Saraçoğlu A., Tralleis Konut Alanı Kazılarında Bulunan Dokuma Ağırlıkları, Mustafa...

Mustafa Büyükkolancı’ya ArmağanEssays in Honour of Mustafa Büyükkolancı

AYRIBASIM / OFFPRINT


Editör / Edited by

Celal ŞİMŞEKBahadır DUMANErim KONAKÇI

Baskı / Printed byMatsis Matbaa Hizmetleri

Sefaköy / İstanbulTel: 0212 624 21 11 www.matbaasistemleri.com

Sertifika No / Certificate No: 20706

Yapım ve Dağıtım / Production and DistributionZero Prod. San. Ltd. Şti.

Abdullah Sokak, No. 17, Taksim 34433 Istanbul - Turkey

Tel: +90 (212) 244 7521 Fax: +90 (212) 244 3209e.mail: [email protected]/eng

www.egeyayinlari.com


Editör / Edited by Celal Şimşek

Bahadır DumanErim Konakçı

ISBN 978-605-4701-53-7

© 2015 Ege Yayınları, İstanbul

Yayıncı Sertifika No / Publisher Certificate No: 14641

Bütün hakları saklıdır. / All rights reserved.

Kapak TasarımıMustafa Bilgin

Bu kitapta yayınlanan makalelerdeki bilimsel içerik ve etik ile ilgili tüm sorumluluklar yazarlarına aittir. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.

The academic content and ethical responsibility of the articles published here rest upon their authors. Quotations may be made with proper citation.

İçindekiler / Contents

Sunuş ............................................................................................................................................................................. IXÖzgeçmiş ....................................................................................................................................................................... XIPervin Büyükkolancıİki Arkeoloğun 40 Yıl Meslek ve Gönül Birlikteliği ...................................................................................................... 1Celal ŞimşekDostum Mustafa Büyükkolancı ...................................................................................................................................... 5Belkıs SınıkMustafa Hocam ............................................................................................................................................................... 7A. Oğuz Alp – Alptekin OransayHan Nekropolü’nde Ele Geçen Roma Dönemi Seramikleri ........................................................................................... 9Maria Aurenhammer Die Ephesische Replik des Lysippischen Eros mit dem Bogen .................................................................................... 29Gökben AyhanAyasuluk İç Kalesi “Süzgeç Çanaklı” ve “Kaideli Süzgeç Çanaklı” Lüle Buluntuları ................................................ 41Özlem AytekAşağı Pınar Höyüğü’nde Bulunan Kil Bilezik/Halkalar Üzerine Bir Ön Değerlendirme ............................................ 55Asuman BaldıranStratonikeia’dan Rulet Bezemeli Unguentariumlar ...................................................................................................... 71Anton BammerDie Phöniker im Artemision von Ephesos .................................................................................................................... 85Emin BaşaranbilekÖdemiş’te Çoban Dede Türbesi ya da Kızıl Ali Zaviyesi ............................................................................................. 99Fahriye BayramMamatsminda (İbrikli) Kilisesi: Duvar Resimlerinin Tanımlanması Üzerine Bir Deneme ....................................... 115Aytekin Büyüközer – Zeliha GiderLykaonia Bölgesi’nde Bir Frig Kaya Mezarı .............................................................................................................. 145A. Vedat ÇelginEski Hellen Atletizmindeki Koşu Yarışmaları İçinde “Stadion Koşusu”nun Yeri ...................................................... 157Francesco D’AndriaPhrygia Hierapolisi Martyrion’u Hakkındaki Bir Kitabın Hikayesi ........................................................................... 171Fulya DedeoğluKüfü Çayı Vadisi M.Ö. 2. Binyıl Yerleşimleri ............................................................................................................ 193Zafer Derinİzmir, Yassıtepe Höyüğü Orta Tunç Çağı Yerleşimi ................................................................................................... 203Ertekin M. Doksanaltı – Deniz SevmenKonya Arkeoloji Müzesi’nden ‘Horoz Grubu’ Attik Bir Lekythos ‘Paridis Iudicium’ .............................................. 215

İçindekiler / ContentsVI

Bahadır DumanTripolis’teki Geç Bizans Kalesi .................................................................................................................................. 229Turan EfeKüllüoba’dan Çift Kulplu Fincan Formuna Ait İki Örnek ve Düşündürdükleri ......................................................... 247Helmut Engelmann Die Ostothek des Timaios (TAM II 487) .................................................................................................................... 253Rifat ErgeçGünümüz Müzeciliği’ne Bir Bakış ve Gaziantep Müzeleri ........................................................................................ 257Aydın ErönTralleis Geç Antik Çağ Kandil Kalıpları ..................................................................................................................... 263Akın Ersoy – Çağdaş Yılmaz – Sarp AlatepeliAntik Smyrna’nın Hellenistik-Roma Dönemi Kent İçi Kapalı Sistem Su Kanalları .................................................. 277Adil EvrenDidim–Altınkum Buluntuları: Bronz Silahlar ............................................................................................................ 285Ebru Fatma Fındık‘Eukharistia ve Prosphora’, Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazılarından Kutsal Ekmek Mührü ........................ 299Bilge Hürmüzlü – Ayça GerçekPisidia’da Yeni Bir Kale Yerleşmesi ........................................................................................................................... 309Fahri IşıkAnadolulu Ephesos Üzerine ........................................................................................................................................ 315Mehmet Akif IşıkAfganistan – Belh Kasabasındaki Muhammed Bahaeddin Veled Medresesi Kazısı .................................................. 339Werner JobstWandmosaik und Opus Sectile-Paviment der Grossen Klosterkirche von Mor Gabriel (Tur Abdin/Türkei) ............ 345Turhan KaçarGeç Antik Çağ Ermeni Tarihi ve Ermeniler Arasında Hıristiyanlık Üzerine Notlar .................................................. 361İlhan KayanKüçük Menderes Delta Ovasında (Selçuk) Derbent Vadisi’nin Jeomorfolojik Özellikleri ve Çukuriçi Höyüğü ...... 369Erim KonakçıAyasuluk Tepesi Orta Tunç Çağı Seramiği Üzerine Bir Değerlendirme .................................................................... 381Claudia Lang AuingerSakrale Versammlungsplätze in Römischen Städten? ................................................................................................ 405Ulrike MussThe Artemision at Ephesos: From Paganism to Christianity ...................................................................................... 413Umay OğuzhanoğluLaodikeia Erken Tunç Çağı 2 Mezarlığından Bir Çukur ve Düşündürdükleri ........................................................... 423Aenne Ohnesorg Fragmente des Bauschmucks vom Kroisos-Tempel Funde aus der Johanneskirche von Ephesos ............................. 435Ali OzanEge Gübre Yerleşimi Bağlamında Kıyı Ege’de Neolitik Çağ Yerleşimlerinin Yer Seçimi ve Yerleşme Tiplerinin Değerlendirilmesi ....................................................................................................................... 459Mehmet ÖzdoğanHöyük - Höyükleşme ve Höyükleri Tanımak ............................................................................................................. 471Ramazan Özgan – Ali Altınİznik/Nikaia’dan İkinci Bir Sütunlu Lahit (Res. 2-10) ............................................................................................... 485

İçindekiler / Contents VII

Mehmet Özhanlı – Tuçe GüngörPisidia Antiokheia’sı Mortarları .................................................................................................................................. 505Şükrü ÖzüdoğruKlasik Dönem’de Ksanthos Kenti Dynast (Bey) Ailesi ve Pers Komutanı Harpagos İlişkisi .................................... 515Georg A. PlattnerBelebte Architektur - Figuralkapitelle Aus Ephesos ................................................................................................... 525Aslı Saraçoğlu Tralleis Konut Alanı Kazılarında Bulunan Dokuma Ağırlıkları ................................................................................. 537Mehmet SevimParnassos Antik Kenti Erken Bizans Kilisesi ............................................................................................................. 547M. Ayşem SezginLaodikeia’dan Fil Betimlemeli Lahit Parçası ............................................................................................................. 559Bilal Söğüt – Banu YılmazYeldeğirmen Tepe Çalışmaları Ön Değerlendirmesi .................................................................................................. 569Nuran ŞahinKlaros Doğuran Ana Tanrıça Heykelciği ve Kolophon Ülkesi’nde Ana Tanrıça Kimliği .......................................... 587Celal ŞimşekLaodikeia’da M.S. 7. yy. Sonrası Yaşam .................................................................................................................... 597Oğuz TekinWeights in the Museums of Denizli, Kütahya and Afyon ........................................................................................... 613Mehmet TekocakAkşehir Müzesi’nden Bir Urartu Bronz Kemeri ......................................................................................................... 631Hilke ThürPeristylgärten in Ephesos? .......................................................................................................................................... 641Şükrü TülDeğirmendere Su Kaynakları Çevresindeki Arkeolojik Alanlar ................................................................................. 665Polat UlusoyKlazomenai’de Bulunmuş Lotus-Palmet Bezemeli Friz Parçasının Değerlendirilmesi ............................................. 679Gilbert WiplingerDie Türen in den Wohneinheiten 1 und 2 des Hanghauses 2 von Ephesos ................................................................ 689Kahraman YağızBir Troas Bölgesi Arkaik Nekropolisi: Antandros ...................................................................................................... 707Ahmet YaraşTelesphoros Heykeli (Edirne Müzesi 1148) ................................................................................................................ 723Barış YenerLaodikeia’dan Traverten Bir Ion Başlığı .................................................................................................................... 729Senem Yıldız – Ertuğ ÖnerKadıkalesi-Anaia ve Çevresinde (Kuşadası-Aydın) Paleocoğrafya ve Jeoarkeoloji Araştırmaları ............................ 737Fuat YılmazAyasuluk Kalesi Kazısında Bulunmuş Bir Myken Vazosu Üzerine ........................................................................... 759Gülgün YılmazSt. Jean (Aziz Yuhanna) Kilisesi Atrium Kazılarında Bulunan Seramik Eserler ........................................................ 767K. Levent ZoroğluMüzeler ve Müze Uzmanlarının Akademik Araştırmacılığının Geliştirilmesi Konusunda Düşünceler ..................... 781Ayşe Zülkadiroğluİzmir / Bayındır Yakapınar Köyü Mezarlığı ve Üç Efe Mezar Taşı ........................................................................... 785

SUNUŞ

Türk Arkeolojisi bugün dünyada haklı bir üne sahipse, bunu geçmişten günümüze kadar bir çok değerli bilim insanımızın yaptığı özverili çalışma ve çabalara borçludur. Eskiden arkeoloji camiasının hemen hemen tamamı birbirini tanırdı. Çünkü bu meslek grubunu bir avuç insan sürdürüyordu. Günümüzde gerçekten bu bilim dalına uzman yetiştiren üniversiteler çoğaldı ve dolayısıyla arkeoloji mezunları da sayıca arttı. Bizler bu meslek için eski ve yeni kuşak ile bağlantıyı sağlayan son jenarasyonuz. Yeni nesil arkeologların çoğu eskiden bu mesleğe gönül vererek bu günlere taşıyanları fazla tanımaz.

Mustafa Büyükkolancı eski ile yeni nesil arasında bağlantı kuran son grubu temsil eder. O, bazen araçla, bazen binek hayvanıyla ve bazen de yaya olarak Anadolu’nun antik kentlerini gezen, siyah-beyaz basit fotoğraf maki-nesiyle resim çeken, elinde kalem ve kağıt çizim yapan, belgeleyen, yayınlayan bir müzeci ve akademisyendir. Mustafa Büyükkolancı; Arif Müfid Mansel, Jale İnan, Halet Çambel, Sabahat Atlan, Ufuk Esin, Ekrem Akurgal, Harald Hauptmann gibi arkeolojinin duayenlerinden ders almış, Onların sohbetlerine katılmış, bu mesleği yaşa-mış, yaşatmış, paylaşmış ve diğer kuşaklara da sevdirmiş bir bilim insanıdır. O, kararlı, azimli, sevgi ve yaşam dolu bir insandır. Bu meziyetlerin bir arkeologda toplanması önemlidir. Bunun en güzel örneği ise sıra arkadaşı, meslektaşı ve hayat arkadaşı Pervin Büyükkolancı ile yarım asıra yaklaşan beraberliğidir.

Bir çok bilim dalında olduğu gibi arkeologları da geleceğe taşıyacak olan onların yaptığı çalışmalardır. Şüp-hesiz Mustafa Büyükkolancı, arkeoloji bilimine yaptığı katkılarla gelecekte hatırlanacaktır. Bu meslekte başarılı olabilmeniz için uzun bir çalışma ve hazırlık safhanızın olması gereklidir. Bu başarı yarışına çok iyi hazırlanmış-sanız birincilik alır ve taçlandırılırsınız. Mustafa Büyükkolancı, yaşamı ve arkeolojiye yaptığı hizmetler yönüyle bu kitapla taçlandırılmayı hak edenlerdendir.

Biz Mustafa Büyükkolancı için bir Armağan Kitabı hazırlamaya karar verdiğimizde kimlere davet yazısı gön-dermemiz gerektiği hususunda eşi Pervin Büyükkolancı ile birlikte çok zorlandık. Çünkü Mustafa Büyükkolancı’yı müze ve akademik camiada ulusal ve uluslararası alanda o kadar çok tanıyan ve seven olduğundan katılım düşün-düğümüzden de fazla oldu. Bu nedenle, Mustafa Büyükkolancı için hazırladığımız bu armağan kitabında farklı uzmanlık alanlarına sahip yerli ve yabancı bilim insanlarının yazıları yer almaktadır. Kendilerine katkılarından do-layı teşekkürü borç bilirim. Kitapta yer alan 63 çalışma yazarların soy isimlerine göre alfabetik sırayla verilmiştir.

Mustafa Büyükkolancı Anadolu’nun bir çok arkeolojik yerleşmesinde çalışmıştır. Ancak meslek yaşamının büyük bir bölümünü Efes ve Ayasuluk Tepesi-St. Jean Kilisesi’nin kazılması ve tanıtılmasına adamıştır. Gelecekte Efes ve Ayasuluk Tepesi-St. Jean Kilisesi denilince şüphesiz Mustafa Büyükkolancı’nın adı akla gelecektir. O’nun yaptığı kazı, restorasyon ve yayınlar bilim dünyasında kalıcı izler bırakmıştır. Kolay değil, bu arkeoloji bilimi için harcanan uzun bir hayat hikayesidir. Bunun yanında Akademisyen olarak da Mustafa Büyükkolancı hep hatırla-nacaktır. O’nunla birlikte Pamukkale Üniversitesi, Arkeoloji Bölümü’nün bu günlere gelmesi için büyük çabalar sarfettik.

Her zaman söylediğim gibi, “gelecekte geçmişte yaptığımız güzel işlerle hatırlanacağız”. İşte Mustafa Büyükkolancı bir müzeci ve akademisyen olarak, arkeoloji bilimine yaptığı katkılarla hatırlanacaktır. Mustafa Büyükkolancı ile eşine daha nice güzellikleri paylaşacakları, yaşayacakları, sağlıklı ve başarılı bir ömür dileriz.

SunuşX

Son olarak bu kitabın hazırlanmasında büyük emeği geçen; Arkeolog Pervin Büyükkolancı, Yard. Doç. Dr. Bahadır Duman, Yard. Doç. Dr. Erim Konakçı, Uzm. Mustafa Bilgin, Arkeolog Ayşegül Arığ ve Ege Yayınları’nın sahibi Arkeolog Ahmet Boratav’a çok teşekkür ederim.

Güzellikleri yaşamak, yaşatmak ve paylaşmak dileklerimle...

Prof. Dr. Celal ŞİMŞEK 14.06.2014 Laodikeia Kazı Evi, Denizli

YRD. DOÇ. DR. MUSTAFA BÜYÜKKOLANCI’NIN ÖZGEÇMİŞİ VE YAYINLARI

ÖZGEÇMİŞDoğumu 20 Ocak 1949 Isparta

Öğrenimi1967 Lise, Isparta Şaik Lisesi

1973 Lisans, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Klasik Arkeoloji Bölümü

1996 Doktora, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Klasik Arkeoloji Bölümü

Mesleki ve Akademik Geçmişi1975-2002 Arkeolog Selçuk Efes Müzesi

1996-2002 Dr. Arkeolog, Selçuk Efes Müzesi

2002- Yard. Doç. Dr., Pamukkale Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü

İdari Görevleri2002-2013 Prehistorya Anabilim Dalı Başkanlığı, Pamukkale Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü

2009-2013 Arkeoloji Bölümü Başkan Yardımcılığı, Pamukkale Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü

Üyesi Olduğu Bilimsel Kuruluşlar 2013 Asil Üye, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü

Aldığı Yurt Dışı Burslar ve Yaptığı Araştırmalar1982 Alman Karl Duisberg Vakfı, Müzecilik ve teşhir incelemelerinde bulunmak üzere Almanya’ya gönderilmiştir. Köln,

Römisch Germanisches Museum’daki çalışmaların yanı sıra Almanya içinde Münih, Nürnberg ve Berlin ve dışındaki Londra, Paris ve Viyana müzelerinde incelemeler yapmıştır.

1999 Avusturya Arkeoloji Enstitüsü, Viyana ÖAI Kütüphanesinde Eski Efes Arkeolojisi üzerine araştırmalar ve yayın çalışması

Katıldığı Kazılar1969-1972 Prof. Dr. Ufuk Esin, Tepecik

1972 Prof. Dr. Ufuk Esin, Tülin Tepe

1973-1975 Prof. Dr. H. Hauptmann, Norşun Tepe

1972-1973 Prof. Dr. Jale İnan, Kremna

1973-1974 Prof. Dr. Jale İnan, Seleukeia-Lyrbe

1975-2006 Efes-Selçuk Müzesi Müdürlüğü, Efes, Ayasuluk-St. Jean Anıtı

1985-1987, 1995 Dr. Nurettin Yardımcı Başkanlığında Heyet Üyesi, Harran

1986 Heyet Üyesi, Arkeolog, Termessos

Yrd. Doç. Dr. Mustafa Büyükkolancı’nın Özgeçmişi ve YayınlarıXII

1991-1995 Efes Müzesi Müdürlüğü Başkanlığında Heyet Üyesi, Notion

1998-2005 Ülkü İzmirligil Başkanlığında Heyet Üyesi, Side Tiyatrosu

2000 Heyet Üyesi, Arkeolog, Zeugma

2003-2007 Prof. Dr. Celal Şimşek Başkanlığında Heyet Üyesi, Laodikeia

YürüttüğüKazılar1997-2002 Adada Antik Kenti Yüzey Araştırması

2004-2005 Pisidia Antiokheia Kazısı

2004 Adada Antik Kenti Kazısında bilimsel danışmanlık

2007- Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı

Tez Yöneticiliği2006 Sedat Akyol, Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, “Phrygia Bölgesi’nde Ticaret”

2008 Zerrin Kuzu, Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, “Laodikeia Hamamları”

Verdiği DerslerAnadolu’nunTarihi Coğrafyası (Arkeoloji Lisans)

Anadolu’nun Antik Kentleri (Arkeoloji Lisans)

Pisidia Arkeolojisi (Arkeoloji Yüksek Lisans)

Antik Kentler (Arkeoloji Yüksek Lisans)

Batı Anadolu’da MÖ. 2.Bin Anıtları (Arkeoloji Doktora)

Batı Anadolu’da Kentleşme Süreci (Arkeoloji Doktora)

YAYINLAR

Uluslararası Hakemli Dergilerde Yayınlanan Makaleler1982 “Zwei neugefundene Bauten der Johannes-Kirche von Ephesos: Baptisterion und Skeuophylakion”, İstanbuler

Mitteilungen 32, 236-257, Taf. 49-62, Beil. 1-4.

1988 (U. Muss ile birlikte), “Archaische Freiplastik aus Ephesos”, Öjh 58, Beiblatt 33-46.

1989 (D. Knibbe ile birlikte), “Zur Bauinschrift der Basilica auf dem sog. Staatsmarkt von Ephesos”, Öjh 59, Hauptblatt, 43-45.

1991 (H. Engelmann ile birlikte), “Inschriften aus Ephesos”, ZPE 86, 137-144

1993 “Fragmente der Bauplastik des Artemisions von Ephesos: Funde aus den Grabungen bei der Johanneskirche in Selçuk”, Öjh 62, Hauptblatt, 95-104.

1998 (H. Engelmann ile birlikte), “Inschriften aus Ephesos”, ZPE 120, 65-82.

1999 (U. Muss ile birlikte), “Neue Archaische Skulpturen aus der Umgebung von Ephesos”, Öjh 68, 33-40.

1999 (L. Vandeput ile birlikte), “Das Grosse Propylon in Kremna in Pisidien”, İstanbuler Mitteilungen 49, 213-248, Taf. 19-26.

2000 (M. Marginaenu-Carstoiu ile birlikte), “Neue lonische Kapitelle von Ephesos und Bemerkungen zu ihrer Geometrischen komposition”, Dacia 40-42, 1996-1998, 103-139.

2002 (E. Trinkl ile birlikte), “Eine Marmortafel mit der Darstellung einer Sage vom Ayasuluk (TR)” Instrumentum 16, 19-20.

2006 (C. Şimşek ile birlikte), “Laodikeia Antik Kenti Su Kaynakları ve Dağıtım Sistemi”, Adalya IX, 83-103

2006 (C. Şimşek ile birlikte), “Die Aquadukte und das Wasserverteiligungssystem von Laodikeia ad Lycum”, Cura Aquarum in Ephesos, Babesch, Supp 12-2006 (Ed. G. Wiplinger), Vol. 1, s. 137-146.

2007 (A. Ohnesorg ile birlikte), “Ein ionisches Kapitell mit glatten Voluten in Ephesos”, Istanbuler Mitteilungen 57, 209-233.

2010 (O. Russo ile birlikte), “Scultura della Prima Basilica di San Giovanni Efeso”, Quaderni della Rivista di Bizantinistica 15, 2-39, Tav. I-XLI.

Yrd. Doç. Dr. Mustafa Büyükkolancı’nın Özgeçmişi ve Yayınları XIII

Uluslararası Bilimsel Toplantılarda Sunulan ve Bildiri Kitabında (Proceedings) Basılan Bildiriler1995 “Zur Bauchronologie der Justinianischen Johanneskirche in Ephesos”, Akten des XII. Internationalen Kongresses für

Christliche Archaologie, Bonn 1991, Teil 1, Münster, 598-602, Taf. 75-78.1999 “Adada”, I. Uluslararası Pisidia Antiocheia Sempozyumu (Yalvaç 1997), 31-33.1999 “Excavation, Restoration and Conservation at the Church of St. John in Ephesus/ Selçuk, 1974-1998”, VII Simposio di

Efeso su S. Giovanni Apostolo, Turchia: La Chiesa e la sua storia 13, 321-326.1999 “Zum Skeuophylakion der Johanneskirche von Ephesos“, Efeso Paleocristiana e Bizantina-Frühchristliches und

Byzantinisches Ephesos, Roma 1996 (Hrsg. R. Pillinger – O. Kresten – F. Krinzinger – E. Russo), ÖaqW-Arch. Forc. Band 3, 100-103, Taf. 81-87.

1999 “Eine Klosterkirche auf dem Ayasoluk in Ephesos”, 100 Jahre Österreichische Forschungen in Ephesos, Akten des Symposions Wien 1995 (Ed. H. Friesinger – F. Krinzinger), 491-493, Taf. 110/2.

2000 “Excavations on Ayasuluk Hill in Selçuk/Turkey. A Contrbution to the Early History of Ephesus”, Die Agais und das Westliche Mittelmeer. Beziehunger und Wechsel wirkunger 8. Bis 5. Jh. V. Chr., Akten des Symposions Wien 1999 (Ed. F. Krinzinger), 39-43, Fig. 10-14.

2003 (A.B. Yalçın ile birlikte), “Gli Architravi Templon Medievale Della Basilica Di S. Giovanni”, IX Simposio di Efeso su S. Giovanni Apostolo, Turchia: La Chiesa e la sua storia 17, 293-305.

2007 “Apasa, Das Alte Ephesos und Ayasuluk”, Frühes Ionien Eine Bestandsaufname, Panionion-Symposion Güzelçamlı, 1999 (Ed. J. Cobek – V. von Graeve – W.D. Niemeier – K. Zimmermann), 21-26.

2008 “Quelques exemples de plüques de parapet des VII-VIII siecle provenant de Saint-Jean a Ephese”, La sculpture byzantine, VII-XII siecles, (Athenes 2000), BCH Supplement 49 (Ed. C. Pennas – C. Vanderheyde), 71-79.

Ulusal-Uluslararası Kitaplar ve Kitaplardaki Bölümler1995 “Tor der Verfolgung und die Festungsmauern, Johannesbasilika, Kapelle und Schatzkammer (Skeuophylakion),

Baptisterium, Atrium der Johanneskirche, Byzantinischer Aqudukt, Die byzantinisch-seldschukkische Zitadelle”, Ephesos der Neue Führer (Efes Rehberi, Yay. P. Scherrer), 192-198, “Die Kuppelkirche Johannes des Taufers in Şirince”, 239-240.

1997 (S. Erdemgil ile birlikte), “Jüngste archaologische Nachweise für die alteste Geschichte von Ephesos”, Ephesos, Gebaute Geschichte (Yay. F. Hueber), 26-28, “Die Johannesbasilika”, 104-107.

2000 “Aphrodisias, Klaros ve Euromos”, Heroische Landschaften, Eine pittoreske Reise zu den Staetten der türkischen Mittelmeerküste (Ed. J. Gorecki - E.Schallmayer), VPVZ, 34, 51-53.

2001 (A. Bammer – U. Muss ile birlikte), Der Atlar des Artemision von Ephesos, Wien.2008 (C. Zhuber-Okrog ile birlikte), “Bir Dünya Harikasına ait Mimari” Efes Artemisionu, Bir Tanrıçanın Kutsal Mekanı

(Ed. W. Seiper), Viyana, 129-139.2010 “Die Kapell beim Skeuophylakion”, Wandmalerei in Ephesos (Ed. N. Zimmermann - S. Ladstatter), Wien.2014 “Laodikeia Merkezi Hamam 2003-2007 Kazıları ve Sonuçları / Excavation and Results of Central Bath Laodikeia 2003-

2007”, 10. Yılında Laodikeia (2003-2013 Yılları), Laodikeia Çalışmaları 3, (Ed. C. Şimşek), İstanbul, 207-227.

Ulusal Dergilerde Yayınlanan Makaleler1988 “Efes Müzesine Gelen Dört Mezar Steli”, Türk Arkeoloji Dergisi 27, 73, 83. 1997 “Termessos N1 Yapısı”, Adalya 2, 117-127.1998 “Ayasuluk Tepesi Batı Yamacındaki Manastır”, Arkeoloji ve Sanat 82, 26-27.2007 (E. Doğan ile birlikte), “Efes Ayasuluk Tepesi’nde Bulunan Figürinler”, Arkeoloji Dergisi IX, (2007/1), 123-133.2010 (G.K. Öztaşkın ile birlikte), “Selçuk-Efes Müzesi’nde Sergilenen St. Jean Kilisesi’ne ait Korkuluk Levhaları ve Templon

Arşitravları”, Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi Sayı 7, 39-49.

Armağan Kitaplarında Yayınlanan Makaleler1999 “Ein Vierfigürenrelief des Meterkultes vom Panayır Dağ in Ephesos”, Steine und Wege, Festschrift für D. Knibbe zum

65., Geburststag, 19-21.2004 “Termessos Q1 Anıtı ve Iphigenia Kabartmaları”, 60. Yaşında Fahri Işık’a Armağan, Anadolu’da Doğdu (Yay.

T. Korkut), 209-218.2005 “Eski Efes-Ayasuluk Tepesi”, Ramazan Özgan’a Armağan (Yay. M. Şahin – H. Mert), 65-77.2008 “Side Dionysos Tapınağı’na İlişkin Yeni Bulgular”, Haluk Abbasoğlu’na Armağan, Euergetes (Yay. İ. Delemen),

239-262.

Yrd. Doç. Dr. Mustafa Büyükkolancı’nın Özgeçmişi ve YayınlarıXIV

2009 “Efes Artemis Tapınağı Kilise Olarak İşlev Gördü mü?”, Altan Çilingiroğlu’na Armağan, Urartu Krallığı’na Adanmış Bir Hayat (Yay. H. Sağlamtimur – E. Abay – Z. Derin – A. Erdem – A. Batmaz – F. Dedeoğlu – M. Erdalkıran – M. Baştürk – E. Konakçı), İstanbul, 173-181.

2010 (C. Şimşek ile birlikte), “Ayasuluk’ta Bulunmuş (Efes) Nemesis Adak Steli”, Metropolis, Yolların Kesiştiği Yer, R. Meriç için Yazılar (Ed. S. Aybek – A.K. Öz), İstanbul, 81-85.

2011 “Efes Artemis Tapınağı’nda Önerilen Kilise”, Fabrica et ratiocinatio, in Architectur Bauforschung und Denkmalpflege, Festschrift von F. Hueber (Ed. J. Klein – A. Kolbitsch), Wien, 109-120.

2012 (B. Söğüt ile birlikte), “Ephesos-Ayasuluk Kompozit Başlığı”, Stratonikeia’dan-Lagina’ya-Ahmet Hoca’ya Armağan (Yay. B. Söğüt), İstanbul, 115-125.

2013 “Müzeci Kökenli Dostum, Bilim İnsanı Levent Zoroğlu’na”, İstanbul, K. Levent Zoroğlu’na Armağan-Studies in Honour of K. Levent Zoroğlu (Ed. M. Tekocak), İstanbul, 1-2.

Ulusal Bilimsel Toplantılarda Sunulan ve Bildiri Kitabında Basılan Bildiriler1981 “Ayasuluk (St.Jean) Çevresinde yapılan 1980 Yılı çalışmaları”, III. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 1980, 125-127,

Taf. 41-42.

1991 (Ü. Yüğrük ile birlikte), “Efes Müzesi 1989 Yılı Çalışmaları Özeti” , 1. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, Ankara 1990, 177-189.

1992 (S. Erdemgil ile birlikte), “1990 Yılı Efes-Ayasuluk Tepesi Prehistorik Kazısı”, XIII. Kazı Sonuçları Toplantısı 2, Çanakkale 1991, 265-282.

1996 “1994 Yılı Notion Kazıları”, VI. Müze Kurtarma Kazıları Semineri 1995 Kuşadası, 371-381.

1998 “Ayasuluk Tepesi (Eski Efes) 1996 Yılı Kazıları”, VIII. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, 1997 Kuşadası, 69-84.

1998 “Apasas, Eski Efes ve Ayasuluk”, Geçmişten Günümüze Selçuk Sempozyumu, Eylül 1997, 31-40.

1999 “Selçuk-Ayasuluk Tepesi (Eski Efes) 1997 Yılı Kazı ve Araştırmaları”, IX. Müze Kurtarma Kazıları Semineri Antalya 1998, 361-370.

2000 “1974-1998 Yıllarında Selçuk-Efes St. Jean Anıtı ve Çevresinde Yapılan Kazı, Restorasyon ve Çevre Düzenleme Çalışmaları”, 10. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, Kuşadası 1999, 19-24.

2001 “Selçuk Ayasuluk Tepesi 1999 Yılı Kazıları”, 11. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu Denizli 2000, 1-4.

2002 “St. Jean Anıtı ve Ayasuluk Tepesi 2000 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları”, 12. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, Kuşadası 2001, 237-240.

2003 (Ü. İzmirligil, “Side Tiyatrosu ve Çevresinde Kazı, Onarım Ön Çalışmaları” İçinde), “Parados 1 ve 2 Kazıları sonucu Sahne Binası Cephe Mimarisi”, 24. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 2002, Cilt 2, 267-269.

2005 (C. Şimşek, “Laodikeia 2003 Yılı Kazıları” İçinde), “Laodikeia Hamam Bazilika Kazıları 2003”, 26. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Konya 2004, 311-312.

2005 (Ü. İzmirligil, “Side Tiyatrosu ve Çevresinde Kazı, Onarım Çalışmaları (2003)” İçinde), “ Side Dionysos Tapınağı”, 14. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu” Ürgüp 2004, Ankara 283-285.

2006 (C. Şimşek, “2004 Yılı Laodikeia Antik Kenti Kazısı” İçinde) “Hamam Bazilika Kazı Çalışmaları 2004”, 27. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Antalya 2005, 427-428.

2007 “Laodikeia ve Hierapolis Hamamlarının Kazı Sonuçlarına Göre İki Kentin Son Dönemleri”, Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu, Eylül 2006, 51-56.

2007 (C. Şimşek, “2005 Yılı Laodikeia Kazı Çalışmaları” İçinde), “Merkezi Hamam Kazısı 2005”, 28. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Konya 2006, 469-472.

2007 “Yassıhöyük’te Yapılan Kazı ve Araştırmaların Işığında Acıpayam Ovası’nın Tarihöncesi Çağları”, I. Acıpayam Sempozyumu Bildirileri, Acıpayam 2004, 134-141.

2008 (C. Şimşek, “2006 Yılı Laodikeia Antik Kenti Kazıları” İçinde), “Merkezi Hamam Kazısı 2006”, 29. Kazı Sonuçları Toplantısı 3. Cilt, Kocaeli 2007, 112-114.

2008 “Selçuk Ayasuluk Tepesi (Eski Efes) ‘Apasas’ mı ?”, Batı Anadolu ve Doğu Akdeniz Geç Tunç Çağı Kültürleri Üzerine Yeni Araştırmalar Sempozyumu (Mayıs 2007), (Ed. A. Erkanal – S. Günel – U. Deniz), Ankara, 41-55.

2009 “Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı 2007 Yılı Kazıları”, 30 Kazı Sonuçları Toplantısı 4. Cilt, Ankara 2008, 219-232.

2010 “2008 Yılı Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazı ve Onarım Çalışmaları”, 31. Kazı Sonuçları Toplantısı 3. Cilt, Denizli 2009, 131-144.

2010 “Side Tiyatrosu Batı Parados Kazıları ve Side Dionysos Tapınağı’na İlişkin Yeni Bulgular”, Side’ye Emek Verenler Sempozyumu, 20-22 Nisan 2007 Side (Yay. Ü. İzmirligil – G. Tanyeli – Z. Ahunbay), İstanbul, 92-102.

Yrd. Doç. Dr. Mustafa Büyükkolancı’nın Özgeçmişi ve Yayınları XV

2011 “Ayasuluk’ta Yeni Bulunan Kale Köşkü ve Hamamı”, XIII. Orta Çağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Denizli, Ekim 2009 (Ed. K. Pektaş ve Ark.), İstanbul, 143-154.

2011 “2009 Yılı Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazı ve Onarım Çalışmaları”, 32. Kazı Sonuçları Toplantısı 2. Cilt, İstanbul 2010, 82-95.

2011 “Adada Antik Kenti”, Eğirdir Turizm Sempozyumu, 1-4 Aralık 2011, Turizmde Yeni Ufuklar Bildiriler Kitabı, Isparta, 295-306.

2012 “Selçuk Ayasuluk Kalesi ve St. Jean Kilisesi 2010-2011 Yılları Kazı ve Onarım Çalışmaları”, Uluslararası Katılımlı XV. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu. Anadolu Üniversitesi, Eskişehir 19-21 Ekim 2011, Cilt I, Eskişehir, 169-178.

2013 “Adada Antik Kenti ve Geleceği”, Pisidia Araştırmaları I Sempozyum Bildiri Kitabı (Ed. B. Hürmüzlü – M. Fırat – A. Gerçek), Isparta, 197-214.

DİĞER YAYINLARKitap/Kitapçık1995 (S. Erdemgil ile birlikte), Notion-Claros.

1998 ADADA, Pisidia’da Antik Bir Kent.

1998 “Lyrbe-Seleukeia C1 ve C2 yapıları”, Toroslar’da Bir Antik Kent Lyrbe-Seleukeia? (Yay. J. İnan – N. Başgelen), 68-72.

2000 (Efes Müzesi Uzmanları ile birlikte), Ephesos Museum (Yay. D. Gümüş).

2002 St. Jean, Hayatı ve Anıtı ve Anıtı (Kilisesi), 2001 – St. John, The Life and the Monument of St. John, 2001-Heilige Johannes, Das Leben des Heiligen Johannes und die Johanneskirche.

2002 “Efes Müzesi’ne Yeni Gelen Venetor ve Gladyatör Kabartmaları/ Neue Venatoren und Gladyatorenreliefs im Ephesos Museum”, Efes Gladyatörleri, Öğleden Sonra Ölüm/Gladiatoren in Ephesos, tod am nachmittag, 83-88.

2011 “Skeuophylakion Yanındaki Şapel Freskleri”, Efes Duvar Resimleri, Freskleri, (Ed. N. Zimmerman – S. Ladstatter – Alm. İng. Türkçe), İstanbul, 197-201.

2013 Aziz Yuhanna Hac Kilisesi ve Ayasuluk Kalesi - The Pilgrim Church of St. John and Ayasuluk Castle, Hitit Color, İstanbul.

Yerel Dergiler1978 “St.Jean Bazilikası Atriumu” Efes Müze Yıllığı 2, 38-42.

1991 “Efes St.Jean Kilisesi” Ege Mimarlık , 9.

1996 “Sütçüler-Adada” Isvak-Ün 1, 9-10.

1998 “Şirince Köyü ve Kiliseleri” İşbank Kültür ve Sanat 38, 58-62.

2000 “Efes Tarihçesi”, Uygarlığın Beşiği Selçuk, 1, 7-8.

2001 “Değişen Efes” Turing, 43-49.

2005 “Efes Gladyatörleri”, National Geographic Türkiye, Aralık 2005, 154-155.

2009 “Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı, Ephesos’un Beş Bin Yıllık Tarihsel Süreci’nin Başlangıcı”, Aktüel Arkeoloji 11, Nisan 2009, 88-95.

TRALLEIS KONUT ALANI KAZILARINDA BULUNAN DOKUMA AĞIRLIKLARI

Aslı SARAÇOĞLU*

Antik Dönem’de Kestane Dağları’nın güney eteklerinde kurulan Tralleis Antik Kenti, Büyük Menderes’in sula-dığı verimli toprakları sayesinde, geçmişten günümüze ticari, ekonomik ve tarımsal alanda ayrıcalıklı bir konuma sahip olmuştur. Tralleis’le ilgili yapılan kazı ve araştırmalar, Hellenistik Dönem’de Pergamon Krallığı yöneti-minde kentin birçok alanda nitelikli ve özgün eserler ürettiğini, özellikle mimari ve heykeltraşlık alanında büyük ün kazandığını göstermektedir. Tralleis antik kentinde 2006 yılında konut alanında sürdürülen kazı çalışmaları, kompleks bir mimari yapı hakkında bilgi vermesi yanında, kentin seramik üretiminin değerlendirilmesine olanak sağlaması açısından da önemli olmuştur. Bu alandaki çalışmalarda özellikle gündelik yaşam kullanımına özgü birçok seramik buluntu yanında, dönem insanının dokumacılık geleneğini yansıtan ve kullandığı aletler hakkında bilgi veren pişmiş toprak tezgâh ağırlıkları ve ağırşaklar bulunmuştur.

Bilindiği gibi dokuma ve tekstilin Antik Dönem’deki kökenine ait bilgilerimiz arkeolojik kazılarda ele geçen ma-teryaller, seramikler üzerindeki sahneler, yazılı kaynakların verdiği bilgiler ve heykeltıraşlık betimlemeleri gibi sınırlı sayıdaki veriye dayanmaktadır. Tüm bu ürünler incelendiğinde aslında Antik Dönem insanının da, günümüz insanı ile benzer gereksinimlerinin olduğu ve benzer ürünleri kullandığı anlaşılmaktadır. Birçok arkeolojik verinin gösterdiği gibi kökeni oldukça eskiye giden dokuma ve dokumacılık, tarihsel evrimi boyunca insanlık tarihine paralel bir gelişim göstermiştir. Dolayısıyla dokumada kullanılan tezgâhlar, dokuma aletleri ve kumaşlar, tekstilin zaman içindeki gelişimine paralel bir yolculuk yapmıştır. İnsanoğlunun avcılık ve toplayıcılığa bağımlı yaşam sürdürdüğü Paleolitik ve Mezolitik Dönemlerde giyim ihtiyacını çoğunlukla avcılıkla sağladığı ürünlerden temin ettiği bilinirken, yerleşik hayata geçtiği Neolitik Dönem’le birlikte dokumanın tarihi başlamıştır.

Dokuma ve dokumacılığın tarihine bakıldığında, Anadolu’nun bu alanda birçok medeniyete öncülük ettiği görül-mektedir1. Neolitik Dönem’den günümüze kadar uzun bir yolculuk yapan ve modern çağda bir sanayi haline gelen tekstilin ilk izleri, Anadolu’nun birçok merkezinde yapılan kazılarda karşımıza çıkmaktadır. Özellikle de kazılarda ele geçen ortası delik, ahşap, taş ya da kemikten yapılmış, yuvarlak formlu ağırşak ve dokuma tezgâh ağırlıkları, Neolitik Dönem’de yapılan dokumacılığın en güzel kanıtlarıdır2. Ayrıca Anadolu dışında Kıbrıs, Girit Adaları ve Kıta Yunanistan’da M.Ö. 6. bin ortalarında dokuma yapıldığına dair bilgiler bulunmaktadır3.

* Prof. Dr., Adnan Menderes Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Aydın-TR. E.mail: [email protected] Gates 2011, 22.2 Çayönü’nde yapılan kazılar, dokumanın ana hammaddesi olan koyunun yaklaşık M.Ö. 7300’lerde evcilleştirildiği göstermiştir. Ancak bu dönemde

dokumada kullanılan tezgâh ya da aletlerle ilgili kesin verilere ulaşılamamıştır (Cambel-Braidwood 1983, 164). Çayönü’nde yapılan kazılarda bu amaçla kullanılan aletlere yaklaşık 7. bin ortalarında (Özdoğan 1999, Text 1955, Pl. 32, Fig. 54; Pollock-Bernbeck 2005, 253), Çatalhöyük’te M.Ö. 6. bin sonlarında (Burnham 1965, 173; Mellaart 2003, 170; Büken 2003, 79-86) rastlanmıştır. Ayrıca Kuruçay (Duru 1996, 24, Lev. 51/1), Alişar (Kendall 1937, 334 vd), İkiztepe (Bilgi 1994, 237; Bilgi 2001, 4 vd), Alaca Höyük (Koşay 1938, 83), Acemhöyük (Özgüç 1968, 19) ve Çorum-Resuloğlu (Tütüncüler 2006, 139 vdd) gibi yerleşimlerde dokumacılıkla ilgili önemli verilere ulaşılmıştır.

3 Anadolu’da dokuma ürünleri, tezgâh ve aletlerinin ilk izleri Neolitik Dönem’de görülmeye başlar ve kullanılan yöntemler Kalkolitik Dönem’de fazla değişmez. Erken Tunç Dönemi ile birlikte ise büyük ilerleme kaydeder. Özellikle Troia I- IV katlarında çok sayıda dokuma tezgâh ağırlığının ele geçmesi bu dönemlerde dokumanın yaygınlaştığını göstermektedir (Blegen-Caskey-Rawson-Sperling 1950-1958, 104, 338; Barber, 1991, 314).

Aslı Saraçoğlu538

Dokumada kullanılan hammadde, hayvansal ve bitkisel olarak iki başlıkta değerlendirilmektedir. İlk dönemlerde kullanılan hammadde, koyun gibi evcil hayvanların yününden sağlanırken, sonraları yetiştirilen bitki liflerinden dokuma için gerekli ham madde elde edilmeye başlanmakta ve böylece dokumacılık tarihinde önemli bir adım atılmaktadır4. Dolayısıyla koyunun evcilleştirmesi ve dokuma tarihinin başlaması arasında doğrudan bir bağ bulunmaktadır. Binlerce yıldır dokumanın temel ham maddesi olan keten bitkisinin dokumada kullanılması, Mısır’da M.Ö. 4000 yılları kadar gider5. Ayrıca Anadolu’da bulunmuş M.Ö. 2. bin yılbaşlarına tarihlenen tabletler, ketenin dokumada kullanımı ve çeşitleri konusunda bilgi verir6. Anadolu’da ise keten dokumacılığı konusunda özellikle Sardeis kenti ön plana çıkmaktadır7. Bununla birlikte dokumada kullanılan malzemenin kökeni ve nite-liği konusunda iklim ve yörede yetişen ürünün belirleyici olduğu bilinmektedir. Örneğin daha soğuk iklim özel-likleri gösteren Anadolu, yün dokumada Mısır ve Mezopotamya’ya öncülük etmiş, ayrıca Anadolu’da M.Ö. 2. bin ortalarında kenevir bitkisi yetiştirilmeye başlanmıştır8.

Dokuma tarihi boyunca, hammaddeyi ve dokuma yapımında kullanılan ipi elde etmek için bazı aletlere ihtiyaç duyulmuştur. Anadolu’nun birçok antik kentinde yapılan kazılarda ele geçen ve Prehistorik Dönem’den itibaren kullanıldığı anlaşılan dokuma ağırlıkları, Anadolu insanının yaşamında dokumanın ayrı bir öneme sahip olduğunu göstermiştir9. Bunun için Antik Dönem’de bir çubuk ucuna bağlanan (iğ) içi delik taş ya da pişmiş toprak ağır-şaklar çok değişime uğramadan yüzyıllar boyunca kullanılmıştır10. Dokumada kullanılacak ipliğe büklümünün en iyi biçimde verilmesi için kullanılan ağırşaklar, iğin ucunda ağırlık yapmakta ve ipi aşağı doğru çekmektedir. Prehistorik Dönemlerden itibaren Anadolu’daki birçok merkezde ele geçen dokuma ağırlıkları ise bu yerleşimler-de kullanılan farklı tiplerdeki dokuma araçları konusunda bilgi vermesi açısından önemlidir11. Tezgâhta ipucuna bağlanarak dokuma yaparken ipin düzgün durmasını ve muntazam işlenmesini sağlayan bu aletler, dokuma için basit ama en temel malzemeler arasında kabul edilmektedir. Genelde pişmiş topraktan yapılma dokuma ağırlıkları formlarına göre diskoid, piramidal ve konik olmak üzere üç sınıfta değerlendirilmekte ve neredeyse tüm antik yerleşimlerde bu türden malzemeye sıkça rastlanmaktadır.

Arkeolojik kazı ve çalışmalarda belgelenen bu veriler dışında, dokuma ve dokuma aletleri ile ilgili görsel bilgile-rimiz, M.Ö. 1. binlerde başlamaktadır. Ayrıca Arkaik Dönem başlarından itibaren bu konunun seramikler üzerinde resmedilmesi sayesinde, dokuma tezgâhları, form ve üretim metotları daha anlaşılır hale gelmiştir. Özellikle de Hellen ev yaşamı, düğün gibi gelenek ve törenlerini anlatan sahneler sayesinde, dokumada kullanılan alet ve tezgâhların görsel açıdan günümüze taşınması mümkün olabilmiştir. Neredeyse tüm bu arkeolojik belgelerde dokuma yapımında, sahnenin ana kahramanının kadınlar olduğu görülmektedir. Birçok vazo betiminde tezgâh başında karşımıza çıkan kadınlar, sadece kendilerine mal edilen bir işi değil, Odysseus’un karısı Penelope gibi,

Çalışmalar Anadolu’nun üretimde ve kumaş ticaretinde liderlik ettiğini, M.Ö. 2. binde dokumanın bir sanayi haline geldiğini, özellikle de Hititler’in bu alanındaki ayrıcalığını ortaya koymaktadır (Koşay 1973, 28; Fazlıoğlu 1997, 4).

4 Fazlıoğlu 1997, 1.

5 Mısır mezarlarının duvar freskoları üzerindeki yatay dokuma tezgâhları, M.Ö. 2000’de ketenin dokunduğunu göstermektedir (Ebert 1929, 261).

6 Cebesoy 1995, 164 vd; Fazlıoğlu 1997, 5.

7 Fazlıoğlu 1997, 5.

8 Dölen 1992, 109 vd.

9 Son yıllarda yapılan kazılarda ele geçen dokuma tezgâhlarının incelenmesi, kullanılan aletlerin form ve özelliklerini anlamamızı kolaylaştırmıştır. Ancak form ve biçimde karşımıza çıkan gelenekselci yapı nedeniyle kronolojik gelişim vermek oldukça zordur.

10 Fazlıoğlu 1997, 1.11 Anadolu’da dokuma alanında özellikle Pergamon, Tralleis, Milethos, Kolophon, Ephesos, Smyrna, Sardeis, Kyzikos, Hierapolis ve Laodikeia

kentleri ön plana çıkmaktadır. Özellikle de Antik Dönemin önemli yollarından Büyük Menderes Nehri Rotası üzerindeki kentlerde ticaretin gelişimi kendini birçok alanda hissettirmiştir. Örneğin Laodikeia kenti, Antik Dönem dokumacılığındaki önemini günümüzde de sürdürmeyi başarmış ve başta Buldan olmak üzere, Denizli kentinin tekstil ürünlerinin ünü tüm dünyaya yayılmıştır (Şimşek 2007, 285 vd).

Tralleis Konut Alanı Kazılarında Bulunan Dokuma Ağırlıkları 539

kimliklerine erdem katan bir dini ritüeli de yerine getirir şekilde verilmiştir12. Örneğin Homeros’un eserlerin-de Troia Savaşı’nın ana kadın kahramanları Helana ve Andromakhe sıklıkla dokuma yaparken betimlenmiş-tir13. Penelope, Andromakhe ya da Helena’nın hikâyesinde anlatıldığı gibi dokuma ile bütünleşen bu kadınların hikâyeleri, her zaman destansı ve onurlandırıcıdır. Ayrıca tüm bu mitlerde kadın kahramanları heroinlik merte-besine yükselten şanlı bir ölümle bağlantı vardır. Dolayısıyla kocaları ile birlikte yücelen bu kadınlara en uygun görülen vazife büyük sabır gerektiren dokuma yapımı olmuştur. Penelope ve diğer heroinlerin hikâyelerinin gös-terdiği gibi Antik Dönem’de kadının kişiliği ile bütünleşen dokuma, hayatın değişkenliğine karşı duruşun, sabrın, istikrarın ve erdemli direnişin bir sembolü olarak algılanmıştır. Yünün yıkanmasından dokunmasına kadar tüm işlemi evinde yapan kadınlar, kendilerini sınayan bu zahmetli ve zor işle uğraşırken sabır ve dayanıklılıklarını da kanıtlamış olmaktadır. Aksi takdirde Panteonun baş tanrıçalarından Athena’nın başta dokuma olmak üzere tüm el becerilerini koruyucusu olmasını14 ya da aile ocağının koruyucusu Hera’nın dokuma ile ilişkisini açıklamak ve bu olayı tanrısal boyuta taşımak zordur.

Tralleis Antik Kenti Dokuma Örnekleri2006 yılı Tralleis Antik Kenti kazı çalışmalarında bulunan dokuma ağırlıkları, konut alanı sektöründe ele geçmiş-tir (Res.1a, Çiz.1). Diğer malzemeler gibi bu buluntular da, konut alanı olarak adlandırılan bu alanın birbirini takip eden yüzyıllar boyu kullanıldığını göstermiştir. Çalışmalarda ele geçen dokuma malzemelerinin tamamını incele-mek mümkün olmadığından, yapılan çalışmada buluntuların yalnızca bir bölümü değerlendirmeye alınabilmiştir.

Konut alanındaki kazılara öncelikle kuzey-güney yönünde 5x5 m.lik bir açma ile başlanmış ve elde edilen arke-olojik veriler doğrultusunda çalışmalar güneye doğru genişletilmiştir. Bu alanda ana zemine ulaşılıp çalışmaların tamamlanmasının ardından, yeni bir açmada kazılara devam edilmiştir. Yapılan araştırmalarda mevcut kompleks yapıdan geriye sadece temel düzeyinde duvar kalıntılarının kaldığı anlaşılmıştır. Eldeki veriler yapı mimarisi hakkında ayrıntılı bilgi vermeye uygun olmasa da, yapının su sistemini yansıtan iyi korunmuş durumdaki künk ve kuyularla karşılaşılmıştır (Res. 1b). Ayrıca çalışmalarda bol miktarda kandil, terrakotta figürin ve dokuma tezgâh ağırlığı ele geçmiştir.

2006 yılı konut alanı kazı çalışmalarında, açmanın kuzey tarafında birbirine bitişik ilki dikdörtgen, ikisi yaklaşık kare ölçülerde 3 mekân belirlenmiştir (Res. 1c). Bu mekânlarda yapılan çalışmalarda, 2 ve 3 no.lu odaların güney ve doğu tarafında zemine dökülmüş krem ve kırmızı renklerde sıva kalıntıları ve seramik parçaları bulunmuştur. Çalışma konumuzu oluşturan dokuma ve tezgâh ağırlıklarının büyük bölümü, birbirine bitişik bu 3 mekân içinde bulunmuştur (Res. 1d). Bu alanda ayrıca gündelik yaşamı, dönemin gelenek ve adetlerine yansıtan çoğu Hellenis-tik Dönem’e ait Lagynos (Res. 2a), Megara Kâse (Res. 2b) ve Kalıp parçaları (Res. 2c) ile Geniş Ağızlı Kâseler (Res. 2d) ele geçmiştir. Yoğun tahribat nedeniyle stratigrafik açıdan kesin veriye ulaşmak mümkün olmasa da, geniş kronolojik bir yelpazeyi yansıtan buluntular sayesinde, bu alanın Hellenistik Dönem’den Bizans Dönemi’ne kadar uzunca bir süre kullanıldığı tespit edilmiştir.

12 M.Ö. 430’lara tarihlenen Chuisi’de (Girit Adası) bulunan ve Penelope Ressamı tarafından boyanmış kırmızı figür tekniğindeki bir Attika Skyphosu, dokuma tezgâhının önünde kocası Odysseus’un yolunu gözleyen Penolope ile oğlu Telemakhos’u betimler. Burada kederli Penelope’nin taliplerini oyalamak için kullandığı dokuma tezgâhı, olasılıkla kendi yazgısına direnişinin ve başkaldırışın bir sembolüdür (Bieber 1928, 4, Fig. 5).

13 Bunlardan biri İris’in, Helena’yı sofada büyük bir kumaşı dokurken bulduğu sahnedir (İlyada, 125-130). Yine İlyada’da kocası Hektor’un ölümünden habersiz onun yolunu gözleyen ve bir saray odasında erguvan rengi bir kumaşa alacalı süsler işleyen Andromakhe’nin hikâyesi anlatmaktadır (İlyada, 22, 440-445).

14 Bunlardan en ünlüsü Kolophon kentinden bir kumaş boyacısının kızı olan Lidyalı Arakhne ile tanrıça Athena arasında geçen mittir. Erhat’a göre bu hikâye el sanatlarında Anadolu’nun Yunanistan’a üstünlüğünü dile getirir (Erhat 1984, 54). Bu önemli mite Ovidius’un anlatımlarında da rastlanır (Ovidius, Metamorphoses 6, 53-58). Atina’nın en önemli bayramlarından Panathenia Bayramları’nda Atinalı genç kız ve kadınların tanrıçaya kutsal peplos kumaşı dokuduklarını gösteren sahne ve anlatımların bulunması, dokumanın dini bir ritüelin parçası olduğunu göstermektedir (Clark 1983, 93).


Bu alanda yapılan çalışmalarda ayrıca çok sayıda dokuma ağırlıkları tespit edilmiştir. Tralleis konut alanı kazıla-rında ele geçen dokuma ağırlıkları, Antik Dönem’in diğer yerleşimlerinde olduğu gibi piramidal (Res. 3a), konik (Res. 3b) ve diskoid (Res. 3c) olmak üzere üç ana formda değerlendirilebilir. Buluntular arasında az sayıda ağırşak örneği de ele geçmiştir (Res. 3d). Buluntuların tamamının basitçe şekillendirildiğini söylemek mümkündür. Hatta diskoid formda olanlar elde şekillendirilmiş bir görünüme sahiptir. Zaten bilindiği gibi diskoid ve piramidal form-lu tezgâh ağırlıkları çoğunlukla elde basit bir şekilde yapılırken, konik formlu tezgâh ağırlıkları çark yapımıdır15.

Farklı merkezlerde yapılan kazılarda ele geçen dokuma tezgâh ağırlıkları, ilk bakışta birbirine benzemekte ve temel bir formu yansıtmaktaysa da, boyutlardaki farklılıklar kumaşın niteliğine ve tezgâhın boyutuna göre değişe-bilmektedir. Tralleis buluntuları arasında da farklı boyutlarda yapılmış örnekler bulunmaktadır. Tüm malzemeler-de merkezler arası üretim farklılıkları görülebildiği gibi, dokuma ağırlıklarında da yöresel farklılıklar tespit edile-bilmektedir. Örneğin Batı Anadolu ve Adalarda daha çok diskoid, Attika merkezlerinde piramidal, Korinth’de ise konik formlu ağırlıklar görülebilmektedir.

Piramidal tezgâh ağırlıklarının form gelişimine baktığımızda başlangıçta tek delikli oldukları, süreç içinde çift delikli yapılmaya başlandıkları görülmektedir. Tralleis’de bulunmuş piramidal dokuma tezgâh ağırlıklarının ta-mamı ise tek asma deliğine sahiptir (Resim 3a). Bununla birlikte tek deliklilerin kronolojik açıdan uzun yıllar çift delikliler ile birlikte kullanılmaya devam etmesi, dönemsel sınırların çizilmesini olanaksız hale getirmiştir. Ancak bu deliklerin her zaman için tam merkezde yer alması bilindiği gibi kural değildir. Bazı örneklerde delikler alta inmiş, bazılarında ise sivri biçimli uca doğru yaklaşmıştır. Dolayısıyla ele geçen buluntulardan bu deliklerin yerlerinin standart bir ölçüde verilmediği anlaşılmaktadır. Yine piramidal tezgâh ağırlıklarından bazılarının tepe kısmı sivri verilirken, bazılarınınki daha düz ya da yuvarlatılmıştır. Tralleis örnekleri arasında her iki türden de bu-luntu vardır. Oranlamalarda standart bir uygulama görülmez. Bununla birlikte piramidal ağırlıkların boyutlarının büyümesiyle tepe kısımlarının da genişlediği görülmektedir. Bu durum daha çok M.Ö. 5. yy.dan sona piramidal ağırlıkların boyutlarının büyümesinden sonra şekilsel olarak gerçekleşmiştir. Çoğunun taban kenarı kabaca düzel-tilmiştir. Bu durum konik formlu olanlar için de geçerlidir. Düzgün kenarlı, nitelikli gövde orantısı iyi kurulmuş örnekler yanında, şekilsel açıdan asimetrik, kenarları kabaca düzeltilmiş daha basit ve yüzeysel bir işçilik gösteren örnekler de vardır. Dolayısıyla da dokuma ağırlıklarının yapım ve kullanımı için gelenekselci ve hatta bazen de tutucu bir benzerlikten söz etmek olasıdır. Bunun en güzel göstergesi de günümüzde dahi Antik Dönem’dekine benzer türde dokuma ağırlıklarının kullanılıyor olmasıdır.

Konik tezgâh ağırlıkları ile piramidal tezgâh ağırlıkları arasında yapım ve şekilsel açıdan çok büyük farklılık gö-rülmemektedir. Tralleis örnekleri arasında konik olanlar, piramidal formlulara göre daha az sayıdadır (Res. 3b). Örneklerin tamamı tek deliklidir, ancak bu delikler her zaman tam merkezde yer almaz. Ayrıca bazılarında küçük, bazılarında büyük verilmiştir. Çoğunun kenarları kabaca düzeltilmiştir. Daha çok çömlekçi çarkında üretilen bu örneklerin M.Ö. 8. yy. ile 6. yy. arasında yapılanlarının taban ve tepe kısımları düz, yüzeyleri ise hafif eğimlidir16. M.Ö. 4. yy.da tepe kısımlarındaki sivrileşmenin artmasıyla, piramidal örneklere benzerlikleri daha fazla artar. Ne-olitik Dönem’e tarihlenen konik ağırlıkların en erken örneklerinden birisi Kıta Yunanistan’da Korinthos şehrinde yapılan kazılarda bulunmuştur17. Yine Kerameikos ve Atina Agorası kazılarında konik ağırlık yapmada kullanılan benzer iki çömlekçi kalıbı ele geçmiştir18.

Diskoid tezgâh ağırlıkları yuvarlak biçimli formlarıyla temelde konik ve piramidal ağırlıklardan şekilsel açıdan daha farklıdır. Diskoid tezgâh ağırlıklarının erken dönem örneklerinde genellikle orta kısmında büyük tek bir delik

15 Fazlıoğlu 2001, 25. 16 Fazlıoğlu 2001, 25-28; Aslan 2007, 17. 17 Fazlıoğu 2001, 13. 18 Aslan 2007, 18.


bulunur19. Tralleis diskoid formlu örnekler diğer formlara göre daha az sayıdadır (Res. 3c). Tralleis diskoid formlu örnekleri arasında dışa doğru daha fazla bombe yapmış örnekler vardır. M.Ö. 4. yy. örnekleri ile birlikte görül-meye başlayan bu özelliğin20, Hellenistik Dönem’de yaygın bir karakter kazandığı bilinmektedir21. M.Ö. 4. yy. ortalarından itibaren bu delikler kenara kaymış ve formlarda küçülme başlamıştır22. Erken Hellenistik Dönem’den itibaren diskoid ağırlıkların her iki yüzü de dışa daha fazla bombe yapmış ve bu özellik devam eden süreç içinde gittikçe daha belirgin bir hal almıştır.

Tralleis örnekleri arasında iki tane de ağırşak bulunmaktadır (Res. 3d). Bilindiği gibi dokumada kullanılacak ip-liğe büklümünün en iyi biçimde verilmesi için kullanılan ağırşaklar, iğin ucunda ağırlık yapmakta, böylelikle ipi aşağı doğru çekerek düzgün işlenmesini sağlamaktadır. Tralleis’de bulunmuş bu formdaki her iki örnek de kırıktır. Bu örneklerden form olarak daha büyük olanı daha nitelikli bir işçiliği yansıtır. Kenarları düzgün biçimde yuvarla-tılmıştır. Form olarak hafif bombelidir. Her iki örneğin de deliği küçüktür ve merkezde yer almaktadır.

DeğerlendirmeBurada incelediğimiz dokuma ağırlıklarını kronolojik açıdan ele alacak olursak, kazı çalışmalarının yürütüldüğü konut alanında bizi bu sonuca götüren en önemli etkenlerden biri, farklı dönemlerin stilistik özelliklerini gösterir durumda ele geçmiş başta seramikler olmak üzere diğer buluntulardır. Seramik buluntuların form ve dekorasyon stillerine göre bu alan, Hellenistik’den Bizans Dönemi’ne kadar farklı zamanlarda kullanım görmeye devam etmiştir. Çalışmalarda bulunmuş geniş bir yelpazeyi içine alan malzemeler arasında; kandiller, unguentariumlar, kalıp yapımı kâse örnekleri ve terra sigillata kaplar ilk sırada yer almaktadır. Ayrıca yine stilistik özelliklerine ba-karak Hellenistik ve Roma dönemlerine tarihlenen terrakotta figürünler de bulunmaktadır. Her biri farklı çalışma konusu olan bu malzemeler, konut alanının birbirini takip eden dönemler boyunca sürekli kullanıldığına işaret etmektedir. Çalışma alanında farklı dönemlere ait malzemelerin bir arada ele geçmesi ve yer yer orijinal yapının bozulması stratigrafik değerlendirmeyi zorlaştırmıştır. Ayrıca dokuma ağırlıklarının formlarında görülen ve nere-deyse yüzyıllarca fazla değişime uğramadan devam eden gelenekci yapı, bu örneklerin tarihlenmesini etki eden bir diğer olumsuzluk olarak karşımıza çıkmaktadır.

2006 yılı Tralleis antik kenti kazısı konut alanı kazı çalışmalarında bulunan dokuma ağırlıkları, burada yaşayan halkın dokumacılıkta kullandığı piramidal, konik ya da diskoid tezgâh ağırlıklarından formsal açıdan örnekler sunmaktadır. Bu örnekler incelendiğinde aslında şekil ya da yapım tekniği açısından, Anadolu’nun pek çok ken-tinde bulunmuş örneklerden farklı olmadığı görülmektedir. Örnekler sayıca çok olmakla birlikte, üzerlerinde bir atölyenin varlığına işaret edecek veriye ulaşılamamıştır. Dolayısıyla elde bulunan dokuma ve tezgâh ağırlıklarını, kentin dokuma uygulamaları hakkında ön bilgi veren buluntular şeklinde değerlendirmek yerinde olacaktır. Ko-nuyla ilgili ayrıntılı sonuçlara, özellikle de üretim ile ilgili detaylı verilere devam edilecek kazılarda ulaşılacağı düşünülmektedir.

19 Boehlau - Schefold 1942, 54; Haspels 1951, 91, Lev. 38; Fazlıoğlu 1997, 26 vd.20 Fazlıoğlu 1997, 27.21 Davidson - Thompson 1943, 80; Davidson 1952, 171; Deonna 1938, 160 vd.22 Aslan 2007, 17.


Kısaltmalar ve BibliyografyaAslan 2007 B. Aslan, İzmir Agorası’ndaki Bir Grup Hellenistik Dönem Ağırşak ve Tezgah Ağırlıkları (Dokuz Eylül Üniversitesi

Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi), İzmir, 2007.Barber 1991 E.J.W. Barber, Prehistoric Textiles: The Development of Cloth in the Neolithic and Bronze Ages with Special Reference

to the Aegean, Princeton, 1991.Bieber 1928 M. Bieber, Griechische Kleidung, Berlin, 1928. Bilgi 1994 Ö. Bilgi, “İkiztepe Kazılarının 1992 Dönemi Sonuçları” 15. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt 1 (24-28 Mayıs 1993),

Ankara, 1994, 235-244.Bilgi 2001 Ö. Bilgi, Protohistorik Çağ’da Orta Karadeniz Bölgesi Madencileri- Hint-Avrupalıların Anavatanı Sorununa Yeni Bir

Yaklaşım, İstanbul, 2001.Boehlau – Schefold 1942 J. Boehlau – K. Schefold, Larisa am Hermos III, Die Kleinfunde, Berlin, 1942.Burnham 1965 H. B. Burnham, “Çatal Höyük-The Textiles and Twined Fabrics”, AnSt, 15, London, 1965, 169-174.Büken 2003 R. Büken, “Çatalhöyük Tekstilleri ve Teknik Analizleri”, Türk Arkeoloji ve Etnoğrafya Dergisi, Sayı 3, Ankara, 2003,

79-86.Cambel – Braidwood 1983 H. Çambel – R.J. Braidwood, “Çayönü Tepesi-Schritte zu neuen Lebensweisen”, Beiträge zur Altertumskunde

Kleinasiens, Festschrift für Kurt Bittel (Hrsg. R.M. Boehmer – H. Hauptmann), Mainz, 1983, 155-170.Cebesoy 1995 S.S. Cebesoy, “Kapadokya Tabletlerinde Geçen Dokuma Ürünleri”, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, 1994 Yıllığı,

Ankara, 1995.Clark 1983 L. Clark, “Notes on Small Textile Frames Pictured on Greek Vases”, AJA 87, 1983, 91-96.Davidson – Thompson 1943 G.R. Davidson – D.B. Thompson, “Small Objects From The Pnyx I”, Hesperia Supplement 7, 1943.Davidson 1952 G.R. Davidson, “The Minor Objects”, Corinth, 12, New Jersey, 1952.Deonna 1938 W. Deonna, La Mobilier delien Délos, Paris, 1938.Dölen 1992 E. Dölen, Tekstil Tarihi, İstanbul, 1992.Duru 1996 R. Duru, Kuruçay Höyük II, 1978-1988 Kazılarının Sonuçları Geç Kalkolitik ve İlk Tunç Çağı Yerleşimler, Ankara,

1996.Ebert 1929 M. Ebert, Reallexikon der Vorgeschichte, Vol. 14, Berlin and New York: De Gruyter, 1929, 131-132.Erhat 1984 A. Erhat, Mitoloji Sözlüğü, İstanbul, 1984.Fazlıoğlu 1997 İ. Fazlıoğlu, “Eskiçağda Dokuma”, Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları 8, İstanbul, 1997.Gates 2011 C. Gates, Ancient Cities: The Archaeology of Urban Life in the Ancient Near East and Egypt, Greece, and Rome,

London: Routledge, 2011.Haspels 1951 C.H.E. Haspels, La cite de Midas Céramique et Travailles Diverses, Paris, 1951.Homeros Ilyada, Çev. A. Erhat – A. Kadir.Kendall 1937 A. Kendall, “Chalcolithic Textile Fragments”, The Alishar Höyük Seasons of 1930-32, Part III, The University of

Chicago Oriental Institute Publications, 30, 1937, 334-335.Koşay 1938 H.Z. Koşay, Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Alaca Höyük Hafriyatı, 1936’daki Çalışmalara ve Keşiflere Ait İlk

Rapor, Ankara, 1938.Koşay 1973 H.Z. Koşay, Alaca Höyük Kazısı, 1963-1967 Çalışmaları ve Keşiflere Ait İlk Rapor, Ankara, 1973.Mellaart 2003 J. Mellaart, Çatalhöyük Anadolu’da Bir Neolitik Kent, (Çev. G.B. Yazıcıoğlu), İstanbul, 2003.Ovidius Metamorphoses: Book VI, Çev. İ.Z. Eyüboğlu.Özdoğan 1999 A. Özdoğan, “Çayönü” Neolithic in Turkey: The Cradle of Civilization New Discoveries (Ed. M. Özdoğan –

N. Başgelen), 1999, 35-63.Özgüç 1968 N. Özgüç, “Acemhöyük Kazıları”, Anadolu 10, 1968, 1-28.Pollock – Bernbeck 2005 S. Pollock – R. Bernbeck, Archaeologies of the Middle East: Critical Perspectives, Oxfords, 2005.Şimşek 2007 C. Şimşek, Laodikeia (Laodikeia ad Lycum), İstanbul, 2007.Tütüncüler 2006 Ö. Tütüncüler, “Çorum-Resuloğlu Eski Tunç Mezarlığı’nda Kumaş Kullanımına İlişkin Yeni Bulgular”, Anadolu/

Anatolia 30, 2006, 137-148.


Çiz. 1


a

c Res. 1

d

b


a

b

d

c

Res. 2


a

b

c

d

Res. 3

Saraçoğlu A., Tralleis Konut Alanı Kazılarında Bulunan Dokuma Ağırlıkları, Mustafa...

Documents

Transcript of Saraçoğlu A., Tralleis Konut Alanı Kazılarında Bulunan Dokuma Ağırlıkları, Mustafa...