sä mä nya-bhagavad-bhakti-rasa-nirüpako

dakñ iëa-vibhä gaù

vibhä vä khyä prathama-laharé prabalam ananya-çrayiëä niñ evitaù sahaja-rüpeëa | agha-damano mathurä yä à sadä sanä tana-tanur jayati ||1|| rasä må tä bdher bhä ge’smin dvité ye dakñ iëä bhidhe | sä mä nya-bhagavad-bhakti-rasas tä vad udé ryate ||2|| asya païca laharyaù syur vibhä vä khyä grimä matä | dvité yä tv anubhä vä khyä tå té yä sä ttvikä bhidhä | vyabhicä ry-abhidhä turyä sthä yi-saàjïä ca païcamé ||3|| athä syä ù keçava-rater lakñ itä yä nigadyate | sä magré -paripoñ ena paramä rasa-rüpatä ||4|| vibhä vair anubhä vaiç ca sä ttvikair vyabhicä ribhiù | svä dyatvaà hå di bhaktä nä m ä né tä çravaëä dibhiù | eñ ä kå ñ ëa-ratiù sthä yé bhä vo bhakti-raso bhavet ||5|| prä ktany ä dhuniké cä sti yasya sad-bhakti-vä sanä | eñ a bhakti-rasä svä das tasyaiva hå di jä yate ||6|| bhakti-nirdhüta-doñ ä ëä à prasannojjvala-cetasä m | çré -bhä gavata-raktä nä à rasikä saìga-raìgiëä m ||7|| jé vané -bhüta-govinda-pä da-bhakti-sukha-çriyä m | premä ntaraìga-bhütä ni kå tyä ny evä nutiñ ö hatä m ||8|| bhaktä nä à hå di rä janté saàskä ra-yugalojjvalä | ratir ä nanda-rüpaiva né yamä nä tu rasyatä m ||9|| kå ñ ëä dibhir vibhä vä dyair gatair anubhavä dhvani | prauòhä nanda-camatkä ra-kä ñ ö hä m ä padyate parä m ||10|| kintu premä vibhä vä dyaiù svalpair né to’py aëé yasé m | vibhä vanä dy-avasthä à tu sadya ä svä dyatä à vrajet ||11|| atra vibhä vä di-sä mä nya-lakñ aëam – ye kå ñ ëa-bhakta-muralé -nä dä dyä hetavo rateù | kä rya-bhütä ù smitä dyä ç ca tathä ñ ö au stabdhatä dayaù ||12|| nirvedä dyä ù sahä yä ç ca te jïeyä rasa-bhä vane | vibhä vä anubhä vä ç ca sä ttvikä vyabhicä riëaù ||13|| tatra vibhä vä ù -- tatra jïeyä vibhä vä s tu raty-ä svä dana-hetavaù | te dvidhä lambanä eke tathaivoddé panä ù pare ||14|| tad uktam agni-puräëe (Alaìkära section, 3.35) -- vibhävyate hi raty-ädir yatra yena vibhävyate | vibhävo näma sa dvedhälambanoddé panätmakaù ||15||

tatra ä lambanä ù -- kå ñ ëaç ca kå ñ ëa-bhaktä ç ca budhair ä lambanä matä ù | raty-ä der viñ ayatvena tathä dhä ratayä pi ca ||16|| tatra çré -kå ñ ëaù – nä yakä nä à çiro-ratnaà kå ñ ëas tu bhagavä n svayam | yatra nityatayä sarve virä jante mahä -guëä ù | so’nyarüpa-svarüpä bhyä m asminn ä lambano mataù ||17|| tatra anya-rüpeëa, yathä – hanta me katham udeti sa-vatse, vatsa-päla-paö ale ratir atra | ity aniçcita-matir baladevo, vismaya-stimita-mürtir iväsé t ||18|| atha svarüpam – ä vå taà prakaö aà ceti svarüpaà kathitaà dvidhä ||19|| tatra ä vå tam – anya-veçä dinä cchannaà svarüpaà proktam ä vå tam ||20|| tena, yathä – mäà snehayati kim uccair, mahileyaà dvärakävarodhe’tra | äà viditaà kutukärthé , vanitä-veço hariç carati ||21|| prakaö a-svarüpeëa, yathä – ayaà kambu-gré vaù kamala-kamané yäkñ i-paö imä tamäla-çyämäìga-dyutir atitaräà chatrita-çiräù | dara-çré -vatsäìkaù sphurad-ari-darädy-aìkita-karaù karoty uccair modaà mama madhura-mürtir madhuripuù ||22|| atha tad-guëä ù -- ayaà netä suramyä ìgaù sarva-sal-lakñ aëä nvitaù | ruciras tejasä yukto balé yä n vayasä nvitaù ||23|| vividhä dbhuta-bhä ñ ä -vit satya-vä kyaù priyaà vadaù | vä vadükaù supä ëòityo buddhimä n pratibhä nvitaù ||24|| vidagdhaç caturo dakñ aù kå tajïaù sudå òha-vrataù | deça-kä la-supä trajïaù çä stra-cakñ uù çucir vaçé ||25|| sthiro dä ntaù kñ amä -çé lo gambhé ro dhå timä n samaù | vadä nyo dhä rmikaù çüraù karuëo mä nya-mä nakå t ||26|| dakñ iëo vinayé hré mä n çaraëä gata-pä lakaù | sukhé bhakta-suhå t prema-vaçyaù sarva-çubhaìkaraù ||27|| pratä pé ké rtimä n rakta-lokaù sä dhu-samä çrayaù | nä ré -gaëa-manohä ré sarvä rä dhyaù samå ddhimä n ||28|| varé yä n é çvaraç ceti guëä s tasyä nuké rtitä ù | samudrä iva païcä çad durvigä hä harer amé ||29|| jé veñ u ete vasanto 'pi bindu-bindutayä kvacit | paripürëatayä bhä nti tatraiva puruñ ottame ||30||

tathä hi pä dme pä rvatyai çiti-kaëö hena tad-guëä ù | kandarpa-koö i-lä vaëya ity ä dyä ù pariké rtitä ù ||31|| eta eva guëä ù prä yo dharmä ya vana-mä linaù | på thivyä prathama-skandhe prathayä ïcakrire sphuö am ||32|| yathä prathame (1.16.27-30) -- satyaà çaucaà dayä kñ äntis tyägaù santoñ a ärjavam | çamo damas tapaù sämyaà titikñ oparatiù çrutam ||33|| jïänaà viraktir aiçvaryaà çauryaà tejo balaà små tiù | svätantryaà kauçalaà käntir dhairyaà märdavam eva ca ||34|| prägalbhyaà praçrayaù çé laà saha ojo balaà bhagaù | gämbhé ryaà sthairyam ästikyaà ké rtir mäno 'nahaìkå tiù ||35|| ime cänye ca bhagavan nityä yatra mahä-guëäù | prärthyä mahattvam icchadbhir na viyanti sma karhicit ||36|| atha païca-guëä ye syur aàçena giriçä diñ u ||37|| sadä svarüpa-samprä ptaù sarva-jïo nitya-nütanaù | sac-cid-ä nanda-sä ndrä ìgaù sarva-siddhi-niñ evitaù ||38|| athocyante guëä ù païca ye lakñ mé çä di-vartinaù | avicintya-mahä -çaktiù koö i-brahmä ëòa-vigrahaù ||39|| avatä rä valé -bé jaà hatä ri-gati-dä yakaù | ä tmä rä ma-gaëä karñ é ty amé kå ñ ëe kilä dbhutä ù ||40|| sarvä dbhuta-camatkä ra- lé lä -kallola-vä ridhiù | atulya-madhura-prema-maëòita-priya-maëòalaù ||41|| trijagan-mä nasä karñ i-muralé -kala-küjitaù | asamä nordhva-rüpa-çré -vismä pita-carä caraù ||42|| lé lä premëä priyä dhikyaà mä dhuryaà veëu-rüpayoù | ity asä dhä raëaà proktaà govindasya catuñ ö ayam ||43|| evaà guëä ç catur-bhedä ç catuù-ñ añ ö ir udä hå tä ù | sodä haraëam eteñ ä à lakñ aëaà kriyate kramä t ||44|| tatra (1) suramyä ìgaù -- çlä ghyä ìga-sanniveço yaù suramyä ìgaù sa kathyate ||45|| yathä – mukhaà candräkäraà karabha-nibham uru-dvayam idaà bhujau stambhärambhau sarasija-vareëyaà kara-yugam | kaväö äbhaà vakñ aù-sthalam aviralaà çroëi-phalakaà parikñ ämo madhyaù sphurati murahantur madhurimä ||46|| (2) sarva-sal-lakñ aëä nvitaù – tanau guëottham aìkottham iti sal-lakñ aëaà dvidhä ||47|| tatra guëottham – guëotthaà syä d guëair yogo raktatä -tuìgatä dibhiù ||48|| yathä -- rägaù saptasu hanta ñ aö sv api çiçor aìgeñ v alaà tuìgatä

visäras triñ u kharvatä triñ u tathä gambhé ratä ca triñ u | dairghyaà païcasu kià ca païcasu sakhe samprekñ yate sükñ matä dvätriàçad-vara-lakñ aëaù katham asau gopeñ u sambhävyate ||49|| aìkottham – rekhä mayaà rathä ìgä di syä d aìkotthaà karä diñ u ||50|| yathä -- karayoù kamalaà tathä rathäìgaà sphuö a-rekhämayam ätmajasya paçya | pada-pallavayoç ca vallavendra dhvaja-vajräìkuça-mé na-paìkajäni ||51|| (3) ruciraù – saundaryeëa då g-ä nanda-kä ré rucira ucyate ||52|| yathä tå té ye (BhP 3.2.13) -- yad dharma-sünor bata räjasüye niré kñ ya då k-svastyayanaà tri-lokaù | kärtsnyena cädyeha gataà vidhätur arväk-så tau kauçalam ity amanyata ||53|| yathä vä – añ ö änäà danujabhid-aìga-paìkajänäm ekasmin katham api yatra ballavé näm | loläkñ i-bhramara-tatiù papäta tasmän notthätuà dyuti-madhu-paìkilät kñ amäsé t ||54|| (4) tejasä yuktaù tejo dhä ma prabhä vaç cety ucyate dvividhaà budhaiù ||55|| tatra dhä ma – dé pti-rä çir bhaved dhä ma ||56|| yathä – ambara-maëi-nikurambaà viòambayann api maré ci-kulaiù | hari-vakñ asi ruci-niviòe maëiräò ayam uòur iva sphurati ||57|| prabhä vaù – prabhä vaù sarvajit-sthitiù ||58|| yathä – düratas tam avalokya mädhavaà komaläìgam api raìga-maëòale | parvatodbhaö a-bhujäntaro’py asau kaàsa-malla-nivahaù sa vivyathe ||59|| (5) balé yä n –

prä ëena mahatä pürëo balé yä n iti kathyate ||60|| yathä – paçya vindhya-girito’pi gariñ ö haà daitya-puìgavam udagram ariñ ö am | tula-khaëòam iva piëòitam ärät puëòaré ka-nayano vinunoda ||61|| yathä vä – vämas tämarasäkñ asya bhuja-daëòaù sa pätu vaù | kré òä-kandukatäà yena né to govardhano giriù ||62|| (6) vayasä nvitaù – vayaso vividhatve’pi sarva-bhakti-rasä çrayaù | dharmé kiçora evä tra nitya-nä nä -vilä savä n ||63|| yathä – tadätväbhivyakté kå ta-taruëimärambha-rabhasaà smita-çré -nirdhüta-sphurad-amala-räkä-pati-madam | darodaïcat-païcäçuga-nava-kalä-meduram idaà murärer mädhuryaà manasi madiräkñ é r madayati ||64|| (7) vividhä dbhuta-bhä ñ ä vit – vividhä dbhuta-bhä ñ ä vit sa prokto yas tu kovidaù | nä nä -deçyä su bhä ñ ä su saàskå te prä kå teñ u ca ||65|| yathä – vraja-yuvatiñ u çauriù çaurasené à surendre praëata-çirasi sauré à bhäraté m ätanoti | ahaha paçuñ u ké reñ v apy apabhraàsa-rüpäà katham ajani vidagdhaù sarva-bhäñ ävalé ñ u ||66|| (8) satya-vä kyaù – syä n nä nå taà vaco yasya satya-vä kyaù sa kathyate ||67|| yathä – på the tanaya-païcakaà prakaö am arpayiñ yämi te raëorvaritam ity abhüt tava yathärtham evoditam | ravir bhavati çé talaù kumuda-bandhur apy uñ ëalas tathäpi na muräntaka vyabhicariñ ëur uktis tava ||68|| yathä vä – güòho’pi veñ eëa mahé -surasya harir yathärthaà magadhendram üce | saàså ñ ö am äbhyäà saha päëòaväbhyäà mäà viddhi kå ñ ëaà bhavataù sapatnam ||69|| (9) priyaàvadaù –

jane kå tä parä dhe’pi sä ntva-vä dé priyaàvadaù ||70|| yathä – kå ta-vyalé ke’pi na kuëòalé ndra tvayä vidheyä mayi doñ a-då ñ ö iù | praväsyamäno’si surärcitänäà paraà hitäyädya gaväà kulasya ||71|| (10) vä vadükaù – çruti-preñ ö hoktir akhila-vä g-guëä nvita-vä g api | iti dvidhä nigadito vä vadüko mané ñ ibhiù ||72|| tatra ä dyo, yathä – açliñ ö a-komala-padävali-maïjulena pratyakñ a-rakñ a-rada-manda-sudhä-rasena | sakhyaù samasta-jana-karëa-rasäyanena nähäri kasya hå dayaà hari-bhäñ itena ||73|| dvité yo, yathä – prativädi-citta-parivå tti-paö ur jagad-eka-saàçaya-vimarda-karé | pramitäkñ arädya-vividhärthamayé hari-väg iyaà mama dhinoti dhiyaù ||74|| (11) supaëòityaù – vidvä n né tijïa ity eñ a supaëòityo dvidhä mataù | vidvä n akhila-vidyä -vin né tijïas tu yathä rha-kå t ||75|| tatra ä dyo, yathä – yaà suñ ö hu pürvaà paricarya gauravät pitämahädy-ambudharaiù pravartitäù | kå ñ ëärëavaà käçya-guru-kñ amäbhütas tam eva vidyä-saritaù prapedire ||76|| yathä vä – ämnäya-prathitänvayä små timaté bäòhaà ñ aò-aìgojjvalä nyäyenänugatä puräëa-suhå dä mé mäàsayä maëòitä | tväà labdhävasarä ciräd gurukule prekñ ya svasaìgärthinaà vidyä näma vadhüç caturdaça-guëä govinda çuçrüyate ||77|| dvité yo, yathä – må tyus taskara-maëòale sukå tinäà vå nde vasantänilaù kandarpo ramaëé ñ u durgata-kule kalyäëa-kalpa-drumaù | indur bandhu-gaëe vipakñ a-paö ale kälägni-rudräkå tiù çästi svasti-dhurandharo madhupuré à né tyä madhünäà patiù ||78|| (12) buddhimä n – medhä vé sükñ madhé ç ceti procyate buddhimä n dvidhä ||79||

tatra medhä vé , yathä – avanti-pura-väsinaù sadanam etya sändé paner guror jagati darçayan samayam atra vidyärthinäm | sakå n nigada-mätrataù sakalam eva vidyä-kulaà dadhau hå daya-mandire kim api citravan mädhavaù ||80|| sükñ ma-dhé ù , yathä – yadubhir ayam avadhyo mleccha-räjas tad enaà tarala-tamasi tasmin vidravann eva neñ ye | sukhamaya-nija-nidrä-bhaïjana-dhvaàsi-då ñ ö ir jhara-muci mucukundaù kandare yatra çete ||81|| (13) pratibhä nvitaù – sadyo navanavollekhi-jïä naà syä t pratibhä nvitaù ||82|| yathä padyävalyäà (283) – väsaù samprati keçava kva bhavato mugdhekñ aëe nanv idaà väsaà brühi çaö ha prakäma-subhage tvad-gätra-saàsargataù | yäminyäm uñ itaù kva dhürta vitanur muñ ëäti kià yäminé çaurir gopa-vadhüà chalaiù parihasann evaàvidhaiù pätu vaù ||83|| (14) vidagdhaù – kalä -vilä sa-digdhä tmä vidagdha iti ké rtyate ||84|| yathä -- gé taà gumphati täëòavaà ghaö ayati brüte prahelé -kramaà veëuà vädayate srajaà viracayaty älekhyam abhyasyati | nirmäti svayam indrajäla-paö alé à dyüte jayaty unmadän paçyoddäma-kalä-viläsa-vasatiç citraà hariù kré òati ||85|| (15) caturaù – caturo yugapad-bhüri-samä dhä na-kå d ucyate ||86|| yathä – pärävaté -viracanena gaväà kaläpaà gopäìganä-gaëam apäìga-taraìgitena | miträëi citratara-saìgara-vikrameëa dhinvann ariñ ö a-bhayadena harir vireje ||87|| (16) dakñ aù – duñ kare kñ ipra-kä ré yas taà dakñ aà paricakñ ate ||88|| yathä çré -daçame (10.59.17) -- yäni yodhaiù prayuktäni çasträsträëi kurüdvaha | haris täny acchinat té kñ ëaiù çarair ekaika-çastribhiù ||89||

yathä vä – aghahara kuru yugmé bhüya nå tyaà mayaiva tvam iti nikhila-gopé -prärthanä-pürti-kämaù | atanuta gati-lé lä-läghavormià tathäsau dadå çur adhikam etäs taà yathä sva-sva-pärçve ||90|| (17) kå tajïaù – kå tajïaù syä d abhijïo yaù kå ta-sevä di-karmaëä m ||91|| yathä mahäbhärate1 – å ëam etat pravå ddhaà me hå dayän näpasarpati | yad govindeti cukroça kå ñ ëä mäà düra-väsinam ||92|| yathä vä – anugatim ati-pürvaà cintayann å kñ a-mauler akuruta bahumänaà çaurir ädäya kanyäm | katham api kå tam alpaà vismaren naiva sädhuù kim uta sa khalu sädhu-çreëi-cüòägra-ratnam ||93|| (18) sudå òha-vrataù – pratijïä -niyamau yasya satyau sa sudå òha-vrataù ||94|| tatra satya-pratijïo, yathä hari-vaàçe (2.68.38)2 – na deva-gandharva-gaëä na räkñ asä na cäsurä naiva ca yakñ a-pannagäù | mama pratijïäm apahantum udyatä mune samarthäù khalu satyam astu te ||95|| yathä vä – sa-helam äkhaëòala-päëòu-putrau vidhäya kaàsärir apärijätau | nija-pratijïäà saphaläà dadhänaù satyäà ca kå ñ ëäà ca sukhäm akärñ é t ||96|| satya-niyamo, yathä – girer uddharaëaà kå ñ ëa duñ karaà karma kurvatä | mad-bhaktaù syän na duùkhé ti sva-vrataà vivå taà tvayä ||97|| (19) deça-kä la-supä trajïaù – deça-kä la-supä trajïas tat-tad-yogya-kriyä -kå tiù ||98|| yathä – çaraj-jyotsnä-tulyaù katham api paro nästi samayas trilokyäm äkå é òaù kvacid api na vå ndävana-samaù | na käpy ambhojäkñ é vraja-yuvati-kalpeti vimå çan 1 Not found in critical edition. 2 Not found in critical edition. (Check again.)

mano me sotkaëö haà muhur ajani räsotsava-rase ||99|| (20) çä stra-cakñ uù – çä strä nusä ri-karmä yaù çä stra-cakñ uù sa kathyate ||100|| yathä – abhüt kaàsa-ripor netraà çästram evärtha-då ñ ö aye | neträmbujaà tu yuvaté - vå ndän mädäya kevalam ||101|| (21) çuciù – pä vanaç ca viçuddheç cety ucyate dvividhaù çuciù | pä vanaù pä pa-nä çé syä d viçuddhas tyakta-düsaëaù ||102|| tatra pä vano, yathä pädme -- taà nirvyäjaà bhaja guëa-nidhe pävanaà pävanänäà çraddhä-rajyan-matir atitaräm uttamaù-çloka-maulim | prodyann antaù-karaëa-kuhare hanta yan-näma-bhänor äbhäso 'pi kñ apayati mahä-pätaka-dhvänta-räçim ||103|| viçuddho, yathä – kapaö aà ca haö haç ca näcyute bata saträjiti näpy adé natä | katham adya vå thä syamantaka prasabhaà kaustubha-sakhyam icchasi ||104|| (22) vaçé vaçé jitendriyaù proktaù ||105|| yathä prathame (1.11.37) -- uddäma-bhäva-piçunämala-valgu-häsa- vré òävaloka-nihato madano 'pi yäsäm | saàmuhya cäpam ajahät pramadottamäs tä yasyendriyaà vimathituà kuhakair na çekuù ||106|| (23) sthiraù ä phalodayakå t sthiraù ||107|| yathä, nirvedam äpa na vana-bhramaëe murärir näcintayad vyasanam å kñ a-vilapraveçe | ähå tya hanta maëim eva puraà prapede syäd udyamaù kå ta-dhiyäà hi phalodayäntaù ||108|| (24) dä ntaù – sa dänto duùsaham api yogyaà kleçaù saheta yaù ||109||

yathä – gurum api guru-väsa-kleçam avyäja-bhaktyä harir aja-gaëa-dantaù komaläìgo’pi näyam | prakå tir ati-durühä hanta lokottaräëäà kim api manasi citraà cintyamänä tanoti ||110|| (25) kñ amä çé laù kñ amä çé lo’parä dhä nä à sahanaù pariké rtyate ||111|| yathä mägha-kävye3 (16.25) prativäcam adatta keçavaù çapamänäya na cedi-bhübhå te | anahuìkurute ghana-dhvaniù na hi gomäyu-rutäni keçaré ||112|| yathä vä yämunäcärya-stotre4 (60) – raghuvara yad abhüs tvaà tädå ço väyasasya praëata iti dayälur yac ca caidyasya kå ñ ëa | pratibhavam aparäddhur mugdha säyujyado’bhür vada kim apadam ägatas tasya te’sti kñ amäyäù ||113|| (26) gambhé raù – durvibodhä çayo yas tu sa gambhé raù ité ryate ||114|| yathä – vå ndävane varätiù stutibhir nitaräm upäsyamäno’pi | çakto na harir vidhinä ruñ ö as tuñ ö o’thavä jïätum ||115|| yathä vä – unmado’pi harir navya-rädhä-praëaya-sé dhunä | abhijïenäpi rämeëa lakñ ito’yam avikriyaù ||116|| (27) dhå timä n – pürëa-spå haç ca dhå timä n çä ntaç ca kñ obha-kä raëe ||117|| tatra ä dyo – své kurvann api nitaräà yaçaù-priyatvaà kaàsärir magadha-pater vadha-prasiddhäm | bhé mäya svayam atuläm adatta ké rtià kià lokottara-guëa-çälinäm apekñ yam ||118|| dvité yo, yathä – ninditasya dama-ghoñ a-sünunä sambhrameëa munibhiù stutasya ca | räjasüya-sadasi kñ ité çvaraiù käpi näsya vikå tir vitarkitä ||119|| 3 Ç içupäla-vadha. 4 Stotra-ratnam.

(28) samaù – rä ga-dveñ a-vimukto yaù samaù sa kathito budhaiù ||120|| yathä çré -daçame (10.16.33) -- nyäyyo hi daëòaù kå ta-kilbiñ e 'smiàs tavävatäraù khala-nigrahäya | ripoù sutänäm api tulya-då ñ ö er dhatse damaà phalam evänuçaàsan ||121|| yathä vä – ripur api yadi çuddho maëòané yas taväsau yaduvara yadi duñ ö o daëòané yaù suto’pi | na punar akhila-bhartuù pakñ apätojjhitasya kvacid api viñ amaà te ceñ ö itaà jäghaö é ti ||122|| (29) vadä nyaù – dä na-vé ro bhaved yas tu sa vadä nyo nigadyate ||123|| yathä – sarvärthinäà bäòham abhé ñ ö a-pürtyä vyarthé kå täù kaàsa-nisüdanena | hriyeva cintämaëi-kämadhenu- kalpa-drumä dväravaté à bhajanti ||124|| yathä vä – yeñ äà ñ oòaça-püritä daça-çaté sväntaù-puräëäà tathä cäñ ö äçliñ ö a-çataà vibhäti paritas tat-saìkhya-patné -yujäm | ekaikaà prati teñ u tarëaka-bhå täà bhüñ ä-juñ äm anvahaà gå ñ ö é näà yugapac ca baddham adadäd yas tasya vä kaù samaù ||125|| (30) dhä rmikaù – kurvan kä rayate dharmaà yaù sa dhä rmika ucyate ||126|| yathä – pädaiç caturbhir bhavatä vå ñ asya guptasya gopendra tathäbhyavardhi | svairaà carann eva yathä trilokyäm adharma-sparçäëi haö häj jaghäsa ||127|| yathä vä – vitäyamänair bhavatä makhotkarair äkå ñ yamäëeñ u patiñ v anäratam | mukunda khinnaù sura-subhruväà gaëas tavävatäraà navamaà namasyati ||128|| (31) çüraù – utsä hé yudhi çüro’stra-prayoge ca vicakñ aëaù ||129||

tatra ä dyo, yathä – på thu-samara-saro vigähya kurvan dviñ ad aravinda-vane vihära-caryäm | sphurasi tarala-bähu-daëòa-çuëòas tvam agha-vidäraëa-rävaëendra-lé laù ||130|| dvité yo, yathä – kñ aëäd akñ auhiëé -vå nde jaräsandhasya däruëe | då ñ ö aù ko’py atra nädañ ö o hareù praharaëähibhiù ||131|| (32) karuëaù -- para-duùkhä saho yas tu karuëaù sa nigadyate ||132|| yathä – räjïäm agädha-gatibhir magadhendra-kärä- duùkhändhakära-paö alaiù svayam andhitänäm | akñ é ëi yaù sukhamayäni ghå ëé vyatäné d vå nde tam adya yadunandana-padma-bandhum ||133|| yathä vä – skhalan-nayana-väribhir viracitäbhiñ eka-çriye tvaräbhara-taraìgataù kavalitätma-visphürtaye | niçänta-çara-çäyinä sura-sarit-sutena små teù sapadya-vaça-vartmaëo bhagavataù kå päyai namaù ||134|| (33) mä nyamä nakå t – guru-brä hmaëa-vå ddhä di-püjako mä nyamä na-kå t ||135|| yathä – abhivädya guroù padämbujaà pitaraà pürvajam apy athänataù | harir aïjalinä tathä girä yadu-vå ddhänana-mat-kramädayam ||136|| (34) dakñ iëaù -- sauçé lya-saumya-carito dakñ iëaù ké rtyate budhaiù ||137|| yathä -- bhå tyasya paçyati gurün api näparädhän seväà manäg api kå täà bahudhäbhyupaiti | äviñ karoti piçuneñ v api näbhyasüyäà çé lena nirmala-matiù puruñ ottamo 'yam ||138|| (35) vinayé – auddhatya-parihä ré yaù kathyate vinayé ty asau ||139|| yathä mägha-kävye (13.7) –

avaloka eñ a nå pateù sudürato rabhasäd rathäd avataré tum icchataù | avaté rëavän prathamam ätmanä harir vinayaà viçeñ ayati sambhrameëa saù ||140|| (36) hré mä n – jïä te’smara-rahasye’nyaiù kriyamä ëe stave’thavä | çä lé natvena saìkocaà bhajan hré mä n udé ryate ||141|| yathä lalita-mädhave (9.40) – darodaïcad-gopé -stana-parisara-prekñ aëa-bhayät karotkampädé ñ ac calati kila govardhana-girau | bhayärtair ärabdha-stutir akhila-gopaiù smita-mukhaà puro då ñ ö vä rämaà jayati namitäsyo madhuripuù ||142|| (37) çaraëä gata-pä lakaù – pä layan çaraëä pannä n çaraëä gata-pä lakaù ||143|| yathä – jvara parihara viträsaà tvam atra samare kå täparädhe’pi | sadyaù prapadyamäne yad indavati yädavendro’yam ||144|| (38) sukhé – bhoktä ca duùkha-gandhair apy aspå ñ ö aç ca sukhé bhavet ||145|| tatra ä dyo, yathä – ratnälaìkära-bhäras tava dhana-damanor äjya-vå ttyäpy alabhyaù svapne dambholi-päëer api duradhigamaà dväri tauryatrikaà ca | pärçve gauré -gariñ ö häù pracura-çaçi-kaläù känta-sarväìga-bhäjaù sé mantinyaç ca nityaà yaduvara bhuvane kas tvad-anyo’sti bhogé ||146|| dvité yo, yathä – na hänià na mlänià nija-gå ha-kå tya-vyasanitäà na ghoraà nodghürëäà na kila kadanaà vetti kim api | varäìgé bhiù säìgé kå ta-suhå d-anaìgäbhir abhito harir vå ndäraëye param aniçam uccair viharati ||147|| (39) bhakta-suhå t – susevyo dä sa-bandhuç ca dvidhä bhakta-suhå n mataù ||148|| tatra ä dyo, yathä viñ ëu-dharme – tulasé -dala-mätreëa jalasya culukena ca | vikré ëé te svam ätmänaà bhaktebhyo bhakta-vatsalaù ||149|| dvité yo, yathä prathame (1.9.37) -- sva-nigamam apahäya mat-pratijïäm å tam adhikartum avapluto rathasthaù | dhå ta-ratha-caraëo 'bhyayäc caladgur

harir iva hantum ibhaà gatottaré yaù ||150|| (40) prema-vaçyaù – priyatva-mä tra-vaçyo yaù prema-vaçyo bhaved asau ||151|| yathä çré -daçame (10.80.19) -- sakhyuù priyasya viprarñ er aìga-saìgäti-nirvå taù | pré to vyamuïcad adhvindün neträbhyäà puñ karekñ aëaù ||152|| yathä vä tatraiva (10.9.18) -- sva-mätuù svinna-gäträyä visrasta-kavara-srajaù | då ñ ö vä pariçramaà kå ñ ëaù kå payäsé t sva-bandhane ||153|| (41) sarva-çubhaìkaraù – sarveñ ä à hita-kä ré yaù sa syä t sarva-çubhaìkaraù ||154|| yathä – kå täù kå tärthä munayo vinodaiù khala-kñ ayeëäkhila-dhärmikäç ca | vapur-vimardena khaläç ca yuddhe na kasya pathyaà hariëä vyadhäyi ||155|| (42) pratä pé – pratä pé pauruñ odbhüta-çatru-tä pi prasiddhi-bhä k ||156|| yathä – bhavataù pratäpa-tapane bhuvanaà kå ñ ëa pratäpayati | ghoräsura-ghukänäà çaraëam abhüt kandarä-timiram ||157|| (43) ké rtimä n – sä dguëyair nirmalaiù khyä taù ké rtimä n iti ké rtyate ||158|| yathä – tvad-yaçaù-kumuda-bandhu-kaumudé çubhra-bhävam abhito nayanty api | nandanandana kathaà nu nirmame kå ñ ëa-bhäva-kalilaà jagat-trayam ||159|| yathä vä lalita-mädhave (5.18) – bhé tä rudraà tyajati girijä çyämam aprekñ ya kaëö haà çubhraà då ñ ö vä kñ ipati vasanaà vismito né la-väsäù | kñ é raà matvä çrapayati yamé -né ram äbhé rikotkä gé te dämodara-yaçasi te vé ëayä näradena ||160|| (44) rakta-lokaù -- pä traà lokä nurä gä ëä à rakta-lokaà vidur budhä ù ||161||

yathä prathame (1.11.9) -- yarhy ambujäkñ äpasasära bho bhavän kurün madhün vätha suhå d-didå kñ ayä taträbda-koö i-pratimaù kñ aëo bhaved ravià vinäkñ ëor iva nas taväcyuta ||162|| yathä vä – äçé s-tathyä jaya jaya jayety äviräste muné näà deva-çreëé -stuti-kala-kalo meduraù prädurasti | harñ äd ghoñ aù sphurati parito nägaré ëäà garé yän ke vä raìga-sthala-bhuvi harau bhejire nänurägam ||163|| (45) sä dhu-samä çrayaù – sad-eka-pakñ apä té yaù sa syä t sä dhu-samä çrayaù ||164|| yathä – puruñ ottama ced avätariñ yad bhuvane’smin na bhavän bhuvaù çiväya | vikaö äsura-maëòalän na jäne sujanänäà bata kä daçäbhaviñ yat ||165|| (46) nä ré -gaëa-mano-hä ré -- nä ré -gaëa-mano-hä ré sundaré -vå nda-mohanaù ||166|| yathä çré -daçame (10.90.26) -- çruta-mätro’pi yaù stré ëäà prasahyäkarñ ate manaù | urugäyorugé to vä paçyanté näà ca kià punaù ||167|| yathä vä -- tvaà cumbako’si mädhava loha-mayé nünam aìganä-jätiù | dhävati tatas tato’sau yato yataù kré òayä bhramasi ||168 || (47) sarvä rä dhyaù – sarveñ ä m agra-püjyo yaù sa sarvä rä dhya ucyate ||169|| yathä prathame (1.9.41) muni-gaëa-nå pa-varya-saìkule 'ntaù- sadasi yudhiñ ö hira-räjasüya eñ äm | arhaëam upapeda é kñ aëé yo mama då çi-gocara eñ a ävir ätmä ||170|| (48) samå ddhimä n -- mahä -sampatti-yukto yo bhaved eñ a samå ddhimä n ||171|| yathä – ñ aö -païcäçad-yadu-kula-bhuväà koö ayas tväà bhajante varñ anty añ ö au kim api nidhayaç cärtha-jätaà tavämé |

çuddhäntaç ca sphurati navabhir lakñ itaù saudha-lakñ mair lakñ mé à paçyan mura-damana te nätra citräyate kaù ||172|| yathä vä kå ñ ëa-karëämå te5 -- cintämaëiç caraëa-bhüñ aëam aìganänäà çå ìgära-puñ pa-taravas taravaù suräëäm | vå ndävane vraja-dhanaà nanu käma-dhenu- vå ndäni ceti sukha-sindhur aho vibhütiù ||173|| (49) varé yä n -- sarveñ ä m ati-mukhyo yaù sa varé yä n ité ryate ||174|| yathä — brahmann atra puru-dviñ ä saha puraù pé ö he niñ é da kñ aëaà tuñ ëé à tiñ ö ha surendra cäö ubhir alaà väré ça düré bhava | ete dväri muhuù kathaà sura-gaëäù kurvanti kolähalaà hanta dväravaté -pater avasaro nädyäpi niñ padyate ||175|| (50) é çvaraù – dvidheçvaraù svatantraç ca durlaìghyä jïaç ca ké rtyate ||176|| tatra svatantro, yathä— kå ñ ëaù prasädam akarod aparädhyate’pi pädäìkam eva kila käliya-pannagäya | na brahmaëe då çam api stuvate’py apürvaà sthäne svatantra-carito nigamair nuto’yam ||177|| durlaìghyä jïo, yathä tå té ye (3.2.21) -- balià haradbhiç cira-loka-pälaiù kiré ö a-koö y-eòita-päda-pé ö haù | tat tasya kaiìkaryam alaà bhå tän no vigläpayaty aìga yad ugrasenam ||178|| yathä vä – navye brahmäëòa-vå nde så jati vidhigaëaù så ñ ö aye yaù kå täjïo rudraughaù käla-jé rëe kñ ayam avatanute yaù kñ ayäyänuçiñ ö aù | rakñ äà viñ ëu-svarüpä vidadhati taruëe rakñ iëo ye tvad-aàçäù kaàsäre santi sarve diçi diçi bhavataù çäsane’jäëòanäthäù ||179|| atha (51) sadä -svarüpa-samprä ptaù -- sadä -svarüpa-samprä pto mä yä -kä rya-vaçé kå taù ||180|| yathä prathame (1.11.39) -- etad é çanam é çasya prakå ti-stho 'pi tad-guëaiù | na yujyate sadätma-sthair yathä buddhis tad-äçrayä ||181||

5 Not in any of the extant KK centuries.

(52) sarvajïaù – para-citta-sthitaà deça-kä lä dy-antaritaà tathä | yo jä nä ti samastä rthaù sa sarvajïo nigadyate ||182|| yathä prathame (1.1511) -- yo no jugopa vana etya duranta-kå cchräd durväsaso 'ri-racitäd ayutägra-bhug yaù | çäkänna-çiñ ö am upayujya yatas tri-loké à tå ptäm amaàsta salile vinimagna-saìghaù ||183|| (53) nitya-nütanaù – sadä nubhüyamä no’pi karoty ananubhütavat | vismayaà mä dhuré bhir yaù sa prokto nitya-nütanaù ||184|| yathä prathame (1.11.34) -- yadyapy asau pärçva-gato raho-gatas tathäpi tasyäìghri-yugaà navaà navam | pade pade kä virameta tat-padäc caläpi yac chré r na jahäti karhicit ||185|| yathä vä lalita-mädhave (1.52) -- kulavara-tanu-dharma-gräva-vå ndäni bhindan sumukhi niçita-dé rghäpäìga-ö aìka-cchaö äbhiù | yugapad ayam apürvaù kaù puro viçva-karmä marakata-maëi-lakñ air goñ ö ha-kakñ äà cinoti ||186|| (54) sac-cid-ä nanda-sä ndrä ìgaù – sac-cid-ä nanda-sä ndrä ìgaç cidä nanda-ghanä kå tiù ||187|| yathä – kleçe kramät païca-vidhe kñ ayaà gate yad-brahma-saukhyaà svayam asphurat param | tad vyarthayan kaù purato naräkå tiù çyämo’yam ämoda-bharaù prakäçate ||188|| yathä va brahma-saàhitäyäm ädi-puruñ a-rahasye (5.51) – yasya prabhä prabhavato jagad-aëòa-koö i- koö iñ v açeñ a-vasudhädi vibhüti-bhinnam | tad brahma niñ kalam anantam açeñ a-bhütaà govindam ädi-puruñ aà tam ahaà bhajämi ||189|| ataù çré -vaiñ ëavaiù sarva-çruti-små ti-nidarçanaiù | tad brahma çré -bhagavato vibhütir iti ké rtyate ||190|| tathä hi yämunäcärya-stotre (14) -- yad-aëòäntara-gocaraà ca yad daçottaräëy ävaraëäni yäni ca | guëäù pradhänaà puruñ aù paraà padaà

parätparaà brahma ca te vibhütayaù ||191|| (55) sarva-siddhi-niñ evitaù – sva-vaçä khila-siddhiù syä t sarva-siddhi-niñ evitaù ||192|| yathä – daçabhiù siddha-sakhé bhir vå tä mahä-siddhayaù kramäd añ ö au | aëimädayo labhante nävasaraà dväri kå ñ ëasya ||193|| (56) atha avicintya-mahä -çaktiù – divya-sargä di-kartå tvaà brahma-rudrä di-mohanam | bhakta-prä rabdha-vidhvaàsa ity ä dy acintya-çaktitä ||194|| tatra dviya-sargä di-kartå tvaà, yathä – äsé c chäyädvité yaù prathamam atha vibhur vatsa-òimbhädi-dehän aàçenäàçena cakre tad anu bahu-catur-bähutäà teñ u tene | vå ttas tattvädi-vé tair atha kam alabhavaiù stüyamäno’khilätmä tävad brahmäëòa-sevyaù sphuö am ajani tato yaù prapadye tam é çam ||195|| brahma-rudrä di-mohanaà, yathä – mohitaù çiçu-kå tau pitämaho hanta çambhur api jå mbhito raëe | yena kaàsa-ripuëädya tat-puraù ke mahendra vibudhä bhavad-vidhäù ||196|| bhakta-prä rabdha-vidhvaàso, yathä çré -daçame (10.45.45) – guru-putram ihäné taà nija-karma-nibandhanam | änayasva mahäräja mac-chäsana-puraskå taù ||197|| ädi-çabdena durghaö a-ghaö anä pi – api jani-parihé naù sünur äbhé ra-bhartur vibhur api bhuja-yugmotsaìga-paryäpta-mürtiù | prakaö ita-bahu-rüpo’py eka-rüpaù prabhur me dhiyam ayam avicintyänanta-çaktir dhinoti ||198|| (57) koö i-brahmä ëòa-vigrahaù – agaëya-jagad-aëòä òhyaù koö i-brahmä ëòa-vigrahaù | iti çré -vigrahasyä sya vibhutvam anuké rtitam ||199|| yathä tatraiva (10.14.11) -- kvähaà tamo-mahad-ahaà-kha-carägni-vär-bhü- saàveñ ö itäëòa-ghaö a-sapta-vitasti-käyaù | kvedå g-vidhävigaëitäëòa-paräëu-caryä- vätädhva-roma-vivarasya ca te mahitvam ||200|| yathä vä – tattvair brahmäëòam äòhyaà surakula-bhuvanaiç cäìkitaà yojanänäà païcäçat-koö y-akharva-kñ iti-khacitam idaà yac ca pätäla-pürëam |

tädå g-brahmäëòa-lakñ äyuta-paricaya-bhäg eka-kakñ aà vidhäträ då ñ ö aà yasyätra vå ndävanam api bhavataù kaù stutau tasya çaktaù ||201|| (58) avatä rä valé -bé jam avatä rä valé -bé jam avatä ré nigadyate ||202|| yathä çré -gé ta-govinde (1.16) – vedän uddharate jaganti vahate bhügolam udbibhrate daityaà därayate balià chalayate kñ atra-kñ ayaà kurvate | paulastyaà jayate halaà kalayate käruëyam ätanvate mlecchän mürcchayate daçäkå ti-kå te kå ñ ëäya tubhyaà namaù ||203|| (59) hatä ri-gati-dä yakaù – mukti-dä tä hatä ré ëä à hatä ri-gati-dä yakaù ||204|| yathä – paräbhavaà phenila-vaktratäà ca bandhaà ca bhé tià ca må tià ca kå tvä | pavarga-dätäpi çikhaëòa-maule tvaà çätraväëäm apavargado’si ||205|| yathä vä – citraà muräre sura-vairi-pakñ as tvayä samantäd anubaddha-yuddhaù | amitra-vå ndäny avibhidya bhedaà mitrasya kurvann amå taà prayäti ||206|| (60) ä tmä rä ma-gaëä karñ é – ä tmä rä ma-gaëä karñ é ty etad vyaktä rtham eva hi ||207|| yathä – pürëa-paramahaàsaà mäà mädhava lé lä-mahauñ adhir ghrätä | kå tvä bata säraìgaà vyadhita kathaà särase tå ñ itam ||208|| athä sä dharaëa-guëa-catuñ ke – (61) lé lä -mä dhuryaà -- yathä bå had-vämane – santi yadyapi me präjyä lé läs täs tä manoharäù | na hi jäne små te räse mano me ké då çaà bhavet ||209|| yathä vä – parisphuratu sundaraà caritram atra lakñ mé -pates tathä bhuvana-nandinas tad-avatära-vå ndasya ca | harer api camatkå ti-prakara-vardhanaù kintu me bibharti hå di vismayaà kam api räsa-lé lä-rasaù ||210|| (62) premëä priyä dhikyam, yathä çré -daçame (10.31.15) -- aö ati yad bhavän ahni känanaà

truö ir yugäyate tväm apaçyatäm | kuö ila-kuntalaà çré -mukhaà ca te jaòa udé kñ itäà pakñ ma-kå t då çäm ||211|| yathä vä -- brahma-rätri-tatir apy agha-çatro sä kñ aëärdhavad agät tava saìge | hä kñ aëärdham api vallavikänäà brahma-rätri-tativad virahe’bhüt ||212|| (63) veëu-mä dhuryam, yathä tatraiva (10.33.15) – savanaças tad-upadhärya sureçäù çakra-çarva-parameñ ö hi-purogäù | kavaya änata-kandhara-cittäù kaçmalaà yayur aniçcita-tattväù ||213|| yathä vä vidagdha-mädhave (1.26) -- rundhann ambu-bhå taç camatkå ti-paraà kurvan muhus tumburuà dhyänäd antarayan sanandana-mukhän vismerayan vedhasam | autsukyävalibhir balià caö ulayan bhogé ndram äghürëayan bhindann aëòa-kaö äha-bhittim abhito babhräma vaàçé -dhvaniù ||214|| (64) rüpa-mä dhuryaà, yathä tå té ye (3.2.12) yan martya-lé laupayikaà sva-yoga- mäyä-balaà darçayatä gå hé tam | vismäpanaà svasya ca saubhagarddheù paraà padaà bhüñ aëa-bhüñ aëäìgam ||215|| çré -daçame ca (10.29.40) -- kä stry aìga te kala-padäyata-mürcchitena saàmohitä 'ryapadavé à na calet trilokyäm | trailokya-saubhagam idaà ca niré kñ ya rüpaà yad go-dvija-druma-må gän pulakäny abibhrat ||216|| yathä vä, lalita-mädhave (8.34) -- aparikalita-pürvaù kaç camatkära-käré sphurati mama garé yän eñ a mädhurya-püraù | ayam aham api hanta prekñ ya yaà lubdha-cetäù sarabhasam upabhoktuà kämaye rädhikeva ||217|| samasta-vividhä çcarya-kalyä ëa-guëa-vä ridheù | guëä nä m iha kå ñ ëasya diì-mä tram upadarçitam ||218|| yathä ca çré -daçame (10.14.7) – guëätmanas te 'pi guëän vimätuà hitävaté rëasya ka é çire 'sya | kälena yair vä vimitäù sukalpair bhü-päàçavaù khe mihikä dyubhäsaù ||219||

nitya-guëo vanamä lé , yad api çikhä maëir açeñ a-netè ëä m | bhaktä pekñ ikam asya, trividhatvaà likhyate tad api ||220|| hariù pürëatamaù pürëataraù pürëa iti tridhä | çreñ ö ha-madhyä dibhiù çabdair nä ö ye yaù paripaö hyate ||221|| prakä çitä khila-guëaù små taù pürëatamo budhaiù | asarva-vyaïjakaù pürëataraù pürëo 'lpa-darçakaù ||222|| kå ñ ëasya pürëatamatä vyaktä bhüd gokulä ntare | pürëatä pürëataratä dvä rakä -mathurä diñ u ||223|| sa punaç caturvidhaù syä d dhé rodä ttaç ca dhé ra-lalitaç ca | dhé ra-praçä nta-nä mä tathaiva dhé roddhataù kathitaù ||224|| bahuvidha-guëa-kriyä ëä m ä spada-bhütasya padmanä bhasya | tat-tal-lé lä -bhedä d virudhyate na hi catur-vidhä ù ||225|| tatra dhé rodä ttaù – gambhé ro vinayé kñ antä karuëaù sudå òha-vrataù | akatthano güòha-garvo dhé rodä ttaù su-sattva-bhå t ||226|| yathä – vé raà-manya-mada-prahäri-hasitaà dhaureyam ärtoddhå tau nirvyüòha-vratam unnata-kñ iti-dharoddhäreëa dhé räkå tim | mayy uccaiù kå ta-kilbiñ e’pi madhuraà stutyä muhur yantritaà prekñ ya tväà mama durvitarkya-hå dayaà dhé r gé ç ca na spandate ||227|| gambhé ratvä di-sä mä nya-guëä yad iha ké rtitä ù | tad eteñ u tad-ä dhikya-pratipä dana-hetave ||228|| idaà hi ttatvaà pürvaiù proktaà raghüdvahe | tat-tad-bhaktä nusä reëa tathä kå ñ ëe vilokyate ||229|| dhé ra-lalitaù -- vidagdho nava-tä ruëyaù parihä sa-viçä radaù | niçcinto dhé ra-lalitaù syä t prä yaù preyasé -vaçaù ||230|| yathä -- väcä sücita-çarvaré -rati-kalä-prägalbhyayä rädhikäà vré òä-kuïcita-locanäà viracayann agre sakhé näm asau | tad-vakñ o-ruha-citra-keli-makaré -päëòitya-päraà gataù kaiçoraà saphalé -karoti kalayan kuïje vihäraà hariù ||231|| govinde prakaö aà dhé ra-lalitatvaà pradarçyate | udä haranti nä ö ya-jïä ù prä yo’tra makara-dhvajam ||232|| dhé ra-çä ntaù – çama-prakå tikaù kleça-sahanaç ca vivecakaù | vinayä di-guëopeto dhé ra-çä nta udé ryate ||233|| yathä –

vinaya-madhura-mürtir manthara-snigdha-täro vacana-paö ima-bhaìgé -sücitäçeñ a-né tiù | abhidadhad iha dharmaà dharma-putropakaëö he dvija-patir iva säkñ ät prekñ yate kaàsa-vairé ||234|| yudhiñ ö hirä diko dhé rair dhé ra-çä ntaù praké rtitaù ||235|| dhé roddhataù – mä tsaryavä n ahaìkä ré mä yä vé roñ aëaç calaù | vikatthanaç ca vidvadbhir dhé roddhata udä hå taù ||236|| yathä – äù päpin yavanendra dardura punar vyäghuö ya sadyas tvayä väsaù kutracid andha-küpa-kuhara-kroòe’dya nirmé yatäm | helottänita-då ñ ö i-mätra-bhasita-brahmäëòäëòaù puro jägarmi tvad-upagrahäya bhujagaù kå ñ ëo’tra kå ñ ëäbhidhaù ||237|| dhé roddhatas tu vidvadbhir bhé masenä dir ucyate ||238|| mä tsaryä dyä ù praté yante doñ atvena yad apy amé | lé lä -viçeñ a-çä litvä n nirdoñ e’tre guëä ù små tä ù ||239|| yathä vä – ambho-bhära-bhara-praëamra-jalada-bhräntià vitanvann asau ghoräòambara-òambaraù suvikuö äm utkñ ipya hastärgaläm | durväraù para-väraëaù svayam ahaà labdho’smi kå ñ ëaù puro re çré däma-kuraìgasaìgara-bhuvo bhaìgaà tvam aìgé kuru ||240|| mitho virodhino’py atra kecin nigaditä guëä ù | harau niraìkuçaiçvaryä t ko’pi na syä d asambhavaù ||241|| tathä ca kaurme – asthülaç cäëuç caiva sthülo’ëuç caiva sarvataù | avarëaù sarvataù proktaù çyämo raktänta-locanaù | aiçvarya-yogäd bhagavän viruddhärtho’bhidhé yate ||242|| tathäpi doñ äù parame naivähäryäù kathaïcana | guëä viruddhä apy ete samähäryäù samantataù ||243|| mahävärähe ca – sarve nityäù çäçvatäç ca dehäs tasya parätmanaù | hänopädäna-rahitä naiva prakå tijäù kvacit ||244|| paramänanda-sandohä jïäna-mäträç ca sarvataù | sarve sarva-guëaiù pürëäù sarva-doñ a-vivarjitäù ||245|| vaiñ ëava-tantre’pi – añ ö ädaça-mahä-doñ ai rahitä bhagavat-tanuù | sarvaiçvaryamayé satya-vijïänänanda-rüpiëé ||246|| añ ö ä daça-mahä -doñ ä ù , yathä viñ ëu-yämale –

mohas tandrä bhramo rukñ a-rasatä käma ulbaëaù | lolatä mada-mätsarye hiàsä kheda-pariçramau ||247|| asatyaà krodha äkäìkñ ä äçaìkä viçva-vibhramaù | viñ amatvaà paräpekñ ä doñ ä añ ö ädaçoditäù ||248|| itthaà sarvä vatä rebhyas tato’py aträ vatä riëaù | vrajendra-nandane suñ ö hu mä dhurya-bhara é ritaù ||249|| tathä ca brahma-saàhitäyäm ädi-puruñ a-rahasye (5.59) – yasyaika-niçvasita-kälam athävalambya jé vanti loma-bilajä jagad-aëòa-näthäù | viñ ëur mahän sa iha yasya kalä-viçeñ o govindam ädi-puruñ aà tam ahaà bhajämi ||250|| athä ñ ö ä v anuké rtyante sad-guëatvena viçrutä ù | maìgalä laìkriyä -rüpä ù sattva-bhedä s tu pauruñ ä ù ||251|| çobhä vilä so mä dhuryaà mä ìgalyaà sthairya-tejasé | lalitaudä ryam ity ete sattva-bhedä s tu pauruñ ä ù ||252|| tatra çobhä – né ce dayä dhike spardhä çauryotsä hau ca dakñ atä | satyaà ca vyaktim ä yä ti yatra çobheti tä à viduù ||253|| yathä – svarga-dhvaàsaà vidhitsur vraja-bhuvi kadanaà suñ ö hu vé kñ yätivå ñ ö yä né cän älocya paçcän namuci-ripu-mukhänüòha-käruëya-vé ciù | aprekñ ya svena tulyaà kam api nija-ruñ äm atra paryäpti-pätraà bandhün änandayiñ yann udaharatu hariù satya-sandho mahädrim ||254|| vilä saù – vå ñ abhasyeva gambhé rä gatir dhé raà ca vé kñ aëam | sa-smitaà ca vaco yatra sa vilä sa ité ryate ||255|| yathä – malla-çreëyäm avinayavaté à mantharäà nyasya då ñ ö ià vyädhunväno dvipa iva bhuvaà vikramäòambareëa | väg-ärambhe smita-parimalaiù kñ älayan maïca-kakñ äà tuìge raìga-sthala-parisare särasäkñ aù sasära ||256|| mä dhuryam – tan mä dhuryaà bhaved yatra ceñ ö ä deù spå haëé yatä ||257|| yathä – varäm adhyäsé nas taö a-bhuvam avañ ö ambha-rucibhiù kadambaiù prälambaà pravalita-vilambaà viracayan | prapannäyäm agre mihira-duhitus té rtha-padavé à kuraìgé -neträyäà madhu-ripur apäìgaà vikirati ||258||

mä ìgalyam – mä ìgalyaà jagatä m eva viçvä sä spadatä matä ||259|| yathä – anyäyyaà na haräv iti vyapagata-dvärärgalä dänavä rakñ é kå ñ ëa iti pramattam abhitaù kré òäsu raktäù suräù | säkñ é vetti sa bhaktim ity avanata-vrätäç ca cintojjhitäù ke viçvambhara na tvad-aìghri-yugale viçrambhitäà bhejire ||260|| sthairyam – vyavasä yä d acalanaà sthairyaà vighnä kulä d api ||261|| yathä – pratikule’pi sa-çüle, çive çiväyäà niraàçukäyäà ca | vyalunäd eva mukundo vindhyävali-nandanasya bhujän ||262|| tejaù – sarva-cittä vagä hitvaà tejaù sadbhir udé ryate ||263|| yathä çré -daçame (10.43.17) – mallänäm açanir nè ëäà naravaraù stré ëäà smaro mürtimän gopänäà svajano’satäà kñ itirbhujäà çästä sva-pitroù çiçuù | må tyur bhoja-pater viräò aviduñ äà tattvaà paraà yoginäà vå ñ ëé näà paradevateti vidito raìgaù gataù sägrajaù ||264|| yathä -- tejo budhair avajïä der asahiñ ëutvam ucyate ||265|| yathä – äkruñ ö e prakaö aà didaëòayiñ uëä caëòena raìga-sthale nande cänakadundubhau ca purataù kaàsena viçva-druhä | då ñ ö ià tatra suräri-må tyu-kulaö ä-samparka-düté à kñ ipan maïcasyopari saïcukurdiñ ur asau paçyäcyutaù präïcati ||266|| lalitam – çå ìgä ra-pracurä ceñ ö ä yatra taà lalitaà viduù ||267|| yathä— vidhatte rädhäyäù kuca-mukulayoù keli-makaré à kareëa vyagrätmä sarabhasam asavyena rasikaù | ariñ ö e säö opaà kaö u ruvati savyena vihasann udaïcad-romäïcaà racayati ca kå ñ ëaù parikaram ||268|| audä ryam – ä tmä dy-arpaëa-kä ritvam audä ryam iti ké rtyate ||269|| yathä— vadänyaù ko bhaved atra vadänyaù puruñ ottamät |

akiïcanäya yenätmä nirguëäyäpi dé yate ||270|| sä mä nyä nä yaka-guëä ù sthiratä dyä yad apy amé | tathä pi pürvataù kiïcid viçeñ ä t punar é ritä ù ||271|| athä sya sahä yä ù – asya gargä dayo dharme yuyudhä nä dayo yudhi | uddhavä dyä s tathä mantre sahä yä ù pariké rtitä ù ||272|| atha kå ñ ëa-bhaktä ù – tad-bhä va-bhä vita-svä ntä ù kå ñ ëa-bhaktä ité ritä ù ||273|| yo satya-vä kya ity ä dyä hré mä n ity antimä guëä ù | proktä ù kå ñ ëe’sya bhakteñ u te vijïeyä mané ñ ibhiù ||274|| te sä dhakä ç ca siddhä ç ca dvi-vidhä ù pariké rtitä ù ||275|| tatra sä dhakä ù – utpanna-ratayaù samyaì nairvighnyam anupä gatä ù | kå ñ ëa-sä kñ ä t-kå tau yogyä ù sä dhakä ù pariké rtitä ù ||276|| yathaikädaçe (11.2.46) – é çvare tad-adhé neñ u bäliçeñ u dviñ atsu ca | prema-maitré -kå popekñ ä yaù karoti sa madhyamaù ||277|| yathä vä – siktäpy açru-jalotkareëa bhagavad-värtä-nadé -janmanä tiñ ö haty eva bhavägni-hetir iti te dhé mann alaà cintayä | hå d-vyomany amå ta-spå hä-hara-kå pä-vå ñ ö eù sphuö aà lakñ ate nediñ ö aù på thu-roma-täëòava-bharät kå ñ ëämbudhasyodgamaù ||278|| bilvamaìgala-tulyä ye sä dhakä s te praké rtitä ù ||279|| atha siddhä ù – avijïä tä khila-kleçä ù sadä kå ñ ëä çrita-kriyä ù | siddhä ù syuù santata-prema-saukhyä svä da-parä yaëä ù ||280|| samprä pta-siddhayaù siddhä nitya-siddhä ç ca te tridhä ||281|| tatra samprä pta-siddhayaù – sä dhanaiù kå payä cä sya dvidhä samprä pta-siddhayaù ||282|| tatra sä dhana-siddhä ù , yathä tå té ye (3.15.25) – yac ca vrajanty animiñ äm å ñ abhänuvå ttyä düre yamä hy upari naù spå haëé ya-çé läù | bhartur mithaù su-yaçasaù kathanänuräga- vaiklavya-bäñ pa-kalayä pulaké -kå täìgäù ||283|| yathä vä – ye bhakti-prabhaviñ ëutä-kavalita-kleçormayaù kurvate då k-päte’pi ghå ëäà kå ta-praëatiñ u präyeëa mokñ ädiñ u |

tän prema-prasarotsava-stavakita-sväntän pramodäçrubhir nirdhautäsya-taö än muhuù pulakino dhanyän namaskurmahe ||284|| mä rkaëòeyä dayaù proktä ù sä dhanaiù prä pta-siddhayaù ||285|| atha kå pä -siddhä ù , yathä çré -daçame (10.23.42-43) – näsäà dvijäti-saàskäro na niväso guräv api | na tapo nätma-mé mäàsä na çaucaà na kriyäù çubhäù ||286|| athäpi hy uttamaùçloke kå ñ ëe yogeçvareçvare | bhaktir då òhä na cäsmäkaà saàskärädimatäm api ||287|| yathä vä – na käcid abhavad guror bhajana-yantraëe’bhijïatä na sädhana-vidhau ca te çrama-lavasya gandho’py abhüt | gato’si caritärthatäà paramahaàsa-må gya-çriyä mukunda-pada-padmayoù praëaya-sé dhuno dhärayä ||288|| kå pä -siddhä yajïa-patné -vairocani-çukä dayaù ||289|| atha nitya-siddhä ù – ä tma-koö i-guëaà kå ñ ëe premä ëaà paramaà gatä ù | nityä nanda-guëä ù sarve nitya-siddhä mukundavat ||290|| yathä pädme çré -bhagavat-satyabhämä-devé -saàväde – atha brahmädi-devänäà tathä prärthanayä bhuvaù | ägato’haà gaëäù sarve jätäs te’pi mayä saha ||291|| ete hi yädaväù sarve mad-gaëä eva bhämini | sarvadä mat-priyä devi mat-tulya-guëa-çälinaù ||292|| tathä ca çré -daçame (10.14.32) – aho bhägyam aho bhägyaà nanda-gopa-vrajaukasäm | yan-mitraà paramänandaà pürëaà brahma sanätanam ||293|| tatraiva (10.26.13) – dustyajaç cänurägo’smin sarveñ äà no vrajaukasäm | nanda te tanaye’smäsu tasyäpy autpattikaù katham ||294|| sanä tanaà mitram iti tasyä py autpattikaù katham | sneho’smä sv iti caiteñ ä à nitya-preñ ö hatvam ä gatam ||295|| ity ataù kathitä nitya-priyä yä dava-vallavä ù | eñ ä à laukikavac-ceñ ö ä lé lä mura-ripor iva ||296|| tathä hi pädmottara-khaëòe – yathä saumitri-bharatau yathä saìkarñ aëädayaù | tathä tenaiva jäyante nija-lokäd yadå cchayä ||297|| punas tenaiva gacchanti tat-padaà çäçvataà param | na karma-bandhanaà janma vaiñ ëavänäà ca vidyate ||298||

ye proktä ù païca-païcä çat kramä t kaàsaripor guëä ù | te cä nye cä pi siddheñ u siddhidatvä dayo matä ù ||299|| bhaktä s tu ké rtitä ù çä ntä s tathä dä sa-sutä dayaù | sakhä yo guru-vargä ç ca preyasyaç ceti païcadhä || || atha uddé panä ù -- uddé panä s tu te proktä bhä vam uddé payanti ye | te tu çré -kå ñ ëa-candrasya guëä ç ceñ ö ä ù prasä dhanam ||301|| smitä ìga-saurabhe vaàça-çå ìga-nüpura-kambavaù | padä ìka-kñ etra-tulasé -bhakta-tad-vä sarä dayaù ||302|| tatra guëä ù – guëä s tu trividhä ù proktä ù kä ya-vä ì-mä nasä çrayä ù ||303|| tatra kä yikä ù – vayaù-saundarya-rüpä ëi kä yikä må dutä dayaù ||304|| guëä ù svarüpam evä sya kä yikä dyä yadapy amé | bhedaà své kå tya varëyante tathä py uddé panä iti ||305|| atas tasya svarüpasya syä d ä lambanataiva hi | uddé panatvam eva syä d bhüñ aëä des tu kevalam ||306|| eñ ä m ä lambanatvaà ca tathoddé panatä pi ca ||307|| tatra vayaù – vayaù kaumä ra-paugaëòa-kaiçoram iti tat tridhä ||308|| kaumä raà païcamä bdä ntaà paugaëòaà daçamä vadhi | ä -ñ oòaçä c ca kaiçoraà yauvanaà syä t tataù param ||309|| aucityä t tatra kaumä raà vaktavyaà vatsale rase | paugaëòaà preyasi tat-tat-khelä di-yogataù ||310|| çraiñ ö hyam ujjvala evä sya kaiçorasya tathä py adaù | prä yaù sarva-rasaucityä d atrodä hriyate kramä t ||311|| ä dyaà madhyaà tathä çeñ aà kaiçoraà trividhaà bhavet ||312|| tatra ä dyam – varëasyojjvalatä kä pi neträ nte cä ruëa-cchaviù | romä vali-prakaö atä kaiçore prathame sati ||313|| tathä – harati çitimä ko’py aìgänäà mahendra-maëi-çriyaà praviçati då çor ante käntir manäg iva lohiné | sakhi tanu- ruhäà räjiù sükñ mä daräsya virohate sphurati suñ amä navyedäné à tanau vana-mälinaù ||314|| vaijayanté -çikhaëòä di-naö a-pravara-veçatä | vaàçé -madhurimä vastra-çobhä cä tra paricchadaù ||315|| yathä çré -daçame (10.21.5) -- barhäpé òaà naö a-vara-vapuù karëayoù karëikäraà bibhrad-väsaù kanaka-kapiçaà vaijayanté à ca mäläm |

randhrän veëor adhara-sudhayä pürayan gopa-vå ndair vå ndäraëyaà sva-pada-ramaëaà präviçad gé ta-ké rtiù ||316|| kharatä tra nakhä grä ëä à dhanur ä ndolitä bhruvoù | radä nä à raïjanaà rä ga-cürëair ity ä di ceñ ö itam ||317|| yathä— navaà dhanur ivätanor naö ad-agha-dviñ or bhrü-yugaà çarälir iva çäëitä nakhara-räjir agre kharä | viräjati çaré riëé rucira-danta-lekhäruëä na kä sakhi samé kñ aëäd yuvatir asya vitrasyati ||318|| tan-mohanatä , yathä – kartuà mugdhäù svayam acaö unä na kñ amante’bhiyogaà na vyädätuà kvacid api jane vaktram apy utsahante | då ñ ö vä täs te nava-madhurima-smeratäà mädhavärtäù sva-präëebhyas trayam udaså jann adya toyäïjalé näm ||319|| atha madhyamam – üru-dvayasya bä hvoç ca kä pi çré r urasas tathä | mürter mä dhurimä dyaà ca kaiçore sati madhyame ||320|| yathä – spå hayati kari-çuëòä-daëòanäyoru-yugmaà garuòa-maëi-kaväö é -sakhyam icchaty uraç ca | bhuja-yugam api dhitsaty argalävarga-nindäm abhinava-taruëimnaù prakrame keçavasya ||321|| mukhaà smita-vilä sä òhyaà vibhramottarale då çau | tri-jagan-mohanaà gé tam ity ä dir iha mä dhuré ||322|| yathä – anaìga-naya-cäturé -paricayottaraìge då çau mukhämbujam udaïcita-smita-viläsa-ramyädharam | acaïcala-kuläìganä-vrata-viòambi-saìgé takaà hares taruëimäìkure sphurati mädhuré käpy abhüt ||323|| vaidagdhé -sä ra-vistä raù kuïja-keli-mahotsavaù | ä rambho rä sa-lé lä der iha ceñ ö ä di-sauñ ö havam ||324|| yathä – vyaktälakta-padaiù kvacit pariluö hat-piïchävataàsaiù kvacit talpair vicyuta-käïcibhiù kvacid asau vyäké rëa-kuïjotkarä | prodyan-maëòala-bandha-täëòava-ghaö älakñ mollasat-saikatä govindasya viläsa-vå ndam adhikaà vå ndäö avé çaàsati ||325|| tan-mohanatä , yathä – vidürän märägnià hå daya-ravi-känte prakaö ayann

udasyan dharmenduà vidadhad abhito räga-paö alam | kathaà hä nas träëaà sakhi mukulayan bodha-kumudaà tarasvé kå ñ ëäbabhre madhurima-bharärko’bhyudayate ||326|| atha çeñ am – pürvato’py adhikotkarñ aà bä òham aìgä ni bibhrati | tri-vali-vyaktir ity ä dyaà kaiçore carame sati ||327|| yathä – marakata-girer gaëòa-gräva-prabhä-hara-rakñ asaà çata-makha-maëi-stambhärambha-pramäthi-bhuja-dvayam | tanu-taraëijä-vé ci-cchäyä-viòambi-bali-trayaà madana-kadalé -sädhiñ ö horuà smarämy asuräntakam ||328|| tan-mä dhuryaà, yathä – daçärdha-çara-mädhuré -damana-dakñ ayäìga-çriyä vidhünita-vadhü-dhå tià varakalä-viläsäspadam | då g-aïcala-camatkå ti-kñ apita-khaïjaré ö a-dyutià sphurat-taruëimodgamaà taruëi paçya pé tämbaram ||329|| idam eva hareù prä jïair nava-yauvanam ucyate ||330|| atra gokula-devé nä à bhä va-sarvasva-çä litä | abhüta-pürva-kandarpa-tantra-lé lotsavä dayaù ||331|| yathä – käntäbhiù kalahäyate kvacid ayaà kandarpa-lekhän kvacit ké rair arpayati kvacid vitanute kré òäbhisärodyamam | sakhyä bhedayati kvacit smara-kalä-ñ äòguëyavän é hate sandhià kväpy anuçästi kuïja-nå patiù çå ìgära-räjyottamam ||332|| tan-mohanatä , yathä – karëäkarëi sakhé -janena vijane düté -stuti-prakriyä patyur vaïcana-cäturé guëanikä kuëòa-prayäë niçi | vädhiryaà guru-väci veëu-virutäv utkarëateti vratän kaiçoreëa tavädya kå ñ ëa guruëä gauré -gaëaù paö hyate ||333|| netuù svarüpam evoktaà kaiçoram iha yadyapi | nä nä kå ti-prakaö anä t tathä py uddé panaà matam ||334|| bä lye’pi nava-tä ruëya-prä kaö yaà kvacit | tan nä tirasa-vä hitvä n na rasajïair udä hå tam ||335|| atha saundaryam – bhavet saundaryam aìgä nä à sanniveço yathocitam ||336|| yathä – mukhaà te dé rghäkñ aà marakata-taö é -pé varam uro bhuja-dvandvaà stambha-dyuti-suvalitaà pärçva-yugalam | parikñ é ëo madhyaù prathima-laharé -häri jaghanaà

na kasyäù kaàsäre harati hå dayaà paìkaja-då çaù ||337|| atha rüpam – vibhüñ aëaà vibhüñ yaà syä d yena tad rüpam ucyate ||338|| yathä – kå ñ ëasya maëòana-tatir maëi-kuëòalädyä né täìga-saìgatim alaìkå taye varäìgi | çaktä babhüva na manäg api tad-vidhäne sä pratyuta svayam analpam alaìkå täsé t ||339|| atha må dutä – må dutä komalasyä pi saàsparçä sahatocyate ||340|| yathä – ahaha navämbuda-känter amuñ ya sukumäratä kumärasya | api nava-pallava-saìgäd aìgäny aparajya çé ryanti ||341|| ye nä yaka-prakaraëe vä cikä mä nasä s tathä | guëä ù proktä nta evä tra jïeyä uddé panä budhaù ||342|| ceñ ö ä – ceñ ö ä rä sä di-lé lä ù syus tathä duñ ö a-vadhä dayaù ||343|| tatra rä so, yathä – nå tyad-gopa-nitambiné -kå ta-paré rambhasya rambhädibhir gé rväëé bhir anaìga-raìga-vivaçaà sandå çyamäna-çriyaù | kré òä-täëòava-paëòitasya paritaù çré -puëòaré käkñ a te räsärambha-rasärthino madhurimä cetäàsi naù karñ ati ||344|| duñ ö a-vadho, yathä lalita-mädhave (9.50) -- çambhur vå ñ aà nayati mandara-kandaräntar mlänaù salé lam api yatra çiro dhunäne | äù kautukaà kalaya keli-laväd ariñ ö aà taà duñ ö a-puìgavam asau harir unmamätha ||345|| atha prasä dhanam -- kathitaà vasanä kalpa-maëòanä dyaà prasä dhanam ||346|| tatra vasanam – navä rka-raçmi-kä çmé ra-haritä lä di-sannibham | yugaà catuñ kaà bhüyiñ ö haà vasanaà tri-vidhaà hareù ||347|| tatra yugam – paridhä naà sa-saàvyä naà yuga-rüpam udé ritam ||348|| yathä stavävalyäà mukundäñ ö ake (3) – kanaka-nivaha-çobhänandi pé taà nitambe

tad-upari navaraktaà vastram itthaà dadhänaù | priyam iva kila varëaà räga-yuktaà priyäyäù praëayatu mama neträbhé ñ ö a-pürtià mukundaù ||349|| catuñ kam – catuñ kaà kaïcukoñ ëé ñ a-tunda-bandhä ntaré yakam ||350|| yathä – smeräsyaù parihita-päö alämbara-çré ç channäìgaù puraö a-rucoru-kaïcakena | uñ ëé ñ aà dadhad aruëaà dhaö é à ca citräù kaàsärir vahati mahotsave mudaà naù ||351|| bhüyiñ ö ham – khaëòitä khaëòitaà bhüri naö a-veça-kriyocitam | aneka-varëaà vasanaà bhüyiñ ö haà kathitaà budhaiù ||352|| yathä – akhaëòita-vikhaëòitaiù sita-piçaìga-né läruëaiù paö aiù kå ta-yathocita-prakaö a-sanniveçojjvalaù | ayaà karabha-räö -prabhaù pracura-raìga-çå ìgäritaù karoti karabhoru me ghana-rucir mudaà mädhavaù ||353|| atha ä kalpaù – keça-bandhanam ä lepo mä lä -citra-viçeñ akaù | tä mbüla-keli-padmä dir ä kalpaù pariké rtitaù ||354|| syä j jüö aù kavaré cüòä veëé ca kaca-bandhanam | pä ëòuraù karburaù pé ta ity ä lepas tridhä mataù ||355|| mä lä tridhä vaijayanté ratna-mä lä vana-srajaù | asyä vaikakñ akä pé òa-prä lambä dyä bhidä matä ù ||356|| makaré -patra-bhaìgä òhyaà citraà pé ta-sitä ruëam | tathä viçeñ ako’pi syä d anyad ühyaà svayaà budhaiù ||357|| yathä – tämbüla-sphurad-änanendur amalaà dhaàmillam ulläsayan bhakti-ccheda-lasat-sughå ñ ö a-ghuså ëälepa-çriyä peçalaù | tuìgoraù-sthala-piìgala-srag alika-bhräjiñ ëu-paträìguliù çyämäìga-dyutir adya me sakhi då çor dugdhe mudaà mädhavaù ||358|| atha maëòanam – kiré ö aà kuëòale hä raç catuñ ké valayormayaù | keyüra-nüpurä dyaà ca ratna-maëòanam ucyate ||359|| yathä – käïcé citrä mukuö am atulaà kuëòale häri-hé re häras täro valayam amalaà candrä-cäruç catuñ ké | ramyä cormir madhurima-püre nüpure cety aghärer aìgair eväbharaëa-paö alé bhüñ itä dogdhi bhüñ äm ||360||

kusumä di-kå taà cedaà vanya-maëòanam é ritam | dhä tu-kÿ ptaà tilakaà patra-bhaìga-latä dikam ||361|| atha smitaà, yathä kå ñ ëa-karëämå te (99) -- akhaëòa-nirväëa-rasa-pravähair vikhaëòitäçeñ a-rasäntaräëi | ayantritodvänta-sudhärëaväni jayanti çé täni tava smitäni ||362|| atha aìga-saurabhaà, yathä – parimala-sarid eñ ä yad vahanté samantät pulakayati vapur naù käpy apürvä muné näm | madhu-ripur uparäge tad-vinodäya manye kuru-bhuvam anavadyämoda-sindhur viveça ||363|| atha vaàçaù – dhyänaà balät paramahaàsa-kulasya bhindan nindan sudhä-madhurimäëam adhé ra-dharmä | kandarpa-çäsana-dhuräà muhur eñ a çaàsan vaàçé -dhvanir jayati kaàsa-nisüdanasya ||364|| eñ a tridhä bhaved veëu-muralé -vaàçikety api ||365|| tatra veëuù – pä rikä khyo bhaved veëur dvä daçä ìguler dairghya-bhä k ||366|| muralé – hasta-dvayam itä yä mä mukha-randhra-samanvitä | catuù-svara-cchidra-yuktä muralé cä ru-nä dinä ||367|| vaàçé – ardhä ìgulä ntaronmä naà tä rä di-vivarä ñ ö akam | tataù sä rdhä ìgulä d yatra mukha-randhraà tathä ìgulam ||368|| ç iro vedä ìgulaà pucchaà try-aìgulaà sä tu vaàçikä | nava-randhrä små tä sapta-daçä ìgula-mitä budhaiù ||369|| daçä ìgulä ntarä syä c cet sä tä ra-mukha-randhrayoù | mahä nandeti vyä khyä tä tathä saàmohiné ti ca ||370|| bhavet süryä ntarä sä cet tata ä karñ iëé matä | ä nandiné tadä vaàçé bhaved indrä ntarä yadi ||371|| gopä nä à vallabhä seyaà vaàçulé ti ca viçrutä | kramä n maëimayé haimé vaiëavé ti tridhä ca sä ||372|| atha çå ìgam – çå ìgaà tu gavalaà hema-nibaddhä grima-paçcimam | ratna-jä la-sphuran-madhyaà mandra-ghoñ ä bhidhaà små tam ||373|| yathä –

tärävalé veëu-bhujaìgamena tärävalé lä-garalena dañ ö ä | viñ äëikä-näda-payo nipé ya viñ äëi kämaà dvi-guëé -cakära ||374|| atha nüpuraà, yathä – agha-mardanasya sakhi nüpura-dhvanià niçamayya sambhå ta-gabhé ra-sambhramä | aham é kñ aëottaralitäpi näbhavaà bahir adya hanta guravaù puraù sthitäù ||375|| atha kambuù – kambus tu dakñ iëä vartaù pä ïcajanyatayocyate ||376|| yathä – amara-ripu-vadhüö é -bhrüëa-hatyä-viläsé tridiva-pura-purandhré -vå nda-nändé karo’yam | bhramati bhuvana-madhye mädhavädhmäta-dhämnaù kå ta-pulaka-kadambaù kambu-räjasya nädaù ||377|| atha padä ìkaù , yathä çré -daçame (10.38.26) – tad-darçanähläda-vivå ddha-sambhramaù premëordhva-romäçru-kaläkulekñ aëaù | rathäd avaskandya sa teñ v aceñ ö ata prabhor amüny aìghri-rajäàsy aho iti ||378|| yathä vä – kalayata harir adhvanä sakhäyaù sphuö am amunä yamunä-taö é m ayäsé t | harati pada-tatir yad-akñ iëé me dhvaja-kuliçäkuça-paìkajäìkiteyam ||379|| atha kñ etram, yathä – hari-keli-bhuväà vilokanaà bata düre’stu sudurlabha-çriyäm | mathurety api karëa-paddhatià praviçan näma mano dhinoti naù ||380|| atha tulasé , yathä bilvamaìgale6 -- ayi paìkaja-netra-mauli-mäle tulasé -maïjari kiïcid arthayämi | avabodhaya pärtha-särathes tvaà caraëäbja-çaraëäbhiläñ iëaà mäm ||381|| atha bhakto, yathä caturthe (4.12.21) – vijïäya täv uttama-gäya-kiìkaräv

6 Not in any of the KK centuries.

abhyutthitaù sädhvasa-vismå ta-kramaù | nanäma nämäni gå ëan madhu-dviñ aù pärñ at-pradhänäv iti saàhatäïjaliù ||382|| yathä vä – subala bhuja-bhujaìgaà nyasya tuìge taväàse smita-vilasad-apäìgaù präìgaëe bhräjamänaù | nayana-yugam asiïcad yaù sudhä-vé cibhir naù kathaya sa dayitas te kväyam äste vayasyaù ||383|| atha tad-vä saro, yathä – adbhutä bahavaù santu bhagavat-parva-väsaräù | ämodayati mäà dhanyä kå ñ ëa-bhädrapadäñ ö amé ||384||

iti çré -çré -bhakti-rasämå ta-sindhau dakñ iëa-vibhäge bhakti-rasa-sämänya-nirüpaëe vibhäva-laharé prathamä |

2.2

anubhä vä khyä dvité ya-laharé anubhä vä s tu citta-stha-bhä vä nä m avabodhakä ù | te bahir vikriyä prä yä ù proktä udbhä svarä khyayä ||1|| nå tyaà viluö hitaà gé taà kroçanaà tanu-moö anam | huìkä ro jå mbhaëaà çvä sa-bhümä lokä napekñ itä | lä lä -sravo’ö ö ahä saç ca ghürëä -hikkä dayo’pi ca ||2|| te çé tä ù kñ epaëä ç ceti yathä rthä khyä dvidhoditä ù | ç é tä ù syur gé ta-jå mbhä dyä nå tyä dyä ù kñ epaëä bhidhä ù ||3|| tatra nå tyaà, yathä – muralé -khuralé -sudhä-kiraà hari-vaktrendum avekñ ya kampitaù | gaëane sagaëeça-òiëòima- dhvanibhis täëòavam äçrito haraù ||4|| viluö hitaà, yathä tå té ye (3.1.32) kaccid budhaù svasty-anamé va äste çvaphalka-putro bhagavat-prapannaù | yaù kå ñ ëa-pädäìkita-märga-päàsuñ v aceñ ö ata prema-vibhinna-dhairyaù ||5|| yathä vä – navänurägeëa tavävaçäìgé vana-srag-ämodam aväpya mattä | vrajäìgane sä kaö hine luö hanté gätraà sugätré vraëayäïcakära ||6|| gé taà, yathä –

räga-òambara-karambita-cetäù kurvaté tava navaà guëa-gänam | gokulendra kurute jalatäà sä rädhikädya-då ñ adäà suhå däà ca ||7|| kroçanaà, yathä – hari-ké rtana-jäta-vikriyaù sa vicukroça tathädya näradaù | acirän nara-siàha-çaìkayä danujä yena dhå tä vililyire ||8|| yathä vä – uraré kå ta-käkur äkulä kararé va vraja-räja-nanda | muralé -taralé -kå täntarä muhur äkroçad ihädya sundaré ||9|| tanu-mocanaà, yathä – kå ñ ëa-nämani mudopavé ëite pré ëite manasi vaiëiko muniù | udbhaö aà kim api moö ayan vapus troö ayaty akhila-yajïa-sütrakam ||10|| huìkä ro, yathä – vaiëava-dhvanibhir udbhramad-dhiyaù çaìkarasya divi huìkå ti-svanaù | dhvaàsayann api muhuù sa dänavaà sädhu-vå ndam akarot sadä navam ||11|| jå mbhaëam, yathä – vistå ta-kumuda-vane’sminn udayati pürëe kalänidhau purataù | tava padmini mukha-padmaà bhajate jå mbhäm aho citram ||12|| çvä sa-bhümä , yathä – upasthite citra-paö ämbudägame vivå ddha-tå ñ ëä lalitäkhya-cätaké | niùçväsa-jhaïjhä-marutäpavähitaà kå ñ ëämbudäkäram avekñ ya cukñ ubhe ||13|| lokä napekñ itä , yathä çré -daçame (10.23.41) -- aho paçyata näré ëäm api kå ñ ëe jagad-gurau | duranta-bhävaà yo’vidhyan må tyupäçän gå häbhidhän ||14|| yathä vä padyävalyäm (73) – parivadatu jano yathä tathä vä nanu mukharo na vayaà vicärayämaù

hari-rasa-madirä madätimattä bhuvi viluö häma naö äma nirviçäma ||15|| lä lä -sravo, yathä – çaìke prema-bhujaìgena dañ ö aù kañ ö aà gato muniù | niçcalasya yad etasya lälä sravati vaktrataù ||16|| aö ö ahä saù – hä sä d bhinno’ö ö ahä so’yaà citta-vikñ epa-sambhavaù ||17|| yathä – çaìke ciraà keçava-kiìkarasya cetas taö e bhakti-latä praphullä | yenädhi-tuëòa-sthalam aö ö ahäsa- prasüna-puïjäç caö ulaà skhalanti ||18|| ghürëä , yathä – dhruvam agharipur ädadhäti vätyäà nanu murali tvayi phutkå ti-cchalena | kim ayam itarathä dhvanir vighürëanaà sakhi tava ghürëayati vrajämbujäkñ é ù ||19|| hikkä , yathä – na putri racayauñ adhaà viså ja romam atyuddhataà mudhä priya-sakhé à prati tvam açivaà kim äçaìkase | hari-praëaya-vikriyäkulatayä bruväëä muhur varäkñ i harir ity asau vitanute’dya hikkä-bharam ||20|| vapur utphullatä raktodgamä dyä ù syuù pare’pi ye | até va-viralatvä t te naivä tra pariké rtitä ù ||21||

iti çré -çré -bhakti-rasämå ta-sindhau dakñ iëa-vibhäge bhakti-rasa-sämänya-nirüpaëe’nubhäva-laharé dvité yä |

2.3

sä ttvikä khyä tå té ya-laharé kå ñ na-sambandhibhiù sä kñ ä t kiïcid vä vyvadhä nataù | bhä vaiç cittam ihä krä ntaà sattvam ity ucyate budhaiù ||1|| sattvä d asmä t samutpannä ye ye bhä vä s te tu sä ttvikä ù | snigdhä digdhä s tathä rukñ ä ity amé trividhä matä ù ||2|| tatra snigdhä ù -- snigdhä s tu sä ttvikä mukhyä gauëä ç ceti dvidhä matä ù ||3|| tatra mukhyä ù --

ä kramä n mukhyayä ratyä mukhyä ù syuù sä ttvikä amé | vijïeyaù kå ñ ëa-sambandhaù sä kñ ä d evä tra süribhiù ||4|| yathä – kundair mukundäya mudä så janté srajäà varäà kunda-viòambi-danté | babhüva gändharva-rasena veëor gändharvikä spandana-çünya-gätré ||5|| mukhyaù stambho’yam itthaà te jïeyä ù svedä dayo’pi ca ||6|| atha gauëä ù – ratyä kramaëataù proktä gauëä s te gauëa-bhütayä | atra kå ñ ëasya sambandhaù syä t kiïcid vyavadhä nataù ||7|| yathä – sva-vilocana-cätakämbude puri né te puruñ ottame purä | atitämra-mukhé sagadgadaà nå pam äkroçati gokuleçvaré ||8|| imau gauëau vaivarëya-svara-bhedau | atha digdhä ù – rati-dvaya-vinä bhütair bhä vair manasa ä kramä t | jane jä ta-ratau digdhä s te ced raty-anugä minaù ||9|| yathä – pütanäm iha niçämya niçäyäà sä niçänta-luö had-udbhaö a-gätré m | kampitäìga-latikä vraja-räjïé putram äkula-matir vicinoti ||10|| kampo raty-anugä mitvä d asau digdha ité ryate ||11|| rukñ ä ù – madhurä çcarya-tad-vä rtotpannair mud-vismayä dibhiù | jä tä bhaktopame rukñ ä rati-çünye jane kvacit ||12|| yathä – bhogaika-sädhana-juñ ä rati-gandha-çünyaà svaà ceñ ö ayä hå dayam atra vivå ëvato’pi | ulläsinaù sapadi mädhava-keli-gé tais tasyäìgam utpulakitaà madhurais tadäsé t ||13|| rukñ a eñ a romä ïcä ù – rukñ o’yaà rati-çünyatvä d romä ïcaà kathito budhaiù | mumukñ u-prabhå to pürvaà yo ratä bhyä sa é ritaù ||14|| cittaà sattvé bhavat prä ëe nyasyaty ä tmä nam udbhaö am |

prä ëas tu vikriyä à gacchan dehaà vikñ obhayaty alam | tadä stambhä dayo bhä vä bhakta-dehe bhavanty amé ||15|| te stambha-sveda-romä ïcä ù svara-bhedo’tha vepathuù | vaivarëyam açru pralaya ity añ ö au sä ttvikä ù små tä ù ||16|| catvä ri kñ mä di-bhütä ni prä ëo jä tv avalambate | kadä cit sva-pradhä naù san dehe carati sarvataù ||17|| stambhaà bhümi-sthitaù prä ëas tanoty açru-jalä çrayaù | tejasthaù sveda-vaivarëye pralayaà viyad-ä çrayaù ||18|| svastha eva kramä n manda-madhya-té vratva-bheda-bhä k | romä ïca-kampa-vaivarëyä ëy atra tré ëi tanoty asau ||19|| bahir antaç ca vikñ obha-vidhä yitvä d ataù sphuö am | proktä nubhä vatä mé ñ ä à bhä vatä ca mané ñ ibhiù ||20|| tatra stambhaù – stambho harñ a-bhayä çcarya-viñ ä dä marñ a-sambhavaù | tatra vä g-ä di-rä hityaà naiçcalyaà çünyatä dayaù ||21|| tatra harñ ä d, yathä tå té ye (3.2.14) yasyänuräga-pluta-häsa-räsa- lé lävaloka-pratilabdha-mänäù | vraja-striyo då gbhir anupravå tta- dhiyo 'vatasthuù kila kå tya-çeñ äù ||22|| bhayä d, yathä – giri-sannibha-malla-cakra-ruddhaà purataù präëa-parärdhataù parärdhyam | tanayaà janané samé kñ ya çuñ yan nayanä hanta babhüva niçcaläìgé ||23|| ä çcaryä d, yathä çré -daçame (10.13.56) tato 'tikutukodvå tya- stimitaikädaçendriyaù | tad-dhämnäbhüd ajas tüñ ëé à pür-devy-anté va putrikä ||24|| yathä vä – çiçoù çyämasya paçyanté çailam abhraàlihaà kare | tatra citrärpiteväsé d goñ ö hé goñ ö ha-niväsinäm ||25|| viñ ä dä d, yathä – baka-sodara-dänavodare pürataù prekñ ya viçantam acyutam | diviñ an-nikaro viñ aëëa-dhé ù prakaö aà citrapaö äyate divi ||26|| amarñ ä d, yathä – kartum icchati mura-dviñ e puraù patri-mokñ am akå pe kå pé -sute | satvaro’pi ripu-niñ kraye ruñ ä niñ kriyaù kñ aëam abhüt kapi-dhvajaù ||27||

atha svedaù – svedo harñ a-bhaya-krodhä di-jaù kleda-karas tanoù ||28|| tatra harñ ä d, yathä – kim atra süryätapam äkñ ipanté mugdhäkñ i cäturyam uré karoñ i | jïätaà puraù prekñ ya saroruhäkñ aà svinnäsi bhinnä kusumäyudhena ||29|| bhayä d, yathä – kutukäd abhimanyu-veñ iëaà harim äkruçya girä pragalbhayä | viditäkå tir äkulaù kñ aëäd ajani svinna-tanuù sa raktakaù ||30|| krodhä d, yathä – yajïasya bhaìgäd ativå ñ ö i-käriëaà samé kñ ya çakraà saruñ o garutmataù | ghanopariñ ö äd api tiñ ö hatas tadä nipetur aìgäd ghana-né ra-bindavaù ||31|| atha romä ïcaù – romä ïco’yaà kilä çcarya-harñ otsä ha-bhayä dijaù | romëä m abhyudgamas tatra gä tra-saàsparçanä dayaù ||32|| tatra ä çcaryä d, yathä -- òimbhasya jå mbhäà bhajatas tré loké à vilokya vailakñ yavaté mukhäntaù | babhüva goñ ö hendra-kuö umbiné yaà tanu-ruhaiù kuòmalitäìga-yañ ö iù ||33|| harñ ä d, yathä çré -daçame (10.30.10) – kià te kå taà kñ iti tapo bata keçaväìghri- sparçotsavotpulakitäìga-ruhair vibhäsi | apy aìghri-sambhava urukrama-vikramäd vä äho varäha-vapuñ aù parirambhaëena ||34|| utsä hä d, yathä – çå ìgaà kelir aëärambhe raëayaty agha-mardane | çré dämno yoddhu-kämasya reme romäïcitaà vapuù ||35|| bhayä d, yathä – viçva-rüpa-dharam adbhutäkå tià prekñ ya tatra puruñ ottamaà puraù | arjunaù sapadi çuñ yad-änanaù çiçriye vikaö a-kaëö akäà tanum ||36||

atha svara-bhedaù – visä da-vismayä marñ a-harñ a-bhé ty-ä di-sambhavam | vaisvaryaà svara-bhedaù syä d eñ a gadgadikä dikå t ||37|| tatra viñ ä dä d, yathä – vraja-räjïi rathät puro harià svayam ity ardha-viçé rëa-jalpayä | hriyam eëadå çä guräv api çlathayantyä kila roditä sakhé ||38|| vismayä d, yathä çré -daçame (10.13.64) – çanair athotthäya vimå jya locane mukundam udvé kñ ya vinamra-kandharaù | kå täïjaliù praçrayavän samähitaù sa-vepathur gadgadayailatelayä ||39|| amarñ ä d, yathä tatraiva (10.29.30) – preñ ö haà priyetaram iva pratibhäñ amäëaà kå ñ ëaà tad-artha-vinivartita-sarva-kämäù | netre vimå jya ruditopahate sma kiïcit saàrambha-gadgada-giro’bruvatänuraktäù ||40|| harñ ä d, yathä tatraiva (10.39.56-57) hå ñ yat-tanüruho bhäva-pariklinnätma-locanaù || girä gadgadayästauñ é t sattvam älambya sätvataù | praëamya mürdhnävahitaù kå täïjali-puö aù çanaiù ||41|| bhé ter, yathä – tvayy arpitaà vitara veëum iti pramädé çrutvä mad-é ritam udé rëa-vivarëa-bhävaù | türëaà babhüva guru-gadgada-ruddha-kaëö haù patré mukunda tad anena sa härito’sti ||42|| atha vepathuù – viträ sä marñ a-harñ ä dyair vepathur gä tra-laulya-kå t ||43|| tatra viträ sena, yathä – çaìkha-cüòam adhirüòha-vikramaà prekñ ya vistå ta-bhujaà jighå kñ ayä | hä vrajendra-tanayeti-vädiné kampa-sampadam adhatta rädhikä ||44|| amarñ eëa, yathä – kå ñ ëädhikñ epa-jätena vyäkulo nakulämbujaù | cakampe dräg amarñ eëa bhü-kampe giriräò iva ||45|| harñ eëa, yathä – vihasasi kathaà hatäçe paçya bhayenädya kampamänäsmi |

caïcalam upasé dantaà niväraya vraja-pates tanayam ||46|| atha vaivarëyam – viñ ä da-roñ a-bhé ty-ä der vaivarëyaà varëa-vikriyä | bhä va-jïair atra mä linya-kä rçyä dyä ù pariké rtitä ù ||47|| tatra viñ ä dä d, yathä – çveté kå täkhila-janaà viraheëa tavädhunä | gokulaà kå ñ ëa devarñ eù çvetadvé pa-bhramaà dadhe ||48|| roñ ä d, yathä – kaàsa-çakram abhiyuïjataù puro vé kñ ya kaàsa-sahajänudäyudhän | çré -balasya sakhi tasya ruñ yataù prodyad-indu-nibham änanaà babhau ||49|| bhé ter, yathä – rakñ ite vraja-kule bakäriëä parvataà vara-mudasya lé layä | kälimä bala-ripor mukhe bhavann ücivän manasi bhé tim utthitäm ||50|| viñ ä de çvetimä proktä dhausaryaà kä limä kvacit | roñ e tu raktimä bhé tyä à kä limä kvä pi çuklimä ||51|| raktimä lakñ yate vyakto harñ odreke’pi kutracit | aträ sä rvatrikatvena naivä syodä hå tiù kå tä ||52|| atha açru – harñ a-roñ a-viñ ä dä dyair açru netre jalodgamaù | harñ aje’çruëi çé tatvam auñ ëyaà roñ ä di-sambhave | sarvatra nayana-kñ obha-rä ga-saàmä rjanä dayaù ||53|| atra harñ eëa, yathä -- govinda-prekñ aëäkñ epi-bäñ pa-püräbhivarñ iëam | uccair anindad änandam aravinda-vilocanä ||54| roñ eëa, yathä hari-vaàçe (2.66.24) – tasyäù susräva neträbhyäà väri praëaya-kopajam | kuçeçaya-paläçäbhyäm avaçyäya-jalaà yathä ||55|| yathä vä – bhé masya cedé ça-vadhaà vidhitso reje’çru-visrävi ruñ oparaktam | udyan-mukhaà väri-kaëävaké rëaà sändhya-tviñ ä grastam ivendu-bimbam ||56|| viñ ä dena, yathä çré -daçame (10.60.23) – padä sujätena nakhäruëa-çriyä

bhuvaà likhanty açrubhir aïjanäsitaiù | äsiïcaté kuìkuma-rüñ itau stanau tasthäv adho-mukhy atiduùkha-ruddha-väk ||57|| atha pralayaù – pralayaù sukha-duùkhä bhyä à ceñ ö ä -jïä na-nirä kå tiù | aträ nubhä vä ù kathitä mahé -nipatanä dayaù ||58|| tatra sukhena, yathä – milantaà harim älokya latä-puïjäd atarkitam | jïapti-çünya-manä reje niçcaläìgé vrajäìganä ||59|| duùkhena, yathä çré -daçame (10.39.15) – anyäç ca tad-anudhyäna-nivå ttäçeñ a-vå ttayaù | näbhyajänan imaà lokam ätma-lokaà gatä iva ||60|| sarve hi sattva-mülatvä d bhä vä yadyapi sä ttvikä ù | tathä py amé ñ ä à sattvaika-mülatvä t sä ttvika-prathä ||61|| sattvasya tä ratamyä t prä ëa-tanu-kñ obha-tä ratamyaà syä t | tata eva tä ratamyaà sarveñ ä à sä ttvikä nä à syä t ||62|| dhümä yitä s te jvalitä dé ptä uddé pta-saàjïitä ù | vå ddhià yathottaraà yä ntaù sä ttvikä ù syuç catur-vidhä ù ||63|| sä bhüri-kä la-vyä pitvaà bahv-aìga-vyä pitä ’pi ca | svarüpeëa tathotkarñ a iti vå ddhis tridhä bhavet ||64|| tatra neträ mbu-vaisvarya-varjä nä m eva yujyate | bahv-aìga-vyä pitä mé ñ ä à tayoù kä pi viçiñ ö atä ||65|| taträ çrüëä à då g-aucchünya-kä ritvam avadä tatä | tathä tä rä tivaicitré -vailakñ aëya-vidhä yitä | vaisvarëyasya tu bhinnatve kauëö hya-vyä kulatä dayaù ||66|| bhinnatvaà sthä na-vibhraàçaù kauëö hyaà syä t sanna-kaëö hatä | vyä kulatvaà tu nä nocca-né ca-gupta-viluptatä ||67|| prä yo dhümä yitä eva rukñ ä s tiñ ö hanti sä ttvikä ù | snigdhä s tu prä yaçaù sarve caturdhaiva bhavanty amé ||68|| mahotsavä di-vå tteñ u sad-goñ ö hé -tä ëòavä diñ u | jvalanty ullä sinaù kvä pi te rukñ ä api kasyacit ||69|| sarvä nanda-camatkä ra-hetur bhä vo varo ratiù | ete hi tad-vinä bhä vä n na camatkä ritä çrayä ù ||70|| tatra dhümä yitä ù – advité yä amé bhä vä athavä sa-dvité yakä ù | é ñ ad-vyaktä apahnotuà çakyä dhümä yitä matä ù ||71|| yathä – äkarëayann aghaharäm agha-vairi-ké rtià pakñ mägra-miçra-viraläçrur abhüt purodhäù | yañ ö ä darocchvasita-loma-kapolam é ñ at- prasvinna-näsikam uväha mukhäravindam ||72||

atha jvalitä ù – te dvau trayo vä yugapad yä ntaù suprakaö ä à daçä m | çakyä ù kå cchreëa nihnotuà jvalitä iti ké rtitä ù ||73|| yathä – na guïjäm ädätuà prabhavati karaù kampa-taralo då çau säsre piïchaà na paricinutaà satvara-kå ti | kñ amäv ürü stabdhau padam api na gantuà tava sakhe vanäd vaàçé -dhväne parisaram aväpte çravaëayoù ||74|| yathä vä – niruddhaà bäñ pämbhaù katham api mayä gadgada-giro hriyä sadyo güòhäù sakhi vighaö ito vepathur api | giri-droëyäà veëau dhvanati nipuëair iìgita-maye tathäpy ühäïcakre mama manasi rägaù parijanaiù ||75|| atha dé ptä ù – prauòhä à tri-caturä vyaktià païca vä yugapad-gatä ù | saàvaré tum açakyä s te dé ptä dhé rair udä hå tä ù ||76|| yathä – na çaktim upavé ëane ciram adhatta kampäkulo na gadgada-niruddha-väk prabhur abhüd upaçlokane | kñ amo’jani na vé kñ aëe vigalad-açru-puraù puro madhu-dviñ i parisphuraty avaçam-mürtir äsé n muniù ||77|| yathä vä – kim unmé laty asre kusumaja-rajo gaïjasi mudhä sa-romäïce kampe himam anilam äkroçasi kutaù | kim üru-stambhe vä vana-viharaëaà dvekñ i sakhi te niräbädhä rädhe vadati madanädhià svara-bhidä ||78|| atha uddé ptä ù – ekadä vyaktim ä pannä ù païca-ñ ä ù sarva eva vä | ä rüòhä paramotkarñ am uddé ptä iti ké rtitä ù ||79|| yathä – adya svidyati vepate pulakibhir nispandatäm aìgakair dhatte käkubhir äkulaà vilapati mläyaty analpoñ mabhiù | stimyaty ambubhir ambaka-stavakitaiù pé tämbaroòòämaraà sadyas tad-viraheëa muhyati muhur goñ ö hädhiväsé janaù ||80|| uddé ptä eva süddiptä mahä -bhä ve bhavanty amé | sarva eva parä à koö ià sä ttvikä yatra bibhrati ||81|| kià ca – athä tra sä ttvikä bhä sä vilikhyante catur-vidhä ù ||82|| raty-ä bhä sa-bhavä s te tu sattvä bhä sa-bhavä s tathä |

niùsattvä ç ca praté pä ç ca yathä -pürvam amé varä ù ||83|| tatra ä dyä ù – mumukñ u-pramukheñ v ä dyä raty-ä bhä sä t puroditä t ||84|| yathä – väräëasé -niväsé kaçcid ayaà vyäharan hareç caritam | yati-goñ ö hyäm utpulakaù siïcati gaëòa-dvayé m asraiù ||85|| atha sattvä bhä sa-bhavä ù – mud-vismayä der ä bhä saù prodyan jä tyä çlathe hå di | sattvä bhä sa iti proktaù sattvä bhä sa-bhavä s tataù ||86|| yathä – jaran-mé mäàsakasyäpi çå ëvataù kå ñ ëa-vibhramam | hå ñ ö äyamäna-manaso babhüvotpulakaà vapuù ||87|| yathä vä – mukunda-caritämå ta-prasara-varñ iëas te mayä kathaà kathana-cäturé -madhurimä gurur varëyatäm | muhürtam atad-arthino’pi viñ ayiëo’pi yasyänanän niçamya vijayaà prabhor dadhati bäñ pa-dhäräm amé ||88|| atha niùsattvä ù – nisarga-picchila-svä nte tad-abhyä sa-pare’pi ca | sattvä bhä saà vinä pi syuù kvä py açru-pulakä dayaù ||89|| yathä – niçamayato hari-caritaà na hi sukha-duùkhädayo’sya hå di bhäväù | anabhiniveçäj jätä katham asravad asram açräntam ||90|| prakå tyä çithilaà yeñ ä à manaù picchilam eva vä | teñ v eva sä ttvikä bhä saù prä yaù saàsadi jä yate ||91|| atha praté pä ù – hitä d anyasya kå ñ ëasya praté pä ù krud-bhayä dibhiù ||92|| tatra krudhä , yathä hari-vaàçe (2.30.63)7 – tasya prasphuritauñ ö hasya raktädhara-taö asya ca | vaktraà kaàsasya roñ eëa rakta-süryäyate tadä ||93|| bhayena, yathä – mlänänanaù kå ñ ëam avekñ ya raìge siñ veda mallas tv adhi-bhäla-çukti | mukti-çriyäà suñ ö hu puro milantyäm atyädarät pädyam iväjahära ||94||

7 Critical edition, 76.16

yathä vä – praväcyamäne purataù puräëe niçamya kaàsasya bhayätirekam | pariplaväntaùkaraëaù samantät parimläna-mukhas tadäsé t ||95|| nä sty arthaù sä ttvikä bhä sa-kathane ko’pi yadyapi | sä ttvikä nä à vivekä ya dik tathä pi pradarçitä ||96||

iti çré -çré -bhakti-rasämå ta-sindhau dakñ iëa-vibhäge bhakti-rasa-sämänya-nirüpaëe sättvika-laharé tå té yä |

2.4

vyabhicä ryä khyä caturtha-laharé athocyante trayas-triàçad-bhä vä ye vyabhicä riëaù | viçeñ eëä bhimukhyena caranti sthä yinaà prati ||1|| vä g-aìga-sattva-sücyä jïeyä s te vyabhicä riëaù | saïcä rayanti bhä vasya gatià saïcä riëo 'pi ||2|| unmajjanti nimajjanti sthä yiny amå ta-vä ridhau | ürmivad vardhayanty enaà yä nti tad-rüpatä à ca te ||3|| nirvedo’tha viñ ä do dainyaà glä ni-çramau ca mada-garvau | çaìkä -trä sä vegä unmä dä pasmå té tathä vyä dhiù ||4|| moho må tir ä lasyaà jä òyaà vré òä vahitthä ca | små tir atha vitarka-cintä -mati-dhå tayo harñ a utsukatvaà ca ||5|| augryam arñ ä süyä ç cä palyaà caiva nidrä ca | suptir bodha ité me bhä vä vyabhicä riëaù samä khyä tä ù ||6|| tatra (1) nirvedaù – mahä rti-viprayogerñ yä -sad-vivekä di-kalpitam | svä vamä nanam evä tra nirveda iti kathyate | atra cintä çru-vaivarëya-dainya-niùçvasitä dayaù ||7|| tatra mahä rtyä , yathä – hanta deha-hatakaiù kim amé bhiù pälitair viphala-puëya-phalair naù | ehi käliya-hrade viñ a-vahnau svaà kuö umbini haö häj juhaväma ||8|| viprayogeëa, yathä – asaìgamän mädhava-mädhuré ëäm apuñ pite né rasatäà prayäte | vå ndävane çé ryati hä kuto’sau präëity apuëyaù subalo dvirephaù ||9|| yathä vä, däna-keli-kaumudyäm (20)

bhavatu mädhava-jalpam açå ëvatoù çravaëayor alam açravaëir mama | tam avilokayator avilocaniù sakhi vilocanayoç ca kilänayoù ||10|| é rñ yayä , yathä hari-vaàçe (2.67.11)8 satyädevé -väkyam – stotavyä yadi tävat sä näradena tavägrataù | durbhago’yaà janas tatra kim artham anuçabditaù ||11|| sad-vivekena, yathä çré -daçame (10.51.47) – mamaiñ a kälo’jita niñ phalo gato räjya-çriyonnaddha-madasya bhüpateù | martyätma-buddheù suta-dära-koñ a-bhüñ v äsajjamänasya duranta-cintayä ||12|| amaìgalam api procya nirvedaà prathamaà muniù | mene’muà sthä yinaà çä nta iti jalpanti kecana ||13|| atha (2) viñ ä daù – iñ ö ä navä pti-prä rabdha-kä ryä siddhi-vipattitaù | aparä dhä dito’pi syä d anutä po viñ aëëatä ||14|| atropä ya-sahä yä nusandhiç cintä ca rodanam | vilä pa-çvä sa-vaivarëya-mukha-çoñ ä dayo’pi ca ||15|| tatra iñ ö ä navä ptito, yathä – jaräà yätä mürtir mama vivaçatäà väg api gatä mano-vå ttiç ceyaà små ti-vidhuratä-paddhatim agät | agha-dhvaàsin düre vasatu bhavad-älokana-çaçé mayä hanta präpto na bhajana-rucer apy avasaraù ||16|| prä rabdha-kä ryä siddheù , yathä – svapne mayädya kusumäni kilähå täni yatnena tair viracitä vana-mälikä ca | yävan mukunda-hå di hanta nidhé yate sä hä tävad eva tarasä viraräma nidrä ||17|| vipattiteù, yathä – katham anäyi pure mayakä sutaù katham asau na nigå hya gå he dhå taù | amum aho bata danti-vidhuntudo vidhuritaà vidhum atra vidhitsati ||18|| aparä dhä t, yathä çré -daçame (10.14.9) – paçyeça me’näryam ananta ädye parätmani tvayy api mäyi-mäyini mäyäà vitatyekñ itum ätma-vaibhavaà

8 In critical edition, appendix 29.

hy ahaà kiyän aiccham ivärcir agnau ||19|| yathä vä – syamantakam ahaà hå tvä gato ghoräsyam antakam | karavai taraëé à käà vä kñ ipto vaitaraëé yam anu ||20|| atha (3) dainyam – duùkha-trä sä parä dhä dyair anaurjityaà tu dé natä | cä ö u-kå n-mä ndya-mä linya-cintä ìga-jaòimä di-kå t ||21|| tatra duùkhena, yathä çré -daçame (10.51.57) – ciram iha vå jinärtas tapyamäno’nutäpair avitå ñ a-ñ aòa-mitro labdha-çäntiù kathaìcit | çaraëada samupetas tvat-padäbjaà parätmann abhayam å tam açokaà pähi mäpannam é ça ||22|| trä sena, yathä prathame (1.8.10) abhidravati mäm é ça çaras taptäyaso vibho | kämaà dahatu mäà nätha mä me garbho nipätyatäm ||23|| aparä dhena, yathä çré -daçame (10.14.10) ataù kñ amasväcyuta me rajo-bhuvo hy ajänatas tvat-på thagé ça-mäninaù ajävalepändhatamo’ndhacakñ uñ a eñ o’nukampyo mayi näthavän iti ||24|| ä dya-çabdena lajjayä pi, yathä tatraiva (10.22.14) – mä’nayaà bhoù kå thäs tväà tu nanda-gopa-sutaà priyam | jäné mo’ìga vraja-çläghyaà dehi väsäàsi vepitäù ||25|| atha (4) mlä niù – ojaù somä tmakaà dehe bala-puñ ö i-kå d asya tu | kñ ayä ccham ä dhi-raty-ä dyair glä nir niñ prä ëatä matä | kampä ìga-jä òya-vaivarëya-kä rçya-då g-bhramaëä di-kå t ||26|| tatra çrameëa, yathä – äghürëan-maëi-valayojjvala-prakoñ ö hä goñ ö häntar-madhuripu-ké rti-nartitauñ ö hé | loläkñ é dadhi-kalasaà viloòayanté kå ñ ëäya klama-bhara-niùspå hä babhüva ||27|| yathä vä – gumphituà nirupamäà vana-srajaà cäru puñ pa-paö alaà vicinvaté | durgame klama-bharätidurbalä känane kñ aëam abhün må gekñ aëä ||28|| ä dhinä , yathä –

sä rasavaty atikareëa vihé nä kñ é ëa-jé vana-taroccala-haàsä | mädhavädya viraheëa tavämbä çuñ yati sma sarasé çucineva ||29|| ratyä , yathä rasa-sudhäkare (2.13f) – ati-prayatnena ratänta-täntä kå ñ ëena talpävaropitä sä | älambya tasyaiva karaà kareëa jyotsnä-kå tänandam alindam äpa ||30|| atha (5) çramaù – adhva-nå tya-rathä dy-utthaù khedaù çrama ité ryate | nidrä -svedä ìga-saàmarda-jå mbhä çvä sä di-bhä g asau ||31|| atha adhvano, yathä – kå tägasaà putram anuvrajanté vrajäjiräntar vraja-räja-räjïé | pariskhalat-kuntala-bandhaneyaà babhüva gharmämbu-karambitäìgé ||32|| nå tyä deù , yathä – visté ryottaralita-häram aìga-häraà saìgé tonmukha-mukharair vå taù suhå dbhiù | asvidyad viracita-nanda-sünur vä kurväëas taö a-bhuvi täëòaväni rämaù ||33|| ratä d, yathä çré -daçame (10.33.20) täsäm ativihäreëa çräntänäà vadanäni saù | prämå jat karuëaù premëä çantamenäìga päëinä ||34|| atha (6) madaù – viveka-hara ullä so madaù sa dvi-vidho mataù | madhu-pä na-bhavo’naìga-vikriyä -bhara-jo’pi ca | gaty-aìga-vä ëé -skhalana-då g-ghürëä -raktimä di-kå t ||35|| tatra madhu-pä na-bhavo, yathä lalita-mädhave (5.41) –- bile kva nu vililyire nå pa-pipé likäù pé òitäù pinasmi jagad-aëòakaà nanu hariù krudhaà dhäsyati | çacé -gå ha-kuraìga re hasasi kià tvam ity unnadann udeti mada-òambara-skhalita-cüòam agre halé ||36|| yathä vä präcäm9 – bha-bha-bhramati mediné la-la-landate candramäù kå -kå ñ ëa vavada drutaà ha-ha-hasanti kià vå ñ ëayaù | sisé dhu mu-mu-muïca me pa-pa-pa-päna-pätre sthitaù

9 Puruñ ottama-devasya. SRK 127, SKM 238.

mada-skhalitam älapan hala-dharaù çriyaù vaù kriyät ||37|| uttamas tu madä c chete madhyo hasati pä yati | kaniñ ö haù kroçati svairaà puruñ aà vakti roditi ||38|| mado’pi tri-vidhaù proktas taruëä di-prabhedataù | atra nä tyupayogitvä d vistä rya na hi varëitaù ||39|| anaìga-vikriyä -bharajo, yathä – vrajapati-sutam agre vikñ ya bhugné bhavad-bhrür bhramati hasati rodity äsyam antardadhäti | pralapati muhur älé à vandate paçya vå nde nava-madana-madändhä hanta gändharvikeyam ||40|| atha (7) garvaù – saubhä gya-rüpa-tä ruëya-guëa-sarvottamä çrayaiù | iñ ö a-lä bhä dinä cä nya-helanaà garva é ryate ||41|| atra solluëö ha-vacanaà lé lä nuttara-dä yitä | svä ìgekñ ä nihnuvo’nyasya vacanä çravaëä dayaù ||42|| tatra saubhä gyena, yathä çré -kå ñ ëa-karëämå te (3.93) – hastam utkñ ipya yäto’si balät kå ñ ëa kim adbhutam | hå dayäd yadi niryäsi pauruñ aà gaëayämi te ||43|| rüpa-tä ruëyena, yathä – yasyäù svabhäva-madhuräà pariñ evya mürtià dhanyä babhüva nitaräm api yavana-çré ù | seyaà tvayi vraja-vadhü-çata-bhukta-mukte då k-pätam äcaratu kå ñ ëa kathaà sakhé me ||44|| guëena, yathä – gumphantu gopäù kusumaiù sugandhibhir dämäni kämaà dhå ta-rämaëé yakaiù | nidhäsyate kintu sa-tå ñ ëam agrataù kå ñ ëo madé yäà hå di vismitaù srajam ||45|| sarvottamä çrayeëa, yathä çré -daçame (10.2.33) tathä na te mädhava tävakäù kvacid bhraçyanti märgät tvayi baddha-sauhå däù tvayäbhiguptä vicaranti nirbhayä vinäyakäné kapa-mürdhasu prabho ||46|| iñ ö a-lä bhena, yathä – vå ndävanendra bhavataù paramaà prasädam äsädya nandita-matir muhur uddhato’smi | äçaàsate muni-manoratha-vå tti-må gyäà vaikuëö ha-nätha-karuëäm api nädya cetaù ||47|| atha (8) çaìkä

své ya-cauryä parä dhä deù para-krauryä ditas tathä | svä niñ ö otprekñ aëaà yat tu sä çaìkety abhidhé yate | aträ sya-çoñ a-vaivarëya-dik-prekñ ä -lé natä dayaù ||48|| tatra cauryä d, yathä – sa-tarëakaà òimbha-kadambakaà haran sad-ambham ambhoruha-sambhavas tadä | tirobhaviñ yan haritaç calekñ aëair añ ö äbhir añ ö au haritaù samé kñ ate ||49|| yathä vä – syamantakaà hanta vamantam arthaà nihnutya düre yad ahaà prayätaù | avadyam adyäpi tad eva karma çarmäëi citte mama nirbhinatti ||50|| aparä dhä d, yathä – tad-avadhi malino’si nanda-goñ ö he yad-avadhi vå ñ ö im acé karaù çacé ça | çå ëu hitam abhitaù prapadya kå ñ ëaà çriyam aviçaìkam alaìkuru tvam aindré m ||51|| para-krauryeëa, yathä padyävalyäm (331) -- prathayati na tathä mamärtim uccaiù sahacari vallava-candra-viprayogaù | kaö ubhir asura-maëòalaiù paré te danujapater nagare yathäsya väsaù ||52|| çaìkä tu pravara-stré ëä à bhé rutvä d bhaya-kå d bhavet ||53|| atha (9) trä saù – trä saù kñ obho hå di taòid-ghora-sattvogra-nisvanaiù | pä rçvasthä lamba-romä ïca-kampa-stambha-bhramä di-kå t ||54|| tatra taòitä , yathä – bäòhaà niviòayä sadyas taòitä täòitekñ aëaù | rakñ a kå ñ ëeti cukroça ko’pi gopé -stanandhayaù ||55|| ghora-sattvena, yathä – adüram äseduñ i vallaväìganä svaà puìgavé kå tya suräri-puìgave | kå ñ ëa-bhrameëäçu taraìgad-aìgikä tamälam äliìgya babhüva niçcalä ||56|| ugra-nisvanena, yathä – äkarëya karëa-padavé -vipadaà yaçodä visphürjitaà diçi diçi prakaö aà vå käëäm | yämän nikäma-caturä caturaù sva-putraà

sä netra-catvara-caraà ciram äcacära ||57|| gä trotkampé manaù-kampaù sahasä trä sa ucyate | pürvä para-vicä rotthaà bhayaà trä sä t på thag bhavet ||58|| atha (10) ä vegaù – cittasya sambhramo yaù syä d ä vego’yaà sa cä ñ ö adhä | priyä priyä nala-marud-varñ otpä ta-gajä ritaù ||59|| priyotthe pulakaù sä ntvaà cä palyä bhyudgamä dayaù | apriyotthe tu bhü-pä ta-vikroça-bhramaëä dayaù ||60|| vyatyasta-gati-kampä kñ i-mé lanä srä dayo’gnije | vä taje’jä vå ti-kñ ipra-gati-då ì-mä rjanä dayaù ||61|| vå ñ ö ijo dhä vana-cchatra-gä tra-saìkocanä di-kå t | autpä te mukha-vaivarëya-vismayo’kaëö hitä dayaù ||62|| gä je palä yanotkampa-trä sa-på ñ ö hekñ aëä dayaù | arijo varma-çasträ di-grahä pasaraëä dikå t ||63|| atra priya-darçanajo, yathä – prekñ ya vå ndävanät putram äyäntaà prasnuta-stané | saìkulä pulakair äsé d äkulä gokuleçvaré ||64|| priya-çravaëajo, yathä çré -daçame (10.23.18) – çrutväcyutam upäyätaà nityaà tad-darçanotsukäù | tat-kathäkñ ipta-manaso babhüvur jäta-sambhramäù ||65|| apriya-darçanajo, yathä – kim idaà kim idaà kim etad uccair iti ghora-dhvani-ghürëitä lapanté | niçi vakñ ati vé kñ ya pütanäyäs tanayaà bhrämyati sambhramäd yaçodä ||66|| apriya-çravaëajo, yathä – niçamya putraà kraö atos taö änte mahé jayor madhyagam ürdhva-neträ | äbhé ra-räjïé hå di sambhrameëa biddhä vidheyaà na vidäïcakära ||67|| agnijo, yathä – dhé r vyagräjani naù samasta-suhå däà täà präëa-rakñ ä-maëià gavyä gauravataù samé kñ ya niviòe tiñ ö hantam antar-vane | vahniù paçya çikhaëòa-çekhara kharaà muïcann akhaëòa-dhvanià dé rghäbhiù sura-dé rghikämbu-laharé m arcibhir äcämati ||68|| vä tajo, yathä – päàçu-prärabdha-ketau bå had-aö avi-kuö onmäthi-çauö é rya-puïje bhäëòé roddaëòa-çäkhä-bhuja-tatiñ u gate täëòaväcärya-caryäm | väta-vräte karé ñ aì-kañ atara-çikhare çärkare jhätkariñ ëau kñ auëyäm aprekñ ya putraà vrajapati-gå hiëé paçya sambambhramé ti ||69||

varñ ajo, yathä çré -daçame (10.25.11) – atyäsärätivätena paçavo jäta-vepanäù | gopä gopyaç ca çé tärtä govindaà çaraëaà yayuù ||70|| yathä vä – samam uru-karakäbhir danti-çuëòä-sapiëòäù pratidiçam iha goñ ö he vå ñ ö i-dhäräù patanti | ajaniñ ata yuväno’py äkuläs tvaà tu bälaù sphuö am asi tad-agärän mä sma bhür niryiyäsuù ||71|| utpä tajo, yathä – kñ itir ativipulä ö alaty akasmäd upari ghuranti ca hanta ghoram ulkäù | mama çiçur ahi-düñ itärka-putré - taö am aö até ty adhunä kim atra kuryäm ||72|| gä jo, yathä – apasaräpasara tvarayä gurur mudira-sundara he purataù karé | mradima-vé kñ aëatas tava naç calaà hå dayam ävijate pura-yoñ itäm ||73|| gajena duñ ö a-sattvo’nyaù paçv-ä dir upalakñ yate ||74|| yathä vä – caëòäàços turagän saö ägra-naö anair ähatya vidrävayan dräg andhaìkaraëaù surendra-sudå çäà goñ ö hoddhütaiù päàçubhiù | pratyäsé datu mat-puraù sura-ripur garvändham arväkå tir dragiñ ö he muhur atra jägrati bhuje vyagräsi mätaù katham ||75|| arijo, yathä lalita-mädhave (2.29) – sthülas täla-bhujän natir giritaö é -vakñ äù kva yakñ ädhamaù kväyaà bäla-tamäla-kandala-må duù kandarpa-käntaù çiçuù | nästy anyaù saha-käritä-paö ur iha präëé na jäné mahe hä goñ ö heçvari ké då g adya tapasäà päkas tavonmé lati ||76|| yathä vä tatraiva (5.30) – saptiù sapté ratha iha rathaù kuïjaro me tüëas tüëo dhanur uta dhanur bhoù kå päëé kå päëé | kä bhé ù kä bhé r ayam ayam ahaà hä tvaradhvaà tvaradhvaà räjïaù putré bata hå ta-hå tä käminä vallavena ||77|| ä vegä bhä sa evä yaà parä çrayatä pi cet | nä yakotkarñ a-bodhä ya tathä py atra nidarçitaù ||78|| atha (11) unmä daù – unmä do hå d-bhramaù prauòhä nandä pad-virahä dijaù ||79||

aträ ö ö a-hä so naö anaà saìgé taà vyartha-ceñ ö itam | pralä pa-dhä vana-kroça-viparé ta-kriyä dayaù ||80|| tatra prauòhä nandä d, yathä karëämå te (2.25) -- rädhä punätu jagad acyuta-datta-cittä manthänakaà vidadhaté dadhi-rikta-pätre | yasyäù stana-stavaka-caïcala-locanälir devo’pi ruddha-hå dayo dhavalaà dudoha ||81|| ä pado, yathä – paçün api kå täïjalir namati mäntrikä ity alaà tarün api cikitsakä iti viñ auñ adhaà på cchati | hradaà bhujaga-bhairavaà hari hari praviñ ö e harau vrajendra-gå hiëé muhur bhrama-mayé m avasthäà gatä ||82|| virahä d, yathä çré -daçame (10.30.4) -- gäyantya uccair amum eva saàhatä vicikyur unmattakavad vanäd vanam | papracchur äkäçavad antaraà bahir bhüteñ u santaà puruñ aà vanaspaté n ||83|| unmä daù på thag utko’yaà vyä dhiñ v antarbhavann api | yat tatra vipralambhä dau vaicitré à kurute parä m ||84|| adhirüòhe mahä -bhä ve mohanatvam upä gate | avasthä ntaram ä pto’sau divyonmä da ité ryate ||85|| atha (12) apasmä raù – duùkhottha-dhä tu-vaiñ amyä dy-udbhütaç citta-viplavaù | apasmä ro’tra patanaà dhä vanä sphoö ana-bhramä ù | kampaù phena-srutir bä hu-kñ epaëa-vikroçanä dayaù ||86|| yathä – phenäyate pratipadaà kñ ipate bhujormim äghürëate luö hati kujati lé yate ca | ambä tavädya virahe ciram amburäja- beleva vå ñ ëi-tilaka vraja-räja-räjïé ||87|| yathä vä – çrutvä hanta hataà tvayä yadu-kulottaàsätra kaàsäsuraà daityas tasya suhå ttamaù pariëatià ghoräà gataù käm api | lälä-phena-kadamba-cumbita-mukha-präntas taraìgad-bhujo ghürëann arëava-sé mni maëòalatayä bhrämyan na viçrämyati ||88|| unmä davad iha vyä dhi-viçeñ o’py eñ a varëitaù | parä à bhayä nakä bhä se yat karoti camatkå tim ||89|| atha (13) vyä dhiù – doñ odreka-viyogä dyair vyä dhayo ye jvarä dayaù |

iha tat-prabhavo bhä vo vyä dhir ity abhidhé yate | atra stambhaù çlathä ìgatva-çvä sottä pa-klamä dayaù ||90|| yathä – tava cira-viraheëa präpya pé òäm idäné à dadhad-uru-jaòimäni dhmäpitäny aìgakäni | çvasita-pavana-dhäö é -ghaö ö ita-ghräëa-väö aà luö hati dharaëi-på ñ ö he goñ ö ha-väö é -kuö umbam ||91|| atha (14) mohaù – moho hå n-müòhatä harñ ä d viçleñ ä d bhayatas tathä | viñ ä dä deç ca tatra syä d dehasya patanaà bhuvi | çünyendriyatvaà bhramaëaà tathä niçceñ ö atä -mayaù ||92|| tatra harñ ä d, yathä çré -daçame (10.12.44) itthaà sma på ñ ö aù sa tu bädaräyaëis tat-smäritänanta-hå täkhilendriyaù | kå cchrät punar labdha-bahir-då çiù çanaiù pratyäha taà bhägavatottamottamam ||93|| yathä vä – nirucchvasita-ré tayo vighaö itäkñ ipa-kñ ma-kriyä niré ha-nikhilendriyäù pratinivå tta-cid-vå ttayaù | avekñ ya kuru-maëòale rahasi puëòaré kekñ aëaà vrajämbuja-då ço’bhajan kanaka-çälabhaïjé -çriyam ||94|| viçleñ ä d, yathä haàsadüte (4) – kadäcit khedägnià vighaö ayitum antar-gatam asau sahälé bhir lebhe taralita-manä yämuna-taö é m | ciräd asyäç cittaà paricita-kuö é ra-kalanäd avasthä tastära sphuö am atha suñ upteù priya-sakhé ||95|| bhayä d, yathä – mukundam äviñ kå ta-viçva-rüpaà nirüpayan vänara-varya-ketuù | karäravindät purataù skhalantaà na gäëòé vaà khaëòita-dhé r viveda ||96|| viñ ä dä d, yathä çré -daçame (10.11.49) – kå ñ ëaà mahä-baka-grastaà då ñ ö vä rämädayo 'rbhakäù | babhüvur indriyäëé va vinä präëaà vicetasaù ||97|| asyä nyaträ tma-paryante syä t sarvatraiva müòhatä | kå ñ ëa-sphürti-viçeñ as tu na kadä py atra lé yate ||98|| atha (15) må tiù – viñ ä da-vyä dhi-santrä sa-samprahä ra-klamä dibhiù | prä ëa-tyä go må tis tasyä m avyaktä kñ ara-bhä ñ aëam |

vivarëa-gä tratä -çvä sa-mä ndya-hikkä dayaù kriyä ù ||99|| yathä – anulläsa-çväsä muhur asaralottänita-då ço vivå ëvantaù käye kim api nava-vaivarëyam abhitaù | harer nämävyakté kå tam alaghu-hikkä-laharé bhiù prajalpantaù präëän jahati mathuräyäà sukå tinaù ||100|| yathä vä – viramad-alaghu-kaëö hodghoñ a-ghutkära-cakrä kñ aëa-vighaö ita-tämyad-då ñ ö i-khadyota-dé ptiù | hari-mihira-nipé ta-präëa-gäòhändhakärä kñ ayam agamad akasmät pütanä käla-rätriù ||101|| prä yo’tra maraëä t pürvä citta-vå ttir må tir matä | må tir aträ nubhä vaù syä d iti kenacid ucyate | kintu nä yaka-vé ry ä rthaà çatrau maraëam ucyate ||102|| atha (16) ä lasyam – sä marthyasyä pi sad-bhä ve kriyä nunmukhatä hi yä | tå pti-çramä di-sambhütä tad-ä lasyam udé ryate ||103|| aträ ìga-bhajo jå mbhä ca kriyä dveñ o’kñ i-mardanam | çayyä sanaika-priyatä tandrä -nidrä dayo’pi ca ||104|| tatra tå pter, yathä – vipräëäà nas tathä tå ptir äsé d govardhanotsave | näçé rväde’pi gopendra yathä syät prabhaviñ ëutä ||105|| çramä d, yathä – suñ ö hu niùsaha-tanuù subalo’bhüt pré taye mama vidhäya niyuddham | moö ayantam abhito nijam aìgaà nähaväya sahasähvayatäm amum ||106|| atha (17) jä òyam – jä òyam apratipattiù syä d iñ ö ä niñ ö ha-çruté kñ aëaiù | virahä dyaiç ca tan-mohä t pürvä vasthä parä pi ca | aträ nimiñ atä tüñ ëé m-bhä va-vismaraëä dayaù ||107|| tatra iñ ö a-çrutyä , yathä çré -daçame (10.21.13) – gävaç ca kå ñ ëamukha-nirgata-veëu-gé ta- pé yüñ am uttabhita-karëa-puö aiù pibantyaù | çäväù snuta-stana-payaù-kavaläù sma tasthur govindam ätmani då çäçru-kuläù spå çantyaù ||108|| aniñ ö a-çrutyä , yathä – äkalayya parivartita-goträà keçavasya giram arpita-çalyäm |

biddha-dhé r adhika-nirnimiñ äkñ é - lakñ aëä kñ aëam avartata tüñ ëé m ||109|| iñ ö ekñ aëena, yathä çré -daçame (10.71.40) – govindaà gå ham äné ya deva-deveçam ädå taù | püjäyäà nävidat kå tyaà pramädopahato nå paù ||110|| aniñ ö ekñ aëena, yathä tatraiva (10.39.36) yävad älakñ yate ketur yävad reëü rathasya ca | anuprasthäpitätmäno lekhyäné vopalakñ itäù ||111|| viraheëa, yathä – mukunda viraheëa te vidhuritäù sakhäyaç ciräd alaìkå tibhir ujjhitä bhuvi niviçya tatra sthitäù | skhalan-malina-väsasaù çavala-rukñ a-gätra-çriyaù sphuranti khala-devala-dvija-gå he surärcä iva ||112|| atha (18) kré òä – navé na-saìgamä kä ryas tavä vajïä dinä kå tä | adhå ñ ö atä bhaved vré òä tatra maunaà vicintanam | avaguëö hana-bhü-lekhau tathä dhomukhatä dayaù ||113|| tatra navé na-saìgamena, yathä padyävalyäm (198) – govinde svayam akaroù saroja-netre premändhä vara-vapur arpaëaà sakhi | kärpaëyaà na kuru darävaloka-däne vikré te kariëi kim aìkuçe vivädaù ||114|| akä ryeëa, yathä – tvam aväg iha mä çiraù kå thä vadanaà ca trapayä çacé -pate | naya kalpa-taruà na cec chacé à katham agre mukham é kñ ayiñ yasi ||115|| stavena, yathä – bhüri-sädguëya-bhäreëa stüyamänasya çauriëä | uddhavasya vyarociñ ö a namré -bhütaà tadä çiraù ||116|| avajïayä , yathä hari-vaàçe (2.67.19)10 satyädevé -väkyam – vasanta-kusumaiç citraà sadä raivatakaà girim | priyä bhütvä’priyä bhütä kathaà drakñ yämi taà punaù ||117|| atha (19) avahitthä – avahitthä kä ra-guptir bhaved bhä vena kenacit ||118|| aträ ìgä deù parä bhyüha-sthä nasya parigühanam | anyatrekñ ä vå thä -ceñ ö ä vä g-bhaìgé ty-ä dayaù kriyä ù ||119||

10 In critical editon, appendix 29.

tathä coktam – anubhäva-pidhänärtho’vahitthaà bhäva ucyate ||120|| tatra jaihmyena, yathä çré -daçame (10.32.15) – sabhäjayitvä tam anaìga-dé panaà sahäsa-lé lekñ aëa-vibhrama-bhruvä | saàsparçanenäìka-kå täìghri-hastayoù saàstutya é ñ at kupitä babhäñ ire ||121|| dä kñ iëyena, yathä – säträjité -sadana-sé mani pärijäte né te praëé ta-mahasä madhusüdanena | dräghé ya-sé mani vidarbha-bhuvas taderñ yäà sauçé lyataù kila na ko’pi vidämbabhüva ||122|| hriyä , yathä prathame (1.11.33) – tam ätmajair då ñ ö ibhir antarätmanä duranta-bhäväù parirebhire patim | niruddham apy äsravad ambu netrayor vilajjaté näà bhå gu-varya vaiklavät ||123|| jaihmya-hré bhyä à, yathä – kä vå ñ asyati taà goñ ö ha-bhujaìgaà kula-pälikä | düti yatra små te mürtir bhé tyä romäïcitä mama ||124|| saujanyena, yathä – güòhä gäbhé rya-sampadbhir mano-gahvara-garbhagä | prauòhäpy asyä ratiù kå ñ ëe durvitarkä parair abhüt ||125|| gauraveëa, yathä – govinde subala-mukhaiù samaà suhå dbhiù smeräsyaiù sphuö am iha narma nirmimäëe | änamré kå ta-vadanaù pramoda-mugdho yatnena smitam atha saàvavära patré ||126|| hetuù kaçcid bhavet kaçcid gopyaù kaçcana gopanaù | iti bhä va-trayasyä tra viniyogaù samé kñ yate ||127|| hetutvaà gopanatvaà ca gopyatvaà cä tra sambhavet | prä yeëa sarva-bhä vä nä m ekaço’nekaço’pi ca ||128|| atha (20) små tiù – yä syä t pürvä nubhütä rtha-praté tiù sadå çekñ ayä | då òhyä bhyä sä dinä vä pi sä små tiù pariké rtitä | bhaved atra çiraù-kampo bhrü-vikñ epä dayo’pi ca ||129|| tatra sadå çekñ aëä , yathä – vilokya çyämam ambhodam ambhoruha-vilocanä |

smäraà smäraà mukunda tväà smäraà vikramam anvabhüt ||130|| då òhä bhyä sena, yathä – praëidhäna-vidhim idäné m akurvato’pi pramädato hå di me | hari-pada-paìkaja-yugalaà kvacit kadäcit parisphurati ||131|| atha (21) vitarkaù – vimarñ ä t saàçayä deç ca vitarkas tüha ucyate | eñ a bhrü-ksepaëa-çiro’ìguli-saïcä lanä di-kå t ||132|| tatra vimarñ ä d, yathä vidagdha-mädhave (2.27) – na jäné ñ e mürdhnaç cyutam api çikhaëòaà yad akhilaà na kaëö he yan mälyaà kalayasi purastät kå tam api | tad unné taà vå ndävana-kuhara-lé lä-kalabha he sphuö aà rädhä-netra-bhramara-vara vé ryonnatir iyam ||133|| saàçayä t, yathä – asau kià täpiïcho na hi tad-amala-çré r iha gatiù payodaù kià vämaà na yad iha niraìgo himakaraù | jagan-mohärambhoddhüra-madhura-vaàçé -dhvanir ito dhruvaà mürdhany adrer vidhumukhi mukundo viharati ||134|| vinirëayä nta evä yaà tarka ity ücire pare ||135|| atha (22) cintä – dhyä naà cintä bhaved iñ ö ä nä pty-aniñ ö ä pti-nirmitam | çvä sä dhomukha-bhülekha-vaivarëyä n nidratä iha | vilä pottä pa-kå çatä -bä ñ pa-dainyä dayo’pi ca ||136|| tatra iñ ö ä nä ptyä , yathä çré -daçame (10.29.29) kå tvä mukhäny avaçucaù çvasanena çuñ yad bimbädharäëi caraëena likhantyaù | asrer upättamasibhiù kucakuìkumäni tasthur må jantya uruduùkha-bharäù sma tüñ ëé m ||137|| yathä vä – aratibhir atikramya kñ ämä pradoñ am adoñ adhé ù katham api ciräd adhyäsé nä praghäëam aghäntaka | vidhürita-mukhé ghürëaty antaù prasüs tava cintayä kim ahaha gå haà kré òä-lubdha tvayädya visasmare ||138|| aniñ ö ä ptyä , yathä – gå hiëi gahanayäntaçcintayonnidra-neträ glapaya na mukha-padmaà tapta-bäñ pa-plavena | nå pa-puram anuvindan gändineyena särdhaà tava sutam aham eva dräk parävartayämi ||139|| atha (23) matiù –

çä strä dé nä à vicä rottham artha-nirdhä raëaà matiù ||140|| atra kartavya-karaëaà saàçaya-bhramayoç chidä | upadeçaç ca çiñ yä ëä m ühä pohä dayo’pi ca ||141|| yathä pädme vaiçäkha-mähätmye – vyämohäya caräcarasya jagatas te te puräëägamäs täà täm eva hi devatäà paramikäà jalpantu kalpävadhi | siddhänte punar eka eva bhagavän viñ ëuù samastägama- vyäpäreñ u vivecana-vyatikaraà né teñ u niçcé yate ||142|| yathä vä çré -daçame (10.60.39) – tvaà nyasta-daëòamunibhir gaditänubhäva ätmätmadaç ca jagatäm iti me vå to’si | hitvä bhavad-bhruva udé rita-käla-vega- dhvastäçiñ o’bja-bhavanäkapaté n kuto’nye ||143|| atha (24) dhå tiù – dhå tiù syä t pürëatä jïä na-duùkhä bhä vottamä ptibhiù | aprä ptä té ta-nañ ö ä rthä n abhisaàçocanä di-kå t ||144|| tatra jïä nena, yathä vairägya-çatake (55) bhartå hariù – açné mahi vayaà bhikñ äm äçäväso vasé mahi | çayé mahi mahé -på ñ ö he kurvé mahi kim é çvaraiù ||145|| duùkhä bhä vena, yathä – goñ ö haà ramä-keli-gå haà cakästi gävaç ca dhävanti paraù-parärdhäù | putras tathä dé vyati divya-karmä tå ptir mamäbhüd gå hamedhi-saukhye ||146|| uttamä ptyä , yathä – harilé lä-sudhä-sindhos taö am apy adhitiñ ö hataù | mano mama caturvargaà tå ëäyäpi na manyate ||147|| atha (25) harñ aù – abhé ñ ö ekñ aëa-lä bhä di-jä tä cetaù-prasannatä | harñ aù syä d iha romä ïcaù svedo’çru mukha-phullatä | ä vegonmä da-jaòatä s tathä mohä dayo’pi ca ||148|| tatra abhé ñ ö ekñ aëena, yathä çré -viñ ëu-puräëe [ViP 5.17.25] tau då ñ ö vä vikasad-vaktra-sarojaù sa mahämatiù | pulakäïcita-sarväìgas tadäkrüro’bhavan mune ||149|| abhé ñ ö a-lä bhena, yathä çré -daçame (10.33.12) tatraikäàsagataà bähuà kå ñ ëasyotpalasaurabham | candanäliptam äghräya hå ñ ö aromä cucumba ha ||150|| atha (26) autsukyam –

kä lä kñ amatvam autsukyam iñ ö ekñ ä pti-spå hä dibhiù | mukha-çoñ a-tvarä -cintä -niùçvä sa-sthiratä dikå t ||151|| tatra iñ ö ekñ ä -spå hayä , yathä çré -daçame (10.71.34) präptaà niçamya nara-locana-päna-pätram autsukya-viçlathita-keça-duküla-baddhäù | sadyo viså jya gå ha-karma paté àç ca talpe drañ ö uà yayur yuvatayaù sma narendra-märge ||152|| yathä vä, stavävalyäà çré -rädhikäñ ö ake (14.7) – prakaö ita-nija-väsaà snigdha-veëu-praëädair druta-gati harim ärät präpya kuïje smitäkñ é | çravaëa-kuhara-kaëòuà tanvaté namra-vakträ snapayati nija-däsye rädhikä mäà kadä nu ||153|| iñ ö ä pti-spå hayä , yathä – narma-karmaö hatayä sakhé -gaëe dräghayaty aghaharägrataù kathäm | gucchaka-grahaëa-kaitaväd asau gahvaraà druta-pada-kramaà yayau ||154|| atha (28) augryam – aparä dha-durukty-ä di- jä taà caëòatvam ugratä | vadha-bandha-çiraù-kampa-bhartsanottä òanä di-kå t ||155|| tatra aparä dhä d, yathä – sphurati mayi bhujaìgé -garbha-viçraàsi-ké rtau viracayati mad-é çe kilbiñ aà käliyo’pi | huta-bhuji bata kuryäà jäö hare vauñ aò enaà sapadi danuja-hantuù kintu roñ äd bibhemi ||156|| duruktito, yathä sahadevoktiù – prabhavati vibudhänäm agrimasyägra-püjäà na hi danuja-ripor yaù prauìdha-ké rter visoòhum | kaö utara-yama-daëòoddaëòa-rocir mayäsau çirasi på thuni tasya nyasyate savya-pädaù ||157|| yathä vä baladevoktiù – ratäù kila nå päsane kñ itipa-lakñ a-bhuktojjhite khaläù kuru-kulädhamäù prabhum ajäëòa-koö iñ v amé | hahä bata viòambanä çiva çivädya naù çå ëvatäà haö häd iha kaö äkñ ayanty akhila-vandyam apy acyutam ||158|| atha (28) amarñ aù – adhikñ epä pamä nä deù syä d amarñ o’sahiñ ëutä ||159|| tatra svedaù çiraùkampo vivarëatvaà vicintanam | upä yä nveñ aëä kroça-vaimukhyottä òanä dayaù ||160||

tatra adhikñ epä d, yathä vidagdha-mädhave (2.53) – nirdhautänäm akhila-dharaëé -mädhuré ëä kalyäëé me nivasati vadhüù paçya pärçve navoòhä | antargoñ ö he caö ula naö ayann atra netra-tribhägaà niùçaìkas tvaà bhramasi bhavitä näkulatvaà kuto me ||161|| apamä nä d, yathä padmoktiù – kadamba-vana-taskara drutam apehi kià cäö ubhir jane bhavati mad-vidhe paribhavo hi nätaù paraù | tvayä vraja-må gé -då çäà sadasi hanta candrävalé varäpi yad ayogyayä sphuö am adüñ i täräkhyayä ||162|| ä di-çabdä d vaïcanä d api, yathä çré -daçame (10.31.16) – pati-sutänvaya-bhärtå -bändhavän ativilaìghya te 'nty acyutägatäù | gati-vidas tavodgé ta-mohitäù kitava yoñ itaù kas tyajen niçi ||163|| atha (29) asüyä – dveñ aù parodaye’süyä nya-saubhä gya-guëä dibhiù | tatrerñ yä nä darä kñ epä doñ ä ropo guëeñ v api | apavå ttis tiro-vé kñ ä bhruvor bhaìguratä dayaù ||164|| tatra anya-saubhä gyena, yathä padyävalyäm (302)11 – mä garvam udvaha kapola-tale cakästi kå ñ ëa-svahasta-likhitä nava-maïjaré ti | anyäpi kià na sakhi bhäjanam é då çé näà vairé na ced bhavati vepathur antaräyaù ||165|| yathä vä çré -daçame (10.30.30) – tasyä amüni naù kñ obhaà kurvanty uccaiù padäni yat | yaikäpahå tya gopé näà raho bhuìkte 'cyutädharam ||166|| guëena, yathä – svayaà paräjayaà präptän kå ñ ëa-pakñ än vijitya naù | baliñ ö hä bala-pakñ äç ced durbaläù ke tataù kñ itau ||167|| atha (30) cä palyam – rä ga-dveñ ä dibhiç citta-lä ghavaà cä palaà bhavet | taträ vicä ra-pä ruñ ya-svacchandä caraëä dayaù ||168|| tatra rä geëa, yathä çré -daçame (10.52.41) – çvo bhävini tvam ajitodvahane vidarbhän guptaù sametya på tanä-patibhiù paré taù | nirmathya caidya-magadheça-balaà prasahya mäà räkñ asena vidhinodvaha vé rya-çulkäm ||169|| 11 Attributed to Dämodara in Padyävalé . Also found in Amaru 55; SKM 2.140.5 keçaö asya; Smv 86.14; SähD 3.105 (as an example of mada); Daça 2.22.

dveñ eëa, yathä – vaàçé -püreëa kälindyäù sindhuà vindatu vähitä | guror api puro né vé à yä bhraàçayati subhruväm ||170|| atha (31) nidrä – cintä lasya-nisarga-klamä dibhiç citta-mé lanaà nidrä | taträ ìga-bhaìga-jå mbhä -jä òya-çvä sä kñ i-mé lanä ni syuù ||171|| tatra cintayä , yathä – lohitäyati märtaëòe veëu-dhvanim açå ëvaté | cintayäkränta-hå dayä nidadrau nanda-gehiné ||172|| ä lasyena, yathä – dämodarasya bandhana-karmabhir atiniùsahäìga-latikeyam | dara-vighürëitottamäìgä kå täìga-bhaìgä vrajeçvaré sphurati ||173|| nisargeëa, yathä – aghahara tava vé rya-proñ itäçeñ a-cintäù parihå ta-gå ha-västu-dvära-bandhänubaddhäù | nija-nijam iha rätrau präìganaà çobhayantaù sukham avicalad-aìgäù çerate paçya gopäù ||174|| klamena, yathä – saìkränta-dhätu-citrä suratänte sä nitänta-täntä’dya | vakñ asi nikñ iptäìgé harer viçäkhä yayau nidräm ||175|| yuktä sya sphürti-mä treëa nirviçeñ eëa kenacit | hå n-mé lanä t puro’vasthä nidrä bhakteñ u kathyate ||176|| atha (32) suptiù – svuptir nidrä -vibhä vä syä n nä nä rthä nubhavä tmikä | indriyoparati-çvä sa-netra-saàmé lanä di-kå t ||177|| yathä – kämaà tämarasäkñ a keli-vitatiù präduñ kå tä çaiçavé darpaù sarpa-pates tad asya tarasä nirdhüyatäm uddhüraù | ity utsvapna-girä ciräd yadu-sabhäà vismäpayan smerayan niùçväsena darottaraìgad-udaraà nidräà gato läìgalé ||178|| atha (33) bodhaù – avidyä -moha-nidrä der dhvaàsodbodhaù prabuddhatä ||179|| tatra avidyä -dhvaàsataù – avidyä -dhvaàsato bodho vidyodaya-puraùsaraù | açeñ a-kleça-viçrä nti-svarüpä vagamä di-kå t ||180|| yathä –

vindan vidyä-dé pikäà sva-svarüpaà buddhvä sadyaù satya-vijïäna-rüpam | niñ pratyühas tat paraà brahma mürtaà sändränandäkäram anveñ ayämi ||181|| moha-dhvaàsataù – bodho moha-kñ ayä c chabda-gandha-sparça-rasair hareù | då g-unmé lana-romä ïca-dharotthä nä di-kå d bhavet ||182|| tatra çabdena, yathä – prathama-darçana-rüòha-sukhävalé - kavalitendriya-vå ttir abhüd iyam | agha-bhidaù kila nämny udite çrutau lalitayodamimé lad ihäkñ iëé ||183|| gandhena, yathä – aciram agha-hareëa tyägataù srasta-gätré vana-bhuvi çavaläìgé çänta-niùçväsa-vå ttiù | prasarati vana-mälä saurabhe paçya rädhä pulakita-tanur eñ ä päàçu-puïjäd udasthät ||184|| sparçena, yathä – asau päëi-sparço madhura-maså ëaù kasya vijayé viçé ryantyäù saura-pulina-vanam älokya mama yaù | durantäm uddhüya prasabham abhito vaiçasa-mayé à drutaà mürcchäm antaù sakhi sukha-mayé à pallavayati ||185|| rasena, yathä – antarhite tvayi balänuja räsa-kelau srastäìga-yañ ö ir ajaniñ ö a sakhé visaàjïä | tämbüla-carvitam aväpya tavämbujäkñ é nyastaà mayä mukha-puö e pulakojjvaläsé t ||186|| nidrä dhvaàsataù – bodho nidrä kñ ayä t svapna-nidrä -pürti-svanä dibhiù | taträ kñ i-mardanaà çayyä -mokñ o’ìga-valanä dayaù ||187|| tatra svapnena, yathä – iyaà te häsa-çré r viramatu vimuïcäïcalam idaà na yävad-vå ddhäyai sphuö am abhidadhe tvac-caö ulatäm | iti svapne jalpanty aciram avabuddhä gurum asau puro då ñ ö vä gauré namita-mukha-bimbä muhur abhüt ||188|| nidrä -pürtyä , yathä – düté cägät tad-ägäraà jajägära ca rädhikä | türëaà puëyavaté näà hi tanoti phalam udyamaù ||189|| svanena, yathä –

düräd vidrävayan nidrä-marälé r gopa-subhruväm | säraìga-raìgadaà reje veëu-värida-garjitam ||190|| iti bhä vä s trayas-triàçat kathitä vyabhicä riëaù | çreñ ö ha-madhya-kaniñ ö heñ u varëané yä yathocitam ||191|| mä tsaryodvega-dambherñ yä viveko nirëayas tathä | klaibyaà kñ amä ca kutukam utkaëö hä vinayo’pi ca ||192|| saàçayo dhä rñ ö yam ity ä dyä bhä vä ye syuù pare’pi ca | ukteñ v antarbhavanté ti na på thaktvena darçitä ù ||193|| tathä hi – asüyä yä à tu mä tsaryaà trä se’py udvega eva tu | dambhas tathä vahitthä yä m é rñ yä marñ e matä v ubhau | viveko nirëayaç cemau dainye klaibyaà kñ amä dhå tau ||194|| autsukye kutukotkaëö he lajjä yä à vinayas tathä | saàçayo’ntarbhavet tarke tathä dhä rñ ö yaà ca cä pale ||195|| eñ ä à saïcä ri-bhä vä nä à madhye kaçcana kasyacit | vibhä vaç cä nubhä vaç ca bhaved eva parasparam ||196|| nirvede tu yatherñ yä yä bhaved atra vibhä vatä | asüyä yä à punas tasyä vyaktam uktä nubhä vatä ||197|| autsukyaà prati cintä yä ù kathitä trä nubhä vatä | nidrä à prati vibhä vatvam evaà jïeyaù pare’py amé ||198|| eñ ä à ca sä ttvikä nä à ca tathä nä nä -kriyä -tateù | kä rya-kä raëa-bhä vas tu jïeyaù prä yeëa lokataù ||199|| nindä yä s tu vibhä vatvaà vaivarëyä marñ ayor matam | asüyä yä à punas tasyä ù kathitaivä nubhä vatä ||200|| prahä rasya vibhä vatvaà saàmoha-pralayau prati | augryaà pratyanubhä vatvam evaà jïeyä ù pare’pi ca ||201|| trä sa-nidrä -çramä lasya-mada-bhid-bodha-varjinä m | saïcä riëä m iha kvä pi bhaved raty-anubhä vatä ||202|| sä kñ ä d-rater na sambandhaù ñ aòbhis trä sä dibhiù saha | syä t parasparayä kintu lé lä nuguëatä kå te ||203|| vitarka-mati-nirveda-dhå té nä à små ti-harñ ayoù | bodha-bhid-dainya-supté nä à kvacid rati-vibhä vatä ||204|| paratanträ ù svatanträ ç cety uktä ù saïcä riëo dvidhä ||205|| tatra paratanträ ù – varä varatayä proktä ù paratanträ api dvidhä ||206|| tatra varaù – sä kñ ä d vyavahitaç ceti varo’py eñ a dvidhoditaù ||207|| tatra sä kñ ä t – mukhyä m eva ratià puñ ëan sä kñ ä d ity abhidhé yate ||208|| yathä – tanuruhälé ca tanuç ca nå tyaà tanoti me näma niçamya yasya |

apaçyato mäthura-maëòalaà tad- vyarthena kià hanta då çor dvayena ||209|| atha vyavahitaù – puñ ëä ti yo ratià gauëé à sa vyavahito mataù ||210|| yathä – dhig astu me bhuja-dvandvaà bhé masya parighopamam | mädhaväkñ epiëaà duñ ö aà yat pinañ ö i na cedipam ||211|| nirvedaù krodha-vaçyatvä d ayaà vyavahito rateù ||212|| atha avaraù – rasa-dvayasyä py aìgatvam agacchann avaro mataù ||213|| yathä – lelihyamänaà vadanair jvaladbhir jaganti daàñ ö räsphuö ad-uttamäìgaiù | avekñ ya kå ñ ëaà dhå ta-viçvarüpaà na svaà viçuñ yan smarati sma jiñ ëuù ||214|| ghora-kriyä dy-anubhä vä d ä cchä dya sahajä à ratim | durvarä virabhüd bhé tir moho’yaà bhé -vaças tataù ||215|| atha svatanträ ù – sadaiva pä ratantrye’pi kvacid eñ ä à svatantratä | bhüpä la-sevakasyeva pravå ttasya kara-grahe ||216|| bhä vajïai rati-çünyaç ca raty-anusparçanas tathä | rati-gandhiç ca te tredhä svatanträ ù pariké rtitä ù ||217|| tatra rati-çünyaù – janeñ u rati-çünyeñ u rati-çünyo bhaved asau ||218|| yathä çré -daçame (10.23.39) – dhig janma nas trivå d-vidyäà dhig vrataà dhig bahujïatäm | dhik kulaà dhik kriyä-dé kñ äà vimukhä ye tv adhokñ aje ||219||

atra svatantro nirvedaù | tatra raty-anusparçanaù – yaù svato rati-gandhena vihé no’pi prasaìgataù | paçcä d ratià spå çed eñ a raty-anusparçano mataù ||220|| yathä – gariñ ö häriñ ö a-ö aìkärair vidhurä vadhiräyitä | hä kå ñ ëa pähi pähé ti cukroçäbhé ra-bälikä ||221|| atra träsaù | atha rati-gandhiù –

yaù svä tantrye’pi tad-gandhaà rati-gandhir vyanakti saù ||222|| yathä – pé täàçukaà paricinomi dhå taà tvayäìge saìgopanäya na hi naptri vidhehi yatnam | ity äryayä nigaditä namitottamäìgä rädhävaguëö hita-mukhé tarasä tadäsé t ||223|| atra lajjä | ä bhä saù punar eteñ ä m asthä ne vå ttito bhavet | prä tikülyam anaucityam asthä natvaà dvidhoditam ||224|| tatra prä tikülyam – vipakñ e vå ttir eteñ ä à prä tikülyam ité ryate ||225|| yathä – gopo’py açikñ ita-raëo’pi tam açva-daityaà hanti me hanta mama jé vita-nirviçeñ am | kré òä-vinirjita-surädhipater alaà me durjé vitena hata-kaàsa-narädhipasya ||226|| atra nirvedasyäbhäsaù | yathä vä – òuëòabho jalacaraù sa käliyo goñ ö ha-bhübhå d api loñ ö ra-sodaraù | tatra karma kim ivädbhutaà jane yena mürkha jagadé çateryate ||227|| aträsüyäyäù | atha anaucityam – asatyatvam ayogyatvam anaucityaà dvidhä bhavet | aprä ëini bhaved ä dyaù tiryag-ä diñ u cä ntimam ||228|| tatra aprä ëini, yathä – chäyä na yasya sakå d apy upasevitäbhüt kå ñ ëena hanta mama tasya dhig astu janma | mä tvaà kadamba vidhuro bhava käliyähià må dnan kariñ yati hariç caritärthatäà te ||229|| atra nirvedasya | tiraçci, yathä – adhirohatu kaù pakñ é kakñ äm aparo mamädya medhyasya | hitväpi tärkñ ya-paksaà bhajate pakñ aà harir yasya ||230|| atra garvasya | vahamä neñ v api sadä jïä na-vijïä na-mä dhuré m | kadambä diñ u sä mä nya-då ñ ö y-ä bhä satvam ucyate ||231|| bhä vä nä à kvacid utpatti-sandhi-çä valya-çä ntayaù |

daçä ç catasra etä sä m utpattis tv iha sambhavaù ||232|| yathä – maëòale kim api caëòa-maré cer lohitäyati niçamya yaçodä | vaiëavé à dhvani-dhuräm avidüre prasrava-stimita-kaïculikäsé t ||233|| atra harñ otpattiù | yathä vä -- tvayi rahasi milantyäà sambhrama-nyäsa-bhugnäpy uñ asi sakhi tavälé mekhalä paçya bhäti | iti vivå ta-rahasye kuïcita-bhrür då çam anå ju kiranté rädhikä vaù punätu ||234|| aträsüyotpattiù | atha sandhiù – sarüpayor bhinnayor vä sandhiù syä d bhä vayor mürtiù ||235|| tatra sarüpayoù sandhiù – sandhiù sarüpayos tatra bhinna-hetütthayor mataù ||236|| yathä – räkñ asé à niçi niçämya niçänte gokuleça-gå hiëé patitäìgé m | tat-kucopari sutaà ca hasantaà hanta niçcala-tanuù kñ aëam äsé t ||237|| aträniñ ö eñ ö a-saàvé kñ äkå tayor jäòyayor yutiù | atha bhinnayoù – bhinnayor hetunaikena bhinnenä py upajä tayoù ||238|| atha eka-hetu-jayoù, yathä – durväracäpalo’yaà dhävann antar bahiç ca goñ ö hasya | çiçur akutaçcid bhé tir dhinoti hå dayaà dunoti ca me ||239|| tatra harñ a-çaìkayoù | tatra bhinna-hetujayoù , yathä – vilasantam avekñ ya devaké sutam utphulla-vilocanaà puraù | prabaläm api malla-maëòalé à himam uñ ëaà ca jalaà då çor dadhe ||240|| atra harñ a-viñ ädayoù sandhiù | ekena jä yamä nä nä m anekena ca hetunä | bahünä m api bhä vä nä à sandhiù sphuö am avekñ yate ||241|| tatra eka-hetujä nä à, yathä –

niruddhä kälindé -taö a-bhuvi mukundena balinä haö häd antaù-smeräà taralatara-tärojjvala-kaläm | abhivyaktävajïäm aruëa-kuö iläpäìga-suñ amäà då çaà nyasyanty asmin jayati vå ñ abhänoù kula-maëiù ||242|| atra harñ autsukya-garvämarñ äsüyänäà sandhiù | aneka-hetujä nä à, yathä – parihita-hari-härä vé kñ ya rädhä savitré à nikaö a-bhuvi tathägre tarka-bhäk smera-padmäm | harim api dara-düre sväminaà tatra cäsé n mahasi vinata-vakra-prasphura-mläna-vakträ ||243|| atra lajjämarñ a-harñ a-viñ ädänäà sandhiù | atha çä valyam – çavalatvaà tu bhä vä nä à saàmardaù syä t parasparam ||244|| yathä – çaktaù kià näma kartuà sa çiçur ahaha me mitra-pakñ änadhäkñ é d ätiñ ö heyaà tam eva drutam atha çaraëaà kuryur etan na vé räù | äà divyä malla-goñ ö hé viharati sa kareëoddadhärädri-varyaà kuryäm adyaiva gatvä vraja-bhuvi kadanaà hä tataù kampate dhé ù ||245|| atra garva-viñ äda-dainya-mati-små ti-çaìkämarñ a-träsänäà çävalyam | yathä vä – dhig dé rghe nayane mamästu mathurä yäbhyäà na sä prekñ yate vidyeyaà mama kiìkaré -kå ta-nå pä kälas tu sarvaìkaraù | lakñ mé -keli-gå haà gå haà mama hahä nityaà tanuù kñ é yate sadmany eva harià bhajeya hå dayaà vå ndäö avé karñ ati ||246|| atra nirveda-garva-çaìkä-dhå ti-viñ äda-maty-autsukyänäà çävalyam | atha çä ntiù – atyä rüòhasya bhä vasya vilayaù çä ntir ucyate ||247|| yathä – vidhurita-vadanä vidüna-bhäsas tam aghaharaà gahane gaveñ ayantaù | må du-kala-muralé à niçamya çaile vraja-çiçavaù pulakojjvalä babhüvuù ||248|| atra viñ äda-çäntiù | çabdä rtha-rasa-vaicitré vä ci kä cana nä sti me | yathä -kathaïcid evoktaà bhä vodä haraëaà param ||249|| trayastriàçad ime’ñ ö au ca vakñ yante sthä yinaç ca ye | mukhya-bhä vä bhidhä s tv eka-catvä riàçad amé små tä ù ||250|| çaré rendriya-vargasya vikä raëä à vidhä yakä ù | bhä vä virbhä va-janitä ç citta-vå ttaya é ritä ù ||251|| kvacit svä bhä viko bhä vaù kaçcid ä gantukaù kvacit | yas tu svä bhä viko bhä vaù sa vyä pyä ntar-bahiù-sthitaù ||252||

maïjiñ ö hä dye yathä dravye rä gas tan-maya é kñ yate | atra syä n nä ma-mä treëa vibhä vasya vibhä vatä ||253|| etena sahajenaiva bhä venä nugatä ratiù | eka-rüpä pi yä bhakter vividhä pratibhä ty asau ||254|| ä gantukas tu yo bhä vaù paö ä dau raktimeva saù | tais tair vibhä vair evä yaà dhé yate dé pyate’pi ca ||255|| vibhä vanä di-vaiçiñ ö yä d bhaktä nä à bhedatas tathä | prä yeëa sarva-bhä vä nä à vaiçiñ ö yam upajä yate ||256|| vividhä nä à tu bhaktä nä à vaiçiñ ö yä d vividhaà manaù | mano’nusä rä d bhä vä nä à tä ratamyaà kilodaye ||257|| citte gariñ ö he gambhé re mahiñ ö he karkaçä dike | samyag-unmé litä ç cä mé na lakñ yante sphuö aà janaiù ||258|| citte laghiñ ö he cottä ne kñ odiñ ö he komalä dike | manä g-unmé litä ç cä mé lakñ yante bahir ulbaëä ù ||259|| gariñ ö haà svarëa-piëòä bhaà laghiñ ö haà tula-piëòavat | citta-yugme’tra vijïayä bhä vasya pavanopamä ||260|| gambhé raà sindhuvac cittam uttä naà palvalä divat | citta-dvaye’tra bhä vasya mahä dri-çikharopamä ||261|| pattanä bhaà mahiñ ö haà syä t kñ odiñ ö haà tu kuö iravat | citta-yugme’tra bhä vasya dé penebhena vopamä ||262|| karkaçaà trividhaà proktaà vajraà svarëaà tathä jatu | citta-traye’tra bhä vasya jïeyä vaiçvä naropamä ||263|| atyanta-kaö hinaà vajram akutaçcana mä rdavam | é då çaà tä pasä dé nä à cittaà tä vad avekñ yate ||264|| svarëaà dravati bhä vä gnes tä penä tigaré yasä | jatu dravatvam ä yä ti tä pa-leçena sarvataù ||265|| komalaà ca tridhaivoktaà madanaà navané takam | amå taà ceti bhä vo’tra prä yaù süryä tapä yate ||266|| draved aträ dya-yugalam ä tapena yathä yatham | dravé bhütaà svabhä vena sarvadaivä må taà bhavet | govinda-preñ ö ha-varyä ëä à cittaà syä d amå taà kila ||267|| kå ñ ëa-bhakti-viçeñ asya gariñ ö hatvä dibhir guëaiù | samavetaà sadä mé bhir dvitrair api mano bhavet ||268|| kintu suñ ö hu mahiñ ö hatvaà bhä vo bä òham upä gataù | sarva-prakä ram evedaà cittaà vikñ obhayaty alam ||269|| yathä däna-keli-kaumudyäm (4) -- gabhé ro’py açräntaà duradhigama-päro’pi nitaräm ahäryäà maryädäà dadhad api harer äspadam api | satäà stomaù premaëy udayati samagre sthagayituà vikäraà na sphäraà jala-nidhir ivendau prabhavati ||270||

iti çré -çré -bhakti-rasämå ta-sindhau dakñ iëa-vibhäge bhakti-rasa-sämänya-nirüpaëe vyabhicäri-laharé caturthé ||

2.5

sthä yibhä vä khyä païcama-laharé

aviruddhä n viruddhä àç ca bhä vä n yo vaçatä à nayan | su-rä jeva virä jeta sa sthä yé bhä va ucyate ||1|| sthä yé bhä vo 'tra sa proktaù çré -kå ñ ëa-viñ ayä ratiù | mukhyä gauëé ca sä dvedhä rasa-jïaiù pariké rtitä ||2|| tatra mukhyä – çuddha-sattva-viçeñ ä tmä ratir mukhyeti ké rtitä | mukhyä pi dvi-vidhä svä rthä parä rthä ceti ké rtyate ||3|| tatra svä rthä – aviruddhaiù sphuö aà bhä vaiù puñ ëä ty ä tmä nam eva yä | viruddhair duùkha-glä niù sä svä rthä kathitä ratiù ||4|| atha parä rthä --- aviruddhaà viruddhaà ca saìkucanté svayaà ratiù | yä bhä vam anugå hëä ti sä parä rthä nigadyate ||5|| çuddhä pré tis tathä sakhyaà vä tsalyaà priyatety asau | svaparä rthyaiva sä mukhyä punaù païca-vidhä bhavet ||6|| vaiçiñ ö yaà pä tra-vaiçiñ ö yä d ratir eñ opagacchati | yathä rkaù pratibimbä tmä sphaö ikä diñ u vastuñ u ||7|| tatra çuddhä -- sä mä nyä sau tathä svacchä çä ntiç cety ä dimä tridhä | eñ ä ìga-kampatä -neträ mé lanonmé lanä di-kå t ||8|| tatra sä mä nyä -- kaïcid viçeñ am aprä ptä sä dhä raëa-janasya yä | bä likadaiç ca kå ñ ëe syä t sä mä nyä sä ratir matä ||9|| yathä – asmin mathurä-vé thyäm udayati madhure virocane purataù | kathasva sakhe mradimänaà mänasa-madanaà kim eti mama ||10|| yathä vä – tri-varñ ä bälikä seyaà varñ é yasi samé kñ yatäm | yä puraù kå ñ ëam älokya huìkurvaty abhidhävati ||11|| atha svacchä – tat-tat-sä dhanato nä nä -vidha-bhakti-prasaìgataù | sä dhä kä nä à tu vaividhyaà yä nté svacchä ratir matä ||12|| yadä yä då çé bhakte syä d ä saktis tä då çaà tadä | rüpaà sphaö ikavad dhatte svacchä sau tena ké rtitä ||13|| yathä – kvacit prabhur iti stuvan kvacana mitram ity uddhasan kvacit tanaya ity avan kvacana känta ity ullasan |

kvacin manasi bhävayan parama eñ a ätmety asäv abhüd vividha-sevayä vividha-vå ttir äryo dvijaù ||14|| anä cä nta-dhiyä à tat-tad-bhä va-niñ ö hä sukhä rëave | ä ryä ëä m atiçuddhä nä à prä yaù svacchä ratir bhavet ||15|| atha çä ntiù -- mä nase nirvikalpatvaà çama ity abhidhé yate ||16|| tatha coktam -- vihäya viñ ayonmukhyaà nijänanda-sthitir yataù ätmanaù kathyate so 'tra svabhävaù çama ity asau ||17|| prä yaù çama-pradhä nä nä à mamatä -gandha-varjitä | paramä tmatayä kå ñ ëe jä tä çä nta-ratir matä ||18|| yathä – devarñ i-vé ëayä pé te hari-lé lä-mahotsave | sanakasya tanau kampo brahmänubhavino’py abhüt ||19|| yathä vä – hari-vallabha-sevayä samantäd apara-vargänubhavaà kilävadhé rya | ghana-sundaram ätmano’py abhé ñ ö aà paramaà brahma didå kñ ate mano me ||20|| agrato vakñ yamä ëais tu svä daiù pré ty-ä di-saàçrayaiù | rater asyä asamparkä d iyaà çuddheti bhaëyate ||21|| atha bheda-trayé hå dyä rateù pré ty-ä dir é ryate | gä òhä nukülatotpannä mamatvena sadä çritä ||22|| kå ñ ëa-bhakteñ v anugrä hya-sakhi-püjyeñ v anukramä t | tri-vidheñ u trayé pré tiù sakhyaà vatsalatety asau ||23|| atra neträ di-phullatva-jå mbhaëodghürëanä dayaù | kevalä saìkulä ceti dvi-vidheyaà rati-trayé ||24|| tatra kevalä – raty-antarasya gandhena varjitä kevalä bhavet | vrajä nuge rasä lä dau çré dä mä dau vayasyake | gurau ca vrajanä thä dau krameëaiva sphuraty asau ||25|| tatra saìkulä – eñ ä à dvayos trayä ëä à vä sannipä tas tu saìkulä | udbhavä dau ca bhé mä dau mathurä dau krameëa sä | yasyä dhikyaà bhaved yatra sa tena vyapadiçyate ||26|| atha pré tiù -- svasmä d bhavanti ye nyünä s te 'nugrä hyä harer matä ù | ä rä dhyatvä tmikä teñ ä à ratiù pré tir ité ritä ||27||

taträ sakti-kå d anyatra pré ti-saàhä riëé hy asau ||28|| yathä mukunda-mäläyäm (8)– divi vä bhuvi vä mamästu väso narake vä narkäntaka prakämam | avadhé rita-çäradäravindau caraëau te maraëe’pi cintayämi ||29|| atha sakhyam -- ye syus tulyä mukundasya te sakhä yaù satä à matä ù | sä myä d viçrambha-rüpaiñ ä à ratiù sakhyam ihocyate | parihä sa-prahä sä di-kä riëé yam ayantraëä ||30|| yathä – mäà puñ pitäraëya-didå kñ ayägataà nimeñ a-viçleñ a-vidé rëa-mänasäù | te saàspå çantaù pulakäïcita-çriyo düräd ahaàpürvikayädya remire ||31|| yathä vä – çré däma-dor-vilasitena kå to’si kämaà dämodara tvam iha darpa-dhurä daridraù | sadyas tvayä tad api kathanam eva kå tvä devyai hriye trayam adäyi jvaläïjalé näm ||32|| atha vä tsalyam -- guravo ye harer asya te püjyä iti viçrutä ù | anugraha-mayé teñ ä à ratir vä tsalyam ucyate | idaà lä lana-bhavyä çé ç cibuka-sparçanä di-kå t ||33|| yathä – agräsi yan-nirabhisandhi-virodha-bhäjaù kaàsasya kiìkara-gaëair girito’py udagraiù | gäs tatra rakñ itum asau gahane må dur me bälaù prayäty avirataà bata kià karomi ||34|| yathä vä – sutam aìgulibhiù snuta-stané cibukägre dadhaté dayärdra-dhé ù | samalälayad älayät puraù sthiti-bhäjaà vraja-räja-gehiné ||35|| mitho harer må gä kñ yä ç ca sambhogasyä di-kä raëam | madhurä para-paryä yä priyatä khyoditä ratiù | asyä à kaö ä kñ a-bhrü-kñ epa-priya-vä ëé -smitä dayaù ||36|| yathä govinda-viläse – ciram utkuëö hita-manaso rädhä-mura-vairiëoù ko’pi |

nibhå ta-niré kñ aëa-janmä pratyäçä-pallavo jayati ||37|| yathottaram asau svä da-viçeñ ollä samayy api | ratir vä sanayä svä dvé bhä sate kä pi kasyacit ||38|| atha gauëé – vibhä votkarñ ajo bhä va-viçeñ o yo’nugå hyate | saìkucantyä svayaà ratyä sa gauëé ratir ucyate ||39|| hä so vismaya utsä haù çokaù krodho bhayaà tathä | jugupsä cety asau bhä va-viçeñ aù saptadhoditaù ||40|| api kå ñ ëa-vibhä vatvam ä dya-ñ aö kasya sambhavet | syä d dehä di-vibhä vatvaà saptamyä s tu rater vaçä t ||41|| hä sä dä v atra bhinne’pi çuddha-sattva-viçeñ ataù | parä rthä yä rater yogä d rati-çabdaù prayujyate ||42|| hä sottarä ratir yä syä t sä hä sa-ratir ucyate | evaà vismaya-raty-ä dyä vijïeyä ratayaç ca ñ aö ||43|| kaïcit kä laà kvacid bhakte hä sä dyä ù sthä yitä m amé | ratyä cä ru-kå tä yä nti tal-lé lä dy-anusä rataù ||44|| tasmä d aniyatä dhä rä ù sapta sä mayikä ime | sahajä api lé yante baliñ ö hena tiraskå tä ù ||45|| kä py avyabhicaranté sä svä dhä rä n sva-svarüpataù | ratir ä tyantika-sthä yé bhä vo bhakta-jane’ khile | syur etasyä vinä -bhä vä d bhä vä ù sarve nirarthakä ù ||46|| vipakñ ä diñ u yä nto’pi krodhä dyä ù sthä yitä à sadä | labhante rati-çünyatvä n na bhakti-rasa-yogyatä m ||47|| aviruddhair api spå ñ ö ä bhä vaiù saïcä riëo’khilä ù | nirvedä dyä vilé yante nä rhanti sthä yitä à tataù ||48|| ity ato mati-garvä di-bhä vä nä à ghaö ate na hi | sthä yitä kaiçcid iñ ö ä pi pramä ëaà tatra tad-vidaù ||49|| sapta hä sä dayas tv ete tais tair né tä ù supuñ ö atä m | bhakteñ u sthä yitä à yä nto rucir ebhyo vitanvate ||50|| tathä coktam – añ ö änäm eva bhävänäà saàskärädhäyitä matä | tat-tiraskå ta-saàskäräù pare na sthäyitocitäù ||51|| tatra hä sa-ratiù – ceto-vikä so hä saù syä d vä g-veñ ehä di-vaikå tä t | sa då g-vikä sana-sauñ ö ha-kapola-spandanä dikå t ||52|| kå ñ ëa-sambandhi-ceñ ö otthaù svayaà saìkucad-ä tmanä | pratyä nugå hyamä ëo’yaà hä so hä sa-ratir bhavet ||53|| yathä – mayä då g api närpitä sumukhi dadhni tubhyaà çape sakhé tava nirargalä tad api me mukhaà jighrati | praçädhi tad imäà mudhä cchalita-sädhum ity acyute vadaty ajani dütikä hasita-rodhane na kñ amä ||54||

atha vismaya-ratiù – lokottarä rtha-vé kñ ä der vismayaç citta-vistå tiù | atra syur netra-vistä ra-sä dhükti-pulakä dayaù | pürvokta-ré tyä niñ pannaù sa vismaya-ratir bhavet ||55|| yathä – gaväà gopälänäm api çiçu-gaëaù pé ta-vasano lasac-chré vatsäìkaù på thu-bhuja-catuñ kair dhå ta-ruciù | kå ta-stoträrambhaù sa vidhibhir ajäëòälibhir alaà para-brahmolläsän vahati kim idaà hanta kim idam ||56|| atha utsä ha-ratiù – stheyasé sä dhubhiù çlä ghya-phale yuddhä di-karmaëi | satvarä mä nasä saktir utsä ha iti ké rtyate ||57|| kä lä navekñ aëaà tatra dhairya-tyä godyamä dayaù | siddhaù pürvokta-vidhinä sa utsä ha ratir bhavet ||58|| yathä – kälindé -taö a-bhuvi patra-çå ìga-vaàçé nikväëair iha mukharé -kå tämbaräyäm | visphürjann agha-damanena yoddhu-kämaù çré dämä parikaram udbhaö aà babandha ||59|| atha çoka-ratiù – çokas tv iñ ö a-viyogä dyaiç citta-kleça-bhavaù små taù | vilä pa-pä ta-niùçvä sa-mukha-çoñ a-bhramä di-kå t | pürvokta-vidhinaivä yaà siddhaù çoka-ratir bhavet ||60|| yathä çré -daçame (10.7.25) ruditam anu niçamya tatra gopyo bhå çam anutapta-dhiyo 'çru-pürëa-mukhyaù | rurudur anupalabhya nanda-sünuà pavana upärata-päàçu-varñ a-vege ||61|| yathä vä – avalokya phaëé ndra-yantritaà tanayaà präëa-sahasra-vallabham | hå dayaà na vidé ryati dvidhä dhig imäà martya-tanoù kaö horatäm ||62|| atha krodha-ratiù – prä tikülyä dibhiç citta-jvalanaà krodha é ryate | pä ruñ ya-bhrü-kuö é -netra-lauhityä di-vikä ra-kå t ||63|| evaà pürvoktavat-siddhaà viduù krodha-ratià budhä ù | dvidhä sau kå ñ ëa-tad-vairi-bhä vatvena ké rtitä ||64|| atha kå ñ ëa-vibhä vä ù , yathä – kaëö ha-sé mani harer dyuti-bhäjaà

rädhikä-maëi-saraà paricitya | taà cireëa jaö ilä vikaö a-bhrü- bhaìga-bhé matara-då ñ ö ir dadarça ||65|| tad-vairi-vibhä vä ù , yathä -- atha kaàsa-sahodarogra-däve harim abhyudyati té vra-heti-bhäji | rabhasäd alikämbare pralamba- dviñ ato’bhüd bhrü-kuö é -payoda-rekhä ||66|| atha bhaya-ratiù – bhayaà cittä ticä ïcalyaà mantu-ghorekñ aëä dibhiù | ä tma-gopana-hå cchoñ a-vidrava-bhramaëä dikå t ||67|| niñ pannaà pürvavad idaà budhä bhaya-ratià viduù | eñ ä pi krodha-rativad dvi-vidhä kathitä budhaiù ||68|| tatra kå ñ ëa-vibhä vä ù – yäcitaù paö imabhiù syamantakaà çauriëä sadasi gändiné -sutaù | vastra-güòha-maëir eñ a müòha-dhé s tatra çuñ yad-adharaù klamaà yayau ||69|| duñ ö a-vibhä va-jä ù , yathä – bhairavaà bruvati hanta hanta gokula- dväri värida-nibhe vå ñ äsure | putra-gupti-dhå ta-yatna-vaibhavä kampra-mürtir abhavad vrajeçvaré ||70|| atha jugupsä -ratiù – jugupsä syä d ahå dyä nubhavä c citta-nimé lanam | tatra niñ ö hé vanaà vaktra-küëanaà kutsanä dayaù | rater anugrahä j jä tä sä jugupsä -ratir matä ||71|| yathä -- yadavadhi mama cetaù kå ñ ëa-pädäravinde nava-nava-rasa-dhämany udyataà rantum äsé t | tadavadhi bata näré -saìgame smaryamäne bhavati mukha-vikäraù suñ ö hu-niñ ö hé vanaà ca ||72|| ratitvä t prathamaikaiva sapta hä sä dayas tathä | ity añ ö au sthä yino yä vad rasä vasthä à na saàçritä ù ||73|| cet svatanträ s trayas-triàçad bhaveyur vyabhicä riëaù | ihä ñ ö au sä ttvikä ç caite bhä vä khyä s tä n asaìkhyakä ù ||74|| kå ñ ëä nvayä d guëä té ta-prauòhä nanda-mayä api | bhä nty amé triguëotpanna-sukha-duùkha-mayä iva ||75|| tatra sphuranti hré -bodhotsä hä dyä ù sä ttvikä iva | tathä rä jasavad-garva-harñ a-supti-hasä dayaù | viñ ä da-dé natä -moha-çokä dyä s tä masä iva ||76||

prä yaù sukha-mayä ù çé tä uñ ëä duùkha-mayä iha | citreyaà paramä nanda-sä ndrä py uñ ëä ratir matä ||77|| ç é tair bhä vair baliñ ö hais tu puñ ö ä çé tä yate hy asau | uñ ëais tu ratir atyuñ ëä tä payanté va bhä sate ||78|| ratir dvidhä pi kå ñ ëä dyaiù çrutair avagataiù små taiù | tair vibhä vä ditä à yadbhis tad-bhakteñ u raso bhavet ||79|| yathä dadhy-ä dikaà dravyaà çarkarä -maricä dibhiù | saàyojana-viçeñ eëa rasä lä khyo raso bhavet ||80|| tad atra sarvathä sä kñ ä t kå ñ ëä dy-anubhavä dbhutaù | prauòhä nanda-camatkä ro bhaktaiù ko’py anurasyate ||81|| sa raty-ä di-vibhä vä dyair eké bhä va-mayo’pi san | jïapta-tat-tad-viçeñ aç ca tat-tad-udbhedato bhavet ||82|| yathä coktam – praté yamänäù prathamaà vibhävädyäs tu bhägaçaù | gacchanto rasa-rüpatvaà militä yänty akhaëòatäm ||83|| yathä marica-khaëòäder eké bhäve prapänake | udbhäsaù kasyacit kväpi vibhävädes tathä rase ||84|| rate kä raëa-bhütä ye kå ñ ëa-kå ñ ëa-priyä dayaù | stambhä dyä ù kä ra-bhütä ç ca nirvedä dyä ù sahä yakä ù ||85|| hitvä kä raëa-kä ryä di-çabda-vä cyatvam atra te | rasodbodhe vibhä vä di-vyapadeçatvam ä pnuyuù ||86|| rates tu tat-tad-ä svä da-viçeñ ä yä tiyogyatä m | vibhä vayanti kurvanté ty uktä dhé rair vibhä vakä ù ||87|| tä à cä nubhä vayanty antas tadvanty ä svä da-nirbharä m | ity uktä anubhä vä s te kaö ä kñ ä dyä ù sa-sä ttvikä ù ||88|| saïcä rayanti vaicitré à nayante tä à tathä -vidhä m | ye nirvedä dayo bhä vä s te tu saïcä riëo matä ù ||89|| eteñ ä à tu tathä -bhä ve bhagavat-kä vya-nä ö yayoù | sevä m ä huù paraà hetuà kecit tat-pakñ a-rä giëaù ||90|| kintu tatra sudustarka-mä dhuryä dbhuta-sampadaù | rater asyä ù prabhä vo’yaà bhavet kä raëam uttamam ||91|| mahä -çakti-vilä sä tmä bhä vo’cintya-svarüpa-bhä k | raty-ä khyä ity ayaà yukto na hi tarkeëa bä dhitum | bhä ratä dy-uktir eñ ä hi prä ktanair apy udä hå tä ||92|| yathoktam udyama-parvaëi -- acintyäù khalu ye bhävä na täàs tarkeëa yojayet prakå tibhyaù paraà yac ca tad acintyasya lakñ aëam ||93|| vibhä vatä dé n ä né ya kå ñ ëä dé n maïjulä ratiù | etair eva tathä bhütaiù svaà saàvardhayati sphuö am ||94|| yathä svair eva salilaiù paripürya balä hakä n | ratnä layo bhavaty ebhir vå ñ ö ais tair eva vä ridhiù ||95|| nave raty-aìkure jä te hari-bhaktasya kasyacit | vibhä vatvä di-hetutvaà kiïcit tat kä vya-nä ö yayoù ||96|| harer é ñ ac-chruti-vidhau rasä svä daù satä à bhavet |

rater eva prabhä vo’yaà hetus teñ ä à tathä kå tau ||97|| mä dhuryä dy-ä çrayatvena kå ñ ëä dé às tanute ratiù | tathä nubhüyamä nä s te visté rëä à kurvate ratim ||98|| atas tasya vibhä vä di-catuñ kasya rater api | atra sä hä yikaà vyaktaà mitho’jasram avekñ yate ||99|| kintv etasyä ù prabhä vo’pi vairüpye sati kuïcati | vairüpyas tu vibhä vä der anaucityam udé ryate ||100|| alaukikyä prakå tyeyaà sudurühä rasa-sthitiù | yatra sä dhä raëatayä bhä vä ù sä dhu sphuranty amé ||101|| eñ ä à sva-para-sambandha-niyamä nirëayo hi yaù | sä dhä raëyaà tad evoktaà bhä vä nä à pürva-süribhiù ||102|| tad uktaà çré -bharatena – çaktir asti vibhävädeù käpi sädhäraëé -kå tau | pramätä tad-abhedena svaà yayä pratipadyate ||103|| iti | duùkhä dayaù sphurantyo’pi jä tu bhä ntaù své yatayä hå di | prauòhä nanda-camatkä ra-carvaëä m eva tanvate ||104|| parä çrayatayä py ete jä tu bhä ntaù sukhä dayaù | hå daye paramä nanda-sandoham upacinvate ||105|| sad-bhä vaç ced vibhä vä deù kiïcin-mä trasya jä yate | sadyaç catuñ ö ayä kñ epä t pürëataivopapadyate ||106|| kià ca – ratiù sthitä nukä ryeñ u laukikatvä di-hetubhiù | rasaù syä n neti nä ö ya-jïä yad ä hur yuktam eva tat ||107|| alaukiké tv iyaà kå ñ ëa-ratiù sarvä dbhutä dbhutä | yoge rasa-viçeñ atvaà gacchanty eva hari-priye ||108|| viyoge tv adbhutä nanda-vivartatvaà dadhaty api | tanoty eñ ä pragä òhä rti-bharä bhä satvam ürjitä ||109|| taträ pi vallavä dhé ça-nandanä lambanä ratiù | sä ndrä nanda-camatkä ra-paramä vadhir iñ yate ||110|| yat-sukhaugha-lavä gastyaù pibaty eva sva-tejasä | remaça-mä dhuré -sä kñ ä tkä rä nandä bdhim apy alam ||111|| kià ca – paramä nanda-tä dä tmyä d ratyä der asya vastutaù | rasasya sva-prakä çatvam akhaëòatvaà ca sidhyati ||112|| pürvam uktä d dvidhä bhdedä n mukhya-gauëatayä rateù | bhaved bhakti-raso’py eñ a mukhya-gauëatayä dvidhä ||113|| païcadhä pi rater aikyä n mukhyas tv eka ihoditaù | saptadhä tra tathä gauëa iti bhakti-raso’ñ ö adhä ||114|| tatra mukhyaù – mukhyas tu païcadhä çä ntaù pré taù preyä àç ca vatsalaù | madhuraç cety amé jïeyä yathä -pürvam anuttamä ù ||115|| atha gauëaù --

hä syo 'dbhutas tathä vé raù karuëo raudra ity api | bhayä nakaù sa bé bhatsa iti gauëaç ca saptadhä ||116|| evaà bhakti-raso bhedä d dvayor dvä daçadhocyate | vastutas tu purä ëä dau païcadhaiva vilokyate ||117|| çvetaç citro’ruëaù çoëaù çyä maù pä ëòura-piìgalau | gauro dhümras tathä raktaù kä lo né taù kramä d amé ||118|| kapilo mä dhavopendrau nå siàho nanda-nandanaù | balaù kürmas tathä kalké rä ghavo bhä rgavaù kiriù | mé na ity eñ u kathitä ù kramä d dvä daça devatä ù ||119|| pürter vikä ra-vistä ra-vikñ epa-kñ obhas tathä | sarva-bhakti-rasä svä daù païcadhä pariké rtitaù ||120|| pürtiù çä nte vikä ças tu pré tä diñ v api païcasu | vé re’dbhute ca vistä ro vikñ epaù karuëograyoù | bhayä nake’tha bé bhatse kñ obho dhé rair udä hå taù ||121|| akhaëòa-sukha-rüpatve’py eñ ä m asti kvacit kvacit | raseñ u gahanä svä da-viçeñ aù ko’py anuttamaù ||122|| praté yamä nä apy ajïair grä myaiù sapadi duùkhavat | karuëä dyä rasä ù prä jïaiù prauòhä nanda-mayä matä ù ||123|| alaukika-vibhä vatvaà né tebhyo rati-lé layä | sad-uktyä ca sukhaà tebhyaù syä t suvyaktam iti sthitiù ||124|| tathä ca näö yädau – karuëädäv api rase jäyate yat paraà sukham | sucetasäm anubhavaù pramäëaà tatra kevalam ||125|| sarvatra karuëä khyasya rasasyaivopapä danä t | bhaved rä mä yaëä dé nä m anyathä duùkha-hetutä ||126|| tathä tve rä ma-pä dä bja-prema-kallola-vä ridhiù | pré tyä rä mä yaëaà nityaà hanumä n çå ëuyä t katham ||127|| api ca – saïcä ré syä t samä no vä kå ñ ëa-ratyä ù suhå d-ratiù | adhikä puñ yamä ëä ced bhä vollä sä ratiù ||128|| phalgu-vairä gya-nirdagdhä ù çuñ ka-jïä nä ç ca haitukä ù | mé mä àsakä viçeñ eëa bhaktyä svä da-bahirmukhä ù ||129|| ity eñ a bhakti-rasikaç caurä d iva mahä -nidhiù | jaran-mé mä àsakä d rakñ yaù kå ñ ëa-bhakti-rasaù sadä ||130|| sarvathaiva durüho’yam abhaktair bhagavad-rasaù | tat-pä dä mbuja-sarvasvair bhaktair evä nurasyate ||131|| vyaté tya bhä vanä -vartma yaç camatkä ra-kä ra-bhüù | hå di sattvojjvale bä òhaà svadate sa raso mataù ||132|| bhä vanä yä ù pade yas tu budhenä nanya-buddhinä | bhä vyate gä òha-saàskä raiç citte bhä vaù sa kathyate ||133|| gopä la-rüpa-çobhä à dadhad api raghunä tha-bhä va-vistä ré | tuñ yatu sanä tanä tmä daikñ iëa-vibhä ge sudhä mbunidheù ||134||

iti çré -çré -bhakti-rasämå ta-sindhau dakñ iëa-vibhäge bhakti-rasa-sämänya-nirüpaëe sthäyi-bhäva-laharé païcamé |

iti çré -çré -bhakti-rasämå ta-sindhau

sämänya-bhagavad-bhakti-rasa-nirüpako näma dakñ iëa-vibhägaù samäptaù ||