SINIF ÖĞRETMENLERİNİN İLKOKUL 4. SINIF SOSYAL BİLGİLER DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMINA YÖNELİK...

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 9/8 Summer 2014, p. 209-234, ANKARA-TURKEY

SINIF ÖĞRETMENLERİNİN İLKOKUL 4. SINIF SOSYAL BİLGİLER DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMINA YÖNELİK

GÖRÜŞLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ*

Memet KARAKUŞ**

Serkan ASLAN***

Sevgi ERGÜVEN***

ÖZET

Doğrudan yaşama yönelik ünite ve temalardan oluşan sosyal bilgiler dersi, içerisinde tarih, coğrafya ve yurttaşlık gibi birçok disiplini

barındırmaktadır. Bütünleştirilmiş bir ders olan Sosyal bilgilerin

öğretiminin amacına hizmet edebilmesi için öğretim programlarının

işlevsel ve yaşama dönük olarak tasarlanması gerekmektedir. Bunun

yanında uygulamadaki programın işleyişinin düzenli olarak değerlendirilip, yeniden düzenlenmesi de programın etkililiğini

arttırmada önemli bir role sahiptir.

Bu çalışma, sınıf öğretmenlerinin ilkokul dördüncü sınıf sosyal

bilgiler dersi öğretim programına yönelik görüşlerini değerlendirmek

amacıyla yapılmıştır. Araştırmada nitel araştırma desenlerinden biri

olan olgubilim deseni kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu Elazığ, Kahramanmaraş ve Hatay illerinde görev yapan 21 sınıf

öğretmeni oluşturmaktadır. Araştırma verileri açık-uçlu sorulardan

oluşan anket formu kullanılarak toplanmıştır. Verilerin analizinde

betimsel analiz kullanılmıştır. Elde edilen bulgulara göre öğretmenler;

ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programının öğrencilerin günlük hayatta kullanacakları pratik bilgiler

kazandırdığını, bazı ünitelere ait kazanımların öğrenci seviyelerinin

üstünde olduğunu, ünitelerin içeriğinin öğrenci seviyesine uygun

olduğunu ancak öğrenci ders kitabındaki metinlerin öğrenci seviyesine

uygun olmadığını, öğrenme-öğretme sürecinde kullanılan araç-

gereçlerin yetersiz olduğunu, geleneksel ölçme-değerlendirme araçlarını (yazılı, sözlü, çoktan seçmeli test gibi) kullandıklarını, dersle ilgili araç-

gereçlerin temin edilmesi gerektiğini belirtmişlerdir. Araştırma sonunda,

bulgulara paralel olarak; ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi

öğretim programının kazanımlarının gözden geçirilip öğrenci gelişim

özellikleri, çevre koşulları ve okulların imkânları göz önüne alınarak yeniden düzenlenmesi ve sosyal bilgiler ders kitabı ile öğrenci çalışma

*Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu

tespit edilmiştir. **Yrd. Doç. Dr., Çukurova Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, El-mek: [email protected] *** Çukurova Üniversitesi, Eğitim Programları ve Öğretim ABD Doktora Öğrencileri, El-mek: [email protected]

210 Memet KARAKUŞ – Serkan ASLAN – Sevgi ERGÜVEN

Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 9/8 Summer 2014

kitaplarının öğrenci seviyelerine uygun bir şekilde hazırlanmasına yönelik öneriler getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Sosyal Bilgiler Öğretimi, Program Geliştirme,

Program Değerlendirme, İlkokul Programı.

ANALYZING THE VIEWS OF PRIMARY TEACHERS RELATED TO 4TH GRADE SOCIAL STUDIES CURRICULUM

ABSTRACT

Consisting of units and themes directly in relation with the real life the social studies course, contains several disiplines such as

history, geography and citizenship. In order to serve the educational

aim as an integrated course social studies’ curriculum should be

designed as functional and life based. Besides, assessing the applied

curriculum’s function regularly and reorganizing it have also a crucial role in increasing the curriculum’s effectiveness.

This study is conducted with the aim of analysing the views of

primary school teachers related to 4th grade social studies curriculum.

Within the research, the phenomenology design which is one of the

qualitative research designs is used. The participants of the study are

21 primary school teachers working in Elazığ, Kahramanmaraş and Hatay. The data is collected using the survey form consisting of some

open-ended questions. Descriptive analysis is used to analyze the data.

According to the findings, teachers stated that the social studies

curriculum provides practical information to be used through the real

life, the attainments of some units are above the students’ level, while the content of the units is suitable up to the level of the students, the

texts in the course books are not, the equipments used within the

learning-teaching process are not efficient, they use the traditional

measurement and evaluation tools (written exam, oral exam, multiple

choice test, etc...), it is necessary to provide the materials needed for the

course. At the end of the research, in parallel with the findings; some suggestions concerning primary school 4th grade social studies

curriculum’s attainments being analyzed and rearranged taking the

developmental features of students, environmental conditions and the

opportunities of school into consideration and social studies coursebook

and workbook’s being prepared to be appropriate for students’ level were mentioned.

Key Words: Social Studies Instruction, Curriculum Development,

Curriculum Evaluation, Primary School Curriculum

Giriş

Toplum olma bilinci, her bireyin sosyalleşmede ve bir bütün olmada bulunan kavramların

önemi ve değerini bilmesiyle doğru orantılıdır. Bu bilgi, kişilere yaşamının ilk yıllarında evinde

başlayarak, okul sürecinde devam eden deneyimleme fırsatlarıyla kazandırılabilir. Bu yüzdendir ki

eğitim hayatının ilk basamağı olan ilkokullarda sosyal bilgiler eğitimi önemli bir role sahiptir.

Sınıf Öğretmenlerinin İlkokul 4. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programına… 211



Sosyal bilgiler dersi, bireye vatandaşlık eğitimini doğrudan veren tek derstir (Öztürk,

2012). Sosyal bilgiler eğitimi ile bireye tüm hayatı boyunca gerekli olacak ortak değerlerini bilen

ve geliştiren kişiler yetiştirmeyi (Akhan ve Demirerzen, 2013), tarihimize ve kültürümüze ait

bilgilerin, sorumlu bir vatandaş olma bilincinin ve vatandaş olarak haklarımızın öğretilmesini

amaçlar. Bu amaca ulaşmak için bireyler öncelikle düşünme eylemini doğru şekilde gerçekleştirip

üreten kişiler olarak yetiştirilmelidir. Gutek (2001) bir ailenin, akran grubunun, topluluğun,

medyanın ve devletin birey üzerinde biçimsel olarak etkili olduğunu ifade etmiştir. Bu bağlamda

kişilerin düşünme eylemlerini doğru şekilde gerçekleştirmesi için en büyük görevin okullarda

olduğu söylenebilir. Özden (2011)’e göre öğrencilerin referans noktalarının geliştirilmesi ve

güçlendirilmesi eğitim sisteminden beklenir ve eğitim sistemi bu açıdan başlı başlına bir rehberdir.

Sosyal Bilgiler dersinin amaçlarına yönelik farklı tanımlar var olsa da sosyal bilgiler Ulusal

Konseyi (NCSS) 1970 yılında yayınladığı öğretim kılavuzunda uzlaşmak için dört amaç

belirlemiştir: kişinin geçmişi, bugünü ve geleceği hakkında bilgi edinme becerilerini geliştirme;

bilgi işleme becerilerini kazandırma; inanç ve değerleri yorumlama becerilerini geliştirme; bir

vatandaş olarak aktif sosyal katılım için bilgiyi uygulama (Barth, 1991; Akt: Öztürk, 2012). Bu

ortak amaçlar evrensel anlamda, bir birey olmak için gerekli koşulları ifade etmektedir.

Gelişmiş ve gelişmekte olan birçok ülke bilimsel, sanatsal ve toplumsal alanlardaki hızlı

değişimlere ayak uydurabilecek bireyler yetiştirmek için öğretim programlarında değişiklik

yaparak programlarını geliştirmektedirler. Eğitim programlarının uygulanmasında hedef

davranışların gerçekleşebilmesi, bilimsel araştırma sorumluluğuna sahip kurumların rehberliği ile

uygulamaya dayalı program araştırmalarının yapılmasına ve bu araştırmaların bulgularından

hareketle programların sistematik bir şekilde geliştirilmesine bağlıdır (Varış, 1996). Program

geliştirme döngüsel bir süreçtir. Eğitim programının iyi hazırlanması ve uygulanması ne denli

önem taşıyorsa o programın bilimsel yöntemler izlenip uygun araçlarla değerlendirilmesi ve bu

değerlendirme bulgularının program tasarısına yansıtılması, yani programın geliştirilmesi daha

kaliteli programlara ulaşmada o denli önem taşımaktadır (Tyler, 1949; Fitzpatrick, Sanders and

Worthen, 2004). Türkiye'de de, 2005-2006 eğitim-öğretim yılında ilkokul programlarında

Yapılandırmacılık yaklaşımını temele alarak değişiklikler yapılmıştır. İlkokul sosyal bilgiler dersi

öğretim programı da bu yaklaşımı temele alarak düzenlenmiştir. Ülkemizde sosyal bilgiler

dördüncü sınıf öğretim programı için Talim Terbiye Kurulu Başkanlığınca belirlenen vizyonda

Atatürk ilke ve inkılâplarını bilen ve onlara sahip çıkan, temel değer, bilgi, beceri ve kavramları

edinmiş, edindiklerini yaşamına uygulayabilen, üretken, hak ve sorumluluklarını bilen demokratik

vatandaşlar yetiştirmek esas alınmıştır (Milli Eğitim Bakanlığı [MEB], 2005). Nitelikli programlara

ulaşmak için de mevcut programların program değerlendirme ve geliştirme ilkeleri doğrultusunda

sürekli olarak değerlendirilmeleri ve geliştirilmeleri gerekmektedir (Öztekin ve Er, 2014).

Ülkemizde sosyal bilgiler alanında yapılan çalışmalardan bazılarına aşağıda yer verilmiştir:

Yapıcı ve Demirdelen (2007) "İlköğretim 4. Sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim Programına

İlişkin Öğretmen Görüşleri" isimli çalışmalarıyla sosyal bilgiler dersi öğretim programına yönelik

öğretmenlerinin görüşlerini incelemiş ve yeni programa uyum için hizmet içi eğitim ile zaman

ihtiyaç duyulduğunu; programa uygun ölçme ve değerlendirmede sorun yaşadıklarını; kalabalık

sınıf ile fiziki yetersizlikler sorunu yaşadıklarını belirtmişlerdir. Ocak ve Yurtseven’in (2009)

ilköğretim beşinci sınıf sosyal bilgiler ders kitabını yapılandırmacı yaklaşıma göre

değerlendirdikleri çalışmalarında kitabın genel olarak yapılandırmacı yaklaşıma uygun olduğu

ancak çalışma kitabı-ders kitabı senkronizasyonunda bazı konulara eşit şekilde yer verilmediği;

ünitelere ve konulara göre farklılıklar gösterdiği sonucuna ulaşmışlardır. Katılmış, Ekşi ve Öztürk

(2010) ders kazanımlarıyla bütünleştirilmiş bir karakter eğitimi programının ilköğretim yedinci

sınıf sosyal bilgiler dersinde doğrudan verilecek değerlerden biri olan bilimselliğin




kazandırılmasındaki etkisini belirlemek amacıyla “Sosyal Bilgiler Dersi Kazanımlarıyla

Bütünleştirilmiş Bilimsellik Odaklı Karakter Eğitimi Programının Etkililiği” isimli bir çalışma

yapmışlardır. Çalışma sonucunda bilimsellik destekli karakter eğitimi programının öğrencilerin

bilimsellik düzeylerinin yükselmesini sağladığı sonucuna ulaşmışlardır. Şahiner ve Arslan’ın

(2011) ilköğretim dördüncü ve beşinci sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler dersinde hazırladıkları

performans görevlerine ilişkin görüşlerine başvurmuş ve köy okullarındaki öğrencilerin

imkanlarının daha kısıtlı olduğunu ve dördüncü sınıf örencilerinin beşinci sınıf öğrencilerine göre

daha çok zorlukla karşılaştıklarını düşündükleri sonucuna ulaşmışlardır. Çelikkaya (2011) sosyal

bilgiler dersinin öğretim programında yer alan becerilerin kazandırılma düzeyine yönelik öğretmen

görüşlerini belirlemeye çalıştığı araştırmasında, hizmet içi eğitim alan öğretmenlerin becerileri

kazandırma düzeylerine ilişkin anlamlı farklılıklar elde etmiştir. Tetik ve Arslan’ın, 2013 yılında

ilköğretim beşinci sınıf sosyal bilgiler dersinin kazanımlarının ulaşılma düzeylerini belirlemek

amacıyla yaptıkları çalışmada kazanımlarının çoğuna ulaşılmadığı sonucuna ulaşmışlardır. Sağlam

ve Malbeleği (2012), ilköğretim 4, 5, 6 ve 7. sınıflarda okuyan öğrencilerin sosyal bilgiler içeriğine

ilişkin görüşlerini çeşitli değişkenler açısından incelemiş ve öğrencilerin cinsiyeti, aile gelir

durumu ve annenin eğitim durumuna yönelik anlamlı fark elde etmezken; sınıf düzeyinin, babanın

eğitim durumunun, sosyal bilgileri sevmenin ve önemli görmenin anlamlı fark oluşturduğu

sonucuna ulaşmışlardır.

Alanyazın incelendiğinde, ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programı ile

ilgili yapılan araştırmaların az sayıda olduğu tespit edilmiştir. Araştırmacılar tarafından, ilkokul

dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programının; öğrencilerin öğrenmesine katkısı,

kazanımlarına, içeriğine, uygulama sürecinde kullanılan öğretmen kılavuz kitabı, ders ve çalışma

kitabına, öğrenme-öğretme sürecine, değerlendirme boyutuna ve dersin daha etkili ve verimli nasıl

işlenebileceğine yönelik görüşlerinin alınması araştırmaya değer bir konu olarak düşünülmüştür.

Bu nedenle araştırmacılar tarafından böyle bir çalışmanın yapılmasına ihtiyaç duyulmuş ve bu

çalışmanın yapılmasına karar verilmiştir. Ayrıca ulaşılan bulguların yapılacak olan program

geliştirme çalışmalarına ışık tutacağı ve alanyazına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Araştırmanın Amacı

Bu araştırmanın amacı, ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programını

öğretmen görüşleri doğrultusunda değerlendirmektir. Bu doğrultuda aşağıdaki sorulara yanıt

aranmıştır:

Milli Eğitim Bakanlığı ilkokullarında görev yapan sınıf öğretmenlerinin dördüncü sınıf

sosyal bilgiler öğretim programının;

1. Öğrencilerin öğrenmesine ve öğretime olan katkılarına ilişkin görüşleri nelerdir?

2. Kazanımlarına ilişkin görüşleri nelerdir?

3. İçeriğine ilişkin görüşleri nelerdir?

4. Uygulama sürecinde kullanılan öğretmen kılavuz kitabı, ders kitabı ve öğrenci çalışma

kitabına ilişkin görüşleri nelerdir?

5. Öğrenme-öğretme sürecine ilişkin görüşleri nelerdir?

6. Değerlendirme boyutuna ilişkin görüşleri nelerdir?

7. Daha etkili ve verimli olabilmesine ilişkin görüş ve önerileri nelerdir?




Yöntem

Araştırmanın Modeli

Bu araştırmada, sınıf öğretmenlerinin dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim

programına yönelik görüşlerini değerlendirebilmek için nitel araştırma modeli kullanılmıştır. Nitel

araştırma, gözlem, görüşme, doküman analizi gibi nitel veri toplama yöntemlerinin kullanıldığı,

algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik

nitel bir sürecin izlendiği araştırma olarak tanımlanmaktadır. Bu araştırmada da, öğretmenlerin

ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programına yönelik görüşleri yazılı olarak

alındığından nitel araştırma modeli kullanılmıştır. Genel itibari ile nitel araştırmacı gözlem,

görüşme ve dokümanlardan yola çıkarak kavramları, anlamları ve ilişkileri açıklayarak süreci

sürdürür (Merriam, 1998; Yıldırım ve Şimşek, 2011).

Araştırmanın Deseni

Bu araştırmada, sınıf öğretmenlerinin dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim

programına ilişkin görüşlerini değerlendirebilmek için nitel araştırma desenlerinden olgubilim

deseni kullanılmıştır. Bireylerin bir olguya ilişkin yaşantılarını, algılarını ve bunlara yüklediği

anlamları ortaya çıkarma olgubilim araştırma desenin amacıdır (Johnson and Christensen, 2004).

Olgular yaşadığımız dünyada olaylar, deneyimler, algılar, yönelimler, kavramlar ve durumlar gibi

çeşitli biçimlerde de karşımıza çıkabilmektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2011). Bu araştırmada da,

sınıf öğretmenlerinin ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programı ile ilgili

deneyimlerinden yola çıkarak görüşleri değerlendirilmeye çalışıldığı için olgubilim deseni

kullanılmıştır. Olgubilim araştırmalarında veri analizi yaşantıları ve anlamları ortaya çıkarmaya

yöneliktir. Sonuçlar betimsel bir anlatım ile sunulur ve sık sık doğrudan alıntılara yer verilir. Bunun

yanında ortaya çıkan temalar ve örüntüler çerçevesinde elde edilen bulgular açıklanır ve yorumlanır

(Yıldırım ve Şimşek, 2011). Bu araştırmada ele alınan olgu (fenomen), ilkokul dördüncü sınıf

sosyal bilgiler dersi öğretim programıdır. Patton (2002), incelenen olgunun özüne inebilmek için

farklı bireylerin görüşlerinin detaylı bir şekilde incelenmesi gerektiğini belirtmiştir. Bu araştırmada

da, incelenen olgunun özüne inebilmek için farklı okullarda görev yapan sınıf öğretmenlerinin

ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programı ile ilgili görüşleri detaylı bir şekilde

ele alınıp incelenmeye çalışılmıştır.

Çalışma Grubu

Creswell (2007) olgubilim araştırmalarında, olguyu açıklayacak bireylerin dikkatli bir

şekilde seçilmesi gerektiğini belirtmiştir. Patton (2002) ise olguyu yansıtabilecek birincil kişilerle

çalışılması gerektiğini ifade etmiştir. Araştırma bu nedenle, amaca dayalı olarak ilkokul dördüncü

sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programını net bir şekilde değerlendirebileceği düşünülen

dördüncü sınıf öğretmenleri ile yürütülmüştür. Araştırmanın çalışma grubunu, 2013–2014 eğitim-

öğretim yılında ilkokul dördüncü sınıflarda görev yapan 21 ilkokul sınıf öğretmeni oluşturmaktadır.

Araştırmada amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüt örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Amaçlı

örnekleme, zengin bilgiye sahip olduğu düşünülen durumların derinlemesine çalışılmasına olanak

vermektedir (Patton, 1997). Ölçüt örnekleme yöntemindeki temel anlayış ise, önceden belirlenmiş

bir dizi ölçütü karşılayan durumların çalışılmasıdır. Sözü edilen ölçüt ya da ölçütler araştırmacı

tarafından oluşturulabilir ya da daha önceden hazırlanmış bir ölçüt listesi kullanılabilir (Yıldırım ve

Şimşek, 2011). Bu doğrultuda araştırmacılar tarafından öğretmenlerin; (1) sınıf öğretmenliğinden

mezun olması, (2) en az iki yıllık öğretmen olması, (3) gönüllü olarak çalışmaya katılması ölçüt

olarak belirlenmiştir. Araştırmaya katılan öğretmenlerin sınıf öğretmenliği mezunu olma ölçütünün

belirlenmesinin sebebi, ilkokul dördüncü sınıflarda görev yapan birkaç öğretmenin alandan mezun

olmayıp ücretli öğretmen olarak görev yapıyor olmalarıdır. Bu öğretmenlerin dördüncü sınıf sosyal




bilgiler dersi öğretim programı ile ilgili yeterli bilgileri olmayacağından böyle bir ölçütün olması

gerektiği düşünülmüştür. En az iki yıllık öğretmen olmaları ölçütünün belirlenmesinin sebebi,

öğretmenlerin tecrübeli olması nedeniyle dördüncü sınıf sosyal bilgiler öğretim programını daha iyi

bir şekilde değerlendirebilecekleridir. Bu nedenle, araştırmacılar tarafından böyle bir ölçüt

belirlenmiştir. Araştırmacılar tarafından, ulaşılan öğretmenler arasından gönüllü olanların

çalışmaya katılması da bir ölçüt olarak belirlenmiştir. Çünkü araştırmaya gönüllü olarak katılan

öğretmenlerden daha sağlıklı bilgi alınacağı düşünülmüştür. Çalışma grubundaki öğretmenlerin

özellikleri Tablo 1’de gösterilmiştir.

Tablo 1. Çalışma Grubunun Özellikleri

Grup f

Cinsiyet

Kadın 10

Erkek 11

Eğitim Durumu

Ön Lisans 3

Lisans 15

Yüksek Lisans 3

Kıdem Yılı

2-5 yıl 5

6-10 yıl 9

11-15 yıl 3

16-20 yıl 1

21 yıl ve üstü 3

Toplam 21

Tablo 1 incelendiğinde; erkek öğretmenlerin (f:11) bayan öğretmenlerden (f:10) fazla

olduğu görülmektedir. Öğretmenlerin eğitim durumları incelendiğinde çoğunluğunu lisans mezunu

(f:15) oldukları ve kıdem yıllarının 6-10 yıl arası (f:9) olduğu görülmektedir.

Veri Toplama Aracının Hazırlanması, Uygulanması ve Verilerin Toplanması

Sınıf öğretmenlerinin ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programı ile ilgili

görüşlerini belirlemek amacıyla bir anket formu hazırlanmıştır. Anket formunda katılımcıların

kişisel bilgilerini belirlemek için altı soru ve ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim

programı ile ilgili görüşlerini belirleyebilmek için yedi açık-uçlu soru bulunmaktadır. Açık-uçlu

sorular, literatür taraması yapılarak ve ilkokul dördüncü sınıfta görev yapan ve aynı zamanda

Çukurova Üniversitesi, Eğitim Programları ve Öğretim ABD'nde doktora öğrenimine devam eden

iki öğretmenin görüşleri dikkate alınarak hazırlanmıştır. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi,

Eğitim Programları ve Öğretim Ana Bilim Dalı'nda görev yapan iki öğretim üyesinin görüşlerine

başvurularak anket formuna son şekli verilmiştir. Hazırlanan anket formu araştırmanın ölçütlerine

uyan üç farklı ilde (Elazığ, Hatay, Kahramanmaraş) görev yapan ilkokul dördüncü sınıf

öğretmenlerine uygulanarak, öğretmenlerin görüşleri yazılı olarak alınmıştır. Araştırma, 07-

15/04/2014 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Anket uygulanırken öğretmenlere araştırmanın

amacı açıklanmış ve anketteki soruları samimi bir şekilde cevaplamalarının araştırmanın amacına

ulaşması için önemli olduğu söylenilmiştir.

Verilerin Analizi

Araştırmacılar tarafından ulaşılan ilkokul dördüncü sınıflarda görev yapan 21 öğretmenden,

görüşme formundaki açık-uçlu sorular çerçevesinde görüşlerini yazmaları istenmiştir. Verilerin

analizinde, öğretmenlerin ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programına yönelik




görüşlerini belirleyebilmek için betimsel analiz kullanılmıştır. Yıldırım ve Şimşek’e (2011) göre

betimsel analiz, elde edilen bulguları düzenlenmiş ve yorumlanmış bir biçimde okuyucuya sunmak

amacıyla yapılır. Betimsel analizde elde edilen veriler, daha önceden belirlenen temalara göre

özetlenir ve yorumlanır. Bu çalışmada, görüşme sorularına dayalı olarak temalar daha önceden

belirlenmiştir. Betimsel analizde, görüşülen bireylerin görüşlerini çarpıcı bir biçimde yansıtmak

amacıyla doğrudan alıntılara sık sık yer verilir (Yıldırım ve Şimşek, 2011: 224). Bu çalışmada da,

katılımcıların görüşlerinden doğrudan alıntılar yapılmıştır. Verilerin analizi için ilk olarak her bir

katılımcıdan elde edilen veriler, sorular bazında ayrı ayrı incelenerek kodlama yapılmıştır. Daha

sonra her bir tema altında yer alan kodların frekansları hesaplanmış ve tablolar halinde

düzenlenilmiştir. Araştırmaya katılan öğretmenlerin görüşleri Ö:1, Ö:2,….Ö:21 şeklinde

kodlanarak görüşlere bulgular bölümünde yer verilmiştir.

Araştırmada Geçerlik ve Güvenirlik:

Mills (2003), geçerlik ve güvenirlik kavramlarının nicel araştırmalara özgü kavramlar

niteliğinde olduğunu ve nitel araştırmaların temel ilkeleri ile temel paradigması ile çeliştiğini

belirtmiştir. Bu nedenle bu araştırmada, geçerlik ve güvenirlik kavramlarının yerine inandırıcılık,

aktarılabilirlik, tutarlılık ve teyit edilebilirlik kavramları kullanılmıştır.

1. İnandırıcılık (credibility): Nitel araştırmalarda inandırıcılığı sağlamaya dönük

işlemlerden biri araştırmanın gerçekleştirildiği durumun, katılımcıların ve temaların ayrıntılı bir

şekilde betimlenmesidir. Bu ayrıntılı betimleme okuyucuya açıklamaların inandırıcılığını

anlamlandırma fırsatı sunarken, aynı zamanda bulguların benzer durumlara uygulanabilirliği

konusunda karar vermesi için de olanak sağlar (Creswell ve Miller, 2000). Johnson ve Christensen

ise (2004), nitel araştırmanın raporlaştırılmasında katılımcıların özellikleri ile ilgili bilgilerin

verilmesinin, nitel araştırmanın inandırıcılığını arttıracağını belirtmişlerdir. Bu araştırmada da,

katılımcıların özellikleri ile ilgili bilgiler verilerek, araştırmanın inandırıcılığı arttırılmaya

çalışılmıştır. Merriam (1998), inandırıcılığı sağlayabilmek için, araştırmanın bir uzmana

sunulmasını önermiştir. Bu araştırmada da, inandırıcılığı sağlayabilmek için araştırma, Çukurova

Üniversitesi Eğitim Programları ve Öğretim ABD'nde görev yapan bir öğretim üyesine sunulmuş

ve uzmanın görüşleri doğrultusunda araştırmada düzenlemeler yapılmıştır. İnandırıcılığı arttırmak

için yapılan bir diğer strateji ise, verilerin analizini katılımcılara sunma ve ulaşılan sonuçların

katılımcılar tarafından teyit edilmesini sağlamadır (Yıldırım ve Şimşek, 2011). Bu araştırmada da,

araştırma sonuçları araştırmaya katılan iki sınıf öğretmeni tarafından teyit edilmiştir.

2. Aktarılabilirlik (transferability): Yıldırım ve Şimşek’e (2011) göre nitel araştırmalarda,

araştırma verilerinin elde edildiği ortama benzer bir ortamın tekrar elde edilmesi mümkün olmadığı

için, yapılan araştırmanın genellenebilmesi mümkün değildir. Bu nedenle nitel araştırmalarda

araştırmanın aktarılabilir olması üzerinde durulur. Guba ve Lincoln (1985), araştırmanın

aktarılabilirliğini sağlamak için verilerin detaylı bir şekilde betimlenmesini, doğrudan alıntılara yer

verilmesini ve okuyucuya anlaşılır bir şekilde sunulması gerektiğini belirtmiştirler. Bu araştırmada

da, araştırmanın aktarılabilirliğini sağlamak için veriler detaylı bir şekilde betimlenmiş,

katılımcılardan doğrudan alıntılar yapılmış ve okuyucunun anlayabileceği şekilde sunulmuştur.

3. Tutarlılık (dependability): Araştırmanın tutarlılığını artırmak için çalışmada elde edilen

bulguların tamamı yorum ve genelleme yapılmadan doğrudan okuyucuya sunulmuştur. Ayrıca

araştırma sürecinde elde edilen tüm veriler, araştırmacıları tarafından ayrı ayrı incelenip

kodlanmıştır. Araştırmacıların birbirinden bağımsız olarak kullandıkları kodların tutarlılığı için

görüş uyumlarına bakılmıştır. Görüş ayrılığı durumunda da, araştırmacılar tarafından uzlaşı

çalışması yapılmıştır (Silverman, 2005).




4. Teyit Edilebilirlik (confirmability): Araştırmada elde edilen ham veriler ve kodlamalar

ilgililerin inceleyebilmeleri imkân sunmak için araştırmacılar tarafından saklanmaktadır.

Bulgular

Araştırmada elde edilen sonuçlar öğretmenlerin ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi

öğretim programına yönelik “öğrencilerin öğrenmesine ve öğretime olan katkılarına ilişkin

görüşleri, kazanımlarına ilişkin görüşleri, içeriğine ilişkin görüşleri, uygulama sürecinde

kullanılan öğretmen kılavuz kitabı, ders kitabı ve öğrenci çalışma kitabına ilişkin görüşleri,

öğrenme-öğretme sürecine ilişkin görüşleri, değerlendirme boyutuna ilişkin görüşleri, daha etkili

ve verimli olabilmesine ilişkin görüş ve önerileri" olmak üzere yedi başlık altında ele alınıp

incelenmiştir.

1. Öğretmenlerin İlkokul 4. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programının

Öğrencilerin Öğrenmesine ve Öğretime Olan Katkılarına İlişkin Görüşleri

Öğretmenlerin ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programının öğrencilerin

öğrenmesine ve öğretime olan katkılarına ilişkin görüşleri Tablo 2'de verilmiştir.

Tablo 2. Öğretmenlerin İlkokul 4. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programının Öğrencilerin

Öğrenmesine ve Öğretime Olan Katkılarına İlişkin Görüşleri

Kodlar Katılımcılar f

1 Günlük hayatta kullanacakları pratik bilgiler kazandırmaktadır. Ö:3, Ö:12, Ö:14,

Ö:15, Ö:18, Ö:20 6

2 Öğrencilerin iyi bir yurttaş olmalarını sağlamaktadır. Ö:1, Ö:2, Ö:7, Ö:21 4

3

Öğrencilerin çevrelerindeki kaynakları daha dikkatli

kullanmalarını ve çevreye karşı daha duyarlı olmalarını

öğretmektedir.

Ö:1, Ö:8, Ö:9, Ö:18 4

4 Öğrenciler ülkesini tanımaktadır. Ö:11, Ö:12, Ö:16 3

5 Öğrenciye tarih bilinci kazandırmakta ve kültürel özelliklerini

tanıtmaktadır. Ö:6, Ö:10, Ö:19 3

6 Öğrencilere üst düzey düşünme becerileri kazandırmaktadır. Ö:17, Ö:20 2

7 Öğrencilerin çevrelerindeki olayları daha iyi algılamalarını

sağlamaktadır. Ö:1, Ö:5 2

8 Öğrencilere çevrelerindeki kurum, kuruluş, sosyal örgütler vb.

tanıtmaktadır. Ö:10, Ö:15 2

9 Öğrencilere kendi fiziksel özelliklerini tanıtmaktadır. Ö:13 1

Toplam 27

Katılımcılardan bazıları anket formuna bir görüş yazarken, bazıları birkaç görüş

yazmışlardır. Tablo 2 incelendiğinde katılımcılardan 6 kişi, öğrencilerin sosyal bilgiler dersinde

günlük hayatta kullanacakları pratik bilgiler kazandığını belirtmiştirler. Ö: 3'ün görüşü şu

şekildedir: "Sosyal bilgiler dersinde öğrenciler günlük hayatta kullanabilecekleri pratik bilgiler

kazanıyorlar. Örneğin caminin minare kapısının güneyi gösterdiği gibi, hava olaylarına göre

günlük kıyafet seçmeleri gibi." Tabloda ikinci sırada (f:4) katılımcılar, sosyal bilgiler dersinin

öğrencilere iyi bir yurttaş olmalarını sağladığını belirtmişlerdir. Bu konuda Ö:21'in görüşü şu

şekildedir: "Sosyal bilgiler dersi, öğrencilerin iyi bir yurttaş olmalarını sağlamaktadır. Bu ders

sayesinde, iyi bir yurttaş olarak nelere dikkat etmeleri gerektiğini öğreniyorlar." Tabloda üçüncü

sırada (f:4) katılımcılar, öğrencilerin çevrelerindeki kaynakları daha dikkatli kullanmalarını ve

çevreye karşı daha duyarlı olmalarını öğrendiklerini belirtmiştirler. Ö:18'in görüşü şu şekildedir:

"Sosyal bilgiler dersinde öğrenciler çevrelerinde yaşadıkları olayları daha iyi kullanmaktadırlar ve

bu ders sayesinde öğrenciler yaşadıkları çevreye daha duyarlı olmayı öğrenmektedirler."




Katılımcıların 3’ü tarafından, sosyal bilgiler dersi sayesinde öğrencilerin ülkesini tanıdıkları

belirtilmiştir. Bu konuda Ö:11'in görüşü şu şekildedir: "Sosyal bilgiler dersinde öğrenciler

ülkesinin doğal ve beşeri özelliklerini, yani dağlarını, ovalarını, göllerini, şehirlerini, tarihi

eserlerini tanımaktadırlar. Bu da, öğrencilere büyük katkı sağlamaktadır." Tabloya göre

katılımcıların 3’ü, öğrencilerin sosyal bilgiler dersi sayesinde tarih bilinci kazandıkları ve kültürel

özelliklerini tanıdıklarını belirtmişlerdir. Katılımcıların 2’si öğrencilerin sosyal bilgiler dersi

sayesinde üst düzey düşünme becerileri kazandıklarını belirtmişlerdir. Nitekim Ö:17'nin görüşü şu

şekildedir: "Sosyal bilgiler dersinde öğrenciler eleştirel ve yaratıcı düşünme becerilerini

kazanmaktadırlar. Bu bakımdan sosyal bilgiler dersinin öğrencilerin öğrenmesine büyük katkısı

olduğunu düşünüyorum." Katılımcıların 2’si, sosyal bilgiler dersinde öğrencilerin çevrelerindeki

olayları daha iyi algıladıklarını belirtmiştirler. Ö:5'in görüşü şu şekildedir: "Sosyal bilgiler dersinde

öğrenciler çevrelerinde yaşadıkları olayları daha iyi algılamaktadırlar. Bu ders sayesinde

öğrenciler yaşadıkları olayları daha iyi kavrayıp anlamaktadırlar." Ayrıca katılımcılar tarafından

çevrelerindeki kurum, kuruluş, sosyal örgütleri vb. ve kendi fiziksel özelliklerini tanıdıkları

belirtilmiştir. Bazı katılımcıların konu ile ilgili görüşleri şu şekildedir:

"Sosyal bilgiler dersi sayesinde öğrenciler çevrelerindeki kaynakları daha dikkatli

kullanmalarını öğrenmektedirler. Bu derste, elektrik, su gibi kaynakları daha dikkatli kullanmaları

gerektiğini öğretiyoruz. Böylece öğrenciler çevrelerindeki kaynakları kullanırlarken daha hassas

oluyorlar." Ö:8.

"Sosyal bilgiler dersinde, öğrenciler tarih bilinci kazanıyorlar. Tarihte yaşanmış olayları

öğrenmektedirler. Böylece tarihlerine yabancı olmayan öğrenciler yetiştirilmektedir." Ö:10.

"Bu derste öğrenciler çevre bilinci kazanmaktadırlar ve çevreye karşı daha duyarlı

olmaktadırlar." Ö:18.

"Sosyal bilgiler dersinde, insanlar ve yönetim ünitesi sayesinde öğrenciler çevrelerindeki

kurum, kuruluş ve sosyal örgütleri tanımaktadırlar. Bu da, onların öğrenmelerine katkı

sağlamaktadır. Öğrenciler kurum, kuruluş ve sosyal örgütleri tanımaları, bu kurum ve kuruluşların

neden kurulduğu ve kuruluşların etkileşimi hakkında bilgi sahibi olmaları gelecek yaşamlarında

işerini kolaylaştıracaktır." Ö:15.

"Birey ve toplum ünitesi sayesinde öğrenciler, kendi özelliklerinin farkına varmaktadırlar.

Kendi becerilerini, yeteneklerini, fiziksel ve duygusal özelliklerini öğrenmektedirler." Ö:13.

"Öğrenciler sosyal bilgiler dersinde, çevresindeki kültürel özellikleri tanımaktadırlar.

Örneğin, kına gecesi, sünnet düğünleri, kına geceleri kız istemler, yöresel yemekler ve halk

oyunları gibi. Bu da, öğrencilere katkı sağlamaktadır ve öğrencilerin bilgilerinin artmasını

sağlamaktadır." Ö:19.


Kazanımlarına İlişkin Görüşleri

Öğretmenlerin ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programının

kazanımlarına ilişkin görüşleri Tablo 3'te verilmiştir.




Tablo 3. Öğretmenlerin İlkokul 4. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programının Kazanımlarına

İlişkin Görüşleri


1 Bazı ünitelere ait kazanımlar öğrenci seviyelerinin üstündedir.

Ö:1, Ö:4, Ö:5, Ö:7, Ö:9,

Ö:10, Ö:11, Ö:14, Ö:18,

Ö:20, Ö:21

11

2 Kazanımlar öğrenci seviyesine uygundur.

Ö:1, Ö:2, Ö:6, Ö:8,

Ö:12, Ö:14, Ö:17, Ö:18,

Ö:19, Ö:20

10

3 Kazanımlar günlük yaşamla ilgilidir. Ö:1, Ö:2, Ö:3, Ö:5, Ö:8,

Ö:13, Ö:15, Ö:16, Ö:21 9

4 Kazanım sayısı fazladır. Ö:2, Ö:4, Ö:7, Ö:8,

Ö:10, Ö:16, Ö:21 7

5 Kazanımlar açık ve anlaşılırdır. Ö:1, Ö:3, Ö:5, Ö:6, Ö:8,

Ö:20 6

6 Kazanım sayıları yeterlidir. Ö:1, Ö:5, Ö:15, Ö:19,

Ö:20 5

7 Kazanımlar bölgesel farklılıkları dikkate alarak

düzenlememiştir. Ö:2, Ö:15 2

8 Kazanımlar günlük yaşamla ilgili değildir. Ö:4, Ö:13 2

9 Kazanımlar açık ve anlaşılır değildir. Ö:16 1

Toplam 43


yazmışlardır. Tablo 3 incelendiğinde katılımcıların 11’i, bazı ünitelere ait kazanımların öğrenci

seviyelerinin üstünde olduğunu belirtmiştir. Bu konuda, Ö:20'nin görüşü şu şekildedir: "Geçmişimi

öğreniyorum ünitesine ait kazanımlar öğrencilerin seviyelerinin üstünde olduğunu düşünüyorum.

Öğrencilere Kurtuluş Savaşı ile ilgili kazanımları kazandıramamaktayım. Ne kadar anlatsam da,

öğrenciler anlamıyorlar." Buna karşın tabloda ikinci sırada katılımcıların 10’u tarafından

kazanımların öğrenci seviyelerine uygun olduğu belirtilmiştir. Ö:17'nin görüşü şu şekildedir:

"Sosyal bilgiler dersi öğretim programındaki kazanımların öğrencilerin seviyelerine uygun

olduğunu düşünüyorum." Tabloda üçüncü sırada katılımcıların 9’u, kazanımların öğrencilerin

günlük yaşamlarıyla ilgili olduğunu belirtmişlerdir. Nitekim Ö:18'in görüşü şu şekildedir: "Sosyal

bilgiler dersinin kazanımları öğrencilerin günlük yaşamlarıyla ilgilidir. Günlük yaşamında

kullanacakları bilgileri içermektedir. Örneğin, yaşadığımız yer ünitesi ile ilgili kazanımlar

sayesinde çevresindeki doğal ve beşeri unsurları tanımakta, hava durumu ile ilgili bilgileri

edinmektedir. Bu da öğrencilerin günlük yaşamlarını kolaylaştırmaktadır." Ancak tablodan da

görüldüğü üzere, iki katılımcı tarafından kazanımların öğrencilerin günlük yaşamlarıyla ilgili

olmadığı belirtilmiştir. Ö:13'ün görüşü şu şekildedir: "Bence sosyal bilgiler dersinin kazanımları

öğrencilerin günlük yaşamlarıyla ilgili değil. Öğrencilerin gerçek yaşamlarını kapsamıyor.

Örneğin geçmişimi öğreniyorum, uzaktaki arkadaşım ünitelerine ait kazanımlar öğrencilerin

günlük yaşamlarında kullanacakları hiçbir bilgiyi içermiyor." Tabloda katılımcıların 7'si

kazanımların sayısının fazla olduğunu belirtmiştirler. Ö:21'nin görüşü şu şekildedir: "Ünitelerde

yer alan kazanım sayısı gereğinden fazladır. Bu nedenle kazanımları yetiştirmekte sorunlarla

karşılaşıyorum." Buna karşın 5 katılımcı tarafından kazanım sayılarının yeterli olduğu

belirtilmiştir. Nitekim Ö:19'un görüşü şu şekildedir: "Sosyal bilgiler dersinin kazanımları bence

yeterlidir. Yıllık plana uyarak kazanımları zamanında bitiriyorum." Katılımcıların 6’sı tarafından

kazanımların açık ve anlaşılır olduğu belirtilmiştir. Bu konuda, Ö:3'ün görüşü şu şekildedir:

"Sosyal bilgiler dersinin kazanımları gayet açık ve anlaşılır bir şekilde yazılmıştır." Buna karşın




yalnızca 1 katılımcı tarafından kazanımların açık ve anlaşılır olmadığı belirtilmiştir. Ö:16'nın

görüşü şu şekildedir: "Sosyal bilgiler dersi öğretim programının kazanımları oldukça uzun

yazılmıştır. Açık ve anlaşılır değildir. Neyi kapsadığını anlamak zor." Bazı katılımcılar (f:2) sosyal

bilgiler dersi öğretim programının bölgesel farklılıkları dikkate alarak hazırlanmadığını

belirtmiştirler. Ö:2'nin görüşü şu şekildedir: "Sosyal bilgiler öğretim programının kazanımlarının

bölgesel farklılıkları dikkate alarak düzenlenmediğini düşünüyorum. Ülkemizde farklı bölgelerde,

farklı kültürel ve dinsel inançlara sahip insanlar yaşamaktadır. Bu nedenle, hayatın ve sosyal

çevrenin öğretildiği böylesi önemli bir derste bu farklıkları dikkate alan kazanımların olması,

öğrencilere büyük katkı sağlayacaktır."


İçeriğine İlişkin Görüşleri

Öğretmenlerin ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programının içeriğine

ilişkin görüşleri Tablo 4'te verilmiştir.

Tablo 4. Öğretmenlerin İlkokul 4. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programının İçeriğine

İlişkin Görüşleri


1 Üniteler öğrenci seviyesine uygundur.

Ö:1, Ö:2, Ö:3, Ö:4,

Ö:12, Ö:14, Ö:15, Ö:17,

Ö:18, Ö:20

10

2 Üniteler güncel hayatla ilişkilidir.

Ö:1, Ö:3, Ö:5, Ö:9,

Ö:10, Ö:12, Ö:16, Ö:18,

Ö:20

9

3 Bazı üniteler öğrenci seviyesinin üstündedir ve öğretim

ilkelerine göre düzenlenmemiştir.

Ö:1, Ö:6, Ö:8, Ö:9,

Ö:10, Ö:14, Ö:17, Ö:21 8

4 Üniteler bilimsel bilgi içermektedir. Ö:1, Ö:4, Ö:10, Ö:15,

Ö:19, Ö:20 6

5 Bazı üniteler güncel bilgi içermemektedir. Ö:1, Ö:5, Ö:11 Ö:13,

Ö:15 5

6 Üniteler kazanımlara uygundur. Ö:1, Ö:5, Ö:19 3

7 Üniteler soyut bilgi içermektedir. Ö:7, Ö:16 2

8 İçerik hazırlanırken bölgesel farklılıklar dikkate alınmamıştır. Ö:2 1

9 Üniteler çevre koşullarına uygun değildir. Ö:13 1

Toplam 45


yazmışlardır. Tablo 4 incelendiğinde katılımcıların 10’u, ünitelerin öğrenci seviyesine uygun

olduğunu belirtmiştirler. Bu konuda Ö:15'in görüşü şu şekildedir: "Ben ünitelerin öğrencilerin

seviyelerine uygun olduğunu düşünüyorum. Öğrenci seviyeleri gözetilerek öğretim programına bu

üniteler konulmuştur." Tabloda ikinci sırada katılımcıların 9’u tarafından, ünitelerin günlük hayatla

ilişkili olduğu belirtilmiştir. Ö:9'un görüşü şu şekildedir: "Sosyal bilgiler dersindeki üniteler günlük

yaşamla yakından ilgilidir. Günlük yaşamda kullanacakları bilgileri içermektedir." Tabloda

üçüncü sırada katılımcıların 8’i tarafından, bazı ünitelerin öğrenci seviyelerinin üstünde olduğu ve

öğretim ilkelerine göre düzenlenmediği belirtilmiştir. Ö:1'in bu konu hakkındaki görüşü şu

şekildedir: "Sosyal bilgiler dersindeki bazı ünitelerin öğrencilerin seviyesinin üstünde olduğunu

düşünüyorum. Örneğin, geçmişimi öğreniyorum ünitesinin öğrenci seviyesine uygun olmadığını

düşünüyorum. Bu üniteyi işlerken çok zorlanıyorum. Çocuklar, bu ünitedeki konuları

anlamıyorlar." Katılımcıların 6'sı, sosyal bilgiler dersi öğretim programının içeriğinin bilimsel




bilgiler içerdiğini belirtmiştirler. Nitekim Ö:10'nun bu konudaki görüşü şu şekildedir: "Sosyal

bilgiler dersindeki üniteler bilimsel bilgiler içermektedir. Öğrencilere gerçek, doğru bilgi

verilmektedir." Katılımcıların 5’i tarafından, sosyal bilgiler dersi öğretim programına ait bazı

ünitelerin güncel bilgi içermediği belirtilmiştir. Bu konuda Ö:11'in görüşü şu şekildedir:

"Geçmişimi öğreniyorum ünitesine ait bilgiler güncel değildir. Bu ünitedeki bilgilerin geçmiş

dönemlerdeki bilgilerin tekrarı olduğunu düşünüyorum. Daha tarafsız ve daha doğru bilgiler

içererek yeniden düzenlemesi gerektiğini düşünüyorum." Ayrıca katılımcılar tarafından, ünitelerin

kazanımlara uygun olduğu, ünitelerin soyut bilgi içerdiği, içeriğin hazırlanırken bölgesel

farklılıklara dikkat edilmediği ve ünitelerin çevre koşullarına göre uygun olmadığı belirtilmiştir.

Bazı katılımcıların konuyla ilgili görüşleri şu şekildedir:

"Sosyal bilgiler dersi öğretim programındaki ünitelerin kazanımlara uygun olduğunu

düşünüyorum. Kazanımlara göre üniteler hazırlanmıştır." Ö:19

"Geçmişimi öğreniyorum ünitesindeki bilgiler çok soyuttur. Bu nedenle öğrenciler bu

ünitenin konularını anlayamıyorlar. Bilgisayarı kullandım, drama yaptırdım; ancak bir türlü

çocuklara öğretemedim." Ö:7

"Sosyal bilgiler dersinin üniteleri hazırlanırken bölgesel farklılıklar dikkate alınmamıştır.

Ülkemizde farklı dine, dile, mezhebe sahip insanlar yaşamaktadır. Bu nedenle, sosyal bilgiler gibi

hayattaki farklılıkları kapsayan bir dersin, bu farklılıklar dikkate alarak düzenlenmesi gerekiyor.

Ancak bu sayede sosyal bilgiler dersinin temel amacı olan demokratik yurttaş yetiştirilebilinir."

Ö:2

"Ben sosyal bilgiler dersinin ünitelerinin öğretim ilkelerine göre düzenlendiğini

düşünmüyorum. Üniteler zor olandan başlamış, kolay olanla bitmiş. Örneğin ilk dönem işlediğimiz

geçmişimi öğreniyorum ünitesini işlemekte çok zorlandım; ancak ikinci dönem işlediğim hep

birlikte ve kurumlar, gruplar sosyal örgütleri daha kolay işledim." Ö:10

"Sosyal bilgiler dersinin ünitelerinin çevre koşullarına uygun olmadığını düşünüyorum.

Köy okulunda çalışıyorum ve sosyal bilgiler dersinin ünitelerini işlemekte güçlük çekiyorum.

Mesela kurumlar, gruplar ve sosyal örgütler ünitesi ile ilgili hiçbir etkinlik yapamadım. Bunları

çocuklara anlatmakta zorlandım. Çünkü bulunduğum ilçede, doğru dürüst bir resmi kurum, sosyal

örgüt yok." Ö:13


Uygulanması Sırasında Kullanılan Öğretmen Kılavuz Kitaplarına, Öğrenci Ders ve

Çalışma Kitaplarına İlişkin Görüşleri


uygulanması sırasında kullanılan öğretmen kılavuz kitaplarına, öğrenci ders ve çalışma kitaplarına

ilişkin görüşleri Tablo 5'te sunulmuştur.




Tablo 5. Öğretmenlerin İlkokul 4. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programının Uygulanması

Sırasında Kullanılan Öğretmen Kılavuz Kitaplarına, Öğrenci Ders ve Çalışma Kitaplarına İlişkin

Görüşleri


1 Öğrenci ders kitabındaki metinler öğrenci seviyesine uygun

değildir.

Ö:1, Ö:6, Ö:7, Ö:8, Ö:16,

Ö:17, Ö:19, Ö:20 8

2 Öğretmen kılavuz kitapları ders işlenirken öğretmenlere

yardımcı olmaktadır.

Ö:4, Ö:10, Ö:12, Ö:13,

Ö:19, Ö:21 6

3 Öğretmen kılavuz kitabı öğretmene yardımcı olmamaktadır. Ö:1, Ö:2, Ö:7, Ö:16, Ö:17 5

4 Ders ve çalışma kitabındaki bazı etkinlikler öğrencilerin

seviyelerine uygun değildir. Ö:1, Ö:3, Ö:5, Ö:8, Ö:13 5

5 Ders kitabı açık ve anlaşılır bir dille yazılmıştır. Ö:3, Ö:11, Ö:12 Ö:18 4

6 Öğrenci çalışma ve ders kitaplarındaki etkinlikleri

yetiştirememekteyim. Ö:6, Ö:13, Ö:15 3

7 Öğrenci çalışma kitabı kullanışlı değildir. Ö:1, Ö:9 2

8 Ders kitabındaki metinler soyut bilgi içermektedir. Ö:7, Ö:16 2

9 Ders kitabındaki metinler günlük hayatla ilişkilidir. Ö:3, Ö:10 2

10 Ders ve çalışma kitaplarındaki etkinlikler öğrenci seviyesine

uygundur. Ö:14, Ö:15 2

11 Ders ve çalışma kitapları çevre koşulları dikkate alınarak

hazırlanmamıştır. Ö:5, Ö:16 2

12 Ders kitabındaki metinleri öğrenciler okuyamamaktadır. Ö:10 1

13 Ders ve çalışma kitaplarındaki bazı etkinliklere ait görseller

öğrenci seviyelerine uygun değildir. Ö:1 1

Toplam 43


yazmışlardır. Tablo 5 incelendiğinde katılımcıların 8’i, öğrenci ders kitabındaki metinlerin öğrenci

seviyesine uygun olmadığını belirtmiştirler. Bu konuda Ö:16'nın görüşü şu şekildedir: "Sosyal

bilgiler ders kitabındaki metinler tamamen bir faciadır. Metinler, kesinlikle öğrenci seviyeleri,

gelişim özellikleri düşünülerek hazırlanmamış. Dördüncü sınıf öğrencileri somut işlemler

dönemindedir, oysaki ders kitabındaki metinler soyut işlemler dönemi çocuklarına göre

hazırlanmış." Tabloda ikinci sırada katılımcıların 6’sı tarafından, öğretmen kılavuz kitapları ders

işlenirken öğretmenlere yardımcı olduğu belirtilmiştir. Ö:13'ün görüşü şu şekildedir: "Bizlere

verilen öğretmen kılavuz kitapları dersin nasıl işlenmesi hakkında bilgi verdiğinden, dersin

işlenmesinde oldukça yardımcı olduğunu düşünüyorum." Buna karşın tabloda üçüncü sırada

katılımcıların 5’i tarafından, öğretmen kılavuz kitaplarının kendilerine yardımcı olmadığını

belirtilmiştir. Nitekim Ö:17 "Ben öğretmen kılavuzunun yardımcı olmadığını düşünüyorum. Tüm

etkinlikleri aynı düzen içerisinde vermiş. Derste kullanabileceğin farklı etkinlikler kitapta yok. Bu

nedenle dersi işlerken kılavuz kitabı pek kullanmıyorum." şeklinde görüş belirtmiştir. Katılımcıların

5'i, çalışma kitabındaki bazı etkinliklerin öğrencilerin seviyelerine uygun olmadığını belirtmiştirler.

Bu konu hakkında Ö:5'in görüşü şu şekildedir: "Çalışma ve ders kitaplarındaki bazı etkinlikler

öğrencilerin seviyelerine uygun değildir. Öğrenciler bu etkinlikleri yapamamaktadırlar." Ancak 2

katılımcı tarafından, ders ve çalışma kitaplarının öğrencilerin seviyelerine uygun olduğu

belirtilmiştir. Ö:14'ün görüşü şu şekildedir: "Öğrenci çalışma ve ders kitaplarındaki etkinliklerin

öğrencilerin seviyelerine uygun olarak hazırlandığını düşünüyorum." Katılımcılardan 4’ü, ders

kitabının açık ve anlaşılır bir dille yazıldığını belirtmiştirler. Ö:12'nin görüşü şu şekildedir: "Ders

kitabı, öğrencilerin seviyelerine uygun, açık ve anlaşılır bir diller yazılmıştır." Ayrıca katılımcılar

tarafından, öğrenci çalışma ve ders kitaplarındaki etkinlikleri yetiştiremedikleri, öğrenci çalışma

kitabının kullanışlı olmadığı, ders kitabındaki metinlerin soyut bilgi içerdiği, ders kitabındaki

metinlerin günlük hayatla ilişkili olduğu, ders ve çalışma kitaplarının çevre koşulları dikkate




alınarak hazırlanmadığı, ders kitabındaki metinleri öğrencilerin okuyamadıkları ile ders ve çalışma

kitaplarındaki bazı etkinliklere ait görsellerin öğrenci seviyelerine uygun olmadığı belirtilmiştir.

Bazı katılımcıların konu ile ilgili görüşleri şu şekildedir:

"Öğrenci ders ve çalışma kitaplarında o kadar fazla etkinlik var ki, bu etkinlikleri

yetiştirmekte güçlük çekiyorum." Ö:6

"Öğrenci çalışma kitabının kullanışlı olmadığını düşünüyorum." Ö:9

"Ben en çok ders kitabındaki metinlerden şikâyetçiyim. Metinlerin çoğu soyut bilgi

içermektedir. Bu nedenle öğrencilerin konuyu anlamaları zorlaşmaktadır." Ö:7

"Sosyal bilgiler ders kitabındaki metinlerin çoğu öğrencilerin günlük hayatlarında

karşılaşabilecekleri türden bilgiler içermektedir. Bu da, öğrencilerin konuları daha iyi kavrayıp

öğrenmelerini sağlıyor." Ö:10

"Ben köy okulunda çalışıyorum. Bu nedenle öğrencilerin çevre koşulları çok sınırlı. Sosyal

bilgiler ders ve çalışma kitaplarına baktığımızda öğrencilerin yaşadıkları çevre koşullarının

dikkate alınarak hazırlanmadığını görüyoruz. Ders ve çalışma kitaplarındaki etkinlikler bizim

çevre koşullarımızla uzaktan yakından ilgili değil. Her şey havada kalıyor." Ö:16

"Sosyal bilgiler ders kitabındaki metinlerin yazıları oldukça küçük puntolu yazılmıştır. Bu

nedenle öğrencilerim bu metinleri okuyamamaktadırlar." Ö:10

"Öğrenci çalışma ve ders kitaplarındaki bazı etkinliklere ait görsellerin öğrencilerin

seviyelerine uygun olmadığını düşünüyorum. Sanki ortaokul öğrenciler düşünülerek hazırlanmış.

Oldukça soyut anlamlar içeren resimlerle karşılaşıyoruz." Ö:1


Öğrenme-Öğretme Sürecine İlişkin Görüşleri

Öğretmenlerin ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programının öğrenme-

öğretme sürecine ilişkin görüşleri Tablo 6'da verilmiştir.

Tablo 6. Öğretmenlerin İlkokul 4. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programının Öğrenme-

Öğretme Sürecine İlişkin Görüşleri


1 Öğrenme-öğretme sürecinde kullanabileceğim araç-gereçler

yetersizdir.

Ö:1, Ö:3, Ö:6, Ö:8,

Ö:17, Ö:18, Ö:20, Ö:21 8

2 Öğretmen merkezli (düz anlatım, soru cevap gibi.) yöntem ve

teknikler kullanıyorum.

Ö:9, Ö:11, Ö:12, Ö:13,

Ö:16, Ö:21 6

3 Öğrencilerin seviyelerini göz önünde bulundurarak yöntem ve

teknikler seçiyorum.

Ö:1, Ö:3, Ö:4, Ö:10,

Ö:19 5

4 Öğrenciyi aktif kılan yöntem ve teknikleri (drama, kubaşık

öğrenme, beyin fırtınası, proje gibi) kullanıyorum Ö:1, Ö:7, Ö:15 3

5 Öğrenme-öğretme sürecinde daha çok görsel etkinlikler

düzenliyorum. Ö:5, Ö:9, Ö:19 3

6 Teknolojik araç gereçleri kullanıyorum. Ö:5, Ö:7, Ö:14 3

7 Öğretim ortamı öğrenci merkezli yöntem ve tekniklerin

uygulanmasına uygun değil. Ö:2, Ö:8 2

Toplam 30


yazmışlardır. Tablo 6 incelendiğinde katılımcıların 8’i, öğrenme-öğretme sürecinde

kullanabilecekleri araç-gereçlerin yetersiz olduğunu belirtmiştirler. Ö:18'in bu konu hakkında

görüşü şu şekildedir: "Sosyal bilgiler dersini işlerken kullanabileceğim pek bir araç-gereç yoktur.




Sadece haritam var sınıfımda, Bir tek onu kullanabiliyorum. Bu da, dersi etkili bir şekilde işlememe

neden oluyor." Tabloda ikinci sırada katılımcıların 6’sı tarafından, sosyal bilgiler dersinin

öğrenme-öğretme sürecinde öğretmen merkezli yöntem ve tekniklerin kullanıldıkları belirtilmiştir.

Bu konuda Ö:16'nın görüşü şu şekildedir: "Dersi işlerken daha çok anlatım ve soru cevap

yöntemini kullanıyorum." Buna karşın tabloda dördüncü sırada katılımcılardan 3’ü tarafından,

sosyal bilgiler dersinin öğrenme-öğretme sürecinde öğrenciyi aktif kılan yöntem ve tekniklerin

kullanıldığı belirtilmiştir. Ö:11'in görüşü "Sosyal bilgiler dersinde daha çok öğrenci merkezli,

drama, beyin fırtınası, tartışma gibi, yöntem ve teknikler kullanıyorum. Bu yöntem ve teknikler

sayesinde ders daha eğlenceli geçiyor ve öğrenciler daha iyi öğreniyor." Katılımcıların 5'i, yöntem

ve teknikleri seçerlerken öğrencilerin seviyelerini göz önünde bulundurduklarını belirtmişlerdir.

Ö:3'ün görüşü şu şekildedir: "Ben sosyal bilgiler dersinde yöntem ve teknikleri, öğrencilerimin

seviyelerini göz önünde bulundurarak seçiyorum. Onların seviyelerine göre dersi işlediğim

takdirde, ders daha iyi geçiyor." Bazı katılımcılar tarafından (f:3), sosyal bilgiler dersinin öğrenme-

öğretme sürecinde daha çok görsel etkinliklerin kullanıldığı belirtilmiştir. Ö:19'un görüşü şu

şekildedir: "Sosyal bilgiler dersinin öğrenme öğretme sürecinde, etkili bir öğretimi gerçekleştirmek

için daha çok görsel etkinliler yapmaktayım. Görsel etkinlikler sayesinde öğrenciler daha iyi

öğrenmektedirler ve derse daha çok katılmaktadırlar." Katılımcıların 3’ü tarafından, teknolojik

araç-gereçlerinde öğrenme-öğretme sürecinde kullanıldığı belirtilmiştir. Bu konuda Ö:7'nin görüşü

şu şekildedir: "Sınıfımda projeksiyon cihazı bulunmaktadır. Sosyal bilgiler dersini işlerken bu

cihazdan oldukça yararlanıyorum. Bu sayede öğrenciler derse daha aktif katılıyorlar ve ders daha

eğlenceli bir şekilde geçiyor." Katılımcıların 2’si tarafından, öğretim ortamının öğrenci merkezli

yöntem ve tekniklerin uygulanmasına uygun olmadığı belirtilmiştir. Bu konuda Ö:8'in görüşü şu

şekildedir: "Çalıştığım okul köy okulu. Bu nedenle pek koşullarım iyi değil. Sınıfımın koşulları da

sosyal bilgiler dersinde uygulanması gereken öğrenci merkezli yöntem ve tekniklere uygun değil."


Değerlendirme Boyutuna İlişkin Görüşleri


değerlendirme boyutuna ilişkin görüşleri Tablo 7'de verilmiştir.

Tablo 7. Öğretmenlerin İlkokul 4. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programının Değerlendirme

Boyutuna İlişkin Görüşleri


1 Geleneksel ölçme-değerlendirme araçlarını (yazılı, sözlü,

çoktan seçmeli test gibi) kullanıyorum.

Ö:2, Ö:3, Ö:4, Ö:5, Ö:6, Ö:7,

Ö:8, Ö:9, Ö:11, Ö:12, Ö:13,

Ö:16, Ö:18, Ö:21

14

2 Tamamlayıcı ölçme-değerlendirme araçlarını (performans,

proje ölçeği, portfolyo gibi.) kullanıyorum.

Ö:1, Ö:9, Ö:10, Ö:14, Ö:19,

Ö:20 6

3 Ölçme-değerlendirme araçlarının öğrencilerin seviyelerine

uygun olmasına dikkat ederim. Ö:1, Ö:10, Ö:12 3

4 Kullandığım ölçme-değerlendirme araçları öğrencilerin

eksikliklerini belirlemektedir. Ö:3, Ö:5, Ö:15 3

5 Ölçme-değerlendirme araçlarını belirlerken sınıfın

koşullarına dikkat ederim. Ö:1, Ö:10 2

6 Öğretim programındaki ölçme-değerlendirme araçları

öğrencileri çok boyutlu değerlendirmektedir. Ö:1, Ö:17 2

7 Ölçme-değerlendirme araçlarını belirlerken zamanı göz

önünde bulundururum. Ö:1 1

Toplam 31





yazmışlardır. Tablo 7 incelendiğinde katılımcıların 14’ü, sosyal bilgiler dersinde geleneksel ölçme-

değerlendirme araçlarını kullandıklarını belirtmiştirler. Bu konuda Ö:11'in görüşü şu şekildedir:

"Sosyal bilgiler dersinde daha çok yazılı yapıyorum. Öğrencileri bu şekilde değerlendiriyorum."

Ö:18'in görüşü ise şu şekildedir: "Ben sosyal bilgiler dersinde öğrencileri değerlendirmek için

çoğunlukla yazılı ve sözlüyü kullanıyorum. Ancak bu iki araçla da öğrencileri iyi bir şekilde

değerlendirmediğimi biliyorum." Buna karşın tabloda ikinci sırada katılımcıların 6’sı tarafından,

sosyal bilgiler dersinde tamamlayıcı ölçme-değerlendirme araçlarının kullanıldığı belirtilmiştir.

Ö:14'ün görüşü şu şekildedir: "Sosyal bilgiler dersinde performans, ürün dosyası gibi programında

önerdiği ölçme-değerlendirme araçlarını kullanıyorum. Bu sayede öğrencileri daha iyi

değerlendirebiliyorum." Tabloda üçüncü sırada katılımcıların 3’ü, sosyal bilgiler dersinde

kullandıkları ölçme-değerlendirme araçlarını belirlerlerken öğrencilerin seviyelerine uygun

olmalarında dikkat ettiklerini belirtmiştirler. Bu konuda Ö:1'in görüşü şu şekildedir: "Ben bu derste

kullanacağım ölçme-değerlendirme araçlarını belirlerken öğrencilerimin seviyelerine uyup

uymadığına dikkat ederim. Aksi takdirde çok iyi sonuçlar alamayabilirim." Tabloda katılımcıların

3’ü, sosyal bilgiler dersinde kullandıkları ölçme-değerlendirme araçları sayesinde öğrencilerin

eksikliklerini belirleyebildiklerini belirtmiştirler. Bu konu hakkında Ö:15'in görüşü şu şekildedir:

"Sosyal bilgiler dersinde kullandığım ölçme-değerlendirme araçları sayesinde öğrencilerin eksik

oldukları yerleri belirleyebiliyorum ve daha sonra bu eksiklikleri gidermek için çalışmalar

yapıyorum." Katılımcılardan 2’si, ölçme-değerlendirme araçları belirlenirken sınıfın koşullarını da

dikkate aldıklarını belirtmiştirler. Nitekim Ö:10'nun görüşü şu şekildedir: "Sosyal bilgiler dersinde,

ölçme-değerlendirme araçlarını sınıfımda uygulayabileceğim şekilde belirlerim. Örneğin bir

performans görevini yaparken sınıfımın koşullarını dikkate alarak yaptırırım." Katılımcıların 2’si

tarafından, sosyal bilgiler dersi öğretim programındaki ölçme-değerlendirme araçlarının öğrencileri

çok boyutlu değerlendirdiği belirtilmiştir. Ö:17'nin görüşü "Sosyal bilgiler dersi öğretim

programının önerdiği ölçme-değerlendirme araçları öğrencilerin tutumlarını, yeteneklerini,

becerilerini, bilgilerini değerlendirmektedir." şeklindedir. Yalnızca 1 katılımcı tarafından, ölçme-

değerlendirme araçlarını belirlerken zamanı göz önünde bulundurduğu belirtilmiştir. Bu konuda

Ö:1'in görüşü şu şekildedir: "Ben sosyal bilgiler dersinde ölçme ve değerlendirme araçlarını

belirlerken zamana dikkat ederim. Kısa bir zamanda gerçekleştirilebilecek ölçme-değerlendirme

araçlarını kullanmayı tercih ederim."


Daha Etkili ve Verimli Olabilmesine İlişkin Görüşleri ve Önerileri


değerlendirme boyutuna ilişkin görüşleri Tablo 8'de verilmiştir.

Tablo 8. Öğretmenlerin İlkokul 4. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programının Daha Etkili

Verimli Olabilmesine İlişkin Görüşleri ve Önerileri


1 Araç-gereç temin edilmeli.

Ö:1, Ö:2, Ö:5, Ö:6, Ö:8,

Ö:10, Ö:12, Ö:16, Ö:17,

Ö:19, Ö:20

11

2 Öğretim programı gözden geçirilmeli. Ö:2, Ö:3, Ö:5, Ö:9 Ö:16 5

3 Öğrenci ders ve çalışma kitapları çevre koşulları göz önünde

bulundurularak hazırlanmalı. Ö:3, Ö:7, Ö:16, Ö:21 4

4 Ders kitabındaki metinler kısa olmalı. Ö:3, Ö:7, Ö:9 3

5 Öğrenci ders ve çalışma kitapları öğrencilerin seviyelerine göre

hazırlanmalı. Ö:7, Ö:14, Ö:18 3

6 Dersin etkililiğini arttırmak için il/ilçe idareleri tarafından Ö:1, Ö:10 2




okullara destek sağlanılmalı.

7 Ders saati arttırılmalı. Ö:6, Ö:17 2

8 Ders kitapları bilimsel ve güncel bilgiler içermeli. Ö:11, Ö:15 2

9 Tarihi mekanlara geziler düzenlenmeli. Ö:13, Ö:20 2

10 Velilerle işbirliği yapılmalı. Ö:19, Ö:21 2

11 Sosyal bilgiler dersi için ayrı bir derslik oluşturulmalı. Ö:1 1

Toplam 37


yazmışlardır. Tablo 8 incelendiğinde katılımcıların 11’i, araç-gereç temin edilmesine yönelik öneri

geliştirmişler. Ö:20‘nin görüşü şu şekildedir: “Sosyal bilgiler dersinin etkili olabilmesi için

okullara bu derste kullanılabilecek araç-gereçler temin edilmeli.” Tabloda ikinci sırada

katılımcıların 5’i tarafından, sosyal bilgiler dersi öğretim programının gözden geçirilmesine

yönelik öneri geliştirilmiştir. Bu konuda Ö:16’nın görüşü şu şekildedir: “Bence sosyal bilgiler

programı Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından incelenip gözden geçirilmelidir. Eksik veya

yanlış tarafları düzeltilmelidir.” Tabloda üçüncü sırada katılımcıların 4’ü tarafından, öğrenci ders

ve çalışma kitapları çevre koşulları göz önünde bulundurularak hazırlanmalı önerisi geliştirilmiştir.

Nitekim Ö:7’nin görüşü şu şekildedir: “Ben sosyal bilgiler dersinde en çok ders ve çalışma

kitaplarının çevre koşullarına uygun olmamasından dolayı sorun yaşıyorum. Bu nedenle, sosyal

bilgiler ders ve çalışma kitapları çevre koşulları düşünülerek hazırlanmalıdır.” Tabloda

katılımcılardan 3’ü tarafından, ders kitabındaki metinlerin kısa olması gerektiğine yönelik öneri

getirilmiştir. Ö:9’un görüşü “Ders kitabındaki metinler oldukça uzundur. Bence bu metinler

kısaltılmalı.” Katılımcıların 3'ü, öğrenci ders ve çalışma kitapları öğrencilerin seviyelerine göre

hazırlanması gerektiği önerisini geliştirmiştirler. Bu konuda Ö:18’in görüşü şu şekildedir:

“Öğrenci ders ve çalışma kitapları kesinlikle öğrencilerin seviyeleri düşünülerek hazırlanmalıdır.”

Ayrıca katılımcılar tarafından, dersin etkililiğini arttırmak için il/ilçe idareleri tarafından okullara

destek sağlanılmalı, ders saati arttırılmalı, ders kitapları bilimsel ve güncel bilgiler içermeli, tarihi

mekânlara geziler düzenlenmeli, velilerle işbirliği yapılmalı ve sosyal bilgiler dersi için ayrı bir

derslik oluşturulmalı önerileri geliştirilmiştir. Bazı katılımcıların konu ile ilgili görüşleri ise şu

şekildedir:

“Sosyal bilgiler dersi daha çok tarihi mekânlarla çevreyle ilgili konuları kapsamaktadır.

Bundan dolayı öğrencilerimi çevremizde bulunan resmi kurumlara, müzeye ve tarihi mekânlara

götürmek istiyorum; ancak okulumuzun bütçesi olmadığından bunu yapamıyorum. Bence bu

konuda il veya ilçe idarecileri okullara destek olmalıdır.” Ö:10

“Ben sosyal bilgiler ders saatini yetersiz buluyorum. Bu nedenle, ders saati arttırılmalı.”

Ö:6

“Ders kitaplarındaki metinler güncel ve bilimsel bilgiler içermelidir. Öğrencilere doğru

bilgi ve günlük hayatlarında kullanabilecekleri bilgiler öğretirsek daha faydalı oluruz.” Ö:11

“Bence okulların imkanları dahilinde, sosyal bilgiler dersinin daha etkili bir şekilde

işlemek istiyorsak, tarihi mekanlara geziler düzenlenilmeli” Ö:13

“Sosyal bilgiler dersini işlerken velilerden yardım alınmalı.” Ö:19

“Bence okullarda sosyal bilgiler dersine yönelik ayrı bir derslik oluşturulmalı.” Ö:1

Sonuç, Tartışma ve Öneriler

2005-2006 eğitim-öğretim yılından itibaren ilkokullarda öğretim programlarında

yapılandırmacı yaklaşıma dayalı olarak değişiklikler yapılmıştır. İlkokul dördüncü sınıf sosyal




bilgiler dersi öğretim programı da, bu yaklaşıma dayalı olarak değiştirilmiştir. Bu araştırmada,

ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programının öğretmen görüşleri doğrultusunda

değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın sonuçları öğretmenlerin ilkokul dördüncü sınıf

sosyal bilgiler dersi öğretim programına yönelik “öğrencilerin öğrenmesine ve öğretime olan

katkılarına ilişkin görüşleri, kazanımlarına ilişkin görüşleri, içeriğine ilişkin görüşleri, uygulama

sürecinde kullanılan öğretmen kılavuz kitabı, ders kitabı ve öğrenci çalışma kitabına ilişkin

görüşleri, öğrenme-öğretme sürecine ilişkin görüşleri, değerlendirme boyutuna ilişkin görüşleri,

daha etkili ve verimli olabilmesine ilişkin görüş ve önerileri" olmak üzere yedi başlık altında ele

alınıp incelenmiştir.

Öğretmenlerin ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programının öğrencilerin

öğrenmesine ve öğretime olan katkılarına ilişkin görüşleri başlığı altında; öğretmenlerin çoğu,

öğrencilerin sosyal bilgiler dersinde günlük hayatta kullanacakları pratik bilgiler kazandığını

belirtmiştirler. Sosyal bilgiler dersi öğretim programında yer alan “Yaşadığımız Yer”, “Üretimden

Tüketime”, “İyi ki Var” gibi üniteler öğrencilerin günlük yaşamlarında kullanacakları bilgileri

içermektedir. Bu nedenle, öğretmenlerin böyle bir görüş belirttikleri düşünülmektedir.

Öğretmenler, sosyal bilgiler dersinin öğrencilerin iyi bir yurttaş olmalarını sağladığını

belirtmiştirler. 1739 sayılı Türk Milli Eğitim Temel Kanunu'nda, öğrencilerin iyi bir yurttaş olarak

yetiştirilmesi gerektiği belirtilmiştir. İlkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programı

da, öğrencilerin iyi bir yurttaş olabilmeleri için düzenlenmiş ve bu doğrultuda öğretim programının

vizyonu belirlenmiştir (MEB, 2005). Bu nedenle öğretmenlerin böyle bir görüş belirttikleri

söylenebilir. Öğretmenler, öğrencilerin çevrelerindeki kaynakları daha dikkatli kullanmalarını ve

çevreye karşı daha duyarlı olmalarını öğrendiklerini belirtmiştirler. İlkokul sosyal bilgiler dersinin

amaçlarından birisi de öğrencilerin çevrelerine daha duyarlı olmalarını ve çevrelerindeki kaynakları

daha dikkatli kullanmalarını sağlamaktır. Bu amacı geçekleştirmek için ilkokul sosyal bilgiler dersi

öğretim programında çevre ile ilgili kazanımlar ve üniteler yer almaktadır. Buna dayalı olarak

öğretmenlerin böyle bir görüş belirttikleri söylenebilir. Öğretmenler tarafından, sosyal bilgiler dersi

sayesinde öğrencilerin ülkelerini tanıdıkları belirtilmiştir. İlkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler

dersi öğretim programında (MEB, 2005) yer alan yaşadığımız yer ünitesi sayesinde öğrenciler

yaşadıkları çevreden yola çıkarak ülkemiz ile ilgili bilgiler edinmektedir. Bundan dolayı,

öğretmenler tarafından böyle bir görüş belirtildiği söylenebilir. Öğretmenler, öğrencilerin sosyal

bilgiler dersi sayesinde üst düzey düşünme becerileri kazandığını belirtmişlerdir. İlkokul sosyal

bilgiler dersi öğretim programında (MEB, 2005) öğrencilere problem çözme, eleştirel düşünme ve

yaratıcı düşünme gibi üst düzey düşünme becerilerinin kazandırılması gerektiği açıkça ifade

edilmiştir. Öğretmenler tarafından, programın istediği bu becerilerin kazandırılması gerektiği

düşünülmüş ve bu doğrultuda görüş belirtilmiştir. Güven (2008) tarafından yapılan araştırmada,

öğretmenler tarafından yeni ilköğretim programlarının öğrencilerin üst düzey düşünme becerilerini

geliştirdikleri belirtilmiştir. Öğretmenler, sosyal bilgiler dersinde öğrencilerin çevrelerindeki

olayları daha iyi algıladıklarını belirtmiştirler. İlkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim

programında, öğrencilerin yaşadıkları çevreyi kapsayan kazanımlar yer almaktadır. Bu kazanımlar

sayesinde, öğrencilere yakın çevrelerindeki olayları daha iyi algılamaları kazandırılmaya

çalışılmaktadır. Bu nedenle öğretmenlerin böyle bir görüş belirttikleri söylenebilinir. Ayrıca

öğretmenler tarafından, öğrencilerin sosyal bilgiler dersi sayesinde tarih bilinci kazandıkları ve

kültürel özelliklerini tanıdıkları, çevrelerindeki kurum, kuruluş, sosyal örgütler vb. tanıdıkları ve

kendi fiziksel özelliklerini tanıdıkları belirtilmiştir.


kazanımlarına ilişkin görüşleri başlığı altında; öğretmenlerin çoğu, bazı ünitelere ait kazanımların

öğrenci seviyelerinin üstünde olduğunu belirtmişlerdir. Ancak bazı öğretmenler, kazanımların

öğrenci seviyelerine uygun olduğunu belirtmiştirler. Bu da, araştırmamızın ilgi çekici bir sonucu




olarak karşımıza çıkmaktadır. Öğretim programlarının kazanımları, öğrencilerin seviyeleri göz

önünde bulundurularak hazırlanması gerekmektedir. Aksi takdirde bu kazanımların

kazandırılmasında sorunlar yaşanabilir ve öğretim programının amaçları gerçekleşmeyebilir.

Araştırmamızda öğretmenlerin çoğu tarafından, ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim

programına ait bazı ünitelerin kazanımlarının öğrenci seviyelerine uygun olmadığının belirtilmesi

öğretim programının büyük bir eksikliği olarak değerlendirilmektedir. Bu durumun, öğretim

programının uygulanması esnasında sorunlara neden olacağını düşündürmektedir. Yapılan bazı

çalışmalar incelendiğinde (Fettahoğlu, 2011; Yılmaz, 2011), öğretmenler tarafından sosyal bilgiler

dersi öğretim programının kazanımlarının öğrenci seviyelerine uygun olduğu belirtilmiştir.

Öğretmenler, kazanımların öğrencilerin günlük yaşamlarıyla ilgili olduğunu belirtmiştirler. Sosyal

bilgiler dersi, günlük yaşamdaki olayları kapsayan bir derstir. Bu nedenle, sosyal bilgiler dersi

öğretim programı kazanımlarının günlük yaşamla ilişkili olması büyük önem taşımaktadır. Bahar,

Özkaya ve Birol (2011) tarafından yapılan araştırmada da, öğretmenler tarafından dördüncü sınıf

sosyal bilgiler dersi öğretim programındaki kazanımların öğrencilerin günlük hayatlarıyla ilişkili

olduğu belirtilmiştir. Bu sonuç, araştırmamızla paralellik göstermektedir. Ancak araştırmada iki

öğretmen tarafından, kazanımların öğrencilerin günlük yaşamlarıyla ilgili olmadığı belirtilmiştir.

Bu, araştırmamızın dikkat çekici sonuçlarından birisidir. Öğretmenler, kazanımların sayısının fazla

olduğunu belirtmiştirler. Öğretmenlerin, ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim

programının kazanımlarını yetiştirmede sorun yaşadıklarından dolayı böyle bir görüş belirttikleri

düşünülmektedir. Buna karşın bazı öğretmenler tarafından kazanım sayılarının yeterli olduğu

belirtilmiştir. Öğretmeler tarafından kazanımların açık ve anlaşılır olduğu belirtilmiştir. Öğretim

programları hazırlanırken, kazanımların açık ve anlaşılır bir şekilde hazırlanması gerekmektedir.

Hazırlanan kazanımların açık ve anlaşılır olması kazanımların doğru bir şekilde anlaşılmasını

sağlayacak ve bu kazanımların öğrencilere kazandırılmasını kolaylaştıracaktır. Bahar, Özkaya ve

Birol (2011) tarafından yapılan araştırmada da, öğretmenler tarafından dördüncü sınıf sosyal

bilgiler dersi öğretim programındaki kazanımların açık ve anlaşılır olduğu belirtilmiştir. Buna

karşın bir öğretmen tarafından kazanımların açık ve anlaşılır olmadığı belirtilmiştir. Bazı

öğretmenler, sosyal bilgiler dersi öğretim programının bölgesel farklılıkları dikkate alarak

hazırlanmadığını belirtmiştirler. Ülkemiz farklı inançsal ve kültürel özelliklere sahip toplumlardan

oluşmaktadır. Bu nedenle, sosyal bilgiler gibi yaşamı temele alan bir dersin, ülkede yaşayan

insanların bu farklıklarını dikkate alarak hazırlanması gerekmektedir.

Öğretmenlerin ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programının içeriğine

ilişkin görüşleri başlığı altında; öğretmenlerin çoğu, ünitelerin öğrenci seviyesine uygun olduğunu

belirtmiştirler. İçeriğin öğrenci seviyelerine uygun olarak hazırlanması, kazanımların kolayca

kazandırılmasını sağlayabilir. Güven (2008) tarafından yapılan araştırmada, sınıf öğretmenleri yeni

ilköğretim programlarına ait içeriğin öğrenci seviyelerine uygun olduğunu belirtmiştirler.

Öğretmenler tarafından, ünitelerin günlük hayatla ilişkili olduğu belirtilmiştir. Sosyal bilgiler dersi,

günlük yaşamla yakından ilgili olduğundan, bu derste günlük hayatla ilişkili konuların yer alması

gerekmektedir. Ayrıca sosyal bilgiler dersine ait ünitelerin, öğrencilerin günlük hayatlarıyla ilişkili

olması öğrencilerin öğrenmelerine katkı sağlayabilir. Nitekim Gedik (2010) tarafından yapılan

araştırmada da, sosyal bilgiler dersinde güncel olayların yer almasının öğrencilerin öğrenmelerine

katkı sağladığı ve kalıcılığı arttırdığı sonucuna ulaşılmıştır. Öğretmenler tarafından, bazı ünitelerin

öğrenci seviyelerinin üstünde olduğu ve öğretim ilkelerine göre düzenlenmediği belirtilmiştir.

Sosyal bilgiler dersi öğretim programındaki bazı ünitelerin öğrenci seviyelerinin üzerinde olması,

öğrencilerin konuları öğrenememelerine neden olabilir. Ayrıca bu durum, araştırmacılar tarafından

ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programının bir eksikliği olarak

değerlendirilmektedir. Öğretmenler, sosyal bilgiler dersi öğretim programının içeriğinin bilimsel

bilgileri içerdiğini belirtmiştirler. Sosyal bilgiler dersi öğretim programı, öğrencilere günlük

hayatlarında kullanacakları birçok bilgiyi kazandırmaktadır. Bu bakımından, sosyal bilgiler dersi




öğretim programının, içeriğinde bilimsel bilgilerin yer alması önem arz etmektedir. İlkokul

dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programının bilimsel bilgiler içermesi, öğrencilerin

doğru ve güvenilir bilgileri öğrenmelerini sağlayacaktır. Öğretmeler tarafından, sosyal bilgiler dersi

öğretim programında ait bazı ünitelerin güncel bilgi içermediği belirtilmiştir. Bu da, ilkokul

dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programının bir eksikliği olarak görülmektedir. Ayrıca

öğretmenler tarafından, ünitelerin kazanımlara uygun olduğu, ünitelerin soyut bilgi içerdiği,

içeriğin hazırlanırken bölgesel farklılıklara dikkat edilmediği ve ünitelerin çevre koşullarına göre

uygun olmadığı belirtilmiştir.


uygulanması sırasında kullanılan öğretmen kılavuz kitaplarına, öğrenci ders ve çalışma kitaplarına

ilişkin görüşleri başlığı altında; öğretmenlerin çoğu, öğrenci ders kitabındaki metinlerin öğrenci

seviyesine uygun olmadığını belirtmiştirler. İlkokul dördüncü sınıf öğrencilerinin somut işlemler

döneminde olduğu genel kabul görmektedir. Bu nedenle, ilkokul sosyal bilgiler dersine ait ders

kitaplarındaki metinler seçilirken, bu öğrencilerin bilişsel gelişim özellikleri dikkate alınmalıdır.

Öğretmenler tarafından, ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler ders kitabında yer alan metinlerin, bu

özellikler dikkate alarak hazırlanmadığı belirtilmiştir. Bu durum, ders kitaplarının metinleri

hazırlanırken öğrenci seviyesine uygunluğuna yeterince dikkat edilip edilmediğine dair soru

işaretleri oluşturmaktadır. Öğretmenler tarafından, öğretmen kılavuz kitapları ders işlenirken

öğretmenlere yardımcı olduğu belirtilmiştir. Öğretmen kılavuz kitapları ders esnasında

öğretmenlere yardımcı olmak üzere hazırlanmıştır. Bu sonuç, öğretmen kılavuz kitaplarının

amacına uygun olarak kullanıldığını göstermektedir. Buna karşın bazı öğretmenler, öğretmen

kılavuz kitaplarının kendilerine yardımcı olmadığını belirtmişlerdir. Bu, araştırmamızın ilgi çekici

sonuçlarından birisidir. Öğretmenlerin böyle bir görüş belirtmelerinin nedeni olarak, öğretmen

kılavuz kitaplarının çok iyi hazırlanmamış olması ve tüm etkinlikleri aynı şekilde işleyerek

anlatmasından kaynaklandığı söylenebilir. Öğretmenler, çalışma kitabındaki bazı etkinliklerin

öğrencilerin seviyelerine uygun olmadığını belirtmiştirler. Yukarıda da belirtildiği üzere, içerik

düzenlenirken öğrencilerin seviyeleri göz önünde bulundurulmalıdır. Bu sayede, öğrencilerin

öğrenmeleri kolaylaşabilir. Ancak öğretmenler tarafından böyle bir görüşün belirtilmesi, çalışma

kitaplarının da, ders kitaplarında olduğu gibi, özensiz bir şekilde hazırlandığını düşündürmektedir.

Bu bulguya paralel olarak Görgen, Karaçelik, Kapucu ve Kaya (2008) tarafından yapılan

araştırmada, öğretmenlerin çoğu öğrenci çalışma kitaplarının yetersiz bir şekilde hazırlandığını

belirtmiştirler. Araştırmamızda iki öğretmen tarafından, ders ve çalışma kitaplarının öğrencilerin

seviyelerine uygun olduğu belirtilmiştir. Öğretmenler, ders kitabının açık ve anlaşılır bir dille

yazıldığını belirtmiştirler. Öğrencilerin konuları anlamaları için öğrenci ders kitabının açık ve

anlaşılır bir şekilde yazılması büyük bir önem arz etmektedir. Bu bakımdan, ilkokul dördüncü sınıf

sosyal bilgiler ders kitabının açık ve anlaşılır bir şekilde hazırlanması araştırmacılar tarafından

olumlu olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca öğretmenler tarafından, öğrenci çalışma ve ders

kitaplarındaki etkinlikleri yetiştiremedikleri, öğrenci çalışma kitabının kullanışlı olmadığı, ders

kitabındaki metinlerin soyut bilgi içerdiği, ders kitabındaki metinlerin günlük hayatla ilişkili

olduğu, ders ve çalışma kitaplarının çevre koşulları dikkate alınarak hazırlanmadığı, ders

kitabındaki metinleri öğrencilerin okuyamadıkları, ders ve çalışma kitaplarındaki bazı etkinliklere

ait görsellerin öğrenci seviyelerine uygun olmadığı ve çalışma kitaplarındaki bazı etkinliklerin

anlaşılır olmadığı belirtilmiştir.

Öğretmenlerin ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programının öğrenme-

öğretme sürecine ilişkin görüşleri başlığı altında; öğretmenlerin çoğu, öğrenme-öğretme sürecinde

kullanabilecekleri araç-gereçlerin yetersiz olduğunu belirtmiştirler. Etkili bir öğretimin

gerçekleşmesi için öğrenme-öğretme sürecinde araç-gereç kullanılması önem arz etmektedir.

Ayrıca öğrenme-öğretme sürecinde kullanılan araç-gereçler sayesinde öğrencilerin öğrenmelerini




kolaylaştırdığı bilinmektedir. Ancak yapılan bu çalışmada, ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler

dersinde kullanılabilecek araç-gereçlerin yetersiz olduğu sonucu ortaya çıkmıştır. Bu da, etkili bir

öğretimin yapılmamasına neden olup, öğrencilerin öğrenmelerini güçleştirebilir. Bu bulguya

paralel olarak Tarman, Ergür ve Eryıldız (2012) tarafından yapılan ve Aykaç (2007) tarafından

yapılan araştırmalarda da, sosyal bilgiler dersinde kullanılacak araç-gereçlerin yetersiz olduğu

sonucu ortaya çıkmıştır. Öğretmenler tarafından, sosyal bilgiler dersinin öğrenme-öğretme

sürecinde öğretmen merkezli yöntem ve tekniklerin kullandıkları belirtilmiştir. 2005-2006 eğitim-

öğretim yılında ilkokul öğretim programları yapılandırmacı yaklaşıma dayalı olarak değiştirilmiştir.

Bu yaklaşımda, öğrenci temele alınmakta ve öğrenme-öğretme ortamında öğrencinin aktif

kılınması gerektiği savunulmaktadır (Durmuş, 2007; Richardson, 2003). Grant (1997) ve Gibson ve

McKay (2000) tarafından yapılan çalışmalarda da, yapılandırmacı yaklaşıma dayalı olarak

öğrenme-öğretme ortamının en önemli aktörünün öğrenciler olduğu belirtilmiş ve bu nedenle

öğrenme-öğretme ortamı düzenlenirken öğrencinin etkin olacağı etkinliklerin kullanılması gerektiği

vurgulanmıştır. İlkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programında da, yapılandırmacı

yaklaşıma dayalı olarak öğrenciyi aktif kılan çağdaş öğretim yöntem ve teknikleri önerilmektedir.

Araştırmada, öğretmenler tarafından ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim

programında önerilen bu yöntem ve tekniklerin dikkate alınmadan, öğretmen merkezli geleneksel

yöntemlerin uygulanması, araştırmacılar tarafından olumsuz olarak değerlendirilmektedir. Bu

durum, öğretmenlerin sosyal bilgiler dersi öğretim programını dikkate alarak uygulamadıklarını

düşündürmektedir. Ayrıca, öğretmenlerin programın felsefesi, amacı, yapılandırmacı yaklaşımın ne

olduğu hakkında yeterli bilgilerinin olmadığını da düşündürmektedir. Ergani (2010) tarafından

yapılan araştırmada, öğretmenlerin sosyal bilgiler dersinde soru-cevap gibi geleneksel yöntem ve

teknikleri kullandıkları sonucuna ulaşılmıştır. Buna karşın bazı öğretmenler tarafından, sosyal

bilgiler dersinin öğrenme-öğretme sürecinde öğrenciyi aktif kılan yöntem ve tekniklerin

kullanıldığı belirtilmiştir. Bu sonuç, araştırmamızın dikkat çekici sonuçlarından bir diğeridir.

Öğretmenler, yöntem ve teknikleri seçerlerken öğrencilerin seviyelerini göz önünde

bulundurduklarını belirtmişlerdir. Öğrenci seviyelerinin dikkate alınarak yöntem ve tekniklerin

seçilmesi öğrencilerin öğrenmelerine katkı sağlayacaktır. Ayrıca yöntem ve tekniklerin öğrencilerin

seviyeleri göz önünde bulundurularak seçilmesi, öğrencilerin derse olan ilgi ve tutumlarını

arttırabilir ve dersin daha etkili ve eğlenceli geçmesini sağlayabilir. Bazı öğretmenler, sosyal

bilgiler dersinin öğrenme-öğretme sürecinde daha çok görsel etkinlikleri kullandıklarını

belirtmişlerdir. Yapılan çalışmalar (Hasırcı, 2005; Poyraz, Çağırgan ve Soytürk, 2012; Yazıcılar ve

Güven, 2009) incelendiğinde, görsel etkinliklere göre düzenlenmiş öğrenme-öğretme ortamının

öğrencilerin akademik başarılarını olumlu yönde etkilediği sonucuna ulaşılmıştır. Bu bakımdan,

öğrenme-öğretme sürecinde görsel etkinliklere yer verilmesi, öğrencilerin akademik başarılarını

olumlu yönde etkileyebilir. Ayrıca öğretmenler tarafından, teknolojik araç-gereçlerinde öğrenme-

öğretme sürecinde kullanıldığı ve öğretim ortamının öğrenci merkezli yöntem ve tekniklerin

uygulanmasına uygun olmadığı belirtilmiştir.


değerlendirme boyutuna ilişkin görüşleri başlığı altında; öğretmenlerin çoğu, sosyal bilgiler

dersinde geleneksel ölçme-değerlendirme araçlarını kullandıklarını belirtmiştirler. 2005-2006

eğitim-öğretim yılında yapılandırmacılık yaklaşımına dayalı olarak geliştirilen öğretim

programlarının ölçme-değerlendirme boyutunda, tamamlayıcı ölçme-değerlendirme araçlarının

kullanılması gerektiği belirtilmiştir. Öğretmenlerin büyük bir çoğunluğunun ilkokul dördüncü sınıf

sosyal bilgiler dersinde daha çok geleneksel ölçme-değerlendirme araçlarının kullandıklarını

belirtmeleri bir eksiklik olarak görülmektedir. Bu durum, öğretmenlerin, yeni ilkokul öğretim

programlarının 10 yıldan fazla uygulamada olmasına rağmen, hala tamamlayıcı ölçme-

değerlendirme araçlarını tanımadıklarını ve kullanamadıklarını düşündürmektedir. Bu bulguya

paralel olarak Şimşek (2011) tarafından yapılan araştırmada, öğretmenler tarafından daha çok




geleneksel ölçme-değerlendirme araçlarının kullanıldığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu sonuç, bizim

araştırmamızın sonucuyla paralellik göstermektedir. Aynı şekilde Duran (2013) tarafından yapılan

araştırmada da, sınıf öğretmenlerinin çoğunun tamamlayıcı ölçme-değerlendirme araçlarını

tanımadıkları ve bu yüzden derslerinde kullanamadıkları sonucuna ulaşılmıştır. Buna karşın bazı

öğretmenler tarafından, sosyal bilgiler dersinde tamamlayıcı ölçme-değerlendirme araçlarının

kullanıldığı belirtilmiştir. Bu sonuç da, araştırmamızın dikkat çekici sonuçlarından bir diğeridir.

Adanalı ve Doğanay (2010) tarafından yapılan araştırmada da, sosyal bilgiler dersinde alternatif

ölçme-değerlendirme yöntemleriyle birlikte geleneksel ölçme-değerlendirme yöntemlerinin birlikte

kullanıldığı, ancak öğretmenlerin daha çok geleneksel ölçme-değerlendirme yöntemlerini kullanma

eğiliminde oldukları sonucuna ulaşılmıştır. Öğretmenler, sosyal bilgiler dersinde kullandıkları

ölçme-değerlendirme araçlarını belirlerlerken öğrencilerin seviyelerine uygun olmalarına dikkat

ettiklerini belirtmiştirler. Öğrenci seviyelerine göre ölçme-değerlendirme araçlarının seçilmesi,

öğrencilerin daha doğru değerlendirilmelerini sağlayacaktır. Öğretmenler, sosyal bilgiler dersinde

kullandıkları ölçme-değerlendirme araçları sayesinde öğrencilerin eksikliklerini

belirleyebildiklerini belirtmişlerdir. Yeni ilkokul sosyal bilgiler dersi öğretim programının ölçme

ve değerlendirme boyutunda önerilen tamamlayıcı ölçme-değerlendirme araçları sayesinde

öğrencilerin eksiklikleri belirlenip, bu eksikliklerin giderilmesi amaçlanmaktadır. Bu nedenle,

öğretmenler tarafından böyle bir görüş belirtildiği düşünülmektedir. Öğretmenler, ölçme-

değerlendirme araçlarını belirlerlerken sınıfın koşullarını da dikkate aldıklarını belirtmiştirler.

Sınıfın koşulları dikkate alınarak ölçme-değerlendirme araçlarının belirlenmesi, öğrencilerin doğru

bir şekilde değerlendirilmelerine katkı sağlayacaktır. Öğretmenler tarafından, sosyal bilgiler dersi

öğretim programındaki ölçme-değerlendirme araçları sayesinde öğrencilerin çok boyutlu

değerlendirildiği belirtilmiştir. Yeni ilkokul öğretim programlarında önerilen tamamlayıcı ölçme-

değerlendirme araçları sayesinde öğrencilerin çok boyutlu değerlendirilmesi sağlanmaktadır. Bu

nedenle, öğretmenler tarafından böyle bir görüşün belirtildiği söylenebilir. Bu bulguya paralel

olarak, Kabapınar ve Ataman (2010) tarafından yapılan araştırmada da, sosyal bilgiler dersi

öğretim programında yer alan ölçme-değerlendirme araçlarının öğrencileri çok boyutlu

değerlendirdiği sonucuna ulaşılmıştır. Bir öğretmen, ölçme-değerlendirme araçlarını belirlerken

zamanı göz önünde bulundurduğunu belirtmiştir. Yeni ilkokul öğretim programlarında önerilen

tamamlayıcı ölçme-değerlendirme araçlarının uygulanması esnasında, en çok zaman konusunda

sorun yaşanmaktadır (Anıl ve Acar, 2008). Öğretmenler tamamlayıcı ölçme-değerlendirme

araçlarını yetiştiremedikleri için derslerinde uygulayamamaktadırlar. Bu nedenle, öğretmenin böyle

bir görüş belirttiği düşünülmektedir. Nitekim Kesten ve Özdemir (2010) tarafından yapılan

araştırmada, öğretmenler ölçme-değerlendirme araçlarını uygularlarken daha çok zaman konusunda

sorun yaşadıklarını ve bu nedenle zamanı dikkate alarak ölçme-değerlendirme araçlarını

kullandıklarını belirtmişlerdir.

Öğretmenlerin ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programının daha etkili

ve verimli olabilmesine ilişkin görüşleri ve önerileri başlığı altında; öğretmenlerin çoğu, araç-gereç

temin edilmesine yönelik öneri geliştirmişler. Öğretmenler tarafından, öğrenme-öğretme sürecinde

daha çok araç-gereç yetersizliğinden dolayı sorun yaşandığı yukarıda belirtilmiştir. Bu soruna

dayalı olarak öğretmenlerin böyle bir öneri geliştirdikleri düşünülmektedir. Öğretmenler tarafından,

sosyal bilgiler dersi öğretim programının gözden geçirilmesine yönelik öneri geliştirilmiştir. Bu

öneride, öğretmenlerin dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programını eksik bulduklarını

göstermektedir. Öğretmenler tarafından, öğrenci ders ve çalışma kitapları çevre koşulları göz

önünde bulundurularak hazırlanmalı önerisi geliştirilmiştir. Öğretmenler tarafından, öğrenci ders ve

çalışma kitaplarının çevre koşullarına göre hazırlanmadığı yukarıda belirtilmiştir. Bu sonuca dayalı

olarak öğretmenler tarafından böyle bir önerinin geliştirildiği düşünülmektedir. Öğretmenler

tarafından, ders kitabındaki metinlerin kısa olmalı, öğrenci ders ve çalışma kitapları öğrencilerin

seviyelerine göre hazırlanmalı, dersin etkiliğini arttırmak için il/ilçe idareleri tarafından okullara




destek sağlanılmalı, ders saati arttırılmalı, ders kitapları bilimsel ve güncel bilgiler içermeli, tarihi

mekanlara geziler düzenlenmeli, velilerle işbirliği yapılmalı ve sosyal bilgiler dersi için ayrı bir

derslik oluşturulmalı önerileri geliştirilmiştir.

Araştırmanın sonuçlarına dayalı olarak aşağıdaki öneriler geliştirilmiştir:

1. İlkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programının kazanımları gözden

geçirilip öğrenci gelişim özellikleri, çevre koşulları ve okulların imkânları göz önüne alınarak

yeniden düzenlenmelidir.

2. İlkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersine yönelik hazırlanan ders ve çalışma

kitaplarının öğrenci seviyelerine uygun hazırlanması yararlı olacaktır.

3. İlkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programında yer alan etkinliklerin

öğrenci gelişim özellikleri dikkate alınarak düzenlenmesi programın uygulanabilirliğine katkı

sağlayacaktır.

4. İlkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programının ölçme-değerlendirme

boyutu ile ilgili öğretmenlerin bilgilendirilmesi yararlı olacaktır.

5. İlkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programının etkili bir şekilde

uygulanabilmesi için il ve ilçe idarecileri tarafından okulların ihtiyaçları karşılanmalıdır.

6. Bu dersin etkili ve verimli bir şekilde uygulanması için öğretmen-veli işbirliğine önem

verilmelidir.

7. İlkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersinde kullanılabilecek eğitim araç-gereçleri

Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü tarafından temin edilip bu okullara gönderilmelidir.

8. Öğretim programları ile ilgili öğrencilerin, velilerin ve yöneticilerin görüşlerini almaya

yönelik araştırmaların yapılması program geliştirme çalışmalarına katkı sağlayacaktır.

KAYNAKÇA

ADANALI, K. ve DOĞANAY, A. (2010). Beşinci Sınıf Sosyal Bilgiler Öğretiminin Alternatif

Ölçme-Değerlendirme Etkinlikleri Açısından Değerlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19 (1), 271-292.

AKHAN, N.E. ve DEMİRERZEN, S. (2013). İlköğretim Öğrencilerinin Sosyal Bilgiler Dersinde

Gördükleri Meslek Seçimi Konularındaki Değerleri Kazanma Düzeyleri. TURKISH

STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish

or Turkic-, ISSN: 1308-2140, Volume 8/3, Winter 2013, www.turkishstudies.net, DOI

Number: 10.7827/TurkishStudies.4564, p.1-15.

ANIL, D. ve ACAR, M. (2008). Sınıf Öğretmenlerinin Ölçme-Değerlendirme Sürecinde

Karşılaştıkları Sorunlara İlişkin Görüşleri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Dergisi, 5 (2), 44-61.

AYKAÇ, N. (2007). İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi Eğitim-Öğretim Programına Yönelik

Öğretmen Görüşleri, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (22), 46-73.

BAHAR, H.H., ÖZKAYA, F. ve BİROL, N. (2011). 4. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim

Programı Hakkında Öğretmen Görüşlerinin Değerlendirilmesi (Erzincan Örneği). Erzincan

Eğitim Fakültesi Dergisi, 13 (1), 1-23.




CRESWELL, J. W. and MILLER, D.N. (2000). Determining Validity in Qualitative Inquiry.

Theory Into Practice. 39 (3), 124- 130.

CRESWELL, J. W. (2007). Qualitative Inquiry & Research Design: Choosing Among Five

Traditions. California: SAGE.

ÇELİKKAYA, T. (2011). Sosyal Bilgiler Programında Yer Alan Becerilerin Kazandırılma

Düzeyi:Öğretmen Görüşleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 19 (3), 969-990.

DURAN, A. (2013). Sınıf Öğretmenlerinin Sosyal Bilgiler Dersinde Kullandıkları Alternatif

Ölçme-Değerlendirme Tekniklerine İlişkin Öğretmen Görüşlerinin Değerlendirilmesi.

Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü, Hatay.

DURMUŞ, S. (2007). Oluşturmacılık: Teori Perspektifler Ve Uygulama. Ankara: Nobel

Yayıncılık.

ERGANİ, K. (2010). İlköğretim 4 ve 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Yöntem ve Teknikleri

ile Materyal Kullanımına İlişkin Öğretmen Görüşleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi,

Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.

FETTAHOĞLU, B. (2011). 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim Programının Öğretmen Görüşlerine

Göre Değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzincan Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzincan.

FITZPATRICK, J. L., SANDERS, J. R., and WORTHEN, B. R. (2004). Program Evaluation:

Alternative Approaches And Practical Guidelines. Boston: Pearson Education INC

GEDİK, H. (2010). Güncel Olayların İlköğretim Sosyal Bilgiler Derslerinde Kullanımı ve Öğrenci

Görüşleri. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11 (2), 97-118.

GIBSON, S. ve McKAY, R. (2001). What Constructivist Theory And Brain Research May Offer

Social Studies. Canada’s National Social Studies Journal. 35 (4). http://www.quasar.

ualberta.ca/css/Css_35_4/index35_4.htm adresinden 20/04/2014 tarihinde ulaşılmıştır.

GÖRGEN, İ., KARAÇELİK, S., KAPUCU, N. ve KAYA, İ. (2008). Yeni İlköğretim 1-5

Programlarının Sınıf Öğretmenlerinin Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi. Muğla

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 115-146.

GRANT, S. G. (1997). A Policy At Odds With Itself: The Tension Between Constructivist And

Traditional Views In The New York State Social Studies Framework. Journal of

Curriculum and Supervision, 13 (1), 92-113.

GUBA, E.G. and LİNCOLN, Y.S. (1985). Naturalistic Inquiry. California: SAGE.

GUTEK, L. G. (2001). Eğitime Felsefi ve İdeolojik Yaklaşımlar. Ankara: ÜtopyaYayınevi.

GÜVEN, S. (2008). Sınıf Öğretmenlerinin Yeni İlköğretim Ders Programlarının Uygulanmasına

İlişkin Görüşleri. Milli Eğitim Dergisi, 177, 224-236.

HASIRCI, Ö. (2005). İlköğretim 3. Sınıf Hayat Bilgisi Dersinde Görsel Öğrenme Stiline Göre

Düzenlenen Öğretimin Öğrencilerin Akademik Başarı ve Kalıcılığına Etkisi.

Yayımlanmamış Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.

JOHNSON, B. & CHRISTENSEN, L. (2004). Educational Research: Quantitative, Qualitative

and Mixed Approaches. Boston: Pearson Education Inc.




KABAPINAR, Y. ve ATAMAN, M. (2010). İlköğretim Sosyal Bilgiler (4-5. Sınıf)

Programlarındaki Ölçme-Değerlendirme Yöntemlerine İlişkin Öğretmen Görüşleri.

İlköğretim-Online, 9 (2), 776-791. http://ilkogretim-online.org.tr/vol9say2/v9s2m27.pdf

adresinden 20/04/2014 tarihinde ulaşılmıştır.

KATILMIŞ, A., EKŞİ, H. ve ÖZTÜRK, C. (2010). Sosyal Bilgiler Dersi Kazanımlarıyla

Bütünleştirilmiş Bilimsellik Odaklı Karakter Eğitimi Programının Etkililiği. Journal of

Social Studies Education Research, 1 (1), 50-87.

KESTEN, A. ve ÖZDEMİR, N. (2010). Sosyal Bilgiler Öğretim Programın Ölçme-Değerlendirme

Boyutunun Öğretmen Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi: Samsun İli Örneği. Fırat

Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20 (2), 233-226.

MEB. (2005). Sosyal Bilgiler 4 ve 5. Sınıf Programı. Ankara: Devlet Kitaplar Genel Müdürlüğü.

MERRIAM, S. (1998). Qualitative Researchand Case Study Applications in Education. San

Francisco: Jossey-Bass.

MILLS, G. E. (2003). Action Research A Guide For The Teacher Researcher. Boston: Pearson

Education.

OCAK, G. ve YURTSEVEN, R. (2009). Beşinci Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarının

Yapılandırmacı Öğrenme Yaklaşımına Göre Değerlendirilmesi. Balıkesir Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12 (22), 94-109.

ÖZDEN,Y. (2011). Öğrenme ve Öğretme. Ankara: Pegem Akademi.

ÖZTEKİN, A. ve ER, K.O. (2014). Ortaöğretim 10. Sınıf Kimya Dersi Öğretim Programının

Değerlendirilmesi. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi

Dergisi, 8 (1), 128-152.

ÖZTÜRK, C. (2012). Sosyal Bilgiler Öğretimi. Ankara: Pegem Akademi.

PATTON, M. Q. (1997). How to Use Qualitative Methods in Evaluation. California: SAGE.

PATTON, M. Q. (2002). Qualitative Research Evulation Methods. California: SAGE.

POYRAZ, C., ÇAĞIRGAN, D. ve SOYTÜRK, İ. (2012). Öğrenme Stillerinin İlköğretim 7. Sınıf

Öğrencilerinin Matematik Başarısı Üzerine Etkisi. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi

Dergisi, 17, 1-11.

RICHARDSON, V. (2003). Constructivist Pedagogy. Teachers College Record. 105 (9), 1623-

1640.

SAĞLAM, H. İ. ve MALBELEĞİ, F.(2012). İlköğretim Öğrencilerinin Sosyal Bilgiler İçeriğine

İlişkin Görüşlerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi. International Online

Journal of Education Sciences, 4 (3), 738-751.

SILVERMAN, D. (2005). Doing Qualitative Research: A Practical Handbook. London:

Sage Publication.

ŞAHİNER, S. ve ARSLAN, A. (2011). İlköğretim 4. ve 5. Sınıf Öğrencilerinin Sosyal Bilgiler

Dersinde Hazırladıkları Performans Görevleri Hakkındaki Görüşleri. İnönü Üniversitesi

Eğitim Fakültesi Dergisi, 12 (3), 19-46.

ŞİMŞEK, N. (2011). Sosyal Bilgiler Dersinde Alternatif Ölçme Değerlendirme Araçlarının

Kullanılması: Nitel Bir Çalışma. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21 (1), 149-

168.




TARMAN, B., ERGÜR, Ş. ve ERYILDIZ, F. (2012). Yenilenen Sosyal Bilgiler Programına Dair

Bir Değerlendirme. Gaziantep Sosyal Bilimler Dergisi, 11 (1), 103-135.

TETİK, A. ve ARSLAN, A. (2013). İlköğretim 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Kazanımlarının Ulaşılma

Düzeyinin Belirlenmesi. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2 (2), 280-294.

TYLER, R. W. (1949). Basic Principles of Curriculum And Instruction. The University of Chiago

Press.

VARIŞ, F. (1996). Eğitimde Program Geliştirme: Teori ve Teknikler. Ankara: Alkım Yayınları.

YAPICI, M. ve DEMİRDELEN, C. (2007). İlköğretim 4. Sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim Programına

İlişkin Öğretmen Görüşleri. İlköğretim Online, 6 (2), 204-212. http://ilkogretim-

online.org.tr adresinden 20/04/2014 tarihinde ulaşılmıştır.

YAZICILAR, Ö. ve GÜVEN, B. (2009). Öğrenme Stili Özelliklerinin Dikkate Alındığı Öğretim

Etkinliklerini Uygulamanın Akademik Başarı, Tutumlar Ve Hatırda Tutma Düzeyi

Üzerindeki Etkisi. İlköğretim-Online Dergisi, 8 (1), 9-23. http://ilkogretim-

online.org.tr/vol8say1/v8s1m2.pdf adresinden 20/04/2014 tarihinde ulaşılmıştır.

YILDIRIM, A. ve ŞİMŞEK, H. (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara:

Seçkin Yayıncılık.

YILMAZ, M. (2011). 2005 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programının Birleştirilmiş Sınıflarda

Uygulanabilirliğinin Öğretmen Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi (Nitel Bir Araştırma).

Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü, Afyon.

SINIF ÖĞRETMENLERİNİN İLKOKUL 4. SINIF SOSYAL BİLGİLER DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMINA YÖNELİK...

Documents

Transcript of SINIF ÖĞRETMENLERİNİN İLKOKUL 4. SINIF SOSYAL BİLGİLER DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMINA YÖNELİK...