môc lôc TĄP CHÍ - Thư viện đại học Thủy Lợi

môc lôc

L£ THÞ THANH H¶O, BïI THÞ NGA, Vò NGäC HUY£N. tµi chÝnh chuçi gi¸ trÞ n«ng nghiÖp: Lý luËn, thùc tiÔn vµ khuyÕn nghÞ

3-12

TrÇn tiÕn khai, ph¹m thÞ ph¬ng dung. Çc yÕu tè t¸c ®éng ®Õn chÊp nhËn c«ng nghÖ n«ng nghiÖp: Trêng hîp ngµnh trång hoa ë tØnh L©m §ång vµ TP. Hå ChÝ Minh, ViÖt Nam

13-23

Bïi çch tuyÕn, ph¹m ®øc toµn, ph¹m thÞ hång phi, nguyÔn

thÞ thu, lª cao lîng, huúnh v¨n biÕt. Ph¸t hiÖn virus g©y h¹i trªn c©y chanh d©y (Passiflora edulis) ë khu vùc T©y Nguyªn vµ §«ng Nam bé

24-31

NguyÔn ®«n hiÖu, nguyÔn anh nghÜa, nguyÔn b¶o quèc.

§¸nh gi¸ tÝnh g©y bÖnh cña nÊm Corynespora cassiicola ph©n lËp tõ c©y cao su ë ViÖt Nam b»ng ph¬ng ph¸p l©y bÖnh trªn l¸ c¾t rêi

32-39

Tr¬ng minh ngäc, vâ ®×nh quang. Quan hÖ gi÷a mét sè tÝnh chÊt ®Êt vµ nång ®é Fe2+ hßa tan trong ®Êt phÌn ®ång b»ng s«ng Cöu Long ngËp níc

40-49

TrÞnh thÞ sen. ¶nh hëng cña ph©n h÷u c¬ víi chÕ phÈm Trichoderma vµ Pseudomonas ®Õn sinh trëng, ph¸t triÓn vµ n¨ng suÊt l¹c trªn ®Êt x¸m b¹c mµu t¹i tØnh Thõa Thiªn –HuÕ

50-58

Ng« thÞ minh t©m, bïi m¹nh cêng, nguyÔn v¨n trêng,

ngôy thÞ h¬ng lan, nguyÔn phóc quyÕt, nguyÔn thÞ ¸nh

thu, nguyÔn kim lÖ, nguyÔn nh tiÒn, nguyÔn ngäc diÖp,

bïi ®øc h¶i. Nghiªn cøu x¸c ®Þnh tÝnh æn ®Þnh vÒ n¨ng suÊt vµ tÝnh thÝch øng víi çc vïng sinh th¸i n«ng nghiÖp cña gièng ng« sinh khèi VN172

59-64

Lª nguyÔn lan thanh. Nghiªn cøu nh©n nhanh gièng hoa hång löa (Rosa hybrida “Löa”) b»ng ph¬ng ph¸p nu«i cÊy m«

65-70

trÞnh thÞ thanh h¬ng, ph¹m thÞ t¬I, ph¹m thÞ hång

nhung. Nghiªn cøu mét sè biÖn ph¸p kü thuËt trong nh©n gièng v« tÝnh c©y Kim ng©n (Lonicera japonica Thunb.) t¹i Ninh B×nh

71-76

lu tiÕn ®¹t. ¶nh hëng cña çc ®ai ®é cao ®Õn sinh trëng mét sè gièng cao su t¹i Lai Ch©u

77-84

L¬ng v¨n anh. Nghiªn cøu, ®Ò xuÊt øng dông khoa häc c«ng nghÖ n©ng cao hiÖu qu¶ cÊp níc sinh ho¹t cho ®ång bµo d©n téc t¹i 4 huyÖn vïng cao nói ®¸ tØnh Hµ Giang

85-92

®Æng böu tïng thiÖn, vò ngäc béi, ng« ®¨ng nghÜa, ®Æng

xu©n cêng. Polyphenol, chlorophyll: Tèi u hãa chiÕt tõ rau m¸

93-99

®ç thÞ ý nhi, t«n n÷ minh nguyÖt, trÇn thÞ thu trµ, lª v¨n viÖt

mÉn. TrÝch ly çc hîp chÊt phenolic tõ l¸ cãc (Spondias mombin) vµ bæ sung dÞch trÝch vµo s¶n phÈm patties gµ ®Ó h¹n chÕ qu¸ tr×nh oxy hãa lipid

100-107

Ng« v¨n chÝnh, ®ç h÷u s¬n, nguyÔn ®øc kiªn, nguyÔn huy

s¬n, d¬ng hång qu©n, hµ huy nhËt, l· trêng giang, ®ç

thanh tïng, ph¹m ®×nh s©m. T¨ng thu di truyÒn thùc tÕ cña çc gièng keo tai tîng (Acacia mangium) vµ sinh trëng cña çc dßng v« tÝnh keo l¸ trµm (Acacia auriculiformis) t¹i Qu¶ng Ninh

108-113

®inh mai v©n, nguyÔn minh thanh, trÇn thÞ h»ng. ¶nh hëng cña qu¸ tr×nh kh« - t¸i Èm ®Õn sù thay ®æi hµm lîng phèt pho hßa tan trong tÇng ®Êt rõng nhiÖt ®íi

114-122

NguyÔn v¨n huy, nguyÔn anh tuÊn, nguyÔn ®øc thµnh, vâ

®øc nghÜa, huúnh tÊn xinh. Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh häc sinh s¶n

ç N©u (Scatophagus argus Linnaeus, 1766) trong ®iÒu kiÖn nu«i lång t¹i Thõa Thiªn-HuÕ

123-131

Hoµng ngäc kh¾c. Thµnh phÇn loµi th©n mÒm ch©n bông thuéc ph©n líp mang sau (Opisthobranchia) vµ cã phæi (Pulmonata) trong hÖ sinh th¸i rõng ngËp mÆn Vên Quèc gia Xu©n Thñy, tØnh Nam §Þnh

132-138

L©m thÞ mü lan. Thùc tr¹ng ph¸t triÓn nu«i t«m trªn ®Þa bµn tØnh Trµ Vinh

139-144

T¹p chÝ N«ng nghiÖp

& ph¸t triÓn n«ng th«n

ISSN 1859 - 4581

N¨m thø hai mƯƠI

Sè 376 n¨m 2020

XuÊt b¶n 1 th¸ng 2 kú

Tæng biªn tËp

Ph¹m Hµ Th¸i

§T: 024.37711070

Phã tæng biªn tËp

d¬ng thanh h¶i

§T: 024.38345457

Toµ so¹n - TrÞ sù

Sè 10 NguyÔn C«ng Hoan QuËn Ba §×nh - Hµ Néi

§T: 024.37711072 Fax: 024.37711073

E-mail: [email protected] Website:www.tapchikhoahocnongnghiep.vn

v¨n phßng ®¹i diÖn t¹p chÝ

t¹i phÝa nam

135 Pasteur QuËn 3 - TP. Hå ChÝ Minh

§T/Fax: 028.38274089

GiÊy phÐp sè: 290/GP - BTTTT

Bé Th«ng tin vµ TruyÒn th«ng cÊp ngµy 03 th¸ng 6 n¨m 2016

C«ng ty TNHH In Ên §a S¾c §Þa chØ: Sè 7, P. Xu©n Ph¬ng,

Q. Nam Tõ Liªm, Hµ Néi

Gi¸: 30.000®

Ph¸t hµnh qua m¹ng líi Bu ®iÖn ViÖt Nam; m· Ên phÈm

C138; Hotline 1800.585855

CONTENTS

Le THi THANH HaO, BuI THi NGA, Vu NGoC HUYeN. Agricultural value chain finance: Theory, practice and recommendations

3-12

Tran tien khai, pham thi phuong dung. Determinants of agricultural technology adoption: A case study in floricultural sector of Lam Dong province and Ho Chi Minh city, Viet Nam

13-23

Bui cach tuyen, pham duc toan, pham thi hong phi,

nguyen thi thu, le cao luong, huynh van biet. Detection of virus infecting passion fruit (Passiflora edulis) in central Highland and Southeast region, Viet Nam

24-31

Nguyen don hieu, nguyen anh nghia, nguyen bao quoc.

Pathogenicity assessment of Corynespora cassiicola isolates from rubber trees in Viet Nam using detached leaf assay

32-39

Truong minh ngoc, vo dinh quang. Relation between some soil characteristics and Fe2+ concentration in submerged acid sulphate soils of the Mekong delta

40-49

Trinh thi sen. Effect of organic fertilizer with Trichoderma and Pseudomonas preparations on growth, development and yield of groundnut in infertile soil of Thua Thien–Hue province

50-58

Ngo thi minh tam, bui manh cuong, nguyen van truong,

nguy thi huong lan, nguyen phuc quyet, nguyen thi anh

thu, nguyen kim le, nguyen nhu tien, nguyen ngoc diep,

bui duc hai. Research on determination of yield stability and adaptation to agricultural ecological zones of forage maize variety VN 172

59-64

Le nguyen lan thanh. Research on multiplication on rose (Rosa hybrida “Löa”) by tissue culture

65-70

trinh thi thanh huong, pham thi tuoi, pham thi hong

nhung. Research on some technical measures in vegetative propagation of honeysuckle (Lonicera japonica Thunb.) in Ninh Binh

71-76

luu tien dat. Influence of height ranges to growth of some rubber seedlings in Lai Chau province

77-84

Luong van anh. Researching and proposing the application of science and technology to imporve the eficiency of domestic water supply for ethnic minority people of the four Highland rocky mountainous districts of Ha Giang province

85-92

dang buu tung thien, vu ngoc boi, ngo dang nghia, dang

xuan cuong. Polyphenol, chlorophyll: Extraction optimization from Centilla

93-99

do thi y nhi, ton nu minh nguyet, tran thi thu tra, le van

viet man. Investigation of antioxidant extraction conditions from ambarella leafs (Spondias mombin) and use in chicken patties for lipid oxidation prevention

100-107

Ngo van chinh, do huu son, nguyen duc kien, nguyen

huy son, duong hong quan, ha huy nhat, la truong

giang, do thanh tung, pham dinh sam. Realized genetic gain of improved seed sources of Acacia mangium and the growth of Acacia auriculiformis clones in Quang Ninh

108-113

dinh mai van, nguyen minh thanh, tran thi hang. Effects of drying-rewetting cycle on the change of dissolved phosphorus from tropical forest soils

114-122

Nguyen van huy, nguyen anh tuan, nguyen duc thanh,

vo duc nghia, huynh tan xinh. Study on reproductive biology of spotted scat (Scatophagus argus Linnaeus, 1766) in cage of Thua Thien-Hue province

123-131

Hoang ngoc khac. Gastropoda species composition belong to subclasses Opisthobranchia and Pulmonata in mangrove ecosystem of Xuan Thuy National Park, Nam Dinh province

132-138

Lam thi my lan. Current situation of shrimp culture development in Tra Vinh province

139-144

VIETNAM JOURNAL OF

AGRICULTURE AND RURAL

DEVELOPMENT ISSN 1859 - 4581

THE twentieth YEAR

No. 376 - 2020

Editor-in-Chief

Pham Ha Thai

Tel: 024.37711070 Deputy Editor-in-Chief

Duong thanh hai

Tel: 024.38345457

Head-office No 10 Nguyenconghoan Badinh - Hanoi - Vietnam

Tel: 024.37711072 Fax: 024.37711073

E-mail: [email protected] Website:www.tapchikhoahocnongnghiep.vn

Representative Office

135 Pasteur Dist 3 - Hochiminh City Tel/Fax: 028.38274089

Da Sac printing

Company limited

KHOA H�C CÔNG NGH�

N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 1/2020 3

TÀI CHÍNH CHUI GIÁ TR� NÔNG NGHI�P: LÝ LU�N, TH�C TI�N VÀ KHUY�N NGH�

Lê ThLê ThLê ThLê Th� Thanh Ho� Thanh Ho� Thanh Ho� Thanh Ho1, 21, 21, 21, 2, Bùi Th, Bùi Th, Bùi Th, Bùi Th� Nga� Nga� Nga� Nga2222, V, V, V, V� Ng�c Huyên� Ng�c Huyên� Ng�c Huyên� Ng�c Huyên2222

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T�T�T�T�T Phát tri!n nông nghi#p theo chu&i giá tr� là xu h*+ng t,t y-u c.a nông nghi#p th- gi+i và Vi#t Nam. Tuy nhiên, v2n còn nhi4u rào cn cho phát tri!n chu&i giá tr� nông nghi#p, trong 5ó tài chính chu&i giá tr� nông nghi#p là m8t trong nh9ng gii pháp ch. y-u 5*:c 54 c;p t+i. Bài vi-t này t;p trung phân tích vai trò, hình th>c và vi#c áp d@ng các hình th>c tài chính chu&i giá tr� trong các mô hình chu&i giá tr� nông nghi#p c�ng nh* phn ánh thAc trBng tài chính chu&i giá tr� nông nghi#p C Vi#t Nam. TD 5ó, 5*a ra m8t sF khuy-n ngh� nhHm thúc 5Jy tài chính chu&i giá tr� nông nghi#p C Vi#t Nam nh* h& tr: bo hi!m nông nghi#p; h*+ng d2n quy trình, th. t@c cho vay chu&i giá tr�; 5Jy mBnh công ngh# tài chính sF, mC r8ng mBng l*+i giao d�ch; 5Jy mBnh phát tri!n kinh t- t;p th!; 5Jy mBnh vi#c ký k-t h:p 5Ong nông sn, xây dAng ch- tài xP lý vi#c phá vQ h:p 5Ong

TTTTD khoá:D khoá:D khoá:D khoá: Chu&i giá tr�, tài chính chu&i giá tr� nông nghi#p, Vi#t Nam.

1. ��T V�N � 1

Phát tri!n nông nghi#p là m8t trong nh9ng công c@ ch. y-u cho sA phát tri!n b4n v9ng và thAc hi#n m@c tiêu thiên niên kT v4 gim nghèo, 5ói (FAO, 2013). Tuy nhiên, các h# thFng nông nghi#p 5ang phi tri qua m8t sA chuy!n 5]i nhanh chóng do 5ô th� hóa, toàn cû hóa, bi-n 5]i khí h;u, t;p trung và mC r8ng th� tr*_ng thAc phJm, th*`ng mBi. Nh9ng thay 5]i này 5òi hai các nhà sn xu,t ci thi#n bHng cách gia tbng giá tr� vào sn phJm, thAc hi#n các hoBt 58ng ki!m soát d�c chu&i cung >ng, bct 5û tD trang trBi 5-n ng*_i bán ld. Do 5ó, chu&i giá tr� nông nghi#p là xu h*+ng phát tri!n t,t y-u cho phát tri!n nông nghi#p th- gi+i nói chung, c�ng nh* nông nghi#p Vi#t Nam nói riêng, góp ph^n nâng cao giá tr� gia tbng C m&i công 5oBn, gim r.i ro và chi phí d�c chu&i sn phJm.

Dù có nhi4u nghiên c>u cho th,y nh9ng 5óng góp tích cAc c.a chu&i giá tr� (CGT) nông nghi#p 5Fi v+i xã h8i c�ng nh* các tác nhân trong chu&i nh*ng v2n còn nhi4u rào cn thúc 5Jy sA phát tri!n và hi#u qu hoBt 58ng c.a chu&i nh*: thi-u môi tr*_ng h& tr:, c` sC hB t^ng và th! ch-, thi-u nguOn lAc và sA phFi h:p trong chu&i ch*a hi#u qu. hic bi#t, các nhà sn xu,t (SX) nha v2n gip nhi4u b,t l:i khi tham gia chu&i do có ít vFn 5! 5û t*, ch. y-u sP d@ng

1 NCS Học viện Nông nghiệp Việt Nam

2 Khoa Kế toán và Quản trị kinh doanh, Học viện Nông

nghiệp Việt Nam

Email: [email protected]

công ngh# truy4n thFng, lBc h;u, ph@ thu8c vào lAc l*:ng lao 58ng trong gia 5ình và thi-u k-t nFi v+i nh9ng tác nhân th� tr*_ng d2n 5-n giá tr� gia tbng mà h� nh;n 5*:c trong chu&i còn th,p. Guritno (2018) chm ra thi-u c` sC hB t^ng, tài chính không 5^y 5. và thi-u sA h:p tác trong chu&i cung >ng d2n t+i sA gia tbng chi phí và làm cho dòng v;t ch,t, thông tin không 5^y 5. trong nhi4u CGT nông nghi#p C Indonesia. Vì v;y c^n phi có nh9ng gii pháp sáng tBo, 58t phá nhHm tháo gQ các rào cn này và tài chính chu&i giá tr� là m8t trong nh9ng gii pháp 5*:c 54 c;p t+i.

Ti-p c;n tài chính là yêu cû quan tr�ng 5Fi v+i t,t c các bên liên quan trong CGT, bao gOm các h8 SX, c` sC thu gom, ch- bi-n, nhà bán ld...Tuy nhiên, nh9ng thay 5]i khó l*_ng c.a giá nông sn 5ã b8c l8 nh9ng l& h]ng c.a SX nông nghi#p trong vi#c 5áp >ng nhu cû toàn cû và kêu g�i tbng 5û t* vào nông nghi#p C t,t c các c,p. Câu hai 5it ra là làm th- nào 5! 5û t* 5úng m>c yêu cû, 5ic bi#t là trong môi tr*_ng 5^y thách th>c, nì sA không chcc chcn v4 tài chính làm gim các nguOn lAc son có và gia tbng r.i ro. Vi#c gii quy-t nh9ng trC ngBi này v*:t xa các bi#n pháp thông th*_ng vì vi#c h& tr: tD các t] ch>c và 5�nh ch- tài chính chính th>c cho nông nghi#p th*_ng gip khó khbn. Vì v;y, tài chính chu&i giá tr� nông nghi#p là v,n 54 c^n 5*:c tìm hi!u và làm rõ. Tuy nhiên, cho 5-n gi_, ít có bài vi-t tho lu;n các v,n 54 v4 tài chính chu&i giá tr� nông nghi#p, 5ic bi#t là C Vi#t Nam. Vì v;y, bài vi-t này t;p trung tho lu;n vai trò, hình th>c và vi#c áp d@ng



các hình th>c tài chính chu&i giá tr� trong các mô hình chu&i giá tr� nông nghi#p, tD 5ó 54 xu,t m8t sF ki-n ngh� nhHm thúc 5Jy tài chính chu&i giá tr� nông nghi#p C Vi#t Nam.

Bài vi-t này t]ng h:p k-t qu nghiên c>u c.a các tác gi trong n*+c và ngoài n*+c liên quan 5-n chu&i giá tr� nông nghi#p, tài chính chu&i giá tr� nông nghi#p và làm rõ thAc trBng tài chính chu&i giá tr� nông nghi#p C Vi#t Nam, tD 5ó 54 xu,t m8t sF ki-n ngh� nhHm thúc 5Jy tài chính chu&i giá tr� nông nghi#p C Vi#t Nam.

2. TÀI CHÍNH CHU�I GIÁ TR� NÔNG NGHI�P

2.1. Vai trò c2.1. Vai trò c2.1. Vai trò c2.1. Vai trò c.a tài chính chu&i giá tr� nông .a tài chính chu&i giá tr� nông .a tài chính chu&i giá tr� nông .a tài chính chu&i giá tr� nông nghinghinghinghi#p#p#p#p

Tài chính chu&i giá tr� (TCCGT) là các dòng ti4n 5-n và gi9a các liên k-t khác nhau trong chu&i giá tr� (IFAD, 2012). Theo 5�nh nghqa này, tài chính chu&i giá tr� có th! là dòng ti4n xu,t hi#n gi9a các tác nhân trong chu&i hoic tD bên ngoài 5*:c 5*a vào chu&i. Tài chính có th! d*+i dBng vFn bHng ti4n hoic v;t ch,t nh* sn phJm/hàng hóa, d�ch v@ h& tr:. Vì v;y, tài chính chu&i giá tr� có th! 5*:c hi!u là các d�ch v@ tài chính, sn phJm và d�ch v@ h& tr: khác 5*:c thAc hi#n gi9a các tác nhân trong CGT hoic tD bên ngoài 5! 5áp >ng nhu cû tài chính c.a các tác nhân trong chu&i, là công c@ ràng bu8c c.a nh9ng ng*_i tham gia chu&i 5ó, góp ph^n tbng l:i nhu;n, gim r.i ro và ci thi#n hi#u qu trong chu&i (Miller & Jones, 2010).

Th� tr*_ng nông sn v+i 5ic 5i!m phân mnh, nhi4u trung gian, r.i ro cao, ph^n l+n là h8 SX nha v+i hBn ch- v4 tài sn thch,p 5ã cn trC kh nbng ti-p c;n tài chính c.a các h8 SX, doanh nghi#p nông nghi#p c�ng nh* không h,p d2n 5*:c các ngân hàng th*`ng mBi (NHTM) trong vi#c c,p tín d@ng (Chen & cs, 2015). Thi-u ti-p c;n tài chính gây ra khó khbn 5Fi v+i t,t c các tác nhân trong chu&i trong vi#c 5m bo sF l*:ng, ch,t l*:ng, mC r8ng th� tr*_ng và có l:i nhu;n (USAID, 2005; WB, 2005). Tài chính phù h:p và 5úng th_i 5i!m có th! mang 5-n hi#u qu cao h`n, tbng thu nh;p và ci thi#n ch,t l*:ng sn phJm (USAID, 2005). hFi v+i các tác nhân trong CGT, ti-p c;n tài chính giúp h� phát huy tFi 5a kh nbng, ki!m soát các quy trình SX, ti-p th�, ch- bi-n, phân phFi 5! gim chi phí giao d�ch, nâng cao kh nbng cBnh tranh, gia tbng giá tr� c.a toàn chu&i c�ng nh* C tDng

khâu (Trienekens, 2011). hic bi#t, 5Fi v+i h8 SX, ti-p c;n tài chính cho phép h� 5û t* vào công ngh# m+i, ti-p c;n 5û vào tFt h`n, do 5ó tbng nbng su,t, góp ph^n 5m bo an ninh l*`ng thAc và thu nh;p tFt h`n (IFC, 2012). hFi v+i các t] ch>c tài chính, TCCGT tBo ra 58ng lAc 5! nh;n di#n 5*:c nh9ng ng*_i c^n tài chính, hi!u rõ h`n cBnh tranh và r.i ro trong toàn ngành 5! 5*a ra các sn phJm, d�ch v@ tài chính phù h:p nh,t v+i nhu cû c.a các tác nhân trong chu&i (Miller & Jones, 2010). Nh* v;y, TCCGT có th! giúp các chu&i trC nên toàn di#n h`n bHng cách cung c,p nguOn lAc cho các tác nhân, 5ic bi#t các h8 SX nha tham gia vào các th� tr*_ng có giá tr� cao h`n, c.ng cF các liên k-t CGT gi9a nh9ng ng*_i tham gia chu&i c�ng nh* 5em lBi c` h8i 5! mC r8ng tài chính nông nghi#p, ci thi#n, nâng cao hi#u qu và kh nbng tr n:. Các c` h8i c@ th! mà tài chính có th! tBo ra cho CGT nông nghi#p khác nhau tùy thu8c vào mô hình chu&i và vai trò c.a m&i tác nhân tham gia chu&i.

2.2. Các hình th2.2. Các hình th2.2. Các hình th2.2. Các hình th>c tài chính chu&i giá tr�>c tài chính chu&i giá tr�>c tài chính chu&i giá tr�>c tài chính chu&i giá tr�

Các nghiên c>u c.a USAID (2008); Shrestha & cs (2010), IFAD (2012) 5ã chm ra 3 hình th>c TCCGT ph] bi-n gOm: tA tài tr:, tài chính trAc ti-p trong chu&i và tài chính gián ti-p tD bên ngoài.

2.2.1. TA tài tr: Là hình th>c tài chính mà các nhà SX tA tài tr:

cho hoBt 58ng SX bHng các khon ti4n tD ti-t ki#m hoic thu nh;p gi9 lBi c.a chính h�. Campion (2006), Oliva và Agar (2006) 5ã chm ra ph^n l+n TCCGT atiso C Peru và cà phê C Malawi là tD vFn c.a nhà SX. Quy mô SX, sn l*:ng, ch,t l*:ng sn phJm ph@ thu8c ch. y-u vào kh nbng tài chính tA có c.a các nhà SX nên nhi4u nhà SX, 5ic bi#t là nhà SX nha gip khó khbn trong vi#c nâng cao ch,t l*:ng sn phJm, áp d@ng ti-n b8 k| thu;t, công ngh# m+i và 5m bo an toàn v# sinh thAc phJm.

2.2.2. Tài chính trAc ti-p trong chu&i Hình th>c này chú tr�ng vào các hoBt 58ng tài

chính di}n ra trong CGT (s` 5O 1), nh* ng*_i mua >ng tr*+c ti4n cho nhà SX, hi#p h8i nhà SX/h:p tác xã >ng tr*+c 5û vào cho thành viên, nhà cung c,p >ng tr*+c 5û vào cho nhà SX… (Gouri & Vijay Mahajan, 2017).



S` 5S` 5S` 5S` 5O 1O 1O 1O 1.... Mô hình TCCGT tr Mô hình TCCGT tr Mô hình TCCGT tr Mô hình TCCGT trAc ti-p 5Fi v+i h8 SX nhaAc ti-p 5Fi v+i h8 SX nhaAc ti-p 5Fi v+i h8 SX nhaAc ti-p 5Fi v+i h8 SX nha

(NguOn: Gouri & Vijay Mahajan, 2017) Tài chính trong CGT có vai trò quan tr�ng trong

giai 5oBn 5û c.a chu&i bCi khcc ph@c 5*:c rào cn v4 tài sn thch,p cho các nhà SX nha khi ti-p c;n v+i tài chính (Mani & cs, 2017). � khu vAc nông thôn, chi phí giao d�ch cao và r.i ro trong SX nông nghi#p 5ã hBn ch- vai trò và sA tham gia c.a các t] ch>c tài chính chính th>c. Do v;y, 5! gii quy-t sA khan hi-m các d�ch v@ tài chính tD ngân hàng và các t] ch>c tài chính khác, nguOn tài chính ch. y-u cho sn xu,t nông nghi#p th*_ng là tD các doanh nghi#p có liên k-t trAc ti-p v+i các nhà SX nông nghi#p (USAID, 2005). Tài chính tD doanh nghi#p d2n 5û (Lead firms) trong vi#c cung c,p 5û vào và d�ch v@ là r,t c^n thi-t cho sA b4n v9ng c.a chu&i (Mani & cs, 2017). Các công ty n4n tng trong chu&i có kh nbng nh;n 5*:c tín d@ng chính th>c và cung c,p tài chính cho các tác nhân khác trong chu&i (IFAD, 2012). TCCGT trAc ti-p th*_ng d*+i dBng v;t ch,t nh* phân bón, thi-t b�, hoic các khon vay ngcn hBn 5! 5m bo dòng chy sn phJm 5*:c thông suFt, duy trì các hoBt 58ng và thAc hi#n ch>c nbng c.a CGT và ph^n l+n 5*:c dAa vào sA tin t*Cng l2n nhau gi9a nhà cung c,p và nhà SX.

h8ng lAc 5! thúc 5Jy TCCGT tùy thu8c vào bFi cnh, mô hình chu&i và vai trò c.a ng*_i tham gia. Campion (2006) cho rHng bn ch,t và 58ng c` tài chính trAc ti-p trong chu&i khác v+i tài chính gián ti-p tD ngoài chu&i. Nyoro & cs (2007) cho th,y tài chính trAc ti-p gi9a các tác nhân CGT 5*:c thúc 5Jy bCi mong muFn mC r8ng th� tr*_ng, là c` sC mua bán, là chi-n l*:c khuy-n khích bán hàng h`n là l:i nhu;n tài chính. Do 5ó h� son sàng ch,p nh;n r.i ro liên quan 5-n tài chính nông nghi#p và nông thôn. Các tác nhân CGT có nhi4u thông tin v4 hoBt 58ng kinh doanh, dòng ti4n và doanh nghi#p trong chu&i h`n các t] ch>c tài chính, do 5ó tBo ra chi phí giao d�ch th,p và gim r.i ro. SA ph@ thu8c l2n nhau gi9a các tác nhân CGT c�ng góp ph^n gim r.i ro tín

d@ng. Chi phí giao d�ch và r.i ro th,p 5*:c tBo ra tD tài chính trAc ti-p CGT s� thúc 5Jy sA tham gia c.a các t] ch>c tài chính chính th>c vào vi#c cung c,p d�ch v@ tài chính cho chu&i. TCCGT trAc ti-p là nguOn tài chính ch. y-u trong chu&i giá tr� xoài C Mexico (Bourns, 2008), cá C Kenya (Ardjosoediro & Neven, 2008)… và C nhi4u CGT nông nghi#p khác.

Có th! nói TCCGT trAc ti-p 54 xu,t m8t n4n tng mà các tác nhân có th! k-t nFi v+i nhau 5! gia tbng s>c mBnh liên k-t trong chu&i và tBo ra c` h8i 5Jy mBnh tài chính cho nông nghi#p, nâng cao hi#u qu và kh nbng chi tr do: (i) Gcn k-t các nhu cû tài chính v+i hoBt 58ng c.a chu&i; (ii) Làm cho các công c@ tài chính 5áp >ng nhu cû c.a các thành ph^n trong chu&i; (iii) Thanh toán trAc ti-p các khon cho vay tBi th_i 5i!m bán sn phJm; (iv) Gim r.i ro cho các thành ph^n tham gia chu&i.

Tuy nhiên, TCCGT trAc ti-p c�ng b8c l8 m8t sF hBn ch- trong quá trình hoBt 58ng nh*: chi phí th*_ng g8p trong giá c.a sn phJm, 5*:c bao gOm trong khon tr tr*+c/tr ch;m, hoic Jn d*+i dBng gim chi-t kh,u (Campion, 2006) và ch. y-u 5áp >ng nhu cû v4 vFn l*u 58ng, r,t ít 54 c;p t+i tài chính dài hBn hoic tài chính 5û t*. Do 5ó r,t khó 5ánh giá chi phí th;t c.a TCCGT trAc ti-p. Thi-u tài chính dài hBn 5ã cn trC vi#c xu,t khJu c.a chu&i giá tr� atiso, cam, quýt, thi-u nguOn lAc 5! nâng c,p trong toàn chu&i, d} d2n t+i tình trBng phá vQ h:p 5Ong (Campion, 2006; Bourns, 2008) do 5ó cn trC sA phát tri!n c.a CGT nông nghi#p. Ngoài ra, TCCGT trAc ti-p tBo ra sA ph@ thu8c và không giúp ích trong vi#c xây dAng các k| nbng qun lý kinh doanh C các doanh nghi#p nha và vDa (Ardjosoediro & Neven, 2008).

2.2.3 Tài chính gián ti-p chu&i giá tr� Trong h# thFng này, m8t sF t] ch>c tài chính tD

bên ngoài chu&i s� thAc hi#n tài tr: cho các tác nhân



trong chu&i nh* ngân hàng cho nông dân vay ti4n dAa trên h:p 5Ong v+i m8t bên thu mua tin c;y hoic biên nh;n kho 5*:c xác nh;n tD m8t công ty kho v;n (s` 5O 2).

Có nhi4u lAa ch�n cho t] ch>c tài chính bên ngoài CGT, tD tài chính thông th*_ng nh* vay có k� hBn, th,u chi, hBn m>c tín d@ng 5-n các lAa ch�n tài chính kém ph] bi-n h`n nh* mua n:, liên doanh và

trao 5]i hàng hóa. Tuy nhiên, nhi4u nghiên c>u c�ng chm ra rHng chi phí giao d�ch tài chính cao, r.i ro l+n và yêu cû v4 tài sn thch,p là nh9ng rào cn khi-n các t] ch>c tài chính hBn ch- tham gia trong TCCGT. Birthal và c8ng sA (2005) chm ra TCCGT tD các nguOn bên ngoài có th! tD ngân hàng và nh9ng ng*_i cho vay không chính th>c.

S` 5S` 5S` 5S` 5O 2O 2O 2O 2.... Mô hình tài chính gián ti Mô hình tài chính gián ti Mô hình tài chính gián ti Mô hình tài chính gián ti-p chu&i giá tr�-p chu&i giá tr�-p chu&i giá tr�-p chu&i giá tr�

(NguOn: KV Gouri & Vijay Mahajan, 2017) H8 SX nghèo th*_ng không có tài sn thch,p

nên khó ti-p c;n tài chính tD khu vAc chính th>c còn ng*_i mua n-u ti-p c;n 5*:c tín d@ng chính th>c thì c�ng chm 5*:c 5áp >ng m8t ph^n nhu cû tài chính cho các hoBt 58ng kinh doanh, vì v;y ph^n l+n nhu cû c.a h� 5*:c 5áp >ng bCi tài chính phi chính th>c (ng*_i cho vay, bBn bè, h� hàng…) và tài chính bán chính th>c (tài chính vi mô). Tuy nhiên, khi tài chính phi chính th>c tham gia thì TCCGT trC nên tFn kém h`n nhi4u (Shewdel, 2006).

Nh* v;y, TCCGT có th! sP d@ng hình th>c trAc ti-p và/hoic gián ti-p. Tuy nhiên, vi#c lAa ch�n c^n 5*:c phân tích chit ch� 5! xác 5�nh và cung c,p d�ch v@ tài chính dAa trên tiêu chí r.i ro tFi thi!u và l:i nhu;n tFi 5a. M8t sF y-u tF quy-t 5�nh 5! lAa ch�n hình th>c TCCGT phù h:p là: Nhu cû 5û vào, loBi sn phJm, s>c mBnh/liên k-t CGT, 5ic 5i!m th� tr*_ng, r.i ro liên quan 5-n CGT và tính kh d@ng c.a tài chính.

2.3. Áp d2.3. Áp d2.3. Áp d2.3. Áp d@ng h@ng h@ng h@ng hình thình thình thình th>c tài chính chu&i giá tr� >c tài chính chu&i giá tr� >c tài chính chu&i giá tr� >c tài chính chu&i giá tr� trong các mô hình chutrong các mô hình chutrong các mô hình chutrong các mô hình chu&i giá tr� nông nghi#p&i giá tr� nông nghi#p&i giá tr� nông nghi#p&i giá tr� nông nghi#p

BBBBng 1ng 1ng 1ng 1.... Mô hình chu Mô hình chu Mô hình chu Mô hình chu&i giá tr� nông nghi#p&i giá tr� nông nghi#p&i giá tr� nông nghi#p&i giá tr� nông nghi#p Mô hình Ng*_i/t] ch>c 5�nh h*+ng L:i th-

h�nh h*+ng ng*_i SX (Producer-driven)

- Nhà SX quy mô nha, 5ic bi#t khi 5*:c hình thành trong các nhóm nh* hi#p h8i hoic HTX - Nông dân có quy mô l+n

- Ti-p c;n th� tr*_ng m+i - hBt 5*:c giá th� tr*_ng cao h`n - �n 5�nh và 5m bo v� th- th� tr*_ng

h�nh h*+ng ng*_i mua (Buyer-driven)

- Nhà ch- bi-n - Nhà xu,t khJu - Nhà bán ld - Th*`ng nhân

- hm bo nguOn cung - Tbng sF l*:ng cung >ng - D�ch v@ phù h:p v+i th� tr*_ng và sC thích ng*_i tiêu dùng

h�nh h*+ng ng*_i h*+ng d2n (Facilitator-driven)

- T] ch>c phi chính ph. - Chính ph. c,p trung *`ng và chính quy4n 5�a ph*`ng

- H*+ng th� tr*_ng ph@c v@ cho ng*_i nghèo - TBo 5i4u ki#n phát tri!n vùng và 5�a ph*`ng

Tích h:p (Intergrated model)

- DN d2n 5û (Lead firm) - Các siêu th� - Công ty 5a quFc gia

- Giá tr� th� tr*_ng m+i và cao h`n - h8c quy4n th� tr*_ng - Giá th,p h`n cho hàng hóa

(NguOn: Vorley, 2008; IFAD, 2012)



Mô hình chu&i giá tr� 54 c;p t+i thành ph^n 5�nh h*+ng, quy trình và tài nguyên cho toàn b8 h# thFng. Các mô hình chu&i khác nhau s� có thành ph^n 5�nh h*+ng khác nhau và có l:i th- riêng bi#t (Bng 1). Vì v;y, vi#c áp d@ng các hình th>c tài chính chu&i giá tr� s� 5*:c thAc hi#n linh hoBt theo các mô hình chu&i giá tr� nông nghi#p.

2.3.1. Mô hình 5�nh h*+ng ng*_i sn xu,t h4 c;p t+i cách th>c các nhà SX 5*:c t] ch>c 5!

ti-p c;n v+i th� tr*_ng, gim chi phí giao d�ch, chFng lBi khuynh h*+ng 58c quy4n c.a ng*_i mua, có th! áp d@ng C các h:p tác xã (HTX), hi#p h8i c.a nhà SX, hoic nhóm tA giúp 5Q l2n nhau. Các hi#p h8i SX/HTX là tác nhân quan tr�ng c.a CGT, trC thành 58ng lAc cho phát tri!n chu&i. Các t] ch>c này có th! thAc hi#n tài chính chu&i giá tr� trAc ti-p thông qua vi#c cung c,p tài chính, h& tr: k| thu;t, 5û vào, marketing… cho các thành viên c.a hi#p h8i/thành viên HTX tD nguOn vFn c.a HTX hoic tD nguOn vFn vay c.a các t] ch>c tín d@ng. Ngoài ra, HTX có th! thAc hi#n bo lãnh cho khon vay c.a nhà SX tD ngân hàng/t] ch>c tín d@ng, tBo c` h8i ti-p c;n tài chính chính th>c cho các nhà sn xu,t. Nhà SX hoàn tr khon vay thông qua vi#c cung c,p hàng hóa cho HTX. Mô hình này góp ph^n ci thi#n v� th- c.a nhà SX, 5ic bi#t là nhà SX nha trong vi#c 5àm phán giá v+i tác nhân thu mua trong CGT. Tuy nhiên, mô hình này s� phi 5Fi mit v+i 2 khó khbn l+n 5ó là: Nhà SX có th! không hi!u rõ v4 nhu cû th� tr*_ng và th*_ng khó khbn 5! 5m bo tài chính trD khi h� có th! tìm 5*:c 5Fi tác mBnh hoic 5Bt 5*:c sA h& tr: tD ng*_i mua (IFAID, 2012).

2.3.2. Mô hình 5�nh h*+ng ng*_i mua Chu&i này h*+ng t+i và t;p trung vào các tác

nhân cuFi trong chu&i. Th*`ng nhân, nhà ch- bi-n, nhà xu,t khJu và nhà bán ld xây dAng CGT 5! có th! ki!m soát sF l*:ng và ch,t l*:ng sn phJm qua quá trình SX, gim t]ng chi phí giao d�ch c.a th� tr*_ng, tFi *u hóa c` sC hB t^ng, nbng lAc ch- bi-n, nhân lAc và 5áp >ng nhu cû c.a ng*_i tiêu dùng v4 ch,t l*:ng và an toàn thAc phJm (Mani & cs, 2017). Mô hình này 5*:c coi là n4n tng cho TCCGT bCi 5m bo l:i ích c.a ng*_i mua 5Fi v+i sn phJm. Tài chính 5*:c sP d@ng nh* m8t cách 5! thúc 5Jy SX và cam k-t c.a nhà SX, nhà ch- bi-n và nh9ng ng*_i khác trong chu&i 5! bán cho ng*_i mua trong nh9ng 5i4u ki#n c@ th!. H:p 5Ong sn xu,t (hay sn xu,t theo h:p 5Ong) là hình th>c ch. y-u, là c` ch- quan tr�ng h& tr: TCCGT theo mô hình 5�nh h*+ng ng*_i

mua (Miller& Jones, 2010). SA tOn tBi c.a h:p 5Ong sn xu,t góp ph^n thúc 5Jy tài chính bên trong và bên ngoài CGT. Tài chính có th! 5*:c cung c,p cho nông dân trAc ti-p bCi m8t công ty kinh doanh nông sn hoic bCi m8t bên th> ba nh* ngân hàng. Các công ty kinh doanh nông sn th*_ng h& tr: tài chính cho nông dân d*+i dBng 5û vào và k| thu;t, qua 5ó góp ph^n s� gim r.i ro hoBt 58ng do nguyên li#u 5*:c 5m bo cung c,p theo h:p 5Ong 5ã ký. hFi v+i ngân hàng, vi#c nông dân ký h:p 5Ong sn xu,t v+i ng*_i mua có th! coi là m8t 5m bo c.a th� tr*_ng 5Fi v+i sn phJm c.a h�, qua 5ó h,p d2n ngân hàng trong vi#c cho nông dân vay vFn. Tuy nhiên, tài chính chu&i 5�nh h*+ng ng*_i mua th*_ng b� chm trích bCi xu h*+ng loBi trD nh9ng nhà SX quy mô nha do ng*_i mua th*_ng t;p trung tìm ki-m và ký h:p 5Ong sn xu,t v+i các nhà SX có l:i th- v4 quy mô nhHm 5m bo nguOn cung ]n 5�nh (Campion, 2006). Ngoài ra, vi#c ch,p nh;n hay không tài sn 5m bo d*+i dBng h:p 5Ong sn xu,t ph@ thu8c vào t] ch>c cho vay và c�ng nh* quy 5�nh cho vay c.a m&i quFc gia.

2.3.3. Mô hình ng*_i 5�nh h*+ng Mô hình này 5*:c nghiên c>u và thAc hi#n khá

ph] bi-n C các quFc gia mà ngành nông nghi#p còn hBn ch-. Các t] ch>c phi chính ph. và chính ph. tBo 5i4u ki#n cho vi#c hình thành các h:p tác xã, hi#p h8i ng*_i SX hoic các nhóm tA h& tr:, tD 5ó tBo c` h8i k-t h:p các nhà SX nha vào CGT th*`ng mBi và tài chính trC thành m8t tính nbng ph] bi-n c.a các thaa thu;n liên k-t, tD 5ó h*+ng th� tr*_ng 5-n các nhà SX nha. Nhi4u h:p 5Ong sn xu,t và các mô hình CGT khác liên quan 5-n các nhà SX nha 5*:c khCi x*+ng và phát tri!n mBnh bCi các c` quan phi l:i nhu;n hoic chính ph., thông qua vi#c tBo 5i4u ki#n cho các mFi quan h# gi9a nhà SX và t] ch>c tài chính. Không nh9ng v;y, các t] ch>c này còn có th! tham gia vào các thaa thu;n h:p 5Ong (bao gOm c bo lãnh), cung c,p các d�ch v@ k| thu;t và tài chính trAc ti-p cho nhà SX hoic các tác nhân khác trong chu&i. Mô hình ng*_i 5�nh h*+ng 5*:c cho là thành công C m�i quFc gia (IFAD, 2012). Chu&i giá tr� atiso C Peru v+i sA tài tr: c.a C` quan Phát tri!n QuFc t- Hoa K� (USAID) qua vi#c xác 5�nh th� tr*_ng cho nhà ch- bi-n, cung c,p chuyên gia k| thu;t cho nhà SX, có th! coi là m8t thành công 5i!n hình c.a mô hình này bCi không chm gim r.i ro, tbng ti-p c;n tài chính, khuy-n khích SX 5Fi v+i nhà SX nha mà còn thu hút sA quan tâm c.a các t] ch>c tín d@ng C nông



thôn, thành th� vào vi#c cung c,p các khon vay trAc ti-p cho các h8 SX nha (Campion, 2006).

2.3.4. Mô hình chu&i giá tr� tích h:p Mô hình này không chm k-t nFi nhà SX v+i các

tác nhân khác trong chu&i trong 5ó có ng*_i cung c,p d�ch v@ tài chính mà còn thAc hi#n tích h:p nhi4u trong sF h� thông qua quy4n sC h9u và/hoic h:p 5Ong chính th>c. hây là mô hình tBo ra l:i th- trong liên k-t chit ch� nhi4u bên, h& tr: k| thu;t, tuân th. nghiêm ngit h:p 5Ong, c,u trúc 5*:c ki!m soát và h:p nh,t dòng chy CGT và d�ch v@ (Vorley, 2008). Mô hình tích h:p ph] bi-n liên quan 5-n tích h:p d�c trong chu&i giá tr� và siêu th� là ví d@ 5i!n hình. Ngoài ra, mô hình CGT tích h:p còn có th! C dBng d�ch v@ tích h:p, 5*:c d2n dct bCi m8t t;p 5oàn tài chính hoic t] ch>c phi chính ph. (AfDB, 2013). Liên 5oàn H:p tác xã Nông nghi#p QuFc gia Hàn QuFc (NACF) hoBt 58ng theo mô hình tích h:p 5^y 5. các d�ch v@ nông nghi#p và phi nông nghi#p có l:i cho các thành viên c.a mình nh* cung c,p tài chính, 5û vào, ch- bi-n, bo hi!m, marketing... V4 tài chính, Liên 5oàn và HTX thành viên 5*:c k-t nFi v+i nhau thông qua các công ty con 5! huy 58ng và cung c,p các d�ch v@ tài chính nông nghi#p cho nông dân và các ngành công, nông nghi#p trong c n*+c nh* tín d@ng th*`ng mBi, tài chính t*`ng h&, bo lãnh cho vay, bo hi!m và các d�ch v@ khác. Nông dân có th! mua máy nông nghi#p tD NACF bHng các khon vay NACF 5*:c bo 5m bCi qu| bo lãnh nông nghi#p và bán sn phJm cho NACF qua các HTX 5�a ph*`ng. Ti4n c.a ng*_i nông dân 5*:c chuy!n vào tài khon ti-t ki#m NACF c.a h� và có th! 5*:c sP d@ng 5! tr n:. Do 5ó, NACF và các công ty con c.a nó có kh nbng cung c,p hû nh* t,t c các d�ch v@ CGT nông nghi#p mà các thành viên c.a nó c^n (Park, 2007).

3. TH�C TR�NG TÀI CHÍNH CHU�I GIÁ TR� NÔNG NGHI�P � VI�T NAM VÀ KHUY"N NGH�

3.1. Th3.1. Th3.1. Th3.1. ThAc trBng tài chính chu&i giá tr� nông Ac trBng tài chính chu&i giá tr� nông Ac trBng tài chính chu&i giá tr� nông Ac trBng tài chính chu&i giá tr� nông nghinghinghinghi#p C Vi#t Nam nh9ng nbm qua#p C Vi#t Nam nh9ng nbm qua#p C Vi#t Nam nh9ng nbm qua#p C Vi#t Nam nh9ng nbm qua

3.1.1. ThAc trBng chu&i giá tr� nông nghi#p C Vi#t Nam

Trong nh9ng nbm g^n 5ây, CGT nông nghi#p C Vi#t Nam 5ã nh;n 5*:c sA quan tâm l+n c.a các nhà nghiên c>u, c` quan qun lý c�ng nh* các t] ch>c phi chính ph. trong và ngoài n*+c. Nhi4u nghiên c>u 5ã 5*:c thAc hi#n nhHm 5ánh giá thAc trBng các CGT nông nghi#p C Vi#t Nam, tìm ra các rào cn và 54 xu,t các gii pháp v4 chính sách, chi-n l*:c thích

h:p nhHm phát tri!n CGT, tìm ra cách k-t nFi th� tr*_ng tFt nh,t, b4n v9ng nh,t, nâng cao l:i th- cBnh tranh cho nông sn c�ng nh* tBo 5i4u ki#n tham gia th� tr*_ng cho h8 SX nha. Hû h-t các nghiên c>u 54u chm ra rHng vi#c tham gia vào CGT 5ã 5em lBi l:i ích cho các tác nhân, nâng cao giá tr� sn phJm, 5áp >ng nhu cû c.a ng*_i tiêu dùng, tbng thu nh;p cho nông dân, gim áp lAc di dân ra thành phF, 5óng góp vào giá tr� sn xu,t c.a vùng, quFc gia. Tuy nhiên, v2n còn nhi4u hBn ch- liên quan t+i sA phân chia giá tr� gia tbng gi9a các tác nhân không 5Ong 54u và theo h*+ng có l:i cho ng*_i ch- bi-n (Lê Th� Long V| & cs, 2015; Tr^n H9u C*_ng & cs, 2011; Nguy}n QuFc Nghi, 2015); vi#c liên k-t d�c và ngang trong nhi4u CGT nông nghi#p còn lang ldo, ch. y-u dAa vào uy tín và mFi quan h# làm bn truy4n thFng (Lê Th� Long V| & cs, 2015; Lê hình Hi, 2018; PhBm Th� Tân, 2015), d2n 5-n thi-u 58ng c` 5! các h8 nông dân liên k-t v+i nhau theo các hình th>c kinh t- t;p th! (h& Th� Nâng, 2018); các h8 SX, ch. y-u là h8 SX nha, th*_ng nh;n 5*:c ít giá tr� gia tbng và có ít quy4n quy-t 5�nh trong chu&i do hBn ch- v4 vFn 5û t*, khó khbn trong ti-p c;n tín d@ng chính thFng, ph@ thu8c vào tín d@ng c.a ng*_i mua, hBn ch- vi#c mC r8ng SX, nâng cao ch,t l*:ng sn phJm và gia tbng quy4n 5àm phán c.a h8 trong chu&i (Nguy}n QuFc Nghi, 2015; Mark, 2019; h& Xuân Luân & cs, 2019)… M8t trong nh9ng gii pháp 5*:c 54 c;p t+i nhHm gii quy-t nh9ng hBn ch- trên là tài chính CGT. Tuy nhiên, bên cBnh vi#c tBo 5i4u ki#n c.a Nhà n*+c, sA .ng h8 tD phía các ngân hàng th*`ng mBi (NHTM) và các t] ch>c tín d@ng thì tài chính CGT nông nghi#p C Vi#t Nam hi#n 5ang gip không ít khó khbn do nh9ng v,n 54 tD ngân hàng, h8 sn xu,t và sA liên k-t c.a các tác nhân trong CGT.

3.1.2. ThAc trBng tài chính chu&i giá tr� nông nghi#p C Vi#t Nam

TBi Vi#t Nam, các t] ch>c tài chính chính th>c 5óng vai trò chính trong vi#c cung c,p TCCGT cho nông nghi#p (Anup Singh, 2012). Tuy nhiên, trong khi nông nghi#p v2n là m8t hoBt 58ng kinh t- quan tr�ng C Vi#t Nam và thu hút sA tham gia c.a g^n 40% lAc l*:ng lao 58ng thì chm có khong 18% các khon cho vay c.a ngân hàng vào lqnh vAc này (T]ng c@c ThFng kê Vi#t Nam, 2018). h! 5Fi phó v+i tình trBng thi-u tài chính cho 5û t* nông nghi#p, Chính ph. 5ã ban hành m8t loBt các chính sách v4 tín d@ng nông nghi#p nh*: Quy-t 5�nh sF 899/Qh-TTg v4 phê duy#t h4 án tái c` c,u ngành nông nghi#p theo



h*+ng nâng cao giá tr� gia tbng và phát tri!n b4n v9ng; Ngh� 5�nh 55/2015/Nh-CP 5ã tBo 5i4u ki#n cho chính sách tín d@ng khuy-n khích sn xu,t nông nghi#p theo mô hình liên k-t. Ngh� 5�nh 116/2018/Nh-CP sPa 5]i m8t sF 5i4u c.a Ngh� 5�nh 55/2015/Nh-CP, trong 5ó quy 5�nh hai tiêu chí chính 5Fi v+i cho vay CGT: (1) các công ty và nông dân trong chu&i giá tr� c^n ký k-t h:p 5Ong s� 5*:c n8p cho các ngân hàng 5! 5ánh giá; và (2) c công ty và nông dân 54u 5Ong ý mC tài khon ngân hàng chung và cam k-t giao d�ch tài chính h:p tác (hi4u 7).

Theo Nguy}n Th� Minh HHng (2018), cho vay theo CGT 5*:c coi là m8t mng kinh doanh ti4m nbng và nhi4u NHTM 5ã thAc hi#n cho vay theo CGT v+i các sn phJm, d�ch v@ tài chính khá 5a dBng nh*: sn phJm d�ch v@ thanh toán, ti4n gPi, d�ch v@ thd, tài tr: xu,t nh;p khJu... Tuy nhiên, quá trình tri!n khai cho vay theo CGT v2n gip nhi4u khó khbn liên quan t+i tài sn thch,p (không có hoic không 5. giá tr� 5! cho vay), chi phí giao d�ch cao (do c` sC hB t^ng tBi khu vAc nông thôn còn y-u kém) và ti4m Jn nhi4u r.i ro (gi mBo gi,y t_, r.i ro thanh toán, th_i ti-t, r.i ro giá c, th� tr*_ng...). Trong khi 5ó, bo hi!m nông nghi#p, công c@ nhHm gim thi!u thi#t hBi khi r.i ro xy ra, 5*:c thí 5i!m v+i sA h& tr: c.a Nhà n*+c nh*ng b� hBn ch- bCi r.i ro cao, không t*`ng thích gi9a cung, cû, chính sách tái bo hi!m không kh thi (Nguy}n Bá Huân, 2014). TD 5ó, d2n t+i vi#c nhi4u NHTM còn dè dit trong vi#c phát tri!n hình th>c cho vay này. Ngh� 5�nh 58/2018/Nh-CP v4 bo hi!m nông nghi#p 5ã 5*:c Chính ph. ban hành nhHm tái khCi 58ng ch*`ng trình và Quy-t 5�nh sF 22/2019/Qh-TTg c.a Th. t*+ng Chính ph. v4 thAc hi#n chính sách h& tr: bo hi!m nông nghi#p s� tbng c` h8i ti-p c;n v4 tài chính cho SX nông nghi#p nh*ng 5! thAc hi#n tFt và lâu dài loBi hình bo hi!m này v2n còn nhi4u vi#c c^n gii quy-t nh* công tác tuyên truy4n, giám sát, công c@ qun lý sF li#u và ki!m soát r.i ro trong quá trình sn xu,t (Thùy D*`ng, 2019). Bên cBnh 5ó, yêu cû v4 tài sn thch,p và cho vay dAa trên giá tr� tài sn thch,p là m8t trong nh9ng nguyên nhân d2n t+i vi#c nông dân/h8 SX khó ti-p c;n v4 vFn hoic l*:ng vFn vay th,p h`n nhu cû. Ngoài ra, vi#c nông dân ch*a ncm 5*:c thông tin, v*+ng mcc trong khâu làm th. t@c vay vFn c�ng là nh9ng nguyên nhân làm cho ng*_i dân và doanh nghi#p không ti-p c;n 5*:c tín d@ng cho CGT (PhBm Th� Huy4n & cs, 2018).

Khi ti-p c;n tài chính gián ti-p CGT tD các t] ch>c tài chính b� hBn ch- thì tài chính bên trong CGT 5*:c k� v�ng s� gii quy-t sA thi-u h@t v4 vFn cho các tác nhân trong chu&i. M8t sF công c@ c.a TCCGT trAc ti-p 5ã 5*:c áp d@ng trong CGT nông nghi#p C Vi#t Nam nh* h:p 5Ong nông sn, tài chính >ng tr*+c c.a ng*_i mua hay cung c,p 5û vào bCi hi#p h8i SX và HTX. Tuy nhiên, h:p 5Ong nông sn C Vi#t Nam 5*:c cho là kém phát tri!n h`n nhi4u so v+i các n*+c khác và chm 5*:c thAc hi#n C m8t sF ngành nh,t 5�nh nh* SX s9a, rau qu và th.y sn (Verhofstadt & cs, 2014). Bên cBnh 5ó, vi#c nhà thu gom và doanh nghi#p ch. y-u mua sn phJm tD nông dân thông qua thaa thu;n bHng l_i, giao d�ch trên 5i#n thoBi 5ã khi-n nông dân không th! sP d@ng làm tài sn thch,p cho khon vay tD ngân hàng (Lê Th� Long V| & cs, 2015). SA ph@ thu8c vào tài chính >ng tr*+c tD các công ty 5ã làm cho nông dân SX nha không th! quy-t 5�nh 5*:c giá bán sn phJm, h:p tác gi9a công ty và nông dân mang tính c` h8i h`n là h:p tác lâu dài (h& Xuân Luân, 2019). Vi#c thi-u liên k-t hoic liên k-t không chit ch� gi9a các tác nhân trong CGT cùng v+i r.i ro phá vQ h:p 5Ong 5ã trC thành rào cn cho vi#c thúc 5Jy tài chính bên trong CGT trong các CGT nông nghi#p C Vi#t Nam. Lê Th� Long V| & cs (2015) cho th,y, các h8 SX m� Ch� C Th. D*`ng (Bcc Giang) khi tham gia H8i sn xu,t 5ã 5*:c H8i cung c,p 5û vào và 5*:c >ng tr*+c khon vFn (d*+i 10 tri#u 5Ong) 5! sn xu,t. Vi#c ti-p c;n tài chính CGT trAc ti-p và gián ti-p thông qua HTX hay hi#p h8i nhà SX 5*:c cho là thu;n l:i h`n cho các h8 SX nh*ng trong th_i gian vDa qua nhi4u HTX nông nghi#p ki!u m+i C Vi#t Nam gip khó khbn v4 5�nh h*+ng kinh doanh, nbng lAc qun tr� th,p, vFn tA có th,p, thi-u k-t nFi v+i doanh nghi#p, nhi4u HTX hoBt 58ng không hi#u qu d2n 5-n các h8 cá th! ít có nhu cû h:p tác, liên k-t sn xu,t - kinh doanh (Liên minh HTX Vi#t Nam, 2018). Vi#c thi-u hành 58ng t;p th! c.a nông dân 5ã làm suy y-u v� th- 5àm phán và ti-ng nói c.a h� trong CGT.

hFi v+i ngành nông nghi#p theo 5�nh h*+ng th� tr*_ng C Vi#t Nam thì vi#c ti-p c;n và phát tri!n CGT 5*:c coi là m8t ph^n không th! thi-u trong các chi-n l*:c quFc gia nhHm liên k-t các h8 nông dân v+i các th� tr*_ng m+i và tBo c` h8i gia tbng giá tr� cho các sn phJm nông nghi#p. Mic dù Nhà n*+c và các ngân hàng 5ã có sA quan tâm t+i vi#c cho vay CGT nh*ng nh9ng hBn ch- tD th� tr*_ng tài chính nông thôn Vi#t Nam và r.i ro 5ic thù c.a lqnh vAc



nông nghi#p 5ã tBo ra nh9ng rào cn cho các tác nhân c.a chu&i trong vi#c ti-p c;n tín d@ng, 5ic bi#t là h8 SX nha, nghèo. hi4u này 5òi hai c^n phi có c nh9ng c` ch-, công c@ tài chính 5*:c thAc hi#n tD chính bn thân các tác nhân tham gia chu&i và gi9a các tác nhân trong chu&i nhHm 5áp >ng nhu cû v4 tài chính cho các thành viên trong chu&i.

3.2. Khuy3.2. Khuy3.2. Khuy3.2. Khuy-n ngh� nhHm thúc 5Jy tài chính chu&i -n ngh� nhHm thúc 5Jy tài chính chu&i -n ngh� nhHm thúc 5Jy tài chính chu&i -n ngh� nhHm thúc 5Jy tài chính chu&i giá trgiá trgiá trgiá tr� nông nghi#p C Vi#t Nam� nông nghi#p C Vi#t Nam� nông nghi#p C Vi#t Nam� nông nghi#p C Vi#t Nam

h! có th! 5áp >ng tFt nhu cû v4 các v,n 54 liên quan t+i t] ch>c, SX, th� tr*_ng c.a ngành nông nghi#p thì Vi#t Nam c^n quan tâm t+i các rào cn trong SX nông nghi#p, các y-u tF hBn ch- hi#u qu CGT trong 5ó có tài chính CGT. Trên c` sC 5ó, nghiên c>u 5ã 5*a ra m8t sF khuy-n ngh� nhHm gii quy-t các b,t c;p và thúc 5Jy tài chính CGT nông nghi#p C Vi#t Nam, bao gOm:

(i) Tri!n khai ch*`ng trình h& tr: bo hi!m nông nghi#p 5Fi v+i các mit hàng nông sn 5*:c sn xu,t kinh doanh theo mô hình CGT nhHm tBo 58ng lAc cho các NHTM và các t] ch>c tín d@ng tài tr: vFn cho h8 sn xu,t và doanh nghi#p trong chu&i.

(ii) Các NHTM c^n ban hành vbn bn h*+ng d2n v4 quy trình, th. t@c cho vay CGT 5Fi v+i các sn phJm nông nghi#p ch. 5Bo. Th_i gian cho vay, công c@, d�ch v@ tài chính có th! thAc hi#n linh hoBt theo quy mô và thành ph^n 5�nh h*+ng chu&i, xác 5�nh c` ch- qun lý r.i ro, giám sát trên c` sC 5ánh giá hi#u qu c.a chu&i.

(iii) NHTM c^n quan tâm vi#c ti-p c;n và áp d@ng công ngh# tài chính sF, nghiên c>u h:p tác v+i các t] ch>c tài chính, phi tài chính xây dAng h# thFng ngân hàng 5Bi lý, ngân hàng di 58ng nhHm mC r8ng mBng l*+i khách hàng tBi các khu vAc nông thôn, vùng sâu, vùng xa...

(iv) hJy mBnh phát tri!n kinh t- t;p th! v+i sA tBo 5i4u ki#n c.a các c` quan chính ph., t] ch>c phi chính ph. hoic doanh nghi#p 5û ngành nhHm khcc ph@c các hBn ch- v4 quy mô, phân tán trong SX.

(v) hJy mBnh vi#c ký k-t các h:p 5Ong nông sn gi9a nông dân và doanh nghi#p nhHm thúc 5Jy tài chính CGT trAc ti-p và gián ti-p, tbng c*_ng sA liên k-t gi9a các tác nhân trong chu&i. C^n xây dAng ch- tài xP lý nghiêm vi#c phá vQ h:p 5Ong tD 5ó ràng bu8c các bên ch�u trách nhi#m v+i nh9ng cam k-t c.a mình v+i các thành viên khác trong chu&i; h:p tác, t*`ng h& l2n nhau trong quá trình xP lý nh9ng r.i ro bi-n 58ng l+n 5Fi v+i sn xu,t

4. K"T LU%N

Phát tri!n nông nghi#p theo CGT là xu h*+ng t,t y-u c.a SX nông nghi#p trên th- gi+i c�ng nh* C Vi#t Nam. Các tiêu chuJn sn phJm và th� tr*_ng thay 5]i 5òi hai các ch. th! trong CGT phi thay 5]i 5! 5áp >ng tFt các yêu cû th� tr*_ng. Tài chính CGT mang 5-n c` h8i mC r8ng không gian tài chính cho nông nghi#p, nâng cao hi#u qu, 5m bo tr n: và c.ng cF mFi liên k-t gi9a nh9ng ng*_i tham gia chu&i. Các c` h8i c@ th! mà tài chính có th! tBo ra trong chu&i và cho CGT 5*:c thúc 5Jy bCi mô hình và vai trò c.a m&i tác nhân tham gia chu&i. Các nghiên c>u v4 v,n 54 này cho th,y TCCGT nông nghi#p có th! 5*:c thAc hi#n theo hình th>c trAc ti-p, gián ti-p hoic k-t h:p c hai. TCCGT nông nghi#p 5*:c thAc hi#n 5^y 5. s� góp ph^n tbng c*_ng liên k-t trong chu&i, 5m bo công bHng, tbng l:i nhu;n và gim r.i ro cho các tác nhân tham gia chu&i. h! phát tri!n nông nghi#p theo h*+ng CGT thì Vi#t Nam c^n t;p trung tháo gQ các rào cn cho phát tri!n chu&i, trong 5ó có TCCGT nông nghi#p. M8t sF ki-n ngh� 5*:c 5*a ra nhHm thúc 5Jy TCCGT nông nghi#p C Vi#t Nam bao gOm: Tri!n khai chính sách h& tr: bo hi!m nông nghi#p 5Fi v+i các sn phJm nông nghi#p ch. 5Bo; xây dAng vbn bn h*+ng d2n quy trình, th. t@c cho vay CGT; NHTM 5Jy mBnh công ngh# tài chính sF, mC r8ng mBng l*+i giao d�ch tBi nông thôn, vùng sâu, vùng xa; 5Jy mBnh phát tri!n kinh t- t;p th!; 5Jy mBnh vi#c ký k-t h:p 5Ong nông sn, xây dAng ch- tài xP lý vi#c phá vQ h:p 5Ong.

TÀI LI�U THAM KH&O 1. Ardjosoediro, I. and D. Neven (2008). The

Kenya Capture Fisheries Value Chain - An AMAP-FSKG Value Chain Finance Case Study. Report prepared for USAID.

2. Anup Singh (2012). Sources of Funding and Support System for Value Chain Finance: Lessons from Asia. Workshop on Enhancing Exports’ Competitiveness Though Value Chain Finance. Supported by the Indian Trust Fund, Ministry of Finance, Government of India.

3. AfDB (2013). Agricultural value chain financing (AVCF) and development for enhanced export competitive. Workshop on Enhancing Export Competitiveness through Agricultural Value Chain Financing. Johannesburg, South Africa.

4. Birthal P. S., Joshi P. K, &Gulati A. (2005). Vertical Coordination in High-value Food Commodities: Implications for Smallholders.



Markets, Trade, and Institutions Division Discussion Paper No. 85. International Food Policy Research Institute, Washington, D.C.

5. Bourns N. & Fertiziger I. (2008). Incorporating Finance into Value Chain Analysis — Case Study: the Ataulfo Mango Value Chain in Chiapas, Mexico. MicroReport #73 prepared by DAI for USAID through the AFIRMA Project.

6. Campion A. (2006). Financing artichokes and citrus: a study of value chain finance in Peru. Report prepared by Chemonics International for USAID through the AMAP FSKG Project.

7. Chen K., Joshi P. K., Cheng E. &Birthal P. S. 2015. Innovations in financing of agri-food value chains in China and India: Lessons and policies for inclusive financing. China Agricultural Economic Review. 7 (4): 1—27.

8. Chính ph. (2013). Quy-t 5�nh 899/Qh-TTg. Phê duy#t h4 án tái c` c,u ngành nông nghi#p theo h*+ng nâng cao giá tr� gia tbng và phát tri!n b4n v9ng.

9. Chính ph. (2015). Ngh� 5�nh 55/Nh-CP. V4 chính sách tín d@ng ph@c v@ phát tri!n nông nghi#p, nông thôn.

10. Chính ph. (2018). Ngh� 5�nh 116/Nh-CP. SPa 5]i m8t sF 5i4u c.a Ngh� 5�nh 55/2015/Nh-CP v4 chính sách tín d@ng ph@c v@ phát tri!n nông nghi#p, nông thôn.

11. Chính ph. (2018). Ngh� 5�nh 58/2018/Nh-CP. V4 bo hi!m nông nghi#p

12. Do Xuan Luan and Kingsbury A. J. (2019). Thinking beyond collateral in value chain lending: access to bank credit for smallholder Vietnamese bamboo and cinnamon farmers. International Food and Agribusiness Management Review. Vol 19 (4).

13. h& Th� Nâng, Nguy}n Th� HOng (2018). SA tham gia liên k-t c.a h8 nông dân trong chu&i giá tr� nho Ninh Thu;n. TBp chí Khoa h�c & Công ngh# Vi#t Nam. 60 (4). tr. 13 — 18.

14. FAO, 2013. Statistical Yearbook 2013: World Food and Agriculture.

15. Gereffi G., M. Korzenniewicz Eds. (1994). Commodity chains and Global Capitalism. London, Praeger.

16. Gurito A. D. (2018). Agriculture Value Chain as an Alternative to Increase Better Income’s Distribution: The Case of Indonesia. http://dx.doi.org/10.5772/intechopen.70141

17. Gouri, K. V & Vijay Mahajan (2017). Different Models of Financing Small Farmers’ Agricultural Value Chains. Financing agriculture value chain in India: Challenges and opportunities. Springer.

18. IFAD (2012). Agricultural value chain finance strategy and design. Technical note.

19. IFC (2012). Innovative Agricultural SMEs Finance Models.

20. Lê hình Hi (2018). Phân tích chu&i giá tr� rau bcp ci an toàn tBi huy#n Phúc Th� - TP. Hà N8i. TBp chí Khoa h�c và Công ngh# Lâm nghi#p. 3. tr. 11 — 21.

21. Lê Th� Long V|, V� hình Tôn, Phillipe Burny (2015). Phân tích chu&i giá tr� m� gBo tBi làng ngh4 Dqnh K- và Th. D*`ng, tmnh Bcc Giang. TBp chí Kinh t- & Phát tri!n. 222 (11). tr. 51-59.

22. Liên minh H:p tác xã Vi#t Nam (2018). Báo cáo tình hình kinh t- h:p tác, h:p tác xã và hoBt 58ng c.a h# thFng Liên minh HTX Vi#t Nam nbm 2017; m@c tiêu, nhi#m v@ và gii pháp nbm 2018.

23. Mani G., Joshi P. K. & Ashok M. V. (2017). Financing agriculture value chain in India: Challenges and opportunities. Springer.

24. Marks D., 2019. Common challenges of smallholders in ASEAN: Lacking access to land, water, market, and state. In Water and Power, 253-281. Springer. Berlin, Germany.

25. Miller C. & Jones L. (2010). Agricultural value chain finance: Tools and lessons. Food and Agriculture Organization of the United Nations and Practical Action Publishing.

26. Nguy}n Th� Minh HHng (2018). Cho vay theo chu&i giá tr� — Chi-n l*:c cho vay nông nghi#p hi#u qu và gii pháp cho h# thFng ngân hàng tBi Vi#t Nam. TBp chí Khoa h�c và Công ngh# ngân hàng.http://khoahocnganhang.org.vn/news/vi/cho-vay-theo-chuoi-gia-tri-chien-luoc-cho-vay-nong-nghiep-hieu-qua-va-giai-phap-cho-he-thong-ngan-hang-tai-viet-nam/. Truy c;p ngày 22/6/2019

27. Nguy}n Bá Huân (2014). ThAc trBng phát tri!n th� tr*_ng bo hi!m nông nghi#p C Vi#t Nam. TBp chí Khoa h�c và Công ngh# Lâm nghi#p. 4. 126-133.

28. Nguy}n QuFc Nghi (2015). Phân tích chu&i giá tr� sn phJm khóm c.a h8 nghèo C tmnh Ti4n Giang. TBp chí Khoa h�c - Tr*_ng hBi h�c C^n Th`. 40. tr. 75-82.



29. Nyoro, J. K., Ngugi, I. K. & Gitau, R. (2007). Access to high value markets by smallholder farmers of African indigenous vegetable in Kenya.

30. Oliva M. & Agar J. (2006). Credit Demand and Supply Study in Malawi’s Coffee Sector. Report prepared by Chemonics International for USAID through the Deepening Malawi’s Microfinance Sector Project.

31. Park W. S. (2007). Agriculture finance and marketing systems in Korea. Presentation at the Asia International Conference.

32. PhBm Th� Huy4n, h& Th� Phi Hoài (2017). �nh h*Cng c.a chính sách tài chính t+i chu&i giá tr� th.y sn tBi Vi#t Nam. TBp chí Kinh t- & Phát tri!n. 245. tr.68-78

33. PhBm Th� Tân (2014). Nghiên c>u chu&i giá tr� th�t l:n trên 5�a bàn tmnh Ngh# An. H�c vi#n Nông nghi#p Vi#t Nam. Lu;n vbn ti-n sq.

34. Shrestha, Roshan, Krug C. E. (2010). Microfinance for inclusive economic growth– Business models for value chain finance through cooperatives. Presentation of GTZ.

35. Shwedel & Ken (2006). Value Chain Financing: A Strategy for an Orderly, Competitive, Integrated Market. Summary of the conference “Agricultural Value Chain Finance”, Costa Rica, May 16-18, 2006

36. Th. t*+ng Chính ph. (2019). Quy-t 5�nh sF 22/2019/Qh-TTg. V4 thAc hi#n chính sách h& tr: bo hi!m nông nghi#p.

37. T]ng c@c ThFng kê Vi#t Nam (2018). Niên giám ThFng kê nbm 2017.

38. Tr^n H9u C*_ng, Bùi Th� Nga (2011). Phân tích l:i ích c.a các tác nhân trên chu&i giá tr� bò s9a t*`i C Vi#t Nam. Truy c;p ngày 20/4/2019.

39. Trienekens J. H. (2011). Agricultural value chains in developing countries: A framework for ananlysis. International Food and Agribusiness Management Review. Vol 4, 2nd ed. pp 51 — 82

40. USAID (2005). RAFI notes: Value chain finance.

41. USAID (2008). Finance in value chain analysis. A synthesis paper

42. Vorley B., Lundy M. & MacGregor J. (2008). Business models that are inclusive of smallfarmers. http://www.fao.org/fileadmin/templates/ags/docs/marketing/Workshops/Vietnam_2008/Business-Models_shepherd.pdf retrieved on 3 July 2019.

43. Verhofstadt, E., Maertens, M., and Swinnen, J., 2014. Scoping Study on Inclusiveness in Agri-Food Supply Chains in East and Southeast Asia. World Bank.

44. World Bank (2005). Rural finance innovations: topics and case studies. The World Bank, Washington D.C.

AGRICULTURAL VALUE CHAIN FINANCE: THEORY, PRACTICE AND AGRICULTURAL VALUE CHAIN FINANCE: THEORY, PRACTICE AND AGRICULTURAL VALUE CHAIN FINANCE: THEORY, PRACTICE AND AGRICULTURAL VALUE CHAIN FINANCE: THEORY, PRACTICE AND RECOMMENDATIONSRECOMMENDATIONSRECOMMENDATIONSRECOMMENDATIONS

Le Thi Thanh Hao, Bui Thi Nga, Vu Ngoc HuyenLe Thi Thanh Hao, Bui Thi Nga, Vu Ngoc HuyenLe Thi Thanh Hao, Bui Thi Nga, Vu Ngoc HuyenLe Thi Thanh Hao, Bui Thi Nga, Vu Ngoc Huyen

SummarySummarySummarySummary Agricultural value chain is an essential trend in agricultural development in Vietnam and over the world. However, there are still many barriers for the development of agricultural value chain, in which the agricultural value chain finance is one of the main solutions. This paper focuses on analyzing the role, forms and the applicaition of value chain finance’s forms in agricultural value chain models as well as reflecting the current status of value chain finance in Vietnam. Finally, the paper proposes some recommendations to promote agricultural value chain finance in Vietnam such as: Supporting agricultural insurance; Issuing guidelines for the value chain lending process and procedures; Promoting digital financial technology, expanding transaction network; Promoting the development of collective economy; Promoting the signing of agricultural contracts, creating sanctions for contract breaks.

Keywords:Keywords:Keywords:Keywords: Value chain, agricultural value chain finance, Vietnam.

Ng*Ng*Ng*Ng*_i phn bi#n: TS. Hoàng V� Quang_i phn bi#n: TS. Hoàng V� Quang_i phn bi#n: TS. Hoàng V� Quang_i phn bi#n: TS. Hoàng V� Quang

Ngày nhNgày nhNgày nhNgày nh;n bài: ;n bài: ;n bài: ;n bài: 11/10/2019

Ngày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phn bi#n: n bi#n: n bi#n: n bi#n: 13/11/2019

Ngày duyNgày duyNgày duyNgày duy#t 5bng: #t 5bng: #t 5bng: #t 5bng: 20/11/2019



CÁC Y�U T� TÁC ��NG ��N CH P NH�N CÔNG NGH� NÔNG NGHI�P: TR!"NG H#P NGÀNH TR$NG HOA ' T(NH LÂM �$NG VÀ TP. H$ CHÍ MINH, VI�T NAM

TrTrTrTr^n Ti-n Khai^n Ti-n Khai^n Ti-n Khai^n Ti-n Khai1111, Ph, Ph, Ph, PhBm Th� Ph*`ng DungBm Th� Ph*`ng DungBm Th� Ph*`ng DungBm Th� Ph*`ng Dung2222

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T�T�T�T�T Ngành trOng hoa là ngành nông nghi#p quan tr�ng C tmnh Lâm hOng và TP. HO Chí Minh. hi4u ki#n khí h;u thu;n l:i C Lâm hOng và th� tr*_ng phát tri!n mBnh C TP. HO Chí Minh thúc 5Jy nhu cû canh tác và th*`ng mBi hoa cct cành. � ngành này, vi#c áp d@ng nông nghi#p công ngh# cao là h-t s>c c^n thi-t 5Fi v+i ng*_i sn xu,t nha vì có th! giúp ci thi#n ch,t l*:ng sn phJm và nâng cao thu nh;p cho ng*_i trOng. Tuy nhiên, v2n còn ít nghiên c>u v4 ch,p nh;n công ngh# c.a ng*_i sn xu,t ngành này. Nghiên c>u này phân tích hi#n trBng áp d@ng công ngh# và các y-u tF nh h*Cng 5-n ch,p nh;n công ngh# dAa trên kho sát 227 h8 nông dân trOng hoa cct cành C hai 5�a ph*`ng này vào nbm 2018. Mô hình Conditional Mixed-Process Probit models 5*:c sP d@ng 5! ki!m 5�nh các y-u tF nh h*Cng 5-n ch,p nh;n công ngh# nhà màng, h# thFng t*+i và cây giFng. K-t qu cho th,y h8 trOng hoa cct cành *a thích áp d@ng nông nghi#p công ngh# cao và các y-u tF gi+i tính, h�c v,n, thu nh;p, quy mô nông trBi, quá trình h�c hai công ngh#, ti-p c;n thông tin công ngh# - th� tr*_ng và cm nh;n c.a h� v4 5ic 5i!m công ngh# tác 58ng tích cAc 5-n xác su,t ch,p nh;n công ngh# m+i.

TTTTD khóa:D khóa:D khóa:D khóa: Ngành trOng hoa, ch,p nh;n công ngh#, mô hình cmp probit.

1. GI(I THI�U 2

Mic dù có vai trò kinh t- quan tr�ng C Vi#t Nam, nh*ng ngành nông nghi#p c�ng 5*:c 5ánh giá là ngành kinh t- có kh nbng b� t]n th*`ng nhi4u khi h8i nh;p vì quy mô nha, phân tán; trình 58 công ngh# th,p; ch,t l*:ng sn phJm ch*a 5*:c ki!m soát và chi phí sn xu,t cao. Nâng cao nbng lAc cBnh tranh c.a ngành nông nghi#p là h-t s>c b>c thi-t, trong 5ó, 5]i m+i công ngh# sn xu,t, áp d@ng công ngh# cao trong nông nghi#p là m8t trong nh9ng y-u tF ch. y-u. h]i m+i công ngh# trong nông nghi#p 5*:c coi là m8t trong nh9ng bi#n pháp quan tr�ng 5! ci thi#n nbng su,t lao 58ng nông nghi#p, nâng cao ch,t l*:ng nông sn tr*+c và sau ch- bi-n và thaa mãn các tiêu chuJn th� tr*_ng 5! có th! th*`ng mBi hóa tFt h`n nhHm mang lBi giá tr� gia tbng cao h`n.

Ngành trOng hoa là ngành có nhi4u >ng d@ng ti-n b8 công ngh# C các tmnh phía Nam. Lâm hOng có l:i th- tA nhiên là vùng có khí h;u mát md, 5,t nông nghi#p tFt và trình 58 công ngh# nông nghi#p khá v*:t tr8i so v+i nhi4u 5�a ph*`ng khác. Ngành sn xu,t hoa C Lâm hOng 5*:c hình thành và phát tri!n

1 Khoa Kinh tế, Trường Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh

2 Chương trình cao học Kinh tế phát triển Việt Nam – Hà

Lan, Khoa Kinh tế, Trường Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh.

cách 5ây g^n 80 nbm. Hi#n Lâm hOng có h`n 8 ngàn hec-ta 5,t trOng hoa, trong 5ó 2.782 ha áp d@ng nông nghi#p công ngh# cao (C@c ThFng kê tmnh Lâm hOng, 2018). � TP. HO Chí Minh trong nh9ng nbm g^n 5ây di#n tích nông nghi#p vùng ngoBi thành thu h�p lBi do ti-n trình 5ô th� hóa. hOng th_i, nhu cû tiêu dùng tD nh9ng thAc phJm c` bn chuy!n d^n sang các loBi thAc phJm có giá tr� cao và nhu cû sP d@ng hoa trang trí, hoa ki!ng ch;u c.a c* dân 5ô th� c�ng ngày càng tbng. h-n nbm 2015, TP. HO Chí Minh có 2.250 hec-ta 5,t chuy!n 5]i tD cây trOng thông th*_ng sang hoa và cây cnh, trong 5ó có x,p xm 300 ha trOng hoa lan cct cành. Ch,p nh;n công ngh# C hai khía cBnh giFng hoa và công ngh# canh tác ph] bi-n C c hai vùng này. Ch,p nh;n công ngh# trong ngành trOng hoa là ph*`ng th>c hi#u qu 5! nâng cao nbng su,t nông nghi#p và thu nh;p c.a nông dân thông qua vi#c cung c,p sn phJm m+i theo yêu cû th� tr*_ng.

hã có m8t sF nghiên c>u v4 ch,p nh;n công ngh# C Vi#t Nam, nh*ng t;p trung vào các ch. 54 khác nh* canh tác nông nghi#p b4n v9ng trong ngành chuFi (Nguyen & Yapwattanaphun, 2015), công ngh# gieo th�ng trên màng che ph. 5,t trên 5,t dFc (Affholder, et al., 2010), công ngh# nuôi tôm xen trong rDng ng;p min (Joffre, et al., 2015), nh h*Cng c.a c,p Ch>ng nh;n quy4n sP d@ng 5,t 5-n sP d@ng



k| thu;t bo v# 5,t 5ai (Saint-Macary, Keil, Zeller, Heidhues, & Pham, 2010) và ch,p nh;n công ngh# nông lâm k-t h:p (Simelton, Catacutan, Dam, & Le, 2017). Hû nh* ch*a có nghiên c>u nào v4 ch. 54 ch,p nh;n công ngh# C ngành trOng hoa Vi#t Nam 5*:c công bF. Vì v;y, c^n thi-t phi hi!u bi-t v4 hi#n trBng sP d@ng công ngh# và các y-u tF tác 58ng 5-n ch,p nh;n công ngh# C ngành trOng hoa c.a h8 gia 5ình nông dân. Nghiên c>u này nhHm xác 5�nh các y-u tF nh h*Cng 5-n ch,p nh;n công ngh# c.a nông dân trOng hoa quy mô nha C Vi#t Nam. K-t qu nghiên c>u có th! 5óng góp cho sA hi!u bi-t v4 ch,p nh;n công ngh# C ngành trOng hoa Vi#t Nam và cung c,p các hàm ý ci thi#n chính sách nông nghi#p cho ngành trOng hoa và gia tbng thu nh;p c.a ng*_i trOng.

2. T)NG QUAN

Công ngh# nông nghi#p th*_ng 5*:c chuy!n giao 5-n nông dân theo m8t “gói” công ngh#, bao gOm các thành ph^n công ngh# 5i kèm v+i nhau. Các thành ph^n công ngh# này có th! b] sung cho nhau, hoic 5*:c sP d@ng m8t cách 58c l;p.

Feder (1980) và Feder và c8ng sA (1982) 5ã cung c,p t]ng quan v4 quy-t 5�nh ch,p nh;n công ngh# và cho rHng nông dân ra quy-t 5�nh dAa trên gi 5�nh tFi 5a hóa sA thaa d@ng có tính 5-n các hBn ch- v4 5,t 5ai, tín d@ng và các y-u tF khác, trong bFi cnh thông tin b,t cân x>ng. Vì v;y, sA lAa ch�n c.a nông dân ph@ thu8c vào thái 58 5Fi v+i r.i ro c.a h�. Các y-u tF chính tác 58ng 5-n ch,p nh;n công ngh# bao gOm vFn con ng*_i, thái 58 5Fi v+i r.i ro, nguOn lAc vFn, lao 58ng, nguOn cung v;t t* nông nghi#p, kh nbng ti-p c;n thông tin. Sunding và Zilberman (2001) t]ng k-t và chm ra các y-u tF nh* r.i ro và tính b,t 5�nh, 5ic 5i!m không th! 5o ng*:c c.a công ngh#, th_i gian tFi *u cho ch,p nh;n công ngh#, các v,n 54 h�c hai, th_i gian ch,p nh;n, các hBn ch- th! ch- nh* cung tín d@ng, c` ch- 5,t 5ai, cung >ng v;t t* và c` sC hB t^ng, tr: c,p 5û vào, h& tr: 5û ra, 5ánh thu-, tA do hóa th*`ng mBi và các chính sách vq mô và chính sách môi tr*_ng. Các y-u tF nh h*Cng có th! 5*:c phân chia vào các nhóm: 1) y-u tF tâm lý, 2) 5ic 5i!m công ngh#, 3) các y-u tF kinh t-, 4) các y-u tF th! ch-, 5) các y-u tF kinh t- - xã h8i c.a nông dân và h8 gia 5ình và 6) các y-u tF c8ng 5Ong. Joffre và c8ng sA (2015) thêm vào các y-u tF th�

tr*_ng và chu&i giá tr�, khung chính sách và qun tr�, các 5i4u ki#n sn xu,t và sinh lý h�c. Nguyen và Yapwattanaphun (2015) nh,n mBnh các 5ic 5i!m kinh t- - xã h8i c.a nông dân và các y-u tF ki!m soát hành vi nh* cm nh;n v4 5ic 5i!m c.a công ngh#, và cm nh;n v4 ti-p c;n 5-n nguOn lAc. Affholder và c8ng sA (2010) cho rHng hBn ch- v4 lao 58ng và ti4n mit, tính son có c.a thông tin, kh nbng 5i4u chmnh k| thu;t và h& tr: tD Chính ph. tác 58ng 5-n ch,p nh;n công ngh#. Các nghiên c>u thAc nghi#m c.a nhi4u tác gi trên th- gi+i 5ã kh�ng 5�nh các y-u tF nh h*Cng 5-n ch,p nh;n công ngh# nông nghi#p nh* 5ic 5i!m công ngh#, tính ph>c tBp và tính t*`ng thích v+i nbng lAc nông dân; 5ic 5i!m kinh t- xã h8i nh* l:i th- kinh t- nh_ quy mô, cû th� tr*_ng, th� tr*_ng các y-u tF 5û vào, khong cách 5-n th� tr*_ng, h�c v,n c.a nông dân, tu]i tác và kinh nghi#m canh tác, gi+i tính, quy mô lao 58ng, nbng lAc tài chính, ti-p c;n thông tin, d�ch v@ khuy-n nông và công ngh#.

Nghiên c>u này nhHm phân tích vai trò c.a các y-u tF kinh t- - xã h8i và cm nh;n c.a nông dân trOng hoa cct cành v4 5ic 5i!m công ngh# 5Fi v+i ch,p nh;n ba loBi công ngh#: nhà màng, h# thFng t*+i và nguOn giFng.

3. PH+,NG PHÁP NGHIÊN C.U

3.1. 3.1. 3.1. 3.1. TiTiTiTi-p c;n kinh t- l*:ng-p c;n kinh t- l*:ng-p c;n kinh t- l*:ng-p c;n kinh t- l*:ng

Quy-t 5�nh ch,p nh;n công ngh# c.a nông dân dAa trên tính thaa d@ng có tính ng2u nhiên (Adesina & Zinnah, 1993; Ralm & Huffman, 1984; Wollni, Lee, & Thies, 2010). SA ch,p nh;n m8t công ngh# c@ th! jth 5*:c gi 5�nh nhHm tFi 5a hóa m8t hàm thaa d@ng không quan sát 5*:c:

Uji = Vi(αjXi) + eji for j = 0, 1 or 1, 2, 3; i = 1, …, n, (1)

V+i Vi, là ph^n quan sát 5*:c c.a hàm thaa d@ng, 5*:c gii thích nh* là hàm sF c.a m8t vec-t` c.a nông dân và các 5ic 5i!m c.a ng*_i ch,p nh;n công ngh# (vd. quy mô nông trBi, tu]i, gi+i tính, giáo d@c, tín d@ng, kinh nghi#m, v.v.) và các thu8c tính gcn k-t v+i công ngh# c@ th! (vd. nbng su,t, ch,t l*:ng, giá, chi phí, v.v.), và m8t vec-t` c.a các tham sF 5*:c *+c l*:ng, αj. Ph^n không quan sát 5*:c c.a hàm thaa d@ng 5*:c th! hi#n bHng ph^n d* eji.



� nghiên c>u này, h# thFng nhà màng, h# thFng t*+i và loBi cây giFng sP d@ng là ba loBi công ngh# thành ph^n 5`n ld 5*:c xem xét. Các h8 gia 5ình ch,p nh;n công ngh# nhà màng 5*:c chia làm 2 nhóm: nhóm sP d@ng nhà màng 5`n gin (khung s*_n bHng g&, xây dAng th. công, không theo thi-t k- tiêu chuJn, l:p mái bHng t,m nhAa bình th*_ng) và nhóm sP d@ng nhà màng hi#n 5Bi h`n (khung s*_n kim loBi, theo thi-t k- tiêu chuJn và sP d@ng v;t li#u k| thu;t chuyên dùng). Quy-t 5�nh ch,p nh;n sP d@ng nhà màng hi#n 5Bi so v+i nhà màng 5`n gin dAa trên sA so sánh l:i nhu;n biên có 5*:c gi9a hai công ngh# này. H8 gia 5ình i ch�n áp d@ng nhà màng hi#n 5Bi n-u l:i nhu;n biên tD sP d@ng nhà màng hi#n 5Bi it (j = 1) v*:t h`n nhà màng 5`n gin (j = 0). Nói cách khác, h8 gia 5ình th> ith ch�n nhà màng hi#n 5Bi n-u bi-n Jn Yi

* = U1i — U0i > 0. Có th! vi-t lBi ph*`ng trình d*+i dBng bi-n Jn Yi

* không quan sát 5*:c nh* sau:

Yi* = β0 + β1X1i + … + βkXki + ui = Xiβ + εi (2)

V+i Xi là ma tr;n n x k c.a các bi-n gii thích, β = α1 — α0 là m8t vec-t` k x 1 c.a các tham sF 5*:c *+c l*:ng, và εi = e1i — e0i là ph^n d*. Các bi-n quan sát 5*:c là Yi = 1 khi Yi

* > 0; Yi = 0 khi Yi* ≤ 0 5Fi v+i h8

gia 5ình th> ith. SP d@ng ph*`ng trình (2), h8 gia 5ình th> ith s� ch�n nhà màng hi#n 5Bi n-u εi > - Xiβ. Xác su,t 5! Yi bHng 1 (vd. H8 ch,p nh;n nhà màng hi#n 5Bi) là m8t hàm sF c.a các bi-n 58c l;p:

Pi = Pr(Yi = 1) = Pr(Yi* > 0)

= Pr(Xiβ + εi > 0) = Pr(εi > - Xiβ) = F(Xiβ) (3)

V+i Pr ( ⋅ ) là hàm xác su,t, và F(Xiβ) là hàm phân phFi tích l�y 5Fi v+i εi 5*:c 5ánh giá C Xiβ. Xác su,t h8 gia 5ình ch,p nh;n nhà màng hi#n 5Bi là m8t hàm sF c.a m8t vec-t` các bi-n gii thích và vec-t` c.a các tham sF ch*a bi-t và ph^n d* không quan sát 5*:c. N-u εi phân phFi bình th*_ng chuJn, thì F s� là m8t phân phFi tích l�y bình th*_ng chuJn (Rahm & Huffman, 1984), và dBng hàm c.a F 5*:c c@ th! hóa v+i m8t mô hình probit, v+i εi là ph^n d* có phân phFi chuJn, 58c l;p, v+i giá tr� trung bình bHng không và ph*`ng sai là hHng sF σ2.

hFi v+i h# thFng t*+i và loBi cây giFng, có h`n 2 tr*_ng h:p lAa ch�n thay th-. H8 gia 5ình có th! ch�n m8t trong ba h# thFng t*+i (t*+i phun m*a = 1, t*+i phun s*`ng = 2, t*+i nha gi�t = 3) và ba nguOn

cây giFng (tA nhân giFng = 1, mua tD công ty n8i 5�a = 2, cây giFng nh;p khJu = 3). Bn ch,t th> b;c c.a các bi-n 58c l;p này d2n 5-n vi#c sP d@ng mô hình probit th> b;c (Daykin & Moffatt, 2002; Greene, 2008).

� mô hình thAc nghi#m, các bi-n 58c l;p 5*:c chia làm 4 nhóm: 1) Các 5ic 5i!m nhân khJu h�c c.a ng*_i sn xu,t nh* gi+i tính, tu]i, giáo d@c, kinh nghi#m canh tác, 2) Các y-u tF kinh t- c.a h8 gia 5ình nh* thu nh;p c.a h8, quy mô nông trBi, 3) Cm nh;n c.a ng*_i sn xu,t 5Fi v+i các 5ic tính k| thu;t c.a công ngh#, th_i gian h�c hai, 58 khó h�c hai, v.v, và ti4m nbng tbng nbng su,t, ti-p c;n th� tr*_ng, c^u th� tr*_ng và 4) Cm nh;n c.a ng*_i sn xu,t 5Fi v+i 5i4u ki#n tA nhiên nh* cung n*+c t*+i và khí h;u.

SA ch,p nh;n m8t công ngh# c@ th! có th! t*`ng quan v+i các công ngh# khác. Ví d@, khi 5^u t* vào nhà l*+i tFt h`n, có th! d2n 5-n vi#c ch,p nh;n h# thFng t*+i hi#n 5Bi h`n. SA ch,p nh;n các giFng, loBi hoa m+i có tính nhBy cm v+i b#nh virus có th! 5òi hai phi áp d@ng h# thFng t*+i nha gi�t. Vì v;y, thay vì sP d@ng các mô hình hOi quy 5`n ld v+i ph^n d* c.a mô hình này là bi-n 58c l;p c.a mô hình khác, ta có th! sP d@ng m8t h# thFng các ph*`ng trình có t*`ng quan v+i nhau, v+i k| thu;t Conditional Mixed-Process (CMP) và l#nh cmp có C ph^n m4m thFng kê Stata 14.0. Mô hình conditional mixed-process models (CMP) cho phép 5Ong th_i *+c l*:ng hai mô hình hay nhi4u h`n v+i các t*`ng quan gi9a các ph^n d*. CMP không bct bu8c các bi-n 58c l;p phi là bi-n liên t@c, mà có th! là nh� phân, *+c l*:ng bHng binomial probit; th> b;c, *+c l*:ng bHng ordered probit; phân loBi, *+c l*:ng bHng multinomial probit; ki!m soát (censored), *+c l*:ng bHng tobit; hoic dAa trên các thang 5o khong (interval measures), *+c l*:ng bHng intreg (Baum, 2016).

3.2. 3.2. 3.2. 3.2. DDDD9 li#u tính toán và mô h9 li#u tính toán và mô h9 li#u tính toán và mô h9 li#u tính toán và mô hình thình thình thình thAc nghi#mAc nghi#mAc nghi#mAc nghi#m

D9 li#u tính toán 5*:c trích ra tD b8 sF li#u kho sát h8 trOng hoa nbm 2018 bao gOm t]ng c8ng 227 h8, trong 5ó 125 h8 trOng hoa lan cct cành C TP. HO Chí Minh và 102 h8 trOng hoa C tmnh Lâm hOng, áp d@ng ph*`ng pháp ch�n m2u h# thFng C TP. HO Chí Minh và thu;n ti#n C Lâm hOng.



Mô hình và các bi-n ph@ thu8c, bi-n 58c l;p 5*:c trình bày C bng 1.

BBBBng 1.ng 1.ng 1.ng 1. Mô Mô Mô Mô hình th hình th hình th hình thAc nghi#m và 5�nh nghqa bi-nAc nghi#m và 5�nh nghqa bi-nAc nghi#m và 5�nh nghqa bi-nAc nghi#m và 5�nh nghqa bi-n Bi-n ph@ thu8c Ch,p nh;n công ngh# nhà màng LoBi nhà l*+i, bi-n nh� phân: 0 là nhà l*+i 5`n gin, 1 nhà l*+i hi#n 5Bi Ch,p nh;n công ngh# t*+i LoBi h# thFng t*+i, bi-n th> b;c: 1 t*+i phun m*a, 2 t*+i phun s*`ng,

và 3 t*+i nha gi�t Ch,p nh;n công ngh# cây giFng LoBi cây giFng, bi-n th> b;c: 1 tA nhân giFng, 2 công ty n8i 5�a, và 3

nh;p khJu

Bi-n 58c l;p Gi+i tính Gi+i tính c.a lao 58ng chính, bi-n nh� phân: 1 là nam, 0 là n9 H�c v,n SF nbm 5i h�c c.a lao 58ng chính Kinh nghi#m SF nbm làm vi#c trong ngành nông nghi#p c.a lao 58ng chính Ln (thu nh;p c.a h8) Lô-ga-rít c.a thu nh;p hàng nbm c.a h8, tính bHng tri#u

5Ong/h8/nbm Ln (T]ng di#n tích nông nghi#p) Lô-ga-rít c.a t]ng di#n tích nông nghi#p c.a h8, tính bHng ha TT l# 5,t trOng hoa TT l# 5,t trOng hoa so t]ng di#n tích 5,t nông nghi#p Thành viên h:p tác xã Thành viên h:p tác xã, bi-n nh� phân: 1 n-u có, 0 n-u không Tham gia liên k-t d�c Tham gia liên k-t d�c, bi-n nh� phân: 1 n-u có, 0 n-u không H:p 5Ong không chính th>c Bán sn phJm v+i h:p 5Ong không chính th>c, bi-n nh� phân: 1 n-u

có, 0 n-u không Bán cho công ty xu,t khJu Bán sn phJm cho công ty xu,t khJu, bi-n nh� phân: 1 n-u có, 0 n-u

không Th_i gian h�c hai Th_i gian h�c hai công ngh# tr*+c khi áp d@ng, tính bHng tháng H�c tD nông h8 n`i khác H�c hai kinh nghi#m tD nông dân n`i khác, bi-n nh� phân: 1 n-u có, 0

n-u không TrOng thP tr*+c khi áp d@ng H�c hai kinh nghi#m tD trOng thP, bi-n nh� phân: 1 n-u có, 0 n-u

không H�c tD t;p hu,n H�c hai kinh nghi#m tD các khóa hu,n luy#n, bi-n nh� phân: 1 n-u có,

0 n-u không H�c tD khuy-n nông Có thông tin công ngh# tD t] ch>c khuy-n nông, bi-n nh� phân: 1 n-u

có, 0 n-u không H�c tD hi#p h8i Có thông tin công ngh# tD hi#p h8i nông nghi#p, bi-n nh� phân: 1 n-u

có, 0 n-u không L:i ích tD thông tin khuy-n nông Cm nh;n c.a ng*_i sn xu,t v4 m>c l:i ích có tD thông tin do t]

ch>c khuy-n nông cung c,p, 5i!m 5o tD 1 (th,p nh,t) 5-n 10 (cao nh,t)

L:i ích tD thông tin t] ch>c R&D Cm nh;n c.a ng*_i sn xu,t v4 m>c l:i ích có tD thông tin do các t] ch>c R&D nông nghi#p cung c,p, 5i!m 5o tD 1 (th,p nh,t) 5-n 10 (cao nh,t)

L:i ích tD thông tin công ty Cm nh;n c.a ng*_i sn xu,t v4 m>c l:i ích có tD thông tin do các công ty cung >ng cung c,p, 5i!m 5o tD 1 (th,p nh,t) 5-n 10 (cao nh,t)

Cm nh;n 58 khó tiêu chuJn k| thu;t

Cm nh;n c.a ng*_i sn xu,t v4 tính khó khbn c.a các tiêu chuJn k| thu;t 5Fi v+i sn phJm c.a th� tr*_ng, 5i!m 5o tD 1 (r,t khó) 5-n 10 (r,t d})

Cm nh;n t]ng h:p v4 5ic 5i!m Bi-n t]ng h:p 5Bi di#n cho sA cm nh;n c.a ng*_i sn xu,t v4 các



công ngh# 5ic 5i!m c.a công ngh# 5*:c ch,p nh;n (giá, chi phí thay th-, 58 khó h�c hai, tính phù h:p v+i 5i4u ki#n canh tác c.a nông h8), tính ra tD phân tích nhân tF

NguOn n*+c Cm nh;n c.a ng*_i sn xu,t v4 nbng lAc cung c,p n*+c t*+i tD 5�a 5i!m sn xu,t, 5i!m 5o tD 1 (t# nh,t) 5-n 10 (tFt nh,t)

Khí h;u Cm nh;n c.a ng*_i sn xu,t v4 tính phù h:p c.a khí h;u 5Fi v+i ngành hoa C 5�a 5i!m sn xu,t, 5i!m 5o tD 1 (t# nh,t) 5-n 10 (tFt nh,t)

Lam Dong h�a 5i!m nghiên c>u, bi-n nh� phân: 1 tmnh Lâm hOng, 0 TP. HO Chí Minh

NguOn: SF li#u kho sát, 2018 4. K"T QU& VÀ TH&O LU%N 4.1. Tình tr4.1. Tình tr4.1. Tình tr4.1. Tình trBng ch,p nh;n công ngh# c.a ng*_i Bng ch,p nh;n công ngh# c.a ng*_i Bng ch,p nh;n công ngh# c.a ng*_i Bng ch,p nh;n công ngh# c.a ng*_i

trtrtrtrOng hoaOng hoaOng hoaOng hoa TT l# h8 sP d@ng nhà màng hi#n 5Bi C TP. HO

Chí Minh chm là 2% trong khi C Lâm hOng lên 5-n h`n 82%. H# thFng t*+i phun s*`ng 5*:c áp d@ng nhi4u nh,t (65,8%) C c hai vùng. Tuy nhiên nông dân trOng hoa C TP. HO Chí Minh dùng nhi4u h# thFng t*+i phun m*a (42%) thì C Lâm hOng chm có 1%. T*+i nha gi�t ch. y-u 5*:c áp d@ng C Lâm hOng v+i tT l# 10,5% sF h8 kho sát.

TT l# h8 dùng giFng hoa tA nhân giFng chi-m 20-25% h8 kho sát. ha sF h8 dùng giFng mua tD công ty n8i 5�a (h`n 50%) trong khi h8 dùng giFng nh;p khJu chm tD 20-25%. Nông dân trOng lan cct cành C TP. HO Chí Minh dùng ch. y-u cây giFng tA nhân (42,86%) trong khi C hà LBt nông dân dùng ch. y-u tD các công ty n8i 5�a (52,94%) hoic nh;p khJu (45,10%).

4.2. h4.2. h4.2. h4.2. hic 5i!m h8 trOng hoa cct cànhic 5i!m h8 trOng hoa cct cànhic 5i!m h8 trOng hoa cct cànhic 5i!m h8 trOng hoa cct cành Nhìn chung hai nhóm h8 trOng hoa C Lâm hOng

và TP. HO Chí Minh có 5ic 5i!m t*`ng 5Fi giFng

nhau. C hai nhóm 54u có lao 58ng chính là nam gi+i (75-80% h8 kho sát), C 58 tu]i 50 - 60, h�c v,n trung h�c ph] thông, có tD 18 — 20 nbm kinh nghi#p canh tác nông nghi#p. Quy mô nông trBi trung bình 0,51 ha/h8, và có sA bi-n thiên l+n, nh*ng không quá 5 ha. Thu nh;p nông nghi#p trung bình khá cao, khong 370 tri#u 5Ong/nbm. Hoa cct cành chi-m 75% t]ng di#n tích canh tác c.a h8 (Bng 2).

H8 gia 5ình th*_ng tìm hi!u thông tin công ngh# tr*+c khi áp d@ng tD nhi4u nguOn khác nhau nh* tD internet, quan sát nông dân khác, h�c hai tD khuy-n nông, công ty v;t t* nông nghi#p, tham gia các 5:t t;p hu,n, tham quan 5i!m trình di}n và trOng thP tr*+c khi áp d@ng thAc t-. Các hoBt 58ng này giúp h� tích l�y thông tin và ki-n th>c, gim r.i ro khi ch,p nh;n công ngh#. H�c hai tD nông dân khác có vai trò quan tr�ng nh,t vì có tính thAc ti}n cao. Th_i gian h�c hai trung bình là 1 nbm 5. bo 5m có ki-n th>c c` bn 5! ch,p nh;n công ngh#. H8 nông dân c�ng 5ánh giá cao l:i ích tD d�ch v@ khuy-n nông (Bng 2).

BBBBng 2. Các 5ic 5i!m ng 2. Các 5ic 5i!m ng 2. Các 5ic 5i!m ng 2. Các 5ic 5i!m nhân khnhân khnhân khnhân khJu h�c, kinh t- c.a h8 trOng hoa và quá trJu h�c, kinh t- c.a h8 trOng hoa và quá trJu h�c, kinh t- c.a h8 trOng hoa và quá trJu h�c, kinh t- c.a h8 trOng hoa và quá trình hình hình hình h�c hai công ngh#�c hai công ngh#�c hai công ngh#�c hai công ngh# Chm tiêu SF quan

sát Trung bình

h8 l#ch chuJn

TFi thi!u

TFi 5a

SF nbm 5i h�c (nbm) 221 10,3 3,9 2 20 Kinh nghi#m canh tác (nbm) 226 18,2 11,7 1 53 Tu]i lao 58ng chính (nbm) 227 49,6 11,3 21 84 Thu nh;p nông nghi#p (tri#u 5Ong/nbm) 227 370,7 458,7 5 6.000 Di#n tích canh tác (1.000 m2) 228 5,1 5,9 0,1 50 TT l# 5,t trOng hoa 228 0,75 0,32 0,02 1 Th_i gian h�c hai công ngh# (tháng) 222 12,7 13,7 0 120 SF nguOn thông tin 228 3,1 1,8 0 7 L:i ích tD d�ch v@ khuy-n nông (5i!m/10) 228 6,6 2,4 1 10 L:i ích tD d�ch v@ R&D khác (5i!m/10) 227 4,9 2,7 1 10 L:i ích tD công ty nông nghi#p (5i!m/10) 225 4,6 2,8 1 10

NguOn: D9 li#u kho sát, 2018



Kho sát c�ng cho th,y h8 gia 5ình trOng hoa quan tâm nhi4u 5-n các 5ic 5i!m công ngh#, l:i ích tD ch,p nh;n công ngh# và 5i4u ki#n th� tr*_ng cho sn phJm m+i. ho l*_ng cm nh;n c.a h8 gia 5ình trOng hoa phn ánh thái 58 c.a h8 5Fi v+i r.i ro công ngh# và r.i ro th� tr*_ng. K-t qu cho th,y h� r,t lBc quan v+i các y-u tF này (5i!m cm nh;n trung bình tD 7/10 trC lên).

4.3. Các y4.3. Các y4.3. Các y4.3. Các y-u tF tác 58ng 5-n ch,p nh;n công -u tF tác 58ng 5-n ch,p nh;n công -u tF tác 58ng 5-n ch,p nh;n công -u tF tác 58ng 5-n ch,p nh;n công nghnghnghngh####

Bng 3 trình bày k-t qu *+c l*:ng các y-u tF tác 58ng 5-n ch,p nh;n công ngh# c.a các h8 trOng hoa sP d@ng mô hình conditional mixed-process probit. Mô hình 5^y 5. (mô hình 1 — unrestricted models) và mô hình rút g�n (mô hình 2 - restricted models) 5*:c th! hi#n song song 5! so sánh sA thay 5]i c.a các h# sF hOi quy. C hai mô hình 54u có 58 giá tr� v+i ki!m 5�nh Chi-bình ph*`ng có ý nghqa thFng kê C m>c tin c;y α = 0,01.

hû tiên, các mô hình CMP cho th,y rHng sA ch,p nh;n công ngh# nhà màng không t*`ng quan v+i ch,p nh;n công ngh# t*+i và nguOn cây giFng (các chm sF atanhrho_12 và atanhrho_13 không có ý nghqa thFng kê C m>c tin c;y 0,05) trong khi ch,p nh;n công ngh# t*+i có t*`ng quan v+i ch,p nh;n nguOn cây giFng C m>c tin c;y α = 0,10. R,t có th! là vi#c 5û t* tFn kém vào h# thFng t*+i hi#n 5Bi h`n 5òi hai phi sP d@ng các giFng hoa m+i có ch,t l*:ng cao tD các nguOn công ty hoic nh;p khJu 5! bo 5m k� v�ng l:i ích tài chính. Ngoài ra, vi#c áp d@ng h# thFng t*+i phun s*`ng hoic nha gi�t c�ng là gii pháp k| thu;t hBn ch- các b#nh thAc v;t lây lan tD nguOn 5,t trOng và th*_ng 5*:c áp d@ng 5! trOng các giFng hoa có giá tr� kinh t- cao.

Th> hai, có nhi4u y-u tF tác 58ng 5-n ch,p nh;n công ngh# nhà màng, công ngh# t*+i và cây giFng. Nhìn chung, các y-u tF tác 58ng 5-n ch,p nh;n công ngh# là các 5ic 5i!m nhân khJu h�c c.a ng*_i trOng (5Bi di#n bCi các bi-n gi+i tính, tu]i, tu]i bình ph*`ng, h�c v,n và kinh nghi#m nông nghi#p); các y-u tF kinh t- (5Bi di#n bCi các bi-n quy mô nông trBi, thu nh;p c.a h8 gia 5ình và tT l# 5,t trOng hoa); y-u tF ti-p c;n th� tr*_ng (5Bi di#n bCi các bi-n bán cho công ty xu,t khJu hoic h:p 5Ong không chính th>c); y-u tF h�c hai công ngh# và nguOn thông tin (5Bi di#n bCi các bi-n th_i gian h�c hai, cách h�c và nguOn thông tin) và y-u tF công ngh# (5Bi di#n bCi

các bi-n cm nh;n c.a ng*_i sn xu,t v4 các 5ic 5i!m công ngh#, ti-p c;n thông tin và cû th� tr*_ng).

Gi+i tính và tu]i c.a lao 58ng chính trong gia 5ình nh h*Cng 5-n vi#c chuy!n tD nhà màng 5`n gin sang hi#n 5Bi. Nam gi+i có xác su,t ch,p nh;n công ngh# nhà màng hi#n 5Bi cao h`n n9 gi+i, có th! do h� có xu h*+ng ch,p nh;n r.i ro cao h`n trong vi#c 5*a ra quy-t 5�nh. Dù v;y, d*_ng nh* là nh9ng ng*_i ch,p nh;n công ngh# nhà màng hi#n 5Bi c^n có nhi4u tu]i tác và kinh nghi#m canh tác h`n so v+i ng*_i áp d@ng nhà mng 5`n gin. Có th! là sau m8t ng*Qng tu]i nào 5ó, v+i m8t m>c 58 tri nghi#m trong ngh4 trOng hoa nh,t 5�nh thì ng*_i sn xu,t m+i ch,p nh;n công ngh# nhà màng hi#n 5Bi. Y-u tF thu nh;p c�ng có tác 58ng t*`ng tA có th! do vi#c 5û t* nhà màng hi#n 5Bi khá tFn kém, vì v;y h8 trOng hoa phi có 5. vFn tích l�y 5! 5û t*. H8 gia 5ình có quy mô nông trBi l+n h`n và chuyên môn hóa trOng hoa có xác su,t ch,p nh;n công ngh# nhà màng hi#n 5Bi cao h`n. hi4u này c�ng phn ánh tác 58ng c.a l:i th- kinh t- nh_ quy mô trong ngành trOng hoa C tmnh Lâm hOng và TP. HO Chí Minh 5Fi v+i ch,p nh;n công ngh#. Kênh phân phFi sn phJm c�ng nh h*Cng 5-n ch,p nh;n công ngh#. Nhà sn xu,t có kênh phân phFi bán sn phJm cho công ty xu,t khJu có xác su,t ch,p nh;n công ngh# nhà màng cao h`n so v+i nhà sn xu,t bán sn phJm cho th*`ng lái 5�a ph*`ng v+i h:p 5Ong mi#ng theo kênh th� tr*_ng truy4n thFng do yêu cû ch,t l*:ng khct khe h`n. Th_i gian h�c hai, có nguOn thông tin công ngh# tD internet và công ty cung >ng có tác 58ng thu;n chi4u v+i xác su,t ch,p nh;n công ngh# nhà màng. Dq nhiên là sA chcc chcn có 5*:c khi h�c hai công ngh# và nguOn thông tin 5^y 5. giúp làm gim r.i ro khi ch,p nh;n công ngh#.

hFi v+i vi#c ch,p nh;n công ngh# t*+i tD 5`n gin và rd ti4n sang ph>c tBp và 5ct 5a h`n thì h�c v,n, quy mô nông trBi, tính chuyên nghi#p trong ngành trOng hoa có tác 58ng tích cAc, làm tbng xác su,t ch,p nh;n các công ngh# t*+i hi#n 5Bi h`n. Rõ ràng là ki-n th>c c.a ng*_i trOng hoa, nguOn lAc 5,t 5ai, l:i th- kinh t- nh_ quy mô có nh h*Cng thông qua vi#c có th! làm gim r.i ro khi 5û t* vào công ngh# m+i. SA ch,p nh;n công ngh# t*+i hi#n 5Bi c�ng tFt h`n khi ng*_i sn xu,t tham gia liên k-t d�c, có cm nh;n tFt h`n v4 tiêu chuJn th� tr*_ng 5Fi v+i sn phJm và nguOn n*+c. SA chcc chcn trong



th*`ng mBi hóa sn phJm, kh nbng 5áp >ng tFt tiêu chuJn th� tr*_ng 5Fi v+i sn phJm là nh9ng y-u tF góp ph^n gia tbng xác su,t ch,p nh;n công ngh# t*+i hi#n 5Bi. Các phát hi#n này c�ng h:p lý khi mà h8 gia 5ình dùng h# thFng t*+i hi#n 5Bi h`n c^n ti-p c;n th� tr*_ng sn phJm nhi4u h`n. Các h8 trOng hoa c�ng phi tìm ki-m thông tin công ngh#, 5ánh giá các y-u tF khác nhau nh* giá c, chi phí thay th-, 58 khó h�c hai, tính phù h:p c.a công ngh# 5Fi v+i 5i4u ki#n canh tác c.a h8 gia 5ình tr*+c khi ra quy-t 5�nh. K-t qu là, sA cm nh;n có tính t]ng h:p c.a ng*_i trOng v4 5ic 5i!m c.a công ngh# nh h*Cng tích cAc 5-n xác su,t ch,p nh;n công ngh# t*+i hi#n 5Bi h`n. Ngoài ra, m8t sF y-u tF khác nh* có thông tin công ngh# tD hi#p h8i trOng hoa hoic các cu8c t;p hu,n c�ng làm cho xác su,t ch,p nh;n công ngh# m+i gia tbng. Mic dù v;y, d*_ng nh* thông tin tD các t] ch>c khuy-n nông không h9u ích cho nông trBi 5! giúp ra quy-t 5�nh ch,p nh;n công ngh# t*+i hi#n 5Bi h`n.

Các h8 gia 5ình trOng hoa c�ng th*_ng phi trOng các giFng hoic các loBi hoa m+i 5! 5áp >ng sA thay 5]i sA *a thích c.a ng*_i tiêu dùng. Khi nh9ng giFng c� cho l:i t>c kém 5i, h� phi mua giFng hoa m+i và cây giFng m+i tD các công ty sn xu,t n8i 5�a hoic công ty nh;p khJu. SA thoái hóa thAc v;t h�c c.a các giFng c� và tính d} nhi}m b#nh c�ng là các v,n 54 xu,t hi#n khi cây giFng tA nhân 5*:c dùng qua quá nhi4u nbm. Các công ty sn xu,t giFng c�ng có th! cung c,p cây giFng sBch b#nh nh_ vào công ngh# sn xu,t hi#n 5Bi h`n, ví d@ nuôi c,y mô 5! thanh l�c b#nh. hFi v+i công ngh# cây giFng, nh9ng ng*_i sn xu,t có trình 58 h�c v,n tFt h`n và tu]i cao h`n có xu h*+ng chuy!n d�ch tD dùng cây giFng

tA nhân sang mua cây giFng tD công ty. Mic dù v;y, vi#c thay 5]i nguOn cung c,p giFng hoa c�ng có th! gây ra các r.i ro. Do 5ó h� c^n có nhi4u ki-n th>c và kinh nghi#m 5! làm gim r.i ro ch,p nh;n giFng m+i hoic nguOn giFng m+i. Chính vì v;y, kinh nghi#m trOng hoa, th_i gian h�c hai công ngh#, thông tin tD hi#p h8i, cm nh;n v4 l:i ích tD thông tin do các công ty cung c,p, cm nh;n v4 các tiêu chuJn th� tr*_ng - k! c tiêu chuJn k| thu;t 5Fi v+i sn phJm là nh9ng y-u tF làm tbng xác su,t sP d@ng nguOn cây giFng tD các công ty cung c,p.

T,t c các mô hình CMP 54u cho th,y ng*_i trOng hoa C tmnh Lâm hOng có xác su,t ch,p nh;n công ngh# cao h`n C TP. HO Chí Minh. Hi!n nhiên là các h8 gia 5ình trOng hoa C Lâm hOng có tính chuyên môn hóa cao h`n và nhi4u kinh nghi#m trOng hoa h`n. H`n n9a, ngh4 trOng hoa là nguOn thu nh;p chính c.a h8 trOng hoa C Lâm hOng, trong khi lBi 5*:c coi là nguOn thu nh;p ph@ c.a h8 gia 5ình nông thôn TP. HO Chí Minh.

Nhìn chung, k-t qu nghiên c>u C hai 5�a 5i!m tmnh Lâm hOng và TP. HO Chí Minh khá t*`ng 5Ong v+i các lý thuy-t c�ng nh* các k-t qu nghiên c>u tr*+c trên th- gi+i C các ch. 54 ch,p nh;n công ngh# nông nghi#p. Các y-u tF tác 58ng chính 5-n ch,p nh;n công ngh# trong ngành trOng hoa là gi+i tính, h�c v,n, kinh nghi#m c.a ng*_i trOng; quy mô nông trBi và nbng lAc kinh t- c.a h8 gia 5ình; ki-n th>c và kinh nghi#m có 5*:c nh_ vào quá trình h�c hai tr*+c khi ch,p nh;n công ngh#; ti-p c;n tFt h`n 5-n thông tin công ngh# và thông tin th� tr*_ng c�ng là các y-u tF 5óng góp quan tr�ng.

BBBBng 3a. �+c l*:ng các y-u tF tác 58ng 5-n ch,p nh;n công ngh# c.a h8 gia 5ng 3a. �+c l*:ng các y-u tF tác 58ng 5-n ch,p nh;n công ngh# c.a h8 gia 5ng 3a. �+c l*:ng các y-u tF tác 58ng 5-n ch,p nh;n công ngh# c.a h8 gia 5ng 3a. �+c l*:ng các y-u tF tác 58ng 5-n ch,p nh;n công ngh# c.a h8 gia 5ình trình trình trình trOng hoa C tmnh Lâm hOng Ong hoa C tmnh Lâm hOng Ong hoa C tmnh Lâm hOng Ong hoa C tmnh Lâm hOng và TP. Hvà TP. Hvà TP. Hvà TP. HO Chí MinhO Chí MinhO Chí MinhO Chí Minh

Mô hình 1 Mô hình 2 Coef. Std.Err. Prob. Coef. Std.Err. Prob.

Ch,p nh;n công ngh# nhà màng Lam Dong (= 1) 15,92 4,63 0,001 10,11 2,49 0,000 Gi+i tính 2,38 1,06 0,025 0,933 0,421 0,027 Tu]i -0,973 0,313 0,002 -0,401 0,147 0,006 Tu]i bình ph*`ng 0,011 0,003 0,001 0,005 0,002 0,006 M>c bHng c,p cao nh,t 0,006 0,236 0,980 SF nbm kinh nghi#m 0,163 0,090 0,071 Bình ph*`ng sF nbm kinh nghi#m -0,005 0,002 0,035 Ln(t]ng di#n tích nông nghi#p) 1,84 1,05 0,078 1,12 0,393 0,004 TT l# 5,t trOng hoa 4,84 2,32 0,037 2,20 0,777 0,005




Ln(thu nh;p c.a h8) -9,84 7,75 0,204 -5,95 1,84 0,001 Ln(thu nh;p c.a h8)2 1,03 0,87 0,236 0,671 0,224 0,003 Thành viên h:p tác xã 1,45 0,974 0,136 Tham gia liên k-t d�c 0,446 0,820 0,587 Bán cho công ty xu,t khJu 8,65 2,72 0,001 2,83 0,891 0,002 H:p 5Ong không chính th>c -1,44 0,896 0,109 -1,24 0,489 0,011 Tiêu chuJn th� tr*_ng 2,54 1,08 0,018 Tiêu chuJn k| thu;t th� tr*_ng -0,169 0,143 0,237 Cm nh;n t]ng h:p v4 công ngh# -0,624 0,417 0,135 Th_i gian h�c hai 0,087 0,042 0,038 0,041 0,017 0,015 L:i ích tD công ty -0,113 0,117 0,335 Thông tin tD internet 2,33 1,07 0,029 1,08 0,420 0,010 Thông tin tD công ty 6,58 1,71 0,000 2,57 0,478 0,000 H�c tD nông h8 n`i khác 0,429 0,681 0,529 1,13 0,618 0,068 TrOng thP tr*+c khi áp d@ng -2,87 0,675 0,000 -,924 0,551 0,094 H�c tD khuy-n nông 0,585 0,657 0,374 H�c tD hi#p h8i -2,17 1,06 0,040 H�c tD t;p hu,n -2,26 0,883 0,011 Cm nh;n v4 nguOn n*+c -0,402 0,172 0,019 -0,388 0,118 0,001 Intercept 20,68 15,50 0,182 11,07 3,89 0,004

NguOn: SF li#u kho sát, 2018, xP lý bHng Stata 14.0 BBBBng 3b. �+c l*:ng các y-u tF tác 58ng 5-n ch,p nh;n công 3b. �+c l*:ng các y-u tF tác 58ng 5-n ch,p nh;n công 3b. �+c l*:ng các y-u tF tác 58ng 5-n ch,p nh;n công 3b. �+c l*:ng các y-u tF tác 58ng 5-n ch,p nh;n công nghng nghng nghng ngh# c.a h8 gia 5# c.a h8 gia 5# c.a h8 gia 5# c.a h8 gia 5ình trình trình trình trOng hoa C tmnh Lâm Ong hoa C tmnh Lâm Ong hoa C tmnh Lâm Ong hoa C tmnh Lâm

hhhhOng và TP. HO Chí Minh (ti-p theo)Ong và TP. HO Chí Minh (ti-p theo)Ong và TP. HO Chí Minh (ti-p theo)Ong và TP. HO Chí Minh (ti-p theo) Mô hình 1 Mô hình 2

Coef. Std.Err. Prob. Coef. Std.Err. Prob. Ch,p nh;n công ngh# t*+i Lam Dong (= 1) 3,03 0,806 0,000 1,89 0,414 0,000 Tu]i -0,106 0,059 0,076 Tu]i bình ph*`ng 0,0012 0,0006 0,042 M>c bHng c,p cao nh,t 0,234 0,080 0,004 0,125 0,061 0,040 SF nbm kinh nghi#m -0,009 0,039 0,827 Bình ph*`ng sF nbm kinh nghi#m 0,0005 0,0008 0,543 Ln(t]ng di#n tích nông nghi#p) 0,610 0,202 0,002 0,448 0,115 0,000 TT l# 5,t trOng hoa 1,15 0,406 0,005 0,679 0,339 0,045 Ln(thu nh;p c.a h8) -0,811 0,923 0,379 Ln(thu nh;p c.a h8)2 0,090 0,100 0,369 Thành viên h:p tác xã 0,061 0,338 0,857 Tham gia liên k-t d�c 0,906 0,381 0,017 0,741 0,251 0,003 Bán cho công ty xu,t khJu 01,01 0,726 0,164 H:p 5Ong không chính th>c 0,379 0,239 0,113 Tiêu chuJn th� tr*_ng 0,500 0,304 0,100 0,490 0,247 0,047 Tiêu chuJn k| thu;t th� tr*_ng 0,058 0,060 0,337 Cm nh;n t]ng h:p v4 công ngh# 0,262 0,145 0,071 0,296 0,108 0,006 L:i ích tD công ty 0,062 0,046 0,185 Th_i gian h�c hai -0,016 0,009 0,090




H�c tD nông h8 n`i khác 0,017 0,310 0,957 ThP nghi#m tr*+c khi áp d@ng -0,293 0,314 0,350 H�c tD khuy-n nông -1,23 0,314 0,004 -0,703 0,273 0,010 H�c tD hi#p h8i 1,07 0,362 0,003 0,767 0,276 0,005 H�c tD t;p hu,n 0,647 0,358 0,071 0,512 0,269 0,057 Cm nh;n v4 nguOn n*+c 0,271 0,106 0,011 Intercept 1 1,68 2,49 0,500 1,69 0,508 0,001 Intercept 2 6,68 2,46 0,007 5,15 0,780 0,000

NguOn: SF li#u kho sát, 2018, xP lý bHng Stata 14.0 BBBBng 3c. �+c l*:ng các y-u tF tác 58ng 5-n ch,p nh;n công ngh# c.a h8 gia 5ng 3c. �+c l*:ng các y-u tF tác 58ng 5-n ch,p nh;n công ngh# c.a h8 gia 5ng 3c. �+c l*:ng các y-u tF tác 58ng 5-n ch,p nh;n công ngh# c.a h8 gia 5ng 3c. �+c l*:ng các y-u tF tác 58ng 5-n ch,p nh;n công ngh# c.a h8 gia 5ình trình trình trình trOng hoa C tmnh Lâm hOng Ong hoa C tmnh Lâm hOng Ong hoa C tmnh Lâm hOng Ong hoa C tmnh Lâm hOng

và TPvà TPvà TPvà TP. H. H. H. HO Chí Minh (ti-p theo và h-t)O Chí Minh (ti-p theo và h-t)O Chí Minh (ti-p theo và h-t)O Chí Minh (ti-p theo và h-t) Mô hình 1 Mô hình 2

Coef. Std.Err. Prob. Coef. Std.Err. Prob. Ch,p nh;n công ngh# giFng Lam Dong (= 1) 2,89 0,527 0,000 2,66 0,375 0,000 M>c bHng c,p cao nh,t 0,170 0,076 0,025 0,173 0,064 0,007 Tu]i -,196 0,072 0,007 -0,142 0,062 0,022 Tu]i bình ph*`ng 0,002 0,0007 0,010 0,001 0,0006 0,030 SF nbm kinh nghi#m 0,168 0,047 0,000 0,153 0,039 0,000 Bình ph*`ng sF nbm kinh nghi#m -0,003 0,001 0,002 -0,003 0,0008 0,001 Ln(t]ng di#n tích nông nghi#p) 0,216 0,178 0,226 TT l# 5,t trOng hoa 0,038 0,402 0,924 Ln(thu nh;p c.a h8) -1,27 0,733 0,082 Ln(thu nh;p c.a h8)2 0,144 0,077 0,060 Thành viên h:p tác xã 0,869 0,333 0,009 0,603 0,299 0,044 Tham gia liên k-t d�c -0,331 0,284 0,243 Bán cho công ty xu,t khJu 0,292 0,483 0,600 H:p 5Ong không chính th>c -0,067 0,214 0,755 Tiêu chuJn th� tr*_ng -0,658 0,280 0,019 -0,553 0,240 0,021 Tiêu chuJn k| thu;t th� tr*_ng 0,167 0,057 0,004 0,155 0,045 0,000 Cm nh;n t]ng h:p v4 công ngh# 0,050 0,121 0,677 L:i ích tD công ty 0,088 0,044 0,044 0,085 0,039 0,031 Th_i gian h�c hai 0,017 0,009 0,068 0,019 0,008 0,014 H�c tD nông h8 n`i khác 0,306 0,279 0,273 ThP nghi#m tr*+c khi áp d@ng -0,070 0,272 0,796 H�c tD khuy-n nông -0,542 0,354 0,126 H�c tD hi#p h8i 0,688 0,361 0,057 0,587 0,259 0,023 H�c tD t;p hu,n 0,115 0,357 0,748 Cm nh;n v4 nguOn n*+c 0,104 0,079 0,192 Intercept 1 -2,63 2,43 0,280 -0,027 1,49 0,985 Intercept 2 ,264 2,40 0,913 2,67 1,76 0,079 atanhrho_12 0,109 1,08 0,919 -0,148 0,332 0,655 atanhrho_13 1,08 1,28 0,400 0,394 0,297 0,185 atanhrho_23 0,329 0,192 0,086 0,385 0,152 0,011 rho_12 0,109 1,07 -0,147 0,325




rho_13 0,793 0,476 0,374 0,255 rho_23 0,318 0,192 0,367 0,131 Log Pseudo Likelihood -216,64 -258,65 Wald Chi2 572,78 260,61 SF quan sát 198 218

NguOn: SF li#u kho sát, 2018, xP lý bHng Stata 14.0 5. K"T LU%N VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH K-t qu nghiên c>u cho th,y có m8t sF y-u tF

tác 58ng 5-n ch,p nh;n công ngh# c.a ng*_i trOng hoa cct cành C Lâm hOng và TP. HO Chí Minh. Các y-u tF này thu8c các nhóm 1) 5ic 5i!m nhân khJu h�c (gi+i tính, h�c v,n và kinh nghi#m canh tác); 2) 5ic 5i!m kinh t- (quy mô nông trBi và nbng lAc tài chính c.a h8 gia 5ình); 3) ki-n th>c và kinh nghi#m tD quá trình h�c hai công ngh# và 4) ti-p c;n 5-n thông tin công ngh# và th� tr*_ng. Các y-u tF này có tác 58ng thúc 5Jy ch,p nh;n công ngh#.

So sánh gi9a hai 5�a ph*`ng thì h8 trOng hoa C Lâm hOng có xác su,t ch,p nh;n công ngh# m+i cao h`n h8 C TP. HO Chí Minh.

hFi v+i công ngh# nhà màng, các y-u tF thúc 5Jy ch,p nh;n công ngh# hi#n 5Bi h`n là gi+i tính nam, 58 tu]i l+n, quy mô nông trBi, tT l# 5,t trOng hoa, thu nh;p c.a h8, 5�nh h*+ng xu,t khJu, th_i gian h�c hai, nguOn thông tin tD internet và công ty, h�c hai tD nông dân khác và làm thP tr*+c khi áp d@ng th;t.

hFi v+i công ngh# t*+i, các y-u tF thúc 5Jy ch,p nh;n công ngh# t*+i phun s*`ng, t*+i nha gi�t là trình 58 h�c v,n, quy mô nông trBi, tT l# 5,t trOng hoa, có tham gia liên k-t d�c, có cm nh;n tFt v4 tiêu chuJn th� tr*_ng c.a sn phJm, cm nh;n v4 các 5ic 5i!m c.a công ngh#, có h�c hai tD hi#p h8i và 5*:c t;p hu,n.

hFi v+i nguOn cây giFng, các y-u tF thúc 5Jy sA d�ch chuy!n tD vi#c dùng cây giFng tA nhân sang cây giFng mua C công ty n8i 5�a và nh;p khJu là 58 tu]i l+n, trình 58 h�c v,n, kinh nghi#m canh tác, thành viên h:p tác xã, có cm nh;n tFt v4 tiêu chuJn th� tr*_ng và tiêu chuJn k| thu;t c.a sn phJm, th_i gian h�c hai và có h�c hai tD hi#p h8i.

Rõ ràng là áp d@ng nông nghi#p công ngh# cao C ngành trOng hoa có vai trò r,t quan tr�ng trên thAc t- 5Fi v+i h8 gia 5ình sn xu,t C quy mô nha. h! thúc 5Jy sA phát tri!n c.a ngành trOng hoa thông qua áp d@ng nông nghi#p công ngh# cao thì vi#c

nâng cao trình 58 h�c v,n cho nông dân, nh,t là nông dân trd là c^n thi-t. Các nhà cung >ng d�ch v@ công l2n t* cho các d�ch v@ nông nghi#p có th! 5óng góp r,t nhi4u qua các hoBt 58ng cung c,p thông tin k| thu;t, thông tin th� tr*_ng, hu,n luy#n, trình di}n, trao 5]i kinh nghi#m v4 các công ngh# m+i. Các ci thi#n v4 chính sách cho phép tích t@ 5,t 5ai h:p lý và t] ch>c sn xu,t nhHm tbng c*_ng quy mô canh tác, khai thác l:i th- kinh t- nh_ quy mô s� thúc 5Jy ch,p nh;n công ngh# trong ngành trOng hoa cct cành.

TÀI LI�U THAM KH&O 1. Adesina, A., & Zinnah, M. (1993). Technology

characteristics, farmers' perceptions and adoption decisions: a Tobit model application in Sierra Leone. Agricultural Economics, 9(4), 297-311. doi:10.1016/0169-5150(93)90019-9

2. Affholder, F., Jourdain, D., Dang, Q. D., To, T. P., Morize, M., & Ricome, A. (2010). Constraint to farmers' adoption of direct-seeding mulch-based cropping systems: A farm scale modeling approach applied to the mountainous slopes of Vietnam. Agricultural Systems, 103(1), 51-62. doi:10.1016/j.agsy.2009.09.001

3. Baum, F. C. (2016). Conditional mixed-process models. ECON 8823: Applied Econometrics. Boston College, United State. Retrieved from http://fmwww.bc.edu/EC-C/S2016/8823/ECON8823.S2016.nn14.slides.pdf.

4. Daykin, A., & Moffatt, P. (2002). Analyzing ordered responses: A review of the ordered probit model. Understanding Statistics, 1(3), 157-166. doi:https://doi.org/10.1207/S15328031US0103_02

5. Feder, G. (1980). Farm size, Risk Aversion and the Adoption of New Technology under Uncertainty. Oxford Economic Papers, 32(2), 263-283. doi:https://doi.org/10.1093/oxfordjournals.oep.a041479



6. Feder, G., Just, R., & Zilberman, D. (1982). Adoption of Agricultural Innovation in Developing Countries: a Survey. Washington D.C: World Bank.

7. Greene, W. (2008). Econometrics Analysis. UpperSaddle River, New Jersey: PearsonPrenticeHall.

8. Joffre, O. M., Bosma, R. H., Bregt, A. K., van Zwieten, P. A., Bush, S. R., & Verreth, J. A. (2015). What drives the adoption of integrated shrimp mangrove aquaculture in Vietnam? Ocean & Coastal Management, 114, 53-63. doi:10.1016/j.ocecoaman.2015.06.015.

9. Nguyen, T. V., & Yapwattanaphun, C. (2015). Banana Farmers' Adoption of Sustainable Agriculture Practices in the Vietnam Uplands: the Case of Quang Tri Province. 1st International Conference on Asian Highland Natural Resources Management, AsiaHiLand, 5, pp. 67-74. doi:10.1016/j.aaspro.2015.08.010.

10. Ralm, M., & Huffman, W. (1984). The adoption of reduced tillage: The role of human capital and other variables. American Journal of Agricultural Economics, 66(4), 405-413.

11. Saint-Macary, C., Keil, A., Zeller, M., Heidhues, F., & Pham, D. T. (2010). Land titling

policy and soil conservation in the northern uplands of Vietnam. Land Use Policy, 27(2), 617-627. doi:https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2009.08.004.

12. Simelton, E. S., Catacutan, D. C., Dam, B. V., & Le, T. D. (2017). Factors constraining and enabling agroforestry adoption in Viet Nam: a multi-level policy analysis. Agroforestry Systems, 91(1), 51-67. doi:http://dx.doi.org/10.1007/s10457-016-9906-2.

13. Statistical Office of Province Lam Dong. (2018). Socio-economic Facts of Province Lam Dong in 2017. Da Lat City: Statistical Office of Province Lam Dong.

14. Sunding, D., & Zilberman, D. (2001). The agricultural innovation process: Research and technology adoption in a changing agricultural sector. In B. Gardner, & G. Rausser, Handbook of Agricultural Economics (pp. 207-261). North-Holland.

15. Wollni, M., Lee, D. R., & Thies, J. E. (2010). Conservation agriculture, organic marketing, and collective action in the Honduran hillsides. Agricultural Economics, 41, 373—384. doi:10.1111/j.1574-0862.2010.00445.x

DETERMINANTS OF AGRICULTURAL TECHNOLOGY ADOPTION: A CASE STUDY IN DETERMINANTS OF AGRICULTURAL TECHNOLOGY ADOPTION: A CASE STUDY IN DETERMINANTS OF AGRICULTURAL TECHNOLOGY ADOPTION: A CASE STUDY IN DETERMINANTS OF AGRICULTURAL TECHNOLOGY ADOPTION: A CASE STUDY IN FLORICULTURAL SECTOR OF LAM DONG PROVINCE ANDFLORICULTURAL SECTOR OF LAM DONG PROVINCE ANDFLORICULTURAL SECTOR OF LAM DONG PROVINCE ANDFLORICULTURAL SECTOR OF LAM DONG PROVINCE AND HO CHI MINH CITY, HO CHI MINH CITY, HO CHI MINH CITY, HO CHI MINH CITY,

VIETNAMVIETNAMVIETNAMVIETNAM TrTrTrTraaaan Tin Tin Tin Tieeeen Khai, Phn Khai, Phn Khai, Phn Khai, Phaaaam Thm Thm Thm Thiiii Ph Ph Ph Phuouououong Dungng Dungng Dungng Dung

SummarySummarySummarySummary Floriculture is an important agricultural sector of Lam Dong province and Ho Chi Minh City, Vietnam. Favorable climate condition of Lam Dong province allows strong development of the floriculture sector while high demand due to lifestyle change in Ho Chi Minh City promises a potential market for the cut orchid industry. Modern technology adoption is vitally important for small-scale producers because it not only improves quality but increases productivity of flower production. Nevertheless, very little research has been conducted on the technology adoption in floriculture at the farm level. A sample of 227 producers was therefore collected in Lam Dong province and Ho Chi Minh City in 2018 to investigate the current status and influential factors of technology adoption of floricultural producers in the South of Vietnam. Conditional mixed-process probit models were applied to examine the adoption decisions of technologies associated with greenhouse, irrigation and seedling in floriculture. The results revealed that farmers have strong preferences in modern floriculture technologies and that demographic characteristics such as gender, age, education, and income, farm size, learning process, farmers’ perception on technology and market information are the key determinants of technology adoption in floriculture. Keywords:Keywords:Keywords:Keywords: Floriculture, technology adoption, cmp probit model. JEL code: Q16, Q18, N55 Ng*Ng*Ng*Ng*_i phn bi#n: TS. hào Th- Anh_i phn bi#n: TS. hào Th- Anh_i phn bi#n: TS. hào Th- Anh_i phn bi#n: TS. hào Th- Anh Ngày nhNgày nhNgày nhNgày nh;n bài;n bài;n bài;n bài: 21/10/2019 Ngày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phn bi#n: n bi#n: n bi#n: n bi#n: 22/11/2019 Ngày duyNgày duyNgày duyNgày duy#t 5bng#t 5bng#t 5bng#t 5bng: 29/11/2019



PHÁT HI�N VIRUS GÂY H-I TRÊN CÂY CHANH DÂY (Passiflora edulis) ' KHU V�C TÂY NGUYÊN VÀ

�ÔNG NAM B� Bùi Cách TuyBùi Cách TuyBùi Cách TuyBùi Cách Tuy-n-n-n-n1111, Ph, Ph, Ph, PhBm h>c ToànBm h>c ToànBm h>c ToànBm h>c Toàn2222, Ph, Ph, Ph, PhBm Th� HOng PhiBm Th� HOng PhiBm Th� HOng PhiBm Th� HOng Phi2222, , , ,

NguyNguyNguyNguy}n Th� Thu}n Th� Thu}n Th� Thu}n Th� Thu2222, Lê Cao L, Lê Cao L, Lê Cao L, Lê Cao L****:ng:ng:ng:ng3333, Hu, Hu, Hu, Hu�nh Vbn Bi-t�nh Vbn Bi-t�nh Vbn Bi-t�nh Vbn Bi-t2222

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T�T�T�T�T Chanh dây (Passiflora edulis) là m8t loBi cây bn qu nhi#t 5+i, th*_ng g�i chanh leo thu8c chi Passiflora h� Passifloraceae, qu 5*:c dùng trong bn t*ì hoic ch- bi-n n*+c ép. M@c 5ích nghiên c>u này, nhHm phát hi#n các 5Fi t*:ng virus gây ra các tri#u ch>ng khm lá, qu bi-n dBng trên cây chanh dây, 5! ph@c v@ cho công tác qun lý phòng trD, ]n 5�nh trong canh tác cây chanh dây C khu vAc Tây Nguyên và hông Nam b8. SP d@ng k| thu;t PCR v+i các primer 5ic hi#u 5! chJn 5oán virus. K-t qu ghi nh;n m2u chanh dây 5*:c 5*:c thu th;p C các tmnh thu8c khu vAc Tây Nguyên và hông Nam b8 5ã b� nhi}m 02 loBi virus, trong 5ó 17/26 m2u d*`ng tính v+i PaLCuV (Papaya leaf curl virus) và 23/26 m2u d*`ng tính v+i PWV (Passionfruit woodiness virus). háng chú ý, trong sF m2u thu th;p có các loBi cây khác ngoài chanh dây nh* cây mcc cQ gai (m2u KCP01), cây ca hôi (m2u KCP02) thu trong v*_n chanh dây C Tây Ninh c�ng d*`ng tính v+i PaLCuV và PWV. hây là nh9ng thông tin quan tr�ng trong qun lý ca dBi, ch�n cây trOng xen phù h:p 5! ki!m soát và qun lý tFt h`n b#nh virus trong v*_n chanh dây.

TTTTD khóa:D khóa:D khóa:D khóa: Chanh dây, primer, Passiflora edulis, virus PaLCuV, virus PWV.

1. ��T V�N � 3

Chanh dây (Passiflora edulis) là m8t loBi cây bn qu nhi#t 5+i, thân leo thu8c chi Passiflora h� LBc tiên Passifloraceae, qu 5*:c dùng trong bn t*ì hoic ch- bi-n n*+c ép. Trong chi Passiflora bao gOm h`n 500 loài khác nhau, trong 5ó có 9 loài phân bF tA nhiên C Florida, M|, các loài còn lBi phân bF tA nhiên C Nam M|, hông và Nam châu Á, New Guinea, Australia và New Zealand (Carlye và cs., 2014). Nh*ng hi#n nay, cây chanh dây 5*:c trOng ph] bi-n C nhi4u nì trên th- gi+i nh* châu Phi, châu Úc, Vùng Caribe, M|, Trung M|, Hawaii, Nam M|, Nam Á, trong 5ó có Vi#t Nam (Carlye và cs., 2014). Nbm 2017, Vi#t Nam là n*+c xu,t khJu chanh dây th> 3 trên th- gi+i, 5i4u này 5ã thúc 5Jy vi#c mC r8ng di#n tích trOng loBi cây này C nhi4u tmnh nhHm 5m bo 5áp >ng nhu cû th� tr*_ng ngày càng gia tbng.

Theo B8 Nông nghi#p và Phát tri!n nông thôn (2016), di#n tích trOng chanh dây và nbng su,t 5Bt 5*:c C các tmnh Tây Nguyên hi#n 5>ng 5û c n*+c.

1

Khoa Môi trường và Tài Nguyên, Trường Đại học Nông

Lâm TP. Hồ Chí Minh 2

Viện nghiên cứu Công nghệ Sinh học và Môi trường,

Trường Đại học Nông Lâm TP. Hồ Chí Minh 3

Khoa Nông học, Trường Đại học Nông Lâm TP. Hồ Chí

Minh


Tuy nhiên các b#nh do virus gây ra 5ã và 5ang nh h*Cng nghiêm tr�ng t+i quá trình canh tác loBi cây này, không chm C khu vAc Tây Nguyên và hông Nam b8 mà c�ng là n&i lo chung c.a các doanh nghi#p và nông dân trên c n*+c. Chính vì v;y vi#c phát hi#n nh9ng loài virus gây b#nh là vô cùng c^n thi-t, tD 5ó xây dAng nh9ng k- hoBch 5! ki!m soát tình hình d�ch b#nh c�ng nh* có bi#n pháp phòng trD b#nh phù h:p.

Có nhi4u loài virus gây b#nh trên chanh dây, trong 5ó Passionfruit woodiness virus (PWV) gây ra tri#u ch>ng 5Fm ph,n trcng, qu bi-n dBng, còn Papaya leaf curl virus (PaLCuV) gây b#nh xobn lá, là 2 loBi virus ph] bi-n 5*:c báo cáo là nh9ng tác nhân gây hBi hàng 5û trên cây chanh dây trên toàn th- gi+i (Fisher và cs, 2008). PWV là loài virus gây b#nh trên thAc v;t thu8c chi Potyvirus, h� Potyviridae 5*:c phát hi#n gây b#nh l^n 5û tiên vào 5û th- kT 20 tBi Úc (Cerqueira-Silva và cs, 2014). PWV gây nên hi#n t*:ng “hóa g& hay hóa b^n” 5Fi v+i qu chanh dây, khi-n ph^n va trC nên dày và c>ng, lá có hi#n t*:ng b� khm v+i sA xu,t hi#n c.a các 5Fm vòng lá khô và héo r� (Cerqueira-Silva và cs, 2014). Papaya leaf curl virus (PaLCuV) thu8c chi Begomovirus, h� Geminiviridae là virus nguy hi!m gây b#nh xocn vàng lá trên nhi4u loài cây trOng, v+i m>c 58 lây lan nhanh, gây thi#t hBi nghiêm tr�ng v4 mit kinh t-



(Zhang và cs, 2010). B#nh do PaLCuV gây ra khá ph] bi-n trên các loBi cây trOng, ngoài gây hBi trên cây 5u 5. thì C Vi#t Nam còn phát hi#n PaLCuV c�ng gây hBi trên các cây h� cà. hFi v+i chanh dây, b#nh hBi nghiêm tr�ng 5ã 5*:c nghiên c>u và công bF là 5Fi t*:ng n,m Alternaria passiflorae gây b#nh 5Fm nâu (Phan Th� Thu Hi4n và cs., 2015), mic dù trên 5Ong ru8ng có xu,t hi#n các tri#u ch>ng khm, xobn lá, hi#n t*:ng hóa g& hay hóa b^n c.a qu nh*ng ch*a th,y công trình công bF v4 virus gây hBi.

B#nh xocn vàng lá, khm lá trên cây chanh dây th*_ng do 2 loBi virus là Papaya leaf curl virus (PaLCuV) hoic Euphorbia leaf curl virus và Passionfruit woodiness virus (PWV) gây ra, khi-n lá bi-n dBng, qubn queo, nh h*Cng ning n4 t+i quá trình sinh tr*Cng c.a cây, chính vì v;y c^n phi xác 5�nh chính xác loBi virus gây b#nh 5! 5*a ra bi#n pháp phòng trD b#nh hi#u qu, gim thi!u thi#t hBi cho ng*_i trOng chanh dây và doanh nghi#p.

M@c 5ích nghiên c>u này, nhHm phát hi#n các 5Fi t*:ng virus gây ra các tri#u ch>ng xobn vàng, khm lá, qu bi-n dBng hóa g&, hóa b^n trên cây

chanh dây, 5! ph@c v@ cho công tác qun lý phòng trD, ]n 5�nh trong canh tác cây chanh dây C khu vAc Tây Nguyên và hông Nam b8.

2. V%T LI�U VÀ PH+,NG PHÁP NGHIÊN C.U

2.1. V2.1. V2.1. V2.1. V;t li#u;t li#u;t li#u;t li#u

T]ng sF 26 m2u 5*:c thu th;p 5! chJn 5oán phát hi#n virus gây hBi trên cây chanh dây (Bng 1). Th_i gian thu th;p m2u tD tháng 5/2018 5-n tháng 6/2019. Các m2u 5*:c thu th;p tD các v*_n chanh dây 6 tháng 5-n 1 nbm tu]i, C các tmnh thu8c khu vAc Tây Nguyên và hông Nam b8, bao gOm Lâm hOng 04 m2u, hck Lck 07 m2u (06 m2u chanh dây, 01 m2u cây tiêu trOng xen cùng chanh dây), hck Nông 04 m2u, Gia Lai 03, Tây Ninh 08 m2u (05 m2u chanh dây, 03 m2u ký ch. ph@ là cây mcc cQ gai và cây ca hôi m�c trong v*_n chanh dây). Các m2u 5*:c thu th;p là m2u lá, qu có các tri#u ch>ng gây hBi c.a virus nh* khm, xobn lá, qu nhbn nheo hóa b^n (Bng 1). Các giFng chanh dây 5*:c kho sát và thu th;p ch. y-u là giFng chanh dây qu tím.

BBBBng 1. Danh sách các m2u 5*:c thu th;p C khu vAc Tây Nguyên và hông Nam b8ng 1. Danh sách các m2u 5*:c thu th;p C khu vAc Tây Nguyên và hông Nam b8ng 1. Danh sách các m2u 5*:c thu th;p C khu vAc Tây Nguyên và hông Nam b8ng 1. Danh sách các m2u 5*:c thu th;p C khu vAc Tây Nguyên và hông Nam b8 STT Mã sF

m2u Tên m2u h�a 5i!m thu th;p m2u hFi t*:ng thu m2u DBng m2u

thu th;p 1 LD01 h>c Tr�ng 01 h>c Tr�ng — Lâm hOng Chanh dây

(Passiflora edulis) Lá, qu

2 LD02 h>c Tr�ng 02

h>c Tr�ng — Lâm hOng Chanh dây (Passiflora edulis)

Lá, qu

3 LD03 h>c Tr�ng 03 h>c Tr�ng — Lâm hOng Chanh dây (Passiflora edulis)

Lá, qu

4 LD04 h>c Tr�ng 04

h>c Tr�ng — Lâm hOng Chanh dây (Passiflora edulis)

Lá, qu

5 Dakl00 DakLak 00 Buôn HO - hck Lck Chanh dây (Passiflora edulis)

Lá, qu

6 Dakl01 DakLak 01 Buôn HO - hcc Lcc Chanh dây (Passiflora edulis)

Lá, qu

7 Dakl02 DakLak 02

Buôn HO - hck Lck Chanh dây (Passiflora edulis)

Lá, qu


Lá, qu

9 Dakl06 DakLak 06

Buôn HO - hck Lck Chanh dây (Passiflora edulis)

Lá, qu


Lá, qu

11 Dakl08 Ký ch. ph@ 08 Buôn HO - hck Lck Cây tiêu (Piper nigrum)

Lá



12 DakN02 hak Nông 02

Gia Nghqa, hak Nông Chanh dây (Passiflora edulis)

Lá, qu

13 DakN04 hak Nông 04 Gia Nghqa, hak Nông Chanh dây (Passiflora edulis)

Lá, qu

14 DakN12 hak Nông 12 Gia Nghqa, hak Nông Chanh dây (Passiflora edulis)

Lá, qu

15 DakN13 hak Nông 13

Gia Nghqa, hak Nông Chanh dây (Passiflora edulis)

Lá, qu

16 GL04 Gia Lai 04 Mang Yang, Gia Lai Chanh dây (Passiflora edulis)

Lá, qu

17 GL05 Gia Lai 05

Mang Yang, Gia Lai Chanh dây (Passiflora edulis)

Lá, qu

18 GL10 Gia Lai 10 Mang Yang, Gia Lai Chanh dây (Passiflora edulis)

Lá, qu

19 KCP01 Ký ch. ph@ 01 Tân Châu — Tây Ninh Cây mcc cQ gai (Mimosa sp.)

Lá

20 KCP02 Ký ch. ph@ 02

Tân Châu — Tây Ninh Ca hôi (Ageratum conyzoides)

Lá

21 KCP03 Ký ch. ph@ 03 Tân Châu — Tây Ninh Ca hôi (Ageratum conyzoides)

Lá

22 TN01 Tây Ninh 01

Tân Châu — Tây Ninh Chanh dây (Passiflora edulis)

Lá, qu

23 TN03 Tây Ninh 03 Tân Châu — Tây Ninh Chanh dây (Passiflora edulis)

Lá, qu


Lá, qu

25 TN08 Tây Ninh 08

Tân Châu — Tây Ninh Chanh dây (Passiflora edulis)

Lá, qu


Lá, qu

Ghi chú: m2u DakLak 00 5*:c thu th;p tD cây chanh dây khae, ch*a xu,t hi#n b,t c> tri#u ch>ng gây hBi nào c.a virus, m2u 5*:c thu th;p C Buôn HO - hck Lck

2.2. Ph*`ng pháp nghiên c2.2. Ph*`ng pháp nghiên c2.2. Ph*`ng pháp nghiên c2.2. Ph*`ng pháp nghiên c>u>u>u>u

2.2.1. Li trích DNA t]ng sF c.a virus PaLCuV Vì v;t li#u di truy4n c.a virus PaLCuV là DNA

nên ti-n hành li trích DNA t]ng sF bHng ph*`ng pháp CTAB. SP d@ng dung d�ch 5#m Lysis Buffer CTAB ch>a 0,1M Tris - HCl; 0,02M EDTA; 1,4M NaCl; 2% CTAB và 0,1% 2-mercapethanol. M2u ch>a trong tube 1,5 mL 5*:c nghi4n v+i 600µl Lysis Buffer, sau 5ó . m2u C nhi#t 58 65oC trong vòng 1 ti-ng, ti-n hành ly tâm 12000 vòng/phút trong 5 phút, hút ph^n d�ch n]i bên trên sang tube m+i. D�ch n]i 5*:c chi-t xu,t v+i Phenol:Chloroform:Isoamyl alcohol (25:24:1), vortex 54u trong 10 giây, ly tâm 12000 vòng/phút trong 5 phút, sau 5ó hút ph^n d�ch n]i sang tube m+i. Ti-p t@c chi-t xu,t v+i

Chloroform:Isoamyl alcohol (24:1), ly tâm 12000 vòng/phút trong 5 phút, hút ph^n d�ch n]i sang tube m+i. B] sung Isopropanol bHng th! tích d�ch n]i hút 5*:c, 5o nh� cho DNA k-t t.a. Ly tâm 12000 vòng/phút trong 10 phút C 4oC, ba ph^n d�ch n]i gi9 lBi ph^n DNA t.a d*+i 5áy tube. DNA t.a 5*:c rPa v+i ethanol 70% lBnh, ba d�ch, ph`i khô tube. B] sung 50µl TE 1X (0,01M Tris, 0,001M EDTA, pH = 8,0). Bo qun C -20oC 5! sP d@ng cho các thí nghi#m sau.

2.2.2. Li trích RNA t]ng sF c.a virus PWV V;t li#u di truy4n RNA c.a virus PWV 5*:c ly

trích tD các m2u thAc v;t v+i b8 GeneJET Plant RNA Purification Mini Kit (#K0802 - Thermo Scientific). RNA sau khi tách chi-t 5*:c chuy!n sang cDNA



theo b8 Tetro cDNA Synthesis Kit (BIO-65043 - Bioline) 5! ti-n hành RT-PCR.

2.2.3. Phn >ng PCR và RT-PCR h! phát hi#n virus PaLCuV và PWV l^n l*:t sP

d@ng cip primer PaLCuV-F: 5′- TAGTCATTTCCACTCCCGC -3′ và PaLCuV-R: 5′-TGATTGTCATACTTCGCAGC-3′ (Tao Guo, 2015) cho sn phJm PCR khu-ch 5Bi có kích th*+c 645bp; PWV-F3: 5’- CAGCTCAGTAAATGGTTTGAGGCCA-3’ và PWV-R3: 5’- TTCATTTGCGCTATTGCTTCCCTTGC-3’ (Kilalo-Ngeranwa, 2013) cho sn phJm PCR khu-ch 5Bi có kích th*+c 453bp.

Thành ph^n cho m8t phn >ng PCR v+i t]ng th! tích 25 µl bao gOm: 12,5 µl MyTaq MixTM 2X (Bioline), 1 µl primer 10 µM (Genewiz), 2 µl DNA hoic cDNA, thêm n*+c khP ion cho 5. 25 µl. Chu trình nhi#t cho phn >ng PCR v+i primer PaLCuV-F/PaLCuV-R: 95oC trong 3 phút; 35 chu k�: 95oC trong 30 giây, 56oC trong 30 giây, 72oC trong 45 giây; 72oC trong 7 phút. Chu trình nhi#t cho phn >ng PCR v+i primer PWV-F3/PWV-R3: 94oC trong 3 phút;

35 chu k�: 94oC trong 1 phút, 55oC trong 1 phút, 72oC trong 1 phút; 72oC trong 7 phút.

2.2.4. h�c k-t qu PCR và xP lý k-t qu Sn phJm PCR 5*:c 5i#n di trên gel agarose 1%,

hi#u 5i#n th- 80 V, c*_ng 58 dòng 5i#n 400 mA, trong 30 phút. Gel 5*:c nhu8m và quan sát d*+i 5èn tia UV. Vi#c 5ánh giá các m2u thu th;p có sA hi#n di#n c.a PaLCuV và PWV dAa vào vi#c xu,t hi#n bbng 5ích v+i kích th*+c 5oBn khu-ch 5Bi khong 635 bp cho PaLCuV và 453 bp cho PWV tD sn phJm PCR.

3. K"T QU& VÀ TH&O LU%N

K| thu;t PCR 5*:c 5ánh giá là ph*`ng pháp hi#u qu, nhBy và cho k-t qu chính xác vì sP d@ng primer 5ic hi#u và 5*:c xem là ph*`ng pháp có *u th- 5! nh;n dBng virus khi chúng hi#n di#n C m>c 58 th,p trong mô c.a cây ch.. T]ng sF 26 m2u 5*:c thu th;p bao gOm nh9ng lá, qu c.a chanh dây ch*a bi!u hi#n tri#u ch>ng và có bi!u hi#n các tri#u ch>ng bi-n dBng vàng lá, khm lá, qu bi-n dBng 5*:c chJn 5oán phát hi#n virus PaLCuV và PWV bHng k| thu;t PCR v+i các primer 5ic hi#u (Bng 2, hình 1).

BBBBng 2ng 2ng 2ng 2. K. K. K. K-t qu phát hi#n virus trên các m2u 5*:c thu th;p tD khu vAc Tây Nguyên và hông Nam b8-t qu phát hi#n virus trên các m2u 5*:c thu th;p tD khu vAc Tây Nguyên và hông Nam b8-t qu phát hi#n virus trên các m2u 5*:c thu th;p tD khu vAc Tây Nguyên và hông Nam b8-t qu phát hi#n virus trên các m2u 5*:c thu th;p tD khu vAc Tây Nguyên và hông Nam b8 STT Mã sF m2u PaLCuV (Papaya

leaf curl virus) PWV (Passionfruit woodiness virus)

Tri#u ch>ng gây hBi

1 LD01 D*`ng tính D*`ng tính Khm lá, xobn lá, qu hóa b^n 2 LD02 D*`ng tính D*`ng tính Khm lá, xobn lá, qu hóa b^n 3 LD03 D*`ng tính Âm tính Xobn vàng lá 4 LD04 Âm tính D*`ng tính Khm vàng lá, qu hóa b^n 5 Dakl00 D*`ng tính D*`ng tính Lá xanh, ph�ng (hình 1.d) 6 Dakl01 D*`ng tính D*`ng tính Khm lá, xobn lá, qu hóa b^n 7 Dakl02 Âm tính D*`ng tính Khm lá, qu hóa b^n 8 Dakl05 D*`ng tính D*`ng tính Khm lá, xobn lá, qu hóa b^n 9 Dakl06 D*`ng tính D*`ng tính Khm lá, xobn lá, qu hóa b^n 10 Dakl07 D*`ng tính D*`ng tính Khm lá, xobn lá, qu hóa b^n 11 Dakl08 Âm tính Âm tính Vàng lá, khm 5Fm (hình 1.c) 12 DakN02 Âm tính D*`ng tính Khm lá, qu hóa b^n 13 DakN04 D*`ng tính D*`ng tính Khm lá, xobn lá, qu hóa b^n 14 DakN12 D*`ng tính D*`ng tính Khm lá, xobn lá, qu hóa b^n 15 DakN13 Âm tính Âm tính Lá nhbn, không b� khm 16 GL04 D*`ng tính D*`ng tính Khm lá, qu hóa b^n (hình 1.f) 17 GL05 Âm tính D*`ng tính Khm lá, xobn lá, qu hóa b^n 18 GL10 D*`ng tính D*`ng tính Khm vàng lá (hình 1.e) 19 KCP01 D*`ng tính D*`ng tính Lá khm vàng (hình 1.a) 20 KCP02 Âm tính D*`ng tính Lá vàng (hình 1.b) 21 KCP03 Âm tính Âm tính Lá vàng 22 TN01 Âm tính D*`ng tính Khm lá, qu hóa b^n



23 TN03 D*`ng tính D*`ng tính Khm lá, xobn lá, qu hóa b^n 24 TN05 D*`ng tính D*`ng tính Khm lá, xobn lá, qu hóa b^n 25 TN08 D*`ng tính D*`ng tính Khm lá, xobn lá, qu hóa b^n 26 TN10 D*`ng tính D*`ng tính Khm lá, xobn lá, qu hóa b^n

Ghi chú: PaLCuV= Papaya leaf curl virus; PWV= Passionfruit woodiness virus

Hình 1. TriHình 1. TriHình 1. TriHình 1. Tri#u ch>ng gây hBi c.a virus trên các m2u thu th;p#u ch>ng gây hBi c.a virus trên các m2u thu th;p#u ch>ng gây hBi c.a virus trên các m2u thu th;p#u ch>ng gây hBi c.a virus trên các m2u thu th;p

a: Cây mcc cQ gai (Mimosa sp.); b: Cây ca hôi (Ageratum conyzoides); c: Cây tiêu (Piper nigrum); d: M2u chanh dây ch*a bi!u hi#n tri#u ch>ng; e: Tri#u ch>ng khm, xobn lá; f: Tri#u ch>ng qu b� bi-n dBng, va dày, khô, ít hBt.

3.1. K3.1. K3.1. K3.1. K-t qu chJn 5oán Papaya le-t qu chJn 5oán Papaya le-t qu chJn 5oán Papaya le-t qu chJn 5oán Papaya leaf curl virus af curl virus af curl virus af curl virus (PaLCuV) gây h(PaLCuV) gây h(PaLCuV) gây h(PaLCuV) gây hBi trên cây chanh dâyBi trên cây chanh dâyBi trên cây chanh dâyBi trên cây chanh dây

Do virus PaLCuV có v;t ch,t di truy4n là DNA, vì v;y t]ng sF 26 m2u thu th;p 5*:c li trích DNA 5! phát hi#n sA hi#n di#n c.a PaLCuV (Bng 1, hình 1). Các m2u DNA t]ng sF sau khi 5*:c ly trích 5ã 5*:c dùng làm khuôn 5! cho phn >ng PCR v+i cip primer 5ic hi#u PaLCuV-F: 5′- TAG TCA TTT CCA CTC CCG C -3′ và PaLCuV-R: 5′-TGA TTG TCA TAC TTC GCA GC-3′ (Tao Guo và cs, 2015). K-t qu phân tích 5i#n di trên gel agarose c.a các sn phJm PCR cho th,y có 17 trong t]ng sF 26 m2u kho sát có xu,t hi#n 5oBn khu-ch 5Bi trùng kh+p v+i m2u 5Fi ch>ng d*`ng c.a PaLCuV v+i kích th*+c khu-ch 5Bi khong 645bp (Hình 2). T,t c 17 m2u d*`ng tính

v+i PaLCuV 54u có chung tri#u ch>ng khm vàng lá, cây ch;m phát tri!n. PaLCuV c�ng 5ã 5*:c ghi nh;n gây hBi khá nghiêm tr�ng trên các loBi cây trOng khác nh* 5u 5., các cây h� cà, c�ng v+i các tri#u ch>ng khm vàng lá (Tao Gou và cs, 2015). Trong nghiên c>u này, k-t qu c�ng ghi nh;n rHng PaLCuV xâm nhi}m trên cây ca dBi trong v*_n chanh dây nh* cây mcc cQ gai (Mimosa sp.) (m2u KCP01 - bng 2). Tri#u ch>ng chung c.a các m2u d*`ng tính v+i PaLCuV th*_ng có lá xobn vàng, tri#u ch>ng nhìn rõ C ph^n 5�t non, làm cho cây kém phát tri!n. hây c�ng là m8t trong nh9ng k-t qu 5^u tiên phát hi#n và công bF PaLCuV hi#n di#n gây hBi trên chanh dây C khu vAc Tây Nguyên và hông Nam b8.



Hình 2. KHình 2. KHình 2. KHình 2. K-t qu phát hi#n PaLCuV trên các m2u chanh dây 5*:c thu th;p-t qu phát hi#n PaLCuV trên các m2u chanh dây 5*:c thu th;p-t qu phát hi#n PaLCuV trên các m2u chanh dây 5*:c thu th;p-t qu phát hi#n PaLCuV trên các m2u chanh dây 5*:c thu th;p

Ghi chú: PC: 5Fi ch>ng d*`ng; NC: 5Fi ch>ng âm; M: thang chuJn 1kb Bioline; các m2u còn lBi có tên 5*:c li#t kê theo mã sF m2u 5*:c th! hi#n C bng 2.

3.2. K3.2. K3.2. K3.2. K-t qu chJn 5oán Passionfruit woodiness -t qu chJn 5oán Passionfruit woodiness -t qu chJn 5oán Passionfruit woodiness -t qu chJn 5oán Passionfruit woodiness virus (PWV) gây hvirus (PWV) gây hvirus (PWV) gây hvirus (PWV) gây hBi trên cây chanh dâyBi trên cây chanh dâyBi trên cây chanh dâyBi trên cây chanh dây

h! phát hi#n 5*:c PWV thì t,t c m2u thu th;p 5*:c li trích RNA. cDNA 5*:c t]ng h:p tD các m2u RNA t]ng sF sau khi 5*:c ly trích 5ã 5*:c sP d@ng làm làm khuôn 5! cho phn >ng PCR v+i primer 5ic hi#u PWV-F3: 5’ - CAG CTC AGT AAA TGG TTT GAG GCC A - 3’ và PWV-R3: 5’ - TTC ATT TGC GCT ATT GCT TCC CTT GC - 3’ (Kilalo-Ngeranwa, 2013). K-t qu 5i#n di sn phJm PCR trên gel agarose cho th,y các m2u xu,t hi#n bbng 5ích v+i kích th*+c khong 453 bp khi 5Fi chi-u v+i thang 100 bp (Hình

3). Kích th*+c c.a sn phJm khu-ch 5Bi hoàn toàn t*`ng >ng v+i nghiên c>u c.a Kilalo-Ngeranwa, (2013), khi sP d@ng primer PWV-F3 và PWV-R3 5! nh;n dBng và phát hi#n PWV trên cây chanh dây (Passiflora edulis) C Kenya. K-t qu phát hi#n 22 trên t]ng sF 26 m2u 5*:c thu th;p d*`ng tính v+i PWV (Bng 2). Các m2u d*`ng tính có chung tri#u ch>ng lá b� khm, 5Fm, qu b� bi-n dBng m,t cân 5Fi, va dày, hBt ít (Hình 1). Và 5ây c�ng là tri#u ch>ng gây b#nh khá ph] bi-n C các v*_n chanh dây 5*:c kho sát thu th;p m2u trên 5�a bàn các tmnh Tây Nguyên và hông Nam b8.

Hình 3. KHình 3. KHình 3. KHình 3. K-t qu phát hi#n PWV trên các m2u chanh dây 5*:c thu th;p-t qu phát hi#n PWV trên các m2u chanh dây 5*:c thu th;p-t qu phát hi#n PWV trên các m2u chanh dây 5*:c thu th;p-t qu phát hi#n PWV trên các m2u chanh dây 5*:c thu th;p

Ghi chú: M: thang chuJn 100bp Bioline; PC: 5Fi ch>ng d*`ng; NC: 5Fi ch>ng âm; các m2u còn lBi có tên 5*:c li#t kê theo mã sF m2u 5*:c th! hi#n C bng 2.

PWV (Passionfruit woodiness virus) gây hBi h^u h-t trên các loài c.a chanh dây trong chi Passiflora, tri#u ch>ng và sA gây b#nh c.a nó 5ã 5*:c công bF C nhi4u quFc gia và vùng lãnh th] trên th- gi+i nh*: Australia, Brazil, Nigeria, South Africa, Taiwan và Uganda (Taylor và Greber, 1973; Brand và cs, 1993; McKern và cs, 1994; Iwai và cs, 2006; Nascimento và cs, 2006; Ochwo-Ssemakula và cs, 2012). Nh* v;y, PWV có th! gây b#nh trên toàn c^u 5Fi v+i cây chanh dây, nó 5ã gây hBi r,t nghiêm tr�ng C Brazil và nó có

th! s� là nguy c` ti4m Jn nh h*Cng 5-n sA bo tOn và sP d@ng các loài hoang dBi c.a chi Passiflora 5! phát tri!n giFng trong t*`ng lai (Cerqueira-Silva và cs, 2014). Thêm n9a, trong nghiên c>u này ghi nh;n PWV 5ã hi#n di#n trên các loBi cây ca dBi trong v*_n chanh dây nh* cây ca hôi (Ageratum conyzoides) (m2u KCP02), cây mcc cQ gai (Mimosa sp.) (m2u KCP01 - bng 2). Nhìn chung, các m2u d*`ng tính v+i PWV th*_ng có các tri#u ch>ng 5i!n hình nh* lá b� khm vàng, qu b� bi-n dBng, va dày hóa b^n, hBt



ít, cây còi c�c kém phát tri!n, các qu chín th*_ng không sP d@ng 5*:c cho m@c 5ích bn t*ì c�ng nh* ch- bi-n n*+c ép.

Ngoài ra, k-t qu c�ng cho th,y rHng trong 26 m2u thAc v;t kho sát gOm 22 m2u chanh dây, 01 m2u cây tiêu, 01 m2u cây mcc cQ gai, 02 m2u cây ca hôi thì có 5-n 16 m2u kho sát b� nhi}m c 2 virus PaLCuV và PWV trong 5ó ch. y-u là chanh dây gOm 15 m2u và 01 m2u cây mcc cQ gai (Bng 2). hi4u này cho th,y m>c 58 gây hBi c.a chúng càng ph>c tBp cho chanh dây. V+i nh9ng m2u nhi}m c PaLCuV và PWV thì làm cho cây b� thi#t hBi nghiêm tr�ng, cây có các tri#u ch>ng ning nh* khm vàng xobn lá, ng�n non không phát tri!n, qu teo tóp, bi-n dBng, va dày hóa b^n, hû nh* cây không cho thu hoBch. K-t qu này c�ng là m8t trong nh9ng k-t qu 5û tiên nghiên c>u và công bF v4 virus gây hBi trên cây chanh dây C 5�a bàn các tmnh Tây Nguyên và hông Nam b8.

4. K"T LU%N

K-t qu nghiên c>u ghi nh;n các m2u 5*:c thu th;p C các tmnh thu8c khu vAc Tây Nguyên và hông Nam b8 5ã b� nhi}m 02 loBi virus, gOm có 17/26 m2u thAc v;t kho sát d*`ng tính v+i PaLCuV (Papaya leaf curl virus), trong 5ó 16/22 m2u chanh dây nhi}m PaLCuV (73%), và 22/26 m2u thAc v;t d*`ng tính v+i PWV (Passionfruit woodiness virus), trong 5ó 20/22 m2u chanh dây nhi}m PWV (90,9%). Hai loBi virus này gây ra các tri#u ch>ng ph] bi-n trên cây chanh dây nh* xobn lá, khm vàng, ng�n kém phát tri!n, qu b� bi-n dBng, va qu dày, khô và ít hBt. háng chú ý, trong sF m2u thu th;p có các loBi cây khác ngoài chanh dây là cây mcc cQ gai (Mimosa sp.) (m2u KCP01), cây ca hôi (Ageratum conyzoides) (m2u KCP02) thu trong v*_n chanh dây C Tây Ninh c�ng d*`ng tính v+i PaLCuV và PWV. M2u ký ch. ph@ khác là cây tiêu trong v*_n chanh dây C hck Lck c�ng có các tri#u ch>ng khm nh*ng không phát hi#n có sA hi#n di#n PaLCuV và PWV. K-t qu là nh9ng thông tin quan tr�ng trong qun lý ca dBi, ch�n cây trOng xen phù h:p 5! ki!m soát và qun lý tFt h`n b#nh virus trong v*_n chanh dây.

L2I C&M ,N

Nhóm tác gi gPi l_i cm `n chân thành 5-n t,t c quý 5Ong nghi#p C các 5�a ph*`ng nì 5ã thu th;p m2u chanh dây tBi các tmnh khu vAc Tây Nguyên và hông Nam b8 và quý 5Ong nghi#p tBi Tr*_ng hBi

h�c Nông Lâm thành phF HO Chí Minh 5ã t;n tình giúp 5Q và h& tr: trong suFt quá trình thAc hi#n nghiên c>u này.

TÀI LI�U THAM KH&O

1. Brand, R. J., Burger, J. T., & Rybicki, E. P. (1993). Cloning, sequencing, and expression in Escherichia coli of the coat protein gene of a new Potyvirus infection South African Passiflora. Archives of Virology, 128: 29—41.

2. Carlye A. B. Ayyamperumal J., Craig G. W. and A. Scott, 2014. Viruses Infecting Passiflora Species in Florida. Plant Pathology Circular No. 415.

3. Cerqueira-Silva C. B. M., Conceição L. D. H. C. S., Souza A.P. and R. X. Corrêa, 2014. A history of passion fruit woodiness disease with emphasison the current situation in Brazil and prospects for Brazilianpassion fruit cultivation. Eur J Plant Pathol 139: 261—270.

4. C@c TrOng tr�t, B8 Nông nghi#p và Phát tri!n nông thôn, 2016. h4 c*`ng quy hoBch vùng trOng cây chanh leo toàn quFc 5-n nbm 2020, 5�nh h*+ng 5-n nbm 2030.

5. Fisher I. H. and A. M. R Jorge, 2008. Diseases of passionflower (Passion spp.). Global Science Books: 1 — 15.

6. Kilalo-Ngeranwa, 2012. Molecular detection of viruses associated with passionfruit (Passiflora edulis Sims) woodiness disease, monitoring and management of Aphid vectors in Kenya. A thesis submitted in fulfillment of the requirements for the award of the degree of Doctor of Philosophy (Crop Protection), University of Nairobi.

7. McKern, N. M., Strike, P. M., Barnett, O.W., Dijkstra, J., Shukla, D. D., & Ward, C. W., (1994). Cowpea aphid-borne mosaic virus — Morocco and South African Passiflora virus are strains of the same potyvirus. Archives of Virology, 136: 207—217.

8. Nascimento, A. V. S., Santana, E. M., Braz, A. S. K., Alfenas, P. F., Pio-Ribeiro, G., Andrade, G. P. (2006). Cowpea aphidborne mosaic virus (CABMV) is widespread in passionfruit in Brazil and causes passionfruit woodiness disease. Archives of Virology, 151: 1797—1809.

9. Ochwo-Ssemakula, M., Sengooba, T., Hakiza, J. J., Adipala, E., Edema, R., Redinbaugh, M. G. (2012). Characterization and distribution of a



Potyvirus associated with Passion fruit woodiness disease in Uganda. Plant Disease, 96: 659—665.

10. Phan Th� Thu Hi4n, hing Th� HBnh, Hu�nh Ti-n hông, Lê hình hôn (2015). Nghiên c>u n,m Alternaria passiflorae gây b#nh 5Fm nâu trên cây chanh dây (Passiflora edulis). TBp chí Bo v# ThAc v;t, 6(263): 17-23.

11. Tao Guo, Qi Guo, Xi-Yun Cui, Yin-Quan Liu, Jian Hu & Shu-Sheng Liu., 2015. Comparison of transmission of Papaya leaf curl China virus among

four cryptic species of the whitefly Bemisia tabaci complex. Scientific Reports 5:15432.

12. Taylor, R. H., & Greber, R. S. (1973). Passion fruit woodiness virus. Fainhani Royal: Commomwealth Mycological Institute.

13. Zhang H., Ma X. Y., Qian Y. J. and X. Y. Zhou, 2010. Molecular characterization and infectivity of Papaya leaf curl China virus infecting tomato in China. Journal of Zhejiang University-SCIENCE B (Biomedicine & Biotechnology), 11(2):109 — 114.

DETECTION OF VIRUS INFECTING DETECTION OF VIRUS INFECTING DETECTION OF VIRUS INFECTING DETECTION OF VIRUS INFECTING PASSION FRUIT PASSION FRUIT PASSION FRUIT PASSION FRUIT ((((Passiflora edulisPassiflora edulisPassiflora edulisPassiflora edulis) IN CENTRAL ) IN CENTRAL ) IN CENTRAL ) IN CENTRAL

HIGHLAND AND SOUTHEAST REGION, VIETNAMHIGHLAND AND SOUTHEAST REGION, VIETNAMHIGHLAND AND SOUTHEAST REGION, VIETNAMHIGHLAND AND SOUTHEAST REGION, VIETNAM Bui Cach TBui Cach TBui Cach TBui Cach Tuyen, Pham Duc Toan, Pham Thi Hong Phi, uyen, Pham Duc Toan, Pham Thi Hong Phi, uyen, Pham Duc Toan, Pham Thi Hong Phi, uyen, Pham Duc Toan, Pham Thi Hong Phi,

Nguyen Thi Thu, Le Cao Luong, Huynh Van BietNguyen Thi Thu, Le Cao Luong, Huynh Van BietNguyen Thi Thu, Le Cao Luong, Huynh Van BietNguyen Thi Thu, Le Cao Luong, Huynh Van Biet Summary

Passion fruit (Passiflora edulis) is a tropical fruit, common name passionflower or passion vine belong to Passiflora genus of Passifloraceae family, the fruit is either eaten or juiced. The purpose of this study was to detect virus causing symptoms of leaf mosaic and deformed fruit on passion fruit, to serve the management and prevention, stability in passion cultivation in the Central Highland and Southeast regions. PCR technique was used with specific primers to diagnose virus. The results showed that passion fruit collected in the Central Highland and Southeast region were infected with two viruses, of which 17/26 samples were positive for PaLCuV (Papaya leaf curl virus), and 23/26 samples were positive for PWV (Passionfruit woodiness virus). Notably, among the samples collected, there were other plants besides passion fruit such as Mimosa sp. (KCP01), and Ageratum conyzoides (KCP02) collected in passion fruit farm in Tay Ninh also positive for PaLCuV and PWV. These are important information for weed management, selecting suitable intercropping crops to better control and manage viral diseases in passion fruit farm. KeywordsKeywordsKeywordsKeywords:::: Passion fruit, primer, Passiflora edulis, PaLCuV, PWV. Ng*Ng*Ng*Ng*_i phn bi#n: GS.TS. Nguy}n Vbn Tu,t_i phn bi#n: GS.TS. Nguy}n Vbn Tu,t_i phn bi#n: GS.TS. Nguy}n Vbn Tu,t_i phn bi#n: GS.TS. Nguy}n Vbn Tu,t Ngày nhNgày nhNgày nhNgày nh;n bài: ;n bài: ;n bài: ;n bài: 15/11/2019 Ngày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phn bi#n: n bi#n: n bi#n: n bi#n: 16/12/2019 Ngày duyNgày duyNgày duyNgày duy#t 5bng: #t 5bng: #t 5bng: #t 5bng: 23/12/2019



�ÁNH GIÁ TÍNH GÂY B�NH C=A N M Corynespora cassiicola PHÂN L�P TB CÂY CAO SU ' VI�T NAM BCNG PH!DNG PHÁP LÂY B�NH TRÊN LÁ CET R"I

NguyNguyNguyNguy}n hôn Hi#u}n hôn Hi#u}n hôn Hi#u}n hôn Hi#u1, 21, 21, 21, 2, Nguy, Nguy, Nguy, Nguy}n Anh Nghqa}n Anh Nghqa}n Anh Nghqa}n Anh Nghqa1111, Nguy, Nguy, Nguy, Nguy}n Bo QuFc}n Bo QuFc}n Bo QuFc}n Bo QuFc2222

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T�T�T�T�T By m*`i sáu (76) m2u phân l;p (MPL) n,m Corynespora cassiicola thu th;p tD 16 dòng vô tính (DVT) cao su trên nhi4u vùng 5�a lý C Vi#t Nam 5*:c kho sát m>c 58 gây b#nh trên 2 DVT cao su RRIV 4 (m2n cm) và PB 260 (chFng ch�u b#nh) bHng ph*`ng pháp lây b#nh trên lá cct r_i. M>c 58 gây b#nh c.a 76 MPL n,m trên DVT RRIV 4 v+i chm sF b#nh (CSB) tD 25,7% — 100% ning h`n rõ r#t so v+i PB 260 v+i CSB tD 12,5% — 74,3%. Bên cBnh 5ó, sáu (6) MPL 5Bi di#n cho các phân nhóm di truy4n và vùng 5�a lý khác nhau 5*:c ch�n 5! 5ánh giá m>c 58 gây b#nh trên 12 DVT cao su bHng ph*`ng pháp lây b#nh trên lá cct r_i. Có sA t*`ng tác gi9a hai y-u tF MPL và DVT lên CSB. hi4u 5ó có ý nghqa rHng, m8t sF MPL có th! gây b#nh mBnh trên DVT này nh*ng gây b#nh nh� trên DVT khác và ng*:c lBi, hay nói cách khác, m8t sF DVT cao su có th! m2n cm v+i MPL này nh*ng chFng ch�u v+i MPL khác. Có sA bi-n thiên v4 m>c 58 gây b#nh gi9a nh9ng MPL n,m trên các DVT cao su. Trong 6 MPL nghiên c>u, CorySL02 gây b#nh mBnh nh,t v+i CSB trung bình 69,4% và CoryDN39 gây b#nh th,p nh,t v+i CSB trung bình 48,2%. T,t c 6 MPL 54u gây b#nh r,t mBnh trên DVT RRIV 4 (CSB trung bình 94,6%), gây b#nh trung bình trên RRIV 109, RRIV 124, RRIV 230 (CSB trung bình tD 31,7% — 44,8%) và gây b#nh ning trên các DVT khác (CSB trung bình tD 52,5% — 75,6%).

TTTTD khóaD khóaD khóaD khóa:::: Corynespora cassiicola, chm sF b#nh (CSB), m2u phân l;p (MPL), dòng vô tính cao su (DVT cao su), lây b#nh trên lá cct r_i.

1. ��T V�N � 4

N,m Corynespora cassiicola là tác nhân gây b#nh r@ng lá Corynespora trên cây cao su. SA phát sinh và phát tri!n c.a b#nh r@ng lá Corynespora ph@ thu8c vào sA t*`ng tác gi9a tính gây b#nh c.a qu^n th! n,m C. cassiicola 5ang hi#n di#n, m>c 58 m2n cm c.a ký ch. và y-u tF môi tr*_ng thu;n l:i. Trong 5ó, tính gây b#nh c.a loài n,m này là r,t ph>c tBp, khó lý gii vì ph@ thu8c vào m>c 58 chuyên tính c.a m&i m2u phân l;p (MPL) và có liên quan 5-n nhi4u gen khác nhau. Các k-t qu nghiên c>u v4 tính gây b#nh c.a n,m 54u ch>ng ta có sA bi-n thiên l+n v4 58c lAc c.a các m2u n,m khác nhau, m8t sF MPL có kh nbng gây b#nh cho vài loài ký ch. này nh*ng không gây b#nh cho các ký ch. khác (Pernezny và Simone, 1993; Suwarto và ctv, 2000; Cutrim và Silva, 2003; Oliveira và ctv 2007; Nguyen Don Hieu và ctv 2014). Nghiên c>u v4 tính gây b#nh c.a n,m C. cassiicola là r,t h9u ích cho công tác tuy!n ch�n giFng cao su kháng b#nh. TBi Vi#t Nam, có ít nh,t 3 nhóm di truy4n tOn tBi trên cây cao su tBi nhi4u vùng 5�a lý khác nhau mà nh9ng hi!u bi-t v4 tính gây

1 Viện Nghiên cứu Cao su Việt Nam

2 Trường Đại học Nông Lâm TP. Hồ Chí Minh


b#nh c.a các m2u n,m C. cassiicola thu8c các phân nhóm di truy4n và vùng 5�a lý khác nhau còn ít và ch*a 5*:c rõ. Do 5ó, nghiên c>u “hánh giá tính gây b#nh c.a n,m Corynespora cassiicola phân l;p tD cây cao su C Vi#t Nam bHng ph*`ng pháp lây b#nh trên lá cct r_i” 5*:c thAc hi#n.

2. N3I DUNG, V%T LI�U VÀ PH+,NG PHÁP NGHIÊN C.U

2.1. N2.1. N2.1. N2.1. N8i dung8i dung8i dung8i dung

Kho sát tính gây b#nh c.a 76 MPL n,m C. cassiicola trên DVT cao su RRIV 4 (m2n cm) và PB 260 (chFng ch�u b#nh).

hánh giá tính gây b#nh c.a 6 MPL 5Bi di#n cho các phân nhóm di truy4n và vùng 5�a lý khác nhau trên 12 DVT cao su.

2.2. V2.2. V2.2. V2.2. V;t li#u;t li#u;t li#u;t li#u

NguOn n,m 5`n bào tP 5*:c phân l;p trên cây cao su tBi nhi4u vùng 5�a lý C Vi#t Nam. T]ng sF 76 MPL tBi 12 tmnh/thành phân bF tri r8ng tD khu vAc hông Nam b8, Tây Nguyên, mi4n Trung và mi4n núi phía Bcc. Các MPL 5ã 5*:c kho sát hình thái, gii trình tA vùng rDNA-ITS và 5*:c xác 5�nh 5úng là n,m Corynespora cassiicola. Trình tA nucleotide c.a 76 MPL 5ã 5*:c 5bng ký trên c` sC d9 li#u GenBank (NCBI GenBank database) v+i mã sF 5bng ký



(accession number) tD KF387577 5-n KF387609 và tD MK896359 5-n MK896420.

Lá cao su sBch b#nh C giai 5oBn 12 — 15 ngày tu]i c.a các DVT RRIV 1, RRIV 106, RRIV 109, RRIV 114, RRIV 124, RRIV 206, RRIV 209, RRIV 230, PB 255, PB 312, PB 260 và RRIV 4 5*:c ch�n 5! thAc hi#n ch.ng b#nh.

D@ng c@: H8p nhAa plastic có ncp 5;y trong suFt (kích th*+c 30 x 20 x 15 cm), que c,y, 5èn cOn, n*+c c,t 2 l^n, nOi h,p, t. s,y, cFc th.y tinh, gi,y th,m n*+c, l*+i thép (kích th*+c 24 x 14 cm), Fng hút nhAa (có 5*_ng kính 1 cm), micropipette, thuFc chFng mFc Sodium Benzoate (2 g/lít n*+c).

2.3. Ph*`ng pháp thí nghi2.3. Ph*`ng pháp thí nghi2.3. Ph*`ng pháp thí nghi2.3. Ph*`ng pháp thí nghi#m#m#m#m

2.3.1. Thí nghi#m 1. Kho sát tính gây b#nh c.a 76 MPL n,m C. cassiicola trên dòng vô tính cao su RRIV 4 (m2n cm) và PB 260 (chFng ch�u b#nh)

GOm 2 thí nghi#m 58c l;p 5*:c thAc hi#n trên 2 DVT cao su RRIV 4 và PB 260 (m&i DVT t*`ng >ng là 1 thí nghi#m), 76 m2u phân l;p n,m t*`ng >ng 76 nghi#m th>c trong m&i thí nghi#m. Các thí nghi#m 5*:c bF trí theo ki!u hoàn toàn ng2u nhiên v+i 3 l^n l;p lBi, 3 lá/ô c` sC (h8p plastic). Lá không b� nhi}m b#nh, 5*:c rPa v+i thuFc chFng mFc sodium benzoate 0,2% trong 30 giây, rPa lBi 3 l^n bHng n*+c c,t vô trùng, dùng gi,y vô trùng th,m ráo n*+c trên lá, sau 5ó 5it lá theo chi4u úp vào h8p nhAa có ch>a gi,y th,m n*+c gi9 Jm 5*:c ngbn cách bHng l*+i

thép 5! lá không ti-p xúc trAc ti-p v+i n*+c. Lây b#nh trên lá bHng cách dùng pipette nha m8t l*:ng dung d�ch ch>a bào tP là 10 µl/gi�t v+i nOng 58 bào tP là 2.000 bào tP/ml tBi 8 5i!m/lá. Ti-p theo, các h8p nhAa 5*:c 5it trong phòng C nhi#t 58 25oC d*+i ánh sáng hu�nh quang 12 gi_/ngày trong 6 ngày.

SA phát tri!n c.a v-t b#nh 5*:c 5ánh giá tBi th_i 5i!m 7 ngày sau ch.ng bHng ph*`ng pháp 5ánh giá c.a Ismail và Jeyanayagi (1999) theo mô t c.a Nguyen Anh Nghia (2009) và có ci ti-n. M>c gây b#nh 5*:c 5ánh giá theo các c,p nh* sau: c,p 0 - không có v-t th*`ng; c,p 1 - v-t b#nh nha, kích th*+c v-t b#nh < 50% di#n tích v-t ch.ng; c,p 2 - v-t b#nh l+n h`n có xu h*+ng lan r8ng g^n 5-n gân lá, kích th*+c v-t b#nh bHng 50% — 100% di#n tích v-t ch.ng; c,p 3 - v-t b#nh lan 5-n gân lá, kích th*+c v-t b#nh bHng 100 — 200% di#n tích v-t ch.ng; c,p 4 - v-t b#nh l+n, xu,t hi#n s:i n,m, kích th*+c v-t b#nh > 200% di#n tích v-t ch.ng. Tính chm sF b#nh (%) c.a m&i MPL n,m trên các DVT cao su.

CSB (%) = ∑(a x b) x 100/(n x t)

Trong 5ó: a: sF v-t ch.ng b� nhi}m b#nh C m&i c,p, b: tr� sF c,p b#nh c.a m&i c,p t*`ng >ng, n: t]ng sF 5i!m quan trcc, t: tr� sF c,p b#nh cao nh,t trong bng phân c,p.

Phân hBng m>c gây b#nh c.a các MPL n,m trên lá các DVT dAa theo CSB (%) 5*:c mô t tBi bng 1.

BBBBng 1. Phân hBng m>c gây b#nh c.a n,m ng 1. Phân hBng m>c gây b#nh c.a n,m ng 1. Phân hBng m>c gây b#nh c.a n,m ng 1. Phân hBng m>c gây b#nh c.a n,m C. cassiicola C. cassiicola C. cassiicola C. cassiicola ddddAa trên CSBAa trên CSBAa trên CSBAa trên CSB

Chm sF b#nh (%) M>c gây b#nh Phn >ng c.a ký ch.

0 Không gây b#nh Không nhi}m b#nh (kháng b#nh)

TD trên 0 5-n 25 Gây b#nh nh� Nhi}m b#nh nh� (chFng ch�u b#nh)

TD trên 25 5-n 50 Gây b#nh trung bình Nhi}m b#nh trung bình

TD trên 50 5-n 75 Gây b#nh ning Nhi}m b#nh ning (m2n cm b#nh)

TD trên 75 5-n 100 Gây b#nh r,t ning Nhi}m b#nh r,t ning (r,t m2n cm)

2.3.2. Thí nghi#m 2. hánh giá tính gây b#nh c.a 6 MPL 5Bi di#n cho các phân nhóm di truy4n và vùng 5�a lý khác nhau trên 12 DVT cao su

TD các k-t qu nghiên c>u v4 5a dBng di truy4n c.a 76 MPL n,m này bHng các chm th� phân tP gii trình tA vùng rDNA-ITS, SRAP (Sequence-Related Amplified Polymorphism) và PCR nh;n di#n gen mã hóa 58c tF cassiicolin (gen Cas) cùng v+i k-t qu thí

nghi#m 1. Sáu (6) MPL n,m gOm: CoryLK02, CoryDP03, CoryDN39, CoryKT04, CoryBT17 và CorySL02 5ã 5*:c ch�n làm 5Bi di#n 5! ch.ng b#nh trên lá cct r_i c.a 12 DVT cao su. C` sC ch�n MPL 5Bi di#n theo các tiêu chí: (1) các MPL này thu8c các phân nhóm di truy4n và phân vùng 5�a lý khác nhau; (2) 5Ong th_i thu8c nhóm gây b#nh mBnh (so v+i nh9ng MPL khác trong cùng nhóm di truy4n) trên 2 DVT RRIV 4 và PB 260.



BBBBngngngng 2. Tiêu chí ch 2. Tiêu chí ch 2. Tiêu chí ch 2. Tiêu chí ch�n sáu (6) MPL n,m 5Bi di#n cho các phân nhóm di truy4n và vùng 5�a l�n sáu (6) MPL n,m 5Bi di#n cho các phân nhóm di truy4n và vùng 5�a l�n sáu (6) MPL n,m 5Bi di#n cho các phân nhóm di truy4n và vùng 5�a l�n sáu (6) MPL n,m 5Bi di#n cho các phân nhóm di truy4n và vùng 5�a lýýýý Phân nhóm di truy4n theo các chm th� phân tP

rDNA-ITS SRAP Gen Cas MPL Nhóm

1 Nhóm

2 Nhóm

3 Nhóm

1A Nhóm

1B Nhóm

2A Nhóm

2B Cas

0 Cas

2

Vùng 5�a lý

CoryLK02 + + + hNB CoryDP03 + + + hNB CoryDN39 + + + hNB CoryKT01 + + + TN CoryBT17 + + + MT CorySL02 + + + MNPB

* Ghi chú: (1) Phân nhóm theo trình tA vùng rDNA-ITS: CoryLK02, CoryDP03 (nhóm 1), CoryDN39, CoryKT04, CorySL02 (nhóm 2), CoryBT17 (nhóm 3); (2) Phân nhóm theo SRAP: CoryLK02, CoryDP03, CoryKT04 (nhóm 1A), CoryBT17 (nhóm 1B), CorySL02 (nhóm 2A), CoryDN39 (nhóm 2B); (3) Phân nhóm theo vùng 5�a lý: CoryLK02, CoryDP03, CoryDN39 (hông Nam b8 - hNB), CoryKT04 (Tây Nguyên - TN), CoryBT17 (mi4n Trung - MT), CorySL02 (mi4n núi phía Bcc - MNPB).

Thí nghi#m 5*:c bF trí theo ki!u khFi 5^y 5. ng2u nhiên, hai y-u tF (y-u tF A: 6 MPL n,m, y-u tF B: 12 DVT cao su), 72 nghi#m th>c, 3 l^n lip lBi, 3 lá cao su/ô c` sC (h8p plastic).

Ph*`ng pháp 5ánh giá v-t b#nh trên lá cao su, chm tiêu theo dõi t*`ng tA thí nghi#m 1. SF li#u 5*:c

chuy!n 5]i sang 5,0+x hoic góc arsin x và

phân tích ANOVA bHng ph^n m4m SAS. 3. K"T QU& VÀ TH&O LU%N

3.1. 3.1. 3.1. 3.1. KhKhKhKho sát tính gâo sát tính gâo sát tính gâo sát tính gây by by by b#nh c.a 76 MPL n,m #nh c.a 76 MPL n,m #nh c.a 76 MPL n,m #nh c.a 76 MPL n,m C. C. C. C. cassiicola cassiicola cassiicola cassiicola trên lá dòng vô tính cao su RRIV 4 (mtrên lá dòng vô tính cao su RRIV 4 (mtrên lá dòng vô tính cao su RRIV 4 (mtrên lá dòng vô tính cao su RRIV 4 (m2n 2n 2n 2n ccccm) và PB 260 (chFng ch�u b#nh)m) và PB 260 (chFng ch�u b#nh)m) và PB 260 (chFng ch�u b#nh)m) và PB 260 (chFng ch�u b#nh)

T,t c 76 MPL 54u gây b#nh trên 2 DVT cao su RRIV 4 và PB 260. M>c 58 gây b#nh bi-n 58ng tD m>c nh� v+i v-t b#nh nha không màu nHm d*+i v� trí ch.ng cho 5-n m>c r,t ning v+i v-t b#nh l+n và hình thành s:i n,m trên v-t ch.ng. Chm sF b#nh (CSB) c.a 76 MPL trên 2 DVT cao su 5*:c trình bày tBi bng 3.

Trên DVT RRIV 4, m>c 58 gây b#nh c.a 76 MPL bi-n thiên tD m>c trung bình cho 5-n r,t ning v+i

CSB tD 25,7% 5-n 100%. Trong 5ó nhóm gây b#nh r,t ning gOm 45 MPL v+i CSB tD 76,4% 5-n 100%, nhóm gây b#nh ning gOm 18 MPL v+i CSB tD 52,1% 5-n 75,3%, nhóm gây b#nh trung bình gOm 13 MPL v+i CSB tD 25,7% 5-n 49,7%.

Trên DVT PB 260, m>c 58 gây b#nh c.a 76 MPL bi-n thiên tD m>c nh� cho 5-n ning v+i CSB tD 12,7% — 74,3%. Trong 5ó nhóm gây b#nh ning gOm 35 MPL v+i CSB tD 50,7% 5-n 74,3%, nhóm gây b#nh trung bình gOm 30 MPL v+i CSB tD 26,7% — 49,7%, nhóm gây b#nh nh� gOm 11 MPL v+i CSB tD 12,5% — 24,7%.

Nhìn chung, m>c 58 gây b#nh c.a 76 MPL n,m trên DVT RRIV 4 ning h`n rõ r#t so v+i DVT PB 260. Trên DVT RRIV 4, có 5-n 63 MPL CSB > 51%, trong 5ó 10 MPL gây b#nh C m>c tFi 5a (CSB 100%), 19 MPL CSB tD 90,6% 5-n 99,7%, 13 MPL CSB tD 80,2% 5-n 88,9%, 10 MPL CSB tD 70,1% 5-n 78,5% và 11 MPL CSB tD 52,1% 5-n 69,1%. Trên DVT PB 260, chm có 35 MPL CSB > 51%, trong 5ó 6 MPL có CSB cao nh,t tD 70,1% 5-n 74,3%, 29 MPL CSB tD 51% 5-n 69,8%.

BBBBng 3. M>c 58 gây b#nh c.a 76 MPL n,m trên lá cao su DVT RRIV 4 và PB 260ng 3. M>c 58 gây b#nh c.a 76 MPL n,m trên lá cao su DVT RRIV 4 và PB 260ng 3. M>c 58 gây b#nh c.a 76 MPL n,m trên lá cao su DVT RRIV 4 và PB 260ng 3. M>c 58 gây b#nh c.a 76 MPL n,m trên lá cao su DVT RRIV 4 và PB 260 RRIV 4 PB 260

STT MPL CSB (%) M>c gây b#nh CSB (%) M>c gây b#nh 1 CoryLK02 100,0 R,t ning 69,8 Ning 2 CoryLK24 85,8 R,t ning 19,4 Nh� 3 CoryLK27 94,1 R,t ning 56,6 Ning 4 CoryLK29 44,8 Trung bình 47,9 Trung bình



5 CoryLK32 99,0 R,t ning 13,2 Nh� 6 CoryLK33 71,2 Ning 50,7 Ning 7 CoryLK60 92,0 R,t ning 46,9 Trung bình 8 CoryDT01 96,5 R,t ning 72,2 Ning 9 CoryDT02 78,5 R,t ning 44,4 Trung bình 10 CoryDT03 94,1 R,t ning 57,6 Ning 11 CoryDT04 62,5 Ning 49,3 Trung bình 12 CoryDT05 85,8 R,t ning 39,2 Trung bình 13 CoryBL01 69,1 Ning 49,7 Trung bình 14 CoryDP03 96,5 R,t ning 70,8 Ning 15 CoryDP04 90,6 R,t ning 24,7 Nh� 16 CoryDP07 91,7 R,t ning 32,6 Nh� 17 CoryDP08 37,2 Trung bình 18,1 Nh� 18 CoryDP09 48,3 Trung bình 24,7 Nh� 19 CoryDP11 85,8 R,t ning 42,0 Trung bình 20 CoryTN02 98,6 R,t ning 59,4 Ning 21 CoryTN09 83,3 R,t ning 51,4 Ning 22 CoryTN10 78,5 R,t ning 33,0 Trung bình 23 CoryTN11 90,6 R,t ning 44,4 Trung bình 24 CoryTN13 70,1 Ning 45,8 Trung bình 25 CoryDN03 80,2 Ning 51,0 Ning 26 CoryDN06 99,3 R,t ning 50,0 Trung bình 27 CoryDN07 72,6 Ning 62,8 Ning 28 CoryDN10 30,2 Trung bình 67,7 Ning 29 CoryDN12 59,0 Ning 67,7 Ning 30 CoryDN13 75,3 Ning 34,4 Trung bình 31 CoryDN15 100,0 R,t ning 68,4 Ning 32 CoryDN21 49,7 Trung bình 59,0 Ning 33 CoryDN23 82,3 R,t ning 66,0 Ning 34 CoryDN24 52,4 Ning 42,7 Trung bình 35 CoryDN25 84,4 R,t ning 54,9 Ning 36 CoryDN27 100,0 R,t ning 70,1 Ning 37 CoryDN30 25,7 Trung bình 59,4 Ning 38 CoryDN32 67,7 Ning 58,0 Ning 39 CoryDN39 88,9 R,t ning 59,0 Ning 40 CoryPK01 42,0 Trung bình 29,2 Trung bình 41 CoryGL01 97,6 R,t ning 49,0 Trung bình 42 CoryGL02 52,1 Ning 70,5 Ning 43 CoryGL03 71,5 Ning 72,2 Ning 44 CoryKT01 100,0 R,t ning 59,0 Ning 45 CoryKT02 100,0 R,t ning 34,7 Trung bình



46 CoryKT03 99,7 R,t ning 50,7 Ning 47 CoryKT04 100,0 R,t ning 69,8 Ning 48 CoryBT03 100,0 R,t ning 36,5 Trung bình 49 CoryBT06 68,1 Ning 22,6 Nh� 50 CoryBT08 68,1 Ning 12,5 Nh� 51 CoryBT09 33,7 Trung bình 69,1 Ning 52 CoryBT13 92,0 R,t ning 32,6 Trung bình 53 CoryBT17 98,6 R,t ning 58,0 Ning 54 CoryBT18 68,1 Ning 31,9 Trung bình 55 CoryQN01 84,4 R,t ning 53,1 Ning 56 CoryQN02 44,8 Trung bình 43,4 Trung bình 57 CoryQN03 36,5 Trung bình 23,6 Nh� 58 CoryQN04 62,5 Ning 48,3 Trung bình 59 CoryQN05 76,4 R,t ning 22,2 Nh� 60 CoryQN06 84,4 R,t ning 28,1 Trung bình 61 CoryQN07 41,7 Trung bình 37,5 Trung bình 62 CoryQN08 97,2 R,t ning 51,0 Ning 63 CoryQN13 37,8 Trung bình 45,5 Trung bình 64 CoryQN14 82,6 R,t ning 41,7 Trung bình 65 CoryQT01 70,1 Ning 45,8 Trung bình 66 CoryQT02 80,2 R,t ning 64,6 Ning 67 CoryQT03 69,1 Ning 55,2 Ning 68 CoryLC01 88,9 R,t ning 41,0 Trung bình 69 CoryLC02 43,1 Trung bình 42,0 Trung bình 70 CoryLC03 82,3 R,t ning 52,1 Ning 71 CorySL01 92,0 R,t ning 61,1 Ning 72 CorySL02 100,0 R,t ning 74,3 Ning 73 CorySL03 92,0 R,t ning 24,3 Nh� 74 CoryLCAI01 100,0 R,t ning 65,3 Ning 75 CoryLCAI02 100,0 R,t ning 26,7 Trung bình 76 CoryLCAI03 99,7 R,t ning 28,1 Trung bình

3.2. 3.2. 3.2. 3.2. hánh giá tính gây bhánh giá tính gây bhánh giá tính gây bhánh giá tính gây b#nh c.a 6 MPL 5Bi di#n #nh c.a 6 MPL 5Bi di#n #nh c.a 6 MPL 5Bi di#n #nh c.a 6 MPL 5Bi di#n cho các phân nhóm di truycho các phân nhóm di truycho các phân nhóm di truycho các phân nhóm di truy4n và 4n và 4n và 4n và vùng 5vùng 5vùng 5vùng 5�a l�a l�a l�a lý khác ý khác ý khác ý khác nhau trên 12 DVT cao sunhau trên 12 DVT cao sunhau trên 12 DVT cao sunhau trên 12 DVT cao su

T,t c 6 MPL 54u gây b#nh trên 12 DVT cao su thP nghi#m. � th_i 5i!m 3 ngày sau ch.ng, tri#u ch>ng n,m xâm nhi}m gây b#nh trên lá 5ã 5*:c ghi nh;n. Th_i 5i!m 7 ngày sau ch.ng, tri#u ch>ng rõ r#t v+i v-t b#nh l+n và hình thành s:i n,m tD v-t ch.ng trên lá c.a nhi4u DVT cao su. M>c 58 gây

b#nh c.a 6 MPL n,m 5*:c th! hi#n qua CSB trên 12 DVT cao su 5*:c trình bày tBi bng 4.

M>c 58 gây b#nh trung bình c.a m&i MPL trên 12 DVT cao su bi-n thiên tD m>c trung bình 5-n ning v+i CSB trung bình tD 48,2% 5-n 69,4%. MPL CorySL02 gây b#nh mBnh nh,t v+i CSB trung bình 69,4%, k- 5-n là các MPL CoryDP03, CoryKT04, CoryBT17 và CoryLK02 v+i CSB trung bình tD 57,8% 5-n 62,1%, MPL CoryDN39 gây b#nh th,p nh,t có CSB trung bình 48,2%. Bên cBnh 5ó, m>c 58 nhi}m



b#nh trung bình c.a m&i DVT cao su 5Fi v+i 6 MPL n,m bi-n thiên tD m>c trung bình 5-n r,t ning (CSB trung bình tD 31,7% — 94,6%). DVT RRIV 4 nhi}m b#nh C m>c r,t ning v+i t,t c 6 MPL n,m (CSB trung bình tD 94,6%), các DVT PB 255, RRIV 209, RRIV 1 và RRIV 106 nhi}m b#nh C m>c ning (CSB trung bình tD 64,7% — 75,6%), các DVT PB 312, RRIV 230, PB 260, R114 và RRIV 206 nhi}m b#nh C m>c trung bình (CSB trung bình tD 43,9% — 58,4%), DVT RRIV 109 và RRIV 124 nhi}m b#nh C m>c nh� v+i CSB trung bình tD 31,7% 5-n 38,7% (Bng 4).

K-t qu phân tích bi-n l*:ng (GLM, General Linear Model Analysis) cho th,y, có t*`ng tác gi9a hai y-u tF MPL và DVT lên CSB (p < 0,0001, sF li#u không trình bày). hi4u này mang ý nghqa là nh9ng MPL n,m có m>c 58 gây b#nh khác nhau 5Fi v+i nh9ng DVT cao su (m8t MPL có th! gây b#nh mBnh trên DVT này nh*ng gây b#nh nh� trên DVT khác) và m>c 58 m2n cm c.a nh9ng DVT cao su là khác nhau 5Fi v+i m&i MPL (m8t DVT cao su có th! m2n cm v+i MPL này nh*ng kháng hoic “chFng ch�u” v+i MPL khác). Theo Abebe (2000), khi k-t qu phân tích có t*`ng tác gi9a 2 y-u tF, c^n có thêm b*+c phân tích xét riêng tác 58ng c.a tDng y-u tF 5! th,y rõ h`n tác 58ng c.a tDng y-u tF 5-n chm tiêu quan trcc. Do 5ó, trong thí nghi#m này, m>c 58 gây b#nh c.a m&i MPL n,m 5*:c phân tích riêng trên 12 DVT cao su, 5Ong th_i m>c 58 nhi}m b#nh c.a m&i DVT cao su 5*:c phân tích riêng trên 6 MPL n,m (Bng 4).

M>c 58 gây b#nh xét theo tDng MPL n,m trên 12 DVT cao su (Bng 4, sF li#u 5*:c x-p theo c8t) nh* sau:

MPL CoryLK02 gây b#nh r,t ning trên DVT RRIV 4 (CSB 100%), ning trên PB 260, RRIV 114, PB 255, RRIV 209, RRIV 106, RRIV 1 (CSB tD 63,5% — 72,6%), trung bình trên RRIV 124, RRIV 206, RRIV 230 (CSB 30,9% — 41,3%) và gây b#nh nh� trên RRIV 109 (CSB 25,3%).

MPL CoryDP03 gây b#nh r,t ning trên DVT RRIV 106, RRIV 4, RRIV 1 (CSB tD 83,7% — 92,0%), ning trên RRIV 114, RRIV 206, PB 255, RRIV 209 (CSB tD 61,8% — 74,7%), trung bình trên RRIV 124, RRIV 230, RRIV 109, PB 312, PB 260 (CSB tD 35,1% — 50,3%).

MPL CoryDN39 gây b#nh r,t ning trên RRIV 4 (CSB 86,8%), ning trên RRIV 1, RRIV 106, PB 255 (CSB tD 56,9% — 66,7%), trung bình trên PB 312, RRIV

230, RRIV 109, RRIV 124, PB 260, RRIV 114, RRIV 209, RRIV 206, (CSB tD 26,4% — 41,7%).

MPL CoryKT04 gây b#nh r,t ning trên RRIV 4 (CSB 99,7%, CBTB 4,0), ning trên PB 312, RRIV 230, RRIV 106, RRIV 209, RRIV 114, RRIV 1 (CSB tD 57,6% — 72,9%), trung bình trên RRIV 124, RRIV 109, RRIV 206, PB 255, PB 260, (CSB tD 28,5% — 46,5).

MPL CoryBT17 gây b#nh r,t ning trên RRIV 4 (CSB 91,7%), ning trên, PB 260, PB 255, RRIV 106, RRIV 1, RRIV 209, (CSB 55,6% — 74,0%), trung bình trên RRIV 109, RRIV 124, PB 312, RRIV 114, RRIV 230, RRIV 206 (CSB tD 27,1% — 48,6%).

MPL CorySL02 gây b#nh r,t ning trên RRIV 209, RRIV 1, RRIV 106, RRIV 4 (CSB tD 79,2% — 99,7%), ning trên RRIV 114, RRIV 206, RRIV 124, PB 312, PB 260, PB 255 (CSB tD 58,3% — 75%), trung bình trên RRIV 109, RRIV 230 (CSB tD 34,0% — 50%).

M>c 58 m2n cm b#nh xét theo tDng DVT cao su v+i 6 MPL n,m (Bng 4, sF li#u 5*:c x-p theo hàng) nh* sau:

RRIV 1 nhi}m b#nh r,t ning khi 5*:c ch.ng b#nh bCi MPL CorySL02, CoryDP03 (CSB 85,8% — 92,0%), nhi}m ning bCi CoryDN39, CoryBT17, CoryLK02, CoryKT04 (CSB tD 56,9% — 72,9%).

RRIV 106 nhi}m b#nh r,t ning v+i MPL CoryDP03, CorySL02 (CSB tD 83,7% — 94,4%), nhi}m ning v+i CoryDN39, CoryKT04, CoryBT17, CoryLK02 (CSB tD 66,7% — 71,2%).

RRIV 109 nhi}m b#nh C m>c trung bình v+i MPL CoryBT17, CoryKT04, CoryDN39, CorySL02, CoryDP03 (CSB tD 27,1% — 41,3%), nhi}m nh� v+i CoryLK02, (CSB 25,3%).

RRIV 114 nhi}m b#nh ning v+i MPL CorySL02, CoryDP03, CoryLK02, CoryKT04 (CSB tD 58,3% — 69,1%), nhi}m trung bình v+i CoryDN39, CoryBT17 (CSB tD 45,5% — 47,2%).

RRIV 124 nhi}m b#nh ning khi 5*:c ch.ng b#nh bCi MPL CorySL02 (CSB 61,5%), nhi}m trung bình bCi CoryKT04, CoryDN39, CoryDP03, CoryBT17, CoryLK02 (CSB 28,5% — 39,6%).

RRIV 206 nhi}m ning v+i MPL CoryDN39, CoryBT17, CorySL02, CoryDP03 (CSB 50,7% — 66,3%), nhi}m trung bình v+i CoryLK02 CoryKT04, (CSB 39,9% — 44,4%).

RRIV 209 nhi}m ning v+i MPL CoryKT04, CoryLK02, CoryBT17, CoryDP03, CorySL02 (CSB tD



68,4% — 79,2%), nhi}m trung bình v+i CoryDN39 (CSB 47,2%).

RRIV 230 nhi}m ning bCi MPL CoryKT04 (CSB 62,8%), nhi}m trung bình bCi CoryDN39, CoryDP03, CoryLK02, CoryBT17, CorySL02 (CSB tD 28,1% — 50,0%).

PB 255 nhi}m ning v+i MPL CoryBT17, CoryDN39, CoryLK02, CoryDP03, CorySL02 (CSB tD 58,3% — 75,0%), nhi}m trung bình v+i CoryKT04, (CSB 46,5%).

PB 312 nhi}m ning v+i MPL CoryKT04, CorySL02 (CSB tD 57,6% — 63,9%), nhi}m trung bình v+i CoryDN39, CoryLK02, CoryDP03, CoryBT17, (CSB tD 26,4% — 41,7%).

PB 260 nhi}m ning bCi MPL CoryBT17, CoryLK02, CorySL02 (CSB tD 55,6% — 71,2%), nhi}m

trung bình bCi CoryDN39, CoryKT04, CoryDP03, (CSB tD 41,7% — 50,3%).

RRIV 4 nhi}m b#nh ning v+i c 6 MPL n,m, CSB tD 86,8% 5-n 100%.

A

B

Hình 1. MHình 1. MHình 1. MHình 1. M>c 58 xâm nhi}m, gây b#nh c.a MPL >c 58 xâm nhi}m, gây b#nh c.a MPL >c 58 xâm nhi}m, gây b#nh c.a MPL >c 58 xâm nhi}m, gây b#nh c.a MPL

CoryDN39 (A) và CorySL02 (B) trên lá cCoryDN39 (A) và CorySL02 (B) trên lá cCoryDN39 (A) và CorySL02 (B) trên lá cCoryDN39 (A) và CorySL02 (B) trên lá c.a m8t sF .a m8t sF .a m8t sF .a m8t sF DVT cao su. Ghi chú bên d*DVT cao su. Ghi chú bên d*DVT cao su. Ghi chú bên d*DVT cao su. Ghi chú bên d*+i m&i lá là tên DVT cao su+i m&i lá là tên DVT cao su+i m&i lá là tên DVT cao su+i m&i lá là tên DVT cao su

BBBBng 4. M>c 58 gây b#nh c.a 6 MPL n,m trên lá 12 DVT cao sung 4. M>c 58 gây b#nh c.a 6 MPL n,m trên lá 12 DVT cao sung 4. M>c 58 gây b#nh c.a 6 MPL n,m trên lá 12 DVT cao sung 4. M>c 58 gây b#nh c.a 6 MPL n,m trên lá 12 DVT cao su M2u phân l;p n,m

CoryLK02 CoryDP03 CoryDN39 CoryKT04 CoryBT17 CorySL02 DVT CSB (%)

MGB CSB (%)

MGB CSB (%)

MGB CSB (%)

MGB CSB (%)

MGB CSB (%)

MGB

TB (DVT)

R 1 72,6 Ning 92,0 RN 56,9 Ning 72,9 Ning 70,8 Ning 85,8 RN 75,2 R 106 71,2 Ning 83,7 RN 66,7 Ning 68,1 Ning 69,4 Ning 94,4 RN 75,6 R 109 25,3 Nh� 41,3 TB 30,9 TB 31,3 TB 27,1 TB 34,0 TB 31,7 R 114 68,4 Ning 61,8 Ning 45,5 TB 69,1 Ning 47,2 TB 58,3 Ning 58,4 R 124 39,6 TB 35,1 TB 31,3 TB 28,5 TB 36,1 TB 61,5 Ning 38,7 R 206 39,9 TB 66,3 Ning 50,7 Ning 44,4 TB 54,2 Ning 59,7 Ning 52,5 R 209 70,5 Ning 74,7 Ning 47,2 TB 68,4 Ning 74,0 Ning 79,2 Ning 69,0 R 230 43,1 TB 36,1 TB 28,1 TB 62,8 Ning 48,6 TB 50,0 TB 44,8 PB 255 69,1 Ning 72,6 Ning 66,7 Ning 46,5 TB 58,3 Ning 75,0 Ning 64,7 PB 312 30,9 TB 41,7 TB 26,4 TB 57,6 Ning 43,1 TB 63,9 Ning 43,9 PB 260 63,5 Ning 50,3 TB 41,7 TB 49,0 TB 55,6 Ning 71,2 Ning 55,2 R 4 100,0 RN 89,6 RN 86,8 RN 99,7 RN 91,7 RN 99,7 RN 94,6 TB (MPL) 57,8 62,1 48,2 58,2 56,3 69,4

*MGB: M>c gây b#nh; TB: trung bình; RN: r,t ning. DVT: R 1 (RRIV 1), R 106 (RRIV 106), R 109 (RRIV 109), R 114 (RRIV 114), R 124 (RRIV 124), R 206 (RRIV 206), R 209 (RRIV 209), R 230 (RRIV 230), R 4 (RRIV 4).

4. K"T LU%N VÀ � NGH�

4.1. K4.1. K4.1. K4.1. K-t lu;n-t lu;n-t lu;n-t lu;n

T,t c 76 MPL 54u gây b#nh trên DVT cao su RRIV 4 và PB 260. M>c 58 gây b#nh c.a 76 MPL n,m trên DVT RRIV 4 ning h`n rõ r#t so v+i PB 260.

Có sA t*`ng tác gi9a hai y-u tF MPL và DVT lên CSB. M8t MPL có th! gây b#nh mBnh trên DVT này nh*ng gây b#nh nh� trên DVT khác và ng*:c lBi, hay nói cách khác, m8t DVT cao su có th! m2n cm

v+i MPL này nh*ng kháng hoic “chFng ch�u” v+i MPL khác.

Có sA bi-n thiên v4 m>c 58 gây b#nh gi9a nh9ng MPL n,m trên các DVT cao su. MPL CorySL02 gây b#nh mBnh nh,t và CoryDN39 gây b#nh th,p nh,t trong sF 6 MPL nghiên c>u. C 6 MPL 54u gây b#nh r,t mBnh trên DVT RRIV 4, gây b#nh nh� 5-n trung bình trên DVT RRIV 109 và gây b#nh tD m>c trung bình 5-n ning trên các DVT khác.



4.2. h4.2. h4.2. h4.2. h4 ngh�4 ngh�4 ngh�4 ngh�

hánh giá tính gây b#nh c.a 6 MPL CoryLK02, CoryDP03, CoryDN39, CoryKT04, CoryBT17, CorySL02 trên cây cao su bHng ph*`ng pháp lây b#nh nhân tBo trong 5i4u ki#n nhà l*+i.


1. Abebe, A. (2000). Introduction to Design and Analysis of Experiments with the SAS System, Auburn University. Page 62. Pp. 187.

2. Cutrim F. A. and Silva G. S., 2003. Pathogenicity of Corynespora cassiicola to different plant species. Fitopatologia Bracilaira 28: 193 - 194.

3. Nguyen Don Hieu, Nguyen Anh Nghia, Vu Thi Quynh Chi and Phan Thanh Dung, 2014. Genetic diversity and pathogenicity of Corynespora cassiicola isolates from rubber tree and other hosts in Vietnam. Journal of rubber research, 73 (3): 187 — 203.

4. Nguyen Anh Nghia, 2009. Diversity of Corynespora cassiicola isolates and changes in rubber (Hevea brasiliensis) leaf protein profiles in response to pathogen inoculation. PhD. Thesis, Universiti Putra Malaysia.

5. Olivera R. R., Vida J. B., Tessman D. J., Aguiar B. M., Caixeta M. P. and Bardoza A. A. L., 2007. Pathogenicity of Corynespora cassiicola isolates on different host plant. Summa Phytopathologica 33: 297 - 299.

6. Pernezny K. and Simone G. W., 1993. Target spot of several vegetable crops. University of Florida. Plant Pathology Fact Sheet, July 12th 2009. http://edis.ifas.ufl.edu/pdffiles/VH/VH05200.pdf.

7. Prem, E., and Jacob, K. (2006). Disease intensity assessment of Corynespora leaf fall disease. In A laboratory manual for international training on strategies for management of Corynespora leaf fall disease of Hevea brasiliensis (Jacob C.K., Srinivas P. and Roy C.B.). Rubber Research Institute of India, Kottayam 686 009, India, pp. 25-26.

8. Suwarto, Pawirosoemardjo S., Darussamin A., Sinaga M. S., 2000. Assay of isolates of Corynespora casiicola originated from papaw and differential rubber clones. In Proceedings of Indonesian Rubber Conference and IRRDB Symposium, Bogor, Indonesia. Indonesia Rubber Research Institute, pp. 205 - 224.

PATHOGENICITY ASSESSMENT OF PATHOGENICITY ASSESSMENT OF PATHOGENICITY ASSESSMENT OF PATHOGENICITY ASSESSMENT OF Corynespora cassiicola Corynespora cassiicola Corynespora cassiicola Corynespora cassiicola ISOLATES FROM RUBBER ISOLATES FROM RUBBER ISOLATES FROM RUBBER ISOLATES FROM RUBBER TREES IN VIET NAM USING DETACHED LEAF ASSAYTREES IN VIET NAM USING DETACHED LEAF ASSAYTREES IN VIET NAM USING DETACHED LEAF ASSAYTREES IN VIET NAM USING DETACHED LEAF ASSAY

Nguyen Don Hieu, Nguyen Anh NghNguyen Don Hieu, Nguyen Anh NghNguyen Don Hieu, Nguyen Anh NghNguyen Don Hieu, Nguyen Anh Nghia, Nguyen Bao Quocia, Nguyen Bao Quocia, Nguyen Bao Quocia, Nguyen Bao Quoc

SummarySummarySummarySummary A total of 76 Corynespora cassiicola isolates collected from 16 rubber clones in several geographic regions of Vietnam were tested their pathogenicity on two rubber clones, RRIV 4 (susceptible clone) and PB 260 (tolerant clone), using detached leaf assay. The infection levels of 76 isolates on rubber clone RRIV 4 were markedly more serious than that on rubber clone PB 260 with percent disease intensity (PDI) ranging from 25.7% to 100% in comparison to 9.7% to 76.7%, respectively. Subsequently, six of these studied isolates representing different genetic groups and geographic regions were selected to assess their pathogenicity on 12 rubber clones using the same method. There was an interaction between fungal isolates and rubber clones on PDI values. It indicated that certain isolates caused severe infection on some rubber clones but slight infection on others, in other words, certain rubber clones could be susceptible to some isolates but “tolerant” to others. There was a variation in the infection level among six fungal isolates on 12 rubber clones. Among 6 isolates, CorySL02 caused highest infection (PDI = 69.4%), whereas CoryDN39 caused lowest infection (PDI = 48.2%). All of six isolates caused very severe disease on RRIV 4 (PDI = 94.6%), moderate disease on RRIV 109, RRIV 124, RRIV 230 with PDI ranging from 31.7% to 44.8% and severe disease on others with PDI values ranging from 52.5% to 75.6%. Keywords:Keywords:Keywords:Keywords: Corynespora cassiicola, percent disease intensity (PDI), isolate, rubber clone, detached leaf assay. Ng*Ng*Ng*Ng*_i phn bi#n: PGS.TS. Lê Nh* Ki!u_i phn bi#n: PGS.TS. Lê Nh* Ki!u_i phn bi#n: PGS.TS. Lê Nh* Ki!u_i phn bi#n: PGS.TS. Lê Nh* Ki!u Ngày nhNgày nhNgày nhNgày nh;n bài: ;n bài: ;n bài: ;n bài: 16/7/2019 Ngày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phn bi#n: n bi#n: n bi#n: n bi#n: 16/8/2019 Ngày duyNgày duyNgày duyNgày duy#t 5bng: #t 5bng: #t 5bng: #t 5bng: 23/8/2019



QUAN H� GIGA M�T S� TÍNH CH T � T VÀ N$NG �� Fe2+ HÒA TAN TRONG � T PHÈN �$NG BCNG SÔNG

CMU LONG NG�P N!NC Tr*`ng Minh NgTr*`ng Minh NgTr*`ng Minh NgTr*`ng Minh Ng�c�c�c�c1111, , , , Võ Võ Võ Võ hhhhìììình Quangnh Quangnh Quangnh Quang1111

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T�T�T�T�T Quá trình khP mãnh li#t xy ra trong 5,t phèn ng;p n*+c làm gia tbng mBnh nOng 58 Fe2+ gây nguy c` 58c sct 5Fi v+i lúa. Thông qua vi#c 5ánh giá mFi quan h# gi9a quá trình khP sct v+i m8t sF tính ch,t 5,t ban 5û, nghiên c>u nhHm m@c 5ích xác 5�nh 5*:c vai trò c.a m8t sF tính ch,t 5,t ban 5û 5Fi v+i quá trình khP sct trong 5,t phèn ng;p n*+c và thi-t l;p các ph*`ng trình chJn 5oán nOng 58 Fe2+ C các th_i 5i!m ng;p n*+c, làm c` sC cho vi#c 5ánh giá s+m nguy c` gây 58c sct 5Fi v+i lúa. h,t t^ng mit 0-15 cm c.a 20 m2u 5,t phèn 5*:c l,y tD vùng 5Ong bHng sông CPu Long, 5*:c phì khô trong không khí, nghi4n qua rây 2 mm, sau 5ó . trong 5i4u ki#n ng;p n*+c. h�nh k� 1, 7, 14, 21, 28, 35, 42 và 49 ngày l,y m2u d�ch 5,t phân tích nOng 58 Fe2+ hòa tan. K-t qu phân tích 5*:c dùng 5! thi-t l;p t*`ng quan v+i m8t sF tính ch,t 5,t tr*+c thí nghi#m. K-t qu cho th,y nOng 58 Fe2+ trong 5,t phèn 5Ong bHng sông CPu Long sau khi ng;p n*+c dao 58ng khá mBnh tD 196-3087 ppm. Sct vô 5�nh hình và c,u trúc tinh th! kém (Feo) có mFi t*`ng quan v*:t tr8i và ngày càng tbng v+i nOng 58 Fe2+ (r: 0,57 — 0,86), k- ti-p là nhóm oxit sct tA do - FeDCB (r: 0,47-0,85). Các nhóm sct còn lBi (Fe t]ng sF: Fets, tinh th!: Fett và Fe nHm trong khoáng sét: Feks) tuy c�ng có t*`ng quan v+i nOng 58 Fe2+ nh*ng C m>c 58 th,p h`n nhi4u. H9u c` 5,t chm có t*`ng quan v+i nOng 58 Fe2+ C m>c có ý nghqa thFng kê trong các giai 5oBn 7-28 ngày sau ng;p n*+c và gim 5-n m>c không còn có t*`ng quan có ý nghqa thFng kê sau 21 ngày ng;p n*+c. K-t qu c�ng cho th,y m8t mFi t*`ng quan ngh�ch khá chit gi9a pH 5,t ban 5û và nOng 58 Fe2+ (r: -0,60 5-n -0,71). K-t qu tính t*`ng quan b8i cho th,y tBi th_i 5i!m 7 ngày ng;p n*+c, h9u c` là tác nhân chính quy-t 5�nh m>c 58 khP sct trong 5,t. Trong giai 5oBn 14 5-n 35 ngày ng;p n*+c cip bi-n sF Feo và pH là 2 y-u tF ch. 5Bo quy-t 5�nh quá trình khP sct, các y-u tF khác hû nh* không tham gia m8t cách có nghqa vào quá trình khP sct, trong giai 5oBn tD 42 5-n 49 ngày ng;p n*+c, ngoài hai y-u tF Feo và pH, Fett c�ng tham gia vào quá trình gia tbng nOng 58 Fe2+. Nghiên c>u 5ã 54 xu,t 5*:c các ph*`ng trình tính toán nOng 58 Fe2+ trong 5,t phèn ng;p n*+c v+i h# sF t*`ng quan r,t chit so v+i k-t qu 5o thAc t- (r: 0,68 -0,93, p<0,001) làm c` sC cho vi#c chJn 5oán nOng 58 Fe2+ trong 5,t phèn ng;p n*+c.

TTTTD khoá:D khoá:D khoá:D khoá: Quá trình khP sct, thành ph^n sct, pH, h9u c`, 5,t phèn.

1. ��T V�N � 5

V+i di#n tích h`n 1,6 tri#u ha, 5,t phèn chi-m m8t v� trí r,t quan tr�ng trong ngành trOng lúa C 5Ong bHng sông CPu Long. h8c tF Fe2+ 5*:c xem là m8t trong nh9ng y-u tF hBn ch- nbng su,t 5Fi v+i lúa trên 5,t phèn hoBt 58ng (Fageria et al., 2008; Ottow et al., 1993; Quang et al., 1995). Quá trình khP sct trong 5,t phèn sau khi ng;p n*+c xy ra h-t s>c nhanh và mBnh m�. NOng 58 Fe2+ trong dung d�ch 5,t phèn khi ng;p n*+c có th! 5Bt hàng ngàn ppm (Breemen và Moormann, 1987; Quang và Dufey, 1997). NOng 58 Fe2+ trong dung d�ch trên ng*Qng 300 ppm 5*:c xem là ng*Qng gây 58c 5Fi v+i lúa (Ottow et al., 1993). C` ch- tác hBi c.a 58c sct trên lúa 5*:c gii thích là trong 5i4u ki#n nOng 58 Fe2+

1

Viện Ứng dụng Công nghệ Email: [email protected]

hòa tan cao, r} cây lúa hút Fe2+ quá m>c nhu cû c.a cây, sau 5ó 5*:c v;n chuy!n lên lá làm tbng c*_ng sn sinh ra các gFc oxy hóa gây 58c phá vQ c,u trúc c.a t- bào, gây rFi loBn quá trình trao 5]i ch,t trong cây, làm gim kh nbng sinh tr*Cng c.a lúa. Ng8 58c sct có th! xy ra C m�i th_i k� sinh tr*Cng c.a lúa, tuy nhiên giai 5oBn cây con và lúa 5d nhánh cây d} m2n cm nh,t. � giai 5oBn cây non, n-u lúa b� ng8 58c sct cây kém phát tri!n, còi c�c, 5d nhánh kém (Abraham và Pandey, 1989). � giai 5oBn 5û c.a sinh tr*Cng sinh thAc lúa b� ng8 58c sct s� tr] kém, quá trình th@ ph,n gim và nbng su,t lúa gim nghiêm tr�ng (Singh và Chaudhari, 1992). h8c sct có th! gây thi#t hBi nbng su,t 13 - 30% và trong nhi4u tr*_ng h:p nbng su,t lúa gim 100% tùy vào sA xu,t hi#n Fe2+ trong dung d�ch 5,t (Sahrawat, 2004; Becker và Asch, 2005). Vi#c xác 5�nh 5*:c nOng 58 Fe2+ trong dung d�ch 5,t trong suFt th_i k� sinh



tr*Cng c.a cây lúa 5! có nh9ng bi#n pháp phòng ngDa k�p th_i là r,t c^n thi-t. Tuy nhiên, do các ion Fe2+ sinh ra trong quá trình khP sct trong 5i4u ki#n ng;p n*+c có th! nhanh chóng tái oxy hóa trC lBi khi ti-p xúc v+i không khí trong quá trình l,y m2u và bo qun m2u 5! phân tích cho nên r,t khó 5! xác 5�nh m8t cách chính xác nOng 58 Fe2+ C tDng th_i th_i 5i!m sinh tr*Cng trong 5i4u ki#n thAc t- 5Ong ru8ng.

M@c tiêu c.a nghiên c>u này là trên c` sC thi-t l;p mFi quan h# gi9a tính ch,t 5,t và quá trình khP sct, 5*a ra 5*:c các ph*`ng trình tính toán lý thuy-t

nOng 58 Fe2+ trong dung d�ch 5,t sát v+i thAc t- cho các th_i 5i!m quan tr�ng c.a cây lúa nhHm góp ph^n dA báo tình trBng 58c sct cho tDng loBi 5,t tBi tDng th_i 5i!m sinh tr*Cng.

2. V%T LI�U VÀ PH+,NG PHÁP

2.1. V2.1. V2.1. V2.1. V;t li#u nghiên c>u;t li#u nghiên c>u;t li#u nghiên c>u;t li#u nghiên c>u

Nghiên c>u 5*:c thAc hi#n trên 20 m2u 5,t phèn t^ng mit 0-15 cm l,y tD 5,t trOng lúa thu8c 2 tmnh Long An và Ti4n Giang 5Bi di#n cho vùng phèn 5Ong bHng sông CPu Long. M8t sF tính ch,t 5,t c` bn tr*+c thí nghi#m 5*:c trình bày trong bng 1.

BBBBng 1. M8t sF tính ch,t c` bn c.a 20 m2u 5,t ng 1. M8t sF tính ch,t c` bn c.a 20 m2u 5,t ng 1. M8t sF tính ch,t c` bn c.a 20 m2u 5,t ng 1. M8t sF tính ch,t c` bn c.a 20 m2u 5,t nghiên cnghiên cnghiên cnghiên c>u>u>u>u TT

m2u 5,t

Ký hi#u 5,t/loBi 5,t

pHH2O pHKCl Ch,t h9u

c` % HC

N t]ng sF

% N

P d} tiêu

mg P/kg

K trao 5]i

meq/100 g 01 Sj1pg/1 3,63 3,35 12,99 0,31 9,59 0,26 02 Sj1pg/1 3,94 3,55 10,96 0,34 9,30 0,17 03 Sp1h 3,91 3,54 13,01 0,30 8,39 0,22 04 Sj1ph 3,62 3,41 9,97 0,30 16,47 0,37 05 Sj1pg/1 3,77 3,40 8,16 0,30 22,49 0,48 06 Sp2 4,40 3,80 12,24 0,43 42,44 0,27 07 Sp1hg/1 3,69 3,42 19,04 0,45 19,33 0,20 08 Sp1hg/1 4,11 3,72 11,62 0,36 31,32 0,42 09 Sp1 3,75 3,42 11,23 0,29 10,21 0,21 10 Sp2 3,89 3,55 14,74 0,47 82,90 0,27 11 Sp1 3,75 3,47 15,69 0,40 6,61 0,55 12 Sp1 3,81 3,48 16,04 0,38 8,48 0,18 13 Sj1 4,09 3,47 12,05 0,29 2,05 0,19 14 Sp2 3,40 3,23 15,45 0,43 9,10 0,42 15 Sp2 4,35 3,66 6,91 0,31 17,58 0,41 16 Sp2 3,96 3,67 13,94 0,52 18,51 0,19 17 Sp2 3,76 3,48 17,06 0,50 6,99 0,17 18 Sj1pg/1 3,80 3,51 12,58 0,42 15,76 0,33 19 Sj1pg/1 3,71 3,45 15,90 0,53 15,44 0,24 20 Sj1pg/1 3,80 3,47 12,29 0,30 17,52 0,25


M2u 5,t sau khi ph`i khô trong bóng râm C nhi#t 58 phòng 5*:c loBi ba xác bã thAc v;t, nghi4n qua rây 2 mm sau 5ó 5*:c . trong 5i4u ki#n ng;p n*+c trong các c8t tr@ th.y tinh chuyên dùng tFi màu có trang b� h# thFng chi-t m2u dung d�ch C 5áy. TT l# 5,t/n*+c là 300 g 5,t/650 ml n*+c c,t. h�nh k� 1, 7, 14, 21, 28, 35, 42 và 49 ngày ti-n hành chi-t m2u 5! phân tích. h! hBn ch- quá trình tái oxy hóa Fe2+, m2u dung d�ch 5*:c 5Jy h-t O2 bHng khí nit` (N2). NOng 58 Fe2+ trong dung d�ch 5,t 5*:c xác 5�nh bHng

quang ph] k- v+i thuFc thP O-phenanthroline 5ic tr*ng cho Fe2+ tBi b*+c sóng 510 nm (Mehra và Jackson, 1960). Các thành ph^n Fe trong 5,t tr*+c thí nghi#m 5*:c xác 5�nh bHng các ph*`ng pháp sau: oxyhydroxit sct tA do (FeDCB) 5*:c chi-t bHng dung môi dithionit xitrat bicacbonat (Merha và Jackson, 1960); sct vô 5�nh hình và tinh c,u trúc tinh th! y-u (Feo) 5*:c chi-t bHng dung môi oxalat amoni (Blackemore et al., 1987); hàm l*:ng oxyhydroxit sct tA do tinh th! (Fett), Fe nHm trong các khoáng sét (Feks) 5*:c xác 5�nh nh* nguyên lý 5ã nêu trong ph^n 5it v,n 54. H9u c` 5*:c phân tích theo ph*`ng



pháp Walkley-Black (Nelson và Sommer, 1982), pH 5*:c 5o bHng pH meter.

SF li#u 5*:c xP lý bHng ph^n m4m Excel 2010 và ph^n m4m SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) 5*:c sP d@ng 5! thi-t l;p mFi quan h# gi9a nOng 58 Fe2+ v+i tính ch,t 5,t thông qua tính t*`ng quan 5`n và t*`ng quan b8i.

2.2.2.2.3333. Th. Th. Th. Th_i gian và 5�a 5i!m nghiên c>u_i gian và 5�a 5i!m nghiên c>u_i gian và 5�a 5i!m nghiên c>u_i gian và 5�a 5i!m nghiên c>u

Nghiên c>u 5*:c thAc hi#n tháng 02/2018 — tháng 12/2018 tBi Chi nhánh Vi#n §ng d@ng Công ngh# tBi TP. HCM.

3. K"T QU& NGHIÊN C.U VÀ TH&O LU%N

3.1. K3.1. K3.1. K3.1. K-t qu phân bF các nhóm sct trong 5,t -t qu phân bF các nhóm sct trong 5,t -t qu phân bF các nhóm sct trong 5,t -t qu phân bF các nhóm sct trong 5,t phèn và nphèn và nphèn và nphèn và nOng 58 FeOng 58 FeOng 58 FeOng 58 Fe2+2+2+2+ c c c c.a 20 m2u 5,t . ng;p n*+c.a 20 m2u 5,t . ng;p n*+c.a 20 m2u 5,t . ng;p n*+c.a 20 m2u 5,t . ng;p n*+c

K-t qu trong bng 2 cho th,y Fe t]ng sF trong 5,t phèn trOng lúa dao 58ng trong khong 1,89% - 7,23%. � trBng thái ph`i khô không khí, tT l# % Fe thu8c nhóm sct tA do (FeDCB) chi-t bHng dung môi dithionit xitrat bicacbonat so v+i Fe t]ng sF dao 58ng tD 47,51% — 80,13% (v+i tr� sF trung bình 64,06%); nhóm sct vô 5�nh hình và sct c,u trúc tinh th! y-u (Feo) chi-t bHng dung môi oxalat amoni so v+i Fe t]ng sF dao 58ng tD 24,16% - 58,87% Fe (v+i tr� sF trung bình 40,41%); nhóm sct c,u trúc tinh th! (Fett) so v+i Fe t]ng sF dao 58ng tD 17,74% - 40,87% (v+i tr� sF trung bình 23,66%); nhóm sct nHm trong các c,u trúc khoáng sét b4n v9ng (Feks) so v+i Fe t]ng sF dao 58ng tD 19,87% - 52,49% (v+i tr� sF trung bình 35,94%). Nhìn chung 5,t phèn hBSCL giàu sct và thành ph^n phân bF c.a các nhóm sct c�ng r,t khác nhau.

BBBBng 2. Thành ph^n các nhóm sct trong 5,t phèn tr*+c thí nghi#mng 2. Thành ph^n các nhóm sct trong 5,t phèn tr*+c thí nghi#mng 2. Thành ph^n các nhóm sct trong 5,t phèn tr*+c thí nghi#mng 2. Thành ph^n các nhóm sct trong 5,t phèn tr*+c thí nghi#m Th> tA

m2u 5,t Fets

(% Fe) FeDCB

(% Fe) FeDCB/Fets

(%)

FeO

(% Fe) Feo/Fets

(%)

Fett (% Fe)

Fett/Fets

(%)

Feks (% Fe)

Feks/Fets

(%)

1 3,13 2,05 65,45 1,32 42,23 0,73 23,22 1,08 34,55 2 2,99 1,88 62,78 1,14 38,15 0,74 24,63 1,11 37,22 3 3,64 2,40 66,02 1,65 45,39 0,75 20,63 1,24 33,98 4 2,65 1,66 62,70 1,11 41,90 0,55 20,80 0,99 37,30 5 2,59 1,23 47,51 0,77 29,76 0,46 17,74 1,36 52,49 6 2,73 1,40 51,32 0,84 30,81 0,56 20,51 1,33 48,68 7 2,57 1,94 75,35 1,20 46,66 0,74 28,69 0,63 24,65 8 2,85 1,61 56,65 1,05 36,86 0,56 19,80 1,24 43,35 9 3,10 2,03 65,62 1,36 43,94 0,67 21,68 1,06 34,38 10 2,17 1,35 62,32 0,89 40,99 0,46 21,33 0,82 37,68 11 7,23 3,86 53,48 2,35 32,53 1,51 20,96 3,36 46,52 12 2,65 2,09 78,97 1,51 57,00 0,58 21,97 0,56 21,03 13 4,91 2,88 58,57 1,63 33,17 1,25 25,40 2,04 41,43 14 5,61 3,28 58,48 2,00 35,67 1,28 22,81 2,33 41,52 15 3,85 1,97 51,14 0,93 24,16 1,04 26,99 1,88 48,86 16 1,89 1,48 78,35 0,71 37,49 0,77 40,87 0,41 21,65 17 3,23 2,32 71,83 1,58 48,86 0,74 22,97 0,91 28,17 18 2,97 2,02 67,80 1,26 42,40 0,76 25,40 0,96 32,20 19 2,80 2,25 80,13 1,65 58,87 0,60 21,26 0,56 19,87 20 2,33 1,55 66,80 0,96 41,29 0,59 25,51 0,77 33,20

Trung bình 64,06 40,41 23,66 35,94

Ghi chú: (% Fe): Hàm l*:ng Fe; (%): % so v+i hàm l*:ng Fe t]ng sF



BBBBng 3. NOng 58 Feng 3. NOng 58 Feng 3. NOng 58 Feng 3. NOng 58 Fe2+ 2+ 2+ 2+ hòa tanhòa tanhòa tanhòa tan th th th th,p nh,t (Fe,p nh,t (Fe,p nh,t (Fe,p nh,t (Fe2+2+2+2+ min), min), min), min), nnnnOng 58 FeOng 58 FeOng 58 FeOng 58 Fe2+2+2+2+ trung bình và n trung bình và n trung bình và n trung bình và nOng 58 FeOng 58 FeOng 58 FeOng 58 Fe2+ 2+ 2+ 2+ hòa tan cao hòa tan cao hòa tan cao hòa tan cao

nhnhnhnh,t (Fe,t (Fe,t (Fe,t (Fe2+ 2+ 2+ 2+ max) cmax) cmax) cmax) c.a 20 m2u 5,t.a 20 m2u 5,t.a 20 m2u 5,t.a 20 m2u 5,t NOng 58 Fe2+

max TT

m2u 5,t

NOng 58 Fe2+ min ppm Fe2+

NOng 58 Fe2+ trung

bình ppm Fe2+

ppm Fe2+

Ngày xu,t hi#n

01 54 758 1043 35 02 109 696 981 49 03 91 996 1636 49 04 79 810 1265 35 05 37 408 617 35 06 50 107 203 14 07 98 773 1114 21 08 42 600 878 28 09 33 837 1154 35 10 353 335 1053 7 11 70 1736 3087 42 12 51 931 1310 42 13 12 475 814 42 14 58 2162 2879 42 15 5 112 196 14 16 177 355 715 14 17 71 1428 2056 28 18 203 879 1221 28 19 193 816 1099 14 20 56 481 751 49

K-t qu cho th,y quá trình ng;p n*+c 5ã làm tbng mBnh nOng 58 Fe2+ hòa tan trong dung d�ch. Di}n bi-n khP sct, m>c 58 Fe2+ hòa tan 5Bt cao nh,t

và th_i 5i!m 5Bt nOng 58 Fe2+ max r,t khác nhau tùy theo m2u 5,t. Trong khi m2u 5,t sF 10 5Bt cao nh,t ngay sau 7 ngày ng;p n*+c thì các m2u sF 2, 3, 20 5Bt nOng 58 cao nh,t vào 49 ngày ng;p n*+c. Sau 5i!m 5Bt nOng 58 Fe max, Fe2+ có xu th- gim nh� C ph^n l+n các m2u 5,t. Hi#n t*:ng này 5*:c gii thích là do quá trình khP sct 5ã tiêu th@ nhi4u ion H+ làm tbng pH 5,t và khi pH 5Bt giá tr� trên 6,0 thì m8t ph^n Fe2+ trong dung d�ch 5,t có th! tái k-t t.a trC lBi d*+i dBng ferrosoferric hydroxít (Fe3(OH)8 (Ponnamperuma, 1972; Quang và Dufey, 1995). NOng 58 Fe2+ max trong các m2u 5,t dao 58ng trong khong 196 — 3087 mg/L. N-u chi-u theo nhi4u tài li#u cho rHng nOng 58 Fe2+ trong dung d�ch 5,t v*:t 300 mg/L là ng*Qng gây 58c 5Fi v+i lúa thì k-t qu nghiên c>u cho th,y 18/20 m2u 5,t nghiên c>u có nOng 58 sct v*:t xa ng*Qng gây 58c và có nguy c` gây nh h*Cng mBnh 5-n sA sinh tr*Cng và nbng su,t lúa.

3.2. K3.2. K3.2. K3.2. K-t qu phân tích t*`ng quan tuy-n tính 5`n -t qu phân tích t*`ng quan tuy-n tính 5`n -t qu phân tích t*`ng quan tuy-n tính 5`n -t qu phân tích t*`ng quan tuy-n tính 5`n gigigigi9a nOng 58 Fe9a nOng 58 Fe9a nOng 58 Fe9a nOng 58 Fe2+2+2+2+ t t t tBi các th_i 5i!m ng;p n*+c và m8t Bi các th_i 5i!m ng;p n*+c và m8t Bi các th_i 5i!m ng;p n*+c và m8t Bi các th_i 5i!m ng;p n*+c và m8t ssssF tính ch,t 5,t tr*+c thí nghi#mF tính ch,t 5,t tr*+c thí nghi#mF tính ch,t 5,t tr*+c thí nghi#mF tính ch,t 5,t tr*+c thí nghi#m

K-t qu phân tích t*`ng quan tuy-n tính 5`n gi9a nOng 58 Fe2+ tBi các th_i 5i!m l,y m2u, Fe2+ max và tính ch,t 5*:c trình bày C bng 4. Vi#c phân tích t*`ng quan tuy-n tính 5`n cho phép hình dung 5*:c mFi quan h# gi9a vai trò c.a các y-u tF 5,t ban 5û và c*_ng 58 khP sct tBi tDng th_i 5i!m ng;p n*+c. K-t qu tính t*`ng quan cho th,y t*`ng quan gi9a tính ch,t 5,t và nOng 58 Fe2+ hòa tan r,t khác nhau tùy theo chm tiêu và th_i 5i!m ng;p n*+c.

BBBBng 4. H# sF t*`ng quan (r) gi9a nOng 58 Feng 4. H# sF t*`ng quan (r) gi9a nOng 58 Feng 4. H# sF t*`ng quan (r) gi9a nOng 58 Feng 4. H# sF t*`ng quan (r) gi9a nOng 58 Fe2+2+2+2+ t t t tBi các th_i 5i!m và mBi các th_i 5i!m và mBi các th_i 5i!m và mBi các th_i 5i!m và m8t sF tính ch,t 5,t tr*+c thí nghi#m8t sF tính ch,t 5,t tr*+c thí nghi#m8t sF tính ch,t 5,t tr*+c thí nghi#m8t sF tính ch,t 5,t tr*+c thí nghi#m

H9u c` pHH2O Fets FeDCB Feo Feks Fett

Fe2+ (1 SNN) 0,34ns - 0,14ns 0,34ns 0,24ns 0,17ns 0,39ns 0,30ns Fe2+ (7 SNN) 0,68*** - 0,60** 0,32ns 0,47* 0,57** 0,13ns 0,23ns Fe2+ (14 SNN) 0,64** - 0,68*** 0,45* 0,62** 0,69*** 0,23ns 0,41ns Fe2+ (21 SNN) 0,56* - 0,71*** 0,53* 0,70*** 0,75*** 0,30ns 0,48* Fe2+ (28 SNN) 0,49* - 0,69*** 0,58** 0,73*** 0,79*** 0,37ns 0,49* Fe2+ (35 SNN) 0,42ns - 0,69*** 0,70*** 0,81*** 0,87*** 0,52* 0,57** Fe2+ (42 SNN) 0,40ns - 0,62** 0,77*** 0,85*** 0,88*** 0,60** 0,64** Fe2+ (49 SNN) 0,36ns - 0,61** 0,73*** 0,80*** 0,85*** 0,57** 0,58** Fe2+ max 0,54* - 0,65** 0,71*** 0,81*** 0,86*** 0,52* 0,58**

Ghi chú: SNN: sau ng;p n*+c; m>c có ý nghqa thFng kê: *: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001 TBi th_i 5i!m 1 ngày sau ng;p n*+c, hû nh*

không phát hi#n mFi t*`ng quan nào gi9a các chm tiêu tính ch,t 5,t ban 5û và nOng 58 Fe2+ hòa tan

trong dung d�ch 5,t. NOng 58 Fe2+ trong dung d�ch 5,t 5o 5*:c C th_i k� này C m>c khá th,p (5 - 300 ppm). NOng 58 Fe2+ phát hi#n 5*:c C th_i 5i!m này có l� ch. y-u tD nguOn sct hòa tan và Fe2+ trao 5]i



trên b4 mit ph>c h# h,p thu c.a 5,t r,t d} b� khP (Van Bogergom et al., 2003), các thành ph^n sct khác ch*a tham gia phn >ng khP trong th_i 5i!m này.

TBi th_i 5i!m 7 ngày sau ng;p n*+c 5ã phát hi#n th,y mFi t*`ng quan r,t chit gi9a nOng 58 Fe2+ hòa tan và hàm l*:ng h9u c` t]ng sF trong 5,t (r=0,68, p<0,001), ti-p theo 5ó là pH (r=- 0,60, p<0,01) và Fe chi-t bHng oxalat Feo (r=0,57, p<0,01), FeDCB (r=0,47, p<0,05). Các mFi t*`ng quan gi9a nOng 58 Fe2+ hòa tan và các thành ph^n Fe còn lBi nh* Fets, Fett, Feks không 5Bt m>c có ý nghqa thFng kê.

Bct 5û tD th_i 5i!m 14 ngày sau ng;p n*+c, t,t c các chm tiêu h9u c`, pH, Fets, FeDCB, Feo 54u có t*`ng quan có ý nghqa thFng kê v+i nOng 58 Fe2+ hòa tan.

TBi th_i 5i!m 21 ngày thêm chm tiêu Fett tinh th! có t*`ng quan v+i nOng 58 Fe2+ hòa tan và tD th_i 5i!m 35 ngày cho 5-n cuFi k� l,y m2u 49 ngày thêm chm tiêu Feks khoáng sét có t*`ng quan v+i nOng 58 Fe2+ hòa tan.

Khác v+i nOng 58 Fe2+ tBi các th_i 5i!m l,y m2u, Fe2+ max t*`ng quan có ý nghqa thFng kê v+i t,t c các chm tiêu 5,t tính toán, tuy nhiên t*`ng quan v+i Feo v2n 5Bt giá tr� cao nh,t (r = 0,86, p < 0,001).

Xét bi-n 58ng c.a h# sF t*`ng quan c.a tDng tính ch,t 5,t theo th_i gian ng;p n*+c, k-t qu tính toán cho th,y hàm l*:ng h9u c` có t*`ng quan r,t chit v+i nOng 58 Fe2+ hòa tan tD ngày th> 7 sau ng;p n*+c và có xu th- gim d^n theo th_i gian ng;p n*+c v4 sau và bct 5û tD th_i 5i!m 35 ngày sau khi ng;p n*+c, h9u c` 5,t không còn có t*`ng quan ý nghqa v+i nOng 58 Fe2+. hi4u này nói lên rHng vai trò c.a h9u c` trong quá trình khP sct ch. y-u th! hi#n C giai 5oBn 5û ng;p n*+c và m,t d^n vai trò khi 5,t 5ã 5Bt trBng thái khP sâu.

hFi v+i chm tiêu pHH2O, k-t qu cho th,y y-u tF này bct 5û có t*`ng quan ngh�ch khá chit v+i nOng 58 Fe2+, nghqa là khi pH tbng thì nOng 58 Fe2+ có xu h*+ng gim d^n, th! hi#n rõ nh,t C th_i 5i!m 21 ngày ng;p n*+c sau 5ó có xu h*+ng gim d^n 5-n cuFi th_i k� . ng;p n*+c, tuy nhiên v2n gi9 m>c t*`ng quan khá chit v+i nOng 58 Fe2+ cho 5-n cuFi k� thí nghi#m (r:-0,60 5-n -0,71; p<0,01 5-n 0,001). Theo Lindsay (1979) pH là m8t trong hai tác nhân quan tr�ng quy-t 5�nh trBng thái cân bHng khP Fe trong 5,t. Khi pH càng cao thì 5i4u ki#n Eh c^n thi-t

5! Fe nHm trong trBng thái b� khP càng phi th,p h`n. Hay nói m8t cách khác, n-u cùng m8t giá tr� Eh thì pH càng cao Fe càng có xu h*+ng d�ch chuy!n sang vùng oxy hóa.

Trong sF các nhóm sct, Feo có t*`ng quan khá chit ngay tD ngày th> 7 (r=0,57, p<0,01) và tbng mBnh 5Bt m>c t*`ng quan r,t chit (r=0,69, p<0,001) tD ngày 14 và 5Bt cAc 5Bi (r≥0,85-0,88, p<0,001) trong các th_i k� sau 5ó. K-t qu này cho phép suy nghq rHng Feo có vai trò r,t quan tr�ng trong vi#c gia tbng nOng 58 Fe2+ trong quá trình ng;p n*+c. Feo gOm các oxyhydroxit sct dBng vô 5�nh hình và c,u chúc tinh th! kém (Borggaard, 1990) v+i di#n tích b4 mit l+n r,t kém b4n v9ng và r,t d} b� khP trong quá trình ng;p n*+c (Lovley, 1991; Van Bodergom et al., 2003). Khong 30-50% Feo có th! tham gia quá trình khP sct trong 5i4u ki#n ng;p n*+c (Lovley và Phillips, 1986, 1988; Roden và Zachara, 1996).

hFi v+i y-u tF FeDCB, k-t qu cho th,y h# sF t*`ng quan gi9a FeDCB và nOng 58 Fe2+ hòa tan c�ng 5Bt m>c có ý nghqa thFng kê ngay tD th_i 5i!m 7 ngày ng;p n*+c (r=0,47, p<0,05) và tbng mBnh 5Bt m>c r,t chit (r>0,70, p<0,001) tD th_i 5i!m 21 ngày ng;p n*+c và gi9 C m>c 58 cao cho 5-n cuFi k� thí nghi#m. Tuy nhiên h# sF t*`ng quan này tBi m�i th_i 5i!m 54u th,p h`n h# sF t*`ng quan gi9a Fe2+ và Feo. hi4u này c�ng hoàn toàn d} hi!u vì FeDCB bao gOm các oxit sct vô 5�nh hình và các oxit sct tinh th! (Feo+Fett). Oxit sct tinh th! r,t ít có kh nbng b� khP khi ng;p n*+c do các oxit sct tinh th! có di#n tích b4 mit nha h`n hàng ngàn l^n so v+i sct vô 5�nh hình (Quang và Dufey, 1995; Van Bodergom et al., 2003). Trong nhóm oxit sct tinh th! chm có 2,5% lepidocroxit, 1,5% magnetit, 3% akagenit, 0,25% hematit và 0,64% goethit, có kh nbng tham gia phn >ng khP (Lovley và Philips, 1986; Roden và Zachara, 1996). hây c�ng là lý do cho phép gii thích hi#n t*:ng hàm l*:ng sct dBng Fett tinh th! (FeDCB-Feo) chm có t*`ng quan v+i nOng 58 Fe2+ hòa tan bct 5û tD th_i 5i!m 21 ngày ng;p n*+c và c�ng th,p h`n r,t nhi4u so v+i Fets, Feo và FeDCB. hi4u này nói lên rHng vai trò c.a các oxyhydroxit sct tinh th! tham gia r,t ít trong các phn >ng khP sct trong th_i k� 5û ng;p n*+c.

Nhóm Fe nHm trong khoáng sét (Feks) chm bct 5û có t*`ng quan v+i nOng 58 Fe2+ bct 5û tD ngày ng;p n*+c th> 35 và m>c 58 t*`ng quan c�ng chm



gi+i hBn trong m>c (r = 0,52 - 0,60), không khác nhi4u so v+i nhóm Fett.

T*`ng quan gi9a hàm l*:ng Fe t]ng sF (Fets) và nOng 58 Fe2+ hòa tan tbng d^n và bct 5^u có ý nghqa thFng kê tD th_i 5i!m 14 ngày ng;p n*+c, 5Bt cAc 5Bi (r ≥ 0,70-0,77 (p<0,001) tD th_i 5i!m 35 ngày ng;p n*+c và mFi t*`ng quan này y-u h`n so v+i FeDCB C m�i th_i 5i!m và r,t y-u so v+i Feo.

3.3. K3.3. K3.3. K3.3. K-t qu phân tích t*`ng quan b8i -t qu phân tích t*`ng quan b8i -t qu phân tích t*`ng quan b8i -t qu phân tích t*`ng quan b8i ———— thi thi thi thi-t l;p -t l;p -t l;p -t l;p ph*`ng trph*`ng trph*`ng trph*`ng trình chình chình chình chJn 5oán nOng 58 FeJn 5oán nOng 58 FeJn 5oán nOng 58 FeJn 5oán nOng 58 Fe2+2+2+2+ hòa tan hòa tan hòa tan hòa tan

K-t qu t*`ng quan 5`n trình bày trên 5ây mic dù trên ph*`ng di#n nào 5ó cho phép hình dung 5*:c mFi quan h# c�ng nh* m>c 58 tham gia c.a tDng y-u tF 5,t nghiên c>u trong quá trình khP oxyhydroxit sct trong 5,t phèn trong 5i4u ki#n ng;p n*+c, tuy nhiên, không nh,t thi-t m8t mFi t*`ng quan có ý nghqa c.a m8t y-u tF nào 5ó v+i nOng Fe2+ hòa tan phát hi#n 5*:c 54u 5Ong nghqa v+i vi#c y-u tF này có vai trò quan tr�ng trong quá trình khP sct. Trong nhi4u tr*_ng h:p, nhi4u mFi t*`ng quan r,t chit phát hi#n 5*:c chm là h# qu c.a m8t mFi t*`ng quan 5Ong hành gi9a y-u tF này v+i y-u tF khác r,t t*`ng quan v+i quá trình khP sct. Vi#c tính t*`ng quan b8i tDng b*+c (stepwise regression) trình bày d*+i 5ây s� cho phép xác 5�nh 5*:c y-u tF thAc t- tham gia vào quá trình khP sct C tDng giai 5oBn ng;p n*+c, loBi trD 5*:c các y-u tF t*`ng quan 5Ong hành và tìm ra 5*:c ph*`ng trình chJn 5oán nOng 58 Fe2+ hòa tan C tDng th_i 5i!m. Do tBi th_i 5i!m 1 ngày ng;p n*+c quá trình khP sct xy ra r,t y-u và nOng 58 Fe2+ hòa tan ch*a có ti4m nbng gây 58c cho nên trong ph^n tính t*`ng quan b8i s� không tính cho tr*_ng h:p 1 ngày ng;p n*+c.

K-t qu tính t*`ng quan b8i tBi th_i 5i!m ng;p n*+c 7 ngày 5*:c trình bày trong bng 5 cho th,y y-u tF h9u c` (HC) cho phép gii thích 46,8% bi-n 58ng v4 nOng 58 Fe2+ trong dung d�ch. Mic dù pH, FeDCB và Feo 54u có t*`ng quan có ý nghqa v4 mit thFng kê v+i nOng 58 Fe2+ tBi th_i 5i!m này (bng 4) b] sung thêm các y-u tF này nh* bi-n sF th> 2 c.a ph*`ng trình tuy có ci thi#n h# sF xác 5�nh R2, nh*ng h# sF c.a các bi-n này 54u không có ý nghqa v4 mit thFng kê. hi4u này nói lên rHng tBi th_i 5i!m 7 ngày sau ng;p n*+c, h9u c` là bi-n sF chính trong ph*`ng trình chJn 5oán nOng 58 Fe2+ hòa tan và ph*`ng trình chJn 5oán nOng 58 Fe2+ hòa tan tFt nh,t tBi th_i 5i!m 7 ngày ng;p n*+c là:

Fe2+ =- 406,84ns + 73,86*** HC R2 = 0,468 (p<0,01)

Theo tài li#u, vai trò chính c.a h9u c` trong tr*_ng h:p này ch. y-u liên quan 5-n vi#c >c ch- quá trình k-t tinh các oxyhydoxit sct và làm tbng hàm l*:ng sct vô 5�nh hình chi-t bHng chi-t dung môi oxalat amoni (Quang et al., 1995). K-t qu phân tích t*`ng quan gi9a hàm l*:ng ch,t h9u c` trong 5,t và hàm l*:ng Feo cho th,y t*`ng quan gi9a hai 5Bi l*:ng này trong 5,t phèn chit ch� v+i nhau (r=0,48, p<0,05). Ngoài ra, ch,t h9u c` cung c,p 5i#n tP cho quá trình khP, d2n 5-n ti-n trình khP trong 5,t mãnh li#t và tD 5ó làm gia tbng nOng 58 Fe2+ trong dung d�ch 5,t (Chesworth, 2004; Ponnamperuma, 1967; Powell et al., 1982; Cesco et al., 2000).

BBBBng 5. Các ph*`ng trng 5. Các ph*`ng trng 5. Các ph*`ng trng 5. Các ph*`ng trình tình tình tình t*`ng quan b*`ng quan b*`ng quan b*`ng quan b8i gi9a nOng 8i gi9a nOng 8i gi9a nOng 8i gi9a nOng 55558 Fe8 Fe8 Fe8 Fe2+2+2+2+ sau 7 ngày ng sau 7 ngày ng sau 7 ngày ng sau 7 ngày ng;p n*+c v+i m8t sF tính ch,t 5,t;p n*+c v+i m8t sF tính ch,t 5,t;p n*+c v+i m8t sF tính ch,t 5,t;p n*+c v+i m8t sF tính ch,t 5,t

Ph*`ng trình t*`ng quan b8i R2

Fe2+ = - 406,84ns + 73,86*** HC 0,468

Fe2+ = 1704,17ns + 56,52** HC - 488,48ns pH 0,575 Fe2+ = - 568,52* + 70,88*** HC + 60,89ns Fets 0,526 Fe2+ = - 525,28ns + 63,86** HC + 120,85ns FeDCB 0,521 Fe2+ = -496,08ns + 57,76* HC + 231,60ns FeO 0,541 Fe2+ = - 587,11* + 77,49*** HC + 107,66ns Feks 0,523 Fe2+ = -502,45ns + 71,74*** HC +160,77ns Fett 0,488

hFi v+i nOng 58 Fe2+ hòa tan tBi th_i 5i!m 14 ngày ng;p n*+c, do tBi th_i 5i!m này Feo cho h# sF t*`ng quan v+i nOng 58 Fe2+ cao nh,t (r=0,69, p<0,001) và vai trò c.a Feo trong quá trình khP sct trong 5i4u ki#n ng;p n*+c c�ng 5*:c cho là r,t có c` sC khoa h�c (Quang và Dufey, 1995; Van Bodegom et al., 2003) và 5ã 5*:c 54 c;p r,t k| C ph^n trên, cho nên Feo 5*:c ch�n làm bi-n sF chính trong vi#c tính toán t*`ng quan b8i. K-t qu trong bng 6 cho th,y Feo cho phép gii thích 47,4% bi-n 58ng v4 nOng 58 Fe2+. B] sung thêm y-u tF pH vào ph*`ng trình t*`ng quan nh* bi-n th> 2 cho phép gii thích 64,2% bi-n 58ng v4 nOng 58 Fe2+ và h# sF ph*`ng trình cho th,y vi#c b] sung thêm pH hoàn toàn có ý nghqa thFng kê C m>c p<0,05. hi4u này ch>ng ta rHng bên cBnh Feo thì pH là y-u tF quan tr�ng trong vi#c khP sct C giai 5oBn 14 ngày ng;p n*+c. B] sung h9u c`, Fets, FeDCB, Fett, Feks vào ph*`ng trình Fe2+ = -



232,886ns - 807,50*** FeO nh* bi-n sF th> 2 tuy có ci thi#n h# sF R2 tuy nhiên k-t qu tính thFng kê cho th,y vi#c 5*a các y-u tF này vào trong ph*`ng trình chJn 5oán 54u không có ý nghqa v4 mit thFng kê. K-t qu này cho phép rút ra k-t lu;n, tBi th_i 5i!m 14 ngày ng;p n*+c, Feo và pH là 2 y-u tF quan tr�ng nh,t quy-t 5�nh quá trình khP sct trong 5,t phèn ng;p n*+c và ph*`ng trình dA 5oán nOng 58 Fe2+ hòa tan tFt nh,t tBi th_i 5i!m này là:

Fe2+ = 3792,59* + 561,07** FeO - 960,91* pH R2= 0,64

BBBBng 6.ng 6.ng 6.ng 6. K K K K-t qu ph*`ng tr-t qu ph*`ng tr-t qu ph*`ng tr-t qu ph*`ng trình tình tình tình t*`ng quan b*`ng quan b*`ng quan b*`ng quan b8i gi9a 8i gi9a 8i gi9a 8i gi9a nnnnOng 58 FeOng 58 FeOng 58 FeOng 58 Fe2+2+2+2+ sau 14 ngày ng sau 14 ngày ng sau 14 ngày ng sau 14 ngày ng;p n*+c v+i m8t sF tính ;p n*+c v+i m8t sF tính ;p n*+c v+i m8t sF tính ;p n*+c v+i m8t sF tính

chchchch,t 5,t,t 5,t,t 5,t,t 5,t Ph*`ng trình t*`ng quan b8i R2

Fe2+ = -1104,93* + 1734,49*** FeO - 8,80ns HC 0,600

Fe2+ = 3792,59* + 561,07** FeO - 960,91* pH 0,642

Fe2+ = - 215,36ns + 1140,49** FeO - 136,26ns Fets 0,514

Fe2+ = - 194,08ns + 1160,74ns FeO - 240,70ns FeDCB 0,484

Fe2+ = - 239,15ns + 997,59*** FeO - 194,81ns Feks 0,523

Fe2+ = - 194,08ns + 920,05** FeO - 240,70ns Fett 0,484

Fe2+ = 2639,78ns + 436,83* FeO - 789,32* pH + 49,79ns HC 0,703

Fe2+ = 3694,09* + 605,80ns FeO - 936,91* pH - 15,79ns Fets 0,642

Fe2+ = 4030,86* + 292,72ns FeO - 1024,40* pH + 171,76ns FeDCB 0,646

Fe2+ = 3557,78* + 622,44* FeO - 905,23* pH - 48,26ns Feks 0,644

Fe2+ = 4030,86* + 464,48ns FeO - 1024,40* pH + 171,76ns Fett 0,646

C�ng v+i ph*`ng pháp tính toán và l;p lu;n t*`ng tA, k-t qu tính toán cho th,y:

TBi th_i 5i!m 21, 28, 35 ngày ng;p n*+c, Feo và pH v2n là 2 y-u tF quy-t 5�nh nOng 58 Fe2+ hòa tan trong dung d�ch. B] sung các y-u tF khác ngoài 2 y-u tF này không có ý nghqa v4 mit thFng kê.

TBi th_i 5i!m 42 và 49 ngày ng;p n*+c k-t qu tính toán cho th,y ngoài 2 y-u tF Feo và pH, b] sung thêm y-u tF Fett vào ph*`ng trình tính toán nOng 58 Fe2+ hòa tan có tác d@ng tbng h# sF t*`ng quan C m>c có ý nghqa v4 mit thFng kê. Nói m8t cách khác, tBi th_i 5i!m 42 và 49 ngày ng;p n*+c, ngoài 2 y-u tF Feo và pH thì oxit sct tA do tinh th! (Fett) c�ng bct 5^u tham gia vào quá trình khP sct và có 5óng góp vào sA gia tbng nOng 58 Fe2+ trong dung d�ch 5,t. Quang và Dufey (1995) 5ã ch>ng minh rHng trong quá trình ng;p n*+c, theo th_i gian m8t ph^n Fett có

th! chuy!n sang dBng sct vô 5�nh hình hoic ferrihydrit có c,u trúc tinh th! y-u có th! tham gia vào quá trình khP. hó có l� là lý do chính làm cho Fett có vai trò làm tbng nOng 58 Fe2+ C các th_i k� sau.

hFi v+i nOng 58 sct cao nh,t (Fe2+ max), k-t qu tính toán cho th,y mic dù FeDCB c�ng có h# sF t*`ng quan g^n bHng Feo nh*ng chm có cip bi-n sF Feo và pH v2n là hai bi-n duy nh,t có ý nghqa thFng kê, 5*a FeDCB hay các bi-n sF khác vào trong ph*`ng trình chJn 5oán 54u không có ý nghqa thFng kê.

Xu,t phát tD nh9ng tính toán và phân tích trên, có th! tóm tct các ph*`ng trình chJn 5oán nOng 58 Fe2+ hòa tan tFt nh,t cho các m2u 5,t phèn 5Ong bHng sông CPu Long nghiên c>u nh* bng 7.

BBBBng 7. Ph*`ng trng 7. Ph*`ng trng 7. Ph*`ng trng 7. Ph*`ng trình tính toán nình tính toán nình tính toán nình tính toán nOng 58 FeOng 58 FeOng 58 FeOng 58 Fe2+2+2+2+ hòa tan hòa tan hòa tan hòa tan cccc.a 5,t phèn hBSCL C m8t sF th_i 5i!m ng;p n*+c.a 5,t phèn hBSCL C m8t sF th_i 5i!m ng;p n*+c.a 5,t phèn hBSCL C m8t sF th_i 5i!m ng;p n*+c.a 5,t phèn hBSCL C m8t sF th_i 5i!m ng;p n*+c

Ph*`ng trình chJn 5oán nOng 58 Fe2+ R2

Th_i 5i!m 14 ngày ng;p n*+c

Fe2+ = 3792,59* + 561,07** FeO - 960,91* pH 0,642


Fe2+ = 4294,94** + 746,63*** FeO - 1133,54** pH 0,738


Fe2+ = 4233,20* + 937,67*** FeO - 1164,83** pH 0,768


Fe2+ = 3667,17** + 1135,72*** FeO - 1072,90** pH 0,862


Fe2+ = 3519,81* + 1156,00** FeO - 1143,30** pH + 546,51* Fett 0,858


Fe2+ = 3090,69 + 1115,17**Feo -991,91*pH+300,19*Fett 0,891

Fe2+ Max

Fe2+ = 3469,01* + 1228,72*** FeO - 1000,05* pH 0,814

K-t qu so sánh gi9a nOng 58 Fe2+ tính toán theo các ph*`ng trình chJn 5oán và nOng 58 Fe2+ 5o 5*:c thAc t- trong hình 2 cho th,y sF li#u Fe2+ tính toán và sF li#u Fe2+ 5o thAc t- t*`ng quan r,t chit, càng v4 cuFi th_i k� ng;p n*+c t*`ng quan này càng chit và có th! 5Bt m>c xác su,t tin c;y p<0,001. hi4u này nói lên rHng hoàn toàn có th! sP d@ng các ph*`ng trình này 5! tính toán nOng 58 Fe2+ trong quá trình ng;p n*+c.



Hình 1. So sánh tHình 1. So sánh tHình 1. So sánh tHình 1. So sánh t*`ng quan gi*`ng quan gi*`ng quan gi*`ng quan gi9a nOng 58 Fe9a nOng 58 Fe9a nOng 58 Fe9a nOng 58 Fe2+ 2+ 2+ 2+ tính toán theo các ph*`ng trtính toán theo các ph*`ng trtính toán theo các ph*`ng trtính toán theo các ph*`ng trình chình chình chình chJn 5oán và nOng 58 FeJn 5oán và nOng 58 FeJn 5oán và nOng 58 FeJn 5oán và nOng 58 Fe2+2+2+2+ 5o 5o 5o 5o

5555****:c thAc t- tBi m8t sF th_i 5i!m ng;p n*+c:c thAc t- tBi m8t sF th_i 5i!m ng;p n*+c:c thAc t- tBi m8t sF th_i 5i!m ng;p n*+c:c thAc t- tBi m8t sF th_i 5i!m ng;p n*+c 4. K"T LU%N NOng 58 Fe2+ trong 5,t phèn 5Ong bHng sông

CPu Long sau khi ng;p n*+c dao 58ng khá mBnh tùy theo tDng loBi 5,t. NOng 58 Fe2+ cao nh,t 5o 5*:c nHm trong khong 196-3087 ppm. Có m8t mFi t*`ng quan khá chit gi9a các thành ph^n sct trong 5,t và quá trình khP sct trong giai 5oBn ng;p n*+c tD 7-49

ngày. Trong các thành ph^n sct, Feo có mFi t*`ng quan v*:t tr8i và ngày càng tbng v+i nOng 58 Fe2+ (r: 0,57 — 0,86), k- ti-p là FeDCB (r: 0,47-0,85). Các nhóm sct còn lBi (Fets, Fett và Feks) tuy c�ng có t*`ng quan v+i nOng 58 Fe2+ nh*ng C m>c 58 th,p h`n nhi4u. Trong khi h# sF t*`ng quan gi9a các nhóm sct và nOng 58 Fe2+ tbng d^n theo th_i gian ng;p n*+c thì



h9u c` 5,t chm có t*`ng quan v+i nOng 58 Fe2+ C m>c có ý nghqa thFng kê trong các giai 5oBn 7-28 ngày sau ng;p n*+c và gim 5-n m>c không còn có t*`ng quan có ý nghqa thFng kê sau 21 ngày ng;p n*+c. K-t qu c�ng cho th,y m8t mFi t*`ng quan ngh�ch khá chit gi9a pH 5,t ban 5û và nOng 58 Fe2+ (r: -0,60 5-n -0,71).

K-t qu tính t*`ng quan b8i cho th,y trong 5,t phèn 5Ong bHng sông CPu Long, tBi th_i 5i!m 7 ngày ng;p n*+c, h9u c` là tác nhân chính quy-t 5�nh m>c 58 khP sct trong 5,t. Trong th_i 5i!m 14 5-n 35 ngày ng;p n*+c cip bi-n sF Feo và pH là 2 y-u tF ch. 5Bo quy-t 5�nh quá trình khP sct, các y-u tF khác hû nh* không tham gia m8t cách có nghqa vào quá trình khP sct. Trong giai 5oBn tD 42 5-n 49 ngày sau ng;p n*+c, ngoài hai y-u tF Feo và pH, thành ph^n sct tinh th! Fett bct 5û tham gia vào quá trình khP sct góp ph^n làm gia tbng nOng 58 Fe2+ trong dung d�ch 5,t. Nghiên c>u 5ã 54 xu,t 5*:c các ph*`ng trình tính toán nOng 58 Fe2+ trong 5,t phèn ng;p n*+c v+i h# sF t*`ng quan r,t chit so v+i k-t qu 5o thAc t- (r: 0,68 -0,93, p<0,001) làm c` sC cho vi#c chJn 5oán nOng 58 Fe2+ trong 5,t phèn ng;p n*+c.

TÀI LI�U THAM KH&O 1. Abraham M. J. and Pandey D. K., 1989.

Performance of selected varieties and advance generation genotypes in rainfed lowland iron toxic soil. International Rice Research Newsletter 14:21.

2. Becker M. and Asch F., 2005. Iron toxicity in rice-conditions and management concepts. Journal Plant Nutrition Soil Science 168:558—573.

3. Blakemore L. C., Searle P. L. and Daly B. K., 1987. Extractable iron, aluminum and silicon. In Methods for Chemical Analysis of Soils, New Zealand Soil Bureau Scientific Report 10A.

4. Borggaard O. K., 1990. Dissolution and Adsorption properties of soil iron oxides. Chemistry Department, Royal Veterinary and Agricultural University, Copenhagen.

5. Breemen N. V. and Moormann F. R., 1987. Iron toxic soils, soils and rice. International Rice Research Institute, The Philippines.

6. Cesco S., Römheld V., Varanini Z. and Pinton R., 2000. Solubilization of iron by water-extractable humic substances. Journal Soil Science Plant Nutrition. 163:285—290.

7. Chesworth W., 2004. Redox, soil and carbon sequestration. Edafologia 11:37—43.

8. Fageria N. K., Santos A. B., Barbosa Filho M. P. and Guimarães C. M., 2008. Iron Toxicity in Lowland Rice. Journal of Plant Nutrition: 1676-1697.

9. Lindsay W. L., 1979. Chemical Equilibria in Soils. Wiley, New York.

10. Lovley D. R., 1991. Dissimilatory Fe(III) and Mn(IV) reduction. Microbiology Review 55: 259—287.

11. Lovley D. R. and Phillips E. J. P., 1986. Organic matter mineralization with reduction of ferric iron in anaerobic sediments. Application Environment Microbiology 51: 683—689.

12. Lovley D. R. and Phillips E. J. P., 1988. Novel mode of microbial energy metabolism: organic carbon oxi-dation coupled to dissimilatory reduction of iron or manganese. Application Environment Microbiology 54:1472—1480.

13. Mehra O. P. and Jackson M. L., 1960. Iron oxide removal from soils and clays by a dithionite-citrate system buffered with sodium bicarbonate. In Ada Swineford (ed.) Clay and Clay Mineral. Proceeding 7th Natural Conference, Washington D.C., 1958. Pergamon Press, New York.

14. Nelson D. W. and Sommers L. E., 1982. Total carbon, organic carbon and organic matter. In: Methods of soil analysis (Ed. A.L. Page). Part 2. Agronomy Monographs 9.ASA and SSSA, Madison. WI. pp. 539-579.

15. Ottow J. C. G., Prade K., Bertenbreiter W. and Jacq V. A., 1993. Iron toxicity mechanisms of flooded rice (Oryza sativa L.) in Senegal and Indonesia. Bas-Fonds, et Riziculture., Ed. M. Raunet, pp. 231—241.

16. Ponnamperuma F. N., 1972. The chemistry of submerged soils. Advances in Agronomy, vol. 24: 29-96.

17. Ponnamperuma F. N., 1967. A theoretical study of aqueous carbonate equilibria. Soil of Science 103:90-100.

18. Powell P. E., Staniszlo P. J., Cline G. R. and Reid C. P. P., 1982. Hydroxamate siderophores in the iron nutrition of plants. Journal Plant Nutrition 5: 653-673.

19. Quang V. D., Dufey J. E., 1995. Effect of temperature and flooding duration on phosphate sorption in an acid sulphate soils from Vietnam. European Journal of Soil Science, 46: 641-647.

20. Quang V. D., Dufey J. E., 1997. Phosphate desorption from flooded and reoxidized soils as compared with adsorption characteristics.



Communications in Soil Science and Plant Analysis, 28,885-898.

21. Quang V. D., Hai T. V., Dufey J. E., 1995. Effect of temperature on rice growth in nutrient solution and in acid sulphate soils from Vietnam. Plant and Soil 177:73-83, 1995.

22. Quang V. D., Thai V. C. Linh T. T. T., Dufey J. E., 1996. Phosphorus sorption in soils of the Mekong Delta (Vietnam) as described by the Langmuir equation. European Journal of Soil Science.47, 113-123.

23. Roden E. E. and Zachara J. M., 1996. Microbial reduction of crystalline iron (III) oxides: influence of oxide surface area and potential for cell

growth. Environment Science Technology 30: 1618—1628.

Sahrawat K. L., 2004. Iron toxicity in wetland rice and role of other nutritions. Journal of plant nutrition, 1471 — 1504.

24. Singh A. L. and Chaudhari V., 1992. Enzymatic studies in relation to micronutrient deficiencies and toxicities in groundnut. Plant Physiology and Biochemistry 19, 107-109.

25. Van Bodegom P., Van reeven J. and Van Dergon H. D., 2003. Prediction of reducible soil iron content from iron extraction data. Biogeochemistry, 64 (231-245).

RELATION BETWEEN SOME SOIL CHARACTERISTICS AND FRELATION BETWEEN SOME SOIL CHARACTERISTICS AND FRELATION BETWEEN SOME SOIL CHARACTERISTICS AND FRELATION BETWEEN SOME SOIL CHARACTERISTICS AND Feeee2+2+2+2+ CONCENTRATION IN CONCENTRATION IN CONCENTRATION IN CONCENTRATION IN

SUBMERGED ACID SULPHATE SOILS OF THE MEKONG DELTASUBMERGED ACID SULPHATE SOILS OF THE MEKONG DELTASUBMERGED ACID SULPHATE SOILS OF THE MEKONG DELTASUBMERGED ACID SULPHATE SOILS OF THE MEKONG DELTA Truong Minh Ngoc, Vo Dinh QuangTruong Minh Ngoc, Vo Dinh QuangTruong Minh Ngoc, Vo Dinh QuangTruong Minh Ngoc, Vo Dinh Quang

SummarySummarySummarySummary The intense reduction process occured during submersion of acid sulfate soils increased sharply the Fe2+ concentration, which posed a risk of iron toxicity for rice. By studying the correlation between the iron reduction and some initial soil characteristics, the study aimed to identify the role of soil characteristics in the iron reduction and establishing equations to diagnose Fe2+ concentration during submersion as a basis for early assessment of iron toxicity risks for rice. Topsoil 0-15 cm of 20 acid sulphate soil samples taken from the Mekong delta, dried in air, grinded through a 2 mm sieve and then incubated under submerged conditions. Periodically 1, 7, 14, 21, 28, 35, 42 and 49 days of submersion, the soil solution samples were taken to analyse soluble Fe2+ concentration. The analytical results were used to establish correlation with soil initial chacracteristics. The results showed that the soluble Fe2+ concentration after flooding fluctuated sharply from 196 ppm to 3087 ppm. The content of morphous and poorly crystalline iron (Feo) had the dominant correlation with the Fe2+ concentration and increasing with the time of submersion (r: 0.57 - 0.86). Followed, in the less extent, was the free iron oxide - FeDCB (r: 0.47-0.85). The remaining extractable iron forms (total iron-Fets, crystals iron -Fett and iron in clay minerals -Feks) were also correlated with Fe2+ concentration but at a much lower level. Soil organic matter was only correlated with Fe2+ concentration at a statistically significant level in the 7-28 days after submersion and decreased to the no statistically significant correlation level after 21 days of submersion. The results also showed a relatively strong negative correlation between initial soil pH and Fe2+ concentration (r: -0.60 to -0.71). The result of stepwise multiple correlation showed that at 7 days of submersion, the content of organic matter was the main factor determining the level of iron reduction in soil. In the period of 14 to 35 days of submersion, the Feo and pH variables are the two main factors that decide the process of iron reduction, the remaining factors did not significantly participate in the process of iron reduction. From 42 to 49 days of submersion, in addition to Feo and pH, the crystalline iron Fett also plays a significant role in increasing Fe2+ concentration. The study has allowed to draw out the equations for calculating Fe2+ concentration in submerged acid sulphate soils with very strong correlation with the actual measurement results (r: 0.68 -0.93, p <0.001) as a basis for the diagnosis of Fe2+ concentration in submerged acid sulphate soils.

Keywords:Keywords:Keywords:Keywords: Iron reduction, extractable iron, pH, organic matter, acid sulphate soils.

Ng*Ng*Ng*Ng*_i phn bi#n: TS. Bùi Huy Hi4n_i phn bi#n: TS. Bùi Huy Hi4n_i phn bi#n: TS. Bùi Huy Hi4n_i phn bi#n: TS. Bùi Huy Hi4n

Ngày nhNgày nhNgày nhNgày nh;n bài;n bài;n bài;n bài: 8/11/2019





ONH H!'NG C=A PHÂN HGU CD VNI CH� PHPM TRICHODERMA VÀ PSEUDOMONAS ��N SINH

TR!'NG, PHÁT TRIRN VÀ NSNG SU T L-C TRÊN � T XÁM B-C MÀU T-I T(NH THBA THIÊN - HU�

Tr Tr Tr Tr�nh Th� Sen�nh Th� Sen�nh Th� Sen�nh Th� Sen1111

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T�T�T�T�T Phân h9u c` và ch- phJm sinh h�c không nh9ng làm tbng nbng su,t cây trOng mà còn có kh nbng làm tbng hi#u lAc c.a phân hóa h�c, ci tBo và nâng cao 58 phì c.a 5,t. Nghiên c>u 5*:c thAc hi#n trong 4 v@ liên ti-p, 5ông xuân 2013 - 2014; hè thu 2014, 5ông xuân 2014 - 2015 và hè thu 2015 trên 5,t xám bBc màu tBi ph*_ng T> HB, th� xã H*`ng Trà, tmnh ThDa Thiên - Hu-. Thí nghi#m gOm có 6 công th>c, 5*:c bF trí theo ph*`ng pháp khFi hoàn toàn ng2u nhiên (RCBD), 3 l^n nhcc lBi, v+i m@c 5ích 5ánh giá nh h*Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phJm Trichoderma và Pseudomonas 5-n sinh tr*Cng, phát tri!n và nbng su,t lBc. K-t qu cho th,y các công th>c bón phân h9u c`, có xP lý k-t h:p ch- phJm Trichoderma và Pseudomonas 54u có nh h*Cng tích cAc 5-n chi4u cao thân chính, sF lá/thân chính, t]ng sF cành/cây, chi4u dài cành c,p 1, t]ng sF hoa/cây, tT l# hoa h9u hi#u và nbng su,t thAc thu so v+i công th>c phFi tr8n ch- phJm C dBng 5`n ld và 5Fi ch>ng. Công th>c V, bón v+i l*:ng 02 t,n phân h9u c` Bokashi + 40 kg N + 60 kg P2O5 + 60 kg K2O + 400 kg vôi + Trichoderma và Pseudomonas v+i tT l# 30:70 5ã làm tbng chi4u cao thân chính, sF lá trên thân chính, chi4u dài cành c,p 1, sF hoa h9u hi#u và nbng su,t thAc thu c.a cây lBc. V+i l*:ng bón này nbng su,t lBc 5Bt cao nh,t trong c 4 v@. V@ 5ông xuân 2013-2015, nbng su,t 5Bt 2,64 t,n/ha, tbng 24,47% so v+i 5Fi ch>ng 1 và 26,86% so v+i 5Fi ch>ng 2. V@ hè thu 2014-2015, nbng su,t 5Bt 1,44 t,n/ha, tbng 27,91% so v+i 5Fi ch>ng 1 và 33,63% so v+i 5Fi ch>ng 2.

TTTTD khoá:D khoá:D khoá:D khoá: Ch- phJm, lBc, nbng su,t, phân h9u c`, Pseudomonas, Trichoderma.

1. ��T V�N � 6 LBc là cây trOng quan tr�ng trong h# thFng xen

canh, luân canh v+i các cây trOng khác, 5ic bi#t có ý nghqa to l+n trong vi#c ci tBo 5,t 5Fi v+i các loBi 5,t nghèo dinh d*Qng. � Vi#t Nam nói chung và các tmnh mi4n Trung nói riêng, lBc ch. y-u 5*:c canh tác trên các loBi 5,t nghèo dinh d*Qng. Di#n tích trOng lBc C ThDa Thiên - Hu- th*_ng t;p trung trên m8t sF loBi 5,t chính nh* 5,t cát ven bi!n, 5,t xám bBc màu và 5,t phù sa. Trong 5ó, 5,t cát ven bi!n chi-m di#n tích l+n nh,t 19.604 ha) và ti-p theo là 5,t xám bBc màu (800 ha). Hai loBi 5,t này chi-m tT l# khong 80% so v+i t]ng di#n tích trOng lBc c.a toàn tmnh (SC NN và PTNT ThDa Thiên - Hu-, 2013). LBc 5*:c canh tác trên 5,t nghèo dinh d*Qng, 5^u t* phân chuOng ngày càng hBn ch-, 5i4u ki#n th_i ti-t không *u 5ãi nên nbng su,t lBc tBi tmnh ThDa Thiên - Hu- 5Bt th,p (< 2,04 t,n/ha). Nbng su,t trên còn th,p so v+i ti4m nbng nbng su,t c.a cây lBc và th,p h`n so v+i các vùng khác nh* Trà Vinh (5,11 t,n/ha), hOng Tháp (3,50 t,n/ha) Long An (3,15 t,n/ha) (Niên

1 Trường Đại học Nông Lâm, Đại học Huế


giám ThFng kê ngành nông nghi#p, 2016). Trong khi lBc 5*:c xem là cây công nghi#p ngcn ngày ch. lAc trong c` c,u cây trOng c.a tmnh. Vì v;y, c^n 5*:c quan tâm nghiên c>u các bi#n pháp k| thu;t, nhHm nâng cao nbng su,t và h*+ng t+i sn xu,t lBc b4n v9ng và thân thi#n v+i môi tr*_ng. Phân h9u c` không nh9ng làm tbng nbng su,t cây trOng mà còn có kh nbng làm tbng hi#u lAc c.a phân hóa h�c, ci tBo và nâng cao 58 phì c.a 5,t (h& Th� Thanh Ren và cs, 2004). Vi sinh v;t có vai trò quan tr�ng trong vi#c nâng cao hi#u qu sP d@ng ch,t dinh d*Qng c.a cây trOng, tbng c*_ng kh nbng gi9 Jm, kh nbng cF 5�nh nit`, phân gii phFt phát khó tan, hòa tan kali… c.a 5,t qua 5ó giúp cây trOng sinh tr*Cng, phát tri!n tFt h`n và góp ph^n làm tbng nbng su,t, ch,t l*:ng nông sn c�ng nh* hBn ch- phân bón, thuFc bo v# thAc v;t hóa h�c. Tuy nhiên, cho 5-n nay ch*a có ch- phJm sinh h�c chuyên d@ng 5*:c nghiên c>u >ng d@ng trong sn xu,t lBc và vi#c nghiên c>u >ng d@ng k-t h:p phân h9u c` và các ch- phJm sinh h�c trong sn xu,t lBc C ThDa Thiên - Hu- còn r,t hBn ch-.

Xu,t phát tD nh9ng v,n 54 nêu trên, nghiên c>u “�nh h*Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phJm



Trichoderma và Pseudomonas 5-n sinh tr*Cng, phát tri!n và nbng su,t lBc trên 5,t xám bBc màu tBi tmnh ThDa Thiên - Hu-” 5*:c thAc hi#n nhHm xác 5�nh 5*:c công th>c bón phân và ch- phJm tFt nh,t giúp cây 5Bt 5*:c nbng su,t cao qua các v@ canh tác, 5Ong th_i làm c` sC khuy-n cáo nông dân tích cAc sn xu,t lBc theo h*+ng h9u c`.

2. V%T LI�U VÀ PH+,NG PHÁP NGHIÊN C.U 2222....1111. . . . VVVV;;;;t lit lit lit li####u nghiên cu nghiên cu nghiên cu nghiên c>>>>uuuu 2.1.1. h,t thí nghi#m Nghiên c>u 5*:c ti-n hành trên 5,t xám bBc

màu (Haplic Acrisols). Tính ch,t 5,t tr*+c khi thí nghi#m nh* sau: pHKCl

= 4,61; OC= 0,63%; Nt]ng sF = 0,05%; Pt]ng sF = 0,03%; Kt]ng sF = 0,11%; K+ = 0,07 l5l/100 g 5,t.

2.1.2. GiFng lBc thí nghi#m

GiFng lBc 5*:c sP d@ng trong thí nghi#m là giFng lBc L14 do Trung tâm NC&PT h;u 5&, Vi#n KHKTNN VN ch�n tBo và 5*:c công nh;n giFng TBKT nbm 2002. Quy-t 5�nh sF 5310/Qh/BNN-KHKT. GiFng 5*:c gieo trOng ph] bi-n trên 5�a bàn tmnh ThDa Thiên - Hu-. HBt giFng 5Bt c,p giFng xác nh;n, do Công ty C] ph^n GiFng cây trOng - V;t nuôi ThDa Thiên - Hu- cung >ng.

2.1.3. Phân bón - Phân h9u c` Bokashi (nguOn tD PGS.TS. Tr^n

Th� Thu Hà, B8 môn Bo v# thAc v;t, Khoa Nông h�c, Tr*_ng hBi h�c Nông Lâm, hBi h�c Hu-). Phân h9u c` Bokashi 5*:c sn xu,t theo công ngh# Nh;t Bn, thành ph^n chính gOm bánh khô d^u lBc, cám gBo, phân l:n, tr8n v+i 5,t sBch và than tr,u. Thành ph^n hóa h�c các ch,t dinh d*Qng trong phân h9u c` Bokashi C bng 1.

BBBBng 1. M8t sF tính ch,t hóa h�c c.a phân h9u c` Bokashing 1. M8t sF tính ch,t hóa h�c c.a phân h9u c` Bokashing 1. M8t sF tính ch,t hóa h�c c.a phân h9u c` Bokashing 1. M8t sF tính ch,t hóa h�c c.a phân h9u c` Bokashi Cation trao 5]i (lddl/100 g) N (%) P2O5 (%)

K+ Ca2+ Mg2+ C (%) C/N

2,35 0,56 2,47 1,43 0,76 29,27 12,40 (NguOn: B8 môn Nông hóa - Th] nh*Qng, Tr*_ng hBi h�c Nông Lâm, hBi h�c Hu-) - Phân vô c` gOm có: Phân 5Bm urê (46% N),

supe lân (16% P2O5) và kali clorua (60% K2O). - Phân chuOng (phân l:n): 5*:c . hoai m@c do

ng*_i dân tA sn xu,t theo ph*`ng pháp truy4n thFng (C: 25%, N: 0,89%, P2O5: 0,42%, K2O: 0,45%).

- Vôi b8t: vôi nghi4n tD va Fc, va sò h-n. hây là dBng vôi bón 5ang 5*:c sP d@ng ph] bi-n tBi 5�a ph*`ng (50% CaO).

2.1.4. Ch- phJm sinh h�c Ch- phJm sinh h�c c.a n,m 5Fi kháng

Trichoderma sp. PC6 v+i m;t 58 108 CFU/g (Lê hình H*_ng và cs, 2012) và vi khuJn Pseudomonas putida 214 D v+i m;t 58 108 CFU/g (Tr^n Th� Thu Hà, 2007; Tr^n Th� Thu Hà, 2012). Do B8 môn Bo v# thAc v;t, Khoa Nông h�c, Tr*_ng hBi h�c Nông Lâm, hBi h�c Hu- cung c,p.

2.2. Ph2.2. Ph2.2. Ph2.2. PhBm vi nghiên c>uBm vi nghiên c>uBm vi nghiên c>uBm vi nghiên c>u Thí nghi#m ti-n hành trong 4 v@ liên ti-p: V@

5ông xuân 2013 - 2014 và 2014 - 2015 (tD tháng 1 5-n tháng 5). V@ hè thu 2014 và 2015 (tháng 6 5-n tháng 9) tBi xã Qung L:i, huy#n Qung hi4n, tmnh ThDa Thiên - Hu-.

2.32.32.32.3. . . . Ph*`ng Ph*`ng Ph*`ng Ph*`ng phápháphápháp nghiên cp nghiên cp nghiên cp nghiên c>>>>uuuu 2.3.1. Công th>c và ph*`ng pháp bF trí thí

nghi#m Thí nghi#m gOm có 6 công th>c, 5*:c bF trí theo

ph*`ng pháp khFi hoàn toàn ng2u nhiên (RBCD), v+i 3 l^n nhcc lBi (a, b, c). Di#n tích m&i ô thí nghi#m là 15 m2, di#n tích thí nghi#m là 18 ô x 15 m2 = 270 m2, di#n tích bo v# 80 m2. T]ng di#n tích thí nghi#m là 350m2.

BBBBnnnng 2. Các công thg 2. Các công thg 2. Các công thg 2. Các công th>c thí nghi#m>c thí nghi#m>c thí nghi#m>c thí nghi#m Công th>c Các công th>c thí nghi#m I (hC1) Phân chuOng 5�a ph*`ng + phân hóa h�c (hFi ch>ng 1) II (hC2) Phân h9u c` Bokashi + phân hóa h�c (hFi ch>ng 2) III hC 2 + XP lý ch- phJm Trichoderma (100%) IV hC 2 + XP lý ch- phJm Pseudomonas (100%) V hC 2 + XP lý k-t h:p Trichoderma + Pseudomonas tT l# 30:70 VI hC 2 + XP lý k-t h:p Trichoderma + Pseudomonas tT l# 50:50

L*:ng phân bón cho 1 ha: - hFi ch>ng 1 (hC1): 8 t,n phân chuOng + 40 kg N + 60 kg P2O5 + 60 kg K2O + 400 kg vôi.



- hFi ch>ng 2 (hC2): 02 t,n phân h9u c` Bokashi + 40 kg N + 60 kg P2O5 + 60 kg K2O + 400 kg vôi.

- L*:ng ch- phJm: 20 g ch- phJm/1 kg hBt giFng, t*`ng >ng v+i 2.800 g ch- phJm/ha. Ch- phJm Trichoderma v+i tT l# 100% là 2.800 g/ha; ch- phJm Pseudomonas v+i tT l# 100% là 2.800 g/ha; ch- phJm Trichoderma và Pseudomonas v+i tT l# 30:70% là 840 và 1.960 g/ha; ch- phJm Trichoderma và Pseudomonas v+i tT l# 50:50% là 1.400 và 1.400 g/ha; ch- phJm Trichoderma và Pseudomonas v+i tT l# 70:30% là 1.960 và 840 g/ha.

- Cách xP lý ch- phJm: V@ hè thu áp d@ng cách xP lý khô, chuJn b� hBt giFng 5Bt tiêu chuJn và ch- phJm sinh h�c Trichoderma và Pseudomonas theo li4u l*:ng và tT l# 5úng v+i tDng công th>c. Ri ch- phJm vào hBt giFng và tr8n 54u 5! ch- phJm bám dính vào va hBt lBc, 5! sau 30 phút m+i ti-n hành gieo. V@ 5ông xuân thì áp d@ng cách xP lý *+t. XP lý *+t bHng cách ngâm hBt giFng trong n*+c ,m (2 sôi + 3 lBnh) trong 2 - 3 gi_, v+t hBt giFng ra 5! ráo, dùng bao bì . kín 5! 5-n khi hBt n>t nanh thì tr8n hBt giFng v+i ch- phJm, 5! sau 30 phút rOi ti-n hành gieo.

2.3.2. Các chm tiêu nghiên c>u và ph*`ng pháp xP lý sF li#u

Theo dõi các chm tiêu sinh tr*Cng, phát tri!n và nbng su,t c.a cây lBc theo Quy chuJn k| thu;t QuFc

gia v4 kho nghi#m giá tr� canh tác và giá tr� sP d@ng c.a giFng lBc QCVN 01-57: 2011/BNNPTNT, bao gOm tT l# m�c m^m và th_i gian hoàn thành các giai 5oBn sinh tr*Cng, phát tri!n, chi4u cao thân chính, sF lá/thân chính, sF lá còn xanh khi thu hoBch, t]ng sF cành/cây, sF cành c,p 1/cây, sF cành c,p 2/cây, chi4u dài cành c,p 1 5û tiên; t]ng sF hoa/cây, sF hoa 10 ngày 5û, 20 ngày 5û và tT l# hoa h9u hi#u). Các chm tiêu v4 các y-u tF c,u thành nbng su,t và nbng su,t gOm sF cây/m2, sF qu/cây, sF qu chcc/cây, khFi l*:ng 100 qu, khFi l*:ng 100 hBt, nbng su,t lý thuy-t và nbng su,t thAc thu. Nbng su,t lý thuy-t (t,n/ha) = [(sF qu chcc/cây) x (sF cây/m2) x (P100 qu) x (7500 m2) ]/107. Nbng su,t thAc thu (t,n/ha) = nbng su,t 1 m2 x 7500.

SF li#u C ph^n k-t qu nghiên c>u: SF li#u c.a v@ 5ông xuân 2013-2015 là sF li#u trung bình c.a v@ 5ông xuân 2013 - 2014 và v@ 5ông xuân 2014 - 2015. SF li#u c.a v@ hè thu 2014 - 2015 là sF li#u trung bình c.a v@ hè thu 2014 và v@ hè thu 2015.

SF li#u 5*:c xP lý trung bình bao gOm: Giá tr� trung bình, ANOVA, LSD0,05 trên ph^n m4m Excel và Statistix 10.0.

3. K"T QU& NGHIÊN C.U VÀ TH&O LU%N 3333.1.1.1.1. . . . ��nh hnh hnh hnh h*C*C*C*Cng ng ng ng c.c.c.c.a phân ha phân ha phân ha phân h9999u c` vu c` vu c` vu c` v+i ch+i ch+i ch+i ch- - - - phphphphJJJJm m m m

TrichodermaTrichodermaTrichodermaTrichoderma và và và và PseudomonasPseudomonasPseudomonasPseudomonas 5 5 5 5-n t-n t-n t-n tT l# m�c m^m và T l# m�c m^m và T l# m�c m^m và T l# m�c m^m và thththth_i gian hoàn thành các giai 5oBn sinh tr*Cng, phát _i gian hoàn thành các giai 5oBn sinh tr*Cng, phát _i gian hoàn thành các giai 5oBn sinh tr*Cng, phát _i gian hoàn thành các giai 5oBn sinh tr*Cng, phát tritritritri!n !n !n !n cccc.a cây lBc.a cây lBc.a cây lBc.a cây lBc

BBBBng 3. �nh h*Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phJmng 3. �nh h*Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phJmng 3. �nh h*Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phJmng 3. �nh h*Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phJm Trichoderma và Pseudomonas Trichoderma và Pseudomonas Trichoderma và Pseudomonas Trichoderma và Pseudomonas 5555-n -n -n -n tT tT tT tT llll# m�# m�# m�# m�c mc mc mc m^̂̂̂m m m m và và và và thththth_i _i _i _i gian gian gian gian hoàn thành các giai 5ohoàn thành các giai 5ohoàn thành các giai 5ohoàn thành các giai 5oBn sinh tr*Cng, phát tri!n Bn sinh tr*Cng, phát tri!n Bn sinh tr*Cng, phát tri!n Bn sinh tr*Cng, phát tri!n cccc.a cây lBc.a cây lBc.a cây lBc.a cây lBc

Th_i gian tD gieo 5-n... (ngày) Công th>c

Chm tiêu

Ký hi#u

TT l# m�c m^m (%)

M�c m^m (10%)

M�c m^m (70%)

Phân cành C1 5û tiên

Bct 5û ra hoa

Ra hoa r8

K-t thúc

ra hoa

Thu hoBch

V@ 5ông xuân (2013 - 2015) I hC1 72,36 9 13 18 32 46 57 99 II hC2 70,86 9 13 19 33 47 60 101 III T(100) 71,23 9 13 19 33 47 59 101 IV P(100) 67,27 9 13 19 34 48 59 102 V TP(30:70) 71,71 9 13 19 34 48 60 102 VI TP(50:50) 78,84 9 13 18 33 47 58 100 V@ hè thu (2014 và 2015) I hC1 68,27 7 10 14 28 38 53 96 II hC2 57,44 8 11 15 29 40 53 96 III T(100) 49,11 8 10 15 28 39 54 95 IV P(100) 56,17 8 10 15 29 39 54 96 V TP(30:70) 59,06 8 10 15 29 39 53 96 VI TP(50:50) 65,46 7 10 14 28 39 53 96



K-t qu C bng 3 cho th,y, phân h9u c` và ch- phJm có nh h*Cng t+i tT l# m�c m^m c.a giFng lBc L14 trong c 2 v@. V@ 5ông xuân, các công th>c 54u có tT l# m�c m^m t*`ng 5*`ng v+i công th>c 02 công th>c 5Fi ch>ng, ngoBi trD công th>c IV (67,27%). V@ hè thu, công th>c V và VI có tT l# m�c m^m t*`ng >ng là 65,46% và 59,06%, cao h`n công th>c hC 2 và t*`ng 5*`ng v+i hC 1. Tuy nhiên, phân h9u c` và ch- phJm không nh h*Cng l+n 5-n th_i gian hoàn thành các giai 5oBn sinh tr*Cng c�ng nh* t]ng th_i gian sinh tr*Cng c.a giFng lBc L14.

3333.2.2.2.2. . . . ��nh hnh hnh hnh h*C*C*C*Cng ng ng ng c.c.c.c.a phân ha phân ha phân ha phân h9999u c` vu c` vu c` vu c` v+i ch+i ch+i ch+i ch- - - - phphphphJJJJm m m m Trichoderma Trichoderma Trichoderma Trichoderma và và và và PseudomonasPseudomonasPseudomonasPseudomonas 5 5 5 5-n-n-n-n chi chi chi chi4u cao thân 4u cao thân 4u cao thân 4u cao thân chính cchính cchính cchính c.a cây lBc.a cây lBc.a cây lBc.a cây lBc

V@ 5ông xuân chi4u cao thân chính c.a các công th>c sP d@ng phFi h:p ch- phJm T & P C công th>c V và VI 54u 5Bt cao h`n và t*`ng 5*`ng v+i các công th>c sP d@ng 5`n ld và công th>c 5Fi ch>ng

không sP d@ng ch- phJm. V@ hè thu, phân h9u c` và ch- phJm Trichoderma (T) và Pseudomonas (P) không nh h*Cng 5-n chi4u cao thân chính.

Theo Prasad và cs (2012), sP d@ng k-t h:p m8t sF ch- phJm sinh h�c, trong 5ó ch- phJm Pseudomona 5ã làm tbng chi4u cao thân chính c.a cây lBc C giai 5oBn thu hoBch. Nghiên c>u c.a Hoàng Th� HOng Qu- và cs (2013) c�ng 5ã chm ra rHng các công th>c có xP lý ch- phJm Trichoderma và Pseudomonas 54u có nh h*Cng tích cAc 5-n chi4u cao thân chính c.a cây lBc so v+i công th>c 5Fi ch>ng. Theo Yadav và Aggarwal (2015), sP d@ng ch- phJm Trichoderma và Pseudomonas C dBng k-t h:p 5ã có tác d@ng làm tbng chi4u cao thân chính có ý nghqa so v+i sP d@ng ch- phJm C dBng 5`n ld (100 T) hay (100 P). Nh* v;y, các k-t qu này là t*`ng 5Ong v+i k-t qu nghiên c>u c.a chúng tôi.

BBBBng 4. �nh h*Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phng 4. �nh h*Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phng 4. �nh h*Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phng 4. �nh h*Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phJm Jm Jm Jm TrichodermaTrichodermaTrichodermaTrichoderma và và và và Pseudomonas Pseudomonas Pseudomonas Pseudomonas 5555-n chi4u cao thân chính -n chi4u cao thân chính -n chi4u cao thân chính -n chi4u cao thân chính cccc.a cây lBc.a cây lBc.a cây lBc.a cây lBc

(hVT: cm) Giai 5oBn sinh tr*Cng Công

th>c Chm tiêu

Ký hi#u

3 - 4 lá th;t

Phân cành c,p 1 5û tiên

Bct 5û ra hoa

Ra hoa r8

K-t thúc ra hoa

Thu hoBch

V@ 5ông xuân (2013 - 2015) I hC1 2,96b 4,51a 9,36b 16,65b 23,59b 29,85b II hC2 3,28a 4,49a 10,03ab 19,63a 26,54a 31,65a III T(100) 3,34a 4,43a 9,02b 17,51ab 23,93b 29,62b IV P(100) 3,15ab 4,41a 9,98ab 19,62a 25,60a 31,11ab V TP(30:70) 3,33a 4,35a 10,02ab 19,73a 26,07a 32,09a VI TP(50:50) 3,17a 4,41a 10,87a 19,23a 25,09ab 32,15a V@ hè thu (2014 và 2015) I hC1 2,36a 4,01a 8,68a 12,30a 17,24a 44,00a II hC2 2,28a 4,00a 9,23a 12,70a 16,92a 45,59a III T(100) 2,40a 4,07a 9,23a 12,30a 16,76a 46,59a IV P(100) 2,23b 4,11a 9,23a 12,75a 17,29a 46,74a V TP(30:70) 2,40a 4,01a 9,23a 12,73a 16,76a 46,59a VI TP(50:50) 2,23b 4,11a 9,01a 12,75a 17,29a 46,74a

Ghi chú: Các ch9 cái khác nhau trong cùng m8t c8t và trong m8t v@ bi!u th� sA sai khác có ý nghqa C m>c P < 0,05.

3333.3.3.3.3. . . . ��nnnnh hh hh hh h*C*C*C*Cng ng ng ng c.c.c.c.a phân ha phân ha phân ha phân h9999u c` vu c` vu c` vu c` v+i ch+i ch+i ch+i ch- - - - phphphphJJJJmmmm TrichodermaTrichodermaTrichodermaTrichoderma và và và và Pseudomonas Pseudomonas Pseudomonas Pseudomonas 5555-n-n-n-n s s s sF lá trên thân F lá trên thân F lá trên thân F lá trên thân chính cchính cchính cchính c.a cây lBc.a cây lBc.a cây lBc.a cây lBc

SF li#u C bng 5 cho th,y phân h9u c` và ch- phJm sinh h�c nh h*Cng có ý nghqa 5-n sF lá trên thân chính c.a cây lBc C m8t sF giai 5oBn sinh

tr*Cng, phát tri!n trong c 02 v@. V@ 5ông xuân nh h*Cng C 3 giai 5oBn sinh tr*Cng (3 - 4 lá th;t, bct 5û ra hoa và k-t thúc ra hoa). V@ hè thu phân h9u c` và ch- phJm nh h*Cng 5-n sF lá trên thân chính C các giai 5oBn tD ra hoa r8 5-n thu hoBch.



BBBBng 5. �nhng 5. �nhng 5. �nhng 5. �nh h* h* h* h*Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phJm Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phJm Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phJm Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phJm TrichodermaTrichodermaTrichodermaTrichoderma và và và và PseudomonaPseudomonaPseudomonaPseudomonas 5s 5s 5s 5-n sF lá trên thân chính -n sF lá trên thân chính -n sF lá trên thân chính -n sF lá trên thân chính cccc.a cây lBc.a cây lBc.a cây lBc.a cây lBc

(hVT: lá) Giai 5oBn sinh tr*Cng Công

th>c Chm tiêu

Ký hi#u

3 - 4 lá th;t

Phân cành c,p 1

Bct 5û ra hoa

Ra hoa r8

K-t thúc ra hoa

Thu hoBch

V@ 5ông xuân (2013 - 2015) I hC1 3,31ab 4,63a 6,27ab 9,21a 12,50c 8,31a II hC2 3,20b 4,60a 6,06b 9,32a 13,16b 8,09a III T(100) 3,20b 4,66a 5,83b 9,37a 13,49ab 8,62a IV P(100) 3,24ab 4,57a 6,02b 9,54a 13,50ab 8,66a V TP(30:70) 3,20b 4,54a 5,88b 9,57a 13,35b 8,62a VI TP(50:50) 3,35a 4,71a 6,68a 9,60a 13,71a 8,86a V@ hè thu (2014 và 2015) I hC1 3,25a 4,49a 6,15a 8,20c 11,39b 8,90c II hC2 3,25a 4,52a 6,10a 8,47bc 11,69a 9,87b III T(100) 3,18a 4,58a 6,19a 9,07 a 12,19a 10,80a IV P(100) 3,22a 4,60a 6,30a 8,62abc 12,05a 9,74b V TP(30:70) 3,20a 4,45a 6,09a 8,58abc 11,87a 10,12ab VI TP(50:50) 3,24a 4,57a 6,17a 9,05ab 12,12a 10,07ab Ghi chú: Các ch9 cái khác nhau trong cùng m8t c8t và trong m8t v@ bi!u th� sA sai khác có ý nghqa C m>c

P < 0,05. 3333.4.4.4.4. . . . ��nh hnh hnh hnh h*C*C*C*Cng ng ng ng c.c.c.c.a phân ha phân ha phân ha phân h9999u c` vu c` vu c` vu c` v+i ch+i ch+i ch+i ch- - - - phphphphJJJJm m m m

Trichoderma Trichoderma Trichoderma Trichoderma và và và và PseudomonasPseudomonasPseudomonasPseudomonas 5 5 5 5-n sA phát tri!n -n sA phát tri!n -n sA phát tri!n -n sA phát tri!n cành ccành ccành ccành c.a cây lBc.a cây lBc.a cây lBc.a cây lBc

Phân h9u c` và ch- phJm không nh h*Cng 5-n kh nbng phân cành c.a giFng lBc L14 trong v@ 5ông xuân nh*ng nh h*Cng 5-n chi4u dài cành c,p 1 5û tiên. Công th>c V có chi4u dài cành c,p 1 cao nh,t

(36,21 cm) và có sai khác thFng kê v+i c 2 công th>c 5Fi ch>ng C m>c P = 0,05.

Ng*:c lBi, v@ hè thu phân h9u c` và ch- phJm nh h*Cng 5-n kh nbng phân cành nh*ng không nh h*Cng 5-n chi4u dài cành c,p 1 5û tiên. SF cành c,p 2 và t]ng sF cành trên cây c.a công th>c V 5Bt l+n nh,t, 54u sai khác có ý nghqa v+i c 2 công th>c 5Fi ch>ng.

BBBBng 6. �nh h*Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phJm ng 6. �nh h*Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phJm ng 6. �nh h*Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phJm ng 6. �nh h*Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phJm Trichoderma Trichoderma Trichoderma Trichoderma và và và và PseudomonasPseudomonasPseudomonasPseudomonas 5 5 5 5-n kh nbng phân cành và -n kh nbng phân cành và -n kh nbng phân cành và -n kh nbng phân cành và chichichichi4u dài c4u dài c4u dài c4u dài cành cành cành cành c,p 1 c.a cây lBc,p 1 c.a cây lBc,p 1 c.a cây lBc,p 1 c.a cây lBc

Công th>c Chm tiêu Ký hi#u

SF cành c,p 1/cây

(cành)

SF cành c,p 2/cây

(cành)

T]ng sF cành/cây

(cành)

Chi4u dài cành c,p 1 5û tiên

(cm) V@ 5ông xuân (2013 - 2015) I hC1 3,80a 2,95b 6,75a 32,54c II hC2 4,03a 3,70a 7,73a 37,08a III T(100) 4,07a 3,55ab 7,62a 33,57bc IV P(100) 4,00a 3,42ab 7,42a 34,57abc V TP(30:70) 3,95a 3,48ab 7,43a 36,21ab VI TP(50:50) 4,03a 3,17ab 7,20a 36,09ab V@ hè thu (2014 và 2015) I hC1 3,84c 0,70c 4,54e 42,49b II hC2 4,49ab 0,92c 5,40d 47,84a III T(100) 4,60a 1,87a 6,47a 48,55a IV P(100) 4,57ab 1,49b 6,05b 50,28a V TP(30:70) 4,35b 1,35b 5,70c 51,23a VI TP(50:50) 4,60a 1,40b 6,00b 51,54a

Ghi chú: Các ch9 cái khác nhau trong cùng m8t c8t và trong m8t v@ bi!u th� sA sai khác có ý nghqa C m>c P < 0,05



3333.5.5.5.5. . . . ��nh hnh hnh hnh h*C*C*C*Cng ng ng ng c.c.c.c.a phân ha phân ha phân ha phân h9999u c` vu c` vu c` vu c` v+i ch+i ch+i ch+i ch- - - - phphphphJJJJm m m m TrichodermaTrichodermaTrichodermaTrichoderma và và và và PseudomonasPseudomonasPseudomonasPseudomonas 5 5 5 5-n sA ra hoa c.a cây -n sA ra hoa c.a cây -n sA ra hoa c.a cây -n sA ra hoa c.a cây llllBcBcBcBc

T]ng th_i gian ra hoa: Các công th>c bón phân không nh h*Cng 5-n t]ng th_i gian ra hoa c.a lBc trong v@ hè thu. Tuy nhiên, v@ 5ông xuân có nh h*Cng, chênh l#ch tD 1- 3 ngày. Th_i gian ra hoa c.a

lBc trong v@ hè thu ngcn h`n v@ 5ông xuân là 1 - 4 ngày. Nh* v;y, t]ng th_i gian ra hoa c.a lBc không chm nh h*Cng c.a ch- 58 phân bón mà còn nh h*Cng c.a mùa v@ và di}n bi-n th_i ti-t, 5ic bi#t là y-u tF nhi#t 58, nhi#t 58 cao th_i gian ra hoa ngcn h`n.

BBBBng 7. �nh h*Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phJm ng 7. �nh h*Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phJm ng 7. �nh h*Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phJm ng 7. �nh h*Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phJm TrichodermaTrichodermaTrichodermaTrichoderma và và và và PseudomonasPseudomonasPseudomonasPseudomonas 5 5 5 5-n sA ra hoa c.a cây lBc-n sA ra hoa c.a cây lBc-n sA ra hoa c.a cây lBc-n sA ra hoa c.a cây lBc Công th>c

Chm tiêu

Ký hi#u

T]ng th_i gian ra hoa

(ngày)

SF hoa 10 ngày 5û (hoa)

SF hoa 20 ngày 5û

(hoa)

T]ng sF hoa/cây

(hoa)

SF hoa h9u hi#u (hoa)

TT l# hoa h9u hi#u

(%) V@ 5ông xuân (2013 - 2015) I hC1 25 12,96c 26,05d 45,56b 16,71b 36,68 II hC2 28 15,45a 31,95ab 44,61a 17,97ab 40,27 III T(100) 27 14,20abc 29,80c 40,99b 17,78ab 43,38 IV P(100) 27 13,48bc 22,70e 40,00b 17,75ab 44,37 V TP(30:70) 27 15,18ab 33,54a 39,95a 18,15a 45,44 VI TP(50:50) 26 15,99a 31,34bc 39,90a 16,94ab 42,44 V@ hè thu (2014 và 2015) I hC1 24 17,29d 27,12c 33,99bc 6,82b 20,06 II hC2 25 17,55cd 30,74b 32,20c 9,47a 29,41 III T(100) 25 22,90a 33,90a 38,89a 10,85a 27,90 IV P(100) 25 19,52bc 30,55b 36,05b 9,57a 26,55 V TP(30:70) 24 20,60b 30,14b 33,80bc 10,03a 29,67 VI TP(50:50) 24 19,37bc 29,09bc 33,19c 8,98a 27,06

Ghi chú: Các ch9 cái khác nhau trong cùng m8t c8t và trong m8t v@ bi!u th� sA sai khác có ý nghqa C m>c P < 0,05

SF hoa 10, 20 ngày 5û và t]ng sF hoa trên cây: SF hoa h9u hi#u không th! hi#n sA sai khác có ý nghqa thFng kê trong v@ hè thu. V@ 5ông xuân sF hoa h9u hi#u 5Bt cao nh,t C công th>c V (10,03 hoa), cao h`n có ý nghqa so v+i công th>c 5Fi ch>ng 1 và tT l# hoa h9u hi#u c�ng 5Bt cao nh,t C công th>c V (29,67 %).

3333.6.6.6.6. . . . ��nh hnh hnh hnh h*C*C*C*Cng ng ng ng c.c.c.c.a phân ha phân ha phân ha phân h9999u c` vu c` vu c` vu c` v+i ch+i ch+i ch+i ch- - - - phphphphJJJJm m m m Trichoderma vTrichoderma vTrichoderma vTrichoderma và à à à Pseudomonas Pseudomonas Pseudomonas Pseudomonas 5555-n hi#u qu ph-n hi#u qu ph-n hi#u qu ph-n hi#u qu phòng òng òng òng trtrtrtrD sâu b#nh hBi c.a D sâu b#nh hBi c.a D sâu b#nh hBi c.a D sâu b#nh hBi c.a cây lcây lcây lcây lBc Bc Bc Bc

Theo Elad và cs (1982), dùng ch- phJm Trichoderma sp. có tác d@ng phòng trD b#nh hBi cây trOng, làm gim tT l# cây b� b#nh rõ r#t, ch- phJm n,m 5Fi kháng Trichoderma sp. có th! giúp cây khae h`n, tbng s>c 54 kháng v+i vi sinh v;t gây b#nh, tác d@ng kích thích sinh tr*Cng 5Fi v+i cây trOng. SF li#u C bng 8 cho th,y, các công th>c bón phân khác nhau có m;t 58 sâu hBi và tT l# b#nh hBi khác nhau.

V4 sâu hBi: Trong c 2 v@ trOng, k-t qu theo dõi cho th,y công th>c hC 1 (sP d@ng phân chuOng) và hC 2 (sP d@ng phân h9u c` không sP d@ng ch-

phJm Trichoderma và Pseudomonas) có m;t 58 sâu hBi cao h`n các công th>c sP d@ng phân h9u c` k-t h:p v+i ch- phJm. NgoBi trD, sâu xanh (Helicoverba armigera) C công th>c VI (7,00 con/m2) trong v@ hè thu.

V4 b#nh hBi: TT l# b#nh héo r� gFc mFc 5en (Aspergillus niger) và héo r� gFc mFc trcng (Sclerotium rolfsii) 54u xu,t hi#n C c 2 v@ v+i m>c 58 gây hBi th,p. V@ 5ông xuân công th>c VI có tT l# gây hBi c.a 2 loBi b#nh này là th,p nh,t, t*`ng >ng là 2,16% và 0,51%. V@ hè thu c�ng có k-t qu t*`ng tA, trong khi các công th>c 5Fi ch>ng (hC 1 và hC 2) 54u có tT l# b#nh hBi cao h`n. Nghiên c>u c.a Prasad và cs (2012) 5ã chm ra rHng khi sP d@ng k-t h:p ch- phJm không nh9ng có kh nbng phòng trD b#nh r,t tFt cho cây trOng, 5ic bi#t là hi#u qu phòng trD b#nh héo r� gFc mFc 5en và héo r� gFc mFc trcng trên cây lBc. K-t qu nghiên c>u c.a chúng tôi là t*`ng 5Ong v+i nghiên c>u trên. Nghiên c>u c.a Rini và Sulochana (2006, 2007) không chm gi+i hBn trên cây lBc mà trên cây +t c�ng cho th,y



hi#u qu phòng trD r,t cao 5Fi v+i b#nh hBi khi sP d@ng k-t h:p 2 ch- phJm Trichoderma và

Pseudomonas.

BBBBng 8. �nh h*Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phJm ng 8. �nh h*Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phJm ng 8. �nh h*Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phJm ng 8. �nh h*Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phJm TrichodermaTrichodermaTrichodermaTrichoderma và và và và PseudomonasPseudomonasPseudomonasPseudomonas 5 5 5 5-n t-n t-n t-n tình hình sâu, bình hình sâu, bình hình sâu, bình hình sâu, b#nh hBi #nh hBi #nh hBi #nh hBi trên cây ltrên cây ltrên cây ltrên cây lBcBcBcBc

Sâu (con/m2) TT l# b#nh (%) Công th>c

Ký hi#u Sâu xám

Sâu xanh

Sâu khoang

Héo r� gFc mFc 5en

Héo r� gFc mFc trcng

V@ 5ông xuân (2013 - 2015) I hC1 4,58 6,22 5,51 4,53 2,27 II hC2 4,85 6,17 5,14 3,87 1,51 III T(100) 5,04 5,93 5,00 4,34 1,38 IV P(100) 4,90 6,07 4,91 5,32 1,55 V TP(30:70) 4,89 5,12 3,59 2,16 0,76 VI TP(50:50) 4,76 4,11 3,18 3,77 0,51 V@ hè thu (2014 và 2015) I hC1 1,34 5,00 - 2,04 1,17 II hC2 1,17 5,50 - 2,43 1,06 III T(100) 1,34 5,00 - 2,11 1,08 IV P(100) 1,67 4,50 - 2,01 0,90 V TP(30:70) 1,84 4,00 - 1,43 0,61 VI TP(50:50) 1,17 7,00 - 1,59 0,52

K-t qu nghiên c>u c.a Yadav và Aggarwal (2015) 5ã k-t lu;n rHng khi sP d@ng ch- phJm Trichoderma sp. cho hi#u qu phòng trD tFt 5Fi v+i b#nh héo r� gFc mFc 5en và gFc mFc trcng trên cây lBc và khi k-t h:p v+i ch- phJm Pseudomonas thì hi#u qu phòng trD cao h`n so v+i sP d@ng ch- phJm 5`n ld. Tuy nhiên, hi#u qu phòng trD b#nh hBi c.a các ch- phJm này c�ng ch�u nh h*Cng r,t l+n bCi 5i4u ki#n ngoBi cnh và mùa v@ khác nhau. Nh* v;y, k-t qu c.a chúng tôi là phù h:p v+i k-t qu nghiên c>u nêu trên.

3333.7.7.7.7. . . . ��nh hnh hnh hnh h*C*C*C*Cng ng ng ng c.c.c.c.a phân ha phân ha phân ha phân h9999u c` vu c` vu c` vu c` v+i ch+i ch+i ch+i ch- - - - phphphphJJJJm m m m TrichodermaTrichodermaTrichodermaTrichoderma và và và và PseudomonasPseudomonasPseudomonasPseudomonas 5 5 5 5-n -n -n -n cáccáccáccác y y y y-u tF c,u -u tF c,u -u tF c,u -u tF c,u thành nbng suthành nbng suthành nbng suthành nbng su,t và nbng su,t lBc,t và nbng su,t lBc,t và nbng su,t lBc,t và nbng su,t lBc

T]ng sF qu trên cây trong v@ 5ông xuân 5Bt cao h`n v@ hè thu và các công th>c bón phân h9u c` và ch- phJm 54u có t]ng sF qu trên cây cao h`n các công th>c 5Fi ch>ng, ngoBi trD công th>c IV (22,80 qu) và công th>c này có sai khác có ý nghqa thFng kê v+i t,t c các công th>c khác. V@ hè thu, t]ng sF qu/cây th,p và gi9a các công th>c 54u có sai khác có ý nghqa thFng kê.

SF qu chcc trên cây C các công th>c sP d@ng phân h9u c` v+i ch- phJm Trichoderma và Pseudomonas 54u cao h`n so v+i công th>c 5Fi ch>ng, ngoBi trD công th>c VI.

KhFi l*:ng 100 qu có sA khác bi#t l+n và có sA sai khác có ý nghqa thFng kê gi9a các công th>c trong c 2 v@. V@ 5ông xuân, các công th>c có P100 l+n là công th>c V (148,16 g), công th>c IV (145,91 g) và công th>c III (140,38 g), công th>c hC 1 có P100

th,p nh,t (129,59 g). Tuy nhiên, v@ hè thu công th>c có P100 l+n nh,t là công th>c VI (142,86 g) và th,p nh,t là công th>c IV (119,66 g).

Nbng su,t lý thuy-t (NSLT): V@ 5ông xuân, công th>c V có NSLT 5Bt cao nh,t (6,65 t,n/ha), v@ hè thu là công th>c III (3,46 t,n/ha) và 54u sai khác có ý nghqa thFng kê v+i các công th>c khác. Nh* v;y, phân h9u c` và ch- phJm 5ã có tác d@ng tFt, 5Fi v+i quá trình hình thành nbng su,t lBc.

Nbng su,t thAc thu (NSTT): K-t qu C bng 9 cho th,y các công th>c sP d@ng phân h9u c` v+i ch- phJm C dBng k-t h:p cho NSTT cao h`n các công th>c 5Fi ch>ng và công th>c sP d@ng ch- phJm C dBng 5`n ld. V@ 5ông xuân, công th>c V có NSTT 5Bt l+n nh,t (2,64 t,n/ha) tbng so v+i công th>c hC 1 là 24,47% và hC 2 là 26,86%. V@ hè thu, công th>c V c�ng cho NSTT 5Bt l+n nh,t (1,44 t,n/ha) tbng so v+i công th>c hC 1 là 27,91% và hC 2 là 32,63% và 54u sai khác có ý nghqa thFng kê gi9a v+i 2 công th>c 5Fi ch>ng.

Theo Hoàng Th� Thái Hòa và cs (2007), bón phân h9u c` cho cây lBc trên 5,t cát tBi huy#n Phù



Cát, tmnh Bình h�nh làm tbng t]ng sF qu trên cây và nbng su,t thAc thu. Nghiên c>u c.a Prasad và cs. (2012) 5ã chm ra rHng khi sP d@ng k-t h:p ch- phJm không nh9ng có kh nbng phòng trD b#nh mà còn có kh nbng kích thích sinh tr*Cng và tbng nbng su,t cây trOng. Tr^n Th� Thu Hà và cs (2013) nghiên c>u xP lý k-t h:p ch- phJm Trichoderma và Pseudomonas v+i tT l# 50:50 cho nbng su,t lBc 5Bt cao nh,t (22,22 tB/ha), tbng 24,06% so v+i 5Fi ch>ng không xP lý hay xP lý 5`n ld. M8t nghiên c>u khác c�ng 5*a ra k-t lu;n rHng, sP d@ng phân h9u c` k-t h:p v+i ch- phJm Trichoderma và Pseudomonas ngoài tác d@ng t*`ng h& và kích thích sinh tr*Cng

cây trOng tFt h`n, giúp tbng sF qu trên cây và tbng nbng su,t c.a lBc. Song hi#u qu sP d@ng c.a phân h9u c` và ch- phJm c�ng ch�u nh h*Cng bCi 5i4u ki#n ngoBi cnh và mùa v@ khác nhau (Yadav và Aggarwal, 2015). Nghiên c>u g^n 5ây nh,t c.a Tr^n Th� Ánh Tuy-t và cs (2016) v4 sP d@ng phân h9u c` và ch- phJm Trichodemar cho lBc trên 5,t xám bBc màu tBi tmnh ThDa Thiên - Hu- cho th,y, các công th>c bón phân h9u c` và ch- phJm có nbng su,t thAc thu tbng có ý nghqa so v+i 5Fi ch>ng. Nh* v;y, k-t qu nghiên c>u c.a chúng tôi là có sA t*`ng 5Ong v+i các k-t qu nghiên c>u trên.

BBBBng 9. �nh h*Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phJm ng 9. �nh h*Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phJm ng 9. �nh h*Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phJm ng 9. �nh h*Cng c.a phân h9u c` v+i ch- phJm TrichodermaTrichodermaTrichodermaTrichoderma và và và và PseudomonasPseudomonasPseudomonasPseudomonas 5 5 5 5-n các y-u tF c,u thành -n các y-u tF c,u thành -n các y-u tF c,u thành -n các y-u tF c,u thành nbng sunbng sunbng sunbng su,t và nbng su,t lBc,t và nbng su,t lBc,t và nbng su,t lBc,t và nbng su,t lBc

NSTT so v+i hC (%)

Công th>c

Ký hi#u T]ng sF qu/cây

(qu)

T]ng sF qu chcc/cây (qu)

P100 qu

(gam)

Nbng su,t lý thuy-t (t,n/ha)

Nbng su,t thAc thu (t,n/ha) hC1 hC2

V@ 5ông xuân (2013 - 2015) I hC1 28,40a 16,71b 129,59d 5,36d 2,13bc - 1,92 II hC2 29,15a 17,97ab 136,69cd 6,08bc 2,09bc -1,88 - III T(100) 31,39a 17,78ab 140,38bc 6,17abc 2,23b 4,75 6,76 IV P(100) 22,80b 17,75ab 145,91ab 6,43ab 2,22b 4,28 6,28 V TP(30:70) 29,99a 18,15a 148,16a 6,65a 2,64a 24,47 26,86 VI TP(50:50) 30,13a 16,94ab 134,95cd 5,66cd 2,30b 8,05 10,12 V@ hè thu (2014 và 2015) I hC1 13,89d 6,82b 125,57bc 2,12c 1,13bc - 3,69 II hC2 20,30b 9,47a 121,70bc 2,85b 1,09bc -3,56 - III T(100) 23,55a 10,85a 129,10b 3,46a 1,23b 9,42 13,46 IV P(100) 19,30bc 9,57a 119,66c 2,83b 1,20b 6,67 10,60 V TP(30:70) 17,82c 10,03a 124,27bc 3,09ab 1,44a 27,91 32,63 VI TP(50:50) 18,09c 8,98a 142,86a 3,17ab 1,32ab 16,89 21,20

Ghi chú: Các ch9 cái khác nhau trong cùng m8t c8t và trong m8t v@ bi!u th� sA sai khác có ý nghqa C m>c P < 0,05.

4. K"T LU%N Bón v+i l*:ng 02 t,n phân h9u c` Bokashi + 40

kg N + 60 kg P2O5 + 60 kg K2O + 400 kg vôi + Trichoderma và Pseudomonas v+i tT l# 30:70 5ã làm tbng chi4u cao thân chính, sF lá trên thân chính, chi4u dài cành c,p 1, sF hoa h9u hi#u và nbng su,t thAc thu c.a cây lBc. V+i l*:ng bón này, nbng su,t lBc 5Bt cao nh,t trong c 2 v@, v@ 5ông xuân nbng su,t 5Bt 2,64 t,n/ha, tbng 24,47% so v+i 5Fi ch>ng 1 và 26,86% so v+i 5Fi ch>ng 2. V@ hè thu nbng su,t 5Bt 1,44 t,n/ha, tbng 27,91% so v+i 5Fi ch>ng 1 và 32,63% so v+i 5Fi ch>ng 2.

TÀI LI�U THAM KH&O 1. Elad, Y., Chet, I. and Henis, Y. (1982).

Degradation of plant pathogenic fungi by

Trichoderma harzianum. Canadian Journal of Microbiology 28, pp.719 - 725.

2. Tr^n Th� Thu Hà, Lê hình H*_ng, Nguy}n D*`ng L8c, Hoàng Th� HOng Qu- (2013). Nghiên c>u kh nbng phFi h:p Trichoderma và Pseudomonas 5-n sinh tr*Cng và phát tri!n c.a cây lBc tBi Qung Ngãi. K-t qu nghiên c>u khoa h�c cây trOng nbm 2014-2015, Khoa Nông h�c, Tr*_ng hBi h�c Nông Lâm, hBi h�c Hu-. Nhà xu,t bn hBi h�c Hu-, tr.465-473.

3. Hoàng Th� Thái Hòa, Nguy}n Vbn Long, h& hình Th@c, N.Cl. Chiang, J. E. Dufey (2007). �nh h*Cng c.a các dBng phân h9u c` 5-n nbng su,t lBc và kh nbng khoáng hóa 5Bm trên 5,t cát bi!n tmnh



ThDa Thiên - Hu-. TBp chí Nông nghi#p và Phát tri!n nông thôn, (7/2007), tr.87 — 90.

4. Prasad, K., Aggarwal, A., Yadav, K., and Tanwar, A. (2012). Impact of different levels of superphosphate using arbuscular mycorrhizal fungi and Pseudomonas fluorescens on Chrysanthemum indicum L. J. Soil Sci, Plant Nutr., 12: pp.451- 462.

5. Hoàng Th� HOng Qu-, Nguy}n Th� Bích L:i, Tr^n Th� Thu Hà (2013). Nghiên c>u kh nbng k-t h:p ch- phJm Trichoderma và Pseudomonas 5-n sinh tr*Cng và phát tri!n cây lBc tBi Qung Nam. K-t qu nghiên c>u khoa h�c cây trOng nbm 2014 — 2015. Khoa Nông h�c, Tr*_ng hBi h�c Nông Lâm, hBi h�c Hu-. Nhà xu,t bn hBi h�c Hu-, tr. 257- 265.

6. h& Th� Thanh Ren, Ngô Ng�c H*ng, Võ Th� G*`ng, Nguy}n M| Hoa (2004). Giáo trình phì nhiêu 5,t. Nhà xu,t bn hBi h�c C^n Th`, tr.101-120.

7. Rini C. R. and Sulochana K. K. (2006). Management of seedling rot of chilli (Capsicum annuum L.) using Trichoderma spp.and fluorescent

pseudomonads (Pseudomonas fluorescens). J. Trop. Agric., 44, pp.79-82.

8. Rini C. R and Sulochana K. K. (2007). Usefulness of Trichoderma and Pseudomonas against Rhizoctonia solani and Fusarium oxysporum infecting tomato. Journal of Tropical Agriculture 45 (1-2), pp.21-28.

9. Tr^n Th� Ánh Tuy-t, Hoàng Th� Thái Hòa, Tr^n Thanh h>c, Thái Th� Huy4n (2016). Nghiên c>u nh h*Cng c.a các dBng phân h9u c` 5-n cây lBc trên 5,t xám bBc màu tmnh ThDa Thiên - Hu-. H8i tho QuFc gia v4 Khoa h�c cây trOng l^n th> 2 tBi C^n Th`. Nhà xu,t bn hBi h�c C^n Th`, sF tháng 8, tr.1067-1073.

10. Yadav A and Aggarwal A (2015). The associative effect of arbuscular mycorrhizae with Trichoderma viride and Pseudomonas fluorescens in promoting growth, nutrient uptake and yield of Arachis hypogaea L. New York Science Journal 8:1.

EFFECT OFEFFECT OFEFFECT OFEFFECT OF ORGANIC FERTILIZER WITH ORGANIC FERTILIZER WITH ORGANIC FERTILIZER WITH ORGANIC FERTILIZER WITH TrichodermaTrichodermaTrichodermaTrichoderma AND AND AND AND PseudomoPseudomoPseudomoPseudomonas nas nas nas PREPARATIONS PREPARATIONS PREPARATIONS PREPARATIONS ON GROWTH, DEVELOPMENT AND YIELD OF GROUNDNUT IN INFERTILE SOIL OF ON GROWTH, DEVELOPMENT AND YIELD OF GROUNDNUT IN INFERTILE SOIL OF ON GROWTH, DEVELOPMENT AND YIELD OF GROUNDNUT IN INFERTILE SOIL OF ON GROWTH, DEVELOPMENT AND YIELD OF GROUNDNUT IN INFERTILE SOIL OF

THUA THIEN THUA THIEN THUA THIEN THUA THIEN ---- HUE PROVINCE HUE PROVINCE HUE PROVINCE HUE PROVINCE

TriTriTriTrinh Thnh Thnh Thnh Thiiii Sen Sen Sen Sen

SumSumSumSummmmmaryaryaryary Organic fertilizer and biological preparations are not only increasing crop yield but also can rise effect of chermical fertilizer and improve soil fertility. The study was conducted in 4 cropping seasons consecutively, winter spring 2013 — 2014, summer autumn 2014, winter spring 2014 - 2015 and summer autumn 2015 in infertile soil at Tu Ha ward, Huong Tra town, Thua Thien - Hue province which consisted of 6 treatments, ranging in RCBD with 3 replications. The objective of this study to evaluate the effect of organic fertilizer with Trichoderma and Pseudomonas preparations on growth, development and yield of groundnut. The results showed that all treatments with Trichoderma and Pseudomonas in combination had positive effects on the main branch length, number of leaves/main branch, total of branches, length of first branch, total of flowers, effective flower ratio and actual yield in comparison with the treatments with Trichoderma or Pseudomonas in single and the control (DC2). The treatment V, applying 2 ton organic fertilizer + 40 kg N + 60 kg P2O5 + 60 kg K2O + 400 kg lime + Trichoderma and Pseudomonas with ratio of 30:70 had increased the main branch length, number of leaves/main branch, length of first branch, number of effective flowers and actual yield of groundnut. This quantity of fertilizer, groundnut yield reached the highest in the both cropping seasons. Winter spring 2013-2015 season, pod yield attain 2.64 ton/ha, increasing 24.47% comparison with the control treatments 1 and 26.86% comparison with the control treatments 2. Summer autumn 2014-2015 season, pod yield attain 1.44 ton/ha, increasing 27.91% comparison with the control 1 and 32.63% comparison with the control 2.

Keywords:Keywords:Keywords:Keywords: Groundnut, organic fertilizer, preparations, Pseudomonas, Trichoderma, yield.

Ng*Ng*Ng*Ng*_i phn bi#n: GS.VS.TSKH. Tr^n h_i phn bi#n: GS.VS.TSKH. Tr^n h_i phn bi#n: GS.VS.TSKH. Tr^n h_i phn bi#n: GS.VS.TSKH. Tr^n hình Longình Longình Longình Long






NGHIÊN CVU XÁC ��NH TÍNH WN ��NH VX NSNG SU T VÀ TÍNH THÍCH VNG VNI CÁC VÙNG SINH THÁI NÔNG

NGHI�P C=A GI�NG NGÔ SINH KH�I VN172 Ngô ThNgô ThNgô ThNgô Th� Minh Tâm� Minh Tâm� Minh Tâm� Minh Tâm1111, Bùi M, Bùi M, Bùi M, Bùi MBnh C*_ngBnh C*_ngBnh C*_ngBnh C*_ng1111,,,, NguyNguyNguyNguy}n Vbn Tr*_ng}n Vbn Tr*_ng}n Vbn Tr*_ng}n Vbn Tr*_ng1111, , , ,

NgNgNgNg@y Th� H*`ng Lan@y Th� H*`ng Lan@y Th� H*`ng Lan@y Th� H*`ng Lan1111, Nguy, Nguy, Nguy, Nguy}n Phúc }n Phúc }n Phúc }n Phúc QuyQuyQuyQuy-t-t-t-t1111, Nguy, Nguy, Nguy, Nguy}n Th� Ánh Thu}n Th� Ánh Thu}n Th� Ánh Thu}n Th� Ánh Thu1111, , , ,

NguyNguyNguyNguy}n Kim L#}n Kim L#}n Kim L#}n Kim L#1111, Nguy, Nguy, Nguy, Nguy}n Nh* Ti4n}n Nh* Ti4n}n Nh* Ti4n}n Nh* Ti4n1111, Nguy, Nguy, Nguy, Nguy}n Ng�c Di#p}n Ng�c Di#p}n Ng�c Di#p}n Ng�c Di#p1111, Bùi h, Bùi h, Bùi h, Bùi h>c Hi>c Hi>c Hi>c Hi1111

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T�T�T�T�T GiFng ngô lai VN172 do Vi#n Nghiên c>u Ngô ch�n tBo theo 5�nh h*+ng làm th>c bn xanh cho chbn nuôi gia súc, 5áp >ng 5*:c m8t sF tiêu chí chính 5Fi v+i m8t giFng ngô sinh khFi: có kh nbng sinh tr*Cng phát tri!n ]n 5�nh, nbng su,t sinh khFi cao, hàm l*:ng protein cao, t]ng thu nbng l*:ng cao, hàm l*:ng ch,t x` th,p và thích >ng cho sn xu,t C các tmnh trOng ngô phía Bcc. K-t qu phân tích v4 kh nbng thích >ng và 58 ]n 5�nh c.a giFng ngô sinh khFi VN172 qua 3 v@ tBi 5 5i!m kho nghi#m C các tmnh phía Bcc cho th,y: VN172 là giFng ngô ]n 5�nh trong b8 giFng kho nghi#m, nbng su,t sinh khFi trung bình di}n bi-n theo khuynh h*+ng chung, 5Bt nbng su,t cao C môi tr*_ng tFt và nbng su,t th,p h`n C môi tr*_ng kém h`n, 5ic bi#t VN172 là giFng ]n 5�nh xét theo c h# sF hOi quy (b) và tham sF 58 l#ch (S2d). So v+i các giFng 5Fi ch>ng thì VN172 có kh nbng thích >ng và 58 ]n 5�nh tFt h`n LCH9 và t*`ng 5*`ng v+i NK7328. Trong các 5i!m kho nghi#m, S`n La là 5�a 5i!m có 5i4u ki#n sinh thái phù h:p nh,t cho sn xu,t giFng ngô sinh khFi VN172.

TTTTD khóa:D khóa:D khóa:D khóa: H# sF hOi quy, ngô sinh khFi, ]n 5�nh, thích >ng, VN172.

1. ��T V�N � 7

Ngô 5*:c trOng C nhi4u vùng sinh thái r,t khác nhau, do v;y nh9ng bi-n 5]i c.a các y-u tF môi tr*_ng có nh h*Cng l+n 5-n sn xu,t ngô. Y-u tF môi tr*_ng bi-n 5]i tác 58ng 5-n th> b;c c.a giFng (ki!u gen) v4 kh nbng cho nbng su,t qua các môi tr*_ng và mùa v@ khác nhau. T*`ng tác ki!u gen môi tr*_ng là m8t y-u tF quan tr�ng xác 5�nh sA bi!u hi#n c.a giFng (Hallauer et al., 1988), bn ch,t là phn >ng khác nhau c.a giFng 5Fi v+i 5i4u ki#n môi tr*_ng. M8t sF giFng bi!u hi#n sA ]n 5�nh c.a ki!u hình trong khi các giFng khác phn ánh sA bi-n 5]i khác nhau qua các môi tr*_ng. MFi quan tâm nh,t trong quan 5i!m ch�n tBo giFng và canh tác là nh9ng giFng 5ó có các tính trBng nông h�c ]n 5�nh hoic chm b� nh h*Cng nh� trên phBm vi môi tr*_ng r8ng (Kang, 1998).

Phn >ng c.a giFng 5Fi v+i 5i4u ki#n môi tr*_ng th*_ng th! hi#n qua hai 5ic 5i!m c` bn: Tính thích nghi và tính ]n 5�nh. Tính thích nghi là kh nbng c.a giFng thay 5]i linh hoBt v+i sA thay 5]i c.a 5i4u ki#n môi tr*_ng. Tính ]n 5�nh là kh nbng duy trì t*`ng

1

Viện Nghiên cứu Ngô

5Fi phn >ng trung bình c.a giFng theo sA thay 5]i c.a 5i4u ki#n môi tr*_ng (Ngô H9u Tình, 2009).

Trong nhóm A (ki!u ]n 5�nh 1) t*`ng 5*`ng v+i sA ]n 5�nh sinh h�c thì m8t ki!u gen 5*:c coi là ]n 5�nh n-u sA bi-n 58ng gi9a các môi tr*_ng c.a nó nha. Trong nhóm B và C (ki!u ]n 5�nh 2) t*`ng 5*`ng v+i sA ]n 5�nh nông h�c thì m8t ki!u gen 5*:c coi là ]n 5�nh n-u phn >ng v+i môi tr*_ng c.a nó t*`ng tA v+i phn >ng trung bình c.a t,t c các ki!u gen thP nghi#m. Trong nhóm D (ki!u ]n 5�nh 3) thì m8t ki!u gen 5*:c coi là ]n 5�nh n-u bình ph*`ng trung bình theo 5*_ng hOi quy c.a ki!u gen hoic nbng su,t trên chm sF môi tr*_ng nha.

� ngô c�ng nh* các loài cây trOng khác h^u h-t các tính trBng nông h�c và tính trBng kinh t- quan tr�ng (nh* nbng su,t hBt, nbng su,t sinh khFi,...) v4 bn ch,t là các tính trBng sF l*:ng th*_ng ch�u tác 58ng c.a môi tr*_ng, vì th- c^n thi-t phi 5ánh giá giFng qua nhi4u môi tr*_ng khác nhau trong quá trình ch�n l�c (Anncchiarico, 2002). Trong các thí nghi#m 5a môi tr*_ng, sA phn >ng khác nhau c.a giFng v+i các 5i4u ki#n môi tr*_ng khác nhau, 5ic bi#t khi liên quan 5-n nh9ng thay 5]i v4 c,p 58 ki!u gen s� h& tr: vi#c xác 5�nh các giFng lai ]n 5�nh, *u tú (Epinat-Le Signor et al., 2001).



GiFng ngô sinh khFi VN172 5*:c Vi#n Nghiên c>u Ngô ch�n tBo theo 5�nh h*+ng làm th>c bn xanh cho chbn nuôi có nbng su,t ch,t xanh 5Bt trên 50 t,n/ha, ch,t l*:ng ch,t xanh cao (C giai 5oBn chín sáp hàm l*:ng v;t ch,t khô 5Bt 28,79%, protein thô 5Bt 9,49% trong v;t ch,t khô và x` thô 5Bt 28,25% trong v;t ch,t khô). h! 5ánh giá ý nghqa thAc ti}n v4 kh nbng áp d@ng và mC r8ng giFng ngô VN172 vào sn xu,t 5ã ti-n hành phân tích tính thích >ng và ]n 5�nh c.a giFng trên c` sC sF li#u kho nghi#m giá tr� canh tác và giá tr� sP d@ng (kho nghi#m VCU) C các vùng sinh thái và mùa v@ khác nhau.

2. V%T LI�U VÀ PH+,NG PHÁP NGHIÊN C.U

2.1.2.1.2.1.2.1. V V V V;t li#u nghiên c>u;t li#u nghiên c>u;t li#u nghiên c>u;t li#u nghiên c>u

- Các giFng ngô, các t] h:p lai tri!n v�ng c.a Vi#n Nghiên c>u Ngô 5*:c nghiên c>u ch�n tBo cho m@c 5ích thu sinh khFi làm th>c bn xanh cho chbn nuôi gia súc (Bng 1).

- Các giFng 5Fi ch>ng là các giFng ngô lai th*`ng mBi ph] bi-n trong sn xu,t: CP888 (Công ty TNHH HBt giFng CP Vi#t Nam), LCH9 (Vi#n Nghiên c>u Ngô), NK7328 (Công ty TNHH Syngenta Vi#t Nam) và P4199 (Công ty Pioneer Hi-bred) (Bng 1).

BBBBng 1. Danh sách giFng phân tích tính thích >ng và ]n 5�nh qua 3 v@ kng 1. Danh sách giFng phân tích tính thích >ng và ]n 5�nh qua 3 v@ kng 1. Danh sách giFng phân tích tính thích >ng và ]n 5�nh qua 3 v@ kng 1. Danh sách giFng phân tích tính thích >ng và ]n 5�nh qua 3 v@ khhhho nghi#m VCU C các tmnh phía Bcco nghi#m VCU C các tmnh phía Bcco nghi#m VCU C các tmnh phía Bcco nghi#m VCU C các tmnh phía Bcc Tên giFng kho nghi#m trong các v@ h�a 5i!m kho nghi#m

TT Xuân 2018 Thu 5ông 2018 Xuân 2019 V@ xuân 2018 V@ thu 5ông 2018,

xuân 2019 1 hH17-5 hH17-5 hH17-5 1. Thanh Hoá 1. Ngh# An 2 HG17-1 HG17-1 HG17-1 2. Hà N8i 2. Hà N8i 3 CN17-1 CN17-1 CN17-1 3. Thái Bình 3. Thái Bình 4 VN172 VN172 VN172 4. Hòa Bình 4. Hòa Bình 5 CN17-12 CN17-12 CN17-12 5. S`n La 5. S`n La 6 CN18-1 CN18-1 CN18-1

7 CN18-7 CN18-7 CN18-7 8 CP888 (5/c) SB18-2 TM18-5

9 LCH9 (5/c) P4199 (5/c) hH18-1

10 NK7328 (5/c) LCH9 (5/c) LCH9 (5/c)

11 - NK7328 (5/c) NK7328 (5/c)


- Kho nghi#m VCU giFng ngô sinh khFi theo Tiêu chuJn c` sC c.a Vi#n Nghiên c>u Ngô và QCVN 01-56:2011/BNNPTNT c.a B8 Nông nghi#p và PTNT.

- SF li#u nbng su,t sinh khFi 5*:c thu th;p tD k-t qu kho nghi#m VCU các b8 giFng ngô C các mùa v@, vùng sinh thái trOng ngô khác nhau C phía Bcc.

- hánh giá tính thích >ng và ]n 5�nh bHng ph*`ng pháp phân tích hOi quy tuy-n tính theo Eberhart và Russell c.a Nguy}n hình Hi4n và 5Ong tác gi (2007).


hic 5i!m nông sinh h�c c.a các giFng ngô nghiên c>u

K-t qu C bng 2 cho th,y: Các giFng ngô nghiên c>u qua các v@ kho nghi#m có th_i gian sinh tr*Cng tD 108,0 — 115,3 ngày và thu8c nhóm chín trung ngày, trong 5ó giFng VN172 có th_i gian sinh tr*Cng là 111,3 ngày, chm duy nh,t giFng 5Fi ch>ng CP888 thu8c nhóm dài ngày (120 ngày). V4 5ic 5i!m hình thái cây các giFng kho nghi#m 54u có dBng cây cao, nhi4u lá t*`ng 5*`ng 2 giFng 5Fi ch>ng LCH9 và NK7328. V4 nbng su,t sinh khFi, h^u h-t các giFng 54u có nbng su,t sinh khFi cao, có 3 giFng 5Bt trên 60 t,n/ha, các giFng còn lBi 5Bt trên 50 t,n/ha, ngoBi trD giFng TM18-5 có nbng su,t th,p nh,t là 44,4 t,n/ha. GiFng ngô VN172 có chi4u cao cây là 210,3 cm, chi4u cao 5óng bcp 99,2 cm, sF lá 19,0 lá và nbng su,t sinh khFi 5Bt 60,3 t,n/ha.



BBBBng 2. hic 5i!m nông sinh h�c c.a các giFng kho nghi#m (sF li#u trung bng 2. hic 5i!m nông sinh h�c c.a các giFng kho nghi#m (sF li#u trung bng 2. hic 5i!m nông sinh h�c c.a các giFng kho nghi#m (sF li#u trung bng 2. hic 5i!m nông sinh h�c c.a các giFng kho nghi#m (sF li#u trung bình các vình các vình các vình các v@ kho nghi#m)@ kho nghi#m)@ kho nghi#m)@ kho nghi#m)

TT GiFng TGST (ngày) Chi4u cao cây

(cm) Chi4u cao 5óng bcp

(cm) SF lá

Nbng su,t sinh khFi (t,n/ha)

1 hH17-5 113,0 220,3 111,8 20,2 60,8 2 HG17-1 111,3 206,8 116,7 19,1 56,6 3 CN17-1 112,0 210,0 101,8 18,7 52,5 4 VN172 111,3 210,3 99,2 19,0 60,3 5 CN17-12 111,3 219,1 110,0 18,1 55,7 6 CN18-1 113,7 204,0 103,6 19,1 50,3 7 CN18-7 112,7 224,8 116,7 19,1 61,0 8 TM18-5 108,0 192,0 91,6 19,0 44,4 9 hH18-1 111,0 195,2 97,9 20,1 58,1 10 SB18-2 110,0 208,9 103,5 18,1 53,2 11 CP888(5/c) 120,0 227,7 128,5 18,7 55,3 12 P4199 (5/c) 111,0 228,7 107,8 18,8 56,7 13 LCH9 (5/c) 112,3 211,8 115,3 18,3 51,6 14 NK7328 (5/c) 115,3 211,1 113,8 19,7 57,4

Trong nghiên c>u ch�n tBo giFng cây trOng ngoài vi#c xác 5�nh 5*:c giFng cho nbng su,t cao, ch,t l*:ng tFt thì các nhà tBo giFng còn chú ý 5-n sA ]n 5�nh c.a giFng qua các vùng sinh thái khác nhau hoic qua nhi4u mùa v@ khác nhau. GiFng ngô VN172

5*:c 5ánh giá tính thích >ng và ]n 5�nh qua 3 v@ tBi 5 5�a 5i!m khác nhau trong b8 giFng kho nghi#m bao gOm các giFng ngô sinh khFi tri!n v�ng và các giFng 5Fi ch>ng. K-t qu trình bày C các bng 3, 4 và 5.

BBBBng 3. Phân tích ]n 5�nh theo h# sF hOi quy (b) và tham sF 58 l#ch (Sng 3. Phân tích ]n 5�nh theo h# sF hOi quy (b) và tham sF 58 l#ch (Sng 3. Phân tích ]n 5�nh theo h# sF hOi quy (b) và tham sF 58 l#ch (Sng 3. Phân tích ]n 5�nh theo h# sF hOi quy (b) và tham sF 58 l#ch (S2222d) vd) vd) vd) v@ xuân 2018@ xuân 2018@ xuân 2018@ xuân 2018

Chênh l#ch c.a h# sF hOi quy so v+i 1 (b)

Tham sF 58 l#ch TT GiFng

Nbng su,t sinh khFi (t,n/ha) b-1 Ttn P S2d Ftn P

1 hH17-5 62,805 0,091 0,818 0,762 -2,140 0,552 0,349

2 HG17-1 60,690 0,007 0,042 0,516 1,408 1,294 0,722

3 CN17-1 53,045 -0,736 15,893 1,000* -4,328 0,095 0,038

4 VN172 59,560 -0,198 1,695 0,906 -1,883 0,606 0,384

5 CN17-12 58,675 0,168 1,044 0,813 0,691 1,144 0,666

6 CN18-1 53,140 -0,171 1,005 0,805 1,356 1,283 0,718

7 CN18-7 63,670 0,674 5,692 0,995* -1,813 0,621 0,393

8 CP888 (5/c) 55,300 0,445 2,379 0,952* 2,607 1,545 0,796

9 LCH9 (5/c) 55,585 -0,310 7,478 0,998* -4,418 0,076 0,028

10 NK7328 (5/c) 58,465 0,030 0,130 0,550 6,867 2,436 0,934

LSD0,05 3,102

Ghi chú: Giá tr� LSD sau khi phân tích 58 ]n 5�nh; * - Sai khác có ý nghqa; 5/c — hFi ch>ng Trong v@ xuân 2018, sau khi phân tích 58 ]n

5�nh VN172 có nbng su,t sinh khFi trung bình cao h`n có ý nghqa 2 5Fi ch>ng CP888 và LCH9 C m>c

tin c;y 95% và t*`ng 5*`ng v+i NK7328. Trong 10 giFng có 2 giFng kho nghi#m (CN17-1, CN18-7) và 2 5Fi ch>ng (CP888, LCH9) có h# sF hOi quy bé h`n 1



chcc chcn (xác 5�nh qua ki!m 5�nh T), nh* v;y xét theo h# sF hOi quy thì 6 giFng còn lBi thích nghi tFt và ]n 5�nh qua 5 5i!m kho nghi#m. Xét theo tham sF 58 l#ch S2d, t,t c 10 giFng có giá tr� S2d nha t>c là trong v@ xuân 2018 nbng su,t c.a các giFng là ]n 5�nh, ít bi-n 58ng qua các 5i!m kho nghi#m khác nhau. Nh* v;y, trong b8 giFng kho nghi#m v@ xuân 2018 thì nbng su,t c.a VN172 có di}n bi-n song song v+i giá tr� nbng su,t trung bình c.a toàn thí nghi#m, nbng su,t th,p h`n C môi tr*_ng x,u (5,t 5ai, nguOn n*+c, khí h;u…) và nbng su,t cao C môi tr*_ng thu;n l:i h`n. hi4u 5ó có nghqa VN172 5*:c 5ánh giá là giFng ]n 5�nh qua 5 5i!m trong b8 giFng kho nghi#m v@ xuân 2018, tFt h`n 5Fi ch>ng CP888, LCH9 và t*`ng 5*`ng v+i giFng NK7328, C nh9ng vùng có 5i4u ki#n môi tr*_ng kém VN172 có *u th- h`n giFng 5Fi ch>ng. K-t qu này 5*:c chm ra rõ h`n qua 5O th� C hình 1.

Trong v@ thu 5ông 2018, sau khi phân tích 58 ]n 5�nh (Bng 4) cho th,y VN172 có nbng su,t sinh khFi cao h`n 5Fi ch>ng LCH9 và t*`ng 5*`ng v+i P4199 và NK7328 C m>c tin c;y 95%. Xét theo h# sF hOi quy thì trong v@ này t,t c 11 giFng 54u ]n 5�nh qua 5 5�a 5i!m kho nghi#m (h# sF hOi quy ≈ 1- xác 5�nh qua ki!m 5�nh T). Xét theo tham sF 58 l#ch S2d, h^u h-t các giFng 54u bi!u hi#n sA ]n 5�nh ngoBi trD 2 giFng CN18-1 và SB18-2 có sA bi-n 58ng l+n gi9a

các 5�a 5i!m kho nghi#m khác nhau. Hình 2 c�ng chm rõ giFng VN172 có kh nbng thích >ng và ]n 5�nh theo khuynh h*+ng c.a 3 giFng 5Fi ch>ng, giá tr� nbng su,t theo hOi quy cao h`n c 3 5Fi ch>ng C các 5�a 5i!m kho nghi#m có môi tr*_ng tFt c�ng nh* môi tr*_ng x,u. Theo bng *+c l*:ng nbng su,t theo hOi quy, cbn c> vào dãy chm sF môi tr*_ng (I) cho th,y trong v@ thu 5ông 2018, S`n La (I = 3,320) v2n là 5�a 5i!m có môi tr*_ng thu;n l:i nh,t cho các giFng kho nghi#m, ti-p 5-n là Thái Bình (I = 3,270) và kém nh,t là tBi Hòa Bình (I = -4,530).

Hình 1. Hình 1. Hình 1. Hình 1. hhhhO th� bi!u hi#n tính thích nghi và ]n 5�nh O th� bi!u hi#n tính thích nghi và ]n 5�nh O th� bi!u hi#n tính thích nghi và ]n 5�nh O th� bi!u hi#n tính thích nghi và ]n 5�nh vvvv4 nbng su,t sinh khFi c.a VN172 và 3 giFng 5Fi4 nbng su,t sinh khFi c.a VN172 và 3 giFng 5Fi4 nbng su,t sinh khFi c.a VN172 và 3 giFng 5Fi4 nbng su,t sinh khFi c.a VN172 và 3 giFng 5Fi

chchchch>ng v@ xuân 2018>ng v@ xuân 2018>ng v@ xuân 2018>ng v@ xuân 2018

BBBBng 4. Phân tích ]n 5�nh theo h# sF hOi quy (b) và tham sF 58 l#ch (Sng 4. Phân tích ]n 5�nh theo h# sF hOi quy (b) và tham sF 58 l#ch (Sng 4. Phân tích ]n 5�nh theo h# sF hOi quy (b) và tham sF 58 l#ch (Sng 4. Phân tích ]n 5�nh theo h# sF hOi quy (b) và tham sF 58 l#ch (S2222d) vd) vd) vd) v@ thu 5ông 2018@ thu 5ông 2018@ thu 5ông 2018@ thu 5ông 2018 Chênh l#ch c.a h# sF hOi quy

so v+i 1 (b) Tham sF 58 l#ch

TT GiFng Nbng su,t sinh khFi (t,n/ha) b-1 Ttn P S2d Ftn P

1 hH17-5 60,885 -0,275 1,016 0,807 -1,134 0,780 0,490 2 HG17-1 54,305 -0,187 0,610 0,707 -0,016 0,997 0,603 3 CN17-1 51,715 0,001 0,002 0,503 -0,873 0,831 0,519 4 VN172 60,615 0,277 0,640 0,715 5,076 1,984 0,883 5 CN17-12 55,110 0,241 0,761 0,748 0,334 1,065 0,633 6 CN18-1 48,910 -0,257 0,473 0,666 10,943 3,120 0,972*

7 CN18-7 60,335 0,006 0,012 0,506 7,523 2,458 0,936 8 SB18-2 53,245 0,167 0,249 0,594 19,317 4,743 0,996*

9 P4199 (5/c) 56,680 0,167 0,960 0,795 -3,496 0,323 0,189 10 LCH9 (5/c) 50,045 -0,102 0,215 0,582 7,296 2,414 0,932 11 NK7328 (5/c) 58,185 -0,037 0,099 0,538 2,491 1,483 0,780 LSD0,05

4,445

Ghi chú: Giá tr� LSD sau khi phân tích 58 ]n 5�nh; * - Sai khác có ý nghqa; 5/c — 5Fi ch>ng



Hình 2. Hình 2. Hình 2. Hình 2. hhhhO th� bi!u hi#n tính thích nghi và ]n 5�nh O th� bi!u hi#n tính thích nghi và ]n 5�nh O th� bi!u hi#n tính thích nghi và ]n 5�nh O th� bi!u hi#n tính thích nghi và ]n 5�nh vvvv4 nbng su,t sinh khFi c.a VN172 và 3 giFng 5Fi 4 nbng su,t sinh khFi c.a VN172 và 3 giFng 5Fi 4 nbng su,t sinh khFi c.a VN172 và 3 giFng 5Fi 4 nbng su,t sinh khFi c.a VN172 và 3 giFng 5Fi

chchchch>ng v@ thu 5ông 2018>ng v@ thu 5ông 2018>ng v@ thu 5ông 2018>ng v@ thu 5ông 2018

Trong v@ xuân 2019, nbng su,t sinh khFi trung bình c.a VN172 là cao nh,t trong b8 giFng kho nghi#m. Sau khi phân tích 58 ]n 5�nh, VN172 có nbng su,t cao h`n 2 giFng 5Fi ch>ng C m>c tin c;y 95%. Xét theo h# sF hOi quy trong v@ này có 3 giFng HG17-1, CN18-7, TM18-5 và 5Fi ch>ng LCH9 không

]n 5�nh qua các 5i!m kho nghi#m (h# sF hOi quy nha h`n 1 chcc chcn); xét theo tham sF 58 l#ch S2d giFng hH18-1 có bi-n 58ng l+n qua các 5i!m kho nghi#m, 8 giFng còn lBi 5*:c 5ánh giá là ]n 5�nh (Bng 5).

Hình 3. Hình 3. Hình 3. Hình 3. hhhhO th� bi!u hi#n tính thích nghi và ]n 5�nh O th� bi!u hi#n tính thích nghi và ]n 5�nh O th� bi!u hi#n tính thích nghi và ]n 5�nh O th� bi!u hi#n tính thích nghi và ]n 5�nh vvvv4 nbng su,t sinh khFi c.a VN172 và 3 giFn4 nbng su,t sinh khFi c.a VN172 và 3 giFn4 nbng su,t sinh khFi c.a VN172 và 3 giFn4 nbng su,t sinh khFi c.a VN172 và 3 giFng 5g 5g 5g 5Fi Fi Fi Fi

chchchch>ng v@ xuân 2019>ng v@ xuân 2019>ng v@ xuân 2019>ng v@ xuân 2019

BBBBng 5. Phân tích ]n 5�nh theo h# sF hOi quy (b) và tham sF 58 l#ch (Sng 5. Phân tích ]n 5�nh theo h# sF hOi quy (b) và tham sF 58 l#ch (Sng 5. Phân tích ]n 5�nh theo h# sF hOi quy (b) và tham sF 58 l#ch (Sng 5. Phân tích ]n 5�nh theo h# sF hOi quy (b) và tham sF 58 l#ch (S2222d) vd) vd) vd) v@ xuân 2019@ xuân 2019@ xuân 2019@ xuân 2019 Chênh l#ch c.a h# sF hOi quy

so v+i 1 (b) Tham sF 58 l#ch

TT GiFng Nbng su,t sinh khFi (t,n/ha) b-1 Ttn P S2d Ftn P

1 hH17-5 58,820 -0,347 1,761 0,912 -1,889 0,702 0,444 2 HG17-1 54,880 0,452 2,406 0,953* -2,283 0,640 0,406 3 CN17-1 52,830 0,100 0,464 0,664 -1,043 0,835 0,521 4 VN172 60,810 -0,102 0,325 0,620 4,901 1,773 0,847 5 CN17-12 53,235 0,010 0,036 0,514 1,767 1,279 0,717 6 CN18-1 48,845 -0,354 1,990 0,930 -2,704 0,574 0,363 7 CN18-7 58,905 0,742 2,871 0,969* 1,305 1,206 0,691 8 TM18-5 44,370 -0,816 3,106 0,974* 1,596 1,252 0,707 9 hH18-1 58,105 1,085 2,273 0,947 19,838 4,128 0,992*

10 LCH9 (5/c) 49,185 -0,694 6,937 0,998* -5,191 0,181 0,091 11 NK7328 (5/c) 55,595 -0,075 0,364 0,632 -1,437 0,773 0,486 LSD0,05

4,005

Ghi chú: Giá tr� LSD sau khi phân tích 58 ]n 5�nh; * - Sai khác có ý nghqa; 5/c — 5Fi ch>ng Hình 3 chm rõ trong v@ xuân 2019 tBi 5 5i!m kho

nghi#m VN172 có giá tr� nbng su,t *+c l*:ng theo hOi quy cao h`n 2 giFng 5Fi ch>ng, 58 ]n 5�nh theo di}n bi-n giá tr� trung bình c.a b8 giFng kho nghi#m và kh nbng thích >ng tFt h`n 2 giFng 5Fi ch>ng. Môi tr*_ng tFt nh,t trong v@ này 5Fi v+i b8 giFng kho nghi#m là S`n La (I = 9,034) và kém nh,t là Hà N8i (I = -4,787).

4. K"T LU%N Phân tích v4 kh nbng thích >ng và 58 ]n 5�nh

c.a giFng ngô sinh khFi VN172 qua 3 v@ tBi 5 5i!m kho nghi#m C các tmnh phía Bcc cho th,y: VN172 là giFng ngô ]n 5�nh trong b8 giFng kho nghi#m, nbng su,t sinh khFi trung bình di}n bi-n theo khuynh h*+ng chung, 5Bt nbng su,t cao C môi tr*_ng tFt và nbng su,t th,p h`n C môi tr*_ng kém



h`n, 5ic bi#t VN172 là giFng ]n 5�nh xét theo c h# sF hOi quy (b) và tham sF 58 l#ch (S2d). So v+i các giFng 5Fi ch>ng thì VN172 có kh nbng thích >ng và 58 ]n 5�nh tFt h`n LCH9 và t*`ng 5*`ng v+i NK7328. Trong các 5i!m kho nghi#m, S`n La là 5�a 5i!m có 5i4u ki#n sinh thái phù h:p nh,t cho sn xu,t giFng ngô sinh khFi VN172.

TÀI LI�U THAM KH&O 1. Anncchiarico P. (2002). Genotype x

environment interaction: Challenges and opportunities for plant breeding and cultivar recommendations, FAO Plant Production and Protection Paper 174. Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rome.

2. Ki4u Xuân hàm, Tr^n Trung Kiên và Phan Th� Thu HHng (2017). Nghiên c>u tính thích nghi và tính ]n 5�nh c.a các giFng ngô lai tBi m8t sF tmnh hông Nam b8 và Tây Nguyên. TBp chí Khoa h�c & Công ngh#, sF 171(11), tr 121 — 128.

3. Epinat-Le Signor, Dousse C. S., Lorgeou J., Denis J. B., Bonhomme R., Carolo P., and Charcosset A. (2001). Interpretation of genotype x

environment interaction for early maize hybrids over 12 years, Crop Sci., 41, 663-669.

4. Hallauer A. R., Russel W. A., Lamkey K. R. (1988). Corn breeding. In: Sprague G. F., Dudley J. W. (eds) Corn and corn improvement, American Society of Agronomy, Inc Madison Wiscosin, USA, 3rd edn, pp: 463-564.

5. Kang M. S. (1998). Using genotype-by-environment interaction for crop cultivar development, Adv. Agron., 62, 199-252.

6. Lin C. S., M. R. Binns and L. P. Lefkovitch (1986). Stability analysis: Where do we stand?, Crop Science, 26, 894-900.

7. Ngô H9u Tình (2009). Ch�n l�c và lai tBo giFng ngô. Nhà xu,t bn Nông nghi#p, 371 tr.

8. Nguy}n hình Hi4n và Lê Quý Kha (2007). Các tham sF ]n 5�nh trong ch�n giFng cây trOng. TBp chí Khoa h�c K| thu;t Nông nghi#p-hBi h�c Nông nghi#p I, t;p V, sF 1:67-72.

9. Xu Y. (2010). Molecular plant breeding, MPG Books Groop, UK.

RESEARCH ON DETERMINATION OF YIELD STABILITY AND ADAPTATION TO RESEARCH ON DETERMINATION OF YIELD STABILITY AND ADAPTATION TO RESEARCH ON DETERMINATION OF YIELD STABILITY AND ADAPTATION TO RESEARCH ON DETERMINATION OF YIELD STABILITY AND ADAPTATION TO

AGRICULTAGRICULTAGRICULTAGRICULTURAL ECOLOGICAL ZONES OF FORAGE MAIZE VARIETY VN172URAL ECOLOGICAL ZONES OF FORAGE MAIZE VARIETY VN172URAL ECOLOGICAL ZONES OF FORAGE MAIZE VARIETY VN172URAL ECOLOGICAL ZONES OF FORAGE MAIZE VARIETY VN172 Ngo Thi Minh TamNgo Thi Minh TamNgo Thi Minh TamNgo Thi Minh Tam1111, Bui Manh Cuong, Bui Manh Cuong, Bui Manh Cuong, Bui Manh Cuong1111,,,, Nguyen Van TruongNguyen Van TruongNguyen Van TruongNguyen Van Truong1111, Nguy Thi Huong Lan, Nguy Thi Huong Lan, Nguy Thi Huong Lan, Nguy Thi Huong Lan1111, Nguyen , Nguyen , Nguyen , Nguyen

Phuc QuyetPhuc QuyetPhuc QuyetPhuc Quyet1111, Nguyen Thi Anh Thu, Nguyen Thi Anh Thu, Nguyen Thi Anh Thu, Nguyen Thi Anh Thu1111, Nguyen Kim Le, Nguyen Kim Le, Nguyen Kim Le, Nguyen Kim Le1111, Nguyen Nhu Tien, Nguyen Nhu Tien, Nguyen Nhu Tien, Nguyen Nhu Tien1111, Nguyen Ngoc Diep, Nguyen Ngoc Diep, Nguyen Ngoc Diep, Nguyen Ngoc Diep1111, , , , Bui Duc HaiBui Duc HaiBui Duc HaiBui Duc Hai1111

1 Maize Reseach Insttitute SummarySummarySummarySummary

The hybrid maize variety VN172 was selected by the Maize Research Institute as forage feed for cattle raising, meeting some of the main criteria for a biomass maize variety. It has able to grow stability, high forage yield, high crude protein content and gross energy value, low fiber content and adaptation in agricultural ecological zones of the Northern provinces. The analysis of the adaptability and stability of VN172 forage maize variety through 3 crops at 5 trial sites in the Northern provinces shows that: VN172 is the stability maize variety in the testing varieties. Average forage yield has varied in general trend, achieving high forage yield in good environments and low yield in poor environments, especially VN172 is a stability variety in terms of both regression coefficients (b) and degree offset (S2d). Compared with the control varieties, VN172 has better adaptability and stability than LCH9 and equivalent to NK7328. Among the trial sites, Son La is the most suitable ecological location for forage maize production in general and VN172 forage variety in particular. Keywords:Keywords:Keywords:Keywords: Adaptability, forage maize, regression coefficient, stability, VN172. Ng*Ng*Ng*Ng*_i phn bi#n: PGS.TS. L_i phn bi#n: PGS.TS. L_i phn bi#n: PGS.TS. L_i phn bi#n: PGS.TS. Lã Tuã Tuã Tuã Tu,n Nghqa,n Nghqa,n Nghqa,n Nghqa Ngày nhNgày nhNgày nhNgày nh;n bài: ;n bài: ;n bài: ;n bài: 6/11/2019 Ngày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phn bi#n: n bi#n: n bi#n: n bi#n: 6/12/2019 Ngày duyNgày duyNgày duyNgày duy#t 5bng: #t 5bng: #t 5bng: #t 5bng: 13/12/2019



NGHIÊN CVU NHÂN NHANH GI�NG HOA H$NG LMA (Rosa hybrida ‘L_a’) BCNG PH!DNG PHÁP NUÔI C Y MÔ

Lê NguyLê NguyLê NguyLê Nguy}}}}n Lan Thanhn Lan Thanhn Lan Thanhn Lan Thanh1111

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T�T�T�T�T Hoa hOng LPa là m8t trong hai giFng hoa hOng ch. lAc 5*:c trOng C làng hoa Sa héc, tmnh hOng Tháp vì m@c 5ích th*`ng mBi (sn xu,t hoa ch;u). Nghiên c>u này báo cáo k-t qu b*+c 5û nhân nhanh giFng hoa hOng LPa (Rosa hybrida ‘LPa’) bHng ph*`ng pháp nuôi c,y mô 5*:c thAc hi#n tBi B8 môn Hoa và cây cnh (Vi#n Cây bn qu mi4n Nam). K-t qu cho th,y môi tr*_ng MS b] sung BA 1,0 mg/l cho h# sF nhân chOi tFt nh,t v+i sF chOi thu 5*:c 2,73 chOi/m2u C 30 ngày sau c,y và 3,33 chOi/m2u C 60 ngày sau c,y. ChOi c,y ra r} tFt nh,t trên môi tr*_ng MS 1/3 không b] sung than hoBt tính v+i tT l# ra r} 5Bt 100%. Nuôi c,y tBo cây hoàn chmnh trong 5i4u ki#n 5èn Rh (loBi 5èn LED 4R:1B) giúp ci thi#n ch,t l*:ng cây c,y mô và ti-t ki#m nbng l*:ng. SP d@ng túi c,y thoát khí thích h:p cho sA tBo cây hoàn chmnh, sau 15 ngày *`m cây con 5Bt chi4u cao 2,90 cm v+i 3,90 lá/cây.

TTTTD khóa:D khóa:D khóa:D khóa: Nuôi c,y mô, nhân nhanh, ra r}, Rosa hybrida, cây con.

1. ��T V�N � 8

Hoa hOng LPa (Rosa hybrid ‘LPa’) là m8t trong hai giFng hoa hOng ch. lAc (sau hOng Nhung) do hoa có màu 5a phù h:p cho th� tr*_ng trong các ngày l}, t-t (Nguy}n Bo V# và ctv., 2010) nên 5*:c trOng C làng hoa Sa héc (hOng Tháp) v+i m@c 5ích th*`ng mBi (sn xu,t hoa ch;u). Hoa hOng 5*:c trOng tBi Sa héc vào nbm 1960, hi#n trBng nguOn giFng 5*:c nhân vô tính trong th_i gian dài 5ã thoái hóa d} b� sâu b#nh và gim ch,t l*:ng hoa (hoa mau tàn, màu scc nh:t nhBt, ch,t l*:ng kém). Hi#n nay, nhu cû sP d@ng hoa hOng LPa 5! ph@c v@ tiêu dùng và công trình công c8ng ngày càng tbng. Chm tính riêng H:p tác xã Hoa ki!ng Tân Quy hông (hOng Tháp) hàng nbm cung >ng cho th� tr*_ng khong 100.000 ch;u hOng. Chính vì v;y, vi#c nghiên c>u ph@c tráng, ci thi#n giFng và nhân giFng nhHm ph@c v@ sn xu,t là r,t c^n thi-t.

Nhân giFng bHng ph*`ng pháp nuôi c,y mô có th! tBo cây sBch virus, nhân nhanh 5! cung c,p m8t sF l*:ng l+n cây giFng 5Ong 54u và sBch b#nh trong m8t th_i gian ngcn. hOng th_i còn là ti4n 54 cho k| thu;t lai tBo giFng m+i theo ph*`ng pháp công ngh# sinh h�c (Nguy}n Th� Kim Thanh, 2005; Pati et al., 2006).

Trên th- gi+i, có nhi4u công trình nhân nhanh in vitro hoa hOng thành công 5ã 5*:c công bF (Douglas et al., 1989; Carelli và Echeverrigaray, 2002; Pati et 1

Bộ môn Rau, hoa và Cây cảnh, Viện Cây ăn quả miền

Nam.

al., 2006; Senapati and Rout, 2008). Martin (1985) sP d@ng k| thu;t nhân giFng nuôi c,y mô 5ã nhân 5*:c 400.000 cây tD m8t cành hOng ban 5û (Nguy}n Mai Th`m, 2009).

� Vi#t Nam, nghiên c>u nhân giFng hoa hOng in vitro c�ng 5ã 5*:c thAc hi#n nh* Nguy}n Th� Kim Thanh (2005), Nguy}n Bo V# và ctv. (2010), PhBm Xuân Tùng và ctv. (2012), Lê Nguy}n Lan Thanh và ctv. (2014).

M@c 5ích c.a nghiên c>u này là nhân nhanh giFng hoa hOng LPa 5! ph@c v@ nhu cû th� tr*_ng c�ng nh* 5m bo ch,t l*:ng cây giFng cho sn xu,t.

2. V%T LI�U VÀ PH+,NG PHÁP

2.12.12.12.1. . . . VVVV;;;;t lit lit lit li####u u u u thí thí thí thí nghinghinghinghi####mmmm

GiFng hoa hOng LPa 5*:c thu th;p và bo tOn tBi nhà l*+i hoa c.a Vi#n Cây bn qu mi4n Nam (Nguy}n Vbn S`n và ctv., 2011) có nguOn gFc tD làng hoa Sa héc (hOng Tháp). SP d@ng nguOn gen hoa hOng LPa in vitro c.a B8 môn Hoa và Cây cnh (Vi#n Cây bn qu mi4n Nam) 5ã vào m2u thành công và 5*:c nuôi c,y trên môi tr*_ng MS có 0,4 mg/l BA. Sau 5ó, ti-n hành nuôi c,y nhân nhanh chOi trên môi tr*_ng MS b] sung 2,0 mg/l BA 5! tBo nguOn v;t li#u cho các thí nghi#m.

2.22.22.22.2. . . . Ph*`ng Ph*`ng Ph*`ng Ph*`ng phápháphápháp nghiên cp nghiên cp nghiên cp nghiên c>u>u>u>u

2.2.1. hFi v+i thí nghi#m nhân nhanh Môi tr*_ng nuôi c,y c` bn là MS (Murashige

và Skoog, 1962) b] sung 30 g/lít 5*_ng và 6 g/lít agar. Chai c,y sP d@ng có dung tích 250 ml và ch>a



35 ml môi tr*_ng nuôi c,y 5*:c 5i4u chmnh pH 5,8 tr*+c khi thanh trùng C 121oC trong 20 phút. SP d@ng m2u 5oBn thân in vitro (có mang m8t lá) 5! bF trí thí nghi#m trên môi tr*_ng nhân khác nhau.

Thí nghi#m 1: �nh h*Cng c.a nOng 58 BA khác nhau 5-n sA nhân nhanh

Thí nghi#m 5*:c bF trí hoàn toàn ng2u nhiên v+i 5 nghi#m th>c nOng 58 BA: 0; 1,0; 2,0; 3,0 và 4,0 mg/l, 10 lip lBi, m&i lip lBi là 1 chai, m&i chai c,y 3 m2u. Các chm tiêu theo dõi gOm sF chOi/m2u c,y, chi4u cao c@m chOi, ch,t l*:ng chOi C 30 và 60 ngày sau c,y.

2.2.2. hFi v+i thí nghi#m tBo cây hoàn chmnh M2u c,y là chOi ng�n in vitro cao khong 1,0 cm,

có 3 lá. Túi c,y là túi PE thoáng khí hoic không khoát khí. M&i túi ch>a 80 ml môi tr*_ng nuôi c,y.

Thí nghi#m 2: �nh h*Cng c.a than hoBt tính trên môi tr*_ng MS/3 5-n sA tBo cây hoàn chmnh

Thí nghi#m 5*:c bF trí hoàn toàn ng2u nhiên v+i 2 nghi#m th>c gOm môi tr*_ng MS/3 (5Fi ch>ng) và MS/3 có b] sung 1,0 g/l than hoBt tính v+i 4 lip lBi, m&i lip lBi là 1 túi c,y không thoáng khí, m&i túi c,y 10 m2u. M2u chOi ng�n 5*:c thu tD m2u c,y trên môi tr*_ng MS. Các chm tiêu theo dõi gOm chi4u cao cây (cm), sF lá/cây, sF r}/cây, chi4u dài r} (cm), tT l# cây có lá vàng C th_i 5i!m 20 ngày sau c,y trong 5i4u ki#n chi-u sáng 5èn hu�nh quang.

Thí nghi#m 3: �nh h*Cng c.a 3 loBi 5èn chi-u sáng 5-n sA tBo cây hoàn chmnh

Trong 5i4u ki#n phòng thí nghi#m: Thí nghi#m 5*:c bF trí hoàn toàn ng2u nhiên v+i 3 loBi 5èn chi-u sáng khác nhau có ký hi#u hQ, Rh và HQ, lip lBi 5 l^n, m&i lip lBi là 1 túi, m&i túi c,y 25 m2u. M2u chOi ng�n 5*:c thu tD m2u c,y trên môi tr*_ng nhân nhanh. Các chm tiêu theo dõi gOm tT l# cây ra r} (%), chi4u cao cây (cm), sF lá/cây, sF r}/cây, chi4u dài r} (cm), ch,t l*:ng cây C th_i 5i!m 20 ngày sau c,y.

Trong 5i4u ki#n v*_m *`m: Các cây con 5*:c ti-p t@c ra ngôi trên vm *`m 112 l& v+i giá th! to và m@n dDa (1:1) và theo dõi tT l# cây sFng C 25 ngày sau ra ngôi.

Thí nghi#m 4: �nh h*Cng c.a 2 loBi túi c,y 5-n ch,t l*:ng cây con c,y mô

Thí nghi#m 5*:c bF trí hoàn toàn ng2u nhiên v+i 2 nghi#m th>c là 2 loBi túi c,y khác nhau (thoáng khí và không thoáng khí) v+i 5 lip lBi, m&i lip lBi là 1 túi, m&i túi c,y 25 m2u. Các cây con c,y mô 10 ngày tu]i 5ã ra r} ti-p t@c 5*:c ra ngôi C v*_n *`m trên vm *`m 84 l& v+i giá th! to và m@n dDa (1:1) các chm tiêu theo dõi gOm tT l# cây sFng (%), tT l# (%) cây 5Bt tiêu chuJn (tD 3 lá trC lên) C th_i 5i!m 15 ngày sau ra ngôi. Các cây con c,y mô tD vm *`m 84 l& 5*:c sang ly *`m kích th*+c 5 x 6 cm và theo dõi chi4u cao cây (cm), sF lá/cây C th_i 5i!m 15 ngày sau khi *`m.

2.2.3. hi4u ki#n thí nghi#m Các thí nghi#m 5*:c thAc hi#n tBi phòng thí

nghi#m nuôi c,y mô, nhà l*+i và v*_n *`m c.a B8 môn hoa và cây cnh (Vi#n Cây bn qu mi4n Nam). Th_i gian thAc hi#n tD 4/2014 5-n 12/2015. Thí nghi#m nuôi c,y 5*:c bF trí trong 5i4u ki#n phòng thí nghi#m v+i nhi#t 58 26 ± 2oC, chi-u sáng 14 gi_/ngày. � 5i4u ki#n v*_n *`m, cây 5*:c ra ngôi và *`m tBi nhà l*+i có h# thFng phun s*`ng tA 58ng và cài 5it ch- 58 phun ngày, chu k� m&i l^n phun 30 giây, ng*ng 30 phút trong 3 ngày sau ra ngôi.

2.2.4. Phân tích và xP lý sF li#u SF li#u thu 5*:c là giá tr� trung bình (Mean) và

58 l#ch chuJn (SD), so sánh 2 trung bình bHng phép thP T và phân tích ANOVA bHng ph^n m4m Excel và phân hBng DUNCAN C m>c ý nghqa 5% và 1% bHng ph^n m4m MSTATC.


3.1. 3.1. 3.1. 3.1. ��nh hnh hnh hnh h*C*C*C*Cng ng ng ng c.c.c.c.a na na na nOOOOng 5ng 5ng 5ng 58 8 8 8 BA BA BA BA khákhákhákhác nhau c nhau c nhau c nhau 5555-n-n-n-n kh kh kh kh nbng nhân nhanhnbng nhân nhanhnbng nhân nhanhnbng nhân nhanh

K-t qu C bng 1 cho th,y nOng 58 BA tD 1,0-4,0 mg/l có tác 58ng thúc 5Jy kh nbng nhân chOi. � nOng 58 BA 1,0 mg/l, giFng hoa hOng LPa cho sF chOi trên m2u c,y và c@m chOi cao nh,t C c 2 th_i 5i!m 30 và 60 ngày sau c,y (NSC). � nOng 58 này, sau 30 ngày nuôi c,y tD m2u 5oBn thân 5ã nhân 5*:c 2,73 chOi và 5Bt 3,33 chOi/m2u c,y C 60 ngày sau c,y.

BBBBng ng ng ng 1111. . . . ��nh hnh hnh hnh h*C*C*C*Cng ng ng ng c.c.c.c.a na na na nOng 58 BAOng 58 BAOng 58 BAOng 58 BA khá khá khá khác nhau c nhau c nhau c nhau 5-5-5-5-nnnn kh kh kh kh nbn nbn nbn nbng nhân nhanh cg nhân nhanh cg nhân nhanh cg nhân nhanh c.a giFng hoa hOng LPa.a giFng hoa hOng LPa.a giFng hoa hOng LPa.a giFng hoa hOng LPa Th_i 5i!m 30 NSC Th_i 5i!m 60 NSC

NOng 58 BA (mg/l)

SF chOi (chOi/m2u)

Cao c@m chOi (cm)

Ch,t l*:ng chOi

SF chOi (chOi/m2u)

Cao c@m chOi (cm)

Ch,t l*:ng chOi

0 1,00 ± 0,00e 0,84 ± 0,29

bc +++

1,00 ± 0,00

d 0,63 ± 0,20b

-



1 2,73 ± 0,78a 1,20 ± 0,17

a ++

3,33 ± 0,71

a 1,54 ± 0,39a

++

2 2,27 ± 0,72b 0,99 ± 0,12

b ++

2,33 ± 0,50

b 1,40 ± 0,59a

++

3 1,80 ± 0,75d 0,73 ± 0,35

c +

1,83 ± 0,75

c 0,75 ± 0,22b

+

4 2,07 ± 0,85c 0,77 ± 0,28

c +

2,33 ± 0,82

b 1,43 ± 0,47a

+

F ** ** ** **

CV (%) 11,7 22,8 15,0 22,4

Ghi chú: Các sF li#u mang cùng m2u tA theo sau thì không khác bi#t nhau C m>c ý nghqa 1% qua phép thP Duncan. (**): khác bi#t C m>c ý nghqa 1%. NSC: ngày sau c,y. -: chOi có lá vàng, +: chOi có lá nha, màu xanh nhBt, ++: chOi có lá trung bình, màu xanh, +++: chOi có lá to, màu xanh 5;m

Khi tbng nOng 58 BA càng cao, kh nbng phát tri!n và ch,t l*:ng chOi có khuynh h*+ng gim xuFng (Bng 1). Nh* v;y, môi tr*_ng nuôi c,y MS có b] sung BA 1,0 mg/l là tFi *u 5! nhân nhanh chOi cho giFng hoa hOng LPa.

3.2. 3.2. 3.2. 3.2. �nh h*Cng c.a than hoBt tính trên môi �nh h*Cng c.a than hoBt tính trên môi �nh h*Cng c.a than hoBt tính trên môi �nh h*Cng c.a than hoBt tính trên môi tr*tr*tr*tr*_ng MS/3 5-n sA tBo cây hoàn chmnh _ng MS/3 5-n sA tBo cây hoàn chmnh _ng MS/3 5-n sA tBo cây hoàn chmnh _ng MS/3 5-n sA tBo cây hoàn chmnh

Nbm 2014, nhóm nghiên c>u c.a Lê Nguy}n Lan Thanh 5ã sP d@ng môi tr*_ng MS v+i l*:ng gim m8t ph^n hai (MS/2), m8t ph^n ba (MS/3) có hi#u qu kích thích cây ra r} trong vi#c tBo cây hoàn chmnh cho giFng hoa hOng T*_ng vi.

BBBBng 2. ng 2. ng 2. ng 2. �nh h*Cng c.a than hoBt tính trong môi �nh h*Cng c.a than hoBt tính trong môi �nh h*Cng c.a than hoBt tính trong môi �nh h*Cng c.a than hoBt tính trong môi tr*tr*tr*tr*_ng MS/3 5-n sA tBo cây hoàn chmnh C 20 ngày _ng MS/3 5-n sA tBo cây hoàn chmnh C 20 ngày _ng MS/3 5-n sA tBo cây hoàn chmnh C 20 ngày _ng MS/3 5-n sA tBo cây hoàn chmnh C 20 ngày

sau csau csau csau c,y,y,y,y

Nghi#m th>c

MS/3 + 1,0 g/l than hoBt tính

MS/3 t-test

Chi4u cao cây (cm) 1,65 ± 0,20 1,39 ± 0,06

ns

SF lá (lá/cây) 5,03 ± 0,29 4,98 ± 0,29 ns

TT l# cây ra r} (%) 97,5 100,0

SF r} (r}/cây) 3,15 ± 0,39 5,30 ± 0,58 *

Chi4u dài r} (cm) 2,09 ± 0,14 1,69 ± 0,14

*

TT l# cây có lá vàng (%) 20,0 17,5

Ghi chú: (ns): khác bi#t không có ý nghqa; (*): khác bi#t có ý nghqa C m>c 5% theo phép thP t.

K-t qu C bng 2 cho th,y C nghi#m th>c MS/3 b] sung 1,0 g/l than hoBt tính, cây cao 1,65 cm và có 5,03 lá/cây 5Bt h`n C môi tr*_ng MS/3 (5Fi ch>ng, không b] sung) cây chm cao 1,39 cm và có 4,98 lá/cây nh*ng sA khác bi#t này không có ý nghqa qua phân tích t-test. hFi v+i tT l# cây ra r}, C nghi#m th>c MS/3 không b] sung than hoBt tính 5Bt 100% cao

h`n so v+i nghi#m th>c MS/3 có than hoBt tính 97,5%. V4 ch,t l*:ng r}, nghi#m th>c MS/3 không có than hoBt tính kích thích cho nhi4u r} h`n và r} phát tri!n ngcn h`n so v+i nghi#m th>c có than hoBt tính, sA khác bi#t này có ý nghqa thFng kê C m>c 5%. Ngoài ra, trong thí nghi#m còn ghi nh;n 5*:c tT l# cây có lá vàng xu,t hi#n C nghi#m th>c có b] sung than hoBt tính là 20% cao h`n nghi#m th>c không b] sung.

Vi#c b] sung than hoBt tính vào môi tr*_ng ra r} MS/3 không có hi#u qu kích thích ra r} vì chm giúp v*`n dài r} ch> không tbng sF r}. Theo nghiên c>u c.a Nguy}n Th� Kim Thanh (2005) vi#c b] sung than hoBt tính 2 g/l vào môi tr*_ng MS không có tác d@ng kích thích ra r} cây hoa hOng. Nh* v;y, 5Fi v+i giFng hoa hOng LPa, 5! tBo cây hoàn chmnh chm c^n sP d@ng MS/3 không b] sung than hoBt tính cho tT l# cây ra r} cao 100,0%, ch,t l*:ng cây tFt và cho nhi4u r}.

3.3. 3.3. 3.3. 3.3. �nh h*Cng c.a 3 loBi 5èn chi-u sáng khác �nh h*Cng c.a 3 loBi 5èn chi-u sáng khác �nh h*Cng c.a 3 loBi 5èn chi-u sáng khác �nh h*Cng c.a 3 loBi 5èn chi-u sáng khác nhau 5nhau 5nhau 5nhau 5-n sA tBo cây hoàn chmnh -n sA tBo cây hoàn chmnh -n sA tBo cây hoàn chmnh -n sA tBo cây hoàn chmnh

Hi#n nay, trong lqnh vAc nuôi c,y mô, vi#c sP d@ng h# thFng 5èn chi-u sáng 5! nuôi cây luôn 5*:c quan tâm và ci ti-n theo h*+ng >ng d@ng công ngh# m+i, ti-t ki#m nbng l*:ng (5i#n). TD nbm 1996 5-n nbm 2007, D*`ng T,n NhAt và ctv. (2011) 5ã >ng d@ng thành công h# thFng sáng LED trên m8t sF loBi cây hoa nh* 5�a lan, hO 5i#p, lan Ý, lily, cúc và lan hài. Trong 5i4u ki#n này, cây trOng không nh9ng sinh tr*Cng và phát tri!n tFt C 5i4u ki#n in vitro mà còn c 5i4u ki#n ex vitro.

K-t qu C bng 3 cho th,y, C giai 5oBn trong phòng thí nghi#m, khi nuôi c,y d*+i 5i4u ki#n ánh sáng, chm tiêu v4 tT l# cây ra r} và sA tbng tr*Cng c.a cây C m&i loBi 5èn chi-u sáng s� khác nhau. � th_i 5i!m 20 ngày sau khi c,y, 5èn hQ (5èn hu�nh quang) và 5èn Rh (5èn Led 4R-1B) cho sA sinh tr*Cng c.a cây là t*`ng 5*`ng nhau. Riêng 5èn HQ



(5èn Led 5R-2B-3W), tT l# cây ra r} th,p nh,t chm 5Bt 45,9%, sF lá và sF r} th,p h`n 2 loBi 5èn còn lBi.

� th_i 5i!m 25 ngày sau ra ngôi, tT l# cây sFng C nghi#m th>c 5èn Rh (31,7 %) cao h`n 2 loBi 5èn còn

lBi (18,6% C 5èn hQ và 12,2% C 5èn HQ) nh*ng tT l# này v2n còn th,p. Có th! do v;t li#u chOi ng�n sP d@ng cho thí nghi#m là m2u nuôi c,y trên môi tr*_ng nhân nhanh.

BBBBng 3.ng 3.ng 3.ng 3. �nh h*Cng c.a 3 loBi 5èn chi-u sáng khác nhau 5-n sA tBo cây hoàn chmnh c.a giFng hoa hOng LPa�nh h*Cng c.a 3 loBi 5èn chi-u sáng khác nhau 5-n sA tBo cây hoàn chmnh c.a giFng hoa hOng LPa�nh h*Cng c.a 3 loBi 5èn chi-u sáng khác nhau 5-n sA tBo cây hoàn chmnh c.a giFng hoa hOng LPa�nh h*Cng c.a 3 loBi 5èn chi-u sáng khác nhau 5-n sA tBo cây hoàn chmnh c.a giFng hoa hOng LPa LoBi 5èn hQ Rh HQ F CV (%)

* Thông tin c` bn: Ánh sáng Hu�nh quang LED 4R-1B LED 5R-2B-3W

Kích th*+c 1,2m L1400xW64xH58 -

Tiêu tFn nbng l*:ng (W x 5èn/k#)

32W x 1 18W x 1 5,5 W x 3

* Th_i 5i!m 20 ngày sau c,y (6-25/11/2015): TT l# cây ra r} (%) 76,1 70,1 45,9 Cao cây (cm) 1,16 ± 0,30 1,07± 0,36 1,24 ± 0,37 ns 19,7

SF lá (lá/cây) 5,17 ± 1,21 5,23± 1,34 4,94± 1,20 ns 14,0

SF r} (r}/cây) 3,63 ± 1,70a 3,05± 1,92

a 2,42± 1,19

b ** 21,4

Dài r} (cm) 1,34 ± 0,48b 1,74± 0,66

a 1,44± 0,68

ab ** 25,1

Ch,t l*:ng cây +++ ++ + * Th_i 5i!m 25 ngày sau ra ngôi (25/11-20/12/2015): TT l# cây sFng (%) 18,6 31,7 12,2

Ghi chú: Các sF li#u mang cùng m2u tA theo sau thì không khác bi#t nhau C m>c ý nghqa 1% qua phép thP Duncan. (ns): khác bi#t không có ý nghqa; (**): khác bi#t C m>c ý nghqa 1%. (+): Cây mnh, lá nha, màu xanh, (++): Cây m;p, lá to, màu xanh, (+++): Cây m;p, lá to, xanh 5;m.

Hình 1. Hình 1. Hình 1. Hình 1. ��nh nh nh nh hhhh*C*C*C*Cng ng ng ng c.c.c.c.a a a a 3 lo3 lo3 lo3 loBi 5ènBi 5ènBi 5ènBi 5èn khá khá khá khác nhau c nhau c nhau c nhau 5555-n sA -n sA -n sA -n sA ttttBo cây hoàn chmnh c.a giFng hoa hOng LPa (G) ánh Bo cây hoàn chmnh c.a giFng hoa hOng LPa (G) ánh Bo cây hoàn chmnh c.a giFng hoa hOng LPa (G) ánh Bo cây hoàn chmnh c.a giFng hoa hOng LPa (G) ánh sáng 5èn hQ, (H) ánh sáng 5èn Rh và (I) ánh sáng sáng 5èn hQ, (H) ánh sáng 5èn Rh và (I) ánh sáng sáng 5èn hQ, (H) ánh sáng 5èn Rh và (I) ánh sáng sáng 5èn hQ, (H) ánh sáng 5èn Rh và (I) ánh sáng

5èn HQ, (K) cây c5èn HQ, (K) cây c5èn HQ, (K) cây c5èn HQ, (K) cây c,y mô trong túi c,y thoáng khí ,y mô trong túi c,y thoáng khí ,y mô trong túi c,y thoáng khí ,y mô trong túi c,y thoáng khí chuchuchuchuJn b� ra ngôi (L) sA khác nhau v4 ch,t l*:ng cây Jn b� ra ngôi (L) sA khác nhau v4 ch,t l*:ng cây Jn b� ra ngôi (L) sA khác nhau v4 ch,t l*:ng cây Jn b� ra ngôi (L) sA khác nhau v4 ch,t l*:ng cây

cccc,y mô C 20 ngày,y mô C 20 ngày,y mô C 20 ngày,y mô C 20 ngày sau c sau c sau c sau c,y,y,y,y

Theo thông sF c.a tDng loBi 5èn 5*:c trình bày C bng 4 và hình 3 mô t ánh sáng do tDng loBi chi-u sáng ra thì 5èn hQ là 5èn hu�nh quang cho ánh sáng trcng, 5èn Rh là 5èn LED cho ánh sáng 5a nhBt và 5èn HQ là 5èn LED cho ánh sáng tím nhBt. hèn hQ

cho ch,t l*:ng cây tFt v+i cây m;p, lá to và có màu xanh 5;m (Bng 4), trong khi 5ó, 5èn Rh c�ng cho cây có ch,t l*:ng t*`ng 5*`ng, còn 5èn HQ cho cây có ch,t l*:ng kém nh,t. Nh* v;y, 5èn Rh (LED 4R:1B) là thích h:p cho nuôi c,y hoa hOng LPa giai 5oBn tBo cây hoàn chmnh.

D*`ng T,n NhAt và ctv. (2011) c�ng ch>ng minh rHng cây nuôi c,y d*+i h# thFng LED thì tFt h`n so v+i h# thFng chi-u sáng bHng 5èn hu�nh quang. SP d@ng 5èn LED 17R:3B 5ã ci thi#n tFt ch,t l*:ng nhân giFng và cây giFng hoa cJm ch*+ng c,y mô (Nguy}n Thanh Ph*`ng và ctv, 2014).

3.4. 3.4. 3.4. 3.4. ��nh hnh hnh hnh h*C*C*C*Cng ng ng ng c.c.c.c.a a a a 2222 loB loB loB loBi i i i túi ctúi ctúi ctúi c,y,y,y,y khá khá khá khác nhau c nhau c nhau c nhau 5-5-5-5-n n n n ssssA tBo cây hoàn chmnhA tBo cây hoàn chmnhA tBo cây hoàn chmnhA tBo cây hoàn chmnh

§ng d@ng nuôi c,y thoáng khí 5ã 5*:c D*`ng T,n NhAt và ctv. (2011) ch>ng minh có hi#u qu trong vi#c nâng cao ch,t l*:ng cây giFng nuôi c,y mô và nâng cao tT l# sFng sót c.a m8t sF loBi cây hoa nh* lily, cúc, chuông, bibi…so v+i h# thFng không thoáng khí. Nghiên c>u c.a Nguy}n Thanh Ph*`ng và ctv. (2014) c�ng cho th,y vi#c nuôi c,y hoa cJm ch*+ng HOng hBc trong 5i4u ki#n túi nilon thoáng khí cho ch,t l*:ng cây giFng tFt nh,t.



Túi c,y thoáng khí 5*:c thi-t k- bCi vi#c sP d@ng màng l�c thoáng khí ngbn b@i bJn, sA xâm nhi}m c.a vi sinh v;t (n,m, khuJn) và ci thi#n ch- 58 không khí bên trong túi. Vì v;y, nh9ng y-u tF tác 58ng c.a môi tr*_ng bên ngoài nh* nhi#t 58, ánh sáng, Jm 58 c�ng s� nh h*Cng t*`ng tA 5-n m2u c,y và nh_ 5ó giúp cây nhanh chóng thích >ng khi C 5i4u ki#n ex vitro.

� 15 ngày sau ra ngôi, các cây C 5i4u ki#n túi c,y thoáng khí cho tT l# cây sFng, tT l# cây 5Bt tiêu chuJn cao h`n các cây C 5i4u ki#n túi không thoáng khí. � 15 ngày sau khi *`m, chi4u cao cây và sF lá trên cây 54u cao h`n các cây C 5i4u ki#n túi không thoáng khí nh*ng chm có chi4u cao cây khác bi#t có ý nghqa thFng kê qua phép thP t (Bng 4).

BBBBng ng ng ng 4444. . . . ��nh hnh hnh hnh h*C*C*C*Cng ng ng ng c.c.c.c.a 2a 2a 2a 2 l l l loBoBoBoBi i i i túi ctúi ctúi ctúi c,y,y,y,y khá khá khá khác nhau c nhau c nhau c nhau 5-5-5-5-nnnn ssssA tBo cây hoàn chmnhA tBo cây hoàn chmnhA tBo cây hoàn chmnhA tBo cây hoàn chmnh

LoBi túi c,y Túi

thoáng khí Túi không thoáng khí

t-test

� 15 ngày sau ra ngôi:

TT l# cây sFng (%) 69,0 59,5

TT l# cây 5Bt tiêu chuJn (%) 57,1

47,6

� 15 ngày sau *`m:

- Cao cây (cm) 2,90 ± 0,84 1,65 ± 0,60 * - SF lá (lá/cây) 3,90 ± 0,64 3,30 ± 1,17 ns

Ghi chú: (ns): khác bi#t không có ý nghqa; (*): khác bi#t có ý nghqa C m>c 5% theo phép thP t.

Nh* v;y, cây con hoa hOng LPa 5*:c nuôi c,y trong 5i4u ki#n thoáng khí có kh nbng phát tri!n mBnh và nhanh h`n trong 5i4u ki#n không thoáng khí.


4.1. K4.1. K4.1. K4.1. K-t lu;n-t lu;n-t lu;n-t lu;n

K-t qu nhân nhanh giFng hoa hOng LPa bHng ph*`ng pháp nuôi c,y mô cho th,y vi#c sP d@ng BA 1,0 mg/l b] sung vào môi tr*_ng MS cho hi#u qu nhân cao nh,t (5Bt 2,73 chOi/m2u C 30 ngày sau c,y và 3,33 chOi/m2u C 60 ngày sau c,y). Môi tr*_ng nuôi c,y MS/3 không b] sung than hoBt tính là thích h:p cho sA tBo cây hoàn chmnh v+i tT l# ra r} 5Bt 100%. Nuôi c,y trong 5i4u ki#n 5èn Rh (loBi 5èn LED 4R:1B) giúp ci thi#n ch,t l*:ng cây c,y mô và ti-t ki#m nbng l*:ng. SP d@ng túi c,y thoáng khí cho tT l# cây sFng (69,0%), tT l# cây xu,t v*_n (57,1%) cao

h`n so v+i nuôi c,y trong túi không thoáng khí và cây 5Bt chi4u cao 2,9 cm v+i 3,9 lá/cây.

4.2. h4.2. h4.2. h4.2. h4 ngh�4 ngh�4 ngh�4 ngh�

Ti-p t@c các thí nghi#m v4 mùa v@, tu]i cây con C giai 5oBn ra r} 5! hoàn thi#n và công nh;n quy trình nhân nhanh bHng ph*`ng pháp nuôi c,y mô cho giFng hoa hOng LPa.


1. Carelli, B. P. and S. Echeverrigaray, 2002. An improved system for the in vitro propagation of rose cultivars. Scientia Horticulturae 92(1): 69-74.

2. Douglas, G. C., C. B. Rutledge, A. D. Casey and D. H. S. Richardson, 1989. Micropropagation of floribunda, ground cover and miniature roses. Plant Cell, Tissue and Organ Culture 19: 55-64.

3. Murashige, T. and F. Skoog, 1962. A Revised Medium for Rapid Growth and Bio Assays with Tobacco Tissue Cultures. Physiol Plant 15(3): 473-497.

4. Pati, P. K., S. P. Rath, M. Sharma, A. Sood and P. S. Ahuja, 2006. In vitro propagation of rose — a review. Biotechnology Advances 24 (2006): 94-114. Available online at www.sciencedirect.com.

5. D*`ng T,n NhAt, 2011. Công ngh# sinh h�c thAc v;t: Nghiên c>u c` bn và >ng d@ng (t;p 1). Nhà xu,t bn Nông nghi#p TP. HO Chí Minh. Trang 517.

6. Nguy}n Bo V#, Lê Vbn Hòa, Tr^n Vbn Hâu, Nguy}n Th� Xuân Thu, Lâm Ng�c Ph*`ng, Nguy}n Vbn Ây và Mai Vbn Tr^m, 2010. Ci thi#n sn xu,t m8t sF loBi hoa truy4n thFng tri!n v�ng C Sa héc, tmnh hOng Tháp. Báo cáo k-t qu nghiên c>u khoa h�c 54 tài c,p tmnh: 432 trang.

7. Nguy}n Mai Th`m, 2009. Nghiên c>u ch�n tBo và nhân giFng cây hoa hOng (Rosa spp. L.) nbng su,t, ch,t l*:ng cao cho m8t sF tmnh mi4n Bcc Vi#t Nam. Lu;n án Ti-n s| Nông nghi#p, Tr*_ng hBi h�c Nông nghi#p Hà N8i: 30-31.

8. Nguy}n Thanh Ph*`ng, Nguy}n Th� Lý Anh, Nguy}n Quang ThBch và Nguy}n Th� HOng Thcm, 2014. �nh h*Cng c.a m8t sF loBi 5èn chi-u sáng và bình nuôi c,y 5-n sA sinh tr*Cng, phát tri!n c.a giFng cJm ch*+ng hOng hBc c,y mô. TBp chí Khoa h�c và Phát tri!n 2014, t;p 12, sF 7: 1015-1022.



9. Nguy}n Th� Kim Thanh, 2005. Nhân giFng cây hoa hOng bHng k| thu;t nuôi c,y in vitro. TBp chí Nông nghi#p và Phát tri!n nông thôn, k� 1, tháng 1/2005: 39-45.

10. Nguy}n Vbn S`n, Nguy}n Th� H*`ng Lan và Lê Nguy}n Lan Thanh, 2011. Ch�n tBo giFng hoa cúc, hoa hOng và hoa 5Ong ti4n cho các tmnh phía

Nam. Báo cáo t]ng k-t 54 tài h:p ph^n c,p B8 2009-2011.

11. Lê Nguy}n Lan Thanh, Nguy}n Th� H*`ng Lan và Nguy}n Th� Vân Anh, 2014. Nghiên c>u kh nbng nhân nhanh, ra hoa in vitro và ra r} c.a giFng hoa hOng T*_ng vi (Rosa damascena Mill.). Báo cáo khoa h�c Vi#n Cây bn qu mi4n Nam, 2014.

RESEARCH ON MULTIPLICATION RESEARCH ON MULTIPLICATION RESEARCH ON MULTIPLICATION RESEARCH ON MULTIPLICATION OF OF OF OF ROSEROSEROSEROSE ((((Rosa Rosa Rosa Rosa hybridahybridahybridahybrida ‘L ‘L ‘L ‘LPa’) BY TISSUE CULTUREPa’) BY TISSUE CULTUREPa’) BY TISSUE CULTUREPa’) BY TISSUE CULTURE

LLLLeeee Nguy Nguy Nguy Nguyeeeen Lan Thanhn Lan Thanhn Lan Thanhn Lan Thanh1111

1Division of Floriculture & Landscaping, Southern Horticultural Research Institute (SOFRI)

SummarySummarySummarySummary Rosa hybrida cv. ‘LPa’ one of the Sa Dec (Dong Thap province)’s most important roses for a long time and are most often use for ornamental purposes. The study reportson premility results of the multiplication of rose (Rosa hybrida ‘LPa’) by tissue culture at Division of Floriculture (SOFRI). Results showed that the Full-strength MS culture medium containing 1.0 mg/l BA has the best results for shoot proliferation of this variety with 2.73 shoots per explantfor 30 days and 3.33 shoots per explantfor 60 days. Microshoots were rooted by 1/3-strength MS medium devoid of activated charcoal with 100% rooting. LED 4R-1B had positive effects on plant quality compared to other lamp types. The container ventilated with a filter membrane was more suitable for improving in vitro and ex vitro plant quality, plantlets has the height 2.9 cm and 3.90 leaves/plantlet after 15 days at net-house.

Keywords:Keywords:Keywords:Keywords: In vitro, plantlets, multiplication, rooting, Rosa hybrida.

Ng*Ng*Ng*Ng*_i phn bi#n: PGS.TS. Nguy}n Th� Kim _i phn bi#n: PGS.TS. Nguy}n Th� Kim _i phn bi#n: PGS.TS. Nguy}n Th� Kim _i phn bi#n: PGS.TS. Nguy}n Th� Kim LýLýLýLý






NGHIÊN CVU M�T S� BI�N PHÁP Ka THU�T TRONG NHÂN GI�NG VÔ TÍNH CÂY KIM NGÂN (Lonicera

japonica Thunb.) T-I NINH BÌNH TrTrTrTr�nh Th� Thanh H*`ng�nh Th� Thanh H*`ng�nh Th� Thanh H*`ng�nh Th� Thanh H*`ng1111, , , , PhPhPhPhBm Th� T*`Bm Th� T*`Bm Th� T*`Bm Th� T*`iiii1111, , , ,

PhPhPhPhBm Th� Bm Th� Bm Th� Bm Th� HHHHOng NhungOng NhungOng NhungOng Nhung1111

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T�T�T�T�T Kim ngân 5*:c coi là m8t v� thuFc quý trong n4n y h�c c] truy4n c.a Vi#t Nam. M@c 5ích nghiên c>u là xác 5�nh 5*:c giá th! giâm hom, chi4u dài hom giâm và nOng 58 ch,t 5i4u ti-t sinh tr*Cng phù h:p trong nhân giFng cây Kim ngân tBi tmnh Ninh Bình. Các thí nghi#m 5*:c ti-n hành vào v@ xuân (tháng 2 - 4) và v@ thu 5ông (tháng 8 - 10) tBi huy#n Gia Vi}n, Ninh Bình. K-t qu nghiên c>u cho th,y, sP d@ng giá th! là 5,t + tr,u hun, tT l# 1:1 (CT3) cho tT l# hom ra r}, b;t m^m cao, 5Bt 76,3 - 81,7% cây 5. tiêu chuJn xu,t v*_n. Hom giâm có 2 - 3 mct chOi, dài 15 - 20 cm, thích h:p cho sA sinh tr*Cng phát tri!n, h# sF nhân giFng cao. XP lý hom giâm bHng α -NAA 2.000 ppm trong th_i gian 5 giây cho tT l# cây xu,t v*_n cao, trung bình 5Bt 89,7 - 92,3%, hom giâm ra r} nhi4u, th_i gian cây 5Bt tiêu chuJn xu,t v*_n ngcn (sau 53,0 - 53,7 ngày có 50% cây 5Bt tiêu chuJn xu,t v*_n). K-t qu này góp ph^n hoàn thi#n quy trình nhân giFng vô tính cây Kim ngân, cung c,p cây giFng ch,t l*:ng cho sn xu,t an toàn d*:c li#u Kim ngân C Ninh Bình.

TTTTD khóa:D khóa:D khóa:D khóa: Ch,t 5i4u ti-t sinh tr*Cng α-NAA, giá th!, hom giâm, Kim ngân, Ninh Bình, nhân giFng vô tính.

1. ��T V�N � 9

Cây Kim ngân hay Nh2n 5ông (Lonicera japonica Thunb.) thu8c h� Caprifoliaceae, là loài cây d*:c li#u m�c leo, thân cuFn. D*:c li#u Kim ngân 5*:c coi là m8t v� thuFc quý trong y h�c c] truy4n dân t8c, có tác d@ng thanh nhi#t, gii 58c, tán phong nhi#t,... (h& Huy Bích và cs., 2004). Ngày nay, tác d@ng d*:c lý 5a dBng c.a cây Kim ngân 5ã 5*:c ch>ng minh, nên nhu c^u sP d@ng cây Kim ngân làm thuFc ngày càng tbng (Lê Th� Di}m HOng, Nguy}n Xuân Thcng, 2003). Tuy nhiên, hi#n nay nguOn cung này không ]n 5�nh do ng*_i dân ch*a ch. 58ng trong sn xu,t. ThAc t-, khi sn xu,t 5Bi trà v+i quy mô l+n, nguOn giFng cây Kim ngân còn hBn ch-, nhân giFng cây Kim ngân gip nhi4u v,n 54 nh*: giá th! giâm hom không phù h:p, 58 xFp th,p, kh nbng thoát n*+c kém, 5,t b� bí, làm thFi hom giâm; hoic chi4u dài hom giâm quá dài hoic quá ngcn d2n 5-n tT l# ra r}, b;t m^m th,p, không 5Ong 54u; h# sF nhân giFng th,p, cây sinh tr*Cng không 5Ong 54u, tT l# cây xu,t v*_n th,p… Vì v;y, nghiên c>u k| thu;t 5! nhân giFng vô tính cây Kim ngân nhHm cung c,p cây giFng ch,t l*:ng cho vùng sn xu,t d*:c li#u an toàn là v,n 54 c,p thi-t.

Bài báo này trình bày k-t qu nghiên c>u xác 5�nh loBi giá th! giâm hom, chi4u dài hom giâm và

1

Viện Di truyền Nông nghiệp

nOng 58 ch,t 5i4u ti-t sinh tr*Cng α-NAA phù h:p 5! 5Bt h# sF nhân giFng cao và ch,t l*:ng cây giFng tFt.

2. PH+,NG PHÁP NGHIÊN C.U

2.1. V2.1. V2.1. V2.1. V;t li#u nghiên c>u;t li#u nghiên c>u;t li#u nghiên c>u;t li#u nghiên c>u

+ Hom giFng cây Kim ngân (Lonicera japonica Thunb) thu th;p tBi Ninh Bình.

+ V;t li#u khác: h,t phù sa, cát 5en, tr,u hun, α-NAA,...


2.2.1. BF trí các thí nghi#m

+ Thí nghi#m 1: Nghiên c>u nh h*Cng c.a giá th! giâm 5-n kh nbng ra r}, m�c chOi c.a hom giFng. Thí nghi#m gOm 4 công th>c: CT1: 5,t; CT2: cát + tr,u hun (tT l# 1:1); CT3: 5,t + tr,u hun (tT l# 1:1); CT4: 5,t + cát + tr,u hun (tT l# 1:0,5:0,5).

+ Thí nghi#m 2: Nghiên c>u nh h*Cng c.a chi4u dài hom giâm 5-n kh nbng ra r}, m�c chOi c.a hom giFng. Thí nghi#m gOm 4 công th>c: CT1: hom có 2 - 3 mct, dài 15 cm; CT2: hom có 2 - 3 mct, dài 20 cm; CT3: hom có 2 - 3 mct, dài 25 cm; CT4: hom có 2 - 3 mct, dài 30 cm.

+ Thí nghi#m 3: �nh h*Cng c.a nOng 58 ch,t 5i4u ti-t sinh tr*Cng α-NAA 5-n kh nbng ra r}, m�c chOi c.a hom giFng. Thí nghi#m gOm 4 công th>c: CT1: α-NAA 1.000 ppm; CT2: α-NAA 2.000 ppm; CT3: α-NAA 3.000 ppm; CT4: Không dùng α-NAA.



- Các thí nghi#m 5*:c bF trí theo khFi ng2u nhiên 5^y 5., 3 l^n nhcc lBi, theo ph*`ng pháp bF trí thí nghi#m nêu trong Giáo trình “Ph*`ng pháp thí nghi#m” c.a Nguy}n Th� Lan, PhBm Ti-n D�ng (2005).

- M&i thí nghi#m sP d@ng 2.400 hom giFng, trên di#n tích 25 m2.

Các bi#n pháp k| thu;t áp d@ng: Cây m�: Ch�n cây sinh tr*Cng, phát tri!n khae,

không sâu b#nh, cây cho nbng su,t cao, ch,t l*:ng d*:c li#u tFt.

Ch�n cành làm giFng: SP d@ng cành bánh td to m;p, th�ng, không sâu b#nh, cành có lóng/5Ft ngcn (chi4u dài lóng ≤ 10 cm) không b� gãy hoic d;p nát.

Giá th! giâm hom: Thí nghi#m chi4u dài cành giâm và ch,t 5i4u ti-t sinh tr*Cng sP d@ng giá th! giâm là 5,t; thí nghi#m giá th!: sP d@ng giá th! 5! giâm hom theo tDng công th>c thí nghi#m.

Chi4u dài hom giâm: hom có 2 - 3 mct chOi, 5Fi v+i thí nghi#m giá th! giâm và ch,t 5i4u ti-t sinh tr*Cng: hom dài 15 cm; thí nghi#m chi4u dài cành giâm: theo tDng công th>c thí nghi#m.

XP lý hom giâm: Thí nghi#m giá th! giâm và chi4u dài cành giâm: không sP d@ng ch,t 5i4u ti-t sinh tr*Cng; thí nghi#m ch,t 5i4u ti-t sinh tr*Cng: xP lý theo tDng công th>c thí nghi#m.

K| thu;t giâm hom: Toàn b8 luFng ph. giá th! giâm 5*:c t*+i th;t Jm *+t, ti-n hành rBch hàng theo chi4u cct ngang luFng. Hom giFng 5*:c ccm ch-ch 450, ccm 2/3 hom xuFng giá th!. Hom cách hom 3 — 4 cm, hàng cách hàng 10 cm — 12 cm, ccm xong tDng hàng ti-n hành l,p giá th! giâm và nén chit.

Cây 5Bt tiêu chuJn xu,t v*_n: Cây giFng có chOi m�c khae, lá xanh và m*:t, có 1 - 2 chOi, chi4u dài chOi 5Bt 10 - 15 cm.

2.2.2. Chm tiêu và ph*`ng pháp theo dõi, 5ánh giá + TT l# ny m^m (%), tT l# ra r} (%): m&i công

th>c theo dõi 100 hom/l^n nhcc lBi sau giâm 20 ngày; tT l# cây xu,t v*_n: theo dõi sau giâm 75 ngày.

+ Chi4u dài chOi (cm), sF r} chính/cây, sF chOi/cây: Theo dõi 10 cây/công th>c/nhcc lBi, sau khi giâm 60 ngày.

2.2.3. XP lý sF li#u SF li#u 5*:c xP lý bHng ph^n m4m Microsoft

Excel và IRRISTAT 5.0. 2.2.4. h�a 5i!m và th_i gian nghiên c>u Nghiên c>u 5*:c thAc hi#n tBi xã Gia Sinh,

huy#n Gia Vi}n, tmnh Ninh Bình trong 02 v@: v@ xuân (tD tháng 2 - 4/2017), v@ thu (tD tháng 8 - 10/2017).

3. K"T QU& NGHIÊN C.U VÀ TH&O LU%N 3.1. Nghiên c3.1. Nghiên c3.1. Nghiên c3.1. Nghiên c>u nh h*Cng c.a giá th! giâm 5-n >u nh h*Cng c.a giá th! giâm 5-n >u nh h*Cng c.a giá th! giâm 5-n >u nh h*Cng c.a giá th! giâm 5-n

khkhkhkh nbng ra r}, m�c chOi c.a hom giFng Kim ngân nbng ra r}, m�c chOi c.a hom giFng Kim ngân nbng ra r}, m�c chOi c.a hom giFng Kim ngân nbng ra r}, m�c chOi c.a hom giFng Kim ngân Giá th! giâm hom có ch>c nbng gi9 cho hom

giâm luôn C t* th- cF 5�nh, là nguOn cung c,p n*+c và dinh d*Qng cho hom giâm; cho phép không khí xâm nh;p vào ph^n gFc c.a hom giâm. M8t giá th! 5*:c xem là lý t*Cng n-u có 5. 58 xFp, thoáng khí, gi9 và thoát n*+c tFt, sBch sâu b#nh và ca dBi.

3.1.1. �nh h*Cng c.a giá th! giâm hom 5-n tT l# ny m^m, ra r} và tT l# cây xu,t v*_n c.a Kim ngân

K-t qu nghiên c>u trình bày C bng 1 cho th,y, thành ph^n giá th! giâm hom 5ã nh h*Cng 5-n tT l# ra r}, tT l# cây xu,t v*_n và th_i gian cây xu,t v*_n c.a Kim ngân.

BBBBng 1. ng 1. ng 1. ng 1. �nh h*Cng c.a giá th! giâm 5-n �nh h*Cng c.a giá th! giâm 5-n �nh h*Cng c.a giá th! giâm 5-n �nh h*Cng c.a giá th! giâm 5-n ttttT l# ny m^m, tT l# ra r} và tT l# cây xu,t v*_n c.a Kim ngân T l# ny m^m, tT l# ra r} và tT l# cây xu,t v*_n c.a Kim ngân T l# ny m^m, tT l# ra r} và tT l# cây xu,t v*_n c.a Kim ngân T l# ny m^m, tT l# ra r} và tT l# cây xu,t v*_n c.a Kim ngân ttttBi GiaBi GiaBi GiaBi Gia Vi Vi Vi Vi}n, Ninh B}n, Ninh B}n, Ninh B}n, Ninh Bình nình nình nình nbm 2017bm 2017bm 2017bm 2017

TT l# b;t m^m (%) TT l# ra r} (%) TT l# cây xu,t v*_n (%)

Trung bình th_i gian tD giâm 5-n 50% cây 5Bt tiêu chuJn xu,t v*_n

(ngày) Công th>c

V@ xuân V@ thu V@ xuân V@ thu V@ xuân V@ thu V@ xuân V@ thu CT1 (h/c) 85,3 80,0 77,7 71,7 72,3 66,0 67,7 66,7 CT2 90,0 84,0 83,0 77,0 78,7 72,7 64,0 60,3 CT3 93,0 88,0 87,3 81,3 81,7 76,3 59,7 58,3 CT4 91,7 86,0 86,3 79,7 78,7 74,3 59,0 57,7 CV (%) 4,7 3,8 LSD0,05 5,54 4,35

Ghi chú: CT1: 5,t; CT2: cát + tr,u hun tT l# 1:1; CT3: 5,t + tr,u hun tT l# 1:1; CT4: 5,t + cát + tr,u hun tT l# 1:0,5:0,5



Hom giFng 5*:c giâm trong giá th! có thành ph^n 5,t + tr,u hun tT l# 1:1 (CT3) và giá th! h&n h:p 5,t + cát + tr,u hun tT l# 1:0,5:0,5 (CT4) cho tT l# ra r} và tT l# cây xu,t v*_n cao, rút ngcn th_i gian trong v*_n *`m 8 - 9 ngày so v+i CT1- 5Fi ch>ng, hom 5*:c giâm trong 5,t v*_n.

3.1.2. �nh h*Cng c.a giá th! giâm hom 5-n m8t sF chm tiêu sinh tr*Cng c.a cây giFng Kim ngân

K-t qu 5ánh giá tD bng 2 cho th,y C các giá th! giâm hom khác nhau, m8t sF chm tiêu nh* chi4u dài chOi, sF chOi/cành, sF r} chính/cây và chi4u dài r} c.a cây giFng Kim ngân sau giâm 60 ngày là khác nhau có ý nghqa thFng kê C 58 tin c;y 95%.

BBBBng 2. �nh h*Cng c.a giá th! giâm hom 5-n m8t sF chm tiêu sinh tr*Cng cng 2. �nh h*Cng c.a giá th! giâm hom 5-n m8t sF chm tiêu sinh tr*Cng cng 2. �nh h*Cng c.a giá th! giâm hom 5-n m8t sF chm tiêu sinh tr*Cng cng 2. �nh h*Cng c.a giá th! giâm hom 5-n m8t sF chm tiêu sinh tr*Cng c.a cây giFng Kim ngân.a cây giFng Kim ngân.a cây giFng Kim ngân.a cây giFng Kim ngân t t t tBi Gia Vi}n, Ninh BBi Gia Vi}n, Ninh BBi Gia Vi}n, Ninh BBi Gia Vi}n, Ninh Bình nình nình nình nbm 2017bm 2017bm 2017bm 2017

Chi4u dài chOi trung bình (cm)

Trung bình sF chOi/cây (chOi)

Trung bình sF r} chính/cây

Chi4u dài r} trung bình (cm)

Công th>c V@ xuân

V@ thu V@ xuân

V@ thu V@ xuân

V@ thu V@ xuân

V@ thu

CT1 (h/c) 5,8 5,6 1,9 1,7 5,9 5,5 4,8 4,3 CT2 7,5 7,2 2,0 1,9 6,3 5,4 4,9 4,4 CT3 8,7 8,3 2,2 2,1 6,9 6,5 7,1 6,5 CT4 7,6 7,4 2,2 1,9 6,6 5,7 6,6 6,0

CV (%) 5,6 7,1 8,8 7,7 5,2 8,2 4,9 8,4 LSD0,05 0,77 0,95 0,34 0,27 0,63 0,87 0,54 0,85

Ghi chú: CT1: 5,t; CT2: cát + tr,u hun tT l# 1:1; CT3: 5,t + tr,u hun tT l# 1:1; CT4: 5,t + cát + tr,u hun tT l# 1:0,5:0,5

TD sF li#u bng 2 cho th,y, giá th! phù h:p nh,t 5! giâm hom Kim ngân là CT3, có thành ph^n 5,t + tr,u hun (tT l# 1:1), v+i giá th! này, tT l# ra r} 5Bt 81,3 - 87,3%, tT l# xu,t v*_n 5Bt 76,3 - 81,7%, th_i gian xu,t v*_n 58,3 - 59,7 ngày. hOng th_i sP d@ng giá th! v+i thành ph^n 5,t + tr,u hun tT l# 1:1 (CT3) giúp cây Kim ngân sinh tr*Cng tFt nh,t, chi4u dài chOi 5Bt 8,3

- 8,7 cm, trung bình 2,1 - 2,2 chOi/cây 6,5 - 6,9 r} chính/cây và chi4u dài r} trung bình là 6,5 - 7,1 cm.

3.2. Nghiên c3.2. Nghiên c3.2. Nghiên c3.2. Nghiên c>u nh h*Cng c.a chi4u dài hom >u nh h*Cng c.a chi4u dài hom >u nh h*Cng c.a chi4u dài hom >u nh h*Cng c.a chi4u dài hom giâm 5giâm 5giâm 5giâm 5-n kh nbng ra r}, m�c chOi c.a hom giFng -n kh nbng ra r}, m�c chOi c.a hom giFng -n kh nbng ra r}, m�c chOi c.a hom giFng -n kh nbng ra r}, m�c chOi c.a hom giFng Kim ngân tKim ngân tKim ngân tKim ngân tBi Ninh BBi Ninh BBi Ninh BBi Ninh Bìnhìnhìnhình

3.2.1. �nh h*Cng c.a chi4u dài hom giâm 5-n tT l# ny m^m, ra r} và tT l# cây xu,t v*_n c.a cành giâm Kim ngân

BBBBng 3. ng 3. ng 3. ng 3. �nh h*Cng c.a chi4u dài hom giâm 5-n �nh h*Cng c.a chi4u dài hom giâm 5-n �nh h*Cng c.a chi4u dài hom giâm 5-n �nh h*Cng c.a chi4u dài hom giâm 5-n ttttT l# ny m^m, ra r} và tT l# cây xu,t v*_n c.a Kim ngân tBi T l# ny m^m, ra r} và tT l# cây xu,t v*_n c.a Kim ngân tBi T l# ny m^m, ra r} và tT l# cây xu,t v*_n c.a Kim ngân tBi T l# ny m^m, ra r} và tT l# cây xu,t v*_n c.a Kim ngân tBi Gia ViGia ViGia ViGia Vi}n, Ninh B}n, Ninh B}n, Ninh B}n, Ninh Bình, nình, nình, nình, nbm 2017bm 2017bm 2017bm 2017

TT l# b;t chOi (%) TT l# ra r} (%) TT l# cây xu,t

v*_n (%)

Trung bình th_i gian tD giâm 5-n 50% cây xu,t

v*_n (ngày) Công th>c

V@ xuân V@ thu

V@ xuân

V@ thu

V@ xuân V@ thu

V@ xuân V@ thu

CT1 84,3 81,0 78,3 72,7 72,3 67,3 66,3 65,7 CT2 85,0 81,3 79,7 73,7 72,7 67,7 67,0 67,7 CT3 85,0 82,0 80,3 74,3 72,7 68,0 65,7 65,3 CT4 85,0 81,7 79,0 73,3 72,7 67,3 66,0 65,3

CV (%) 3,3 4,7 LSD0,05 4,07 5,83

Ghi chú: CT1: hom có 2 - 3 mct chOi, dài 15 cm; CT2: hom có 2 - 3 mct chOi, dài 20 cm; CT3: hom có 2 - 3 mct chOi, dài 25 cm; CT4: hom có 2 -3 mct chOi, dài 30 cm

K-t qu nghiên c>u trình bày C bng 3 cho th,y, chi4u dài cành giâm nh h*Cng không rõ 5-n tT l# ra

r}, tT l# xu,t v*_n và th_i gian xu,t v*_n c.a cây Kim ngân.



Giâm hom trong v@ xuân cho k-t qu tFt h`n v@ thu. � v@ thu, tT l# b;t m^m c.a hom giFng Kim ngân dao 58ng 81,0 - 82,0%, tT l# ra r} 5Bt 72,7 - 74,3% và tT l# cây xu,t v*_n dao 58ng 67,3 - 68,0%. Trong v@ xuân, tT l# b;t m^m dao 58ng 84,3 - 85,0%, tT l# ra r} 5Bt 78,3 - 80,3% và tT l# cây xu,t v*_n dao 58ng 72,3 - 72,7%.

� các công th>c có chi4u dài hom giâm khác nhau, tT l# ny m^m, ra r} và tT l# cây xu,t v*_n c.a hom giâm Kim ngân khác nhau không rõ r#t. Th_i gian tD khi giâm 5-n khi có 50% cây 5Bt tiêu chuJn

xu,t v*_n C các công th>c c�ng chênh l#ch không 5áng k!, dao 58ng 65,7 - 67,0 ngày (v@ xuân) và tD 65,3 - 67,7 ngày (v@ thu). hi4u này xy ra có th! do các công th>c hom giâm tuy có 58 dài khác nhau nh*ng 54u có 2-3 mct chOi.

3.2.2. �nh h*Cng c.a chi4u dài hom giâm 5-n m8t sF chm tiêu sinh tr*Cng c.a cây giFng Kim ngân

K-t qu theo dõi nh h*Cng c.a chi4u dài hom giâm 5-n m8t sF chm tiêu sinh tr*Cng c.a cây con Kim ngân, sau giâm 60 ngày 5*:c trình bày trong bng 4.

BBBBng 4. �nh h*Cng c.a ng 4. �nh h*Cng c.a ng 4. �nh h*Cng c.a ng 4. �nh h*Cng c.a chichichichi4u dài hom giâm 4u dài hom giâm 4u dài hom giâm 4u dài hom giâm 5555-n m8t sF chm tiêu sinh tr*Cng c.a cây giFng Kim ngân tBi Gia -n m8t sF chm tiêu sinh tr*Cng c.a cây giFng Kim ngân tBi Gia -n m8t sF chm tiêu sinh tr*Cng c.a cây giFng Kim ngân tBi Gia -n m8t sF chm tiêu sinh tr*Cng c.a cây giFng Kim ngân tBi Gia ViViViVi}n, Ninh B}n, Ninh B}n, Ninh B}n, Ninh Bình, nình, nình, nình, nbm 2017bm 2017bm 2017bm 2017




Chi4u dài r} trung bình (cm) Công th>c

V@ xuân V@ thu V@ xuân V@ thu V@ xuân V@ thu V@ xuân V@ thu CT1 (h/c) 7,7 7,7 2,0 2,0 5,6 5,6 4,5 4,3 CT2 8,4 8,4 2,2 2,2 5,9 5,9 4,7 4,5 CT3 8,5 8,5 2,2 2,2 5,8 5,8 4,6 4,4 CT4 8,4 8,4 2,2 2,2 5,7 5,8 4,8 4,7 CV (%) 4,3 7,2 5,6 5,6 4,0 4,2 7,9 6,0 LSD0,05 0,67 1,12 0,23 0,23 0,44 0,45 0,69 0,51

Ghi chú: CT1: hom có 2 -3 mct chOi, dài 15 cm; CT2: hom có 2 -3 mct chOi , dài 20 cm; CT3: hom có 2 -3 mct chOi, dài 25 cm; CT4: hom có 2 -3 mct chOi, dài 30 cm

K-t qu C bng 4 cho th,y, ch�n hom giâm có 2 - 3 mct chOi, dài 15 - 20 cm 5m bo tT l# ny m^m, ra r} và tT l# xu,t v*_n cao, cây giFng sinh tr*Cng phát tri!n tFt, h# sF nhân giFng cao h`n tD 25 - 33% so v+i sP d@ng hom dài tD 25 — 30 cm.

3.3. 3.3. 3.3. 3.3. �nh h*Cng c.a nOng 58 ch,t 5i4u ti-t sinh �nh h*Cng c.a nOng 58 ch,t 5i4u ti-t sinh �nh h*Cng c.a nOng 58 ch,t 5i4u ti-t sinh �nh h*Cng c.a nOng 58 ch,t 5i4u ti-t sinh tr*tr*tr*tr*Cng Cng Cng Cng α----NAA 5NAA 5NAA 5NAA 5-n kh nbng ra r}, m�c chOi c.a hom -n kh nbng ra r}, m�c chOi c.a hom -n kh nbng ra r}, m�c chOi c.a hom -n kh nbng ra r}, m�c chOi c.a hom gigigigiFng Kim ngân tBi Ninh BFng Kim ngân tBi Ninh BFng Kim ngân tBi Ninh BFng Kim ngân tBi Ninh Bìnhìnhìnhình

3.3.1. �nh h*Cng c.a nOng 58 ch,t 5i4u ti-t sinh tr*Cng α-NAA 5-n tT l# ny m^m, ra r} và tT l# cây xu,t v*_n c.a Kim ngân

BBBBng 5. ng 5. ng 5. ng 5. �nh h*Cng c.a nOng 58 ch,t 5i4u ti-t sinh tr*Cng �nh h*Cng c.a nOng 58 ch,t 5i4u ti-t sinh tr*Cng �nh h*Cng c.a nOng 58 ch,t 5i4u ti-t sinh tr*Cng �nh h*Cng c.a nOng 58 ch,t 5i4u ti-t sinh tr*Cng α----NAA 5NAA 5NAA 5NAA 5-n kh nbng-n kh nbng-n kh nbng-n kh nbng n n n ny m^m, ra r} và tT l# cây y m^m, ra r} và tT l# cây y m^m, ra r} và tT l# cây y m^m, ra r} và tT l# cây xuxuxuxu,t v*_n c.a Kim ngân tBi Gia Vi}n, Ninh B,t v*_n c.a Kim ngân tBi Gia Vi}n, Ninh B,t v*_n c.a Kim ngân tBi Gia Vi}n, Ninh B,t v*_n c.a Kim ngân tBi Gia Vi}n, Ninh Bìnhìnhìnhình

TT l# b;t m^m (%) TT l# ra r} (%) TT l# cây xu,t v*_n

(%)

Trung bình th_i gian tD giâm 5-n 50% cây 5Bt tiêu chuJn xu,t v*_n (ngày)

Công th>c

V@ xuân V@ thu V@ xuân V@ thu V@ xuân V@ thu V@ xuân V@ thu CT1 96,7 96,7 90,7 89,0 85,0 84,7 51,0 55,7 CT2 99,0 99,0 94,7 94,0 89,7 91,3 49,0 54,3 CT3 99,0 98,3 95,7 95,7 90,7 92,3 48,0 53,7 CT4 (5c) 84,0 81,3 77,3 70,3 71,3 65,3 64,7 65,3 CV (%) 5,7 4,3 LSD0,05 5,75 4,35

Ghi chú: CT1: α-NAA 1.000 ppm; CT2: α-NAA 2.000 ppm; CT3: α-NAA 3.000p pm; CT4: Không dùng α-NAA

SF li#u C bng 5 cho th,y, do Kim ngân là cây có kh nbng ra r} b,t 5�nh mBnh, nên ngay C công th>c

không xP lý c�ng cho k-t qu ra r}, b;t m^m khá cao (tT l# b;t m^m 81,3 - 84,0%; tT l# ra r} 5Bt 70,3 -



77,3%). Tuy nhiên, khi xP lý α-NAA không nh9ng tT l# ra r}, b;t m^m và tT l# cây cây xu,t v*_n cao h`n h�n mà còn gim th_i gian cây trong v*_n *`m tD 10 - 16 ngày.

Trong các công th>c có xP lý α-NAA (CT1, CT2, CT3), tT l# cây xu,t v*_n cao nh,t C CT3 (3.000 ppm), 5Bt 90,7 - 91,3%, ti-p theo 5ó CT2 (2.000 ppm), 5Bt 89,7 - 91,3% và th,p nh,t C CT1 (1.000 ppm), 5Bt 84,7 - 85,0%. Tuy nhiên, th_i gian cây trong v*_n *`m gi9a các công th>c có xP lý α-NAA dao 58ng 53,7 - 55,7 ngày (v@ xuân), 53,0 - 56,0 ngày (v@ thu) và khác nhau không có ý nghqa C 58 tin c;y 95% trong c 2 v@ thí nghi#m.

3.3.2. �nh h*Cng c.a nOng 58 ch,t 5i4u ti-t sinh tr*Cng α-NAA 5-n m8t sF chm tiêu sinh tr*Cng c.a cây giFng Kim ngân

K-t qu trình bày C bng 6 cho th,y, xP lý hom giFng Kim ngân bHng α-NAA C nOng 58 2000 - 3000 ppm cho sinh tr*Cng c.a cây con (chi4u cao cây, sF chOi, sF r} chính/cây) 5Bt cao nh,t, cao h`n h�n 5Fi ch>ng không xP lý α-NAA.

Nh* v;y, nên xP lý hom giâm bHng α-NAA C nOng 58 2.000 ppm (CT2) 5! rút ngcn th_i gian trong v*_n *`m và 5m bo hi#u qu kinh t- mà không nh h*Cng 5-n các chm tiêu sinh tr*Cng c.a hom giâm.

BBBBng 6. �nh h*Cng c.a ng 6. �nh h*Cng c.a ng 6. �nh h*Cng c.a ng 6. �nh h*Cng c.a nnnnOng 58 ch,t 5i4u ti-t sinh tr*Cng Ong 58 ch,t 5i4u ti-t sinh tr*Cng Ong 58 ch,t 5i4u ti-t sinh tr*Cng Ong 58 ch,t 5i4u ti-t sinh tr*Cng α----NAA NAA NAA NAA 5555-n m8t sF chm tiêu sinh tr*Cng c.a cây -n m8t sF chm tiêu sinh tr*Cng c.a cây -n m8t sF chm tiêu sinh tr*Cng c.a cây -n m8t sF chm tiêu sinh tr*Cng c.a cây gigigigiFng Kim Ngân tBi Gia Vi}n, Ninh BFng Kim Ngân tBi Gia Vi}n, Ninh BFng Kim Ngân tBi Gia Vi}n, Ninh BFng Kim Ngân tBi Gia Vi}n, Ninh Bìnhìnhìnhình




Chi4u dài r} trung bình (cm) Công th>c

V@ xuân

V@ thu V@

xuân V@ thu

V@ xuân

V@ thu V@

xuân V@ thu

CT1 8,5 8 2,4 2,0 6,5 6,1 5,1 5,1 CT2 9,1 8,6 2,7 2,3 6,7 6,3 5,3 5,3 CT3 9,3 8,8 2,7 2,3 6,8 6,4 5,4 5,5

CT4 (5c) 5,5 5,0 2,0 1,6 5,6 5,2 4,3 4,3 CV (%) 5,0 5,3 7,5 8,9 3,3 3,5 5,9 6,2 LSD0,05 0,76 0,76 0,34 0,34 0,40 0,4 0,56 0,59

Ghi chú: CT1: α-NAA 1.000 ppm; CT2: α-NAA 2.000 ppm; CT3: α-NAA 3.000 ppm; CT4: Không dùng α-NAA.


SP d@ng giá th! có thành ph^n 5,t + tr,u hun tT l# 1:1 (CT3) cho tT l# hom ra r}, b;t m^m, tT l# hom sFng cao và m8t sF chm tiêu v4 sinh tr*Cng c.a hom giâm nh* chi4u dài chOi, chi4u dài r}, sF r} chính/cây 54u v*:t tr8i h`n so v+i các công th>c còn lBi. Sau giâm 60 ngày, chi4u dài chOi trung bình 5Bt 8,3 - 8,7 cm; sF chOi là 2,1 - 2,2 chOi; sF r} chính/cây 6,5 - 6,9 r}/cây và chi4u dài r} trung bình là 6,5 - 7,1 cm, 5Bt tiêu chuJn xu,t v*_n.

Hom giâm có 2 - 3 mct và dài 15 — 20 cm, thích h:p cho sA sinh tr*Cng phát tri!n c.a hom giâm, h# sF nhân giFng cao.

XP lý α —NAA nOng 58 2.000 ppm trong th_i gian 5 giây là bi#n pháp xP lý hom giâm có hi#u qu nh,t, cho tT l# cây xu,t v*_n cao 5Bt 89,7 - 92,3%, giúp cành giâm ra r} nhi4u, kh nbng sinh tr*Cng c.a cành giâm cao h`n h�n công th>c 5Fi ch>ng và th_i gian xu,t v*_n ngcn (sau 53 - 53,7 ngày).

Khuy-n cáo sP d@ng k-t qu nghiên c>u cho vi#c hoàn thi#n qui trình nhân vô tính 5! sn xu,t cây giFng Kim ngân tBi Gia Sinh - Gia Vi}n - Ninh Bình và nh9ng vùng có 5i4u ki#n t*`ng tA.


1. h& Huy Bích và c8ng sA (2004). Cây thuFc và 58ng v;t làm thuFc C Vi#t Nam, Nhà xu,t bn Khoa h�c và K| thu;t.

2. Lê Th� Di}m HOng, Nguy}n Xuân Thcng (2003). Góp ph^n tìm hi!u tác d@ng chFng viêm c.a hoa cây kim ngân (Lonicera japonica Thunb.). TBp chí D*:c h�c sF 4/2003, trang 13 -15.

3. Nguy}n Th� Lan, PhBm Ti-n D�ng (2005). Giáo trình ph*`ng pháp thí nghi#m. Nhà xu,t bn Nông nghi#p.

4. Ninh Th� Phíp, Nguy}n T,t Cnh (2009). Nghiên c>u k| thu;t nhân giFng m8t sF loài cây thuFc tcm bHng ph*`ng pháp giâm cành tBi Sapa Lào Cai, TBp chí Khoa h�c và Phát tri!n, 7(5): 612 - 619.



RESEARCH ON SOME TECHNICAL MEASURES IN VEGETATIVE PROPAGATION OF RESEARCH ON SOME TECHNICAL MEASURES IN VEGETATIVE PROPAGATION OF RESEARCH ON SOME TECHNICAL MEASURES IN VEGETATIVE PROPAGATION OF RESEARCH ON SOME TECHNICAL MEASURES IN VEGETATIVE PROPAGATION OF HONEYSUCKLE (HONEYSUCKLE (HONEYSUCKLE (HONEYSUCKLE (Lonicera japonicaLonicera japonicaLonicera japonicaLonicera japonica Thunb.) IN NINH BINH Thunb.) IN NINH BINH Thunb.) IN NINH BINH Thunb.) IN NINH BINH

Trinh Thi Thanh Huong, Pham Thi Tuoi, Trinh Thi Thanh Huong, Pham Thi Tuoi, Trinh Thi Thanh Huong, Pham Thi Tuoi, Trinh Thi Thanh Huong, Pham Thi Tuoi, Pham Thi Hong NhungPham Thi Hong NhungPham Thi Hong NhungPham Thi Hong Nhung

SummarySummarySummarySummary Honeysuckle is considered a precious medicine in Vietnamese traditional medicine. The purpose of the study is to determine cultivating substrate of cuttings, length of cuttings and concentration of growth regulators suitable for Honeysuckle propagation in Ninh Binh province. Experiments were conducted in spring crop (february - april) and autumn-winter crop (august - october) at Gia Vien district, Ninh Binh province. The results of the study showed that using the cultivating substrate of soil + rice husk, ratio of 1: 1 (CT3) gave the high rate of rooting and germination, and 76.3 - 81.7% of the plants met standards for being removed from the nursery. Cuttings have 2-3 buds, 15 - 20 cm length, suitable for growth and development of cuttings, high propagation coefficient. Treatment of cuttings with α -NAA 2,000 ppm in 5 seconds for a high rate of plants removed from the nursery, averaging at 89.7 - 92.3%, cuttings root a lot, time for plants meeting the standards for being removed from the nursery is short (after 53.0 - 53.7 days, 50% of plants reach the standards for being removed from the garden). This result contributes to perfecting the sexless propagation process of Honeysuckle, providing quality seedlings for safe production of Honeysuckle medicinal plants in Ninh Binh.

Keywords:Keywords:Keywords:Keywords: Cutting’s length, growth regulators α-NAA, Kim Ngan Ninh Binh, propagation techniques, substrate....

Ng*Ng*Ng*Ng*_i phn bi#n: PGS.TS. Nguy}n Th� Ng�c Hu#_i phn bi#n: PGS.TS. Nguy}n Th� Ng�c Hu#_i phn bi#n: PGS.TS. Nguy}n Th� Ng�c Hu#_i phn bi#n: PGS.TS. Nguy}n Th� Ng�c Hu#






�NH H��NG CA CÁC �AI �� CAO ��N SINH TR��NG M�T S� GI�NG CAO SU T�I LAI CHÂU

L�u TiL�u TiL�u TiL�u Ti�n t�n t�n t�n t1111, , , , 2222

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T�T�T�T�T Vi�c tr�ng cao su ��c khuy�n cáo nên tr�ng d�#i 600 m so v#i m(c n�#c bi*n + các t,nh mi-n núi phía B2c. * có c5 s+ phân chia các ng�7ng thích h�p theo �ai cao, k�t qu: nghiên c;u �ánh giá v- :nh h�+ng c<a các �ai �= cao ��n sinh tr�+ng m=t s> gi>ng cao su + tu?i 7 ti t,nh Lai Châu cho thBy: trên cùng �ai �= cao và trên các �ai �= cao khác nhau (H1: 155 — 400 m, H2: 400 — 500 m và H3: 500 — 600 m) ch�a ��c ghi nhMn có :nh h�+ng rõ r�t ��n các ch, tiêu sinh tr�+ng ��Ong kính, chi-u cao cây và t>c �= tPng tr�+ng bình quân chung t�5ng ;ng v- ��Ong kính, chi-u cao cây c<a hRu h�t các gi>ng cao su nghiên c;u. D(a trên t?ng h�p 4 tiêu chí v- các ch, tiêu sinh tr�+ng: ��Ong kính thân cây (D) l#n h5n hoUc bVng 14,32 cm, chi-u cao cây (Hvn) l#n h5n hoUc bVng 10,18 m, t>c �= tPng tr�+ng bình quân v- ��Ong kính thân cây (∆D) l#n h5n hoUc bVng 2,05 cm/nPm, t>c �= tPng tr�+ng bình quân v- chi-u cao cây (∆Hvn) l#n h5n hoUc bVng 1,45 m/nPm, �ã l(a chZn ��c 8 gi>ng cao su: GT1, LG, PB 260, RIC 121, RIM 600, RRIV 104 và RRIV 124 có các ch, tiêu sinh tr�+ng v��t t_ 17,1 - 24,4% v- ��Ong kính, v��t t_ 11,6 - 21,5% v- chi-u cao, v��t t_ 24,6 - 35,9% v- t>c �= tPng tr�+ng bình quân v- ��Ong kính và v��t t_ 13,0 - 22,9% v- t>c �= tPng tr�+ng bình quân v- chi-u cao cây so v#i bình quân c<a quRn th*. TTTT_ khóa:_ khóa:_ khóa:_ khóa: ai �= cao, sinh tr�+ng các gi>ng cao su, Lai Châu.

1. M� ��U1

Cây cao su ��c xác �dnh là loi cây �a mec �ích, v_a có giá trd kinh t� cao, v_a th(c hi�n nhi�m ve c<a nhfng cánh r_ng phòng h=, phòng ch>ng thiên tai, b:o v� �Bt, ch>ng xói mòn. T_ nPm 2011, sau khi Th< t�#ng Chính ph< phê duy�t quy hoch cây cao su Vi�t Nam, ký quy�t �dnh cho phép nhân r=ng cây cao su ra mi-n B2c, di�n tích cây cao su �ã tPng lên rBt nhanh �t 23.058 ha, trong �ó phRn l#n di�n tích cây cao su do các �5n vd c<a TMp �oàn Công nghi�p Cao su Vi�t Nam qu:n lý.

Cây cao su �ã và �ang ��c ��a vào gây tr�ng, phát tri*n + các t,nh mi-n núi phía B2c, trong �ó có t,nh Lai Châu trong nhfng nPm gRn �ây, góp phRn ph< xanh �Bt tr>ng và mang li hi�u qu: kinh t� cho ng�Oi dân mi-n núi. T_ 2006 ��n nay (31/12/2018) trên �da bàn t,nh Lai Châu �ã ��c gây tr�ng và phát tri*n ti 38 xã, thd trBn thu=c 6 huy�n c<a t,nh Lai Châu, v#i di�n tích 13.394 ha, tMp trung ch< y�u ti huy�n Sìn H� v#i 7.927 ha, chi�m 59,2% t?ng di�n tích cây cao su c<a toàn t,nh. Có th* khmng �dnh, ch< tr�5ng phát tri*n cây cao su trên �da bàn t,nh Lai

1 Tổng cục Lâm nghiệp, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông

thôn 2 Nghiên cứu sinh Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam

Châu �ã thu ��c nhfng k�t qu: quan trZng. L�i ích v- kinh t�, môi tr�Ong và xã h=i trong vùng quy hoch �ã nói lên vd trí, vai trò c<a cây cao su trong chi�n l��c xóa �ói gi:m nghèo c<a t,nh. Tuy nhiên, vi�c xác �dnh ��c c5 cBu gi>ng cao su thích h�p cho các vùng/ti*u vùng sinh thái làm c5 s+ cho vi�c quy hoch, k� hoch và gây tr�ng phát tri*n cây cao su ti t,nh Lai Châu, thì vi�c nghiên c;u :nh h�+ng c<a �ai �= cao ��n sinh tr�+ng m=t s> gi>ng cao su là h�t s;c cRn thi�t.

2. V�T LI�U VÀ PH��NG PHÁP NGHIÊN C�U

2.1. V2.1. V2.1. V2.1. VMt li�u nghiên c;uMt li�u nghiên c;uMt li�u nghiên c;uMt li�u nghiên c;u

- Các gi>ng cao su tham gia nghiên c;u bao g�m 12 mou gi>ng là: GT1, KN, LG, PB 255, PB 260, RIC 121, RIM 600, RRIV 1, RRIV 104, RRIV 106, RRIV 124 và RRIM 600.

- da �i*m nghiên c;u: Công ty C? phRn Cao su DRu Ti�ng Lai Châu (khu 2, thd trBn Than Uyên, huy�n Than Uyên, t,nh Lai Châu), Công ty C? phRn Cao su Lai Châu 1 (t? 5, ph�Ong Tân Phong, thành ph> Lai Châu, t,nh Lai Châu) và Công ty C? phRn Cao su Lai Châu 2 (b:n Chi-ng ChPn 4, xã ChPn N�a, huy�n Sìn H�, t,nh Lai Châu).



2.2. Ph�5ng pháp nghiên c2.2. Ph�5ng pháp nghiên c2.2. Ph�5ng pháp nghiên c2.2. Ph�5ng pháp nghiên c;u;u;u;u

2.2.1. B> trí thí nghi�m K�t qu: phân tích bi*u �� h=p cho thBy, các lô

tr�ng r_ng cao su ��c �i-u tra ti Công ty C? phRn Cao su DRu Ti�ng Lai Châu, Công ty C? phRn Cao su Lai Châu 1 và Công ty C? phRn Cao su Lai Châu 2 ti t,nh Lai Châu có �= cao trung bình dao �=ng t_ 155 — 620 m, �ây là kho:ng �= cao ��c khuy�n cao �* tr�ng cao su các t,nh mi-n núi phía B2c nói chung và ti t,nh Lai Châu nói riêng; trong �ó, có t#i 75% s> lô tr�ng cao su + �= cao ≤ 590 m, 50% s> lô tr�ng cao su + �= cao ≤ 501 m và có 25% s> lô tr�ng cao su + �= cao d�#i 410 m. Trên c5 s+ �ó, �- tài phân chia thành 3 m;c �= cao so v#i m(c n�#c bi*n (H1:155 - < 400 m, H2: 400 - < 500 m và H3: 500 — 600 m) �* b> trí thí nghi�m �ánh giá :nh h�+ng c<a các �ai �= cao t#i sinh tr�+ng các gi>ng cao su ti t,nh Lai Châu.

Các gi>ng cao su ��c b> trí trên 3 �ai �= cao khác nhau, bao g�m: H1, H2 và H3. Thí nghi�m ��c b> trí theo kh>i �Ry �< ngou nhiên (RCBD), 3 lRn lUp li cho mti gi>ng cao su, di�n tích mti ô thí nghi�m cho mti gi>ng cao su trên mti �ai �= cao là 1.000 m2.

- Các y�u t> ku thuMt sau �ây ��c áp deng nh� nhau + tBt c: các thí nghi�m:

+ Ku thuMt canh tác áp deng: Áp deng theo Quy trình s> 27/Q-HQTCSVN ngày 29/7/2010 c<a TMp �oàn Công nghi�p Cao su Vi�t Nam và Quy chuyn ku thuMt Qu>c gia �i-u ki�n tr�ng, chPm sóc cao su ki�n thi�t c5 b:n + mi-n núi phía B2c (QCVN 01-149: 2014/BNNPTNT).

+ Tiêu chuyn cây gi>ng: Tr�ng bVng tum bRu có 1 tRng lá: Cây tum trRn tr�ng trong bRu, ch�i ghép có 1 tRng lá ?n �dnh (lá c;ng, xòe ngang, có màu xanh �Mm). Cây gi>ng ph:i khze mnh, sinh tr�+ng t>t, bRu �Bt không bd v7, cây không bd long g>c, không có r{ cZc xuyên qua thành bRu ra ngoài.

+ MMt �= và kho:ng cách tr�ng: = d>c bình quân ≤ 150: mMt �= tr�ng 571 cây/ha (7 m x 2,5 m).

+ ThOi ve tr�ng: >i v#i tr�ng bRu có tRng lá t_ 15/5 ��n 31/8 nPm 2009.

+ L��ng phân bón cho 1 ha: NPm th; nhBt (50 kg �m ure, 150 kg supe lân, 15 kg kali clorua); nPm th; hai (110 kg �m ure, 330 kg supe lân, 30 kg kali clorua); nPm th; ba (130 kg �m ure, 400 kg supe kân, 35 kg kali clorua); nPm th; t� ��n nPm th; tám (140 kg �m ure, 430 kg supe lân, 40 kg kali clorua).

2.2.2. Theo dõi, thu thMp s> li�u

Chi-u cao cây ��c �o t_ g>c sát mUt �Bt t#i �,nh ngZn chính, ��Ong kính thân cây ti vd trí cách g>c 1 m, ��Ong kính tán �o theo hai chi-u ông Tây - Nam B2c, sau �ó lBy giá trd trung bình. o ��Ong kính và chi-u cao bVng các deng ce �o chuyên dùng. o tBt c: các cây trong mti ô thí nghi�m.

- X} lý s> li�u: S> li�u ��c x} lý th>ng kê bVng phRn m-m R 3.4.3 (Nguy{n VPn TuBn, 2014). Tính toán các �Uc tr�ng th>ng kê nh� sau:

+ Trung bình mou (Xtb):

∑=

=

n

i

Xi

n

X

1

1 (2.1)

+ Ph�5ng sai:

S2= 1

1

−n

XXi

n

i

−∑=

(1

)2 (2.2)

+ H� s> bi�n �=ng (V%):

100*%X

Sd

V = (2.3)

+ Sd (sai tiêu chuyn):

(2.4)

+ ∆D (cm/nPm), ∆Hvn (m/nPm) ��c tính theo công th;c: ∆i = Mn

A/A. Trong �ó: MnA là t>c �= tPng

tr�+ng bình quân chung c<a lâm phRn v- ��Ong kính thân, chi-u cao cây ti tu?i A; A là tu?i c<a lâm phRn.

+ * ki*m tra th>ng kê v- s( khác nhau c<a t_ng ch, tiêu sinh tr�+ng c<a t_ng gi>ng cao su + mti �ai �= cao khác nhau, �ã ti�n hành phân tích hMu �dnh bVng tiêu chuyn Tukey’s Honest Significant Difference trong R �* ki*m tra. N�u xác suBt c<a F.pr (xác suBt tính) > 0,05 hoUc 0,001 có ngh�a là các gi>ng cao su ��ng nhBt v- giá trd so sánh trên mti �ai �= cao; n�u xác suBt c<a F.pr (xác suBt tính) < 0,05 hoUc 0,001 có ngh�a là gifa các gi>ng cao su có s( sai khác rõ r�t, + m;c ý ngh�a 95% hoUc 99%.

3. K�T QU� NGHIÊN C�U VÀ TH�O LU�N

3.1. Hi3.1. Hi3.1. Hi3.1. Hi�n trng cây cao su theo �ai �= cao ti �n trng cây cao su theo �ai �= cao ti �n trng cây cao su theo �ai �= cao ti �n trng cây cao su theo �ai �= cao ti tttt,nh Lai Châu,nh Lai Châu,nh Lai Châu,nh Lai Châu

�n h�t 31/12/2018 trên �da bàn t,nh Lai Châu �ã gây tr�ng và phát tri*n ��c 13.394 ha cao su, ��c tr�ng ti 6 huy�n c<a t,nh Lai Châu, trong �ó, cây cao su ��c gây tr�ng nhi-u nhBt ti huy�n Sìn H�, v#i 7.927 ha, chi�m 59,2% t?ng di�n tích cây cao su c<a toàn t,nh và ��c tr�ng ch< y�u vào nPm 2017



v#i di�n tích 12.076 ha, chi�m 90,2% t?ng di�n tích cây cao su ��c tr�ng trong giai �on t_ 2006 - 2017 trên �da bàn t,nh Lai Châu; ti�p ��n, là huy�n NMm

Nhùn có 2.451 ha, chi�m 18,3% t?ng di�n tích cao su; Phong Th? có 1.430 ha (10,7%), Than Uyên có 1.257 ha (9,4%), … (B:ng 1).

BBBB:ng 1. Di�n tích r_ng tr�ng cao su theo �5n vd hành chính và theo �ai cao trên �da bàn :ng 1. Di�n tích r_ng tr�ng cao su theo �5n vd hành chính và theo �ai cao trên �da bàn :ng 1. Di�n tích r_ng tr�ng cao su theo �5n vd hành chính và theo �ai cao trên �da bàn :ng 1. Di�n tích r_ng tr�ng cao su theo �5n vd hành chính và theo �ai cao trên �da bàn tttt,nh Lai Châu nPm 2018,nh Lai Châu nPm 2018,nh Lai Châu nPm 2018,nh Lai Châu nPm 2018 ai cao (m)/di�n tích (ha)

Huy�n ≤ 600 > 800 600 - 700 700 - 800

T?ng

M�Ong Tè 86,04 3,63 234,9 0 324,57 NMm Nhùn 1.271,78 8,47 1.162,64 7,93 2.450,82 Phong Th? 844,8 16,86 568,84 0 1.430,5 Sìn H� 4.890,52 0,29 3.030,67 5,66 7.927,14 Tam �Ong 0 0 3,74 0 3,74 Than Uyên 640,04 0 617,26 0 1.257,3 T?ng 7.733,18 29,25 5.618,05 13,59 13.394,07 T� l� 57,7 0,2 41,9 0,1 100,0

Hình 1. HiHình 1. HiHình 1. HiHình 1. Hi�n trng phân b> cây cao su theo �ai �= �n trng phân b> cây cao su theo �ai �= �n trng phân b> cây cao su theo �ai �= �n trng phân b> cây cao su theo �ai �=

cao tcao tcao tcao ti t,nh Lai Châu nPm 2018i t,nh Lai Châu nPm 2018i t,nh Lai Châu nPm 2018i t,nh Lai Châu nPm 2018

Cây cao su ��c tr�ng ch< y�u trên �ai �= cao nhz h5n 600 m so v#i m(c n�#c bi*n, v#i di�n tích 7.733 ha, chi�m 57,7% t?ng di�n tích và + �ai cao t_ 600 - 700 m v#i di�n tích 5.618 ha (41,9%). Ngoài ra, cây cao su c�ng ��c tr�ng trên �ai cao t_ 700 - 800 m so v#i m(c n�#c bi*n, v#i di�n tích 13,59 ha (0,1%) và �ai cao trên 800 m so v#i m(c n�#c bi*n, v#i di�n tích 29,25 ha (0,2%). S+ d� von còn di�n tích cây cao su ch�a ��c tr�ng theo QCVN 01-149: 2014/BNNPTNT, t;c là �ã tr�ng + �= cao trên 600 m so v#i m(c n�#c bi*n, b+i các doanh nghi�p tr�ng cao su mu>n li-n kho:nh, li-n vùng nên có nhfng

di�n tích cao su nVm trên ranh gi#i 600 m so v#i m(c n�#c bi*n và c�ng có nhfng di�n tích cao su ti*u �i-n (t( phát) c<a các h= gia �ình gRn khu v(c các doanh nghi�p tr�ng cao su. Trong khuôn kh? c<a bài báo ch, gi#i hn nghiên c;u �ánh giá s( sinh tr�+ng c<a các gi>ng cao su ��c tr�ng + �= cao thBp h5n hoUc bVng 600 m (≤ 600 m) ti Lai Châu.

3.2. 3.2. 3.2. 3.2. �nh h�+ng c<a �ai �= cao ��n sinh tr�+ng �nh h�+ng c<a �ai �= cao ��n sinh tr�+ng �nh h�+ng c<a �ai �= cao ��n sinh tr�+ng �nh h�+ng c<a �ai �= cao ��n sinh tr�+ng cây cao sucây cao sucây cao sucây cao su

3.2.1. �nh h�+ng c<a �= cao t_ 155 - 400 m (H1) ��n sinh tr�+ng cây cao su

Trên cùng �ai �= cao H1 (+ �= cao trung bình 350 m, dao �=ng t_ 155 - 400 m so v#i m(c n�#c bi*n) ch�a có :nh h�+ng rõ r�t ��n các ch, tiêu sinh tr�Ong ��Ong kính thân cây, chi-u cao cây và t>c �= tPng tr�+ng bình quân chung v- ��Ong kính thân cây, chi-u cao cây c<a các gi>ng cao su ��c �ánh giá + giai �on 7 tu?i. �Ong kính bình quân �t 14,18 ± 1,11 cm (CV%: 8,2%), dao �=ng t_ 12,73 cm (gi>ng RRIV 106) ��n 15,12 cm (gi>ng RIM 600). T>c �= tPng tr�+ng bình quân chung v- ��Ong kính thân cây trung bình �t 2,02 cm/nPm (CV%: 7,6%), dao �=ng t_ 1,82 - 2,16 cm/nPm.

BBBB:ng 2. �nh h�+ng c<a �ai �= cao H1 ��n sinh tr�+ng cây cao su + giai �on 7 tu?i:ng 2. �nh h�+ng c<a �ai �= cao H1 ��n sinh tr�+ng cây cao su + giai �on 7 tu?i:ng 2. �nh h�+ng c<a �ai �= cao H1 ��n sinh tr�+ng cây cao su + giai �on 7 tu?i:ng 2. �nh h�+ng c<a �ai �= cao H1 ��n sinh tr�+ng cây cao su + giai �on 7 tu?i D (1m/cm) Hvn (m) ∆D (cm/nPm) ∆Hvn (m/nPm

Gi>ng TB±SD CV% TB±SD CV% TB±SD CV% TB±SD CV%

GT 1 14,41±0,68 4,7 10,24±1,49 14,6 2,06 4,9 1,46 11,6 KN 14,96±1,36 9,1 10,64±1,25 11,7 2,13 7,0 1,52 9,2 LG 14,45±1,92 13,3 10,27±1,37 13,3 2,06 13,1 1,47 12,9

PB 255 13,84±1,16 8,4 9,84±1,12 11,4 1,98 6,1 1,40 8,6



PB 260 14,21±1,06 7,5 10,11±0,75 7,4 2,03 7,4 1,44 7,6 RIC 121 13,77±0,67 4,9 9,79±0,48 4,9 1,97 5,1 1,40 5,0 RIM 600 15,12±1,23 8,1 10,75±1,22 11,3 2,16 6,5 1,54 9,1 RRIV 1 13,52±0,72 5,3 9,62±0,51 5,3 1,93 5,2 1,37 12,4

RRIV 104 14,35±0,94 6,6 10,20±0,67 6,6 2,05 6,8 1,46 6,8 RRIV 106 12,73±1,71 13,4 9,05±1,22 13,5 1,82 13,2 1,29 14,0 RRIV 124 14,33±1,25 8,7 10,20±0,89 8,7 2,05 8,8 1,46 8,9

TB 14,18±1,15 8,2 10,09±0,98 9,9 2,02 7,6 1,30 8,0 F.pr 0,39 0,42 0,45 0,44

Hình 2. BiHình 2. BiHình 2. BiHình 2. Bi*u �� h=p phân b> ch, tiêu ��Ong kín*u �� h=p phân b> ch, tiêu ��Ong kín*u �� h=p phân b> ch, tiêu ��Ong kín*u �� h=p phân b> ch, tiêu ��Ong kính và h và h và h và chichichichi-u cao cây c<a các gi>ng cao su ��c tr�ng trên -u cao cây c<a các gi>ng cao su ��c tr�ng trên -u cao cây c<a các gi>ng cao su ��c tr�ng trên -u cao cây c<a các gi>ng cao su ��c tr�ng trên

�ai ��ai ��ai ��ai �= cao H1= cao H1= cao H1= cao H1

Chi-u cao cây trung bình c<a các gi>ng �t 10,09 ± 0,98 m (CV%: 9,9%), dao �=ng t_ 9,05 m (gi>ng RRIV 106) ��n 10,75 m (gi>ng RIM 600). T>c �= tPng tr�+ng bình quân chung v- chi-u cao cây trung bình �t 1,30 m/nPm, dao �=ng t_ 1,29 - 1,54 m/nPm.

3.2.2. �nh h�+ng c<a �= cao 400 - 500 m ��n sinh tr�+ng cây cao su

� �ai �= cao 400 - 500 m (trung bình 450 m) so v#i m(c n�#c bi*n ch�a ��c ghi nhMn có :nh h�+ng rõ r�t ��n các ch, tiêu sinh tr�+ng ��Ong kính, chi-u cao cây và t>c �= tPng tr�+ng bình quân chung v- ��Ong kính, chi-u cao cây bình quân c<a các gi>ng cao su ��c �ánh giá + giai �on 7 tu?i trên �da bàn t,nh Lai Châu (B:ng 3).

BBBB:ng 3. �nh h�+ng c<a �ai �= cao 400:ng 3. �nh h�+ng c<a �ai �= cao 400:ng 3. �nh h�+ng c<a �ai �= cao 400:ng 3. �nh h�+ng c<a �ai �= cao 400----500 m �500 m �500 m �500 m ��n sinh tr�+�n sinh tr�+�n sinh tr�+�n sinh tr�+ng cây cao sung cây cao sung cây cao sung cây cao su+ giai �on 7 tu?i+ giai �on 7 tu?i+ giai �on 7 tu?i+ giai �on 7 tu?i D (1m/cm) Hvn (m) ∆D (cm/nPm) ∆Hvn (m/nPm


GT 1 13,24±0,89 6,7 9,41±0,64 6,8 1,89 6,9 1,34 14,2 LG 13,94±1,50 10,8 9,92±1,35 13,6 1,99 8,5 1,42 10,6 PB 255 13,46±0,99 7,4 9,58±0,71 7,4 1,92 7,3 1,37 7,3 PB 260 13,28±1,69 12,7 9,44±1,20 12,7 1,90 12,6 1,35 12,6 RIC 121 13,43±0,70 5,2 9,55±0,50 5,2 1,92 5,2 1,36 12,5 RIM 600 13,82±1,08 7,8 9,82±0,77 7,8 1,97 8,1 1,40 7,9 RRIM 600 14,02±1,18 8,4 9,97±1,13 11,3 2,00 6,5 1,42 8,5 RRIV 1 13,34±0,95 7,1 9,48±0,68 7,2 1,90 7,4 1,36 7,4 RRIV 104 13,56±1,62 11,9 9,65±1,15 11,9 1,94 11,9 1,38 12,3 RRIV 106 12,94±0,92 7,1 9,21±0,65 7,1 1,85 7,0 1,32 14,4 Trung bình 13,40±1,22 8,5 9,53±0,94 9,1 1,93 8,1 1,37 10,8 F.pr 0,78 0,35 0,50 0,69

�Ong kính trung bình c<a các gi>ng cao su ��c �ánh giá �t 13,40 ± 1,22 cm (CV%: 8,5%), dao �=ng t_ 12,94 cm (gi>ng RRIV 106) ��n 14,02 cm (gi>ng RRIM 600) và ch�a khác nhau có ý ngh�a th>ng kê (F.pr = 0,78). T>c �= tPng tr�+ng bình quân chung v- ��Ong kính trung bình �t 1,93 cm/nPm (CV%: 8,1%), dao �=ng t_ 1,85 - 2,00 cm/nPm. Chi-u cao cây bình quân c<a các gi>ng cao su �t 9,53 ±

0,94 m (CV%: 9,1%), dao �=ng t_ 9,21 - 9,97 m (CV%: 5,2 - 13,6%). T>c �= tPng tr�+ng bình quân chung v- chi-u cao cây trung bình �t 1,37 m/nPm (CV%: 10,8%), dao �=ng t_ 1,32 - 1,42 m/nPm. K�t qu: phân tích hMu �dnh c�ng cho thBy, ch�a ghi nhMn m=t cUp �ôi v- gi>ng nào có s( khác nhau v- các ch, tiêu sinh tr�+ng khi ��c tr�ng trên cùng �ai �= cao 400 - 500 m so v#i m(c n�#c bi*n.



3.2.3. �nh h�+ng c<a �= cao 500 - 600 m ��n sinh tr�+ng cây cao su

�Ong kính trung bình c<a các gi>ng cao su ��c �ánh giá + �ai �= cao 500 - 600 m (trung bình 543 m) so v#i m(c n�#c bi*n �t 13,42 ± 1,83 cm

(CV%: 7,2%), dao �=ng t_ 13,04 cm (gi>ng LG) ��n 14,24 cm (gi>ng RIM 600) và ch�a khác nhau rõ r�t (F.pr =0,15). T>c �= tPng tr�+ng bình quân chung v- ��Ong kính �t 1,92 cm/nPm (CV%: 7,6%), dao �=ng t_ 1,86 - 2,03 cm/nPm.

BBBB:ng 4. �nh h�+ng c<a �ai �= cao 500:ng 4. �nh h�+ng c<a �ai �= cao 500:ng 4. �nh h�+ng c<a �ai �= cao 500:ng 4. �nh h�+ng c<a �ai �= cao 500----600 m �600 m �600 m �600 m ��n sinh tr�+ng câ�n sinh tr�+ng câ�n sinh tr�+ng câ�n sinh tr�+ng cây cao su y cao su y cao su y cao su + giai �on 7 tu?i+ giai �on 7 tu?i+ giai �on 7 tu?i+ giai �on 7 tu?i D (1m/cm) Hvn (m) ∆D (cm/nPm) ∆Hvn (m/nPm


GT1 13,30±0,63 4,7 9,46±0,45 4,8 1,90 10,0 1,35 11,9 LG 13,04±1,20 9,2 9,27±0,86 9,3 1,86 9,1 1,33 9,8

PB 255 13,86±1,11 8,0 9,86±1,18 12,0 1,98 5,6 1,41 7,8 PB 260 13,27±0,93 7,0 9,44±0,66 7,0 1,90 6,8 1,35 7,4

RIM 600 14,24±1,05 7,4 10,13±0,74 7,3 2,03 7,4 1,45 7,6 RRIM 600 13,16±0,90 6,8 9,37±0,64 6,8 1,88 6,9 1,34 14,2

Trung bình 13,42±1,83 7,2 9,54±0,87 7,9 1,92 7,6 1,37 9,8 F.pr 0,15 0,36 0,24 0,18

Chi-u cao cây bình quân c<a các gi>ng cao su ��c �ánh giá �t 9,54 ± 0,87 m (CV%: 7,9%), dao �=ng t_ 9,27 m (gi>ng LG) ��n 10,13 m (gi>ng RIM 600) và ch�a có s( khác nhau có ý ngh�a th>ng kê gifa các gi>ng cao su ��c tr�ng trên cùng �ai �=

cao (F.pr = 0,36). T>c �= tPng tr�+ng bình quân chung v- chi-u cao cây �t 1,37 m/nPm (CV%: 9,8%).

3.2.4. �nh h�+ng c<a các �ai �= cao ��n sinh tr�+ng m=t s> gi>ng cao su

BBBB:ng 5. �nh h�+ng c<a các �ai �= cao (H1, H2, H3) ��n sinh tr�+ng cây cao su:ng 5. �nh h�+ng c<a các �ai �= cao (H1, H2, H3) ��n sinh tr�+ng cây cao su:ng 5. �nh h�+ng c<a các �ai �= cao (H1, H2, H3) ��n sinh tr�+ng cây cao su:ng 5. �nh h�+ng c<a các �ai �= cao (H1, H2, H3) ��n sinh tr�+ng cây cao su + giai �on 7 tu?i+ giai �on 7 tu?i+ giai �on 7 tu?i+ giai �on 7 tu?i D (1m/cm) Hvn (m) ∆D (cm/nPm) ∆Hvn (m/nPm

Gi>ng ai

�= cao TB±SD CV% TB±SD CV% TB CV% TB CV% H1 14,41±0,68 4,7 10,24±0,85 8,3 2,06 5,8 1,46 11,6 H2 13,24±0,89 6,7 9,41±1,15 12,2 1,89 6,9 1,34 14,2 H3 13,30±0,63 4,7 9,46±0,95 10,0 1,90 10,0 1,35 11,9

GT1

F.pr 0,000315 0,000331 0,000274 0,000310 H1 14,45±1,92 13,3 10,27±1,67 16,3 2,06 13,1 1,47 12,9 H2 13,94±1,50 10,8 9,92±0,85 8,6 1,99 8,5 1,42 10,6 H3 13,04±1,40 10,7 9,27±0,96 10,4 1,86 9,1 1,33 9,8

LG

F.pr 0,409 0,408 0,405 0,418 H1 14,21±1,06 7,5 10,11±1,05 10,4 2,03 7,4 1,44 8,3 H2 13,28±1,69 12,7 9,44±1,28 13,6 1,90 12,6 1,35 12,6 H3 13,27±0,93 7,0 9,44±0,86 9,1 1,90 6,8 1,35 7,4

PB 260

F.pr 0,329 0,326 0,333 0,34 H1 15,12±1,30 8,6 10,75±1,42 13,2 2,16 6,5 1,54 9,1 H2 13,82±1,08 7,8 9,82±0,97 9,9 1,97 8,1 1,40 7,9 H3 14,24±1,05 7,4 10,13±0,94 9,3 2,03 7,4 1,45 7,6

RIM 600

F.pr 0,433 0,432 0,425 0,452 H1 13,77±0,67 4,9 9,79±0,68 6,9 1,97 5,1 1,40 12,1 H2 13,43±0,70 5,2 9,55±0,75 7,9 1,92 5,2 1,36 12,5 H3 14,42±1,05 7,3 10,25±1,50 14,6 2,06 6,3 1,46 12,3

RIC 121

F.pr 0,351 0,355 0,359 0,347 H1 14,35±0,94 6,6 10,20±1,07 10,5 2,05 6,8 1,46 6,8 H2 13,56±1,62 11,9 9,65±1,25 13,0 1,94 11,9 1,38 12,3 RRIV 104

F.pr 0,434 0,437 0,425 0,435



Các �ai �= cao khác nhau (H1, H2, H3) ch�a có :nh h�+ng rõ (+ m;c �= tin cMy 95%) ��n các ch, tiêu sinh tr�+ng ��Ong kính, chi-u cao cây và t>c �= tPng tr�+ng bình quân chung v- ��Ong kính, chi-u cao t�5ng ;ng c<a các gi>ng cao su: LG, PB 260, RIM 600, RIC 121, RRIV 104, song �ã có :nh h�+ng rõ r�t ��n các ch, tiêu sinh tr�+ng c<a gi>ng cao su GT1 tr�ng + các �= cao khác nhau (B:ng 5).

�Ong kính bình quân c<a gi>ng GT1 + trên 3 �ai �= cao khác nhau �t 13,74 cm, dao �=ng t_ 13,3 - 14,4 cm. Chi-u cao cây bình quân �t 9,77 m, dao �=ng t_ 9,41 - 10,24 m. Gifa các �ai �= cao khác nhau có :nh h�+ng rõ ��n sinh tr�+ng ��Ong kính (F.pr = 0,000315) và chi-u cao cây (F.pr = 0,000331), tuy nhiên, gifa �ai cao H3~H2 ch�a có s( khác nhau rõ t#i sinh tr�+ng ��Ong kính và chi-u cao cây c<a gi>ng cao su GT1. T>c �= tPng tr�+ng bình quân chung v- ��Ong kính �t 1,96 cm/nPm và chi-u cao cây 1,40 m/nPm.

Hình 3. BiHình 3. BiHình 3. BiHình 3. Bi*u �� h=p phân b> ch, tiêu sinh tr�+ng *u �� h=p phân b> ch, tiêu sinh tr�+ng *u �� h=p phân b> ch, tiêu sinh tr�+ng *u �� h=p phân b> ch, tiêu sinh tr�+ng ��Ong kính, chi-u cao và giá trd pOng kính, chi-u cao và giá trd pOng kính, chi-u cao và giá trd pOng kính, chi-u cao và giá trd p----value t�5ng value t�5ng value t�5ng value t�5ng ;ng ;ng ;ng ;ng

cccc<a m=t s> gi>ng cao<a m=t s> gi>ng cao<a m=t s> gi>ng cao<a m=t s> gi>ng cao su su su su + các �ai �= cao khác nhau+ các �ai �= cao khác nhau+ các �ai �= cao khác nhau+ các �ai �= cao khác nhau

Các gi>ng cao su còn li nhMn thBy, trên 3 �ai �= cao khác nhau sinh tr�+ng ��Ong kính bình quân �t 14,09 cm (LG), 13,86 cm (PB 260), 14,37 cm (RIM 600), 13,70 cm (RIC 121), 13,96 cm (RRIV 104); chi-u cao cây t�5ng ;ng �t 10,02 m (LG), 9,86 m (PB 260), 10,22 m (RIM 600), 9,74 m (RIC 121), 9,93 m (RRIV 104) và ch�a có s( khác nhau rõ + m;c �= tin cMy 95% gifa các �ai �= cao khác nhau. T>c �= tPng tr�+ng bình quân chung v- ��Ong kính �t t_ 1,96 cm/nPm (RIC 121) ��n 2,05 cm/nPm (RIM 600) và

chi-u cao cây �t t_ 1,39 m/nPm (RIC 121) ��n 2,01 m/nPm (LG).

Nh� vMy, + các �ai �= cao khác nhau (H1: 155 - 400 m; H2: 400 - 500 m; H3: 500 - 600 m) ch�a ��c ghi nhMn là có :nh h�+ng rõ r�t ��n các ch, tiêu sinh tr�+ng ��Ong kính, chi-u cao cây và t>c �= tPng tr�+ng bình quân chung t�5ng ;ng v- ��Ong kính, chi-u cao cây c<a phRn l#n các gi>ng cao su nghiên c;u ti t,nh Lai Châu. i-u �ó có th* khmng �dnh thêm rVng + �= cao d�#i 600 m so v#i m(c n�#c bi*n + các t,nh mi-n núi phía B2c nói chung và trên �da bàn t,nh Lai Châu nói riêng là hoàn toàn phù h�p �* phát tri*n cây cao su. Tuy nhiên, �* xác �dnh các vùng/ti*u vùng có cao trình trung bình khác nhau (�-u d�#i 600 m) còn phe thu=c vào nhi-u y�u t> gi#i hn v- �i-u ki�n khí hMu (nhi�t �= trung bình nPm, l��ng m�a trung bình nPm, s> ngày m�a trung bình nPm, cBp gió trung bình, s�5ng mu>i, gió Lào, gió Ph5n); �i-u ki�n �da hình (�= d>c); �i-u ki�n �Bt (loi �Bt, �= dày tRng �Bt, m;c �= k�t von c<a �Bt, hàm l��ng mùn tRng �Bt mUt, thành phRn c5 gi#i, �= pHKCl) và ch� �= canh tác cây cao su + các giai �on khác nhau.

3.3. L3.3. L3.3. L3.3. L(a chZn m=t s> gi>ng cao su thích h�p (a chZn m=t s> gi>ng cao su thích h�p (a chZn m=t s> gi>ng cao su thích h�p (a chZn m=t s> gi>ng cao su thích h�p theo �ai �theo �ai �theo �ai �theo �ai �= cao = cao = cao = cao

* có c5 s+ l(a chZn các �>i t��ng c<a t_ng gi>ng cao su có kh: nPng sinh tr�+ng khá tr+ lên (chi�m 25% �>i t��ng c<a t_ng gi>ng cao su t>t nhBt) + giai �on 7 tu?i ��c tr�ng trên các �ai �= cao khác nhau, trên c5 s+ k�t qu: phân tích bi*u �� h=p �* l(a chZn 25% �>i t��ng cây cá th* có các ch, tiêu sinh tr�+ng phát tri*n t>t nhBt c<a t_ng gi>ng cao su. Theo �ó các �>i t��ng cá th* c<a t_ng gi>ng cao su ��c l(a chZn ph:i �áp ;ng ��c �Ry �< 4 tiêu chí v- các ch, tiêu sinh tr�+ng: D ≥ 14,32 cm, Hvn ≥ 10,18 m, ∆D ≥ 2,05 cm/nPm, ∆Hvn ≥ 1,45 m/nPm.

D(a trên t?ng h�p 4 tiêu chí v- các ch, tiêu sinh tr�+ng: D ≥14,32 cm, Hvn ≥ 10,18 m, ∆D ≥ 2,05 cm/nPm, ∆Hvn ≥ 1,45 m/nPm, �ã l(a chZn ��c 8 gi>ng cao su, bao g�m: GT1, KN, LG, PB 260, RIC 121, RIM 600, RRIV 104, và RRIV 124 có ch, tiêu sinh tr�+ng ��Ong kính v��t t_ 17,1 - 24,4%, v��t h5n t_ 11,6 - 21,5% v- chi-u cao, v��t h5n t_ 24,6 - 35,9% v- t>c �= tPng tr�+ng bình quân chung v- ��Ong kính thân cây và v��t h5n t_ 13,0 - 22,9% v- t>c �= tPng tr�+ng bình quân chung v- chi-u cao cây so v#i bình quân c<a quRn th*.



BBBB:ng 6. L(a chZn gi>ng cao su t>t trên các �ai �= cao khác nhau d(a :ng 6. L(a chZn gi>ng cao su t>t trên các �ai �= cao khác nhau d(a :ng 6. L(a chZn gi>ng cao su t>t trên các �ai �= cao khác nhau d(a :ng 6. L(a chZn gi>ng cao su t>t trên các �ai �= cao khác nhau d(a trên tiêu chí 25% strên tiêu chí 25% strên tiêu chí 25% strên tiêu chí 25% s> cá th* c<a t_ng > cá th* c<a t_ng > cá th* c<a t_ng > cá th* c<a t_ng gigigigi>ng có các ch, tiêu sinh tr�+ng t>t nhBt>ng có các ch, tiêu sinh tr�+ng t>t nhBt>ng có các ch, tiêu sinh tr�+ng t>t nhBt>ng có các ch, tiêu sinh tr�+ng t>t nhBt

D (1m/cm) Hvn (m) ∆D (cm/nPm) ∆Hvn (m/nPm Gi>ng

TB±SD CV% TB±SD CV% TB±SD CV% TB±SD CV%

GT 1 14,95±1,45 9,7 10,63±1,32 12,4 2,13 7,5 1,52 9,9

KN 14,96±1,36 9,1 10,64±1,25 11,7 2,13 7,0 1,52 9,2

LG 15,57±1,78 11,4 11,07±1,56 14,1 2,22 5,0 1,58 11,4

PB 260 15,02±1,56 10,4 10,69±1,40 13,1 2,15 8,4 1,53 10,5

RIC 121 14,58±1,23 8,4 10,37±1,16 11,2 2,08 6,7 1,48 8,8

RIM 600 15,06±1,39 9,2 10,71±1,28 12,0 2,15 7,4 1,53 9,2

RRIV 104 14,95±1,34 9,0 10,63±1,24 11,7 2,13 7,0 1,52 8,6

RRIV 124 15,88±1,40 8,8 11,29±1,20 10,6 2,27 8,8 1,61 8,7

Trung bình quân th*

12,77±1,38 9,5 9,29±1,77 12,1 2,15 7,2 1,53 9,5

V��t (%) 17,1-24,4 11,6-21,5 24,6-35,9 13,0-22,9

4. K�T LU�N

---- �n h�t 31/12/2018 trên �da bàn t,nh Lai Châu �ã gây tr�ng và phát tri*n ��c 13.394 ha cao su, ��c tr�ng ti 6 huy�n c<a t,nh Lai Châu, trong �ó, cây cao su ��c gây tr�ng nhi-u nhBt ti huy�n Sìn H�, v#i 7.927 ha, chi�m 59,2% t?ng di�n tích cây cao su c<a toàn t,nh. Cây cao su ��c tr�ng ch< y�u trên �ai �= cao nhz h5n 600 m so v#i m(c n�#c bi*n, v#i di�n tích 7.733 ha, chi�m 57,7% t?ng di�n tích và + �ai cao t_ 600 - 700 m, v#i di�n tích 5.618 ha (41,9%).

- Trên cùng �ai �= cao H1 (155 - 400 m), H2 (400 - 500 m) và H3 (500 - 600 m) các ch, tiêu sinh tr�+ng ��Ong kính, chi-u cao và t>c �= tPng tr�+ng bình quân chung t�5ng ;ng ch�a có s( khác nhau gifa các gi>ng cao su nghiên c;u + giai �on 7 tu?i, ngoi tr_ gi>ng GT1. T�5ng t(, trên các �ai �= cao khác nhau ch�a ��c ghi nhMn là có :nh h�+ng rõ r�t ��n các ch, tiêu sinh tr�+ng ��Ong kính, chi-u cao cây và t>c �= tPng tr�+ng bình quân chung t�5ng ;ng v- ��Ong kính, chi-u cao cây c<a phRn l#n các gi>ng cao su nghiên c;u ti t,nh Lai Châu.

- D(a trên t?ng h�p 4 tiêu chí v- các ch, tiêu sinh tr�+ng: D ≥ 14,32 cm, Hvn ≥ 10,18 m, ∆D ≥ 2,05 cm/nPm, ∆Hvn ≥ 1,45 m/nPm, �ã l(a chZn ��c 8 gi>ng cao su, bao g�m: GT1, KN, LG, PB 260, RIC 121, RIM 600, RRIV 104 và RRIV 124 có ch, tiêu sinh

tr�+ng ��Ong kính thân cây v��t t_ 17,1 - 24,4%, v��t t_ 11,6 - 21,5% v- chi-u cao, v��t t_ 24,6 - 35,9% v- t>c �= tPng tr�+ng bình quân chung v- ��Ong kính thân cây và v��t t_ 13,0 - 22,9% v- t>c �= tPng tr�+ng bình quân chung v- chi-u cao so v#i bình quân c<a quRn th*.

TÀI LI�U THAM KH�O

1. Lê Qu>c Doanh, 2011. Nghiên c;u xác �dnh kh: nPng phát tri*n cây cao su vùng trung du, mi-n núi phía B2c. Báo cáo t?ng k�t �- tài cBp Nhà n�#c.

2. Nguy{n Tr�Ong An, 2013. Nghiên c;u xác �dnh các ti*u vùng và các bi�n pháp ku thuMt tr�ng cây cao su ti t,nh Lai Châu. LuMn án ti�n s� Nông nghi�p. Vi�n Khoa hZc Nông nghi�p Vi�t Nam.

3. Nguy{n VPn TuBn, 2014. Phân tích s> li�u v#i R. Nxb T?ng h�p TP. H� Chí Minh. 2014.

4. TMp �oàn Công nghi�p Cao su Vi�t Nam, 2012. Quy trình ku thuMt tr�ng cao su vùng mi-n núi phía B2c, 186 trang.

5. Yeirme Jaimes, Jairo Rojas, Christan Cilas, Edson L. Furtado, 2016. Suitable climate for rubber trees affected by the South American Leaf Blight (SALB): Example for identification of escape zones in the Colombian middle Magdalena. Crop Protection 81 (2016), pp. 99-114.



INFLUENCE OF HEIGHT RANGES TO GROWTH OF SOMEINFLUENCE OF HEIGHT RANGES TO GROWTH OF SOMEINFLUENCE OF HEIGHT RANGES TO GROWTH OF SOMEINFLUENCE OF HEIGHT RANGES TO GROWTH OF SOME RUBBER SEEDLINGS RUBBER SEEDLINGS RUBBER SEEDLINGS RUBBER SEEDLINGS IN LAI CHAIN LAI CHAIN LAI CHAIN LAI CHAU PROVINCEU PROVINCEU PROVINCEU PROVINCE

Luu Tien DatLuu Tien DatLuu Tien DatLuu Tien Dat1, 21, 21, 21, 2 1Viet Nam Administration of Forestry, Ministry of Agriculture and Rural Development

2Doctoral Candidate of Vietnamese Academy of Forest Sciences SummarySummarySummarySummary

It is recommended that the plantation of rubber should be at the height of below 600 m above the sea level in the northern mountainous provinces. As a basis for division of appropriate height ranges, the article assessed the influence of height ranges on the growth of some rubber varieties at the 7th age in Lai Chau province, showed that at the same height and different height ranges (H1: 155 - 400 m, H2: 400 - 500 m và H3: 500 - 600 m), it has not been yet clearly recorded of influence to the growth indicators, including diameter and tree height, and the average growth of most of studied rubber varieties. Based on the sum of 4 growth indicators, which are: Diameter of the trunk (D) is bigger than or equal to 14.32 cm, tree height (Hvn) higher than or equal to 10.18m, the average growth speed on diameter of trunk (∆D) bigger than or equal to 2.05 cm/year, the average growth speed on height of tree (∆Hvn) higher than or equal to 1.45 m/year, the study has selected 8 rubber varieties, including: GT1, LG, PB 260, RIC 121, RIM 600, RRIV 104, and RRIV 124, which have growth indicators over from 17.1 — 24.4% in terms of diameter, over from 11.6 — 21.5% in terms of height, over from 24.6 — 35.9% in terms of the average growth speed on diameter of trunk and over from 13.0 — 22.9% in terms of the average growth speed on height of tree compared to average of population.

Keywords:Keywords:Keywords:Keywords: Height ranges, growth of rubber seedlings, Lai Chau province.

Ng�Ng�Ng�Ng�Oi ph:n bi�n: PGS.TS. oàn Thd Thanh NhànOi ph:n bi�n: PGS.TS. oàn Thd Thanh NhànOi ph:n bi�n: PGS.TS. oàn Thd Thanh NhànOi ph:n bi�n: PGS.TS. oàn Thd Thanh Nhàn Ngày nhNgày nhNgày nhNgày nhMn bài:Mn bài:Mn bài:Mn bài: 8/11/2019 Ngày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua ph:n bi�n::n bi�n::n bi�n::n bi�n: 9/12/2019 Ngày duyNgày duyNgày duyNgày duy�t �Png:�t �Png:�t �Png:�t �Png: 16/12/2019



NGHIÊN C�U, �� XU�T �NG D!NG KHOA H#C CÔNG NGH% NÂNG CAO HI%U QU�

C�P N�(C SINH HO�T CHO �)NG BÀO DÂN T�C T�I 4 HUY%N VÙNG CAO NÚI �Á T1NH HÀ GIANG

L�5ng VPn Anh L�5ng VPn Anh L�5ng VPn Anh L�5ng VPn Anh1111

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T�T�T�T�T Công trình h� treo cBp n�#c sinh hot ti 4 huy�n vùng cao t,nh Hà Giang ch�a có các hng mec x} lý n�#c, n�#c h� bd chuy*n màu xanh lec do rêu t:o phát tri*n mnh �Uc bi�t các tháng mùa khô. * nâng cao hi�u qu: cBp n�#c sinh hot ti các huy�n Yên Minh, Qu:n B, Mèo Vc, �ng VPn cRn b? sung xây d(ng các hng mec công trình hoàn thi�n dây chuy-n công ngh� x} lý n�#c, ��ng thOi l2p �Ut thi�t bd thu trf n�#c m�a, n�#c ngu�n �* cBp n�#c ti cht cho khu dân c� s>ng xa h� treo là gi:i pháp hi�u qu:, thi�t th(c.

TTTT_ khóa:_ khóa:_ khóa:_ khóa: H� treo, Hà Giang, cBp n�#c nông thôn, thu trf n�#c, vùng cao núi �á.

1. �#T V$N �%2

Hà Giang là m=t t,nh mi-n núi có 6 huy�n nghèo trong �ó 4 huy�n thu=c vùng cao núi �á (Yên Minh, Qu:n B, Mèo Vc, �ng VPn) rBt khó khPn v- ngu�n n�#c, �Uc bi�t vào các tháng mùa khô. da hình c<a 4 huy�n bd chia c2t mnh, mng l�#i sông su>i th�a, nVm sâu, xa khu dân c� sinh s>ng nên vi�c �i li lBy n�#c sinh hot c<a bà con rBt khó khPn.

Vi�c �:m b:o cBp n�#c sinh hot an toàn + 4 huy�n là m=t nhi�m ve quan trZng nhVm ?n �dnh an sinh xã h=i, nâng cao chBt l��ng s>ng cho ng�Oi dân, phát tri*n kinh t� xã h=i vùng. Gi:i pháp h� treo thOi gian qua �ã mang li nhfng hi�u qu: nhBt �dnh cho nhân dân 4 huy�n vùng cao. Tuy nhiên, phRn l#n h� treo ti �ây m#i ch, �óng vai trò nh� b* trf và l2ng trong dây chuy-n công ngh� x} lý n�#c. Sau m=t thOi gian thu trf, n�#c trong h� có hi�n t��ng chuy*n màu xanh lec, hàm l��ng bùn cUn l2ng d�#i �áy h� tPng dRn, to môi tr�Ong sinh s>ng cho rêu t:o. Tr�#c th(c t� v- nhu cRu s} deng n�#c sinh hot không ng_ng tPng cao c<a ��ng bào, vi�c thí �i*m b? sung xây d(ng các hng mec công ngh� x} lý n�#c ti h� treo, ��ng thOi k�t h�p v#i l2p �Ut thi�t bd thu, trf n�#c m�a, n�#c ngu�n + khu dân c� s>ng xa h� treo phec ve cBp n�#c sinh hot ti cht h�t s;c cRn thi�t, góp phRn nâng cao hi�u qu: cBp n�#c sinh hot cho ��ng bào.

1 Tổng cục Thủy lợi

2. PH��NG PHÁP TH&C HI�N

2.1. Kh2.1. Kh2.1. Kh2.1. Kh:o sát l(a chZn �da �i*m :o sát l(a chZn �da �i*m :o sát l(a chZn �da �i*m :o sát l(a chZn �da �i*m

ã ph>i h�p v#i Trung tâm N�#c sch và V� sinh môi tr�Ong nông thôn t,nh Hà Giang và Phòng Nông nghi�p ti 4 huy�n Mèo Vc, Qu:n B, �ng VPn, Yên Minh ti�n hành kh:o sát th(c t�, l(a chZn h� treo thí �i*m xây d(ng b? sung hng mec hoàn thi�n công ngh� x} lý n�#c. ChZn các khu dân c� khan hi�m n�#c s>ng xa h� treo �* l2p �Ut thi�t bd thu trf n�#c m�a, n�#c mUt phec ve cBp n�#c ti cht cho ��ng bào, các tiêu chí l(a chZn �da �i*m nh� sau:

2.1.1. >i v#i h� treo

- Là h� treo phec ve cBp n�#c sinh hot nông thôn, ngu�n n�#c trong h� duy trì cBp n�#c quanh nPm;

- Có mUt bVng kho:ng 20 m2 �* b> trí b* lZc nhanh và các hng mec phe tr�; ngu�n �i�n 3 pha ?n �dnh;

- C=ng ��ng s�n sàng �>i ;ng nhân công th(c hi�n công vi�c: dZn mUt bVng, th(c hi�n phá �á th< công, san lBp mUt bVng, dZn v� sinh khu v(c xung quanh h�, vMn chuy*n bùn cUn lòng h�;

- Chính quy-n thôn, xã s�n sàng ti�p nhMn qu:n lý, vMn hành mô hình �úng mec �ích, c} cán b= thôn/b:n, xã tham gia công tác vMn �=ng ng�Oi h�+ng l�i �óng góp công lao �=ng trong công tác dZn v� sinh, to mUt bVng xây d(ng,...



2.1.2. L(a chZn vd trí l2p �Ut thi�t bd thu trf n�#c inox 10 m3

- Khu dân c� s>ng tMp trung/�da �i*m sinh hot c=ng ��ng/�i*m tr�Ong cách h� treo gRn nhBt t_ 3 km tr+ lên;

- Th�Ong xuyên thi�u n�#c, �Uc bi�t là mùa khô trong nPm;

- Có mUt bVng kho:ng 20 m2 �* xây d(ng b� �7 và l2p �Ut thi�t bd thu trf n�#c và các hng mec phe tr�;

- Có mái thu n�#c m�a/có ngu�n n�#c khe su>i có th* don v-;

- C=ng ��ng s�n sàng �>i ;ng nhân công th(c hi�n công vi�c: dZn v� sinh to mUt bVng, th(c hi�n phá �á th< công, san lBp mUt bVng;

- Chính quy-n thôn/b:n, xã s�n sàng ti�p nhMn qu:n lý, vMn hành mô hình �úng mec �ích, c} cán b= thôn/b:n, xã tham gia công tác vMn �=ng ng�Oi h�+ng l�i �óng góp công lao �=ng trong công tác dZn v� sinh, to mUt bVng xây d(ng,...

Trên c5 s+ các tiêu chí, �ã th(c hi�n kh:o sát, �ánh giá ti 20 h� treo cBp n�#c sinh hot + 4 huy�n và l(a chZn ��c 4 h� �* xây d(ng hoàn thi�n các hng mec x} lý n�#c cùng 30 �da �i*m dân c� s>ng xa h� treo �* l2p �Ut thi�t bd thu trf n�#c nh� sau:

H� treo cBp n�#c sinh hot: thôn S<ng Là, xã S<ng Thài, huy�n Yên Minh; thôn S<a Cán T�, xã Cán T�, huy�n Qu:n B; xã P:i L<ng, huy�n Mèo Vc; h� treo cBp n�#c sinh hot Ha Bu a, xã Thài Phìn T<ng, huy�n �ng VPn.

da �i*m l2p �Ut 30 thi�t bd thu trf n�#c cho nhóm dân c�:

BBBB:ng 1. Danh mec �da �i*m l2p �Ut 30 thi�t bd thu trf n�#c 10 m:ng 1. Danh mec �da �i*m l2p �Ut 30 thi�t bd thu trf n�#c 10 m:ng 1. Danh mec �da �i*m l2p �Ut 30 thi�t bd thu trf n�#c 10 m:ng 1. Danh mec �da �i*m l2p �Ut 30 thi�t bd thu trf n�#c 10 m3333 STT da �i*m th(c hi�n IIII HuyHuyHuyHuy�n Qu:n B�n Qu:n B�n Qu:n B�n Qu:n B 1 i*m tr�Ong thôn PO Chúa L<ng, xã Cán T� 2 Thôn Lùng Cáng, xã Thanh Vân 3 Nhà H=i tr�Ong thôn S:ng Cán t�, xã Cán T� 4 Khu �Bt gRn h= V_ Mí Vàng, xã Cán T� 5 i*m tr�Ong mRm non xã S:ng Cán T�, xã Cán T�

6 i*m tr�Ong mRm non Na Cn 2 - xã Bát i S5n 7 i*m tr�Ong Lao Ch:i - thôn Lao Ch:i - xã Bát i S5n IIIIIIII HuyHuyHuyHuy�n Yên Minh�n Yên Minh�n Yên Minh�n Yên Minh 1 Ti khu �Bt nhà ông Giàng Chá LRu, thôn Cháng Phùng A, xã S<ng Thài 2 i*m tr�Ong S<ng Phính A, xã S<ng Thài 3 UBND xã S<ng Thài 4 i*m tr�Ong ti*u hZc Tráng L=, xã S<ng Cháng 5 i*m tr�Ong THCS bán trú thôn Cháng L=, xã S<ng Cháng 6 i*m tr�Ong mRm non thôn Chúng Ch:i, xã S<ng Cháng 7 Tr�Ong mRm non - Tre s+ UBND thôn Sàng S<ng, xã S<ng Cháng IIIIIIIIIIII HuyHuyHuyHuy�n Mèo Vc�n Mèo Vc�n Mèo Vc�n Mèo Vc 1 Ti khu �Bt nhà ông Và Mí Ph;, thôn S<ng Trà, xã S<ng Trà, huy�n Mèo Vc 2 Trm y t� xã S<ng Máng, thôn S<ng Nh, A, xã S<ng Máng, huy�n Mèo Vc 3 i*m tr�Ong thôn Tìa Sính, xã L�ng Chinh, huy�n Mèo Vc 4 i*m tr�Ong thôn S<ng Kh*, xã L�ng Chinh, huy�n Mèo Vc 5 Ti khu �Bt nhà ông V_ Mí Pó, Thôn Chúng P: B, TT Mèo Vc 6 Nhà vPn hóa thôn Tìa Chí 5, xã Giàng Chu Phìn 7 Ti khu �Bt nhà ông Mua Pháy Sung, thôn Há Ch�, xã T: L<ng, huy�n Mèo Vc 8 Khu �Bt nhà dân thôn Páo S:ng, xã P:i L<ng, huy�n Mèo Vc IVIVIVIV HuyHuyHuyHuy�n �ng VPn�n �ng VPn�n �ng VPn�n �ng VPn 1 i*m tr�Ong thôn Sà L<ng B, xã Ph> Cáo, huy�n �ng VPn



STT da �i*m th(c hi�n 2 i*m tr�Ong thôn Thài Phìn T<ng, xã Thài Phìn T<ng, huy�n �ng VPn 3 Khu �Bt cnh Nhà vPn hóa thôn - ay, xã T: L<ng 4 i*m tr�Ong xã T: L<ng 5 Ti khu �Bt nhà ông Vàng Sìa Sì, thôn Khó Ch#, xã VRn Ch:i 6 Ti khu �Bt nhà ông Và Súng Già, thôn VRn Ch:i A, xã VRn Ch:i 7 Khuôn viên UBND xã T: Phìn 8 i*m tr�Ong thôn T: Phìn A, xã T: Phìn

2.2. ánh giá ch2.2. ánh giá ch2.2. ánh giá ch2.2. ánh giá chBt l��ng n�#c ti h�Bt l��ng n�#c ti h�Bt l��ng n�#c ti h�Bt l��ng n�#c ti h� treo và � treo và � treo và � treo và �- - - - xuxuxuxuBt công ngh� áp dengBt công ngh� áp dengBt công ngh� áp dengBt công ngh� áp deng

V- hi�n trng s5 �� x} lý n�#c ti 4 h� treo:

Hình Hình Hình Hình 1111. . . . S5 �S5 �S5 �S5 �� công ngh� thu n�#c h� treo ph� công ngh� thu n�#c h� treo ph� công ngh� thu n�#c h� treo ph� công ngh� thu n�#c h� treo ph? ? ? ? bibibibi��n tn tn tn ti Hà Giangi Hà Giangi Hà Giangi Hà Giang

Các h� có m=t tình trng chung d{ quan sát thBy �ó là ngu�n n�#c trong h� có màu xanh lec, v- mùa

khô n?i váng rêu t:o trên b- mUt n�#c h�, k�t qu: xét nghi�m chBt l��ng mou n�#c ti 4 h� nh� sau:

B:B:B:B:ng ng ng ng 2222. . . . KKKK��t t t t qu: qu: qu: qu: phân phân phân phân títítítích chch chch chch chBBBBt lt lt lt l��ng mng mng mng moooou nu nu nu n�#�#�#�#c c c c 4444 h h h h� � � � treo tr�treo tr�treo tr�treo tr�#c khi x} l#c khi x} l#c khi x} l#c khi x} lýýýý K�t qu: ti h� treo

TT Ch, tiêu 5n vd

Gi#i hn cho

phép QCVN 02:2009/BYT

(c=t II)

Ph�5ng pháp th}

Thôn S<ng Là,

S<ng Thài, Yên

Minh

Thôn S<a Cán T�, Cán T�, Qu:n B

Xã P:i L<ng, Mèo Vc

Ha Bu a, Thài

Phìn T<ng, �ng VPn

1 Màu s2c TCU 15 SMEWW 2120 14 48 36 16

2 Mùi vd Không có mùi vd l

SMEWW 2150 B và 2160 B

Không có mùi vd l




3 = �ec NTU 5 SMEWW 2130 B 3 3 4 3 4 pH 6,0-8,5 SMEWW 4500 - H+ 8,26 7,66 8,2 8,26

5 Hàm l��ng amoni mg/l 3 SMEWW 4500 -

NH3 C 0,03 0,08 0,08 0,08

6 Hàm l��ng s2t t?ng s> mg/l 0,5 SMEWW 3500 - Fe KPH

(<0,01) KPH

(<0,01) KPH

(<0,01) 0,02

7 Ch, s> Pecmanganat mg/l 4 TCVN 6186:1996 3 2,3 3,1 4

8 Hàm l��ng asen t?ng s> mg/l 0,05 TCVN 6626:2000 KPH

(<0,001) KPH

(<0,001) KPH

(<0,001) KPH

(<0,001)

9 Coliform VK/ 100 lít 150 TCVN 6187 -

1,2:1996 155 605 153 163

10 E. coli hoUc

Coliform chdu nhi�t

VK/ 100 lít 20 TCVN 6187 -

1,2:1996 5 18 12 5



Qua kh:o sát th(c t� và k�t qu: phân tích cho thBy mou n�#c h� treo ô nhi{m vi sinh, t_ �ó nhMn �dnh nhfng nguyên nhân don ��n tình trng n�#c trong h� là do bùn cUn l2ng, trong n�#c có nhi-u

chBt phú d�7ng, mUt thoáng h� r=ng �ây là môi tr�Ong lý t�+ng �* rêu t:o phát tri*n mnh. Trên c5 s+ �ó, �ã �- xuBt hoàn thi�n công ngh� x} lý n�#c ti h� treo theo s5 �� nh� sau:

Hình 2. SHình 2. SHình 2. SHình 2. S5 �5 �5 �5 �� dây chuy-n công ngh� x} l� dây chuy-n công ngh� x} l� dây chuy-n công ngh� x} l� dây chuy-n công ngh� x} lý ný ný ný n��#c ti h� treo#c ti h� treo#c ti h� treo#c ti h� treo

So v#i hi�n trng, dây chuy-n công ngh� x} lý n�#c ti h� treo ��c b? sung thêm hng mec b* lZc nhanh k�t cBu bê tông c>t thép, trong quá trình lZc, d�#i tác �=ng c<a trZng l(c, n�#c �i t_ trên b- mUt l#p vMt li�u lZc �i xu>ng. Trong khi �i qua không gian nhz h�p gifa các ht c<a vMt li�u lZc, các tp chBt ��c loi bz. N�#c ti�p tec ��Ong �i thông qua l#p szi �7 và ��c thu vào h� th>ng >ng thu n�#c ch:y sang thi�t bd thu n�#c sau lZc. L#p vMt li�u lZc bao g�m cát thch anh, szi �7. Các l#p vMt li�u lZc th�Ong xuyên ��c làm sch bVng quá trình r}a ng��c. Chi phí xây d(ng, chi phí nhân công �* b* lZc, c:i to, vMn chuy*n b= th(c t� ti 4 huy�n núi �á

vùng cao Hà Giang l#n h5n chi phí xây d(ng + các vùng ��ng bVng kho:ng 35%-40% do chênh l�ch vMn chuy*n vMt t�, vMt li�u.

Bên cnh �ó, hn ch� s( phát tri*n c<a rêu t:o bVng cách �dnh k� no vét bùn cUn lòng h� và dùng Chloramin B; tu b? li h� th>ng thu n�#c ngu�n vào h�, b> trí lZc s5 b= và xây d(ng khu lBy n�#c riêng (g�m sân bê tông, rãnh thoát n�#c), v� sinh khu v(c h�,...

TMn deng �i-u ki�n chênh cao c<a �da hình có th* cho n�#c t( ch:y vào b* lZc (có ch;a phao ch>ng tràn), ti�t ki�m �i�n nPng.

MUt c2t dZc b* lZc

MUt bVng b* lZc

Hình 3. CHình 3. CHình 3. CHình 3. CBu to b* lZc nhanhBu to b* lZc nhanhBu to b* lZc nhanhBu to b* lZc nhanh



1. �ng don n�#c t_ h� treo sang b* lZc 6. �ng don n�#c r}a lZc 2. H� th>ng thu n�#c lZc và phân ph>i n�#c r}a lZc 7. M�5ng thoát n�#c 3. �ng don n�#c sau lZc 8. Máng phân ph>i n�#c lZc 4. �ng x: n�#c r}a lZc 9. �ng x: n�#c lZc �Ru 5. Máng phân ph>i n�#c lZc và thu n�#c r}a lZc 10. Van �i-u ch,nh t>c �=c lZc

lan can thÐp b¶o vÖ

2a

1a

2a

1a

Hình 4. MHình 4. MHình 4. MHình 4. MUt c2t ngang b* lZc phRn công ngh�Ut c2t ngang b* lZc phRn công ngh�Ut c2t ngang b* lZc phRn công ngh�Ut c2t ngang b* lZc phRn công ngh� Hình 5. MHình 5. MHình 5. MHình 5. MUt bVng b* lZc phRn công ngh�Ut bVng b* lZc phRn công ngh�Ut bVng b* lZc phRn công ngh�Ut bVng b* lZc phRn công ngh�

2.3. 2.3. 2.3. 2.3. ánh giá khánh giá khánh giá khánh giá kh: nPng thu, trf n�#c m�a, n�#c : nPng thu, trf n�#c m�a, n�#c : nPng thu, trf n�#c m�a, n�#c : nPng thu, trf n�#c m�a, n�#c khe sukhe sukhe sukhe su>i ti các khu dân c>i ti các khu dân c>i ti các khu dân c>i ti các khu dân c��

Thu trf n�#c m�a: Khu v(c nghiên c;u có vd trí cách xa các khu công nghi�p, không bd :nh h�+ng c<a các y�u t> gây ô nhi{m nên chBt l��ng n�#c m�a t�5ng �>i t>t. Do �i-u ki�n khó khPn v- ngu�n n�#c cRn tMn deng ngu�n n�#c m�a �* cBp n�#c sinh hot.

H� th>ng thu gom n�#c m�a �Ry �< th�Ong bao g�m các công �on: thu n�#c m�a (mái nhà, máng x>i), truy-n don n�#c m�a (h� th>ng >ng) làm sch n�#c m�a (thi�t bd loi bz n�#c �Ru trMn m�a, l�#i l��c…), ch;a n�#c m�a (b* ch;a, lu ki�u…), x} lý n�#c m�a (lZc, kh} trùng).

Hình 6. SHình 6. SHình 6. SHình 6. S5 �5 �5 �5 �� h� th>ng thu gom n�#c m�a� h� th>ng thu gom n�#c m�a� h� th>ng thu gom n�#c m�a� h� th>ng thu gom n�#c m�a

Hình 7. SHình 7. SHình 7. SHình 7. S5 �5 �5 �5 �� qui tr� qui tr� qui tr� qui trình cình cình cình c<a h� th>ng thu gom và x} <a h� th>ng thu gom và x} <a h� th>ng thu gom và x} <a h� th>ng thu gom và x}

lý nlý nlý nlý n��#c m�a#c m�a#c m�a#c m�a

Các thi�t bd thu, trf n�#c m�a ��c b> trí ti khu dân c� và cBp n�#c ti cht cho các h= ��ng bào lân cMn.

Thu trf n�#c t_ khe su>i: Thi�t bd thu, trf n�#c m�a, n�#c mUt, ��c b> trí ti khu dân c� và cBp n�#c ti cht cho ng�Oi dân, ��c l2p �Ut thi�t bd lZc s5 b=/thi�t bd loi bz n�#c m�a �Ru trMn.

Hình 8. SHình 8. SHình 8. SHình 8. S5 �5 �5 �5 �� thu gom n�#c khe su>i� thu gom n�#c khe su>i� thu gom n�#c khe su>i� thu gom n�#c khe su>i



3. K�T QU� VÀ TH�O LU�N

Toàn b= 4 b* lZc ti 4 h� treo và 30 thi�t bd thu trf n�#c cùng các hng mec phe tr� �ã hoàn thi�n trên �da bàn 4 huy�n vùng cao núi �á t,nh Hà Giang �ã ��c ��a vào s} deng, kdp thOi x} lý n�#c và tích

trf n�#c mùa m�a phec ve nhu cRu s} deng n�#c c<a ng�Oi dân �da ph�5ng ngay trong mùa khô nPm 2019, n�#c sau b* lZc ti 4 h� treo �ã ��c ki*m tra, chBt l��ng �:m b:o theo QCVN 02:2009/BYT.

B:B:B:B:ng ng ng ng 3333. . . . KKKK��t t t t qu: qu: qu: qu: phân phân phân phân títítítích chch chch chch chBBBBt lt lt lt l��ng mng mng mng moooou nu nu nu n�#�#�#�#c sau bc sau bc sau bc sau b* lZc ti * lZc ti * lZc ti * lZc ti 4444 h h h h� � � � treotreotreotreo K�t qu:

TT Ch, tiêu 5n

vd

Gi#i hn cho phép

QCVN 02:2009/BYT (c=t II)

Ph�5ng pháp th}

H� treo thôn S<ng Là, S<ng Thài, Yên

Minh

H� treo thôn S<a Cán T�, Cán T�, Qu:n B

H� treo xã P:i L<ng, Mèo Vc

H� treo Ha Bu a, Thài Phìn T<ng, �ng VPn

1 Màu s2c TCU 15 SMEWW 2120 4 2 4 3

2 Mùi vd Không có mùi vd l

SMEWW 2150 B và 2160 B



Không có mùi

vd l


3 = �ec NTU 5 SMEWW 2130 B 0,95 0,64 4 1,89

4 pH 6,0-8,5 SMEWW 4500 - H+

7,8 8,2 8,2 7,8

5 Hàm l��ng

amoni mg/l 3

SMEWW 4500 - NH3 C

0,04 0,04 0,08 0,08

6 Hàm l��ng s2t t?ng s>

mg/l 0,5 SMEWW 3500 - Fe

KPH (<0,01)

KPH (<0,01)

KPH (<0,01)

0,02

7 Ch, s>

Pecmanganat mg/l 4 TCVN 6186:1996 3,2 2,81 3 3

8 Hàm l��ng

asen t?ng s> mg/l 0,05 TCVN 6626:2000

KPH (<0,001)

KPH (<0,001)

KPH (<0,001)

KPH (<0,001)

9 = c;ng tính theo CaCO3

mg/l 350 SMEWW 2340 C 94,1 42,7 42 42,8

10 Hàm l��ng

clorua mg/l 300 SMEWW

4500 - Cl- D 5,67 4,96 4,96 3,55

11 Hàm l��ng

florua mg/l 1,5 SMEWW 4500 - F- 0,03 0,18 0,03 0,05

12 clo d� mg/l 0,3 - 0,5 SMEWW4500CL KPH

(<0,001) KPH

(<0,001) KPH

(<0,01) KPH

(<0,01)

13 Coliform VK/ 100 lít

150 TCVN

6187 - 1,2:1996 132 128 112 89

14 E. coli hoUc

Coliform chdu nhi�t

VK/ 100 lít

20 TCVN

6187 - 1,2:1996 0 0 0 0

Ti mti mô hình �-u ��c thành lMp t? qu:n lý vMn hành, quy �dnh trách nhi�m, quy-n hn �>i v#i ng�Oi qu:n lý vMn hành và trách nhi�m c<a ng�Oi h�+ng l�i. Thành viên t? qu:n lý vMn hành là ng�Oi do c=ng ��ng bình bRu và ��c công nhMn bVng

quy�t �dnh c<a �y ban nhân dân xã. T? qu:n lý vMn hành ��c tMp huBn, h�#ng don qu:n lý vMn hành v- chuyên môn và ku nPng truy-n thông nâng cao ý th;c s} deng n�#c ti�t ki�m n�#c, gif gìn v� sinh, b:o v� công trình cho ng�Oi s} deng n�#c. Ng�Oi s}



deng n�#c có trách nhi�m �óng góp các kho:n chi phí phù h�p �* �:m b:o công tác s}a chfa khi có hzng hóc, m;c thu kho:ng 5-10.000 ��ng/h=/tháng; �óng góp ngày công lao �=ng �* v� sinh, s}a chfa, kh2c phec s( c> khi cRn thi�t.

V- s( tham gia c<a c=ng ��ng: Ngay t_ khi chuyn bd, nhóm nghiên c;u xác �dnh mô hình xây d(ng nhVm phec ve l�i ích c=ng ��ng, lBy c=ng ��ng làm trung tâm nên trong các khâu t_ kh:o sát l(a chZn �da �i*m, l2p �Ut thi�t bd, xây d(ng mô hình ��n

công tác qu:n lý vMn hành, b:o v� tài s:n mô hình �-u có s( tham gia c<a c=ng ��ng. C=ng ��ng �óng vai trò quan trZng trong vi�c quy�t �dnh hi�u qu: c<a mô hình.

Trong quá trình xây d(ng mô hình, c=ng ��ng �ã có nhfng �óng góp ce th* nh�: Cho m��n vô thOi hn (hi�n �Bt) mUt bVng �* l2p �Ut thi�t bd thu trf n�#c; �óng góp ngày công lao �=ng �* dZn v� sinh, phá �á to mUt bVng, vMn chuy*n vMt t�, thi�t bd; san lBp to mUt bVng thi công,...

Hình 9. ThiHình 9. ThiHình 9. ThiHình 9. Thi�t bd thu trf n�#c m�a ti UBND x�t bd thu trf n�#c m�a ti UBND x�t bd thu trf n�#c m�a ti UBND x�t bd thu trf n�#c m�a ti UBND xã Sã Sã Sã S<ng Thài, huy�n Yên Minh <ng Thài, huy�n Yên Minh <ng Thài, huy�n Yên Minh <ng Thài, huy�n Yên Minh

và tvà tvà tvà ti �i �i �i �iiii*m tr�Ong thôn S<ng Kh*, x*m tr�Ong thôn S<ng Kh*, x*m tr�Ong thôn S<ng Kh*, x*m tr�Ong thôn S<ng Kh*, xã Lã Lã Lã L�ng Chinh, huy�n Mèo Vc�ng Chinh, huy�n Mèo Vc�ng Chinh, huy�n Mèo Vc�ng Chinh, huy�n Mèo Vc

4. K�T LU�N VÀ KI�N NGH'

Xây d(ng mô hình ;ng deng công ngh� nâng cao hi�u qu: cBp n�#c h� treo góp phRn làm tPng t� l� ng�Oi dân ��c s} deng n�#c sch t_ h� treo 38,5% t�5ng ��5ng v#i h5n 3.550 ng�Oi và v#i mô hình l2p �Ut thi�t bd thu trf n�#c trong khu dân c� s>ng xa h� treo cBp n�#c ti cht thêm cho h5n 1.500 ng�Oi, t�5ng ��5ng 0,6% dân s> ti 4 huy�n, ��ng thOi góp phRn gi:i phóng s;c lao �=ng cho phe nf và tr� em vùng cao, to c:nh quan, c:i thi�n môi tr�Ong khu v(c, �ây là các mô hình �i*m nhVm nâng cao chBt l��ng n�#c �* tri*n khai nhân r=ng x} lý n�#c hi�u qu: cho ng�Oi dân khu v(c núi �á vùng cao.

Vi�c xây d(ng mô hình ti vùng cao cRn tMn deng ngu�n tài nguyên �Bt, n�#c, ngu�n lao �=ng ti cht và công trình h� treo �ã ��c xây d(ng t_ tr�#c �* nâng cao chBt l��ng n�#c trong h� k�t h�p l2p �Ut thi�t bd thu, trf n�#c ti khu dân c� s>ng xa h� treo phec ve cBp n�#c sinh hot cho ��ng bào, mang li hi�u qu: cBp n�#c cho ng�Oi dân, �Uc bi�t trong nhfng tháng mùa khô.

* mô hình hot �=ng b-n vfng, cRn s( ht tr� th�Ong xuyên c<a Trung tâm N�#c sch và V� sinh

môi tr�Ong nông thôn t,nh Hà Giang, Phòng Nông nghi�p, chính quy-n cBp xã ph:i quan tâm th�Ong xuyên t#i công tác ki*m tra, �ôn �>c, h�#ng don qu:n lý vMn hành, truy-n thông c=ng ��ng. �ng thOi hình thành tác phong qu:n lý vMn hành chuyên nghi�p, phù h�p v#i phát tri*n th(c t� ti �da ph�5ng, to thói quen s} deng n�#c ti�t ki�m, b:o v� công trình cBp n�#c trong c=ng ��ng t_ �ó �ánh giá và th(c hi�n nhân r=ng cho các �da bàn t�5ng t(, nâng hi�u qu: cBp n�#c cho ng�Oi dân.


1. T?ng cec Th<y l�i, 2018. Báo cáo B= tr�+ng v- vi�c kh:o sát th(c t� các h� treo và �- xuBt ch�5ng trình cBp n�#c ti 4 huy�n vùng cao t,nh Hà Giang.

2. Trung tâm Qu>c gia N�#c sch và VSMT nông thôn, 2018. K�t qu: th(c hi�n d( án khoa hZc công ngh� "Xây d(ng mô hình ;ng deng ti�n b= ku thuMt nâng cao hi�u qu: h� treo cBp n�#c sinh hot cho ��ng bào dân t=c vùng cao núi �á Tây B2c".

3. Tr�Ong i hZc CRn Th5 (2014). H�#ng don Ku thuMt thu gom và s} deng n�#c m�a + vùng ��ng bVng sông C}u Long (Rainwater Harvesting



Guidebook for the Mekong delta). Khoa Môi tr�Ong và Tài nguyên thiên nhiên và Vi�n Nghiên c;u Bi�n �?i khí hMu (DRAGON Institute — Mekong), Tr�Ong i hZc CRn Th5.

4. Tài li�u truy-n thông “Kh} trùng n�#c gi�ng - Dùng ph�5ng pháp kh} trùng bVng Chlorine �5n gi:n”- Trang thông tin �i�n t} B= Môi tr�Ong Canada. (http:// www.env.gov.bc.ca/ wsd/ plan_ protect_sustain/groundwater/wells/factsheets/PFRA_simple_chlorification.pdf).

5. Nguy{n Vi�t Anh, Tr�Ong i hZc Xây d(ng, 12/2007. - tài NCKH cBp Tr�Ong: 28-2007/KHXD. Nghiên c;u kh: nPng áp deng công ngh� lZc n�#c v#i hai l#p vMt li�u lZc trong trm x} lý cBp n�#c.

6. Vi�n Quy hoch Thu� l�i - B= Nông nghi�p và PTNT. Nghiên c;u gi:i pháp công trình trf, cBp n�#c cho s:n xuBt và dân sinh m=t s> vùng khan hi�m + 8 t,nh vùng núi B2c b=.

RESEARCHING AND PROPOSING THE APPLICATION OF SCIENCE AND TECHNOLOGY TO IMPORVE RESEARCHING AND PROPOSING THE APPLICATION OF SCIENCE AND TECHNOLOGY TO IMPORVE RESEARCHING AND PROPOSING THE APPLICATION OF SCIENCE AND TECHNOLOGY TO IMPORVE RESEARCHING AND PROPOSING THE APPLICATION OF SCIENCE AND TECHNOLOGY TO IMPORVE THE EFICIENCY OF DOMESTIC WATER SUPPLY FOR ETHNIC MINORITY PEOPLE OF THE FOUR THE EFICIENCY OF DOMESTIC WATER SUPPLY FOR ETHNIC MINORITY PEOPLE OF THE FOUR THE EFICIENCY OF DOMESTIC WATER SUPPLY FOR ETHNIC MINORITY PEOPLE OF THE FOUR THE EFICIENCY OF DOMESTIC WATER SUPPLY FOR ETHNIC MINORITY PEOPLE OF THE FOUR

HIGHLAND ROCKY MOUNTAINOUS DISTRICTS OF HA GIHIGHLAND ROCKY MOUNTAINOUS DISTRICTS OF HA GIHIGHLAND ROCKY MOUNTAINOUS DISTRICTS OF HA GIHIGHLAND ROCKY MOUNTAINOUS DISTRICTS OF HA GIANG PROVINCEANG PROVINCEANG PROVINCEANG PROVINCE

Luong Van Anh Luong Van Anh Luong Van Anh Luong Van Anh1111

SummarySummarySummarySummary Hanging lakes supplying water for the four highland rocky mountainous districts of Ha Giang have no water treatment categories, the water has green color due to the strong algae growth especially in the dry months. In order to improve the efficiency of water supply for the districts of Yen Minh, Quan Ba, Meo Vac and Dong Van, constructing water treatment categories and installing the equipment to collect the stormwater and water from the source to supply water for residential areas living far from the lakes is an efficient and practical solution for the rocky mountainous areas’ people.

Keywords:Keywords:Keywords:Keywords: Hanging lake, Ha Giang, rural water supply, water collecting and storing, highland rocky mountainous areas.

Ng�Ng�Ng�Ng�Oi ph:n bi�n: TS. Nguy{n Oi ph:n bi�n: TS. Nguy{n Oi ph:n bi�n: TS. Nguy{n Oi ph:n bi�n: TS. Nguy{n ình Ninhình Ninhình Ninhình Ninh Ngày nhNgày nhNgày nhNgày nhMn bài:Mn bài:Mn bài:Mn bài: 13/11/2019 Ngày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua ph:n bi�n::n bi�n::n bi�n::n bi�n: 13/12/2019 Ngày duyNgày duyNgày duyNgày duy�t �Png:�t �Png:�t �Png:�t �Png: 20/12/2019



POLYPHENOL, CHLOROPHYLL: T�I �U HÓA CHI�T T5 RAU MÁ

Ung B}u Tùng Thi�nUng B}u Tùng Thi�nUng B}u Tùng Thi�nUng B}u Tùng Thi�n1111, V, V, V, V� NgZc B=i� NgZc B=i� NgZc B=i� NgZc B=i2222,,,, Ngô Png NghNgô Png NghNgô Png NghNgô Png Ngh�a�a�a�a2222, , , , Ung Xuân C�OngUng Xuân C�OngUng Xuân C�OngUng Xuân C�Ong3333

TÓTÓTÓTÓM TM TM TM T�T�T�T�T Bài báo tMp trung vào t>i �u hóa công �on chi�t polyphenol, chlorophyll ch>ng oxy hóa t_ rau má sinh tr�+ng + Ph�#c �ng, Nha Trang, Khánh Hòa. Rau má ��c thu mou vào tháng 4/2017. B>n hàm mec tiêu ��c �ánh giá �* l(a chZn �i-u ki�n chi�t t>i �u là hàm l��ng polyphenol, chlorophyll và hot tính ch>ng oxy hóa (chuy*n hóa Mo6+ và Fe3+) v#i các nhân t> �Ru vào ��c xác �dnh là nhi�t �= (40 — 80oC; δ=20 oC), thOi gian (30 — 150 phút; δ=60 phút) và t� l� DM/NL (30/1 — 70/1 v/w; δ=20 v/w) và ph�5ng pháp chi�t ��c s} deng là ngâm dRm t�nh k�t h�p siêu âm trong dung môi ethanol 96o. K�t qu: cho thBy, hàm l��ng polyphenol (19,97 mg acid gallic/g DW), hàm l��ng chlorophyll (7,78 mg/g DW), hot tính chuy*n hóa Mo6+(14,55 mg acid ascorbic/g DW) và hot tính chuy*n hóa Fe3+(43,34 mg FeSO4/g DW) �ã ��c tiên �oán trên mô hình b- mUt �áp ;ng �,nh chóp v#i �,nh t>i �u + �i-u ki�n X1 (61,97/1oC), X2 (96,39 phút) và X3 (52,11 v/w). M>i t�5ng quan gifa các hàm mec tiêu là mnh m� (R2>0,9) và h� s> ý ngh�a �ã ��c th* hi�n t>t �>i v#i t_ng h� s> trên các ph�5ng trình h�i quy �Uc tr�ng c<a b- mUt �áp ;ng. S( t�5ng thích cao gifa mô hình tiên �oán và th(c nghi�m ��c tìm thBy và �= không phù h�p c<a mô hình tiên �oán là không có ý ngh�a th>ng kê.

TTTT_ khóa: _ khóa: _ khóa: _ khóa: Centella, chlorophyll, chuy*n hóa Mo6+, chuy*n hóa Fe3+, polyphenol, t>i �u hóa.

1. M� ��U3

Rau má có tên khoa hZc là Centella asiatica ��c tìm thBy ph? bi�n + trong t( nhiên và các trang tri tr�ng rau má, giàu các triterpenoid, flavonoid, polyphenol hot tính (Vasantharuba và c=ng s(, 2012). Rau má �ã ��c s} deng nh� ngu�n rau xanh và th:o d��c trong bài thu>c c? truy-n + Vi�t Nam. Tuy nhiên, nhfng nghiên c;u v- thành phRn hóa hZc, ;ng deng, sinh t?ng h�p hay tách chi�t t>i �u các h�p chBt t_ rau má là ch�a ��c tìm thBy + Vi�t Nam + nhfng nPm tr�#c �ây. Nhfng công b> ce th* v- thành phRn hóa hZc c<a rau má (Võ Thd Qu�nh Nh� và c=ng s(, 2016a), hot tính b:o v� gan c<a axit asiatic tách t_ cây rau má Centella asiatica (Võ Thd Qu�nh Nh� và c=ng s(, 2016b), sinh t?ng h�p don xuBt c<a axit madecassic phân lMp t_ cây rau má (Centella asiatica) (TrRn VPn L=c và c=ng s(, 2014) và ;ng deng rau má vào trong �� u>ng và thch rong nâu rau má (Ung Xuân C�Ong và c=ng s(, 2019) m#i ch, th(c s( ��c công b> + Vi�t Nam trong nhfng nPm gRn �ây. Tuy nhiên, �ánh giá m=t cách chính th;c hàm l��ng polyphenol, chlorophyll và t>i

1 NCS Trường Cao đẳng Kỹ thuật Công nghệ Nha Trang

2 Trường Đại học Nha Trang

3 Viện Nghiên cứu và Ứng dụng Công nghệ Nha Trang,

VHLKHCNVN

�u hóa �i-u ki�n chi�t nhfng hot chBt này t_ rau má Vi�t Nam là ch�a ��c tìm thBy.

Polyphenol, chlorophyll ��c tìm thBy trong các loài th(c vMt, nh� rau má, trà xanh, rong bi*n, táo (Derong L. và c=ng s(, 2016). Polyphenol ��c �ánh giá là polymer sinh hZc giàu hot tính, nh� ch>ng oxy hóa, ;c ch� beta-glucosidase, kháng khuyn, kháng t� bào ung th�, kháng nBm, ht tr� �i-u trd tim mch (Lien và c=ng s(, 2008). Chlorophyll là h�p chBt quang hóa quan trZng trong th(c vMt, chúng s+ hfu nhfng hot tính sinh hZc quý, nh� tái to t� bào, ch>ng oxy hóa…và ��c �ánh giá là có cBu trúc t�5ng ��ng v#i hemoglobin + máu ng�Oi. Vì vMy, các nhà khoa hZc luôn tìm ki�m và s} deng polyphenol, chlorophyll nhVm ngPn ng_a và hn ch� các cPn b�nh + ng�Oi, nh� tim mch, lão hóa, alzerhmer, pakinson, �Uc bi�t là ngPn ng_a các g>c t( do t�n ti trong c5 th* ng�Oi, b+i vì các g>c t( do là nguyên nhân ch< y�u don ��n hRu h�t các b�nh + con ng�Oi (Alugoju và c=ng s(, 2015; Narendra et al., 2019).

Vì vMy, tách chi�t và t>i �u hóa chi�t polyphenol, chlorophyll hot tính t_ rau má s� là c5 s+ khoa hZc cho vi�c phát tri*n các h�p chBt tinh sch t_ rau má có b:n chBt polyphenol, chlorophyll c�ng nh� nâng cao hi�u qu: khai thác và s} deng polyphenol, chlorophyll trong cu=c s>ng. Trong nghiên c;u này, mô hình Box-Behken �ã ��c l(a chZn �* thi�t k�



thí nghi�m nghiên c;u, b+i tính �u vi�t c<a mô hình này so v#i các mô hình �áp ;ng b- mUt khác (Ung Xuân C�Ong và c=ng s(, 2013). Mi-n kh:o sát tìm �i*m t>i �u ��c d(a trên k�t qu: nghiên c;u kh:o sát �=c lMp theo ph�5ng pháp c> �dnh các y�u t> và chy lRn l��t y�u t> kh:o sát.

2. �(I T�)NG VÀ PH��NG PHÁP NGHIÊN C�U

2.1. 2.1. 2.1. 2.1. >i t��ng nghiên c;u>i t��ng nghiên c;u>i t��ng nghiên c;u>i t��ng nghiên c;u

Hàm l��ng polyphenol, chlorophyll và hot tính ch>ng oxy hóa c<a rau má sinh tr�+ng + Ph�#c �ng, Nha Trang, Khánh Hòa.

2.2. Chu2.2. Chu2.2. Chu2.2. Chuyn bd mouyn bd mouyn bd mouyn bd mou

Rau má thìa (Centella asiatica (L.) Urb) ��c thu nhMn, sau �ó ��c tách bz tp chBt và lá vàng/úa, r}a sch rau bVng n�#c. Sau khi làm ráo n�#c bVng máy ly tâm lZc s� ��c sBy trong �i-u ki�n không khí c�7ng b;c bVng t< sBy phòng thí nghi�m (Binder FD53, ;c) + nhi�t �= 65oC và thOi gian 8 giO. Sau khi ��c sBy khô, rau ��c nghi-n nhz bVng máy nghi-n mou phòng thí nghi�m (IKA A11 basic, ;c). Mou sau nghi-n ��c cho vào các túi nhôm (ch>ng ánh sáng), hàn kín hút chân không và l�u trf + nhi�t �= -18oC �* chuyn bd cho quá trình nghiên c;u.

2.3. Ph�5ng pháp �2.3. Ph�5ng pháp �2.3. Ph�5ng pháp �2.3. Ph�5ng pháp �dnh l��ngdnh l��ngdnh l��ngdnh l��ng

2.3.1. Hàm l��ng polyphenol dnh l��ng polyphenol theo ph�5ng pháp so

màu, s} deng Folin-Ciocalteau (Swanson và c=ng s(, 2002) v#i acid gallic là chBt chuyn. LBy 300 l ddch mou b? sung 1 ml Folin-Ciocalteu 10%, gif 5 phút. Sau �ó thêm vào 2 ml Na2CO3 10% tr=n �-u, gif 90 phút trong bóng t>i và �o �= hBp the quang + b�#c sóng 750 nm.

2.3.2. Hàm l��ng chlorophyll

Ddch chi�t mang �o �= hBp the + b�#c sóng 470, 649 và 664 nm �* xác �dnh hàm l��ng chlorophyll (Lichtenthaler H. K., 1987).

(Trong �ó: A664, A649: �= hBp the c<a mou ti

b�#c sóng 664 và 649, t�5ng ;ng; DW: kh>i l��ng mou khô)

2.4. ánh giá ho2.4. ánh giá ho2.4. ánh giá ho2.4. ánh giá hot tính ch>ng oxy hóat tính ch>ng oxy hóat tính ch>ng oxy hóat tính ch>ng oxy hóa

2.4.1. Hot tính chuy*n hóa Mo6+ Hot tính ch>ng oxy hóa t?ng (TA) ��c xác

�dnh theo ph�5ng pháp c<a Prieto và c=ng s(, 1999,

lBy 100 µl mou b? sung 900 µl n�#c cBt và thêm 3 ml dung ddch A (H2SO4 0,6 M, sodium phosphate 28 mM và ammonium Molybdate 4 mM). Htn h�p ��c gif 90 phút + 950C, sau �ó �o + b�#c sóng 695 nm v#i chBt chuyn là acid ascorbic.

2.4.2. Hot tính chuy*n hóa Fe3+ Hot tính kh} Fe (RP) ��c xác �dnh theo Zhu

và c=ng s(, 2002: lBy 500 µl ddch mou b? sung 0,5 ml ��m phosphate (pH7,2) và 0,2 ml K3[Fe(CN)6] 1%. Gif htn h�p 20 phút + 500C. Sau �ó thêm vào 500 µl CCl3COOH 10% v#i s( b? sung 300 µl n�#c cBt và 80 µl FeCl3 0,1%. L2c �-u và �o + b�#c sóng 655 nm v#i chBt chuyn là FeSO4.

2.5. Thi2.5. Thi2.5. Thi2.5. Thi�t k� �t k� �t k� �t k� thí nghithí nghithí nghithí nghi�m theo mô h�m theo mô h�m theo mô h�m theo mô hình Boxình Boxình Boxình Box----BehnkenBehnkenBehnkenBehnken

Rau má ��c �Ut vào bình ch;a mou trong máy siêu âm �ã ��c cài �Ut + ch� �= có tRn s> siêu âm là 37 kHz, công suBt siêu âm là 800 w, công suBt gia nhi�t là 800 w. Th(c hi�n quá trình chi�t polyphenol, chlorophyll ch>ng oxy hóa t_ rau má v#i các �i-u ki�n nhi�t �= (X1; 40 — 80oC, δ = 20oC), thOi gian (X2;

30 — 150 phút, δ = 30 phút) và t� l� DM/NL (X3; 30 — 70 v/w, δ = 20 v/w) ��c b> trí khác nhau theo mô hình �áp ;ng b- mUt Box-Behnken bMc 2 v#i hàm mec tiêu Y1 (Hàm l��ng polyphenol mg acid gallic/g DW)),Y2 (Hàm l��ng chlorophyll mg/g DW), Y3

(Hot tính ch>ng oxy hóa chuy*n hóa Mo6+ mg acid ascorbic/g DW) và Y4 (Hot tính chuy*n hóa Fe3+; mg FeSO4/g DW) (B:ng 1). Mi-n thi�t k� kh:o sát t>i �u ��c d(a trên k�t qu: khi nghiên c;u �=c lMp t_ng y�u t>, hàm l��ng polyphenol, hot tính ch>ng oxy hóa t?ng cao nhBt + 60oC trong thOi gian 90 phút; hàm l��ng chlorophyll, hot tính kh} s2t cao nhBt + 70oC trong 120 phút. Các hàm mec tiêu �-u tPng mnh khi tPng t� l� DM/NL t_ 10/1 v/w ��n 60/1 v/w và tPng nh� khi t� l� DM/NL t_ 70/1 v/w ��n 90/1 v/w.

2.6. Phân tích d2.6. Phân tích d2.6. Phân tích d2.6. Phân tích df li�uf li�uf li�uf li�u

Mti nghi�m th;c ��c lUp li t>i thi*u 3 lRn và loi bz giá trd bBt th�Ong bVng ph�5ng pháp Duncal. PhRn m-m Design Expert 8.0 ��c s} deng trong b> trí thí nghi�m và phân tích t>i �u hóa trên c5 s+ th>ng kê, ANOVA, h�i quy và tìm c(c trd.


K�t qu: th(c nghi�m cho thBy, các hàm mec tiêu Y1, Y2, Y3 và Y4 dao �=ng trong kho:ng 3,38 ��n 20,02 mg acid gallic/g DW, 1,734 ��n 7,701 mg/g



DW, 2,328 ��n 14,371 mg acid ascorbic/g DW và 8,458 ��n 42,616 mg FeSO4/g DW v#i giá trd trung bình t�5ng ;ng 10,599 mg acid gallic/g DW, 4,443 mg/g DW, 7,572 (mg acid ascorbic/g DW, 24,199 mg FeSO4/g DW. i-u này cho thBy, biên �= bi�n thiên c<a các hàm mec tiêu là l#n, ��ng ngh�a v#i s( tác �=ng c<a các nhân t> �Ru vào t#i hàm mec tiêu là mnh m� (B:ng 1). Phân tích giá trd th>ng kê d(a trên t?ng bình ph�5ng c<a mô hình cho thBy, mô hình bMc 2 là phù h�p và có tác �=ng mnh lên xu th� bi�n �?i c<a các hàm mec tiêu d�#i tác �=ng c<a các

nhân t> �Ru vào. H� s> ý ngh�a c<a các mô hình mec tiêu �-u có giá trd th>ng kê (p<0,05) (B:ng 2) và �= không t�5ng thích c<a mô hình là không có ý ngh�a (B:ng 2), �i*m này ch�a ��c tìm thBy + các công b> tr�#c �ây v- t>i �u hóa chi�t polyphenol, chlorophyll trong rau má. Các mô hình mec tiêu Y1, Y2, Y3 và Y4 có giá trd F bi�n �?i t_ 85,65 ��n 2.770,98, t�5ng ;ng 641,18, 85,65, 357,81, 2.770,98 v#i các giá trd p �-u nhz h5n 0,0001 (B:ng 2), ��ng ngh�a các b- mUt �áp ;ng theo mô hình Box-Benken là phù h�p.

BBBB:ng :ng :ng :ng 1111. . . . BBBB> trí thí nghi�m t>i �u theo mô h> trí thí nghi�m t>i �u theo mô h> trí thí nghi�m t>i �u theo mô h> trí thí nghi�m t>i �u theo mô hình Boxình Boxình Boxình Box----Behken và kBehken và kBehken và kBehken và k�t qu:�t qu:�t qu:�t qu:

TT X1 (oC), nhi�t �=

X2 (phút), thOi gian

X3 (v/w), t� l�

DM/NL

Y1 (mg acid gallic/g DW),

hàm l��ng Polyphenol

Y2 (mg/g DW), hàm l��ng Chlorophyll

Y3 (mg acid ascorbic/g DW), hot tính chuy*n

hóa Mo6+

Y4 (mg FeSO4/g DW),

hot tính chuy*n hóa Fe3+

1 40 30 50 5,128 2,48 3,002 11,668 2 80 30 50 6,323 3,627 5,238 12,07 3 40 150 50 7,205 2,648 4,895 14,43 4 80 150 50 10,139 5,313 7,605 27,669 5 40 90 30 5,009 1,563 3,053 10,504 6 80 90 30 5,523 3,162 4,053 16,908 7 40 90 70 6,143 2,433 3,671 16,027 8 80 90 70 10,064 4,574 7,265 23,095 9 60 30 30 3,38 1,734 2,328 8,458 10 60 150 30 6,695 2,746 5,005 18,911 11 60 30 70 7,084 3,243 4,449 15,215 12 60 150 70 8,629 3,805 6,32 23,404 13 60 90 50 19,926 7,589 14,29 42,554 14 60 90 50 19,04 7,65 14,401 42,645 15 60 90 50 19,933 7,701 14,371 42,541 16 60 90 50 20,02 7,581 14,341 42,661 17 60 90 50 19,936 7,681 14, 43 42,616

BBBB:ng 2. H� s> :ng 2. H� s> :ng 2. H� s> :ng 2. H� s> ý nghý nghý nghý ngh�a c<a t_ng mô h�a c<a t_ng mô h�a c<a t_ng mô h�a c<a t_ng mô hình mình mình mình mec tiêu (p<0,05)ec tiêu (p<0,05)ec tiêu (p<0,05)ec tiêu (p<0,05)

Mô hình Hàm mec

tiêu T?ng bình

ph�5ng Trung bình

bình ph�5ng F p

Y1 641,18 71,24 608,82 < 0,0001 Y2 85,65 9,52 2.065,33 < 0,0001 Y3 357,81 39,76 4.881,96 < 0,0001

B- mUt �áp ;ng bMc 2

Y4 2.770,98 307,89 41.904,47 < 0,0001 Y1 0,15 0,048 0,29 0,8332 Y2 0,021 6,891E-003 2,38 0,2106 Y3 0,045 0,015 5,14 0,0739

= không phù h�p c<a mô hình (Lack of fit)

Y4 0,040 0,013 4,61 0,0870 Phân tích �= không phù h�p c<a mô hình thBy

rVng, tBt c: �= không phù h�p c<a mô hình �-u không có ý ngh�a th>ng kê (p>0,05), �i-u này �ã thza

mãn tính phù h�p c<a mô hình. S( tác �=ng c<a các nhân t> �Ru vào t#i hàm mec tiêu là t�5ng �>i t�5ng ��ng, �i-u này th* hi�n thông qua giá trd (p<0,05)



c<a các h� s>, ce th* s( tác �=ng �5n l� nhân t> X1, X2, X3 và X4 lên 4 hàm mec tiêu, s( tác �=ng kép gifa các nhân t> �Ru vào lên 4 hàm mec tiêu �-u có ý ngh�a th>ng kê (p<0,05), s( t�5ng tác t? h�p kép các nhân t> �-u không làm thay �?i giá trd có ý ngh�a c<a hàm mec tiêu (Y1, Y2, Y3, Y4). B- mUt �áp ;ng s� là hình cRu tMp trung v#i hình chi�u �,nh c(c �i gRn tâm. S( phù h�p c<a mô hình �áp ;ng ��c phân tích và th* hi�n qua giá trd p nhz h5n 0,05 (B:ng 3). K�t h�p b:ng 2 và 3 cho thBy, mô hình �áp ;ng b- mUt bMc 2 là phù h�p �* nghiên c;u, t�5ng ��ng v#i công b> tr�#c �ây v- mô hình t>i �u hóa chi�t

polyphenol (phlorotannin) t_ rong bi*n (Dang và c=ng s(, 2011).

Phân tích �= l�ch chuyn c<a mô hình �áp ;ng cho thBy, �= l�ch chuyn c<a mô hình hàm mec tiêu nhz và + gi#i hn phân tích cho phép d�#i 5%, t�5ng ;ng 0,34, 0,068, 0,090, 0,086 �>i v#i hàm mec tiêu Y1, Y2, Y3, Y4. H� s> bi�n thiên là th* hi�n m;c �= bi�n �=ng t�5ng �>i c<a nhfng tMp h�p df li�u hàm mec tiêu có giá trd bình quân khác nhau, ��c tính toán d(a trên �= l�ch chuyn chia cho giá trd trung bình là + m;c nhz, �:m b:o �= tin cMy trong phân tích và b> trí thí nghi�m t>i �u (B:ng 4).

BBBB:ng 3. H� s> :ng 3. H� s> :ng 3. H� s> :ng 3. H� s> ý nghý nghý nghý ngh�a c<a t_ng nhân t> trong 4 mô h�a c<a t_ng nhân t> trong 4 mô h�a c<a t_ng nhân t> trong 4 mô h�a c<a t_ng nhân t> trong 4 mô hình mình mình mình mec tiêu (p<0,05)ec tiêu (p<0,05)ec tiêu (p<0,05)ec tiêu (p<0,05) Hàm mec tiêu Y1 Hàm mec tiêu Y2 Hàm mec tiêu Y3 Hàm mec tiêu Y4 Mô hình

và bi�n F p F p F p F p Model 608,82 < 0,0001 2.065,33 < 0,0001 4.881,96 <0,0001 41.904,47 < 0,0001 X1- X1 78,35 < 0,0001 1.547,13 < 0,0001 1.396,97 < 0,0001 12.506,46 < 0,0001 X2- X2 123,52 < 0,0001 318,77 < 0,0001 1.190,82 < 0,0001 23.294,49 < 0,0001 X3- X3 136,72 < 0,0001 638,09 < 0,0001 810,36 < 0,0001 8.968,57 < 0,0001 X1X2 6,46 0,0386 125,02 < 0,0001 6,90 0,0341 5.607,07 < 0,0001 X1X3 24,80 0,0016 15,94 0,0129 206,57 < 0,0001 15,00 0,0061 X2X3 6,69 0,0361 10,99 < 0,0001 19,94 < 0,0001 174,41 < 0,0001

X12 1368,58 < 0,0001 3.788,51 < 0,0001 10.932,28 < 0,0001 96.905,38 < 0,0001

X22 1.476,14 < 0,0001 3.980,67 < 0,0001 10.861,07 < 0,0001 98.950,47 < 0,0001

X32 1.722,56 < 0,0001 6.519,90 < 0,0001 14.293,03 < 0,0001 96.343,57 < 0,0001

R2, R2 hi�u ch,nh và R2 tiên �oán xoay quanh gi#i hn biên 0,85 ��n 0,9963 �-u th* hi�n m>i t�5ng quan mnh gifa mô hình mec tiêu và các y�u t> tác �=ng �Ru vào theo t? h�p chUp. S( tác �=ng và m>i t�5ng quan gifa các bi�n s> tác �=ng và hàm mec tiêu ��c s2p x�p theo th; t( gi:m dRn nh� sau: Y4, Y2, Y1, Y3. Phân tích t�5ng quan gifa các hàm mec

tiêu trong cùng �i-u ki�n tác �=ng c�ng cho thBy, m>i t�5ng quan chUt ch� �ã x:y ra và tuân theo mô hình phi tuy�n �,nh chóp (R2>0,9). i-u này th* hi�n, polyphenol và chlorophyll chi�t t_ rau má sinh tr�+ng + Ph�#c �ng, Nha Trang �ã s+ hfu hot tính ch>ng oxy hóa t>t, trên c5 s+ ph:n ;ng chuy*n hóa Mo6+ và Fe3+.

BBBB:ng 4. = l�ch chuyn c<a mô h:ng 4. = l�ch chuyn c<a mô h:ng 4. = l�ch chuyn c<a mô h:ng 4. = l�ch chuyn c<a mô hình ình ình ình �áp �áp �áp �áp ;ng và m>i t�5ng quan;ng và m>i t�5ng quan;ng và m>i t�5ng quan;ng và m>i t�5ng quan B- mUt �áp ;ng Y1 B- mUt �áp ;ng Y2 B- mUt �áp ;ng Y3 B- mUt �áp ;ng Y4

= l�ch chuyn 0,48 0,068 0,090 0,086 Trung bình 0,34 4,44 7,57 24,20

R2 0,9987 0,9996 0,9998 1 R2 hi�u ch,nh 0,9971 0,9991 0,9996 1 R2 tiên �oán 0,9947 0,9959 0,9979 0,9998

Bi*u �� xác suBt bình th�Ong c<a s> d� �ã ��c s} deng �* so sánh v#i tMp h�p df li�u phân ph>i chuyn, k�t qu: cho thBy các trd s> quan sát và trd s> mong ��i �-u nVm gRn trên ��Ong chéo (Hình 1) và th* hi�n phRn d� chuyn hóa có phân ph>i chuyn. Ki*m �dnh nhfng giá trd c<a các �i*m

phân vd c<a phân ph>i c<a bi�n tác �=ng theo các phân vd c<a phân ph>i chuyn cho thBy, m;c �= các �i*m th(c t� tMp trung sát ��Ong thmng k� vZng, �i-u này th* hi�n tMp df li�u nghiên c;u t>t và phù h�p, phRn d� chuyn hóa có phân ph>i gRn sát phân ph>i chuyn.



Internally Studentized Residuals

Norm

al %

Pro

bability

Normal Plot of Residuals

-2.39 -1.55 -0.71 0.14 0.98

1

5

10

20

30

50

70

80

90

95

99


Norm

al %

Pro

babili

ty


-2.08 -1.04 0.00 1.04 2.08

1

5

10

20

30

50

70

80

90

95

99


Norm

al %

Pro

bability


-2.07 -1.03 0.00 1.03 2.07

1

5

10

20

30

50

70

80

90

95

99


Norm

al %

Pro

babili

ty


-2.16 -1.08 0.00 1.08 2.16

1

5

10

20

30

50

70

80

90

95

99

Hình 1.Hình 1.Hình 1.Hình 1. � thd xác suBt c<a s> d�� thd xác suBt c<a s> d�� thd xác suBt c<a s> d�� thd xác suBt c<a s> d�

Khi phân tích mô hình �áp ;ng dng hình chi�u 2D cho thBy, s( t�5ng tác gifa các y�u t> tác �=ng

lên hàm mec tiêu Y1, Y2, Y3 và Y4 là rBt rõ r�t, �i*m tâm c(c �i nVm trong vùng �z �Mm.

40.00 50.00 60.00 70.00 80.00

60.00

75.00

90.00

105.00

120.00R1

12.0463

13.6152

13.6152

15.1842

15.1842

16.7532

16.7532

18.3221

55555

40.00 50.00 60.00 70.00 80.00

60.00

75.00

90.00

105.00

120.00R2

4.72524

5.33658

5.94792

5.94792

6.55926

6.55926

7.17061

55555

40.00 50.00 60.00 70.00 80.00

60.00

75.00

90.00

105.00

120.00R3

8.20065

9.46257

10.7245

10.7245

11.9864 11.9864

13.2483

55555

40.00 50.00 60.00 70.00 80.00

60.00

75.00

90.00

105.00

120.00R4

25.7336

29.2498

29.2498

32.7661

32.7661

36.2824 36.2824

39.7987

55555

Hình 2. BHình 2. BHình 2. BHình 2. B- mUt �áp ;ng 2D c<a c- mUt �áp ;ng 2D c<a c- mUt �áp ;ng 2D c<a c- mUt �áp ;ng 2D c<a các hàm mác hàm mác hàm mác hàm mec tiêu Yec tiêu Yec tiêu Yec tiêu Y1111, Y, Y, Y, Y2222, Y, Y, Y, Y3333 và Y và Y và Y và Y4444, t�5ng , t�5ng , t�5ng , t�5ng ;ng (trái sang ph:i);ng (trái sang ph:i);ng (trái sang ph:i);ng (trái sang ph:i)

Nhi�t �= tác �=ng có ý ngh�a tìm ki�m lên hàm mec tiêu ch< y�u + vùng nhi�t 60-70oC, thOi gian tác �=ng theo h�#ng kéo dài t_ khi b2t �Ru chi�t t#i lúc k�t thúc quá trình chi�t và s( tác �=ng c<a t� l� DM/NL lên hàm mec tiêu là t�5ng t( s( tác �=ng c<a thOi gian lên hàm mec tiêu (Hình 2). i-u này cho thBy, polyphenol và chlorophyll chi�t t_ rau má có kh: nPng b-n nhi�t + vùng nhi�t �= 60-70oC và �ây c�ng là m=t trong nhfng khác bi�t so v#i các công b> tr�#c �ây v- t>i �u hóa polyphenol ch>ng oxy hóa t_ th(c vMt (V� NgZc B=i và c=ng s(, 2015).

Khi phân tích b- mUt �áp ;ng 3D cho thBy, các b- mUt �-u có dng mô hình chóp �,nh v#i �,nh c(c �i nVm + gRn trung tâm vùng nghiên c;u và các bi�n thiên b- mUt �-u tuân theo s( tác �=ng c<a các nhân t> �Ru vào lên hàm mec tiêu t�5ng ;ng. Mti hàm mec tiêu li chdu s( tác �=ng b+i các nhân t>

�Ru vào c<a quá trình chi�t khác nhau nên s( d>c hay tho:i c<a �,nh �áp ;ng là khác nhau. Các nhân t> �Ru vào tác �=ng theo chi-u r=ng c<a vùng nghiên c;u, b- mUt �áp ;ng càng có �,nh tho:i. Các nhân t> �Ru vào tác �=ng tMp trung trong m=t vùng nghiên c;u nhBt �dnh, �,nh b- mUt �áp ;ng có xu h�#ng d>c (Hình 3). = tho:i c<a b- mUt �áp ;ng gi:m dRn ��c x�p theo th; t( hàm mec tiêu Y3, Y2, Y4 và Y1. So sánh v#i các công b> tr�#c �ây v- t>i �u hóa polyphenol chi�t t_ th(c vMt là thBy có s( khác bi�t rõ nét, �Uc bi�t v- b- mUt tho:i và d>c. Các công b> tr�#c �ây cho thBy b- mUt �áp ;ng dng phmng hoUc dng chóp nón (Ung Xuân C�Ong và c=ng s(, 2013), tuy nhiên, ch�a thBy công b> nào v- t>i �u hóa b- mUt �áp ;ng polyphenol, chlorophyll t_ rau má + Vi�t Nam. S( khác bi�t này có th* là s( khác bi�t v- nguyên li�u chi�t tách và ku thuMt chi�t tách.

40.00

50.00

60.00

70.00

80.00

60.00

75.00

90.00

105.00

120.00

10.4

12.8

15.2

17.6

20

A: A B: B 40.00

50.00

60.00

70.00

80.00

60.00

75.00

90.00

105.00

120.00

2.4

3.75

5.1

6.45

7.8

A: A B: B 40.00

50.00

60.00

70.00

80.00

60.00

75.00

90.00

105.00

120.00

3

6

9

12

15

A: A B: B 40.00

50.00

60.00

70.00

80.00

60.00

75.00

90.00

105.00

120.00

11

19.25

27.5

35.75

44

A: A B: B

Hình 3. BHình 3. BHình 3. BHình 3. B- mUt �áp ;ng- mUt �áp ;ng- mUt �áp ;ng- mUt �áp ;ng 3D c 3D c 3D c 3D c<a các hàm mec tiêu Y<a các hàm mec tiêu Y<a các hàm mec tiêu Y<a các hàm mec tiêu Y1111, Y, Y, Y, Y2222, Y, Y, Y, Y3333 và Y và Y và Y và Y4444, t�5ng , t�5ng , t�5ng , t�5ng ;ng (trái sang ph:i) d�#i s( tác �=ng ;ng (trái sang ph:i) d�#i s( tác �=ng ;ng (trái sang ph:i) d�#i s( tác �=ng ;ng (trái sang ph:i) d�#i s( tác �=ng cccc<a nhi�t �= theo thOi gian<a nhi�t �= theo thOi gian<a nhi�t �= theo thOi gian<a nhi�t �= theo thOi gian

Khi phân tích mô hình �áp ;ng và trùng l2p b- mUt cho thBy, �i*m t>i �u hóa d( �oán và các nhân t> tác �=ng d( �oán là hoàn toàn phù h�p v#i các k�t

qu: phân tích + trên và s( t�5ng thích c<a mô hình v#i th(c nghi�m là l#n (Hình 4 và B:ng 4). i-u này phù h�p v#i các công b> tr�#c �ây v- t>i �u hóa chi�t



polyphenol ch>ng oxy hóa t_ th(c vMt và s( khác bi�t l#n nhBt trong �i*m này là có s( t>i �u hóa v- hàm l��ng chlorophyll. K�t qu: phân tích h�i quy c�ng cho thBy, ph�5ng trình h�i quy c<a 4 b- mUt �áp ;ng nh� sau:

Y1 = 19,77- 1,07X1 — 0,67X2 + 1,41X3 — 0,22X1X2 + 0,85X1X3 — 0,22X2X3 - 6,17X1

2 - 1,60X22 - 6,92X3

2

Y2=7,64 — 0,94X1 — 0,21X2 + 0,61X3 + 0,19X1X2 — 0,14X1X3 — 0,056X2X3 - 2,04X1

2 — 0,52X22 — 2,67X3

2

Y3 = 14,37 — 1,19X1 + 0,55X2+ 0,91X3 + 0,059X1X2 + 0,65X1X3 - 0,10X2X3- 4,60X1

2 - 1,15X22 - 5,26X3

2

Y4= 42,60 + 3,39X1 + 2,31X2+ 2,87X3+1,60X1X3 + 0,17X1X3- 0,28X2X3-13,00X1

2 - 3,29X22 -12,97X3

2

40.00 50.00 60.00 70.00 80.00

60.00

75.00

90.00

105.00

120.00

0.506

0.6050.704

0.704

0.802 0.802

0.901

Prediction 0.999

Hình Hình Hình Hình 4. B4. B4. B4. B- mUt 2D t>i �u hóa các mô h- mUt 2D t>i �u hóa các mô h- mUt 2D t>i �u hóa các mô h- mUt 2D t>i �u hóa các mô hìnhìnhìnhình

40.00 50.00 60.00 70.00 80.00

60.00

75.00

90.00

105.00

120.00

R2: 7.701

R3: 14.43

R4: 42.661

R1: 19.9677R2: 7.77287R3: 14.5469R4: 43.3335X1 61.94X2 96.20

Hình 5. BHình 5. BHình 5. BHình 5. B- mUt 2D t>i �u hóa trùng l2p các b- mUt - mUt 2D t>i �u hóa trùng l2p các b- mUt - mUt 2D t>i �u hóa trùng l2p các b- mUt - mUt 2D t>i �u hóa trùng l2p các b- mUt

�áp �áp �áp �áp ;ng;ng;ng;ng

Sau khi phân tích mô hình t>i hình, �i-u ki�n t>i �u ��c tiên �oán + X1 (61,97/1oC), X2 (96,39 phút), X3 (52,11 v/w) và hàm mec tiêu ��c tiên �oán Y1 (19,97 mg acid gallic/g DW), Y2 (7,78 mg/g DW), Y3 (14,55 mg acid ascorbic/g DW) và Y4 (43,34 mg FeSO4/ g DW) (Hình 5). Ti�n hành th(c nghi�m lUp + �i-u ki�n X1 (62/1oC), X2 (96 phút), X3 (52 v/w) cho thBy hàm mec tiêu th(c nghi�m là Y1 (18,98±0,022 mg acid gallic/g DW), Y2 (7,26±0,026 mg/g DW), Y3 (13,68±0,03 mg acid ascorbic/g DW) và Y4 (40,19±0,018 mg FeSO4/g DW) (B:ng 5). S( khác bi�t gifa mô hình tiên �oán và th(c nghi�m là không quá 5%, �i-u này th* hi�n rõ nét s( phù h�p gifa mô hình tiên �oán và th(c nghi�m, ph�5ng trình h�i quy hoàn toàn có th* ;ng deng trong vi�c

ki*m soát thông s> �Ru vào và �Ru ra c<a quá trình chi�t.

BBBB:ng 5. Nhân t> tác �=ng, hàm mec tiêu + mô h:ng 5. Nhân t> tác �=ng, hàm mec tiêu + mô h:ng 5. Nhân t> tác �=ng, hàm mec tiêu + mô h:ng 5. Nhân t> tác �=ng, hàm mec tiêu + mô hình ình ình ình tiên �oán và thtiên �oán và thtiên �oán và thtiên �oán và th(c nghi�m(c nghi�m(c nghi�m(c nghi�m

4. K�T LU�N

Polyphenol, chlorophyll chi�t t_ rau má sinh tr�+ng + t,nh Ph�#c �ng, Nha Trang, Khánh Hòa có hot tính ch>ng oxy hóa (chuy*n hóa Mo6+ và Fe3+). i-u này s� là c5 s+ quan trZng trong vi�c ;ng deng polyphenol, chlorophyll t_ rau má vào trong s:n xuBt th(c phym ch;c nPng. Hàm mec tiêu (hàm l��ng polyphenol, chlorophyll và hot tính ch>ng oxy hóa) có m>i t�5ng quan mnh v#i nhau (R2>0,9). S( tác �=ng c<a các nhân t> (nhi�t �=, thOi gian và t� l� DM/NL) lên các hàm mec tiêu là rõ r�t, ��c x�p theo th; t( gi:m dRn, nh� sau: nhi�t �=, thOi gian và t� l�. i-u ki�n t>i �u tiên �oán cho công �on chi�t polyphenol, chlorophyll v#i hot tính ch>ng oxy hóa là X1 (61,97/1oC), X2 (96,39 phút) và X3 (52,11 v/w). � �i-u ki�n t>i �u, hàm l��ng polyphenol (18,98±0,022; mg acid gallic/g DW), hàm l��ng chlorophyll (7,26±0,026 mg/g DW), hot tính chuy*n hóa Mo6+ (13,68±0,03; mg acid ascorbic/g DW) và hot tính chuy*n hóa Fe3+ (40,19±0,018 mg FeSO4/g DW). Mô hình b- mUt �áp ;ng ��c tiên �oán có �,nh chóp. H� s> ý ngh�a c<a t_ng tham s> trong các ph�5ng trình h�i quy là có ý ngh�a. = không t�5ng thích c<a mô hình �áp ;ng là không có ý ngh�a. Mô hình tiên �oán và th(c nghi�m có s( t�5ng thích cao.


1. V� NgZc B=i, Ung Xuân C�Ong, Nguy{n Hoài Qu>c (2015). T>i �u hóa công �on chi�t polyphenol, chlorophyll v#i hot tính ch>ng oxy hóa t_ cây mPng tây (Asparagus officinalis Linn). Tp chí Khoa hZc - Công ngh� Th<y s:n. 3, 3-8.

Nhân t> tác �=ng Mô hình Th(c nghi�m X1 (oC) 61,97/1 62/1

X2 (phút) 96,39 96 X3 (v/w) 52,11 52

Hàm mec tiêu Mô hình Th(c nghi�m YYYY1 1 1 1 (mg acid gallic/

g DW) 19,97 18,98±0,022

YYYY2 2 2 2 (mg/g DW) 7,78 7,26±0,026 YYYY3 3 3 3 (mg acid

ascorbic/g DW) 14,55 13,68±0,03

YYYY4 4 4 4 (mg FeSO4/g DW)

43,34 40,19±0,018



2. Multiobjective optimization for phlorotannin extraction and antioxidant activity of brown algae Sargassum seratum collected in Nha Trang bay, Viet Nam using Box-Behnken model. Tp chí Khoa hZc Nông nghi�p Vi�t Nam. 2 (English Issue), 55-62.

3. Ung Xuân C�Ong, V� NgZc B=i, TrRn Thd Thanh Vân, ào TrZng Hi�u (2013). T>i �u hóa công �on chi�t Phlorotannin t_ rong nâu Sargassum aemulum. Tp chí Nông nghi�p và Phát tri*n nông thôn. 3+4, 135-139.

4. TrRn VPn L=c, Võ Thd Qu�nh Nh�, Lê Thd Thu Hà, TrRn VPn Sung (2014). T?ng h�p m=t s> don xuBt c<a axit madecassic phân lMp t_ cây rau má (Centella asiatica (L.) Urban) c<a Vi�t Nam. Tp chí Hóa hZc. 52(4), 508-513.

5. Võ Thd Qu�nh Nh�, TrRn VPn L=c, TrRn Thd Ph�5ng Th:o, Nguy{n TuBn Thành, Lê Thd Thu Hà, TrRn VPn Sung (2016a). Thành phRn hóa hZc c<a cây rau má Centella asiatica (L.) Urban thu hái ti thành ph> H� Chí Minh. Tp chí Hóa hZc. 54(3), 373-376.

6. Võ Thd Qu�nh Nh�, Lê Thd Thu Hà, TrRn Thd Ph�5ng Th:o, TrRn VPn L=c (2016b). Hot tính b:o v� gan c<a axit asiatic tách t_ cây rau má Centella asiatica (L.) Urban. Tp chí Hóa hZc. 54 (5), 631-634.

7. Alugoju P., Dinesh B.J., Latha P. (2015). Free radicals: Properties, sources, targets, and their implication in various diseases. Ind J Clin Biochem. 30(1), 11-26.

8. Lin D., Xiao M., Zhao J., Li Z., Xing B., Li X., et al. (2016). An overview of plant phenolic compounds

and their importance in human nutrition and management of type 2 diabetes. Molecules. 21(10), 1374.

9. Lien A. P. H., Hua H., Chuong P. H. (2008). Free radicals, antioxidants in disease and health. IJBS. 4(2), 89-96.

10. Lichtenthaler H. K. (1987). Chlorophylls and carotenoids: Pigments of photosynthetic biomembranes. Methods in Enzymology. 148, 350-382.

11. Narendra M (2019). Diseases Related to Types of Free Radicals, IntechOpen.

12. Vasantharuba S., P. Banumathi, M. R. Premalatha, S. Sundaram, T. Arumugam. (2012). Functional properties of Centella asiatica (L.): A review. IJPPS. 4(8), 1-14.

13. Prieto P, Pineda M, Aguilar M. (1999). Spectrophotometricquantitationof antioxidant capacity through the formation of a phosphomolybdenum complex: specific application to the determination of vitamin E. Anal Biochem. 269, 337-341.

14. Swanson AK, Druehl LD. (2002). Induction, exudation and the UV protective role of kelp phlorotannins. Aquat Bot. 73, 241-253.

15. Zhu QY, Hackman RM, Ensunsa JL, Holt RR, Keen CL. (2002). Antioxidative activities of oolong tea. J Ag Food Chem. 50, 6929- 6934.

POLYPHENOL, CHLOROPHYLL: EXTRACTION OPTIMIZATION FROM POLYPHENOL, CHLOROPHYLL: EXTRACTION OPTIMIZATION FROM POLYPHENOL, CHLOROPHYLL: EXTRACTION OPTIMIZATION FROM POLYPHENOL, CHLOROPHYLL: EXTRACTION OPTIMIZATION FROM CENTILLACENTILLACENTILLACENTILLA Dang Buu Tung Thien, Vu Dang Buu Tung Thien, Vu Dang Buu Tung Thien, Vu Dang Buu Tung Thien, Vu NNNNgoc Boi, Ngo Dang Nghia, Dang Xuan Cuonggoc Boi, Ngo Dang Nghia, Dang Xuan Cuonggoc Boi, Ngo Dang Nghia, Dang Xuan Cuonggoc Boi, Ngo Dang Nghia, Dang Xuan Cuong

SummarySummarySummarySummary The paper focused on extraction optimization of antioxidant-polyphenol, chlorophyll from Centilla grown in Phuoc Dong communes, Nha Trang, Khanh Hoa. Four target functions were evaluated for the choice of optimization condition, for example, the contentof polyphenol and chlorophyll, and antioxidant activity (Mo6+and Fe3+ metabolism) with input factors including temperature (40 — 80oC; δ=20oC) time (30 — 150 minutes; δ=60 minutes) and the ratio of solvent-to-material (30/1 — 70/1 v/w; δ=20 v/w). Supersonic-assisted static maceration in ethanol 96o was used for extraction. The results showed, polyphenol content (19.97 mg gallic acid equivalent/g DW), chlorophyll content (7.78 mg/g DW), Mo6+ metabolism activity (14.55 mg ascorbic acid equivalent/ g DW) and Fe3+ metabolism activity (43.34 mg FeSO4 equivalent/g DW) were estimated on the apex response surfacemodel with optimization peak at the condition of X1 (61.97/1oC), X2 (96.39 minutes) and X3 (52.11 v/w). The correlation between the target functions was strongly (R2>0.9), and significance coefficients were well expressed for each coefficient on the characteristic regression equations of the response surface. The high correlation between predictive and empirical models with the lack of fit of predictive models are not statistically significant. Keywords:Keywords:Keywords:Keywords: Centella, chlorophyll, Mo6+ metabolism, Fe3+ metabolism, polyphenol, optimization.

Ng�Ng�Ng�Ng�OiOiOiOi ph ph ph ph:n bi�n: TS. TrRn Thd Mai:n bi�n: TS. TrRn Thd Mai:n bi�n: TS. TrRn Thd Mai:n bi�n: TS. TrRn Thd Mai Ngày nhNgày nhNgày nhNgày nhMn bài:Mn bài:Mn bài:Mn bài: 01/11/2019 Ngày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua ph:n bi�n::n bi�n::n bi�n::n bi�n: 02/12/2019 Ngày duyNgày duyNgày duyNgày duy�t �Png:�t �Png:�t �Png:�t �Png: 9/12/2019



TRÍCH LY CÁC H7P CH�T PHENOLIC T5 LÁ CÓC (Spondias mombin) VÀ BC SUNG DDCH TRÍCH VÀO

S�N PHEM PATTIES GÀ �F H�N CH� QUÁ TRÌNH OXY HÓA LIPID

t Thd t Thd t Thd t Thd Ý NhiÝ NhiÝ NhiÝ Nhi1111, Tôn N, Tôn N, Tôn N, Tôn Nf Minh Nguy�tf Minh Nguy�tf Minh Nguy�tf Minh Nguy�t1111, Tr, Tr, Tr, TrRn Thd Thu TràRn Thd Thu TràRn Thd Thu TràRn Thd Thu Trà1111, Lê VPn Vi, Lê VPn Vi, Lê VPn Vi, Lê VPn Vi�t Mon�t Mon�t Mon�t Mon1111

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T�T�T�T�T Vi�c thay th� các chBt kháng oxy hóa t?ng h�p bVng các chBt kháng oxy hóa t( nhiên trong ch� bi�n th(c phym là m=t h�#ng nghiên c;u ��c nhi-u ng�Oi quan tâm vì s� to ra các s:n phym t>t cho s;c khze con ng�Oi. Nghiên c;u này tMp trung kh:o sát quá trình trích ly các h�p chBt phenolic t_ lá cóc (Spondias mombin), ��ng thOi th} nghi�m s} deng ddch trích �* hn ch� s( oxy hóa lipid trong quá trình b:o qu:n s:n phym patties gà. i-u ki�n trích ly có ht tr� c<a sóng siêu âm phù h�p nh� sau: s} deng dung môi ethanol 50% (v/v), t� l� nguyên li�u : dung môi là 1:10 (g/mL), công suBt siêu âm là 150 W/g nguyên li�u, nhi�t �= trích ly là 40oC và thOi gian trích ly là 20 phút. Ddch trích lá cóc thu ��c có hàm l��ng phenolic t?ng là 306 mg GAE/g chBt khô, hot tính kháng oxy hóa c<a ddch trích theo ph�5ng pháp DPPH (2,2-diphenyl-1-picrylhydrazyl) và FRAP (ferric reducing ability of plasma) lRn l��t là 3128 và 3588 µM TEAC/g chBt khô. Vi�c b? sung ddch trích lá cóc làm hn ch� �áng k* quá trình oxy hóa chBt béo c<a patties gà; ch, s> acid và peroxide c<a patties gà �t yêu cRu theo TCVN trong 15 ngày b:o qu:n + 4oC.

TTTT_ khóa:_ khóa:_ khóa:_ khóa: Hot tính kháng oxy hóa, h�p chBt phenolic, lipid, patties gà, Spondias mombin.

1. M� ��U4

Khi xã h=i phát tri*n, chBt l��ng cu=c s>ng con ng�Oi ��c nâng cao thì các vBn �- v- s;c khze luôn là m>i quan tâm hàng �Ru. Vi�c s} deng các h�p chBt thiên nhiên �* thay th� phe gia t?ng h�p trong nhfng quy trình s:n xuBt th(c phym là xu h�#ng phát tri*n tBt y�u vì to ra các s:n phym gRn g�i v#i thiên nhiên; ngoài ra các h�p chBt thiên nhiên có nhi-u hot tính sinh hZc t>t cho s;c khze ng�Oi tiêu dùng.

Lá cóc (Spondias mombin) ��c xem là m=t loi rau r_ng khá ph? bi�n + Vi�t Nam và ch;a nhi-u h�p chBt phenolic có hot tính kháng oxy hoá [1], [2]. Tuy nhiên, kh: nPng kháng oxy hóa c<a ddch trích lá cóc von ch�a ��c nghiên c;u th} nghi�m trong nhi-u loi th(c phym. Trong s> các s:n phym giàu chBt béo d{ bd oxy hóa, patties là nhóm s:n phym thdt xay nhuy{n v#i hàm l��ng lipid dao �=ng trong kho:ng 10-30%. Hàm l��ng lipid cao nên patties rBt d{ bd h� hzng trong quá trình b:o qu:n. �n nay ch�a có công b> khoa hZc v- vi�c b? sung ddch trích lá cóc vào s:n phym patties gà �* thay th� cho vi�c

1 Bộ môn Công nghệ thực phẩm, Trường Đại học Bách

khoa, Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh

s} deng phe gia t?ng h�p có hot tính kháng ch>ng oxy hóa.

* có th* trích ly hi�u qu: các h�p chBt phenolic t_ nguyên li�u th(c vMt, nhi-u gi:i pháp ku thuMt m#i �ã ��c kh:o sát th} nghi�m; trong �ó trích ly có ht tr� c<a sóng siêu âm là m=t trong nhfng ph�5ng pháp cho hi�u suBt trích ly cao trong thOi gian ng2n. �n nay �ã có nhi-u nghiên c;u s} deng sóng siêu âm �* ht tr� quá trình trích ly h�p chBt phenolic t_ các nguyên li�u th(c vMt nh� lá mâm xôi [3], trái mu�ng �uông [4]… Tuy nhiên, vi�c trích ly các h�p chBt phenolic t_ lá cóc có s( ht tr� c<a sóng siêu âm ��n nay von ch�a ��c công b>.

Mec �ích c<a nghiên c;u này là kh:o sát s( :nh h�+ng c<a các y�u t> công ngh� ��n hi�u suBt trích ly các h�p chBt phenolic t_ lá cóc; ddch trích thu ��c s� ��c th} nghi�m b? sung vào s:n phym patties gà nhVm hn ch� s( oxy hóa lipid trong quá trình b:o qu:n.

2. NGUYÊN LI�U VÀ PH��NG PHÁP NGHIÊN C�U

2.1. Nguyên li2.1. Nguyên li2.1. Nguyên li2.1. Nguyên li�u�u�u�u

Lá cóc (Spondias mombin) có xuBt x; t_ nhà v�On + t,nh Tây Ninh. Sau khi thu hoch, lá sâu b�nh, lá quá non hoUc quá già ��c loi bz; r}a sch v#i n�#c và �* ráo. Lá cóc ti�p tec ��c sBy trong t<



sBy �>i l�u + 40oC cho ��n khi �= ym c<a lá xBp x, 10

0,5%. Lá khô ��c nghi-n thành b=t, cho vào bao

polyethylen hàn kín và b:o qu:n + -18oC cho ��n khi ti�n hành thí nghi�m.

£c gà fillet và m7 gà ��c mua ti lò gi�t m? thu=c Công ty TNHH Hà Hiên, quMn Tân Bình, TP. HCM. Sau khi mua, nguyên li�u ��c vMn chuy*n nhanh v- phòng thí nghi�m �* chuyn bd mou patties gà.

Ch� phym Citri-fi v#i thành phRn c5 b:n g�m 83% carbohydrate (x5 tan, x5 không tan, ��Ong), 7% protein và 3% chBt béo ��c s} deng là �* hn ch� hi�n t��ng r, ddch c<a các loi patties t_ thdt; ch� phym này do Công ty Fiber Star (Hoa k�) s:n xuBt t_ phRn x5 thdt qu: cam sau khi ép lBy n�#c. Các loi gia vd và phe li�u khác ��c b? sung vào patties gà g�m có ��Ong, mu>i, b=t mì.

Hóa chBt: Folin-Ciocalteu (Merck), gallic acid, DPPH (2,2’-diphenyl-1-picryldra-zyl), Trolox và TPTZ

(2-4-6-tripyridyl-s-triazin) (Sigma) s} deng trong nghiên c;u này có �= tinh sch �t chuyn phân tích.

2.2. Ph�5ng pháp ngh2.2. Ph�5ng pháp ngh2.2. Ph�5ng pháp ngh2.2. Ph�5ng pháp nghiên ciên ciên ciên c;u;u;u;u

2.2.1. Kh:o sát �i-u ki�n trích ly các h�p chBt phenolic t_ lá cóc có ht tr� c<a sóng siêu âm

V#i mti thí nghi�m, cân 5 g b=t lá, b? sung dung môi ethanol theo các t� l� khác nhau; ti�n hành trích ly các h�p chBt phenolic có ht tr� c<a sóng siêu âm. Thi�t bd trích ly có hình tre v#i th* tích hot �=ng là 200 mL; bên ngoài là l#p vz áo �* �i-u nhi�t; ti trec hình tre có g2n thanh phát sóng siêu âm v#i tRn s> 20 kHz (Sonics, Hoa k�). Trong quá trình hot �=ng, �Ru phát sóng siêu âm ��c hi�u ch,nh v- vd trí 1/2 chi-u cao phRn th* tích dung môi trong bình trích. i-u ki�n trích ly ��c lRn l��t thay �?i và trình bày trong b:ng 1. Khi k�t thúc quá trình trích ly, mou ��c lZc qua giBy lZc �* loi bz bã. Ddch lZc là ddch trích thô và ��c b:o qu:n trong chai th<y tinh sMm màu + nhi�t �= 4oC. Ddch trích thô ��c lBy mou �* xác �dnh hàm l��ng phenolic t?ng, hot tính kháng oxy hóa và ��c b? sung vào mou patties gà �* hn ch� s( oxy hóa lipid.

BBBB:ng 1. i-u ki�n trích ly thu nhMn ddch trích t_ b=t lá cóc:ng 1. i-u ki�n trích ly thu nhMn ddch trích t_ b=t lá cóc:ng 1. i-u ki�n trích ly thu nhMn ddch trích t_ b=t lá cóc:ng 1. i-u ki�n trích ly thu nhMn ddch trích t_ b=t lá cóc

Nghi�m th;c

N�ng �= ethanol (% v/v)

T� l� nguyên li�u : dung môi

(g/mL) Nhi�t �= (oC)

Công suBt siêu âm (W/g nguyên

li�u) ThOi gian (phút)

Y�u t> kh:o sát

30 — 50 — 70 — 90 2:5 — 1:5 — 1:10 —

1:15 — 1:20 20 — 30 — 40 — 50

— 60 0 — 75 — 113 — 150

— 188 — 225 5 — 10 — 15 — 20 —

25 — 30

Y�u t> c> �dnh

T, l� nguyên li�u : dung môi: 1:10 (g/mL); nhi�t �=: 40oC; công suBt siêu âm: 150 W/g; thOi gian: 10 phút

Ethanol 50% (v/v); nhi�t �=: 40oC; công suBt

siêu âm: 150 W/g; thOi gian:

10 phút

T, l� nguyên li�u : dung môi: 1:10 (g/mL); ethanol 50% (v/v); công

suBt siêu âm: 150 W/g; thOi gian: 10 phút

T, l� nguyên li�u : dung môi: 1:10

(g/mL); ethanol 50% (v/v); nhi�t �=: 40oC; thOi gian: 10 phút

T, l� nguyên li�u : dung môi: 1:10

(g/mL); ethanol 50% (v/v); nhi�t

�=: 40oC; công suBt siêu âm: 150 W/g

2.2.2. S} deng ddch trích �* hn ch� oxy hóa chBt béo trong s:n phym patties gà

Gà fillet ��c r}a sch. PhRn thdt và phRn m7 gà ��c xay nhz riêng bVng máy xay thdt chuyên deng (Saiko — NhMt B:n) r�i ph>i tr=n li theo t� l� 68:17 (w/w) và b? sung thêm gia vd v#i t, l� 1,7% mu>i, 0,3% ��Ong, 2% b=t mì, 1% citri-fi và 10% n�#c so v#i t?ng kh>i l��ng htn h�p.

Mou �>i ch;ng là mou patties gà không có b? sung ddch trích lá cóc hoUc BHT. ã th(c hi�n m=t mou patties gà b? sung BHT v#i n�ng �= 200 ppm (tính theo % chBt béo). K�t qu: nghiên c;u s5 b= cho

thBy giá trd IC50 c<a ddch trích lá cóc và c<a BHT lRn l��t là 1,35 và 2,92 mg/L. Trên c5 s+ �ó, �ã �- xuBt b? sung ddch trích lá cóc vào mou patties gà v#i nhfng t, l� lRn l��t là 46, 93 và 185 ppm, trong �ó mou b? sung ddch trích lá cóc 93 ppm có hot tính kháng oxy hóa là t�5ng ��5ng v#i mou b? sung BHT 200 ppm. Do ddch trích lá cóc có ch;a ethanol nên �ã th(c hi�n thêm m=t mou patties gà b? sung ethanol 50% (v/v) v#i t, l� là 0,02 mL/g chBt béo c<a patties. Sau khi b? sung, htn h�p ��c tr=n �-u r�i bao gói trong túi polyethylen và b:o qu:n + 4oC trong thOi gian 15 ngày.



Ti�n hành lBy mou vào các ngày b:o qu:n th; 0, 3, 6, 9, 12 và 15 �* xác �dnh hàm l��ng phenolic t?ng, hot tính kháng oxy hóa theo DPPH, FRAP, ch, s> acid, ch, s> peroxide, giá trd TBARS và màu s2c c<a s:n phym.

2.3. Ph�5ng pháp phân tích2.3. Ph�5ng pháp phân tích2.3. Ph�5ng pháp phân tích2.3. Ph�5ng pháp phân tích

Hàm l��ng phenolic t?ng trong mou ��c xác �dnh theo ph�5ng pháp quang ph? so màu v#i thu>c th} Folin — Ciocalteu và chBt chuyn là acid gallic [5].

Hot tính kháng oxy hóa s� ��c xác �dnh theo ph�5ng pháp DPPH [6] và FRAP [7].

Ch, s> acid ��c xác �dnh bVng ph�5ng pháp trung hòa l��ng acid béo t( do v#i dung ddch KOH, s} deng ch, thd phenolphtalein (AOCS, 1987) [8].

Ch, s> peroxide ��c xác �dnh bVng ph�5ng pháp chuyn �= v#i natri thiosulphate (AOAC, 1999) [9].

Ch, s> TBARS ��c th* hi�n qua hàm l��ng malondialdehyde và ��c xác �dnh bVng ph�5ng pháp quang ph? so màu + b�#c sóng 530 nm [10].

Màu s2c s:n phym patties gà ��c xác �dnh ti ba �i*m khác nhau trên b- mUt mou v#i máy �o màu cRm tay Konica Minolta CR — 400 (NhMt B:n).

2.4. Ph�5ng pháp x2.4. Ph�5ng pháp x2.4. Ph�5ng pháp x2.4. Ph�5ng pháp x} l} l} l} lý sý sý sý s> li�u> li�u> li�u> li�u

Mti thí nghi�m ��c lUp li 3 lRn và k�t qu: ��c bi*u di{n bVng giá trd trung bình. Các s> li�u ��c xem là khác nhau có ngh�a khi p<0,05 và phRn m-m Statgraphic Centurion XVI ��c s} deng �* x} lý th>ng kê s> li�u th(c nghi�m.

3. K�T QU� VÀ BÀN LU�N

3.1. 3.1. 3.1. 3.1. �nh h�+ng c<a �i-u ki�n trích ly ��n hàm �nh h�+ng c<a �i-u ki�n trích ly ��n hàm �nh h�+ng c<a �i-u ki�n trích ly ��n hàm �nh h�+ng c<a �i-u ki�n trích ly ��n hàm l�l�l�l��ng phenolic t?ng, kh: nPng kháng oxy hoá theo �ng phenolic t?ng, kh: nPng kháng oxy hoá theo �ng phenolic t?ng, kh: nPng kháng oxy hoá theo �ng phenolic t?ng, kh: nPng kháng oxy hoá theo ph�5ng pháp DPPH và FRAP ph�5ng pháp DPPH và FRAP ph�5ng pháp DPPH và FRAP ph�5ng pháp DPPH và FRAP

3.1.1. �nh h�+ng c<a n�ng �= dung môi ethanol

Hình 1. Hình 1. Hình 1. Hình 1. �nh h�+ng c<a n�ng �= dung môi ��n ��n �nh h�+ng c<a n�ng �= dung môi ��n ��n �nh h�+ng c<a n�ng �= dung môi ��n ��n �nh h�+ng c<a n�ng �= dung môi ��n ��n

hàmhàmhàmhàm l� l� l� l��ng phenolic t?ng (A) và kh: nPng kháng oxy �ng phenolic t?ng (A) và kh: nPng kháng oxy �ng phenolic t?ng (A) và kh: nPng kháng oxy �ng phenolic t?ng (A) và kh: nPng kháng oxy hoá choá choá choá c<a ddch trích lá cóc (B)<a ddch trích lá cóc (B)<a ddch trích lá cóc (B)<a ddch trích lá cóc (B)

Ghi chú: a-d; u-x: Các chf cái khác nhau trên c=t ch, ra s( khác bi�t có ý ngh�a th>ng kê (P < 0,05)

S( :nh h�+ng c<a n�ng �= ethanol ��n hàm l��ng phenolic t?ng và hot tính kháng oxy hóa c<a ddch trích ��c trình bày trong hình 1. Khi tPng n�ng �= dung môi t_ 30 lên 50% thì hàm l��ng phenolic t?ng trong ddch trích tPng 59%; khi �ó hot tính kháng oxy hóa theo DPPH và FRAP lRn l��t tPng thêm 16% và 42%. Tuy nhiên, n�u ti�p tec tPng n�ng �= ethanol t_ 50 lên 90% thì hàm l��ng phenolic t?ng và hot tính kháng oxy hóa �-u bd gi:m �i. N�ng �= ethanol 50% cho ddch trích lá cóc có hàm l��ng phenolic và hot tính kháng oxy hóa là cao nhBt. Nghiên c;u c<a Seo và c=ng s( (2014) c�ng ghi nhMn là khi trích ly các h�p chBt phenolic t_ lá ?i thì n�ng �= ethanol 50% cho hi�u suBt trích ly là cao nhBt [11]. S( gia tPng n�ng �= ethanol làm gi:m �= phân c(c c<a dung môi. Vi�c chZn ��c �= phân c(c phù h�p s� làm cho hi�u suBt trích ly là cao nhBt.

3.1.2. �nh h�+ng c<a t� l� nguyên li�u: dung môi

Hình 2. Hình 2. Hình 2. Hình 2. �nh h�+ng c<a t� l� nguyên li�u : dung môi �nh h�+ng c<a t� l� nguyên li�u : dung môi �nh h�+ng c<a t� l� nguyên li�u : dung môi �nh h�+ng c<a t� l� nguyên li�u : dung môi

��n ��n hàm l��ng phenolic t?ng �n ��n hàm l��ng phenolic t?ng �n ��n hàm l��ng phenolic t?ng �n ��n hàm l��ng phenolic t?ng (A), kh(A), kh(A), kh(A), kh: nPng : nPng : nPng : nPng kháng oxy hoá ckháng oxy hoá ckháng oxy hoá ckháng oxy hoá c<a ddch trích lá cóc (B)<a ddch trích lá cóc (B)<a ddch trích lá cóc (B)<a ddch trích lá cóc (B)

Ghi chú: a-d; u-w: Các chf cái khác nhau trên c=t ch, ra s( khác bi�t có ý ngh�a th>ng kê (P < 0,05)

Hình 2 trình bày s( :nh h�+ng c<a t, l� nguyên li�u : dung môi ��n hàm l��ng phenolic t?ng và hot tính kháng oxy hóa c<a ddch trích t_ lá cóc. Khi gi:m t, l� nguyên li�u : dung môi t_ 2:5 xu>ng 1:10 thì hàm l��ng phenolic t?ng và hot tính kháng oxy hóa theo DPPH và FRAP lRn l��t tPng 2,5; 1,8 và 2,6 lRn. Khi th* tích dung môi s} deng càng nhi-u thì cBu t} cRn trích ly t_ nguyên li�u s� khu�ch tán nhanh và nhi-u h5n vào dung môi, t_ �ó c:i thi�n hi�u suBt trích ly. Tay và c=ng s( (2014) c�ng ghi nhMn quy luMt t�5ng t( khi trích ly các h�p chBt phenolic t_ lá trRm h�5ng [12]. Tuy nhiên, n�u ti�p tec gi:m t, l� nguyên li�u : dung môi t_ 1:10 xu>ng 1:20 thì hàm l��ng phenolic và hot tính kháng oxy hóa thay �?i không có ý



ngh�a th>ng kê. Do �ó, t� l� nguyên li�u : dung môi là 1:10 (g/mL) ��c chZn �* thu nhMn ddch trích giàu phenolic và hot tính kháng oxy hóa t_ lá cóc.

3.1.3. �nh h�+ng c<a nhi�t �=

Hình 3. Hình 3. Hình 3. Hình 3. �nh h�+ng c<a nhi�t �= ��n ��n hàm l��ng �nh h�+ng c<a nhi�t �= ��n ��n hàm l��ng �nh h�+ng c<a nhi�t �= ��n ��n hàm l��ng �nh h�+ng c<a nhi�t �= ��n ��n hàm l��ng phenolic tphenolic tphenolic tphenolic t?ng (A), kh: nPng kháng oxy hoá c<a ddch ?ng (A), kh: nPng kháng oxy hoá c<a ddch ?ng (A), kh: nPng kháng oxy hoá c<a ddch ?ng (A), kh: nPng kháng oxy hoá c<a ddch

trích lá cóc (B)trích lá cóc (B)trích lá cóc (B)trích lá cóc (B)

Ghi chú: a-e; u-x: Các chf cái khác nhau trên c=t ch, ra s( khác bi�t có ý ngh�a th>ng kê (P < 0,05)

Nhi�t �= :nh h�+ng l#n ��n hàm l��ng phenolic t?ng và hot tính kháng oxy hóa c<a ddch trích lá cóc. K�t qu: th(c nghi�m trên hình 3 cho thBy khi tPng nhi�t �= t_ 20 ��n 40oC thì hàm l��ng phenolic t?ng tPng 28% còn hot tính kháng oxy hóa theo DPPH và FRAP lRn l��t tPng 38% và 55%. Nguyên nhân là do s( gia tPng nhi�t �= s� làm tPng kh: nPng hòa tan và khu�ch tán c<a các h�p chBt phenolic t_ nguyên li�u vào dung môi [13]. N�u ti�p tec tPng nhi�t �= t_ 40 lên 60oC thì hàm l��ng phenolic và hot tính kháng oxy hóa c<a ddch trích lá cóc bd gi:m dRn. Nhi�t �= quá cao s� làm cho các h�p chBt phenolic bd oxy hóa và phân h<y, t_ �ó làm gi:m hot tính kháng oxy hóa c<a ddch trích. Nghiên c;u c<a Al-Farsi và c=ng s( (2008) cho rVng hi�u suBt trích ly các h�p chBt phenolic trong ht chà là cao nhBt là + 45oC và hi�u suBt b2t �Ru gi:m khi tPng nhi�t �= lên 55oC [13].

3.1.4. �nh h�+ng c<a công suBt siêu âm

Hình 4. Hình 4. Hình 4. Hình 4. �nh h�+ng c<a công suBt siêu âm ��n hàm �nh h�+ng c<a công suBt siêu âm ��n hàm �nh h�+ng c<a công suBt siêu âm ��n hàm �nh h�+ng c<a công suBt siêu âm ��n hàm l�l�l�l��ng phenolic t?ng (A), kh: nPng kháng oxy hoá �ng phenolic t?ng (A), kh: nPng kháng oxy hoá �ng phenolic t?ng (A), kh: nPng kháng oxy hoá �ng phenolic t?ng (A), kh: nPng kháng oxy hoá

(B) c(B) c(B) c(B) c<a ddc<a ddc<a ddc<a ddch trích lá cóch trích lá cóch trích lá cóch trích lá cóc

Ghi chú: a-f; u-y: Các chf cái khác nhau trên c=t ch, ra s( khác bi�t có ý ngh�a th>ng kê (P < 0,05)

K�t qu: th(c nghi�m trên hình 4 cho thBy tBt c: các mou trích ly có ht tr� c<a sóng siêu âm �-u cho hàm l��ng phenolic t?ng và hot tính kháng oxy hóa cao h5n �áng k* so v#i mou �>i ch;ng. Nguyên nhân là do sóng siêu âm to ra hi�n t��ng xâm th(c khí, nhO �ó s( truy-n kh>i di{n ra t>t h5n. Bên cnh �ó, sóng siêu âm còn làm xuBt hi�n các vi tia trên b- mUt nguyên li�u cRn trích ly, làm gi:m kích th�#c ht nguyên li�u và c:i thi�n hi�u suBt trích ly [3]. Khi tPng công suBt siêu âm t_ 0 lên 150 W/g thì hàm l��ng các h�p chBt phenolic và kh: nPng ch>ng oxy hóa c<a ddch trích theo DPPH và FRAP lRn l��t tPng lên 1,33; 1,23 và 1,31 lRn. Carla Da Porto và c=ng s( (2013) c�ng ghi nhMn s( gia tPng hàm l��ng polyphenol trong ddch trích so v#i mou �>i ch;ng không s} deng sóng siêu âm khi trích ly polyphenol t_ ht nho [14]. Tuy nhiên, s( gia tPng công suBt siêu âm t_ 150 ��n 225 W/g làm gi:m hàm l��ng phenolic t?ng và hot tính kháng oxy hóa c<a ddch trích lá cóc. Công suBt siêu âm quá cao làm tPng n�ng �= các g>c t( do trong ddch trích và chúng s� ph:n ;ng v#i các h�p chBt phenolic làm gi:m hot tính kháng oxy hóa c<a ddch. Hi�n t��ng t�5ng t( �ã ��c ghi nhMn trong nghiên c;u c<a Nguyên và c=ng s( (2016) khi s} deng sóng siêu âm �* trích ly các h�p chBt phenolic t_ trái mu�ng �uông [4].

3.1.5. �nh h�+ng c<a thOi gian

Hình 5. Hình 5. Hình 5. Hình 5. �nh h�+ng c<a thOi gian ��n hàm l��ng �nh h�+ng c<a thOi gian ��n hàm l��ng �nh h�+ng c<a thOi gian ��n hàm l��ng �nh h�+ng c<a thOi gian ��n hàm l��ng

phenphenphenphenolic tolic tolic tolic t?ng (A), kh: nPng kháng oxy hoá (B) c<a ?ng (A), kh: nPng kháng oxy hoá (B) c<a ?ng (A), kh: nPng kháng oxy hoá (B) c<a ?ng (A), kh: nPng kháng oxy hoá (B) c<a dddddch trích lá cócdch trích lá cócdch trích lá cócdch trích lá cóc

Ghi chú: a-f; u-z: Các chf cái khác nhau trên c=t ch, ra s( khác bi�t có ý ngh�a th>ng kê (P < 0,05)

Khi tPng thOi gian siêu âm t_ 5 lên 20 phút thì hàm l��ng phenolic tPng 54% còn hot tính kháng oxy hóa theo DPPH và FRAP lRn l��t tPng 46% và 36%. S( gia tPng thOi gian siêu âm làm kéo dài hi�n t��ng vi tia trên b- mUt nguyên li�u, nhO �ó hàm l��ng chBt chi�t s� gia tPng. Tuy nhiên, khi tPng thOi gian x} lý siêu âm t_ 20 lên 30 phút thì hàm l��ng phenolic t?ng và hot tính ch>ng oxy hóa gi:m



xu>ng. Nguyên nhân có th* là do s( gia tPng n�ng �= các g>c t( do trong ddch trích khi thOi gian x} lý siêu âm kéo dài và chúng có th* ph:n ;ng v#i m=t s> h�p chBt phenolic làm gi:m hot tính kháng oxy hóa c<a ddch trích. K�t qu: t�5ng t( c�ng ��c ghi nhMn khi trích ly các h�p chBt phenolic t_ trái mu�ng �uông [4].

3.2. S3.2. S3.2. S3.2. S} deng ddch trí} deng ddch trí} deng ddch trí} deng ddch trích lá cóc �ch lá cóc �ch lá cóc �ch lá cóc �* hn ch� s( oxy * hn ch� s( oxy * hn ch� s( oxy * hn ch� s( oxy hoá chhoá chhoá chhoá chBt béo trong s:n phym patties gàBt béo trong s:n phym patties gàBt béo trong s:n phym patties gàBt béo trong s:n phym patties gà

3.2.1. Ch, s> acid

Hình 6. Hình 6. Hình 6. Hình 6. �nh h�+ng c<a hàm l��ng ddch trích lá cóc �nh h�+ng c<a hàm l��ng ddch trích lá cóc �nh h�+ng c<a hàm l��ng ddch trích lá cóc �nh h�+ng c<a hàm l��ng ddch trích lá cóc

��n ch, s> acid c<a mou patties gà trong 15 ngày b:o �n ch, s> acid c<a mou patties gà trong 15 ngày b:o �n ch, s> acid c<a mou patties gà trong 15 ngày b:o �n ch, s> acid c<a mou patties gà trong 15 ngày b:o ququququ:n + 4:n + 4:n + 4:n + 4ooooCCCC

Ch, s> acid c<a tBt c: các mou patties gà là xBp x, nh� nhau vào ngày 0 và tPng dRn theo thOi gian b:o qu:n (Hình 6). Vào ngày th; 15, mou �>i ch;ng có ch, s> acid cao nhBt là 2,64 mg KOH/g và giá trd này cao gBp 4,71 lRn so v#i ngày 0; ti�p theo là mou ��c b? sung ethanol 50% (v/v) v#i ch, s> acid là 2,33 mg KOH/g. Các mou còn li có ch, s> acid thBp h5n �áng k* vào ngày th; 15 và mou b? sung ddch trích lá cóc 185 ppm có ch, s> acid thBp nhBt là 1,12 mg KOH/g. Ch, s> acid tPng lên ch;ng tz ph:n ;ng th<y phân triglyceride di{n ra trong quá trình b:o qu:n patties gà. C: ddch trích lá cóc và BHT �-u làm cho quá trình th<y phân triglyceride trong s:n phym di{n ra chMm h5n �áng k* so v#i mou �>i ch;ng và mou b? sung ethanol. Theo TCVN 6044:2013, các mou patties gà �-u có ch, s> acid thBp h5n ng�7ng cho phép là 2,5 mg KOH/g trong su>t 15 ngày b:o qu:n ngoi tr_ mou �>i ch;ng âm có ch, s> acid v��t ng�7ng vào ngày th; 15.

3.2.2. Ch, s> peroxide T�5ng t( nh� ch, s> acid, ch, s> peroxide c<a

các mou patties gà là nh� nhau vào ngày 0 và c�ng tPng dRn trong 15 ngày b:o qu:n + 4oC (Hình 7). Vào ngày b:o qu:n th; 15, ch, s> peroxide c<a mou �>i ch;ng là cao nhBt và �t 9,29 meq/kg béo; mou b? sung ethanol 50% (v/v) có ch, s> peroxide cao th; hai và �t 8,07 meq/kg béo; các mou còn li có ch, s>

acid thBp h5n hmn. Ce th* là mou b? sung ddch trích lá cóc 185 ppm có ch, s> peroxide thBp nhBt vào ngày th; 15 và thBp h5n 2,48 lRn so v#i mou �>i ch;ng; mou b? sung ddch trích lá cóc 93 ppm và mou b? sung BHT có ch, s> peroxide xBp x, nhau và thBp h5n mou �>i ch;ng 2,19 lRn; mou b? sung ddch trích là cóc 46 ppm có ch, s> peroxide thBp h5n mou �>i ch;ng 1,88 lRn. Ch, s> peroxide th* hi�n hàm l��ng s:n phym oxy hóa bMc m=t c<a chBt béo trong th(c phym mà �i di�n là hàm l��ng peroxide t?ng. Hàm l��ng peroxide c<a các mou patties gà tPng dRn ch;ng tz s( oxy hóa các acid béo di{n ra theo thOi gian b:o qu:n. Ddch trích lá cóc và BHT �ã làm gi:m s( gia tPng ch, s> peroxide so v#i mou �>i ch;ng và mou b? sung ethanol. Nhìn chung, tBt c: các mou kh:o sát �-u �t yêu cRu v- ch, s> peroxide theo TCVN 6044:2013 trong 15 ngày b:o qu:n và chúng không v��t quá 10 meq O2/kg béo.

Hình 7. Hình 7. Hình 7. Hình 7. �nh h�+ng c<a hàm l��ng ddch trích lá cóc �nh h�+ng c<a hàm l��ng ddch trích lá cóc �nh h�+ng c<a hàm l��ng ddch trích lá cóc �nh h�+ng c<a hàm l��ng ddch trích lá cóc

��n ch, s> peroxide c<a mou patties gà trong 15 ngày �n ch, s> peroxide c<a mou patties gà trong 15 ngày �n ch, s> peroxide c<a mou patties gà trong 15 ngày �n ch, s> peroxide c<a mou patties gà trong 15 ngày bbbb:o qu:n + 4:o qu:n + 4:o qu:n + 4:o qu:n + 4ooooCCCC

3.2.3. Giá trd TBARS

Hình 8. Hình 8. Hình 8. Hình 8. �nh h�+ng c<a hàm l��nh h�+ng c<a hàm l��nh h�+ng c<a hàm l��nh h�+ng c<a hàm l��ng dng dng dng ddch trích lá cóc dch trích lá cóc dch trích lá cóc dch trích lá cóc ��n giá trd TBARS c<a mou patties gà trong 15 ngày �n giá trd TBARS c<a mou patties gà trong 15 ngày �n giá trd TBARS c<a mou patties gà trong 15 ngày �n giá trd TBARS c<a mou patties gà trong 15 ngày

bbbb:o qu:n + 4:o qu:n + 4:o qu:n + 4:o qu:n + 4ooooC trong 15 ngàyC trong 15 ngàyC trong 15 ngàyC trong 15 ngày

Giá trd TBARS th* hi�n hàm l��ng s:n phym oxy hóa bMc hai c<a chBt béo trong th(c phym mà �i di�n là hàm l��ng malonaldehyde. Hình 8 cho thBy giá trd TBARS c<a các mou patties gà xBp x, nhau vào ngày 0. Theo thOi gian b:o qu:n, giá trd TBARS c<a các mou patties gà tPng dRn ch;ng tz các s:n phym oxy hóa bMc hai ��c tích l�y ngày càng nhi-u. Vào



ngày b:o qu:n th; 15, k�t qu: x} lý th>ng kê cho thBy giá trd TBARS gi:m dRn theo th; t(: mou �>i ch;ng = mou b? sung ethanol 50% (v/v) = mou b? sung ddch trích lá cóc 46 ppm > mou b? sung ddch trích lá cóc 93 ppm = mou b? sung BHT > mou b? sung ddch trích lá cóc 185 ppm. Nh� vMy hàm l��ng ddch trích b? sung càng nhi-u thì kh: nPng ;c ch� s( hình thành malondialdehyde trong s:n phym patties gà s� càng cao. K�t qu: t�5ng t( c�ng �ã ��c ghi nhMn khi Devatkal và c=ng s( (2011) b? sung ddch trích lá cà ri và lá cây linh lPng vào s:n phym patties gà [15].

3.2.4. Màu s2c

Hình 9. Hình 9. Hình 9. Hình 9. �nh h�+ng c<a hàm l��ng ddch trích lá cóc �nh h�+ng c<a hàm l��ng ddch trích lá cóc �nh h�+ng c<a hàm l��ng ddch trích lá cóc �nh h�+ng c<a hàm l��ng ddch trích lá cóc ��n màu s2c (L*, a*, b*) c<a s:n phy�n màu s2c (L*, a*, b*) c<a s:n phy�n màu s2c (L*, a*, b*) c<a s:n phy�n màu s2c (L*, a*, b*) c<a s:n phym patties gà m patties gà m patties gà m patties gà

trong 15 ngày btrong 15 ngày btrong 15 ngày btrong 15 ngày b:o qu:n + 4:o qu:n + 4:o qu:n + 4:o qu:n + 4ooooCCCC

Giá trd L* (�= sáng) c<a các mou patties gà dao �=ng trong kho:ng 65,08-69,61 vào ngày 0 (Hình 9). Ddch trích t_ lá cóc có ch;a chlorophyll nên có màu xanh; tuy nhiên l��ng ddch trích b? sung vào patties gà rBt ít nên k�t qu: x} lý th>ng kê cho thBy s( khác bi�t màu s2c c<a các mou patties gà là không �áng k*. Trong 15 ngày b:o qu:n, giá trd L* c<a các mou �-u gi:m dRn, t;c là s:n phym bd sMm màu theo thOi gian. Vào ngày 15, giá trd L* c<a các mou gi:m dRn theo th; t(: mou b? sung ddch trích lá cóc 185 ppm > mou b? sung ddch trích lá cóc 93 ppm > mou b? sung BHT > mou b? sung ddch trích lá cóc 46 ppm > mou b? sung ethanol 50% > mou �>i ch;ng. Nh� vMy, mou �>i ch;ng có giá trd L* thBp nhBt và giá trd này gi:m �i 1,2 lRn so v#i ngày 0.

Giá trd a* (s2c màu t_ xanh lá ��n �z) c<a các mou + ngày 0 dao �=ng t_ -1,98 ��n -1,26. Theo thOi gian b:o qu:n, giá trd a* c�ng gi:m dRn. Giá trd b* (s2c màu t_ xanh d�5ng ��n vàng) c<a các mou vào ngày 0 dao �=ng t_ 17,90 ��n 19,76. Trong quá trình b:o qu:n, giá trd b* li tPng dRn. S( gi:m dRn s2c �z

và tPng dRn s2c vàng c<a mou patties là do quá trình oxy hóa myoglobin (màu �z t�5i) to thành metmyoglobin (màu nâu som) [16].

3.2.5. Hàm l��ng phenolic t?ng

Hình 10. Hàm lHình 10. Hàm lHình 10. Hàm lHình 10. Hàm l��ng phenolic t?ng c<a các mou �ng phenolic t?ng c<a các mou �ng phenolic t?ng c<a các mou �ng phenolic t?ng c<a các mou

patties gà có bpatties gà có bpatties gà có bpatties gà có b? sung ddch trích lá cóc trong 15 ngày ? sung ddch trích lá cóc trong 15 ngày ? sung ddch trích lá cóc trong 15 ngày ? sung ddch trích lá cóc trong 15 ngày bbbb:o qu:n + 4:o qu:n + 4:o qu:n + 4:o qu:n + 4ooooCCCC

Hàm l��ng các h�p chBt phepholic trong mou patties gà �>i ch;ng xBp x, bVng 0. Vi�c b? sung ddch trích lá cóc vào patties gà �ã làm tPng l��ng phenolic t?ng trong s:n phym. Hình 10 cho thBy hàm l��ng phenolic t?ng trong các mou patties có b? sung ddch trích lá cóc bd gi:m dRn theo thOi gian b:o qu:n. Nguyên nhân là do các h�p chBt phenolic �ã tham gia ph:n ;ng v#i các g>c t( do ��c sinh ra t_ quá trình oxy hóa chBt béo, t_ �ó góp phRn làm gi:m hàm l��ng các s:n phym oxy hóa bMc m=t và bMc hai trong s:n phym patties gà.

3.2.6. Hot tính kháng oxy hóa theo DPPH, FRAP

Hình 11. HoHình 11. HoHình 11. HoHình 11. Hot tính kháng oxy hoá theo DPPH t tính kháng oxy hoá theo DPPH t tính kháng oxy hoá theo DPPH t tính kháng oxy hoá theo DPPH (A) và (A) và (A) và (A) và FRAP (B) cFRAP (B) cFRAP (B) cFRAP (B) c<a các mou patties gà trong 15 ngày b:o <a các mou patties gà trong 15 ngày b:o <a các mou patties gà trong 15 ngày b:o <a các mou patties gà trong 15 ngày b:o

ququququ:n + 4:n + 4:n + 4:n + 4ooooCCCC

Hình 11 cho thBy vào ngày 0, hot tính kháng oxy hóa c<a mou �>i ch;ng và mou b? sung ethanol xBp x, nhau và thBp nhBt; các mou patties gà ��c b? sung ddch trích lá cóc và BHT có hot tính kháng oxy hóa cao v��t tr=i; hàm l��ng ddch trích s} deng càng nhi-u thì hot tính kháng oxy hóa s� càng cao. Trong 15 ngày b:o qu:n, hot tính kháng oxy hóa c<a mou �>i ch;ng và mou b? sung ethanol thay �?i không có ý ngh�a th>ng kê còn hot tính kháng oxy hóa c<a các mou b? sung ddch trích lá cóc và BHT có xu h�#ng gi:m dRn. ó là do m=t s> thành phRn kháng



oxy hóa �ã tham gia ph:n ;ng v#i các g>c t( do nhVm hn ch� s( oxy hóa chBt béo trong s:n phym. Fasseas và c=ng s( (2008) c�ng ghi nhMn quy luMt t�5ng t( �>i v#i s:n phym thdt xay có b? sung ddch trích lá kinh gi#i và xô th5m trong 12 ngày b:o qu:n + 4oC [17].

4. K�T LU�N

i-u ki�n trích ly các h�p chBt phenolic t_ lá cóc nh� sau: s} deng dung môi ethanol 50% (v/v), t� l� nguyên li�u : dung môi là 1 : 10 g/mL, công suBt siêu âm 150 W/g nguyên li�u, nhi�t �= trích ly 40oC và thOi gian trích ly 20 phút; khi �ó hàm l��ng phenolic t?ng thu ��c là 306 mg GAE/g chBt khô và hot tính kháng oxy hóa c<a ddch trích là cao nhBt. Vi�c b? sung ddch trích lá cóc vào patties gà �ã làm chMm �áng k* s( oxy hóa lipid trong quá trình b:o qu:n s:n phym. T, l� ddch trích b? sung càng nhi-u thì s( ;c ch� quá trình oxy hóa chBt béo càng hi�u qu:. Vi�c �ánh giá v- chBt l��ng c:m quan patties gà khi ��c b? sung ddch trích lá cóc s� ��c ti�p tec nghiên c;u �* làm rõ kh: nPng ;ng deng ddch trích lá cóc trong quá trình b:o qu:n các s:n phym t_ thdt trong t�5ng lai.


1. B. Cabral et al., 2016. Phytochemical study and anti-inflammatory and antioxidant potential of Spondias mombin leaves, Brazilian J. Pharmacogn., vol. 26, no. 3, pp. 304—311.

2. A. R. A. Da Silva et al., 2012. Chemical composition, antioxidant and antibacterial activities of two Spondias species from Northeastern Brazil, Pharm. Biol., vol. 50, no. 6, pp. 740—746.

3. N. Medina-Torres, T. Ayora-Talavera, H. Espinosa-Andrews, A. Sánchez-Contreras and N. Pacheco, 2017. Ultrasound assisted extraction for the recovery of phenolic compounds from vegetable sources, Agronomy, vol. 7, no. 3.

4. T. Y. L. Nguyen and V. V. M. Le, 2016. Effects of ultrasonic treatment of rumduol mash on the antioxidant level of fruit juice, Int. Food Res. J., vol. 23, no. 6, pp. 2335—2340.

5. G. A. Agbor, J.A.Vinson, and P. E. Donnelly, 2014. Folin-Ciocalteau reagent for polyphenolic assay, Internaional J. Food Sci. Nutr. Diet., vol. 28, pp. 147—156.

6. W. Brand-Williams, M. E. Cuvelier and C.

Berset, 1995. Use of a free radical method to evaluate antioxidant activity, LWT - Food Sci. Technol., vol. 28, no. 1, pp. 25—30.

7. I. F. F. Benzie and J. J. Strain, 1999. Ferric Reducing/Antioxidant Power Assay: Direct Measure of Total Antioxidant Activity of Biological Fluids and Modified Version for Simultaneous Measurement of Total Antioxidant Power and Ascorbic Acid Concentration, Methods Enzymol., vol. 299, pp. 15—27.

8. M. L. Jordi Folch and G. H. Sloane Stanley, 1957. A simple method for the isolation and purification of total lipids from animal tissues, Ann. Thorac. Surg., vol. 226, no. 6, pp. 497—509.

9. K. I. Sallam, M. Ishioroshi and K. Samejima, 2004. Antioxidant and antimicrobial effects of garlic in chicken sausage, LWT - Food Sci. Technol., vol. 37, no. 8, pp. 849—855.

10. D. Jardine, M. A. Ntolovich, P. P. Renzler, and K. Robards, 2002. Liquid Chromatography-Mass Spectrometry (LC-MS) Investigation of the Thiobarbituric Acid Reactive Substances (TBARS) Reaction, J. Agric. Food Chem., vol. 50, pp. 1720—1724.

11. J. Seo, S. Lee, M. L. Elam, S. A. Johnson, J. Kang and B. H. Arjmandi, 2014. Study to find the best extraction solvent for use with guava leaves (Psidium guajava L.) for high antioxidant efficacy, Food Sci. Nutr., vol. 2, no. 2, pp. 174—180.

12. P. Y. Tay, C. P. Tan, F. Abas, H. S. Yim, and C. W. Ho, 2014. Assessment of extraction parameters on antioxidant capacity, polyphenol content, epigallocatechin gallate (EGCG), epicatechin gallate (ECG) and iriflophenone 3-C-β-glucoside of agarwood (Aquilaria crassna) young leaves, Molecules, vol. 19, no. 8, pp. 12304—12319.

13. M. A. Al-Farsi and C. Y. Lee, 2008. Optimization of phenolics and dietary fibre extraction from date seeds, Food Chem., vol. 108, no. 3, pp. 977—985.

14. C. Da Porto, E. Porretto and D. Decorti, 2013. Comparison of ultrasound-assisted extraction with conventional extraction methods of oil and polyphenols from grape (Vitis vinifera L.) seeds, Ultrason. Sonochem., vol. 20, no. 4, pp. 1076—1080.

15. S. K. Devatkal, P. R. Thorat, M. Manjunatha,



and R. K. Anurag, 2012. Comparative antioxidant effect of aqueous extracts of curry leaves, fenugreek leaves and butylated hydroxytoluene in raw chicken patties, J. Food Sci. Technol., vol. 49, no. 6, pp. 781—785.

16. A. Mathew and H. A.Parpia, 1971. Food browning as a polyphenol reaction, Adv. Food Res.,

vol. 19, pp. 75—145.

17. M. K. Fasseas, K. C. Mountzouris, P. A. Tarantilis, M. Polissiou and G. Zervas, 2008. Antioxidant activity in meat treated with oregano and sage essential oils, Food Chem., vol. 106, no. 3, pp. 1188—1194.

INVESTIGATION OF ANTIOXIDANT EXTRACTION CONDITIONS FROM AMBARELLA LEAFS INVESTIGATION OF ANTIOXIDANT EXTRACTION CONDITIONS FROM AMBARELLA LEAFS INVESTIGATION OF ANTIOXIDANT EXTRACTION CONDITIONS FROM AMBARELLA LEAFS INVESTIGATION OF ANTIOXIDANT EXTRACTION CONDITIONS FROM AMBARELLA LEAFS ((((Spondias mombinSpondias mombinSpondias mombinSpondias mombin) AND USE IN CHICKEN PATTIES FOR LIPID OXIDATION PREVENTION) AND USE IN CHICKEN PATTIES FOR LIPID OXIDATION PREVENTION) AND USE IN CHICKEN PATTIES FOR LIPID OXIDATION PREVENTION) AND USE IN CHICKEN PATTIES FOR LIPID OXIDATION PREVENTION

Do Thi Y Nhi, Ton Nu Minh Nguyet, Tran ThiDo Thi Y Nhi, Ton Nu Minh Nguyet, Tran ThiDo Thi Y Nhi, Ton Nu Minh Nguyet, Tran ThiDo Thi Y Nhi, Ton Nu Minh Nguyet, Tran Thi Thu Tra, Le Van Viet Man Thu Tra, Le Van Viet Man Thu Tra, Le Van Viet Man Thu Tra, Le Van Viet Man

SummarySummarySummarySummary Replacement of synthetic antioxidants with natural antioxidants in food processing has attracted great attention due to healty benefits for human. In this study, phenolic extraction from ambarella (Spondias mombin) leaves was investigated and the obtained crude extract was then used in prevention of lipid oxidation during the chicken patties preservation. The appropriate conditions of ultrasound-assisted extraction were as follows: the 50% (v/v) ethanol was used as solvent, the ratio of material to solvent was 1:10 g/mL, the ultrasonic power was 150W/g of material, the extraction temperature was 40oC and the extraction time was 20 min. Under these conditions, the total phenolic content was 306 mg GAE/g of material dry weight, the antioxidant activity of the obtained extract evaluated by DPPH (2,2-diphenyl-1-picrylhydrazyl) and FRAP (ferric reducing ability of plasma) assay was 3128 and 3588 µM TEAC/g of material dry weight, respectively. Use of the ambarella leave extract significantly prevented lipid oxidation in chicken patties; the acidic and peroxide values of chicken patties were always lower the thresholds recommened by Vietnam standard during the 15 day preservation at 4oC.

Keywords: Keywords: Keywords: Keywords: Antioxidant activity, chicken patties, lipid, phenolic compounds, Spondias mombin.

Ng�Ng�Ng�Ng�Oi ph:n bi�n: PGS.TS. Tôn ThBt MinhOi ph:n bi�n: PGS.TS. Tôn ThBt MinhOi ph:n bi�n: PGS.TS. Tôn ThBt MinhOi ph:n bi�n: PGS.TS. Tôn ThBt Minh Ngày nhNgày nhNgày nhNgày nhMn bài:Mn bài:Mn bài:Mn bài: 4/10/2019 Ngày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua ph:n bi�n::n bi�n::n bi�n::n bi�n: 4/11/2019 Ngày duyNgày duyNgày duyNgày duy�t �Png:�t �Png:�t �Png:�t �Png: 11/11/2019



THNG THU DI TRUY�N THIC T� CA CÁC GI�NG KEO TAI T�7NG (Acacia mangium) VÀ

SINH TR��NG CA CÁC DÒNG VÔ TÍNH KEO LÁ TRÀM (Acacia auriculiformis) T�I QU�NG NINH

Ngô VPn ChínhNgô VPn ChínhNgô VPn ChínhNgô VPn Chính1111, , , , t Hfu S5nt Hfu S5nt Hfu S5nt Hfu S5n1111, Nguy, Nguy, Nguy, Nguy{n ;c Kiên{n ;c Kiên{n ;c Kiên{n ;c Kiên1111, , , ,

NguyNguyNguyNguy{n Huy S5n{n Huy S5n{n Huy S5n{n Huy S5n2222, D�5ng H, D�5ng H, D�5ng H, D�5ng H�ng Quân�ng Quân�ng Quân�ng Quân1111, Hà Huy Nh, Hà Huy Nh, Hà Huy Nh, Hà Huy NhMtMtMtMt1111, , , ,

Lã TrLã TrLã TrLã Tr��Ong GiangOng GiangOng GiangOng Giang1111, , , , t Thanh Tùngt Thanh Tùngt Thanh Tùngt Thanh Tùng1111, Ph, Ph, Ph, Phm m m m ình Sâmình Sâmình Sâmình Sâm3333

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T�T�T�T�T Nghiên c;u này nhVm �ánh giá sinh tr�+ng và tPng thu di truy-n th(c t� c<a các gi>ng Keo tai t��ng so v#i gi>ng nguyên s:n và các ngu�n gi>ng khác; �ánh giá sinh tr�+ng c<a các dòng vô tính Keo lá tràm tr�ng trên �Bt m#i (ch�a tr�ng r_ng) ti Qu:ng Ninh + thOi �i*m 36 tháng tu?i. Hai kh:o nghi�m m+ r=ng ��c thi�t lMp t_ tháng 6/2016 v#i 6 ngu�n gi>ng Keo tai t��ng t_ các v�On gi>ng, r_ng gi>ng và xuBt x; nguyên s:n và 12 dòng vô tính Keo lá tràm là các gi>ng �ã ��c công nhMn. Sau 36 tháng tu?i, trong s> 6 ngu�n gi>ng Keo tai t��ng ��a vào kh:o nghi�m, có 3 ngu�n gi>ng là v�On gi>ng cây ghép Ba Vì nPm 2008, xuBt x; Balimo, v�On gi>ng BRu Bàng có nPng suBt cao và v��t h5n so v#i các gi>ng �>i ch;ng là xuBt x; Oriomo, r_ng gi>ng Hàm Yên và r_ng gi>ng Long Thành; ngu�n gi>ng t_ v�On gi>ng cây ghép Ba Vì nPm 2008 có nPng suBt và �= v��t cao nhBt. Trong s> 12 dòng vô tính Keo lá tràm ��a vào kh:o nghi�m, có 3 dòng là Clt98, Clt26, Clt57 có trung bình v- th* tích cao h5n so v#i các dòng �ã ��c công nhMn là gi>ng Qu>c gia Clt7 và AA9 và c�ng là 3 dòng có nPng suBt cao nhBt trong kh:o nghi�m, v��t h5n hmn các gi>ng �ã ��c công nhMn khác trong kh:o nghi�m. K�t qu: nghiên c;u là c5 s+ quan trZng �* chZn các ngu�n gi>ng Keo tai t��ng và dòng vô tính Keo lá tràm �* tr�ng r_ng trên di�n r=ng + Qu:ng Ninh và nhfng n5i có �i-u ki�n sinh thái t�5ng t(. TTTT_ khóa:_ khóa:_ khóa:_ khóa: Ngu�n gi>ng Keo tai t��ng, dòng vô tính Keo lá tràm, tPng thu di truy-n th(c t�, sinh tr�+ng.

1. �#T V$N �%5

Các loài Keo vùng thBp �ã ��c kh:o nghi�m loài và xuBt x; t_ nhfng nPm 1980, qua �ánh giá cho thBy, có 2 loài có kh: nPng sinh tr�+ng nhanh và phù h�p là Keo tai t��ng và Keo lá tràm. Trên c5 s+ các k�t qu: kh:o nghi�m các xuBt x; trong nhi-u nPm, ��n nPm 2000, B= Nông nghi�p và Phát tri*n nông thôn �ã công nhMn các xuBt x; Keo lá tràm và Keo tai t��ng là gi>ng ti�n b= ku thuMt �* gây tr�ng trên di�n r=ng + nhfng n5i có �i-u ki�n sinh thái thích h�p: Keo lá tràm có các xuBt x; Coen River (Queensland - Qld), Modrhead River (Qld), Mibini (Papua New Guinea - PNG); Keo tai t��ng có các xuBt x; Iron Range (Qld), Pongaki (PNG). Trong thOi gian t_ nPm 1996 - 2003, nhi-u v�On gi>ng Keo lá tràm và Keo tai t��ng �ã ��c xây d(ng trên nhi-u

1 Viện Nghiên cứu Giống và Công nghệ Sinh học Lâm

nghiệp 2 Trung tâm Nghiên cứu Lâm sản ngoài gỗ

3 Viện Nghiên cứu Lâm sinh

vùng sinh thái khác nhau. NPm 2003, Keo lá tràm có 4,0 ha g�m 139 gia �ình ��c xây d(ng ti Cym Qu� (Hà Tây) và 4,0 ha g�m 185 gia �ình ti Ch5n Thành (Bình Ph�#c); Keo tai t��ng có 3,0 ha g�m 84 gia �ình xây d(ng ti Cym Qu� và 3,0 ha g�m 168 gia �ình ti Ch5n Thành (Lê ình Kh: và c=ng s(, 2006; Hà Huy Thdnh và c=ng s(, 2011). Cho ��n nPm 2013, B= Nông nghi�p và Phát tri*n nông thôn �ã công nhMn là gi>ng Qu>c gia và gi>ng ti�n b= ku thuMt cho 28 gi>ng Keo lá tràm, 6 gi>ng Keo tai t��ng (Võ i H:i và oàn NgZc Giao, 2013). Công tác chZn lZc và kh:o nghi�m thêm vùng tr�ng thích h�p cho các loài cây trên hi�n von �ang ��c Vi�n Nghiên c;u Gi>ng và Công ngh� sinh hZc Lâm nghi�p - Vi�n Khoa hZc Lâm nghi�p Vi�t Nam ti�p tec th(c hi�n.

Keo tai t��ng và Keo lá tràm có biên �= sinh thái rBt r=ng, là 2 loài rBt quan trZng �>i v#i r_ng tr�ng + Vi�t Nam, trong các loài cây ��c tr�ng nhi-u nhBt (T?ng cec Lâm nghi�p, 2014). R_ng tr�ng Keo tai t��ng �a s> ��c tr�ng t_ ht thu hái t_ các r_ng gi>ng, v�On gi>ng và nhMp n=i t_ n�#c ngoài. V#i h�



th>ng r_ng gi>ng và v�On gi>ng Keo tai t��ng �ã ��c xây d(ng, vi�c xác �dnh tPng thu di truy-n th(c t� c<a các ngu�n ht gi>ng ��c c:i thi�n t_ r_ng gi>ng và v�On gi>ng �* khuy�n nghd cho s:n xuBt là rBt cRn thi�t (Hà Huy Thdnh và c=ng s(, 2011; t Hfu S5n và c=ng s(, 2018). Nghiên c;u này nhVm �ánh giá sinh tr�+ng và tPng thu di truy-n th(c t� c<a các gi>ng Keo tai t��ng so v#i gi>ng nguyên s:n và các ngu�n gi>ng khác; �ánh giá sinh tr�+ng c<a các dòng vô tính Keo lá tràm ti Qu:ng Ninh ti thOi �i*m 36 tháng tu?i.


2.1. V2.1. V2.1. V2.1. VMt li�u và �da �i*m nghiên c;u Mt li�u và �da �i*m nghiên c;u Mt li�u và �da �i*m nghiên c;u Mt li�u và �da �i*m nghiên c;u

VMt li�u nghiên c;u �>i v#i Keo tai t��ng trong kh:o nghi�m m+ r=ng g�m 6 ngu�n ht gi>ng: Lô ht htn h�p t_ v�On gi>ng Bàu Bàng (BV.48.02); lô ht nguyên s:n c<a xuBt x; Balimo và xuBt x; Oriomo t_ Papua New Guinea (>i ch;ng — /C); lô ht t_ r_ng gi>ng chuy*n hóa Hàm Yên, Tuyên Quang (/C); lô ht t_ r_ng gi>ng chuy*n hóa ti Long Thành, �ng Nai (/C); htn h�p lô ht 10 gia �ình t_ v�On gi>ng cây ghép Ba Vì nPm 2008. V#i Keo lá tràm g�m 12 dòng vô tính là gi>ng ti�n b= ku thuMt và gi>ng Qu>c gia: Dòng Clt18, Clt19, Clt25, Clt26. Clt43, Clt 57, Clt98, Clt133, Bvlt83, Bvlt85 (gi>ng ti�n b= ku thuMt); AA9, Clt7 (gi>ng Qu>c gia — �>i ch;ng [/C]). C: 2 kh:o nghi�m m+ r=ng Keo tai t��ng và Keo lá tràm trên �Bt tr�ng m#i �-u ��c tr�ng tháng 6 nPm 2016, v#i di�n tích mti thí nghi�m là 3,0 ha ti ph�Ong B2c S5n, thành ph> Uông Bí, t,nh Qu:ng Ninh (V� �= 2102’8” B; Kinh �= 106045’52” ; �= cao trên m(c n�#c bi*n 100 m).

2.2. Ph�5ng pháp thi2.2. Ph�5ng pháp thi2.2. Ph�5ng pháp thi2.2. Ph�5ng pháp thi�t k�, thu thMp và x} l�t k�, thu thMp và x} l�t k�, thu thMp và x} l�t k�, thu thMp và x} lý sý sý sý s> > > > lililili�u�u�u�u

2.2.1. Thi�t k� thí nghi�m S} deng ch�5ng trình phRn m-m Cycdesign 2.0

�* thi�t k� các kh:o nghi�m gi>ng, theo Tiêu chuyn ngành 04 TCN147-2006. Kh:o nghi�m m+ r=ng các ngu�n gi>ng Keo tai t��ng ��c thi�t k� theo kh>i ngou nhiên �Ry �< v#i 6 công th;c có 4 lRn lUp li, v#i s> cây c<a mti ngu�n gi>ng trên mti lRn lUp là 49 cây và tr�ng thành kh>i (7 hàng x 7 cây/hàng). Kh:o nghi�m m+ r=ng các dòng vô tính Keo lá tràm ��c thi�t k� theo kh>i ngou nhiên �Ry �< v#i 12 công th;c có 4 lRn lUp li, v#i s> cây c<a mti dòng trên mti lRn lUp là 20 cây và tr�ng thành 2 hàng (10 cây/hàng), cây gi>ng tr�ng kh:o nghi�m là cây mô

c<a các gi>ng �ã ��c công nhMn. C: hai kh:o nghi�m �-u tr�ng v#i mMt �= 1.100 cây/ha (kho:ng cách tr�ng 3 m x 3 m).

2.2.2. Các bi�n pháp ku thuMt lâm sinh áp deng + Làm �Bt và bón lót phân: phát dZn th(c bì toàn

di�n (không �>t th(c bì), �ào h> th< công kích th�#c 40 x 40 x 40 cm, bón lót 0,5 kg NPK (16:16:8)/cây, tr=n �-u phân và lBp h>.

+ ChPm sóc nPm th; nhBt: Sau khi tr�ng 1 tháng ti�n hành bón thúc 0,3 kg NPK (16:16:8)/cây/nPm, phát dZn th(c bì, b:o v� và phòng ch>ng cháy r_ng.

+ ChPm sóc nPm th; hai và nPm th; 3: mti nPm chPm sóc 2 lRn g�m phát dZn th(c bì, phòng ch>ng cháy r_ng và bón thúc 0,3 kg NPK (16:16:8)/cây/nPm (chia làm 2 lRn).

2.2.3. Thu thMp và x} lý s> li�u + Thu thMp các ch, tiêu sinh tr�+ng toàn b= các

cây trong thí nghi�m. Các ch, tiêu thu thMp g�m ��Ong kính ngang ng(c (D1,3, cm), chi-u cao vút ngZn (Hvn, m), chi-u cao d�#i cành (Hdc, m), �= thmng thân (Dtt), �= nhz cành (Dnc). Ph�5ng pháp �o ��m các ch, tiêu này ��c th(c hi�n theo các ph�5ng pháp thông deng trong �i-u tra r_ng và các Tiêu chuyn Qu>c gia hi�n hành (TCVN).

+ Th* tích thân cây ��c tính toán v#i gi: �dnh hình s> thân cây c<a các loài keo là 0,5 (Phí H�ng H:i và c=ng s(, 2008) ��c tính bVng công th;c:

fHvnDVthân ××=2

3,14

π (1)

Trong �ó công th;c (1): D1,3 là ��Ong kính ngang ng(c; Hvn là chi-u cao vút ngZn; f là hình s>.

+ = thmng thân (Dtt), �= nhz cành (Dnc) và ch, tiêu s;c khze (Sk) theo ph�5ng pháp cho �i*m c<a TCVN 8755:2017.

NPng suBt (NS - ��c th* hi�n là l��ng tPng tr�+ng bình quân hàng nPm — m3/ha/nPm) ��c tính theo công th;c:

(2)

+ Ch, tiêu chBt l��ng t?ng h�p (Icl): ��c tính bVng giá trd trung bình c<a các ch, tiêu �= thmng thân (Dtt), �= nhz cành (Dnc) và ch, tiêu s;c khze (Sk) theo công th;c:

(3)



+ X} lý s> li�u theo các ph�5ng pháp c<a Williams và c=ng s( (2002) s} deng các phRn m-m th>ng kê thông deng trong c:i thi�n gi>ng bao g�m DATAPLUS 5.0 và Genstat 12.0 (VSN International).


3.1. 3.1. 3.1. 3.1. KKKK�t qu: �ánh�t qu: �ánh�t qu: �ánh�t qu: �ánh giá kh giá kh giá kh giá kh:o nghi�m m+ r=ng các :o nghi�m m+ r=ng các :o nghi�m m+ r=ng các :o nghi�m m+ r=ng các gigigigi>ng Keo tai t��ng ti Qu:ng Ninh (B:ng 1)>ng Keo tai t��ng ti Qu:ng Ninh (B:ng 1)>ng Keo tai t��ng ti Qu:ng Ninh (B:ng 1)>ng Keo tai t��ng ti Qu:ng Ninh (B:ng 1)

BBBB:ng 1. Sinh tr�+ng và chBt l��ng c<a các ngu�n gi>ng Keo tai t��ng kh:o nghi�m ti B2c S5n, Uông Bí, :ng 1. Sinh tr�+ng và chBt l��ng c<a các ngu�n gi>ng Keo tai t��ng kh:o nghi�m ti B2c S5n, Uông Bí, :ng 1. Sinh tr�+ng và chBt l��ng c<a các ngu�n gi>ng Keo tai t��ng kh:o nghi�m ti B2c S5n, Uông Bí, :ng 1. Sinh tr�+ng và chBt l��ng c<a các ngu�n gi>ng Keo tai t��ng kh:o nghi�m ti B2c S5n, Uông Bí, QuQuQuQu:ng Ninh :ng Ninh :ng Ninh :ng Ninh (tr(tr(tr(tr�ng 6/2016; �o 6/2019)�ng 6/2016; �o 6/2019)�ng 6/2016; �o 6/2019)�ng 6/2016; �o 6/2019)

D1,3 (cm) Hvn (m) Vthân

(dm3) Dtt

(�i*m) Dnc

(�i*m) XH Ngu�n gi>ng TB V% TB V% TB V% TB V% TB V%

TLS (%)

NPng suBt (m3/ha/

nPm)

1 V�On gi>ng cây ghép Ba Vì 11,7 17,0 11,7 9,3 69,0 10,1 4,5 6,3 4,5 9,5 83,7 21,39 2 XuBt x; Balimo 12,2 9,1 12,5 4,4 75,5 8,1 4,4 6,6 4,4 12,8 76,0 21,25 2 V�On gi>ng BRu Bàng 12,1 13,2 12,1 6,5 73,3 9,0 4,5 5,9 4,4 12,3 75,0 20,36 3 R_ng gi>ng Long Thành 11,2 14,4 11,0 8,0 58,5 10,9 4,4 7,9 4,2 13,7 88,8 19,24 5 R_ng gi>ng Hàm Yên 11,0 18,2 10,8 12,3 57,5 11,8 4,4 6,7 4,3 8,8 76,0 16,18 6 XuBt x; Oriomo 11,1 16,6 10,9 11,6 57,5 11,6 4,4 6,9 4,3 11,3 67,3 14,33

TB 11,6 11,5 65,2 4,4 4,3 77,8 Fpr 0,23 0,01 0,14 0,92 0,34 0,19 Lsd 1,26 0,93 18,01 0,29 0,28 17,14

Ghi chú: D1,3 = ��Ong kính ngang ng(c; Hvn = chi-u cao vút ngZn; Vthân = th* tích thân cây; V% = H� s> bi�n �=ng; Dtt = �= thmng thân; Dnc = �= nhz cành; TLS = t� l� s>ng; TB = trung bình; Fpr = m;c ý ngh�a th>ng kê; Lsd = sai khác có ý th>ng kê nhz nhBt.

B:ng 1 cho thBy, ch�a có s( sai khác rõ r�t gifa các ngu�n gi>ng Keo tai t��ng v- t� l� s>ng và các ch, tiêu sinh tr�+ng �ánh giá + �= tu?i 36 tháng gifa các ngu�n gi>ng tham gia kh:o nghi�m (+ m;c Fpr > 0,01; ngoi tr_ Hvn có Fpr < 0,01). T� l� s>ng trung bình toàn kh:o nghi�m là 77,8%. V- sinh tr�+ng trung bình toàn kh:o nghi�m: D1,3 �t 11,6 cm; Hvn �t 11,5 m; Vthân �t 64,70 dm3/cây (trong 6 ngu�n gi>ng Keo tai t��ng tham gia kh:o nghi�m, có 3 ngu�n gi>ng là htn h�p lô ht 10 gia �ình t_ v�On gi>ng cây ghép Ba Vì nPm 2008, htn h�p lô ht v�On gi>ng BRu Bàng và lô ht nguyên s:n xuBt x; Balimo có trung bình v- th* tích dao �=ng t_ 69,0 dm3 ��n 75,5 dm3/cây, cao h5n so v#i 3 xuBt x; còn li). T�5ng t( nh� t� l� s>ng và các ch, tiêu sinh tr�+ng, ch�a có s( sai khác rõ r�t v- các ch, tiêu chBt l��ng (Dtt và Dnc) (Fpr > 0,01).

NPng suBt c<a 3 ngu�n gi>ng t_ htn h�p lô ht 10 gia �ình t_ v�On gi>ng cây ghép Ba Vì nPm 2008, htn h�p lô ht v�On gi>ng BRu Bàng và lô ht nguyên s:n xuBt x; Balimo (lRn l��t 21,39; 21,25; 20,36 m3/ha/nPm) v��t tr=i h5n so v#i 3 ngu�n gi>ng t_ lô ht nguyên s:n xuBt x; Oriomo, lô ht t_ r_ng gi>ng chuy*n hóa Hàm Yên và lô ht t_ r_ng gi>ng chuy*n hóa Long Thành (lRn l��t 14,33, 16,18

và 19,24 m3/ha/nPm) (B:ng 1); �= v��t v- nPng suBt, t�5ng ;ng v#i so sánh trên, t_ 11,2% (Htn h�p lô ht 10 gia �ình t_ v�On gi>ng cây ghép Ba Vì nPm 2008 so v#i lô ht t_ r_ng gi>ng chuy*n hóa Long Thành) ��n 49,2% (htn h�p lô ht 10 gia �ình t_ v�On gi>ng cây ghép Ba Vì nPm 2008 so v#i lô ht nguyên s:n xuBt x; Oriomo) [B:ng 2]. Nh� vMy, trong s> 6 ngu�n gi>ng Keo tai t��ng ��a vào kh:o nghi�m thì có 3 ngu�n gi>ng là v�On gi>ng cây ghép Ba Vì nPm 2008, xuBt x; Balimo, v�On gi>ng BRu Bàng có nPng suBt cao và v��t h5n so v#i các gi>ng �>i ch;ng là xuBt x; Oriomo, r_ng gi>ng Hàm Yên và r_ng gi>ng Long Thành; trong �ó ngu�n gi>ng t_ v�On gi>ng cây ghép Ba Vì nPm 2008 có nPng suBt và �= v��t cao nhBt (B:ng 1 và 2). Theo t Hfu S5n và c=ng s( (2018), các ngu�n gi>ng t_ r_ng gi>ng chuy*n hóa là r_ng tr�ng có sinh tr�+ng t>t mà không có ngu�n g>c di truy-n rõ ràng (r_ng gi>ng chuy*n hóa Hàm Yên và Long Thành). Do vMy, trong tr�ng r_ng Keo tai t��ng nên s} deng ngu�n ht gi>ng ��c c:i thi�n t_ v�On gi>ng có ngu�n g>c di truy-n rõ ràng; hoUc s} deng ht gi>ng t_ các r_ng gi>ng tr�ng t_ htn h�p ht gi>ng các cây tr=i chZn lZc trong v�On gi>ng (Hà Huy Thdnh và c=ng s( 2011; t Hfu S5n và c=ng s(, 2018).



BBBB:ng 2. = v��t v- nPng suBt c<a các ngu�n ht so v#i lô ht nguyên s:n và ht �i trà Keo tai t��ng giai �on :ng 2. = v��t v- nPng suBt c<a các ngu�n ht so v#i lô ht nguyên s:n và ht �i trà Keo tai t��ng giai �on :ng 2. = v��t v- nPng suBt c<a các ngu�n ht so v#i lô ht nguyên s:n và ht �i trà Keo tai t��ng giai �on :ng 2. = v��t v- nPng suBt c<a các ngu�n ht so v#i lô ht nguyên s:n và ht �i trà Keo tai t��ng giai �on 36 tháng tu36 tháng tu36 tháng tu36 tháng tu?i ti B2c S5n, Uông Bí, Qu:ng Ninh?i ti B2c S5n, Uông Bí, Qu:ng Ninh?i ti B2c S5n, Uông Bí, Qu:ng Ninh?i ti B2c S5n, Uông Bí, Qu:ng Ninh

TT Ngu�n gi>ng So v#i xuBt

x; Balimo (%) So v#i xuBt x;

Oriomo (%) So r_ng gi>ng Hàm Yên (%)

So v#i r_ng Long Thành (%)

1 V�On gi>ng Bàu Bàng 5,3 38,6 22,7 3,2 2 XuBt x; Balimo 0 31,6 16,5 -2,0 3 XuBt x; Oriomo -24,0 0 -11,4 -25,5 4 R_ng gi>ng Hàm Yên -14,2 12,9 0 -15,9 5 R_ng gi>ng Long Thành 2,0 34,2 18,9 0 6 V�On gi>ng cây ghép Ba Vì 13,4 49,2 32,2 11,2

Hình 1. NHình 1. NHình 1. NHình 1. NPng suPng suPng suPng suBt c<a các gi>ng trong kh:o nghi�m m+ r=ng gi>ng Keo tai t��ngBt c<a các gi>ng trong kh:o nghi�m m+ r=ng gi>ng Keo tai t��ngBt c<a các gi>ng trong kh:o nghi�m m+ r=ng gi>ng Keo tai t��ngBt c<a các gi>ng trong kh:o nghi�m m+ r=ng gi>ng Keo tai t��ng tttti Uông Bí, Qu:ng Ninh + i Uông Bí, Qu:ng Ninh + i Uông Bí, Qu:ng Ninh + i Uông Bí, Qu:ng Ninh +

giai �ogiai �ogiai �ogiai �on 36 tháng tu?in 36 tháng tu?in 36 tháng tu?in 36 tháng tu?i

3.2. 3.2. 3.2. 3.2. KKKK�t qu: �ánh giá kh:o nghi�m m+ r=ng các �t qu: �ánh giá kh:o nghi�m m+ r=ng các �t qu: �ánh giá kh:o nghi�m m+ r=ng các �t qu: �ánh giá kh:o nghi�m m+ r=ng các dòng vô tính Keo ládòng vô tính Keo ládòng vô tính Keo ládòng vô tính Keo lá tràm t tràm t tràm t tràm ti Qu:ng Ninhi Qu:ng Ninhi Qu:ng Ninhi Qu:ng Ninh

BBBB:ng 3. Sinh tr�+ng và chBt l��ng c<a các d:ng 3. Sinh tr�+ng và chBt l��ng c<a các d:ng 3. Sinh tr�+ng và chBt l��ng c<a các d:ng 3. Sinh tr�+ng và chBt l��ng c<a các dòng vô tính Keo lá tràm tòng vô tính Keo lá tràm tòng vô tính Keo lá tràm tòng vô tính Keo lá tràm ti B2c S5n, Uông Bí, Qu:ng Ninh i B2c S5n, Uông Bí, Qu:ng Ninh i B2c S5n, Uông Bí, Qu:ng Ninh i B2c S5n, Uông Bí, Qu:ng Ninh (tr(tr(tr(tr�ng: �ng: �ng: �ng: 6/2016; �o: 6/2019)6/2016; �o: 6/2019)6/2016; �o: 6/2019)6/2016; �o: 6/2019)

D1,3 (cm) Hvn (m) V (dm3) Dtt (�i*m) Dnc (�i*m) XH Dòng

TB V% TB V% TB V% TB V% TB V% TLS (%)

NPng suBt (m3/ha/nPm)

1 Clt98 11,5 10,4 11,0 6,6 59,7 9,5 4,4 7,9 4,1 18,2 90,0 19,90

2 Clt26 11,2 14,6 10,9 6,7 58,2 11,2 4,6 5,3 4,3 10,6 78,8 16,98

3 Clt57 11,4 10,7 11,4 4,9 61,3 10,0 4,7 4,4 4,6 7,7 73,8 16,75

4 Clt7 11,2 13,1 10,8 8,1 57,2 10,1 4,7 3,4 4,7 5,9 66,2 14,02

5 Clt133 10,8 13,7 10,4 6,4 50,0 11,7 4,4 7,3 4,1 16,2 67,5 12,50

6 AA9 10,0 14,2 9,6 6,6 41,3 13,2 4,0 7,1 3,5 23,2 81,2 12,42

7 Clt43 10,6 17,1 10,1 8,8 48,1 13,1 4,3 6,8 4,1 14,5 66,2 11,79

8 Bvlt83 9,0 19,9 9,0 10,8 32,6 17,6 4,4 8,4 4,2 11,4 75,0 9,05

9 Clt19 10,3 16,2 10,0 10,6 46,3 13,5 4,3 8,7 3,9 22,3 43,8 7,51

10 Clt18 8,5 14,0 8,9 7,8 29,5 15,8 4,3 4,6 4,1 10,7 58,8 6,42

11 Clt25 9,1 21,3 9,0 13,2 34,5 17,1 4,4 8,5 4,0 18,5 50,0 6,39

12 Bvlt85 9,2 22,5 9,1 14,1 36,0 17,1 4,5 6,2 4,5 6,8 36,2 4,83

TB 10,2 10,01 46,2 4,4 4,2 65,6



Fpr <0,001 <0,001 <0,001 0,002 0,011 0,080

Lsd 1,36 0,95 14,40 0,29 0,52 33,61

Ghi chú: D1,3 = ��Ong kính ngang ng(c; Hvn = chi-u cao vút ngZn; Vthân = th* tích thân cây; V% = H� s> bi�n �=ng; Dtt = �= thmng thân; Dnc = �= nhz cành; TLS = t� l� s>ng; TB = trung bình; Fpr = m;c ý ngh�a th>ng kê; Lsd = sai khác có ý th>ng kê nhz nhBt.

Hình Hình Hình Hình 2222. NP. NP. NP. NPng sung sung sung suBt c<a các gi>ng trong kh:o nghi�m m+ r=ng gi>ng Keo lá Bt c<a các gi>ng trong kh:o nghi�m m+ r=ng gi>ng Keo lá Bt c<a các gi>ng trong kh:o nghi�m m+ r=ng gi>ng Keo lá Bt c<a các gi>ng trong kh:o nghi�m m+ r=ng gi>ng Keo lá trtrtrtrààààm m m m tttti Uông Bí, Qu:ng Ninh + i Uông Bí, Qu:ng Ninh + i Uông Bí, Qu:ng Ninh + i Uông Bí, Qu:ng Ninh +

giai �ogiai �ogiai �ogiai �on 36 tháng tu?in 36 tháng tu?in 36 tháng tu?in 36 tháng tu?i B:ng 3 cho thBy, có s( sai khác có ý ngh�a th>ng

kê gifa các dòng vô tính Keo lá tràm v- tBt c: các ch, tiêu sinh tr�+ng (Fpr <0,001) ti Qu:ng Ninh + thOi �i*m 36 tháng tu?i. Trung bình toàn kh:o nghi�m có D1,3 là 10,2 cm, Hvn là 10,0 m và Vthân �t 46,2 dm3/cây; t�5ng ��5ng v#i l��ng tPng tr�+ng hàng nPm v- D1,3 là 3,41 cm/nPm, Hvn là 3,3 m/nPm, Vthân là 15,40 dm3/nPm. V- sinh tr�+ng c<a Vthân thBy rVng, có m=t s> dòng �ã có s( khác bi�t rBt l#n gifa các dòng vô tính Keo lá tràm so v#i các gi>ng qu>c gia �ã ��c công nhMn nh� Clt7 và AA9 ��c ��a vào kh:o nghi�m. Trong 6 dòng có sinh tr�+ng v- Vthân cao nhBt, �ã có 3 dòng Clt98, Clt26, Clt57 có trung bình Vthân dao �=ng t_ 58,2 ��n 61,3 dm3/cây, cao h5n so v#i các dòng �ã ��c công nhMn là gi>ng Qu>c gia (Clt7 và AA9) có Vthân trung bình t�5ng ;ng là 57,2 và 41,3 dm3/cây. ánh giá v- nPng suBt c<a các dòng Keo lá tràm c�ng cho thBy có s( khác bi�t khá l#n gifa các công th;c kh:o nghi�m. Trong �ó, có 3 dòng là Clt98, Clt26, Clt57 �t nPng suBt trung bình cao h5n so v#i các dòng �ã ��c công nhMn là gi>ng Qu>c gia (Clt7 và AA9); ��ng thOi, c�ng là 3 dòng có nPng suBt cao nhBt trong kh:o nghi�m, có nPng suBt là: 19,90; 16,98; 16,75 m3/ha/nPm lRn l��t c<a t_ng dòng Clt98, Clt26 và Clt57 (B:ng 3).

V- các ch, tiêu chBt l��ng c<a các dòng Keo lá tràm kh:o nghi�m ti Qu:ng Ninh + thOi �i*m 36 tháng tu?i, có s( sai khác có ý ngh�a th>ng kê (+ m;c

Fpr < 0,01) �>i v#i Dtt (Fpr = 0,002); tuy nhiên, ch�a có s( sai khác rõ r�t v#i Dnc (Fpr = 0,011). T�5ng t( nh� sinh tr�+ng, 3 dòng Clt98, Clt26 và Clt57 c�ng có Dtt và Dnc t>t nhBt.

4. K�T LU�N

Ch�a có s( sai khác rõ r�t gifa các ngu�n gi>ng Keo tai t��ng v- các ch, tiêu sinh tr�+ng, t� l� s>ng, và các ch, tiêu chBt l��ng + kh:o nghi�m ti Qu:ng Ninh ti thOi �i*m 36 tháng tu?i. Trong s> 6 ngu�n gi>ng Keo tai t��ng ��a vào kh:o nghi�m, có 3 ngu�n gi>ng là v�On gi>ng cây ghép Ba Vì nPm 2008, xuBt x; Balimo, v�On gi>ng BRu Bàng có nPng suBt cao và v��t h5n so v#i các gi>ng �>i ch;ng là xuBt x; Oriomo, r_ng gi>ng Hàm Yên và r_ng gi>ng Long Thành. Ngu�n gi>ng t_ v�On gi>ng cây ghép Ba Vì nPm 2008 có nPng suBt và �= v��t cao nhBt so v#i 5 ngu�n gi>ng còn li trong kh:o nghi�m.

Có s( sai khác rõ r�t gifa các dòng vô tính Keo lá tràm v- tBt c: các ch, tiêu sinh tr�+ng, chBt l��ng và t� l� s>ng + kh:o nghi�m dòng vô tính ti Qu:ng Ninh thOi �i*m 36 tháng tu?i. Trong s> 12 dòng vô tính Keo lá tràm ��a vào kh:o nghi�m thì có 3 dòng là Clt98, Clt26, Clt57 có trung bình v- th* tích cao h5n so v#i các dòng �ã ��c công nhMn là gi>ng Qu>c gia Clt7 và AA9 và c�ng là 3 dòng có nPng suBt cao nhBt trong kh:o nghi�m, v��t h5n hmn các gi>ng �ã ��c công nhMn khác trong kh:o nghi�m.



K�t qu: nghiên c;u là c5 s+ quan trZng �* chZn các ngu�n gi>ng Keo tai t��ng và dòng vô tính Keo lá tràm và �- nghd công nhMn là gi>ng cây tr�ng lâm nghi�p cho tr�ng r_ng trên di�n r=ng + Qu:ng Ninh và nhfng n5i có �i-u ki�n sinh thái t�5ng t(.

L-I C�M �N

Bài báo này s} deng k�t qu: trong khuôn kh? �- tài cBp B= “Nghiên c;u h� th>ng các bi�n pháp ku thuMt tr�ng r_ng thâm canh Keo lai, Keo tai t��ng và Keo lá tràm cung cBp gt l#n trên �Bt tr�ng m#i".


1. t Hfu S5n, Võ i H:i, Ngô VPn Chính và Nguy{n ;c Kiên, 2018. TPng thu di truy-n th(c t� c<a gi>ng Keo tai t��ng ��c chZn lZc so v#i gi>ng nguyên s:n và �i trà ti vùng B2c Trung b= và Nam Trung b=. Tp chí Khoa hZc Lâm nghi�p, s> 1/2018. Tr 36-42.

2. Hai, P. H., Harwood, C., Kha, L. D., Pinyopusarerk, K. & Thinh, H. H, 2008. Genetic gain

from breeding Acacia auriculiformis in Vietnam. Journal of Tropical Forest Science 20(4), 313-327.

3. Hà Huy Thdnh, Phí H�ng H:i và Nguy{n ;c Kiên, 2011. ChZn to gi>ng và nhân gi>ng cho m=t s> loài cây tr�ng r_ng ch< y�u, tMp 4. Nhà xuBt b:n Nông nghi�p, Hà N=i.

4. Lê ình Kh:, Nguy{n Hoàng Ngh�a và Nguy{n Xuân Li�u, 2006. Cym nang ngành Lâm nghi�p.

5. T?ng cec Lâm nghi�p, 2014. Báo cáo ki*m kê r_ng toàn qu>c.

6. Võ i H:i và oàn NgZc Giao, 2013. Gi#i thi�u m=t s> gi>ng cây tr�ng lâm nghi�p ��c công nhMn là gi>ng Qu>c gia và gi>ng ti�n b= ku thuMt, T?ng cec Lâm nghi�p, Hà N=i.

7. Williams, E, R, Matheson, A, C, and Harwood, C, E, 2002. Experimental design and analysis for use in tree improvement, CSIRO publication, 174 pp, ISBN: 0 643 06259.

REALIZED GENETIC GAIN OF IMPROVED SEED SOURCES OF REALIZED GENETIC GAIN OF IMPROVED SEED SOURCES OF REALIZED GENETIC GAIN OF IMPROVED SEED SOURCES OF REALIZED GENETIC GAIN OF IMPROVED SEED SOURCES OF Acacia mangiumAcacia mangiumAcacia mangiumAcacia mangium AND THE GROWTH AND THE GROWTH AND THE GROWTH AND THE GROWTH OF OF OF OF Acacia auriculiformisAcacia auriculiformisAcacia auriculiformisAcacia auriculiformis CLONES IN QUANG NINHCLONES IN QUANG NINHCLONES IN QUANG NINHCLONES IN QUANG NINH

Ngo Van ChinhNgo Van ChinhNgo Van ChinhNgo Van Chinh1111, Do Huu Son, Do Huu Son, Do Huu Son, Do Huu Son1111, Nguyen Duc Kien, Nguyen Duc Kien, Nguyen Duc Kien, Nguyen Duc Kien1111, , , , NguyNguyNguyNguyen Huy Sonen Huy Sonen Huy Sonen Huy Son2222, Duong Hong Quan, Duong Hong Quan, Duong Hong Quan, Duong Hong Quan1111, Ha Huy Nhat, Ha Huy Nhat, Ha Huy Nhat, Ha Huy Nhat1111, , , , La Truong GiangLa Truong GiangLa Truong GiangLa Truong Giang1111, Do Thanh Tung, Do Thanh Tung, Do Thanh Tung, Do Thanh Tung1111, Pham Dinh Sam, Pham Dinh Sam, Pham Dinh Sam, Pham Dinh Sam3333

1 Insitute of Forest Tree Improvement and Biotechnology 2Research Centre for Non Timber Forest Products

3Silviculture Research Insitute SummarySummarySummarySummary

This study aims to assess the growth and realized genetic gain of seed source of Acacia mangium varieties compared to the original seed sources and others; and assess the growth of improved clones of A. auriculiformis planted on new (non-afforestation) land in Quang Ninh province at 36 months of age. Two extended trials were established in June 2016 with 6 sources of A. mangium seedlings from seed seedlind orchards, seed forests and provenances of origin; and 12 improved clones of A. auriculiformis. After 36 months, among 6 seed sources of A. mangium evaluated, there were 3 seed sources included Ba Vi grafted seed seedling orchard 2008, Balimo original provenace, Bau Bang seed seedling orchard having high productivity and outstanding that of other controlled seed sources (Oriomo original provenace, Ham Yen seed forest and Long Thanh seed forest. Seed source from Ba Vi grafted seed seedling orchard 2008 was the highest yield and excessed. Of the 12 clones of A. auriculiformis in the trial, 3 clones were Clt98, Clt26, and Clt57, performing a higher average volume compared to the national improved Clt7 and AA9 clones, and also were the highest yield in the trial, outstanding other improved clones. The research results are important for selecting seed sources of A. mangium seedlings and A. auriculiformis clones for large-scale afforestation in Quang Ninh province and others with similar ecological conditions. KeywordsKeywordsKeywordsKeywords: Seed source of Acacia mangium, Acacia auriculiformis clones, realized genetic gain, growth.

Ng�Ng�Ng�Ng�Oi ph:n bi�n: PGS.TS. Hà VPn HuânOi ph:n bi�n: PGS.TS. Hà VPn HuânOi ph:n bi�n: PGS.TS. Hà VPn HuânOi ph:n bi�n: PGS.TS. Hà VPn Huân Ngày nhNgày nhNgày nhNgày nhMn bài:Mn bài:Mn bài:Mn bài: 8/11/2019 Ngày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua ph:n bi�n::n bi�n::n bi�n::n bi�n: 10/12/2019 Ngày duyNgày duyNgày duyNgày duy�t �Png:�t �Png:�t �Png:�t �Png: 17/12/2019



�NH H��NG CA QUÁ TRÌNH KHÔ — TÁI EM ��N SI THAY �CI HÀM L�7NG PH�T PHO HÒA TAN TRONG

TRNG ��T R5NG NHI%T �(I inh Mai Vâninh Mai Vâninh Mai Vâninh Mai Vân1111, Ngu, Ngu, Ngu, Nguyyyy{n Minh Thanh{n Minh Thanh{n Minh Thanh{n Minh Thanh1111, Tr, Tr, Tr, TrRn Thd HVngRn Thd HVngRn Thd HVngRn Thd HVng1111

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T�T�T�T�T Quá trình khô và tái ym (D/W) là m=t quá trình bao g�m c: quá trình lý hZc và sinh hZc, di{n ra ngày càng th�Ong xuyên trên tRng �Bt mUt và gi:i phóng ra ph>t pho hòa tan. Nghiên c;u ��c ti�n hành �* b�#c �Ru xác �dnh :nh h�+ng c<a quá trình khô hn kéo dài và tái ym ��n s( gi:i phóng ph>t pho hòa tan t_ �Bt r_ng. Các mou �Bt ��c thu thMp + r_ng tr�ng thuRn loài Keo lá tràm (Acacia auriculiformis) và r_ng tr�ng thuRn loài Thông mã v� (Pinus massoniana) ti núi Lu>t, Xuân Mai, Ch�5ng Mu, Hà N=i. Các mou �Bt tr:i qua quá trình khô hn 8 tuRn (DW) (�= ym trong �Bt kho:ng t_ 2% ��n 5%), trong khi các mou �Bt �>i ch;ng ��c gif + �= ym không �?i 50%. T?ng ph>t pho hòa tan th(c ��c gi:i phóng ra l#n nhBt + �Bt r_ng tr�ng thông sau 1 ��n 3 tuRn khô - theo sau b+i tái ym v#i giá trd ph>t pho hòa tan gi:i phóng th(c là 69,84 gha-1; nhz nhBt + �Bt r_ng thông sau 8 tuRn v#i giá trd là 34,48 gha-1. Hàm l��ng ph>t pho hòa tan th(c ��c gi:i phóng ra gif ?n �dnh không �?i trong su>t 3 tuRn �Ru c<a quá trình khô hn, sau �ó gi:m �>i v#i c: r_ng tr�ng keo và r_ng tr�ng thông. Ph>t pho hfu c5 hòa tan chi�m �u th�, trên 75% t?ng l��ng ph>t pho hòa tan ��c gi:i phóng ra sau quá trình khô - tái ym. Có s( khác bi�t mang ý ngh�a th>ng kê gifa l��ng ph>t pho hòa tan t_ r_ng tr�ng keo và r_ng tr�ng thông sau quá trình khô - tái ym. K�t qu: c<a nghiên c;u ch;ng minh quá trình khô - tái ym gi:i phóng ra l��ng ph>t pho hòa tan �óng góp vào ngu�n dinh d�7ng hòa tan cung cBp cho �Bt r_ng.

TTTT_ khó_ khó_ khó_ khóaaaa: Khô - tái ym, ph>t pho hfu c5 hòa tan, r_ng keo, r_ng thông, t?ng ph>t pho hòa tan.

1. �#T V$N �%6

Quá trình khô hn - tái ym (DW) là m=t quá trình th�Ong xuyên x:y ra + trong �Bt và nó ��c coi nh� quá trình vô c5 ph? bi�n nhBt gây :nh h�+ng lên rBt nhi-u loi �Bt; �Uc bi�t là các tRng l#p mUt (Blackwell et al., 2013). HRu h�t các h� sinh thái �-u tr:i qua ít nhBt m=t quá trình khô hn và quá trình khô hn xuBt hi�n v#i tRn suBt ngày càng l#n khi trái �Bt nóng lên d�#i :nh h�+ng c<a bi�n �?i khí hMu (Sherwood và Fu, 2014; Schmitt và Glaser, 2011). Khi �Bt tr:i qua quá trình khô — tái ym s� gi:i phóng các chBt hfu c5 và chBt dinh d�7ng hòa tan C, N (Denef et al., 2001; Turner và Haygarth 2001; Butterly et al., 2009; Dinh et al., 2016, 2017); nhfng chBt dinh d�7ng này �óng góp vào ngu�n dinh d�7ng cho cây tr�ng (Bünemann et al., 2013). Các nghiên c;u v- :nh h�+ng c<a quá trình khô — tái ym ��n s( gi:i phóng ph>t pho hòa tan t_ �Bt von còn hn ch�.

Ph>t pho là nguyên t> thi�t y�u cho mZi c5 th* sinh vMt, �óng vai trò quan trZng trong quá trình trao

1 Bộ môn Khoa học Đất, Khoa Lâm học, Trường Đại học

Lâm nghiệp

�?i chBt, quá trình t?ng h�p axit nucleic (ADN và ARN), có trong thành phRn c<a ph>t pho lipit, trong màng t� bào (Marschner H., 1996; Raghothama và Karthikeyan, 2005). N�ng �= ph>t pho hòa tan (dng HPO4

2-, H2PO4- - dng mà cây tr�ng có th* s} deng

tr(c ti�p) trong dung ddch �Bt rBt thBp, th�Ong nhz h5n 1% c<a t?ng hàm l��ng ph>t pho trong �Bt (Holford, 1997; Pierzynski và McDowell, 2005); dng ph>t pho hòa tan này th�Ong xuyên thi�u, không cung cBp �< cho nhu cRu c<a cây (Schachtman et al., 1998). Cây tr�ng ch< y�u hút thu ph>t pho + dng ph>t pho vô c5 hòa tan (DIP); dng ph>t pho hfu c5 hòa tan (DOP) cây tr�ng c�ng có th* s} deng tr(c ti�p thông qua r{ nh�ng l��ng này rBt nhz (Richardson et al., 2005). Các loi �Bt khác nhau, các ki*u s} deng �Bt khác nhau có hàm l��ng ph>t pho hfu c5 hòa tan (DOP) trong �Bt rBt khác nhau; hàm l��ng dng ph>t pho này th�Ong dao �=ng trong kho:ng t_ d�#i 0,02 ��n 1 mg L-1 (Turner, 2005). M=t s> nghiên c;u �ã ch;ng minh rVng d�#i :nh h�+ng c<a quá trình khô - tái ym, hàm l��ng ph>t pho hòa tan ��c gi:i phóng ra t_ �Bt tPng lên (Turner và Haygarth, 2001; Butterly et al., 2009, 2011). Hàm l��ng ph>t pho hòa tan ��c gi:i phóng t_ tRng A và



O c<a �Bt r_ng sau khi tr:i qua quá trình khô tái ym gRn t�5ng ��5ng v#i hàm l��ng ph>t pho t_ ngu�n lá reng hVng nPm (Dinh et al., 2016). C�Ong �= và m;c �= tái ym, tRn suBt c<a quá trình khô tái ym c�ng �ã ��c nghiên c;u b+i m=t s> tác gi:. Tuy nhiên, các nghiên c;u này ch< y�u tMp trung �>i v#i �Bt ôn �#i, còn rBt ít nghiên c;u v- :nh h�+ng c<a quá trình khô tái ym + �Bt nhi�t �#i — khu v(c có quá trình khô hn c(c �oan và tái ym di{n ra rBt khác v#i nó + �Bt ôn �#i và ngày càng tr+ nên nghiêm trZng d�#i :nh h�+ng c<a bi�n �?i khí hMu. inh Mai Vân và cs (2019) �ã báo cáo s( tPng lên c<a hàm l��ng ph>t pho hòa tan trong �Bt r_ng t( nhiên và r_ng tr�ng thông ti V�On Qu>c gia Pù Mát d�#i :nh h�+ng c<a quá trình khô — tái ym. Bài vi�t này trình bày k�t qu: nghiên c;u :nh h�+ng c<a quá trình khô — tái ym ��n s( gi:i phóng chBt dinh d�7ng hòa tan t_ các loi �Bt r_ng khác nhau trên �Bt r_ng nhi�t �#i. Nghiên c;u ��c ti�n hành v#i các gi: thi�t: 1) s( gi:i phóng chBt dinh d�7ng hòa tan tPng dRn theo thOi gian c<a quá trình khô hn; 2) s( gi:i phóng ph>t pho hòa tan có s( khác nhau gifa các loi �Bt r_ng.

2. �(I T�)NG, N0I DUNG VÀ PH��NG PHÁP NGHIÊN C�U

2.12.12.12.1. . . . >i t��ng nghiên c;u>i t��ng nghiên c;u>i t��ng nghiên c;u>i t��ng nghiên c;u

Các mou �Bt ��c thu thMp t_ r_ng tr�ng thuRn loài Thông mã v� (r_ng thông) và r_ng tr�ng thuRn loài Keo lá tràm (r_ng keo) ti khu v(c núi Lu>t, Tr�Ong i hZc Lâm nghi�p, Xuân Mai, Ch�5ng Mu, Hà N=i.

2.2. N2.2. N2.2. N2.2. N=i dung nghiên c;u=i dung nghiên c;u=i dung nghiên c;u=i dung nghiên c;u

- Nghiên c;u m=t s> tính chBt c5 b:n c<a �Bt ti khu v(c nghiên c;u.

- Nghiên c;u s( gi:i phóng ph>t pho hòa tan t_ �Bt r_ng Keo lá tràm và t_ �Bt r_ng Thông mã v� d�#i :nh h�+ng c<a quá trình khô hn-tái ym.

2.3. 2.3. 2.3. 2.3. da �i*m lBy mou da �i*m lBy mou da �i*m lBy mou da �i*m lBy mou

Các mou �Bt ��c lBy ti khu v(c núi Lu>t, Tr�Ong i hZc Lâm nghi�p, Xuân Mai, Ch�5ng Mu, Hà N=i d�#i r_ng tr�ng thuRn loài Keo lá tràm (Acacia auriculiformis) (gZi t2t là r_ng keo) và r_ng tr�ng thuRn loài Thông mã v� (Pinus massoniana) (gZi t2t là r_ng thông). Bt ti khu v(c nghiên c;u là �Bt feralit nâu vàng phát tri*n trên mac ma baz5, trung tính. Khu v(c nghiên c;u có nhi�t �= trung bình nPm vào kho:ng 23oC v#i hai mùa rõ r�t là mùa khô và mùa m�a. Mùa khô + khu v(c này th�Ong kéo

dài 6 tháng (t_ tháng 10 nPm tr�#c ��n tháng 3 nPm sau) v#i l��ng m�a rBt thBp, thOi k� khô kéo dài.

Ti �da �i*m nghiên c;u thi�t lMp hai ô tiêu chuyn (OTC) �i*n hình, tm thOi: m=t OTC �i di�n cho khu v(c r_ng keo và m=t OTC �i di�n cho khu v(c r_ng thông. OTC hình chf nhMt có di�n tích 500 m2. Hai ô tiêu chuyn d�#i r_ng keo và thông gi>ng nhau v- �i-u ki�n khí hMu, �da hình và phát tri*n trên cùng loi �á m�, cùng loi �Bt; cùng �= tu?i (20 tu?i).

2.4. Ph�5ng pháp thu th2.4. Ph�5ng pháp thu th2.4. Ph�5ng pháp thu th2.4. Ph�5ng pháp thu thMp mou ngoài th(c �daMp mou ngoài th(c �daMp mou ngoài th(c �daMp mou ngoài th(c �da

Ti mti OTC mou �Bt ��c thu thMp theo ph�5ng pháp mng l�#i trên �da hình không có s( khác bi�t có ý ngh�a th>ng kê v- �= d>c, tr=n lon t_ 12 vd trí khác nhau. Ti mti vd trí mou �Bt ��c lBy t_ tRng A (�= sâu 0-10 cm); kho:ng 400 g �Bt ��c thu thMp bVng deng ce loy mou �Bt chuyên deng. Mou �Bt mang v- �* thi�t lMp các thí ngi�m c�ng nh� phân tích m=t s> tính chBt �Bt là mou ��c t?ng h�p t_ 12 vd trí. Mou �Bt ��c b:o v� �* �:m b:o �= ym c<a �Bt trong quá trình vMn chuy*n v- phòng thí nghi�m.

* nghiên c;u ch, tiêu dung trZng c<a �Bt, �Bt ��c thu thMp bVng >ng dung trZng ti 5 vd trí trên mng l�#i (vd trí chính gifa và 4 vd trí theo h�#ng ông, Tây, Nam, B2c) �* xác �dnh dung trZng, t� trZng c<a �Bt.

ThOi gian thu thMp mou ��c ti�n hành m=t lRn trong tháng 2 nPm 2019.

2.5. Ph�5ng pháp x2.5. Ph�5ng pháp x2.5. Ph�5ng pháp x2.5. Ph�5ng pháp x} l} l} l} lý ý ý ý ��BtBtBtBt

Ti phòng thí nghi�m các mou �Bt ��c x} lý và loi h�t tp vMt nh�: �á, szi ... sau �ó ��c rây �#t qua rây có ��Ong kính 2 mm. Các mou ��c tr=n �-u, gif + nhi�t �= 50C �* nghiên c;u tính chBt lý hóa hZc. M=t l��ng nhz �Bt (kho:ng 200 g) ��c ph5i khô không khí, sau �ó ��c nghi-n nhz và rây qua rây 0,25 mm và 0,1 mm �* nghiên c;u hàm l��ng t?ng s> m=t s> ch, tiêu dinh d�7ng trong �Bt. Mti m=t tính chBt �Bt ��c phân tích v#i ba lRn lUp li.

2.6. Thí nghi2.6. Thí nghi2.6. Thí nghi2.6. Thí nghi�m v- khô hn �m v- khô hn �m v- khô hn �m v- khô hn ---- tái tái tái tái ymymymym

Bt ��c tr:i thành m=t l#p mzng có �= dày 2 cm trong các h=p nh(a có n2p. TBt c: các thí nghi�m nghiên c;u ��c thi�t lMp trong môi tr�Ong nhi�t �= 25˚C trong su>t thOi gian thí nghi�m di{n ra. TBt c: các mou thí nghi�m ��c �i-u ch,nh ��n 50% c<a �= ym bão hòa trong �Bt và ��c < trong m=t tuRn tr�#c



khi quá trình khô hn b2t �Ru. Sau giai �on <, các mou �Bt ��c chia thành hai ph�5ng pháp x} lí: khô hn và �>i ch;ng v#i 3 lRn lUp (ce th* t?ng s> h=p mou là 60 chia �-u cho cho �Bt r_ng keo và �Bt r_ng thông; mti m=t loi �Bt r_ng s� bao g�m 15 h=p cho �>i ch;ng và 15 h=p cho thí nghi�m khô hn). Các mou �>i ch;ng ��c �My n2p �* gif cho �= ym �Bt không thay �?i (50% �= ym bão hòa), các mou khô hn thì n2p h=p ��c m+ ra �* cho quá trình khô trong không khí b2t �Ru. Ti thOi �i*m b2t �Ru m+ n2p h=p mou ti�n hành thí nghi�m khô hn, 10 g �Bt ��c lBy ra �* phân tích (gZi là thOi �i*m T0). Sau 1 tuRn tính t_ ngày m+ n2p thì �Bt b2t �Ru ��c lBy ra c: + h=p ti�n hành thí nghi�m khô hn (3 h=p ��c lBy �Bt) và h=p �>i ch;ng (3 h=p ��c lBy) ��c lBy ra �* phân tích (thOi �i*m T1) (�= ym �Bt dao �=ng t_ 2% ��n 5%). Các h=p �Bt còn li ti�p tec ��c m+ n2p và ��c lBy �Bt phân tích sau 2 tuRn (T2), 3 tuRn (T3) và 8 tuRn (T4) (k* t_ thOi �i*m T0). Ti thOi �i*m T0, T1, T2, T3, T4; 10 g �Bt t_ mti h=p ��c cho vào các lZ nh(a dung tích 100 ml, sau �ó cho n�#c cBt tinh khi�t vào v#i t, l� �Bt : n�#c là 1 : 10. Bt ��c chi�t bVng n�#c cBt tinh khi�t v#i t� l� �Bt : n�#c là 1 : 10, sau �ó l2c trên h� th>ng l2c trong 150 phút; dung ddch ��c lZc qua giBy lZc 0,42 µm xenlulo axetat �* ti�n hành phân tích t?ng ph>t pho hòa tan và ph>t pho vô c5 hòa tan.

2.7. Ph�5ng pháp phân tích trong ph2.7. Ph�5ng pháp phân tích trong ph2.7. Ph�5ng pháp phân tích trong ph2.7. Ph�5ng pháp phân tích trong phòng thí òng thí òng thí òng thí nghinghinghinghi�m�m�m�m

Hàm l��ng các bon t?ng s> trong �Bt ��c xác �dnh theo ph�5ng pháp c<a Walkley và Black, 1934 (TCVN 9294 : 2012). Hàm l��ng nit5 t?ng s> trong �Bt ��c xác �dnh bVng ph�5ng pháp Kjeldahl (TCVN 8557 : 2010) và xác �dnh t?ng ph>t pho trong �Bt theo ph�5ng pháp c<a Olsen S. R. và Sommers L. E., 1982 (TCVN 8563 : 2010). pHH2O ��c xác �dnh

v#i t� l� �Bt : n�#c là 1 : 5, sau �ó giá trd pH ��c �o bVng máy �o pH metter (TCVN 5979 : 2007).

* xác �dnh ��c hàm l��ng ph>t pho hòa tan trong �Bt, dung ddch �Bt ��c chi�t xuBt v#i n�#c cBt tinh khi�t theo t� l� �Bt : n�#c là 1 : 10, sau �ó l2c trên h� th>ng l2c trong 150 phút. Dung ddch ��c lZc qua giBy lZc 0,42 µm xenlulo axetat, sau �ó ��c phân tích �* xác �dnh t?ng ph>t pho hòa tan (TDP), ph>t pho vô c5 hòa tan (DIP). Ph>t pho hòa tan trong dung ddch chi�t ��c xác �dnh bVng ph�5ng pháp màu xanh c<a molybdat (Murphy và Riley, 1962) (TCVN 6202 : 2008) s} deng máy quang ph? k� + b�#c sóng 882 nm. TBt c: các ch, tiêu ��c xác �dnh v#i 3 lRn lUp.

2.8. Ph�5ng pháp x2.8. Ph�5ng pháp x2.8. Ph�5ng pháp x2.8. Ph�5ng pháp x} l} l} l} lý sý sý sý s> li�u> li�u> li�u> li�u

L��ng ph>t pho hòa tan th(c ��c gi:i phóng ra sau quá trình khô tái ym c<a t?ng ph>t pho hfu c5 hòa tan, ph>t pho vô c5 hòa tan, ph>t pho hfu c5 hòa tan ��c tính bVng s( khác bi�t gifa hàm l��ng ph>t pho hòa tan trong các mou tr:i qua quá trình khô-tái ym (DW) và hàm l��ng ph>t pho hòa tan trong các mou �>i ch;ng (DC).

S( khác bi�t v- hàm l��ng ph>t pho ��c gi:i phóng ra theo thOi gian khô hn - tái ym; gifa �Bt r_ng tr�ng keo và r_ng tr�ng thông ��c phân tích thông qua s} deng ph�5ng pháp phân tích ph�5ng sai ANOVA, theo sau là ph�5ng pháp hMu ki*m �dnh Tukey.

Các phân tích, tính toán ��c th(c hi�n trên phRn m-m R (R Core Team, 2014).


3.1. M3.1. M3.1. M3.1. M=t s> tính chBt c5 b:n c<a �Bt ti khu v(c =t s> tính chBt c5 b:n c<a �Bt ti khu v(c =t s> tính chBt c5 b:n c<a �Bt ti khu v(c =t s> tính chBt c5 b:n c<a �Bt ti khu v(c nghiên cnghiên cnghiên cnghiên c;u;u;u;u

K�t qu: phân tích m=t s> tính chBt c5 b:n c<a �Bt r_ng thông và �Bt r_ng keo ti khu v(c nghiên c;u ��c th* hi�n + b:ng 1.

BBBB:ng :ng :ng :ng 1111. M. M. M. M=t s> tính chBt c5 b:n c<a �Bt r_ng thông và �Bt r_ng keo ti khu v(c nghiên c;u=t s> tính chBt c5 b:n c<a �Bt r_ng thông và �Bt r_ng keo ti khu v(c nghiên c;u=t s> tính chBt c5 b:n c<a �Bt r_ng thông và �Bt r_ng keo ti khu v(c nghiên c;u=t s> tính chBt c5 b:n c<a �Bt r_ng thông và �Bt r_ng keo ti khu v(c nghiên c;u OM TN TP

TT R_ng (%)

D (g/cm3)

pH

1 Thông 3,62 ± 0,05a 0,08 ± 0,01a 0,22 ± 0,03a 0,97 ± 0,02a 6,10 ± 0,06a 2 Keo 5,18 ± 0,86b 0,16 ± 0,04b 0,31 ±0,06b 0,96 ± 0,04a 6,30 ± 0,06a

Ghi chú: TP: ph>t pho t?ng s> (%); TN: nit5 t?ng s> (%); OM: hàm l��ng mùn trong �Bt (%); n=3. Các giá trd trong cùng m=t c=t có các chf cái khác nhau th* hi�n s( khác bi�t có ý ngh�a th>ng kê.

Giá trd pHH2O c<a �Bt ti khu v(c �Bt r_ng thông và �Bt r_ng keo dao �=ng trong kho:ng t_ 6,10 (�Bt

r_ng thông) ��n 6,30 (�Bt r_ng keo), �Bt có ph:n ;ng chua nh�. MUc dù có s( khác bi�t v- giá trd



pHH2O + �Bt r_ng thông và �Bt r_ng keo, song s( khác bi�t này là không l#n và không mang ý ngh�a v- mUt th>ng kê (p=0,070).

Dung trZng c<a �Bt ti khu v(c nghiên c;u lRn l��t là 0,96 g/cm3 (r_ng keo) và 0,97 g/cm3 (r_ng thông) (b:ng 1). Tuy nhiên, kho:ng chênh l�ch gifa �Bt r_ng keo và �Bt r_ng thông không l#n v#i giá trd c<a s( chênh l�ch là 0,01 và không mang ý ngh�a th>ng kê.

Hàm l��ng mùn c<a c: hai loi �Bt r_ng thu=c khu v(c nghiên c;u �-u + m;c cao; ph>t pho t?ng s> + m;c giàu; trong khi �ó l��ng nit5 t?ng s> dao �=ng t_ thBp (�Bt r_ng thông) ��n trung bình (�Bt r_ng keo). PhRn trPm các bon t?ng s>, nit5 t?ng s> và ph>t pho t?ng s> + �Bt r_ng keo l#n h5n + �Bt r_ng tr�ng thông v#i giá trd c<a phRn trPm chênh l�ch lRn l��t là 1,52%, 0,08% và 0,09% (s( khác bi�t c<a OM, TN và TP gifa �Bt r_ng keo và �Bt r_ng thông �-u mang ý ngh�a th>ng kê v#i giá trd p<0,05) (B:ng 1).

R_ng keo và r_ng thông ti khu v(c nghiên c;u �-u cùng phát tri*n trên cùng m=t loi �Bt v#i s> tu?i t�5ng ��5ng nhau; s( khác bi�t v- các �Uc �i*m tính chBt �Bt c5 b:n này nguyên nhân có th* là do b:n chBt c<a các loài cây r_ng. Các loài cây khác nhau thì thành phRn và hàm l��ng chBt hfu c5 trong tRng �Bt, th:m th(c vMt trên b- mUt �Bt c�ng khác nhau (Cleveland và Liptzin, 2007). Các loài cây khác nhau có kh: nPng thay �?i các �Uc tính c<a �Bt khác nhau, bao g�m c: tính chBt vMt lí, tính chBt hóa hZc và sinh

vMt; �Uc bi�t là �Uc tính c<a các bon trong �Bt (Vågen et al., 2005). Trong các loài cây, loài keo có :nh h�+ng l#n nhBt t#i tính chBt �Bt b+i kh: nPng cung cBp chBt dinh d�7ng cho �Bt nh� m=t ngu�n phân bón d( trf do kh: nPng có th* c> �dnh �m c<a nó (Jeddi et al., 2009). K�t qu: c<a nghiên c;u này c�ng ch, ra rVng v#i cùng �= tu?i nh�ng hàm l��ng t?ng s> N, P, C + �Bt r_ng keo luôn l#n h5n so v#i �Bt r_ng thông (B:ng 1). Nghiên c;u c<a Jeddi et al. (2009) c�ng �ã ch, ra rVng, sau 10 nPm, hàm l��ng các bon t?ng s> d�#i r_ng tr�ng bch �àn và keo �ã tPng lRn l��t 62% và 91%; s( khác bi�t này mang ý ngh�a th>ng kê gi>ng nh� s( khác bi�t gifa �Bt r_ng keo và �Bt r_ng thông trong nghiên c;u này. M;c �= tPng c<a hàm l��ng nit5 t?ng s> + �Bt r_ng tr�ng keo l#n h5n so v#i �Bt r_ng tr�ng bch �àn do �Uc tính c<a l#p th:m th(c vMt (Jeddi et al., 2009).

3.2. Nghiên c3.2. Nghiên c3.2. Nghiên c3.2. Nghiên c;u s( gi:i phóng ph>t pho h;u s( gi:i phóng ph>t pho h;u s( gi:i phóng ph>t pho h;u s( gi:i phóng ph>t pho hòa tan òa tan òa tan òa tan tttt_ �Bt r_ng keo và t_ �Bt r_ng thông d�#i _ �Bt r_ng keo và t_ �Bt r_ng thông d�#i _ �Bt r_ng keo và t_ �Bt r_ng thông d�#i _ �Bt r_ng keo và t_ �Bt r_ng thông d�#i :nh h�+ng :nh h�+ng :nh h�+ng :nh h�+ng cccc<a quá tr<a quá tr<a quá tr<a quá trình khô hình khô hình khô hình khô hn n n n ---- tái tái tái tái ymymymym

3.2.1. S( gi:i phóng ph>t pho hòa tan t_ �Bt r_ng keo và t_ �Bt r_ng thông

a. S( gi:i phóng ph>t pho hòa tan t_ �Bt r_ng keo

T?ng l��ng ph>t pho hòa tan (TDP) và ph>t pho hfu c5 hòa tan (DOP) c<a mou �Bt tr:i qua quá trình khô — tái ym (DW) và mou �Bt �>i ch;ng c<a r_ng keo ��c th* hi�n + hình 1.

Hình Hình Hình Hình 1111. T. T. T. T?ng ph>t pho h?ng ph>t pho h?ng ph>t pho h?ng ph>t pho hòa tan (TDP) và phòa tan (TDP) và phòa tan (TDP) và phòa tan (TDP) và ph>t pho hfu c5 h>t pho hfu c5 h>t pho hfu c5 h>t pho hfu c5 hòa tan (DOP) òa tan (DOP) òa tan (DOP) òa tan (DOP) + �Bt r_ng keo + �Bt r_ng keo + �Bt r_ng keo + �Bt r_ng keo tttti khu v(c nghiên c;ui khu v(c nghiên c;ui khu v(c nghiên c;ui khu v(c nghiên c;u

Ghi chú: DC: �>i ch;ng; không tr:i qua quá trình khô — tái ym; DW: tr:i qua quá trình khô — tái ym; T0: thOi �i*m b2t �Ru m+ n2p, b2t �Ru quá trình khô — tái ym; T1, T2, T3 và T4 lRn l��t là 1 tuRn, 2 tuRn, 3 tuRn và 8 tuRn sau khi b2t �Ru quá trình khô tái ym; *: s( khác bi�t có ý ngh�a th>ng kê; n=3.



Hàm l��ng t?ng ph>t pho hòa tan (TDP) trong �Bt r_ng keo luôn duy trì + m;c ?n �dnh 0,46 mgkg-1 trong su>t quá trình di{n ra thí nghi�m �>i v#i các thí nghi�m �>i ch;ng (DC). S( ?n �dnh này c�ng ��c tìm thBy + hàm l��ng TDP trong mou DW v#i giá trd 0,54 mgkg-1 trong su>t thOi gian thí nghi�m di{n ra. Hàm l��ng TDP trong mou DW luôn cao h5n giá trd c<a nó trong mou DC cho ��n 8 tuRn k* t_ thOi �i*m quá trình khô hn c<a �Bt di{n ra, mUc dù s( l#n h5n này không mang ý ngh�a th>ng kê.

Hàm l��ng ph>t pho hfu c5 hòa tan (DOP) dao �=ng trong kho:ng 0,33 ��n 0,40 mgkg-1 trong mou DC và không có s( khác bi�t mang ý ngh�a th>ng kê gifa các thOi gian t_ T0 ��n T4 c<a thí nghi�m. Hàm l��ng DOP trong các mou DW dao �=ng t_ 0,46 mgkg-1 ��n 0,51 mgkg-1 và �-u l#n h5n trong các mou DC; s( chênh l�ch này mang ý ngh�a th>ng kê

ti thOi �i*m T4 (8 tuRn sau khi m+ n2p). Hàm l��ng DOP �t giá trd l#n nhBt ti thOi �i*m T3 trong mou DW, sau �ó gi:m xu>ng giá trd nhz nhBt ti thOi �i*m T4. Tuy nhiên, s( khác bi�t v- hàm l��ng DOP trong mou DW gifa các thOi gian T1, T2, T3 và T4 không mang ý ngh�a th>ng kê. Hàm l��ng DOP chi�m t_ 54% ��n 88% TDP trong mou DC; trong các mou DW, phRn trPm DOP so v#i TDP dao �=ng trong kho:ng t_ 82% ��n 95%. Hàm l��ng ph>t pho vô c5 hòa tan (DIP) trong các mou DW chi�m m=t t� l� nhz, d�#i 20% hàm l��ng TDP.

b. S( gi:i phóng ph>t pho hòa tan t_ �Bt r_ng thông

T?ng l��ng ph>t pho hòa tan (TDP) và ph>t pho hfu c5 hòa tan (DOP) c<a mou �Bt tr:i qua quá trình khô — tái ym (DW) và mou �Bt �>i ch;ng c<a r_ng thông ��c th* hi�n + hình 2.

Hình Hình Hình Hình 2222. T. T. T. T?ng ph>t pho h?ng ph>t pho h?ng ph>t pho h?ng ph>t pho hòa tan (òa tan (òa tan (òa tan (TDP) và phTDP) và phTDP) và phTDP) và ph>t pho hfu c5 h>t pho hfu c5 h>t pho hfu c5 h>t pho hfu c5 hòa tan (DOP) òa tan (DOP) òa tan (DOP) òa tan (DOP) + �Bt r_ng thông + �Bt r_ng thông + �Bt r_ng thông + �Bt r_ng thông

tttti khu v(ci khu v(ci khu v(ci khu v(c nghiên cnghiên cnghiên cnghiên c;u;u;u;u

Ghi chú: DC: �>i ch;ng; không tr:i qua quá trình khô — tái ym; DW: tr:i qua quá trình khô — tái ym; T0: thOi �i*m b2t �Ru m+ n2p, b2t �Ru quá trình khô — tái ym; T1, T2, T3 và T4 lRn l��t là 1 tuRn, 2 tuRn, 3 tuRn và 8 tuRn sau khi b2t �Ru quá trình khô tái ym;*: s( khác bi�t mang ý ngh�a th>ng kê; n=3.

Hàm l��ng t?ng ph>t pho hòa tan (TDP) trong �Bt r_ng thông luôn duy trì + m;c ?n �dnh 0,24 mgkg-1 trong mou DC và 0,35 mgkg-1 trong mou DW trong su>t thOi gian t_ T1 ��n T3; sau �ó �-u gi:m mnh + thOi gian T4. Hàm l��ng c<a TDP, trong mou DW �-u l#n h5n giá trd c<a nó trong mou DC mUc dù s( khác bi�t này không mang ý ngh�a th>ng kê.

Hàm l��ng ph>t pho hfu c5 hòa tan (DOP) dao �=ng trong kho:ng t_ 0,10 mgkg-1 ��n 0,15 mgkg-1

trong các mou DC; trong �ó giá trd DOP l#n nhBt trong mou DC �t ��c ti thOi �i*m T2 và nhz nhBt ti thOi �i*m T4. Hàm l��ng DOP trong các mou �>i ch;ng duy trì ?n �dnh + thOi gian �Ru T1, T2, T3 v#i giá trd xBp x, 0,26 mgkg-1; sau �ó gi:m h5n hai lRn t#i m;c 0,11 mgkg-1 + thOi gian cu>i T4 c<a thí nghi�m. Hàm l��ng c<a DOP trong mou DW �-u l#n h5n giá trd c<a nó trong mou DC mUc dù s( khác bi�t này không mang ý ngh�a th>ng kê, ngoi tr_ hàm l��ng



DOP ti thOi �i*m T1 (p=0,0266). Hàm l��ng DOP chi�m t_ 52% ��n 70% TDP trong mou DC; trong các mou DW, phRn trPm DOP so v#i TDP dao �=ng trong kho:ng t_ 76% ��n 79%. Hàm l��ng DIP trong các mou DW chi�m m=t t� l� nhz, d�#i 25% hàm l��ng TDP.

3.2.2. ánh giá :nh h�+ng c<a quá trình khô hn - tái ym ��n s( gi:i phóng ph>t pho hòa tan t_ �Bt r_ng tr�ng thuRn loài keo và r_ng tr�ng thuRn loài thông

Quá trình khô - tái ym gi:i phóng ra ph>t pho hòa tan và làm tPng l��ng ph>t pho hòa tan trong dung ddch �Bt, �i-u này ��c th* hi�n qua hàm l��ng TDP + mou DW luôn l#n h5n giá trd c<a nó trong mou DC �>i v#i c: �Bt r_ng keo và �Bt r_ng thông, giá trd l#n h5n này �t t#i 45% giá trd trong mou DC. �nh h�+ng c<a quá trình khô - tái ym ��n s( gi:i phóng TDP + các loi �Bt r_ng khác nhau là không gi>ng nhau. Cùng m=t thOi gian, hàm l��ng TDP trong mou DW c<a �Bt r_ng keo luôn l#n h5n giá trd c<a nó trong �Bt r_ng thông; giá trd l#n h5n này có th* lên t#i 0,21 mgkg-1 và s( chênh l�ch này �-u có ý ngh�a th>ng kê (p=0,0002 ti thOi �i*m T1 ��n T3 và p=0,0003 ti thOi �i*m T4). K�t qu: này �ã khmng �dnh li gi: thi�t nghiên c;u 2. Có s( khác bi�t này nguyên nhân có th* do s( khác bi�t gifa �Uc �i*m tRng �Bt mUt d�#i các loi r_ng khác nhau do s( khác nhau v- tRng th:m th(c vMt (Reich et al., 2005); do s( khác nhau v- OM, TN và TP. K�t qu: c<a nghiên c;u này c�ng cho thBy hàm l��ng TDP ��c gi:i phóng d�#i :nh h�+ng c<a quá trình khô - tái ym nhz h5n hàm l��ng TDP trong �Bt r_ng s�i và r_ng d� ti vùng ôn �#i (Blackwell et al., 2009; Dinh et al., 2016); giá trd TDP ��c gi:i phóng này c�ng nhz h5n t_ 2 ��n 6 lRn hàm l��ng TDP ��c gi:i phóng ra t_ �Bt r_ng thông và r_ng t( nhiên ti khu v(c V�On Qu>c gia Pù Mát theo nghiên c;u c<a inh Mai Vân và cs, (2019). S( khác bi�t v- �á m� hình thành �Bt, các tính chBt �Bt (t?ng C, t?ng N và t?ng P) gifa �Bt khu v(c nghiên c;u và V�On Qu>c gia Pù Mát có th* gi:i thích cho hàm l��ng TDP ��c gi:i phóng ra khác nhau (Reich et al., 2005; Hobbie et al., 2006).

Ph>t pho hòa tan t�n ti d�#i dng hfu c5 (DOP) trong dung ddch �Bt sau khi tr:i qua quá trình khô — tái ym chi�m �u th�, chi�m h5n 75% t?ng ph>t pho hòa tan (TDP) trong c: �Bt r_ng keo và �Bt r_ng thông. Hàm l��ng này gBp 4 ��n 5 lRn hàm l��ng

ph>t pho hòa tan dng vô c5 (DIP). T� l� này c�ng ��c báo cáo b+i inh Mai Vân và cs (2019) v#i các mou �Bt d�#i r_ng thông và r_ng t( nhiên ti V�On Qu>c gia Pù Mát. Dng ph>t pho hfu c5 hòa tan này cây tr�ng c�ng có th* s} deng tr(c ti�p thông qua r{ nh�ng l��ng này rBt nhz; cây tr�ng ch< y�u hút thu ph>t pho + dng ph>t pho vô c5 hòa tan (DIP) (Richardson et al., 2005). DOP hòa tan ph:i tr:i qua quá trình chuy*n �?i �* gi:i phóng ra DIP — dng cây tr�ng có th* s} deng tr(c ti�p ��c nh�ng nó là ngu�n d( trf vô cùng quan trZng trong �Bt cho cây tr�ng. DOP ��c gi:i phóng ch< y�u t_ vi sinh vMt (Turner và Haygarth, 2001). Butterly et al. (2009) �ã ch;ng minh rVng khi ph>t pho hfu c5 ��c gi:i phóng ra rBt nhi-u thông qua s( gi:m c<a sinh kh>i vi sinh vMt nh�ng hàm l��ng DOP không tPng cao, ch;ng tz DOP �ã bd hBp phe b+i �Bt. S( gi:i phóng DIP và DOP d�#i :nh h�+ng c<a quá trình khô — tái ym có m>i quan h� mMt thi�t v#i sinh kh>i vi sinh vMt. Hàm l��ng DOP chi�m �u th� trong nghiên c;u này cho thBy sinh kh>i vi sinh vMt có th* là ngu�n ch< y�u c<a l��ng DOP ��c gi:i phóng ra sau khi �Bt tr:i qua quá trình khô — tái ym (Butterly et al., 2009). Hàm l��ng DOP gi:m sau 8 tuRn tr:i qua quá trình khô — tái ym có th* ��c gi:i thích b+i k�t qu: c<a quá trình khoáng hóa, chuy*n hóa ph>t pho t_ dng hfu c5 sang dng vô c5 hòa tan (Bünemann et al., 2013).

Hàm l��ng TDP th(c gi:i phóng ��c xác �dnh bVng s( chênh l�ch gifa hàm l��ng TDP trong mou DW và giá trd c<a nó trong mou DC (b:ng 2). Hàm l��ng TDP th(c gi:i phóng ra gif + m;c �= ?n �dnh trong su>t thOi gian t_ T1 ��n T3 (t_ 1 tuRn ��n 3 tuRn), sau �ó gi:m m=t n}a �>i v#i �Bt r_ng thông và gi:m nh� �>i v#i �Bt r_ng keo. Hàm l��ng TDP th(c gi:i phóng t_ �Bt r_ng thông l#n h5n t_ �Bt r_ng keo trong su>t thOi gian t_ T1 ��n T3, nh�ng s( chênh l�ch này không l#n v#i giá trd kho:ng 8 mgkg-1 (B:ng 2). Tuy nhiên ti thOi �i*m T4, hàm l��ng TDP gi:i phóng th(c c<a �Bt r_ng keo li l#n h5n giá trd c<a nó trong �Bt tr�ng thông, kho:ng 18 mgkg-1. S( dao �=ng hàm l��ng TDP này cho thBy gi: thi�t nghiên c;u 1 ch, �úng m=t phRn, t_ kho:ng thOi gian T1 ��n T3. S( khác bi�t này có th* là do s( khác nhau v- c=ng ��ng vi sinh vMt trong các loi �Bt r_ng khác nhau. Các loài vi sinh vMt có kh: nPng ch>ng chdu v#i khô hn khác nhau (Ouyang và Li, 2013), nBm có kh: nPng ch>ng chdu khô hn t>t h5n vi khuyn



(Schimel et al., 1999; Blackwell et al., 2010). Hàm l��ng TDP gi:i phóng th(c + �Bt r_ng keo thay �?i không nhi-u sau 8 tuRn thí nghi�m; nguyên nhân có th* do trong �Bt r_ng keo ch;a nhi-u các loài vi sinh vMt nhy c:m, kh: nPng ch>ng chdu v#i quá trình khô - tái ym kém (ví de nh� vi khuyn) so v#i �Bt r_ng thông (Butterly et al., 2009). S( gi:m mnh TDP th(c + �Bt r_ng thông có th* do s( phec h�i c<a loài vi sinh vMt có kh: nPng ch>ng chdu DW (Butterly et al., 2009); c�ng có th* do ph>t pho hòa tan d{ bd gif li trong keo �Bt thông qua s( gif chUt c<a các khoáng sét oxit Al, Fe, Mn và Ca (Certini, 2005). K�t qu: nghiên c;u cho thBy thOi gian khô hn có :nh h�+ng ��n s( gi:i phóng ph>t pho hòa tan trong �Bt r_ng keo và �Bt r_ng thông, tuy nhiên s( khác bi�t ch�a th* hi�n rõ nét.

BBBB:ng :ng :ng :ng 2222. Hàm l�. Hàm l�. Hàm l�. Hàm l��ng ph>t �ng ph>t �ng ph>t �ng ph>t pho hòa tan thpho hòa tan thpho hòa tan thpho hòa tan th(c ��c gi:i (c ��c gi:i (c ��c gi:i (c ��c gi:i phóng sau quá trình khô hphóng sau quá trình khô hphóng sau quá trình khô hphóng sau quá trình khô hn và tái ym (DWn và tái ym (DWn và tái ym (DWn và tái ym (DW----DC)DC)DC)DC)

TT R_ng TDP gi:i phóng th(c (gha-1)

T1 T2 T3 T4

1 Thông 69,84 69,84 69,84 38,8

2 Keo 62,08 62,08 62,08 54,32

Ghi chú: Hàm l��ng ph>t pho hòa tan th(c ��c tính bVng s( chênh l�ch gifa hàm l��ng TDP trong mou DW và DC.

D(a vào k�t qu: nghiên c;u này �* tính l��ng TDP th(c gi:i phóng ra sau quá trình khô - tái ym trên m=t di�n tích r_ng th(c t� có th* thBy, t?ng l��ng TDP th(c gi:i phóng ra t_ �Bt r_ng thông và �Bt r_ng keo �-u vào kho:ng 0,3 kgha-1. K�t qu: này ch, bVng 1/3 so v#i hàm l��ng TDP gi:i phóng th(c t_ �Bt r_ng thông V�On Qu>c gia Pù Mát (1 kgha-1) (inh Mai Vân và cs, 2019) và bVng 1/7 ��n 1/10 so v#i hàm l��ng TDP th(c t_ �Bt r_ng s�i và r_ng d� ôn �#i (Dinh et al., 2016). Chính vì vMy cRn có các nghiên c;u ti�p theo v- s( ph:n ;ng c<a các loi �Bt khác nhau; vi sinh vMt �>i v#i quá trình khô - tái ym trong s( gi:i phóng ph>t pho hòa tan.

4. K�T LU�N

Quá trình khô - tái ym �ã gi:i phóng ph>t pho hòa tan, cung cBp ngu�n ph>t pho hòa tan tr(c ti�p + c: �Bt r_ng keo và �Bt r_ng thông. Hàm l��ng ph>t pho hòa tan ��c gi:i phóng sau quá trình khô - tái ym c<a �Bt d�#i các loi r_ng khác nhau là khác

nhau; t_ �Bt r_ng keo l#n h5n �Bt r_ng thông + cùng thOi gian c<a quá trình khô - tái ym và s( chênh l�ch này mang ý ngh�a th>ng kê. Hàm l��ng ph>t pho hòa tan (bao g�m c: t?ng ph>t pho hòa tan và ph>t pho hòa tan dng hfu c5) gif giá trd không �?i trong giai �on �Ru c<a quá trình khô tái ym, sau �ó gi:m + thOi gian 8 tuRn. Ph>t pho hòa tan + dng hfu c5 (DOP) chi�m �u th� trong t?ng l��ng ph>t pho hòa tan ��c gi:i phóng t_ �Bt r_ng d�#i :nh h�+ng c<a quá trình khô — tái ym v#i giá trd �-u l#n h5n 75% so v#i t?ng l��ng ph>t pho hòa tan (TDP). T?ng l��ng ph>t pho hòa tan (TDP) gi:i phóng th(c sau có giá trd ?n �dnh 69,84 gha-1 (�Bt r_ng thông) và 62,08 gha-1 (�Bt r_ng keo) trong su>t 3 tuRn �Ru c<a quá trình khô hn — tái ym; sau �ó gi:m dRn ��n 38,8 gha-1 (�Bt r_ng thông) và 54,32 gha-1 (�Bt r_ng keo).

L-I C�M �N

Chúng tôi xin chân thành c:m 5n cô ào Thd Hoan, B= môn Th? nh�7ng và Môi tr�Ong �Bt, Khoa Môi tr�Ong, Tr�Ong i hZc Khoa hZc T( nhiên, i hZc Qu>c gia Hà N=i; ThS. Nguy{n Hoàng H�5ng, Khoa Lâm hZc, Tr�Ong i hZc Lâm nghi�p �ã giúp �7 chúng tôi trong quá trình thu thMp mou ngoài th(c �da và phân tích m=t s> tính chBt �Bt trong phòng thí nghi�m.


1. Blackwell M. S. A., Brookes P. C., de la Fuente-Martinez N. et al. (2009). Effects of soil drying and rate of re-wetting on concentrations and forms of phosphorus in leachate. Biology and Fertility of Soils 45:635-643.

2. Blackwell M. S. A., Carswell A. M., Bol R. (2013). Variations in concentrations of N and P forms in leachates from dried soils rewetted at different rates. Biology and Fertility of Soils 49:79—87.

3. Bünemann E. K., Keller B., Hoop D. et al. (2013). Increased availability of phosphorus after drying and rewetting of a grassland soil: processes and plant use. Plant and Soil 370:511—526.

4. Butterly C. R., Bünemann E. K., McNeill A. M. et al. (2009). Carbon pulses but not phosphorus pulses are related to decreases in microbial biomass during repeated drying and rewetting of soils. Soil Biology and Biochemistry 41: 1406-1416.



5. Certini G. (2005). Effects of fire on properties of forest soils: a review. Oecologia 143:1—10.

6. Cleveland C. C., Liptzin D. (2007). C : N : P stoichiometry in soil: is there a “Redfield ratio” for the microbial biomass? Biogeochemistry 85:235—252.

7. Denef K., Six J., Paustian K., Merckx R. (2001). Importance of macroaggregate dynamics in controlling soil carbon stabilization: short-term effects of physical disturbance induced by dry—wet cycles. Soil Biology and Biochemistry 33: 2145—2153.

8. inh Mai Vân, Ma Thùy Nhung, TrRn Thd Quyên, TrRn Thd HVng (2019). B�#c �Ru nghiên c;u s( gi:i phóng ph>t pho hòa tan trong �Bt r_ng d�#i :nh h�+ng c<a quá trình khô - tái ym trong �i-u ki�n phòng thí nghi�m. Tp chí Khoa hZc và Công ngh� Lâm nghi�p Tr�Ong i hZc Lâm nghi�p. S> 1-2019

9. Dinh M. V., Guhr A., Spohn M., Matzner E. (2017). Release of phosphorus from soil bacterial and fungal biomass following drying/rewetting. Soil Biology and Biochemistry 110:1—7.

10. Dinh M. V., Schramm T., Spohn M., Matzner E. (2016). Drying—rewetting cycles release phosphorus from forest soils. J. Plant Nutr. Soil Sci. 179:670—678.

11. Holford I. C. R. (1997). Soil phosphorus: its measurement, and its uptake by plants. Australian Journal of Soil Research 35:227.

12. Jeddi K., Cortina J., Chaieb M. (2009). Acacia salicina, Pinus halepensis and Eucalyptus occidentalis improve soil surface conditions in arid southern Tunisia. Journal of Arid Environments 73:1005—1013.

13. Magid J., Kjærgaard C., Gorissen A., Kuikman P. J. (1999). Drying and rewetting of a loamy sand soil did not increase the turnover of native organic matter, but retarded the decomposition of added 14C-labelled plant material. Soil Biology and Biochemistry 31:595—602.

14. Marschner H. D. (1996). Mineral nutrition of higher plants. Annals of Botany 78:527—528.

15. Murphy J., Riley J. P. (1962). A modified single solution method for the determination of phosphate in natural waters. Analytica Chimica Acta 27:31—36.

16. Olsen, S. R., Sommers. L. E. (1982). Determination of available phosphorus. In “Method of Soil Analysis.” American Society of Agronomy.

17. Ouyang Y., Li X. (2013). Recent research progress on soil microbial responses to drying—rewetting cycles. Acta Ecologica Sinica 33:1—6.

18. Pierzynski G. M., McDowell R. W. (2005). Chemistry, cycling, and potential movement of inorganic phosphorus in soils. Phosphorus: Agriculture and the Environment agronomymonogra: 53—86.

19. Raghothama K. G., Karthikeyan A. S. (2005). Phosphate acquisition. Plant and Soil 274: 37—49.

20. Richardson A. E., George T. S., Hens M., Simpson R. J. (2005). Utilization of soil organic phosphorus by higher plants. In: Turner B. L., Frossard E., Baldwin D. S. (eds). Organic phosphorus in the environment. CABI, Wallingford, pp 165—184.

21. Schachtman D. P., Reid R. J., Ayling S. M. (1998). Phosphorus uptake by plants: from soil to cell. Plant Physiology 116:447—453.

22. Schimel J. P. (2018). Life in Dry Soils: Effects of Drought on Soil Microbial Communities and Processes. Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics 49:409—432.

23. Turner B. L., Haygarth P. M. (2001). Biogeochemistry: Phosphorus solubilization in rewetted soils. Nature 411:258—258.

24. Vågen T. G., Lal R., Singh B. R. (2005). Soil carbon sequestration in sub-Saharan Africa: a review. Land Degradation & Development 16:53—71.

25. Zhao N., He N., Wang Q. et al. (2014). The Altitudinal Patterns of Leaf C:N:P Stoichiometry Are Regulated by Plant Growth Form, Climate and Soil on Changbai Mountain, China. PLoS ONE 9:e95196.



EFFECTS OF DRYINGEFFECTS OF DRYINGEFFECTS OF DRYINGEFFECTS OF DRYING----REWETTING CYCLE ON THE CHANGE OF DISSOLVED PHOSPHORUS REWETTING CYCLE ON THE CHANGE OF DISSOLVED PHOSPHORUS REWETTING CYCLE ON THE CHANGE OF DISSOLVED PHOSPHORUS REWETTING CYCLE ON THE CHANGE OF DISSOLVED PHOSPHORUS FROM TROPICAL FOREST SOILSFROM TROPICAL FOREST SOILSFROM TROPICAL FOREST SOILSFROM TROPICAL FOREST SOILS

Dinh Mai VanDinh Mai VanDinh Mai VanDinh Mai Van1111, Nguyen Minh Thanh, Nguyen Minh Thanh, Nguyen Minh Thanh, Nguyen Minh Thanh1111, Tran Thi Hang, Tran Thi Hang, Tran Thi Hang, Tran Thi Hang1111 1Department of Soil Science, Vietnam National University of Forestry

SummarySummarySummarySummary Drying-rewetting cycles (D/W) include both physical process and biological process; occur more frequently in topsoils and release water-soluble phosphorus. The study was conducted to determine the effects of prolonged drought and rewetting on the release of watersoluble phosphorus from forest soils. Samples were collected in Acacia auriculiformis forest soil (forest plantation) and the Pinus massoniana forest soil at Luot mountain, Xuan Mai, Chuong My, Ha Noi. DW samples were experienced drying period at 1 week, 2 weeks, 3 weeks and 8 weeks (water holding capacity about from 2% to 5%), while the controls (DC) were kept permanently at 50% water holding capacity. The net release of total water-soluble phosphorus kept stable during the first three weeks before decrease at 8 weeks following drying-rewetting. The net release of total water-soluble phosphorus was largest from Pinus forest soil at the first three weeks after drying following rewetting, about 69.84 gha-1; smallest from Pinus forest soil at 8 weeks after drying following rewetting, about 34.48 gha-1. The net release of the water-soluble phosphorus decreased with time of duration period following rewetting in plantation forest soil. Water-soluble organic phosphorus was the main part of total water-soluble phosphorus releasing from forest soils after drying rewetting cycle (more than 75%). There was a significant difference in response to DW between samples from forest plantation and natural forest. Our results suggest that DW release water - soluble phosphorus contributing in the source of the soluble nutrient.

Keywords:Keywords:Keywords:Keywords: Drying-rewetting cycles, soluble organic phosphorus, Acacia auriculiformis forest, Pinus massoniana forest, total soluble phosphorus.

Ng�Ng�Ng�Ng�Oi ph:n bi�n: TS. Bùi Huy Hi-nOi ph:n bi�n: TS. Bùi Huy Hi-nOi ph:n bi�n: TS. Bùi Huy Hi-nOi ph:n bi�n: TS. Bùi Huy Hi-n Ngày nhNgày nhNgày nhNgày nhMn bài:Mn bài:Mn bài:Mn bài: 13/11/2019 Ngày thông quNgày thông quNgày thông quNgày thông qua pha pha pha ph:n bi�n::n bi�n::n bi�n::n bi�n: 13/12/2019 Ngày duyNgày duyNgày duyNgày duy�t �Png:�t �Png:�t �Png:�t �Png: 20/12/2019



NGHIÊN C�U �SC �IFM SINH H#C SINH S�N CÁ NÂU (Scatophagus argus Linnaeus, 1766) TRONG �I�U KI%N NUÔI L)NG T�I TH5A THIÊN - HU�

NguyNguyNguyNguy{{{{n VPn Huyn VPn Huyn VPn Huyn VPn Huy1111, Nguy, Nguy, Nguy, Nguy{{{{n Anh Tun Anh Tun Anh Tun Anh TuBBBBnnnn1111, , , , NguyNguyNguyNguy{{{{n n n n ;;;;c Thànhc Thànhc Thànhc Thành1111, Võ , Võ , Võ , Võ ;;;;c Nghc Nghc Nghc Ngh�a�a�a�a1111, Hu, Hu, Hu, Hu��nhnhnhnh T T T TBBBBn Xinhn Xinhn Xinhn Xinh1111

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T�T�T�T�T

Nghiên c;u ��c ti�n hành �* xác �dnh m=t s> �Uc �i*m sinh hZc sinh s:n quan trZng c<a cá nâu nuôi l�ng + Th_a Thiên - Hu� làm c5 s+ cho vi�c s:n xuBt gi>ng �>i t��ng có giá trd kinh t� này. 923 cá Nâu có �= tu?i >1+ ��c nuôi trong l�ng + khu v(c gRn c}a bi*n ThuMn An, t,nh Th_a Thiên - Hu� t_ tháng 9/2018 ��n tháng 8/2019. Hàng tháng thu mou ngou nhiên t_ quRn �àn �*: nghiên c;u v- t? ch;c t� bào hZc c<a t� bào sinh dec; xác �dnh h� s> thành thec (GSI); xác �dnh t� l� �(c cái trong quRn �àn; s;c sinh s:n c<a cá. Thêm vào �ó, các �Uc �i*m v- tr;ng và tinh trùng ��c thu và quan sát �ánh giá trình trng phát tri*n tr;ng và tinh trùng d�#i kính hi*n vi. K�t qu: nghiên c;u cho thBy, có th* �ánh giá tr(c ti�p v- các m;c �= hot �=ng c<a tinh trùng và các �Uc �i*m v- ��Ong kính; hình dng; màu s2c; �= trong su>t c<a tr;ng ti l�ng nuôi làm c5 s+ �* áp deng cho quá trình sinh s:n nhân to cá Nâu. H� s> thành thec; ��Ong kính c<a tr;ng; các �Uc �i*m t? ch;c t� bào hZc ch, ra rVng cá Nâu cái là loài có kh: nPng sinh s:n nhi-u lRn trong vòng �Oi, mùa ve sinh s:n chính tMp trung vào tháng 7 và 8, trong khi �ó cá Nâu �(c có th* tham gia sinh s:n t_ tháng 4 ��n cu>i tháng 8. T� l� �(c: cái cá nâu trung bình qua các tháng là 0,69. S;c sinh s:n tuy�t �>i là 353.640,3 tr;ng/con và s;c sinh s:n t�5ng �>i là 2.688,8 tr;ng/g.

TTTT_ khóa:_ khóa:_ khóa:_ khóa: Cá nâu, sinh hZc sinh s:n, Th_a Thiên - Hu�.

1. �#T V$N �%7

Cá Nâu (Scatophagus argus Linnaeus, 1766) là m=t trong nhfng loài cá bi*n có giá trd kinh t� cao, có kích th�#c t�5ng �>i l#n, thdt cá béo có mùi vd th5m ngon và ��c thd tr�Ong �u chu=ng (Nguy{n Thanh Ph�5ng, 2008). Môi tr�Ong phân b> c<a chúng rBt r=ng, có th* tìm thBy trong th<y v(c n�#c ngZt, n�#c l� và n�#c mUn (Barry và Fast, 1992). Ngoài giá trd làm th(c phym cho con ng�Oi, loài cá Nâu c�ng là loài cá c:nh nuôi rBt ph? bi�n trên th� gi#i (Amarasinghe và cs., 2002).

Qua quá trình kh:o sát th(c t� và thu mou cá Nâu trên �da bàn t,nh Th_a Thiên - Hu� ti các h= nuôi tr�ng thu� s:n c�ng nh� + các ch�, nhóm nghiên c;u �ã tìm thBy hi�n nay xuBt hi�n 2 ki*u hình cá Nâu g�m ki*u chBm bi to màu xanh và ki*u chBm bi nhz màu som. Ki*u hình có chBm bi to màu xanh ��c xác nhMn là cá Nâu có ngu�n g>c t_ �Rm phá Th_a Thiên - Hu�, còn ki*u hình chBm nhz dày h5n màu som là cá Nâu nhMp gi>ng t_ các t,nh phía Nam (Cà Mau).

1 Khoa Thủy sản, Trường Đại học Nông Lâm, Đại học Huế

Ngu�n gi>ng cá Nâu phec ve nuôi th�5ng phym + khu v(c �Rm phá Th_a Thiên - Hu� ch< y�u là khai thác t( nhiên. Hi�n nay, ngu�n l�i cá Nâu t( nhiên + khu v(c �Rm phá Tam Giang - CRu Hai thu=c t,nh Th_a Thiên - Hu� gi:m sút nghiêm trZng do nhu cRu c<a con ng�Oi, s} deng ng� ce khai thác không h�p lý, �Uc bi�t là môi tr�Ong ngày càng ô nhi{m, các bãi �� c<a cá ngoài t( nhiên bd :nh h�+ng don ��n ngu�n l�i cá gi>ng t( nhiên bd cn ki�t dRn. MUt khác, các nghiên c;u v- �>i t��ng này hi�n còn rBt hn ch�, �Uc bi�t là nhfng �Uc �i*m sinh hZc sinh lý và sinh s:n, phRn l#n ch, m#i tMp trung vào phân loi, mô t: m=t s> thông tin ng2n v- thành phRn gi>ng loài và s( phân b>. � Vi�t Nam, Nguy{n Thanh Ph�5ng và cs. (2004) c�ng �ã nghiên c;u m=t s> �Uc �i*m sinh hZc sinh s:n c<a cá Nâu + khu v(c Cà Mau. Tuy nhiên, �Uc �i*m sinh thái khác nhau don ��n nh�ng thay �?i v- �Uc �i*m sinh s:n c<a cá. H5n nfa, cá Nâu + �Rm phá t,nh Th_a Thiên - Hu� có �Uc �i*m ki*u hình khác hoàn toàn so v#i ki*u hình cá Nâu phân b> + các t,nh phía Nam.

Nghiên c;u này ��c ti�n hành �* tr: lOi các câu hzi mà th(c t� gUp ph:i trong quá trình sinh s:n �>i t��ng này, �ó là: (1) Có s( ��ng pha hay l�ch pha



trong quá trình phát tri*n tuy�n sinh dec �(c và cái c<a cá Nâu?; (2) T� l� �(c cái trong quRn �àn?; (3) Trong �i-u ki�n nuôi, thì mùa ve sinh s:n c<a cá s� nh� th� nào?; (4) S;c sinh s:n c<a cá Nâu + �Rm phá Th_a Thiên - Hu�.


Cá Nâu gi>ng (c7 0,27 g) thu ngoài t( nhiên vào tháng 9 nPm 2017 ��c �5ng trong b* composite 1 tháng �t kh>i l��ng trung bình 0,69 g r�i chuy*n vào nuôi trong ao �Bt ti thôn Tân Mu, thd trBn ThuMn An cho ��n tháng 8 nPm 2018, cá ��c cho Pn bVng th;c Pn công nghi�p; rong câu và cá tp c2t nhz. Sau 1 nPm nuôi ti ao, khi kích th�#c c5 th* c<a cá �ã l#n (không lZt m2t l�#i khi nuôi l�ng) toàn b= cá (923 con) ��c chuy*n vào nuôi l�ng (4 *5*1,5 m) ti thôn H:i Ti�n, + gRn c}a bi*n ThuMn An, t,nh Th_a Thiên - Hu� t_ tháng 9/2018 ��n tháng 8/2019 v#i mMt �= nuôi là 31 con/m3, cho cá Pn bVng cá nec và rong câu c2t nhz.

2.1. Nghiên c2.1. Nghiên c2.1. Nghiên c2.1. Nghiên c;u s( phát tri*n tuy�n sinh dec ;u s( phát tri*n tuy�n sinh dec ;u s( phát tri*n tuy�n sinh dec ;u s( phát tri*n tuy�n sinh dec bbbbVng ph�5ng pháp mô hZcVng ph�5ng pháp mô hZcVng ph�5ng pháp mô hZcVng ph�5ng pháp mô hZc

Trung bình mti tháng thu ngou nhiên 33 mou cá t_ l�ng, các mou tuy�n sinh dec cái ��c thu �* tính GSI. LBy ngou nhiên 5 mou cá �(c và 5 mou cá cái t_ 33 mou thu ngou nhiên �* c2t tiêu b:n tuy�n sinh dec bVng cách gi:i phou, tách tuy�n sinh dec và c> �dnh trong dung ddch buffered formaldehyde 10%. Mou mô hZc ��c c2t bVng máy c2t mô bán t( �=ng c<a hãng Leica (RM2245) ti Phòng Thí nghi�m mô hZc c<a Khoa Th<y s:n, Tr�Ong i hZc Nông Lâm, i hZc Hu�. Nhu=m mou bVng hematoxylin và eosin và quan sát tiêu b:n bVng kính hi*n vi quang hZc 10x. Mô t: s( phát tri*n c<a tuy�n sinh dec, t� bào sinh dec theo thang 5 bMc c<a Nikolsky (1963) và Biswas (1993) �* xác �dnh giai �on phát tri*n t� bào tr;ng. Phân bi�t các giai �on phát tri*n c<a tinh trùng d(a vào ph�5ng pháp c<a Grier (1981).

2.2. ánh giá tr2.2. ánh giá tr2.2. ánh giá tr2.2. ánh giá tr(c ti�p s( phát tri*n c<a t� bào (c ti�p s( phát tri*n c<a t� bào (c ti�p s( phát tri*n c<a t� bào (c ti�p s( phát tri*n c<a t� bào trtrtrtr;ng và m;c �= hot �=ng c<a tinh trùng ;ng và m;c �= hot �=ng c<a tinh trùng ;ng và m;c �= hot �=ng c<a tinh trùng ;ng và m;c �= hot �=ng c<a tinh trùng

Theo dõi quá trình phát tri*n sinh dec c<a cá Nâu ��c ti�n hành sau khi cá �t �= tu?i >1+ (t_ tháng 9/2018 ��n tháng 8/2019) t�5ng ;ng v#i chi-u dài và kh>i l��ng trung bình khi th: là 12,8 cm và 88,9 g. >i v#i mou tr;ng và tinh trùng ki*m tra tr(c ti�p ti l�ng ��c ti�n hành thu ngou nhiên mti tháng 2 lRn, mti lRn t_ 12-15 con. Cá �(c ��c vu>t

nh� + phRn beng, dùng xi lanh loi 1 mL hút tinh ddch cho vào lame �* ki*m tra tình trng hot �=ng c<a tinh trùng d�#i kính hi*n vi. M;c �= hot �=ng c<a tinh trùng ��c �ánh giá 3 m;c nh� sau: hot �=ng mnh là khi có h5n 65% tinh trùng hot �=ng; m;c trung bình khi có kho:ng 30-65% tinh trùng hot �=ng; m;c y�u là khi có t� l� tinh trùng hot �=ng < 30% (Hình 2 A-C). Theo dõi s( thay �?i kích th�#c c<a tr;ng cá là m=t trong nhfng ku thuMt t�5ng �>i khó khPn do không có thi�t bd chuyên deng, vì lt ni�u c<a cá Nâu rBt nhz và c;ng nên không th* s} deng que thPm tr;ng nh� các loài cá có kích th�#c l#n, hay các loài cá n�#c ngZt. Vì vMy, thPm tr;ng ��c th(c hi�n bVng bVng cách s} deng >ng xi lanh loi 5 mL và �Ru kim 18 G*1.1/2 c<a Hãng Vinahankook (do ��Ong kính c<a tr;ng khi thành thec t>i �a ch, �t 0,75 µm theo Gandhi và cs. (2014)), chích thmng vào beng qua phRn da n5i có tuy�n sinh dec �* hút lBy tr;ng (Hình 1). Tr�#c khi hút tr;ng, trong xi lanh cRn hút vào 2 mL n�#c �* to áp l(c. Cá sau khi ��c hút lBy tr;ng cRn t2m iodine (povidine-iodine 90% có xuBt x; t_ «n =) 1 ppm hàng ngày trong thOi gian 3 ngày �* sát trùng v�t th�5ng tr�#c khi th: li vào l�ng nuôi, t� l� s>ng �t 100%. Mou tr;ng lBy tr(c ti�p ��c �Ut trên lame và �o ��Ong kính tr;ng tr(c ti�p qua tr2c vi thd kính (Hình 2 D-F). Ph�5ng pháp này ch, áp deng t_ giai �on tháng 4 ��n tháng 9, vì lúc này tuy�n sinh dec c<a cá Nâu m#i b2t �Ru phát tri*n, vì t_ sau tháng 10 ��n tháng 3 nPm sau thì bu�ng tr;ng và tinh c<a cá bd thoái hóa, b�#c sang giai �on ngh,. Các �Uc �i*m hình thái c<a tr;ng ngoài kích th�#c �o ��c còn �ánh giá qua màu s2c; m;c �= trong su>t; cBu trúc, kích th�#c và hình dng (Nikolsky, 1963; Biswas, 1993).

2.3. H2.3. H2.3. H2.3. H� s> thành thec (GSI) c<a cá cái � s> thành thec (GSI) c<a cá cái � s> thành thec (GSI) c<a cá cái � s> thành thec (GSI) c<a cá cái

H� s> thành thec (Gonadosomatic index, GSI) c<a cá cái ��c xác �dnh bVng cách thu ngou nhiên mti tháng 15 cá th* cái trong �àn (923 con) �* ti�n hành gi:i phou tách tuy�n sinh dec �* tính, sau �ó tuy�n sinh dec ��c c> �dnh trong dung ddch buffered formaldehyde 10% cho các phân tích sau này. H� s> thành thec GSI (%) ��c xác �dnh theo công th;c sau:



Hình 1. TuyHình 1. TuyHình 1. TuyHình 1. Tuy*n chZn cá thành thec và �o ��Ong kính tr;ng*n chZn cá thành thec và �o ��Ong kính tr;ng*n chZn cá thành thec và �o ��Ong kính tr;ng*n chZn cá thành thec và �o ��Ong kính tr;ng

(A) Tuy*n chZn cá t_ l�ng nuôi; (B) LBy mou tr;ng; (C) o kích th�#c tr;ng.

2.4. Ph�5ng pháp xác �2.4. Ph�5ng pháp xác �2.4. Ph�5ng pháp xác �2.4. Ph�5ng pháp xác �dnh t� l� �(c cáidnh t� l� �(c cáidnh t� l� �(c cáidnh t� l� �(c cái

Hàng tháng ki*m tra ngou nhiên 28-48 (trung bình 33) cá th* t_ l�ng nuôi �* xác �dnh t� l� �(c cái. S> cá ph:i gi:i phou �* ki*m tra gi#i tính t_ tháng 10/2018 ��n tháng 3/2019 là 100% mou thu, trong khi �ó s> cá ph:i m? �* ki*m tra �(c cái t_ tháng 4 ��n tháng 10 là ít h5n, ch, tr_ nhfng cá th* không th* vu>t ra tinh hay không lBy tr;ng tr(c ti�p ��c hoUc nhfng cá th* s} deng �* tính GSI và c2t mou mô. Ki*m �dnh Chi-square ��c s} deng �* ki*m tra s( khác bi�t v- t� l� gi#i tính cá Nâu quan sát ��c so v#i t� l� lý thuy�t (k� vZng, 1: 1) + m;c ý ngh�a α = 0,05:

Trong �ó:

χ² =Chi-square test; O = Các giá trd quan sát; E = Giá trd k� vZng (mong ��i).

2.5. Ph�5ng pháp xác �2.5. Ph�5ng pháp xác �2.5. Ph�5ng pháp xác �2.5. Ph�5ng pháp xác �dnh s;c dnh s;c dnh s;c dnh s;c sinh ssinh ssinh ssinh s:n c<a cá:n c<a cá:n c<a cá:n c<a cá

Xác �dnh s;c sinh s:n c<a cá ��c ti�n hành vào tháng 7 và 8 nPm 2019, khi bu�ng tr;ng c<a cá �t giai �on III và IV. Mti tháng thu mou ngou nhiên 15 con cá cái thành thec (sau khi ki*m tra tr;ng bVng vi�c �o kích th�#c d�#i kính hi*n vi có g2n tr2c vi thd kính nh� �ã mô t: + mec 2.1). Ti�n hành gi:i phou tách bu�ng tr;ng, thu 3 mou nhz ti các �i*m khác nhau trên bu�ng tr;ng (tr�#c, gifa và sau), cân mou bVng cân ti*u ly �i�n t} �= chính xác 0,01 g tr�#c khi ti�n hành ��m trên ��a peptri d�#i kính hi*n vi soi n?i (kính gi:i phou) sau khi �ã hòa mou tr;ng vào n�#c �* tr;ng rOi ra (Biswas, 1993). S;c sinh s:n tuy�t �>i (F) ��c xác �dnh theo công th;c sau:

Trong �ó:

F: S;c sinh s:n tuy�t �>i; G: Kh>i l��ng bu�ng tr;ng; g: Kh>i l��ng trung bình c<a mou tr;ng (3 mou) ��c lBy ra �* ��m; n: S> tr;ng trung bình c<a mou tr;ng (3 mou) ��c lBy ra �* ��m.

S;c sinh s:n t�5ng �>i ��c ��c xác �dnh nh� là s> tr;ng/g, là trung bình c<a các mou ��c ��m.


3.1. Các giai �o3.1. Các giai �o3.1. Các giai �o3.1. Các giai �on phát tri*n c<a tuy�n sinh decn phát tri*n c<a tuy�n sinh decn phát tri*n c<a tuy�n sinh decn phát tri*n c<a tuy�n sinh dec

Lát c2t tiêu b:n tuy�n sinh dec cá nâu cho thBy rVng, �ây là loài cá có th* sinh s:n nhi-u lRn trong vòng �Oi, vì có s( xuBt hi�n c<a t� bào tr;ng giai �on III, IV và các giai �on nhz h5n (Hình H và G). Tuy nhiên, quan sát quá trình thành thec c<a cá t_ s> li�u v- ��Ong kính tr;ng, h� s> GSI li cho thBy cá ch< y�u tMp trung sinh s:n vào kho:ng tháng 7 và 8. i-u này c�ng có th* suy �oán rVng, �i-u ki�n nuôi nh>t có th* :nh h�+ng ��n quá trình phát dec c<a cá, hoUc là �i-u ki�n sinh thái �Uc bi�t là nhi�t �= + khu v(c mi-n Trung do tháng 3 von còn lnh, nên n�u cá s>ng trong vùng �Rm phá c�ng có th* bd :nh h�+ng b+i nhi�t �= so v#i cá s>ng ngoài bi*n kh5i n5i có nhi�t �= cao h5n do �= sâu c<a n�#c l#n h5n. Nh�ng �>i v#i cá �(c li khác, tinh trùng có th* thành thec và hot �=ng t_ tháng 4 ��n tháng 8, �i-u này c�ng ch;ng tz rVng trong �i-u ki�n t( nhiên, cá cái có th* �ã thành thec vào kho:ng tháng 4 hoUc 5, nh�ng do nuôi nh>t trong �i-u ki�n nhi�t �= thBp �ã :nh h�+ng ��n quá trình phát tri*n t� bào tr;ng c<a cá. S( phát tri*n t� bào tr;ng c<a cá ph;c tp h5n nhi-u so v#i t� bào sinh dec �(c.



Hình 2. Lát cHình 2. Lát cHình 2. Lát cHình 2. Lát c2t tiêu b:n các giai �on phát tri*n tuy�n sinh dec cá Nâu (= phóng �i 10x)2t tiêu b:n các giai �on phát tri*n tuy�n sinh dec cá Nâu (= phóng �i 10x)2t tiêu b:n các giai �on phát tri*n tuy�n sinh dec cá Nâu (= phóng �i 10x)2t tiêu b:n các giai �on phát tri*n tuy�n sinh dec cá Nâu (= phóng �i 10x)

(A) — (D) t�5ng ;ng t_ giai �on I — IV c<a t� bào sinh dec �(c; (E) — (G) t�5ng ;ng t_ giai �on I — IV c<a t� bào tr;ng (gc) t� bào mRm; (ct) mô liên k�t; (n) nhân; (oe) vùng noãn �ã sinh s:n

Vi�c �ánh giá m;c �= hot �=ng c<a tinh trùng có ý ngh�a th(c ti{n trong s:n xuBt gi>ng cá Nâu, vì �ây là loài th�Ong áp deng ph�5ng pháp the tinh nhân to trong s:n xuBt gi>ng. Vì vMy �ây là ph�5ng pháp s� giúp cho chúng ta chZn �úng con �(c có tinh hot �=ng khze �* �t t� l� the tinh cao, thay vì ph:i gi�t m? nhfng con �(c �* lBy tinh ddch s} deng cho the tinh nhân to. Hình 3A cho thBy t� l� tinh trùng bBt hot rBt cao và tMp trung thành t_ng �ám, trong khi hình 3B cho thBy kho:ng 50% tinh trùng

hot �=ng, s> còn li von tMp trung thành t_ng �ám nhz, t� l� tinh trùng bBt hot b2t �Ru xuBt hi�n t_ kho:ng n}a cu>i tháng 8 tr+ �i, và t� l� này cao dRn. Hình 3C cho thBy t� l� tinh trùng hot �=ng rBt cao, gRn nh� là 100%, không quan sát thBy tinh trùng bBt hot (tMp trung thành t_ng �ám), tình trng này xuBt hi�n vào cu>i tháng 8 và �Ru tháng 9, sau thOi gian này, không còn thBy tinh trùng hot �=ng nfa, tinh ddch có dBu hi�u loãng dRn ra (không còn �Uc nh� tr�#c).

BBBB:ng 1. Uc �i*m các giai �on:ng 1. Uc �i*m các giai �on:ng 1. Uc �i*m các giai �on:ng 1. Uc �i*m các giai �on phát triphát triphát triphát tri*n t� bào*n t� bào*n t� bào*n t� bào sinh dsinh dsinh dsinh decececec cácácácá NâuNâuNâuNâu

Giai �on T� bào sinh dec cái T� bào sinh dec �(c

Giai �on I Tuy�n sinh dec còn rBt nhz và trong su>t, không phân bi�t ��c gi#i tính. T� bào sinh dec là các nguyên bào rBt nhz và mO. Noãn bào có nhi-u góc cnh, kích th�#c rBt nhz. T� bào tr;ng ch< y�u là mô liên k�t và n�#c chi�m phRn l#n th* tích

Tuy�n sinh dec còn nhz, trong su>t, không th* phân bi�t ��c �(c cái. Tinh nguyên bào nVm trong các bào nang.

Giai �on II Noãn bào có kích th�#c khá nhz và mO, tuy�n sinh dec chi�m kho:ng 5% xoang beng, có th* phân bi�t ��c chúng bVng m2t th�Ong. TBt c: các t� bào tr;ng �ang trong giai �on phát tri*n, �ây là giai �on �Uc tr�ng c<a s( bi�n �?i c<a nhân t� bào.

Tuy�n sinh dec von h5i tròn v- ngoi hình, các thùy �ã b2t �Ru phát tri*n thành 2 lá. ã thBy rõ túi tinh. ã tPng nhanh v- s> l��ng tinh bào s5 cBp.

Giai �on III Giai �on tPng tr�+ng th; cBp b2t �Ru v#i s( hình thành c<a các túi noãn, ngoài ra còn có s( xuBt hi�n c<a các t� bào tr;ng trong giai �on tPng tr�+ng s5 cBp, �ã b2t �Ru xuBt hi�n nhi-u không bào (không b2t màu), noãn hoàng, nhân l#n b2t màu tím nht. Kích th�#c noãn hoàng cPng tròn, b2t màu h�ng c<a eosin rBt rõ, các ht noãn hoàng

Tinh bào có màu tr2ng ph#t h�ng. Bu�ng tinh ti�p tec gia tPng v- th* tích. Trong >ng don tinh có nhi-u nang tinh �ã ch;a nhi-u các t� bào nang �ang trong giai �on phát tri*n



to nVm phía ngoài các ht nhz nVm sát nhân. Ngoài ra còn có s( xuBt hi�n c<a m=t s> t� bào mRm (gc).

mnh.

Giai �on IV Kích th�#c c<a noãn bào gia tPng rõ. S> ti*u hnh trong nhân gi:m và t_ t_ tan bi�n bào ddch nhân, kích th�#c noãn bào lúc này �t c(c �i. � giai �on này, trong lát c2t tiêu b:n chúng ta c�ng có th* nhMn thBy s( xuBt hi�n các t� bào + giai �on còn non. Các ht noãn hoàng tMp trung li thành các kh>i noãn hoàng.

Bu�ng tinh g�m nhi-u túi tinh ch;a �Ry tinh tinh có màu tr2ng sfa. N�u vu>t và soi tr(c ti�p d�#i kính hi*n vi thì có th* nhMn thBy tinh trùng �ang hot �=ng (Hình 3C).

Ngoài ra s( phát tri*n t� bào sinh dec cái c�ng có th* nhMn bi�t d(a vào kích th�#c ��Ong kính c<a tr;ng, ��c quan sát tr(c ti�p d�#i kính hi*n vi. T�5ng t( �>i v#i vi�c �ánh giá nhanh kích th�#c và tình trang trng c<a tr;ng có ý ngh�a rBt quan trZng trong quá trình the tinh nhân to. Qua quá trình kích thích sinh s:n loài cá này �ã nhMn thBy (s> li�u ch�a

xuBt b:n), khi ��Ong kính c<a tr;ng �t kích th�#c > 450 µm k�t h�p các giZt dRu tMp trung li, thì khi �ó chBt l��ng tr;ng �ã �:m b:o cho quá trình the tinh ��c x:y ra. � giai �on tr;ng còn non (kích th�#c ��Ong kính <200 µm) thì tr;ng có màu trong su>t, cBu trúc nhân bên trong rBt khó nhìn, các giZt dRu lúc này nVm r:i rác t_ng các ht nhz (Hình 3D).

Hình 3. Hình 3. Hình 3. Hình 3. MMMMou tinh trùng và tr;ng cá Nâu soi tr(c ti�p ti hi�n tr�Ong (�= phóng �i 10xou tinh trùng và tr;ng cá Nâu soi tr(c ti�p ti hi�n tr�Ong (�= phóng �i 10xou tinh trùng và tr;ng cá Nâu soi tr(c ti�p ti hi�n tr�Ong (�= phóng �i 10xou tinh trùng và tr;ng cá Nâu soi tr(c ti�p ti hi�n tr�Ong (�= phóng �i 10x))))

(A) hot �=ng y�u; (B) hot �=ng trung bình; (D) t� bào tr;ng + giai �on còn non; (E) t� bào tr;ng �ang + kích th�#c ti-n tr�+ng thành (F) t� bào tr;ng + kích th�#c tr�+ng thành; ; ; ; (a) vùng tinh trùng bBt hot; (b) vùng tinh trùng hot �=ng y�u; (c) vùng tinh trùng hot �=ng trung bình; (d) vùng tinh trùng hot �=ng mnh.

Khi tr;ng �ang trong giai �on phát tri*n nhanh (kích th�#c ��Ong kính t�5ng ��5ng 300 µm) thì lúc này nhân �ã thBy to dRn và rBt rõ, các ht dRu tMp trung li thành nhi-u ht l#n h5n (Hình 3 E). �n giai �on thành thec, s�n sàng cho quá trình the tinh, kích th�#c ��Ong kính tr;ng tPng lên rõ r�t, có th* �t t#i > 450 µm (Hình 3 F), lúc này các giZt dRu �ã tMp trung li s�n sàng cho quá trình the tinh. Phát hi�n này hoàn toàn phù h�p v#i công b> c<a Gandhi

và cs. (2014) khi cho rVng, ��Ong kính cá Nâu + vùng bi*n «n = + giai �on thành thec là ≥ 430 — 580 µm. Có ngh�a là lúc này có th* tác �=ng �* thúc �yy quá trình reng tr;ng c<a cá bVng vi�c áp deng tiêm kích dec t> cho cá.

3.2. Mùa v3.2. Mùa v3.2. Mùa v3.2. Mùa ve sinh e sinh e sinh e sinh ssss:n :n :n :n

Mùa ve sinh s:n ��c �ánh giá thông qua 4 ch, tiêu: T� l� cá thành thec trong tháng (B:ng 2); h� s>



thành thec GSI (Hình 4), ��Ong kính c<a t� bào tr;ng (Hình 3), phân tích mô hZc tiêu b:n v- �Uc

�i*m t� bào tr;ng (Hình 2).

BBBB:ng 2. T� l� các giai �o:ng 2. T� l� các giai �o:ng 2. T� l� các giai �o:ng 2. T� l� các giai �on phát trin phát trin phát trin phát tri*n c<a tuy�n sinh*n c<a tuy�n sinh*n c<a tuy�n sinh*n c<a tuy�n sinh ddddec cáiec cáiec cáiec cái Tháng

N

I (con)

T� l� (%)

II (con)

T� l� (%)

III (con)

T� l� (%)

IV (con)

T� l� (%)

9 30 2 6,7 12 40,0 8 26,7 8 26,7

10 32 3 9,4 22 68,8 4 12,5 3 9,4

11 33 4 12,1 27 81,8 2 6,1 0 0,0

12 33 7 21,2 26 78,8 0 0,0 0 0,0

1 31 26 83,9 5 16,1 0 0,0 0 0,0

2 48 27 56,3 21 43,8 0 0,0 0 0,0

3 36 6 16,7 30 83,3 0 0,0 0 0,0

4 28 24 85,7 4 14,3 0 0,0 0 0,0

5 39 3 7,7 26 66,7 10 25,6 0 0,0

6 36 6 16,7 6 16,7 16 44,4 8 22,2

7 29 1 3,4 4 13,8 3 10,3 21 72,4

8 28 0 0,0 2 7,1 7 25,0 19 67,9

T?ng 403403403403 109109109109 185185185185 50505050 59595959

Hình 4. HHình 4. HHình 4. HHình 4. H� s> thành thec c<a cá Nâu qua các tháng� s> thành thec c<a cá Nâu qua các tháng� s> thành thec c<a cá Nâu qua các tháng� s> thành thec c<a cá Nâu qua các tháng

Quá trình theo dõi, nhMn thBy rVng, cá ch, thành thec tMp trung vào 2 tháng 7 và 8. T� l� cá cái thành thec �t 86,2% vào tháng 7 và 92,9% + tháng 8. H� s> thành thec c<a �àn cá Nâu trong l�ng nuôi �t cao nhBt vào tháng 7 và 8, k�t qu: này hoàn toàn phù h�p v#i s( phát tri*n c<a t� bào tr;ng. H� s> thành thec cá Nâu cao nhBt vào tháng 8, �t 8,2% (t�5ng ;ng v#i giai �on thành thec sinh dec c<a t� bào tr;ng). H� s> thành thec thBp nhBt khi cá + giai �on còn non (h�t giai �on ngh,). Uc �i*m v- t? ch;c t� bào hZc (Hình 2 E-G); ��Ong kính c<a tr;ng và màu s2c, hình dng c<a tr;ng (Hình 3 D-F) có th* khmng �dnh mùa ve sinh s:n chính c<a cá Nâu nuôi nh>t + Th_a

Thiên - Hu� tMp trung vào tháng 7 và 8, còn cá �(c thành thec s#m h5n và có th* tham gia sinh s:n ��c t_ tháng 4 ��n tháng 10.

K�t qu: này c�ng t�5ng �>i phù h�p v#i m=t s> báo cáo tr�#c �ây v- �Uc �i*m sinh hZc sinh s:n c<a cá Nâu. Barry và Fast (1992) �ã công b> mùa ve sinh s:n chính c<a cá Nâu + Philippine là t_ tháng 4 ��n tháng 10, �� r= vào tháng 8. Chúng b2t �Ru sinh s:n vào tháng 6 và 7 �úng vào thOi �i*m xuBt hi�n các ��t m�a khi có gió mùa Tây-Nam. HZ �ã báo cáo rVng l��ng m�a, nhi�t �= thBp h5n, dòng ch:y mnh t_ các con sông và �= mUn thBp là nhfng y�u t> kích thích s( thành thec c<a noãn bào cu>i cùng và �� tr;ng. Trong khi �ó Cai và cs. (2010) �ã báo cáo rVng mùa ve sinh s:n chính c<a cá Nâu + ven bi*n phía Nam Trung Qu>c là t_ tháng 4 ��n tháng 8, �,nh �i*m vào tháng 5 và tháng 7; n�#c có �= mUn cao là môi tr�Ong phù h�p cho chúng sinh s:n. Gandhi (1998) c�ng cho bi�t cá Nâu ti vùng bO bi*n Mandapam, bO bi*n ông Nam «n = có th* �� hai lRn trong m=t nPm, lRn �Ru vào kho:ng tháng 6 ��n tháng 8 khi có m�a và gió mùa và lRn th; hai vào kho:ng tháng 10 ��n tháng 12. D(a vào h� s> thành thec, Nguy{n Thanh Ph�5ng và cs. (2004) cho rVng, cá Nâu + vùng ven bi*n Cà Mau, Vi�t Nam có mùa ve sinh s:n chính vào kho:ng tháng 4, 5 và 7, 8.



3.3. C5 c3.3. C5 c3.3. C5 c3.3. C5 cBu gi#i tínhBu gi#i tínhBu gi#i tínhBu gi#i tính

C5 cBu gi#i tính c<a cá Nâu qua các lRn ki*m tra ��c th* hi�n qua b:ng 3. K�t qu: ch, ra rVng, t� l� �(c: cái c<a cá Nâu qua các tháng là 1,0: 1,5, k�t qu: ki*m �dnh Chi-square ch, cho thBy, không có s( khác bi�t v- t� l� gi#i tính c<a cá Nâu qua các tháng ki*m tra so v#i giá trd t� l� k� vZng (χ², p>0,05). K�t qu:

này phù h�p v#i công b> c<a Cai và cs. (2010) khi báo cáo t� l� �(c cái c<a cá Nâu là 1,0: 1,31. Trong khi �ó, Barry và Fast (1992) cho rVng cá Nâu là loài �5n tính, con cái th�Ong chi�m �u th� so v#i con �(c trong quRn �àn. Báo cáo c<a Gandhi (1998) c�ng cho bi�t, t� l� �(c: cái c<a cá Nâu khu v(c ven bi*n vùng ông-Nam «n = là 1,0: 2,2 (p<0,05).

BBBB:ng 3. T� l� gi#i tính c<a cá Nâu:ng 3. T� l� gi#i tính c<a cá Nâu:ng 3. T� l� gi#i tính c<a cá Nâu:ng 3. T� l� gi#i tính c<a cá Nâu

Tháng N S> con

�(c T� l� con �(c (%)

S> con cái

T� l� con cái (%)

T� l� �(c/cái

χ² Giá trd P

9 30 14 46,7 16 53,3 1,0 : 1,1 0,13 > 0,05

10 32 13 40,6 19 59,4 1,0 : 1,5 1,13 > 0,05

11 33 14 42,4 19 57,6 1,0 : 1,4 0,76 > 0,05

12 33 12 36,4 21 63,6 1,0 : 1,8 2,45 > 0,05

1 31 13 41,9 18 58,1 1,0 : 1,4 0,81 > 0,05

2 48 19 39,6 29 60,4 1,0 : 1,5 2,08 > 0,05

3 36 14 38,9 22 61,1 1,0 : 1,6 1,78 > 0,05

4 28 11 39,3 17 60,7 1,0 : 1,5 1,29 > 0,05

5 39 18 46,2 21 53,8 1,0 : 1,2 0,23 > 0,05

6 36 14 38,9 22 61,1 1,0 : 1,6 1,78 > 0,05

7 29 12 41,4 17 58,6 1,0 : 1,4 0,86 > 0,05

8 28 10 35,7 18 64,3 1,0 : 1,8 2,29 > 0,05

TTTT?ng?ng?ng?ng 403403403403 164164164164 239239239239 1,0 : 1,5: 1,5: 1,5: 1,5 1,161,161,161,16 > 0,05> 0,05> 0,05> 0,05

3.4. S3.4. S3.4. S3.4. S;c sinh s:n c<a cá Nâu;c sinh s:n c<a cá Nâu;c sinh s:n c<a cá Nâu;c sinh s:n c<a cá Nâu

BBBB:ng 4. S;c sinh s:n c<a cá Nâu:ng 4. S;c sinh s:n c<a cá Nâu:ng 4. S;c sinh s:n c<a cá Nâu:ng 4. S;c sinh s:n c<a cá Nâu

Tháng Kh>i

l��ng c5 th* (g)

S;c sinh s:n tuy�t �>i

(tr;ng/con)

S;c sinh s:n t�5ng �>i (tr;ng/g)

7 365,6 ±

9,1 343.892,6 ±

37.199,7 2.231,2 ± 1.325,6

8 376,5 ±

9,6 363.388,1 ±

42.560,5 3260,7 ±

448,3

Trung bình

371,0 ± 8,6

353.640,3 ± 38.444,3

2.688,8 ± 1.117, 3

S;c sinh s:n tuy�t �>i và t�5ng �>i c<a cá ��c trình bày nh� + b:ng 4.

K�t qu: cho thBy rVng, s;c sinh s:n c<a cá nâu không cao so v#i s;c sinh s:n c<a m=t s> loài cá bi*n khác, ch, �t + m;c 353.640 tr;ng/con hay 2.688,8 tr;ng/g. Theo nhi-u tác gi: thì s;c sinh s:n tuy�t �>i c<a cá thay �?i phe thu=c vào kích th�#c c5 th*, còn s;c sinh s:n t�5ng �>i phe thu=c vào ��Ong kính c<a tr;ng. Theo Lý VPn Khánh (2012) cá Nâu có kh>i l��ng c5 th* trung bình 135 g, s;c sinh s:n tuy�t �>i là 333.343 tr;ng/cá th*. S;c sinh s:n tuy�t �>i c<a cá Nâu thu thMp + CRn GiO là 289.797 tr;ng/cá th* (Nguy{n Xuân �ng, 2012), trong khi �ó cá Nâu + Cà Mau li có s;c sinh s:n l#n h5n ��n 519.547 tr;ng/ cá th*, mùa ve sinh s:n c<a cá t( nhiên vào



tháng 4-5 và tháng 7-8. Gandhi (1998) �ã báo cáo s;c sinh s:n c<a cá Nâu dao �=ng t_ 115.038 ��n 153.661 tr;ng/con, trong khi Cai và cs. (2010) �ã xác �dnh s;c sinh s:n c<a cá Nâu thay �?i t_ 337.309 ��n 635.755 tr;ng/con, trung bình 456.320 tr;ng/con. M=t s( t�5ng quan tuy�n tính gifa kích th�#c c<a c5 th*, kh>i l��ng c5 th* v#i bu�ng tr;ng �ã ��c ghi nhMn b+i Gandhi (1998). Nh� vMy, s;c sinh s:n c<a cá Nâu + �Rm phá Th_a Thiên - Hu� c�ng ch, �t + m;c trung bình so v#i k�t qu: �ã công b> tr�#c �ây.

L-I C�M �N

Nhóm tác gi: chân thành c:m 5n S+ Khoa hZc và Công ngh� t,nh Th_a Thiên - Hu� �ã tài tr� cho nghiên c;u này. ây là k�t qu: c<a �- tài khoa hZc và công ngh� cBp t,nh ��c ngân sách nhà n�#c t,nh Th_a Thiên - Hu� �Ru t�.

4. K�T LU�N VÀ �% NGH'

4.1. K4.1. K4.1. K4.1. K�t luMn�t luMn�t luMn�t luMn

Quá trình phát tri*n tuy�n sinh dec c<a cá nâu cho thBy, cá Nâu �(c thành thec sinh dec s#m h5n cá cái và có th* tham gia sinh s:n t_ tháng 4 ��n tháng 10, còn mùa ve sinh s:n chính c<a cá Nâu cái li tMp trung ch< y�u vào tháng 7 và 8.

Không có s( khác bi�t v- t� l� �(c: cái c<a cá Nâu qua các tháng ki*m tra.

S;c sinh s:n tuy�t �>i c<a cá nâu trung bình �t 353.640 tr;ng/ con phe thu=c vào kích th�#c c5 th* và s;c sinh s:n t�5ng �>i + 2.688,8 tr;ng/g.

4.2. 4.2. 4.2. 4.2. - nghd- nghd- nghd- nghd

Ti�p tec nghiên c;u các ch, s> liên quan ��n �Uc �i*m sinh s:n c<a cá nâu nh� :nh h�+ng c<a các vùng sinh thái khác nhau, ch� �= dinh d�7ng khác nhau ��n s( thành thec và kích th�#c c<a t� bào tr;ng, ph�5ng pháp gif tinh trùng.


1. Amarasinghe, Upali, Mala Amarasinghe và Chandana Nissanka (2002). Investigation of the Negombo estuary (Sri Lanka) brush park fishery, with an emphasis on community-based management. Fisheries Management and Ecology 9: 41-56.

2. Barry, TP and AW Fast (1992). Biology of spotted scat (Scatophagus argus) in the Philippines. Asian fishseries science: pp 163-179.

3. Biswas, SP (1993). Manual of methods in fish biology, South Asian Publishere, Pvt.Ltd, New Delhi.

4. Cai, Z, Y Wang, J Hu, J Zhang và Y Lin (2010). Reproductive biology of Scatophagus argus and artificial induction of spawning. J. Trop. Oceanogr 29,(5): 180—185.

5. Gandhi, V (1998). Studies on the ecology and biology of butterfish Scatophagus argus in Mandapam coastal region. Madurai, Madurai Kamaraj University. Ph.D. Thesis: 200.

6. Gandhi, V, V Venkatesan and N. Ramamoorthy (2014). Reproductive biology of the spotted scat Scatophagus argus (Linnaeus, 1766) from Mandapam waters, south-east coast of India. Indian J. Fish 61,(4): 55-59.

7. Grier, Harry J (1981). Cellular Organization of the Testis and Spermatogenesis in Fishes. American Zoologist 21,(2): 345-357.

8. Lý VPn Khánh (2012). Nghiên c;u �Uc �i*m sinh hZc sinh s:n và th} nghi�m s:n xuBt gi>ng cá nâu (Scatophagus argus, Linnaeus 1976). Khoa Thu� s:n, Tr�Ong i hZc CRn Th5. LuMn án Ti�n s�: 180 trang.

9. Nguy{n Thanh Ph�5ng (2008). Báo cáo t?ng k�t �- tài v�On �5m công ngh�: Nghiên c;u s:n xuBt gi>ng các loài th<y s:n b:n �da ��ng bVng sông C}u Long. Khoa Th<y s:n - Tr�Ong i hZc CRn Th5: : : : 37 - 56.

10. Nguy{n Thanh Ph�5ng, TrRn Thd Thanh Hi-n và Lý VPn Khánh (2004). Nghiên c;u �Uc �i*m sinh hZc dinh d�7ng và sinh s:n c<a cá nâu (Scatophagus argus Linnaeus, 1766). 2: 49-57.

11. Nguy{n Xuân �ng (2012). Uc �i*m sinh hZc c5 b:n c<a cá nâu (Scatophagus argus, Linnaeus 1976) thu thMp ti huy�n CRn GiO, TP. H� Chí Minh. Tp chí Khoa hZc và Phát tri*n 10,(6): 895-901.

12. Nikolsky, GV (1963). Sinh thái hZc. Nhà xuBt b:n i hZc - Trung hZc chuyên nghi�p (Tài li�u ti�ng Vi�t do Nguy{n VPn Thái, TrRn ình TrZng và Mai ình Yên ddch).



STUDY ON REPRODUCTIVE BIOLOGY OF SPOTTED SCAT (STUDY ON REPRODUCTIVE BIOLOGY OF SPOTTED SCAT (STUDY ON REPRODUCTIVE BIOLOGY OF SPOTTED SCAT (STUDY ON REPRODUCTIVE BIOLOGY OF SPOTTED SCAT (Scatophagus argus Scatophagus argus Scatophagus argus Scatophagus argus Linnaeus, 1766) Linnaeus, 1766) Linnaeus, 1766) Linnaeus, 1766) IN CAGE OF THUA THIEN IN CAGE OF THUA THIEN IN CAGE OF THUA THIEN IN CAGE OF THUA THIEN ---- HUE PROVINCE HUE PROVINCE HUE PROVINCE HUE PROVINCE

Nguyen Van Huy, Nguyen Anh Tuan,Nguyen Van Huy, Nguyen Anh Tuan,Nguyen Van Huy, Nguyen Anh Tuan,Nguyen Van Huy, Nguyen Anh Tuan, Nguyen Duc Thanh, Vo Duc Nghia, Huynh Tan XinhNguyen Duc Thanh, Vo Duc Nghia, Huynh Tan XinhNguyen Duc Thanh, Vo Duc Nghia, Huynh Tan XinhNguyen Duc Thanh, Vo Duc Nghia, Huynh Tan Xinh

SummarySummarySummarySummary The present study was conducted to determine some of the reproductive biology of Spotted scat (Scatophagus argus Linnaeus, 1758) for larval production of this economic value species in Thua Thien - Hue lagoon. A total of 923 of Scatophagus argus aged >1+ were cultured in cage in Thua Thien - Hue lagoon, near by Thuan An inlet from september 2018 to august 2019. Fish samples were collected monthly from the cage for histological study of gonads; determination of gonadosomatic index (GSI), sex ratio, seasonal spawning; and fecundity. In addition, the characteristics of oocyte and sperm were also collected and observed the status of development under microscope. The results showed that, we are able to evaluate directly the status activities sperm and chractirize the oocyte diameter measurement, shape; colour; transparence of the oocyte under microscope observation. By this way, we can apply conveniently for artificial seed production of Scatophagus argus. Gonadosomonad index, occyte diameter; histological observation indicated that the female of Scatophagus argus would be able to spawn more than once during its life. The seasonal spawning of the female was concentrated mainly on july and august, whilist the male can be able to spawn from appril to august. The monthly sex ratio of male to female was 1.0: 1.5. The absolute and relative fecundity of Scatophagus argus at the weight of 371 g was 353,640.3 eggs/individual and 2,688.8 eggs/g, repectively.

KeywordsKeywordsKeywordsKeywords:::: Scatophagus argus, reproductive biology, Thua Thien — Hue.

Ng�Ng�Ng�Ng�Oi ph:n bi�n: TS. Phm Anh TuBnOi ph:n bi�n: TS. Phm Anh TuBnOi ph:n bi�n: TS. Phm Anh TuBnOi ph:n bi�n: TS. Phm Anh TuBn Ngày nhNgày nhNgày nhNgày nhMn bài:Mn bài:Mn bài:Mn bài: 27/9/2019 Ngày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua ph:n bi�n::n bi�n::n bi�n::n bi�n: 28/10/2019 Ngày duyNgày duyNgày duyNgày duy�t �Png:�t �Png:�t �Png:�t �Png: 4/11/2019



THÀNH PHRN LOÀI THÂN M�M CHÂN B!NG THU�C PHÂN L(P MANG SAU (OPISTHOBRANCHIA) VÀ CÓ PHCI (PULMONATA) TRONG H% SINH THÁI R5NG NG[P MSN V�\N QU�C GIA XUÂN THY,

T1NH NAM �DNH Hoàng NgHoàng NgHoàng NgHoàng NgZc Kh2cZc Kh2cZc Kh2cZc Kh2c1111

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T�T �T �T �T Nghiên c;u v- thành phRn loài thân m-m thu=c phân l#p Mang sau (Opisthobranchia) và Có ph?i (Pulmonata) ��c ti�n hành t_ tháng 5/2018 ��n tháng 6/2019, v#i 936 mou vMt thu ��c trên 15 ô thu mou �dnh l��ng (1 m x 1 m) và 6 mou �dnh tính thu=c 3 loi sinh c:nh trong h� sinh thái r_ng ngMp mUn V�On Qu>c gia Xuân Th<y. K�t qu: nghiên c;u �ã xác �dnh ��c 23 loài thu=c 2 phân l#p, 5 b=, 6 hZ, 12 gi>ng. Trong �ó, phân l#p Có ph?i chi�m �u th� v- thành phRn loài, v#i 19 loài (chi�m 82,61%), b= Eupulmonata có thành phRn loài �a dng nhBt, v#i 17 loài (chi�m 73,91%), hZ Ellobiidae có s> l��ng loài nhi-u nhBt, v#i 17 loài (chi�m 73,91%). HRu h�t các loài thu=c phân l#p Có ph?i phân b> + các sinh c:nh có cây cz thBp, mu>ng bi*n và sinh c:nh trong r_ng ngMp mUn. Ti sinh c:nh có cây cz thBp ven �* bi*n có s( suBt hi�n c<a 13 loài và mMt �= trung bình là 9,18 cá th*/1 m2. Trong �ó, các loài có s> l��ng cá th* gUp nhi-u nh� Laemodonta punctatostriata, Ellobium aurisjudae, Pythia scarabaeus. Sinh c:nh th:m th(c vMt trong r_ng ngMp mUn v#i 11 loài và mMt �= là 6,26 các th*/1 m2, + sinh c:nh này có nhi-u cá th* c<a loài Laemodonta punctatostriata và loài Cassidula aurisfelis. Sinh c:nh các bãi bùn tr>ng nVm + ven và xen k� gifa các �ám cây ngMp mUn, ch, xuBt hi�n 5 loài và mMt �= 2,13 cá th* /1 m2. TTTT_ khóa:_ khóa:_ khóa:_ khóa: Thành phRn loài, Mang sau, Opisthobranchia, Có ph?i, Pulmonata, r_ng ngMp mUn, V�On Qu>c gia Xuân Th<y.

1. �#T V$N �%8

Trong l#p thân m-m Chân beng (Gastropoda), phân l#p Mang sau (Opisthobranchia) và phân l#p có ph?i (Pulmonata) là 2 phân l#p ph? bi�n s>ng + c: môi tr�Ong n�#c ngZt, n�#c l�, n�#c mUn và trên cn. ây là nhóm có nhi-u loài s>ng trong l#p th:m mec r5i reng nên có kh: nPng phân h<y mùn bã hfu c5, rút ng2n chu trình vMt chBt trong r_ng ngMp mUn. M=t s> loài có kích th�#c �< l#n nh� >c mít (Ellobium aurisjudae, E. chinensis, Cassidula aurisfelis, C. mustelina), l� vàng (Onchidium stuxbergi) ��c ng�Oi dân �da ph�5ng khai thác làm th(c phym. � Vi�t Nam các công trình nghiên c;u v- thân m-m Chân beng c�ng �ã có nhi-u, ngoài công trình c<a Hoàng NgZc Kh2c và ��ng tác gi: (2011) �ã ghi nhMn 15 loài thu=c hZ >c mít thì ��n nay ch�a có công trình nào t?ng h�p riêng và �Ry �< v- hai phân l#p này trong h� sinh thái r_ng ngMp mUn V�On Qu>c gia Xuân Th<y.

1 Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội


V�On Qu>c gia Xuân Th<y là n5i có h� sinh thái r_ng ngMp mUn phong phú, ti�p giáp c}a sông H�ng. N5i �ây ��c cho là có m;c �= �a �a dng sinh hZc cao trong s> các h� sinh thái r_ng ngMp mUn ven bi*n phía B2c Vi�t Nam (t VPn Nh��ng, Hoàng NgZc Kh2c, 2003). �ng thOi, khu v(c này là môi tr�Ong chuy*n ti�p gifa n�#c ngZt và n�#c mUn, gifa môi tr�Ong trên cn và d�#i n�#c, rBt thích h�p cho nhi-u loài �=ng vMt �Uc bi�c là nhóm Có ph?i. Do �ó, vi�c nghiên c;u v- thành phRn loài và phân b> c<a các loài thu=c phân l#p Mang sau và Có ph?i là cRn thi�t, nhVm cung cBp c5 s+ khoa hZc cho công tác qu:n lý và b:o t�n tài nguyên và �a dng sinh hZc ti V�On Qu>c gia Xuân Th<y.


Nghiên c;u ��c ti�n hành 2 ��t t_ tháng 5/2018 ��n tháng 6/2019, v#i 936 mou vMt thu ��c trên 15 ô thu mou �dnh l��ng (1 m x 1 m) và 6 mou �dnh tính thu=c 3 loi sinh c:nh nh�: (1) Bãi cz, mu>ng bi*n, sam bi*n ven bO �Rm, bO �ê sát v#i r_ng ngMp mUn; (2) R_ng ngMp mUn (trang, bRn sú, v�t,…); (3) Bãi bùn ven r_ng ngMp mUn. Ph�5ng



pháp thu mou �dnh l��ng và �dnh tính ��c ti�n hành theo h�#ng don c<a Snedaker, S. C. và I. G. Snedaker (1984), Nora F. N. Tam và Y. S. Wong (2000).

Hình 1. SHình 1. SHình 1. SHình 1. S5 �5 �5 �5 �� khu v(c nghiên c;u� khu v(c nghiên c;u� khu v(c nghiên c;u� khu v(c nghiên c;u

Vi�c �dnh danh, xác �dnh tên loài cho các mou vMt thu ��c d(a vào ph�5ng pháp hình thái (hình dng, màu s2c, kích th�#c, s> �o, s> ��m và cBu trúc c<a c5 th*, c<a vz >c). Các tài li�u ��c s} deng �* �dnh danh c<a các tác gi:: Brandt (1974), Capenter Kent E. và ��ng tác gi: (1998), Cornelis Swennen (2011), Dayrat và ��ng tác gi: (2016), Raven và Vermeulen (2007). S2p x�p danh lec các loài theo h� th>ng phân loi c<a Bouchet & Rocroi (2005).

Thông tin v- phân b> c<a loài ��c cPn c; vào tRn suBt xuBt hi�n và m;c �= phong phú c<a loài + các �i*m kh:o sát, thu mou. D(a vào s> li�u th>ng kê v- thành phRn loài + khu v(c nghiên c;u �* so sánh, �ánh giá m;c �= �a dng, phong phú c<a chúng trong khu v(c nghiên c;u.


3.1. Thành ph3.1. Thành ph3.1. Thành ph3.1. Thành phRn loàiRn loàiRn loàiRn loài

K�t qu: phân tích các mou vMt thu ��c ti các khu v(c nghiên c;u �ã xác �dnh ��c 23 loài thân m-m chân beng thu=c phân l#p Mang sau và Có ph?i trong h� sinh thái r_ng ngMp mUn V�On Qu>c gia Xuân Th<y thu=c 2 phân l#p, 5 b= và 6 hZ, 12 gi>ng. Danh sách các loài ��c t?ng h�p + b:ng 1.

BBBB:ng 1. Danh lec thành phRn loài >c thu=c phân l#p Mang sau và Có ph?i trong h� sinh thái r_ng ngMp mUn :ng 1. Danh lec thành phRn loài >c thu=c phân l#p Mang sau và Có ph?i trong h� sinh thái r_ng ngMp mUn :ng 1. Danh lec thành phRn loài >c thu=c phân l#p Mang sau và Có ph?i trong h� sinh thái r_ng ngMp mUn :ng 1. Danh lec thành phRn loài >c thu=c phân l#p Mang sau và Có ph?i trong h� sinh thái r_ng ngMp mUn V�V�V�V�On Qu>c gia Xuân Th<yOn Qu>c gia Xuân Th<yOn Qu>c gia Xuân Th<yOn Qu>c gia Xuân Th<y

S> TT

TÊN KHOA H®C TÊN TI¯NG VI°T

Phân l#p OPISTHOBRANCHIA Phân l#p Mang sau B= Cephalaspidea HZ Haminoeidae

1 Haminoea fusca (Pease, 1863) �c tr;ng nhz HZ Cylichnidae 2 Truncacteocina sp. �c tre nhz B= Sacoglossa HZ Elysiidae 3 Elysia leucolegnote (Jensen, 1990) Sên lá xanh B= Aplysiomorpha HZ Aplysiidae 4 Bursatella leachii (Blainville, 1817) Thz bi*n Phân l#p PULMONATA Phân l#p Có ph?i B= Eupulmonata HZ Ellobiidae 5 Melampus fasciatus (Deshayes, 1830) �c ht cam 6 Melampus parvulus (Pfeiffer, 1856) �c ht quýt 7 Melampus graminea (Morrison, 1946) �c vz có vVn



8 Melampus caffer (Küster, 1843) �c khoang 9 Ellobium aurisjudae (Linnaeus, 1758) �c mít 10 Ellobium chinensis (Preiffer, 1856) �c mít trung hoa 11 Cassidula aurisfelis (Bruguiere, 1792) �c tai mèo 12 Cassidula mustelina (Deshayes, 1830) �c mít ng2n vVn 13 Cassidula sowerbyana (Pfeiffer, 1853) �c ht c�Om nâu 14 Cassidula doliolum (Petit de la Saussaye, 1842) �c thùng 15 Laemodonta exaratoides (Kawabe, 1992) �c ht d�a 3 rPng 16 Laemodonta octanfracta (Jonas, 1845) �c ht chanh 17 Laemodonta punctatostriata (H&A.Adams) �c ht d�a vVn 18 Pythia scarabaeus (Linnaeus, 1758) �c bZ hung 19 Pythia plicata (Ferussac, 1821) �c 20 Pythia trigona (Troschel, 1838) �c 3 cnh 21 Auriculastra subula (Quoy & Gaimard, 1832) �c búp mPng B= Systellommatophora HZ Onchidiidae

22 Onchidium stuxbergi (Westerlund, 1883) L� vàng 23 Platevindex sp. L� xanh

CBu trúc thành phRn loài ��c th* hi�n trong b:ng 2. Trong 2 phân l#p, phân l#p Có ph?i �a dng v- thành phRn loài h5n phân l#p Mang sau, ce th*: Phân l#p Có ph?i v#i 19 loài (chi�m 82,61%) trong 2 b=, 2 hZ và 8 gi>ng; trong khi �ó phân l#p Mang sau ch, có 4 loài (chi�m 17,39%) nh�ng thu=c 3 b=, 4 hZ và 4 gi>ng.

Trong 5 b= (Eupulmonata, Systellommatophora, Cephalaspidea, Aplysiomorpha, Sacoglossa) thì b= Eupulmonata có thành phRn loài �a dng nhBt, v#i 17 loài (chi�m 73,91% t?ng s> loài), thu=c 1 hZ và 6 gi>ng, ti�p ��n là b= Systellommatophora và b= Cephalaspidea mti b= �-u có 2 loài (chi�m 8,70%),

thu=c 1-2 hZ và �-u + 2 gi>ng. Hai b= còn li (Aplysiomorpha và Sacoglossa), mti b= ch, có 1 loài (chi�m 4,35% t?ng s> loài), �-u thu=c 1 hZ và 1 gi>ng.

Trong s> 6 hZ ��c xác �dnh + khu v(c nghiên c;u (Ellobiidae, Onchidiidae, Haminoeidae, Cylichnidae, Elysiidae, Aplysiidae), hZ Ellobiidae có s> l��ng loài nhi-u nhBt, v#i 17 loài (chi�m 73,91% t?ng s> loài), hZ Onchidiidae có 2 loài (chi�m 8,70% t?ng s> loài), các hZ Haminoeidae, Elysiidae, Aplysiidae, Cylichnidae �-u ch, có 1 loài (�-u chi�m 4,35% t?ng s> loài).

BBBB:ng 2. CBu trúc thành phRn loài thân m-m thu=c phân l#p Mang sau và Có ph?i:ng 2. CBu trúc thành phRn loài thân m-m thu=c phân l#p Mang sau và Có ph?i:ng 2. CBu trúc thành phRn loài thân m-m thu=c phân l#p Mang sau và Có ph?i:ng 2. CBu trúc thành phRn loài thân m-m thu=c phân l#p Mang sau và Có ph?i Loài Cá th*

Phân l#p B= HZ S> l��ng T� l� (%) S> l��ng T� l� (%)

Eupulmonata Ellobiidae 17 73,91 865 92,41 Có ph?i Pulmonata Systellommatophora Onchidiidae 2 8,70 13 1,39

Cylichnidae 1 4,35 36 3,85 Cephalaspidea

Haminoeidae 1 4,35 11 1,18 Sacoglossa Elysiidae 1 4,35 9 0,96

Mang sau Opisthobranchia

Aplysiomorpha Aplysiidae 1 4,35 2 0,21 T?ng s> 23 100 936 100

B:ng 2 cho thBy, b= Eupulmonata có s> l��ng loài �a dng nhBt và b= Sacoglossa và b= Aplysiomorpha có s> l��ng loài ít nhBt. Nguyên nhân don ��n s( khác nhau là do môi tr�Ong s>ng c<a phân l#p có ph?i thích nghi t>t h5n v#i �i-u ki�n không có n�#c do chúng hô phBp bVng túi ph?i, phân

l#p mang sau thích nghi kém h5n do ph:i s>ng d�#i môi tr�Ong có n�#c.

S> l��ng cá th* thu=c b= Eupulmonata phong phú nhBt, b= Sacoglossa và b= Aplysiomorpha ít nhBt. Trong �ó, hZ Ellobiidae có s> l��ng cá th* l#n nhBt v#i 857 cá th* (chi�m 92,35% t?ng s> các th*),



ti�p ��n hZ Cylichnidae v#i 36 cá th* (chi�m 3,88% t?ng s> cá th*), ti�p theo là hZ Onchidiidae v#i 13 cá th* (chi�m 1,4% t?ng s> cá th*), ti�p ��n Haminoeidae có 11 cá th* (chi�m 1,19% t?ng s> cá th*), hZ Elysiidae v#i 9 cá th* (chi�m 0,97% t?ng s> cá th*) cu>i cùng là hZ Aplysiidae v#i 2 cá th* (chi�m 0,22% t?ng s> cá th*).

So v#i các nghiên c;u c<a Hoàng NgZc Kh2c và ��ng tác gi: (2011), nghiên c;u này �ã b? sung 3 loài trong hZ >c mít (Melampus caffer, Pythia plicata,

Pythia trigona), xác �dnh chính xác tên c<a 1 loài Cassidula sp.1 là Cassidula doliolum. Ngoài ra b? sung loài l� vàng (Onchidium stuxbergi) thu=c phân l#p Có ph?i và 4 loài thu=c phân l#p Mang sau.

M=t s> loài thân m-m thu=c phân l#p Mang sau (Opisthobranchia) và Có ph?i (Pulmonata) ghi nhMn + V�On Qu>c gia Xuân Th<y ��c th* hi�n + hình 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9.

Hình 2. Hình 2. Hình 2. Hình 2. MelaMelaMelaMelampus caffermpus caffermpus caffermpus caffer (Küster, 1843) (Küster, 1843) (Küster, 1843) (Küster, 1843) Hình 3. Hình 3. Hình 3. Hình 3. Pythia plicataPythia plicataPythia plicataPythia plicata (Ferussac, 1821) (Ferussac, 1821) (Ferussac, 1821) (Ferussac, 1821)

Hình Hình Hình Hình 4.4.4.4. Pythia trigonaPythia trigonaPythia trigonaPythia trigona (Troschel, 1838(Troschel, 1838(Troschel, 1838(Troschel, 1838)))) Hình Hình Hình Hình 5. 5. 5. 5. Onchidium stuxbergiOnchidium stuxbergiOnchidium stuxbergiOnchidium stuxbergi (Westerlund, 1883)(Westerlund, 1883)(Westerlund, 1883)(Westerlund, 1883)

Hình 6. Hình 6. Hình 6. Hình 6. Haminoea fuscaHaminoea fuscaHaminoea fuscaHaminoea fusca (Pease, 1863) (Pease, 1863) (Pease, 1863) (Pease, 1863) Hình 7. Hình 7. Hình 7. Hình 7. TruncacteocinaTruncacteocinaTruncacteocinaTruncacteocina sp. sp. sp. sp.

Hình 8. Hình 8. Hình 8. Hình 8. Elysia leucolegnoteElysia leucolegnoteElysia leucolegnoteElysia leucolegnote Jensen, 1990 Jensen, 1990 Jensen, 1990 Jensen, 1990 Hình 9. Hình 9. Hình 9. Hình 9. Bursatella leachiiBursatella leachiiBursatella leachiiBursatella leachii Blainville, 1817 Blainville, 1817 Blainville, 1817 Blainville, 1817



3.2. a d3.2. a d3.2. a d3.2. a dng loài và phân b> c<a các loài theo ng loài và phân b> c<a các loài theo ng loài và phân b> c<a các loài theo ng loài và phân b> c<a các loài theo thththth:m:m:m:m th th th th(c vMt(c vMt(c vMt(c vMt

Các loài thân m-m thu=c phân l#p Mang sau và Có ph?i là m=t trong nhfng nhóm xuBt hi�n trên nhfng sinh c:nh khác nhau phe thu=c và thành phRn th(c vMt trong r_ng ngMp mUn. Do �Uc �i*m c<a r_ng ngMp mUn là chdu s( ngMp tri-u c<a n�#c th�Ong

xuyên nên th:m th(c vMt là �i-u ki�n t>t nhBt �* loài >c mang sau và >c ph?i th* hi�n s( phân b> theo s( thích nghi v- môi tr�Ong s>ng và �:m b:o quá trình duy trì n5i c� trú c<a chúng. Do �ó s( �a dng v- loài >c mang sau và >c ph?i c�ng phe thu=c vào th:m th(c vMt ti r_ng ngMp mUn.

BBBB:ng 3. a dng loài và �Uc �i*m phân b> c<a các loài theo th:m th(c vMt:ng 3. a dng loài và �Uc �i*m phân b> c<a các loài theo th:m th(c vMt:ng 3. a dng loài và �Uc �i*m phân b> c<a các loài theo th:m th(c vMt:ng 3. a dng loài và �Uc �i*m phân b> c<a các loài theo th:m th(c vMt MMt �= cá th* theo th:m th(c vMt/1 m2

S> TT

Tên loài Bãi cz thBp, mu>ng bi*n,

sam bi*n

Cây ngMp mUn: trang, bRn, sú, m2m, v�t,…

Bãi bùn tr>ng ven r_ng ngMp mUn

1 Haminoea fusca - - 0,37 2 Truncacteocina sp. - 0,10 0,93 3 Elysia leucolegnote - 0,11 - 4 Bursatella leachii - - 0,07 5 Melampus fasciatus 0,23 - - 6 Melampus parvulus 0,43 - - 7 Melampus graminea 0,25 - - 8 Melampus caffer 0,63 - - 9 Ellobium aurisjudae 1,73 - - 10 Ellobium chinensis 0,93 - 11 Cassidula aurisfelis - 1,86 - 12 Cassidula mustelina - 0,79 - 13 Cassidula sowerbyana - 0,29 0,37 14 Cassidula doliolum - 0,18 0,40 15 Laemodonta exaratoides 0,23 0,03 - 16 Laemodonta octanfracta - 0,15 - 17 Laemodonta punctatostriata 2,20 2,64 - 18 Pythia scarabaeus 1,50 - - 19 Pythia plicata 0,35 - - 20 Pythia trigona 0,33 0,01 - 21 Auriculastra subula 0,30 - - 22 Onchidium stuxbergi 0,10 - - 23 Platyvindex sp. - 0,11 - T?ng s> cá th*/1 m2 9,18 6,26 2,13

Ghi chú: DBu (-): Loài không có mou trong ô nghiên c;u B:ng 3 cho thBy v- mMt �= và s( phân b> c<a các

loài thân m-m thu=c phân l#p Mang sau và Có ph?i theo th:m th(c vMt ti khu v(c nghiên c;u có th* ��c th* hi�n + hình 10.

Hình 10 cho thBy, hRu h�t các loài phân b> ti các sinh c:nh có cây cz thBp, mu>ng bi*n, sam bi*n v#i s( suBt hi�n c<a 13 loài và mMt �= trung bình là

9,18 cá th*/1 m2. Trong �ó, các loài có s> l��ng cá th* gUp nhi-u nh� Laemodonta punctatostriata, Ellobium aurisjudae, Pythia scarabaeus, các loài này có khi tMp h�p thành �ám t#i vài chec cá th*/1 m2. Ti�p là ��n là sinh c:nh th:m th(c vMt trong r_ng ngMp mUn v#i các cây ngMp mUn nh� trang, sú, bRn… v#i 11 loài và mMt �= là 6,26 các th*/1 m2, + sinh c:nh



này có nhi-u cá th* c<a loài Laemodonta punctatostriata tMp trung thành �ám l#n trên mUt n-n �áy trong r_ng ngMp mUn, n5i có nhi-u mùn bã hfu c5 r5i reng �ang phân h<y, còn loài Cassidula aurisfelis có nhi-u xung quanh g>c cây hoUc thMm chí + trên thân và cành cây ngMp mUn. Cu>i cùng là + sinh c:nh các bãi bùn tr>ng nVm + ven và xen k� gifa các �ám cây ngMp mUn, v#i 5 loài và mMt �= 2,13 cá th* /1 m2.

Hình 10. MHình 10. MHình 10. MHình 10. MMt �= cá th* phân b> theo th:m th(c vMtMt �= cá th* phân b> theo th:m th(c vMtMt �= cá th* phân b> theo th:m th(c vMtMt �= cá th* phân b> theo th:m th(c vMt

Hình 10 cho thBy, hRu h�t các loài phân b> ti các sinh c:nh có cây cz thBp, mu>ng bi*n, sam bi*n v#i s( suBt hi�n c<a 13 loài và mMt �= trung bình là 9,18 cá th*/1 m2. Trong �ó, các loài có s> l��ng cá th* gUp nhi-u nh� Laemodonta punctatostriata, Ellobium aurisjudae, Pythia scarabaeus, các loài này có khi tMp h�p thành �ám t#i vài chec cá th*/1 m2. Ti�p là ��n là sinh c:nh th:m th(c vMt trong r_ng ngMp mUn v#i các cây ngMp mUn nh� trang, sú, bRn… v#i 11 loài và mMt �= là 6,26 các th*/1 m2, + sinh c:nh này có nhi-u cá th* c<a loài Laemodonta punctatostriata tMp trung thành �ám l#n trên mUt n-n �áy trong r_ng ngMp mUn, n5i có nhi-u mùn bã hfu c5 r5i reng �ang phân h<y, còn loài Cassidula aurisfelis có nhi-u xung quanh g>c cây hoUc thMm chí + trên thân và cành cây ngMp mUn. Cu>i cùng là + sinh c:nh các bãi bùn tr>ng nVm + ven và xen k� gifa các �ám cây ngMp mUn, v#i 5 loài và mMt �= 2,13 cá th* /1 m2.

4. K�T LU�N

K�t qu: �i-u tra, kh:o sát thu mou và phân tích mou �ã xác �dnh ��c 23 loài thân m-m thu=c 2 phân l#p, 5 b=, 6 hZ, 12 gi>ng trong h� sinh thái r_ng ngMp mUn V�On Qu>c gia Xuân Th<y. Trong 2 phân l#p thì phân l#p Có ph?i chiêm �u th� v- thành phRn loài, v#i 19 loài (chi�m 82,61%), trong khi �ó phân l#p

Mang sau ch, có 4 loài (chi�m 17,39%). Trong 5 b= thì b= Eupulmonata có thành phRn loài �a dng nhBt, v#i 17 loài (chi�m 73,91%). Hai b= có s> loài ít nhBt là b= Aplysiomorpha và b= Sacoglossa, mti b= ch, có 1 loài (chi�m 4,35%). Trong s> 6 hZ ��c xác �dnh + khu v(c nghiên c;u thì hZ Ellobiidae có s> l��ng loài nhi-u nhBt, v#i 17 loài (chi�m 73,91%), các hZ còn li �-u ch, có 1 ��n 2 loài.

HRu h�t các loài thu=c phân l#p Có ph?i phân b> + các sinh c:nh có cây cz thBp, mu>ng bi*n, sam bi*n và sinh c:nh trong r_ng ngMp mUn. Ti sinh c:nh có cây cz thBp ven �ê bi*n có s( suBt hi�n c<a 13 loài và mMt �= trung bình là 9,18 cá th*/ 1 m2. Trong �ó, các loài có s> l��ng cá th* gUp nhi-u nh� Laemodonta punctatostriata, Ellobium aurisjudae, Pythia scarabaeus. Sinh c:nh th:m th(c vMt trong r_ng ngMp mUn v#i 11 loài và mMt �= là 6,26 các th*/1 m2, + sinh c:nh này có nhi-u cá th* c<a loài Laemodonta punctatostriata và loài Cassidula aurisfelis. Sinh c:nh các bãi bùn tr>ng nVm + ven và xen k� gifa các �ám cây ngMp mUn, ch, xuBt hi�n 5 loài và mMt �= 2,13 cá th* /1 m2.

TÀI LI�U THAM KH�O 1. Brandt Rolf A. M., 1974. The non-marine

aquatic Mollusca of Thailand. Arch. Moll.,105: 1-423. 2. Capenter Kent E. et al., 1998. The living

marine resources of the western central Pacific, 1: 431 436. Food and Argriculture.

3. Cornelis Swennen, 2011. Large mangrove-dwelling Elysia species in Asia, with descriptions of two new species (Gastropoda: Opistobranchia: Sacoglossa). The Raffles Bulletin of Zoology, 59 (1): 29—37.

4. Dayrat B, Goulding TC, Apte D, Bhave V, Comendador J, Ngo XQ, Tan SK, Tan SH, 2016. Integrative taxonomy of the genus Onchidium Buchannan, 1800 (Mollusca, Gastropoda, Pulmonata, Onchidiidae). ZooKeys 636: 1—40.

5. Guido T. Poppe & Sheila P. Tagaro, 2006. The New Classification of Gastropods according to Bouchet & Rocroi, 2005. Visaya, 23.2.2006.

6. Hoàng NgZc Kh2c, t VPn Nh��ng, H� Thanh H:i, 2011. HZ �c Mít (Melampidae: Pulmonata: Gastropoda) vùng c}a sông H�ng. Tp chí Sinh hZc tMp 33, S> 2. 19-29.

7. t VPn Nh��ng, Hoàng NgZc Kh2c, 2003. Don li�u b�#c �Ru v- m=t s> nhóm �=ng vMt �áy + r_ng ngMp mUn Giao Thu�, Nam dnh. Báo cáo khoa



hZc H=i nghd toàn qu>c lRn th; hai, nghiên c;u c5 b:n trong sinh hZc, nông nghi�p, y hZc. Hu� 7/2003. Nxb Khoa hZc và Ku thuMt, 699-701.

8. Nora F. N. Tam and Y. S. Wong, 2000. Field giude to Hong Kong Mangrove. City University of Hong Kong press.

9. Raven, H. & Vermeulen, J. J., 2007. Notes on molluscs from NW Borneo and Singapore. 2. A

synopsis of the Ellobiidae (Gastropoda, Pulmonata). Vita Malacologia, 4: 29—62, Figs. 1—13, Pls. 1—6.

10. Snedaker, S. C., and I. G. Snedaker, 1984. The Mangrove ecosystem: Research method. On behalf of the Unesco/scor working Group 60 on Mangrove Ecology. Unesco pp: p. 145-161.

GASTROPODAGASTROPODAGASTROPODAGASTROPODA SPECIES COMPOSITIONSPECIES COMPOSITIONSPECIES COMPOSITIONSPECIES COMPOSITION BELONG TOBELONG TOBELONG TOBELONG TO SUSUSUSUBBBBCLASSESCLASSESCLASSESCLASSES OPISTHOBRANCHIA AND OPISTHOBRANCHIA AND OPISTHOBRANCHIA AND OPISTHOBRANCHIA AND PULMONATA IN MANGROVE ECOSYSTEM OF XUAN THUY NATIONAL PARK, NAM DINH PROVINCEPULMONATA IN MANGROVE ECOSYSTEM OF XUAN THUY NATIONAL PARK, NAM DINH PROVINCEPULMONATA IN MANGROVE ECOSYSTEM OF XUAN THUY NATIONAL PARK, NAM DINH PROVINCEPULMONATA IN MANGROVE ECOSYSTEM OF XUAN THUY NATIONAL PARK, NAM DINH PROVINCE

Hoang Ngoc KhacHoang Ngoc KhacHoang Ngoc KhacHoang Ngoc Khac

SummarySummarySummarySummary The study of the species composition of molluscs of subclasses Opisthobranchia and Pulmonata was conducted from may 2018 to june 2019, with 936 specimens collected over 15 quantitative sampling plots (1 m x 1 m) and 6 qualitative samples belonging to 3 types of habitats in the mangrove ecosystem in Xuan Thuy National Park. The research results have recorded 23 species belonging to 2 subclasses, 5 orders, 6 families and 12 genera. In which, the subclass pulmonary have dominated in species composition, with 19 species (accounting for 82.61%), the Eupulmonata order is the most diverse species composition, with 17 species (accounting for 73.91%), the family Ellobiidae is the most in number of species, with 17 species (accounting for 73.91%). Almost the species belong to the subclass Pulmonata are distributed in habitats of low grass, bayhops and mangrove habitats. The habitat of low-lying vegetation along the sea dyke has the presence of 13 species, and the average density is 9.18 individuals/1 m2. In particular, the species with a large number of individuals such as Laemodonta punctatostriata, Ellobium aurisjudae, Pythia scarabaeus. The habitats in the mangrove forest with 11 species and a density of 6.26 individuals/1 m2, in this habitat there are many individuals of Laemodonta punctatostriata and Cassidula aurisfelis species. The habitat of the mudflats is located along and interspersed among the mangroves, only 5 species appear and the density is 2.13 individuals/1 m2.

Keywords:Keywords:Keywords:Keywords: Species composition, Opisthobranchia, Pulmonary, Pulmonata, Mangrove, Xuan Thuy National Park.

Ng�Ng�Ng�Ng�Oi ph:n bi�n: PGS.TS. H� Thanh H:iOi ph:n bi�n: PGS.TS. H� Thanh H:iOi ph:n bi�n: PGS.TS. H� Thanh H:iOi ph:n bi�n: PGS.TS. H� Thanh H:i Ngày nhNgày nhNgày nhNgày nhMn bài:Mn bài:Mn bài:Mn bài: 8/10/2019 Ngày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua ph:n bi�n::n bi�n::n bi�n::n bi�n: 8/11/2019 Ngày duyNgày duyNgày duyNgày duy�t �Png:�t �Png:�t �Png:�t �Png: 15/11/2019



THIC TR�NG PHÁT TRIFN NUÔI TÔM TRÊN �DA BÀN T1NH TRÀ VINH

Lâm ThLâm ThLâm ThLâm Thd Mu Land Mu Land Mu Land Mu Lan1111

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T�T �T �T �T Bài vi�t phân tích th(c trng phát tri*n nuôi tôm nhVm �ánh giá hi�n trng nuôi tôm + t,nh Trà Vinh �ã phát tri*n h�t ti-m nPng hay ch�a t_ �ó xây d(ng ti-n �- �- xuBt gi:i pháp có th* thúc �Ry ngh- nuôi tôm c<a t,nh Trà Vinh ti�p tec phát tri*n. Nghiên c;u s} deng ph�5ng pháp th>ng kê mô t: nh� tRn suBt, t� l�, s> trung bình, �= l�ch chuyn �* phân tích th(c trng s:n xuBt, tiêu the tôm c<a nông h= + t,nh Trà Vinh. Nghiên c;u s} deng s> li�u th; cBp ti S+ Nông nghi�p và PTNT và Cec Th>ng kê t,nh Trà Vinh, ��ng thOi s} deng s> li�u �i-u tra t_ 300 nông h= nuôi tôm ti 4 huy�n ven bi*n t,nh Trà Vinh. K�t qu: nghiên c;u cho thBy quy mô nuôi tôm ti vùng nghiên c;u tPng; h� th>ng c5 s+ h tRng có �Ru t�, tuy nhiên ch�a theo kdp v#i yêu cRu th(c ti{n s:n xuBt; t? ch;c s:n xuBt nhz l�, phân tán, khó ki*m tra, ki*m soát; nhfng mô hình áp deng công ngh� ti�n b= còn khá khiêm t>n; s:n xuBt, qu:n lý con gi>ng, th;c Pn, ddch b�nh, môi tr�Ong… còn rBt nhi-u �i*m bBt cMp; s( liên k�t trong s:n xuBt, qu:n lý gifa các ban ngành còn lzng l�o. TTTT_ khoá:_ khoá:_ khoá:_ khoá: Nuôi tôm, phát tri*n nuôi tôm, Trà Vinh.

1. �#T V$N �%9

Ngành tôm là m=t ngành hàng m�i nhZn có �óng góp quan trZng trong n-n nông nghi�p nói riêng và kinh t� c<a �Bt n�#c nói chung. Theo Hi�p h=i Ch� bi�n và XuBt khyu th<y s:n Vi�t Nam (VASEP), nPm 2019 toàn ngành �ã xuBt khyu ��c trên 170 nghìn tBn tôm các loi, trd giá kho:ng 1,35 t, USD, tPng 7,4% v- kh>i l��ng và giá trd so v#i nPm 2018. Tuy nhiên, trong ba thd tr�Ong truy-n th>ng c<a tôm Vi�t Nam là Mu, NhMt và EU thì ch, có EU là tPng tr�+ng d�5ng v#i m;c tPng 22,2% v- kh>i l��ng, �t gRn 33 nghìn tBn và 15% v- giá trd, �t trên 228,4 tri�u USD. XuBt khyu tôm sang NhMt và Mu thì set gi:m c: v- l��ng lon giá trd. Ce th*, xuBt khyu tôm sang NhMt gi:m 4,5% v- l��ng và 2,8% v- giá trd, xuBt sang Mu gi:m t�5ng ;ng là 6,2% và 15,3% (VASEP, 2019). Di�n tích, s:n l��ng tôm nuôi tPng trong thOi gian qua tMp trung ch< y�u + 8 t,nh ven bi*n vùng BSCL. Ngh- nuôi tôm + t,nh Trà Vinh �ã hình thành cách �ây kho:ng 20 nPm. B2t �Ru t_ nuôi qu:ng canh, th: con gi>ng v#i mMt �= thBp trên các �Mp bao vây tôm cá t( nhiên + vùng n�#c mUn. T_ xuBt phát �i*m ban �Ru, mô hình nuôi ��c c:i ti�n dRn lên qu:ng canh c:i ti�n, nuôi bán thâm canh và nuôi thâm canh. NPm 2018, di�n tích tôm sú 22.000 ha v#i 2 t� con gi>ng, s:n l��ng �t 11.800 tBn. Cùng v#i �ó, di�n tích tôm chân tr2ng là 7.500 ha v#i 4,5 t�

1 Trường Đại học Trà Vinh


con gi>ng, s:n l��ng �t 33.500 tBn (Chi cec Th<y s:n Trà Vinh, 2018). Hi�n nay, ngh- nuôi tôm ��c xem là m=t trong nhfng ngành ngh- chính mang li thu nhMp cao cho ng�Oi dân t,nh Trà Vinh. Nghiên c;u ti�n hành nhVm xác �dnh th(c trng phát tri*n nuôi tôm t,nh Trà Vinh thOi gian qua.

2. C� S� LÝ THUY�T VÀ PH��NG PHÁP NGHIÊN C�U

2.1. C5 s2.1. C5 s2.1. C5 s2.1. C5 s+ l+ l+ l+ lý thuyý thuyý thuyý thuy�t�t�t�t Trên c5 s+ �dnh h�#ng t_ k� hoch chi�n l��c

phát tri*n nuôi tr�ng th<y s:n, ��ng thOi k� th_a các nghiên c;u tr�#c �ây có liên quan nh�: Kongkeo, H. & Phillips, M. (2001), Nguy{n Tài Phúc (2005), Lê Thu H�Ong (2014), Lê B:o (2011), Nguy{n Thd Qu�nh Anh (2014), Phm Thd NgZc (2017), oàn Thd Nhi�m (2018), phát tri*n nuôi tôm t,nh Trà Vinh g�m các n=i dung sau:

2.1.1. M+ r=ng quy mô nuôi tr�ng

Các ch< th* tham gia nuôi tôm có th* th(c hi�n bVng các cách m+ r=ng di�n tích mUt n�#c; gia tPng h� s> s} deng di�n tích mUt n�#c và gia tPng s> l��ng nông h= nuôi tôm.

2.1.2. Nâng cao trình �= ku thuMt s:n xuBt Các ch< th* tham gia nuôi tôm có th* th(c hi�n

bVng các cách �Ru t� c5 s+ h tRng ku thuMt; nâng cao chBt l��ng ngu�n nhân l(c trong nuôi tôm và ;ng deng ti�n b= khoa hZc ku thuMt vào nuôi tôm.

2.1.3. Thúc �yy chuy*n ddch c5 cBu nuôi tôm

Tiêu chí �ánh giá s( ddch chuy*n c5 cBu là s>



l��ng di�n tích chuy*n �?i, t� l� di�n tích chuy*n �?i; s:n l��ng hay giá trd s:n l��ng thay �?i gifa các hình th;c t? ch;c s:n xuBt.

2.1.4. Phát tri*n các tác nhân tham gia chuti giá trd tôm

Vi�c phát tri*n h� th>ng ddch ve trong hot �=ng nuôi tôm cRn ph:i ��c xem xét nh� m=t n=i dung trong phát tri*n �* �:m b:o tính toàn di�n trong nghiên c;u. H� th>ng ddch ve phec ve chia thành 02 nhóm bao g�m: (1) Nhóm ht tr� �Ru vào, (2) Nhóm ht tr� �Ru ra.

2.1.5. Gia tPng k�t qu: và hi�u qu: nuôi tôm

ánh giá s( gia tPng k�t qu: và hi�u qu: c<a hot �=ng nuôi tôm �ã �óng góp nh� th� nào cho n-n kinh t� là m=t trong nhfng n=i dung quan trZng c<a phát tri*n. Các ch, tiêu th�Ong ��c s} deng �* �ánh giá n=i dung phát tri*n này là s:n l��ng, giá trd.

2.2. Ph�5ng pháp nghiên c2.2. Ph�5ng pháp nghiên c2.2. Ph�5ng pháp nghiên c2.2. Ph�5ng pháp nghiên c;;;;uuuu

S} deng các s> li�u v- �i-u ki�n t( nhiên, tình

hình phát tri*n kinh t� - xã h=i t,nh Trà Vinh ��c cung cBp t_ VPn phòng U� ban Nhân dân t,nh Trà Vinh. Các thông tin v- di�n tích, s:n l��ng tôm + t,nh Trà Vinh ��c thu thMp t_ Cec Th>ng kê t,nh Trà Vinh. S} deng các ph�5ng pháp nh�: ph�5ng pháp th>ng kê mô t: (tRn suBt, t� l�, s> trung bình, �= l�ch chuyn) �* phân tích th(c trng s:n xuBt, tiêu the tôm c<a nông h= + t,nh Trà Vinh. Ngoài ra, df li�u s5 cBp thu thMp dùng �* b? sung thêm các thông tin mà df li�u th; cBp ch�a cung cBp nhVm: nhMn bi�t xu h�#ng phát tri*n, nhMn di�n nhfng y�u t> :nh h�+ng ��n s( phát tri*n nuôi tôm ti �da ph�5ng. Df li�u s5 cBp ��c thu thMp qua ph�5ng pháp phzng vBn tr(c ti�p ng�Oi nuôi tôm thông qua b:n câu hzi son s�n g�m 2 dng câu hzi �óng và câu hzi m+. Theo báo cáo c<a Chi cec Th<y s:n, vùng n�#c mUn, l� tôm sú và tôm chân tr2ng là �>i t��ng nuôi ch< l(c c<a t,nh Trà Vinh, v#i s:n l��ng tôm sú kho:ng 30% và tôm th� là 70%.

BBBB:ng 1. K� hoch chZn mou theo vùng nuôi:ng 1. K� hoch chZn mou theo vùng nuôi:ng 1. K� hoch chZn mou theo vùng nuôi:ng 1. K� hoch chZn mou theo vùng nuôi K� hoch Th(c t� �i-u tra Vùng nuôi

% s> h= S> h= S> h= % chênh l�ch t/không �t

Huy�n Duyên H:i 26,55 80 80 00 t Huy�n CRu Ngang 55,76 167 167 00 t Huy�n Trà Cú 5,27 16 16 00 t Huy�n Châu Thành 12,42 37 37 00 t

TTTT?ng s>?ng s>?ng s>?ng s> 100100100100 300300300300 300300300300

Ngu�n: S+ NN & PTNTT Trà Vinh nPm 2018

Huy�n CRu Ngang có nhi-u h= nuôi tôm nhBt nên s> quan sát nhi-u nhBt và thBp nhBt là huy�n Trà Cú rBt ít quan sát.


3.1. M3.1. M3.1. M3.1. M++++ r r r r====ng quy mô nuôi tôm ng quy mô nuôi tôm ng quy mô nuôi tôm ng quy mô nuôi tôm

H� s> s} deng mUt n�#c (H) tôm th� cao h5n tôm sú, cao nhBt là nPm 2014 và 2017 �t H = 2,67. Trung bình các h= nuôi tôm sú th: con gi>ng t_ 1- 2 lRn/nPm, nên h� s> H cao nhBt là 2,09. Uc tính tôm

th� có th* kháng b�nh t>t, thích ;ng bi�n �?i khí hMu, ��ng thOi các h= nuôi ��c tMp huBn v- ku thuMt nên s> ve trong nPm t_ 2 -3 ve/nPm nên hRu h�t h� s> H > 2.

3.2. Nâng cao trình 3.2. Nâng cao trình 3.2. Nâng cao trình 3.2. Nâng cao trình ��==== k k k kuuuu thu thu thu thuMMMMt st st st s::::n xun xun xun xuBBBBtttt

H� th>ng th<y l�i, bO bao kiên c> c�ng là y�u t> quan trZng giúp ki*m soát và hn ch� các sinh vMt l t_ bên ngoài mang mRm b�nh vào :nh h�+ng ��n tôm nuôi.

BBBB:ng 2. S( phát tri*n v- �Ru t� h tRng ao nuôi tôm:ng 2. S( phát tri*n v- �Ru t� h tRng ao nuôi tôm:ng 2. S( phát tri*n v- �Ru t� h tRng ao nuôi tôm:ng 2. S( phát tri*n v- �Ru t� h tRng ao nuôi tôm 2008 2013 2017

Phân loi Di�n tích (ha) T� l� (%) Di�n tích (ha) T� l� (%) Di�n tích (ha) T� l� (%)

T?ng di�n tích mUt n�#c nuôi 26.406 - 25.209 - 27.163 - Di�n tích có bO bao kiên c> 10.565 40 11.245 44,6 12.255 45,1 Di�n tích có ao l2ng, ao ch;a 1.320 5 1.967 7,8 3.071 11,3

Ngu�n: S+ NN & PTNT Trà Vinh nPm 2018



Các l#p tMp huBn ��c các c5 quan nhà n�#c t? ch;c �* tuyên truy-n, ph? bi�n pháp luMt và h�#ng don ku thuMt nuôi.

BBBB:ng 3. T:ng 3. T:ng 3. T:ng 3. Tình hình tham gia tình hình tham gia tình hình tham gia tình hình tham gia tMp huBn trong 2 Mp huBn trong 2 Mp huBn trong 2 Mp huBn trong 2

nPm nPm nPm nPm 2016201620162016 ---- 2017201720172017 TRn suBt tham gia tMp huBn S> h= T� l� (%) TTTT?ng s>?ng s>?ng s>?ng s> 300300300300 100,00100,00100,00100,00 4 lRn tr+ lên 28 9,33 T_ 2 ��n 3 lRn 189 63,00 Tham gia 1 lRn 74 24,67 Không tham gia 9 3,00

Ngu�n: S> li�u kh:o sát nPm 2018 Ti vùng nghiên c;u, hRu h�t các nông h= nuôi

tôm �-u có tham gia tMp huBn, ch, có rBt ít nông h= không tham gia (chi�m 3%) vì hZ thBy nuôi v#i di�n tích nhz, th�Ong là nhfng nông h= m#i ��c gia �ình cho �Bt canh tác ch< y�u nuôi theo kinh nghi�m c<a ng�Oi thân truy-n li hoUc hzi thPm kinh nghi�m c<a các nông h= lân cMn, ng�Oi quen hoUc các c5 s+ kinh doanh th;c Pn, thu>c th<y s:n.

£ng deng công ngh� phec ve trong giai �on nuôi tr�ng ch< y�u là các máy móc thi�t bd hi�n �i. V- máy móc phec ve cho công tác nuôi tôm hi�n nay ti vùng nuôi g�m các loi nh�: máy qut khí, máy sec khí, máy tr=n th;c Pn, máy xay th;c Pn, máy lUn, xu�ng máy, các thi�t bd ki*m tra chBt l��ng n�#c. Qua kh:o sát thì ng�Oi nuôi trang bd �Ry �< các máy móc cRn thi�t phec ve cho nuôi tôm.

3.3. Thúc �3.3. Thúc �3.3. Thúc �3.3. Thúc �yyyyy chuyy chuyy chuyy chuy****n dn dn dn dddddch c5 cch c5 cch c5 cch c5 cBBBBu nuôi u nuôi u nuôi u nuôi

Hình 1. CHình 1. CHình 1. CHình 1. C5 c5 c5 c5 cBBBBu các loài tôm cu các loài tôm cu các loài tôm cu các loài tôm c<<<<a ta ta ta t,,,,nh Trà Vinhnh Trà Vinhnh Trà Vinhnh Trà Vinh

Ngu�n: S+ NN & PTNT Trà Vinh nPm 2018 Hi�n nay Trà Vinh có 4 hình th;c nuôi là nuôi

qu:ng canh c:i ti�n (QCCT), nuôi bán thâm canh (BTC), nuôi thâm canh (TC) và nuôi siêu thâm canh (STC). Tuy nhiên t� l� di�n tích nuôi các hình th;c c�ng có s( thay �?i trong giai �on 2008 — 2017.

Trong nhfng nPm gRn �ây t>c �= chuy*n �?i t_ nuôi BTC sang TC có chi-u h�#ng tPng lên nh�ng von còn chMm vì khó khPn v- ngu�n v>n �Ru t�. Tôm chân tr2ng là �>i t��ng nuôi ch< l(c, ��c ng�Oi dân quan tâm phát tri*n, nPm 2017 có 14.431 l��t h= th: nuôi trên di�n tích 6.263 ha v#i s> l��ng gi>ng 3,588 t� con. Theo kh:o sát trong nPm 2018, ng�Oi dân ti�p tec �Ru t� m+ r=ng di�n tích th: nuôi tôm chân tr2ng theo hình th;c STC. ây là m=t �i*m thuMn l�i cho vi�c phát tri*n ngành nuôi tôm c<a t,nh Trà Vinh trong nhfng nPm t#i.

3.4. Phát tri3.4. Phát tri3.4. Phát tri3.4. Phát tri****n các tác nhân than các tác nhân than các tác nhân than các tác nhân tham gia chum gia chum gia chum gia chutttti giá tri giá tri giá tri giá trdddd tômtômtômtôm

3.4.1. Nhóm ht tr� �Ru vào

Phát tri*n v- con gi>ng chính là �:m b:o cung cBp �< v- s> l��ng và gia tPng v- chBt l��ng. NPm 2017, trên �da bàn t,nh Trà Vinh có 74 c5 s+ s:n xuBt gi>ng th<y s:n �ang hot �=ng. >i t��ng s:n xuBt chính là tôm sú v#i 72 c5 s+ (chi�m 97,3%), cung cBp 1.000 tri�u con/nPm và tôm th� ngu�n con gi>ng phe thu=c gRn nh� hoàn toàn t_ các t,nh ngoài, ch< y�u là t,nh Ninh ThuMn, Bình ThuMn và Bc Liêu, trong t,nh ch, có 2 c5 s+ m#i ��a vào hot �=ng nh�ng ch, �áp ;ng ��c 60 tri�u con/nPm (chi�m 1,8% s> l��ng con gi>ng th:), nên công tác qu:n lý ngu�n g>c, chBt l��ng con gi>ng gUp nhi-u khó khPn.

S> l��ng các c}a hàng cung cBp y�u t> �Ru vào cho NTTS c<a t,nh d�i dào, phân b> kh2p các vùng nuôi. Ngoài ra, các c5 s+ kinh doanh ht tr� cho ng�Oi nuôi nhi-u trong cách th;c s} deng s:n phym c�ng nh� ht tr� ku thuMt cho nông h=.

NPm 2017, 83% s> c5 s+ kinh doanh th;c Pn, thu>c th<y s:n qua ki*m tra th(c hi�n t>t các quy �dnh c<a Nhà n�#c, ��c x�p loi A và 17% s> c5 s+ x�p loi B vì ch�a chBp hành t>t các quy �dnh do thi�u thông tin v- pháp luMt. Trong s> c5 s+ x�p loi B �-u là nhfng c5 s+ v_a kinh doanh th;c Pn và các s:n phym x} lý, c:i to môi tr�Ong. i-u này :nh h�+ng ��n ��n quá trình nuôi c<a nông h=, vì ddch b�nh và môi tr�Ong x} lý không �t tiêu chuyn s� :nh h�+ng ��n các ve sau.



BBBB:ng 4. K�t qu: ki*m tra vMt t� nông nghi�p c<a t,nh nPm 2017:ng 4. K�t qu: ki*m tra vMt t� nông nghi�p c<a t,nh nPm 2017:ng 4. K�t qu: ki*m tra vMt t� nông nghi�p c<a t,nh nPm 2017:ng 4. K�t qu: ki*m tra vMt t� nông nghi�p c<a t,nh nPm 2017 S> c5 s+ x�p loi

Loi hình vMt t� T?ng s>

c5 s+ S> c5 s+ ki*m tra A B C

Kinh doanh vMt t� nông lâm th<y s:n 459 444 298 146 0 Kinh doanh th;c Pn, thu>c th<y s:n 72 72 60 12 0

Ngu�n: S+ NN & PTNT Trà Vinh nPm 2018 3.4.2. Nhóm ht tr� �Ru ra

Qua k�t qu: phân tích cho thBy giá trd gia tPng thuRn trung bình trên tBn tôm c<a tác nhân nông dân là cao nhBt, �t giá trd 66,50 tri�u ��ng/tBn, chi�m 35,76% giá trd gia tPng thuRn c<a toàn chuti, k� ��n là tác nhân nhà máy ch� bi�n v#i giá trd gia tPng thuRn 45,62 tri�u ��ng/tBn (chi�m 24,53%), tác nhân v(a là 40,83 tri�u ��ng/tBn (chi�m 21,95%), th�5ng lái là tác nhân có giá trd gia tPng thuRn �t thBp nhBt so v#i các tác nhân khác trong chuti: �t 33,03 tri�u ��ng/tBn (chi�m 17,76%).

3.4.3. Nhóm ht tr� v>n • Liên k�t ngang trong chuti tôm t,nh Trà

Vinh

PhRn l#n các nông h= nuôi tôm ti�p cMn thông tin v- giá c:, thd tr�Ong t_ th�5ng lái/ng�Oi thu gom (chi�m 80,26%), �ây là kênh d{ ti�p cMn nh�ng li rBt d{ bd ép giá.

Ti vùng nghiên c;u, có trên 40% s> h= tham gia liên k�t �* x} lý ô nhi{m môi tr�Ong nuôi, x} lý ddch b�nh. Ngoài tra, các h= còn liên k�t trong mua gi>ng và vMt t� phec ve nuôi, bán tôm �Ru ra và cung cBp lao �=ng. Nh�ng m>i liên k�t ngang gifa các h= rBt lzng l�o, không mang ��n hi�u qu:, hZ liên k�t nhau trong vi�c x} lý ô nhi{m, ngPn ng_a b�nh ddch vì các

ao luôn li-n k- nhau nên rBt d{ lây lan ddch b�nh nên cRn có s( ph>i h�p x} lý �* cùng gi:m t� l� thi�t hi.

BBBB::::ng 5. Sng 5. Sng 5. Sng 5. S(((( liên k liên k liên k liên k��t git git git giffffa nha nha nha nhffffng ng�ng ng�ng ng�ng ng�OOOOi nuôi tôm ci nuôi tôm ci nuôi tôm ci nuôi tôm c<<<<a a a a tttt,,,,nh Trà Vinhnh Trà Vinhnh Trà Vinhnh Trà Vinh

Liên k�t gifa nhfng ng�Oi nuôi

S> h= tham gia

T� l� (%)

Ph>i h�p x} lý ô nhi{m 142 47 Ph>i h�p x} lý ddch b�nh 129 43 Ph>i h�p mua gi>ng 99 33 Ph>i h�p mua vMt t� 59 20 Ph>i h�p bán tôm �Ru ra 46 15 Ph>i h�p cung cBp lao �=ng

36 12

Ngu�n: S> li�u kh:o sát nPm 2018 • Liên k�t dZc trong chuti tôm t,nh Trà Vinh

Liên k�t dZc ch< y�u gifa: h= nuôi và �i lý cung cBp th;c Pn - hóa chBt. Theo kh:o sát, s> h= tham gia vào liên k�t này ngày càng nhi-u và t� l� h= tham gia tPng t_ 49% lên 72% qua 2 nPm 2016 - 2017. Liên k�t giúp h= nuôi gi:m b#t áp l(c thi�u v>n do không �Ru t� vào mua th;c Pn, hóa chBt nh�ng hZ ph:i tr: m;c giá cao h5n so v#i mua bVng ti-n mUt. Liên k�t v#i nhà máy ch� bi�n hi�n nay �ang có xu h�#ng gi:m xu>ng, gifa nông h= và th�5ng lái c�ng không có s( liên k�t v#i nhau ch, hot �=ng theo ki*u thuMn mua - v_a bán.

BBBB:ng 6. S( phát tri*n liên k�t dZc c<a t,nh Trà Vinh nPm 2013 và:ng 6. S( phát tri*n liên k�t dZc c<a t,nh Trà Vinh nPm 2013 và:ng 6. S( phát tri*n liên k�t dZc c<a t,nh Trà Vinh nPm 2013 và:ng 6. S( phát tri*n liên k�t dZc c<a t,nh Trà Vinh nPm 2013 và 2017201720172017 NPm 2013 NPm 2017

Liên k�t h= nuôi v#i S> h= tham gia T� l� (%) S> h= tham gia T� l� (%)

i lý cung cBp th;c Pn, hóa chBt 148 49 217 72 Nhà cung cBp gi>ng 52 17 74 25 Th�5ng lái 48 16 74 25 Nhà máy ch� bi�n 38 13 62 21

Ngu�n: S> li�u kh:o sát nPm 2018 3.5. Gia tPng k3.5. Gia tPng k3.5. Gia tPng k3.5. Gia tPng k��t qut qut qut qu:::: và hi và hi và hi và hi��u quu quu quu qu:::: nuôi tôm nuôi tôm nuôi tôm nuôi tôm 3.5.1. Các ch, tiêu v- s:n l��ng nuôi tôm S:n l��ng tôm qua các nPm có s( bi�n �=ng

tPng gi:m, nh�ng nhìn chung có xu h�#ng tPng lên. Tôm th� chân tr2ng là �>i t��ng góp phRn tPng s:n l��ng vì thOi gian nuôi ng2n nên có th* nuôi nhi-u

ve h5n, có tính kháng b�nh cao nên có nPng suBt thu hoch cao. Sau 10 nPm s:n l��ng nuôi tôm c<a t,nh tPng gBp 2,5 lRn, t>c �= tPng bình quân �t 9,39%. T>c �= tPng bình quân s:n l��ng c<a ngành nuôi tôm sú có xu h�#ng gi:m, trong khi �ó ngành nuôi tôm th� có xu h�#ng tPng rBt



mnh, �t 65,51%. T>c �= tPng bình quân di�n tích nuôi (0,31%) thBp h5n t>c �= tPng c<a s:n l��ng, ch;ng tz nuôi tôm c<a t,nh Trà Vinh �ã phát tri*n theo chi-u sâu.

Hình 2. SHình 2. SHình 2. SHình 2. S::::n l�n l�n l�n l��ng tôm nuôi cng tôm nuôi cng tôm nuôi cng tôm nuôi c<<<<a ta ta ta t,,,,nh Trà Vinh giai nh Trà Vinh giai nh Trà Vinh giai nh Trà Vinh giai

�o�o�o�on 2007 n 2007 n 2007 n 2007 ---- 2017 2017 2017 2017

Ngu�n: S+ NN & PTNT Trà Vinh nPm 2018 NhO tPng �Ru t�, áp deng ti�n b= ku thuMt, l(a

chZn gi>ng tôm h�p lý, ngu�n gi>ng chBt l��ng... giúp ngành nuôi tôm t,nh Trà Vinh �ã có s( phát

tri*n nhBt �dnh.

3.5.2. Các ch, tiêu v- giá trd * * * * Giá trd s:n xuBt

Giá trd ngành NTTS nói chung và ngành nuôi tôm nói riêng �ã �óng góp vào s( phát tri*n kinh t� chung c<a t,nh.

Sau 10 nPm giá trd s:n xuBt c<a ngành NTTS Trà Vinh �ã tPng xBp x, gBp 5 lRn, trong �ó l�nh v(c nuôi tôm tPng 3 lRn. L�nh v(c nuôi tôm luôn �t giá trd cao h5n các l�nh v(c nuôi tr�ng th<y s:n khác. MUc dù, t� l� s:n l��ng c<a ngành nuôi tôm các nPm gRn �ây (chi�m 35,69%), th� nh�ng giá trd mà nó mang li cao h5n nhi-u (chi�m 50%). Có ��c thành công này là do nông h= nuôi tôm chuy*n �?i các loài nuôi h�p lý, s:n phym tôm nuôi ch< y�u xuBt khyu ra n�#c ngoài nên giá trd s:n phym cao.

BBBB:ng 7. Giá trd NTTS t,nh Trà Vinh giai �on 2007:ng 7. Giá trd NTTS t,nh Trà Vinh giai �on 2007:ng 7. Giá trd NTTS t,nh Trà Vinh giai �on 2007:ng 7. Giá trd NTTS t,nh Trà Vinh giai �on 2007----2017 theo giá so sánh 20102017 theo giá so sánh 20102017 theo giá so sánh 20102017 theo giá so sánh 2010 Phân ngành 2007 2013 2014 2015 2016 2017

Giá trd s:n xuBt (t� ��ng) NTTS 1.412 2.786 5.634 5.950 6.007 6.918 Tôm sú 1.156 1636 1.649 1665 1.755 1.428 Tôm th� - 612 1.755 1540 1.575 2.510 Th<y s:n khác 256 538 2.230 2.745 2.677 2.980

Ngu�n: S+ NN&PTNT Trà Vinh nPm 2018 * Giá trd gia tPng Giá trd gia tPng (GTGT) ngành nuôi tôm càng

l#n thì m;c �óng góp cho s( phát tri*n càng cao. GTGT c<a l�nh v(c nuôi tôm t,nh Trà Vinh giai �on 2012-2017 có tPng lên nh�ng t_ng nPm thì m;c tPng không �-u. Uc bi�t, nPm 2015 giá trd này có xu

h�#ng gi:m mnh là do :nh h�+ng c<a bi�n �?i khí hMu, giá tôm th� gi#i gi:m nh�ng sang nhfng nPm k� ti�p thì tPng tr+ li. Xét trong giai �on 2012-2017 thì giá trd ngành NTTS c<a Trà Vinh có t>c �= tPng 10,44% và giá trd ngành tôm có t>c �= tPng 12,89%.

BBBB:ng 8. S( bi�n �=ng giá trd gia :ng 8. S( bi�n �=ng giá trd gia :ng 8. S( bi�n �=ng giá trd gia :ng 8. S( bi�n �=ng giá trd gia tPng ngành nuôi tôm ttPng ngành nuôi tôm ttPng ngành nuôi tôm ttPng ngành nuôi tôm t,nh Trà Vinh,nh Trà Vinh,nh Trà Vinh,nh Trà Vinh

VT: T� ��ng NPm 2012 2013 2014 2015 2016 2017 TPng BQ (%)

VA. NTTS 702,9 890,8 1.065,9 1.073,5 1.099,1 1.154,7 10,44

VA. NT 231,2 297,0 404,5 386,9 403,6 424,0 12,89

Ngu�n: Niên giám Th>ng kê và S+ NN &PTNT Trà Vinh nPm 2018 Qua phân tích cho thBy, nuôi tôm là ngành mang

nhi-u r<i ro nên giá trd gia tPng c<a ngành nuôi tôm có tPng nh�ng m;c tPng bi�n �=ng nhi-u qua t_ng nPm. Trong phân tích chuti giá trd c�ng cho thBy, nông h= nuôi tôm mang v- giá trd gia tPng cao nhBt trong toàn b= chuti s:n xuBt và tiêu the.

4. K�T LU�N Trà Vinh có nhi-u ch�5ng trình, d( án, chính

sách khuy�n khích, phec ve nuôi tôm. Quy mô nuôi tôm ��c m+ r=ng v#i h� s> s} deng mUt n�#c ngày càng tPng. H� th>ng th<y l�i phec ve nuôi tôm ��c c5 quan ban ngành ht tr� nhVm to môi tr�Ong



thuMn l�i cho phát tri*n nuôi tôm. Ngoài ra, nông h= luôn ��c s( quan tâm, ht tr� ku thuMt trong quá trình nuôi. M>i liên k�t dZc gifa nông h= v#i bên cung cBp th;c Pn - thu>c - hóa chBt ti �da ph�5ng phát tri*n mnh v#i �>i t��ng tôm, �Uc bi�t là tôm th�. HRu h�t nông dân nuôi tôm ��c các �i lý ht tr� ti-n mua th;c Pn v#i hình th;c tr: chMm vào cu>i ve nên rBt phù h�p v#i tình trng có khá nhi-u h= nuôi thi�u v>n s:n xuBt. Ngoài ra, các nông h= còn ��c các �i lý/c}a hàng bán th;c Pn và thu>c th<y s:n t� vBn ht tr� ku thuMt, �i-u này �ã mang li l�i ích h�t s;c thi�t th(c và ��c h= nuôi rBt quan tâm. Giá trd gia tPng ngành nuôi tôm tPng thOi gian qua tuy không �-u nh�ng c�ng là ti-n �- cho phát tri*n.

TÀI LI�U THAM KH�O 1. Dale Yi và các c=ng s( (2009). Indonesia’s

Farmed-Shrimp Value Chains. Key-Informant Study Report.

2. P. S. Swath! Lekshmi and n. Balasubramani (2008). Technology Factors Influencing the Adoption of Shrimp Farming. Department of Agricultural Extension and Rural'Sociology, Tamil N.adu Agricultural University, Coimbatore Mysore J. Agric, Sci., 42 (2): 356-361.

3. P. Mahalakshmi and K. Ganesan (2009). Mahalanobis Taguchi System based criteria selection for shrimp aquaculture development. Computers and Electronics in agriculture 65, 192—197.

4. Rodrigo R. Frei Luis Vinatea Sersgio A. Netto (2009). Analysis of the marine shrimp culture production chain in Southern Brazil. Annals of the Brazilian Academy of Sciences,. vol 81,pp 287-295.

5. Kongkeo, H. & Phillips, M. (2001). Developments in sustainable shrimp farming in Southeast Asia. In L. M. B. Garcia (Ed.). Responsible Aquaculture Development in Southeast Asia. http://hdl.handle.net/10862/1802.

6. Nguy{n Tài Phúc (2005). Nghiên c;u phát tri*n NTTS vùng �Rm phá ven bi*n Th_a Thiên - Hu�. LuMn án ti�n s�, i hZc Hu�.

7. oàn Thd Nhi�m (2018). Phát tri*n NTTS t,nh Phú Yên. LuMn án Ti�n s�, Tr�Ong i hZc à N�ng.

8. Phm Thd NgZc (2017). Phát tri*n nuôi tr�ng th<y s:n vùng ven bi*n t,nh Thanh Hóa. LuMn án Ti�n s�, HZc vi�n Nông nghi�p Vi�t Nam.

9. Lê Thu H�Ong (2014). M=t s> vBn �- v- phát tri*n NTTS hi�n nay. http://truongchinhtrina.gov .vn/ArticleDetail.aspx?_Article_ID=340, truy cMp ngày-15/2/2019.

10. Nguy{n Thd Qu�nh Anh (2014). Gi:i pháp kinh t� và qu:n lý môi tr�Ong cho phát tri*n nuôi tr�ng thu� s:n các huy�n phía Nam thành ph> Hà N=i. LuMn án Ti�n s�, i hZc Nông nghi�p, Hà N=i.

CURRENT SITUATION OF SHRIMP CULTURE DEVELOPMENT IN TRA VINH PROVINCECURRENT SITUATION OF SHRIMP CULTURE DEVELOPMENT IN TRA VINH PROVINCECURRENT SITUATION OF SHRIMP CULTURE DEVELOPMENT IN TRA VINH PROVINCECURRENT SITUATION OF SHRIMP CULTURE DEVELOPMENT IN TRA VINH PROVINCE LLLLam Thi My Lanam Thi My Lanam Thi My Lanam Thi My Lan1111

1Tra Vinh University SummarySummarySummarySummary

The article analyzes the current situation of shrimp farming development in order to assess how the current status of shrimp farming is to develop it to its full potentiality, thereby making a proposal to give solutions that can boost shrimp farming in Tra Vinh province to keep growing. The research uses descriptive statistical methods such as frequency, ratio, average number, standard deviation to analyze the status of shrimp production and consumption of farmers in Tra Vinh province. The study has been using secondary data at the Department of Agriculture and Rural Development and the Statistical Office of Tra Vinh province, together with the survey data from 300 shrimp farmers in four coastal districts of Tra Vinh. Research results show that the scale of shrimp farming in the study area increases; infrastructure system has been invested, yet do not keep up with the production requirement; the business is only small, scattered production, difficult to inspect and control; the number of models of advanced technology are still modest; production and management of breeds, feeds, epidemics, environment ... still have many shortcomings. The connection in production and management among sectors is still very loose. Key wKey wKey wKey words:ords:ords:ords: Development of shrimp farming, shrimp farming,Trà Vinh province.

Ng�Ng�Ng�Ng�Oi ph:n bi�n: PGS.TS. VOi ph:n bi�n: PGS.TS. VOi ph:n bi�n: PGS.TS. VOi ph:n bi�n: PGS.TS. Võ Thõ Thõ Thõ Thd Thanh L=cd Thanh L=cd Thanh L=cd Thanh L=c Ngày nhNgày nhNgày nhNgày nhMn bài:Mn bài:Mn bài:Mn bài: 5/11/2019 Ngày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua ph:n bi�n::n bi�n::n bi�n::n bi�n: 6/12/2019 Ngày duyNgày duyNgày duyNgày duy�t �Png:�t �Png:�t �Png:�t �Png: 13/12/2019



THÔNG BÁOTHÔNG BÁOTHÔNG BÁOTHÔNG BÁO VVVV- vi�c chBp nhMn 5n �Png k- vi�c chBp nhMn 5n �Png k- vi�c chBp nhMn 5n �Png k- vi�c chBp nhMn 5n �Png ký bý bý bý b:o h= gi>ng :o h= gi>ng :o h= gi>ng :o h= gi>ng cây trcây trcây trcây tr�ng m#i �ng m#i �ng m#i �ng m#i

VPn phòng B:o h= gi>ng cây tr�ng m#i — Cec Tr�ng trZt thông báo chBp nhMn �5n �Png ký b:o h= gi>ng

cây tr�ng m#i sau:

TTTTTTTT SSSS> �5n> �5n> �5n> �5n Ngày nNgày nNgày nNgày n=p =p =p =p

�5n�5n�5n�5n i di�ni di�ni di�ni di�n

ChChChCh< s+ hfu gi>ng < s+ hfu gi>ng < s+ hfu gi>ng < s+ hfu gi>ng cây trcây trcây trcây tr�ng�ng�ng�ng

Tên giTên giTên giTên gi>ng>ng>ng>ng Loài cây trLoài cây trLoài cây trLoài cây tr�ng�ng�ng�ng Ngày �5n Ngày �5n Ngày �5n Ngày �5n

hhhh�p l��p l��p l��p l�

1 2019_154 6/11/2019 Công ty TNHH Ht

gi>ng Hana BLACK QUEEN

11/11/2019

2 2019_155 7/11/2019

Không Công ty TNHH

GCT B2c Trung b= N¯P B - K6 12/11/2019

3 2019_156 7/11/2019

Công ty TNHH

Mahyco Vi�t Nam

Winall Hi-Tech Seed Co., Ltd

WN305 11/11/2019

4 2019_157 15/11/2019

Trung tâm Nghiên c;u Kh:o nghi�m

và Ddch ve cây tr�ng

SAO VÀNG

5 2019_158 21/11/2019 Doanh nghi�p T�

nhân H� Quang Trí ST25

Lúa — Oryza sativa L.

25/11/2019

6 2019_137 BCH139

7 2019_141 BCH168

D�a l�#i — Cucumis melo L.

8 2019_138 BCH 116-1

9 2019_139 BCH154

10 2019_140

4/9/2019

Trung tâm Công ngh� Sinh hZc

thành ph> H� Chí Minh

BCH12-7

Lan Hòa Th:o -Dendrobium sw

21/11/2019

11 2019_160 HMT48 Bí ngô — Cucurbita

moschata Duch

12 2019_162 26/11/2019

Công ty TNHH East West Seed (Hai m�i tên �z) LA OR

Hành — Allium cepa L. var. Cepa

03/12/2019

13 2019_169 03/12/2019

Không

Công ty C? phRn Ru t� Nông

nghi�p Vi�t Mu

VÀNG VI°T Mµ

Thanh long vàng —Hylocereus

magalanthus 04/12/2019

14 2019_170 SAKIMP047

15 2019_171

3/12/2019 Công ty LuMt

Sakata Seed Corporation

SAKIMP048

Mai �da th:o — Impatiens New

3/12/2019



16 2019_172 SAKIMP044

17 2019_173 SAKIMP052

18 2019_174 SAKIMP053

19 2019_175 SAKIMP054

20 2019_176 SAKIMP056

21 2019_177

TNHH Phm và

Liên danh

SAKIMP058

Guinea Group

QUYQUYQUYQUY¯T¯T¯T¯T ¶NH¶NH¶NH¶NH

VVVV---- vivivivi�c�c�c�c ccccBpBpBpBp BBBBVngVngVngVng bbbb:o:o:o:o hhhh==== gigigigi>ng>ng>ng>ng câycâycâycây trtrtrtr�ng�ng�ng�ng CPn c; Quy�t �dnh s> 375/Q-TT-VPBH ngày 05/11/2019 và s> 431/Q-TT-VPBH ngày 19/12/2019

c<a Cec tr�+ng Cec Tr�ng trZt, B= Nông nghi�p và PTNT v- vi�c cBp BVng b:o h= gi>ng cây tr�ng m#i; VPn phòng B:o h= Gi>ng cây tr�ng m#i - Cec Tr�ng trZt thông báo: CCCCBpBpBpBp BBBBVngVngVngVng bbbb:o:o:o:o hhhh==== gigigigi>ng>ng>ng>ng câycâycâycây trtrtrtr�ng�ng�ng�ng mmmm#i.#i.#i.#i.

TTTTTTTT SSSS> �5n> �5n> �5n> �5n Tên giTên giTên giTên gi>ng>ng>ng>ng Tên loàiTên loàiTên loàiTên loài ChChChCh< bVng< bVng< bVng< bVng Tác giTác giTác giTác gi: gi>ng: gi>ng: gi>ng: gi>ng ThThThThOi hn Oi hn Oi hn Oi hn hihihihi�u l(c�u l(c�u l(c�u l(c

1 2017_56 HANA 865 Ngô —

Zea mays L.

Công ty Hfu hn Phát tri*n KHKT

NN Xin Yu Jia i Liên

Guo Ying 20 nPm

2 2019_66 SRIT1

Sâm lai châu - Panax vietnamensis var.

fuscidiscus K.Komatsu, S.Zhu &

S.Q.Cai.

Vi�n Nghiên c;u Lâm sinh

Phm Quang Tuy�n và ��ng tác gi:: Trdnh

NgZc Bon, Nguy{n Quang H�ng, Bùi

Thanh Tân

25 nPm

3 2017_73 MELO 59 M�#p —

Luffa cylindrical L.

Công ty TNHH Ht gi>ng Tân

L=c Phát

Công ty TNHH Ht Gi>ng Tân L=c Phát

4 2017_193 HMT09 Cà chua — Solanum

lycopersicum L.

Công ty TNHH East West Seed

(Hai M�i Tên z)

Công ty TNHH East West Seed (Hai M�i

Tên z)

5 2019_82 HERVIT 153 Cà - Solanum

glaucophyllumDesf. Herbonis AG Amin Chaanin

6 2019_142 RANOMI Khoai tây -Solanum

tuberosum L. Coöp. Agrico U.A

Kweek- en Researchbedrijf

Agrico B.V

20 nPm

môc lôc TĄP CHÍ - Thư viện đại học Thủy Lợi

Documents

Transcript of môc lôc TĄP CHÍ - Thư viện đại học Thủy Lợi