı küre / yarım küre (полушарие); yarı otomatik / yarım otomatik (полуавтоматический); yarı yuvarlak / yarım yuvarlak (полукруглый); yarı yarıya (наполовину, в два раза; напополам); işi yarıda (yarım) bırakmak (бросить дело на половине); yarıda (yarım) kalmak (остановиться на середине; остаться незаконченным, сделанным наполовину). В значении «наполовину + качество−состояние», как правило, используется в роли определения слово “yarı” (yarı ciddi − наполовину серьёзный).

Alıştırma 54. Türkçe söyleyiniz: Половина зонтика; полночь; полуфабрикат; полупрофессиональ-

ный; половина подробностей; на полпути; полтонны; полуостров; полнедели; две с половиной недели; другая половина недели; наполовину голодный, наполовину сытый; наполовину открытый,

218

наполовину закрытый; полудурок; пол-литра; на полуслове; полчашки томатного сока; пол столовой ложки; половина ложки блестящая, половина − бледная; пол чайного стакана; одна половина пути и другая половина пути; в полусне; продавать товар за полцены; полу(пансион) / pansiyon; работать в полскорости; полдня; четыре с половиной граненых стакана; наполовину уставший; половина пролива открыта, а половина закрыта; полуфинал; половина долга; наполовину в шутку, наполовину всерьёз; половина сумки; половина заварочного чайника наполнена; это яблоко наполовину гнилое; половина этого яблока гнилая; полурока; одна половина урока; половина журнала; три с половиной минуты; не оставлять дело на половине; полмиллиона продавцов; полкило лука; длиться полчаса; сделать работу за полчаса; наполовину каменная стена; наполовину кожаная сумка; в наполовину уставшем состоянии; наполовину загруженная посудомоечная машина; одна половина ночи; работать полдня; поступать наполовину искренне; половина народа; половина фешенебельных домов; наполовину пустой, наполовину полный стакан; пять с половиной литров; лимонный сок половины лимона; считать наполовину законным; говорить наполовину по-турецки, наполовину по-узбекски; пол квадратных метра; восемь с поло-виной квадратных метра; полмиллиарда; полтора миллиарда; половина Земли; половина дохода; половина пути; пять с половиной секунд.

Alıştırma 55. Okuyup tercüme ediniz: 1. Bu yarıda Galatasaray ideal oynuyor, daha birkaç gol atabiliyor. 2.

Bilgisayarım nedense yarı hızda çalışıyor. 3. Burada genelde hızımız yarı yarıya düşüyor. 4. Nasıl oluyor da böyle pahalı ve kaliteli eşyaları hep yarı fiyatına alabiliyorsun? 5. Yine Euro’da yarı finalde kalıyorsunuz. Bunun bir çaresi var mı acaba? 6. Her yılın satışlarının yarısını bayramlarda yapıyoruz. İşte bunun için bayramları o kadar bekliyoruz. − Niye bekliyorsunuz, pek de anlıyamıyorum? − Satışlarımız artsın bekliyoruz. 7. Bu işin yarısını biz yapıyoruz, yarısını da siz tamamlayınız. 8. Her gün gece yarısına kadar uyuyorsunuz, gece yarısı kalkıyor da ne yapıyorsunuz? 9. Bu usta yarım yüzyıldır el işi sepet yapıyor. Bu sanatını oğullarına bırakmak istiyor. Ancak oğulları bu sanata çok soğuk bakıyorlar. Buna da bir sebep var. Biliyorsunuz, insanların tüketim ihtiyaçları değişiyor. Şimdi de insanların el işi sepetlere ilgisi elbette azalıyor. 10. Artık bir haftadan beri bu sınıfta öğrencilerin tam sayısının yarısını bile bulamıyoruz, yani herkes bilsin de hepsini yakın kontrol altına alıyoruz. 11. ABD bu ülkeye yarım milyar dolar kredi veriyor, yani görüyorsunuz bu ülke ABD’nin tam etkisi altına düşüyor, çünkü yakın gelecekte krediyi vermek yok (söz konusu değil). 12. Bazı kadınlar kendilerine öylesine bakıyorlar ki hep diyet yapıyorlar ve böylece hayatlarının yarısını geçiriyorlar. 13. Bu spor arabası vallahi çok hızlı, uçak gibi gidiyor.

219

Benim arabam bu hızın yarısını bile yapamıyor. 14. Bu çeviriyi kim yapıyor? − Yarısını ben, yarısını da mesai arkadaşım Murat bey yapıyor. 15. Şehrimizde bir yılda bine kadar araba çalıyorlar, polis de bunların yarısını bile bulamıyor. 16. Bugün yeni Medeni Kanun üzerinde görüş alışverişine devam ediyoruz. Bu çok ciddi ve zor bir konu, bunun için görüşmelerimiz hep yarıda kalıyor. 17. Bugün gece yarısı Türkiye genelinde yeni lüks spor otomobilini satışa sunuyoruz. 18. Önümüzdeki gece yarısından itibaren benzine zam geliyor. 19. Her ürünün üzerinde mutlaka bunun hakkında bütün bilgileri detaylı olarak göstermek lazım. Ancak bu şirket bilgilerin yarısını bile göstermiyor. 20. Bu ülke Batı’ya göre yarı çağdaş bir ülkedir, çünkü Avrupa değerlerine tam olarak uygun değil. 21. Bu yokuşu çıkmak, çok zor bir iştir, bunun için iki düşün bir söyle, grubunuz bunu yapsın mı, yoksa bundan vazgeçsin mi?

Alıştırma 56. Türkçe tamamlayınız: 1. Bir iş(...) iyi başlamak, işin (половина), amma bunun yanısıra bir

iş(...) başlamak bu iş(...) bitirmenin (половина). 2. Pencere(...) tam olarak değil (наполовину) açınız da burası soğuk olma(...), çünkü bugün hava (довольно-таки прохладная). 3. Bu mutfak dolapları resimler(...) vallahi çok güzel (выглядят), ancak nasıl oluyor da bunları ucuz(...), daha doğrusu (вполцены) satıyorlar? − Bilginiz olsun, bunlar(...) (наполовину готовыми) olarak satıyorlar. 4. Biliyor musun, (наполовину готовая) yemekler(...) tuz miktarı niçin çok az olmaktadır? 5. Başım böyle geniş bilgilerin (половину) bile (не держит), bunun için (при себе) bir not defter(...) hiç eksik etmiyorum. 6. Ekonomimizin her (отрасль) dinamik bir (развитие) gösteriyoruz, (на полпути) durmak istemiyoruz. Amacımız, Türk hazır giyim sektörünün (силу и качество) yurt dışı(...) göstermek. 7. Hasan’(...) anlamak çok zor, çünkü kendisi daima (наполовину в шутку, наполовину всерьез) konuşuyor. 8. İş seyahatiniz(...) süre(...) artık (половина) bitiyor. 9. Artık (в течение полутора часов) yolumuz(...) devam ediyoruz, ancak (на полпути) geri dönmek zor(...). Biz(...) evinizde bekleyiniz, (в течение получаса) geliyoruz. 10. Bu tercüme(...) zamanında yapmak (половина дела), çünkü işin tamamı bu(...) (в высшей степени качественно) yapmak. 11. Siz(...) artık (более полутора часов) bekliyoruz, siz de hiç gelmiyorsunuz. Nere(...)? − Biz hala (в пути), söz gelişi (на полпути). Vallahi trafik çok yoğun! 12. Yeni bilgisayarım var, ancak bu(...) göremiyorum ve (за ним) çalışamıyorum, çünkü hep serviste bulunuyor. − (Гарантия) var mı? − Elbette, (половина гарантийного срока) bitiyor, amma yine de serviste bitiyor. 13. Mart ay(...) bizde havalar çok (изменчивая). Bir de bizde ilk bahar mevsim(...) hiç yok demek gerçek dışı değil, yani Mart’(...) bir gün (половина − лето, половина − зима). 14. Bizim (отпуск) var. Her yıl aynı mevsim(...) izin(…) alıyoruz. Bu yıl da toplam 20 gün (в отпуске). İznimiz(...) ABD’de geçiriyoruz, amma

220

yine de toplam sürenin (самое малое около половины) çalışmak zorundayız ve ne yazık ki bunlar artık (от года к году) yavaş yavaş (становится обыкновением). 15. Böyle büyük ve ciddi işler(...) (оставлять наполовину) iyi bir şey yok. (К слову) siz(...) çok sorumlu ve söz sahibi bir adam olarak tanıyoruz. 16. Bu adam(...) rahat bırakınız, o normal(...) çok az konuşuyor, ancak aslında büyük bir laf ebesidir. Kendisi(...) dünya görmüş bir adam (словно) gösterme(...) çalışıyor, ancak sorularımızın (половина) dahi cevap veremiyor. 17. Şimdi saat kaç? − (половина второго). − Bu da (полтора часа) çalışıyoruz demektir. 18. (Около получаса) telefonda konuşuyorsun. Bu da artık vakit (половина первого) demektir. 19. Bura(...) artık (около полугода) kalıyorsunuz. O kadar uzun süre içinde burada kalma(...) (разрешение) var mı? 20. İşte büyük bir elmadır, sıra(...) kardeş payı var. Elmanın (половина) benim, (а половина) senin.

Alıştırma 57. Türkçeye çeviriniz: 1. Наш шеф сегодня на полгода по долгу службы уезжает за

границу, но уже сейчас он очень беспокоится, чтобы служащие этого отдела, включая его заведующего, не бросили на половине такое важное дело, как проект по строительству железнодорожной станции. − Почему он так переживает? − Потому что эти люди не знают, что такое ответственность. − В таком случае, почему они продолжают работать в этом отделе? Почему он не назначит на эти важные должности более квалифицированный персонал? − Не знаю, я не хочу вмешиваться в его дела. 2. Полурока мы читаем по-турецки, а полурока беседуем по содержанию одного из рассказов Азиза Несина. 3. Полдня я работаю в офисе, а полдня получаю дистанционное образование. 4. Посмотри, они похожи как две капли воды. 5. Каждый день два с половиной часа мы прогуливаемся на открытом воздухе в парке. 6. Мы все вот уже полчаса ждем на станции поезд из Анкары, но, по всей видимости, он опаз-дывает. 7. Половина клиентов этого банка богатые люди, а половина − очень богатые люди. 8. Половина легкоатлетической дорожки в хорошем состоянии, а половина залита водой. 9. Половина этой сети (цепи) супермаркетов принадлежит моему сыну. 10. Начало какой-либо деятельности − это уже половина ее конца. 11. Я тебе очень доверяю, однако ты меня оставляешь одного на полпути в этом важном деле. 12. Не допускайте недосказанности в своих высказываниях (не останав-ливайтесь в своих высказываниях на половине), продолжайте быть откровенным и человеком слова. 13. У меня есть большой апельсин. − Ты знаешь, что такое делить по-братски? − Да, конечно. Половина апельсина – мне, половина – тебе. 14. В этом месяце цены на бензин снижаются наполовину. Наряду с этим цены на хлеб повышаются вполовину.

221

Alıştırma 58. Türkçe söyleyiniz: 1. Для того чтобы пищевой полуфабрикат довести до кондиции,

мы используем традиционные методы. 2. Традиционные празднования по случаю Рамазана приближаются к экватору. 3. Мы покупаем этот новый мебельный гарнитур за полцены, всего за 125 лир, включая НДС. 4. В связи с мировым кризисом в этом году государство по социальным программам осуществляет вполовину меньше выплат. 5. Все развитые государства мира рассматривают данную ближневосточную страну как полусовременную страну с неполной демократией (полудемократичная) и ведут плотную работу, чтобы, по крайней мере, права человека вышли на более высокий уровень. 6. Половина этого угла составляет 45 градусов, а сколько составляет полностью сам угол? − Конечно, 90 градусов. 7. В течение полувека мы находимся вдалеке от Родины. 8. В рамках Года турецкой культуры мы проводим целый ряд мероприятий. Одно из них − перевод с турецкого языка на русский книги одного из самых известных деятелей искусства Турции. Так вот, данный перевод необходимо завершить за полнедели, чтобы заинтересованные люди успели вовремя доставить книгу в Москву. 9. Хасана очень сложно застать дома. Вот сегодня я ему звоню в половине первого, но даже в эти поздние часы совсем не могу его застать дома. 10. Чем вы сегодня занимаетесь? − Полдня читаю книгу, а полдня у меня есть желание отдохнуть перед телевизором. 11. Половина студентов − девушки, а половина − юноши.

Alıştırma 59. Okuyup tercüme ediniz: 1. Yeni kapı komşumuzu tanıyor musun? − Evet, onun adı Bünyamin.

2. Leo Tolstoy’u biliyor musun? − Elbette, çünkü Leo Tolstoy’u dünyada herkes biliyor. 3. Siz daima çok değişiyorsunuz, işte yine sizi yüzünüzden tanımak vallahi çok zor. 4. Bu çocuğun anası babası ayrı oturuyorlar. İşin tuhafı şudur: baba bu çocukta oğlunu tanımıyor. 5. Bu devlet küçük milletlerinin ana dilde eğitim haklarını tanımıyor. 6. Sizi çok sorumlu bir adam olarak tanıyorum. 7. Bu işi tamamlamak için size daha bir süre tanıyorum. 8. Bu adamın artık iç yüzünü (damarını) biliyorum, içkilere bağımlı, bunun için kendisini ofisimize almayı uygun görmüyorum. 9. Yaşlılara, fakirlere, hastalara yardım etmek gerek, bunu borç biliyorum (sayıyorum, görüyorum). 10. Bu polemikler ışığında konuya taraf üç kişi var. Birini tanıyorsunuzdur her halde. 11. Sözümü işitiyor, yerimi görüyorsun, içimi ve dışımı, her şeyimi biliyorsun. 12. Bir kimsenin yardımına başvurmuyorsun, bu işi kendin yapabiliyor musun? − Evet, haddimi çok iyi biliyorum, bunun için bu işe kendim başlıyorum. 13. Birbirimizi o kadar iyi tanımıyoruz, bunun için aynı arabada yan yana oturmak istemiyoruz. 14. Bizim ülkemiz uluslararası alanda ayrı bir yer tutmaktadır, ilişkilerimizin

222

gelişmesi açısından bunu bilmek çok önemli, daha doğrusu şarttır. 15. Türkçede eğitim konusunda güzel bir söz var: “Bilmemek ayıp değil, öğrenmemek ayıptır”.

Alıştırma 60. Okuyup tercüme ediniz: 1. Yine bu meseleler aklıma geliyor ve huzurumu kaçırıyor. Ne yapmak

gerek de bir daha gelmesinler ve beni meşgul etmesinler? 2. Koyu, tavşan kanı çay uykumu kaçırıyor. 3. Yeni bir iş arıyorsun, ancak yine önemli bir görüşmeye geç kalıyorsun, yani gene şansını kaçırıyorsun. 4. Samimi konuşmak istiyoruz, ancak sen hep gözlerini kaçırıyorsun. 5. Arabamın ön sağ lastiği yavaş yavaş hava kaçırıyor. − Biliyorsun, bu işin hiç şakası yok, hemen servise git. 6. Burada isyanlar bir bölgeden diğerine geliyor, zenginler de bu isyanlardan mallarını kaçırıyorlar. 7. Sizin şehrinizde yılda ne kadar çok araba kaçırıyorlar ve polis bunlardan ne kadarını bulabiliyor? − Günde beş kadar araba çalıyorlar ve polis bunlardan sadece birini bulabiliyor, o da hemen değil. 8. Gitar çalmayı biliyor mu? − Evet, iyi akordunu yapabiliyor. 9. Golf oynamayı biliyorlar mı? − Nasıl bilsinler, bu yakınlarda bir tek golf alanı yok. 9. NBA yıldızı gibi güzel oynuyorsun, hangi takımda oynuyorsun? 10. Bu projede bir kimse sana garanti vermiyor, sen de yine bunu sürdürüyorsun. Sakın, yanlış ata oynuyorsun her halde. 11. Burada hangi oyunu oynuyorsun? − İnternette Monopoly’ı oynuyorum. 12. Bu dizide kimi oynuyorsunuz? − Bir Bakanın oğlunu oynuyorum. 13. Saat 24’e geliyor, acaba bu geç saatlerde kim kapı çalıyor? 14. Beş dakikadan beri telefon çalıyor. Niçin açmıyorsunuz? 15. Bu müzikler kimin için çalıyor? − Bu müzikler yeni evliler için çalıyor.

Alıştırma 61. Türkçe tamamlayınız: 1. Sizin Türkçeniz pek çok güzel. Maşallah! Bir de çok hızlı gelişiyor.

Türkçeyi nerede (учите), çünkü dilinizden bana hiç yabancı gelmiyorsunuz, en azından bunu anlamak çok zor, yani Türk gibi (разговариваете). 2. Kuran (читать) o kadar kolay bir şey değil, bunun için ben iki aydan beri Kuran (учусь читать). 3. Siz güzel Rusça (говорите), amma Rusça okumayı (умеете) musunuz? 4. Ankara’da Anadolu lisesinde (учусь). 5. Nazım Hikmet’in bu parçasını sınıfımızda en güzel ben (декламирую). 6. Birden fazla kitabı aynı anda (могу читать). 7. Her gün bir şeyler (узнаю), arasıra da kendi kendime “Bütün bunları niçin (узнаю)” sorusunu soruyorum. 8. Bu çocuklar Atatürk hakkında ne (знают)? 9. Bütün işlerde hep ön plandasın, amma ne güzel ki biraz geride durabilmeyi ve arkadaşlarına fırsat vermeyi yavaş yavaş (познаешь). 10. Dünya ve Türkiye’ye ilişkin haberleri en çok nereden (узнаете)? 11. Türkiye, (вам известно) artık problemler ülkesi olmaktan çıkıyor ve fırsatlar ülkesi haline geliyor. 12. Sen Rusça (говоришь)? − Evet. − O halde niçin (не разговариваешь), hep Türkçe (предпочитаешь говорить)?

223

Alıştırma 62. Okuyup tercüme ediniz: 1. Yanımda daima birkaç gazete var, günde en az 5 gazete okuyorum.

2. İnsanı hayvanlardan en iyi köpek anlıyor. 3. Ne kadar çok yabancı lisan biliyorsunuz? − Efendim? − Kaç lisanınız var? 4. Fatma Hanım her işten anlıyor, her işe karışıyor, çok konuşuyor, ancak ister sizde, ister bizde iş yapmak yok! 5. Potansiyelinizi iyi anlıyor musunuz? − Elbette, bu iş elimizde değil. 6. Televizyon seyretmek veya gazete okumak için hiç vaktim yok, çünkü hep bilgisayar başında çalışıyorum, bunun için bütün haberleri İnternetten öğreniyorum. 7. Sen çok yavaş Türkçe öğreniyorsun, çünkü okumak istemiyorsun. 8. Görüyorum, kafan çok yorgun, hep başka şeyler düşünüyorsun. − Evet, kusura bakma hiç bir şey anlayamıyorum, vallahi kafam yerinde değil. 9. Murat’ı çoktan tanıyorum, son zamanlarda da beraber çalışıyoruz, kendisi hakkında çok şey öğreniyorum ve artık damarını biliyorum. 10. Hukuk devletinde yaşıyorsunuz, amma bütün haklarınızı iyi biliyor musunuz? 11. Birbirimizi ne kadar anlıyoruz, ya da anlıyor muyuz? 12. Türkçeyi çok az biliyor, işte bu son derece kolay gramer testini bile çözemiyor. 13. Kimden bilmiyorum, amma daima herşeyi öğreniyorsun, ancak geç öğreniyorsun, yani kaide olarak bu bilgilerin hiç değeri kalmıyor. 14. Çok mutluyum sevgili kardeşim, anlıyor musun? − Bunu anlamamazlık edemiyorum, çünkü bunlar gözlerinden bellidir. 15. Hocamız Türkiye’yi çok güzel tanıyor ve bu harika ülkeyi bize çok güzel anlatıyor. − Bizim hocamız da her derste bize Türkiye hakkında ilginç çok şey anlatıyor.

Alıştırma 63. Türkçeye çeviriniz: 1. Я читаю, ты же немного послушай, не разговаривай. 2. По-

ведайте этим политикам о своих трудностях, чтобы они вам помогли. − Вы можете рассказать что-нибудь интересное из жизни вашего отца? 3. Ты понимаешь язык животных? 4. Ты слабо владеешь математикой. Интересно, где и как ты изучаешь математику? 5. Мы говорим о своей тяжёлой жизни. − Мы рассказываем о своей тяжёлой жизни. − Скажите нам, ваша жизнь как, тяжёлая? 6. Почему вы не хотите научиться мирно сосуществовать? 7. Почему вы так на меня смотрите? Вы понимаете, что я говорю? − Позвольте, все, что вы говорите, − «каша» и пустые слова, понять что-либо в этом, честное слово, очень сложно. 8. Где вы узнаете сводку о погоде? 9. Все говорят об этом происшествии, об этих фотографиях и слухах. 10. Я учусь в одном из самых современных и передовых в системе образования Москвы и нашей страны в целом университетов − в МГИМО. 11. В рамках кампании «Турция читает» мы проводим в мастабах всей страны много мероприятий. 12. Я вот уже 3 года изучаю турецкий язык в Стамбульском университете, и с каждым годом мой турецкий язык становится все лучше. 13. Разве тебе не понятно, я тебя люблю! Разве тебе не понятно, я очень одинока?

224

Alıştırma 64. Türkçe tamamlayınız: 1. Bu devlet çocuk haklarını (признавать)? − Hayır, bu devlet sözde

demokratik reformlarda kadınlara da hak (не признавать). 2. Kardeşim beş yıldan beri Moskova’da (проживать) ve her fırsatta bize Moskova günlerini ve yıllarını (рассказывать). 3. Bir kimseye bunda o kadar geniş yetkileri (предоставлять) niyetimiz yok. 4. (Не знаю) hangi evde oturuyorsunuz. 5. Siz Osman’ın kendisini (узнавать) musunuz? 6. Balık tutmayı (не умею), bunun için balık avına gelmek yok. − Estağfurullah, balık tutmayı (научиться) vallahi işten bile değil. 7. Moskova’yı iyi (знаете) musunuz? − Elbette. − O halde bana yardım eder misiniz, Bolşoy Tiyatrosunu (не могу найти). 8. Bu adam müzikten çok iyi (разбирается), bunun için bütün bu sorularınızı kendisine sorunuz. 9. Buraların yüzü çok hızlı değişiyor, işte yine bu şehri (узнать) çok zor, günden güne çok daha modern oluyor. 10. İkiniz yine derste neyi (разговаривать), niçin hocanızı (не слушать)? − Biz kendisinden çok uzak (сидеть), bunun için kendisini çok az (слышать). 11. Cumhuriyet Halk Partisinin kadın kolları, partinin programını ev ev (рассказывать). 12. Bize hiç bir işte fırsat (не признавать), herşeyi üstüne alıyor. 13. Yine aynı hataya düşüyoruz da bunu (не понимать) mümkün değil ve laf yok bizi (уж точно понимаете). 14. Bu yabancının huzurunda pek fazla (не разговаривай) ve hizmete özel bilgileri (не говори), çünkü dilimizden (понимает). 15. Sende kuzenimi (признать) çok zor, çünkü artık 25 yaşındasın.

Alıştırma 65. Doğru sözü seçerek Türkçe tamamlayınız: 1. Bir kimseye zarar vermemeyi (okumak − öğrenmek) herkes için

büyük bir yarar var. 2. Siz (bilmek − duymak − öğrenmek − tanımak) musunuz, araba fiyatlarına yeni zamlar geliyor. − Hayır, siz de yeni fiyatları nereden (tanımak − bilmek − konuşmak)? 3. Aynısını bir kez daha (konuşmak−söylemek), sen de beni anlıyor musun? − Hayır, hiç anlayamıyorum, çünkü siz çok hızlı (konuşmak−söylemek). 4. Sen son dünya haberlerini nereden, televizyondan mı yoksa gazetelerden mi (bilmek − okumak − öğrenmek)? 5. Bütün ofisimiz tam bir hafta içinde patronumuzun özel hayatına ilişkin bu detayı (bilmek − tanımak − konuşmak). 6. Doktor Ahmet Maranki her fırsatta bize ekranlardan çileğin faydalarını (konuşmak − söylemek − anlatmak). 7. Türkiye’ye yılda birkaç defa geliyorsunuz, ancak Türkiye’yi ne kadar iyi (tanımak − öğrenmek)? 8. Burada çok çeşit elma var, siz bunlardan hangilerini (tanımak − bilmek − öğrenmek)? 9. Size hayatımızı (konuşmak−söylemek−anlatmak), siz de bizi anlıyor musunuz? 10. Siz bu kadar güzel ve faydalı bilgileri nereden (okumak − öğrenmek)? 11. Bu sözlerimi yanlış anlamayınız, kötü bir şey (konuşmak−söylemek) niyetim yok. 12. Siz basketboldan (bilmek − anlamak) musunuz? − Evet, gerek

225

(bakmak − görmek − seyretmek) seviyoruz, gerekse (çalmak−oynamak) da biliyoruz.

Alıştırma 66. Şimdiki zaman yapınız: 1. Bizim arabamız serviste, bunun için iki günden beri şirkete kadar

(yürümek). 2. (Ben) sağlığıma çok iyi (bakmak), bunun için her akşam parkta (yürümek / gezmek). 3. (Onlar) seni adamdan (saymak), (sen de) tam tersine adam olmaktan (çıkmak). 4. (Sen) yine çok yorgun (görünmek), geceleri hiç (uyumak?). − (Ben) maalesef çok az (uyumak), çünkü çok (çalışmak − zor). 5. (Sen) Türkçe (bilmek?) − Evet, (ben) Türkçe okumayı ve yazmayı (bilmek), amma bilhassa (Türkçe konuşmak) bana zor (gelmek). 6. (Sen) Rusça (bilmek?) − Sorma! − O halde (sen) niçin Rusça değil İngilizce (konuşmak?), (sen) burada Rusça (konuşmak istememek) her halde. 7. Bütün yabancı turistler İstanbul’un trafiğinden (şikayetçi olmak) ve kalabalığından (yakınmak), amma yine de mutlu (kalmak). 8. Ben bu fevkalade enteresan futbol maçını yine (kaçırmak), yine (seyredememek), çünkü yine çok ciddi bir iş görüşmem var. 9. Olimpiyat oyunları günden güne (hız almak). 10. Bu politikacılar yeni beslenme programının ayrıntılarını nereden (bilmek)? 11. Saçımız bizi genç mi (göstermek), yaşlı mı? − Siz saçınıza daima güzel bir şekil (vermek), bunun için daima çok şık (görünmek). 12. Sen araba (kullanmak−bilmek)? − Evet. − O halde işte araba, direksiyona geç de yürü, biz trene (geç kalmak). 13. Bu adamın büyük bir borcu, bir de bunu geri vermemek gibi kötü niyeti var, bunun için malını (kaçırmak). 14. Biz grup halinde yeni beslenme programı üzerinde (çalışmak) da sıradan insanların hayatı iyiye doğru değişsin. 15. Bu ülkeler niçin bizim iç işlerimize (karışmak)? 16. Ben sana yine (soru sormak), amma yine gözümün içine (bakmamak − çalışmak). 17. Türkiye’nin milli basketbolcusu Ersan İlyasova, Amerikan Profesyonel Basketbol Ligi (NBA) takımlarından Milwaukee Bucks’ın formasında (oynamak), yani Türkiye’nin performansını sadece Avrupa’da değil, ABD’de de (takip etmek), Türkiye herkesin dilindedir.

Alıştırma 67. Türkçe söyleyiniz: 1. Известно ли вообще этим футболистам чувство успеха? Они

сильнее и профессиональнее, чем почти все их соперники. Однако посмотрите, в каждом матче они терпят поражение! − А вам что до этого? − Позвольте, мы очень интересуемся как футболом, так и этой командой. 2. Почему вы не узнаете меня в лицо? − Потому что это очень сложно, вы всегда очень сильно меняетесь. 3. Господин Эрдал очень молодой, у него очень мало опыта в этой серьёзной работе, поэтому опытные и пожилые служащие не признают в нём начальника. 4. Я вам даю ещё небольшой срок, но к завтрашнему утру, как хотите, но надо завершить работу над проектом новой железной дороги, и не может идти речи о том, чтобы просить еще какой-то срок! 5. Ты очень

226

интересно рассказываешь истории о Ходже Насреддине. − Интересно, ты сам знаешь истории о Ходже Насреддине?

Alıştırma 68. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: Enflasyon hakkında (konusunda) ne(ler) biliyorsunuz? −

(инфляция − одна − самая серьёзная − проблема − экономика − каждая страна) → Enflasyon her ülkenin ekonomisinin en ciddi problemlerinden biri.

Kahve hakkında neler biliyorsunuz? − (кофе − человек − сон − прогонять). Bu aileler arası kriz hakkında ne biliyorsunuz? − (жизнь − эти семьи − плохая игра − играть). Bu genç futbolcu hakkında ne biliyorsunuz? − (чудо − ребёнок − настоящая − футбольная звезда − словно − играть). “Burası Türkiye” programı hakkında ne biliyorsunuz? − (эта программа − камеры − перед − из народа − люди − выступать). Bu sigara bağımlısı hakkında ne biliyorsunuz? − (всё − курение − бросать − говорить − однако − это − ничего − не делать). Bu devlet adamının yalanları hakkında ne biliyorsunuz? − (наверное − наша совесть − по-разному − говорить − однако − к тому же − юридическое право − иметься). Yeni patronumuzun hedefleri konusunda neler biliyorsunuz? − (его цель − самые опытные − рабочие − опыт − оценить − и − таким образом − новое качество − достигать).

Alıştırma 69. Türkçe ve Rusça karşılıkları veriniz: Прогонять мой сон; şansını / fırsatını kaçırmak; отводить (прятать)

глаза; hava kaçırmak; красть машину; mallarını kaçırmak; играть в баскетбольной команде; gitarın akordunu yapmak; ставить не на ту лошадь; müzik çalıyor; звонит телефон; Orta Doğu’da dünya ciddi bir oyun oynuyor; кто-то звонит в дверь; hayat bana oyun oynuyor; вы профессионально играете роль президента; мы вас знаем, как значимого участника этого процесса; imkanlarının haddini bilmiyorsun, bir seferde o kadar çok sandviç yiyorsun; много всего проходит мимо тебя; kayıplarını biliyorsun; önümüze yeni bir şart koyuyorsun, biz de şartını tanımıyoruz; они преодолевают этот затяжной подъем; uzun yola çıkıyoruz.

Alıştırma 70. Türkçe tamamlayınız, tercüme ediniz: 1. Başbakan (говорить), biz uyguluyoruz. 2. Bak! Milletimiz bizi ne

kadar (понимать)? − Deme! Halk beni iyi (понимать), bunun için destek veriyor. 3. Türkiye’de 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı, işte bunun için ben size 29 Ekim’i (рассказывать). 4. Dünya bu çocuğu (говорить). 5. Bu ay fabrikamızda “Tercübe (говорить)” Projesine başlıyoruz. 6. Karşınızda yedi kat yabancı bir adam mı var? Kendisini tanımıyor musunuz? Damarını öğrenmek istiyor musunuz? O halde yüzüne bakın da kimliğini yüzünden, gözlerinden, alnından, burnundan, dudaklarından, çenesinden, kaşlarından çözün, çünkü hepsi (говорить) ve insanın iç dünyasını (рассказывать). 7. Ne

227

yazık amma Orta Doğu bölgesinde yine silahlar (говорить). − Siz de silah dilinden (понимать) musunuz? 8. İnsani yardım konusunda hepimiz bir ağızdan (говорить), yani birbirimizi çok iyi (понимать). 9. Başbakanımız bu hafta üniversitemizde (выступать), kendisini dinlemeye davet ediyoruz. 10. Bu adam artık çoktan yetişkin, ancak hala da içinde bir çocuk yaşıyor ve (говорить), belki bunun için çocukları o kadar iyi (понимать). 11. Niçin bize yalan (говорить)? 12. Yıldızlar bu yıl için iş dünyasına neler (говорить), biliyor musunuz? − Laf yok, bu defa doğruyu (говорить). 13. Kızım hem gitar çalıyor hem de (петь). 14. Pavarotti gibi değil, amma yine de çok güzel opera (петь).

6.1. Sat(ış): отглагольное имя на “-(y)ış” -(y)iş, -(y)uş, -(y)üş называет действие, указывает на него, а также выражает образ совершения действия. Образуется от глагольной основы путем присоединения соответствующего аффикса по закону гармонии гласных с учетом гласной или согласной основы.

6.2. Имеется значительное количество примеров, когда отглаголь-ное имя на на “-ış” наряду с указанными значениями отглагольного имени может называть референт (как правило, в качестве отдельного значения в рамках одного слова). Например: yürüyüş (хождение, ходьба; марш, протест; марш, передвижение войск).

6.3. Отглагольное имя “-ış” синтаксически функционирует по правилу имени существительного, но помимо семантического компонента может также проявлять синтаксический компонент глагола, в частности сохранять глагольное падежное управление. Например: dur(mak) → duruş → sözünüzde duruşunuz.

6.4. Является грамматической формой высокой степени продуктивности, т.е. используется со значительным количеством глагольных основ.

Alıştırma 71. Türkçe karşıklıkları veriniz, “-ış” ismini yapınız, Rusça karşılıkları veriniz:

Стоять; лежать; сидеть; жить; уезжать; приезжать; возвращаться; выходить; садиться с транспортное средство; спускаться; падать; подниматься; достигать; входить; идти пешком; приступать; заканчиваться; читать; смотреть; оставаться; желать; просыпаться; погружаться; уставать; демонстрировать; видеть; давать; брать; продавать; вручать; выступать, позициионировать против; изучать; использовать; обращаться; ждать; открывать; разговаривать; переходить; отказываться; нравиться; находить; искать; знать лично; рассказывать; говорить; считать; думать, размышлять; расти, увеличиваться; расти,

228

возвышаться; расти, становиться больше; выглядеть; кидать, стрелять; думать, предполагать.

Alıştırma 72. Rusça karşıklıkları veriniz: Türkiye’nin siyasi duruşu; Çıkış kapısı; yol tutuşu; İslamın yükselişi;

anaokulu öğretiş ilanı; 1000 yılına doğru geri sayış; çocuğun büyüyüşü; yaşayış şekline ilişkin değerli bilgiler; başvuruş soruları; para sayışı; oturuş şekli; para isteyişi; vazgeçiş hakkında yalan bilgiler; değer artışı ve azalışı; bu konuda karşı koyuşunuz; söyleyiş sözlüğü; hız azalışı; THY biniş kartı; geçiş dönemi (kitap 1, ders 5, § 2.1); dağa çıkış; krizlerin oluş nedenleri; modern zamanların değer arayışı; top atışı; sınır giriş-çıkış istatistikleri; farenin kediye kafa tutuşu (karşı gelişi); uçaktan görünüş; kendi kendine hesap soruşu; erkeklerin sevgisini anlatış şekli; bebeğin hayata gözlerini açışı; bu partinin ters köşeye yatışı.

Alıştırma 73. Türkçe karşıklıkları veriniz: Госпитализация в больницу; интересная лёжка собаки; путь

выхода; себялюбие; самый лёгкий язык с точки зрения произношения; точка зрения; посадка в поезд; совершать марш протеста; плата проезда через мост; способы верховой езды на лошади; хождение за правдой; переход на более высокий уровень; удерживание мяча; спуск с горы; усталость от плохого поведения; уменьшение транспортной нагрузки; последний переход; период взросления; правильное использование; выходить на прогулку; даты выхода фильма; открытие года; переводной экзамен; водная переправа.

Alıştırma 74. Fiil cümlesi yapınız: Sağlıklı bebek yatışı; iş arayışı; Rusça’da söyleyiş usulleri; turist sayısı

azalışı; komik anlatış biçimi; dış ticaret açığında yükseliş; Türk askerlerin düşünüş ve davranışları; sermayede azalış; buluş hakkı; devletin yükselişi; yaşayış şartları; yumuşak iniş; ekonomik artış; kalite azılışı; evin dış görünüşü; uçağın iniş takımları; alış veriş; kullanış alanları; eleman arayışı; krizden çıkış.

Alıştırma 75. Okuyup tercüme ediniz: 1. Başbakan’ın teröre karşı duruşu besbellidir. 2. Yatış başvurularınızı

Hasta Yatış elemanına yapabiliyorsunuz. − Kendisini nerede bulmak mümkün? − Hasta yatış bölümünde. 3. İstanbul ekspresine bilet almak istiyorum, bir gidiş dönüş bileti kaç lira? 4. Bu şirkette sadece bir hafta çalışıyorsunuz, biz de duruşunuza, oturuşunuza, kalkışınıza bakıyoruz, bir de ne görüyoruz ve bunlar ne gösteriyor: bu şirkete tam olarak uygunsunuz. 5. Çocuklarınızın gelişi hoş, oturuşu hoş, gidişi de hoş olsun da bir kez daha buraya dönebilsinler. 6. Dünyanın çeşitli coğrafi, iklimsel, kültürel, ekonomik, eğitim vb. gibi farklı yanları vardır ve insanların yaşayış seviyeleri

229

ve şartları farklı farklıdır. 7. Ciddi bir işe başlıyoruz, ancak şimdiden bilmek gerek, bu işin geri dönüşü yok. 8. Dışişleri Bakanı, Amerika Birleşik Devletleri Ziyareti Dönüşünde Esenboğa Havalimanında kaide olarak bir açıklama yapmaktadır. 9. Gelecek ay Almanya’ya gidiyorum, çıkış vizesi için nereye baş vuruyorlar? 10. Hayat dönmedolap (Чёртово колесо) gibidir, inişleri ve çıkışları vardır. 11. Bilgisayarda bazı girişler ve çıkışlar bulunmaktadır, bunları tanımak istiyor musunuz? 12. Bu sistemde para giriş ve çıkışlarını hisse bazında izlemek mümkün. 13. Rusya Federal İstatistik Bürosu’nun verilerine göre, bu yıl Rusya’ya turistik girişler yüzde 8,5 kadar azalıyor. 14. Son günlerde dolar kurunda ciddi artış yaşıyoruz. İşte söz konusu artışa ilişkin olarak Devlet Bakanı Kürşad Tüzmen’e göre kurda inişler çıkışlar olabilmektedir. 15. Murat’ın böyle bir şekilde soru soruşu hiç hoşuma gitmiyor. Bunu bilmek gerek de bir daha bunu yapmasın ve herşeyi iyi bir şekilde düşünsün. 16. Aşkta vazgeçiş yok. 17. Siz buraları beğeniyorsunuz, biz de, ancak biraz farklı beğeniyoruz, yani herkesin beğeniş tarzı başkadır.

Alıştırma 76. Fiilden “-ış” ismini yapınız, Türkçe tamamlayınız, tercüme ediniz:

1. Türkiye’nin Akdeniz kenarlarında 10 bin kadar tesis bulunmaktadır. Mayıs ayından Ağustos sonuna kadar burada devamlı bir (gitmek − dönmek) yaşıyoruz. 2. Bu yüksek dağda güneş (batmak) seyretmek ayrı bir zevktir. 3. Avrupa Türkiye’nin İslami (durmak) hiç beğenmiyor. 4. Sizi bu yeni komşularımızın böyle tuhaf (davranmak) karşısında bırakmakta iyi bir şey görmüyoruz. 5. Son yıllarda Türk ekonomisi devamlı (artmak) gösteriyor. 6. Siz Merkez Bankası olarak dolar kuru (artmak) önüne geçebiliyor musunuz? 7. Merhum (покойный / уважительное упоминание покойного мусульманина-мужчины) Hasan beyin huzurunda saygı (durmak) bulunmaya davet ediyorum. 8. “Her (düşmek), bir (öğrenmek)” sözünün anlamını söyleyebiliyor musunuz? 9. “Ağır arka çantaları çocukların (durmak) nasıl etkilemekte?” sorusuna Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Uzmanı Dr. Necati Küçükgül net bir şekilde cevap veriyor. 10. “Burası Türkiye” programında Osman Korutürk Cumhuriyet Halk Partisi’nin dış politika’ya (bakmak) değerlendiriyor. 11. İnternet sitemizde fiyatları oda başına fiyat olarak gösteriyoruz ve sizin otelde (kalmak) içinde bunlar asla değişmiyor. 12. Sizin Moskova’ya (gelmek) vallahi pek çok bekliyoruz. 13. Bugün mesai günü bir saat daha erken, yani saat 17.00’de bitiyor, iş (dönmek) (almak−vermek) yapmak istiyorum. 14. Sınava (girmek) belgesini nereden almak ve sınav sonuçlarını nasıl öğrenmek mümkün? − Bütün bunları internetten yapmak mümkün. 15. Atatürk Hava Limanı (inmek−kalkmak), (gelmek−gitmek) bilgileri, (uçmak) bilgileri nereden almak mümkün?

Alıştırma 77. Найдите в правой колонке русские соответствия словосочетаниям на турецком языке, находящимся в левой колонке:

230

yıldızın üst geçişi смотровая площадка dünya görüşü патент/patent ders atışı цоколь kuş bakışı alanı мировоззрение nokta atışı дальновидность gidiş o gidiş минута молчания yan/taç atışı ренессанс saygı duruşu спорный мяч buluş belgesi назад он больше не вернется; ушел

− так ушел sunuş сердцебиение ileri görüş прицельная стрельба atış meydanı введение / ön söz uyanış вброс мяча из-за боковой kalp atışı апогей giriş katı разворот на 180 градусов hava atışı полигон U dönüşü учебная стрельба

Alıştırma 78. Türkçe söyleyiniz: 1. Не может идти и речи о том, чтобы мы так долго ждали. 2. Ты

опять не последователен в своих обещаниях, делаешь разворот на 180 градусов. 3. И вот у вас есть ещё одно опоздание, теперь вас ждут большие проблемы. 4. То, как вы стоите, настолько же как и то, как вы сидите, даёт общее представление (информацию) о вашем характере. 5. Каждый ваш приезд в этих сложных условиях придаёт нам силы. 6. По возвращении с каникул нас, честное слово, ждёт много работы. 7. Кого ты видишь на выходе из метро? − На выходе из метро я никого не вижу. − А на входе в метро? − На входе в метро в эти часы длинная очередь. 8. Перед лицом новых реалий, новых ценностей нашего мира, в нашей жизни иногда мы переживаем спады, а иногда − подъёмы, т.е. в жизни насколько есть спады, настолько же есть и подъёмы. 9. Какова скорость свободного падения? 10. Еще много вещей надо обговорить, однако Мурата уж след простыл. − Да, исчез – так исчез. 11. Предъявите, пожалуйста, ваш посадочный талон. 12. Каково самое важное открытие в мире? 13. С чего начинается познание человеком мира? 14. Вы знаете, что такое познание самого себя?

Alıştırma 79. Türkçe cümle kurunuz, “-ış” ismini yapınız: [Ben] − demokrasi − bakmak − bir kez daha − orta − koymak − niyet.

[Biz] − sizin − hac − gitmek − ve − gelmek − farklı olmak − istemek. [Siz] − Türkiye − uluslararası − çıkmak − kod − bilmek(?). [Uçağımız] − böyle −

231

hava − koşullar − Esenboğa − hava limanı − inmek − yapamamak. [Biz] − bu tren − Ankara − kalkmak − saat − bilmek − da − bir kimse − İstanbul − varmak − saat − sormak − istemek. Bu − yeni uçak − kalkmak − [hız] − ne(?). [Tüm dünya] − bizim − son − bulmak − konuşmak.

Alıştırma 80. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: Вот уже два года мы продаём овощи в этом районе. − İki

yıldan beri bu semtte meyve satıyoruz. − İki yıldan beri bu semtte meyve satışını yapıyoruz.

1. Когда вы думаете снова взбираться на гору? 2. В этих условиях не продолжайте стоять на своём, откажитесь от своих слов. 3. Университет Хаджеттепе продолжает опускаться в на нижние строки в рейтинговой таблице. 4. Клиенты, владеющие кредитными картами, теперь могут обращаться в интернет-банк. 5. Моя дочь ведёт новости на канале «ТРТ-Тюрк». 6. Подводные лодки могут проходить через пролив Босфор только в надводном состоянии. 7. Сирия ищет пути для того, чтобы выйти из политического кризиса. 8. На войне противники стреляют из арлиллерийских орудий друг в друга. 9. Каждое утро я прогуливаюсь пешком в парке. 10. Инфляция снова растёт. 11. Продолжит ли доллар расти? 12. Как здорово, что эта страна завершает искать свою идентичность.

Alıştırma 81. Türkçeye çeviriniz: 1. Вы несколько раз в год приезжаете к нам, однако этот ваш

приезд имеет особое значение с точки зрения будущего наших отношений. 2. Встать на пути роста цен − одна из самых важных целей правительства. 3. Во сколько у вас отъезд в аэропорт? − В половине первого. 4. На одной странице этого журнала мисс мира Азра Акын рассказывает о своем отношении к любви (о своих взглядах на любовь), а на другой странице учёные пишут об отношении ислама к терроризму. 5. Ваше пребывание затянулось, т.е. ваш отъезд для нас является большим праздником, поэтому мы его очень ждём. 6. Они начинают серьёзные реформы, эти реформы имеют крайне важное значение для всей страны, для всех людей, для всех нас, поэтому пусть им будет известно следующее: с этого пути возврата нет. 7. Мы не ощущаем падения или взлёта цен на золото, а вот у инфляции нежданное падение. 8. У нас вы можете узнать часы отправления автобусов и время проезда остановок. 9. Известно ли вам, как осуществляют расчёт взлетного расстояния самолёта? 10. Отсюда выхода нет.

§ 2. Временная форма на “-acak” (Gelecek zaman − ↑) 1. Темпоративная шкала:

232

Прошедшее время (↓)

Настоящее время (→) Будущее время (↑)

Грамматическая форма является простой (несоставной), т.е. образована морфологически цельным аффиксом.

2. Порядок образования: Образуется от залоговой основы глагола при помощи ударного

(ударение падает на второй слог) аффикса “-acak/-ecek”. Присоединение данных аффиксов к гласной глагольной основе осуществляется при помощи соединительной (-y-). К временному аффиксу добавляется соответствующий личный аффикс, указывающий на лицо, совершающее действие. При этом конечная [-k-], попадая в гласную дистрибуцию, редуцируется, переходя в [-ğ-].

2.1. Утвердительная синтаксическая модальность: Основа глагола

Аффикс будущего времени

Личные аффиксы

Лицо +

число

Производная форма

GEL[MEK] - GEL...

-ECEK

-im -sin - -iz -siniz -ler (-)*

ben sen o

biz siz

onlar

geleceğim geleceksin gelecek geleceğiz geleceksiniz gelecekler

YAŞA[MAK] - YAŞA...

-(Y)ACAK

-ım -sın - -ız -sınız -lar (-)*

ben sen o

biz siz

onlar

yaşayacağım yaşayacaksın yaşayacak yaşayacağız yaşayacaksınız yaşayacaklar

*Согласование в форме 3-го лица множественного числа осуществляется с учетом правила членимого − нечленимого множества.

2.2. Варианты фонетических редукций: 2.2.1. Редукция конечной широкой гласной основы глагола при

добавлении аффикса “-acak” в узкую гласную [a→ı] [e→i]. Данный вид редукции может закрепляться также на письме. Например: yaşayacağım − yaşıyacağım; yaşayacaksın − yaşıyacaksın; yaşayacak − yaşıyacak; yaşayacağız − yaşıyacağız; yaşayacaksınız − yaşıyacaksınız; yaşayacaklar − yaşıyacaklar.

2.2.2. В устной речи временная форма на (-acak) в 1 лице

233

единственном и множественном числе может претерпевать следующие варианты редукций:

yapacağım – [yapaca:m, yapıca:m yapıci:m]; edeceğim – [edece:m, edice:m, edici:m]; arayacağım – [arayaca:m, arı:ca:m, arı:ci:m]. Данный вид редукции носит исключительно устный речевой

характер и не поддерживается на письме, за исключением случаев необходимости придания письменному тексту экспрессии устного речевого произведения.

Alıştırma 82. Gelecek zamanda olumlu yapınız: [Sen] aşk − kapılmak; [onlar] gerekli bütün − ödemeler − yapmak; [siz]

sigara kokusu − duymak; [ben] kötü hisler − kapılmak; [o] − ben − söz vermek; [siz] − en iyi − ilişkiler − tesis etmek; [ben] − iyi − gelecek − beklemek; [biz] − hayat − iyiler − beklemek; [sen] − gelecek − hafta − sebze pazarı − domates satmak; [Sivas] − gelecek − yıl − itibaren − vergisi − sadece − yarı − ödemek; [ben] − komşularım − borçları − sormak; [bu iş] − biz − yeni fırsatlar − sunmak; [siz] − bardak − süt − koymak; [biz] − gelecek − ay − kadar − bütün − borçlarımız − ödemek; yakınlar − [bütün dünya] − İslam − koşmak; üniversite − biz − tarih − [Türk − tarih − profesör] − öğretmek; [siz] − araba kullanmak − şoför kursları − öğrenebilmek; [onlar] − sonraki yıl − itibaren − sanayiciler − teknik eleman − yetiştirmek; [biz] − artık − komşu − ülkeler − TL − kullanmak; [Bakanlar Kurulu] − şu − isimler − oluşmak.

Alıştırma 83. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: Hasan’a ait arabanın markası ne? (какая-то отечественная

марка) − Bilmem, bir yerli marka olacak (см.: 4.2.). Bu Devlet Bakanı’nın görevleri ne? (в правительстве отвечать за

международные экономические отношения). / Oğlunuzun sınıf arkadaşı Ekmeleddin’in karakteri hakkında ne söyleyeceksiniz? (лидер из класса). / Hasan niçin akşam yemeğinde değil? (очень устал). / Bakan niçin bu hafta bir kimseyi kabul etmiyor? (в течение этой недели быть за границей). / Kapı komşunuz İsmail’in uğraşı nedir? (в каком-то доме консьерж). / Bu ne çeşit et? (мясо для бифштекса). / Bu yemeğin ne kadar çok kalorisi var? (калорий у него много). / Bu büyük taşın ne önemi var? (камень, закладываемый в фундамент какого-то объекта). / Bu uzun ve güzel imza kimin? (нового заместителя нашего шефа). / Bu ne biçim paralar? (ваши акции, ваша доля).

Alıştırma 84. İpucu sözcükleri kullanarak sorulara cevap veriniz: 1. Bu hafta sonu tatilini grubunuz nerede geçirecek? − Tam

bilmiyorum, (biz − belki − piknik: см.: 2.6.). 2. Hemen hemen bütün fiyatlara yeni zamlar geliyor. Bunun önüne nasıl geçeceksiniz? − (hükümet − yakın −

234

uygun fiyatlar − ve − ekonomik − ödeme − planlar − sunmak). 3. Yaşlanmak, insanın en büyük problemlerinden biridir. Bu meseleyi çözmek mümkün mü? Şimdilik için mümkün değil, ancak (gelecek − yüzyıl − yaşlanmak − muhakkak − tarih − karışmak). 4. Gerek yurt içinde gerekse yurt dışında ülkemizin siyasi hatalarının faturasını ödemek yükü kimin üzerine düşecek? − Elbette, (bu − fatura − milletimiz − her vatandaşımız − ödemek). 5. “Kirli sular” problemini halletmek için hangi yollara başvuracaksınız? − (biz − bu işler − sorumlu − Bakan − ya da − doğrudan − Başbakan − başvurmak). 6. Yeni benzin krizi karşısında benzin fiyatları nasıl oluşacak? − Elbette ve bir kimsenin şüphesi yok, (bu kriz − fiyatlar − artış − izlemek − yani − bütün − fiyat − art arda − zamlar − gelmek). 7. Bugünlerde gerekli belgelere nasıl ulaşacağız? − (gelecek yıl − itibaren − artık − 7 milyon − fazla − kişi − e-Devlet − kullanmak − Skype − görüşmeler − yapmak). 8. Önümüzdeki yıl üniversitenize kaç kişi başvuracak? − Tam olarak belli değil, ancak artık (şimdi − bellidir ki − onlar − sayı − çok daha fazla − olmak). 9. Ülke genelinde yaz spor okullarını açacaksınız. Bunlardan ne bekliyorsunuz? − (bunlar − gelecek − sporcular − yetiştirmek). 10. Bu mevsimde göller artık buz tutacak mı? − Bilmem, (bu, − hava − durum − bağlı − olmak).

Alıştırma 85. Okuyup tercüme ediniz: 1. Öylesine soruyorum yanıt gelmek yok biliyorum. 2. FİFA’nın başına

yeni bir adam gelecek ve FİFA’da işler karışacak. 3. Bugün hava durumunu kim sunacak? 4. Üç ayda nasıl 15 kilo vereceğiz? Bunun bir tek cevabı var: rejim ve diyetler. 5. Bu dili uzun adamın çirkin sözlerine kapılma, çünkü yine hepsi palavra çıkacak. 6. Erzurum’un her köşesinde Üniversiad amblemini görüyorsunuz. Önümüzdeki bir buçuk hafta içinde tüm dünyanın gözü kulağı Erzurum’da olacak. Sporun kalbi Erzurum’da atacak. Erzurum adına büyük heyecan duyuyorum. 7. İslamiyet neden kadınlara “Giyimde disiplin” uyguluyor? 8. Ciddi bir iş yapıyorum, bu işe tüm kalbimi koyacağım. 9. Başını omuzuma koyma. − Tamam, koymayacağım. 10. Amerika Birleşik Devletleri Sağlık Bakanı 63 yaşında ve otuz sene gibi uzun bir süredir koşuyor. 11. Gelecek ay altın çok hızlı bir şekilde rekora koşacak. 12. Çocuklarım sosyal ağları nasıl kullanacaklar bilmiyorum, bunun için İnternet kullanmaya müsaade vermiyorum. 13. Türkiye’de 30’a yakın etnik kimlik bulunuyor. Bu kimlikler de ülkenin kültürüne, sanatına ve siyasetine doğrudan etki yapıyor ve yapacak. İşte bu kimliklerin toplamı bizi biz yapıyor. 14. Zaman zaman hiç düşünüyor musunuz, bu zor koşullarda hayatınızı nasıl yaşayacaksınız?

Alıştırma 86. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: (Они) перед лицом подобных событий − исчезать /

kayıplara karışmak: Böyle olaylar karşısında kayıplara karışıyorlar. − Böyle

235

olaylar karşısında kayıplara karışacaklar. Наш начальник − (кто) − спрашивать? (Вы) − куда − зачем −

бежать? (Я) − светлое будущее − прекрасная жизнь − бежать. Турецкий парламент − (14%) − депутаты-женщины − состоять. (Мы) − энергореформы − благодаря − электричество дешево − пользоваться. (Она) − свои песни − 10 разных − этнические языки − петь. (Она) − таким образом − все − своим языком − здравствуйте − говорить. (Мы) − каждое дело − высокие стандарты − качество − достигать − для того чтобы − исследования − работы − осуществлять. (Я) − очень серьезное − дело − начинать − поэтому − это − начало и конец − думать.

Alıştırma 87. Gelecek zamanda Türkçe olumlu yapınız: (Я) − открывать счёт в банке; (эти события) − продемонстрировать

свой ход; (вы) − поставить не на ту лошадь; (мы) − брать на себя лидерство в этом новом деле; (зима) − продемонстрировать своё влияние; (кризис) − продолжить своё влияние; (они) − проигнорировать значимость этих слов; (ты) − говорить открыто; (денежная единица этой страны) − кануть в историю, а на её место (евро) − прийти; (министр) − переходить к вопросам; (пассажир) − ставить на землю свой чемодан; (мы) − бежать вам на помощь; (вы) − стремительно продвигаться к успеху; (я) − держать слово; (ваша деревушка) − шесть месяцев года проводить под снегом; (ты) − за новыми книгами обратиться в библиотеку; (дети) − правильно использовать интернет; (вы) думать об интересах всех сторон; (мы) − открывать новую страницу истории; (ты) переходить дорогу в неправильном месте; (студенты) − прекрасно проводить время; (я) оставить половину яблока себе; (половина дела) оставаться тебе; (вы) бросать курить; (ваша страна) − сделать важный шаг на пути к миру; (мы) перенести собрание на завтра; (вы) − найти выход из этого кризиса; (ты) − искать у нас свои права; (я) − иметь большой убыток; (он) − смотреть перед собой; (мы) − назначать/приводить на эту должность нового человека; (ты) − отвозить свою дочь в школу.

Alıştırma 88. Gelecek zamana çeviriniz, tercüme ediniz: 1. Park yerinde yine çok araba var. Bunlar yan yana, bir de bir birine

çok yakın duruyorlar, bundan dolayı arabadan inmek o kadar kolay bir şey değil. 2. Artık apartmanımızın yakınında karşı karşıya iki manav var, bundan başka yakınlarımızda bir supermarket ve bir pazar var. 3. Bu hisleri büyük ülkenin Başbakanı olarak yaşamaktan mutluyum. 4. Türkiye Facebook’ta 30 milyona koşuyor. 5. Bu futbol takımını kim tutuyor? 6. Artık ABD dahil olmak üzere herkes Tunus gibi Afrika devletleri için Türkiye modelini

236

düşünüyor. 7. Bu çirkin işlerde yine senin ismin geçiyor. 8. 47 ülkeden öğrenciler Selçuk Üniversitesi’nde eğitim görüyor. 9. Şirketimiz için iletişim sorumlusunu arıyoruz. 10. “Türkiye Doktorlarını Arıyor” Projesini hayata geçiriyoruz. 11. Eski İstanbul evleri maketlerde can buluyor. 12. Her gün hayatınıza yeni bir iz bırakıyoruz, siz de bu izlerin ışığında gelişiyorsunuz. 13. Yeni doğal gaz projelerine imzamızı atıyoruz. 14. Bu işi ve bunun bütün sorumluluğunu sizin üzerinize bırakıyorlar! 15. Eski müdürün yerine yeni müdür geçiyor.

Alıştırma 89. Türkçeye çeviriniz: 1. Вы очень эмоциональный человек, и перед лицом такого

плохого поведения вы опять станете заложником своих чувств. 2. В рамках политики «разделяй и властвуй» и сегодня, и завтра как в масштабах всего мира, так и в некоторых его регионах будут реализовываться некоторые проекты. Так вот, проект «Большой Ближний Восток» является тому наглядным примером. 3. Частный сектор турецкой экономики особенно в последние годы благодаря серьёзной работе турецкого правительства находится в динамичном развитии, это свое развитие он продолжит и в последующие годы. 4. Завтра премьер-министр назначит на это вакантное место нового министра. Данный министр будет отвечать за развитие нашей экономики и промышленности. Мы же вправе будем ожидать от нового министра максимально большой ответственности. 5. Завтра, чтобы достичь уровня современных стран, у образования будет особая значимость. 6. Вот в таких сложных условиях обязанность оказания достаточной необходимой помощи малоимущим гражданам, гарантиро-вания их прав, естественно, будет выпадать на государство. 7. Эта новая крупная энергетическая компания будет иметь особую значимость, роль и влияние в экономике страны, потому что данная компания будет придавать направление экономической жизни страны. 8. Это мясо не вызывает у нас доверия, потому что оно плохо пахнет, мы посмотрим другое. 9. Сколько вместит в себя тот новый чайный зал? − Тот зал не настолько просторный, он сможет в себя вместить самое большее двадцать человек. 10. Наша встреча станет хорошей отправной точкой новой социальной политики.

Alıştırma 90. Örnekteki gibi dinleyerek yapınız, tercüme ediniz: ÖRNEK: Burası çok sıcak, yani pencereler açık kalsın. − Tamam,

kalacak. 1. Fikriniz farklı olsun da bunda fena hiç bir şey yok! 2. Torunumuz

bu yaz yanımızda kalsın ve yaşlı dedesine baksın. 3. Arzunuz? − Bana, bir tane altın erkek saati, lütfen! Amma taklit değil, hakiki olsun! 4. Bu evrakın beş tâne kopyası olsun. 5. Bugün saat on beşten itibaren on yediye

237

dek mağazanız kapalı olsun. 6. Paramın üstü sende kalsın! 7. Arzunuz? − Ayaküstü bir şey olsun! 8. Yarın bize misafir gelsinler! Sen de vaktinde gel, lütfen! 9. Böyle havalarda dağlara çıkmasınlar, çünkü bu gibi yola çıkmakta iyi bir şey yok. 10. Orhan beyin bugün çok yüksek ateşi var, yani bugün yatakta kalsın. 11. Kaç kilo bal arzu edersiniz? − Bende sadece bu küçük kavanoz var. O da yarım litre, yani yarım litre olsun! 12. Çay mı, kahve mi arzu edersin? − Çay olsun! − Çay nasıl, açık mı, koyu mu olsun? − Koyu olsun, efendim! 13. Oğlunuz hala ders başında mı? Haydi, çalışsın, çünkü sınavlar geliyor. 14. Saat altı buçukta trenimiz var. Haydi, acele ediniz! 15. Bu postahanenin yanında durun da Osman insin. 16. Bugün yanınıza kalın bir şey al, hava kapalı ve serin olacak. 17. Burada artık yol o kadar kalabalık değil, bu yoldan daha hızlı gidiniz. 18. Sözleri daima açık ve samimi olsun!

Alıştırma 91. Türkçe söyleyiniz: 1. Пусть каждый трудится ответственно и серьёзно, в обратном

случае ваши дела запутаются. 2. Кто сегодня будет представлять прогноз погоды на телеканале «ТРТ-1»? 3. Этот проект откроет перед вами (предоставит вам) новые возможности. 4. Начиная со следующего года вы будете оплачивать всего половину своих налогов. 5. В этот стакан вы нальёте не горячий чай, а холодное молоко. 6. В следующем столетии весь мир будет стремительно двигаться в сторону ислама или христианства? 7. В этом профессиональном училище теперь будут готовить технический персонал для нашей промышленности. 8. Вам известен состав нового кабинета министров, из каких имён он будет состоять? 9. Мы скажем много хорошего о характере нашего коллеги по работе Шенола. 10. Летние каникулы мы проведём всей семьей в одном из самых красивых городов Турции − Бодруме. 11. В ближайшем будущем будет невозможно решить проблему внешних долгов нашей страны. 12. Снова за политические и экономические ошибки этого правительства будет расплачиваться народ. 13. Как будут формироваться цены на товары широкого потребления? − Не знаю, но известно, что они опять в этом месяце повысятся. 14. Когда в этом году в этих краях озера покроются льдом? Когда мы сможем пройти по их поверхности? 15. В этих сложных условиях очень тяжело будет существовать особенно простым людям. 16. Кто-нибудь обязательно повлияет на вашу политику. 17. У нас количество этнических образований значительно возрастёт. 18. В этом году курсы доллара и евро будут стремиться к очередному рекорду. 19. Завтра мы открываем Московский кинофестиваль, поэтому вполне очевидно, что весь мир будет прикован к Москве. 20. Вы приложите здесь свою руку к новым культурным шедеврам.

238

2.3. Отрицательная синтаксическая модальность образуется по общему правилу от отрицательной глагольной основы. При этом также могут иметь место указанные виды редукций:

− редукция конечных широких гласных основы [-a/-e] в узкие [-ı/-i]: gelmeyeceğim−gelmiyeceğim; gelmeyeceksin−gelmiyeceksin; gelmeyecek−gelmiyecek; gelmeyeceğiz−gelmiyeceğiz; gelmeyeceksiniz−gelmiyeceksiniz; gelmeyecekler−gelmiyecekler. − устная речевая редукция: korkmayacağız – [korkmayaca:z,

korkmı:ca:z, korkmı:ci:z]. Alıştırma 92. Gelecek zamanda olumsuz yapınız, tercüme ediniz: (Ben) bu olayın detaylarını açmak; (siz) çirkin siyasi oyun oynamak;

(onlar) niyetini göstermek; (biz) takib(in)i sürdürmek; (sen) sorumluluğ(un)u ihmal etmek; (onlar) mesaisini konuşmak; (ben) yeniden sormak; (bu doktor) çiçek terapisi uygulamak; (biz) maaşı zamanında ödemek; (siz) bu ağır hastayı hastaneye yetiştirmek; (sen) müslüman kültürüne ışık tutmak; (Avrupa) bize karşı çifte standart uygulamak; (bu futbolcu) form tutmak; (ben) yalana başvurmak; (biz) orada sigara kullanmak; (ben) böyle protesto şekli uygun görmek; (bu parti) devletin parasını kullanmak; (siz) paranızı boşuna tüketmek (bitirmek); (onlar) astrologların fantezilerine kapılmayı önlemek; (ben) uygun bir fırsat beklemek; payıma it gibi (çalışmak) düşmek.

Alıştırma 93. Gelecek zamanda olumsuz yapınız: 1. Medya patronları daima gazetelere karışıyor (теперь). 2. Bu

hükümet sıradan vatandaşa iyi çok şey getiriyor (что-то хорошее). 3. Olimpiyat hazırlıkları yavaş yavaş son şeklini alıyor (даже до конца следующего года). 4. Bazı güçlerin kötü niyetleri var da insanların temel haklarının önüne geçiyorlar (но благодаря системе демократического контроля теперь). 5. Son zamanlarda bazı satış yerlerinde malı veya eşyaları yok pahasına satıyorlar (но перед лицом больших финансовых потерь больше не). 6. Dar gelirli ailelerin çocuklarının çoğu okulu yarıda bırakmak zorunda kalıyorlar (однако благодаря поддержке государства, теперь). 7. Muhtaç ailelere geniş tüketim mallarına %30 civarında indirim yapıyoruz (однако после новых повышений цен такие высокие скидки). 8. Yeni öğrenci yurdunun temelini bugün atıyoruz (к сожалению, в начале нового учебного года). 9. Sizin bu yeni teklifleriniz çok işe yarıyor (в других областях промышленности совсем). 10. Merkez Bankasının enflasyona bakış açısı yıldan yıla değişiyor (однако в течение нескольких предстоящих лет больше не).

Alıştırma 94. Gelecek zaman yaparak tamamlayınız: 1. Bu mektup ahbabımız Fikret’in, yani elden ele kendisine veriniz. −

Evet, biz başka birine (не вручать), elden ele kendisine (передавать). 2.

239

Paralarınız için bizde kasa var, yani kasa dışında para tutmayınız, aksi halde biz bunlardan sorumlu değiliz. − Tamam, kasa dışında ben bir yere para (не класть) da bunlar (не исчезать / не уходить), bir de merakınız olmasın, siz asla bir şeyden sorumlu (не быть). 3. Senin gerek sol gerekse sağ elinde kitaplar var, işte odanın köşesinde boş masa var, şuraya bırak, lütfen. − Yok, (не оставлять), çünkü bunlar çok kalın ve ağır değil. 4. Saat on dörde geliyor, sizin dersinizin de hiç sonu gelmiyor, hep çalışıyorsunuz. Haydi tamamlayınız artık! − Hayır, önümüzdeki yarım saat içinde (не заканчивать). 5. Erzurum zengin kültürünün ve tarihinin bütün ayrıntılarını misafirlere anlatsın. − Olmaz, Erzurum’un kültürü ve tarihi o kadar zengin ki biz bunu birkaç gün gibi çok kısa bir süre içinde (не возможно рассказать) da en önemli yerlerini göstermeye (постараться). 6. Biraz da bizi düşünün, biz de insanız. − Maalesef, biz sizi şu an için (невозможно думать), çünkü sizden çok daha muhtaç insanlar var. 7. Bir bakacaksınız, bu olaylar yavaş yavaş savaş şeklini (принять), bütün ülkeler ve bütün örgütler de bundan uzakta kalmayı (предпочитать), bu sürece (не вмешиваться). 8. İnşallah yakında yolun İstanbul’a (выпадать) de bizim görüşme fırsatımız bir kez daha (появляться), aksi halde o kadar çabuk büyüyorsun da bir zaman seni (не узнать). 9. Çeşitli sebeplerden dolayı önümüzdeki iki hafta içinde hasta arkadaşımı ziyarete (невозможно отправиться), bu da içime bir dert oluyor. 10. Patronunuzun itimatını kaybediyorsunuz. Bu işin bir tek çözümü var: patronunuzun yanına (пойти) ve güvenini (вновь завоевать).

Alıştırma 95. Gelecek zamanda Türkçe olumsuz yapınız: (Мы) играть в снежки; (они) разыграть нас; (Россия) продолжать

подобные политические реформы; (ты) игнорировать ценность слов своего наставника; (вы) открывать выставку изящных искусств; (я) задавать один-единственный вопрос; (мы) оказывать вам поддержку на этом высоком уровне; (вы) применять старые технологии; (мы) дать своему ребёнку имя Мурат; (я) оплачивать ущерб от поступков своего ребёнка; (они) теперь готовить персонал для нашей фирмы; (ты) смочь успеть выполнить эту работу к завтрашнему дню; (вы) ловить рыбу в этом грязном озере; (мы) обращаться в полицию по такому рядовому происшествию.

Alıştırma 96. Türkçe söyleyiniz: 1. Что вы будете делать для того, чтобы очистить кожу? − Мы не

будем это делать сами, естественно, мы обратимся к врачу. 2. Мы не будем вдаваться в детали нашей встречи и раскрывать их. 3. Мы не будем пренебрегать своей ответственностью перед нашим народом по всем социальным вопросам. 4. Я не буду применять против этого заболевания обычные методы, потому что они будут неэффективны, я прибегну к пчелиной терапии. 5. Они уже не будут продолжать следить

240

за этими серьёзными и важными событиями, они передадут контроль кому-то другому. 6. Теперь мне не придется платить за всех деньги. 7. Мы не поддадимся фантазиям (fantezi) этого врача народной медицины, будем беречь себя и теперь будем обращаться в государственный госпиталь. 8. Теперь ни одна страна, ни одна организация не сможет применить против нас на международной арене двойные стандарты. 9. Я никоим образом не смогу пролить свет на суть этого происшествия, но я не буду считать уместными также и протестные методы. 10. Я уже отказываюсь от грязных методов, я больше не буду разыгрывать грязную политическую игру. 11. Вслед за этими событиями вы не сможете воспрепятствовать основным правам человека. 12. Интересно, что скажут медийные патроны относительно этих политических реформ? 13. Когда и кто будет закладывать фундамент нового студен-ческого общежития? 14. Взгляд простых граждан на инфляцию совсем не меняется и не изменится в ближайшем будущем.

Alıştırma 97. Dinleyerek olumsuz yapınız: ÖRNEK: Bütün bunları senin yüzünden okuyacağım (ben − sen). −

Bütün bunları benim yüzümden okumayacaksın. Doğal hayata yönelik her hareketin, her usulün yanında yer alacağız

(biz − siz). Şu bardağa su koyacaksınız (siz − ben). Adresimi şuraya yazacağım (ben − sen). Bu iş yerine akrabamızı koyacağız (biz − siz). Biz uluslararası ilişkilerde açık kapı politikasını uygulayacağız (biz − siz). Yarından itibaren spor tesislerimde bir sıra yeni hizmetler sunmaya başlayacağım (ben − siz). Patronunun iyi duygularına, iyi niyetlerine başvuracaksın (sen − ben). Üniversitelere yeni eğitim programlarını sunmaya yükümlü olacaksınız (siz − biz). Bu zor problemin içine farklı yönlerinden girebileceğim (ben − sen). Bu dersin başında da beyin jimnastiği yapacaksınız (siz − biz).

Alıştırma 98. Türkçeye çeviriniz: 1. Мы всегда даём деньги в долг этому нашему соседу, однако

назад потребовать у него деньги невозможно, вы тоже не сможете потребовать. 2. Мы будем жить в разных домах: я буду жить в одном конце города, а ты − в другом. 3. Мы будем жить в разных домах: я буду жить в новом современном доме, а ты − в старом деревянном. 4. Мы тебя уже давно ждём в этом зале заседаний, ты же, с одной стороны, опаздываешь, а с другой стороны, стоишь в дверях зала, разговариваешь. Заходи уже в зал, потому что мы тебя ещё дольше ждать не будем. 5. Смотри, тебя спрашивают и ждут там внутри. Давай, торопись, заходи в комнату. В обратном случае ты больше не сможешь к ним подойти. 6. В конце этого года грядет повышение цен на бензин, т.е.

241

в следующем году почти на все товары широкого потребления также будут повышены цены, мы же, конечно, не будем это приветствовать. 7. Ваши предложения будут полезны по многим вопросам, включая инфляцию, и благодаря им наши деньги не будут обесцениваться из-за инфляции. 8. Чтобы не упустить возможность оставить позади своих конкурентов, мы будем добросовестно анализировать новый курс евро. 9. Раз в месяц на ваше имя из Лондона приходит письмо, однако мы не знаем, от кого приходит, но обязательно узнаем. 10. Наша фирма является одной из самых крупных и продвинутых компаний нашей страны. Мы продолжаем быстрое развитие во всех сферах, и в ближайшем будущем как в масштабах страны, так и в Европе мы будем лидировать по вопросам новых энергетических технологий. 11. У нас вот уже 15 лет реализуется политика открытых дверей. А вы когда начнёте реализовывать?

Alıştırma 99. Türkçe tamamlayınız, tercüme ediniz: Bu borcu niçin sahibin(...) değil, biz(...) (спрашиваете)? Burada

kim(...) (спрашиваете)? Bakınız, (здесь) artık kimse yok ve (здесь) artık kapalıdır. Şık(...) uzak görünüyorsunuz. Ne zaman saçlarınız(...) yeni bir şekil(...) vereceksiniz? Bir fincan güzel kahve yorgunluğ(...) çok iyi geliyor, bu kahve(...) yorgunluk kahve(...) derler. Bazı restoran(...) (продуктовая корзина) ve paket servis hizmetini veriyor, yakın(...) daha fazla müşteri internet üzeri(...) böyle restoranlar(...) siparişleri(...) verecek. Hizmet içi eğitim kurs(...) hem mesleğiniz(...) (касательно) bilgileriniz(...) tazeleyeceksiniz, hem de yanlışlarınızı (узнаете). Böyle teklifleriniz işimiz için hangi (польза) getirecek, işimiz(...) nasıl uygun (сможет быть)? Kaç(...) kadar sayma(...) (вы умеете)? Bizim amac(...) sizin acı(...) tazelemek değil. Siz böyle zor durumlarda daima komşu ülkeleriniz(...) (помощь) koşacak(sınız). Biz de aynı(...) yapıyoruz, çünkü yeni tip (внешняя политика) uyguluyoruz, bu politika(...) ismi (ноль проблем) politika(...). Kentimiz(...) çok araba var, ancak bir daha trafik konu(...) bir tek problem(…) yaşamayacağız, çünkü her köşe(...) ışıklar olacak da bunlar bir (центр...) bağlı olacaklar, yani trafik bu merkez(...) kontrol(...) alt(...) olacak. Buralar(...) bu yıl(…) deniz seviyesi nasıl değişecek? − Elbette, yıl (в течение) mevsim(...) (в соответствии) deniz seviyesi (будет отличаться).

2.4. Вопросительная синтаксическая модальность образуется по общему правилу вопросительного предложения с частицей [mı?], которая принимает от основы словоформы личный аффикс. Исключение составляет форма 3-го лица множественного числа, где личный аффикс (-lar/-ler) остается в основе глагольной словоформы (в случае наличия согласования по множественному числу в пределах членимого множества). В формах 1-го лица присоединение личного аффикса к

242

вопросительной частице осуществляется при помощи соединительной (-y): Gelecek miyim? Gelecek misin? Gelecek mi? Gelecek miyiz? Gelecek misiniz? Gelecekler mi? В устной речи может наблюдаться редукция первой широкой гласной аффикса (-acak/-ecek) в сторону сужения: Gidecek mi? → [gidicek mi].

Alıştırma 100. Gelecek zamanda soru cümlesini yapınız: (Sen) huzurunu göstermek; (siz) tarihe oynamak; (ben) çorba içmek;

(biz) şehir turu konuşmak; (onlar) kayıplara karışmak; (o) herşeyime karışmak; (biz) eğitim düzeyi yüksek idealist nesil yetiştirmek; (bunlar) yeraltı sulara karışmak; (ben) kendi kendime sormak; (siz) yeni modeli müşterilere/pazara sunmak; (biz) bankalara ambargo uygulamak; (onlar) yeni tür politika uygulamak; (sen) vergilerini düzenli ödemek; (biz) vatan borcu ödemek; (sen) bize kalite öğretmek; (ben) geleceğin yıldızını yetiştirmek; (o) kendini ayakta tutmak; (onlar) değişik yollara başvurmak; (siz) ilaç kullanmak; (onlar) siyaset öğretmek.

Alıştırma 101. Gelecek zamanda Türkçe soru cümlesini yapınız, ipucu sözleri kullanarak kısa cevap veriniz:

1. Bu kadın bir zaman paraya (doymak)? − (никоим образом). 2. İşadamlarının böyle karmaşık koşulların etkisi altında dünyaya bakış açısı (değişmek)? − (естественно). 3. Bu spor merkezi faaliyetini (sürdürmek)? − (больше не). 4. Bu konferansta Hasan’ın yine sana birkaç sorusu (olmak)? − (без сомнения). 5. Yarın yağmur (yağmak)? − (не знаю, может). 6. İyi, güzel! Boeing 787, fevkalade modern ve güzel bir uçak ama bir kimsenin Boeing Airbus A380’e denk seviyede cevabı (olmak)? − (в ближайшем будущем нет). 7. Bu ortamda çocuklarımız yalan söylemeyi (öğrenmek) − (кто знает, может..., но это зависит от вас). 8. Siz bu ince konu üzerinde bize acil bir şekilde net cevap (verebilmek)? − (об этом не может быть даже речи). 9. Yıldızınız bugün için size bir şeyler (söylemek)? − (я только взгляну на карту звездного неба, наверное). 10. Sen bu küçücük eski araba için bu kadar büyük para (ödemek)? − (Господь с вами! Конечно, нет! К слову, у меня и таких денег-то нет).

Alıştırma 102. Gelecek zamanda Türkçe soru cümlesini yapınız: (Siz) продолжать исполнять свои обязанности; (biz) выражать

уважение международному праву; (ülkemiz) играть важную роль на международной арене; (çocuklar) курить в присутствии своих родителей; (biz) когда-нибудь жить в уважении; (siz) справляться о начальнике; (Hasan bey) потребовать у своего соседа его долг; (onlar) в восемь часов передавать прогноз погоды; (siz) предоставлять политику нового типа; (siz) ставить многоточие к вашему вопросу; (sen) поставить на стол фотографию своей возлюбленной; (ben) по утрам бегать в парке; (sen)

243

учить меня жизни; (sen) обучать меня компьютеру; (onlar) хорошо воспитывать детей; (biz) держать курс в направлении хорошего будущего; (sen) обращаться в банк данных; (ben) на каникулах пользоваться компьютером.

Alıştırma 103. Türkçe söyleyiniz: 1. Я буду говорить о нашей жизни? 2. Я буду задавать самому себе

всё те же вопросы? 3. Мы сегодня поедем на обзорную экскурсию по городу? 4. Мы будем применять эмбарго в отношении этой соседней нам страны? 5. Ты будешь исполнять долг перед отчизной? 6. Они будут принимать лекарства от головной боли? 7. Мы когда-нибудь насытимся деньгами? 8. Он будет оставаться под влиянием этого человека? 9. Мы будем долго находиться под дождём? 10. Мы удержим себя на ногах перед лицом этих трудностей? 11. Я буду вмешиваться в твои дела? 12. Ты будешь обо мне справляться? 13. Мы будем прибегать к различным путям для того, чтобы воспрепятствовать новому кризису? 14. Они будут воспитывать поколение «некст»? 15. Вы будете придавать большее значение качеству ваших товаров?

2.5. Отрицательно-вопросительная синтаксическая модальность образуется по общему правилу предложений вопросительной модальности данного типа, но с отрицательной основой. Например: Gelmiyecek miyim? Gelmiyecek misin? Gelmiyecek mi? Gelmiyecek miyiz? Gelmiyecek misiniz? Gelmiyecekler mi?

Alıştırma 104. Gelecek zamanda olumsuz soru cümlesini yapınız: (sen) merakını göstermek; (ben) top oynamak; (siz) portakal suyu

içmek; (onlar) sağlıklı yaşamak; (o) çağdaş idealleri ihmal etmek; (biz) duyguları tazelemek; (sen) krediyi zamanında ödemek; (o) hocasına sormak; (ben) yeni hizmetler sunmak; (siz) oyunda son noktayı koymak; (onlar) çocuklara dans öğretmek; (biz) sebze yetiştirmek; (bu taş binalar) yakın tarihe ışık tutmak; (biz) haklarımız konusunda hukuka başvurmak; (bu doktor) tedavide müziği kullanmak; (sen) herkesi ayrı ayrı kullanmak.

Alıştırma 105. Gelecek zamanda Türkçe olumsuz soru cümlesini yapınız:

(Мы) играть в баскетбол; (вы) пережить трудные дни; (ты) освежать информацию; (я) спрашивать по счетам; (они) озвучивать новость; (он) класть в банк определённую сумму денег; (вы) преподавать нам турецкий язык; (мы) готовить преподавателей; (ты) обращаться в благотворительные организации; (я) надевать пиджак; (мы) сталкиваться/видеть новые повышения цен; (она) испытывать позитивные чувства; (они) оставаться курильщиками; (мы) быть законодателем новых модных течений; (вы) обращаться к нам за

244

помощью; (я) отклонять ваше предложение; (туристы) приезжать со всех уголков земли; (они) включить этих ленивых студентов в «чёрный список».

2.6. Форма будущего времени от именного сказуемого образуется при помощи вспомогательного глагола “olmak”, к которому добавляется аффикс будущего времени и личный аффикс: Ben doktorum. − Ben doktor olacağım.

Alıştırma 106. Şimdiki zamanda Türkçe tamamlayınız, gelecek zamana çeviriniz, tercüme ediniz:

1. Bu bulaşık işte müdürümüz Hasan beyin adaletinin büyük bir (значение). 2. Çay yorgunluğun en iyi bir (лекарство). 3. Çıplak (net) ücretimiz (очень маленькая). 4. Bu akşam bizim çok önemli (встреча). 5. Biz (современная страна)? 6. Bizim çağdaş ülke olmaya yönelik (цель)? 7. Çağdaş ülkenin insanlarının hayat standartları da doğal ki (современные). 8. Günümüzde çağdaş ülkelerin gerisinde kalmak (очень стыдно). 9. Hükümetinizde ekonomiden sorumlu Bakan (кто)? 10. Son baharda ağaçların dallarında fevkalade güzel (разноцветные листья). 11. Bizim yeni ihtiyaçlarımıza cevap vermek (достаточно сложное дело). 12. Ben Hasan’dan çok (обеспокоен), işleri (совсем плохи). 13. Bu bilimsel araştırma enstitüsüne benim (особо большого доверия нет). 14. Yabancı turistlerin Türk mutfağına ilişkin (dair) fikirleri (очень различаются). 15. Genelde Türk mutfağı iyi ve lezzetli, ancak buna karşı da (реплики-ответы).

Лингвострановедческий модуль Задание 7. Ознакомьтесь с лингвострановедческим комментарием

и расскажите о следующих реалиях: 1. Aziz Nesin: Romancı, oyun yazarı,

şairdir. Asıl adı Mehmet Nusret Nesin. Doğum tarihi 20 Aralık 1915, Heybeliada, İstanbul. Ölüm tarihi 6 Temmuz 1995, Çeşme, İzmir. Mizah, kısa öykü, tiyatro ve şiir dallarında pek çok yapıt yazmıştır.

1937’de Ankara’da Harp Okulu’nu bitirdi ve asteğmen oldu. Son olarak 1939’da Askeri Fen Okulu’nu bitirdi. Bu dönemde bir yandan da Güzel Sanatlar Akademisi Süsleme Bölümü’ne devam etti. Çalışma hayatı aslen Ankara Harp Okulu’nu bitirdikten sonra asteğmen rütbesiyle orduda başlamıştır. 1941-1945 yılları arasında

askerlik yaptı. Askerlikten ayrıldıktan sonra bir süre bakkallık, muhasiplik gibi işler yaptı. 1945 yılında ise gazeteciliğe başladı. Eleştirili kitaplarından

245

ve yazılarından dolayı defalarca hapse mahkûm edildi. Ancak kitaplarıyla gerek Türkiye’de, gerekse dünyada büyük ün kazandı ve birçok sanat ödülü aldı. 5 Temmuz’u 6 Temmuz’a bağlayan gece sabaha karşı kalp krizi sonucu öldü. 7 Temmuz 1995’de vasiyeti gereği hiçbir tören yapılmaksızın ve yeri belli olmayacak şekilde Çatalca’daki Nesin Vakfı’nın bahçesine gömüldü. Ardında 80 yıllık mücadele, sayısız başarı ve “Nesin Vakfı”nı bıraktı.

2. Nazım Hikmet: Tam ismi Nâzım Hikmet Ran. Doğum tarihi 20 Kasım 1901, Selanik. Ölüm tarihi 3 Haziran 1963, Moskova. Ünlü Türk şair ve oyun yazarı. Lakabı “Güzel Yüzlü Şair” veya “Mavi Gözlü Dev”dir.

Uluslararası bir üne ulaşmış, eserleri birçok ödül almıştır ve birçok dile çevrilmiştir. Türkiye Komünist Partisi üyesi olmuştur, bunun için ayrı ayrı toplam 11 davadan yargılanmıştır. Türkiye’deki yaşamının çoğunu hapiste geçirmiş, daha sonra Moskova’ya gitmiş ve Türk vatandaşlığından çıkarılmıştır. Uzun yıllar boyunca eserleri yasaklanmıştır. Bu süre içinde Orhan Selim adını da kullanmıştır. Kalp krizi sonucu bu hayata gözlerini yummuştur. Mezarı halen Moskova’da bulunmaktadır. 5 Ocak 2009 tarihli Bakanlar Kurulu kararı ile Türkiye vatandaşlığı iade edilmiştir.

3. 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı: Türkiye Büyük Millet Meclisi 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet rejimini ilan etmiştir. Bu tarihi olay anısına her yıl 29 Ekim günü Türkiye’de ve Kuzey Kıbrıs’ta milli bayram olarak kutlanmaktadır.

Türkiye’de 28 Ekim öğleden sonra ve 29 Ekim tam gün olmak üzere bir buçuk gün resmi tatildir. 29 Ekimlerde stadyumlarda şenlikler yapılmakta, akşam ise geleneksel olarak fener alayları (факельные шествия) düzenlenmekte.

Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk bu günü en büyük bayram olarak nitelendirmiştir.

Cumhuriyet ilanı: Mustafa Kemal Paşa 19 Mayıs 1919’da bölgede düzen sağlamak için Samsun’a gelmiştir. Ülkenin çoğu ilinde kongreler düzenlemiş ve “Tek bir egemenlik var, o da Milli egemenliktir” ilkesi ilan edilmiştir, yurdun her tarafından ulus temsilcileri gelmişlerdir ve 23 Nisan 1920 günü Ankara’da Büyük Millet Meclisi toplanmıştır. Meclis Mustafa Kemal Paşa’yı “Meclis Başkanı” seçmiştir. Mustafa Kemal Paşa’nın önderliğinde Büyük Millet Meclisi, Türk Kurtuluş Savaşı’nı başlatmıştır.

246

Halk ve düzenli ordular düşman kuvvetlerine karşı savaş vermiş, omuz omuza mücadele etmiştir.

Kurtuluş Savaşı zaferle sonuçlanmıştır, TBMM 1 Kasım 1922’de saltanatı kaldırmıştır.

24 Temmuz 1923 günü Lozan Barış Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşma ile yeni bir devletin temelleri atılmıştır. 13 Ekim’de Ankara başkent ilan edilmiştir. 29 Ekim günü Atatürk, “Cumhuriyet” önergesini Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne vermiştir. Meclis önergeyi kabul etmiştir ve böylece Türkiye Devletinin yeni yönetimi biçimi Cumhuriyet, yeni ismi “Türkiye Cumhuriyeti Devleti” olarak belirlenmiştir.

4. Esenboğa Uluslararası Havalimanı: 1955 yılında Ankara şehir merkezinden 28 km uzaklıkta kurulmuştur. Havalimanında iç hatlar terminali

ve dış hatlar terminali bulunmaktadır. Türkiye’deki Havaalanları İstatistiklerine göre, toplam yolcu trafiği bakımından dördüncü havalimanıdır. Esenboğa Hava Limanında 3750x60 metre ve 3750x45 metre boyutlarında iki adet pist bulunmaktadır. Esenboğa Hava Limanında 1 adet VIP ve 1 adet CIP (Commercially Important Person) Salonu bulunmaktadır. Ayrıca “Yabancı Konuklar Köşkü” de Devlet Protokol Hizmetinde bulunmaktadır.

Terminalde klinik, eczane, maliye bürosu (yurtdışı çıkış harç pulu), PTT şubesi, bir banka şubesi, çeşitli bankalara ait atmler, fast food, kafeteryalar, gazete bayisi, hediyelik eşya, vs hizmetler vardır.

5. Cumhuriyet Halk Partisi: 9 Eylül 1923’te Mustafa Kemal Atatürk tarafından kurulmuştur. Türkiye’de iktidarda en uzun süre bulunmuştur. Cumhuriyet Halk Partisi, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu olarak da anılır. “Halk Fırkası” adı altında kurulmuştur.

12 Eylül 1980 Darbesi’nin ardından Cumhuriyet Halk Partisi kapatılmıştır. Daha sonra 3821 sayılı yasaya dayalı olarak 9 Eylül 1992 günü tekrar açılmıştır.

§ 3. Объективный и субъективный компоненты значения аффиксов

Объективный компонент значения представляет собой безоценочное отражение какого-либо факта окружающей действительности.

247

Субъективный компонент значения основывается на оценке, которую закладывает человек в результате отражения какого-либо факта окружающей действительности или элемента содержания.

В русском языке в отличие от турецкого языка элементы субъективной модальности, как правило, передаются при помощи модальных слов: я хочу, я собираюсь, я должен, я намерен, мне надо и т.д. Особенностью временных форм турецкого языка (за исключением форм настоящего и прошедшего времени) является тот факт, что один и тот же аффикс может иметь как объективный, так и субъективный компонент значения, актуализация которых определяется коммуникати-вными намерениями автора, а также общим или частным речевым контекстом.

§ 4. Категориальное значение временной формы на “-acak”

4.1. Объективный компонент (объективная модальность) − безоценочное отражение факта ещё не свершившегося будущего (объективное значение будущего времени).

4.2. Субъективный компонент (субъективная модальность): − намерение: состояние внутренней готовности к совершению

какого-либо действия – Ben yarın tiyatroya gideceğim. – Я собираюсь завтра пойти в театр (отражает состояние готовности пойти в театр в указанное время);

− категорическое долженствование: координация чьей-либо деятельности, в том числе и самого говорящего − Şimdi mağazaya gideceksin, çünkü buzdolabımız bomboş. − Сейчас тебе надо (ты должен) сходить в магазин, потому что у нас совсем пусто в холодильнике.

От глагола “olmak”, использующегося в качестве компонента составного именного сказуемого, в форме на “-acak” может быть образо-вана словоформа с компонентом так называемого неуверенного долженствования «должно быть» (оценка сущности, качества, состояния какого-л. референта при отсутствии точной информации, но с элементами «навязывания» своей точки зрения): Bu sevimli kadın, Osman’ın annesi olacak. − Эта милая женщина, должно быть, мама Османа.

В поле модальности категорического долженствования форма на “-acak” в 3-м лице может использоваться для передачи приказов: Yarın herkes saat yedide kalkacak. − Приказываю всем встать завтра в 7 часов.

Для усиления категоричности компонента долженствования в форме на “-acak” может использоваться аффикс (-tır) в одном из возможных фонетических вариантов. Например: O bize yarın uğrayacaktır. − Он обязательно (во что бы то ни стало) должен к нам

248

завтра заглянуть. Geleceksinizdir. – Что хотите делайте, но вы должны прийти.

Известные модальные слова, например, такие как “mutlaka”, “muhakkak”, “galiba”, “her halde”, используются для уточнения степени категоричности одной из форм субъективной модальности: Bu yaz muhakkak Türkiye’ye gideceğim. − Этим летом я обязательно соберусь съездить в Турцию. Этим летом я обязательно должен съездить в Турцию. / Bu yaz belki Türkiye’ye gideceğim. − Этим летом, возможно, я соберусь съездить в Турцию. Возможно, этим летом я должен съездить в Турцию.

Alıştırma 107. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: Bu yıl dışarıda Rusya’da tedavi göreceğim (görmeyi

düşünüyorum / görmek niyetim var / niyetindeyim). 1. Gelecek ayın ortasında İstanbul’a geleceğim. 2. Bu yerde sizin

adınıza hareket edeceğim. 3. Yahoo’yu ele geçirmeyeceğiz. 4. Önümüzdeki yaz tatilini Türkiye’nin en güzel köşelerinden Kapadokya’da geçireceğim. 5. Ailem büyüyor, bunun için yeni ve daha büyük bir ev alacağım. 6. Sizi bu zor işte yarı yolda yalnız bırakmayacağım. 7. Özel sektörümüze yeni pazarlar bulacağız. 8. Türkiye, Rusya’ya Dünya Ticaret Örgütü yolunda destek verecek. 9. Bu krizi diplomatik yollardan çözeceğiz. 10. Bir bakımdan sigara bağımlısı insanların tedavisi ve diğer bakımdan sigara kontrolü konusunda yeni yolları arayacağız.

Alıştırma 108. Türkçe tamamlayınız: 1. Bu akşam o işinden eve değil, hemen tiyatroya (собираться −

пойти). 2. Siz bir daha bu eski köprü üzerinden ayak ayağa (не должны − ходить). 3. Artık yeni bir göreve (собираться − приступать), amma eski müdürüm buna pek de sıcak bakmıyor. 4. Biraz daha fazla kilo vermek için ben en yakın gelecekte dengeli (собираться − научиться питаться). 5. Bu belgenin bir statüsü var. Nedir o statü? Bütün bu dokümanlar (должно быть − для служебного пользования). 6. Ben sana çok zor bir soru (собираться − спрашивать). 7. Böyle bir durumda bizim dış politikamızda yeni yöntemler (должна − выходить на передний план). 8. Bu doğal gaz motorlarının doğa üzerinde etkisi büyük değil de acaba kalitesi nasıl? − Nasıl olsun! (должно быть − хорошее)! 9. Bizde çalışmak için siz iyi araba (должны − научиться управлять). 10. Ben bu sınıfın en iyi öğrencisi (намереваться − стать) ve herkesi (намереваться − оставлять позади).

Alıştırma 109. Türkçeye çeviriniz: 1. У нас показатели, несомненно, даже в условиях экономического

кризиса должны вырасти. 2. Я даже и не думаю спешить. 3. Больше не может идти речи ещё об одном вашем опоздании, потому что в таком

249

случае вы останетесь без работы. 4. Вы собираетесь в грядущие выходные навестить меня? 5. Изменится ли что-нибудь в деятельности этого спортивного центра? − Этот спортивный центр со следуюшего месяца каждый день будет предлагать самые разнообразные виды физических занятий. 6. Осенью здесь снова будет красиво? Все кругом будет разноцветным? − Да, будет. − А вот я в этом не уверен. 7. В середине следующего месяца я планирую быть в России, в Москве. − И это здорово! Надеюсь, вас забросит и к нам (ваш путь выпадет к нам), в таком случае у нас будет шанс встретиться. 8. Женщины никоим образом не должны думать о своей работе больше, чем присматривать за своими детьми. 9. Что означает слово «управлять»? Управлять − должно быть, означает «направлять чью-либо деятельность». 10. Почему домашние животные по-разному ведут себя по отношению к разным людям? − Потому что они понимают характер людей. Почему вы спрашиваете? − Я собираюсь завести собаку.

Alıştırma 110. Okuyup tercüme ediniz (çalışmak − denemek): 1. Kızıma bir kez daha telefon açıyorum, amma ulaşamıyorum, bunun

için artık kendisini çok merak ediyorum. − Boş ver, bir kez daha dene! 2. Onlar beni anlıyorlar mı bilmiyorum ama ben onları anlamaya çalışıyorum. − Ben de hep çalışıyorum, ancak karşı tarafın aynısını yapmak niyeti söz konusu değil. − Boş verin, bir kez daha deneyin. 3. Almanya birçok Türkler için bir fırsatlar ülkesidir. Ben de böyle iyi hayat fırsatları karşısında şansımı denemek istiyorum. 4. Birçok fazla kilom var. Kilo vermek için büyük uğraş veriyorum, amma boşuna. Bu konuda bir tavsiyeniz var mı? − Kilo vermek için her sabah parkta koşu yapmayı deneyin. 5. Gelecek ay beni yeni göreve getiriyorlar. Üniversite Rektörü koltuğuna oturacağım. Bu göreve layık olmaya çalışacağım. 6. Çok duygusal birisin. Seni ilginç bir testten geçireceğim. Acaba böyle acı olaylar karşısında gözyaşlarını tutabilecek misin, haydi bir defa dene! 7. Herkese en iyilerin en iyisini yapmaya çalışıyorum, ancak bunun karşılığında kötü davranışı görüyorum. 8. Baş ağrısından rahatsızım. − İşte bu çayı bir dene de ağrın geçsin. − Geçmiyor! − O halde başka yöntemleri dene. − Mesela? − Mesela yeni bir egzersiz biçimi dene. 9. Çok iyi ve faydalı düşünceleri dile getiriyorsunuz, biz de bunların üzerinden işimizi sürdürmeye çalışacağız. 10. Google yükselişini sürdürüyor. Siz de aynısını yapmayı deneyeceksiniz.

Alıştırma 111. Türkçe tamamlayınız, tercüme ediniz: 1. Saat 18’de bilgisayar başına oturmaya ve bu işi (постараюсь

завершить). 2. Bu eski koltuğa (даже не пытайтесь сесть). 3. Artık bu büyük mü büyük apartmanda (попробуешь жить один). 4. Burada bile, bu koşullarda bile (постараюсь жить хорошей жизнью). 5. Bu yüksek ağaçtan

250

inemiyorum. (Попробуй еще раз)! 6. Ramazan’da sahurda (попробуем ложиться) iftarda (попробуем вставать) de böylece kendimizi aç hissetmeyeceğiz. 7. Size hayatımı anlatacağım, hayatımın gerekli ayrıntılarına (постараюсь дойти до). 8. Bugün erken uyuyacağım, bunun için sabah erken (попытаюсь проснуться). 9. Kaide olarak sırtüstü uyuyorum, ancak doktorların tavsiyelerine göre (постараюсь лежать на боку). Çünkü sırt üstünde horul horul uyuyorum, böylece herkesi rahatsız ediyorum. 10. Bu zor konuda bana bir ipucu veriniz de yeterli olacak, yani ben kendim bu sorunu (попытаюсь распутать). 11. Bu ilginç filmi internetten (попытаемся найти и посмотреть). 12. Yaşlı komşumuz çok hasta amma bir kimsenin şüphesi olmasın, mutlaka (постарается встать на ноги). 13. Sigara bırakmak için (попытаюсь читать книги). 14. Bu görüşme sayesinde inşallah bu derin krizi artık (постараетесь разрешить). 15. Sınavda tam notları almak için çok daha iyi gece gündüz (постараюсь учиться). 16. Yalnızım, böyle daha mutluyum, hep (попытаюсь оставаться таким). 17. Mutlaka (постараетесь остаться в живых), çünkü sizden başka birkimse bu zavallılara yardım etmiyecek. 18. Niçin bu diziyi seyretmiyorsunuz? Böylece iyi çok şey kaçırıyorsunuz. − Tamam, yalnızca (sadece) bu yüzden bu akşam DVD’yi alacağım ve geç saatlerde dahi (постараюсь посмотреть). 19. Bu yeni server sayesinde tüm (попытаются управлять сетью). 20. Emin olunuz, bu adam şirketinize zarar vermeyecek, tam tersine bunu (постарается професси-онально руководить).

Alıştırma 112. Doğru seçim yapınız, Türkçe tamamlayınız, tercüme ediniz:

Bu işi yarına kadar yapmak şarttır. − Tamam, (çalışacağım; deneyeceğim). Hasan’ı iki saatten beri arıyorum, ancak bulamıyorum. − Bir kez daha (çalış; dene). Hayatı daha güzel ve kaliteli yaşamak istiyorum, en azından bunun için büyük uğraş vereceğim. − Güzel, bir (çalış; dene). Bu meselenin detaylarına ineceğiz. − Estağfurullah, (çalışmayın; denemeyin) bile, çünkü bu işin hiç tadı yok. Yarın sabah kahvaltı saat 8’de. − Ben de yarın sabah kahvaltıya erken inme(…) (çalışacağım; deneyeceğim), hep beraber kahvaltı yapacağız. Yine sigara bırakıyorum, yine zor günler, haftalar ve artık aylar yaşıyorum. − Sigarayı düşünmeme(…) bile bir (çalış; dene), inşallah kendini tutabileceksin. Mesaim saat 18’de bitiyor, futbol maçı da saat 19’da başlıyor, yani maça yetişme(…) ve bunu seyretme(…) (çalışacağım; deneyeceğim). Sana çok önemli şeyler anlatmak istiyorum, beni anlayacak mısın bilmiyorum, amma gene de (çalışacağım; deneyeceğim). El işi ekmek, bakkal ekmeğinden kat kat daha lezzetli, bunun için artık evde ekmek yapma(…) (çalışacağım; deneyeceğim).

Alıştırma 113. Türkçeye çeviriniz:

251

1. Твое имя является притчей во языцех всего нашего города, поэтому я даже не хочу смотреть в твою сторону, теперь я постараюсь забыть твоё имя. 2. Старайся быть хорошим человеком, чтобы никто более не смотрел на тебя искоса. 3. Теперь, чтобы ни куда не опаздывать, мы будем стараться по вечерам немного раньше ложиться спать, а по утрам немного раньше вставать. 4. Попробуйте этот интерес-ный тест. Увидите, что и его результаты будут настолько же интересны, как и тест. 5. Попробуйте этот апельсиновый сок. − Сколько стоит стакан сока? 6. Перед лицом этих плохих и горьких событий, чтобы не подвергать себя ещё большему ущербу, мы постараемся не сетовать на нашу политическую оппозицию, будем плечом к плечу совместно действовать, чтобы встать на пути всех трудностей. 7. Я хочу примерить эту декольтированную одежду. Как ты на это смотришь? − Честное слово, я не приветствую это, потому что эта одежда чересчур открытая. 8. Я постараюсь на сто процентов одну за одной претворить в жизнь от имени моего отца все его идеи. 9. Я не могу долго оставаться рядом с этим человеком, однако теперь мы вместе должны будем делать общее дело, поэтому я попытаюсь его полюбить или, по крайней мере, испробовать все пути для того, чтобы позитивно воспринимать его самого и его поступки. 10. Они должны будут попробовать работать в составе группы по данному проекту.

Alıştırma 114. Rusça söyleyiniz, Türkçe cümle kurunuz: Düzenli beslemeye çalışmak; yad ellerde hayatımı sürdürmeyi

denemek; ayakta tutmaya çalışmak; herkesin göz bebeği bu futbolcuyu geçmeyi denemek; bütün tarafları harekete geçirmeye çalışmak; sigara bırakmayı denemek; rahat bir yer bulmaya çalışmak; bu zavallıların canına kıymayı denememek; haklarını aramaya çalışmak; bu adamın bakışından işin doğrusunu anlamayı denemek; bu işin detaylarını anlatmaya çalışmak; bu ünlü sanatçının huzurunda şarkı söylemeyi denemek; sağlıklı ve olumlu düşünmeye çalışmak; soda yerine su içmeyi denemek; ilişkilerimizi daha ileri götürmeye çalışmak; bu önemli konuları görüşmemize getirmeyi denemek; size yaramaya çalışmak; bu resmi odanın sol köşesine asmayı denemek; mutlu ve şık görünmeye çalışmak; bu görevi bir başkasına teslim etmeyi denemek; bu yemeğin tadına doymaya çalışmak; bu büyük ağır kapıyı bir seferde açmayı denemek.

Alıştırma 115. Türkçe söyleyiniz, cümle kurunuz: Стараться сделать шаг навстречу друг другу; попробовать ещё раз

обратиться к нашему шефу; стараться обойти Стамбул за неделю; пробовать играть на гитаре; стараться не упустить этот шанс; пытаться получить нашу долю у соседа; стараться правильно наигрывать на гитаре; пытаться снова загрузить вашу голову; стараться претворить в

252

жизнь ваши предложения; пытаться, начиная с завтрашнего дня, каждое утро делать физические упражнения; стараться перечислить некоторые практические пункты вашего предложения; попробовать в этот мясной бульон добавить (применить) много соли; стараться заметить тебя в этой толпе; пытаться узнать этот большой город; стараться теперь по сравнению с прошлым меньше тебя любить; пытаться после горячих блюд съесть также и сладкие блюда; стараться максимально серьезным образом просмотреть этот документ; пробовать охарактеризовать визит в США премьер-министра; стараться наилучшим образом провести время в каникулы; пытаться отказаться от вашей помощи; стараться помешать их плохим подобным поступкам.

§ 5. Виды модальности долженствования 5.1. Модальность долженствования может быть объективной, т.е.

координация осуществляется самой объективной ситуацией (говорящий в данном случае выполняет лишь своего рода рефлекторные функции пассивного отражения), и субъективной, т.е. содержать в себе результаты оценочной деятельности человека.

5.2. Объективное долженствование естественным образом имеет лишь один грамматический способ выражения − долженствовательное наклонение на “-malı/-meli” (ДН):

− git−(meli)−(-yim; -sin; (-dir); -yiz; -siniz; -ler) − gitmeliyim, gitmelisin, gitmeli(dir), gitmeliyiz, gitmelisiniz, gitmeliler;

− başla−(malı)−(-yım; -sın; (-dır); -yız; -sınız; -lar) − başlamalıyım; başlamalısın; başlamalı(dır); başlamalıyız; başlamalısınız; başlamalılar.

Аффикс долженствовательного наклонения является ударным с ударением на втором слоге (с учетом особенностей ударения аффикса -lar/-ler).

Отрицательная, вопросительная и отрицательно-вопросительная модальности образуются по общему правилу глагольной синтаксической модальности: gitmeliyim − gitmemeliyim − gitmeli miyim − gitmemeli miyim; başlamalıyım − başlamamalıyım − başlamalı mıyım − başlamamalı mıyım.

Форма долженствовательного наклонения 3-го лица единственного числа может использоваться также в неопределённо-личных предложениях с условным значением «следует / не следует»: Ramazan ayında her gün camiye gitmeli. − В месяц Рамазан каждый день следует ходить в мечеть. Ramazan ayında iftar ve sahur saatleri dışında yememeli ve içmemeli. − В месяц Рамазан вне часов вечернего и утреннего разговения не следует принимать пищу и что-либо пить.

253

В качестве описательно-проверочных конструкций, выражающих объективную модальность «долженствование», соответствующую долженствовательному наклонению, могут быть использованы:

а) утвердительная модальность: -mak doğal bir şeydir; -mak doğal bir harekettir; -mak doğru dürüst bir harekettir;

б) отрицательная модальность: -mak geleneklere (normlara, örf ve adetlere / обычаи и традиции, kurallara / правила) aykırı; -mak anormal bir şeydir.

5.3. Субъективная модальность «долженствование» имеет различ-ные способы выражения, которые с точки зрения категоричности способа координации образуют три группы:

а) повеление, приказ, предписывание; б) просьба, пожелание, разрешение; в) предположение. Из пройденных грамматических форм с категорией

долженствования связаны следующие: а) -mak zorunda (группа «а»); б) -mak gerek/lazım (группа «а»); в) -mak mümkün (группа «б»); г) -mak arzusu (группа «б»); д) -mak görevim (группа «а»); е) повелительное наклонение (группа «а»): Gel yanıma! – Подойди

ко мне!; ж) повелительное наклонение с модальным словом “lütfen”

(группа «б»): Bana kalem verin lütfen. – Дайте мне, пожалуйста, ручку; з) форма повелительного наклонения 3-го лица с модальным

словом “lütfen” наряду с компонентом «долженствование − просьба» может приобретать компонент «долженствование − рекомендация/призыв», которая также может быть отнесена к первой группе. Например:

Lütfen gelsinler, biz herkesi kucaklamak istiyoruz, herkesin çocuğuna eğitim vermek istiyoruz, onun için lütfen gelsinler, görsünler. – Пожалуйста, пусть приезжают, мы хотим всех заключить в свои объятья (наши двери открыты для всех), мы хотим дать образование детям каждого из них, поэтому, пожалуйста, пусть приезжают и получат все обещанное;

и) временная форма на “-acak” (группа «а»); к) -mak şarttır (группа «а»). Субъективный долженствовательный контекст наряду с

грамматическими средствами может актуализироваться также и лексическими или лексико-грамматическим средствами: -mak iyi olur; -a bir ricam var; -a bir zahmet (хлопоты; затруднение; стеснение); istiyorum

254

da; bir arzum var; -mayı uygun görüyorum; -mayı gerekli görüyorum и т.д. Степень категоричности при использовании таких средств определяется на основе оценки речевого контекста.

Alıştırma 116. “-malı” kipini kullanarak cümle kurunuz: (biz) yüzümüzü yarına tutmak (+); (siz) çirkin söylentileri önlemek (+);

(ben) kötüleri engellemek (?); (o) dolar kurunu izlemek (-); (siz) sensörlere bakmak (-/?); (biz) DTÖ’ya üye olmak (+); (onlar) partinin ağır toplarını davet etmek (?); (sen) vaktini (nasıl) değerlendirmek; (biz) haklarımızı ele geçirmek (+); (siz) ekonomi politikaları gözden geçirmek (-); (o) taş üstünde taş bırakmak (-); (biz) parmak izlerini araştırmak (-/?); (sen) daha az su ve elektrik tüketmek (+); (ben) daha fazla havuç tüketmek (?); (biz) vatanımızı sevmek (+); (bu ülke) siyasi izolasyonuna çare bulmak (+); (onlar) yeni iş aramak (-/?); (siz) bu devleti tanımak (-); (sen) bu adamı bilmek (+); (sen) bize zarar vermek (-), kıymak (-); (o) bu paraya kıymak (+); (ben) tavuk suyu yapmayı bilmek (?); (siz) plastik (pet) şişeleri atmak (-), torbaya koymak (+); (onlar) büyük şehirlerde kömür kullanmak (-).

Alıştırma 117. “-malı” kipini kullanarak Türkçe cümle kurunuz: (Мы) использовать самое лучшее лекарство (+); (вы) отдавать

предпочтение здоровой еде (+); (вы) наносить визит к своим родителям (-/?); (они) обращать внимание на здоровье своего ребенка (?); (он) меня понимать (-); (я) делать заказ в ресторане (?); (кто, где, что) говорить (?); (ты) искать новую прислугу (+); (вы) открыто рассказать о своем заболевании (+); (они) готовить специалистов (?); (вы) проявлять знаки уважения этому мастеру (-/?); (ты) требовать скидку в этом торговом центре (-); (мы) внимательно следить за фактами повышения цен (+); (ты) замечать разницу в цене (-); (я) любить своих младших, почитать своих старших (+); (мы) полагать, что он влиятельная фигура (?); (они) встать на пути экономического падения (-/?); (покупательная способность каждого человека) расти (+); (наши финансовые потери) снижаться (+); (я) расти в должности (-/?); (дети) расти в любви (+); (ты) выполнять все свои слова (-).

Alıştırma 118. Rusça söyleyiniz: Onun adını bilmelisiniz. Benim yanıma bakmamalısın. İyi adam olmalı

mı? Bir kimseye yan gözle bakmamalıyız. Zamanında gelmemeli miyiz? Sabahları erken kalkmalıdırlar. Geç kalmamalısınız. Bu suyu içmemeliyiz. Büyük zarara uğramamalı. Omuz omuza hareket etmemeli misiniz? Komşularınızdan yakınmamalısınız. Zorlukların önüne geçmeliyim. Bütün fikirlerimizi hayata geçirmelisin. Bu adamın yanında uzun zaman kalmamalıdırlar. Ortak işimizi yapmalı mıyız? Hareketlerine sıcak bakmalısınnız. Bu proje üzerinde bir grup halinde çalışmalıyız. Hayatta kalmalısınız. Bizi profesyonel yönetmemeli misiniz? Derse iyi çalışmalıyım.

255

Bu derin krizi yalnız çözmemelisiniz. Artık ayağa kalkmalısın. Patronumuzu rahatsız etmemelidirler.

Alıştırma 119. “-malı” kipini kullanarak Türkçe söyleyiniz: Мы должны жить качественной жизнью. Вы не должны

углубляться в детали этой проблемы. Ты не должен думать о сигаретах. Он должен держать себя в руках. Мы должны поспеть на переговоры? Ты не должен наблюдать за этими событиями издалека. Вы должны искать хлеб ручной работы? Вы должны продавать фрукты не по одному, а гроздьями и связками. Вы должны меня понять. Мы должны испробовать свой шанс перед лицом хороших жизненных возможностей. Ты должен прилагать усилия для того, чтобы сбросить вес. Он должен похудеть, для этого он должен каждое утро совершать пробежки в парке. Мы должны тебя назначить на новую должность. Они должны пропустить вас через несколько тестов. Я не должен сдерживать своих слез. Разве перед лицом этих событий вы не должны испробовать другие методы? Разве я должен продолжать своё дело? Вы не должны делать то же самое.

Alıştırma 120. Okuyup tercüme ediniz: 1. Bilgisayar başında oturuyor musunuz, çalışıyor musunuz? O halde

şunlara dikkat etmeli: Masa normalden alçak veya yüksek olmamalı. Rahat ergonomik koltukta oturmalı. Omuzlar rahat bırakmalı. Dik oturmalı. Kollar biraz yukarıda olmalı. Arasıra göz kontrolünden geçmeli. Ekrandan 45-75 cm. uzakta oturmalı. Ekranın üst kenarı ve gözler aynı seviyede olmalı. 15-20 dakikada bir kısa süre gözler dinlenmeli. Saat başları mola vermeli ve ufak egzersizler yapmalı. 2. Çocuk yetiştirmek gibi işlerde hiçbir şey için acele etmemelisiniz, gerek kendiniz sabırlı olmayı öğrenmelisiniz gerekse çocuğunuza da sabırlı olmayı öğretmelisiniz. Çocuğunuza asla bağırmamalısınız. 3. Acil durum numaralarını bilmelisiniz: Polis: 155, Ambulans: 112, İtfaiye (пожарная служба): 110. 4. Çocuğunuza iyi bakıyor musunuz? O halde küçük bir defter tutmalısınız ve çocuğunuzun tüm hastalıklarını, alerjilerini, ilaç tedavilerini not almalısınız. Çocuğunuzun öğretmenlerinin, çocuğunuzun gelişiminde son derece büyük bir etkisi vardır. Öğretmenlerine destek vermelisiniz. Kendi çocukluğunuzu araştırmalısınız. Çocuğunuza en iyileri öğretmelisiniz, bu yol da örnek olmaktan geçiyor. 5. Bütün tüketim mallarında karekod ve barkod ve bunların yanında okuyucu kullanmalı. 6. Gençlerimizi teröristlerin ellerinden almalıyız. Barış zamanında gençlerimiz dağlarda hayatını kaybetmemeli, top oynamalı, pikniğe gitmeli, yaşamalı. 6. Yorgunluğa karşı ne yapmalıyım? − İyi bir kahve yogunluğun en iyi bir ilacıdır. Bu kahveye “yorgunluk kahvesi” derler. 7. Bu bayramda anababalarımızı, yakınlarımızı ziyaret etmeliyiz. 8. Küreselleşme tüm dünyayı değiştirecek. Bu demektir ki Türkiye duvarlarını yok etmek zorunda. Artık

256

ülkelerin etrafına duvarlar yapmak mümkün değil. Açık olmalıyız. 9. Pek çok çalışmalıyız. Asla çalışmaya lüzum yok sanmayacağız. 10. Bu dünyada, hayatımızda bir birimize bağlıyız, yani bir birine fena, kötü bir şey yapmamak için insanlar birbirlerini iyi tanımalıdır. Bu işte de böyle, özel hayatta da böyle.

Alıştırma 121. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: Bu durumda hasta arkadaşınıza bakmak yerinde bir harekettir

(siz). – Siz hasta arkadaşınıza bakmalısınız. Borcumuzu en kısa zamanda ödemek doğaldır (biz). Ciddi işlerin ve

problemlerin çarelerini işin uzmanından aramak doğal bir şeydir (ben). Bu duruma düşmek akıllı insan için anormal bir şeydir. Yeni ekonomik şartlardayız: bütün ülkelerin yönetimleri için bunu görmek ve yeni sorumluluklarını öğrenmek doğal bir harekettir. Bu yaşta kendinizi sağlıklı ve iyi hissetmek doğal bir şeydir (siz). Uluslar arası Türk Dili Olimpiyatında kaybetmek anormal bir şeydir (siz). Gerçek Müslüman için çok çalışkan olmak, doğru ve açık davranmak doğal bir şeydir (gerçek Müslüman). Yarın sabah saat beşte hareket, yani geç kalmamak ve zamanında kalkmak için artık yatmak yerinde bir harekettir (biz). Böyle saygıdeğer adamların huzurunda kaba şeyler söylemek normlara aykırıdır (siz). Her şirketin bir kurum kültürü vardır. Bu kültüre uygun olmak doğru dürüst bir harekettir (duruşunuz, oturuşunuz, bakışınız).

Alıştırma 122. “-malı” kipini kullanarak Türkçe tamamlayınız: 1. Bütün çocuklar (должны учится), siz de mutlaka okuyacaksınız. 2.

Çocuğum yalan söylüyor, (что я должна делать), kendisine (что я должна сказать)? 3. Kur’an dışında hangi değerleri kabul ediyorsunuz ve besliyorsunuz? − Yok, Kur’an dışında bütün değerleri (мы должны отвергать). 4. Ramazan’da biz hangi yemekleri (должны отдавать предпочтение), nelere (должны уделять внимание)? − Biliyorsunuz, sizin bazı sağlık problemleriniz var, bunun için size bir tavsiyem var: doktora gideceksiniz, her şeyi kendisine soracaksınız. Doktor da size gerekli tavsiyeler verecek ve siz bunlara uygun olarak hareket edeceksiniz. 5. Türkiye ziyaretlerini mutlaka (должны продолжить), çünkü orada daima en sıcak kabulü görüyorsunuz. 6. Bu dünyayı tanıyor musunuz? − Bunu tanımak için iç dünyamızı (должны познать). 7. İyi bir şey yapmak istiyor musunuz? − Evet, ancak bunu yapmak için biz bu iş hakkında (должны владеть информацией). 8. Bu ciddi konu üzerinde diyalog gereğinin farkındayız, ancak bu diyaloğu (как мы должны вести) bilmiyoruz. 9. Bir kimse ülkeyi, devlet kurumlarını, siyasi partileri, insanları el altından (не должен управлять). 10. Bir birimizi daha iyi tanımak, daha iyi anlamak için (мы должны вести здоровую полемику). 11. Bu adam kendini büyük patron (не должен считать).

257

Alıştırma 123. Türkçeye çeviriniz: 1. Мой ребёнок разговаривает как малыш, что я должна делать? 2.

В подобной ситуации естественным образом надо отклонить такую реформу образования. 3. Даже под влиянием глобализации мы не должны терять свой родной язык, потому что в обратном случае мы потеряем свой стержень, своё лицо. 4. Приближается Рамазан, и я буду ощущать спокойствие, к тому же я буду ощущать большое удовольствие находиться по случаю Рамазана в Турции. 5. Мы всегда должны говорить детям правду, иначе придёт время и они начнут врать. 6. Госу-дарство должно всем гражданам давать возможность иметь работу. 7. Вот уже долгое время вы страдаете от болей в спине. В этой ситуации вы должны сидеть в эргономичном кресле. Вы же это старое-престарое кресло никак не выбрасываете на мусорку, не сидите ровно. 8. Все вы, включая ваших детей, должны знать телефоны экстренных служб. − Какие номера относятся к телефонам экстренных служб? − Естественно, полиция, скорая помощь и пожарная служба. 9. Для того чтобы фиксировать состояние здоровья ребёнка, вы обязательно должны вести тетрадь и каждый день должны фиксировать необходимые пометки. 10. Вы работаете в этой фирме вот уже пять лет, т.е. должны знать о корпоративной культуре, свойственной этой фирме. 11. Везде, особенно в зарубежной стране, вы должны себя вести в соответствии с обычаями и традициями, нормами и правилами той страны. 12. У тебя лишний вес, ты уже должен немного похудеть, и это будет полезно для твоего здоровья. 13. Даже не пытайтесь втихаря нами управлять, вы не сможете достичь своих грязных целей. 14. Что в идеале должно быть на завтрак? 15. Мы и не думаем неправильно понимать эти твои слова.

Alıştırma 124. Öyküyü okuyunuz, tercüme ediniz, Türkçe anlatınız: Öğretmen yazıyor

Çocuk babasına karnesini getiriyor. Baba karneye bakıyor ve şöyle çıkışıyor:

“Bak şu karneye! Utanmalısın bu durumdan. Baştan sona ya zayıf ya orta, bir tane bile iyi, pekiyi yok! Bu ne demek?”

Çocuk saf saf şu karşılığı veriyor: “A babacığım, bana niçin kızıyorsunuz? Onları ben yazmıyorum da,

öğretmenimiz yazıyor...”. (Karne − зд.: ученический дневник; çıkışmak − отругать, дать

нагоняй; utanmak − стыдиться; saf saf − наивно, как ни в чем не бывало; kızmak − злиться, сердиться; краснеть.)

Alıştırma 125. Örnekteki gibi yapınız, tercüme ediniz:

258

ÖRNEK: Bu kanunları referanduma sununuz (-mak şarttır). − Bu kanunları referanduma sunmak şarttır.

Bu yeni kanunlarda insan haklarını güvence altına alsınlar (-acak). Çalışma hayatına ilişkin kanunları günün koşullarına uygun hale getir, iş hukuku alanında yeni normları ve kuralları incele (-mak zorunda). Ağır vergi yükü ekonomi üzerinde olumsuz sonuçları veriyor, bunu aklında tut (-mak şarttır). İletişim teknolojisi alanında gelişmeleri yakından izleyiniz (-acak mı). Sadece bir alanda değil, tüm alanlarda ahlakı tesis et (ben−uygun görmek−yor). Ahlak konusunda eğitime gerekli önemi gösteriniz (siz−uygun görmek−yor). “Adalet, her şeyin temelidir” ilkesini esas al ve ülkede adaleti tesis et (-mak−yerinde bir hareket−acak). Sosyal yardım programları uygula (-mak−yerinde bir hareket−acak). Özünüzü kaybetmeyin (-mek lazım). Ama ne yazık ki her gün özünüzden biraz daha uzak kalıyorsunuz, özünüzü tekrar yakalayın (-mak şarttır).

Alıştırma 126. Türkçe tamamlayınız: 1. Devlet Bakanı olarak görevime devam edeceğim, böylece köy ve

okul ziyaretlerini (должен продолжать), her iş yerine, her fabrikaya (должен приехать), böylece görevimin gereğini (выполню). 2. Sana bir zahmet: bu sözleri tek tek (должен прочитать) da herkes seni doğru anlasın. 3. Size bir kez daha aynısını sormaktan biz artık (должны отказаться) de bir kimseniz bize karşı çıkmasın. 4. Rusya’da Türk malı sebze tüketimi yıldan yıla artıyor, ileride de muhakkak (должно расти). 5. Bütün tecrübeler muhakkak nesilden nesile (должен передаваться / «бродить»). 6. Çocuk yavaş yavaş büyüyor, paralel olarak sorumluluk duygusu da (должно развиваться). 7. Her köyde (должны быть дороги и вода). − (Должны) da niçin olmuyor? − Millet şunu düşünüyor: “Devlet köylere yönelik (должно еще больше работать), (должно еще больше предоставлять услуг), (должно еще больше осуществлять деятельность)”. Millet devlete şunu söylüyor: “Köylerde beton asfalt mı gerekiyor? Tamam, (вы это должны сделать)! Su mu gerekiyor? Tamam, (вы должны доставить воду в деревню)”. 8. Her çocuk diğerlerinden farklıdır, ancak her annenin, her babanın aklında “Çocuğum için en iyisi hangisi?” (должен быть вопрос). 9. Siz, banka müdürü olarak bütün banka hesaplarını (должны следить) de bankanız zarara uğramasın. − Evet, siz de bu işte bana (должны помочь) da işlerimiz daha iyi gitsin. 10. Bak, sana bir kez daha söylüyorum: “Artık sınavların geliyor, yani sen başka hiç bir mesele (не должен думать), (ты должен сдать экзамен) de, o zaman (будешь думать и о своих каникулах).

§ 6. Производные грамматические формы, образованные с “-acak”

259

6.1. “-acak kadar” (настолько, чтобы) − присутствует смысловой компонент «мера», присущий послелогу “kadar”: Bu işleri kendimiz yapacak kadar güçlüyüz. − Мы сильны настолько, чтобы выполнить эту работу самостоятельно.

Alıştırma 127. Okuyup tercüme ediniz: Birbirinizi tanıyor musunuz? − Evet, merhabamız var. − Biz de sohbet

edecek kadar kendisini tanımıyoruz. Bu kanal insanları çok ince duruma götürecek kadar çirkin programları sunuyor. Bilgisayarınıza girecek kadar küçük programı satıyorlar. Sizde birkaç büyük banka faaliyette, bu bankalar ekonominizi ne kadar riske edebilmektedir? − Bizde bazı büyük bankalarımız var da riske girecek kadar büyük banka yok. Yurdunu sevmeyecek kadar alçak biri var mı burada? Avusturya’da doğa harikası Yeşil Göl, gerçek olmayacak kadar güzel. Babası kendisini depresyon içinde bulacak kadar fena hissediyor. Kuran’ı anlamak için Kuran’ın bir sayfasının %80-ını anlayacak kadar Arapça bilmek gerek.

Alıştırma 128. “-acak kadar” şeklini kullanarak Türkçe tamamlayınız: Bakanlıkta (поступать на работу) yetenekli misiniz? Bu sistemi

(претворять в жизнь) güçlü değiliz. Bu olay (не оставлять место сомнению) açık. Sözleriniz hepimizi (приводить в действие) samimi bir hal almaktadır. Gerçek aşkı (познавать) şanslısın. Sınıfımız öğretmene her çocuğa ayrı dikkat etmek için (давать хорошую возможность) küçüktür. Bu iş yerinde kim iyi, kim kötü? − Bunu (понимать) bu işten anlamıyorum.

Alıştırma 129. Türkçe söyleyiniz: Значение этого события особое и неповторимое настолько, чтобы

войти в историю. Я не скупой, но не настолько богатый, чтобы совсем не думать о деньгах. Эти мои слова серьёзные, настолько, что не оставляют места для шутки. Ты настолько взрослый и зрелый, чтобы не любить пустые слова и болтовню. Директор этой фирмы − лидер настолько, чтобы не признавать конкурентов. Разве у нас есть столько времени, чтобы понять самые важные ценности жизни? Ты владеешь английским языком настолько, чтобы понять эти статьи? У нас нет столько свободного времени, чтобы думать только о вас. У этого человека есть потенциал, такой что позволяет думать иначе, чем его шеф.

6.2. “-acak gibi” (словно…, что кажется…, как-будто…): Suriye yine uluslararası alanda her konuda kaybedecek gibi görünüyor. − Сирия выглядит таким образом, как будто проиграет по всех сферах на международной арене.

Alıştırma 130. Okuyup tercüme ediniz:

260

Bilgisayarınızın Hard Diski çok şey söyleyecek gibi. Sizin böyle polemikleriniz daha çok su götürecek gibi görünüyor. Türkiye’nin İstanbul, Ankara gibi büyük şehirlerinde su problemleri büyüyecek gibi görünüyor, devlet buna mutlaka bir çare bulmalıdır. Bu iş dile kolay, ancak görünüşe göre bu iş biraz büyüyecek gibi, buna hazır olmak gerek. Şehirlerimizin her köşesinde siyasi partilerden ses getirecek gibi afişleri görmek mümkün. Bu hayat hikayesini muhakkak okumak gerek, çünkü bu hikaye bizi hayatımızın yanlış yönlerine değil, başka yani doğru yönlerine de götürecek gibi duruyor. Antalya’nın turizm sektörü en azından önümüzdeki yıla kadar büyüyecek gibi görünüyor. Bu moda dergisinde devamlı olarak fotoğraflarınız çıkıyor, yani bu dergi sizi modanın en pahalı yüzlerinden biri haline getirecek gibi görünüyor.

Alıştırma 131. “-acak gibi” şeklini kullanarak Türkçe tamamlayınız: Kış geliyor, müşterileriniz de (снижаться) görünüyor. Bu yıl

Türkiye’nin turizm gelirleri daha da (повышаться) görünüyor. Bizde önümüzdeki yılın enflasyonu %5-in üzerine (увеличиться) ve bu yılın rakamlarını (оставить очень далеко позади). Gelecek neler getirecek? − Gelecek beraberinde iyi bir şey (приносить) değil. Lira kuru yine düşüyor, ancak altın (увеличиваться) duruyor. İstanbul’da bu yaz o kadar çok konser var da İstanbul artık müziğe, konserlere (насытиться) görünüyor. Bu politikacıların destekçileri yavaş yavaş, yıldan yıla (снижаться) görünüyor.

6.3. “-acak hal(i) / halde”: Bu maçta rakibimizin bize karşı ağzını açacak hali söz konusu değil. − В этом матче наши соперники не смогут даже рот открыть в нашу сторону.

Alıştırma 132. Dinleyerek Rusça söyleyiniz: Yunanistan borcunu ödeyecek halde değil. − Bunu kim düşünüyor? −

Bunu Avrupa Birliği liderlerinden üçte ikisi düşünüyor. Bir kimsenin benim sözlerime, benim tekliflerime, benim fikirlerime karşı çıkacak hali söz konusu değil. İnsanların ekonomik koşullar yüzünden sinemaya gidecek hali yok. Burası daima çok kalabalık, bunun için otobüse veya minibüse binmek haliniz söz konusu olmayacak, bunun için taksi tutmaktan başka çareniz söz konusu değil. Hasan yine bir büyük rakı içecek ve yine ayağa kalkacak halde olmayacak. Affınızı çok rica ederim, sizin yüzünüze bakacak halim yok. Bu ekonomik koşullarda firmamızın artık ayakta duracak hali yok.

Alıştırma 133. “-acak hal(i) / halde” şeklini kullanarak Türkçe tamamlayınız:

Aşırı ölçüde yorgunum, artık bir daha (делать шаг вперед) kalmıyor. Trabzonspor’un uzun zamandan beri (забивать гол) yok. Benim bu işin daha iyisini (делать) yok ya! Bu hastanın («встать на ноги») yok. Bu ilaç tedavileri yüzünden daima çok bitkinim, (делать уроки) yok. Devletin ülke

261

genelinde bütün müzelere (присматривать) var mı? Bu fena koşullarda bir kimsenin (спать) kalmayacak.

6.4. “-acak hale gelmek/getirmek” (усл.: переходить/переводить в какое-л. состояние): Yavaş yavaş günbegün hiç kimseye saygı hissetmeyecek hale geliyorsunuz. − Вы постепенно, день ото дня, становитесь такими, что не испытываете ни к кому уважение.

Alıştırma 134. Dinleyerek Rusça söyleyiniz: 1. Bizim yavrumuz çok hızlı bir gelişim gösteriyor, halen 17 yaşında,

ancak artık kendi başına hayatını sürdürebilecek hale geliyor. 2. Niçin yine misafir gibi oturuyorsunuz ve hiç bir şey yapmıyorsunuz? − O kadar yorgunum da çalışacak halde değilim. − Ancak biz çalışmalarınızın sonuçlarını çok bekliyoruz. Ne zaman çalışmalarınızı sürdürebilecek hale gelebileceksiniz. 3. Yakında İnternet ülkenin en uzak köşelerine, dağlara dahi ulaşacak ve çocuklar artık dağda yaşayamayacak hale gelecekler, şehirlerde yaşamayı, eğitim görmeyi ve çalışmayı daha uygun bulacaklar. 4. Futbol sahasına hep çıkıyorsun, ancak çok çabuk koşamaz hale geliyorsun. − Evet, 2 senedir sigara içiyorum, daha çok gencim, 17 yaşındayım, amma çok üzgünüm, çünkü yakında bu yaşta hiç top oynayamıyacak hale geleceğim. − Biliyorsun, bunun bir tek çaresi var: sigara bağımlı olmaktan çıkmak, yani sigara bırakmak. 5. Vücudunu geliştirmek istiyor musun? O halde şunu bilmek gerek: aşırı egzersizler omuz bölgelerinde ağrılara yol açabilecek. Bu durum da seni hiç spor yapamayacak hale bile getirebilecek. Bu durumun önüne geçmek için uzmanların kontrolü altında spor yapmak gerek.

Alıştırma 135. “-acak hale gelmek/getirmek” şeklini kullanarak Türkçe tamamlayınız:

1. O kadar uzun zaman vals yapıyorum da artık vücudum (ничего не чувствовать/→). 2. Bu grip virüsüne dikkat! Gelecek haftadan itibaren (переходить в активное/aktif состояние/↑). 3. Sorunlarımız ve yorgunluğumuz bizi (ничего не в состоянии делать/↑) kadar güçlüdür. 4. Bu rekabet sağlıklı olmaktan çıkıyor, çünkü bu rekabet koşullarında onlar (не в состоянии вести свою профессиональную деятельность/↑). 5. Türksat yanlış politikalar izlemeye devam ediyor, bunun sonucu olarak birkaç yıl içinde biz birçok radyo programlarını (не иметь возможность слушать/↑).

Alıştırma 136. Türkçe söyleyiniz: 1. Вы делаете так, что мы не будем прислушиваться к голосу

совести людей. 2. Новое поколение детей постепенно перестает слушать слова своих родителей. 3. У нас цель образования − сделать так, чтобы человек вёл (продолжал) свою жизнь на очень высоком уровне. 4. К управлению (во главу) государственными делами снова идут эти политики, снова они нарушат работу всех организаций (сделают так, что

262

все организации не смогут работать). 5. Мы сильно ждём этот новый и современный спортивный зал и делаем так, чтобы постепенно он вошел в строй.

6.5. “-acak şekilde”: Enflasyonu düşük seviyede tutacak şekilde iktisadi reformları hayata geçiriyoruz. − Мы проводим экономические реформы таким образом, чтобы удержать на низком уровне инфляцию.

Alıştırma 137. Okuyup tercüme ediniz: 1. Bu kampüsün yeni toplantı odaları, konferans salonları ve etkinlik

alanları için ziyaretçilerin konforunu en üst düzeyde tutacak şekilde yeni mobilya satınalıyoruz. 2. Yüksek Öğretim Kurulu Başkanı, insan gücü ve eğitim kurumlarının fiziki (fiziksel) altyapısı gibi konulara ışık tutacak şekilde yeni raporunu ortaya koyuyor. 3. Çocukları hoş hale getirecek şekilde yemek yapmak, iştah açmak açısından işe yarayabilmekte belki. 4. Şirketimizi adeta taş üstünde taş bırakmayacak şekilde yavaş yavaş ele geçiriyorsunuz. 5. Meyvelerin üzerine kavanozun üstünü boş bırakacak şekilde su doldurun. 6. Burada kanunları hiçe sayacak şekilde davranmak, ülkemizin normlarına, örf ve adetlerine aykırı bir harekettir. 7. Bütün mallarınız ve paralarınız size gelir getirmeli, bunun için mallarınızı ve paralarınızı işinize yarayacak şekilde kullanmalısınız.

Alıştırma 138. “-acak şekilde” şeklini kullanarak Türkçe tamamlayınız, tercüme ediniz:

Omuzlarınızı (rahat bırakmak) oturunuz veya ayakta durunuz. Hayat güçlerimizi (держать на ногах) yaşamalıyız. Bizim firmamızda herkes (ortak işimize yaramak) çalışıyordur. Küçük çocuklar günde en az 3 sefer (очень наедаться) yemek yemeli. İlişkilerimizin yakın tarihini (bir kenara atmak) politika yapmak kötü sonuçlara yol açabilmektedir. Kimi çocuklarda (подвер-гать / бросать риску их здоровье) kilo artışını görmek mümkün. Şirketimiz hepinize hayatınızda (fark atmak) nitelikli hizmet sunmaktadır.

Alıştırma 139. Türkçe söyleyiniz: Вы должны работать таким образом, чтобы оставить

определённую прибыль. Мы делаем очередные шаги в направлении светлого будущего так, чтобы поставить своё имя (досл.: поставить подпись) под новыми успехами. Все эти направления социальной политики вы должны реализовывать таким образом, чтобы создать большой эффект. Никогда не ешьте до отвала (таким образом, чтобы полностью насытиться). Не делайте шаги таким образом, чтобы подвергать (досл.: бросать) риску наше доверие, в этом нет никакой пользы. Чтобы избавиться от лишних килограммов, каждый день необ-ходимо ходить пешком 30 минут, делая 90−110 шагов в минуту. Дизайн/dizayn автомобилей нового класса мы разрабатываем таким

263

образом, чтобы держать на первом плане комфорт. 6.6. “-acak yerde” (-maktansa/-mektense; -mak yerine): Fena müzik

yapacak yerde hiç yapmamayı tercih ediyorum. − Fena müzik yapmaktansa hiç yapmamayı tercih ediyorum. − Fena müzik yapmak yerine hiç yapmamayı tercih ediyorum.

Alıştırma 140. Okuyup tercüme ediniz: 1. Sabahları işlerimiz çoktur, ancak vaktimiz çok azdır, bunun için vakit

kaybetmemek için banyo yapmaktansa kısa bir duş alın. 2. Çok iş yapmaktansa az amma kaliteli iş yapmayı tercih ediyoruz, çünkü Türkçe’de bir söz var “az olsun, uz olsun”. 3. Milletimize yalan söylemektense, acı amma doğru söylemeyi daha uygun görüyorum. 4. Şu kısacık dünya hayatını “İyilik eden iyilik görür” sözüne uygun olarak geçirecek yerde hep televizyon ve video seyrediyorsunuz. 5. Hayatınızı sürekli olarak aç halde geçirmektense belli başlı diyet kurallarına uygun beslenme yapacaksınız ve bunu bir hayat biçimi haline getireceksiniz. 6. Bebeğimizin gece saatlerinde beslenmesi hakkında ne dersiniz? − Gece beslemeyi tamamen bırakmak yerine kontrol altına almak ve belli bir saatte vermek de iyi olur. 7. Bu yasakları serbest bırakmak yerine başka bir yöntem uygulayabilecek miyiz?

Alıştırma 141. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: ev−iş−yapmak / gece−3−kadar−ofis−çalışmak → Ev işi

yapmaktansa gece 3’e kadar ofiste çalışmak daha iyi. Yeni−iş−fırsatlar−sunmak / bütün−eski−fırsatlar−tam olarak −

kullanmak. Yalan−söylemek / hiç bir şey−söylememek. Hayat−yalnız−geçirmek / evlenmek. Arka−mal−bırakmak / iyi−evlat − bırakmak. Cadde − bu işlek − yeri − geçmek / ışıklar−geçmek. Развитие детей − препятствовать / они − их развитие − помогать. Эти − интересные − предложения − отказываться / они − претворять в жизнь. Время − терять / оно − самым лучшим образом − проводить. Это важное дело − завтра − или − другой день − откладывать / тотчас сделать.

Alıştırma 142. Okuyup tercüme ediniz: 1. Türkiye’nin Kıbrıs konusunda Avrupa’ya yeni bir jest yapacak hali

yok. 2. Bütün ömrünü koyun gibi geçirmektense, bir gününü aslan gibi yaşa. 3. Pirinci bir parmak geçecek kadar su koyunuz. 4. Bu sözlerinizi normal buluyoruz, bunların bize ait detayları artık aklımızın ucundan bile geçmeyecek hale geliyor. “Aklının ucundan geçmemek” sözü ne demek? − Hiç bir biçimde düşünmemek demektir. 5. Türkiye Filistin’in dertlerine Arap ülkelerini bile geride bırakacak şekilde yakından ilgi göstermektedir, bu da kimileri rahatsız etmektedir. 6. Küçük kızınız daima yalan söylüyor, artık yenisini söyleyecek gibi oluyor. 7. Terapi sürecini yarım bırakmaktansa hiç başlamamak daha doğrudur. 8. Bu ağrı bazı hastalarda lazer epilasyonu

264

sürdüremiyecek kadar büyük bile olabilir. 9. Bu yemeklere bir bakınız, bunların hepsi diyetik ve çok hafif, yani karınlarımız burada doyacak gibi değil. 10. Dertleriniz kum tanesi kadar küçük, mutlu günleriniz Nisan yağmurları kadar çok olsun! 11. Sizde dünyanın en pahalı parfümleri, Guinnes Rekorlar Kitabına girecek kadar pahalı parfümler satılır.

Alıştırma 143. Türkçe söyleyiniz: 1. Произнести слово “pembe” для нашего языка гораздо проще,

чем сказать слово “penbe”. 2. Наш начальник несколько раз в год берёт нас под пристальный и серьёзный контроль, при каждом его контроле я прихожу в прединфарктное состояние. 3. Эта марка обуви настоящая? − Я не знаю эту марку настолько, чтобы сказать, что она настоящая / чтобы найти её настоящей. 4. Новые повышения цен на бензин, которые проводит правительство, похоже, поставит нас в очень трудное положение. 5. Чем оставлять это дело наполовине, лучше ещё раз его обговорить. 6. Я не настолько молод, чтобы не думать о завтрашнем дне. 7. Для того чтобы выполнить все свои обещания, используйте в качестве подспорья всю помощь ваших близких. 8. В эти часы мне все время хочется спать, я не в состоянии открыть глаза. 9. Ты не настолько мал, чтобы не понимать эти реалии нашей жизни.

Alıştırma 144. Türkçeye çeviriniz: 1. Я тебя настолько люблю, что не оставлю в одиночестве. 2.

Болезнь Орхана постепенно принимает всё более тяжёлое состояние, и теперь Орхан становится не в состоянии выходить из дома на улицу. 3. Эти люди − «денежные мешки» действуют таким образом, что не признают за другими право на жизнь во всех сферах как государства, так и частного сектора, короче говоря, во всех сферах жизни. 4. Чем впустую проводить время в Интернете, лучше где-нибудь работать или кому-то помогать. 5. Что вы собираетесь предпринять, чтобы ваш товар не залёживался на полках магазина и чтобы лучше расходился? − Мы планируем внедрить ещё большие скидки, провести ещё большие рекламные кампании, и вот увидите, мы найдём выход из этой ситуации. − Но вам известно, что по всем признакам снова повысятся цены на товары широкого потребления и стоимость ряда важных услуг. 6. Вы всё время что-то ищете в своей жизни. Однако жизнь не настолько длинная, чтобы всё время что-то искать. 7. Это правительство не в состоянии завоевать расположение своего народа. 8. Любовь настолько велика, что не оставит свободного места в сердце. 9. Чем проводить каникулы дома по разным углам, вам следует что-нибудь поделать вместе и поискать пути к интересной деятельности. 10. Я здесь нахожусь настолько долго, чтобы хорошо знать всех вас.

Alıştırma 145. Okuyup tercüme ediniz:

265

TÜRKİYE’NİN COĞRAFİ KONUMU Türkiye, Kuzey Yarım Küresinde, kavşak yolları üzerinde, Asya,

Avrupa ve Afrika kıtalarının birleşiminde Akdeniz bölgesinde yer almaktadır. Türkiye’nin toplam yüzölçümü 783.562 kilometrekaredir. Türkiye’nin büyük kısmı Asya’da, Küçük Asya Yarımadasındadır. Buna Anadolu denir. Küçük kısmı da Avrupa’da, Balkan Yarımadası’nın Trakya bölgesinde. Buna Trakya derler. Bu kısım Türkiye’nin sadece 1/33-i kadardır. Bunun için Türkiye gerek Avrupa gerek Asya ülkesidir, ancak aslında Rusya gibi bir Avrasya ülkesidir.

Türkiye’nin üç tarafında denizler bulunmaktadır. Kuzeyinde Karadeniz, Batısında Ege denizi, Güneyinde Akdeniz, bir de Marmara denizi gibi bir iç deniz bulunmaktadır.

Türkiye’nin böyle konumu son derece jeostratejik bir öneme sahip olmaktadır.

Türkiye’nin en doğu noktası, Türkiye, İran ve Nahçıvan sınırı yakınlarında, Iğdır ilinde, Aras Irmağı’nda bulunmakta. Batıda Türkiye Gökçeada (eski adı İmroz) adasında İnceburnu’na (eski ismi Avlakaburnu) varmakta. Türkiye’nin en kuzey ucu İnceburun, Sinop ilinde Karadeniz’de bulunmaktadır. Güneyde de Hatay ilinin Beysun köyü, Türkiye’nin en güney ucunu teşkil etmektedir. Yani doğudan batıya en uzak mesafe 1565 kilometre ve kuzeyden güneye en uzak mesafe 650 kilometredir.

Türkiye’nin Doğu-Batı mesafesi zaman farkını oluşturmaktadır. Bu fark 76 dakikadır. Türkiye’nin toprakları bir dikdörtgen şeklindedir.

Türkiye, Marmara Bölgesi, Ege Bölgesi, Akdeniz Bölgesi, İç Anadolu Bölgesi, Karadeniz Bölgesi, Doğu Anadolu Bölgesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi dahil olmak üzere 7 ana coğrafi bölgeden ibarettir. Söz konusu coğrafi bölgelerin herhangi bir siyasi özelliği yoktur.

Türkiye oldukça engebeli bir yapıya sahip olmaktadır. Türkiye, yüzey şekilleri bakımından büyük değişiklikler göstermektedir. Türkiye’nin yüzey şekillerini dağlar, ovalar ve yaylalar teşkil etmektedir. Ülkenin yarısından fazlası, dağlık bölgedir. Bu yüksek alanların yükseltisi 1.000’den fazladır. Türkiye’nin ortalama yüksekliği 1132 metredir. Yaklaşık üçte birini ovalar, yaylalar ve daha küçük dağlar, yüzde 10’unu da alçak alanlar tutmaktadır.

Türkiye, Alp−Himalaya dağ sistemi içerisinde yer almaktadır.

266

Türkiye’de birkaç sıradağ vardır. Kuzey Anadolu’da Kuzey Anadolu Dağları; Güney, Güneydoğu ve Doğu Anadolu’da da Toroslar bulunmaktadır. Kuzey Anadolu Dağları Karadeniz kıyısına paralel olarak, Toroslar da Akdeniz kıyısına paralel olarak uzanmaktadır.

Kuzey Anadolu Dağları batıda Sakarya nehrinden, doğuda Çoruh nehrine kadar devam etmektedir. Bu sıradağların en doğusunda Rize dağları bulunmaktadır. Bu dağların en yüksek bölgesi Kaçkar dağıdır, bunun yüksekliği 3937 metre (Resim: hangisinegitsek.com).

Güney Anadolu’nun en büyük dağ dizisi Toros sıradağları Antalya Körfezinden başlamakta ve Hakkari’ye kadar devam etmekte. Batı Toroslar, Orta Toroslar ve Doğu Toroslar olmak üzere üç bölüme ayrılmakta. Torosların yüksekliği çoğu yerlerde 3000 metreyi geçmekte. En yüksek yeri de Demir Kazık Tepesi (3734 metre) Orta Toroslarda bulunmaktadır (Resim: http:// wikimedia.org).

Batı Torosların en önemli dağları Bey Dağları, Elmalı ve Geyikdağlarıdır.

Doğu Toroslarda dağlar da daha yüksektir ve Hakkari dağlık bölgesine kadar uzanmakta.

Kuzey Anadolu Dağları ve Toroslar ülkenin kuzey ve güney kesimlerinde yay biçiminde yüksek dağ dizilerinden oluşmaktadır. Bu dağ dizilerinin yükseltisi doğuya doğru yavaş yavaş artmaktadır. Doğuda söz konusu sıradağlar birleşmekte ve bir bütün haline gelmekte.

Türkiye’nin en yüksek dağlık alanları Doğu Anadolu bölgesinde bulunmaktadır. Bu bölgenin ortalama yüksekliği 2000 metreyi geçmekte. Ülkenin en yüksek noktası Ağrı Dağı’nın yüksekliği 5.137 metredir.

Bunların batısında Munzur dağları bulunmaktadır. Bu dağlar Ağrı Dağından itibaren Güneybatıya doğru gitmekte. Burada bir dizi yüksek dağlar bulunmakta. Tendürük (3542 metre), Süphan (4434 m.) ve Nemrut dağları (3000 m.) Türkiye’nin en yüksek dağlarıdır. Daha aşağıda da, Hakkari dağlık bölgesi bulunmakta. Bu bölgenin en önemli dağları Cilo dağlarıdır. Cilo dağlarının en yüksek yeri Reşko tepesidir (4168 metre).

267

İç Anadolu bölgesinin de her tarafında dağlar var. Burada genellikle yüksek yaylalar yer almaktadır. Bu bölgenin en önemli dağları İdris dağları,

Erciyas, Hasandağı, Karadağ ve Karacadağdır. Bunların çoğu sönmüş yanardağlar.

Ülkenin batı kesiminde, yani Ege bölgesinde dağlar denize dik olarak uzanmakta. Bu bölgede doğal koy ve körfezlerin sayısı fazla olmaktadır.

Türkiye’nin neredeyse hemen tamamı aktif bir deprem sahası olmaktadır. Ancak maalesef Türkiye’de halen bir deprem bilinci aktif bir şekilde gelişmemektedir, bunun için her depremde büyük can ve mal kaybına uğramaktadır.

(Resim: http://aygunhoca.com) Ovalar ve yaylalar Türkiye’nin orta kesimini çukurluk tutmaktadır, ancak kenarlara doğru

ülke yavaş yavaş yükselmektedir. Ülkenin kıyılarında da alçak düzlükler yer almaktadır. Bunlar kıyılar boyunca dar bir şerit halinde uzanmaktadır. Ovalar çok az alan kaplamaktadır. Düzlüklerin büyük bir kısmı yaylalar halindedir. Alçak düzlükler (ki yüksekliği 200 metrenin altında) Türkiye’nin yüzölçümünün ancak onda biri kadardır.

Kuzey Anadolu’da önemli düzlükler Bafra ve Çarşamba Ovaları. Bunlar Kızılırmak ve Yeşilırmak’ın aşağı yataklarında bulunmakta.

Güney Anadolu’da, Orta Toroslarda Çukurova vardır. Çukurova, Türkiye’nin ovalarının en büyüklerinden biridir. Güneydoğu’da yüksek Urfa ve Gaziantep yaylaları bulunmaktadır.

Doğu Anadolu’da yüksek yaylalar bulunmaktadır. Bunların en önemlisi Erzurum-Kars yaylasıdır. Bu yaylanın yüksekliği 1500 metreyi bulmakta. Bu yaylanın daha batısında Erzincan Ovası bulunmaktadır. Doğu’da Murat

268

nehrinin kenarlarında verimli ovalar birbirini izlemektedir. Bunlar Malazgirt, Muş, Uluova ve Iğdırdır. Fırat kenarında da Malatya Ovası bulunmaktadır.

İç Anadolu’da da düzlükler bulunmaktadır, bu düzlüklerin en önemlisi Bozok, Haymana yaylaları, Konya ve Obruk ovalarıdır. Bunların ortalama yüksekliği 100 metreyi bulmakta.

Türkiye’nin en alçak bölgesi Trakya’dır. Istranca dağları haricinde bu bölgenin yüksekliği 1000 metrenin üstüne çıkmamakta. Bölgenin düzlüklerinin en önemlisi Ergene Ovasıdır. Marmara denizinin güney bölümünde ise Pamukova, Bursa, Karacabey ve Balıkesir ovaları yer almaktadır.

Yani sonuç olarak şunu söylemek mümkün: Türkiye, genellikle yüksek bir ülkedir. Bunun için dağların ve yaylaların oranı fazla, alçak ovaların oranı da azdır. Ovaların çoğu nehirlerin aşağı yataklarında ve deniz kenarlarındadır.

Alıştırma 146. Sorulara cevap veriniz: 1. Türkiye’nin coğrafi konumu nedir? 2. Türkiye’nin coğrafi

konumunun ana ve en önemli özelliği nedir? 3. Türkiye’nin toplam yüzölçümü ne kadar? 4. Türkiye’nin hangi kısmına Anadolu ve hangi kısmına Trakya derler? 5. Türkiye topraklarının ne kadarı Avrupa’dadır? 6. Dünyada sözün tam anlamıyla sadece iki Avrasya ülkesi var. Bunlar nelerdir ve diğer Avrasya ülkelerine göre ana farkı nedir? 7. Karadeniz, Ege denizi ve Akdeniz Türkiye’nin neresindedir? 8. Marmara denizinin ne özelliği var? 9. Türkiye’nin en doğu, en batı, en kuzey ve en güney noktaları nelerdir? 10. Türkiye’nin toprakları ne şeklindedir? 11. Türkiye hangi coğrafi bölgelerden ibarettir? 12. Türkiye’nin yüzey şekilleri bakımından ne özelliği var? 13. Türkiye’nin yüzey şekillerini neler teşkil etmektedir? 14. Ülkenin ne kadarı dağlık bölgedir? 15. Ülkenin ne kadarını ovalar, yaylalar ve daha küçük dağlar ve ne kadarını alçak alanlar tutmaktadır? 16. Türkiye’de hangi sıradağlar vardır? 17. Kuzey Anadolu Dağları, Türkiye üzerinden nasıl uzanmaktadır? 18. Toros sıradağları nereden başlamakta ve nereye kadar devam etmekte? 19. Toroslar hangi bölümlere ayrılmakta? 20. Kuzey Anadolu Dağları’nın ve Toroslar’ın Türkiye’nin kuzey ve güney kesimlerinde hangi görünümü var? 21. Kuzey Anadolu Dağları ve Toroslar, Türkiye’nin bir yerinde birleşmekte mi? 22. Türkiye’nin en yüksek dağlık alanları nerede bulunmaktadır? 23. Türkiye’nin en yüksek noktası nedir ve bunun yüksekliği nedir? 24. Munzur dağlarında hangi yüksek dağlar bulunmakta? 25. Hakkari dağlık bölgesinin en önemli dağları ve bu dağların en yüksek yeri nedir? 26. Ege bölgesinde doğal koy ve körfezlerin sayısı çok mu? 27. Türkiye’de nasıl, depremler olur mu? 28. Türkiye’nin neresini çukurluk tutmaktadır? 29. Alçak düzlükler nerede yer almaktadır ve bunların ne görünümü var? 30. Alçak düzlükler Türkiye’nin ne kadarını tutmaktadır? 31. Türkiye’nin ovalarının en büyüklerinden biri hangisidir? 32. Doğu Anadolu’nun en önemli yaylası hangisi? 33. İç Anadolu’nun düzlüklerinin ortalama yüksekliği kaçı

269

bulmakta? 34. Türkiye’nin en alçak bölgesi nedir ve bunun yüksekliği ne kadar?

Alıştırma 147. Ana metne dayanarak aşağıdaki hükümleri doğrulayıp kanıtlayınız yoksa yalanlayınız:

1. Türkiye’nin büyük kısmı Avrupa’da, Balkan Yarımadası’nın Trakya bölgesinde. 2. Türkiye sadece Rusya gibi sözün tam anlamıyla bir Avrasya ülkesidir. 3. Türkiye’nin dört tarafında denizler bulunmaktadır. 4. Türkiye’de doğudan batıya en uzak mesafe 1565 kilometre ve kuzeyden güneye en uzak mesafe 650 kilometredir. 5. Türkiye’nin doğusu ile batısı arasında hiç zaman farkı yoktur. 6. Türkiye’nin her coğrafi bölgesinin kendi siyasi özelliği vardır. 7. Türkiye’nin ortalama yüksekliği 1000’den fazladır. 8. Türkiye, Kafkasya dağ sistemi içerisinde yer almaktadır. 9. Kuzey Anadolu Dağları Karadeniz kıyısına paralel olarak, Toroslar da Akdeniz kıyısına paralel olarak uzanmaktadır. 10. Kuzey Anadolu Dağları’nın en doğusunda Rize dağları bulunmaktadır. 11. Rize dağlarının en yüksek bölgesi Ağrı Dağı. 12. Torosların en yüksek yeri Demir Kazık Tepesi. Bunun yükseltisi 2000 metre kadar ve bu tepe Orta Toroslarda bulunmaktadır. 13. Kuzey Anadolu Dağları’nın ve Toroslar’ın yükseltisi batıya doğru yavaş yavaş artmaktadır. 14. İç Anadolu bölgesinin de her tarafında o kadar yüksek dağlar değil, genellikle yüksek yaylalar yer almaktadır. 15. İç Anadolu bölgesinin, Erciyas, Hasandağı, Karadağ ve Karacadağ gibi en önemli dağlarının çoğu sönmüş yanardağlar. 16. Ülkenin batı kesiminde, yani Ege bölgesinde dağlar, Kuzey Anadolu Dağları ve Toroslar gibi denize paralel olarak uzanmakta. 17. Her depremde Türkiye büyük can ve mal kaybına uğramaktadır. 18. Türkiye, orta kesimine doğru yavaş yavaş yükselmektedir. 19. Kuzey Anadolu’da önemli düzlükler Bafra ve Çarşamba Ovaları. Bunlar Kızılırmak ve Yeşilırmak’ın yukarı yataklarında bulunmakta. 20. Doğu’da Murat nehrinin kenarlarında verimli ovalar sıralanmakta.

Alıştırma 148. Konuşmayı okuyunuz ve ezberleyip anlatınız: Konuşma: Rusya’nın fiziki yapısı, nüfusu, sınırları ve komşuları,

denizleri, yüzey şekilleri, nehirleri ve gölleri Orhan: Sergey, sen yavaş yavaş, adım adım Türkçe öğrenmeye bunun

yanısıra da Türkiye’yi tanımaya devam ediyorsun. Ben de Rusya hakkında genel bilgilere kavuşmak istiyorum.

Sergey: Neden Rusya’ya böyle merakın var? Orhan: Çünkü Rusya Federasyonu Türkiye’nin yakın ve büyük

komşularından biridir. Ortak kara sınırımız yok, ancak Karadeniz üzerinden bağlantılarımız var. Bir de bilhassa son zamanlarda ilişkilerimiz hızlı gelişiyor.

270

Sergey: Evet, son yılların ticaretinin (bunun başında bavul ticareti bulunmaktadır) ve turizmin ilişkilerimizin gelişmesine büyük katkısı var.

Orhan: Ancak bazı turistik bilgiler dışında birbirimizi çok az tanıyoruz. İlişkilerimizin parlak geleceği bakımından birbirimizi çok daha iyi tanımakta büyük bir fayda vardır. Çünkü genelde bizim Moskova ve Moskova’nın Kremlin ve Kızıl Meydan gibi turistik yerleri dışında Rusya hakkında fazla bilgimiz yok. Oysa (halbuki) Rusya vallahi her bakımdan çok büyük bir ülkedir.

Sergey: Doğrusun, Rusya toprak bakımından dünyanın en büyük ülkesidir. Yüzölçümü açısından Rusya Türkiye’den yaklaşık 21 kat daha geniş topraklara sahiptir.

Orhan: Demek ki, Rusya’nın yüzölçümü 16 milyon kilometrekaredir, değil mi?

Sergey: Daha fazla, Rusya’nın yüzölçümü yaklaşık 17 milyon kilometrekaredir.

Orhan: Bellidir ki Rusya, Türkiye gibi bir Avrasya ülkesidir. Sergey: Ancak Avrasya ülkelerinden sadece Rusya ve Türkiye hem

Avrupa’da, hem de Asya’da bulunmakta. Rusya, Asya kıtasının büyük bir bölümünü ve Doğu Avrupa topraklarının bir kısmını kaplamaktadır.

Orhan: Rusya’nın fiziki yapısı bakımından bazı özelliklerini biliyor musun?

Sergey: Elbette! Rusya toprak bakımından dünyanın en geniş ülkesidir, ancak topraklarının hemen hemen %70’i boştur, çünkü bizde nüfus yoğunluğu çok azdır, bir kilometrekareye sadece 8 kişi düşmektedir.

Orhan: Bizde bu rakam çok daha fazla. Bir kilometrekareye 93 kişi düşüyor. Türkiye’de nüfus sayısı 74 milyon kadar. Sizde de nüfus sayısı ne kadar?

Sergey: Bizde nüfus sayısı 142 milyon civarındadır. Dünyada sadece 7 ülke daha fazla nüfus sayısına sahip olmaktadır. Bunlar, Çin, Hindistan, Amerika Birleşik Devletleri, Endonezya, Brezilya, Pakistan ve Bangladeş. Amma demografik gelişmemizde hala negatif yönde trendler varlığını sürdürmektedir.

Orhan: Ülkemiz üniter devlet yapısına sahip olmaktadır, yani Türkiye’de Türkler dışında birçok millet yaşamakta, ancak milliyet olarak onların hepsi Türk vatandaşları. Rusya’da da durum nedir?

Sergey: Rusya bir federasyon, bunun için Rusya’nın yapısında etnik unsurlar bulunmaktadır. Yani Rusya’nın idari yapısı da etnik esasa dayalı olmaktadır. Rusya’da yüzden fazla millet yaşamaktadır. Son nüfus sayımına göre nüfusun %80’e yakınını federasyonun esas unsuru Ruslar oluşturmaktadır.

Orhan: Ancak Rusların dışında Rusya’nın etnik profilini hangi halklar ve milletler oluşturmaktadır?

271

Sergey: Rusya sınırları içerisinde 160’dan fazla etnik grup varlığını sürdürmektedir. Bunlardan Ukraynalılar, Beyaz Ruslar, Tatarlar, Ermeniler, Azerbaycanlılar, Kazaklar, Yahudiler, Çeçenler, Başkurtlar, Çuvaşlar, Moldovalılar ve Almanlar, sayıları bakımından diğerlerinden daha fazladır.

Orhan: Rusya’nın coğrafi konumunun bir diğer özelliği de nedir? Sergey: Rusya, hem deniz hem de kıta ülkesi olmaktadır. Orhan: Bu da ne demek? Sergey: Rusya’nın kara sınırlarının uzunluğu 19.961 kilometre ve sahil

şeridinin uzunluğu da 37.653 kilometre. Orhan: Bu da Rusya’nın etrafında çok deniz var demektir. Sergey: Evet, Rusya Karadeniz ve Hazar Denizi’nden ve Baltık

Denizinden tâ Bering Boğazına ve Japonya’ya kadar uzanmaktadır. Orhan: Karadeniz, Hazar Denizi ve Baltık Denizi Rusya’nın neresinde? Sergey: Karadeniz ve Hazer denizi Rusya’nın Güneybatısında, Baltık

Denizi de Kuzeybatısındadır. Hazar Denizi kimilere göre bir iç deniz kimilere göre de büyük bir göl olmaktadır. Hazar Denizinin kıyısında Rusya dışında Kazakistan, Türkmenistan, İran ve Azerbaycan bulunmaktadır.

Orhan: Rusya’nın ertafında başka denizler var mı? Sergey: Sadece denizler değil, üç okyanus var da bir dizi denizler bu

okyanusların bir parçası olmaktadır. Orhan: Bütün okyanusları ve denizleri sırala lütfen. Sergey: Rusya’nın kuzeyinde Kuzey Buz Okyanusu var. Bu okyanusa

dahil denizler, Barents, Beyaz, Karskoye, Laptevler, Doğu Sibirya ve Çukotskoye denizleri. Doğusunda Büyük Okyanus ve Bering, Ohotsk, Japon denizleri bulunmaktadır. En nihayet Baltık, Karadeniz ve Azov denizleri üzerinden Atlas Okyanusu’na çıkmak mümkün.

Orhan: Kardeşim, Kuzey Buz Okyanusu, Büyük Okyanus ve Atlas Okyanusu’nun başka isimleri yok mu, bunları başka isimler altında biliyorum her halde.

Sergey: Evet, Kuzey Buz Okyanusu’na daha Arktik Okyanusu, Büyük Okyanusa Pasifik Okyanus ve Atlas Okyanusu’na daha Atlantik Okyanusu derler.

Orhan: Tamam, teşekkürler. Yani Hazar Denizi hariç Rusya’nın etrafında 12 deniz bulunmaktadır. Bu çok fazla yani Rusya dünyada en çok denize sahip bir ülkedir, değil mi?

Sergey: Aynen öyledir. Genelde Rusya enler ülkesi. Orhan: Bunun başka misalleri var mı acaba? Sergey: Var. Mesela Rusya’nın komşu ülkelerinin sayısı 18 ülkedir.

Bunlar Kuzeybatı’da Norveç ve Finlandiya, Batı’da Polonya, Estonya, Letonya, Litvanya ve Belarus, Güneybatı’da Ukrayna, Güney’de Gürcistan, Azerbaycan ve Kazakistan, Güneydoğu’da Çin, Moğolistan ve Kuzey Kore, Doğu’da (deniz sınırı) ABD ve Japonya.

272

Orhan: Bunlar 16 tanedir. Daha 2 ülke hangisidir? Sergey: Bunun yanısıra Rusya’nın daha 2 komşu ülkesi var da bunlar

Güney Osetya ve Abhazya. Ancak bu ülkeler kesin uluslararası statüye sahip değildir.

Orhan: Rusya’nın yüzey şekilleri hakkında ne dersiniz? Rusya’da dağlar çok mu?

Sergey: Rusya topraklarının %70’i alçak yaylalar, ovalar ve çukurlar görünüşündedir. Rusya’nın deniz seviyesinden en alçak noktası Hazar Denizi (28 metre) ve en yüksek noktası Elbrus Dağı (5.633 metre). Rusya’nın %46-sı ormanlık.

Orhan: Rusya’nın toprakları içerisinde hangi dağ sistemleri vardır? Sergey: Avrupa kısmının tam güneyinde Kafkas Dağları

bulunmaktadır. Bu dağ sistemi Rusya−Gürcistan sınırını oluşturmakta ve doğal sınır olmaktadır. Ural sıradağları Rusya’nın Avrupa ve Asya kısımlarının şöyle doğal bir sınırı olmaktadır.

Orhan: Kafkas Dağları dışında Rusya’nın hangi kısmı dağlıktır? Sergey: Asya topraklarının güney ve doğusu dağlıktır. Burada Altay ve

Sayan dağ sistemleri var. Kamçatka Yarımadasında da Avrasya’nın en yüksek aktif yanardağı arasıra harekete geçmektedir. Bunun ismi Kliyuçevskaya volkanıdır.

Orhan: O kadar uzun sahil boyunca çok ada olmalı. Bunun hakkında bilgin var mı?

Sergey: Ülke kıyılarında irili ufaklı pek çok ada bulunmaktadır. Bunlardan başlıca büyük adaları, Novaya Zemlya ve Sakhalin Adalarıdır.

Orhan: Rusya’da akarsular ve göller çok mu? Sergey: Bu bakımdan Rusya’ya nehirler ve göller ülkesi demek doğru

olacaktır. Orhan: Yani nehirler ve göller o kadar çok mu? Sergey: Rusya’da akarsuların toplam sayısı 2.8 milyon ve bunların

toplam uzunluğu 12.4 milyon kilometre. Göllerin sayısı da 2.5 milyondan fazladır.

Orhan: Çoğu akarsular hangi okyanusların havzalarına aittir? Sergey: Bütün akarsuların %90-ı Arktik Okyanusuna ve Pasifik

Okyanusa dökülmektedir. Bunlardan en büyükleri Yenisey, Lena, Obi, Amur. Orhan: Bu nehirler Rusya’nın neresinde bulunmaktadır? Sergey: Yenisey, Obi ve Lena nehirleri Sibirya bölgesinden akmaktadır

ve Arktik Okyanusuna ait denizlere dökülmektedir. Bu üç nehrin her biri yaklaşık olarak 3000 km uzunluğa sahiptir. Amur nehri, Rusya-Çin sınırı üzerinden akmaktadır.

Orhan: Bütün bu nehirler Asya’da mı bulunmaktadır? Sergey: Doğrusun! Orhan: Avrupa topraklarında hangi nehirler bulunmakta?

273

Sergey: Rusya’nın simgelerinden biri Volga nehri, bir de Don, Dinyeper, Kuzey Dvino’dur. Bu nehirler Moskova civarından doğmakta ve dört ayrı denize dökülmekte. Bunlardan Volga nehri de Hazar Denizi’ne dökülmektedir. Büyük nehirlerin çoğu bazı kısımlarında gemi trafiğine elverişlidir.

Orhan: Rusya’da nehir gemiciliği nasıl? Sergey: Gayet gelişmiştir. Orhan: Sizde göller de çok fazladır. Sergey: Evet, dünyanın en derin gölü de Rusya’da. Bu gölün ismi

Baykal gölüdür. Bunun dışında da büyük göller var. Bunlar, Ladoga ve Onega gölleri.

Orhan: Bu güzel ve çok enteresan hikayeden dolayı çok teşekkür ediyorum. Eminim artık birbirimize yardımcı olacağız. Ben sana Türkiye’yi anlatacağım, sen de bana Rusya’yı anlatacaksın. Böylece birbirimizi çok daha iyi tanıyacağız.

Sergey: Çok doğrusun çünkü gerek Türkiye’de gerekse Rusya’da görülmeye değer çok yer vardır.

SÖZLÜK − 2 coğrafi [coğra:fi:]1 географический coğrafya география; пространство, территория konum2 местопоположение; позиция kavşak, -ğı перекрёсток, пересечение birleşim объединение; слияние yüzölçümü площадь поверхности kısım, -smı часть; отдел jeostratejik геостратегический il3 административная область в Турции,

возглавляемая губернатором akarsu4 собир.: река teşkil etmek (oluşturmak) составлять; формировать; образовывать dikdörtgen прямоугольник özellik,-ği5 особенность; частность, деталь engebeli пересечённый (о местности) yapı структура; строение, здание yüzey şekilleri рельеф değişiklik,-ği шир.: изменение ova равнина düzlük,-ğü равнина; ровное широкое место çukur низменность, впадина yayla плато (plato); высокогорное пастбище

274

dağlık bölge гористая местность, район yükselti высота (точка) yükseklik,-ği возвышенность; высота (точка) ortalama средний (в т.ч.: средний арифме-

тический); усреднённый; приблизитель-ный (yaklaşık)

yer almak иметь место; находиться sıradağ горная гряда kıyı [sa:hil] берег, побережье -e uzanmak тянуться; протягиваться; растягиваться körfez залив (Körfez / Basra Körfezi −

Персидский Залив) -dan ayrılmak отделяться; разлучаться; покидать,

уезжать; удалаться; уходить от кого-л., в т.ч. разводиться с кем-л.

kesim отрезание; сектор (sektör); район (bölge) yay лук (для стрельбы); пружина; дуга;

Стрелец (знак зодиака) burç,-cu6 знак зодиака; бастион (крепости) biçim фасон, покрой; форма; образ; покос,

жатва birleşmek шир.: объединяться; соединяться;

сливаться tepe7 макушка; вершина, пик sönmüş прям. и перен.: потухший; погасший;

сдувшийся; блеклый, выцветший yanardağ (volkan) вулкан paralel прям. и перен.: параллель dik крутой, отвесный; перен.: жёсткий,

строптивый, грубоватый (поведение) koy бухта neredeyse почти, вот-вот, в кратчайший период aktif deprem sahası активная сейсмическая зона deprem (yer sarsıntısı,

zelzele) землетрясение

bilinç,-ci сознание (şuur); осознание, понимание boyunca послелог: вдоль, на протяжении, в

течении şerit,-di полоска ткани; узкое длинное побережье;

полоса, лента (из любого материала) -ı kaplamak шир.: покрывать, охватывать

275

verimli шир.: плодотворный oran (nispet) размер: пропорция, количество, объём,

уровень -e kavuşmak прям. и перен.: достичь, добраться Dağ dağa kavuşmaz, insan

insana kavuşur. посл.: гора с горой не сходится, человек с

человеком сойдётся kara8 перен.: чёрный; смуглый; земля, суша bavul ticareti челночная торговля turizm туризм katkı вклад во что-л., участие, содействие;

примесь bağlantı связь; контакт; отношение uzunluk,-ğu длинна; расстояние; протяжённость sıralamak выстраивать в ряд; перечислять nüfus население; жители sayım подсчёт; перепись; отсчёт nüfus sayımı перепись населения yoğunluk,-ğu плотность; интенсивность; напряжён-

ность rakam цифра; число demografik1 демографический negative (olumsuz) отрицательный (негативный) trend (eğilim) тенденция; склонность varlık,-ğı наличие; существование; присутствие;

имущество Varlığa darlık olmaz Богатому на всё денег хватит. У богатых

свои причуды. Нам за богатыми не угнаться

üniter унитарный milliyet национальность, народность profil шир.: профиль halk шир.: народ; население okyanus геогр.: океан misal [misa:li] пример (örnek), т.е. мысль, идея; аналог örnek,-ği9 пример (misal), т.е. мысль, идея; аналог;

образец (чего-л. или для чего/кого-л.) kesin окончательный ormanlık,-ğı роща; лесные угодья; лесистый irili ufaklı разного размера (большие и маленькие) havza геогр.: бассейн (моря, реки, угольный и

т.д.)

276

havuz бассейн (плавательный; декоративный; углубленная ёмкость для ч-л.)

dökülmek опадать (о листьях); выпадать (о волосах); впадать (о реке); высыпать (выходить, например, на улицу); рассыпаться (например, о зёрнах)

akmak шир.: течь, протекать simge (sembol,-lü) шир.: символ elverişli (uygun; müsait) благоприятный; подходящий; приемле-

мый gemicilik,-ği судоходство; судопромышленность tarihi1 шир.: исторический kültürel1 шир.: культурный aynen10 точь в точь; аналогично; прямо так yaklaşmak шир.: приближаться; подходить iyice11 хорошенько; порядком; полностью toplum общество; коллектив; круг людей sessizlik,-ği тишина; беззвучье bozmak сломать; нарушить; испортить; разме-

нять (деньги); поменять (валюту); скон-фузить кого-л.

çamur шир.: грязь; глина flamingo фламинго karar [kara:rı] решение, вердикт Trakya Фракия Anadolu Анатолия Ak deniz Средиземное море Ege denizi Эгейское море Marmara denizi Мраморное море İran Иран Nahçıvan Нахичевань Alp Альпы Himalaya Гималаи Kuzey Anadolu Dağları Понтийские горы Toroslar горы Тавр Ağrı Dağı гора Арарат Rum греки, проживающие в мусульманской

стране Çukurova Киликийская низменность Aras ırmağı река Аракс

AÇIKLAMA

277

1.1. Сoğrafi (coğrafî): в турецком языке можно выделить группу заимствований как из арабского языка, так и из западных языков, которые имеют внешние морфологические показатели относительного имени прилагательного. При определенной закономерности использования данных морфологических показателей в словах-заимствованиях с точки зрения турецкого языка их нельзя считать продуктивными, т.к. они:

− не могут быть использованы для образования словоформ по аналогии;

− встречаются исключительно в заимствованиях из исходного языка;

− как правило, имеют параллельные продуктивные средства выражения в турецком языке.

Уже известной в данном значении является грамматическая форма “-sal/-sel” (ders 2/8, açıklama, 2).

В словах, заимствованных из западных языков, встречается форма -(i)k: politika − politik; demografi − demografik; akademi − akademik; alerji − alerjik; anarşi − anarjik; anatomi − anatomik; demokrasi − demokratik; aristokrat − aristokratik; arkeoloji − arkeolojik; despot − despotik; sembol − sembolik; strateji − stratejik; patoloji − patolojik; ekonomi − ekonomik и т.д.

Слова арабского происхождения имеют достаточно чётко членимый преимущественно трёхсогласный корень (хотя встречается также и двухсогласный и четырёхсогласный корень). Например: “şkl − şekil” (форма) → teşkil (образование, формирование), teşkilat (организация), müteşekkil (образованный), eşkal (формы, образы, приметы) и т.д.

Знание грамматических форм данного пласта заимствований позволяет адекватно воспринимать грамматическое значение слов даже в случае, если лексическое значение по тем или иным причинам является неизвестным или непонятым.

В арабизмах наиболее частотным показателем относительного прилагательного является морфема “-i (-î)”, которая с фонетической точки зрения характеризуется долготой (см.: kitap 1, ders 2, § 9.4): idare (руководство / yönetim; администрация) − idarî (административный); din (религия) − dinî (религиозный). Вместе с некоторыми арабизмами заимствованы имена прилагательные, образованные по обеим моделям: ruh − ruhsal − ruhi (психологический, психический).

Аффикс “-sal/-sel” может также с ограниченной частотностью использоваться для образования относительных имен прилагательных от турецких глагольных основ: görmek (видеть), işitmek (слышать) − işitsel ve görsel araçlar (аудиовизуальные средства).

278

Синонимичные формы имён прилагательных, образованных при помощи “-i” и “-sal/-sel”, кроме различной частотности использования, а также различий терминологического и стилистического характера, могут характеризоваться также и не полным семантическим параллелизмом. Например: “siyasi” кроме значения имени прилагательного «политический» имеет значение имени существительного «политик», в то время как “siyasal” и “politik” имеют только значение «политический».

В некоторых случаях в словах, образованных морфемой “î” от гласной основы, могут наблюдаться фонетические изменения, связанные с появлением соединительной “v”, а также с редукцией “a→e”: dünya − dünyevî.

Alıştırma 149. “-i (-î)” sıfatını ve birleşik söz yapınız, Rusça karşılıkları veriniz:

Tarih − роман; asker − служба; dahil − телефон; hariç − торговля; ırk − идентичность; ahlak − поведение; fikir − права; insan − ситуация; tıp − помощь; hukuk − ответственность; armut − лицо; asıl − заработная плата; beden − вред; aile + (v) − отношения; cins − запрет; kimya (a→e / v) − элемент; meslek − образование; dünya (a→e / v) − удовольствия; fizik − география; kanun − методы; hava − линии; hayal − цель; hayat − значимость; kısım − выплаты; mecbur − воинская служба; vatan − долг; vicdan − отрицание.

1.2. В большинстве случаев у заимствованного варианта имеется лексическая синонимичная параллель или турецко-тюркского происхождения, или из числа западных заимствований.

Alıştırma 150. Eş anlamlı karşılıkları veriniz, cümle kurunuz: Dahili işler; harici siyaset; sıhhi durum; mesleki konular; mahalli

yönetim; dahili deniz; mecburi cevap; asli fikir. 1.3. Арабизмы и персизмы могут использоваться для придания

содержанию соответствующей эмоционально-экспрессивной окраски, которую, как правило, не могут передавать турецкие синонимы:

− художественно-поэтическая окраска: şadırvan − фонтан (fıskiye), yadigâr − дарование, дар (hediye/armağan); dilber − краса, красавица (güzel);

− ретроспективная окраска: inkılâp − революция (devrim) → alfabe inkılâbı (реформа алфавита), Atatürk’ün inkılâpları (реформы Ататюрка).

2. Konum: продуктивный словообразовательный (ударный) аффикс “-ım/-im/-um/-üm”.

Используется для образования от глагольных основ имен

279

существительных, имеющих следующие категориальные значения: − результат действия или процессуальность (в этом значении

имеет характеристики отглагольного имени): bakmak → bakım (уход, присмотр); saymak → sayım (подсчёт, перепись);

− нечто, совершаемое в одно действие, в один присест и его количество: yutmak (глотать) − yudum (глоток); atmak – atım (бросок, выстрел);

− абстрактные понятия: tutum (позиция, взгляды, убеждения); − лексикализованные значения конкретных имен существи-

тельных: giyim (одежда). При этом необходимо констатировать, что значение отглагольного имени существительного, как правило, тоже сохраняется, например, “giyim stili” (стиль одежды; манера одеваться). Хотя встречаются случаи полной лексикализации, например, kurum (организация), durum.

Alıştırma 151. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: делать: автомобиль турецкого производства − yapmak:

Türk yapımı otomobil (cümle kurunuz) → Türk yapımı otomobillerin de kalitesini uygun buluyorum.

Делать: самолет типа «Ильюшин» российского производства; использовать: срок хранения/использования товара; использовать: использование земель; сидеть: открытое заседание нашего собрания; поворачивать: поворотные точки нашей жизни; оставаться: вопрос жизни и смерти; заканчиваться: по окончании заседания; меняться: ветер перемен; руководить: кризисное управление; решать: искать решение этой проблемы; покупать: переходить к внешним закупкам; покупная способность; продавать: продажа дома; перемешиваться: смесь сахара и соли; вручать: вещание программы; преподавать: учебный год; формироваться: очень интересное образование; достигать: городской транспорт; проходить, существовать: хлебное место; считать: обратный отсчёт этого важного события; насыщаться: не возможно насладиться этой красотой; выглядеть: внешний вид этого здания; бросать: постановка подписи; сливаться: слияние двух рек; течь: течение воздушных масс; приближаться: подход к проблеме.

3. İl: с точки зрения административно-территориального деления Турция представлена такими единицами, как: il − административная область (губернатор − vali), ilçe (kaymakamlık, kaza / глава администрации − kaymakam) − административный район, köy − деревня (аналог сельсовета, сельского поселения / глава сельсовета, староста − muhtar). В городах административно-территориальное деление представ-

280

лено такими единицами, как ilçe – административный район; semt − район в составе административного района, mahalle − микрорайон.

4. Akarsu: nehir,-hri, ırmak,-ğı (река больших размеров), çay (река, речка средних размеров), dere (маленькая речушка, ручей, в южных странах пересыхает летом).

5. Özellik: продуктивный словообразовательный аффикс “-lık/-lik/-luk/-lük” используется для образования имен существительных от именных основ (основ имен существительных, имен прилагательных и местоимений) со значением:

− отношение по месту к тому, что названо исходной основой: tuz (соль) − tuzluk (солонка);

− функциональное использование в связи с тем, что названо исходной основой: yağmur (дождь) − yağmurluk (дождевик, плащ);

− абстрактно-собирательное значение: (а) по имени сущест-вительному: dost (друг) − dostluk (дружба); (б) по качеству: iyi (хороший) − iyilik (добро) − от слов, представляющих собой заимствования из арабского языка, образование имён существительных с абстрактно-собирательным значением может осуществляться при помощи морфем “-(i)yet” → memnun (довольный) − memnunluk − memnuniyet (удовлетворение), ciddi (серьёзный) − ciddiyet (серьёзность), mecbur − mecburiyet (обязанность; вынужденность), форма “-mak mecburiyetinde” является синонимичной “-mak zorunda” и “-at” → hakiki (действительный, правдивый) − hakikat (действительность, правда); sıhhi (медицинский; относящийся к здоровью) − sıhhat (здоровье);

− мера: sayfa − sayfalık (150 sayfalık kitap) − в данном значении производное, называющее меру, образует атрибутивный компонент, аналогичный имени прилагательному, поэтому в определительном словосочетании с главным именем существительным образует грамматическую связь при помощи качественного изафета;

− внешнее качество: yazlık elbise (летняя одежда, т.е. по-летнему легкая одежда, намёк на материал, из которого она сделана); yazlık ev (летний дом, летняя дача, т.е. холодный дом → субстантивация: Benim yazlığım yok); ilâçlık bitkiler (лекарственные растения); dağlık bölge (горный, гористый район);

− профессия, род деятельности, вид занятия: öğretmen (преподаватель) − öğretmenlik (работа преподавателем); gazeteci (журналист) − gazetecilik (работа журналистом) + (yapmak): Ne zamandan beri öğretmenlik yapıyorsunuz?;

281

− в сочетании с именами на “-cı” называет философские, политические и др. течения (так называемые «измы»): reform − reformcu (реформатор) − reformculuk (реформизм);

− срок, период абстрактного состояния: birlikte (вместе) − birliktelik (совместное существование; узы брака, союза и т.д.) → Birlikteliğimiz 30 yıldan beri devam ediyor (Наша совместная жизнь продолжается вот уже 30 лет. / Мы вот уже 30 лет в браке);

− наименование денежных купюр по номиналу: binlik − тысячная купюра;

− наименование должности, аппарата сотрудников, инстанции, а также места, здания, в котором данный аппарат работает: Başbakan (премьер-министр) − Başbakanlık (должность премьер-министра; аппарат, администрация премьер-министра; Дом правительства).

От одного и того же слова процесс словообразования может идти по разным семантическим направлениям. Например: işçi − işçilik: занятие, профессия рабочего; обработка какого-л. материала (taş işçiliği − обработка камня, резьба по камню).

В случае словообразования от сложных слов, содержащих отно-сительный изафет, работает известное правило последовательности аффиксов: milletvekil[i] – milletvekil(liğ)[i]; Cumhurbaşkan[ı] – cumhurbaşkan(lığ)[ı].

В производных словах может иметь место двойное словообра-зование с “-lık” при обязательном условии использования между двумя однородными аффиксами иного словообразовательного аффикса (или словоизменительного, но с элементами субстантивации): bir − lik − te − lik (тесные духовные, семейные узы).

Наличие в турецком языке арабизмов, в том числе представляющих собой частичные синонимы, а также комбинация различных морфологических средств номинации абстрактно-собирательных понятий, могут приводить к образованию синонимичных рядов. Например:

− sarf (трата): sarfetmek (тратить, расходовать), sarfiyat (траты, расходы), masraf (расход, трата), masraflar (траты, расходы);

− harç (трата): harçlık (деньги на мелкие расходы); harcamak (тратить), harcama (трата, расход), harcamalar (траты, расходы).

Alıştırma 152. Örnekteki gibi yapınız: Полтора часа − встреча: bir buçuk saatlik görüşme → (fiil cümlesini

yapınız): Bir buçuk saatlik görüşmemizde birçok konu üzerinde duracağız. Полчаса − документальный фильм; пять дней − путешествие; три

раза − инфляционный рост; 55 страниц − выступление; 10 бутылок −

282

коробка; полторы тонны − микроавтобус; 70 килограмм − рыба; несколько граммов − кусок мяса; 3 литра − банка; 1500 километров − дорога; 705 метров − мост; 5 сантиметров − стекло; 6 недель − программа занятий; 4 года − обучение в бакалавриате; 15 минут − чайная пауза; 35 секунд − рекламный ролик; 150 м2 − квартира; 8 километров2 − территория; 45 градусов − напиток; 7 миллионов рублей − выплата; 2 доллара − сдача; плюс 40 градусов − погода; 12 миллиардов евро − государственный долг; 4 группы − 160 вопросов.

Alıştırma 153. “-lık” takısını kullanarak yeni söz yapınız, Rusça karşılığını veriniz:

İyi; gerekli; özel; öncü; titiz; yaratıcı; uygun; net; ağır; kesin; çocuk; kardeş; fena; baş; küçük; kirli; uzun; yeni; alçak; yüksek; yakışıklı; sevimli; genç; yaşlı; zayıf; derin; doyurucu; cömert; cimri; yorgun; dinç; kaba; nazik; üzgün; memnun; mutlu; yetenekli; dik başlı; şişman; zengin; kişilik; haylaz; kibar; rahat; konfor; karışık; karmaşık; aptal; çöp; göz; yolcu; dalgın; çıplak; gerçek.

Alıştırma 154. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: близкий (yakın) − степень (derece): yakınlık derecesi

(степень родства) Воздух − жаркий; ВТО − участник; гражданский − авиатор;

родственник − связь, узлы; готовый − курс; местное управление − обессиленный; широкий − расчеты; открытый − политика; сектор бытовой техники − большой; друг − отношения; враг − чувство; дешевый − формула; внимание − отсутствующий; счет − перепутанный; одинокий − слова; сердце − беспокойный.

Alıştırma 155. Türkçe tamamlayınız, tercüme ediniz: Alt (altlık): Bu fincan(...) masa(...) koymayın, çünkü o çok sıcak. İşte

siz(...) bir fincan altlığı. Ağır (ağırlık): Hasan’(...) söyle, şu çanta(...) yan(...) uçağ(...) almasın. − Ağırlığı ne kadar (...) bagaj(...) versin! Zor (zorluk): “Yaşlılar bizde ne tür zorluklar yaşıyor?” soru(...) biz(...) çok(...) meşgul ediyor. Sağ (sağlık): İnşallah herkes afiyette(...), amma Hasan bey(...) çok(...) görmüyorum. Bellidir ki bu yıl 85 yaş(...) giriyor. Sağlık durum(...) nasıl? Temiz (temizlik): Bura(...) temiz değil, bu(...) için ben bura(...) kalmıyacağım, çünkü ben dünya(...) en çok temizliğ(...) seviyorum. Evim(de) her üç gün(de) bir büyük temizlik(...) yapıyorum. Memnun (memnunluk): Görüşmemiz(...) böyle sonuçlar(...) memnun olmamak mümkün değil. Ben memnunluğ(...) net bir şekilde ifade ediyorum. Bütün (bütünlük): Rusya Federasyonu’(...) bütün illeri ve cumhuriyetleri bir bütünlüktür. Uluslararası ilişkiler(...) ana prensipler(...) bir(...) her ülke(...) toprak bütünlüğ(...) saygı. Var (varlık): Bu işadamı(...) mal varlığ(...) altı fabrika ve sekiz şirket

283

oluşturuyor. İyi / fena (iyilik / fenalık): Siz fena değil, iyi bir adam(...), bunun için biz(...) ve yakınlarınız(...) fenalık değil, iyilik yapınız. Yalnız (yalnızlık): Bu dünya(...) benim birkimse(...) yok. Ben yapayalnızım ve bu yalnızlığım son(...) bilmiyor. Eksik (eksiklik): Herkesin daima bir eksiği var, amma sağlık eksikliğ(...) böyle eksiklerden en önemli(...). Türkçe(...) bir söz var: “Kusursuz güzellik olmaz”. Ancak diğer bakım(...) bir güzelliğin eksiklikler(...) pek fazla dikkat etmemek gerek. Evli / birlikte (evlilik / birliktelik): Bu çift(...) evliliği, birlikteliği altı yıl(...) beri devam ediyor. Yeni (yenilik): En son Windows’un yenilikler(...) anlatınız, lütfen. Dost (dostluk): Bellidir ki dost kara günler(...) belli olur. Bu(...) için artık bir kimse dostluğumuzun ön(...) geçmiyecek. Karşı (karşılık): Aylığınız(...) karşılığı ne kadar? Benim soru(...) bir karşılık verecek misiniz? “Cevap” söz(...) Rusça karşılığını veriniz, lütfen. Sakın, böyle çirkin davranışınız(...) muhakkak bir karşılık gelecek.

Alıştırma 156. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: Açık (приносить): Я хочу привнести ясность в этот

запутанный вопрос → açık − açıklık: Bu karmaşık konuya açıklık getirmek istiyorum.

Dikkatli (тест − делать): Для того чтобы взять кого-то на эту серьёзную должность, нужно обязательно пропустить этого человека через тест на внимательность. Kulak (использовать): Наш дедушка вот уже много лет для того, чтобы смотреть телевизор, использует наушники. Yalnız (переживать): Там далеко даже рядом со своими родственниками вы будете переживать одиночество. Bitkin (чувствовать): Наш ежедневный темп не такой напряжённый, как был прежде, однако опять-таки в конце дня я чувствую усталость. Настолько, что с ног валюсь. Pazar (делать): Вы умеете торговаться? − Умею, но совсем не люблю это. Hasta (лечить): Для того чтобы лечить такое серьёзное заболевание, как диабет, нельзя не прибегать к новым современным методам. Rahatsız (чувствовать): Мы испытываем неудобства от постоянных пакостей нашего соседа. Vatandaş (достигать): Наконец и вы тоже в апреле месяце добьётесь германского гражданства. Gerekli (обращать внимание): Врачи-специалисты обращают внимание на необходимость ежедневного потребления фруктов и овощей. Çalışkan (чувство − питать): Очень полезно с молодых лет питать чувство трудолюбия. Kolay (приносить): Они применяют новые послабления к Шенгенскому режиму. Kitap (ставить): Смотрите, не забудьте поставить обратно в библиотеку эту книгу. Aç (предотвращать): Для предотвращения голода должна прекратить существование экономика войны. Güç (переживать): Граждане испытывают большие трудности в получении лекарства.

284

Alıştırma 157. Türkçe tamamlayınız: 1. Hasan beyin uğraşı nedir? − 15 yıldan beri Ankara Üniversitesi’nde

(работает преподавателем). 2. Erdal beyin uğraşı nedir? − Bütün hayatı boyunca gençlere (преподавать резьбу по камню / işçilik). 3. Meslek olarak ne düşünüyorsunuz? − Çocukluğumdan beri (капитан корабля) düşünüyorum. 4. Amcanız ne iş yapıyor? − Evimizin yanında uzun süreden beri (работает продавцом шаурмы из курицы). 5. Sizin bu zengin komşunuzun uğraşı nedir? − Bilmiyor musunuz, o TBMM’in bir milletvekilidir. Ancak komşumuza fena bir şey oluyor her halde. Çünkü bellidir ki bir suçtan dolayı yakında (полномочия депутата будут сняты / düşmek). 6. Sizin bu uğraşınız eskisi kadar iyi para getirmiyor, artık yeni bir uğraş olarak neyi düşünüyorsunuz? − Artık (буду продвигать книжный интернет-магазин). 7. Dedeniz hala çalışıyor mu? − Evet, devlet hizmetinde çalışıyor, amma bu yıl (уходит с должности госслужащего) ve artık hiç çalışmayacak. 8. Devlet askerlere hiç saygı göstermiyor, acaba bu ülkede (кто будет служить в армии: askerliği kim yapacak)? 9. Hala satıcı mısınız? − Evet, amma (хочу оставить работу продавца и вернуться к врачебной практике). 10. Sen meslek olarak ne düşünüyorsun? − Hangisi daha iyi (работа в банке или работа адвокатом)? − İkisi bir ekmek kapısıdır. 11. Yabancılar için burada iyi bir iş bulmak mümkün değil, bunun için yabancı işçilerin çoğu (работают таксистами). 12. Babanız bir okulda mı çalışıyor? − Evet, on beş yıldan beri (работает директором школы).

Alıştırma 158. Türkçe karşılıklarını veriniz: Дороговизна жизни; ксенофобия (вражда к иностранцам);

еженедельная газета; военное присутствие Турции; никотиновая зависимость; зрелость; различие взглядов; турецкая национальная идентичность; нагота короля; природные богатства Анатолии; индивидуальная противоположность во взглядах; его близость к политическому руководству; больной сердцем с двадцатилетним стажем; угол в 23 градуса; история человечества; долгая разлука; недолгий брак; зимняя свежесть; сердечная теплота; бифштексное мясо; демисезонная одежда; процентное отношение отличных оценок.

Alıştırma 159. Okuyup tercüme ediniz: 1. Ücretinizi hangi süre üzerinden alıyorsunuz? − Bir hafta üzerinden. −

Demek ki haftalık alıyorsunuz. − Ya siz? − Ben de aylık alıyorum. 2. TC Vatandaşı olacağım, askerlik yapmak mecburiyetinde olacak mıyım? 3. Her yabancıya karşı yabancılığı duyuyor musunuz? 4. Hayatımda bir tek insan var da kendisi için yakınlık hissediyorum. 5. Bu dünyada ne yazık amma çok kötülük var! 6. Yiyecek, içecek ve giyecek gibi maddeler bir bakımdan hayat için gerekli, ancak diğer bakımdan çok pahalı olmaktadır, buna hayat

285

pahalılığı derler. 7. Bu konferansa ev sahipliğini siz mi yapıyorsunuz? 8. Birliktelikleri (evlilikleri) 15 yıldan beri devam ediyor, amma yavaş yavaş sonunu buluyor. 9. Kimilere göre bu Türk halk müziği sanatçısı şu sıralarda kolundan rahatsızlık geçiriyor ve hastanede tedavi görüyor. 10. Sık sık fenalık geçiriyorsunuz, muhakkak bir doktora başvurunuz. 11. Yabancı düşmanlığını hiçbir zaman kabul etmiyeceğiz. 12. Benim bu sözlerimde bir anormallik görüyor musun? 13. Hasan bey bu çocukta hiç oğlunu tanımıyor, bunun için Fatma hanım babalık testi için başvuracak. 14. Türk milli kimliğine yeni değişiklikleri getirecekler, anayasal vatandaşlığı üst kimlik olarak kabul edecekler, yani Türk kimliği 36 alt kimlikten biri konumuna gelecek.

Alıştırma 160. Örnekteki gibi şimdiki zamanda Türkçe cümle kurunuz, Rusçaya tercüme edidiniz:

ÖRNEK: Sizin − olağandışı − (kişi): Olağandışı kişiliğiniz var (Вы являетесь экстраординарной личностью).

1. Alex − neden − Türk − (vatandaş) − geçmek? 2. Kemal Derviş − ad − IMF − (Başkan) − için − geçmek. 3. Herkes − hayat − (pahalı) − şikâyetçi olmak − başlamak. 4. Başarılarınız − bu gıda şirketi − tam olarak − sizin (uygun) − göstermek. 5. Biz − medya − demokrasi − (ayrılmaz) − bir − olarak − görmek. 6. Bu iki millet − bin yıllık − (kardeş) − yaşamak − çalışmak − ancak − bu (dost) − ilişkiler − bilhassa − son yıllar − büyük zarar − görmek. 7. Bu − Başbakan − Milliyetçi Hareket − karşı − her fırsat − (düşman) yapmak. 8. Siz − ABD − ekonomik destek − (karşı) olarak − neler vermek − uygun bulmak?

Alıştırma 161. Türkçeye çeviriniz: 1. Задача принимать у себя международную конференцию в этом

году выпадает на нас. 2. Сегодня − последний день переговоров по внесению поправок в закон о воинской службе. 3. Вмешательство государства в банковский и финансовый сектор должно уменьшаться. Вместе с тем государство должно придавать гораздо большее значение обслуживанию в сфере здравоохранения. 4. В повседневной жизни люди по очень разным причинам говорят или вынуждены говорить неправду. 5. В том, чтобы пережить все эти трудности бок о бок, плечом к плечу, т.е. как единое целое, есть большой толк с точки зрения будущего вашей семьи. 6. Военные продлят свое 10-летнее присутствие в этом кризисном регионе и таким образом продлят свою роль гаранта мира и стабильности. 7. У этих нечистых на руку людей есть намерение за большие деньги осуществить злоупотребление своим служебным положением, однако вот уже определённое время полиция пристально следит за всеми их действиями. 8. Каково состояние здоровья вашей бабушки? Надеюсь, она уже поправилась? 9. У больших городов есть одна общая проблема. Пусть с виду все они чистые, но их общая

286

проблема – загрязнённость. − Какая загрязнённость? − Шумовая загрязнённость. 10. Внешнюю красоту этой девушки дополняет внутренняя красота. Рядом с ней ты узнаешь, что такое счастье.

Alıştırma 162. Rusça karşılıklarını veriniz: Otorite boşluğu; uçak temizlik hizmetçisi; dünyanın maddiyeti;

askerlerin maneviyatı; yenilikçilik; Atatürkçülük; pencere parmaklığı; gerçekçilik; gericilik; benlik saygısı; kişilik bozukluğu; konuk Başbakana sıcak yakınlık göstermek; yüksek farkındalık; arkadaşlık siteleri; evlilik dışı çocuk; farkındalık testi; hediyelik eşyalar; devletçilik; vize kolaylığı; demokratik merkeziyetçilik; meşguliyet terapisi; uluslararası meşruiyet; Tanrı’nın mevcudiyeti.

6. Burçlar: Koç (Овен); Boğa (Телец); İkizler (Близнецы); Yengeç (Рак); Aslan (Лев); Başak (Дева); Terazi (Весы); Akrep (Скорпион); Yay (Стрелец); Oğlak (Козерог); Kova (Водолей); Balık (Рыба).

7. Tepe: В турецком языке слово “tepe” в значении «пик» ас-социируется с понятием, близким к слову “dağ”. В значении же «холм, возвышенность» используется слово “yükseklik,-ği”: Moskova yedi yükseklik üzerinde bulunmaktadır. − Москва расположена на семи холмах. В значении «вершина, макушка» слово “tepe” имеет такие частичные синонимы, как “zirve” (в т.ч.: саммит; вершина в достижении чего-л.) и “doruk” (в т.ч.: пик чувств).

8. Kara: в турецком языке понятие цвета и переносное понятие, образованное на основе метафорического переноса от значения цвета, выражаются разными словами: siyah − kara; beyaz − ak; kırmızı − kızıl:

ПАЛИТРА ОБРАЗНОСТЬ, ОСНОВАННАЯ НА МЕТАФОРЕ

KIRMIZI kırmızı kalem (красная ручка) kırmızı çanta (красная сумка) kırmızı araba (красная машина)

KIZIL Kızıl meydan (Красная площадь) Kızıl Ordu (Красная армия) Kızılay (Общество Красного Полу-

месяца) SİYAH siyah çanta (чёрная сумка) siyah şemsiye (чёрный зонт) siyah renkte (чёрного цвета)

KARA «черный», в смысле «тёмный,

нехороший, мрачный, тяжёлый»: kara günler (тяжёлые дни); kara haber (плохая весть). Кроме того, означает «суша», в этом значении выступает как имя существительное: kara iklimi (континентальный климат). В устойчивых словосочетаниях и

287

именах собственных этимоло-гически может содержать значение (твёрдость, тяжесть, крупные размеры; жёсткость характера, сила, бравость): − kara taş (sertlik, ağırlık, irilik) ≠

siyah taş (renk); − Çandarlı Kara Halil; Merzifonlu

Kara Mustafa Paşa; kara Cehennem; Pehlivan Kara Ali; Kara Fatma (sertlik; kuvvetlik; yiğitlik)

BEYAZ siyah beyaz film (черно-белый

фильм; плёнка); beyaz telefon (белый телефон) Но: Beyaz Saray («Белый дом»);

beyaz mallar (бытовые электроприборы) − метонимичес-кий перенос

AK «белый» в смысле «чистый, неза-

пятнанный, невинный, седой»: yüz-akı (незапятнанная честь); ak saçlar (седина); Ak akçe kara gün için (Белая монетка, да на чёрный денёк); alnı açık yüzü ak bir adam (человек, которому нечего за себя стыдиться)

Слова, называющие цвета (как в категории «палитра», так и в категории «метафора») и слова, называющие растения и/или животные, пишутся слитно: akağaç, akkavak, aksöğüt, karaağaç, karadut, kızılağaç, sarıağaç, sarıçiçek; akbalık, akkefal, sarıbalık; akdoğan, akkuş, beyazsinek, bozayı, karakuş, karasinek

9. Örnek: (см.: ders 1(7), açıklama, 9) − аналогично правилу по ссылке слово “örnek” в таких глагольных словосочетаниях, как, например, -ı örnek almak (брать в пример кого-л.); -ı herkese örnek göstermek (ставить всем в пример кого-л.) выступает в роли наречия, т.е. не имеет падежного управления.

10. Aynen: безударная грамматическая форма “-en” была заимствована в турецкий язык вместе с арабизмами. Ее не следует рассматривать как продуктивную словообразовательную морфему. Вместе с тем арабизмы, содержащие данную морфему, в целом выступают как наречия (а также по русски могут выражаться как деепричастия, а в предложении выступать как обстоятельства образа действия). Например: tamam (целый, полный, окончательный) − tamamen (полностью), acil (срочный, неотложный) − acilen (поспешно, срочно, экстренно). У ряда наречий на “-en” в турецком языке есть более актуальные синонимы. В этом случае знание данных грамматических форм необходимо для адекватного восприятия исходного текста на

288

турецком языке, когда по тем или иным причинам автор отдает предпочтение арабизмам.

Alıştırma 163. Aşağıdaki sözlerden “-en” zarfını (наречие) kurunuz, Rusça karşılıkları veriniz:

Обращение; здание, основание какого-л. утверждения; ответ; преследование; включая, внутренний; вынужденный; предпочтение; объявление; мысль, идея; превосходный; юридическое право; сердце; закон; часть; внешний; нравственность; такой же.

Alıştırma 164. Okuyup tercüme ediniz: 1. Cumhurbaşkanı Fırat Üniversitesi’nde öğrencilere hitaben

Türkiye’nin dış politikasının ana hatlarını anlatacak. 2. Terörün ideolojisini fikren mağlup etmek şarttır, ancak o zaman terörün önüne geçmek mümkün. 3. Her günün anlam ve önemine binaen hayatımızı yaşıyoruz. 4. Takımımız zor durumda, bunun için futbolcularımızı mecburen satacağız. 5. Bu içkiyi bronşit tedavisinde ve gripe karşı dahilen kullanacaksınız. 6. Genel Müdür değişimini takiben banka hesap kartınızın durumunu inceleyin. 7. Yeni palto arıyorum, tercihen beyaz istiyorum. 8. İşte bakacaksınız, hükümetin böyle kararlarına cevaben millet sokağa dökülecek. 9. Kalben ve fikren hayatımızın son dakikasına kadar içimizde varolacaksınız. 10. Modeme şifre koymak hukuken önemli mi? 11. Bu ülke yarından itibaren hava sahasını kısmen açacak. 12. Bay Murat’ın şu çirkin sözlerine ne dersin? − Şahsen bir şey söylemiyeceğim, yani buna cevaben bir tek sözüm yok. − Şahsen ne demek? − Şahsen, bizzat demektir. − Tamam, ancak “şahsen” hangi sözden geliyor? − “Şahsen”, “şahıs” sözünden geliyor. − “Şahıs” da ne demektir? − “Şahıs”, “kişi” demektir.

Alıştırma 165. Türkçe tamamlayınız: 1. Buradan (следуя по деревенской дороге) Bingöl İl sınırına kadar

gideceksiniz. 2. Bu iş yerinde kalmak için (вынужденно) hizmet içi eğitimi görüyoruz. 3. (Умственно или физически) görev yapamayacak duruma geleceksiniz. 4. (Основываясь на пользе) yalan söylemeye nasıl bakıyorsunuz? 5. Mustafa Kemal Atatürk’ün (обращаясь к офицерам) konuşmasının ana fikirlerini anlatınız, lütfen. 6. Halen (умственно) görev yapacak durumda değilim. 7. Twitter’de böyle kötü sözler (с юридической точки зрения) serbest mi? 8. O günden beri bu tarihi bina (юридически) müze durumunda bulunuyor. 9. Yaz stajları konusunda (предпочтительно) Bankacılık bölümünün öğrencilerine staj imkanı sunacağız. 10. Ben de arkadaşlarımızın (в ответ на эти предложения) şunu söylemek istiyorum.

Alıştırma 166. Türkçeye çeviriniz: 1. Какие слова мы должны использовать, взывая к чувствам

женщины? 2. По потребностям (основываясь на потребностях) нашей

289

больницы вам следует обратиться в министерство здравоохранения. 3. Что-нибудь конкретное скажешь в ответ на вопрос: «Что ты здесь стоишь?». 4. Утром мы позавтракаем у себя в отеле, вслед за этим мы проследуем в аэропорт. 5. Используйте это лекарство наружно или внутренне в зависимости от типа заболевания. 6. Мы желаем, чтобы морально и телесно была здоровая молодёжь. 7. Мысленно я с тобой. 8. Вы используете “Facebook”? В таком случае скажите, пожалуйста, на какие моменты нужно обращать внимание с правовой точки зрения? 9. Существует список государств; так вот, некоторые страны совсем не признают эти государства, а некоторые частично признают.

Alıştırma 167. Türkçe tamamlayınız: Bu gibi büyük lüks ev(...) sahip olma(...) kalben arzu ediyoruz. Biz

Türkiye’(...) kalben çok yakın(...). Ayşe hanım çok (сентиментальная) bir kadın ve sık sık (умом) değil (сердцем) düşünüyor. Bütün bu önemli değişiklik(...) kalben ve aklen destekliyoruz. Bugün benim yaş gün(...), bütün gün içinde biz(...) çok misafir var, yani bugün ben(...) için kalben ve fiziken çok zor bir gün. Bu masraflar(...) (с законной точки зрения) kabul etmek mümkün değil. Gelecek yıl(...) itibaren ülke genel(...) sigara yasağ(...) kanunen zorunlu kılma(...) düşünüyoruz. Anababalar çocuklar(...) kanunen bakma(...) yükümlü olmaktadırlar. Bu siyasi kriz(...) yavaş yavaş ve kısmen kontrol alt(...) alıyoruz. Bu kriz(...) kısmen (решение) getirmeliyiz. Siz sadece kısmen haklı(...), çünkü kriz(...) kısmen çözüm getirmek kriz(...) çözmek anlam(...) gelmiyor. Devlet ve her aile çocuklar(...) ahlaken eğitme(...) yükümlü. İnsan (нравственно) güzel olmalı, hiç birkimse o(...) zarar görmemeli. Kimileri(...) fiziksel engelleri var, ancak kimilerinin fiziksel değil ruhen ve ahlâken engeller(...) bulunmaktadır. Her insan (постоянно) ahlâken (развитие) görmeli.

11. İyice: грамматическая форма “-ca/-ce/-ça/-çe” указывает на: а) автора, источник, отправной пункт приводимой оценки,

передаваемых слов, выражаемой точки зрения: sizce (по-вашему) → size göre − sözlerinize göre − fikrinize göre (по-вашему / по вашему мнению);

б) образ действия: erkekçe konuşmak (беседовать по-мужски) → erkek erkek konuşmak. В данном грамматическом значении синонимичной является непродуктивная заимствованная грамматичес-кая форма “-âne”, которая встречается в словах, заимствованных из арабского и персидского языков: dost → dostâne (дружеский, дружески / dostça);

в) группу, в составе которой совершается действие: ailece gezmek (гулять семьей) → aile halinde gezmek;

г) обобщенно-приблизительное количество: yüzlerce gösterici (сотни демонстрантов);

290

д) плотность, усиление (или ослабление) качества: iyice (iyiden iyiye) yorulmak (порядком устать) → fena halde yorulmak; acı → acıca (горьковатый / acımtırak − acımsı);

е) субъект действия в предложениях с пассивными глагольными формами (данная форма будет рассматриваться в грамматической теме «страдательный залог»);

ж) основа, отправная точка для анализа, сравнения и т.д.: Boyca kardeşim senden çok daha uzun, amma yaşça çok daha küçük. → Boy bakımından (açısından) kardeşim senden çok daha uzun, amma yaş bakımından çok daha küçük (По росту / с точки зрения роста мой брат гораздо выше тебя, но по возрасту / с точки зрения возраста он гораздо младше);

з) некоторые языки, образуясь от слов, называющих нацию: Rus → Rusça / Rus dili (русский язык); Türk → Türkçe / Türk dili (турецкий язык); Çin → Çince / Çin dili (китайский язык); Fransız → Fransızca / Fransız dili (французский язык); İtalyan → İtalyanca / İtalyan dili (итальянский язык); Japon → Japonca / Japon dili (японский язык); İngiliz → İngilizce / İngiliz dili (английский язык);

и) может выступать в роли непродуктивного словообразова-тельного аффикса, с помощью которого образуются имена от некоторых многосложных глагольных основ (в действительном или страдательном залоге), заканчивающихся на [-n]. Например: düşünmek – düşünce (мысль); eğlenmek – eğlence (развлечение); dinlenmek – dinlence (отдых) и т.д.

к) от вопросительного местоимения “ne” образуется многозначное вопросительное местоимение “nice”, которое означает (kaç, ne kadar çok; birçok; nasıl).

Alıştırma 168. Türkçe karşılıkları veriniz: Довольно-таки легко; хорошенько; быстренько; довольно-таки

крепкий; порядком толстый (о вещах); порядком крупный; довольно-таки длинный; открытым образом; довольно-таки медленно; по воз-расту; всей нацией; как ребёнок; коротенько; всей семьёй; по-мужски; таким образом; ранёхонько; годами; разумно; довольно-таки глубоко; по-дружески; по размерам; немного в возрасте; по-моему; чуть лишнего денег; полноватый мужчина; немного прохладная вода; мастерски; глупо, по-дурацки; известный всему миру; многократно; вежливым образом; тесноватый; порядком громадный; грубым образом; с точки зрения слова; большеватый; отвесно dik olarak; легонько / по весу; тяжелым образом / по весу; горьковато; маловато; немного отличающийся.

Alıştırma 169. Fiil cümlesi yapınız:

291

Çabukça (sıralamak); hızlıca (konuşmak); yavaşça (okumak); kısaca (söylemek); uzunca (anlatmak); ailece (dinlenmek); açıkça (cevap vermek); kadınca (şarkı söylemek); yıllarca (trend göstermek); erkence (kalkmak); iyice (kaplamak); sağlamca (birleşmek); düşmanca (ayrılmak); derince (düşünmek); ağırca (konuşmak); dostça (anlaşmaya varmak); boyca (uygun bulmamak); ustaca (çalışmak); akıllıca (liderlik yapmak); aptalca (davranmak); defalarca (teşekkür etmek); güzelce (Türkçe bilmek); darca (ceket satınalmak); kocamanca (evde oturmak); kabaca (saymak).

Alıştırma 170. Okuyup tercüme ediniz: 1. Bazı ülkeler kendi kendine diğer devletlerin iç işlerine karışmak

hakkını tanıyorlar. Biz milletçe daima buna karşı çıkacağız ve böyle hareketlerin önüne geçmeye çalışacağız. 2. Kurumumuz bütün yenilikleri takip ediyor, bir de yakında teşkilatça da kurumumuz bir dizi değişiklikler görecek. 3. Sadece bizce değil müdürümüze de göre siz işinizi en iyi bir şekilde yapıyorsunuz. Tabii ki kendinizi son derece yorgun hissediyorsunuz. Bu durumda iyice dinlenmek fikri fena değil, ancak işi tamamlamak şarttır. 4. Buna bak, güzelce konuşuyor, her sözünün ayrı bir önemi var. 5. Siz pek çok akıllıca hareket ediyorsunuz, amma bence kararlarınızın her halde en akıllıcası bu zavallı insanlara yardım etmek. 6. Türkiye-Rusya ilişkilerini yalnızca enerji işbirliği olarak düşünmemek gerek. 7. Gerçeği kolayca görmek için her insanın sorunlarına yakından bakınız. 8. Bu bilgisayar fiyatça en ucuz, ağırlıkça da en hafif modeldir. 9. Bu şehrin hikâyesi binlerce yıllık tarihe sahip olmaktadır. 10. Son birkaç yıl içinde bu olayları sıkça düşünüyorum. 11. Kapadokya, Türkiye’nin dünyaca meşhur tarihi yerlerinden ve turistlerin gözde yerlerinden biridir, her yıl buraya dünyanın dört bir yanından yüz binlerce turist geliyor ve insanoğlunun tarihine kavuşuyor. 12. Mesafece çok daha kısa yoldan gitmeyi düşünüyorsunuz, amma bir bakımdan bu yol üzerinde bir tek benzin istasyonu yok, öbür bakımdan da dağlık araziden geçiyor, yani yokuşlar ve inişler bir birini izliyor, bence bir problem yapmamak için daha uzun yoldan gitmek daha iyi olacak.

Alıştırma 171. Türkçe tamamlayınız: 1. Her savaş(...) askerler dışında kadınlar, yaşlılar ve çocuklar dahil

olmak üzere (десятки, сотни, тысячи, сотни тысяч), dünya savaşları sırasında da (миллионы) sivil insan hayatını kaybetmekte, işte savaşın en acı yüzü (это). 2. Sizler dahil bir kimse(...) hiç bir zaman asla fenalık yapma(...) düşünmüyoruz bile, o halde niçin bize (враждебно) bakıyorsunuz ve hiç konuşmuyorsunuz? 3. Artık sınavlarınız geliyor, yani (хорошенько) ders çalışmak zorundasınız, aksi halde (остаться на второй год) mümküm. 4. Sınıfımızda pek çok kişi değişik yabancı dilleri biliyor, meselâ Hasan (китайский язык), Erdal (английский и немецкий языки), Hüsamettin (французский и итальянский языки), Ayşe (узбекский язык) biliyorlar,

292

ben de birkaç yabancı dil biliyorum, amma bu yabancının dili biz(...) yabancı geliyor, o ne millet(...) acaba? − O (японец) ve tabii ki (по-японски) konuşuyor. 5. Türkiye baklava, lokum gibi (всемирно известные) tatlıların diyarıdır. 6. Siz hep (по-детски) konuşuyorsunuz, ancak siz artık büyük(...), (по-мужски) konuşunuz da herkes siz(...) saygı besle(...). 7. Önümüzdeki yılı birbirimizden (на многие километры) uzakta geçirmek zor(...) olacağız. 8. Bu mevsim(...) Ak deniz sahil(...) (наипрекраснейшим образом) dinleneceksiniz. 9. Bu teklifiniz(...) (хорошенько) düşünmek gerek. 10. Bu konu(...) muhakkak (по-братски) konuşmak gerek. 11. (По возрасту) ben(...) daha küçüksün. 12. Oğlum (часами) bilgisayar(...) başında oturuyor ve hep çalışıyor. 13. (По-вашему) bu kitap nasıl? – (По-моему) bu kitap çok iyi. 14. (Тебе) ince bir soru (открыто) sormak mümkün mü? 15. (Сотни тысяч) lise öğrenci(...) bu yaz üniversiteye girme(...) deneyecek. 16. Böyle ciddi iş(...) yine (по-детски) davranıyorsun. 17. Daha (по-человечески) bir yaşam(...) istiyoruz.

Alıştırma 172. Okuyunuz, her cümleye soru sorunuz,Türkçe anlatınız: Türkiye oldukça engebeli bir görünüme sahiptir. Türkiye, yüksek bir

ülkedir. Ortalama yükseltisi 1.131 metre’yi bulmaktadır. Kuzey ve güneyde sıradağlar uzanmaktadır. Kuzey Anadolu Dağları ve Toroslar, Doğu Anadolu Bölgesi’nde birbirine iyice yaklaşmaktadır. Bunun neticesinde yükselti değerleri batıdan doğuya doğru artmakta. Türkiye’nin başlıca geniş düzlükleri Çukurova, Konya Ovası ve Harran ovalarıdır. Türkiye’nin Trakya toprakları fazla yüksek değil.

Trakya. Türkiye, Avrupa Kıtasında Trakya Yarımadası üzerinde ve Asya Kıtasında Anadolu Yarımadası üzerinde yer almaktadır. Ülke topraklarının sadece 1/33-i Avrupa’dadır. Trakya’nın yüzölçümü 24.370 km² dir.

Gökçeada. Ege denizinde bulunmaktadır. Bu adanın daha birkaç ilginç özelliği vardır. Türkiye’nin adaları içinde yüzölçümü açısından en büyük biridir. Bu ada Türk ve Rum toplumlarının dostluğunun ve kardeşliğinin en iyi örneğini göstermektedir. Adanın her adımında tarihi ve doğal güzelliklerini görmek ve hissetmek doğal bir şeydir.

Gökçeada’nın sessizliğini sadece denizin dalgaları bozmakta, adanın koylarında ve sahillerinde ve denizin berrak sularında yorgunluğunuzu atabileceksiniz.

293

Tuz gölünde çamur banyosuna girmek ve arasıra flamingoları görmek mümkün (Metin: http://www.biriyilik.com; resim: commons.wikimedia.org)

Alıştırma 173. Eş anlamlı karşılıkları veriniz: Önüne geçmek; saygı duymak; Moskova ziyareti; uzman; farketmek;

zannetmek; zor hayatından yakınmak; sözlerini yerine getirmek; çalışmanın yeni formulü; hedeflerimize yaramak; kalori cetveli; azami; şükran; müteşekkir; para çalmak; bu milletin etnik yüzü; daha bir örnek; siyasi eğilimler; imkanlarımız nispetinde; negative; bilinç; kıyı; yanardağ; kesim; ortalama; yayla; büyük miktar teşkil etmek; ailenin ev masrafları; şadırvan; deprem; askeri mevcudiyet (varlık); yeni etnik profiline kavuşmak; yeni hayatın simgesi; elverişli hava koşulları; parkta dolaşmak; bu sözlerden hoşlanmak; patent; ön söz.

Alıştırma 174. Türkçe söyleyiniz: Геостратегическое положение Турции; перекрёсток цивилизаций;

слияние двух самых крупных рек страны; политическая география региона; все реки мира; продавать товары российского производства; поворотная точка; вопрос жизни и смерти; по окончании заседания; ветер перемен; проект «Голубой поток»; смесь сахара и соли; новый политический подход; внешний вид в форме прямоугольника; средние показатели температуры; страны Персидского залива; разлечься на кровати; узкая полоса побережья; проводить плодотворные переговоры; челночная торговля; количество проживающих в Москве; плотность населения; достичь отрицательных демографических показателей; протекать по территории Турции; символ человека общества; грязевая ванная; красота фламинго; реформа алфавита; танцевать вальс; подвергать риску покой семьи; официальный представитель Кремля; выставить за порог Европы; тройка «США, Россия, Китай»; демокра-тические реформы; продолжать полемику; инфляция в размере 5%; красивые окрестности Москвы; обладать широким кругом полномочий; оставить позади своё прошлое; развешивать афиши на стенах домов; обычаи и традиции; скорая помощь; пожарная служба; корпоративная культура; вброс мяча из-за боковой; мировоззрение; пансион; делать то, что полагается по своей должности; выездная виза; держать форму.

Alıştırma 175. Rusça söyleyiniz: Katkı payı; barış ortamına katkıda bulunmak; Türkiye’nin de katkısını

beklemek; görüşme fırsatına kavuşmak; bağlantı gücü; bağlantı yapmak; su projesine para katkısını yapmak; köy nüfusu; geri sayım; nüfus sayımı; nüfus yoğunluğu; halk edebiyatı; halk dili; Rusya’nın halkları; ev halkı; kesin söz; kesin cevap; kesin fiyat; özel kesim; söz kesimi*; ormanlık alan; çam ormanlığı; Büyük Oktobr devrimi; Bakanlar Kurulu’nun açık oturumu; Atatürk’ün alfabe inkılâbı; Allahın yadigârı; denizden körfeze girmek; birkaç

294

yudum su yapmak; tâ Irak sınırına kadar uzanmak; iki yıl boyunca; yeni bilinç biçimi; geniş bir arazi kaplamak; sorularını sıralamak; atış kesimi; üniter devlet yapısına kavuşmak; sivil toplum örgütü; fiziki zarar; fiziksel aktiviteler; yayı elinde tutmak; kötü servisten yakınmak; çocukları aktivitelere götürmek; sanal ortamda çalışmak; beyin jimnastiği yapmak; acil durum numaraları; ileri görüş; merhum; uyanış; saf saf; gözlerini kaçırmak; kayıplara karışmak.

* Проверьте свой вариант по словарю Турецкого лингвисти-ческого общества (www.tdk.gov.tr).

Alıştırma 176. Başka bir deyişle söyleyiniz: 1. Havalar daha soğuk oluyor. 2. Biliyoruz, bu işi siz yapacaksınız,

yani bu iş usta elinden çıkacak. 3. Biliyoruz, yakında benzin fiyatları yükselecek. 4. Bu sıcağa çok çabuk doyacaksınız. 5. Düzenli olarak egzersiz yapıyoruz. 6. Fevkalade güzel görünüyorsunuz. 7. Bütün bu vergileri ödemek payıma düşüyor. 8. Çok yemek yiyorum, ancak hiç doymuyorum. 9. Yarın bu güzel ülkeden gideceğiz. 10. Bu ortamda bizim bağlantılarımız söz konusu olamaz. 11. Bu kıza bakınız, bir deri bir kemik. 12. Bu büyük para dahi size yaramayacak.

Alıştırma 177. Ters anlamlı karşılıkları veriniz: Tarihi bir iz bırakmak; bu işten vazgeçmek; insan haklarına saygı

göstermek; şüphelerim büyüyor; göreve gelmek; okuldan eve getirmek; her öğünde çok doymak; fırsatı kaçırmak; olumlu cevap vermek; düz arazi; yükseklik; buradan ayrılıyorum; problemin gerçeğine yaklaşmak; düşüş; alış; azalmak; asgari.

Alıştırma 178. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: kıyma − tuz: kıymanın içine tuz koymak Mönü − yemek − sipariş; zor sene − yorgunluk; ekmek fiyatları − yeni

zam; sofra − servis; ön − binbir şart; bu olaylar − imza; yeni bina − temel; İstanbul − Avrupa kısmı; bu mal − kullanım süresi; sönmüş yanardağ − tepe; dağ − tepe − aşağı.

Alıştırma 179. Okuyup tercüme ediniz: 1. Bu nedir ve şu nedir? − Bu bir Türkiye haritası ve şu Türkiye

kilometre cetvelidir. 2. “El altından yönetmek” ne anlama geliyor? − “El altından”, üstü kapalı bir şekilde demektir, yani “el altından yönetmek” üstü kapalı bir şekilde yönetmek demektir. 3. Burası körfez mi, koy mu? − Burası körfezin bir koyu. 4. Devlet Başkanı, Hindistan gezisini takiben Merkez Bankası’nın faaliyetlerine yönelik bazı tekliflerde bulunacak. 5. Kremlin Sözcüsüne göre devletin bu asıl kurumlarından birini yakında yapısal reformdan geçireceğiz. 6. Neye bakıyorsunuz? − Dolar bozmak gerek, bunu nerede yapacağım. Az ileride bir banka ofisi var, orada yapacaksınız. 7.

295

Türkiye’nin Fırat ve Dicle gibi en büyük nehirleri nereye akmakta? Fırat Türkiye ve Suriye üzerinden akmakta ve Irak topraklarına girmekte, Dicle de Türkiye ve Irak üzerinden akmakta. Irak’ta iki nehir birleşmekte ve Basra Körfezine dökülmekte. 8. Daha nice kural var da aklımız bunları tutmuyor. 9. Arabanızı ustaca park ediyorsunuz, maşallah! 10. Son 30 yılın en aptalca işini yapıyorsunuz, aptalca hareket ediyorsunuz. 11. Sizi bozacak değiliz, günaha girmek istemiyoruz. 12. Çocuklara ne kadar harçlık vermeliyiz? − Bellidir ki harçlık oranı çocuğa (onun doğasına ve yaşına) ve aileye göre değişebiliyor. Bir de ilkokul öğrencilerine harçlıklarını günlük, ortaokul ve lise öğrencilerine de haftalık olarak veriniz. Çocuklar küçük yaşlardan itibaren para yönetimini öğrenmeli.

Alıştırma 180. Türkçeye çeviriniz: 1. У этого журналиста много читателей? 2. До скольких ты умеешь

считать? 3. Откройте последний роман Орхана Памука на странице «Введение» и начните читать. Вы получите большое удовольствие от этого романа. 4. В России в масштабах всей страны существует значительная разница по времени. 5. В некоторых странах по сей день людей казнят через повешение. 6. Восток Турции − горный регион, поэтому там сейсмически активная зона. 7. Мы хорошо знаем, что из себя представляет этот человек. Он падок на деньги. 8. Для этой дамы сидеть на диете очень сложная вещь, иногда вечерами она нарушает диету. 9. У этого товара очень короткий срок годности, поэтому его нужно употребить в короткий срок. 10. За такими длинными волосами нужно хорошенько ухаживать, чтобы они однажды не спутались.

Alıştırma 181. Dinleyerek Rusça söyleyiniz: 1. Yaş günüm Yay burcuna denk geliyor. 2. Ceketin böyle biçimi

hoşuma gitmiyor. 3. Önümüzdeki yıl şirketlerimiz birleşiyor. 4. Bu nedir? − Bu bir hevenk muz. 5. Bu nedir? − Bu bir salkım üzüm. 6. Bu nedir? − Bu bir torba kömür. 7. Bu nedir? − Bu bir dizi fikirler. 8. Bu nedir? − Bu bir avuç bozuk para. 9. Burası zengin bir kömür havzası. 10. Er veya geç görevinizin gereğini yapacaksınız. 11. Bu vahşi ve yırtıcı hayvanlara yaklaşma da kötü bir şey olmasın. 12. Sessizliği dinlemeyi biliyor musun? − Vallahi sessizliği dinlemek nedir bilmem. 13. Sana çıkışacak değilim. 14. Bu adam şoför olmaktan utanıyor ve kendi kendine kızıyor. 15. Dünya krizi ABD ekonomisini riske atıyor. 16. Haddimi iyice biliyorum. 17. Farzetmek değil, doğru düşünmek gerek. 18. Bu yeni araba Hasan beyin göz bebeği tam günü arabada geçiriyor. 19. ABD Türkiye’nin nesinden hoşlanmıyor? 20. Şirketimize ait gelişmelerden haberdar olmak istiyorum.

Alıştırma 182. Türkçe söyleyiniz:

296

1. Звонят в дверь. Интересно, кто там? 2. Не бросай свою машину по ночам перед дверью дома, чтобы её не украли. 3. От чьего имени вы ко мне обращаетесь? 4. Ключевым звеном системы образования должны быть педагоги. 5. Когда они будут закладывать фундамент нового корпуса своего университета? 6. Они сделают из меня «отбивную»! 7. Хасан-бей − лингвист. 8. Пусть справедливость восторжествует! 9. Из этой страны в год угоняют несколько самолётов. 10. Мы намерены вежливо отклонить предложение господина Мурата. 11. Он умеет хорошо петь? − Откуда ему уметь! 12. У этого государства пустая казна.

Alıştırma 183. Türkçe söyleyiniz: Специалист по ремонту машин; специалист по турецкой кухне;

специалист социальной службы; специалист-дерматолог; специалист в области моды; диетолог; специалист по питанию; сейсмолог; специалист по внешней политике; специалист по продажам; энергетик; специалист по связям с общественностью; специалист по вопросам детского здоровья и детских заболеваний; мебельщик; лингвист; специалист в области электронной торговля; специалист по мобильным телефонам; специалист по правам человека; романист; специалист по речевым нарушениям; политолог.

Alıştırma 184. Sorulara cevap veriniz: 1. Havuç nedir? 2. Parmak nedir? 3. Barkod ve karekod okuyucusu ne

yapıyor? 4. Tercih etmek ne demek? 5. Ev hizmetçisi ne yapıyor? 6. İndirim nedir? 7. Usta işini nasıl yapıyor? 8. Fiyat zammı nedir? 9. Servis nedir? 10. Öğün nedir? 11. Karakter nedir? 12. Yolcu otobüsü şoförüne halk dilinde ne derler? 13. Bir odanın metrekarelerinin toplamına ne derler? 14. Fevkalade güzel kıza edebiyatta ne derler? 15. “Zayıflamak” ne anlama geliyor?

Alıştırma 185. Örnekteki gibi yapınız: ÖRNEK: Хюсаметтин каждый шанс использует себе на пользу

(Hüsamettin her fırsatı yararına kullanıyor. − Yani Hüsamettin fırsatçı). 1. Онер производит и продаёт кондитерские изделия. 2. Эгемен не

любит новшества, не приветствует их и всегда выступает против них. 3. Господин Джунейт не обычный врач, потому что в своем лечении он использует волшебные чары. 4. Джахит в своей речи использует брань. 5. Фахри не думает только о себе, в каждом деле он готов на самопожер-твование. 6. Левент в этой фирме отвечает за финансовые вопросы, а Дуран − за все вопросы. Они оба владеют акциями и долями капитала этой фирмы. 7. Господин Гюльтекин руководит финансовыми вопросами нашей административной области. 8. Садун и Давут разделяют общие взгляды и понимание.

Alıştırma 186. Türkçe karşılıkları veriniz:

297

Журналист, газетчик; авиатор; работник сферы услуг; дворник; мятежник; деятель искусства; картёжник; заядлый игрок, мошенник; фальсификатор; заместитель, помощник; фокусник; жонглёр огнём; приглашающий, манящий; почётный сопровождающий делегации; убеждённый верующий; заинтересованный; компетентный; кассир; правитель; казначей; грешный; красноречивый; конфликтный человек; кондитер; шутник; кузнец.

Alıştırma 187. Türkçe tamamlayınız, cümle kurunuz: Her düşüş (...). Taş üstünde (...). Ağız dolusu (...). Gidiş o (...). Allah

düşmanın (...)! Bir elmanın yarısı (...). Alnı açık (...). Ak akçe (...). Dağ dağa kavuşmaz (...). Gezen kurt (...). Çalma elin kapısını (...). Atma Recep (...)! Görünen köyün (...)! Bilmemek ayıp (...). Varlığa (...). Deme (...)!

Alıştırma 188. Türkçe tamamlayınız: 1. Bak! Burası kirli mi kirli! − Не обращай внимания! 2. Çin’in

başkenti nedir? − Дальше! 3. Bugün çok işim var, vallahi çok meşgulüm! Yani bu işiniz öbür bir güne kalsın. İnşallah yarın mı olsun öbür gün mü olsun, amma boş vaktim çıkacak. O zaman sizin işinize de bakacağım. − Не откладывай на завтра то, что можно сделать сегодня! 4. Bir tanem! Bu kolye vallahi fevkalade güzel, amma çok pahalı. Benim de biliyorsun şu anda pek fazla param yok! Ну ты понимаешь! 5. Bizim arkadaşımız daima her işi ustaca yapıyor. İşte bir bakınız, bu işi de çok profesyonel, bunun bir tek kusuru yok her halde. − Без комментариев! 6. Orhan her işte çok yavaş gidiyor ve daima geride kalıyor! − Что говорить о его положении! 7. Bu her iki restoran gerek yer olarak çok güzel, gerekse her ikisinde yemekler çok lezzetli. Hangisini akşam yemeğimiz için daha uygun buluyorsunuz? − Без разницы! Вам виднее! 8. Benim herşeyim lükstür: lüks bir evim, lüks bir arabam daha bilmem ki lüks neyim var! − Не заливай! 9. Komşunuz İsmail bey nasıl bir adam biliyor musunuz? − Biz kendisini hiç tanımıyoruz. Мы с ним здороваемся, не более, вот и всё. Amma belki bir diğer komşumuz Cüneyt bey biliyor. − Да что вы! Что он может знать!

Alıştırma 189. Rusça ve Türkçe karşılıkları veriniz: Uluslararası İlişkiler Fakültesi; факультет международно-экономи-

ческих отношений; Uluslararası Hukuk Fakültesi; факультет между-народной журналистики; Siyasi Bilimler Fakültesi; факультет международного бизнеса и делового администрирования; Uluslararası Enerji Politikası ve Diplomasisi Enstitüsü; Avrupa Hukuku Enstitüsü; Кавказ; Balkanlar; партнёрство цивилизаций; DTÖ; Фракия; Anadolu; Средиземное море; Ege denizi; Мраморное море; İran; Нахичевань; Alp; Гималаи; Kuzey Anadolu Dağları; горы Тавр; Ağrı Dağı; МВФ; KDV;

298

Большой театр; Kyoto Protokolü; Торгово-промышленная палата России; Bolonya süreci; МАГАТЭ; Büyük Ortadoğu Projesi Eş Başkanı.

Alıştırma 190. Cümle yapınız: Gitarın akordu; kalp atışı; giriş katı; kuş bakışı; U dönüşü; ön plan;

horul; gramer testi; dönmedolap; projenin potansiyeli; saygı duruşu; çocuğun okul karnesi.

BİREYSEL ETÜT ÇALIŞMALARI 1 Nolu Ödev. 3, 6, 7, 9, 10, 12, 14, 16, 18, 19, 22, 23, 26, 27, 34 Nolu

Alıştırmalara dayalı olarak Türkçe karşılıkları veriniz: Высчитывать по курсу; специальное предложения банка; долги по

налогам; оплачивать из своего кармана; терять свою сущность; основываться на неверных расчётах; кресло министра; принципиальный человек; гарант мира; гарантийное письмо; уровень развития; климатический датчик; радио «Голос Америки»; влиятельное лицо, важная шишка; брать курс на весну; малообеспеченные семьи; социальное правовое государство; встреча на высшем уровне; влиятельный политик; контрафактные лекарственные препараты; близлежащие рестораны; как всегда; покупательная способность; низкое качество; гоготать во всё горло, ржать как кони; спальный комплект; чувство признательности; совершать поездку по стране; дом культуры; рекламная кампания; выходить на пешую прогулку; на другом краю света; получать свою долю; внеаудиторная деятельность; передать в руки правосудия.

2 Nolu Ödev. 35, 47, 49, 52, 55, 59, 60, 62, 64, 66, 68, 76, 85, 87, 92, 93, 94 Nolu Alıştırmalara dayalı olarak Türkçe karşılıkları veriniz:

Расти в должности; ужасно не любить; пародист; МАГАТЭ; манящий внешний вид; выдворять; скрытно руководить; марш мира; ручная работа; сущность человека; в свете полемики; лишать кого-л. покоя; лишать кого-л. сна; отводить глаза; пропускать воздух, подтравливать; наигрывать на гитаре; грамматический тест; принимать на свой счёт; принимать за человека; олимпийские игры; успех, достижение; люди из народа; заход солнца; вложить своё сердце; социальные сети; делать из нас нас самих; продемострировать свой ход, течение; пролить свет на что-л.; применять двойные стандарты; поддерживать физическую форму; выдумки, фантазии астрологов; выпадать на мою долю; руководители медиа изданий; продать за бесценок; причинять душевное беспокойство.

3 Nolu Ödev. 95, 97, 98, 99, 103, 107, 108, 110, 111, 120, 122, 125, 126, 130, 132, 134, 135, 137 Nolu Alıştırmalara dayalı olarak Türkçe karşılıkları veriniz:

299

Готовить кадры; политика открытых дверей; товары широкого потребления; сделать причёску, укладку; поколение «некст»; решать дипломатическими путями; сбалансированно питаться; страна возможностей; протестировать; сдержать слёзы; спать на спине; храпеть во сне; эргономичное кресло; вести здоровую полемику; брать под гарантию, гарантировать; приводить в соответствие с текущими условиями; в сфере трудового права; тяжёлое налоговое бремя, налоговая нагрузка; в сфере коммуникационных технологий; устанавливать нормы нравственности; программы социальной поддержки; делать то, что полагается по должности; потребление овощей турецкого производства; передаваться из поколения в поколение; жёсткий диск компьютера; давать повод для различных комментариев; материальное положение людей; футбольное поле; вальсировать; представлять общественности доклад; материально-техническая база; ни во что не ставить.

4 Nolu Ödev. 139, 141, 142, 151, 153 Nolu Alıştırmalara dayalı olarak Türkçe karşılıkları veriniz:

Наесться досыта, до отвала; оставить после себя имущество; переходить на светофоре; встать в позу перед Европой; нам даже в голову не придёт; песчинка; срок хранения, использования, эксплуатации; поворотная точка; вопрос жизни и смерти; кризисное управление; обратный отсчёт; добро, благое дело; необходимость; особенность; лидерство; щепетильность; созидательность; соответствие; чёткость, прозрачность, транспарентность; тяжесть, вес; окончательность; детство; братство; зло; детские годы; загрязнённость; длина; новшество, инновация; подлость; молодость, молодёжь; пожилой возраст; слабость, худоба; глубина; сытность; щедрость; скупость; усталость; бодрость; грубость; вежливость, деликатность; расстройство, грусть; удовлетворение; счастье; способность, компетентность; строптивость; полнота, тучность; богатство; личность, облик; разгильдяйство, безделье; вежливость, благородство; спокойствие; путаница; сложность, запутанность; глупость; мусорка; очки; путешествие, поездка; рассеянность, задумчивость; нагота; реальность.

5 Nolu Ödev. 154, 155, 159, 162, 165, 171, 181 Nolu Alıştırmalara dayalı olarak Türkçe karşılıkları veriniz:

Температура воздуха; гражданская авиация; родственные узы; подготовительное отделение; политика гласности; дружеские отношения; чувство вражды; отсутствие внимания; нарушения работы сердца; территориальная целостность; состояние, имущество; дороговизна жизни; ксенофобия; вакуум власти; инновационность; Кемализм; оконная решётка; реализм; реакционизм; чувство уважения

300

собственного «я»; расстройство личности; острое ощущение, восприятие; внебрачный ребёнок; этатизм); облегчение получения визы; демократический централизм; трудотерапия; международная легитимность; существо Всевышнего; летние стажировки; погибнуть; рано или поздно.

301

ПРИЛОЖЕНИЕ Условные сокращения:

d.1(7)-s.2: ders 1, sözlük 2 / d.1(7)-§2: ders 1(7), § 2 / d.1(7)-al.45: ders 1, alıştırma 45 / d.1(7)-s.1-aç.1: ders 1(7), sözlük 1, açıklama 1 abacı kebeci ya sen neci, d.2(8)-s

acele eden yolda kalır, d.1(7)-s.1

acele etmek, d.1(7)-s.1

acele işe şeytan karışır, d.1(7)-s.1

acele, d.1(7)-s.1 acıktırmak, d.2(8)-s

acil durum numaraları, d.3(9)-al.120

acil ihtiyaç kredisi, d.2(8)-al.14

acil, d.1(7)-s.1

acilen, d.3(9)-s.2-aç.10 açı, d.2(8)-s açık kapı politikası, d.3(9)-al.97

açıklık politikası, d.3(9)-al.154

açıköğretim sınavı, d.2(8)-al.75

açıköğretim, d.2(8)-s

açmak, d.2(8)-s ad(ın)a, d.3(9)-s.1 adalet, d.3(9)-s.1 adalete teslim etmek, d.3(9)-al.34

adalete teslim olmak, d.3(9)-s.1

adama dönmek, d.1(7)-s.2

adamdan saymak, d.3(9)-al.66

adamın aklına bak, d.1(7)-s.2

adamın iç yüzünü (damarını) bilmek, d.3(9)-al.59

adeta, d.3(9)-s.1 adım atmak, d.3(9)-s.1 afiş, d.3(9)-al.130 ağ, d.2(8)-s ağına düşmek, d.2(8)-

al.44 ağır top, d.3(9)-s.1

ağır vergi yükü, d.3(9)-al.125

ağırlık, d.3(9)-al.153 ağız dolusu kahkaha atmak, d.3(9)-al.18

Ağrı Dağı, d.3(9)-s.2 ağz(ı)ndan çıkmak, d.1(7)-s.2

ahbap kusuruna bakan ahbapsız kalır, d.1(7)-s.1

ahlâken, d.3(9)-s.2-aç.10

ahududu, d.2(8)-s ailesel, d.2(8)-al.46

ait, d.2(8)-§2 ak akçe kara gün için, d.3(9)-s.2-aç.8

Ak deniz, d.3(9)-s.2

ak saçlar, d.3(9)-s.2-aç.8 akademisyenler, d.2(8)-s akarsu, d.3(9)-s.2 akılsal, d.2(8)-al.46 akım, d.3(9)-s.2-aç.2 akl(ı) gitmek, d.1(7)-s.2 akl(ı)ndan zor(u) olmak, d.1(7)-s.1

akl(ın)dan çıkmak, d.1(7)-s.2

aklının ucundan geçmek, d.3(9)-al.142

akmak, d.3(9)-s.2 akord, d.3(9)-al.60 akrabalık bağları, d.3(9)-al.154

Akrep, d.3(9)-s.2-aç.6 akşam üstü, d.2(8)-s aktif deprem sahası, d.3(9)-s.2

302

aktif, d.3(9)-al.135 alabalık, d.2(8)-s alâkadar, d.3(9)-s.1-aç.4 alan, d.2(8)-s albüm, d.3(9)-s.1 alçaklık, d.3(9)-al.153 aletli kondisyon salonu, d.2(8)-s

alfabe inkılâbı, d.3(9)-s.2-aç.1

alım gücü, d.3(9)-s.1

alış veriş, d.1(7)-s.1 alış, d.3(9)-s.1 Allah ayırmasın, d.2(8)-al.54

Allah bağışlasın, d.1(7)-§2.7

Allah bir yastıkta kocatsın, d.1(7)-§2.7

Allah düşmanın başına vermesin, d.3(9)-al.49

Allah göstermesin, d.1(7)-§2.7

Allah korusun, d.1(7)-§2.7

almak, d.2(8)-s

alnı açık yüzü ak bir adam, d.3(9)-s.2-aç.8

Alp, d.3(9)-s.2 alt kimlik, d.2(8)-al.48

alternatif, d.2(8)-s altı ay, d.3(9)-s.1-aç.5 amaç, d.1(7)-s.1 amatör öğretmen, d.1(7)-al.4

ambulans, d.3(9)-al.120 ana bilim dalı, d.2(8)-s

Anadolu, d.3(9)-s.2 ananevi, d.2(8)-s anlam, d.1(7)-s.2 anlamak, d.3(9)-s.1 anlamına gelmek,

d.1(7)-s.2 Anlarsın ya, d.3(9)-s.1

anlaşma, d.2(8)-al.59 anlatmak, d.3(9)-s.1 anons, d.1(7)-s.2 antipati beslemek, d.2(8)-al.44

aptallık, d.3(9)-al.153 araba sürmek, d.2(8)-s

arabanın direksiyonuna geçmek, d.1(7)-s.1-aç.6

aramak, d.3(9)-s.1 araştırma merkezi, d.2(8)-s

ardı ardına, d.2(8)-aç.3 arena, d.2(8)-al.59 arıcı, d.3(9)-s.1-aç.4 arka arkaya, d.2(8)-aç.3 arkada bırakmak, d.3(9)-

al.141 arkada mal bırakmak, d.3(9)-al.141

armağan, d.1(7)-s.1 art arda, d.2(8)-aç.3 artmak, d.3(9)-s.1 asgari, d.3(9)-s.1 askere gitmek, d.1(7)-

s.2 askıda kalmak, d.1(7)-s.2

askıda kalmak, d.2(8)-al.2

aslan gözüyle bakmak, d.1(7)-al.25

aslan, d.3(9)-s.2-aç.6

aslında, d.1(7)-s.2 asmak, d.3(9)-s.1 aşağı yukarı, d.1(7)-s.1 aşağı, d.1(7)-s.1 ata oynamak, d.2(8)-

al.89 Atatürkçülük, d.3(9)-al.162

ateşbaz, d.3(9)-s.1-aç.4 atım, d.3(9)-s.2-aç.2 atış meydanı, d.3(9)-al.77

atletizm pistleri, d.2(8)-s atletizm, d.2(8)-s atma Recep, din kardeşiyiz, d.3(9)-s.1

atma, d.3(9)-s.1 atmak, d.3(9)-s.1 avukat reddetmek, d.1(7)-al.60

avukat, d.1(7)-al.60 ayağ(ı) gitmemek, ayağa kalkmak, d.1(7)-

303

d.1(7)-s.2 s.2 ayak ayağa, d.2(8)-aç.3 ayaklarım geri geri

gidiyor, d.2(8)-al.20 ayakta durmak, d.1(7)-s.2

ayıp, d.1(7)-s.2 aykırı, d.2(8)-§2 aynen, d.3(9)-s.2 aynı anda, d.3(9)-al.34 ayrı yer tutmak, d.2(8)-

al.44 ayrı zevk, d.1(7)-s.2

ayrılmak, d.3(9)-s.2 ayrılmaz, d.2(8)-s ayrıntı, d.1(7)-s.1 ayva, d.2(8)-s az olsun, uz olsun,

d.1(7)-s.1 azalmak, d.3(9)-s.1

azami, d.3(9)-s.1 badminton, d.2(8)-s bağımlı, d.1(7)-s.1 bağlantı, d.3(9)-s.2 bağlar, d.2(8)-al.59 bağlı, d.2(8)-§2 bakım, d.3(9)-s.2-aç.2 bakış açısı, d.2(8)-s bakmak, d.1(7)-s.1 balık, d.3(9)-s.2-aç.6 Balkanlar, d.2(8)-s balkon, d.2(8)-s banka kampanyası, d.3(9)-al.3

barış tesis etmek, d.2(8)-al.62

barış yürüyüşü, d.3(9)-al.52

barış, d.2(8)-s barışın güvencesi, d.3(9)-al.7

barkod, d.3(9)-s.1

basketbol, d.2(8)-s baş başa, d.2(8)-aç.3 baş(ı) belaya (derde) girmek, d.1(7)-s.2

baş(ı) sıkıya gelmek, d.1(7)-s.2

Başak, d.3(9)-s.2-aç.6 başarı bursu, d.2(8)-al.30

başlamak, d.1(7)-s.1 başlangıç fiyatı, d.2(8)-al.22

başlangıç, d.2(8)-s

baştan başa, d.2(8)-aç.3 başvurmak, d.2(8)-s batmak, d.1(7)-s.1-aç.6 bavul ticareti, d.3(9)-s.2 bebek, d.1(7)-s.1 beden gücüne dayalı iş,

d.2(8)-al.105 bedensel, d.2(8)-al.46 beğenmek, d.3(9)-s.1 beklemek, d.2(8)-s belge, d.2(8)-s belgesel, d.2(8)-al.46 benlik saygısı, d.3(9)-

al.162 benzin istasyonu, d.1(7)-s.2

beri, d.2(8)-§2 beslemek, d.2(8)-s

beslenme programı, d.2(8)-al.41

beslenme, d.2(8)-s beş yıl, d.3(9)-s.1-aç.5

bey gibi yaşamak, d.1(7)-s.2

beyaz eşya, d.2(8)-al.37 beyin jimnastiği yapmak, d.3(9)-al.97

bırakmak, d.3(9)-s.1 biçim, d.3(9)-s.2 bifteklik et, d.3(9)-s.1 bilgi yuvası, d.2(8)-al.130

bilgili, d.3(9)-s.1-aç.4 bilgisayarın Hard Diski, d.3(9)-al.130

bilinç, d.3(9)-s.2 bilmek, d.3(9)-s.1 bilmemek ayıp değil, öğrenmemek (sormamak) ayıp,

304

d.3(9)-s.1 binaen, d.3(9)-s.2-aç.10 binmek, d.1(7)-s.1 bir açıdan, d.2(8)-s bir bakımdan, d.1(7)-s.1 bir daha, d.1(7)-s.1 bir deri bir kemik,

d.3(9)-al.176 bir elmanın yarısı o, yarısı bu, d.3(9)-s.1-aç.5

bir gün gelsin, d.1(7)-s.2 bir kenara atmak, d.3(9)-al.138

bir sola bir sağa bakmak, d.1(7)-al.57

bir şey üzerinde durmak, d.1(7)-s.1

bir şeye (...) gözüyle bakmak, d.1(7)-s.2

bir tek, d.1(7)-s.1 birey, d.2(8)-s birim, d.2(8)-s birleşim, d.3(9)-s.2 birleşmek, d.3(9)-s.2 birlik, d.2(8)-al.59 bisiklet, d.3(9)-s.1 bitirmek, d.2(8)-s bitkin duruma gelmek,

d.1(7)-s.2 bitmek, d.1(7)-s.1 bize sahip olmak,

d.2(8)-al.3 bizi biz yapmak, d.3(9)-al.85

bizzat, d.1(7)-s.1 Boğa, d.3(9)-s.2-aç.6 boğaz boğaza gelmek, d.2(8)-al.20

boğaz(ı)na durmak, d.1(7)-s.2

Bolonya (Bologna) süreci, d.2(8)-s

bonfile, d.3(9)-s.1

borç altına girmek, d.1(7)-al.21,s.2

borç altından çıkmak, d.1(7)-al.21

borç, d.2(8)-§2

boş başak dik durur, d.1(7)-s.1

boş dönmek, d.1(7)-s.2 boş durmak, d.1(7)-s.2

boşa gitmek, d.1(7)-s.2 boykot etmek, d.1(7)-s.2 boyunca, d.3(9)-s.2 boyut, d.2(8)-s bozmak, d.3(9)-s.2 böğürtlen, d.2(8)-s böl ve yönet, d.1(7)-§2.7 bölge, d.3(9)-s.2 brüt ücret, d.2(8)-s brüt, d.2(8)-s bu açıdan, d.2(8)-s bu çok uzun bir hikaye,

d.2(8)-al.22 bu işin hiç tadı yok, d.1(7)-s.1

bu yana, d.2(8)-§2 bugünkü işi yarına bırakma, d.3(9)-s.1

bugünkü, d.1(7)-§3.2 bulmak, d.3(9)-s.1 bulunmak, d.1(7)-s.1 buluş belgesi, d.3(9)-al.77

buna sıcak bakmak, d.1(7)-al.64

bunun ardından, d.1(7)-s.2

burç, d.3(9)-s.2 burs vermek, d.2(8)-al.90

burs, d.2(8)-s

burun buruna, d.2(8)-aç.3

bürokrat, d.1(7)-s.2 büyümek, d.3(9)-s.1

can almak, d.2(8)-al.41 candan yürekten, d.1(7)-s.1

canım almıyor, d.2(8)-s

cetvel, d.3(9)-s.1 cevaben, d.3(9)-s.2-aç.10

cevap etmek, d.1(7)-s.2

cevap, d.2(8)-§2 cezaevi, d.1(7)-s.1 ciddiyet, d.3(9)-s.2-aç.5

305

cimrilik, d.3(9)-al.153 cinsel, d.2(8)-al.46 civar, d.3(9)-s.1 civarında, d.3(9)-s.1 coğrafi, d.3(9)-s.2 coğrafya, d.3(9)-s.2 cömertlik, d.3(9)-al.153 cumhuriyetçi, d.3(9)-

s.1-aç.4 çabuk, d.1(7)-s.1

çağdaş, d.2(8)-s çalışma, d.2(8)-al.59 çalışmak, d.1(7)-s.1 çalma elin kapısını çalar kapını, d.3(9)-s.1

çalmak, d.3(9)-s.1 çam sakızı çoban armağanı, d.1(7)-s.1

çamur, d.3(9)-s.2 çatışma, d.2(8)-al.59 çay, d.3(9)-s.2-aç.4 çekmek, d.1(7)-s.1-aç.6 çenebaz, d.3(9)-s.1-aç.4 çeviri, d.2(8)-al.59 çevre restoranlar, d.3(9)-al.16

çıkış vizesi, d.3(9)-al.75 çıkışmak, d.3(9)-al.124

çıkmak, d.1(7)-s.1 çıplak ücret, d.2(8)-s çıplaklık, d.3(9)-al.153 çifte standart uygulamak, d.3(9)-al.92

çilek, d.2(8)-s çocuk yuvası, d.2(8)-al.30

çocukları aktivitelere götürmek, d.3(9)-al.29

çocukluk, d.3(9)-al.153 çorba içmek, d.2(8)-s

çöpçü, d.3(9)-s.1-aç.4 çöplük, d.3(9)-al.153 çözmek, d.1(7)-s.2 çözüm, d.3(9)-s.2-aç.2 çukur, d.3(9)-s.2 Çukurova, d.3(9)-s.2 dağ dağa kavuşmaz, insan insana kavuşur, d.3(9)-s.2

dağlık bölge, d.3(9)-s.2 dahil, d.2(8)-§2

dahilen, d.3(9)-s.2-aç.10 dair, d.2(8)-§2 dal, d.2(8)-s dalgınlık, d.3(9)-al.153 damak zevki, d.2(8)-s dana (eti), d.3(9)-s.1 dara düşmek, d.1(7)-s.1-aç.6

davet, d.3(9)-s.1-aç.4 davetkar, d.3(9)-s.1-aç.4

davranış, d.1(7)-s.1 davranmak, d.1(7)-s.1 dayalı, d.2(8)-§2 defterdar, d.3(9)-s.1-aç.4

değer, d.1(7)-s.2; d.2(8)-§2

değişiklik, d.3(9)-s.2

değişim rüzgarı, d.2(8)-al.32

değişim, d.2(8)-s değişmek, d.1(7)-s.1

dek, d.2(8)-§2 deme gitsin, d.3(9)-s.1 deme, d.3(9)-s.1 demek ki, d.3(9)-s.1 demek, d.2(8)-s demirci, d.3(9)-s.1-aç.4 demografik, d.3(9)-s.2 demokratik

merkeziyetçilik, d.3(9)-al.162

demokratik, d.2(8)-al.74

dengeli beslenmek, d.3(9)-al.108

deniz kapısı, d.2(8)-al.26

denizaltı gemisi, d.1(7)-s.2

denk, d.2(8)-§2 deprem, d.3(9)-s.2 depresyon, d.3(9)-al.127 dere, d.3(9)-s.2-aç.4 derinlik, d.3(9)-al.153 ders atışı, d.3(9)-al.77 ders yılı, d.2(8)-s destek, d.2(8)-§2 detay, d.1(7)-s.1 detaylara inmek, d.1(7)- devam etmek, d.1(7)-s.1 Devlet Bakanı, d.3(9)-

306

s.2 s.1 devlet hizmetinde çalışmak, d.1(7)-s.2

devlet hizmetine girmek, d.1(7)-al.30

devlet tarafından okutulan öğrenciler, d.2(8)-s

devletçilik, d.3(9)-al.162 devletler arası, d.2(8)-al.59

devrim, d.3(9)-s.2-aç.1

dik başlılık, d.3(9)-al.153 dik, d.3(9)-s.2 dikdörtgen, d.3(9)-s.2 dikkat eksikliği, d.3(9)-al.154

dikkat etmek, d.1(7)-s.2 dikkatli, d.2(8)-s

dil bilgisi, d.2(8)-al.63 dil(i) durmak, d.1(7)-s.2 dil(in)den düşmemek, d.1(7)-s.2

dilbaz, d.3(9)-s.1-aç.4 dilber, d.3(9)-s.2-aç.1 diller arası, d.2(8)-al.59 din, d.3(9)-s.2-aç.1 dinamik, d.2(8)-s dinçlik, d.3(9)-al.153 dindar, d.3(9)-s.1-aç.4 dinî, d.3(9)-s.2-aç.1 dinlemek, d.2(8)-s dinlenmek, d.1(7)-s.1-aç.11

dinler arası, d.2(8)-al.59 dinlerarası diyalog, d.2(8)-al.62

diplomasi, d.2(8)-al.59 diplomatik yollardan çözmek, d.3(9)-al.107

diş fırçalamak, d.1(7)-s.2

diş(i)nin kovuğuna bile gitmemek, d.1(7)-s.2

diyalog tesis etmek, d.2(8)-al.65

diyalog, d.2(8)-al.59

diyecek yok, d.3(9)-s.1 diyetik, d.3(9)-al.142 diyetisyen, d.2(8)-s doğal gaz, d.2(8)-s doğal, d.2(8)-s doğru, d.2(8)-§2 doğrusal, d.2(8)-al.46 doktora yapmak, d.2(8)-

al.90 doktora, d.2(8)-s

doküman statüsü, d.2(8)-al.130

doküman, d.2(8)-s dolaşmak, d.3(9)-s.1

dostluk ilişkileri, d.3(9)-al.154

doymak, d.3(9)-s.1 doyum, d.3(9)-s.2-aç.2

doyuruculuk, d.3(9)-al.153

dökülmek, d.3(9)-s.2 döner, d.1(7)-al.34

dönmedolap, d.3(9)-al.75

dönmek, d.1(7)-s.1 dönüm noktası, d.3(9)-s.2-aç.2

dur yok otur yok, d.1(7)-s.2

dur, d.1(7)-s.2 durak, d.1(7)-s.1

durmak, d.1(7)-s.1 duruk, d.2(8)-s duş almak, d.1(7)-s.2 duygu, d.2(8)-s duygusal, d.2(8)-al.46 duymak, d.2(8)-s dünya baş(ı)na dar gelmek, d.1(7)-s.2

dünya görüşü, d.3(9)-al.77

Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), d.3(9)-s.1

dünyadan haber(i) olmuyor, d.2(8)-al.20

dünyanın dört bir köşesinden, d.2(8)-al.63

dünyanın öbür ucu, d.2(8)-al.20

düşmanlık duygusu, düşmek, d.1(7)-s.1 düşük kalite, d.3(9)-

307

d.3(9)-al.154 al.16 düşüncelerine bağlı kalmak, d.2(8)-al.16

düşünmek, d.3(9)-s.1 düşüş, d.3(9)-s.1

düzenli, d.2(8)-s düzey, d.2(8)-s düzlük, d.3(9)-s.2 edebiyat diline girmek, d.1(7)-al.57

Ege denizi, d.3(9)-s.2 egzersiz yapmak, d.3(9)-s.1

egzersiz, d.3(9)-s.1 eğilim, d.3(9)-s.2 eğitim kurumu, d.2(8)-al.130

eğitim-öğretim yılı, d.2(8)-s

eğitimsel, d.2(8)-al.46 ehemmiyet, d.1(7)-s.1

ehemmiyetli, d.1(7)-s.1 ekmek çarpsın, d.1(7)-§2.7

ekonomi, d.2(8)-s

ekonomik, d.2(8)-s ekonominin insan boyutu, d.2(8)-al.74

eksik etmemek, d.2(8)-al.48

el altından yönetmek, d.3(9)-al.49

el ele, d.2(8)-aç.3 el ilanı, d.1(7)-s.2

el işi, d.3(9)-al.55 el kapısında, d.2(8)-al.20

el(in)den çıkmak, d.1(7)-s.2

el(in)den geleni yapmak, d.3(9)-s.1

el(in)den gelmemek, d.1(7)-s.2

el(in)den gitmek, d.1(7)-s.2

elden ele, d.2(8)-aç.3 ele geçirmek, d.3(9)-s.1 elektronik kitaplar, d.1(7)-s.2

eleman yetiştirmek, d.3(9)-al.95

elverişli, d.3(9)-s.2 emin, d.2(8)-§2

en azından, d.1(7)-s.1 en, d.1(7)-s.1 enflasyon, d.3(9)-s.1 engebeli, d.3(9)-s.2 er veya geç, d.3(9)-

al.181 ergonomik koltuk, d.3(9)-al.120

eser, d.2(8)-s eskisi gibi, d.2(8)-al.54 esmer ekmek, d.2(8)-s Eş Başkan, d.3(9)-al.49 etki, d.1(7)-s.1 etkinlik, d.2(8)-s etkisini tesis etmek, d.2(8)-al.91

etnik, d.3(9)-s.1 ev sahipliği yapmak, d.2(8)-s

evlilik dışı çocuk, d.3(9)-al.162

eylemek, d.1(7)-s.1-aç.1 faaliyet alanı, d.2(8)-al.30

faaliyet, d.2(8)-s fark etmez, d.3(9)-s.1 fark, d.3(9)-s.1 farketmek, d.3(9)-s.1 farkına varmak, d.3(9)-

s.1 farkında olmak, d.3(9)-s.1

farklılık, d.2(8)-al.59 farzetmek, d.3(9)-s.1 feda, d.3(9)-s.1-aç.4 fedakâr, d.3(9)-s.1-aç.4 felsefeci, d.3(9)-s.1-aç.4 feminizm, d.1(7)-s.1 fenalık, d.3(9)-al.153 festival, d.2(8)-al.59 fırsat kaçırmak, d.3(9)-

s.1 fırsatçı, d.3(9)-al.26 fırsatlar ülkesi, d.3(9)- fıskiye, d.3(9)-s.2-aç.1

308

al.110 fikir alış verişi, d.1(7)-s.2

fikren, d.3(9)-s.2-aç.10 Filistin, d.3(9)-al.142

finans direktörü, d.2(8)-s

finans, d.2(8)-s finansal, d.3(9)-al.36

fiyatına (... lira) binmek, d.1(7)-s.2

fiziki (fiziksel) altyapı, d.3(9)-al.137

flamingo, d.3(9)-s.2

fomül, d.3(9)-s.1 Force majeure, d.2(8)-§2

form tutmak, d.3(9)-s.1

format, d.3(9)-al.36 formül, d.1(7)-s.2 futbol dünya kupası, d.1(7)-al.23

futbol sahası, d.3(9)-al.134

futbol turnuvası, d.2(8)-al.59

futbol, d.2(8)-s

füze, d.2(8)-al.59 garanti belgesi, d.2(8)-al.30

garanti, d.2(8)-s

gaye, d.1(7)-s.1 gazeteci, d.3(9)-s.1-aç.4 geç kalmak, d.1(7)-s.2 geç, d.3(9)-s.1 geçen, d.1(7)-§3.2 geçenlerde, d.1(7)-§3.2 geçiniz, d.3(9)-s.1 geçirmek, d.3(9)-s.1 geçmek, d.3(9)-s.1 geçmiş, d.1(7)-§3.2 geçtiğimiz, d.1(7)-§3.2 gel keyfim gel, d.1(7)-

s.1 geleceğin nesli, d.3(9)-al.103

gelecek, d.1(7)-§3.2 gelenek, d.2(8)-s

geleneksel, d.2(8)-s gelir farkı, d.2(8)-al.59 gelişim düzeyi, d.3(9)-al.7

gelişim, d.2(8)-s gelişme, d.2(8)-s gelişmiş, d.2(8)-s gelmek, d.1(7)-s.1 gemi, d.1(7)-s.1 gemicilik, d.3(9)-s.2 gençlik, d.3(9)-al.153 geniş tüketim malları,

d.3(9)-al.98 gerçek boyutta, d.2(8)-al.74

gerçek yüzü ortaya çıksın, d.1(7)-s.2

gerçekçilik, d.3(9)-al.162

gerçeklik, d.3(9)-al.153

gerek görmek, d.2(8)-al.44

gerek, d.2(8)-§2 gerekli kılmak, d.2(8)-§5.6

gerekli, d.1(7)-s.1 gereklilik, d.3(9)-al.153 gereksinim, d.2(8)-§2 geri kalmak, d.1(7)-s.2 geri sayım, d.3(9)-al.151 geri, d.1(7)-s.1 gericilik, d.3(9)-al.162 geride kalmak, d.2(8)-

al.22 getirmek, d.3(9)-s.1

gezen kurt aç kalmaz, d.3(9)-s.1

gezi, d.3(9)-s.1 gezinmek, d.3(9)-s.1

gezmek, d.3(9)-s.1 gidiş o gidiş, d.3(9)-al.77

giriş kartı, d.2(8)-s

giriş katı, d.3(9)-al.77 giriş, d.2(8)-s girmek, d.1(7)-s.1

309

gitarın akordunu yapmak, d.3(9)-al.60

gitmek, d.1(7)-s.1 giydirilmiş ücret, d.2(8)-s

giyim, d.3(9)-s.2-aç.2 globalleşme, d.2(8)-s göğüs göğüse gelmek, d.2(8)-al.50

gök kuşağı, d.2(8)-al.30 göre, d.2(8)-§2 görev, d.1(7)-s.1 görevde yükselmek, d.3(9)-al.35

görevinin gereğini yapmak, d.3(9)-al.126

görmek, d.2(8)-s

görünen köyün uzağı olmaz, d.3(9)-s.1

görünmek, d.3(9)-s.1 görüş açısı, d.2(8)-s

göstermek, d.2(8)-s götürmek, d.3(9)-s.1 göz bebeği, d.3(9)-al.29 göz göze, d.2(8)-aç.3 göz ucuyla bakmak,

d.1(7)-s.2 gözcü, d.3(9)-s.1-aç.4

gözden geçirmek, d.3(9)-s.1

gözlerini kaçırmak, d.3(9)-al.60

gözlük, d.3(9)-al.153

gözyaşlarını tutmak, d.3(9)-al.110

gramer testini çözmek, d.3(9)-al.62

grip hastası, d.1(7)-al.4

güç sahibi siyasi, d.3(9)-al.12

güçsüz duruma gelmek, d.1(7)-s.2

günah, d.3(9)-s.1-aç.4

günahı kadar sevmemek, d.3(9)-al.47

günahkâr, d.3(9)-s.1-aç.4

günahlı, d.3(9)-s.1-aç.4

günden güne, d.2(8)-aç.3

güneş batışı, d.3(9)-al.76

günü gününe, d.2(8)-aç.3

güven kaybetmek, d.2(8)-al.86

güven krizi, d.2(8)-al.17 güven tazelemek, d.2(8)-al.86

güven, d.2(8)-§2 güvence altına almak, d.3(9)-al.125

güvence, d.2(8)-s

haber bülteni, d.2(8)-al.90

haberdar, d.3(9)-s.1-aç.4 haberli, d.3(9)-s.1-aç.4

haddini bilmek, d.3(9)-al.59

hafif davranış, d.1(7)-s.2 hak, d.2(8)-§2

hali ne olur ki, d.3(9)-s.1

halk dilinden düşmek, d.1(7)-al.57

halk, d.3(9)-s.2

halkın diline düşmek, d.1(7)-s.2

halktan insanlar, d.3(9)-al.68

halletmek, d.1(7)-s.2

hapisanede yatmak, d.1(7)-s.1

hapse mahküm olmak, d.1(7)-s.1-aç.6

harcama, d.3(9)-s.2-aç.5

harcamak, d.3(9)-s.2-aç.5

harç, d.3(9)-s.2-aç.5 harçlık, d.3(9)-s.2-aç.5

hareket etmek, d.1(7)-s.1

hareket noktası, d.1(7)-s.2

hareket, d.1(7)-s.1

hareketli, d.2(8)-s haricen, d.3(9)-s.2-aç.10 hatırlamak, d.3(9)-s.1

310

hava atışı, d.3(9)-al.77 hava kaçırmak, d.3(9)-al.60

hava limanı, d.2(8)-al.59

hava sıcaklığı, d.3(9)-al.154

havaalanı, d.2(8)-al.59 havacı, d.3(9)-s.1-aç.4

havadar, d.3(9)-s.1-aç.4 havuç, d.3(9)-s.1 havuz, d.3(9)-s.2 havza, d.3(9)-s.2 hayali arzu, d.1(7)-al.23 hayat pahalılığı, d.3(9)-

al.159 hayat seviyesi, d.2(8)-al.104

hayat standardı, d.1(7)-al.82

hayata geçirmek, d.3(9)-al.47

hayatını kaybetmek, d.3(9)-al.171

haylazlık, d.3(9)-al.153 hayvansal, d.2(8)-al.46

hazır bulunmak, d.1(7)-s.1

hazır duruma gelmek, d.1(7)-s.2

hazır, d.2(8)-§2

hazırlık sınıfı, d.3(9)-al.154

hazırlık, d.2(8)-s hazırlıkta okumak, d.2(8)-al.130

hazine, d.3(9)-s.1-aç.4 hazinedar, d.3(9)-s.1-aç.4

hedef, d.1(7)-s.1

hediye, d.1(7)-s.1 hep bin ah işitmek, d.2(8)-al.96

her kafadan ayrı bir ses çıkıyor, d.1(7)-s.2

her şey dahil sistemi, d.2(8)-al.70

her zamanki gibi, d.3(9)-al.16

herkese yukarıdan bakmak, d.1(7)-s.2

herkesin gönlünde bir aslan yatar, d.1(7)-s.1

herşey dahil sistemi, d.2(8)-al.70

hesap etmek, d.1(7)-s.2

hesap günü, d.1(7)-s.2 hesap sormak, d.2(8)-al.111

hevenk, d.3(9)-s.1

heyecana gelmek, d.1(7)-s.2

heyecana kapılmak, d.2(8)-al.90

hız almak, d.2(8)-al.44

hızlı yaşamak, d.1(7)-s.2 hızlı, d.1(7)-s.1 hiçe saymak, d.3(9)-al.137

Himalaya, d.3(9)-s.2 Hint tavuğu, d.3(9)-s.1 his, d.2(8)-s hissedar, d.3(9)-s.1-aç.4 hissetmek, d.1(7)-s.2 hissetmek, d.2(8)-s hitaben, d.3(9)-s.2-aç.10 hitap etmek, d.1(7)-s.2 hizmet gereği, d.1(7)-s.1 hizmet, d.1(7)-s.1 hizmetçi, d.3(9)-s.1 hizmete girmek, d.1(7)-

s.2 hizmete özel, d.3(9)-s.1 hizmetkâr, d.3(9)-s.1-

aç.4 hokkabaz, d.3(9)-s.1-aç.4

horul horul uyumak, d.3(9)-al.111

hoşlanmak, d.3(9)-s.1-aç.2

hukuken, d.3(9)-s.2-aç.10

hukuksal, d.2(8)-al.46 huzur(unu) kaçırmak, d.3(9)-al.60

huzur, d.1(7)-s.1

huzurun güvencesi, hükümdar, d.3(9)-s.1- hükümetler arası, d.2(8)-

311

d.2(8)-al.130 aç.4 al.59 ırmak, d.3(9)-s.2-aç.4 ışığında, d.2(8)-s ışık tutmak, d.3(9)-al.92 ışık tutmak, d.3(9)-s.1 ışık, d.2(8)-s ızgara, d.3(9)-s.1 iç içe, d.2(8)-aç.3 için, d.1(7)-s.1 içinde, d.2(8)-s içine dert olmak, d.3(9)-al.94

içli krep, d.2(8)-s içmek, d.2(8)-s

içten içe, d.2(8)-aç.3 içten, d.3(9)-s.2-aç.10 idare, d.3(9)-s.2-aç.1 idari personel, d.2(8)-s idarî, d.3(9)-s.2-aç.1 ideal, d.1(7)-s.1 iftar, d.3(9)-al.111 ihmal etmek, d.2(8)-s ihtimal, d.1(7)-s.1 ihtisas, d.2(8)-s ihtiyaç, d.2(8)-§2 iki ülke Başbakanları,

d.2(8)-al.109 İkizler, d.3(9)-s.2-aç.6 iktisadi faaliyet, d.2(8)-

al.44 iktisadi, d.2(8)-s

iktisat, d.2(8)-s il, d.3(9)-s.2 ilan etmek, d.1(7)-s.2 ilan, d.1(7)-s.2 ilanen, d.3(9)-s.2-aç.10 ilçe, d.3(9)-s.2-aç.3 ileri gitmek, d.1(7)-s.2 ileri görüş, d.3(9)-al.77 ileri, d.1(7)-s.1 iletişim ağı, d.2(8)-al.32 iletişim teknolojisi

alanında, d.3(9)-al.125 iletişim, d.2(8)-al.59

ilgili, d.3(9)-s.1-aç.4 ilişkiler, d.2(8)-al.59 ilişkilere ters düşmek, d.2(8)-al.65

ilişkin, d.2(8)-§2 ilke, d.2(8)-s imza atmak, d.3(9)-s.1 incir, d.2(8)-s indirim, d.3(9)-s.1 inkılâp, d.3(9)-s.2-aç.1 inmek, d.1(7)-s.1 insan hakları, d.2(8)-

al.15 insan kayıt sistemi, d.2(8)-al.38

insanın doğası, d.2(8)-al.100

insanlar arası, d.2(8)-al.59

insanların ekonomik koşulları, d.3(9)-al.132

ip ucu, d.1(7)-s.1 İran, d.3(9)-s.2 iri laflar etmek, d.1(7)-s.2

irili ufaklı, d.3(9)-s.2 irtibat tesis etmek, d.2(8)-al.68

irtibat, d.2(8)-al.59

isim koymak, d.2(8)-al.91

istasyon, d.1(7)-s.1 isteğe bağlı yabancı dil, d.2(8)-s

istemek, d.1(7)-s.1 istikamet, d.2(8)-al.54 istikbal, d.1(7)-§3.2 isyancı, d.3(9)-s.1-aç.4 isyankâr, d.3(9)-s.1-aç.4 iş dünyası, d.2(8)-al.17 iş fırsatını sunmak, d.3(9)-s.1

iş güç sahibi, d.2(8)-s iş hayatı, d.2(8)-al.72

iş hukuku alanında, d.3(9)-al.125

işbirliği, d.2(8)-al.59 işe yaramak, d.3(9)-al.16

işin başında durmak, d.1(7)-s.2

işin yüzü değişmek, d.1(7)-s.2

işitmek, d.2(8)-s

işler(i) duman, d.2(8)-s iştah acıktırmak, d.2(8)- it gibi çalışmak, d.1(7)-

312

al.131 s.2 it ürür, kervan yürür, d.1(7)-s.1

itfaiye, d.3(9)-al.120 itibaren, d.2(8)-§2

itimat, d.2(8)-§2 iyi gitmek, d.1(7)-s.2 iyi yolculuklar, d.1(7)-s.1

iyice, d.3(9)-s.2 iyilik, d.3(9)-al.153 iyiye doğru değişmek, d.1(7)-al.33

iz, d.3(9)-s.1 izlemek, d.1(7)-§2.3 jeostratejik, d.3(9)-s.2 jest, d.3(9)-al.142 jimnastik yapmak,

d.1(7)-s.2 jimnastik, d.1(7)-s.2

kaba şaka, d.2(8)-al.20 kabalık, d.3(9)-al.153 kabine, d.2(8)-al.91 kabuk, d.2(8)-s kaçırmak, d.3(9)-s.1 kadar, d.2(8)-§2 kadın hareketi, d.1(7)-s.1

kadın kolları, d.3(9)-al.64

kadınsal, d.2(8)-al.46

kafadar, d.3(9)-s.1-aç.4 kafam yerinde değil, d.2(8)-al.20

Kafkasya İşbirliği Platformu, d.2(8)-al.69

Kafkasya, d.2(8)-s kağıt üstunde kalmak, d.1(7)-s.2

kahvaltı yapmak, d.1(7)-s.2

kalben, d.3(9)-s.2-aç.10 kalbini koymak, d.3(9)-al.85

kalite, d.2(8)-s

kaliteli, d.2(8)-s kalkmak, d.1(7)-s.1 kalmak, d.1(7)-s.1 kalori, d.3(9)-s.1 kalp atışı, d.3(9)-al.77 kalp hastahaneleri,

d.1(7)-al.5 kalp hastaları, d.1(7)-al.5

kamera, d.3(9)-al.68 kampanya, d.2(8)-s

kanunen, d.3(9)-s.2-aç.10

kapasite, d.2(8)-s kapı dışı etmek, d.3(9)-al.49

kapıcı, d.3(9)-s.1 kapılmak, d.2(8)-s kaplamak, d.3(9)-s.2 kapsam, d.2(8)-s kapsamda, d.2(8)-s kaptan, d.1(7)-s.1 kara, d.3(9)-s.2 karakter, d.3(9)-s.1 karaya oturmak, d.1(7)-

s.1-aç.6 karayolları, d.2(8)-al.59 kardeşlik, d.3(9)-al.153 karekod, d.3(9)-s.1 karışıklık, d.3(9)-al.153 karışım, d.3(9)-s.2-aç.2 karışmak, d.2(8)-s kariyer gelişimi, d.2(8)-al.38

karmaşıklık, d.3(9)-al.153

karne, d.3(9)-al.124

karşı çıkmak, d.1(7)-s.2 karşı karşıya, d.2(8)-aç.3

karşı serbest davranmak, d.1(7)-s.2

karşı, d.2(8)-§2 karşılığında, d.2(8)-§2 karşılık, d.2(8)-§2 kasadar, d.3(9)-s.1-aç.4 katkı, d.3(9)-s.2 Katma Değer Vergisi,

d.2(8)-s kavga, d.2(8)-al.59 kavgacı, d.3(9)-s.1-aç.4 kavşak, d.3(9)-s.2

313

kavuşmak, d.3(9)-s.2 kaybetmek, d.1(7)-§2.3 kayda değer, d.2(8)-s kaydetmek, d.1(7)-§2.3 kayıp, d.1(7)-§2.3 kayıt dışı ekonomi,

d.2(8)-al.85 kayıt, d.1(7)-§2.3 kaymak (isim), d.2(8)-s kaymakamlık, d.3(9)-

s.2-aç.3 kaysı, d.2(8)-s kaza, d.3(9)-s.2-aç.3 kemik, d.3(9)-s.1 kenar, d.2(8)-s kendi parası karşılığında

okuyan öğrenciler, d.2(8)-s

kendi, d.1(7)-s.1

kentler arası, d.2(8)-al.59

kesim, d.3(9)-s.2 kesin, d.3(9)-s.2

kesinlik, d.3(9)-al.153 kılmak, d.1(7)-s.1-aç.1 kıra gitmek, d.1(7)-s.2 kırık notlar, d.1(7)-s.2 kırk merak (bir adam),

d.1(7)-s.2 kısalmak, d.1(7)-s.1-aç.6

kısım, d.3(9)-s.2 kısmen, d.3(9)-s.2-aç.10 kıt’alar arası, d.2(8)-al.59

kıtalararası füze, d.2(8)-al.64

kıtalararası nükleer denizaltı, d.2(8)-al.64

kıyamet, d.1(7)-s.2

kıyı, d.3(9)-s.2 kıyma, d.3(9)-s.1 kıymak, d.3(9)-s.1 kızmak, d.3(9)-al.124 kibarlık, d.3(9)-al.153 kilo vermek, d.2(8)-

al.73 kime ne bundan, d.2(8)-al.22

kimlik, d.2(8)-s kimyasal, d.2(8)-al.46

kirlilik, d.3(9)-al.153 kişiler arası iletişim, d.2(8)-al.62

kişiler arası, d.2(8)-al.59

kişilik bozukluğu, d.3(9)-al.162

kişilik, d.3(9)-al.153 kişisel, d.2(8)-al.46

kitapçı, d.3(9)-s.1-aç.4 Koç, d.3(9)-s.2-aç.6 koku, d.2(8)-s kol kola, d.2(8)-aç.3 komik, d.2(8)-al.51 komisyon, d.2(8)-al.59 konferans, d.2(8)-s kongre, d.2(8)-al.59 konuk gelmek, d.1(7)-

s.2 konuk gitmek, d.1(7)-s.2 konum, d.3(9)-s.2 konuşmak, d.2(8)-s kopyaya bakmak, d.1(7)-al.57

kort, d.2(8)-s koşmak, d.2(8)-s

koşu yapmak, d.2(8)-s koşul, d.2(8)-s Kova, d.3(9)-s.2-aç.6 koy, d.3(9)-s.2 koymak, d.2(8)-s koyun (eti), d.3(9)-s.1 kömür, d.3(9)-s.1 köpek beslemek, d.2(8)-

al.76 Körfez (Basra Körfezi) , d.3(9)-s.2

körfez, d.3(9)-s.2 kreatif, d.2(8)-s krema, d.2(8)-s Kremlin Sözcüsü, d.3(9)-al.47

kriz yönetimi, d.3(9)-al.151

krizler karşısında, d.2(8)-al.2

314

kruvasan, d.2(8)-s kukla devlet, d.2(8)-al.104

kukla, d.1(7)-s.1

kulaklar(ı)na ses geliyor, d.1(7)-s.2

kullanıcı adı, d.3(9)-al.25

kullanım süresi, d.3(9)-s.2-aç.2

kullanmak, d.2(8)-s kum tanesi, d.3(9)-al.142

kumarbaz, d.3(9)-s.1-aç.4

kumarcı, d.3(9)-s.1-aç.4 kur, d.3(9)-s.1 kural, d.3(9)-§5 Kurban Bayramı, d.2(8)-s

kurdan hesap etmek, d.3(9)-al.3

kuruluş, d.2(8)-al.59

kurum kültürü, d.3(9)-al.121

kusuruna bakmak, d.1(7)-s.2

kuş bakışı alanı, d.3(9)-al.77

kuşak, d.2(8)-s kuyruğa girmek, d.1(7)-al.57, s.2

kuyruk, d.1(7)-s.1

Kuzey Anadolu Dağları, d.3(9)-s.2

kuzu gözüyle bakmak, d.1(7)-al.25

küçüklük, d.3(9)-al.153

küfürbaz, d.3(9)-s.1-aç.4 kültür farkı, d.2(8)-al.59 kültür ocağı, d.3(9)-al.22

kültürel, d.3(9)-s.2 kültürler arası, d.2(8)-al.59

küresel kriz, d.2(8)-al.54

küreselleşme, d.2(8)-s Kyoto Protokolü, d.2(8)-al.38

laboratuvar, d.2(8)-s

lazer epilasyonu, d.3(9)-al.142

lider, d.3(9)-s.1 link, d.2(8)-s

lisans, d.2(8)-s lisansüstü, d.2(8)-s login, d.3(9)-al.25 lüks araba, d.1(7)-al.64 lüzum, d.2(8)-§2 maddi ve manevi borç,

d.2(8)-al.70 maddi zarar, d.1(7)-s.1 mağlubiyete uğramak,

d.1(7)-al.57 mahalle, d.3(9)-s.2-aç.3

mahrum, d.2(8)-§2 maket, d.3(9)-s.1 maksimal, d.3(9)-s.1 maksimum, d.3(9)-s.1 malvarlığı, d.3(9)-al.155 manevi zarar, d.1(7)-s.1 manzara, d.2(8)-s Marmara denizi, d.3(9)-

s.2 masraf, d.3(9)-s.2-aç.5

master, d.2(8)-s matuf, d.2(8)-§2 mecbur, d.2(8)-§2 mecburen, d.3(9)-s.2-aç.10

mecburiyet, d.3(9)-s.2-aç.5

medeniyet, d.2(8)-s

medeniyetler arası çatışmalar, d.2(8)-al.62

Medeniyetler İttifakı, d.2(8)-s

medya patronları, d.3(9)-al.93

mekik diplomasisi, d.2(8)-al.70

memnuniyet, d.3(9)-s.2-aç.5

memnunluk, d.3(9)-al.153

mensup, d.2(8)-§2 merak etmek, d.1(7)-s.2 meraka düşmek, d.1(7)-s.2

315

merakta kalmak, d.1(7)-s.2

merhabamız var, d.3(9)-al.127

merhum, d.3(9)-al.76

mesafeler, d.2(8)-al.59 mesai arkadaşı, d.1(7)-s.2

mesai günü, d.1(7)-s.2

mesai, d.1(7)-s.2 meslek dalı, d.2(8)-al.43 mesleksel, d.2(8)-al.46 meşgul etmek, d.3(9)-al.60

meşguliyet terapisi, d.3(9)-al.162

meşhur, d.2(8)-s

meşru haklarına sahip çıkmak, d.1(7)-al.23

metro istasyonu, d.1(7)-s.2

mevsimler arası, d.2(8)-al.59

meyvedar, d.3(9)-s.1-aç.4

Mezunlar Derneği, d.2(8)-s

mihmandar, d.3(9)-s.1-aç.4

millete sahip olmak, d.1(7)-s.2

milletler arası antlaşma, d.2(8)-al.64

milletler arası, d.2(8)-al.59

milletlerüstü kuruluş, d.2(8)-al.63

milliyet, d.3(9)-s.2 minik, d.2(8)-al.54

minimal, d.3(9)-s.1 minimum, d.3(9)-s.1 minnettar, d.3(9)-s.1 minnettarlık, d.3(9)-s.1 misafir gibi oturmak,

d.1(7)-s.2 misal, d.3(9)-s.2

moda sanayii, d.2(8)-al.40

modern, d.2(8)-s montaj, d.2(8)-s

muhafaza, d.3(9)-s.1-aç.4

muhafazakâr, d.3(9)-s.1-aç.4

muhakkak, d.1(7)-s.1

muhtaç çocuklar, d.2(8)-al.17

muhtaç, d.2(8)-§2 mutlaka, d.1(7)-s.1

mutluluk, d.3(9)-al.153 mücbir sebep, d.2(8)-§2 müdahale etmek, d.2(8)-s

mühim, d.1(7)-s.1 mükemmelen, d.3(9)-s.2-aç.10

müsait, d.3(9)-s.2

mütehassıs, d.3(9)-s.1 müteşekkir, d.3(9)-s.1 müziğe oturmak, d.1(7)-s.2

Nahçıvan, d.3(9)-s.2 naziklik, d.3(9)-al.153 ne iş görüyorsunuz, d.1(7)-s.2§4.9

ne iş yapıyorsunuz, d.1(7)-s.2§4.9

neden, d.2(8)-§2 negative, d.3(9)-s.2

nehir, d.3(9)-s.2-aç.4 neredeyse, d.3(9)-s.2 nesil, d.2(8)-s nesilden nesile dolaşmak, d.3(9)-al.126

neşeli, d.2(8)-s net ücret, d.2(8)-s

net, d.2(8)-s netlik, d.3(9)-al.153 nihayet, d.1(7)-s.2 nispet, d.3(9)-s.2 nitelikli, d.2(8)-s niyet, d.1(7)-s.1 nokta atışı, d.3(9)-al.77 not defteri, d.1(7)-s.2 not, d.1(7)-s.2 nüfus sayımı, d.3(9)-s.2 nüfus, d.3(9)-s.2 nükleer denizaltı, d.2(8)-

316

al.59 nükleer santrali, d.2(8)-al.44

nükleer silaha sahip ülke, d.2(8)-al.68

Oğlak, d.3(9)-s.2-aç.6

okul dışı aktiviteler, d.3(9)-al.27

okula devam etmek, d.1(7)-s.1

okuyucu, d.3(9)-s.1

okyanus, d.3(9)-s.2 olarak, d.2(8)-s olaylar zincirinin yeni bir halkası, d.1(7)-al.5

olayların seyri, d.2(8)-al.14

olgun davranış, d.1(7)-s.2

Olimpiyat oyunları, d.3(9)-al.66

olimpiyat, d.2(8)-al.37 olmak, d.1(7)-s.1-aç.1 olmaktan çıkmak, d.1(7)-s.2

olumlu, d.3(9)-s.1 olumsuz, d.3(9)-s.1 oluşmak, d.2(8)-s oluşturmak, d.3(9)-s.2 omuz omuza, d.2(8)-

aç.3 omuzuna binmek, d.1(7)-s.2

omuzuna oturmak, d.1(7)-s.1-aç.6

on gün, d.3(9)-s.1-aç.5 oran, d.3(9)-s.2

organizasyon, d.2(8)-al.59

orman çileği, d.2(8)-s orman, d.2(8)-s

ormanlık, d.3(9)-s.2 Orta Doğu, d.2(8)-s ortak, d.2(8)-s ortalama, d.3(9)-s.2 ortam, d.2(8)-s ortaya çıkmak, d.1(7)-

s.2 otorite boşluğu, d.3(9)-al.162

oturmak, d.1(7)-s.1 oturum, d.3(9)-s.2-aç.2

ova, d.3(9)-s.2 oynamak, d.2(8)-s oyunbaz, d.3(9)-s.1-aç.4 ödemek, d.2(8)-s ödemeler, d.2(8)-s ödev, d.1(7)-s.1 öğrenmek, d.2(8)-s öğretim elemanları,

d.2(8)-s öğretmek, d.2(8)-s

Öğretmen Yılı, d.3(9)-s.1

öğün, d.2(8)-s ölüm kalım meselesi, d.3(9)-s.2-aç.2

ön lisans, d.2(8)-s ön plana çıkmak, d.1(7)-s.2

önceki, d.1(7)-§3.2

öncü, d.2(8)-s öncülük etmek, d.2(8)-s öncülük, d.3(9)-al.153 önem, d.1(7)-s.1 önemli, d.1(7)-s.1 öneri, d.1(7)-s.1 önlemek, d.3(9)-s.1 önüne binbir türlü şart

koymak, d.2(8)-al.91 önüne geçmek, d.3(9)-s.1

örf ve adetler, d.3(9)-§5 örgüt, d.2(8)-al.59 örnek, d.3(9)-s.2 özel hayat, d.2(8)-al.41 özel hayata karışmak,

d.2(8)-al.91 özel hukuk, d.2(8)-al.59

özel, d.2(8)-s özellik, d.3(9)-al.153 özellik, d.3(9)-s.2 özgün, d.2(8)-s pahalıya satmak, d.2(8)-

al.90 panel, d.2(8)-al.59

317

pansiyon, d.3(9)-al.54 para dönüyor, d.1(7)-s.2 para karşılığında, d.2(8)-al.11

paralel, d.3(9)-s.2 parasal, d.2(8)-al.46 parfüm, d.3(9)-al.142 parlak gelecek (istikbal) , d.2(8)-al.118

parlamento, d.2(8)-al.59 parlamentolar arası, d.2(8)-al.59

parmak izi, d.3(9)-s.1 parola, d.3(9)-al.25 partici, d.3(9)-s.1-aç.4 pay, d.3(9)-s.1 payına düşmek, d.3(9)-

s.1 payını almak, d.3(9)-s.1

pencere parmaklığı, d.3(9)-al.162

performans, d.3(9)-al.66 peş peşe, d.2(8)-aç.3

peşine düşmek, d.1(7)-s.2

piknik, d.3(9)-s.1 pirzola, d.3(9)-s.1

platform, d.2(8)-al.59 plato, d.3(9)-s.2 polemik, d.3(9)-al.59 polemikler ışığında, d.3(9)-al.59

polisin takibine uğramak, d.1(7)-al.21

polisiye edebiyat, d.1(7)-al.5

politik, d.2(8)-s politika, d.2(8)-s portakal kabuğu, d.2(8)-al.110

portföy hisse senetleri, d.1(7)-al.5

potansiyel, d.3(9)-al.62 prensip insan, d.2(8)-al.118

prensip, d.2(8)-s profesyonel öğretmen, d.1(7)-al.4

profil, d.3(9)-s.2

projenin kapasitesi, d.2(8)-al.44

psikoloji, d.2(8)-al.59 rahatlık, d.3(9)-al.153

rahatsız etmek, d.2(8)-s rahatsız, d.2(8)-§2 rakam, d.3(9)-s.2 reddetmek, d.1(7)-s.2 reform, d.1(7)-s.1 rejim beslemek, d.2(8)-

al.91 rejim tutmak, d.1(7)-s.1-aç.6

rejime başlamak, d.1(7)-s.1-aç.6

rekabet içinde olmak, d.2(8)-al.72

rekabet, d.2(8)-al.59 rekor, d.3(9)-s.1 renkten renge girmek, d.2(8)-al.20

repertuvar, d.1(7)-s.2 ringa, d.2(8)-s riske atmak, d.3(9)-al.181

ritm duygusu, d.2(8)-al.96

röportaj yapmak, d.2(8)-al.90

röportaj, d.2(8)-s

ruh hastası, d.2(8)-al.96 ruh krizi, d.2(8)-al.96 ruh, d.3(9)-s.2-aç.1 ruhi, d.3(9)-s.2-aç.1 ruhsal, d.2(8)-al.46 Rum, d.3(9)-s.2 Rus yapımı, d.3(9)-s.2-aç.2

Rusya Ticaret ve Sanayi Odası, d.2(8)-al.38

sabırlı, d.2(8)-s

saçlara şekil vermek, d.3(9)-al.99

saf saf, d.3(9)-al.124 sağlam deliller, d.1(7)-al.23

Sağlık Ocağı, d.2(8)- sağlıklı polemiği sağlıklı, d.2(8)-s

318

al.25 yapmak, d.3(9)-al.122 saha, d.2(8)-s sahil, d.3(9)-s.2 sahip çıkmak, d.1(7)-s.2 sahip, d.2(8)-§2 sahte bankno, d.2(8)-

al.22 sahteci, d.3(9)-s.1-aç.4

sahtekâr, d.3(9)-s.1-aç.4 sahur, d.3(9)-al.111 sakalının altına girmek, d.1(7)-s.2

sakarin, d.3(9)-s.1 Sakın, d.1(7)-§2.9 salam, d.2(8)-s salkım, d.3(9)-s.1 sanal ortam, d.3(9)-al.33 sanatçı, d.3(9)-s.1-aç.4 sanatkâr, d.3(9)-s.1-aç.4 sanmak, d.3(9)-s.1 sarf, d.3(9)-s.2-aç.5 sarfetmek, d.3(9)-s.2-aç.5

sarfiyat, d.3(9)-s.2-aç.5 satış, d.3(9)-s.1

satmak, d.2(8)-s sayesinde, d.2(8)-s saygı duruşu, d.3(9)-al.77

saygı, d.1(7)-s.2 saygılı, d.2(8)-s sayım, d.3(9)-s.2 sayısal, d.2(8)-al.46 saymak, d.3(9)-s.1 sayman, d.3(9)-s.1-aç.4 Schengen (Şengen) bölgesi, d.2(8)-al.53

sebep, d.2(8)-§2 sektör, d.3(9)-s.1

sembol, d.3(9)-s.2 semt, d.3(9)-s.2-aç.3 sensör, d.3(9)-s.1 sergi, d.1(7)-s.2 sermayedar, d.3(9)-s.1-

aç.4 servis, d.3(9)-s.1

ses bilgisi, d.2(8)-al.63 ses taklitçisi, d.3(9)-al.47

sessizlik, d.3(9)-s.2

seviye, d.2(8)-s sevmek, d.3(9)-s.1 seyahat, d.2(8)-al.59 seyir, d.1(7)-§2.3 seyretmek, d.1(7)-§2.3 seyrini göstermek,

d.3(9)-al.87 sıcak bakmak, d.1(7)-s.2 sıcaklık değişmesi,

d.2(8)-al.59 sıfatıyla, d.2(8)-s

sınıfta kalmak, d.1(7)-s.2

sınırlar, d.2(8)-al.59 sıra dışı olaylar, d.1(7)-al.4

sıradağ, d.3(9)-s.2 sıradan olaylar, d.1(7)-al.4

sıradan, d.1(7)-s.2

sıralamak, d.3(9)-s.2 sırtüstü uyumak, d.3(9)-al.111

sigara içmek, d.1(7)-s.2

sihir, d.3(9)-s.1-aç.4 sihirbaz, d.3(9)-s.1-aç.4 siklon, d.1(7)-s.1 simge, d.3(9)-s.2 sipariş, d.3(9)-s.1 sistem, d.2(8)-al.59 sivil havacılık, d.3(9)-al.154

siyaset, d.2(8)-s siyasi, d.2(8)-s

sohbet etmek, d.1(7)-s.2 sohbet ustası, d.3(9)-s.1 somon, d.2(8)-s son moda, d.1(7)-al.5 sonraki, d.1(7)-§3.2 sonu gelmemek, d.1(7)-

s.2 Sora sora Bağdat Sorma, d.2(8)-s sormak, d.2(8)-s

319

bulunur, d.2(8)-s soru, d.2(8)-§2 sorumlu, d.2(8)-s sorumluluk, d.2(8)-s sosyal ağlar, d.3(9)-al.85

sosyal güvence, d.2(8)-al.38

sosyal hukuk devleti, d.3(9)-al.12

sosyal politika, d.1(7)-s.2

sosyal yardım programları, d.3(9)-al.125

sönmüş, d.3(9)-s.2

söylemek, d.3(9)-s.1 söz onun kulağına girmiyor, d.1(7)-s.2

söz sahibi olmak, d.1(7)-al.33

söz(ü)nde durmak, d.1(7)-s.2

söz(ün)den dönmek, d.1(7)-al.21

sözde, d.1(7)-s.2

söze karışmak, d.2(8)-al.91

sözleşme, d.2(8)-al.59 sözleşmeye başvurmak, d.2(8)-al.65

sözü sözüne, d.2(8)-aç.3 sözünde durmak, d.1(7)-al.17

sözünden dönmek, d.1(7)-s.2

spor yapmak, d.2(8)-s su götürmek, d.3(9)-al.130

sual, d.2(8)-§2

sucuk, d.2(8)-s sulama, d.2(8)-s sulh, d.2(8)-s sunmak, d.2(8)-s sunuş, d.3(9)-al.77 suya düşmek, d.1(7)-

al.49, s.2 sürdürmek, d.2(8)-s sürmek, d.1(7)-s.1 sütçü, d.3(9)-s.1-aç.4 şadırvan, d.3(9)-s.2-aç.1 şahsen, d.3(9)-s.2-aç.10 şaka gibi gelmek,

d.1(7)-s.2 şakacı, d.3(9)-s.1-aç.4 şarkı söylemek, d.3(9)-

s.1 şart, d.2(8)-s

şeftali, d.2(8)-s şehir turu, d.1(7)-s.2 şehirler arası, d.2(8)-al.59

şeker hastalığı, d.2(8)-al.90

şeker hastası, d.1(7)-al.4 şekerci, d.3(9)-s.1-aç.4

şekil, d.3(9)-s.1 şemsiye, d.1(7)-s.1 şerit, d.3(9)-s.2 şık, d.3(9)-s.1 şifre, d.3(9)-al.25 şikâyet, d.2(8)-§2 şikayette bulunmak, d.2(8)-s

şimdiden, d.1(7)-al.21 şimdiki, d.1(7)-§3.2

şişmanlık, d.3(9)-al.153 şu an için, d.2(8)-al.3 şu anda, d.2(8)-al.3 şuur, d.3(9)-s.2 şükran, d.3(9)-s.1 şüphe, d.2(8)-§2 tâ, d.3(9)-s.1 tabii, d.2(8)-s tadı damağ(ı)nda

kalmak, d.1(7)-s.1 tadına bakmak, d.1(7)-s.1

takiben, d.3(9)-s.2-aç.10 takip etmek, d.1(7)-s.2

tam notlar, d.1(7)-s.2 tamam olmak, d.1(7)-s.2 tamamen, d.3(9)-s.2-aç.10

320

tamamlamak, d.2(8)-s tanımak, d.3(9)-s.1 Tanrı’nın mevcudiyeti, d.3(9)-al.162

tanrısal, d.2(8)-al.46 taraf olmak, d.1(7)-s.2 taraf yapmak, d.2(8)-al.91

taraf, d.2(8)-§2 tarihçi, d.3(9)-s.1-aç.4 tarihe karışmak, d.2(8)-al.37

tarihi, d.3(9)-s.2 tarihsel, d.2(8)-al.46 taş üstünde taş bırakmamak, d.3(9)-s.1

tat, d.1(7)-s.1 tatlı su balığı, d.2(8)-s tavuk, d.3(9)-s.1 tazelemek, d.2(8)-s tedavi, d.2(8)-s teferruat, d.1(7)-s.1 tek, d.1(7)-s.1 teklif, d.1(7)-s.1 teknolojik, d.2(8)-s telefon bağlantısı, d.2(8)-al.59

telefon kodları, d.2(8)-al.59

temel taşı, d.3(9)-s.1

temel, d.3(9)-s.1 teminat mektubu, d.3(9)-al.7

teminat, d.2(8)-s

tenis, d.2(8)-s tepe, d.3(9)-s.2 terapi, d.3(9)-al.142 Terazi, d.3(9)-s.2-aç.6 tercih etmek, d.3(9)-s.1 tercihen, d.3(9)-s.2-

aç.10 tercüme hizmetleri, d.2(8)-al.59

terminal, d.1(7)-s.1 termometre, d.3(9)-s.1

terör, d.3(9)-al.75 terörist, d.3(9)-al.34 ters düşmek, d.1(7)-s.2 tesir, d.1(7)-s.1 tesis etmek, d.2(8)-s tesis, d.2(8)-s teslim almak, d.3(9)-s.1 teslim etmek, d.3(9)-s.1 teslim olmak, d.3(9)-s.1 testten geçirmek, d.3(9)-al.110

teşekkür duygusu, d.3(9)-s.1

teşekkür etmek, d.1(7)-s.2

teşkil etmek, d.3(9)-s.2 tetkik, d.2(8)-s tezgahtar, d.3(9)-s.1-aç.4

tıraş olmak, d.1(7)-s.2 tırmanmak, d.1(7)-s.1 ticaret merkezi, d.2(8)-al.59

ticaret, d.2(8)-al.59 titiz, d.2(8)-s titizlik, d.3(9)-al.153 toplantı, d.1(7)-s.1 toplantının bitiminde,

d.3(9)-s.2-aç.2 toplum, d.3(9)-s.2

toprak bütünlüğü, d.3(9)-al.155

topraklarda yatmak, d.1(7)-s.1

torba, d.3(9)-s.1

Toroslar, d.3(9)-s.2 totaliter rejimleri beslemek, d.2(8)-al.91

tradisyonel, d.2(8)-s

trafik, d.1(7)-s.1 Trakya, d.3(9)-s.2 trend, d.3(9)-s.2 troyka, d.3(9)-al.47 turizm, d.3(9)-s.2 tutmak, d.2(8)-s tutum, d.3(9)-s.2-aç.2 tükenmek, d.1(7)-s.1-

aç.6 tüketim, d.3(9)-s.1

tüketmek, d.3(9)-s.1 Türkiye genelinde, U dönüşü, d.3(9)-al.77

321

d.1(7)-al.10 uç, d.1(7)-s.1 uçak, d.1(7)-s.1 uğramak, d.1(7)-s.1 ulaşım, d.2(8)-al.59 uluslar arası araştırmaya

taraf olmak, d.2(8)-al.65 uluslar arası, d.2(8)-al.59

uluslararası hukuk, d.2(8)-al.63

uluslararası arena, d.2(8)-al.60

Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu, d.3(9)-al.47

uluslararası meşruiyet, d.3(9)-al.162

uluslararası özel hukuk, d.2(8)-al.63

Uluslararası Para Fonu (IMF) , d.3(9)-al.47

unsur, d.2(8)-s unutmak, d.3(9)-s.1 usta elinden çıkmak, d.3(9)-s.1

usta işi, d.3(9)-s.1 usta, d.3(9)-s.1 ustabaşı, d.3(9)-s.1 utanmak, d.3(9)-al.124 uyanış, d.3(9)-al.77 uyanmak, d.1(7)-s.1 uygarlık, d.2(8)-s uygulamak, d.2(8)-s uygulanmak, d.2(8)-s uygun görmek, d.2(8)-§5.6

uygun, d.3(9)-s.2 uygunluk, d.3(9)-al.153

uyku takımı, d.1(7)-s.2 uyku takımı, d.3(9)-al.18

uyku(su) geliyor, d.1(7)-s.2

uyku(sunu) kaçırmak, d.3(9)-al.60

uyumak, d.1(7)-s.1 uyuyan yılanın kuyruğuna basmak, d.1(7)-s.1

Uzak Doğu, d.2(8)-s uzak durmak, d.1(7)-s.2 uzak kalmak, d.1(7)-al.23

uzaklar, d.2(8)-al.59 uzaktan eğitim, d.2(8)-al.14

uzanmak, d.3(9)-s.2

uzman, d.3(9)-s.1 uzun süre, d.1(7)-s.2 uzunluk, d.3(9)-s.2 ücretli öğrenciler, d.2(8)-s

ücretsiz (parasız) öğrenciler, d.2(8)-s

üç ay, d.3(9)-s.1-aç.5

üniter, d.3(9)-s.2 ünlü, d.2(8)-s üretken, d.2(8)-s üst düzey görüşme, d.2(8)-al.85

üst kimlik, d.2(8)-al.48 üst üste, d.2(8)-aç.3

üstüne almak, d.3(9)-al.64

üye, d.2(8)-§2 üzgünlük, d.3(9)-al.153

vakit (zaman) değerlendirmek, d.3(9)-s.1

vakit (zaman) geçirmek, d.3(9)-s.1

vaktinde, d.1(7)-s.1

vals yapmak, d.3(9)-al.135

varlığa darlık olmaz, d.3(9)-s.2

varlık, d.3(9)-s.2

varmak, d.1(7)-s.1 vatan borcu, d.1(7)-al.71 vatandaş, d.1(7)-s.2 vazgeçmek, d.3(9)-s.1 vazife, d.1(7)-s.1 vergi, d.2(8)-s verimli, d.3(9)-s.2 vermek, d.2(8)-s vezneci, d.3(9)-s.1-aç.4

322

veznedar, d.3(9)-s.1-aç.4

vicdan meselesi, d.2(8)-al.86

virüs, d.3(9)-al.135

vize kolaylığı, d.3(9)-al.162

voleybol, d.2(8)-s volkan, d.3(9)-s.2

yabancı düşmanlığı, d.3(9)-al.159

yabancı gelmek, d.1(7)-al.71, s.2

yabancı gibi davranmak, d.1(7)-s.2

yabancı gibi durmak, d.1(7)-al.71, s.2

yabancı uyruklu, d.2(8)-s

yad ellerde oturmak, d.2(8)-al.20

yadigâr, d.3(9)-s.2-aç.1 yaka, d.1(7)-s.1 yakalamak, d.2(8)-s yakından takip etmek, d.1(7)-s.2

yakınmak, d.3(9)-s.1 yaklaşım, d.3(9)-s.2-aç.2

yaklaşmak, d.3(9)-s.2 yalnızca, d.3(9)-al.111 yan etki, d.1(7)-al.12 yan gözle bakmak, d.1(7)-s.2

yan yana, d.2(8)-s yan/taç atışı, d.3(9)-al.77

yana çıkmak/olmak, d.1(7)-s.2

yanak yanağa, d.2(8)-aç.3

yanardağ, d.3(9)-s.2

yanına gelmek, d.1(7)-s.2

yanında eksik etmemek, d.2(8)-al.101

yanında kalmak, d.1(7)-s.2

yanısıra, d.2(8)-§2 yanıt, d.2(8)-§2 yanlış ata oynamak, d.2(8)-al.131

yapı, d.3(9)-s.2 yapıcı, d.2(8)-s yapmak, d.1(7)-s.2 yaramak, d.3(9)-s.1 yarasın, d.3(9)-s.1 yaratıcı, d.2(8)-s yaratıcılık, d.3(9)-al.153 yardım etmek, d.1(7)-

s.1-aç.1 yardım, d.2(8)-§2

yardımcı, d.3(9)-s.1-aç.4 yardımda bulunmak, d.1(7)-s.1-aç.1

yarı yarıya, d.3(9)-s.1-aç.5

yarı, d.3(9)-s.1 yarım, d.3(9)-s.1 yarımay, d.3(9)-s.1-aç.5 yastığa başını huzur içinde koymak, d.2(8)-al.91

yaşadığımız, d.1(7)-§3.2 yaşamak, d.1(7)-s.1

Yaşasın Rusya, d.1(7)-§2.7

yaşına girmek, d.1(7)-s.2

yaşlılık, d.3(9)-al.153

yatağa bağlı kalmak, d.2(8)-al.38

yatağa girmek, d.1(7)-s.1

yatak istirahatı, d.2(8)-al.114

yatmak, d.1(7)-s.1 yavaş yavaş, d.1(7)-s.1 yay, d.3(9)-s.2 Yay, d.3(9)-s.2-aç.6 yayla, d.3(9)-s.2 yaz stajları, d.3(9)-

al.165 yazı, d.2(8)-s yazlık, d.1(7)-s.2 ye kürküm ye, d.2(8)-s yeme de yanında yat, d.1(7)-s.1

yemek yemek, d.2(8)-s yemek, d.2(8)-s

Yengeç, d.3(9)-s.2-aç.6 yeniden, d.1(7)-s.2 yenilik, d.3(9)-al.153

323

yenilikçilik, d.3(9)-al.162

yer almak, d.3(9)-s.2 yer sarsıntısı, d.3(9)-s.2

yer(in)de durmamak, d.1(7)-s.2

yerden yere, d.2(8)-aç.3 yerinde bir hareket görmek, d.2(8)-§5.6

yerine gelmek, d.1(7)-s.2

yerine getirmek, d.3(9)-s.1

yeteneklilik, d.3(9)-al.153

yeteri kadar, d.1(7)-s.1 yeterlik göstermek, d.2(8)-al.68

yeterlik, d.2(8)-al.59

yetiştirmek, d.2(8)-s yetki, d.3(9)-s.1-aç.3 yıkanmak, d.1(7)-s.2 yıldan yıla, d.2(8)-aç.3 yıldızın üst geçişi,

d.3(9)-al.77 yoğunluk, d.3(9)-s.2

yok pahasına satmak, d.3(9)-al.93

yoksun, d.2(8)-§2 yol açmak, d.2(8)-al.37

yol tutmak, d.2(8)-s yol(un)a gitmek, d.1(7)-s.2

yola çıkmak, d.1(7)-s.2

yolculuk, d.2(8)-al.59 yolculuk, d.3(9)-al.153 yolda kalmak, d.1(7)-s.2 yoluna girmek, d.1(7)-s.2

yolunda gitmek, d.1(7)-s.2

yolunuz açık olsun, d.1(7)-s.1

yorgunluk, d.3(9)-s.1 yorulmak, d.1(7)-s.2 yön, d.2(8)-al.54 yönelik, d.2(8)-§2 yönetmek, d.1(7)-§2.3 yönetmen, d.3(9)-s.1-

aç.4 yudum, d.3(9)-s.2-aç.2 yukarı, d.1(7)-s.1 Yurtta barış dünyada

barış ilkesi, d.2(8)-al.30 yutmak, d.3(9)-s.2-aç.2 yuva, d.2(8)-s yüksek farkındalık,

d.3(9)-al.162 yüksek lisans, d.2(8)-s yükseklik, d.3(9)-s.2 yükselmek, d.3(9)-s.1 yükselti, d.3(9)-s.2 yükümlü, d.2(8)-§2 yürekten, d.3(9)-s.2-

aç.10 yürü, d.1(7)-s.1 yürümek, d.1(7)-s.1 yürüyüş, d.3(9)-s.1 yüz kızartıcı durum, d.1(7)-al.23

yüz yüze, d.2(8)-aç.3 yüzey şekilleri, d.3(9)-s.2

yüzme havuzu, d.2(8)-s yüzölçümü, d.3(9)-s.2 yüzünü ...(-a) tutmak, d.3(9)-s.1

yüzünü bahara tutmak, d.3(9)-al.10

zam, d.3(9)-s.1 zamanında, d.1(7)-s.1

zannetmek, d.3(9)-s.1 zarar, d.1(7)-s.1 zarara uğramak, d.1(7)-s.2

zararı yok, d.1(7)-s.1 zaten, d.2(8)-s zayıflamak, d.3(9)-s.1 zayıflık, d.3(9)-al.153 zelzele, d.3(9)-s.2 zenginlik, d.3(9)-al.153 zevk, d.1(7)-s.1 zevkten dört köşe

olmak, d.1(7)-s.1 ziyaret etmek, d.3(9)-s.1

324

ziyaret, d.3(9)-s.1 ziyaretçi, d.3(9)-s.1 zorluklar karşısına çıkmak, d.2(8)-al.2

zorlukların etkisinde kalmak, d.1(7)-s.2

zorunlu kılmak, d.2(8)-s zorunlu yabancı dil, d.2(8)-s

325

Содержание

Введение …………………………………………………….. 5 DERS 1 (7) …………………………………………………... 8 Лингвострановедческий модуль …………………………… 8 § 1.1. Инфинитив. Отглагольное имя на (-mak/-mek) ….... 13 Sözlük − 1 ............................................................................... 14 Açıklama 1. Bulunmak ........................................................... 20 Açıklama 2. Durmak .............................................................. 21 Açıklama 3. Собирательное значение глаголов ................. 21 Açıklama 4. Векторы глаголов “gitmek” и “gelmek” .......... 22 Açıklama 5. Глагольные антонимические пары ................. 22 Açıklama 6. «Болезнь межъязыковой синонимии» ............ 22 Açıklama 7. (-a) kalmak − (-a) var ............................................. 23 Açıklama 8. Глагол “istemek” ................................................... 23 Açıklama 9. Asağı, yukarı, ileri, geri (dışarı, içeri vb) ............ 24 Açıklama 10. Kendi ................................................................... 24 Açıklama 11. Послелог “için” ................................................. 25 Açıklama 11. ... bir şekilde ........................................................ 26 Лингвострановедческий модуль …………………………… 26 § 1.2. Отрицательная форма глаголов ….............................. 28 § 1.3. Глагольное отрицание [-ma/-me] и именное отрицание “değil” …...................................................................

28

§ 1.4. Речевые функции отглагольного имени на [-mak / -mek] ….......................................................

29

§ 2. Повелительное наклонение …........................................ 34 Лингвострановедческий модуль …………………………… 39 § 3. Глагольное время ……………......................................... 45 § 4. Настоящее время …............................……..…………... 46

4.1. Категориальное значение ………………………….. 46 4.2. Порядок образования ....................................................... 46 4.3. Фонетические особенности ....................................... 46 4.4. Фонетические редукции на стыке слов в глагольных синтагмах ...........................................

47

4.5. Различные типы синтаксической модальности ....... 50 4.6. Форма на “-makta” ...................................................... 56 4.7. Сочетание объективной и субъективной модальностей ..............................................................................

57

326

4.8. Грамматическая предикативная тавтология ............ 57 4.9. Формы занятости человека ........................................ 58

Лингвострановедческий модуль …………………………… 58 § 5. Логическое внутрифразовое ударение в турецком языке в предложениях глагольного типа ........

59

Sözlük − 2 ............................................................................... 69 Konuşma “Mustafa’nın mesai haftası” ................................... 76 Лингвострановедческий модуль …………………………… 80 Bireysel etüt çalışmaları ........................................................... 82 DERS 2 (8) …………………………………………………... 82 Лингвострановедческий модуль …………………………… 82 § 1. Сочетание нормативных и узуальных вариантов ....... 83 § 2. Имена и послелоги косвенных падежей ...................... 88 § 3. Семантика падежей. Разделительно-выделительное значение исходного падежа ................................................

101

Üniversitemiz ......................................................................... 103 Sözlük ..................................................................................... 106 Лингвострановедческий модуль …………………………… 122 Açıklama 1. Duygu − his ........................................................ 123 Açıklama 2. Словообразовательные аффиксы “-sal/-sel” и “-al/-el” ......................................................................

123

Açıklama 3. Редупликация имён существительных и прилагательных ........................................................................

125

Açıklama 4. Послелог “sayesinde” ........................................ 127 Açıklama 5. Форма “...lar arası” ................................................... 130 Açıklama 6. Падежная семантика глагола “almak” ............ 135 § 4. Категория переходности. Винительный падеж .......... 136 § 5. Речевая сущность переходности в турецком языке. Оформленный − неоформленный винительный падеж ..............................................................

140 Konuşma: Geleneksel kahvaltı ............................................... 156 Konuşma: Bir hafta sonu tatili ................................................ 159 Лингвострановедческий модуль …………………………… 170 Bireysel etüt çalışmaları ........................................................... 172 DERS 3 (9) …………………………………………………... 176 Лингвострановедческий модуль …………………………… 176 § 1. Смысловые особенности падежного управления переходных

327

глаголов ……………………………………… 176 Konuşma: İş dönüşünde alışveriş ………………………….. 184 Sözlük − 1 ............................................................................... 187 Açıklama 1. Devlet Bakanı …………………………………. 194 Açıklama 2. Sevmek (beğenmek − hoşlanmak − hoşuna gitmek) 194 Açıklama 3.1. Bilmek − konuşmak ………………………… 197 Açıklama 3.2. Форма умения ……………………………… 198 Açıklama 3.3. Форма возможности − невозможности …... 200 Açıklama 4. Словообразовательный аффикс деятеля “-cı”… 206 Лингвострановедческий модуль …………………………… 214 Açıklama 5. Категория «половина» ………………………. 216 Açıklama 6. Отглагольное имя на “-(y)ış” ……………….. 227 § 2. Временная форма на “-acak” ………………………… 231 Лингвострановедческий модуль …………………………… 244 § 3. Объективный и субъективный компоненты значения аффиксов ……………………………………………………

246

§ 4. Категориальное значение временной формы на “-acak” …………………………………………………….

247

§ 5. Виды модальности долженствования ……………….. 252 § 6. Производные грамматические формы, образованные “-acak” ……………………………………

259

6.1. “-acak kadar” ………………………………………… 259 6.2. “-acak gibi” ………………………………………….. 259 6.3. “-acak hal(i) / halde” ………………………………… 260 6.4. “-acak hale gelmek/getirmek” ……………………….. 261 6.5. “-acak şekilde” ………………………………………. 262 6.6. “-acak yerde” (-maktansa; -mak yerine) …………….. 263

Türkiye’nin coğrafi konumu ………………………………... 265 Konuşma: Rusya’nın fiziki yapısı, nüfusu, sınırları ve komşuları, denizleri, yüzey şekilleri, nehirleri ve gölleri …………………………………………...

269 Sözlük − 2 ............................................................................... 273 Açıklama 1. Сoğrafi (coğrafî) ………………………………. 277 Açıklama 2. Словообразовательный аффикс “-ım” ……… 278 Açıklama 3. Административно-территориальное деление Турции …………………………………………….

279

Açıklama 4. Akarsu ………………………………………… 280

328

Açıklama 5. Словообразовательный аффикс “-lık” ……… 280 Açıklama 6. Burçlar ………………………………………… 286 Açıklama 7. Tepe …………………………………………… 286 Açıklama 8. Kara …………………………………………… 286 Açıklama 9. Örnek ………………………………………….. 287 Açıklama 10. Грамматическая форма “-en” ……………… 287 Açıklama 11. Грамматическая форма “-ca” ………………… 289 Bireysel etüt çalışmaları ........................................................... 298 Приложение ………………………………………………... 301