Tarsus Cumhuriyet Alanında Bulunan Doğu Sigillataları A Grubu Seramikleri

ULUSLARARASIGENÇ BİLİMCİLER BULUŞMASI I:

ANADOLU AKDENİZİ SEMPOZYUMU04-07 KASIM 2009

ANTALYA

INTERNATIONALYOUNG SCHOLARS CONFERENCE I:MEDITERRANEAN ANATOLIA04-07 NOVEMBER 2009

SEMPOZYUM SYMPOSIUM BİLDİRİLERİ PROCEEDINGS

Editörler / Editors

Kayhan DÖRTLÜKDr. Tarkan KAHYA

Remziye BOYRAZ SEYHANTuba ERTEKİN

AYRIBASIM/OFFPRINT

Suna – İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma EnstitüsüSuna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations

Kongre, Sempozyum, Seminer Dizisi: 3 / Congress, Symposium, Seminar Series: 3

ULUSLARARASI GENÇ BİLİMCİLER BULUŞMASI I: Anadolu Akdenizi Sempozyumu

Sempozyum Bildirileri

INTERNATIONAL YOUNG SCHOLARS CONFERENCE I:Mediterranean Anatolia

Symposium Proceedings

Editörler / EditorsKayhan DÖRTLÜKDr. Tarkan KAHYA

Remziye BOYRAZ SEYHANTuba ERTEKİN

ISBN 978-605-4018-15-4

© Suna – ‹nan K›raç Akdeniz Medeniyetleri Araşt›rma Enstitüsü, 2012

Bu kitapta yayınlanan bildirilerin yayım hakkı saklıdır. AKMED ve yazarlarının yazılı izni olmaksızın hiçbir yolla çoğaltılamaz, basılamaz, yayınlanamaz.

Bildiri metinleriyle ilgili her türlü sorumluluk yazarlarına aittir.

All rights reserved. No part of this book may be used or reproduced in any manner without written permission from the AKMED and the authors. All responsibility rising from the content

of the papers published here rests upon their authors.

Yaz›ma Adresi / Mailing Address

Barbaros Mah. Kocatepe Sok. No. 25Kaleiçi 07100 ANTALYA – TÜRKİYE

Tel: 0 (242) 243 42 74 • Fax: 0 (242) 243 80 [email protected]

www.akmed.org.tr

Baskı / Printed by

MAS Matbaacılık A.Ş.Hamidiye Mah. Soğuksu Cad. No. 3 Kağıthane - İstanbul / Türkiye

Tel: +90 (212) 294 10 00 Fax: +90 (212) 294 90 [email protected]

Sertifika/Certificate No: 12055

Yap›m / Production

Zero Prodüksiyon Ltd.

SUNA – İNAN KIRAÇ AKDENİZ MEDENİYETLERİ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜSUNA & İNAN KIRAÇ RESEARCH INSTITUTE ON MEDITERRANEAN CIVILIZATIONS

İçindekiler / Contents

AKDOĞU-ARCA Ebru 1 Güney Küçük Asya’nın Sınır Yazıtları

ASLAN Erdoğan 9 Kekova Bölgesi Sualtı Araştırmaları “Aperlai Limanı”

BECKS Ralf 23 Prehistoric Research in Lycia Present State and Perspectives

BELGİN-HENRY Ayşe 31 “Genç” Aziz Simeon Hac Merkezi ve Manastırı’nın Mimarisi: Yeni Bulgular, Yeni Sorular

BOYRAZ-SEYHAN Remziye 43 Likya ve Pisidya Bölgesinde Pelta

BULBA Mustafa 57 Antik Çağ’da Kaunos-Lykia İlişkileri

ÇÖRTÜK Ufuk 63 Kaunos Neophron Exedrası

DİNÇ Senem 77 Hellenistik ve Roma Çağları Likyası’nda Sympoliteia’lar

DÖKÜ F. Eray 87 2006 - 2009 Kibyra Kazıları

DÖNMEZ-ÖZTÜRK Filiz 101 Likya’da Roma Vatandaşlık Hakkı Verme Politikasının Başlangıcı ve İ.S. 1. yy.’daki Gelişimi

EFENDİOĞLU Tuba 109 Hellenizm ve Roma Çağları Likyası’nda Yerel Kültler

GEBAUER Jörg 123 Prehellenistic Ceramics of the 2002-2005 Excavations at Limyra. The Banded and Wave-Line Pottery

GÖKALP-ÖZDİL Nuray 131 Antik Dönem Attaleia Yazıtları

GÜMÜŞ Şahin – GÜCEREN İlhan 137 Zindan Mağarası Kutsal Alanı

IŞIKLIKAYA-LAUBSCHER Işıl 151 Perge Mozaikleri: Güney Hamam, Macellum ve Güney Bazilika Portiği Mozaikleri Hakkında Ön Değerlendirmeler

İŞLER Bülent 161 Likya Bölgesi’ndeki Karabel-Asarcık Yerleşimi Yapılarının Plan ve İşlev Özellikleri Üzerine Gözlemler

KAHYA Tarkan 175 Pisidia Arkaik Dönem Pişmiş Toprak Çatı Elemanları Üzerine Bazı Gözlemler

KART Erkan 195 Anadolu’da İsis ve Sarapis Kültünün Kaunos’taki İzleri

KÖKER Hüseyin 205 Yeni Bir Sillyon Bronz Sikkesi

KÖKMEN Hülya 207 Antalya Kesik Minare’de Bulunan Antik Dönem Kapıları

KÜRKÇÜ Mehmet 219 İmparatorluk Dönemi’nde Likya Kentleri Üzerine Bir Sentez

METİN Hüseyin 227 Kibyra’dan Bir Grup Palmet Kulplu Kandil

NAYCI Nida 237 Kilikia Olba Bölgesi Kültürel ve Doğal Peyzaj Dokusunun Korunmasında Arkeolojik Mirasın Rolü ve Bütüncül Değerlendirilmesi

SUNA – İNAN KIRAÇ AKDENİZ MEDENİYETLERİ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜSUNA & İNAN KIRAÇ RESEARCH INSTITUTE ON MEDITERRANEAN CIVILIZATIONS

ONUR Fatih 257 Perge’den Anastasius Dönemi’ne Ait Bir Ordu Fermanı: Ön Rapor

ÖNCÜ Ö. Emre 273 Antalya-Olympos Antik Kenti Roma Mimarisi Araştırmalarından Yeni Bulgular

ÖZCAN Ayça 285 Pisidia Bölgesi’nde Roma İmparatorluğu’nun Yapı Propagandası ve Politikası

ÖZDİLEK Banu 301 Rhodiapolis Örneğinde: Tiyatro Sahne Binalarında Anlama-Tanımlama-Değerlendirme Sorunları ve Çözümleri ile Ulaşılan Sonuçlardaki Doğruluk Riskleri Üzerine Kuramsal-Yöntemsel Bir Çalışma

ÖZTAŞKIN Gökçen Kurtuluş 313 Yanartaş (Khimera)’taki Bizans Dönemi Bazilikası

ÖZTAŞKIN Gökçen Kurtuluş 329 Antalya-Olympos Mozaikli YapıÖZTAŞKIN Muradiye

ÖZTÜRK Hüseyin Sami 347 İ.Ö. II. - İ.S. IV. Yüzyıllarda Lykia’nın Kırsal Güvenlik Problemleri

RIVALLAND Anne-Sophie 361 Architecture and power in the Greek city-states of Southern Asia Minor (Pamphylia-Pisidia): methodology and research objectives

SANCAKTAR Hacer 371 Pisidia, Kilikia ve Lykaonia Bölgelerindeki Roma Koloni Kentleri Sikke Tipolojisi

SARIKAYA Sevgi 385 III. Antiokhos’un Karia Seferi ve Sonrasında Asylia Hakkı Tanıdığı Kentler: Seleukos Kralının Küçük Asya Kentleri Üzerinde Uyguladığı Politika

SAYGILI Başak 397 Kalıp Yapımı Kibyra Kaseleri

SERDAR-DİNÇER Pınar 415 Side Müzesi’nde Bulunan Bizans Dönemi Taş Eserleri

ŞERİFOĞLU Tevfik Emre 427 İ.Ö. II. Binyıl ve Erken Demir Çağı’nda Göksu Vadisi ve Çevresi

TARKAN Düzgün 439 Kibyra Sunakları

TIBIKOĞLU H. Onur 453 Doğu Likya’da Artemis Kültü

TURAK Özgür 465 Pamphylia Bölgesi’nde Bulunmuş Roma İmparatorluk Dönemi Girlandlı Lahitleri

TÜNER-ÖNEN Nihal 479 Yazıtlar Işığında Phaselis

TÜRKOĞLU İnci 489 Jews in Antalya (Attaleia/Adalia)

VYNCKE Kim 497 The Classical-Hellenistic Settlement at Düzen Tepe (SW Turkey): “the story of two settlements” or “two sides to a story”?

YILDIRIM Nazlı 509 Lykia Klineleri: Form ve Tipoloji

YILDIZ Volkan 521 Tarsus Cumhuriyet Alanı Kazılarında Bulunan Doğu Sigillataları A Grubu Seramikleri

Sempozyum Şeref Başkanları / Honorary Presidents

Suna Kıraç (AKMED Kurucusu / Founder of AKMED)İnan Kıraç (AKMED Kurucusu / Founder of AKMED)

Sempozyum Bilim Danışma Kurulu / Symposium Academic Advisory Board

Prof. Dr. Haluk AbbasoğluProf. Dr. Güler Çelgin

Prof. Dr. A. Vedat ÇelginProf. Dr. Nevzat ÇevikProf. Dr. İnci Delemen

Prof. Dr. Refik DuruProf. Dr. Serra Durugönül

Prof. Dr. Cengiz IşıkProf. Dr. Scott Redford

Prof. Dr. Mustafa H. SayarProf. Dr. Oğuz Tekin

Doç. Dr. Billur TekkökProf. Dr. Gülsün Umurtak

Prof. Dr. Burhan VarkıvançProf. Dr. Levent Zoroğlu

Sempozyum Düzenleme Kurulu / Symposium Organizing Committee

Kayhan DörtlükDr. Tarkan Kahya

Remziye Boyraz SeyhanTuba Ertekin

Mustafa İncebacak

Hoşgeldiniz!

Suna – İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü siz değerli genç bilim insanları-nı Uluslararası Genç Bilimciler Buluşması I: Anadolu Akdenizi Sempozyumu’nda biraraya getirip böyle bir geleneğe öncülük yapmış olmaktan kıvanç ve mutluluk duymaktadır.

Bu sempozyum ile Anadolu Akdenizi’nde bir diğer ifadeyle antik Lykia, Pamphylia, Pisidia ve Kilikia bölgelerinde yüksek lisans ve doktora projelerini gerçekleştiren yerli - yabancı genç bilim-cilerin sesini Antalya üzerinden bilim dünyasına ulaştırmayı amaçlamaktayız.

Başta Sempozyum Şeref başkanlarımız ve Bilim Danışma Kurulu Üyelerimiz olmak üzere Sempozyumu bildirileriyle onurlandıran genç bilimcilere ve bu buluşmada emeği olanlara ne kadar teşekkür etsek azdır.

Antalya’ya Hoşgeldiniz!

Welcome!

Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations is pleased and proud to bring together and host you, the invaluable young scholars, at the International Young Scholars Conference I: Mediterranean Anatolia and to have pioneered such a tradition.

We aim to make the voices of the Turkish and foreign young scholars, who continue their master’s and PhD studies on the Mediterranean Anatolia, that is the geography encompassing ancient Lycia, Pamphylia, Pisidia and Cilicia, heard across the world academia through Antalya.

We would like to thank, above all our Honorary Presidents and all the members of the Academic Advisory Board of this symposium, and the young scholars as well as those who have contributed to this union.

Welcome to Antalya!

Tarsus Cumhuriyet Alanı Kazılarında Bulunan Doğu Sigillataları A Grubu Seramikleri

Volkan YILDIZ*

Kilikya Bölgesi’nin önemli kentlerinden birisi olan Tarsus, bölge içindeki önemini devamlı koruyarak ön planda olmayı başarabilmiştir. Tarsus Cumhuriyet Alanında 1994 yılından 2003 yılına kadar yak-laşık 10 yıl süreyle Sayın Hocam Prof. Dr. L. Zoroğlu’nun bilimsel başkanlığında kazılar sürdürülmüş1 Antik Tarsus’un özellikle Helenistik, Roma ve Geç Antik Çağ’ına ait pek çok veri elde edilmiştir2. Konumuzu oluşturan seramikler, 1994-2003 yılları arasında Tarsus Cumhuriyet Alanı Kazılarında bulunan Doğu Sigillataları A3 grubuna ait buluntulardır.

Tarsus Cumhuriyet Alanı Kazılarında Bulunan DSA’ların Kil ve Astar ÖzellikleriTarsus’ta bulunan DSA grubuna ait örneklerin kili iki farklı renk özelliği taşımaktadır. Bunlardan ilk gruba ait DSA’ların kili, soluk-kirli kırmızı ile kiremit kırmızısı, ya da açık kahve renktedir. Kil çok ince taneli kum içermektedir; mikasız veya az mikalıdır. İçerisinde yer yer iri kireç taneleri göze çar-par. Oldukça serttir ve kırılgan değildir, Soluk kırmızı (1) ve açık kiremit kırmızısı (2) tonları olan bu kil özelliklerini içeren örnekler çalışmamızda (a) olarak kodlandı ve ton farkları da a1 ve a2 olarak de-ğerlendirildi. Diğer kil rengi ise, çok hafif tonda kırmızılığa sahip olan kirli sarı-krem renktedir. Kilin

* Dr. Volkan Yıldız, Dicle Üniversitesi, Edebiyat Fak. Arkeoloji Bölümü, Diyarbakır. E-posta: [email protected]

Bu makale, S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Klasik Arkeoloji Bilim Dalı’nda tamamlamış olduğum “Tarsus Cumhuriyet Alanı Kazıla-rında Bulunan Doğu Sigillataları A Grubu Seramikleri” adlı Yüksek Lisans çalışmasının kısa bir özetidir. Tarsus Cumhuriyet Alanı Kazılarında Bulunan Doğu Sigillataları A Grubu Seramiklerini çalışmama izin veren ve de çalışmalarım sırasında değerli görüşleri ve düşünceleri ile beni yönlendiren, Sayın Hocam Prof. Dr. L. Zoroğlu’na teşekkürü borç bilirim. Yüksek Lisans tezimi hazırlarken bana her konuda yardımcı olan Sayın Hocam Yrd. Doç. Dr. M. Tekocak’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Tez hazırlama sırasında seramikleri büyük bir sabır örneği göstererek çizen, arkadaşım Arkeolog Murat Uğurlu, tezin yazımı, çizimlerin düzenlenmesi sı-rasında yardımlarını esirgemeyen arkadaşım Arş. Gör. M. Eliüşük ve arkadaşım Arkeolog L. U. Erdoğan’a ne kadar teşekkür etsem azdır. Ayrıca, sağladıkları Yüksek Lisans bursu ile çalışmalarımın tamamlanmasındaki maddi desteklerinden ötürü Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü’ne sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Son olarak, tüm öğrenim hayatım boyunca, beni maddi manevi her konuda destekleyen sevgili annem S. Yıldız ve sevgili babam C. Yıldız’a minnettarım.

1 Cumhuriyet Alanında 1999-2002 yılları arasında çalışma fırsatı buldum. Lisans öğrencisi olarak çalıştığım bu dönemde ve Yüksek Lisans tezimi hazırlarken yardımlarını esirgemeyen Öğr. Gör. H. Adıbelli ve Sayın Hocam Yrd. Doç. Dr. I. Adak Adıbelli’ye min-nettarım.

2 Tarsus Cumhuriyet Alanı için bk.: Zoroğlu 1995a; Zoroğlu 1995b, 245-262; Zoroğlu 1996, 401-408; Zoroğlu 1998, 493-506; Zoroğlu 2000; Zoroğlu 2005, 243-248.

3 Doğu Sigillataları için bundan sonra DSA kısaltması kullanılacaktır.

Uluslararası Genç Bilimciler Buluşması I / International Young Scholars Conference I522

içinde mika göze çarpmamaktadır. Öncekine göre daha yumuşak ve kolay aşınabilen bir cidarı vardır. Bu saydığımız özellikleri içeren örneklerin kil kodu ise (b) olarak belirlenmiştir4.

Tarsus DSA grubunun astar özelliklerine gelince; genelde, iç ve dış yüzeyleri pürüzsüzdür ve as-tar bu pürüzsüz yüzeylere uygulandığı için, çoğunlukla parlak, ışığı yansıtan bir görünüme sahiptir. Astarlama sırasında ve pişirme sonrasında oluşan renk tonları ve diğer durumlar göz ardı edilecek olursa, Tarsus örneklerini, astar renklerine göre temel olarak iki gruba ayırabiliriz. İlk grup DSA’ların astarı, portakal kırmızısı ile açık kırmızı, sarımsı kırmızıdır. Çoğu zaman mat görünümlü; ancak, kimi zaman da çok az oranda parlak bir görünümü olan bu astarın renk tonunu etkileyen unsur, kabın zemininde ince bir tabaka halinde oluşudur. Bu yüzden de bu astar özelliklerini taşıyan DSA’ların yüzeyi aşınmış bir biçimde günümüze ulaşmıştır. Bu özellikleri içeren astar (1) olarak kodlandı. İkinci grubun astar rengi ise, daha koyu tonda, daha çok kırmızı-kahverengindedir. Astar DSA’ların yüze-yine daha kalın bir tabaka oluşturacak biçimde tatbik edilmiş; böylece yüzey aşınmamış, parlaklığını korumuştur. Bu gruba dahil edilebilecek kapların astar rengi (2) olarak kodlandı5. DSA grubunun, yukarıda tanımlanan bu kil ve astar rengi özelliklerinin birbiriyle bağlantısının olduğunu söylemek zordur. Bir başka deyişle, örneğin (a) özelliklerini içeren kile sahip kapların astarlarının rengi 1 veya 2 özelliklerinden birini içerebildiği gibi, bunun tam tersi de mümkündür.

4 Bu renkler Munsell Toprak Katalogunda; Kil a1: 5 YR 6/6, Kil a2: 5YR 7/6, Kil b: 10 YR 8/4 olarak kodlanmıştır.5 Bu renkler Munsell Toprak Katalogunda; Astar 1: 10R 4/8, Astar 2 : 2,5 YR 4/6 olarak kodlanmıştır.

Graf. 1 Kil Gruplarının Dağılımı

Graf. 2 Astar Gruplarının Dağılımı

V. Yıldız / Tarsus Cumhuriyet Alanı Kazılarında Bulunan Doğu Sigillataları A Grubu Seramikleri 523

Tarsus Cumhuriyet Alanı DSA’larında Saptadığımız FormlarTarsus Cumhuriyet Alanında yaklaşık 10 yıllık kazılar süresince 1600 civarında parçadan oluşan ve şimdiye kadar Kilikya Bölgesi’ndeki bir arkeolojik kazıda ilk kez bu kadar zengin bir buluntu kompo-zisyonunu oluşturan DSA’larda 29 farklı form saptadık. DSA grubuna ait Cumhuriyet Alanı örnekle-rinin form tanımları ve sınıflandırması için iki ana grup oluşturduk. Bu gruplar, yiyecek servisi kapları ile içki servisi ve yağ kaplarıdır. Bu sınıflandırma esas olarak açık ve sığ kaplardan, yani tabak, kase ve benzeri işlevler için yapılmış servis kaplarından başlayarak derin ve çeşitli gövde biçimlerine sahip çanak, fincan, kase tek kulplu testi ve kraterlerle son bulur. Bu sınıflandırmanın yanında bu formların literatürde yer alan karşılıkları da verilmiştir.

Yiyecek Servisi KaplarıBu gruba giren formlar daha çok yemeklerin ve meyvelerin servisinde kullanılan lüks servis kapları-dır. Bunlar daha çok tabak ve kaselerden oluşan zengin bir form repertuarına sahiptir. Katalogumuz-da Form 1 ile 13 arası bu gruba girmektedir. Bu grubun en erken örnekleri M.Ö. 2. yy.’ın ortalarına tarihlenirken en geç örnekleri ise M.S. 2. yy.’ın başına tarihlenmektedir6.

Tarsus Form 1: (Lev. 1 Çiz. 1- 2) Balık Tabağı. (Hayes Form 1, Slane Tip 11) Helenistik Dönem balık tabaklarını, DSA’ların form repertuarının içinde de görmekteyiz. Balık tabakları aşağı dönük ince kenarlı; dışa açık, geniş, eğimli bir kaideye sahiptir. Tondonun iç yüzünün merkezinde, olasılık-la fazla olan balık yağının birikebileceği bir çukurluk yapılmıştır. Hayes balık tabaklarını M.Ö. 100 civarına tarihlemiştir.7 Waagé ise, Antakya buluntuları için, Geç Helenistik Dönem’de çok kısa bir

6 Roma yolunda stratigrafi olmaması nedeniyle saptadığımız DSA formlarını çeşitli merkezlerdeki DSA formları ile karşılaştırarak tarihledik. Her formun sonunda, farklı kaynaklarda yer alan tarihleri verdik ve bizim aynı forma ait örneklerimizin her biri için ayrı ayrı tarih vermek yerine burada genel bir tarih aralığı vermeyi yeğledik.

7 Atlante II, 13-14; Hayes 1991, 132.

Graf. 3 Formların Gruplara Göre Dağılımı


süre varlıklarını sürdürdüklerini belirtmiştir.8 Bu iki tarihlemeye paralel bir tarihleme de Tel Anafa buluntuları için verilmiştir.9

Tarsus Form 2: (Lev. 1 Çiz. 3- 6) Tabak. (Hama Form 1, Hayes Form 2- 4, Kenyon Form 1, Slane Tip 13) Kenarı hafifçe yukarı kalkık, kimi örneklerde biraz da içe dönük, sığ gövdeli ve çeşitli yük-sekliklerde geniş halka kaidelidir. Kenarın iç yüzü çoğu zaman oldukça düzdür ve bir kısmı da keskin bir dönüşle zemine bağlanır. Kenarın hafifçe içe döndüğü örnekler de vardır. Elimizdeki örneklerin çapları 12-13 cm.’den başlayarak yaklaşık 35 cm.’ye kadar değişmektedir. Öyle anlaşılıyor ki, bunların genişliği arttıkça, tabağın dayanıklılığını artırmak için cidarları kalınlaştırılmıştır. Kenyon, Samaria buluntularına göre Form 1’i, M.Ö. 1. yy. ile M.S. 1. yy. arasına tarihlemiştir10. Lapp ise bu kapları en erken M.Ö. 75 ile en geç M.S. 1. yy. başlarına tarihlemektedir11. Hayes, Tarsus Form 2 örneklerinin benzerlerini M.Ö. 2. yy.’ın ortaları ile M.S. 1. yy. arasına tarihlendirmiştir12. L. Zoroğlu, Samsat bulun-tularını M.Ö. 1. yy. başı ile M.S. 1. yy. başlarına tarihlemiştir13. Gözlü Kule’de ise hem Geç Helenistik, hem de erken Roma tabakalarında bulunmuştur14.

Tarsus Form 3: (Lev. 1 Çiz. 7- 9) Tabak/kase. (Hama Form 2, Hayes Form 5 a-b- 14, Kenyon Form 2, Slane Tip 14- 15) Tarsus Form 3 grubuna ait tabaklar kendi içerisinde, sığ olanlardan, daha derin olanlara kadar değişik alt sınıflara ayrılır. Tarsus Cumhuriyet Alanı örneklerinin ilk grubunu daha sığ tabaklar oluşturur ki, bunların düz kenarlarından itibaren, kaideye kadar çok düzgün bir biçimde daralan karnı vardır. İkinci gruptakiler ise, ilk gruba göre daha derindirler ve karnın alt kısmında belirgin bir kırılma vardır. Her iki grubun da genişlikleri ortalama 15-20 cm. arasında değişir. Tarsus Form 3 Hama’da M.Ö. 1. yy.’ın ortalarına doğru gözükür ve M.S. 1. yy.’ın ilk çeyreğinde son bulur15. Hayes, bu formu M.Ö. 2. yy. ile M.S. 1. yy. arasına tarihlemiştir16.

Tarsus Form 4: (Lev. 1 Çiz. 10) Tabak. (Hama Form 3, Hayes Form 6, Kenyon Form 3, Slane Tip 12) Tarsus Cumhuriyet Alanı kazılarında fazla sayıda bulanamayan bu tipe ait tabakların kenarının üzeri yatay yivlidir. Ayrıca, hafif içbükey ve oldukça uzun olan yatay kenarlıdır. Kenar oldukça keskin bir kırılma yaparak, tabağın asıl çukur bölümüne bağlanır. Genişlikleri 20 cm.’den 35 cm.’ye kadar ulaşır. Helenistik Dönem’in siyah astarlı tabakları içinde tipik bir form olarak ortaya çıkan bu türün kırmızı astarlı örnekleri de siyah astarlıların bir devamı olarak görülmektedir17. Samaria’da Roma 1 tabakasında18 bulunmuş ve miladi yılların öncesine ve sonrasına tarihlenmiştir. Lapp bu formu M.Ö. 75-30 yıllarına tarihlemektedir19. Bu form Hayes tarafından M.Ö. 2. yy.’a tarihlendirilmiştir20. L. Zoroğlu da Samsat örneklerini aynı tarihlere vermektedir21.

8 Waagé 1948, 11. 9 Slane 1997, 283.10 Kenyon 1957, 309.11 Lapp 1961, 253-254.12 Atlante II, 14-15; Agora XXXII, 23-24.13 Zoroğlu 1986, 76.14 Jones 1950, 175, 232.15 Christensen - Johansen 1971, 76-77.16 Atlante II, 17; Agora XXXII, 26.17 Zoroğlu 1986, 76.18 Kenyon 1957, 326.19 Lapp 1961, 35.20 Atlante II, 17-18; Agora XXXII, 25.21 Zoroğlu 1986, 77.


Tarsus Form 5: (Lev. 1 Çiz. 11) Tabak/derin kase. (Hama Form 4, Hayes Form 54, Kenyon Form 4) Biçim bakımından Tarsus Form 3’ün derin tiplerine yakındır; ancak, kenardan kaideye doğru inen gövdenin profili düz olmayıp, Tarsus Form 4’e benzer biçimde, basamaklı olarak dara-lır. Gövde halka biçimli bir kaide üzerine oturur. Samaria’da bulunan Form 4’leri, Kenyon, M.S. 1.-2. yy.’lara tarihlemektedir22. Antakya23 ve Tarsus’ta24 bulunan Form 4 örnekleri Orta İmparatorluk dönemine tarihlenmektedir. Hayes bu formun benzerlerini M.Ö. 75-80 ile M.S. 130-150 arasına tarihlemiştir25.

Tarsus Form 6: (Lev. 1 Çiz. 12-15) Derin kase/Tabak. (Hama Form 7, Hayes Form 57- 60, Ken-yon Form 7) Kenarı dışa uzantılı, içbükey karınlı ve kendinden, alt yüzeyi basamaklı alçak kaidelidir. Genişlikleri 15-20 cm., derinlikleri ise 3-5 cm. dolayındadır. Samaria’da26, Antakya’da27 ve Tarsus’ta 28 Form 7 Orta İmparatorluk dönemine tarihlenmiştir. Hayes ise, Tarsus Form 6’nın benzerlerini M.S. 2. yy.’ın başına tarihlendirmiştir29.

Tarsus Form 7: (Lev. 2 Çiz. 16) Tabak. (Hama Form 8, Hayes Form 9- 11, Kenyon Form 8, Slane Tip 17) Kalınlaştırılmış kenarın üst ve dış yüzünde kabartma süsler bulunan bu tip tabakların bazı-larının çapları 40 cm.’ye yakındır. Lapp bu kaplar için M.Ö. 75 yılını başlangıç tarihi olarak vermek ister30. Samaria31 buluntuları ve Hama32 buluntuları M.S. 2. yy.’a tarihlendirilmiştir. Hayes, Tarsus Form 7’nin benzerlerini M.Ö. 50-25 yıllarına tarihlendirmiştir33. L. Zoroğlu da Samsat buluntularını milattan sonraki döneme tarihlendirmiştir34.

Tarsus Form 8: (Lev. 2 Çiz. 17) Tabak/Kase. (Hama Form 9, Kenyon Form 9, Slane Tip 16) Tek örnekle temsil edilen bu gruba ait parçanın kenarı yayvan veya dışa uzantılıdır. Karın oldukça düz bir biçimde daralır. Gözlü Kule’de bulunan olası Form 9’a ait bir örnek Erken İmparatorluk dönemine tarihlenirken35, Waagé36 bu tipi Orta İmparatorluk dönemine tarihler.

Tarsus Form 9: (Lev. 2 Çiz. 18-20) Tabak/Kase. (Hama Form 10, Hayes Form 12, Kenyon Form 10, Slane Tip 19) Kenarı kalınlaştırılmış ve kendinden sığ kaidelidir. Elimizdeki örneklerin genişlikleri 15- 30 cm. arasında değişir. Antakya buluntuları37 Helenistik Pergamen grubunda değerlendirilmiş-tir. Gözlü Kule’de hem Geç Helenistik, hem de Erken Roma tabakalarında bu forma ait örneklerin

22 Kenyon 1957, 326.23 Waagé 1948, 41.24 Jones 1950, 174-175.25 Atlante II, 38.26 Kenyon 1957, 326-327.27 Waagé 1948, 41.28 Jones 1950, 182-243.29 Atlante II, 39-40; Agora XXXII, 30.30 Lapp 1961, 124.31 Kenyon 1957, 327-328.32 Johansen 1971, 84-85.33 Atlante II, 18-19; Agora XXXII, 26.34 Zoroğlu 1986, 78.35 Jones 1950, 182.36 Waagé 1948, 41.37 Waagé 1948, 27.


bulunduğunu görmekteyiz38. Hayes’in Tarsus Form 9’un benzerleri için önerdiği tarih ise M.Ö. 40-M.S. 10’dur39.

Tarsus Form 10: (Lev. 2 Çiz. 21-23) Tabak/Kase. (Hama Form 11, Hayes Form 29, Kenyon Form 11, Slane Tip 20) Kenar düzdür veya hafifçe dışa taşkındır; ve gövde halka biçimli kaide üzerine otu-rur. Genişlikleri ortalama 14-15 cm. dolayındadır. Samaria buluntuları M.S. 1. yy.’a tarihlendirilmiş-tir40. Lapp Form 10’nu M.S. 1. yy.’a tarihlendirmiştir41. Bu form için Hayes, M.Ö. 30-M.S. 20-25 tari-hini vermiştir42.

Tarsus Form 11: (Lev. 2 Çiz. 24- 25) Tabak. (Hama Form 12, Hayes Form 30, Kenyon Form 12, Slane Tip 21) Kenarı dışbükey veya içbükey profillidir. Dış yüzünde, kenarda, gövdenin kırılma yerine kadar, dikey yivlerden oluşan rulet süsü bulunmaktadır. Ölçüleri 15 ile 25 cm. arasında değişir. Ken-yon Form 12 Gözlü Kule’de de birkaç örnekle temsil edilmektedir ve bunlar “Roman Pergamen” ola-rak değerlendirilmiştir43. Hayes bu formu M.S. 10-50 yıllarına tarihlendirmiştir44. L. Zoroğlu Samsat buluntularını M.S. 1. veya 2. yy.’a tarihlendirmiştir45.

Tarsus Form 12: (Lev. 2 Çiz. 26-27) Tabak. (Hama Form 13, Hayes Form 28, Kenyon Form 13, Slane Tip 22) Form özellikleriyle Kenyon Form 11 ve 12’ye yakındır, ancak, daha kalın cidarlıdır ve kenarın iç yüzü, kenardan başlayarak, tondoya kadar kademeli olarak inen profillere sahiptir. Bunla-rın çapı 10-20 cm. arasında değişir. Bu form Gözlü Kule’de birkaç örnekle temsil edilir46. Hama’daki benzerleri M.Ö. 1. yy.’ın son çeyreği ile M.S. 1. yy.’ın ilk çeyreği arasına tarihlenmiştir ve bunların İtalyan Sigillataları ile form ilişkileri üzerinde durulmuştur47. Hayes ise bu formu, M.Ö. 10 ile M.S. 15-30 yılları arasına tarihlendirmiştir48. Samsat buluntuları, L. Zoroğlu tarafından M.S. 1. yy.’a tarih-lendirilmiştir49.

Tarsus Form 13: (Lev. 2 Çiz. 28-30) Tabak. ( Hama Form 14, Hayes Form 33- 37, Kenyon Form 14, Slane Tip 23) Bu formda, özellikle 11 ve 12 numaralı formlarla ortak özellikler taşımakla birlikte, kenarının altta belirgin ve çıkıntılı bir dirsek yapmasıyla onlardan ayrılır. Diğer taraftan, halka biçimli kaidesi olan bu tip tabakların kimi örneklerinde, özellikle büyük olanlarında, kaide oldukça yüksek-tir. Ayrıca, Form 12’de olduğu gibi, dış yüzde, kenarda ve karın çıkıntısının altında yivlerden oluşan rulet süsü bulunmaktadır. Form 13’e ait tabakların ölçüleri 10 ile 25 cm. arasında değişir. Form 13’e ait tabakların en erken örnekleri Samaria’da bulunmuş ve M.Ö. 30 yılının öncesine, en geç örnekler ise, M.S. 1. yy.’ın sonlarına tarihlenmiştir50. Gözlü Kule’deki benzerleri ise, “Roman Pergamen” başlığı

38 Jones 1950, 231-272.39 Atlante II, 19-20; Agora XXXII, 25.40 Kenyon 1957, 329.41 Johansen 1971, 91. 42 Atlante II, 27; Agora XXXII, 24.43 Jones 1950, 242.44 Atlante II, 28; Agora XXXII, 24.45 Zoroğlu 1986, 79.46 Jones 1950, fig. 192 A-C.47 Johansen 1971, 95.48 Atlante II, 27; Agora XXXII, 29. 49 Zoroğlu 1986, 79.50 Kenyon 1957, 332.


altında ele alınmıştır51. Hayes bu formu, M.S. 30-100 arasına tarihlemiştir52. Samsat örnekleri L. Zo-roğlu tarafından M.S. 1. yy.’ın 1. ve 2. çeyreğine tarihlendirilmiştir53.

İçki Servisi ve Yağ KaplarıYukarıda ele alınan yiyecek servisi kaplarına eşlik eden içki servisi ve yağ kapları, genellikle derin ve dar biçimli çeşitli çanaklardan, fincanlardan, kaselerden, testilerden ve de kraterlerden oluşur. Tek bir parça ise Varia başlığı altında değerlendirilmiştir. Bu grubun en erken örnekleri M.Ö. 2. yy.’ın ortala-rına tarihlenirken en geç örnekleri ise M.S. 2. yy.’a tarihlenmektedir

Tarsus Form 14: (Lev. 2 Çiz. 31) Kase. ( Hayes Form 13 a) Yarım küre gövdeli ve sığdır. Yüksek ve düz kenarlıdır. Hayes tarafından M.Ö. 1. ile M.S. 1. yy. arasına tarihlendirilmiştir54.

Tarsus Form 15: (Lev. 2 Çiz. 32-34) Çanak. (Hama Form 16, Hayes Form 22 b, Kenyon Form 16, Slane Tip 25) Bu tip çanaklar yarım küre gövdeli ve halka kaidelidirler. Kenar düzdür. Çapları 10-15 cm. derinlikleri de 5-9 cm. arasında değişir. Samaria buluntularına göre Form 16 M.Ö. 1. yy. ile M.S. 1. yy. arasına tarihlendirilmiştir55. Lapp, bu buluntuları M.Ö. 75 ile M.S. 20 arasına tarihlendirir56. Hayes ise bu formu, M.Ö. 2. yy. ile M.S. 10 arasına tarihlemiştir57. Samsat buluntularını L. Zoroğlu M.Ö. 2. yüzyılın sonları ile M.S. 1. yy.’ın ilk yarısına tarihlendirmiştir58. Gözlü Kule’de, Form 16 grubuna ait çanaklar hem Helenistik, hem de erken Roma tabakalarından bulunmuştur59.

Tarsus Form 16: (Lev. 3 Çiz. 35-38) Çanak. ( Hama Form 17, Hayes Form 21- 23, Kenyon Form 17, Slane Tip 25a-b) Form 15’in ölçülerine ve biçim özelliklerine yakın olmakla birlikte, bunların gövdesi yarım küre biçimli olmayıp, Form 15’e göre daha dar ve derindir; kenarı dışta hafifçe kalınlaş-tırılmıştır ve bazı örneklerde dış yüzde derin olmayan bir profil vardır. Kimi örneklerin tondolarında rulet süsleri, iç içe yivler vardır. Birçok çanağın kaidesi dışta kalınlaştırılmıştır ve bir kısmının oturma yüzeyinde yiv vardır. Lapp bu formu M.Ö. 75 – 25 yılları arasına tarihlendirmiştir60. Atina agorasının ikinci tabakasında bulunan ayaklı çanaklar M.S. 1. yy.’ın ilk yarısında bu formun varlığını ispatlar61. Hayes bu formu M.Ö. 100-50 arasına tarihlemiştir62.

Tarsus Form 17: (Lev. 3 Çiz. 39) Çanak. (Hayes Form 16) Düz kenarlı ve konik gövdelidir. Hayes, bu formun benzerlerini M.Ö. 2. yy.’a tarihlendirmiştir63.

Tarsus Form 18: (Lev. 3 Çiz. 40-42) Çanak. ( Hama Form 18, Hayes Form 17b- 18, Kenyon Form 18, Slane Tip 26) Form 18’in en belirgin özelliği, kenarın iç yüzünde kalıpta yapılmış yatay yiv-setlerin

51 Jones 1950, 182, 241-242, 382-394.52 Atlante II, 29-31; Agora XXXII, 29.53 Zoroğlu 1986, 82.54 Atlante II, 20.55 Kenyon 1957, 332-334. 56 Lapp 1961, 35.57 Atlante II, 23-24; Agora XXXII, 27.58 Zoroğlu 1986, 83.59 Jones 1950, 182, 233-234.60 Lapp 1961, 37.61 Agora V, 22.62 Atlante II, 24.63 Atlante II, 21.


ve bazı kabartma süslerin olmasıdır. İnce cidarlı olan bu çanakların genişlikleri ortalama 10-15 cm. arasındadır. Atina Agorası’nda Form 18’in özelliklerini gösteren siyah astarlı örnekler vardır ve bunlar M.Ö. 2. yy.’ın ilk yarısına verilir64. Hayes, bu formun benzerlerini M.Ö. 2-1. yy.’a tarihlemiştir65.

Tarsus Form 19: (Lev. 3 Çiz. 43-45) Çanak. ( Hama Form 19, Hayes Form 19 a-b, Kenyon Form 19, Slane Tip 27 a-b) Form 18’e göre daha küresel gövdeli olan bu tip çanaklar aynı zamanda daha kalın cidarlıdır. Kenar düzdür. Dış yüzde, üstte iki yatay yivin sınırladığı, çoğu zaman düz ve düz-gün biçimde olmayan ve aralıkları birbirinden farklı eğik yivler açılmış ve bu şekilde sanki yivler ve bunların oluşturduğu setlerle bir tür kabartmalı dış yüzey oluşturulmuştur. Kimi örneklerde çana-ğın oturma yüzeyini belirlemek için dip kısmında sonradan açılmış iç içe yivler vardır. Samaria66, Hama67, Tell Anafa68 ve Samsat69’da ki örnekler de yaklaşık olarak M.Ö. 1. yy.’a aittir. Hayes tarafından M.Ö. 1. yy.’a tarihlendirilmiştir70.

Tarsus Form 20: (Lev. 3 Çiz. 46-53) Çanak. (Hama Form 20, Hayes Form 24, Kenyon Form 20) DSA grubunun en yaygın çanaklarından biri olan Form 20, yarım küre biçimli, ancak çoğu zaman yayvan, hafif dışa dönük kenarlıdır. Bunların en dikkat çekici özelliği, çanağın dış yüzünde, kenarın biraz altında başlayan ve tüm gövdeyi kaplayan çeşitli kabartma süslerdir. Form 20, hem üretim tek-niği, hem de bezeme özellikleri ile “Megara” çanaklarının bir devamıdır. Örneklerimiz, üstte, kenarın biraz altında yer alan iki kabartma çizginin sınırladığı yatay frizle başlar. Burada yumurta (Ion kyma-sı), pendant süsü, kalp süsü, salkım süsü, çeşitli hayvan süsleri gibi süsler yer alır. Bunun altında, dip seviyesine kadar, kenger yaprakları, buğday başağı, rozetler, stilize yapraklar ve diğer bitkiler, çeşitli hayvan süsleri, sütun gibi süsler vardır. Kataloglanan eserler arasında 8 kollu bir tekerlek betimi; bir kuş ve bir insana ait 2 bacak; bir aslan ve elinde mızrak olan bir figür vardır. Bu sahneler olasılıkla figürlü bir sahnenin parçasıdır. Kataloglanan bir başka Form 20 gövde parçasının dış yüzünde İsis tacı betimlenmiştir. Form 20’nin dibinde ise, genellikle bir rozet süsü görülür. Form 20’ye ait kaplar Hama71, Samaria72, Antakya73 gibi merkezlerde M.Ö. 1. yy.’ın ortalarından M.S. 2. yy.’a tarihlendiril-miştir. Samsat örnekleri ise M.S. erken 1. yy.’a tarihlenmiştir. Gözlü Kule’de bulunan çanaklar genellik-le M.Ö. 1. yy.’a aittir. Ancak, bunların M.S. 1. yy. sonlarına kadar da kullanıldıkları anlaşılmaktadır74. Hayes ise bu formu, M.Ö. 1. yy. ile M.S. 1. yy. arasına tarihlendirmiştir75.

Tarsus Form 21: (Lev. 4 Çiz. 54-55) Fincan. (Hama Form 21, Hayes Form 42, Kenyon Form 21) Form 21 ile birlikte, Form 22, 23 ve 24, özellikle köşeli karınlı olmalarıyla tümü fincan olarak de-ğerlendirilmiştir. Bunlar da yine olasılıkla içki kapları olmalıdırlar. Form 21 ve 22 genellikle erken tipleri temsil ederler ve olasılıkla Helenistik Çağ kenarı dışa uzantı yapan, köşeli karınlı çanaklardan

64 Agora XXIX, 109-110, 276, No. 328-330; fig. 21, Pl. 33; bunlardan No. 330 kırmızı astarlıdır ve M.Ö. 150-100 tarihleri arasına verilir.

65 Atlante II, 21-22. 66 Kenyon 1957, 342 fig. 82/7.67 Johansen 1971, 121.68 Slane 1997, 315.69 Zoroğlu 1986, 85.70 Atlante II, 22.71 Johansen 1971, 124.72 Kenyon 1957, 272. 73 Waagé 1948, 30.74 Johansen 1971, 124-125.75 Atlante II, 24-25.


türetilmişlerdir76. Form 21 dışa taşkın kenarlı, yayvan ve hemen hemen içbükey gövdelidir. Bunların genişlikleri en fazla 10-12 cm. olduğu gibi, 7- 8 cm. kadar olanlar çoğunluktadır. Samaria ve Hama’da fazla bulunamamıştır. Samaria’da bulunan Form 21’e ait parçalar iki nolu tonozlu sarnıçta bulunması nedeni ile M.Ö. 30’lu yıllardan önceye verilmiştir77. Lapp ise Form 21’leri M.Ö. 75 ile M.Ö. 25 yılları arasına vermiştir78. Hayes bu formu M.Ö. 10 - M.S. 20-30 arasına tarihlemiştir79. Samsat örnekleri de M.Ö. 1. yy.’a tarihlendirilmiştir80.

Tarsus Form 22: (Lev. 4 Çiz. 56) Fincan. (Hama Form 22, Hayes Form 42, Kenyon Form 22, Slane Tip 32) Biçim bakımından hemen hemen Form 21 ile aynı olmakla birlikte, bu tip fincanın kenarı düzdür. Form 22’nin tondosu oldukça düz ve daha geniştir. Gözlü Kule’de bulunan tek örnek “Roman Pergamen” örnekleri arasında değerlendirilmiştir ki, M.S. 1. yy.’a tarihlenebilir81. Samaria ve Hama’da bulunan örnekler de yine aynı dönemi işaret eder82. Hayes tarafından bu form M.Ö. 10 – M.S. 20-30 arasına tarihlenmiştir83. Samsat örnekleri ise M.S. 1. yy.’ın ilk yarısına tarihlenmiştir84.

Tarsus Form 23: (Lev. 4 Çiz. 57- 61) Fincan. (Hama Form 23, Hayes Form 46- 47, Kenyon Form 23, Slane Tip 34 a-b-c) Köşeli karınlı fincanların en hareketli kenar ve gövde biçimine sahip olan bu tip fincanlar hafif dışa taşkın kenarlıdır, kenar üstte içbükey bir profil yaparak altta bir dirsek oluştu-rur; karın ise, içbükeydir ve gövde oldukça yüksek sayılabilecek olan, dar halka kaide üzerine oturur. Kaidenin kenar profili oldukça düzdür. Genişlikleri 6-12 cm. dolayındadır. Derinlikleri ise, 4-8 cm. arasında değişen bu fincanların kenar dış yüzünde ve altta, karınla birleştiği yerde rulet ile yapılmış dikey çizgiler bulunmaktadır. Ayrıca, düz ya da hafif dışbükey olan tondoda aşık kemiği biçimli yazıtlı damgalara da rastlanır. Hama85, Samaria86 ve Antakya87 gibi merkezlerde ilk kez Augustus döneminde ortaya çıkmıştır. Samsat buluntuları da M.S. 1. yy.’ın ilk yarısına tarihlenmiştir88. Gözlü Kule’de çeşitli örnekleri bulunan bu tip fincanlar “Roman Pergamen” başlığı altında ele alınmıştır89. Hayes ise, M.S. 1. yy.’a tarihlemiştir90.

Tarsus Form 24: (Lev. 4 Çiz. 62-68) Fincan. ( Hama Form 24, Hayes Form 48- 50, Kenyon Form 24 ) Ortalama 10-13 cm. genişliğinde olan, Form 24 grubuna ait fincanların kenarı dışta hafifçe ka-lınlaştırılmıştır. Kimi örneklerde karın alt kısmına doğru daralma yaptığı yerde, bir çıkıntı bulun-maktadır91. Kenar ile bu çıkıntı arasının düz bir biçimde yapıldığı örnekler yanında, kenarın dış yüzü, gövdenin neredeyse yarısına kadar birkaç yatay set bulunan örnekler de vardır. Kaidenin alt yüzeyi de

76 Agora XXIX, 158-159.77 Kenyon 1957, 311.78 Lapp 1961, 252.79 Atlante II, 32-33; Agora XXXII, 27.80 Zoroğlu 1986, 88.81 Jones 1950, 183, 249.82 Kenyon 1957, 336 fig. 81; Johansen 1971, 162 fig. 64.83 Atlante II, 32-33; Agora XXXII, 27.84 Zoroğlu 1986, 88.85 Johansen 1971, 165.86 Kenyon 1957, 338.87 Waagé 1948, 38.88 Zoroğlu 1986, 91.89 Jones 1950, 182, 244 No. 412-415 fig. 144, 193.90 Atlante II, 34-35; Agora XXXII, 29.91 Zoroğlu 1986, 91.


konik biçimde daralır. Bunların kenarlarının dış yüzünde, Form 23’te olduğu gibi, rulet süsleri olduğu gibi, yalın bırakılanlar da vardır. Tondoları içbükeydir ve burada kimi örneklerde yazıtlı damgalar bulunmaktadır. Samaria’da Form 24 M.S. 2. yy.’a tarihlendirilmiştir92. Hayes bu formu, M.S. 40-100 arasına tarihlendirmiştir93. Samsat buluntuları Augustus döneminden itibaren M.S. 1. yy.’a tarih-lenmiştir94. Gözlü Kule’de Form 24’e ait çeşitli örnekler ele geçmiştir ve bunlar kabaca M.S. 1. yy.’a tarihlenir95. Diğer buluntu merkezlerinde de aynı tarihe verilen tabakalarda bulunan bu fincanların, yüzyılın sonlarına gelinmeden ortadan kalktığı anlaşılmaktadır96.

Tarsus Form 25: (Lev. 5 Çiz. 69-72) Kase. ( Hayes Form 51) İçe dönük kenarlı, yarım küre karınlı, halka kaidelidir. Bu form özellikle Pompei’de bulunmuştur.97 Hayes bu kaseleri M.S. 70-120 arasına tarihlemiştir98. Hayes’in tarihlemesine paralel bir tarihlemeyi de Berenike (Bingazi) buluntularını de-ğerlendiren Kenrick yapmıştır99.

Tarsus Form 26: (Lev. 5 Çiz. 73-80) Testi. (Hama Form 25-26, Hayes Form 101 – 102 – 104 a-b – 105 – 107 – 108 – 109 – 110 – 111 – 113 – 114 – 116 a-b – 117, Kenyon Form 25- 26, Slane Tip 36 b) DSA grubunun bilinen tek kapalı formu olan tek kulplu testilere, özellikle boyun ve karın biçimi dikkate alınarak, iki farklı form numarası verilmiştir. Bunlardan Form 25 uzun boyunludur. Form 26 ise, daha kısa boyunludur. Her iki tipin de karınları, genelde, uzun ya da kısa boyunlu olmasına bağlı kalmaksızın, oval, küre, hatta basık küre biçimlidir ki, bu özelliği ile, söz konusu testiler lagynoslarla kıyaslanabilir100. Testinin geniş, alçak halka biçimli bir kaidesi vardır. Her iki tipin de kulpları boy-nun üst kısmından, omuza dik bir biçimde bağlanır ve genelde kulpun dış yüzünde dikey bir kanal vardır. Başka bir önemli ayrıntı da, her iki forma ait testinin ağız profillerinin çeşitliliğidir. Cumhuri-yet Alanı’nda yalnızca parçalar halinde bulunan her iki tipe ait testi birlikte değerlendirildi. Samaria buluntularını inceleyen Kenyon Form 25’i M.Ö. 30 öncesine, Form 26 için de Augustus dönemini önermektedir101. Gözlü Kule’de herhangi bir biçim ayrımı yapılmaksızın yayınlanan bu testilerden resmi verilen bir örnek olasılıkla Form 25’e ait olmalıdır ve “Roman Pergamen” başlığı altında ele alınmıştır102. Hayes bu testiler için M.Ö. 1. yy. ile M.S. 1. yy. tarihini vermiştir103.

Tarsus Form 27: (Lev. 5 Çiz. 81-82) Krater. (Hama Form 27, Hayes Form 15 a-b, Kenyon Form 27, Slane Tip 30 b) Bu form, dışa taşkın kenarlı ve kısa boyunludur. Kraterler Samaria’da104 M.Ö. 30-25 yıllarına tarihlendirilmiştir. Hama’da bulunan örnekler içinde DSA’ların erken safhası önerilmiştir105.

92 Kenyon 1957, 338. 93 Atlante II, 36-37; Agora XXXII, 28. 94 Zoroğlu 1986, 93. 95 Jones 1950, 183, 244-248 No. 423-499 fig. 194. 96 Zoroğlu 1986, 91-93. 97 Hayes 1991, 188. 98 Atlante II, 37. 99 Kenrick 1985, 239.100 Kenyon 1957, 340; Johansen 1971, 180; Zoroğlu 1986, 93.101 Zoroğlu 1986, 93.102 Jones 1950, 175, 234 fig. 189 A; 183 No. 512 fig. 145.103 Atlante II, 42- 47; Agora XXXII, 28.104 Kenyon 1957, 340.105 Johansen 1971, 188.


Hayes bu formu M.Ö. 100-50 arasına tarihlendirmiştir106. Samsat örnekleri de Erken İmparatorluk dönemine tarihlendirilmiştir107.

Tarsus Form 28: (Lev. 5 Çiz. 83) Krater. (Hayes Form 26) Cumhuriyet Alanı’nda tek örnekle tem-sil edilen ve bir kratere ait olduğunu düşündüğümüz kaide parçası bu başlık altında değerlendirilmiş-tir. Bu formu Hayes M.Ö. 10 – M.S. 20-30 arasına tarihlendirmiştir108.

Varia: (Lev. 5 Çiz. 84) Bu başlık altındaki örneğimizi, literatürde karşılığını bulamadığımız ve dolayısıyla bir gruba dahil edemediğimiz için Varia başlığı altında değerlendirdik. Örneğimiz, aşağı doğru daralan, silindirik bir forma sahiptir ve olasılıkla bir kapağın tutamak kısmı olmalıdır.

Tarsus Cumhuriyet Alanı Kazılarında Bulunan DSA’lardaki Baskı Süsleri, Kabartmalar ve GraffitolarDSA’ların bir grubu (Tarsus Form 2, 11, 12, 13, 16, 23) rulet ile, baskı ve diğer yöntemlerle ve vazolar astarlamadan yapılan çeşitli süslere (nokta frizi, yivler, kısa çizgiler, palmetler gibi) sahiptir. Tek grupla temsil edilen (Tarsus Form 7) bir tabak tipi ise, kenarının dış yüzünün kabartma olarak yumurta inci süslü olmasıyla dikkati çeker. Yine bir grubun (Tarsus Form 20) Helenistik Çağ’ın kalıpta yapılmış ka-bartmalı çanakları gibi dış yüzü çeşitli kabartmalarla süslüdür. Kenarının iç yüzü yine kabartma inci dizisi veya yatay yivlerle süslü bir çanak tipi (Tarsus Form 18) dışında, dış yüzü çentik ve yivlerden oluşan süslere sahip çanaklar da (Tarsus Form 15, 19) söz konusudur ve bütün bu kabartmalı ya da çentik süslü örnekler özellikle metal kapların taklidi olmalıdırlar. Yukarıda sıralanan tüm bu özellikler DSA grubu kırmızı astarlı seramiğin daha erken, yani Klasik ve Helenistik Çağ süsleme geleneğini sürdürdüklerinin bir başka göstergesidir. Diğer taraftan, bazı çanakların ve tabakların zeminlerinde, kimi zaman dörtgen ya da aşık kemiği biçimli, yani, içbükey kenarlı dörtgenler biçiminde; kimi za-man da, insan ayak tabanı (planta) görünümünde ve içerisinde Grekçe kısa sözcükler içeren yazıtlar olan baskılarda vardır (Tarsus Form 5, 23, 24). Graffitolar ise isimler, isimlerin bir kısmı, tek harf-ler, imza ve monogramlardan oluşmaktadır109 (Tarsus Form 2, 15, 24 ) (DSA’lardaki süslemeler için bk.: Tablo 1).

SonuçTarsus Cumhuriyet Alanı’nda, 1994-2003 yılları arasındaki yaklaşık 10 yıllık kazılar süresince ortaya çıkarılan ve 1600 civarında parçadan oluşan, şimdiye kadar Kilikya Bölgesi’ndeki bir arkeolojik kazıda ilk kez bu kadar zengin bir buluntu kompozisyonu oluşturan DSA’lar Cumhuriyet Alanı buluntuları içinde en önemli ve sayıca en büyük grubu oluşturmaktadır. Cumhuriyet Alanında saptadığımız 29 form arasında yoğunluğun farklı olduğunu görmekteyiz. Bu durum belki olası Tarsus atölyesinin üre-tim ve form repertuarına, belki Tarsusluların tercihine, belki de kazılar sırasında bu formları bulma şansına bağlı olup olmadığı konusunda ne yazık ki şimdilik kesin bir şey söyleyemiyoruz. Bu konuda, Tarsus genelinde ya da Cumhuriyet Alanı’nda kazıların devam etmesiyle daha sağlam ve kesin sonuç-lar elde edilebileceğini düşünmekteyiz. Cumhuriyet Alanı DSA’ları üzerinde yaptığımız değerlendir-meler sonucunda, DSA’ların iki farklı kalitede olduğunu gördük. İlk grup astar bakımından oldukça

106 Atlante II, 21.107 Zoroğlu 1986, 95.108 Atlante II, 26; Agora XXXII, 28.109 Slane 1997, 343.


kalitelidir. Diğer grup ise, özellikle astar kalitesi ve diğer özellikleri bakımından oldukça zayıf özel-likler göstermektedir. Ayrıca, ikinci grupta üretim hatalı diyebileceğimiz örnekler oldukça fazladır. Tarsus Cumhuriyet Alanı’ndaki 10 yıllık kazılar sonucunda, alanda her dönemde görülen tahribattan dolayı bir stratigrafi oluşturulamamıştır. Roma yolunda sağlam stratigrafik veriler olmaması nede-niyle saptadığımız DSA formlarını çeşitli merkezlerdeki DSA formları ile karşılaştırarak tarihlemeye ve bu veriler sonucunda genel bir tarih aralığı vermeye çalıştık. Bu değerlendirmelerimiz sonucunda elde ettiğimiz verilere dayanarak M.Ö. 2. yy.’ın ortalarından itibaren Tarsus’ta Doğu Sigillatası A Gru-bu kullanımın mevcut olduğunu ve bu kullanımın Tarsus’ta M.S. 2. yy. başlarına kadar devam ettiğini söylemek mümkün görünmektedir. Bu geniş tarih aralığı, Cumhuriyet Alanındaki DSA’lar hakkında elimizdeki kısıtlı veriler sonucunda verdiğimiz bir tarihtir. Bu geniş tarih aralığının daralmasının, ancak Tarsus genelinde ya da Cumhuriyet Alanı’ndaki kazıların devam etmesi ve daha sağlam stra-tigrafik veriler ile sağlanabileceğini düşünmekteyiz. Böyle bir olası durum halinde Cumhuriyet Alanı DSA’ları ile ilgili daha kesin ve sağlam bir kronolojik temele sahip olacağımız konusunda şüphe yok-tur. Bilindiği üzere, Tarsus Gözlü Kule’deki DSA’ları değerlendiren Jones, elde ettiği veriler ışığında Tarsus’u üretim yeri olarak önermiştir. Jones’un bu görüşünü destekleyen veri ise az sayıda bulduğu astarsız DSA örnekleridir. Tarsus’u üretim merkezi olarak öneren bir başka bilim adamı ise Sayın Hocam Prof. Dr. L. Zoroğlu’dur110. Bu görüşler doğrultusunda her ne kadar Roma Yolu kazılarında kazılar devam ettiği sürece herhangi bir seramik fırını ya da fırın atığı örneği bulunmamasına karşın DSA’ların en yoğun buluntu grubunu oluşturması, iki farklı kalitede örneklerin olması ve de önemli sayıda üretim hatalı diyebileceğimiz örneklerin olması, bize Tarsus’un da olası Doğu Sigillatası üretim merkezleri arasında olduğunu düşündürmektedir.

110 Zoroğlu 2003, 121-123.


Kısaltmalar ve Kaynakça

Bu makalede uygulanan kısaltmalarda 1997 yılı Archaologischer Anzeiger esas alınmıştır.

Agora V H. S. Robinson, Pottery of the Roman Period, The Athenian Agora Vol. V (1959).

Agora XXIX S. Rotroff, Hellenistic Pottery Athenian and imported wheel made table ware and related material, Athenian Agora Vol. XXIX (1997).

Agora XXXII J. W. Hayes, The Athenian Agora Results of Excavations Conducted by The American School of Classical Studies at Athens Vol. XXXII Roman Pottery Fine Ware Imports (2008).

Atlante II J. W. Hayes, “Sigillate Orientali”, bk.: Atlante delle Forme Ceramiche II: Ceramica Fine Romana nel Bacino Mediterraneo (Tarda Ellenismo e Primo Imperio), Enciclopedia dell’Arte Antica Classica e Orientale (1985).

Hayes 1991 J. W. Hayes, Paphos III; The Hellenistic and Roman Pottery (1991).

Christensen –Johansen 1971 A. P. Christensen – C. F. Johansen, Hama: Fouilles et Recherches de la Fondation Carlsberg 1931-

1938 III 2, Les Poteries Hellenistiques et Les Terres Sigillees Orientales (1971).

Jones 1950 F. F. Jones, The Pottery, Excavations at Gözlü Kule, Tarsus, Vol. I. H. Goldman (ed.) (1950).

Kenrick 1985 Ph. M. Kenrick, The Fine Pottery Excavations at Sidi Khrebish Benghazi (Berenice), Vol. III, Part 1, (Supplements to Libya Antiqua 5) (1985).

Kenyon 1957 J. W. Crowfoot – G. M. Crowfoot – K. M. Kenyon, The Objects from Samaria. Samaria Sebaste, Reports of the Work of the Joint Expedition in 1931-1933 and of the British Expedition in 1935 (1957).

Lapp 1961 P. Lapp, Palestinian Ceramic Chronology 200 BC – AD 70 (1961).

Slane 1997 K. Slane, Tel Anafa II, “The Hellenistic and Roman Pottery” (1997).

Waagé 1948 F. O. Waagé, Antioch on the Orontes IV, Ceramics and Islamic Coins (1948).

Zoroğlu 1986 L. Zoroğlu, “Samsat’da Bulunan Doğu Sigillitaları, İlk Rapor”, S.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi, Edebiyat Dergisi 3, 1986, 61-100.

Zoroğlu 1995a L. Zoroğlu, Tarsus Tarihi ve Tarihsel Anıtları (1995).

Zoroğlu 1995b L. Zoroğlu, “Tarsus Cumhuriyet Alanı 1994 Yılı Çalışmaları”, KST 17.II, 1995, 245-262.

Zoroğlu 1996 L. Zoroğlu, “Tarsus Cumhuriyet Alanı 1995 Yılı Kazısı”, KST 18.II, 1996, 401-408.

Zoroğlu 1998 L. Zoroğlu, “Tarsus Cumhuriyet Alanı 1996 Yılı Kazı Çalışmaları Raporu”, KST 19.II, 1998, 493-506.

Zoroğlu 2000 L. Zoroğlu, Tarsus (Aziz Pavlus’un Kenti) (2000).

Zoroğlu 2003 L. Zoroğlu, “Doğu Sigillatalarıın İmalat Yerleri ve Dağılım Sorunu”, Varia Anatolica XV; Les Ceramiques En Anatolie Aux Epoques Hellenistique et Romane, C. Abadie-Reynal (ed.) (2003) 121-123.

Zoroğlu 2005 L. Zoroğlu “Roman Fine Wares In Cilicia:An Overwiew”, RCRF 2005, 243-248.


Tab. 1 Tarsus Cumhuriyet Alanı Kazılarında Bulunan DSA’lardaki Baskı Süsleri, Kabartmalar ve Grafitolar


Lev. 1


Lev. 2


Lev. 3


Lev. 4


Lev. 5

Tarsus Cumhuriyet Alanında Bulunan Doğu Sigillataları A Grubu Seramikleri

Documents

Transcript of Tarsus Cumhuriyet Alanında Bulunan Doğu Sigillataları A Grubu Seramikleri