s

Ir,olva Metvsrłx

Społ,pczwrcY czY URZĘDNIcY?WspÓł,czpsNY KoNTEKsT I DEFINIcJA

FUNKCJI soŁTYsA w oPINII urYBRANYcH soŁTYsÓwI soŁTYsEK z woJEwÓDzrwł ŚwIqłoKRzYsKIEGo.

Pł,pć .rexo cZYNNIK RóżNIcUJĄcY

WPRowADzENTE

Funkcja sołtysa ma bardzo długątradycję W ramach instytucji samorządu wiej-skiego na ziemiach polskich. Jej korzenie sięgają procesÓW średniowiecznegoosadnictwa na prawie holenderskim i niemieckim, kiedy to zazwyczaj funkcjętę obejmował zasadżca Wsi. sołtysi przewodniczyli WÓWcZas sądom ławniczymWspÓlnoty wiejskiej oraz cieszyli się licznymi przywilejami, m'in' zwolnieniemz czynszu oraz prawem do zatrzymywania częŚci danin i opłat Uiszczanych wzezmieszkańców (Bukraba-Rylska 2008: 1'l0_11'l).

W póŹnie.iszym okresie, Wraz z Wyłonieniem się ustroju folwarczno-pańszczyż-nianego, zadania sołtysów przejmowali powoływani przez Właścicieli ziemskichwójtowie (tamze: 110_113). W czasach porozbiorowych funkcja sołtysa w róż_nej postaci istniała We wszystkich trzech zaborach' Po uwłaszczeniu na terenieKró|estwa Polskiego (1864) sołtysi funkcjonowali jako organ wykonawczy samo-rządu gminnego W obrębie gromady. Byli wybierani przez zebranie gromadzkie'aIe jednocześnie pozostawali W silnej ZaIeżności od WÓjta kontrolowanego przezzaborczy aparat państwowy. W Wielkim Księstwie Poznańskim sołtysi z ławni-kami administrowali wsiami jako najniższymi jednostkami administracyjnymi(tak Zwane gminy sołtysie), sprawowali również funkcje policyjne' Funkcje soł-tysa i ławnikÓW były wybieraIne' a WybÓr kandydatów urymagał zatwierdzeniaprzez landrata - przedstawiciela administracji pruskiej na poziomie powiatu. Odkońca lat szeŚĆdziesiątych XlX wieku samorząd Wiejski miał najszerszy zasięgw ramach autonomii galicyjskiej. Na czele jednowioskowych gmin stali wybie-rcni przez mieszkańców Wójtowie Wraz Z przysięZnymi, organ Uchwałodawczyi nadzorczy stanowiły rady gminne. Samorząd wiejski był odpowiedzialny zawykony,wanie zadań W ramach tak zwanego Własnego Zakresu działania gminy:zarządzanie majątkiem Własnym (m'in' uchwaIanie budzetu), utrzymywanie dróggminnych (m'in' poprzez szarwark), nadzÓr policyjny' administrowanie szkolnic'twem i lokaInymi zakładami dobroczynnymi (Witkowski 2007:146_221)'

W ll Rzeczypospolitej' po Wejściu W życie tak zwanej ustawy scaleniowejz 1933 roku, sołtys stanowił organ wykonawczy w gromadzie (wsi). Do jegoobowiąZkÓW należało rÓwniez wspieranie WÓjta W zakresie sprawowania Władzygminnej i administracji rządowej W gminie. Sołtysi przewodzi|i także zebraniom

s

s

1,

r,r

Ęnh

U

1

1

n

n

n

,1

śiJsl

7afJ

=

s

=

owio.

\ł.e]-

1Kcję

4mnrem

4ż-xich.aż-

€nietro-zkte

t,vnl-rJm

aeniar. Odls ięg

t ie-t CZyyzan iny:dróg)inic-

owejjegoadzyniom

społecznicy czy urzędnicy? Współczesny kontekst i definicja funkcji sołtysa.. ' 259

gromadzkim (w mniejszych miejscowościach) Iub radom gromadzkim (W Więk_szych miejscowościach) (tamze: 303_350)' owczesne władze pańshvowe przy-Wiązywały dużą wagę do sprawnego funkcjonowania samorządu wiejskiego.Sołtysi byli adresatami specjalistycznych WydaWnictw między innymi kalendarzywy.|aśniających W przystępny sposÓb funkcjonowanie instytucji samorządowychizawierających WZory aktów prawnych (Podwiński' Typiak 1936)'

Funkcja sołtysa zachowała ciągłośó istnienia takze W okresie PRL' w ramachmocno ograniczonych przez WładZę centralną oraz poddawanych próbom upartyjnienia instyłUcji administracji terenowej' Pomimo głębokich przemian społecz-no-ekonomicznych i prawnych W funkcję sołtysa nadal pozostawały Wpisanehistorycznie ukształtowane treści tradycyjnego Wiejskiego aUtorytetu - najpierWUrzędnika

',Ż nadania dworu''' a następnie także działacza i społecznika (Dziabała

1973). Jak pisze Barbara Lewenstein (1999: 148-149):

sołtys reprezentował Wieś W gminnych pŻetargach o plzydział tego lub innegodobra' konkurując W tym Zakresie Z innymi Wsiami' Zakres jego WpłyWóW W gminiewyznaczał jego pozycję We Wsi' (. ' ' ) Z tego powodu sohys' jako najbliższy urzędombył niezbędnym pośrednikiem między Wsią a Władzą |okalną i dlatego był postaciąWe Wsi strategiczną'

Transformacja ustrojowa, a w szczegÓlności reforma samorządowa z roku1990, stlvorzyła okazję do zmiany instytucjonalnych warunków funkcjonowa_nia samorządu lokalnego, w tym wiejskiego' Ustawa o samorządzie gminnymnie narzuca ścisłej definicji funkcji sołtysa' pozostawiając decyzję W tej sprawiew gestii władz gminnych]. W związku Z tym Wańo postawić prob|em potencjalnejredefinicji tej funkcji We WspÓlczesnych Warunkach.

Pnosl,prfi BADAwczY r METoDoLocrA

W myśl ustawy o samorządzie gminnym sołectwa to jednostki pomocniczegmin Wiejskich2. Według danych GUS, na koniec roku 2007 W Polsce funkcjono-Wało łącznie 40 398 sołectlv, W tym najwięcej w województwach: mazowieckim(7315), Wielkopolskim (3853)' lUbelskim (3710)' łódzkim (3490) oraz podlaskim(3284) (GUS 2008: 37). W roku 2005 najgęŚciej Zaludnione sołectwa znajdowałysię na terenie WojewÓdztw: śląskiego, małopoIskiego i podkarpackiego (Derek,l\4ielczarek 2008: 89). organem uchwałodawczym sołectwa jest zebranie wiej-skie, wykonawczym zaś sołtys' W realizacji obowiąZkÓW sołtysa wspiera rada

rW rnyśl ustawy o samoŻądzie gminnyrn z 8 marca 1990 roku organizację sołectwa izakrespftekazanych przez gr.linę Żadań, a tyrn samym obowiązki sołtysa powinien okreś ać uchwalanyprzez radę gmlny zind'ryidualiŻowany statut sołectlva o mocy aktu prawa miejscowego' ogromnyproblem stanowi ]ekceważenie statutów sołecM zaróWno pŻ ez Władze gminne, jak też przez samychsołtysóW i mieszkańcóW' W rezultacie twozone w sztampowy sposób statuty często są Wadliwe lubw ogóle nieważne (por' ańykuły Joanny lwanickiej w wydanym pżez Wie]kopolskie Stowarzyszeniesołtysów ,,Poradniku Radnego isołtysa na 2009 rok")'

2 sołectwa jako jednostki pornocnicze zostały wyodrębnione w ramach gmin Wiejskich jeszczeW oklesie PRL' zgodnie z ustawą z 29 listopada 1972 roku Ut!łożono wóWczas około 40 tysięcysołectw (Witkowski 2007: 411)'

260 llona Matysiak

sołecka jako organ doradczo-opiniujący' ZarÓwno osoby pełniące fUnkcję soł_tysa' .jak i Wchodzące W skład rady soleckiej pochodzą z wyboru.

We współczesnym kontekście podstawowe problemy dotycząGe funkcjonowa-nia sołectw koncentrują się wokół napięĆ związanych z zarządzaniem mieniemgminnym i dawnym mieniem gromadzkim oraz niedostateczną iloŚcią środkóWfinansowych na realizację działań oddolnych na poziomie sołectwa3 (ostrowski1995a). Wskazuje się róWnieŻ na spadek prestizu i znaczenia samej funkcji soł-tysa' którE zostały przypisane bardzo ograniczone kompetencje. W dostępnychopracowaniach poświęconych sołtysom i sołtyskom sygnalizowano zagadnienianiskiej rangi tej instytucji W oczach przedstawicieli gminnych Władz samorządo-Wych (Fuszara 2006a)' a także strukturalnego ograniczania fUnkcji sołtysa doroli Urzędnjka zbierającego lokalne podatkia (Lewenstein 1999)' Z drugiej strony,W opracowaniach badań dotyczących Wiejskich elit sołectwo określa się jakojednąz nĄważniejszych formuł organizacyjnych (obok samorządu terytorialnegoi roIniczego), w ktÓrych ramach Większość wiejskich lideróW realizuje swoje dzia-łania (Fedyszak_Radziejowska 2006). osoby pełniące funkcję sołtysa są takzewymieniane między innymi WśrÓd inicjatoróW aktywności stanowiących dobrepraktyki realizacji programóW odnowy wsi W Polsce (Błąd 2007).

Wańo W związku z tym postawió pytanie o treści iznaczenie przypisywaneaktualnie funkcji soł'tysa. czy WspÓłcześni soĘsi i sołtyski zgodnie z tradycjąwidzą siebie jako gospodarzy i przywódców Wiejskich społecznoŚci' czy raczejpracujących W terenie gminnych urzędnikÓw? Czy ograniczone strukturalniemożliwości działania powodują zawęzanie zakresu faktycznej akt}Ą^/noŚci sołty-sów i sołtysek? lnnymi słowy' czy mamy WspÓłcześnie do czynienia z procesemredefinicji funkcji sołtysa? Poszukiwanie odpowiedzi na tak postawione pytaniabadawcze wymaga zbadania trzech podstawowych zagadnień: kto współcześnieobejmu.|e funkcję sołtysa, w jaki sposÓb osoby te definiują swoje obowiąZki orazz kim Współpracują przy ich Wypełnianiu. Co za lym idzie, w niniejszym ańykulezostanie podjęta próba _ ograniczonej do grupy sołtysek i sołtysÓW z WojewÓdz-twa świętokrzyskiego - analizy:. kapitału kulturowego osób pełniących tę funkcję;. treści i znaczeń przYpiswanych funkcji sołtysa przez Samych sołtysÓW i soł-

tyski;. kapitału społecznego sołtysÓw i sołtysek.

W wymienionych Wymiarach analizy zostanie uwzględniona płeÓ jako czynnikrÓżnicujący' W literaturze poŚwięconej strukturze zatrudnienia oraz aktywnościkobiet na rynku pracy zaobserwowano' że przypływ lub odpływ mężczyzn z okre-ślonych zawodÓW może być traktowany jako wskaŹnik Wzrostu lub spadku spo-łecznej i ekonomiczne.j rangi tych profesji (por' Siemieńska 1996). W ostatnimczasie W mediach mozna spotkaÓ się z opiniami na temat coraz większej |iczbykobiet obejmujących funkcję sołtysa (Fuszara 2006b)' Niestety, brak Wiarygod-nych danych statystycznych potwierdzających tę tendencję lub im przeczących.

3 Należy przypuszczać że problern ten zostanie prŻynajmniej cŻęściowo lozwązany ',\laŻ z werŚc]em w życie ustawy o funduszu sołeckim z 20 lutego 2009 roku'

4 osoby pełniące funkcję sołtysa bardzo często pŻejmująz ramienia urzędu gm]ny również rolęinkasentóW podatkóW lokalnych od osób fzycznych: ro|nego' leŚnego i od nieruchomosci'

t Matlsiak

*qę soł-

qonowa-mieniemŚfod kÓW

)strowskinkcji sotstepnychBdnienianorządo-ttysa doq strony,się jako

xialnegorcie dzia-sa' takŹeń dobre

isywanet_adycją

ry Qczejkturainie9! sołty-ao@sem) pytanialczeŚnieązki orazr afikuleĘwódz-

ńł i soł_

) czynniktywnościn z okre-dku spo-6tatnimĄ|iczbyńarygod-czących.

arazzwej-

jrynież rolę

Społecznicy czy urzędnicy? Współczesny kontekst i deflnicja funkcji sowsa '.'

Niemniej można potraktować tego rodza.|u opinie jako symptom potencjalnegoodpływu męzczyzn z obarczonej obowiąZkami' a nieprzynoszącej Wymiernychdochodów funkcjis, która tym samym traci na znaczeniu.

Poddany analizie materiał empiryczny pochodzi Z badania ankietowego prze-prowadzonego W czerwcu Ubiegtego roku WśrÓd członków stowarzyszenia Soł-tysÓw Ziemi Kieleckiej uczestniczących W XlV Walnym Zebraniu ssZK W Wąchoc-ku. W analizie zostały uwzględnione łącznie 73 ankietyo. Ze względu na niewielkąIiczbę respondentÓw7 oraz ich ograniczenie do obszaru Województwa ŚWiętokzy-skiego, przedstawione dalej wyniki nie mogą byó traktowane jako reprezenta-tywne dla popUIacji sołtysÓW i sołtysek W Polsce' Niniejszy ańykuł stanowi jedynieskromną próbę Wstępnego zdiagnozowanla Sytuacji ograniczonej geograficznieczęści środowiska sołeckiego, pomyślanego raczejjako potencjalne Zródło inspi-racji bardzie1' pogłębionych badań '

Kłprtłł, KULTURowY soŁTYsów I soŁTYsEK

Kapitał kUlturowy jest W artykule rozumiany przede Wszystkim jako wiedza,kompetencje i kwalifikacje zawodowe (por. Szafraniec 2006: 17) w odniesieniu dopoziomu Wykształcenia' Wykonywanego zawodu podStawowego ŹrÓdła utrzyma-nia' a takŻe rodzinnych tradycji aktywności społecznej oraz miejscowoŚci pocho-dzenia' W ogólnopolskich badaniach sołtysóW i rad sołeckich przeprowadzonychprzez lnstytut Ekonomiki RoInictlva i Gospodarki Zywnościowej W połowie latdziewięódziesiątych Wskazywano na nieco wyższe niŻ pŻeciętna dla miesz-kańcÓw wsi Wykształcenie osób pełniących funkcję sołtysa (ostrowski 1995a:10_14). Funkcję tę zdecydowanie częŚciej pełnili męŻCzyŹni (89% badanych) niżkobiety (11% badanych). Średni wiek sołtysa lub sołtyski wynosił WÓWczas 49 lat.Zdecydowana większośó badanych sołtysek i sołtysÓW wykonywała zawód rol-nika (tamze). W tym kontekŚcie Wańo zapytać, W jaki sposób można scharakte-ryzowaó pod tym Względem badanych W Wąchocku sołtyski i sołtysÓw.

W grupie objętej badaniem 44% respondentóW stanowiły kobiety (31 osób),56ok zaś mężczyżni (39 osób)8. Wśród badanych sołtysów i sołtysek przewazałyosoby W Wieku 51_60 |at oraz 41_50 lat, nie było natomiast respondentÓW mają-cych mniej niz 30 lat.

5 osoba pełniąca funkcję sołtysa nie otrzymuje z tego t}łułu żadnego regularnego lub stałegoWynagrodŻenia' lecŻ jedynie procent od kwoty zebranych podatków oraz, choć nie zawsze, diety zaudział w sesjach rady gminy'

6 W momencie realizacji badania W obradach sszK uczestniczyło około 110 sołtysóW i sołty-sek' obradom towazyszył róWnież Xl Krajowy Turniej sołtysów - pIenerowa impreza o chalaklerzerozryv/kowo-sprawnościowym' obydwa spotkania odbyły się w Wąchocku w dniach 2B-29 cze.Wca2008 roku' Więcej informacji na ten temat można zna|eżć na stronie internetowej stowaŻyszeniasołtysóW Ziemi Kieleckiej: www.soltysi'pl.

7 Liczebność próby zmienia się W przypadku poszczególnych pytań, W zależności od tego' ileosób udzieliło na nie odpowiedzi'

3 4 respondentów nie odpowiedziało W ankjecie na pytanie dotyczące płci, dlatego liczba analizo-wanych odpowiedzi wynosi 70.

Tabela 1' Wiek badanych sołtysóW i Sołłysek (N = 68)

WiekKobiety Mężczyżni ogółem

N N N o/"

30-40 4 14 6 15 '10 15

41-50 10 35 12 31 22 32

51-60 12 41 15 41 2A 41

61 i więcej 3 10 5 13 8 12

ogółem 29 100 39 100 68 100

Źródło: badanie Własne.

262 Ilona Matysiak

Badane sołtyski ma.ią nieco bardziej korzystną strukturę Wykształcenia niż peŁniący funkcję sołtysa mężczyŻni. Wańo rÓWniez zwróciÓ uwagę na występowanieW te.i grupie respondentóW legitymizujących się wciąż stosunkowo rzadkim Wśródmieszkańców Wsi wykształceniem Wyższym. Uogólniając, struktura wrykształce-nia badanych jest korzystna szczególnie w przypadku wykształcenia Średniegoi pomaturalnego (z niewielką przewagą na korzyść kobiet).

Tabela 2. Wykształcenie badanych sołtysóW isołtysek (N = 70)

WykształcenieKobiety Mężczyżni ogółem

N N o/. N %

Podstawowe 3 10 1 3 4 6

Zawodowe 9 29 17 43 26 37

Średnie 14 45 16 41 30 42

Pomaluralne 3 10 1 3 4 6

wyższe 2 6 4 '10 6 Iogółem 3'1 '100 39 100 7A 100

Źródło: badanie Własne.

Dla poróWnania, W 2006 roku 24 '6% ogółU mieszkańcóW Wsi miało WyksztaŁcenie na poziomie średnjm, w tym 34j% kobiet Wiejskich legitymizowało sięWykształceniem Wyzszym lub średnim (Frenkel 2008: 53)'

Najczęściej Wymienianym przez respondentÓw zawodem wykonywanymg był,,emeryVka lUb rencista/ka'' (19 wskazań, nieco częściej kobiety niŻ mężczYŹni\oraz ,,rolnik/rolniczka'' (18 Wskazań' zdecydowanie częśc1ą mężczyŻni). Badanisołtysi Wskazywali rÓWnież na wykonywanie zawodu robotnika WYkWalifikowa_nego, a sołtyski pie|ęgniarki' połoznej lub opiekunki' Podstawowe żródła utrzy-mania respondentóW i respondentek to emeMura lub renta' gospodarstwo rolneoraz praca zarobkowa poza gospodarstwem. Sołtyski częściej niż sołtysi Wska-zYvałY na niezarobkowe Źródło utrzymania, co może stanowiÓ rezultat WczeŚ-niejszego Wieku emerytalnego kobiet oraz mniejszego prawdopodobieństwa

9 Pytanie miało charaktel otwańy.

s€

ccac

Z=

s(

łe(

akaktyl

St

nir

p?.

sćirnir

prb)

pcp.licS)SC

nŹ

n€

-F

ma

ro(

społecznicy czy urzędnicy? Współczesny kontekst i definicja funkcji sohysa.. ' zoó

podejmowania przez kobiety wiejskie pracy zarobkowej poza gospodarstwemrolnym lub domowym.

Tabela 3. GłóWne zródła utrzymania badanych sołtysóW isohysek (N = 66)

UtrzymanieKobiety Mężczyźni ogółem

N N N

EmeMura/renta 15 52 10 27 25 3B

Praca poza gospodarstwem 5 11 10 27 15 23

Gospodarshło rolne 5 17 15 41 20 30

nne 4 14 2 5 6

ogółem 29 100 37 100 66 100

ŹródłÓ t]ad2n e wlasne

Analizując kapitał kulturowy badanych soltysÓW i sołtysek, Wańo też przyyzećsię ich rodzinnym tradycjom aktywności społecznej. 29 osÓb objętych badaniem,w tym 20 mężczyzn i 9 kobiet' Wskazało, ze ich matka była osobą aktywną spo_łecznie' Analogicznie, 30 badanych, w tym 22 sołtysÓW i 8 sołtysek, stwierdziłoaktywnośĆ społeczną swojego ojcal0' W przypadku matek najczęściej była toaktywnośĆ W Kole Gospodyń Wiejskich lub nieformalna działalnośó społeczna,tylko jedna respondentka Wymieniła sprawowaną przez matkę funkcję radnej.W przypadku ojców wskazywano na funkcję sołtysa, aktywnoŚć W ochotniczejStrazy PoZarnej, kÓłku rolniczym lub lokalnym kole partii politycznej' działalnośćW ramach tak zwanych czynóW społecznych. Sugeruje to Znacznie bardziej ogra-niczone mozliwości czy kanały aktywności W lokalne.i sferze pub|icznej w przy-padku kobiet niŻ męŻczyzn w pokoleniu rodziców respondentóW.

Wańo również zwrócić uwagę na interesujące odpowiedzi badanych sołty-sÓw i sottysek dotyczące miejsca ich pochodzenia. Łącznie 30 respondentóWi respondentek Zadeklarowało, ze nie pochodzi z miejscowości' W której aktual_nie pełni fUnkcję sołtysa. Nieco częŚciej tego rodzaju wskazania pojawiały sięW grupie objętych badaniem sołtysek niŹ sołtysÓW. Najczęściej podawanymiprzez respondentów powodami osiedlenia się w obecnym miejscu Zamieszkaniabył oŻenekl zamążpó.jście11.

Zdecydowana WiększoŚć respondentóW Wskazała Wieś jako miejsce swojegopochodzenia' 5 sołtysek i 1 sołtys Zadeklarowało, ze pochodzą z miasta' W przy-padku 1 kobiety było to miasto powyzej 500 tysięcy mieszkańcÓw' Tak niewielkie|iczby wskazań nie mogą byÓ traktowane jako wskaŹnik jakiegokolwiek trendu'sygnalizUjąjednak, ze współmieszkańcy badanych są skłonni powierzyĆ funkcjęsołtysa nie tylko,,swoim'', ale także osobom napł}ryVowym. Skłania to do dyskusjinad obecnymi W literaturze przedmiotu tezami na temat ,,swojskości'' jako istolnej cechy wiejskich autorytetóW (Dziabala 1973) i lokalnych liderÓW (Fedyszak--Radziejowska 2006)' ByĆ może aktualne procesy przemian Wiejskich społecZno-

]0 Wańo rÓwnież zaznaazyć. że 14 badanych sołtysóW oraz 4 sołtyski Wskazało, że zarówno ichmatka' jak iojciec byli (lub są) osobami aktywnymi społecznie'

rrKilka odpowedzi Wskazylvało na powrót W rodzinne skony' tj. okolice pochodzenia swolchrodzicóW lub krewnych'

€ł-n'€Ti

{o

iał-się

byłŹni)

l€ni,ła-zy-lnek-]eś-twa

264 llona Matysiak

ści sprzyjają obdarzaniu zaufaniem także osób z zewnątrz: mających odmienneżyciowe doświadczenia i świeże spo.irzenie, nieuwikłanych w lokalne konflikty.Sama zaŚ ,,obcość'' zostaje niejako oswojona na skutek Wżenienia się w danąspołecznośó'

Tabela 4. Pochodzenie badanych z miejscowości, W której obecnje pełnią funkcję sołtysa(N = 66)

PochodzenieKobiety Mężczyźni ogółem

N N N

Tak 45 23 62 36

Nie 16 55 14 38 30 45

ogółem 100 37 100 100

Źródło] badanie własne'

W przypadku grupy badanych kobiety obejmowały funkcję sołtysa prawie takczęsto jak mężczyŹni. Badani sołtysi i sołtyski to osoby W Wieku średnim |ub star-szym' często nieco lepiej Wykształcone niz przeciętny mieszkaniec Wsi, utrzy-mujące się z dochodÓW niezarobkowych lub gospodarstwa rolnego, a rzadziejz pracy zarobkowej. Niespodziewanie często są to osoby, ktÓre można określiĆmianem napływowych W danej miejscowości' Może to wskazywaĆ na procesyprzemian zaróWno struktury środowiska sołeckiego, jak i Wyłaniania się wiejskichliderów i autorytetów.

Sporpczrp zrAczENIE F'UNKcJI soŁTYsA

Pzyjmując załoŻenie, że funkcja sołtysa traci na znaczeniu, mozna przypusz-CzaĆ, Że w Iakią sytuacji nie powinno się o nią ubiegaÓ zbyt wielu kandydatÓW.

Co więcej, jest prawdopodobne, ze w takiej sytuacji sami sołtysi isołtyski defi-niowaliby swoje obowiązki w ograniczonym zakresie, a ich aktywnośÓ W ramachpełnionej funkcji nie byłaby zbyt rozległa'

W przypadku badanych respondentóW większośó sołtysek i sołtysÓw znaj-dowała się W trakcie pierwszej lub drugiej kadencji sprawowania tej funkcji12.

Łącznie 48 osób, Czyli 7lok ogółu respondentóW, którzy udzieliIi odpowiedzi na topytanie, ubiegając się o funkcję sołtysa miało co najmniej jednego konkurenta.

Tabela 5. Konkurenci badanych W ubieganiu się o funkcję sołtysa (N = 69)

KonkurenUciKobiety Mężczyźni ogółem

N N o/" N

Tak 20 65 28 74 4A 70

Nie 11 35 10 26 21 30

ogółem 31 100 38 100 69 100

Źródło: badanie Własne

1'z Kadencja obejmująca sprawowanie funkcji sołtysa Wynosi4 lata.

Spob(

DcsotVsnie cŻ

kcnMożn

wszFdzill tczYźjsię ci

ki w:podarodzłeCzrna s:męż(skłor

cP(zelczą l

oclmiesi renkacjr

ganaa niel

Pr

Tabel.rI

lz"*EĘI w..,t*;lruuu

betŻrćylkl:

udzieodpor

* społecznicy czy urzędnicy? Współczesny kontekst i definicja funkcji sołtysa..'

Dodatkowo, aż 26 badanych stwierdziło, że musiało konkurowaĆ o funkcjęsołtysa z więcej niz jedną osobą. ZarÓwno badani mężczyżni jak i kobiety znacz-nie częściej konkurowali lylko z męŻczyznlami niż tylko z kobietą/ami' WśródkontrkandydatÓw stosunkowo często pojawiali się poprzedni sołtysi lub sołtyski.lvlożna zatem przypuszczać, że w sytuacji badanych funkcja sołtysa jest postrze-gana jako poządana _ trzeba o nią konkurować, zazwyczĄ z mężczyznami,a niekiedy z doświadczonymi poprzednikami.

Plzyczyn Wyboru własnej osoby badani sołtysi i sołtyski upatryWali przedewszystkim w zaufaniu' jakim darzą ich mieszkańcy (nieco częściej kobiety). TWier-dzill takŻe, iz po prostu okazali się lepszymi kandydatami (nieco częŚciej męZ_czyŻnir, poniewaŻ są Uczciwi, lubiani przez mieszkańcÓW, niekonfliktowi' nie bojąsię cięzkiej pracy społecznej i chcąWprowadziĆ pozytywne zmiany w sołectwie]3.

Tabela 6' Pzyczyny Wyboru respondentóW na softysa/sołtyskę (N = 53)

Przyczyny wyboruKobiety Męźczyźni ogółem

N o/. N % N

ZaUfanie mieszkańców 13 50 I 22 41

Bycie nailepszym kandydatern 7 27 14 52 21 40

Wcześniejsza aktylvność społeczna 3 11,5 2 7,5 5 9,5

WczeŚniejsza akt}ĄVność W samoŻądzielUb U.Żędzie samoŻądowym 3 11,5 2 7,5 5 9,5

ogółem 26 100 27 100 53 100

Źródło: badanie własne.

Zapytani o najwaŻniejsze obowiązki sołtysa]4, respondenci i responden!ki wskazywali na znacznie szerszy Zakres aktywności niz zbieranie lokalnychpodatkóW' Najczęściej udzielaną odpowiedzią było ',fozwiązryanie Wszelkiegorodzaju problemÓW W sołectwie'' oraz pełnienie funkcji łącznika pomiędzy spo-łecznością wiejską a Władzami lokalnymi, reprezentowanie interesóW sołectwana szczeblu gminnym' Drugi rodzaj odpowiedzi nieco częściej wymieniali badanimężczyżni niż kobiety. Moze to świadczyć o tym, że są oni bardziej niż kobietyskłonni definiowaÓ funkcję sołtysa jako element lokaInej sieci Władzy'

Co więcej, wymieniane przez badanych SołtysÓW i sołtyski najważniejszeprzedsięWzięcia zrealizowane W solectwie W ciągu ostatnich dwóch lat15 świad-Czą o tym' ze respondenci i respondentki uczestniczyli w lstotnych działaniacho charakterze inwestycy.jnym' mających na celu poprawę WarunkóW życiamieszkańcÓW sołectwa. NajczęŚciej wymieniano inicjatywy związane Z budowąiremontowaniem dróg lokalnych ichodnikÓw, kanalizacją, wodociągiem igazyfi-kacją wsi' boiskami spońowymi oraz budoWą lub remontem Wiejskich świetlic.

]3 szczegółowe definicje ''bycia lepszym kandydatem'' pochodŻą z najczęstszych odpowjedziudzielanych pŻez respondentóW i respondentki na pytanie ot\,lr'ańe. zbyt mala |iczba Udzielonychodpowiedzj uniemoŹliwia ich analize iiosciową'

]a W tym pzypadku pytanie miało charakter ohłańy'r5 Pytanie również miało charakter otwańy'

et.a

łr-

łćvh

l-Li-h

i-

Tabela 7. Najważniejsze obowiąZki Soltysa W opinii respondentóW (N = 62)

obowiązki sołtysaKobiety Mężczyźni ogółem

N N N %

RozwiąŻywanie Wszelkich problemówI 31 9 27 18 30

Bycie łącznikiem, reprezentoWanieinteresóW sołectwa 5 17 '10 15 24

lnne16 8 2A 5 '15 13 21

AnimoWanie, integrowanie mieszkańcóW 3 10 5 '15 I 13

Zbieranie podatkóW (inkaso) 3 10 2 6 5 8

lnformowanie mieszkańców 1 4 2 6 3 4

ogółem 29 100 33 100 62 100

266 IIona Matysiak

Źlódło: badan]e Własne'

Tabela 8' Najbardziej udane pzedSięWzięcia Tealizowane W ciągu ostatnich dwóch lat(N = 5e)

Zródło: badanie Własne'

co ciekawe' struktura najważniejszych spraw W działalności rad'sołeckichbadanych pzez lERiGZ W połowie lat dziewięćdziesiątych miała podobny charak-ter - wówczas rÓwnież najczęściej wymieniano budoWę WodociągÓW' kanalizacjii oczyszczalni ściekÓW budowę linii telefonicznych, drogi lokalne oraz remontytakich placÓWek infrastruktury społecznej' jak między innymi śWjetlice, bibliotekii przedszkola (ostrowski 'l999: 20). Wskazuje to na długotrwały proces uzupeł-niania braków nawet W podstawowej jnfrastrukturze technicznej i spolecznej Wsi.

16 W tej kategorii odpowiedzi pojawiały się między innymi następujące rodzaje wskazań| pełnieniefunkcji mediatora W sytuacji lokalnego konfliktu, pomoc w załatwianiu spraw uzędowych' Wypełnianiuwniosków, wsparcie różnych grup wewnątrz Wiejskiej społeczności' na przykład rolnikóW' ludzi star-szych' młodzieży' dbałość o Wizerunek wsi i warunki życia w danej miejscowości, jeden z responden-tóW Ża najważniejszy obowiąŻek sołtysa uznał zapewnienie łatwego dostępu do lnternetu w sołec-twie.

17Do tej kategorii zostały zaszeregowane następujące, pojawiające się W pojedynczych przypad-kach pŻedsięWzięcia: segregacja śmieci' uruchomienie kąpieliska, budowa pęystanku PKs' remontbudynku szkoły, powołanie lokalnego stowarzyszenja, reaktywacja Koła Gospodyń Wiejskich' ogólnierozumiana integracja mieszkańców Wsi' oŹywienie życia kulturalnego w miejscowości' przygotowaniestoiska sołectlva na dożynki gminne. W połowie prŻypadków są to zatem pżedsięWzięcia o charak-terze miękkim'

spo

Jesświrfon

wa)napoti

kanświ

D(

Ka

Ś*

trŻrią

claAKselmoorapu{

nej

B.

;ht

O(

koaren

cząsto'

Typ pŻedsięwzięciaKobieta Mężczyzna ogółem

N N o/" N o/"

Drogi, chodniki 7 12 39 19

lnne17 8 29 5 16 13 22

Kanalizacja' Wodociąg' gaz\Jiikacja 5 18 4 13 I 15

Świetlica Wiejska 2 7 3 10 5 9

Boisko spońowe 1 4 3 10 4 7

Plac zabaw dla dzieci 1 4 2 6 3 5

kr;s ak

ób{n

społecznicy czy urzędnicy? Współczesny kontekst i detinicja funkcji sołtysa'.. 267

Jest to szczegÓlnie dotkliwe w przypadku lokalnych obiektóW kultury tj. wiejskichświetlic i domów |udowych, których sieci, zniszczonej W pierwszych latach trans-formacji ustrojowej' do tej pory nie udało się odbudować (por' ostrowski 1995b).

Wskazane braki infrastruktura|ne WyraŹnie pojawiają się róWnież WśrÓd naj-

Wazniejszych W opinii badanych sołtysek i sołtysóW problemÓw do rozwiązaniana terenie ich sołectlv. Respondenci i respondentki najczęściej Wskazywali napotrzebę budowy lub naprawy dróg ichodnikÓw (niezależnie od płci)' budowykanalizacji lub Wodociągu (nieco częŚciej mężczyżni) oraz budowy lub remontuśWietlicy wiejskiej (nieco częściej kobiety).

TabeIa 9. Najważniejsze problemy W Sołectwach respondentóW (N = 61)

Źródło: badanie własne'

Rozpatrując znaczenie funkcji sołtysa, Warto równieŹ zadać pytanie, czy fUnk-

cja ta może być wykorzystywana jako trampolina otwierająca drzwi do szerszejaktylvności W lokalnej sferze publiczne.i. W przypadku badanych sołtysóW isołty_

sek ponad połowa respondentÓW wskazała na objęcie rÓwnieŻ innych funkcji odmomentu Wyboru na sołtysa' Były to przede Wszystkim funkc.|e radnego/radnejoraz w zarządach róznego rodzaju lokalnych stowarzyszeń. MoŻna zatem przy-puszczaó, że funkcja sołtysa zapewnia WidocznośÓ W lokalnej przestrzeni publicz-

nej' pozwala się sprawdziÓ W roli osoby aktywnej spolecznie i samorządowo.

Tabela 1o' obejmowanie innych funkcji przez badanych sołtysóW isołtyski (N = 61)

FunkcjaKobiety Mężczyźni ogółem

N % N N

Brak innych funkcji 11 41 15 Ą4 26 43

zalząd stowaŻysŻenia 7 26 B 23 15 25

Radny/radna 6 22 12 10 16

lnners 3 t1 7 21 10 16

ogółem 27 100 34 100 61 '100

Źródło: badan e własne

13 W tej kategorii znalazly się między innymi następujące pojedyncze odpowiedzi: bezrobocie,konflikly wśród mieszkańcóW, brak samochodu na potŻeby oSP' czas wolny młodzieży, brak kawia-

renki internetowej.19 Do kategorii 'lnne" zostały pŻypoządkowane między innymi następujące po]edyncze odpo-

WiedziI funkcja w zarządzie Banku spółdŻielczego, społecznej komisji zdrowia' funkcja przewodnl-

czącego rady sołeckiej' podjęcie aktywnoścj (bez określenia fi]nkcji) W ladzie parafialnej' ]okalnych

stowarzyszeniach oraz lokalnych kołach PsL (W przypadku 2 respondentóW)'

lc 2t

)bckichcha!'a k-Balżacjierncntyab{iotekiuzupeł_nej wsi.

;e_ enielEeo ianiU

[.€ staaSoc.den-l

^ scłec-

Jz,vpad-S.emontF cgólnieFławaniec ńarak-

Najważniejszy problemKobiety Mężczyźni ogółem

N o/" N N

Drogi, chodniki I 31 12 34 2A

Kanaiizacja' wodociąg' gaz 5 23 14 40 19 3l

ŚWietlica Wlejska 7 27 4 11 11 1B

lnne13 3 12 4 11 7 12

268 tbna Matysiak

rrzeba w tym miejscu zaznaczyć, że zdobycie mandatu radnej po objęciufUnkcji sołtysa W swojej miejscowości njeco cZęŚciej było sygnalżowane W grupiebadanych kobiet n iŻ męŻczyzn. Skłania to do póstawienia [frania, czy Wobec bar-dziej ograniczonych W przypadku kobiet wiejskich mozliwości zaistnienia w lokal-nej sferze publicznej, wykorzystują one efektywniej niż męŻczYżni dostępne dlanich'kanały Wejścia, na przykład prze' sprawówanil tunłcji sońysa'

Jak się wydaje, w opjnii badanych funkcja sołtysa nadallest funkc1ą znaczącą,polegającą na wypełnianiu Ważnych obowiąztów z punt<tu Widzenia poprawyWarunkóW Źycja W sołectwach oraz rozwiązywania problemÓW ich mieszkańcÓw.W śWietle odpowiedzl badanych sołtysÓW i sołtysek, Wypełnianie tej funkcji polegaraczej na rea|izowaniu dzialań o charakterze społeczńiiowskim niz uzęóniczyń 'stosunkowo niewielu respondentÓW i respondentek okreŚliło zbieranie podatkóWlokalnych jako najważniejszy obowjązek sołtysa'

Kłprreł, sPoŁEczNY soŁTYsÓw I soŁTYsEK

Kapitał społeczny jest w niniejszym ańykule definiowany jako zasoby zaufa-nia oraz formalne i nieformalne sieci współpracy pozosta1ąóe oo dyspozycjj jed-nosteł na skutek zbUdowanych przez nie relacji mięozyluózkich (Praszkier 2O07:4445)' Czy badani sołtysi isołtyski sąskłonni ufać ludziom oraz poszczegÓlnymgrupom społecznym czy instytucjom? czy funkcjonują W dających slę ziJentyrikować sieciach współpracy' czy raczej W społec.ne; ińzniz w Iiteraturze przed-miotu wskazuje się na niski poziom tak zwanego uogÓlnionego zaufanja WśrÓdmieszkańców Wsi ijednocześnie wysoki poziom zaufania w sósunku do najbliz_szej rodziny, sąsiadÓw, a takŻe wŁadz Iokalnych (Fedyszak_Radzie.lowska 2006).Jak-sugerują Marylin Gittel iWspółautorki, kobieiy w większym stopniu niż męŻ_czYźni opierąą swÓ.j kapitał społeczny na więzijch nieLrmalnycn' na przykładprzyjacielskich lub sąsiedzkich, niż formalnych (Gittel i in' 2000). W tej cźęściańykułu przyjrzymy się zatem deklaracjom respondentÓW dot yczącym zaufania'przynaleznoścj do organjzacji społecznych aktualnie iw przesźłoŚci oraz sjecjomwspółpracy' w ktÓrych lunkcjonUją'

ogólnie rzecz biorąc, zdecydowana większośÓ badanych sołtysóW jsołtysektwierdzi, że obecnie trzeba byĆ bardziej Wrażliwym igotowym do pomocy innymludziom, jednoczeŚnie deklarując stosunkowo niskl p-oziorn uogólnionego zaufa-nia' Przyczyn nieufności mieszkańcÓw Wsi' W szczególności iolników, upatrujeSę w poljtyce ,,represyjnej tolerancji'' prowadzonej ńobec chłopów w okresiePRL (za: Fedyszak-Radziejowska 2006), a także silnej hierarchizacji oruz pŻe-Wagi Wjęzi pionowych nad poziomymi W tradycyjnych społecznościach Wiejskich(Seręga 2006). Pzyczyn Wysokiej gotowoŚci mńsźkańcóW Wsi do pomocy innymczy współpracy na rzecz własnego środowiska Upatruje sję W uwarunkowaniachz okresu PRL i Wcześniejszych' zmuszających chłopÓw oo samodzielnego uzu-pełniania braków i niedostatkÓW na Wsi, między innymi W infrastrukturze tech-nicznej i społecznej (Lewenstein .1999).

W roku 2008 26%o Polaków deklarowało postawę uogÓlnionego zaufania,podczas gdy 72oń opowiadało się za zachowaniem ostroźności W stosunkach

znl

o(zzs(br

Te

c

.:c

.il

.-

ze

sć(w

lolD;sÓ

dzz\

st(

zam(

MłStŻarer

po

a-d-7.

treT.n-fa

ąryLpT!-

mń*

d-)cż-ir.ż-lĆ

a.m

a.tr

społecznicy czy urzędnicy? Współczesny kontekst i definicja funkcji sołtysa '.' 269

z innymi ludŹmi (Wciórka 2008). Na tym tle badani sołtysi i sołtyski jawią się jakonieco bardziej skłonni do składania deklaracji uogólnionego zautania ' Poziomzaufania respondentÓW do rodziny, WspółpracownikóW i sąsiadów nie odbiegaod trendóW ogÓlnopolskich' Wańo zwrócić uwagę na wysoką liczbę Wskazańzaufania do Władz lokalnych W przypadkU objętych badaniem sołlysÓW i sołty-sek (deklarowanego nieco częŚciej W przypadku męŻczyzn niz kobiet). MoZe tobyć wynikiem częstej Współpracy i kontaktÓw respondentóW z przedstawicjelamiWładz samorządowych' przede Wszystkim gminnych.

Tabela 11' opinie badanych soltysów j sołtysek na temat życia społecznego W Polsce

Źródłol badan e własne'

Łącznie 45 badanych sołłysek i sołtysóW (74% ogótu istotnych odpowiedzi)zadeklarowało aktywną działalność W przynajmniej jednej organizacji społecznej,W tym 17 kobiet (65% sołtysek objętych badaniem) i 28 mężczyzn (80% sołty-SÓW). Najczęściej wskazyvvano takie organizacje, jak ochotnicza Straz Pożarna(w przypadku męŻczyzn), Koło Gospodyń Wiejskich (W przypadku kobiet) orazlokalne stowarzyszenia ,,nowego typu'' (zarÓwno męŻCzyŻni, jak i kobiety).Działalność W pańii politycznej (PSL) zadeklarowały tylko 4 osoby, W tym 3 sołty_

sóW i 1 sołtyska' Wańo róWnież zaznaczyć' że łącznie 20 respondentÓW stwier-dziło, iż działa aktywnie W dwóch i Więcej organizacjach społecznych. Nalezyzwrócić UWagę na WyraŹnie częstsze Wskazania aktywności W organizacjachW grupie badanych męŻczyzn niŹ kobiet'

AktywnośÓ W organizacjach objętych badaniem sołtysów i sołtysek Wydajesię znacznie wyŻsza dzisią niż kiedyś: 24 respondentÓW (4'1% ogÓłu) Wska-zalo na przyna|eŻnośÓ do organizacji W przeszłości, w tym 12 kobiet i tyle samomężczyzn. WśrÓd na.|częściej Wymienianych organizacji znalazły się'' ZwiązekMłodzieŻy Wiejskiej, pańia polityczna (ZsL, PZPR' ,,Samoobrona")' ochotniczastraŻPoŻarna i ZWiązek Harcerstwa Polskiego. Badane sołtyski najczęŚciej naIe-żały do ZN/W' pańii politycznej lUb ZHP ByÓ może na zwiększenie aktywnościrespondentóW i respondentek w organizacjach społecznych miało wpływ poja-Wienie się nowych form zbiorowego działania' takich jak lokalne stowarzyszenia.Wańo ZwrÓciÓ róWniez uwagę na fakt częstszej aktywności badanych sołtysekw kołach gospodyń Wiejskich obecnie niż w przeszłości, co moze sygnalizowaćponowne ożywienie tych organizacji w sołectwach respondentek lub zakładanie

xrn

leb

m.lr

ir-

opinie na temat życia społecznegoKobiety Mężczyżni ogółem

N o/. N % N Ó/"

obecnie trzeba być bardziej wrażliwym i gotowymdo pomocy innym ludziom (N = 69) 25 B1 33 87 5B 84

obecnie trzeba bardziej konceńkować się na Walceo swoje sprawy' nie Zważając na innych (N = 69)' 5 16 4 11 I 13

ogólnie rzecz biorąc, więksŻości ludzi można ufać(N - 68). g 27 12 32 20 29

W stosunkach z innyrni trzeba być bardzo ostrożnym(N = 68). 21 70 26 6B 47 69

270 llona Matvsiak

KGW tam' gdzie nie funkcjonowały one w okresie PRL lub W latach dziewięćdzie-siątych.

Tabela 12. Deklaracje zaufania badanych sołtysóW i sohysek

Źródło: badanie własne'

Zapytani o to, z kim na.|częściej wspÓłpracują przy rcalizaąi rÓżnych przed-sięwzięÓ na terenie sołectwa2o, badani Wskazywali przede Wszystkim Władzelokalne oraz ogÓł aktywnych mieszkańcóW sołectwa, najrzadziej zaś miejsco-Wych przedsiębiorcóW, pańie polityczne oraz lokalne organizacje pozarządowe.Niska liczba Wskazań organizacji pozarządowych stanowi pewne zaskoczeniew kontekście deklaracji aktywności respondentóW W ich ramach.

objęci badaniem sołtysi i sołtyski Wskazali zatem przede wszystkim na Współ-pracę z Władzami lokalnymi oraz nieformalnymi grupami aktyvvnych mieszkań-ców. Taki charakter sieci wspÓłpracy może wynikaó z typÓw przedsięWzięĆ reali-zowanych W sołectwach respondentów. W Wypadku typowych przedsięwzięćinwestycyjnych związanych z Uzupełnieniem braków w infrastrukturze technicz-nej i społecznej niezbędne jest zarÓWno Wsparcie ze strony Władz gminnych,

20 Pytanie miało charakter półotwarly'

spo€

jak i

ak\'rwad2ta nł

Tabę

*''^=

Cz<,

KsąSa."i

kowaczeswprdenuzpuzobcWoŚ(nieniu rŻer

znacwsp(sZą l

i res

sołtyfunkrszeńspoł(

odpo\

Zaulanie Kobiety Mężczyźni ogółem

Rodzina (N = 69) N N N %

Zdecydowanie mam zaufanie 22 73 27 69 49 71

Raczej mam zaufanie 6 20 11 17 25

Raczej nie mam zaufania 'I 3 3 2 3

Zdecydowanie nie mam zaulania

Wspołpracownicy (N = 70)

ZdecydoWanie mam Żaufanie 4 13 11 28 15 21

Raczej mam zaufanie 20 22 56 42 60

Raczej nie mam zaufania 2 6 3 8 5 7

Zdecydowanie nie mam zaufania 1 3 3 2 3

sąsiedz (N = 70)

Zdecydowanie mam zaufanie 7 23 B 21 15 21

Raczej mam zaufanie 1B 58 17 44 35 50

Raczej nie mam zaufania 4 13 8 21 12 17

Zdecydowanie nie mam zaufania 1 3 3 I 4 6

Władze |okalne (N = 70)

Zdecydowanie mam zaufanie I 29 13 33 22 31

Raczej mam zaufanie 13 42 2A 51 33 47

RacŻej nie mam zaufania 4 13 4 10 I 11

Zdecydowanie nie mam zaufania 2 6 1 3 3 4

zrĆxjŁ

społecznicy czy urzędnicy? WspółCzesny kontekst i definicja funkcji softysa''. 271

jak i zaangaŻowanie samych mieszkańcóW danej miejscowości. Jak się Wydaje,akt}ryVnośÓ badanych sołtysÓW i Sołtysek W organizacjach społecznych nie pro_Wadzi do WspÓłpracy w ramach tego rodzaju formalnych struktur lub wspÓłpracata nie jest postrzegana pzez pryzmat struktur organizacji.

Iabe|a 13. z kim najczęściej Współpracują badani sohysi i sołtyski (N = 68)

Poosunnowenrp

W świetle danych empirycznych analizowanych W niniejszym ańykule, WarUn-kowana tradycją definic.ja funkcji sołtysa jako gospodarza czy' mówiąc wspóŁczesnym .|ęzykiem, lidera Wiejskiej społeczności, Wydaje się stosunkowo stabilnaW przypadku badanych sołtysóW i sołtysek. Pełniący funkcję sołtysa respon-dentki i respondenci postrzegają siebie jako zaangaŹowanych W dZiałania istotnez pUnktu Widzenia poprawy warunkóW Źycia W swoich sołectwach' Czują sięzobowiąZani do reagowania na Wszelkie problemy pojaWiające się w ich miejsco-Wościach oraz reprezentowania interesÓw sołectwa wobec Władz gminnych, peŁnienia funkcji poŚrednika pomiędzy mjeszkańcami a gminą' Czynności bardziejurzędnicze niż społecznikowskie, na przykład zbieranie lokalnych podatkóW byłyznacznie lzadziq wskazwane plzez badanych jako podstawowe obowiązkiWspółczesnych sołtysóW. W śWietle badania osoby obejmujące tę funkc.ję cie_szą się zaufaniem ze strony swoich współmieszkańcóW' W opinii respondentÓWi respondentek jest to istotny aspekt towarzyszący obejmowaniu funkcji sołtysa.

W przypadku niemal połowy badanych sołtysek i sołtysÓW objęciu funkcjisołtysa towarzyszyło póŹniejsze sprawowanie kolejnych stanowisk publicznych:funkcji radnego/radnej oraz w zarządach róŻnego rodzaju lokalnych stowarzy-szeń. Kilkoro innych respondentÓw rozpoczęło aktyffnośÓ w organizac.jachspołecznych' parafii czy lokalnym kole pańii politycznej. Wydaje się zatem, Że

,] Pytanie to miało chalakter półotwańy, a .espondenci i respondentki zakreślali Więcej niż jednąodpowiedź'

F

F

e

t-

Fi-ć

;"

Współpraca'Ż1Kobiety Mężczyźni ogółem

N N N

Władze lokalne 29 94 33 B9 62 91

Wszyscy aktywni mieszkańcy 19 61 19 51 38 56

członkowie rodzjny 8 7 19 15 22

Ksiąd/miejscowa paraf ia 3 10 I 24 12 '18

Sąsiedzi 6 5 14 11 16

LokaIne organizacje pozalządow e 4 4 11 B 12

Lokalni przedsiębiorcy 2 6 2 5 4 6

Pańie polityczne 2 6 3 3 4

Z nikjm _ wszystko rob]ę sam(a) 3 B 3 4

Źród]o: badanie W]asne.

llona Matysiak

W przypadku tej grUpy sołtysóW i sołtysek funkcja sołtysa moŹe byÓ traktowanajako kanał WejŚcia' pozwalający zaistnieĆ W lokalnej sferze publicznej czy wręczza.iąć istotne pozycje W formalnych i nieforma|nych sieciach wspÓłdziałania'Potwierdza to fakt, iz relatywnie niewiele respondentek i respondentów wska-zało swoją wcześniejszą aktywnoŚÓ społeczną lub samorządoWąjako przyczynęwyboru ich osoby na sołtysa/sołtyskę. Można więc przypuszczać, Że badani zdo-byli zaufanie mieszkańcÓW raczą jako na przykład dobrzy sąsiedzi lub osobysprawdzające się W działaniach podejmowanych ad hoc niż w organizacjachczy stowarzyszeniach. lch aktywnoŚó formalna wydaje się raczej skutkiem, a nieprzyczyną objęcia funkcji sołtysa. sołtysowanie byloby W ich przypadku kanałemwejŚcia W lokalną sferę publiczną' W świetle wypowiedzi badanych Wyborom nasołtysa towarzyszy raczej konkurencja pomiędzy przynajmniej dwoma kandydu-jącymi osobami niŻ łapanka W sytuacji' kiedy ,,nikt nie chce byĆ sołtysem''. Badanisołtysi i sołtyski W Większości funkcjonują w sieciach WspÓłpracy z jednej stronyopańych na Władzy lokalnej, a z drugiej na nieformalnych grupach aktywnychmjeszkańcÓW. Jak się Wydaje, jest to rezultat charakteru przedsięWzięć i proble-móW W sołectwach, W większoŚci związanycn z Uzupełnianiem braków w infra-strukturze technicznej i społecznej'

obejmowaniu funkcji sołtysa przez WiększośÓ badanych kobiet takze towa_rzyszyła atmosfera konkUrencji, choó w nieco mniejszym stopniu niz W grupiebadanych męŻczYzn ' Badane sołtyski nieco rzadziej niż sołtysi Wskazywały naswoją aktywnośó W organjzacjach społecznych

' ale częściej Wspominały o zaufa'

niu ze strony WspółmieszkańcÓW. Może to sygnalizować nieco inne strategiebądz mechanizmy We Wchodzeniu w lokalne sieci WspÓłpracy czy ich budowa-niu, ale WeMikacja tych przypuszczeń Wymagałaby oddzielnych, pogłębionychbadań o znacznie szerszym zasięgu' Jak się Wydaje, w przypadku badanychkobiet funkcja sołtysa stanowi dodatkowy kanał WejŚcia do lokalnej sfery publicz_nej. Pula dostępnych mozliwości uległa przy tym nieznacznemu poszerzeniuw porównaniu z poprzednim pokoleniem - matki badanych kobiet były aktywneprzede wszystkim W kołach gospodyń Wiejskich lub w działaniach nieformalnych,nie obejmowały natomjast funkcji sołtysa.

W opinii badanych sołtysÓW i sołtysek funkcja sołtysa nadal jest poządanai społecznie istotna. Prob|em wysokiej lub niskiej rangi tej funkcji pozostaje jed-nak nierozwiązany' subiektywne Wypowiedzi respondentÓW i respondenteknaleŹałoby bowiem uzupełnić o punkty Widzenia zaróWno przedstawicieli Władzlokalnych' jak i mieszkańcÓw sołectw, jako k|uczowych elementóW składowychkontekstu funkcjonowania WspÓłczesnych sołtysÓW i sołtysek.

BibliografiaBłąd M. (2007). Przykłady odnowy Wsi W Po]sce, W: l\.4' Kłodziński, M' Błąd, R' Wilczyński

(red'), odnowa wsi w integrującej się Europie. Warszawa: lnsb',tut Rozwoju Wsi i Rol-nictwa PAN.

Bukraba-Rylska l. (2008). Socjologia wsi polskiej. Warszawar Wydawnictwo Naukowe pWN.Derek l\,4., Mielczarek A. (2008). Polish ,,solectwo" - a latent fidel for rural governance, w:

G' Póterj (red'), Mind your own business! community governance in rural municipati-tles. Budapest: Open Society lnstitute.

Sg

Dż

Fe(

Fur

Fr€

FurGit

GULer

Os'

Os'

Po(

Pot

PĘ

Ser

Sie

Fa. społecznicy czy urzędnicy? Współczesny kontekst i definicja funkcji sołtysa ' '.

Dziabała s. (1973)' Autor'tety wiejskie' studium socjologiczne' warczawa: Ludowa Spół-dzielnia Wydawnicza.

Fedyszak-Radziejowska B' (2006)' czy kapitał społeczny bez społecznego Zaufania jestmożliwy?' W: K. szafraniec (red'), Jednostkowe i społeczne zasoby Wsi. Warszawa:lnsiytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.

Frenkel l' (2008). Ludność Wiejska, W: J. Wilkin, l' Nurzyńska (red.)' Polska Wieś 2008'Rapoft o stanie wsl. Warszawa: Fundacja na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa(FDPA).

Fuszara M. (2006a)' sołlyskiW Polsce, WI Krajowy system Monitorowania Równego Trak-towania Kobiet i Mężczyzn. Raporty eksperckie'', t. Il. Warszawa: Wydawnictwo Na_ukowe Scholar.

Fuszara lvl. (2006b\. Kobiety w polityce. Warczawa. Wydawnictwo Trio.Gittel M.' ońega-Bustamante l', steffy T' (2000)' social capital and social Change:

Women's community activism- Uńan Affairs Review, 36(2)'GUS (2008)' Rocznik statystyczny Województw' Warszawa: GłóWny Urząd statystyczny'Lewenstein B. (1999)' Wspólnota społeczna a uczestnictwo iokalne' WafszawaI lnstytut

Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu WarsZaWSkiego'ostrowski L' (1995a)' Rada sołecka W systemie samoŻądu terytoria|nego' Warszawa:

lnstytut Ekonomiki Rolnictwa iGospodarki ZyWnościowej' Komunikaty, Rapofty, Eks-peńyzy' 371'

ostrowski L' (1995b)- Kultura na Wsi W opiniach softysóW Warszawal lnstytut EkonomikiRolnictwa i Gospodarki Z}łłnościową' Komunikaty, Raporty, Ekspeńyzy' 375.

ostrowski L' (1999)' Warunki życia ludności wiejskiej a działalność rad sołeckich' War_szawaI lnstytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ZyWnościowej' Komunikaty, Rapońy,Ekspeńyzy' 438.

Podwiński s'' Typiak P' (1936\' Przewodnik _ kalendarz dla softysóW i radnych gromadz-kich na rok 1936. llI Rocznik'walszawa: zWiązek Zawodowy PracownikóW Samorząd uTerytorialnego.

Poradnik Radnego i sołtysa na 2009 rok (2009) Konin: Wielkopolskie StowarzyszeniesołtysóW.

Praszkier R. (2007). Metody Wprowadzania zmian społecznych przez przedsiębiorcóWspołecznych' Uniwersytet Warszawski, lnStytut studióW Społecznych; rozprawa dok-torska' promotor: AndrŻej NoWak'

seręga Z. (2006). Nieufni klienci demokracji. Atrofia kapitału społecznego Wspólnot lokal-nych, W: K' Szafraniec (red'), Jednostkowe i społeczne zasoby Wsi' warcZawa; lnstytutRozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.

siemieńska R' (1996)' Kobiety: nowe wyzwania' starcie przeszłości Z terażniejszością'Warszawa: lnst}łut socjo|ogii Uniwersyietu Warszawskiego'

Szafraniec K. (2006). Wprowadzenie' W: K. szafraniec (led.), Kapitał ludzki izasoby spo-łeczne wsi' Ludzie _ społeczność lokalna _ edukacja. Warszawa; lnstytut Rozwoju Wsii Rolnictwa PAN.

Wciórka B' (2008)' zaufanie społeczne W latach 2002-2008. Komunikat z badań. war-szawa: centrum Badania opinii społecznej'

Witkowski W. (2007). Historia administracjiw Polsce 1764-1989. Warszawa: WydawniciwoNaukowe PWN.

ranaręf,Ż

ia.sła-.yręzdc-soby*rcnI nierbr:n naydu-dart'31!fryftue-nft'a-

)!."a-

upiey naMa-€gie}ła_|lycn

rychticz-€aiUłłTleryc-.

lanaFc-fitekdzYych

ńskiRol

pali-