Rada 14maja v03 DO OSTATNIEJ KOREKTY

VII PosIedzenIe ŚwIatowej Rady BuRsztynu, 18–19 maja 2012, nowy Ratusz w Gdańsku 7th SeSSion of the World Amber CounCil, 18–19 mAy 2012, City CounCil in GdAŃSk

Posiedzenie Światowej Rady Bursztynu, 18–19 maja 2012 r.

Piątek, 18 maja, Gdańsk, Nowy Ratusz

9.00–11.00. Posiedzenie Rady

– Przywitanie uczestników. Sprawy organizacyjne.– Sprawozdanie z działań w okresie od maja 2011 do maja 2012 r. Dyskusja. Przyjęcie protokołu z ostatniego posiedzenia Rady.

11.00–15.00. Seminarium otwarte dla mieszkańców Gdańska, pt. Życie w lesie bursztynowym:

– Życie we wczesnokredowym lesie bursztynowym Libanu – Dany Azar.– Życie w kredowym lesie bursztynowym Hiszpanii – Antonio Arillo. – Życie w eoceńskim lesie bursztynowym – Jacek Szwedo.– Migawki z życia bałtyckiego lasu bursztynowego – Wolfgang Weitschat.

16.00–19.00. Posiedzenie Rady

Aktualności bursztynowe ogólne:– Złoża bursztynu – Wolfgang Weitschat, Dany Azar– Targi – Ewa Rachoń.– Bursztyn w modzie i sztuce – Mariusz Gliwiński.– 6. Międzynarodowy Kongres na Temat Kopalnych Owadów, Stawonogów i Bursztynu – Dany Azar.

Aktualności bursztynowe regionalne: – Liban, Francja – Dany Azar.– Litwa – Kazimieras Mizgiris.– Niemcy – Wolfgang Weitschat, Ulf Erichson.– Polska – Barbara Kosmowska-Ceranowicz.– Polska, Urząd Miejski w Gdańsku – Robert Pytlos.– Rosja – Aleksandr Krylov.– Rosja, Obwód Kaliningradzki – Zoya Kostyashova.– Ukraina – Olena Belichenko.– USA i Kanada – Alicja Zobel.

Sprawy bieżące i wolne wnioski. Zamknięcie obrad.

Sobota, 19 maja 2012 r.

10.00–16.00. Wycieczka do Faktorii Rzymskiej w Pruszczu Gdańskim.

Session of the World Amber Council, 18–19 May 2012

Friday, 18 May, Gdansk, City Council

9:00–11:00. Session of the Council

– Opening. General inquires.– Report of the board on the Council activity from May 2011 to May 2012. Discussion. Acceptance of the minutes of the 2010 session.

11:00–15:00. Seminar open to the public Life in amber forest:

– Life in Lower Cretaceous amber forest of Lebanon – Dany Azar.– Life in Cretaceous amber forest of Spain – Antonio Arillo.– Life in Eocene amber forest – Jacek Szwedo.– Snapshots of life in Baltic amber forest – Wolfgang Weitschat.

16:00–19:00. Session of the Council

General amber news:– Amber deposits – Wolfgang Weitschat.– Fairs – Ewa Rachoń.– Amber in fashion and art – Mariusz Gliwiński.– 6th International Congress on Fossil Insects. Arthropods and Amber – Dany Azar.

Regional amber news:– Lebanon and France – Dany Azar.– Lithuania – Kazimieras Mizgiris.– Germany – Wolfgang Weitschat, Ulf Erichson.– Poland – Barbara Kosmowska-Ceranowicz.– Poland, Office of the Mayor of Gdansk – Robert Pytlos.– Russia – Alexandr Krylov.– Russia, Kaliningrad Region – Zoya Kostyashova.– Ukraine – Olena Belichenko.– USA and Canada – Alicja Zobel.

Current affairs. Any other business.Closing of the Session.

Saturday, 19 May 2012

10:00–16:00. Trip to the Roman trading post in Pruszcz Gdanski.

PRogRam PoSiedzenia SeSSion agenda

drodzy Czytelnicy, miłośnicy Bursztynu,

to już siódme spotkanie Światowej Rady Bursztynu w Gdań- sku. Po raz czwarty sesji towarzyszy otwarte dla publiczności seminarium oraz kolorowa publikacja, zawierająca burszty-nowe aktualności z Kanady, Libanu, Litwy, Niemiec, Polski, Rosji, Słowenii i Ukrainy.

Od kilku lat miasto konsekwentnie realizuje projekt Gdańsk – Światową Stolicą Bursztynu. Promuje bursztyn bał-tycki i popularyzuje wiedzę na jego temat. Współorganizuje wraz z Międzynarodowymi Targami Gdańskimi Galę Mody i Bursztynu. Dziennikarze zagraniczni są zapraszani na wizy-ty studyjne, które przybliżają im atrakcje turystyczne miasta związane z tym surowcem. Od lat w Gdańsku inspirujemy, wspieramy i promujemy nowe kolekcje biżuterii i mody, pro-jektowane nie tylko przez trójmiejskich twórców. W ramach majowego Bursztynowego Tygodnia odbywają się wernisa-że wystaw biżuterii artystycznej. Organizujemy Forum Miast Szlaku Bursztynowego oraz posiedzenie i otwarte dla publicz- ności seminarium Światowej Rady Bursztynu.

Tradycją stało się obdarowywanie gości odwiedzających Gdańsk prezentami dyplomatycznymi z bursztynem. Miasto upowszechnia również wiedzę na temat bursztynu bałtyc- kiego wśród młodego pokolenia, organizując lekcje o tym surowcu i konkurs Szkoła na bursztynowym szlaku. Wspieratakże wydawnictwa popularyzujące „złoto Północy”. Cieszę się, że dzięki wspólnym wysiłkom działalność Światowej Rady Bursztynu oraz cały projekt Gdańsk – Światową Stolicą Bursztynu rozwijają się z roku na rok. Wszystkim miłośnikom bursztynu życzę wspaniałych wrażeń podczas IV Bursztyno-wego Tygodnia w Gdańsku.

Życzę pożytecznej i ciekawej lektury.

Paweł Adamowicz Prezydent Gdańska

dear Readers, amber Lovers,

this is already the seventh meeting of the World Amber Council in Gdansk and the fourth time that the session is accompanied by a public seminar and a full-colour publi-cation with amber news from Canada, Germany, Lebanon, Lithuania, Poland, Russia, Slovenia and Ukraine.

For several years, our city has been consistently implemen- ting the Gdansk – World Capital of Amber project to promoteBaltic amber and popularise knowledge about it. In partner- ship with the Gdansk International Fair Co. the city of Gdansk holds the Amber and Fashion Gala. We invite foreign jour- nalists for study tours, so they can get to know our amber- -related tourist attractions. For years here in Gdansk, we have been inspiring, supporting and promoting new jewellery and fashion collections designed by artists from the Tri-City – Gdansk, Gdynia and Sopot – and beyond. As part of our Amber Week each May, we run many jewellery art exhibition premiers.

We hold the Forum of Amber Route Cities and the meeting and public seminar of the World Amber Council. It has become a tradition that distinguished guests who visit Gdansk receive diplomatic gifts made of amber. Gdansk is also spreading awareness about Baltic amber among the younger genera-tion by organising lessons and the School on the Amber Route competition. We also support books and publications promoting the “Gold of the North”. I am pleased that thanks to our joint efforts, the work of the World Amber Council and the entire Gdansk – World Capital of Amber project continues growing each year. I wish all amber lovers many wonderful thrills during the 4th Amber Week in Gdansk.

Have an enjoyable and inspiring read.

Paweł Adamowicz Mayor of the City of Gdansk

WSTĘP inTRodUCTion

3

Szanowni Państwo,

Światowa Rada Bursztynu powołana w 2006 r. w Gdańsku z inicjatywy Pawła Adamowicza, Prezydenta Miasta Gdańska, spotyka się raz w roku. Zwykle posiedzenia mają charakter konferencji, podczas której poruszane są aktualne problemy branży bursztynowej w skali świata, krajów i regionów. Tym razem będą omawiane światowe i regionalne wydarzenia bursztynowe – głównie z ubiegłego roku – które dotyczą geologii (nowe złoża), konferencji i osiągnięć naukowych, sztuki (moda, wzornictwo) oraz zagadnień gospodarczych (targi, kondycja branży bursztynowej, promocja). Podczas obrad uprzywilejowaną pozycję zajmuje tradycyjnie proble- matyka dotycząca bursztynu bałtyckiego z rejonu Zatoki Gdańskiej oraz rozwoju bursztynnictwa w Gdańsku i regio-nie pomorskim.

Korzystając z okazji, że na zebranie Rady przybywają świa-towej sławy eksperci, po raz czwarty przygotowujemy dla mieszkańców Gdańska otwarte seminarium. Tegoroczne, zatytułowane Życie w lesie bursztynowym, dotyczy zagadnień związanych z rolą inkluzji w rekonstrukcji wymarłego świata roślin i zwierząt w dawnych okresach geologicznych, poczy-nając od dolnej kredy sprzed 130 mln lat. Referaty przedsta-wione przez członków Rady i zaproszonych specjalistów pokazują, że inkluzje w bursztynach, zwłaszcza w doskona-le zbadanym bursztynie bałtyckim, to bardzo cenny materiał naukowy pomocny w poznawaniu ewolucji roślin, zwierząt i całych biocenoz leśnych sięgających odległego czasu pano-wania dinozaurów.

Trwały ślad po majowych obradach Światowej Rady Bursz-tynu roku 2012 stanowią ilustrowane materiały zawierające streszczenia wystąpień członków Rady i zaproszonych gości. Pokazują, jak złożony jest świat „bursztynowy” i jak wiele cie-kawych wydarzeń naukowych, kulturalnych i gospodarczych ma związek z tym surowcem w Świecie, Europie i Gdańsku. Czytając doniesienia regionalne trzeba jednak pamiętać, że z reguły nie wyczerpują one tematu, a poruszają tylko subiek- tywnie wybrane zagadnienia. Wyrażamy głęboką nadzieję, że materiały z obecnego posiedzenia Rady będą dobrze słu-żyły bursztynnikom i promocji bursztynu.

Przewodniczący Światowej Rady Bursztynu, prof. dr hab. Ryszard SzadziewskiKoordynator ds. Bursztynu, Robert Pytlos

Dear Readers,

established in 2006 in Gdansk upon the initiative of Gdansk Mayor Paweł Adamowicz, the World Amber Council meets once a year. Its sessions usually take the form of a conferen-ce, which addresses the current issues of the amber business on the global, national and regional scale. This year, we will be discussing global and regional amber news, chiefly from last year, concerning geology (new deposits), scientific achievements (geology, palaeontology, conferences), art (fashion, design) and economics (trade fairs, the condition of the amber business, promotion). During the discussions, special emphasis is always placed on issues concerning Baltic amber, which comes from the Bay of Gdansk area, and the development of the amber industry in Gdansk and the Pomeranian region.

Using the opportunity of world-famous experts coming to the Amber Council meeting, we are holding our fourth open seminar for the people of Gdansk. This year’s seminar dedicated to Life in the Amber Forest and concerns issues related to the role of inclusions in the reconstruction of the extinct world of plants and animals in ancient geological periods starting from the Lower Cretaceous 130 million years ago. The papers delivered by the WAC members and the invited specialists show that inclusions in amber, especially in excellently researched Baltic amber, are very valuable scientific material which helps us understand the evolution of plants, animals and entire forest biotic communities dating back to the long-ago age of the dinosaurs.

An illustrated publication with abstracts of the papers deli-vered at the meeting is a lasting imprint left by the meeting of the World Amber Council in 2011. They illustrate how complex the world of amber is and how many interesting scien-tific, cultural and economic events revolve around amber in Gdansk, Europe and the World. However, when reading the articles with regional news one should remember that they usually do not exhaust the topic, but only cover subjec-tively selected issues. We deeply hope that the publication of the materials from the current WAC meeting will serve both the amber community and amber promotion well.

President of the World Amber Council,Prof. Ryszard Szadziewski PhDAmber Co-ordinator, Robert Pytlos

SPiS TReŚCi WSTĘP inTRodUCTion

Członkowie Światowej Rady Bursztynu/Members of the World Amber Council

Światowa Rada Bursztynu/World Amber Council

AktuAlnoŚCi BuRSztynoWe/AMBeR neWS

Targi/Fair– ewa Rachoń

Bursztyn w modzie i sztuce/Amber in Fashion and Art – mariusz gliwiński

6. Międzynarodowy Kongres na temat Kopalnych Owadów, Stawonogów i Bursztynu, Liban – kwiecień 2013/The 6th International Congress on Fossil Insects, Arthropods and Amber, Lebanon – April 2013 – dany azar

Nowe nagromadzenia bursztynu z Libanu i Syrii/New outcrops of amber from Lebanon and Syria– dany azar

Bursztynowe aktualności z Litwy/Amber news from Lithuania – Kazimieras mizgiris

Bursztynowe aktualności z Obwodu Kaliningradzkiego/Amber news from the Kaliningrad Oblast– zoya Kostyashowa

Aktualności z Polski/News from Poland– Barbara Kosmowska-Ceranowicz

Bursztynowe aktualności z Ukrainy/Amber news from Ukraine– olena Belichenko

SeMinARiuM/SeMinAR

Życie we wczesno-kredowym lesie bursztynowym Libanu: Księga Rekordów Guinnessa/Life in Lower Cretaceous amber forest of Lebanon: a Guinness Book of Records– dany azar

Życie w kredowym lesie bursztynowym Hiszpanii/Life in Cretaceous amber forest of Spain– antonio arillo

Życie w eoceńskich lasach/Life in the eocene forests – Jacek Szwedo

Migawki z lasu busztynowego/Snapshots of life from Baltic amber forests – Wolfgang Weitschat

TaBLe oF ConTenTS

4

5

6

14

16

18

24

27

31

36

40

51

56

71

4

Prof. Dany AzarUniwersytet Libański, Beirut (Liban)

Dr olena BelichenkoPaństwowe Centrum Gemmologiczne w Kijowie (Ukraina) ulf erichsonNiemieckie Muzeum Bursztynu w Ribnitz-Damgarten (Niemcy) Wiesław GierłowskiMiędzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynników, Bursztynnik Stulecia (Polska) Mariusz GliwińskiMiędzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynników (Polska) Prof. Barbara kosmowska-CeranowiczMuzeum Ziemi PAN w Warszawie, Bursztynnik Stulecia (Polska) zoya kostyashovaMuzeum Bursztynu w Kaliningradzie (Rosja) Dr Adam koperkiewiczMuzeum Historyczne Miasta Gdańska (Polska)

Dr Aleksandr krylovPracownia Konserwacji Bursztynowej Komnaty w Carskim Siole (Rosja) Prof. Wiesław krzemińskiMuzeum Przyrodnicze w Krakowie (Polska)

kazimieras MizgirisFundator galerii w Wilnie i Nidzie,Bursztynnik Roku (Litwa) ewa RachońMiedzynarodowe Targi Bursztynu Amberif w Gdańsku, Bursztynnik Roku (Polska)

Prof. Ryszard SzadziewskiUniwersytet Gdański (Polska) Dr Wolfgang WeitschatUniwerystet w Hamburgu (Niemcy)

Prof norbert VávraUniwersytet w Wiedniu (Austria)

Dr Alicja zobelUniwersytet w Trent (Kanada)

Prof. Dany AzarUniversity of Lebanon, Beirut (Lebanon) Dr olena BelichenkoState Gemmological Centre in Kiev (Ukraine) ulf erichsonGerman Amber Museum in Ribnitz-Damgarten (Germany) Wiesław GierłowskiInternational Amber Association, Amber Personality of the Century (Poland) Mariusz GliwińskiInternational Amber Association (Poland)

Prof. Barbara kosmowska-CeranowiczMuseum of the Earth at the Polish Academy of Sciences (PAN) in Warsaw, Amber Personality of the Century (Poland) zoya kostyashovaAmber Museum in Kaliningrad (Russia)

Dr Adam koperkiewiczGdansk History Museum (Poland) Dr Aleksandr krylovConservatory Workshop of the Amber Room in Tsarskoye Selo (Russia) Prof. Wiesław krzemińskiNatural History Museum in Cracow (Poland)

kazimieras MizgirisFounder of galleries in Vilnius and Nida, Amber Personality of the Year (Lithuania) ewa RachońInternational Amberif Fair in Gdansk, Amber Personality of the Year (Poland)

Prof. Ryszard SzadziewskiUniversity of Gdansk (Poland) Dr Wolfgang WeitschatUniversity of Hamburg (Germany)

Prof. norbert VávraUniversity of Vienna (Austria) Dr Alicja zobelTrent University (Canada)

5

“Referring to the ancient traditions of trade in raw amber, which has been sought after by the civilisa-tions of the countries of the south ever since prehis-toric times, and to the tradition of Gdansk amber craft which has been developing since the Neolithic Age through the early Middle Ages, to glisten in its full glow in the 16th and 17th centuries, the World Amber Council has been founded today by the uniting of the amber-related communities,” reads the Founding Act of the World Amber Council in Gdansk.

On 28 June 2006, in the halls of the Uphagen House in Gdańsk, the World Amber Council was established upon the initiative of the Mayor of Gdansk. The orga- nisation addresses issues related to the broadly understood trade in raw amber and amber jewelle-ry all over the world and serves to promote amber’s natural beauty and properties. The Council’s objec-tives include providing opinions on and developing projects concerning amber and the amber industry, providing opinions on the development strategy for the Gdansk – The World Capital of Amber project, as well as performing scientific, cultural, educational and economic activities concerning amber. The Council includes 16 specialists from Poland, Austria, Canada, Lithuania, Germany, Russia, Ukraine and Lebanon.

The Council’s executive committee Prof. Ryszard Szadziewski, head of the Department

of Invertebrate Zoology at the Faculty of Biology of the University of Gdansk, is the current Chairman of the World Amber Council. There are also three Deputy Chairpersons: Prof. Barbara Kosmowska-Ceranowicz of the Museum of the Earth at the Polish Academy of Sciences (PAN), Dr Alexander Krylov – the current cura-tor of the Amber Room and Dr Wolfgang Weitschat – geologist from the University of Hamburg.

„Nawiązując do odległych tradycji handlu bursztynowym surowcem, po który już od czasów prehistorycz-nych sięgały cywilizacje krajów południa, i do tradycji gdańskiego bursztynnictwa rozwijającego się od neo- litu poprzez wczesne średniowiecze, aby zalśnić blaskiem w XVI i XVII wieku – Światowa Rada Bursztynu została dziś powołana przez zjednoczenie środowisk związanych z bursztynem” – czytamy w akcie założy- cielskim Światowej Rady Bursztynu w Gdańsku.

28 czerwca 2006 roku w salach gdańskiego Domu Uphagena powołano pod przewodnictwem Prezy- denta Miasta Gdańska Światową Radę Bursztynu. Organizacja zajmuje się zagadnieniami związanymi z szeroko pojętym obrotem surowcem bursztynowym i wyrobami jubilerskimi z bursztynem na całym świe- cie oraz promuje jego naturalne piękno i właściwości. Do jej zadań należy, m.in. opiniowanie i przygotowy-wanie projektów dotyczących bursztynu i bursztyn-nictwa, a także opiniowanie strategii rozwoju projektu Gdańsk Światową Stolicą Bursztynu i działań nauko-wych, kulturalnych, edukacyjnych i gospodarczych dotyczących bursztynu. Rada składa się z 16 specja-listów z Polski, Austrii, Kanady, Litwy, Niemiec, Rosji, Ukrainy i Libanu.

Prezydium RadyObecnie przewodniczącym Światowej Rady Bursz-

tynu jest prof. Ryszard Szadziewski, kierownik Katedry Zoologii Bezkręgowców Wydziału Biologii, Uniwersy- tetu Gdańskiego. Wybrano także trójkę wiceprzewod-niczących: prof. Barbarę Kosmowską-Ceranowicz z Mu- zeum Ziemi Polskiej Akademii Nauk, obecnego kura- tora Bursztynowej Komnaty dr. Aleksandra Kryłowa i geologa z Uniwersytetu w Hamburgu, dr. Wolfgan-ga Weitschata.

CzŁonKoWie RadY memBeRS oF THe CoUnCiL ŚWiaToWa Rada BURSzTYnU WoRLd amBeR CoUnCiL

TaRgi

ewa Rachoń

Ubiegły rok minął pod znakiem niedoboru surowca bursztynowego i wysokich cen metali szlachetnych. Złoto sięgnęło niemal pułapu 2 tys. USD za uncję, aby ustabilizować się obecnie na poziomie 1,6 tys. USD za uncję; srebro kosztuje aktualnie 30 USD za uncję po spadku z rekordowego poziomu 45 USD za uncję. W obu przypadkach ceny w ciągu 10 lat wzrosły 10-krot- nie, co pokazuje skalę zmian i trudności, z jakimi bory- ka się jubilerstwo. Zawirowania nie omijały również surowca bursztynowego, który niemal w całości trafia w ostatnich latach na rynek chiński lub na Litwę, a w znacznie mniejszym stopniu do Polski. Ceny osią-gnęły taki pułap, że kontrahenci chińscy odmówili zakupów i po nowym roku sytuacja zaopatrzeniowa nieco się ustabilizowała. Skutkiem niedoborów, poja-wia się w obrocie znaczna ilość bursztynu prasowane-go i formowanego, a także modyfikowany termicznie kopal kolumbijski i mieszanki tych składników. Efekt jest taki, że podobnie jak w handlu kamieniami kolo rowymi trzeba coraz więcej wiedzieć pracując z bursz-tynem, a równocześnie wymagać od dostawców pre-cyzyjnej informacji o technikach i materiałach stoso-wanych w produkcji biżuterii. Gdańskie środowisko bursztynnicze dysponuje możliwością badania surow ca na wydziale chemicznym Politechniki Gdańskiej, gdzie rozpoznanie kopalu i jego domieszek nie nas- tręcza żadnych trudności.

Deficyt bursztynu i wysokie ceny srebra uruchomi- ły intensywne poszukiwania sposobu utrzymania się na rynku poprzez udoskonalenie technologii produk-cji, wzornictwo, ale również i ograniczenie zatrudnie-nia. Niestabilny rynek na całym świecie spowodował również zmiany w kierunkach eksportu. Bursztynem interesują się odbiorcy w Chinach, gdzie jest ceniony za swoje walory zdrowotne, a europejskie nowoczesne wzornictwo zaspokaja gusty dynamicznie rozwijające-

TRade exHiBiTionS

ewa Rachoń

Last year brought a shortage of raw amber and high prices for precious metals. The price of gold almost reached the 2,000 dollar mark per ounce, to now sta-bilise at about 1,600 dollars per ounce, silver now costs 30 dollars per ounce following a drop from a record price of 45 dollars per ounce. In both cases prices rose tenfold over the last 10 years, which is proves the sheer scale of the changes and difficulties facing the jewel-lery industry. The turbulence also hit the market for raw amber, which is almost exclusively sold to China and Lithuania, with much less being exported to Poland. The prices rose so high that Chinese purcha-sers refused to buy it and supply stabilised somewhat at the beginning of 2012. The shortage resulted in the marketing of a significant volume of pressed and shaped amber together with thermally modified Colombian copal and mixtures of these materials. As a result, just as in the coloured gemstone trade, those working with amber need to develop their knowledge and require suppliers to provide exact information about the tech-niques and materials used in their jewellery produc-tion. The Gdansk amber community has the possibility to test amber at the Gdansk University of Technology’s Chemistry Department, where identifying copal and copal mixtures is not a problem.

The shortage of amber and high prices of silver led to an intense search for ways to remain afloat in the market by improving manufacturing technologies, design, but also by cutting back on employment. The unstable world market also led to changes in export directions. Amber has aroused the interest of custom-ers in China, where it is valued for its healthful proper-ties, and where the dynamically developing society has taken a liking to contemporary European design. However, the majority of amber comes to the Chinese market in the form of balls or cylinders used to make

go się społeczeństwa. Najwięcej jednak surowca trafia na rynek chiński w postaci kulek lub beczek, z których robi się bransoletki traktowane jako zdrowotne. Rów-nież w krajach arabskich rośnie zainteresowanie bursz-tynem i najchętniej kupowany jest w formie minaretów czyli muzułmańskich różańców.

Tradycyjnie największym partnerem handlowym branży pozostają kraje Unii Europejskiej – Niemcy, Wielka Brytania, Francja, Włochy i Czechy, a ostatnio również kraje skandynawskie. Odczuwa się także po kilkuletniej przerwie ożywienie w kontaktach ze Stanami Zjednoczonymi, co jest długo oczekiwanym dobrym sygnałem na przyszłość.

healthful bracelets. Interest in amber is also growing in Arabian countries, where it is most often bought in the form of minarets, i.e. Muslim rosaries.

Traditionally, the countries of the European Union remain the amber industry’s biggest trading partner – Germany, the United Kingdom, France, Italy and the Czech Republic, and recently also the Nordic countries. After a several years’ gap, there is also a clear uptick in trade with the United States, which is a long-awaited good omen for the future.

76aKTUaLnoŚCi BURSzTYnoWe amBeR neWS aKTUaLnoŚCi BURSzTYnoWe amBeR neWS

Amberif 2012Amberif 2012

1

Przegląd targów na świecie i w Polsce, istotnych dla firm bursztynniczych

amberif, gdańsk, 21–24.03.2012450 wystawców z 15 krajów prezentowało w tym

roku swoje wyroby na targach AMBERIF; odwiedziło je 6336 handlowców, właścicieli galerii, sklepów jubilerskich i hurtowni. Najliczniej reprezentowaną grupą byli kontrahenci z Chin i krajów europejskich, głów- nie Niemiec, wielu było również Rosjan i większa niż dotychczas liczba kupców z krajów arabskich. Targom towarzyszył cykl seminariów – sesja historyków sztuki dedykowana złotnictwu, seminarium gemmologiczne oraz wykłady o trendach oparte na opracowaniach włoskich trendsetterów.

Gala Amber Look w Filharmonii Bałtyckiej była sceną prezentacji najnowszych kolekcji projektantów biżute-rii i mody, burzących ustalone porządki, inspirowanych kulturą antyczną, ale i aktualnymi wydarzeniami – jak zbliżające się mistrzostwa piłkarskie.

www.amberif.pl

ambermart, gdańsk, 8–10.09.2011Niemal 3 tys. osób z 28 krajów odwiedziło w tym

roku targi AMBERMART. Swoje wyroby oferowały 133 firmy z Polski i z zagranicy. To było udane wydarzenie, jak mówią wystawcy, choć obawiali się ostrożności kupców z racji wysokich i nieprzewidywalnych cen bursztynu, srebra oraz złota.

Muzeum Bursztynu oraz restauracja Malinowy Ogród zaprosiły na Bursztynowe kulinaria na turystycznym szlaku, a po ostatnim dniu targowym miało miejscespotkanie ze sztuką, już po raz drugi organizowane przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynni-ków święto bursztynowej ulicy – Mariacka pod Gwiaz-dami.

www.ambermart.pl

amber Trip, Wilno, Litwa, 14–17.03.2012Uczestniczyło w nich 64 wystawców z 9 krajów,

w tym 40 firm litewskich i 12 polskich. Połowa oferowa- nych wyrobów to bursztyn, pozostała część to wyroby złotnicze. Na targach zaprezentowano biżuterię artys- tyczną z całego świata. Wzięło w nich udział 80 firm z Litwy, Polski, Łotwy, Estonii, Turcji, Niemiec, Rosji, Czech, Włoch, Ukrainy, Indii i Grecji. Ponad 8 tysięcy gości z prawie 20 krajów zgromadziło się, by zapre-zentować swoje kreacje, wymienić pomysły i by nawią- zać wartościowe kontakty biznesowe, jak też po

A review of amber-relevant trade exhibitions throughout the world and in Poland

amberif, gdansk, 21–24.03.2012 450 exhibitors from 15 countries presented their

products at this year’s AMBERIF. They were visited by 6336 owners of galleries, jewellery shops and whole-saling businesses. The largest group of visitors were customers from China and European countries, mainly Germany, there were also many Russians and more buyers from the Arab countries than before. The Fair was accompanied by a series of seminars – a jewel-lery-dedicated art historians’ session, a gemmology seminarand lectures on trends based on research by Italian trendsetters.

The Amber Look Gala at the Baltic Philharmonic Hall showcased the latest collections by jewellery and fashion designers which shatter the status quo, collec-tions inspired by both ancient culture and current events including the forthcoming European Football Championship.

www.amberif.pl

ambermart, gdansk, 8–10.09. 2011Almost 3,000 visitors from 28 countries came to

AMBERMART 2011, with more than 133 Polish and international companies presenting their products. The exhibitors say it was a successful exhibition, although they were apprehensive of buyers’ caution due to the high and unpredictable prices of amber, silver and gold.

The Gdansk Amber Museum and the Malinowy Ogród [Raspberry Garden] restaurant organised an event called The Amber Cuisine of the Amber Route, while the final day of the Fair was concluded with Mariacka Street Under the Stars, an open-air meeting with art organised for the second time by the Inter-national Amber Association – a true celebration of Gdansk Amber Street.

www.ambermart.pl

amber Trip, Vilnius, Lithuania, 14–17.03. 2012Amber Trip had 64 exhibitors from 9 countries,

including 40 companies from Lithuania and 12 from Poland. Half of the products on offer were amber, the rest being non-amber jewellery. The exhibition presented jewellery art articles from across the world. 80 companies from Lithuania, Poland, Latvia, Estonia, Turkey, Germany, Russia, Czech Republic, Italy, Ukraine, India and Greece participated in the exhibition. More than 8 thousand vsitors came from nearly 20 coun-tries gathered to present their creations, exchange the ideas, and to make valuable business connections as well as to just enjoy being around other people with the same passion.

During the exhibition was held an international competition Azur. Main material was: metal + amber. The competition was attended by artists from Lithua-nia, Poland, Russia, Austria, the Netherlands, Italy, Belgium and Finland.

www.ambertrip.com

Jubinale, Cracow, 10–12.06.2011The Cracow fairgrounds hosted 155 exhibitors (from

Poland, Lithuania, Italy, Germany, the Czech Republic, Slovakia, Austria, Greece and Cyprus) and had a footfall of as many as 2157 visitors. There was gold and silver jewellery, jewellery with diamonds, pearls and gem-stones, jewellery with amber and minerals, designer and fashion jewellery, watches and packaging, hard-ware and software, equipment and security systems for jewellery shops. There were also information stands run by trade associations, other trade exhibitions and

Ambermart 2011. Mariacka pod GwiazdamiAmbermart 2011. Mariacka St. Under the Stars

Złoto Srebro Czas 2011Gold Silver Time 2011

2

3


prostu spędzić miło czas z innymi osobami o tej samej pasji.

Podczas targów odbył się międzynarodowy konkurs Azur. Głównymi materiałami były metal + bursztyn. Do rywalizacji stanęli artyści z Litwy, Polski, Rosji, Austrii, Holandii, Włoch, Belgii i Finlandii.

www.ambertrip.com

Jubinale, Kraków, 10–12.06.2012Na terenach Targów Krakowskich prezentowało się

155 wystawców (z Polski, Litwy, Włoch, Niemiec, Czech, Słowacji, Austrii, Grecji i Cypru), natomiast odwiedziło je aż 2157 osób. Można było podziwiać biżuterię złotą i srebrną, biżuterię z diamentami, perłami i kamieniami szlachetnymi, biżuterię z bursztynem i minerałami, oryginalną biżuterię designerską i biżuterię modową, zegarki oraz opakowania, a także ofertę techniczną i informatyczną, systemy wyposażenia oraz zabezpie-czeń salonów jubilerskich. Swoje stoiska miały również branżowe stowarzyszenia, inne branżowe imprezy tar-gowe i wydawnictwa. Targom towarzyszyły również wystawy, w ramach których biżuteria prezentowana była jako obiekt sztuki, rzemiosła zegarmistrzowskie-go oraz rzeźby i fotografii.

Specjalnie dla wystawców oraz ich gości na Kazi- mierzu, w Hotelu Rubinstein, odbyła się Parada Kra-kowskich Projektantów 3K x 3M. Targi okazały się atrakcyjne nie tylko dla południa Polski, ale również dla kupców z krajów ościennych i południa Europy.

www.jubinale.com

złoto Srebro Czas, Warszawa, 30.09–02.10.2011Targi biżuterii i zegarków prezentowały 310 firm

z 9 krajów, odbywały się konkursy oraz liczne wystawy współczesnej i dawnej sztuki złotniczej. Ważnym wy-darzeniem targów jest wręczanie Bursztynowej Róży – wyróżnienia przyznawanego za działalność na rzecz potrzebujących. Wystawcy i goście mieli możliwość konsultacji w zakresie doboru biżuterii stroju podczas spotkania ze stylistką Anną Męczyńską. Natomiast po raz pierwszy na targach zaaranżowała swoje studio fotograficzne Lidia Popiel – można w nim było wyko- nać zdjęcia portretowe.

www.zlotosrebroczas.com

Hong Kong Jewellery & gem Fair, 23–26.06 2011Czerwcowa edycja targów jubilerskich w Hong Kon-

gu gościła 1600 wystawców z 37 krajów. Liczba uczest-ników zwiększyła się o 25%, gdyż Chiny stały się, jak to określił Ryszard Kulczyński, jedynym krajem, gdzie pracuje się równie intensywnie jak dawniej w Europie. Odnotowano również wzrost liczby odwiedzających – ponad 22 tysiące handlowców ze 104 krajów.

W targach uczestniczyły trzy firmy z Polski, bursztyn był również w ofercie kilku firm litewskich i rosyjskich. Firmy tajwańskie i chińskie sprzedawały surowiec prze- de wszystkim w postaci kulek – i jeśli to miałaby być przyszłość bursztynu, to nie ma czym się cieszyć.

www.jewellerynetasia.com

publishing houses. The Fair was also accompanied by exhibitions where jewellery was showcased as objets d’ art, together with watch-making, sculpture and photography exhibitions.

As a special treat for the exhibitors and their guests, the organisers held the 3K x 3M Cracow Designers Pa-rade thanks to the hospitality of the Rubinstein Hotel in the Cracow district of Kazimierz. Jubinale proved attractive not only to the south of Poland, but also to traders from Poland’s neighbouring countries and the south of Europe.

www.jubinale.com

gold Silver Time, Warsaw, 30.09–02.10.2011Warsaw’s Jewellery and Watch Fair featured 310

companies from nine countries, competitions and exhibitions of contemporary and antique jewellery art. One of GST’s most important events is the Amber Rose award ceremony. The Amber Rose is a distinc- tion given for work for the needy.

The exhibitors and visitors had the opportunity to consult stylist Anna Męczyńska about selecting the right jewellery and clothing. A first at GST was Lidia Popiel’s photography studio, where visitors were able to have their portrait pictures taken.

www.zlotosrebroczas.com

Hong Kong Jewellery & gem Fair 23–26.06 2011The June jewellery show in Hong Kong hosted 1600

exhibitors from 37 countries, which means a growth of 25%, because, as Ryszard Kulczyński noted, China has become the only country where people work as heard as they used to in Europe. There was also a growth in footfall with over 22,000 traders from 104 countries.


Hong Kong 2011– oferta bursztynowaHong Kong 2011 – amber products

Taksówkarz w Hong Kongu z bursztynową bransoletkąA Hong Kong taxi driver wearing an amber bracelet

Hong Kong Convention & Exhibition CentreHong Kong Convention & Exhibition Centre

4 5

6

Copenhagen Jewelry Fair, 2011Copenhagen Jewelry Fair, 2011

Tucson Gem & Jewelry Show, Amber Beads Special, 2012Tucson Gem & Jewelry Show, Amber Beads Special, 2012

Tucson Gem & Jewelry Show, Amber Stone Statue Display, 2012Tucson Gem & Jewelry Show, Amber Stone Statue Display, 2012

7 8 9

Copenhagen Jewelry Fair, Kopenhaga, 25–28.08.2011

Organizowane w Bella Center po raz 10-ty, są naj-większym tego typu wydarzeniem na Półwyspie Skan-dynawskim. Uczestniczyło w nich 200 firm, w tym 2 z Polski. Ambasada RP zaprosiła do udziału Między-narodowe Stowarzyszenie Bursztynników, które przy-gotowało wystawę biżuterii oraz Trend Book 2011, któreto wydawnictwo spotkało się z dużym zainteresowa-niem licznie uczestniczących w targach projektantów.

www.cphjf.dk

J.o.g.S gem & Jewellery Show, Tucson, arizona, USa, 27.01–7.02 2012

Targi trwające niemal 2 tygodnie są częścią festiwalu mineralogicznego w Tucson. Prezentowały pośród 200 wystawców 25 firm z bursztynem, w tym 18 z Polski, 3 litewskie i 4 amerykańskie. Część uczestników dobrze ocenia ich skuteczność, zaznaczając równocześnie, że praca na rynku amerykańskim wymaga przygoto- wania dopasowanej do jego specyfiki oferty oraz stałe- go przedstawicielstwa w USA – i dopiero to pozwala w pełny sposób korzystać z szans , jakie istnieją w tym kraju.

www.jogsshow.com

Three Polish companies exhibited at the Hong Kong Jewellery & Gem Fair, with amber also offered by a number of Lithuanian and Russian companies. Taiwanese and Chinese companies offered amber chiefly in the form of balls – and if this represents the future of am-ber, then there is hardly anything worth anticipating.

www.jewellerynetasia.com

Copenhagen Jewelry Fair, Copenhagen, 25–28.08.2011

Held for the 10th time, the trade show took place at the Bella Center and is the largest of its kind in the Nordic countries. Some 200 companies took part in the Fair, including two from Poland. The Polish em-bassy invited the International Amber Association to take part in the Fair with a jewellery exhibition and Trend Book 2011, which enjoyed keen interest among the many designers who took part in the Fair.

www.cphjf.dk

J.o.g.S gem & Jewellery Show, Tucson, arizona, USa, 27.01–7.02 2012

The Show, which goes on for almost two weeks, is part of the mineral showcase in Tucson. Among its 200 exhibitors, the Show had 25 companies with amber, including 18 from Poland, 3 from Lithuania and 4 from the USA. Some of the participating companies feel the

Show to be effective, emphasising at the same time that in order to work in the American market, one has to develop an offer which caters to its specificity and have a permanent USA-based agent. Only then can one fully take advantage of the opportunities that the USA has to offer.

www.jogsshow.com

For the first time since the fall of Communism there is an opportunity in Poland to receive effective sup-port for export efforts with European Union funding in a three-year programme being developed by the Ministry of the Economy in collaboration with 15 selected industries, including the amber and jewellery industry, which qualified at the motion of the Inter-national Amber Association. As a result, the Amber – Poland’s Treasure consortium was established by the MCT International Fair Centre, the S & A S.A. com-pany, KIGB National Chamber of Amber Commerce and the MTG S.A. Gdansk International Fair Co.

The fairs eligible for support include JOGS in Tucson and the JCK Show in Las Vegas, Inhorgenta in Munich, Vicenza Spring, Hong Kong in September and Poland’s Amberif, Gold Silver Time and Ambermart. National presentations at leading events abroad, supported by promotional efforts, should give a new impulse and raise the profile of amber and Polish companies in a way that has never been achieved before. The efforts made by the companies which will decide to partici-pate in the three-year programme should help to popularise amber among a much broader range of tra-ders, leading to new business contacts and opportu-nities for the entire international amber community.


Po raz pierwszy od czasów przemian w naszym pań-stwie rysuje się szansa na skuteczne wsparcie działań proeksportowych ze środków Unii Europejskiej w trzy-letnim programie, konstruowanym przez Ministerstwo Gospodarki we współpracy z 15 wytypowanymi bran-żami, do których zakwalifikowano na wniosek Między-narodowego Stowarzyszenia Bursztynników również branżę jubilersko-bursztynniczą. Powstało konsorcjum Bursztyn Skarb Polski, utworzone przez Międzynaro-dowe Centrum Targowe, firmę S&A S.A., Krajową Izbę Gospodarczą Bursztynu oraz Międzynarodowe Targi Gdańskie S.A.

Do programu promocji zakwalifikowano targi JOGS w Tucson i JCK Show w Las Vegas, Inhorgenta w Mona-chium, Vicenza Spring, Hong Kong – edycja wrześnio-wa, oraz krajowe targi proeksportowe Amberif, Złoto Srebro Czas oraz Ambermart. Wystąpienia narodowe na zagranicznych, liczących się imprezach, wsparte działaniami promocyjnymi powinny dać nowe impulsy i nieosiągalną dotychczas widoczność bursztynu i pol-skich firm. Działanie te przeprowadzone za pomocą firm, które zdecydują się uczestniczyć w trzyletnim programie powinny przyczynić się do popularyzowa-nia bursztynu w świadomości znacznie szerszego gro-na handlowców, a w efekcie przełożyć się na nowe kontakty i możliwości dla całej międzynarodowej spo-łeczności bursztynniczej.


BURSzTYn W modzie i SzTUCe

mariusz gliwiński

Niezmiernie cieszy fakt wzmożonej popularyzacji bursztynu na różnych płaszczyznach działania, zarów-no merytorycznych jak i komercyjnych – od jarmarków po konkursy i publikacje dotyczące designu. Mimo tego promocja na rzecz dobrego wzornictwa jest nadal niewystarczająca. Bursztyn ciągle postrzega się głównie jako niedrogą pamiątkę znad morza. Jednak produkcja tanich wyrobów z naturalnego bursztynu ostatnio znacznie się zmniejszyła – przyczyną tego jest m.in. duży wzrost cen surowca. Drogi bursztyn daje nadzieję na utrzymanie widocznej już tendencji do poprawy jakości wzornictwa. Jest to szansa na lepszy wizerunek ogólny biżuterii z bursztynem, a co za tym idzie, włączenie jej do produktów ekskluzywnych.

Działania wspomagające kształtowanie marki są nadal niezbędne. W ostatnim roku, pomimo pogłębia-jącego się światowego kryzysu, podjęto szereg cieka-wych inicjatyw promocyjnych. Ambasador Bursztynu Monika Richardson powiedziała w jednym z wywia-dów: ja bym chciala zrobić z bursztynem to, co MarekKondrat w Polsce zrobił z winami. W maju zostaniewydana książka jej autorstwa będąca relacją z podró-ży Ambasador bursztynowym szlakiem.

Jednym z filarów promocji polskiego designu jest prezentowana w świecie wystawa, pt. Designed in Po-land, organizowana przez PAIiIZ. Ta rządowa agencja promocyjna kieruje się chęcią przedstawienia zagra-nicznej publiczności kolekcji złożonych z prac najwy-żej cenionych projektantów. Wystawom często towa-rzyszą prezentacje w formie pokazu mody z udziałem kolekcji bursztynowych (Budapeszt, Barcelona).

Tradycją stały się już cykliczne konkursy artystycz-ne o zasięgu międzynarodowym Amberif Design Award,Legnicki Festiwal Srebra, Kaliningradzki Alatyr, Trien-nale Bursztynowe we Fromborku. Ukazała się także kolejna publikacja dr. Sławomira Fijałkowskiego,

amBeR in FaSHion and aRT

mariusz gliwiński

We are pleased to note amber’s rising popularity at many different levels – from fairs to projects including competitions and design publications. However, the promotion of good design still remains insufficient. Amber is still perceived as an inexpensive seaside sou- venir. That said, the manufacture of cheap natural am-ber products has clearly decreased recently. The rea-sons for this include the big rise in raw amber prices. The high price of raw amber gives rise to hopes that we can maintain the clearly visible trend of improving design. This is an opportunity to raise the overall pro-file of amber jewellery in order to make it a high-end luxury product.

There is still a necessity for brand building efforts. Last year, in spite of the deepening global economic recession, a number of interesting promotional initia-tives were launched.

Amber Ambassador, television personality Monika Richardson, mentioned in an interview that she would like to do with amber what actor Marek Kondrat did in Poland with wine. In May, a book by Ms. Richardson will be published with an account of the Ambassador’s travels along the Amber Route.

One of the pillars of Polish design promotion is the world-touring Designed in Poland exhibition, organi-sed by the Polish Information and Foreign Investment Agency (PAIiIZ). The goal of this government promo-tion agency is to showcase collections from the most celebrated Polish designers to the public abroad. The exhibitions are often accompanied by fashion shows with amber jewellery collections (Budapest, Barcelona).

Regular international art competitions, including the Amberif Design Award, Legnica Silver Festival, Alatyr in Kaliningrad and the Amber Triennial in From-bork, have become a tradition by now.

pt. Trend Book 2012+, która jest podsumowaniem prac nad designem w środowiskach głównie akademickich.

Bardzo dobrym narzędziem w prezentacji rozwoju wzornictwa były również wystawy w muzeach, m.in. w Malborku i Fromborku oraz Muzeum Bursztynu w Gdańsku.

Ważnymi wydarzeniami promującymi okazały się: gala targów Amberif, projekt Mariacka pod Gwiazdami, wieczór prezentacji podczas targów Amber Trip oraz targi Jubinale, które zapewniają największe możliwości przedstawienia kolekcji bursztynowych w kontekście mody na wybiegu.

Istotne jest, że na kluczowych imprezach modowych w Polsce pojawiają się kolekcje z bursztynem. Patrona-ty medialne tych wydarzeń to duża szansa na zaistnie-nie tego surowca w magazynach, pismach i programach telewizyjnych, np. Fashion Week Poland w Łodzi (patronat magazynu „ELLE”), Sopot Fashion Days (patronat Polsat), Warsaw Fashion Street (patronat medialny TVP 2), Moda i Sztuka we Wrocławiu (patronat magazynu „Art & Business”). Warto nadmienić, że przy okazji tych im-prez pojawiają się ważne osobistości ze świata show biznesu będące dla masowej publiczności niemal wy-roczniami stylu bycia. Uważam, że eventy o tak dużych możliwościach kreacji gustów publiczności powinny być bardziej doceniane jako narzędzie promocji bursz-tynu w świecie mody.

Trend Book 2012+, the latest in a series of publica-tions edited by Dr. Sławomir Fijalkowski, is a summa-ry of the efforts to develop design in mainly academic circles.

The exhibitions held in museums such as the ones in Malbork and Frombork and at the Amber Museum in Gdansk, have proven to be a very good vehicle to showcase the development of design.

The Amber and Fashion Gala at the Amberif Fair, the Mariacka St. Under the Stars project, the evening of presentations at the Amber Trip Fair and the Jubi-nale Exhibition provide the biggest opportunities to showcase amber jewellery collections on the catwalk in a fashion context.

It is important that amber jewellery collections have begun to appear at leading fashion shows in Poland. The media auspices associated with these events provide a big opportunity for amber to make a name for itself in magazines, newspapers and televi-sion programmes. They include: Fashion Week Poland in Łódź (media auspices: “ELLE Magazine”), Sopot Fashion Days (media auspices: Polsat TV), Warsaw Fashion Street (media auspices: TVP 2), Fashion and Art in Wrocław (media auspices: “Art & Business Magazine”). Importantly, such events attract celebrities from the world of show business who the general public sees as veritable lifestyle authorities. I feel that events with such great trend-setting potential should be better appreciated as a tool for promoting amber in the world of fashion.

Sopot Fashion Days 2011– ubrania: Caren Shen, biżuteria: Mariusz GliwińskiSopot Fashion Days 2011– clothes: Caren Shen, jewellery: Mariusz Gliwiński

1

6. miĘdzYnaRodoWY KongReS na TemaT KoPaLnYCH oWadóW, STaWonogóW i BURSzTYnULiBan – KWieCień 2013

dany azar

Uniwersytet Libański, II Wydział Nauk ŚcisłychKatedra Nauk PrzyrodniczychPO box 26110217, Fanar – Matn (Liban)e-mail: [email protected]

Podczas 5. Międzynarodowego Kongresu na temat Kopalnych Owadów, Stawonogów i Bursztynu zorga- nizowanego w Pekinie w dniach 20–25 sierpnia 2010, w krótkim głosowaniu na organizatora 6. Międzynaro-dowego Kongresu na temat Kopalnych Owadów, Stawo- nogów i Bursztynu w kwietniu 2013 r. wybrano Liban.

Wybór ten został uzasadniony w sposób następujący:– Liban posiada liczne nagromadzenia (ponad 375)

bursztynu z jury i dolnej kredy, wśród których znaj-duje się 21 nagromadzeń z najstarszymi na świecie inkluzjami biologicznymi w bursztynie;

– inkluzje w bursztynie libańskim reprezentują okres kluczowy dla badań nad ewolucją, ponieważ w czasie powstawania bursztynu libańskiego (tzn. w dolnej kredzie) nastąpiło rozprzestrzenienie się roślin okrytonasiennych (kwitnących). Wydarzenie to dra- matycznie zmieniło środowisko z dawnego na współ- czesne, co pociągnęło za sobą współewolucję pomiędzy roślinami kwitnącymi i owadami;

– nagromadzenia bursztynu w Libanie nie są jeszcze chronione przed potencjalnym wandalizmem. Ich zniszczenie lub naruszenie byłoby wielką stratą dla dziedzictwa ludzkości i dla wiedzy naukowej, której mogą być źródłem. Kongres taki byłby sposobem na zachęcenie władz libańskich do wprowadzenia przepisów chroniących te nagromadzenia i uczula-nia ich na konieczność takiej ochrony;

– kongres taki jest nie tylko platformą doskonalenia

THe 6TH inTeRnaTionaL CongReSS on FoSSiL inSeCTS, aRTHRoPodS and amBeR, LeBanon – aPRiL 2013

dany azar

Lebanese University, Faculty of Sciences II, Department of Natural Sciences, Fanar, Fanar – Matn, P.O. Box 26110217, Lebanon.e-mail: [email protected]

During the 5th International Conference on Fossil Insects, Arthropods and Amber that was hold in Beijing (China) from 20–25 August 2010, Lebanon was chosen after a vote to host the 6th International Congress on Fossil Insects, Arthropods and Amber, in April 2013.

The choice was based on the following justifications:– Lebanon is endowed with numerous outcrops

(more than 375) of Jurassic and Lower Cretaceous amber deposits, among which 21 with the world oldest biological inclusions in amber,

– the inclusions in Lebanese amber correspond toa very crucial period for the study of the evolution, as during the Lebanese amber formation (i.e. the Lower Cretaceous) occurred the advent then radia-tion of the Angiosperms (flowering plants). This event changed drastically the environment from the old to the modern one with all the resulting co-evolu-tion between flowering plants and insects;

– amber outcrops in Lebanon are not yet officially protected against possible vandalism. Their destruc-tion or defacement would indeed be a great loss to the human heritage, and to the scientific knowledge they can yield. Such congress would be a promoter for rendering Lebanese responsibles sensible for creating protecting laws;

– apart from being a platform for excellency through the disposition and exchange of very important scientific information, the 6th International Congress on Fossil Insects, Arthropods and Amber could well

serve as the beacon to herald the establishment of the Lebanese National Museum of Natural His- tory, which would hold and curate the amber of Leb-anon as well as the other natural artifacts discovered and present in Lebanon.

It is a great pleasure form me to announce that the Lebanese University is organizing the 6th Internatio-nal Congress on Fossil Insects, Arthropods and Amber in April 2013. This congress will take place in the antic biblical and the oldest continuously living city in the world: Byblos. Nothing is more relaxing and enjoyable than spending the day in this beautiful city classified by the UNESCO as a World Heritage site and is a mas-terpiece of history, tradition and nature at its best. Byblos offers a full day of activities, such as discovering the ruins from past centuries, enjoying the intricate architecture, taking a ride on a fisherman’s boat, swim-ming, shopping in the souks for handmade items, souvenirs, paintings or eating a delicious lunch in the midst of the historical city or overlooking the sea on the ancient mythological port from which the alpha-bet went to the world.

Proceedings Papers submitted for the congress will be published

by Brill in two different journals (“Insect Systematics and Evolution”; “Terrestrial Arthropod Reviews”) and a book that will contain papers that deals with geolo-gy, chemistry and taphonomy of amber and fossil insects outcrops.

Complete information, exact dates and registration form will be released very soon in the first circular.

poprzez dysponowanie i wymianę kluczowych danych naukowych; 6. Międzynarodowy Kongres na temat Kopalnych Owadów, Stawonogów i Bursztynu może także służyć jako zapowiedź utworzenia Narodowe go Muzeum Przyrodniczego Libanu, które miałoby w swojej kolekcji i pod swoją kuratelą bursztyn libań- ski oraz inne okazy przyrodnicze odkryte i obecne w Libanie.

Z wielką przyjemnością informuję, że Uniwersytet Libański organizuje 6. Międzynarodowy Kongres na temat Kopalnych Owadów, Stawonogów i Bursztynu w kwietniu 2013 r. Kongres ten odbędzie się w Byblos: mieście starożytnym, biblijnym i najstarszym z miast na świecie istniejących bez przerwy. Nie ma nic bardziej relaksującego i przyjemnego niż spędzenie dnia w tym przepięknym mieście znajdującym się na Liście Świa-towego Dziedzictwa UNESCO, które jest również mis- trzowskim dziełem historii, tradycji i natury w najlep-szym wydaniu. W Byblos zorganizowany będzie dzień pełen aktywności, np. odkrywania ruin z minionych stuleci, oglądania wyrafinowanej architektury, przejaż-dżki łodzią rybacką, pływania, kupowania na targach ręcznie wykonanych wyrobów, pamiątek i obrazów, spożywania pysznych obiadów wśród zabytków miasta lub spacerów nad brzegiem morza, z widokiem na sta- rożytny i mityczny port, z którego alfabet rozprzestrze-nił się na cały świat.

materiały z konferencjiReferaty nadesłane na kongres opublikowane będą

przez wydawnictwo Brill w dwóch różnych periodykach („Systematyka i ewolucja owadów”, „Przegląd stawono- gów lądowych”) oraz w publikacji, która zawierać będzie referaty na temat geologii, chemizmu i tafnomii nagro- madzeń bursztynu zawierających owady kopalne.

Szczegółowe informacje, dokładne daty i formu-


1918RegionaLne aKTUaLnoŚCi BURSzTYnoWe RegionaL amBeR neWS RegionaLne aKTUaLnoŚCi BURSzTYnoWe RegionaL amBeR neWS

noWe nagRomadzenia BURSzTYnU z LiBanU i SYRii

dany azar1, Wafaa el-Halabi2, Youssef nohra1,3, Sibelle maksoud1, antoine el-Samrani1,3, Raymond gèze1

1 Uniwersytet Libański, II Wydział Nauk Ścisłych, Katedra Nauk Przyrodniczych PO box 26110217, Fanar – Matn (Liban) e-mail: [email protected] Adel Halabi Building, Baeth Street, Jaramana, Damascus country side, Syria3 Uniwersytet Libański, Doktoranckie Studium Nauk Ścisłych i Technologii, Campus Rafic Hariri – Hadath, PO box 5, Liban.

StreszczenieLewant (Bliski Wschód) znany jest w paleontologii

z licznych nagromadzeń bursztynu z okresu wczesnej kredy, które występują głównie w różnych częściach Libanu (ponad 375 nagromadzeń), w Wadi Zerqa w Jor- danii i Keryat Shmouna w północnym Izraelu. Dotych-czas tylko inkluzje biologiczne znaleziono jedynie w bursztynie z Libanu i Jordanii. W niniejszym opraco-waniu opisujemy odkrycie pięciu nagromadzeń bursz-tynu w Libanie, z których dwa zawierały inkluzje owa dów, a także pierwsze skamieniałości owadów odkry-te w nowym nagromadzeniu bursztynu w Syrii.

Słowa kluczowe Wczesna kreda, Liban, Syria, nowe nagromadzenia

bursztynu.

WstępNie ma wątpliwości, że słynny amerykański thriller

science-fiction w reżyserii Stevena Spielberga Park Jurajski z roku 1993, oparty na powieści pod tym sa-mym tytułem autorstwa Michaela Crichtona, odegrał znaczącą rolę w popularyzacji bursztynu. Przed jego powstaniem zainteresowanie bursztynem ograniczało się głównie do rejonu Morza Bałtyckiego i Karaibów,

neW oUTCRoPS oF amBeR FRom LeBanon and SYRia

dany azar1, Wafaa el-Halabi2, Youssef nohra1,3, Sibelle maksoud1, antoine el-Samrani1,3, Raymond gèze1

1 Lebanese University, Faculty of Sciences II, Department of Natural Sciences, Fanar, P.O. Box 26110217, Fanar – Matn, Lebanon.2 Adel Halabi Building, Baeth Street, Jaramana, Damascus country side, Syria3 Lebanese University, Doctoral School of Sciences and Technologies, Campus Rafic Hariri – Hadath, P.O. Box 5, Lebanon.

abstractLevant (Near East) is renowned in Palaeontology

for its numerous Lower Cretaceous amber outcrops, which occur mainly in different area in Lebanon (more than 375 outcrops), Wadi Zerqa in Jordan, and Keryat Shmouna in northern Israel. To date only the Lebane-se and Jordanian amber yield to biological inclusions. We report herein the discovery of five outcrops of amber in Lebanon, two of them with insects inclu-sions, and the first fossil insects from a new outcrop of amber from Syria.

KeywordsLower Cretaceous, Lebanon, Syria, new amber

outcrops.

introductionThere is no doubt that Jurassic Park in 1993, the famous

American science fiction adventure thriller film direc-ted by Steven Spielberg and based on the novel of the same name by Michael Crichton, played a noticeable role in making amber more popular. Before this date interest in amber was mainly restricted to Baltic and Caribbean countries, though amber occurrence was recognized from several localities worldwide.

To date the oldest amber is from Mid Carboniferous, but the oldest with intensive biological inclusions is the

Lebanese one. More than 375 outcrops have been recently discovered in Lebanon after intensive geological field researches made in the last decade. We report herein the discovery of additional four new outcrops in Lebanon, two of them with insects’ inclusions, which makes the number of fossileferous outcrops in Leba-non 21; we report as well the first fossil insects from a new outcrop of amber from Syria.

new lebanese amber outcrops

outcrop of Jezzine fall Situated in the village Wadi Jezzine (Fig. 1), Caza

(district) Jezzine, Mouhafazat Loubnan El-Janoubi (Governorate South Lebanon); discovered in October 2011 during geological expedition with the participa-tion of Dany Azar, Raymond Gèze, and Sibelle Mak-soud, from the Lebanese University; and Danielle Crouez, Pierre-Alain Proz, from the Natural History Museum of Geneva Switzerland. This outcrop is the most visited natural attraction in the area of Jezzine. After cleaning the sediments in the basin formed down the famous Jezzine fall, beneath the Falaise de Blanche or Jezzine cliff, beautiful black layers of clay and shale associated with lignite and plant debris were exposed. Those layers of Lower Aptian age, contain nice pieces of transparent orange amber pebbles. Figure 2 represents the FTIR spectrum of amber from this site. To date about 25 insects were found in this amber. This outcrop was visited only once for half an hour, of course more excursions and more investiga-tions are needed to study this very promising outcrop.

outcrops of Sadd BrissaIn this area two outcrops were found, the first situ-

ated in the upper side of the dam of Brissa, and the second one in the vicinity of Nabaa Es-Sukkar (Sugar Spring), between the sping of Nabaa Es-Sukkar and the dam of Brissa (Fig. 3), both in Caza (district) Sir-Ed- -Danniyeh, Mouhafazat Loubnan Esh-Shemali (Gover-norate of North Lebanon); discovered in June 2011, during geological expedition with the participation of Dany Azar, Sibelle Maksoud, from the Lebanese Univer-sity; and Kamil Ziadé. Amber of first outcrop is yellow, and orange, found in grey sandstone of Neocomian age. Amber of the second outcrop is found as large pieces (some of it attempts the size of a baby head) with different taint of yellow, orange, red, and bony colours; in layers of dark grey clay and shale associa-

chociaż bursztyn występował w różnych lokalizacjach na całym świecie.

Najstarszy jak dotąd bursztyn pochodzi ze środko-wego karbonu, ale najstarszy bursztyn z dużą liczbą inkluzji biologicznych to bursztyn libański. W wyniku intensywnych terenowych badań geologicznych prze-prowadzonych w minionej dekadzie odkryto w Liba-

Nagromadzenie z wodospadu JezzineJezzine fall outcrop

1

Widmo FTIR bursztynu z wodospadu JezzineFTIR spectrum of the amber of Jezzine fall

2


ted with lignite and plant debris. About 50 fossil insects were found in this later amber, with only two visits to the outcrop for nearly one hour each time. FTIR spectra for amber from these two outcrops are given respecti-vely in Figures 4 and 5.

outcrop of monteverdeSituated in the village Montiverde, Caza (district)

Matn, Mouhafazat Jabal Loubnan (Governorate Mont Lebanon); discovered in January 2012 by Dany Azar, during excavation made in the purpose of construct-ing a building (Fig. 6). A single piece of amber was found in black sandstone lenses of Neocomian age. Unfortunately this outcrop is not accessible anymore. FTIR spectrum is given in Figure 7.

outcrop of SfirehSituated in Sfireh village Figure 8, in Caza (district)

Sir-Ed-Danniyeh, Mouhafazat Loubnan Esh-Shemali (Governorate of North Lebanon); discovered in May 2011 during geological expedition with the participa-tion of Dany Azar, Raymond Gèze, Sibelle Maksoud, and Mariline Maalouli, from the Lebanese University; Jean-Claude Paicheler, Isabelle Veltz, from France. This outcrop is Neocomian in age, with clear transpa-rent orange amber pebbles found in lenses of grey clay among sandstone (Fig. 9). To date no inclusions have been found in this material though being very promising. It is noteworthy to tell that this outcrop have been visited two times for less than half an hour each time. FTIR spectrum for this amber is given in Figure 10.

nie ponad 375 nagromadzeń. W niniejszym opracowaniu opisujemy odkrycie czterech nowych nagromadzeń w Libanie, z których dwa zawierają inkluzje owadów i łącznie z poprzednimi dają łączną liczbę 21 libańskich nagromadzeń ze skamieniałościami; ponadto opisuje-my pierwsze skamieniałości owadów z nowego nagro-madzenia bursztynu w Syrii.

nowe nagromadzenia bursztynu w libanie

nagromadzenie z wodospadu JezzineNagromadzenie to zlokalizowane jest w wiosce Wadi

Jezzine (Fig. 1), w Caza (okręgu) Jezzine, Mouhafazat Loubnan El-Janoubi (w Gubernatorstwie Południowe-go Libanu); odkryte zostało w październiku 2011 pod-czas wyprawy geologicznej z Dany Azarem, Raymon-dem Gèze i Sibelle Maksoud z Uniwersytetu Libańskie-go; oraz Daniellem Crouezem, Pierre-Alain Proz z Mu-zeum Przyrodniczego z Genewy. Nagromadzenie to jest najczęściej odwiedzaną atrakcją przyrodniczą na terenie Jezzine. Po oczyszczeniu osadów z niecki ufor-mowanej przez słynny wodospad Jezzine, poniżej Falaise de Blanche, czyli klifu Jezzine, odkryte zostały piękne czarne warstwy iłów i łupków związanych z lignitem oraz szczątkami roślinnymi. Warstwy te po-chodzą z dolnego aptu i zawierają ładne bryłki przez-roczystego pomarańczowego bursztynu. Fig. 2 przed-stawia widmo FTIR bursztynu z tej lokalizacji. Dotych-czas w bursztynie tym znaleziono około 25 owadów. Nagromadzenie to było badane jedynie przez pół go-dziny, oczywiście potrzebnych jest więcej wypraw terenowych i prac, które pozwoliłyby na przebadanie tego niezwykle obiecującego nagromadzenia.

nagromadzenia w Sadd BrissaW rejonie tym znaleziono dwa nagromadzenia, pierw-

sze z nich znajduje się w górnej części tamy Brissa, a dru- gie w okolicy Nabaa Es-Sukkar (Źródła Cukrowego) po-między źródłem Nabaa Es-Sukkar a tamą Brissa (Fig. 3); oba nagromadzenia zlokalizowane są w Caza (okręgu) Sir-Ed-Danniyeh, Mouhafazat Loubnan Esh-Shemali (w Gubernatorstwie Północnego Libanu); odkryte zos-tały w czerwcu 2011 r. podczas wyprawy geologicznej z udziałem Dany’ego Azara, Sibelle Maksoud z Uniwer-sytetu Libańskiego i Kamila Ziadé. Bursztyn z pierw-szego nagromadzenia jest żółty lub pomarańczowy, występuje w szarym piaskowcu z neokomu. Bursztyn z drugiego nagromadzenia występuje w dużych bry-łach (niektóre przypominają wielkością głowę małe-

go dziecka) i w różnych odcieniach koloru żółtego, po-marańczowego, czerwonego oraz kościstego; znajduje się w warstwach ciemnoszarych iłów i łupków związa-nych z lignitem oraz szczątkami roślinnymi. W bursz-tynie tym znaleziono ok. 50 skamieniałości owadów w wyniku jedynie dwóch wizyt na terenie nagroma-dzenia, z których każda trwała około 1 godziny. Wid-ma FTIR bursztynu z tych dwóch nagromadzeń przed-stawiają odpowiednio Fig. 4 i Fig. 5.

nagromadzenie z monteverdeNagromadzenie to znajduje się w wiosce Montiver-

de, Caza (okręg) Matn, Mouhafazat Jabal Loubnan (w Gubernatorstwie Mont Lebanon); odkryte zostało w styczniu 2012 przez Dany’ego Azara, w wykopie wy-konanym w celach budowlanych (Fig. 6). Znaleziono w nim pojedynczą bryłkę bursztynu w soczewkach czarnego piaskowca z neokomu. Niestety nagroma-dzenie to nie jest już dostępne. Widmo FTIR prezentuje Fig. 7.

Widmo FTIR bursztynu z Sadd BrissaFTIR spectrum of Sadd Brissa amber

4

Nagromadzenie Sadd Brissa – Nabaa El-SukkarOutcrop of Sadd Brissa – Nabaa El-Sukkar

Nagromadzenie z MonteverdeOutcrop of Monteverde

Widmo FTIR bursztynu z Sadd Brissa – Nabaa El-SukkarFTIR spectrum of amber from Sadd Brissa – Nabaa El-Sukkar

3 6

5

nagromadzenie SfirehZlokalizowane jest w wiosce Sfireh (Fig. 8), w Caza

(okręgu) Sir-Ed-Danniyeh, Mouhafazat Loubnan Esh- -Shemali (w Gubernatorstwie Północnego Libanu); odkryte zostało w maju 2012 podczas wyprawy geo-

logicznej z udziałem Dany’ego Azara, Raymonda Gèze, Sibelle Maksoud i Mariline Maalouli z Uniwersytetu Libańskiego; Jean-Claude Paichelera, Isabelle Veltz z Francji. Nagromadzenie to pochodzi z neokomu i zawiera przezroczyste pomarańczowe bryłki burszty-nu występujące w soczewkach szarego iłu wśród pias- kowców (Fig. 9). Jak dotąd w materiale tym nie znale-ziono żadnych inkluzji, choć jest on bardzo obiecujący. Warto zauważyć, że nagromadzenie to było badane dwukrotnie przez mniej niż pół godziny za każdym razem. Widmo FTIR prezentuje Fig. 10.

nowe nagromadzenie bursztynu w SyriiNagromadzenie to zlokalizowane jest w rejonie je-

ziora Zarzar, w okręgu Zabadani, w Gubernatorstwie Rif Dimashq, 32 km na północny-zachód od Damasz-ku, niemal 1 km od granicy z Libanem. Bursztyn z tej lokalizacji przypomina materiał z Libanu i występuje w warstwach szarego iłu wraz ze szczątkami roślin-nymi. Kolor bursztynu z tej lokalizacji jest ciemnożół-ty i pomarańczowy, przezroczysty. W maju 2011 Wafaa El-Halabi zakupiło kilka bryłek bursztynu z tej lokalizacji, a po przebadaniu materiału na Uniwersytecie Libańskim znaleziono w nim cztery owady. Lokaliza- cja ta jest bardzo ważna, ale niestety obecnie nie jest dostępna w wyniku dramatycznej sytuacji politycznej w Syrii, dlatego też prace w terenie zostały chwilowo zawieszone. Widmo FTIR bursztynu syryjskiego pre-zentuje Fig. 11.

WnioskiPoszczególne widma FTIR (Fourrier-Transformed In-

fra-Red) opisanego w niniejszym opracowaniu bursz-tynu z Libanu wskazują, że bursztyn z wodospadu Jez-zine, Sadd Brissa, Sadd Brissa – Nabaa El-Sukkar i Sfireh wykazuje pewne podobieństwo. Bursztyn ten różni się nieco od bursztynu z Monteverde. Tylko widmo FTIR bursztynu syryjskiego wykazuje znaczące różni- ce względem widm bursztynu libańskiego.

PodziękowaniaJesteśmy wdzięczni prof. dr hab. Ryszardowi Sza-

dziewskiemu oraz Światowej Radzie Bursztynu za umożliwienie nam wniesienia wkładu do tej publikacji. Chcielibyśmy podziękować miastu Gdańsk oraz jego władzom. Dziękujemy również personelowi Dokto-ranckiego Studium Nauk Ścisłych i Technologii Uniwer-sytetu Libańskiego, a w szczególności pani Sahar Rihan, za pomoc w przeprowadzeniu badań w podczerwieni. Jest to wkład w realizację umowy o współpracy pomię-


Widmo FTIR bursztynu z MonteverdeFTIR spectrum of Monteverde amber

Widmo FTIR bursztynu ze Sfireh FTIR spectrum of Sfireh amber

Bursztyn ze SfirehAmber of Sfireh

Widmo FTIR bursztynu syryjskiegoFTIR spectrum of Syrian amber

7 10

9

11

new Syrian amber outcropThis outcrop is situated in the area of lake Zarzar,

Zabadani District, Rif Dimashq Governorate, 32 km northwest of Damascus, at nearly one kilometer far from the Lebanese border. The amber of this site resembles to the Lebanese material and found in grey layers of clay with plant debris. The amber colour of this site is transparent dark yellow and orange. In May 2011, Wafaa El-Halabi bought few pieces of amber from this site, and after examination of this material in the Lebanese University, four insects were found. This site is very important but unfortunately presently not accessible due to the critical political situation in Syria, thus fieldwork is postponed for a while. FTIR spectrum of Syrian amber is given in Figure 11.

ConclusionThe different Fourrier-Transformed Infra-Red (FTIR)

spectra of the diverse herein studied Lebanese amber, indicate that amber from Jezzine fall, Sadd Brissa, Sadd Brissa – Nabaa El-Sukkar, and Sfireh are somehow similar. They are slightly different from the Monteverde amber. Only the Syrian amber FTIR spectrum presents a considerable difference with those originated from Lebanese ones.

acknowledgements We are thankful to prof. hab. Ryszard Szadziewski

and the World Amber Council for their kind invitation to contribute in this volume. We would like to thank the city of Gdansk and its responsibles. We thank as well the personnel of the Doctoral School of Scien- ces and Technology of the Lebanese University and especially Miss Sahar Rihan for help in the FTIR analy-ses. This is a contribution to the cooperative agree-ments between the Lebanese University, Museum and the Institute of Zoology (Warsaw); University of Gdansk; Pedagogical University of Cracow; and the Polish Academy of Sciences. This paper is a contribu-tion to the team project Biodiversity: Origin, Structure, Evolution and Geology awarded to DA by the Lebane-se University.

Nagromadzenie ze SfirehOutcrop of Sfireh

8

dzy Uniwersytetem Libańskim, Muzeum i Instytutem Zoologii w Warszawie, Uniwersytetem Gdańskim, Uni-wersytetem Pedagogicznym w Krakowie oraz Polską Akademią Nauk. Niniejsza praca jest częścią projektu zespołowego Bioróżnorodność: Pochodzenie, struktura, ewolucja i geologia przyznanego autorowi przez Uni-wersytet Libański.


BURSzTYnoWe aKTUaLnoŚCi z LiTWY

Kazimieras mizgiris

Litwa i bursztyn to pojęcia nierozłączne. Podczas światowej wystawy Expo 2012 w Korei Płd. Litwę reprezentować będzie Inkluzja w bursztynie. Jest to duża sala, która wygląda jak wielka bryła bursztynu, a zwiedzający będą mogli poczuć się wewnątrz niej jak inkluzje. Nowoczesna ekspozycja zaprezentuje nie tylko surowe bryły bursztynu, lecz także wyroby z niego wykonane (od epoki kamienia po współczes-ność). Wśród eksponatów zwiedzający będą mogli zobaczyć kolekcję Bursztyn i złoto (ze zbiorów Galerii– Muzeum Bursztynu Mizgirisów).

Pomysł stworzenia kolekcji biżuterii z bursztynu i zło- ta pojawił się po podróży dawnymi szlakami handlu bursztynem oraz wizycie w Muzeum Archeologicznym Verucchio we Włoszech. W muzeum tym zobaczyliśmy niezwykłą biżuterię starożytnych Etrusków wykonaną ze złota i bursztynu bałtyckiego.

Etruskowie łączyli złoto i bursztyn od czasów staro-żytnych. Dowodzą tego rozmaite odkrycia archeolog-iczne (obfite w tym regionie). W większości przypadków wyroby bursztynowe znajdowane są w „bogatych” miejscach pochówku. Pokazuje to, że bursztyn był wysoko ceniony już w czasach etruskich. Damy uwiel-biały złotą biżuterię inkrustowaną bursztynem. Bursz-tyn był w tamtych czasach symbolem godności.

Pomysł wskrzeszenia tradycji z czasów prehistorycz-nych (połączenia bursztynu bałtyckiego ze złotem) zrealizowano w projekcie Bursztyn i złoto zorganizowa-nym przez nasze muzeum. Kolekcję stworzył artysta S. Virpilaitis, znany ze swoich postmodernistycznych koncepcji. Według krytyka sztuki Pille Veljataga jest to idealny przykład nie tylko twórczości tego artysty, lecz także biżuterii litewskiej jako takiej.

Powstanie kolekcji zostało podyktowane wyłącznie względami artystycznymi, nie zaś komercyjnymi. Stąd artysta miał do dyspozycji tyle złota, bursztynu oraz

amBeR neWS FRom LiTHUania

Kazimieras mizgiris

Lithuania and amber are two inseparable things. In World Expo 2012, in South Korea, Lithuania will be presented by Amber Inclusion. It is a big room, which looks like a big piece of amber, and visitors walking there will have a feeling as if being inclusions inside. In this modern exhibition there will be displayed not only plain pieces of amber, but also articles made of it (from the Stone Age to the present day). Among the exhibits, visitors will see the collection Amber and Gold(from the funds of Mizgiris’ Amber Gallery – Museum).

The idea to create the jewellery collection of amber and gold appeared after travelling the old amber trade routes and visiting the Verucchio Archaeological Muse- um in Italy. In this museum we saw unique ancient Etruscan jewellery made of gold and Baltic amber.

Etruscans combined gold and amber since ancient times. Various archaeological findings (abundant in this region) prove it. In most cases, amber articles are found in “rich” graves. This shows that in Etruscan times amber was already highly valued. Ladies adored jewellery made of gold with inlaid amber in it. At that time amber was a symbol of dignity.

The idea to revive traditions of prehistoric times (to combine Baltic amber with gold) has been imple-mented in the Amber and Gold project organized by our museum. The collection was created by artist S. Virpilaitis, who is renowned for his post-modernistic ideas. According to art critic Pille Veljataga, it perfectly represents not only artist’s creation, but also Lithua-nian jewellery.

The development of the collection was guided only by artistic, not commercial reasons; thus, the artist could use as much gold, amber, semi-precious and precious stones as he needed to realise the idea. To S. Virpilaitis’s mind, there was no aim to copy ancient Etruscan artefacts or to spend time reinven-

ting the already invented. The idea was to create luxu-rious jewellery suitable also for a queen.

In the article Amber in Contemporary Lithuanian Art the already mentioned art critic Pille Veljataga des-cribes the collection this way: By creating a collection with amber and gold the artist treats a piece of jewellery as a precious item. On the other hand, he demonstrates his individual style and makes jewellery from precious materials with a spirit that has little in common with the air of luxury. Amber clarified in an autoclave “relinquish-es” its material identity and undergoes a metamorphosis into a whitish transparent jelly-fish body or the leaves of an exotic plant of grey mother-of-pearl colour. Being very light, it is suitable for huge, but visually weightless

earrings. The artist allows himself to defy the established notion of a piece of amber as a precious material and to take out all the inside of the piece, thus turning it into a hollowed bell; he may also carve the thin walls with openwork patterns. Gold in S. Virpilaitis’s jewellery does not demonstrate the shine of a precious metal and reveals its visual quality, its ability to acquire a relief, texture and warm opaque surface that reflects the idea of the compo-sition. Following his idea the artist often changes the usual appearance of amber, but he has also created jewellery that reveals the natural beauty of dark, transparent amber. The collection has met with the high appre-ciation of art connoisseurs not only at different exhi-

kamieni szlachetnych i półszlachetnych ile potrzebne było do zrealizowania jego pomysłu. Według S. Virpila-itisa celem nie było kopiowanie dawnych dzieł etrus-kich, ani dążenie do ponownego wynalezienia tego, co już wynaleziono. Chodziło o to, by stworzyć luksu-sową biżuterię godną królowej.

W artykule Bursztyn we współczesnej sztuce litewskiej wspomniany już krytyk sztuki Pille Veljataga opisuje tę kolekcję w następujący sposób: Tworząc kolekcję z bursztynu i złota artysta traktuje biżuterię jak przedmiot szlachetny. Z drugiej strony ukazuje swój indywidualny styl i tworzy biżuterię z materiałów szlachetnych w duchu,


bitions, but also in international competitions. The collection is designed to show how particular the combination of amber and gold is, so that not only amber-lovers would understand how special, unique and significant amber is.

który ma niewiele wspólnego z powiewem luksusu. Bur- sztyn klarowany w autoklawie „odrzuca” swą materialną tożsamość i przechodzi metamorfozę w białawe przezroczyste ciało meduzy lub w liście egzotycznej rośliny o kolorze masy perłowej. Jest bardzo lekki, więc nadaje się na ogromne, lecz wizualnie lekkie kolczyki. Artysta pozwala sobie na przeciwstawienie się ustalonemu wyo- brażeniu o bryłce bursztynu jako materiale wartościowym i usuwa całe wnętrze bryłki, tworząc z niej w ten sposób wydrążony dzwonek, w którego cienkich ściankach może też wyrzeźbić w ażurowe wzory. W biżuterii S. Virpilaiti-sa złoto nie epatuje blaskiem szlachetnego metalu, lecz ujawnia swoje cechy wizualne, swoją zdolność do uzys- kania płaskorzeźbionej, fakturowanej i ciepłej matowej powierzchni, która odzwierciedla ideę kompozycji. Podą-żając za swoją koncepcją artysta często zmienia natural-ny wygląd bursztynu, tworzy jednak również biżuterię, która uwydatnia naturalne piękno ciemnego przezro- czystego bursztynu.

Kolekcja spotkała się z dużym uznaniem koneserów sztuki nie tylko podczas różnych wystaw, lecz także przy okazji międzynarodowych konkursów. Jej celem było ukazać jak wyjątkowym jest połączenie burszty-nu i złota, dzięki czemu nie tylko miłośnicy bursztynu mogą dostrzec, jak szczególny, niezwykły i znaczący jest bursztyn.

aKTUaLnoŚCi BURSzTYnoWe z oBWodU KaLiningRadzKiego

zoya Kostyaszowa

W okresie dwóch ostatnich dziesięcioleci władze obwodu próbowały uzyskać od Ministerstwa Finansów Federacji Rosyjskiej w Moskwie zgodę na przekazanie eksploatacji złóż bursztynowych oraz Kaliningradzkie-go Kombinatu Bursztynu na własność obwodu. Jednak takiej zmianie jurysdykcji przeszkadzał fakt, że Kom-binat wchodził w skład tak zwanych przedsiębiorstw znaczenia strategicznego pozostających w gestii władz federacji i nie podlegających prywatyzacji. Dzięki staraniom nowego gubernatora Nikołaja Cukanowa, który niejednokrotnie poruszał ten problem na spo-tkaniach z ważnymi osobami państwa, w tej sprawie zaznaczył się pewien postęp. W ostatni dzień ubiegłe-go roku, 31 grudnia, prezydent Dmitrij Miedwiediew podpisał dekret Nr 1715 o wyłączeniu Kombinatu Bursztynu z grupy przedsiębiorstw strategicznych, co otwiera możliwość jego prywatyzowania z udzia-łem władz regionalnych.

Tymczasem Kombinat, jak i dawniej, pozostaje zam- kniętym przedsiębiorstwem-monopolistą. Zgodnie z oficjalnym sprawozdaniem w 2011 roku wydobyto 342 tony bursztynu, zysk roczny wyniósł około 25 mln €, przy tym Kombinat zapłacił około 7,5 mln € podatków, z których połowa trafiła do budżetów miejscowych. Tendencją negatywną w działalności przedsiębiorstwa pozostaje orientacja na sprzedaż surowca, zmniejsze-nie przetwórstwa bursztynu oraz spadek produkcji gotowych wyrobów bursztynowych. Kierownictwo Kombinatu twierdzi, iż 77% wydobytego bursztynu w zeszłym roku sprzedano na rynku wewnętrznym, ale według ocen mas mediów oraz stowarzyszenia prywatnych producentów zrzeszonych w Związku Bursztynowym, na eksport idzie co najmniej 95% bursztynu surowego, w zasadzie przez pośrednictwo jednego dealera – spółki z ograniczoną odpowiedzial-

amBeR neWS FRom THe KaLiningRad oBLaST, RUSSian FedeRaTion

zoya Kostyashova

Over the last two decades the Kaliningrad Oblast authorities have been trying to obtain permission from the Russian Federation’s Ministry of Finance in Moscow to hand over the ownership of the amber mining and the Kaliningrad Amber Factory to the Oblast’. However, this change in jurisdiction was pre-cluded by the fact that the Factory was an enterprise of strategic importance and as such was subject to the Federation authorities and could not be privatised. Thanks to the efforts of new Kaliningrad governor Nikolay Tsukanov, who often raised this issue at mee-tings with important state officials, there has been some progress on the matter. On December 31 last year, president Dmitry Medvedev signed Decree No. 1715 on the exclusion of the Amber Factory from the group of strategic enterprises, which opens the pos-sibility of its privatising with the involvement of the regional authorities.

Meanwhile, the Factory, as before, remains a restric-ted monopolist enterprise. According to the official report, 342 tonnes of amber were excavated in 2011, the annual profit was ca. € 25 million with the Factory paying approximately € 7.5 million in taxes, of which half went to the local budgets. A negative tendency in the Factory’s operation is that it remains orientated towards the sale of raw amber, with the reduction of amber crafting and a drop in the manufacture of finished amber products. The Factory’s management claims that 77% of the amber mined last year was sold on the domestic market, but the media and the Amber Union association of private manufacturers estimate that at least 95% of the raw amber is expor-ted, mostly through a single dealer: Amber Plus limited liability company. According to the Oblast’s govern-ment, the only way to stop this uncontrolled export


nością Amber Plus. Powstrzymać totalny wywóz surowca, zdaniem rządu obwodu, może tylko wprowadzenie cła na surowiec w wymiarze blisko 30%, żeby pokryć różnicę między cenami na rynku wewnętrznym i świa-towym. Przy czym to cło powinno obejmować tylko największe jubilerskie frakcje bursztynu.

Głównym wydarzeniem w życiu kulturalnym było zorganizowane w 2011 r. (czerwiec–sierpień) przez Kaliningradzkie Muzeum Bursztynu IV Międzynarodo-wego Biennale Wyrobów Artystycznych z Bursztynu Ałatyr 2011, w którym wzięły udział 93 osoby z 8 kra-jów – Niemiec, Danii, Włoch, Łotwy, Litwy, Polski, Fran-cji i Rosji. Wśród 175 zaprezentowanych wyrobów w konkursie Przestrzeń – Czas międzynarodowe jury wyróżniło Pudełko na tabletki Knuda Barslunda z Danii, który otrzymał Grand Prix. Za najbardziej nowatorski wyrób uznano pierścionek OXYGEN Wojciecha Kałan-dyka z Polski. Nagrodami jury zostali również wyróż-nieni: znakomity petersburski mistrz Aleksandr Kryłow (Rosja) za Portret Vincenta van Gogha i prace artystów Wity Pukstaite (Litwa), Jeleny Garbunowej (Rosja), Doris Gabrielli (Włochy) i in.

W ramach programu biennale Ałatyr odbyła się mię-dzynarodowa konferencja Handlowe szlaki bursztyno-

we, w której wzięło udział około 30 naukowcówi specjalistów z Kaliningradu, Moskwy, Ukrainy, Litwy i Polski. Uczestnicy konferencji w swoich referatach poruszali zagadnienia związane z handlem i wykorzys-tywaniem szlachetnej żywicy bałtyckiej przez ludność krajów nadbałtyckich, Rosji i Ukrainy, od epoki neo-litu do naszych czasów. Odbyła się ożywiona dyskusja o perspektywach rozwoju branży bursztynowej w Obwodzie Kaliningradzkim i krajach regionu bał-tyckiego.

W minionym roku w działalności ekspozycyjnej naj-ważniejszym wydarzeniem była wystawa Carl Faberge i sztuka jubilerska Uralu ze zbiorów Muzeum HistoriiSztuki Rzeźbionej i Jubilerskiej Miasta Jekaterynburga. Oprócz wspaniałych wyrobów z pracowni najsłynniej-szego rosyjskiego jubilera zostały wówczas zapre-zentowane wyroby z uralskich kamieni szlachetnych i nowoczesne ozdoby jubilerskie z wykorzystaniem bursztynu.

Unikatową wystawą w salach Muzeum Bursztynu, która cieszyła się z dużym zainteresowaniem kalinin-gradczyków, była Tęcza kamieni prezentująca zbiory najstarszego w Rosji Muzeum Mineralogicznego imie-nia Aleksandra Fiersmana (Moskwa).

Dla Muzeum Bursztynu po raz pierwszy od czasu jego otwarcia w 1979 roku pojawiła się perspektywa powiększenia powierzchni. Muzeum ulokowane jest w zabytku architektury z XIX wieku Wieża Dona, która

of raw amber is to introduce a tariff of almost 30% in order to cover the difference between the prices on the domestic and world markets. This tariff, how-ever, should only apply to the largest fractions of amber, fit for jewellery purposes.

The main amber-related cultural event was Alatyr 2011, the 4th International Biennial of Artistic Amber Products organised by the Kaliningrad Amber Muse-um in June–August 2011, which had 93 participants from 8 countries – Germany, Denmark, Italy, Latvia, Lithuania, Poland, France and Russia. From among the 175 pieces presented in the Space–Time competition, the international jury awarded the Grand Prix to Knud Barslund of Denmark for his Pillbox. The ring Oxygen by Poland’s Wojciech Kalandyk was deemed most inno- vative. The jury also presented awards to: Alexandr Krylov (Russia), the celebrated St. Petersburg master, for his Portrait of Vincent van Gogh, and to pieces by the artists Vita Pukstaite (Lithuania), Yelena Garbuno- va (Russia), Doris Gabrielli (Italy) and others.

The Alatyr biennial included an international confe-rence on Amber Trade Routes, with some 30 academics and experts from Kaliningrad, Moscow, Ukraine, Lithu- ania and Poland. The conference participants addres-

sed issues related to the trade and use of Baltic amber by the inhabitants of the countries of the Baltic Sea basin, Russia and Ukraine from the Neolithic Age to the present. There was a lively discussion about the prospects for the development of the amber business in the Kaliningrad Oblast and the countries of the Bal-tic region.

In terms of exhibitions, the most important event last year was entitled Carl Faberge and the Jewellery Art of the Ural Region from the collection of the City of Yekaterinburg Museum of the History of Sculptural and Jewellery Art which, next to magnificent pieces from the studio of Russia’s most famous jeweller, exhi-bited pieces made of precious stones from the Ural Mountains and contemporary jewellery with amber.

The Amber Museum held a unique exhibition, which enjoyed great popularity among the people of Kaliningrad: The Rainbow of Stones – showcasingthe collection of the Academic Alexandr Fiersman Mineralogical Museum (Moscow), the oldest such museum in Russia.

For the first time since its opening in 1979, the Amber Museum has a chance to enlarge its size. The Museum is situated in the Dohna Tower, a monument of 19th century architecture which is part of the old Königsberg fortifications. Next to the tower is Ross-garten Gate, which forms an architectural ensemble together with the Tower. In September 2010, the

Knud Barslund (Dania) – Pudełeczka na tabletki, 2010, Bursztyn, srebro, diamentKnud Barslund (Denmark) – Pillboxes, 2010, Amber, silver, diamond

Wojcech Kalandyk (Polska) – pierścionek OXYGEN, 2011, bursztyn, srebro, brylanty, cieczWojciech Kalandyk (Poland) – ring OXYGEN, 2011, amber, silver, diamonds, liquid

Władysław Chramcow (Jekaterinburg) – broszka Leśna baśń, 1980, srebro, malachit, chryzopraz Vladislav Khramtsov (Ekaterinburg) – brooch Forest Story, 1980, silver, malachite, chrisoprase

1

2 3

wchodzi w skład budowli fortyfikacyjnych Królewca. Do wieży przylega Brama Rosgarten – razem stanowią całość architektoniczną. We wrześniu 2010 r. brama, na polecenie ówczesnego gubernatora Gieorgija Boosa, została sprzedana osobie prywatnej za 250 tys. € z przeznaczeniem na restaurację. Natomiast w marcu bieżącego roku nowa administracja Nikołaja Cukano-wa na drodze sądowej spowodowała uznanie tej trans-akcji za bezprawną, co otwiera możliwość wykorzys- tania tego zabytku dziedzictwa historycznego na po-trzeby kultury oraz przeniesienie tam części ekspozycji muzealnej.

Gate was sold to a private person for € 250,000 at the behest of the then-governor Gieorgiy Boos, to be converted into a restaurant. This March, however, the new administration led by Nikolay Tsukanov took the transaction to court which ruled the sale unlaw-ful. This opens up the possibility to use this historical heritage monument for cultural purposes and to move some of the Museum’s exhibits there.

Bramа Rosgarten, fot. S. PokrowskijRossgarten Gate, phot. by S. Pokrovskiy

Rzeźba Kogucik. Kamień krwawnik, firma Carl Fabergé Sculpture Cockerel. Сornelian, Carl Fabergé’s firm

6

5

Aleksandr Kryłow (Rosja) – Portret Vincenta van Gogha, 2011, bursztynAlexsandr Krylov (Russia) – Portrait of Vincent Van Gogh,2011, amber

4

3130RegionaLne aKTUaLnoŚCi BURSzTYnoWe RegionaL amBeR neWS 31

aKTUaLnoŚCi z PoLSKi 2011/2012

Barbara Kosmowska-Ceranowicz

W nauce i popularyzacjiJakkolwiek nie wydarzyło się nic szczególnie niezwy-

kłego – artyści cieszą się z kolejnego tomu Trend book 2012+ autorstwa Sławomira Fijałkowskiego – naukow-cy nie wyzbywają się swoich pasji badawczych, muze-alnicy prześcigają się w organizacji wystaw, a wszystko to przybliża wiedzę o bursztynie, która to z każdym rokiem bogatsza – imponuje liczbą organizowanych konferencji, a także publikacji porządkujących i archi-wizujących dorobek pokoleń.

W drugiej połowie 2011 roku pojawił się plon z dwóch konferencji w Kaliszu i Wiedniu, obok ciekawych ksią-żek i periodyków. Doczekały się publikacji (pod redak-cją T. Baranowskiego, 2012) materiały z międzynarodo-wej archeologicznej konferencji naukowej z 2010 roku Kalisia na Bursztynowym Szlaku. Wspólne dziedzictwo kulturowe Europy. Zwarty cykl 5 referatów na temat bursztynu z wykopalisk archeologicznych z Włoch, Sło-wenii, Węgier, Słowacji oraz 3 z Polski poprzedził w for-mie wstępu artykuł Bursztyn – minerał organiczny.

Pojawiły się również wydrukowane materiały z kon-ferencji Właściwości bursztynu i innych żywic kopalnych świata, która odbyła się w panowskiej stacji w Wiedniu w 2010 roku (pod redakcją B. Kosmowskiej-Ceranowicz i N. Vávry, 2011). Wymienię jedną pracę z tej publikacji Ewy Wagner-Wysieckiej i Eugenia Ragazziego na temat goitszytu żywicy kopalnej występującej w złożu bitter- feldzkim. Nazwana tak przez odkrywców Fuhrmanna i Borsdorfa (1986) oczekiwała na gruntowne zbadanie, aby ostatecznie potwierdzić wykreowany, nieznany dotychczas nowy rodzaj żywicy kopalnej. Z prawa nada- wania nazw nowo odkrywanych żywic kopalnych – podobnie jak minerałów nieorganicznych – niestety w XX i XXI wieku skorzystało zaledwie kilku autorów i to nie zawsze skutecznie. Wymaga to dużej odpowie- dzialności, którą podejmowali badacze w XIX wieku

neWS FRom PoLand 2011/2012

Barbara Kosmowska-Ceranowicz

Science and spreading of knowledgeAlthough nothing particularly special took place

– the artists are happy to see the new Trend book 2012+ by Sławomir Fijałkowski, scientists do not forsake their research passions, museum heads are trying to outdo each other in organising exhibitions – and all this makes the knowledge about amber more accessible. And the knowledge about amber each year becomes wider and more impressive in the number of conferences and subsequent publications which systematise and archive the output of generations.

In the second half of 2011, the result of two conferences in Kalisz and Vienna were published together with other interesting books and magazines. The materials from the 2010 International Archaeological Conference Calisia on the Amber Route. Europe’s Common Cultu- ral Heritage were finally published (edited by T. Bara-

RegionaLne aKTUaLnoŚCi BURSzTYnoWe RegionaL amBeR neWS

Dr D. Bickel z Australii na seminarium Amberif 2012Amberif 2012 Seminar. Dr D. Bickel of Australia

1

chociaż nie było takich skutecznych, jak dziś metod badawczych.

Ukazał się również cenny zeszyt Polish Journal of Ento-mology 2011, 80 (pod redakcją J. Szwedy), dedykowany w 75 lecie urodzin dwom wybitnym paleoentomolo-gom z Instytutu Paleontologicznego RAN w Moskwie, profesorom Juri A. Popovowi i Aleksandrowi P. Rasnit-synowi. Poza życiorysami jubilatów i bibliografią Popo-va, pozostałe prace dotyczą inkluzji w żywicach kopal-nych, w bursztynie bałtyckim, ukraińskim, libańskim, dominikańskim oraz w kopalu afrykańskim, a jedna praca dotyczy skamieniałości nowego rodzaju Hemi-ptera z osadów górnego triasu Niemiec. Z bursztynu bałtyckiego (sukcynitu) opisano 5 nowych gatunków, z dominikańskiego – jeden oraz nowy rodzaj i gatunek z kopalu afrykańskiego z Zanzibaru. Prace paleoento-mologów wymagają dokładnych ilustracji i fotografii i tak zeszyt został przygotowany – niestety poza pracą monograficzną, dotyczącą pluskwiaków, której współ-autorem jest właśnie jeden z jubilatów (str. 699–728).

Pozostając przy temtyce entomologicznej nie spo-sób nie zanotować, że na seminarium Amberifu 2012 dzięki operatywności organizatorki Ewy Rachoń mie- liśmy okazję gościć Daniela Bickela z odległej Australii – specjalisty od Diptera Brachycera – i wysłuchać cie-kawego referatu na temat rodziny Dolichopodidae.

Na marginesie dodam, że Wydział Biologii UG jest w trakcie przenosin z Gdyni do Gdańska-Oliwy, do nowego budynku z całym piętrem dla Katedry Zoologii Bez-kręgowców. Z miejscem na wystawę na parterze przy ul. Wita Stwosza 59, 80-308 Gdańsk. Niczego za dużo, jeśli dotyczy nauk przyrodniczych!

Wracając do tematyki archeologicznej – ukazała się szczególnie interesująca monografia, J. Czebreszuka Bursztyn w kulturze mykeńskiej (2011), z Instytutu Pra-historii UAM w Poznaniu – chociaż skromnie przez autora nazwana w podtytule Zarys problematyki badawczej. Zawiera katalog 225 znalezisk z których opisano od jednego wyrobu do 70...114... 269 zabyt-ków bursztynowych z II tysiąclecia przed Chr. (z epoki brązu) z obszarów „greckiego lądu stałego”. Ponadto mapy znalezisk i tabele dotyczące chronologii i typolo-gii znalezisk przybliżają mało znany nie archeologom problem zagospodarowywania bałtyckiego bursztynu na południu.

Na jesieni 2011 już tradycyjnie odbyły się doroczne Spotkania: XXVI – badaczy bursztynu w 60-lecie działal-ności Działu Bursztynu MZ, 18.XI.2011 w gmachu Muze-um Ziemi w Warszawie oraz Zjazd Sekcji Paleoentomo-logicznej PTE 15.12. 2011 tym razem w Katowicach.

Na zjeździe w Katowicach dyskutowano nad nową metodyką badań inkluzji, jaką jest mikrotomografia. Jeden z dwóch referatów o inkluzjach oparty na po-równaniu kuczmanów w bursztynie bałtyckim i ukra-ińskim wskazuje na pełne ich podobieństwo (E. Son-tag, R. Szadziewski). Największą dyskusję w Warszawie wywołał komunikat Diagnostyczne pasma IR po mody-fikacji bursztynu (B. Kosmowska-Ceranowicz, S. Całka).

Z okazji jubileuszu Działu Bursztynu MZ w Warsza-wie przygotowana została w 6 gablotach wystawa czasowa Bursztyn znany i nieznany. Żywice kopalne i subfosylne świata z kolekcji autorskiej Janusza Fudalidarowanej do zbiorów MZ. Kolekcja żywic kopalnych świata w zbiorach Muzeum Ziemi obok kolekcji żywic kopalnych Azji w RAN w Moskwie i bursztynu domini-kańskiego i libańskiego (z kolekcji Frassa) w Muzeum Am Löwentor w Stuttgarcie stanowią obecnie naj-większe tego typu kolekcje w Europie.

nowski, 2012). The concise set of five papers about amber in archaeological excavations in Italy, Slovenia, Hungary, Slovakia and three in Poland was preceded by an introductory article Amber – an Organic Mineral.

The printed materials from the conference on The Properties of Amber and Other Fossil Resins of the World, which was held at the Polish Academy of Sciences Sta- tion in Vienna in 2010, also became available (edited by B. Kosmowska-Ceranowicz and N. Vávra, 2011). Let me mention one paper from this publication by Ewa Wagner-Wysiecka and Eugenio Ragazzi about goitschite – a fossil resin found in the Bitterfeld depo-sit. Given this name by its discoverers Fuhrmann and Borsdorf (1986), it awaited thorough research which would finally confirm this newly identified type of fos-sil resin that had been unknown until then. The right to give names to newly discovered fossil resins – just as to inorganic minerals – was exercised in the 20th and 21st century unfortunately by only very few authors and not always effectively. This requires great responsi-bility like that undertaken by 19th-century researchers, who did not have any of today’s efficient research methods at their disposal.

A valuable booklet Polish Journal of Entomology 2011,80 (edited by J. Szwedo) was published, dedicated to two outstanding palaeoentomologists from the Palae- ontology Institute, Russian Academy of Sciences in Mos- cow, Professors Yuri A. Popov and Alexandr P. Rasnit- syn, on their 75th birthday. Next to their biographies and Popov’s bibliography, the remaining papers address inclusions in fossil resins in Baltic, Ukrainian, Lebanese and Dominican amber and in African copal, with one paper dealing with fossils of the new Hemiptera genus found in Germany’s Upper Triassic sediments. Five new species have been described from Baltic amber (suc-cinite), one from Dominican amber and a new genus and species from African copal from Zanzibar. Papers on palaeoentomology require thorough illustrations and photographs. That is how the booklet has been designed – unfortunately except for one monograph on hemipterans, which had one of the dedicatees as one of its main authors (pp. 699–728).

Continuing with entomology, one must note that the Amberif 2012 seminar – thanks to the active atti-tude of the fair’s organiser Ewa Rachoń – provided an opportunity to host Daniel Bickel from Australia, an expert on Diptera Brachycera, and listen to an inte-resting paper on the family Dolichopodidae.

As a side note, let me add that the University of Gdansk Faculty of Biology is now in the process of mo-

ving from Gdynia to Gdansk-Oliwa, to a new building where an entire floor will be dedicated to the Inverte-brate Zoology Department. It will include exhibition space on the ground floor at ul. Wita Stwosza 59, 80-308 Gdansk. Never too much when it comes to natural science!

Coming back to archaeology – a particularly inte-resting monograph was published on Amber in the Mycenaean Culture (2011) by J. Czebreszuk from the Adam Mickiewicz University in Poznań, Institute of Prehistory – although given a modest subtitle by the author: An Outline of Research Issues. It contains a catalogue of 225 finds with anywhere between one and 70...114... 269 amber artefacts dating back to the second millennium BCE (Bronze Age) described, from the Greek mainland. Moreover, the maps of the finds and the tables of their chronology and typology give us a closer look on the issue of how Baltic amber was used in the South, little known to people outside archaeology circles.

Autumn 2011 featured its regular annual meetings: the 26th Amber Researchers Meeting on the 16th anni-versary of the Museum of the Earth’s Amber Depart-ment on November 18, 2011, at the seat of the Museum of the Earth in Warsaw, and a convention of the Palaeo- entomology Section of the PTE Polish Entomological Society on December 15, 2011, this time in Katowice. The Katowice convention featured discussions on the new method of studying inclusions, namely microto-mography. One of the two papers on inclusions, based on a comparison between biting midges in Baltic and Ukrainian amber, demonstrated their full similarity (E. Sontag, R. Szadziewski). The most heated discus-sion was generated in Warsaw by an announcement about Diagnostic IR bands after the modification of amber (B. Kosmowska-Ceranowicz, S. Całka).

To celebrate the anniversary of the Amber Depart-ment at the Museum of the Earth, Warsaw, a tempo-rary exhibition was created in six display cases, titled Amber Known and Unknown. The Fossil and Subfossil Resins of the World from Janusz Fudala’s private collec-tion donated to the Museum of the Earth. The Museum’s collection of fossil resins of the world, next to the collection of the fossil resins of Asia at RAS, Moscow, and the collection of Dominican and Lebanese amber (from the Frass Collection) at the Am Löwentor Museum, Stuttgart, are currently the largest such collections in Europe.

The spreading of knowledge about amber through exhibitions brings better or worse results depending

Strona tytułowa publikacji Bursztyn w kulturze mykeńskiejTitle page of Amber in the Mycenaean Culture

2

3332RegionaLne aKTUaLnoŚCi BURSzTYnoWe RegionaL amBeR neWS RegionaLne aKTUaLnoŚCi BURSzTYnoWe RegionaL amBeR neWS33

Strona tytułowa publikacji Właściwości bursztynu i innych żywic kopalnych świataTitle page of The Properties of Amber and Other World Fossil Resins

4Strona tytułowa publikacji Kalisia na Bursztynowym Szlaku.Wspólne dziedzictwo kulturowe EuropyThe title page of Calisia on the Amber Route. Europe’s Common Cultural Heritage

3

Popularyzacja wiedzy o bursztynie poprzez wysta-wy odnosi lepsze bądź gorsze skutki w zależności od jednoznacznej koncepcji i rzetelnego scenariusza. A w drugiej kolejności od przedstawiania problemów w miarę możliwości wg najnowszych wyników badań. Pomysł odtworzenia nad Radunią w Pruszczu Gdań-skim starożytnej faktorii jako oddziału Muzeum Arche- ologicznego w Gdańsku, przedstawia osadę handlo-wą z okresu I–V wieku n.e. Już dziś otwarta cieszy się dużym zainteresowaniem. Podobnie nowa aranżacja wystawy w Elblągu, która dotyczy wczesnośrednio-wiecznej osady i wikińskiego portu Truso nad Jeziorem Drużno, którą członkowie ŚRB mieli okazję rok temu obejrzeć. Projekt Kaliski Kalisia na bursztynowym szlaku w 2011 roku zakończył się przejazdem wozu rzymskie go od Gdańska do Sopron przez Włochy, Słowenię, Słowację i Węgry, a wystawa bursztynu ze zbiorów Muzeum Ziemi pokazana została poza Kaliszem w Marinie w Słowacji i w Sopron na Węgrzech. W koń-cu kwietnia otwarta została bardzo oczekiwana wystawa w Muzeum Farmacji – oddziale Muzeum Miasta Warszawy na temat roli bursztynu w lecznictwie z udzia-

on whether they have an unambiguous concept and a solid programme. And secondly – depending on whether they present the issues using the latest research as far as possible. There is a reconstruction of an ancient trading settlement from the 1st–5th century CE on the River Radunia in Pruszcz Gdański, a branch of the Archae- ology Museum in Gdansk. Already open, it enjoys great interest, just as the new version of the Elblag exhibi-tion about the early medieval settlement and Viking port of Truso on Lake Druzno, which the WAC mem-bers had an opportunity to see a year ago. The Kalisz project titled Calisia on the Amber Route was concludedin 2011 with a tour of a Roman wagon from Gdansk to Sopron, via Italy, Slovenia, Slovakia and Hungary, while an amber exhibition developed by the Museum of the Earth was displayed in Marina, Slovakia, and Sopron, Hungary. At the end of April, an eagerly expected exhibition was opened at the Museum of Phar-macy – a branch of the Historical Museum of Warsaw – about the role of amber in medicine, with exhibits from the PAS Museum of the Earth in Warsaw, selected and described by Alicja Pielińska.

Amber knowledge in Poland is slowly making inroads in secondary schools by means of competitions and extracurricular interest groups. At the university level, various faculties have introduced extracurricular mono- graphic lectures, with several hours dedicated to amber. The leaders here are undoubtedly the universities of Wrocław and the AGH University of Science and Tech-nology in Cracow, but other universities address this subject as well. Several MA theses have been defended at the Warsaw University and AGH in Cracow, at least two Ph.D. theses – at the PIG Polish Geological Insti-tute in Gdansk and in 2012 at the Academy of Fine Arts in Warsaw, with a post-doctoral thesis approved (in 2011) at the University of Silesia, Faculty of Earth Scien- ces. Each of these dissertations included knowledge either about amber deposits, the chemistry or conser-vation of amber or about fossil resin inclusions.

Shortage of raw amber as a reason for turbulence in tastes and fashion

In the previous 12 months (the WAC counts a year from May to May), the Chief Geologist of the Pomera-nian Region issued three licences for amber prospec-ting in the municipalities of Sztutowo, Stegna and Pruszcz Gdanski. The regression in amber production can be felt increasingly stronger. The results were visi-ble at trade exhibitions not only because of rising prices. Sellers increasingly supply items made of an amber variety which used to be completely discarded and whose name “slag” speaks for itself. Today, after being strengthened in an autoclave or subjected to pressure, slag becomes fashionable and even receives awards in its black unpolished version. Other varieties with plant detritus impurities, although not as voluminous as in slag, are covered during the modification process with a frothy layer by means of air pumped in with water to produce a white, sometimes bluish or grey surface colour and also generate interest.

And the Gorka Lubartowska deposit is still waiting to be mined…

References:Fuhrmann R., Borsdorf R., 1986: Die Bernsteinarten des Unter-

miozäns von Bitterfeld. Zeitschrift für Angewandte Geologie, 32 (12): 309–316

Kosmowska-Ceranowicz B., N.Vávra [Ed], 2011: Eigenschaften des Bernsteins und anderer fossiler Harze aus aller Welt. Właściwości bursztynu i innych żywic kopalnych świata. Polish Academy of Sciences Scientific Centre in Wienna, Conference Proceedings and Monographs, 10, 1–119.

Szwedo J. [Ed], 2011: „Polish Journal of Entomology”. „Polskie Pismo Entomologiczne”, 80 (4).

łem również eksponatów z Muzeum Ziemi PAN w War- szawie wg doboru i opracowania Alicji Pielińskiej.

Wiedza o bursztynie w Polsce pomału toruje sobie drogę w szkolnictwie średnim, poprzez konkursy i koła zainteresowań. W szkolnictwie wyższym natomiast pojawiają się w programach nauczania na różnych wydziałach nadobowiązkowe wykłady monograficzne, w których na bursztyn przeznacza się kilka godzin. Prio- rytet niewątpliwie należy do uczelni Wrocławia i AGH w Krakowie, ale i inne szkoły wyższe poruszają ten temat. Broniono już kilka prac magisterskich w UW w Warszawie i na AGH w Krakowie, co najmniej dwa doktoraty: w PIG w Gdańsku i w 2012 na ASP w War-szawie oraz zatwierdzono (w 2011) na UŚ Wydziale Nauk o Ziemi rozprawę habilitacyjną. We wszystkich tych pracach była niezbędna albo wiedza o złożach bursztynu, albo o chemizmie bursztynu, o konserwacji bursztynu, albo o inkluzjach w żywicach kopalnych.

Kłopoty z surowcem powodem zawirowań w upodobaniach i modzie

W ostatnim roku (ŚRB odlicza lata od maja do maja) główny geolog województwa pomorskiego wydał 3 koncesje na poszukiwania bursztynu w gminach Sztutowo, Stegna i Pruszcz Gdański. Regres w pozys- kiwaniu bursztynu coraz bardziej daje się odczuć. Skutki zaznaczyły się na targach nie tylko wzrostem ceny. Sprzedawcy oferują na coraz większą skalę wyroby z odmiany, która kiedyś była całkowicie odrzucana, a której nazwa „żużel” sama mówiła za siebie. Dziś żużel po wzmocnieniu w autoklawie albo poddany ciśnieniu stał się modny i jako czarny, niepolerowany uzyskuje nawet nagrody. Inne odmiany zanieczysz-czone detrytusem roślinnym, choć nie tak licznym jak w żużlu, w procesie modyfikacji pokrywane są pienistą warstwą , poprzez wtłoczenie powietrza przy udziale wody, uzyskując białą czasem niebieskawą albo szarą barwę powierzchni budzą również zainteresowanie.

A złoże w Górce Lubartowskiej nadal czeka na eks-ploatację...

Literatura:Fuhrmann R., Borsdorf R., 1986: Die Bernsteinarten des Unter-

miozäns von Bitterfeld. Zeitschrift für Angewandte Geologie, 32 (12): 309–316

Kosmowska-Ceranowicz B., N.Vávra [Ed], 2011: Eigenschaften des Bernsteins und anderer fossiler Harze aus aller Welt. Właściwości bursztynu i innych żywic kopalnych świata. Polish Academy of Sciences Scientific Centre in Wienna, Conference Proceedings and Monographs, 10, 1–119.

Szwedo J. [Ed], 2011: „Polish Journal of Entomology”. „Polskie Pismo Entomologiczne”, 80 (4).

3534RegionaLne aKTUaLnoŚCi BURSzTYnoWe RegionaL amBeR neWS RegionaLne aKTUaLnoŚCi BURSzTYnoWe RegionaL amBeR neWS35


BURSzTYnoWe aKTUaLnoŚCi z UKRainY

olena Belichenko

działalność naukowaBadania naukowe nad bursztynem obejmują szeroki

zakres zagadnień począwszy od geologii, paleontolo-gii, paleogeografii, litologii oraz badań nad facjami, a skończywszy na poszukiwaniu nowych złóż tego surowca na Ukrainie oraz finalizowaniu dociekań na temat jego cech diagnostycznych. Prace te prowadzą naukowcy z Instytutu Nauk Geologicznych Narodowej Akademii Nauk, Muzeum Geologicznego przy Narodo- wym Muzeum Przyrodniczym Narodowej Akademii Nauk, Instytutu Zoologii im. I.I. Schmalhausena przy Narodowej Akademii Nauk, Państwowego Centrum Gemmologicznego Ukrainy, Instytutu Archeologii Narodowej Akademii Nauk, Muzeum Skarbów Histo-rycznych Ukrainy oraz Żytomirskiego Państwowego Uniwersytetu Technologicznego.

Za szczególnie interesujące uważane są prace nad kolekcją inkluzji w bursztynie ukraińskim prowadzone w Instytucie Zoologii im. I.I. Schmalhausena przy Naro- dowej Akademii Nauk Ukrainy. Obecnie kolekcja ta obejmuje ponad 30 000 inkluzji, a opisano w niej 150 holotypów. Badania prowadzone są we współpracy z laboratorium Instytutu Paleontologii im. A.A. Boris-jaka Rosyjskiej Akademii Nauk w Moskwie.

Jednym z obszarów naukowych dociekań, który budzi ostatnio szczególną uwagę, jest historia bursz-tynu na Ukrainie oraz związane z nią znaleziska arche-ologiczne.

W październiku 2011 w Równem odbyła się 3. Mię-dzynarodowa Konferencja Naukowa Ukraiński Świat Bursztynu (Szlak bursztynowy – historia i współczesność).Zorganizowana została przy wsparciu Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, Administracji Państwowej Regionu Równe, Państwowego Centrum Gemmo-logicznego Ukrainy oraz Stowarzyszenia Ukraiński Świat Bursztynu.

amBeR neWS FRom UKRaine

olena Belichenko

Scientific activityThe scientific research of amber covers a wide range

of issues, beginning from geological, paleontological, paleogeographic, lithologic and facies studies to pre- dict of new deposits of amber in Ukraine and fini-shing of its diagnostic features studies. The researches are conducted by scientists from the Institute of Geo-logical Sciences at the National Academy of Sciences, the Geological Museum of the National Museum of Natural History at the National Academy of Sciences, the I. I. Schmalhausen Institute of Zoology at the Natio- nal Academy of Sciences, the State Gemological Centre of Ukraine, the Institute of Archaeology at the Natio-nal Academy of Sciences, the Museum of Historical Treasures of Ukraine, the Zhytomyr State Technologi-cal University.

The work connected with the collection of Ukrai-nian amber inclusions conducting at the I. I. Schmal-hausen Institute of Zoology at the National Academy of Sciences of Ukraine is considered especially inte-resting. The present collection includes of more than 30 000 inclusions and also over 150 holotypes were described. The studies are conducted in collaboration with the laboratory of the A. A. Borisjak Paleontologi-cal Institute RAS (Moscow).

One of the research areas that cause an increased attention last years is the history of the amber in Ukra-ine, the archaeological finds of amber.

The Third International Scientific Conference Ukrai-nian Amber World (Amber Road – history and moderni-ty) took place in October 2011 in Rivne. The conferen-ce was held with support of the National Academy of Sciences of Ukraine, the Rivne Regional State Adminis-tration, the State Gemological Centre of Ukraine, the Association Ukrainian Amber World.

The conference was attended by scientists from Ukraine, Russia, Poland and Belarus. For the first time the conference was held in Ukrainian capital of Amber – Rivno. We would like to recall that the first and second conferences were held in 2007 and 2008 in Kiev.

The conference theme – The Amber Road – the Histo-ry and the Present – made it possible to consider a wide range of issues, from the historical past of amber to contemporary issues and legal aspects of the artisanal mining amber in Ukraine, the prospects of Ukraine on European Amber tourist road. (Fig. 1)

We gathered the leading specialists studied amber, in particular, to give an impetus to new researches, to identify the areas of the modern processing of stone and to present the projects thanks to that the products from amber will be a kind of the visiting card of our region in Europe – said Vasyl Bertash, the head of Rivne Regio-nal State Administration during the forum opening.

For the first time the online broadcast was held during the conference. The scientists from all over the world were able to contribute to the conference through the Internet, as well as everybody else had possibility to watch the course at the special site.

Within the conference was held the meeting of the debating club. The topic was: Is it necessary to allow the amber mining by non-industrial way for the local population? Not only the conference participants but also the students of the faculty of Environment from the National University of Water and Environmental Management took place in the discussions.

During 2011 the Ukrainian scientists participated in scientific conferences, where submitted the diffe-rent reports on various research aspects of amber. Namely there were the following events: the Interna-tional Scientific Conference The Trade Routes of Amber (Russia), the Second International Conference Geolo-gical monuments of the Earth – the striking evidences of the Earth evolution.

The international scientific seminar named From coniferous resin to amber. The identification of fossil resins will be held in May 2012 at the National Muse-um of Natural History of NAS in Ukraine. The purpose of the workshop is the study assessment of relation-ships revealed properties of different types of fossil resins and their genesis, structural features, prediction, identification. The scientists from Ukraine, Belarus and Russia intend to take part in the workshop.

W konferencji udział wzięli naukowcy z Ukrainy, Rosji, Polski oraz Białorusi. Trzecia konferencja odbyła się w ukraińskiej stolicy bursztynu – w Równem. War-to przypomnieć, że konferencje pierwsza i druga mia- ły miejsce w latach 2007 i 2008 w Kijowie.

Temat konferencji – Bursztynowy szlak: historia i współ-czesność – umożliwił omówienie szerokiej gamy zagad-nień, począwszy od historii bursztynu, poprzez tema- tykę współczesną, aspekty prawne rzemieślniczego wydobycia bursztynu na Ukrainie, aż po potencjał Ukrainy na turystycznym Europejskim Szlaku Burszty-nowym (Fig. 1).

Zebraliśmy wiodących badaczy, szczególnie aby dać impuls do nowych badań, określić problematykę współ-czesnej obróbki surowca bursztynowego oraz zaprezen-tować projekty nadające wyrobom z bursztynu rangę

Materiały z 3. Międzynarodowej Konferencji Naukowej Ukraiński Świat Bursztynu: Szlak bursztynowy – historia i współczesność, Równe, 2011Set of materials from the Third International Scientific Conference Ukrainian Amber World. Amber Road – the history and the modernity, Rivne, 2011

1

association The Ukrainian Amber WorldUkrainian Amber World association celebrates its

5 years working in 2012. It was founded in May 2007. The aim of the association is the propaganda of the Ukrainian amber, initiation and support of the scien-tific, cultural and educational activities, the formation and expression of interest in the amber industry.

Ukrainian Amber World association embodied a num-ber of projects that helped to introduce the Ukrainian amber not only in Ukraine but also abroad during 2007–2012:– there were organized three international scienti-

fic-practical conferences Ukrainian Amber World in October, 2007, 2008 and 2011, also published the abstracts of reports and the conference pro-ceedings collection;

– there were conducted the numerous roundtables and press conferences on mining and the use

of amber in Ukraine with the participation of indus-try, scientists, artists and government officials;

– the permanent exhibition of Ukrainian amber wasopened in the National Park named Sophia Kyivska from 2007 and the The Gallery of Angels was opened in 2009. The museum Amber Palace started working in Rivne on the initiative of the association UkrainianAmber World and thanks to the support of Rivne Re-gional State Administration in 2010. The museum- -restaurant Amber Road was opened in Kiev in 2011;

– The following social events and presentations as: Amber Balls, Art Fashion shows, beauty contest Amber crown of Ukraine, festivals, exhibitions are constantly held by Association, there was made a film about the Ukrainian amber, and numerous promotional materials were published.

The Museum-restaurant Amber Road has been wor-king from 2011 and it has already had a considerable popularity. The museum exhibition is interesting for visitors of all ages. An important focus of the museum is an educational activity, promoting knowledge of amber among students, organization of competitions and workshops. A charming excursion Amber tale is conducted for young children, the research excursion named Journey to the Past is designed for the junior classes. The stories Amber Road and Amber Ukraineare interesting for older students and adults.

The exclusive Amber journey for adults includes tasting brandy of amber and herbs Burshtynivka.

The project Ukrainian Amber Road – Traveling through Amber Road, discover Ukrainian Amber for you was prolonged by the association in 2011. The infor-mation about the project you can find on the website www.amber-road.com.ua. The project has long-term conditions, its aim is to create a positive international image about Ukraine as a country for exciting tourism that appreciates its natural treasures, carefully put the heritage of previous generations, and takes care of the spiritual development of their people in the future. (Fig. 2)

swoistej wizytówki naszego regionu w Europie, powie-dział Wasyl Bertasz, Gubernator Regionu Równe pod-czas otwarcia forum.

Po raz pierwszy zorganizowano podczas konferencji transmisję internetową na żywo. Naukowcy z całego świata mieli szansę wziąć udział w spotkaniu za pośred- nictwem Internetu, a wszyscy zainteresowani mogli oglądać jego przebieg na specjalnie stworzonej w tym celu stronie www.

W ramach konferencji odbyło się również spotka-nie klubu dyskusyjnego. Tematem było pytanie: Czy konieczne jest zezwalanie mieszkańcom regionu na nie-przemysłowe wydobycie bursztynu? W debacie udział wzięli uczestnicy konferencji oraz studenci Wydziału Ochrony Środowiska Narodowego Uniwersytetu Gos- podarki Wodnej i Środowiskowej.

W roku 2011 ukraińscy naukowcy uczestniczyli w kon- ferencjach naukowych, na których przedłożyli rozmaite raporty związane z różnymi aspektami badań nad bursztynem; były to: Międzynarodowa Konferencja Nauko- wa Bursztynowe szlaki handlowe (Rosja) oraz 2. Między-narodowa Konferencja, pt. Zabytki geologiczne Ziemi – znamienne dowody ewolucji Ziemi.

Międzynarodowe seminarium naukowe, pt. Od żywi-cy drzewa iglastego do bursztynu. Identyfikacja żywic kopalnych odbędzie się w maju 2012 w Narodowym Muzeum Przyrodniczym Narodowej Akademii Nauk Ukrainy. Celem warsztatu będzie ocena badań nad odkrywaniem właściwości różnych typów żywic kopalnych, ich pochodzeniem, cechami strukturalnymi, budo- wą, przewidywaniem lokalizacji złóż oraz identyfika-cją. W warsztacie tym planują uczestniczyć naukowcy z Ukrainy, Białorusi i Rosji.

Stowarzyszenie Ukraiński Świat Bursztynu Stowarzyszenie Ukraiński Świat Bursztynu w roku

2012 obchodzi piątą rocznicę swojej działalności. Po- wstało w maju 2007 r., a jego celem jest popularyzacja bursztynu ukraińskiego, inicjowanie oraz wspieranie działań naukowych, kulturalnych i edukacyjnych oraz rozwój branży bursztynniczej.

W latach 2007–2012 stowarzyszenie Ukraiński Świat Bursztynu zrealizowało szereg projektów, które pomo-gły wypromować bursztyn ukraiński nie tylko na Ukra-inie, ale również za granicą:– zorganizowano trzy międzynarodowe konferencje

naukowo-praktyczne Ukraiński Świat Bursztynu w paź-dzierniku 2007, 2008 i 2011; streszczenia raportów z tych konferencji opublikowano wraz ze zbiorem referatów konferencyjnych;

– zainicjowano liczne obrady okrągłego stołu oraz konferencje prasowe na temat wydobycia i wyko-rzystania bursztynu na Ukrainie z udziałem przed-stawicieli przemysłu, naukowców, artystów a także przedstawicieli rządowych;

– stała wystawa bursztynu ukraińskiego otwarta zosta-ła w roku 2007 w Parku Narodowym pod nazwą SofiaKijowska, a w roku 2009 otwarto Galerię aniołów. W roku 2010 muzeum Bursztynowy Pałac rozpoczęło działalność w Równem z inicjatywy stowarzyszenia Ukraiński Świat Bursztynu oraz dzięki wsparciu Pań-stwowej Administracji Regionu Równe. Muzeum- -restauracja Bursztynowy Szlak została otwarta w Kijo-wie w 2011 roku;

– w sposób ciągły realizowane są przez nasze stowa-rzyszenie wydarzenia towarzyskie oraz prezentacje, np.: Bursztynowe Piłki, pokazy sztuki i mody, kon-kurs piękności Bursztynowa Korona Ukrainy, festiwa-le oraz wystawy. Nakręcono również film o burszty-nie ukraińskim oraz opublikowano liczne materiały promocyjne.

Otwarte w roku 2011 muzeum-restauracja Burszty-nowy Szlak osiągnęło już znaczącą popularność. Ekspo- zycja muzealna cieszy się zainteresowaniem zwiedzają- cych ze wszystkich przedziałów wiekowych. Ważnym elementem, wokół którego skupia się działalność mu-zeum, jest edukacja polegająca na popularyzowaniu wiedzy o bursztynie wśród studentów, organizowaniu konkursów i warsztatów. Dla najmłodszych dzieci organizowana jest urokliwa wycieczka Bursztynowa opo-wieść, a dla uczniów szkół podstawowych wycieczkaedukacyjna pt. Podróż do przeszłości. Opisy szlaku bursz-tynowego oraz bursztynu na Ukrainie opracowane są w sposób wzbudzający ciekawość i zainteresowa-nie studentów oraz dorosłych.

Wyjątkowa Podróż Bursztynowa dla dorosłych obej-muje degustację Bursztyniwki, czyli brandy na bazie bursztynu i ziół.

W roku 2011 stowarzyszenie Ukraiński Świat Bursz-tynu zrealizowało projekt Ukraiński Szlak Bursztynowy – podróż szlakiem bursztynowym, odkrywanie bursztynu ukraińskiego. Informacje na temat projektu dostępne są na stronie internetowej: www.amber-road.com.ua. Jest to projekt długofalowy; jego celem jest stworze-nie pozytywnego wizerunku Ukrainy na świecie, jako kraju oferującego ciekawe możliwości turystyczne; kraju, który docenia swoje bogactwa naturalne, staran-nie chroni dziedzictwo minionych pokoleń oraz dba o przyszły rozwój duchowy swoich mieszkańców (Fig. 2)


Stowarzyszenie Ukraiński Świat Bursztynu prezentuje projekt Ukraińskiego Szlaku BursztynowegoAssociation Ukrainian Amber World presents the draft Ukrainian Amber Road

2

ŻYCie We WCzeSno-KRedoWYm LeSie BURSzTYnoWYm LiBanU: KsięgA ReKoRdóW gUinnessA

dany azar

Uniwersytet Libański, II Wydział Nauk ŚcisłychKatedra Nauk PrzyrodniczychPO box 26110217, Fanar – Matn (Liban)e-mail: [email protected]

StreszczenieBursztyn występuje w Libanie w ponad 375 nagroma-

dzeniach. Stanowi on najstarszy i najważniejszy rodzaj bursztynu z dużą liczbą inkluzji biologicznych. Czas jego powstawania odpowiada okresowi najwcześniej-szej kredy, czyli okresu fundamentalnego dla współ-ewolucji roślin kwitnących i owadów. Okres ten był świadkiem pierwszych wystąpień i rozprzestrzeniania się roślin okrytonasiennych. W większości przypadków inkluzje roślinne w bursztynie libańskim dokumentu- ją najstarszych przedstawicieli współcześnie żyjących rodzin owadów lub najmłodszych przedstawicieli rodzin wymarłych.

Słowa kluczoweLiban, wczesna kreda, owady kopalne, paleośrodo-

wisko, paleobioróżnorodność.

WstępBursztyn występuje na całym świecie. W ciągu ostat-

nich 15 lat liczba znanych nagromadzeń bursztynu zwiększyła się znacząco w wyniku rosnącego zaintere-sowania tym materiałem wśród badaczy. Bursztyn ma nieocenione znaczenie dla paleontologów, ponieważ zawiera różnorodne inkluzje biologiczne w trójwymia-rowym i nietkniętym środowisku.

Najstarszy znaleziony dotychczas bursztyn z dużą liczbą inkluzji biologicznych to bursztyn libański (Azar, 2007; Azar i in., 2010). Ostatnio odkryto w Libanie po-

LiFe in LoWeR CReTaCeoUS amBeR FoReST oF LeBanon: a gUinness BooK of RecoRds

dany azar

Lebanese University, Faculty of Sciences II, Department of Natural Sciences, Fanar, Fanar – Matn, P.O. Box 26110217, Lebanon.e-mail: [email protected]

abstractAmber in Lebanon is found in more than 375 out-

crops. It constitutes the oldest and most important amber with intensive biological inclusion. Formation of this amber corresponds to Lowermost Cretaceous, a fundamental period for co-evolution between flowe-ring plants and insects. This period witnesses the first occurrence and radiation of angiosperms. Most of the times biological inclusions in Lebanese amber repre-sent records of the earliest representatives of modern living insect families or the youngest ones for extinct families.

Keywords Lebanon, Lower Cretaceous, Fossil insects, Palaeo-

environment, Palaeobiodiversity.

introductionAmber occurs all over the world. During the last

15 years, known outcrops of amber have increased significantly in number, due to the growing of scienti-fic interest in such material. Amber has an inestimable importance for the palaeontologists as it contains a variety of biological inclusions in immaculate, three-dimensional conditions.

To date the oldest amber with intensive biological inclusions is the Lebanese one (Azar, 2007; Azar et al., 2010). More than 375 outcrops have been recently discovered in Lebanon among which only 21 yield to biological inclusions (Fig. 1).

HistoricalThe oldest publications describing insects from the

Lebanese amber are those of Willi Hennig and Dieter Schlee both in 1970. Prior to 1994, only one amber outcrop with fossil insects had been known. Recent field researches of my team increased the amber localities with biological inclusions to 21.

Mapa Libanu z nagromadzeniami bursztynu i inkluzji kopalnych. Obszary ciemnozielone wskazują na lokalizację nagromadzeń bursztynu. Okrągłe żółte punkty wskazują na rozmieszczenie inkluzji owadów w nagromadzeniach bursztynuMap of Lebanon with amber and fossil insects outcrops. Dark green areas indicate the distribution of the amber locali-ties. Yellow circular spots indicate the emplacements of amber outcrops with insects’ inclusions

Moneta rzymska (II wiek n.e.) reprezentująca mitologiczne założenie miasta Tyru (w południowym Libanie). Od początku żyli tu ludzie… Powiedziałem im: rozdzielcie zalew morza swoimi łodziami, aż dotrzecie do wybranego miejsca, gdzie zbudujecie swoje miasto, tam znajdziecie dwie pływające skały bursztynu rzucane przez fale. Pomiędzy nimi wznosi się drzewo oliwne, na szczycie którego siedzi orzeł. Języki ognia pojawiają się z drzewa. Drzewo oliwne płonie, ale się nie spala. Wokół drzewa owinięty jest tajfun. Weźcie ptaka; złóżcie go w ofierze bogowi Posejdonowi. Rozlejcie krew na pływających skałach. Zostaną one unieruchomione i zbliżą się do siebie, tworząc jedną wyspę. Załóżcie miasto w sercu morza. Zbudujcie forty-fikacje ze wszystkich jego stron. Powiedziałem te boskie słowa do synów tej wyspy. Takie były słowa Melkarta, boga-założy-ciela miasta Tyru do boga BachusaRoman coin (second century AD) representing the mytho-logical foundation of the City of Tyre (in Southern Lebanon). From the beginning, the men lived here… I told them: Split the floods of the sea with your boats until reaching the chosen place to build your city. There you will find two floating rocks of amber tossed by the waves. Between them rises up an olive tree at the top of which perches an eagle. Tongues of fire escape from the tree. The olive tree burns but is not consumed. A typhoon is rolled up around the tree. Take the bird; offer it in holocaust to Poseidon God. Pour blood on the floating rocks. They will be immobilized, and will approach one the other to form only one island. Found a city in the heart of the sea. Fortify it from all sides. I told these divine words to the sons of this land. These were the words of Melkart, the God founder of the city of Tyre to the God Bacchus

1

2

nad 375 nagromadzeń bursztynu, wśród których inkluzje biologiczne zawiera tylko 21 (Fig. 1).

HistoriaNajstarsze publikacje opisujące owady z bursztynu

libańskiego, autorstwa Williego Henniga oraz Dietera Schlee’a, pochodzą z roku 1970. Przed rokiem 1994

4140SeminaRiUm SeminaR SeminaRiUm SeminaR

Liść rośliny bursztynodajnejLeaf of the amber producing plant

znane było tylko jedno nagromadzenie bursztynu z owadami kopalnymi. Niedawne badania terenowe prowadzone przez mój zespół powiększyły liczbę znalezisk zawierających inkluzje biologiczne do 21.

Fenicjanie jako pierwsi handlowali bursztynem w rejonie Morza Śródziemnego oraz byli pionierami morskiego szlaku bursztynowego prowadzącego do wybrzeży Europy Północnej (w rejonie Morza Bałtyc-kiego), a ich celem było uzyskanie złocistej żywicy ko-palnej w zamian za brąz, w okresie od XIII to XVI wieku p.n.e. Według niektórych autorów bursztyn zbierano w Fenicji (dzisiejszy Liban, wybrzeże syryjskie oraz pół-nocny Izrael), a sprzedawano na Bliskim Wschodzie, do czasu aż osiągalny stał się bursztyn bałtycki, który ma lepszą jakość gemmologiczną (Nissenbaum, 1975).

Mityczne początki starożytnej metropolii Tyru (w po-łudniowym Libanie) związane są z bursztynem; uwa-ża się tam, znane z Biblii miasto założone zostało na dwóch ambrozyjskich skałach (Fig. 2).

Słowo „Liban” pochodzi od słowa „louban”, które ma dwa znaczenia: biały, w odniesieniu do ośnieżonych gór Libanu; oraz kadzidło, w odniesieniu do żywicy cedrowej lub być może do bursztynu.

Obecność bursztynu w Libanie udokumentowana jest od początku XIX wieku i pochodzi z opisów kopal- ni węgla. Dopiero w późnych latach 60. XX wieku w materiale tym odnotowano skamieniałości owadów.

Phoenicians were the first tradesmen of amber in the Mediterranean and also the pioneers of the amber maritime road towards the shores of Northern Europe (Baltic area) to obtain the golden fossil resin in exchange of bronze between 13th and 16th century BC. Accor-ding to some authors, the amber was collected in Phoe- nicia (today Lebanon, Syrian coast and Northern Israel) and marketed in the Middle East until the Baltic amber, which is of better gemological quality, became availa-ble (Nissenbaum, 1975).

The Mythical foundation of the antic metropolis of Tyre (Southern Lebanon) is correlated to amber, where it is believed that this biblical city is founded on two ambrosian rocks (Fig. 2).

The word “Lebanon” derives from “Louban” which has two meanings: white, in relation to the Lebanese snowed mountains; and incense, in relation to cedars’ resin or perhaps to amber.

The presence of amber in Lebanon has been docu-mented since the beginning of the 19th century while describing coal mines. It is only late in the nineteen sixties that fossil insects were recorded in this material.

amber outcrops with fossil insects in LebanonAmber in Lebanon is found in more than 375 out-

crops in all its areas, among which 21 yielded to fossi-liferous amber (Tab. 1). Land that potentially could yield to amber occurrence is estimated up to 10% of Lebanon total surface (Fig. 1). Table 1 (given below) lists the different outcrops of amber with biological inclusions.

Governorate/Governorate

North Lebanon

Mont Lebanon

South Lebanon

Beqaa

District/District

Sir Ed-Danniyeh

Bcharreh

El-Batroun

Kesserouan

El-Matn

Baabda

Esh-Shouf

Aley

Jezzine

Baalbeck

Zahleh

Rashaiya

Outcrop

El-Dabsheh

Brissa

near Bcharreh

Beqaa Kafra

Hadath El-Joubbeh – Tannourine

Tannourine

Ouata El-Jaouz

Daychouniyyeh

Kfar Selouan

Mdeyrij-Hammana

Ain Dara (two localities)

Ain Zhalta

Sarhmoul

Roum – Aazour – Homsiyeh

Jouar Es-Souss (Bkassine)

Wadi Jezzine

Maknouniyeh

Esh-Sheaybeh

Bouarij

Aita El-Foukhar

nagromadzenia bursztynu z owadami kopalnymi w Libanie

Bursztyn w Libanie występuje w ponad 375 nagro-madzeniach zlokalizowanych na terenie całego kraju, wśród których 21 zawiera bursztyn ze skamieniałoś- ciami (tabela 1). Tereny, na których mogą potencjal- nie występować nagromadzenia bursztynu, ocenia się na około 10% całkowitej powierzchni Libanu (Fig. 1).

Tabela 1 (poniżej) stanowi zestawienie różnych nagromadzeń bursztynu z inkluzjami biologicznymi.

Środowisko geologiczneBursztyn w Libanie znajdowany jest w soczewkach

ciemnego iłu i łupków związanych z lignitem oraz

geological settingsAmber in Lebanon is found in lens of dark clay and

shale associated with lignite and plant debris, some-times in purely fluvial deposition system, i.e. in chan-nels or riversides, and sometimes the deposition is subject to marine influences, i.e. in a deltaic zone or on the littoral (intertidal area).

Lebanese amber is often buried in its primary depo-sit, with lignite and fossil leaves from the resin produ-cing tree (Fig. 3, 4). When transported, it is for little distances, as confirmed by the exceptional preserva-tion state of the palynomorphs.

The age of Lebanese amber ranges from Late Jura-ssic to Aptian, but a single piece was found in Albian 4

Żeńska szyszka rośliny bursztynodajnejFemale cone of the amber producing plant

3


marine sediments. The fossiliferous outcrops have nearly the same age, viz. Late Barremian to Early Aptian (Azar, 2007; Azar et al., 2003; 2010; 2011). Lebanese amber inclusions

The most fascinating aspects of the Lebanese amber are the abundance and the outstanding preservation of the biological inclusions from the time when dino-saurs were ruling. In addition, the Lebanese amber is considered by most scientists as the most important one as it belongs to the Lower Cretaceous age, time of appearance of flowering plants (Angiosperms) – that is a major event in the evolution – as angiosperms constitute today more than ¾ of world flora. While the relationship between terrestrial arthropods (especial-ly insects) and plants is so keen, it is normal that if we want to understand the origin of all recent and modern ecosystems, we have to go back to the epoch of their starting point that is the Lower Cretaceous. Except the Lebanese amber, there are no intense terrestrial fossil records that correspond to this era elsewhere in the world, which increase considerably the unique-ness of this material.

Inclusions could be found in Lebanese amber every 25 to 30 pieces. This amber rarely includes vertebrate remains (one lizard) (Fig. 5), some reptile exuviae skin

and few feathers (Fig. 6), but numerous arthropods and vegetal remains trapped while the resin exuda-tion was fluid. A pupillid snail has been also found in the Lebanese amber and is considered as the earli-est one (Fig. 7). Among arthropods, insects are largely dominant and 19 orders are represented (Archaeogna-tha, Blattodea, Coleoptera, Collembola, Dermaptera, Diptera – Fig. 8; Ephemeroptera, Hemiptera – Fig. 9, 10; Hymenoptera, Isoptera – Fig. 11; Lepidoptera, Manto-dea, Neuroptera – Fig. 12; Odonata, Orthoptera, Psoco-dea – Fig. 13; Thysanoptera, Thysanura, Trichoptera). To date 177 taxa were described from the Lebanese amber, including 165 insects, 8 arachinds (Fig. 14–16), other inclusions are still waiting their identification.

A single piece of amber can contain one or several inclusions. Regarding the specimens where several inclusions (or syninclusions) are found together, some of them are present only in a hazardous manner, but a considerable number of them are assembled for an ecological behaviour such as mating (Fig. 17) or para-sitism (Fig. 18), etc.

Some inclusions can provide indirect evidence of specific habitats or climate. For example, chironomids (very common and diversified Diptera in the Lebanese amber), limonids, tipulids and psychodid flies, caddis-flies (Trichoptera) provide evidence of aquatic or very

szczątkami roślin, czasem w systemach depozycyj- nych czysto fluwialnych, tzn. w korytach rzek lub na ich brzegach; czasem depozycja podlega wpływom morskim, np. na obszarach delt lub na obszarze lito-ralnym (zalewowym).

Bursztyn libański często osadzony jest w złożu pier-wotnym z lignitem oraz ze skamieniałościami liści z drzewa żywicującego (Fig. 3, 4). Jego transport od-bywał się na niewielkie odległości, co zostało potwier-dzone przez wyjątkowy stan zachowania palinomorf.

Wiek bursztynu libańskiego waha się od późnej jury do aptu, ale znaleziono też jeden okaz w osadach mor-skich z albu. Nagromadzenia ze skamieniałościami są niemal z tego samego okresu, tzn. późnego barremu do wczesnego aptu (Azar, 2007; Azar i in., 2003; 2010; 2011).

inkluzje w bursztynie libańskimNajbardziej fascynującym aspektem bursztynu libań-

skiego jest bogactwo i wspaniały stopień zachowania inkluzji biologicznych z czasów, gdy na świecie królo-wały dinozaury. Ponadto bursztyn libański uważany jest przez większość naukowców za najważniejszy, po-nieważ należy do okresu wczesnej kredy, w którym po raz pierwszy pojawiły się rośliny kwitnące (okryto-nasienne); było to ważne wydarzenie ewolucyjne,

ponieważ okrytonasienne stanowią obecnie ponad ¾ światowej flory. O ile relacja pomiędzy stawonoga-mi lądowymi (w szczególności owadami) oraz rośli-nami jest tak intensywna, oczywiste jest, że jeśli chce-my zrozumieć skąd pochodzą wszystkie niedawne lub współczesne ekosystemy musimy cofnąć się do epoki, w której powstały, czyli do wczesnej kredy. Poza bursz-tynem libańskim nie istnieją na świecie obfite źródła na temat skamieniałości lądowych, które odpowiada-łyby temu okresowi, co znacząco wzmacnia wyjątko-wość tego materiału.

Inkluzje można znaleźć w bursztynie libańskim co 25 do 30 bryłek. Bursztyn ten rzadko zawiera szcząt-ki kręgowców (jedna jaszczurka) (Fig. 5), pewną ilość skamieniałości wylinek gadów oraz kilka piór (Fig. 6), ale także liczne stawonogi oraz pozostałości roślinne zatopione w żywicy, gdy jej wyciek był jeszcze płynny. W bursztynie libańskim znaleziono również ślimaka z rodziny poczwarkowatych (Pupillidae), uważanego za najwcześniejszy okaz tego gatunku (Fig 7). Wśród stawonogów dominują owady reprezentowane przez 19 rzędów (Archaeognatha, Blattodea, Coleoptera, Collembola, Dermaptera, Diptera – Fig. 8; Ephemero- ptera, Hemiptera – Fig. 9, 10; Hymenoptera, Isoptera – Fig. 11; Lepidoptera, Mantodea, Neuroptera – Fig. 12; Odonata, Orthoptera, Psocodea – Fig. 13; Thysanopte-

Baabdasaurus xenorus Arnolds i in., 2002. Najstarszy gad zachowany w bursztynieBaabdasaurus xenorus Arnolds et al., 2002. The oldest reptile in amber

Najstarsze pióro zachowane w bursztynieThe oldest feather in amber

Najstarszy ślimak z rodziny poczwarkowatych (Pupillidae)The oldest pupillid snail

Samica muchówki z rodziny Ceratopogonidae (kuczmana), najstarsza spośród zachowanych w bursztynieA female dipteran ceratopogonid (biting midge), the oldest in amber

5 6 7 8


ra, Thysanura, Trichoptera). Jak dotąd opisano 177 tak-sonów, w tym 165 owadów, 8 pajęczaków (Fig 14–16), a pozostałe inkluzje wciąż czekają na identyfikację.

Jedna bryłka bursztynu może zawierać jedną lub kilka inkluzji. W okazach, w których znajduje się kilka inklu-zji (zwanych syninkluzjami), niektóre z nich ukazują gwałtowne zachowania, ale znacząca liczba związana jest z zachowaniami środowiskowymi np. z rytuałem godowym (Fig.17) lub pasożytnictwem (Fig. 18) itp.

Niektóre inkluzje mogą stanowić pośredni dowód istnienia konkretnych siedlisk lub klimatu. Na przykład ochotki (bardzo powszechne i zróżnicowane muchów-ki dwuskrzydłe w bursztynie libańskim), muchówki z rodziny Limoniidae, koziółkowate i ćmiankowate, chruściki (Trichoptera) stanowią dowód istnienia sie-dlisk wodnych lub bardzo wilgotnych. Ogólnie rzecz ujmując większość inkluzji w bursztynie libańskim od-zwierciedla gorące, zagęszczone i wilgotne środowisko leśne. Informacje udostępnianie przez całe inkluzje potwierdzają dane pochodzące z palinologii: paleo środowisko złóż bursztynu odpowiada lasom tropi- kalnym, gęstym, ciepłym i wilgotnym z intensywnym i złożonym systemem rzecznym, położonym dość blisko morza. Badanie różnych inkluzji pozwoliło na rekon- strukcję paleośrodowiska (Fig.19).

WnioskiBursztyn libański zawiera ogromną liczbę wymarłych

rodzin (niektóre z nich znane są tylko z Libanu) oraz ślady najstarszych przedstawicieli wielu współczesnych rodzin stawonogów lądowych. Inkluzje z Libanu stano- wią najczęściej „brakujące ogniwa” pomiędzy fauną dawną i współczesną. Badanie inkluzji w bursztynie libańskim jest jak dotąd jedynym dającym wskazówkę pozwalającą określić bioróżnorodność środowiska pół-nocno-wschodniej Gondwany w niezwykle ważnym okresie wczesnej kredy. Niedawno odkryte w Libanie nowe i bardzo różnorodne nagromadzenia bursztynu ze skamieniałościami zwiększają możliwość znacznej poprawy naszej wiedzy na temat przeszłości.

Podejmuje się wysiłki wprowadzenia naturalnego skarbu, jakim jest bursztyn libański na listę dziedzictwa ludzkości. Poszczególne nagromadzenia w Libanie nie są jeszcze oficjalnie chronione przed wandalizmem. Ich zniszczenie lub naruszenie byłoby wielką stratą dla dziedzictwa ludzkości oraz dla wiedzy badawczej.

PodziękowaniaJestem wdzięczny prof. hab. Ryszardowi Szadziew-

skiemu oraz Światowej Radzie Bursztynu za umożliwie-

Enicocephalinus acragrimaldii Azar i in., 1999. Najstarszy pluskwiak z rodziny zajadkowatychEnicocephalinus acragrimaldii Azar et al., 1999. The oldest assassin bug

Lebanotermes veltzae Engel, Azar i Nel, 2011 w Engel i in., 2011, termit, najstarszy owad żyjący w społeczności zachowany w bursztynieLebanotermes veltzae Engel, Azar and Nel, 2011 in Engel et al., 2011, termite, the oldest social insect in amber

9 11

Yuripopovina magnifica Azar i in., 2011, unikalny przedstawiciel wymarłej rodziny Yuripopovinidae pentatomomorphanYuripopovina magnifica Azar et al., 2011, the unique representative of the pentatomomorphan extinct family of Yuripopovinidae

10

Raptorapax terribilissima Petrolevičius, Azar i Nel, 2010, najstarsza sieciarka z rodziny RhachiberotidaeRaptorapax terribilissima Petrolevičius, Azar and Nel, 2010, the oldest rhachiberotid neuropteran

12

humid habitats. In general, most of the Lebanese amber inclusions reflect a hot, dense and humid forest environment. The information given by the whole inclusions corroborate the data set by the palynology: the palaeoenvironment of the amber deposits corres-ponds to a tropical dense, warm and humid forest with an intense complex fluvial system, altogether close to the sea. The study of the different inclusions allowed the reconstruction of the paleoenvironment (Fig. 19).

ConclusionLebanese amber contains a lot of extinct families

(some of them are known only from Lebanon) and the records of the oldest representatives of many modern families of terrestrial arthropods. Lebanese inclusions constitute most of the time the “missing links” between the old fauna and the modern one. The study of the Lebanese amber inclusions is to date the only one that gives a clue in determining the North-East Gondwa-nian biodiversity and environment of the extremely significant Lower Cretaceous period. The recent dis-coveries of new and very diverse outcrops of fossilifer-ous amber in Lebanon help to increase the possibility

nie mi wniesienia wkładu do tej publikacji. Chciałbym podziękować miastu Gdańsk oraz jego władzom. Jest to wkład w realizację umowy o współpracy pomiędzy Uniwersytetem Libańskim, Muzeum i Instytutem Zoo-logii w Warszawie, Uniwersytetem Gdańskim, Uniwer- sytetem Pedagogicznym w Krakowie oraz Polską Aka-demią Nauk. Niniejsza praca jest częścią projektu zes- połowego Bioróżnorodność: Pochodzenie, struktura, ewolucja i geologia przyznanego autorowi przez Uni-wersytet Libański.

Literatura:Azar, D. (2007). Preservation and accumulation of biological

inclusions in Lebanese amber and their significance. Comptes rendus – Palevol, 6 (1–2): 151–156.

Azar, D., Dejax, J. & Masure, E. (2011). Palynological analysis of amber-bearing clay from the Lower Cretaceous of Central Lebanon. Acta Geologica Sinica (English Edition), 85 (4): 942–949.

Azar, D., Gèze, R. & Acra, F. (2010). Chapter 14: Lebanese amber (pp. 271–298). In, Penney, D. (Ed.). Biodiversity of Fossils in Amber. Siri Scientific Press.

Hennig, W. (1970). Insektenfossilien aus der Unteren Kreide. 2. Empididae (Diptera, Brachycera). Stuttgarter Beiträge zur Naturkunde, 214: 1–12.

Nissenbaum, A. (1975). Lower cretaceous amber from Israel. Naturwissenschaften, 62 (7): 341–342.


to realize the challenge of improving considerably our knowledge of the past.

Efforts are done to categorize this natural treasure on the list of Heritage of Humanity. The different Leba-nese outcrops are not yet officially protected against vandalism. Their destruction or pillaging would be a great loss to the Human Heritage, and to the scien-tific knowledge.

acknowledgementsI’m thankful to Prof. Ryszard Szadziewski and the

World Amber Council for their kind invitation to contribute in this volume. I would like to thank the city of Gdansk and its responsibles. This is a contribution to the cooperative agreements between the Lebanese University, Museum and the Institute of Zoology (War-saw); University of Gdansk; Pedagogical University of Cracow; and the Polish Academy of Sciences. This paper is a contribution to the team project Biodiversity: Origin, Structure, Evolution and Geology awarded to the author by the Lebanese University.

Asphaeropsocites neli Azar i in., 2010, najstarszy przedstawiciel psotników z rodziny SphaeropsocidaeAsphaeropsocites neli Azar et al., 2010, the oldest sphaeropsocid psocodean

Najstarszy pająk z rodziny osnuwikowatych zachowany w bursztynieThe oldest liniphiid spider in amber

Muchówki z rodziny Scatopsidae in copula, najstarsza zachowana para w rytuale godowymScatopsid flies in copula, the oldest preserved mating pair

13 15 17

Archaeobuthus estephani Lourenço, 2001. Najstarszy skorpion zachowany w bursztynieArchaeobuthus estephani Lourenço, 2001. The oldest scorpion in amber

Najstarszy roztocz (Acari) zachowany w bursztynieThe oldest Acari in amber

14 16


References:Azar, D. (2007). Preservation and accumulation of biological

inclusions in Lebanese amber and their significance. Comptes rendus – Palevol, 6 (1–2): 151–156.

Azar, D., Dejax, J. & Masure, E. (2011). Palynological analysis of amber-bearing clay from the Lower Cretaceous of Central Lebanon. Acta Geologica Sinica (English Edition), 85 (4): 942–949.

Azar, D., Gèze, R. & Acra, F. (2010). Chapter 14: Lebanese amber (pp. 271–298). In, Penney, D. (Ed.). Biodiversity of Fossils in Amber. Siri Scientific Press.

Hennig, W. (1970). Insektenfossilien aus der Unteren Kreide. 2. Empididae (Diptera, Brachycera). Stuttgarter Beiträge zur Naturkunde, 214: 1–12.

Nissenbaum, A. (1975). Lower cretaceous amber from Israel. Naturwissenschaften, 62 (7): 341–342.

50SeminaRiUm SeminaR

LiFe in CReTaCeoUS amBeR FoReST oF SPain

antonio arillo

Complutense University, Madrid, Spain

introductionSpanish amber was firstly described by Gaspar Casal

in 1762, in his treatise Natural and Medical History of the Principality of Asturias but modern amber investi-gations began only very recently, related with paleo-entomological research, when the Álava amber was discovered in 1995.

Amber deposits in Spain are distributed in a strip curve from the East to the North of the Iberian Penin-sula which corresponds to the marine coastal line during the Lower Cretaceous. All the outcrops are related with deltaic environments, from freshwater in the Maestrazgo Basin to marine influenced in the Basque- -Cantabrian Basin and the Asturias Depression. The age of fossil bearing amber outcrops is believed to be Albian, although outcrops from the Central Asturias Depression could be younger (Albian – Cenomanian).

outcrops and geologyNine outcrops with fossiliferous amber have been

found in Spain, distributed in three big areas. The Maestrazgo Basin has three known deposits, all of them belonging to the Escucha Formation, called San Just, Arroyo de la Pascueta and La Hoya. San Just is the most important of them; a lot of bioinclusions were obtained along three excavations during 2005, 2007 and 2010.

In the Basque-Cantabrian Basin four deposits have been found, three of them on the eastern part of the Basin, close to the village of Peñacerrada, called Peña-cerrada I (Moraza), Peñacerrada II and Salinillas de Bura- dón, all of them are known as Álava amber. They also belong to the Escucha Formation and the first one is,

ŻYCie W KRedoWYm LeSie BURSzTYnoWYm HiSzPanii

antonio arillo

Antonio Arillo, Uniwersytet Complutense, Madryt, Hiszpania

WstępBursztyn hiszpański po raz pierwszy opisał Gaspar

Casal w roku 1762 w traktacie Naturalna i medyczna historia Księstwa Asturii, ale współczesne badania nad bursztynem rozpoczęły się niedawno w związku z badaniami paleoentomologicznymi, gdy w roku 1995 odkryto bursztyn z Álavy.

Złoża bursztynu w Hiszpanii rozmieszczone są w pa- sie prowadzącym ze wschodu na północ Półwyspu Iberyjskiego, który odpowiada linii brzegowej morza z okresu dolnej kredy. Wszystkie nagromadzenia zwią- zane są ze środowiskiem deltowym, od słodkowodnego w basenie Maestrazgo do środowiska podlegającego wpływom morskim w basenie baskijsko-kantabryjskim oraz depresji asturyjskiej. Wiek nagromadzeń zawiera-jących bursztyn ze skamieniałościami ocenia na alb, choć nagromadzenia z centralnej depresji asturyjskiej mogą być młodsze (alb – cenoman).

nagromadzenia i geologiaW Hiszpanii zlokalizowano dziewięć nagromadzeń

z bursztynem ze skamieniałościami rozmieszczonych w trzech dużych obszarach. Basen Maestrazgo obejmuje trzy spośród znanych złóż, wszystkie z nich nale-żą do formacji Escucha; znane są jako San Just, Arroyo de la Pascueta i La Hoya. San Just to najważniejsze z nagromadzeń; podczas trzech odkrywek w latach 2005, 2007 i 2010 uzyskano z nich dużą liczbę inkluzji biologicznych.

W basenie baskijsko-kantabryjskim znaleziono cztery nagromadzenia, trzy z nich we wschodniej części basenu, w pobliżu wioski Peñacerrada, zwane Peña-cerrada I (Moraza), Peñacerrada II oraz Salinillas de Bura-


Muchówka z rodziny ochotkowatych, na której pasożytuje roztocz (na odwłoku) A chironomid fly parasited by an Acari (on the abdomen)

18

Rekonstrukcja wczesno-kredowego lasu bursztynowego LibanuReconstruction of the Lower Cretaceous amber forest in Lebanon

19

to date, the richest outcrop in Spain. In the western part of the Basque-Cantabrian Basin the recently discovered outcrop called El Soplao, has yielded an important collection of bioinclusions in a short time; in belongs to Las Peñosas Formation.

Two poorly studied outcrops are known from the Central Asturias Depression: El Caleyu and Pola de Siero, both belonging to the Ullaga Formation (pro-bably Upper Albian).

origin of the amberAll amber bearing outcrops are related with coal

deposits and organic matter rich sediments. A relation of the amber with the genus Agathis was firstly pro-posed due to the presence in Álava amber of high percentages of pollen grains related to the family Araucariaceae. But after the study of the FTIR spectra of the El Soplao amber another source for the Spanish amber was proposed: the cheirolepidaceous genus Frenelopsis, sometimes whit a direct relation with amberrunnels (Peñalver and Delclòs 2010). Whether Spanish amber was originated from one or more plants is still to be determined.

The accumulation of Spanish amber has been ex-plained mainly for the prevalence of frequent forest fires in the amber forest. I Peñacerrada, La Hoya, San Just and El Soplao the amber appears frequently associated with charcoal and plant cuticles, probably as a consequence of litter erosion after wildfires. This prevalence of wildfires could be a feature of the forest itself: wildfires are a common and simple way of some forest for auto-regulation. In El Soplao amber pieces containing some tiny charcoal fibers appear frequently.

Another interesting evidence of the wildfires forest regulation is the presence of a species of anaxyelid woodwasp, Eosyntexis parva, in Peñacerrada I amber (Ortega-Blanco et al. 2008): extant anaxyelids lay eggs in burnt gimnosperms wood shortly after fire.

Paleoclimatology and paleogeographyRecently, it was proposed that sands forming the

Utrillas Formation had an aeolic origin, probably as a result of an erg sedimentation produced by the Ibe- rian Massif erosion (Rodríguez-López et al. 2008). This is an alternative hypothesis as Utrillas sands were usu-ally interpreted as a deltaic-stuarine sedimentation in a very humid climate. This new “desert model” explains the absence of amber in the very common interior Utrillas sands, so their presence close to coastal mar- gins, could suggest a coastal Frenelopsis forest, without

an evident ecotone with surrounding deserts, with big seasonal changes, and regulated by wildfires as the origin of the amber.

Biodiversity in Spanish amberPublished papers describing the fossils preserved in

Spanish amber have increased in last years. Apart from some feathers discovered in Peñacerrada (Alonso et al. 2000), El Soplao and San Just, most of the bioinclu-sions are Arthropoda.

Arachnids are represented by spiders, mites and pseudoscorpions. Some of the spiders are considered as the oldest true orb-weavers (Penney and Ortuño 2007) and fragments with spiders webs with trapped insects have been described from San Just amber (Peñalver et al. 2006).

Several oribatid mites (Oribatida) have been described from peñacerrada I and San Just (Arillo et al. 2012) but specimens have also been found in El So-plao amber.

Some marine crustaceans belonging to the order Tanaidacea were described by Vonk and Schram (2007) from Peñacerrada amber, which agrees with the coa-stal forest hypothesis. Some unstudied isopods have also appeared.

dón – wszystkie z nich określane są mianem burszty-nu z Álavy. Należą one również do formacji Escucha, a pierwsze z nich jest najbogatszym nagromadzeniem znalezionym jak dotąd w Hiszpanii. Odkryte ostatnio w zachodniej części basenu baskijsko-kantabryjskie-go nagromadzenie El Soplao w krótkim okresie czasu przyniosło ważną kolekcję inkluzji biologicznych; nale-ży ono do formacji Las Peñosas.

Znane są też słabo przebadane nagromadzenia z centralnej depresji asturyjskiej: El Caleyu i Pola de Siero, oba należą do formacji Ullaga (prawdopodob-nie górny alb).

Pochodzenie bursztynuWszystkie nagromadzenia bursztynu związane są

ze złożami węgla oraz osadami bogatymi w substancje organiczne. Związek znalezionego bursztynu z rodza-jem Agathis zasugerowano w związku z obecnością w bursztynie z Álavy wysokiego odsetka ziaren pyłku związanych z rodziną Araucariaceae. Po analizie widm FTIR bursztynu z El Soplao zaproponowano jednak inne źródło pochodzenia bursztynu hiszpańskiego: rodzaj Frenelopsis z rodziny Cheirolepidaceae, cza-sem w bezpośrednim związku z bruzdami bursztynu (Peñalver i Delclòs, 2010). To czy bursztyn hiszpański pochodzi od jednego czy wielu gatunków wciąż po-zostaje do określenia.

Nagromadzenie bursztynu hiszpańskiego zostało wyjaśnione głównie występowaniem w lesie bursz-tynowym częstych pożarów. Bursztyn Peñacerrada, La Hoya, San Just i El Soplao występuje często w powią- zaniu z węglem drzewnym oraz nabłonkiem roślinnym, prawdopodobnie w wyniku erozji ściółki po pożarach lasów. Występowanie pożarów lasów mogło być cechą samego środowiska leśnego: pożary są częstym i pros-tym sposobem niektórych lasów na autoregulację. W bryłkach bursztynu z El Soplao często pojawiają się niewielkie włókna węgla drzewnego.

Kolejnym interesującym dowodem na regulację lasu poprzez pożary jest obecność gatunku Eosyntexis parva w bursztynie Peñacerrada I (Ortega-Blanco i in., 2008): współczesne rośliniarki składają jaja w wypalo-nym drewnie roślin nagonasiennych tuż po pożarze.

Paleoklimatologia i paleogeografiaOstatnio zasugerowano, że piaski tworzące formację

Utrillas mają pochodzenie eoliczne, prawdopodobnie w wyniku osadzanie się ergów wytworzonych przez erozję Masywu Iberyjskiego (Rodríguez-López i in., 2008). Jest to hipoteza alternatywna, ponieważ piaski

52SeminaRiUm SeminaR 53SeminaRiUm SeminaR

Nagromadzenia bursztynu hiszpańskiego ze skamieniałościamiSpanish fossiliferous amber outcrops

Skaningowa mikrografia elektronowa węgla drzewnego z nagromadzenia El Soplao (E. Peñalver)Scannig electron micrograph of charcoal from El Soplao outcrop (E.Peñalver)

1 2

formacji Utrillas zazwyczaj były interpretowane jako osady deltowo-lejkowate powstałe w bardzo wilgot-nym klimacie. Ten nowy „model pustynny” wyjaśnia nieobecność bursztynu w bardzo powszechnych pia-skach Utrillas, więc ich obecność w pobliżu linii brze-gowych mogłaby jako przyczynę powstania bursztynu sugerować obecność przybrzeżnego lasu Frenelopsis regulowanego przez pożary, bez oczywistej strefy przejściowej (ekotonu) z otaczającymi pustyniami, dużymi zmianami sezonowymi.

Bioróżnorodność w bursztynie hiszpańskimW ostatnich latach wzrosła liczba opublikowanych

prac opisujących skamieniałości zachowane w bursz-tynie hiszpańskim. Poza piórami odkrytymi w Peñacer-rada (Alonso i in, 2000), El Soplao i San Just, większość bioinkluzji to stawonogi.

Pajęczaki reprezentowane są przez pająki, roztocze i zaleszczotki. Niektóre z pająków uważa się za najstar-sze prawdziwe krzyżakowate (Penney i Ortuño, 2007), a fragmenty z sieciami pająków wraz ze schwytanymi w nich owadami opisano w bursztynie z San Just (Peñalver i in., 2006).

Kilka mechowców (Oribatida) opisano w bursztynie z Peñacerrada I i San Just (Arillo i in. 2012), ale okazy takie znaleziono również w bursztynie z El Soplao.

To date 17 insects orders have been found in Spa-nish amber: Collembola, Archaeognatha, Plecoptera, Blattodea, Mantodea, Isoptera, Orthoptera, Psocop-tera, Thysanoptera, Hemiptera, Coleoptera, Raphidio-ptera, Neuroptera, Diptera, Lepidoptera, Trichoptera and Hymenoptera.

Diptera represent around 40% of all arthropod inclu-sions, being Hymenoptera around 25% and rest of orders have percentages of 5% or less. Latest reviews of this fauna and bibliography could be seen in Delclòs et al. (2007), Peñalver and Declòs (2010).

Niektóre morskie skorupiaki należące do rzędu Tana- idacea opisali w bursztynie Peñacerrada (Vonk i Schram, 2007), co pozostaje w zgodności z hipotezą lasów przy- brzeżnych. Pojawiły się również nieprzebadane równo-nogi.

Dotychczas w bursztynie hiszpańskim znaleziono 17 rzędów owadów: Collembola, Archaeognatha, Ple-coptera, Blattodea, Mantodea, Isoptera, Orthoptera, Psocoptera, Thysanoptera, Hemiptera, Coleoptera, Raphidioptera, Neuroptera, Diptera, Lepidoptera, Tri-choptera i Hymenoptera.

54

panii: badanie wielodyscyplinarne II hiszpańskiego Mi-nisterstwa Nauk i Innowacji, więc w kolejnych latach oczekiwane są nowe wyniki badań.

Literatura:Alonso, J., Arillo, A., Barrón, E., Corral, J.C., Grimalt, J., López, J.F., López,

R., Martínez-Delclòs, X., Ortuño, V., Peñalver, E. & Trincão, P.R. 2000. A new fossil resin with biological inclusions in Lower Cretaceous deposits from Álava (northern Spain, Basque-Cantabrian Basin). Journal of Paleontology, 74: 158–178.

Arillo, A., Subías, L.S. & Shtanchaeva, U. 2012. A new species of fossil oribatid mite (Acariformes, Oribatida, Trhypochthoniidae) from the Lower Cretaceous amber of San Just (Teruel Province, Spain). Systematic & Applied Acarology, 17(1): 106–112.

new prospectsRecently some Spanish amber specimens are being

studied using the X-ray synchrotron microtomography technique at Grenoble. Obtained images are specially interesting for the study of some selected specimens, mainly preserved in opaque amber.

Currently the Spanish amber team has started the new project: The Cretaceous amber of Spain: a multidis-ciplinary study II of the Spanish Ministry of Science and Innovation, so more results are expected in next years.

Piaski należące do formacji Utrillas (Tamajón, prowincja Guadalajara)Sands belonging to the Utrillas Formation (Tamajón, Guadalajara province)

Cretavania alcalai Peñalver, Ortega-Blanco, Nel i Delclòs, 2010 (Hymenoptera, Evaniidae) schwytana w sieć pająka z rodziny krzyżakowatych z bursztynu San Just (pochodzi z Peñalver, Grimaldi i Delclòs 2006)Cretavania alcalai Peñalver, Ortega-Blanco, Nel and Delclòs 2010, (Hymenoptera, Evaniidae) trapped in a spider orb-web, from San Just amber (taken from Peñalver, Grimaldi and Delclòs 2006)

3

5

Tethepomyia buruhandi Grimaldi i Arillo, 2008 (Diptera, Tethepomyiidae) z nagromadzenia Peñacerrada ITethepomyia buruhandi Grimaldi and Arillo 2008 (Diptera, Tethepomyiidae) from Peñacerrada I outcrop

Pasożytniczy Leptus (Acari, Erythraeidae) na ochotce (Diptera) z nagromadzenia Peñacerrada IParasitic Leptus (Acari, Erythraeidae) on a Chironomidae (Diptera) from Peñacerrada I outcrop

4 6

Dwuskrzydłe reprezentują około 40% wszystkich inkluzji stawonogów, przy czym błonkoskrzydłe to około 25%, a pozostałe rzędy występują do 5% lub mniej. Najnowsze opracowania na temat powyższej fauny oraz bibliografię na ten temat można znaleźć w Delclòs i in. (2007) oraz Peñalver i Declòs (2010).

nowe perspektywyNiektóre okazy bursztynu hiszpańskiego badane

są ostatnio w Grenoble przy użyciu mikrotomografii synchrotronowym promieniowaniem X. Uzyskane obrazy są szczególnie interesujące pod kątem bada-nia wybranych okazów, zachowanych głównie w bur-sztynie nieprzezroczystym.

Obecnie zespół pracujący nad bursztynem hiszpań- skim rozpoczął nowy projekt Bursztyn kredowy Hisz-

Delclòs, X., Arillo, A., Peñalver, E., Barrón, E., Soriano, C., López del Valle, R., Bernárdez, E., Corral, C. & Ortuño, V.M. 2007. Fossiliferous amber deposits from the Cretaceous (Albian) of Spain. C.R. Palevol.,6: 135–149.

Ortega-Blanco, J., Rasnitsyn, A.P. & Delclòs, X. 2008. First record of anaxyelid woodwasps (Hymenoptera: Anaxyelidae) in Lower Cretaceous Spanish amber. Zootaxa, 1937: 39–50.

Peñalver, E. & Delclòs, X. 2010. Chapter 13. Spanish amber. In: Biodiversity of fossils in amber from the major world deposits. Penney, D. (ed.). Siri Scientific Press. Manchester. 304 pp.

Peñalver, E., Grimaldi, D.A. & Delclòs, X. 2006. Early Cretaceous spider web with its prey. Science, 312: 1761.

Penney, D. & Ortuño, V. 2006. Oldest true orb-weaving spider (Araneae: Araneidae). Biology Letters, 2: 447–450.

Rodríguez-López, J.P., Meléndez, N., De Boer, P.L. & Soria, A.R. 2008. Aeolian sand sea development along the mid-Cretaceous western Tethyan margin (Spain): erg sedimentology and palaeoclimate implications. Sedimentology, 55 (5): 1253–1292.

Vonk, R. & Schram, F.R. 2007. Three new tanaid species (Crustacea,Peracarida, Tanaidacea) from the Lower Cretaceous Álava amber in northern Spain. Journal of paleontology, 81: 1502–1509.

References:Alonso, J., Arillo, A., Barrón, E., Corral, J.C., Grimalt, J., López, J.F., López,

R., Martínez-Delclòs, X., Ortuño, V., Peñalver, E. & Trincão, P.R. 2000. A new fossil resin with biological inclusions in Lower Cretaceous deposits from Álava (northern Spain, Basque-Cantabrian Basin). Journal of Paleontology, 74: 158–178.

Arillo, A., Subías, L.S. & Shtanchaeva, U. 2012. A new species of fossil oribatid mite (Acariformes, Oribatida, Trhypochthoniidae) from the Lower Cretaceous amber of San Just (Teruel Province, Spain). Systematic & Applied Acarology, 17(1): 106–112.

Delclòs, X., Arillo, A., Peñalver, E., Barrón, E., Soriano, C., López del Valle, R., Bernárdez, E., Corral, C. & Ortuño, V.M. 2007. Fossiliferous amber deposits from the Cretaceous (Albian) of Spain. C.R. Palevol.,6: 135–149.

Ortega-Blanco, J., Rasnitsyn, A.P. & Delclòs, X. 2008. First record of anaxyelid woodwasps (Hymenoptera: Anaxyelidae) in Lower Cretaceous Spanish amber. Zootaxa, 1937: 39–50.

Peñalver, E. & Delclòs, X. 2010. Chapter 13. Spanish amber. In: Biodiversity of fossils in amber from the major world deposits. Penney, D. (ed.). Siri Scientific Press. Manchester. 304 pp.

Peñalver, E., Grimaldi, D.A. & Delclòs, X. 2006. Early Cretaceous spider web with its prey. Science, 312: 1761.

Penney, D. & Ortuño, V. 2006. Oldest true orb-weaving spider (Araneae: Araneidae). Biology Letters, 2: 447–450.

Rodríguez-López, J.P., Meléndez, N., De Boer, P.L. & Soria, A.R. 2008. Aeolian sand sea development along the mid-Cretaceous western Tethyan margin (Spain): erg sedimentology and palaeoclimate implications. Sedimentology, 55 (5): 1253–1292.

Vonk, R. & Schram, F.R. 2007. Three new tanaid species (Crustacea,Peracarida, Tanaidacea) from the Lower Cretaceous Álava amber in northern Spain. Journal of paleontology, 81: 1502–1509.

5554 SeminaR SeminaRiUm SeminaRSeminaRiUm

ŻYCie W eoCeńSKiCH LaSaCH

Jacek Szwedo

Pracownia Paleozoologii, Muzeum i Instytut Zoologii, Polska Akademia Nauk, ul. Wilcza 64, 00-679 Warszawa, e-mail: [email protected]

WstępOkres paleogenu (65,5±0,3 – 23,03 milionów lat

temu), czas po masowym wymieraniu kończącym okres kredowy i erę mezozoiczną, jest najistotniejszy dla zrozumienia sposobu tworzenia się siedlisk współ- czesnych. Okres wczesnego paleocenu zaznacza się odtwarzaniem biosfery po wymieraniu kredowo-paleo- geńskim (K-Pg). Paleocen (65,5±0,3 – 55,8±0,2 milionów lat temu) był krytycznym okresem w ewolucji bardzo wielu grup roślin i zwierząt oraz unowocześniania się zgrupowań. Co interesujące, występowała wówczas już większość linii rozwojowych współczesnych roślin okrytozalążkowych oraz owadów, lecz był to okres gwałtownej radiacji adaptatywnej ssaków, czas w którym zwierzęta te ewoluowały i zajmowały nowo otwierające się nisze ekologiczne.

Eocen (55,8±0,2 – 33.9±0,1 milionów lat temu), środ-kowa epoka palaeogenu rozpoczęła się globalnym ociepleniem, z gwałtownie rosnącymi temperaturami na całym globie. Lasy przeżywały okres prosperity, zaś drzewa rosły nawet w regionach polarnych. W końcu tej epoki klimat stał się chłodniejszy i suchszy. Indie (Płyta Dekanu) kontynuowały marsz na północ, zagłę-biając się w kontynent eurazjatycki, wytwarzając przy tym zespół uskoków przesuwczych i wypiętrzając Hima- laje i Wyżynę Tybetańską. W tym czasie Afryka była wyspą, wciąż jeszcze nie połączoną z Bliskim Wscho-dem i Europą, lecz jej wędrówka na północ była języ- kiem spustowym do wypiętrzania się Alp. Wiele gatun-ków traw wyewoluowało w eocenie, ale były ograni- czone w swym zasięgu – współczesne obszary trawias-tych równin wciąż jeszcze były pieśnią przyszłości.

LiFe in THe eoCene FoReSTS

Jacek Szwedo

Department of Palaeozoology, Museum and Institute of Zoology, Polish Academy of Sciences, 64 Wilcza Street, PL 00-679 Warszawa, Poland, e-mail: [email protected]

introductionThe Palaeogene period (65.5±0.3 mya – 23.03 mya),

the time after mass extinction ending the Cretaceous period and the Mesozoic era, is the crucial period for the understanding of the formation of the modern biotas. The early Palaeocene interval marks the initial biotic recovery following the Cretaceous-Palaeogene (K-Pg) mass extinction. The Palaeocene (65.5±0.3 mya – 55.8±0.2 mya) was a critical time in the evolution of numerous groups of plants and animals and the modernization of ecological communities. Interes-tingly, during this period the angiosperms and most insects presented modern lineages were present but it was the beginning of the explosive radiation of mam- mals, when these beasts radiated and filled newly ope-ned ecological niches.

The Eocene (55.8±0.2 mya – 33.9±0.1 mya), the mid-dle part of the Palaeogene period began as a time of global warming, with temperatures across the planet soaring. Forests thrived and trees grew even in the po-lar regions. Eventually, the Eocene became cooler and drier. As India continued to drift northwards, pushing against the Eurasian continent, the mass of rocks thrust up between them formed the Himalayas and Qingtao- -Tibetan Plateau. At this time Africa was an island, not yet joined to the Middle East and Europe, but its own journey north was to trigger the formation of the Alps. Many species of grass evolved in the Eocene epoch, but were very limited in extent – today’s grassy plains were still far in the future.

The following epoch, the Oligocene (33.9±0.1 mya − 23.03±0.05 mya) is often considered an important


Zmiany poziomu atmosferycznego CO2 i klimatu globalnego w ciągu ostatnich 65 milionów lat. ETM2 = eoceńskie maksimum termiczne 2,PETM = paleoceńsko-eoceńskie maksimum termiczne, ETM1 = eoceńskie maksimum termiczne 1; wg Zachos et al. 2008, zmienioneEvolution of atmospheric CO2 levels and global climate over the past 65 million years. ETM2 = Eocene Thermal Maximum 2, PETM = Paleocene/Eocene Thermal Maximum, ETM1 = Eocene Thermal Maximum 1. After Zachos et al. 2008, modified

1

time of transition, a link between the archaic world of the tropical Eocene and the more modern ecosystems of the Miocene (Haines 1999). Major changes during the Oligocene included a global expansion of grass-lands and a regression of tropical broad leaf forests to the equatorial belt. The start of the Oligocene is mar- ked by a notable extinction event, the replacement of European fauna with Asian fauna, except for the endemic rodent and marsupial families, called the Grande Coupure (Stehlen 1910).

The amber forest(s) of the eoceneWith no large grazing dinosaurs to thin them, Palae-

ogene forests were probably denser than those of the Cretaceous (Gould 1993). Several types of the forests were present on the Earth during the Eocene epoch (Willis and McElwain 2002; Kvaček 2010). The event of extreme importance must be considered in recogni-tion of the Eocene forests – the PETM. The Paleocene- -Eocene Thermal Maximum (PETM) was a period of natural global warming that took place almost 56 mil-lion years ago. It came at a time when the atmospheric concentration of CO2 was already higher than today and global temperatures also much warmer. The PETM warming was a roughly 200,000 years long event where global temperatures rose by a further 6–8°C, and is thought to have been caused by a massive injection of CO2 into the atmosphere (Röhl et al. 2007; Zachos et al. 2008).

The second period of warming took place later, Eocene Thermal Maximum 2 (ETM-2), also called H-1 or the Elmo event, was a transient period of global warming that occurred approximately 53.7 million years ago (Lourens et al. 2005; Nicolo et al. 2007; Sluijset al. 2009; Stap et al. 2010). It appears to be the secondmajor hyperthermal that punctuated the long-term warming trend from the Late Paleocene through the Early Eocene, 58 to 50 mya (Lourens et al. 2005). Other hyperthermals likely followed ETM-2 at nominally 53.6 Ma (H-2), 53.3 (I-1), 53.2 (I-2) and 52.8 Ma (infor-mally called K, X or ETM-3). The number, nomencla-ture, absolute ages and relative global impact of the Eocene hyperthermals are the source of much current research. In any case, the hyperthermals appear to have ushered in the Early Eocene Climatic Optimum, the warmest interval of the Cenozoic Era. They also definitely precede the Azolla event about 49 Ma. The Azolla event occurred in the middle Eocene period (Brinkhuis and Schouten 2006), when blooms of the freshwater fern Azolla are thought to have happened

in the Arctic Ocean. As they sank to the stagnant sea floor, they were incorporated into the sediment, the resulting draw down of carbon dioxide has been spe-culated to have helped transform the planet from a “greenhouse Earth” state, hot enough for turtles and palm trees to prosper at the poles, to the “icehouse Earth”. Global cooling continued until there was a major reversal from cooling to warming indicated in the Southern Ocean at around 42–41 million years ago (Bohaty and Zachos 2003). Oxygen isotope analysis showed a large negative change in the proportion of heavier oxygen isotopes to lighter oxygen isotopes,

Następna epoka – oligocen (33,9±0,1 − 23.03±0.05 milionów lat temu) często traktowany jest jako ważny okres przejściowy, ogniwo łączące archaiczny świat tropikalnego eocenu z nowoczesnymi ekosystemami miocenu (Haines, 1999). Główne zmiany w oligocenie to globalna ekspansja otwartych ekosystemów tra-wiastych oraz regresja tropikalnych lasów liściastych do pasa równikowego. Początek oligocenu odznacza się wyraźnym okresem wymierania, okresem zastę-powania fauny europejskiej przez przybyszy z Azji, z wyjątkiem endemicznych rodzin gryzoni i torbaczy, zwanym Grande Coupure (Stehlen, 1910).

ok. 56 milionów lat temu. W tym czasie zawartość ditlenku węgla w atmosferze była znacznie wyższa niż obecnie i panowały znacznie wyższe globalne temperatury. Paleoceńsko-eoceńskie maksimum termiczne trwało około 200 tysięcy lat, globalna tem-peratura wzrosła o 6−8°C, zaś nastąpiło to na skutek ogromnego uwolnienia ditlenku węgla do atmosfe- ry (Röhl et al., 2007, Zachos et al., 2008).

Drugi okres ocieplenia miał miejsce później, eoceń-skie maksimum termiczne 2 (ETM 2), zwane także H-1 lub zdarzenie Elmo, było krótkotrwałym okresem globalnego ocieplenia, które miało miejsce ok. 53,7 milio- na lat temu (Lourens et al., 2005; Nicolo et al., 2007; Sluijs et al., 2009; Stap et al., 2010). Wydaje się ono byćdrugim znacznym okresem hipertermicznym zazna-czającym tendencje ocieplania się od późnego paleo-cenu do wczesnego eocenu, 58 do 50 milionów lat temu (Lourens et al., 2005). Kolejne okresy ocieplenia następowały po ETM-2 głównie 53,6 (H-2), 53,3 Ma (I-1), 52,3 (I-2) i 52,8 milionów lat temu (nieformalnie okreś- lane jako K, X lub ETM-3). Wiele uwagi badaczy obecnie poświęcone jest zagadnieniom ilości, nomenklaturze, określeniu absolutnego wieku i względnego wpływ w skali globalnej okresów hipotermicznych eocenu. W każdym razie okresy hipertermiczne doprowadziły do wczesnoeoceńskiego optimum klimatycznego, naj-cieplejszego okresu ery kenozoicznej. Poprzedzały one zdarzenie Azolla, które miało miejsce ok. 49 milionów lat temu. Epizod Azolla miał miejsce w środkowym eocenie (Brinkhuis i Schouten, 2006), kiedy prawdo-podobnie doszło do zakwitu słodkowodnej paproci Azolla w Oceanie Arktycznym. Kiedy jej szczątki opadły na dno, zostały uwięzione w osadach, powodując gwał- towny spadek zawartości ditlenku węgla, co wydaje się wywołało transformację planety z „Ziemi-cieplar-ni”, wystarczająco ciepłej by utrzymać żółwie i palmy w pobliżu biegunów, na „Ziemię-chłodnię”. Globalne ochłodzenie postępowało nadal, do momentu duże-go odwrócenia tego trendu i wyraźnego ocieplenia obserwowanego w Oceanie Południowym około 42–41 milionów lat temu (Bohaty i Zachos, 2003). Analiza izo-topowa tlenu wskazuje wyraźną zmianę negatywną w proporcji cięższego izotopu do lżejszego izotopu, co wskazuje na globalny wzrost temperatur. Ten okres ocieplenia znany jest jako środkowoeoceńskie optimum klimatyczne. Przyczyny tego ocieplenia upatrywane są głównie w zwiększeniu zawartości CO2 w atmosferze, bowiem zawartość izotopów węgla wyklucza masowe uwolnienie metanu w czasie tego krótkotrwałego epi- zodu (Bohaty i Zachos, 2003; Pearson, 2010). Te global-


Bursztynowe lasy eocenuPozbawione spasających się na nich i przerzedzają-

cych je dinozaurów, paleogeńskie lasy były prawdopo-dobnie znacznie gęstsze, niż lasy okresu kredowego (Gould, 1993). W eocenie występowały zróżnicowane typy lasów (Willis i McElwain 2002; Kvaček, 2010). Bardzo ważne zdarzenie musi być wzięte pod uwagę przy rozważaniu lasów eocenu – paleoceńsko-eoceń-skie maksimum termiczne – PETM. Był to okres natu-ralnego globalnego ocieplenia, który miał miejsce

which indicates an increase in global temperatures. This warming event is known as the Middle Eocene Climatic Optimum. The cause of the warming is consi-dered to primarily be due to carbon dioxide increases, since carbon isotope signatures rule out major metha-ne release during this short term warming (Bohaty and Zachos 2003; Pearson 2010). These global changes influenced distinctly the origination, development, and deterioration of the amber forests of Europe.

Złoża i przypuszczalny zasięg lasów produkujących bursztyn bałtycki. Paleogeografia: wczesny eocen, 50 milionów lat temu (Google Earth, Ron Blakey)Deposits and supposed range of Baltic amber producing forests. Palaeogeography: Early Eocene, 50 mya (Google Earth, Ron Blakey)

Ordralfabetix sirophatanis Szwedo, 2011 (Hemiptera: Fulgoromorpha: Lophopidae) from the Oise amberOrdralfabetix sirophatanis Szwedo, 2011 (Hemiptera: Fulgoromorpha: Lophopidae) from the Oise amber

2

3

oise amber forestThe oldest know amber forest of European Palaeo-

gene is that recently discovered, i.e. Oise amber forest of the Lowermost Eocene of Paris Basin, France (Nel and Brasero, 2010). Time of origination of Oise amber was the time of the ETM-2 and subsequent hyperthermals. The age of the deposit is Lowermost Eocene, ca. 55−53 Ma,Ypresian (Sparnacian), level MP7 of the mammal fauna of Dormaal (Feugueur 1963; De Ploëg et al. 1998; Nelet al. 1999, Cavagnetto 2000; De Franceschi and De Ploëg2003, Nel et al. 2004). The Oise amber resin was exudedin the semi-deciduous forest, with a mosaic of gallery-forest mixed with dryer plant communities, in a deltaic, “paratropical” region (Nel et al. 2004; Nel and Brasero, 2010). The amber was produced by an angiosperm, unlike the Baltic amber of gymnosperm affinities (Feu-gueur 1963; Nel et al. 1999, 2004; Jossang et al. 2008).

The tree supposed to produce this amber was Aula-coxylon sparnacense Combes 1907 of the order Fabales and family Caesalpiniaceae, tribe Detariae, believed to be a key species of the forests of Paris Basin in Lower-most Eocene (De Franceschi and De Ploëg 2003). How-ever, the microscopic analysis suggested that the tree fossil might correspond to the modern genus Daniel-lia Bennett 1854, (Caesalpiniaceae), while chemical molecular work indicated rather the Caesalpiniaceae genus Hymenaea Linné 1753 (Jossang et al. 2008).

In respect to the diversity of the Oise amber inclu-sions, the most recent inventory was presented by Brasero (2009) and Nel and Brasero (2010). The amber-bearing deposit contains a high diversity of vertebrate fauna, including dental and skeletal remains, copro- lites and a few hairs and feathers preserved in the resin (Nel et al. 1999; Nel and Brasero 2010). Arthropods knownfrom the Oise amber comprise the spider families Micropholcommatidae, Oonopidae, Pholcidae and Selenopidae, and 18 insect orders. These are Epheme-roptera, Odonata, Orthoptera, Phasmatodea, Blatto-dea, Mantodea, Isoptera, Dermaptera, Psocoptera, Thysanoptera, Hemiptera, Megaloptera, Neuroptera, Trichoptera, Lepidoptera, Coleoptera, Diptera and Hymenoptera (Brasero et al. 2009; Nel and Brasero 2010). Over 80 species of more than 60 families are reported now. Highest numbers of species described from Oise amber are among beetles, hymenopterans and flies. Recent advances concern also Hemiptera (Szwedo 2011, Stroiński and Szwedo 2011). The first representa-tive of the family Lophopidae was recently described – Ordralfabetix sirophatanis (Szwedo 2011). This fossil seems to be related to the Recent lophopid planthop-pers present in the South-Eastern Asia, which brings new data for the palaeobiogeographic patterns of this family, and allows to test proposed biogeographic scenario (Soulier-Perkins 2000; Szwedo and Soulier- -Perkins 2010). Another fossil − Abraracourcix curvive-natus (Stroiński and Szwedo, 2011) − represents plan-thoppers of the family Ricaniidae (Stroiński and Szwe-do 2011). It shares some features with the Recent taxa of these planthoppers present in Madagascar. More fossil taxa representing fulgoromorphan families Dictyopharidae, Achilidae, Tropiduchidae are under elaboration at the moment. The Oise amber preserved also representatives of froghoppers (Cercopoi-dea) and leafhoppers (Cicadellidae). However, the planthopper inclusions are prevailing among the inclusions. Another hemipteran group being under investigation now is whiteflies (Aleyrodidae). Inte-

ne zmiany wyraźnie wpływały na powstawanie, rozwój i zanikanie lasów bursztynowych w Europie.

Bursztynowy las departamentu oiseNajdawniejszy bursztynowy las paleogenu Europy

został odkryty niedawno − jest to złoże bursztynu w departamencie Oise, w Basenie Paryskim, we Francji, pochodzące z najniższego eocenu (Nel i Brasero, 2010). Bursztyn z Oise tworzył się w czasie ETM-2 i następu-jących po nim ociepleniach. Wiek pokładów burszty-nonośnych określony jest na najniższy eocen, około 55–53 milionów lat temu, iprez (sparnak), chronostra-tygraficzny poziom odniesienia MP7 fauny Dormaal (Feugueur, 1963; De Ploëg et al., 1998; Nel et al., 1999; Cavagnetto, 2000; De Franceschi i De Ploëg, 2003; Nel et al., 2004). Żywica zachowana jako bursztyn z Oisewydzielana była w lesie mieszanym, rosnącym mozai-

kowo z lasami galeriowymi i zbiorowiskami roślin siedlisk bardziej suchych, w regionie delty rzecznej regionu „paratropikalnego’ (Nel et al. 2004; Nel i Brasero 2010). W odróżnieniu od bursztynu bałtyckiego, żywica był produkowana przez roślinę okrytozalążkową (Feugue- ur, 1963; Nel et al., 1999, 2004; Jossang et al., 2008). Postulowanym drzewem macierzystym tworzącym ten bursztyn jest Aulacoxylon sparnacense (Combes, 1907) z rzędu strąkowców Fabales i rodziny brezylko-watych Caesalpiniaceae, plemienia Detariae, uznawane za główny składnik lasotwórczy Basenu Paryskiego w najwcześniejszym eocenie (De Franceschi i De Ploëg, 2003). Analizy mikroskopowe sugerują pokrewieństwo tego drzewa kopalnego (Bennett, 1854) ze współczes-nym rodzajem Daniellia (Caesalpiniaceae), podczasgdy badania chemiczne struktur molekularnych wska-zują raczej na pokrewieństwo z rodzajem Hymenaea (Linné, 1753), również z rodziny brezylkowatych (Jos-sang et al., 2008).

Najbardziej aktualne listy przedstawiające różno-rodność inkluzji bursztynu z Oise przedstawione były przez Brasero (2009) oraz Nela i Brasero (2010). Wars- twa bursztynonośna zawiera liczne szczątki kręgow-ców, w tym elementy szkieletowe i zęby, koprolity i nieliczne włosy, a także pióra zachowane w burszty-nie (Nel et al., 1999; Nel i Brasero, 2010). Stawononogi znane z bursztynu z Oise to pająki z rodzin Microphol-commatidae, Oonopidae, nasosznikowatych Pholcidae oraz Selenopidae oraz przedstawieciele 18 rzędów owadów. Są to jętki Ephemeroptera, ważki Odonata, prostoskrzydłe Orthoptera, straszyki Phasmatodea, karaczany Blattodea, modliszki Mantodea, termity Isoptera, skorki Dermaptera, gryzki Psocoptera, przyl- żeńce Thysanoptera, pluskwiaki Hemiptera, wielko-skrzydłe Megaloptera, sieciarki Neuroptera, chruściki Trichoptera, motyle Lepidoptera, chrząszcze Coleop-tera, muchówki Diptera oraz błonkówki Hymenoptera (Brasero et al., 2009; Nel i Brasero, 2010). Do tej pory znanych jest ponad 80 gatunków z ponad 60 rodzin. Najliczniejsze gatunki z bursztynu z Oise zostały opi-sane spośród chrząszczy, błonkówek i muchówek. Niedawno opisano też przedstawicieli pluskwiaków (Szwedo, 2011; Stroiński i Szwedo, 2011). Ordralfabetix sirophatanis Szwedo, 2011 to pierwszy przedstawicielrodziny Lophopidae (Szwedo, 2011). Ten takson kopal-ny wydaje się być spokrewniony z współczesnymi przedstawicielami tej rodziny występującymi w Azji Południowo-Wschodniej. Pozwala to na przetestowa-nie zaproponowanego scenariusza biogeograficzne-go tych pluskwiaków (Soulier-Perkins, 2000; Szwedo


Abraracourcix curvivenatus Stroiński et Szwedo, 2011 (Hemiptera: Fulgoromorpha: Ricaniidae) z bursztynu z OiseAbraracourcix curvivenatus Stroiński et Szwedo, 2011 (Hemiptera: Fulgoromorpha: Ricaniidae) from the Oise amber

4

restingly, the diversity and disparity of aleyrodids seems to be very huge, at the moment 4 new genera with 6 species are identified, from a sample containing more than dozen specimens. Only very few aphids are reported from Oise amber, which could be an indica-tion of the climatic and paleohabitat conditions of the Oise amber forest. Aphids in general are related rather to more temperate, cooler climatic conditions as was proved e.g. for the assemblage of the Lower Cretace-ous Baisa deposits (Kania and Wegierek 2005). In the modern faunas of the tropics and subtropics, aleyro-dids and coccids are more numerous and diverse than aphids, while in temperate and cool zones this ratio is opposite. High number and diversity of planthopper taxa also support the statement of the paratropical conditions and supposed connection of formation of the Oise amber inclusions with Early Eocene hyper-thermals.

Brasero et al. (2009) stated that arthropod fauna of the Oise amber is relatively “modern” with a few only extinct families. Also very few genera are shared by the Oise amber and the Baltic amber, but this could be attributed partly to the different botanical origin of the resin forming the amber.

Baltic amber forest(s)The question of the Baltic amber age is still not

resolved finally. There are several reasons for it: the biggest concentration in the deposit, in the Gdansk Bay, is definitively secondary one; the other deposits, i.e. Gorka Lubartowska amber, Rovno amber and with some reservations (Rascher et al. 2008) also Bitterfeld amber are also variously aged; same type of resin as Baltic amber was found also as far North as Spitsber-gen and as far North-West as Axel Heiberg Island in the Canadian Arctic (Azar et al. 2011; Wolfe et al. 2009) and aged as older than Gdansk Bay deposits. The origina-tion of the Baltic amber forest is often coincided with the Middle Eocene Climatic Optimum, but this opinion is not universally accepted.

Reconstruction of “amber forest” environments was presented by Kohlman-Adamska (2001), based on palaeobotanical data available. Over 750 species of plants have been described from the Baltic amber (Selden and Nudds 2004). The forests of Scandinavian Peninsula were formed by various trees: firs Abies Miller,spruces Picea A. Dietrich, larches Larix Miller and nume-rous representatives of Cupressaceae: Californian cedar Calocedrus decurrens Torrey (Florin), Thujopsis Siebold et Zuccarini ex Endlicher, Chamaecyparis Spach and

Thuja Linné, and umbrella-pines Sciadopitys Siebold et Zuccarini occurred in the mountain forests of the higher positions. Open forest-steppes of the lower parts of the mountains were created primarily by various species of pines Pinus Linné, but also many species of oaks Quercus Linné, both shedding leaves and wintergreen ones, as well as palms Palmaceae. Other trees were: beeches Fagus Linné, chestnuts Castanea Miller, maples Acer Linné, cycads of the genus Zamia Linné, shrubs such as magnolias, laurels Lauraceae; the undergrowth was composed mainly by grasses Poales. Waterlogged riverside forests were composed inter alia by Glyptostrobus pensilis (Staun-ton ex D. Don) K. Koch, shrubs of willow family Sali-caceae, Myricaceae, Clethraceae and herbaceous plants of the spiderwort family Commelinaceae.

i Soulier-Perkins, 2010). Kolejny gatunek kopalny − Abraracourcix curvivenatus (Stroiński i Szwedo, 2011), reprezentuje rodzinę Ricaniidae (Stroiński i Szwedo, 2011). Piewik ten wykazuje pewne wspólne cechy z formami obecnie występującymi na Madagaskarze. Kolejne formy kopalne reprezentujące piewiki z pod- rzędu Fulgoromorpha i rodzin: sietnicowatych Dicty-opharidae, Achilidae, Tropiduchidae są w trakcie opracowywania. W bursztynie z Oise zachowały się także inkluzje pieników (Cercopoidea) i skoczków (Cicadel-lidae). Jednak inkluzje Fulgoromorpha są znacznie liczniejsze niż inkluzje Cicadomorpha. Następna ana- lizowana obecnie grupa pluskwiaków to mączliki (Aleyrodidae). Co ciekawe, stwierdzona różnorodność taksonomiczna i morfologiczna tych owadów wydaje się być bardzo duża, w tym momencie udało się ziden- tyfikować cztery rodzaje z sześcioma gatunkami, spo-śród próby liczącej kilkanaście okazów. Tylko nieliczne mszyce zostały znalezione w bursztynie z Oise, co może być wskaźnikiem środowisk tych lasów bursztynodaj-nych. Mszyce, generalnie występują w warunkach klimatu bardziej umiarkowanego, chłodniejszego, tak jak to zostało stwierdzone m.in. w zagrupowaniach dolno-kredowych pokładów Baisy (Kania i Wegierek, 2005). We współczesnych faunach tropików i subtropików, mączliki i czerwce są znacznie liczniejsze niż mszyce, podczas gdy w strefie umiarkowanej i chłodnej propor- cje te są odwrotne. Obecność licznych i różnorodnych piewików z podrzędu Fulgoromorpha także popiera tezę o para tropikalnych warunkach i prawdopodob-nym związku pomiędzy tworzeniem się bursztynu z Oise i wczesnoeoceńskich okresów hipertermicznych.

Las(y) bursztynu bałtyckiegoKwestia wieku bursztynu bałtyckiego wciąż nie jest

rozwikłana. Przyczyny tego są zaś wielorakie: najwięk-sza koncentracja bursztynu, w Zatoce Gdańskiej, znajduje się na złożu wtórnym; inne złoża, np. Górka Lubar- towska, bursztyn z Równego (ukraiński) i z pewnymi zastrzeżeniami (Rascher et al., 2008) także bursztyn bitterfeldzki są także datowane rozmaicie; ten sam typ żywicy jak bursztyn bałtycki odnajdywany jest daleko na północy, na Spitsbergenie, i daleko na północny zachód na wyspie Axela Heiberga w Kanadyjskiej Ark- tyce (Azar et al., 2011; Wolfe et al., 2009), i jest depono-wany w osadach starszych niż osady Zatoki Gdańskiej. Powstanie lasów bursztynodajnych bursztynu bałtyc-kiego często jest wiązane z środkowo eoceńskim optimum klimatycznym, jednak nie jest to opinia pow-szechnie akceptowana.

Rekonstrukcja siedlisk „lasu bursztynowego” oparta na danych paleobotanicznych zaprezentowana była przez Kohlman-Adamską (2001). Ponad 750 gatunków roślin zostało zidentyfikowanych w bursztynie bałtyc-kim (Selden i Nudds, 2004). Lasy Półwyspu Skandynaw- skiego tworzone były przez różne drzewa: jodły Abies Miller, świerki Picea A. Dietrich, modrzewie Larix Miller i licznych reprezentantów cyprysowatych Cupressa-ceae: cedrzyńce Calocedrus decurrens Torrey (Florin), żywotnikowce Thujopsis Siebold et Zuccarini ex Endlicher, cyprysiki Chamaecyparis Spach i żywotniki Thuja Linné, oraz sośnice Sciadopitys Siebold et Zuccarini porastały lasu górskie w wyższych położeniach. Otwar-te lasostepy i lasy niższych położeń górskich tworzone były przez liczne gatunki sosen Pinus Linné, lecz takżeliczne gatunki dębów Quercus Linné, zarówno zrzuca-


Mączlik (Hemiptera: Sternorrhyncha: Aleyrodidae) z bursztynu z OiseWhitefly (Hemiptera: Sternorrhyncha: Aleyrodidae) from the Oise amber

5

The amber was produced very far in the north in the polar deciduous to mixed mesophytic forest. This for-mation is characterized by a dominant broad-leaved deciduous component, usually with a large size of the leaf lamina, with rare maidenhair Ginkgo Linné and mesophytic conifers – Amentotaxus Pilger and extinct cupressoids (Utescher and Mosbrugger 2007; Kvaček 2010). The Canadian Arctic amber forests were a mo-saic of taxodiaceous swamp (dawn redwood Metase-quoia Hu et Cheng dominant with or without swamp cypress Glyptostrobus Endlicher), a mixed coniferous community, and alder Alnus Linné/fern bogs (Green-wood and Basinger 1994; Jahren 2007).

The forest of the southern banks of the Eocene epicontinental sea which have been exuding resin transformed into Rovno amber represents notophyl-lous evergreen forests (Kvaček 2010). Perkovsky et al. (2010) considered the flora as mixture of tropical and subtropical plants with some temperate zone flora, including laurels Lauraceae, myrts Myrtaceae, prote- as Proteaceae and mulberrys Moraceae. The Rovno

amber forest is considered as representing flora of more xeric environments compared to that of the Baltic amber forest. Amber producing tree(s) was the same as for the Baltic amber (Perkovsky et al. 2010).

The Bitterfeld amber forest still seems to present more questions than answers (Rascher et al. 2008). Bitterfeld amber was discovered in the Miocene depo-sits of Saxony-Anhalt, Germany and originally dated as its deposit (Barthel and Hetzer 1982). Later it was identified as redeposited, but while some authors interpret it as redeposited Baltic amber (Weitschat 1997; Per-kovsky et al. 2007), others treat it as a separate type of amber, of a considerably different, Oligocene age (Knuth et al., 2002; Fuhrmann 2005). The recent analysisof ant faunas of the European ambers (Dlussky and Ras- nitsyn 2009) suggested that that these faunas had formed autochthonously in different habitats of an approximately equal (on the geological scale) age. The differences appear to reflect differences in eco-logical conditions rather than in age, which could support also some palaeogeographical and geolo-gical interpretations of the Bitterfeld amber forest (Standtke 2008).

The palaeoecology of amber producing forests put forward a number of suggestions attempting to explain the assortment of the amber preserved organisms.

jących liście jak i zimozielonych, oraz palmy. Inne wys- tępujące drzewa to buki Fagus Linné, kasztany Casta-nea Miller, klony Acer Linné, sagowce z rodzaju Zamia Linné, krzewy takie jak magnolie, wawrzynowce Laura-ceae; podrost tworzyły głownie trawowce Poales. Lasy zalewowe na brzegach rzek porośnięte były pomię-dzy odnogami przez Glyptostrobus pensilis (Staunton ex D. Don, K. Koch), zarośla wierzbowe, woskownico-wate Myricaceae, orszelinowate Clethraceae i rośliny zielne z rodziny komelinowatych Commelinaceae.

Bursztyn tworzony był także daleko na północy, w polarnych lasach liściastych i mieszanych. Forma-cja ta charakteryzowała się dominującym udziałem elementów szerokolistnych, zwykle o bardzo szerokiej blaszce liściowej, z rzadko występującym miłorzębem Ginkgo Linné i mezofitycznymi cisowatymi – Amen-totaxus Pilger oraz wymarłymi cyprysowatymi (Ute-scher i Mosbrugger, 2007; Kvaček, 2010). Lasy Arktyki Kanadyjskiej tworzyła mozaika bagnisk metasekwo-jowych (z dominującym Metasequoia Hu et Cheng, z udziałem lub bez Glyptostrobus Endlicher), miesza-nych borów i bagnisk olchowo-paprociowych (Green-wood i Basinger, 1994; Jahren, 2007).

Lasy południowych wybrzeży eoceńskiego morza epikontynentalnego, gdzie wydzielana była żywica przekształcona w bursztyn z Rovnego, reprezentują liściaste lasy wiecznie zielone (Kvaček, 2010). Perkov-sky (2010) traktuje tę florę jako mieszankę roślin tropikalnych i subtropikalnych z elementami florystycz-nymi strefy umiarkowanej, wawrzynowatymi Laura-ceae, mirtowatymi Myrtaceae, srebrnikowatymi Proteaceae i morwowatymi Moraceae. Las bursztynu z Rovnego wydaje się reprezentować na florę siedlisk bardziej suchych w porównaniu z siedliskami lasu bur-sztynowego regionu Skandynawskiego (Perkov-sky et al., 2010).

Las bursztynu bitterfeldzkiego przedstawia więcej pytań niż odpowiedzi (Rascher et al., 2008). Bursztynbitterfeldzki odkryty został w złożach wieku mioceń-skiego, w Saksonii-Anhalt, i oryginalnie był datowa-ny tak jak macierzyste złoże (Barthel i Hetzer, 1982). Później, zidentyfikowany został jako zredeponowany, jednak część autorów traktuje go jako redepono-wany bursztyn bałtycki (Weitschat, 1997; Perkovsky et al., 2007), inni traktują go jako odrębny typ bursz-tynu, o znacząco odmiennym, oligoceńskim wieku (Knuth et al., 2002; Fuhrmann, 2005). Rezultaty naj-nowszej analizy faun żywic kopalnych eocenu Euro-py (Dlussky i Rasnitsyn, 2009) sugerują, że fauny te tworzyły się autochtonicznie, jednak w odmiennych

warunkach środowiskowych, ale w mniej więcej (w skali geologicznej) w tym samym okresie. Zróżnicowanie wydaje się odzwierciedlać raczej różnice w warunkach ekologicznych niż w wieku żywic, co potwierdzałoby niektóre przesłanki paleogeograficzne i geologiczne interpretacji siedliska lasu bursztynowego Bitterfeldu (Standtke, 2008).

Interpretacje paleoekologiczne lasów bursztynodajnych przynoszą liczne sugestie starające się wyjaś-nić skład i zróżnicowanie organizmów zachowanych w żywicy. Niektóre z nich, jak np. dylemat Wheelera (1910, 1915) były rozważane niedawno (Archibald i Farrell, 2003). Inne, jak wyjaśnienia Heera (1859) czy Andera (1941) na temat mieszanki elementów florys- tycznych i faunistycznych w bursztynach Europy znaj-dują potwierdzenia we współczesnych badaniach paleoklimatologicznych (np. powiązanie z hiperter-miami eoceńskimi i zmianami reżimu klimatycznego), palaeobotanicznych (Utescher i Mosbrugger, 2007; Kvaček, 2010) i paleoentomologicznych.

Spisy taksonów stawonogów bursztynu bałtyckiego przedstawione zostały niedawno przez Perkovskiego i współpracowników (Perkovsky et al., 2010); Dunlopa (2010) – dla bursztynu bitterfeldzkiego i Weitschata i Wicharda (2010) dla bursztynu z Zatoki Gdańskiej. Bursztyn z Zatoki Gdańskiej najbogatszy jest w mu- chówki, z ponad 800 opisanymi gatunkami i błonków-ki z około 450 opisanymi gatunkami. Także liczba zna-nych gatunków pająków jest wysoka, sięgają niemal 600 (Weitschat i Wichard, 2010). Inkluzje z bursztynu bitterfeldzkiego nie są przebadane w takim stopniu szczegółowości, jednak dane procentowe dla posz-czególnych grup wskazują, że najliczniejsze grupy to muchówki, później błonkówki oraz pajęczaki (Dun-lop, 2010). Bursztyn z Rovnego różni sięod bursztynu z Zatoki Gdańskiej mniejszym udziałem gatunków wodno-lądowych (amfibiotycznych). Tym niemniej, znaczna różnorodność owadów uwięzionych w tej żywicy ujawniła powiązania w obrębie pewnych grup, które prawdopodobnie tworzyły gildie w lasach bursztynodajnych (Perkovsky et al., 2010). Pluskwiaki (Hemiptera) są jedną z grup subdominujących wśród inkluzji w bursztynie bałtyckim, z niemal 300 znanymi gatunkami (Koteja, 2000, 2008; Szwedo et al., 2004; Popov et al,. 2011; Heie i Wegierek, 2011). Pluskwiaki różnoskrzydłe (Heteroptera) i piersiodziobe (Sternor- rhyncha – mszyce, czerwce, koliszki i mączliki) stano- wią najliczniejszą grupę opisanych gatunków; różno-rodność gatunkowa Fulgoromorpha jest wyższa niż przedstawicieli podrzędu Cicadomorpha. Najnowsze


Austris raffelis Szwedo et Stroiński, 2010 (Hemiptera: Fulgoromorpha: Tropiduchidae) z bursztynu bałtyckiegoAustris raffelis Szwedo et Stroiński, 2010 (Hemiptera: Fulgoromorpha: Tropiduchidae) from the Baltic amber

6

Pienik (Hemiptera: Cicadomorpha: Aphrophoridae)z bursztynu bałtyckiegoFroghopper (Hemiptera: Cicadomorpha: Aphrophoridae) from the Baltic amber

7

Some of them, as Wheeler’s dilemma (1910, 1915) were recently discussed (Archibald and Farrell 2003). The others as Heer’s (1859) or Ander’s (1941) explana-tions for mixture of floral and faunal elements in the European ambers are receiving more support from the recent data from palaeoclimatological (i.e. correlations with the Eocene hyperthermals and changing of the climatic regime), palaeobotanical (Utescher and Mos-brugger 2007; Kvaček 2010) and palaeoentomologi- cal studies.

The inventories of the Baltic amber arthropods inclusions were recently provided by Perkovsky et al. (2010) for the Rovno amber; Dunlop (2010) for the Bitterfeld amber and Weitschat and Wichard (2010) for the Gdansk Bay amber. The amber from the Gdansk Bay is the richest in flies Diptera, with over 800 descri-bed species and hymenopterans Hymenoptera with about 450 described species. Also number of spider’s species known from inclusions is high, nearly 600 (Weitschat and Wichard 2010). The amber from Bitter-feld have not been studied to the same level of details, but the percentage data for particular groups suggest that flies, followed by hymenopterans and spider constitute the major groups among Bitterfeld amber inclusions (Dunlop 2010). The Rovno amber differs from the Baltic one in scarcity of amphibiotic insects. However, the high diversity of insects entombed in this resin has revealed correlations for several groups, which presumably formed guilds within the amber forest (Perkovsky et al. 2010). The Hemiptera is one of subdominating group of insects among the Baltic amber inclusions, with nearly 300 species known (Koteja 2000, 2008; Szwedo et al. 2004; Popov et al. 2011; Heie and Wegierek 2011). The bugs Heteroptera and sternorrhynchans (aphids, coccids, psyllids and whiteflies) constitute the highest number of species known; species diversity of planthoppers Fulgoromor-pha is higher than that of Cicadomorpha. Current stu-dies on the Hemiptera brought a number of taxa very interesting and important not only from taxonomic or phylogenetic point of view, but important also for palaeobiogeographical and palaeoecological analyses (Drohojowska and Szwedo 2011; Herczek et al. 2010; Herczek and Popov 2012; Popov et al. 2011; Szwedoand Stroiński 2010; Szwedo et al. 2010; Zettel and Heiss2011a, b). A number of new species of planthoppers, froghoppers (Cicadomorpha: Cercopoidea), whiteflies (Sternorrhyncha: Aleyrodidae) and Heteroptera is under description at the moment, bringing a new light to the palaeobiotas of the Baltic amber forest.

ConclusionAfter 200 years of formal studies of the faunas pre-

served in the fossil resins the full image is still the “low resolution” one. However, we have some fragments of this book of life “printed” in higher quality. More data available, more hypotheses tested, more models to be presented and verified – all these is possible with special focus on the pictures from the past captured in amber. The importance of these studies is pointed not only in pure knowledge, as one could suppose, but also in applied sciences and activities. The images of the life in the amber forest of the hypothermals, the images from the past events of local and global changes of climatic regimes, of transformations of the biotas could help to estimate and understand the climatic changes and challenges of the present time.

References:Ander, K. 1941. Die Insektenfauna des Baltischen Bernstein nebst

damit verknüpften zoogeographischen Problemen. Lunds Univer-sitets Ärsskrift, N.F., 38: 3−82.

Archibald, S.B. & Farrell, B.D. 2003. Wheeler’s dilemma. Acta zoologica cracoviensia, 46 (suppl. – Fossil Insects): 17−23.

Azar, D., Roy, J.-C., Garrouste, R., Nel, A., El-Samrani, A., Bichain, J-M.,& D’Haese, C.A. 2011. Odkrycie najbardziej wysuniętego na północ złoża bursztynu na Spitsbergenie / The discovery of the most northern amber outcrop in Spitsbergen. VI Posiedzenie Światowej Rady Bursztynu, 27–28 maja 2011, Nowy Ratusz w Gdansku / 6th Session of the World Amber Council, 27–28 May 2011, City Council in Gdansk, 9−12.

Barthel, M. & Hetzer, H. 1982. Bernstein Inklusen aus dem Miozän des Bitterfeld Raumes. Zeitschrift für Angewandte Geologie, 28: 314−336.

Bohaty, S.M. & Zachos, J.C. 2003: Significant Southern Ocean warming event in the late middle Eocene. Geology, 31, 1017−1020.

Brinkhuis, H. & Schouten, S. 2006. Episodic fresh surface waters in the Eocene Arctic Ocean. Nature, 441 (7093): 606–609. doi:10.1038/nature04692.

Cavagnetto, C. 2000. La palynoflore d’un gisement d’ambre de l’Éocène basal du Bassin Parisien (Le Quesnoy, France). Palaeontographica B, 255: 147-171.

De Franceschi, D., De Ploëg G. 2003. Origine de l’ambre des faciès sparnaciens (Éocène inférieur) du Bassin de Paris : le bois de l’arbre producteur. Geodiversitas, 25: 633−647.

De Franceschi, D., Dejax, J. & De Ploëg, G. 2000. Extraction du pollen inclus dans l’ambre (Sparnacien du Quesnoy (Oise), bassin de Paris): vers une nouvelle spécialité de la paléopalynologie. Comptes-Rendus de l’Académie des Sciences, Paris, Sciences de la Terre et des Planètes, 330: 227−233.

De Ploëg, G., Dutheil, D., Gheerbrant, E., Godinot, M., Jossang, A., Nel, A., Paicheler, J.-C., Pons, D. & Rage, J.-C. 1998. Un nouveau gisement paléontologique ‘Konservat-Lagerstätte’ á la base de l’Eocène dans la région de Creil (Oise). In: The Palaeocene/Eocene boundary in Europe: events and correlations. Symposium Société Géologique de France, Paris, 19-20 janvier 1998. Strata, Université de Toulouse, 9: 108−110.

badania nad inkluzjami pluskwiaków przyniosły nie tylko nowe opisy gatunków, ważne z taksonomicz-nego i filogenetycznego punktu widzenia, lecz także istotne dla analiz paleobiogeograficznych i paleoe-kologicznych (Drohojowska i Szwedo, 2011; Herczek et al., 2010; Herczek i Popov, 2012; Popov et al., 2011; Szwedo i Stroiński, 2010; Szwedo et al., 2010, Zettel i Heiss, 2011a, b). Liczne nowe gatunki piewików z podrzędu Fulgoromorpha, pieników (Cercopoidea) z podrzędu Cicadomorpha, mączlików (Sternorrhyn-cha: Aleyrodide) oraz pluskwiaków różnoskrzydłych znajduje się obecnie w trakcie opracowywania i opisu, rzucając nowe światło na paleośrodowiska lasu bursz-tynowego.

PodsumowaniePo 200 latach formalnych, naukowych badań faun

zachowanych w żywicach kopalnych pełny obraz jest wciąż obrazem o „małej rozdzielczości”. Jednakże, pew-ne fragmenty tej księgi historii życia są „wydrukowane” w lepszej jakości. Więcej dostępnych danych, więcej przetestowanych hipotez, więcej zaprezentowanych i zweryfikowanych modeli – wszystko to jest możliwe dzięki szczególnej uwadze poświęcanej „obrazom z przeszłości” zachowanym w bursztynie. Istotność tych badań zawarta jest nie tylko w czystym poznaniu, jak można by się spodziewać, lecz także w naukach

i działalności stosowanej. Obrazy życia w lasach bursztynowych z okresów globalnego ocieplenia, obrazy przeszłych wydarzeń, zmian lokalnych i globalnych reżimów klimatycznych, przekształceń siedlisk pozwa-lają ocenić i zrozumieć zmiany klimatyczne i wyzwa-nia współczesności.

Literatura:Ander, K. 1941. Die Insektenfauna des Baltischen Bernstein nebst

damit verknüpften zoogeographischen Problemen. Lunds Univer-sitets Ärsskrift, N.F., 38: 3−82.

Archibald, S.B. & Farrell, B.D. 2003. Wheeler’s dilemma. Acta zoologica cracoviensia, 46 (suppl. – Fossil Insects): 17−23.

Azar, D., Roy, J.-C., Garrouste, R., Nel, A., El-Samrani, A., Bichain, J-M.,& D’Haese, C.A. 2011. Odkrycie najbardziej wysuniętego na północ złoża bursztynu na Spitsbergenie / The discovery of the most northern amber outcrop in Spitsbergen. VI Posiedzenie Światowej Rady Bursztynu, 27–28 maja 2011, Nowy Ratusz w Gdańsku / 6th Session of the World Amber Council, 27–28 May 2011, City Council in Gdansk, 9−12.

Barthel, M. & Hetzer, H. 1982. Bernstein Inklusen aus dem Miozän des Bitterfeld Raumes. Zeitschrift für Angewandte Geologie, 28: 314−336.

Bohaty, S.M. & Zachos, J.C. 2003: Significant Southern Ocean warming event in the late middle Eocene. Geology, 31, 1017−1020.

Brinkhuis, H. & Schouten, S. 2006. Episodic fresh surface waters in the Eocene Arctic Ocean. Nature, 441 (7093): 606–609. doi:10.1038/nature04692.

Cavagnetto, C. 2000. La palynoflore d’un gisement d’ambre de l’Éocène basal du Bassin Parisien (Le Quesnoy, France). Palaeontographica B, 255: 147-171.

De Franceschi, D., De Ploëg G. 2003. Origine de l’ambre des faciès sparnaciens (Éocène inférieur) du Bassin de Paris : le bois de l’arbre producteur. Geodiversitas, 25: 633−647.

De Franceschi, D., Dejax, J. & De Ploëg, G. 2000. Extraction du pollen inclus dans l’ambre (Sparnacien du Quesnoy (Oise), bassin de Paris): vers une nouvelle spécialité de la paléopalynologie. Comptes-Rendus de l’Académie des Sciences, Paris, Sciences de la Terre et des Planètes, 330: 227−233.

De Ploëg, G., Dutheil, D., Gheerbrant, E., Godinot, M., Jossang, A., Nel, A., Paicheler, J.-C., Pons, D. & Rage, J.-C. 1998. Un nouveau gisement paléontologique ‘Konservat-Lagerstätte’ á la base de l’Eocène dans la région de Creil (Oise). In: The Palaeocene/Eocene boundary in Europe: events and correlations. Symposium Société Géologique de France, Paris, 19-20 janvier 1998. Strata, Université de Toulouse, 9: 108−110.

Dlussky, G.M. & Rasnitsyn, A.P. 2009. Ants (Insecta: Vespida: Formicidae) in the Upper Eocene amber of Central and Eastern Europe. Paleontological Journal, 43 (9): 1024–1042.

Drohojowska, J. & Szwedo, J. 2011. New Aleyrodidae (Hemiptera: Sternorrhyncha: Aleyrodomorpha) from Eocene Baltic amber. Polish Journal of Entomology, 80 (4): 659−677. doi:10.2478/v10200-011-0051-y.

Dunlop, J.A. 2010. Bitterfeld amber. In: Penney, D. (ed.), Biodiversity of fossils in amber from the major world deposits. Siri Scientific Press, Manchester: 57−68.

Feugueur, L. 1963. L’Yprésien du bassin de Paris. Essai de monographie stratigraphique. Mémoires de la Carte Géologique de France, Paris, Publication du Ministère de l’Industrie, 568 pp.


Mączlik (Hemiptera: Sternorrhyncha: Aleyrodidae) z bursztynu bałtyckiegoWhitefly (Hemiptera: Sternorrhyncha: Aleyrodidae) from the Baltic amber

8

Dlussky, G.M. & Rasnitsyn, A.P. 2009. Ants (Insecta: Vespida: Formicidae) in the Upper Eocene amber of Central and Eastern Europe. Paleontological Journal, 43 (9): 1024–1042.

Drohojowska, J. & Szwedo, J. 2011. New Aleyrodidae (Hemiptera: Sternorrhyncha: Aleyrodomorpha) from Eocene Baltic amber. Polish Journal of Entomology, 80 (4): 659−677. doi:10.2478/v10200-011-0051-y.

Dunlop, J.A. 2010. Bitterfeld amber. In: Penney, D. (ed.), Biodiversity of fossils in amber from the major world deposits. Siri Scientific Press, Manchester: 57−68.

Feugueur, L. 1963. L’Yprésien du bassin de Paris. Essai de monographie stratigraphique. Mémoires de la Carte Géologique de France, Paris, Publication du Ministère de l’Industrie, 568 pp.

Fuhrmann, R. 2005. Die Bernsteinlagerstätte Bitterfeld, nur ein Höhepunkt des Vorkommens von Bernstein (Succinit) im Tertiär Mitteldeutschlands. Zeitschrift der deutschen Gesellschaft für Geowissenschaften, 156 (4): 517−530.

Gould, S.J. (ed.) 2001. The Book of Life: An Illustrated History of the Evolution of Life on Earth, Second Edition. W.W. Norton & Company, New York, 256 pp.

Greenwood, D.R., Basinger, J.F. 1994. The paleoecology of high--latitude Eocene swamp forests from AxelHeibergIsland, Canadian High Arctic. Review of Palaeobotany and Palynology, 81 (1): 83–97.

Haines, T. 2001. Walking with Beasts: A Prehistoric Safari. Dorling Kindersley Publishing, Inc., New York. 240 pp.

Heer, O. 1859. Flora Tertiaria Helvetiae: die Tertiäre Flora der Schweiz, 3, Winterthur, 377 pp.

Heie, O.E. & Wegierek, P. 2011. A list of fossil aphids (Hemiptera, Sternorrhyncha, Aphidomorpha). Monographs of the Upper Silesian Museum, 6: 1−82.

Herczek, A. & Popov, Yu.A. 2012. A new peculiar isometopine genus (Hemiptera: Heteroptera: Miridae) from the Eocene Baltic amber. Zootaxa, 3196: 64–68.

Herczek, A., Popov, Yu.A. & Brożek, J. 2010. New plant bugs of the tribe Hallodapini (Hemiptera, Heteroptera, Miridae, Phylinae) from the Eocene Baltic amber. Annales Zoologici, 60 (4): 583−588.

Jahren, A.H. 2007. The Arctic Forest of the Middle Eocene. Annual Review of the Earth and Planetary Sciences, 35: 509–540. doi: 10.1146/annurev.earth.35.031306.140125.

Jossang, J., Bel-Kassaoui, H., Jossang, A., Seuleiman, M. & Nel, A. 2008. Quesnoin, a novel pentacyclic ent-diterpene from 55 million years old Oise amber. Journal of Organic Chemistry, 73: 412–417. doi:10.1021/jo701544k.

Kania, I. & Wegierek, P. 2005. Palaeoaphididae (Hemiptera, Sternorrhyncha) from Lower Cretaceous Baissa deposits. Morphology and classification. Monografie Faunistyczne, 25: 1−136.

Knuth, G., Koch, T, Rappsilber, I. & Volland, I. 2002. Concerning amberin the Bitterfeld region−geological and genetic aspects. Hallesches Jahrbuch für Geowissenschaften, 24: 35−46.

Koteja, J. 2000. Advances in the study of fossil coccids (Hemiptera: Coccinea). Polish Journal of Entomology, 69 (2): 187–218.

Koteja, J. 2008. Xylococcidae and related groups (Hemiptera: Coccinea) from Baltic amber. Prace Muzeum Ziemi, 49: 19−56.

Kvaček, Z. 2010. Forest flora and vegetation of the European early Palaeogene – a review. Bulletin of Geosciences, 85 (1): 63−76.

Lourens, L.J., Sluijs, A., Kroon, D., Zachos, J.C., Thomas, E., Röhl, U., Bowles, J., Raffi, I. 2005. Astronomical pacing of late Palaeocene to early Eocene global warming events. Nature, 435 (7045): 1083–1087. doi:10.1038/nature03814.

Nel, A. & Brasero, N. 2010. Oise amber. In: Penney, D. (ed.), Biodiversity of fossils in amber from the major world deposits. Siri Scientific Press, Manchester: pp. 137−148.

Nel, A., De Ploëg, G., Dejax, J., Dutheil, D., de Franceschi, D., Gheerbrant, E., Godinot, M., Hervet, S., Menier, J.-J., Augé, M., Bignot, G., Cavagnetto, C., Duffaud, S., Gaudant, J., Hua, S., Jossang, A., de Lapparent de Broin, F., Pozzi, J.-P., Paicheler, J.-C., Bouchet, F. & Rage, J.-C. 1999. Un gisement sparnacien exceptionnel á plantes, arthropodes et vertébrés (Éocène basal, MP7): Le Quesnoy (Oise, France). Comptes Rendus de l’Académie des Sciences, Series IIa, Sciences de la terre et des planètes, Paris, 329: 65−72.

Nel, A., De Ploëg, G., Millet, J., Menier, J.-J. & Waller, A. 2004. The French ambers: a general conspectus and the Lowermost Eocene amber deposit of Le Quesnoy in the Paris Basin. Geologica Acta, 2: 3−8.

Nicolo, M.J., Sluijs, A., Kroon, D., Zachos, J.C., Thomas, E., Röhl, U., Bowles, J. & Raffi, I. 2007. Multiple early Eocene hyperthermals: Their sedimentary expression on the New Zealand continental margin and in the deep sea. Geology, 35 (8): 699–702. doi:10.1130/G23648A.1.

Pearson, P.N. 2010. Increased atmospheric CO2 during the Middle Eocene. Science, 330: 763−764.

Perkovsky, E.E., Rasnitsyn, A.P., Vlaskin, A.P. & Taraschuk, M.V. 2007. A comparative analysis of the Baltic and Rovno amber arthropod faunas: representative samples. African Invertebrates, 48 (1): 229−245.

Perkovsky, E.E., Zosimovich, V.Yu. & Vlaskin, A.P. 2010. Rovno Amber. In: Penney, D. (ed.), Biodiversity of fossils in amber from the major world deposits. Siri Scientific Press, Manchester: 116−136.

Popov, Yu.A., Kosmowska-Ceranowicz, B., Herczek, A. & Kupryjanowicz, J. 2011. Review of true bugs (Insecta: Hemiptera, Heteroptera) from the amber collection of the Museum of the Earth of PAS in Warsaw with some remarks on heteropteran insects from Eocene European amber. Polish Journal of Entomol-ogy, 80 (4): 699−728. doi: 10.2478/v10200-011-0054-8

Rascher, J., Wimmer, R., Krumbiegel, G. & Schmiedel, S. (eds.) 2008. Bitterfelder Bernstein versus Baltischer Bernstein: Hypothesen, Fakten, Fragen. II. Bitterfelder Bernsteinkolloquium. Exkursions-führer der Deutschen Gesellschaft für Geowissenschaften, 236: 1−166.

Röhl, U., Bralower, T.J., Norris, R.D. & Wefer, G. 2000. New chronology for the late Paleocene thermal maximum and its environmental implications. Geology, 28 (10): 927–930.

Selden, P.A. & Nudds, J.R. 2004. Evolution of Fossil Ecosystems. Manson Publishing, London, 160 pp.

Sluijs, A., Schouten, S., Donders, T.H., Schoon. P.L., Röhl, U., Reichart, G.-J., Sangiorgi, F., Kim, J.-H., Sinninghe Damsté, J.S. & Brinkhuis, H. 2009. Warm and wet conditions in the Arctic region during Eocene Thermal Maximum 2. Nature Geoscience, 2 (11): 777–780. doi:10.1038/ngeo668.

Soulier-Perkins, A. 2000. A phylogenetic and geotectonic scenario to explain the biogeography of the Lophopidae (Hemiptera, Fulgoromorpha). Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 160: 239–254.

Standke, G. 2008. Bitterfelder Bernstein gleich Baltischer Bernstein?– Eine geologische Raum-Zeit-Betrachtung und genetische Schlussfolgerungen. Exkursionsführer der Deutschen Gesellschaft für Geowissenschaften, 236: 11–33.

Stap, L., Lourens, L.J., Thomas, E., Sluijs, A., Bohaty, S. & Zachos, J.C. 2010. High-resolution deep-sea carbon and oxygen isotope records of Eocene Thermal Maximum 2 and H2. Geology, 38 (7): 607–610. doi:10.1130/G30777.1.

Fuhrmann, R. 2005. Die Bernsteinlagerstätte Bitterfeld, nur ein Höhepunkt des Vorkommens von Bernstein (Succinit) im Tertiär Mitteldeutschlands. Zeitschrift der deutschen Gesellschaft für Geowissenschaften, 156 (4): 517−530.

Gould, S.J. (ed.) 2001. The Book of Life: An Illustrated History of the Evolution of Life on Earth, Second Edition. W.W. Norton & Company, New York, 256 pp.

Greenwood, D.R., Basinger, J.F. 1994. The paleoecology of high--latitude Eocene swamp forests from AxelHeibergIsland, Canadian High Arctic. Review of Palaeobotany and Palynology, 81 (1): 83–97.

Haines, T. 2001. Walking with Beasts: A Prehistoric Safari. Dorling Kindersley Publishing, Inc., New York. 240 pp.

Heer, O. 1859. Flora Tertiaria Helvetiae: die Tertiäre Flora der Schweiz, 3, Winterthur, 377 pp.

Heie, O.E. & Wegierek, P. 2011. A list of fossil aphids (Hemiptera, Sternorrhyncha, Aphidomorpha). Monographs of the Upper Silesian Museum, 6: 1−82.

Herczek, A. & Popov, Yu.A. 2012. A new peculiar isometopine genus (Hemiptera: Heteroptera: Miridae) from the Eocene Baltic amber. Zootaxa, 3196: 64–68.

Herczek, A., Popov, Yu.A. & Brożek, J. 2010. New plant bugs of the tribe Hallodapini (Hemiptera, Heteroptera, Miridae, Phylinae) from the Eocene Baltic amber. Annales Zoologici, 60 (4): 583−588.

Jahren, A.H. 2007. The Arctic Forest of the Middle Eocene. Annual Review of the Earth and Planetary Sciences, 35: 509–540. doi: 10.1146/annurev.earth.35.031306.140125.

Jossang, J., Bel-Kassaoui, H., Jossang, A., Seuleiman, M. & Nel, A. 2008. Quesnoin, a novel pentacyclic ent-diterpene from 55 million years old Oise amber. Journal of Organic Chemistry, 73: 412–417. doi:10.1021/jo701544k.

Kania, I. & Wegierek, P. 2005. Palaeoaphididae (Hemiptera, Sternorrhyncha) from Lower Cretaceous Baissa deposits. Morphology and classification. Monografie Faunistyczne, 25: 1−136.

Knuth, G., Koch, T, Rappsilber, I. & Volland, I. 2002. Concerning amberin the Bitterfeld region−geological and genetic aspects. Hallesches Jahrbuch für Geowissenschaften, 24: 35−46.

Koteja, J. 2000. Advances in the study of fossil coccids (Hemiptera: Coccinea). Polish Journal of Entomology, 69 (2): 187–218.

Koteja, J. 2008. Xylococcidae and related groups (Hemiptera: Coccinea) from Baltic amber. Prace Muzeum Ziemi, 49: 19−56.

Kvaček, Z. 2010. Forest flora and vegetation of the European early Palaeogene – a review. Bulletin of Geosciences, 85 (1): 63−76.

Lourens, L.J., Sluijs, A., Kroon, D., Zachos, J.C., Thomas, E., Röhl, U., Bowles, J., Raffi, I. 2005. Astronomical pacing of late Palaeocene to early Eocene global warming events. Nature, 435 (7045): 1083–1087. doi:10.1038/nature03814.

Nel, A. & Brasero, N. 2010. Oise amber. In: Penney, D. (ed.), Biodiversity of fossils in amber from the major world deposits. Siri Scientific Press, Manchester: pp. 137−148.

Nel, A., De Ploëg, G., Dejax, J., Dutheil, D., de Franceschi, D., Gheerbrant, E., Godinot, M., Hervet, S., Menier, J.-J., Augé, M., Bignot, G., Cavagnetto, C., Duffaud, S., Gaudant, J., Hua, S., Jossang, A., de Lapparent de Broin, F., Pozzi, J.-P., Paicheler, J.-C., Bouchet, F. & Rage, J.-C. 1999. Un gisement sparnacien exceptionnel á plantes, arthropodes et vertébrés (Éocène basal, MP7): Le Quesnoy (Oise, France). Comptes Rendus de l’Académie des Sciences, Series IIa, Sciences de la terre et des planètes, Paris, 329: 65−72.

Nel, A., De Ploëg, G., Millet, J., Menier, J.-J. & Waller, A. 2004. The French ambers: a general conspectus and the Lowermost

Eocene amber deposit of Le Quesnoy in the Paris Basin. Geologica Acta, 2: 3−8.

Nicolo, M.J., Sluijs, A., Kroon, D., Zachos, J.C., Thomas, E., Röhl, U., Bowles, J. & Raffi, I. 2007. Multiple early Eocene hyperthermals: Their sedimentary expression on the New Zealand continental margin and in the deep sea. Geology, 35 (8): 699–702. doi:10.1130/G23648A.1.

Pearson, P.N. 2010. Increased atmospheric CO2 during the Middle Eocene. Science, 330: 763−764.

Perkovsky, E.E., Rasnitsyn, A.P., Vlaskin, A.P. & Taraschuk, M.V. 2007. A comparative analysis of the Baltic and Rovno amber arthropod faunas: representative samples. African Invertebrates, 48 (1): 229−245.

Perkovsky, E.E., Zosimovich, V.Yu. & Vlaskin, A.P. 2010. Rovno Amber. In: Penney, D. (ed.), Biodiversity of fossils in amber from the major world deposits. Siri Scientific Press, Manchester: 116−136.

Popov, Yu.A., Kosmowska-Ceranowicz, B., Herczek, A. & Kupryjanowicz, J. 2011. Review of true bugs (Insecta: Hemiptera, Heteroptera) from the amber collection of the Museum of the Earth of PAS in Warsaw with some remarks on heteropteran insects from Eocene European amber. Polish Journal of Entomol-ogy, 80 (4): 699−728. doi: 10.2478/v10200-011-0054-8.

Rascher, J., Wimmer, R., Krumbiegel, G. & Schmiedel, S. (eds.) 2008. Bitterfelder Bernstein versus Baltischer Bernstein: Hypothesen, Fakten, Fragen. II. Bitterfelder Bernsteinkolloquium. Exkursions-führer der Deutschen Gesellschaft für Geowissenschaften, 236: 1−166.

Röhl, U., Bralower, T.J., Norris, R.D. & Wefer, G. 2000. New chronology for the late Paleocene thermal maximum and its environmental implications. Geology, 28 (10): 927–930.

Selden, P.A. & Nudds, J.R. 2004. Evolution of Fossil Ecosystems. Manson Publishing, London, 160 pp.

Sluijs, A., Schouten, S., Donders, T.H., Schoon. P.L., Röhl, U., Reichart, G.-J., Sangiorgi, F., Kim, J.-H., Sinninghe Damsté, J.S. & Brinkhuis, H. 2009. Warm and wet conditions in the Arctic region during Eocene Thermal Maximum 2. Nature Geoscience, 2 (11): 777–780. doi:10.1038/ngeo668.

Soulier-Perkins, A. 2000. A phylogenetic and geotectonic scenario to explain the biogeography of the Lophopidae (Hemiptera, Fulgoromorpha). Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 160: 239–254.

Standke, G. 2008. Bitterfelder Bernstein gleich Baltischer Bernstein?– Eine geologische Raum-Zeit-Betrachtung und genetische Schlussfolgerungen. Exkursionsführer der Deutschen Gesellschaft für Geowissenschaften, 236: 11–33.

Stap, L., Lourens, L.J., Thomas, E., Sluijs, A., Bohaty, S. & Zachos, J.C. 2010. High-resolution deep-sea carbon and oxygen isotope records of Eocene Thermal Maximum 2 and H2. Geology, 38 (7): 607–610. doi:10.1130/G30777.1.

Stehlen, H.G. 1910. Remarques sur les faunules de Mammifères des couches éocènes et oligocènes du Bassin de Paris. Bulletin de la Société Géologique de France, 9: 488−520.

Szwedo J. 2011. Ordralfabetix sirophatanis gen. et sp. n. – the first Lophopidae from the Lowermost Eocene Oise amber, Paris Basin, France (Hemiptera: Fulgoromorpha). Zootaxa, 2822: 52–60.

Szwedo, J. & Stroiński, A. 2010. Austrini – a new tribe of Tropiduchi-dae planthoppers from the Eocene Baltic amber (Hemiptera: Fulgoromorpha). Annales de la Société entomologique de France, 46 (1–2): 132−137.

Szwedo, J. & Stroiński, A. 2011. Abraracourcix gen. nov. of Ricaniidaefrom the Lowermost Eocene Oise amber. Annales de la Société entomologique de France, 47 (3-4): 480–486.


migaWKi z LaSU BURSzTYnoWego

Wolfgang Weitschat

Skamieniałości, które opowiadają nam historię swojego istnienia i relacji, należą w paleontologii do naj-bardziej odkrywczych. Chcąc utrwalić chwile z życia „zastygłych skamieniałości”, potrzebujemy szczegól-nych warunków. Te wymagania w pełni spełniła żywi-ca, czego dowodem są spektakularne okazy inkluzji. Bursztyn bałtycki ukazuje różne stadia rozwojowe owa-dów i pajęczaków, jest szczególnym świadkiem składa-nia jaj, rytuałów godowych, opieki nad potomstwem, metod polowania i sposobów żerowania, a także oby-czajów społecznych oraz innych zachowań. Takie mi-gawki z życia są w paleontologii czymś wyjątkowym, czyniąc bursztyn szczególnie fascynującym przedmio-tem badań.

Śmierć w czasie lotu godowegoJednymi z najbardziej poszukiwanych rzadkości w bur-

sztynie bałtyckim są inkluzje owadów, które w żywicy zakończyły swój lot godowy. Wiele muchówek (koma- ropodobnych lub długoczułkich) odbywa rytuały godo- we w dużych rojach, a w przypadku inkluzji kopulująca para może nagle zostać schwytana przez wiatr i wrzu-cona do świeżej żywicy. O wiele rzadsze są kopulujące chruściki lub też pary chrząszczy. Takie znaleziska ofe-rują jedyną w swoim rodzaju możliwość zaobserwowa- nia zachowań reprodukcyjnych z dawnych czasów. (Fig. 1–4)

Również składanie jaj, np. przez różne muchówki, komary, chrząszcze, chruściki zostało udokumentowa-ne w stosunkowo dużej liczbie skamieniałości. Mówi się o nich, że są odruchem organizmów w reakcji na swoją śmierć w pułapce bursztynowej. (Fig. 5)

Symbioza trwająca miliony latW niektórych szczególnie rzadkich inkluzjach, zacho-

wania, które zostały udokumentowane są obserwowa-

SnaPSHoTS oF LiFe FRom BaLTiC amBeR FoReST

Wolfgang Weitschat

Fossils which tell us something about their life histo-ry or relationships are among the most special discove-ries in palaeontology. “Frozen fossil” moments in their lives require exceptional conditions of preservation. Conservation in tree resin is ideally suited for this and has delivered a range of spectacular examples. Baltic amber reveals various development stages of insects and arachnids, as well as being a remarkable witness to egg-laying, mating, brood care, hunting and feed-ing methods, and social and other types of behaviour. Such snapshots of life are unique in palaeontology and makes amber a particularly fascinating subject.

death during the nuptial flightAmong the most sought-after rarities in Baltic amber

are inclusions from insects which ended their nuptial flight in resin. Many flies and mosquitoes mate in huge swarms and here a copulating pair may be caught sud-denly by the wind and blown into fresh resin. Much rarer are copulating caddis flies or pairs of beetles. Such finds offer the unique opportunity to observe reproductive behaviour from ancient times. (Fig. 1–4)

Also egg-laying, e.g. by various flies, mosquitoes, beetles and caddis flies, has been documented by a relatively large number of fossils. These are thought to be a reflex action by the organism in response to its death in the resin trap. (Fig. 5)

million-year old symbiosisIn some particularly rare inclusions, behaviours are

documented which can only be seen in amber fossils. Here different animals are preserved together in the amber in the relationships to one another which they held in life. This is what zoologists call symbiosis.


Szwedo, J., Bourgoin, Th. & Lefebvre, F. 2004. Fossil Planthoppers (Hemiptera: Fulgoromorpha) of the World. An annotated catalogue with notes on Hemiptera classification. Studio 1, Warszawa, pp. 1–199+8 pls.

Szwedo, J. & Soulier-Perkins, A. 2010. Hopping in Palaeo-World– new proposal for migration routes of Lophopidae (Hemiptera: Fulgoromorpha). 13th International Auchenorrhyncha Congress, 7th International Workshop on Leafhoppers and Planthoppers of Economic Significance, 28th of June–2nd of July 2010, Vaison-la-Romaine, France: 28–29. Museum national d’Histoire naturelle, Paris, Département de Vaucluse.

Szwedo, J., Gębicki, C. & Kowalewska, M. 2010. Microelectrona cladara gen. et sp. nov.: a new Protodikraneurini from the Eocene Baltic amber (Hemiptera: Cicadomorpha: Cicadellidae: Typhlocy-binae). Acta Geologica Sinica (English Edition), 84 (4): 696−704.

Utescher, T. & Mosbrugger, V. 2007. Eocene vegetation patterns reconstructed from plant diversity – A global perspective. Palaeo-geography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 247 (3–4): 243–271. doi: http://dx.doi.org/10.1016/j.palaeo.2006.10.022

Weitschat, W. 1997. Bitterfeld Bernstein – ein eozäner Bernstein aufmiozäner Lagerstätte. In: Ganzelewski, M., Rehren, T. & Slotta, R. (eds.), Neue Erkentnisse zum Bernstein. Internationales Symposium in Deutschen Bergbau-Museum. Metalla, Veröffentlichungen aus dem Deutschen Bergbau-Museum Bochum, Sonderheft, 66: 57−62.

Wheeler, W.M. 1910. Ants; their structure, development and behavior. Columbia University Press, New York.

Wheeler, W.M. 1914. The ants of the Baltic amber. Schriften der (Könglischen) Physikalischen-Ökonomischen Gesellschaft zu Königsberg, 55: 1−142.

Willis, K.J. & McElwain, J.C. 2002. The Evolution of Plants. Oxford University Press, Oxford, U.S.A., 392 pp.

Wolfe, A.P., Tappert, R., Muehlenbachs, K., Boudreau, M., McKellar, R.C.,Basinger, J.F. & Garrett, A. 2009. A new proposal concerning the botanical origin of Baltic amber. Proceedings of the Royal Society, B, 276: 3403–3412. doi:10.1098/rspb.2009.0806.

Zachos, J.C., Dickens, G.R. & Zeebe, R.E. 2008. An early Cenozoic perspective on greenhouse warming and carbon-cycle dynamics. Nature, 451 (7176): 279−283. doi:10.1038/nature06588.

Zettel, H. & Heiss, E. 2011a. Baptista vetai sp. n. (Heteroptera: Veliidae), a microveliidae bug from Eocene Baltic amber. Zeitschrift der Arbeitsgemeinschaft Österreichischer Entomologen, 63: 43−48.

Zettel, H. & Heiss, E. 2011b. New species of water striders (Hemiptera: Heteroptera: Gerromorpha; Hydrometridae, Gerridae) from Eocene Baltic amber. Annalen des Naturhistorischen Museums in Wien, Serie A, 113: 543−553.

Stehlen, H.G. 1910. Remarques sur les faunules de Mammifères des couches éocènes et oligocènes du Bassin de Paris. Bulletin de la Société Géologique de France, 9: 488−520.

Szwedo J. 2011. Ordralfabetix sirophatanis gen. et sp. n. – the first Lophopidae from the Lowermost Eocene Oise amber, Paris Basin, France (Hemiptera: Fulgoromorpha). Zootaxa, 2822: 52–60.

Szwedo, J. & Stroiński, A. 2010. Austrini – a new tribe of Tropiduchi-dae planthoppers from the Eocene Baltic amber (Hemiptera: Fulgoromorpha). Annales de la Société entomologique de France, 46 (1–2): 132−137.

Szwedo, J. & Stroiński, A. 2011. Abraracourcix gen. nov. of Ricaniidaefrom the Lowermost Eocene Oise amber. Annales de la Société entomologique de France, 47 (3-4): 480–486.

Szwedo, J., Bourgoin, Th. & Lefebvre, F. 2004. Fossil Planthoppers (Hemiptera: Fulgoromorpha) of the World. An annotated catalogue with notes on Hemiptera classification. Studio 1, Warszawa, pp. 1–199+8 pls.

Szwedo, J. & Soulier-Perkins, A. 2010. Hopping in Palaeo-World– new proposal for migration routes of Lophopidae (Hemiptera: Fulgoromorpha). 13th International Auchenorrhyncha Congress, 7th International Workshop on Leafhoppers and Planthoppers of Economic Significance, 28th of June–2nd of July 2010, Vaison-la-Romaine, France: 28–29. Museum national d’Histoire naturelle, Paris, Département de Vaucluse.

Szwedo, J., Gębicki, C. & Kowalewska, M. 2010. Microelectrona cladara gen. et sp. nov.: a new Protodikraneurini from the Eocene Baltic amber (Hemiptera: Cicadomorpha: Cicadellidae: Typhlocy-binae). Acta Geologica Sinica (English Edition), 84 (4): 696−704.

Utescher, T. & Mosbrugger, V. 2007. Eocene vegetation patterns reconstructed from plant diversity — A global perspective. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 247 (3–4): 243–271. doi: http://dx.doi.org/10.1016/j.palaeo.2006.10.022.

Weitschat, W. 1997. Bitterfeld Bernstein – ein eozäner Bernstein aufmiozäner Lagerstätte. In: Ganzelewski, M., Rehren, T. & Slotta, R. (eds.), Neue Erkentnisse zum Bernstein. Internationales Symposium in Deutschen Bergbau-Museum. Metalla, Veröffentlichungen aus dem Deutschen Bergbau-Museum Bochum, Sonderheft, 66: 57−62.

Wheeler, W.M. 1910. Ants; their structure, development and behavior. Columbia University Press, New York.

Wheeler, W.M. 1914. The ants of the Baltic amber. Schriften der (Könglischen) Physikalischen-Ökonomischen Gesellschaft zu Königsberg, 55: 1−142.

Willis, K.J. & McElwain, J.C. 2002. The Evolution of Plants. Oxford University Press, Oxford, U.S.A., 392 pp.

Wolfe, A.P., Tappert, R., Muehlenbachs, K., Boudreau, M., McKellar, R.C.,Basinger, J.F. & Garrett, A. 2009. A new proposal concerning the botanical origin of Baltic amber. Proceedings of the Royal Society, B, 276: 3403–3412. doi:10.1098/rspb.2009.0806.

Zachos, J.C., Dickens, G.R. & Zeebe, R.E. 2008. An early Cenozoic perspective on greenhouse warming and carbon-cycle dynamics. Nature, 451 (7176): 279−283. doi:10.1038/nature06588.

Zettel, H. & Heiss, E. 2011a. Baptista vetai sp. n. (Heteroptera: Veliidae), a microveliidae bug from Eocene Baltic amber. Zeitschrift der Arbeitsgemeinschaft Österreichischer Entomologen, 63: 43−48.

Zettel, H. & Heiss, E. 2011b. New species of water striders (Hemiptera: Heteroptera: Gerromorpha; Hydrometridae, Gerridae) from Eocene Baltic amber. Annalen des Naturhistorischen Museums in Wien, Serie A, 113: 543−553.


Para muchówek z rodziny błyskleniowatych w czasie godów (Brachycera, Dolichopodidae)A pair of mating long-legged flies (Brachycera: Dolichopodidae)

Para kuczmanów w czasie godów (Nematocera, Ceratopogonidae)A pair of mating biting midges (Nematocera: Ceratopogonidae)

1 2

Para chrząszczy z rodziny omomiłkowatych w czasie godów (Coleoptera, Cantharidae)A pair of mating soldier beetles (Coleoptera: Cantharidae)

3 Muchówka z rodziny błyskleniowatych (Dolichopodidae) w czasie godów z muchówką z rodziny ziemiórkowatych (Mycetophilidae)Long-legged fly (Dolichopodidae) mating with fungus gnat (Mycetophilidae)

4

Pryszczarka (Nematocera, Cecidomyiidae) z jajamiGall midge (Nematocera: Cecidomyiidae) with eggs

5

ne jedynie w skamieniałościach w bursztynie. Zwierzę- ta zachowane razem w bursztynie są w takich relacjach, w jakich istniały przez całe swoje życie. Te relacje nazy-wane są przez zoologów symbiozą. Naukowcy rozpo-znają trzy formy symbiozy, a przykłady z bursztynu bałtyckiego pokazują, że wszystkie one istniały już ponad 50 milionów lat temu.

Komensalizm – pasażerowie na gapęKomensalizm opisuje relacje, w których jeden part-

ner korzysta, a drugi ani nie odnosi szkody, ani nie zyskuje. Komensalizm zawiera najbardziej popularną formę relacji symbiotycznej w bursztynie – forezę.

Jako definicja naukowa opisuje on zachowanie, w którym małe zwierzę jest przenoszone przez większe do nowego siedliska. Zachowanie to jest powszechne wśród współczesnych stawonogów, a obserwowane


Commensalism – stowawaysCommensalism describes communities in which

one partner profits and the other is neither harmed nor gains benefits. This includes the commonest form of symbiotic relationship in amber – phoresy.

This scientific term describes behaviour in which a small animal is carried by a larger carrier animal to a new habitat. This behaviour is common among living arthropods and is seen in Baltic amber among soil mites and pseudoscorpions. Among the mites it is “wandering nymphs” which have an attachment organ by which they stick themselves to the smooth surfa-ces of their host; typically a beetle. Pseudoscorpions usually grab hold of the leg of their carrier with both claws. Among the winged carriers which the stowa-ways in Baltic amber used are snipe flies, limoniid flies, fungus gnats, braconid wasps and caddis flies. (Fig. 6–8)

Foreza: roztocz z rodziny Uropodidae (Acari, Uropodidae) przyczepiony do chrząszcza z rodziny przekraskowatych (Coleoptera, Cleridae)Phoresy: tortoise mites (Acari: Uropodidae) attached to a checkered beetle (Coleoptera: Cleridae)

Foreza: zaleszczotek (Arachnida, Pseudoscorpiones) przyczepiony do muchówki z rodziny kobyliczkowatych (Brachycera, Rhagionidae)Phoresy: Pseudoscorpion (Arachnida: Pseudoscorpiones) attached to a snipe fly (Brachycera: Rhagionidae)

Foreza: larwa roztocza (Arachnida, Acaria) chodząca po odnóżu pająkaPhoresy: mite larva (Arachnida: Acari) walking on a spider’s leg

6

7

8


jest w bursztynie bałtyckim u roztoczy glebowych oraz zaleszczotków. Wśród roztoczy zachowania takie prze-jawiają „nimfy wędrowne”, posiadające organ przyczep- ny, za pośrednictwem którego przykleją się do gład-kiej powierzchni gospodarza, najczęściej chrząszcza. Zaleszczotki zazwyczaj chwytają się odnóży swojego gospodarza oboma szczypcami.Uskrzydlonymi trans-porterami, z których korzystały owady znalezione w bursztynie bałtyckim, były najczęściej muchówki z rodzin kobyliczkowatych (Rhagionidae), sygaczowa-tych (Limoniidae) i ziemiórkowatych (Sciaridae), błon-kówki z rodziny męczelkowatych (Braconidae) oraz chruściki (Trichoptera). (Fig. 6–8)

Pasożytnictwo – roztocza i nicienie jako pasożyty W relacji pasożytniczej jeden osobnik żyje kosztem

innego organizmu (na zewnątrz lub w jego wnętrzu) i żywi się płynami ustrojowymi swojego żywiciela.

Parasitism – mites and nematodes as pestsIn parasitism one partner lives on or in another

organism and receives nourishment from their body fluids. They may stick to the head, thorax, abdomen or segment membranes of their host. Then they stick their stylet-like mouthparts through the host’s body surface and suck out his body fluids over a number of days until they are full. Afterwards they fall off the host.

Examples of endoparasites in Baltic amber are much rarer and are restricted to a few nematodes (round-worms) which affect aquatic insects. In particu-lar water-living mosquito larvae are victims of these parasites. The larva of the nematodes bored through the insect’s body and fed there parasitically. They matured in the body of the freshly moulted mosquito and landed with them in the sticky resin traps.

Hunters and huntedPredatory ant species in particular used the resin

traps as hunting grounds. In amber it is not uncom-mon to find insects such as termites and caddis flies, or spiders with large “feeding holes” in the body. The identity of the perpetrator was recently discovered through a small number of clear pieces of evidence. In five of the best known examples a predatory ant was stuck in the cavity of its victim. (Fig. 11–16)

Photos: Wolfgang Weitschat

Ektopasożytnictwo: pasożytnicza larwa roztocza Leptus sp. (Acari, Arachnidae, Erythraeidae) na odwłoku muchówki z rodziny błyskleniowatych (Brachycera, Dolichopodidae)Ectoparasitism: parasitic mite larvae Leptus sp. (Arachnida: Acari: Erythraeidae) on the abdomen of a long-legged fly (Brachycera: Dolichopodidae)

9 Endopsożytnictwo: pasożytniczy nicień (Nematoda, Mermitidae) w odwłoku samicy ochotki (Nematocera, Chironomidae)Endoparasitism: parasitic round worm (Nematoda: Mermitidae) in the abdomen of a female midge (Nematocera: Chironomidae)

10

Pasożyty mogą przyczepiać się do głowy, tułowia, odwłoka lub błon międzysegmentowych swojego gospodarza. Wkłuwają sztyletowate aparaty gębowe przez powierzchnię jego ciała i wysysają płyny ustro-jowe (niekiedy przez kilka dni). Gdy są najedzone, odpadają od swojego żywiciela.

Przykłady endopasożytów w bursztynie bałtyckim są zdecydowanie rzadsze i ograniczają się do nielicz-nych nicieni (Nematoda) żerujących wewnątrz owadów wodnych. Ofiarami takich pasożytów są w szczególno- ści żyjące w wodzie larwy ochotek i komarów. Larwy nicieni przewiercały się przez ciało owada (też w sta-dium larwy) i w nim pasożytowały. Stadium dojrzałe pasożyty osiągały w ciele dorosłych owadów (po prze- poczwarczeniu) i lądowały wraz z nimi w pułapce z lepkiej żywicy. (Fig. 9 i 10)


myśliwi i ofiaryW szczególności drapieżne gatunki mrówek wykorzys-

tywały pułapki żywiczne jako swoje łowiska. Nie jest niczym niezwykłym znalezienie w bursztynie owadów, np. termitów, chruścików i pająków, z dużymi „otwora-mi żerowymi” w ciele. Tożsamość sprawców tych otwo-rów została niedawno odkryta dzięki nielicznym, ale czytelnym dowodom. W pięciu najlepiej znanych przy-kładach żerująca mrówka uwięziona została wewnątrz jamy wydrążonej w ciele swojej ofiary. (Fig. 11–16)

Zdjęcia: Wolfgang Weitschat

Myśliwi i ich ofiary: pająk (Arachnida, Araneae) i mrówka robotnica (Hymenoptera, Formicidae) w czasie walki. Kto jest tu drapieżnikiem, a kto ofiarą?Spider (Arachnida: Araneae) and ant worker (Hymenoptera: Formicidae) fighting. Which is predator, which is prey?

Myśliwi i ich ofiary: modliszka (Mantodea) pożera pluskwiaka z rodziny pienikowatych (Auchenorrhyncha, Cercopidae)Praying mantid (Mantodea) feasting on a winged spittlebug (Auchenorrhyncha: Cercopidae)

Myśliwi i ich ofiary: pająk (Arachnida, Araneae) ze schwytaną mrówką (Hymenoptera, Formicidae)Spider (Arachnida: Araneae) with captured ant (Hymenoptera: Formicidae)

Myśliwi i ich ofiary: zaleszczotek (Arachnidae, Pseudoscorpiones) trzyma skoczogonka (Collembola, Arthropleones) w szczypcachPseudoscopion (Arachnida: Pseudoscorpiones) with a spring tail (Collembola: Arthropleones) between his claws

11

15

12

16

Otwór w przedpleczu (pronotum) chruścika (Trichoptera)Hole in the pronotum of a caddisfly (Trichoptera)

13 Myśliwi i ich ofiary: mrówka robotnica (Hymenoptera, Formici-dae) żerująca w przedpleczu (pronotum) chruścika (Trichoptera)Hunters and hunted: Ant worker (Hymenoptera: Formicidae) feeding in the pronotum of a caddis fly (Trichoptera)

14


Wydawca/Publisher: Biuro Prezydenta ds. Promocji miasta, Urząd miejski w gdańskumayor’s office for City Promotion, City Hall of gdanskul. Nowe Ogrody 8/12, 80-803 Gdańsk e-mail: [email protected], www.gdansk.pl

ISBN 978-83-928097-7-7

Redakcja/Editors: Robert Pytlos, Ryszard Szadziewski, anna zbierska, grażyna adamska, anita dmowskaProjekt graficzny/graphic design:małgorzata gliwińska-RadwańskaTłumaczenie/Translation: Piotr Łuba, dorota górak-Łuba, Jason dunlop strony/pages: 72–75

fot. Muzeum Bursztynu w Gdańsku/Photo: Amber Museum, Gdańskfot. na s. 5: Mariusz Gliwiński, obiekt Okulary dla cyklopaphoto on p. 5: Mariusz Gliwiński, object Glasses for a Cyclope

Rada 14maja v03 DO OSTATNIEJ KOREKTY

Documents

Transcript of Rada 14maja v03 DO OSTATNIEJ KOREKTY