Okunabilirlik Kavramına Yönelik Bir Derleme Çalışması

Okunabilirlik Kavramına Yönelik ”ir Derleme Çalışması

“raş. Gör. “bdullah Çoban

Erciyes Üniversitesi, Eğitim Fak(ltesi, T(rkçe Eğitimi ”öl(m(

[email protected]

Özet

Okunabilirlik, son zamanlarda farklı disiplinlerden birçok çalışmaya konu olmaktadır. ”u çalışmanın amacı, T(rkiye’de okunabilirlik ile ilgili farklı disiplinlerde yapılan çalışmaları derlemektir. Bir derleme

denemesi olan bu çalışmayla okunabilirlik ile ilgilenen araştırmacılara bir kaynakça sunmak hedeflenmiştir. Bu derleme sayesinde yapılan çalışmalar araştırmacılar tarafından gözlemlenerek

konuyla ilgili gelişmeler takip edilebilecek, okunabilirliğin hangi açılardan ele alındığı gör(lecek ve bu çalışmalar ışığında okunabilirlik konusu b(t(nc(l bir bakış açısıyla ele alınabilecektir. Çalışmada okunabilirlik ile ilgili yapılan doktora ve y(ksek lisans tezlerinden oluşan altı tez ve on dokuz bilimsel

makale ele alınarak değerlendirilmiştir. İncelenen bu çalışmalar ilk etapta tek tek özetlenmiş daha sonra

bu çalışmaların kim tarafından yapıldığı, tipi, alanı, örneklem d(zeyi, yayınlandığı yer ve çalışmada kullanılan okunabilirlik form(l( kategorileştirilerek tablolaştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Okunabilirlik, okunabilirlik form(lleri, T(rkiye’de okunabilirlik.

The Review towards the Consept of Redeability

Abstract

Recentlythe readability has been subjected todifferent studies. The purpose of this study is to review

studies related withthe readability in Turkey. And also providing a bibliography to researchers

interested in readability with this study was aimed.In this way, considering the studies of readability

can be followed developments on the issue discussed ways in which to be seen and be able to be

discussed in the light of this study. In this study, sixdissertations including doctoral and master’s thesis and nineteen articles published before about readability were evaluated. Firstly, they are summarized

one by one, and then the information was given in terms of the author of the study, study field, study

sample, readability formulas used in them and the where study published.

Keywords: Readebility, readebility formula, readeblity in Turkey.

GİRİŞ

Çok yönl( ve çok katmanlı bir anlama becerisi olan okuma 〉T(zel, ｲｰｱｳ《, çeşitli materyallerde yer alan basılı ve yazılı simgelerden anlam çıkarma, verilen mesajı kavrama ve yorumlama çabasıdır 〉5zdemir,ｲｰｱｱ《. “kyol 〉ｲｰｰｳ《 okumayı metinlerden anlam kurma s(reci

2014, Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 9, 96-111.

2014, Journal of Language and Literature Education, 9, 96-111.

97

olarak belirtirken; Coşkun (2002; 231) okumanın, ｠görme, dikkat, algılama, hatırlama, seslendirme, anlamlandırma, sentezleme, çöz(mleme ve yorumlama gibi farklı bileşenlerin bir araya gelmesiyle oluşan görsel ve yazılı metinler, karmaşık bir zihinsel s(reçを olduğunu belirtir. Okuma eğitimiyle ilgili yapılan çalışmalar incelendiğinde yapılan tanımlarda kısmen farklılıklar gör(l(rken genel olarak okumanın bir anlam kurma etkinliği olduğu konusunda gör(ş birliği vardır 〉Temur, ｲｰｰｳ╉ G(neş, ｲｰｰｴ╉ Kurudayıoğlu ve T(zel, ｲｰｱｰ; Tosunoğlu ve 5zl(k, ｲｰｱ1; Elbir ve ”ağcı, ｲｰｱｳ). “nlama, anlam kurma kendi içinde d(zenli ve sistemli bir

s(reçten geçen çeşitli aşamalardan oluşur. G(neş’in 〉ｲｰｰｴ; 60) aktardığına göre bu aşamalar╉ anlamı bulma, anlamı kavrama, anlamı değerlendirme 〉Staiger,1976;11-12) şeklindedir.

Dil eğitiminde anlama becerisine yönelik derslerde bu anlam kurma s(reçlerinin sağlıklı bir şekilde edinilmesi amaçlanarak bireyden de bu kazanımları hayatın her döneminde kullanılabilmesi beklenir. “nlama eğitimi etkinlikleri gerçekleştirilirken genel olarak metinden yararlanılır. Her metin, yazarının aktarmak istediği duygu, d(ş(nce amaç ve mesajlar belli ölç(tler gözetilerek oluşturulur. “nlama s(recinin tamamlanması için yazar ve

metin ikilisine eklenmesi gereken bir diğer halka da okurdur. Yazar metni oluşturduktan sonra halkadan kısmen ayrılır ve oluşturulan metin okuyucusuyla iletişim kurar. Okuyucu ve

metin arasındaki iletişimin niteliği ölç(s(nde metin anlam kazanır. Okuyucunun metni

anlamlandırabilmesi için metni yapısal ve anlamsal boyutlarıyla ele alabilmesi, bu boyutları oluşturan somut ve soyut kodları çöz(mlemesi gerekir. ”u açıdan bir okuma metninin yapısal ve anlamsal olarak okuyucusunun seviyesine uygunluğu önem arz etmektedir. Bu nedenle

okuyucunun hazır bulunuşluğu, yaşı, okuma motivasyonu, fiziksel engelinin olup olmaması╉ metnin t(r(, akıcılığı, anlaşılırlığı, sözc(k sayısı, imla ve noktalama kurallarına uygun yazılıp yazılmadığı, c(mlelerinin uzunluğu ve okunduğu ortam anlamayı etkiler.

Okuyucunun anlamlandırmakta zorlandığı veya anlamlandıramadığı metinler ile yapılan eğitici etkinlikler, öğrencinin motivasyonunu kıracak ve bu etkinliklerle ulaşılmak istenen amaçlara ulaşılamayacaktır. ”u t(r etkinliklerde harcanan zamanın karşılığı olan verim elde edilemediği için eğiticiler açısından da olumsuz bir durum oluşacaktır. Hem eğiticilerin hem de öğrencilerin anlama eğitimi s(recinden olumsuz etkilenmemesi, yapılan etkinliklerin amacına ulaşması ve harcanan zamana karşılık en (st verimin elde edilebilmesi

için seçilen okuma materyallerinin hedef kitlenin seviyesine uygun olması gerekir. ”u uygunluğu tespit edilebilmek için araştırmacılar metnin ｠okunabilirliğineを dair çeşitli çalışmalar yapmıştır.

OKUN“”İLİRLİK VE OKUN“”İLİRLİK FORMÜLLERİ

Okunabilirlik, genel manasıyla bir metnin okuyucu seviyesine uygunluğuyla ilgilidir. Ülkemizde okunabilirlik ile ilgili ilk çalışmayı yapan “teşman (1997) okunabilirliği, okunan

metnin okuyucuya göre anlaşılma kolaylığı ve g(çl(ğ(を〉s. 71)şeklinde belirtir. Metinlerin okuyucu

seviyelerine uygunluğunu tespit edebilmek için metnin okunabilirliğine dair çeşitli çalışmalar yapılmıştır. ”u kavramın geçmişini araştırmacılar 〉Okur ve “rı, ｲｰｱｳ╉ G(yer, vd., ｲｰｰｹ ╉ Erdem, ｲｰｱｲ╉ Temur, ｲｰｰｲ╉ Yazıcı ve Temur, ｲｰｰｷ《 Aristo ve Platon dönemine kadar

uzatmaktadır. Literat(r tarandığında okunabilirlik araştırmalarının hangi çalışmayla başlatılacağında belirsizlik olmakla birlikte metnin okuyucu seviyesine uygunluğunun 19. yy.

da sorgulanmaya başlandığı gör(lmektedir. Yapılan bu sorgulamalar neticesinde bir metnin

okunabilirliğini ölçmek için çeşitli matematiksel form(ller geliştirilmiştir. ”u form(ller ｱｹｲｰ’li



98

yıllarda ders kitaplarının öğrencilerin sınıf ve yaş d(zeylerine uygunluğunu tespit etmek

amacıyla oluşturuldu (Stephenes, 2000). Geliştirilen bu matematiksel denklemler kelime

sıklığı (zerinde kurgulandı ve okunabilirliğe ilişkin çalışmaları daha çok bu form(ller şekillendirdi.

“teşman (1997), kelime sıklıkları ile ilgili ilk çalışmalar olarak F.W. Kaeding (1898) ve

N.A. Rubakin 〉ｱｸｸｹ《 tarafından yapılan çalışmaları göstermesine rağmen Dubay (2004),

okunabilirlik form(llerine dayanak olarak E.L. Thorndike’nin 〉ｱｹｲｱ《 yaptığı ｠5ğretmen Kelime Kitabıをçalışmasını gösterir 〉ｲｰｰｶ, s. 4). Thorndike｠5ğretmen Kelime Kitabıを çocuk edebiyatı eserlerinden ｶｲｵ.ｰｰｰ, İncil ve İngilizce klâsiklerden ｳ.ｰｰｰ.ｰｰｰ, ilkokul kitaplarından ｳｰｰ.ｰｰｰ, yemek 〉aşçılık《, dikiş, çiftçilik, ticaret vb. konularla ilgili ｵｰ.ｰｰｰ, g(nl(k gazetelerden 90 bin, haberleşme ve yazışma alanıyla ilgili ｵｰｰ.ｰｰｰ kelimeyi içeren ｴｱ farklı kaynağı taranarak bu kaynaklarda en sık geçen ｱｰ.ｰｰｰ kelimeyi derlenerek oluşturmuştur 〉ｱｹｲｱ,ｳ《. İngilizce kelimelerin kapsamlı sıralı bir listesini oluşturan bu eser kelime ve metinlerin zorluklarını nesnel olarak ölçebilmek için öğretmenlere kaynak sağlamıştır (Dubay,2004).

Eğitimciler yaygın kullanılan kelimeler sayesinde, bu kelimelerden oluşan c(mle ve bu

c(mlelerden oluşan metinlerin zorluk kolaylığına dair fikirler y(r(tt(ler. Okunabilirliği ölçen ilk form(l ”ertha Lively S. L. Pressey 〉ｱｹｲｳ《’nin Thorndike 〉ｱｹｲｱ《’in oluşturduğu kelime listesinden faydalanılarak oluşturuldu 〉Dubay,ｲｰｰｴ《.Geliştirilen bu form(l ile açılan form(l geliştirme çalışmaları artarak ve bu form(llerde göz ön(nde bulundurulan değişken sayısı artarak devam etti. ”u form(ller daha çok örg(n eğitim kurumlarında kullanılmakla birlikte

hukuk, end(stri, gazetecilik ve haberleşme, sağlık ve sigortacılık gibi birçok alanda da kullanılmıştır.

｠ｱｹｸｰ’li yıllara gelindiğinde okunabilirlik ile ilişkilendirebileceğimiz ｱｰｰｰ’in (zerinde çalışma yayınlanmış, istatistiki olarak g(venirlik ve geçerliği teyit edilmiş ｲｰｰ tane okunabilirlik form(l( geliştirilmiştirを〉Dubay, ｲｰｰｴ, s. ｱ《. Okunabilirlik form(llerinin kullanımı, n(fusun artması, şehir ve kasaba gibi çeşitli yerleşim birimlerinde öğrenci profilinin farklılaşmasından dolayı artmıştır. Teknolojinin gelişmesi ve bilgisayarın kullanımıyla birlikte okunabilirlik form(lleri bilgisayar ortamına da aktarılarak ｱｹｶｳ yılında ilk form(l geliştirilmiştir 〉Stephens, ｲｰｰｰ《. Geliştirilen bu form(llerden ön plana çıkanlar Dale-Chall,

Flesch, Robert Gunning Fog İndex, Harry McLaughlin Smog Form(l( şeklindedir. Geliştirilen okunabilirlik form(llerine yönelik çeşitli eleştiriler yapılmaya devam edilse de bu form(ller birçok (lkede olduğu gibi (lkemizde de çalışmalara konu olmuştur. ”u çalışmada (lkemizde okunabilirlik ile ilgili yapılan çalışmaların geçmişten g(n(m(ze nasıl şekillendiği, hangi bakış açılarıyla ele alındığı, okunabilirlik form(llerinden nasıl yararlandığı ve daha çok hangi alana odaklandığı tespit edilmeye çalışılarak bu alanda çalışacak olan araştırmacılara b(t(nc(l bir veri sunmayı amaçlamaktadır.

ÜLKEMİZDE OKUN“”İLİRLİK

Okunabilirlik kavramı ekseninde yapılan çalışmalar incelendiğinde bu çalışmalar yurt dışında ｱｹｲｰ’li yıllarda başlasa da (lkemizde metinlerin okunabilirlik çalışmalarının ilki “teşman’ın ｠T(rkçede Okunabilirliğin 5lç(lmesiを çalışmasıdır. “teşman da bu çalışmasının konuyla ilgili yapılan ilk çalışma olduğunu belirtir (1997; 71). “teşma’nın çalışmasından sonra



99

okunabilirlik ile ilgili yapılan bir diğer önemli çalışma G(neş’in 〉ｲｰｰｰ《｠ｱ. Ulusal Çock

Kitapları Sempozyumを unda sunduğu ｠Çocuk Kitaplarının Okunabilirlik 5lç(tleri “çısından İncelenmesiを adlı bildirisidir. G(neş 〉ｲｰｰｰ) bu çalışmada ME” tarafından ｱｹｹｶ yılında ｠Çocuk Kitapları Dizisiを çerçevesinde yayımlana ｵｲ çocuk kitabını 〉ｲｰｰｰ╉ ｳｳｴ《 okunabilirlik ölç(tlerine 〉kelimelerdeki hece sayısı, c(mlelerde ortalama kelime sayısına《 göre incelemiştir.

Konu ile ilgili T(rkiye’de yapılan ilk çalışmalar olarak ele alabileceğimiz bu çalışmalar dışında okunabilirlik metinlerin anlaşılabilirliğiyle de ilgili olduğu için disiplinler arası tez, makale, bildiri gibi çeşitli bilimsel faaliyetlere konu olmuştur. Ülkemizde bu konu ile ilgili yazılan makale ve tezler şu şekildedir╈

Okunabilirlik İle İlgili Yapılan Makale Çalışmaları

“teşman’ın 〉ｱ99ｷ《 Dil Dergisinde yayımlanan ｠T(rkçede Okunabilirliğin 5lç(lmesiを adlı çalışması T(rkçe metinlerin okunabilirliği (zerine ve T(rkçe yapılan ilk çalışmadır. ”u çalışmada “teşman ｠Okunabilirlik nedir?を, ｠Okunabilirlik ölç(s( nerede kullanılır?を sorularını cevaplar arar ve çalışmasında ｠Okunabilirlikle İlgili “raştırmalarを, ｠Okunabilirliğin 5lç(lmesinde Kullanılan Değişkenlerを, T(rkçenin Farklılığıを ve ｠Okunabilirlik Form(l(n(n Geliştirilmesiを başlıklarına yer verir. Flesch’in geliştirdiği

form(l(n T(rkçenin kendine has yapısına en uygun form(l olduğunu iddia eden “teşman,

bu form(l(n İngilizce metinler için oluşturulduğunu belirterek c(mle uzunluğu ve sözc(k uzunluğu değişkenleri (zerine şekillenen form(l(n uyarlanması gerektiğini belirtir. “teşman yaptığı çeşitli uygulama ve hesaplamalar sonucunda Flesch’in form(l(n( T(rkçeye uyarlar. Form(l şu şekildedir╈

Okunabilirlik sayısı= 198,825 – 40,175. X1 – 2,610. X2

Xｱ= Hece olarak ortalama kelime uzunluğu

Xｲ= Kelime olarak ortalama c(mle uzunluğu 〉“teşman,ｱｹｹｷ; 74)

”u form(lde okunabilirlik sayısını bulmak için incelenen metinde yer alan ilk ｱｰｰ sözc(k değerlendirmeye alınır. Değerlendirmeye alınan bu ｱｰｰ sözc(ğ(n toplamda hece uzunluğu ｱｰｰ e böl(nerek Xｱ, ｱｰｰ sözc(ğ(n oluşturduğu c(mle sayısına böl(nmesiyle de Xｲ değerleri bulunur. ”u değerler form(ldeki yerlerine yazılarak metnin okunabilirlik sayısı elde edilir. ”u form(l sonucunda elde edilen verileri “teşman (1997; 74) şu şekilde sınıflamıştır╈

D(zey Okunabilirlik Sayısı

Çok Kolay 90-100

Kolay 70-89

Orta G(çl(kte 50-69

Zor 30-49

Çok Zor 1-29

”u çalışma kendisinden sonra yapılan çalışmalara bazı çalışmalara kaynaklık etmiştir. “teşman okunabilirlik form(llerinin ｠öğrenci kompozisyon ödevlerinin değerlendirilmesinde, yazın yapıtlarına ait (slup özelliklerinin çöz(mlenmesinde, T(rkçeyi



100

yabancı dil olarak öğrenen kişilerin dil d(zeylerinin belirlenmesinde ve metin (retimindeを〉ｱｹｹｷ╉ ｷｲ《 kullanılabileceğini belirtmiştir.

Temur (2003) ｠Okunabilirlik 〉Readability《 Kavramıを adlı kuramsal çalışmasında okunabilirlik kavramı hakkında kuramsal bir çerçeve oluşturarak okunabilirlik form(llerinin geliştirilme s(reçleri ve okunabilirliğin ölç(lmesi ilkelerini ortaya koyar ve bu alanda ön plana çıkan form(llerle ilgili bilgi verir. Temur 〉ｲｰｰｳ《 çalışmasında ｠Dale Cale form(l( ve bu form(le göre okunabilirlik d(zeyi tablosuを, ｠Gunning Fog Indexを, ｠Flesch-Kincaid

Okunabilirlik form(l( ve bu form(le göre okunabilirlik d(zeyi tablosuを, ｠Fry okunabilirlik grafiğiを, ｠“teşman tarafından uyarlanan okunabilirlik form(l( ve okunabilirlik d(zeyi tablosuを hakkında bilgi verir.

Budak (2005) ｠Metinlerin Okunabilirlik D(zeyinin Saptanmasına Yönelik Eleştirel ”ir ”akışを adlı çalışmasında okunabilirlik d(zeyini kelime ve c(mle uzunluklarından ziyade

metinde anlamı bilinen veya bilinmeyen kelimelerce belirlenebileceğini belirtir. ”ir metinde anlamı bilinmeyen kelime sayısı arttıkça o metnin zorlaşacağını ifade eder. Budak, (2005, s. 76)

｠metinde anlamı bilinmeyen öğeleri temele alan okunabilirlik oranı hesaplamaları daha g(venilir sonuç verdiği içinを bu özelliği ön plana çıkaran form(llerin tercih edilmesi gerektiğini belirtmiştir.

Tekbıyık 〉ｲｰｰｶ《｠Lise Fizik I Ders Kitabının Okunabilirliği Ve Hedef Yaş D(zeyine Uygunluğuを çalışmasında ｲｰｰｲ-ｲｰｰｷ yılları arasında okutulması kararlaştırılan Fizik Dersi kitaplarının hedef yaş grubuna uygunluğu Cloze ve Fog testleri kullanılarak tespit edilmiştir. ”u form(llerin nasıl uygulanacağına dair bilgilerin yer aldığı çalışma verilerine göre incelenen kitapların öğrenci seviyelerine uygun olduğu tespit edilmiştir.

Çiftçi, Çeçen ve Melanlıoğlu 〉ｲｰｰｷ《 “ltıncı sınıf T(rkçe Ders Kitaplarındaki Metinlerin Okunabilirlik “çısından Değerlendirilmesiを isimli çalışmalarında araştırmacılar 2006-ｲｰｰｷ okutulacak olan ｳ tane ders kitabından bilgilendirici 17, öyk(leyici 29 metin olmak

(zere toplamda ｴｶ metni “teşman 〉ｱｹｹｷ《をnin uyarladığı form(l( kullanarak incelemişlerdir. “raştırmanın verilerine göre kitaplardaki metinler arasında okunabilirlik açısından bir uyum söz konusu değildir.

Yazıcı ve Temur 〉ｲｰｰｷ《｠Okunabilirlik form(llerinin Kullanımına Yönelik Yapılan ”azı Eleştirilerを adlı çalışmada araştırmacılar okunabilirlik kavramını ve okunabilirlik form(lleri ile ilgili kuramsal bilgiler verdikten sonra bu form(llerin kullanımına yönelik yapılan eleştirilere değinmişlerdir. Okuyucudan kaynaklanan faktörler ve metinden kaynaklanan

faktörler şeklinde iki kategoride ele alınan eleştirileri╉ Nicel verilere dayalı olması, Okuyucudan kaynaklanan faktörlerin dikkate alınmaması, Okunabilirlik seviyesi konusunda ihtilaflı gör(şlerin olması, Her metin t(r(ne uygulanamaması, Görsel ögeleri form(l dışında tutması, ”ir form(l(n aynı kitapta farklı sonuçlar vermesi Farklı form(llerin aynı kitapta farklı sonuçlar vermesi, Metnin genel ahenginin bozulmasına sebep olması, Evrensel olmamaları 〉Yazıcı ve Temur, ｲｰｰｷ; ｳｲｲ《 şeklinde ifade ederler.

Zorbaz (2007) ｠T(rkçe Ders Kitaplarındaki Masalların Kelime – C(mle Uzunlukları ve Okunabilirlik D(zeyleri Üzerine ”ir Değerlendirmeを adlı çalışmasında “teşman 〉ｱｹｹｷ《



101

geliştirdiği form(l kullanılarak farklı sınıf d(zeylerine göre hazırlanan ders kitaplarındaki metinler değerlendirilmiştir. ”u değerlendirmeler sonucunda elde edilen verilere göre ders kitaplarının kolay olduğu sonucuna ulaşılmış, metinlerin sınıflar arasında anlamlı bir fark

oluşturmadığı belirtilmiştir. Yapılan t-testi sonucunda c(mle uzunluğu ve okunabilirlik

yön(yle, yalnızca kademeler arasında anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir.

Köse 〉ｲｰｰ9《’nin ｠”iyoloji ｹ Ders Kitabında H(cre İle İlgili Metinlerin Okunabilirlik

D(zeyleriを çalışmasında ｲｰｰｸ yılında MEB tarafından okutulması kararlaştırılan ”iyoloji Ders Kitabından ｱｰｰ kelimelik ｵ metin rastgele seçilerek ｠Flesch – Kincaid Form(l(, Gunning Fog

İndeks, Sönmez Form(l(,Cloze Test Yöntemi, “teşmanを form(llerine göre incelenmiştir.

“raştırma verilerine göre incelenen metinler Flesh - Kincaid form(l( ve Gunning Fog İndekse göre öğrenci d(zeylerine göre zor olduğu sonucuna ulaşılırken diğer form(llere göre metinlerin öğrenci seviyelerine uygun olduğu belirtilmiştir. “yrıca bu çalışmasında Köse (2009; 149)Gunning Fog indeks ve Flesh-Kincaid form(llerinin T(rkçeye uygun olmadığını belirtir.

G(yer, Temur ve Solmaz 〉ｲｰｰ9《’un ｠”ilgisayar Destekli Metin Okunabilirliğiを adlı makale çalışmasında Etma adlı T(rkçe metin analizi yapan yazılım programının geliştirilme s(recine değinilmiştir. “raştırmacılar okunabilirlik ile ilgili yapılacak deneysel çalışmaların g(çl(ğ(ne dikkat çekerek özellikle kapsamlı metinler ele alınırken bilgisayar desteği almanın gerekliliğini ifade etmiştir. ”u tarz çalışmaların disiplinler arası yapılan araştırmalarda ölçme aracı olarak kullanılması ve bu ölçme aracının araştırmacılara sağlayacağı kullanım kolaylığı açısından desteklenmesi gerektiğini belirtmişlerdir.

Ulusoy (2009) ｠”oşluk Tamamlama Testinin Okuma D(zeyini ve Okunabilirliği 5lçmede Kullanılmasıを çalışmasında boşluk tamamlama testini kullanarak 6, 7 ve 8. sınıf öğrencilerinin fen bilgisi ders kitaplarından seçilen metinlerin okuma seviyelerini belirlemeyi amaçlamıştır. “raştırmanın verileri öğrencilere ders kitabından seçilen metinlerin her 5. kelimesi boş bırakılarak farklı sınıflardan toplam ｲｳｷ öğrenciden toplanmıştır. 5ğrencilerin doldurdukları boşluklar çeşitli hata analizlerinden geçirilerek uzman gör(şleri çerçevesinde analiz

edilmiştir. Elde edilen veriler doğrultusunda öğrencilerin boşluk doldurmak için metindeki ipuçlarından yeterince faydalanamadıkları sonucuna varılmıştır.

Bezirci ve Yılmaz (2010) ｠Metinlerin Okunabilirliğinin 5lç(lmesi Üzerine ”ir Yazılım K(t(phanesi ve T(rkçe İçin Yeni ”ir Okunabilirlik 5lç(t(を adlı çalışmasında araştırmacılar Smog-Simple 5lç(m(, Gunning-Fog Değeri, “RI-Otomatik Okunabilirlik İndeksi, Fresch

Reading Ease Score, Flesch-Kincaid Değeri, “teşman Okunabilirlik Form(lleri hakkında bilgi vererek felsefe, roman, T(rk klâsikleri, d(nya klâsiklerinden toplamda ｱｱ kitabın bu form(llere göre okunabilirlik değerini bulmuştur. “yrıca çalışmada T(rkçe için şu aşamalar takip edilerek yeni bir yazılım geliştirilmiştir.

Eserlerdeki toplam c(mle sayısı, kelime sayısı, harf sayısı, karakter sayısı, hece sayısı, çok heceli kelime sayısı 〉ｴ heceli veya daha fazlası için《 hesaplanmıştır.

İngilizce için tanımlanmış olan ｵ önemli okunabilirlik form(l( 〉SMOG, Gunning-Fog, ARI,

FRES ve Flesch-Kincaid《 T(rkçe için geliştirilmeye çalışılmış ve çıkan değerler karşılaştırılmıştır 〉”ezirci ve Yılmaz, ｲｰｱｰ╉ ｵｶ《. Geçit 〉ｲｰｱｰ《｠İlköğretim ｵ. Sınıf Sosyal ”ilgiler Ders Kitabının Okunabilirlik

Derecesinin T(rkçeye Uyarlanmış Flesh Form(l(ne Göre Değerlendirilmesiを adlı çalışmasında ilköğretim ｵ. sınıf Sosyal bilgiler ders kitabının baş orta ve son kısmında yer alan



102

metinlerden ｱｰｰ’er kelimelik birer paragraf seçilerek “teşman 〉ｱｹｹｷ《 tarafından geliştirilen form(le göre bu metinler incelenmiştir.

Temizy(rek 〉ｲｰｱｰ《｠T(rkiyeをde Okuma Seferberliği Çerçevesinde Seçilen Kitapların Kelime-C(mle Uzunlukları ve Okunabilirlik “çısından İncelenmesiを çalışmasında ME”

tarafından belirlenen ve ilköğretim için tavsiye edilen ｱｰｰ temel eser içerisinden ｱｰ kitap seçilerek “teşman 〉ｱｹｹｷ《 tarafından geliştirilen form(l ile incelenmiştir. İncelenen kitapların zor, orta g(çl(kte ve kolay d(zeyde oldukları sonucuna varılmıştır.

Çeçen ve “ydemir 〉ｲｰｱｱ《｠Okul 5ncesi Hikâye Kitaplarının Okunabilirlik “çısından İncelenmesiを adlı çalışmada okul öncesine yönelik ｵｰ hikâye kitabından oluşan set “teşman 〉ｱｹｹｷ《 tarafından geliştirilen form(l ile değerlendirilmiştir. Yapılan değerlendirmeler

sonucunda incelenen kitapların ｠çok kolay, kolay ve orta g(çl(kteを oldukları sonucuna varılmıştır.

Tosunoğlu ve Özl(k 〉ｲｰｱｱ《｠Okunabilirlik ve İlköğretim ｱ. Sınıf T(rkçe Ders Kitabındaki D(z Yazı Metinlerinin Okunabilirlik “çısından Değerlendirilmesiを çalışmasında ön plana çıkan okunabilirlik form(lleri ve T(rkiye’de yapılan okunabilirlik çalışmalarıyla ilgili bilgiler verilerek ｱ. Sınıf T(rkçe ders kitabında yer alan ｹ metin “teşman 〉ｱｹｹｷ《 tarafından geliştirilen form(l ile değerlendirilmiştir.

Kurnaz ve Erdem (2012) ｠Dil ve “nlatım Ders Kitaplarındaki Metinlerin Kelime –

C(mle Uzunlukları ve Okunabilirlik D(zeyleriを adlı makale çalışması ｠Dil ve “nlatım Ders Kitaplarındaki Metinlerin Kelime – C(mle Uzunlukları ve Okunabilirlik Üzerine ”ir Değerlendirmeを adlı tez çalışmasının verilerinden faydalanılarak kaleme alınmıştır. Çalışmada ｹ, ｱｰ, ｱｱ, ｱｲ. sınıf ders kitaplarındaki ｱｴｵ metin “teşman 〉ｱｹｹｷ《 tarafından geliştirilen form(l değerlendirilmiştir. Elde ettiği verileri sınıf ve kitap d(zeyi olarak farklılaşıp farklılaşmadığını tespit etmek için t-testi ve varyans analizi ile değerlendirmeler yapmıştır.

Karatay, ”olat ve G(ngör 〉ｲｰｱｳ) ｠ T(rkçe Ders Kitaplarındaki Metinlerin Okunabilirlik ve “nlaşılabilirliğiを tarafından kaleme alınan çalışma aynı zamanda V. Uluslararası T(rkçenin Eğitimi-5ğretimi Kurultayında (2012) sözl( bildiri olarak sunulmuştur. ”u çalışmada araştırmacılar, ｶ,ｷ ve ｸ. Sınıflarda okutulan T(rkçe ders kitabındaki metinlerin d(zeylerini ｱｲ T(rkçe öğretmeni sorarak ｠zor, orta g(çl(kte ve kolayを şeklinde belirlemiştir. Daha sonra seçkisiz atama yöntemiyle seçilen metinler çıkartmalı okunabilirlik usul(yle çocuklara uygulanmıştır. Uygulama sonucunda elde edilen veriler

öğretmen gör(şleriyle kıyaslanmış ve bu sonuçlar arasında anlamlı fark olup olmadığı SPSS

paket programıyla sorgulanmıştır. Okur ve “rı 〉ｲｰｱｳ《｠ｶ, ｷ, ｸ. Sınıf T(rkçe Ders Kitabındaki Metinlerin Okunabilirliğiを

adlı çalışmalarında araştırmacılar ｲｰｱｰ-ｲｰｱｱ yılında okutulmakta olan ｱｵ farklı T(rkçe ders kitabında yer alan ｲｹｸ farklı metni “teşman 〉ｱｹｹｷ《 ve Çetinkaya-Uzun 〉ｲｰｱｰ《 form(l(ne göre incelemişlerdir. “raştırmanın sonucunda elde edilen verilere göre, değerlendirilen öyk(leyici metinlerin okunabilirlik açısından bilgilendirici metinlere nazaran daha kolay olduğu gözlenmiştir. “yrıca incelenen metinlerin sınıf seviyesi y(kseldikçe metinlerin okunabilirlik seviyesinin de y(kseldiği tespit edilmiştir.

”ağcı ve Ünal 〉ｲｰｱｳ《｠İlköğretim ｸ. Sınıf T(rkçe Ders Kitaplarındaki Metinlerin Okunabilirlik D(zeyiを adlı çalışmalarında ｲ farklı yayın evine ait ｸ. Sınıf T(rkçe ders kitaplarında yer alan ｵｶ metin “teşman 〉ｱｹｹｷ《 ve Çetinkaya – Uzun 〉ｲｰｱｰ《 form(l(ne göre değerlendirilmiştir. Yapılan değerlendirmeler sonucunda metinlerin çoğunun orta g(çl(kte olduğu belirtilmiştir.



103

Tablo 1: Okunabilirlik İle İlgili Yapılan Makale Çalışmaları Yazar(lar) Yıl Çalışma

Tipi

Çalışma “lanı

Örneklem D(zeyi

Kullanılan Form(l

Çalışmanın Yayımlandığı Dergi

1-“teşman 1997 Form(l

Geliştirme

Dil Eğitimi Genel - T5MER Dil

Dergisi

2-Temur 2003 Kuramsal Dil Eğitimi Genel - TUBAR

3-Budak 2005 Deneysel Dil Eğitimi Genel Fog İndeks EJER

4-Tekbıyık 2006 Uygulamalı Disiplinler arası ｹ.Sınıf Cloze test,

FOG

Kastamonu

Eğitim

5-Çiftçi,

Çeçen,

Melanlıoğlu

2007 Uygulamalı Dil eğitimi ｶ. Sınıf “teşman ESOSDER

6-Yazıcı,

Temur

2007 Kuramsal Dil Eğitimi Genel - EKEV

Akademi

7-Zorbaz 2007 Uygulamalı Dil eğitimi 1,2,3,4,5,6,

ｷ,ｸ. Sınıf

“teşman EKU

8-Köse 2009 Uygulamalı Disiplinler arası ｹ.Sınıf Flesch-

Kincaid,

Gunning

Fog,

Sönmez,

Cloze Test,

“teşman

JAS

9-G(yer,

Temur,

Solmaz

2009 Yazılım

Geliştirme

Disiplinler arası Genel - TEBD

10-Ulusoy 2009 Uygulamalı Disiplinler arası ｶ,ｷ,ｸ. Sınıf Cloze Test TEBD

11-Bezirci,

Yılmaz

2010 Uygulama-

Form(l

Geliştirme

Disiplinler arası Genel Smog,

Gunning

Fog,ARI,Fle

sch-

Kincaid,Free

s, “teşman

DEÜ Fen

Bilimleri

Dergisi



104

12-Geçit 2010 Uygulamalı Disiplinler arası ｵ. Sınıf

Sosyal

Bilgisi

Ders

Kitabı

“teşman NWSA

13-

Temizy(rek

2010 Uygulamalı Dil Eğitimi İlköğretim

D(zeyi

100 Temel

Eserden

10 kitap

“teşman TUBAR

14-Çeçen,

Aydemir

2011 Uygulamalı Dil Eğitimi Okul

öncesi ｵｰ

hikâye

“teşman MKÜ Sosyal

Bilimler

15-

Tosunoğlu,

5zl(k

2011 Uygulamalı Dil Eğitimi ｱ.Sınıf

T(rkçe

Ders

Kitabı

“teşman Milli Eğitim

16-Kurnaz,

Erdem

2012 Uygulamalı Dil Eğitimi 9,10,11,12

Dil ve

“nlatım

Ders

Kitabı

“teşman TED

17-Karatay,

Bolat,

G(ngör

2013 Uygulamalı Dil Eğitimi ｶ,ｷ,ｸ. Sınıf

T(rkçe

Ders

Kitabı

Cloze Test JASS

18-Okur, “rı 2013 Uygulamalı Dil Eğitimi ｶ,ｷ,ｸ. Sınıf

T(rkçe

Ders

Kitabı

“teşman,

Çetinkaya-

Uzun

İlköğretim

Online

19-”ağcı,

Ünal

2013 Uygulamalı Dil Eğitimi ｸ. Sınıf

T(rkçe

Ders

Kitabı

“teşman,

Çetinkaya-

Uzun

ADED



105

Yukarıdaki tabloda ilk s(tunda başlayarak sırasıyla çalışmayı gerçekleştirilen kişi ve kişilere, çalışma yılına ve tipine yer verilmiştir. Bu kategoride geliştirilen form(llerin ders kitabı, hikâye ve diğer kitaplardaki metinlere uygulanması ｠uygulamalıを çalışma diye belirtilirken, okunabilirliğe dair bilgi verilen çalışmalar ｠kuramsalを çalışma şeklinde ifade edilmiştir.

Okunabilirlik İle İlgili Yapılan Tez Çalışmaları

Temur (2002)’un ｠İlköğretim ｵ.Sınıf T(rkçe Ders Kitaplarda ”ulunan Metinler İle 5ğrenci Kompozisyonlarının Okunabilirlik D(zeyleri “çısından Karşılaştırılmasıを adlı y(ksek lisans tez çalışmasını “teşman’ın 〉ｱｹｹｷ《 geliştirdiği form(l( kullanarak gerçekleştirmiştir. ”u form(l( ｲｰｰｱ-ｲｰｰｲ de T(rkçe Derslerinde okutulan farklı yayın evlerine ait ｱｰ’ar metinden toplam ｵｰ metin ve farklı okullardan ｱｰ’ar öğrenci olmak (zere toplam ｵｰ öğrencinin oluşturduğu yazılı kompozisyonlara uygulamıştır. Ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik değerleri ile öğrenci kompozisyonlarının sahip olduğu değerler arasında anlamlı bir farkın olup olmadığına yönelik SPSS programı kullanılarak t-testi yapılmıştır. Yapılan analiz sonucunda öğrenci kompozisyonları ile ders kitaplarında yer alan metinler arasında anlamlı bir farkın olmadığı ortaya çıkmıştır. Araştırma kapsamında değerlendirilen metinlerden yola çıkarak T(rkçe ders kitaplarından ikisinin orta g(çl(kte bir tanesinin de

kolay d(zeyde olduğu sonucuna varılmıştır.

Sönmez 〉ｲｰｰｳ《｠Kitap Tipografisinde Okunabilirlik ve Görsel Kaliteyi Etkileyen Faktörlerin İncelenmesiを adlı y(ksek lisans tez çalışmasını görsel kalitesi ve okunabilirliği y(ksek bir kitap oluşturmak isteyenlerin nelere dikkat etmeleri gerektiğine dair gereken verilerin bulunduğu bir kaynak çalışması olarak değerlendirir.

Eraslan (2008) ｠Eğitsel İçerikli Web Sitelerinin Okunabilirlik “çısından İncelenmesiを adlı y(ksek lisans tez çalışmasında ｠Web okunabilirliği denildiğinde metnin yapısal analizi

fiziksel özelliklerinin göz ön(nde bulundurulması gerektiğini belirterekを〉ｲｰｰｸ╉ ｲ《 bu değişkenlerden metinlerin okunabilirlik d(zeylerini “teşman’ın 〉ｱｹｹｷ《 T(rkçeye uyarladığı form(l( kullanarak tespit etmeye çalışmıştır. Çalışmanın kuramsal çerçevesinde Flesch

Okunabilirlik Form(l(, Fry okunabilirlik grafiği, Spache okunabilirlik form(l(, “teşman tarafından T(rkçeye uyarlanan form(l hakkında bilgi verilerek Dale - Chall okunabilirlik

d(zey form(l(, Dale-Chall Form(l(ne Göre Okunabilirlik D(zeyleri, Flesch Reading Ease

Okunabilirlik Form(l(, Flesch Form(l(ne Göre Okunabilirlik D(zeyleri, Fry Okunabilirlik Verileri, T(rkçe Okunabilirlik “ralıkları ile ilgili bilgiler tablolar şeklinde verilmiştir.

Solmaz (2009) ｠İlköğretim ｴ. ve ｵ. Sınıf D(zeylerindeki T(rkçe Metinlerde C(mle Uzunluğu Kelime Uzunluğu ve Kelime Hazinesinin Okunabilirlik Üzerine Etkisiを adlı y(ksek lisans tez çalışmasını ｲ aşamada modellemiştir. “raştırmanın ｱ. aşamasında katılımcıların okudukları ｳｰ metin ile ilgili açık uçlu sorulara yazılı olarak cevaplar verilmiş, ｲ. aşamada ise 1. aşamada elde edilen okunabilirlik puanları ile ｲ. aşamada elde edilen puanların regresyon

analizi yapılmıştır. ｠Etmaを adlı metin analiz programının da kullanıldığı çalışmada ｠okunabilirlik puanlarıを bağımlı değişken, ortalama kelime, c(mle ve kelime hazinesi kullanım sıklığının bağımsız değişken olarak ele alındığı verilere göre bağımsız değişkenlerin bir arada metnin okunabilirliğini % ｲｲ yordayabildiği sonucuna varılmıştır. Yine verilere göre kelime hazinesinin kullanım sıklığının diğer verilere göre metnin okunabilirliğini daha iyi yordadığı sonucuna varılmıştır.



106

Çetinkaya 〉ｲｰｱｰ《｠T(rkçe Metinlerin D(zeylerinin Tanımlanması ve Sınıflandırılmasıを adlı doktora tez çalışmasında T(rkçe metinlerin okunabilirlik d(zeylerini tanımlamayı ve sınıflandırmayı amaçlamıştır. ”u amaç doğrultusunda ”elirtilen amaç çerçevesinde araştırmada yanıt aranan sorular şunlardır╈

ｱ. ｠ Dört ve (zeri heceli sözc(k oranıを, ｠ortalama sözc(k uzunluğuを, ｠tekrarlanan sözc(k gövde oranıを, ｠ortalama t(mce uzunluğuを ile çıkartma puanı arasında ve yordayıcı değişkenlerin kendi aralarında anlamlı bir ilişki var mıdır?

ｲ. T(rkçe metinler için okunabilirlik puanı hesaplayan bir denklem geliştirilebilir mi?

ｳ. İlköğretim ｴ., ｵ., ｶ., ｷ., ｸ., ortaöğretim ｹ., ｱｰ., ｱｱ., ｱｲ. sınıfların ortalama çıkartma puanları arasında anlamlı bir fark var mıdır?

“raştırmacı alan yazında ön plana çıkan okunabilirlik form(lleri ile ilgili detaylı ilgi vererek bu form(llerin oluşturulması açısından önemli değişkenlere de değinmiştir. Mevcut form(ller de gözetilerek T(rkçe metinlerin niceliksel özellikleri çerçevesinde ele alınarak bunlara yönelik form(l geliştirilmiştir. Çeşitli istatistiki analizden sonra çıkartma puanı şu şekilde form(lleştirilmiştir╈ ÇP = ｱｱｸ,ｸｲｳ – 25,987 x OSU – ｰ,ｹｷｱ x OTU 〉Çetinkaya, ｲｰｱｰ《. Çalışmada geliştirilen form(l ve form(l(n kullanım aşamalarını araştırmacı şu şekilde vermiştir╈

OP= 118,823 – 25,987 x OSU – 0,971x OTU

OP= Okunabilirlik Puanı OTU= Ortalama t(mce uzunluğu

OSU= Ortalama sözc(k uzunluğu

1-Sözc(kleri sayın

2- T(mceleri sayın

3- Heceleri sayın

4-Ortalama t(mce uzunluğunu bulun

5- Ortalama sözc(k uzunluğunu bulun

6- Form(l( hesaplayın 〉Çetinkaya, ｲｰｱｰ; ｹｳ-94).

”u form(l sonucunda elde edilen veriler aşağıdaki tabloda verilen d(zeylere göre kategorilerde değerlendirilmiştir.

Okunabilirlik Puanı Okunabilirlik D(zeyi Eğitim D(zeyi

0-34 Engelli D(zey ｱｰ., ｱｱ., ｱｲ. Sınıf

35-50 Eğitsel Okuma ｸ., ｹ. Sınıf

51+ ”ağımsız Okuma ｵ., ｶ., ｷ. Sınıf

Erdem (2011) ｠Dil ve “nlatım Ders Kitaplarındaki Metinlerin Kelime – C(mle Uzunlukları ve Okunabilirlik Üzerine ”ir Değerlendirmeを y(ksek lisans tez çalışmasında ME” tarafından belirlenen ve liselerde okutulmasını kararlaştırılan Dil ve “nlatım ｹ, ｱｰ, ｱｱ, ｱｲ. sınıf ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirliğini tespit etmeyi amaçlamıştır. Çalışmasında yer verdiği ｷｷ bilgilendirici ｶｸ hikâye edici metnin ilk ve son ｱｰｰ kelimesini “teşman 〉ｱｹｹｷ《 tarafından geliştirilen form(l ile inceleyen araştırmacı, elde ettiği verileri sınıf ve kitap d(zeyi olarak farklılaşıp farklılaşmadığını tespit etmek için t-testi ve varyans analizi ile

değerlendirmeler yapmıştır.



107

Tablo 2: Okunabilir İle İlgili Yapılan Tez Çalışmaları

Yazar /

Danışman

Yıl Tez Tipi ”ilim Dalı

Örneklem D(zeyi

Kullanılan Form(l

Tezin

Hazırlandığı Enstit(

1-Temur /

Akyol

2002 Y(ksek Lisans

Sınıf 5ğretmenliği

İlköğretim ｵ. Sınıf

“teşman Gazi Eğitim

2-Sönmez / Erden

2003 Y(ksek Lisans

Matbaa

Eğitimi Genel - Marmara

Fen Bilimleri

3- Eraslan

/ Karataş

2008 Y(ksek Lisans

Bilgisayar ve

5ğretim Teknolojileri

Genel “teşman Gazi Eğitim Bilimleri

4- Solmaz

/ G(yer

2009 Y(ksek Lisans

Bilgisayar ve

5ğretim Teknolojileri

ｴ ve ｵ. Sınıf “teşman Gazi Eğitim Bilimleri

5-

Çetinkaya / Uzun

2010 Doktora Dilbilim

T(rkçenin Eğitimi ve

5ğretimi

5,6,7,8,9,10,11,12

Sınıf Çetinkaya-

Uzun,

Çıkartmalı

Ankara

Sosyal

Bilimler

6- Erdem /

Kurnaz

2011 Y(ksek Lisans

Sosyal

Alanlar

Eğitimi T(rk Dili Edebiyatı 5ğretmenliği

9,10,11,12 “teşman Gazi Eğitim bilimleri

Tablo ｲ de gör(ld(ğ( gibi okunabilirlik ile ilgili farklı alanlarda ve farklı enstit(lerde tez

çalışmaları yapılmıştır. ”u çalışmalardan bir tanesi doktora, diğer beş tanesi y(ksek lisans tez

çalışmasıdır.

Sonuç, Tartışma ve Öneriler

Okunabilirlik kavramı ile ilgili yapılan çalışmalar yurt dışında ｱｹｲｰ’li yıllarda başlamasına rağmen (lkemizde bu alanda yapılan ilk çalışma ｱｹｹｷ de yapılmıştır. Bu tarihten

itibaren konu ile ilgili artan çalışmalar genel olarak dil eğitimi alanında yoğunlaşsa da

disiplinler arası çalışmalara da rastlanmaktadır. “lan yazında ön plana çıkan ve bu

araştırmada (zerinde durulan çalışmalar ele alındığında bu çalışmalardan ｱｳ ( dil eğitimi ｶ’sı disiplinler arası ｱｹ makale, ｵ’i y(ksek lisans ｱ’i doktora olmak (zere farklı alanlardan toplamda ｶ tane de tez çalışmasından oluşmaktadır. ”u çalışmalarda genel olarak mevcut form(llerin ders kitaplarına uygulandığı gör(lmektedir.

”u çalışmaların genel olarak metnin anlaşılabilirlik oranının tespiti (Budak, 2005) ve

metinlerle ilgili eğitimci, yayıncı, k(t(phaneci, kitap satışı ve alımı yapanlara(Stephens, 2010)

fikir vermesi hedeflenmiştir. İsabetli tespitin yapılabilmesi için gerçekleştirilen kuramsal ve deneysel çalışmalarda belirtildiğine göre metnin okunabilirliğiyle ilgili metnin nicel verilerinden faydalanılmıştır 〉“teşman, ｱｹｹｷ╉ Temur, ｲｰｰｳ╉ ”udak, ｲｰｰｵ╉ Stephens, ｲｰｱｰ╉ Çeçen ve Aydemir, 2011). ”azı araştırmacılara göre nicel verilerden faydalanılarak yapılan bu değerlendirmelerin metnin okunabilirlik d(zeyi ile ilgili tek başına sağlıklı sonuç veremeyeceği ifade edilmiştir 〉Temur, ｲｰｰｲ╉ ”udak╉ ｲｰｰｵ╉ Yazıcı ve Temur, ｲｰｰｷ《. Genelde kelime ve c(mle uzunluklarını bâz alan bu form(llere göre bir c(mleyi oluşturan kelime



108

sayısının uzunluğu ve kelimelerin hece sayısının çokluğu o metni╉ c(mleyi oluşturan kelime sayısının azlığı ve kelimelerin hece sayısının az olduğu bir başka c(mleye göre okunabilirlik

açısından daha zor olduğunu belirtmektedir. Yani bu mantığa göre╉ ｠Ben, annem ve babam pazartesi g(n( Kahramanmaraş’a uzun s(redir

gör(şemediğimiz abimi ziyarete gideceğizを c(mlesinin anlaşılabilirliği ｠Galat-ı meşhur fasih-i mehcurdan evladırを c(mlesinin anlaşılabilirliğinden zor olması gerekir. Oysa ｱ. c(mle 2. c(mleden uzun olduğu halde anlaşılabilirliğinin daha kolay olması ｠bir metnin

okunabilirliğinin sadece nicel verilerle ölç(lemeyeceğini, metni oluşturan kelime anlamlarının bilinip bilinmemesi okunabilirlik (zerinde etkilidirを d(ş(ncesini belirginleştirmiştir. Zaten Dubay〉ｲｰｰｴ《 okunabilirlik ile ilgili ilk çalışmaları Thorndike 〉ｱｹｲｱ《ｴｱ farklı kaynaktan faydalanarak oluşturduğu İngilizcede yaygın olarak kullanılan ｱｰ.ｰｰｰ kelimenin kullanım sıklığına dayanan çalışmasına dayandırmaktadır. Ülkemizde böyle bir çalışmanın yapılmamış olması önemli bir eksiklik oluşturmaktadır.

Okunabilirlik ile ilgili bir diğer ölçme kriteri çıkartmalı veya cloze test dediğimiz form(ld(r. ”u form(l ile sistematik olarak metin içerisinde yer alan sözc(kler çıkartılarak c(mle bağlamından okuyucudan boş bırakılan kelimenin bulunması beklenmektedir. ”u çeşitli eksiklikleri içerisinde barındırmaktadır.

Örneğin: Köy ve köy yaşam ile şehir ve şehir yaşantısını konu alan bir metinde geçen kavramlar ile ilgili her okuyucu aynı hazır bulunuşluğa sahip değildir. Okuyucunun d(zeyi aynı olmasına rağmen yaşantısına paralel olarak okuyucuya bir metin diğer metinden daha

anlaşılır gelebilir. Çıkartmalı form(l veya cloze testler ile ilgili bir diğer eksiklik ise sistematik olarak boş

bırakılan bir metinin anlaşılmasında her boşluğun aynı etkiyi oluşturmaması. Metni bir puzzle benzetirsek o puzzle oluşturan her bir parça resmin netleşmesi için farklı öneme sahiptir. ”unun gibi metnin anlaşılması içinde her bir kelime farklı bir öneme sahiptir.

｠D(n pazara “li, “yşe ___ Mustafa birlikte gitmişを c(mlesindeki boşluğun bağlamdan tahmini ile ｠Dilin etkili ifade edilmesine____ denirを c(mlesindeki boşluğun tahmini aynı g(çl(kte değildir. Ancak Karatay vd. 〉ｲｰｱｳ《 yaptıkları çalışmada çıkartmalı form(l( uygulayacakları metinlerin d(zeylerine dair öğretmen gör(ş( ile çıkartmalı puanları kıyaslayarak tutarlı bir sonuç elde etmişlerdir. Kelime, c(mle uzunlukları ve çıkarmalı testler usul (zerine temellenen okunabilirlik d(zey mantığı okuma zevkine dair herhangi bir dön(t verememesi, farklı diller için geliştirilen form(llerin başka diller için uygulanması, okuyucu ilgi ve motivasyonlarına dair değişkenleri hesaba katamaması, metnin nitelik yön(n(n ihmal edilerek biçim ve nicelik açısından ön plana çıkartılması gibi eleştirilere maruz kalmasına rağmen bu çalışmalar metinlerin niceliksel olarak ele alınmasında ciddi bir kolaylık sağlıyor.

Öneriler

Okunabilirlik ile amaçlanan okuyucu seviyesine uygun olan metinlerle okuyucuya okumayı sevdirmek ve okumaya ayırdığı zamanın verimli geçmesini sağlamaktır. ”u açıdan T(rkçenin dil yapısını da göz ön(nde bulunduran çok yönl( bir form(l(n geliştirilmesi

gerekmektedir. ”u form(l(n gelişim aşamaları şu şekilde olabilir. Okunabilirliğe dair yapılan çalışmalar Thorndike 〉ｱｹｲｱ《 tarafından yapılan kelime

sıklığına dayanan çalışmaya dayandırılmaktadır. Thorndike 〉ｱｹｲｱ《 bu çalışmasını farklı birçok kaynaktan kelime derleyerek gerçekleştirmiştir. T(rkçeye has okunabilirlik form(l(n(n bir proje ekibi tarafından benzer bir yöntemle oluşturulması gerekir. ”u ekip tarafından m(mk(n mertebe╉ dini, askeri, ekonomik,



109

siyasal, sosyal, folklor, sağlık, spor, psikoloji, teknoloji, bilim, sanat vb. alanları kapsayan sıklık çalışması yapılarak tespit edilen kelime listesinden oluşturulmalıdır.

Geliştirilecek form(llerin metnin niteliğini de göz ön(nde bulundurabilmesi için istatistiki hesaplamaları yapacak uzman ve dilbilimcilerin yanında geliştirilen bu form(llerin bilgisayar yazılımı için bilgisayar teknolojileri uzmanlarıyla da

koordineli çalışılmalıdır. Bu form(llerin pilot uygulamaları beşeri, coğrafi ve sosyo-ekonomik açıdan

farklılaşan bölgelerde yapılmalı ve bu uygulamalara dair orada görev yapan öğretmen ve öğrencilerden yoruma dayalı dön(tler alınmalıdır.

Kaynakça

AKYOL, H. (2003). Metinlerden anlam kurma. TÜ”“R, 13, 49-58.

“TEŞM“N, E. (1997). T(rkçede okunabilirliğin ölç(lmesi.“nkara Üniversitesi T5MER Dil Dergisi, 58, 171-174.

”“ĞCI, H. & ÜN“L, Y. 〉ｲｰｱｳ《. İlköğretim ｸ. sınıf ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik d(zeyi. “na dili eğitimi dergisi, 1 (3), 12-28.

”EZİRCİ, ”. & YILM“Z, “.E. 〉ｲｰｱｰ《. Metinlerin okunabilirliğin ölç(lmesi (zerine bir yazılım k(t(phanesi ve T(rkçe için yeni bir okunabilirlik ölç(t(. DEÜ Fen ”ilimleri Dergisi, 12

(3), 49-62.

BUDAK, Y. (2005). Metinlerin okunabilirlik d(zeyinin saptanmasına yönelik eleştirel bir bakış.Eğitim “raştırmaları, 21, 76 – 87.

COŞKUN, E. 〉ｲｰｰｲ《. Okumanın hayatımızdaki yeri ve okuma s(recinin oluşumu. TÜ”“R, 11,

231-244.

ÇEÇEN, M. “. ve “YDEMİR, F. 〉ｲｰｱｱ《. Okul öncesi hikâye kitaplarının okunabilirlik açısından incelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal ”ilimler Enstit(s( Dergisi, ｱｶ, 185-194.

ÇETİNK“Y“, G. (2010). T(rkçe metinlerin okunabilirlik d(zeylerinin tanımlanması ve sınıflandırılması, Yayınlanmamış Doktora Tezi, “nkara Üniversitesi, Sosyal ”ilimler Enstit(s(.

ÇİFTÇİ, 5., ÇEÇEN, M.“. &MEL“NLIOĞLU, D. 〉ｲｰｰｹ《. “ltıncı sınıf T(rkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik açısından değerlendirilmesi. Elektronik Sosyal

Bilimler Dergisi, 6, 206-219.

DUBAY, William H. (2004). The principles of readability. http://www.impact-

information.com (E. T: 15.12.2013)

EL”İR, ”. & ”“ĞCI, H. 〉ｲｰｱｳ《. ”irinci ve ikinci kademe okuma eğitimi (zerine yapılan lisans(st( çalışmaların değerlendirimesi, “dıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstit(s( Dergisi, T(rkçe 5ğretimi 5zel Sayısı, 6 (11), 229-241.

ER“SL“N, F. 〉ｲｰｰｸ《. Eğitseliçerikli web sitelerinin okunabilirlik açısından incelenmesi. Yayımlanmamış y(ksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, eğitim ”ilimleri Enstit(s(, Ankara.

ERDEM, C. 〉ｲｰｱｱ《. Dil ve anlatım ders kitaplarındaki metinlerin kelime-c(mle uzunlukları ve okunabilirlik d(zeyleri (zerine bir değerlendirme. Yayımlanmamış doktora tezi. “nkara╈ Gazi Üniversitesi Eğitim ”ilimleri Enstit(s(

http://www.impact-information.com/

http://www.impact-information.com/



110

ERDEM, C. 〉ｲｰｱｱ《. Dil ve anlatım ders kitaplarındaki metinlerin kelime-c(mle uzunlukları ve okunabilirlik d(zeyleri (zerine bir değerlendirme. Yayımlanmamış y(ksek lisans tezi,

Gazi Üniversitesi, Eğitim ”ilimleri Enstit(s(, “nkara.

GEÇİT, Y. 〉ｲｰｱｰ《. İlköğretim ｵ. sınıf sosyal bilgiler ders kitabının okunabilirlik derecesinin T(rkçeye uyarlanmış flesh form(l(ne göre değerlendirilmesi. E-Journal of New World

Sciences Academy, 5 (3), 903-910.

GÜNEŞ, F. 〉ｲｰｰｴ《. Okuma – Yazma 5ğretimi ve ”eyin Teknolojisi 〉ｳ. ”askı《, Ocak Yayınları, Ankara.

GÜYER T., TEMUR T. & SOLMAZ E. (2009). ”ilgisayar Destekli Metin Okunabilirliği “nalizi, T(rk Eğitim ”ilimleri Dergisi 7(4), 751-766.

K“R“T“Y, H., ”OL“T, K.K. & GÜNG5R, H. 〉ｲｰｱｳ《. T(rkçe ders kitabındaki metinlerin okunabilirlik ve anlaşılabilirliği. The Journal of Academic Social Science Studies, 6 (6), 603-

623.

K5SE, E. “., 〉ｲｰｰｹ《. ”iyoloji ｹ ders kitabında h(cre ile ilgili metinlerin okunabilirlik d(zeyleri. Journal of Arts and Sciences, 12, 141-150.

KURN“Z, C. & ERDEM, C. 〉ｲｰｱｲ《. Dil ve anlatım ders kitaplarındaki metinlerin kelime-c(mle uzunlukları ve okunabilirlik d(zeyleri. T(rkçe Eğitimi ve 5ğretimi “raştırmaları Dergisi,

2 (4).

KURUD“YIOĞLU, M., & TÜZEL, S. 〉ｲｰｱｰ《. ｲｱ. y(zyıl okuryazarlık t(rleri, değişen metin algısı ve T(rkçe eğitimi. TÜ”“R, 15 (28), 283-298.

OKUR, A. & ARI, G. (2013). ｶ, ｷ, ｸ. Sınıf T(rkçe Ders Kitaplarındaki Metinlerin Okunabilirliği. İlköğretim Online12(1), 202-226.

5ZDEMİR, E. 〉ｲｰｱｱ《. Eleştirel Okuma 〉ｸ. ”askı《, ”ilgi Yayınevi, “nkara. SOLM“Z, E. 〉ｲｰｰｹ《. İlköğretim ｴ. ve ｵ. sınıf d(zeylerindeki T(rkçe metinlerde c(mle

uzunluğu, kelime uzunluğu ve kelime hazinesinin okunabilirlik (zerine etkisi

Yayımlanmamış Y(ksek Lisans Tezi, “nkara╈ Gazi Üniversitesi, Eğitim ”ilimleri Enstit(s(

S5NMEZ, S. 〉ｲｰｰｳ《. Kitap tipografisinde okunabilirlik ve görsel kaliteyi etkileyen faktörlerin incelenmesi, Marmara Üniversitesi Fen ”ilimleri Enstit(s( Matbaa Eğitimi “nabilim Dalı Yayımlanmamış y(ksek lisans tezi, İstanbul.

STEPHENS, C. (ｲｰｰｰ《. ｠“ll “bout Readabilityを, http://plainlanguage.com/newreadability.html(E. T. 10. 01. 2014 )

TEKBIYIK, A. (2006). Lise fizik I ders kitabının okunabilirliği ve hedef Yaş D(zeyine Uygunluğu.Kastamonu Eğitim Dergisi 2 (14), 441-446.

TEMİZYÜREK, F. 〉ｲｰｱｰ《. T(rkiye'de okuma seferberliği çerçevesinde seçilen kitapların kelime-c(mle uzunlukları ve okunabilirlik açısından incelenmesi, TÜ”“R, T(rkçenin 5ğretimi 5zel Sayısı, 27, 645-654.

TEMUR, T. 〉ｲｰｰｲ《. İlköğretim ｵ.sınıf T(rkçe ders kitaplarında bulunan metinler ile öğrenci kompozisyonlarının okunabilirlik d(zeyleri açısından karsılaştırılması, Yayımlanmamış Y(ksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim ”ilimleri Enstit(s(, Ankara.

http://plainlanguage.com/newreadability.html



111

TEMUR, T. (2003). Okunabilirlik 〉Readability《 Kavramı, TÜ”“R, T(rkçenin 5ğretimi 5zel Sayısı,13, 169-180.

THORNDİKE, E.L. 〉ｱｹｲｱ《.The Teacher’s Word ”ook Teacher Collage, Columbia Universty.

TOSUNOĞLU, M & 5ZLÜK, Y.5. 〉ｲｰｱｱ《. Okunabilirlik ve ilköğretim ｱ. sınıf T(rkçe ders kitabındaki d(z yazı metinlerinin okunabilirlik açısından değerlendirilmesi. Milli

Eğitim, 189, 219-230.

TÜZEL, S. 〉ｲｰｱｳ《. Çok katmanlı okuryazarlık öğretimine ilişkin T(rkçe öğretmen adaylarının gör(şlerinin incelenmesi. Eğitimde Kuram ve Uygulama,9 (2), 133-151.

ULUSOY, M. 〉ｲｰｰｹ《. ”oşluk tamamlama testinin okuma d(zeyini ve okunabilirliği ölçmede kullanılması, T(rk Eğitim ”ilimleri Dergisi, 7 (1), 105-126.

YAZICI, K. & TEMUR, T. 〉ｲｰｰｷ《. Okunabilirlik form(llerinin kullanımına ilişkin yapılan bazı eleştiriler. EKEV Akademi Dergisi, 11 (31), 317-324.

ZOR”“Z, K. Z. 〉ｲｰｰｷ《. T(rkçe Ders Kitaplarındaki Masalların Kelime-C(mle Uzunlukları ve Okunabilirlik D(zeyleri Üzerine ”ir Değerlendirme. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 3 (1),

87-101.

Okunabilirlik Kavramına Yönelik Bir Derleme Çalışması

Documents

Transcript of Okunabilirlik Kavramına Yönelik Bir Derleme Çalışması