TEKNOLOJİDEKİ VE KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARINDAKİGELİŞMELERİN ULUSLARARASI TERÖRİZME ETKİLERİ

Murat Volkan Dülger

GİRİŞ

Terörizm, tarihin çok eski dönemlerinden veri var olan,yoğunluğu ve kötü etkileri özellikle 1960’lı yıllarla birliktegiderek artan ve 1968 yılından itibaren uluslar arası teröreylemlerindeki artış nedeniyle 20. yüzyılda ve içindebulunduğumuz 21. yüzyılda üzerinde en çok durulan sosyal,siyasal ve hukuksal kavramlardan birisi olmuştur1. KökeniLatince titreme, ürperme anlamına gelen “terrere” sözcüğü olanterör, pek çok anlamda kullanılmakla beraber genel olarakpolitik terör anlamında kullanılmaktadır2. Politik terör isegenel olarak bir ülkede bulunan rejimi yıkmaya ya da zordurumda bırakmaya yönelik şiddet içeren hareketler olaraktanımlanabilir3.

Bu kavram üzerinde siyaset, sosyoloji, ceza hukuku vekriminoloji bilimleri açısından yapılan çalışmalar, terörizminoluşmasına katkıda bulunan sosyo-ekonomik nedenleri gösterdiğikadar terörün toplumsal ortamda gelişmesine ve toplumsal

Bu çalışma ile ülkemizde terörizm ile ilgili ilk bilimsel çalışmayı ve doktora tezinihazırlayan sevgili ağabeyim Av. Dr. M. Şükrü Alpaslan’ı bir kez daha sevgiyle ve özlemleanıyorum.

Avukat; İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalıdoktora öğrencisi.

1 M. Şükrü Alpaslan, Kriminoloji ve Hukuk Açısından Tedhişcilik, İstanbul, TeknikYayınları, 1983, s.3.

2 Hamide Zafer, Ceza Hukukunda Terörizm, İstanbul, Beta Yayıncılık, 1999, s.9-12.3 Paul Wilkinson, Political Terorism, London, Macmillan, Press Ltd., 1974, s.9-11.

etkilerinin yoğunlaşmasına katkıda bulunan nedenlerin varlığınada işaret etmektedir4.

Terörist eylemlerin genellikle iki farklı amaçlagerçekleştirildiği görülmektedir. Bunlardan birisi teröristeylemin uygulandığı ülkede geçerli olan rejimin yıkma amacıdır,diğeri ise üzeri terör yöntemi kullanılarak hükümetin bellikonularda uygulamakta olduğu politikaları değiştirmesinisağlamaktır. Terörizmin bu iki amacına ulaşılmak istenirkenteröristler tarafından iki farklı yöntem uygulanmaktadır. Buyöntemlerin “doğrudan uygulama” ve “dolaylı uygulama” olarakkavramlaştırılması mümkündür. Terörün doğrudan uygulamasındaülkede bulunan rejime ve bu rejiminuygulayıcılarına/temsilcilerine karşı doğrudan bir teröreylemine girişilirken, terörün dolaylı uygulamasına bombakoymak, cinayet işlemek suretiyle halk arasında panik vegüvensizlik oluşturularak hedeflenen amaç elde edilmeyeçalışılmaktadır5.

Gerçekten terörizm açısından siyasi şiddet kullanımınıntoplumsal ortamda süreklilik kazanmasının ve etkinliksağlamasının ancak kolaylık sağlayıcı bazı unsurların bunayardımcı olması ile mümkün olduğu görülmektedir. Bu yardımcıunsurların neler olabileceği düşünüldüğünde akla öncelikleçağdaş teknolojinin sağladığı olanaklar ve kolaylıklar, bunabağlı olarak da kitle iletişim araçlarının terörizme veteröristlere istemeden de olsa sağlamış olduğu yeni iletişim,kaynak sağlama ve propaganda araçları gelmektedir.

Bu çalışmada da kısaca son elli yıllık dönemde başdöndürücü bir hızla gelişen teknolojinin ve kitle iletişimaraçlarının terörizm üzerindeki etkilerine yönelik bazıbelirlemelerde bulunulacak ve ortaya çıkan sorunlar için çözümönerilerinde bulunulacaktır. Aslında bu konu bir doktora tezinekonu teşkil edebilecek genişlikte olmasına rağmen, buradayerine getirilmeye çalışılan işlev bireylerde bu konuda bazısoru işaretlerinin oluşmasına katkıda bulunmaktır.

4 Hamide Zafer, Sosyolojik Boyutuyla Terörizm, İstanbul, Beta Yayıncılık, 1999, 20 vd.5 Edward Hyams, Terrorists and Terrorism, London, J M Dent&Sons Ltd., 1975, s.10.

2

I. Teknolojideki Gelişmelerin Terörizm ÜzerindekiEtkileri

20. yüzyılda insanlık, bilimin ve teknolojinin hemen heralanında büyük başarılar elde etmiş ve bunu günlük yaşamınauygulamıştır. İnsanların daha iyi şartlarda, daha rahat ve dahauzun yaşamasına yönelik olan bu bilimsel ilerlemeler veteknolojik gelişmeler 20. yüzyıl başından itibaren artan birhızla devam etmiş ve 21. yüzyılda da artarak devam etmektedir.

Teknoloji alanındaki bu gelişmelerin insan yaşantısınaetkileri açısından ele alındığında özellikle elektronikaraçların ve bilişim sistemlerinin hemen her alanda çok önemlibir role sahip olduğu görülmektedir. Ancak günümüz moderntoplumunun günlük yaşamında etkisinin en yoğun hissedildiğialanlar ulaşım, haberleşme ve finans sektörleridir.

Teknolojideki ilerlemenin insan yaşantısını olumlu yöndeetkileyen gelişmelerinin yanında, bazı olumsuz etkilerinin debulunduğu görülmektedir. Gerçekten 20. yüzyıl içinde birisindenükleer silahların da kullanıldığı iki dünya savaşının, birçokbölgesel savaşın ve çok sayıda yerel çatışmaların yer almasısilah teknolojisinde de büyük gelişmelere yol açmıştır. NitekimAmerika Birleşik Devleri ve İngiltere’nin başı çektiği ülkelertarafından Irak’a karşı girişilen iki çöl harekâtındasilahların teknolojik evrimi ve teknolojinin kötüye kullanımıson derece açık bir biçimde hem de teknolojinin nimetlerindenfaydalanan medya tarafından canlı yayınla tüm dünyayagösterilmiştir.

Söz konusu bu gelişmeler hassas siyasi dengelere dayalıdünya konjonktürü açısından halen devam etmektedir. Özelliklebilimin ve teknolojinin geldiği önemli bir aşama ve kötükullanım örneği olan nükleer, kimyasal ve biyolojik silahlarnedeniyle ve bahanesiyle orta doğunun içine sürüklendiği kaosortamı hem bu duruma çok güzel bir örnek oluşturmakta hem deyakın çevrede bulunan toplumlar olarak bizleri çok yakındanilgilendirmektedir.

Olumlu ya da olumsuz, bilimdeki ve bunun yansıması olanteknolojideki gelişmeler insanlığa birçok alanda yeni olanaklar

3

ve kolaylıklar sağlamaktadır. Bu olanaklardan ve kolaylıklardannormal yaşantısını sürdüren insanlar kadar yasa dışıfaaliyetler içinde olanlar, suç işleyenler ve toplum düzeninekarşı çıkanlar da yararlanabilmekte ve toplum düzenine aykırıya da bu düzeni bozmaya yönelik eylemlerini bu olanak ve/veyakolaylıklardan yararlanarak devam etmektedirler6.

Bu konuda araştırmalar yapan bilim insanları da yukarıdaanılan teknolojik gelişmelerin terör olgusunun 20. yüzyıldakigelişimine önemli bir katkısının olduğuna işaretetmektedirler7. Bu yüzyılda özellikle saydam, kişi hak veözgürlüklerine saygılı ve hukuk devleti ilkesiyle yönetilendemokrasilerin terör eylemlerinden daha çok etkilendiğibelirtilirken8; gelişen teknolojinin, haberleşmenin ve çağdaşulaşım araçlarının şiddete yönelen kişilere araç ve olanaksağladığı, onların da bu durumu kötüye kullanarak şiddeteylemlerini daha kolay gerçekleştirdikleri ifade edilmektedir9.

Bilimsel ilerlemenin sonuçlarının uygulamaya konulmasıylaelde edilenlere teknoloji denilmektedir. İşte bu teknolojikilerlemeler de birden fazla alanda eş zamanlı ya da birbirinitakip eden şekilde gerçekleşebilmektedir. Bu gelişmelerdenterörizm olgusuna en çok etkide bulunanları ise ulaştırmaaraçları, silahlar, bireysel haberleşme araçları, kitleiletişim araçları ve bilişim sistemlerindeki gelişmeler olarakifade edilebilir. Aşağıda kısaca ayrı başlıklar halinde bukavramlar ele alınacak, kitle iletişim araçları isegösterdikleri önem nedeniyle ayrı bir bölüm halindeincelenecektir.

1. Ulaştırma Araçlarındaki Teknolojik GelişmelerinTerörizm Üzerindeki Etkileri

6 Murat Volkan Dülger, “Kitle İletişim Araçları ve Terörizm”, Çevrimiçi:http://www.hukukcu.com/bilimsel/kitaplar/kitleiletisim _teror.htm, 02.04.2007.

7 Andrew J. Pierre, “The Politics of International Terorizm”, ORBIS, Vol.XIX, No.4,Winter 1976, s.1253; David Krieger, “What Happens If Terrorists, Revolutionaries andNuclear Weapons”, The Annals Of The American Academy, Vol.430, March 1977, s.4 vd.; WalterLaqueur, Terorism, London, Weidenfeld and Nichdson, 1977, s.82.

8 Lawrence Byford, “Terrorism and Democracy”, New Dimensions in Transnational Crime, Ed:Donald E. J. MacNamara/Philip John Stead, New York, The Jonh Jay Press, 1982, s.66-71.

9 Ward Elcock, “Submission to the Special Committee of the Senate on Security andIntelligence”, june 24, 1998.

4

Ulaştırma araçlarında yaşanan teknolojik ilerlemelerinterörizmin gelişmesine iki yönden etkili olduğu görülmektedir.Öncelikle büyük hız kazanan ulaştırma araçları şehirler,ülkeler ve hatta kıtalar arasındaki mesafeyi kısaltmış, budurum tüm insanlığa olduğu kadar teröristlere de geniş hareketkolaylığı sağlamış ve “uluslararası terörizm”10 olgusunun ortayaçıkmasına doğrudan etkili olmuştur11. Bu kolaylıklardanyararlanan teröristler şiddet eylemlerini gerçekleştirdikleriülke içinde kısa sürede büyük mesafeler kat edebildikleri gibi,bir ülkeden diğerine de geçmek suretiyle eylemlerinigerçekleştirerek terörizmin uluslararası nitelik kazanmasınaneden olmuşlardır12. Böylelikle terörist faaliyetlerde bulunankişiler hızlı ve büyük mesafeleri kapsayan bir hareketlilikkazandıkları gibi çok kolay bir şekilde kaçma olanağı dakazanmışlardır. Günümüzde gerçekleşen terörist hareketlerin vepolitik cinayetlerin arkasından genellikle uluslararasıbağlantılar ve uluslar arası alanda faaliyet gösteren terörörgütlerinin çıkmasının önemli etkenlerinden birisi budur.

Ulaştırma araçlarındaki gelişmelerden olumlu biçimde enfazla etkilenen araçlar olan uçaklar, çeşitli terörörgütlerince uçak kaçırma eylemlerine maruz kalarak terörizmdende en fazla etkilenen ulaşım araçları olmuşlardır13. Havakorsanlığı (aircraft hijacking) olarak adlandırılan uçakkaçırma eylemlerinin çeşitli nedenleri olabilmektedir; bunlaraörnek olarak kişinin bulunduğu ülkedeki yargılamadan kaçmayaçalışması, askerlik görevinden kaçması, toplumsal baskıdankaçış, politik karşı çıkışlar gösterilebilir. Ancak özellikle1968 yılından itibaren hava korsanlığı silahlı kişilertarafından politik nedenlerle gerçekleştirilmeye başlanmıştır14.10 Bu kavramın tanımı hakkında uluslararsı örgütlerce yapılmış tanımlar için bkz: Alia

Yılmaz, Uluslararası Ceza Hukuku, 2. Bası, İstanbul, Beta Yayıncılık, 2001, s.222-228. 11 Uluslararası terörizm kavramı hakkında ayrıntılı açıklama için bkz: Bogdan Zlataric,

“History of International Terrorism and Its Legal Control”, International Terrorism andPolitical Crimes, Ed. M. Cherif Bassiouni, Springfield Illinois, Charles C. ThomasPublisher, 1975, s.474 – 484; M. Cherif Bassiouni, “Methodological Options forInternational Legal Control of Terrorism”, International Terrorism and Political Crimes,Springfield Illinois, Charles C. Thomas Publisher, 1975, s.484 – 492.

12 Anne R. Sabetta, “Transnational Terror: Causes And Implications for Response”, StanfordJournal of International Studies, Vol.XII, Spring 1977, s.150; Sulhi Dönmezer, “TedhişcilikÜzerine”, Devir, 11.12.1972, S.6, s.20.

13 Michael C. McClintoc, “Skyjacking: Its Domestic, Civil and Criminal Ramifications”,Journal of Air Law and Commerce, Vol.39, 1973, s.34.

14 Alona E. Evans, “Aircraft Hijacking: What Is Being Done”, International Terrorism andPolitical Crimes, Ed. M. Cherif Bassiouni, Springfield Illinois, Charles C. Thomas

5

Hava korsanlığının artması ve ciddi bir sorun olmasıüzerine uçak kaçırma eylemleriyle ilgili uluslararası düzlemdeçeşitli düzenlemeler yapılmış ve bu eylemler tüm ülkeleraçısından suç haline getirilmesine ve hava korsanlarının neredeyakalanırlarsa yakalansınlar yargılanması sağlanmayaçalışılmıştır15. Böylelikle bu suçlar cezasız bırakılmayarakuluslararası toplumun bu konudaki istemi karşılanmayaçalışılmış ve bu eylemler yalnızca kaçırılan uçağıntabiiyetinde olduğu ya da uçağın kaçırıldığı ülkenin sorunuolmaktan çıkarılmıştır, dolayısıyla uluslararası yargılama veadalet de sağlanmaya çalışılmıştır16. Bu düzenlemelere örnekolarak “Uçaklarda İşlenen Suçlar ve Diğer Bazı Eylemlereİlişkin Sözleşme (1963 Tokyo Sözleşmesi)17, Uçakların Kanun DışıYollarla Ele Geçirilmesinin Önlenmesi Hakkında Sözleşme (1970La Haye Sözleşmesi)18, Sivil Havacılığın Güvenliğine Karşı KanunDışı Eylemlerin Önlenmesine İlişkin Sözleşme (1971 MontrealSözleşmesi)19 gösterilebilir20.

Ayrıca 11 Eylül 2001 tarihinde New York’da Dünya TicaretMerkezinin ikiz kulelerine yapılan terörist saldırıda,teknolojinin diğer gelişmelerinin yanında, teknoloji ürünüyolcu uçaklarının adeta bir bomba gibi kullanılarak ulaşımaraçlarının terörist faaliyetlerde kötü amaçlı kullanımının enuç örneği de sergilenmiştir. Bu durum uluslararası terörizmdeyeni bir boyut olarak algılanmış ve bazı hukuk devletiilkesiyle bağdaşmayan önlemlerin dahi alınmasına yol açmıştır.

Publisher, 1975, s.223,224.15 Andrew Lee, “International Suppression Of Hijacking”, International Terrorism and

Political Crimes, Ed. M. Cherif Bassiouni, Springfield Illinois, Charles C. ThomasPublisher, 1975, s.249,250.

16 Ronald D. Crelinsten/Danielle Laberge–Altmejd/Denis Szabo, Terrorism and CriminalJustice, Massachusetts, Lexington Books, 1979, s.39.

17 Bu sözleşme 17.04.1975 tarih ve 1889 sayılı yasa ile kabul edilmiş ve 08.12.1975tarihli Resmi Gazete’de yayınlanmıştır.

18 Bu sözleşme 30.11.1972 tarih ve 1634 sayılı yasa ile kabul edilmiş ve 31.03.1973tarihli Resmi Gazete’de yayınlanmıştır.

19 Bu sözleşme 17.04.1975 tarih ve 1888 sayılı yasa ile kabul edilmiş ve 29.11.1975tarihli Resmi Gazete’de yayınlanmıştır.

20 Bu sözleşmelerin özgün metinleri için bkz: M. Cherif Bassiouni, International Terrorismand Political Crimes, Springfield Illinois, Charles C. Thomas Publisher, 1975, s.257 - 281;Türkçe çevirileri için bkz: Feridun Yenisey, Milletlerarası Ceza Hukuku Ceza YargılarınınMilletlerarası Değeri ve Mevzuatı, İstanbul, Beta Yayıncılık, 1988, s.387-407.

6

2. Silah Teknolojisindeki Gelişmelerin TerörizmÜzerindeki Etkileri

Silah ve patlayıcı maddelerin yapımı ve kullanımında da20. yüzyılda çok büyük bir gelişme sağlanmıştır. Buna koşutolarak daha 1890 yılında bir İngiliz polis uzmanı gelişen silahve patlayıcıların etkisi ile şiddete yönelen kişilerin veörgütlerin toplum içinde ciddi bir sorun oluşturacağınıbelirten bir öngörüde bulunmuştur21.

Diğer etkenlerin yanı sıra teknolojik gelişme ile birliktesilah yapımının makineleşmesi ve bunun sonucu hem küçülmesi,hem bulunabilir olması hem de ucuzlamasıyla özellikle AmerikaBirleşik Devletleri’nde (ABD) ve Batı Avrupa ülkelerindeüretimin artması ve buradan tüm dünya piyasalarınadağıtılmasıyla silah daha kolay elde edilebilir hale gelmiştir.Bunun sonucunda da teröristler ya çok gelişmiş, etkili ve üstünözellikli son model silahları elde etmişler ya da basit ama çokmiktarda silah ve mühimmata sahip olmuşlardır22. Dünyada ABD’dekadar, silah üretimine ve ateşli silaha sahip olmaya ilişkinsıkı düzenlemelerin bulunmadığı ve silah üretim endüstrisininçok gelişmiş olduğu bir başka ülke bulunmamaktadır23.Dolayısıyla ABD’li üreticiler, bu ülke vatandaşları ve hattaülkeye gelen yabancılar dahi 11 Eylül öncesi dönemde rahatlıklasilah ticareti yapabilmekteydiler. Ancak New York’da bulunandünya ticaret merkezine yapılan terörist saldırılardan sonraABD’de çıkarılan “Patriot Act” gibi yeni yasalarla en azındanbireylerin yaptığı silah ticareti ve sevkıyatı kontrol altınaalınmaya çalışılmıştır. İşte bu ve benzeri kolaylıklarteröristlerin kullandıkları silahlar açısından bir “teknolojiktırmanma” oluşturmuş ve terörist faaliyetlerin de artmasınaetkili olmuştur24.

Giderek gelişen silahların yarattığı tehlikeli ortamındışında her iki dünya savaşı sırasında ve soğuk savaş döneminde

21 Laqueur, a.g.e., s.64.22 Peter Calvert, A Study Of Revulation, Oxford, 1970, s.22.23 Lymann H. Shaffer, “Illegal Arms Traffic”, New Dimensions in Transnational Crime, Ed:

Donald E. J. MacNamara/Philip John Stead, New York, The Jonh Jay Press, 1982, s.103.24 Peter Janke, “The Response to Terrorism”, Royal United Services Institude for Defence

Studies Ten Years of Terrosim, New York, 1979, s.23.

7

geliştirilen kimyasal, biyolojik ve nükleer silahlarınteröristler eline geçmesi tehlikesi de her zaman bulunmaktadır.Bugün için en büyük tehlikelerden biri nükleer silahlardanbirinin teröristlerin eline geçmesidir, bu durum pek çok korkufilmine dahi konu olmuştur25. Bu konudaki en ilginç ve korkutucugelişmelerden birinin 20 Mart 1995 tarihinde Tokyo metroistasyonunda Aum Shişnrikyo adlı aşırı dinci bir örgütün sinirgazı kullandığı saldırı ile ortaya çıktığına işaret edilmiş vebu eylemin sonucunda kitle imha silahlarının diğer örgütlerininde eline geçebileceği ihtimalini gösterdiği ifade edilmiştir26.

3. Bireysel Haberleşme Araçları TeknolojisindekiGelişmelerin Terörizm Üzerindeki Etkileri

Boyut olarak küçülen ancak güçlerinden kaybetmeyen silahve patlayıcıların dışında yine çok küçük olarak üretilen ve heran her yerle iletişim sağlayan uydu telefonları cep telefonlarıve telsizler teröristlerin haberleşme olanaklarınıarttırmıştır. Terörist bir eylem açısından haberleşmeninsağlanması hayati bir önem taşımaktadır, böylelikle eylemlerplanlanmakta, yapılan istihbarat sonucu elde edilen bilgilerpaylaşılmakta, eylem zamanı ve yeri gruplara aktarılmakta vehatta eş zamanlı eylemlerin yapılması sağlanmaktadır. Bireyseliletişimin bu kadar kolay hale gelmesinin bir diğer olumsuzyanı da uluslararası terörizm açısından çok gerekli olaniletişimin çok kolay ve ucuza sağlanmasıdır. Böylelikledağların arasındaki gizli sığınığında bulunan bir yasa dışıörgüt lideri çok uzaklarda bulunan militanlarına gerekli bilgive emirleri verebilmekte hatta terörist faaliyetleri doğrudanyönetebilmektedir.

Ayrıca bireysel haberleşme araçlarının ve buna bağlıgeliştirilen donanımların yardımı ile güvenlik kuvvetlerinintelsiz haberleşmelerine girilebilmekte ve onların hareket zamanve yöntemleri de öğrenilebilmektedir. Bu bireysel haberleşmeolanakları teröristlerin yakalanmasını ve hızla yargı önüneçıkartılmasını büyük ölçüde zorlaştırmakta, bundan cesaret alanbireylerin şiddete yönelmesi ve yönlendirilmesikolaylaşmaktadır.25 Krieger, a.g.y., s.45,51; Elcock, a.g.y., s.4.26 Elcock, a.g.y., s.4.

8

4. Bilişim Sistemlerindeki Gelişmelerin TerörizmÜzerindeki Etkileri

Bilişim sistemleri ve veri iletim ağları, son yirmi yıliçerisinde giderek artan bir yoğunlukla insan yaşamına girerek,gelişmiş toplumların bilgi üretimi ve iletimi açısındanyaşamsal damarını oluşturmuştur. Günümüzde bilgiye sahipolmanın en büyük güç olduğu düşünüldüğünde bunların önemi dahaaçık bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Tüm yeni teknolojikbuluşlarda olduğu gibi, bilişim sistemlerinin ve veri iletimağlarının yaygınlaşmasıyla beraber kötüye kullanımların ortayaçıkması ve giderek artması da kaçınılmaz bir olgu olarak ortayaçıkmıştır27. Böylelikle “bilişim suçları” olarak adlandırılanyeni suç tipleri ortaya çıktığı gibi terörist faaliyetler gibieskiden beri var olan suç tiplerinin de bu yeni teknoloji yoğunbir biçimde kullanılarak işlenmesiyle karşı karşıyakalınmıştır.

Bilişim alanında son yıllarda yaşanan söz konusu büyükgelişmeyle birlikte, bilişim teknolojisinin küreselleşmesi vegeniş kitlelerin kullanımına sunulması ile ortaya çıkan vesanal (siber) terörizm denilen yeni bir suç türü ilekarşılaşılmıştır. Birbirine bağlı ağlardan oluşan internetüzerinden bilişim sistemlerine örneğin etkili bir bilişimvirüsü ile yapılacak saldırıyla toplumun normal hayat akışınıbozmak ve devletin savunma sistemlerine zarar vermek çokkolaylaşmıştır28.

Bilişim devriminden önceki iletişim devrimi sırasında,iletişim teknolojisi alanındaki gelişmeler grup ya da kişilerinsahip oldukları gücü merkezileştirmişken, bugün yaşanan bilişimçağında merkezi kontrol olanaksız hale gelmiştir. Bu bireyin vetoplumun demokratikleşmesi ve özgürleşmesi adına gayet olumlubir gelişme olmakla beraber, sınırsız özgürlük ve her isteyeninher istediği bilgiye ulaşabilmesi özgürlüğü, kötü niyetli bazıkişilerin bireye ve topluma zarar verebilecek bilgilere

27 Murat Volkan Dülger, Bilişim Suçları, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2004, s.9.28 Nilüfer Narlı, “Yeni Küresel Tehditler ve Yeni Paradigma”, Polis Bilimleri Dergisi,

C:4, S:1-2, Ocak-Haziran 2002, s.13.

9

ulaşabilmesini de sağlamaktadır29. Örneğin nükleer enerjitesisleri, savunma sanayi, ulaşım, sağlık, su, ısınma, elektrikgibi kamu hizmetlerinin verildiği tesislerin bilişimsistemlerine, iyi niyetli olduğu kadar kötü amaçlar için deerişilebilmesi mümkündür. Buna “şiddetin demokratizasyonu”denilmektedir30.

Sanal terörizm, belirli bir siyasal ve sosyal amacaulaşabilmek için bilişim sistemleri kullanılarak bireylere,mallara ve toplumsal yaşayış düzenine zarar verilerek, toplumuve yöneticileri yıldırma, baskı altında tutma çalışmalarıolarak tanımlanmaktadır31.

Terörist örgütlerin sanal terörizmle

gerçekleştirebilecekleri ve toplum üzerinde çok büyük zararlaraneden olabilecek ve acil önlem alınması gereken eylemlerineörnek olarak; istenilen kentin bütün trafik ışıklarınındurdurulması, telefonları hatlarının felç edilmesi, elektriğinve doğalgazın kapatılması, bilişim sistemlerinin işletim dışıbırakılması, ulaşım ve su sistemlerinin işleyişinin bozulması,bankacılık ve finans sektörünün çökertilmesi, acil yardım,polis, hastaneler ve itfaiyelerin çalışmasının engellenmesiverilmektedir32.

1990’lı yılların sonlarında yapılan ileriye yöneliktahminlerde, uluslar arası toplumun geleceği açısından duyulanen büyük endişenin bilişim sistemlerinde dolayısıyla da bilgiiletim ve haberleşme teknolojisindeki gelişmelerin terörizmeyeni bir boyut kazandırabileceği yönünde olduğu, ayrıca çağdaştoplum düzenin işleyişi için kamu sektörü ve özel sektörünbilişim sistemleriyle oluşturulmuş bilgi iletişimi vehaberleşme sistemlerinin karmaşık ve bütüncül yapısına zararverme amacıyla harekete geçebilecek teröristler için çokelverişli bir ortam oluşturduğu belirtilmekteydi33. 29 Dülger, Bilişim Suçları, s.323.30 Uğur Alacakaptan, “Terörün Değişen Yüzü ve Dünya - 1”, Hukuk ve Adalet Eleştirel Hukuk

Dergisi Y.1, S.1, Ocak-Mart 2004, s.134,135.31 Mehmet Özcan, “Siber Terörizm ve Ulusal Güvenlik”, İnternet ve Hukuk, Der: Yeşim M.

Atamer, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayını, 2004, s.308,309.32 Fatih Yamaç/Semih Dokurer/MehmetÖzcan, “Bilişim Suçları” (Çevrimiçi) http://inet-

tr.org/inetconf7/bildiriler/86.doc, 11.04.2004; Salıcı/Güneş, a.g.y.33 Michael Whine, “Cyberspice – A New Medium for Communication Command and Control by

Extremist”, Studies in Conflict and Terrorism, Routledge, Vol.22, N.3, July 1999, s.231;

10

Gelişen teknoloji ve hemen tüm kamu faaliyetlerininbilişim sistemi alt yapısına bağımlı hale geldiği günümüzdedevletlerin fiziksel temas içeren çatışmalar yerine faillerininbilinmez (anonim)34 kalabileceği bilişim sistemleriyleoluşturulan alt yapılara yönelik saldırıları önleme ve bunlaranasıl karşı koyabileceklerini araştırmaya zaman ve kaynakayırmaları gerekmektedir. Bu alandaki tehlikenin boyutlarınaişaret eden bir örnekte “… bir enerji üretim santralininkumanda bilgisayarına bilgi ağı üzerinden gönderilebilecek birkomut belki de bir bavul dolusu patlayıcı kadar zarar vericiolabilir ve bunu yapan kişinin tanınması ve yakalanması da çokzordur … dünyanın herhangi bir yerinden kullanılabilecek birbilgisayar ve basit bir telefon hattı ile sağlanan internetbağlantısının büyük hasarlar doğurması mümkündür…”denilmektedir35.

Özellikle 11 Eylül 2001’de ABD’nin New York kentindebulunan ve ikiz kuleler olarak anılan Dünya Ticaret Merkezi’niyıkan terörist saldırılar için gerekli örgütlenme, destek veeğitim için internetin çok geniş ve denetlenemeyen olanaklarsunduğu belirtilmektedir36. Bu eylemden ve ABD’li yetkililerinbu eylemin hazırlanması için teröristlerin internet üzerindeniletişime geçtiklerini açıklamasından sonra birçok ülkede sanalterörizme karşı önlemler alınması yönünde çalışmalarbaşlatılmıştır37. ABD açısından ise 11 Eylül’de yapılansaldırıların sonucunda yalnızca üç bine yakın insanın ölümeneden olmakla kalmadığı, ayrıca maddi ceza hukuku alanında vegüvenlik kuruluşlarının çalışma yöntemlerinde köklüdeğişikliklere ve kriminal tedbirlerin arttırılmasına yolaçtığı belirtilmektedir38.

Elcock, a.g.m., s.3.34 Whine, Cyberspice, s.234; yazar anonimlik konusunda “…sanal alan gizli haberleşme ve

tanınmazlık sağlamaktadır, bu son yıllarda terörist eylemler de gözlenen bir eğilimdir…”demektedir.

35 James Ellis/David Fisher/Thomas Longstaff/Linda Pesante/Richard Pethia, Report to thePresident’s Commision on Critical Infrastructure Protection, Pittsburgh, January 1997, s.3.

36 Tuğrul Tanyol, “Anarşizm ve İnternet”, Cogito-İnternet: Üçüncü Devrim, Yapı KrediYayınları, S.30, Kış 2002, s.207.

37 Jonn F. Murphy, “Computer Network Attacks by Terrorists: Some Legal Dimensions” SSRNEL,(Çevrimiçi) http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=208671, 02.05.2004.

38 Stephen F. Thaman, “ABD’de 11 Eylül Açısından Önleyici ve Baskılayıcı Tedbirler”,Hukuki Perspektifler Dergisi, S.5, Aralık 2005, s.110-115.

11

Terörist örgütlerin, iletişimlerinde gizliliği sağlamak,propagandalarını yapmak ve finansal kaynaklarını arttırabilmekamacıyla Internet’i kullandıkları bilinmektedir. İkiz kulelerinyıkılması ve çok sayıda masum insanın öldürülmesi eylemininplanlayıcısı Remzi Yusuf, Amerikan Hava Yolları’nın şifrelenmişolan dosyalarını diz üstü bilgisayarını kullanarak yok etmeyiplanladığını itiraf etmiştir. Ayrıca bilişim sistemlerini kendiçıkarları doğrultusunda kullanan terörist örgütler fonlarınıinternet üzerinden kullanabilmektedirler39. Nitekim terör ya damafya tipi örgütlenmelerin ayakta kalabilmesi ve eylemlerinidevam ettirebilmeleri için finansmana ihtiyaçları vardır, iştesanal bankacılık yoluyla yapılan işlemlerle bu finansmansağlanmakta, hatta bu suç örgütlerinin elde etmiş paralar aynıyöntemler kullanılarak aklanmakta ve yasal halegetirilmektedir40.

Yukarıda aktarılan bu endişelerden hareket eden bazıdevletler 1996 yılında Paris’te terörizm konulu DışişleriBakanları Konferansı’nda, teröristlerin elektronik veya kabloluhaberleşme sistemlerini ya da network (veri ağı) sistemlerinive sanal alanı kullanarak gerçekleştirecekleri saldırılardaişleyecekleri suçlarla etkin bir biçimde mücadele edilebilmesiamacıyla devletler arasında işbirliği yapılmasınıkararlaştırmışlardır41.

1997 Nisan ayında ise Europol (Avrupa Polis Teşkilatı),Avrupa devletleri polis teşkilatlarına özellikle internetteyasadışı bilgi içeren alanların incelemeye alınmasını, bualanda bilgi değişiminde bulunulmasını, ülke iç hukuklarınınbirbirleriyle uyumlu hale getirilmesini, bu konuda araştırmayapılmasını ve gerektiğinde mutlaka işbirliği yapılmasınıtavsiye eden bir bildirimde bulunmuştur42.

39 Berfu Salıcı/İsmail Güneş, “İnternette Güvenlik ve Denetim: Masumiyet Yitiriliyor Mu?”(Çevrimiçi) http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=243, 14.04.2004.

40 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz: Olgun Değirmenci, Mukayeseli Hukukta ve TürkHukukunda Suçtan Kaynaklanan Malvarlığı Değerlerini Aklama Suçu, Ankara, Turhan Kitabevi,2007, s.125 vd.

41 Whine, Cyberspice., s.232.42 Michael Whine, “Communication on Criminal Use of the Internet, European

Comission/Europol Report”, April 9, 1997, s.3.

12

İnternette özellikle şiddet kullanımına eğilimli kişilerietkileyecek, olası terör eylemcilerine ışık tutacak ve yolgösterecek bilgilere de ulaşılması mümkün olmaktadır. Yapılanbir araştırmada, internette terörist saldırılardakullanılabilecek taktiklerin, haritaların, fotoğrafların vegizli haberleşme kodlarının yer aldığı, bunun ötesinde bomba vediğer patlayıcı maddelerin nasıl yapılacağını vekullanılacağını gösteren talimat ve formüllerin bulunulabildiğiortaya çıkarılmıştır43. Nitekim 11 Eylül saldırılarınınöncesindeki hazırlık çalışmalarında teröristlerin birbirleriyleinternet aracılığıyla haberleştikleri, hatta kişiselbilgisayarlarında bulunan uçuş simülatörleriyle çalıştıkları vebomba gibi kullandıkları uçakları yönetmekte bunun yardımınıgördükleri belirtilmektedir.

İnternet aracılığıyla gerçekleşen suçlara ve buna bağlıolarak terörist örgütlerin internet aracılığıyla suç işlemesinekarşı alınan önlemler açısından gelinen en son aşamayı şimdilikAvrupa Siber Suç Sözleşmesi oluşturmaktadır. Bu sözleşme 23Kasım 2001’de Macaristan’ın başkenti Budapeşte’de imzayaaçılmış ve bugüne kadar otuz sekizi Avrupa konseyi üyesi vebeşi üye olmayan ülkelerden olmak üzere (ABD, Japonya, GüneyAfrika, Kanada ve Karadağ) toplam kırk üç ülke tarafındanimzalanmıştır44. Söz konusu metnin imzalanması ile internet vediğer bilgisayar ağları aracılığı ile işlenen suçlara yönelikilk uluslararası sözleşme ortaya çıkmıştır. Bu sözleşmenin birdiğer önemli yanı ise Avrupa Konseyi’ne üye olmamalarına rağmen-üçü bilişim alanında çok gelişmiş- beş ülkenin bu sözleşemeyeimza koymaları ve kendi hukuk sistemleri açısından da geçerliolacağı yönünde irade beyanında bulunmalarıdır. Böyleliklesözleşmenin amacı olan bilişim suçlarıyla mücadele açısındanuluslararası işbirliğinin de gerçekleştirilmesi açısındanönemli adım atılmış olmaktadır45.

43 Michael Whine, “Cyber-Terrorism, Foreign Report”, London, September 25, 1997; anılanraporda bomba ve diğer patlayıcı maddelerin nasıl yapaılacağı ve kullanılacağının gösterenweb sitesinin Hamas örgütünün Avrupa merkezinin bulunduğu İngiltere’de hazırlandığıbelirtilmektedir.

44 Sözleşmenin imazalama ve onaylama tarih ve listesi için bkz:http://www.conventions.coe.int/Treaty/Commun/ChercheSig. asp?NT=185&CM=8&DF=4/3/2007&CL=ENG, 03.04.2007.

45 Dülger, Bilişim Suçları, s.105.

13

Avrupa Siber Suç Sözleşmesi’nin amacı bu sözleşmeyihazırlayanlar tarafından şu şekilde belirtilmiştir:

“Bu sözleşme bilişim sistemlerinin ağlarının veverilerinin gizliliğine, bütünlüğüne ve kullanılabilirliğineyönelen zarar verici eylemleri önlemenin yanı sıra, bu sistem,ağ ve verilerin kötüye kullanılmasını da önlemek üzere,sözleşmede belirtildiği üzere, bu eylemlerin suç olaraktanımlanmasını sağlamak ve bu suçlara karşı etkin bir şekildemücadele edebilmek için gerekli yetkileri benimsemek suretiyle,bu eylemlerin gerek ulusal gerekse ulusalüstü düzlemde ortayaçıkartılması, soruşturulması ve kovuşturulmasını kolaylaştırmakve hızlı ve güvenilir bir uluslararası işbirliğiningerçekleştirilmesi amacıyla düzenlemeler öngörmektedir.46”

Görüldüğü üzere, Avrupa Siber Suç Sözleşmesinin amacınaulaşması halinde bilişim sistem ve ağlarını kullanarak teröristfaaliyetlerde bulunanların nerde olursa olsun soruşturulması,yargılanması ve cezalandırılması mümkün olacaktır.

II. Kitle İletişim Araçlarındaki GelişmelerinTerörizm Üzerindeki Etkileri

1. Genel Olarak Kitle İletişim Araçları ileTerörizmin İlişkisi

Kavram olarak “kitle haberleşmesi” ya da “kitle iletişimi”kitle iletişim araçları olarak tanımlanan radyo, televizyon,sinema filmleri, videobantları ve internet ile yapılan hertürlü yayını kapsamaktadır. Söz konusu bu araçların ortaközelliği, bunların haberleri, düşünceleri, duyguları yazı,resim, görüntü ve/veya ses olarak çoğaltmak suretiyle anonimnitelikteki kitlelere ulaştırmasıdır. Bunların bir diğer önemliözelliği de toplumu aydınlatma, eğitme ve eğlendirmeişlevlerinin bulunmasıdır47. Kitle iletişimi de kişilerarasıiletişim gibi haberleşmeye dayanan bir eylemdir ancak, kişiseliletişimde bu eylem bireysel bazda kalırken, kitle iletişiminde

46 Dülger, Bilişim Suçları, s.105,106.47 Kayıhan İçel/Yener Ünver, Kitle Haberleşme Hukuku, 6. Bası, İstanbul, Beta Yayıncılık,

2005, s.9-11.

14

bu eylem kamusal bir özellikle kazanmaktadır. Dolayısıyla kitleiletişimini, kişisel iletişimden ayıran en önemli farkbirincisinin kamusal nitelikte olması ve çok geniş halkkitlelerine ulaşmasıdır48.

Terörizmin amaçlarından birinin de “kamuoyunun dikkatiniçekmek” olduğu bugün için yaygın olarak kabul edilen birgörüştür. Bu dikkati çekme de en kolay biçimde kitle iletişimaraçlarının kullanılmasıyla gerçekleşmektedir. Hatta öğretideen yaygın kullanılan terörist eylem biçimi olan “bombalama”;“basın olayı” (media events) olarak nitelendirilmektedir49;çünkü bu tür olaylar anında canlı tv haberlerine konu olmakta,gazetelerin ilk sayfalarında birinci sayfadan verilmekte, âdetaeylemin gerçekleştirildiği ülkenin bir numaralı gündeminioluşturmaktadır.

Gerçekten teknolojik gelişmeler kitle haberleşmearaçlarının “…sosyal hayata ve insanların tavır vehareketlerine en fazla etkili…”50 olma niteliğini kazandırmış,toplum üzerinde bu derecede etkili araçlardan “…psikolojikbaskı sayesinde halk üzerinde etkili olmak…” amacını güdenteröristler de yararlanmışlardır. Bazı yazarlar tarafından buyararlanma “parazit ilişkisi” olarak nitelendirilmektedir51.

Bireylerin şiddet olaylarından korkması ve etkilenmesiancak şiddet olaylarının en ince ayrıntılarına kadar görülmesi,okunması ve öğrenilmesi ile mümkündür. İşte bu nedenleteröristlerin amaçlarına ulaşmak için en gerekli hususlardanbiri tek tek bireyler ve toplumun genelinde psikolojik etki vekorku yaratacak eylemlerin kamuoyunda duyurulması, bunun içinde kamuoyunda duyurulması olası eylemleringerçekleştirilmesidir. Buna en iyi örnekler ABD’ye yönelik 11Eylül saldırıları ve ülkemizde HSBC Bank’ın genel müdürlükbinasına, İngiltere Krallığı’nın İstanbul Başkonsolosluğu’na ve48 Sevil Yıldız, Suçta Araç Olarak İnternetin Teknik ve Hukuki Yönden İncelenmesi, Ankara,

Nobel Yayıncılık, 2007, s.8,9.49 M. Şükrü Alpaslan, “21. Yüzyılda Da Terör Gündemde Olacak”, Güncel Hukuk, S.1, Ocak

2004, s.13. 50 Sulhi Dönmezer, Kriminolji, 5. Bası, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi

Yayını, 1975, s.239. 51 Benjamin Netanyahu, “Terrorism and the Media. Abdication of Responsibility”, The

Jonathan Institute, The Jerusalem Conference on International Terrorism, July 2 – 5, 1979,s.35.

15

Şişli’de bulunan bir sinagoga 23 Kasım 2003 tarihinde yapılaneş zamanlı terörist saldırılar gösterilebilir. Bu olaylarınşiddeti ve verdiği zarar o kadar büyüktür ki bunlar hemeylemlerin gerçekleştiği ülkelerin hem de uluslararası medyanıngündemine oturmuş ve gündemi uzun süre işgal etmiştir.

Terör eylemlerine ve teröristlere bilinçli destek vererekonların düşünce ve isteklerini yaymaya çalışan organlarındışında, “kamuoyunu aydınlatma ilkesi” içinde hareket ederkenterör eylemlerini tüm ayrıntıları ile ve en geniş biçimde verenkitle iletişim araçları, teröristler tarafından toplumdaoluşması arzu edilen korkunun yaygınlaşmasına istemeden de olsaaracılık etmektedirler. Korku ve endişenin yaygınlaşmasıdışında, bazı yazarlar basın organlarını terör taktiklerinin,eylemlerinin ve sloganlarının diğer terör gruplarınca ya daterörist olma eğilimindeki kişilerce benimsenmesine yardımcıolmaktan da sorumlu tutmaktadırlar52.

Burada önemli belirtilmelidir ki, yukarıdaki açıklamalarile herhangi bir felsefi ya da siyasal görüşün terörist bireylem olarak nitelendirilip düşünce suçları yaratılması değil,somut olarak ceza hukuku açısından bulunması gereken suçunyapısal unsurlarını içeren ve dolayısıyla suç olaraknitelendirilen ve teröristler tarafından gerçekleştirileneylemler kastedilmektedir.

2. Kitle İletişim Araçlarının Terör EylemleriniYansıtması

Kural olarak basın, toplumda heyecan uyandıran olaylarıöğrenme konusundaki büyük istek doğrultusunda “sansasyonel”nitelikteki olaylara daha fazla yer verme eğilimindedir. Helegünümüzde “rating” olarak nitelendirilen ve temelinde ticarikaygıların bulunduğu bir medya piyasasında bunu son derecedoğal karşılamak gerekmektedir.

52 Sabetta, a.g.y., s.150.

16

Terör eylemlerinde seçilen hedefler incelendiğindebunların gerek bireyler için gerekse kitle iletişim araçlarıiçin dramatik özellikler taşıdığı görülebilir. Dramatik özellikkavramından anlaşılması gereken, toplumda belirli ölçüdeheyecan ve korku yaratma isteğidir. Teröristlergerçekleştirdikleri eylemlerle yazılı ve görsel basında yeralmak istemekte ve böylelikle hem kendi düşünce, slogan veadlarını duyurmaya hem de toplumda korku ve baskı oluşturmayaçalışmaktadırlar53. Örnek vermek gerekirse 1972 Münih OlimpiyatOyunları’nda yaşanan İsrailli sporcuların öldürülmesinin, Lodhavaalanına yapılan baskında Porto Ricolu yolcularınöldürülmelerinin, aynı şekilde 11 Eylül 2001’de New York’ta ve23 Kasım 2003’de İstanbul’da gerçekleştirilen eylemlerde çoksayıda kişinin öldürülmelerinin hiçbir politik değeri olmadığı,ancak sadece bu gibi olaylarla basının geniş yer vermesindenyararlanılarak en büyük psikolojik etkiyi sağlamayı amaçlayan“basın olayları” oldukları ifade edilmelidir54.

Bir dönemde uçak kaçırmalar hız kazanmışken teröristleringiderek bu yöntemden vazgeçmelerinin sebebini toplumun vebasının bu olayları artık kanıksamasında görenler debulunmaktadır55. Ancak 11 Eylül eylemlerindeki uçak kaçırmaeylemleri bundan farklıdır. Yukarıda anılan uçak kaçırmaeylemlerinde bizzat uçak kaçırmanın kendisi medyada haberhaline getirilmek istenmekte böylelikle terör eylemcilerininadlarını, görüşlerini ya da istemlerini dile getirmeyeçalışması mümkün olmaktadır. 11 Eylül saldırılarında iseuçakların kaçırılması daha büyük bir eylemi gerçekleştirmekiçin basit birer araç olarak kullanılmıştır. Ceza hukukukavramlarıyla açıklarsak, bu olaydaki uçak kaçırma eylemi,uçağın kuleye çarptırılmasıyla gerçekleşen insan öldürme vemala zarar verme suçları açısından geçit suçu rolünüüstlenmektedir.

53 Franco Salomone, “Terrorism and the Mass Media”, International Terrorism and PoliticalCrimes, Ed. M. Cherif Bassiouni, Springfield Illinois, Charles C. Thomas Publisher, 1975,s.44.

54 J.S. Rosen/R. Frank, “Measures Against International Terorism”, International Terorismand World Security, Ed. David Carlton/Carlo Schaerf, New York, Halsted Press, 1975, s.63.

55 M. Cherif Bassiouni, “The Media and Terrorism”, A Seminar Sponsored by Chicago SunTimes and Chicago Daily News, 1977, QUDARNI, Vol II, 1978, s.137.

17

Kitle iletişim araçlarının terör eylemlerini yansıtmasınınmeydana getirdiği bu sonuçlar üzerine bunların yansıtılmasınıngerekli olup olmadığı ve bu konuda sınırlama yapılacaksa bununyöntemi hakkında tartışmalar başlamış ve bu konuda çok sayıdagörüş ortaya atılmıştır. Öğretide özellikle üzerinde durulan vetartışılan konu kitle iletişim araçlarının terör eylemleriniyansıtma biçimine ilişkindir. Bunları “eylem devam ederkenyansıtma” ve “eylemden sonra yansıtma” olarak iki ana başlıkaltında incelemek mümkündür.

a. Kitle İletişim Araçlarının Terör Eylemlerini,Eylem Sırasında Yansıtması

Herhangi bir toplumsal olay ve terör eylemi devam ederkenen etkili olan kitle iletişim araçları televizyon, radyo veinternet gazeteciliğidir. Bu araçlar olayı anında “canlı”olarak aktarabilmekte, ayrıca televizyon ve internetgazeteciliğinin göze de hitap edebilmesi bunların etkinliğinidaha da arttırmaktadır. Bu araçlar uydu bağlantıları sayesindebir saniye içinde dünyanın her yerinden milyonlarca insanınoluşturduğu büyük bir seyirci kitlesini kapsayabilmektedir.Terör eylemi bir tiyatro oyunu gibi kabul edilecek olursa,bundan daha büyük bir seyirci kitlesini bulmanın mümkünolmadığı rahatlıkla söylenebilir56.

Canlı yayında terör eylemini izleyen birey kendisinidehşet ve korku uyandıran bir olayın içersinde hissetmekte,olayı gerçekleştirenlere ve öykülerine ilgi duymakta, her yeniolayda teröristler tarafından kullanılan sloganları öğrenmeyeve anlamaya çalışmaktadır. Bu da teröristlerin amaçlarını eldeedebildiğini, bunda da istemeden de olsa kitle iletişimaraçlarının önemli bir rolünün bulunduğunu göstermektedir57.

Terör eylemi devam ederken özellikle görsel kitle iletişimaraçlarının kamuoyunu aydınlatmanın ötesinde teröristlereyardımcı da olabildiklerine işaret edilmektedir. Bu yardımelbette bilerek ve istenerek yapılan bir işbirliği olarakalgılanmamalıdır. Burada belirtilmek istenilen, eylem devamederken yapılan yayında verilen bilgilerin bazı hallerde terör56 Dülger, Kitle İletişim Araçları, s.6. 57 Dülger, Kitle İletişim Araçları, s.6.

18

eylemcisinin de işine yarayabilmesidir. Örneğin olay yerindengörüntüler veren televizyon yayını teröristlere bölgede alınantedbirleri, polisin çalışma yöntemini, kamu görevlilerineylemle ilgili aldıkları tavrı ve çözüme ilişkin girişimlerinide aktarmaktadır. ABD’nın başkenti Washington’da 1977 yılınınMart ayında gerçekleşen bir eylemde valilik binası dahil üçayrı binayı işgal ederek içindekileri rehin tutan eylemciler,valilik binasının beşinci katında mahsur kalan fakat eylemcilertarafından orada bulundukları bilinmeyen kişilerin varlığınıcanlı olarak yapılan radyo ve televizyon yayınları sayesindeöğrenmişlerdir. Mahsur kalan kişileri kurtarmak için yapılangirişimlerden, eylemcilerin durumdan anında haberdar olmalarınedeniyle vazgeçilmiştir.

Aynı şekilde 1972 Münih Olimpiyat Oyunları’nda da,olimpiyat köyüne silahlı baskın yapan ve İsrailli sporcularırehin alan Arap kökenli eylemciler öncelikle isteklerikonusunda Alman yetkililerle görüşmelere başlamışlardır. Ancakbu esnada basın ve halk olimpiyat köyünün etrafındanuzaklaştırılmamış hatta olay yerinde gerçekleşen her hareketcanlı olarak televizyon yayını ile aktarılmıştır. Görüşmelerinbir yerinde uzlaşmazlık çıkınca Alman polisi operasyon yapmayakarar vermiş, ancak eli silahlı olarak çatılara çıkan ya darehinelerin bulunduğu binanın etrafında mevzilenen polislerolduğu gibi televizyonda canlı yayında tüm dünyayagösterilmiştir. Ne var ki aynı yayını teröristler de izlediğiiçin durum elverişli olmasına rağmen operasyon yapılamamış,daha sonra hava alanında elverişsiz şartlarda yapılan operasyonsonucunda ise tüm İsrailli sporcular ve bazı güvenlikgörevlileri hayatlarını kaybetmişledir. Bu belki de medyanınistemeden olsa olumsuz rol üstlendiği olayların en çarpıcıörneğini oluşturmaktadır.

Eylem devam ederken yapılan yayınlarda bazı basınmensuplarının görevleri dışında konulara eğilmeleri, rehin alaneylemcilerle doğrudan ya da dolaylı pazarlığa girişmeleri, adisuçluyu olduğu kadar teröristi de heyecana sürükleyebilecek vebeklenmedik hareketlerde bulunabilmelerine neden olabilecekbilgiler verilmesi –örneğin rehin tutulan kişiye polisinçevredeki binalara keskin nişancılar yerleştirildiğinin

19

söylenmesi- eleştirilmekte, bu gibi hareketlerin kamugörevlilerinin işini zorlaştıracağı kabul edilmektedir58.

b. Kitle İletişim Araçlarının Terör Eylemlerini,Eylem Sonrasında Yansıtması

Terör eyleminin bitmesinden sonra yapılan yayınlarkonusunda medyaya yönelik önemli bir eleştiri olmamaklabirlikte, yapılan yayınların aşırıya kaçması halinde teröreğilimli kişilerin basında yer almak amacıylacesaretlenebileceği ifade edilmektedir59.

Bu dönemdeki yayınlarda ilgili olarak öğretide eylemigerçekleştiren teröristler “…sosyal amaçları gerçekleştirmekiçin yanlış araçlar kullanan bir idealist, hata yapmış birkahraman gibi takdim edilmemeli, eylemi belirtilerek suçluolarak tanımlanmalıdır…” şeklinde görüşler ileri sürülmüştür60.

Gerçekten özellikle bazen hangi görüşte olursa olsun bazıyazılı basın organlarında teröristlerin bir kahramanlık perdesiardından gösterme çabasında olduğu görülebilmektedir. Bubağlamda teröristlere takma adlar verilmesi, yaşantılarınınetraflı incelemelere konu olması, adeta bu kişilerin veyaptıklarının yüceltilmesi yukarıda anılan görüşü kısmen deolsa doğrulamaktadır. Oysa gerçekte bu kişiler demokratiktoplum düzenini öyle ya da böyle bozmuş, toplumsal yaşamakurallarına uymamış, fikirlerini ve mücadelelerini demokratikbir ortamda, demokrasinin kurallarına göre savunmayarak şiddetebaşvurmuş kişilerdir. Bu kişilerin demokratik toplumu oluşturanbireylerin savunduğu görüşlere yakın ya da aynı görüşüsavunmaları, gerçekleştirdikleri eylemlerin şiddet içerdiği veceza yasaları açısından suç oluşturduğu gerçeğinideğiştirmemektedir. Ancak zaman zaman basın–yayın organlarındaen azından şiddete tepki gösterilmesi gerekirken bununyapılmaması dahi yanlış anlaşılmalara ve sanki teröristlerdestekleniyormuş gibi düşüncelere neden olabilmektedir.

58 Patric Murphy, “The Media and Terrorism”, A Seminar Sponsored by Chicago Sun Times andChicago Daily News, 1977, QUDARNI, Vol II, 1978, s.141.

59 Murphy, The Media and Terrorism, s.141.60 Sulhi Dönmezer, “Her Yönü İle Tedhiş”, Son Havadis, 10 – 13 Kasım 1977, s.7.

20

3. Kitle İletişim Araçlarının Terör EylemleriniYansıtması Konusundaki Tartışmaların BasınÖzgürlüğü Açısından Değerlendirilmesi

Terör eylemlerinin kitle iletişim araçları tarafındanyansıtılması yöntemlerine yönelik tartışmalar basınözgürlüğünün sınırlanmasına ilişkin endişeleri de beraberindegetirmiştir61; çünkü basının bugün elde etmiş olduğu “göreceliözgürlük” çok uzun yılların mücadelesiyle elde edilebilmiştir.Basın özgürlüğünün sınırlanmasına yönelik endişeler özellikleterör eylemini yansıtma biçimine getirilmesi önerilensınırlamalardan kaynaklanmaktadır62. Bu konuda sınırlamanınnasıl yapılacağına ilişkin tartışmalar yaşanmış ve çeşitligörüşler ortaya atılmıştır63, bunlar sınırlamanın yasa ileolması gerektiği ve sınırlamanın kendi kendine denetim ileolması gerektiği şeklinde iki ana başlık altında incelenmesimümkündür.

a. Sınırlamanın Yasa İle Yapılması GerektiğiYönündeki Görüş

Bu görüşe göre, bazı ülkelerin kendi iç hukuklarındayürürlükte bulunan yasalara yollama yapılarak teröreylemlerinin topluma yansıtılmasına bazı sınırlamalargetirilmesi gereklidir ve bu mümkündür.

Ancak bu görüş yoğun şekilde eleştiriye uğramakta ve bunitelikteki yasal düzenlemelerin özellikle demokratik ülkelerde“gereklilik testine” (test of necessity) dayanamayacağı ve bunedenle basın özgürlüğü açısından olumsuzluklar içereceği kabuledilmektedir64. Burada önemle belirtilmelidir ki, bu şekildesınırlamaya ilişkin yapılacak “genel geçer ve çok fazlasınırlayıcı” bir düzenleme özellik Avrupa İnsan Hakları61 Çetin Özek, Basın Özgürlüğünden Bilgilenme Hakkına, İstanbul, Alfa Yayıncılık, 1999,

s.15–36.62 Çetin Özek, Türk Basın Hukuku, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını,

1978, s.283 vd.63 Bu konuda internet alanında yapılan tartışmalar ve ileri sürülen görüşler için bkz:

Dülger, Bilişim Suçları, s.328-330.64 M. Şükrü Alpaslan, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Uygulamasında Düşünce ve Basın

Özgürlüğü”, Prof. Dr. Sahir Erman’a Armağan, İstanbul, İstanbul Üniversitesi HukukFakültesi Eğitim Öğretim ve Yardımlaşma Vakfı Yayını, 1999, s.30.

21

Sözleşmesi’nin imzalamış ve onaylamış Avrupa Konseyi’ne üyedevlet açısından da önemli bir sorun olabilecek ve başvurukonusu yapılması halinde somut olayın koşulları da dikkatealınmak şartıyla büyük olasılıkla Avrupa İnsan HaklarıMahkemesi tarafından sözleşmenin bir ihlali olarakyorumlanacaktır. Çünkü bu hukuk sistemine göre de özgürlükkural ve sınırlama ayrıksı durumdur, özellikle ifadeözgürlüğünün sınırlanması ancak ve ancak “demokratik toplumdüzenin gerektirmesi” halinde söz konusu olabilecektir65.

Buna karşın böyle bir düzenlemenin ve uygulamasınınbaşvuru konusu olması halinde, her halükarda somut olaydeğerlendirme konusu yapılacak ve sözleşmenin 10. maddesinin 2.paragrafına uygun olarak, “demokratik toplum düzeningerektirmesi” ve bu konuda “bir sosyal gereksinim olması”halinde somut olay için mahkeme tarafından düzenlemenin veuygulamasının sözleşmeyi ihlal etmediği yönünde kararverilmesinin de mümkün olduğu belirtilmelidir.

Yukarıda aktarılan görüşlere rağmen ifade edilmelidir ki;bazı Batı Avrupa ülkelerinde basının terör eylemlerini toplumayansıtmasına ilişkin sınırlayıcı düzenlemeler bulunmaktadır.Örneğin İngiltere’de devleti tehlikeye sokma durumundauygulanan “Defence Notice System” olarak adlandırılanuygulamada, basın organları belirli bir haberin yayınlanmasınındevletin güvenliğini bozacağından ve bununla ilgili yasalarıihlal edeceğinden önceden haberdar edilmektedir. Öncedenhaberdar edilen basın organlarının bu sınırlamaya uymamaları1920 tarihli Devlet Gizlilik Yasası’nın (Official Secrets Act)ihlalini oluşturmaktadır66.

b. Sınırlamanın Kendi Kendine Kontrol İle YapılmasıGerektiği Yönündeki Görüş

Basının kendi kendini denetlemesi “…basın özgürlüğününsuistimalinden doğabilecek kötü sonuçların ortaya çıkmasınıönleyecek bir düzenin ortaya çıkması ve bu yolla bir basın

65 Murat Volkan Dülger, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde Düşünce Özgürlüğü”, Prof. Dr.Çetin Özek Armağanı, İstanbul, Galatasaray Üniversitesi Yayını, 2004, s.297,298.

66 John B. Wolf, “Controlling Political Terrorism in a Free Society”, ORBIS, Vol.XIX,No.34, Winter 1976, s.1298.

22

ahlakının oluşması…”67, şeklinde görüldüğünden, teröreylemlerine ilişkin haberlerin yansıtılması konusunda da buyola başvurmanın basın özgürlüğünün korunması açısından yararlıolacağı ifade edilmektedir68.

Kendi kendine kontrolün kabul edilmesi halinde, kitleiletişim araçlarının terör olaylarının yansıtılması konusundakendilerinin ortaya koyacakları belirli kurallara veya kılavuzhükümlere kendi istekleri ile uymaları söz konusu olacaktır. Buyönteme ilişkin en dikkat çekici uygulama ABD’de görülmektedir.Bu ülkenin en büyük basın kuruluşlarından birisi olan “CBSNews” terör eylemlerinin kamuoyuna aktarılması konusunda kendipersonelinin uyacağı bir kılavuz düzenleme (guidelines)oluşturmuştur. Bu yayın organının yaptığı düzenlemeyle ulaşmakistediği amacı, terörizmin toplum üzerindeki etkisini kontrolaltında tutabilmek ve teröristlerin ulaşmak istedikleriamaçlarına istemeden de olsa aracı olmayı önlemektir.

Ancak bu gibi kılavuz düzenlemeler ve kendi kendinedenetleme yöntemine taraf olanlar dahi terör olaylarının hiçyansıtılmamasına ya da çok az yansıtılmasına karşıçıkmaktadırlar. Bunlara göre basın belirli bir konuda kamuoyunuaydınlatma ilkesini unutarak hareket edemez, burada önemli olantoplumun haber alma hakkı ile terörün önlenmesi ve güvenlikarasında doğru tercihin yapılmasıdır.

SONUÇ VE ÖNERİLER

Uygun toplumsal ortamı bularak ortaya çıkan terörizmin,20. yüzyılda hızla ilerleme gösteren teknolojik gelişmeler veözellikle ulaştırma, haberleşme, silah teknolojisi ve bilişimalanlarındaki hızlı gelişmelerle yaygınlaştığı ve daha kolayuygulanır hale geldiği görülmektedir. Bu gelişmeler terörizmeuluslar arası bir boyut kazandırmıştır, bugün gelinen noktaise, terörün tüm insanlığın başına bela olduğudur. Bu nedenleterörizmle mücadele konusunda başarılı olmak için diğer tümönlemlerin yanında uluslararası işbirliği öncelikli ve olmazsa

67 Sulhi Dönmezer, “Basında Oto-Kontrol”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası,C.XLI, S.1-4, 1969, s.3; Sulhi Dönmezer, Basın ve Hukuku, İstanbul, İstanbul ÜniversitesiHukuk Fakültesi Yayını, 1976, s.344.

68 William J. Small, “The Media and Terrorism”, A Seminar Sponsored by Chicago Sun Timesand Chicago Daily News, 1977, QUDARNI, Vol II, 1978, s.143.

23

olmaz bir şarttır. Nitekim bu konuda çeşitli uluslar arasısözleşmeler yapılmıştır, örneğin Avrupa Konseyi üretimi olan“Tedhişçiliğin Önlenmesine Dair Avrupa Sözleşmesi” enönemlilerinden biridir. İşte bu ve benzer sözleşmelerin tarafdevletlerce uygulamaya geçirilmesiyle terörizme karşı önemliadımlar atılmış olacaktır69.

Soruna teknolojinin teröristler tarafından bireyselkullanımının sınırlandırılması açısından bakıldığında iseaslında önleme açısından yapılacak büyük çaplısınırlandırmaların pek de mümkün olmadığı görülmektedir.Yukarıda da açıklandığı üzere, özellikle cep telefonu, uydutelefonu ve internet gibi bireysel kullanıma açık araçlarınkullanılmasının önlenmesi mümkün değildir. Ancak bunların iyibir yanı da hukuka uygun olmak şartıyla bu araçları kullananteröristlere yönelik teknik takip yapılması olanağını sağlamasıve böylelikle suçlulara ulaşmakta kamu görevlileri açısındanbir kolaylık sağlamasıdır. Bunların yanı sıra uçaklar gibiterör eylemlerine sık kullanılan araçlara binişte sıkı güvenlikönlemleri alınmalı ve suç işlenmesine yarayacak araçlarkesinlikle bu araçlara alınmamalıdır. Nitekim ABD’degerçekleşen 11 Eylül saldırılarından sonra hemen hemen tümdünya ülkelerinde bu konulara ilişkin güvenlik önlemlerindedeğişiklikler yapıldığı gözlemlenmektedir.

Sanal terörizm açısından, bugün için özellikle devletkurumlarının verilerinin güvenliğinin sağlanması için kapalıdevre veri iletim ağı olarak tanımlanabilecek “intranet”indevlet kurumlarında kullanılması, bir yönüyle sanal terörizmekarşı etkin bir yol olarak önerilmektedir. Ancak ağ büyüdükçebu sistemin de güvenlik açıkları vermesinin kaçınılmaz olduğuvurgulanmaktadır70. Sanal terörizm konusunda alınması önerilenbir başka önlem de sanal alanın devletler tarafından sürekliolarak gözetim altında tutulmasıdır ancak bu önlem bireyintemel hak ve özgürlüklerine doğrudan bir müdahale olduğu içinçok eleştirilmektedir. Söz konusu önlem sanal terörizm dışındaiyi olduğu kadar kötü amaçlarla da kullanılabileceği vekuramsal olarak bireyin haberleşme özgürlüğünü ve özel yaşamın

69 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. Durmuş Tezcan, “Terörle Mücadelede İşbirliğiSorunu”, Hukuki Perspektifler Dergisi, S.5, Aralık 2005, s.103-107.

70 Özcan, a.g.y., s335,336.

24

dokunulmazlığını doğrudan ihlal ettiği için bir insan hakkıihlali olarak değerlendirilmesi mümkündür. Bu nedenle budüzenlemelerin kapsamı dar ve sınırları net olmalıdır71.

Ülkemizde yürürlükte olan mevzuata bakıldığında ise, uzunyıllar terörizmle mücadele edilmiş ve edilmekte olmasına, bukonuda çok zarar görülmüş ve çok acıya katlanılmış olmasınarağmen ciddi bir tehdit olan sanal terörizme ve bilişimsistemleri kullanılarak gerçekleşebilecek sanal teröristeylemlere karşı ceza hukuku açısından hiçbir düzenlemeyapılmadığı görülmektedir. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda veözel yasalarda düzenlenen bilişim suçu tipleri incelendiğindegörüleceği üzere bu konuya yönelik en küçük bir değinme dahiyoktur72. Oysa sanal terörizm olgusu dikkate alınarak, veriiletim ağlarından yararlanılarak terör eylemlerigerçekleştirilmesi ilgili suç tipi açısından ağırlatıcı nedensayılmalıdır. Çünkü, terör eylemi gerçekleştiren eylemciler,klasik suç tiplerinde kendi yaşamlarını dahi tehlikeyeatmaktayken, eylemlerin bilişim sistemleriylegerçekleştirilmesi halinde eylemcilerin hem aldıkları bireyselrisk hem de tespit edilip yakalanma riski azaltmakta ve suçunişlenişi kolaylaşmaktadır73.

Sorunun kitle iletişim araçları açısından görünümü iseşöyledir. Toplumda yol açtığı korku ve heyecanın kitle iletişimaraçları tarafından, bir süre fark edilmeden ve adeta“istenmeden oluşan işbirliği” ile güçlendiği, ancak içindebulundukları toplumların çıkarlarını ticari kaygılardan öndetutan sorumlu basın-yayın organlarının kısa sürede bu durumuengelleyici önlemler almaya yöneldikleri görülmektedir.

Kısaca medya olarak adlandırabilecek tüm yazılı ve görselbasın organları, aslında gücünü toplumun bilgi edinme hakkındanalmaktadırlar. Öğretide kitle iletişim araçlarınınsorumluluğuna ilişkin yapılan değerlendirmelerde “medyanıntemel işlevlerinin en başında haber verme işlevinin olduğu;doğru, çarpıtılmamış, kişi haklarına, özel yaşama, yerel,ulusal ve evrensel değerlere saygılı, bireysel, ulusal

71 Dülger, Bilişim Suçları, 324,325.72 Dülger, Bilişim Suçları, 325.73 Dülger, Bilişim Suçları, 333.

25

özgürlükleri gözeten, sorumluluk bilincinin asla terkedilmediği, yasaların çiğnenmediği haber ve yorumculuk yapmanınmedyanın temel işlevini ve aslında etik ilkeleri oluşturduğu”belirtilmektedir74. Bu etik ilkelerden “kişi haklarına, yerel,ulusal ve evrensel değerlere saygılı olmak, bireysel ve ulusalözgürlükleri gözetmek ve sorumluluk bilincini asla terketmemek” zaten bu çalışmanın sorduğu sorulara verilecek yanıtıda içermektedir. Bu ilkelere uyulması halinde istenmeyerek deolsa teknolojinin ve özellikle kitle iletişim araçlarınınterörün çıkarları için kullanılmasının önüne geçilmişolacaktır.

Terörist eylemlerin yansıtılmasının sınırlanmasına ilişkinyukarıda aktarılan öneri ve görüşler, kitle iletişimaraçlarının teröristlere ve terörist eylemlere yararsağlanmasını önlemek amacıyla oluşturulmuşlardır. Bilim veteknolojideki gelişmelerin teröristler tarafındankullanılmasının tamamen önüne geçilmesi olanaklıgörülmemektedir, çünkü aslında bu kişiler de içinden çıktıklarıtoplumun bir parçası olarak cep telefonu, kişisel bilgisayarvs. gibi teknoloji ürünü araçları kullanmaktadırlar. Ancak bunarağmen teröristlerin özellikle kitle iletişim araçlarını kendiçıkarları doğrultusunda rahatça kullanmalarının mümkünolduğunca önüne geçilmelidir.

Ancak bu yapılırken de bireylerin bilgi edinme hakkı vebasının da haber verme özgürlüğünden en az ödün verilmeli veyapılacak sınırlamanın siyasi iktidarın basını susturmak içinaraç olarak kullanmasının da önüne geçilmelidir. Bu nedenleiçinde bulundukları toplumun sağlıklı ve düzenli işleyişi ileilgili yakından ilgili olan basın kuruluşları için en elverişlisınırlama yöntemi olarak kendi kendini denetim yöntemigörülmektedir. Bu konuda özellikle basın kuruluşlarını bir çatıaltında toplayan kurul ve/veya kuruluşlara önemli görevlerdüşmektedir, ancak bu sınırlama yalnızca gerekli ölçüde birkendi kendini denetleme yöntemi olmalı ve asla bir sansüredönüşmemelidir.

74 Ali Murat Vural, “Medyanın Toplumsal İşlevleri ve Medya ProfesyonellerininSorumluluğu”, Güncel Hukuk, S.40, Nisan 2007, s.22.

26

Bu konuda ileri sürülebilecek ve sınırlamaya ilişkinyukarıda anılan iki görüşü birleştirecek görüş ise karma biryöntemin benimsenmesidir. Buna göre İngiltere’nindüzenlemesinde olduğu gibi, topluma yansıtılmaması gerektiğinekarar verilen eylemler önceden basına haber verilmelidir. Ancakhangi eylemlerin yayınlanamayacağına ilişkin karar örneğinBasın Konseyi ya da basının temsilcilerinden oluşan bir başkakurul tarafından verilmeli ve yine bu organ tarafından bildirimyapılmalıdır. Bu karara ve bildirime rağmen söz konususınırlamaya uyulmaması ise ceza hukuku ve/veya idare hukukuaçısından yaptırımla karşılanmalıdır. Böylelikle hem konuyailişkin yasayla genel bir çerçeve belirlenmiş olur hem de buçerçevenin içinin doldurulması ve uygulanması yazılı ve görselbasının kendi kendine denetimi yolu ile gerçekleştirilmiş olur.

Bu ise tüm basın çalışanları açısından önemli birsorumluluk bilincinin oluşmasını gerektirmektedir. “Yetkisizsorumluluk, sorumluluk taşımayan yetki olmayacağına göre,basından sorumluluk duygusunu kaldırdığımızda gücü dekendiliğinden yok olacaktır. Muhabirinden, genel yayınyönetmenine hatta gazetenin sahibini kadar bu sorumlulukduygusu herkes tarafından hissedilmelidir75.” Dolayısıylaözellikle terör olaylarının yansıtılmasının sınırlandırılmasıaçısından basına büyük bir görev ve sorumluluk düşmektedir.

Sonuçta basın özgürlüğünün ve bireylerin haber alma vebilgilenme hakkının korunmasının en doğru yöntemin kitleiletişim kurumlarının kendi iradeleri ile ortaya koyacaklarıkurallara göre terör eylemlerini yansıtmayı sınırlamalarıolduğu bir kez daha ifade edilmelidir.

75 Nurdoğan Rigel, Kağıt Kaplanlar, İstanbul, Der Yayınları, 1993, s.125.

27

KAYNAKÇA

Alacakaptan, Uğur, “Terörün Değişen Yüzü ve Dünya - 1”, Hukukve Adalet Eleştirel Hukuk Dergisi Y.1, S.1, Ocak-Mart2004, s.127-139.

Alpaslan, M. Şükrü, “21. Yüzyılda Da Terör Gündemde Olacak”,Güncel Hukuk, S.1, Ocak 2004, s.12 - 15.

Alpaslan, M. Şükrü, “Avrupa İnsan Hakları SözleşmesiUygulamasında Düşünce ve Basın Özgürlüğü”, Prof. Dr. SahirErman’a Armağan, İstanbul, İstanbul Üniversitesi HukukFakültesi Eğitim Öğretim ve Yardımlaşma Vakfı Yayını,1999, s.27 - .35.

Alpaslan, M. Şükrü, Kriminoloji ve Hukuk Açısından Tedhişcilik,İstanbul, Teknik Yayınları, 1983.

Bassiouni, M. Cherif, “The Media and Terrorism”, A SeminarSponsored by Chicago Sun Times and Chicago Daily News,1977, QUDARNI, Vol II, 1978.

Bassiouni, M. Cherif Bassiouni, International Terrorism andPolitical Crimes, Springfield Illinois, Charles C. ThomasPublisher, 1975.

Bassiouni, M. Cherif, “Methodological Options for InternationalLegal Control of Terrorism”, International Terrorism andPolitical Crimes, Springfield Illinois, Charles C. ThomasPublisher, 1975, s.484 – 492.

Byford, Lawrence, “Terrorism and Democracy”, New Dimensions inTransnational Crime, Ed: Donald E. J. MacNamara/PhilipJohn Stead, New York, The Jonh Jay Press, 1982, s.66-71.

Calvert, Peter, A Study Of Revulation, Oxford, 1970.

28

Crelinsten, Ronald D./Danielle Laberge–Altmejd/Denis Szabo,Terrorism and Criminal Justice, Massachusetts, LexingtonBooks, 1979.

Değirmenci, Olgun, Mukayeseli Hukukta ve Türk Hukukunda SuçtanKaynaklanan Malvarlığı Değerlerini Aklama Suçu, Ankara,Turhan Kitabevi, 2007.

Dönmezer, Sulhi, “Her Yönü İle Tedhiş”, Son Havadis, 10 – 13Kasım 1977, s.7.

Dönmezer, Sulhi, Basın ve Hukuku, İstanbul, İstanbulÜniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını, 1976.

Dönmezer, Sulhi, Kriminolji, 5. Bası, İstanbul, İstanbulÜniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını, 1975.

Dönmezer, Sulhi, “Tedhişcilik Üzerine”, Devir, 11.12.1972, S.6,s.20.

Dönmezer, Sulhi, “Basında Oto-Kontrol”, İstanbul ÜniversitesiHukuk Fakültesi Mecmuası, C.XLI, S.1-4, 1969.

Dülger, Murat Volkan, Bilişim Suçları, Ankara, SeçkinYayıncılık, 2004.

Dülger, Murat Volkan, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ndeDüşünce Özgürlüğü”, Prof. Dr. Çetin Özek Armağanı,İstanbul, Galatasaray Üniversitesi Yayını, 2004, s.283-300.

Dülger, Murat Volkan, “Kitle İletişim Araçları ve Terörizm”,Çevrimiçi: http://www.hukukcu.com/bilimsel/kitaplar/kitleiletisim _teror.htm,02.04.2007.

29

Elcock,Ward, “Submission to the Special Committee of the Senateon Security and Intelligence”, June 24, 1998.

Ellis, James/David Fisher/Thomas Longstaff/LindaPesante/Richard Pethia, Report to the President’sCommision on Critical Infrastructure Protection,Pittsburgh, January 1997.

Evans, Alona E., “Aircraft Hijacking: What Is Being Done”,International Terrorism and Political Crimes, Ed. M.Cherif Bassiouni, Springfield Illinois, Charles C. ThomasPublisher, 1975, s.219 - 247.

Hyams, Edward, Terrorists and Terrorism, London, J M Dent&SonsLtd., 1975.

İçel, Kayıhan /Yener Ünver, Kitle Haberleşme Hukuku, 6. Bası,İstanbul, Beta Yayıncılık, 2005.

Janke, Peter, “The Response to Terrorism”, Royal UnitedServices Institude for Defence Studies Ten Years ofTerrosim, New York, 1979.

Krieger, David, “What Happens If Terrorists, Revolutionariesand Nuclear Weapons”, The Annals Of The American Academy,Vol.430, March 1977.

Laqueur, Walter, Terorism, London, Weidenfeld and Nichdson,1977.

Lee, Andrew, “International Suppression Of Hijacking”,International Terrorism and Political Crimes, Ed. M.Cherif Bassiouni, Springfield Illinois, Charles C. ThomasPublisher, 1975, s.248 - 256.

McClintoc, Michael C., “Skyjacking: Its Domestic, Civil andCriminal Ramifications”, Journal of Air Law and Commerce,Vol.39, 1973.

30

Murphy, Jonn F., “Computer Network Attacks by Terrorists: SomeLegal Dimensions” SSRNEL, (Çevrimiçi)http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=208671,02.05.2004.

Murphy, Patric, “The Media and Terrorism”, A Seminar Sponsoredby Chicago Sun Times and Chicago Daily News, 1977,QUDARNI, Vol II, 1978.

Narlı, Nilüfer, “Yeni Küresel Tehditler ve Yeni Paradigma”,Polis Bilimleri Dergisi, C:4, S:1-2, Ocak-Haziran 2002,s.9-19.

Netanyahu, Benjamin, “Terrorism and the Media. Abdication ofResponsibility”, The Jonathan Institute, The JerusalemConference on International Terrorism, July 2 – 5, 1979.

Özcan, Mehmet, “Siber Terörizm ve Ulusal Güvenlik”, İnternet veHukuk, Der: Yeşim M. Atamer, İstanbul, İstanbul BilgiÜniversitesi Yayını, 2004, s.301-340.

Özek, Çetin, Basın Özgürlüğünden Bilgilenme Hakkına, İstanbul,Alfa Yayıncılık, 1999.

Özek, Çetin, Türk Basın Hukuku, İstanbul, İstanbul ÜniversitesiHukuk Fakültesi Yayını, 1978.

Pierre, Andrew J., “The Politics of International Terorizm”,ORBIS, Vol.XIX, No.4, Winter 1976.

Rigel, Nurdoğan, Kağıt Kaplanlar, İstanbul, Der Yayınları,1993.

Rosen, J.S./R. Frank, “Measures Against InternationalTerorism”, International Terorism and World Security, Ed.David Carlton/Carlo Schaerf, New York, Halsted Press,1975.

31

Sabetta, Anne R., “Transnational Terror: Causes AndImplications for Response”, Stanford journal ofInternational Studies, Vol.XII, Spring 1977.

Salıcı, Berfu/İsmail Güneş, “İnternette Güvenlik ve Denetim:Masumiyet Yitiriliyor Mu?” (Çevrimiçi)http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=243,14.04.2004.

Salomone, Franco, “Terrorism and the Mass Media”, InternationalTerrorism and Political Crimes, Ed. M. Cherif Bassiouni,Springfield Illinois, Charles C. Thomas Publisher, 1975,s.43-46.

Shaffer, Lymann H., “Illegal Arms Traffic”, New Dimensions inTransnational Crime, Ed: Donald E. J. MacNamara/PhilipJohn Stead, New York, The Jonh Jay Press, 1982, s.103 -118.

Small, William J., “The Media and Terrorism”, A SeminarSponsored by Chicago Sun Times and Chicago Daily News,1977, QUDARNI, Vol II, 1978.

Tanyol, Tuğrul, “Anarşizm ve İnternet”, Cogito-İnternet: ÜçüncüDevrim, Yapı Kredi Yayınları, S.30, Kış 2002, s.204-210.

Thaman, Stephen F., “ABD’de 11 Eylül Açısından Önleyici veBaskılayıcı Tedbirler”, Hukuki Perspektifler Dergisi, S.5,Aralık 2005, s.110-115.

Tezcan, Durmuş, “Terörle Mücadelede İşbirliği Sorunu”, HukukiPerspektifler Dergisi, S.5, Aralık 2005, s.103-107.

Whine, Michael, “Cyberspice – A New Medium for CommunicationCommand and Control by Extremist”, Studies in Conflict andTerrorism”, Routledge, Vol.22, N.3, July 1999, s.231 -245.

32

Whine, Michael, “Communication on Criminal Use of the Internet,European Comission/Europol Report”, April 9, 1997.

Whine, Michael, “Cyber-Terrorism, Foreign Report”, London,September 25, 1997.

Wilkinson, Paul, Political Terorism, London, Macmillan, PressLtd., 1974.

Wolf, John B., “Controlling Political Terrorism in a FreeSociety”, ORBIS, Vol.XIX, No.34, Winter 1976, s.1289-1308.

Vural, Ali Murat, “Medyanın Toplumsal İşlevleri ve MedyaProfesyonellerinin Sorumluluğu”, Güncel Hukuk, S.40, Nisan2007, s.22,23.

Yamaç, Fatih/Semih Dokurer/MehmetÖzcan, “Bilişim Suçları”(Çevrimiçi)http://inet-tr.org/inetconf7/bildiriler/86.doc,11.04.2004.

Yenisey, Feridun, Milletlerarası Ceza Hukuku Ceza YargılarınınMilletlerarası Değeri ve Mevzuatı, İstanbul, BetaYayıncılık, 1988.

Yıldız, Sevil, Suçta Araç Olarak İnternetin Teknik ve HukukiYönden İncelenmesi, Ankara, Nobel Yayıncılık, 2007.

Yılmaz, Alia, Uluslararası Ceza Hukuku, 2. Bası, İstanbul, BetaYayıncılık, 2001.

Zafer, Hamide, Sosyolojik Boyutuyla Terörizm, İstanbul, BetaYayıncılık, 1999.

Zafer, Hamide, Ceza Hukukunda Terörizm, İstanbul, BetaYayıncılık, 1999.

33

Zlataric, Bogdan, “History of International Terrorism and ItsLegal Control”, International Terrorism and PoliticalCrimes, Ed. M. Cherif Bassiouni, Springfield Illinois,Charles C. Thomas Publisher, 1975, s.474 – 484.

34