ПРИРАЧНИК ЗА ОБУКА НА СТРУЧЕН И ДРУГ КАДАР (МЕНТОРИ) ЗА...

Скопје, 2015 година

ПРИРАЧНИК

ЗА

ОБУКА НА СТРУЧЕН И ДРУГ КАДАР

(МЕНТОРИ) ЗА СПРОВЕДУВАЊЕ НА

ПРАКТИЧНА ОБУКА КАЈ

РАБОТОДАВАЧИТЕ

ЦЕНТАР ЗА СТРУЧНО

ОБРАЗОВАНИЕ И ОБУКА

YOUTH EMPLOYABILITY SKILLS NETWORK

УСАИД ЈЕС Мрежа проект – Програма за обука на стручен и друг кадар за спроведување на практична обука кај

работодавачите

2

Автор:

М-р Бранко Алексовски, советник, Центар за стручно образование и обука

придонеле:

М-р Ивана Георгиевска, Виш специјалист за стручно образование и обука,

Мрежа ЈЕС

Јасенка Миова, Асистент на програми, Мрежа ЈЕС

Уредила:

Ивана Георгиевска

Дизајн и техничка обработка:

Јасенка Миова

Тања Панева

This work is licensed under the Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0

International License. To view a copy of this license, visit

http://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/.

Овој прирачник е финансиран од американскиот народ преку Агенцијата на САД за

меѓународен развој – УСАИД Македонија, во рамките на Проектот Младинска мрежа за стекнување вештини за вработување (Мрежа ЈЕС), што го спроведува Центарот за развој на образование (ЕДЦ). Прирачникот е изработен во партнерство со Центарот за стручно образование и обука (ЦСОО).

Истиот е изработен во рамки на програмата Ментори во компании и е наменет за користење

во компаниите при реализација на практична обука на ученици од средните стручни училишта.

Ставовите на авторите искажани во овој прирачник не ги изразуваат ставовите на Агенцијата

на САД за меѓународен развој или на Владата за Соединетите Американски Држави.



3

Содржина

Предговор .............................................................................................................................................. 6

Подрачје 1: Образовен систем, регулативи и одговорности на учесниците во обуката ........... 7

Подрачје 1.1. Стручно образование во Р Македонија .............................................................. 7

Материјал 1.1.1. Образовен систем во Република Македонија............................................ 7

Материјал 1.1.2. Шематски приказ на образовниот систем во Република Македонија .... 9

Материјал 1.2.3. Движење на ученици кои завршиле средно образование ..................... 10

Подрачје 1.2.: Улога и одговорности на учесниците во обуката ............................................ 11

Материјал 1.2.1: Улога и одговорности на учесниците при изведување на практичната

обука на учениците кај работодавачите ................................................................................... 11

Подрачје 1.3.: Законска заснованост на практичната обука на учениците кај

работодавачите ............................................................................................................................... 14

Материјал 1.3.1. Договор за реализирање на практична обука на ученик кај

работодавач ................................................................................................................................ 16

Подрачје 2: Работна околина за обука на работно место........................................................... 21

Подрачје 2 Активност 2.2.: Технологии во процесот ............................................................... 21

Материјал 2.2.1.Tехнолошки системи и технолошки процеси ............................................ 21

Материјал 2.2.2. Процес за рециклирање на хартија ........................................................... 23

Материјал 2.2.4. Подредување на операциите според редоследот на изведба во

процесот за рециклирање на хартија ..................................................................................... 27

Материјал за обучувачот 2.2.5. Редослед на операциите во процесот за рециклирање на

хартија .......................................................................................................................................... 28

Материјал 2.2.6. Материјали, опрема, опис на технолошкиот процес, ............................. 29

опасности и средства за заштита ............................................................................................... 29

Подрачје 2 Активност 2.3.: Безбедност при работа ................................................................. 30

Материјал 2.3.1. Категории на опасности ............................................................................. 30

Материјал 2.3.2. Најди ја опасноста....................................................................................... 31

Материјал 2.3.3. Симболи за опасности при работа ........................................................... 33

Материјал 2.3.4. Контролирање на опасности на работно место ....................................... 35



4

Подрачје 2 Активност 2.4.: Закон за безбедност и здравје при работа ................................. 36

Подрачје 3: Комуникациски вештини ........................................................................................... 38

Материјал Самооценување: Подрачје 3.1.0. Комуникациски вештини ................................. 38

Материјал 3.2.1: Стилови на комуникација .......................................................................... 38

Материјал 3.2.2. Листата за пресметување на резултати .................................................... 40

Материјал 3.2.3. Карактеристики на стиловите на комуникација....................................... 41

Подрачје 3.3. Вербална и невербална комуникација ............................................................. 42

Материјал 3.3.1. Типови на вербална комуникација: .......................................................... 42

Материјал 3.3.2. Типови на невербална комуникација ....................................................... 43

Подрачје 3.4. Надминување на тешкотии при процесот на комуницирање ........................ 44

Материјал 3.4.1. Листата на потенцијални пречки во комуникација ................................. 44

Материјал 3.4.2: Тешкотии во процесот на комуникација .................................................. 45

Материјал 3.4.4. Комуникација со тинејџери ....................................................................... 49

Подрачје 3.5. Грижа за клиенти ................................................................................................. 49

Материјал 3.5.1: Што е грижа за клиент и зошто е таа толку важна? ................................. 49

Подрачје 4: Планирање и остварување на целите ...................................................................... 53

Подрачје 4.2. Познавање на целите од програмата ................................................................ 53

Материјал 4.2.1. Место на реализација и цели кои ученикот/ученичката ги развива на

практичната обука кај работодавачите ..................................................................................... 53

Материјал 4.2.2. Пример за место на реализација и цели кои ученикот/ ......................... 54

ученичката ги развива на практичната обука кај ..................................................................... 54

работодавачите од програмата ФРИЗЕР ................................................................................... 54

Материјал 4.2.3: План за практична обука на учениците кај работодавачот .................... 55

Подрачје 5: Следење, евидентирање и оценување на учениците на практична обука кај

работодавачите ................................................................................................................................... 59

Подрачје 5.2. Формулари за следење, евидентирање и оценување на учениците на

практична обука кај работодавачите ............................................................................................ 59



5

Материјал 5.2.1. Формулар за следење, оценување и евидентирање на постигањата на

ученикот што изведува практична обука кај работодавач, од страна на менторот и

наставникот .................................................................................................................................. 59

Материјал 5.2.2. Пополнет формулар за следење, оценување и евидентирање на

процесот учење преку работа од страна на менторот-работодавец и менторот-наставник

...................................................................................................................................................... 60

Материјал 5.2.3. Формулар за оценување на работата на ученикот од страна на

менторот ...................................................................................................................................... 61

Материјал 5.2.4. Формулар со бодови за оценување на работата на ученикот од страна

на ментор ..................................................................................................................................... 62

Материјал 5.2.5. Формулар со бројчани оценки за оценување на работата на ученикот

од страна на ментор .................................................................................................................... 63

Подрачје 6: Обука на наставници кај работодавач ..................................................................... 64

Материјал 6.2.1. Придобивки од практичната обука на наставниците кај работодавач ...... 64

Придобивки на наставниците од обуката кај работодавачот ................................................. 64

Подрачје 6.3. Како учат возрасните? ........................................................................................ 66

Материјал 6.3.1. Како учат возрасните? ................................................................................ 66

Материјал 6.3.3. Стилови на перцепција и афинитети за учење......................................... 70

Материјал 6.3.6. Пополнет формулар за разлики меѓу педагогија и андрагогија ............ 72

Подрачје 6.4. Ресурси за обука на наставници кај работодавач ............................................ 73

Материјал 6.4.1. Потребни ресурси за обука на наставници кај

работодавач ................................................................................................................................. 73

Материјал 6.4.2. Обезбедување на потребни ресурси за обука на .................................... 74

наставници кај работодавач ....................................................................................................... 74



6

Предговор

Унапредувањето на образовниот процес претставува обврска не само на училиштата и надлежните институции, туку и на пошироката заедница.

Образувањето на младите претставува комплексен процес во кој најдиректно се вклучени родителите и училиштата. Во стручното образование особено е истакната и важноста на улогата на реалниот сектор во образувањето на идната работна сила.

Работодавачите се тие кои преку отворањето на вратите на своите компании на нивните потенцијални идни вработени, придонесуваат кон нивно оформување додека сé уште формално се образуваат. На тој начин, од една страна го помагаат процесот од аспект на општествено одговорна компанија, а од друга страна директно ја запознаваат и регрутираат својата работна сила.

Овој прирачник за ментори во компании произлезе од програмата за обука на стручен и друг кадар во компаниите за успешна реализација на практична обука на ученици од средно стручно образование. Истиот е наменет за лицата кои соработуваат со наставниците од практична настава и директно работат со учениците и наставниците за време на нивното практично обучување и има за цел да им помогне при планирање, реализација и евиденција на овие процеси.



7

Подрачје 1: Образовен систем, регулативи и одговорности на учесниците во обуката

Подрачје 1.1. Стручно образование во Р Македонија

Материјал 1.1.1. Образовен систем во Република Македонија

Образовниот систем на Република Македонија ги опфаќа: - предучилишното воспитание и образование; - основното образование; - средното образование; - високото образование; - образование на возрасни.

Средното образование е задолжително и учениците го следат бесплатно.

Според Законот за средното образование („Службен весник на Република Македонија” бр. 44/95) се проширува демократизацијата во овој сегмент на образованието. Со него е дадено правото средно образование да се остварува освен во државни, општински (јавни) и во приватни средни училишта.

Во Република Македонија се остваруваат следниве видови средно образование:

- гимназиско образование; - стручно образование; - средно - уметничко образование; - средно образование за ученици со посебни образовни потреби.

Средно стручно образование: Средното стручно образование продолжува по

основното и се темели, пред сè, врз усвојување на знаења, умеења и навики од науките кои имаат применлива (практична) вредност. Основна функција на средното стручно образование е подготовка на учениците за работа, но и за продолжување на образованието. За стручното образование се определуваат околу 58% ученици од генерацијата.

Четиригодишното и тригодишното стручно образование подготвува ученици за широк спектар на работи во рамките на различни занимања. Стручното оспособување во траење до две години обезбедува квалификации за едноставни работи и занимања, а со специјалистичкото образование се продлабочуваат знаењата и умеењата неопходни за работите во кои се применуваат специјални технологии. По завршувањето на стручното оспособување се полага испит за стручна оспособеност кој овозможува вработување или продолжување на образованието (под посебни услови) во тригодишното средно стручно образование. По завршување на специјалистичкото образование кандидатите можат да се вработат или да го продолжат своето образование на високото стручно образование.

Образовните профили се групирани во 14 струки, односно група сруки: земјоделско - ветеринарна, шумарско - дрвопреработувачка, геолошко - рударска и металуршка, машинска, електротехничка, хемиско - технолошка, текстилно- кожарска, графичка, лични услуги, градежно - геодетска, сообраќајна, економско - правна и трговска, угостителско - туристичка и здравствена струка.



8

Испити на крајот на средното стручно образование

Според споменатиот Концепт, од учебната 2007/2008 година, четиригодишното средно стручно образование завршува со државна матура или завршен испит. Државната матура овозможува право на влез во високото образование, а завршниот испит на пазарот на трудот.

Тригодишното стручно образование завршува со стручен испит кој овозможува влез на пазарот на трудот и продолжување на образованието (под посебни услови) на четиригодишно стручно или специјалистичко образование.

Материјал 1.1.2. Шематски приказ на образовниот систем во Република Македонија

Предучилишно образование 1-6 години

Високо образование III циклус

Високо образование II циклус

Високо образование I циклус

Државна матура Училишна матрура

Гимназиско

образование

Државна матура Училишна матрура

Уметничко


Државна матура Завршен испит

ССО - 4 години

Стручен испит ССО - 3 години

Трет период од основно образование

Втор период од основно образование

Прв период од основно образование

18

17

16

15

14

13

12

11

10

09

08

07

06

ЗА

ДО

ЛЖ

ИТ

ЕЛ

НО

ОБ

РА

ЗО

ВА

НИ

Е

ОБ

РА

ЗО

ВА

НИ

Е

НА

ВО

ЗР

АС

НИ

ПА

ЗА

Р Н

А Т

РУ

Д

Постсредно


Материјал 1.2.3. Движење на ученици кои завршиле средно образование

УУННИИВВЕЕРРЗЗИИТТЕЕТТ

СРЕДНО СТРУЧНО ОБРАЗОВАНИЕ

Тригодишно Четиригодишно

ГИМНАЗИСКО ОБРАЗОВАНИЕ

Четиригодишно

СРЕДНО УМЕТНИЧКО ОБРАЗОВАНИЕ

Четиригодишно

Стручен испит

ПАЗАР НА ТРУДОТ

Постсредно стручно


Завршен испит

Државна матура


Училишна матура

Постсредно стручно



Училишна матура

Подрачје 1.2.: Улога и одговорности на учесниците во обуката

Материјал 1.2.1: Улога и одговорности на учесниците при

изведување на практичната обука на учениците кај работодавачите

Главни учесници во спроведувањето на програмата за практичната обука на

учениците кај работодавачите се: установата за стручно образование, наставникот по

практична обука, родителот/старател на ученикот, ученикот, работодавачот и

менторот за практична обука.

Улога и одговорности на установата за стручно образование:

≠ потпишува договор/меморандум за меѓусебна соработка со работодавачот;

≠ склучува договор со работодавачот, родителот/старател и ученикот за

изведување на практична обука на ученикот;

≠ планира реализација на практичната обука во соработка со работодавачот;

≠ организира соодветно осигурување на учениците;

≠ обезбедува услови на наставникот да врши надгледување на учениците на

работните места кај работодавачот;

≠ врши подготовка на учениците за реализирање на практична обука кај

работодавачи;

≠ реализира обука за подготовка на менторите за работа со учениците во

компанијата и им издава потврда за успешно завршена обука;

≠ изготвува листа на работодавачи кај кои учениците реализираат практична

обука;

≠ изготвува временски распоред на учениците за практична обука кај

работодавачите.

Улога и одговорности на директорот на установата за стручно образование:

≠ обезбедува услови за реализација на програмски активности за практичната

обука;

≠ потпишува договори за реализација на практична обука за секој ученик со

работодавачот;

≠ обезбедува потврда за статус на ученикот /редовен/вонреден, година на

образование и струка;

≠ контролира дали ученикот има соодветно осигурување за повреда на работа и

санитарна книшка, доколку тоа е предвидено за дејноста за која се обучува

ученикот;

≠ по потреба учествува на состаноци со родителот/старателот, наставникот и

менторот кај работодавачот.

Улога и одговорности на наставникот по практичната обука:

≠ дава помош во обезбедување на потенцијални работни места;

УСАИД ЈЕС Мрежа проект – Програма за учење преку работа/Обука на ментори

Прирачник за наставникот/фасилитаторот

12

≠ учествува во изработка на работен план за практичната обука на ученикот кај

работодавачот, во соработка со менторот;

≠ континуирано ја следи работата на ученикот на работното место кај

работодавачот;

≠ води ученичко досие за вреднување на постигањата на ученикот по практична

обука;

≠ ги вреднува постигањата и ја оформува оценката на ученикот во соработка со

менторот во компанијата;

≠ по потреба закажува и учествува на состаноци со директорот на училиштето,

родителот/старателот и менторот кај работодавачот.

Улога и одговорности на родителот/старател:

≠ потпишува индивидуален договор за обука на ученикот, доколку ученикот е

помлад од 18 години или нема деловна способност;

≠ обезбедува поддршка на ученикот за исполнување на барањата кои

произлегуваат од работното место кај работодавачот (санитарен преглед на

ученикот кој изведува практична обука кај работодавач, доколку тоа е

предвидено за дејноста за која се обучува ученикот) и обезбедува соодветно

осигурување на ученикот.

≠ по потреба учествува на состаноците со директорот на училиштето, наставни-

кот и менторот кај работодавачот.

Улога и одговорности на ученикот:

≠ потпишува индивидуален договор за практична обука кај работодавачот,

доколку е постар од 18 години и деловно способен;

≠ ги извршува обврските од договорот;

≠ учествува во подготовка за реализирање на практична обука кај работодавачи;

≠ работи под стручно водство на менторот;

≠ го почитува пропишаниот ред кај работодавачот (присутност, доверливост,

сигурност, правила на однесување и др.);

≠ обезбедува доказ за осигурување пред почеток на практичната обука во

компанијата и санитарна книшка, доколку тоа е предвидено за дејноста за која

се обучува;

≠ контактира со наставникот за практична обука при појава на проблеми на

работното место;

≠ учествува на состаноците со менторот, родителот/старател и наставниот кадар

во споделувањето на информации;

≠ води дневник за реализираните задачи во текот на практичната обука кај

работодавачот.

Улога и одговорности на работодавачот:

≠ потпишува договор/меморандум за меѓусебна соработка со установата за

стручно образование;



13

≠ склучува договор со установата за стручно образование, родителот/старател и

ученикот за изведување на практична обука на ученикот;

≠ планира реализација на практичната обука во соработка со установата за

стручно образование;

≠ обезбедува услови за постигнување на целите за практичната обука од

наставните програми;

≠ од редот на вработените, определува ментор задолжен за работа со ученикот

кој изведува практична обука кај работодавачот;

≠ дава инструкции и го документира напредокот на ученикот;

≠ учествува на заедничките состаноци со ученикот, родителот/старател и

наставникот;

≠ го штити ученикот од секаков вид злоупотреба;

≠ обезбедува примена на средства за заштита, согласно со законската

регулатива;

≠ има право да се стекне со финансиски, царински и даночни олеснувања,

пропишани со Закон за стручно образование и обука, Сл. Весник на РМ бр.

71/2006, (член 15: Работодавачот има право да се стекне со финансиски,

царински и даночни олеснувања пропишани со закон);

≠ обезбедува надоместок за ученичката работа, во согласност со условите

пропишани со договорот, доколку така се договорат работодавачот и

ученикот/родителот/старателот и обезбедува заштита при работа, согласно со

Законот;

≠ обезбедува услови за проверка на знаења и вештини на учениците и потребни

материјали, машини и алати и соодветни мерки за хигиено-теничка заштита;

≠ обезбедува време за одмор на ученикот во текот на работниот ден, при

изведување на практичната обука.

Улога и одговорности на менторот на учениците на практична обука:

≠ споделува искуства и пренесува знаења и вештини на ученикот;

≠ се грижи за безбедноста на ученикот;

≠ се грижи за запазување на ергономските принципи на работното место;

≠ соработува со наставникот за практична обука при изработка на работен план

за практичната обука на ученикот кај работодавачот;

≠ го насочува ученикот кон професионален однос на работното место;

≠ врши надзор, обука и насочување на ученикот;

≠ контактира со наставникот за практична обука;

≠ ги вреднува постигањата на ученикот и учествува при оформување на оценката

на ученикот во соработка со наставникот по практична обука.

≠ по потреба учествува на состаноци со директорот на училиштето,

родителот/старателот и наставникот.



14

Подрачје 1.3.: Законска заснованост на практичната обука на учениците

кај работодавачите Законот за стручно образование и обука („Службен весник на Република Македонија”

бр.71/06, 117/08, 148/09, 17/11, 24/13 и 137/13):

Верификација на работодавачите за спроведување на практична обука

Член 13

а) Работодавачите можат да вршат практична обука за ученици, доколку ги

исполнуваат условите во однос на просторот, опремата и соодветен кадар.

б) Стандардите за опремата и просторните услови од ставот 1 на овој член ги

изготвува Центарот, а ги донесуваат коморите за својата област.

в) Стандардот за стручен и друг кадар за спроведување на практична обука кај

работодавачите го изготвува Центарот, а го донесуваат коморите по претходно

позитивно мислење на Министерството.

г) Верификација на исполнетоста на условите од ставовите 1, 2 и 3 на овој член

вршат коморите.

д) Коморите водат Регистар за верификација на работодавачите за практична обука.

ѓ) Формата, содржината и начинот на водење на Регистарот за верификација на

работодавачите за практична обука ги пропишува министерот надлежен за

образование (во натамошниот текст: министерот).

III. ОРГАНИЗИРАЊЕ НА СТРУЧНО ОБРАЗОВАНИЕ И ОБУКА

Права и обврски на работодавачите вклучени во практичната обука

Член 15

а) Работодавачот има право:

- да се стекне со финансиски, царински и даночни олеснувања пропишани со

закон и

- да предлага измени и дополнувања на постоечките или да предлага нови наставни

планови и програми.

б) Работодавачот има обврска:

- да ги постигнува целите за практична обука од наставните програми согласно со

предвидениот фонд на часови,

- да склучи договор со установата за стручно образование и обука и со ученикот за

реализација на практичната обука,

- да обезбеди надоместок за ученичката работа во согласност со условите

пропишани со договорот и

- да обезбеди заштита при работа согласно со закон.



15

Договори за обука

Член 16

а) За периодот поминат на обука се склучува договор за обука меѓу установата за

стручно образование и обука, работодавачот и ученикот, а за малолетен ученик

договорот го потпишува родителот, односно старателот на ученикот.

б) Bo договорот од ставот 1 на овој член се уредуваат условите за обука, работата и

надоместокот за работа.

Пред започнувањето на практичната обука договорот треба да биде потпишан.

Член 17

а) Содржината, формата и процедурата на потпишувањето на договорот за обука

се утврдува од коморите.



16

Материјал 1.3.1. Договор за реализирање на практична обука на

ученик кај работодавач

Врз основа на член 15 од Законот за стручно образование и обука (Сл. Весник на Р.М

бр. 7/2006), работодавачот, установата за стручно образование и ученикот, односно

родителот/старателот, склучуваат:

ДОГОВОР

за реализација на практична обука на ученик кај работодавач

Ученикот ____________________________________ роден ___________ година, во

_______________________ државјанин на _____________________________

редовен/вонреден ученик во _________ година, образовниот профил

_________________________ од __________________________ струка, во учебната

_______/________година.

Договорни страни:

1. Работодавач ______________________________________________________

(назив и седиште)

застапуван од директорот _____________________________________________

2. Установа за стручно образование ____________________________________

(назив и седиште)

застапувана од директорот ____________________________________________

3. Ученик (родител/старател) __________________________________________

(име, презиме и адреса на живеење)

склучуваат договор на ден __________________________ 20 ____ година

I. ПРЕДМЕТ НА ДОГОВОРОТ

Член 1

Со овој договор се уредуваат правата и обврските на договорните стрни при

изведување на практичанта обука на ученикот ________________________од _______

паралелка, во учебната ______/_____ година

Член 2

Практична обука кај работодавачот се реализира врз основа на изготвениот

Работен план за практична обука. Ученикот може да реализира најмногу 8 часа во

текот на еден работен ден, вклучувајќи ја и паузата, односно најмногу 40 часа

неделно.

Овој договор се склучува за времетраење од __________ до _________.



17

II. ПРАВА И ОБВРСКИ НА ДОГОВОРНИТЕ СТРАНИ

ПРАВА И ОБВРСКИ НА УСТАНОВАТА ЗА СТРУЧНО ОБРАЗОВАНИЕ

Член 3

Училиштето се обврзува да:

≠ планира реализација на практичната обука во соработка со работодавачот; ≠ обезбедува соодветно осигурување на ученикот; ≠ врши теоретска подготовка на ученикот за реализирање на практична обука

кај работодавачот; ≠ изготвува временски распоред за практична обука на ученикот кај


ПРАВА И ОБВРСКИ НА РАБОТОДАВАЧ

Член 4

Работодавачот се обврзува да:

≠ почитува законска регулатива; ≠ планира реализација на работен план за практична обука во соработка со ус-

тановата за стручно образование; ≠ обезбедува услови за постигнување на целите за практичната обука од

наставните програми; ≠ определува ментор задолжен за работа со ученикот кој изведува практична

обука кај работодавачот; ≠ дава инструкции и го документира напредокот на ученикот; ≠ учествува на заедничките состаноци со ученикот, родителот/ старателот и

наставникот; ≠ го штити ученикот од секаков вид злоупотреба; ≠ обезбедува примена на средства за заштита, согласно со законската

регулатива; ≠ обезбедува надоместок за ученичката работа, доколку така се договорат

работодавачот и ученикот/родителот/старателот и обезбедува заштита при работа, согласно со Законот.

Член 5

Работодавачот се обврзува дека за договорениот дел на практичната обука кој

предвидува и изведување испити за проверка на знаења и вештини, да обезбеди

потребни материјали, машини и алати и соодветни мерки за хигиено-теничка заштита.

Изработените предмети или вредности, остварени со давање услуга, му

припаѓаат на работодавачот кај кој се изведува практичната настава или кај кои се

полагаат испитите од став 1 од овој член.

Член 6

Работодавачот може да издава препорака за продолжување на образованието

на ученикот или негово вработување, доколку постигнал одлични резултати во

реализацијата на практичната обука.



18

ПРАВА И ОБВРСКИ НА УЧЕНИКОТ ИЛИ РОДИТЕЛОТ/СТАРАТЕЛОТ

Член 7

Ученикот се обврзува да:

≠ редовно ја посетува практичната обука; ≠ редовно ги исполнува наставните обврски кои произлегуваат од наставната

програма и од договорот, а во функција на изведувањето на практичната обука кај работодавачот;

≠ постапува во согласност со упатствата од работодавачот и од наставникот за практична обука, а кои се однесуваат на изведувањето на практичната обука;

≠ постапува во согласност со прописите за сигурност при работа; ≠ го чува имотот и работните тајни на работодавачот.

Член 8

Во случај на спреченост за посета на практичната обука поради болест или

друга оправдана причина ученикот е должен во рок од три (3) дена, од почетокот на

спреченоста, да го информира наставникот по практична настава и менторот кај


Член 9

Родителот е должен да ја надомести намерно причинетата штета што ученикот

ќе ја направи кај работодавачот за време на изведување на практичната обука,

доколку тоа биде утврдено со соодветна постапка.

III. ПРЕСТАНОК И РАСКИНУВАЊЕ НА ДОГОВОРОТ

Член 10

Договорот за изведување на практична обука може да се раскине по барање на

работодавачот, установата за стручно образование, ученикот, односно

родителот/старателот, доколку:

- договорот е склучен врз основа на лажни документи; - ученикот, без оправдани причини, отсуствува три последователни пракси

или пет пати неоправдано отсаствува од пракси со прекин; - ученикот има здравствени проблеми и според мислењето на надлежниот

лекар, не е во можност да го продолжи образованието; - ученикот ги прекршува должностите кои произлегуваат од договорот за

спроведување на практична обука и интерните прописи на работодавачот; - ученикот се испише од установата за стручно образование; - работодавачот не ги исполнува условите од договорот.



19

Член 11

Работодавачот и ученикот својата одлука за раскинување на договорот ја

образложува во писмена форма и ја доставува до установата за стручно образование

и Комората каде договорот е запишан во регистарот.

Член 12

Ученикот, односно родителот/старателот, можат да побараат најмногу двапати

во текот на една учебна година да го раскинат договорот со работодавачот и за тоа да

ја известат установата за стручно образование и соодветната комора.

IV. ЗАВРШНИ ОДРЕДБИ

Член 13

За сé што не е регулирано со овој договор ќе се применуваат одредбите од

Законот за стручно образование и обука, Законот за средно образование, Законот за

облигациони односи и другите позитивни прописи од областа на работните односи.

За видот и обемот на целите и задачите на практичната обука, составен дел на

овој договор е анекс на договорот кој го потпишуваат договорните страни.

Член 14

Ако договорот не може да се раскине договорно, договорните странки се

согласуваат да одлучува надлежниот суд.

Член 15

Овој договор влегува во сила со денот на потпишувањето.

Член 16

Овој договор е составен во 4 (четири) еднакви примероци од кои по 1 (еден)

примерок задржува секоја од договорните страни и 1 (еден) примерок за коморите.

Член 17

Овој договор се применува од _______________ до __________.

Број на договор во Регистерот на ученици на практична обука кај работодавачи:

________________________

Работодавач: ___________________________________ М.П.

(потпис)

Директор на установата за

стручно образование: ___________________________ М.П.

(потпис)

Ученик (родител/старател) _______________________

(потпис)



20

РАСКИНУВАЊЕ НА ДОГОВОРОТ

за реализација на практична обука на ученик кај работодавач

склучен во установата за стручно образование __________________________

помеѓу работодавачот _______________________________________________

(назив и адреса)

и ученикот, родител/старател _________________________________________

(име и презиме)

од _________________________________________________________________

(место и адреса на живеење)

евидентиран _________________ под деловоден број _____________________

(дата)

Договорот се раскинува (заокружи):

1. договорно

2. на барање на ученикот

3. на барање на работодавачот

4. на барање на установата за стручно образование

Причина за раскинување на договорот: _______________________________

________________________________________________________________

Двете страни, со својот потпис, потврдуваат дека една спрема друга немаат никакви

понатамошни побарувања врз основа на наведениот договор за изведување на

практична обука.

Родител или старател Работодавач

_____________________________ __________________________

(потпис) (потпис)

М.П.

Во __________________________________, _____________________.

(дата)

Евидентирано во установата за стручно образование: _______________

_____________________________________________________________

Потпис на одговорното лице во

установата за стручно образование

____________________________

М.П.



21

Подрачје 2: Работна околина за обука на работно место

Подрачје 2 Активност 2.2.: Технологии во процесот

Материјал 2.2.1.Tехнолошки системи и технолошки процеси

Технолошки системи

Tехнолошкиот систем претставува збир од работни операции добиени како резултат

на заедничко делување на вработените, работната опрема и различните видови на

работни процеси. Tехнолошките системи се делат на производни и непроизводни

(услужни) технолошки системи.

Tехнолошки процес

Tехнолошката операција е наједноставната работна операција, технолошки процес

претставува процес на поврзување на повеќе технолошки операции со помош на

вработениот, постоечката опрема и енергија во претворање на материјалот од една

во друга форма како готов производ или услуга.Tехнолошкиот процес не е секогаш

ист за еден ист или сличен производ или услуга и истиот зависи од видот на

суровината, сложеноста на производот, оспособеност на вработените, степенот на

развој на опремата, големина на работен простор и сл.

Модел на технолошки процес

Алат Технолошки

процес

Производ/Услуга

Материјал

Работна сила

Енергија

Средства за работа

Проектна технологија

Според критериуми на начин и место на производство: 1.Ланчан начин на производство (непрекинат тек на дотур на материјал и на технолошки операции) 2.Групна изработка-производството се врши на група машини наредени според потребите за производство и со прекин во технолошките операции и процес за сериско производство 3.Работилничка изработка-производство на една машина со прекин во технолошкиот процес и фиксен распоред на опремата 4.Занаетчиска изработка -технолошки процес со изработка на поединечен производ,

услуги, поправка на машини и сл.

Графичка

шема

технолошки

систем и

процеси на

бетонски

Материјал 2.2.2. Процес за рециклирање на хартија1

За успешно изведување на овој процес истиот треба да се одвива во три етапи:

1. рециклирачки компоненти и собирање на отпадот;

2. селекција на материјалите и нивно складирање;

3. преработка на селектираните отпадоци и добивање на нови производи.

1. Рециклирачки компоненти и собирање на отпадот

Еден од најчестите материјали кои ги имаме во нашите домови, на работните

места, училишта е хартијата. Целулозата е суровина од која се добива хартија и таа е

основен составен дел на дрвото и многу други растенија. Најважна суровина за

добивање на техничка целулоза е дрвото, а само 10% сурова целулоза се добива од

едногодишни растенија (лен, коноп и др.) и влакна на семињата (памук). Како суровина

за хартија се користи стара хартија и текстилен отпад од целулозно потелкло. За

добивање на целулоза се користат стебла од зимзелени растенија (бор, елка, смрека)

и листопадни дрвја (бука, топола, врба).

Хартијата може да се подели на:

≠ бездрвна хартија;

≠ среднофина хартија;

≠ новинска или рото-хартија.

Основни типови на хартија кои се рециклираат се стари весници, картон,

хартија со висок квалитет и мешана хартија. Секој од овие категории има одреден

квалитет кој се дефинира според типот на влакната, степенот на хомогеноста,

степенот на печатење и според физичките и хемиските карактеристики. Хартијата со

висок квалитет ја вклучува канцелариската хартија, хартијата за фотокопирање,

компјутерската хартија и други видови на хартија кои имаат голем процент на долги

влакна. Мешаната хартија вклучува хартија со голем процент на иситнето дрво, како

што се списанија, импрегнирана хартија и хартија со низок

квалитет.

Весници

Пронаоѓањето на печатарството 1447, најавил модерна

ера на весници какви што ги познаваме денес. Весниците се

пишани публикации кои содржат вести, огласи и информации.

Годишно во светот се објавуваат околу 24 милијарди весници.

Хартијата од весниците може да се рециклира најмалку 7 пати. Процесот на

рециклирање на весниците и списанијата се заснова на отстранување на печатарските

бои. Рециклирањето на весниците може да се користи за производство на рото-

1 http://www.recikliraj.rs



24

хартија или за други производи (тоалетна хартија, картони за јајца, целулозен

изолационен материјал и др.).

Картон

Картонот е тенок и цврст материјал изработен од хартиена

каша и потполно е рециклибилен и биоразложлив. Неговата

издржливост, долгите влакна и високиот квалитет овозможува да се

рециклира во голем број на хартиени производи, но мастите и водата

можат во голема мера да го оштетат картонот и да го направат

непогоден за рециклажа.

Поголем дел од картонскиот отпад доаѓа од големите

супермаркети и трговски центри. Со рециклажа на 1 тон картони се

заштедува до 7m3 простор на депониите и 174 литри нафта.

Потрошувачката на енергија за производството на рециклиран картон е помала за

75%, а исто така се смалува и емисијата на SO2, кој се испушта во воздухот при

производство на каша од дрвјата.

Хартија со висок квалитет

Хартијата за компјутери спаѓа во хартијата позната како

хартија со висок квалитет, во која категорија спаѓа уште и

хартијата за фотокопирање, канцелариската хартија и др.

Висококвалитетната хартија може да се рециклира повеќе пати (5-

7 пати) пред да стане неупотреблив и фабриките кои се

занимаваат со рециклирање на хартија многу повеќе сакаат да го

рециклираат од останатите видови на хартија. Многу компании ја

продаваат својата компјутерска хартија на фабриките за

рециклирање бидејќи заштедуваат пари и енергија.

И покрај големиот еколошки и економски ефект од рециклирањето, во

фабриките за рециклирање не завршува ни половина од домашната и индустриската

отпадна хартија. Проблем е најчесто ниската еколошка свест кај граѓаните дека

хартијата не треба да се фрли, но и недоволно организираното откупување на старата

хартија. Во светот најголемиот дел од рециклираната хартија, односно 35 проценти се

користи како новинска хартија, 23 проценти за картонска амбалажа, но и како хартија

за пишување, тоалетна хартија и друго.

2. Селекција на материјалите и нивно складирање

Собраната хартија за рециклирање се чува на определен

начин со што се дава голем придонес во заштитата на човековата

околина. Успешната рециклажа бара чиста хартија која мора да се

држи подалеку од храната, пластика, метали и други загадувачи.

Загадената хартија, која не може да се рециклира, се запалува (за

добивање на енергија), се компостира или се депонира.

Центрите за рециклирање обично примаат сортирана хартија, која потоа се

балира и транспортира во фабриките за хартија каде ќе биде рециклирана во нова



25

хартија. Работниците во фабриката за хартија ја складираат хартијата во магацини

каде се чува се додека фабриката бидат подготвена да ја употреби. Кога фабриката е

готова, хартијата со вилушкари се префрла од магацините до големите транспортери.

3. Преработка на селектираните отпадоци и добивање на нови производи

Хартијата од транспортерите се префрла во големи

резервоари кои се викаат пулпери, кои содржат вода и

хемикалии. Во пулперите хартијата се сече на ситни парчиња,

потоа смесата се загрева при што се добиваат целулозни

влакна. На крајот хартијата се претвара во кашеста смеса која

се вика пулпа. Пулпата потоа поминува низ сито каде се

отстрануваат преостанатите примеси како што се делови од

пластика или лепак.

Мелниците ја чистат пулпата од тешките примеси, како што

се спојниците, така што пулпата се врти во голем цилиндар со

конусен облик. Полесните примеси се собираат во центарот на

конусот и се отстрануваат.

Понекогаш пулпата мора да го помине процесот на

перење за да се отстранат заостанатите печатарски бои и

лепкови. Произведувачите на хартија често користат

комбинација од два процеси за отстранување на бои. Ситните

честички од мастило се испираат од пулпата со вода во

процес кој се вика перење. Поголемите честички се

отстрануваат со помош на воздух кој се вика флотација.

Во процесот на пречистување пулпата поминува низ

механичко оптеретување за да набабрат рециклираните

влакна, што ги прави идеални за производство на хартија.

Ако пулпата содржи големи групи на влакна, со овој процес

се одвојуваат. Ако пулпата е обоена, а сакаме да

произведеме бела хартија, пулпата дополнително се

избелува со водород пероксид, хлордиоксид или со

кислород. За производство на кафеава хартија, пулпата не

мора да се избелува.

Чистата пулпа е подготвена за производство на хартија.

Рециклираните влакна можат да се користат сами или да се

мешаат со нови влакна. За да се произведе хартија, пулпата

се меша со вода и со хемикалии.

Материјал 2.2.3. Операции во процесот за рециклирање на хартија

1

2

3

4

5 6

7



27

Материјал 2.2.4. Подредување на операциите според редоследот на изведба во процесот за рециклирање на

хартија

ПРОЦЕС ЗА

РЕЦИКЛИРАЊЕ

НА ХАРТИЈА

Прва операција



28

Материјал за обучувачот 2.2.5. Редослед на операциите во процесот за рециклирање на хартија

ПРОЦЕС ЗА

РЕЦИКЛИРАЊЕ

НА ХАРТИЈА

3

6

7

5 2

1

4

Материјал 2.2.6. Материјали, опрема, опис на технолошкиот процес,

опасности и средства за заштита

1. Опис на основни и помошни материјали за изработка на производот или услугата

2. Опрема која се користи во технолошкиот процес

3. Опис на технолошкиот процес

4. Опасности и средства за заштита



30

Подрачје 2 Активност 2.3.: Безбедност при работа

Материјал 2.3.1. Категории на опасности

Опасности по безбедноста можат да предивикаат моментни несреќи и повреди. Примери: жешки површини, лизгави подови. Хемиски опасности се гасови, испарувања, течности или прашини кои се штетни за вашето тело. Примери: средства за чистење или пестициди. Биолошки опасности се живи суштества кои можат да предизвикаат грип, жолтица, туберкулоза. Примери: бактерии, вируси или инсекти. На работа можете да бидете изложени на биолошки опасности преку директен контакт со користени игли, болни деца, животни итн. Други опасности за здравјето се штетни појави кои не спаѓаат во другите категории и можат да предизвикаат да се повредите или разболите. Некои од нив се помалку забележливи бидејќи здравствените проблеми од нив не се појавуваат веднаш. (на пример: бучава, повторувачки движења).

Опасности по безбедноста

Хемиски опасности Биолошки опасности

Други опасности за здравјето

Жешки површини Средства за чистење

Вируси Бучава

Лизгави подови Пестициди Бактерии Вибрации

Несигурни скали Растворувачи Мувли Радијација

Машини без заштита Киселини Животни Топлина или студ

Остри ножеви Мелнички прашини Птици Повторувачки движења

Жешко масло Олово Инсекти Невообичано држење на телото

Несигурни инсталации

Озон Змии Кревање товар

Недоволно излези за итни случаи

Незаштитени машини

Отровни растенија

Брзо темпо на работа

Моторни возила Пилевина Користени игли Малтретирање

Натрупани делови во просториите

Жива Стрес

Предмети кои паѓаат Лош квалитет на воздух

Пресветли или претемни простории

Бензин Насилство



31

Материјал 2.3.2. Најди ја опасноста

Сл. бр 1: Опасности во ресторан

Сл. бр 2: Опасности на вензиска пумпа



32

Сл. бр 3: Опасности во продавница

Сл. бр 4: Опасности во канцеларија



33

Материјал 2.3.3. Симболи за опасности при работа

ЗНАК ЗА ЗАБРАНА- знак кој забранува одредено

однесување

ЗНАК ЗА ПРЕДУПРЕДУВАЊЕ-дава предупредување за

ризик или опасност

ЗНАК ЗА ЗАДОЛЖИТЕЛНО ОДНЕСУВАЊЕ-пропишува

задолжително однесување

ЗНАК ЗА ИЗЛЕЗ ЗА ИТНИ СЛУЧАЕВИ/ПРВА ПОМОШ-дава

информации за излези наменети за итни случаи

Предупредување за висечки товар

Генерички знак за предупредувањ, се употребува да прикаже претпазливост или опасност во било која ситуација

Отровни супстанции, предупредувачки знак

Висок напон, знак за предупредување

Опасност од пожар

Радиоактивност, знак за предупредување

Ризик од лизгање, знак за предупредување

Опасна супстанција, знак за предупредување

Ризик од сопнување, знак за предупредување

Експлозивни материи, знак за предупредување

• Безбедносна боја

• Звучен сигнал

• Говорна комуникација

• Рачен сигнал

• Комбинација на знаци



35

Материјал 2.3.4. Контролирање на опасности на работно место

Отстранување на опасноста Најдобрите контролни мерки ја отстрануваат целосно опасноста од работната средина или ја држат изолирана (далеку од работниците) за да не повреди никого. На овој начин, самата работна средина е побезбедна и целата обврска за безбедноста не паѓа на конкретен работник. Неколку примери:

• Користење на посигурни хемикалии и отстранување на штетните • Чување на хемикалиите во заклучени шкафови подалеку од работните простори • Користење на машини наместо рачна работа • Поставување на граничници околу жешките површини

Подобрување на работните политики и процедури Ако не можете целосно да отстраните опасност или да ја држите подалеку од работниците, вашата изложеност на опасности може да се намали со добри безбедносни мерки. Примери:

• Обука за безбедна работа при постоење на опасности • Редовни паузи за избегнување на замор • Назначување на повеќе луѓе за безбедно извршување на работата (кревање

итн.) Користење на заштитна облека и опрема

Личната заштитна облека е најмалку ефикасниот начин да се контролираат опасности. Сепак, користете ја ако е тоа се’ што имате. Примери:

Ракавици, чевли со челичниврвови, цврсти капи

Заштитни маски, наочари,

штитници за уши

Работни мантили или работнички

комбинезони



36

Подрачје 2 Активност 2.4.: Закон за безбедност и здравје при работа

Закон за безбедност и здравје при работа (Службен весник 92/2007)

Цел на законот:

,,Да се поттикне спроведување на мерките и да го подобри нивото на безбедноста и

здравјето при работа (БЗР)“

Устав (чл.32): Обезбедување на заштита при работа е уставна категорија со статус на

основно право на секој работник

Кој го применува законот?

Сите дејности на јавниот и приватниот сектор

Сите лица осигурени од повреда на работното место или професионални

болести според прописите за пензиско, инвалидско и здравствено осигурување

Сите други лица вклучени во работните процеси

Изјава за безбедност!

Член 11 од ЗБЗР и Правилник за начинот на изготвување на изјава за безбедност,

нејзината содржина, како и податоците врз кои треба да се заснова процената на ризикот

(службен весник бр 02/2009) се однесува на:

секое работно место (изјавата се изготвува по работни места, а не по вработени)

идентификација на опасности

проценка на ризик

мерки за заштита од опасности

Мерки за заштита од пожар, евакуација и спасување (чл.24)

опрема за гасење на пожар и прва помош

план за евакуација и спасување во случај на вонредна ситуација и негова проверка на

секои 2 години

на секои 20 вработени по еден обучен за давање на прва помош, гасење на пожар,

евакуација и спасување

договори со правни субјекти (прва помош, итна медицинска помош, евакуација и

спасување, противпожарна заштита)

Стручното лице за БЗР

Mора да има положен стручен испит за безбедност при работа соглaсно Правилникот за

условите, начинот и програмата за полагање на стручен испит за безбедност при работа

(Службен весник 138/2007)



37

Мерки за заштита од пожар, евакуација и спасување (чл.24)

Опрема за гасење на пожар и прва помош

план за евакуација и спасување во случај на вонредна ситуација и негова проверка на

секои 2 години

на секои 20 вработени по еден обучен за давање на прва помош, гасење на пожар,

евакуација и спасување

договори со правни субјекти (прва помош, итна медицинска помош, евакуација и

спасување, противпожарна заштита)

Обука на вработените за работа и за БЗР (чл.31)

при вработување

во случај на преместување на ново работно место

воведување на нова технологија или средства за рабoта

измена во работниот

процес кој може да го промени нивото на БЗР

Обука на вработените за работа ја изведува според Програма за обука која е

прилагодена на спецификите на работното место, а ја спроведува компанијата

според:

работните и техничките упатства на производителот

претходно стекнато искуство

димензионирање и организирање на работното место

работниот процес и средствата за работа

Права и обврски на вработените (чл.38-42)

Права на вработениот (може да не прифати работа доколку:

не е информиран за опасности

не е медицински прегледан

постои непосредна опасност

побара превземање на мерки-претставник

Пријава до МТСП Обврски на вработениот:

да се грижи за здравје, безбедност лична, колективна, опрема и имот

почитува и спроведува пропишани мерки и упатства

користи лична заштитна опрема и заштитна опрема на машините

да извести за нова опасност

плаќа надоместок на штета за намерно предизвикување болест, повреда, смрт



38

Подрачје 3: Комуникациски вештини

Материјал Самооценување: Подрачје 3.1.0. Комуникациски вештини

Материјал 3.2.1: Стилови на комуникација

Секој од нас има различни начини на однесување. Тие се изразуваат кога

комуницираме со другите. Ако можеме да се видиме самите како комуницираме со

другите, стануваме свесни за тоа како другите ја гледаат кашата личност. Тогаш можеме

да маучиме како да ги контролираме нашите комуникации и да одбегнеме непродуктивно

однесување.

Во следната вежба одберете ги зборовите и изразите кои најдобро одговараат на

вашата комуникација со другите. Не постојат точни и неточни одговори. Бидете чесни кон

себе и одговорете како всушност се однесувате. Не земајте предвид како би требало да

се однесувате.

1. Кога разговарам со другите, сакам 6. Сакам комуникација која е:

А да го кажам најважното А позитивна

Б да зборувам Б логична

В да кажам само она што другита сакаат да го

знаат

В директна

Г да одам подлабоко во детали Г смирена

2. Повремено можеби сум 7. Сакам разговори кои се

А здодевен А стимулативни

Б бавен во давање информации Б оптимистички

В премногу строг во моите интерпретации В искрени

Г многу субјективен во опис на работите Г контролирани

3. Најголем дел од мојата комуникација

е усмерен кон

8. Не сакам разговори кои

А пријателски приод кон другите А создаваат стрес

Б прецизност Б не се кооперативни

В соработка В не го прифаќаат моето мислење

Г давање резултати Г не можам да ги контролирам

4. Понекогаш ме обвинуваат 9. Подобро се чувствувам кога

А дека се двоумам А ги слушам другите

Б дека не слушам Б кога го следам дневниот ред

В дека оддолжувам В им кажувам на другите што треба да

прават

Г дека премногу зборувам Г сум смирен и среден



39

5. Кога нешто дискутирам со луѓето 10. Моја слаба страна во

комуникацијата со другите е

А тие знаат дека јас сакам факти А барам детали

Б знаат дека не сакам изненадувања Б реагирам премногу брзо

В знаат што сакам да кажам В барам лично внимание

Г знаат дека сум ентузијаст Г зборувам без соодветна подготовка

11. Најголем број луѓе со кои работам

ме сметаат за

15. Најдобро функционирам во

средина која

А пријател А е слободна

Б внимателен Б вклучува и други луѓе

В отворен за промени В е организирана

Г искрен Г е пријатна

12. Најмногу ми треба да 16. Разговорот кој најмногу ме

мотивира ми дава

А бидам со луѓе А предизвик

Б имам време за да можам да се прилагодам

на промени

Б удобност

В ме поттикнуваат В пријателски врски

Г ми се даваат искрени упатства и оценки Г признание

13. Основна идеја на комуникацијата е 17. Кога луѓето околу мене се под

стрес, им зборувам

А да соработува со другите А за позитивната страна

Б да се здобие со моќ над другите Б за тоа што треба да прават

В да ги убедува другите В дека треба да се прилагодат на

ситуацијата

Г да ги стави работите под контрола Г да останат смирени

14. Кога користам пишани комуникации,

обично

18. Најака страна кога зборувам со

другите е во тоа што

А пишувам многу кратко или воопшто не

пишувам

А сум совесен

Б претерувам во фалење на идејата Б отворен

В одам според книгите В одлучен

Г премногу документирам или пишувам долги

пораки

Г спремен да слуша



40

Материјал 3.2.2. Листата за пресметување на резултати

Упатство: Заокружете што сте одговориле и соберете го вкупниот број во секоја колона

1. А Б В Г

2. А Б В Г

3. А Б В Г

4. А Б В Г

5. А Б В Г

6. А Б В Г

7. А Б В Г

8. А Б В Г

9. А Б В Г

10. А Б В Г

11. А Б В Г

12. А Б В Г

13. А Б В Г

14. А Б В Г

15. А Б В Г

16. А Б В Г

17. А Б В Г

18. А Б В Г

Вкупно ____________ ____________ ____________ ____________

КОМАНДАНТ ИЗВЕДУВАЧ ПРИЛАГОДЛИВ АНАЛИТИЧАР



41

Материјал 3.2.3. Карактеристики на стиловите на комуникација Н

И С

К А

С

А М

О У

В Е

Р Е

Н О

С Т

З А Т В О Р Е Н

В И

С О

К А

С А

М О

У В

Е Р

Е Н

О С

Т

АНАЛИТИЧАР Претпазлив во акциите и одлуките. Сака организација и структура. Не сака да се вклучува кај другите Многу прашува за посебни детали

Преферира објективна средина во која има интелектуална работа со задача.

Сака да биде во право и затоа премногу се потпира врз собирање податоци

Работи бавно и прецизно сам. Бара безбедна средина со мал ризик.

Има добри вештини за решавање на проблеми.

КОМАНДАНТ Цврсти акции и одлуки. Сака контрола. Не сака неактивности. Сака максимална слобода кога раководи со себе и со другите.

Смирен и независен во конкуренција со другите.

Мала толеранција за чувства, ставови и совети за другите. Работи брзо и импресивно сам. Бара почит и сака да се истакне Добри административни вештини.

ПРИЛАГОДЛИВ Бавен при преземање акции и донесување одлуки. Сака блиски, лични односи. Мрази меѓучовечки конфликти. Ги поддржува и активно ги слуша другите. Слаб во дефинирање на целта и самоусмерување. Има одлична способност да добива поддршка. Работи бавно и кохезивно со другите. Бара безбедност и припадност. Добри консултантски вештини.

ИЗВЕДУВАЧ Спонтани акции и одлуки. Сака да се ангажира. Не сака да биде сам. Претерува и генерализира. Обично сонува и ги заробува другите во своите соништа. Скока од една на друга активност. Работи брзо и возбудливо со другите. Бара почит и припадност. Добри и убедителни вештини.

О Т В О Р Е Н



42

Подрачје 3.3. Вербална и невербална комуникација

Материјал 3.3.1. Типови на вербална комуникација:

- говорна - пишана Говорната вербална комуникација може да се одвива во ситуации на директна средба со едно или повеќе лица. Може да се одвива преку медиум: разговор на телефон, видео разговор, обраќање на аудиториум преку телевизија. Се разработуваат начините како менторот може да им помогне на учениците ефективно да комуницираат преку телефон. Пишаната вербална комуникација може да се одвива преку: - писмо - електронска пошта - смс порака - социјални мрежи

Слика 1.

Формална

порака



43

Слика 2 Неформална порака

Материјал 3.3.2. Типови на невербална комуникација

- израз на лицето - очи (поглед) - уста (гримаса) - надворешен изглед - положба на телото - гестови - простор - тон на глас - тишина



44

Подрачје 3.4. Надминување на тешкотии при процесот на комуницирање

Материјал 3.4.1. Листата на потенцијални пречки во комуникација

Марин има попреченост во видот. Професорот пишува на табла, а тој седи во 5

ред и не може да види што пишува.

ФИЗИЧКА БАРИЕРА

Тодор има важен испит за два дена кој ако го положи ќе фати услов за идната година на

факултет. Излезен е со другарите, но доцни со реакциите во разговорот.

ПСИХОЛОШКА БАРИЕРА (СТРЕС)

Миле му вели на Тошо: „А бе што знаеш ти, колку си глуп, слушај јас што ќе ти кажам.“ Тошо не сака да го продолжи разговорот.

ПСИХОЛОШКА БАРИЕРА (НАВРЕДУВАЊЕ)

Оваа обука е важна и усогласена со УПР. Секако дека има поврзаност и со ПВР. Можете

да зборувате со наставниците за ова.

ЈАЗИЧНА БАРИЕРА (ЖАРГОН, НЕПОЗНАТИ КРАТЕНКИ)

Тијана организира обука. Предвидено е кафе за добредојде за учесниците во агендата.

Утредента во хотелот кафето за учесниците не е подготвено.

Нејзината колешка задолжена за комуникација со хотелот не ја проследила

агендата до хотелот бидејќи воопшто не ја ни добила од Тијана.

ОРГАНИЗАЦИСКА БАРИЕРА (СИСТЕМСКА, ПРОЦЕСНА)



45

Сања патува кон Белград на службен пат и има ограничен пристап на интернет. Колегата

Марко и испраќа е-маил на кој потенцира дека му е потребен одговор во најскор можен

рок.

БАРИЕРА ВО КОМУНИКАЦИСКИОТ КАНАЛ

Материјал 3.4.2: Тешкотии во процесот на комуникација

Комуникацијата е многу чувствителен процес кој го попречуваат многу тешкотии и пречки.

Посебни тешкотии се поврзани со соодветната перцепција на пораката. Тие

произлегуваат од организацијата, учесниците во комуникацијата и начинот како таа се

одвива. Познавањето на тешкотиите во комуникацијата е важен предуслов за нивно

подобрување.

Тешкотиите и пречките кои се јавуваат во процесот на комуникацијата може да се

класифицираат во три групи:

- организациски тешкотии;

- тешкотии поврзани со формулирањето на пораката; и

- тешкотии во врска со психолошкиот профил на учесниците.

Организациски тешкотии

Организациските пречки и тешкотии се многу честа причина за блокирање и искривување

на пораката. Често се случува информацијата при поминување низ организацијата, од

најниските до највисоките нивоа да задржи само 20% од своите информативни вредност.

При секој премин од еден до друг канал информацијата губи нешто од своето значење, а

доколку тие канали се недефинирани и неразработени, деформациите се повисоки.

Организациските бариери се јавуваат поради неодреденоста на организациската

структура. Во многу организации, не се знае од кого потекнуваат пораките и на кого се

пренесуваат. Не е прецизирана одговорноста за информациите и активностите околу тој

процес. Со нејасните улога во комуникацијата организациските тешкотии ги зголемуваат

недоволните информации кои треба да ги имаат самите учесници за оние со кои

соработуваат. Испраќачот не знае многу за примателот и обратно.

Тешкотии поврзани со формулирањето на пораката

Тешкотиите поврзани со јазичката формулација на пораката настануваат поради тоа што

зборовите како најчест елемент на пораката немаат истото значење за различните

учесници во комуникацијата. Зборовите може да се толкуваат различно, а тоа е особено

случај кога тие се наоѓаат во различни контексти. Кога еден збор се изговори и се напише



46

во различен контекст и за ист слушател добива различни значења. Маките со зборовите и

речениците со јазични фрази често се непремостливи пречки во процесот на

комуникацијата.

Во оваа група на тешкотии можеме да ги наброиме и тешкотиите во толкувањето на

невербалните знаци, говорот на телото и гласовните сигнали. Со нив често се

разменуваат повеќе информации отколку со самите зборови. Истиот гест во различни

околности, при различно расположение на учесниците во комуникацијата може дури и

сосема спротивно да се протолкува.

Тешкотии поврзани со психолошки профил на учесниците

Најсложените пречки и тешкотии во процесот на комуникација се оние што се јавуваат

како последица на личните профили на личностите кои се учесници во комуникацијата.

На комуникација можат да влијаат општите особини на личноста како што се полот,

возраста, етничката припадност, културата, професијата но и голем број на

карактеристики, како што е припадност на некое занимање, возрасна генерација,

општествена класа или полот. Лесно е да се забележи дека постарите и помладите

генерации имаат свој жаргон, така што пензионерите тешко ги разбираат пораките од

адолесцентите.

Личните карактеристики на учесниците се дури и поважни причини за пречки и тешкотии

во процесот на комуникацијата. На нив посебно влијаат емоциите, потребите и мотивите

на испраќачите и примателите на пораките. Водени од сопствените потреби и желби,

учесниците во комуникацијата честопати ги деформираат информациите. Некои

истражувања покажале дека работниците кои покажуваат несигурност, особено ги

деформираат пораките кои се испраќаат до повисоките нивоа на раководењето.

Вработените со нагласена потреба за успех во работата, исто така, ги искривуваат

пораките, многу повеќе од вработените.

Материјал 3.4.3: Отстранување на пречките во процесот на комуникацијата

Клучното прашање во изучувањето на комуникација е насочена кон нивно подобрување и

елиминирање на пречките кои се јавуваат при комуникацијата. Во таа смисла неколку

автори предлагаат различни постапки, од поедноставување на јазикот, воведување на

повратни информации и активно слушање до употреба на невербалните знаци и

неформални канали. Се чини дека потребните мерки за отстранување на пречките треба

да се поврзат со самите пречки, односно нивната природа.

Отстранување на организациските пречки

За добра комуникација во прв ред е одговорна организацијата. Структурата на

организацијата може да се подобри со следните постапки:



47

- Одредување на канали за комуникација;

- Утврдување на должностите и одговорностите на учесниците;

- Намалување на бројот на каналите на потребно ниво.

Отстранување на препреки поврзани со пораките:

Комуникацијата има две неизбежни фази: праќање и примање на пораки. Во секоја фаза

можат да се направат напори да се отстранат пречките и тешкотиите што се јавуваат во

врска со формулирањето на пораката.

Подобрувањето на испраќањето на пораката треба да се направи со прочистување на

јазичните изрази. Во оваа насока треба да го користат едноставни зборови и едноставна

реченични конструкции, а треба да се избегнуваат сложени и помалку разбирливи

зборови и заплеткани јазични комбинации. Треба да се обезбеди пораката да се толкува

само не еден, а не наповеќе начини.

Ren и Viojc предлагаат да се подобри испраќањето на пораката така што:

- Порака соопштува едноставни зборови, недвосмислено значење;

- Откривајќи релевантни и не ирелевантни информации; и

- Клучни мислења пораки повторно.

Подобрување на приемот на пораките може да се изврши преку подобрување на

слушањето, односно неопходно е активно слушање. Повеќето луѓе не слушаат со намера

да се разберат туку со намера да одговорат. Со цел да се избегне тоа, потребно е да се

подобри техниката на активно слушање.

Пораките од другите слушателот ги следи на еден од четирите нивоа:

- Ги игнорира и воопшто не слуша;

- Се претвара дека слуша;

- Селективно слуша; или

- Слуша внимателно насочувајќи го вниманието на изговорениот збор.

Највисокото ниво на слушање може да се оствари преку техниката на емпатично

слушање. Тоа е слушање со намера да се разбере и да се влезе во референтната рамка

на другото лице. Тоа е обид да се набљудува светот на начик на кој го гледа лицето кое

ни ја соопштува пораката. При тоа се настојува да се разбере лецето интелектуално и

емоционално. За да се успее во таа, вниманието мора да биде насочено и кон

невербалната комуникација успеа фокусот треба да биде ставен на невербалните

комуникациии, кои често имаат поголема информативна вредност.



48

Отстранување на пречките поврзани со одредени психолошки профили:

Проблемите со комуникација во било која област, па дури и на работа, се повеќе

комплицирани за да можат да се надминат со помош на практични упатства. Во процесот

на комуникацијата се вклучени лица со различни способности на разбирање на пораката.

Тие субјективни фактори во поголема мера влијаат врз квалитетот на комуникација

отколку другите фактори.

Агресивното однесување најчесто се среќава во организациите. Овој вид на однесување

може да се манифестира од латентна форма до нескриено вербални и физички напади.

Манифестацијата на агресивни поединци може да се манифестира во форма на пасивна

агресија, заборавеност, конфузија, одолговлекување во извршувањето на задачите и

правење на многу грешки. Понекогаш ја отежнуваат и ја прекинуваат комуникацијата.

Во комуникација со такви луѓе треба да се избегнуваат јавни критики поради тоа што ќе се

зголеми нивната тврдоглавост и да не се толкува нивното однесување бидејќи тоа може

да предизвика дополнителна агресија. Најдобро да се применува мотото: ,,Ако не можеш

тоа да го направиш ти, ќе го направи друг".

Егоцентричните луѓе исто така имаат тешкотии во комуникација со работната средина.

Тие можат да се препознават по ароганција и театралности со многу изразена потреба за

почит, признание и пофалби. Таквите лица ги "филтрираат" информациите и во

комуникацијата ги именуваат оние кои постојано ги истакнуваат нивните заслуги и успеси.

Така ги деформираат информациите и се одалечуваат од нивната суштина.

Егоцентричните луѓе не треба да се критикуваат туку комуникациите да се насочени кон

конкретни работни задачи. Треба да им се оддава признание за нивните вистински

резултати и значајни квалитети.

За да ја воспоставиме и подобриме комуникацијата со различни стилови на личности

треба да имаме во предвид неколку правила:

- Да не се влегува во вербални дуели со соговорниците;

- Да не се донесуваат пребрзо заклучоци;

- Да не се обвинуваат соговорниците;

- Да не се ветува тоа што не може да се направи; и

- Да не се прекинува соговорникот во средината на зборот.



49

Материјал 3.4.4. Комуникација со тинејџери

Преку асоцијации се издвојуваат типичните карактеристики на тинејџерската возраст. (пр. бунтовник – се бараат три асоцијации од учесниците; прва љубов – дополнителни три асоцијации итн.) Се дискутира за ситуации каде менторите веќе имале искуства да се справуваат или да користат одредена преку лични примери од работата или секојдневниот живот. Целта е менторите да ги препознаваат овие карактеристики и да бидат толерантни од една страна, но умешно да ја вршат и својата воспитно-образовна улога и да му го приближуваат на тинејџерот реалниот свет во кој се функционира.

Подрачје 3.5. Грижа за клиенти

Материјал 3.5.1: Што е грижа за клиент и зошто е таа толку важна?

Дефиниција на услуга на клиент – Услуга на клиент е начинот на обезбедување на услугите и производите и како ги задоволуваме потребите на луѓето пред, за време на и по купувањето на истите.

Важноста на нивото на услуга варира во зависност од индустријата, видот на услугата или производот кој го нудиме или клиентот. Тоа што е константно во делот за грижа за клиенти е дека е секогаш обезбедена од вработените и во овој дел нивото на услуга секогаш зависи од нив.

Би можеле да разговараме за 3 основни нивоа на Грижа за клиенти:

а) Лоша грижа за клиенти: оние кои ја даваат услугата како да не се грижат, не прават напор да ги задоволат клиентите (пример: келнер во ресторан кој не ви носи мени, не ви кажува ако нема одредена храна, не ве прашува дали сакате нешто)

б) Просечна грижа за клиенти: услугата е задоволителна. Оние кои ја даваат услугата се грижат за клиентите, но не се во состојба да им ги задоволат потребите. (пример: келнер во ресторан кој е љубезен но не дава информации за храната).

в) Одлична грижа за клиенти: квалитетот на услугата е секогаш одличен, клиентите се секогаш задоволни и згрижени и ја препорачуваат услугата на оние кои ги знаат. (пример: келнер во ресторан кој се појавува со мени, објаснува која храна може да се подготви, дава препораки, објаснува зошто храната доцни итн...). Компаниите кои инвестираат во грижа за клиенти односно во обука на вработените на грижа за клиенти покажуваат постабилен раст, повисок степен на лојалност од страна на клиентите и со тоа и постабилни стапки на прилив. Вие како ментори ќе мора да им ги објасните на учениците- практиканти основите на грижа за клиент.



50

Некои од основните принципи на грижа за клиент:

Клиентот е секогаш во право (дури и кога не е).

Никогаш не се карајте и не го губете трпението.

Секогаш имајте почит и слушајте ги потребите на клиентот.

Како што веќе напоменавме важноста на грижата за клиенти вклопена во целокупниот производ или услуга на една компанија варира според индустријата, видот на производот, самиот клиент и слично. Она што е неспорно се позитивните ефекти за компанијата како на пример: а) Ќе ги задржите клиентите а тие ќе ве препорачуваат на други б) Ќе се истакнете пред конкуренцијата в) Работата ја прави попријатна и персоналот останува г) Им покажува на клиентите дека се важни д) Клиентите со задоволство ќе ве посетуваат и ќе купуваат повеќе ѓ) Услугата на клиенти, ако е добра, ќе доведе до препорака за компанијата од страна на клиентите на нивните пријатели и познаници е) Таа е најевтина форма на позитивно рекламирање. Занемарувањето на делот за грижа за клиенти, неинвестирањето во обуки за вработените и неистакнувањето на важноста на услугата при продажбата може да ги има следниве негативни ефекти: а) Лоша репутација на компанијата б) Губење на доверба в) Услугата на клиенти, ако е лоша, ќе доведе до негативна препорака за компанијата од страна на клиентите на нивните пријатели и познаници.



51

Во табелата во продолжение даваме краток осврт на основните постулати на грижата за клиент и како да се постигнат истите: А. Одлична услуга на клиенти

- Го предвидува потребите на

клиентот

- Го задоволува и надминува и највисоките

очекувања на клиентот

- Се труди да сфати што размислува

клиентот

Б. Основни потреби на клиент – Клиентот треба да се чувствува:

- Добредојден - Важен

- Добро разбран - Пријатно

В. Како до задоволување на основните потреби на клиентот – тој да се чувствува:

Добредојден:

- Бидете пријателски настроен - Зборувајте со пријатен тон и глас

- Поздравете го клиентот - Насмевнете се

- Поздравете го клиентот

Разбран:

- Слушајте внимателно - Повторувајте или парафразирајте за да

ги разјасните работите

Важен:

- Обраќајте му се клиентот по име - Прашувајте отворени прашања за да ги

разберете неговите потреби

- Интересирајте се за неговите

потреби

- Заблагодарате му се на посетата

Пријатно:

- Користете отворен говор на телото - Покажете грижа



52

Како три фази во грижата за клиент можат да се наведат:

1. Утврдување на очеквањата и впечатоците на клиентот 2. Задоволување и надминување на очекувањата 3. Утврдување на впечатокот на клиентот

1. Утврдување на очекувањата и впечатоците на клиентот Впечаток е – како гледаме, слушаме и разбираме некоја ситуација. Нема двајца луѓе кои

исто гледаат една ситуација! Клиентот НЕ секогаш гледа како вие работите и не секогаш

е очигледно што очекува од вас. Секогаш проверете што мисли и очекува клиентот од

вас и вашата компанија. Никогаш не претпоставувајте.

2. Задоволување и надминување на очекувања Утврдете дали ги знаете ставовите, уверувањата и чувствата на клиентот. Потрудете се

да ги гледате работите на негов начин. Ова ќе ви помогне да ги задоволите и да ги

надминете неговите очекувања.

3. Утврдување на впечатокот на клиентот

На крајот на секоја успешна продажба не заборавајте да прашате дали е клиентот

задоволен од услугата или производот и што би сакал да се промени или подобри кај

истиот.



53

Подрачје 4: Планирање и остварување на целите

Подрачје 4.2. Познавање на целите од програмата

Материјал 4.2.1. Место на реализација и цели кои ученикот/ученичката

ги развива на практичната обука кај работодавачите

Број на

задачата Конкретна цел

Производно/

услужно

одделение

Владее

Да Не

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

Датум _______________ потпис на ученикот/ученичката __________________

Датум _______________ потпис на менторот _______________________

одделение, програма ___________________________________



54

Материјал 4.2.2. Пример за место на реализација и цели кои ученикот/

ученичката ги развива на практичната обука кај

работодавачите од програмата ФРИЗЕР

I година, Образовен профил - ФРИЗЕРИ

Број на

задачата Конкретна цел

Производно/

услужно

одделение

Постигнал/ла

Да Не

1. - Познава санитарно технички норми за

вршење на дејност

САЛОН

2. - Разликува алат,прибор и апарати во

фризерството и шминкерството

САЛОН

3. - Врши прием и подготовка на клиент САЛОН

4. - Избира опрема за заштита и безбедност при

работа на себе и клиент

САЛОН

5. - Избира препарати за миење на коса САЛОН

6. - Применува техники на миење-основна и

специјална

САЛОН

7. - Применува препарати за регенерација на

коса

САЛОН

8. - Избира прибор, алат и апарати за

потстрижување

САЛОН

9. - Подготвува клиент за потстрижување САЛОН

10. - Избира препарати за обликување на коса САЛОН

11. - Обликува коса со примена на разни техники САЛОН

12. - Користи апарати за обликување на коса САЛОН

13. - Изработува плетенки со примена на

различни техники

САЛОН

Датум________________ потпис на ученикот/ученичката _______________________ __

Датум ________________ потпис на менторот________________________

_____ одделение, програма месар



55

Материјал 4.2.3: План за практична обука на учениците кај

работодавачот

ПРОГРАМА ЗА ОБУКА НА СТРУЧЕН И ДРУГ КАДАР (МЕНТОРИ)

ЗА СПРОВЕДУВАЊЕ НА ПРАКТИЧНА ОБУКА КАЈ РАБОТОДАВАЧИТЕ

ПЛАН

ЗА ПРАКТИЧНА НАСТАВА НА УЧЕНИЦИТЕ КАЈ РАБОТОДАВАЧОТ

ОБРАЗОВЕН ПРОФИЛ - ________________________________________

- Семинарска работа -

Име и презиме на менторот, Име и презиме на наставникот,

___________________________ ___________________________

_________________, 2015 година



56

Место на реализација и цели кои ученикот/ученичката ги развива на практичната

настава кај работодавачот

I година, Образовен профил _____________________________________________

II година, Образовен профил _____________________________________________

III година, Образовен профил ____________________________________________

IV година, Образовен профил ____________________________________________

Број на

задачат

а

Конкретна цел

Производн

о/услужно

одделение

Постигнал/ла

Да Не

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

Ментор: _________________________________________

Наставник: _______________________________________



57

ПЛАН ЗА ПРАКТИЧНА ОБУКА НА УЧЕНИЦИТЕ КАЈ РАБОТОДАВАЧОТ

Време за

реализација на

практичната

обука

Подготовка на ученикот

пред вклучување во

работниот процес

Потребни средства

за заштита на

ученикот

Начин на

евидентирање и

оценување на ученикот

Забелешки од

менторот

од ________

до ________

Ментор: ______________________________________

Наставник: ___________________________________



58

Бодови за оценување на работата на ученикот од страна на ментор

Реден

број

Елементи за вреднување Можни бодови Доделени бодови од

работодвач

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

Вкупно 100

БРОЈНА ОЦЕНКА БРОЈ НА БОДОВИ

Одличен (5) 90 – 100

Мн. добар (4) 75 – 89

Добар (3) 62 – 74

Доволен (2) 50 – 61

Ментор:_______________________________________

Наставник: _________________________________



59

Подрачје 5: Следење, евидентирање и оценување на учениците на практична обука кај работодавачите

Подрачје 5.2. Формулари за следење, евидентирање и оценување на учениците на практична обука кај


Материјал 5.2.1. Формулар за следење, оценување и евидентирање на постигањата на учникот што

изведува практична обука кај работодавач, од страна на менторот и наставникот

Реден

број

Можни прашања Одговори на прашањата



60

Материјал 5.2.2. Пополнет формулар за следење, оценување и евидентирање на процесот учење

преку работа од страна на менторот-работодавец и менторот-наставник

Реден

број

Можни прашања Одговори на прашањата

1. Дали програмата учење преку работа се одвива

според предвидениот план на активности? Доколку

има одредени отстапувања што е причината?

2. Дали сите ученици се редовно присутни? Доколку не,

што е причината за отсуствување и кои мерки се

преземени за спречување на отсуствувањата?

3.

Дали сите ученици се искористени за соодветни

работи? Доколку не, каде се отстапувањата и зошто?

4.

Дали учениците имаат соодветни вештини за да ги

извршуваат нивните задачи? Ако немаат, што треба

да се направи со таквите ученици според Вас?

5.

Дали има некакви проблеми со учениците? Доколку

да, кои се проблемите и кои мерки се преземени или

треба да се преземат?

6.

Дали можевме да ги подготвиме учениците поинаку за

да извлечат повеќе знаења и вештини?

7. Дали е ажурирана работната тетратка? Доколку не,

што е причината за таквата состојба?

8. Дали учениците го почитуваат кодексот на

однесување во институцијата и процедурите за

безбедност на работа? Доколку не, што е причината и

кои мерки се преземени?



61

Материјал 5.2.3. Формулар за оценување на работата на ученикот од страна на менторот

Реден

број



Вкупно 100

Ментор: _________________________________________________

Потпис на менторот: ___________________________________



62

Материјал 5.2.4. Формулар со бодови за оценување на работата на ученикот од страна на ментор

Реден

број



1. Самосталност во планирање во текот на работата и

изработката на задачите

0 - 10

2. Навременост ва работењето 0 - 05

3. Редослед и исправност на постапките и ракување со

алати

0 - 10

4. Квалитет и точност на изработка 0 - 30

5. Естетски изглед на изработеното 0 - 10

6. Употреба на техничко-технолошка документација 0 - 05

7. Примена на мерки за сигурна и безбедна работа 0 - 05

8. Спроведување на прописи и процедури за заштита на

околината

0 -05

9. Рационална употреба на ресурси и материјали 0 - 05

10. Комуникација на работа со колеги, надредени и

клиенти

0 - 10

11. Способност за анализирање на извршената работа 0 - 05

Вкупно 100

Ментор:_______________________________________________

Потпис на менторот: ___________________________________

Материјал 5.2.5. Формулар со бројчани оценки за оценување на работата на ученикот од страна на ментор

Оценката на менторот може да се даде и описно на крајот на практичната обука.

1- Незадоволително 2 - Слабо 3 - Добро 4 - Многу добро 5 - Одлично

Реден

број

Елементи за вреднување Оценување

1. Технички знаења: Ученикот има познавања од струка за која се образува 1 2 3 4 5

2. Практични компетенции: Ученикот успешно ги извршуваше сите поставени задачи

1 2 3 4 5

3. Способност за учење: Ученикот многу успешно учеше нови работи 1 2 3 4 5

4. Интерест за работата: Ученикот често поставуваше прашања и покажуваше интерес за работата

1 2 3 4 5

5. Преземање на иницијатива: Ученикот бараше да работи и покажуваше иницијатива при извршување на задачите

1 2 3 4 5

6. Комуникациски вештини: Ученикот јасно се изразуваше и можеше да следи пишани или вербални инструкции

1 2 3 4 5

7. Тимска работа Ученикот соработуваше со другите и покажа дека може успешно да работи во тим

1 2 3 4 5

8. Точност: Ученикот навремено доаѓаше на работа и навремено ги извршување поставените задачи

1 2 3 4 5

9. Одговорност: Ученикот покажа одговорност при користење на опремата и ресурсите на компанијата

1 2 3 4 5

10. Безбедност: Ученикот ги разбра и ги следеше сите безбедносни мерки и инструкции

1 2 3 4 5

11. Севкупен напредок: Ученикот покажа напредок и личен развој за време на реализација на практикантството

1 2 3 4 5

Ментор:_______________________________________________

Потпис на менторот: ____________________________________

Подрачје 6: Обука на наставници кај работодавач

Материјал 6.2.1. Придобивки од практичната обука на наставниците кај

работодавач

Придобивки на наставниците од обуката кај работодавачот

за запознавање со новините во стручната област;

за меѓусебно запознавање и поврзување на наставниците и работодавачите за

полесно поврзување и комуницирање за стручните проблеми и можните

решенија (панел на работодавачи, содржини на отворен курикулум во

програмата, групно изведување на програмата со работодавачите...);

да се поттикне поголемото поврзување на наставниците со конкретната пракса,

за која ги образуваaт учениците;

да се поттикне планирањето и изведбата на проблемската настава, која

произлегува од актуелните потреби во сферата на работата;

да се поттикне планирањето и изведувањето на проблемската настава, која

произлегува од работните ситуации;

за осовременување и актуализација на знаењата, вештините и компетенциите

на наставниците од стручното подрачје, за кое ги образуваат учениците;

за осовременување на содржините на теоретското и практичното знаење во

поглед на потребите на работата;

пренесување на новостекнатите знаења и искуства и на други наставници.

Придобивки на училиштето и учениците

Практичното усовршување на наставниците во работен процес може за училиштето и

посредно за нивните ученици да има голема придобивка при остварување на

поставените цели за обновување и воведување на нови образовни програми:

запознавање со непосредното работно опкружување, за кое се образуваат

идните кадри;

запознавање со потребите од современи знаења на пазарот на работна сила;

запознавање со организацијата на работата и работниот процес во целост,

условите за работа, работните помагала и комуникациско – информатичкиот

систем во претпријатието;

запознавање со улогата на претпријатието и неговата соработка со други

деловни партнери;

унапредување на контактите и непосредна комуникација со менторите на

учениците на практична обука со работа;

стекнување на конкретни практични искуства со работа;

УСАИД ЈЕС Мрежа проект – Програма за подготвеност за работа,

Прирачник за наставникот/фасилитаторот за обука на ментори

65

откривање на можностите и избор на теми за подготовка на проектни задачи,

семинарски или истражувачки задачи на учениците за потребите на

претпријатието;

избор на теми за иновациски проекти и за завршниот испит на учениците

(производ односно услуга) за потребите на претпријатието;

унапредување на контактите за можностите за соработка на учениците во

претпријатието, кога би се појавила потреба при разни манифестации, проекти,

други активности;

непосредна комуникација помеѓу училиштето и претпријатието при

организирање и реализација на практичната обука преку работа за ученици,

студенти;

пренос на стекнатите знаења и искуства од работниот процес врз учениците и

другите колеги во училиштето;

осовременување на содржините на теоретското и практичното знаење од

аспект на потребите на работата.

Придобивки за претпријатието

Предности од ваквото усовршување на наставниците се однесуваат и за

претпријатијата:

поврзување со наставниците, кои ги образуваат нивните идни кадри;

конкретна стручна помош со свежи идеи од наставникот на работа, за време на

практичната обука во работниот процес;

реализирани проектни, семинарски или истражувачки задачи за потребите на

претпријатието;

реализирани иновациски проекти, завршна работа, практичен дел од

професионалната матура на тема за потребите на претпријатието;

можности за соработка како стручна помош на училиштето, наставниците и

учениците за претпријатието при разни поголеми проекти, активности односно

манифестации;

непосредна комуникација помеѓу училиштето и претпријатието при

организирање и изведување на практичната обука со работа за учениците,

студентите...;

реклама за претпријатието во словенечки и меѓународни рамки како

организација, која образува;

унапредување на контактите со сродните претпријатија и нивното опкружување

во странство преку училиштата и нивните партнерски училишта, како и преку

проектите на ЕУ.



66

Подрачје 6.3. Како учат возрасните?

Материјал 6.3.1. Како учат возрасните?

Учењето има голем број на клучни карактеристики, како што е опишано во

„Декларацијата на учење" во делот од многу водечки авторитети во областа на учење

во рамките на организацијата (Honey, 1998):

- Учење е комплексно покривајќи различни пoими, како што се знаења, вештини,

согледувања, уверувања, вредности, ставови и навики;

- Учење може да се одвива индивидуално, но исто така и колективно во групи и

организации;

- Знаење може да се стекне од секое искуство - неуспех, успех, или нешто помеѓу

нив;

- Учењето е и истовремено и процес и резултат;

- Учењето може да биде раст во иста насока или трансформација;

- Учењето може да биде свесно и несвесно;

- Учењето може да биде планирано и непланирано;

- Резултати од учењето може да биде посакувана и несакани;

- Нема учење без промена;

- Учењето може да биде и причина и последица на промените.

- Учење има морална димензија.

Учењето ги поврзува минатото и сегашноста и создавање на можности кои не водат од

познатото кон непознатото. Учењето за иднината може да ни даде опции за одржлив

развој, јасност на визијата и вредности, како и однесување потребно да се постигне

целта. Не постои само еден правилен начин на учење, бидејќи е неопходно да се

усогласат различните можности и најпосакуваните стилови на учење. На ефикасноста

на процесот на учење може да се подобри . Луѓето, без оглед на тоа дали учат

индивидуално или во групи, во тим или во организација можат да научат да:

анализираат како тие учат, усвојат дисциплина и навика со кои ќе го подобрат начинот

на учење, експериментираат и развиваат нови начини на учење, учат од луѓе во

својата животна средина и го пренесуваат наученото во нови ситуации.

Да се научи како да се учи е најважно од сите учења. Кога учењето е самостојно

станува поефикасно и пружа поголемо задоволство.

За разбирање на процесот на учење , потребно е да се има предвид:

- процесот на учење;

- концептот на кривата на учење;

- клучните фактори на психологијата на учењето;

- основните теории на учење: наградување, поттикнување-одговор, когнитивна

теорија и само- ефикасност;

- Колбов циклус на учење и стилови на учење;

- учење како се учи;



67

- како теоријата за учење може успешно да се примени - услови за ефикасно

учење.

Во врска со процесот на учење , важно е да се напомене дека постојат три области на

учење:

- знаење - она што луѓето треба да знаат (когнитивно учење);

- вештини - она што луѓето треба да умеат да направат;

- ставови - како луѓето ја доживуваат својата работа.

Како што дефинирал Reay (1994), учењето е континуиран и природен феномен. А

најдоброто учење е поврзано со практично искуство - примена во пракса.

Клучните фактори на психологијата на учењето, според авторот Reay (1994 ) се:

- Мотивација - луѓето најдобро учат кога ќе ја видат вредноста на трудот како

краен процес на учењето;

- Релевантност на личен интерес и избор - најдобар мотивација за учење се

постигнува ако оној кој учи верува дека тоа е важно за него;

- Учење со практична примена - старата поговорка вели : "Слушам и заборавам,

Гледам и запомнувам, Правам и разбирам". Разбирањето е клучно за успешност

и само практиката може да обезбеди право разбирање;

- Слобода да се погреши без последици - да се учи и истовремено да се

применува значи дека луѓето го прифаќаат ризикот од неуспех. Процесот на

учење или стекнување на искуство мора да ги убеди луѓето дека се безбедни и

дека тие можат да погрешат, но наставниците мора да им помогнат да учат од

тие грешки. Како што рекол Бекет: "Обиди се. Погреши. Обиди се повторно.

Погреши повторно. Погреши подобро;

- Повратна информација - оној кој учи има потреба од повратна информација

за тоа како рботи, но тоа најдобро се постигнува така што на учниците ќе им се

стават на располагање средства со кои самите ќе го проценат сопствениот

напредок, по пат на само-проверка;

- Можноста луѓето да учат во време и темпо што им одговара на нив -

Учењето ќе биде поефикасна ако оние што учат можат сами да одлучат, во

согласност со сопственита афинитети и на темпото со кое ќе напредуваат.

Една од најдобрите изјава за тоа како учат возрасните ја запишал Конфучи , 451

година пред Христос:

- Јас слушам и заборавам

- Јас гледам и запомнувам

- Аас правам и јас разбирам

Овие три едноставни изјави сами по себе доволно зборуваат за тоа колку е важно и

неопходно активното учење. Авторот Mel Silberman ја преработил оваа изјава на

Конфучи и според него смислата на активното учење гласи:

- Кога слушам , заборавам;

- Кога ќе слушнам и видам, запомнувам малку;

- Кога слушнам , видам и поставувам прашања или разговарам со некој, почнувам

да разбирам;

- Кога слушнам, видам, разговарам и направам, стекнувам знаења и вештини;

- Кога ќе поучувам други, во целосно совладам.



68

Авторот Dr. William Glasser ги наведува податоците за процентот на просечно

помнење со користење на различни наставни методи:

Материјал 6.3.2. Влијание на мотивацијата при учењето

Прашалник за мотивација за работа (Lipičnik, 1998) Читајте ги исказите доле и обележете ги на скалата до 5. 1 значи не се согласуваш, 3

значи не можеш да одлучиш и 5 се согласуваш потполно. Користи ги и 2 и 4.

Целосно не се согласувам 1 2 3 4 5 Се согласувам поптполно.

На работа е важно да …

1) … имам можност да учам, за личен напредок и развој. ____

2) … има добар однос помеѓу вработените. ___

3) … имам средено околу храната на работно место. ___

4) … имам добра плата, што ми овозможува добар живот. ___

5) … и социјалната сигурност. ____

6) … мојата работа е позната и почитувана. ___

7) … е разнолика и интересна, ми овозможува да изразам голем бр. на вештини. ___

8) … ми дозволува да тестирам нови идеи и нуди предизвици. ___

5%

10%

20%

75%

90%

50%

30%

УЧЕЊЕ ДРУГИ

УЧЕЊЕ ПРЕКУ ИСКУСТВО

ДИСКУСИЈА

ДЕМОНСТРАЦИЈА

АУДИО/ВИЗУЕЛНО

ЧИТАЊЕ

ПРЕДАВАЊЕ



69

9) … ми дава чувство на припадност кон организацијата. ___

10) … правилата се транспарентни и познати. ___

11) … примам соддветно признание, награда и бенефиции за мојата работа .___

12) … независен сум и имам голема слобода на одлучување.___

13) … мојата работа е осигурана и не се плашам од невработеност ___

14) … имам добри материјални услови за работа. ___

15) … имаме добри односи со колегите и се дружиме во слободно време. ___

Вреднување на резултати

Собери ги оценките кои сте ги дале во исказите , користејќи ја табелата подоле. Потоа

рангирај ги групите со најголемиот резултат со 1 и така до 5 за групата со минимум

резултат.

Потреби Број на исказ Број на поени Ранг

Физиолошки потреби 3, 4, 14

Потреби за сигруност 5, 10, 13

Потреба за љубов и припадност 2, 9, 15

Потреба за репутација и почит 6, 11, 12

Потреба за самореализација 1, 7, 8

Резултатите покажуваат кои потреби се поважни за нас или кои ги задоволуваме преку

работата. Резултатите исто така покажуваат што не мотивира за подобра работа или

подобар перформанс.



70

Материјал 6.3.3. Стилови на перцепција и афинитети за учење

Прашалникот подолу ќе ви помогне да го анализирате вашиот стил на

перцепција. Прочитајте го прашањето во левата колона и во следните три

колони најдете опис на она што одговара најмногу на вашата реакција/одговор.

Може да одберете само еден одговор на едно прашање.

Прашање за дадена

ситуација

∑ ∑ ∑

Што правиш кога не си

сигурен како се

спелува и пишува

еден стртански збор

(на пр. Англиики) ?

Се обидуваш визуално

да го презентираш

зборот

Го спелуваш

зборот на глас да

видиш како звучи

Го запишуваш зборот

за да го видиш

Што ти пречи кога

сакаш да се

концентрираш?

Хаос во просторијата

или средината

Звуци и бучава Движења околу тебе

Што правиш кога си

лут?

Твдроглаво

замолчуваш

Врескаш и

зборуваш додека

не се смириш

Стискаш тупаници,

стегаш заби, ја

трескаш вратата,

бесно се движиш

Што забораваш и што

помниш најмногу?

Забораваш имиња,

паметиш лица

Забораваш лица,

паметиш имиња

Го паметиш она што

сам си го направил

Како се релаксираш? Гледаш ТВ, читаш,

одиш во театар

Слушаш радио,

ЦД….

Играш игри,

спортуваш

Која уметност највеќе

ја сакаш?

Слики , статуи Музика Танц

Како даваш

комплименти на

некој?

Ги пишуваш Ги кажуваш Стегаш рака, го

гушкаш

Што правиш кога се

обидуваш да

разбираш како се

чувствува некој?

Го гледаш изразот на

лицето

Го слушаш тонот

на гласот

Ги имитираш неговата

поза и гестикулации

Како претпочиташ да

учиш?

Гледаш на слики,

графици, презентации,

постери

Слушаш

предавачи,

вербални

инструкции, сакаш

дијалози и

дискусии

Сакаш да учиш преку

активности,

експерименти, игра на

улоги

Каква литература те

инспирира најмногу?

Сакаш описи на сцени,

замислуваш ситуации,

читаш презентаците

под сликите

Сакаш дијалози и

конверзија, кои

најмногу ги

слушаш

Сакап акција или не

сакаш воопшто да

читаш

Што правиш кога нема

што да правиш, на

пример кога чекаш во

ред?

Гледаш наоколу и

чекаш

Зборуваш со себе

или друг

Стануваш немирен,

нервозен



71

Што е значајно за

вашите конверзации?

Зборуваш малку и не

сакаш да слушаш

подолго време

Сакаш да слушаш,

но не зборуваш

многу

Зборуваш многу

користејќи ги рацете и

гестикулацијата

Кои фрази ги

користиш

најфреквентно?

Гледеаш, изгледа ок,

мора да видам. Ова е

брилијатна идеја. Се

ми е јасно. Гледам

добро ти е.

Супер звучи.

Кликна кај мене....

Слушај ме. Tе

слушам. Нешто ми

вели.., слушам

дека си тажен.

Чувствувам дека е

правилно. Ова е

тежок проблем. Ова е

мек одговор на тежок

проблем. Дај ми

конкретен опис. Имам

решение во моите

раце. Оваа идеја

избега.

ВКУПНО ОДГОВОРИ:

Во која колона имате најмногу одговори?

Колоната која доминира го покажува твојот стил на перцепција.

Намерата на оваа вежба не е да ве стави во една категорија. Ние многу ретко имаме

само еден јасен стил на перцепција. Многу од нас користат различни стилови на

перцепција. Така да употребете го овој прашалник да размислите како учите најдобро

и како да ги прилагодите Вашите менторски методи за перцептивните стилови на

вашите ученици.

ВИЗУЕЛЕН

СТИЛ

СТИЛ НА

СЛУШАЊЕ

КИНЕСТЕТИЧКИ

СТИЛ

Ако имате повеќе одговори во

првата колона тогаш вашиот

доминантен стил на перцепција

е со Вашата визија. Така да

при учење треба да користите

што е можно повеќе визуелен

материјал, слики, графикони,

дијаграми и табели.

Исто така треба да го

организирате својот материјал

за учење самите: во форма на

мисловни шеми, нацрти,

табели, додека слушаш

предавања запиши сопствени

белешки.

Помните информации

највеќе кога ги слушате.

Пру учењето треба да

користите групна работа. Ќе

ви помогне да го дискутирате

материјалот кој го учите со

Вашите колеги.

Повторувајте гласно,

сумаризирајте она што го

читате и што сакате да

запомните. Ако нешто е

многу важно, можете да ги

снимите содржините и да ги

слушате неколку пати.

Ако имате повеќе

одговори во третата

колона, најлесниот начин

да учите е преку работа,

да се обудувате да

направите нешто. Тешко

е за Вас да учите ако

седите така да треба да

правите белешки и да

подвлекувате значајни

делови (не преку 20% од

текстот) додека учите,

шетајте наоколу,

повторувајте.



72

Материјал 6.3.6. Пополнет формулар за разлики меѓу педагогија и

андрагогија

Карактеристика

Педагогија

Андргогија

Клима - авторитативна - формална - компетитивна

- взаемност - уважување - соработка - лежерност

Планирање - од страна на

наставникот - механизми за взаемно

планирање

Дијагноза на потребите

- од страна на наставникот

- взаемна самодијагноза

Формулација на целите

- од страна на наставникот

- логика на предметите

- взаено преговарање - редослед

според афинитетите

Облик - целни

единици - проблемски единици

Активности - техники на

пренесување - експериментални

техники

Евалуација - од страна на

наставникот

- взаемна редијагноза на потребите

- взаемно мерење на програмските резултати

Одредени авори сметаа дека нема суштинска разлика меѓу учењето деца и учењето

возрасни и дека самата андрагогија не му дава ништо ново на образованието на

возрасните. Меѓутоа Мезироу вели дека андрагогијата е професионална перспектива

на воспитувачите на возрасните која „мора да биде дефинирана како организиран и

траен напор да им се помогне на возрасните да учат на начин кој ја подигнува нивната

способност да функционираат како самонасочени ученици” (Mezirow, 1981, po.137).

Андрагогијата мора, меѓу останатото, да настојува да:

1. ја намали ученичката зависност од наставникот;

2. им помогне на учениците да разберат како да ги користат ресурсите за учење,

особено искуството на другите, а посебно на наставникот;

3. им помогне на возрасните да ги дефинираат своите потреби од учење и како

непосредна свесност и како културни и психолошки претпоставки кои влијаат на

нивната перцепција на потребите .



73

Подрачје 6.4. Ресурси за обука на наставници кај работодавач

Материјал 6.4.1. Потребни ресурси за обука на наставници кај

работодавач

Пред да започнат наставниците да ја реализираат програмата за обука на наставниците кај работодавачите треба добро да ги познаваат потребните ресурси. Треба да ги земат во предвид сите аспекти, зависно од природата на занимањето, оддалеченоста на компанијата во која ќе се реализира обука на наставниците кај работодавачите, постојната законска регулатива и др.

Превоз на наставниците

Доколку наставникот мора да користи превоз за да дојде до компанијата во која ќе ја реализира обука, треба внимателно да го испланира превозот. Доколку наставникот не патува до компанијата со сопствен превоз треба да се обезбедат информации за редот на возење и други информации кои се однесуваат на јавниот превоз. Добро е да се искористи можноста и за заедничко патување на повеќе наставници од училиштето. Не е исклучена и можноста за обезбедување на превоз на наставниците од страна на работодавачот кај кој се изведува обуката.

Време на реализација на обуката

Обука на наставниците кај работодавачите треба да се организира во време кога компанијата работи и кога менторот може да обезбеди услови за остварување на целите од програмта. Најдобро е претходно да се направи програма за обука, а непосредно пред изведувањето на обуката повторно да се потврди нејзината реализација.

Безбедност при обуката на наставниците кај работодавачот

Безбедноста на наставниците при обуката кај работодавачите е од најголема важност. Должноста на работодавачот е да обезбеди запознавање на сите вработени со специјалните одговорности поврзани со престојот на наставниците кај работодавачите. Работодавачот има обврска да го штити наставникот од секаков вид злоупотреба и да обезбеди примена на средства за заштита, согласно со законската регулатива. Со добрата комуникација ќе се создадат можности за навремено отстранување на сите пречки при реализација на програмата, особено при евентуално загрозување на безбедноста на наставниците.

Други барања од страна на работодавачот Дололку спецификите на дејноста и законската регулатива поставуват посебни барања од наставниците кои се обучуваат кај работодавачот треба барањата во потполност да бидат исполенти (пр. санитарни книшки и др.).



74

Материјал 6.4.2. Обезбедување на потребни ресурси за обука на

наставници кај работодавач

Реден број

Ресурс Кој да го обезбеди ресурсот?

1. Превоз до работното место

2. Исхрана во текот на обуката на наставниците кај работодавачите

3. Обезбедување на заштитни средства

4. Законски прописи и ограничувања (осигурување, санитарни книшки и други барања)

5. Други ресурси

ПРИРАЧНИК ЗА ОБУКА НА СТРУЧЕН И ДРУГ КАДАР (МЕНТОРИ) ЗА...

Documents

Transcript of ПРИРАЧНИК ЗА ОБУКА НА СТРУЧЕН И ДРУГ КАДАР (МЕНТОРИ) ЗА...