•

,~·l":>z in Kaya •

M d11 mayil v

orluk ol"lrak ort ya 1k1 1ndan itibaren Rusya, Do­_.un bir bi imde ilgi duymu§hlr. Uph.esiz bu ilgi, bUyUk

,~ y . n1n kendi emperyal r1iyetlerinin bir sonucuydu. Nite-..

Korkunc; Ivan' 1n 1552-1556 dOneminde ger~ekle§en ~ tr . an fetihlerinin ard1ndan kesintisiz bir §ekilde geni§­

......... ogtl' ya dogru yay1lm1§ ve Orta ya ile birlikte film Kuzey

' da ele ge<;irerek, Pasifik Okyanus'una eri§mi§tir. Bu fetihler nda Rusya' n1n bir ''bfiyiik . ·· ~'' olarak di.inya siyasetinde

_", ,.,,.,,. ·· termesini de olan 11 k1lm1§t1r. Sahip oldu... stratejik konu­u e do§al kaynaklar1 nedeniyle zamanla uluslararas1 nil mii­

delesinin Onemli bir par~as1 olarak da gOriilmeye ba§layan bu

.. ' .. .. rd. . Dr. UludaQ Universitesi, Uluslararas1 lli§kiler BOlllmG Ogretim Uyesi.

e--µosta sezgink uludag.edu.tr • •• •

... rt. GOr. Dr. BakU Devlet Universitesi, Politik Bilim ve Uluslararas, lli§kiler BOIUmU. e-posta: m14ismayilov gmail.com

I

r ,

~o~i e elli bir """' ...

i · g1lanmaktadir ..

~y ...... ~~ n do iinUlen ve -.,.... _ 1 _ rum Ruslar · c;in bu

~ ''!'ial d i ·· cesinde genellikle ..,....., ...... ,,--,ir· e e e e a)1nan bir kavram ol-- 1, .. ::.. " •

" '" •' i,, ,,. ,.,

rtaya c1kt191 1920'li y1llarda ' ' ·-

" ~syac a iza . h e """-

c a1oze er1 - -ar t -ara , e n Q

ao me ey . · · J

Ozne-n,esne ayrrrnt gOze carpmamaktadtr.

olan Avrasyac1l1g1n zamanla ve Ozellikle de Sovyetler Birligi' nin dag1lmas1n1 izleyen dOnemde yeni versiyonlann1n ortaya <_;1ktig~ gbrOltir. Bu neo-Avrasyact gOni§ier ise bi.iyUk Olc;i.ide Rus entele ·· -

emperyalizminin ras O · · · · '

ten u du .. .. ' gi ayt§ ve anlat1 .

; n= ;- 15 • . ; • 'l I &ti - • • • - • -~~~~~~~~~~~~t~Tfi~MS~~E Jf2$2f=L: 7 r =·~~~~~~-.43.!Etr rv n:su, j - x, mc&r a e • ~ • -

I

•

e

I

t

tr

'1 R #J)a

IJLa fl e, ~ et,

---~ ~ r erek

,..,,,._, . ~~

~.~· a · is. ~ .. ei·nin · o n . ..,

--- ,~ f.t···,~~.. ..- f.:· ~.,,. ~. _.. ..... , .... .,-:-. - A tasya fikri ~1 e z r '

_. ~- ac1 ar1n ·~ 0g ·· n ir k lfilre1-r e - eri Avrasya'n1n inrr1 r r i ~

- ~ .e " · oeki arl k Rusyas1'n1n vey I av~ - --'lif· .. ,~, ---<Si~.,&~\, -- • e ·· 7 _ • • m eler · dir.

~ ........

"1t• ·"i'.' .. ,..~··~ i""'im""ll--= --.~~~ uz ... e ;'Av a" kavram1, uygarltk mahiyeti

a ektinde do · Uniilmilst1Ur. Kavramtn ta~ .:.,

~-~--.Ya . e Rus n dahilindeki Avrasyac1 d0Qan1n a~it)a ~-ere ·n ordu. Savit.ski'ye g0fe Avrasya uygarl1gmm ,....., .

... .. 2e -ze ·gj, ort.a/· konuma sahip olmas1yd1. Buna gOre, Rusya ~rta · onurna ait nitelikler Bab ve Dogu killturlerine ait

OZ12 ~ erden a Onemli.ydi. Rusya'nin bu ara komunu. • as:;ia .. - rfinfin kOklerinde aranmal1yd1. Buna gOre, Avrasya · .. - ·· dtr fark11 rrklardan olan halklann temas1 ve

- · daha di

. a y n goz·u erece ._._

~ de "'11-

~er­da eli-

... U-

:iCI

-• [r

-

• •

a_ IU 1 9 SF a ; F7

kaynakbr. Trubetskoy'a g6re Ruslar1n temel Ozellikl ri y direk l _ rak Oogu clan miras al1nm1§ ya da dolayl1 yoll rla i efle§tirilm ir. Bu baglamda Avrasyac1lar, Rusya n1n etnik tarihine fark11 b1r bak1 a<;1s1 getirmektedirler. Bu, TrL1betskoy'un 'simbiyoz' dedigi Slav' ve 'Turan' halklar1nm tarihte birle§mesi dU§iincesidir. Buna g6re Ruslar ne saf Slav ve Ari, ne de Saf Turk ve Asyalt olmu tur. Onlar bu iki

e nik unsurun Ozgiln bir sentezidirler. Dolay1s1yla Rus halk1 ne Av­rupal1, ne de Asyai1d1r. Rusya tam da DoQU-Bab' d1r; bu iki ayr1 dUnyay1 birle§tiren Ozgfin bir diinyadtr. Bundan dolay1 da Ruslar1n kalbinde her zaman iki fark11 ba§lang1~ -Dogu ve Bab- birbiriyle ~U§maktadtr (Novikova ve Sizemskaya, 1991: 104).

Turan'tn, dotay1s1yla da Dogu'nun Avrasyac1larca bu tarzda sosyal-felsefi bir temelde alg1lan1§1, Rusya medeniyeti ve onun Av­--·....i,a' daki nilfuz sahast a~1s1ndan 6nemli jeopolitik sonu~lar ortaya

c;1karrnaktad1r. (_;ilnkil tarih, etnografya, killtiir ve cogtafya bilgisinin organik birle§imi Rusya'ya jeopolitik olarak a-priori belirli bir vazi­yet al1§ addeder. Avrasyac1lar1n tarih gorO.§lerine gore, Rus devleti her §eyden Once s1n1rlar1n1n Dogu ve Giiney' e dogru geni§lemesiyle ol~mu§tur. Bu hususta Georgi Vernadski §Unlar1 yazmaktadtr; ''Rus _arihi, devasa bir cografya uzerine yay1lm1§ bir toplulugun tarihidir.

Bu cogTafi mekantn tarihsel sure~teki f elsefi an lam 1, tum Rus tarihi­

ne felsefi anlam1n1 vermektedir'' (Novikova ve Sizemskaya, 1995: 22)~ Ger~ektikte, Bat1'dan Dogu'ya dogru hareket ederken degi§en adece Ruslar1n 1rki-antropo1ojik ozellikleri degil, ayn1 zamanda ul'.·~rel yOnleridir. Ancak Vernadski'ye gore, ''Rus halk1 ve kultiirii­

.-'11.·,un daima degi§en bu farkl1 g6riiniimlerine ragmen temel Ozellikleri ir sekilde korunmu§tur" (Ochirova, 1994: 48).

d niy tin d hil dil n ir k I ul I u n1 r "-A.- ...... lirl1 bir li ik durum d nk g I n b1r v1zy r

·- i1--~ kt .,-1kt

1 t v Y rltk tratejisi eklinde nl 1l1r. An k n v r kl

- -- -.. 1l1k sl1nda Rusya'y1 merkeze alan bir jeopolitjk doktrind r. v

1 z m nd n mill1yet<;iliklerine Ozgll bir durumdur. Bu durum, l """""·""' k okt da Rusya n1n tarihinin hi<;bir d6neminde ulu devl

""

v " vlet ilik fikri hep bir imparatorlugun varl1g1yla y ktnd n 1li kili Im tur. Bu anlamda ger<;ekten de bir Rus ulus d vletinden ---~ ...... l h edilemez (Light, 1996: 36).

_k1 ~ a<;1s1nda gOre medeniyetler, siyaseten jeopolitigin uy­_J y1 1 ~1 ol _mazlar. Medeniyetlerin jeopolitigin sahas1na mud h •

I • d h k p 1 · ti-- t l h 1 f kt · · 1 (k · · 1+; ', nA f 1, 0 1

__ _ Jeopo 1 ge eme az1r ayan a or ere u Lur, c~ra -y , din Jg1Jar1 gibi) l§Ik tutan dinamiklerde ya,tmaktad1r. Bir fiiliy t

I r k jeopolitigin ger~ekl,e§mesi i~in ise bag1ms1z gU~lere, diger bir if d yle, modern devletlere ihtiya~ duyulur. Bu manada jeopoliti§l,

1m JZ gi.i~ler aras1nda cografyaya dayal1 etkile§imler (siyasi, k ri, ekonomik vs.) sistemi olarak gOrmekteyiz. Nitekim D u olgu· u, bu tarz jeopolitik etkile§imlerde bir taraftan medeniyetsel nitellk

I rlyJe, diQer taraftan ise cografi Ozellikleriyle yer almakt d1r. Avr sayc1l1k a~1s1ndan Dogu (ya da Avrasya). her iki Ozelligi

nl m kazan1rken, kar§t konumda yer alanlar Avrasya terimini dece jeopolitik bir mahiyette kullanmay1 yeglerler. Bunun en Ornekleri ise Bat1l1 jeopolitik okullarda kendini gOstermektedir.

2.1. Bat, JeopolitiQinde Avrasya ve 'Heartland' Kavr ml

' ra' ve 'su' aras1ndaki ebedi z1tl1Qa dayanan B ti je dO ilncesini, asl1nda bir ~e~it tarih felsefesi olarak da okum k kilndi.ir. Burada reelpolitik ihtiya~lar1n kar§tlanmas1 am 1yl , en' pivot adland1r1lan ve tarihsel dinamizme yOn ve n

I

' >J) 1

'I, ' .,

II

., , I

y ,I z t t ,1

J 11

1 1

20 t

v

l

IZ r

""'\I"". l 'l v ~ 1 I l . :-. """"....-: ~

·~.l~z ,1 v 1 .. • 11

' y . l . . . ,. ~~ Ul J · •

i I Ii ik. I 111 r . 1 i . ·\.,r"--\! l · r M l · 1 l r1 ~ , , I, , 1

0.. 7 1 · ri · l f I U. I l i U O i} ( . U 1 •

,~ l< i .. .. l I . , l 1 i. t i 1 l 11 l i ~ i I . . i

g Ii n ·· Ut ·1 l l1ll 1 1n 1 1rl1l1 111il rir1 t Ul le YIJ UZUl l :'l 1 .illi t .., li il 11! rl i l ttl11 1 · lli

•• • ,t:l ___ ,,l I l l)

tki, Ii i i OJ)Y l<Ll1 d i tirn i :ti. M 11 1 ' •• r Ull 11i1

reti1 d 11 I I ko1 mil · ·; (11 C11 1< rt11 11 1 1 11 ,.,.., .. ,..:::,

~.~1 i ti -

- ill ' -

i i it d 11iz gu Uniln 11 y ti bir On mi t LtlL111111 l'.t 200 : 25 ) . Brit . y 11 kur 11 1 ~Jt1li 11 r tt '"".... ......~~ . trt ji ti C rl von Cl u · witz cl M 11 r\ 1110 11i ~ U 'ia ..

v r n fikirl rini d t 1<1 n i~l r i.

I. DUny v 1 nd y n n t rti i. 111ul1 r b aras1nd Lt kl r1n etki v gU ilnU On I l 11~ ik r11 1 t1. it l ·~.~. Giulio Doul1et Bir) ik D vl tl r d Willi 111 Mit h 11 v U i.lk rl tanya' cl H 1gh Tren hard gibi isiml r dUny v l r1r1d h""i• ~_... kuvvetlerinin Onemini gOzl mle111i v g l · kt ava l r1n 11 lir­Jeyici faktOri.i olarak bunlar1n 611 oland . ol c §1n d ir b 11z r k -naatler geli tirmi lerdi (bkz. Kramer 2009: 260). 20. y. 1n b ~1 -r1ndaki u]uslararas1 dGzen deniz gi.icil ile birlikte kit sal gticil · n m­seyen g6ri.i lerin de ortaya ~1kmas1na zemin haz1r,lam1 tar. Zir -rupa daki ulusal rekabetler art1k kilresel dUzleme t 1nm1 t1 v bu

•• silre~ U<;Gncil Diinya n1n emperyal devletlerce sOmiirg l tirilm iy-le tamamlanm1§t1. Almanya ve Rusya gibi devletler htzlt n i\ •

8

me, d miry lu v geli imi y it d Avrcls

Buna rnuk l ii ( D) gibi gu IC1 11iz ~ kendi tistilnlUkl ri lt1n Jc I 1 M, kind r VI

rinde Bati n1n ktir s I Usti.inlil U v , ilv nli i 1 11 1 Uny Ada-s1 olarak tan1ml 11 n (Avr y · v Afril< ' 1111 1 1 l n 1, Y da d ha bili11dik bir adlar,d1rm ii ki •Lit y ) ks r. l1nm ktaydt. Mackind.er, 1904 t yayu 11 t11Q1 "Tarihit C grafi k ni' i imli ~­l1§mas111da jeopolitik veril r 1s1nd n kit · l l • 1 i h belirleyici oldu§u11u ifade ederek, Rusy v ~ Aini ny i, i d vi t1 rin Avro­Asya kara kitlesir1e egemen olm il .tim 11 r· , 1 .1n B b gilcUnUn

savunmas1n1 gerel{<_;elendirn1eye ~al1 m kt · d1 (M gor n 2005: 8). Mackinder ilk kez bu eserind tar1J1i1 ks 1 i ol k Avro-Asya n1n kapal1 alanlar1na 'Heartland (k 1 g h klia d i are etmi§tir. Mackinder, Aral ve Hazar (Volga 1 ehrini1 . er I da dahil olmak-la) ile beraber Kuzey Okyanus una akan U nehir havz s1n1n kapsa­d1g1 c0Qrafyay1 'Heartland, terin1iyl tanimlamaktayd ·.

Mackinder, Biri11ci Di.inya Sava 1'11dan on1~a kaleme ald1gt •

'Demokratik Ideal/er ue Gerfeklik (1919) ba l1kl1 9111 masmda,

nihai olarak Heartland kavramsalla§brmas1n1 f ormille etmi§ ve onun kapsam1n1 Balt1k ve Karadeniz havzala1-1n1 da i ine ala-· §ekilde geni§letmi§tir. ii11ki.i sava 1n Mackinder· e gOsterdigi gibi, kraliyet deniz filosunun Bogazlar ilzerind n Karadeniz e. Alman-

. ya u e eri · a u e en nya-Adas1'ru

RU AVRAS' 42 11 4 • .. a,r t re; l:E7P

'kc.,n1ro1 d r'' ( k

An~ 11 Alm

mi tir. B1

b r, ber ·~...- k bir ~

k1 1mlar1 kendi. hi

Ill

~rmen1s ingU§e~ gOriililr. lar1nda olarak 1

Mi Demar olan a rinde 1 litik g~

halinc rasile1 Rusyi

Uoyc dola,

•

artar

haki· dit e

leriI diQ• ya~

~ H

•

"' .

-

•

• Ill

• 1

•

...

"'

- ..

.,._ 1

..

I . .... -

l

..

l

• 18, • •

... - - 1 1 J ......... ~0-

11 l 1-l nn1 1

~ ... ikl d d mok-k i. An ak

_ir ii · n r1 dOnemin ) · · i R t ji inden

....__ ko a· 111n

,,... ii· ....,,,, ~· ,r:.0 ·• ... _ 'h rtland ~ a vrupa· 1 teh-

•

l kl 1m ve gOrii§-

1 nu ar farkl1 olan bir ,.._,

"'~ 'dir. pykm n. 1944 te r· ackinder'in i~ hilal'

1r ··n m tf tm digi o anus ile "lg l ri 'Rimland' kavram1yla tan1m-

ram1n ir j opol1tik On elik v .

10

J l !{111.111 1 g · r , · i.iyilk Avr sy kc r I 111 tiz ri1

l~t Ill '11111

..... -1~.i,. I \1 ·1u il il M l<ind r'i1 formi.ilil yeni 1 · it >1. 111 l' ,} 11 1r1 . • i11 I 11d' 1 l\ontrol de11 Avr ~y Y·'IA

"I 1 · 1 'V,it l1Ul~1 1 d 11 i dilny 1 1n k d rini lir r

f '1 it\l · 11 Ii tir11 i tir (bkz. Peters n, 20 1: 27) ·

li tP ~

e to ler lirilrn1

tf

ed~r · 111

Mi l,i11 · r i11 j l litik izgisi, bir .ok benz r y6t ' ' y]

111 .._ 1·11 l t1l1 j I litil< ileri r s1nda d k b l .- ·"'-' ~-~-,ivi b lki 1 ok d v in ettiren isim is A · ·-

~l i Jlli \ 1 1 zirl ~1 i' dir. Frans1z politikbilimc· =-= .

:,.a;;,11 1 il 11 h· t jistl r r s111d Avr y Oz J

,c.,-j! "rllslli I t 111 l r1 ;rz zit ski y p · 1 t ( •

, ·· z llikl A111 1·ik n lm o :,lw& L,/1

l r y 11u (RF) dur v bu n · J

b·~111 l.. v~ y. ln1zl1g · 7: 0- 4). 812 zinki' ii ( . •

1· 111 oJ, g ti1· 11

Ll 1 I ibiry _ u1 1huri : ,. l il . 11 Ji11 d 11 v bu 1 l r 11 g

~ · 11 l . t111 i bu · .gl ind 01

l Ru

11' .

'"' .... 11 , riln1 i I • 11 -· 1~, 1 11111 u 111 i·l . · zI 1C9i11 . 1 ol 11

~·· u ' '

.. , '11 , I t l '"~

• • in I~ B r 11 v,-=--......

91111 v J pon

•

l

r e 2 ))

r

)

l

ft

I

l '

;

,

• •

l

• ~ Ul ··"""tl

i~, t1 l 11

...,.,.,,.

1 \ 11 \l.l \ l '\\ 1111, l I • 111 l . t ,l J, l I ( 1 I · 1 I ' '

l\ . l I tt • 1 1) t• l l t t l I If "- ll t 11 . t,' \t' •11 ll I 1,,1 I(' \J., - JJ

, . l fl 1) l . t I I l ·. 11 l I I 'l • I I I J II 1

i • I 11 i I . I l l 1 I I ',.I l

l

ku u lulu _ lJJ t sJ

I I

l l l ' ,, t .

I I fl I 1 1,, , llJ f) 111

I · 1 ·t,,J ,

But k1

.. ~"'-~V 11 I rlll1 tl

.. -ii.iv 1 lik k 11L1l rind d h~ NAT , A TUrkiy i r il

gul di 1 ku · tm ·tr t jisini,

11i rtl rd d d v 11 ttii tn kt di1~.

Kil l p l1tik I rd ittik cl h f J ·~ 1 in if d nn b~, I r1 ol r k d J it 1 11d I il r:'!, .. '..;J

l'-11

I l rinden It k tman-

..

• •

- - ....

.,, z- &Qlf I J? p& F • 2 2 - ' _& I i i 4 2SY ZMI &JC b£ 1& 5 !If • C:: £& • r

nl y1 I y kl 1 11 1n ,...,.,: .21- .22) .

1· ii 1 1· k gordugil A 'nin -l ~ l 1~i gu la11 Rusya y1 etkisiz I, le

·~ .. " · i ,. 1·l , nl - 111as1 gerektigi11i s vu11mak-

..

.. ... _.-.·· i11 v lra11 ile uzla§mas1 bile gerek -

,,_,_ --· ~ stndaki rel abet, ancak Ltzun vaded

· · I 11 I 11- (Todd 2004: 122-123). Ayr1ca <;in f ·dala11maktad1r, Rt1sya ise dogusundan ve .al I si I tehditlerden korkmaktadir. Cin ken­

,.___,..._ _.,_, a i-e ker1di i~i11e kapan1kt1r (Brzezinski, 2001: ..

-- ,·a f a 1· 1n geli§me h1z1nda ABO ile ~at1~maya girebi-.. ~ apa ... i e g61un111emektedir. Dolay1s1yla Brzezinski, Avras­

., ·aa i- ·· ·9n · · temel istikamette i§birligini ongormektedir: bir ~ ~ a M3D. AB ·e RF, diger tarafta ise ABO, Cin ve Ja,ponya

20 l: 56 . Boy elil<le Brzezinki'nin tasar1m1nda ABD, hem bat1 e . de dogu "sti "ametinden Avrasya'ya nilfuz edecekken, RF Av­

.. as ~a~. in · de · nliklerinden'' kopar1lm1§ olacakt1r. Cunku Avrupa ile •

Japon a arastnda sikt§an: <;in ve Iran' clan kopan RF, Avrasya'y1 etidfeme giicUnii ger<;ekten kaybedecektir (Todd, 2004: 123).

Mo<ler.n Bah jeopolitiginde, ABO ba§ta olmak ilzere, Batt cep­hesinin srratejik Onceliginin Avrasya cogfafyas1nda Rusya'ntn tek ba§tna egemenlik tesis etmesinin Onlenmesi oldugu ve bu nedenle de bOtgede jeopolitik <_;oglllculugun savunulmas1n1n gerektiQi fikri yogun bir bi<;imde i§lenmektedir. Buna kar§tl1k Rusya cephesinde ise Bab'nrn kUresel hegemonyas1na kar§t yine kiiresel Ol<;ekte c;ok­kutup1ulugtln tesis edilmesi temel bir Odev olarak addedilmektedir. Bu b § a<;1smda gOre Batt, askeri ve glivenlik konular1nda daha

•

~-0k itibar ettigi mlittefikleri ilzerinden (NATO, AB, TUrkiye, lsrail, Japonya Soguk Sava§ dOneminde uygulad1Q1 ku§atma stratejisini,

yeni §a rda da devam ettirmektedir.

Kilresel politikalarda gittik~e askeri ve giivenlik meselelerinden daha fazla Onem ifade etmeye ba§layan ve jeopolitiQin alt katman-

I

.~--n

tll, 11·1 ~\}"' i ~l l'l t~l _ C,LCJ, ~ i l i l s ) k \ l l ( l L~ -

... ...,......., 1,1 j '-~u, Jit ,.,, ... "} 1... ...

I 1 -· - r1~l1 r \ t - ~tt,.

·tirifrnckt it". 1.-z in ki 1i11 1n 1ik~1·111.11 j Pl litik ~ti· ttjisit1i11

.. - 11:id j p litil< ~ gt.ti t1lt1gL11 t~ 111i11 olL1n111~1s1na

d rru y ., n Im i g r ktigi'~ du~i.·111 si, ··z llikl d :) Avie syac1 kesin1-

I re ·im bu bolgel 1 de Ru ya 11111 ' n1e _ rtt ~· (tka1·Ia1·1na l<.a1·~1 bir

aJdin klind 11itele11dirilmektedir. Bur1a 961-e Av1·asya 'da Avi·o-tlantik ittifak1r1 demokrasi ve insan haklari gibi ideolojik egilimleri

~·.~(!>vik etmesi a .. l1nda tum dii11ya i.izerinde topyekun jeopolitik kont­

rolun aglanmas1 hedefi11i gutmektedir. Avrasyac1lar1n ka1·§1-tezine gore Brzezinski nin savundugu Avro-Atlantik stratejinin berta1·af

edilmesi yaln1zca dtinya genelindeki politik yap1n1n ~ok-kutuplulLtk e as1na gore yeniden in§a edilmesiyle milmkundi.lr.

Boylelikle Mackinder.in Avrasya jeopolitigine ili§kin ba§latbg1 Heartland~ tezi ayn1 anda hem Rus gi.iciini.in Avrasya' da s1n11·land1-

nlmas1 taraftan olan Bahl1 jeopolitik~iler. hem de Rusya · n1n ye11ide11

eski emperyal giicune kavu§mas1n1 arzulayan Avras~1aala1· a~1s1n­dan ayn1 derecede onemsenmektedir. A§ag1da da gorecegimiz gibi.

neredeyse son donemlerde Rus jeopolitik dii§ilncesi ile ozde-sl ~ 11

eni~vrasyaabk n1n Oneil gOIU§lerinin tamam1 ·H · rtl nd' tezi ile belli d receJerde ilintilidir. Bu goru l rd . mulhe.tn. 'ya ·Heartland' uzerind kontrolu11u d--m ·run tarrtanunda j opolitik n k ilik tedir. Bu a~istyla ~as aalar. Ru a' h _ ... __

herr1 d id I ii i11i Ru, •

9a~let ebneldedirl r

13

2~2 RllS Avrasyac1:lar,11n Jeopotitik Tasavv1urlar1nda Avrasya ve Doglt

". ~,,i· \_ 11 1t11 t 1 \ I t , · s a t st;l\l\ ftJ1·l 1·111 J,in , r 111

.,.. .. ""}ltil, , ' 1il""l ,·ir, i 11 I tt llJ k,,d ll" I 1rl . t1- t1 f 1· \ 1 rl ...,

,t1111i tt~111 f~,1~ f 1 '.\1·i11d !11 i..\" tk1l .1nn1i l rdi1~. T1pk1 ~ I ~, ·\1,d ~r ' cl ,, l lt.1gt1 ,il i, 1~,1 ktt s111111 t ~111 l j I oiitik b ~lit~\, -1i .,isi 11i11 l ] .. I·tl r1d (..)ldt1gu ... 1i)1·("tst.i A 1· yacil .. ~1· r 111d g 11el

l{'1btil g · 1·ii1·-. A\11· .. 1':;jy ·1l 1· btt t spitl 1·ini t)i1· ad1111 dat1a il 1·i gotii1~-

1· .)k, l)i1· t .. ll"c ft 11 H ~ 1·tl nd il ~ Ru~ya y1 ozdl ~lt?§ti1·i,·Jel'·, dig r tarafta11

is 11 1· il{i i a1·as111Liu kadet" l1i1·ligi kt11·arak bt111lar1 diyalektik bir bi­

~i111de bi1·bi1·leri11 bagla1·la1·. Dolay1s1~1la, Av1·asya k1tas1n111 in·erkezi

konun1una sal1ip ola11 Rt1sya'ya ora11la dige1· Avrasya devletleti k1y1sal ala111 (Rin1/a,1d) te§kil ede1·le1·. Scl1n1itt i11 politik g6rii§ler.inde­

ki 'dost-dti§ma11! ay1·1n11ndan olabildigince etkilenen Av1·asyac1lar

\Avrasya k1tasal n1edeniyetini' 'Atlantizmi11 deniz meder1iyeti' ile ay111 z1tl1kta alg1la1·lar. Aln1an jeopolitik~i Haushofer' in etkisi alnnda .. Av1·asya~n111 onde gelen k1tasal devletleri Alma11ya ve Rusya olarak

belirleni1·ke11, deniz devletleI·inin ba§1111 ABD ve Britanya <sekmekte­di1·. Nitekim deniz devletlerini temsil ede11 'Atlantizm'' ile k1tasal devletle1·i t·emsil eden ·~vrasyac1l1k'' a1·as1ndaki medeniyetsel mtica­dele. a~1n1 zan1anda ta1·ihin en ten1el jeopolitik antogonizn1as1 §ek­linde gorulu1~.

Al111a11 jeopolitik du§ilncesi11in etkisi albndaki A\lfasyac1la1·.111 ta­

sa\ vu11..t11da Dogl1. Rt1sya a~1s1ndan jeopolitik pla11da bir

/ebe,1s1·aun1 · dt11·. Neo-A\ ,·as~1ac1l1g111 ileri~;e donuk jeopolitik tezl ri §Lt §ekilde goste1·ilebilir: SSCB so11ras1 Rlts\ra. Avi·as a m ka111nda

• JC

dogtu j opolitik sh·at ji\eli ge1· '\?kl ~ti1·ebildigi 61 ude · · ni impara-t\_)1·ll1 k·· § kti11d t~i~a1·l nn1a~:a n1t1\1affuk ol c kbr. Bu i .. tikam tt j "'-~r li ik ittif .,.la1-11, 0r1 11i t::1L '1i1 d . t11·n1 d1rl 1·. Baz1 ~ff s a -:J ...

} 1· d \ll t k ~ · \i ittif · l 1l1 .. n 11 ,' _ 1·k Il, i-"""' ' ·- ir 1\,\ ~ i ii ·~ I 111i l ii k., ......

111 t j ~ iti . 7 ,il\1 ._ l l 1 . fl.

tit ~1 Jt "'. ......... , t ~ t' _ ..... l;l . i .. · T~l

.\ l~ ... ~ ....

14

RUSYA'NIN DOGU POLiT1 · ~S1

n1n alanda yatan temel nedenlerden b1r!d1r. ~u bi.1k1rndan, nee. Avrasyacih§in u~ efulli ~r11inin d~Onceler1 u2P.ru1den Do[:u'n n bit dij p Ii :ika er,kr ,egi ya da bir rneder1i'.J~t ol~ 1rma sir,. eji· J ,A, :ca~ na,;1 anlamland1r1!d1G1n1 irdeJerfi(~v. aydal1 rJ!acaktrr..

2.2.1. Aleksandr Ougin; Turan1a Kar~1 Islam

• (,t ,. f /

J .. .,~~ •. t • •

,. / /' ,;. '" ,, , ,, '~It ... '~,.,; I (). '' ' / , ,

,q"r. -r , 1) olfifJ ~~e ,.,:.,~~<.e k: ,{: .. 1 ~:1.t,J.,1.!~: i',""

(

; ~ I' .,,

,;;.,;1,-J~ ., ! ' ~,;. r;,., /",,<,,!

?.i ' "-.,,,'f. r ,~ ;• ~,1f r, ll(J Y(I J.r1f t1,'-ft ~ (,t .,t ')'~~ . k ft J r ,i('.~. 1) r J·,·1t J'l<,16'

~/;f ) T('t'-f Jr (.,te,, r tf:1 f.il 1~rr ,~tik ·;,! f;f( -'('j.,,ilZ(fJ t1. rBf~,,(l 111 )rJf,,jr,

k,~, f-, ,<1:Jf er, ~k rr ' tr k ' n<:l 1t,

r e<, ~> J Th ,~z '! t ,J,:y;1 ik'r c./i te,1 ,,~1 e ;1 irr, 1 1f ,f ;<~ t.er~ "J"Jr,B

()l k (> rrln'k h »1"{n '1el1 /·:1r,-,,:._,r,J,1"(fr1 JYl''lflfi [>f Jf 1ttK-£,1 l~rz,fj k,,r.1 ,rna ,.

)?'- I , (; flr) Jt.lJY ( r 1)i2'1 firir, pc1Jftiv. ,d,., ,I, J}JY. ')2,eJJ'vJ,!r1tj,., Y,.rj('!j t~·

Ji: r ' 1, t1 1utl~ r,r " 'f ll ,JkrJ'i11kf .atf r, t,,ld rn J !It , in t: , ~ 1 '·;, i }ci'kt • Jr ,r ;,,rJ,,;,, r,k,ri ,r Ji;,f 1 r,,r rt 2&.) ,! ir yo.i1r , 1,:,1r ,1 , r, jHti Y 1 ~,~ni· •

~(fJ".IJ J J f~lJ J~YI f/~ alrn ~J,.ti,t1,r, 1 Im Gf~Ya f :,1 rc1' t, k ' J J ft! l OJ,; r i'.l k ef r 1J ~ I~ tJ I r,~f :i(.llj11tl12rf1Jln il!fTl~f lYI Jm;,~ ,1 (.(1IJr J Ir n 1 kt:, Ji r. J~ tr;ik l /' ~Jf r 1W. rJ•Jr,ya.11r,,Jh <-ffi1ma T 1r1'.<Jl v,tplirnleri ,8,,1 ?iJe~ Ji ic1lr1 ri,~fJ

' 1 afy,-,n,lb etnik fakt,1rl~J /;r1e filkurtln , t·o10jfJ,: ,(r!fJira·

RUS AVRASYAClt.Jul VE ]EOPOI TIK BIR VARUK 01.ARAK oot i >J£;1St : a us z : c n w as a a au a rr

7 RO & 7

Bu,11da k(i1esell0~me [le e11 aber k~ 1il'i ta ~.IL,ll.........,.,~al n .#.

"" ve1 · den ba<; · u, bill'.' 1Hrie ...... clme .in· 1a a r:»;, e · I ...,~

. 111 d~ ~~isi .. <~11lrn.ek <~ 1,

• 7.,<~~.,,.. (" I I :11 jUl..&lJ .L:~ '#'1'J I''"' ,. I ,

r •"I ... /,,(• ;JO )'~ J,, fl'., •. ,,

/·. I' ,~'"FJ,~1 ; l ~~e·, J

" , ne 111 ,1 ,

, I • I • ,

. '/ , /

15 I P I

r i <, ~ t rt1v.1 :>c1r·n , ,} H 111 tiri , , ,1 1i i , r .,1

1 Jz, .. r1 'Jc-ii~1i1ft.1Jt c1 ,,l,,rr1'1n t.,,,r1 v 11 ' rel terr. (i, .. jeoJ ,liti'k urafin ' likk.r1 llrn ,},t,,rl,r. gir1''n hil rr1'r;1 ul-.1,,, 'J rid Je nauir n dt1hil

I tt l 1 1 r. ]( l tr 1n t1 ,pl ro· ~1 ve r, ~,ne ,i t r fl, rrn n b t1se lerken1

u,wlliVJ,, f1,~r1'' lj(•fl )TI1 lri c:tkl I " it, ad1r. D oirf e '!'>re ll(KJ5: 7') ' I· I rn, p liHk vl,H 1 r r],J 'iY,t,~n t,,r11amen farV.h ir jeopolitik tasa· r1 r n , n r n i;i kt; d it. "Er !'!1 Pel n t it k , " I i V. Avr· , ya coora f yas1nda Atlan ·

• ik blok tu ruin d 1r yklrl<!·1titilr ls ,ir "1i:uva Gl.tt" 1<,P. b '. tun lslan1 dGn·

y, ,1 l( i;y-:'r11r l 11,Jl in · ttefiY.i 3ir'' demeKtedir.

I 1 1ir (2 ) J'5: 711 J d t 1dttk1 /\ vr p vv. d, "jud ki Pasifik (Japon~

y,1} rn 'itt,,fik Im 1<'.lrat ,1luklar1n p 1r . l,d bl~imde, glineyde olu~caK ol, , t;,h t·.lam 1t p .r-J Jrl ,~, •nun (yeni hilafet). hunlar1n merkezin-

16 I j

..

ta,narnJayiast olacagtni d~nmekted1r. Ancak ~un · n~ 0 ··~

farkli o islan1 dUnyas1rnn bugfin son deFece dagin .k r:, ,j gi

soyteinektedir. islam i~risinde!<i farldtbkl~ aitfta bulunara , jes;J _ link diizleinde islarn·a kar§1 Islam ilkes1nden me-~le;;e oak~r e bmada be§ jeopolitik stra eji belirler (bkz. Dugin, 2007: 99-10 ).

Bunlan a§ajtdaki §ekilde Siralamak miimkundur:

1. iran Koktenciligi (kitasal tiirde. Amerika ve Atlantik~ilik kar­§rb jeopolitik olarak faa1}

2. Turkiye nin laik fejimi (Aflantik~i, Pantiirkcii 9Zgiye ·v11rqu .......

yapmakta)

3. Pan-Arabizm (Suriye, Irak .. Libya, Sudan, kism1en M1s1r 'Je Suudi Arabistan taraf1ndan desteklenmektedir)

4. Suudi-Vahabi koktenciligi (Atlantik~ilikle jeopolitik olarak

~birliginde)

5. "islam Sosyalizmi''nin farkl1 ~e§itlemeleri.

Dugin'in aJgis1nda $ia, politik stratejide devrimci muhafazakar •

de§erler i~erdiginden Siinnilikten daha ustundur. Iran' 1n Ortodoks

~ia inanc1n1 ve Humeyni'nin du§Uncelerini ozellikle muhafazakar devrim ideolojisine yakin gorrnektedir (Dugin, 1993a: 63; Hunter, 2004: 186). Bu, modernite ve mondializme kai-§1 mucadeleyi ongo­ren buyiik Miislilman geJenegini ve devrimciligini yans1tmaktad1r.

iran'm "kJtasal is1am'1", Suudi Arabistan ve Atlantikc;i ve milliyet~i

Turkiye'nin ''ritoelligine ve neredeyse dunyevile§tirilmi§ etigine:' rtbr. Bunlann her ikisi de mahiyet~e Bab Protestanl1g1na c;ok ndlrlar (Dugin, 1993b: 24-25). Bu sebeple de ''imparatorlugun··

ebeninin, yani Moskova-Tahran hathn1n olu§turmas1 ge-edir. Ougin' e Sore iran, sya dan Orta Asya ya ve Orta

'ya degiri u1anan bir - e, Rusya'n1n en bUyiik stratejik haizdir (Dugin 2005: 74-75).

n, iran'm temsil ettigi $ia islam 1n1n Bab kar-. · A acdl91n Turk di.inyas1n1r1

ayna ellikle g6rmektedir. Blt

~ e_ ~n _ e ~ ~~,,,~·.c. ..

• • r: 1n :--~ :,.- a ran --- zm_mna -Duain' aen ah1

~~~ - -re ere _ygu gu. , ura r aria erlet .... ~ ... la· Ii r - : ~· --

..

gorus[lne 21 £) be ... a11 1rid.a ..!L ·~ ~- - - -er ~

~ ce ~eopo"1 ~ ir - · et kaz.an ~ ... J~:

n·n ""~~e problernle1i ce~. «.. as: Rus ugu Slav tr I a ·1 d·ri ei-'tSizin i.:_er ......... ,_

..

izah eden yahla5UTl neo-A e1syao ~ ...... ·· <:{.Ii cede ~., ~ ce an -• • m1 .... r. ~

JeoTJ':1.i ·k a(;tdan bakf d.~ .. da ·se ,ra.d a cog~a1.,.c~ "~-•

Turk unsurlanntn ~ er:esim rneir~nlann1 ya P~ · e . a arasm<la · bir nufuz ala:11 olaral'. goruld.jg(i ya da bir c-ek.lde pasifize e · .. d·:·

...

ant~lmaktadrr. Buna g0!"8~ Ona f:l.~1a ,e K.aflr~s.,a dak. Ru.s:-,11 ,,~

nufuru uzun vadede Avra_~ra jeopoti·"ginin garanfisidiI Dug·n rtlgan fay hatt11

' §eklinde ni elendirdigi Kafkas:ia· 5~1. ge ece· A~rasya •

Imparatorlugll i~in en sori.1n1u botge olarak gormektedir e b . o -geye <;;ok buyi.ik onem atfetmektedir. Burada P.zer aycan. Tur dye ile Orta A,sya aras1nda bir koprii nite\igine sahiptir. Azerbaycan · m

bu stratejik 6nemiTii kaybettirmek i9n Dugin Ermenistan' n em .. Iran hem de Rusya taraftndan desteklenmesini ongormektedir. Hat-

ta ona gore. eger Azerbaycan Turk yanl1st egilimini devam ettiruse. •

bu ulkenin Ermenistan. Rusya ve Iran taraf1ndan parcalanmas1 da

makul olacakbr (Dugin. 2005: 78). Dugin'in dG§iincesine gore

( 2005:180). Karabag Sorunu nun ~ozurnunde Atlantik~i devletler d1§ar1da b1rakllmal1 ve bu sorun, en iyi bi~imde ~erbaycan. Erme-

•

nistan RF ve Ira,n 1n kahl1m1yla <;oztimlenmelidir. Zira Dugin Turki-ye'nin Kafkaslarda etkinlik kurmas1na tamamen kar§tdir.

Aynca Dugin (2005: 78) <;e~enistan. Abhazya e Dag1stan gibi •

b6lgelerde Rusya kar§Itl huzursuzluklar1n da lran'la i§birligi ayesin-de tamamen ortadan kald1nlmas1111 savunmaktadtr. Genel ha lan la

onun Kafkasya politika 1 o le bir goriini.im almaktad1r: bir taraftan etnik farkl1l1klara kulttiri 1-ekonomik ozerkligin eriln1 i. a1 cak diger

18 T ! ES 4

. k t b' sh·ateiik merkeziyetgili9in t §ekkltl buln1as1yl taraftar1 1s I ir ~ . . d t· · · ·· ... l . a

. b b .. I Jer Ozer111dek1 ene tn11n111 gt1~ e11d1riln1 . Mo, kova r11n ti o g ,. .. ,, .1. k. . ". es1. . d 1· e Ei·n, nistan du§ma11 1 1§ 1sell1g111de ''do t'' Elbett bura a ran v · . . s m vkiin yi.iks ltilerek. bGyiik gOrevler ve in1hyazlar edh1n1eleri

"'aglanacakt1r.

Dugin. Orta Asya'da birbiriyle rekabet eden. d~1-·t jeopolitik e§i­limde11 (bunlar ··Panturk~uluk'. [T(irkiye, Atla~1t1k. il1k], ··vahal1ilik'' [Suudi Arabistan. Atlantik~ilik] "kOktencilik' [lra11 Amerikdn kar~i­tij ve "Rus yanhsi.. e§ilimlerdir) bahseder. Yukar1da da belirtildi§i gibi, bunlar arasinda ustunlilk i1·a11 ya11l1s1 egilime ve1·ilmektedir. Dugin bu bOlgede Tiirkiye'yi, Suudi Arabistan ile birlikte Atlantik~i ·nufuz ajanlar1'' olarak gor111ektedir. Dugin'e gore (2005: 76) ''f\,fos-koua.. Yeni imparatorluk fer~euesinde Tahran a bu mekonda ··jr011

diinyas, 'n, (Pax Persico) kurma, tum bo/gede Atla11tikfi etkiye mu­kauemet edebilecek sag/am Orta Asya jeopolitik blogunu organize etme misyonunu devretmelidir'J . Bunun ger~ekle§ti1·ilmesiyle Dugin in beklentisi, ozellikle Panti.irk~u yay1Jman1n ve Suudile1·in maJi-siyasi mildahalelerinin onlemi§ olacag1d1r.

Bolgede oncelikli hedef, Tiirkiye'nin her rurlti ni.ifuz edinme gi­ri§imlerinin engellenmesidir. Burada ''Turanc1l1g1n'' her ti.irlil enteg­rasyon projelerine set ~ekilmelidir. Dugin' e gore, ''Turanc1 bir enteg­rasyon, jeopolitik Avrasyac1l1gtn kat"§t-tezidir. '' '' (Politik Turanc1l1k] hem Rus devletine hem de Rus etnisitesine (Velikorusslara) bir ba§­langi~ t~kil eden OrmanJa Steplerin 1rksal ve jeopolitik ittifaktn1 bozrnaya ayarhda. Turanctltk, iran ve Afganistan konusunda ise isJam diinyasmm dini birligini bOliik p0r¢k etmektedir ... Heartland fRusyaJ T- · e'ye ve "Panturanizm" tcl§1y1ctlanna kar§l sert bir

~~·. one)~ ilan etmelidir. Bu savcl§ta Rusya'n1n ba§hca miltte· fiki, IsJama Ari Iran olarakbr. Orta Asya, iki kiiresel Hint-Avrupaci ger9!1dik -RaisJar ve Fatslar- aras1nda "yaytlmal1d1r". Bu hususta, film Turk rnekAnmda yeml ozerk kiiltorel egilimleri ayn§tlrmak ve

- -- - ------ ,.._,,,

RLJS AVRASYACll .. lGI VE JEOl)QlfTIK BiR VARLIK 01.ARAK DOGU ALGISI 19

Anla~1ld1g1 (izere Dt1gir1, neredeyse saplant1l1 derecede Ti.'irkli.igu l)i1· tehdit ola1·c1l< gor(.ir. Ort,1 Asva' cia 'f url<rnenistan, K1rg12istan ve Ozbekistat1 gibi i.ill{eleri1·1 Turar,1 ~i2gide11 ve Ttir·l<iye ile olan sosyo­

l<i.'tlt(i1·el ve eko110111ik bc1glan11da11 mi.in1kC111 oldt1gu kc clar uzakla§t1-1~1l111as1111 6gi.itle111ektedir. BL1rada Kazal,ist"ar1'1 diger Ttirk 01·ta Asya

devletle1·i11de11 ay1·1 bir ko11un1a l<oyar. Bu11a gore, Rusya, Kazakis­ta11 (izeri11de11 blt bolgedeki 11i.ifuzl1nL1 tesis etmelidir (bkz. DL1gin,

2006: 103-171). Bt1 baglan1da, Kazakista11 Cun1hu1·ba§ka111 N. Naza1·bayev'in Av1·asya Birligi du§ilncesini ona1nakta ve destekle­mel<tedi1·. Dt1gin (2005: 183). Tacikistan'a ise Kafkaslarda Ermenis­tan·1n oy11ad1g1 1·ole benzer bir statuyu Orta Asya'da verir. Dugin. Ti.it .. kiye ve Turk dunyas1na yonelik kar§1tl1g1n1n me§rt1luk 6l<;tilerini kendince Atlantikc;ilik ve Panturkc;uluk aras1nda gordugil ozde§likle ag1klamaktad1r. Bu g6n1§e gore Turkiye bolgesinde mondializmin oncusudur. Turanc1l1k ve Pantu1·k~ulGk de Rusya (dolay1s1yla Avras­

ya) ic;in ~ok buyuk tehditlerdir. Anla§1lan, Dugin, Atlantik~iligi strate­

jik planda, Panti.irk~ulugti ise daha yak1n zamanda ba§ edilmesi gereken jeopolitik has1mlar olarak gormektedir.

Dugin'in daha sonraki yaztlar1nda Turkiye~ye <lair gori.i.§lerinde baz1 degi§ikliklere gittigi gorulmektedir. Bu kez, yukar1da ~izdigi ana hatlar1 degi§tirmemesine ragmen, Turkiye ile Rusya aras1nda baz1

i§birliklerinin ger~ekle§ebilecegine vurgu yapm1§t1r. Ona gore (2007: 86) bu degi§imin sebebi, Soguk Sava§ sonras1 ya§anan geli§melerin I§1g1nda, Tilrkiye'nin Avrasya devleti oldugllnun fark1na varmas1d1r. Bu silre~te Turkiye'nin ~e§itli tehditlerle kar§t kar§1ya kald1g1 kanaa­tinde olan Dugin, bunlann kaynaklann1n ise Irak sorunu, kuresel­le§me ve ABD'nin bOlgede tek ba§1na hegemonya kurma giri§irnleri oldugllnu soylemektedir. Dugin, Turkiye'nin bu durumdan kurtulu­§Unu her §eyden once RF ile yak1nla§mas1nda gormektedir. Diger

•

taraftan ise Turkiye'ye Iran'la olan ili§kilerini gozden ge~irmesini onermektedir (2007: 94-95).

Dugin' e gore (2007: 87) Ankara, Soguk Sava§ sonras1 done­min ba§lang1c1nda olu§an bag1ms12 devletlerle ilgili Pantiirk~u proje­lerin desteklenmesi ve <;e~en ayr1l1k~1lar1n1n mucadelesine mi.isa-

• 20

I kl 11 1lolitik~Jc_1r111da11 VG l < t :J~r, i v l >t I nu,1 . n1, h I :J il ~ 1~ • .. • y Jt l} }

'I t tcJik niOtt fiklik r y1 lar111 c 1r1111 1 tr. 1 Lt l)~i~J 1e Mo kov t l ' s r , I'\ ,. , c l:I t. r11 du

. b' olitik p ~ pektih olc r k gorur. 1 urk1y ~, NA'.ro . 1 v I y ,,,1 tr p c . . . . I . · t1yt,)i '.

1. , d ~zg iJ:> Avrasyc; jeopol1t19111111 aes1 ,k~1si olarak l

k1n1 I Ill J1 Vu .. • . C cl\lr:c;t .. RF cl Avr sya bagl m1nda bolgesel pohhk I r1n Yllri.itlih , n I rs f . T . . 1 . , . nes1 d J

·eopolitik olarak tara s1z, yen1 Ltr \lye 11111 stratejil~ 9:'\ ~1s1n an .. . tiran .. tOril olacakbr (Dugin, 2007: 95). Tum bu yaklc§Im farklihg101n O _

2003'te hiikiimetin ve ABO n1n i;;:ok 1stemes1r1e ragmen lrak tezkere. sini kabul ebnemi§ olmas1n1n da pay1 bilyilktur.

2.2.2. Aleksandr Panarin: 'i~ DoQu' ve '01§ DoQu' Olarak

Avrasya Kiasiklerin ortodoks Avrasyac1l1g1, Dogu dil§Lincesini merkeze

alan bir ideoloji ekseninde §ekillenmi§ti. Sovyet doneminde klasik Avrasyact ~izgiyi, biraz da zorunluluktan 6rtiik bir §ekilde devam ettiren isim tarih~i ve etnolog Lev Gumilev olmu§tur. Gurnilev, ortodoks Avrasyac1 yakla§tma uygun olarak, Dogu temas1n1 bozktrl1 g~ebeler timsalinde onemsemi§ ve go~ebe kulhlrilnu Avrasya me­deniyetinin olu§ma§1nda temel etken olarak gormil§tiir. Annesi tara­ftndan kendisi de yan Tatar olan Gumilev bu anlamda sadece Av­rasyactl1kta degil, rum Rus dii§iince hayat1nda Dogu temas1na olumlu yakla§Im besleyen bir dii§iiniir olmu§tur. Yeni-Avrasyac1hgm onde gelen isimlerinden biri olan Aleksandr Panarin' in eserlerinin

tli bir §ekilde incelemesi, onun bir taraftan hem klasik Avras· yaal1Atn hem de Gumilev'in miras1n1 benimsedigini, diger taraftan ise bu miras1 1990'1ann post- et jeopolitik iklimine uyarlarnaya 9'11fb9Ul• ortaya koyacakhr. Bu bakimdan Panarin, dil§Uncelerinde

~ bir §ekilde olumlayan ancak yer yer de oryanta· list 9t.giye bir tarzda i§lemi§tir.

· · farkl1

FR~s ~YR.~S~AtlLt~~ VE JEo,r>o1~ITiK L~iR VARL1K 01.ARAK oocu ALG'ISI 21 ±S & .t::,,I. I !saV S zm · ~ - • - s a = !\Iii lF&.4

RLJS~/c\, '' J<e11rJi cl<~vlc~t i Vf! 7ihnir1de mevcut olan 'i~el Dogu'ya sa­l1ipiir''. I Lt11dan ifacJ<? ettigi, is1an1 ve Turk c.ografyas1d1r. Rusya bir

tarafta11 ltlL1slarc.1ras1 ili§kilercle Mitsluman ulkelerle milmkGn oldugu l<(Jdat· ittifak te1kil etrneli , diger tar,1ftan ise kendi s1n1rlar1 dahilinde 6rnegi11 Kafkoslarcla ve Orta Asya'cla ya~ayan Muslumanlar1n da destegini kazanrr1al1d1r. Avrasyac1l1ga gore bu i§birliginin en somut ornegi zaten Rusya'n1n kendisidir. C:unku Ruslar, Turkler, Mogol ve Ugor halklar1 ve onlarla ayn1 kaderi payl~an Avrupal1 halklar (or­

negin Volga havzas1n1n Rusla§ml§ Almanlart) Rusya-Avrasya' s1n1n gerc;ek ~e~itliginin vu.cut bulmu§ §eklini yans1tmaktad1rlar (Laruelle, 2004: 123). Panarin, RF'nda TC1rk-Milsluman az1nl1klarla uzla§1labi­lecegine inaArnaktad1r. Rusya'ntn kendi az1nl1klar1n1n, onlar1n da sahipleri olduklar1 devletin geleceginin belirlenmesi c;al1§malar1nda i§tirakini zaruri gormektedir.

Panarin 'Turk Dilnyas1'n1 Avrasya mekan1nda Slav unsurlar ile Turk unsurlar aras1ndaki mekan1n sentezsel buti.inli.igunu yans1tan sembol §eklinde alg1layarak, klasik Avrasyac1 gelenegi surdurmek­tedir. Panarin, 'Slav' ve 'Turk' dunyalar1 aras1ndaki jeopolitik birlik­teligi neo-Avrasayc1l1g1n moda bir terimi olan 'imparatorluk' ile ili§kilendirmektedir. Panarin'in kavrayt§mda imparatorluk Avras­ya'n1n mekansal birlikteligi anlam1nda farkl1 etnik kimliklerin birlik­teliginin saglay1c1s1 §eklinde algtlanmaktad1r. Panarin' e gore ( 1997 a: 9) gunumuzde ister RF s1n1rlan dahilinde, isterse de onun s1n1rlart haricindeki Turk halklar1n ortak ozellikleri, ic;inde bulunduklar1 belir­sizlik durumu ve geleceklerine yonelik kesin bir karar vermemi~

olmalandtr. Bu dogrllltuda Panarin, yukar1da bahsi ge~en diyalekti­

gin onilndeki en buyilk engel ve potansiyel dil§man olarak Turk dilnyas1n1, daha net bir ifadeyle, Panti.irk<;ti dil§unceyi gormektedir.

Yukar1da da gosterdigimiz gibi, Panarin'in Dogu alg1s1nda ikir­cikli bir tutumla kar§t kar§1yay12. <;unku bir taraftan onun soylemin­de Turk-Mtislilman dilnyas1 onemsenirken, diger taraftan ise bu

dunyan1n kendi ba§tna bir anlam ifade etmedigi ima edilir. Nitekim Turk dilnyas1 evrensel pozitif degere sahip olmas1 i~in sine qua non Slav dilnyas1 ile biltiinle§mi§ olmal1d1r. Tam da bu noktada Panarin

22 7

RUSYA'NlN DOGU POLiTilf A

•V\S(

aras1nda sadece Rusya emperyal bir kultiire sahip olarak gOruirnek. te ve onun btittin ulusal unsurlar1 bir biitiinltik i<;erisinde birle§tirebi­lecegi dti§Unillmektedir. Bu bakimdan Panarin'in <;oglllluga (<;e§itli­liQe) dair vurgusu ashnda sadece retorik nitelikte olup, Avrasyacih­g1n totallik ve sistemli birliktelik dil§ilncesi i<;erisinde kaybolup git-

mektedir.

Ayn1 <;eli§kili yakla§tm bir taraftan '' ge~<;ek muttefik'', diger ta­raftan ise ''sanal rakip'' bi<;iminde sunulan Islam' a kar§t da soz ko­nusudur. Panarin, Avrasyac1l1g1, hi<;bir ku§kuya yer b1rakmayacak

•

§ekilde Slav ve Turk dunyalar1, Ortodoksluk ve Islam aras1nda ta-rihsel sureklilik arz eden bir diyalog §eklinde tan1mlamaktad1r. Bu­rada islam muhte§em tarihi ve Avrasya mekan1n1n gelecegi a~1sin­dan onemli goriilmil§hlr. Panarin (1995a: 8), Rusya'n1n kendi azin­

l1klan olmadan mevcut olamayacag1n1n ve bu y(izden de bir Turk ve Miisluman ulkesi olmay1 ba§armas1n1n gerekliliginin alt1n1 ~iz­mektedir. Avrasya topraklar1nda bugiin kendisini meta-ideolojiler olarak sunan inan~ sistemleri aras1nda, sadece ayn1 zamanda birer

•

dilnya dini de olan Rus OrtodoksJugu ve Islam'1n Avrasya'n1n ideo-lojik temelini olu§turacak ve bu mekan1 birle§tirebilecek gi.i<;te oldu­gllnu iddia etmektedir.

Panarin'e gore yiiksek ideye dayanan buyuk misyon, sadece Ortodokslukla s1n1rland1r1lmamal1, dOgu H1ristiyanl1g1 islam ile bir­le§tirilmelidir: ''Burada yeni gii~lii ve kurtar1c1 idea olma/1, gene! biiyiik misyon ~er~vesinde Ortodoks ve Miisluman kultiirlerin konsensiisu kurulmal1d1r'' (bkz. Panarin 1995b: 7). Nihayetinde, Gellner'in terimleri ile soyleyecek olursak Panarin Ortodoksluk ve . ' ' lslam'1 ge~ecek Avrasya devletinin "Biiyiik Gelenegi ' olarak g6r-mektedir. lsJarn'a ve Miisliirnan halklara y6nelik bu ~eli§kili yakla-iunm bir diger yilzu ise "killarizm ve evrensellik aras1nda kuru-

talir. soz konusu 1:arrian Rus ·kiilarizmini yiiceltmek-

taraftan, SOZ konusu olan ~~itlilikler ( farkhhklar)

ise Rus evrenselligini One ~1karmakta-

RUS AVRASYACILIGI VE JEOPOLiTiK BiR VARLIK OlARAK DOGU ALGISl 23

d1r. Bu dii§t1ncesini §6yle ifade etmektedir: ''Rus sosyo-kultiirel stra­

tejisi <;ift yonludur; B·at1ya kar§z '~vrasya/1 '' ve<;hesi, 'i<; Dogu 'ya

kar§l ise ''Atlantik<;i'' ve<;hesi... Rusya kendi stratejik hedeflerine

sadece bu jeopolitik <;eli§ki sayesinde ulO§abilir. Batz ile ili§kilerinde

Rusya, Avrasyacz politigini koruma/z ve kendi medeniyetsel ozgullu­gun un onemini anlama/1d1r ... Rusya 'nzn yakzn <;evresi ile ili§kileri

•

ise tamamen farkl1d1r'' (Panarin ve Ilyin, 1994: 198).

Panarin'in ifade etmek istedigi §ey asl1nda Rusya'n1n Muslu­man halklar uzerinde imparatorlugunu da me§ru k1lacak clan uy­garla§t1r1c1 bir misyona sahip oldugudur ki , bu g6ril§ ~ok iyi bilinen eski bir oryantalist tezdir. Bu bakimdan, uygarla§brma misyonun­dan bahsetmek asl1nda bu misyonun ozne ve nesnesi aras1nda bir

hiyerar§ik ili§kisellikten bahsetmek anlam1na gelir. Bu bakimdan, boyle bir faaliyetin nesnesi olarak addedilen taraf Wallerstein'in ifadesi ile ''zay1f'' olan taraft1r. Bilindigi i..izere Wallerstein, evrenselli­gi, ironik bir ifade ile guc;luniln zay1fa ''hediyesi'' olarak gorur. He­diyenin reddi kaybetmeye, kabulil ise yine kaybetmeye tekabul eder. Zay1f1n tek makul tepkisi, ne kabul ne de reddir ya da ayn1 anda hem kabul hem de reddir (Wallerstein, 1997: 217). Bu dog­rultuda Rusya'n1n kendi evrenselligini Turk dunyas1na dayatmas1 ya

da diger bir if ade ile kultilrel duzeyde hiyerar§ik bir ili§kisellikten bahsebnek, zay1f olan taraf1n, yani Turk dilnyas1n1n kendisini politik ve kulturel olarak kabul ile reddiye aras1ndaki irrasyonel ve zikzakl1 bir surecin geriliminde bulmas1 anlam1n1 ta§1maktad1r.

Bu baglamda deginilmesi gereken bit'" diger terim de Pa11arin' in

geli§tirdigi Rusya n1n ·dt§ Dogu·su kavram1d1r. Eger 'i~ Dogu· kesi11 bir §ekilde Turk ve Musluman dunyalar1n1 ifade ediyorsa. 'di§ Do­gu' nispeten daha muphern bir ga91·1§1ma sahiptir, Panarin'in bura­

daki 'dogusu' ~arkiyat~1l1g1n jeokulturel anla1n1nda klasik. egzotik ve geri Dogusu olmantn 6tesi11de, modern ve post-endusn·i~'cl do­glldur. Her §eyden once ''Asya kapla11lar1"' ola1·ak tabit· dil 11 G(i­ney-Dogu Asya ulkeleri, gii~lil oto1·iter gele11ek\ tini k 11 •n1ik b ,a­nlar1 ile birle tirebilme b ceril ri11den 0Ki1tt Pa11a1·i11 i ~i11 tduk ~ekicidirler. Bu baglamda politik jin1l r kultu1 l it. : 1·l ;,1- ..... ,.,_

24 RUSYA'NJN Docu Po ..

Ur1~1

farkhhklar gosteren toplumlarda Avrupa'n1n maddi b sindan 1 . · Id k ·· <l§artla

tekrarlanmasi. Avrasyac1 ar 1~1n o u ~a onemli bir hus ~

den de modemle§IDen1n mumkun oldugunu 1spat eden OnemJi .

arastndaki arahk ~isyonu bir yOnilyle Slav halklart ile Ttirk halkla. n, Ortodoksluk ile Islam aras1nda bir biile§meye i§aret ediyor olsa da ashnda daha ziyade, Uzak Dogll'nun Budist gelenegine ve eko .. nomik nlanna da bir davet niteligi ta§tmaktad1r.

2.2.3. Andrey Fursov: 'Longue duree' Perspektifinden Avrasya Jeopolitigi

~ al tarlh~i Andrey Fursov Rus toplumbilimlerinin son do­nemlerde yeti§tirdigi en parlak isimlerden biridir. Onun metodolojisi

bir a Ferdinand Braudel ve Charles Tilly' le g6rdiigU1n(iz

• duree 1 kavramsalla§t1rmas1n1n, lmmar1uel Walle1·stein'l1, dunya ... sistem kuram1 ile eklemlenmi~ bir sentezidir. Dig 1· t i·aft,111~ Rus jeol)Olitik dO§Uncesinin de onlJ etkil digi if ,,cl dilc'l)tli1.

un QOn.l§lerinde bir u~iincu t mel n1 I d Avr· y c1l1 ct

bar bi9md , Avrasya'ya d ir du un I 1 i11i t,lril \ I · 1 f h edryor olll§udur. Ft1rsov'u11 Avr i t r \1\7t11,111•

nd "in t rm in I j i i i I k 1 11 r11 lct 1 •

Avri 'n1n m rkezind H rtl 11cl~ 1~ 1li, It 11

'run iki t m I ind 11 biri \ 1 111 l L11tik r

n

RUS AVRASY.ACIUGl VE JEOPOUTiiK BIR VAR.UK 01..AllAJ( DOGU MGl1SI t =· i

7 a t s 11 s l!tt a 11 • rr a & lg •

ney Urallar·dan Kara Deniz'e kadar olan bozkifllar ve Afganisran' , kuzey k1sITT1lari1d1r {Fursov, 2005: 23).

Nicholas Sp~kman. Geo1·ge Ken11an gibi stratejisiler ,QOgunluhla h,eartland 1n ~kirdegi olan Merkezi Avrasya·yi <;in Mu:sluman ulke­Jer ve Rusya ai;1s1ndan <;e\,re boigeler olarak gormu~ierdi. ~,sa

Fursov'a gore askeri devrimin gergekle§tigi 16. uzyil once-inoe hem politik hem de ge11el tarihi dinamizm a~1s1ndan tamamen bu­nun tersi bir durum soz konusu olmu§hir. Buna go1·e. Merik~i ,0..\1-rasya, bolgenin tamarn1 i~in ta1~ihsel degi§imlerin epi entri niteligine

sahip olan bir cografyad1r. Merkezi Avrasya cografii ve ekonomik ac;1lardan ~evresel ozellikletifile ragmer1, jeopoiitik ve jeotaiih a 1stn­

dan merkezi rol ustlenmi§ti1$ .. Bolge A\,rasya cog1·afyas1nda me1·ke2i­ligini ise yal111z uzu11 16. yuzyJlda111 (1453-l b ) itlbaren kaybetme­ye ba§lam1§t1r.

SSCB'11i11 d . g1l,na sur,eci, m rk ziligi bu kez fa1 .. kl1 bir goru .. numde Orta Asya 'ya iad hni tir. Bt1 y riti goru11G1n ktit" il , m ..

di1· vr, Fu r; un kan ti11ce, k ~md1 ini 1k bir kild Bu ·ik t1n--

2'd ( '1·#at Ga,11 ~ ... 2) g"· -t 1·m kt di1·. 16-20. y(iz 1ll 1~1,1 ult1 I r r _ 1

1 ol itik l r111cl }11 1· 11 k cl 1· l\1 r·k zi \ 11· y t 1·il, I ol l 1111 v-i i11ir1 t · lir·I 11r11 i11 l t r l il .. tl 11 11 t:!l11i ~ d J 1, i ' ~kti l 1· M Ii l 11 l i1· tki il , ·· 11 •

\ t b\JtlUI ·t l l ·

ik \ I t ll ~1 i'"!"......, ...

" .. "·" t 'fll \ IJ [ lJ Ill

, Ill "}i fl

l t , ·u lt t~ttl1 ""'"-~

26 RUSYA'NIN DOGU POLITiJ<Asr

tirmi§tir. Ona g6re, bu durum tam da Avrasya'daki tarihsel sUreci tongue duree perspektifinden <;Oztimlemeyi gerektirir. Onun burada vard1g1 sont1~Iar George Vernadski ve Lev Gumilev gibi Avrasyac

1 ..

lar1n tezlerini ~agr1§t1rmaktad1r. T1pk1 onlar gibi, Avrasya tarihinin

devirsel niteli§ine dikkat <;ekmektedir. Buna g6re, Avrasya tarihi, yakla§tk 700-800 y1ll1k zaman kesitleri ile gosterilebilecel{ bir dina .. mizme sahiptir. 12.-13. yi.izy11lardan 21. yiizyda kadar ~zan dOnem, Avrasya tarihinin dordunci.i bi.iyi.ik periyorudur. Mogol Imparatorlu­

gllnun kurulmas1 ile ba§layan bu devir 16.-17. yuzy1llarda bi~imsel bir donil§um ya§ami§ttr. Mogol imparatorlugu ve onun halefleri tarih sahnesinden ~ekilirken Merkezi Avrasya da eski §an-§6hretini kaybetmi§tir (Fursov, 2001: 27-56).

Mogol devletinin <;Oztilmesiyle Avrasya gO<_;ebeleri yeniden g6<;­ler arac1h§1yla bir daha kendi mukadderatlar1n1 belirlemeye <;ah§· m1§lard1r. Bu tarihlerden itibaren Avrasya k1tas1nda yeni politik­ekonomik yap1n1n semptomlar1 geli§im g6stermeye ba§lamt§tlr. Kuzey Atlantik dunyas1nda kapitalizm te§ekkiiJ etmi§ ve gorece k1sa bir zamanda dtinya 6l<_;e§ine yaydm1§t1r. Avrasya'n1n uzak dogll­sunda <;in devleti, henilz go~ebe ozelliklerini kaybetmeyen Man~urlar taraf1ndan i§gai edilmi§ ve burada yeni Qing hanedanh­g1n1n ( 1644-1911) temeli at1Jm1§t1r. Mogolistan yeni Qing hanedan­hg1 taraf1ndan denetim alhna ahnmt§ ve bu durum, <;in ile g6~ebe· !er aras1nda uzun zamandan beri stiregelen z1tl1g1 soniand1rm1§tJr. Bu arada Merkezi Avrasya'da Mogol giictiniin ortaya Giktig, toprak· larda da yeni bir gU~ ortaya ~1km1§tlr. Bu gU~, Merkezi Avrasya iktidar Modeli'nin modjfiye edilmi§ bir bi~imi olan Rusya ve r1nun otokrasisi olm~tur. Fursov' a gOre, olu9tugu andan itibaren ikinci Avrasya imparatorlugu olan Rusya, Kuzey Atlantik (kapitalist, Anglo-Sakson) geni§lemesinln OnOnde bir engel te§kil etmi§tir. NapaJyon savajlarindan itibaren, AngloaSakson (Anglo-Amerikanl ve Avrasya (esasen a) dOnyas1 aras1nda, yani iki farkl, je<Jt,1rih z1hniyet aras1nda mUcadele Yatanmaktad1r. Avrasya mocJeli, R11B·

ya'dzt Ekim imi'nin ard1ndan SSCB'nin t1msalincJe klJre'>P-l nlteJOder kazanmlff1r. 1991 yd1nda, SSCB/Rusya'nin ,,,kme lyle

RUS AVRASYACILIGJ VE JEOPOLfTIK RiR VARLIK OLARAK DOGU ALGlSl 27

birlikte 1211 'de Cengiz Han'1n Kuzey c;in'e yurtiyu§Gyle baslayan dordunci.i devir de sona ermi§tir (Fursov, 2005: 27-29).

Anla§1ld1g1 uzere Fursov, Rus otokrasisini dogrudan Merkezi Av­

rasya iktidar Modeli'nin mirasc;1s1 olarak gormektedir. Buna gore

17. yy. 'da doguya dogru geni§leyerek (;in s1n1rlar1na dayanan gil~

Rus otokrasisiydi. Rusya'n1n dogllya geni~lemesiyle olu§an jeopoli­

tik §artlar1n Merkezi Avrasya a~1s1ndan 16-20. yuzy1lJar aral1g1nda, a§ag1daki il~ bariz sonucu olmu§tur;

1. Merkezi Avrasya'n1n tarihsel mekan1 (Lebensraum) ku~ul­mti§tur;

2. Bolge, Avrasya'n1n tamam1n1n mukadderat1 uzerinde belirle­yici olmaktan ~1km1§t1r. Aksine, Merkezi Avrasya n1n kendi geli§imi arbk kom§ular1 Rusya ve ~in tarafindan belirlenir olmu§tur;

3. Rusya ve <;in gibi guclu kom§u devletler bolgenin geli~iminin lokomotifi olmakla kalmay1p bu topraklar1 kendi imparator­luklar1na dahil etmenin mucadelesini de vermi§lerdir (bkz. Fursov. 2005: 28).

Merkezi Avrasya 19. yy.:1n ikinci yar1s1ndan itibaren Rusya ve Buyuk Britanya aras1nda ya~anan ve Buyuk Oyun olarak bilinen

jeopolitik ~at,~ma sahas1n·a donil§mil§llir. R.usya Je Buyuk Britanya arasinda 1907 y1l1nda saglanan anla§mayla beraber boige ilzerine

olan rekabet de kISa bir sOreligine yumu§am1§tar. Ancak 1920 lerde SSCB'nin Buyuk Br1tanya'n1n 1ranskafkasya ve Merkezi Avrasya .. 1a

eri§im c;abalar1na set ~kmesiyle birlikte bu rekabet yeniden u~ nok .. talara ula§m1st1r, Boylelikle ] 921-1991 y1llar1 aras1nda Merkezi A , .. rasy,J 'n1n ~,uy,]k bir ~JiJlilmunun ac1k Ve\Ja dol, yl, r;larak SSCB'nirt kontr,.,Ju alt1nda old.t1gu bir dclnem ya§anmt§br. Bu yax1n rarih SSCB'nin dag1lmac,1yl,1 sonu~lanmis ve bir kez daha be§ bag1m ,v.

dev1et.in yer aJmasiyla Merkezi Avrasya kOre el f'-U(; mucadelelerind" aktif bir alan konl1ma qelmi tir {F.urso ,, 2005: 29)~

r~ursova' gi re kUr •selletzme SCB'yi tarih sahn~ inde . 1le_r­ken1 AvraHya'yt d t:arlh1e ilk k .-z b 1n1 Angl( -S k,on meden1y~ in

28 RUSYA'NIN DOGU POLIT' 1l<As1

d iyyeti uzerinde uyand1rd1g1 etkin1n yan1nda, b1r~ok deg'"'i~· mevcu . , . ~1rn ... Jere de sebebiyet vermi§tir. ~Oyle ki, SSCB nin yani s1ra Sosyalist Blok c;Okmll§ ve refah devleti anlayJ§I . rafa kal~1~~Im1§ttr. Kurumsa] ac;idan bakddigrnda ise kilreselle§rnenrn en buyu~ tehdit nesnesi ulus-devlet olmu§tur. Ulus-devlet hem d1§ar1dan (kuresel mali PiYa­salar uluslararas1 sivil toplum Orgiitleri, uluslararas1 c;ok-uluslu Or­giitler. devlet-(istt1 yaprlar) hem de ic;eriden (sue; Org(itleri, mega­kentler bOlgesel ekonomiler vs.) global diinyaya Ozgi.i olan basktla­ra maruz kalmaktadrr. Fursov'a g6re ulus-devletler, kapitalist dUnya­sistemin merkezi J.os1mlar1nda hala giic;IU. konumda olmas1na rag. men sistemin c;evre ve yan-c;evresinde yer alan 150 kadar devlet i9n ayn1s1 soyJenemez (bkz. Fursov, 2005: 30; 2012: 5-6).

Kiireselle§menin ekonomik ve toplumsal kutupla§may1 9J.}c;len­diren dogas1 ~ogunlukla toplumsaJ huzursuzluklar1 ve ~ab§malar1 da tetiklemektedir. Merkezi Avrasya b6lgesinde kUreselle§menin etkisiy­le devlet yapiJan zayiflamakta, par~alanma ve kan§ikltk egilimleri kuwedenme-ktedir. Bolgede modern Oncesinin klan mUcadeleleri, bu kez gJobaJ temeJdeki yeni gOrfiniimUnde, yani global mali piya­

ile etkil~im i~erisinde ekonomik ve mali kaynaklar1 denetle-mek v.e sahiplenmek m diyla yfiriitillur hale gelmi§tir. Merkezi A nm ekonomi-

11

• - ·ni kureselle§menin etki ve sonu~ar1 kfifinden degerlendiren Fursov, bi~imlenmekte olan yeni

" - -k -2" ad1and1rmaktad.Jr. Bu baglamda, Merkezi fizeiine oyi1anan ve "Bu ·· n-2'' adl1 jeopolitik muca-

' once 1§ - ·· k n-1 "den baz1 fark11l1klar ·ta-PJMl.laclD'. ilk 19. yy.'da Boyiik Britanya ve <;arhk Rusya s1

arasmdaki mOcadele d ·n, daha d - u imparatorluklar1n · olmt"1J1r. d ·n yan1 s1ra yasal stafilsii olma-

de etkir1 bir bi9mde ikinci oyunda yer almakta-

l" tamarr1en jeopolitik bir plat-ol,-"ft.r an:1. -••- _ I • ••

RUS AY!lASX.ACILIGI VE JEOPOLiTiK BiR VARLIK OlARAK DOCiU ALGISJ 29 a SJ u :

I

hiyetinde daha belirleyici niteliktedirler. Petrol. dogal gaz ve uran­yum gibi kaynal<lar tizerindeki rekabet b6lgesel Ol<;i.ileri <;oktan a§­ffil§hr. Yan1 s1ra, merkezi Avrasya Hindistan, <;;in, iran ve Akdeniz aras1ndaki ileti§im ve ula§1m hatlan Uzerinde yer ahyor olmas1ndan dolay1 jeo-ekonomik avantajlara sahiptir. Fursov: yasal ticaret ve ekonomik ili~kiler kadar yasad1§1 narkotik transferleri ve silah ticare­tini de bO!genin yeni jeo-ekonomik Ozellikleri olarak gOrmemiz ge­rektigini ifade etmektedir. Niheyet bir diger fark, tarihte ilk def a Avrasya-d1§1 bir gil<; olan ABD'nin "BUyi.ik Oyun-2"nin ba§at aktOn.i olmas1d1r. Buradaki jeopolitik mucadelede ABD, hem kendisinin <;ok say1daki ulusa§1n §irketlerini temsilen, hem de 'yeni dilnya dU­zeni' nin kurucu guci.i olarak yer almaktadrr (Fursov, 2012: 7-8}. Bu durum. yukar1da ismen zikrettigimiz Mackinder ve Brzezinski gibi jeopolitil<1;ilerin 6ng6ril ve Onerilerinin bir bakima ger~ekle§mesi anlam1na gelmektedir.

Fursov ki.ireselle§menin Merkezi Avrasya UZerine bir diger Onemli etkisine daha i§aret etrnektedir. <;unku SSCB'nin par~a­lanmas1 ayn1 zamanda Merkezi Avrasya'n1n global piyasaya entegre olmas1na ve ayn1 zamanda, liberal demokratik iktidar bi~imlerinin de bOlgeye gelmesine yol ac;m1§t1r. Tarihte ilk def a, Merkezi Avrasya •

Iktidar Modeli kendi surlannda tehdit edilmektedir. Furse\·· a gOre. bu modelin d6n0.§m0.§ bir bic;imi olan Rus iktidar §ekilleri de a~n1 tehditle kar§t kar§1yadrrlar. GOrilldi.igti fuere Fursov ve di§erler Av­rasyac1 dil§ilni.irler, 6zelde Rusya n1n genelde ise ~,fine onunla irti­

bath olarak Sovyet ard1h cogtafyan1n gelecegine dair kaygi.h gOrii§­

leriy le dikkat ~ekmektedirler. ~uphesiz bu kaygilar gerek halk kitlele­ri aras1nda. gerekse entelekruel ~evrelerde de k~1l1k bulmu§ ve zamanla politik arenay1 da etkiler hale gelmi§tir. Aktuel tarh§inalara

baktld1g1nda, genel bir egilim olarak Avrasyac1l1g1n Rus politik haya­t1 uzerindeki etkilerinin, biraz da abarbl1 bir bi~imde. Putin iktidar1 ile ili§kilendirildigi goriiliir. ~al1§man1n bundan sonraki bolumunde bu konu ele al1nacakbr.

m a a I 1 r a ea

2.3. VJadimir Putin a§1s1ndan DoQu ve Avrasyac1hk SOyterni

"""'tsi1 d · r min in i~ ve di§ politil alaru11 ele§tire11 Avrasyaci1

ya da ''Avrasyac1 lider'' bi<;iminde gbriilmti§llir. Putin dbnem:ini

selefininkiyle ktyasladtg1m12da, gerc;ekten de Rusya n1n Ozelllkle

yak.in c;evresine ybnelik daha etkin bir di§ politika ytiri.ittugQnu ve

en onemlisi de a~1k bir Avrasya vizyonu olu§turma ~abas1 sergiledi­gini g6riin1z. Kanaatimizce, Avrasya cografyas1nda Rusya'n1n yeni­

den etkin bir giice d6nil§mesinde Pu~in'in i<; politikada att1g1 u~ temel ad1m belirleyici olmu§tur. Ilk olarak, Putin, askeri

miidahaelenin §iddetini artirarak uzun zamandan be1~i suregelen •

y1prabc1 (;e~en direni§ini bertaraf etmeyi ba§arm1§t1r. Ikinci olarak , Rusya'n1n ekonomik gerilemesini durdurmay1 ba§armt§ ve ozellikle dC>gal kaynaklartn artan ihracat1 sayesinde devletin mali kaynakla­

nn1 gii~lenmi§tir~ Son olarak, Rusya·n1n ke11di gelenekle1-ine uygun

oJarak olduk~ otoriter bir yonetim anlay1§1n1 ve burokratik yap1v1 • •

Politik sistemin merkezine yerle§tirmi§tir. Ozellikle bu son anlayt§: neo-Awasyac1 ~evrelerden buytik begeni toplamaktad1r. Avi .. asyac1 ..

Iara gore artan otoriteryanizm, Rusya'n1n eski otokrasi gelenekleri­ne bir geri donii§ ve onun bir Avrasya imparatorJugu oJarak yeni­

den toparlanmas1 1~in bir ilk ad1md1r.

Rusya'da i~ istikrann saglanmas1 ve ger~ekl -nri]e11 ek 11on11k

toparlanma, Putin e di§ politikada empe1yal gaglar1 ,~ ·i ··k d 'J­

let" olma vizyonuna uygun ad1mlar atmas1 i-in i 1ka1 .. a ~11 1--nr. Bu donernde~ filr11 dikkatlerin ozellikl Av1.-as a gra ya:-1 .........

'nin 4yakm QeVresi'ne yo a1,alizcasme gore

~a 1i1enr1de

litDc VIZVOTIUJ ada11

•

' an ege

i

.RUS A~RASY~CILIGI .Yf. JEO~OLITIK BiR VARllK OLARAK DOGU ALGISI 31 • a a

=

SOylernsel ve teorik di.izeyde Avrasyac1h§1n Ozellikle Turan cogI"afyas1na yOnelik di§ politikada uygulanacak jeopolitik stratejile­rinin birc;ogllnu radikal gtic; kullan1m1 fuerine bina ettiQ"ini ifade e1mi§tik. Burada, yak1n c;evresine ili§kin Rusya'n1n ayr1hkc;ihk ve etnik sorunlardan alabildigince faydalanmas1 onerilmektedir .. Tum bunlar yap1l1rken uygulanacak politikalar1n niteligi a~1s1ndan Rus­ya' n1n geleneksel otoriteryen ve devlet~i ki.ilfurunun ifade"si olan ''derjavnost'' (btiyuk gu~) anlayt§tna sahip ~ikmas1n1n da onemine vurgu yap1lmaktad1r. Yani, alabildigince muhafazakar ve katt bir dti§tlnce sistemine sahip iktidar anlay1§1, Avrasya'n1n gelecegi ola­rak gorulmektedir. Anla§1lan odur ki, Avrasyac1lar1n ~izdigi bu tarz bir jeopolitik tabla, daha en ba§1ndan, bir on kabul olarak Rus­ya' n1n kom§usu olan baz1 devletleri ''dostlar'' ve ''dil§manlar!' §ek-

••

linde ayrt§t1racaktir. Ornegin Balt1k ulkeleri, Polonya, Turkiye, A.zer-baycan ve Rusya ile s1n1r1 olan diger baz1 ulkeler §U an ki tutumlan itibar1yla Avrasyactlar a~1s1ndan 'kabul edilemez' kom§ulardtr. ''Rusya'n1n misyonu,' §eklinde nitelendirilen Avrasyac1 tezler, post­Sovyet mekanda uygulanabilecek ideolojik-doktriner program §ek­linde sunulmaktadtr .

Vladimi1· Putin ise Avrasya tasawun1nda. he1· ~eyden once je ... opolitik anlamda iki ten1el hat ve bura~a ili§kin Rusya'n1n 6ncelikle-1ini belirlen1ektedir. Dog1.1 hatt1nda temel ama~, ·ATO geni§lemesi­ne \ 1e de ay111 zamanda AB!ni11 politik ve ek , ""'~nk etkisine kar§l Be __ .. az Rt1sya'n111 Rusya'n111 konrr "'~Ut den .. 1kt11a, 11 a izn1 1er111en1ek

e bt11:1a pai·alel larak Ukra., 11a uzeri11 R1 sya 'n1n de11 iimini eni en te ,i... ;>n1 ·r. ·rta A "Ya v:, Kaf 'a lar1n ... r ld1g ~ 'i11 1

l1attl11 a i ... i j f R· -y 'y1 'y1 1 us k kan 1·'nt 1 z y1tliklannda11 1ll

a

32 - sz a ts

vermerneklir.

Putin'in yakin ~e·ye yOnelik bu tarz siyaset algis1 ve Prafi·· l . t . ·1 .. 91

bir90k noktada Avrasyact ar1n siyase vtzyonu 1 e orfu§mektedir OzeJlikle SSCB"nin ~Ozillmesiyle post-Sovyet co§rafyan1n Onernii sorunlan haline gelen etnik ~h§malar ve s1n1r anla§mazhklari Rus. ya n,n bolge ilzerindeki kontr61i.iniln etkin ara~lar1 olarak kul!ani1. maktadtr. 2008 Agustos'unda Gi.ircistan'la yap1lan sava§, Rusya'nin gerekirse eskiden o1dugu gibi yeniden cebri ~udahalelerde buluna­biJeceQini gOStermi§tir. Dag1stan ve <;;e~en-Ingu§ hathn1n Kuzey Kafkaslarda· Abhazya, Osetya ve Dagl1k Karabag'1n ise Guney Kaf .. kas]arda ha]a birer ciddi politik-askeri sorun olarak kar§1m12da dur­

dugu hatJrlanacak olursa, bu, ayn1 zamanda kom§ulara y6nelik ~ok gfi~li.i bir mesaj olarak da okunabilir.

Nitekim kokleri c;arl1k Rusya s1na kadar uzanan geleneksel ''par~la ve yonet'' §eklindeki oryantalist strateji, yeni posbnodernist ve~heleri ile tekrar kar§1m1zdad1r. Burada postmodern)ikten kastedilen, kureselle§menin yeniden bigimlendir· digi iktidar ili§kilerinin genelde uluslararas1 duzen, ozelde de ise

Avrasya uzerine olan etkileridir. ~imdi onemli olan §ey sadece do­~aJ kaynaklar ve uretim ara~Jar1 uzerindeki kontrolun saglanmas1 gibi gozukse de asJ1nda ayn1 zamanda kuresel ekonornil< ili§kile1·in ka1.and1g1 karma§Jk yap1 geregi, tiiketim ara~lar1 ve kodlar1n1n da denetim altina aJ1nmas1 gerekmektedir. 20. yy. '1n bGyuk bir bol(1 .. milnde, kuresel sermayenin onilndeki engeller bi.iyuk ol~ude orta­

dan kalkm~. Yatinmlar ve sermaye transferlerinin 6nu, bugOne dek hi~ olmad19l kadar a~lm1§ttr. Ne var ki, yeni uluslararas1 eko­

nornlk diinnde meseJe kaynaklara sahip ~1kma ve uretim yapma­nm Otesinde koresel Iara ve onlara ula§tm yollar1na hakim ohnaJda ilgilidir. Bu ~~ede Rusya'n1n dev gaz Ureticisi olan

Gazprom, ~k losa bir zaman zarf1nda tam da "pazara eri§imde

sahip avantajlanndan" dolay1 tum Avrupa'yt gazla te~hiz eden en 6nemli 1irket haline gelrni§tir. Elbette ki, doQ'al gaz satt~

tlam·un belirlenmesindeki tekelinden dolav1 Rusya devlett

J a • • r a

Gazprom aractl1gtyla AB Dogu Avrupa wkeleri ve ikra a i!zerin­de de belirli bir etkinlik elde ennekiedir. Bu neden e de Pu · oo _ gesel potitikalannda Avrasya·ntn enginliklerinden Avrupa ya dogru

ger·~kle§tirilmesi planlanan alternatif ,enerji gftzergahlanna kars1 olumsuz bir yakla§im sergilemektedir~ ~

Kuresell~menin te§Vik ettigi bir diger ekonomik dinamiz.111 ise

devletler arastnda bolgesel i§birliklerinin artmas1diT. Teorik duzlem­de Avrasyac1l1k bunu, Rusya n1n oncuUugunde Moskova ile Tahran . Tokyo Delhi ve Berlin aras1nda saglanacak bolgesel tttifahlar sa~1e­sinde buyilk bir emperyal yap1n1n olu§turulmas1 -ehlinde gorrr,e ,. e­

dir. Avrasyac1lar bunu ayn't zamanda kuresel tek-kutupluluga kaT§1 ~ok-kutuplulugun tesisi otarak okumaktad1rlar. Ger~ekten de Putin

ile beraber Rus di§ politika soyleminde ~ok-kuruplu1uk vurgusu daha da d.ikkat ~ekmeye ba§lam1§t1r. Ancak yine Putin.in dL§ politi­kalartnda Rusya'y1 a11togonist bir §ekilde Bat1 ile kar§1 kaf§1ya geti­

recek bir pozisyondan da ka~1n1lmaktadtr. Bu, son derece pragma­tist bir anlay1§1n varl191n1 gostermesi bak1m1ndan da 011emlidir.

Hat1rlan1an11z gereker1 husus 2000'lerdeki Rusya - Bab ili-kile­rini11 zaman zatnan Sogttk Sava§ donemi11in politik iklimi11i · gr1 tt­

rtr bir nitelikte oldu9Udu1·. Ancak hi~bi1· §ekilde PL1ti11. Bah Blogt1-Komt.inist Blogu kampla~mas1n1n bir 1·eenka1·nasyo11u tarz111d ki

Atla11tik ilik-Avrasyac1l1k z1tl1g1n1 politik gunde1ni11e ta§lman11 br. Bt111a n1t1kabil. Putin daha pragmatik oncilllere ahiptir. Or11egin

• •• • ••

(.;in ile birlikte ger~ekle§tirilen §anghay l§birligi Orgilte1 ( 10) ve her

halinden Bag1rns1z Devletler Toplt1lugt1 (BDT)'11un yerin daha •

kapsay1c1 bir birliktelik olarak tasarland1g1 anla 1lan Av1·asya lttifak1 projesi Putin'in Avrasya daki yeni entegrasyon <;all§malanna 01·r1ek

olarak verilebilir. Dolay1s1yla Avrasyac1l191r1 gele11eksel Anglo­Sakson medeniyet ile ~at1§mac1 pozisyonu11un aksine. Rusya devlet ba§kan1 reelpolitik duruma uygun politikala1· izlemektedir. Bu ~u­rum, baz1 noktalarda Bat1 ile 'i§birligini 1de zorunlu k1lmaktad1r. Or­negin Rusya kendi i~ine kapanmaktansa kurese\ i "birlikleri ile baz1 konularda yarar saglad1g1n1 fark etmi§tir. Ozellikle 11 ~yli.il 2001 sald1rtlar1n1n ard1ndan olu§an politik ortamda 'radikal Islam'' soy-

34 bf I

I A O

lemini iyi kullanarak, c;e~enistan sava§tnd ulu I rar I t k ~nmay1 ba§arm1§hr. Sald1rdar bncesi Putin in 'd1 i I m 191 1, Ozer~ hkl~ radikal boyutu ile anlam kaz nm1 br. Putin, Ko ov 'd n Uz k Dogu ya kadar uzanan bOlgelerdeki ve Ozellikl de MuslCJm n lk lerdeki istikrars1zhg1n gi.i~lenme olas1hg1na dikkat kmi ir. , u ho). geden kayna:kJanan tehlikeler ise g nel ol rak Ru y:a'ya ka I ir d tehdit olarak gbnilmektedir (Bowker, 2007: -94}.

1~

Bu tarz yeni islam alg1s1 ovye doneminin P.l'"ll

1n1n soyJemJerinden vaige~ildigine de t ret ed r. vy ~

Islam retorigi, i~eride esasen onun ·g ri kalm 11 '' v kar 1 1191'' ozelJikJeri uzerine kurulmu u. Bu r··,..·~

Jt

si gereken bir i~' i Jami dunya a avvu e (ik ......... _ bu gorev. Marksist 6gretinin l§Jg1nda ve Ru tinlecekti Oysa d~' islami du y iJ iii kil-.-­hareket edjJmekteydi. Ulu larar 1 lean tl'ya kar§t aJjst devletlerin '"dog J m teydiler. Bu donemde SovyetJer Bi Ii 1

c asindat bazilan Arap m1Jliye ~i i i

-

Juman illkelerle bile Bah ka}l1 1nda I b1rll in I g . r • sist dogman1n kategorik olarak reddettigi dil inilh iJ 9101 degerler ile SovyetJer Birligi'nin Bat1'ya ka I bir ·k ede ..

biJmesi son derece pragmatik ve guvenhk merk i bi d1 po i 'ka anlay~1n1n urunuydu. Anl~1lan o dur ki 2020 lei dogru islam. farkl1 bi~imJerde oJmakJa birlikte haJa Ru d1 polj ·ka I da usaJ gOvenlik s1ratejileri perspektifinden degerlendirilmeye d vam ef .. mekteclir.

Sonu~ itibariyle Rus di§ pobtikas1nda gittik,--e yuks J n bir e

a ve a'ya yoneJik Rus misyonu ndan h 11· 1r1t?ktedir. Resmi s6yler11Jerde a~1k~ belirtilemese de bu~ad k1 m -an A aallQln jeopolitik Ong6ruJeriyle ortaitugii oylen bibr.

. a'~ 'H1zb MUdahele Gtici.i', Avrasya lttifak1 · ftbi · · ·· tu gibi oJu,.i,nlar. A a JeopoJitik h I

hali hamda yunltulen ve gorOnUr bir gelecekte de yuriJ-devam edecek m- lenin Rusya taraftndan kullani-

•

JS , 2iiiil!

Ian etkin ir r r c1 olacak gi :,idir. J I neo- mp :ry Ji.zmin m ern lusl raras1 duze d 1ra jik, keri v ekon mik i blrli~cilerinin

ark s, da klan<1r k i I y ·n m nt1g1yl .. uyumludur.

Sonu~

ovy tJ r irhfji'nin d ollmas1n1 1z1 y ~n · re~·e, rih "' n ·sine Y nid n t •I< ·r 'kt r olarak don •n usya'n1n kendisine y ~ni bir yon, dolayi 1yl kimlfk v rol e1ray1 ,n gir 01 g t'UIUr. :, J ng1.,....·r.; Yi It in lid =>rli~ind ah'ya yr nel n usy bur~d-n mdugun bu­I m m, hr 1 'h ylll r J}IU ca y- .an n 'Yi go lavya'n1n par ~-I f m 1r i, ;, ~ni tan t1Uc.t J V t t\J •ya yonelik ~r rnu·

I i ib1 ne Ii p litil< g 1i meter i ulke i indekr --11 lr~r .it1

,..::.,:lll r'ni d hc1 gO IU b1r eJtjlde d yurmalarina yo! ~l -

r. m u lup b1tenlerden ve J entn i~inde ulundugu zorJu I ult r: · n e1h'y1 ve ttc, h ikalar1 ru lu tan Avrasyacil -

tn yOl<s "Ii i d ~ bu dOneme denk gelmektedir. f vrasya bOlgesini Ru ya' 1n d I niJfu.z al n1 olara~ goren Avr y c1hk bu dOnemde, Rus elitleri v k tar u -'ricilen aras,nd d b I g6rmeye b~lam ur.

f I 1lacag1 U2.iere fl vrasy c Jann yeni ir y n aray1~1na r£vap­lar1 genelde og , · zelde i vrasy 'drr. alttk bOlg,esi d1s.1ndaki rum eski ovyet "'r fyas1n1 'yak1n QeVT,e1 kavram1yla tan,rnlayan Avrasyac1lar i in bu bo gel r Rusya•n111 'h yati' ~1kar alanland,r. Avrasyact di§ politika burada var o may ve buray yabanc1 gude­rin girmesine eng J olmciy1 ke disine na hedef olarak se911i ~ ·r. Bu hedef Ru ernp ry I g ~i i ve gelen g·yle de uyumludur. olay1-

1y1a, Avra ., al1g1n ozund yay1 mac1 bir zihniye e ahip oldugu sbyJenebilii. Cografi bir u un olarak gordugil Avrasya'y1 Rusya Ile ozd I tiren bu du unce ak1m1, sozde cok ulus1u bir impara orlu.k oylemine ahip olm- 1na kat 1n, bu yap1n1n merkezine hep Rus

unsurunu olt1rtm ktad1r HaliyJe Avrasyac1l1k, asl1nda hitap e igi c0Qrafyan1n geri kalanlanna bir kars1l1kl1 faydalanma tratejisi de sunmamaktad1r. Avrasya y1 birle~tirme misyonu a 1k~ Ruslannd,r

36 RUSYA 'NIN OOGU Po u~ 'J":;.

:1,l~J

gu~· olma iddialanna yardunc1 ofmaktadrr. Bihndtg1 uzere. Rus str _

tim kurrnaktan gegnektedir. Da - a sonras1 d6nemde tedricen adeta bir resmi devlet ideolojisi haline gelmi§ olan Avr:asyacihg,

0 gerc;ekte ne kadar etkili oldugu ise :tarb§rnahd1r. Her ne kadar bu hareketin zirve noktas1na Putin iktidar1yla birlikte ula§tig1 dU§iinUise de gert;ekte olan §ey bundan biraz farkhd1r . .;)Uphesiz Putin'in g6ru§ ve soyJemlerinde Avrasyacdtg1n izlerini g6rmek mi.imki.indUr. Ancak onu bir Avrasyac1 olarak niteiendirmek biraz abarttl1 bir davran

1§

olacaktir. 21. yy. 1n ger~eklerini kabullenen Putin i~in 6nemli clan konu, Rusya nm sadece bOlgesel anlamda degil, kUresel ~apta da bir bUyiik gii~' olmas1d1r. Bunun i~in ise alternatif bir ideolojik ya

da jeopolitik blok olu§turmay1 ve onun liderligini yapmay1 dogru bulmayan Putin, son derece pragmatik ve realistik bir di§ politika anlay.1§1na sahiptir. Bu y6niiy1e Putin, alternatif g6n1§ ve ideolojiler­den kendi arna~Iarr dajrultusunda istifade etmeyi iyi bilen Rus dev­let geleneginin onemli bir temsilcisi olarak da kabul edilebilir.

0

Kaynak~a

6Jouet. . Brian (2005). Global Geo~ Ne i Yo"k: crane Cass

'Bowker, Mike (2007). Rusda, Amelir;a a d the Islam ·c ,. . ..,, Publishing C,ompany.

Brzezinski, Zbignie (1997). Geostrategy tor Eurasia , -ore'gn ~ -" · • . - ss. " . 64.

Brzezinski, Zbigniew {1998 .. The Grand Chessboard: e ·can p · acy aJ .. ~ geostr:ategic imperatives, ew York: Basic Books.

Brzezinski, Zbignie Y ( 200 1). The Geostrategic Triad, Living 'ith China, Eu V-J,..n.,

Russia. Center for S~ategic and International Strategies, as ingto · .

Dugin, Afeksandr (1993a). Zave~anie' Ayatollu Khomeiru"', Elemenli o. .

Dugin, Aleksandr (1993b). "Geopolitiches~ie problemi blijnego zarubejia , Beman ·. 3.

• Dugin, Aleksandr (2005). Rus Jeopolitigi Avrasyac, Yakla§1m, ~ v. Viigar lmanov, ~iir:e yay., islanbut.

Dugin, Aleksandr (2006}. Nursultan Nazarbayev'in Avrasya Misyonu, Vevirenler:

•

Lazzat Urakova, Nehiiban Gen~kal, Ankara: YeniAvrasya Yay.

Dugin, Aleksandr (2007). Moskova-Ankara Ekseni "Avrasyac, Hareket"in Teruel GOni§· leri, 9ev~ Leonid Bahrevski, Kaynak Yay., istanbut.

Fursov, Andrey (2001 ). ''Russkoya Vias!, Rossiya i Evraziya v Botshikh t;iklakh lstorii • Russkiy istoricheskiy Jurnal, Cilt 4, No: 1-4, Moskva) ss. 15-114.

F ursov. Andrey {20@5). "Ceritral Eurasia: Historica I Centrality Geostrateg ic Condition and Power Model Legacy", iQerisjnde ( der.) trina Morozova. Towards Social Stability and Democratic Governance in Central Eurasia, IOS Rress, Leiden ss. 23-39.

Fursov, Andrey (2012). Geopofiticheskie Problemi 9entralnoy Azii. '"Bo1§oya igra%1 v Pro§lom i Nastoya§em, INION RAN, Moskva~

Hunter, Shireen T. (2004). Islam in Russia: The Politcs of identity and Security, New York: M~E. Sharpe.

Kramer, Franklin D., Starr, Stuart H. ve Wentz, Larry K. (2009). c,,befPower and National Security, Potomac Books Dulles. .

laruelle Marlene {2004). "The Two Faces of Contemporary 'Eurasianisn1: an Imperial Ve~ion of Russian Nationalism", Nationalities Papers, Vol. 32 No. 1. ss.11 5-136.

'

•

•

a

ana e e raz o s y, usulmanskiy Mir, No: 8, Moskva.

Panar Ale san r 997a . Rossiya na Rubeje Tisiyacheletii ' Rossiya ' Musul ans ,y ,r o 4 Moskva.

Panann Ale sandr 1997b . Paradoksi Evropeizma v Sovremennoy Rossii1, Rossiya i Musulmansk1y Mir o:2 Moskva.

the West. Santa Barba~a: Greenwood.

Sav1tski Petr 1997). Kontinent Evr:aziya, AGRAF, Moskva.

. bkli§ii, Q0 ·

,

in. I I ~g

Pres , New York. t