St. Apolonia

128 http://www.jstoma.com

E D I T O R I A L

J Stoma 2014; 67, 1: 128-138 © 2014 Polish Dental Society

StreszczenieŚwięta Apolonia – dziewica i męczennica jest orędowniczką cierpiących z powodu bólu zębów. Wierni od wieków kierowali, właśnie za jej wstawiennictwem, modły o boską pomoc w przypadku problemów stomatologicznych. Pierwszym systematycznym zbiorem licznych tekstów pochodzących z brewiarzy i modlitewników był, wydany w 1915 roku, tom pt. „Das Martyrium der heiligen Apollonia und seine Darstellung in der bildenden Kunst” (Męczeństwo świętej Apolonii i jego obraz w sztukach pięknych) z serii „Kulturgeschichte der Zahnheilkunde in Einzeldarstellungen” (Historia kultury stomatologii w opowiadaniach) autorstwa Walthera Wolfganga Brucka. Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie czytelnikowi wybranych modlitw do Świętej Apolonii, opublikowanych we wspomnianym zbiorze, które z oryginalnych wersji w języku łacińskim, niemieckim bądź francuskim przełożono na język staropolski. Poetyckie przekłady modlitw, stylizowane na staropolszczyznę, mogą być ciekawe i przydatne tak dla lekarzy praktyków, pacjentów, jak i literaturoznawców czy badaczy kultury europejskiej. Ważnym wydało się także przedstawienie w tym kontekście postaci samego Walthera Wolfganga Brucka – autora opracowania dotyczącego Świętej Apolonii.

Saint Apollonia Prayer on the basis of Walther Bruck’s research

Święta Apolonia w modlitwie na podstawie zbiorów Walthera Brucka

Małgorzata Łysiak-Seichter1, Malwina Rouba2, Edyta Grotek3

1KomisjaHistorycznaKujawsko-PomorskiejOkręgowejIzbyLekarskiejwToruniu,Polska Historical Committee of the Kujawsko-Pomorskie Regional Medical Council in Torun, Poland Chairman: dr n. med. M. Łysiak2 WydziałRozwojuiProjektówEuropejskichStarostwaPowiatowegowToruniu,Polska Department of Development and European Projects of the Torun's County Office, Poland Head: M. Rouba3 KatedraFilologiiGermańskiejWydziałFilologicznyUniwersytetuMikołajaKopernikawToruniu,Polska German Philology Department of the Mikolaj Kopernik University in Torun, Poland Head: dr hab. M. Klentak-Zabłocka

SummarySt Apollonia, a virgin martyr, is a patron saint of those who suffer from toothache. People have been praying to her asking for divine intervention in their dental hardships. In 1915, Walther Wolfgang Bruck published "St Apollonia’s Martyrdom in Art" (Das Martyrium der heiligen Apollonia und seine Darstellung in der bildenden Kunst), one of many volumes belonging to a series known as "The History of Dentistry in Stories" (Kulturgeschichte der Zahnheilkunde in Einzeldarstellung). This publication was the first ever to collect a vast selection of texts previously printed in breviaries and prayer books. The following publication presents a selection of those prayers that have been translated from Latin, German, and French into stylised old Polish. Such translations may be of interest to both dental practitioners and their patients, as well as to specialists studying literature and European culture. For this enlarged audience, the person of Walther Bruck is also described and presented in the following text.

KEYWORDS: StApollonia,historyofdentistry,biography,WaltherBruck

HASŁA INDEKSOWE: świętaApolonia,historiastomatologii,biografia,WaltherBruck

This

cop

y is

for p

erso

nal u

se o

nly

- dis

tribu

tion

proh

ibite

d.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

Saint Apollonia Prayer on the basis of Walther Bruck’s research J Stoma 2014; 67, 1

http://www.jstoma.com 129

IntroductionSt Apollonia, a virgin martyr, is a saint of those

who suffer from toothache. People have been praying to her asking for divine intervention in their dental hardships. For centuries, worshippers have been directing their prayers to her in time of need. For this reason, there are numerous prayers, legends, and hagiographic texts depicting St Apollonia. There is another vast selection of her portraits, relics, and votive offerings.

In 1915, Walther Wolfgang Bruck published "St Apollonia’s Martyrdom in Art" (Das Martyrium der heiligen Apollonia und seine Darstellung in der bildenden Kunst), one of many volumes belonging to a series known as "The History of Dentistry in Stories" (Kulturgeschichte der Zahnheilkunde in Einzeldarstellung) (Fig. 1). This publication was the first ever to collect a vast selection of texts previously printed in breviaries and prayer books.

The following publication presents a selection of those prayers that have been translated from Latin, German, and French into stylised old Polish. For this enlarged audience, the person of Walther Bruck is also described and presented in the following text.

Walther BruckWalther Wolfgang Bruck (1872-1937)

was a German professor of medical sciences who received an honorary doctorate from the Königlichen Universität Breslau (Royal University of Wroclaw).1 He was a third dentist in his family, following in the footsteps of his father and grandfather. The Brucks were a renowned Jewish family, and its members influenced not only dentistry but European medicine both in the 19th and the 20th centuries.

Walther’s grandfather, Jonas Bruck (1813-1883), graduated as a dentist in Berlin, and published his articles in the first German dental journal "Der Zahnarzt". He was also the author of the study book "Lehrbuch der Zahn-Heilkunde" (Dentist’s Handbook) published in 1850 in Berlin. Moreover, he was known for other works, e.g. "Über Zahnkrankheiten und das zahnärztlichen Verfahren" (On Dental Diseases and Dentistry) published in 1840 or "Die Galvanokaustik in der

WstępŚwięta Apolonia – dziewica i męczennica jest

orędowniczką cierpiących z powodu bólu zębów. Wierni od wieków zwracają się do niej o wstawien-nictwo w tej niedoli, stąd w dawnych przekazach znaleźć można szereg kierowanych do Świętej modlitw, legend czy not hagiograficznych. Liczne są również jej wizerunki, relikwie i wota dzięk-czynne.

Pierwszym systematycznym zbiorem tekstów pochodzących z brewiarzy i modlitewników był wydany w 1915 roku, tom pt. „Das Martyrium der heiligen Apollonia und seine Darstellung in der bildenden Kunst” (Męczeństwo świę-tej Apolonii i jego obraz w sztukach pięknych) z serii „Kulturgeschichte der Zahnheilkunde in Einzeldarstellungen” (Historia kultury stoma-tologii w opowiadaniach) autorstwa Walthera Wolfganga Brucka (Fig. 1).

Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie czy-telnikowi wybranych modlitw do Świętej Apolonii, opublikowanych we wspomnianym wyżej zbiorze, które z oryginalnych wersji – w językach łaciń-skim, niemieckim bądź francuskim, przełożono na stylizowany język staropolski. Ważnym wy-dało się także przedstawienie w tym kontekście postaci samego autora opracowania – Walthera Wolfganga Brucka.

Walther Wolfgang BruckNiemiec, prof. dr n. med. dr honoris causa

Uniwersytetu Wrocławskiego, Walther Wolfgang Bruck (1872-1937), reprezentował trzecie pokole-nie słynnej żydowskiej rodziny dentystów prakty-kujących w Breslau (Wrocławiu).1 Przedstawiciele rodu Brucków, wywierali w XIX i XX wieku istot-ny wpływ nie tylko na stomatologię wrocławską, ale także medycynę europejską.

Dziadek Walthera, Jonas Bruck (1813-1883), będący absolwentem studiów dentystycznych w Berlinie, pisywał artykuły do pierwszego nie-mieckiego czasopisma stomatologicznego „Der Zahnarzt”, był również autorem wydanego w 1850 roku w Berlinie podręcznika dentysty-ki „Lehrbuch der Zahn-Heilkunde” (Podręcznik dentystyki) (1861), jak również innych waż-nych publikacji „Über Zahnkrankheiten und Th

is c

opy

is fo

r per

sona

l use

onl

y - d

istri

butio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

J Stoma 2014; 67, 1 Łysiak-Seichter M., Rouba M., Grotek E.


zahnärztlichen Praxis" (Electroplating in Dentistry) from 1864.2 He was also recognised as an inventor of the electro-cauterizer for searing tissues in the oral cavity.

Later, Walther’s father, Julius Bruck (1840-1902), continued the family tradition as a dentist and inventor of pioneering appliances illuminating the oral cavity. These tools took advantage of diaphanoscopy, also known as transillumination. He was also an author of numerous and important works, among which diaphanoscopy and its uses were described in relation to many medical fields. To mention just a couple of Julius Bruck’s publications one should list "Die Krankheiten des Zahnfleisches" (Diseases of Gums) (1867), "Das Stomatoscop zur Durchleuchtung der Zähne und ihrer Nachbartheile durch galvanisches Glühlicht. Nebst einem Anhang, das Stomatoscop zur Erleuchtung des Rachenraumes zu benutzen" (Stomatoscope, an apparatus used for transilluminating teeth and their surroundings with galvanic light. Instructions on applying the stomatoscope to illuminate the throat) published in 1865.2

Besides being known for his writing and inventions, e.g. an uteroscope and stomatoscope, Julius Bruck was remembered for the success of his Dental Institute, which later was purchased by the Königlichen Universität Breslau (Royal University of Wroclaw), and transformed into an academic department in 1873.3

As a result, it was not a surprise when Walther Wolfgang Bruck decided to follow in the footsteps of his ancestors. He was born on the 4th of March 1872 in Wroclaw. After graduating from the Royal Secondary School in Wroclaw and in Jawor (Jauer), Walther Bruck continued his studies successfully in the dental field. Firstly, he became his father’s practitioner. In 1895, he embarked on a research trip to America, which was crowned with a doctoral degree in Baltimore in 1896. After another four years, he became the head of the Department of Restorative Dentistry at the Dental Institute of the Royal University of Wroclaw (Abteilung für Konservierende Zahnheilkunde am Zahnärztlichen Institut der Königlichen Universität Breslau). In 1908, when he was barely 36 years old, Wolfgang Bruck received his professorship title.2 Together

das zahnärztlichen Verfahren” (O chorobach zę-bów i praktyce dentystycznej) (1840) oraz „Die Galvanokaustik in der zahnärztlichen Praxis” (Galwanokaustyka w praktyce dentystycznej) (1864).2 Eksperymentował również z nowymi urządzeniami – jego zasługą było np. wprowa-dzenie galwanokautera do przyżegania tkanek miękkich jamy ustnej.

Ojciec Walthera, Julius Bruck (1840-1902), kontynuował rodzinne tradycje, prowadząc pio-nierskie prace nad przyrządami do oświetlania jam ciała, opartymi na metodach diafanoskopii. Publikował liczne i znaczące prace, w tym po-święcone właśnie zagadnieniom diafanoskopii i jej wykorzystania w różnych dziedzinach medycy-ny. Ważniejsze jego dzieła to: „Die Krankheiten des Zahnfleisches” (Choroby dziąseł) (1867), „Das Stomatoscop zur Durchleuchtung der Zähne und ihrer Nachbartheile durch galvanisches Glühlicht. Nebst einem Anhang, das Stomatoscop zur Erleuchtung des Rachenraumes zu benutzen” (Stomatoskop jako urządzenie prześwietlające zęby i ich okolice światłem galwanicznym. Wraz z załącznikiem wyjaśniającym, w jaki sposób ko-rzystać ze stomatoskopu w celu oświetlania jamy gardła) (1865).2

Niewątpliwie jednym z największych jego osiągnięć zawodowych, poza pracą nad taki-mi urządzeniami jak uretroskop i stomatoskop, było otwarcie w roku 1873 prywatnego Instytutu Stomatologicznego, wykupionego i uznanego kilkanaście lat później za samodzielną katedrę Königliche Universität Breslau (Królewskiego Uniwersytetu Wrocławskiego).3

Naturalnym więc wydaje się zatem, że wy-chowany w domu o takich tradycjach Walther Wolfgang Bruck związał także swoje życie z szero-ko pojętymi naukami dentystycznymi. Urodził się 4 marca 1872 roku we Wrocławiu. Po odbyciu na-uki w Królewskim Fryderycjańskim Gimnazjum we Wrocławiu i w Jaworze (Jauer), ukończył studia stomatologiczne uzyskując prawo wykonywania zawodu. Pierwsze zawodowe szlify zdobywał prak-tykując u swojego ojca. W roku 1895 odbył podróż naukową do Ameryki, która zaowocowała uzyska-niem przez niego, w 1896 roku, w Baltimore tytułu doktora stomatologii. W 1900 roku objął kierow-Th

is c

opy

is fo

r per

sona

l use

onl

y - d

istri

butio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-



with two other dentists, Carl F. M. Partsch and Hans Riegner, he belonged to the so called “great dental trio” at the Königliche Universität Breslau (Royal University of Wroclaw).4

Between the years of 1914 and 1917, during WWI, Walter Bruck ran the Dental Division of the Military Hospital in Wroclaw. In 1917, he moved to Bucharest, where he worked as a dental consultant at military headquarters. Later he was reassigned with the same duties to the HQ of the Army of von Mackensen. After the war, Walther Bruck returned to Wroclaw, and in 1920 he received his doctoral title in medicine and surgery on the basis of "Der golden Zahn des Schlesischen Knaben 1593. Ein Beitrag zur Geschiste der Zahnheilkunde" (A Golden Tooth of a Silesian Youth, 1593. Introduction to the History of Dentistry). In 1925, his lifetime achievements were recognised again when he was awarded an honorary doctorate at the Königliche Universität Breslau (Royal University of Wroclaw).1

Walther Bruck must be seen as a man of the Renaissance. Not only was he a first-class physician, practitioner, researcher, and lecturer, but also an art connoisseur. At the University of Wroclaw he delivered lectures on the history of dentistry, preventive dentistry, and social dentistry. He tutored an astounding number of 156 doctoral students. For some time he even ran the photographic club. On top of that, he also taught occupational safety and health at Technische Hochschule Breslau (Technical High-school in Wroclaw) from 1928 to 1936.5

Still, Walther Bruck must also be remembered as a philanthropiSt When in 1922 for his fiftieth birthday he received 20,000 marks from his students and fellow teachers, he established Walther Bruck-Stiftung (Foundation of Walther Bruck), which supplied scholarships to students of dentistry.6

In addition, until 1933 he was a member of Schlesische Gesellschaft für Vaterländische Kultur (Silesian Association of the Fatherland Culture), which confirms his interest in local culture. He died on 1st April 1937 in Wroclaw.

Prayers pleading for St Apollonia’s supportProfessor Walther Bruck was appreciated for

nictwo Katedry Stomatologii Odtwórczej Instytutu Dentystycznego Królewskiego Uniwersytetu we Wrocławiu, noszącego wówczas nazwę Abteilung für Konservierende Zahnheilkunde am Zahnärztlichen Institut der Königlichen Universität Breslau. W 1908 roku, w wieku za-ledwie 36 lat, uzyskał za swą działalność tytuł profesora.2 Wraz z dwoma innymi dentystyczny-mi sławami – Carlem F. M. Partschem i Hansem Riegnerem – wchodził on w skład tzw. „wielkiej trójki stomatologii” wrocławskiego uniwersytetu.5

Podczas I wojny światowej, w latach 1914-1917, Walther Bruck kierował Oddziałem Stomatologicznym lazaretu wojskowego we Wrocławiu, do czasu, gdy w październiku 1917 roku wyjechał do Bukaresztu, gdzie praco-wał jako konsultant dentystyczny w sztabie woj-skowym. Później, w tym samym charakterze, pra-cował w Komendzie Głównej Oddziału Armii von Mackensena. Po powrocie do ojczyzny ponownie zamieszkał we Wrocławiu. W 1920 roku, uzyskał stopień doktora medycyny i chirurgii na podstawie znanej pracy „Der golden Zahn des Schlesischen Knaben 1593. Ein Beitrag zur Geschichte der Zahnheilkunde” (Złoty ząb śląskiego chłopca 1593 – Przyczynek do historii stomatologii). W 1925 roku Königliche Universität Breslau (Królewski Uniwersytet Wrocławski) nadał mu tytuł doktora honoris causa.1

Walther Bruck był człowiekiem renesansu – nie tylko znakomitym lekarzem-praktykiem, wnikli-wym badaczem oraz szanowanym wykładowcą, lecz także koneserem sztuki. Na Uniwersytecie wykładał historię stomatologii i stomatologię za-chowawczą oraz społeczną. Był promotorem aż 156 rozpraw doktorskich. Przez pewien czas pro-wadził nawet sekcję fotograficzną. W latach 1928-1936, jako docent Technische Hochschule Breslau (Wyższej Szkoły Technicznej we Wrocławiu), wy-kładał również higienę pracy.5

Walther Bruck był także filantropem – na przy-padające w maju 1922 roku 50 urodziny, otrzymał od swych dawnych studentów oraz kolegów 20 tys. marek, z których utworzył wspierający stu-dentów stomatologii fundusz stypendialny, działa-jący w ramach Walther Bruck-Stiftung (Fundacji Walthera Brucka).6Th

is c

opy

is fo

r per

sona

l use

onl

y - d

istri

butio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-



his numerous and innovative articles and books. One of his major publications was devoted to St Apollonia, patron saint of dentists and those suffering from toothache. She died as a martyr in 248 or 249 AD and nowadays she is remembered on 9th of February. Before she was burnt at the stake an angry mob had attacked her, knocked her teeth out, and smashed her jaw. In later times she was revered by worshippers.7

Probably, if it were not for Walther Bruck’s publication, St Apollonia would not become so well known and close to the hearts of German dentists. Even today she is remembered and recognised by this professional group. The German Dental Association (Bundeszahnärztekammer) honours its members with medals depicting their saint patron. In 2009, a Polish dentist, Dr Kazimierz Bryndal (Fig. 2), received this award. Since 2000, St Apollonia of Münster Foundation of Dentistry in Westphalia-Lippe (Apollonia zu Münster – Stiftung der Zahnärzte in Westfalen-Lippe) awards doctors and journalists with St Apollonia’s prize for popularisation of preventive treatment.8

It must be stressed here that had it not been for Walther Bruck and his study of prayers devoted

Do 1933 roku był również członkiem Schlesische Gesellschaft für Vaterländische Kultur (Śląskiego Towarzystwa Kultury Ojczyźnianej), co dobitnie świadczy o jego zainteresowaniu kulturą regionu. Zmarł we Wrocławiu 1 kwietnia 1937 roku.

Modlitwy o wstawiennictwo św. ApoloniiProfesor Walther Bruck opublikował liczne ar-

tykuły i książki – cenne ze względu na ich nowa-torskość. Do najważniejszych jego publikacji za-liczana jest ta poświęcona św. Apolonii. Patronka stomatologów i cierpiących na bóle zębów obcho-dzi swoje święto 9 lutego. Poniosła śmierć mę-czeńską (248/249 n.e.), płonąc na stosie, wcześniej jednak tłum rzucił się na nią, wybijając jej wszyst-kie zęby i miażdżąc szczęki.7

Dzięki zebranym i spisanym przez Brucka mate-riałom dotyczącym tej, odgrywającej bardzo istot-ną w ludowej pobożności rolę Świętej, stała się ona bliska sercu niemieckich dentystów i po dziś dzień pozostaje w ich świadomości jako patronka tej grupy zawodowej. Co więcej – pamięć o niej czczona jest przez stomatologów w sposób szcze-gólny – zasłużeni przedstawiciele zawodowej kor-poracji stomatologów otrzymują od Niemieckiej Izby Dentystycznej (Bundeszahnärztekammer) me-

Fig. 1. Title page of St Apollonia’s Martyrdom in Art by Walther Wolfgang Bruck. Strona tytułowa tomu Męczeństwo świętej Apolonii i jego obraz w sztukach pięknych autorstwa Walthera Wolfganga Brucka.

Fig. 2. Medal of Honour of the German Dental Association (Bundeszahnärztekammer), granted in 2009 to a Polish dentist, Dr Kazimierz Bryndal in recognition of his contribution to starting and suc-cessfully promoting cooperation of national dental organizations. The obverse depicts Saint Apollonia. Medal honorowego członka Niemieckiej Izby Dentystycznej przyznany Polakowi, dr Kazimierzowi Bryndalowi, w 2009 roku, za zasługi w organi-zowaniu współpracy między narodowymi organizacjami stomatologicznymi. Awers przedstawia wizerunek Świętej Apolonii.Th

is c

opy

is fo

r per

sona

l use

onl

y - d

istri

butio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-



to St Apollonia, many of those texts would be lost. His work in collecting and preserving those prayers was pioneering and yields benefits till today. After eight years of research and gathering texts from the whole of Europe it became possible to publish the first collection of this magnitude dedicated to St Apollonia. From today’s perspective, Walther Bruck’s work must be seen as priceless since with the constant advancement of medicine traditional means of relief of pain and anguish by means of Saints’ intercession have lesser and lesser significance. This way, being less and less in demand, the prayers were sinking into oblivion.

For this reason, some of them have to be recalled.Three prayers presented below originate from

Bavaria and were published by Walther Bruck in "St Apollonia’s Martyrdom in Art" (Das Martyrium der heiligen Apollonia und seine Darstellung in der bildenden Kunst),9 one of many volumes belonging to a series known as "The History of Dentistry in Stories" (Kulturgeschichte der Zahnheilkunde in Einzeldarstellungen). This volume was printed by Verlag von Hermann Meusser in Berlin in 1915 and the prayers can be found on page 18.

1)Heilige Apollonia,Ein armer Sünder steh’ ich da,Mich schmerzen meine Zähne,Laß dich doch bald versöhnen,Und schenk mir Ruh in mein GebeinDaß ich vergeß der Zahnweh Pein!2)Apollonia, Apollonia,Du heilige Himmelshehre,Sieh an dir mein BeschwerdeBefrei mich von der üblen Not,Das Zahnweh bringt mir sunst den Tod!3)Apollonia von Bayerland,Ich hebe meine rechte HandUnd schwör’ dir zu zehn Kerzen,Nimmst du mir meine Zahnschmerzen!

Another text found in a prayer book dating back to 1753 is quoted in "St Apollonia’s Martyrdom in

dal za szczególne zasługi opatrzony wizerunkiem Patronki. W roku 2009 wyróżnienie to otrzymał Polak, dr Kazimierz Bryndal (Fig. 2). Od 2000 roku nagrodę im. św. Apolonii za działania w zakresie popularyzacji profilaktyki,8 przyznaje lekarzom i dziennikarzom westfalska Fundacja Stomatologów im. Apolonii z Münster (Apollonia zu Münster – Stiftung der Zahnärzte in Westfalen-Lippe).

Zebranie przez Walthera Brucka, w jego opra-cowaniu, modlitw do św. Apolonii było działaniem całkowicie pionierskim i przez to wielkiej wagi – pozwoliło bowiem na zachowanie, przynajmniej części z nich, od zapomnienia. Osiem lat pracy ba-dawczej i gromadzenia materiałów w całej Europie pozwoliło na zebranie pierwszego w historii tak bogatego zasobu ikonograficznego dotyczącego Świętej. To praca bezcenna, gdyż wraz z rozwojem współczesnej medycyny, tradycyjne próby uwal-niania się od bólu i cierpienia przy wykorzystaniu wstawiennictwa świętych traciły pomału na zna-czeniu. Tym samym, coraz rzadziej potrzebne mo-dlitwy, popadać zaczęły w zapomnienie.

Warto zatem przypomnieć niektóre z nich.Trzy bawarskie modlitwy pochodzą z Das

Martyrium der heiligen Apollonia und seine Darstellung in der bildenden Kunst (Męczeństwo świętej Apolonii i jego obraz w sztukach pięk-nych) z serii Kulturgeschichte der Zahnheilkunde in Einzeldarstellungen (Historia kultury stoma-tologii w opowiadaniach) autorstwa Walthera Wolfganga Brucka,9 wydane przez Verlag von Hermann Meusser in Berlin 1915 s. 18.9

1)Święta ApolonijaJa biedny grzesznik stoję przed TobąBolące zęby przyczyną mej nędzyPrzeto wołam k’ Tobie byś pomogła mej osobieMe ciało ukoiła i bólu zębów mię zbyła.

2)Apolonija, Apolonija!Święta w niebo wyniesionaPojźrzyj na me skargi, jękiFolgę daj od strasznej mękiA jeśli tego nie sprawisz, żywota mię prawie

pozbawisz.This

cop

y is

for p

erso

nal u

se o

nly

- dis

tribu

tion

proh

ibite

d.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-



Art" on page 19. This one probably comes from Austria.

O Gott, für dessen Allerheiligsten Namens Ehre die seelige Und glorwürdige Jungfrau und Martyrin Apollonia die grausame Ausschlagung deren Zähne gedultig ausgestanden: Wir bitten Dich, verleyhe uns, weil wir ihre glorwurdig Gedachtnuß mit gottseeliger Andacht begehen, auch zu Vermehrung ihrer Ehre von demleiblichen Zähn-Wehe, Und ewigen Zähn-Klappern nach Deiner Göttlichen Barmhertzigkeit befreyet, Und nach dem Elend dieses Lebens zu denen Freuden des seelungen Vatterlands geführet werden: durch unsern Herrn Jesum Christum deinen Sohn, welcher mit Dir lebet, und regiret in Einigkeit des Heil, Geistes, wahrer Gott von Ewigkeit, Amen!

On the same page of "St Apollonia’s Martyrdom in Art..." one can find a prayer found in a breviary from Cologne.

Deus, pro cuius amore Apollonia, virgo et martyr horribilem dentium excussionem constanter sustinuit: praesta, quaesumus, ne omnes, qui ejus commemorationen frequentant, a dolore dentium et capitis semper immunes custodias, et post hujus exilii aerumnas ad gaudia suprema perducas.

Another breviary, from Utrecht, is the source of the prayer quoted on page 17.

O sancta Apolonia, per passionem tuam impetra nobis remissionem omnium quae dentibus et ore commissimus per gulam et loquelam; ut liberemur a dolore et stridore dentium hic et in futuro; et diligendo cordis munditiam, per gratiam labiorum habeamus amicum Regem Angelorum. Amen!

On the same page of "St Apollonia’s Martyrdom in Art" there is a French prayer written in Latin.

"Virgo Dei egregia,Pro nobis Apollonia,funde preces ad Dominum,ut tollat omne oxium,ne pro reato criminummorbo vexemur dentium,sed sanitate capitisgratulemur et corporis.” „Quos saevitas torquentium

3)Apolonia z bawarskiego krajuPodnoszę moją prawą rękęNa wierności Tobie przysięgęW blasku świecy dziesiąci co jasno górąNiech me do Cię modły ból zębów zabiorą!

Tekst modlitwy modlitewnika z 1753 roku, cy-towany na s. 19 „Das Martyrium...” którego po-chodzenie wskazuje na Austrię.

O Boże, dla czci którego najświętszego imieniaPobożna i chwały godna ApolonijaDziewica i męczenniczkaCierpliwie okrutne zębów wybicie znosiła:Wysłuchaj nas, Ciebie błagamy,Bowiem w pamięci ją godną chowamyI czcimy z pobożnym skupieniem.Niech miłosierdzie Twe się stanie jej chwały

umocnieniemA także i nam wybawieniem:Od bólu zębów doczesnego, jako i też wieczy-

stego!A po życiu tym w mizernościDo duchowej ojczyzny nas prowadź radości. Przez naszego Pana Jezusa Chrystusa Twojego

Syna, który z Tobą żyje i króluje w jedności Ducha Świętego. Bóg prawy na wieki wieków. Amen!

Modlitwa ze starego brewiarza kolońskiego, cy-towana na s.19 „Das Martyrium...”

Boże, z miłości do którego Apolonija,Męczenniczka i dziewica mężnie znosiłazębów straszne wyrwanie spraw, by rzesza miłaktóra jej święto wielmi pobożnie uczciłaOd bólu zębów i głowy zdrowa zostawałaA po smętkach wygnania ziemskiego Radość wieczną miała.

Inna modlitwa pochodząca ze starego utrechckie-go brewiarza cytowana na s.17 „Das Martyrium...”

O święta Apolonija!Przez Twą mękę grzechów nam odpuszczenie

ubłagaj!I od tych dusznych zmaz nas sprosnych wybawiaj,Które zębem i przez ust obżarstwo z gadul-

stwem pełnimy!This

cop

y is

for p

erso

nal u

se o

nly

- dis

tribu

tion

proh

ibite

d.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-



A te traxit tam graviterSed diluas suaviter.”

Prayer from Utrecht and France, are followed by a Spanish legend presented on page 18 of "St Apollonia’s Martyrdom in Art".

Oraison de Sainte Apolline.„A la porte du cielApolline etaitEt la Vierge MariePassait par la– 'Dies,Apolline, que fais-tu ici?'Dors-tu ou veilles-tu?’– ‘Madame, je ne dors, ni ne veille,Car d’une douleur de dents,Je suis presque mourante.’– Pour l’etoile de VenusEt le soleil couchantPour le tres saint sacrementQue j’eus dans mon sein,Que tu ne souffres plus ni deMolairesno de dents.”

Another French text presents a conversation between Jesus and St Apollonia.

„Sainte ApollineLa divineAssise au pied d’un arbreSur un pierre de marbre,Jesus, notre sauveur,Passant la par bonheurLui dit: 'Apolline,Qui te chagrine?'– 'Je suis ici, maitre divin,Pour douleur et non pour chagrin,J’y suis pour mon mal de dents'– 'Apolline, tu as la foiPar ma grace, rentourne-toi,Si c’est une goutte de sang, elle cheraSi c’est un ver, il mourra'.”

These last two legends refer directly to the martyrdom of St Apollonia. After all, she was the first to suffer from horrible toothache moments before her death. Despite her torment, she entrusts herself to the Saviour and in consequence is spared

Teraz jako i na wiek wieków:Byśmy czystość bez brudu serca otrzymaliPrzez Twych warg łaskę ją pozyskali,I w przyjaźni Króla Aniołów zostawali! Amen!

Francuska modlitwa po łacinie, cytowana na s. 17 „Das Martyrium...”

„Dziewico przez Boga obrana, Apolonija!Zanieś do Boga prośbyBy uwolnił nas od grzechu groźby!Byśmy za nasze występne grzechy Nie doznali chorób zębów mękiLecz zdrowia ciała i zębów poręki!”„Którzy srodze torturowani,Odłączeni od Ciebie są, Panie!Niech nas łaska Twoja wspomagaI umniejszyć ból straszny pomaga!”

Hiszpańska legenda, cytowana na s.18 „Das Martyrium...”

„Święta Boska Apolonia! Usiadła pod drzewem gałęzistem

Na zimnej ziemi marmurzystejJezus Zbawiciel szczęśliwie tam przechodził i

rzekł k’ niej:– 'Powiedz Apolonia miła, czemuś się tam za-

smęciła? Kto Cie o smutek przyprawił?'– 'Ból mój, o Boski Panie, nie smutek mię tu

sprowadziłI pod to drzewo posadził.Jestem tu dla mojej krwie i dla mojej chorej

głowyPrze okrutny ból zębowy.'– Odwróć się, o Apolonia!Dufaj łasce mej, a będziesz uzdrowiona!Czyli to będzie jedno krwi kropla,Nie podam jej marnościA gdyby to był czerw szkaradny,Nie będzie dla niego litości!”

Dialog między Jezusem a Apolonią

„U wrót nieba stała ApolonijaA Dziewica Maryja tędy przechodziła:Th

is c

opy

is fo

r per

sona

l use

onl

y - d

istri

butio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-



by Him and St Mary, and is promised eternal salvation from aching teeth.

As St Apollonia was tormented by unimaginable pain, she pleads with God as the one chosen by Him, begging for mercy for those who suffer from toothache and headache. The prayers and legends presented here belong to two major categories. In one group of those texts St Apollonia is supposed to plead with God to free all the suffering from pain. In the other, she is also supposed to help in absolution from sins. It may be interesting to note that in the past it was believed that people could be punished for sins “committed with tooth and mouth, namely excessive eating and talking,” with excruciating dental pain.

Today it is difficult to judge how many people still pray to St Apollonia; nevertheless, it is obvious that the prayer performing the analgesic function has completely lost its significance. Even though those who suffer from toothache do not remember St Apollonia as often as they used to in the past, it seems that their patron saint is gaining in popularity among dental practitioners. It can be concluded that thanks to Walther Bruck, his research and publications, these old prayers can be of interest to both these who suffer from toothache and these who treat it.

'Cóż tu robisz, Apolonia miła?Śpisz, czyś zali się już przebudziła?'– 'Pani Jasna, nie śpię, ale też nie czuję:Abowiem z bólu zębów okrutnie choruję.'– 'Na blask Jutrzenki ranejI Słońca co schodziI Sakramentu Świętego,Co z mych piersi wychodziObyś folgę w niedoli swej miałaI bólu trzonowych ni żadnych zębów więcej nie

cierpiała.'”

Dwie cytowane jako ostatnie legendy odnoszą się bezpośrednio do martyrium św. Apolonii, to ona bowiem, jako pierwsza, cierpiała tuż przed śmier-cią z powodu bólu zębów okrutne męki. Ufa jednak Zbawicielowi i zostaje przez Niego (i jego Matkę) wybawiona. Odczuwa „folgę” i otrzymuje obietni-cę, że nigdy więcej ból zębów jej nie dotknie.

Doznawszy sama okrutnej męki wstawia się do Boga, jako przez niego „obrana”, za cierpiących na ból zębów i głowy i uprasza im łaskę u Zbawiciela. Wymienione tu modlitwy reprezentują dwa nurty – w części z nich Apolonia ma uprosić łaskę uwol-nienia od bólu, w innych zaś także łaskę odpusz-czenia grzechów. Interesujące wydaje się przeko-nanie, że karą za popełnione grzechy – także za obżarstwo i gadulstwo, a więc za grzechy popeł-nione ustami – „(…) które zębem i przez ust ob-żarstwo z gadulstwem pełnimy” – może być okrut-ny ból zębów.

Trudno stwierdzić, czy i w jakim stopniu cier-piący wierni modlą się dziś do świętej Apolonii, z pewnością jednak modlitwa taka jako środek uśmierzający ból straciła na znaczeniu całkowicie. Im rzadziej do św. Apolonii odwołują się udręczeni bólem zębów wierni, tym częściej zainteresowa-nie swoją patronką wykazują w ostatnich latach stomatolodzy. Wydaje się zatem, że odnalezione i spisane przez Walthera Brucka oracje, przełożo-ne w niniejszym artykule na język polski, okazać się mogą interesujące zarówno dla jednych, jak i drugich.

This

cop

y is

for p

erso

nal u

se o

nly

- dis

tribu

tion

proh

ibite

d.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-



Names of places used in the text stay in accordance with current Polish names and the past names and spellings are given in brackets.

AcknowledgementsThe authors would like to thank Dr Ewa Cybulska-Bohuszewicz, Prof. Ireneusz Mikołajczyk, and Marta Trajder, M.A. for their efforts and help in completing this paper.

Tłumaczenie modlitw na język polski opraco-wali; z języka łacińskiego Ireneusz Mikołajczyk, z języka niemieckiego Edyta Grotek, z języka fran-cuskiego Marta Tajder. Przekład poetycki styli-zowany na język staropolski przygotowała Ewa Cybulska-Bohuszewicz.

Słowniczek od autora przekładów poetyckich.zbyła = pozbawiłapojźrzyj = wejrzyj, spójrzfolga = ulgaprawie = prawdziwie, rzeczywiścieprawy = prawdziwygorą [gorzeć] = płoną [płonąć]wielmi = wielcesmętek = smutek, zasmęcić się = zasmucić sięsprosnych = tu: obrzydliwych, wstrętnychduszna zmaza = grzechprze = przez obrana = wybranakrwie = krwi [dawna forma dopełniacza]dufaj = ufajczerw = robakczuję = czuwamranej = porannejschodzi = tu: wschodzi

W artykule stosowano dzisiejsze polskie nazwy podając w nawiasie nazwy miejscowości według obowiązującej w omawianym czasie historycznym wersji.

PodziękowanieAutorki składają serdeczne podziękowania dr Ewie Cybulskiej-Bohuszewicz, prof. dr hab. Ireneuszowi Mikołajczykowi i mgr Marcie Trajder za wkład w po-wstanie niniejszego opracowania.

This

cop

y is

for p

erso

nal u

se o

nly

- dis

tribu

tion

proh

ibite

d.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-



1. Bruziewicz-Miklaszewska B: Jonas, Julius i Walter Bruckowie – rodzina dziewiętnastowiecznych dentystów, lekarzy i stomatologów. In: Urbanek B, editor. Zawód dentysty – lekarza stomatologa na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Warszawa: Wydawnictwo Makmed; 2007.

2. Walter ME: Der Wund- und Zahnarzt Julius Bruck (1840–1902), sein “Urethroscop” und “Stomatoscop” und deren Bedeutung für dieEn-twicklung der Endoskopie, Inaugural-Dissertation zur Erlangung des Doktorgrades der Zahnmedizin des Fachbereichs Medizin der Johann Wolfgang Goethe-Universität. Frankfurt; 2003.

3. Bruziewicz-Miklaszewska B: Profesor Julius Bruck (1840-1902) – wrocławski stomatolog, le-karz i prekursor europejskiej endoskopii – w stule-cie śmierci. Adv Clin Exp Med 2003, 12: 113-135.

4. Kozuschek W: Historia Wydziałów Lekarskiego i Farmaceutycznego Uniwersytetu Wrocławskiego i Akademii Medycznej we Wrocławiu w la-tach 1702-2002. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego; 2002. p. 144.

5. Karolonek G, Karolonek M: Życie studenckie na Uniwersytecie Wrocławskim w XIX i XX wie-ku ze szczególnym uwzględnieniem korporacji

studentów Instytutu Dentystycznego. Dent Med Probl 2003; 40: 451-459.

6. Kulak T: Problemy życia codziennego wrocław-skich studentów. In: Kulak T, Pater M, Wrzesiński W, editors. Historia Uniwersytetu Wrocławskiego 1702-2002. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego; 2002; 131.

7. Łysiak-Seichter M: Święta Apolonia – patronka dentystów. Czas Stomatol 2006; 59: 285-288.

8. Förderpreis Apollonia zu Münster – Stiftung der Zahnärzte in Westfalen-Lippe. Zahnärzteblatt 2006; 49171: 10.

9. Bruck W: Das Martyrium der heiligen Apollonia und seine Darstellung in der bildenden Kunst. In: Curt Proskauer, editor. Kulturgeschichte der Zahnheilkunde in Einzeldarstellungen, Band II. Berlin; 1915.

Address: 87-100 Toruń, ul. Chopina 20.Tel.: +48 566224422e-mail: [email protected]

Received: 16th November 2012Accepted: 10th August 2013

References

This

cop

y is

for p

erso

nal u

se o

nly

- dis

tribu

tion

proh

ibite

d.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

St. Apolonia

Documents

Transcript of St. Apolonia