Neolithic and Neolithiztion of the Eastern Mazandarn Lowlands (in persian with English abstract) by...

ويژگي هاي کلي مقاله مورد پذيرشهدف نشریه ی علمی - پژوهشی پژوهشهای باستان شناسی ایران انتشار پژوهش ها و تجربه های علمی در زمینه های باستان شناسی و تاریخ هنر و معماری است.

نوشتار باید نتیجه پژوهش هاي نویسنده )یا نویسندگان( بوده و در نشریه دیگر منتشر نشده باشد.پذیرش مقاله براي چاپ پس از داوری و با تایید در جلسه هیئت تحریریه مجله است.

درستي نوشته ها با خود نویسنده)یا نویسندگان( مقاله است.مقاله باید بر یک روي صفحه استاندارد)30×21 سانتیمتر( و با اندازه )سایز( 13 و قلم )فونت( B Mitra با فرمت 2003 و WORD 2007 و تنظیم حواشي ارسال شود.

براي ارسال مقاله امکان استفاده از پست الکترونیکي )E-Mail( به آدرس: [email protected] و یا [email protected] نیز فراهم است.صفحه اول باید شامل نام و نشاني کامل و شماره تلفن نویسنده، پست الکترونیک و محل خدمت و مرتبه ي علمي وي باشد.

در صورتي که مقاله برگرفته از پایان نامه نویسنده باشد، مجوز و ذکر نام استاد راهنما الزامی است.ــف، نتیجه گیــري و تشــکر، ــه تحقیــق شــامل موضوعــات مختل ــی نظــری، بدن ــده، مقدمــه، روش تحقیــق، پیشــینه ی تحقیــق، مبان ــوان، چکی ــه ترتیــب شــامل: عن ــد ب نوشــتارها بای

فهرســت منابــع طبــق راهنمــاي شــیوه ارجــاع و چکیــده انگلیســي باشــد.چکیده باید بیان کننده تمام نوشتار باشد. چکیده فارسی نباید بیشتر و یا کمتر از 300 کلمه باشد.چکیده انگلیسي بایستی 600 کلمه باشد و در برگیرنده بخش های مهم و نتیجه گیری مقاله باشد.

عناوین جدول ها با ذکر شماره در باال و تصاویر، نقشه ها، طرح ها و نمودارها با ذکر شماره )توضیحات و ذکر منابع( در پایین ضروري است.ــت ــت JPG و کیفی ــا فرم ــه و ب ــل جداگان ــک فای ــا به صــورت مجــزا در ی ــک نســخه از آن ه ــه و ی ــرار گرفت ــن ق ــد داخــل مت ــا بای ــا، نقشــه ها و طرح ه ــا، نموداره ــر، جدول ه تصاوی

DPI 300 هــم راه مقالــه بــه دفتــر نشــریه ارســال گــردد.مقاله نباید از 20 صفحه استاندارد )24 سطری A4( بیشتر باشد.

مقاله فقط به زبان فارسي پذیرفته می شود.- "عنوان" شامل موضوع مقاله، نام و نام خانوادگي نویسنده و مرتبه علمي و دانشگاه محل تدریس و تحصیل وي است؛ عنوان مقاله باید گویا و بیانگر محتواي نوشتار باشد.

- "چکیده" شرح مختصر، اما جامعي از مسایل محتوایي و نوشتاري شامل: بیان مسئله، هدف، ماهیت پژوهش، نکته هاي مهم و نتیجه بحث است. - "واژه گان کلیدي" شامل چهار تا شش واژه تخصصي که بسامد و اهمیت آن در متن مقاله بیش از سایر واژه بوده است.

- "مقدمــه" شــامل طــرح مســئله اصلــي اســت کــه مــورد پذیــرش و هــدف پژوهشــگر از بررســي و انتشــار آن اســت؛ در ایــن بخــش بایــد بــه اجمــال پیشــینه و فرضیــات پژوهشــي و پرســش های اصلــی بایــد مشــخص گــردد کــه در طــی بررســی بــه آن پرداختــه شــود.

- "روش تحقیق" شامل ذکر بسیار مختصر روش و ابداعات نویسنده در پژوهش در این زمینه است.-بحــث و نتیجه گیــري و تشــکر شــامل متــن اصلــي مقالــه و بحــث نتیجه گیــري بــا روش منطقــي و مفیــد و روشــنگر مســئله مــورد پژوهــش اســت و مي توانــد بــا جــدول، تصویــر

و نمــودار و.. هــم راه باشــد. -"سپاسگزاری"در پایان این بخش نویسنده، راهنمایي دیگران-که در نوشتن مقاله موثر بوده اند- را یاد آوري و از ایشان مختصراً سپاسگزاري مي نماید.

شيوه ارجاع به منابع:ارجاعات مندرج در مقاله، مستند و مبتني بر منابع خواهد بود و از معتبر ترین منابع استفاده شود.

در باره آثار مفقود و نیز منسوب، به منابعي که از آن ها یاد کرده و یا توضیحي داده اند، ارجاع داده مي شود.ارجاع داخل متن مقاله: نام خانوادگي نویسنده، سال چاپ اثر: شماره صفحه یا صفحات؛ مثال فارسي: )نگهبان، 1378: 112(

دربــاره اســتفاده از ســنت شــفاهی) مصاحبــه بــا افــراد خبــره و صاحــب نظــر( به صــورت زیــر ارجــاع دهــی صــورت گیــرد و در بخــش تشــکر از ایشــان سپاســگزاری شود.)حســینی، مصاحبــه شــونده، 1390/1/12(

ارجاع پاياني متن مقاله )منابع و ماخذ(: فارسي:

ارجاع به کتاب:- نام خانوادگی، نام، و نام و نام خانوادگی سایر افراد دخیل؛ تاریخ چاپ اثر، "نام اثر"، ترجمه ی...، تعداد جلد...، نام محل نشر؛ نام ناشر.

ارجاع به مقاالت دانشنامه ها)دایره المعارف ها( فصلنامه ها، مجالت و نمونه های دیگر: - نام خانوادگی، نام، تاریخ چاپ اثر،"نام مقاله"، نام مجموعه مقاالت، تعداد جلد، محل نشر: ناشر، شماره صفحه آغاز و پایان مقاله.

التين:در کتاب نامه التین حروف اول باید بزرگ باشد و بین فواصل ویرگول قید شود.

ارجاع به کتاب:Ward-Perkins, J.B 1990. Roman Imperial Architecture London, Penguin Books.

ارجاع به مقاالت مجله ها:Trinkaus, E. 1982. Artificial Cranial Deformation in the Shanidar 1 and 5 Neanderthals. Current Anthropology 23 (2): 198-199.

ارجاع به مجموعه مقاالت:Liverani, M 2003. "The Rise and Fall of Media" Continuity of Empire (?): Assyria, Media, Persia, ( Lanfranchi, G.B and oth-ers( eds. Padova, 1-12.

ارجاع به پايان نامه ها:Blom, D.E. 1999. Tiwanaku Regional Interaction and Social Identity, a Bioarchaeological Approach, Ph. D Thesis, Department of Anthropology, University of Chicago.

نکات ديگر در باب ارجاع به منابع:- منابع مقاله به صورت الفبایي و بر اساس نام مًولف تنظیم مي شود؛ منابعي که در پایان مقاله ذکر مي شود همان منابعي است که در داخل متن استفاده شده است.

- در صورتي که یک نویسنده منابع متعدد مربوط به سال هاي مختلف استفاده کرده باید به ترتیب تاریخ انتشار باشد.- در صورتي که از یک نویسنده منابعي ذکر شود که مربوط به یک سال شمسي یا میالدي به این صورت عمل شود: )مجیدزاده، 1387الف: 15( و )مجیدزاده، 1387ب: 35(

- در صورتي که مولف منبع اثر، معلوم نباشد، نام اثر جایگزین نام مًولف مي شود.- عنوان کتاب ها و مقاله ها در منابع پایاني مقاله به طور کامل ذکر خواهد شد.

- منابع غیر فارسي، پس از منابع فارسي و به ترتیب، عربي، انگلیسي، فرانسوي و... آورده شود.- هر توضیح دیگري غیر از ارجاع به منابع مورد استفاده، در پي نوشت، ذکر شود.

- مقاله هــاي علمي-پژوهشــي را به عنــوان ســردبیر نشــریه همــراه بــا درخواســت کتبــی نویســنده و یــا نوینــدگان مقالــه باشــد و بــه نشــاني " همــدان، میــدان فلســطین، بلــوار غبــار همدانــي دفتــر مجلــه، دانشــکده هنر و معمــاري" و یــا بــه نشــانی پســت الکترونیکــی نشــریه ارســال فرماییــد.

:

دو فصلنامه ی علمی - پژوهشی پژوهش های باستان شناسي ايران

گروه باستان شناسی دانشکده هنر و معماري دانشگاه بوعلی سينا

شماره شاپا: 2345-5225

شماره 4، دوره سوم، بهار و تابستان 41392

دو فصلنامه علمی - پژوهشیپژوهش های باستان شناسي ايران

گروه باستان شناسی دانشکده هنر و معماري بوعلی سيناشماره 4، دوره سوم، بهار و تابستان 1392

صاحب امتیاز )ناشر(: دانشگاه بوعلي سينامدیر مسئول و سردبیر: دکتر محمدابراهيم زارعي

هيأت تحريريه )به ترتیب حروف الفبا(:دکتر جالل الدين رفيع فر

استاد گروه انسان شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهراندکتر بهمن فيروزمندي شيره جينی

دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه تهراندکتر يعقوب محمدي فر

دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه بوعلي سینا دکتر عباس مترجم

استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه بوعلي سینا دکتر مهدي مرتضوي

دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستاندکتر کاظم مالزاده

دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه بوعلي سینا دکتر حکمت اهلل مالصالحي

دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه تهراندکتر سيد رسول موسوي حاجي

دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه مازندراندکتر رضا مهرآفرين

دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه مازندراندکتر کمال الدين نيکنامي

استاد گروه باستان شناسی دانشگاه تهراندکتر عليرضا هژبري نوبري

استاد گروه باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس

ویراستار انگلیسی: اردشير جوانمردزادهمدیر داخلی: صفانه صادقيان

طراحی لوگو: استاد احمد تيموريطرح روي جلد: غالمرضا شاملوصفحه آرا: خليل اهلل بيک محمدي

چاپ: روشننشاني: همدان، فلکه فلسطين، بلوار غبار همداني، دانشکده هنر و معماري، گـروه باستان شناسي

پست الکترونیکي:[email protected] / [email protected]تلفن: 8291129 - 0811، فاکس: 8290941 - 0811

قیمت: 9000 تومانحقوق کليه مقاالت براي دانشگاه بوعلي سينا محفوظ مي باشد.

4

نظــر نقطــه لزومــًا منــدرج مقــاالت ــی ــای باستان شناس ــه پژوهش ه دوفصلنامــه ــاالت ب ــئولیت مق ــت و مس ــران نیس ایمی باشــد. گرامــی نویســندگان عهــده اســتفاده از مطالــب و کلیــه تصاویــر نشــریه

ــت. ــع اس ــع بالمان ــر منب ــا ذک ب

شماره شاپا: 2345-5225

ــی ــای باستان شناس ــه پژوهش ه دوفصلنامــی ــی - پژوهش ــه علم ــران دارای درج ایبر اسـاس مـــجوز شـــماره 3/18/547398 تاریــخ 1392/10/23 از کمیســیون بررســی نشــریات علمــی وزارت علــوم، تحقیقــات و

ــد. ــاوری می باش فن

5 فهرست مطالب

توضيح چند نکتهمحمد ابراهیم زارعی )سردبیر(6

آيکونوگرافی نماد پلنگ و مار در آثار جيرفت )هزاره ی سوم قبل از ميالد(جالل الدین رفیع فر، مهران ملک

36-7

معرفی و بررسی مجموعه معماری دست کند زيرزمينی ارزانفود همداناسماعیل همتی ازندریانی، علیرضا هژبری نوبری، سید مهدی موسوی کوهپر، علی خاکسار

56-37

مطالعه ترکيب سفال کلينکي دوره اشکاني منطقه همدان با استفاده از سه روش: PIXEا، XRF و XRD با هدف تعيين ميزان تشابه و تمايزیعقوب محمدی فر، احمدعلی عرب

76-57

بررسی، طبقه بندی و مقايسه سردوک های دوره مس - سنگی چارآرو )حوضه ی رودخانه ی سيمره، لرستان(مرتضی حصاری، مصیب امیری، مجید محمدیارلو، خلیل اهلل بیک محمدی

96-77

نوسنگی و نوسنگی شدن در سرزمين های پَست شرق مازندرانبر اساس بررسی های باستان شناختیحسین رمضان پور، عمران گاراژیان، حمیدرضا ولی پور

116-97

شرق زاگرس مرکزی در دوره نوسنگی براساس کاوش های باستان شناسی تپه قالگپمصطفی عبدالهی، علیرضا سرداری زارچی

138-117

تحليل نقش عوامل طبيعي در توزيع فضايي استقرارهای پيش از تاريخی دشت ُسنقر محمود حیدریان

152-139

بررسی تطبيقی معماری کاخ ها و خانه های اشرافی ساسانياناحسان طهماسبی

168-153

بطال

ــــ

مـت

رسـه

ــــ

ف


توضيح چند نکته ــه ــد. س ــر گردی ــال 1390 منتش ــه دوم س ــی« از نیم ــه ی باستان شناس ــه »نام دو فصلنامشــماره از آن در وقــت مقتضــی انتشــار یافــت. انتشــار نوشــتارهای پژوهشــی در حــوزه دانش ــئولیت ــویی مس ــد و از س ــه ش ــگران مواج ــتقبال پژوهش ــا اس ــو ب ــی از یک س باستان شناسگرداننــدگان نشــریه را دو چنــدان نمــود. بنابرایــن، بــرای دریافــت درجــه علمی-پژوهشــی نشــریه اقدامــات و مکاتبــات الزم انجــام شــد. بــا اســتناد نامــه شــماره: 3/18/115429 بــه تاریــخ: 1392/7/16 کمیســیون امــور نشــریات در وزارت علــوم، تحقیقــات و فــن آوری عنوان ــر ــران« تغیی ــی ای ــای باستان شناس ــه »پژوهش ه ــی« ب ــه ی باستان شناس ــریه از »نام نشیابــد. هــر چنــد کــه ایــن تغییــر نــام در ابتــدا دشــوار می نمــود، ولــی خوشــبختانه نتیجــه کمیســیون مذکــور در مرحلــه نهایــی اعطــاء درجــه علمــی - پژوهشــی بــا اســتناد بــه نامــه شــماره: 3/18/547398 بــه تاریــخ: 1392/10/23بــه نشــریه از ســال 1391 تــا ســال 1394 اســت. یعنــی شــماره 2 بهــار و تابســتان و شــماره 3 پاییــز و زمســتان ســال 1391 از نشــریه »نامــه ی باستان شناســی« حائــز ایــن اعتبــار گردیــد. بنابرایــن، دوفصلنامــه »پژوهش هــای باستان شناســی ایــران« دارای اعتبــار نامــه علمی-پژوهشــی اســت و همیــن امــر مســئولیت ــب ــه مرات ــدگان را ب ــت خوانن ــارات و خواس ــنگین تر و انتظ ــریه را س ــت اندرکاران نش دس

افزایــش خواهــد داد.انتظــار و توقــع گرداننــدگان هــم از نویســندگان محتــرم نوشــتارهای حــوزه مطالعــات باستان شناســی و تاریــخ هنــر بــی تردیــد رعایــت اصــول، توجــه بــه اهــداف و ارائــه مقــاالت علمی-پژوهشــی اســت. بنابرایــن تولیــدات علمی-پژوهشــی نویســندگان بــا انتشــار در ایــن ــه ــد ب ــد نشــریه می توان ــن رون ــا ای ــود. ب ــذار خواهــد ب ــار آن تاثیرگ ــداوم اعتب نشــریه در تــل ــران تبدی ــی در ای ــته باستان شناس ــی رش ــرای دانش افزای ــی ب ــای علم ــی از پایگاه ه یک

گــردد. امــروزه رشــته باستان شناســی در مقاطــع تحصیــالت تکمیلــی در بیشــتر دانشــگاه های کشــور دانشــجو می پذیــرد. بنابرایــن فرصــت مناســبی اســت کــه شــاهد پیشــرفت و تحــول در عرصــه دانــش باستا ن شناســی بــا تولیــد مقــاالت علمی-پژوهشــی باشــیم. هرچنــد کــه ــوان اســت، ــته ای ج ــر رش ــته های دیگ ــه بســیاری رش ــران نســبت ب باستان شناســی در ایــتارهای ــد نوش ــاهد تولی ــان ش ــالش جوان ــوتان و ت ــی پیشکس ــا راهنمای ــوان ب ــی می ت ولــای ــه پژوهش ه ــیم. دوفصلنام ــش در کشــور باش ــن دان ــای ای ــرای غن علمی-پژوهشــی بباستان شناســی ایــران امیــدوار اســت کــه بــا انتشــار مقــاالت علمی-پژوهشــی ســهمی هــر چنــد کوچــک در رشــد و توســعه رشــته و دانــش باستان شناســی داشــته باشــد. ذکــر ایــن نکتــه مهــم ضــروری اســت کــه انتشــار ایــن گونــه نشــریات بــدون تردیــد موجــب خواهــد ــه ــه ب ــگان جامع ــان نخب ــژه در می ــور و به وی ــی در کش ــو باستان شناس ــه از یک س ــد ک شــردازی در ــت علمــی و نظریه پ ــش دســت یابد و از ســویی شــاهد رقاب ــی خوی ــگاه واقع جایمیــان باستان شناســان باشــیم. در پرتــو نظریه هاســت کــه رشــد و بالندگــی در هــر علمــی پدیــد خواهــد آمــد. بــه امیــد آن روز و بــا یــاری پــروردگار یکتــا شــاهد تحولــی چشــم گیر

در عرصــه ایــن دانــش باشــیم.

سردبير

97 نوسنگی و نوسنگی شدن در سرزمین های ...

نوسنگی و نوسنگی شدن در سرزمین های پَسِت شرق مازندران

بر اساس بررسی های باستان شناختی

حسین رمضان پورکارشناسی ارشد دانشگاه آزاد ابهر

[email protected]

عمران گاراژیاناستادیار گروه باستان شناسی دانشگاه نیشابور

حمیدرضا ولی پوراستادیار گروه باستان شناسی دانشگاه شهید بهشتی

تاریخ دریافت: 91/10/30، تاریخ پذیرش: 92/04/30)از ص 97 تا 116(

چکیدهدامنه هــای شــمالی رشــته کوه هــای البــرز بــه نواحــی پَســت و جلگــه ای منتهــی بــه دریــای ــه در ــته ک ــناختی گذش ــای باستان ش ــاس کاوش ه ــر اس ــد. ب ــدود می گردن ــدران مح مازنناحیــه شــرق مازنــدران در محوطه هایــی نظیــر غارهــای: هوتــو، کمربنــد، کمیشــان و التپــه ــد. ــت آم ــنگی به دس ــنگی و نوس ــی دوران فراپارینه س ــواد فرهنگ ــود م ــه ب ــورت گرفت صــناختی ــا و بررســی های باستان ش ــده از کاوش ه ــات به دســت آم ــا و اطالع ــن پژوهش ه اییــاد شــده در شــرق مازنــدران در شــمال ایــران اطالعــات پایــه بــرای انجــام ایــن پژوهــش اســت. هــم راه بــا اطالعــات توصیفــی و پایــه از تاریخچــه باستان شناســی نیــز بــرای تبیــن ــر )1391( ــناختی اخی ــتماتیک باستان ش ــی سیس ــت. بررس ــده اس ــتفاده ش ــا اس پژوهش هــه ــد ب ــام ش ــه انج ــن ناحی ــور( در ای ــین رمضان پ ــدگان )حس ــی از نگارن ــط یک ــه توس کشناســایی شــواهد باستان شــناختی از دوران نوســنگی منتــج شــد. هــدف از ایــن پژوهــش ــت ــرزمین های پَس ــوص س ــرز به خص ــمال الب ــدن در ش ــنگی ش ــنگی و نوس ــه نوس مطالعشهرســتان های نــکا و بهشــهر اســت. در بیــان چگونگــی و تحلیــل فرآینــد نوســنگی شــدن از ویژگی هــای زمین شــناختی، جغرافیــا و مطالعــات نوســانات دریــای مازنــدران در ده هــزار ــر و ــناختی اخی ــی های باستان ش ــاس بررس ــر اس ــت. ب ــده اس ــتفاده ش ــته اس ــال گذش ســتقرارهای ــی اس ــوه مکان گزین ــی نح ــی و جغرافیای ــای زمین شناس ــتفاده از داده ه ــا اس بــتقرارهای ــا اس ــی داری ب ــاط معن ــرز ارتب ــمال الب ــت ش ــرزمین های پَس ــنگی در س نوســه عبــارت دیگــر فــرض کلــی ایــن پژوهــش فراپارینه ســنگی در دامنه هــا و غارهــا دارد. بــا ــته و منش ــوان هس ــان به عن ــه و کمیش ــد، التپ ــو، کمربن ــای: هوت ــه غاره ــت ک ــن اس ای

گرایــش بــه نوســنگی و نوســنگی شــدن در منطقــه بــوده اســت. کلیدواژگان: نوسنگی، نوسنگی شدن، شرق مازندران، بررسی های باستان شناختی.


مقدمهــی، ــی باستان شناس ــای توصیف ــت یافته ه ــته ها و انباش ــش دانس ــا افزای ــی ب ــور کل به طــر ــات قدیم ت ــه اصطالح ــت ک ــی نیس ــن معن ــه ای ــن ب ــوند. ای ــه روز می ش ــات ب اصطالحکاربری شــان را از دســت می دهنــد، بلکــه بــه ایــن معنــی اســت کــه رویکردهــا و ــش ــز نق ــا نی ــان تئوری ه ــن می ــوند. در ای ــت می ش ــده و تقوی ــر ش ــات دقیق ت اصطالحــا ــتن تئوری ه ــول به کاربس ــادی محص ــوارد زی ــد در م ــات جدی ــد: اصطالح ــده ای دارن عمــًاً ــنگی ضرورت ــه نوس ــوط ب ــات مرب ــاس اصطالح ــن اس ــت. برای ــل اس ــدان عم در میــر ــی اگ ــتند. حت ــر هس ــل هم دیگ ــوارد مکم ــتر م ــه در بیش ــتند؛ بلک ــر نیس ــل هم دیگ مقاباصطالحــات جدیــد را وابســته بــه رویکردهــای نظــری نویــن بدانیــم. تئوری هایــی کــه در مقابــل هــم شــکل گرفتــه و تقویــت می شــده اند، عمومــًاً وجــوه مختلــف از یــک پدیــده را )در این جــا نوســنگی( بحــث کــرده و معرفــی می کننــد. هــر رویکــرد از منظــر و پنجــره ای خــاص بــه موضــوع نــگاه می کنــد و ایــن تکثــر نگاه هــا، تکمیــل دانســته ها از منظرهــای

ــود. ــب می ش ــف را موج مختلــدران )شــمال ایــران، مازندران(کــه از ناحیــه ای میــان رشــته کــوه البــرز و دریــای مازنشــرق، هــم مــرز بــا جنوب غربــی ترکمنســتان اســت و از غــرب بــه پیــش روی البــرز به ســوی ــرزمین های ــش س ــن پژوه ــود، در ای ــی می ش ــالن منته ــمال و گی ــت ش ــرزمین های پَس ســی ــدان گذرگاه ــت مازن ــرزمین های پَس ــی س ــور کل ــود. به ط ــده می ش ــدان خوان ــت مازن پَساز شــرق بــه غــرب، از شــمال خراســان تــا آذربایجــان را در شــمال ایــران شــامل می شــود. منطقــه مــورد مطالعــه در شــرقی ترین نواحــی ایــن داالن )شــرق مازنــدران(، جلگــه ای وجــود ــدود ــرز مح ــای الب ــته کوه ه ــه رش ــوب ب ــدران و از جن ــای مازن ــه دری ــمال ب ــه از ش دارد کــی ــوم زمین شناس ــه دوران س ــه ب ــرز ک ــای الب ــته کوه ه ــی رش ــای آهک ــردد. دامنه ه می گبــاز می گردنــد در حــدود اواخــر دوران کواترنــر در حــدود 300000 هــزار ســال قبــل از زیــر آب دریــای مازنــدران بیــرون آمــد )Khoshravan 2010(. ایــن جلگــه در ارتفاعی حداقــل 20- و حداکثــر 30 متــر از ســطح آب هــای آزاد ارتفــاع دارد. هم جــواری ســاحل و دامنه هــای آهکــی رشــته کــوه البــرز شــکل گیری غارهایــی در ایــن منطقــه را موجــب شــده اســت. احتمــااًل بــا پســروی آب دریــا در حــدود 40000 ســال پیــش)Khoshravan 2010( بافــت و زیرســاخت ــدوده ــن مح ــان در ای ــینه انس ــت. پیش ــده اس ــم ش ــی فراه ــن نواح ــان در ای ــت انس زیســاز ــنگی ب ــد و فراپارینه س ــنگی جدی ــه دوران پارینه س ــناختی ب ــای باستان ش ــاس یافته ه براس Coon 1951,( می گــردد. شــواهد ایــن دوران در مناطقــی نظیــر غارهــای: هوتــو و کمربنــد ،)Keraudern and Thibult 1973( دره زرندیــن ،)McBurney 1968( غــار التپــه )1952 )Vahdati nasab et al 2012(ــان ــار کمیش ــرم رود )Berillon et al: 2007(، غ ــه گ ناحی

گــزارش شــده اســت. احتمــااًلً بــا ادامــه پس روی هــای مرحلــه ای و تدریجــی آب دریــای مازنــدران در دوران ــای ــن دامنه ه ــوار بی ــطح و هم ــه ای مس ــل( ناحی ــال قب ــدود 12000 س ــپین )ح نئوکاسکوهســتان و خــط ســاحلی پدیــدار شــد. از ایــن زمــان بــه بعــد بــا رســوب گذاری هایــی کــه ــات ســطحی روان از دامنه هــای جنوبــی به ســوی مناطــق پَســت صــورت به واســطه جریانمی گرفــت، جلگــه ای مرطــوب و حاصل خیــز تشــکیل شــد. ایــن نواحی هــا شــرایط ــد. در ــم نمودن ــنگی را فراه ــوران و ســپس انســان های عصــر نوس ــان و جان زیســت گیاهــن ــی در ای ــه باستان شناس ــر تاریخچ ــکا ب ــا ات ــدن ب ــنگی ش ــنگی و نوس ــه نوس ــن مقال ای

ــرد. ــرار می گی ــث ق ــورد بح ــت م ــت بوم های پَس زیس


نوسنگی و تاریخچه مطالعات آن در شمال ایراننوســنگی اصطالحــی بــود کــه در نیمــه دوم قــرن نوزدهــم وارد منابــع باستان شناســی شــد. ــه ــی فن آوران ــرف تحول ــدا بیشــتر ُمع ــه از واژه مشــخص اســت "نوســنگی" در ابت چنان کــا ــًاً ب ــان و عمدت ــیله باستان شناس ــتم به وس ــرن بیس ــه اول ق ــالح در نیم ــن اصط ــود. ای بــد ــوردن چایل ــد و گ ــت ش ــل از آن تقوی ــای حاص ــناختی و یافته ه ــای باستان ش کاوش هــرف ــال مع ــن ح ــه در عی ــی فن آوران ــوان اصطالح ــوام به عن ــور ت ــالح را به ط ــن اصط ایــه ــی فن آوارن ــه از اصطالح ــرار داد در نتیج ــتفاده ق ــورد اس ــتی م ــای معیش ــور الگوه تطبه نامــی بــرای دوره ارتقــا یافــت )ن.ک بــه: Mellaart, J, 1957(. منابعــی کــه نوســنگی را ــرای آن قایــل می شــدند. ــی ب ــازه ای زمان ــد اول از همــه ب ــوان دوره معرفــی می کردن به عنــا ــر ب ــر و جدیدت ــی و ترتیــب پشــت ســرهم دوره هــا از دوره هــای قدیم ت هم چنیــن در توالــه: Braidwood L, 1983(. پــس معرف هــا و مبــداء هایــی بازشــناخته می شــدند )ن.ک بــل و ــا دوره هــای قب ــد؛ چــرا کــه در مقایســه ب ــر می یافتن ــی دقیق ت ــی معن دوره هــا در توالــد. طــی تحــوالت باستان شناســی در نیمــه اول قــرن بیســتم تدریجــًاً الگوهــای بعــد بودنــواد ــود در م ــای موج ــکونت و الگوه ــیوه های س ــت، ش ــیوه های معیش ــی ش ــی یعن فرهنگ

ــد، معــرف دوره هــا قلمــداد شــدند. فرهنگــی1 کــه حاصــل فن آوری هــا بودندشــت های پَســت شــرق مازنــدران در میانــه قــرن بیســتم مــورد توجــه باستان شناســان قــرار گرفــت. نخســتین گاهنــگاری پیــش از تاریــخ ایــن ناحیــه در ســال 51-1949 توســط ــات ــاس اصطالح ــر اس ــد ب ــو و کمربن ــای: هوت ــا کاوش در غاره ــتانلی کون ب ــون اس کارلتفن آورانــه و خــاص بیــان شــد. کــون دوران میان ســنگی را بــا توجــه بــه اقتصــاد معیشــتی ــرای غــار کمربنــد و ــه دو مرحلــه شــکارگران فــک و شــکارگران غــزال ب ســاکنان غــار بــون دوران ــود. ک ــیم بندی نم ــو تقس ــار هوت ــرگ در غ ــکارگران گ ــک و ش ــکارگران ف شــود. در ــد ســفال تقســیم بندی نم ــواد فرهنگــی همانن ــه م ــه ب ــا توج ــا را ب نوســنگی غارهــا او ــه وضــوح مشــخص نیســت. ام ــفال ب ــنگی بی س ــای وی دوره نوس ــدی ه ــه بن مرحلــه ــفال را مرحل ــه باس ــد مرحل ــو و کمربن ــار هوت ــنگی دو غ ــات نوس ــدی اطالع ــا جمع بن بــس و ــه م ــال ب ــه انتق ــروزه مرحل ــه ام ــد ک ــه بع ــد و مرحل ــار کمربن ــوک در غ ــروف پ ظســنگ نامیــده می شــود را بــا عنــوان مرحلــه ســفال منقــوش از هــم مجــزا نمــود. در ســال 1964 مک برنــی بــه کاوش در غــار علــی تپــه حــدوداًً در 5 کیلومتــری شــرق غــار کمربنــد ــدی ــه طبقه بن ــج مرحل ــه پن ــه را ب ــار التپ ــنگی غ پرداخــت. وی نهشــته های دوران میان ســت داد ــوان( مطابق ــاس ج ــا دری ــن ت ــاس که ــناختی )دری ــا ادوار زمین ش ــوده و آن را ب نم

.)McBurney 1968(ــدران ــرق مازن ــت ش ــت های پَس ــانی در دش ــع انس ــور جوام ــه از حض ــته های اولی دانسدر خــارج از غارهــا در دوران نوســنگی در ســال 1379 )ه.ش.( توســط علــی ماهفــروزی بــا بررســی در حــوزه جنوب شــرق دریــای مازنــدران مشــخص گردیــد )ماهفــروزی 1382(. در ــه ــی، تپ ــس کت ــه، نرگ ــوق تپ ــانی، ط ــه: کمیش ــر تپ ــی نظی ــی های وی محوطه های بررســد. ــده بودن ــی ش ــنگی معرف ــای دوران نوس ــوان محوطه ه ــه به عن ــر تپ ــن و مظف چهلدیــی و ــورد کاوش گمانه زن ــه را م ــوق تپ ــنگی ط ــه نوس ــال 1386 محوط ــن در س او هم چنیــه مــس و ســنگ ــال از نوســنگی ب ــد انتق ــرار داد )ماهفــروزی 1386(. فرآین ــگاری ق الیه نــرات ــد تغیی ــود مانن ــی انجــام می ش ــواد فرهنگ ــان روی م ــیله باستان شناس ــه به وس ــه اســت ک ــات فن آوران ــًاً مطالع ــور دقیق 1. منظــا ســفال و معمــاری. از آن جــا ــاط ب ــرات ســبک ها و فن آوری هــای در ارتب ــا تغیی ــف ی ابزارهــای ســنگی در طــول دوره هــای مختلــی« ــواد فرهنگ ــود در م ــای موج ــالح » الگوه ــت اصط ــا نیس ــوط ابزاره ــای مرب ــه فن آوری ه ــوط ب ــا مرب ــوالت تنه ــن تح ــه ای ک

ــود. ــده می ش خوان


اخیــراًً توســط مصطفــی شــریفی در شــرق مازنــدران مــورد بررســی میدانــی و مطالعــه قــرار گرفتــه اســت )شــریفی 1391(.

ــرای ــرد ب ــا بگی ــن پ ــی نوی ــالدی، باستان شناس ــه 1960 می ــه در ده ــش از این ک پیــر ــتقرارها مدنظ ــر از اس ــی فرات ــف اطالعات ــای مختل ــی در دوره ه ــای فرهنگ ــم الگوه فهــی ــتقرارها، اطالعات ــر از اس ــی فرات ــود. منظــور از اطالعات ــه ب ــرار نگرفت ــان ق باستان شناســبت های ــا و نس ــتی و بلندی ه ــاک، پس ــس خ ــه آب و جن ــی از جمل ــع طبیع ــد: مناب ماننــا خــود اســتقرار اســت. هم چنیــن اســتقرارهای هم زمــان و ارتباطــات پیرامونــی اســتقرار بمتقابــل بیــن اســتقرارهای هم زمــان، جــزء اطالعــات فراتــر از اســتقرار اســت. ایــن رویکــرد Trigger, B,( شــد باستان شناســی وارد ســابق شــوروی باستان شناســان به وســیله ــع فارســی اشــاعه گرایی ــا آن چــه برخــی در مناب 2006(. در انسان شناســی، انتشــارگرایی یــه ــته های اولی ــود. هس ــده ب ــج ش ــده رای ــاد ش ــای ی ــاِن زمینه ه ــن محقق ــد در بی خوانده انتوجــه بــه تطورهــا و تغییــرات زمانــی و مکانــی کــه در باستان شناســی جدیــد بــه مثابــه اصل مطــرح شــدند، تــا حــدودی ریشــه در انتشــارگرایی دارد. در انتشــارگرایی ســنت گرایانه بــرای ــت ــاء گرایی تح ــد منش ــر می رس ــدند، به نظ ــل می ش ــائی قای ــافات منش ــات و اکتش اختراعــر صــورت انتشــارگرایان ــوده اســت )Thomas, J, 2004(. به ه ــم ب ــی ه ــر تطورگرای تاثیــت داده ــا محوری ــات و نوآوری ه ــار اختراع ــرای انتش ــکان ب ــان و م ــه زم ــان ب در تئوری شــد، ــی می کردن ــی ارزیاب ــر از مناطق ــی بنیادی ت ــر حت ــاء را قدیم ت ــات در منش ــد. اختراع بودنــزدی و ــان، پاپلی ی ــت )گاراژی ــده اس ــی وارد ش ــق و نواح ــه آن مناط ــراع ب ــان اخت که هم

دیگــران، 1389(.نوســنگی فرهنگ هــای مــورد در پژوهــش بــه باستان شناســی در کســانی که پرداختنــد، اکثرشــان از انتشــارگرایان ســنتی هســتند )بــرای مثــال در موضــوع خاورنزدیــک ــرای ــی ب ــه: Mellaart, J, 1957(. یعن ــرد ن.ک ب ــی ک ــوان معرف ــالرت را می ت جمیزمــده شــد فرهنــگ نوســنگی کــه بعدهــا ]براســاس الگوهــای فرهنگــی[ روستانشــینی خوانــه ــا مدیتران ــت ی ــتند. لوان ــل هس ــی قای ــاور نزدیک ــاءهایی خ )Marshall, J 2012( منشــاء ــت، منش ــده اس ــهور ش ــزی مش ــه به هالل حاصل خی ــوروس ک ــرس- ت ــرقی و زاگ شــالب ــی شــده و می شــود )Watkins, T. 2006(. نوســنگی، چــه آن را انق نوســنگی معرفــالل ــاء هایی در ه ــم، منش ــر بگیری ــی در نظ ــی تدریج ــه آن را تحول ــم و چ ــی کنی معرف

دارد. حاصل خیــزی ــرای نوســنگی از ــل منشــاء گرایی و مطــرح کــردن منشــاءهای خاورنزدیکــی ب در مقابــن ــم از ای ــری ه ــت دیگ ــتم برداش ــرن بیس ــل ق ــم و اوای ــرن نوزده ــه دوم ق ــان نیم همــوالت ــر تح ــه ب ــه در آن اضاف ــان ک ــگ انس ــته: دوره ای از فرهن ــود داش ــالح وج اصطــات )دام داری( و ــردن حیوان ــی ک ــذا و اهل ــد غ ــاد تولی ــینی و اقتص ــه، یک جانش فن آورانــه ــه اســت )Braidwood L, 1983(. آن گاه ک ــًا شــکل گرفت ــات )کشــاورزی( تدریج نباتاصطــالح نوســنگی به عنــوان نــام دوره ای پــس از فراپارینه ســنگی ]یــا پارینه ســنگی ــوان ــود. به عن ــی می ش ــنگی( معرف ــس- س ــراً م ــرغ )اخی ــر مف ــل از عص ــد[ و قب جدیآغــاز کشــاورزی و دام داری هم چنیــن یک جانشــینی به عنــوان ُمعرف هــای آن مــورد تاکیــد قــرار می گیــرد. روشــن اســت کــه پیــش از ایــن ُمعرف هــا نــوع فــن آوری ســاخت ــای دوره ــوان معرف ه ــفالی به عن ــپس س ــنگی و س ــروف س ــد ظ ــنگی و تولی ــای س ابزاره

نوســنگی به شــمار می رفتــه اســت.


ــک ــنگی در ی ــه نوس ــش ب ــد گرای ــودن فرآین ــی ب ــای بوم ــواهد و یافته ه ــی از ش یکحــوزه فرهنگــی را می تــوان توالــی زمانــی و فرهنگــی از دوران فراپارینه ســنگی تــا ــت ــت های پَس ــه دش ــال در ناحی ــوان مث ــت. به عن ــوزه دانس ــفال در آن ح ــا س ــنگی ب نوسشــرق مازنــدران محوطه هــای نظیــر غارهــای: هوتــو، کمربنــد و کمیشــان کــه داده هایــی ــای ــود ج ــفال را در خ ــا س ــنگی ب ــفال و نوس ــنگی بی س ــنگی، نوس از دوران فراپارینه ســن ــای ای ــود. یافته ه ــداد ش ــدن قلم ــنگی ش ــاءهای نوس ــی از منش ــد یک ــد، می توان داده انــر ــوزه بزرگ ت ــفال( در ح ــنگی باس ــا نوس ــنگی ت ــی )از فراپارینه س ــد فرهنگــی طوالن فرآینفرهنگــی در مقایســه بــا مناطــق هم جــوار آن نظیــر دشــت گــرگان، فالت مرکــزی ایــران شمال شــرق و )Coolidge J ترکمســتان)2005 جنوب غــرب ،)Marshall ,J 2012(

ــزارش نشــده اســت. ــوز گ ــان 1389( هن ــران )عســکرپور و گاراژی ایدر ســرزمین های پَســت مازنــدان بــر اســاس بررســی ها و کاوش هــای باستان شــناختی کــه در گذشــته صــورت گرفتــه اســت تــا کنــون 4 غــار شناســایی شــده اســت. ایــن غارهــا ــد. ــه جلگه ان ــری و مشــرف ب ــن 30-50 مت ــی بی ــرز و در ارتفاع ــای شــمالی الب در دامنه هــزارش ــد داده هــای دوران نوســنگی بی ســفال گ ــو و کمربن ــا از غارهــای هوت ــون تنه تاکننشــده اســت. غــار التپــه تنهــا معــرف اســتقراری از دوران فراپارینه ســنگی و غــار کمیشــان نیــز داده هایــی از دوران فراپارینه ســنگی تــا نوســنگی بی ســفال دارد. در مــورد غــار کمیشــان ــار ــب در غ ــد وحدتی نس ــه کاوش حام ــنگی ب ــات از دوران فراپارینه س ــن اطالع جدیدتریــوده ــرب ب ــار مضط ــطحی غ ــای س ــردد. الیه ه ــاز می گ ــال 1388 ب ــار س ــان در به کمیشــردد. ــاز می گ ــه دوران نوســنگی بی ســفال ب ــر اســاس مقایســه ابزارهــای ســنگی ب ــه ب کــد ــنگی کاوش ش ــه دوران فراپارینه س ــق ب ــا متعل ــای برج ــوش الیه ه ــه مغش ــس از الی پ Vahdati Nasab and et( کــه تاریــخ مطلــق 10800±45 و 12000±60 را نشــان دادــات، کوزلووســکی مجموعــه ای از ابزارهــای حاشــیه ــری مطالع al 2012, 2013(. در پیگیجنوب شــرقی دریــای مازنــدران را قابــل مقایســه بــا ســنت ســاخت ابــزار تریالتــی می دانــد. اخیــراً پــس از مطالعــه تکنوتیپولــوژی، مصنوعــات ســنگی قابــل مقایســه بــا ســنت تریالتــی Vahdati Nasab( غــار کمیشــان تحــت عنــوان میان ســنگی کاســپین معرفــی شــده اســتetal, 2013(. کوزولوســکی غــار التپــه، کمربنــد، هوتــو در شــرق مازنــدران را هم زمــان بــا چنــد محوطــه در آذربایجــان، ترکیــه، گرجســتان و ترکمنســتان را تحــت تاثیــر ســاخت ابــزار

.)Kozlowski, 1999: 142( ــد ــان می کن ــن بی ســنت تریالتریــنگی ــای نوس ــته محوطه ه ــه گذش ــناختی در ده ــی های باستان ش ــاس بررس ــر اس بــری از ــه 1-2 کیلومت ــه فاصل ــه ب ــد ک ــم ارتفاع ان ــک و ک ــی کوچ ــه، تپه های ــن جلگ در ایرودهــا و ســایر منابــع آبــی، و در فاصلــه 10-13 کیلومتــری نســبت بــه موقعیــت امروزیــن ــه کمیشــانی، ــر تپ ــا نظی ــن محوطه ه ــد. ای ــرار گرفته ان ــدران ق ــای مازن ــاحلی دری ــط س خــری ــتا از 200 مت ــک راس ــه در ی ــه محوط ــن س ــتند. ای ــی هس ــس کت ــه و نرگ ــوق تپ طشــمال غــار کمیشــان تــا 10 کیلومتــری ســاحل دریــای مازنــدران در امتــداد یــک جریــان ــر محــوری در شــکل گیری ــه متغی ــود ک ــرض نم ــوان ف ــع شــده اند. می ت ســطحی آب واقاســتقرارهای نوســنگی در ایــن منطقــه جریــان آب هــای ســطحی و رودهــای کوچــک. از نظــر گاهنــگاری تپــه کمیشــانی متعلــق بــه دوران نوســنگی بی ســفال و دو محوطــه دیگــر

ــر 4(. ــا ســفال هســتند )محوطه هــای شــماره 5-9-10 تصوی ــه نوســنگی ب ــق ب متعل


ــا نوســنگی در ســرزمین های ــواد فرهنگــی از دوران فراپارینه ســنگی ت شــاخصه های مپَســت شــرق مازنــدران بــه ایــن شــرح اســت: مرحلــه فراپارینه ســنگی در غارهــای هوتــو ــي، ــنده های چندوجه ــا، خراش ــه ابزاره ــر تراش ــی نظی ــزار های ــود اب ــد به واســطه وج کمربنــر ــد )Dupree, 1952: 256-255(. ه ــایی می گردن ــوراخ کن ها، شناس ــه ها، س ــه تراش تیغچنــد در گزارش هــای "کــون" نوســنگی بی ســفال و شــاخص های فرهنگــی آن بــه ــش از ــای پی ــی الیه ه ــواد فرهنگ ــه م ــا مقایس ــا ب ــت، ام ــده اس ــخص نگردی ــوح مش وضــوان ــان، می ت ــار کمیش ــانی و غ ــه کمیش ــطحی تپ ــای س ــا داده ه ــفال ب ــا س ــنگی ب نوسفــرض کــرد کــه داده هــای ایــن دوران در غارهــای هوتــو و کمربنــد وجــود داشــته اســت. شــاخص ترین ابزارهــای ایــن مرحلــه تیغه هــای کــول دار و ســنگ مادرهــای تیغــه و ریزتیغــه اســتوانه ای اســت )Dupree, 1952: 254(. در طــول اســتقرار در غــار التپــه به طــور عمــده ــزار ســنگی بیشــتر اســتفاده می شــده اســت. یــک گــروه تیغه هــا و مســتمر از دو گــروه ابو گــروه دیگــر خراشــنده های انتهایــی بودنــد. ابزارهــای اســتخوانی نیــز بــه فراوانــی مــورد اســتفاده قــرار می گرفتنــد )McBurney, 1968: 400(. غــار کمیشــان دارای مقادیــر قابــل توجهــی از خراشــنده های انتهایــی، شــکافنده ها و ابزارهــای دندانــه داری اســت کــه بــر روی ــول دار ســاخته شــده اند. از دوران نوســنگی بی ســفال ــات ک ــزرگ و قطع ــای ب میکرولیت هــده ــه و تیغه هــای کــول دار به دســت آم ــز ســنگ مادرهــای تیغ در الیه هــای مضطــرب نی

.)Vahdati Nasab et al, 2013( اســتــوق ــان، ط ــد، کمیش ــو، کمربن ــای هوت ــد: غاره ــی مانن ــزارش محوطه های ــاس گ براســفال ــنگی بی س ــی دوران نوس ــواد فرهنگ ــاخص ترین م ــانی، ش ــه کمیش ــی تپ ــه و بررس تپــود. ــی نم ــا معرف ــول دار و ریزتیغه ه ــای ک ــاری و تیغه ه ــای فش ــنگ مادره ــوان س را می تــز ســفال های نوســنگی اســت کــه از بارزتریــن داده فرهنگــی دوران نوســنگی باســفال نیــر اســاس داده هــای ــد. ب ــروزی به دســت آمده ان کاوش هــای "کــون" و بررســی های ماهفجــدول مشــخصات فنــی ســفال در گــزارش کــوون 24 قطعــه ســفال دارای ســطح صیقلــی )13.79%( ، 17 قطعــه ســفال دارای نقــش خطــوط هندســی قرمــز رنــگ ) 9.77%( و دو ــا نقــش خطــوط هندســی ســیاه رنــگ ) 1.14% ( یافــت شــده اســت. در قطعــه ســفال ب Coon( )%1.72( ســه مــورد نیــز شــاموت صــدف در خمیــره ســفال مشــاهده شــده اســتtable 16 ,77 ,1951(. بنابرایــن 75.3% ســفال های نوســنگی غــار کمربنــد ســاده و

ــد. ــش بوده ان ــدون نق ببنابــر گــزارش کارلتــون اســتانلی کون )1952( ســفال های دوران نوســنگی یافتــه شــده ــفال ها ــن س ــد. ای ــد می باش ــار کمربن ــوک غ ــفال پ ــه س ــابه گون ــًا مش ــو دقیق ــار هوت از غدارای ســطحی صیقلــی بــه رنــگ قرمــز می باشــد کــه نقــوش هندســی )خطــوط( طراحــی ــا نقــوش شــده اند. ســپس ظــروف خشــن هــم راه بــا ســفال پــوک ظاهــر گردیدنــد کــه بشــاخص هندســی تزییــن شــده بودنــد. ایــن ســفال ها از عمــق 4.60 ســانتی متری بــه بــاال ــه ــه گون ــد )Coon, 1952: 243(. س ــاهده نگردی ــفالی مش ــس از آن س ــد و پ ــود دارن وجدیگــر ســفال از کاوش هــای غــار هوتــو به دســت آمــده بــود کــه از آن هــا در گزارش هــای "کــون" نــام بــرده نشــد. گونــه اول تنهــا یــک قطعــه از کــف یــک ظــرف ظریــف اســت ــر روی ــگ ب ــا پوششــی ســیاه رن ــره ب ــگ خاکســتری تی ــه رن ــی خــوب ب ــه دارای پخت کســطوح اســت. گونــه دوم در بــر دارنــده قطعــات معــدودی تکــه ســفال از ظــروف ضخیــم اســت کــه بــه رنــگ قرمــز بــا مغــزی بــه رنــگ ســیاه بــا شــاموت انــدک کاه و یــا بــدون


شــاموت و بــدون پوشــش بوده انــد. امــا اثــرات یــک شــی ماننــد قلــم مــو ضخیــم بــر روی ســطح بیرونــی آن هــا اشــکار اســت. گونــه ســوم نوعــی کم یــاب متعلــق بــه بخشــی از یــک ــده تکه هــای ــر دارن ــدک و در ب ــًاً کامــل اســت کــه دارای پختــی ان کاســه شکســته تقریبــن کاســه ــگ اســت. ای ــکای ســفید رن ــل مالحظــه ای می ــدار قاب ــن مق ــز کاه و هم چنی ریــای ــا نواره ــی ب ــرف را مثلث های ــن ظ ــی ای ــه درون ــت. لب ــخصی نیس ــش مش دارای پوشــوق ــفال های ط ــد )Gregg and Thornton 2012(. س ــه کرده ان ــک احاط ــودی باری عمــودی و ــه نخ ــل ب ــرم مای ــا ک ــاب آن ه ــودی و لع ــه نخ ــل ب ــز مای ــگ قرم ــه دارای رن تپشــیری رنــگ بــوده و خمیــره آن هــا بــا ورز کــم و در حــرارت نامناســب پخــت شــده اند. ایــن نمونه هــا دارای نقــوش هندســی نامــوزون و خطــوط کلفــت و در برخــی مــوارد بــا گل اخــرا رنــگ آمیــزی شــده اند. تنــوع هــم در نقــش و هــم در فــرم ســاخت بســیار کــم به چشــم ــد )نوســنگی باســفال( 1 ــار کمربن ــات 1-7 غ ــروزی، 1382: 268(. از طبق می خــورد )ماهفــه )7.1 ــادر تیغ ــه ســنگ م ــه تراشــه )1.6 %( 9 قطع ــادر )8 . %( 2 قطع ــه ســنگ م قطع%( 66 قطعــه تیغه هــای ظریــف )52.4 %( 48 قطعــه ریزتیغــه )38.1 %( کــه در مجمــوع .)Coon, 1951: 69, table 14B( ــده اســت ــه را شــامل می شــوند به دســت آم 126 قطع

.)Coon, 1951: 71, table 14D( 20 قطعــه تیغــه داس نیــز مشــاهده شــده اســتــازه ــف دارای ب ــق مختل ــًا در مناط ــه ضرورت ــک دوره )ک ــه ی ــه مثاب ــه ب ــنگی چ نوســک ــوان ی ــه به عن ــود( و چ ــن ب ــی معی ــادی و فرهنگ ــای م ــخص و ُمعرف ه ــی مش زمانمرحلــه از تطــور فرهنــگ بشــری در مناطــق مختلــف کــره زمیــن بــا مقیاس هــای زمانــی و مکانــی مســئله پدیــد مــی آورد )Garazhian, 2012: 21(. رویکردهــای انتشــارگرایانه در ــت، ــرار گرف ــورد توجــه ق ــان م ــاره در مباحــث نوتطورگرای ــالدی دوب دهــه 1940 و 50 میــن تطــور ــد خطــی را جایگزی ــن اســتیوارد کــه تطــور چن ــات جولی ــر نظری ــا تحــت تاثی امتــک خطــی تطورگرایــان اولیــه نمــود، ایــده ی چنــد منشــئی فرآینــد نوســنگی نیــز به جــای ایــده ی تــک منشــئی آن ارایــه گردیــد )Steward 1955( در نوانتشــارگرایی می تــوان چنــد ــرای ــزرگ ب ــه ب ــک منطق ــی در ی ــم و حت ــان دور ازه ــی ناهم زم ــان و حت ــاء هم زم منشــی ــاید کم ــارگرایی )و ش ــا نوانتش ــد. ب ــل ش ــری قای ــگ بش ــافات فرهن ــات و اکتش اختراعــود. در نتیجــه نوانتشــارگرایی یعنــی پــس از آن( باستان شناســی فرآینــدی هــم پاگرفتــه بپذیرفتــن چنــد منشــاء در چنــد منطقــه بــرای یــک تحــول و تطــور اساســی مثــل نوســنگی

ــد. ــرح ش ــی مط ــل باستان شناس ــنی در محاف و روستانشــای 75- ــتانه دهه ه ــنگی در آس ــای نوس ــدان کاوش ه ــت مازن ــرزمین های پَس در س

ــه ــد. در نتیج ــری نش ــود، پیگی ــکل گیری ب ــال ش ــی نو در ح ــه باستان شناس 1960 م. کســوال ها و مســایل ایــن منطقــه از خاورنزدیــک در محافــل باستان شناســی به طــور اساســی طــرح نشــد. کاوش هــای کارلتــون اســتانلی کون نیــز بــه ســبب روش هــای تاریــخ گذشــته تنهــا به طــور کلــی مــورد بررســی و بازنگــری مجــدد باستان شناســان قــرار گرفــت. مک برنــی نیــز اطالعــات محــدودی را مــورد بحــث قــرار داد. اصــواًلً مطالعــات نوســنگی ــا ــود و ایــن مناطــق در مقایســه ب ــران ب در آســتانه باستان شناســی نو متمرکــز در غــرب ایلوانــت )مدیترانــه شــرقی( شــمال بین النهریــن و کاپادکیــه مــورد مطالعــه قــرار می گرفــت )Braidwood L, 1983(. وقفــه در پژوهش هــا و کاوش هــا منطقــه را بــه نادیــده گرفتــه

ــاند. ــنگی کش ــث باستان شناســی نوس ــدن در مباح ش


ــرون زا ــای درون زا و ب ــده از نقده ــدی پیچی ــالدی در فرآین ــه 1980 می ــول ده در طــرح ــد مط ــک فرآین ــه ی ــه مثاب ــدن" ب ــنگی ش ــالح "نوس ــو، اصط ــی ن در باستان شناســای ــی و داده ه ــای توصیف ــه یافته ه ــی ب ــث متک ــن مباح ــد )Watkins, T 2006(. ای شدهه هــای قبــل بودنــد و در مناطقــی ماننــد شــمال البــرز، نبــود اطالعــات توصیفــی قابــل

ــرد. ــدل نک ــه نوســنگی شــدن ب ــات نوســنگی را ب ــکا مطالع ات

نوسنگی شدن ــدا ــه در ابت ــد؟ چنان ک ــنگی باش ــل نوس ــت مکم ــه می توانس ــدن" چگون ــنگی ش "نوســه دو موضــوع کلــی ــه ب ــه یــک مرحل ــه مثاب ــه دوره و ب ــه مثاب اشــاره کردیــم. نوســنگی بمی پرداخــت: مرحلــه ای از فرهنگــی بشــری کــه در آن روستانشــینی و یک جانشــینی شــکل ــه در سرنوشــت ــی ک ــات و نوآوری های ــرای اختراع ــه اســت. پیشــنهاد منشــاءهایی ب گرفتفرهنــگ بشــری بســیار تاثیــر گــذار بوده انــد. ایــن هــر دو موضــوع، بســیار کلــی بــود. آن گاه ــک ــه مح ــی ب ــای باستان شناس ــل فعالیت ه ــدان عم ــی در می ــای کل ــن بحث ه ــه ای کتجربــه آزمــوده شــدند؛ بــه ایــن صــورت تکمیــل شــدند کــه نوســنگی منشــاءهایی دارد و Watkins,( ــود ــده می ش ــدن" خوان ــنگی ش ــه "نوس ــدی ک ــی فرآین ــاء ها ط ــن منش از ایــر ــه اســت. آن گاه اگ ــاء ها گســترش یافت ــن منش ــراف همی ــی در اط ــه مناطق T 2006.( بچنــد منشــاء بــرای نوســنگی قایــل می شــدیم، در اطــراف ایــن منشــاءها بــا پژوهش هــای ــاء ــق منش ــا مناط ــی ب ــتگی مکان ــه پیوس ــم، ک ــی بودی ــار محوطه های ــال آث ــد به دنب جدیــی ــی اندک ــت در زمان های ــار می بایس ــن آث ــند. ای ــته باش ــنگی داش ــته های نوس ــا هس یــنگی ــر نوس ــه اگ ــدند. در نتیج ــدی می ش ــنگی طبقه بن ــای نوس ــار فرهنگ ه ــر از آث جدیدتپــِی دیــوار بــود، نوســنگی شــدن بــه مثابــه دیــواری روی آن نهــاده شــده بــود و آن بحــث را بــا دقــت بیشــتر تکمیــل می کــرد. "نوســنگی شــدن" چــه از منظــر نظــری و چــه از نظــر

ــود. ــا، مباحــث و رویکردهــای آن ب ــه نوســنگی و تئوری ه تاریخچــه ای وابســته بــار ــدان ُدچ ــت مازن ــادر دشــت های پَس ــا و پژوهش ه ــم کاوش ه ــه اشــاره کردی چنان کــاز ــتند. آغ ــه مســاعدی نداش ــات نوســنگی شــدن زمین ــرای مطالع ــد و ب ــه شــده بودن وقفــزی ــا پایه ری ــود ام ــروری می نم ــر ض ــال های اخی ــا در س ــا و پژوهش ه ــاره کاوش ه دوبــی های ــای و بررس ــل کاوش ه ــردن حاص ــه روز ک ــری و ب ــا بازنگ ــم راه ب ــدی ه روزآم

ــود. گذشــته ضــروری بــر اســاس بررســی های1 انجــام شــده بیــش از 20 محوطــه نوســنگی در ایــن حــوزه بــر ــت )تصاوی ــده اس ــایی ش ــری و شناس ــفال بازنگ ــنگی بی س ــه نوس ــفال و 1 محوط باســا ــوان آن ه ــت می ت ــطح دش ــا در س ــش محوطه ه ــه پراکن ــی ب ــی کل ــا نگاه 4-5-6( . بــه ــر ب ــال حاض ــرد. در ح ــیم بندی ک ــا تقس ــه ای از محوطه ه ــا مجموع ــا و ی ــه گروه ه را بعلــت انــدک بــودن اطالعــات الیه نــگاری و گاهنــگاری مطلــق؛ بــر مــا مشــخص نیســت ــع شــده اند چــه نســبت های ــه واق ــک مجموع ــه در ی ــی ک ــداد از محوطه های ــن تع ــه ای کــان ــی ناهم زم ــا حت ــتند ی ــق هس ــم اف ــتند، ه ــان هس ــد، هم زم ــم دارن ــتی باه گاهنگاشــذر ــتقراری در گ ــای اس ــا جابه جایی ه ــی محوطه ه ــت فراوان ــا عل ــوند. ی ــداد می ش قلمزمــان چــه بــوده اســت؟. امــا در هــر دو صــورت براســاس اطالعــات نوســنگی خاورنزدیــک

ــرد. ــی ک ــاط اســتقرارهای نوســنگی و مناطــق منشــاء نوســنگی را نف ــد ارتب نمی توانــا توجــه به هــدف اصلــی ایــن پژوهــش )نوســنگی و نوســنگی شــدن( بــه جزییــات بررســی میدانــی پرداختــه نشــده اســت. 1. : ب

ــور 1391(. ــه: )رمضان پ ــد ب ــن خصــوص بنگری ــات بیشــتر در ای ــرای اطالع ب


پیشــتر نیــز بیــان شــده بــود کــه در ایــن محــدوده در گســتره ای حــدود 30 کیلومتــری ــماره ــای ش ــر 4-5-6 محوطه ه ــار ) تصاوی ــرز 4 غ ــای الب ــرب دامنه ه ــا غ ــرق ت از شــا ــن غاره ــد. ای ــود دارن ــنگی وج ــاز از دوران فراپارینه س ــای روب 1-2-3-4 ( و محوطه هــه نحــوه ــا توجــه ب ــرا ب ــم. زی ــه در نظــر می گیری ــن ناحی را منشــاء نوســنگی شــدن در ایــا و ــنگی در دامنه ه ــای فراپارینه س ــان غاره ــی داری می ــاط معن ــا ارتب ــش محوطه ه پراکناســتقرارهای نوســنگی در میــان جلگــه وجــود دارد. اســتقرارهای نوســنگی در ایــن ناحیــه به ــی از ــه شــمال یعن ــوب ب ــی یــک خــط ســیر را از جن ــده شــده اند کــه گوی ــه ای پراکن گونــش ــن نحــوه پراکن ــد. ای ــا نشــان می دهن ــا( به ســوی جلگــه و دری ــا )غاره ســوی دامنه هــاحل ــا س ــه ت ــو و التپ ــد و هوت ــان، کمربن ــار کمیش ــتقیم از غ ــی مس ــوان در خط را می تدریــای مازنــدران مشــاهده نمــود. دوروس تپــه )محوطــه شــماره 14( در شــمال غــار التپــه ــو )محوطــه شــماره 4( ، عنــاب تپــه )محوطــه شــماره 13( در شــمال غــار کمربنــد و هوت)محوطه هــای شــماره 2 و 3(، و محوطه هایــی ماننــد: تپــه کمیشــانی )محوطــه شــماره 5( طــوق تپــه )محوطــه شــماره 6(، نرگــس کتــی )محوطــه شــماره 7(، ولیــک تپــه )محوطــه ــه )محوطــه شــماره 10(، ــر تپ ــرار )محوطــه شــماره 9(، مظف ــار ب شــماره 8(، ســلطان چهــروه ــماره 12( و در گ ــه ش ــری )محوط ــه سواس ــماره 11(، تپ ــه ش ــی )محوط ــه جن کت تپمحوطه هــای واقــع در شــمال غــار کمیشــان )محوطــه شــماره 1( قــرار می گیرنــد. ــود ــان کمب ــف هم چن ــای مختل ــا روش ه ــده ب ــگاری ش ــای گاهن ــود نمونه ه ــه نب گرچعمــده مطالعــات نوســنگی شــدن در منطقــه اســت امــا تــا فراهــم شــدن زمینه هــا بــرای ــودن مباحــث نوســنگی ــرای مطــرح ب ــوان ب ــد می ت ــات روزآم ــده و مطالع کاوش هــای آین

ــه طــرح و تحلیــل داده هــا براســاس اطالعــات موجــود پرداخــت. منطقــه ب

آثار حاصل از بررسی های جدیدــای ــردد. داده ه ــفال می گ ــنگی باس ــای نوس ــامل محوطه ه ــا ش ــد تنه ــی های جدی بررسجمــع آوری شــده از ســطح تپه هــا بیشــتر شــامل قطعــات ســفالی بــوده اســت و ابزارهــای ــد ــه فرآین ــرایط ب ــن ش ــد. ای ــم می خوردن ــا به چش ــر روی محوطه ه ــدرت ب ــه ن ــنگی ب ســفال های ــردد. س ــاز می گ ــدت ب ــد م ــه در بلن ــت بوم منطق ــتقرارها و زیس ــکل گیری اس شــا ــت و ی ــورت درش ــی کاه به ص ــاموت گیاه ــا ش ــاز و ب ــی دست س ــنگی منطقه همگ نوســی ــل به صورت ــرم متمای ــرم، ک ــفال ها ک ــگ س ــده رن ــد. عم ــده بوده ان ــرد ش ــورت خ به صــی ــًاً ســطحی پرداخــت و صیقل ــز، قهــوه ای و گاه ــه رنگ هــای ســیاه، قرم ــا نقوشــی ب ب )A2, B1, B2, C1, C2, D3, D4 :ــماره های ــر 1، ش ــر )تصوی ــای کهن ت ــده در فازه شــر و ــی بهت ــا فرم ــا ب ــی و ام ــت معمول ــا پرداخ ــطحی ب ــا س ــگ ب ــز رن ــفال های قرم و ســر ــد )تصوی ــنگی بوده ان ــر دوران نوس ــل جدیدت ــش در مراح ــدون نق ــراًً ب مشــخص تر و اکث1، شــماره های: A1, A3, A4, B3, B4, D1, D2, E1, E2, E3( . فــرم اکثــر ظــروف زمخــت و قطــور مربــوط بــه خمره هــا و ظــروف ظریف تــر متعلــق بــه پیاله هــا و کاســه ها در اندازه هــای متفــاوت می باشــد )تصویــر 3(. نقــوش ســفال ها هندســی و شــامل خطــوط ــد. از خطــوط صــاف باریــک مــوازی و متقاطــع کــه لوزی هــا را تشــکیل می دهنــد، بوده انــر 2(. ــورد )تصوی ــم می خ ــر به چش ــی کمت ــوط منحن ــت و خط ــده اس ــتفاده ش ــتر اس بیشــای ــناختی محوطه ه ــی های باستان ش ــده از بررس ــت آم ــفال به دس ــه س ــدود 340 قطع حــرار ــه ق ــورد مطالع ــی م ــری و تکنیک ــاظ ظاه ــفال ها از لح ــات س ــی قطع ــنگی تمام نوس


گرفتنــد. از مجمــوع 340 قطعــه ســفال 42% رنــگ درونــی ظــروف کــرم رنــگ و مشــتقات مشــابه آن و 54% قرمزروشــن تــا تیــره و مشــابه آنــان اســت و 4% مابقــی خاکســتری و صورتــی رنگ انــد. 51% رنــگ ســطح خارجــی ظــروف کــرم رنــگ و مشــتقات آن و %45 ــا 9% ســفال های دوران نوســنگی در ــرد. تنه ــر می گی ــگ و مشــتقات آن را در ب ــز رن قرمایــن حــوزه منقــوش بوده انــد. در 2% جامعــه آمــاری ســفال فقــط ســطح درونــی ظــروف منقــوش بــوده و در 6% فقــط ســطح بیرونــی ظــروف مــورد طراحــی قــرار گرفــت. در یــک ــوده اســت. 2 % ســطح درونــی 1% هــر دو ســطح داخلــی و خارجــی ظــروف منقــوش بظــروف، 10% ســطح بیرونــی و 10% در هــر دو ســطح ظــروف صیقــل مشــاهده گردیــد. ــد. از دیگــر ــگ بوده ان ــرم رن ــگ و 6% ک ــز رن ــره ســفال ها دود زده، 36% قرم 58% خمیمشــخصه تکنیکــی ســفال دوره نوســنگی ایــن حــوزه شــاموت گیاهــی پراکنــده اســت کــه ــم ــی متراک ــاموت گیاه ــا ش ــفال هایی ب ــده را س ــاری و 17% باقی مان ــه آم 83% جامعــی ــاموت گیاه ــم راه ش ــی به ه ــاموت معدن ــوع 4% ش ــد. از مجم ــاص داده ان ــود اختص به خــود. %60 ــه ب ــرار گرفت ــتفاده ق ــورد اس ــنگی م ــر دوران نوس ــروف ظریف ت ــده در ظ پراکنــی ــل و کاف ــی کام ــی 40% دارای پخت ــص و ناکاف ــی ناق ــفال ها دارای پخت ــوع س از مجمــفال ها ــده س ــن اســاس نگارن ــر ای ــد و ب ــر بوده ان ــی متغی ــفال ها دارای ضخامت ــد. س بوده انــم ــر( 55% و ضخی ــر( 18%، متوســط )8-12 میلی مت ــف )4-7 میلی مت را در ســه رده ظری

ــور 1391(. ــود )رمضان پ ــدی نم ــر( 27% طبقه بن ــش از 12 میلی مت )بی

ســفال های تکــه :1 تصویــر تپــه. دوروس :A1-A2 نوســنگی A3: غــار کمربنــد. A4: غــار هوتــو. :B2 .ــی ــس کت ــه نرگ B1-C2: تپ :B4 .ــه ــاب تپ ــه. B3: عن ــک تپ ولیتپــه سواســری. C1: طــوق تپــه. ــه ــی. D2-F1: تپ ــه جن کت D1: تپتپــه :D3 بــرار. چهــار ســلطان ــاد. F2: مظفــر تپــه شــرقی. شــاه آبــه ــی. D4: تپ ــه غرب ــر تپ F3: مظف

ــازی. چم


A1- ــر 2: طراحــی نقــوش تصویتپــه :A2 تپــه. طــوق :D1-D2نرگــس کتــی. A3-A4: ولیــک تپــه. B1: تپــه جن کتــی. B2: مظفــر تپــه شــرقی. B3: مظفــر تپــه غربــی. ــه ــاد. C2-C3: تپ ــاه آب ــه ش C1: تپســلطان چهــار بــرار. C4: دوروس

ــازی. ــه چم ــه. D3: تپ تپ

موقعیت و چشم انداز استقرارهای نوسنگی ــن محوطه هــا را ــرد. ای ــرار می گی ــه ق ــن پژوهــش 9 محوطــه مــورد معرفــی و مطالع در ایاز لحــاظ پراکنــش و مــکان گزینــی در ســه بخــش از یــک ناحیــه واقــع شــده اند. فــرض مــا ایــن اســت کــه ایــن بخــش هــا را می تــوان، مناطــق منشــا قلمــداد کــرد کــه فرآینــد نوســنگی شــدن در آن جــا شــکل گرفتــه اســت. بدیهــی اســت کــه ایــن فــرض هــا بســتر ســازی کاوش هــا و پژوهش هــای آینــده در منطقــه اســت و تنهــا به عنــوان زمینــه ســاز و

ــت. ــه آن نگریس ــوان ب ــا می ت ــاخت پژوهش ه زیرس

استقرارهای پیرامون غار کمیشانتپه کمیشانی

ایــن تپــه در فاصلــه 500 متــری شــمال غــار کمیشــان قــرار دارد. ایــن محوطــه کوچــک ــه ــراف دارد. تپ ــای اط ــطح زمین ه ــاع از س ــر ارتف ــاحت و 1 مت ــر مس ــدود 2000 مت در حکمیشــانی در فاصلــه 500 متــری بــا دامنه هــای رشــته کــوه البــرز و فاصلــه 20 کیلومتــری از ســاحل امروزیــن دریــای مازنــدران و در ارتفــاع 35 متــری از ســطح آب هــای آزاد قــرار دارد. هیــچ جریــان آب ســطحی از فاصلــه نزدیک تــر از 3 کیلومتــری از ایــن محوطــه عبــور

نمی کنــد.


طوق تپه ایــن محوطــه تپــه کوچــک و کــم ارتفاعــی بــه مســاحت نیــم هکتــار بــا ارتفــاع کمتــر از 2 متــر اســت کــه در نزدیکــی یــک رودخانــه فصلــی کوچــک در 7 کیلومتــری شــمال غربغار ــرار ــدران ق ــای مازن ــری ســاحل دری ــرز 13 کیلومت ــوه الب ــای رشــته ک کمیشــان و دامنه هدارد. دشــت مســطح و همــواری کــه طــوق تپــه در آن واقــع اســت 8 متــر از ســطح آب هــای

آزاد ارتفــاع دارد .

تپه جن کتی ایــن محوطــه در 9 کیلومتــری شــمال غــار کمیشــان و دامنه هــای رشــته کــوه البــرز و 11 کیلومتــری ســاحل امروزیــن دریــای مازنــدران و در ارتفــاع -8 متــری از ســطح آب هــای آزاد قــرار دارد. یــک رودخانــه فصلــی از 2 کیلومتــری شــرقی و یــک رودخانــه فصلــی دیگــر از 3 کیلومتــری غربــی ایــن محوطــه در جریــان اســت. ایــن محوطــه بیــش از یــک هکتــار

مســاحت و در حــدود 3 متــر از ســطح زمین هــای اطــراف ارتفــاع دارد. تپه سواسری

ایــن محوطــه در 2 کیلومتــری شــمال محوطــه جن کتــی و 11 کیلومتــری غــار کمیشــان و 9 کیلومتــری ســاحل امروزیــن دریــای مازنــدران واقــع اســت. ایــن محوطــه تپــه ای کوچــک بــا 3500 متــر مســاحت و 2 متــر ارتفــاع از ســطح زمین هــای اطــراف اســت. یــک رودخانــه فصلــی کوچــک نیــز از حــدود یــک کیلومتــری شــرق ایــن محوطــه در گــذر اســت. ایــن

محوطــه در ارتفــاع 10- متــری از ســطح آب هــای آزاد قــرار دارد.

تصویــر 3: طراحــی فــرم ظــروف :A2-C1 .ــر تپــه غربــی A1: مظف :A3-B2-B3 .تپــه نرگــس کتــیدوروس تپــه. A4: غــار کمربنــد. B4-C2-C3- .ــری ــه سواس B1: تپ :D1-D2 هوتــو. غــار :C4-D3

طــوق تپــه. D4: تپــه جن کتــی.


ولیک تپه ــته ــای رش ــان و دامنه ه ــار کمیش ــمال غربی غ ــری ش ــه 7 کیلومت ــه در فاصل ــن محوط ایکــوه البــرز و 15 کیلومتــری از ســاحل امــروزی دریــای مازنــدران و در ارتفــاع 6 متــری از ســطح آب هــای آزاد واقــع اســت. ایــن محوطــه دارای یــک و نیــم هکتــار وســعت و 4 متــر ــه ــی از فاصل ــه کوچــک فصل ــک رودخان ــاع از ســطح زمین هــای اطــراف می باشــد. ی ارتف

حــدود 2 کیلومتــری ایــن محوطــه در جریــان اســت.

مظفر تپه غربی ــه 700 ــه شــرقی و فاصل ــر تپ ــرب محوطــه مظف ــری غ ــه 500 مت ــن محوطــه در فاصل ایمتــری غــرب محوطــه ســلطان 4 بــرار و در اراضــی کشــاورزی 8 کیلومتــری شــمال غــار کمیشــان و دامنه هــای رشــته کوه هــای البــرز و در فاصلــه 13 کیلومتــری ســاحل امروزیــن دریــای مازنــدران و در ارتفــاع 2- متــری از ســطح آب هــای آزاد واقــع اســت. یــک رودخانــه فصلــی کوچــک نیــز از فاصلــه 1.5 کیلومتــری آن در جریــان اســت. ایــن محوطــه امــروزه ــای آن ــی از بقای ــاده از روی بخش ــک ج ــا ی ــت و تنه ــده اس ــطیح ش ــل تس ــور کام به طــد. ــر می باش ــر از 2 مت ــراف کمت ــای اط ــه زمین ه ــبت ب ــاده نس ــن ج ــاع ای ــذرد. ارتف می گــدود ــطحی در ح ــاده در س ــرف ج ــه در دو ط ــن محوط ــده از ای ــی باقی مان ــای فرهنگ بقای

5000 متــر پراکنــده اســت.

تصویــر 4: پراکندگــی محوطه های نوســنگی و ارتفــاع )1- غــار کمیشــان. 2- غــار هوتــو. 3- غــار کمربنــد. ــانی. ــه کمیش ــه. 5- تپ ــار التپ 4- غ6- طــوق تپــه. 7- تپــه نرگــس کتــی. 8- ولیــک تپــه. 9- تپــه ســلطان چهــار بــرار. 10- مظفــر تپــه. 11- تپه ــری. 13- ــه سواس ــی. 12- تپ جن کت

ــه(. ــه. 14- دوروس تپ ــاب تپ عن


تصویــر 6: پراکندگــی محوطه های ــا ــه دری ــه نســبت ب نوســنگی و فاصلــو. ــار هوت ــان. 2- غ ــار کمیش )1- غ3- غــار کمربنــد. 4- غــار التپــه. ــه. ــوق تپ ــانی. 6- ط ــه کمیش 5- تپــک ــی. 8- ولی ــس کت ــه نرگ 7- تپــرار. ــار ب ــلطان چه ــه س ــه. 9- تپ تپ10- مظفــر تپــه. 11- تپــه جن کتــی. 12- تپــه سواســری. 13- عنــاب تپــه.

14- دوروس تپــه(

محوطه سلطان چهار برار ایــن محوطــه در 200 متــری شــرق محوطــه مظفــر تپــه شــرقی و 700 متــری محوطــه ــای ــته کوه ه ــای رش ــان و دامنه ه ــار کمیش ــمال غ ــری ش ــی و 8 کیلومت ــه غرب ــر تپ مظفالبــرز و در فاصلــه 13 کیلومتــری ســاحل امروزیــن دریــای مازنــدران و در ارتفــاع 8- متــری ــه 1.5 ــز از فاصل ــک نی ــی کوچ ــه فصل ــک رودخان ــت. ی ــع اس ــای آزاد واق ــطح آب ه از سکیلومتــری آن در جریــان اســت. ایــن محوطــه دارای ارتفــاع می پردازیمــی نبــوده و امــروزه ــای ــرد. داده ه ــرار می گی ــتفاده ق ــورد اس ــد م ــتای آجن ــی روس ــتان اهال ــوان گورس به عن

فرهنگــی در ایــن محوطــه نیــز در ســطحی در حــدود 3000 متــر پراکنــده اســت

استقرارهای پیرامون غار التپهدوروس تپه

ــه، 7/5 ایــن محوطــه در دشــتی مســطح و همــوار در 4 کیلومتــری شمال شــرقی غــار التپکیلومتــری خلیــج گــرگان )یــا خلیــج میانکالــه( و ارتفــاع 7 متــری از ســطح آب هــای آزاد قــرار دارد. رودخانــه شــاکیله کــه از دره هــای مشــرف بــه منطقــه سرچشــمه گرفتــه اســت از 2 کیلومتــری ایــن محوطــه جریــان دارد. ایــن تپــه در بررســی های اطلــس باستان شناســی ــی ــه دوران تاریخ ــک محوط ــوان ی ــی و به عن ــه یعقوب ــام تپ ــا ن ــال 1386 ب ــور در س کشمعرفــی شــده بــود. )ن.ک بــه: کوهپــر 1386(. دوروس تپــه دارای 5000 متــر مســاحت و 2

ــد. ــراف می باش ــای اط ــطح زمین ه ــاع از س ــر ارتف مت


تصویــر 5: پراکندگــی محوطه های بــه نســبت فاصلــه و نوســنگی رودخانه هــا )1- غــار کمیشــان. 2- غــار هوتــو. 3- غــار کمربنــد. 4- غــار ــه کمیشــانی. 6- طــوق ــه. 5- تپ التپتپــه. 7- تپــه نرگــس کتــی. 8- ولیک ــرار. ــار ب ــلطان چه ــه س ــه. 9- تپ تپ10- مظفــر تپــه. 11- تپــه جن کتــی. 12- تپــه سواســری. 13- عنــاب تپــه.

ــه(. 14- دوروس تپ

استقرارهای پیرامون غار هوتو و کمربندعناب تپه

ــته ــای رش ــد و دامنه ه ــو و کمربن ــای هوت ــمال غاره ــری ش ــه در 7 کیلومت ــن محوط ایــاع ــه و در ارتف ــان کال ــج می ــی خلی ــای جنوب غرب ــری انته ــه 6 کیلومت ــرز و فاصل ــوه الب ک9- متــری از ســطح آب هــای آزاد قــرار دارد. امــروزه هیــچ جریــان ســطحی آبــی از نزدیکــی ایــن محوطــه عبــور نمی کنــد. ایــن محوطــه دارای یــک هکتــار مســاحت و ارتفــاع 3 متــر از ســطح دشــت می باشــد. ناحیــه ای کــه عنــاب تپــه در آن واقــع اســت بــه لحــاظ نزدیکــی ــرای ــه ای مرتعــی ب ــوده و ناحی ــل کشــت ب ــر قاب ــا دارای خــاک نســبتًا شــور و غی ــه دری ب

دام داران اســت.

نتیجه گیریبحث: نوسنگی و نوسنگی شدن در سرزمین های پَست مازندران

زیســت و تســلط انســان در عصــر فــرا پارینه ســنگی بــر دشــت های پَســت شــرق ــن اقلیــم و شــرایط ــا ای ــاق ب ــدران مشــخص اســت. احتمــااًل افزایــش جمعیــت، انطب مازنــس ــداوم حضــور انســان در پ ــه ت ــوری منجــر ب ــی و جان ــاعد زیســت از لحــاظ گیاه مســرایط ــان ش ــتر زم ــًا در بس ــا مطمئن ــت. ام ــده اس ــه ش ــنگی در منطق از دوران فراپارینه ســه روش هــای مطمئن تــری ــر می شــده و انســان ب ــه روزت ــرای حضــور مــدام و زیســت ب بــه تحــرک ــزم ب ــذا مل ــع آوری غ ــکار و جم ــی آورده اســت. ش ــاش روی م ــرار مع ــرای ام ب


ــرک ــن تح ــد ای ــرایطی می توان ــه ش ــت چ ــن اس ــئوال ای ــون س ــت. اکن ــی اس و جابه جایــی ــه چگونگ ــخ ب ــد پاس ــرایط می توان ــن ش ــف ای ــد.؟ کش ــینی کن ــه یک جانش ــر ب را منج

ــد. ــنگی باش ــه نوس ــنگی ب ــان های فراپارینه س ــش انس گرایــا بازگشــت بــه اقتصــاد معیشــتی انســان در دوران براســاس متغییرهــای زیســت بوم بــزان خــوراک خــود ــن شــکارگران بیشــترین می ــه ای ــت ک ــوان دریاف فراپارینه ســنگی می تــاه ــادی از گی ــات زی ــد اطالع ــد. هرچن ــوران به دســت می آوردن ــد و شــکار جان را از راه صیــی ــک دریای ــرگ، ف ــزال، گ ــر: غ ــی نظی ــکار جانوران ــت. ش ــت نیس ــی در دس باستان شناســه ای ــدران نکت ــای مازن ــه دری ــه ب ــت. توج ــته اس ــنگی رواج داش ــش از نوس در دوران پیــس از ــت. پ ــاش اس ــن مع ــرای تأمی ــی ب ــوان منبع ــان ها به عن ــن انس ــرای ای ــی ب اساســراز آب ــس روی در ت ــزان پَ ــش می ــاهد افزای ــل ش ــال قب ــین در 12000 س دوران نئوکاســا نهشــته های ــس روی دشــت های خشــکی ب ــن پَ ــال ای ــدران هســتیم. به دنب ــای مازن دریشــور دریایــی باقی مانــده اســت. امــا بنــا بــر شــواهد باستان شــناختی هنــوز حضــور انســان در پــس از ایــن تاریــخ در منطقــه وجــود دارد. بــا پَــس روی و ازدیــاد فاصلــه ســاحل دریــا تــا غارهــا یکــی از منابــع غذایــی بــرای غارنشــیان از دســت رفتــه به نظــر می آیــد. توجــه بــه موقعیــت حضــور اســتقرارهای نوســنگی در دشــت ها می توانــد بیان گــر مســایل مهمــی باشــد. فاصلــه بیــش از 5 کیلومتــری از دامنه هــا در مراحــل اولیــه دوران نوســنگی ــری اســتقرارها در اواخــر دوران نوســنگی حاکــی از ــه بیــش از 10 کیلومت باســفال و فاصلــدم ــت ع ــه ای و دامنه هاس ــی کوه پای ــنگی و نواح ــان های نوس ــان انس ــاط می ــدم ارتب عــزار ســنگی از بررســی های ســطحی محوطه هــای ــودن اب ــدک ب ــا بســیار ان شناســایی و ینوســنگی بــا ســفال در دشــت می توانــد دلیــل دیگــر از عــدم ارتبــاط بــا کوه پایه هــا باشــد. ــزار ســنگی مــورد اســتفاده زیــرا منابــع ســنگ های چــرت و فلینــت کــه بــرای ســاخت ابقــرار می گیــرد در کوه پایه هــا قــرار دارد کــه بســیار مرغوب تــر و مناســب تر از قلــوه

ــتند. ــت هس ــرزمین های پَس ــود در س ــه ای موج ــنگ های رودخان ساســتقرارهای نوســنگی احتمــااًل در فاصلــه نزدیک تــری بــه دریــا نســبت بــه ــطحی ــات س ــا و جریان ــا روده ــی ب ــه نزدیک ــن فاصل ــد. هم چنی ــرار گرفته ان ــا ق کوه پایه هــا و ــه دری ــان ب ــی انس ــه دسترس ــتقرار ک ــرایط اس ــن ش ــه ای ــه ب ــا توج ــته اند. ب ــز داش نیــن ــان های ای ــنگی انس ــه در دوره نوس ــت ک ــان داش ــوان بی ــت می ت ــان اس ــا آس رودهــد. ــع تأمیــن خــوراک بنگرن ــوان یکــی از مناب ــه می توانســتند از ایــن ظرفیت هــا به عن ناحیــی ــوران دریای ــری و شــکار جان ــر ماهی گی ــی نظی ــه فعالیت های ــوان ب ــال می ت ــوان مث به عنــی اشــاره نمــود کــه پیشــتر شــواهد آن ــان و صدف هــای آب ــی اســتفاده از نرم تن ــا حت و یــود. آزمایشــات مولکولــی در تپــه آســیاب در غــرب ایــران مــورد شناســایی قــرار گرفتــه بگــرگ و اســالتر بــر روی ظــروف ســفالی ســاکنان غــار کمربنــد بیان گــر ایــن اســت کــه ــده ــی به دســت آم ــای لبن ــیر و فرآورده ه ــداری و پخــت ش ــه منظــور نگه ــن ظــروف ب ای .)Gregg and Slater 2012( ــت ــده اس ــتفاده می ش ــی اس ــفند اهل ــز و گوس ــیر ب از شایــن نکتــه مویــد اهمیــت دام داری در مقابــل کشــاورزی بــرای تولیــد غذاســت. داده هــای جانــور باستان شناســی غــار هوتــو و کمربنــد نیــز نشــان دهنــده حضــور چارپایــان اهلــی در دوران نوســنگی اســت )Coon, 1951: 49(. ایــن مطلــب را احتمــااًل می تــوان بــا شــرایط جغرافیایــی منطقــه نیــز آزمــود. مطمئنــًا بــا گذشــت زمانــی در حــدود ســه تــا چهــار هــزار ســال از پَــس روی آب دریــای مازنــدران بســتر شــور منطقــه نمی توانــد شــرایط مســاعدی


ــع و چمن زارهــا و ــرای به وجــود آمــدن مرات ــه ب ــا زمین ــرای کشــاورزی داشــته باشــد. ام بــه ــگاری محوطــه نوســنگی طــوق تپ ــا می شــده اســت. الیه ن ــق اقتصــاد دام داری مهی رونو محوطــه تپــه عباســی1 از دوران مــس و ســنگ نیــز مویــد ایــن مطلــب اســت. نخســتین الیــه فرهنگــی محوطــه طــوق متعلــق بــه دوران نوســنگی باســفال )ماهفــروزی 1386( و نخســتین الیــه تپــه عباســی متعلــق بــه مرحلــه انتقالــی مــس و ســنگ اســت کــه مســتقیمًاً

ــد. ــرار گرفته ان ــاحلی ق ــور س ــه ای و ش ــته های ماس ــر روی نهش بامــروز بــا گذشــت بیــش از 12000 ســال هنــوز خــاک اراضــی جلگــه ای ایــن منطقــه ــه ــردم منطق ــر م ــش اکث ــه پی ــد ده ــا چن ــوده و ت ــالح )شــوری( ب دارای درصــد کمــی امــه ــه ب ــن منطق ــینان امروزی ــاغل روستانش ــزء مش ــان ج ــد. دام داری هم چن دام دار بوده انــا و ــیه روده ــی در حاش ــای آب ــه روش ه ــالت ب ــج و غ ــاورزی برن ــد. کش ــاب می آی حسدیــم در مناطــق دور از منابــع آبــی تنهــا در چنــد دهــه گذشــته رونــق یافتــه اســت. صیــد ــه در منطقــه وجــود ــاالب میانکال ــدران و ت ــای مازن ــی از دری ــز به صــورت فصل و شــکار نیــد از ــکار و صی ــود دارد. ش ــی وج ــاغلی تخصص ــورت مش ــروزه به ص ــادی ام ــا صی دارد. امــی در ــع غذای ــن مناب ــای تأمی ــی از روش ه ــت یک ــز می توانس ــنگی نی ــا در دوران نوس دریــه ــنگی ب ــتقرارهای نوس ــی اس ــوان نزدیک ــر را می ت ــن ام ــل ای ــد. دلی ــادی باش ــار صی کنــا ــا دام دار ی ــر انســان های عصــر نوســنگی تنه ــن صــورت اگ ــر ای ســاحل دانســت. در غیــرگ ــزال و گ ــر غ ــی نظی ــا شــکارگر جانوران ــود رو و ی ــان خ ــوراک و گیاه ــده خ گردآوردنــتقرار ــرای اس ــب تری ب ــت مناس ــت موقعی ــا می توانس ــه و دامنه ه ــیه کوه پای ــد حاش بوده انــا ایــن شــیوه امــرار معــاش باشــد. دلیــل دیگــر در اثبــات حرکــت انســان های جوامعــی بــا ــت دری ــه و اهمی ــمال و توج ــمت ش ــه س ــا ب ــس روی دری ــال پَ ــنگی به دنب ــر نوس عصــت. ــان داش ــنگی بی ــی دوران نوس ــی زمان ــتر توال ــوان در بس ــع را می ت ــن جوام ــرای ای بــه ــت ک ــده اس ــرز ش ــه مح ــه در منطق ــورت گرفت ــد ص ــی های جدی ــه بررس ــه ب ــا توج بــدران دارای ــای مازن ــاحل دری ــه س ــا ب ــن محوطه ه ــا و نزدیک تری ــمالی ترین محوطه ه شداده هــای ســطحی از دوران هــای جدیدتــر نوســنگی بــا ســفال و در برخــی مــوارد هــم راه بــا ســفال های مرحلــه انتقالــی مــس و ســنگ و دوره مــس و ســنگ هســتند. امــا بــر اســاس ــواد ــا، م ــاحل دری ــه س ــبت ب ــتقرارها نس ــن اس ــطحی، جنوبی تری ــای س ــه ی داده ه مطالعــا ســفال را دارا می باشــند. تنهــا محوطــه فرهنگــی و ســفال های اوایــل دوران نوســنگی بنوســنگی بی ســفال شناســایی شــده در منطقــه در فاصلــه 300 متــری از دامنــه و کوه پایــه و غــار کمیشــان قــرار دارد و هیــچ مــوردی در فاصلــه بیشــتر از ایــن نســبت بــه کوه پایــه

مشــاهده نشــده اســت. ــه ــن ناحی ــنگی در ای ــه نوس ــش ب ــت گرای ــان داش ــوان بی ــوق می ت ــل ف ــر دالی بناباندکــی متفــاوت بــا دیگــر نواحــی شــناخته شــده در منطقــه می باشــد. بــا در نظــر گرفتــن چشــم اندازها و موقعیــت قرارگیــری محوطه هــا در منطقــه می تــوان بیــان داشــت احتمــااًل انســان های عصــر نوســنگی منطقــه در تأمیــن معــاش خــود دارای طیــف گســترده ــه ی شــکار و ــر پای ــد. اقتصــاد معیشــتی جوامــع نوســنگی ایــن منطقــه ب اقتصــادی بوده انــااًلً ــت؛ احتم ــه اس ــکل گرفت ــور دام داری ش ــکی و همین ط ــای و خش ــوران دری ــد جان صی

ــده اســت. ــامل می ش ــا را ش ــی آن ه ــع غذای ــز بخشــی از مناب ــان نی ــع آوری گیاه جم

1. تا کنون هیچ گزارشی از الیه نگاری تپه عباسی توسط کاوشگر آن منتشر نشده است. نگارنده ) رمضان پور ( در پروژه کاوش تپه عباسی سرپرست کارگاه الیه نگاری بوده است.


ــرات اجتماعــی، سیاســی و فرهنگــی ــه ســبب تغیی وقفــه در کاوش هــا و پژوهش هــا بــای ــه در پژوهش ه ــداوم وقف ــب ت ــالمی موج ــالب اس ــورد انق ــن م ــت. در ای ــی اس طبیعنوســنگی پَســت مازنــدان شــد. ایــن وقفــه، رهــا شــدن پژوهش هــا و بــه فراموشــی ســپرده ــه ــن مقال ــت ای ــد اس ــت. امی ــته اس ــال داش ــه را به دنب ــادی در منطق ــایل بین ــدن مس شــناختی ــه مســایل باستان ش ــه ب ــر و توج ــات پژوهشــی کالن نگ ــرح مجــدد موضوع ــه ط بایــن منطقــه بیانجامــد. هــم کاران باستان شــناس مــا کــه در بدنــه اجرایــی ســازمان میــراث فرهنگــی فعالیت هــای مستندســازی، بررســی و شناســایی اداری و اجرایــی را انجــام ــی را ــه مســایل کل ــن ب ــرای پرداخت ــی ب ــوان کاف ــت و ت ــی اســت کــه وق ــد طبیع می دهننداشــته باشــند. در ایــن مقالــه کوشــیده ایم در کنــار ارایــه اطالعــات توصیفــی کــه حاصــل ــای ــرح دیدگاه ه ــه ط ــت، ب ــور( اس ــین رمضان پ ــدگان )حس ــی از نگارن ــی های یک از بررســاره نوســنگی و نوســنگی شــدن در منطقــه به عنــوان زیرســاخت اولیــه و مبانــی کلــی دربــات ــه اطالع ــی ارای ــه مدع ــن مقال ــه ای ــت ک ــی اس ــم. بدیه ــده بپردازی ــای آین پژوهش هبینــادی حاصــل از کاوش و پژوهش هــای بلنــد مــدت نیســت و بــه طــرح نظریــه ای جدیــد ــه ی ــه نظری ــد ک ــا نویســندگان آن معتقدن ــردازد، ام ــد نوســنگی شــدن نمی پ ــاره فرآین دربچنــد منشــاء بــودن ایــن فرآینــد در منطقــه خاورمیانــه بــا یافته هــای جدیــد باستان شناســی

ــتری دارد. ــت بیش ــران مطابق ــمال ای ــزی و ش ــه زاگرس مرک ــژه در منطق ــران به وی ای

منابع- رمضان پــور. حســین. 1391، نوســنگی و نوســنگی شــدن در دشــت های پَســت ــه ــان نام ــناختی. پای ــی های باستان ش ــاس بررس ــر اس ــهر ب ــکا و بهش ــتان های ن شهرس

ــده. ــر نش ــر. منتش ــگاه آزاد ابه ــد. دانش ــی ارش کارشناســا - شــریفی، مصطفــی. 1391، بررســی و مطالعــه فرهنگ هــای آغــاز هــزاره پنجــم تپایــان هــزاره چهــارم ق.م در شــرق مازنــدران، پایــان نامه کارشناســی ارشــد باستان شناســی،

دانشــکده ادبّیــات و علــوم انســانی، دانشــگاه سیســتان و بلوچســتان. منتشــر نشــده.- عســکرپور، وحیــد . گاراژیــان، عمــران 1389، تــداوم نقــوش حصیــری در ســفال های ــص ــری 3 ص ــماره 3 س ــی، ش ــای باستان شناس ــه پژوهش ه ــان، مجل ــه خ ــتقرار قلع اس

.131 -107ــودن، ــا نب ــودن ی ــم ب ــال و هــم کاران 1389، ب ــزدی، لی ــی ی ــان، عمــران. پاپل - گاراژی

ــی مشــهد. انتشــارات پاپل- ماهفــروزی. علــی. 1386، گــزارش گمانــه زنــی طــوق تپه. منتشــر نشــده. پژوهشــکده

ــی. باستان شناس- ماهفــروزی، علــی. 1382، گــزارش مقدماتــی بررســی ها و کاوش هــای باستان شــناختی

در شــرق مازندران.گزارش هــای باستان شناســی 2. پژوهشــکده باستان شناســی. 304-263.- Braidwood, L. 1983, Prehistoric archeology along the Zagros Flanks.

Chicago: University of Chicago Press.- Berillon, G., A. Asgari khanghah, P. Antoine, J-J. Bahain, B. Chevrier

, V. Zeitoun, N. Aminzadeh, M. Beheshti, H. Ebadollahi Chanzangah and S. Nochadi, 2007, “ Discovery of new Open-air Paleolithic Location in Central Alborz, Northern Iran “ Journal of Human Evolution 52: 380-387

- Coolidge J. 2005, Southern Turkmenistan in the Neolithic )petrogra-


phy case study(. Oxford: BAR International Series 1423.- Coon, C.S., 1951, Cave Explorations in Iran 1949, University of Penn-

sylvania Museum, Philadelphia.- Coon, C.S., 1952, Excavations at Hotu Cave, Iran, A Preliminary Re-

port, Proceedings of the American, Philosophical Society, 96/3: 231-249.- Dupree, L.B, 1952, the Pleistocene and Artifact of Hotu cave, iran,

Proceedings of the American Philosophical, Society, 96/3: 258-269- Garazhian, O, 2012, Recent Excavations at Tapeh Baluch )Baluch

Mound(: a Neolithic Site in Neyshabur Plain, NE Iran Neo-Lithics 2/12 pp21 -32

- Gregg, M.W. 2010, A preliminary reference guide to archaeological materials and human remains recovered from Dr. Carleton Coon’s 1949 and 1951 excavations at Hotu and Belt Caves, northern Iran, Universityof Pennsylvania Museum Archives.

- Gregg, M.W., Slater,G.F., 2012, Isotopic characterization of fatty acids surviving in fired clay and pottery fragments from Mesolithic and Neolithic occupations of hotu and belt caves in northern iran. University of Pennsylvania Museum Archives.

- Gregg, M.W., Thornton, C.P., 2013 )in press(, A Preliminary Analysis of the Prehistoric Pottery from Carleton Coon’s excavations of Hotu and Belt Caves in northern Iran: Implications for future research into the emer-gence of village life in western Central Asia, special volume on Iranian archaeology edited by Hamed VahdatiNasab, International Journal of the Humanities, Tehran.

- Keraudern, B., Thibult, C.,1973, Sur les formations pilo-pleistocenes du littoral Iranian de la mer Caspienne. Paleorient, 1, 141-149.

- Khoshravan. H., 2010, Caspian sea microgastropods paleoecology evaluation and sea level changing reconstructing at the quaternary priod. www.isemmm.org

- Kozlowski, S. K., 1999, The Eastern Wing of thr Fertile Crescent: Late Prehistory of Grater Mesopotamian Lithic Industries. Oxford: archae-opress.

- Mcburney, C.B., 1968, The Cave of Alitappeh and epipaleolithic in N.E Iran. Proceedings of the prehistoric society, 12:385-413

- Marshall J., 2012, Missing Links: Demic Diffusion and the Devel-opment of Agriculture on the Central Iranian Plateau. Durham theses, Durham University, Available at Durham ETheses

- Online: http:// etheses.dur.ac.uk/3547/- Mellaart J., 1975, Neolithic of the Near East. London: Thames and-

Hudson.- Thomas, J, 2004, Archaeology and Modernity , Routledge- Steward, J.H, 1955, Theory of Cultural Change. The Methodology of

Multilinear Evolution. University of Illinois press.- Trigger, B, 2006, A history of archaeological thought, Cambridge Uni-

versity Press.- Vahdatinasab,H. jayez,M. Hojabri Nobari,A. Khademi Nadoshan,F.

Ilkhini,H. Mahfrozi,A, 2012, Komishan cave, Mazandaran, iran, an epipa-leolithic and later site on the southern Caspian sea. Antiquity Vol 85


- Vahdati Nasab, H, M. Jayez, D. Olszweski, A. Hejebri Noubari, and F. Khademi Nadooshan, 2013, )in press(, Techno-typological Analysis of Lithics from Komishan Cave, Mazandaran, Iran. Journal of Iran and Cau-casus

- Watkins, T., 2006, Neolithisation in Southwest Asia: the Path tomo-dernity. Documenta Praehistorica 33: 71-88.

Vol. 3 No.4, Spring - Summer 2013

PAZHOHESH-HA-YE BASTANSHENASI IRAN

Archaeological Researches of IranJournal of Department of Archaeology,

Faculty of Art and Architecture Bu-Ali Sina University

Neolithic and Neolithization of the Eastern Mazandaran Lowlands:

Based on New Archaeological Surveys

Hossein RamezanpurMA in Archaeology Islamic Azad University of Abhar

[email protected] Garzhian

Assistance Professor in Department of Archaeology Nishabur University

Hamidreza ValipurAssistance Professor in Department of Archaeology Shahid Beheshti University

Received 2013/1/19 - Accepted 2013/7/21

AbstractThe Northern slopes of Alborz Mountains have limited to the low-lands in between Mountains and Caspian Sea. According to previ-ous archaeological excavations in Eastern Mazandaran carried out on some sites such as Hotu, Belt and Ali tappe caves, the recovered material were attributed to the Paleolithic and Neolithic era. These researches were the main idea to write current article on the Neo-lithic of the region; along with given data, the basic descriptive in-formation of the history of archaeological studies in Northern Iran have used clarifying the current research. The last archaeological systematic survey was carried out leading to identify some Neolithic sites and other archaeological evidences. The reason of this research was the clarification of Neolithic period and Neolithization process of Northern Alborz especially Behshahr – Neka zone. Aiming to analyze the Neolithic and the Neolithization process of the region, the geological and geographical information and the Caspian Sea fluctuations over recent 10000 years were used. According to the recent archaeological surveys and the geographical and geological information, the settlement pattern and positioning of the Neolithic sites have been noticed; thus, it has been concluded that there could be some direct relation between the Epi-Paleolithic and the Neolith-ic sites of the region. In other word, the general hypothesis of the research was mainly based on the idea that the Houto, Kamar band, Ali Tappeh and Komishan caves were the main cores of the Neoli-thization process and Neolithic of the Northern Iran. Keywords: Neolithic, Neolithization, Eastern Mazandaran, Archae-ological Survey.

VIII

Vol. 3 No.4, Spring - Summer 2013

PAZHOHESH-HA-YE BASTANSHENASI IRAN

Archaeological Researches of IranJournal of Department of Archaeology,

Faculty of Art and Architecture Bu-Ali Sina University

PAZHOHESH-HA-YE BASTANSHENASI IRANArchaeological Researches of Iran

Journal of Department of Archaeology, Faculty of Art and Architecture Bu-Ali Sina University

Vol. 3 No.4, Spring-Summer 2013

License Holder (Publisher): Bu-Ali Sina University Manage Director& Editor-in-Chief: Mohammad Ebrahim Zarei Ph.D.

Editorial Board: Jalaledin Rafifar Ph.D

Professor in Faculty of Social Sciences University of TehranBahman Firouzmandi Shirejini Ph.D.

Associate Professor, Department of Archaeology in University of TehranYaghub Mohammadifar Ph.D.

Associate Professor, Department of Archaeology in Bu-Ali Sina UniversityAbbas Motarjem Ph.D.

Assistant Professor, Department of Archaeology in Bu-Ali Sina UniversityMehdi Mortazavi Ph.D.

Associate Professor, Department of Archaeology in Sistan & Baluchestan UniversityKazem Mollazedeh Ph.D.

Associate Professor, Department of Archaeology in Bu-Ali Sina UniversityHekmatollah Mollasalehi Ph.D.

Associate Professor, Department of Archaeology in University of TehranSeyed Rasoul Mousavi Haji Ph.D.

Associate Professor, Department of Archaeology in Mazandaran UniversityReza Mehr Afarin Ph.D.

Associate Professor, Department of Archaeology in Mazandaran UniversityKamal-Aldin Niknami Ph.D.

Professor, Department of Archaeology in University of TehranAli Reza Hozhabri Nobari Ph.D.

Professor, Department of Archaeology in Tarbiat Modares University

English Editor: Ardashir JavanmardzadehExecutive Director: Safaneh SadeghianCover Design: Gholam Reza Shamlou

Logo Type: Professor Ahmad TeymouriLayout: Khalilollah Beik Mohammadi

Address: Faculty of Art and Architecture, Bu-Ali Sina University, Ghobar-e Hamedani blv, Hamedan, Iran

E-Mail: [email protected] & [email protected]: 0811 - 8291129, Fax: 0811 - 8290941

Price: 9000 Toman(All right reserved for the Bu-Ali Sina University)

III

ISSN: 2345-5225

4

Main Characteristics of Acceptable Articles:- The aim of the “PAZHOHESH-HA-YE BASTANSHENASI IRAN” Archaeological Researches of Iran journal is to publish the “research-es and scientific experience in archaeology and history of art and architecture”.- The article must be the result of author(s) research and has not been published in other journals.- The acceptance of article for publish is depending on scientific judgment and editorial board approval.- The responsibility of the scripts is remains with the author (s).- The article must be provided in A4 (21×30 cm), B Mitra (13) font, with 2003/ 2007 office word format, as well as the peripheries must be adjusted. - The opportunity of submission is provided by e-mail ([email protected] & [email protected]).- The first page must contains the correspond authors’ name and complete postal address and phone number, e-mail, institute and his/ her position. - The permission and name of advisor professor is needed, if the article is the result of thesis. - The articles must be arranged as: title, abstract, introduction, research methodology, and literature review, theoretical bases, body, conclu-sion, acknowledgments, reference cited and English abstract. - The Persian abstract must mentions to the whole body of the article and not to be more than 300 words.- The English abstract must mentions to the main parts and the conclusion of the article and not to be more than 600 words.- The charts’ names must be mentioned with number on top and the figures, maps, plates and graphs with number below. The resources and references must be mentioned. - The figures, maps, plates and graphs must be within the text and an apart version of them in jpg with 300 dpi resolutions, also needed separately. - The article must not be more than 20 pages in given format. Only Persian articles can be submitted to be published. - The “title” includes the topic, first and last name of author(s), position and the institute; the title must declare the content.- The abstract is short explanation, but clarifying the whole article content: the problem, research aim, essence, main points and conclusion. - The keywords must include 4-6 words showing their quantity and importance in the article.- The introduction includes designing the main problem, which is the main goal of the author to write the article; in the introduction, the literature review, hypothesis and the questions must be noted.- Research methodology incudes a brief note of the procedure of doing the research discussion, conclusion and acknowledgments includes the article body and concluding remarks using reasonable and clarifying method; it cans be illustrated by chart, figure, graph and etc.- Acknowledgments will be written at the end of the article; the author(s) will remind the useful comments and briefly thanks the correspond-ing people.Referring Method: - The mentioned references in the article body must be documented among the most acceptable references. - The forgotten or attributed references, the mentioning references must be addressed. - To refer inside the article: last name, publication date: page(s) number; I.E.: Negahban, 1378: 112-5).- About the oral references (interview with scholars) must be referred as mentioned in below and must be addressed in acknowledgments (Hoseyni, the Interviewee, 12/1/1390).The Final Referring:Persian:Refer to a Book:- Last name, name, (name and last name of co-authors); date of publish, “Title”, translated by.., volume(s), publication place, publisher.- Refer to encyclopedias, seasonal journals, journals and etc.:- Last name, name, (name and last name of co-authors); date of publish, “Title”, encyclopedia/ journal name, volume(s), publication place, publisher, page(s) number.Latin:- In the Latin references the first letter must be caps lock and between spaces must be a virgule. Refer to A Book:- Ward-Perkins, J.B 19 Roman Imperial Architecture London, Penguin Books.Journals:- Trinkaus, E. 1982. Artificial Cranial Deformation in the Shanidar1 and 5 Neanderthals, Current Anthropology 23(2): 198-199.Refer to Complex Articles (Edited):- Liverani, M 2003, “The Rise and fall of Media” Continuity of Empire (?): Assyria, Media, Persia, (Lanfranchi, G.B And Others) Eds. Padova, 1-12.Dissertations:- Bloom, D.E. 1999. Tiwanaku Regional Interaction and Social Identity, a Bio archaeological Approach, PhD Thesis, Department of Anthro-pology, University Of Chicago. Some Notes on Referring:- The bibliographic resources must be arranged alphabetically either based on author›s names or resources; these are the referred resources inside the article. - In case of two or more reference of same author, they must arrange from early too late. - In case of two or more reference of same author with same date, it must arrange as: (Majidzadeh, 1387 A: 15) and (Majidzadeh, 1387 B: 35).- If the author is unclear, the title will be replaced.- The title of books and articles must be fully described.- The non-Persian references must come after Persian, as: Arabic, English, French and etc. - Any explanation other than references must come as endnote.- Scientific- research articles the publishing request of the Author (s)should be sent to the journals’ secretory to this address: faculty of art and architecture, Gobar-E Hamedani Blvd., Journals’ Office, Palestine Sq. Hamadan, Iran or the E-mail of the Journal: [email protected] / [email protected]

Neolithic and Neolithiztion of the Eastern Mazandarn Lowlands (in persian with English abstract) by...

Documents

Transcript of Neolithic and Neolithiztion of the Eastern Mazandarn Lowlands (in persian with English abstract) by...