môc lôc T¹p chÝ - Thư viện Đại học Thủy lợi

môc lôc

� NguyÔn xu©n tr−êng, lª v¨n trung trùc. Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn bÒn v÷ng chuçi gi¸ trÞ nh·n Idor huyÖn Ch©u Thµnh, tØnh §ång Th¸p

3-10

� NguyÔn ngäc hång, trÇn xu©n biªn. §Þnh h−íng sö dông ®Êt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp hµng hãa tËp trung t¹i thÞ x· §«ng TriÒu, tØnh Qu¶ng Ninh

11-17

� Lª ®×nh h¶I, nguyÔn thanh s¬n. Gi¶i ph¸p t¨ng c−êng sù s½n lßng tham gia cña ng−êi d©n vµo ch−¬ng tr×nh x©y dùng n«ng th«n míi trªn ®Þa bµn huyÖn T©n Phó, tØnh §ång Nai

18-27

� NguyÔn v¨n song, vò thÞ thanh thñy, nguyÔn quèc o¸nh, nguyÔn c«ng tiÖp, nguyÔn v¨n thanh. Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña thuèc b¶o vÖ thùc vËt ®Õn søc kháe ng−êi n«ng d©n t¹i x· H−ng §¹o, huyÖn Tø Kú, tØnh H¶i D−¬ng

28-37

� L¹i ®×nh hße, ®inh thÞ huyÒn, ph¹m v¨n linh, lª v¨n vÜnh, lª thÞ th¬m, cao ®ç m−êi, trÇn thÞ th¾m. Nghiªn cøu l−îng bãn urª h¹t vµng (urea 46 A+) urª h¹t xanh (urea – NEB 26) vµ mËt ®é cÊy thÝch hîp trong s¶n xuÊt lóa ë vïng B¾c Trung bé

38-43

� NguyÔn tuÊn ®iÖp, hoµng thÞ thao. Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña mét sè lo¹i ph©n bãn NPK ®Õn sinh tr−ëng, ph¸t triÓn, n¨ng suÊt cña gièng l¹c L14 vµ L23 trång vô ®«ng ë B¾c Giang

44-49

� NguyÔn v¨n ®ång, ®inh thÞ thu ngÇn, nguyÔn thÞ hßa, ®oµn duy thanh. Nghiªn cøu quy tr×nh nh©n gièng c©y Kim ng©n s¹ch bÖnh b»ng ph−¬ng ph¸p ho¹t hãa chåi ®Ønh/chåi n¸ch

50-54

� NguyÔn th¸I hµ, nguyÔn ®¨ng tÝnh, nguyÔn l−¬ng b»ng. ¶nh h−ëng cña El Nino tíi diÔn biÕn h¹n h¸n vïng duyªn h¶i miÒn Trung theo kh«ng gian vµ thêi gian

55-61

� Hµ thanh d−¬ng. TÝnh to¸n sù ph¸t triÓn vÕt nøt trong th©n ®Ëp träng lùc bª t«ng ®Çm l¨n dùa trªn ph−¬ng ph¸p phÇn tö h÷u h¹n tù thÝch øng trong phÇn mÒm ANSYS

62-66

� NguyÔn thÞ kim lan, nguyÔn v¨n quang, nguyÔn thÞ ng©n, phan thÞ hång phóc, ph¹m diÖu thïy, d−¬ng thÞ hång duyªn, mai h¶I hµ thu. T×nh h×nh nhiÔm tiªn mao trïng trªn ®µn tr©u, bß cña tØnh B¾c Ninh vµ hiÖu qu¶ cña thuèc ®iÒu trÞ

67-74

� TrÞnh ®×nh th©u, nguyÔn thÞ thanh h¶I, nguyÔn thÞ nga, l¹i thÞ lan h−¬ng. Mét sè ®Æc ®iÓm bÖnh lý do ®¬n bµo Histomonas meleagridis g©y ra trªn ®µn ngan t¹i huyÖn Hoµi §øc, Hµ Néi

75-80

� Lª thÕ xu©n, ph¹m anh tuÊn, vò ngäc ót. ¶nh h−ëng cña çc yÕu tè m«i tr−êng ®Õn sù ph¸t triÓn cña vi khuÈn Vibrio parahaemolyticus B§B 1.4v

81-86

� Vò kh¾c hïng, nguyÔn thÞ thanh thïy, nguyÔn thi thu giang, nguyÔn v¨n duy, trÇn nhËt my. §−êng truyÒn l©y vi bµo tö trïng Enterocytozoon hepatonaei ( EHP) g©y bÖnh trªn t«m nu«i n−íc lî

87-92

� Kim v¨n v¹n, nguyÔn thµnh trung. HiÖn tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn nu«i ç lång trªn ®Þa bµn tØnh B¾c Ninh

93-100

� Lª v¨n d©n, nguyÔn khoa huy s¬n, lª minh tuÖ, ng« h÷u toµn, nguyÔn c«ng viªn. Nghiªn cøu sinh s¶n nh©n t¹o ç Ong bÇu (Rhynchopelates oxyrhynchus Termminck & Schlegel, 1842)

101-105

� NguyÔn thanh tuÊn, bïi thÞ thu trang, nguyÔn tuÊn b×nh, vò ®×nh duy, bïi thÞ tuyÕt xu©n. Ph©n bè kh«ng gian vµ mèi quan hÖ t−¬ng t¸c gi÷a mét sè loµi −u thÕ cña tr¹ng th¸i rõng ch−a æn ®Þnh t¹i Khu B¶o tån Thiªn nhiªn v¨n hãa §ång Nai

106-114

� Bïi thÕ ®åi, ph¹m tuÊn vinh, bïi m¹nh h−ng. Mét sè ®Æc ®iÓm l©m häc loµi c©y VÊp (Mesua ferrea L.) t¹i huyÖn §¹ Huoai, tØnh L©m §ång

115-123

� V−¬ng thu ph−¬ng, nguyÔn l©n hïng s¬n, bïi thÞ h»ng, quan thÞ dung. §a d¹ng thµnh phÇn loµi chim ë quËn Nam Tõ Liªm, Hµ Néi trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa

124-129

� TrÇn c«ng ®Þnh, nguyÔn v¨n lîi, trÇn minh ®øc. X©y dùng b¶n ®å ph©n bè tù nhiªn loµi §¶ng s©m (Codonopsis javanica (Blume) Hook.f.) dùa trªn c¬ së GIS ë huyÖn T©y Giang, tØnh Qu¶ng Nam

130-136

� Lª thanh huyÒn, ®oµn thÞ nh− quúnh. §iÒu tra ®a d¹ng sinh häc cña hä nÊm mùc Coprinaceae t¹i V−ên Quèc gia Cóc Ph−¬ng, tØnh Ninh B×nh

137-141

T¹p chÝ NÔNG NGHI�P

& PHÁT TRI N NÔNG THÔN ISSN 1859 - 4581

N¨m thø m−êi t¸m

Sè 336 n¨m 2018

XuÊt b¶n 1 th¸ng 2 kú

Tæng biªn tËp Ph¹m Hµ Th¸i

§T: 024.37711070

Phã tæng biªn tËp d−¬ng thanh h¶i

§T: 024.38345457

Toµ so¹n - TrÞ sù Sè 10 NguyÔn C«ng Hoan

QuËn Ba §×nh - Hµ Néi §T: 024.37711072 Fax: 024.37711073

E-mail: [email protected] Website:www.tapchikhoahocnongnghiep.vn

v¨n phßng ®¹i diÖn t¹p chÝ

t¹i phÝa nam 135 Pasteur

QuËn 3 - TP. Hå ChÝ Minh §T/Fax: 028.38274089

GiÊy phÐp sè: 290/GP - BTTTT

Bé Th«ng tin vµ TruyÒn th«ng cÊp ngµy 03 th¸ng 6 n¨m 2016

C«ng ty cæ phÇn Khoa häc vµ C«ng nghÖ Hoµng Quèc ViÖt

§Þa chØ: Sè 18 Hoµng Quèc ViÖt, NghÜa §«, CÇu GiÊy, Hµ Néi

Gi¸: 30.000®

CONTENTS � Nguyen xuan truong, le van trung truc. Solutions to

develop sustainable Idor longan values chain Chau Thanh district, Dong Thap province

3-10

� Nguyen ngoc hong, tran xuan bien. Orientation of agricultural commodity production land use in Dong Trieu commune, Quang Ninh province

11-17

� Le dinh haI, nguyen thanh son. Solutions to strengthen willingness to participation of perople in new countryside program in Tan Phu district, Dong Nai province

18-27

� Nguyen van song, vu thi thanh thuy, nguyen quoc oanh, nguyen cong tiep, nguyen van thanh. Research on effect of plant protection drugs to farmers’ health in Hung Dao commune, Tu Ky district, Hai Duong province

28-37

� Lai dinh hoe, dinh thi huyen, pham van linh, le van vinh, le thi thom, cao do muoi, tran thi tham. The determination of yellow urea, green urea amounts and sowing density suitable for rice production in the Nothern central region

38-43

� Nguyen tuan diep, hoang thi thao. The research on effectiveness of some types of NPK fertilizers on the growth and the yield of groundnut varieties L14 and L23 in the winter season in Bac Giang province

44-49

� Nguyen van dong, dinh thi thu ngan, nguyen thi hoa, doan duy thanh. Study on in vitro propagation of honeysuckle (Lonicera japonica Thunb.) by activating apical shoots/ axillary buds

50-54

� Nguyen thaI ha, nguyen dang tinh, nguyen luong bang. Impact of El Nino events on spatial – temporal drought conditions at Viet Nam central Coastal region

55-61

� Ha thanh duong. A study on development of cracks in roller – compacted concrete gravity dams based on self – adaptive finite element method in ANSYS software

62-66

� Nguyen thi kim lan, nguyen van quang, nguyen thi ngan, phan thi hong phuc, pham dieu thuy, duong thi hong duyen, mai haI ha thu. Research on the prevalence Trypanosoma evansi in cattle herd of Bac Ninh province and efficacy of drug

67-74

� Trinh dinh thau, nguyen thi thanh haI, nguyen thi nga, lai thi lan huong. Pathological changes on histomoniasis in naturally infected muscovy ducks in Hoai Duc district, Ha Noi

75-80

� Le the xuan, pham anh tuan, vu ngoc ut. Effects of environmental factors on growth of Vibrio parahaemolyticus B§B 1.4v

81-86

� Vu khac hung, nguyen thi thanh thuy, nguyen thi thu giang, nguyen van duy, tran nhat my. Transmission of Enterocytozoon hepatonaei ( EHP) in brackish water shrimp

87-92

� Kim van van, nguyen thanh trung. Current status and solusion for development of fish cage culture in Bac Ninh province

93-100

� Le van dan, nguyen khoa huy son, le minh tue, ngo huu toan, nguyen cong vien. Study on artificial reproduction of Ong Bau Rhynchopelates oxyrhynchus Termminck & Schlegel, 1842)

101-105

� Nguyen thanh tuan, bui thi thu trang, nguyen tuan binh, vu dinh duy, bui thi tuyet xuan. Spatial pattern and associations of predominant tree species in unstable forest in the Dong Nai Culture and Nature Reserve

106-114

� Bui the doi, pham tuan vinh, bui manh hung. Ecological characteristics of Mesua ferrea L. in Da Huoai, Lam Dong province

115-123

� Vuong thu phuong, nguyen lan hung son, bui thi hang, quan thi dung. Bird species diversity in Nam Tu Liem district, Ha noi city in the urbanization

124-129

� Tran cong dinh, nguyen van loi, tran minh duc. GIS – based nature distribution map development of Dang Sam plant Codoniopsis javanica in Tay Giang district of Quang Nam province

130-136

� Le thanh huyen, doan thi nhu quynh. Biodiversity investigate of ink family Coprinaceae in Cuc Phuong National Park Ninh Binh province

137-141

VIETNAM JOURNAL OF

AGRICULTURE AND RURAL

DEVELOPMENT ISSN 1859 - 4581

THE eighteenth YEAR No. 336 - 2018

Editor-in-Chief Pham Ha Thai

Tel: 024.37711070 Deputy Editor-in-Chief

Duong thanh hai Tel: 024.38345457

Head-office No 10 Nguyenconghoan Badinh - Hanoi - Vietnam

Tel: 024.37711072 Fax: 024.37711073

E-mail: [email protected] Website:www.tapchikhoahocnongnghiep.vn

Representative Office 135 Pasteur

Dist 3 - Hochiminh City Tel/Fax: 028.38274089

Printing in Hoang Quoc Viet technology and science

joint stock company

KHOA H�C CÔNG NGH�

N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N - kú 1 - Th¸ng 5/2018 3

GI�I PHÁP PHÁT TRIN B N V�NG CHU�I GIÁ TR� NHÃN IDOR HUY�N CHÂU THÀNH, T�NH ��NG THÁP

NguyNguyNguyNguy�n Xuân Tr� ng�n Xuân Tr� ng�n Xuân Tr� ng�n Xuân Tr� ng1111, , , , Lê V�n Trung TrLê V�n Trung TrLê V�n Trung TrLê V�n Trung Tr�c�c�c�c2222

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T�T�T�T�T Nhãn Idor Châu Thành có l#i th& c'nh tranh so v+i các cây tr-ng khác. Tuy nhiên tình tr'ng 1�#c mùa r+t giá v4n di�n ra, s5n xu7t kinh doanh nhãn còn b7p bênh. Nghiên c;u này d�a vào lý thuy&t chu=i giá tr> c?a Kaplinsky & Morris (2001), liên k&t chu=i giá tr> (ValueLinks) c?a Eschborn GTZ (2007). MJc tiêu c?a nghiên c;u là phân tích chu=i giá tr> và 1L xu7t gi5i pháp phát triMn bLn vNng cây nhãn Idor huyOn Châu Thành. K&t qu5 nghiên c;u cho th7y chu=i giá tr> nhãn Idor qua 3 công 1o'n, 5 khâu v+i 9 kênh. Giá tr> gia t�ng và giá tr> gia t�ng thuUn c?a tVng tác nhân, tVng kênh và toàn chu=i 1't m;c khá cao. Tuy nhiên liên k&t dWc và ngang ch�a chXt, l#i ích giNa các tác nhân còn ch�a hài hòa. Do vZy cUn t�ng c� ng liên k&t giNa các tác nhân b[ng các h#p 1-ng h#p tác tV khâu 1Uu vào, s5n xu7t, thu gom, s\ ch&, m] r^ng kênh phân ph_i và th> tr� ng, 1a d'ng hóa s5n ph`m và h= tr# c?a Nhà n�+c.

TTTTV khóa:V khóa:V khóa:V khóa: Chu=i giá tr>, giá tr> gia t�ng, nhãn Idor.

1. GI�I THIU 1

Nhãn là cây �n trái quan trWng c?a tbnh c-ng Tháp v+i diOn tích n�m 2016 là 4.857 ha, ch? y&u tZp trung ] Châu Thành (3.343 ha), Cao Lãnh (809 ha), L7p Vò (111 ha) và Lai Vung (91 ha), TP Sa céc (77 ha), còn l'i r5i rác ] các huyOn, th> khác. T'i huyOn Châu Thành vào n�m 2016, diOn tích nhãn Idor là 1.348 ha (chi&m 40,3%), nhãn da bò 1.494 ha (44,7%), nhãn Th'ch KiOt 73 ha (chi&m 2,1%), nhãn Phú Quý (Mm) 27 ha (chi&m 0,8%), còn l'i là nhãn long và m^t s_ gi_ng khác. Tr�+c 1ây nhãn da bò là ch? l�c ] Châu Thành, song do gi_ng này d� nhi�m bOnh “choi r-ng” (n�m 2012 có 1&n 90% diOn tích nhãn da bò b> choi r-ng), n�ng su7t bình quân chb 1't 7 t7n/ha so v+i 13,5 t7n ] nhãn Idor và giá bán không cao nên gUn 1ây 1ang gi5m dUn diOn tích, trong khi nhãn Idor 1ang t�ng nhanh diOn tích do n�ng su7t cao và giá bán t_t. N�m 2016, diOn tích nhãn Idor 1ã t�ng 429 ha so v+i n�m 2015 (Phan V�n Sum, 2016).

Trong nhNng n�m qua tuy nhãn Idor 1ã 1't nhNng thành công nh7t 1>nh, song tV các khâu tr-ng trWt, thu gom s\ ch& và tiêu thJ còn thi&u s� liên k&t chXt chr, l#i ích c?a các bên trong chu=i giá tr> ch�a 1�#c hài hòa, chính vì th& còn có s� b7p bênh, thi&u bLn vNng. Khi 1�#c giá thì m^t s_ nông dân không bán cho th�\ng lái, v�a nhãn hay công ty xu7t kh`u nh� cam k&t, ng�#c l'i khi giá xu_ng thì các bên l'i

1 Khoa Marketing, Đại học Tài chính – Marketing 2 Phòng Kinh tế hạ tầng huyện Châu Thành, tỉnh Đồng Tháp

bs h#p 1-ng không mua, làm nông dân 1iêu 1;ng. Phân tích chu=i giá tr> và và to ch;c s5n xu7t theo chu=i giá tr> là chìa khóa 1M gi5i quy&t tình tr'ng b& ttc “1�#c mùa m7t giá” trong nông nghiOp hiOn nay. cL tài này 1�#c th�c hiOn v+i mJc tiêu (1) 1ánh giá th�c tr'ng chu=i giá tr> nhãn Châu Thành— c-ng Tháp; (2) phân tích kinh t& và 1ánh giá hiOu qu5 chu=i giá tr>; (3) 1L xu7t các gi5i pháp nh[m góp phUn phát triMn bLn vNng cây nhãn Châu Thành — tbnh c-ng Tháp.

2. PH �NG PHÁP NGHIÊN C�U

Nghiên c;u này vZn dJng lý thuy&t liên k&t chu=i giá tr> (ValueLinks) c?a Eschborn GTZ (2007). Quy trình nghiên c;u 1�#c th�c hiOn qua các b�+c: LZp s\ 1- chu=i giá tr>; l�#ng hoá phân tích chi ti&t chu=i giá tr>; phân tích kinh t& chu=i giá tr> (chi phí — l#i nhuZn); phân tích c\ h^i và thách th;c nâng c7p chu=i giá tr>; thi&t lZp các gi5i pháp nâng c7p chu=i giá tr>, phát triMn bLn vNng. cL tài sw dJng b5ng kh5o sát bán c7u trúc 1M kh5o sát các tác nhân chuyên gia, th�\ng lái, v�a nhãn và b5ng kh5o sát c7u trúc 1M kh5o sát nông h^.

Nghiên c;u btt 1Uu b[ng viOc tìm hiMu b5n ch7t c?a chu=i giá tr> nhãn Idor Châu Thành tbnh c-ng Tháp, quá trình vZn 1^ng, t�\ng tác giNa các nhóm tác nhân chu=i giá tr> và hO th_ng chính sách tác 1^ng, phân tích l#i ích - chi phí, phân tích giá tr> gia t�ng cho tVng khâu và toàn b^ chu=i giá tr>. Phân tích chu=i bao g-m phân tích ch;c n�ng chu=i, tác nhân tham gia chu=i, kênh th> tr� ng và h= tr# thúc



1`y chu=i. Phân tích kinh t& chu=i bao g-m phân tích chi phí trung gian (IC), doanh thu (P), giá tr> gia t�ng (VA) là th�+c 1o vL giá tr> 1�#c t'o ra, giá tr> gia t�ng thuZn (NVA) c?a m=i tác nhân và c?a toàn chu=i. V+i viOc phân tích chu=i giá tr> ngành hàng nhãn Idor huyOn Châu Thành, tbnh c-ng Tháp, 1L tài tZp trung vào phân tích l#i th& so sánh tV các chb s_ VA/IC và NVA/IC do s5n ph`m ch? y&u sw dJng ngu-n l�c n^i t'i c?a tbnh c-ng Tháp nh�: 17t 1ai, lao 1^ng, v_n, ít lO thu^c vào ngu-n l�c bên ngoài.

Ph�\ng pháp chWn m4u phi ng4u nhiên có 1iLu kiOn (diOn tích tV 0,74 ha tr] lên s5n xu7t và tiêu thJ nhãn Idor trên 5 n�m) 1�#c sw dJng trong viOc chWn m4u nông h^ nhãn kinh doanh. Cz m4u theo công th;c:

2

2

x

Sn

∂= Trong 1ó n là cz m4u, S là 1^ lOch

chu`n, ∂ x là sai s_.

Sai s_ mong mu_n = Z*1^ lOch chu`n. V+i 1^ tin cZy ] m;c 95% ( α = 0,05), z = 1,96, sai s_ mong mu_n = 1,25 t7n/ha thì cz m4u = 6,8352/(1,25/1,96)2 = 114 (ha) ≈ 155 (h^) (0,74 ha/h^). c_i v+i nông h^ tr-ng m+i, nghiên c;u quy&t 1>nh l7y m4u ] m;c trung bình trong nhNng n�m qua là 2,5% tong diOn tích tr-ng m+i toàn tbnh c-ng Tháp. S_ m4u (h^) = 2,5%*diOn tích tr-ng m+i*diOn tích canh tác/h^ = 2,5%*590 ha*0,74 ha/h^ ≈ 20 (h^). Các tác nhân th�\ng lái, v�a nhãn, tiMu th�\ng chWn m4u phi xác su7t có 1iLu kiOn (s5n l�#ng l+n). Nghiên c;u 1ã thu thZp tong c^ng 225 phi&u kh5o sát ] 5 tác nhân (trong 1ó: 22 nông h^ nông dân có nhãn tr-ng m+i nh[m xác 1>nh chi phí 1Uu t� giai 1o'n ki&n thi&t c\ b5n (KTCB) 1M phân bo vào toàn b^ chu k� nhãn Idor, 160 nông h^ nhãn kinh doanh, 20 th�\ng lái, 9 ch? v�a nhãn, 12 ng� i bán l�, 2 DN xu7t kh`u).

3. K�T QU� NGHIÊN C�U

3.1.3.1.3.1.3.1. Mô tMô tMô tMô t5 chu=i giá tr>5 chu=i giá tr>5 chu=i giá tr>5 chu=i giá tr>

Hình 1. SHình 1. SHình 1. SHình 1. S\ 1\ 1\ 1\ 1- chu=i giá tr> nh- chu=i giá tr> nh- chu=i giá tr> nh- chu=i giá tr> nhãn Châu Thành ãn Châu Thành ãn Châu Thành ãn Châu Thành ———— c c c c-ng Tháp n�m 2016-ng Tháp n�m 2016-ng Tháp n�m 2016-ng Tháp n�m 2016

Sản xuất Đầu vào Thu gom Sơ chế

phân loại Thương

mại Tiêu

dùng

Thuê đất,

giống, phân bón, thuốc

BVTV, vật tư khác, lao

động

Nông

hộ (100%)

(56%)

(42,5%)

233 (1,5%)

Thương

lái (56%)

(2,2%)

DN xuất khẩu

(70,8%)

Xuất khẩu

(42,8%)

(42,8%)

(23,0%)

Tiểu thương ngoại tỉnh

(43,6%) Người tiêu

dùng (37,8%)

Hao hụt

(19,4%)

(68,7%)

(16,1%)

Tiểu thương nội tỉnh (43,6%)

Vựa nhãn

(89,7%)

652 (4,4%)

163 (1,1%)

(35,3%)

(2,5%)

(8,4%)

(5,0%)

(0,4%)

(4,5%)

(1,1%)

Trung tâm/trạm khuyến nông Chi cục/trạm bảo vệ thực vật

Trung tâm xúc tiến thương mại và đầu tư

Các ngân hàng thương mại, các cơ quan nghiên cứu chuyển giao khoa học công nghệ Hệ thống quản lý nhà nước về sản xuất, chế biến, thương mại



Tong s5n l�#ng nhãn Idor Châu Thành, c-ng Tháp 1't 14.850 t7n (Phòng Kinh t& và H' tUng Châu Thành - c-ng Tháp, 2016) btt 1Uu tV y&u t_ 1Uu vào (gi_ng, thuê 17t 1ai, vZt t� nông nghiOp…) 1&n s5n xu7t, thu gom, s\ ch&, th�\ng m'i và k&t thúc ] khâu tiêu thJ (xu7t khù và nî tiêu) và qua 5 tác nhân v+i 9 kênh (hình 1).

Ch;c n�ng 1Uu vào: g-m viOc cung c7p gi_ng, phân bón, thu_c b5o vO th�c vZt, nhiên liOu b\m t�+i n�+c, trang thi&t b>, máy móc, công cJ lao 1^ng do các các 1'i lý vZt t� nông nghiOp trên 1>a bàn cung c7p.

Ch;c n�ng s5n xu7t: do nông h^ 15m nhZn, bao g-m các ho't 1^ng tV khâu làm 17t, tr-ng cây, xw lý ra hoa và ch�m sóc 1&n khi thu ho'ch.

Ch;c n�ng thu mua: mua tr�c ti&p tV nông h^ ch? y&u tZp trung vào th�\ng lái v+i 8.316 t7n (chi&m 56%) và v�a nhãn 6.311 t7n (chi&m 42,5%) tong s5n l�#ng, 1ây là ch;c n�ng trung gian nh[m mJc 1ích thu mua, s\ ch& và cung ;ng 1&n công ty xu7t nhZp khù và ch# trong và ngoài tbnh.

Ch;c n�ng th�\ng m'i: là các ho't 1^ng phân ph_i do doanh nghiOp xu7t khù th�c hiOn v+i 6.355 t7n (chi&m 42,8%) và tiMu th�\ng ] ch# ngo'i tbnh v+i 5.247 t7n (chi&m 35,3%), tiMu th�\ng trong ch# nî tbnh 366 t7n (chi&m 2,5%). S5n l�#ng hao hJt do ph5i tba bs b+t lá kèm chùm nhãn khi thu ho'ch, do h� hsng và b> lo'i bs do không 1't tiêu chu`n toàn chu=i là 2.853 t7n, chi&m 19,2% tong s5n l�#ng toàn chu=i.

Xét vL th> tr� ng, nhãn Idor Châu Thành phJ thu^c khá nhiLu vào th> tr� ng xu7t khù và ngo'i tbnh, tiêu thJ nî tbnh chb 1't 366 t7n (chi&m 2,5%).

3.2. 3.2. 3.2. 3.2. Phân tícPhân tícPhân tícPhân tích kinh th kinh th kinh th kinh t& chu=i giá tr> & chu=i giá tr> & chu=i giá tr> & chu=i giá tr>

3.2.1. Phân tích giá tr> gia t�ng: Xét vL c\ c7u chi phí, k&t qu5 nghiên c;u cho th7y: doanh nghiOp, v�a nhãn và nông h^ ph5i sw dJng v_n 1Uu t� l+n, m=i tác nhân chi&m trên 20% tong phí 1Uu t�, 1ây là nhNng tác nhân thâm dJng v_n cao, có lr vì vZy mà có 1&n 80% s_ nông h^ ph5i vay v_n ngân hàng. Tuy nhiên xét vL hiOu qu5, chu=i giá tr> nhãn Idor Châu Thành có hiOu qu5 cao v+i tong giá tr> gia t�ng thuUn - NVA toàn chu=i 1't 237,120 t� 1-ng, trong 1ó nông h^ 1't 96,533 t� 1-ng (chi&m 40,7%), doanh nghiOp xu7t khù 1't 57,104 t� 1-ng (chi&m 24,08%), tiMu th�\ng ch# ngo'i tbnh 1't 38,805 t� 1-ng (chi&m 16,37%), v�a nhãn 1't 30,508 t� 1-ng (chi&m 12,87%), th�\ng lái 13,031 t� 1-ng (chi&m 5,5%) và tiMu th�\ng ch# nî tbnh 1,139 t� 1-ng (chi&m 0,48%).

Chi phí tài chính toàn chu=i khá cao, làm gi5m kh5 n�ng c'nh tranh và chi&n l�#c 1Uu t� s5n xu7t kinh doanh trong th i gian dài 1òi hsi nhiLu v_n. T� lO hao hJt còn khá cao do th i gian b5o qu5n, t-n trN còn dài nh7t là khi giá 1;ng hoXc gi5m, 1iLu kiOn nhiOt 1^ và môi tr� ng n\i b5o qu5n, s\ ch& c?a các tác nhân còn kém, mXt khác nông dân thu hái th� ng hái xô mà ch�a có s� chWn l�a, phân lo'i t'i v� n. Chính vì vZy 1òi hsi ph5i có gi5i pháp rút ngtn th i gian 1�a nhãn tV nông h^ 1&n n\i tiêu thJ thông qua h#p tác liên k&t chXt chr h\n, 1`y m'nh ho't 1^ng s\ ch& bi&n 1M gi5m t� lO hao hJt này.

BBBB5ng 1. Giá tr> gia t�ng và h'ch toán c?a các tác nhân chu=i giá tr>5ng 1. Giá tr> gia t�ng và h'ch toán c?a các tác nhân chu=i giá tr>5ng 1. Giá tr> gia t�ng và h'ch toán c?a các tác nhân chu=i giá tr>5ng 1. Giá tr> gia t�ng và h'ch toán c?a các tác nhân chu=i giá tr>

KhoKhoKhoKho5n mJc5n mJc5n mJc5n mJc Nông Nông Nông Nông

hhhh^̂̂̂ Th�\ng Th�\ng Th�\ng Th�\ng

láiláiláilái VVVV�a �a �a �a nhãnnhãnnhãnnhãn

ChChChCh# nî # nî # nî # nî ttttbnhbnhbnhbnh

Doanh Doanh Doanh Doanh nghinghinghinghiOOOOpppp

XKXKXKXK

ChChChCh# # # # ngongongongo'i 'i 'i 'i ttttbnbnbnbnhhhh

TTTTongongongong

Kênh 1: Nông hKênh 1: Nông hKênh 1: Nông hKênh 1: Nông h^ ^ ^ ^ �� Th�\ng lái Th�\ng lái Th�\ng lái Th�\ng lái �� Doanh nghi Doanh nghi Doanh nghi Doanh nghiOp xu7t khùOp xu7t khùOp xu7t khùOp xu7t khù Giá bán (triOu 1/t7n) 31,000 36,250 51,460 Chi phí trung gian — IC (triOu 1/t7n) 5,620 31,000 36,250 Giá tr> gia t�ng — VA (triOu 1/t7n) 25,380 5,250 15,210 Chi phí t�ng thêm — AC (triOu 1/t7n) 19,015 810 7,367 Giá tr> gia t�ng thuUn — NVA (triOu 1/t7n) 6,365 4,440 7,843 18,648 % Tong giá tr> gia t�ng thuUn 34,13 23,81 42,06 Kênh 2: Nông hKênh 2: Nông hKênh 2: Nông hKênh 2: Nông h^ ^ ^ ^ �� Th�\ng lái Th�\ng lái Th�\ng lái Th�\ng lái �� V V V V�a nh�a nh�a nh�a nhãn ãn ãn ãn �� Doanh nghi Doanh nghi Doanh nghi Doanh nghiOp xu7t khùOp xu7t khùOp xu7t khùOp xu7t khù Giá bán (triOu 1/t7n) 31,000 32,950 36,800 51,460 Chi phí trung gian — IC (triOu 1/t7n) 5,620 31,000 32,950 36,800 Giá tr> gia t�ng — VA (triOu 1/t7n) 25,380 1,950 3,850 14,660



Chi phí t�ng thêm — AC (triOu 1/t7n) 19,015 810 1,416 7,367 Giá tr> gia t�ng thuUn — NVA (triOu 1/t7n) 6,365 1,140 2,434 7,293 17,232 % Tong giá tr> gia t�ng thuUn 36,94 6,62 14,12 42,32 Kênh 3: Nông hKênh 3: Nông hKênh 3: Nông hKênh 3: Nông h^ ^ ^ ^ �� Th�\ng lái Th�\ng lái Th�\ng lái Th�\ng lái �� V V V V�a nh�a nh�a nh�a nhãn ãn ãn ãn �� DN xu DN xu DN xu DN xu7t khù 7t khù 7t khù 7t khù �� Ch Ch Ch Ch# ngo'i tbnh# ngo'i tbnh# ngo'i tbnh# ngo'i tbnh Giá bán (triOu 1/t7n) 31,000 32,950 36,800 44,850 50,100 Chi phí trung gian — IC (triOu 1/t7n) 5,620 31,000 32,950 36,800 44,850 Giá tr> gia t�ng — VA (triOu 1/t7n) 25,380 1,950 3,850 8,050 5,250 Chi phí t�ng thêm — AC (triOu 1/t7n) 19,015 810 1,416 4,955 1,420 Giá tr> gia t�ng thuUn — NVA (triOu 1/t7n) 6,365 1,140 2,434 3,095 3,830 16,864 % Tong giá tr> gia t�ng thuUn 37,43 6,76 14,43 18,35 22,71 Kênh 4: Nông hKênh 4: Nông hKênh 4: Nông hKênh 4: Nông h^ ^ ^ ^ �� V V V V�a nh�a nh�a nh�a nhãn ãn ãn ãn �� DN xu DN xu DN xu DN xu7t khù 7t khù 7t khù 7t khù Giá bán (triOu 1/t7n) 32,264 36,800 51,460 Chi phí trung gian — IC (triOu 1/t7n) 5,620 32,264 36,800 Giá tr> gia t�ng — VA (triOu 1/t7n) 26,664 4,536 14,660 Chi phí t�ng thêm — AC (triOu 1/t7n) 20,250 1,622 7,367 Giá tr> gia t�ng thuUn — NVA (triOu 1/t7n) 6,414 2,914 7,293 16,621 % Tong giá tr> gia t�ng thuUn 38,59 17,53 43,88 Kênh 5: NônKênh 5: NônKênh 5: NônKênh 5: Nông hg hg hg h^ ^ ^ ^ �� V V V V�a nh�a nh�a nh�a nhãn ãn ãn ãn �� Ch Ch Ch Ch# ngo'i tbnh # ngo'i tbnh # ngo'i tbnh # ngo'i tbnh Giá bán (triOu 1/t7n) 32,264 35,520 50,100 Chi phí trung gian — IC (triOu 1/t7n) 5,620 32,264 35,520 Giá tr> gia t�ng — VA (triOu 1/t7n) 26,664 3,256 14,580 Chi phí t�ng thêm — AC (triOu 1/t7n) 20,250 1,622 2,950 Giá tr> gia t�ng thuUn — NVA (triOu 1/t7n) 6,414 1,634 11,630 19,678 % Tong giá tr> gia t�ng thuUn 32,59 8,30 59,10 Kênh 6: Nông hKênh 6: Nông hKênh 6: Nông hKênh 6: Nông h^ ^ ^ ^ �� V V V V�a nh�a nh�a nh�a nhãn ãn ãn ãn �� Ch Ch Ch Ch# nî tbnh # nî tbnh # nî tbnh # nî tbnh Giá bán (triOu 1/t7n) 32,264 35,370 38,300 Chi phí trung gian — IC (triOu 1/t7n) 5,620 32,264 35,370 Giá tr> gia t�ng — VA (triOu 1/t7n) 26,664 3,106 2,930 Chi phí t�ng thêm — AC (triOu 1/t7n) 20,250 1,622 830 Giá tr> gia t�ng thuUn — NVA (triOu 1/t7n) 6,414 1,484 2,100 9,998 % Tong giá tr> gia t�ng thuUn 64,15 14,84 21,00 Kênh 7: Nông hKênh 7: Nông hKênh 7: Nông hKênh 7: Nông h^ ^ ^ ^ �� Th�\ng lái Th�\ng lái Th�\ng lái Th�\ng lái �� Ch Ch Ch Ch# nî tbnh # nî tbnh # nî tbnh # nî tbnh Giá bán (triOu 1/t7n) 31,000 34,500 38,300 Chi phí trung gian — IC (triOu 1/t7n) 5,620 31,000 34,500 Giá tr> gia t�ng — VA (triOu 1/t7n) 25,380 3,500 3,800 Chi phí t�ng thêm — AC (triOu 1/t7n) 19,015 810 830 Giá tr> gia t�ng thuUn — NVA (triOu 1/t7n) 6,365 2,690 2,970 12,025 % Tong giá tr> gia t�ng thuUn 52,93 22,37 24,70 Kênh 8: Nông hKênh 8: Nông hKênh 8: Nông hKênh 8: Nông h^ ^ ^ ^ �� Th�\ng lái Th�\ng lái Th�\ng lái Th�\ng lái �� Ch Ch Ch Ch# ngo'i tbnh # ngo'i tbnh # ngo'i tbnh # ngo'i tbnh Giá bán (triOu 1/t7n) 31,000 36,650 50,100 Chi phí trung gian — IC (triOu 1/t7n) 5,620 31,000 36,650 Giá tr> gia t�ng — VA (triOu 1/t7n) 25,380 5,650 13,450



Chi phí t�ng thêm — AC (triOu 1/t7n) 19,015 810 2,950 Giá tr> gia t�ng thuUn — NVA (triOu 1/t7n) 6,365 4,840 10,500 21,705 % Tong giá tr> gia t�ng thuUn 29,33 22,30 48,38 Kênh 9: Nông hKênh 9: Nông hKênh 9: Nông hKênh 9: Nông h^ ^ ^ ^ �� Ch Ch Ch Ch# nî tbnh # nî tbnh # nî tbnh # nî tbnh Giá bán (triOu 1/t7n) 33,564 38,300 Chi phí trung gian — IC (triOu 1/t7n) 5,620 33,564 Giá tr> gia t�ng — VA (triOu 1/t7n) 27,944 4,736 Chi phí t�ng thêm — AC (triOu 1/t7n) 20,000 1,250 Giá tr> gia t�ng thuUn — NVA (triOu 1/t7n) 7,944 3,486 11,430 % Tong giá tr> gia t�ng thuUn 69,50 30,50 TTTTong h#p chu=iong h#p chu=iong h#p chu=iong h#p chu=i S5n l�#ng qua các ch? thM (t7n/n�m) 14.860 8.150 12.653 366 9.777 5.247 Tong giá tr> gia t�ng thuUn (t� 1-ng) 96,533 13,031 30,508 1,139 57,104 38,805 237,120 % Tong giá tr> gia t�ng thuUn toàn chu=i 40,70 5,50 12,87 0,48 24,08 16,37 100,00

3.2.2. Phân tích, 1ánh giá chb s_ giá tr> gia t�ng, l#i th& so sánh: VL khía c'nh hiOu qu5 kinh t&, k&t qu5 tính toán tV dN liOu ] b5ng 1 cho th7y: giá tr> gia t�ng t'o ra ] các kênh tV 32,680 1&n 45,860 triOu 1/t7n, giá tr> gia t�ng thuUn tV 9,998 1&n 21,705 triOu 1/t7n, 1't m;c khá cao. V+i chi phí t�ng thêm (IC) theo kênh tV 20,655 triOu 1/t7n 1&n 29,239 triOu 1/t7n, chb s_ VA/IC 1't tV 1,44 1&n 1,95 lUn; NVA/AC 1't tV 0,44 1&n 0,95 lUn ] m;c khá cao. K&t qu5 nghiên c;u c�ng cho th7y 1Uu t� tr-ng m+i nhãn Idor chb h&t 9,271 triOu 1/ha th7p h\n 1áng kM m;c 15,999 triOu 1/ha tr-ng m+i nhãn da bò. Tuy chi phí kinh doanh nhãn Idor là 6,214 triOu 1/ha cao h\n m;c 3,786 triOu ha ] nhãn da bò, song n�ng su7t nhãn Idor l'i 1't 13,5 t7n/ha, v+i giá bán 31,138 triOu 1/t7n, cao h\n m;c n�ng su7t 7 t7n/ha và giá bán bình quân 10,490 triOu 1-ng/t7n ] nhãn da bò. Các chb s_ VA/IC và NVA/AC c?a nhãn da bò c�ng th7p h\n so v+i nhãn Idor (Nguy�n Xuân Tr� ng, 2017). NhNng k&t qu5 nghiên c;u này 1ã thM hiOn hiOu qu5 1Uu t� vào ngành hàng nhãn Idor có hiOu qu5 cao.

Chu=i giá tr> nhãn Châu Thành có 9 kênh v+i tong s5n l�#ng bán ra 14.860 t7n, t'o ra 469,235 t� 1-ng doanh thu; tong VA 1't 237,120; tong NVA (l#i nhuZn) 1't 96,533 t� 1-ng; t� lO NVA trong kênh tV m;c 29,33% ] kênh 8 1&n 69,5% ] kênh 9 1't m;c khá cao. Trong các tác nhân thì doanh nghiOp xu7t khù 1óng vai trò quan trWng khi tham gia vào 4 kênh, tiêu thJ 9.777 t7n, v+i doanh thu 460,505 t� 1-ng, VA 1't 120,878 t� 1-ng, NVA 1't 57,104 t� 1-ng. Ti&p 1&n là tác nhân tiMu th�\ng ngo'i tbnh tham gia vào 3 kênh, tiêu thJ 5.247 t7n, 1't doanh thu 262,875 t� 1-ng, VA 1't 50,042 t� 1-ng, NVA 1't 30,805 t� 1-ng. Tác

nhân nông h^ tham gia c5 9 kênh, trong 1ó kênh 9 nông h^ bán cho tiMu th�\ng ch# nî tbnh có VA, NVA và t� lO NVA trong kênh cao nh7t v+i m;c 27,944 triOu 1/t7n, 7,944 triOu 1/t7n và 69,5%. Ti&p 1&n là kênh 4 có VA, NVA và t� lO NVA trong kênh lUn l�#t là 26,664 triOu 1/t7n, 6,414 triOu 1/t7n và 38,59%.

K&t qu5 nghiên c;u cho th7y các kênh d4n 1&n xu7t khù có giá bán cao và giá tr> gia t�ng cao nh7t, trong 1ó kênh 2 và kênh 4 là quan trWng nh7t. cây là các kênh có m;c hiOu qu5 kinh t& khá cao, cUn 1�#c 1`y m'nh trong th i gian t+i 1M 1�a s5n l�#ng qua kênh này nhiLu h\n nh[m t'o ra giá tr> gia t�ng cho xã hî. VL kênh nî 1>a k&t qu5 nghiên c;u chb ra r[ng kênh 3 tiêu thJ s5n l�#ng khá l+n, có giá tr> gia t�ng cao và kh5 n�ng sinh l#i nhuZn l+n nên cUn ph5i thúc 1`y.

3.2.3. Quan hO liên k&t trong chu=i giá tr>: Các tác nhân liên k&t dWc v+i nhau trong chu=i mang tính th i 1iMm, 1;t 1o'n c5 trong quá trình s5n xu7t, ch& bi&n và th�\ng m'i. Tác nhân c?a chu=i chb có quan hO tr�c ti&p v+i tác nhân cung c7p y&u t_ 1Uu vào và tác nhân thu mua s5n ph`m 1Uu ra. Ph�\ng th;c mua và bán ch? y&u là cam k&t miOng, không áp dJng c\ ch& h#p 1-ng kinh t& ràng bu^c m^t cách chXt chr. PhUn l+n viOc mua bán do ng� i mua ntm vai trò quy&t 1>nh, c\ ch& thsa thuZn có chiLu h�+ng t�ng nh�ng ch�a cao th� ng kho5ng d�+i 20% tong th�\ng vJ mua bán. Liên k&t giNa nông h^ và th�\ng lái là d'ng liên k&t t�\ng 1_i chXt chr. ca s_ nông h^ có m_i quan hO m'ng l�+i v+i th�\ng lái 1M on 1>nh 1Uu ra. Bên c'nh 1ó, hình th;c quan hO 1;t 1o'n chb x5y ra t'i th i 1iMm th> tr� ng hút hàng v4n chi&m s_



l�#ng t�\ng 1_i cao. ThM hiOn rõ nh7t là khi giá t�ng, nông h^ sr t� tìm n\i bán 1M có l#i ích tài chính t_t nh7t ch; không d�a vào m_i quan hO 1ã thsa thuZn tr�+c.

Liên k&t giNa th�\ng lái v+i v�a nhãn ch? y&u d�+i quan hO m'ng l�+i và m;c 1^ liên k&t khá chXt, song 1ôi khi c�ng có quan hO th i 1iMm. Liên k&t doanh nghiOp xu7t khù v+i v�a nhãn và th�\ng lái là liên k&t không chXt. Nhìn chung, liên k&t giNa các tác nhân là khá lsng l�o, ch�a mang tính hO th_ng, không có xây d�ng c\ ch& 1M h= tr# rõ ràng, chính sách giá áp dJng th� ng theo th i 1iMm và s� bi&n 1^ng giá là tác nhân 5nh h�]ng tr�c ti&p và m'nh nh7t 1&n s� liên k&t giNa các tác nhân, thZm chí d4n 1&n tranh mua, phá giá l4n nhau. Tuy nhiên, trong các quan hO liên k&t c?a mình, tác nhân th� ng có s� 1a d'ng hóa 1Uu vào và 1Uu ra.

Liên k&t ngang giNa các tác nhân cùng nhóm c�ng 1ã có nh�ng ch�a thZt s� rõ nét và khá lsng l�o. Liên k&t trong s5n xu7t ch? y&u là các hình th;c thông qua 1oàn thM Hî Nông dân, Hî Liên hiOp PhJ nN… HiOn t'i, ] Châu Thành 1ã thành lZp 1�#c 1 HTX 1óng t'i c-n An Hòa, v+i diOn tích kho5ng trên 100 ha, song m+i chb dVng ] viOc hình thành và chuyMn giao km thuZt, còn viOc tác 1^ng vào các khâu s5n xu7t, thu mua và th�\ng m'i m+i thì chb dVng ] ý t�]ng ch; ch�a thành hiOn th�c. Ch�a có tiêu chu`n cho nhãn Idor và các hình th;c h#p tác b[ng h#p 1-ng nên ch�a khuy&n khích 1�#c nông h^ áp dJng mô hình canh tác theo VietGAP, GlobalGAP và các tác nhân cùng h�+ng t+i chu=i giá tr> bLn vNng.

3.3. 3.3. 3.3. 3.3. cánh giá thcánh giá thcánh giá thcánh giá th�c tr'ng chu=i giá tr> cây nh�c tr'ng chu=i giá tr> cây nh�c tr'ng chu=i giá tr> cây nh�c tr'ng chu=i giá tr> cây nhãn ãn ãn ãn Châu Thành Châu Thành Châu Thành Châu Thành ———— c c c c-ng Tháp-ng Tháp-ng Tháp-ng Tháp

Quy mô s5n xu7t nhãn Idor c?a nông h^ còn nhs, manh mún, diOn tích canh tác d�+i 1 ha chi&m 1&n 62% tong m4u kh5o sát. ViOc s5n xu7t theo tiêu chu`n ch7t l�#ng còn h'n ch&, h\n 65% diOn tích ch�a áp dJng VietGAP, GlobalGAP… Nguyên nhân là s� liên k&t cùng h= tr# nhau và áp dJng khoa hWc km thuZt vào s5n xu7t còn kém, vai trò c?a to h#p tác liên k&t s5n xu7t và h#p tác xã còn m nh't. S5n ph`m chb là trái nhãn t�\i nên r7t 1\n 1iOu. H= tr# s5n xu7t, phát triMn s5n ph`m, xu7t khù c�ng nh� viOc h= tr# phát triMn liên k&t trong chu=i nhãn Idor ch�a 1�#c 1Uu t� và ho't 1^ng hiOu qu5. Thi&u các c\ s] phJc vJ ngay sau khi thu ho'ch: HO th_ng kho l'nh, s\ ch& bi&n, b5o qu5n t'i ch= so v+i nhu cUu, khi&n viOc vZn chuyMn 1i xa làm 5nh h�]ng 1&n ch7t l�#ng s5n ph`m.

HO th_ng thông tin th> tr� ng còn y&u, phUn l+n d�a vào thông tin vL giá tV ng� i mua và do ng� i mua quy&t 1>nh, hai bên thsa thuZn tr�+c chb chi&m kho5ng 20%. Th> tr� ng xu7t khù còn quá lO thu^c vào Trung Qu_c v+i h\n 90% s5n l�#ng, xu7t sang Hoa K� r7t ít kho5ng 1%. S_ doanh nghiOp xu7t khù còn ít và ch�a thM hiOn 1�#c vai trò 1Uu tàu trong chu=i ngành hàng. Doanh nghiOp xu7t khù kinh doanh nhiLu mXt hàng cùng lúc và trái nhãn chi&m kho5ng d�+i 15% tong l�#ng xu7t khù. Các hình th;c liên k&t dWc giNa các tác nhân trong chu=i hUu nh� ch�a phát triMn m'nh và ch�a hO th_ng. Doanh nghiOp xu7t khù ch�a thZt s� có liên k&t v+i nông h^, th�\ng lái và các tác nhân khác nh� v�a nhãn còn khá lsng l�o. HO th_ng h' tUng h= tr# cho xu7t khù còn thi&u và y&u. Xu7t khù ch? y&u b[ng tiMu ng'ch, th� ng ; 1Wng 1úng vào vJ t'i các cwa khù xu7t sang Trung Qu_c di�n ra khá pho bi&n. To h#p tác và h#p tác xã ch�a phát triMn, 1óng vai trò c?a pháp nhân tham gia ký k&t các h#p 1-ng tiêu thJ s5n ph`m.

3.4. 3.4. 3.4. 3.4. GiGiGiGi5i pháp phát triMn bLn vNng nh5i pháp phát triMn bLn vNng nh5i pháp phát triMn bLn vNng nh5i pháp phát triMn bLn vNng nhãn Châu ãn Châu ãn Châu ãn Châu Thành Thành Thành Thành ———— c c c c-ng Tháp-ng Tháp-ng Tháp-ng Tháp

3.4.1. Gi5i pháp trong công 1o'n s5n xu7t: Th�c t& hiOn c�ng nh� ý ki&n c?a các doanh nghiOp xu7t khù, tiMu th�\ng, v�a nhãn và th�\ng lái cho r[ng qui mô v� n nhãn hiOn nay còn nhs, manh mún, n�ng su7t và ch7t l�#ng ch�a cao và không 1-ng 1Lu, nhiLu v� n già c=i, chính vì vZy cUn s� h= tr# c?a tbnh, huyOn 1M thúc 1`y thành lZp các to h#p tác, h#p tác xã nh[m t'o liên k&t, t�ng qui mô v� n nhãn và s5n xu7t qui mô l+n, s5n ph`m 1-ng 1Lu vL ch7t l�#ng. HiOn t'i, nhãn Idor có ch;ng nhZn ch7t l�#ng còn th7p, trong khi th> tr� ng 1òi hsi cao, vì th& cUn t�ng c� ng 1Uu t� c5i t'o v� n nhãn, áp dJng quy trình s5n xu7t theo h�+ng VietGAP, GlobalGAP 1M nâng cao n�ng su7t và ch7t l�#ng c�ng nh� 1^ 1-ng 1Lu, gi5m hao hJt, gi5m giá thành và áp dJng r5i vJ. CUn t'o và c?ng c_ liên k&t giNa các tác nhân ngay tV khâu 1Uu vào nh� gi_ng, vZt t� nông nghiOp, v_n vay thông qua to h#p tác hay h#p tác xã 1M 15m b5o có ngu-n 1Uu vào 15m b5o ch7t l�#ng, chi phí h#p lý và on 1>nh.

3.4.2. Gi5i pháp vL s5n ph`m và th> tr� ng:::: HiOn t'i hUu h&t nhãn Idor tiêu thJ trái t�\i nên vào vJ sr r+t giá và phJ thu^c r7t nhiLu vào th> tr� ng. Bên c'nh 1ó các s5n ph`m tV nhãn nh� nhãn 1óng lon, m;t nhãn, k�o nhãn, r�#u nhãn… ] n�+c ngoài tiêu thJ khá t_t và theo ý ki&n các chuyên gia và doanh



nghiOp thì có kh5 n�ng tiêu thJ t_t, chính vì th& 1M t'o giá tr> cao h\n cho nhãn Idor, cUn nghiên c;u và ch& bi&n sâu h\n 1M 1áp ;ng nhu cUu th> tr� ng và gia t�ng hiOu qu5 cho nhãn Idor. C?ng c_ khâu thu mua, s\ ch&, b5o qu5n thông qua viOc dùng xe 1ông l'nh, kho l'nh 1M gi5m hao hJt. Cùng v+i viOc c?ng c_ kênh xu7t khù và kênh ch# (truyLn th_ng), cUn m] r^ng các kênh tiêu thJ hiOn 1'i nh� siêu th>, các chu=i cwa hàng tiOn l#i thông qua khâu xúc ti&n th�\ng m'i, các h#p tác xã liên k&t, h#p 1-ng h#p tác v+i siêu th>, chu=i cwa hàng tiOn ích 1M có 1^ ph? r^ng h\n, ti&p cZn v+i ng� i tiêu dùng nhanh tV 1ó gi5m b+t áp l�c lên kênh ch# truyLn th_ng, gi5m tình tr'ng r+t giá khi vào cao 1iMm vJ. T�ng c� ng khâu xúc ti&n th�\ng m'i, ;ng dJng công nghO 4.0 1M gi+i thiOu, qu5ng bá s5n ph`m nh[m m] r^ng th> tr� ng xu7t khù. Nhanh chóng 1�ng ký th�\ng hiOu nhãn Idor gtn v+i xu7t x; 1>a lý Châu Thành 1M t'o niLm tin v+i ng� i tiêu dùng.

3.4.2 Gi5i pháp liên k&t chu=i: T�ng c� ng liên k&t giNa các tác nhân theo chiLu dWc và ngang b[ng c\ ch& h#p 1-ng chXt chr, h#p tác 1Uu t� và h= tr# l4n nhau, 15m b5o hài hòa l#i ích giNa các tác nhân nh[m xây d�ng giN 1�#c giá c5 on 1>nh, tránh tình tr'ng “1�#c mùa m7t giá” nh� hiOn nay. T�ng c� ng thúc 1`y các chu=i ngtn (ít tác nhân), có thM tr�c ti&p tV doanh nghiOp xu7t khù hay tiMu th�\ng ngo'i tbnh v+i nông dân mà 1'i diOn là các HTX b[ng các h#p 1-ng tr�c ti&p 1M nông dân/HTX s5n xu7t phù h#p và k>p th i theo nhu cUu th> tr� ng. CUn t�ng c� ng liên k&t ngang thông qua s� tham gia tích c�c và h= tr# hiOu qu5 c?a các tác nhân h= tr# trong khâu qu5n lý c�ng nh� cung c7p d>ch vJ công nh� s] nông nghiOp, trung tâm/tr'm tr-ng trWt và b5o vO th�c vZt, hî nông dân/phJ nN, ngân hàng, trung tâm xúc ti&n th�\ng m'i, các c\ quan truyLn thông… Tbnh và huyOn cUn có chính sách h= tr# trong viOc xây d�ng và vZn hành các to h#p tác, h#p tác xã. T�ng c� ng 1ào t'o, b-i d�zng nông h^, cán b^ qu5n lý h#p tác xã, th�\ng lái, v�a nhãn vL km thuZt, qu5n lý, th> tr� ng và l#i ích tham gia trong chu=i giá tr> 1M chu=i giá tr> nhãn Idor Châu Thành nâng cao 1�#c giá tr>, hiOu qu5 và bLn vNng.

4. K�T LU�N

Châu Thành là vùng s5n xu7t nhãn tZp trung l+n nh7t ] c-ng Tháp và vùng 1-ng b[ng sông Cwu Long, trong 1ó nhãn Idor 1em l'i hiOu qu5 kinh t& cao và diOn tích 1ang t�ng lên trong chu=i vài n�m

gUn 1ây. Chu=i giá tr> nhãn Idor Châu Thành hiOn 1ang vZn hành thông qua 9 kênh, 1ã có 1óng góp 1áng kM trong viOc phát triMn nhãn Idor Châu Thành trong th i gian qua. Tuy nhiên chu=i giá tr> này còn thi&u bLn vNng, l#i ích giNa các tác nhân trong chu=i ch�a hài hòa, thông tin th> tr� ng và quy&t 1>nh trong các th�\ng vJ còn ch�a cân x;ng và phJ thu^c nhiLu vào bên mua. cM nâng c7p chu=i giá tr> và phát triMn bLn vNng cây nhãn Idor huyOn Châu Thành, tbnh c-ng Tháp cUn t�ng c� ng h= tr# 1M liên k&t dWc và ngang giNa các tác nhân trong kênh và các tác nhân h= tr#. CUn phát huy vai trò 1Uu tàu c?a doanh nghiOp, m] r^ng th> tr� ng và các kênh tiêu thJ m+i, t�ng qu5ng bá s5n ph`m, 1a d'ng hóa s5n ph`m, to ch;c s5n xu7t theo h�+ng GlobalGAP hay VietGAP, c?ng c_ khâu thu gom, s\ ch&, xây d�ng th�\ng hiOu gtn v+i chb d4n 1>a lý. Làm t_t các gi5i pháp trên sr góp phUn nâng cao 1�#c giá tr> và phát triMn bLn vNng chu=i giá tr> nhãn Idor huyOn Châu Thành, tbnh c-ng Tháp trong th i gian t+i.

TÀI LIU THAM KH�O

1. CJc Th_ng kê tbnh c-ng Tháp. (2016). Niên giám th_ng kê. PhUn Nông nghiOp.

2. TrUn Ti&n Khai (2012). Bài gi5ng phân tích chu=i giá tr> và ngành hàng, chính sách phát triMn kinh t&. Tr� ng c'i hWc Kinh t& TP. HCM. Bài 18 Phân tích chu=i giá tr> ngành hàng.

3. Võ Th> Thanh L^c và Nguy�n Phú S\n (2011). Phân tích chu=i giá tr> lúa g'o vùng cBSCL. T'p chí NN & PTNT. S_ 9/2011. Trang 3-10.

4. Phòng Kinh t& và H' tUng huyOn Châu Thành (2016). Báo cáo k&t qu5 s5n xu7t nông nghiOp.

5. Phan V�n Sum (2016). VL tình hình s5n xu7t nhãn trên 1>a bàn huyOn Châu Thành và m^t s_ gi5i pháp phát triMn trong th i gian t+i. K� y&u Hî th5o chu=i giá tr> nhãn Châu Thành.

6. Lê Minh Tài (2013). Phân tích chu=i giá tr> và 1L xu7t gi5i pháp phát triMn bLn vNng cây khóm huyOn Tân Ph�+c — Tbnh TiLn Giang. Trang 64-96.

7. Nguy�n Xuân Tr� ng (2016). Báo cáo k&t qu5 1L tài chu=i giá tr> nhãn da bò Châu Thành, c-ng Tháp. K� y&u Hî th5o chu=i giá tr> nhãn Châu Thành.

8. UBND tbnh c-ng Tháp (2016). Báo cáo tong k&t ngành nông nghiOp.



9. UBND tbnh c-ng Tháp (2014). cL án tái c\ c7u ngành nông nghiOp tbnh c-ng Tháp. Trang 18-252.

10. FAO (2007). Agro-industrial supply chain management: concepts and applications.

11. GTZ Eschoborn (2007). ValueLinks Manual: The Methodology of Value Chain Promotion. First Edition.

12. M4P (2008). Marking value chains work better for the poor: A toolbook for practitioners of value chain analysis. A publication financed by the

UK department for international development (DFID).

13. Raphael Kaplinsky and Mike Morris (2001). A handbook for value chain research. The Institute of Development Studies, University of Sussex. Brighton, United Kingdom.

14. Raphael Kaplinsky and C. Manning (1999). Concentration, competition policy and the role of small and medium sized enterprises in South Africa's Industrial Development. Journal of Development Studies. Vol. 35 No. 1, pp. 139-161.

SOLUTIONS TO DEVELOP SUSTAINABLE IDOR LONGAN VALUES CHAINSOLUTIONS TO DEVELOP SUSTAINABLE IDOR LONGAN VALUES CHAINSOLUTIONS TO DEVELOP SUSTAINABLE IDOR LONGAN VALUES CHAINSOLUTIONS TO DEVELOP SUSTAINABLE IDOR LONGAN VALUES CHAIN

CHAU THANH DISTRICT, DONG THAP PROVINCECHAU THANH DISTRICT, DONG THAP PROVINCECHAU THANH DISTRICT, DONG THAP PROVINCECHAU THANH DISTRICT, DONG THAP PROVINCE

Nguyen Xuan Truong, Nguyen Xuan Truong, Nguyen Xuan Truong, Nguyen Xuan Truong, Le Van Trung TrucLe Van Trung TrucLe Van Trung TrucLe Van Trung Truc

SummarySummarySummarySummary Idor Longan has various competitive advantages compared to other plants. However, production and distribution of Idor Longan have still been in difficult situation due to fluctuations in quantity and price. The study applied the value chain approach of Kaplinsky & Morris (2001), the ValueLinks method of GTZ (2007). The research objective is analysing Idor Longan’s value chain and propose appropirate solutions for sustainable development of Idor Longan in Chau Thanh district, Dong Thap province. The research results show that the added value and net added value from each chain actor, channel and the whole chain are high. Nevertheless, the vertical and horizontal links are not tightly bound and the outcomes are not harmonious. It is therefore necessary to strengthen linkages between all variables through cooperation contracts, support from raw materials, production, collection, preliminary processing, distribution and marketing, diversification of products and support of the Authorities. Especially promote directly from exporters firms and retailers outside the province with farmers by contracts and according to market demand.

Keywords: Keywords: Keywords: Keywords: Value chain, net added value, Idor longan.

Ng�Ng�Ng�Ng� i ph5n biOn: PGS.TS. V i ph5n biOn: PGS.TS. V i ph5n biOn: PGS.TS. V i ph5n biOn: PGS.TS. Võ Thõ Thõ Thõ Th> Thanh L^c> Thanh L^c> Thanh L^c> Thanh L^c

Ngày nhNgày nhNgày nhNgày nhZn bài: Zn bài: Zn bài: Zn bài: 6/3/2018

Ngày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua ph5n biOn: 5n biOn: 5n biOn: 5n biOn: 6/4/2018

Ngày duyNgày duyNgày duyNgày duyOt 1�ng: Ot 1�ng: Ot 1�ng: Ot 1�ng: 13/4/2018



��NH H� NG S" D#NG �$T S�N XU$T NÔNG NGHI�P HÀNG HÓA T)P TRUNG T*I TH� XÃ �ÔNG TRI U,

T�NH QU�NG NINH NguyNguyNguyNguy��n Ngn Ngn Ngn NgWWWWc Hc Hc Hc H----ngngngng1111, Tr, Tr, Tr, TrUUUUn Xuân Biênn Xuân Biênn Xuân Biênn Xuân Biên2222

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T��TTTT V+i nhNng l#i th& vL tho nh�zng (4 nhóm 17t v+i 9 lo'i 17t), 1>a hình, khí hZu, c\ s] h' tUng km thuZt... công TriLu hiOn 1ang s] hNu 8 s5n ph`m nông nghiOp (lúa ch7t l�#ng cao, lúa n&p cái hoa vàng, rau màu, hoa, na, v5i thiLu, thanh long ru^t 1s, cam) có tiLm n�ng 1M hình thành nên các vùng s5n xu7t hàng hóa tZp trung. Qua nghiên c;u, 1ánh giá, phân tích các l#i th& vL 1iLu kiOn t� nhiên, kinh t& - xã hî và ch-ng x&p các b5n 1- 1\n tính: lo'i 17t, 1>a hình, 1^ d_c, thành phUn c\ gi+i, 1^ dày tUng 17t, ch& 1^ t�+i tiêu 1ã xác 1>nh 1�#c tiLm n�ng 17t 1ai 1M phát triMn 8 mô hình s5n ph`m nông nghiOp. TV nhNng quan 1iMm, 1>nh h�+ng phát triMn nLn s5n xu7t nông nghiOp tZp trung theo h�+ng hàng hóa t'i th> xã công TriLu nghiên c;u 1ã 1L xu7t 1�#c diOn tích cho 8 s5n ph`m 1�#c l�a chWn 1M hình thành nên các khu v�c s5n xu7t tZp trung, 1ó là: diOn tích lúa ch7t l�#ng cao 1.582,20 ha, n&p cái hoa vàng 395,34 ha, rau màu 152,93 ha, na 1.329,60 ha, v5i thiLu 823,91 ha, thanh long ru^t 1s 105,80 ha, cam 285,76 ha.

TTTTVVVV khóa: khóa: khóa: khóa: Nông nghiOp hàng hóa, tZp trung, công TriLu.

1. !T V#N $ 2

Trong nhNng n�m vVa qua, s5n xu7t nông nghiOp t'i th> xã công TriLu 1ã 1't 1�#c nhNng k&t qu5 tích c�c, thM hiOn rõ vai trò c?a ngành kinh t& quan trWng trong c\ c7u kinh t& chung mang l'i viOc làm và thu nhZp cho h\n 65% dân c�, góp phUn 15m b5o an ninh l�\ng th�c, giN on 1>nh chính tr> - xã hî, phUn nào 1ã có nhNng 1óng góp nh7t 1>nh vào t�ng tr�]ng kinh t& chung c?a toàn tbnh.

Tuy nhiên, s5n xu7t nông nghiOp c?a th> xã v4n còn b^c l^ nhNng h'n ch& trong quá trình phát triMn: t_c 1^ t�ng tr�]ng ch�a bLn vNng, ch�a hình thành nhNng vùng nông s5n hàng hóa ch? l�c an toàn, có qui mô tZp trung, công nghO ch�a 1? s;c c'nh tranh c5 vL l�#ng l4n vL ch7t trên th> tr� ng nî tiêu và xu7t khù. S5n xu7t c\ b5n v4n phát triMn theo chiLu r^ng d�a trên khai thác các ngu-n l�c t� nhiên (17t 1ai, ngu-n n�+c…) và 1Uu t� vZt ch7t (lao 1^ng, vZt t� hóa ch7t…), ch�a khai thác h&t 1�#c nhNng tiLm n�ng vL 17t 1ai, 1>a hình, nhân l�c. Môi tr� ng 17t, n�+c, không khí… có nguy c\ b> ô nhi�m tV nhNng tác 1^ng tiêu c�c trong ho't 1^ng s5n xu7t nông nghiOp ngày càng t�ng cao [4]. Do vZy, viOc nghiên c;u 1ánh giá th�c tr'ng và 1>nh h�+ng sw dJng 17t s5n xu7t nông nghiOp 1M t'o s5n ph`m hàng hóa theo h�+ng tZp trung là cUn thi&t v+i mJc 1ích tZp trung

1 NCS Học viện Nông nghiệp Việt Nam 2 Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội

thu hút 1Uu t�, áp dJng ti&n b^ km thuZt nh[m nâng cao ch7t l�#ng và t�ng tr�]ng giá tr> nông s5n, t'o b�+c 1^t phá trong phát triMn s5n xu7t nông nghiOp, góp phUn 1�a kinh t& th> xã 1't mJc tiêu công nghiOp hóa vào n�m 2020 và ch�\ng trình qu_c gia vL xây d�ng nông thôn m+i mà c5ng và chính quyLn các c7p 1ã 1L ra.


- Ph�\ng pháp 1iLu tra thu thZp s_ liOu.

+ Thu thZp thông tin th; c7p: Thu thZp các thông tin vL 1iLu kiOn 17t 1ai, tho nh�zng, khí hZu, kinh t& - xã hî,... 5nh h�]ng 1&n s5n xu7t nông nghiOp t'i Phòng Tài nguyên và Môi tr� ng, Phòng Kinh t& và H' tUng, Phòng V�n hóa thông tin, Chi cJc Th_ng kê th> xã công TriLu.

+ Thu thZp thông tin s\ c7p: Kh5o sát th�c 1>a, thu thZp thông tin tV 1>a ph�\ng vL các mô hình s5n xu7t nông nghiOp hàng hóa có hiOu qu5 và triMn vWng nh�: lúa ch7t l�#ng cao, lúa n&p cái hoa vàng, vùng tr-ng cây �n qu5 (na dai, v5i, cam, thanh long), vùng tr-ng rau an toàn; trao 1oi ý ki&n các nhà qu5n lý và chuyên môn 1>a ph�\ng; tham v7n ý ki&n các chuyên gia, nhà khoa hWc.

- Ph�\ng pháp tong h#p, phân tích s_ liOu, vi&t báo cáo: sw dJng phUn mLm ArGIS 10.3 1M xác 1>nh tiLm n�ng 17t 1ai tV các b5n 1- 1\n tính, microsoft office 1M tong h#p và phân tích s_ liOu.




3.1. Khái quát 3.1. Khái quát 3.1. Khái quát 3.1. Khái quát 1111XXXXc c c c 1111iiiiMMMMm tm tm tm t�� nhiên nhiên nhiên nhiên,,,, kinh t kinh t kinh t kinh t&&&& ---- xã h xã h xã h xã h^̂̂̂i i i i thththth>>>> xã xã xã xã ccccông Triông Triông Triông TriLLLLuuuu

3.1.1. V> trí 1>a lý

công TriLu n[m trên qu_c l^ 18A, cách Hà Nî kho5ng 90 km, cách H' Long 80 km, là cwa ngõ phía tây c?a tbnh Qu5ng Ninh v+i 21 1\n v> hành chính tr�c thu^c g-m 6 ph� ng và 16 xã. V> trí 1>a lý c?a th> xã 1ã mang l'i nhNng l#i th& quan trWng trong giao l�u kinh t& v+i các khu v�c trong và ngoài tbnh thông qua hO th_ng giao thông 1� ng b^ và 1� ng thu�, t'o 1iLu kiOn thuZn l#i 1M phát triMn kinh t& - xã hî trên 1>a bàn.

3.1.2. Tho nh�zng Theo k&t qu5 1iLu tra, phân lo'i 17t c?a ViOn

Quy ho'ch và Thi&t k& nông nghiOp (2010) [6] trên 1>a bàn th> xã công TriLu có 4 nhóm 17t v+i 9 lo'i 17t nh� sau:

+ Nhóm 17t phèn mXn (SM): c7t phèn mXn 1�#c hình thành do s5n ph`m b-i tJ phù sa v+i vZt liOu sinh phèn (xác th�c vZt ch;a l�u hu�nh: Pyrit) trong môi tr� ng ngZp n�+c ] ven sông và các vùng 17t th7p tr�ng b> 5nh h�]ng c?a n�+c mXn l#. Nhóm 17t này chb có 1 lo'i 17t là: 17t phèn ít mXn ít, diOn tích 1.093 ha chi&m 2,75% diOn tích t� nhiên, phân b_ ] các xã: H-ng Thái công, H-ng Thái Tây và Yên c;c. HiOn nay trên lo'i 17t này phUn l+n diOn tích 1ang 1�#c tr-ng 2 vJ lúa, n\i th7p tr�ng 1�#c 1ào ao 1M nuôi tr-ng thu� s5n. Canh tác trên lo'i 17t này cUn ch? 1^ng n�+c 1M ém phèn, 1ào kênh tiêu thoát phèn.

+ Nhóm 17t phù sa (P): DiOn tích kho5ng 6.330 ha chi&m 15,94% diOn tích t� nhiên, phân b_ tZp trung ] các xã phía Nam. cây là vùng trWng 1iMm lúa c?a th> xã v+i 3 lo'i là: c7t phù sa chua, 17t phù sa có tUng loang lo 1s vàng và 17t phù sa glây.

* * * * c7t phù sa chua (Pc): DiOn tích kho5ng 190 ha chi&m 0,48% diOn tích t� nhiên, 3,00% diOn tích nhóm 17t phù sa, phân b_ ] xã Bình D�\ng và Nguy�n HuO.

* c7t phù sa có tUng loang lo 1s vàng (Pf): DiOn tích kho5ng 4.370 ha chi&m 11,00% diOn tích 17t t� nhiên, 69,03% diOn tích 17t phù sa, phân b_ hUu h&t các xã, ph� ng trong th> xã, trên các chân ru^ng vàn, vàn cao, d� thoát n�+c.

* c7t phù sa glây (Pg): DiOn tích khá tZp trung, kho5ng 1.770 ha, chi&m 4,46% diOn tích t� nhiên,

27,96% diOn tích nhóm 17t phù sa. Phân b_ nhiLu ] phía nam qu_c l^ 18A trên các chân ru^ng vàn th7p, b> ngZp n�+c lâu ngày trong n�m. cây là nhóm 17t trWng 1iMm s5n xu7t nông nghiOp hiOn t'i c�ng nh� lâu dài 1M phát triMn các lo'i cây l�\ng th�c, th�c ph`m và cây công nghiOp ngtn ngày (cây lúa v4n chi&m �u th&, diOn tích cây hW 1Zu trên 17t phù sa còn th7p).

+ Nhóm 17t xám (X): c7t xám 1�#c hình thành do quá trình phong hoá và b-i tJ c?a 1á cát và m4u ch7t phù sa co, phân b_ ] các chân 1-i ti&p giáp v+i vùng 17t b[ng, tZp trung ch? y&u ] các xã: H-ng Thái công, H-ng Thái Tây, Hoàng Qu&, ph� ng M'o Khê và Kim S\n. Ngoài ra vùng 17t th7p (thung l�ng) thu^c xã Tràng L�\ng và Bình Khê c�ng có lo'i 17t này. c7t xám có diOn tích kho5ng 982 ha, chi&m 15,51% diOn tích t� nhiên, 1�#c phân thành 02 lo'i: c7t xám trên phù sa co và 17t xám glây.

* c7t xám trên phù sa co (X): DiOn tích kho5ng 252 ha chi&m 0,53% diOn tích t� nhiên. Phân b_ ] xã H-ng Thái công và H-ng Thái Tây.

* c7t xám glây (Xg): DiOn tích 730 ha chi&m 1,84% diOn tích t� nhiên và 33,87% tong diOn tích 17t xám, phân b_ ] các xã, ph� ng: Bình D�\ng, ViOt Dân, Tràng An, Xuân S\n, Kim S\n, th> tr7n M'o Khê, Yên ThW, Hoàng Qu&, H-ng Thái Tây, H-ng Thái công và Bình Khê. c7t xám có 1^ phì th7p, thành phUn c\ gi+i nh�, thích h#p cho tr-ng cây hoa màu, lúa + màu.

+ Nhóm 17t 1s vàng (F): Có diOn tích l+n nh7t kho5ng 22.869,76 ha, chi&m 57,57% diOn tích t� nhiên, phân b_ ] khtp các xã, ph� ng, nh7t là các xã phía Btc. c7t 1�#c hình thành, phát triMn trên các lo'i 1á khác nhau nh�: cá phi&n sa, 1á cát, d�m k&t cuî k&t và m4u ch7t phù sa co thích h#p 1M phát triMn rVng. Nhóm 17t 1s vàng 1�#c phân thành 3 lo'i 17t nh� sau:

* c7t 1s vàng trên 1á phi&n sét (Fs): DiOn tích kho5ng 1.502 ha chi&m 3,78% diOn tích t� nhiên, 6,47% diOn tích nhóm 17t 1s vàng, phân b_ ] xã An Sinh, Tràng L�\ng.

* c7t vàng nh't trên 1á cát (Fq): DiOn tích kho5ng 20.177 ha chi&m 50,79% diOn tích t� nhiên và 86,91% diOn tích nhóm 17t 1s vàng, phân b_ ] các xã: Nguy�n HuO, Th?y An, H-ng Phong, TT công TriLu, TT M'o Khê, Yên ThW, Yên c;c, Hoàng Qu&, H-ng Thái công, H-ng Thái Tây, Tràng An, Bình Khê và Tràng L�\ng.



* c7t nâu vàng trên phù sa co (Fp): DiOn tích kho5ng 1.527 ha chi&m 3,87% diOn tích t� nhiên, 6,58% diOn tích nhóm 17t 1s vàng, phân b_ ] các xã: Bình D�\ng, An Sinh, ViOt Dân, Tân ViOt, Tràng An, Kim S\n, TT M'o Khê, Yên ThW, Hoàng Qu&, H-ng Thái Tây, H-ng Thái công, Bình Khê và Tràng L�\ng.

3.1.3. ciLu kiOn khí hZu Theo nghiên c;u các y&u t_ khí hZu t�\ng 1_i

thích h#p cho phát triMn s5n xu7t các s5n ph`m nông nghiOp ch7t l�#ng cao v+i nhiOt 1^ trung bình n�m 23,80C, dao 1^ng tV 16,60C 1&n 29,40C; l�#ng m�a trung bình n�m chb 1't 1.444,0 mm; s_ gi ntng trung bình 1500 - 1600 gi ; 1^ `m không khí t�\ng 1_i trung bình n�m 1't 82%; m=i n�m công TriLu ch>u 5nh h�]ng kho5ng 5 - 6 c\n bão, bão 1o b^ vào công TriLu có t_c 1^ gió 20 - 40 m/s, th� ng gây ra m�a r7t l+n, l�#ng m�a 100 - 200 mm, có n\i lên t+i 500 mm. Bão gây nhiLu thiOt h'i cho s5n xu7t nông — lâm - ng� nghiOp, sinh ho't và 1 i s_ng c?a nhân dân. S�\ng mu_i th� ng xu7t hiOn trong kho5ng th i gian tV tháng 12 n�m tr�+c 1&n tháng 3 n�m sau, tZp trung ] các vùng 1-i núi An Sinh, Bình Khê, Tràng L�\ng, khi 1ó nhiOt 1^ có n\i xu_ng t+i 30C [2].

3.1.4. ciLu kiOn xã h^i

Trong nhNng n�m gUn 1ây t_c 1^ t�ng tr�]ng c?a th> xã 1't m;c t�ng tr�]ng khá. GDP bình quân

1Uu ng� i n�m 2017 1't 27,5 triOu 1-ng. T_c 1^ t�ng tr�]ng kinh t& 1't 14,52%. C\ c7u kinh t& c?a th> xã chuyMn d>ch theo h�+ng t�ng dUn t� trWng ngành công nghiOp — xây d�ng (n�m 2010 là 59,54%, n�m 2017 là 61,59%) và t�ng t� trWng ngành d>ch vJ (n�m 2010 là 25,0% 1&n n�m 2017 là 27,2%), gi5m dUn t� trWng ngành nông, lâm nghiOp — th?y s5n (n�m 2010 là 15,46% 1&n n�m 2017 là 11,21%).

N�m 2017 tong s_ dân s_ trên 1>a bàn th> xã là 172.178 ng� i (kho5ng 83.285 lao 1^ng) v+i 17 dân t^c sinh s_ng. T� lO t�ng dân s_ bình quân trong giai 1o'n 2010-2017 là 1,12%/n�m, trong 1ó t� lO t�ng dân s_ t� nhiên là 1,1%/n�m và t� lO t�ng dân s_ c\ hWc là 0,03%/n�m. Hàng n�m s_ lao 1^ng 1ang làm viOc trong ngành kinh t& 1't 97% tong s_ lao 1^ng trong 1^ tuoi, trong 1ó lao 1^ng trong ngành công nghiOp chi&m 18,6%, nông nghiOp chi&m 74% và l�nh v�c d>ch vJ chi&m 7,4% [4].

3.2. Th3.2. Th3.2. Th3.2. Th��c trc trc trc tr''''ng sng sng sng s5555n xun xun xun xu7777t nông nghit nông nghit nông nghit nông nghiOOOOp theo p theo p theo p theo hhhh��++++ng hng hng hng hààààng hóa tng hóa tng hóa tng hóa tZZZZp trung tp trung tp trung tp trung t''''i thi thi thi th>>>> xã xã xã xã ccccông Triông Triông Triông TriLLLLuuuu

3.2.1. HiOn tr'ng và bi&n 1^ng sw dJng 17t nông nghiOp giai 1o'n 2010 — 2017

Theo s_ liOu th_ng kê 17t 1ai n�m 2017 tong diOn tích 17t nông nghiOp là 31.098,81 ha, chi&m 78,29% diOn tích t� nhiên. Trong giai 1o'n 2010 — 2017 diOn tích 17t nông nghiOp bi&n 1^ng nh� sau (b5ng 1):

BBBB5ng 1. Bi&n 1^ng sw dJng 17t nông nghiOp giai 1o'n 2010 5ng 1. Bi&n 1^ng sw dJng 17t nông nghiOp giai 1o'n 2010 5ng 1. Bi&n 1^ng sw dJng 17t nông nghiOp giai 1o'n 2010 5ng 1. Bi&n 1^ng sw dJng 17t nông nghiOp giai 1o'n 2010 ---- 2017 2017 2017 2017 DiOn tích (ha)

C\ c7u C\ c7u TT MJc 1ích sw dJng N�m 2010

(%) N�m 2017 (%)

So sánh 2017/2010

(+), (-)

Tong diOn tích t� nhiên 39.721,55 100 39.658,35 100 -63,20 c7t nông nghiOp 27.711,08 69,76 31.098,81 78,29 3.387,73

1 c7t s5n xu7t nông nghiOp 9.350,58 23,54 12.091,59 30,44 2.741,01 1.1 c7t tr-ng cây hàng n�m 5.830,09 14,68 6.284,46 15,82 454,37

- c7t tr-ng lúa 5.661,10 14,25 5.932,60 14,94 271,50

- c7t tr-ng cây hàng n�m khác 168,99 0,43 351,86 0,89 182,87 1.2 c7t tr-ng cây lâu n�m 3.520,49 8,86 5.807,13 14,62 2.286,64

2 c7t lâm nghiOp 17.416,09 43,85 17.460,75 43,96 44,66 - c7t rVng s5n xu7t 6.034,47 15,19 7.272,47 18,31 1.238,00 - c7t rVng phòng h^ 10.870,22 27,37 9.537,27 24,01 -1.332,95 - c7t rVng 1Xc dJng 511,40 1,29 651,01 1,64 139,61

3 c7t nuôi tr-ng thu� s5n 943,11 2,37 1.450,67 3,65 507,56 4 c7t nông nghiOp khác 1,30 0,00 95,80 0,24 94,50

Ngu-n: �y ban Nhân dân th> xã công TriLu (2017).



Trong giai 1o'n 2010 — 2017 tong diOn tích t� nhiên gi5m 63,20 ha, nguyên nhân là do thay 1oi ph�\ng pháp kiMm kê 17t 1ai (s_ liOu 1�#c th_ng nh7t l'i tV ngu-n dN liOu b5n 1-). Trong giai 1o'n này 17t s5n xu7t nông nghiOp t�ng 2.741,01 ha (trong 1ó 17t tr-ng lúa t�ng 454,37 ha; 17t tr-ng cây hàng n�m khác t�ng 182,87 ha) do kiMm kê l'i 17t 1ai; 17t tr-ng cây lâu n�m t�ng 2.286,64 ha ch? y&u tV 17t 1-i núi ch�a sw dJng; 17t lâm nghiOp gi5m 44,66 ha (17t rVng s5n xu7t t�ng 1.238,00 ha; 17t rVng phòng h^ gi5m 1.332,95 ha; 17t rVng 1Xc dJng t�ng 139,61 ha); 17t nuôi tr-ng th?y s5n t�ng 507,56 ha; 17t nông nghiOp khác t�ng 94,50 ha [5].

3.2.2. Th�c tr'ng s5n xu7t nông nghiOp hàng hóa tZp trung t'i th> xã công TriLu

Trong nhNng n�m qua phát triMn s5n xu7t nông nghiOp th> xã công TriLu gXp không ít nhNng khó kh�n do tác 1^ng c?a bi&n 1oi khí hZu toàn cUu, tình hình sâu bOnh, d>ch bOnh di�n bi&n ph;c t'p… diOn tích 17t nông nghiOp gi5m cho phát triMn công nghiOp, 1ô th> (bình quân 0,22%/n�m). Tuy nhiên s5n xu7t nông nghiOp c?a th> xã v4n duy trì t_t v+i t_c 1^ t�ng tr�]ng on 1>nh, 1`y m'nh chuyMn d>ch c\ c7u cây tr-ng, vZt nuôi, 1a d'ng hoá s5n ph`m nông nghiOp, gtn s5n xu7t v+i tiêu thJ, ;ng dJng hiOu qu5 công nghO sinh hWc, s5n xu7t nhiLu lo'i s5n ph`m có

n�ng su7t, ch7t l�#ng cao, 15m b5o ATTP, 1áp ;ng 1�#c yêu cUu c?a th> tr� ng.

S5n xu7t nông nghiOp c?a th> xã b�+c 1Uu chuyMn d>ch tV s5n xu7t nhs l�, phân tán sang hình thành nhNng cánh 1-ng l+n s5n xu7t lúa ch7t l�#ng cao và lúa n&p cái hoa vàng (] các xã Yên c;c, Yên ThW, H-ng Thái công, H-ng Thái Tây, Hoàng Qu&, H-ng Phong, Nguy�n HuO v+i diOn tích 2.507,3 ha), rau màu (xã Xuân S\n, An Sinh, Tân ViOt, Bình Khê v+i tong diOn tích kho5ng 130 ha), hoa ] Bình Khê v+i diOn tích 47,4 ha, cây �n qu5 (na dai, v5i, thanh long ru^t 1s, cam), khu ch�n nuôi gia súc (Ch�n nuôi l#n ] các xã: Bình Khê, An Sinh, ViOt dân, H-ng Phong), gia cUm (] H-ng Thái công, Yên ThW, ViOt Dân), nuôi tr-ng th?y s5n tZp trung v+i hàng hóa có giá tr> kinh t& cao và 1�#c th> tr� ng tin dùng nh�: Na dai (] xã An Sinh, ViOt Dân), thanh long ru^t 1s (] An Sinh, Hoàng Qu&, H�ng c'o), n&p cái hoa vàng, cá rô phi (] H-ng Phong, Hoàng Qu&, Yên c;c, Kim S\n…). NhNng s5n ph`m khai thác tV rVng trên 1>a bàn th> xã c�ng r7t 1a d'ng v+i nhiLu lo'i s5n ph`m có giá tr> nh�: các lo'i cây d�#c liOu, nh�a thông. Cây thông nh�a không chb mang l'i c5nh quan thiên nhiên và môi tr� ng sinh thái mà còn 1em l'i giá tr> l+n vL kinh t& v+i s5n l�#ng nh�a khai thác hàng n�m.

BBBB5555ng 2. Mng 2. Mng 2. Mng 2. M^̂̂̂t st st st s____ s s s s5555n phn phn phn ph`̀̀̀m nông nghim nông nghim nông nghim nông nghiOOOOp sp sp sp s5555n xun xun xun xu7777t theo ht theo ht theo ht theo h��++++ng hng hng hng hààààng hóa tng hóa tng hóa tng hóa tZZZZp trung tp trung tp trung tp trung t''''i thi thi thi th>>>> xã xã xã xã ccccông Triông Triông Triông TriLLLLuuuu Quy mô

TT MJc 1ích sw dJng DiOn tích (ha)

C\ c7u

(%) c>a 1iMm phân b_

1 Lúa ch7t l�#ng cao 2.507,30 6,32 Yên c;c, Yên ThW, H-ng Thái công, H-ng Thái Tây, Hoàng Qu&, H-ng Phong, Nguy�n HuO

2 N&p cái hoa vàng 488,60 1,23 Bình D�\ng, Nguy�n HuO, H-ng Phong, H�ng c'o, Yên c;c, Yên ThW, Hoàng Qu&, H-ng Thái công, H-ng Thái Tây

3 Rau màu 130,00 0,33 An Sinh, Tràng L�\ng, Bình Khê, ViOt Dân và H�ng c'o

4 Hoa 47,40 0,12 Bình Khê, Bình D�\ng và H-ng Phong

5 Na dai 956,80 2,41 An Sinh, ViOt Dân, Bình Khê, Tân ViOt, Bình D�\ng và Tràng An

6 V5i 1.140,40 2,88 An Sinh, Tràng L�\ng, Bình Khê, H-ng Thái công, Hoàng Qu&

7 Thanh long ru^t 1s 55,80 0,14 An Sinh, Bình Khê 8 Cam 150,00 0,38 Hoàng Qu&, Bình Khê, Th?y An,ViOt Dân 9999 TTTToooong ding ding ding diOOOOn tíchn tíchn tíchn tích 5.476,305.476,305.476,305.476,30 13,81

Ngu-n: �y ban Nhân dân th> xã công TriLu (2017)



3.2.3. cánh giá tiLm n�ng 17t 1ai 1M phát triMn mô hình s5n xu7t nông nghiOp hàng hóa tZp trung t'i th> xã công TriLu

a. Yêu cUu 1M xác 1>nh tiLm n�ng 17t 1ai cho các mô hình s5n xu7t nông nghiOp hàng hóa.

- c_i v+i lúa ch7t l�#ng cao tr-ng 2 vJ/n�m sr chWn nhNng chân ru^ng có 1>a hình vàn trung bình, vàn th7p, ch? 1^ng t�+i tiêu n�+c, 1^ phì nhiêu 17t trung bình, ph5n ;ng chua vVa, thành phUn c\ gi+i tV th>t nh� 1&n th>t nXng.

- c_i v+i n&p cái hoa vàng (vJ 1ông xuân tr-ng lúa ch7t l�#ng cao, vJ mùa tr-ng n&p hoa vàng). N&p cái hoa vàng là cây ph5n ;ng v+i ánh sáng ngtn, chb c7y ] vJ mùa mu^n, kh5 n�ng ch>u 17t chua phèn và tr�ng t�\ng 1_i. cM có n�ng su7t cao, ch7t l�#ng t_t, cUn tr-ng n&p cái hoa vàng ] nhNng chân ru^ng có 1>a hình vàn, vàn th7p, ch? 1^ng t�+i tiêu n�+c, 1^ phì trong 17t khá, h\i mXn, ph5n ;ng chua vVa, thành phUn c\ gi+i: th>t tV trung bình 1&n nXng.

- Cây rau màu phát triMn t_t ] nhNng chân ru^ng có 1>a hình cao, vàn cao, thoát n�+c t_t, thành phUn c\ gi+i cát pha, th>t nh�, ph5n ;ng c?a 17t tV chua vVa 1&n ít chua, 1^ phì trung bình.

- c_i v+i vùng tr-ng cây �n qu5: + Cây na là cây lâu n�m, có b^ r� �n sâu xu_ng

17t; vì vZy nên chWn nhNng n\i có tUng 17t m>n dày > 1 m, 1^ d_c th7p tho5i < 15o, ph5n ;ng c?a 17t ít chua gUn trung tính, thành phUn c\ gi+i th>t trung bình. Cây na phát triMn t_t nh7t ] nhNng n\i có tUng 17t m>n dày > 1 m, 1^ d_c th7p < 5o và có t� lO 1á l4n 5%.

+ Cây v5i thiLu có b^ r� phát triMn và ít kén 17t h\n cây na, nh�ng 1M cây v5i phát triMn t_t và chu k� kinh doanh dài cUn chWn nhNng vùng 17t có 1^ d_c th7p tho5i, tUng 17t m>n dày >1 m, nh7t là nhNng n\i khu7t gió và m�a ít.

+ Thanh long thích h#p v+i các lo'i 17t nh�: 17t cát, 17t xám b'c màu, 17t phèn 1&n 17t phù sa, 17t 1s bazan có thành phUn c\ gi+i: th>t, th>t pha sét. Tuy nhiên, 1M tr-ng thanh Long 1't hiOu qu5 cao, 17t ph5i t\i x_p, thông thoáng, thoát n�+c t_t, 17t có pH 5,5 - 6,5 và hàm l�#ng hNu c\ cao [3].

+ Cây cam có thM tr-ng 1�#c trên nhiLu lo'i 17t nh�: 17t phù sa ven sông, 17t 1-i, 17t phù sa co, 17t thung l�ng ] các vùng núi... Các lo'i 17t trên có tUng dày 80 cm, thoát n�+c (nh� và x_p), m�c n�+c ngUm d�+i 1 m, pH 5,5-7, 1^ d_c không quá 20 - 25%.

b. TiLm n�ng 17t 1ai 1M phát triMn m^t s_ s5n ph`m nông nghiOp hàng hóa t'i th> xã công TriLu

cM 1ánh giá tiLm n�ng 17t 1ai cho phát triMn các

s5n ph`m nông nghiOp hàng hóa 1ã ti&n hành khoanh 1>nh các v> trí khác trên b5n 1- tho nh�zng và b5n 1- hiOn tr'ng sw dJng 17t, k&t h#p v+i rà soát th�c 1>a 1M tìm nhNng y&u t_ t� nhiên t�\ng 1-ng cho các s5n ph`m [1]. K&t qu5 ch-ng x&p các lo'i b5n 1- 1\n tính (tho nh�zng, 1^ d_c, thành phUn c\ gi+i, 1^ dày tUng 17t, 1>a hình, ch& 1^ t�+i tiêu) b[ng phUn mLm ArcGIS 10.3 nghiên c;u 1ã 1�a ra 1�#c diOn tích có thM thích h#p 1M phát triMn m^t s_ s5n ph`m nông nghiOp theo h�+ng s5n xu7t hàng hóa (b5ng 3).

BBBB5555ng 3. Ting 3. Ting 3. Ting 3. TiLLLLm nm nm nm n��ng ng ng ng 11117777t t t t 1111ai ai ai ai 1111MMMM phát tri phát tri phát tri phát triMMMMn mn mn mn m^̂̂̂t st st st s____ s s s s5555n n n n phphphph`̀̀̀m nông nghim nông nghim nông nghim nông nghiOOOOp hp hp hp hààààngngngng hóa t hóa t hóa t hóa tZZZZp trung p trung p trung p trung

TT Cây tr-ng DiOn

tích (ha) T� lO *

(%) 1 Lúa ch7t l�#ng cao 2.935,80 7,40 2 N&p cái hoa vàng 1.436,57 3,62 3 Rau màu 1.259,50 3,18 4 Na 2.318,25 5,85 5 Hoa 195,82 0,49 6 V5i thiLu 1.835,76 4,63 7 Thanh long ru^t 1s 845,24 2,13 8 Cam 921,15 2,32

Ngu-n: K&t qu5 tong h#p, xw lý s_ liOu (2018) 3.3. 3.3. 3.3. 3.3. cccc>>>>nh hnh hnh hnh h��++++ng phát tring phát tring phát tring phát triMMMMn sn sn sn s5555n xun xun xun xu7777t nông nghit nông nghit nông nghit nông nghiOOOOp p p p

theo htheo htheo htheo h��++++ng hng hng hng hààààng hóa tng hóa tng hóa tng hóa tZZZZp trung tp trung tp trung tp trung t''''i thi thi thi th>>>> xã xã xã xã ccccông Triông Triông Triông TriLLLLuuuu Phát triMn vùng s5n xu7t nông nghiOp hàng hóa

tZp trung c?a th> xã d�a trên các quan 1iMm sau: - Phát triMn vùng s5n xu7t nông nghiOp hàng hóa

tZp trung phù h#p v+i chi&n l�#c phát triMn kinh t& - xã h^i, 1>nh h�+ng phát triMn nông nghiOp c?a tbnh, th_ng nh7t v+i các quy ho'ch ngành c?a th> xã.

- Phát triMn vùng s5n xu7t nông nghiOp hàng hóa tZp trung trên c\ s] khai thác nhNng l#i th& 1Xc thù c?a các 1iLu kiOn t� nhiên — kinh t& - xã h^i c?a th> xã 1M t�ng s;c c'nh tranh c?a s5n ph`m.

- C\ c7u ngành nông nghiOp tVng b�+c chuyMn d>ch theo h�+ng nâng cao giá tr> gia t�ng, trong 1ó giá tr> nhNng s5n ph`m nông nghiOp hàng hóa tZp trung chi&m t� trWng l+n trong c\ c7u giá tr> s5n ph`m nông nghiOp. �u tiên phát triMn nhNng l�nh v�c m�i nhWn, 15m b5o giN on 1>nh môi tr� ng sinh thái.

- Phát triMn vùng s5n xu7t nông nghiOp hàng hóa tZp trung gtn v+i hO th_ng h' tUng phát triMn, 1Uu t� trang thi&t b>, ;ng dJng ti&n b^ khoa hWc km thuZt thâm canh t�ng n�ng su7t, 15m b5o ch7t l�#ng an toàn vO sinh th�c ph`m.

- Phát triMn vùng s5n xu7t nông nghiOp hàng hóa



ph5i gtn v+i ho't 1^ng ch& bi&n và th> tr� ng tiêu thJ s5n ph`m. T'o ra chu=i liên k&t tV s5n xu7t 1&n tiêu thJ nh[m t�ng giá tr> s5n ph`m và hiOu qu5 kinh t&.

Trên c\ s] 1ánh giá tiLm n�ng 17t 1ai và các quy ho'ch 1ã 1�#c c\ quan nhà n�+c có th`m quyLn phê duyOt trên 1>a bàn th> xã công TriLu, tbnh Qu5ng Ninh, qua nghiên c;u, rà soát hiOn tr'ng sw dJng 17t chúng tôi 1L xu7t sw dJng 17t 1M phát triMn mô hình s5n xu7t nông nghiOp hàng hóa, cJ thM nh� sau:

- c_i v+i cây lúa: C�n c; vào diOn tích hiOn tr'ng, kh5 n�ng thích h#p vL 17t 1ai, 1>a hình và các y&u t_ h' tUng, tiêu chí cho vùng s5n xu7t hàng hóa tZp trung 1_i v+i lúa ≥ 17 ha (riêng lúa n&p cái hoa vàng quy mô tV 4 ha tr] lên) d� ki&n b_ trí các vùng s5n xu7t tZp trung v+i tong diOn tích 17t chuyên tr-ng hai vJ lúa ch7t l�#ng cao 1.582,20 ha (gi5m 925,10 ha), 17t tr-ng m^t vJ lúa ch7t l�#ng cao + 1 vJ lúa n&p cái hoa vàng là 395,34 ha (gi5m 93,26 ha).

- c_i v+i rau màu: B_ trí tZp trung t'i các xã: An Sinh, Tràng L�\ng, Bình Khê, ViOt Dân và H�ng c'o v+i diOn tích 152,93 ha (t�ng 22,93 ha).

- c_i v+i cây hoa: B_ trí tZp trung t'i các xã: Bình Khê, Bình D�\ng và H-ng Phong v+i quy mô diOn

tích 77,40 ha (t�ng 30 ha). - c_i v+i cây �n qu5: + DiOn tích tr-ng na 1�#c b_ trí tZp trung t'i An

Sinh, ViOt Dân, Bình Khê, Tân ViOt, Bình D�\ng và Tràng An v+i quy mô diOn tích 1.329,60 ha (t�ng 372,80 ha).

+ V5i thiLu: Do giá c5 th> tr� ng xu_ng th7p, s5n ph`m thi&u s;c c'nh tranh nên diOn tích v5i có xu h�+ng gi5m trong th i gian gUn 1ây 1M chuyMn sang cây tr-ng khác nh�: keo, b'ch 1àn. Nghiên c;u 1L xu7t diOn tích tr-ng v5i thiLu 823,91 ha (gi5m 316,49 ha), tZp trung t'i các xã: An Sinh, Tràng L�\ng, Bình Khê, H-ng Thái công, Hoàng Qu&.

+ Thanh long ru^t 1s: S5n ph`m này m+i 1�#c phát triMn trên 1>a bàn th> xã trong kho5ng 6 n�m gUn 1ây. Tuy nhiên, 1ây là mô hình 1ang cho thu nhZp cao, d� làm và có kh5 n�ng m] r^ng. DiOn tích 1L xu7t là 105,80 ha (t�ng 50 ha), tZp trung ch? y&u t'i xã Bình Khê, An Sinh.

+ Cam: N�m 2012 cây cam canh btt 1Uu 1�#c 1�a vào s5n xu7t và b�+c 1Uu mang l'i hiOu qu5 kinh t& cao. cL xu7t phát triMn mô hình này t'i các xã: Hoàng Qu&, Bình Khê, Th?y An, ViOt Dân v+i diOn tích 285,76 ha (t�ng 135,76 ha).

BBBB5555ng 4. ng 4. ng 4. ng 4. ccccLLLL xu xu xu xu7777t st st st swwww d d d dJJJJng ng ng ng 11117777t nông nghit nông nghit nông nghit nông nghiOOOOp p p p 1111MMMM phát tri phát tri phát tri phát triMMMMn các mô hình sn các mô hình sn các mô hình sn các mô hình s5555n xun xun xun xu7777t nông nghit nông nghit nông nghit nông nghiOOOOp hp hp hp hààààng hóa tng hóa tng hóa tng hóa tZZZZp trungp trungp trungp trung HiHiHiHiOOOOn trn trn trn tr''''nnnngggg ccccLLLL xu xu xu xu7777tttt

TTTTTTTT Cây trCây trCây trCây tr----nnnngggg DiOn tích (ha)

T� lO (%)

DiOn tích (ha)

T� lO (%)

Bi&n 1^ng t�ng (+), gi5m (-)

1 Lúa ch7t l�#ng cao 2.507,30 6,32 1.582,20 3,99 -925,10 2 N&p cái hoa vàng 488,60 1,23 395,34 1,00 -93,26 3 Rau màu 130,00 0,33 152,93 0,39 22,93 4 Hoa 47,40 0,12 77,40 0,20 30,00 5 Na 956,80 2,41 1.329,60 3,35 372,80 6 V5i thiLu 1.140,40 2,88 823,91 2,08 -316,49 7 Thanh long ru^t 1s 55,80 0,14 105,80 0,27 50,00 8 Cam 150,00 0,38 285,76 0,72 135,76

Ngu-n: K&t qu5 tong h#p, xw lý s_ liOu (2018) 3.4. M3.4. M3.4. M3.4. M^̂̂̂t st st st s____ gi gi gi gi5555i pháp phát trii pháp phát trii pháp phát trii pháp phát triMMMMn sn sn sn s5555n xun xun xun xu7777t nôngt nôngt nôngt nông

nghinghinghinghiOOOOp theo hp theo hp theo hp theo h��++++ng hng hng hng hààààng hóa tng hóa tng hóa tng hóa tZZZZp trung tp trung tp trung tp trung t''''i thi thi thi th>>>> xã xã xã xã ccccông Triông Triông Triông TriLLLLuuuu

- T�ng c� ng công tác tZp hu7n, chuyMn giao ti&n b^ khoa hWc km thuZt cho các h^ nông dân 1M nâng cao trình 1^ thâm canh.

- Xây d�ng c\ ch& chính sách h= tr# cho các to ch;c, cá nhân trong viOc c5i t'o, m] r^ng v� n cây �n qu5.

- Theo 1úng quy trình s5n xu7t an toàn, 15m b5o ch7t l�#ng theo tiêu chu`n B^ Nông nghiOp và Phát triMn nông thôn.

- c_i v+i v� n cây �n qu5 c5i t'o và tr-ng m+i: chb sw dJng gi_ng tV các cây 1Uu dòng 1ã 1�#c bình tuyMn, 1�#c công nhZn 1? tiêu chu`n 1M nhân gi_ng.

- To ch;c h^i ch#, triMn lãm nh[m qu5ng cáo s5n ph`m nông nghiOp hàng hóa, qua 1ó tìm ki&m, m] r^ng th> tr� ng trong và ngoài n�+c.



- Thông qua các công ty th�\ng m'i, hO th_ng h#p tác xã 1M 1Xt 1'i lý bán và gi+i thiOu s5n ph`m t'i các ch#, siêu th> trong và ngoài 1>a bàn th> xã.

- M] r^ng phát triMn theo mô hình trang tr'i, các trang tr'i ph5i liên k&t chXt chr, h= tr# nhau trong s5n xu7t c�ng nh� trong tiêu thJ s5n ph`m.

- cUu t� xây d�ng hO th_ng h' tUng cho phát triMn vùng v5i, 1Xc biOt là hO th_ng th?y l#i, giao thông.

4. K�T LU�N Th> xã công TriLu có tong diOn tích 17t t� nhiên

39.658,35 ha, trong 1ó diOn tích 17t nông nghiOp 31.098,81 ha chi&m 78,29% diOn tích t� nhiên. Quá trình 1ô th> hóa ] th> xã công TriLu 1ang di�n ra r7t m'nh mr. Do vZy, v7n 1L sw dJng 17t nông nghiOp theo h�+ng s5n xu7t hàng hóa tZp trung là r7t cUn thi&t 1M cung c7p nhNng s5n ph`m 15m b5o vL s_ l�#ng, ch7t l�#ng phJc vJ cho nhu cUu th> tr� ng.

Qua 1ánh giá tiLm n�ng 17t 1ai, phân tích nhNng yêu cUu phát triMn c?a cây tr-ng, các quan 1iMm phát triMn kinh t& - xã h^i c?a 1>a ph�\ng và ph�\ng án c?a m^t s_ quy ho'ch 1ã 1�#c c\ quan nhà n�+c có th`m quyLn phê duyOt, nghiên c;u 1ã 1L xu7t h�+ng sw dJng 17t nông nghiOp theo h�+ng s5n xu7t hàng hóa tZp trung cho 8 s5n ph`m theo h�+ng phát triMn bLn vNng. CJ thM diOn tích nh� sau: diOn tích cây lúa ch7t l�#ng cao 1.582,20 ha (gi5m 925,10 ha), n&p cái hoa vàng 395,34 ha (gi5m 93,26 ha), rau màu 152,93 ha (t�ng 22,93 ha), na 1.329,60 ha (t�ng 372,80 ha), v5i thiLu 823,91 ha (gi5m -316,49 ha), thanh long ru^t

1s 105,80 ha (t�ng 50 ha), cam 285,76 ha (t�ng 135,76 ha).

cM sw dJng 17t nông nghiOp theo h�+ng s5n xu7t nông nghiOp hàng hóa tZp trung 1't hiOu qu5 cao cUn ph5i có nhNng chính sách, t�ng c� ng công tác tZp hu7n, chuyMn giao khoa hWc km thuZt, 15m b5o ch7t l�#ng s5n ph`m, m] r^ng th> tr� ng tiêu thJ, 1Uu t� 1-ng b^ hO th_ng c\ s] h' tUng…

TÀI LIU THAM KH�O 1. B^ Nông nghiOp và Phát triMn nông thôn

(2010). Quy trình 1ánh giá s5n xu7t nông nghiOp phJc vJ quy ho'ch sw dJng 17t c7p huyOn. TCVN 8409:2010. Hà N^i.

2. Tr'm Khí t�#ng - Th?y v�n th> xã công TriLu (2017). S_ liOu khí t�#ng n�m 2017.

3. TrUn Xuân Biên, Nguy�n Xuân Thành và c= Nguyên H5i (2016). c>nh h�+ng phát triMn m^t s_ mô hình s5n xu7t hàng hóa phJc vJ du l>ch trên 1>a bàn thành ph_ Uông Bí, tbnh Qu5ng Ninh. T'p chí Nông nghiOp và Phát triMn nông thôn s_ 3+4 n�m 2016, tr. 28-35.

4. �y ban Nhân dân th> xã công TriLu (2013). cL án tái c\ c7u ngành nông nghiOp th> xã công TriLu 1&n n�m 2020.

5. �y ban Nhân dân th> xã công TriLu (2017). Báo cáo s_ liOu th_ng kê kiMm kê 17t 1ai các n�m 2010, 2017.

6. ViOn Quy ho'ch và Thi&t k& nông nghiOp (2010). K&t qu5 1iLu tra, phân lo'i 17t t'i th> xã công TriLu.

ORIENTATION OF AGRICULTURAL COMMODITYORIENTATION OF AGRICULTURAL COMMODITYORIENTATION OF AGRICULTURAL COMMODITYORIENTATION OF AGRICULTURAL COMMODITY PRODUCTION LAND USE IN DONG PRODUCTION LAND USE IN DONG PRODUCTION LAND USE IN DONG PRODUCTION LAND USE IN DONG TRIEU COMMUNE, QUANG NINH PROVINCETRIEU COMMUNE, QUANG NINH PROVINCETRIEU COMMUNE, QUANG NINH PROVINCETRIEU COMMUNE, QUANG NINH PROVINCE

Nguyen Ngoc Hong, Tran Xuan BienNguyen Ngoc Hong, Tran Xuan BienNguyen Ngoc Hong, Tran Xuan BienNguyen Ngoc Hong, Tran Xuan Bien

SummarySummarySummarySummary With the advantages of soil (4 major soil groupings with 9 soil units), topography, climate, technical infrastructures, Dong Trieu now owns 8 agricultural products (high quality rice, yellow flowers glutinous rice, vegetables, flowers, custard - apple, litchi, red-core dragon fruit, orange), having the potential to form concentrated commodity production areas. By studying, evaluating and analyzing the advantages of natural and socio-economic conditions and layer overlapping map such as soil type, topography, slope, mechanical composition, soil layer thickness, irrigation has identified the land potential to develop 8 models of agricultural products. From the point of view, orientations for development of commodity-oriented agricultural production in Dong Trieu town, the research has proposed the area for 8 selected products to form the production areas including: area of high quality rice 1,582.20 hectares, yellow flower glutinous rice 395.34 hectares, vegetables 152.93 ha, custard-apple 1,329.60 ha, litchi 823.91 hectares, red-core dragon fruit 105.80 ha and orange 285.76 hectares. Keywords:Keywords:Keywords:Keywords: Agricultural commodity, concentration, Dong Trieu. NgNgNgNg�� i phi phi phi ph5555n bin bin bin biOOOOn: n: n: n: TS. Bùi Huy HiTS. Bùi Huy HiTS. Bùi Huy HiTS. Bùi Huy HiLLLLnnnn NgNgNgNgàààày nhy nhy nhy nhZZZZn bn bn bn bààààiiii: 01/03/2018 NgNgNgNgàààày thông qua phy thông qua phy thông qua phy thông qua ph5555n bin bin bin biOOOOn: n: n: n: 02/4/2018 NgNgNgNgàààày duyy duyy duyy duyOOOOt t t t 1�1�1�1�ngngngng: : : : 9/4/2018



GI�I PHÁP T,NG C�-NG S. S/N LÒNG THAM GIA C3A NG�-I DÂN VÀO CH�4NG TRÌNH XÂY D.NG

NÔNG THÔN M I TRÊN ��A BÀN HUY�N TÂN PHÚ, T�NH ��NG NAI

Lê Lê Lê Lê ccccình Hình Hình Hình H5555iiii1111, , , , NguyNguyNguyNguy��n Thanh Sn Thanh Sn Thanh Sn Thanh S\\\\nnnn2222

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T��TTTT S� tham gia c?a ng� i dân 1óng góp vai trò r7t quan trWng quy&t 1>nh 1&n s� thành công hay th7t b'i c?a ch�\ng trình xây d�ng nông thôn m+i (NTM). Nghiên c;u th�c hiOn d�a trên kh5o sát 216 h^ gia 1ình t'i 1>a bàn 6 xã c?a huyOn Tân Phú, tbnh c-ng Nai. K&t qu5 phân tích nhân t_ khám phá (Exporatory Factor Analysis — EFA) 1ã chb ra 6 nhóm nhân t_ có 5nh h�]ng m^t cách 1áng kM 1&n s� s�n lòng tham gia vào ch�\ng trình xây d�ng nông thôn m+i trên 1>a bàn nghiên c;u bao g-m: (1) 1iLu kiOn gia 1ình, (2) chính sách xây d�ng NTM, (3) tham gia c?a ng� i dân, (4) ti&p cZn thông tin, (5) c7p chính quyLn 1>a ph�\ng và (6) nhZn th;c c?a ng� i dân. D�a trên k&t qu5 này các nhóm gi5i pháp nh[m nâng cao s� s�n lòng c?a ng� i dân vào ch�\ng trình xây d�ng nông thôn m+i bao g-m: (i) th�c hiOn t_t chính sách h= tr# 1Uu t� phát triMn kinh t&, nâng cao thu nhZp c?a ng� i dân nông thôn, (ii) t�ng c� ng thu hút s� tham gia c?a ng� i dân trong xây d�ng NTM, (iii) nâng cao nhZn th;c vL vai trò ch? thM c?a ng� i dân trong xây d�ng NTM, (iv) th�c hiOn t_t công tác vZn 1^ng, tuyên truyLn vL ch�\ng trình xây d�ng NTM, (v) nâng cao trình 1^ n�ng l�c 1î ng� cán b^ c\ s] trong xây d�ng NTM, (vii) hoàn thiOn và th�c hiOn t_t quy ch& ph_i h#p giNa ban chb 1'o xây d�ng NTM c7p xã v+i ban phát triMn 7p, (viii) th�c hiOn t_t quy ch& dân ch? trong xây d�ng NTM.

TTTTVVVV khóa khóa khóa khóa: S�n lòng tham gia, nông thôn m+i, nhân t_ 5nh h�]ng, phân tích nhân t_ khám phá EFA.

1. !T V#N $ 3

Ngh> quy&t Trung �\ng 7 khóa X vL v7n 1L nông nghiOp, nông dân và nông thôn 1ã nêu rõ vai trò ch? thM c?a ng� i dân tham gia xây d�ng nông thôn m+i (NTM) là: “Dân bi&t, dân bàn, dân làm, dân 1óng góp, dân kiMm tra, dân h�]ng l#i và qu5n lý sw dJng”. Gi5i quy&t các v7n 1L nông nghiOp, nông dân, nông thôn là nhiOm vJ c?a c5 hO th_ng chính tr> và toàn xã hî. Tr�+c h&t ph5i phát huy vai trò c?a ng� i dân ] nông thôn, t'o 1iLu kiOn thuZn l#i giúp hW nâng cao trình 1^, có 1 i s_ng vZt ch7t tinh thUn ngày càng cao. Chú trWng t'o 1iLu kiOn cho các vùng khó kh�n, vùng 1-ng bào dân t^c, h^ nghèo v�\n lên có cu^c s_ng t_t h\n, phù h#p v+i yêu cUu hî nhZp kinh t& qu_c t& hiOn nay. Vì vZy, 1M nông nghiOp — nông thôn phát triMn bLn vNng cUn chú trWng 1&n viOc nâng cao n�ng l�c ng� i dân ] nông thôn. cXc biOt là phát huy vai trò ch? thM c?a ng� i dân trong quá trình xây d�ng NTM. Ngh> quy&t s_ 26-NQ/TW ngày 05/8/2008 c?a Ban Ch7p hành Trung �\ng khóa X vL “Nông nghiOp, nông dân, nông thôn” c�ng 1ã 1 Khoa Kinh tế, Phân hiệu Trường Đại học Lâm nghiệp, huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai 2 Trung tâm Đào tạo nghề huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai

kh�ng 1>nh rõ r[ng: Vai trò c?a ng� i dân quy&t 1>nh s� thành công trong xây d�ng NTM; Ngh> quy&t có th�c s� 1i vào cu^c s_ng và hiOn th�c hay không là do s� quy&t 1>nh 1úng 1tn c?a ng� i dân. Chính vì lr 1ó, Chính ph? 1ã ti&p tJc ban hành Quy&t 1>nh s_ 800/2010/Qc-TTg ngày 04/6/2010 c?a Th? t�+ng Chính ph? vL ch�\ng trình mJc tiêu qu_c gia xây d�ng NTM giai 1o'n 2010 — 2020. Nî dung ch�\ng trình gtn liLn v+i ng� i dân ] nông thôn, ngu-n l�c th�c hiOn l+n, viOc th�c hiOn ch�\ng trình ph5i d�a vào nî l�c và do ng� i dân ] nông thôn làm ch?.

Tân Phú là huyOn miLn núi c?a tbnh c-ng Nai. Nông nghiOp 1�#c coi là m^t ngành kinh t& quan trWng c?a huyOn v+i h\n 80% dân s_ s_ng ] nông thôn; có 17 xã tham gia th�c hiOn xây d�ng NTM trên tong s_ 18 xã, th> tr7n (94,4%). c&n n�m 2015, huyOn 1ã có 4/17 xã 1't tiêu chu`n NTM, 1't t� lO 23,5% và 1Xt mJc tiêu 1&n n�m 2020 có 17/17 (100%) xã 1't tiêu chu`n NTM. cM 15m b5o ngu-n v_n th�c hiOn ch�\ng trình thì cUn có s� tham gia, t� nguyOn 1óng góp c?a nhân dân do ngu-n ngân sách còn h'n h�p. V7n 1L 1Xt ra là làm th& nào 1M ng� i dân 1-ng thuZn, t� nguyOn tham gia 1óng góp vào quá trình xây d�ng NTM. Bên c'nh 1ó, cho 1&n nay ch�a có



nhiLu nghiên c;u cJ thM vL các nhân t_ 5nh h�]ng 1&n s� s�n lòng tham gia c?a ng� i dân trong xây d�ng NTM 1M làm c\ s] 1L xu7t gi5i pháp phát huy vai trò c?a ng� i dân tham gia xây d�ng NTM. Vì vZy, viOc nghiên c;u các nhân t_ 5nh h�]ng 1&n s� s�n lòng tham gia c?a ng� i dân trong xây d�ng NTM là r7t cUn thi&t.

2. M%C TIÊU VÀ PH �NG PHÁP NGHIÊN C�U

2.1. M2.1. M2.1. M2.1. MJJJJc tiêu nghiên cc tiêu nghiên cc tiêu nghiên cc tiêu nghiên c;;;;uuuu

MJc tiêu c?a nghiên c;u là ;ng dJng ph�\ng pháp phân tích nhân t_ khám phá EFA 1M xác 1>nh các nhân t_ ch? y&u 5nh h�]ng 1&n s� s�n lòng tham gia c?a ng� i dân trong xây d�ng NTM, làm c\ s] 1L xu7t m^t s_ gi5i pháp góp phUn t�ng c� ng s� tham gia c?a ng� i dân trong xây d�ng NTM trên 1>a bàn huyOn Tân Phú, tbnh c-ng Nai.

2.2. Ph2.2. Ph2.2. Ph2.2. Ph�\�\�\�\ng pháp nghiên cng pháp nghiên cng pháp nghiên cng pháp nghiên c;;;;uuuu

2.2.1. Ph�\ng pháp chWn 1iMm nghiên c;u HuyOn Tân Phú, tbnh c-ng Nai có 18 xã, th> tr7n

v+i 40.364 h^ dân, trong 1ó h^ nông thôn là 35.277 h^, có 17 xã tham gia xây d�ng NTM. Do quy mô vL th i gian, kinh phí có h'n, nghiên c;u 1ã chWn 6 xã 1'i diOn c?a huyOn, g-m: 2 xã 1't chu`n NTM (xã Nam Cát Tiên, xã Phú LZp), 2 xã chu`n b> 1't chu`n NTM (xã Phú L^c, xã ctc Lua), 2 xã ch�a 1't chu`n NTM (xã Tà Lài, xã Núi T�#ng).

2.2.2. Ph�\ng pháp thu thZp dN liOu

* Ph�\ng pháp thu thZp dN liOu th; c7p:

DN liOu th; c7p 1�#c thu thZp thông qua báo cáo th_ng kê, các báo cáo c?a Ban chb 1'o xây d�ng NTM tbnh c-ng Nai, huyOn Tân Phú n�m 2011 — 2015; các tài liOu liên quan khác; sách, báo, t'p chí, hî ngh>, hî th5o, Internet,…

* Ph�\ng pháp thu thZp dN liOu s\ c7p:

D�a trên k&t qu5 c?a nghiên c;u s\ b^, các thang 1o 1ã 1�#c xác 1>nh bao g-m 35 thang 1o c?a 7 nhân t_ tác 1^ng 1&n s� tham gia c?a ng� i dân trong xây d�ng NTM và 4 thang 1o cho viOc 1o l� ng m;c s�n lòng c?a ng� i dân trong xây d�ng NTM và b5ng câu hsi 1�#c thi&t k& d�a trên thang 1o Likert (1932) 5 m;c 1^: (1) r7t không 1-ng ý, (2) không 1-ng ý, (3) phân vân, (4) 1-ng ý, (5) r7t 1-ng ý.

Trong th�c t& dung l�#ng m4u càng l+n càng t_t, nh�ng ph5i 15m b5o s_ m4u t_i thiMu. Theo Hair và c^ng s� (2010) trong phân tích nhân t_ EFA, cUn 5

quan sát cho 1 bi&n quan sát 1o l� ng và cz m4u không nên ít h\n 100. VZy v+i 35 bi&n quan sát, nghiên c;u này cUn 15m b5o kích th�+c m4u t_i thiMu là 175. Nh� vZy trong nghiên c;u dung l�#ng m4u kh5o sát v+i n = 216 là phù h#p. Nghiên c;u 1ã sw dJng ph�\ng pháp chWn m4u ng4u nhiên phân tUng. c_i v+i 6 xã 1�#c chWn 1M kh5o sát thì m=i xã chWn 3 7p; m=i 7p chWn 12 h^ dân (trong 1ó: 4 h^ có thu nhZp th7p, 4 h^ có thu nhZp trung bình, 4 h^ có thu nhZp cao).

2.2.3. Ph�\ng pháp xw lý và phân tích s_ liOu Các nhân t_ tiLm n�ng 5nh h�]ng 1&n s� tham

gia c?a ng� i dân trong xây d�ng NTM có thM 1�#c nhóm thành 5 nhóm nhân t_ ch? y&u sau 1ây:

(1) ciLu kiOn h^ gia 1ình

NhiLu nghiên c;u cho th7y 1iLu kiOn h^ gia 1ình 5nh h�]ng s� tham gia c?a ng� i dân trong các ho't 1^ng phát triMn. Uphoff (1979) cho r[ng 1Xc tr�ng h^ gia 1ình 5nh h�]ng 1&n s� tham gia, 1ó là: 1^ tuoi, gi+i tính, tình tr'ng hôn nhân, 1iLu kiOn kinh t&, quan hO xã hî,… C\ s] nghiên c;u c?a b7t k� xã hî nào c�ng là m^t trong nhNng khía c'nh quan trWng nh7t ph5i tính 1&n khi 1L cZp t+i s� tham gia c?a ng� i dân trong phát triMn. Paudyal (1990) cho r[ng có 6 y&u t_ là: 1iLu kiOn kinh t&, giáo dJc 1ào t'o, 1>a v>, c7u trúc tuoi, s_ ng� i trong h^, thu^c to ch;c nào có 5nh h�]ng t+i s� tham gia c?a ng� i dân. Mô hình trong nghiên c;u c?a ông gi5 thi&t r[ng s� tham gia b> tác 1^ng b]i ph'm vi, n�ng l�c, nhu cUu và nhNng l#i ích.

(2) ciLu kiOn môi tr� ng ciLu kiOn môi tr� ng c�ng 5nh h�]ng m;c 1^

tham gia c?a ng� i dân. Các y&u t_ môi tr� ng khác nhau có 5nh h�]ng t+i viOc tham gia vào d� án. Xu th& và s� kiOn l>ch sw có nhNng hO qu5 quan trWng 1_i v+i s� tham gia c?a ng� i dân. L>ch sw di dân và 1>nh c� c?a h^ gia 1ình c�ng 5nh h�]ng 1&n s� tham gia. Các ho't 1^ng phát triMn trong c^ng 1-ng 1�#c to ch;c thông qua ho't 1^ng tZp thM, ng� i dân 1>a ph�\ng tJ hWp cùng nhau 1M làm viOc (Cohen và Uphoff, 1980). � các c^ng 1-ng nông thôn, ] m;c 1^ nào 1ó, ng� i dân luôn duy trì m^t s_ các ho't 1^ng tZp thM: ví dJ nh� xây d�ng nhà, 1ám tiOc, v.v…

(3) NhZn th;c c?a ng� i dân

Theo Berelson và Steiner (1964) thì nhZn th;c có thM 1>nh ngh�a nh� là ti&n trình mà tV 1ó m^t cá



nhân l�a chWn, to ch;c và gi5i thích các thông tin nhZn 1�#c 1M t'o nên m^t b;c tranh có ý ngh�a vL th& gi+i. NhZn th;c không chb tùy thu^c vào 1Xc 1iMm cá nhân c?a con ng� i, vào s� tác 1^ng c?a các nhân t_ 5nh h�]ng, mà còn tùy thu^c vào m_i t�\ng quan giNa nhân t_ 7y v+i hoàn c5nh chung quanh và v+i 1Xc 1iMm cá nhân c?a ng� i 1ó.

Các quan 1iMm tâm 1^ng hWc và quan 1iMm truyLn th_ng cho r[ng hành vi xu7t phát tV m^t quá trình th�c hiOn theo nhZn th;c, 1iLu này có ngh�a là hành vi c?a con ng� i xu7t hiOn d�a trên nhZn th;c c?a hW. Lý thuy&t nhZn th;c - hành vi 1ánh giá r[ng: hành vi b> 5nh h�]ng thông qua nhZn th;c. Nh� vZy, rõ ràng là hành vi không phù h#p ph5i xu7t hiOn tV viOc hiMu sai và lý gi5i sai.

(4) C\ ch& chính sách ViOn Ngôn ngN hWc (1996) gi5i ngh�a c\ ch& là

cách th;c theo 1ó m^t quá trình th�c hiOn. Chính sách là toàn b^ các ho't 1^ng c?a Nhà n�+c có 5nh h�]ng m^t cách tr�c ti&p hay gián ti&p 1&n cu^c s_ng c?a mWi công dân. C\ ch& chính sách c?a Nhà n�+c quy&t 1>nh ch7t l�#ng và hiOu qu5 s� tham gia c?a ng� i dân ] c^ng 1-ng. C\ ch& ch�a th�c s� r^ng m], rZp theo khuôn kho, không có tính n�ng 1^ng 1M 1iLu chbnh cho sát v+i th�c ti�n và sr làm cho s� tham gia c?a ng� i dân ] c^ng 1-ng b> thui ch^t và mang tính hình th;c.

(5) Chính quyLn các c7p Chính quyLn các c7p tV Trung �\ng 1&n 1>a

ph�\ng có vai trò 1Xc biOt quan trWng 5nh h�]ng 1&n s� tham gia c?a ng� i dân ] c^ng 1-ng. Chính quyLn các c7p là trung tâm, là g_c r� và là y&u t_ quy&t 1>nh 1&n thành công khi triMn khai áp dJng các gi5i pháp nh[m phát huy s� tham gia c?a ng� i dân. C\ ch&, chính sách, cách th;c to ch;c, qu5n lý, 1iLu hành, h= tr#, giám sát c?a các c\ quan công quyLn m^t cách h#p lý, khoa hWc, phù h#p v+i 1iLu kiOn tVng vùng và s� ho't 1^ng t_t b^ máy c?a chính quyLn 1>a ph�\ng sr là y&u t_ quy&t 1>nh s� tham gia c?a ng� i dân.

Trong xây d�ng NTM vai trò c?a c7p xã, 7p là r7t quan trWng, thM hiOn qua các công viOc nh�:

C7p xã: to ch;c tuyên truyLn sâu r^ng trong nhân dân vL ch? tr�\ng, chính sách c?a c5ng, Nhà n�+c vL xây d�ng NTM, n^i dung, ph�\ng pháp và mJc tiêu cUn 1't 1�#c c?a xây d�ng NTM 1M ng� i dân hiMu rõ, 1-ng thuZn tham gia và giám sát th�c hiOn; to ch;c phát 1^ng phong trào toàn dân xây d�ng NTM ] xã, 7p; to ch;c xây d�ng quy ho'ch, 1L án, k& ho'ch hàng n�m xây d�ng NTM c?a xã, l7y ý ki&n c^ng 1-ng dân c� trong toàn xã và trình c7p có th`m quyLn phê duyOt; to ch;c và t'o 1iLu kiOn cho ng� i dân tham gia th�c hiOn, giám sát các ho't 1^ng th�c thi các d� án 1Uu t� trên 1>a bàn xã.

�p: tuy không ph5i là m^t c7p chính quyLn, nh�ng nó v4n có các to ch;c h^i 1oàn thM và là n\i sinh s_ng c?a c^ng 1-ng dân c�. �p c�ng là n\i th�c hiOn dân ch? m^t cách tr�c ti&p và r^ng rãi, vì vZy mu_n huy 1^ng 1�#c s;c m'nh c?a ng� i dân 1M xây d�ng NTM cUn phát huy vai trò c?a 7p trong to ch;c th�c hiOn: to ch;c hWp dân 1M phJc vJ công tác tuyên truyLn; to ch;c l7y ý ki&n c?a ng� i dân trong 7p tham gia góp ý quy ho'ch và 1L án xây d�ng NTM chung c?a xã.

Nh� vZy, ngoài viOc d�a trên k&t qu5 nghiên c;u tong quan, nghiên c;u c�ng 1ã tham kh5o ý ki&n c?a nhóm chuyên gia, các nhân t_ tiLm n�ng 5nh h�]ng 1&n s� s�n lòng tham gia c?a ng� i dân vào ch�\ng trình xây d�ng nông thôn m+i và 1�#c trình bày trong b5ng 1. Trong nghiên c;u các bi&n quan sát sw dJng thang 1o Likert 5 m;c 1^ và chi ti&t 1�#c mô t5 trong b5ng 1. K&t qu5 tV b5ng 1 cho th7y có 7 nhóm thang 1o tiLm n�ng bao g-m: 1iLu kiOn gia 1ình; ti&p cZn thông tin; tham gia c?a ng� i dân; nhZn th;c c?a ng� i dân; c7p chính qyLn 1>a ph�\ng; chính sách xây d�ng NTM (v+i tong s_ 35 bi&n quan sát) 5nh h�]ng 1&n m;c s�n lòng tham gia c?a ng� i dân vào ch�\ng trình xây d�ng NTM (v+i 4 bi&n quan sát).

BBBB5555ngngngng 1111. Tha. Tha. Tha. Thang ng ng ng 1111o các yo các yo các yo các y&&&&u tu tu tu t____ 5555nh hnh hnh hnh h��]]]]ng ng ng ng 1111&&&&n mn mn mn m;;;;c sc sc sc s��n n n n lòlòlòlòngngngng tham gia tham gia tham gia tham gia c?c?c?c?a nga nga nga ng� � � � i dân i dân i dân i dân vàvàvàvào cho cho cho ch�\�\�\�\ng ng ng ng trìtrìtrìtrình xânh xânh xânh xây dy dy dy d��ng ng ng ng NTMNTMNTMNTM

STTSTTSTTSTT Nhóm các nhân tNhóm các nhân tNhóm các nhân tNhóm các nhân t____ Ký hiKý hiKý hiKý hiOOOOuuuu IIII cccciiiiLLLLu kiu kiu kiu kiOOOOn gian gian gian gia 1111ìnhìnhìnhình ccccKGKGKGKGcccc 1 H^ dân có thu nhZp th7p (nghèo) s�n lòng tham gia 1óng góp v_n xây d�ng NTM cKGc1 2 H^ dân có thu nhZp trung bình s�n lòng tham gia 1óng góp v_n xây d�ng NTM cKGc2 3 H^ dân có thu nhZp khá (giàu) s�n lòng tham gia 1óng góp v_n xây d�ng NTM cKGc3 IIIIIIII TiTiTiTi&&&&p p p p ccccZZZZn thông tinn thông tinn thông tinn thông tin TCTTTCTTTCTTTCTT



1 Ng� i dân 1�#c pho bi&n 1Uy 1? ch? tr�\ng, chính sách vL ch�\ng trình xây d�ng NTM TCTT1 2 Ng� i dân bi&t và rõ nî dung 19 tiêu chí xây d�ng NTM TCTT2 3 Ng� i dân 1�#c thông tin nî dung các công viOc th�c hiOn xây d�ng NTM ] 1>a ph�\ng

mình TCTT3

IIIIIIIIIIII Tham gia ngTham gia ngTham gia ngTham gia ng�� i dâi dâi dâi dânnnn TGNDTGNDTGNDTGND 1 Ng� i dân 1�#c tham gia hWp, th5o luZn, góp ý ki&n vL quy ho'ch NTM TGND1 2 Ng� i dân 1�#c tham gia hWp, th5o luZn, góp ý ki&n vL quy ho'ch SXNN TGND2 3 Ng� i dân 1�#c tham gia hWp, th5o luZn, góp ý ki&n vL xây d�ng 1L án NTM TGND3 4 Ng� i dân 1�#c huy 1^ng tham gia 1óng góp v_n (tiLn, tài s5n…..) xây d�ng NTM TGND4 5 Ng� i dân 1�#c tham gia cw 1'i diOn giám sát các công trình xây d�ng NTM TGND5 6 Ng� i dân 1�#c tham gia qu5n lý và sw dJng các công trình xây d�ng NTM TGND6 IVIVIVIV HHHH��]]]]ng lng lng lng l####i ngi ngi ngi ng�� i dâi dâi dâi dânnnn HLNDHLNDHLNDHLND 1 Kinh t& 1>a ph�\ng phát triMn HLND1 2 c i s_ng vZt ch7t, tinh thUn 1�#c c5i thiOn HLND1 3 N�ng su7t cây tr-ng vZt nuôi t�ng HLND1 4 Thu nhZp h^ gia 1ình t�ng HLND1 5 H^ nghèo gi5m HLND1 6 ciOn, n�+c, giao thông thuZn tiOn HLND1 7 Môi tr� ng 1�#c c5i thiOn HLND1 8 An sinh, xã hî t_t giáo dJc, y t&.. HLND1 9 An ninh, trZt t� ] thôn (7p) 1�#c on 1>nh HLND1 VVVV NhNhNhNhZZZZn thn thn thn th;;;;cccc ng ng ng ng�� i dâi dâi dâi dânnnn NTNDNTNDNTNDNTND 1 Ng� i dân bi&t rõ ch? thM trong trong xây d�ng NTM là “Ng� i dân ] nông thôn” NTND1 2 Xây d�ng NTM là r7t cUn thi&t NTND2 3 Xây d�ng NTM do ng� i dân và nhà n�+c cùng 1Uu t� NTND3 VIVIVIVI CCCC7777p chínhp chínhp chínhp chính quy quy quy quyLLLLn n n n 1111>>>>a pha pha pha ph�\�\�\�\ngngngng CQCQCQCQccccPPPP 1 Công tác vZn 1^ng, tuyên tuyLn vL xây d�ng NTM 1�#c th�c hiOn th� ng xuyên CQcP1 2 Nhà v�n hóa 7p 1�#c to ch;c, sinh ho't th� ng xuyên CQcP2 3 Ban phát triMn 7p ho't 1^ng tích c�c CQcP3 4 Ban chb 1'o xây d�ng NTM c7p xã ho't 1^ng tích c�c CQcP4 5 ViOc huy 1^ng các ngu-n v_n xây d�ng NTM (ciOn, 1� ng, th?y l#i...) 1�#c dân ch?,

công b[ng CQcP5

VIIVIIVIIVII Chính sách xây dChính sách xây dChính sách xây dChính sách xây d��ng NTng NTng NTng NTMMMM CSXDCSXDCSXDCSXD 1 c�#c 1Uu, xây d�ng c\ s] h' tUng nông thôn (ciOn, 1� ng, tr� ng, tr'm y t&, th?y l#i…) CSXD1 2 c�#c chuyMn giao khoa hWc km thuZt (Khuy&n nông, BVTV…) CSXD2 3 c�#c h= tr# các mô hình khuy&n nông (chuyMn 1oi c\ c7u cây tr-ng, vZt nuôi) t'i 1>a

ph�\ng (7p) CSXD3

4 c�#c 1ào t'o nghL nông thôn CSXD4 5 c�#c vay v_n �u 1ãi phát triMn s5n su7t CSXD5 6 c�#c liên k&t s5n xu7t v+i doanh nghiOp (s5n xu7t — ch& bi&n — tiêu thJ) CSXD6

VIIIVIIIVIIIVIII SSSS�� s s s s��n n n n lòlòlòlòng tham gia ng tham gia ng tham gia ng tham gia c?c?c?c?a nga nga nga ng� � � � i dân (SLTG)i dân (SLTG)i dân (SLTG)i dân (SLTG) SLTGSLTGSLTGSLTG 1 Ng� i dân s�n lòng tham gia ti&p cZn thông tin vL NTM SLTG1 2 Ng� i dân s�n lòng tham gia hWp, th5o luZn, góp ý ki&n vL quy ho'ch, 1L án…xây d�ng

NTM SLTG2

3 Ng� i dân s�n lòng tham gia 1óng góp v_n trong xây d�ng NTM SLTG3 4 Ng� i dân s�n lòng tham gia giám sát, qu5n lý và sw dJng các công trình trong xây d�ng

NTM SLTG4



Nghiên c;u sw dJng phUn mLm th_ng kê SPSS 23.0 cho viOc áp dJng phân tích nhân t_ khám phá EFA 1M xác 1>nh các nhân t_ 5nh h�]ng ch? y&u 1&n s� s�n lòng tham gia c?a ng� i dân vào xây d�ng NTM.

3. K�T QU� NGHIÊN C�U VÀ TH�O LU�N

3.1. K3.1. K3.1. K3.1. K&&&&t qut qut qut qu5555 phân t phân t phân t phân tích mô hình dích mô hình dích mô hình dích mô hình d��a trên phân a trên phân a trên phân a trên phân tích nhân ttích nhân ttích nhân ttích nhân t____ khám ph khám ph khám ph khám pháááá

3.1.1. KiMm 1>nh ch7t l�#ng thang 1o b[ng hO s_ Cronbach Alpha

Thang 1o và 1^ tin cZy c?a các bi&n quan sát 1�#c 1ánh giá b[ng hO s_ Cronbach’s Alpha và ph�\ng pháp phân tích nhân t_ khám phá (EFA - Exploratory Factor Analysis). Yêu cUu 1M thang 1o

1�#c ch7p nhZn là lo'i bs các bi&n có hO s_ t�\ng quan bi&n tong (Corrected item — total correlation) nhs h\n 0,3 và hO s_ Cronbach’s Alpha nhs h\n 0,6. H\n nNa trong phân tích nhân t_ khám phá EFA, nhNng bi&n có hO s_ t5i nhân t_ (Factor Loading) nhs h\n 0,5 sr b> lo'i khsi thang 1o vì có t�\ng quan kém v+i nhân t_ tiLm `n (khái niOm 1o l� ng). B�+c cu_i cùng là kiMm 1>nh mô hình b[ng ph�\ng pháp h-i qui 1a bi&n v+i m;c ý ngh�a th_ng kê 5%.

Qua k&t qu5 kiMm 1>nh ch7t l�#ng thang 1o ] b5ng 2 ta th7y hO s_ c?a tong thM các bi&n 1Lu l+n h\n 0,6. Nh� vZy hO th_ng thang 1o 1�#c xây d�ng g-m 5 thang 1o 15m b5o ch7t l�#ng t_t v+i t7t c5 35 bi&n s_ 1Xc tr�ng.

BBBB5555ngngngng 2222. T. T. T. Toooong hng hng hng h####p kp kp kp k&&&&t qut qut qut qu5555 phân tích ch phân tích ch phân tích ch phân tích ch7777t lt lt lt l��####ng thang ng thang ng thang ng thang 1111oooo b b b b[[[[ng hng hng hng hOOOO s s s s____ Cronbach Alph Cronbach Alph Cronbach Alph Cronbach Alphaaaa Thang 1o

(Nhóm bi&n) S_ quan

sát S_ bi&n

HO s_ Cronbach Alpha

HO s_ t�\ng quan bi&n tong th7p nh7t

1. ciLu kiOn gia 1ình (cKGc) 216 3 0,670 0,573

2. Ti&p cZn thông tin (TCTT) 216 3 0,757 0,523

3. Tham gia c?a ng� i dân (TGND) 216 6 0,896 0,656

4. H�]ng l#i ng� i dân (HLND) 216 9 0,704 0,514

5. NhZn th;c ng� i dân (NTND) 216 3 0,781 0,580

6. Chính quyLn 1>a ph�\ng (CQcP) 216 5 0,719 0,513

7. Chính sách xây d�ng NTM (CSXD) 216 6 0,665 0,507

8. cánh giá chung vL SLTG (SLTG) 216 4 0,845 0,545

3.1.2. K&t qu5 phân tích nhân t_ khám phá - EFA a. KiMm 1>nh tính thích h#p c?a EFA Trong b5ng 3 ta có KMO=0,896 thsa mãn 1iLu

kiOn 0,5<KMO<1, nh� vZy phân tích nhân t_ khám phá là thích h#p cho dN liOu th�c t&.

BBBB5555ng 3. King 3. King 3. King 3. KiMMMMm m m m 1111>>>>nh KMO vnh KMO vnh KMO vnh KMO vàààà Bartle Bartle Bartle Bartletttttttt Kaiser-Meyer-Olkin Measure of

Sampling Adequacy 0,896

Approx. Chi-Square 2228,749 df 216

Barlett’s Test of

Sphericity Sig. 0,000 b. KiMm 1>nh t�\ng quan c?a các bi&n quan sát

trong th�+c 1o 1'i diOn Trong b5ng 3 ta th7y kiMm 1>nh Bartlett có m;c

ý ngh�a Sig. <0,05, nh� vZy các bi&n quan sát có t�\ng quan tuy&n tính v+i nhân t_ 1'i diOn.

c. KiMm 1>nh m;c 1^ gi5i thích c?a các bi&n quan sát 1_i v+i nhân t_

K&t qu5 phân tích nhân t_ khám phá cho bi&t tr> s_ ph�\ng sai trích là 79,11%, 1iLu này có ngh�a là 79,11% thay 1oi c?a các nhân t_ bao g-m: 1iLu kiOn gia 1ình, ti&p cZn thông tin, tham gia c?a ng� i dân, nhZn th;c c?a ng� i dân, c7p chính qyLn 1>a ph�\ng và chính sách xây d�ng NTM 1�#c gi5i thích b]i các bi&n quan sát.

d. K&t qu5 c?a mô hình

Qua kiMm 1>nh ch7t l�#ng thang 1o và kiMm 1>nh c?a mô hình EFA, có 6 thang 1o 1'i diOn cho các nhân t_ 5nh h�]ng 1&n m;c s�n lòng tham gia c?a ng� i dân vào ch�\ng trình xây d�ng NTM và 1 thang 1o 1'i diOn cho m;c s�n lòng tham gia c?a ng� i dân vào ch�\ng trình xây d�ng NTM (b5ng 4).



BBBB5555ng 4. Mô hình ng 4. Mô hình ng 4. Mô hình ng 4. Mô hình 1111iiiiLLLLu chu chu chu chbbbbnh quanh quanh quanh qua ki ki ki kiMMMMm m m m 1111>>>>nh Crobach Alphanh Crobach Alphanh Crobach Alphanh Crobach Alpha và và và và mô mô mô mô hìhìhìhình EFAnh EFAnh EFAnh EFA STTSTTSTTSTT Thang Thang Thang Thang 1111oooo BiBiBiBi&&&&n n n n 1111XXXXc trc trc trc tr��nnnngggg GiGiGiGi5555i thích thang i thích thang i thích thang i thích thang 1111oooo

1 cKGc (F1) cKGc1 ciLu kiOn gia 1ình 2 TCTT (F2) TCTT2 Ti&p cZn thông tin 3 TGND (F3) TGND1, TGND2, TGND3, TGND4,

TGND5, TGND6 Tham gia c?a ng� i dân

4 NTND (F4) NTND1, NTND3 NhZn th;c c?a ng� i dân 5 CQDP (F5) CQDPC1, CQDP3, CQDP4 C7p chính quyLn 1>a ph�\ng 6 CSXD (F6) CSXD1, CSXD2, CSXD4, CSXD5 Chính sách xây d�ng NTM 7 SLTG SLTG1, SLTG2, SLTG3, SLTG4 M;c s�n lòng tham gia c?a ng� i dân vào

ch�\ng trình xây d�ng NTM

1. Phân tích h-i qui 1a bi&n

cM nhZn bi&t m;c 1^ các y&u t_ 5nh h�]ng 1&n m;c s�n lòng tham gia c?a ng� i dân vào ch�\ng trình xây d�ng NTM, mô hình h-i qui t�\ng quan tong thM có d'ng:

SLTG = f(F1, F2, F3, F4, F5, F6).

Trong 1ó: SLTG: Bi&n phJ thu^c; F1, F2, F3, F4, F5, F6: Bi&n 1^c lZp.

ViOc xem xét trong các y&u t_ F1 1&n F6, y&u t_ nào thZt s� tác 1^ng 1áng kM 1&n m;c s�n lòng tham gia c?a ng� i dân vào ch�\ng trình xây d�ng NTM sr th�c hiOn 1�#c b[ng ph�\ng trình h-i qui tuy&n tính:

SLTG= β0+β1F1 + β2F2 + β3F3 + β4F4 + β5F5 + β6F6.

Trong 1ó, các bi&n 1�a vào phân tích h-i qui 1�#c xác 1>nh b[ng cách tính 1iMm c?a các nhân t_ (Factor Score).

BBBB5555ngngngng 5555. K. K. K. K&&&&t qut qut qut qu5555 phân tích h phân tích h phân tích h phân tích h----i qui qui qui quyyyy

Bi&n 1^c lZp HO s_ h-i qui ch�a chu`n

hóa (B)

M;c ý ngh�a th_ng kê

(Sig.) VIF

HO s_ h-i qui chu`n hóa

(Beta)

Giá tr> tuyOt 1_i c?a Beta

M;c 1^ 1óng góp c?a các

bi&n

TUm quan trWng c?a các bi&n

H[ng s_ 0,890 0,000 F1 0,297 0,000 1,175 0,598 0,598 31,8% 1 F2 0,043 0,009 1,528 0,071 0,071 3,8% 4 F3 0,620 0,000 1,487 0,538 0,538 28,6% 3 F4 0,033 0,008 1,517 0,022 0,022 1,2% 6 F5 0,047 0,001 1,354 0,055 0,055 2,9% 5 F6 0,506 0,004 1,811 0,597 0,597 31,7% 2

Tong 1,8811,8811,8811,881 100% Bi&n s_ phJ thu^c: SLTG

Dung l�#ng m4u quan sát F HO s_ R2 HO s_ R2 hiOu chbnh

216 35,678*** 0,674 0,660

Chi chú: *** M;c ý ngh�a <0,01, ** M;c ý ngh�a <0,05, * M;c ý ngh�a <0,10 (KiMm 1>nh 2 phía)

Trong b5ng 5, hO s_ R2 hiOu chbnh là 0,660. Nh� vZy, 66% s� thay 1oi vL m;c s�n lòng tham gia c?a ng� i dân vào ch�\ng trình xây d�ng NTM 1�#c gi5i thích b]i các bi&n 1^c lZp c?a mô hình (bao g-m: ciLu kiOn gia 1ình, ti&p cZn thông tin, tham gia c?a ng� i dân, nhZn th;c c?a ng� i dân, c7p chính quyLn 1>a ph�\ng và chính sách xây d�ng NTM).

Nh� vZy có thM k&t luZn r[ng mô hình 1�a ra là phù h#p v+i dN liOu th�c t&.

K&t qu5 ] b5ng 5 cho th7y hO s_ phóng 1'i ph�\ng sai (VIF) 1Lu nhs h\n 10. Nh� vZy giNa các bi&n không có hiOn t�#ng 1a c^ng tuy&n. Ngoài ra, m;c ý ngh�a c?a kiMm 1>nh ANOVA Ftest nhs h\n



0,01, nh� vZy mô hình có ý ngh�a v+i m;c 1^ tin cZy 99%.

e. Th5o luZn k&t qu5 c?a mô hình h-i qui T7t c5 các bi&n 1^c lZp c?a mô hình h-i qui

tuy&n tính 1a bi&n, bao g-m F1, F2, F3, F4, F5, F6 1Lu có quan hO cùng chiLu v+i bi&n phJ thu^c SLTG. cM xác 1>nh m;c 1^ 5nh h�]ng c?a các bi&n s_ 1^c lZp ta d�a vào hO s_ h-i qui chu`n hóa (Beta). Các hO s_ h-i qui 1ã 1�#c chu`n hóa có thM chuyMn 1oi d�+i d'ng t� lO phUn tr�m 1�#c thM hiOn trong b5ng 5. Th; t� tUm quan trWng c?a các bi&n s_ 5nh h�]ng 1&n m;c s�n lòng tham gia c?a ng� i dân vào ch�\ng trình xây d�ng NTM bao g-m nhân t_ F1 “ciLu kiOn gia 1ình” (31,8%); ti&p 1&n là F6 “Chính sách xây d�ng NTM” (31,7%); F3 “Tham gia c?a ng� i dân” (3,8%); F2 “Ti&p cZn thông tin” (3,8%); F5 “C7p chính quyLn 1>a ph�\ng” (2,9%); th7p nh7t là F4 “NhZn th;c c?a ng� i dân” (1,2%). K&t qu5 phân tích tác 1^ng biên tV b5ng 5 cho th7y:

Bi&n F1 (1iLu kiOn gia 1ình) có hO s_ h-i qui ch�a 1�#c chu`n hóa là 0,297. ciLu này có ngh�a là trong tr� ng h#p các nhân t_ khác không 1oi, khi t�ng thêm 1 1iMm 1ánh giá vL 1iLu kiOn gia 1ình (thu nhZp) thì m;c 1^ s�n lòng tham gia c?a ng� i dân trong xây d�ng NTM t�ng thêm 0,297 1iMm.

Bi&n F2 (Ti&p cZn thông tin) có hO s_ h-i qui ch�a 1�#c chu`n hóa là 0,043. ciLu này có ngh�a là trong tr� ng h#p các nhân t_ khác không 1oi, khi t�ng thêm 1 1iMm 1ánh giá vL ch7t l�#ng thông tin tuyên tuyLn thì m;c 1^ s�n lòng tham gia c?a ng� i dân trong xây d�ng NTM t�ng thêm 0,043 1iMm.

Bi&n F3 (Tham gia ng� i dân) có hO s_ h-i qui ch�a 1�#c chu`n hóa là 0,620. ciLu này có ngh�a là trong tr� ng h#p các nhân t_ khác không 1oi, khi t�ng thêm 1 1iMm 1ánh giá vL s� tham gia c?a ng� i dân thì m;c 1^ s�n lòng tham gia c?a ng� i dân trong xây d�ng NTM t�ng thêm 0,620 1iMm.

Bi&n F4 (NhZn th;c ng� i dân) có hO s_ h-i qui ch�a 1�#c chu`n hóa là 0,033. ciLu này có ngh�a là trong tr� ng h#p các nhân t_ khác không 1oi, khi t�ng thêm 1 1iMm 1ánh giá vL nhZn th;c c?a ng� i dân thì m;c 1^ s�n lòng tham gia c?a ng� i dân trong xây d�ng NTM t�ng thêm 0,033 1iMm.

Bi&n F5 (Chính quyLn 1>a ph�\ng) có hO s_ h-i qui ch�a 1�#c chu`n hóa là 0,047. ciLu này có ngh�a là trong tr� ng h#p các nhân t_ khác không 1oi, khi t�ng thêm 1 1iMm 1ánh giá vL chính quyLn 1>a

ph�\ng thì m;c 1^ s�n lòng tham gia c?a ng� i dân trong xây d�ng NTM t�ng thêm 0,047 1iMm.

Bi&n F6 (Chính sách xây d�ng NTM) có hO s_ h-i qui ch�a 1�#c chu`n hóa là 0,506. ciLu này có ngh�a là trong tr� ng h#p các nhân t_ khác không 1oi khi t�ng thêm 1 1iMm 1ánh giá vL chính sách xây d�ng NTM thì m;c 1^ s�n lòng tham gia c?a ng� i dân trong xây d�ng NTM t�ng thêm 0,506 1iMm.

3.2. G3.2. G3.2. G3.2. G####i mi mi mi m]]]] các gi các gi các gi các gi5555i pháp góp phi pháp góp phi pháp góp phi pháp góp phUUUUn tn tn tn t��ng cng cng cng c� � � � ng ng ng ng mmmm;;;;c sc sc sc s��n n n n lòlòlòlòng thamng thamng thamng tham gia gia gia gia c?c?c?c?a nga nga nga ng� � � � iiii dân dân dân dân vàvàvàvào cho cho cho ch�\�\�\�\ng ng ng ng trìtrìtrìtrình xây dnh xây dnh xây dnh xây d��ng NTMng NTMng NTMng NTM

D�a vào k&t qu5 phân tích nhân t_ khám phá vL viOc xác 1>nh các nhân t_ 5nh h�]ng 1áng kM 1&n m;c s�n lòng tham gia c?a ng� i dân vào ch�\ng trình xây d�ng NTM có thM 1L xu7t m^t s_ gi5i pháp nh[m t�ng c� ng m;c s�n lòng tham gia c?a hW vào ch�\ng trình xây d�ng NTM theo th; t� tUm quan trWng nh� sau:

3.2.1. Th�c hiOn t_t chính sách h= tr# 1Uu t� phát triMn kinh t&, nâng cao thu nhZp ng� i dân nông thôn

Phát triMn kinh t& nông thôn và phát triMn ngành nghL, làng nghL ] nông thôn sr góp phUn gi5i quy&t viOc làm, nâng cao thu nhZp c?a ng� i dân ] nông thôn là m^t gi5i pháp quan trWng trong viOc phát huy vai trò c?a ng� i dân tham gia xây d�ng NTM. Chính sách h= tr# 1Uu t� phát triMn kinh t& nông thôn: t�ng c� ng 1Uu t� c\ s] h' tUng nông thôn, h= tr# phát triMn s5n xu7t, 1�a công nghiOp vL nông thôn, xây d�ng NTM gtn liLn phát triMn kinh t& v+i 1ào t'o con ng� i m+i ] nông thôn, m] r^ng các mô hình kinh t& ] nông thôn theo chu=i giá tr> liên k&t s5n xu7t, 1Uu t� vL khoa hWc công nghO vào s5n xu7t, hình thành các vùng chuyên canh tZp trung cây con ch? l�c c?a 1>a ph�\ng, nhân r^ng các mô hình kinh t& h#p tác, kinh t& trang tr'i… và khai thác t_t các chính sách c?a nhà n�+c vL h= tr# v_n s5n xu7t cho nông dân và khu v�c nông thôn.

3.2.2. T�ng c� ng thu hút s� tham gia c?a ng� i dân trong xây d�ng NTM

Th�c t& ng� i dân 1Lu có tham gia nh7t 1>nh trong các ho't 1^ng xây d�ng NTM nh�: hWp bUu ban phát triMn 7p, th5o luZn, góp ý ki&n cho quy ho'ch, 1L án NTM c?a xã và 1Lu 1�#c vZn 1^ng 1óng góp tiLn, công, 17t 1ai… bo sung cho ngu-n kinh phí c?a Nhà n�+c h= tr# xây d�ng các công trình NTM. Tuy nhiên các h'ng mJc công trình ch?



y&u 1ã 1�#c xác 1>nh tr�+c, ng� i dân chb 1�#c thông báo và th5o luZn vL m;c 1óng góp, th i gian 1óng góp tiLn và trình t� các công viOc, gi5i phóng mXt b[ng. Vì vZy, s� tích c�c tham gia c?a ng� i dân ch�a cao.

cM ng� i dân th�c s� tham gia vào các ho't 1^ng xây d�ng NTM, phát huy vai trò ch? thM c?a mình trong xây d�ng NTM cUn ph5i phân c7p và phân quyLn cho các c\ quan, c7p chính quyLn, c^ng 1-ng dân c� ngay tV 1Uu, t;c là ng� i dân ph5i 1�#c tham gia th�c hiOn ngay tV viOc l�a chWn nhNng nî dung, th; t� �u tiên các công trình 1�#c c^ng 1-ng 1L xu7t, ki&n ngh> liên quan 1&n ho't 1^ng s5n xu7t và 1 i s_ng ng� i dân. Khi 1ó ng� i dân m+i th7y mình là ng� i ch? thZt s� 1_i v+i các ho't 1^ng phát triMn ] c^ng 1-ng nông thôn, hW coi nhNng công viOc phát triMn là c?a hW, tV 1ó sr t� nguyOn tham gia và 1óng góp 1M th�c hiOn.

3.2.3. Nâng cao nhZn th;c vL vai trò ch? thM c?a ng� i dân trong xây d�ng NTM

Vai trò ch? thM c?a ng� i dân trong xây d�ng NTM 1�#c thM hiOn là ch? thM tích c�c tham gia vào quá trình xây d�ng và th�c hiOn quy ho'ch xây d�ng NTM; ch? 1^ng sáng t'o trong xây d�ng k&t c7u h' tUng kinh t& - xã hî nông thôn; tr�c ti&p trong phát triMn kinh t& và to ch;c s5n xu7t; CNH — HcH nông nghiOp nông thôn; tích c�c sáng t'o trong xây d�ng và giN gìn 1 i s_ng v�n hóa — xã hî, môi tr� ng ] nông thôn; là nhân t_ góp phUn quan trWng vào hO th_ng chính tr> - xã hî vNng m'nh, 15m b5o ANTT ] c\ s].

Xây d�ng NTM ph5i xác 1>nh nông dân là ch? thM. Vì vZy, khi nào ng� i dân ] nông thôn bi&t rõ, hiMu 1úng yêu cUu và nî dung ch�\ng trình xây d�ng NTM thì m+i nâng cao 1�#c nhZn th;c c?a ng� i dân và t'o ra tính ch? 1^ng, sáng t'o, t� giác tham gia vào các ho't 1^ng xây d�ng NTM. Th�c t& nhZn th;c ng� i dân vL vai trò ch? thM c?a ng� i dân trong xây d�ng NTM ch�a cao, còn � l'i và trông ch vào s� h= tr# c?a nhà n�+c.

3.2.4. Th�c hiOn t_t công tác vZn 1^ng, tuyên truyLn vL ch�\ng trình xây d�ng NTM

To ch;c các ho't 1^ng vZn 1^ng, tuyên truyLn sâu r^ng các ch? tr�\ng c?a c5ng, chính sách c?a Nhà n�+c vL ch�\ng trình xây d�ng NTM. CJ thM: là tuyên truyLn 1M ng� i dân bi&t và hiMu rõ nî dung 19 tiêu chí xây d�ng NTM; giúp ng� i dân nhZn th;c

1Uy 1? vL vai trò ch? thM c?a ng� i dân trong xây d�ng NTM.

Nâng cao ch7t l�#ng phong trào “Toàn dân 1oàn k&t xây d�ng 1 i s_ng v�n hoá ] khu dân c� gtn v+i xây d�ng NTM”. Thông qua 1ó, phát huy truyLn th_ng t�\ng thân, t�\ng ái, tình làng, ngh�a xóm t_t 1�p, bài trV các h? tJc, th�c hiOn n&p s_ng m+i ] nông thôn; xây d�ng c^ng 1-ng nông thôn on 1>nh vL chính tr>, có c5nh quan môi tr� ng xanh, s'ch, 1�p và an toàn.

Phát 1^ng phong trào thi 1ua “C5 n�+c chung s;c xây d�ng NTM”; tôn vinh, x;ng danh nhNng cá nhân 1iMn hình trong xây d�ng NTM, nh[m t'o ra s;c lan tsa m'nh mr phong trào thi 1ua chung s;c xây d�ng NTM trong nhân dân.

3.2.5. Nâng cao trình 1^ n�ng l�c 1î ng� cán b^ c\ s] trong xây d�ng NTM

Xây d�ng NTM ph5i xác 1>nh ng� i dân là ch? thM, nh�ng khi nào 1î ng� cán b^ c\ s] nhZn th;c 1úng và hiMu rõ yêu cUu và nî dung này thì vai trò c?a ng� i dân m+i 1�#c phát huy trong xây d�ng NTM.

cî ng� cán b^ c\ s] là cUu n_i quan trWng giNa Nhà n�+c v+i ng� i dân hW có vai trò r7t quan trWng trong viOc thông tin các ch? tr�\ng, chính sách vL xây d�ng NTM 1&n ng� i dân, 1-ng th i là ng� i tr�c ti&p vZn 1^ng ng� i dân th�c hiOn các ho't 1^ng xây d�ng NTM. Vì vây, cUn t�ng c� ng tZp hu7n ki&n th;c vL xây d�ng NTM; 1ào t'o km n�ng và n�ng l�c triMn khai cho cán b^ c7p xã, 7p.

3.2.6. Hoàn thiOn và th�c hiOn t_t quy ch& ph_i h#p giNa ban chb 1'o xây d�ng NTM c7p xã v+i ban phát triMn 7p

Vai trò c?a ban phát triMn 7p, ngoài công viOc vZn 1^ng tuyên truyLn các ch? tr�\ng chính sách vL xây d�ng NTM cho ng� i dân và to ch;c xây d�ng các ho't 1^ng xây d�ng NTM ] 1>a bàn thôn, 7p còn là 1'i diOn c?a ng� i dân tr�c ti&p tham gia vào các ho't 1^ng xây d�ng NTM nh�: lZp quy ho'ch, xây d�ng k& ho'ch, to ch;c th�c hiOn, 1L xu7t, giám sát, nghiOm thu các ch�\ng trình, d� án ] c^ng 1-ng nông thôn. cây có thM coi là kênh thông tin quan trWng thM hiOn vai trò 1'i diOn c?a ng� i dân trong các ho't 1^ng xây d�ng NTM, 1-ng th i là cUu n_i giNa c7p chính quyLn và ng� i dân trong xây d�ng NTM.



cM các ho't 1^ng xây d�ng NTM ] c^ng 1-ng nông thôn 1't 1�#c k&t qu5 cao, cUn xây d�ng 1�#c quy ch& ph_i h#p giNa ban chb 1'o xây d�ng NTM c7p xã v+i ban phát triMn 7p m^t cách nh>p nhàng tV công tác chb 1'o 1&n vZn 1^ng tuyên truyLn. Vì vZy, cUn ph5i có 1î ng� cán b^ có n�ng l�c, trình 1^ c\ b5n vL xây d�ng NTM, nhiOt tình, tâm huy&t, 1-ng th i ph5i có ch& 1^ h= tr# cho hW an tâm tham gia công tác.

3.2.7. Th�c hiOn t_t quy ch& dân ch? trong xây d�ng NTM

Trong quá trình xây d�ng NTM, ng� i dân ] nông thôn có vai trò 1Xc biOt quan trWng b]i hW chính là ng� i tr�c ti&p th�c hiOn, tham gia kiMm tra giám sát và tr�c ti&p h�]ng l#i. ViOc ti&p tJc thM ch& hóa, pháp quy hóa nî dung, nguyên ttc th�c hiOn quy ch& dân ch? c\ s] trong xây d�ng NTM. cây là nhóm gi5i pháp c\ b5n 1M phát huy vai trò c?a ng� i dân không thM thi&u trong quá trình triMn khai th�c hiOn xây d�ng NTM, qua 1ó góp phUn h'n ch& nguy c\ tham nh�ng, lãng phí. cây là 1iLu mà ng� i dân quan tâm nh7t và b[ng cách nào 1M ng� i dân có thM th�c thi viOc kiMm tra, giám sát các ho't 1^ng NTM mà chính quyLn th�c hiOn theo ch;c n�ng qu5n lý. NhNng v7n 1L vL công khai thu chi ngân sách, vL nhNng kho5n 1óng góp c?a dân, vL 1Uu t� h= tr# c?a Nhà n�+c qua các ch�\ng trình, d� án ph5i 1�#c sáng ts, minh b'ch qua các kênh thông tin cho dân bi&t, kM c5 các công viOc do dân cw 1'i diOn tr�c ti&p tham gia th� ng xuyên các ho't 1^ng NTM. Vì vZy, cUn pháp quy hóa quy ch& dân ch? trong xây d�ng NTM m^t cách cJ thM và rõ ràng vL nî dung, m;c 1^ tham gia c?a ng� i dân và chb 1'o th�c hiOn nghiêm túc.

4. K�T LU�N

Xây d�ng NTM là m^t ch? tr�\ng l+n c?a c5ng và Nhà n�+c ta. Xây d�ng NTM 1�#c triMn khai r^ng trên ph'm vi c5 n�+c, 1ã t'o 1�#c s� 1-ng thuZn cao c?a nhân dân và s� tham gia r7t tích c�c c?a nông dân vùng nông thôn. Xây d�ng NTM là ch�\ng trình có cách ti&p cZn khác v+i các ch�\ng trình phát triMn nông thôn tr�+c 1ây là ti&p cZn tV d�+i lên, ti&p cZn có s� tham gia, l7y ng� i dân làm trung tâm, phát huy vai trò ch? thM c?a ng� i dân và huy 1^ng s;c m'nh ngu-n l�c c?a c^ng 1-ng. K&t qu5 nghiên c;u cho th7y 6 nhóm nhân t_ 5nh h�]ng 1áng kM 1&n s� s�n lòng tham gia c?a ng� i dân trong xây d�ng NTM, bao g-m: ciLu kiOn gia 1ình, chính sách h=

tr# xây d�ng NTM, s� tham gia c?a ng� i, s� ti&p cZn thông tin, c7p chính quyLn 1>a ph�\ng và nhZn th;c c?a ng� i dân vL xây d�ng NTM. cây là nî dung quan trWng cUn 1�#c �u tiên th�c hiOn trong quá trình xây d�ng NTM ] huyOn Tân Phú, tbnh c-ng Nai. K&t qu5 nghiên c;u có thM làm c\ s] cho viOc 1L xu7t các gi5i pháp nh[m t�ng c� ng s� tham gia c?a ng� i dân vào ch�\ng trình xây d�ng NTM trên 1>a bàn nghiên c;u nói riêng và các 1>a ph�\ng trong c5 n�+c nói chung. Các gi5i pháp 1L xu7t bao g-m: (i) th�c hiOn t_t chính sách h= tr# 1Uu t� phát triMn kinh t&, nâng cao thu nhZp ng� i dân nông thôn; (ii) t�ng c� ng thu hút s� tham gia c?a ng� i dân trong xây d�ng NTM; (iii) nâng cao nhZn th;c vL vai trò ch? thM c?a ng� i dân trong xây d�ng NTM; (iv) th�c hiOn t_t công tác vZn 1^ng, tuyên truyLn vL ch�\ng trình xây d�ng NTM; (v) nâng cao trình 1^ n�ng l�c 1î ng� cán b^ c\ s] trong xây d�ng NTM; (vii) hoàn thiOn và th�c hiOn t_t quy ch& ph_i h#p giNa Ban chb 1'o xây d�ng NTM c7p xã v+i ban phát triMn 7p; (viii) th�c hiOn t_t quy ch& dân ch? trong xây d�ng NTM.


1. Ban Ch7p hành Trung �\ng c5ng (2008). Ngh> quy&t s_ 26-NQ/TW vL Nông nghiOp, nông dân, nông thôn.

2. BCc Ch�\ng trình xây d�ng NTM huyOn Tân Phú (2015). Báo cáo s\ k&t 5 n�m th�c hiOn Ch�\ng trình MTQG xây d�ng NTM huyOn Tân Phú, tháng 10/2015.

3. BCcTW Ch�\ng trình MTQG xây d�ng nông thôn m+i (2015). B^ tài liOu Hî ngh> s\ k&t 5 n�m ch�\ng trình MTQG xây d�ng NTM. Hà Nî.

4. Berelson and Steiner (1964). Human Behavior: An Inventory of Scientific Findings. New York: Harcourt, Brace & World.

5. B^ NN&PTNT (2010). B^ tài liOu 1ào t'o cán b^ làm công tác xây d�ng nông thôn m+i. Nhà xu7t b5n Nông nghiOp, Hà nî.

6. c= Kim Chung và Kim Th> Dung (2012). Ch�\ng trình nông thôn m+i ] ViOt Nam — M^t s_ v7n 1L 1Xt ra và ki&n ngh>. T'p chí Phát triMn kinh t&, c'i hWc Kinh t& TP HCM, tháng 8/2012.

7. Nguy�n Duy CUn và TrUn Duy Phát (2012). cánh giá và huy 1^ng các ngu-n l�c c?a c^ng 1-ng



trong quá trình xây d�ng nông thôn m+i t'i xã V�nh Vi�n, HZu Giang. T'p chí Khoa hWc 2012: 24b 199 — 209, c'i hWc CUn Th\.

8. Cohen, J. M. and N. T. Uphoff (1980). Participation's place in rural development: Seeking clarity through specificity. World Development, 8(3): p. 213-235.

9. Tô Xuân D4n, Lê V�n ViOn và c= TrWng Hùng (2013). Xây d�ng nông thôn m+i ] ViOt Nam - TUm nhìn m+i, to ch;c qu5n lý m+i, b�+c 1i m+i. Nhà xu7t b5n Nông nghiOp, Hà N^i.

10. Nguy�n Quang D�ng (2009). Nghiên c;u h= tr# xây d�ng mô hình phát triMn nông thôn d�a vào c^ng 1-ng 1M làm c\ s] khoa hWc cho viOc 1L xu7t chính sách phát triMn nông thôn m+i trong 1iLu kiOn c?a ViOt Nam. ViOn Quy ho'ch và Thi&t k& nông nghiOp.

11. Likert, R. (1932). A technique for the measurement of attitudes. In. The Science Press, New York.

12. Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J., Anderson, R. E. (2010). Multivariate data analysis. Prentice Hall, Upper Saddle River, NJ.

13. Paudyal, L. P. (1990). People's Involvement in Planned District Development Through Decentralization in Nepal. Ph.D. Thesis, Bangkok: Asian Institute of Technology (ATT).

14. Uphoff, N. (1979). Feasibility and Application of Rural Development Participation: A State-of-the-Art Paper. Ithaca, NY: Rural Development Committee, Cornell University.

15. ViOn Ngôn ngN hWc (1996). TV 1iMn ti&ng ViOt. NXB TV 1iMn Bách Khoa, Hà N^i.

SOLUTIONS TO STRENGTHEN WILLINGNESS TO PARTICIPATION OF PEOPLE IN NEW SOLUTIONS TO STRENGTHEN WILLINGNESS TO PARTICIPATION OF PEOPLE IN NEW SOLUTIONS TO STRENGTHEN WILLINGNESS TO PARTICIPATION OF PEOPLE IN NEW SOLUTIONS TO STRENGTHEN WILLINGNESS TO PARTICIPATION OF PEOPLE IN NEW COUNTRYSIDE PROGRAM IN TAN PHU DISTRICT, DONG NAI PROVINCECOUNTRYSIDE PROGRAM IN TAN PHU DISTRICT, DONG NAI PROVINCECOUNTRYSIDE PROGRAM IN TAN PHU DISTRICT, DONG NAI PROVINCECOUNTRYSIDE PROGRAM IN TAN PHU DISTRICT, DONG NAI PROVINCE

Le Dinh Hai, Nguyen Thanh SonLe Dinh Hai, Nguyen Thanh SonLe Dinh Hai, Nguyen Thanh SonLe Dinh Hai, Nguyen Thanh Son

SummarySummarySummarySummary Participation of people plays important role of successes or failures for new contryside program. In this research, we surveyed 216 households from 6 communes of Tan Phu district, Dong Nai province. The results of Exploratory Factor Analysis (EFA) indicated that 6 factors, including: (1) household conditions, (2) supporting policies for new countryside program, (3) participation of people, (4) information access, (5) local authorities and awareness of people, significantly affected willingness to participation of people in new countryside program in study area. The findings of this research, therefore, provide implications for solution development, with the aims being to strengthen willingnes to particiaption of people in new countryside program in Tan Phu district in particular, and in whole country in general. They include: (i) well implementing of supporting policies for investing in economic development, improvement of income for people in rural area; (ii) strengthening attraction of people in new countryside program; (iii) improving awareness of subject role of people in new countryside program; (iv) well implementing propaganda and advertisement activities for new countryside program; (v) improving ability of local staff in new countryside program; (vii) well completing and implementing regulations in cooperation between communal steering board of new countryside program and village development board; and (viii) well implementing democratic regulations in in new countryside program.

KeywordsKeywordsKeywordsKeywords: Willingness to participation, new countryside, influential factors, exploratory factor analysis - EFA.

NgNgNgNg�� i phi phi phi ph5555n bin bin bin biOOOOn:n:n:n: PGS.TS. Võ Th PGS.TS. Võ Th PGS.TS. Võ Th PGS.TS. Võ Th>>>> Thanh Thanh Thanh Thanh L L L L^̂̂̂cccc

NgNgNgNgàààày nhy nhy nhy nhZZZZn bn bn bn bààààiiii: : : : 15/9/2017

NgNgNgNgàààày thông qua phy thông qua phy thông qua phy thông qua ph5555n bin bin bin biOOOOnnnn: : : : 16/10/2017

NgNgNgNgàààày duyy duyy duyy duyOOOOt t t t 1�1�1�1�ngngngng: : : : 23/10/2017



NGHIÊN C8U �NH H�9NG C3A THU:C B�O V� TH.C V)T �;N S8C KH=E NG�-I NÔNG DÂN T*I XÃ H�NG �*O, HUY�N T8 K?, T�NH H�I D�4NG

NguyNguyNguyNguy��nnnn V V V V��n Songn Songn Songn Song1111, V, V, V, V�� Th Th Th Th>>>> Thanh Th Thanh Th Thanh Th Thanh Th????yyyy1111, , , ,

NguyNguyNguyNguy��nnnn Qu Qu Qu Qu____c Oánhc Oánhc Oánhc Oánh1111, Nguy, Nguy, Nguy, Nguy��n Công Tin Công Tin Công Tin Công TiOOOOpppp1111, , , , NguyNguyNguyNguy��nnnn V V V V��n Thanhn Thanhn Thanhn Thanh2222

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T��TTTT ViOc 1`y m'nh thâm canh t�ng vJ cùng v+i 5nh h�]ng x7u c?a bi&n 1oi khí hZu hiOn nay d4n 1&n tình hình sâu bOnh ngày càng di�n bi&n ph;c t'p. MXc dù vZy, ng� i nông dân v4n t� ý sw dJng thu_c BVTV m^t cách bVa bãi mà không làm theo h�+ng d4n c?a các cán b^ chuyên trách. c_i v+i s5n xu7t rau 1iLu này làm gi5m 1&n ch7t l�#ng rau, gây 5nh h�]ng nghiêm trWng 1&n s;c khse c�ng nh� môi tr� ng xung quanh. Trong 1ó hai 1_i t�#ng ch>u 5nh h�]ng nghiêm trWng nh7t là ng� i sw dJng thu_c BVTV trên rau và ng� i tiêu dùng rau. M;c 1^ 5nh h�]ng c?a thu_c BVTV r7t l+n song ng� i nông dân ch�a có cái nhìn toàn diOn vL m;c 1^ 5nh h�]ng c?a viOc sw dJng thu_c BVTV. K&t qu5 1iLu tra vL 5nh h�]ng c?a sw dJng thu_c BVTV 1&n s;c khse nông dân xã H�ng c'o và sw dJng ph�\ng pháp phân tích ngu-n v_n con ng� i 1ã cho th7y có 53,3% s_ ng� i 1�#c hsi hiMu không 1Uy 1? vL các lo'i thu_c BVTV, 62,2% tong s_ ng� i 1iLu tra hiMu sai và không 1Uy 1? nguyên ttc 4 1úng trong sw dJng thu_c, 48,9% s_ ng� i 1�#c hsi c5m th7y khó ch>u sau khi phun v+i các triOu ch;ng ng;a ngoài da (33,3%), không mu_n �n (28,9%), 1au 1Uu chóng mXt (24,4%), 1áng nguy h'i h\n t� lO ng� i ch&t qua 3 n�m c?a xã ngày càng t�ng, 1Xc biOt t� lO tw vong do ung th� chi&m t� lO l+n trong 1ó thôn Ô M� có t� lO tw vong do ung th� cao h\n và tuoi thW trung bình th7p h\n thôn Xuân N�o còn l'i. Nghiên c;u 1ã 1L xu7t m^t s_ gi5i pháp nh[m gi5m thiMu 5nh h�]ng tiêu c�c c?a thu_c BVTV 1&n s;c khse nông dân.

TTTTVVVV khóa: khóa: khóa: khóa: Thu_c BVTV, 5nh h�]ng, s;c khse, ung th� và chi phí.

1. !T V#N $ 4 Thu_c BVTV là y&u t_ không thM thi&u 1_i v+i

cây tr-ng, 5nh h�]ng tr�c ti&p 1&n n�ng su7t và thu nhZp c?a nông dân. Tuy nhiên, do các lo'i thu_c BVTV th� ng là các ch7t hóa hWc có 1^c tính cao nên r7t 1^c h'i v+i s;c khse c^ng 1-ng, không chb v+i ng� i dân ti&p xúc tr�c ti&p v+i thu_c mà c5 ng� i tiêu dùng sw dJng th�c ph`m không an toàn. Chb tính riêng trong n�m 2009 n�+c ta 1ã có 4515 ng� i b> nhi�m 1^c thu_c BVTV v+i 138 tr� ng h#p tw vong (CJc Y t& d� phòng, 2009). Theo th_ng kê c?a B^ Y t&, trong n�m 2012 trong s_ 200000 ng� i/n�m b> ung th� thì có 35% trong s_ 1ó liên quan 1&n th�c ph`m nhi�m ch7t 1^c (Báo 1iOn tw Baomoi.com, 2013). Xã H�ng c'o, huyOn T; K�, tbnh H5i D�\ng là m^t xã thuUn nông l7y nông nghiOp là tiLn 1L phát triMn kinh t&. Nh�ng hiOn nay không ít h^ nông dân coi thu_c BVTV là “thUn d�#c” sw dJng tùy tiOn, không theo khuy&n cáo c?a c\ quan ch;c n�ng và không 1úng k� thuZt gây 5nh h�]ng không nhs 1&n s;c khse và môi tr� ng. MJc tiêu c?a

1 HWc viOn Nông nghiOp ViOt Nam 2 HcND huyOn Yên Th&, tbnh Btc Giang

nghiên c;u này là phân tích k&t qu5 5nh h�]ng c?a viOc sw dJng thu_c b5o vO th�c vZt 1&n s;c khse c?a ng� i nông dân trong s5n xu7t rau, tV 1ó 1L xu7t các gi5i pháp góp phUn gi5m thiMu nhNng 5nh h�]ng tiêu c�c c?a viOc sw dJng thu_c b5o vO th�c vZt 1&n s;c khse nông dân xã H�ng c'o, huyOn T; K�, tbnh H5i D�\ng.


2.1. Ch2.1. Ch2.1. Ch2.1. ChWWWWn n n n 1111iiiiMMMMm nghiên cm nghiên cm nghiên cm nghiên c;;;;u vu vu vu vàààà ch ch ch chWWWWn mn mn mn m4444uuuu nghiên nghiên nghiên nghiên cccc;;;;uuuu

Xã H�ng c'o, huyOn T; K� tbnh H5i D�\ng là m^t xã thu^c 1-ng b[ng sông H-ng, v+i 1Xc 1iMm 1>a hình, khí hZu thuZn l#i cho viOc canh tác lúa, cây màu. V+i tong diOn tích 17t t� nhiên c?a xã 730,29 ha, 75% c\ c7u lao 1^ng c?a xã 1ang làm viOc trong ngành nông nghiOp (Ngu-n: Ban Th_ng kê xã H�ng c'o, 2017). ChWn 2 thôn trong xã (Xuân N�o, Ô M�) 1M ti&n hành 1iLu tra 100 h^ dân, trong 1ó áp dJng ph�\ng pháp chWn m4u ng4u nhiên 50 h^ s5n xu7t rau thu^c hai thôn có sw dJng thu_c BVTV, 10 h^ tiêu dùng rau b> 5nh h�]ng b[ng ph�\ng pháp phi ng4u nhiên, 1-ng th i thu thZp s_ liOu t'i tr'm y t& xã H�ng c'o và d�a vào báo cáo th_ng kê vL tình



hình s;c khse, t� lO mtc bOnh c?a Trung tâm Y t& huyOn T; K� làm 1_i ch;ng 5nh h�]ng c?a sw dJng thu_c BVTV 1ã thu 1�#c nhNng k&t qu5 nh7t 1>nh.

2.2. Ph2.2. Ph2.2. Ph2.2. Ph�\�\�\�\ng pháp phân tíchng pháp phân tíchng pháp phân tíchng pháp phân tích v v v vàààà x x x xwwww lý s lý s lý s lý s____ li li li liOOOOuuuu cM 1't 1�#c mJc tiêu nghiên c;u, bên c'nh

ph�\ng pháp truyLn th_ng 1�#c sw dJng nh� phân tích th_ng kê, so sánh, phsng v7n ng� i ntm giN thông tin (KIP — Key Informant Panel), ph�\ng pháp chính 1�#c sw dJng là ph�\ng pháp ngu-n v_n con ng� i (Human capital approach).

Ph�\ng pháp ngu-n v_n con ng� i này nh[m �+c tính chi phí s;c khse con ng� i do 5nh h�]ng c?a s� thay 1oi môi tr� ng. Chi phí kinh t& 1�#c �+c tính d�a trên s� thay 1oi n�ng su7t lao 1^ng. Ph�\ng pháp chi phí bOnh tZt 1_i v+i nhNng 5nh h�]ng t+i s;c khse, bao g-m c5 s� 15m b5o an toàn cho s;c khse, ph�\ng pháp ngu-n v_n con ng� i (Human capital approach-HC) và ph�\ng pháp chi phí _m 1au (Cost of Illness- CoI) cho k&t qu5 �+c l�#ng t_i thiMu d�a trên ton th7t trong thu nhZp và chi phí thu_c men. Các thông tin thu 1�#c hUu h&t là thông tin 1>nh tính, do 1ó sr mã hóa thành các con s_ 1M thuZn tiOn cho viOc thu thZp và xw lý thông tin b[ng phUn mLm Excel và SPSS.


3.13.13.13.1.... Thông tin chung vThông tin chung vThông tin chung vThông tin chung vL h^L h^L h^L h^

Trong 90 h^ ti&n hành 1iLu tra 1L tài chia thành 3 nhóm v+i 3 quy mô khác nhau: Quy mô (QM) nhs h^ s5n xu7t trung bình 1447,2 m²/h^, nhóm h^ có QM vVa v+i diOn tích gieo tr-ng là 2595,6 m²/h^, QM l+n v+i 4536 m²/h^, ti&n hành 1iLu tra lUn l�#t 20 h^, 43 h^ và 27 h^. Tuoi bình quân chung c?a các h^ 1iLu tra là 49,14 tuoi. VL gi+i tính c?a ch? h^, 1a s_ ch? h^ c?a các gia 1ình 1Lu là nam gi+i. Trong 90 m4u 1iLu tra thì có 52 ch? h^ là nam, chi&m 58%; 38 ch? h^ là nN, chi&m 42%. VL trình 1^ v�n hoá c?a ch? h^: không có h^ nào không bi&t chN, t7t c5 các h^ 1iLu tra 1Lu có trình 1^ hWc v7n ] c7p I tr] lên, ch? y&u là trình 1^ hWc v7n ] c7p II. Theo s_ liOu 1iLu tra bình quân s_ nhân khù c?a các h^ là 3,58 ng� i/h^, s_ lao 1^ng bình quân trên h^ ] c5 ba quy mô là 2,36 ng� i/h^. Bình quân m=i h^ sw dJng 8,1 sào Btc b^/h^ (t�\ng 1�\ng v+i 2921,73 m2) 1M s5n xu7t rau. DiOn tích trên cho th7y ngu-n thu nhZp chính c?a gia 1ình là s5n xu7t nông nghiOp và s5n xu7t rau vJ 1ông mang l'i ngu-n thu nhZp chính c?a h^ gia 1ình.

3.23.23.23.2.... ¢¢¢¢nh h�nh h�nh h�nh h�]]]]ng cng cng cng c????a thua thua thua thu____c BVTV 1c BVTV 1c BVTV 1c BVTV 1&&&&n môi tr�n môi tr�n môi tr�n môi tr� ng ng ng ng và svà svà svà s;;;;c khc khc khc khsssse con ng�e con ng�e con ng�e con ng� i i i i

3.2.1. ¢nh h�]ng và nguyên nhân 5nh h�]ng c?a sw dJng thu_c BVTV 1&n môi tr� ng

c_i v+i môi tr� ng, thì phUn l+n ng� i 1�#c hsi nhZn th7y môi tr� ng xung quanh b> 5nh h�]ng nhiLu b]i thu_c BVTV (có 61 h^ trên tong s_ 90 h^ 1�#c 1iLu tra, chi&m 67,8%). Ng� i dân nhZn th;c r[ng sw dJng thu_c BVTV gây 5nh h�]ng 1&n ô nhi�m không khí và ô nhi�m 17t (1Lu là 28,9%), nh�ng nhZn th;c vL 5nh h�]ng c?a viOc sw dJng thu_c BVTV 1&n ngu-n n�+c, tôm cá (23,3%), làm gi5m thiên 1>ch (12,2%) và vZt nuôi t'i chính trong gia 1ình (6,7%) còn r7t th7p. Nhìn chung nhZn th;c nguyên nhân 5nh h�]ng 1&n ng� i s5n xu7t còn r7t th7p, nhZn th;c này xu7t hiOn c5 hai thôn nghiên c;u là Ô M� và Xuân N�o có t� lO x7p xb b[ng nhau. Nguyên nhân c?a viOc ô nhi�m môi tr� ng là do viOc sw dJng thu_c không 1úng km thuZt làm cho sâu bOnh quen thu_c gây ra hiOn t�#ng kháng thu_c BVTV, mXt khác do sw dJng nhiLu lo'i thu_c BVTV làm cho các loài thiên 1>ch b> tiêu diOt, gây m7t cân b[ng sinh thái và nh� vZy sâu bOnh h'i ngày càng phát triMn m'nh h\n d4n 1&n nông dân càng dùng thu_c nhiLu h\n. Ngoài ra, d� l�#ng thu_c BVTV trong nông s5n, 17t, n�+c cao sr 5nh h�]ng 1&n môi tr� ng thiên nhiên, nh� thay 1oi tính ch7t 17t, tác 1^ng 1&n 1^ng vZt th?y sinh trong 1-ng ru^ng, thay 1oi c7u trúc di truyLn c?a các loài d>ch h'i và có thM là nguyên nhân gây bùng no các loài d>ch bOnh trong nông nghiOp.

3.2.2. ¢nh h�]ng c?a sw dJng thu_c BVTV 1&n s;c khse ng� i s5n xu7t rau

VL th�c tr'ng và m;c 1^ 5nh h�]ng c?a thu_c BVTV nhNng nghiên c;u gUn 1ây cho th7y, 5nh h�]ng c?a thu_c BVTV ] m;c nh� có thM gây d> ;ng, 1au 1Uu nôn mwa. N&u nXng có thM 5nh h�]ng 1&n hO thUn kinh, c\ quan sinh s5n và c�ng có thM gây ung th�, tw vong. T'i ViOt Nam, con s_ th_ng kê c?a B^ Lao 1^ng, Th�\ng binh và Xã hî cho bi&t chb tính riêng n�m 2008, c5 n�+c 1ã có 6.807 vJ nhi�m 1^c thu_c BVTV v+i 7.572 tr� ng h#p, tw vong 137 tr� ng h#p cao h\n so v+i n�m 2007 là 1,4 lUn. Còn theo k&t qu5 c?a c'i hWc Qu_c gia Hà Nî, c5 n�+c trung bình m=i n�m có kho5ng 15- 29 triOu ng� i th� ng xuyên ti&p xúc v+i thu_c BVTV, nguy h'i h\n, 70% trong s_ này có triOu ch;ng ng^ 1^c. cây là nguyên nhân gây tw vong cao nh7t t'i các bOnh viOn



tính 1&n n�m 2009 chb sau cao huy&t áp, phoi và tai n'n giao thông.

K&t qu5 trên cho th7y, s_ ng� i c5m th7y trong ng� i khó ch>u sau khi phun chi&m 48,9% v+i các triOu ch;ng th� ng gXp là ng;a ngoài da (33,3%), không mu_n �n (28,9%), 1au 1Uu chóng mXt (24,4%). Tuy nhiên, nhNng ng� i 1�#c phsng v7n cho r[ng tình tr'ng 5nh h�]ng sau khi phun thu_c trên là không 1áng kM (92,2%), chb khi nào b> nhi�m thu_c BVTV t+i m;c ph5i 1i viOn hoXc u_ng thu_c kháng sinh m+i 1�#c coi là m;c 1^ nghiêm trWng. Trong 1ó có 48,9% s_ ng� i tr5 l i phsng v7n t� 1iLu tr>, nghb ng\i; 41,1% s_ ng� i không quan tâm 1&n và v4n ti&p tJc 1i phun; 5,6% s_ ng� i khi thZt s� b> nXng m+i 1&n tr'm xá. M^t s_ h^ còn cho r[ng các biMu hiOn nh� mOt msi, ng;a, bu-n nôn, chóng mXt là nhNng biMu hiOn bình th� ng. NhZn th;c này d4n 1&n ng� i dân ch�a thZt s� chú trWng 1&n viOc sw dJng b5o h^ lao 1^ng c�ng nh� vì lý do kinh t&, vì cu^c s_ng nên hW v4n ph5i làm, b7t ch7p nhNng hiMm hWa tiLm `n.

BBBB5555ng ng ng ng 1.1.1.1. ccccánh giá cánh giá cánh giá cánh giá c????a ng�a ng�a ng�a ng� i si si si s5555n xun xun xun xu7777t rau vt rau vt rau vt rau vLLLL tình tình tình tình trtrtrtr''''ng và mng và mng và mng và m;;;;c 1c 1c 1c 1^̂̂̂ 5555nhnhnhnh h� h� h� h�]]]]ng cng cng cng c????a thua thua thua thu____c BVTV 1c BVTV 1c BVTV 1c BVTV 1&&&&n sn sn sn s;;;;c c c c

khkhkhkhsssse ce ce ce c????a ha ha ha hWWWW

N^i dung 1ánh giá S_ l�#ng (Ng� i)

T� lO (%)

1. Ng� i phun c5m th7y khó ch>u sau khi phun

44 48,9

2. Tình tr'ng s;c khse sau phun - MOt msi, 1au 1Uu, chóng mXt 22 24,4 - Co giZt 2 2,2 - Ng;a ngoài da 30 33,3 - Không mu_n �n 26 28,9 - Ra nhiLu m- hôi, nôn 3 3,3 - cau ng�c, 1au nh;c c\ 1 1,1 - Tiêu ch5y 6 6,7 3. M;c 1^ nhi�m 1^c Nghiêm trWng 7 7,8 Không 1áng kM 83 92,2 4. Cách xw lý V4n làm viOc bình th� ng 37 41,1 T� 1iLu tr>, t� nghb ng\i 44 48,9 GWi bác s� 1&n tZn nhà 3 3,3 c&n tr'm xá 5 5,6 ci bOnh viOn 1 1,1

(Ngu-n: Tong h#p s_ liOu 1iLu tra, 2017)

3.2.3. ¢nh h�]ng c?a sw dJng thu_c BVTV 1&n s;c khse ng� i tiêu dùng rau

BBBB5555ng ng ng ng 2. Th2. Th2. Th2. Th��c trc trc trc tr''''ng rng rng rng r????i ro thui ro thui ro thui ro thu____c BVTV trên rau cc BVTV trên rau cc BVTV trên rau cc BVTV trên rau c????a a a a ngngngng�� i tiêu dùni tiêu dùni tiêu dùni tiêu dùngggg

S_ ng� i b> r?i ro trong 3 n�m gUn 1ây

(n = 47) Di�n gi5i cVT

S_ l�#ng

T� lO (%)

1. S_ gia 1ình gXp r?i ro S_ h^ gia

1ình

10 100

2. S_ ng� i b> trung bình Ng� i 3,18 3. M;c 1^ 5nh h�]ng Nghiêm trWng Ng� i 2 4,3 Khá nghiêm trWng “ 18 38,3 Ít nghiêm trWng “ 27 57,4 4. BiMu hiOn Bu-n nôn Ng� i 11 23,4 cau bJng tiêu ch5y “ 26 55,3 Chóng mXt, nh;c 1Uu “ 7 14,9 M`n ng;a “ 3 6,4 5.¤ng xw khi gXp r?i ro V4n làm viOc bình th� ng Ng� i 9 19,1 T� 1iLu tr>, nghb ng\i “ 21 44,7 GWi bác s� 1&n 1iLu tr> t'i nhà

“ 3 6,4

c&n c\ s] y t& gUn nh7t “ 12 25,5 Khi&u n'i v+i ng� i bán hàng

“ 2 4,3

Khi&u n'i v+i c\ quan b5o vO NTD

“ 0 0,00

(Ngu-n s_ liOu tong h#p 1iLu tra, 2017)

Các hóa ch7t BVTV th� ng có th i gian t-n t'i nh7t 1>nh trên bL mXt cây c_i, trong 17t tr-ng. M^t s_ tV 17t 1�#c r� cây hút lên lá, hoa và tích l�y trong cây nên các s5n ph`m thu ho'ch có m^t l�#ng t-n d� hóa ch7t BVTV. NhiLu ng� i khi sw dJng l'i phun tr�c ti&p hóa ch7t b5o vO th�c vZt lên nông s5n ngay tr�+c ngày thu ho'ch hoXc ngâm rau, qu5 vào thu_c 1M b5o qu5n lâu ngày hoXc 1M kích thích hoa, qu5 chín nhanh, 1iLu này làm t�ng 1áng kM d� l�#ng hóa ch7t BVTV trong các s5n ph`m rau, hoa, qu5 trên th> tr� ng.

HiOn nay tình hình r?i ro trong tiêu dùng rau di�n ra khá pho bi&n ] m;c 1^ nh�, hUu h&t khi phát



hiOn ra d7u hiOu b7t th� ng thì ng� i tiêu dùng th� ng bs 1i. Tuy nhiên c�ng có các tr� ng h#p không phát hiOn 1�#c các d7u hiOu 1ó nên 1ã x5y ra r?i ro. Theo B^ NN & PTNT n�m 2008, nhóm thu_c BVTV có ch;a ch7t clo khi phun cho rau qu5, 1áng báo 1^ng là s_ l�#ng thu_c BVTV sw dJng trên m^t 1\n v> diOn tích 17t canh tác th� ng v�#t m;c khuy&n cáo, ] 1-ng b[ng sông H-ng là 2,81 lUn và 3,71 lUn ] 1-ng b[ng sông Cwu Long. V+i nhNng thu_c BVTV có ch;a clo khi phun cho rau nó sr t'o thành ch7t perexit r7t 1^c h'i cho ng� i sw dJng vì nó không có mùi, không v> nên r7t khó phát hiOn. cXc biOt các h#p ch7t thu_c có ch;a ph_t pho r7t 1^c h'i v+i hO thUn kinh và c\ quan n^i t'ng c?a 1^ng vZt và con ng� i. Khi �n ph5i các lo'i rau qu5 có ch;a các hóa ch7t 1^c h'i này thì c\ thM con ng� i không có kh5 n�ng 1ào th5i ra ngoài qua 1� ng tiêu hóa mà các hóa ch7t này sr 1�#c tích l�y dUn trong các mô mz, gan và t?y s_ng gây lên nhiLu bOnh tZt nguy hiMm trên con ng� i nh� 1ãng trí, gi5m th> l�c và s;c 1L kháng… thZm chí là ung th�.

Thông th� ng khi gXp r?i ro thì s_ ng� i b> là c5 gia 1ình. Xét vL m;c 1^ 5nh h�]ng thì thôn Ô M� là thôn có s_ ng� i gXp r?i ro ] m;c nghiêm trWng h\n thôn Xuân N�o, chi&m 57% s_ ca ng^ 1^c. ca s_ ng� i tiêu dùng cho r[ng mình b> ng^ 1^c ] m;c ít nghiêm trWng. Ng� i tiêu dùng cho bi&t m;c 1^ này gXp ph5i th� ng xuyên (55,3%) mXc dù 1ã chú ý 1&n các biOn pháp gi5m thiMu r?i ro thu_c BVTV trong rau nh� ngâm b[ng dung d>ch n�+c mu_i.... Khi x5y ra r?i ro ] m;c 1^ nh� 1a s_ ng� i dân 1Lu t� 1iLu tr>, nghb ng\i. MXc dù vZy nh�ng không có tr� ng h#p nào ng� i dân ph5n ánh hay khi&u n'i v+i c\ quan nhà n�+c, c\ quan b5o vO ng� i tiêu dùng 1M b5o vO l#i ích c?a mình. cây là m^t th�c tr'ng pho bi&n x5y ra không chb riêng xã H�ng c'o. Ng� i b> ng^ 1^c thu_c BVTV cho bi&t rau �n lá (66,6%) gây nguy hiMm nh7t cho ng� i tiêu dùng, sau 1ó 1&n rau �n c? (18,7%) và cu_i cùng là các lo'i rau �n qu5 (14,7%).

3.2.4. ¢nh h�]ng c?a sw dJng thu_c BVTV 1&n s;c khse ng� i h= tr# phun và m^t s_ 1_i t�#ng khác

Không chb ng� i tr�c ti&p phun thu_c BVTV m+i b> 5nh h�]ng b]i nhNng tiêu c�c c?a thu_c BVTV gây ra mà ng� i h= tr# phun n&u không sw dJng b5o h^ c�ng r7t d� mtc nguy c\ thu_c BVTV xâm nhZp tr�c ti&p vào c\ thM. Th_ng kê cho th7y nguyên nhân khi&n ng� i h= tr# khi phun b> 5nh h�]ng b]i thu_c là do hW ti&p

xúc tr�c ti&p v+i thu_c (43,3% s_ ng� i tr5 l i có 5nh h�]ng). ciLu tra t'i 1iMm nghiên c;u cho th7y, ng� i h= tr# phun ch�a nhZn th;c th7y tác h'i c?a thu_c BVTV có thM gây 5nh h�]ng 1&n s;c khse, chính suy ngh� ch? quan, cho r[ng công viOc h= tr# phun thu_c không ph5i tr�c ti&p phun trong th i gian dài nên sr không 5nh h�]ng.

Ng� i s_ng gUn cánh 1-ng: thu_c phát tán vào không khí gây ô nhi�m bUu không khí d4n 1&n ng� i dân b> nhi�m 1^c. ThZm chí thu_c ng7m vào 17t, vào n�+c, theo dòng ch5y c?a kênh m�\ng d4n 1&n ng� i s_ng gUn khu v�c phun thu_c c�ng d� b> 5nh h�]ng.

3.3. Tình tr3.3. Tình tr3.3. Tình tr3.3. Tình tr''''ng ung th� và mng ung th� và mng ung th� và mng ung th� và mttttc các bc các bc các bc các bOOOOnh th�nh th�nh th�nh th� ng ng ng ng ggggXXXXp cp cp cp c????a ng�a ng�a ng�a ng� i dân xã Hi dân xã Hi dân xã Hi dân xã H�ng c�ng c�ng c�ng c''''o do o do o do o do 5555nh h�nh h�nh h�nh h�]]]]ng cng cng cng c????a sa sa sa swwww ddddJJJJng thung thung thung thu____c BVTV 1c BVTV 1c BVTV 1c BVTV 1&&&&n sn sn sn s;;;;c khc khc khc khsssseeee

3.3.1. Các bOnh th� ng gXp c?a ng� i dân xã H�ng c'o do 5nh h�]ng c?a sw dJng thu_c BVTV

Các bOnh r�ng hàm mXt, bOnh tai m�i hWng 1Lu có liên quan tV 1� ng hô h7p có t� lO ng� i mtc nhiLu nh7t và tUn su7t xu7t hiOn trên m=i ng� i bOnh là l+n nh7t. Có 60% s_ ng� i b> bOnh hô h7p 1- 3 lUn/n�m, biMu hiOn c?a bOnh hô h7p là các bOnh: Viêm hWng, viêm phoi, viêm ph& qu5n, hen suy�n. Môi tr� ng b> ô nhi�m do sw dJng quá m;c thu_c BVTV làm suy gi5m ch;c n�ng hô h7p. Các khí SO2, NO2, carbuahydro không nhNng gây kích thích t& bào bL mXt 1� ng hô h7p làm t�ng ti&t, th?ng ph& nang... mà nó còn gây ph5n ;ng co thtt các c\ tr\n, gây mOt, Hb làm gi5m kh5 n�ng vZn chuyMn các ch7t khí c?a h-ng cUu, thZm chí nhiLu tr� ng h#p gây tw vong. CO là tác nhân gây suy hô h7p m'nh và nhanh nh7t có thM gây tw vong vì CO k&t h#p Hb t'o thành methemoglobin, vô hiOu hóa kh5 n�ng vZn chuyMn O2 c?a h-ng cUu. T� lO bOnh ung th� vòm, ung th� phoi ] vùng ô nhi�m càng ngày càng t�ng cao. Tình tr'ng này 5nh h�]ng c?a môi tr� ng không khí gây nên.

HO th_ng thUn kinh c?a con ng� i r7t nh'y c5m v+i các ch7t 1^c có kh5 n�ng hòa tan trong mz nh�: carbuahydro, aldehyt, dUu ms... M^t s_ lo'i bJi ph7n hoa trong quá trình s5n xu7t nông nghiOp có kh5 n�ng gây bOnh tâm thUn theo mùa. BOnh vL mtt do ngu-n n�+c b> ô nhi�m nghiêm trWng gây ra, th� ng b> 1au mtt 1s. BOnh do vi rút, vi khu`n gây ra nên khi chúng ta ti&p xúc tr�c ti&p v+i ng� i bOnh thì bOnh 1au mtt 1s b> lây lan ra bên ngoài ch? y&u qua



1� ng hô h7p, trong cùng m^t môi tr� ng và không khí. Th�c t& cho th7y bOnh ngoài da trên 1>a bàn chi&m t� lO t�\ng 1_i l+n, bOnh này có kh5 n�ng tái phát bOnh r7t cao do 1iLu kiOn s5n xu7t th� ng ph5i

ti&p xúc tr�c ti&p v+i các hoá ch7t BVTV. � các h^ có ng� i mtc bOnh ngoài da 1Lu nói r[ng bOnh này khi 1ã chNa khsi nh�ng trong quá trình lao 1^ng mà không c`n thZn thì r7t d� b> l'i.

BBBB5555ng 3ng 3ng 3ng 3. T. T. T. T�� l l l lOOOO m m m mttttc các bc các bc các bc các bOOOOnh thnh thnh thnh th�� ng gng gng gng gXXXXp p p p ]]]] hai thôn nghiên c hai thôn nghiên c hai thôn nghiên c hai thôn nghiên c;;;;uuuu Thôn Ô M� Thôn Xuân N�o Tong

TT bOnh S_ l�#ng

(ng� i) T� lO

(%) S_ l�#ng

(ng� i) T� lO (%)

S_ l�#ng (ng� i)

T� lO (%)

1 Tai m�i hWng 3 5,8 4 10,5 7 7,8 2 Mtt 11 21,2 9 23,7 20 22,2 3 HO thUn kinh 4 7,7 0 0.0 4 4,4 4 Da li�u 16 30,8 9 23,7 25 27,8 5 C\ x�\ng kh+p 2 3,8 1 2,6 3 3.3 6 Tiêu hóa 14 26,9 13 34,2 27 30,0 7 Ti&t niOu 0 0,0 1 2,6 1 1,1 8 R�ng- hàm- mXt 2 3.8 1 2,6 3 3,3

Tong 52 100 38 100 90 100 (Ngu-n: S_ liOu 1iLu tra ng� i s5n xu7t, 2017) Các bOnh tiêu hóa, ti&t niOu mà ng� i dân

th� ng mtc ph5i là do sw dJng n�+c sinh ho't là n�+c gi&ng khoan, n�+c m�a h;ng tr�c ti&p ch�a qua xw lí ch�a 1't tiêu chu`n. Nguyên nhân m^t phUn là do thói quen v;t bao bì thu_c BVTV bVa bãi, 1o thu_c thVa tr�c ti&p xu_ng ao h-, kênh m�\ng làm cho ch7t l�#ng n�+c trên nhiLu tuy&n sông, hO th_ng n�+c ngUm b> ô nhi�m v+i m;c 1^ ngày m^t nghiêm trWng. Ng� i dân sw dJng ngu-n n�+c làm 5nh h�]ng 1&n tình tr'ng s;c khse gây ra các bOnh trên. NhiLu ch7t 1^c có trong môi tr� ng không khí b> ô nhi�m có kh5 n�ng gây 1^c trên hO th_ng tiêu hóa. Các bJi chì, thu_c trV sâu, ng� i và 1^ng vZt �n ph5i có thM gây r_i lo'n tiêu hóa trUm trWng, tác 1^ng x7u, tác 1^ng tr�c ti&p trên gan, tJy, lách và c\ tr\n.

Nghiên c;u cho th7y m;c 1^ nhZn th7y các lo'i bOnh trong c^ng 1-ng còn r7t 1\n gi5n, ch? quan, do vZy t� lO mtc bOnh cao. Trong s_ nhNng ng� i 1�#c hsi có 36,5% ng� i t� 1i mua thu_c/ dùng s�n trong nhà. 35,03% ng� i dân t+i khám t'i bOnh viOn/phòng khám 1a khoa. ca s_ ng� i ViOt Nam có thói quen khi có v7n 1L vL s;c khse nh�ng ch�a 1&n m;c nguy k>ch sr t� dùng thu_c và 1iLu tr> t'i nhà, 1&n khi bOnh ti&n triMn nXng h\n, thZm chí nguy k>ch m+i 1�a t+i các c\ s] y t&. Lúc này, bOnh 1ã ngoài tUm kiMm soát nên có t+i 35,03% c^ng 1-ng chWn 1&n bOnh viOn 1a khoa mà không qua tr'm y t&, d4n 1&n tình tr'ng v�#t tuy&n, gây các hZu qu5 phía sau: chi phí tr�c ti&p (chi phí 1iLu tr>), chi phí dán ti&p (chi

phí �n u_ng, 1i l'i, m7t th i gian làm viOc…) và quá t5i trong bOnh viOn t�ng cao. cây chính là 1iMm cUn quan tâm trong công tác y t& không chb ] xã H�ng c'o.

3.3.2. Ung th� và m_i nguy h'i 1&n s;c khse nông dân do 5nh h�]ng c?a sw dJng thu_c BVTV

Th� ng xuyên làm viOc v+i các lo'i thu_c BVTV sr t�ng nguy c\ mang bOnh cho c\ thM, 1Xc biOt v+i nhNng ng� i không có biOn pháp b5o h^ lao 1^ng 15m b5o. Các nhà khoa hWc ViOn Nghiên c;u S;c khse c^ng 1-ng Pháp 1ã ti&n hành m^t nghiên c;u cho th7y viOc ti&p xúc lâu dài v+i các lo'i hóa ch7t thu_c BVTV làm t�ng 4 lUn nguy c\ mtc bOnh thUn kinh, viOc r_i lo'n thUn kinh là m^t nguyên nhân gây bOnh m7t trí nh+ (Alzheimer). PhJ nN có thai ti&p xúc v+i thu_c BVTV r7t d� b> gây h'i cho s;c khse ng� i m�, n&u nhi�m 1^c nXng có thM 5nh h�]ng 1&n thai nhi nh� s`y thai, sinh non, sinh thi&u cân, sinh d> d'ng… Khi thu_c BVTV t-n d� trong th�c ph`m vào c\ thM qua con 1� ng �n u_ng, chúng có thM b> lo'i b+t theo khí th], theo phân hoXc n�+c tiMu. Tuy nhiên không thM tránh khsi s� chuyMn hóa các ch7t 1^c này trong gan. M^t s_ thu_c BVTV chuyMn hóa thành nhNng s5n ph`m ít 1^c h\n, d� hòa tan trong n�+c h\n thì sr d� dàng b> lo'i bs nh�ng c�ng có nhNng lo'i hóa ch7t l'i t'o thành nhNng ch7t trao 1oi trung gian 1^c h\n (nh� Paration chuyMn thành Paraoxon), tích l�y trong m^t s_ c\ quan hoXc mô mz gây ton th�\ng và kèm theo



các triOu ch;ng ng^ 1^c nguy hiMm. NhNng tr� ng h#p ng^ 1^c mãn tính do ti&p xúc v+i thu_c BVTV hoXc t-n d� trong th�c ph`m sw dJng v+i l�#ng nhs nh�ng tích l�y lâu ngày c�ng có thM gây ton th�\ng ] 1� ng tiêu hóa, hô h7p, tim m'ch, thUn kinh, r_i lo'n hO th_ng t'o máu, 5nh h�]ng t+i ch;c n�ng gan, thZn.

cáng lo ng'i h\n nNa viOc sw dJng thu_c BVTV lâu dài các ch7t 1^c th7m vào c\ thM qua ti&p xúc, hít ph5i hóa ch7t, t'o ra các t& bào �ng th�. Nghiên c;u Ung th� Qu_c t& thu^c To ch;c Y t& Th& gi+i c5nh báo, thu_c diOt cs và m^t s_ lo'i thu_c BVTV có ch;a glyphsate có thM gây ra bOnh ung th�. Theo các chuyên gia hàng 1Uu vL ung b�+u chia s� t'i buoi h^i th5o qu_c gia phòng ch_ng ung th� di�n ra sáng ngày 6/10/2016 thì To ch;c Y t& Th& gi+i (WHO) 1ã x&p ViOt Nam trong top 2 c?a b5n 1- ung th� th&

gi+i. M=i n�m có h\n 15.000 ng� i mtc và 70.000 ng� i ch&t vì ung th�, trung bình 205 ng� i m^t ngày. Theo s_ liOu này, ViOt Nam 1ang x&p ] v> trí 78/172 qu_c gia, vùng lãnh tho kh5o sát v+i t� lO tw vong 110/100.000 ng� i, ngang v+i t� lO t'i PhUn Lan, Somalia, Turmenistan. Trung tâm Phát triMn nông nghiOp bLn vNng c�ng 1ã ch;ng minh: c5 n�+c có kho5ng 15-20 triOu ng� i th� ng xuyên ti&p xúc v+i thu_c BVTV, 1ây là m^t trong nhNng nguyên nhân gây mtc ung th� và t� lO tw vong do ung th� cao nh7t t'i các bOnh viOn.

Xã H�ng c'o là m^t xã có t� lO ng� i dân s5n xu7t rau có sw dJng thu_c BVTV t�\ng 1_i cao, tình tr'ng mtc bOnh ung th� và tw vong do ung th� trong ba n�m 2014-2016 chi&m t� lO t�\ng 1_i l+n trong toàn huyOn. cây là d7u hiOu 1áng nguy h'i vL s;c khse c?a ng� i dân ngày càng gi5m sút.

BBBB5555ng ng ng ng 4. T4. T4. T4. Toooong hng hng hng h####p tp tp tp t�� l l l lOOOO m m m mttttc bc bc bc bOOOOnh ung thnh ung thnh ung thnh ung th�� c c c c????a xã Ha xã Ha xã Ha xã H��ng ng ng ng cccc''''o so vo so vo so vo so v++++i toi toi toi toàààànnnn huy huy huy huyOOOOn Tn Tn Tn T;;;; K K K K�� Xã H�ng c'o

N�m HuyOn T; K� Nam T� lO (%) NN T� lO (%)

T� lO xã H�ng c'o so v+i toàn huyOn (%)

N�m 2015 210 5 62,5 3 37,5 3,8 N�m 2016 246 11 64,7 6 35,3 6,91

(Ngu-n: tong h#p s_ liOu 1iLu tra, 2017) HuyOn T; K� bao g-m 27 xã, trong 1ó xã H�ng

c'o 1�#c xem là m^t trong s_ nhNng xã trWng 1iMm s5n xu7t nông nghiOp. Theo k&t qu5 tong h#p t'i Trung tâm Y t& huyOn T; K�, trong 2 n�m 2015 - 2016 toàn huyOn có tong c^ng 456 ng� i mtc ung th� các lo'i, trong 1ó xã H�ng c'o n�m 2015 chi&m 3,8%, n�m 2016 chi&m 6,91% tong s_ ng� i mtc toàn huyOn. Nhìn chung t� lO ng� i dân trong toàn xã, 1Xc biOt là ng� i dân mtc bOnh ung th� c?a xã H�ng c'o, ngày m^t gia t�ng. Con s_ th_ng kê c?a toàn huyOn trên ] m;c t�\ng 1_i, vì còn có tr� ng h#p mu_n 1't thành tích mà xã tong h#p báo cáo lên Trung tâm Y t& huyOn ch�a thZt s� 1Uy 1?.

S_ ng� i tw vong và nguyên nhân tw vong do mtc bOnh ung th� c?a c5 xã H�ng c'o tZp trung l+n vào thôn Ô M� v+i 80 ng� i ch&t (chi&m 41,7%), 40,32% trong s_ ng� i ch&t 1ó là do mtc bOnh ung th� trong vòng ba n�m 2014-2016. Sau thôn Ô M� là thôn Xuân N�o, m^t thôn c�ng có quy mô diOn tích s5n xu7t rau chb ngay sau thôn Ô M� v+i 62 ng� i ch&t (chi&m 32,3%), 26 tr� ng h#p trong s_ 62 ng� i ch&t 1ó là do ung th� trong vòng ba n�m. Thôn L'c DJc v+i 1Xc 1iMm s5n xu7t nông nghiOp ch? y&u là lúa và k&t h#p nuôi tr-ng th?y s5n, trong ba n�m gUn

1ây thôn có t� lO s_ ng� i ch&t và tw vong do mtc bOnh ung th� th7p nh7t.

Qua biMu 1- 1 có thM th7y r[ng thôn Ô M� và Xuân N�o có t� lO ng� i m7t qua ba n�m l+n h\n so v+i thôn L'c DJc, s_ ng� i ch&t do mtc bOnh ung th� và m^t s_ nguyên nhân khác có tuoi thW th7p h\n so v+i thôn L'c DJc. CJ thM, thôn Ô M� ng� i dân có tuoi thW trung bình là 70,76 tuoi, thôn Xuân N�o là 73,1 tuoi, thôn L'c DJc là 74,53 tuoi.

Nguyên nhân do 1a s_ các h^ trong hai thôn Xuân N�o và Ô M� v4n sw dJng n�+c sinh ho't trong gia 1ình là ngu-n n�+c gi&ng, t;c là ngu-n n�+c 1�#c l7y tV d�+i lòng 17t lên ch�a qua xw lý 1ã 1�a vào sw dJng 1M �n u_ng, sinh ho't. cây là nguyên nhân tiLm `n d4n 1&n tình tr'ng ng� i dân mtc các bOnh do ngu-n n�+c ô nhi�m thu_c BVTV gây ra. Theo th_ng kê c?a ViOn Y hWc lao 1^ng và VO sinh môi tr� ng ViOt Nam hiOn có kho5ng 17,2 triOu ng� i (t�\ng 1�\ng 21,5% dân s_) 1ang sw dJng ngu-n n�+c ch�a qua kiMm nghiOm xw lý, 1-ng ngh�a v+i 1iLu này là 17,2 triOu ng� i này 1ang có nguy c\ mtc bOnh do ô nhi�m ngu-n n�+c, trung bình m=i n�m có kho5ng 9000 ng� i tw vong vì ngu-n n�+c và 1iLu kiOn vO sinh kém và có gUn 200.000 ng� i mtc



bOnh ung th� m+i phát hiOn mà m^t trong nhNng nguyên nhân chính btt ngu-n tV ô nhi�m môi tr� ng n�+c. Các bOnh ung th� mà nhóm này th� ng mtc g-m: ung th� 1'i tràng, vòm hWng, gan, phoi… Nguyên nhân c?a bOnh 1Lu là do sw dJng ngu-n n�+c nhi�m asen (n�+c ch�a qua xw lý) và thu_c BVTV hàng ngày trong th i gian dài ng7m vào trong lòng 17t, xu_ng m'ch n�+c ngUm làm ô nhi�m ngu-n n�+c ngUm trong khi ng� i dân ] 1ây dùng n�+c ngUm làm n�+c sinh ho't. M^t s_ h^ khác có sw dJng n�+c m�a, h;ng n�+c m�a 1Uu mùa h' 1M làm n�+c sinh ho't, chính thói quen sw dJng không t_t này d� d4n 1&n ng� i dân sw dJng ph5i ngu-n n�+c 1ã b> ô nhi�m do thu_c BVTV 1�#c phun làm ô nhi�m không khí. Nh7t là trong nhNng c\n m�a 1Uu mùa kh5 n�ng ngu-n n�+c m�a v4n tích tJ nhiLu hóa

ch7t 1^c h'i ch�a 1�#c phân gi5i là cao. Theo các chuyên gia, viOc ngu-n n�+c ngUm b> ô nhi�m r7t khó xw lý, không thM dùng các hO th_ng lWc n�+c thông th� ng 1�#c. ViOc dùng n�+c này trong ttm giXt vô cùng nguy hiMm th� ng hay d4n 1&n m^t s_ bOnh ngoài da nh� ng;a, viên nhi�m phJ khoa ] phJ nN, 1au mtt, mòn móng tay, chân…. ciLu 1áng lo ng'i là tình tr'ng bOnh càng ngày càng tr] nên nghiêm trWng có thM b> ng^ 1^c, n&u sw dJng ngu-n n�+c này lâu dài có thM mtc nhiLu c�n bOnh nguy hiMm nh� ung th�. Tr�+c mtt, trong th i gian ch 1#i các c\ quan ch;c n�ng gi5i quy&t thì ng� i dân sw dJng hO th_ng lWc n�+c gi&ng khoan, 1�ng ký ltp 1Xt sw dJng n�+c s'ch vì 1ây là v7n 1L liên quan 1&n s;c khse không thM ch 1#i 1�#c.

BiBiBiBiMu 1- 1. Nguyên nhân tw vong do ung th� và tuoi thW trung bMu 1- 1. Nguyên nhân tw vong do ung th� và tuoi thW trung bMu 1- 1. Nguyên nhân tw vong do ung th� và tuoi thW trung bMu 1- 1. Nguyên nhân tw vong do ung th� và tuoi thW trung bình ngình ngình ngình ng�� i dân x i dân x i dân x i dân xã Hã Hã Hã H�ng c�ng c�ng c�ng c'o'o'o'o

(Ngu-n: Tong h#p s_ liOu 1iLu tra n�m 2017) 3.43.43.43.4.... ¢¢¢¢nh hnh hnh hnh h��]]]]ng cng cng cng c????a sa sa sa swwww d d d dJJJJngngngng thu thu thu thu____c BVTV c BVTV c BVTV c BVTV 1111&&&&n n n n

ssss;;;;c khc khc khc khsssse nge nge nge ng�� i nông dân li nông dân li nông dân li nông dân lààààm gia tm gia tm gia tm gia t��ng chi phí khám ng chi phí khám ng chi phí khám ng chi phí khám chchchchNNNNa ba ba ba bOOOOnnnnhhhh

�+c tính chi phí khám s;c khse c?a ng� i dân trong hai thôn Xuân N�o và Ô M� 1�#c tính theo ph�\ng pháp chi phí y t& (Cost of illness): hành vi sw dJng thu_c BVTV làm 5nh h�]ng t+i s;c khse c?a con ng� i, 5nh h�]ng này có thM d4n t+i nhNng hZu qu5 làm phát sinh chi phí. Các chi phí mà cá nhân b> 5nh h�]ng ph5i ch>u nh� chi phí y t&, chi phí ch�m sóc s;c khse, chi phí do nghb viOc, n�ng su7t lao 1^ng gi5m trong nhNng ngày _m. Khi các cá nhân ph5i tr5 tiLn viOn phí, tiLn thu_c và các kho5n chi phí khác 1M chNa bOnh, các chi phí này có thM 1�#c sw dJng làm c\ s] �+c tính 5nh h�]ng b7t l#i vL tình tr'ng s;c khse do suy gi5m ch7t l�#ng môi tr� ng gây ra.

Tính toán chi phí s;c khse 1_i v+i m^t s_ bOnh th� ng gXp ] 2 thôn trong ph'm vi nghiên c;u, theo s_ liOu 1iLu tra vL tình hình bOnh tZt c?a ng� i dân

thôn Xuân N�o và Ô M� cho th7y ng� i dân ch? y&u b> mtc m^t s_ bOnh nh�: Ung th�, tai m�i hWng, mtt, da li�u, r�ng hàm mXt, thUn kinh.... Ta có công th;c tính toán chi phí s;c khse nh� sau:

- Chi phí 1iLu tr> = Chi phí 1iLu tr> bình quân x s_ ng� i mtc bOnh x s_ ngày n[m viOn.

- Chi phí c\ h^i = th i gian mtc bOnh (th i gian 1iLu tr> bOnh) x thu nhZp bình quân/ngày.

N&u coi trung bình cho phí 1iLu tr> bình quân m^t ngày 1iLu tr> bOnh c?a bOnh nhân là 1000.000 1-ng/ngày.

- Thu nhZp bình quân c?a m^t ng� i lao 1^ng t'i 2 thôn (Xuân N�o và Ô M�) kho5ng 120.000 1-ng/ngày.

- Th i gian 1iLu tr> bOnh m^t 1#t c?a m^t ng� i tùy thu^c vào tVng lo'i bOnh khác nhau.

- Ta lZp 1�#c b5ng tong chi phí s;c khse c?a hai thôn. Tính theo s_ ng� i mtc bOnh trong các h^ gia 1ình 1iLu tra t'i hai 1iMm nghiên c;u: Tai m�i



hWng, 1au mtt, da li�u, c\ x�\ng kh+p, tiêu hóa, hO thUn kinh, r�ng hàm mXt và bOnh ti&t niOu.

BBBB5555ng ng ng ng 5. Chi phí khám ch5. Chi phí khám ch5. Chi phí khám ch5. Chi phí khám chNNNNa ba ba ba bOOOOnh trung bình cnh trung bình cnh trung bình cnh trung bình c????a a a a ngngngng�� i dân xã Hi dân xã Hi dân xã Hi dân xã H��ngngngng cccc''''o do o do o do o do 5555nh hnh hnh hnh h��]]]]ng cng cng cng c????a sa sa sa swwww d d d dJJJJng ng ng ng

thuthuthuthu____c BVTc BVTc BVTc BVTVVVV Chb Tiêu M;c trung

bình 1. S_ lUn _m không 1i làm 1�#c (lUn) 3,83 2. S_ ngày nghb _m (ngày) 4,77 3. Chi phí 1iLu tr> trung bình (nghìn 1-ng)

150

4.Thu nhZp bình quân/ngày (nghìn 1-ng)

120

5. Tong chi phí trung bình do b> nghb làm viOc (nghìn 1-ng)

>870

(Ngu-n: Tong h#p s_ liOu 1iLu tra, 2017)

Thông th� ng n&u b> nhi�m ng^ 1^c do sw dJng rau thì s_ ng� i b> là c5 gia 1ình, 1iLu 1ó 5nh h�]ng l+n 1&n thu nhZp c?a gia 1ình. Bình quân s_ lUn _m không 1i làm 1�#c c?a ng� i dân sw dJng thu_c BVTV và ng� i tiêu dùng do b> 5nh h�]ng tiêu c�c c?a thu_c BVTV là 3,83 lUn. S_ ngày nghb _m là 4-5 ngày v+i thu nhZp trung bình kho5ng 120000 1-ng m=i ngày kèm v+i chi phí 1iLu tr> trung bình là 150000 1-ng. Nh� vZy tong chi phí trung bình do b> nghb làm viOc là 870000 1-ng, s_ tiLn này còn ch�a tính 1&n, n&u m^t ng� i nghb do b> bOnh sr d4n 1&n m^t ng� i thân trong gia

1ình ph5i nghb làm 1M ch�m sóc. ciLu này 1_i v+i ng� i tiêu dùng hiOn nay hay ng� i s5n xu7t khi b> mtc các bOnh do 5nh h�]ng c?a thu_c BVTV thì 1ây là m^t kho5n chi phí r7t l+n, 1Xc biOt 1_i v+i nhóm h^ công nhân, nông dân.

Chi phí 1iLu tr> các bOnh c?a ng� i dân sw dJng thu_c BVTV v+i ng� i dân sw dJng thu_c sinh hWc thay th& (360.000.000 — 105.500.000 = 254.500.000 1). Do ng� i dân sw dJng thu_c BVTV sr ch>u 5nh h�]ng tiêu c�c c?a thu_c BVTV nh�: ô nhi�m không khí, ô nhi�m ngu-n n�+c, nguy c\ mtc các bOnh và tUn su7t xu7t hiOn c�ng nh� s_ ng� i mtc các bOnh sr cao h\n so v+i ng� i dân sw dJng ít thu_c trV sâu, thay th& b[ng thu_c sinh hWc.

Chi phí c\ hî c?a ng� i sw dJng thu_c BVTV v+i ng� i thay th& b[ng thu_c sinh hWc (21.600.000 — 8.800.000 = 12.800.000 1). ca phUn nông dân sw dJng thu_c BVTV trong s5n xu7t rau, 1Xc biOt là các h^ có quy mô s5n xu7t l+n, vì thu_c trV sâu có giá r� h\n thu_c sinh hWc, tác dJng t+i sâu bOnh l'i nhanh h\n. HiOn nay chb s_ ít ng� i có thói quen sw dJng thu_c sinh hWc, 1a s_ là các h^ t� s5n xu7t rau �n cung c7p cho gia 1ình mình ch; không s5n xu7t vì mJc 1ích kinh doanh làm ngu-n thu. Vì vZy ng� i dân sw dJng thu_c BVTV b> bOnh thì chi phí c\ hî c?a hW th� ng cao h\n chi phí c\ hî c?a các h^ sw dJng thu_c sinh hWc.

BBBB5555ng ng ng ng 6. Chi phí s6. Chi phí s6. Chi phí s6. Chi phí s;;;;c khc khc khc khsssse ve ve ve vàààà ch ch ch chi phí ci phí ci phí ci phí c\\\\ h h h h^̂̂̂i ci ci ci c????a nông dân sa nông dân sa nông dân sa nông dân swwww d d d dJJJJngngngng thu thu thu thu____c BVTV vc BVTV vc BVTV vc BVTV vàààà nông dân s nông dân s nông dân s nông dân swwww d d d dJJJJng thung thung thung thu____c c c c sinh hsinh hsinh hsinh hWWWWcccc

Chi phí 1iLu tr> (nghìn 1-ng)

Chi phí c\ hî (nghìn 1-ng)

Tong chi phí (nghìn 1-ng) Chi phí s;c

khse bOnh

S_ ngày n[m viOn

Sd thu_c

BVTV

Sd thu_c

sinh hWc

Sd thu_c

BVTV

Sd thu_c

sinh hWc

Sd thu_c

BVTV

Sd thu_c

sinh hWc Tai- m�i- hWng 5 47.000 2.000 1.000 500 48.000 2.500 R�ng-hàm-mXt 5 41. 500 5.000 1.000 500 42.500 5.500 cau mtt 10 28. 000 16.000 2.000 1.000 30.000 17.000 Da li�u 20 32. 000 12.000 4.000 2.000 36.000 14.000 Ung th� 60 150.000 50.000 8.000 2.000 158.000 52.000 Ti&t niOu 3 10.000 5.500 600 300 10.600 5.800 Ti&t niOu 10 20.000 9.000 2.000 1.000 22.000 10.000 HO thUn kinh 15 31.5000 6.000 3.000 1.500 34.500 7.500

Tong 128 360.000 105.500 21.600 8.800 381.600 114.300

(Ngu-n: Tong h#p s_ liOu 1iLu tra và phân tích s_ liOu, 2017) 4. KHUY�N NGH'/GI�I PHÁP H)N CH� �NH H *NG TIÊU C+C

C,A THU-C BVTV �N S�C KH0E NÔNG DÂN

- Th; nh7t: Gi5i pháp nâng cao nhZn th;c vL 5nh h�]ng c?a sw dJng thu_c BVTV và gi5m thiMu 5nh h�]ng tiêu c�c c?a viOc sw dJng thu_c BVTV



thông qua t�ng c� ng tZp hu7n và t�ng c� ng công tác tuyên truyLn. CUn t�ng c� ng tZp hu7n vL 5nh h�]ng và gi5m thiMu 5nh h�]ng c?a sw dJng thu_c BVTV 1M nâng cao nhZn th;c cho cán b^ thanh tra, cán b^ 1>a ph�\ng, km thuZt viên c7p xã, 1Xc biOt là cho ng� i bán và ng� i nông dân nh[m giúp cho các 1_i t�#ng này ntm btt 1�#c các ki&n th;c c\ b5n vL thu_c BVTV trong s5n xu7t rau. MJc tiêu quan trWng nh7t c?a tZp hu7n, 1ào t'o không chb dVng l'i ] nâng cao nhZn th;c, ki&n th;c mà là hành 1^ng- t;c là ng� i dân làm theo cách m+i nh� 1ã 1�#c ti&p thu.

- Th; hai: Thay 1oi hành vi sw dJng thu_c 1M gi5m thiMu 5nh h�]ng tiêu c�c c?a viOc sw dJng thu_c BVTV. B[ng cách nâng cao kh5 n�ng ra quy&t 1>nh c?a ng� i sw dJng trong viOc phun thu_c 1úng và thao tác an toàn. Áp dJng các biOn pháp tr-ng trWt c\ b5n nh� vO sinh 1-ng ru^ng. K&t h#p 1a d'ng hóa cây tr-ng, 1>nh h�+ng chWn gi_ng cây tr-ng và sw dJng các ch& ph`m t� pha sinh hWc. c-ng th i l#i dJng thiên 1>ch và ký sinh 1M gi5m thiMu sâu h'i trên rau.

- Th; ba: Gi5i pháp xw lý sau khi phun thu_c 1úng quy 1>nh b[ng cách xw lý bao bì chai lW sau khi phun theo 4 b�+c sau 1ó v;t bs vào bM ch;a 1úng quy 1>nh.

- Th; t�: Gi5i pháp t�ng c� ng thu hút ng� i dân tham gia và sw dJng b5o hiMm y t& nh[m thu hút ng� i dân sw dJng BHYT trong viOc khám chNa bOnh th� ng xuyên thay vì t� 1iLu tr> ] nhà, giúp phát hiOn s+m ra các bOnh ung th�, 1M có cách 1iLu tr> k>p th i tránh x5y ra nhNng r?i ro không mong mu_n c�ng nh� giúp cho ng� i bOnh và gia 1ình hW gi5m b+t 1�#c gánh nXng tài chính, giúp hW v�#t qua bOnh tZt và on 1>nh cu^c s_ng.

5. K�T LU�N

K&t qu5 nghiên c;u vL 5nh h�]ng c?a sw dJng thu_c BVTV 1&n s;c khse c?a nông dân cho th7y r[ng thu_c BVTV không nhNng gây 5nh h�]ng 1&n s;c khse m^t cách nghiêm trWng mà còn gây lên gia t�ng chi phí khám chNa bOnh, chi phí c\ hî giNa nhóm ng� i sw dJng thu_c BVTV và nhóm h^ sw dJng thu_c sinh hWc thay th&. Trong 1ó 5nh h�]ng tiêu c�c nh7t do sw dJng thu_c BVTV là nguyên nhân gây mtc bOnh ung th�, suy gi5m s;c khse, tuoi thW ng� i nông dân xã H�ng c'o. cXc biOt trong ba thôn t'i xã, thôn Ô M� có t� lO mtc bOnh ung th� và tw vong do ung th� nhiLu nh7t, 1-ng th i 1iLu tra t'i

xã cho th7y nam gi+i th� ng mtc bOnh h\n nN gi+i, gi5i thích nguyên nhân này là do 1a s_ ch? h^ là nam gi+i th� ng tham gia s5n xu7t nông nghiOp là chính, c�ng nh� t� lO nam gi+i theo s_ liOu th_ng kê t'i xã nhiLu h\n nN gi+i.

M;c 1^ 5nh h�]ng c?a thu_c BVTV 1&n s;c khse nông dân phJ thu^c vào m;c 1^ 1^c h'i c?a thu_c c^ng v+i m;c 1^ ti&p xúc khi sw dJng. cM gi5m thiMu 5nh h�]ng tiêu c�c c?a thu_c BVTV cUn gi5m m;c 1^ 1^c h'i (thông qua sw dJng thu_c BVTV có 1^ 1^c nh�) hoXc gi5m kh5 n�ng ti&p xúc v+i thu_c (thông qua viOc sw dJng các biOn pháp b5o h^ lao 1^ng 1_i v+i ng� i sw dJng thu_c). Nghiên c;u 1ã 1�a ra các gi5i pháp giúp h'n ch& 5nh h�]ng tiêu c�c c?a sw dJng thu_c BVTV nh� sau: gi5i pháp nâng cao nhZn th;c vL 5nh h�]ng c?a sw dJng thu_c BVTV và gi5m thiMu 5nh h�]ng c?a sw dJng thu_c BVTV, gi5i pháp thay 1oi hành vi sw dJng thu_c, gi5i pháp xw lý sau khi phun thu_c 1úng quy 1>nh 1M gi5m thiMu 5nh h�]ng tiêu c�c c?a sw dJng thu_c BVTV 1&n s;c khse nông dân.


1. Nguy�n Ph�#ng Lê (2013). Gi5i pháp kinh t& - km thuZt gi5m thiMu r?i ro thu_c b5o vO th�c vZt trong s5n xu7t rau ] 1-ng b[ng sông H-ng.

2. Nguy�n TrUn Oánh (2007). Giáo trình: Sw dJng thu_c b5o vO th�c vZt. Nhà xu7t b5n Nông nghiOp, Hà Nî.

3. Hoàng Hà (2009). Th�c tr'ng d� l�#ng thu_c b5o vO th�c vZt trong m^t s_ lo'i rau trên 1>a bàn Hà Nî và 1L xu7t m^t s_ gi5i pháp qu5n lý thu_c b5o vO th�c vZt. Truy cZp ngày 30/09/2017.

4. http://luanvan365.com/luan-van/luan-van-thuc-trang-du-luong-thuoc-bao-ve-thuc-vat-trong-mot-so-loai-rau-tren-dia-ban-ha-noi-va-de-xuat-mot-so-giai-phap-19252/

5. https://baomoi.com/ngo-doc-thuc-pham-giat-minh-voi-nhung-con-so/c/20387130.epi

6. Huang, J., Qiao, F., Zhang, L., & Rozelle, S. (2000). Farm pesticide, Rice Production, and Human Health. Singapore: Economy and Environment Programme for Southeast Asia..\

7. FAO (2008). Use of Environmental Impact Quotien in IPM Programmes in Asia. IPM Impact Assesment Series. FAO, Rome.



RESEARCH ON EFFECT OF PLANT PROTECTION DRUGS TORESEARCH ON EFFECT OF PLANT PROTECTION DRUGS TORESEARCH ON EFFECT OF PLANT PROTECTION DRUGS TORESEARCH ON EFFECT OF PLANT PROTECTION DRUGS TO

FARMERSFARMERSFARMERSFARMERS’’’’ HEALTH IN HUNG DAO COMMUNE, TU KY DISTRICT, HAI DUONG PROVINCE HEALTH IN HUNG DAO COMMUNE, TU KY DISTRICT, HAI DUONG PROVINCE HEALTH IN HUNG DAO COMMUNE, TU KY DISTRICT, HAI DUONG PROVINCE HEALTH IN HUNG DAO COMMUNE, TU KY DISTRICT, HAI DUONG PROVINCE Nguyen Van Song, Vu Thi Thanh Thuy, Nguyen Van Song, Vu Thi Thanh Thuy, Nguyen Van Song, Vu Thi Thanh Thuy, Nguyen Van Song, Vu Thi Thanh Thuy,

Nguyen Quoc Oanh, Nguyen Cong Tiep, Nguyen Quoc Oanh, Nguyen Cong Tiep, Nguyen Quoc Oanh, Nguyen Cong Tiep, Nguyen Quoc Oanh, Nguyen Cong Tiep, Nguyen Van ThanhNguyen Van ThanhNguyen Van ThanhNguyen Van Thanh

SummarySummarySummarySummary The promotion of intensive cultivation with the adverse effects of climate change now leads to the complicated situation of pests and diseases. However, farmers still use the pesticide, herbicide in a disruptive way. They do not follow the instructions of the technical officers. This reduces the quality of vegetables, causing serious health effects as well as the surrounding environment. Two of the most affected people are vegetable producers, and vegetable consumers. The impact of pesticides is huge, but farmers do not have a comprehensive view on the impact of pesticide use. The results of the survey on the effects of pesticide, and herbicide use on the health of farmers in Hung Dao commune and the use of human capital analysis showed that 53.3% pesticide and herbicide users are not enough saferty knowlege, 62.2% of the respondents misunderstood and inadequate 4 correct principles in drug use, 48.9% of respondents felt uncomfortable after spraying with skin itching symptoms ( 33.3%), reluctant to eat (28.9%), dizzy headache (24.4%). In the resent 3 years, dead rate of the commune, especially mortality the cancer occured in large numbers. In which, dead rate of cancer mortality in O Me village is highest, and the life time of fammers is lower than the other two villages. The research has proposed a number of measures and recomendations to reduce the negative impact of pesticides on farmer health.

Keywords:Keywords:Keywords:Keywords: Pesticides, effects, health, cancer, and costs.

NgNgNgNg�� i phi phi phi ph5555n bin bin bin biOOOOn:n:n:n: TS. H TS. H TS. H TS. Hàààà H H H HNNNNu Tùnu Tùnu Tùnu Tùngggg NgNgNgNgàààày nhy nhy nhy nhZZZZn bn bn bn bààààiiii: : : : 12/01/2018

NgNgNgNgàààày thông y thông y thông y thông qua phqua phqua phqua ph5555n bin bin bin biOOOOnnnn: : : : 12/02/2018




NGHIÊN C8U L�@NG BÓN URÊ H*T VÀNG (UREA 46A+), URÊ H*T XANH (UREA- NEB 26) VÀ M)T �H C$Y THÍCH H@P TRONG S�N XU$T LÚA 9 VÙNG BKC

TRUNG BH LLLL''''i i i i ccccình Hòeình Hòeình Hòeình Hòe1111, , , , ccccinh Thinh Thinh Thinh Th>>>> Huy Huy Huy HuyLLLLnnnn1111, Ph, Ph, Ph, Ph''''m Vm Vm Vm V��n Linhn Linhn Linhn Linh2222, , , ,

Lê VLê VLê VLê V��n Vn Vn Vn V��nhnhnhnh2222, Lê Th, Lê Th, Lê Th, Lê Th>>>> Th Th Th Th\\\\mmmm2222, Cao , Cao , Cao , Cao cccc==== M M M M�� iiii2222, Tr, Tr, Tr, TrUUUUn Thn Thn Thn Th>>>> Th Th Th Thttttmmmm2222

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T��TTTT Thí nghiOm vL l�#ng phân urê h't vàng (urea 46A+), phân urê h't xanh (urea- NEB26) và mZt 1^ c7y 1�#c ti&n hành t'i xã Di�n Liên, huyOn Di�n Châu, tbnh NghO An và huyOn Yên c>nh, tbnh Thanh Hóa trong vJ 1ông xuân và hè thu 2017. K&t qu5 cho th7y, t'i xã Di�n Liên v+i m;c bón 100 kg N/ha urê h't vàng k&t h#p mZt 1^ c7y 36 khóm/m2 (công th;c P2M2) n�ng su7t trung bình hai vJ 1't 6560 kg/ha, cao h\n 1_i ch;ng 120 kg N/ha urê Phú Mm k&t h#p mZt 1^ c7y 44 khóm/m2 (công th;c P1M3) 629 kg thóc/ha. L#i nhuZn 1't 25,425 triOu 1-ng/ha, cao h\n 1_i ch;ng 4,944 triOu 1-ng/ha (24,1%). T'i xã c>nh T� ng bón 100 kg N/ha urê h't vàng k&t h#p mZt 1^ c7y 36 khóm/m2 (công th;c P2M2) n�ng su7t trung bình hai vJ 1't 7088 kg/ha, cao h\n 1_i ch;ng 120 kg N/ha urê Phú Mm k&t h#p mZt 1^ c7y 44 khóm/m2 (P1M3) 417 kg thóc/ha. L#i nhuZn 1't 31,166 triOu 1-ng/ha, cao h\n 1_i ch;ng 3,321 triOu 1-ng/ha (11,9%).

TTTTVVVV Khóa Khóa Khóa Khóa: MZt 1^ c7y, km thuZt, canh tác, l#i nhuZn, urê.

1. !T V#N $ 5

DiOn tích tr-ng lúa hàng n�m c?a vùng Btc Trung b^ kho5ng 690,0- 701,5 nghìn ha, s5n l�#ng kho5ng 3.372,5- 3.893,6 nghìn t7n (chi&m 8,95%- 9,21% vL diOn tích và 8,43%- 8,65% vL s5n l�#ng lúa c5 n�+c) [2]. MXc dù diOn tích và s5n l�#ng lúa không l+n nh�ng có vai trò r7t quan trWng trong viOc 15m b5o an ninh l�\ng th�c cho kho5ng 10,473 triOu ng� i, góp phUn on 1>nh 1 i s_ng, xã h^i. Trong nhNng n�m gUn 1ây giá bán lúa, g'o t�ng r7t chZm so v+i s� t�ng giá vL chi phí s5n xu7t nên giá thành cao, l#i nhuZn 1em l'i cho nông dân r7t th7p. cM nâng cao hiOu qu5 s5n xu7t lúa cUn ph5i 1`y m'nh nghiên c;u và phát triMn các gi_ng lúa cho n�ng su7t và ch7t l�#ng cao, ch_ng ch>u t_t v+i 1iLu kiOn b7t l#i. MXt khác, cUn t�ng c� ng ;ng dJng 1-ng b^ các ti&n b^ km thuZt vào s5n xu7t (trong 1ó có sw dJng phân bón h#p lý, 1Xc biOt 1_i v+i phân 1'm), 1-ng th i 1`y m'nh viOc sw dJng c\ gi+i hóa trong s5n xu7t và ch& bi&n nh[m gi5m giá thành s5n ph`m. cây là gi5i pháp tích c�c, góp phUn t�ng thêm thu nhZp cho bà con nông dân.

1 Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp Duyên hải Nam Trung bộ 2 Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp Duyên hải Bắc

Trung bộ

2. V�T LIU VÀ PH �NG PHÁP NGHIÊN C�U

2.1. V2.1. V2.1. V2.1. VZZZZt lit lit lit liOOOOuuuu nghiên c nghiên c nghiên c nghiên c;;;;uuuu

T'i NghO An sw dJng gi_ng lúa Btc th\m 7, t'i Thanh Hóa dùng gi_ng Thiên �u 8. Sw dJng phân urê h't vàng (Urea 46A+) do Công ty Phân bón Bình ciLn s5n xu7t, phân urê h't xanh (Urea- NEP26) do Công ty TNHH m^t thành viên Nông nghiOp Qu_c t& Cánh c-ng Vàng s5n xu7t. Phân supe lân Lâm Thao và kali clorua th�\ng ph`m 1ang 1�#c bán pho bi&n trên th> tr� ng.

2.2. Ph2.2. Ph2.2. Ph2.2. Ph�\�\�\�\ng pháp nghiên cng pháp nghiên cng pháp nghiên cng pháp nghiên c;;;;uuuu

Thí nghiOm 1�#c b_ trí theo ph�\ng pháp ô l+n- ô nhs (Split- Plot -Design) (ô l+n là y&u t_ phân bón; ô nhs là y&u t_ mZt 1^ c7y).

+ Ký hiOu mZt 1^ c7y: M1: 31 khóm/m2, M2: 36 khóm/m2, M3: 44 khóm/m2.

+ Ký hiOu các l�#ng bón urê: P1: 120 kg N/ha (urê Phú Mm); P2: 100 kg N/ha urê h't vàng; P3= 80 kg N/ha urê h't vàng; P4: 100 kg N/ha urê h't xanh; P5: 80 kg N/ha urê h't xanh. Công th;c nLn: bón 80 P2O5 + 80 K2O.

Các công th;c 1�#c lXp l'i 3 lUn, diOn tích m=i ô là 50 m2. Kho5ng cách giNa 2 lUn lXp là 0,5 m; xung quanh m=i ô 1�#c 1tp b bao quanh và ph? ni lông nh[m ng�n n�+c và phân th7m qua giNa các ô hoXc tV ngoài ru^ng vào trong ô.



Ph�\ng pháp 1ánh giá các chb tiêu nghiên c;u theo Quy chu`n km thuZt Qu_c gia (QCVN 01-55: 2011/BNNPTNT) và theo HO th_ng tiêu chu`n 1ánh giá cho lúa c?a IRRI (Standard Evalution System for Rice- SES, 2013) [1] [3].

- S_ liOu thu thZp 1�#c xw lý b[ng phUn mLm Statistic 8.2 và Excel.


3.1.3.1.3.1.3.1. K K K K&&&&t qut qut qut qu5555 nghiên c nghiên c nghiên c nghiên c;;;;u tu tu tu t''''i Nghi Nghi Nghi NghOOOO An An An An

3.1.1. K&t qu5 1ánh giá m^t s_ chb tiêu nông hWc c?a cây lúa Btc th\m 7

BBBB5555ng 1.ng 1.ng 1.ng 1. M M M M^̂̂̂t st st st s____ ch ch ch chbbbb tiêu nông h tiêu nông h tiêu nông h tiêu nông hWWWWc cc cc cc c????a cây lúaa cây lúaa cây lúaa cây lúa BBBBtc th\m 7tc th\m 7tc th\m 7tc th\m 7

(VJ 1ông xuân và hè thu 2017 - Di�n Liên - Di�n Châu - NghO An) Th i gian sinh tr�]ng (ngày)

Chb tiêu Công th;c cX HT

Cao cây TB (cm)

c^ c;ng cây

(1iMm)

c^ thoát co bông (1iMm)

Dài bông (cm)

c^ tàn lá

(1iMm)

P1M1 125 102 111 1 1 23,8 5 P1M2 125 100 109 1 1 23,5 5

P1M3 (1c) 125 100 110 1 1 23,1 5 P2M1 123 100 109 1 1 23,9 5 P2M2 123 98 107 1 1 23,6 5 P2M3 123 98 108 1 1 23,2 5 P3M1 125 102 111 1 1 23,9 5 P3M2 125 100 109 1 1 23,6 5 P3M3 125 100 108 1 1 23,3 5 P4M1 123 100 111 1 1 23,6 5 P4M2 123 98 109 1 1 23,8 5 P4M3 123 98 109 1 1 23,0 5 P5M1 125 102 112 1 1 23,9 5 P5M2 125 100 111 1 1 23,6 5 P5M3 125 100 110 1 1 23,3 5

Ghi chú: Ký hiOu cX = VJ 1ông xuân; HT = VJ hè thu; TB= Trung bình - S_ liOu ] b5ng 1 cho th7y, th i gian sinh tr�]ng

c?a gi_ng lúa Btc th\m 7 ] các công th;c trong vJ 1ông xuân dao 1^ng 123-125 ngày, ] vJ hè thu 98-102 ngày. Th i gian sinh tr�]ng ] các công th;c chênh lOch kho5ng 1-4 ngày.

- ChiLu cao cây ] các công th;c dao 1^ng 107-112 cm; 1^ c;ng cây và 1^ thoát co bông 1Lu ] 1iMm 1; 1^ tàn lá c?a cây 1Lu ] 1iMm 5. ChiLu dài bông trung bình ] các công th;c chênh lOch không nhiLu, bi&n 1^ng 23,0-23,9 cm.

3.1.2. Các y&u t_ c7u thành n�ng su7t và n�ng su7t th�c thu

- S_ liOu ] b5ng 2 cho th7y, s_ bông/m2 ] các công th;c trong vJ 1ông xuân dao 1^ng 262-372 bông, trong vJ hè thu dao 1^ng 253-317 bông. Công

th;c P4M3 có s_ bông/m2 cao nh7t trong vJ 1ông xuân (372 bông), công th;c P2M3 có s_ bông cao nh7t trong vJ hè thu (312 bông); s_ h't chtc/bông trong vJ 1ông xuân dao 1^ng 119-140 h't, trong vJ hè thu 108-128 h't. Kh_i l�#ng nghìn h't ] các công th;c bi&n 1^ng không nhiLu. T� lO h't lép trong 1ông xuân 9,6-13,4%, trong vJ hè thu 7,6-15,1%.

- VL n�ng su7t th�c thu ] m;c 1'm P1 có công th;c P1M3 1't n�ng su7t trung bình hai vJ cao (5931 kg/ha). V+i m;c 1'm P2 có công th;c P2M2 1't n�ng su7t cao (6560 kg/ha). V+i m;c 1'm P3 có công th;c P3M3 cho n�ng su7t cao (6127 kg/ha). V+i m;c 1'm P4 có công th;c P4M2 1't n�ng su7t cao (6375 kg/ha). V+i m;c 1'm bón P5 có công th;c P5M3 1't n�ng su7t cao (6073 kg/ha).



BBBB5555ng 2. Các yng 2. Các yng 2. Các yng 2. Các y&&&&uuuu t t t t____ c c c c7777u thu thu thu thàààành nnh nnh nnh n��ng sung sung sung su7777t vt vt vt vàààà n n n n��ng sung sung sung su7777t lút lút lút lúaaaa B B B Btc Th\m 7tc Th\m 7tc Th\m 7tc Th\m 7

(VJ 1ông xuân và hè thu 2017 - Di�n Liên - Di�n Châu - NghO An) S_ bông

/m2 H't

chtc/bông KL 1000 h't

(gam) T� lO lép

(%) N�ng su7t th�c thu

(kg/ha) C.Tiêu

C. th;c cX HT cX HT cX HT cX HT cX HT T. bình P1M1 262 253 142 116 20,3 23,4 13,2 11,7 5788 c 5297g 5543 P1M2 295 279 128 110 20,0 23,1 12,5 9,8 5966 bc 5600 ef 5783

P1M3 (1c) 329 314 123 108 19,8 22,8 12,1 12,4 6133abc 5729 de 5931 P2M1 308 276 138 128 20,4 23,1 11,3 11,4 6377abc 5847 cd 6112 P2M2 336 295 133 125 20,1 22,8 12,7 12,9 6784 a 6335 a 6560 P2M3 365 317 121 118 20,3 23,0 10,5 15,1 6624ab 6121 ab 6373 P3M1 298 268 131 123 20,2 23,2 9,8 10,4 5946 bc 5561 ef 5754 P3M2 332 295 127 121 19,8 23,0 11 9,1 6227 abc 5842 cd 6035 P3M3 339 315 123 118 20,0 22,7 10,2 13,5 6319 abc 5935 bc 6127 P4M1 296 268 132 127 20,2 23,2 13,4 12,9 6257 abc 5735 de 5996 P4M2 347 293 127 123 20,0 23,5 11,7 9,2 6525 ab 6224 ab 6375 P4M3 372 312 119 117 20,3 23,1 12,7 11,8 6408 abc 6084 ab 6246 P5M1 285 254 140 124 20,5 23,3 10,3 9,9 5823 c 5487 fg 5655 P5M2 316 286 131 119 20,2 23,4 12,5 11,3 6147 abc 5736 de 5942 P5M3 334 309 126 113 20,4 23,2 9,6 7,6 6235 abc 5911 cd 6073 CV(%) LSD0,05

6,3 693

3,39 305

Ghi chú: Ký hiOu M.1000 h't= kh_i l�#ng nghìn h't; cX= VJ 1ông xuân; HT= hè thu. 3.1.3. HiOu qu5 kinh t& c?a phân 1'm và mZt 1^

c7y cM xác 1>nh 1�#c m;c bón 1'm và mZt 1^ c7y

thích h#p 1't hiOu qu5 kinh t& cao, cUn ph5i tính hiOu

qu5 kinh t& c?a các công th;c 1't n�ng su7t cao và so sánh v+i công th;c 1_i ch;ng P1M3 (b5ng 3).

BBBB5555ng 3. Hing 3. Hing 3. Hing 3. HiOOOOu quu quu quu qu5555 kinh t kinh t kinh t kinh t&&&& c c c c????a các ma các ma các ma các m;;;;c phân bón vc phân bón vc phân bón vc phân bón vàààà m m m mZZZZt t t t 1111^̂̂̂ c c c c7777y y y y 1�1�1�1�####c lc lc lc l��a cha cha cha chWWWWnnnn

(T'i Di�n Liên - Di�n Châu - NghO An - n�m 2017)

(cVT: Nghìn 1-ng/ha) KhoKhoKhoKho5555n mn mn mn mJJJJc c c c P1M3 P1M3 P1M3 P1M3 (1c) P2M2P2M2P2M2P2M2 P3M3P3M3P3M3P3M3 P4M2P4M2P4M2P4M2 P5M3P5M3P5M3P5M3 Ghi chúGhi chúGhi chúGhi chú

Chi phí vZt t� 12965,0 12701,4 12443,0 13135,4 12791,0

Chi phí thuê m�+n; th?y l#i 14002,0 14353,0 14002,0 14353,0 14353,0

Tong chi 26967,0 27054,4 26445,0 27488,4 27144,0

Tong thu 47448,0 52480,0 49016,0 51000,0 48584,0

N.Su7t (kg/ha) 5931,0 6560,0 6127,0 6375,0 6073,0

L#i nhuZn 20481,0 25425,6 22571,0 23511,6 21440,0

So cC (+; -) 4945,0 2090,0 3030,6 959,0

Lúa gi_ng: 30.000 /kg

Thóc 8000 1/kg

Urê P.Mm: 8.000/kg

c'm vàng: 9.000 1/kg

c'm xanh:11.000 1/kg

Lân L. Thao 4000 1/kg

Kali clorua: 9000 1/kg

Sofit: 320.000 1/ha

Công: 180.000 1/công

T� su7t l#i nhuZn 0,84 1,02 0,94 0,94 0,87 S_ liOu ] b5ng 3 cho th7y, công th;c P2M2 1't

tong doanh thu cao nh7t là 52,48 triOu 1-ng/ha, l#i nhuZn 1't 25,425 triOu 1-ng/ha, cao h\n 1_i ch;ng

P1M3 là 4,944 triOu 1-ng/ha (24,1%); ti&p 1&n là công th;c P4M2 1't l#i nhuZn 23,511 triOu 1-ng/ha, cao h\n 1_i ch;ng 3,030 triOu 1-ng/ha (14,8%).



3.2. K3.2. K3.2. K3.2. K&&&&t qut qut qut qu5555 nghiên c nghiên c nghiên c nghiên c;;;;u tu tu tu t''''i Thanh Hói Thanh Hói Thanh Hói Thanh Hóaaaa

3.2.1. K&t qu5 1ánh giá m^t s_ chb tiêu nông hWc c?a cây lúa Thiên �u 8

- S_ liOu ] b5ng 4 cho th7y, th i gian sinh tr�]ng c?a gi_ng Thiên �u 8 ] các công th;c chênh lOch nhau 2-3 ngày; trong vJ 1ông xuân bi&n 1^ng 127-129

ngày, trong vJ hè thu 98-101 ngày. ChiLu cao cây ] các công th;c trong vJ 1ông xuân dao 1^ng 104-108 cm và trong hè thu dao 1^ng 110-115 cm. c^ c;ng cây, 1^ tàn lá ] các công th;c ] 1iMm 5. ChiLu dài bông ] các công th;c trong vJ 1ông xuân và hè thu bi&n 1^ng 19,8- 21,9 cm.

BBBB5555ng 4.ng 4.ng 4.ng 4. M M M M^̂̂̂t st st st s____ ch ch ch chbbbb tiêu nông h tiêu nông h tiêu nông h tiêu nông hWWWWc cc cc cc c????a cây lúa cây lúa cây lúa cây lúaaaa Thiên �u 8 Thiên �u 8 Thiên �u 8 Thiên �u 8

(VJ 1ông xuân và hè thu 2017 - T'i c>nh T� ng - Yên c>nh - Thanh Hóa) TGST (ngày)

Cao cây (cm)

Dài bông (cm) C. tiêu C. tiêu C. tiêu C. tiêu

C.thC.thC.thC.th;;;;cccc cX HT cX HT

C;ng cây

(1iMm)

Thoát co bông

(1iMm) cX HT

c^ tàn lá

(1iMm)

P1M1 129 101 105 112 1 1 22,2 22,9 5 P1M2 129 101 106 113 1 1 22,4 24,7 5

P1M3 (1c) 129 101 104 112 1 1 22,8 24,8 5 P2M1 127 98 103 114 1 1 22,5 24,3 5 P2M2 127 98 104 113 1 1 23,1 25,0 5 P2M3 127 98 104 110 1 1 22,7 23,9 5 P3M1 128 100 107 112 1 1 22,9 24,7 5 P3M2 128 100 105 110 1 1 22,9 24,1 5 P3M3 128 100 108 111 1 1 22,8 24,6 5 P4M1 127 98 105 114 1 1 22,5 25,2 5 P4M2 127 98 107 110 1 1 22,5 25,5 5 P4M3 127 98 104 112 1 1 22,6 24,2 5 P5M1 128 100 108 115 1 1 22,8 23,9 5 P5M2 128 100 106 112 1 1 21,9 25,3 5 P5M3 128 100 105 113 1 1 23,0 23,7 5

3.2.2. Các y&u t_ c7u thành n�ng su7t và n�ng su7t lúa Thiên �u 8

S_ liOu ] b5ng 5 cho th7y, các công th;c 1't n�ng su7t cao nh7t ] m=i m;c 1'm bón nh� sau: V+i m;c 1'm P1 có công th;c P1M3 (6671 kg/ha). V+i

m;c 1'm P2 có công th;c P2M2 (7088 kg/ha). V+i m;c 1'm P3 có công th;c P3M3 (6615 kg/ha). V+i m;c 1'm P4 có công th;c P4M2 (7014 kg/ha). V+i m;c 1'm P5 có công th;c P5M3 (6702 kg/ha).

BBBB5555ng 5. Các yng 5. Các yng 5. Các yng 5. Các y&&&&u tu tu tu t____ c c c c7777uuuu th th th thàààành nnh nnh nnh n��ng sung sung sung su7777t vt vt vt vàààà n n n n��ng sung sung sung su7777t lút lút lút lúaaaa Thiên �u 8Thiên �u 8Thiên �u 8Thiên �u 8

(VJ 1ông xuân và hè thu 2017 - T'i c>nh T� ng - Yên c>nh - Thanh Hóa)

S_ bông /m2

H't chtc/bông

M. 1000 h't (gam)

T� lO lép (%)

N�ng su7t th�c thu (kg/ha)

C.Tiêu

C. th;c cX HT cX HT cX HT cX HT cX HT T. bình P1M1 267 257 155 147 21,0 20,9 17,4 17,3 6523 d 6133 cd 6328 P1M2 283 276 150 142 20,8 20,6 14,2 16,2 6773 bc 6341 bc 6557 P1M3 (1c)

302 293 146 136 20,5 20,3 16,5 18,0 6934 bc 6407 bc 6671

P2M1 273 267 167 154 20,9 21,2 15,2 15,5 7081 ab 6447 bc 6764 P2M2 293 283 164 160 21,3 21,0 13,6 13,6 7356 a 6820 a 7088



P2M3 312 296 157 148 20,7 20,9 16,3 15,8 7293 a 6642 ab 6968 P3M1 259 248 162 146 20,4 20,6 17,5 17,2 6649 cd 5857 e 6253 P3M2 273 264 154 139 20,8 21,1 15,4 16,0 6847 bc 6182 cd 6515 P3M3 285 281 148 135 21,2 21,0 14,2 18,3 6954 ab 6276 cd 6615 P4M1 265 252 162 147 21,0 21,3 16,7 16,4 7014 ab 6207 cd 6611 P4M2 298 273 158 153 20,8 20,8 17,3 15,8 7215 a 6813 a 7014 P4M3 317 300 153 137 20,6 20,6 15,4 17,2 7049 ab 6420 bc 6735 P5M1 263 250 158 156 21,3 20,7 16,6 16,6 6548 d 5985 de 6267 P5M2 289 275 151 149 20,7 21,3 14,9 14,7 6746 bc 6257 cd 6502 P5M3 306 296 147 142 21,0 21,0 17,2 15,3 7025 ab 6378 bc 6702 CV(%) LSD0,05

3,0 431

3,2 364

Ghi chú: Ký hiOu M.1000 h't = kh_i l�#ng nghìn h't; cX = VJ 1ông xuân; HT = hè thu. 3.2.3. HiOu qu5 kinh t& sw dJng phân 1'm và mZt

1^ c7y cM l�a chWn 1�#c công th;c thích h#p cUn tính

hiOu qu5 kinh t& các công th;c 1't n�ng su7t cao và so sánh v+i 1_i ch;ng P1M3 (b5ng 6).

BBBB5555ng 6. Hing 6. Hing 6. Hing 6. HiOOOOu quu quu quu qu5555 kinh t kinh t kinh t kinh t&&&& c c c c????a ca ca ca các mác mác mác m;;;;c phân bón vc phân bón vc phân bón vc phân bón vàààà m m m mZZZZt t t t 1111^̂̂̂ c c c c7777y y y y 1�1�1�1�####cccc l l l l��a cha cha cha chWWWWnnnn

(T'i c>nh T� ng - Yên c>nh - Thanh Hóa - n�m 2017)

(cVT: Nghìn 1-ng/ha) KhoKhoKhoKho5555n mn mn mn mJJJJc c c c P1M3 P1M3 P1M3 P1M3 (1c) P2M2P2M2P2M2P2M2 P3M3P3M3P3M3P3M3 P4M2P4M2P4M2P4M2 P5M3P5M3P5M3P5M3 Ghi chúGhi chúGhi chúGhi chú Chi phí vZt t� 8565,0 8301,0 8043,0 8735,0 8262,0

Chi phí thuê m�+n; th?y l#i

16958,0 17237,0 16863,0 17219,0 17246,0

Tong chi 25523,0 25538,0 24906,0 25954,0 25508,0

Tong thu 53368,0 56704,0 52920,0 56112,0 53616,0 N.su7t (kg/ha) 6671,0 7088,0 6615,0 7014,0 6702,0 L#i nhuZn 27845,0 31166,0 28014,0 30158,0 28108,0 So cC (+; -) 3321,0 169,0 2313,0 263,0

Lúa gi_ng: 30.000 /kg Thóc 8000 1/kg Urê P. Mm: 8.000/kg c'm vàng: 9.000 1/kg c'm xanh:11.000 1/kg Lân L.Thao 4.000 1/kg Kali clorua: 9000 1/kg Sofit: 320.000 1/ha Công: 180.000 1/công

T� su7t l#i nhuZn 1,1 1,2 1,1 1,2 1,1 K&t qu5 ] b5ng 6 cho th7y, l#i nhuZn ] công th;c

P2M2 1't 31,166 triOu 1-ng/ha, cao h\n các công th;c còn l'i, cao h\n 1_i ch;ng P1M3 là 3,321 triOu 1-ng/ha (11,9%); ti&p 1&n là công th;c P4M2 1't l#i nhuZn 30,158 triOu 1-ng/ha, cao h\n 1_i ch;ng 2,313 triOu 1-ng/ha (8,3%).

4. K�T LU�N VÀ $ NGH' 4.1. K 4.1. K 4.1. K 4.1. K&&&&t lut lut lut luZZZZnnnn T'i xã Di�n Liên, huyOn Di�n Châu, tbnh NghO

An và xã c>nh T� ng, huyOn Yên c>nh, tbnh Thanh Hóa bón 100 kg N/ha urê h't vàng k&t h#p mZt 1^ c7y 36 khóm/m2 (P2M2) cho n�ng su7t và hiOu qu5 kinh t& cao h\n các m;c phân 1'm và mZt 1^ c7y khác.

T'i Di�n Liên - Di�n Châu- NghO An bón 100 kg N/ha urê h't vàng k&t h#p mZt 1^ c7y 36 khóm/m2

(P2M2) gi_ng lúa Btc th\m 7 cho n�ng su7t trung bình 6560 kg/ha, cao h\n 1_i ch;ng bón 120 kg N/ha urê Phú Mm k&t h#p mZt 1^ c7y 44 khóm/m2 (P1M3) 629 kg thóc/ha; l#i nhuZn 1't 25,425 triOu 1-ng/ha, cao h\n 1_i ch;ng 4,944 triOu 1-ng/ha (24,1%). T'i c>nh T� ng - Yên c>nh- Thanh Hóa bón 100 kg N/ha urê h't vàng k&t h#p mZt 1^ c7y 36 khóm/m2 (P2M2) (gi_ng lúa Thiên �u 8) cho n�ng su7t trung bình 7088 kg/ha, cao h\n 1_i ch;ng 417 kg/ha; l#i nhuZn 1't 31,166 triOu 1-ng/ha, cao h\n 1_i ch;ng 3,321 triOu 1-ng/ha (11,9%).

4.4.4.4.2. 2. 2. 2. ccccLLLL ngh ngh ngh ngh>>>>

Ti&n hành xây d�ng các mô hình s5n xu7t thw nghiOm t'i m^t s_ tiMu vùng sinh thái ] các tbnh Btc Trung b^ 1M có k&t luZn 1Uy 1? h\n tr�+c khi khuy&n cáo phát triMn trên diOn r^ng.




1. B^ Nông nghiOp & PTNT (2011). Quy chu`n km thuZt Qu_c gia vL giá tr> canh tác và sw dJng c?a gi_ng lúa. B^ Nông nghiOp và PTNT Ban hành t'i Thông t� s_ 48 /2011/TT-BNNPTNT ngày 5 /7777/2011.

2. Tong cJc Th_ng kê (2015). Niên giám th_ng kê. Nhà xu7t b5n Th_ng kê.

3. . . . International Rice Research Institute (2013). Standard Evalution System for Rice. Manila, Philippines.

THE DETERMINATION OF YELLOW UREA, GRTHE DETERMINATION OF YELLOW UREA, GRTHE DETERMINATION OF YELLOW UREA, GRTHE DETERMINATION OF YELLOW UREA, GREEN UREA AMOUNTS AND SOWING EEN UREA AMOUNTS AND SOWING EEN UREA AMOUNTS AND SOWING EEN UREA AMOUNTS AND SOWING DENSITY SUITABLE FOR RICE PRODUCTION IN THE NOTHERN CENTRAL REGIONDENSITY SUITABLE FOR RICE PRODUCTION IN THE NOTHERN CENTRAL REGIONDENSITY SUITABLE FOR RICE PRODUCTION IN THE NOTHERN CENTRAL REGIONDENSITY SUITABLE FOR RICE PRODUCTION IN THE NOTHERN CENTRAL REGION

Lai Dinh HoeLai Dinh HoeLai Dinh HoeLai Dinh Hoe1111, Dinh Thi Huyen, Dinh Thi Huyen, Dinh Thi Huyen, Dinh Thi Huyen1111, Pham Van Linh, Pham Van Linh, Pham Van Linh, Pham Van Linh2222, Le Van Vinh, Le Van Vinh, Le Van Vinh, Le Van Vinh2222, , , ,

Le Thi ThomLe Thi ThomLe Thi ThomLe Thi Thom2222, Cao Do Muoi, Cao Do Muoi, Cao Do Muoi, Cao Do Muoi2222, Tran Thi Tham, Tran Thi Tham, Tran Thi Tham, Tran Thi Tham2222

1Agricultural Insntitute for Southern Coastal Central of Viet Nam 2Agricultural Insntitute for Northern Coastal Central of Viet Nam

SummarySummarySummarySummary Experiment of fertilizers including yellow urea (urea 46A+), green urea (urea- NEB26) and sowing density have been conducted at Dien Lien- Dien Chau- Nghe An and Dinh Tuong - Yen Dinh- Thanh Hoa provinces for two crop seasons such as the winter-spring and the summer-autumn 2017. Results showed that, in Dien Lien the applying 100 kg N/ha of yellow urea combined with transplanting density of 36 plan/m2 (treatment P2M2) obtained average yield of two crop seasons at 6,560 kg/ha, which was higher 629 kg/ha compared to the control P1M3 (applied 120 kg N/ha of Phu My urea and transplanting density at 44 plan/m2). The profit was 25.425 million VND/ha, which was higher the control (P1M3) 4.944 million VND/ha (or 24.1%). In Dinh Tuong the applying 100 kg N/ha of yellow urea combined with transplanting density of 36 plan/m2

(treatment P2M2 gained ) obtained average yield of two crop seasons at 7,088 kg/ha, which was higher 417 kg/ha compared to the control P1M3. The profit was 31.166 million VND/ha, which was higher the control (P1M3) 3.321 million VND/ha (or 11.9%).

KeywordsKeywordsKeywordsKeywords: Transplanting density, technology, culture, profit, urea.

NgNgNgNg�� i phi phi phi ph5555n bin bin bin biOOOOn:n:n:n: TS. Bùi Huy HiTS. Bùi Huy HiTS. Bùi Huy HiTS. Bùi Huy HiLLLLnnnn

NgNgNgNgàààày nhy nhy nhy nhZZZZnnnn b b b bààààiiii: : : : 26/02/2018

NgNgNgNgàààày thông qua phy thông qua phy thông qua phy thông qua ph5555n bin bin bin biOOOOnnnn: 27/3/2018




NGHIÊN C8U �NH H�9NG C3A MHT S: LO*I PHÂN BÓN NPK �;N SINH TR�9NG, PHÁT TRIN,

N,NG SU$T C3A GI:NG L*C L14 VÀ L23 TR�NG V# �ÔNG 9 BKC GIANG

Nguy Nguy Nguy Nguy��n Tun Tun Tun Tu7777n n n n cccciiiiOOOOpppp1111, Ho, Ho, Ho, Hoààààng Thng Thng Thng Th>>>> Thao Thao Thao Thao1111

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T��TTTT L'c là lo'i cây tr-ng ngtn ngày, cây th�c ph`m 1�#c �a chu^ng không chb ] Btc Giang mà còn trên khtp các vùng trong c5 n�+c. DiOn tích tr-ng l'c ] Btc Giang 1;ng th; 4 toàn qu_c, chb sau NghO An, Hà T�nh và Thanh Hóa. Trong hai n�m gUn 1ây, diOn tích tr-ng l'c trên 1>a bàn tbnh là 11,4 nghìn ha, s5n l�#ng 1't 28,2 nghìn t7n (n�m 2015) và 11,7 nghìn ha, s5n l�#ng 28,9 nghìn t7n (n�m 2016). Nghiên c;u 5nh h�]ng c?a 4 lo'i phân bón NPK 1_i v+i 02 gi_ng l'c thí nghiOm L14 và L23 trong vJ 1ông ] Btc Giang tV n�m 2015 1&n n�m 2016 cho th7y: Các công th;c bón phân khác nhau 5nh h�]ng 1&n sinh tr�]ng, phát triMn c?a hai gi_ng l'c thí nghiOm. ChiLu cao cây cao nh7t ] CT4 và th7p nh7t ] CT1 cho c5 hai gi_ng l'c thí nghiOm. Th i gian sinh tr�]ng dài nh7t ] CT4 (104 ngày v+i gi_ng L14 và 108 ngày v+i gi_ng L23). S_ l�#ng n_t sUn th7p nh7t ] CT1 (gi_ng L14 1't 118,6 n_t sUn/cây, gi_ng L23 1't 121,5 n_t sUn/cây), cao nh7t ] CT4 (gi_ng L14 1't 140,6 n_t sUn/cây, gi_ng L23 1't 145,1 n_t sUn/cây). Chb s_ diOn tích lá cao nh7t ] CT3 v+i c5 hai gi_ng l'c, L14 1't 3,94 m2 lá/m2 17t; L23 1't 4,00 m2 lá/m2 17t. BOnh gb stt, 1_m nâu nhi�m ] m;c trung bình (1iMm 3 - 5). Sâu xám ít xu7t hiOn (+), sâu xanh và sâu cu_n lá xu7t hiOn tV trung bình (++) 1&n xu7t hiOn nhiLu (+++). N�ng su7t th�c thu c?a L14 bi&n 1^ng 3,22 — 3,83 t7n/ha và L23 kho5ng 3,25 — 4,08 t7n/ha. N�ng su7t cao nh7t ] công th;c CT4 cho c5 hai gi_ng l'c thí nghiOm và th7p nh7t ] công th;c CT1. Lo'i phân bón NPK 15-3-3-2 + Humic thích h#p cho cây l'c vJ 1ông trên 17t b'c màu Btc Giang.

TTTTVVVV khóa: khóa: khóa: khóa: Btc Giang, gi_ng l'c (L14, L23), phân NPK, vJ 1ông.

1. !T V#N $ 6

Cây l'c (Arachis hypogaea L.) là cây tr-ng l7y h't có giá tr> dinh d�zng và giá tr> kinh t& cao nên 1�#c sw dJng nh� m^t ngu-n th�c ph`m quan trWng cho con ng� i. Ngoài ra, l'c là nguyên liOu quan trWng cho nhiLu ngành công nghiOp ch& bi&n (dUu l'c, b\ th�c vZt, bánh k�o…) và là ngu-n cung c7p th;c �n cUn thi&t cho ch�n nuôi (V� cình Chính, TrUn Th> Niên, 2012) [2]. Do có th i gian sinh tr�]ng ngtn, có tính thích ;ng r^ng nên l'c 1�#c tr-ng khtp các vùng sinh thái trên c5 n�+c ] nhiLu th i vJ khác nhau. Trong nhNng n�m gUn 1ây, nhiLu lo'i cây tr-ng khác có giá tr> kinh t& cao h\n 1�#c 1�a vào s5n xu7t nên diOn tích tr-ng l'c gi5m dUn: N�m 2010 c5 n�+c tr-ng 231,4 nghìn hecta, 1&n n�m 2015 gi5m còn 200,0 nghìn hecta. � Btc Giang, l'c là lo'i cây 1�#c tr-ng khá on 1>nh vL diOn tích: N�m 2010 c5 tbnh tr-ng 11,5 nghìn hecta, 1&n n�m 2015 1't 11,7 nghìn hecta. N�ng su7t l'c bình quân trên 1>a bàn tbnh 1't 2,47 t7n/ha, cao h\n n�ng su7t trung bình c5 n�+c chb 1't 2,26 t7n/ha (Niên giám Th_ng kê, 2015 -

1 Trường Đại học Nông- Lâm Bắc Giang

gso.gov.vn) [6]. Cây l'c 1�#c tr-ng ch? y&u trên 1>a bàn các huyOn 1-ng b[ng và trung du th7p nh� ViOt Yên, Tân Yên, Yên D�ng, L'ng Giang và HiOp Hòa (Nguy�n Tu7n ciOp, 2015) [3]. Trong s5n xu7t hiOn nay, ngoài y&u t_ gi_ng t_t, vai trò c?a phân bón 1óng vai trò quan trWng trong viOc nâng cao n�ng su7t l'c. Tuy nhiên, trên th> tr� ng phân bón có nhiLu lo'i NPK chuyên dùng cho cây l'c song sw dJng lo'i phân bón NPK nào 1M nâng cao n�ng su7t l'c trong vJ 1ông là m^t v7n 1L mà th�c ti�n s5n xu7t l'c ] Btc Giang cUn gi5i 1áp. ViOc nghiên c;u sw dJng các lo'i phân bón NPK 1M khuy&n cáo nhNng lo'i phân bón t_t nh7t cho s5n xu7t là 1iLu cUn thi&t trên 1>a bàn tbnh Btc Giang. V+i 4 lo'i phân bón NPK pho bi&n dùng cho cây l'c hiOn nay, nghiên c;u 1�#c th�c hiOn qua 2 vJ 1ông tV n�m 2015 1&n n�m 2016.


2.1.2.1.2.1.2.1. V V V VZZZZt lit lit lit liOOOOuuuu

VZt liOu nghiên c;u g-m 2 gi_ng l'c L14 và L23; 4 lo'i phân bón NPK dùng chuyên cho cây l'c và công th;c 1_i ch;ng bón theo tZp quán 1>a ph�\ng: CT1 (c_i ch;ng-bón theo tZp quán canh tác hiOn t'i ] 1>a ph�\ng), CT2 (NPK 6-8-4 + S), CT3 (NPK 4-9-6-



1,5), CT4 (NPK 15-3-3-2 + Humic), CT5 (NPK 5-10-3 +TE).

L�#ng phân bón: CT1 (8 t7n phân chu-ng + 54 kg urê + 400 kg supe lân + 120 kg kali clorua+ 400 kg vôi b^t)/ ha; m=i công th;c còn l'i (8 t7n phân chu-ng + 400 kg vôi b^t + 810 kg NPK cho tVng lo'i phân)/ha.

Trong 1ó: Gi_ng l'c L14 do Trung tâm Nghiên c;u và Phát triMn cZu 1=, ViOn Cây l�\ng th�c và Cây th�c ph`m - ViOn Khoa hWc Nông nghiOp ViOt Nam chWn t'o, 1�#c công nhZn chính th;c là gi_ng TBKT theo Quy&t 1>nh s_ 5310/BNN- KHKT ngày 29 tháng 11 n�m 2002.

- Gi_ng l'c L23 do Trung tâm Nghiên c;u và Phát triMn cZu 1=, ViOn Cây l�\ng th�c và Cây th�c ph`m - ViOn Khoa hWc Nông nghiOp ViOt Nam chWn t'o tV ngu-n thu thZp n�m 2001. L23 1�#c công nhZn cho s5n xu7t thw n�m 2008 theo Quy&t 1>nh s_ 111/Qc-TT-CCN ngày 03 tháng 6 n�m 2008.

- Phân bón NPK 6-8-4 + S là s5n ph`m c?a Công ty Thiên Nông v+i thành phUn: c'm (N) 6%, lân (P2O5) 8%, kali (K2O) 4% và l�u hu�nh là nguyên t_ trung l�#ng.

- Phân bón NPK 4-9-6-1,5 là s5n ph`m c?a Công ty Ti&n Nông v+i thành phUn: c'm (N) 4%, lân (P2O5) 9%, kali (K2O) 6% và silic (SiO2) 1,5%.

- Phân bón NPK 15-3-3-2 + Humic là s5n ph`m c?a TZp 1oàn Qu& Lâm, tong dinh d�zng = 23%, trong 1ó: 15% hNu c\ 1Zm 1Xc + Ch?ng men VSV EM NhZt B5n - NATARI Canada có ích + N.P.K: 3-3-2, axit humic = 2%, CaO: 2%, Si: 3%, 1Uy 1? trung - vi l�#ng: Ca, Mn, Mg, Cu, Al, Zn, ...

- Phân bón NPK 5-10-3 +TE là s5n ph`m c?a Tong Công ty Sông Gianh v+i thành phUn: c'm (Nts) 5%, lân (P2O5hh) 10%, kali (K2Ohh) 3%, TE (Trace Elements) là nhNng nguyên t_ vi l�#ng, g-m Si, Cu, Zn, Fe, B…

2.2. Ph2.2. Ph2.2. Ph2.2. Ph�\�\�\�\ng pháp ng pháp ng pháp ng pháp nghiên cnghiên cnghiên cnghiên c;;;;uuuu

- c>a 1iMm thí nghiOm: huyOn ViOt Yên, HiOp Hòa và Tân Yên tbnh Btc Giang.

- Th i gian thí nghiOm: vJ 1ông tV 2015 — 2016.

- Ph�\ng pháp nghiên c;u: Thí nghiOm 2 nhân t_ 1�#c b_ trí theo ph�\ng pháp Split - Plot v+i 3 lUn nhtc l'i (Nguy�n Th> Lan, Ph'm Ti&n D�ng, 2005) [4], trong 1ó phân bón NPK là y&u t_ chính, gi_ng là y&u t_ phJ.

- Các chb tiêu theo dõi g-m: cXc 1iMm sinh tr�]ng (t� lO n5y mUm, chiLu cao cây, th i gian ra hoa, chb s_ diOn tích lá, s_ n_t sUn hNu hiOu), 1ánh giá sâu bOnh h'i chính, các y&u t_ c7u thành n�ng su7t.

- S_ liOu thí nghiOm 1�#c xw lý b[ng phUn mLm Excel, IRRISTAT 5.0.

3. K�T QU� VÀ TH�O LU�N

3.1. 3.1. 3.1. 3.1. ¢¢¢¢nh hnh hnh hnh h��]]]]ngngngng c c c c????a phân bón a phân bón a phân bón a phân bón NPK NPK NPK NPK 1111&&&&n sinh n sinh n sinh n sinh trtrtrtr��]]]]ng, phát tring, phát tring, phát tring, phát triMMMMn cn cn cn c????a hai gia hai gia hai gia hai gi____ng lng lng lng l''''c Lc Lc Lc L14 v14 v14 v14 vàààà L2 L2 L2 L23333

Sinh tr�]ng, phát triMn c?a cây l'c trong vJ 1ông chZm h\n so v+i vJ xuân b]i 1iLu kiOn khí hZu khác biOt giNa hai vJ, nh7t là s� khác biOt vL nhiOt 1^, th i gian chi&u sáng và 1^ `m 17t. S_ liOu ] b5ng 1 cho th7y s� khác biOt vL phân bón 1ã 5nh h�]ng 1&n sinh tr�]ng và s� phân cành c?a 2 gi_ng l'c thí nghiOm.

BBBB5555ng 1. ng 1. ng 1. ng 1. ¢¢¢¢nh hnh hnh hnh h��]]]]ng cng cng cng c????a phân bón NPK a phân bón NPK a phân bón NPK a phân bón NPK 1111&&&&n sinhn sinhn sinhn sinh tr tr tr tr��]]]]ng, phát tring, phát tring, phát tring, phát triMMMMn cn cn cn c????a 2 gia 2 gia 2 gia 2 gi____ng lng lng lng l''''c thí nghic thí nghic thí nghic thí nghiOOOOmmmm ChiLu cao cây (cm) S� phân cành

Gi_ng

Công th;c T� lO n5y mUm (%) Th i k�

phân cành Th i k� ra

hoa Th i k�

thu ho'ch C7p 1 C7p 2

TGST (ngày)

CT1 (c/C) 88,6 3,80 8,36 30,72 4,70 2,80 98 CT2 97,4 3,76 8,44 31,20 4,70 3,13 102 CT3 95,5 3,97 8,25 31,53 5,10 2,97 100 CT4 98,2 4,04 8,76 33,65 5,86 3,12 104

L14 CT5 96,5 4,11 8,52 32,23 5,00 2,83 102 CT1 (c/C) 90,8 3,80 8,36 31,25 4,84 2,75 102

CT2 92,7 4,17 8,90 32,40 4,77 3,20 105 CT3 95,7 4,10 8.,91 32,03 5,57 3,15 105 CT4 97,4 4,14 9,25 34,47 5,70 3,42 108

L23

CT5 91,4 3,73 9,09 31,80 5,45 2,92 106



S_ liOu ] b5ng 1 cho th7y: T� lO n5y mUm th7p nh7t ] công th;c 1_i ch;ng: v+i gi_ng L14 chb 1't 88,6%, gi_ng L23 1't 90,8%. T� lO n5y mUm cao nh7t ] công th;c 4 1't 98,2% v+i gi_ng L14 và 97,4% v+i gi_ng L23. ChiLu cao cây ] các th i k� phân cành, ra hoa và thu ho'ch khác nhau giNa các công th;c thí nghiOm. c_i v+i gi_ng l'c L14: ChiLu cao cây th7p nh7t ] công th;c 1 (công th;c 1_i ch;ng) chb 1't 30,72 cm và cao nh7t ] công th;c 4 1't 33,65 cm vào th i k� thu ho'ch. c_i v+i gi_ng l'c L23: ChiLu cao cây th7p nh7t ] công th;c 1 (công th;c 1_i ch;ng) chb 1't 31,25 cm và cao nh7t ] công th;c 4 1't 34,47 cm vào th i k� thu ho'ch. S� phân cành c7p 1 và c7p 2 khác nhau giNa các công th;c thí nghiOm. c_i v+i gi_ng l'c L14: Cành c7p 1 th7p nh7t ] CT1 và CT2 1't 4,70 cành/cây; cao nh7t ] công th;c 4 1't 5,86 cành/cây. Cành c7p 2 th7p nh7t ] CT1 1't 2,80 cành/cây; cao nh7t ] công th;c 4 1't 3,12 cành/cây. c_i v+i gi_ng l'c L23: Cành c7p 1 th7p nh7t ] CT2 1't 4,77 cành/cây; cao nh7t ] công th;c 4 1't 5,70

cành/cây. Cành c7p 2 th7p nh7t ] CT1 1't 2,75 cành/cây; cao nh7t ] công th;c 4 1't 3,42 cành/cây. Th i gian sinh tr�]ng giNa các công th;c thí nghiOm tV 98 ngày (CT1) 1&n 104 ngày (CT4) v+i gi_ng l'c L14; tV 102 ngày (CT1) 1&n 108 ngày (CT4) v+i gi_ng l'c L23. ViOc bón phân ] công th;c 4 (NPK 15-3-3-2 + Humic) 1Lu có các giá tr> sinh tr�]ng cao nh7t là do trong lo'i phân này có thành phUn nLn hNu c\ 1Zm 1Xc 1ã ho't hóa b]i các ch?ng VSV có ngu-n g_c tV NhZt B5n - Canada làm t�ng kh5 n�ng phân gi5i, t�ng kh5 n�ng h7p thJ v�#t tr^i các thành phUn 1a l�#ng: 1'm - lân - kali và trung - vi l�#ng cUn thi&t cho cây l'c.

3.2. 3.2. 3.2. 3.2. ¢¢¢¢nh hnh hnh hnh h��]]]]ngngngng c c c c????a phân bón NPK a phân bón NPK a phân bón NPK a phân bón NPK 1111&&&&n din din din diOOOOn tích n tích n tích n tích lá, nlá, nlá, nlá, n____t st st st sUUUUn cn cn cn c????a 2 gia 2 gia 2 gia 2 gi____ng lng lng lng l''''c L14 vc L14 vc L14 vc L14 vàààà L2 L2 L2 L23333

Dinh d�zng là y&u t_ quan trWng giúp cho cây l'c sinh tr�]ng, phát triMn cân 1_i giNa các th i k� và 5nh h�]ng tr�c ti&p t+i s� hình thành, phát triMn c?a n_t sUn. K&t qu5 nghiên c;u 1�#c thM hiOn qua b5ng 2.

BBBB5555ng 2. ng 2. ng 2. ng 2. ¢¢¢¢nh hnh hnh hnh h��]]]]ngngngng c c c c????a phân bón NPK a phân bón NPK a phân bón NPK a phân bón NPK 1111&&&&n din din din diOOOOn tích lá, nn tích lá, nn tích lá, nn tích lá, n____t st st st sUUUUn cn cn cn c????a 2 gia 2 gia 2 gia 2 gi____ng lng lng lng l''''c thí nghic thí nghic thí nghic thí nghiOOOOmmmm S_ l�#ng n_t sUn qua các th i k�

STPT Chb s_ diOn tích lá qua các th i k� STPT

(m2 lá/m2 17t)

Gi_ng

Công th;c Btt 1Uu ra

hoa Ra hoa r^ Qu5 m`y Btt 1Uu ra

hoa Ra hoa r^ Qu5 m`y

CT1 (c/C) 25,4 55,4 118,6 0,72 1,45 3,15 CT2 30,2 60,5 131,2 0,84 1,52 3,45 CT3 31,6 62,4 135,8 0,86 1,75 3,66 CT4 36,5 68,8 140,6 0,95 1,86 3,94

L14 CT5 33,6 64,5 132,8 0,87 1,80 3,76

CT1 (c/C) 26,8 56,7 121,5 0,78 1,54 3,26 CT2 32,4 62,1 136,6 0,88 1,66 3,56 CT3 33,8 65,3 135,4 0,90 1,78 3,85 CT4 36,2 70,2 145,1 0,98 1,85 4,00

L23 CT5 34,6 63,5 137,4 0,91 1,78 3,82

CV (%) - - - - - 5,4 LSD0,05P

LSD0,05G LSD0,05P*G

- - - - - 0,15 0,28 0,36

K&t qu5 ] b5ng 2 cho th7y, s_ n_t sUn giNa các công th;c phân bón khác nhau cho k&t qu5 khác nhau. S_ l�#ng n_t sUn t�ng nhanh tV giai 1o'n ra hoa và 1't cao nh7t ] th i k� qu5 vào m`y. K&t qu5 này c�ng phù h#p v+i k&t qu5 nghiên c;u c?a V� cình Chính, 2010 [1], c= Thành Trung, 2009 [7] trên 17t ViOt Yên-Btc Giang. � th i k� qu5 m`y, gi_ng L14 có n_t sUn th7p nh7t ] công th;c 1_i

ch;ng (CT1) chb 1't 118,6 n_t sUn/cây, cao nh7t ] CT4 1't 140,6 n_t/cây, ti&p 1&n CT3 1't 135,8 n_t/cây. Gi_ng L23 có n_t sUn th7p nh7t ] công th;c 1_i ch;ng (CT1) chb 1't 121,5 n_t sUn/cây, cao nh7t ] CT4 1't 145,1 n_t/cây, ti&p 1&n CT5 1't 137,4 n_t/cây.

Chb s_ diOn tích lá t�ng nhanh tV th i k� btt 1Uu ra hoa 1&n khi qu5 vào m`y. � th i k� qu5 vào m`y,



gi_ng L14, chb s_ diOn tích lá th7p nh7t ] công th;c 1_i ch;ng (CT1) 1't 3,15 m2 lá/m2 17t; cao nh7t ] CT4 1't 3,94 m2 lá/m2 17t. c_i v+i gi_ng L23, chb s_ diOn tích lá th7p nh7t ] công th;c 1_i ch;ng (CT1) 1't 3,26 m2 lá/m2 17t; cao nh7t ] CT3 1't 4,00 m2

lá/m2 17t. Chb s_ diOn tích lá giNa hai gi_ng l'c thí nghiOm c�ng có s� khác biOt. � th i k� qu5 vào m7y gi_ng l'c L14 có chb s_ diOn tích lá cao nh7t 1't 3,94 m2 lá/m2 17t, gi_ng L23 1't 4,00 m2 lá/m2 17t. S� sai khác vL chb s_ diOn tích lá giNa các công th;c thí nghiOm ] m;c có ý ngh�a. Nh� vZy y&u t_ phân bón 1ã 5nh h�]ng tr�c ti&p 1&n s_ l�#ng n_t sUn và chb s_ diOn tích lá giNa các công th;c thí nghiOm.

3.2.3.2.3.2.3.2. ¢¢¢¢nh hnh hnh hnh h��]]]]ng cng cng cng c????a phân bón NPK a phân bón NPK a phân bón NPK a phân bón NPK 1111&&&&n mn mn mn m^̂̂̂t t t t ssss____ sâu sâu sâu sâu bbbbOOOOnh hnh hnh hnh h''''i chínhi chínhi chínhi chính c c c c????a 2 gia 2 gia 2 gia 2 gi____ng lng lng lng l''''c L14 vc L14 vc L14 vc L14 vàààà L2 L2 L2 L23333

Sâu, bOnh h'i là m^t trong nhNng nguyên nhân gây gi5m n�ng su7t và ch7t l�#ng nông s5n. L'c là lo'i cây tr-ng có nhiLu thành phUn sâu bOnh h'i tV khi gieo tr-ng 1&n khi thu ho'ch. K&t qu5 nghiên c;u 1�#c thM hiOn qua b5ng 3.

BBBB5555ng 3. ng 3. ng 3. ng 3. ¢¢¢¢nh hnh hnh hnh h��]]]]ngngngng c c c c????a phân bón NPK a phân bón NPK a phân bón NPK a phân bón NPK 1111&&&&n mn mn mn m^̂̂̂t st st st s____ sâu bsâu bsâu bsâu bOOOOnh hnh hnh hnh h''''i chính ci chính ci chính ci chính c????a 2 gia 2 gia 2 gia 2 gi____ng lng lng lng l''''c thí nghic thí nghic thí nghic thí nghiOOOOmmmm

Gi_ng Công th;c

Gb stt (c7p 1-

9)

c_m nâu

(c7p 1-9)

Sâu xám

Sâu xanh

Sâu cu_n

lá

CT1 (c/C)

5 4 + +++ +++

CT2 5 5 + +++ +++ CT3 3 3 + ++ ++ CT4 4 3 + ++ ++

L14

CT5 5 5 + +++ +++ CT1

(c/C) 5 4 + +++ +++

CT2 5 5 + ++ +++ CT3 3 4 + ++ +++ CT4 4 4 + ++ ++

L23

CT5 5 5 + ++ +++

Ghi chú: Ch_ng bOnh theo thang 1iMm (1-9): 1iMm 1 (kháng r7t cao); 1iMm 9 (nhi�m nXng)

Sâu h'i: (-) R7t ít (<20% s_ lUn btt gXp); (+) Ít (21-40% s_ lUn btt gXp); (++) Trung bình (41-60% s_ lUn btt gXp); (+++) NhiLu (>60% s_ lUn btt gXp);

K&t qu5 ] b5ng 3 cho th7y, trong vJ 1ông trên khu v�c thí nghiOm xu7t hiOn 2 lo'i bOnh h'i ch? y&u gb stt, 1_m nâu và 3 lo'i sâu h'i sâu xám, sâu

xanh, sâu cu_n lá nh�ng m;c 1^ gây h'i khác nhau, b^ phZn gây h'i ch? y&u trên lá. BOnh gb stt, bOnh 1_m nâu nhi�m ] m;c trung bình giNa các công th;c phân bón khác nhau (1iMm 3 - 5), nhi�m bOnh ít nh7t ] CT3 và CT4 cho c5 hai gi_ng l'c thí nghiOm (1iMm 3 - 4).

Sâu xám �n lá và ctn 1;t thân cây th i k� n5y mUm - cây con, trong vJ 1ông sâu xám gây h'i nh�, ít xu7t hiOn (+) ] t7t c5 các công th;c c?a 2 gi_ng l'c thí nghiOm. c_i v+i gi_ng l'c L14, sâu xanh xu7t hiOn trung bình ] CT3, CT4 (++), xu7t hiOn nhiLu ] các công th;c còn l'i. c_i v+i gi_ng l'c L23, sâu xanh xu7t hiOn nhiLu ] công th;c 1_i ch;ng CT1 (+++), xu7t hiOn trung bình ] các công th;c còn l'i. L'c là lo'i cây tr-ng có nhiLu thành phUn sâu bOnh h'i tV khi gieo tr-ng 1&n khi thu ho'ch. c_i v+i gi_ng l'c L14, sâu cu_n lá xu7t hiOn trung bình ] hai công th;c CT3, CT4 (++), các công th;c còn l'i xu7t hiOn nhiLu h\n (+++). c_i v+i gi_ng l'c L23, sâu cu_n lá xu7t hiOn trung bình ] công th;c CT3 (++), các công th;c còn l'i xu7t hiOn nhiLu (+++). K&t qu5 này c�ng phù h#p v+i nghiên c;u c?a Nguy�n Th> NgWc, 2010 trên 17t Nam c>nh [5], Hoàng Anh V�n, 2010 trên 17t Thanh Hóa [8] và Nguy�n Tu7n ciOp, 2015 trên 17t Btc Giang [3].

3.4. 3.4. 3.4. 3.4. ¢¢¢¢nh hnh hnh hnh h��]]]]ng cng cng cng c????a phân bón NPK a phân bón NPK a phân bón NPK a phân bón NPK 1111&&&&n nn nn nn n��ng ng ng ng susususu7777tttt hai gi hai gi hai gi hai gi____ng lng lng lng l''''c L14 vc L14 vc L14 vc L14 vàààà L2 L2 L2 L23333

Hai gi_ng l'c L14 và L23 hiOn 1ang 1�#c tr-ng pho bi&n ] Btc Giang. Cây l'c tr-ng vJ 1ông cho n�ng su7t th7p h\n vJ xuân b]i 1iLu kiOn khô h'n kéo dài và nhiOt 1^ th7p 1ã 5nh h�]ng 1&n các y&u t_ c7u thành n�ng su7t c?a chúng. K&t qu5 ] b5ng 4 cho th7y: S_ qu5 chtc/cây giNa các công th;c thí nghiOm bi&n 1^ng 7,56 - 8,81 qu5 (gi_ng L14) và 7,52 - 9,35 qu5 (L23). Trên t7t c5 các công th;c thí nghiOm, công th;c CT4 có s_ qu5 chtc/cây cao nh7t và th7p nh7t ] công th;c CT1.

Kh_i l�#ng 100 qu5 c?a các công th;c thí nghiOm bi&n 1^ng 158,2 - 165,5 gr (gi_ng L14) và 145,2 - 168,7 gr (gi_ng L23). Kh_i l�#ng 100 qu5 cao nh7t ] công th;c CT4 cho c5 hai gi_ng l'c thí nghiOm và th7p nh7t ] công th;c CT5 (158,2 gr) v+i gi_ng L14 và công th;c CT1 (145,2 gr) v+i gi_ng L23.

N�ng su7t th�c thu c?a các công th;c thí nghiOm bi&n 1^ng 3,22 - 3,83 t7n/ha (gi_ng L14) và 3,25 - 4,09 t7n/ha (gi_ng L23). N�ng su7t cao nh7t ]



công th;c CT4 cho c5 hai gi_ng l'c thí nghiOm và th7p nh7t ] công th;c CT1.

BBBB5555ng 4.ng 4.ng 4.ng 4. ¢¢¢¢nh hnh hnh hnh h��]]]]nnnng cg cg cg c????a phân bón NPK a phân bón NPK a phân bón NPK a phân bón NPK 1111&&&&nnnn nnnn��ng sung sung sung su7777t ct ct ct c????aaaa 2 gi2 gi2 gi2 gi____ng lng lng lng l''''c thí nghic thí nghic thí nghic thí nghiOOOOmmmm Gi_ng Công th;c S_ qu5/cây

(qu5) S_ qu5

chtc/cây (qu5)

K. l�#ng 100 qu5

(g)

K. l�#ng 100 h't (g)

T� lO h't/qu5

N�ng su7t th�c thu (t7n/ha)

CT1 (c/C) 9,16 7,56 165,0 58,4 72,3 3,22 CT2 10,2 8,22 164,1 60,1 73,5 3,52 CT3 9,14 8,43 160,2 60,2 74,1 3,63 CT4 10,65 8,81 165,5 65,4 76,4 3,83

L14 CT5 9,52 7,81 158,2 61,6 72,6 3,23 CT1 (c/C) 9,52 7,52 145,2 58,1 70,8 3,25

CT2 9,4 8,07 157,8 56,9 71,6 3,59 CT3 9,56 8,45 155,9 59,0 71,8 3,64 CT4 10,45 9,35 168,7 61,5 72,6 4,09

L23 CT5 9,54 8,74 157,4 57,9 71,2 3,86 CV(%) 8,10 11,6 5,2 4,9 - 7,1 LSD0,05G 0,7 0,9 5,8 2,1 - 1,8 LSD0,05P 0,9 1,3 6,5 3,2 - 2,4 LSD0,05G & P 1,4 1,8 9,4 3,6 - 3,1

4. K�T LU�N VÀ $ NGH'

4.1. K4.1. K4.1. K4.1. K&&&&t lut lut lut luZZZZnnnn

- Các công th;c phân bón khác nhau 5nh h�]ng 1&n sinh tr�]ng, phát triMn c?a hai gi_ng l'c thí nghiOm L14 và L23 trong vJ 1ông ] Btc Giang. ChiLu cao cây cao nh7t ] CT4 (33,65 cm v+i L14 và 34,47 cm v+i L23) và th7p nh7t ] CT1 (30,72 cm v+i L14 và 31,25 cm v+i L23). Th i gian sinh tr�]ng dài nh7t ] CT4 (104 ngày v+i L14 và 108 ngày v+i L23).

- Các công th;c phân bón khác nhau 5nh h�]ng 1&n s_ l�#ng n_t sUn trên cây, th7p nh7t ] CT1 chb 1't 118,6 n_t sUn/cây v+i L14 và 121,5 n_t sUn/cây v+i L23; cao nh7t ] CT4 (140,6 n_t/cây v+i L14 và 145,1 n_t/cây v+i L23).

- Các công th;c phân bón khác nhau 5nh h�]ng 1&n sâu bOnh h'i trên hai gi_ng l'c thí nghiOm. BOnh gb stt, bOnh 1_m nâu nhi�m ] m;c trung bình giNa các công th;c phân bón khác nhau (1iMm 3 - 5), nhi�m bOnh ít nh7t ] CT3 và CT4 (1iMm 3 - 4). Sâu xám gây h'i nh� (+), sâu xanh và sâu cu_n lá xu7t hiOn trung bình (++) 1&n xu7t hiOn nhiLu (+++).

- Các công th;c phân bón khác nhau 5nh h�]ng 1&n s_ qu5 chtc/cây, công th;c CT4 có s_ qu5 chtc/cây cao nh7t (8,81 qu5 chtc/cây v+i L14 và 9,35 qu5 chtc/cây v+i L23) và th7p nh7t ] công th;c CT1 (7,56 qu5 chtc/cây v+i L14 và 7,52 qu5 chtc/cây v+i L23).

- Các công th;c phân bón khác nhau 5nh h�]ng 1&n n�ng su7t th�c thu c?a các gi_ng l'c thí nghiOm, n�ng su7t cao nh7t ] công th;c CT4 (3,83 t7n/ha v+i L14 và 4,09 t7n/ha v+i L23), th7p nh7t ] công th;c CT1 (3,22 t7n/ha v+i L14 và 3,25 t7n/ha v+i L23).

4.2. 4.2. 4.2. 4.2. ccccLLLL ngh ngh ngh ngh>>>>

Khuy&n cáo sw dJng lo'i phân bón NPK 15-3-3-2 + Humic cho cây l'c vJ 1ông trên 17t xám b'c màu ] Btc Giang.


1. V� cình Chính, c= Thành Trung, 2010. ¢nh h�]ng c?a liLu l�#ng phân bón 1&n sinh tr�]ng, phát triMn và n�ng su7t l'c trên 17t huyOn ViOt Yên-Btc Giang. T'p chí Khoa hWc và Phát triMn. TZp 8, s_ 3, tr. 367-374.

2. V� cình Chính, TrUn Th> Niên, 2012. ¢nh h�]ng c?a liLu l�#ng phân bón 1&n sinh tr�]ng, phát triMn và n�ng su7t c?a m^t s_ gi_ng l'c trong 1iLu kiOn vJ thu 1ông t'i Ho[ng Hóa - Thanh Hóa. T'p chí Khoa hWc và Phát triMn. TZp 10, s_ 6, tr. 821-829.

3. Nguy�n Tu7n ciOp, 2015. K&t qu5 1iLu tra và 1ánh giá ngu-n gien cây l'c ] Btc Giang. T'p chí Nông nghiOp & Phát triMn nông thôn, s_ 263 tháng 5/2015, trang 23-28.

4. Nguy�n Th> Lan, Ph'm Ti&n D�ng, 2005. Giáo trình: Ph�\ng pháp thí nghiOm. Tr� ng c'i hWc Nông nghiOp I Hà N^i.



5. Nguy�n Th> NgWc, 2010. Nghiên c;u thành phUn sâu h'i l'c và thiên 1>ch c?a chúng (côn trùng, nhOn l+n btt m-i); cXc 1iMm sinh vZt hWc, sinh thái c?a sâu cu_n lá l'c (Archips asiaticus Walsingham) vJ xuân 2010 t'i Nam c>nh. LuZn v�n th'c sm khoa hWc nông nghiOp, c'i hWc Nông nghiOp Hà Nî.

6. Tong cJc Th_ng kê (http://www.gso.gov.vn) n�m 2015.

7. c= Thành Trung, 2009. Nghiên c;u xác 1>nh m^t s_ gi_ng và liLu l�#ng phân bón thích h#p cho

l'c vJ xuân t'i huyOn ViOt Yên-Btc Giang. LuZn v�n Th'c sm khoa hWc nông nghiOp, c'i hWc Nông nghiOp Hà Nî.

8. Hoàng Anh V�n, 2010. Thành phUn sâu h'i l'c, di�n bi&n m^t s_ loài sâu h'i chính và 1Xc 1iMm sinh vZt hWc c?a sâu cu_n lá l'c 1Uu 1en (Archips asiaticus Walsingham) vJ xuân 2010 t'i Ho[ng Hóa, Thanh Hóa. LuZn v�n th'c sm khoa hWc nông nghiOp, c'i hWc Nông nghiOp Hà Nî.

THE RESEARCH ON EFFECTIVENESS OF SOME TYPES OF NPK FERTILIZERS ON THE THE RESEARCH ON EFFECTIVENESS OF SOME TYPES OF NPK FERTILIZERS ON THE THE RESEARCH ON EFFECTIVENESS OF SOME TYPES OF NPK FERTILIZERS ON THE THE RESEARCH ON EFFECTIVENESS OF SOME TYPES OF NPK FERTILIZERS ON THE GROWTH AND THE YIELD OF GROUNDNUT VARIETIES L14 AND L23 IN THE WINTER GROWTH AND THE YIELD OF GROUNDNUT VARIETIES L14 AND L23 IN THE WINTER GROWTH AND THE YIELD OF GROUNDNUT VARIETIES L14 AND L23 IN THE WINTER GROWTH AND THE YIELD OF GROUNDNUT VARIETIES L14 AND L23 IN THE WINTER

SEASON IN BAC GIANG PROVINCE SEASON IN BAC GIANG PROVINCE SEASON IN BAC GIANG PROVINCE SEASON IN BAC GIANG PROVINCE

Nguyen Tuan Diep, Hoang Thi Thao Nguyen Tuan Diep, Hoang Thi Thao Nguyen Tuan Diep, Hoang Thi Thao Nguyen Tuan Diep, Hoang Thi Thao

SummarySummarySummarySummary Groundnuts, which are annual crops, are preferred not only in Bac Giang but also in many other region of Vietnam. Peanut planting area in Bac Giang is ranked 4th nationwide, just after Nghe An, Ha Tinh and Thanh Hoa provinces. The area of peanut cultivation in Bac Giang reached 11.4 thousand hectares in 2014 with output of 28.2 thousand tons and 11.7 thousand hectares in 2015 with output of 28.9 thousand tons. Studying the effects of four types of NPK fertilizers on two groundnut varieties of L14 and L23 in the winter season in Bac Giang province from 2015 to 2016 showed that disparate fertilizer formulas affect differently the growth of the two experiment varieties. The greatest height was found in CT4 while CT1 showed the smallest height. The longest growing period was seen in CT4 (104 days with L14 and 108 days with L23). CT1 has the lowest number of nodules (L14 had 118.6 nodules/plant, L23 had 121.5 nodules/plant), the highest number was found in CT4 (L14 had 140.6 nodules/plant, L23 had 145.1 nodules). The highest leaf area index was in CT3 with both two peanut varieties, namely L14 with 3.94 m2/m2 and L23 with 4.00 m2/m2. The proportion of groundnuts infected with rusts and brown spots were at medium level (3 — 5 points). The level of black cutworm was low (+), whereas the levels of bollworm and leaf-rolling caterpillar were from medium (++) to high (+++). The yield of L14 ranged from 32.16 to 38.27 quintals per hectare and that of L23 ranged from 32.46 to 40.86 quintals per hectare. The highest yield was found in CT4 while the lowest was in CT1 for both peanut varieties. The NPK fertilizer which has the fomular 15-3-3-2 + Humic is appropriate for groundnuts in the winter season in the Bac Giang province.

Keywords:Keywords:Keywords:Keywords: Bac Giang, groundnut varieties (L14, L23), NPK fertilizer, winter season.

NgNgNgNg�� i phi phi phi ph5555n bin bin bin biOOOOn:n:n:n: GS.VS.TSKH. Tr GS.VS.TSKH. Tr GS.VS.TSKH. Tr GS.VS.TSKH. TrUUUUn n n n ccccình Lonình Lonình Lonình Longggg


NgNgNgNgàààày thông qua phy thông qua phy thông qua phy thông qua ph5555n n n n bibibibiOOOOnnnn: : : : 29/9/2017

NgNgNgNgàààày duyy duyy duyy duyOOOOt t t t 1�1�1�1�ngngngng: 6/10/2017



NGHIÊN C8U QUY TRÌNH NHÂN GI:NG CÂY KIM NGÂN S*CH B�NH BNNG PH�4NG PHÁP HO*T HÓA CH�I

��NH/CH�I NÁCH NguyNguyNguyNguy��n Vn Vn Vn V��n n n n cccc----ngngngng1111, , , , ccccinh Thinh Thinh Thinh Th>>>> Thu Ng Thu Ng Thu Ng Thu NgUUUUnnnn1111, , , ,

NguyNguyNguyNguy��n Thn Thn Thn Th>>>> Hòa Hòa Hòa Hòa1111, , , , ccccooooààààn Duy Thanhn Duy Thanhn Duy Thanhn Duy Thanh1111

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T��TTTT Cây Kim Ngân (Lonicera japonica Thunb.) là cây d�#c liOu 1�#c ;ng dJng nhiLu trong 1 i s_ng c�ng nh� trong s5n xu7t. Tuy nhiên viOc tr-ng cây Kim Ngân hiOn nay thi&u s� quy ho'ch tZp trung, các ph�\ng pháp gieo tr-ng còn th? công, l'c hZu. Nghiên c;u 1�#c ti&n hành nh[m xây d�ng quy trình nhân gi_ng in vitro cây Kim Ngân b[ng ho't hóa ch-i 1bnh/ch-i nách. Ch-i in vitro 1�#c tái sinh trên môi tr� ng c\ b5n 1/2 MS bo sung 0,2 mg/l KIN. co'n thân non in vitro 1�#c ctt thành các lát msng 0,5-1 mm, nuôi c7y trên môi tr� ng 1/2 MS bo sung các ch7t kích thích sinh tr�]ng khác nhau cho c5m ;ng nhân nhanh ch-i. HO s_ nhân ch-i 1't l+n nh7t 15,64 trên môi tr� ng có bo sung 0,5 mg/l IBA và 0,25 mg/l BAP. 100% s_ ch-i t'o r� sau 30 ngày nuôi c7y trên môi tr� ng 1/2 MS bo sung NAA tV 0,2 1&n 0,25 mg/l. Cây in vitro 1�a ra nhà l�+i có kh5 n�ng s_ng sót cao (1't 97,85%) và sinh tr�]ng t_t (chiLu cao 1't 15,06 cm) trên giá thM có t� lO 17t : cát là 2:1.

TTTTVVVV khóa: khóa: khóa: khóa: Kim Ngân (Lonicera japonica Thunb.), quy trình nhân nhanh, ch-i 1bnh/ch-i nách.

1. !T V#N $ 7

Cây Kim Ngân hay tên khác là Nh4n công (Lonicera japonica Thunb.) thu^c hW C\m cháy (Caprifoliaceae) 1�#c bi&t 1&n nhiLu do kh5 n�ng ;ng dJng trong y d�#c [2]. Theo công y: Kim Ngân tính mát l'nh, v> ngWt, h\i 1tng, có tác dJng kháng khu`n m'nh 1_i v+i các tr�c khu`n l§, d>ch h'ch, th�\ng hàn, liên cUu khu`n tan máu, ph`y khu`n t5. Theo Tây y: thành phUn hoá hWc c?a cây có nhiLu flavonoit có tác dJng kháng khu`n, t�ng c� ng chuyMn hoá ch7t béo (trên ths thí nghiOm), n�+c stc Kim Ngân có hiOu qu5 trong 1iLu tr> cho nhNng tr� ng h#p b> viêm k&t m'c, giác m'c loét [1].

Trên th& gi+i, 1ã có m^t s_ công trình nghiên c;u vL ph�\ng pháp nuôi c7y in vitro cây Kim Ngân. N�m 2003, Suk Weon Kim và c^ng s� 1ã ti&n hành nghiên c;u tái sinh cây Kim Ngân (loài Lonicera japonica Thunb.) thông qua phát sinh phôi soma tV nuôi c7y phôi và nuôi c7y huyLn phù t& bào. TV phôi h#p tw tr�]ng thành 1ã t'o 1�#c mô s�o v+i tUn su7t 46,7% trên môi tr� ng c\ b5n MS có bo sung 4,52 µM 2,4-D [5]. Hui và c^ng s� (2012) 1ã thi&t lZp 1�#c quy trình vi nhân gi_ng hiOu qu5 1_i v+i loài Kim Ngân NhZt (Lonicera japonica) b[ng viOc sw dJng ch-i 1bnh. K&t qu5 cho th7y có nhiLu to h#p cho k&t qu5 t_t v+i h\n 5 ch-i tái sinh trên m=i mô c7y. có là

1 Viện Di truyền Nông nghiệp

s� k&t h#p c?a NAA (] các n-ng 1^ 2, 6 và 9 mM) v+i BAP ] n-ng 1^ 2, 4, 5 và 8,5 mM [3]. Nh� vZy, 1_i v+i các loài Kim Ngân khác nhau, v+i các ph�\ng pháp nhân nhanh invitro khác nhau c�ng nh� viOc sw dJng các m4u mô nuôi c7y khác nhau thì 1òi hsi ph5i thi&t lZp m^t quy trình nhân nhanh in vitro hoàn toàn khác nhau.

� n�+c ta, Kim Ngân pho bi&n là loài Lonicera japonica Thunb. Các nghiên c;u trong n�+c vL cây Kim Ngân th� ng chb tZp trung vào 1ánh giá các tác dJng d�#c lý c?a các h#p ch7t có ho't tính sinh hWc có trong cây, các nghiên c;u vL nhân nhanh cây Kim Ngân còn r7t h'n ch&. N�m 2016, Khoa Sinh hWc, Tr� ng c'i hWc Khoa hWc T� nhiên, c'i hWc Qu_c gia Hà N^i 1ã nghiên c;u nhân nhanh cây Kim Ngân (Lonicera japonica Thunb.) b[ng ph�\ng pháp t'o mô s�o [4]. Tuy nhiên khi sw dJng các c7u trúc mô s�o này trong viOc nhân nhanh sr gXp ph5i nhNng nh�#c 1iMm nh�: ch-i tái sinh mang các 1Xc 1iMm hình thái không bình th� ng, s_ l�#ng ch-i t'o ra ít, các c7u trúc này không có kh5 n�ng phân chia, nhân nhanh, chb 1�#c duy trì trong th i gian ngtn, kh5 n�ng thoái hóa cao. Chính vì vZy, chúng tôi th�c hiOn nghiên c;u này v+i mJc 1ích thi&t lZp quy trình nhân nhanh gi_ng cây Kim Ngân b[ng ph�\ng pháp ho't hóa ch-i 1bnh/ch-i nách nh[m gia t�ng hO s_ nhân ch-i.




2.2.2.2.1. V1. V1. V1. VZZZZt lit lit lit liOOOOuuuu

- VZt liOu ban 1Uu: Cây Kim ngân (Lonicera japonica Thunb.).

- Các hóa ch7t sw dJng trong môi tr� ng nuôi c7y mô, hóa ch7t khw trùng, các ch7t kích thích sinh tr�]ng thu^c nhóm auxin, gibberellin và cytokinin.

- Giá thM: 17t, cát.

2.2. Ph2.2. Ph2.2. Ph2.2. Ph�\�\�\�\ng ng ng ng pháp nghiên cpháp nghiên cpháp nghiên cpháp nghiên c;;;;uuuu

2.2.1. T'o nguyên liOu kh]i 1Uu

CCCCh-i 1bnh hoXc 1o'n thân non (có mtt lá) 1�#c rwa d�+i vòi n�+c ch5y sau 1ó khw trùng b[ng HgCl2 0,1% trong 1 phút, rwa s'ch l'i b[ng n�+c c7t khw trùng 3 lUn. M4u vô trùng 1�#c sw dJng làm m4u vZt 1M tái sinh ch-i in vitro trên môi tr� ng c\ b5n ½ MS (Murashige & Skoog, 1962) có 20 g/l sacaroza, 100 ml/l CW (n�+c dVa), 8 g/l aga bo sung ch7t kích thích sinh tr�]ng (KTST) kinetin (KIN) 0,2 mg/l t'o vZt liOu kh]i 1Uu.

2.2.2. Nhân nhanh ch-i in vitro co'n thân non tách ra tV ch-i c?a cây in vitro

trên môi tr� ng tái sinh 1�#c ctt thành các lát msng 0,5-1 mm, sau 1ó nuôi c7y trên môi tr� ng c\ b5n 1/2 MS có 20 g/l sacaroza, 100 ml/l CW, 8 g/l aga bo sung indolbutyric axit (IBA), 6-benzyloaminopurin (BAP) tV 0,1-1 mg/l hoXc to h#p IBA 0,5 mg/l và BAP tV 0,1-1 mg/l 1M kh5o sát kh5 n�ng nhân nhanh ch-i in vitro.

2.2.3. T'o r� in vitro

Ch-i in vitro (kho5ng 2 cm) 1�#c tách ra tV cJm ch-i trên môi tr� ng nhân nhanh 1�#c c7y trên môi tr� ng c\ b5n 1/2 MS có 20 g/l sacaroza, 100 ml/l CW, 8 g/l aga bo sung IBA, naphtalenaxetic axit (NAA) tV 0,1 1&n 0,5 mg/l hoXc to h#p 0,25 mg/l IBA và NAA tV 0,1 1&n 0,5 mg/l 1M kh5o sát kh5 n�ng hình thành r� in vitro.

2.2.4. c�a cây in vitro ra 17t Cây in vitro sinh tr�]ng trên môi tr� ng t_i �u

30 1&n 40 ngày tuoi 1�#c chuyMn ra bUu 17t. Giá thM 1�#c sw dJng là 17t th�\ng ph`m và cát theo t� lO 17t : cát là 1:0, 1:1, 2:1, 1:2, 0:1. Phun giN n�+c `m 2 lUn/ngày. Sau 14 ngày, 1ánh giá kh5 n�ng s_ng sót và sinh tr�]ng.

T7t c5 các môi tr� ng nuôi c7y 1�#c 1iLu chbnh pH 5,8 tr�+c khi khw trùng. ciLu kiOn nuôi c7y in

vitro: nhiOt 1^ 25±20C, c� ng 1^ chi&u sáng 2000 Lux, th i gian chi&u sáng 10 gi /ngày.

2.2.5. Xw lý s_ liOu M=i thí nghiOm 1�#c b_ trí lXp l'i 3 lUn, m=i lUn

g-m 30 cá thM. S_ liOu th�c nghiOm 1�#c xw lý theo ph�\ng pháp th_ng kê sinh hWc trên phUn mLm tin hWc Excel.

2.2.6. Các chb tiêu 1ánh giá HO s_ nhân ch-i = (s_ ch-i m+i + s_ ch-i ban

1Uu)/ s_ ch-i c7y ban 1Uu.

ChiLu cao TB ch-i (cm) = tong chiLu cao các ch-i theo dõi/ s_ các ch-i theo dõi.

T� lO t'o r� (%) = (s_ cây ra r�/ s_ cây thí nghiOm) x 100.

T� lO s_ng sót (%) = (S_ cây s_ng/ s_ cây �\m) x 100.


3.1. 3.1. 3.1. 3.1. ¢¢¢¢nh hnh hnh hnh h��]]]]ng cng cng cng c????a cha cha cha ch7777t KTST t KTST t KTST t KTST 1111&&&&n khn khn khn kh5555 n n n n��ng ng ng ng nhân chnhân chnhân chnhân ch----i in vitroi in vitroi in vitroi in vitro

3.1.1. ¢nh h�]ng c?a IBA, BAP K&t qu5 ] b5ng 1 cho th7y, nhìn chung BAP kích

thích phát sinh ch-i m'nh h\n IBA ] các n-ng 1^ tV 0,1 1&n 1 mg/l. Khi t�ng dUn hàm l�#ng ch7t KTST lên thì hO s_ nhân ch-i c�ng t�ng lên. Môi tr� ng c\ b5n ½ MS bo sung 0,5 mg/l IBA cho hO s_ nhân ch-i cao nh7t là 3,96 ± 0,45 v+i chiLu cao trung bình ch-i là 1,6 cm. Trong khi 1ó khi bo sung 0,5 mg/l BAP, hO s_ nhân ch-i cao nh7t 1't 7,82 ± 1,46, chiLu cao trung bình ch-i 1't 2,1 cm. Tuy nhiên khi t�ng n-ng 1^ c5 IBA và BAP lên 1&n 1 mg/l thì ;c ch& kh5 n�ng t'o ch-i in vitro.

BBBB5555ng 1. ng 1. ng 1. ng 1. ¢¢¢¢nnnnh hh hh hh h��]]]]ng cng cng cng c????a IBA va IBA va IBA va IBA vàààà BAP BAP BAP BAP 1111&&&&n khn khn khn kh5555 n n n n��ng ng ng ng nhân nhanh chnhân nhanh chnhân nhanh chnhân nhanh ch----i in vitroi in vitroi in vitroi in vitro

Ch7t KTST (mg/l)

IBA BAP

HO s_ nhân ch-i

ChiLu cao TB ch-i

(cm) 0,10 - 1,89 ± 0,23 1,2

0,25 - 2,11 ± 1,12 1,4

0,50 - 3,96 ± 0,45 1,6

0,75 - 2,43 ± 1,04 1,3

1,00 - 1,12 ± 0,21 1,1

- 0,10 2,96 ± 1,47 1,4

- 0,25 5,20 ± 0,09 1,9

- 0,50 7,82 ± 1,46 2,1

- 0,75 5,47 ± 0,25 1,8

- 1,00 2,51 ± 1,02 1,5



3.1.2. ¢nh h�]ng c?a to h#p IBA và BAP K&t qu5 nghiên c;u ] b5ng 2 cho th7y, bo sung

IBA (0,5 mg/l) và BAP (0,1-1 mg/l) 1Lu kích thích m'nh kh5 n�ng t'o ch-i in vitro. Sau 40 ngày nuôi c7y, hO s_ nhân ch-i cao nh7t 1't 15,64 ± 0,25 trên môi tr� ng c\ b5n ½ MS bo sung 0,5 mg/l IBA và 0,25 mg/l BAP và th7p nh7t là 4,55 ± 0,64 trên môi tr� ng ½ MS có bo sung to h#p 0,5 mg/l IBA và 0,25 mg/l BAP. Nghiên c;u c?a Sedlák và F. Paprštein (2007) cho th7y, nuôi c7y ch-i nách c?a loài Kim Ngân có hoa màu xanh (Lonicera caerulea L.) v+i hai dòng có hai kiMu gien khác nhau là Altaj và 20/1 thì hO s_ nhân ch-i cao nh7t chb là 10,5 ch-i 1_i v+i dòng 20/1 và 4,5 ch-i 1_i v+i dòng Altaj khi nuôi c7y trên môi tr� ng MS v+i các khoáng ch7t pha loãng 1&n 1/3 có bo sung 12,5 mg/l IBA và 2 mg/l BAP [5]. K&t qu5 nghiên c;u cho th7y, môi tr� ng c\ b5n ½ MS bo sung 0,5 mg/l IBA và 0,25 mg/l BAP r7t thích h#p cho viOc hình thành ch-i in vitro cây Kim Ngân, ch-i có màu xanh, sinh tr�]ng t_t, chiLu cao trung bình ch-i 1't 2,4 cm (hình 1B).

BBBB5555ng 2. ng 2. ng 2. ng 2. ¢¢¢¢nh hnh hnh hnh h��]]]]ng cng cng cng c????a ta ta ta toooo h h h h####p IBA vp IBA vp IBA vp IBA vàààà BAP BAP BAP BAP 1111&&&&n khn khn khn kh5555 nnnn��ng nhân nhanh chng nhân nhanh chng nhân nhanh chng nhân nhanh ch----i in vitroi in vitroi in vitroi in vitro

Ch7t KTST (mg/l)

BAP IBA

HO s_ nhân ch-i

ChiLu cao TB ch-i

(cm) 0,10 0,50 6,15 ± 1,37 2,0

0,25 0,50 15,64 ± 0,25 2,4

0,50 0,50 12,07 ± 0,42 2,2

0,75 0,50 7,39 ± 1,56 2,1

1,00 0,50 4,55 ± 0,64 1,7

3.2. 3.2. 3.2. 3.2. ¢¢¢¢nh hnh hnh hnh h��]]]]ng cng cng cng c????a cha cha cha ch7777t KTST t KTST t KTST t KTST 1111&&&&n khn khn khn kh5555 n n n n��ng tng tng tng t''''o o o o rrrr�� in vitro in vitro in vitro in vitro

3.2.1. ¢nh h�]ng c?a IBA, NAA K&t qu5 ] b5ng 3 cho th7y, NAA kích thích hình

thành r� in vitro m'nh h\n IBA ] các n-ng 1^ tV 0,1 1&n 0,5 mg/l thM hiOn qua th i gian c5m ;ng hình thành r� và t� lO m4u hình thành r�. Trên môi tr� ng c\ b5n ½ MS bo sung IBA tV 0,1 1&n 0,5 mg/l 1Lu không kích thích kh5 n�ng t'o r� in vitro sau 30 ngày c7y; sau 45 ngày nuôi c7y m+i hình thành r� và 1't cao nh7t là 47,28 ± 0,18%. Trong khi 1ó khi bo sung NAA tV 0,1 1&n 0,5 mg/l thì s� hình thành r� chb sau 30 ngày (1't 100% t� lO m4u ra r� ] n-ng 1^ NAA tV 0,2 1&n 0,25 mg/l — hình 1C). Khi t�ng n-ng 1^ c5 IBA và NAA lên 1&n 0,5 mg/l thì ;c ch& hình thành r� in vitro.

BBBB5555ng 3. ng 3. ng 3. ng 3. ¢¢¢¢nh hnh hnh hnh h��]]]]ng cng cng cng c????a IBA va IBA va IBA va IBA vàààà NAA NAA NAA NAA 1111&&&&n khn khn khn kh5555 n n n n��ng ng ng ng tttt''''o ro ro ro r�� in vitro in vitro in vitro in vitro

Ch7t KTST (mg/l)

T� lO t'o r� (%)

IBA NAA Sau 30 ngày Sau 45 ngày 0,10 - 0,00 23,54 ± 0,67 0,20 - 0,00 35,21 ± 1,32 0,25 - 0,00 47,28 ± 0,18 0,50 - 0,00 16,52 ± 0,26

- 0,10 0,00 62,71 ± 1,53 - 0,20 100,00 100,00 - 0,25 100,00 100,00 - 0,50 27,63 ± 1,21 55,37 ± 1,35

3.2.2. ¢nh h�]ng c?a to h#p IBA và NAA K&t qu5 nghiên c;u ] b5ng 4 cho th7y, bo sung

IBA (0,25 mg/l) và NAA (0,1-0,50 mg/l) 1Lu kích thích ra r� in vitro. Sau 30 ngày nuôi c7y, t� lO m4u ra r� cao nh7t 1't 81,02 ± 0,13% trên môi tr� ng c\ b5n ½ MS có bo sung 0,25 mg/l IBA và 0,10 mg/l NAA và th7p nh7t là 28,71 ± 1,28% trên môi tr� ng ½ MS có bo sung to h#p 0,25 mg/l IBA và 0,5 mg/l NAA. Sau 45 ngày c7y, t� lO m4u ra r� 1Lu t�ng ] các to h#p môi tr� ng và 1't cao nh7t 100% trên môi tr� ng ½ MS có bo sung 0,25 mg/l IBA và 0,1 mg/l NAA và th7p nh7t là 41,82 ± 0,29% trên môi tr� ng MS có bo sung to h#p 0,25 mg/l IBA và 0,5 mg/l NAA. Khi n-ng 1^ NAA l+n h\n 0,1 mg/l thì kh5 n�ng hình thành r� in vitro gi5m dUn. Nhìn chung ] môi tr� ng nuôi c7y có bo sung to h#p NAA và IBA thì hiOu qu5 ra r� kém h\n nhiLu so v+i môi tr� ng chb có NAA (b5ng 4).

BBBB5ng 4. ¢nh h�]ng c?a to h#p IBA và NAA 1&n kh5 5ng 4. ¢nh h�]ng c?a to h#p IBA và NAA 1&n kh5 5ng 4. ¢nh h�]ng c?a to h#p IBA và NAA 1&n kh5 5ng 4. ¢nh h�]ng c?a to h#p IBA và NAA 1&n kh5 n�ng tn�ng tn�ng tn�ng t'o r� in vitro'o r� in vitro'o r� in vitro'o r� in vitro

Ch7t KTST (mg/l)

T� lO t'o r� (%)

NAA IBA Sau 30 ngày Sau 45 ngày 0,10 0,25 81,02 ± 0,13 100,00 0,20 0,25 50,17 ± 1,36 75,24 ± 1,52

0,25 0,25 43,26 ± 0,57 66,62 ± 0,05

0,50 0,25 28,71 ± 1,28 41,82 ± 0,29

3.3. Kh3.3. Kh3.3. Kh3.3. Kh5555 n n n n��ng sng sng sng s____ng sót vng sót vng sót vng sót vàààà sinh tr sinh tr sinh tr sinh tr��]]]]ng cng cng cng c????a cây in a cây in a cây in a cây in vitro khi vitro khi vitro khi vitro khi 1�1�1�1�a ra a ra a ra a ra 11117777tttt

Sau 30 ngày 1�a cây ra bUu 17t, k&t qu5 ] b5ng 5 cho th7y, trên các giá thM khác nhau, t� lO s_ng sót, kh5 n�ng sinh tr�]ng, phát triMn c?a cây c�ng r7t khác nhau. T� lO s_ng sót và kh5 n�ng sinh tr�]ng t_t nh7t c?a cây con 1't 1�#c là ] giá thM có t� lO 17t: cát là 2:1. � giá thM này, cây thích ;ng r7t nhanh, chb



sau kho5ng 7 — 10 ngày tr-ng cây 1ã có biMu hiOn sinh tr�]ng rõ rOt và cu_i cùng cho t� lO s_ng 1't 1�#c r7t cao 97,85 ± 0,12% v+i chiLu cao cây là 15,06 cm (hình 1D). V+i các giá thM còn l'i 1Lu không thích h#p cho sinh tr�]ng cây in vitro. Kh5 n�ng cây in vitro s_ng trên các lo'i c\ ch7t này chb 1't 38,35 — 78,01% v+i chiLu cao cây 8,86 — 12,62 cm (b5ng 5).

BBBB5555ng 5. ng 5. ng 5. ng 5. ¢¢¢¢nh hnh hnh hnh h��]]]]ng cng cng cng c????a giá tha giá tha giá tha giá thMMMM 1111&&&&n khn khn khn kh5555 n n n n��ng sing sing sing sinh nh nh nh trtrtrtr��]]]]ng cng cng cng c????a cây invitroa cây invitroa cây invitroa cây invitro ngongongongoàààài ti ti ti t�� nhiên nhiên nhiên nhiên Giá thM c7t: cát

T� lO s_ng (%)

ChiLu cao cây (cm)

1:0 51,25 ± 0,33 10,14 ± 0,21

1:1 64,50 ± 0,16 11,87 ± 0,62

2:1 97,85 ± 0,12 15,06 ± 1,51

1:2 78,01 ± 0,49 12,62 ± 1,35

0:1 38,35 ± 1,27 8,86 ± 0,43

Hình 1. Nhân in vitro cây Kim Ngân: A. VHình 1. Nhân in vitro cây Kim Ngân: A. VHình 1. Nhân in vitro cây Kim Ngân: A. VHình 1. Nhân in vitro cây Kim Ngân: A. VZZZZt lit lit lit liOOOOu khu khu khu kh]]]]i i i i 1111UUUUu: u: u: u: 1111oooo''''n n n n tttthân nonhân nonhân nonhân non (có m (có m (có m (có mttttt lá); t lá); t lá); t lá);

B. CB. CB. CB. CJJJJm chm chm chm ch----i sinh tri sinh tri sinh tri sinh tr��]]]]ng trên môi trng trên môi trng trên môi trng trên môi tr�� ng nhân chng nhân chng nhân chng nhân ch----i; C. Chi; C. Chi; C. Chi; C. Ch----i hình thi hình thi hình thi hình thàààành rnh rnh rnh r�� in vitro; D. Cây in vitro sinh in vitro; D. Cây in vitro sinh in vitro; D. Cây in vitro sinh in vitro; D. Cây in vitro sinh trtrtrtr��]]]]ng ngong ngong ngong ngoàààài i i i 11117777tttt

4. K�T LU�N

cã nghiên c;u hoàn thiOn quy trình nhân nhanh in vitro cây Kim ngân b[ng ho't hóa ch-i 1bnh/ ch-i nách nh� sau:

- Chu`n b> nguyên liOu kh]i 1Uu: Ch-i 1bnh hoXc 1o'n thân non (có mtt lá) 1�#c khw trùng b[ng HgCl2 0,1% trong 1 phút. Tái sinh ch-i in vitro m4u vô trùng trên môi tr� ng c\ b5n ½ MS có 20 g/l sacaroza, 100 ml/l CW, 8 g/l aga bo sung 0,2 mg/l KIN t'o vZt liOu kh]i 1Uu.

- Nhân nhanh ch-i in vitro: Môi tr� ng c\ b5n ½ MS có 20 g/l sacaroza, 100 ml/l CW, 8 g/l aga bo sung 0,5 mg/l IBA và 0,25 mg/l BAP r7t thích h#p cho viOc hình thành ch-i in vitro cây Kim Ngân, hO s_ nhân ch-i 1't 15,64 v+i chiLu cao trung bình ch-i 1't 2,4 cm sau 40 ngày nuôi c7y.

- T'o r� in vitro: Môi tr� ng c\ b5n ½ MS có 20 g/l sacaroza, 100 ml/l CW, 8 g/l aga bo sung NAA tV 0,2 1&n 0,25 mg/l thích h#p cho t'o r� in vitro cây Kim Ngân, 100% s_ ch-i t'o r� sau 30 ngày nuôi c7y.

- c�a cây in vitro ra 17t: Cây Kim Ngân in vitro có kh5 n�ng s_ng sót cao (1't 97,85%) và sinh tr�]ng t_t (chiLu cao 1't 15,06 cm) sau 30 ngày tr-ng trên giá thM có t� lO 17t : cát là 2:1.

LLLL««««I CI CI CI C¢¢¢¢M M M M ¬¬¬¬NNNN

Công trình 1�#c th�c hiOn trong khuôn kho 1L tài: “Nghiên c;u nhân nhanh in vitro cây Kim Ngân làm nguyên liOu cho s5n xu7t th;c �n ch�n nuôi” thu^c NhiOm vJ nghiên c;u th� ng xuyên Phòng Thí nghiOm TrWng 1iMm Công nghO T& bào th�c vZt theo Quy&t 1>nh s_ 684/Qc-KHNN-KH ngày 06/6/2016 c?a Giám 1_c ViOn Khoa hWc Nông nghiOp ViOt Nam vL viOc giao các 1L tài thu^c nhiOm vJ th� ng xuyên Phòng thí nghiOm trWng 1iMm công nghO t& bào th�c vZt n�m 2016. Các thí nghiOm 1�#c ti&n hành có sw dJng trang thi&t b> c?a Phòng Thí nghiOm TrWng 1iMm Công nghO T& bào Th�c vZt, ViOn Di truyLn Nông nghiOp.


1. c= T7t l#i (2004). Cây thu_c và v> thu_c ViOt Nam. Nhà xu7t Y hWc, Hà N^i.

2. Phó c;c ThuUn (2004). Cây Kim ngân trong các bài thu_c chNa ung th� c?a công y và Tây y. T'p chí Cây thu_c quý.

3. Hui J. X., S. C. Wen, Z. Y. Hua, L. X. Ming (2012). Comparative study on different methods for Lonicera japonica Thunb. Micropropagation and acclimatization. Journal of Medicinal Plants Research Vol. 6(27): 4389-4393.

A B C D



4. Ngo Thi Trang, Nguyen Thanh Luan, Pham Thi Luong Hang (2016). Study on in vitro Propagation of Japanese Honeysuckle (Lonicera japonica Thunb.) via the callus method. Vol. 32: 384-390.

5. Suk Weon Kim, O. S. Cheol, J. R. Liu (2003). High frequency somatic embryogenesis and plant regeneration in zynotic embryo cultures of Japanese honeysuckle. Plant Cell, Tissue and Organ Culture 72: 277-280.

STUDY ON IN VITRO PROPAGATION OF HONEYSUCKLE (STUDY ON IN VITRO PROPAGATION OF HONEYSUCKLE (STUDY ON IN VITRO PROPAGATION OF HONEYSUCKLE (STUDY ON IN VITRO PROPAGATION OF HONEYSUCKLE (Lonicera japonica Lonicera japonica Lonicera japonica Lonicera japonica Thunb.)Thunb.)Thunb.)Thunb.) BY BY BY BY ACTIVATING APICAL SHOOTS/AXILLARY BUDSACTIVATING APICAL SHOOTS/AXILLARY BUDSACTIVATING APICAL SHOOTS/AXILLARY BUDSACTIVATING APICAL SHOOTS/AXILLARY BUDS

Nguyen Van DongNguyen Van DongNguyen Van DongNguyen Van Dong1111, Dinh Thi Thu Ngan, Dinh Thi Thu Ngan, Dinh Thi Thu Ngan, Dinh Thi Thu Ngan1111, Nguyen Thi Hoa, Nguyen Thi Hoa, Nguyen Thi Hoa, Nguyen Thi Hoa1111, Doan Duy Thanh, Doan Duy Thanh, Doan Duy Thanh, Doan Duy Thanh1111

1Agriculture Genetics Institute SummarySummarySummarySummary

Honeysuckle (Lonicera japonica Thunb.) is a kind of herb that is widely used in life and production activities. However, the cultivation of honeysuckle is currently carried out without the centralized planning, and mainly by manual and backward cultivation methods. This study was conducted to develop the in vitro multiplication of honeysuckle by activating apical shoots/ axillary buds. In vitro buds were regenerated on a ½ MS medium supplemented with 0.2 mg/l KIN. The in vitro tender stem was cut into slices of 0.5-1 mm thin, cultured in ½ MS medium supplemented with different growth regulators for multiple shoot induction. Bud multiplication factor reached maximum 15.64 in the medium containing 0.5 mg/l IBA and 0.25 mg/l BAP. 100% buds developed with roots after 30 days of being culturedin ½ MS medium containing 0.2-0.25 mg/l NAA. In vitro plantlets grew in green houses having high survival rate (97.85%) and good growth (15.06 cm height) in the cultivating medium with the soil: sand ratio of 2: 1.

Keywords:Keywords:Keywords:Keywords: Honeysuckle (Lonicera japonica Thunb.), in vitro propagation, shoots/axillary buds.

NgNgNgNg�� i phi phi phi ph5555n bin bin bin biOOOOn: n: n: n: GS.TS. Ngô Xuân BìnhGS.TS. Ngô Xuân BìnhGS.TS. Ngô Xuân BìnhGS.TS. Ngô Xuân Bình


NgNgNgNgàààày thông qua phy thông qua phy thông qua phy thông qua ph5555n bin bin bin biOOOOn: n: n: n: 23/02/2018




�NH H�9NG C3A EL NINO T I DIPN BI;N H*N HÁN VÙNG DUYÊN H�I MI N TRUNG THEO KHÔNG GIAN

VÀ TH-I GIAN NguyNguyNguyNguy�n Thái Hà�n Thái Hà�n Thái Hà�n Thái Hà1111, Nguy, Nguy, Nguy, Nguy�n c�ng Tính�n c�ng Tính�n c�ng Tính�n c�ng Tính2222,,,, NguyNguyNguyNguy�n L�\ng B[ng�n L�\ng B[ng�n L�\ng B[ng�n L�\ng B[ng2222

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T��TTTT Vùng Duyên h5i miLn Trung (DHMT) là vùng th� ng xuyên x5y ra h'n hán, viOc nghiên c;u 5nh h�]ng c?a El Nino t+i di�n bi&n h'n hán c?a vùng này theo không gian và th i gian luôn 1�#c các nhà khoa hWc và nhân dân quan tâm. Ph�\ng pháp nghiên c;u trong 1L tài này là 1ánh giá di�n bi&n h'n hán c?a vùng DHMT theo không gian & th i gian thông qua hai chb s_ h'n thông dJng là chb s_ chu`n hóa l�#ng m�a (Standazded Precipitation Index, SPI) và chb s_ chu`n hóa l�#ng m�a & b_c h\i (Standazarded Precipitation Evapotranspiration Index, SPEI) trong các 1#t x5y ra El Nino, phân tích t�\ng quan giNa chu`n sai nhiOt 1^ mXt n�+c biMn (SSTA) và chb s_ Dao 1^ng nam (SOI) v+i các chb s_ h'n SPI/SPEI 1M 1ánh giá m_i quan hO giNa El Nino và h'n hán c?a vùng nghiên c;u. K&t qu5 nghiên c;u cho th7y m;c 1^ 5nh h�]ng c?a hiOn t�#ng El Nino 1&n h'n hán c?a vùng nghiên c;u là t�\ng 1_i l+n, khi x5y ra m^t 1#t El Nino thì vùng nghiên c;u th� ng phát sinh m^t 1#t h'n hán kéo dài trong nhiLu tháng, nh�ng th i 1iMm x5y ra h'n hán th� ng mu^n h\n (tr� h\n 2 1&n 3 tháng) so v+i th i 1iMm x5y ra El Nino. HO s_ t�\ng quan giNa SSTA/SOI v+i các chb s_ SPI/SPEI là t�\ng 1_i l+n và hO s_ t�\ng quan t'i vùng Nam Trung b^ là l+n h\n so v+i vùng Btc Trung b^, t�\ng quan giNa SSTA và SPI/SPEI là t�\ng quan ngh>ch, còn t�\ng quan giNa SOI và SPI/SPEI là t�\ng quan thuZn. K&t qu5 nghiên c;u có m^t ý ngh�a quan trWng trong viOc l�a chWn nhân t_ d� báo cho các mô hình d� báo h'n hán c?a vùng DHMT.

TTTTV khóa:V khóa:V khóa:V khóa: Chb s_ h'n, El Nino, chu`n sai nhiOt 1^ mXt n�+c biMn, chb s_ dao 1^ng nam.

1. !T V#N $ 8

HiOn t�#ng ENSO (El Nino and the Southern Oscillation) là tên vi&t ttt 1M chb s� xu7t hiOn 1-ng th i c?a hai hiOn t�#ng là El Nino, La Nina và Dao 1^ng nam (Southern Osillation, SO) (Philander, 1990). El Nino tên gWi hiOn t�#ng t�ng lên khác th� ng c?a nhiOt 1^ mXt n�+c biMn (Sea surface temperature, SST) vùng xích 1'o phía công Thái Bình D�\ng (TBD) (Wyrtki, 1975), 1_i lZp v+i hiOn t�#ng El Nino, là hiOn t�#ng La Nina. C5 hai hiOn t�#ng trên x5y ra k& ti&p nhau và trên m^t vùng r7t r^ng l+n gây ra nhNng d> th� ng vL th i ti&t khí hZu nhiLu n\i (Larkin và Harrison, 2002; Wyrtki, 1975). SO là nguyên nhân d4n 1&n s� trao 1oi không khí giNa công và Tây bán cUu, nó có m_i quan hO v+i dao 1^ng nhiOt 1^, l�#ng m�a ] Châu c'i D�\ng, Nam Á và m^t s_ vùng khác trên th& gi+i. SO 1�#c xác 1>nh qua tr> s_ chênh lOch áp su7t không khí mXt biMn giNa Tahiti và Darwin (Ropelewski và Jones, 1987).

Theo khái niOm c?a Trung tâm D� báo Khí hZu Mm (CPC, 2014) thì m^t chu trình El Nino là th i k�

1 Tổng cục Thủy lợi, Bộ NN và PTNT 2 Trường Đại học Thủy lợi

liên tJc, có tr> s_ trung bình tr�#t 5 tháng c?a chu`n sai nhiOt 1^ mXt n�+c biMn (Sea surface temperature anomalies, SSTA) ] vùng Nino3.4 (5°N-5°S, 120°W-170°W) l+n h\n hoXc b[ng 0,5°C. TV n�m 1985 1&n n�m 2014 1ã xu7t hiOn 9 lUn El Nino, m^t chu k� El Nino dài nh7t là 18 tháng. Nh� vZy, có thM nói r[ng El Nino 1ã gây ra bi&n 1oi th i ti&t, khí hZu ] vùng xích 1'o-nhiOt 1+i TBD và các vùng lân cZn. S� thay 1oi SST, SO ] TBD 1ã d4n 1&n s� b7t th� ng c?a các kh_i khí biMn c�ng nh� s� ho't 1^ng c?a gió mùa và các nhi�u 1^ng xích 1'o-nhiOt 1+i làm bi&n 1oi th i ti&t ] b Tây TBD, trong 1ó có khu v�c nghiên c;u.

ViOc phân tích 1Xc tr�ng theo không gian, th i gian c?a h'n hán c�ng nh� phân tích các nhân t_ gây ra h'n hán có m^t ý ngh�a h&t s;c quan trWng trong d� báo, phòng tránh, gi5m nh� thiOt h'i do h'n hán gây ra. MJc 1ích chính c?a nghiên c;u này là h'n khí t�#ng, vì th& tác gi5 sr sw dJng hai chb s_ h'n khí t�#ng thông dJng hiOn nay là SPI (Standardized Precipitation Index) 1ã 1L xu7t b]i McKee et al. (1993a) và SPEI (Standardized Precipitation Evapotranspiration Index) 1�#c 1L xu7t b]i Vicente-Serrano et al. (2010a). TV nhNng phân tích ] trên sr 1ánh giá di�n bi&n h'n khí t�#ng theo không gian, th i gian c?a vùng nghiên c;u trong nhNng th i k�



x5y ra El Nino và phân tích m;c 1^ 5nh h�]ng c?a El Nino t+i di�n bi&n h'n khí t�#ng c?a vùng nghiên c;u thông qua m_i t�\ng quan giNa SST, SO v+i các chb s_ SPI/SPEI.

2. VÙNG NGHIÊN C�U VÀ S- LIU

2.1. Vùng nghiên c2.1. Vùng nghiên c2.1. Vùng nghiên c2.1. Vùng nghiên c;u;u;u;u

Khu v�c nghiên c;u là vùng duyên h5i miLn Trung (DHMT), 1�#c c7u t'o b]i m^t d5i 17t n[m giNa dãy Tr� ng S\n vL phía Btc, vùng cao nguyên Nam Trung b^ vL phía Nam và BiMn công (hình 1). Vùng DHMT là vùng th� ng xuyên x5y ra h'n hán, theo th_ng kê c?a Tong cJc Th?y l#i thì tV n�m 1985 1&n 2014 toàn vùng 1ã có nhiLu 1#t h'n hán x5y ra, trong 1ó có 5 1#t x5y ra h'n hán nghiêm trWng, h'n x5y ra trong c5 3 vJ s5n xu7t làm thiOt h'i 1&n hàng triOu hecta 17t nông nghiOp. T� lO diOn tích b> h'n trên tong diOn tích gieo c7y c?a các 1#t han này là: n�m 1988 (13,3%), 1993 (21,6%), 1998 (14,6%), 2005 (15,6%), 2010 (15,9%).

Hình 1. VHình 1. VHình 1. VHình 1. V>>>> trí vùng DHMT và các tr trí vùng DHMT và các tr trí vùng DHMT và các tr trí vùng DHMT và các tr''''m khí t�m khí t�m khí t�m khí t�####ngngngng

2.2. S2.2. S2.2. S2.2. S_ liOu_ liOu_ liOu_ liOu

(1) S_ liOu m�a và nhiOt 1^ 1�#c thu thZp ] 27 tr'm khí t�#ng thu^c vùng nghiên c;u (v> trí và tên các tr'm khí t�#ng 1�#c thM hiOn ] hình 1). Ph'm vi th i gian khai thác s_ liOu 1M sw dJng trong nghiên c;u 1�#c l7y tV tháng 1 n�m 1985 1&n tháng 12 n�m 2014; (2) S_ liOu vL chu`n sai nhiOt 1^ mXt n�+c biMn

là b^ dN liOu SSTA ] vùng Nino3.4 (vùng theo dõi ho't 1^ng c?a ENSO có tWa 1^ là 5°N-5°S, 120°W-170°W), các dN liOu SSTA 1�#c l7y tV n�m 1984 1&n n�m 2014 v+i th i gian là 31 n�m thông qua website c?a Trung tâm DN liOu châu Á Thái Bình D�\ng (http://apdrc.soest.hawaii.edu/las/v6/constrain? var=295); (3) S_ liOu chb s_ dao 1^ng nam (SOI) (chb s_ chênh lOch áp su7t không khí mXt biMn giNa Tahiti n[m ] công Nam TBD có tWa 1^ là 17,5°S; 149,6°W và Darwin n[m ] Tây Btc Australia có tWa 1^ là 12.4°S; 130.9°E) giai 1o'n 1984 1&n n�m 2014 1�#c l7y t'i website c?a CJc c>a ch7t và H5i d�\ng hWc Qu_c gia Mm (https:// www.ncdc.noaa.gov/teleconnections/enso/ indicators/soi/.)


3.1. Ch3.1. Ch3.1. Ch3.1. Chb s_ h'n SPI và SPEIb s_ h'n SPI và SPEIb s_ h'n SPI và SPEIb s_ h'n SPI và SPEI

Chb s_ chu`n hóa l�#ng m�a SPI và chb s_ chu`n hóa l�#ng m�a và b_c h\i SPEI có các b�+c tính toán khá t�\ng 1-ng. Các chb s_ SPI và SPEI có thM 1�#c tính toán cho nhiLu th i 1o'n khác nhau, th� ng là trong ph'm vi tV 1 tháng 1&n 48 tháng (WMO, 2012). MJc 1ích c?a viOc tính toán là tìm m^t hàm xác su7t phù h#p v+i liOt s_ liOu cUn tính toán, sau 1ó chuyMn hóa hàm xác su7t này thành hàm phân ph_i chu`n, có trung bình b[ng 0 và 1^ lOch chu`n là 1. S� khác biOt l+n nh7t là liOt tính toán c?a SPI là liOt s_ liOu m�a trong khi c?a SPEI là liOt s_ liOu cân b[ng n�+c b[ng hiOu s_ giNa m�a và b_c h\i tiLm n�ng. cM phân tích và 1ánh giá h'n khí t�#ng thì McKee et al., 1993b 1ã 1L xu7t chb s_ SPI, công th;c tính toán chb s_ SPI nh� sau:

+++

++−=

33

221

2210

1 tdtdtd

tccctSSPI

Trong 1ó: t là tham s_ 1�#c tính tV hàm F

21ln Ft = ; F là hàm xác su7t tích l�y l�#ng m�a; S là h[ng s_ (S = 1 khi F > 0,5, S = -1 khi F ≤ 0,5); c0 = 2,515517; c1 = 0,802853; c2 = 0,010328; d1 = 1,432788; d2 = 0,189269; d3 = 0,001308 (c0, c1, c2, d1, d2, d3 là các h[ng s_ c?a hàm phân ph_i chu`n).

cM tính toán chb s_ SPEI thì d�a vào chb s_ (D) là hiOu s_ c?a l�#ng m�a (P) và l�#ng b_c h\i tiLm n�ng (PET), chb s_ (D) cho bi&t s� d� thVa hoXc thi&u hJt 1^ `m, sau 1ó xác 1>nh các 1iLu kiOn `m �+t và khô h'n. M=i th i 1o'n t�ng gi5m l�#ng n�+c có thM 1�#c 1>nh ngh�a nh� sau: Di = Pi - PETi. Chb



s_ SPEI 1�#c tính toán c�ng t�\ng t� nh� chb s_ SPI (Vicente-Serrano et al., 2010b). Do SPI và SPEI 1�#c chu`n hóa, các 1Xc tính vL th i 1o'n khô và th i 1o'n `m �+t 1�#c thM hiOn trong cùng m^t cách. Do 1ó, các giai 1o'n `m �+t c�ng có thM 1�#c phát hiOn b]i SPI hoXc SPEI. Theo to ch;c Khí t�#ng th& gi+i (WMO, 2012) tr'ng thái khô h'n hay `m �+t 1�#c phân c7p theo chb s_ SPI, SPEI nh� trong b5ng 1.

BBBB5ng5ng5ng5ng 1 1 1 1.... Phân c Phân c Phân c Phân c7p h'n khí t�#ng theo SPI7p h'n khí t�#ng theo SPI7p h'n khí t�#ng theo SPI7p h'n khí t�#ng theo SPI, , , , SPSPSPSPEEEEIIII SPI/SPEISPI/SPEISPI/SPEISPI/SPEI ciciciciLLLLu kiu kiu kiu kiOOOOn khí hn khí hn khí hn khí hZZZZuuuu ≥ 2,0 C�c k� `m

1,5 - ÷1,99 R7t `m 1,0 -÷ 1,49 ¯m vVa 0,50 ÷- 0,99 ¯m nh� -0,49 -÷ 0.49 Bình th� ng -0,50 ÷ - 0,99 H'n nh� -1,0 ÷ -1,49 H'n vVa -1,5 ÷ -1,99 H'n nXng ≤ -2,0 H'n c�c nXng

3.3.3.3.2222. Tính toán các ch. Tính toán các ch. Tính toán các ch. Tính toán các chb s_ h'n theo không gian, b s_ h'n theo không gian, b s_ h'n theo không gian, b s_ h'n theo không gian, thththth i gian i gian i gian i gian

cM tính toán các chb s_ h'n theo không gian, th i gian thì các b�+c th�c hiOn nh� sau: (1) T'o ô l�+i cho toàn vùng DHMT v+i 1^ phân gi5i 5×5 km, tong c^ng có 3751 ô l�+i và coi 1iLu kiOn h'n hán c?a m=i ô l�+i này là 1^c lZp, không liên quan v+i nhau, (2) Nî suy m�a và nhiOt 1^ t+i các ô l�+i, ph�\ng pháp nî suy 1�#c sw dJng trong nghiên c;u này là ph�\ng pháp trWng s_ ngh>ch 15o kho5ng cách (IDW) tV s_ liOu m�a và nhiOt 1^ t'i 27 tr'm khí t�#ng trong toàn vùng nh� hình 1, (3) TV k&t qu5 nî suy m�a và nhiOt 1^ tính toán các chb s_ h'n SPI, SPEI theo th i 1o'n 1 tháng và 3 tháng cho các ô l�+i trong vùng nghiên c;u tV tháng 1 n�m 1985 1&n tháng 12 n�m 2014 (WMO, 2012).

3.3. Phân tích, 1ánh giá 3.3. Phân tích, 1ánh giá 3.3. Phân tích, 1ánh giá 3.3. Phân tích, 1ánh giá 5nh h�]ng c?a El Nino 5nh h�]ng c?a El Nino 5nh h�]ng c?a El Nino 5nh h�]ng c?a El Nino tttt+i di�n bi&n h'n hán c?a +i di�n bi&n h'n hán c?a +i di�n bi&n h'n hán c?a +i di�n bi&n h'n hán c?a vùng nghiên cvùng nghiên cvùng nghiên cvùng nghiên c;u theo ;u theo ;u theo ;u theo không gian, thkhông gian, thkhông gian, thkhông gian, th i gian. i gian. i gian. i gian.

Trong nghiên c;u này tác gi5 thông qua ph�\ng pháp th_ng kê các 1#t x5y ra hiOn t�#ng El Nino (CPC, 2014), sau 1ó phân tích, 1ánh giá di�n bi&n h'n hán c?a vùng nghiên c;u theo các chb s_ SPI/SPEI ] các th i 1iMm x5y ra hiOn t�#ng El Nino. Nh� 1ã phân tích ] phUn trên thì s� thay 1oi SST, SO ] TBD 1ã gây ra s� b7t th� ng c?a các kh_i khí biMn d4n 1&n hiOn t�#ng El Nino xu7t hiOn. Vì th&, 1M nghiên c;u 5nh h�]ng c?a El Nino t+i di�n bi&n h'n

hán c?a vùng nghiên c;u sw dJng ph�\ng pháp phân tích t�\ng quan giNa s_ liOu SSTA t'i vùng Nino3.4 và SOI v+i các chb s_ SPI/SPEI v+i các th i 1o'n 1, 3 tháng, thông qua ph�\ng trình t�\ng quan 1M xác 1>nh hO s_ t�\ng quan.

Nghiên c;u này sw dJng m_i t�\ng quan giNa chu=i s_ liOu SSTA, SOI x{x1, x2, ..., xn} và chu=i s_ liOu SPI/SPEI y{y1, y2, ..., yn}, v+i n cXp tr> s_ quan sát {xi, yi} (i=1,.., n) 1M xây d�ng ma trZn t�\ng quan giNa SSTA, SOI v+i các chb s_ SPI/SPI theo không gian t'i các ô l�+i. T'i m^t ô l�+i, v+i m=i chu=i s_ liOu SPI/SPEI tV tháng 1 n�m 1985 1&n tháng 12 n�m 2014 sr xây d�ng t�\ng quan v+i 12 chu=i s_ liOu SSTA/SOI (chu=i th; nh7t v+i 1^ tr� j=1 tháng khi chu=i SSTA/SOI ] tr�+c chu=i SPI/SPEI 1 tháng, có ngh�a là chu=i SSTA/SOI tV tháng 12 n�m 1984 1&n tháng 11 n�m 2014; 1^ tr� j=2 tháng khi chu=i SSTA/SOI ] tr�+c chu=i SPI/SPEI 2 tháng; ...; 1^ tr� j=12 tháng khi chu=i SSTA/SOI ] tr�+c chu=i SPI/SPEI 12 tháng, có ngh�a là chu=i SSTA/SOI tV tháng 1 n�m 1984 1&n tháng 12 n�m 2013.

Tính toán xác 1>nh hO s_ t�\ng quan t�\ng ;ng v+i ma trZn 1ã xây d�ng ] trên, n&u hO s_ t�\ng quan d�\ng (ph5n ánh m_i quan hO 1-ng bi&n), n&u hO s_ t�\ng quan âm (ph5n ánh m_i quan hO ngh>ch bi&n), giá tr> tuyOt 1_i c?a hO s_ t�\ng quan càng gUn giá tr> 1 thì m_i quan hO tuy&n tính giNa hai bi&n càng chXt chr.


4.1. Phân tích di4.1. Phân tích di4.1. Phân tích di4.1. Phân tích di�n bi&n h'n hán c?a vùng �n bi&n h'n hán c?a vùng �n bi&n h'n hán c?a vùng �n bi&n h'n hán c?a vùng DHMT trong các thDHMT trong các thDHMT trong các thDHMT trong các th i ki ki ki k� x`y ra El Nino� x`y ra El Nino� x`y ra El Nino� x`y ra El Nino

Chb s_ bình quân h'n hán theo chb s_ SPI và SPEI cho toàn vùng DHMT 1�#c tính b[ng trung bình hóa các chb s_ SPI và SPEI theo ô l�+i cho tVng tháng. Hình 2 và 3 di�n t5 di�n bi&n h'n hán lUn l�#t c?a các chb s_ SPI/SPEI 1 tháng, SPI/SPEI 3 tháng và các th i k� x5y ra El Nino.

Theo k&t qu5 ] hình 2 và 3 có thM nhZn th7y các chb s_ 1Lu thM hiOn các n�m 1988, 1993, 1998, 2005, 2010 xu7t hiOn h'n hán kéo dài trong nhiLu tháng, phù h#p v+i các 1#t h'n hán trong th�c t& là h'n hán x5y ra trong th i gian dài ] c5 3 vJ và t� lO diOn tích b> h'n trên tong diOn tích gieo c7y l+n. HUu h&t trong các 1#t x5y ra El Nino thì vùng nghiên c;u 1Lu phát sinh h'n hán, nh�ng th i 1iMm c?a các 1#t h'n hán th� ng x5y ra mu^n h\n (tr� h\n) th i 1iMm x5y ra các 1#t El Nino. Trong các th i k� x5y ra El Nino thì



th i k� tV 5/1997 ÷- 5/1998 là th i k� h'n x5y ra nXng nh7t v+i nhiLu tháng chb s_ âm l+n và liên tJc, sau 1ó là th i k� 7/2004 -÷ 4/2005 và th i k� 6/2002 -÷ 2/2003

là h'n x5y ra nh� h\n c5. Trong th�c t& thì 1#t h'n 1997-1998 c�ng là 1#t x5y ra h'n nXng nh7t v+i 180836 ha b> h'n và 51130 ha b> m7t trtng.

Hình 2. Giá trHình 2. Giá trHình 2. Giá trHình 2. Giá tr>>>> SPI/SPEI SPI/SPEI SPI/SPEI SPI/SPEI----1 trong các th1 trong các th1 trong các th1 trong các th i ki ki ki k�� x x x x5555y ra El Nino và La Nina (1985y ra El Nino và La Nina (1985y ra El Nino và La Nina (1985y ra El Nino và La Nina (1985----2014)2014)2014)2014)

Hình 3. Giá trHình 3. Giá trHình 3. Giá trHình 3. Giá tr>>>> SPI/SPEI SPI/SPEI SPI/SPEI SPI/SPEI----3 trong các th3 trong các th3 trong các th3 trong các th i ki ki ki k�� x x x x5555y ra El Nino và La Ny ra El Nino và La Ny ra El Nino và La Ny ra El Nino và La Nina (1985ina (1985ina (1985ina (1985----2014)2014)2014)2014)

BBBB5ng 2. Giá tr> c�c tiMu c?a SPI/SPEI trong các th i 5ng 2. Giá tr> c�c tiMu c?a SPI/SPEI trong các th i 5ng 2. Giá tr> c�c tiMu c?a SPI/SPEI trong các th i 5ng 2. Giá tr> c�c tiMu c?a SPI/SPEI trong các th i kkkk� x5y ra El Nino� x5y ra El Nino� x5y ra El Nino� x5y ra El Nino

ThThThTh i ki ki ki k�� xxxx5555y ray ray ray ra El Nino El Nino El Nino El Nino Giá trGiá trGiá trGiá tr>>>> nh nh nh nhssss nh nh nh nh7777t ct ct ct c????a a a a

SPI/SPEISPI/SPEISPI/SPEISPI/SPEI

TV tháng c&n

tháng Tong s_tháng

SPI1 SPEI1 SPI3 SPEI3

9/1986 2/1988 18 -1,5 -1,36 -1,1 -1,19 6/1991 7/1992 14 -1,4 -1,09 -1,4 -1,27

10/1994 3/1995 6 -0,6 -0,53 -0,9 -0,66 5/1997 5/1998 13 -0,9 -1,4 -1,0 -1,66 6/2002 2/2003 9 -0,6 -0,62 -0,2 -0,94 7/2004 4/2005 10 -1,3 -1,22 -1,5 -1,38 9/2006 1/2007 5 -1,20 -1,57 -1,3 -1,32 7/2009 4/2010 10 -1,1 -1,53 -1,1 -1,52

11/2014 12/2014 2 -0,4 -0,74 -1,2 -1,31

M;c 1^ h'n hán c?a vùng nghiên c;u trong các th i k� x5y ra El Nino 1�#c xác 1>nh b[ng giá tr> c�c tiMu và s_ tháng x5y ra h'n c?a các chb s_ SPI/SPEI trong th i k� 1ó. Giá tr> c�c tiMu c?a các chb s_ h'n và s_ tháng x5y ra h'n (giá tr> c?a SPI/SPEI ≤ -0,5)

trong các th i k� x5y ra El Nino 1�#c th_ng kê trong các b5ng 2 và 3.

BBBB5ng 3. Tong s_ tháng phát sinh h'n hán trong các 5ng 3. Tong s_ tháng phát sinh h'n hán trong các 5ng 3. Tong s_ tháng phát sinh h'n hán trong các 5ng 3. Tong s_ tháng phát sinh h'n hán trong các thththth i k� x5y ra El Nino i k� x5y ra El Nino i k� x5y ra El Nino i k� x5y ra El Nino

ThThThTh i ki ki ki k�� xxxx5555y ray ray ray ra El NinoEl NinoEl NinoEl Nino

TTTToooong sng sng sng s____ tháng x tháng x tháng x tháng x5555y ra hy ra hy ra hy ra h''''n n n n hánhánhánhán ((((SPI/SPEISPI/SPEISPI/SPEISPI/SPEI ≤ ----0.5)0.5)0.5)0.5)

TV tháng

c&n tháng

Tong s_tháng

SPI1 SPEI1 SPI3 SPEI3

9/1986 2/1988 18 6 5 8 9 6/1991 7/1992 14 6 4 5 5

10/1994 3/1995 6 2 1 3 3 5/1997 5/1998 13 3 7 6 8 6/2002 2/2003 9 2 2 0 2 7/2004 4/2005 10 6 5 7 7 9/2006 1/2007 5 2 2 3 4 7/2009 4/2010 10 5 6 3 5

11/2014 12/2014 2 0 1 1 3

B5ng 2, 3 cho th7y trong các th i k� x5y ra El Nino thì m;c 1^ h'n hán c?a vùng nghiên c;u theo



chb s_ SPEI3 là l+n nh7t, sau 1ó 1&n SPEI1, SPI3 và th7p nh7t là SPI1.

M;c 1^ d> th� ng c?a h'n hán 1�#c xác 1>nh b[ng giá tr> c�c tiMu c?a các chb s_ SPI/SPEI trong toàn liOt s_ liOu (1985 - 2014). Theo k&t qu5 c?a hình 2, 3 thì giá tr> c�c tiMu c?a SPI1 là -1,5 r\i vào tháng 12/1987, SPEI1 là -1,57 r\i vào tháng 11/2006, SPI3 là -1,5 r\i vào tháng 10/2004, SPEI3 là -1,66 r\i vào tháng 3/1988. ciLu này cho th7y h'n nXng x5y ra trong vùng nghiên c;u 1Lu r\i vào các th i 1iMm x5y ra El Nino.

K&t qu5 và phân tích ] trên cho th7y m;c 1^ 5nh h�]ng c?a hiOn t�#ng El Nino 1&n h'n hán c?a vùng nghiên c;u là t�\ng 1_i l+n, khi x5y ra m^t 1#t El Nino thì vùng nghiên c;u sr phát sinh m^t 1#t h'n hán kéo dài trong nhiLu tháng, giá tr> âm c?a các chb s_ h'n l+n, nh�ng th i 1iMm c?a các 1#t h'n hán th� ng x5y ra mu^n h\n (tr� h\n) th i 1iMm x5y ra các 1#t El Nino. Chb s_ SPEI3 ph5n ánh m;c 1^ h'n hán c?a vùng nghiên c;u l+n h\n các chb s_ h'n khác.

4.2. Phân tích, 1ánh giá k4.2. Phân tích, 1ánh giá k4.2. Phân tích, 1ánh giá k4.2. Phân tích, 1ánh giá k&t qu5 m_i t�\ng quan &t qu5 m_i t�\ng quan &t qu5 m_i t�\ng quan &t qu5 m_i t�\ng quan gigigigiNa SSTA/SOI v+i các chb s_ SPI/SPEINa SSTA/SOI v+i các chb s_ SPI/SPEINa SSTA/SOI v+i các chb s_ SPI/SPEINa SSTA/SOI v+i các chb s_ SPI/SPEI

BBBB5ng 4. HO s_ t�\ng quan trung b5ng 4. HO s_ t�\ng quan trung b5ng 4. HO s_ t�\ng quan trung b5ng 4. HO s_ t�\ng quan trung bình giình giình giình giNa SSTA/SOI v+i các chb s_ SPI/SPEINa SSTA/SOI v+i các chb s_ SPI/SPEINa SSTA/SOI v+i các chb s_ SPI/SPEINa SSTA/SOI v+i các chb s_ SPI/SPEI HO s_ t�\ng quan giNa SSTA1 và SPI1/SPEI1

c^ tr� j (tháng)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

SPI1 -0,14 -0,157 -0,167 -0,161 -0,146 -0,119 -0,108 -0,094 -0,089 -0,073 -0,062 -0,064 SPEI1 -0,14 -0,157 -0,167 -0,161 -0,146 -0,119 -0,108 -0,094 -0,089 -0,073 -0,062 -0,064

HO s_ t�\ng quan giNa SSTA3 và SPI3/SPEI3 c^ tr� j (tháng)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

SPI3 -0,256 -0,269 -0,274 -0,266 -0,244 -0,212 -0,183 -0,156 -0,134 -0,118 -0,109 -0,102 SPEI3 -0,256 -0,269 -0,274 -0,266 -0,244 -0,212 -0,183 -0,156 -0,134 -0,118 -0,109 -0,102

HO s_ t�\ng quan giNa SOI1 và SPI1/SPEI1 c^ tr� j (tháng)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

SPI1 0,162 0,169 0,143 0,144 0,138 0,088 0,085 0,063 0,058 0,045 0,042 0,037 SPEI1 0,162 0,169 0,143 0,144 0,138 0,088 0,085 0,063 0,058 0,045 0,042 0,037

HO s_ t�\ng quan giNa SOI3 và SPI3/SPEI3 c^ tr� j (tháng)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

SPI3 0,278 0,303 0,292 0,266 0,238 0,213 0,17 0,124 0,096 0,079 0,071 0,06 SPEI3 0,278 0,303 0,292 0,266 0,238 0,213 0,17 0,124 0,096 0,079 0,071 0,06

K&t qu5 hO s_ t�\ng quan trung bình giNa SSTA/SOI v+i các chb s_ SPI/SPEI t'i các ô l�+i 1�#c thM hiOn ] b5ng 4. K&t qu5 cho th7y t�\ng quan giNa SSTA/SOI v+i chb s_ SPI và SPEI 1Lu nh� nhau và t�\ng quan giNa SSTA/SOI v+i các chb s_ SPI/SPEI3 là l+n h\n so v+i các chb s_ SPI/SPEI1, nh�ng t�\ng quan giNa SOI v+i các chb s_ SPI/SPEI l+n h\n so v+i t�\ng quan giNa SSTA v+i các chb s_ SPI/SPEI. T�\ng quan giNa SSTA v+i các chb s_ SPI/SPEI là m_i t�\ng quan ngh>ch, còn t�\ng quan giNa SOI v+i các chb s_ SPI/SPEI là m_i t�\ng quan thuZn, 1iLu này phù h#p v+i quy luZt c?a th i ti&t, khí hZu ] vùng xích 1'o-nhiOt 1+i TBD là khi SST ] vùng Nino3.4 t�ng thì El Nino x5y ra 1-ng th i v+i SO âm

tính sr gây ra h'n hán nghiêm trWng cho vùng phía tây TBD (Bredeson, 2002; Larkin và Harrison, 2002; Walker, 1924).

K&t qu5 ] b5ng 4 c�ng cho th7y t�\ng quan giNa SSTA v+i các chb s_ SPI/SPEI 1't giá tr> cao nh7t khi chu=i s_ liOu SSTA tr�+c chu=i s_ liOu SPI/SPEI là 3 tháng (1^ tr� 3 tháng), còn t�\ng quan giNa SOI v+i các chb s_ SPI/SPEI 1't giá tr> cao nh7t khi chu=i s_ liOu SOI tr�+c chu=i s_ liOu SPI/SPEI là 2 tháng (1^ tr� 2 tháng). ciLu này cho th7y khi SST ] vùng Nino3.4 t�ng (SSTA d�\ng) và SOI âm tính 1Lu có 5nh h�]ng 1&n di�n bi&n h'n hán c?a khu v�c nghiên c;u, 1Xc biOt là khi SST ] vùng Nino3.4 t�ng (SSTA ≥ 0,5° d4n 1&n phát sinh El Nino) thì kh5



n�ng l+n sr phát sinh h'n hán cho vùng nghiên c;u nh�ng 1iMm phát sinh h'n hán th� ng tr� h\n tV 2 1&n 3 tháng.

K&t qu5 m_i t�\ng quan giNa SSTA/SOI v+i các chb s_ SPI/SPEI 1't giá tr> cao nh7t theo không gian 1�#c thM hiOn ] hình 4 và 5.

Hình 4. THình 4. THình 4. THình 4. T�\ng quan gi�\ng quan gi�\ng quan gi�\ng quan giNNNNa SSTA va SSTA va SSTA va SSTA v++++i các chi các chi các chi các chbbbb s s s s____

SPI/SPEI theo không gian (vSPI/SPEI theo không gian (vSPI/SPEI theo không gian (vSPI/SPEI theo không gian (v++++i 1i 1i 1i 1^̂̂̂ tr tr tr tr�� là j = 3 tháng là j = 3 tháng là j = 3 tháng là j = 3 tháng

Hình 5. THình 5. THình 5. THình 5. T�\ng quan gi�\ng quan gi�\ng quan gi�\ng quan giNNNNa SOI va SOI va SOI va SOI v++++i các chi các chi các chi các chbbbb s s s s____

SPI/SPEI theo không gSPI/SPEI theo không gSPI/SPEI theo không gSPI/SPEI theo không gian (vian (vian (vian (v++++i 1i 1i 1i 1^̂̂̂ tr tr tr tr�� là j = 2 tháng là j = 2 tháng là j = 2 tháng là j = 2 tháng

Hình 4, 5 cho th7y theo không gian thì t�\ng quan giNa SSTA/SOI v+i các chb s_ h'n có s� khác biOt l+n giNa các 1iMm trong vùng nghiên c;u, nh�ng có m^t 1Xc 1iMm chung là t�\ng quan giNa SSTA/SOI v+i các chb s_ h'n ] vùng Nam Trung b^ l+n h\n nhiLu so v+i vùng Btc Trung b^. T�\ng quan giNa SSTA v+i chb s_ h'n có giá tr> l+n nh7t ] tbnh Bình ThuZn và TP cà N�ng (hO s_ t�\ng quan là 0,43), nhs nh7t là ] các tbnh Thanh Hóa, NghO An và Hà T�nh. Còn t�\ng quan giNa SOI v+i chb s_ h'n có giá tr> l+n nh7t ] các tbnh Khánh Hòa, Ninh ThuZn và Bình ThuZn (hO s_ t�\ng quan là 0,462), nhs nh7t ] các tbnh Thanh Hóa, NghO An và Hà T�nh. K&t qu5

m_i t�\ng quan giNa SSTA/SOI v+i các chb s_ h'n theo không gian cho th7y m_i quan hO và 5nh h�]ng c?a El Nino t+i di�n bi&n h'n hán c?a vùng Nam Trung b^ là l+n h\n so v+i vùng Btc Trung b^.

5. K�T LU�N

Di�n bi&n h'n hán c?a vùng nghiên c;u theo các chb s_ h'n SPI/SPEI 1Lu cho th7y các n�m 1988, 1993, 1998, 2005, 2010 xu7t hiOn h'n hán kéo dài, phù h#p v+i các 1#t h'n hán trong th�c t&. Chb s_ SPEI3 ph5n ánh m;c 1^ h'n hán c?a vùng nghiên c;u l+n h\n các chb s_ h'n khác.

M;c 1^ 5nh h�]ng c?a hiOn t�#ng El Nino 1&n h'n hán c?a vùng nghiên c;u là t�\ng 1_i l+n, khi x5y ra m^t 1#t El Nino thì vùng nghiên c;u sr phát sinh m^t 1#t h'n hán kéo dài trong nhiLu tháng, giá tr> âm c?a các chb s_ h'n l+n, nh�ng th i 1iMm c?a các 1#t h'n hán th� ng x5y ra mu^n h\n (tr� h\n) th i 1iMm x5y ra các 1#t El Nino và 5nh h�]ng c?a El Nino t+i di�n bi&n h'n hán c?a vùng Nam Trung b^ là l+n h\n so v+i vùng Btc Trung b^.

Khi SST ] vùng Nino3.4 t�ng (SSTA d�\ng) và SOI âm tính 1Lu có 5nh h�]ng 1&n di�n bi&n h'n hán c?a khu v�c nghiên c;u, 1Xc biOt là khi SST ] vùng Nino3.4 t�ng (SSTA ≥ 0,5° d4n 1&n phát sinh El Nino) thì kh5 n�ng l+n sr phát sinh m^t 1#t h'n hán cho vùng nghiên c;u nh�ng 1iMm phát sinh h'n hán th� ng tr� h\n tV 2 1&n 3 tháng.

TÀI LIU THAN KH�O

1. Bredeson, C. (2002). El Niño & La Niña : Deadly Weather. Enslow Publishers: Berkeley Heights, NJ.

2. CPC. (2014). Cold & Warm Episodes by Season. Climate Prediction Center.

3. Larkin, N. K., Harrison, D. E. (2002). ENSO Warm (El Niño) and Cold (La Niña) Event Life Cycles: Ocean Surface Anomaly Patterns, Their Symmetries, Asymmetries, and Implications. Journal of Climate. 15, 1118-1140.

4. McKee, T. B., Doesken, N. J., Kleist, J. (1993). The relationship of drought frequency and duration to time scales. Anaheim, California, January 17-22, 179-184.

5. McKee, T. B., Doesken, N. J., Kleist, J. (1993). The relationship of drought frequency and duration to time scales. American Meteorological Society Boston, MA, 179-183.



6. Philander, S. G. H. (1990). El Nino, La Nina and the Southern Oscillation. Academic Press: San Diego.

7. Ropelewski, C. F., Jones, P. D. (1987). An Extension of the Tahiti—Darwin Southern Oscillation Index. Mon. Wea. Rev., 115, 2161—2165.

8. Vicente-Serrano, S. M., Begueria, S., Lopez-Moreno, J. I. (2010a). A Multiscalar Drought Index Sensitive to Global Warming: The Standardized Precipitation Evapotranspiration Index. Journal of Climate, 23, 1696-1718.

9. Vicente-Serrano, S. M., Beguería, S., López-Moreno, J. I. (2010b). A multiscalar drought index

sensitive to global warming: the standardized precipitation evapotranspiration index. Journal of climate, 23, 1696-1718.

10. Walker, G. T. (1924). Correlation in seasonal variations of weather. IX: A further study of world weather. Meteorological Office: Poona, India.

11. WMO (2012). Standardized precipitation index user guide. Report No.

12. Wyrtki, K. (1975). El Niño–The Dynamic Response of the Equatorial Pacific Oceanto Atmospheric Forcing. Journal of Physical Oceanography, 5, 572-584.

IMPACT OF EL NINO EVENTS ON SPATIAL IMPACT OF EL NINO EVENTS ON SPATIAL IMPACT OF EL NINO EVENTS ON SPATIAL IMPACT OF EL NINO EVENTS ON SPATIAL ---- TEMPORAL DROUGHT CONDITIONS AT TEMPORAL DROUGHT CONDITIONS AT TEMPORAL DROUGHT CONDITIONS AT TEMPORAL DROUGHT CONDITIONS AT VIETNAM CENTRAL COASTAL REGIONVIETNAM CENTRAL COASTAL REGIONVIETNAM CENTRAL COASTAL REGIONVIETNAM CENTRAL COASTAL REGION

NguyNguyNguyNguyen Thai Ha, Nguyen Dang Tinh, Nguyen Luong Bangen Thai Ha, Nguyen Dang Tinh, Nguyen Luong Bangen Thai Ha, Nguyen Dang Tinh, Nguyen Luong Bangen Thai Ha, Nguyen Dang Tinh, Nguyen Luong Bang

SummarySummarySummarySummary Being a drought prone area, Vietnam Central Coastal Region (VCCR) is always paid attention in terms of drought conditions related to El Nino events. The method used in this research is assessed the drought events at VCCR on spatial and temporal scale based on two common drought indices, Standardizszed Precipitation Index (SPI) and Standardized Precipitation Evapotranspiration Index (SPEI) when El Nino occur, the correlation between those indices and El Nino indicators as Sea Surface Temperature Anomalies (SSTA) and Southern Oscillation Index (SOI) with drought indices (SPI/SPEI) were analyzed. The research results show that the El Nino events on drought conditions at VCCR are significant impact, typically in the lag of 2 — 3 months after the initial El Nino events. The correlation between SSTA/SOI and SPI/SPEI indices are high, the correlation at the southern part of VCCR is stronger than that of northern part. The correlation between SSTA and SPI/SPEI is negative, whereas, the correlation between SOI and SPI/SPEI is positive. This study provides important clues to select the significant factors which should be inputs for drought forecasting model over VCCR.

KeywordsKeywordsKeywordsKeywords: Drought index, El Nino, sea surface temperature anomalies, southern oscillation index.

Ng�Ng�Ng�Ng� i ph5n biOn: PGS.TS. Mai V�n Tr>nh i ph5n biOn: PGS.TS. Mai V�n Tr>nh i ph5n biOn: PGS.TS. Mai V�n Tr>nh i ph5n biOn: PGS.TS. Mai V�n Tr>nh

Ngày nhNgày nhNgày nhNgày nhZn bài: Zn bài: Zn bài: Zn bài: 4/01/2018

Ngày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua ph5n biOn: 5n biOn: 5n biOn: 5n biOn: 5/02/2018

Ngày duyNgày duyNgày duyNgày duyOt 1�ng: Ot 1�ng: Ot 1�ng: Ot 1�ng: 12/02/2018



TÍNH TOÁN S. PHÁT TRIN V;T N8T TRONG THÂN �)P TRQNG L.C BÊ TÔNG �RM L,N D.A TRÊN

PH�4NG PHÁP PHRN T" H�U H*N T. THÍCH 8NG TRONG PHRN M M ANSYS

HHHHàààà Thanh D Thanh D Thanh D Thanh D�\�\�\�\ngngngng1111

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T��TTTT cã xây d�ng Ch�\ng trình tính toán s� hình thành v&t n;t, s� phát triMn v&t n;t trong thân 1Zp trWng l�c bê tông 1Um l�n (BTcL) theo ph�\ng pháp phân tw hNu h'n (PTHH) t� thích ;ng v+i m'ng l�+i phUn tw liên tJc ch>u tác dJng c?a t5i trWng t�nh và 1^ng b[ng ngôn ngN lZp trình tham s_ APDL trong phUn mLm ANSYS. c^ tin cZy c?a Ch�\ng trình 1ã 1�#c kiMm nghiOm thông qua các k&t qu5 nghiên c;u 1ã 1�#c công b_ trên th& gi+i. cã ti&n hành tính toán thw nghiOm quá trình phát triMn v&t n;t 1Zp BTcL S\n La d�+i tác dJng c?a to h#p t5i trWng có 1^ng 17t. cây là c\ s] 1M ti&p tJc nghiên c;u 5nh h�]ng c?a phát triMn n;t t+i kh5 n�ng ch>u t5i c?a 1Zp BTcL.

TTTTVVVV khóa khóa khóa khóa: cZp bê tông 1Um l�n, n;t, phUn tw hNu h'n t� thích ;ng, ANSYS, S\n La.

1. !T V#N $ 9

HiOn nay có nhiLu ph�\ng th;c 1M mô phsng quá trình phát triMn v&t n;t d�+i tác dJng c?a gia t5i hoXc t5i trWng 1^ng. M^t trong nhNng nghiên c;u 1Uu tiên có thM kM 1&n là c?a L. J. Malvar và G. E. Warren n�m 1990[1]. Ch�\ng trình tính toán s� phát triMn v&t n;t theo ph�\ng pháp phUn tw hNu h'n (PTHH) c?a L. J. Malvar v+i l�+i PTHH không thay 1oi trong quá trình phá ho'i. NhiLu nghiên c;u vL sau phát triMn mô hình này 1ã ;ng dJng l�+i PTHH t� thích ;ng (Adaptive Finite Element) trong quá trình phát triMn v&t n;t. Trong m=i m^t b�+c gia t5i l�+i PTHH thay 1oi. Sau khi trên 1iMm tích phân xu7t hiOn v&t n;t, sr thông qua 1iLu chbnh thu^c tính vZt liOu 1M mô phsng n;t, ph�\ng th;c xw lý n;t sw dJng mô hình phân b_ mà không ph5i là mô hình r i r'c [2],[3]. D�a trên ngôn ngN lZp trình tham s_ APDL trong phUn mLm ANSYS (ANSYS Parametric Design Language), 1ã xây d�ng “Ch�\ng trình tính RCCD_CRACK” tính toán s� hình thành v&t n;t, tính toán s� phát triMn v&t n;t trong thân 1Zp trWng l�c BTcL theo ph�\ng pháp PTHH t� thích ;ng v+i m'ng l�+i phUn tw liên tJc ch>u tác dJng c?a t5i trWng t�nh và 1^ng 1M tV 1ó làm c\ s] cho viOc nghiên c;u 5nh h�]ng c?a v&t n;t 1&n kh5 n�ng ch>u t5i c?a 1Zp trWng l�c BTcL.

1 NCS Trường Đại học Thủy lợi

2. L�P TRÌNH TÍNH TOÁN PHÁT TRI>N V�T N�T TRONG THÂN �P TR?NG L%C BT L B@NG NGÔN NGA L�P TRÌNH THAM S- APDL

2.1. Mô hình hóa k2.1. Mô hình hóa k2.1. Mô hình hóa k2.1. Mô hình hóa k&&&&t ct ct ct c7777u u u u 1111ZZZZp BTp BTp BTp BTccccLLLL

ciMm noi bZt c?a phUn mLm ANSYS là có thM sw dJng ngôn ngN tham s_ hóa thi&t k& APDL (là m^t lo'i c?a ngôn ngN lZp trình FORTRAN) 1M lZp trình xây d�ng bài toán tong quát d�a trên các tham s_ 1>nh tr�+c [4].

c_i v+i mXt ctt 1Zp bê tông trWng l�c thông th� ng 1�#c phân thành 5 vùng vZt liOu, nLn 1�#c phân thành các l+p 1>a ch7t n[m ngang [5]. Tùy theo tVng bài toán cJ thM 1M l�a chWn kích th�+c t�\ng ;ng.

Mô hình hóa k&t c7u 1Zp BTcL theo bài toán không gian b[ng ph�\ng pháp phUn tw hNu h'n g-m 2 lo'i phUn tw:

- PhUn tw thân 1Zp là phUn tw kh_i SOLID65 mô phsng 1Xc tính vZt liOu bê tông.

- PhUn tw nLn là các phUn tw kh_i SOLID45 mô phsng 1Xc tính vZt liOu nLn.

Mô phsng k&t c7u 1Zp BTcL theo ph�\ng th;c APDL, toàn b^ dN liOu 1Uu vào 1�#c th�c hiOn qua cwa so giao diOn v+i ng� i sw dJng, r7t thuZn tiOn và d� dàng kiMm tra.

2.2. 2.2. 2.2. 2.2. KiKiKiKiMMMMm tra m tra m tra m tra 1111^̂̂̂ tin tin tin tin c c c cZZZZy cy cy cy c????a Cha Cha Cha Ch�\�\�\�\ng trìnng trìnng trìnng trìnhhhh

cM có c\ s] 1ánh giá 1^ tin cZy c?a “Ch�\ng trình tính RCCD_CRACK” b[ng ngôn ngN lZp trình APDL, 1ã tính toán ;ng su7t, bi&n d'ng và phá ho'i



n;t c?a 1Zp trWng l�c Koyna - �n c^ có kích th�+c ti&t diOn ngang 1�#c thM hiOn ] hình 1. cZp trWng l�c Koyna là m^t trong s_ ít 1Zp bê tông trên th& gi+i b> phá ho'i trong quá trình x5y ra 1^ng 17t. Gia t_c l>ch sw - th i gian c?a trZn 1^ng 17t Koyna ghi l'i 1�#c n�m 1967 theo ph�\ng 1;ng và ph�\ng ngang 1�#c thM hiOn ] hình 2 [2]. cã có nhiLu nghiên c;u trên th& gi+i c5 mô phsng tính toán và th�c nghiOm nghiên c;u s� phá ho'i c?a 1Zp. ciMn hình là nghiên c;u gUn 1ây c?a Mridha S n�m 2014 [3].

Hình 1. Hình 1. Hình 1. Hình 1. MMMMXXXXt ct ct ct cttttt ngang t ngang t ngang t ngang 1111ZZZZp Koyna p Koyna p Koyna p Koyna ---- ��n n n n cccc^̂̂̂

Hình 2. Hình 2. Hình 2. Hình 2. cccc^̂̂̂ng ng ng ng 11117777t Koyna tháng 11/1967t Koyna tháng 11/1967t Koyna tháng 11/1967t Koyna tháng 11/1967

Hình 3 thM hiOn v&t n;t cu_i cùng c?a 1Zp Koyna d�+i tác dJng c?a trZn 1^ng 17t n�m 1967 tV mô phsng s_ b[ng phUn mLm ABAQUS v+i l�+i phUn tw không thay 1oi và thí nghiOm mô hình v+i các chb tiêu c\ lý c?a bê tông 1�#c thM hiOn ] b5ng 1 [3]. K&t qu5 mô phsng và thí nghiOm t�\ng 1_i 1-ng nh7t vL hình th;c phá ho'i.

BBBB5555ng 1. Chng 1. Chng 1. Chng 1. Chbbbb tiêu c\ l tiêu c\ l tiêu c\ l tiêu c\ lý dùng trong tính toán ý dùng trong tính toán ý dùng trong tính toán ý dùng trong tính toán 1111ZZZZp p p p Koyna Koyna Koyna Koyna

VZt liOu

E (kN/m2)

HO s_ Poisson

ρ (T/m3)

ft (kN/m2)

fc (kN/m2)

Bê tông

3,1×107 0,2 2,643 2,9×103 24,1×103

Hình 3. Hình 3. Hình 3. Hình 3. KKKK&&&&t qut qut qut qu5555 mô ph mô ph mô ph mô phssssng sng sng sng s____ tr tr tr trên phên phên phên phUUUUn mn mn mn mLLLLm m m m

ABAQUS vABAQUS vABAQUS vABAQUS vàààà thí nghi thí nghi thí nghi thí nghiOOOOm m m m

Hình 4. Hình 4. Hình 4. Hình 4. Vùng phá hoVùng phá hoVùng phá hoVùng phá ho''''i i i i 1111ZZZZp Koyna bp Koyna bp Koyna bp Koyna b[[[[ng Chng Chng Chng Ch�\�\�\�\ng ng ng ng

trình RCCD_CRACtrình RCCD_CRACtrình RCCD_CRACtrình RCCD_CRACKKKK

Hình 5. Hình 5. Hình 5. Hình 5. MMMMXXXXt ct ct ct cttttt ngang t ngang t ngang t ngang 1111ZZZZp Guandi p Guandi p Guandi p Guandi ———— Trung Qu Trung Qu Trung Qu Trung Qu____cccc



Khi sw dJng “Ch�\ng trình tính RCCD_CRACK” b[ng ngôn ngN lZp trình APDL 1M tính toán tr'ng thái ;ng su7t, bi&n d'ng và phát triMn v&t n;t 1Zp bê tông trWng l�c Koyna v+i các tham s_ kích th�+c, vZt liOu nh� trên, d�+i tác dJng c?a gia t_c 1^ng 17t cho k&t qu5 phá ho'i n;t cu_i cùng (Hình 4). K&t qu5 tính toán phát triMn n;t t�\ng 1-ng v+i nghiên c;u th�c nghiOm c?a Mridha S [3]. cây là c\ s] 1M 15m

b5o 1^ tin cZy c?a “Ch�\ng trình tính RCCD_CRACK”. M^t ví dJ khác vL nghiên c;u phá ho'i 1Zp bê tông trWng l�c Guandi — Trung Qu_c d�+i tác dJng c?a trZn 1^ng 17t Koyna [2]. Kích th�+c mXt ctt ngang 1Zp Guandi 1�#c thM hiOn ] hình 5. Chb tiêu c\ lý c?a vZt liOu bê tông 1�#c thM hiOn ] b5ng 2.

BBBB5555ng 2. Chng 2. Chng 2. Chng 2. Chbbbb tiêu c\ l tiêu c\ l tiêu c\ l tiêu c\ lý dùng trong tính toán ý dùng trong tính toán ý dùng trong tính toán ý dùng trong tính toán 1111ZZZZp Guandi p Guandi p Guandi p Guandi VZt liOu E (kN/m2) HO s_ Poisson ρ (T/m3) ft (kN/m2) fc (kN/m2)

C15 5,6×107 0,167 2,552 1,453×103 14,53×103 C20 5,76×107 0,167 2,552 1,94×103 19,38×103 C25 5,88×107 0,167 2,552 2,15×103 21,45×103

K&t qu5 nghiên c;u c?a Gaohui Wang [2] cho th7y khi 1Zp ch>u tác 1^ng c?a 1^ng 17t, v&t n;t 1Uu tiên xu7t hiOn t'i phía h' l�u co 1Zp và phát triMn vL

phía th�#ng l�u. V&t n;t ti&p theo phá ho'i tV phía th�#ng l�u t'i v> trí gãy khúc và phát triMn vL phía h' l�u gây phá ho'i k&t c7u 1Zp (Hình 6).

Hình 6. Hình 6. Hình 6. Hình 6. Quá trình phá hoQuá trình phá hoQuá trình phá hoQuá trình phá ho''''i ci ci ci c????a a a a 1111ZZZZp Guandi dp Guandi dp Guandi dp Guandi d��++++i tác di tác di tác di tác dJJJJng cng cng cng c????a a a a 1111^̂̂̂ng ng ng ng 11117777t Koyna t Koyna t Koyna t Koyna [2]

Hình 7. Hình 7. Hình 7. Hình 7. Phân bPhân bPhân bPhân b____ chuy chuy chuy chuyMMMMn vn vn vn v>>>> t t t toooonnnng g g g Hình 8. Hình 8. Hình 8. Hình 8. Phân bPhân bPhân bPhân b____ ;;;;nnnng sug sug sug su7777t chính St chính St chính St chính S1111



Hình 9. Hình 9. Hình 9. Hình 9. Vùng phá hoVùng phá hoVùng phá hoVùng phá ho''''i ni ni ni n;;;;t t t t 1111ZZZZp Guandi bp Guandi bp Guandi bp Guandi b[[[[ng ng ng ng

ChChChCh�\�\�\�\ng trình RCCD_CRACng trình RCCD_CRACng trình RCCD_CRACng trình RCCD_CRACKKKK

Tính toán 1Zp Guandi b[ng “Ch�\ng trình tính RCCD_CRACK” cho k&t qu5 chuyMn v> và ;ng su7t tr�+c th i 1iMm 1Zp b> phá ho'i hoàn toàn 1�#c thM hiOn ] hình 7 và 8. Vùng phá ho'i n;t cu_i cùng trong thân 1Zp 1�#c thM hiOn ] hình 9. K&t qu5 này c�ng t�\ng 1-ng v+i k&t qu5 nghiên c;u c?a Gaohui Wang. M^t lUn nNa có thM kh�ng 1>nh 1^ tin cZy c?a “Ch�\ng trình tính RCCD_CRACK” do tác gi5 lZp.

3. QUÁ TRÌNH PHÁ HO)I N�T �P BT L S�N LA

cZp BTcL công trình Th?y 1iOn S\n La là 1Zp trWng l�c BTcL cao nh7t ] ViOt Nam tính 1&n th i 1iMm hiOn nay. cZp cao 138,1 m, bL r^ng 1áy 1Zp 105 m, bL r^ng 1bnh 1Zp 10 m. Các chb tiêu c\ lý c?a vZt liOu BTcL 1�#c thM hiOn ] b5ng 3.

BBBB5555ng 3. ng 3. ng 3. ng 3. ChChChChbbbb tiêu tiêu tiêu tiêu c\ lc\ lc\ lc\ lý cý cý cý c????a va va va vZZZZt lit lit lit liOOOOu u u u 1111ZZZZp BTcL S\n La p BTcL S\n La p BTcL S\n La p BTcL S\n La VZt liOu E (kN/m2) HO s_ Poisson ρ (T/m3) ft (kN/m2) fc (kN/m2) α β

RCC 2,5×107 0,167 2,4 1,2×103 16,0×103 0,32 0,52

Sw dJng “Ch�\ng trình tính RCCD_CRACK” tính toán phát triMn v&t n;t 1Zp BTcL S\n La d�+i tác dJng c?a to h#p t5i trWng 1Xc biOt có 1^ng 17t. Di�n bi&n phá ho'i n;t 1�#c thM hiOn ] hình 10. V&t n;t 1Uu tiên xu7t hiOn t'i chân 1Zp phía th�#ng l�u,

ti&p theo phía mXt th�#ng l�u cách 2/3 so v+i 1áy 1Zp và cu_i cùng phát triMn tV phía h' l�u gUn 1bnh 1Zp. cZp b> phá ho'i khi các v&t n;t xuyên tV th�#ng l�u 1&n h' l�u (hình 11).

Hình 10. Hình 10. Hình 10. Hình 10. Quá trình phá hoQuá trình phá hoQuá trình phá hoQuá trình phá ho''''i i i i 1111ZZZZp BTp BTp BTp BTccccL SL SL SL S\\\\n La dn La dn La dn La d��++++i tác di tác di tác di tác dJJJJng cng cng cng c????a ta ta ta t5555i tri tri tri trWWWWng ng ng ng 1111^̂̂̂ng ng ng ng 11117777tttt



(a) (b) (c)

Hình 11. Hình 11. Hình 11. Hình 11. KKKK&&&&t qut qut qut qu5555 tính toán t tính toán t tính toán t tính toán t''''i thi thi thi th i i i i 1111iiiiMMMMm m m m 1111ZZZZp BTp BTp BTp BTccccL bL bL bL b>>>> phá ho phá ho phá ho phá ho''''i hoi hoi hoi hoààààn ton ton ton toàààànnnn

(a) Bi&n d'ng l�+i phUn tw; (b) Phân b_ ;ng su7t chính S1; (c) Vùng phá ho'i 4. K�T LU�N cã lZp 1�#c m^t ch�\ng trình chuyên dJng tính

toán tr'ng thái bi&n d'ng, ;ng su7t và n;t c?a 1Zp BTcL có tên gWi RCCD_CRACK b[ng ngôn ngN lZp trình tham s_ (APDL). Các dN liOu vào 1�#c nhZp qua cwa so giao diOn v+i ng� i sw dJng và k&t qu5 xu7t ra nh các ch;c n�ng trong phUn mLm ANSYS nên r7t d� dàng, thuZn tiOn cho ng� i sw dJng mà không gXp khó kh�n nào.

Trên c\ s] tính toán 1Zp BTcL b[ng ch�\ng trình tính RCCD_CRACK b[ng ngôn ngN lZp trình APDL trong phUn mLm ANSYS có 1? 1^ tin cZy, ti&n hành tính toán phát triMn n;t 1Zp BTcL S\n La d�+i tác dJng c?a t5i trWng 1^ng 17t. K&t qu5 cho th7y rõ quá trình phá ho'i c?a 1Zp.

TÀI LIU THAM KH�O 1. L. J. Malvar and G. E. Warren. Mixed Mode

Crack Propagation in Concrete, NCEL, 2/1990.

2. Gaohui Wang, Yongxiang Wang, Wenbo Lu, Chuangbing Zhou, Ming Chen, Peng Yan. XFEM based seismic potential failure mode analysis of concrete gravity dam—water—foundation systems through incremental dynamic analysis. Engineering Structures, 2015, 81-94.

3. SubrataMridha. Experimental investigation on nonlinear dynamic response of concrete gravity dam-reservoir system. Engineering Structures. Volume 80, 1 December 2014. Pages 289-297.

4. ANSYS, Inc. Theory Reference. ANSYS Release 9.0[M]. Copyright 2004 SAS IP, Inc.

5. Nguy�n Quang Hùng (ch? biên), Nguy�n V�n M'o, V� Hoàng H�ng. Tính toán 1Zp bê tông trWng l�c và 1Zp vòm. Nhà xu7t b5n Xây d�ng, 2014.

A STUDY ON DEVELOPMENT OF CRACKS IN ROLLERA STUDY ON DEVELOPMENT OF CRACKS IN ROLLERA STUDY ON DEVELOPMENT OF CRACKS IN ROLLERA STUDY ON DEVELOPMENT OF CRACKS IN ROLLER----COMPACTED CONCRETE COMPACTED CONCRETE COMPACTED CONCRETE COMPACTED CONCRETE

GRAVITY DAMS BASED ON SELFGRAVITY DAMS BASED ON SELFGRAVITY DAMS BASED ON SELFGRAVITY DAMS BASED ON SELF----ADAPTIVE ADAPTIVE ADAPTIVE ADAPTIVE FINITE ELEMENT METHOD IN ANSYS FINITE ELEMENT METHOD IN ANSYS FINITE ELEMENT METHOD IN ANSYS FINITE ELEMENT METHOD IN ANSYS SOFTWARESOFTWARESOFTWARESOFTWARE

Ha Thanh DuongHa Thanh DuongHa Thanh DuongHa Thanh Duong SummarySummarySummarySummary

The author has developed a programme for calculating formation of cracks, development of cracks in roller-compacted concrete gravity body dams based on self-adaptive finite element method with continuous element grid subjected to static and dynamic loads by APDL in ANSYS software. The reliability of the program has been validated through some papers published in the world. The author has carried out to calculate the development of cracks of Son La RCC dam under load combinations include of earthquakes. This is a basis knowledge to study on the effect of development of cracks to the load capacity of RCC dams. KeywordsKeywordsKeywordsKeywords: RCC dams, crack, self-adaptive finite element, ANSYS, Son La dam. NgNgNgNg�� i phi phi phi ph5555n n n n bibibibiOOOOn: n: n: n: GS.TS. Ngô Trí ViGS.TS. Ngô Trí ViGS.TS. Ngô Trí ViGS.TS. Ngô Trí ViLLLLngngngng NgNgNgNgàààày nhy nhy nhy nhZZZZn bn bn bn bààààiiii: : : : 01/03/2018 NgNgNgNgàààày thông qua y thông qua y thông qua y thông qua phphphph5555n bin bin bin biOOOOn: n: n: n: 02/4/2018 NgNgNgNgàààày duyy duyy duyy duyOOOOt t t t 1�1�1�1�ngngngng: : : : 9/4/2018



TÌNH HÌNH NHIPM TIÊN MAO TRÙNG TRÊN �ÀN TRÂU, BÒ C3A T�NH BKC NINH VÀ HI�U QU� C3A THU:C

�I U TR� NguyNguyNguyNguy��n Thn Thn Thn Th>>>> Kim Lan Kim Lan Kim Lan Kim Lan1111, Nguy, Nguy, Nguy, Nguy��n Vn Vn Vn V��n Quangn Quangn Quangn Quang1111, Ng, Ng, Ng, Nguyuyuyuy��n Thn Thn Thn Th>>>> Ngân Ngân Ngân Ngân1111, Phan Th, Phan Th, Phan Th, Phan Th>>>> H H H H----ng Phúcng Phúcng Phúcng Phúc1111, , , ,

PhPhPhPh''''m Dim Dim Dim DiOOOOu Thùyu Thùyu Thùyu Thùy1111, D, D, D, D�\�\�\�\ng Thng Thng Thng Th>>>> H H H H----ng Duyênng Duyênng Duyênng Duyên1111, Mai H, Mai H, Mai H, Mai H5555i Hi Hi Hi Hàààà Thu Thu Thu Thu1111

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T��TTTT Xét nghiOm 800 m4u máu c?a trâu, bò t'i 8 huyOn, thành ph_, th> xã thu^c tbnh Btc Ninh: Qu& Võ, L�\ng Tài, TX. TV S\n, ThuZn Thành, Gia Bình, Tiên Du, Yên Phong và TP. Btc Ninh cho th7y: t� lO nhi�m Tiên mao trùng tính chung là 24,38% (bi&n 1^ng ] các 1>a ph�\ng là 12,50 — 29,63%), tuoi trâu, bò càng t�ng thì t� lO nhi�m Tiên mao trùng càng cao; trong 1ó, 1_i v+i trâu bò d�+i 2 n�m tuoi t� lO nhi�m Tiên mao trùng là 6,08%; trâu bò trên 8 n�m tuoi nhi�m 56,25%. KiMm tra trong mùa hè và mùa thu cho th7y t� lO nhi�m không có s� sai khác. Trâu, bò gày y&u nhi�m Tiên mao trùng v+i t� lO cao (62,99%). Thw nghiOm 3 lo'i thu_c tr> bOnh Tiên mao trùng cho 1^ng vZt thí nghiOm (chu^t nhtt trtng) g-m các thu_c Adizin, Trypamidium samorin và Diminaveto cho th7y: thu_c Trypamidium samorin có hiOu l�c diOt Tiên mao trùng r7t t_t, thu_c Diminaveto 1't hiOu l�c khá, thu_c Azidin có hiOu l�c th7p nh7t trong ba lo'i thu_c thw nghiOm.

TTTTVVVV khóa khóa khóa khóa: Trâu, bò, t� lO nhi�m, bOnh Tiên mao trùng, tbnh Tuyên Quang.

1. !T V#N $ 10

Trypanosoma evansi (T. evansi) là ký sinh trùng 1\n bào (Protozoa) thu^c l+p trùng roi (Flagellata) ký sinh và gây bOnh Tiên mao trùng ] nhiLu loài 1^ng vZt khác nhau. Trâu, bò là loài vZt nuôi r7t m4n c5m v+i T. evansi, bOnh gây thiOt h'i l+n vL kinh t& ] các n�+c châu Phi, Nam Mm và châu Á do nhNng vùng này có nhiLu gia súc ch&t hàng n�m do T. evansi gây nên (Phan c>ch Lân, 2004) [9]. Theo Phan V�n Chinh (2006) [2] bOnh Tiên mao trùng xu7t hiOn ] nhiLu 1>a ph�\ng n�+c ta v+i t� lO mtc khá cao: trên trâu là 13 — 30%, bò là 7 — 14%, trong 1ó t� lO gia súc ch&t/gia súc mtc lên t+i 6,3 — 20%. Trong vài n�m gUn 1ây m^t s_ k&t qu5 nghiên c;u vL bOnh Tiên mao trùng trên 1àn trâu, bò ] m^t s_ tbnh, thành ph_ trong c5 n�+c cho th7y, Tiên mao trùng hiOn v4n l�u hành khá pho bi&n ] trâu, bò; loài Tiên mao trùng gây bOnh 1�#c xác 1>nh ch? y&u là loài Trypanosoma evansi, có kh5 n�ng lây nhi�m chéo giNa trâu, bò và ng�a [4], [5], [6], [7]. BOnh th� ng làm gia súc gày y&u, s;c 1L kháng gi5m và d� 1o ngã vào vJ 1ông — xuân, khi th i ti&t giá l'nh và th;c �n khan hi&m. V7n 1L sw dJng thu_c 1iLu tr> bOnh Tiên mao trùng 1ã 1�#c nhiLu tác gi5 nghiên c;u, song k&t qu5 r7t khác nhau [3], [10], [11].

cM có c\ s] khoa hWc cho viOc b5o vO và phát triMn 1àn trâu, bò c?a tbnh Btc Ninh, n�m 2017 — 2018 1 Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên

1ã nghiên c;u tình hình nhi�m Tiên mao trùng trên 1àn trâu, bò t'i tbnh Btc Ninh và xác 1>nh hiOu l�c c?a 3 lo'i thu_c tr> Tiên mao trùng trên 1^ng vZt thí nghiêm (chu^t nhtt trtng), tV 1ó có c\ s] khoa hWc xây d�ng m^t s_ phác 1- 1iLu tr> bOnh Tiên mao trùng có hiOu qu5 cho 1àn trâu, bò c?a tbnh Btc Ninh.

2. V�T LIU, NDI DUNG VÀ PH �NG PHÁP NGHIÊN C�U

2.2.2.2.1. V1. V1. V1. VZt liOuZt liOuZt liOuZt liOu nghiên cnghiên cnghiên cnghiên c;u;u;u;u

800 m4u máu c?a trâu, bò thu thZp t'i 8 huyOn, thành ph_, th> xã thu^c tbnh Btc Ninh; Tiên mao trùng phân lZp tV trâu, bò mtc bOnh t'i các 1>a ph�\ng nghiên c;u; chu^t b'ch khse (20 - 25 g/con); thu_c sw dJng bao g-m Adizin, Trypamidium samorin, Diminaveto, các thu_c tr# s;c, tr# l�c; kính hiMn vi quang hWc, lam kính, la men, thu_c nhu^m giemsa, các hóa ch7t và dJng cJ thí nghiOm khác.

2.2. N2.2. N2.2. N2.2. N^̂̂̂i dung vi dung vi dung vi dung vàààà ph ph ph ph�\�\�\�\ng pháp nghiên cng pháp nghiên cng pháp nghiên cng pháp nghiên c;;;;uuuu

2.2.1. N^i dung nghiên c;u - Nghiên c;u tình tr'ng nhi�m Tiên mao trùng

trên 1àn trâu, bò t'i tbnh Btc Ninh.

+ T� lO nhi�m Tiên mao trùng ] trâu, bò t'i các 1>a ph�\ng.

+ T� lO nhi�m Tiên mao trùng ] trâu, bò theo l;a tuoi.

+ T� lO nhi�m Tiên mao trùng ] trâu, bò theo mùa.



+ T� lO nhi�m Tiên mao trùng ] trâu, bò theo tính biOt.

+ T� lO nhi�m Tiên mao trùng theo thM tr'ng trâu, bò.

- Thw nghiOm thu_c tr> Tiên mao trùng trên 1^ng vZt thí nghiOm (chu^t nhtt trtng).

- cL xu7t phác 1- 1iLu tr> bOnh Tiên mao trùng cho trâu, bò ] tbnh Btc Ninh.

2.2.2. Ph�\ng pháp nghiên c;u * Thu thZp m4u theo ph�\ng pháp l7y m4u phân

tUng và ng4u nhiên t'i các nông h^ ch�n nuôi trâu, bò ] các 1>a ph�\ng thu^c tbnh Btc Ninh. L7y máu t�nh m'ch co trâu, bò (2 ml/con) 1M phi&t lam kính và tiêm chu^t b'ch. Các ph�\ng pháp xem t�\i (Direct smear), nhu^m Giemsa tiêu b5n máu khô (Romanovsky) và tiêm truyLn 1^ng vZt thí nghiOm (chu^t b'ch) 1Lu 1�#c sw dJng 1M phát hiOn T. evansi.

* Sw dJng 3 lo'i thu_c tr> Tiên mao trùng: Adizin (ho't ch7t: Diminazen aceturat), Trypamidium samorin (ho't ch7t: Isometamidium chloride hydrochloride) và Diminaveto (ho't ch7t: Diminazen aceturat và antipyrine) cho chu^t nhtt trtng 1ã gây nhi�m Tiên mao trùng. Thí nghiOm 1�#c b_ trí trên 40 chu^t /4 lo'i thu_c, m=i lo'i sw dJng ] 3 m;c liLu (th7p h\n, 1úng và cao h\n liLu khuy&n cáo).

40 chu^t gây nhi�m T. evansi 1�#c b_ trí thí nghiOm 1_i v+i m^t lo'i thu_c. Sau gây nhi�m 3 ngày (máu ngo'i vi có kho5ng 80 - 100 TMT /vi tr� ng) thì chia thành 2 lô:

- Lô thí nghiOm (g-m 30 chu^t): m=i m;c liLu tiêm cho 10 chu^t.

- Lô 1_i ch;ng (g-m 10 chu^t): không tiêm thu_c.

Sau dùng thu_c, hàng ngày trích máu 1uôi chu^t kiMm tra b[ng ph�\ng pháp soi t�\i 1M xác 1>nh th i gian s'ch Tiên mao trùng trong máu. N&u c5 10 chu^t 1Lu s'ch Tiên mao trùng, sau 15, 20, 30 ngày không th7y Tiên mao trùng xu7t hiOn tr] l'i thì xác 1>nh thu_c có tác dJng t_t v+i Tiên mao trùng ] liLu sw dJng. N&u có chu^t không s'ch Tiên mao trùng hoXc s'ch nh�ng sau 1ó xu7t hiOn tr] l'i Tiên mao trùng thì thu_c có hiOu l�c th7p ] liLu sw dJng. So sánh v+i k&t qu5 c?a lô 1_i ch;ng.

* S_ liOu 1�#c xw lý theo ph�\ng pháp th_ng kê sinh hWc (Nguy�n V�n ThiOn, 2008) [1], trên phUn mLm Excel 2003 và phUn mLm Minitab 14.0.


3.1. T3.1. T3.1. T3.1. T�� l l l lOOOO nhi nhi nhi nhi��m Tiên maom Tiên maom Tiên maom Tiên mao trùng trùng trùng trùng ]]]] trâu, bò t trâu, bò t trâu, bò t trâu, bò t''''i i i i ttttbbbbnh Bnh Bnh Bnh Bttttc Ninhc Ninhc Ninhc Ninh

T� lO nhi�m Tiên mao trùng ] trâu, bò t'i Btc Ninh 1�#c trình bày ] b5ng 1.

BBBB5555ng 1. Tng 1. Tng 1. Tng 1. T�� l l l lOOOO nhi nhi nhi nhi��m Tiên mao trùng m Tiên mao trùng m Tiên mao trùng m Tiên mao trùng ]]]] trâu, bò t trâu, bò t trâu, bò t trâu, bò t''''i i i i ttttbbbbnh Bnh Bnh Bnh Bttttc Ninc Ninc Ninc Ninhhhh

c>a ph�\ng (HuyOn/TP/TX)

S_ trâu, bò kiMm tra (con)

S_ trâu, bò

nhi�m (con)

T� lO nhi�m

(%)

H. Qu& Võ 142 35 24,65 H. L�\ng Tài 113 22 19,47 TX. TV S\n 32 4 12,50 H. ThuZn Thành 60 16 26,67 H. Gia Bình 162 48 29,63 H. Tiên Du 135 37 27,41 H. Yên Phong 60 15 25,00 TP. Btc Ninh 96 18 18,75 Tính chung Tính chung Tính chung Tính chung 800800800800 195195195195 24,3824,3824,3824,38

K&t qu5 ] b5ng 1 cho th7y: trâu, bò nuôi ] TX. TV S\n có t� lO nhi�m Tiên mao trùng th7p nh7t (12,50%), sau 1ó 1&n TP. Btc Ninh (18,75%). Trâu, bò ] huyOn Gia Bình có t� lO nhi�m Tiên mao trùng cao nh7t (29,63%). Các huyOn Tiên Du, ThuZn Thành, Yên Phong và Qu& Võ c�ng có t� lO nhi�m khá cao (bi&n 1^ng 24,65 — 27,71%).

Nh� vZy, ] t7t c5 các huyOn, thành ph_ và th> xã c?a tbnh 1Lu có trâu, bò nhi�m Tiên mao trùng. K&t qu5 này cho th7y, Tiên mao trùng là lo'i ký sinh trùng 1� ng máu khá pho bi&n trên trâu, bò 1ang 1�#c nuôi trên 1>a bàn tbnh. Nguyên nhân ch? y&u là do th i ti&t khí hZu c?a ViOt Nam nói chung và Btc Ninh nói riêng nóng `m và m�a nhiLu, thuZn l#i cho các loài ru-i, mòng (vZt môi gi+i truyLn bOnh) phát triMn. Khi ru-i, mòng hút máu c?a nhNng trâu, bò b> bOnh r-i l'i 1_t và hút máu nhNng trâu, bò khse thì truyLn Tiên mao trùng sang nhNng trâu, bò này. Do 1ó, n&u trong 1àn trâu, bò có m^t con b> nhi�m Tiên mao trùng thì nhNng con trâu, bò khác ch�n th5 trong cùng khu v�c sr có nguy c\ nhi�m Tiên mao trùng r7t cao. MXt khác, bOnh th� ng di�n ra ] thM m'n tính, trâu bò b> bOnh gày dUn, gi5m s;c s5n xu7t, ít 1�#c ng� i dân chú ý phòng tr>. cây c�ng là



nguyên nhân làm bOnh d� lây lan và t� lO nhi�m bOnh c?a 1àn trâu, bò khá cao.

3.2. T3.2. T3.2. T3.2. T�� l l l lOOOO nhi nhi nhi nhi��m Tiên mao trùng theo lm Tiên mao trùng theo lm Tiên mao trùng theo lm Tiên mao trùng theo l;;;;a tua tua tua tuooooi i i i cccc????a trâu, bò ta trâu, bò ta trâu, bò ta trâu, bò t''''i ti ti ti tbbbbnh Bnh Bnh Bnh Bttttcccc Ninh Ninh Ninh Ninh

T� lO nhi�m Tiên mao trùng theo tuoi trâu, bò 1�#c trình bày ] b5ng 2.

BBBB5555ng 2. Tng 2. Tng 2. Tng 2. T�� l l l lOOOO nhi nhi nhi nhi��m Tiên mao trùng theo lm Tiên mao trùng theo lm Tiên mao trùng theo lm Tiên mao trùng theo l;;;;a tua tua tua tuooooi trâu, bi trâu, bi trâu, bi trâu, bòòòò L;a tuoi (n�m)

S_ trâu, bò kiMm tra

(con)

S_ trâu, bò nhi�m (con)

T� lO nhi�m (%)

So sánh s� sai khác giNa các l;a tuoi

≤ 2 181 11 6,08

χ2≤2, >2-5 = 24,858

P = 0,000

> 2 - 5 364 85 23,35

χ2>2-5, >5-8 = 5,944

P = 0,015

> 5 - 8 191 63 32,98

χ2>5-8, >8 = 10,925

P = 0,001

> 8 64 36 56,25

χ2≤2, >8 = 76,771 P = 0,000

Tính chung Tính chung Tính chung Tính chung 800800800800 195195195195 24,3824,3824,3824,38 K&t qu5 ] b5ng 2 cho th7y: trâu, bò nuôi t'i tbnh

Btc Ninh nhi�m Tiên mao trùng ] t7t c5 các l;a tuoi. T� lO nhi�m t�ng dUn theo tuoi, 1Xc biOt là nhNng trâu, bò trên 8 n�m tuoi t� lO nhi�m r7t cao (56,25%). Trâu, bò các l;a tuoi khác t� lO nhi�m Tiên mao trùng bi&n 1^ng 6,08 — 32,98%. S� sai khác vL t� lO nhi�m giNa các l;a tuoi r7t rõ rOt (P<0,001 và P<0,05).

Nh� vZy, trâu, bò nuôi càng lâu n�m thì th i gian ti&p xúc v+i côn trùng môi gi+i truyLn bOnh càng nhiLu, do 1ó t� lO nhi�m càng t�ng. cXc biOt, nhNng

trâu, bò trên 8 n�m tuoi do s;c 1L kháng kém nên t� lO nhi�m cao và có nhiLu con thM hiOn triOu ch;ng lâm sàng nh� gày, thi&u máu, lông xù và d� rJng, viêm k&t m'c mtt.... N&u không 1�#c 1iLu tr> k>p th i thì nhNng trâu, bò bOnh r7t d� ch&t khi 1iLu kiOn nuôi d�zng và ch�m sóc kém.

3.3. T3.3. T3.3. T3.3. T�� l l l lOOOO nhi nhi nhi nhi��m Tiên mao trùng m Tiên mao trùng m Tiên mao trùng m Tiên mao trùng ]]]] trâu, bò trâu, bò trâu, bò trâu, bò 1111��c c c c vvvvàààà cáicáicáicái

T� lO nhi�m Tiên mao trùng ] trâu, bò theo tính biOt 1�#c trình bày ] b5ng 3.

BBBB5555ng 3. Tng 3. Tng 3. Tng 3. T�� l l l lOOOO nhi nhi nhi nhi��m Tiên mao trùng m Tiên mao trùng m Tiên mao trùng m Tiên mao trùng ]]]] trâu, bò trâu, bò trâu, bò trâu, bò 1111��c vc vc vc vàààà trâu, bò cá trâu, bò cá trâu, bò cá trâu, bò cáiiii Gia súc S_ trâu, bò kiMm

tra (con) S_ trâu, bò

nhi�m (con) T� lO nhi�m (%) So sánh s� sai

khác (P) Trâu, bò 1�c 56 4 7,14 Trâu, bò cái 744 191 25,67 Tính chung Tính chung Tính chung Tính chung 800800800800 195195195195 24,3824,3824,3824,38

χ2Đ�c & Cái = 9,700

P = 0,002

K&t qu5 ] b5ng 3 cho th7y: trâu, bò 1�c và cái 1Lu b> nhi�m Tiêm mao trùng, t� lO nhi�m Tiên mao trùng ] con 1�c là 7,14%, ] con cái là 25,67%. Nh� vZy, trâu, bò cái nhi�m Tiên mao trùng nhiLu h\n so v+i trâu, bò 1�c. S� khác nhau này có ý ngh�a th_ng kê (P<0,01).

MXc dù k&t qu5 xw lý th_ng kê cho th7y s� khác nhau rõ rOt vL t� lO nhi�m Tiên mao trùng giNa trâu, bò cái và trâu, bò 1�c, song s_ l�#ng con 1�c và con cái chênh lOch nhau nhiLu (nguyên nhân là do các nông h^ nuôi gia súc cái 1M sinh s5n là ch? y&u nên s_ gia súc 1�c không nhiLu). Nh� vZy, tính biOt c�ng có 5nh h�]ng 1&n t� lO nhi�m bOnh Tiên mao trùng ] trâu, bò. Khi trâu, bò cái có thai hoXc nuôi con, s;c

khse gi5m sút c�ng là nguyên nhân làm cho chúng d� c5m nhi�m Tiên mao trùng và mtc bOnh.

3.4. T3.4. T3.4. T3.4. T�� l l l lOOOO nhi nhi nhi nhi��m Tiên mao trùng m Tiên mao trùng m Tiên mao trùng m Tiên mao trùng ]]]] trâu, bò theo trâu, bò theo trâu, bò theo trâu, bò theo mùamùamùamùa BBBB5555ng 4. Tng 4. Tng 4. Tng 4. T�� l l l lOOOO nhi nhi nhi nhi��m Tiên mao trùng m Tiên mao trùng m Tiên mao trùng m Tiên mao trùng ]]]] hai hai hai hai mùa trong n mùa trong n mùa trong n mùa trong n��mmmm

Mùa

S_ trâu, bò

kiMm tra

(con)

S_ trâu, bò

nhi�m (con)

T� lO nhi�m

(%)

So sánh s� sai khác giNa hai

mùa

Hè 442 103 23,30 Thu 358 92 25,70

χ2Hè, Thu = 0,616 P = 0,433

Tính Tính Tính Tính chungchungchungchung 800800800800 195195195195 24,3824,3824,3824,38



K&t qu5 1�#c trình bày ] b5ng 4 cho th7y: S_ trâu, bò 1�#c l7y máu xét nghiOm trong mùa hè (442 con) và mùa thu (358 con), k&t qu5 là t� lO nhi�m Tiên mao trùng ] hai mùa khác nhau không nhiLu (23,3% và 25,7%). Thông qua xw lý th_ng kê, có thM th7y s� khác nhau vL t� lO nhi�m giNa hai mùa không rõ rOt (P>0,05). Nh� vZy, mùa hè và mùa thu trâu, bò

1Lu có nguy c\ nhi�m tiên mao trùng cao, b]i trong c5 hai mùa này côn trùng môi gi+i truyLn bOnh 1Lu ho't 1^ng nhiLu, làm cho mUm bOnh d� lây truyLn tV con này sang con khác.

3.5. T3.5. T3.5. T3.5. T�� l l l lOOOO nhi nhi nhi nhi��mmmm Tiên mao trùng Tiên mao trùng Tiên mao trùng Tiên mao trùng ]]]] trâu, bò có trâu, bò có trâu, bò có trâu, bò có ththththMMMM tr tr tr tr''''ng khác nhang khác nhang khác nhang khác nhauuuu

BBBB5555ng 5. Tng 5. Tng 5. Tng 5. T�� l l l lOOOO nhi nhi nhi nhi��m m m m Tiên mao trùng Tiên mao trùng Tiên mao trùng Tiên mao trùng ]]]] trâu, bò có th trâu, bò có th trâu, bò có th trâu, bò có thMMMM tr tr tr tr''''ng khác nhang khác nhang khác nhang khác nhauuuu ThM tr'ng S_ trâu, bò

kiMm tra(con) S_ trâu, bò

nhi�m (con) T� lO nhi�m (%) So sánh s� sai khác giNa các

thM tr'ng c\ thM

T_t 8 0 0,00 χ2

Trung bình &Gày yếu= 296,653 P = 0,000

Trung bình 538 35 6,51 χ2

Tốt & gày yếu= 12,944 P = 0,000

Gày, nh#t nh't 254 160 62,99 Tính chung Tính chung Tính chung Tính chung 800800800800 195195195195 24,3824,3824,3824,38

B5ng 5 cho th7y: HUu h&t trâu, bò l7y m4u 1Lu có thM tr'ng ] m;c 1^ trung bình (không gày, không béo), t� lO nhi�m Tiên mao trùng ] 1_i t�#ng này chi&m 6,51%. Có 254 trâu, bò gày, niêm m'c nh#t nh't, t� lO nhi�m Tiên mao trùng ] nhóm này chi&m t+i 62,99%. Trong khi xét nghiOm 8 con béo khse, không có con nào nhi�m Tiên mao trùng.

S� khác nhau vL t� lO nhi�m giNa các nhóm trâu, bò trên r7t rõ rOt (P<0,001).

3333.6. Th6. Th6. Th6. Thwwww n n n nghighighighiOOOOm thum thum thum thu____c trc trc trc tr>>>> Tiên mao trùng Tiên mao trùng Tiên mao trùng Tiên mao trùng trên trên trên trên chuchuchuchu^̂̂̂t nht nht nht nhttttt trt trt trt trttttnnnngggg

K&t qu5 theo dõi chu^t ] các lô thí nghiOm và 1_i ch;ng sau th i 1iMm btt 1Uu thí nghiOm 1�#c trình bày ] b5ng 6, 7 và 8.

K&t qu5 ] b5ng 6 cho th7y:

BBBB5ng 6. Th i gian s'ch 5ng 6. Th i gian s'ch 5ng 6. Th i gian s'ch 5ng 6. Th i gian s'ch T. evansiT. evansiT. evansiT. evansi trong chu trong chu trong chu trong chu^t khi sw ^t khi sw ^t khi sw ^t khi sw ddddJng thu_c AzidinJng thu_c AzidinJng thu_c AzidinJng thu_c Azidin LôLôLôLô cccc____i chi chi chi ch;;;;ngngngng Thí nghiThí nghiThí nghiThí nghiOOOOmmmm

LiLu l�#ng thu_c (mg /kgTT) 0 3,0 3,5 4,0 S_ chu^t (con) 10 10 10 10

S_ T. evansi /VT tr�+c dùng thu_c (

XmX ± ) 89,9 ± 1,41 91,4 ± 1,81 89,4 ± 2,0 90,3 ± 1,69

Chb tiêu theo dõi K&t qu5 theo dõi sau dùng thu_c

S_ chu^t s'ch TMT

S_ chu^t ch&t

S_ chu^t s'ch TMT

S_ chu^t ch&t

S_ chu^t s'ch TMT

S_ chu^t ch&t

S_ chu^t s'ch TMT

S_ chu^t ch&t

24 gi 0 2/10 0 2/10 3/10 1/10 5/10 1/10 48 gi 0 7/10 1/10 5/10 4/10 1/10 7/10 1/10 72 gi 0 10/10 2/10 5/10 6/10 3/10 9/10 1/10

10 ngày 0 10/10 1/10 7/10 6/10 4/10 9/10 1/10 15 ngày 0 10/10 1/101/101/101/10 9/10 6/106/106/106/10 4/10 8/108/108/108/10 2/10

S_ chu^t có TMT ] ngày th; 15, 20 và 30 sau dùng thu_c

---- 0/1 1/6 1/8

Ghi chú: HiOu l�c tr> Tiên mao trùng trên chu^t ] liLu khuy&n cáo 1't 50%. V+i liLu th7p h\n liLu khuy&n cáo (3,0 mg

/kgTT) thu_c Azidin có tác dJng diOt T. evansi trong c\ thM chu^t r7t kém (sau thí nghiOm chb có 1/10 chu^t s'ch T. evansi).

Khi 1iLu tr> v+i liLu khuy&n cáo (3,5 mg /kgTT) thu_c có tác dJng diOt T. evansi trong c\ thM chu^t khá h\n so v+i liLu th7p (có 6/10 chu^t thí nghiOm



s'ch T. evansi), tuy nhiên có 1/6 chu^t v4n xu7t hiOn T. evansi tr] l'i sau khi dùng thu_c 20 ngày).

V+i liLu cao h\n liLu khuy&n cáo (4,0 mg /kgTT), thu_c 1ã có tác dJng diOt T. evansi t_t nh7t (8/10 chu^t s'ch tiên mao trùng), song v4n có 1/8 chu^t xu7t hiOn tiên mao trùng tr] l'i sau dùng thu_c

20 ngày. Thí nghiOm trên cho th7y, thu_c Azidin có hiOu l�c diOt T. evansi trong chu^t, song tác dJng này ch�a cao.

C5 10 chu^t ] lô 1_i ch;ng 1Lu ch&t do không dùng thu_c tr> Tiên mao trùng.

BBBB5ng 7. Th i gian s'ch 5ng 7. Th i gian s'ch 5ng 7. Th i gian s'ch 5ng 7. Th i gian s'ch T. evansiT. evansiT. evansiT. evansi trong chu trong chu trong chu trong chu^t khi sw dJng thu_c Trypamidium samorin^t khi sw dJng thu_c Trypamidium samorin^t khi sw dJng thu_c Trypamidium samorin^t khi sw dJng thu_c Trypamidium samorin Lô c_i ch;ng Thí nghiOm

LiLu l�#ng thu_c (mg /kgTT)

0 0,8 1,0 1,2

S_ chu^t (con) 10 10 10 10 S_ T. evansi/VT tr�+c dùng thu_c

(X

mX ± ) 92,5 ± 1,92 93,6 ± 2,21 88,2 ± 1,60 92,2 ± 1,30


S_ chu^t s'ch TMT

S_ chu^t ch&t

S_ chu^t s'ch TMT

S_ chu^t ch&t

S_ chu^t s'ch TMT

S_ chu^t ch&t

S_ chu^t s'ch TMT

S_ chu^t ch&t

24 gi 0 1/10 1/10 0/10 0/10 0/10 3/10 0/10 48 gi 0 7/10 5/10 1/10 5/10 0/10 9/10 0/10 72 gi 0 10/10 7/10 1/10 10/10 0/10 10/10 0/10

10 ngày 0 10/10 7/10 3/10 10/10 0/10 10/10 0/10 15 ngày 0000 10/10 7/107/107/107/10 3/10 10/1010/1010/1010/10 0/10 10/1010/1010/1010/10 0/10


- 1/7 0/10 0/10

Ghi chú: HiOu l�c tr> Tiên mao trùng trên chu^t ] liLu khuy&n cáo 1't 100%. B5ng 7 cho th7y: V+i liLu th7p h\n khuy&n cáo (0,8 mg /kgTT),

thu_c Trypamidium samorin có tác dJng diOt T. evansi trong c\ thM chu^t (7/10 chu^t s'ch TMT, có 1/7 chu^t xu7t hiOn TMT tr] l'i sau dùng thu_c 20 ngày).

V+i liLu khuy&n cáo (1,0 mg /kgTT) thu_c có tác dJng diOt T. evansi r7t cao trong c\ thM chu^t (10/10 chu^t thí nghiOm s'ch TMT). Không chu^t nào xu7t hiOn l'i T. evansi sau 15, 20 và 30 ngày dùng thu_c.

V+i liLu cao h\n liLu khuy&n cáo (1,2 mg /kgTT) sau 10 ngày 100% s_ chu^t thí nghiOm s'ch T. evansi. Sau 15, 20 và 30 ngày không có hiOn t�#ng T. evansi xu7t hiOn tr] l'i trong máu chu^t.

C5 10 chu^t lô 1_i ch;ng 1Lu ch&t ] 4 - 6 ngày sau gây nhi�m.

Nh� vZy, thu_c trypamidium samorin có hiOu l�c diOt T. evansi r7t cao ] m;c liLu khuy&n cáo và liLu cao h\n khuy&n cáo c?a nhà s5n xu7t.

B5ng 8 cho th7y:

V+i liLu th7p h\n liLu khuy&n cáo (3,0 mg /kgTT) thu_c Diminaveto 1ã có tác dJng diOt TMT (6/10 chu^t s'ch T. evansi), song có 2/6 chu^t có TMT xu7t hiOn tr] l'i sau dùng thu_c 20 ngày.

V+i liLu khuy&n cáo (3,5 mg /kgTT) và liLu cao h\n khuy&n cáo (4,0 mg /kgTT), thu_c Diminaveto có tác dJng diOt T. evansi khá t_t (8/10 chu^t s'ch T. evansi). Sau 15, 20 và 30 ngày không có chu^t nào xu7t hiOn TMT tr] l'i.

C5 10 chu^t 1_i ch;ng 1Lu ch&t sau 4 - 6 ngày gây nhi�m.

Nh� vZy, thu_c Diminaveto có tác dJng tr> T. evansi khá t_t ] m;c liLu khuy&n cáo và cao h\n khuy&n cáo.

* K&t qu5 nghiên c;u vL tác dJng diOt Tiên mao trùng c?a thu_c trên 1^ng vZt thí nghiOm là chu^t nhtt trtng cho th7y, Tiên mao trùng T. evansi m4n c5m r7t m'nh v+i thu_c Trypamidium samorin, m4n c5m khá m'nh v+i Diminaveto, m4n c5m y&u v+i Adizin.



Xét vL thành phUn c?a thu_c thì 2 lo'i thu_c Azidin và Diminaveto 1Lu có thành phUn Diminazen aceturat - là ho't ch7t có tác dJng 1Xc hiOu v+i Tiên mao trùng. Tuy nhiên, ngoài thành phUn này, thu_c Diminaveto còn có thêm thành phUn là antipyrine, có tác dJng h' s_t. Theo chúng tôi, có thM tác dJng h' s_t c?a antipyrine 1ã làm cho hiOu l�c 1iLu tr> bOnh Tiên mao trùng c?a thu_c Diminaveto cao h\n so v+i thu_c Azidin.

Nh� vZy, thu_c Trypamidium, mXc dù 1ã 1�#c sw dJng 1iLu tr> bOnh Tiên mao trùng ] n�+c ta trong nhiLu thZp k�, v4n là lo'i thu_c t_t có thM l�a chWn 1M xây d�ng phác 1- 1iLu tr> bOnh Tiên mao trùng cho trâu, bò c?a tbnh Btc Ninh. K&t qu5 thw nghiOm thu_c tr> các ch?ng Tiên mao trùng phân lZp tV trâu, bò nuôi t'i tbnh Btc Ninh trên chu^t gây nhi�m t�\ng 1-ng v+i k&t qu5 nghiên c;u trên các ch?ng Tiên mao trùng phân lZp ] m^t s_ 1>a ph�\ng khác [3], [6].

BBBB5ng 8. Th i gian s'ch 5ng 8. Th i gian s'ch 5ng 8. Th i gian s'ch 5ng 8. Th i gian s'ch T. evansiT. evansiT. evansiT. evansi trong chu trong chu trong chu trong chu^t khi sw dJng thu_c Diminaveto^t khi sw dJng thu_c Diminaveto^t khi sw dJng thu_c Diminaveto^t khi sw dJng thu_c Diminaveto Lô c_i ch;ng Thí nghiOm

LiLu l�#ng thu_c (mg /kgTT) 0 2,5 3,5 4,5 S_ chu^t (con) 10 10 10 10

S_ T. evansi/VT tr�+c dùng thu_c (

XmX ± ) 91,10 ± 1,22 90,60 ± 1,79 86,20 ± 1,89 93,60 ± 1,80


S_ chu^t s'ch TMT

S_ chu^t ch&t

S_ chu^t s'ch TMT

S_ chu^t ch&t

S_ chu^t s'ch TMT

S_ chu^t ch&t

S_ chu^t s'ch TMT

S_ chu^t ch&t

24 gi 0 3/10 4/10 0 5/10 0 10/10 0

48 gi 0 8/10 6/10 0 10/10 0 10/10 0

72 gi 0 10/10 6/10 0 10/10 0 10/10 0

10 ngày 0 10/10 9/10 1/10 9/10 1/10 9/10 1/10 15 ngày 0000 10/10 6/106/106/106/10 4/10 8/108/108/108/10 2/10 8/108/108/108/10 2/10


- 2/6 0/8 0/8

Ghi chú: HiOu l�c tr> Tiên mao trùng trên chu^t ] liLu khuy&n cáo 1't 80%. 3.7. Xây d3.7. Xây d3.7. Xây d3.7. Xây d��ng phác ng phác ng phác ng phác 1111---- 1111iiiiLLLLuuuu tr tr tr tr>>>> b b b bOOOOnh Tiên mao nh Tiên mao nh Tiên mao nh Tiên mao

trùng cho trâu, bò trùng cho trâu, bò trùng cho trâu, bò trùng cho trâu, bò ]]]] t t t tbbbbnh Bnh Bnh Bnh Bttttc Ninc Ninc Ninc Ninhhhh

BBBB5555ng 9. Xây dng 9. Xây dng 9. Xây dng 9. Xây d��ng hai pháng hai pháng hai pháng hai phác c c c 1111---- 1111iiiiLLLLu tru tru tru tr>>>> b b b bOOOOnh Tiên mao trùng cho trâu, bò tnh Tiên mao trùng cho trâu, bò tnh Tiên mao trùng cho trâu, bò tnh Tiên mao trùng cho trâu, bò t''''i ti ti ti tbbbbnh Bnh Bnh Bnh Bttttc Ninc Ninc Ninc Ninhhhh Phác 1- Lo'i thu_c Tên thu_c (ho't ch7t) LiLu l�#ng c� ng sw dJng

Thu_c diOt Tiên mao trùng

Trypamidium samorin (Isometamidium chloride

hydrochloride) 1,0 mg/ kgTT Tiêm btp

Thu_c tr# tim Cafein 20 % 15 ml /con Tiêm t�nh m'ch 1

Thu_c tr# s;c, tr# l�c

N�+c sinh lý mXn 200 ml /con Tiêm t�nh m'ch

Thu_c diOt Tiên mao trùng

Diminaveto (Diminazen aceturat và antipyrine)

3,5 mg/ kgTT Tiêm btp

Thu_c tr# tim Cafein 20% 15 ml /con Tiêm t�nh m'ch 2 Thu_c tr# s;c,

tr# l�c N�+c sinh lý mXn 200 ml /con Tiêm t�nh m'ch

Chú ý: Tiêm thuChú ý: Tiêm thuChú ý: Tiêm thuChú ý: Tiêm thu_c tr# tim tr�+c khi sw dJng t_c tr# tim tr�+c khi sw dJng t_c tr# tim tr�+c khi sw dJng t_c tr# tim tr�+c khi sw dJng thuhuhuhu_c diOt Ti_c diOt Ti_c diOt Ti_c diOt Tiên mao trùng 30 phútên mao trùng 30 phútên mao trùng 30 phútên mao trùng 30 phút



Sau thí nghiOm vL tác dJng tr> Tiên mao trùng T. evansi trên chu^t thí nghiOm, chúng tôi th7y 3 lo'i thu_c Azidin, Trypamidium samorin và Diminaveto có hiOu l�c ] các m;c 1^ khác nhau (thu_c Trypamidium samorin và Diminaveto có tác dJng diOt Tiên mao trùng r7t t_t ] liLu khuy&n cáo, thu_c Azidin có tác dJng diOt Tiên mao trùng kém h\n). Vì vZy, 1ã xây d�ng 2 phác 1- 1iLu tr> (m=i phác 1- g-m thu_c diOt Tiên mao trùng v+i liLu có tác dJng t_t 1ã xác 1>nh, k&t h#p v+i thu_c tr# s;c, tr# l�c và tr# tim) 1M 1iLu tr> cho m^t s_ trâu, bò nhi�m Tiên mao trùng T. evansi t'i tbnh Btc Ninh.

K&t qu5 vL tác dJng c?a hai phác 1- 1iLu tr> bOnh Tiên mao trùng cho trâu, bò t'i các 1>a ph�\ng c?a tbnh Btc Ninh sr 1�#c chúng tôi báo cáo ] m^t bài báo khác.

4. K�T LU�N

- T� lO nhi�m Tiên mao trùng ] trâu, bò t'i 8 huyOn, thành ph_ và th> xã c?a tbnh Btc Ninh là 24,38% (bi&n 1^ng 12,50 — 29,63%). Trâu, bò ] huyOn Gia Bình, Tiên Du và ThuZn Thành có t� lO nhi�m Tiên mao trùng cao (26,67 — 29,63%). Trâu, bò ] Th> xã TV S\n, TP. Btc Ninh và huyOn L�\ng Tài nhi�m Tiên mao trùng th7p h\n (12,50 — 19,47%).

- Tuoi trâu, bò càng t�ng thì t� lO nhi�m Tiên mao trùng càng cao; 1_i v+i trâu bò d�+i 2 n�m tuoi t� lO nhi�m Tiên mao trùng là 6,08%; 1_i v+i trâu, bò trên 8 n�m tuoi t� lO nhi�m Tiên mao trùng là 56,25%.

- T� lO nhi�m Tiên mao trùng ] trâu, bò cái cao h\n trâu, bò 1�c. Trâu, bò nhi�m Tiên mao trùng trong mùa hè và mùa thu v+i t� lO t�\ng 1�\ng. Trâu, bò có thM tr'ng kém nhi�m Tiên mao trùng v+i t� lO cao h\n r7t nhiLu so v+i trâu, bò có thM tr'ng ] m;c trung bình.

- Trong thí nghiOm trên chu^t nhtt trtng, thu_c Adizin có hiOu l�c diOt Tiên mao trùng th7p, thu_c Trypamidium samorin và Diminaveto có hiOu l�c diOt Tiên mao trùng t_t, trong 1ó, thu_c Trypamidium samorin có tác dJng diOt Tiên mao trùng t_t nh7t trong 3 lo'i thu_c 1ã sw dJng.


1. Nguy�n V�n ThiOn (2008). Ph�\ng pháp nghiên c;u trong ch�n nuôi. Nxb Nông nghiOp, Hà Nî.

2. Phan V�n Chinh (2006). BOnh Tiên mao trùng do Trypanosoma evansi ] trâu, bò nuôi t'i các tbnh miLn Trung và biOn pháp phòng tr>. LuZn án Ti&n s� nông nghiOp, Hà Nî.

3. c= Th> Vân Giang (2014). Nghiên c;u 1Xc 1iMm d>ch t� bOnh tiên mao trùng do Trypanosoma evansi gây ra ] trâu, bò m^t s_ tbnh miLn núi phía Btc, ;ng dJng KIT ch`n 1oán, 1L xu7t biOn pháp phòng tr>. LuZn án Ti&n s� thú y. c'i hWc Thái Nguyên.

4. Nguy�n Th> Kim Lan, Nguy�n V�n Quang, c= Th> Vân Giang, Nguy�n Th> Ngân, Lê Minh, Phan Th> H-ng Phúc, Ph'm DiOu Thùy, TrUn NhZt Thtng (2014). Tình hình nhi�m Trypanosoma evansi ] m^t s_ loài gia súc t'i ViOt Nam. T'p chí Khoa hWc và Công nghO - c'i hWc Thái Nguyên, 132, 9, tr. 95-100.

5. Nguy�n Th> Kim Lan, Ph'm Công Ho't, c= Th> Vân Giang, Nguy�n Th> Ngân, Nguy�n Thanh S\n, c= Th> Lan Ph�\ng (2014). Nghiên c;u kh5 n�ng lây nhi�m chéo c?a ch?ng T. evansi phân lZp tV trâu, bò sang ng�a. T'p chí Khoa hWc và Công nghO. c'i hWc Thái Nguyên. TZp 126, s_ 12, tr. 21 — 25.

6. Nguy�n Th> Kim Lan, c= Th> Vân Giang, Nguy�n V�n Quang, Nguy�n Th> Ngân, Lê Minh, Phan Th> H-ng Phúc, Ph'm DiOu Thùy (2014). Thw hiOu l�c m^t s_ thu_c tr> Trypanosoma evansi qua thw nghiOm in vivo và in vitro. T'p chí Khoa hWc Km thuZt Thú y. TZp XX, s_ 6, tr. 69-77.

7. Nguy�n Th> Kim Lan, Nguy�n V�n Quang, Nguy�n Th> Ngân, Lê Minh, Phan Th> H-ng Phúc, Ph'm DiOu Thùy, Ph'm Th> Trang, TrUn NhZt Thtng (2014). Tình hình nhi�m tiên mao trùng trên 1àn trâu c?a tbnh Tuyên Quang và xác 1>nh phác 1- 1iLu tr> hiOu qu5. T'p chí Nông nghiOp & Phát triMn nông thôn, 6/2014, tr. 91-95.

8. Phan c>ch Lân (2004). BOnh ngã n�+c trâu bò. Nxb Nông nghiOp, Hà Nî, tr. 56 - 73.

9. Desquesnes M., Kamyingkird K., Vergne T., Sarataphan N., Pranee R., Jittapalapong S. (2011). An evaluation of melarsomine hydrochloride efficacy for parasitological cure in experimental infection of dairy cattle with Trypanosoma evansi in Thailand. Parasitology, pp. 1134-42.

10. Nguyen Q. D., Nguyen T. T., Pham Q. P., LE N. M., Nguyen G. T., Inoue N. (2013). Seroprevalence of Trypanosoma evansi infection in



water buffaloes from the mountainous region of North Vietnam and effectiveness of trypanocidal drug treatment. J. Vet. Med. Sci. 2013; 75(9): 1267-1269.

11. Tamarit A., Gutierrez C., Arroyo R., Jimenez V., Zagalá G., Bosch I., Sirvent J., Alberola J., Alonso I., Caballero C. (2010). Trypanosoma evansi infection in mainland Spain. Vet. Parasitol., pp. 74 - 6.

RESEARCH ON THE PREVALENCE OF RESEARCH ON THE PREVALENCE OF RESEARCH ON THE PREVALENCE OF RESEARCH ON THE PREVALENCE OF Trypanosoma evansiTrypanosoma evansiTrypanosoma evansiTrypanosoma evansi

IN CATTLE HERD OF BAC NINH PROVINCEIN CATTLE HERD OF BAC NINH PROVINCEIN CATTLE HERD OF BAC NINH PROVINCEIN CATTLE HERD OF BAC NINH PROVINCE AND EFFICAND EFFICAND EFFICAND EFFICACY OF DRUG ACY OF DRUG ACY OF DRUG ACY OF DRUG

Nguyen Thi Kim Lan, Nguyen Van Quang, Nguyen Thi Ngan, Nguyen Thi Kim Lan, Nguyen Van Quang, Nguyen Thi Ngan, Nguyen Thi Kim Lan, Nguyen Van Quang, Nguyen Thi Ngan, Nguyen Thi Kim Lan, Nguyen Van Quang, Nguyen Thi Ngan,

Phan Thi Hong Phuc, Pham Dieu Thuy, Duong Thi Hong Duyen, Mai Hai Ha ThuPhan Thi Hong Phuc, Pham Dieu Thuy, Duong Thi Hong Duyen, Mai Hai Ha ThuPhan Thi Hong Phuc, Pham Dieu Thuy, Duong Thi Hong Duyen, Mai Hai Ha ThuPhan Thi Hong Phuc, Pham Dieu Thuy, Duong Thi Hong Duyen, Mai Hai Ha Thu

SummarySummarySummarySummary There were 800 buffaloes and cows tested and proven positive for Trypanosoma evansi in eight districts and city of Bac Ninh province: Que Vo, Luong Tai, Tu Son, Thuan Thanh, Gia Binh, Tien Du, Yen Phong và Bac Ninh. The following results were obtained: the prevalence of Trypanoma evansi was 24.38%; this prevalence increased in accordance with the age of these cattle; the prevalence of this disease in animal under 2 years old was 6.08% while it was 56.25% in animals over 8 years. The seasonal prevalance of Trypanosoma evansi in buffaloes and cows was not different between Summer and Autumn. Thin animals infected with Trypanosoma was high rate (62.99%). Trial of three medicines for mice (white mice) that were infected with parasite species in Bac Ninh province, including Adizin, Trypamidium samorin and Diminaveto, resulting in: Trypamidium samorin had very high antimicrobial activity, Diminaveto was lower effective, Azidin had the lowest effect.

Keywords:Keywords:Keywords:Keywords: Buffalo, cow, prevalance, trypanosomiasis, Tuyen Quang province.

NgNgNgNg�� i phi phi phi ph5555n bin bin bin biOOOOn: PGS.TS.n: PGS.TS.n: PGS.TS.n: PGS.TS. Lê V Lê V Lê V Lê V��n Nn Nn Nn N��mmmm

NgNgNgNgàààày nhy nhy nhy nhZZZZn bn bn bn bàààài: i: i: i: 02/3/2018

NgNgNgNgàààày thông qua y thông qua y thông qua y thông qua phphphph5555n bin bin bin biOOOOn: n: n: n: 02/4/2018

NgNgNgNgàààày duyy duyy duyy duyOOOOt t t t 1�1�1�1�ng: ng: ng: ng: 9/4/2018


N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 5/2018 75

M�T S� ��C �I�M B NH LÝ DO ��N BÀO Histomonas meleagridis GÂY RA TRÊN �ÀN NGAN

T(I HUY N HOÀI �*C, HÀ N�I TrTrTrTr�nh ��nh ��nh ��nh �ình Thâuình Thâuình Thâuình Thâu1111, Nguy, Nguy, Nguy, Nguy�n Th� Thanh H�i�n Th� Thanh H�i�n Th� Thanh H�i�n Th� Thanh H�i1111, , , ,

NguyNguyNguyNguy�n Th� Nga�n Th� Nga�n Th� Nga�n Th� Nga1111, L, L, L, L�i Th� Lan H��ng�i Th� Lan H��ng�i Th� Lan H��ng�i Th� Lan H��ng1111

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T�T�T�T�T Nghiên c�u �� c th"c hi#n nh$m xác ��nh m(t s* �+c �i,m b#nh lý do ��n bào Histomonas meleagridis 4 ngan nuôi t�i huy#n Hoài ��c, Hà N(i. K8t qu� cho th:y t; l# nhi�m ��n bào H. meleagridis 4 ngan nuôi t�i m<i xã khác nhau thu(c huy#n Hoài ��c là khác nhau. T; l# m?c cao nh:t 4 ngan giai �o�n trên 12 tuAn tuBi là 1,58% (P<0,05). Trong tBng s* ngan m?c b#nh do H. meleagridis có tri#u ch�ng L rM, s*t, m?t nh?m, gi�m Nn, bO Nn, u*ng nhiPu n�Qc; 33,3% s* ngan có bi,u hi#n run rTy, rUt cB, tiêu ch�y, phân loãng có màu xanh lWn vàng nh�t; 22,2% ngan tiêu ch�y có phân loãng màu hYng nh�t; 11,1% ngan tiêu ch�y phân lWn d�ch nhAy màu tr?ng. Khi ngan b#nh do H. meleagridis có tBn th��ng 4 gan và manh tràng là nhZng b#nh tích ��i th, �+c tr�ng nh:t cLa b#nh �Au �en trên ngan. 100% có b#nh tích vi th, trên tiêu b�n manh tràng và gan. TTTT\ khóa:\ khóa:\ khóa:\ khóa: Ngan, Histomonas meleagridis, Hoài ��c.

1. ��T V�N �1

B#nh do Histomonas meleagridis là b#nh mQi xu:t hi#n 4 n�Qc ta trong nhZng nNm gAn �ây, �ã th:y 4 kh?p các vùng miPn trong c� n�Qc (Lê VNn NNm 2010, 2011; Nguy�n HZu Nam et al., 2013). B#nh ti8n tri,n khá nhanh vQi nhZng bi,u hi#n 4 gà và gà tây nh� L rM, xù lông, gi�m Nn, u*ng nhiPu n�Qc, phân loãng màu vàng l�u huanh; da vùng �Au ban �Au xanh tím sau �ó chuy,n sang thâm �en (b4i vby �� c gci là b#nh �Au �en). B#nh có nhZng b#nh tích �+c tr�ng nh�: viêm ho�i td t�o mL 4 ru(t, manh tràng và gan; manh tràng �óng kén... Trong thfi gian gAn �ây, trên thLy cAm cMng �ã xu:t hi#n nhZng tri#u ch�ng lâm sàng và b#nh tích cLa b#nh �Au �en cMng gi*ng nh� trên gà, gây t; l# b#nh và t; l# ch8t khá cao, trong quá trình �iPu tr� b$ng thu*c �+c hi#u cLa b#nh �Au �en cMng cho k8t qu� kh� quan. �, hi,u rõ h�n vP b#nh �Au �en trên gia cAm, �+c bi#t là trên thLy cAm, �ã ti8n hành nghiên c�u m(t s* �+c �i,m b#nh lý do ��n bào Histomonas meleagridis gây ra trên �àn ngan t�i huy#n Hoài ��c, Hà N(i. K8t qu� nghiên c�u cung c:p c� s4 khoa hcc cho công tác chTn �oán và �iPu tr� b#nh cho �àn ngan t�i ��a ph��ng.

2. V�T LI�U VÀ PH��NG PHÁP NGHIÊN C�U

2.1. �2.1. �2.1. �2.1. ��a �i,m và thfi gian nghiên c�u�a �i,m và thfi gian nghiên c�u�a �i,m và thfi gian nghiên c�u�a �i,m và thfi gian nghiên c�u

1 Khoa Thú y, Học viện Nông nghiệp Việt Nam

Nghiên c�u �� c th"c hi#n t�i huy#n Hoài ��c — Hà N(i, Trung tâm Nghiên c�u Gia cAm ThUy Ph��ng và Phòng Thí nghi#m Trcng �i,m công ngh# sinh hcc Khoa Thú y — Hcc vi#n Nông nghi#p Vi#t Nam.

Thfi gian th"c hi#n �P tài: T\ tháng 8 nNm 2016 �8n tháng 5 nNm 2017.

2.2. N2.2. N2.2. N2.2. N(i dung nghi(i dung nghi(i dung nghi(i dung nghiên cên cên cên c�u�u�u�u

- Tình hình nhi�m b#nh do H. meleagridis trên �àn ngan t�i huy#n Hoài ��c.

---- M(t s* �+c �i,m b#nh lý do ��n bào H. meleagridis gây ra trên ngan:

+ Tri#u ch�ng lâm sàng cLa ngan m?c b#nh do H. meleagridis.

+ B#nh tích ��i th, cLa ngan nhi�m H. meleagridis.

+ B#nh tích vi th, cLa ngan nhi�m H. meleagridis. 2.3. Ph��ng pháp nghiên c2.3. Ph��ng pháp nghiên c2.3. Ph��ng pháp nghiên c2.3. Ph��ng pháp nghiên c�u�u�u�u

2.3.1. �iPu tra tình hình b#nh do H. meleagridis t�i huy#n Hoài ��c

Nghiên c�u theo ph��ng pháp d�ch t� hcc mô t� (Nguy�n Nh� Thanh et al., 2015).

2.3.2. Nghiên c�u m(t s* �+c �i,m b#nh lý do H. meleagridis gây ra trên ngan

�, xác ��nh các tri#u ch�ng lâm sàng chL y8u cLa ngan nghi m?c Histomonosis, ti8n hành quan sát, ghi chép, th*ng kê các bi,u hi#n cLa ngan khi



xu:t hi#n nhZng d:u hi#u b#nh lý, �Yng thfi d"a vào các �+c �i,m d�ch t� hcc, nhZng can thi#p trong quá trình b#nh x�y ra cMng nh� thu thbp các thông tin liên quan.

2.3.3. Ph��ng pháp làm tiêu b�n b#nh lý MWu b#nh phTm �� c l:y t\ các h( gia �ình có

ngan nghi nhi�m Histomonosis �� c ngâm trong formol 10% làm tiêu b�n vi th,. Ph��ng pháp làm tiêu b�n vi th, theo quy trình tTm �úc b$ng parafin, nhu(m Haematoxilin - Eosin (HE), t�i b( môn B#nh lý khoa Thú y - Hcc vi#n Nông nghi#p Vi#t Nam.

2.3.4. Ph��ng pháp xd lý s* li#u Các s* li#u thu thbp �� c xd lý b$ng ph��ng

pháp th*ng kê sinh hcc và phAn mPm Excel.


3.1. Tình hình nhi3.1. Tình hình nhi3.1. Tình hình nhi3.1. Tình hình nhi�m b#nh do �m b#nh do �m b#nh do �m b#nh do H. meleagridisH. meleagridisH. meleagridisH. meleagridis trên �àn ngan ttrên �àn ngan ttrên �àn ngan ttrên �àn ngan t�i huy#n Hoài ��c�i huy#n Hoài ��c�i huy#n Hoài ��c�i huy#n Hoài ��c

3.1.1. Tình hình b#nh t�i các xã khác nhau t�i huy#n Hoài ��c

BBBB�ng 1. �ng 1. �ng 1. �ng 1. Tình hình bTình hình bTình hình bTình hình b#nh do #nh do #nh do #nh do H. meleagridisH. meleagridisH. meleagridisH. meleagridis trên ngan trên ngan trên ngan trên ngan tttt��i các xã khác nhau ti các xã khác nhau ti các xã khác nhau ti các xã khác nhau t�i huy#n Hoài ��c (n = 10065)�i huy#n Hoài ��c (n = 10065)�i huy#n Hoài ��c (n = 10065)�i huy#n Hoài ��c (n = 10065)

Xã S* ngan theo dõi

(con)

S* ngan m?c b#nh

(con)

T; l# m?c (%)

��c Th� ng 1863 9 0,48b

TiPn Yên 1120 6 0,54a

Vân Canh 1877 7 0,37c

�?c S4 1560 7 0,45b

Kim Chung 1870 9 0,48b

An Khánh 1775 7 0,39c

TBng 10065 45 0,45

Ghi chú: Theo c(t dcc các giá tr� mang chZ cái khác nhau thì khác nhau có ý nghza th*ng kê (P < 0,05)

Cùng vQi s" k8t h p cLa tr�m thú y huy#n Hoài ��c, ti8n hành kh�o sát tình hình b#nh do H. meleagridis trên ngan t�i m(t s* xã khác nhau, nuôi nhiPu ngan trên toàn huy#n. K8t qu� �� c trình bày t�i b�ng 1.

K8t qu� 4 b�ng 1 cho th:y: ngan 4 các xã �� c kh�o sát �Pu nhi�m ��n bào H. meleagridis. Tuy nhiên, t; l# nhi�m 4 m<i xã là khác nhau. Trong �ó, t; l# ngan nhi�m b#nh cao nh:t 4 xã TiPn Yên (0,54%), sau �ó �8n xã ��c Th� ng và Kim Chung (0,48%), xã �?c S4 (0,45%), xã An Khánh (0,39%) và th:p nh:t 4 xã Vân Canh (0,37%). S" sai khác vP t; l# ngan nhi�m b#nh 4 các xã ��c Th� ng, �?c S4 và An Khánh là không có ý nghza th*ng kê (P > 0,05), t��ng t" s" sai khác vP t; l# ngan nhi�m b#nh 4 các xã Vân Canh và An Khánh cMng không có ý nghza th*ng kê (P > 0,05). Tuy nhiên, s" sai khác này giZa xã TiPn Yên vQi 2 nhóm xã trên �Pu có ý nghza th*ng kê (P < 0,05).

S4 dz có s" khác nhau vP t; l# ngan nhi�m b#nh �Au �en giZa các xã trong huy#n là do �nh h�4ng cLa nhiPu y8u t*: tình tr�ng v# sinh thú y, ��a hình, ph��ng th�c chNn nuôi, l�a tuBi, ch8 �( nuôi d�|ng, mbt �( ngan nuôi ... �+c bi#t, 4 xã TiPn Yên có nhiPu h( nuôi ngan vQi s* l� ng nhiPu, nuôi lâu nNm, nuôi g*i �àn, không có thfi gian �, tr*ng chuYng, không ph�i �:t �, di#t mAm b#nh. Có nhiPu h( nuôi ngan �, tbn dUng di#n tích �:t v�fn do �ó không �Au t� vào chuYng tr�i, trang thi8t b� chNn nuôi, không chNn nuôi ngan theo quy trình k} thubt tiên ti8n. Công tác v# sinh thú y, quy trình sd dUng v?c xin, ngan ch�a �� c th"c hi#n tri#t �,. Do nuôi k8 �àn nên vi#c khd trùng, tiêu �(c ��nh ka khó th"c hi#n, t�o c� h(i cho mAm b#nh l�u cZu trong môi tr�fng chNn nuôi.

3.1.2. Tình hình b#nh do H. meleagridis trên ngan theo �( tuBi

BBBB�ng 2. T�ng 2. T�ng 2. T�ng 2. Tình hình bình hình bình hình bình hình b#nh do #nh do #nh do #nh do H. meleagridis H. meleagridis H. meleagridis H. meleagridis trên ngantrên ngantrên ngantrên ngan theo �theo �theo �theo �( tuBi (n = 10065)( tuBi (n = 10065)( tuBi (n = 10065)( tuBi (n = 10065)

STT �( tuBi (tuAn)

S* ngan theo dõi (con)

S* ngan m?c H. meleagridis (con)

T; l# m?c H. meleagridis (%)

1 ≤ 4 3000 0 0,00c

2 > 4 — 12 4975 12 0,24b

3 > 12 2090 33 1,58a

Tính chung 10065 45 0,45

Ghi chú: Theo c(t dcc các giá tr� mang chZ cái khác nhau thì khác nhau có ý nghza th*ng kê (P < 0,05) TuBi cLa ngan là m(t y8u t* �nh h�4ng �8n s�c

�P kháng cLa ngan �*i vQi các b#nh ký sinh trùng. Do �ó, m�c �( c�m nhi�m b#nh cMng nh� kh� nNng ch*ng �| b#nh cLa ngan 4 m<i l�a tuBi khác nhau



thì khác nhau. K8t qu� nghiên c�u tình hình m?c b#nh do H. meleagridis theo �( tuBi �� c trình bày 4 b�ng 2.

K8t qu� 4 b�ng 2 cho th:y t; l# nhi�m b#nh do H. meleagridis trên ngan 4 các �( tuBi kh�o sát là có ý nghza th*ng kê (P < 0,05). S" khác nhau vP t; l# m?c b#nh do H. meleagridis 4 các �( tuBi cLa ngan �� c gi�i thích nh� sau:

- Giai �o�n d�Qi 4 tuAn tuBi: ngan còn nhO, nuôi trong môi tr�fng úm, nuôi trên �#m lót, �� c nuôi d�|ng, chNm sóc cTn thbn, chuYng tr�i ��m b�o v# sinh, ít ti8p xúc vQi môi tr�fng có mAm b#nh cMng nh� tr�ng giun kim và giun �:t. Vì vby, ngan trong giai �o�n này ch�a m?c b#nh do H. meleagridis.

- Giai �o�n trên 4 tuAn �8n 12 tuAn tuBi: là giai �o�n ngan b?t �Au �� c ti8p xúc vQi môi tr�fng v�fn nuôi. Do thay �Bi môi tr�fng s*ng, �Yng thfi nhu cAu th�c Nn và c�fng �( ho�t �(ng tNng, ngan tNng c�fng �ào bQi tìm ki8m sâu bc, côn trùng nên th�fng xuyên ti8p xúc vQi mAm b#nh. �ó là nguyên nhân dWn tQi t; l# m?c b#nh 4 giai �o�n này tNng lên.

- Giai �o�n trên 12 tuAn tuBi: ngan sinh s�n 4 �( tuBi càng cao thì s�c �P kháng và h# th*ng mi�n d�ch

càng suy gi�m nên nguy c� m?c b#nh cMng theo �ó tNng lên cao nh:t.

Nh� vby, tuBi có �nh h�4ng rõ r#t �8n t; l# m?c b#nh do ��n bào H. meleagridis 4 ngan. Có th, nói, ngan nhi�m ��n bào H. meleagridis theo quy lubt t; l# m?c tNng lên t\ 4 tuAn tuBi.

T\ k8t qu� trên cho th:y, ng�fi chNn nuôi cAn quan tâm h�n nZa �8n vi#c tTy giun, sán cho ngan, v# sinh thú y trong chNn nuôi, chNm sóc �àn ngan 4 giai �o�n trên 4 tuAn tuBi, �+c bi#t là ngan 4 giai �o�n trên 12 tuAn tuBi �, tNng s�c �P kháng, h�n ch8 nhi�m ��n bào H. meleagridis, nâng cao nNng su:t chNn nuôi. AbdulRahman Lotfi et al. (2011) cMng cho bi8t Histomonsis phB bi8n 4 gà tây t\ 9 �8n 11 tuAn tuBi vQi t; l# td vong 24 - 68%.

3.2. 3.2. 3.2. 3.2. MMMM((((t st st st s**** � � � �++++c �ic �ic �ic �i,,,,m bm bm bm b####nh lý do nh lý do nh lý do nh lý do ��n bào ��n bào ��n bào ��n bào H. H. H. H. meleagridis meleagridis meleagridis meleagridis gây ra trên ngangây ra trên ngangây ra trên ngangây ra trên ngan

3.2.1. Tri#u ch�ng lâm sàng cLa ngan m?c b#nh do H. meleagridis

Tri#u ch�ng cLa ngan m?c b#nh do H. meleagridis �� c th, hi#n trong b�ng 3.

BBBB�ng 3. �ng 3. �ng 3. �ng 3. TriTriTriTri#u ch�ng lâm sàng cLa ngan m?c b#nh do #u ch�ng lâm sàng cLa ngan m?c b#nh do #u ch�ng lâm sàng cLa ngan m?c b#nh do #u ch�ng lâm sàng cLa ngan m?c b#nh do H. meleagridis H. meleagridis H. meleagridis H. meleagridis (n = 10065)(n = 10065)(n = 10065)(n = 10065) K8t qu� theo dõi S* ngan

theo dõi (con)

S* ngan m?c b#nh

(con)

T; l# m?c b#nh (%) Tri#u ch�ng lâm sàng chL y8u

S* ngan có tri#u ch�ng (con)

T; l# (%)

� rM, s*t, m?t nh?m 45 100 Gi�m Nn, bO Nn, u*ng nhiPu n�Qc 45 100 Run rTy, rUt cB 15 33,3 Phân loãng màu xanh h�i vàng 15 33,3 Phân loãng màu hYng nh�t 10 22,2

10065 45 0,45

Phân loãng màu hYng có d�ch nhAy 5 11,1 Theo chúng tôi, ngan b#nh xu:t hi#n các tri#u

ch�ng trên là do khi ��n bào H. meleagridis xâm nhbp vào lòng manh tràng, rYi vào niêm m�c manh tràng. T�i �ây, b$ng sinh s�n tr"c phân, ��n bào nhân lên r:t nhanh. S* l� ng ��n bào lQn tác �(ng vào niêm m�c manh tràng gây sung huy8t, viêm, làm niêm m�c manh tràng dày dAn lên, sau �ó ho�i td làm ngan L rM, xù lông và s*t cao. ��n bào H. meleagridis t\ manh tràng theo máu tQi ký sinh 4 gan, gây viêm và ho�i td gan. Viêm manh tràng k8t h p vQi viêm gan làm ngan b#nh s*t r:t cao, thân nhi#t cLa ngan lên tQi 43 - 440 C. Ngan s*t nên u*ng n�Qc nhiPu, gi�m Nn, sau �ó bO Nn hoàn toàn. M+t khác, quá trình viêm và ho�i td làm ch�c nNng gan

b� r*i lo�n: quá trình thanh lcc và th�i ch:t �(c trong máu, kh� nNng d" trZ nNng l� ng, tBng h p protein, lipit và s�n xu:t n(i ti8t gi�m. Hbu qu� là ngan m#t mOi, chán Nn và tiêu ch�y. Giai �o�n cu*i, ch�c nNng cLa gan b� phá hLy n+ng, c� th, ngan suy ki#t, gAy y8u, tiêu ch�y, phân màu vàng l�u huanh. �Yng thfi, do dinh d�|ng và l� ng ��fng tích trZ trong c� th, gi�m, làm cho ��fng huy8t h� th:p, thân nhi#t gi�m nhanh. Lúc này, ngan có bi,u hi#n rét run, ��ng rUt cB, run rTy. Tri#u ch�ng lâm sàng cLa ngan b#nh mà chúng tôi quan sát �� c phù h p vQi mô t� cLa Nguy�n HZu Nam et al. (2013) khi mô t� vP gà m?c b#nh do ��n bào H. meleagridis.



Hình 1. Ngan Hình 1. Ngan Hình 1. Ngan Hình 1. Ngan L rM, s*t, nh?m m?t, bO Nn, rUt cBL rM, s*t, nh?m m?t, bO Nn, rUt cBL rM, s*t, nh?m m?t, bO Nn, rUt cBL rM, s*t, nh?m m?t, bO Nn, rUt cB Hình 2. Ngan bHình 2. Ngan bHình 2. Ngan bHình 2. Ngan bO Nn, u*ng nhiPu n�QcO Nn, u*ng nhiPu n�QcO Nn, u*ng nhiPu n�QcO Nn, u*ng nhiPu n�Qc

3.2.2. B#nh tích ��i th, cLa ngan m?c b#nh do H. meleagridis

�, giúp ng�fi chNn nuôi và cán b( k} thubt thú y có c� s4 chTn �oán nhanh b#nh do H. meleagridis, �ã nghiên c�u b#nh tích 4 gan và manh tràng cLa ngan m?c b#nh. Bi8n �Bi ��i th, cLa gan và manh tràng �� c trình bày trong b�ng 4.

Dolka B et al. (2015) cho bi8t, gà b� b#nh �Au �en thì gan và manh tràng b� tBn th��ng n+ng nh:t.

Nh� vby, có th, th:y b#nh tích 4 ��i th, cLa ngan nhi�m b#nh do H. meleagridis khá gi*ng vQi b#nh tích ��i th, cLa gà nhi�m b#nh do H. meleagridis.

Qua k8t qu� nghiên c�u này, th:y, tBn th��ng 4 gan và manh tràng là nhZng b#nh tích �+c tr�ng nh:t cLa b#nh �Au �en trên ngan. Vì vby, mB khám ki,m tra b#nh tích là ph��ng pháp chTn �oán khá chính xác vP b#nh, t\ �ó có ph��ng pháp �iPu tr� h p lý, k�p thfi �, gi�m thi#t h�i vP kinh t8 cho ng�fi chNn nuôi.

BBBB�ng 4. B#nh tích ��i th, 4 gan và manh tràng cL�ng 4. B#nh tích ��i th, 4 gan và manh tràng cL�ng 4. B#nh tích ��i th, 4 gan và manh tràng cL�ng 4. B#nh tích ��i th, 4 gan và manh tràng cLa ngan ma ngan ma ngan ma ngan m?c?c?c?c H. meleagridis H. meleagridis H. meleagridis H. meleagridis S* ngan m?c b#nh (con)

Tri#u ch�ng lâm sàng chL y8u S* ngan có tri#u

ch�ng (con) T; l# (%)

* B#nh tích 4 manh tràng Manh tràng viêm, s�ng, ch:t ch�a trong manh tràng �óng kén r?n ch?c.

45 100

* B#nh tích 4 gan Gan s�ng to g:p 2 — 3 lAn. 40 88,9 BP m+t các B ho�i td 4 gan có màu tr?ng và b� lõm. 15 33,3 * B#nh tích 4 các c� quan khác - Viêm phúc m�c

22

48,89

- Lách s�ng, mPm nhMn 45 100

45

- Thbn s�ng 45 100

Hình Hình Hình Hình 3333. Manh tràng �óng kén r. Manh tràng �óng kén r. Manh tràng �óng kén r. Manh tràng �óng kén r?n ch?c?n ch?c?n ch?c?n ch?c Hình Hình Hình Hình 4444. Kén tr. Kén tr. Kén tr. Kén trong manh tràngong manh tràngong manh tràngong manh tràng



Hình Hình Hình Hình 5555. B. B. B. BP m+t các B ho�i td 4 gan b� lP m+t các B ho�i td 4 gan b� lP m+t các B ho�i td 4 gan b� lP m+t các B ho�i td 4 gan b� lõmõmõmõm Hình Hình Hình Hình 6666. Gan s�ng to g. Gan s�ng to g. Gan s�ng to g. Gan s�ng to g:p 2:p 2:p 2:p 2----3 l3 l3 l3 lAnAnAnAn

3.2.3. B#nh tích vi th, cLa ngan m?c b#nh do H. meleagridis

Nghiên c�u b#nh tích vi th, là m(t trong nhZng n(i dung quan trcng giúp cho vi#c �ánh giá các tBn th��ng b#nh lý 4 c:p �( mô bào. Tuy nhiên trên ngan nhi�m H. meleagridis, bi8n �Bi tbp trung chL y8u 4 manh tràng, do vby trong �P tài này ch� tbp trung làm rõ nhZng bi8n �Bi vi th, trên ��fng tiêu hóa.

Ti8n hành l:y mWu 4 gan và manh tràng 4 20 con ngan có nhZng bi8n �Bi. M<i ngan b#nh, m<i b( phbn m(t mi8ng b#nh phTm, �úc thành m(t block (kh*i). M<i block (kh*i) ti8n hành c?t, nhu(m tiêu b�n rYi chcn ra 15 tiêu b�n ��p nh:t sau �ó ti8n hành soi kính hi,n vi �, �cc k8t qu� b#nh tích vi th,. �ánh giá s" có m+t cLa ngan nhi�m H. meleagridis trên các tiêu b�n vi th,: ch� cAn m<i block có ít nh:t m(t tiêu b�n có xu:t hi#n b:t c� giai �o�n phát tri,n nào cLa ��n bào H. meleagridis thì �� c coi là d��ng tính. K8t qu� bi8n �Bi b#nh tích vi th, cLa ngan b#nh do H. meleagridis �� c trình bày 4 b�ng 5.

BBBB�ng 5. B#nh tích vi th, m(t s* c� quan cLa ngan �ng 5. B#nh tích vi th, m(t s* c� quan cLa ngan �ng 5. B#nh tích vi th, m(t s* c� quan cLa ngan �ng 5. B#nh tích vi th, m(t s* c� quan cLa ngan mmmm?c?c?c?c H. meleagridis H. meleagridis H. meleagridis H. meleagridis

NguYn g*c tiêu b�n

S* tiêu b�n nghiên c�u

S* tiêu b�n có bi8n �Bi vi th,

T; l# (%)

Gan 15 15 100 Manh tràng

15 15 100

Tính chung 30 30 100 B#nh tích vi th, 4 manh tràng: niêm m�c manh

tràng tNng sinh, mô �#m và lQp h� niêm m�c có s" thâm nhi�m b�ch cAu ái toan, ��n bào H. meleagridis và bi,u mô ru(t b� ho�i td. T8 bào tuy8n quá s�n, mao qu�n trong niêm m�c manh tràng sung huy8t. Ch:t ch�a trong lòng manh tràng gYm t8 bào viêm, ch:t ho�i td, hYng cAu và ��n bào H. meleagridis.

B#nh tích vi th, 4 gan: tB ch�c gan b� thoái hóa, ho�i td và có nhiPu t8 bào viêm. ��n bào H. meleagridis xâm nhbp trong tB ch�c gan và n$m xen k� vQi các t8 bào gan ho+c n$m tbp trung thành t\ng �ám.

Kemp R. L. và Springer W. T. (1978) cho bi8t, sau khi nhi�m b#nh kho�ng 8 - 11 ngày, trong các lQp cLa thành manh tràng xu:t hi#n nhiPu ��n bào H. meleagridis và b�ch cAu ái toan. B�ch cAu ái toan �� c tNng sinh nhiPu nh$m ch*ng l�i các kích thích cLa ph�n �ng viêm. Nh� vby, k8t qu� ki,m tra b#nh tích vi th, 4 manh tràng cLa ngan b#nh trong nghiên c�u này phù h p vQi nghiên c�u cLa các tác gi� nêu trên.

Hình Hình Hình Hình 7777. Niêm m. Niêm m. Niêm m. Niêm m�c manh tràng tNng sinh, có s" thâm �c manh tràng tNng sinh, có s" thâm �c manh tràng tNng sinh, có s" thâm �c manh tràng tNng sinh, có s" thâm nhinhinhinhi�m b�ch cAu ái toan, ��n �m b�ch cAu ái toan, ��n �m b�ch cAu ái toan, ��n �m b�ch cAu ái toan, ��n bào bào bào bào H. meleagridisH. meleagridisH. meleagridisH. meleagridis và và và và

bibibibi,u mô ru(t b� ho�i td,u mô ru(t b� ho�i td,u mô ru(t b� ho�i td,u mô ru(t b� ho�i td

Hình Hình Hình Hình 8888. T. T. T. TB ch�c gan b� thoái hóa, ho�i td và có nhiPu t8 B ch�c gan b� thoái hóa, ho�i td và có nhiPu t8 B ch�c gan b� thoái hóa, ho�i td và có nhiPu t8 B ch�c gan b� thoái hóa, ho�i td và có nhiPu t8

bào viêm. Có ��n bào bào viêm. Có ��n bào bào viêm. Có ��n bào bào viêm. Có ��n bào H. meleagridis H. meleagridis H. meleagridis H. meleagridis xâm nhxâm nhxâm nhxâm nhbpbpbpbp



4. K�T LU�N

T; l# nhi�m ��n bào H. meleagridis trên ngan 4 m<i xã thu(c huy#n Hoài ��c là khác nhau. Ngan d�Qi 4 tuAn tuBi ch�a th:y bi,u hi#n m?c b#nh do H. meleagridis. Ngan trên 4 tuAn tuBi �8n 12 tuAn tuBi, t; l# nhi�m ch� 0,24%. T; l# này tNng lên cao nh:t 4 ngan giai �o�n trên 12 tuAn tuBi là 1,58% (P<0,05).

Trong tBng s* ngan m?c b#nh do H. meleagridis có 100% s* ngan b� b#nh có các tri#u ch�ng L rM, s*t, m?t nh?m, gi�m Nn, bO Nn, u*ng nhiPu n�Qc; 33,3% s* ngan có bi,u hi#n run rTy, rUt cB, tiêu ch�y, phân loãng có màu xanh lWn vàng nh�t; 22,2% ngan tiêu ch�y có phân loãng màu hYng nh�t; 11,1% ngan tiêu ch�y phân lWn d�ch nhAy màu tr?ng.

Khi ngan b� b#nh do H. meleagridis có tBn th��ng 4 gan và manh tràng là nhZng b#nh tích ��i th, �+c tr�ng. Ki,m tra t; l# 100% có b#nh tích vi th, trên tiêu b�n manh tràng và gan.

TÀI LI�U THAM KH�O

1. Abdul-Rahman Lotfi, E. M. Abdelwhab, H. M. Hafez, P. L. Armstrong and L. R. McDougald. (2011). The Infection of Turkey Poults with Histomonas meleagridis by Contact with Infected. Birds or Contaminated Cages. Avian Diseases 55:1, 48-50.

2. Beata Dolka, Artur Żbikowski, Izabella

Dolka, and Piotr Szeleszczuk (2015). Histomonosis - an existing problem in chicken flocks in Poland. Vet. Res. Commun. 39 (3): 189—195.

3. Kemp, R. L, W. T. Springer (1978). Histomoniasis. In: Diseases of poultry, 7th ed. MS Hofstad, B. W. Cal- nek, C. F. Helmboldt, W. M. Reid, and H. W. Yoder, Jr., eds. Iowa State University Press, Ames, Iowa. pp. 832-840.

4. Nguy�n HZu Nam, Lê VNn NNm, Nguy�n VM S�n (2013). M(t s* �+c �i,m b#nh lý chL y8u b#nh do Histomonas meleagridis gây ra 4 gà th� v�fn. T�p chí Khoa hcc K} thubt Thú y, tbp XX, s* 2, tr. 42 - 47.

5. Lê VNn NNm (2010). B#nh viêm gan - ru(t truyPn nhi�m 4 gà, b#nh �Au �en, b#nh kén ru(t th\a. T�p chí Khoa hcc K} thubt Thú y, tbp II, s* 3, tr. 53 - 58.

6. Lê VNn NNm (2011). B#nh �Au �en 4 gà và gà tây. T�p chí Khoa hcc Công ngh# ChNn nuôi, tr. 88 - 91.

7. Nguy�n Nh� Thanh, Lê Thanh Hòa, Tr��ng Quang, Tr�nh �ình Thâu, Phan Quang Minh, Nguy�n VNn Long, Mai Th� Ngân, Huanh Th� M} L# (2015). Giáo trình d�ch t� hcc thú y. NXB ��i hcc Nông nghi#p Hà N(i.

PATHOLOGICAL CHANGES ON HISTOMONIASIS IN NATURALLY INFECTED MUSCOVY DUCKSPATHOLOGICAL CHANGES ON HISTOMONIASIS IN NATURALLY INFECTED MUSCOVY DUCKSPATHOLOGICAL CHANGES ON HISTOMONIASIS IN NATURALLY INFECTED MUSCOVY DUCKSPATHOLOGICAL CHANGES ON HISTOMONIASIS IN NATURALLY INFECTED MUSCOVY DUCKS IN HOAI DUC DISTRICT, HANOIIN HOAI DUC DISTRICT, HANOIIN HOAI DUC DISTRICT, HANOIIN HOAI DUC DISTRICT, HANOI

Trinh Dinh TTrinh Dinh TTrinh Dinh TTrinh Dinh Thau, Nguyen Thi Thanh Hai, hau, Nguyen Thi Thanh Hai, hau, Nguyen Thi Thanh Hai, hau, Nguyen Thi Thanh Hai,

Nguyen Thi Nga, Lai Thi Lan HuongNguyen Thi Nga, Lai Thi Lan HuongNguyen Thi Nga, Lai Thi Lan HuongNguyen Thi Nga, Lai Thi Lan Huong

SummarySummarySummarySummary This study was conducted in order to investigate pathological changes of Muscovy ducks infected by Histomonas meleagridis (H. meleagridis). The infection rate of H. meleagridis was different among flocks that were raised at different communes. The highest infection rate (1.58%) was observed on 12-week-old Muscovy ducks (p< 0.05). Diseased animals exhibited various clinical signs, such as: lethargy, anorexia, increased thirst. It was 33.3% of sick animals showing tremor, swollen head, and diarrhea with green-yellow droppings. Meanwhile, 22.2% of infected Muscovy ducks had blood-tinged diarrhea, and 11.1% had mucus, green-white droppings. The most obvious gross- and microscopic lessions were observed on liver and cecums.

Keywords:Keywords:Keywords:Keywords: Muscovy duck, Histomonas meleagridis, Hoai Duc district.

Ng�Ng�Ng�Ng�fi ph�n bi#n: PGS.TS. Lê VNn NNmfi ph�n bi#n: PGS.TS. Lê VNn NNmfi ph�n bi#n: PGS.TS. Lê VNn NNmfi ph�n bi#n: PGS.TS. Lê VNn NNm Ngày nhNgày nhNgày nhNgày nhbn bài:bn bài:bn bài:bn bài: 01/9/2017 Ngày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua ph�n bi#n:�n bi#n:�n bi#n:�n bi#n: 02/10/2017 Ngày duyNgày duyNgày duyNgày duy#t �Nng:#t �Nng:#t �Nng:#t �Nng: 09/10/2017



,NH H-.NG C/A CÁC Y1U T� MÔI TR-3NG �1N S4 PHÁT TRI�N C/A VI KHU8N Vibrio parahaemolyticus B�B1.4v

Lê ThLê ThLê ThLê Th8 Xuân8 Xuân8 Xuân8 Xuân1111, Ph, Ph, Ph, Ph�m Anh Tu:n�m Anh Tu:n�m Anh Tu:n�m Anh Tu:n2222, V, V, V, VM Ngcc ÚtM Ngcc ÚtM Ngcc ÚtM Ngcc Út3333

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T�T�T�T�T Nghiên c�u �nh h�4ng cLa các y8u t* môi tr�fng (nhi#t �(, �( m+n và pH) �8n s" s*ng và phát tri,n cLa vi khuTn Vibrio parahaemolyticus. Ba thí nghi#m �� c ti8n hành trên chLng vi khuTn Vibrio parahaemolyticus B�B1.4v �� c phân lbp t\ môi tr�fng �:t trong các ao nuôi tôm t�i t�nh B�c Liêu �, �ánh giá �nh h�4ng cLa nhi#t �( (10oC, 20oC, 26oC, 30oC, 37oC, 45oC), �( m+n (0‰, 5‰, 10‰, 20‰, 30‰, 40‰) và pH (4, 6, 7, 7,5, 8) �8n kh� nNng phát tri,n cLa vi khuTn Vibrio parahaemolyticus. Mbt �( cLa vi khuTn �� c ghi nhbn sau 24 và 48 h thí nghi#m. K8t qu� thu �� c cho th:y vi khuTn Vibrio parahaemolyticus phát tri,n t*t 4 nhi#t �( 37oC, �( m+n 30‰ và pH = 7-8. Tuy nhiên, �( m+n d�Qi 10‰ có kh� nNng �c ch8 kh� nNng phát tri,n cLa Vibrio parahaemolyticus B�B1.4v.

TTTT\ khóa:\ khóa:\ khóa:\ khóa: Vibrio parahaemolyticus, y8u t* môi tr�fng, nhi#t �(, �( m+n, pH.

1. ��T V�N �2

NhiPu nghiên c�u cho th:y vi khuTn Vibrio parahaemolyticus ngoài kh� nNng gây b#nh cho ng�fi còn gây b#nh 4 nhiPu loài tôm cá nuôi (Daniels et al., 2000; Tuyet et al., 2002; Donald et al., 2012). Vi khuTn Vibrio parahaemolyticus nhi�m th, th"c khuTn (phage) �� c cho là nguyên nhân chính gây b#nh tôm ch8t sQm hay b#nh ho�i td gan tUy c:p (EMS, AHPND) gây thi#t h�i nghiêm trcng cho nghP nuôi tôm t�i Vi#t Nam và nhiPu n�Qc trong khu v"c (TrAn L(c và ctv, 2013). Theo Lightner (2014) Vibrio parahaemolyticus là tác nhân gây ho�i td gan tUy c:p tính 4 tôm do có ch�a plasmit pVPA3-1 mang 2 gien gây �(c PirA và PirB.

H(i ch�ng ho�i td gan tUy c:p tính (AHPND) là nguyên nhân làm gi�m s�n l� ng tôm nuôi �áng k, 4 các n�Qc trong khu v"c �ông Nam Á. � Vi#t Nam, AHPND �� c phát hi#n t\ nNm 2010 nh�ng m�c �( thi#t h�i �� c ghi nhbn nhiPu nh:t vào nNm 2011 và 2012. Di#n tích nuôi tôm b� �nh h�4ng b4i AHPND 4 �Yng b$ng sông Cdu Long (�BSCL) kho�ng 39.000 ha trong nNm 2011 và 2012 (FAO, 2013). AHPND xu:t hi#n t�i �BSCL nNm 2010, nNm 2011 bùng phát thành d�ch b#nh, gây thi#t h�i h�n 97 nghìn ha, tbp trung 4 các t�nh Sóc TrNng, B�c Liêu, Cà Mau, B8n Tre. NNm 2012, d�ch b#nh ti8p tUc di�n ra t�i Trà

1 NCS, Khoa Thủy sản, Trường Đại học Cần Thơ 2 Hội Nghề cá Việt Nam 3 Khoa Thủy sản, Trường Đại học Cần Thơ

Vinh, Kiên Giang và xu:t hi#n 4 m(t s* t�nh ven bi,n phía B?c, B?c Trung b( và Nam Trung b(. NNm 2012 có tQi 106 nghìn ha di#n tích tôm nuôi n�Qc l b� thi#t h�i do d�ch b#nh. Theo TBng cUc ThLy s�n, tính �8n 6/2013, c� n�Qc có kho�ng 100.776 ha di#n tích tôm n�Qc l b� thi#t h�i do d�ch b#nh, gây thi#t h�i lQn vP kinh t8 cho ng�fi nuôi và giá tr� xu:t khTu (TBng cUc ThLy s�n, 2013).

�, h�n ch8 vi khuTn Vibrio parahaemolyticus gây b#nh trong ao nuôi nhiPu nghiên c�u �ã �� c th"c hi#n. Moriaty (1998) sd dUng probiotic ch�a chLng Bacillus spp. cMng h�n ch8 �� c mAm b#nh vi khuTn Vibrio spp. Vaseehara và Ramasamy (2003) cho th:y mAm b#nh Vibrio b� ki,m soát b4i Bacillus trong �iPu ki#n phòng thí nghi#m và ngoài th"c t8. Nghiên c�u cLa Ph�m Th� Tuy8t Ngân (2011) cho th:y ch:t l� ng n�Qc ao nuôi �� c c�i thi#n và mbt �( Vibrio th:p h�n khi bB sung Bacillus sp. vào trong môi tr�fng nuôi tôm trong �iPu ki#n phòng thí nghi#m. Ngoài ra, �, có th, kh*ng ch8 vi khuTn Vibrio parahaemolyticus thì cAn hi,u bi8t vP s" �nh h�4ng cLa các y8u t* môi tr�fng �8n s" phát tri,n cLa Vibrio parahaemolyticus. Tuy nhiên, hi#n nay có r:t ít nghiên c�u vP �nh h�4ng cLa các y8u t* môi tr�fng lên s" phát tri,n và kh� nNng gây b#nh cLa Vibrio parahaemolyticus. MUc tiêu cLa nghiên c�u này là xác ��nh m(t s* y8u t* môi tr�fng (nhi#t �(, pH, �( m+n…) �nh h�4ng �8n s" phát tri,n cLa Vibrio parahaemolyticus, làm c� s4 �P ra các gi�i



pháp h�n ch8 s" phát tri,n cLa chúng trong ao nuôi tôm.

2. V�T LI�U VÀ PH��NG PHÁP NGHIÊN C�U 2.1.2.1.2.1.2.1. Vi khuVi khuVi khuVi khuTTTTn thí nghin thí nghin thí nghin thí nghi####mmmm

TBng s* 27 mWu n�Qc, 18 mWu tôm và 27 mWu �:t �� c thu 4 10 ao tôm b#nh và 10 ao tôm khOe t�i 3 t�nh B�c Liêu, Cà Mau và Sóc TrNng. MWu sau khi thu �� c trZ l�nh chuy,n tQi phòng thí nghi#m. Vi khuTn V. parahaemolyticus �� c phân lbp t\ mWu n�Qc, �:t và tôm �ã thu. Theo �ó, 1 mL n�Qc, 1 g ru(t tôm và 1 g �:t cLa m<i mWu thu �� c lAn l� t �� c pha loãng trong n�Qc c:t vô trùng (VM Th� Minh ��c, 2001). Dung d�ch vi khuTn sau khi pha loãng �� c hút 100 µL tr�i trên môi tr�fng chcn lcc TCBS (Thiosulfate citrate bile sucrose aga) (Marlina et al, 2007) �, phân lbp vi khuTn Vibrio và L 4 37o°C trong 24 h. D"a vào �+c �i,m hình thái cLa V. parahaemolyticus theo TCVN 8988: 2012 bao gYm khuTn l�c �i,n hình trên th�ch TCBS có hình tròn, lYi, bf �Pu, ��fng kính 2 - 3 mm, màu xanh do không lên men sacaroza, m(t s* có tâm màu xanh sWm. Sau khi phân lbp, tBng s* chLng Vibrio sp. chcn �� c là 31 chLng.

D"a vào �+c �i,m hình thái, sinh hóa và phân tích trình t" 16S rARN cLa 31 chLng vi khuTn Vibrio phân lbp �� c, chLng Vibrio B�B1.4v phân lbp t\ môi tr�fng �:t t�i t�nh B�c Liêu �� c xác ��nh là chLng vi khuTn Vibrio parahaemolyticus. ChLng vi khuTn V. parahaemolyticus B�B1.4v �ã �� c chcn �, th"c hi#n các thí nghi#m trong nghiên c�u này.

Ho�t hóa chLng V. parahaemolyticus B�B1.4v

ChLng B�B1.4v �� c ��a t\ *ng th�ch nghiêng môi tr�fng TSA (bB sung 2% NaCl) vào *ng nghi#m có 3 mL môi tr�fng nuôi TSB (�n �(), bB sung 2% NaCl, Bn ��nh pH = 8 và :p trong phòng thí nghi#m 4 nhi#t �( 30oC vQi t*c �( l?c 200 vòng/phút trong thfi gian 24 gif, sau �ó sd dUng cho các thí nghi#m.

2.2.2.2.2.2.2.2. Ph��ng pháp bPh��ng pháp bPh��ng pháp bPh��ng pháp b* trí thí nghi#m* trí thí nghi#m* trí thí nghi#m* trí thí nghi#m

�nh h�4ng cLa nhi#t �(, pH, �( m+n �8n s" phát tri,n cLa vi khuTn V. parahaemolyticus �� c th"c hi#n qua t\ng thí nghi#m riêng bi#t và �� c b* trí trong h# th*ng *ng falcon 15 mL vQi mbt �( vi khuTn V. parahaemolyticus ban �Au là 103 CFU/mL �� c �+t trong tL :p 4 nhi#t �( Bn ��nh 30oC k8t h p vQi máy l?c 200 vòng/phút (Beuchat, 1973; Kim, 2012). S" phát tri,n cLa vi khuTn 4 t:t c� các thí nghi#m �� c xác ��nh b$ng cách �8m s* khuTn l�c

sau khi nuôi c:y lên �za môi tr�fng TCBS sau 24 gif và 48 gif. Các thí nghi#m bao gYm:

Thí nghi#m 1: �nh h�4ng cLa nhi#t �( Thí nghi#m �� c b* trí vQi các m�c nhi#t �(

khác nhau t��ng �ng vQi các nghi#m th�c 4 10oC, 20oC, 26oC, 30oC, 37oC, 45oC, m<i nghi#m th�c �� c b* trí 3 lAn l+p l�i. Thí nghi#m �� c th"c hi#n trong *ng falcon (15 mL), m<i *ng cho 9 mL môi tr�fng TSB vQi 2% NaCl, �iPu ch�nh pH ban �Au Bn ��nh 4 m�c 8,0.

Thí nghi#m 2: �nh h�4ng cLa pH Thí nghi#m �� c b* trí 4 các m�c pH khác nhau

t��ng �ng vQi các nghi#m th�c bao gYm 4,0, 6,0, 7,0, 7,5 và 8,0. M<i nghi#m th�c cMng �� c l+p l�i 3 lAn. pH �� c �iPu ch�nh b$ng HCl 30% (Ho+c NaOH 1 M) �, có �� c các giá tr� pH thí nghi#m.

Thí nghi#m 3: �nh h�4ng cLa �( m+n Các �( m+n �� c b* trí t��ng �ng vQi các

nghi#m th�c khác nhau bao gYm 0‰, 5‰, 10‰, 20‰, 30‰ và 40‰. �( m+n �� c �iPu ch�nh b$ng cách dùng n�Qc ót 100‰ pha vQi n�Qc ngct �, có �� c �( m+n thích h p 4 các nghi#m th�c. N�Qc có �( m+n thích h p sau �ó �� c khd trùng tr�Qc khi sd dUng. T��ng t" nh� các thí nghi#m khác, m<i nghi#m th�c cMng �� c b* trí 3 lAn l+p l�i.

2.3.2.3.2.3.2.3. Ph��ng pháp xPh��ng pháp xPh��ng pháp xPh��ng pháp xdddd lý s lý s lý s lý s**** li li li li####uuuu

S* li#u vP mbt �( vi khuTn 4 các nghi#m th�c �� c tính toán giá tr� trung bình và so sánh th*ng kê m(t nhân t* (ANOVA) 4 m�c khác bi#t P<0,05 b$ng phAn mPm th*ng kê SPSS 16.0.


3.1.3.1.3.1.3.1. �nh h�4ng cLa nhi#t �( �8n s" phát tri,n �nh h�4ng cLa nhi#t �( �8n s" phát tri,n �nh h�4ng cLa nhi#t �( �8n s" phát tri,n �nh h�4ng cLa nhi#t �( �8n s" phát tri,n ccccLa La La La Vibrio parahVibrio parahVibrio parahVibrio parahaemolyticusaemolyticusaemolyticusaemolyticus B�B1.4v B�B1.4v B�B1.4v B�B1.4v

K8t qu� 4 b�ng 1 cho th:y chLng vi khuTn V. parahaemolyticus B�B1.4v có kh� nNng phát tri,n cao nh:t (8,59 log CFU/mL) 4 nhi#t �( 37oC sau 48 gif, khác bi#t có ý nghza (P<0,05) so vQi các m�c nhi#t �( 10oC và 45oC, tuy nhiên khác bi#t không có ý nghza (P>0,05) so vQi các m�c nhi#t �( 20oC, 26oC và 30oC.

K8t qu� thu �� c cho th:y 4 nhi#t �( 10oC và 45oC chLng vi khuTn V. parahaemolyticus B�B1.4v b� �c ch8 sinh tr�4ng. � nhi#t �( 10oC chLng V. parahaemolyticus B�B1.4v sinh tr�4ng chbm (1,17 -1,31 log CFU/mL). � nhi#t �( 45oC chLng V. parahaemolyticus B�B1.4v b� �c ch8 hoàn toàn. M(t



s* nghiên c�u cho th:y chLng V. parahaemolyticus không th, phát tri,n 4 nhi#t �( th:p. Cook (1994) nhbn ��nh r$ng V. parahaemolyticus không có kh� nNng phát tri,n trong n�Qc ngct ho+c n�Qc bi,n 4 nhi#t �( d�Qi 10˚C; Kim et al. (2012) ghi nhbn chLng V. parahaemolyticus 33844 có nhi#t �( tNng tr�4ng t*i thi,u là 13˚C. Ngoài ra, tác gi� cMng nhbn th:y m(t s* chLng Vibrio khác nh� V. vulnificus �� c phân lbp t\ hàu và sashimi và V. vulnificus ATCC 27562 cMng có nhi#t �( tNng tr�4ng t*i thi,u là 11˚C. NhZng k8t qu� này cho th:y khi �� c b�o qu�n 4

nhi#t �( th:p <10˚C s� ki,m soát s" phát tri,n cLa Vibrio spp ngay c� trên các lo�i th"c phTm t��i s*ng (hàu hay sashimi). K8t qu� t\ nghiên c�u này cho th:y s" phát tri,n cLa chLng V. parahaemolyticus B�B1.4v 4 nhi#t �( th:p (10˚C) cMng r:t y8u nh�ng 4 nhi#t �( cao t\ 20oC �8n 37oC chLng vi khuTn này phát tri,n m�nh vQi mbt �( cao. Nh� vby, nhi#t �( cho sinh tr�4ng t*t nh:t cLa vi khuTn V.parahaemolyticus B�B1.4v là 37oC, trong khi �ó 4 nhi#t �( 10oC và 45oC chLng vi khuTn V. parahaemolyticus B�B1.4v b� �c ch8 sinh tr�4ng.

BBBB�ng 1. Mbt �( (Log CFU/mL) �ng 1. Mbt �( (Log CFU/mL) �ng 1. Mbt �( (Log CFU/mL) �ng 1. Mbt �( (Log CFU/mL) ccccLa La La La Vibrio parahaemolyticus Vibrio parahaemolyticus Vibrio parahaemolyticus Vibrio parahaemolyticus B�B1.4vB�B1.4vB�B1.4vB�B1.4v 4 các m�c nhi#t �( khác nhau sau 24 v4 các m�c nhi#t �( khác nhau sau 24 v4 các m�c nhi#t �( khác nhau sau 24 v4 các m�c nhi#t �( khác nhau sau 24 và 48 già 48 già 48 già 48 giffff

Nhi#t �( Thfi gian

10oC 20oC 26oC 30oC 37oC 45oC

24 h 1,17±0,26c 8,23±0,10b 8,21±0,12b 8,55±0,13a 8,39±0,19ab - 48 h 1,31±0,23b 8,43±0,07a 8,43±0,06a 8,46±0,18a 8,59±0,26a -

Giá tr� th, hi#n là các giá tr� trung bình±�( l#ch chuTn. Các giá tr� trong cùng m(t hàng có mang chZ cái khác nhau thì khác bi#t có ý nghza th*ng kê (p<0,05).

Theo Van Wyk và Scarpa (1999) nhi#t �( t*t nh:t cho s" phát tri,n cLa tôm th� chân tr?ng là kho�ng 24-32oC, khi nuôi tôm 4 nhi#t �( th:p s� làm gi�m kh� nNng tNng tr�4ng cLa tôm, tôm gi�m tNng tr�4ng 4 nhi#t �( 23oC so vQi tôm cùng kích c| �� c nuôi 4 môi tr�fng có nhi#t �( trong kho�ng 27 — 28oC. Tuy nhiên, kho�ng nhi#t �( này trùng vQi kho�ng nhi#t �( mà vi khuTn V. parahaemolyticus phát tri,n m�nh ghi nhbn �� c trong thí nghi#m. Do �ó, vi#c ki,m soát y8u t* nhi#t �( �, �c ch8 vi khuTn V. parahaemolyticus trong môi tr�fng nuôi tôm là khó có th, th"c hi#n �� c.

3.2.3.2.3.2.3.2. �nh h�4ng cLa pH �8n s" phát tri,n cLa �nh h�4ng cLa pH �8n s" phát tri,n cLa �nh h�4ng cLa pH �8n s" phát tri,n cLa �nh h�4ng cLa pH �8n s" phát tri,n cLa Vibrio parahaemolyticusVibrio parahaemolyticusVibrio parahaemolyticusVibrio parahaemolyticus B�B1.4v B�B1.4v B�B1.4v B�B1.4v

K8t qu� thí nghi#m cho th:y rõ ràng 4 môi tr�fng pH= 4,0 quá trình sinh tr�4ng cLa chLng V. parahaemolyticus B�B1.4v b� �c ch8, vi khuTn hoàn toàn không s*ng và phát tri,n 4 �iPu ki#n pH này (b�ng 2). Nghiên c�u t��ng t" cLa Vanderzant và Nickelson (1972) khi nuôi c:y V. parahaemolyticus trong môi tr�fng lOng vQi pH = 5,0 thì vi khuTn này cMng không s*ng sót. Trong khi �ó, 4 môi tr�fng có pH kho�ng 7,0 - 8,0 chLng V. parahaemolyticus B�B1.4v có kh� nNng phát tri,n m�nh.

BBBB�ng 2. Mbt �( (Log CFU/mL) cLa vi khuTn �ng 2. Mbt �( (Log CFU/mL) cLa vi khuTn �ng 2. Mbt �( (Log CFU/mL) cLa vi khuTn �ng 2. Mbt �( (Log CFU/mL) cLa vi khuTn Vibrio parahaemolyticus Vibrio parahaemolyticus Vibrio parahaemolyticus Vibrio parahaemolyticus B�B1.B�B1.B�B1.B�B1.4v trong các nghi4v trong các nghi4v trong các nghi4v trong các nghi#m th�c#m th�c#m th�c#m th�c pH pH pH pH khác nhau trong thkhác nhau trong thkhác nhau trong thkhác nhau trong thfi gian 24 và 48 giffi gian 24 và 48 giffi gian 24 và 48 giffi gian 24 và 48 gif

pH Thfi gian

4,0 6,0 7,0 7,5 8,0

24 h - 7,32±0,11a 7,61±0,52a 7,37±0,36a 7,32±0,19a 48 h - 7,53±0,19b 8,12±0,25a 8,18±0,39a 8,42±0,09a


K8t qu� 4 b�ng 2 cho th:y sau 48 gif nuôi c:y, 4 pH = 8 mbt �( vi khuTn V. parahaemolyticus B�B1.4v ��t cao nh:t (8,42 log CFU/mL) khác bi#t �áng k, (P<0,05) vQi mbt �( vi khuTn 4 môi tr�fng nuôi c:y có pH = 4 và pH = 6. Nh� vby, pH = 8 là m�c pH t*t nh:t �, vi khuTn V.parahaemolyticus B�B1.4v phát tri,n. Beuchat (1975) cMng nhbn ��nh

pH t*i �u cho s" phát tri,n cLa vi khuTn V. parahaemolyticus là 7,6 — 8,6.

Giá tr� pH cMng là m(t y8u t* môi tr�fng quan trcng �c ch8 s" phát tri,n cLa vi khuTn Vibrio. Trong nghiên c�u này vi khuTn Vibrio parahaemolyticus B�B1.4v phát tri,n t*t nh:t 4 pH = 8. Môi tr�fng có pH th:p h�n 5,0 r:t khó cho V. parahaemolyticus có



th, tYn t�i (Vanderzant và Nickelson, 1972). Khi nhi#t �( và pH v� t quá ng�|ng ch�u �"ng thì vi sinh vbt s� ch8t do bi8n tính enzym ho+c t8 bào b� tBn th��ng dWn �8n �c ch8 sinh tr�4ng ho+c gây ch8t vi khuTn (Nguy�n Lân DMng và ctv, 2012).

Theo Boyd et al. (2002) kho�ng pH t*i �u cho s" sinh tr�4ng và phát tri,n cLa tôm th� chân tr?ng là 7,7 — 8,5 và �ây cMng là m�c pH cho vi khuTn V. parahaemolyticus B�B1.4v trong nghiên c�u này phát tri,n t*t nh:t. Do �ó, t��ng t" nh� nhi#t �(, vi#c kh*ng ch8 s" phát tri,n cLa vi khuTn V. parahaemolyticus b$ng �iPu khi,n pH cMng không th, th"c hi#n �� c.

3.3.3.3.3.3.3.3. �nh h�4ng cLa �( m+n �8n sinh tr�4ng cLa �nh h�4ng cLa �( m+n �8n sinh tr�4ng cLa �nh h�4ng cLa �( m+n �8n sinh tr�4ng cLa �nh h�4ng cLa �( m+n �8n sinh tr�4ng cLa chchchchLng Lng Lng Lng Vibrio parahaemolyticusVibrio parahaemolyticusVibrio parahaemolyticusVibrio parahaemolyticus B�B1.4v B�B1.4v B�B1.4v B�B1.4v

K8t qu� cho th:y 4 �( m+n 20 - 40‰ sau 48 gif mbt �( vi khuTn V. parahaemolyticus B�B1.4v cao h�n có ý nghza (P<0,05) so vQi các �( m+n th:p h�n 0‰, 5‰ và 10‰. Mbt �( vi khuTn cao nh:t (8,45 Log CFU/mL) �� c ghi nhbn 4 �( m+n 30‰, tuy nhiên khác bi#t không có ý nghza (P>0,05) so vQi �( m+n 20‰ và 40‰ (b�ng 3). V. parahaemolyticus B�B1.4v không phát tri,n �� c trong môi tr�fng thí nghi#m có �( m+n 0‰ — 5‰ và phát tri,n y8u (mbt �( r:t th:p) 4 10‰ (0,57 Log CFU/mL). Theo Liu, et al. (2016) �( m+n 30‰ là m�c �( m+n t*i �u cho tNng tr�4ng cLa Vibrio parahaemolyticus. Nh� vby �( m+n t\ 0 �8n 10‰ �ã gây �c ch8 quá trình sinh tr�4ng cLa chLng V. parahaemolyticus B�B1.4v.

BBBB�ng 3. �ng 3. �ng 3. �ng 3. MMMMbt �( (bt �( (bt �( (bt �( (Log CFU/mL) Log CFU/mL) Log CFU/mL) Log CFU/mL) ccccLa La La La VibrioVibrioVibrioVibrio parahaemolyticusparahaemolyticusparahaemolyticusparahaemolyticus B�B1.4v B�B1.4v B�B1.4v B�B1.4v 4 các �( m+n khác nhau 4 các �( m+n khác nhau 4 các �( m+n khác nhau 4 các �( m+n khác nhau trong thtrong thtrong thtrong thfi gian 24 và 48 giffi gian 24 và 48 giffi gian 24 và 48 giffi gian 24 và 48 gif

�( m+n Thfi gian

0‰ 5‰ 10‰ 20‰ 30‰ 40‰

24 h - - 0,30±0,30c 7,46±0,18b 8,11±0,19a 8,11±0,08a 48 h - - 0,57±0,51b 8,39±0,09a 8,45±0,07a 8,25±0,12a


Theo Liu và ctv (2016), ngoài nhi#t �( t*i �u 4 37˚C, �( m+n 30‰ cMng là m�c t*i �u cho s" phát tri,n cLa V. parahaemolyticus. K8t qu� này cMng phù h p vQi k8t qu� t\ nhiPu nghiên c�u khác nhau (Miles et al., 1997; Liu et al., 2008; Yang et al., 2009; Baker-Austin et al., 2010; Fernandez-Piquer et al., 2011).

�( m+n �nh h�4ng rõ r#t �8n vi khuTn Vibrio. PhAn lQn các loài Vibrio chuy,n �(ng �� c nhf các tiêm mao (lông nhung), t*c �( chuy,n �(ng cLa vi khuTn phU thu(c vào nYng �( Na+ trong môi tr�fng (Atsumi et al., 1990). Vi khuTn Vibrio parahaemolyticus là loài �a mu*i, �( m+n cho sinh tr�4ng t*t nh:t cLa Vibrio parahaemolyticus là 30‰. Vi khuTn Vibrio sinh tr�4ng và phân chia r:t nhanh, phát tri,n t*t nh:t 4 �( m+n 20 — 30‰. Các loài Vibrio khác nhau có các kho�ng t*i �u vP �( m+n khác nhau. V. parahaemolyticus cAn có �( m+n, hàm l� ng ion Na+ cho s" phát tri,n. GiQi h�n �( m+n cho sinh tr�4ng và phát tri,n cLa V. parahaemolyticus là 20 -70‰, kho�ng t*i �u là 20 - 40‰ (Beuchat, 1973). Trong môi tr�fng n�Qc ngct (�( m+n 0‰), V. parahaemolyticus b� b:t ho�t hoàn toàn.

Do tôm th� chân tr?ng là loài r(ng mu*i nên có kh� nNng �iPu hòa áp su:t thTm th:u t*t giúp chúng có th, s*ng �� c trong môi tr�fng n�Qc có �( m+n khác nhau, dao �(ng 0,5 — 40‰ (Bray et al., 1994; Saoud et al., 2003; Van Wyk, 2013). Ngoài ra, m(t s* nghiên c�u cMng �ã cho th:y tôm th� chân tr?ng tNng tr�4ng t*t 4 �( m+n khá th:p 10 — 15‰ (�ào VNn Trí, 2002; TrAn VNn Quanh, 2004).

Nghiên c�u này cho th:y Vibrio parahaemolyticus B�B1.4v b� �c ch8 sinh tr�4ng 4 �( m+n 0 - 10‰ nh�ng tôm th� chân tr?ng có th, phát tri,n t*t 4 �( m+n 10-15‰, do �ó nuôi tôm th� 4 �( m+n th:p kho�ng 10‰ có th, h�n ch8 s" phát tri,n cLa vi khuTn Vibrio parahaemolyticus.

4. K�T LU�N

Vi khuTn Vibrio parahaemolyticus B�B1.4v �� c phân lbp t\ môi tr�fng �:t trong ao tôm 4 B�c Liêu có kh� nNng phát tri,n m�nh 4 kho�ng nhi#t �( 20 - 37oC, pH 7 — 8 và �( m+n 30‰. Tuy nhiên, kho�ng nhi#t �( và pH t*i �u cho s" phát tri,n vi khuTn cMng là kho�ng nhi#t �( và pH t*i �u trong nuôi tôm th� chân tr?ng, do �ó khó có th, �iPu khi,n 2 y8u t* này trong vi#c h�n ch8 s" phát tri,n cLa vi



khuTn V. parahaemolyticus. Gi�i pháp duy nh:t có th, �c ch8 s" phát tri,n cLa chLng vi khuTn gây b#nh này trong ao nuôi tôm th� chân tr?ng là nuôi tôm 4 �( m+n th:p do chúng b� �c ch8 phát tri,n 4 �( m+n 0 - 10‰.


1. Atsumi, T., Sugiyama. S., and Y. Imae., 1990. Specific Inhibition of the Na+-Driven Flagellar Motors of Alkalophilic Bacillus Strains by the Amiloride Analog Phenamil. American Society for Microbiology, p. 1634-1639.

2. Baker-Austin C., Stockley L., Rangdale R., and Martinez-Urtaza J., 2010. Environmental occurrence and clinical impact of Vibrio vulnificus and Vibrio parahaemolyticus: a European perspective. Environ. Microbiol. Rep. 2, 7—18.

3. Beuchat L. R., 1975. Environmental Factors Affecting Survival and Growth of Vibrio parahaemolyticus. J. Milk Food Techno. Vol. 38. No. 8, 476-480.

4. Boyd, C. E., Thunjai, T. and Boonyaratpalin, M., 2002. Dissolved salts in water for inland low-salinity shrimp culture. Global Aquac. Advoc. 5 (3), 40—45.

5. Bray, W. A., A. L. Lawrence, and J. R. Leung-Trujillo, 1994. The effect of salinity on growth and survival of Penaeus vannamei, with observations on the interaction of IHHN virus and salinity. Aquaculture 122: 133-146.

6. Cook D. W., 1994. Effect of Time and Temperature on Multiplication of Vibrio vulnificus in Postharvest Gulf Coast Shellstock Oysters. Applied and environmental microbiology. Vol. 60, No. 9, 3483-3484.

7. Daniels N. A., MacKinnon L., Bishop R., Altekruse S., Ray B., Hammond R. M., Thompson S., Wilson S., Bean N. H., Griffin P. M., Slutsker L., 2000. Vibrio parahaemolyticus infections in the United States, 1973-1998. J. Infect. Dis. 181(5):1661-6.

8. Donald V. L., Redman R. M., Pantoja C. R., Noble B. L., Tran L., 2012. Early mortality syndrome affects shrimp in Asia. Global Aquaculture Advocate Magazine.

9. �ào VNn Trí, 2002. M(t s* �+c �i,m sinh hcc cLa tôm th� chân tr?ng và thd nghi#m nuôi th��ng phTm t�i Khánh Hòa và Phú Yên. Tuy,n tbp nghP cá sông Cdu Long (s* �+c bi#t). Báo cáo khoa hcc h(i

th�o qu*c gia nghiên c�u khoa hcc phUc vU nghP NTTS 4 các t�nh phía Nam. Nhà xu:t b�n Nông nghi#p, TP.HCM, 365 - 369.

10. FAO, 2013. On-farm feeding and feed management in whiteleg shrimp (Litopenaeus vannamei) farming in Viet Nam.

11. Fernandez-Piquer J., Bowman J. P., Ross T., Tamplin M. L., 2011. Predictive models for the effect of storage temperature on Vibrio parahaemolyticus viability and counts of total viable bacteria in Pacific oysters (Crassostrea gigas). Appl. Environ. Microbiol. 77, 8687—8695.

12. Kim Yoo Won, Soon Ho Lee, In Gun Hwang and Ki Sun Yoon, 2012. Effect of Temperature on Growth of Vibrio paraphemolyticus and Vibrio vulnificus in Flounder, Salmon Sashimi and Oyster Meat. International Journal of Environmental Research and Public Health, 9, 4662-4675.

13. Lightner D. V., Kathy F. J. T., 2014. Homologues of insecticidal toxin complex genes within a genomic island in the marine bacterium Vibrio parahaemolyticus. FEMS Microbiology Letters. Volume 361, Issue 1, 1, Pages 34—42.

14. Liu Bingxuan, Haiquan Liu, Yingjie Pan, Jing Xie, Yong Zhao, 2016. Environmental Parameters on the Growth Variability of Vibrio parahaemolyticus Coupled with Strain Sources and Genotypes Analyses, Front Microbiol., 7: 994.

15. Liu D., Ning X., and Zhang J., 2008. Optimization of growth condition of V.parahaemolyticus via response surface methodology. Microbiology 35, 306—310.

16. Loc Tran, Linda Nunan, Rita M. Redman, Leone L. Mohney, Carlos R. Pantoja, Donald V. Lightner, 2013. Determination of the infectious nature of the agent of acute hepatopancreatic necrosis syndrome affecting penaeid shrimp. Diseases of Aquatic Organism. Vol. 105: 45—55, p.45-55.

17. Marlina E., Radu S., Kqueen C. Y., Napis S., Zakaria Z., Mutalib S. A. and Nishibuchi M., 2007. Detection of tdh and trh genes in Vibrio parahaemolyticus isolated from Corbicula moltkiana prime in West Sumatera, Indonesia. Southeast Asian J. Trop. Med. Public Health, 38(2): 349-355.

18. Miles, D. W., Ross, T., Olley, J., McMeekin, T. A., 1997. Development and evaluation of a predictive model for the effect of temperature and



water activity on the growth rate of Vibrio parahaemolyticus. Int. J. Food Microbiol, 38, 133—142.

19. Moriarty, D. J. W., 1998. Control of luminous Vibrio species in Penaeid aquaculture ponds. Aquaculture, 164: 351-358.

20. Nguy�n Lân DMng, Bùi Th� Vi#t Hà, Nguy�n �ình Quy8n, Ph�m VNn Ty, Ph�m Thành HB, Lê VNn Hi#p, Chung Chí Thành và Lê Th� Hòa, 2012. Vi sinh vbt hcc phAn 2: Sinh lý hcc, sinh hóa hcc, di truyPn hcc, mi�n d�ch hcc và sinh thái hcc. Nhà xu:t b�n Khoa hcc và Kz thubt Hà N(i.

21. Ph�m Th� Tuy8t Ngân, 2011. Nghiên c�u quAn th, vi khuTn chuy,n hóa ��m trong ao nuôi tôm sú (Penaeus monodon). Lubn án ti8n sz. ��i hcc CAn Th�.

22. Saoud I. P., Davis D. A. & Rouse D. B., 2003. Suitability studies of inland well waters for Litopenaeus vannamei culture. Aquaculture 217, 373-383.

23. TBng cUc ThLy s�n, tháng 5/2013. H(i ngh� bàn giao vP nuôi tôm n�Qc l và s�n xu:t gi*ng các t�nh Nam Trung b(. Công thông tin �i#n td - B( Nông nghi#p và PTNT.

24. TrAn VNn Quanh, 2004. NhZng thông tin vP �+c �i,m sinh hcc và nuôi tôm th� chân tr?ng (Litopenaeus vannamei) 4 m(t s* n�Qc và Vi#t Nam. Trung tâm Khuy8n ng� Qu*c gia.

25. Tuyet D. T., Thiem V. D., Von Seidlein L., Chowdhury A., Park E., Canh D. G., Chien B. T., Van Tung T., Naficy A., Rao M. R., Ali M., Lee H., Sy T. H., Nichibuchi M., Clemens J. and Trach D. D., 2002.

Clinical, epidemiological, and socioeconomic analysis of an outbreak of Vibrio parahaemolyticus in Khanh Hoa province, Vietnam. Infect Dis, 186(11):1615-1620.

26. Vanderzant C., and R. Nickelson, 1972. Survival of Vibrio parahaemolyticus in shrimp tissue under various environmental conditions. Appl. Microbiol. 23:34-37.

27. Vaseeharan, B. and P. Ramasamy, 2003. Control of pathogenic Vibrio spp by Bacillus subtilis BT23, a possible probiotic treatment for black tiger shrimp Penaeus monodon. Soc. Appl. Microbiol, 36: 83-87.

28. Van Wyk, P. M., 2013. Farming marine shrimp in freshwater systems: an economic development strategy for Florida: Final Report. Harbor Branch Oceanographic Institution. FDACS Contract #4520. Florida Department of Agriculture Consumer Services, Tallahassee, Florida.

29. Van Wyk, P. and Scarpa, J., 1999. Water quality and management. p.128-138. In: Farming marine shrimp in recirculating freshwater systems. Van Wyk, P. et al., eds. Florida Department of Agriculture and Consumer Services, Tallahassee, FL, USA.

30. VM Th� Minh ��c, 2001. Th"c tbp vi sinh vbt hcc. NXB ��i hcc Qu*c gia Hà N(i.

31. Yang Z. Q., Jiao X. A., Li, P., Pan Z. M., Huang J. L., Gu, R. X., 2009. Predictive model of Vibrio parahaemolyticus growth and survival on salmon meat as a function of temperature. Food Microbiol. 26, 606—614.

EFFECTS OF ENVIRONMENTAL FACTORS OEFFECTS OF ENVIRONMENTAL FACTORS OEFFECTS OF ENVIRONMENTAL FACTORS OEFFECTS OF ENVIRONMENTAL FACTORS ON GROWTH OF N GROWTH OF N GROWTH OF N GROWTH OF Vibrio parahaemolyticusVibrio parahaemolyticusVibrio parahaemolyticusVibrio parahaemolyticus B B B B��B1.4VB1.4VB1.4VB1.4V Le The Xuan, Pham Anh Tuan, Vu Ngoc UtLe The Xuan, Pham Anh Tuan, Vu Ngoc UtLe The Xuan, Pham Anh Tuan, Vu Ngoc UtLe The Xuan, Pham Anh Tuan, Vu Ngoc Ut

SummarySummarySummarySummary Effects of environmental factors (temperature, salinity and pH) on survival and growth of Vibrio parahaemolyticus were studied. The investigation was conducted on Vibrio parahaemolyticus B�B1.4v isolated from soil in intensive shrimp ponds in Bac Lieu province to assess the effects of temperature (10oC, 20oC, 26oC, 30oC, 37oC, 45oC), salinity (0‰, 5‰, 10‰, 20‰, 30‰, 40‰) and pH (4, 6, 7, 7.5, 8) on their performance in empirical conditions. Growth of Vibrio parahaemolyticus B�B1.4v was recorded after 24 and 48 hours. The results showed that V. parahaemolyticus grew best at 37oC, 30‰, and pH= 7-8. However, salinity of less than 10‰ strongly inhibited their growth. Keywords:Keywords:Keywords:Keywords: Vibrio parahaemolyticus, environmental factors, temperature, salinity, pH.

Ng�Ng�Ng�Ng�fi ph�n bi#n: TS. Hà Kfi ph�n bi#n: TS. Hà Kfi ph�n bi#n: TS. Hà Kfi ph�n bi#n: TS. Hà Kýýýý Ngày nhNgày nhNgày nhNgày nhbn bài: bn bài: bn bài: bn bài: 5/3/2018 Ngày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua ph�n bi#n: �n bi#n: �n bi#n: �n bi#n: 6/4/2018 Ngày duyNgày duyNgày duyNgày duy#t �Nng: #t �Nng: #t �Nng: #t �Nng: 13/4/2018



�-3NG TRUYCN LÂY VI BÀO TD TRÙNG Enterocytozoon hepatonaei (EHP) GÂY B NH

TRÊN TÔM NUÔI N-JC LK VVVVM Kh?c HùngM Kh?c HùngM Kh?c HùngM Kh?c Hùng1111, Nguy, Nguy, Nguy, Nguy��n Thn Thn Thn Th� Thanh Thùy� Thanh Thùy� Thanh Thùy� Thanh Thùy2222, Nguy, Nguy, Nguy, Nguy�n Th� Thu Giang�n Th� Thu Giang�n Th� Thu Giang�n Th� Thu Giang1111, , , ,

NguyNguyNguyNguy�n VNn Duy�n VNn Duy�n VNn Duy�n VNn Duy3333, Tr, Tr, Tr, TrAn Nhbt MyAn Nhbt MyAn Nhbt MyAn Nhbt My4444

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T�T�T�T�T Thí nghi#m b* trí ki,m ch�ng ��fng truyPn lây theo trUc ngang cLa vi bào td trùng EHP 4 tôm th� chân tr?ng P. vannamei �� c th"c hi#n b$ng cách cho Nn mô tôm b� nhi�m b#nh và nuôi nh*t chung vQi tôm b#nh. �Yng thfi, tôm m� nhi�m b#nh �� c cho �� thu :u trùng Nauplius, Zoae1 và Zoae2 �, ki,m tra s" nhi�m b#nh theo chiPu dcc t\ m� sang con. Vi bào td trùng EHP �� c phát hi#n b$ng ph��ng pháp PCR vQi c+p mYi �+c hi#u EHP-510F/ EHP-510R và kh�o sát tiêu b�n mô gan tUy. K8t qu� thí nghi#m cho th:y tôm khOe có d:u hi#u nhi�m b#nh sau 7 ngày gây nhi�m, t; l# nhi�m 93,75% �� c ki,m ch�ng b$ng ph�n �ng PCR. K8t qu� mô b#nh hcc cMng cho th:y các cUm bào td EHP khu trú trong kh*i gan tUy và nhân lên trong t8 bào bi,u mô hình *ng. Ngoài ra, thí nghi#m còn cho th:y EHP có th, lây truyPn dcc t\ tôm m� nhi�m b#nh sang :u trùng con và ph��ng pháp PCR vQi c+p mYi �+c hi#u có th, phát hi#n s" hi#n di#n cLa EHP trong :u trùng t\ giai �o�n Nauplius.

TTTT\ khóa:\ khóa:\ khóa:\ khóa: EHP, tôm nuôi n�Qc l , truyPn dcc, truyPn ngang, vi bào td trùng.

1. ��T V�N �3

Cùng vQi s" phát tri,n không ng\ng vP di#n tích nuôi và hình th�c nuôi nh$m tNng nNng su:t, ngành công nghi#p nuôi tôm �ang �*i m+t vQi tình hình d�ch b#nh x�y ra ngày càng ph�c t�p và gây thi#t h�i lQn. Bên c�nh tác nhân gây b#nh là vi rút, vi khuTn, nNm 2001, m(t loài vi bào td trùng mQi là Enterocytozoon hepatopenaei (EHP) �� c tìm th:y gây b#nh trên tôm th� chân tr?ng (Penaeus vannamei) 4 Thái Lan và Penaeus japonicus 4 Australia [4, 15, 6]. NNm 2005, EHP �� c ti8p tUc phát hi#n 4 t8 bào bi,u mô *ng gan tUy trên tôm sú nuôi t�i Thái Lan [3, 14, 15]. B#nh này không gây ch8t tôm nh�ng gây chbm lQn. Vì vby, b#nh do EHP �ã góp phAn không nhO trong vi#c làm gi�m s�n l� ng ngành nuôi tôm 4 Vi#t Nam và các n�Qc trong khu v"c. Tuy nhiên, cho �8n nay, trên th8 giQi và t�i Vi#t Nam mQi ch� có m(t vài nghiên c�u chung và ch�a cU th, vP con ��fng truyPn lây cLa vi bào td EHP trên tôm. Tr�Qc tình hình trên, chúng tôi th"c hi#n nghiên c�u “��fng truyPn lây vi bào td trùng Enterocytozoon hepatonaei (EHP) gây b#nh trên

1 Phân viện Thú y miền Trung 2 Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản 3 3 Trường Đại học Nha Trang 4 Trường Đại học Kiên Giang

tôm nuôi n�Qc l ”. Nghiên c�u nh$m xác ��nh con ��fng lây lan cLa vi bào td trùng qua tôm nuôi trong �iPu ki#n thí nghi#m.


2.1. Th2.1. Th2.1. Th2.1. Thfi gian và ��a �i,m nghiên c�ufi gian và ��a �i,m nghiên c�ufi gian và ��a �i,m nghiên c�ufi gian và ��a �i,m nghiên c�u

- Thí nghi#m kh�o sát ��fng truyPn lây EHP 4 tôm �� c b* trí t�i phòng Công ngh# sinh hcc và V?c xin thu; s�n thu(c Vi#n Nghiên c�u Nuôi trYng ThLy s�n 3, Nha Trang.

- Các thí nghi#m vP sinh hcc phân td và b#nh tích vi th, �� c th"c hi#n t�i phòng thí nghi#m cLa B( môn Công ngh# Sinh hcc, Phân vi#n Thú y miPn Trung, Nha Trang.

- Thfi gian th"c hi#n: t\ tháng 6 — 9/2017.

2.2. Ph��ng pháp nghiên c2.2. Ph��ng pháp nghiên c2.2. Ph��ng pháp nghiên c2.2. Ph��ng pháp nghiên c��u u u u

2.2.1. Vbt li#u thí nghi#m

Tôm kho�: 25 c+p tôm th� chân tr?ng b* m� (Penaeus vannamei) khOe m�nh có kh*i l� ng 25 — 30 g/con (trong �ó có 5 c+p dùng �, ki,m tra s" hi#n di#n cLa EHP tr�Qc khi thí nghi#m). Tôm có nguYn g*c t\ �P tài chcn gi*ng tôm b* m� trong n�Qc thu(c Vi#n Nghiên c�u Nuôi trYng ThLy s�n 3 (Tôm chcn gi*ng �ã �� c công nhbn không nhi�m các lo�i vi rút nh� vi rút �*m tr?ng WSSV và vi rút �Au vàng YHV t\ 6 th8 h# tr4 lên, �L tiêu chuTn phUc vU s�n xu:t



theo Quy8t ��nh s* 824/Q�-TCTS-NTTS cLa TBng cUc ThLy s�n ngày 22/9/2016). Tôm �� c nuôi thuAn và Bn ��nh trong 2 tuAn tr�Qc khi thí nghi#m.

Tôm b#nh: Thu tôm có d:u hi#u còi ccc t\ các ao nuôi nghi ngf nhi�m b#nh EHP t�i t�nh Ninh Thubn. MWu tôm �� c vbn chuy,n s*ng trong các túi ni lông b�m O2 vP phòng thí nghi#m.

2.2.2. B* trí thí nghi#m

Thí nghi#m �� c b* trí �, xác ��nh kh� nNng mWn c�m vQi vi bào td trùng EHP cLa tôm th� chân tr?ng khOe m�nh thông qua con ��fng cho Nn và nuôi chung vQi tôm b� nhi�m b#nh. �Yng thfi, xác ��nh kh� nNng lây truyPn vi bào td trùng t\ tôm b* m� sang :u trùng b$ng cách cho �� và theo dõi :u trùng cLa t\ng cá th, tôm m�.

Thí nghi#m gYm 2 nghi#m th�c:

+ Nghi#m th�c 1 (NT1): Nhóm c�m nhi�m vi bào td trùng 4 tôm m� qua ��fng Nn k8t h p nuôi chung vQi tôm b#nh. B* trí: 10 c+p tôm kho� (�ánh d:u t\ 1 - 10) �� c nuôi cùng 10 c+p tôm nhi�m vi bào td trùng thu t" nhiên (�� c cách ly b$ng l�Qi �, tránh các tác �(ng vbt lý lWn nhau).

+ Nghi#m th�c 2 (NT2): 10 c+p tôm th� chân tr?ng khOe làm nhóm �*i ch�ng, �ánh d:u tôm m� t\ 11 — 20.

�iPu ki#n thí nghi#m: Tôm thí nghi#m �� c nuôi trong h# th*ng b, xi mNng th, tích 6 m3. N�Qc bi,n sd dUng cho thí nghi#m �ã qua h# th*ng lcc thô, lcc tinh và xd lý clo 30 ppm tr�Qc khi c:p vào các b, nuôi. Các y8u t* môi tr�fng giZ Bn ��nh vQi �( m+n 33 - 34 ppt, nhi#t �( 28 - 29oC, pH 7,5 - 8; sUc khí liên tUc.

ChNm sóc, qu�n lý: Tôm �� c cho Nn b$ng th�c Nn t��i là giun nhiPu t�, hàu và m"c vQi khTu phAn 25% kh*i l� ng thân/ngày, cho Nn ngày 1 lAn. Th�c Nn t��i �� c xd lý b$ng thu*c tím 5 ppm tr�Qc khi cho Nn. �*i vQi nhóm c�m nhi�m, cho Nn k8t h p th�c Nn t��i (15% kh*i l� ng thân) và mô tôm nhi�m vi bào td trùng (10% kh*i l� ng thân). Thay n�Qc 50%/ngày. Thfi gian cho Nn thí nghi#m là 30 ngày.

Theo dõi và thu mWu: Tình tr�ng tôm thí nghi#m �� c ghi nhbn hàng ngày.

+ Thu mWu ki,m tra s" lây lan theo ��fng truyPn ngang do nuôi chung và Nn mô tôm b#nh: thu ngWu nhiên 4 cá th, �"c tôm thí nghi#m 4 ngày th� 7 sau khi c�m nhi�m �, phân tích vi bào td trùng b$ng

ph��ng pháp mô hcc và ph��ng pháp PCR, �Yng thfi toàn b( tôm b* m� 4 nhóm c�m nhi�m còn l�i sau khi k8t thúc thí nghi#m �Pu phân tích EHP b$ng ph��ng pháp PCR �, tính toán t; l# lây nhi�m.

+ Thu mWu ki,m tra s" lây lan theo ��fng dcc t\ b* m� sang :u trùng: Khi quan sát th:y tôm m� lên tr�ng thì b?t cho vào b, �� (1 m3) ch�a n�Qc bi,n s�ch, cho ��, thu và ��ng :u trùng riêng bi#t t\ng tôm m�. ��nh ka 2 ngày/lAn thu mWu :u trùng (50 :u trùng/mWu) �, phân tích s" hi#n di#n cLa vi bào td trùng b$ng ph��ng pháp PCR, thu �8n khi :u trùng phát tri,n �8n giai �o�n Zoae 2. �Yng thfi, cá th, tôm m� cMng �� c sd dUng phân tích vi bào td trùng b$ng ph��ng pháp PCR �, ki,m ch�ng tình tr�ng nhi�m b#nh.

2.2.3. Các ph��ng pháp, k} thubt phân tích mWu Ph��ng pháp mô hcc

Ki,m tra s" hi#n di#n cLa vi bào trùng trong mô gan tUy tôm �� c th"c hi#n theo ph��ng pháp cLa Bell và Lightner (1988) [2]. Tiêu b�n lát c?t mô �� c quan sát b#nh tích vi th, d�Qi kính hi,n vi quang hcc.

Ph��ng pháp chi8t tách ADN tBng s*

ADN t\ nhZng mWu gan tUy �� c tách chi8t b$ng b( kit QIAGEN Dneasy Blood & Tissue Kit theo h�Qng dWn cLa nhà s�n xu:t.

ADN tBng s* sau khi tách chi8t �� c ki,m tra b$ng ph��ng pháp �i#n di trong �#m TBE d�Qi nguYn �i#n 130 V. ADN sau khi tách chi8t �� c b�o qu�n -20°oC �, sd dUng cho các ph�n �ng PCR sau �ó.

Ph��ng pháp PCR xác ��nh nhi�m vi bào td trùng

C+p mYi �� c sd dUng cho ph�n �ng PCR là EHP-510F (5’-GCCTGAGAGATGGCTCCCACGT-3’) EHP-510R (5’-GCGTACTATCCCCAGAGCCCGA-3’) theo mô t� cLa Tang và cs., 2015. H<n h p ph�n �ng PCR bao gYm: 12,5 µl GoTaq colorless master mix 2x (Promega), 9,5 µl n�Qc, 0,5 µl mYi, 2 µl ADN. Chu trình nhi#t �� c th"c hi#n trong 35 chu ka bao gYm: 94°oC: 30 giây, 60°oC: 30 giây, , , , 72°oC: 90 giây. S�n phTm cLa ph�n �ng �� c �i#n di trên gel agaroza 1,5% [11].

�*i ch�ng d��ng sd dUng trong nghiên c�u là mWu ADN cLa EHP �� c tách chi8t t\ tôm nhi�m b#nh do vi bào td trùng, �ã �� c xác ��nh d��ng tính vQi kích th�Qc 510 bp b$ng ph��ng pháp PCR và �ã �� c gi�i trình t" �, xác ��nh loài trong nghiên c�u tr�Qc �ó cLa chúng [16].




3.1. Ki3.1. Ki3.1. Ki3.1. Ki,m tra s" hi#n di#n ,m tra s" hi#n di#n ,m tra s" hi#n di#n ,m tra s" hi#n di#n ccccLa EHP trên tôm La EHP trên tôm La EHP trên tôm La EHP trên tôm tr�tr�tr�tr�Qc thí nghi#mQc thí nghi#mQc thí nghi#mQc thí nghi#m

Tr�Qc khi ti8n hành thí nghi#m, mWu mô gan tUy t\ tôm b* m� �� c l:y ngWu nhiên �, ki,m tra s" hi#n di#n cLa vi bào td EHP b$ng ph��ng pháp PCR. K8t qu� cho th:y tôm b* m� không b� nhi�m EHP, �L tiêu chuTn �, ti8n hành thí nghi#m.

Cho �8n nay, vWn ch�a có nghiên c�u nào vP nuôi c:y và l�u giZ gi*ng EHP trong ph�m vi phòng thí nghi#m. H�n nZa, EHP có th, b� tiêu di#t khi trZ l�nh theo nghiên c�u cLa Sritunyalucksana và cs. [9]. Tr�Qc khi ti8n hành thí nghi#m, 20/30 c+p tôm thu �� c t\ 1 ao nuôi b� nhi�m EHP 4 Ninh Thubn �� c chcn ngWu nhiên �, ki,m tra kh� nNng nhi�m EHP b$ng ph��ng pháp PCR vQi c+p mYi �+c hi#u EHP 510F/ EHP 510R. K8t qu� cho 1 band (bNng) có kích th�Qc kho�ng 500 bp t��ng �ng vQi EHP theo k8t lubn cLa Tang và cs. (2015) (hình 1). Do �ó, vQi k8t qu� này, chúng tôi sd dUng 10 c+p tôm còn l�i �, làm nguYn gây nhi�m.

Hình 1. Hình 1. Hình 1. Hình 1. KKKK8t qu� PCR mWu tôm b* m� thí nghi#m và 8t qu� PCR mWu tôm b* m� thí nghi#m và 8t qu� PCR mWu tôm b* m� thí nghi#m và 8t qu� PCR mWu tôm b* m� thí nghi#m và

tôm nhitôm nhitôm nhitôm nhi�m b#nh�m b#nh�m b#nh�m b#nh

M: Marker (gien �ánh d:u) kích th�Qc 100 bp. +: �*i ch�ng d��ng. -: �*i ch�ng âm.

1 -5: ADN t\ tôm b* m� thí nghi#m. 6-10 : ADN t\ tôm b#nh thu t�i ao nuôi.

3.2. Xác �3.2. Xác �3.2. Xác �3.2. Xác ��nh kh� nNng lây truyPn ngang cLa vi �nh kh� nNng lây truyPn ngang cLa vi �nh kh� nNng lây truyPn ngang cLa vi �nh kh� nNng lây truyPn ngang cLa vi bào tbào tbào tbào td EHP d EHP d EHP d EHP

Tôm b* m� kho� m�nh �� c nuôi chung vQi tôm nhi�m b#nh và cho Nn mô tôm nhi�m b#nh, d:u hi#u b#nh lý b?t �Au xu:t hi#n sau 7 ngày. Tôm thí nghi#m vQi các bi,u hi#n ít b�i l(i, không nh�y c�m vQi các tác �(ng, Nn ít ho+c bO Nn. Sau 7 thí nghi#m, kh*i gan tUy cLa 4 cá th, tôm �� c phân tích mô hcc và PCR �, ki,m ch�ng s" hi#n di#n cLa EHP.

K8t qu� PCR vQi c+p mYi EHP-510F/ EHP-510R, c� 4 mWu �Pu cho 1 band kho�ng 500 bp, t��ng �ng vQi kích th�Qc cLa EHP (hình 2). �iPu này ch�ng tO tôm khOe �ã b� nhi�m EHP sau 7 ngày nuôi chung vQi tôm b#nh và cho Nn mô tôm b#nh.

Hình 2.Hình 2.Hình 2.Hình 2. KKKK8t qu� �i#n di 4 mWu tôm sau 7 ngày 8t qu� �i#n di 4 mWu tôm sau 7 ngày 8t qu� �i#n di 4 mWu tôm sau 7 ngày 8t qu� �i#n di 4 mWu tôm sau 7 ngày

cccc�m nhi�m�m nhi�m�m nhi�m�m nhi�m M: Marker kích th�Qc 100 bp. +: �*i ch�ng d��ng. - : �*i ch�ng âm. Lane 1 - 4: ADN �� c tách t\ gan tUy tôm 1 - 4

sau 7 ngày gây nhi�m.

Hình 3. Tiêu bHình 3. Tiêu bHình 3. Tiêu bHình 3. Tiêu b�n mô gan tUy tôm khOe và tôm b#nh�n mô gan tUy tôm khOe và tôm b#nh�n mô gan tUy tôm khOe và tôm b#nh�n mô gan tUy tôm khOe và tôm b#nh

Tuy8n gan tUy tôm nhóm �*i ch�ng vQi các t8 bào có nhân bình th�fng (A). Các t8 bào có nhân cô �+c và co cUm trong tuy8n gan tUy cLa tôm nhi�m b#nh trong lô thí nghi#m (B, x40). Các B khu trú cLa vi bào td trùng trong kh*i gan tUy tôm b� nhi�m (C, 100x) (Nhu(m H.&E.)

Sau khi k8t thúc thí nghi#m, toàn b( tôm b* m� lô �*i ch�ng và tôm b* m� lô gây nhi�m �� c thu nhbn �, tách chi8t ADN và ki,m tra EHP b$ng ph��ng pháp PCR. K8t qu� �i#n di cho th:y tôm lô �*i ch�ng âm tính 100% vQi EHP trong khi tôm lô c�m nhi�m cho v�ch kho�ng 500 bp vQi t; l# 93,75% (15/16 tôm b* m�). K8t qu� này ch�ng tO EHP có



th, lây lan theo ��fng truyPn ngang trong môi tr�fng nuôi nh*t chung và cho Nn.

�Yng thfi, k8t qu� phân tích mWu mô gan tUy cho th:y trong c:u trúc gan tUy cLa tôm nhi�m b#nh có m+t các t8 bào b:t th�fng (nhân co cUm-mMi tên �en) và có các th, vùi r�i rác (mMi tên �O) (hình 3).

M(t thí nghi#m t��ng t" do nhóm Tang và cs. (2016) th"c hi#n ki,m tra ��fng truyPn lây EHP theo trUc ngang b$ng cách cho Nn mô tôm b#nh và nuôi nh*t chung, k8t qu� cho th:y tôm kho� b� nhi�m b#nh sau 14 ngày khi Nn mô tôm b#nh và sau 35 ngày khi nuôi nh*t chung vQi tôm b#nh [12]. Nghiên c�u cLa Salachan và cs. (2017) cMng ch�ng minh tôm khOe b� lây nhi�m EHP vào ngày th� 14 sau khi nuôi nh*t chung vQi tôm b#nh [8]. Tuy nhiên nhóm nghiên c�u cLa Salachan ch� sd dUng ph��ng pháp nuôi nh*t chung và cho Nn th�c Nn công nghi#p. So vQi k8t qu� cLa nghiên c�u này, thfi gian phát hi#n lây nhi�m 4 tôm kho� sQm h�n 1 tuAn so vQi ph��ng pháp cho Nn và sQm h�n 4 tuAn so vQi ph��ng pháp nuôi chung.

Gi�i thích vP con ��fng truyPn lây EHP 4 tôm, APA và Jirasak (2017) cho r$ng tôm nhi�m b#nh do Nn nhZng con tôm b� b#nh và nhZng sinh vbt mang mAm b#nh 4 trong ao nuôi nh� giun �:t, cua và phân cua. Ngoài ra, EHP còn có th, lây lan theo ��fng ký sinh trên vO tôm: khi tôm l(t xác, vi bào td trùng s� bám vào lQp vO mPm, xâm nhbp vào gan và tUy gây b#nh cho tôm. Tôm 4 �( tuBi nhO th�fng xuyên l(t xác nên kh� nNng nhi�m nhiPu nh:t. Sau khi vi bào td trùng �ã xâm nhbp vào các b( phbn cLa tôm, chúng s�n sinh, tNng s* l� ng và th�i ch:t �(c gây ho�i td các b( phbn �ó [1]. Các phân tích mô b#nh hcc do EHP cho th:y kh*i gan tUy tôm nhi�m b#nh th�fng có màu s?c b:t th�fng, teo dAn ho+c có tình tr�ng b� mPm nhMn; các t8 bào gan tUy có nhân k8t �+c l�i và co cUm, s* l� ng t8 bào d�ng R th:p �áng k, so vQi tôm khOe m�nh và các bào td EHP �� c tìm th:y trong kh*i gan tUy và chúng nhân lên bên trong t8 bào bi,u mô hình *ng. Karthikeyan và cs. (2016) �ã kh£ng ��nh trong quá trình xâm nhi�m, các bào td tr�4ng thành �� c hình thành trong gan tUy và ru(t. Có nhiPu giai �o�n cLa vi bào td trong mô gan tUy b� nhi�m, bào td �� c tìm th:y có d�ng oval, kích th�Qc kho�ng 0,7 — 1 µm [5]. Phát hi#n này cMng t��ng t" vQi k8t qu� nghiên c�u cLa các nhóm tác gi� khác nh� Nguy�n Th� Hà và cs. (2010) trên tôm sú b� b#nh phân tr?ng, Tangprasittipap và cs. (2013), Tang và cs.

(2015) và Salachan và cs. (2017) trên tôm th� chân tr?ng P. vannamei nhi�m EHP [7, 13, 11, 8].

3.3. EHP lây nhi3.3. EHP lây nhi3.3. EHP lây nhi3.3. EHP lây nhi�m t\ tôm b* m� sang con�m t\ tôm b* m� sang con�m t\ tôm b* m� sang con�m t\ tôm b* m� sang con

�u trùng tôm 4 t\ng giai �o�n Nauplius (N), Zoae1 (Z1), và Zoae2 (Z2) cLa tôm b* m� �*i ch�ng và tôm b* m� lô gây nhi�m (5 tôm m� ��) �� c thu nhbn mWu ki,m tra s" hi#n di#n cLa EHP b$ng ph��ng pháp PCR vQi c+p mYi �+c hi#u EHP-510F/ EHP-510R.

K8t qu� PCR cho band ADN kích th�Qc kho�ng 500 bp t\ :u trùng 4 lô tôm b* m� gây nhi�m trong khi :u trùng 4 lô �*i ch�ng âm tính vQi EHP (hình 4). �u trùng Nauplius t\ con m� nhi�m 1 cho k8t qu� PCR có phAn mf h�n so vQi các giai �o�n khác. �iPu này có th, �� c gi�i thích vì �ây là giai �o�n :u trùng �Au tiên, do �ó có th, vi bào td mQi bám vào thân :u trùng và ch�a ��t �L s* l� ng �, PCR có th, khu8ch ��i rõ ràng. Tuy nhiên, khi :u trùng b�Qc sang giai �o�n Zoae1, l� ng vi bào td lúc này cMng �ã phát tri,n song song vQi :u trùng và tNng s* l� ng lên nhiPu h�n. K8t qu� dWn tQi các band PCR 4 nhZng giai �o�n sau rõ ràng h�n 4 giai �o�n Nauplius. K8t qu� này kh£ng ��nh EHP có th, truyPn dcc t\ �fi b* m� sang con. �Yng thfi k8t qu� này còn kh£ng ��nh ph��ng pháp PCR có th, phát hi#n �� c vi bào td EHP t\ giai �o�n Nauplius.

Hình 4Hình 4Hình 4Hình 4. . . . KKKK8t qu� �i#n di :u trùng tôm lô �*i ch�ng và 8t qu� �i#n di :u trùng tôm lô �*i ch�ng và 8t qu� �i#n di :u trùng tôm lô �*i ch�ng và 8t qu� �i#n di :u trùng tôm lô �*i ch�ng và

thí nghithí nghithí nghithí nghi#m#m#m#m Lane M: Marker kích th�Qc 100 bp. Lane +: �*i ch�ng d��ng. Lane -: �*i ch�ng âm. Lane 1 - 5: ADN t\ :u trùng tôm b* m� �*i ch�ng. Lane 6, 7, 8: ADN :u trùng N, Z1, Z2 tôm m� nhi�m 1. Lane 9, 10, 11: ADN :u trùng N, Z1, Z2 tôm m� nhi�m 2. Lane 12, 13, 14: ADN :u trùng N, Z1, Z2 tôm m� nhi�m 3. Lane 15, 16, 17: ADN :u trùng N, Z1, Z2 tôm m� nhi�m 4. Lane 18, 19, 20: ADN :u trùng N, Z1, Z2 tôm m� nhi�m 5.

Con ��fng lây truyPn dcc cLa vi bào td trùng �ã �� c báo cáo trên m(t s* �(ng vbt giáp xác nh� Crangonyx sp. thông qua ��fng sinh dUc [10]. �iPu



này có th, �� c lý gi�i là do vi bào td trùng xâm nhbp vào tuy8n sinh dUc (buYng tr�ng tôm m�), bám và tYn t�i trong tr�ng cLa tôm m� làm cho :u trùng n4 ra b� nhi�m b#nh. Do �ó, kh� nNng lây truyPn dcc cLa EHP cMng có th, x�y ra. NNm 2015, Tang và cs. �ã báo cáo EHP lây nhi�m cho tôm :u trùng t�i Vi#t Nam, sau 25 ngày phát tri,n bình th�fng tôm con b?t �Au bi,u hi#n các d:u hi#u lâm sàng cLa EHP, l� ng tiêu thU th�c Nn gi�m 50 — 70%, các bào td cLa vi bào td �� c tìm th:y trong v8t tiêu b�n ph8t mô kh*i gan tUy [11]. Nghiên c�u này �ã phát hi#n EHP 4 giai �o�n Nauplius cLa tôm m� nhi�m b#nh, khi mà :u trùng ch�a có thfi gian �, ti8p xúc vQi mAm b#nh t\ bên ngoài, k8t qu� này càng kh£ng ��nh vP kh� nNng lây truyPn EHP theo chiPu dcc t\ tôm m� nhi�m b#nh sang con.

4. K�T LU�N

B$ng ph��ng pháp nuôi nh*t chung vQi tôm b#nh và cho Nn mô tôm b#nh, tôm khOe b� nhi�m vi bào td trùng EHP trong vòng 7 ngày sau gây nhi�m vQi t; l# 93,75%. K8t qu� phân tích mô hcc cho th:y các cUm bào td khu trú trong kh*i gan tUy và nhân lên trong t8 bào bi,u mô hình *ng. Ngoài ra, vi bào td trùng cMng có th, lây truyPn t\ tôm m� sang :u trùng và có th, �� c phát hi#n b$ng ph��ng pháp PCR vQi c+p mYi �+c hi#u EHP-510F/EHP-510R t\ giai �o�n :u trùng Nauplius.


1. APA United Nano Technology Co, LTD. 2017. Lfi khuyên �+c bi#t �, �iPu tr� EHP t\ chuyên gia Thái Lan. http://apanano.com/vi/technical-support/ loi-khuyen-dac-biet-de-dieu-tri-ehp-tu-chuyen-gia-thai-lan/

2. Bell T. A., Lightner D. V., 1988. A handbook of normal penaeid shrimp histology. Baton Rouge: LA:World Aquaculture Society.

3. Chayaburakul K., Nash G., Pratanpipat P., Sriurairatana S., Withyachumnarnkul B., 2004. Multiple pathogens found in growth-retarded black tiger shrimp Penaeus monodon cultivated in Thailand. Dis. Aquat. Org. 60:89—96.

4. Hudson A. D., Hudson N. B., Pyecroft S. B., 2001. Mortalities of Penaeus japonicus prawns associated with microsporidian infection. Aust. Vet. J., 79, 504-505.

5. Karthikeyan K., Sudhakaran R., 2016. Shrimp microsporidian parasite Enterocytozoon

hepatopenaei (EHP): Threat for cultivated penaeid shrimp. South Indian Journal Of Biological Sciences; 2(4); 388-394.

6. Managing Enterocytozoon hepatopenaei (EHP), microsporidial infections in vannamei shrimp farming: An Advisory. CIBA e-publication No.29; January 2016.

7. Nguy�n Th� Hà, �Yng Thanh Hà, Nguy�n Thanh ThLy, VM Th� Kim Liên, 2010. Phát hi#n vi bào td Enterocytozoon hepatonaei ký sinh trên tôm sú (Penaeus monodon) b� b#nh phân tr?ng nuôi t�i Vi#t Nam. T�p chí Nông nghi#p và Phát tri,n nông thôn. Ka 2.

8. Salachan P. V., Jaroenlak P., Thitamadee S., Itsathitphaisarn O. and Sritunyalucksana K., 2017. Laboratory cohabitation challenge model for shrimp hepatopancreatic microsporidiosis (HPM) caused by Enterocytozoon hepatopenaei (EHP). BMC Veterinary Research. 13:9.

9. Sritunyalucksana K., Sanguanrut P., Salachan P. V., Thitamadee S., Flegel T. F., Urgent appeal to control spread of the shrimp microsporidian parasite Enterocytozoon hepatopenaei (EHP). https:// enaca.org/publications/health/disease-cards/ urgent- appeal-to-control-ehp-3.pdf

10. Stentiford G. D., Feist S. W., Stone D. M., Bateman K. S., Dunn A. M., 2013. Microsporidia: diverse, dynamic, and emergent pathogens in aquatic systems. Volume 29, Issue 11, 567—578.

11. Tang K. F., Pantoja C. R., Redman R. M., Han J. E., Tran L. H., Lightner D. V., 2015. Development of in situ hybridization and PCR assays for the detection of Enterocytozoon hepatopenaei (EHP), a microsporidian parasite infecting penaeid shrimp. Journal of invertebrate pathology 130, 37-41.

12. Tang K. F. J., Han J. E., Aranguren L. F., White-Noble B., Schmidt M. M., Piamsomboon P., Risdiana E., Hanggono B., 2016. Dense populations of the microsporidian Enterocytozoon hepatopenaein (EHP) in feces of Penaeus vannamei exhibiting white feces syndrome and pathways of their transmission to healthy shrimp. Journal of Invertebrate Pathology.140.1—7.

13. Tangprasittipap A., Srisala J., Chouwdee S., Somboon M., Chuchird N., Limsuwan C., Srisuvan T., Flegel T. W. and Sritunyalucksana K., 2013. The



microsporidian Enterocytozoon hepatopenaei is not the cause of white feces syndrome in whiteleg shrimp Penaeus (Litopenaeus) vannamei. BMC Veterinary Research. 9:139.

14. Tourtip S., 2005. Histology, ultrastructure and molecular biology of a new microsporidium infecting the black tiger shrimp Penaeus monodon. Department of Anatomy, Faculty of Science. Mahidol University, Bangkok.

15. Tourtip S., Wongtripop S., Stentiford G. D., Bateman K. S., Sriurairatana S., Chavadej J., Sritunyalucksana K., Withyachumnarnkul B., 2009.

Enterocytozoon hepatopenaei sp. nov. (Microsporida: Enterocytozoonidae), a parasite of the black tiger shrimp Penaeus monodon (Decapoda: Penaeidae): Fine structure and phylogenetic relationships. Journal of Invertebrate Pathology. 102. 21—29.

16. VM Kh?c Hùng, Nguy�n Th� Thu Giang, Tr�nh Th� Thu H$ng, Nguy�n Xuân Tr�fng, Nguy�n VNn Duy, 2018. Kh�o sát t; l# nhi�m và phân tích gien SSU rARN cLa vi bào td trùng gây b#nh trên tôm nuôi n�Qc l . T�p chí Khoa hcc K} thubt Thú y.

TRANSMISSION OF TRANSMISSION OF TRANSMISSION OF TRANSMISSION OF EnteEnteEnteEnterocytozoon hepatonaerocytozoon hepatonaerocytozoon hepatonaerocytozoon hepatonaeiiii (EHP) IN BRACKISH WATER SHRIMP (EHP) IN BRACKISH WATER SHRIMP (EHP) IN BRACKISH WATER SHRIMP (EHP) IN BRACKISH WATER SHRIMP

Vu Khac Hung, Nguyen Thi Thanh Thuy, Nguyen Thi Thu Giang, Vu Khac Hung, Nguyen Thi Thanh Thuy, Nguyen Thi Thu Giang, Vu Khac Hung, Nguyen Thi Thanh Thuy, Nguyen Thi Thu Giang, Vu Khac Hung, Nguyen Thi Thanh Thuy, Nguyen Thi Thu Giang, Nguyen Van Duy, Tran Nhat MyNguyen Van Duy, Tran Nhat MyNguyen Van Duy, Tran Nhat MyNguyen Van Duy, Tran Nhat My

SummarySummarySummarySummary Experiment was designed to investigate the infection route of EHP on P. vannamei by feeding and cohabitaion. In addition, larval of infected broodstock were examined EHP by PCR reaction with specific primer EHP-510F/ EHP-510R and histopathology. The result showed that shrimp showed gross signs at 7 day post exposure and 93.75% positive with EHP by PCR examination. There were many inclusions within the cytoplasm of hepatopancreas tubule epithelial cells. Besides, the result demonstrated that EHP could infect larval offspring from their parents, and EHP could be detected in Nauplii stage by PCR method.

Keywords:Keywords:Keywords:Keywords: Brackish water shrimp, EHP, horizontal transmission, microsporidian, vertical transmittion.

Ng�Ng�Ng�Ng�fi ph�n bi#n:fi ph�n bi#n:fi ph�n bi#n:fi ph�n bi#n: PGS.TS. PhPGS.TS. PhPGS.TS. PhPGS.TS. Ph�m Th� Tâm�m Th� Tâm�m Th� Tâm�m Th� Tâm Ngày nhNgày nhNgày nhNgày nhbn bài:bn bài:bn bài:bn bài: 29/9/2017 Ngày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua ph�n bi#n:�n bi#n:�n bi#n:�n bi#n: 30/10/2017 Ngày duyNgày duyNgày duyNgày duy#t �Nng:#t �Nng:#t �Nng:#t �Nng: 7/11/2017



HI N TR(NG VÀ GI,I PHÁP PHÁT TRI�N NUÔI CÁ LLNG TRÊN �MA BÀN TNNH BOC NINH

Kim VNn VKim VNn VKim VNn VKim VNn V�n�n�n�n1111, Nguy, Nguy, Nguy, Nguy�n Thành Trung�n Thành Trung�n Thành Trung�n Thành Trung2222

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T�T�T�T�T Bài báo trình bày k8t qu� �iPu tra hi#n tr�ng nuôi cá lYng trên ��a bàn t�nh B?c Ninh. �iPu tra �� c th"c hi#n t\ 07/2016 �8n 01/2017 4 60 h( nuôi cá lYng thu(c 6 huy#n L��ng Tài, Yên Phong, Gia Bình, Thubn Thành, Tiên Du, Qu8 Võ có 973 ô lYng, s* h( nuôi tbp trung 4 huy#n L��ng Tài (38,33%) và huy#n Gia Bình (18,3%). �*i t� ng cá nuôi chL y8u là: cá tr?m cO (100%), cá nheo M} (63,3%) và cá diêu hYng (43,3%). Vbt li#u làm lYng theo công ngh# hi#n ��i là khung k�m tuýp n�Qc và kích c| lYng phB bi8n là lYng 108 m3 (6 m x 6 m x 3 m). Mbt �( th�: cá tr?m cO, cá nheo M} và cá diêu hYng t��ng �ng là 8,78, 19,53 và 47,75 con/m3. Các h( chL y8u sd dUng th�c Nn công nghi#p �, nuôi cá (chi8m 95%). Cá tr?m cO nuôi 16-20 tháng ��t 5,09 kg/con, nNng su:t 4.398 kg/ô lYng; cá nheo M} nuôi 20 tháng ��t 3,7 kg/con, nNng su:t cao nh:t ��t 6.794 kg/vU/ô lYng và cá diêu hYng sau 8-12 tháng nuôi ��t 1,21 kg/con, nNng su:t ��t 5.574 kg/ô lYng. Mô hình nuôi cá tr?m cO mang l�i hi#u qu� kinh t8 cao nh:t, ti8p theo là cá diêu hYng và th:p nh:t là cá nheo M}. K8t qu� nghiên c�u giúp ��nh h�Qng vP quy ho�ch vùng nuôi nh$m mang l�i hi#u qu� kinh t8 và phát tri,n bPn vZng nghP nuôi cá lYng trên sông t�i B?c Ninh.

TTTT\ khóa:\ khóa:\ khóa:\ khóa: B?c Ninh, cá diêu hYng, cá nheo M}, cá tr?m cO, nuôi cá lYng.

1. ��T V�N �4

T�nh B?c Ninh có m�ng l�Qi sông ngòi khá dày �+c, mbt �( 1,0-1,2 km/km2 vQi 3 h# th*ng sông lQn ch�y qua là sông �u*ng, sông CAu và sông Thái Bình. L�u l� ng n�Qc m+t dYi dào, ch:t l� ng nguYn n�Qc ��m b�o thubn l i cho s" phát tri,n nuôi cá lYng (S4 Nông nghi#p và Phát tri,n nông thôn t�nh B?c Ninh, 2015).

Trong nhZng nNm gAn �ây, th"c hi#n chL tr��ng, chính sách phát tri,n s�n xu:t thu; s�n cLa ��ng và Nhà n�Qc, UBND t�nh B?c Ninh �ã ban hành m(t s* chính sách h< tr nghP nuôi cá lYng (Chi cUc Thu; s�n B?c Ninh, 2015) �ã thúc �Ty s" phát tri,n nghP nuôi cá lYng t�i ��a ph��ng. Nuôi cá lYng trên ��a bàn t�nh B?c Ninh b?t �Au t\ nNm 2011 vQi 2 h( nuôi 4 xã Trung Kênh huy#n L��ng Tài vQi 12 ô lYng nuôi. NNm 2013, Chi cUc Thu; s�n t�nh tri,n khai �P tài “Thd nghi#m mô hình nuôi th��ng phTm m(t s* loài cá có giá tr� kinh t8 cao b$ng lYng trên sông �u*ng” vQi quy mô 06 lYng t\ nguYn ngân sách s" nghi#p khoa hcc cLa t�nh. S* l� ng lYng nuôi �ã tNng lên 739 lYng, s�n l� ng ��t 1.650 t:n, t*c �( phát tri,n bình quân giai �o�n 2011-2015 vP lYng nuôi 127,98%/nNm, s�n l� ng ��t 114%/nNm.

1 Hcc vi#n Nông nghi#p Vi#t Nam 2 Chi cUc ThLy s�n B?c Ninh

Các �*i t� ng nuôi trong lYng trên sông là cá diêu hYng, cá chép, cá tr?m cO…m(t s* loài cá b�n ��a mQi �� c thuAn hoá nh� cá ng�nh sông, cá nhbp n(i nh� nheo M} cMng �� c nuôi lYng. Nuôi cá lYng là m(t lznh v"c mQi �*i vQi t�nh B?c Ninh so vQi m(t s* ��a ph��ng khác nh� H�i D��ng �ã nuôi lYng công ngh# mQi gAn chUc nNm nay trên sông Kinh ThAy. Khi nuôi cá lYng t" phát dWn �8n d�ch b#nh x�y ra làm cho nghP nuôi thi8u bPn vZng. Bài báo này cung c:p thông tin tBng th, vP hi#n tr�ng nuôi cá lYng nh$m ��nh h�Qng và quy ho�ch vùng nuôi �� c t*t, giúp nghP nuôi cá lYng mang l�i hi#u qu� kinh t8 và phát tri,n bPn vZng.


2.1. Th2.1. Th2.1. Th2.1. Thfi gian, ��a �i,m nghiên fi gian, ��a �i,m nghiên fi gian, ��a �i,m nghiên fi gian, ��a �i,m nghiên cccc�u �u �u �u

Nghiên c�u �� c th"c hi#n t\ tháng 7/2016 �8n tháng 01/2017 t�i 6 huy#n thu(c ��a bàn t�nh B?c Ninh: L��ng Tài, Yên Phong, Gia Bình, Thubn Thành, Tiên Du, Qu8 Võ.

2.2. Ph��ng pháp �i2.2. Ph��ng pháp �i2.2. Ph��ng pháp �i2.2. Ph��ng pháp �iPu tra, thu thbp thông tin, xd Pu tra, thu thbp thông tin, xd Pu tra, thu thbp thông tin, xd Pu tra, thu thbp thông tin, xd lý slý slý slý s* li#u* li#u* li#u* li#u

Ph��ng pháp thu thbp thông tin th� c:p và s� c:p: Nghiên c�u �� c ti8n hành trên c� s4 tBng h p thông tin (k8 th\a t\ sách, báo, t�p chí, báo cáo cLa chính quyPn ��a ph��ng và báo cáo �P tài nghiên c�u) và theo ph��ng pháp �iPu tra tr"c ti8p h( dân tham gia nuôi cá lYng.



Ph��ng pháp �iPu tra: Sd dUng ph��ng pháp �iPu tra nhanh có s" tham gia cLa ng�fi dân (PRA), phOng v:n tr"c ti8p theo b( câu hOi �iPu tra �ã �� c chuTn b� �*i vQi toàn b( 60 h( gia �ình nuôi cá lYng dcc trên h# th*ng sông CAu, sông �u*ng và sông Thái Bình thu(c 25 thôn, 15 xã trong 6 huy#n thu(c ��a bàn t�nh B?c Ninh. Ph��ng pháp phOng v:n và b( câu hOi �� c xây d"ng trên c� s4 tham kh�o b( câu hOi �iPu tra các h( nuôi cá lYng (Kim, 2009; Kim VNn V�n và Nguy�n Th� Di#u Ph��ng, 2013). N(i dung ch�a �"ng các thông tin nh� s* ô lYng nuôi cLa m<i h(, loài nuôi, ngày th�, tình hình nuôi d�|ng và chNm sóc cá lYng. B( câu hOi �� c xây d"ng sau khi �iPu tra thd �*i vQi 05 h(, sau �ó �iPu ch�nh, sda �Bi cho phù h p �, chính th�c �iPu tra phOng v:n 60 h(.

Hi#u qu� kinh t8 s� b( �� c tính d"a trên tBng thu cá th��ng phTm tr\ chi phí th�c Nn, con gi*ng, thu*c và chi phí làm lYng.

Ph��ng pháp phân tích và xd lý s* li#u: S* li#u �iPu tra phOng v:n �� c mã hóa, xd lý trên các phAn

mPm Excel 2010. Sd dUng phAn mPm th*ng kê mô t�: trung bình ± �( l#ch chuTn, lQn nh:t, nhO nh:t, t; l# (%) và các ki,m ��nh mWu.


3.1. Thông tin v3.1. Thông tin v3.1. Thông tin v3.1. Thông tin vP vùng nuôi và chL h( nuôi cá P vùng nuôi và chL h( nuôi cá P vùng nuôi và chL h( nuôi cá P vùng nuôi và chL h( nuôi cá llllYngYngYngYng

K8t qu� �iPu tra phOng v:n 60 h( nuôi cá lYng trong t�nh B?c Ninh cho th:y các h( nuôi cá lYng trong t�nh tbp trung nhiPu nh:t 4 huy#n L��ng Tài, chi8m 38,33% (23 h(); ti8p �ó là huy#n Gia Bình, chi8m 18,3% (11 h() và th:p nh:t là huy#n Thubn Thành, chi8m 6,67 % (4 h().

ChL h( là nam giQi chi8m 93,75%, các chL h( có �( tuBi trung bình là 46,72±2,80 tuBi, có 82,55% s* h( �� c tbp hu:n vP k} thubt, �a phAn các h( mQi nuôi 1-2 nNm, các h( th�fng nuôi t\ 2 �*i t� ng tr4 lên và nuôi cá tr?m cO 4 c� 60 h( �iPu tra (100%), ti8p sau là cá nheo M} (63,3%) và cá diêu hYng (43,3%). S* li#u �� c th, hi#n t�i b�ng 1.

BBBB�ng 1. S* h( và �*i t� ng cá nuôi trong lYng trên ��a bàn t�nh B?c Ninh t\ nNm 2016�ng 1. S* h( và �*i t� ng cá nuôi trong lYng trên ��a bàn t�nh B?c Ninh t\ nNm 2016�ng 1. S* h( và �*i t� ng cá nuôi trong lYng trên ��a bàn t�nh B?c Ninh t\ nNm 2016�ng 1. S* h( và �*i t� ng cá nuôi trong lYng trên ��a bàn t�nh B?c Ninh t\ nNm 2016----2017201720172017 S* h( nuôi cá

Huy#n S* h(

�iPu tra Diêu hYng Tr?m cO Ng�nh sông Chép Rô phi Nheo M} Gia Bình 11 5 11 1 3 2 9

L��ng Tài 23 11 23 0 7 4 18 Qu8 Võ 8 2 8 1 2 1 3 Tiên Du 8 4 8 0 2 0 4

Yên Phong 6 1 6 0 2 0 0 Thubn Thành 4 3 4 1 3 2 4

TBng s* h( nuôi 60 26 60 3 19 9 38 T; l# (%) 43,3 100 5 31,7 15 63,3

Các loài cá nuôi lYng t�i ��a ph��ng �� c th, hi#n 4 hình 1.

Hình 1. SHình 1. SHình 1. SHình 1. S* h( nuôi cá lYng 4 các huy* h( nuôi cá lYng 4 các huy* h( nuôi cá lYng 4 các huy* h( nuôi cá lYng 4 các huy#n thu(c ��a bàn #n thu(c ��a bàn #n thu(c ��a bàn #n thu(c ��a bàn

tttt�nh B?c Ninh tháng 12 nNm 2016�nh B?c Ninh tháng 12 nNm 2016�nh B?c Ninh tháng 12 nNm 2016�nh B?c Ninh tháng 12 nNm 2016

60 h( nuôi cá lYng �� c �iPu tra có 973 ô lYng nuôi, trung bình m(t h( nuôi có 16,2 ô lYng, h( có

nhiPu lYng nuôi nh:t là 40 ô lYng, h( có ít nh:t là 2 ô lYng. Các ô lYng �Pu �� c làm b$ng vbt li#u ch?c ch?n (tuýp n�Qc, l�Qi c�Qc 2 lQp), có kích c| 108 m3 (6 m x 6 m x 3 m) �+t n�i n�Qc ch�y m�nh chi8m 71,2% và kích c| ô lYng lQn 162 m3 (9 m x 6 m x 3 m) �+t n�i n�Qc ch�y y8u. So vQi kích c| lYng cách �ây 18 nNm nuôi cá tr?m cO theo nguyên li#u truyPn th*ng là lYng tre, lYng g< có kích c| 10-12 m3/ô lYng (Kim, 1999), kích c| lYng nay �ã to g:p 10-15 lAn, các h( nuôi �ã �Au t� h�n cho nuôi cá lYng, phù h p vQi Quy chuTn k} thubt Qu*c gia vP �iPu ki#n nuôi thu; s�n s* QCVN 02 - 22: 2015/BNNPTNT �*i vQi c� s4 nuôi cá lYng/bè n�Qc ngct (B( Nông nghi#p và Phát tri,n nông thôn, 2015).

Trong s* các ô lYng nuôi 367 ô lYng nuôi cá tr?m cO chi8m 37,72%, 189 lYng cá rô phi (19,43%), 174



lYng cá diêu hYng (17,88%), 172 lYng cá nheo M} (17,67%), 59 lYng cá chép (19,42%), 12 lYng cá ng�nh sông (1,23%). Theo Kim (1999) khu v"c phía B?c chL y8u nuôi cá tr?m cO, tuy nhiên c� c:u �*i t� ng nuôi �ã �� c thay �Bi t\ nhZng nNm 2013-2014, t�i khu v"c Nam Sách, H�i D��ng nuôi cá nheo M} là chL y8u (chi8m �8n >80% s* lYng nuôi) (Kim VNn V�n & Tr�nh Th� Trang, 2015), ch� có r:t ít h( nuôi cá b<ng, cá lNng do th�c Nn và con gi*ng, d�ch b#nh. T\ �Au nNm 2009, nuôi cá lYng theo h�Qng công ngh# cao trên sông Kinh ThAy �o�n ch�y qua huy#n Nam Sách - H�i D��ng b?t �Au phát tri,n, n�i �ây có s* h( nuôi cá lYng n�Qc ngct nhiPu nh:t khu v"c phía B?c. Ban �Au ch� là m(t vài lYng nuôi cá diêu hYng, cá chép giòn, tr?m giòn, �8n nay s* lYng nuôi �ã phát tri,n lên tQi con s* hàng nghìn lYng nuôi vQi kích c| thông th�fng (6 m x 6 m x 3 m) ho+c (6 m x 9 m x 3 m) vQi nhiPu �*i t� ng nuôi nh� cá diêu hYng, cá nheo M}, cá tr?m, chép giòn vQi s" �Au t� hàng t; �Yng trên m<i h( nuôi (Kim VNn V�n & Nguy�n Th� Di#u Ph��ng, 2013). Trong nhZng nNm 1990 nuôi cá lYng n�Qc ngct phát tri,n m�nh t�i các �i,m nh�: sông HYng, sông �áy (khu v"c huy#n �an Ph� ng - Hà N(i), sông Mã (khu v"c huy#n CTm ThLy - Thanh Hóa), sông Lô (khu v"c th� xã Tuyên Quang), su*i Nbm Na thu(c th� xã S�n La (nay là thành ph* S�n La), lòng hY sông �à (t�nh Hòa Bình), �Am H� Hòa — Phú Thc và ngay trên sông Nhu# (n�i ch�y qua khu v"c Hà �ông và Thanh Oai). Các lYng cá nuôi tr�Qc �ây chL y8u �� c làm b$ng tre có hình h(p chZ nhbt vQi th, tích kho�ng trên d�Qi 10 m3 (kích th�Qc 2,5 m x 4 m x 1,5 m) �+t 4 khu v"c n�Qc

ch�y (sông, su*i) và th, tích kho�ng 20-30 m3 �+t n�i n�Qc ��ng (�o�n ch8t cLa sông �áy khu v"c �bp tràn, các lYng nuôi cá 4 �Am H� Hòa - Phú Thc) (Kim VNn V�n & Nguy�n Th� Di#u Ph��ng, 2013). Nhìn chung h# th*ng nuôi cá lYng trên sông t�i B?c Ninh hi#n nay khác vQi h# th*ng nuôi cá lYng tr�Qc �ây và gi*ng vQi các vùng nuôi cá lYng 4 khu v"c phía B?c vP �*i t� ng nuôi, cách th�c và kích c| lYng nuôi.

3.2. Ngu3.2. Ngu3.2. Ngu3.2. NguYn cá gi*ng, th�c Nn, qu�n lYn cá gi*ng, th�c Nn, qu�n lYn cá gi*ng, th�c Nn, qu�n lYn cá gi*ng, th�c Nn, qu�n lý và chý và chý và chý và chNm Nm Nm Nm sóc cá sau khi thsóc cá sau khi thsóc cá sau khi thsóc cá sau khi th��

Cá gi*ng cung c:p cho các h( nuôi cá lYng �� c �8n t\ nhiPu nguYn và phU thu(c vào loài nuôi: cá diêu hYng, cá rô phi ��fng Nghi#p và cá nheo M} �� c cung c:p chL y8u t\ Trung Qu*c �� c nhbp vP thông qua ��fng ti,u ng�ch, nên d� xu:t hi#n d�ch b#nh. Cá tr?m cO �� c cung c:p t\ các h( ��ng nuôi cá gi*ng trong vùng và ngay t�i các ao nuôi gAn khu v"c �+t lYng, cá chép lai V1 �� c mua t\ Vi#n Nghiên c�u Nuôi trYng ThLy s�n 1.

Theo k8t qu� �iPu tra, có 45/60 h( (chi8m 75%) không ki,m tra, ki,m d�ch ch:t l� ng cá gi*ng tr�Qc khi th�, ch� có 15/60 h( (chi8m 25%) th"c hi#n ki,m tra, ki,m d�ch cá gi*ng, nh�ng hình th�c ki,m tra ch� c�m quan b$ng m?t th�fng nên ch�a �ánh giá �� c ch:t l� ng con gi*ng.

Thfi gian th� gi*ng vQi cá tr?m cO chL y8u t\ tháng 3 �8n tháng 5, cá rô phi (cá diêu hYng, cá rô phi v$n) và cá nheo M} t\ tháng 3 �8n tháng 6. Kích c| và mbt �( cá th� lYng tùy thu(c vào t\ng loài, �� c th, hi#n 4 b�ng 2.

BBBB�ng 2. Mbt �( và kích c| cá gi*ng th��ng 2. Mbt �( và kích c| cá gi*ng th��ng 2. Mbt �( và kích c| cá gi*ng th��ng 2. Mbt �( và kích c| cá gi*ng th�

STT Loài nuôi C| cá th� (g/con) S* l� ng cá th�

(con/lYng 108m3) Mbt �( cá th�

(con/m3)

1 Cá diêu hYng 23,07±4,07 5.157±595 47,75±5,51

2 Cá tr?m cO 365,40±195,20 949,7±122,9 8,78±1,13

3 Cá rô phi 42,50±34,96 4.900±597 45,37±5,53

4 Cá nheo M} 22,34±3,58 2.110±145,5 19,53±1,34

5 Cá chép 119,42±106,26 2.644,7±415,7 24,48±3,84

6 Cá ng�nh sông 26,25±7,50 4.667±577 43,21±5,34 Th�c Nn và ch8 �( cho Nn: K8t qu� �iPu tra cho

th:y có 57/60 h( (chi8m 95%) nuôi cá lYng t�i B?c Ninh sd dUng th�c Nn viên công nghi#p s�n xu:t cho cá cLa các công ty DABACO, CJ, Cargill, Minh Hi8u, Newhope, CP, Green Feed... �� c mua thông

qua các ��i lý. Trong s* �ó 15 h( (chi8m 25%) sd dUng th�c Nn cLa Hãng DABACO, có l� do Công ty th�c Nn này có trU s4 t�i B?c Ninh nên có l i th8 h�n. Các h( sd dUng th�c Nn cLa các công ty khác cMng thay �Bi tùy vào �*i t� ng cá nuôi, kh� nNng



�Au t� cLa ��i lý, s" khuy8n m�i h:p dWn cLa nhân viên kinh doanh th�c Nn cá. Ch� có 3/60 h( không dùng th�c Nn công nghi#p (là h( nuôi ��n cá tr?m cO), 3/60 h( sd dUng cá t�p trong giai �can cá còn nhO ho+c cho Nn bB sung �, nuôi cá nheo M}, cá ng�nh sông.

S* lAn cho cá Nn hàng ngày cMng có s" thay �Bi phU thu(c vào kích c| cá th�, �*i t� ng nuôi và di�n bi8n thfi ti8t hàng ngày. Thông th�fng các h( cho cá Nn 2-3 lAn/ngày 4 giai �o�n cá nhO và l� ng th�c Nn/ngày �� c �iPu ch�nh theo kh*i l� ng cá có trong lYng và kh� nNng b?t mYi cLa bZa Nn tr�Qc. Vào nhZng ngày thfi ti8t thay �Bi ho+c khi n�Qc lM lên l� ng th�c Nn �� c gi�m �i, thbm trí cho d\ng Nn t�m thfi..

ChNm sóc và qu�n lý môi tr�fng nuôi: Qua �iPu tra có th, th:y sau khi nuôi 2-3 tháng các h( ti8n hành ki,m tra, lcc cá theo t\ng nhóm kích th�Qc �,

tránh hi#n t� ng cá phân �àn. ��nh ka v# sinh lYng l�Qi 1 tháng/1 lAn. Trong quá trình nuôi các h( nuôi �ã th�fng xuyên theo dõi, ki,m tra ho�t �(ng cá, nh�ng �Pu ch�a có dUng cU ki,m tra y8u t* môi tr�fng n�Qc nên không k�p thfi xd lý các s" c* do y8u t* môi tr�fng gây ra. Các ch:t th�i t\ quá trình nuôi nh� vO bao, rác, xác cá ch8t �� c các h( thu gom xd lý: chôn l:p ho+c �*t tiêu hu; nh$m tránh ô nhi�m môi tr�fng.

Tình hình d�ch b#nh: k8t qu� �iPu tra cho th:y t:t c� 60 h( nuôi cá lYng 4 B?c Ninh �Pu g+p ph�i hi#n t� ng cá nuôi b� ch8t. T; l# thi#t h�i trung bình cLa các h( nuôi là 12,69%, h( có t� l# cá ch8t cao nh:t là 22% tùy loài và tùy theo t\ng nNm. B#nh cá xu:t hi#n 4 t:t c� các h( nuôi cá và gây thi#t h�i chL y8u trên cá diêu hYng 15,29%, cá tr?m cO 11,18%, cá chép 13,96%, cá rô phi ��fng Nghi#p 15,03%, cá nheo M} 15,93%, cá ng�nh sông 4,73% (B�ng 3).

BBBB�ng 3. T; l# cá b� b#nh ch8t t�i các lYng nuôi 4 6 huy#n thu(c t�nh B?c Ninh�ng 3. T; l# cá b� b#nh ch8t t�i các lYng nuôi 4 6 huy#n thu(c t�nh B?c Ninh�ng 3. T; l# cá b� b#nh ch8t t�i các lYng nuôi 4 6 huy#n thu(c t�nh B?c Ninh�ng 3. T; l# cá b� b#nh ch8t t�i các lYng nuôi 4 6 huy#n thu(c t�nh B?c Ninh

T; l# cá nuôi b� b#nh ch8t (%) ��n v� (huy#n)

S* h( (h() Diêu hYng Tr?m cO Ng�nh sông Chép Rô phi Nheo M}

Gia Bình 11 16,55 8,61 4,40 13,44 15,16 15,76

L��ng Tài 23 13,46 6,52 0 10,06 17,34 18,40

Qu8 Võ 8 18,75 10,47 3,33 16,74 18,86 16,74

Tiên Du 8 14,00 13,52 0 13,14 10,06 13,74

Yên Phong 6 14,44 16,84 0 17,54 13,23 12,44

Thubn Thành 4 14,56 11,10 6,46 12,84 15,67 18,52

Trung Bình 60 15,29 11,18 4,73 13,96 15,05 15,93

M(t s* b#nh th�fng g+p t��ng t" nh� mô t� trong báo cáo cLa Kim VNn V�n và Tr�nh Th� Trang (2015), cá nheo M} b� b#nh gan thbn mL do vi khuTn Edwardsiella sp. gây ra; b#nh lYi m?t cá diêu hYng, cá rô phi do liên cAu khuTn Streptococcus sp. th�fng x�y ra vào mùa hè. Ngoài 2 b#nh trên còn hi#n t� ng cá b� nhi�m Trùng qu� d�a (b#nh �*m tr?ng) trên cá nheo M}, cá ng�nh sông 4 giai �o�n cá gi*ng, b#nh b�c �uôi do vi khuTn, b#nh n:m, b#nh xu:t huy8t trên cá tr?m cO.

Thfi gian x�y ra b#nh theo các h( �� c phOng v:n cho bi8t b#nh x�y ra t\ tháng 2 �8n tháng 9, trong �ó vào tháng 3-4 x�y ra nhiPu �*i vQi cá nheo M}, vào các tháng mùa hè b#nh x�y ra nhiPu trên cá diêu hYng và cá rô phi ��fng Nghi#p. Trên cá tr?m

cO b#nh x�y ra nhiPu vào 2 � t trong nNm là tháng 3-4 và tháng 7-9. Nguyên nhân có th, do thfi �i,m giao mùa nên l�u t*c dòng ch�y, �( trong cLa n�Qc, ôxy thay �Bi dWn �8n cá d� b� �nh h�4ng tQi s�c khOe (Vi#n Nghiên c�u Nuôi trYng ThLy s�n I, 2015). Ngoài ra, do cá gi*ng mQi �� c th�, ng�fi nuôi thi8u k} thubt qu�n lý, chNm sóc �ã t�o �iPu ki#n thubn l i cho tác nhân gây b#nh phát tri,n xâm nhbp vào c� th, cá nuôi nên gây ra d�ch b#nh.

�, phòng tr� b#nh, các h( nuôi �ã sd dUng các bi#n pháp treo túi vôi ho+c hóa ch:t (TCCA) c�nh lYng nuôi. Qua �iPu tra 32/60 h( (chi8m 53,33%) sd dUng vôi và hóa ch:t (TCCA); 48/60 (chi8m 80%) s* h( sd dUng thu*c phòng tr� b#nh cho cá; các lo�i thu*c phòng tr� b#nh phB bi8n là: TOi xay, Doxycilin,



Oxytetraxylin, Steptomyxine, Amoxiline. M+c dù theo khuy8n cáo cLa Kim VNn V�n & Tr�nh Th� Trang (2015), kháng sinh Streptomycine không có tác dUng cho vi#c �iPu tr� b#nh nhi�m khuTn thông qua ��fng tiêu hóa, do kháng sinh này h:p thu kém qua ��fng tiêu hóa nh�ng 4 khu v"c nuôi cá lYng t�nh B?c Ninh vWn xu:t hi#n các s�n phTm dùng �iPu tr� b#nh cá có ch�a thành phAn cLa kháng sinh này. Ngoài ra, m(t s* lo�i hoá ch:t sát trùng khác nh�: Formaline, Iodin, BKC…�� c sd dUng trong khu v"c lYng nuôi. Hi#u qu� cLa các bi#n pháp phòng, tr� b#nh trên nhìn chung còn h�n ch8 do các h( không dùng thu*c theo h�Qng dWn vP liPu l� ng, thfi gian ho+c sd dUng không �úng mUc �ích �iPu tr� ho+c cho Nn phòng tr� b#nh trong quá trình nuôi.

3.3. V3.3. V3.3. V3.3. V*n và th� tr�fng tiêu thU cá lYng*n và th� tr�fng tiêu thU cá lYng*n và th� tr�fng tiêu thU cá lYng*n và th� tr�fng tiêu thU cá lYng

VP v*n: Tua theo quy mô s* lYng nuôi th� cLa t\ng h( mà s* v*n �Au t� cMng khác nhau, v*n �Au t� �� c dùng trong �Au t� nhà kho, nhà trông coi, làm lYng cá, mua s?m trang thi8t b� ban �Au, chi mua gi*ng, th�c Nn, thu*c…K8t qu� �iPu tra cho th:y ho�t �(ng vay v*n cLa các h( nuôi cá lYng trên sông r:t �a d�ng: 18/60 h( (chi8m 30%) sd dUng v*n t" có, 42/60 h( (chi8m 70%) vay v*n �, s�n xu:t, trong �ó: 8/60 h( (19,05%) vay v*n cLa các tB ch�c Ngân hàng Nông nghi#p và Phát tri,n nông thôn huy#n, Ngân hàng Chính sách Xã h(i, 34/60 h( (chi8m 80,95 %) vay t\ ng�fi quen, ng�fi thân. M�c lãi su:t cLa các ngân hàng chính sách xã h(i 6,6 - 7,8%/nNm.

T\ nNm 2015 �8n 2017, chính sách h< tr vbt t� làm lYng cho các h( nuôi �� c th"c hi#n theo Quy8t ��nh s* 318/Q�-UBND t�nh B?c Ninh �ã phAn nào giúp các h( nuôi cá lYng có �iPu ki#n phát tri,n s�n xu:t. VP ti8p cbn nguYn v*n, khi phOng v:n các h( �Pu cho r$ng g+p khó khNn khi �i vay v*n �, �Au t� mua th�c Nn, con gi*ng…và mong mu*n ngân hàng khi cho vay nên ��n gi�n hoá vP thL tUc, tNng l� ng tiPn vay và gi�m lãi su:t.

Th� tr�fng tiêu thU s�n phTm: S�n phTm cá nuôi lYng hi#n nay �� c tiêu thU thông qua th��ng lái ngay t�i lYng nuôi, chL y8u là tiêu thU t��i s*ng ch�a qua ch8 bi8n trong ��a bàn t�nh B?c Ninh và các t�nh lân cbn. Riêng cá nheo M} �ã �� c xu:t khTu t��i s*ng sang Trung Qu*c, tuy giá ch�a thbt s" h:p dWn nh�ng dù sao cMng thúc �Ty ho�t �(ng nuôi lYng. 100% s* h( �� c hOi cho bi8t l i nhubn thu �� c t\ bán s�n phTm còn th:p do ph�i bán qua th��ng lái, trong khi ��a ph��ng ch�a có ho�t �(ng h< tr trong

tiêu thU s�n phTm, �ây là m(t v:n �P cAn �� c quan tâm gi�i quy8t trong thfi gian tQi �, vi#c tiêu thU s�n phTm Bn ��nh, nâng cao hi#u qu� s�n xu:t.

Thu ho�ch: Nuôi cá lYng r:t thubn l i cho vi#c �ánh b?t thu ho�ch, �+c bi#t thubn l i cho các thfi �i,m nh�y c�m cAn có cá nhanh, ít chi phí cho �ánh b?t nh� t8t âm l�ch khi l"c l� ng lao �(ng khó huy �(ng, khi thfi ti8t l�nh thì thu ho�ch cá lYng l�i chL �(ng và thubn l i h�n nhiPu so vQi thu ho�ch cá ao, ít b� ép giá vP c| cá khi thu ho�ch. Th�fng thu ho�ch toàn b( t\ng ô lYng nuôi, thfi gian thu ho�ch th�fng di�n ra quanh nNm nh�ng chL y8u tbp trung vào các tháng 3-4 và tháng 10-12 khi cá ��t kích c| th��ng phTm. Các loài cá diêu hYng, rô phi s� �� c thu ho�ch khi ��t kh*i l� ng 0,8-1,5 kg/con; cá nheo M}, cá tr?m cO 3,2-7,2 kg/con; cá ng�nh sông 0,5-0,8 kg/con, cá chép 1,35-2,2 kg/con.

Vi#c thu ho�ch s�n phTm thLy s�n nuôi lYng th�fng trùng vQi thu ho�ch cá nuôi trong ao �:t do vby cMng t�o nên áp l"c lQn �*i vQi tiêu thU s�n phTm, �+c bi#t là các s�n phTm nh� cá tr?m cO, cá rô phi ��n tính, cá diêu hYng…

a. Liên k8t các cUm lYng nuôi vQi nhau (Xã ��c Long -huy#n Qu8 Võ)

b. Thu ho�ch cá diêu hYng (Xã Song Giang -huy#n Gia Bình)

Hình 2. HoHình 2. HoHình 2. HoHình 2. Ho�t �(ng nuôi cá lYng trên sông t�i B?c Ninh�t �(ng nuôi cá lYng trên sông t�i B?c Ninh�t �(ng nuôi cá lYng trên sông t�i B?c Ninh�t �(ng nuôi cá lYng trên sông t�i B?c Ninh



3.4. Hi3.4. Hi3.4. Hi3.4. Hi#u qu� nuôi cá lYng trên sông t�i B?c #u qu� nuôi cá lYng trên sông t�i B?c #u qu� nuôi cá lYng trên sông t�i B?c #u qu� nuôi cá lYng trên sông t�i B?c NinhNinhNinhNinh

K8t qu� nuôi cá lYng 4 m(t s* mô hình nuôi: Qua theo dõi mô hình nuôi cá tr?m cO cLa 60 h(, mô

hình nuôi cá nheo M} cLa 38 h( và mô hình nuôi diêu hYng cLa 26 h( t�i B?c Ninh, k8t qu� nuôi �� c th, hi#n 4 b�ng 4.

BBBB�ng 4. K8t qu� nuôi cá lYng 4 m(t s* mô h�ng 4. K8t qu� nuôi cá lYng 4 m(t s* mô h�ng 4. K8t qu� nuôi cá lYng 4 m(t s* mô h�ng 4. K8t qu� nuôi cá lYng 4 m(t s* mô hình tình tình tình t�i B?c Ninh�i B?c Ninh�i B?c Ninh�i B?c Ninh

Mô hình nuôi cá lYng Thông s*

Cá tr?m cO Cá nheo M} Cá diêu hYng

S* h( nuôi 60 38 26

Kích c| cá th� (gam/con) 365,4±195 22±3,58 23,07±4,073

Mbt �( th� (con/m3) 8,78±1,13 19,55±1,34 47,7557±5,51

Thfi gian nuôi (tháng/vU) 16,15±0,33 20±1,50 10,21±1,17

H# s* FCR 1,45±0,75 3,27±0,22 1,8±0,13

Kích c| thu ho�ch (kg/con) 5,09±0,22 3,7±0,57 1,21±0,28

T; l# s*ng (%) 91,06±0,81 87±5,21 89,34±4,82

NNng su:t (kg/ô lYng) 4.398±854 6.794±879 5.574±733

Giá bán (�Yng/kg) 55.000 58.000 40.520

TBng thu (nghìn �Yng) 241.890±26.401 394.065±10.401 225.858±16.501

So sánh hi#u qu� kinh t8: Phân tích, so sách hi#u qu� kinh t8 cLa m(t mô hình nuôi cá tr?m cO, mô

hình nuôi cá nheo M} và mô hình nuôi diêu hYng �� c th, hi#n 4 b�ng 5.

BBBB�ng 5. Hi#u qu� kinh t8 m(t s* mô h�ng 5. Hi#u qu� kinh t8 m(t s* mô h�ng 5. Hi#u qu� kinh t8 m(t s* mô h�ng 5. Hi#u qu� kinh t8 m(t s* mô hình nuôi cá lình nuôi cá lình nuôi cá lình nuôi cá lYng 4 B?c NinhYng 4 B?c NinhYng 4 B?c NinhYng 4 B?c Ninh

��n v� tính: nghìn �Yng/vU/lYng Mô hình nuôi cá lYng

Phân tích kinh t8 Cá tr?m cO Cá nheo M} Cá diêu hYng

1. Chi phí �Au t� ban �Au (/ô lYng) 18.640±4.795 18.640±4.795 18.640±4.795

2. TBng chi phí s�n xu:t 100.692,40±8.574,23 338.723±18.453,27 157.440,60±13.324,24

Giá cá gi*ng (1000 �/con) 20,50±1,02 5,20±0,25a 3,20±0,25

Chi phí cá gi*ng 19.468,85±2.340,45 10.972±1.223,34 16.502,4±2.123,54

Giá th�c Nn (1000 �/kg) 11,20±0,50 14,10±0,85 13,20±0,54

Chi phí th�c Nn 71.423.52±6.564,76 313.250,96±16.897,64 132.438,24±10.534,78

Chi thu*c, hóa ch:t (/ô lYng) 9.800±2.450 14.500±3.200 8.500±1.400

3. TBng thu 241.890±26.401 394.065±10.401 225.858±16.501

4. L i nhubn thuAn (/ô lYng) 122.557,63 ±12.928a 36.702,04±18.339b 49.777,36±13.527,42c

B�ng 5 cho th:y chi phí �Au t� ban �Au xây d"ng lYng cLa các mô hình nuôi cá tr?m cO, cá nheo M} và cá diêu hYng trung bình là 18.640.000±4.795.000 �Yng/lYng.

TBng chi phí s�n xu:t và tBng thu cLa mô hình nuôi cá nheo M} trung bình là 338,723 và 394,065 tri#u �Yng/vU cao h�n chi phí s�n xu:t và tBng thu cLa mô hình nuôi cá tr?m cO, mô hình nuôi diêu



hYng. Nh�ng l i nhubn �em l�i là cao nh:t 4 mô hình nuôi cá tr?m cO trong lYng và khi so sánh vP t; su:t l i nhubn v*n �Au t� hoàn v*n thì mô hình nuôi cá tr?m cO là cao nh:t, ti8p theo �8n mô hình nuôi diêu hYng và th:p nh:t là mô hình nuôi cá nheo M}, s" khác bi#t này có ý nghza (P < 0,05). M(t �iPu cAn l�u ý 4 �ây là các mô hình nuôi cá tr?m cO ngoài th�c Nn công nghi#p còn m(t l� ng lQn th�c Nn xanh �� c các h( trYng ho+c ki8m �� c t\ khu v"c nuôi mà ch�a tính vào chi phí.

K8t qu� phân tích các mô hình nuôi cá lYng cho th:y mô hình nuôi cá tr?m cO hi#n nay trên ��a bàn t�nh B?c Ninh là mô hình mang l�i hi#u qu� kinh t8 cao nh:t, ti8p theo �8n là mô hình nuôi cá diêu hYng và mô hình nuôi cá nheo M} có hi#u qu� th:p nh:t, m(t phAn do nuôi dài và giá b:p bênh. Nh� vby, mô hình nuôi cá tr?m cO là mô hình mang l�i l i nhubn và t; su:t l i nhubn cao nh:t do th� tr�fng tiêu thU thubn l i, các s�n phTm th�c Nn xanh s¥n có, do vby các h( tbp trung �Au t� và phát tri,n �*i t� ng nuôi này.

4. K�T LU�N

Nhìn chung nuôi cá lYng 4 B?c Ninh còn mQi, tbp trung 4 6 huy#n L��ng Tài, Yên Phong, Gia Bình, Thubn Thành, Tiên Du, Qu8 Võ nh�ng nhiPu nh:t 4 hai huy#n L��ng Tài và Gia Bình.

Công ngh# nuôi cá lYng 4 khu v"c B?c Ninh hi#n nay là: khung lYng �� c làm b$ng tuýp n�Qc, kích c| lYng 6 m x 6 m x 3 m vQi các loài nuôi chính là cá tr?m cO, cá nheo M}, cá diêu hYng.

Các h( chL y8u sd dUng th�c Nn công nghi#p �, nuôi cá (chi8m 95%): Cá nheo M} nuôi 20 tháng ��t c| trung bình 3,7 kg/con, nNng su:t nuôi cá nheo M} cao nh:t ��t 6.794 kg/vU/ô lYng. Cá diêu hYng, rô phi sau 8-12 tháng nuôi kích c| trung bình ��t 1,21 kg/con, nNng su:t ��t 5.574 kg/ô lYng. Cá tr?m cO nuôi 16-20 tháng/vU, kích c| trung bình khi thu ho�ch 5,09 kg/con, nNng su:t ��t 4.398 kg/ô lYng.

Con gi*ng phU thu(c th� tr�fng trôi nBi và nhbp lbu; d�ch b#nh cá là m(t trong nhZng rLi ro chính cLa nuôi cá lYng trên sông. Các h( nuôi th�fng thi8u và khó ti8p cbn nguYn v*n giá r� cho phát tri,n �*i t� ng nuôi lYng. Th� tr�fng tiêu thU phát tri,n t" do ch�a có c� s4 ti8p nhbn bao tiêu s�n phTm hay xu:t khTu ch?c ch?n nên còn nhiPu tiPm Tn rLi ro cho các h( nuôi.

Mô hình nuôi cá tr?m cO hi#n nay trên ��a bàn t�nh B?c Ninh là mô hình mang l�i hi#u qu� kinh t8

cao nh:t, ti8p theo �8n là mô hình nuôi cá diêu hYng và mô hình nuôi cá nheo M} có hi#u qu� th:p nh:t. NghP nuôi cá lYng �ã góp phAn quan trcng ��m b�o nhu cAu th"c phTm cLa nhân dân, tNng hi#u qu� kinh t8 trong s�n xu:t, gi�i quy8t vi#c làm cho ng�fi dân, �+c bi#t là các xã ven sông �u*ng, sông Thái Bình thu(c ��a bàn t�nh B?c Ninh.


1. B( Nông nghi#p và Phát tri,n nông thôn (2015). Quy chuTn k} thubt Qu*c gia vP �iPu ki#n nuôi thu; s�n s* QCVN 02 - 22: 2015/BNNPTNT �*i vQi c� s4 nuôi cá lYng/bè n�Qc ngct.

2. Chi cUc Thu; s�n B?c Ninh (2014). Báo cáo tBng k8t �P tài khoa hcc nhân r(ng mô hình nuôi th��ng phTm m(t s* loài cá có giá tr� kinh t8 cao b$ng lYng trên sông �u*ng, B?c Ninh.

3. Chi cUc Thu; s�n B?c Ninh (2015). Báo cáo tBng k8t nNm 2015, ph��ng h�Qng nhi#m vU và gi�i pháp nNm 2016, B?c Ninh.

4. Kim V. V. (1999). A study of red spot disease (RSD) of Grass carp (Ctenopharyngodon idella) in Viet Nam. Master Thesis, Stirling Scotland University, UK.

5. Kim VNn V�n và Nguy�n Th� Di#u Ph��ng (2013). Thubn l i & khó khNn trong phát tri,n công ngh# nuôi cá lYng trên sông Kinh ThAy 4 H�i D��ng. Trung tâm Khuy8n nông Qu*c gia.

6. Kim VNn V�n & Tr�nh Th� Trang (2015). B#nh th�fng g+p cho cá nuôi lYng khu v"c phía B?c. Trung tâm Khuy8n nông Qu*c gia.

7. S4 Nông nghi#p và Phát tri,n nông thôn B?c Ninh (2015). Quy ho�ch: "Rà soát, �iPu ch�nh quy ho�ch phát tri,n nông nghi#p t�nh B?c Ninh �8n nNm 2025, ��nh h�Qng �8n nNm 2030", B?c Ninh.

8. U; ban Nhân dân t�nh B?c Ninh (2015). Quy8t ��nh s* 19/2015/Q�-UBND, ngày 27/5/2015 vP phê duy#t "�P án phát tri,n s�n xu:t nông nghi#p �ng dUng công ngh# cao t�nh B?c Ninh �8n nNm 2020".

9. Vi#n Nghiên c�u Nuôi trYng ThLy s�n I, Chi cUc Thu; s�n B?c Ninh (2015). Báo cáo k8t qu� ph*i h p quan tr?c môi tr�fng trên ��a bàn t�nh B?c Ninh nNm 2012- 2015 giZa Trung tâm Nghiên c�u Quan tr?c môi tr�fng và b#nh thu; s�n - Vi#n Nghiên c�u Nuôi trYng ThLy s�n I vQi Chi cUc Thu; s�n B?c Ninh.



CURRENT STATUS AND SOLUSION FOR DEVELOPMENT CURRENT STATUS AND SOLUSION FOR DEVELOPMENT CURRENT STATUS AND SOLUSION FOR DEVELOPMENT CURRENT STATUS AND SOLUSION FOR DEVELOPMENT OF FISH CAGE CULTURE IN BAC NINH PROVINCEOF FISH CAGE CULTURE IN BAC NINH PROVINCEOF FISH CAGE CULTURE IN BAC NINH PROVINCEOF FISH CAGE CULTURE IN BAC NINH PROVINCE

Kim Van Van, Nguyen Thanh TrungKim Van Van, Nguyen Thanh TrungKim Van Van, Nguyen Thanh TrungKim Van Van, Nguyen Thanh Trung

SummarySummarySummarySummary This article provides the results survey of fish cage culture in Bac Ninh province. The survey was carried out from July 2016 to Jan 2017 on 60 households doing fish cage culture in 6 districts of Luong Tai, Yen Phong, Gia Binh, Thuan Thanh, Tien Du, Que Vo with the total of 973 cages, which concentrate in Luong Tai (38.33%) and Gia Binh (18.3%) districts. The main fish species culture was grass carp (100%), American catfish (63.3%) and red Tilapia (43.3%). Material using for building cage with model technology was water zinc tube and the popular size of 108 m3 (6 m x 6 m x 3 m). Stocking densities average for grass carp, American catfish and red tilapia were 8.78, 19.53 and 47.75 fish/m3. Almost households used pellet feed (up to 95%). Grass carp cultured 16-20 months reach of 5.09 kg/fish and production of 4,398 kg/cage; American catfish cultured 20 months reach of 3.7 kg/fish, and highest production of 6,794 kg/crop/cage and red tilapia cultured 8-12 months reach of 1.21 kg/fish, production of 5,574 kg/cage. Grass carp cage culture model have the highest economic benefit, follow was red tilapia and the lowest economic benefit was American catfish model. This paper provides information to support planning region of fish cage culture in order to bring economic efficiency and sustainable development of fish cage culture in the rivers of Bac Ninh province.

Keywords:Keywords:Keywords:Keywords: Amenican catfish, Bac Ninh, fish cage farming, grass carp, red tilapia.

Ng�Ng�Ng�Ng�fi ph�n bi#n: TS. Thái Thanh Bfi ph�n bi#n: TS. Thái Thanh Bfi ph�n bi#n: TS. Thái Thanh Bfi ph�n bi#n: TS. Thái Thanh Bìnhìnhìnhình Ngày nhNgày nhNgày nhNgày nhbn bài:bn bài:bn bài:bn bài: 24/11/2017 Ngày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua ph�n bi#n:�n bi#n:�n bi#n:�n bi#n: 25/12/2017 Ngày duyNgày duyNgày duyNgày duy#t �Nng:#t �Nng:#t �Nng:#t �Nng: 3/01/2018



NGHIÊN C*U SINH S,N NHÂN T(O CÁ ONG BPU (Rhynchopelates oxyrhynchus Termminck &

Schlegel, 1842) Lê VNn DânLê VNn DânLê VNn DânLê VNn Dân1111, Nguy, Nguy, Nguy, Nguy�n Khoa Huy S�n Khoa Huy S�n Khoa Huy S�n Khoa Huy S�n�n�n�n1111, , , ,

Lê Minh TuLê Minh TuLê Minh TuLê Minh Tu####1111, Ngô H, Ngô H, Ngô H, Ngô HZu ToànZu ToànZu ToànZu Toàn1111, Nguy, Nguy, Nguy, Nguy�n Công Viên�n Công Viên�n Công Viên�n Công Viên1111

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T�T�T�T�T Nuôi v< cá Ong bAu 4 trong lYng b$ng th�c Nn cá t�p và m"c t��i 4 �iPu ki#n môi tr�fng gAn cda bi,n Thubn An có kh� nNng thành thUc vQi t; l# cao. Trong �iPu ki#n nuôi, mùa vU sinh s�n cLa cá b?t �Au vào tháng 6, mùa �� r( vào tháng 7 �8n tháng 8. Vi#c sd dUng LRH-A3 + Dom ho+c HCG �Pu có hi#u qu� gây chín và rUng tr�ng trên cá Ong bAu ch� trong m(t lAn tiêm. Trong �ó liPu 80 µg LRH-A3 + 5 mg Dom/kg cá cái và 3.000 IU HCG/kg cá cái có hi#u qu� nh:t. Sd dUng các tB h p th�c Nn: t�o Nano chloronopsis oculata + Rotifer + Copepoda ho+c t�o Nano chloronopsis oculata + Copepoda �, ��ng cá b(t �8n 24 ngày tuBi ��t t; l# s*ng 6 — 6,4%. Các k8t qu� vP t; l# ��, t; l# thU tinh, t; l# n4 �áp �ng yêu cAu cLa s�n xu:t. TTTT\ khoá:\ khoá:\ khoá:\ khoá: Cá Ong bAu, LRH-A, HCG, sinh s�n.

1. ��T V�N �5

Nghiên c�u s�n xu:t gi*ng các loài cá b�n ��a �, chL �(ng cung c:p con gi*ng cho nhu cAu nuôi th��ng phTm, t�o s�n phTm cho tiêu dùng n(i ��a, xu:t khTu và �a d�ng hóa mô hình nuôi trYng thLy s�n là m(t yêu cAu c:p bách cLa ngành thLy s�n n�Qc ta (xu h�Qng chính phát tri,n nuôi cá bi,n và ��nh h�Qng �8n nNm 2020- B( NN&PTNT).

Cá Ong BAu (Rhynchopetaltes oxyrhynchus) là loài cá có giá tr� th��ng phTm r:t cao, dao �(ng 450.000 - 500.000 �/kg, là loài �+c s�n cLa vùng �Am phá t�nh Th\a Thiên - Hu8 nói riêng và các t�nh ven bi,n Vi#t Nam nói chung (Võ VNn Phú, 1997).

Cá Ong bAu tiêu thU trên th� tr�fng chL y8u �� c khai thác t\ t" nhiên. Tuy nhiên, s�n l� ng loài cá này liên tUc gi�m m�nh do khai thác quá m�c, s* ng�fi �ánh b?t tNng lên, s* ng� cU khai thác mang tính "tbn thu tbn di#t" ngày càng nhiPu, khai thác cá có kích th�Qc nhO. S�n l� ng cá Ong bAu suy gi�m còn có nguyên nhân t\ vi#c môi tr�fng b� ô nhi�m (Võ VNn Phú, 1994).

Cá Ong bAu tiêu thU trên th� tr�fng t\ nuôi trYng thLy s�n, chL y8u thông qua các hình th�c nuôi nh� nuôi lYng ho+c nuôi xen ghép trong ao vQi các �*i t� ng nuôi khác. M+c dù nhu cAu s�n phTm cao nh�ng s�n l� ng nuôi th:p, do nguYn gi*ng hoàn toàn phU thu(c thu �� c t\ t" nhiên.

1 Trường Đại học Nông Lâm, Đại học Huế

Các nghiên c�u t\ tr�Qc �8n nay vP cá Ong bAu còn khá h�n ch8, chL y8u tbp trung vào nghiên c�u m+t �a d�ng sinh hcc, sinh thái, phân lo�i...(Võ VNn Phú, 1994). Ch�a có nghiên c�u nào vP s�n xu:t gi*ng cá Ong bAu 4 trong n�Qc và th8 giQi.

Vì vby, nghiên sinh s�n nhân t�o cá Ong bAu là v:n �P c:p bách và cAn thi8t nh$m xây d"ng quy trình s�n xu:t gi*ng �*i t� ng này phUc vU nhu cAu phát tri,n nuôi trYng thLy s�n và góp phAn vào vi#c b�o v# nguYn l i cá Ong bAu trong các thLy v"c t" nhiên.


2.1. V2.1. V2.1. V2.1. Vbt li#ubt li#ubt li#ubt li#u

Chcn 300 cá Ong bAu b* m� có kích th�Qc lQn h�n 60 g nuôi trong lYng có kích th�Qc (6 m x 5 m x 3 m), lYng �� c �+t 4 H�i Ti8n gAn cLa bi,n Thubn An, t\ tháng 12 �8n tháng 5 cho Nn cá t�p (cá nUc) vQi l� ng 5 — 6% kh*i l� ng cá nuôi. B?t �Au t\ tháng 6 cho Nn m"c vQi l� ng 3 - 4% kh*i l� ng cá nuôi. LRH-A, Trung Qu*c [D-Ala6, Pro9 Net] — mGnRH); domperidon (Dom; Motilium-M, Jannsen, Thái Lan). HCG �� c s�n xu:t 4 Trung Qu*c.

2.2. Ph��ng pháp nghiên c2.2. Ph��ng pháp nghiên c2.2. Ph��ng pháp nghiên c2.2. Ph��ng pháp nghiên c�u�u�u�u

Các y8u t* nhi#t �(, Do, pH ngày �� c �o 2 lAn vào lúc 8 gif sáng và 14 gif chiPu. NH3, �( kiPm, �( m+n 2 ngày �� c �o 1 lAn vào lúc 8 gif sáng.

Cách b* trí thí nghiêm vP kích thích sinh s�n và ��ng :u trùng cá �� c ti8n hành t�i Trung tâm



Nghiên c�u Th"c hành thu(c Tr�fng ��i hcc Nông Lâm, ��i hcc Hu8.

B* trí thí nghi#m kích thích sinh s�n cá Ong bAu cái b$ng liPu quy8t ��nh vQi l� ng LRH-A3 + Dom và HCG nh� sau:

Thí nghi#m 1 (ngày 11/7/2017)

Thí nghi#m 2 (ngày 3/8/2017)

Lô LiPu quy8t ��nh Lô LiPu quy8t ��nh

A1 60 µg LRH-A3 + 5

mg Dom/kg B1 300 IU HCG

A2 80 µg LRH-A3 + 5


A3 100 µg LRH-A3 + 5


LiPu tiêm cho cá �"c b$ng ½ cá cái. M<i nghi#m th�c thí nghi#m vP liPu ch:t kích thích �� c l+p l�i 3 lAn, 6 c+p b* m�/liPu ch:t kích thích/lAn l+p.

Cá �"c và cái sau khi tiêm cho vào các b, ��, có các �iPu ki#n môi tr�fng và qu�n lý nh� nhau.

Thí nghi#m 3: B* trí thí nghi#m �nh h�4ng th�c Nn �8n k8t qu� ��ng cá b(t lên cá h��ng (24 ngày tuBi).

Cá Ong bAu khi h8t noãn hoàng (sau khi n4 5,5 ngày - 6 ngày 4 nhi#t �( 30 - 320C), cho th�c Nn t��i s*ng theo các công th�c sau:

Lô C1: T�o Nano chloronopsis oculata + Rotifer

Lô C2: T�o Nano chloronopsis oculata + Rotifer + Copepoda

Lô C3: T�o Nano chloronopsis oculata + Copepoda

Các lô thí nghi#m �� c l+p l�i 3 lAn. M<i lô �� c b* trí trong b, compozit 0,5 m3, l� ng n�Qc là 400 l, �( m+n 25‰, mbt �( 30 con/l, DO 5 - 6 mg/l, pH: 8,0 — 8,5. T�o �� c duy trì trong các lô thí nghi#m 8 -10 v�n t8 bào/l, 4 lô C1 luân trùng: 8 -10 con/ml, 4 lô C2 luân trùng: 4 — 5 con/ml và copepoda 8 — 10 con/ml, 4 lô C3 Copepoda: 16 — 20 con/ml.

Thfi gian hi#u �ng là kho�ng thfi gian t\ khi tiêm liPu quy8t ��nh gây rUng tr�ng �8n khi cá b?t �Au quWy �� Yng lo�t. Các thông s* khác nh� t; l# ��, t; l# thU tinh, t; l# n4, nNng su:t cá b(t, t; l# s*ng, �� c �ánh giá theo cách thông dUng trong nghiên c�u s�n xu:t cá gi*ng.

S* li#u �� c xd lý theo phAn mPm Minitab Version 18.


3.1. K3.1. K3.1. K3.1. K8t qu� nuôi v< cá Ong bAu8t qu� nuôi v< cá Ong bAu8t qu� nuôi v< cá Ong bAu8t qu� nuôi v< cá Ong bAu

3.1.1. Bi8n �(ng các y8u t* môi tr�fng trong quá trình nuôi v<

Các y8u t* môi tr�fng nh� DO, pH, NH3, �( kiPm �Pu n$m trong kho�ng thích h p vQi s" phát tri,n và phát dUc cLa cá. Y8u t* nhi#t �( và �( m+n bi8n �(ng lQn, nhi#t �( th:p nh:t 170C, �( m+n có khi xu*ng �8n 5%o �iPu này phAn nào �nh h�4ng �8n m�c �( phát dUc cLa cá.

BBBB��ng 1. Bing 1. Bing 1. Bing 1. Bi8888n �n �n �n �((((ng mng mng mng m((((tttt s s s s**** các các các các y y y y8888uuuu t t t t**** môi tr� môi tr� môi tr� môi tr�ffffng nuôi vng nuôi vng nuôi vng nuôi v<<<< cá b cá b cá b cá b**** m m m m�� Giá tr�

TT Y8u t* theo dõi Min max ±µ

Nhi#t �( Sáng 17 27 22,23 ± 2,49 1

ChiPu 18 28,5 23,67 ± 2,77

Sáng 4 5,5 4,67 ± 0,58 2 DO (mg/l)

ChiPu 4,5 7 5,87 ± 0,71

Sáng 7,5 8,5 7,90 ± 0,28 3 pH

ChiPu 7,4 8,6 8,00 ± 0,29

4 NH3 (mg/l) 0,3 0,56 0,46 ± 0,09

5 �( kiPm (mg/l) 80 95 85,28 ± 4,64

6 �( m+n (‰) 5 29 16,37 ± 6,31

Ghi chú: , µ, min, max lAn l� t là giá tr� trung bình, �( l#ch chuTn, giá tr� nhO nh:t và giá tr� lQn nh:t.



3.1.2. T; l# thành thUc cLa cá Ong bAu BBBB�ng 2. T; l# thành thUc cLa cá Ong bAu�ng 2. T; l# thành thUc cLa cá Ong bAu�ng 2. T; l# thành thUc cLa cá Ong bAu�ng 2. T; l# thành thUc cLa cá Ong bAu

Cá cái Cá �"c Tháng nuôi S* cá nuôi

(con) S* cá thành thUc (con)

T; l# thành thUc (%)

S* cá nuôi (con)

S* cá thành thUc (con)

T; l# thành thUc (%)

5 150 0 0 150 8 5,33 6 150 8 5,33 142 16 11,27 7 142 58 40,85 126 63 50,00 8 84 65 77,38 63 56 88,89

VU nuôi 150 131 87,33 150 143 95,33

K8t qu� 4 b�ng 2 cho th:y, cá �"c thành thUc sQm h�n cá cái 1 tháng, t; l# thành thUc cao vào tháng 7 và tháng 8. �iPu này cho th:y, mùa vU sinh s�n cLa cá Ong bAu b?t �Au vào tháng 6 và mùa �� r( t\ tháng 7 �8n tháng 8, tháng 9 không phát hi#n th:y cá thành thUc. T; l# thành thUc cLa cá trong su*t vU nuôi r:t cao cá cái 87,33% và cá �"c 95,33%, k8t qu� này cho th:y m+c dù �( m+n, nhi#t �( trong quá trình nuôi bi8n �(ng lQn nh�ng vWn thích h p cho s" phát dUc thành thUc cLa cá Ong bAu.

3.2. K3.2. K3.2. K3.2. K8t qu� sinh s�n cá Ong BAu8t qu� sinh s�n cá Ong BAu8t qu� sinh s�n cá Ong BAu8t qu� sinh s�n cá Ong BAu

3.2.1. Kích thích sinh s�n cá Ong bAu b$ng LRH-A3 + Dom

Theo Cabrita et al. (2008) sd dUng LRH-A �, kích thích thích sinh cá Tráp liPu 100 µg, cá HYng M} (100 µg) cá HYng (30 - 100 µg), cá Ng\ (40-100 µg), cá Chim (75 µg). Chúng tôi sd dUng liPu tB h p LRH-A3 và Dom �, kích thích sinh s�n cá Ong bAu. K8t qu� �� c th, hi#n 4 b�ng 3.

BBBB�ng 3. K8t qu� kích thích sinh s�n cá Ong bAu b$ng LRH�ng 3. K8t qu� kích thích sinh s�n cá Ong bAu b$ng LRH�ng 3. K8t qu� kích thích sinh s�n cá Ong bAu b$ng LRH�ng 3. K8t qu� kích thích sinh s�n cá Ong bAu b$ng LRH----AAAA3333 + Dom + Dom + Dom + Dom

Lô S* cá cái

TBng kh*i l� ng (kg)

LiPu tiêm Thfi gian hi#u �ng

(h)

T; l# �� (%)

T; l# thU tinh (%) T; l# n4 (%)

NNng su:t cá b(t

(v�n/kg)

A1 18 1,45 60 µg LRH-A3 + 5 mg Dom/kg 41 66,1 70,78± 1,98a 70,78± 1,98a 11,240

A2 12 1,42 80 µg LRH-A3 + 5 mg Dom/kg 40 83,3 77,67± 1,39b 77,11±1,20b

17,135

A3 18 1,48 100 µg LRH-A3 + 5 mg Dom/kg 39 77,7 73,11± 1,67ab 74,22±1,87ab 16,750

Ghi chú: �( m+n: 26‰, nhi#t �(: 31oC, kiPm: 95 mg/l, pH: 8, oxy: 4 - 5 mg/l; a, b trong cùng c(t, có m�c sai khác (p<0,05)

B�ng 3 cho th:y, thfi gian hi#u �ng dao �(ng trong kho�ng 39 h - 41 h. � lô sd dUng liPu cao thì thfi gian hi#u �ng càng nhO.

Vi#c sd dUng LRH-A3 + Dom (tB h p ch:t kích thích �ang sd dUng phB bi8n trên th8 giQi và t�i Vi#t Nam (Nguy�n T�fng Anh, 1999; Cabrita et al., 2008) trong liPu quy8t ��nh �, kích thích sinh s�n cá Ong bAu cho t; l# �� cao nh:t (83,3%) 4 lô A2 (80 µg LRH-A3 + 5 mg Dom/kg) ti8p �8n lô A3 (100 µg LRH-A3 + 5 mg Dom/kg) và th:p nh:t 4 lô A1 (60 µg LRH-A3 + 5 mg Dom/kg). T; l# thU tinh và t; l# n4 4 lô A2 là cao nh:t, sai khác có ý nghza th*ng kê (p<0,05) so vQi lô A1, không sai khác vQi lô A3 (p>0,05), 4 lô A2 và A3 không có sai khác (p>0,05).

� hAu h8t các loài cá x��ng, dopamin không nhZng �c ch8 s" s�n xu:t và ti8t kích dUc t* m(t

cách t" phát, �c ch8 s" ti8t GnRH mà còn �c ch8 s" ti8t kích dUc t* �� c kích thích b4i các lo�i GnRH (Nguy�n T�fng Anh, 1999). Nh� vby, vi#c sd dUng GnRH-A (nh� LRH-A3) �, kích thích sinh s�n �ã g+p tr4 ng�i. T\ �ó các ch:t �*i kháng cLa dopamin - dopamin antagonist cMng �� c phát hi#n và sd dUng. �ó là các ch:t domperidon, pimozid, reserpin, spiperon, metoclopramid, t:t c� có cái tên chung là dopamin antagonist (antidopamin) có tác dUng tri#t tiêu s" �c ch8 ti8t kích dUc t* cLa dopamin (Hadley, M. E., Levince, J. E., 2007). Domperidon là m(t ch:t �*i kháng m�nh c�nh tranh thU th, cLa dopamin, gây ra �� c s" rUng tr�ng 4 cá (Nguy�n T�fng Anh và Ph�m Qu*c Hùng, 2016).

NNng su:t cá b(t 4 lô A2 là cao nh:t, không chênh l#ch nhiPu so vQi lô A3 nh�ng l�i lQn h�n nhiPu so vQi lô A1.



3.2.2. Kích thích sinh s�n cá Ong bAu b$ng HCG Theo Ph�m Qu*c Hùng và c(ng s" (2014) HCG

th�fng �� c tiêm m(t lAn duy nh:t vQi liPu l� ng dao �(ng 100 - 4000 IU/kg kh*i l� ng thân tùy theo

loài. �*i vQi cá Ong bAu chúng tôi ch� tiêm 1 lAn vQi các liPu 2.000, 3.000, 4.000 IU/kg cá cái, cá �"c tiêm liPu b$ng ½ liPu tiêm cho cá cái. K8t qu� sinh s�n �� c trình bày 4 b�ng 4.

BBBB�ng 4. K8t qu� kích�ng 4. K8t qu� kích�ng 4. K8t qu� kích�ng 4. K8t qu� kích thích sinh s thích sinh s thích sinh s thích sinh s�n cá Ong bAu b$ng HCG�n cá Ong bAu b$ng HCG�n cá Ong bAu b$ng HCG�n cá Ong bAu b$ng HCG

Lô S* cá cái

TBng kh*i l� ng (kg)

LiPu tiêm, HCG (IU)

Thfi gian hi#u �ng

(h)

T; l# �� (%)

T; l# thU tinh

(%)

T; l# n4 (%)

NNng su:t cá b(t

(van/kg) B1 18 1,65 2000 40, 00/ 64,4 67,44a 76,22a 11,530 B2 18 1,62 3000 38,30/ 77,7 73,89b 75,78a 15,530 B3 18 1,78 4000 37,30/ 77,7 69,22ab 75,67a 14,910

Ghi chú: �( m+n: 26‰, nhi#t �(: 32 °C, kiPm: 95 mg/l, pH: 8, oxy: 4 - 5 mg/l; a, b trong cùng c(t, có m�c sai khác (p<0,05)

K8t qu� 4 b�ng 4 cho th:y, khi kích thích sinh s�n cá Ong bAu b$ng HCG vQi liPu 2.000, 3.000, 4.000 IU thfi gian hi#u �ng dao �(ng t\ 37 h 30 �8n 40 h nhanh h�n so vQi thí nghi#m 1 (b�ng 4), theo chúng tôi �iPu này liên quan �8n nhi#t �( cho cá �� 4 thí nghi#m 2 cao h�n, ho+c m�c �( thành thUc cLa cá 4 tháng 8 cao h�n so vQi tháng 7. Ngoài ra HCG có ho�t tính nhanh h�n các ho�t ch:t khác vì tác dUng tr"c ti8p lên tuy8n sinh dUc, kích thích rUng tr�ng và �� tr�ng (Hodson & Sullivan, 1993).

Kích thích sinh s�n cá Ong bAu khi sd dUng liPu 3.000 và 4.000 IU/kg cá cái cho k8t qu� vP t; l# ��, t; l# thU tinh, t; l# n4 và nNng su:t cá b(t gAn nh� t��ng ��ng nhau và �Pu cao h�n so vQi liPu 2.000 IU/kg cá cái.

3.3. 3.3. 3.3. 3.3. ��nh h�nh h�nh h�nh h�4ng th�c Nn �8n k8t qu� ��ng cá b(t 4ng th�c Nn �8n k8t qu� ��ng cá b(t 4ng th�c Nn �8n k8t qu� ��ng cá b(t 4ng th�c Nn �8n k8t qu� ��ng cá b(t lên cá h��ng (24 ngày tulên cá h��ng (24 ngày tulên cá h��ng (24 ngày tulên cá h��ng (24 ngày tuBi)Bi)Bi)Bi)

3.3.1. Bi8n �(ng y8u t* môi tr�fng trong quá trình ��ng

M(t s* y8u t* môi tr�fng trong quá trình ��ng n$m trong kho�ng thích h p cho s" sinh tr�4ng và phát tri,n cLa :u trùng cá Ong bAu: nhi#t �( dao �(ng trong kho�ng 26,5 - 32,50C, pH: 7,5 - 8,5, DO: 5 - 6 mg/l, �( m+n: 25 - 26‰.

3.3.2. �nh h�4ng cLa các công th�c th�c Nn �8n k8t qu� ��ng :u trùng

Trong quá trình ��ng th�c Nn t��i s*ng �nh h�4ng r:t lQn �8n t; l# s*ng và t*c �( tNng tr�4ng cLa :u trùng cá. K8t qu� ��ng cá b(t lên cá h��ng �� c th, hi#n qua b�ng 5.

K8t qu� 4 b�ng 5 cho th:y 4 lô C1 sd dUng t�o Nanochloronopsis oculata + Rotifer �, ��ng :u trùng cá là không thích h p, m+c dù thfi gian h8t noãn hoàng kéo dài 5,5 - 6 ngày. Theo chúng tôi �iPu này

liên quan �8n kích th�Qc Rotifer (≥120 µm), trong khi �ó kích c| mi#ng cLa :u trùng cá Ong bAu khi h8t noãn hoàng 85 - 90 µm. � lô C2 và C3 t; l# s*ng dao �(ng t\ 6,0% �8n 6,4%, �iPu này ch�ng Copepoda �óng vai trò quan trcng liên quan �8n t; l# s*ng cLa :u tr�ng cá Ong bAu khi quan sát trên kính hi,n vi nhbn th:y Nauplius cLa Copepoda có kích th�Qc nhO, có con ch� ��t 40 µm nên v\a vQi kích c| mi#ng :u trùng cá. VP kích th�Qc lô C2 có t*c �( sinh tr�4ng nhanh h�n so vQi C3 (p<0,05), nguyên nhân có th, khi cá lQn Nn �� c Rotifer.

BBBB�ng 5. �nh h�4ng cLa th�c Nn �8n k8t qu� �ng 5. �nh h�4ng cLa th�c Nn �8n k8t qu� �ng 5. �nh h�4ng cLa th�c Nn �8n k8t qu� �ng 5. �nh h�4ng cLa th�c Nn �8n k8t qu� ��ng ��ng ��ng ��ng cá bcá bcá bcá b(t lên cá h��ng (24 ngày tuBi)(t lên cá h��ng (24 ngày tuBi)(t lên cá h��ng (24 ngày tuBi)(t lên cá h��ng (24 ngày tuBi)

Lô T; l# s*ng (%)

Kích th�Qc (mm)

C1 (T�o Nano chloronopsis oculata + Rotifer) 0

C2 (T�o Nano chloronopsis oculata + Rotifer + Copepoda) 6,0 11,4a

C3 (T�o Nano chloronopsis oculata + Copepoda) 6,4 9,5b

Ghi chú: a, b trong cùng c(t, có m�c sai khác (p<0,05)

4. K�T LU�N VÀ � NGH%

4.1. K4.1. K4.1. K4.1. K8t lubn8t lubn8t lubn8t lubn Trong �iPu ki#n t" nhiên 4 vùng gAn cda bi,n

Thubn An cá Ong bAu nuôi lYng thành thUc sinh dUc khi dùng th�c Nn là cá t�p và m"c t��i.

Sd dUng LRH-A3 + Dom ho+c HCG �Pu có hi#u qu� gây chín và rUng tr�ng trên cá Ong bAu ch� trong m(t lAn tiêm. Trong �ó liPu 60 µg LRH-A3 + 5 mg Dom/kg cái và 3.000 IU HCG/kg cá cái có hi#u qu� nh:t.



Các k8t qu� vP t; l# ��, t; l# thU tinh, t; l# n4, nNng su:t cá b(t thu �� c trong nghiên c�u sinh s�n nhân t�o này �áp �ng yêu cAu cLa s�n xu:t.

Sd dUng t�o Nano chloronopsis oculata + Rotifer + Copepoda ho+c t�o Nano chloronopsis oculata + Copepoda �, ��ng cá Ong bAu t\ giai �o�n cá b(t �8n 24 ngày tuBi.

4.2. �4.2. �4.2. �4.2. �P ngh�P ngh�P ngh�P ngh�

CAn nghiên c�u sd dUng dòng Rotifer có kích th�Qc nhO (50 — 80 µm) �, ��ng :u trùng cá khi v\a h8t noãn hoàng, cAn làm giàu Rotifer �, nâng cao hi#u qu� trong s�n xu:t.

CAn ti8p tUc tri,n khai nghiên c�u �ng dUng sinh s�n nhân t�o cá Ong bAu �, cung c:p nguYn gi*ng cho ng�fi dân t�nh Th\a Thiên - Hu8 và các vùng lân cbn.

L&I C�M �N

Bài báo này là k8t qu� cLa �P tài KHCN c:p t�nh �� c ngân sách nhà n�Qc t�nh Th\a Thiên - Hu8 �Au t�.


1. Nguy�n T�fng Anh (1999). M(t s* v:n �P n(i ti8t sinh s�n cá. NXB Nông nghi#p, 213 tr.

2. Nguy�n T�fng Anh và Ph�m Qu*c Hùng (2016). C� s4 �ng dUng n(i ti8t hcc sinh s�n cá. NXB Nông nghi#p, 317 tr.

3. B( Nông nghi#p và Phát tri,n nông thôn (2014). Các xu h�Qng chính phát tri,n nuôi cá bi,n, Hà N(i.

4. Ph�m Qu*c Hùng, Nguy�n T�fng Anh, Nguy�n �ình Mão (2014). Hoóc môn và s" �iPu khi,n sinh s�n 4 cá. NXB Nông nghi#p, 107 tr.

5. Võ VNn Phú (1997). Thành phAn loài cLa khu h# cá �Am phá t�nh Th\a Thiên - Hu8. T�p chí Sinh hcc, Hà N(i, s* 2, trang 14 -22.

6. Võ VNn Phú (1994). DWn li#u vP �+c tính sinh thái cLa cá CNng b*n scc (Pelates quadrilineatus) 4 vùng �Am phá, t�nh Th\a Thiên - Hu8. Thông tin khoa hcc. Tr�fng �H Khoa hcc Hu8, s* 9, tr. 197-202.

7. Cabrita, E., Robles, V. and Herra’ez P. (eds) (2008). Methods in Reproductive Aquaculture: Marine and Freshwater species. CRC Press. Taylor & Francis Group, Newyork, 549 p.

8. Hadley, M. E., Levince, J. E. (2007). Endocrinology. 6th Edition: 57, 500 pp.

9. Hodson, R. G., Sullivan, C. V. (1993). Induced maturationa and spawning of domestic and wild striped bas, Morone saxatilis Walbaum., broodstock with implanted GnRH analogue and injected HCG. Aquacult. Fish. Manage. 24, 389 — 398.

STUDY ON ARTIFICIAL REPRODUCTION OF ONG BAUSTUDY ON ARTIFICIAL REPRODUCTION OF ONG BAUSTUDY ON ARTIFICIAL REPRODUCTION OF ONG BAUSTUDY ON ARTIFICIAL REPRODUCTION OF ONG BAU ((((Rhynchopelates oxyrhynchus Rhynchopelates oxyrhynchus Rhynchopelates oxyrhynchus Rhynchopelates oxyrhynchus TerTerTerTermmmmminck & Schlegel, 1842)minck & Schlegel, 1842)minck & Schlegel, 1842)minck & Schlegel, 1842)

Le Van Dan, Nguyen Khoa Huy Le Van Dan, Nguyen Khoa Huy Le Van Dan, Nguyen Khoa Huy Le Van Dan, Nguyen Khoa Huy Son, Son, Son, Son, Le Minh Tue, Ngo Huu Toan, Nguyen Cong VienLe Minh Tue, Ngo Huu Toan, Nguyen Cong VienLe Minh Tue, Ngo Huu Toan, Nguyen Cong VienLe Minh Tue, Ngo Huu Toan, Nguyen Cong Vien

SummarySummarySummarySummary The ability of maturing of Rhynchopelates oxyrhynchus raised in the cage with trash fish and fresh squid in environmental conditions near Thuan An estuary is high. Under breeding conditions, the time of spawning of the fish begins in June and mainly breeding season is in July to August.The use of (LRH-A3 + Dom) or HCG is effective in ripening and ovulation on the fish in just one injection. The doses of 60 µg LRH-A3 + 5 mg Dom / kg female and 3,000 IU HCG / kg are the most effective. Survival rates of the fish (from fry for up to 24 days of age) when using feed combinations: Nano chloronopsis oculata + Rotifer + Copepoda or Nano chloronopsis oculata + Copepoda in raising its achieve 6-6.4%. Results of percent spontaneous spawn, fertilization and hatching rate as well as larvae productivity of the fish meet the requirements of production.

Keywords:Keywords:Keywords:Keywords: Ong Bau, LRH-A, HCG, reproduction.

Ng�Ng�Ng�Ng�fi ph�n bi#n: TS. Ph�m Afi ph�n bi#n: TS. Ph�m Afi ph�n bi#n: TS. Ph�m Afi ph�n bi#n: TS. Ph�m Anh Tunh Tunh Tunh Tu:n:n:n:n Ngày nhNgày nhNgày nhNgày nhbn bài:bn bài:bn bài:bn bài: 5/3/2018 Ngày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua ph�n bi#n:�n bi#n:�n bi#n:�n bi#n: 5/4/2018 Ngày duyNgày duyNgày duyNgày duy#t �Nng:#t �Nng:#t �Nng:#t �Nng: 12/4/2018



PHÂN B� KHÔNG GIAN VÀ M�I QUAN H T-�NG TÁC GIWA M�T S� LOÀI -U TH1 C/A TR(NG THÁI RXNG

CH-A YN �MNH T(I KHU B,O TLN THIÊN NHIÊN VZN HÓA �LNG NAI

NguyNguyNguyNguy�n Tha�n Tha�n Tha�n Thanh Tunh Tunh Tunh Tu:n:n:n:n1111, Bùi Th, Bùi Th, Bùi Th, Bùi Th� Thu Trang� Thu Trang� Thu Trang� Thu Trang1111, , , ,

NguyNguyNguyNguy�n Tu:n B�n Tu:n B�n Tu:n B�n Tu:n Bìnhìnhìnhình1111, V, V, V, VM �M �M �M �ình Duyình Duyình Duyình Duy2222, Bùi Th, Bùi Th, Bùi Th, Bùi Th� Tuy8t Xuân� Tuy8t Xuân� Tuy8t Xuân� Tuy8t Xuân3333

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T�T�T�T�T Phân b* không gian và m*i quan h# t��ng tác giZa m(t s* loài cây g< �u th8 �ã �� c nghiên c�u trên ô tiêu chuTn t�m thfi di#n tích 1 ha (100 m × 100 m) �+t t�i tr�ng thái r\ng ch�a Bn ��nh thu(c Khu B�o tYn Thiên nhiên VNn hóa �Yng Nai. K8t qu� cho th:y tBng s* loài xu:t hi#n trong ô tiêu chuTn nghiên c�u là 49 loài, mbt �( 1.290 cây/ha vQi 7 loài �u th8: Chò chai (Hopea recopei), DAu song nàng (Dipterocarpus dyeri), Làu táu (Vatica cinerea), Tam lang (Barringtonia macrostachya), K� nia (Irvingia malayana), Lôi (Crypteronia paniculata) và Tr�fng (Xerospermum noronhianum). K8t qu� ki,m tra 2 hàm t��ng quan g(r) và L(r) vP bi8n �(ng mbt �( theo kho�ng cách cLa nhZng cây thành thUc (DBH>15 cm) cho th:y môi tr�fng trong ô tiêu chuTn nghiên c�u không �Yng nh:t. Phân tích hàm t��ng quan theo c+p m(t bi8n s* g(r) cho th:y 3/7 loài có phân b* �Pu 4 kho�ng cách nhO h�n 5 m và có xu h�Qng chuy,n thành phân b* ngWu nhiên 4 c" ly lQn h�n 5 m, các loài còn l�i có phân b* ngWu nhiên 4 t:t c� các kho�ng cách nghiên c�u. Phân tích hàm t��ng quan �+c tính vP ��fng kính cLa các cá th, trong cùng m(t loài cho th:y, 3 loài (Tam lang, Chò chai và Làu táu) có t��ng quan ngh�ch 4 kho�ng cách nhO 1-4 m. M+t khác, xét vP m*i quan h# khác loài cho th:y, 13 trong tBng s* 21 c+p loài nghiên c�u có m*i quan h# c�nh tranh 4 c" ly kho�ng cách nhO h�n 5 m, 8 trong tBng s* 21 c+p loài cây không có t��ng quan 4 t:t c� các kho�ng cách. Chò chai có quan h# c�nh tranh vQi t:t c� các loài �u th8 4 ph�m vi nhO h�n 5 m, �+c bi#t Chò chai vQi DAu song nàng và Làu táu thì m�c �( c�nh tranh th, hi#n 4 t:t c� các ph�m vi nghiên c�u.

TTTT\ khóa:\ khóa:\ khóa:\ khóa: Hàm t��ng quan theo c+p, phân b* không gian, quan h# không gian, r\ng ch�a Bn ��nh.

1. ��T V�N �6

QuAn th, là ��n v� c� s4 c:u t�o nên quAn xã th"c vbt và h# sinh thái r\ng, �� c c:u thành t\ các cá th, riêng l� vQi nhZng quy lubt nh:t ��nh và k8t c:u cLa nó �� c quy ��nh b4i s" phân b* không gian cLa t\ng cá th, [16]. K8t c:u không gian là m(t trong nhZng �+c tr�ng ��nh l� ng c� b�n khi nghiên c�u quAn th, th"c vbt [9]. Mô phOng chính xác c:u trúc không gian cLa quAn th, có ý nghza quan trcng �*i vQi xác ��nh quy lubt phân b* cây r\ng, n?m vZng quá trình và xu th8 ti8n hóa cLa quAn xã th"c vbt, làm sáng tO các quá trình sinh thái tYn t�i bên trong s" phát tri,n cLa quAn xã th"c vbt r\ng [1, 2]. Do vby, phân tích phân b* không gian cLa cây r\ng

1 Trường Đại học Lâm nghiệp, Phân hiệu Đồng Nai 2 Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam 3 Viện Sinh thái và Tài nguyên Sinh vật, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam

là ph��ng pháp quan trcng cLa nghiên c�u �+c �i,m k8t c:u quAn th,, m*i quan h# t��ng h< giZa các cá th, và m*i quan h# giZa quAn th, vQi môi tr�fng, �ây cMng là m(t trong nhZng �i,m nóng nghiên c�u sinh thái r\ng giai �o�n hi#n nay [4]. Quy lubt phân b* cLa cây r\ng theo m+t ph£ng n$m ngang phU thu(c r:t lQn vào kho�ng cách nghiên c�u [8]. NhZng ph��ng pháp phân tích truyPn th*ng �ang �� c sd dUng ch� có th, ch� ra �� c phân b* cLa cây r\ng 4 m(t kho�ng cách c* ��nh do vby k8t qu� thu �� c th�fng khác xa so vQi phân b* th"c t8 cLa cá th, trong quAn th, ngoài th"c ��a [17].

Tr�Qc �ây �ã có r:t nhiPu nghiên c�u liên quan tQi c:u trúc r\ng và �a d�ng sinh hcc �*i vQi lo�i hình r\ng kín th�fng xanh 4 n�Qc ta, tuy nhiên nhZng nghiên c�u vP phân b* và quan h# không gian giZa các loài còn ít �� c nghiên c�u [11]. Trong nghiên c�u này sd dUng k} thubt phân tích mô hình �i,m không gian �, xác ��nh mô hình phân b* và quan h# trong không gian cLa m(t s* loài cây g< �u



th8 cho tr�ng thái ch�a Bn ��nh t�i Khu B�o tYn Thiên nhiên VNn hóa �Yng Nai vQi mUc tiêu xác ��nh chiPu h�Qng phát tri,n cLa quAn th,, m*i quan h# giZa các loài cây g<, làm c� s4 khoa hcc cho qu�n lý r\ng bPn vZng và �P xu:t ph��ng th�c lâm sinh h p lý t�i tr�ng thái r\ng nghiên c�u.

2. �%A �I(M VÀ PH��NG PHÁP NGHIÊN C�U

2.1. �2.1. �2.1. �2.1. ��a �i,m và thfi gian nghiên c�u�a �i,m và thfi gian nghiên c�u�a �i,m và thfi gian nghiên c�u�a �i,m và thfi gian nghiên c�u

Ô tiêu chuTn nghiên c�u �� c �+t t�i Khu B�o tYn Thiên nhiên VNn hóa �Yng Nai. Tca �( ��a lý: 11°08’55”-11°51’30” vz �( B?c, 106°90’73”-107°23’74” kinh �( �ông. Khí hbu phân thành mùa m�a và mùa khô rõ r#t. Mùa khô t\ tháng 11 �8n tháng 4 nNm sau, mùa m�a t\ tháng 5 �8n tháng 10 hàng nNm, l� ng m�a trong nNm trung bình 2.000 - 2.800 mm. Nhi#t �( trung bình là 26,40C, cao nh:t 380C vào tháng 4 và th:p nh:t 220C vào tháng 1. QuAn xã th"c vbt khu v"c nghiên c�u là r\ng kín th�fng xanh Tm nhi#t �Qi vQi m(t s* �u h p th"c vbt �i,n hình nh�: Chò chai (Hopea recopei), Huanh ��fng (Dysoxylum loureiri), DAu song nàng (Dipterocarpus dyeri), DAu con rái (Dipterocarpus alatus) và B$ng lNng (Lagerstroemia calyculata ). Thfi gian nghiên c�u t\ tháng 6 �8n tháng 11 nNm 2017.

2.2. Ph��ng pháp nghiê2.2. Ph��ng pháp nghiê2.2. Ph��ng pháp nghiê2.2. Ph��ng pháp nghiên cn cn cn c�u�u�u�u

2.2.1. Thi8t k8 ô mWu và �iPu tra th"c ��a Nguy�n VNn Thêm (2016) �ã chia r\ng kín

th�fng xanh Tm nhi#t �Qi t�i Khu B�o tYn Thiên nhiên VNn hóa �Yng Nai thành 3 lo�i: r\ng th� sinh, r\ng ch�a Bn ��nh và r\ng Bn ��nh �, ti8n hành nghiên c�u c:u trúc r\ng t�i �ây [12]. Trong �ó r\ng ch�a Bn ��nh theo ��nh nghza �� c hình thành sau khai thác chcn vQi c�fng �( trung bình, trZ l� ng g< hi#n t�i 150 - 250 m3/ha. D"a vào cách phân lo�i trên, nghiên c�u �ã ti8n hành b* trí 1 ô tiêu chuTn (OTC) t�m thfi di#n tích 1 ha (100 m×100 m) trên ki,u r\ng kín th�fng xanh Tm nhi#t �Qi thu(c tr�ng thái r\ng ch�a Bn ��nh �, phân tích phân b* không gian và m*i quan h# t��ng tác giZa m(t s* loài cây g< �u th8 cho �*i t� ng r\ng này. V� trí tca �( ��a lý cLa OTC là 11˚13'3.15" vz �( B?c, 107˚4'40.80" kinh �( �ông (Hình 1).

Trong OTC ti8n hành �o �8m các ch� tiêu nh�: ��fng kính t�i v� trí 1,3 m (DBH) �� c xác ��nh b$ng th�Qc dây, chiPu cao vút ngcn (Hvn) �� c �o b$ng th�Qc Blume - Leiss, xác ��nh tên loài cho t:t c�

cây g< có DBH>5 cm, �Yng thfi xác ��nh tca �( ��ng �*i cLa t\ng cây b$ng th�Qc dây và la bàn.

Hình 1. Hình 1. Hình 1. Hình 1. ��a �i,m nghiên c�u và v� trí ô tiêu chuTn �a �i,m nghiên c�u và v� trí ô tiêu chuTn �a �i,m nghiên c�u và v� trí ô tiêu chuTn �a �i,m nghiên c�u và v� trí ô tiêu chuTn

�i�i�i�iPu traPu traPu traPu tra

2.2.2. Xd lý s* li#u

Nghiên c�u ti8n hành phân tích không gian phân b* và quan h# t��ng tác cLa 7 loài cây g< �u th8 (IVI% >5%) trong tBng s* 49 loài cây g< phát hi#n 4 ô nghiên c�u. Ch� s* IVI% �� c xác ��nh theo ph��ng pháp cLa Thái VNn Tr\ng (1999) [13].

Tính �Yng nh:t cLa �iPu ki#n môi tr�fng trên OTC �� c ki,m tra thông qua phân b* cLa toàn b( nhZng cây g< tr�4ng thành (DBH > 15 cm) b$ng hàm t��ng quan g(r) và L(r). Mbt �( cây theo kho�ng cách �� c xác ��nh b$ng hàm Ripley K và t��ng quan theo c+p vào phân b* kho�ng cách cLa các c+p �i,m. Hàm Ripley K cho bi8t s* �i,m ka vcng trong kho�ng cách r t\ m(t �i,m b:t ka.

ij21 1 ij

1( ) ( )

W

n n

ri j

AK r I u

n = =

= ∑∑ (i≠j)

A: Di#n tích OTC; n là s* l� ng cá th, cLa m(t loài; ij( )rI u là hàm s*; uij là kho�ng cách giZa �i,m i

tQi �i,m j; r là ph�m vi không gian. Khi uij≤ r:

ij( )rI u =1; uij≤ r thì ij( )rI u =0, Wij là h# s* �iPu ch�nh,

dùng �, �iPu ch�nh sai s* cLa ��fng biên. Hàm t��ng quan theo c+p g(r) là ��o hàm cLa cLa hàm Ripley K vQi g(r)=K’(r)/(2πr), cho bi8t mbt �( ka vcng cLa các �i,m t�i kho�ng cách r t\ m(t �i,m b:t ka. Phân b* không gian cLa các �i,m t�i kho�ng cách r �� c mô t� b$ng hàm t��ng quan theo c+p m(t bi8n s* g(r). N8u g(r)=1, phân b* hoàn toàn ngWu nhiên, g(r)>1, các �i,m phân b* ki,u cUm và ng� c l�i g(r)<1 các �i,m có phân b* �Pu t�i kho�ng cách r.



Quan h# không gian giZa hai loài �� c mô t� b$ng hàm t��ng quan theo c+p 2 bi8n s* g12(r) vQi g12(r)= K12’(r)/(2πr). Trong �ó:

( )

1 2

12 ij21 1 ij1 2

1( ) ( )

W

n n

ri j

AK r I u

n n = =

= ∑∑ (i≠j)

n1, n2 là s* l� ng cá th, cLa loài 1 và loài 2.

Hàm t��ng quan theo c+p hai bi8n s* mô t� ka vcng cLa loài cây 2 t�i kho�ng cách r t\ m(t �i,m b:t ka cLa loài cây 1. N8u g12(r)=1 cho bi8t quan h# là �(c lbp, g12(r)<1 cho bi8t quan h# là c�nh tranh, g12(r)>1 cho bi8t quan h# t��ng h< giZa 2 loài cây t�i kho�ng cách r.

Hàm t��ng quan �+c tính Km1(r) mô t� s" phU thu(c giZa các �+c tính cLa cây (��fng kính) 4 kho�ng cách r. Gi� sd hai cây i và j 4 kho�ng cách r và có ��fng kính mi và mj. Quan h# �+c tính �� c l� ng hóa b$ng m(t hàm ki,m tra t (mi, mj) �� c chuTn hóa b4i giá tr� �+c tính trung bình. D"a vào t:t c� các c+p cây cách nhau m(t kho�ng r, �Qc l� ng cLa Km1(r) �� c tính nh� sau:

( )

( )1 1

1

1

( , )1

( )

n n

i j i ji j

m n nt

i ji j i

t m m k x x r

K rc

k x x r

= =

= ≠

− − =

− −

∑∑

∑∑

Trong �ó ct là ka vcng cLa hàm ki,m tra và

( )i jk x x r− − là m(t hàm trung tâm. Các �+c tính

có t��ng quan ngh�ch, thubn và �(c lbp t��ng �ng vQi Km1(r) <1, Km1(r) >1 và Km1(r) =1.

�, lo�i bO sai lAm trong vi#c phán �oán k8t c:u không gian, khi ti8n hành phân tích cAn ph�i chú ý tQi vi#c l"a chcn mô hình không (mô hình ki,m tra s" �Yng nh:t cLa �iPu ki#n lbp ��a). �*i vQi phân tích hàm t��ng quan 1 c+p m(t bi8n s* sd dUng mô hình không là phân b* Poisson không �Yng nh:t khi �iPu ki#n môi tr�fng khác nhau trong ô nghiên c�u. Ngoài ra, sd dUng �Qc l� ng không có tham s* Epanechnikov cho hàm mbt �( vQi bán kính cda sB di �(ng là R=30 m và �( phân gi�i không gian là 1 m. �*i vQi hàm t��ng quan theo c+p 2 bi8n s* g12(r) sd dUng mô hình không là c* ��nh các loài cLa loài th� nh:t và phân b* lo�i ngWu nhiên v� trí các cây cLa loài th� hai theo hàm mbt �( và sd dUng phân b* Poisson không �Yng nh:t vQi R=30 m.

T:t c� các phân tích mô hình �Pu �� c th"c hi#n trên phAn mPm Programita 2014, vQi kho�ng cách

không gian là 30 m, sd dUng 199 lAn mô phOng Monte Carlo �, xây d"ng kho�ng tin cby t\ 5 giá tr� lQn nh:t và 5 giá tr� nhO nh:t vQi �( chính xác là 95%.


3.1. Tính không �3.1. Tính không �3.1. Tính không �3.1. Tính không �Yng nh:t cLa môi tr�fng Yng nh:t cLa môi tr�fng Yng nh:t cLa môi tr�fng Yng nh:t cLa môi tr�fng nghiên cnghiên cnghiên cnghiên c�u�u�u�u

Hàm t��ng quan L(r) cho th:y, mbt �( c(ng dYn cLa các cá th, cây tr�4ng thành có xu h�Qng chuy,n t\ phân b* ngWu nhiên sang ki,u phân b* cUm 4 kho�ng cách r lQn h�n 15 m (hình 2c). M+t khác, giá tr� cLa hàm t��ng quan g(r)>1 4 kho�ng cách lQn h�n 3 m (2b). NhZng k8t qu� trên kh£ng ��nh s" không �Yng nh:t vP môi tr�fng trong ô tiêu chuTn nghiên c�u. Vì vby, nghiên c�u sd dUng mô hình không là phân b* Poisson không �Yng nh:t khi phân tích phân b* không gian cLa các cá th, và m*i quan h# giZa các loài.

0

25

50

75

100

0 25 50 75 100

X (m)

Y(m

)

Ðuờng kính 20 40 60 80 (a)

0 5 10 15 20 25 30

g(r)

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

Kho¶ng c¸ch r (m)

0 5 10 15 20 25 30

L(r)

-1.0

-0.5

0.0

0.5

1.0

1.5 Kho¶ng c¸ch r (m)

(b)

(c)

Hình 2. SHình 2. SHình 2. SHình 2. S� �� Y phân b* cLa các cây tr�4ng thành Y phân b* cLa các cây tr�4ng thành Y phân b* cLa các cây tr�4ng thành Y phân b* cLa các cây tr�4ng thành

trong OTC (hình a). Mô hình phân btrong OTC (hình a). Mô hình phân btrong OTC (hình a). Mô hình phân btrong OTC (hình a). Mô hình phân b* cLa các cây * cLa các cây * cLa các cây * cLa các cây tr�tr�tr�tr�4ng thành (h4ng thành (h4ng thành (h4ng thành (hình b) ình b) ình b) ình b) �� c ph c ph c ph c phân tích bân tích bân tích bân tích b4i hàm g(r) 4i hàm g(r) 4i hàm g(r) 4i hàm g(r) và L(r). Mô hình thvà L(r). Mô hình thvà L(r). Mô hình thvà L(r). Mô hình th"c nghi#m (màu �en có ch:m "c nghi#m (màu �en có ch:m "c nghi#m (màu �en có ch:m "c nghi#m (màu �en có ch:m

tròn), khotròn), khotròn), khotròn), kho�ng tin cby (��fng màu �en)�ng tin cby (��fng màu �en)�ng tin cby (��fng màu �en)�ng tin cby (��fng màu �en)

Các cá th, trong quAn xã th"c vbt r\ng có phân b* cUm 4 ph�m vi nhO h�n 20 m th�fng �� c gi�i



thích b4i s" phát tán h�n ch8 ho+c do m*i quan h# t��ng h< giZa cây vQi cây 4 ph�m vi h�p [5], ng� c l�i các cá th, phân b* d�ng cUm 4 ph�m vi không gian lQn là do s" không �Yng nh:t vP �iPu ki#n môi tr�fng nh� �á l( �Au, �( d*c, ch:t dinh d�|ng trong �:t [14]. K8t qu� phân tích �ã cho th:y s" không �Yng nh:t cLa môi tr�fng trong ô tiêu chuTn nghiên c�u, �iPu này là m(t trong nhZng nguyên nhân chính dWn �8n s" bi8n �(ng lQn giZa các �+c tr�ng lâm phAn 4 các v� trí khác nhau trong ô tiêu chuTn, t�o

nên tính �a d�ng vP c:u trúc cLa �*i t� ng nghiên c�u. Tính không �Yng nh:t vP môi tr�fng trong cùng m(t ô tiêu chuTn nghiên c�u 4 �*i t� ng r\ng m�a nhi#t �Qi là hi#n t� ng r:t phB bi8n và nó �ã �� c ch�ng minh 4 m(t s* công b* tr�Qc �ây vQi mbt �( c(ng dYn cLa các cá th, cây tr�4ng thành có xu h�Qng chuy,n t\ phân b* ngWu nhiên sang phân b* cUm 4 kho�ng cách lQn h�n 20 m [14].

3.2. �3.2. �3.2. �3.2. �+c �i,m quAn x+c �i,m quAn x+c �i,m quAn x+c �i,m quAn xã thã thã thã th"c vbt r\ng "c vbt r\ng "c vbt r\ng "c vbt r\ng

BBBB�ng 1. Các loài chi8m �u th8 sinh thái trong OTC�ng 1. Các loài chi8m �u th8 sinh thái trong OTC�ng 1. Các loài chi8m �u th8 sinh thái trong OTC�ng 1. Các loài chi8m �u th8 sinh thái trong OTC

TT Tên Vi#t Nam Tên khoa hcc D

(cm) H

(m) N

(cây/ha) G

(m2/ha) V

(m3/ha) N% V% G% IV%

1 Chò chai H. recopei 14,60 11,00 263 5,48 31,26 20,39 12,28 15,03 15,90 2 DAu song nàng D. dyeri 28,18 18,54 65 5,41 51,31 5,04 20,16 14,84 13,34 3 Làu táu V. cinerea 19,46 12,09 112 4,66 32,55 8,68 12,79 12,76 11,41 4 Tam lang B. macrostachya 11,36 8,41 219 2,57 9,83 16,98 3,86 7,05 9,30 5 K� nia I. malayana 25,41 15,72 39 3,18 29,50 3,02 11,59 8,73 7,78 6 Lôi C. paniculata 35,05 17,64 22 3,16 28,22 1,71 11,09 8,65 7,15 7 Tr�fng X. noronhianum 13,56 10,42 108 1,83 8,94 8,37 3,51 5,01 5,63 C(ng 7 loài 828 26,30 191,61 64,19 75,28 72,06 70,51

49 42 loài khác 462 10,19 62,93 35,81 24,72 27,94 29,49 TBng c(ng 1.290 36,49 254,54 100 100 100 100

TB thành tr�ng thái r\ng trung bình khu v"c nghiên c�u �� c c:u thành t\ 49 loài cây g<. Trong �ó, có 7 loài tham gia vào công th�c tB thành và hình thành �u h p th"c vbt: Chò chai, DAu song nàng, Làu táu, Tam lang, K� nia, Lôi và Tr�fng. CU th,, tB thành cLa 7 loài cây g< �u th8 là 70,51%, cao nh:t là

Chò chai (15,09%), th:p nh:t là Tr�fng (5,63%). NhZng loài cây g< khác (42 loài) ch� �óng góp 29,49%. Mbt �(, ti8t di#n ngang và trZ l� ng trung bình cLa quAn thU là 1290 cây/ha, 26,49 m2/ha và 254,54 m3/ha, trong �ó 7 loài cây �u th8 �óng góp là 64,19%, 75,28% và 52,06% (b�ng 1).

(a)Tất cả các loài (N=1290)

DBH (cm)

Số c

ây

0 20 60 100

0400

800

(b) Tam lang (N=219)

DBH (cm)

Số c

ây

0 20 60 100

050

150

(c) Chò chai (N=263)

DBH (cm)

Số c

ây

0 20 60 100

050

150

(d) Dầu song nàng (N=65)

DBH (cm)

Số c

ây

0 20 60 100

05

15

25

(e) Ko nia (N=39)

DBH (cm)

Số c

ây

0 20 60 100

05

10

20

(f) Làu táu (N=112)

DBH (cm)

Số c

ây

0 20 60 100

020

60

(g) Lôi (N=22)

DBH (cm)

Số c

ây

0 20 60 100

02

46

8

(h) Truờng (N=108)

DBH (cm)

Số c

ây

0 20 60 100

040

80

Hình 3. Quy luHình 3. Quy luHình 3. Quy luHình 3. Quy lubt phân b* N/Dbt phân b* N/Dbt phân b* N/Dbt phân b* N/D1.31.31.31.3 c c c cLa tr�nLa tr�nLa tr�nLa tr�ng thái rg thái rg thái rg thái r\ng r\ng ch�a Bn ��nh\ng r\ng ch�a Bn ��nh\ng r\ng ch�a Bn ��nh\ng r\ng ch�a Bn ��nh

Phân b* s* cây theo c:p ��fng kính t�i OTC có d�ng phân b* l#ch trái, s* cây gi�m theo chiPu tNng cLa c:p ��fng kính (hình chZ J), c| ��fng kính ngang ng"c trung bình là 15,81 cm. S* cây tbp trung

chL y8u 4 c:p ��fng kính 10 - 20 cm vQi 667 cây chi8m 51,7 % tBng s* cây. M+t khác k8t qu� phân b* N/D cLa các loài �u th8 cho th:y, 3 loài DAu song nàng, K� nia, Lôi bao gYm nhZng cây có ��fng kính



lQn h�n 20 cm chi8m t; l# lQn (Hình 3). M+t khác, 3 loài này có ��fng kính trung bình lQn ( D >25 cm) và cMng là nhZng loài có tAng tán cao nh:t trong quAn xã th"c vbt r\ng ( H >15 m). Nh�ng s* l� ng cá th, cLa 3 loài trong quAn xã chi8m t� l# ít (N%<5). Các loài còn l�i (Tam lang, Chò chai, Làu táu, Tr�fng) s* cá th, trong quAn xã nhiPu, nh�ng chL y8u là nhZng cây có ��fng kính bé, tbp trung chL y8u 4 c| kính 20 cm tr4 xu*ng.

3.3. Phân b3.3. Phân b3.3. Phân b3.3. Phân b* không gian cLa m(t s* loài cây g< * không gian cLa m(t s* loài cây g< * không gian cLa m(t s* loài cây g< * không gian cLa m(t s* loài cây g< �u th�u th�u th�u th8 sinh thái 8 sinh thái 8 sinh thái 8 sinh thái

K8t qu� ki,m tra phân b* không gian cLa m(t s* loài cây g< �u th8 b$ng hàm t��ng quan theo c+p m(t bi8n s* g(r) cho th:y: 4 trên tBng s* 7 loài có phân b* ngWu nhiên 4 hAu h8t các kho�ng cách nghiên c�u (0-30 m) bao gYm có DAu song nàng, K� nia, Lôi, Tr�fng (hình 4c, d, f, g). Còn l�i 3 loài (Chò chai, Tam lang và Làu táu) có phân b* �Pu 4 kho�ng cách 0-5 m và chuy,n thành phân b* ngWu nhiên 4 kho�ng cách 5-30 m (hình 4a, b, e). �+c bi#t, 3 loài

DAu song nàng, Làu táu, Lôi xu:t hi#n phân b* cUm 4 kho�ng cách 19-21 m.

T��ng tác cùng loài cLa 7 loài cây �u th8 sinh thái �� c phân tích b$ng hàm t��ng quan �+c tính Kmr (d"a vào ��fng kính) cho th:y s" khác nhau vP t��ng quan ��fng kính giZa các cá th, trong cùng m(t loài 4 các kho�ng cách nghiên c�u (hình 5). �*i vQi Chò chai, t��ng quan ngh�ch vP ��fng kính tìm th:y kho�ng cách 4-6 m và 9-11 m (hình 5a). T��ng quan ngh�ch vP ��fng kính cMng �� c tìm th:y 4 kho�ng cách 1-4 m và 15-20 m vQi loài Tam lang (hình 5b). Ng� c l�i, DAu song nàng th, hi#n t��ng quan thubn vP ��fng kính có ý nghza 4 kho�ng cách 7-8 m (hình 5d). Trong khi �ó Làu táu phát hi#n t��ng quan ngh�ch 4 kho�ng cách 4-5 m và t��ng quan thubn 4 kho�ng cách 13-14 m. Còn l�i, 3 loài cây bao gYm Tr�fng, Lôi, K� nia có phân b* không gian ngWu nhiên và �(c lbp trong quan h# vP ��fng kính cây (hình 5e, f, g).

r

0 5 10 15 20 25 30 35

g(r

)

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

r

0 5 10 15 20 25 30 35

g(r

)

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

r

0 5 10 15 20 25 30 35

g(r

)

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

r

0 5 10 15 20 25 30 35

g(r

)

0

1

2

3

4

5

6

r0 5 10 15 20 25 30 35

g(r

)

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

r0 5 10 15 20 25 30 35

g(r

)

0

1

2

3

4

5

r

0 5 10 15 20 25 30 35

g(r

)

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

g(r) E(r)- & E(r)+

(a) Tam lang(N=219)

(b) Choø chai(N=263)

(c) Daàu song naøng (N=65)

(d) Kô nia (N=39)

(e) Laøu taùu (N=112)

(f) Lôi(N=22)

(g) Tröôøng (N=108)

Hình 4. Phân bHình 4. Phân bHình 4. Phân bHình 4. Phân b**** không gian c không gian c không gian c không gian cLLLLa ma ma ma m((((t st st st s**** loài �u th loài �u th loài �u th loài �u th8888 sinh thái �� sinh thái �� sinh thái �� sinh thái �� c phân tích bc phân tích bc phân tích bc phân tích b4444i hàm g(r)i hàm g(r)i hàm g(r)i hàm g(r)

Hi#n t� ng phân b* không gian cUm th�fng �� c tìm th:y trong tái sinh cLa r\ng t" nhiên và m�c �( phân b* cUm bi8n �(ng phU thu(c theo loài, c:p tuBi và kho�ng cách không gian [1]. Phân b* tU

tbp có th, b?t nguYn t\ lý do s" phát tán h�n ch8 cLa h�t [7], do gián ti8p �(ng vbt phát tán cUm [15], ho+c do môi tr�fng không �Yng nh:t [5]. QuAn th, ki,u phân b* cUm không nhZng có l i cho vi#c l i dUng



tài nguyên dinh d�|ng mà còn có l i cho vi#c duy trì tính Bn ��nh cLa quAn th, [10]. M(t s* nghiên c�u tr�Qc �ây �ã cho th:y, phân b* cUm r:t phB bi8n trong phân b* cLa các loài cây r\ng nhi#t �Qi, �+c bi#t là 4 r\ng m�a nhi#t �Qi, n�i có �a d�ng loài cao [11]. Xét toàn di#n h�n, m(t s* nghiên c�u nhbn th:y thông th�fng cây r\ng 4 tAng d�Qi tán hi#n th� rõ phân b* cUm, 4 tAng cây cao l�i th, hi#n phân b* �Pu ho+c ngWu nhiên, m+t khác m�c �( phân b* cUm gi�m dAn theo s" tNng lên cLa tAng tán [1]. K8t qu� nghiên c�u phù h p vQi quy lubt trên vQi c� 3 loài �u th8 sinh thái có phân b* �Pu 4 kho�ng cách nhO h�n 5 m và phân b* ngWu nhiên 4 kho�ng cách 5-30 m và 4 loài còn l�i có phân b* ngWu nhiên 4 hAu h8t các kho�ng cách nghiên c�u. �< Th� Ngcc L# (2016) [3] khi nghiên c�u phân b* không gian cLa các cá th, cây r\ng trong lo�i hình r\ng m�a nhi#t �Qi t�i Khu

B�o tYn Xuân Nha cMng phát hi#n ki,u phân b* cLa cây tr�4ng thành chL y8u là ngWu nhiên, nó cMng t��ng �Yng vQi k8t qu� cLa nghiên c�u này. Phân b* �Pu tìm th:y 4 kho�ng cách nhO h�n 5 m là k8t qu� cLa quá trình t�a th�a t" nhiên do s" c�nh tranh k�ch li#t vP ánh sáng, không gian, �( Tm, ch:t dinh d�|ng [2]. Phân tích hàm �+c tính cho th:y c� 3 loài Làu táu, Tam lang và Chò chai có quan h# t��ng quan ngh�ch vP ��fng kính 4 ph�m vi kho�ng cách nhO h�n 5 m. Ng� c l�i, 4 loài còn l�i không có t��ng quan 4 hAu h8t 4 kho�ng cách nghiên c�u. T��ng �Yng vQi k8t qu� cLa nghiên c�u thì các công b* tr�Qc �ây cMng ch� ra r$ng c�nh tranh giZa các cá th, cây tr�4ng thành trong cùng m(t loài 4 r\ng m�a nhi#t �Qi là không rõ r#t và chL y8u quan h# 4 c" ly không gian h�p ho+c hoàn toàn không có t��ng quan [6].

Kho¶ng çch r (m)0 5 10 15 20 25 30

Km

1(r)

0.6

0.8

1.0

1.2

1.4

0 5 10 15 20 25 30

0.6

0.8

1.0

1.2

1.4

Km

1(r)

Kho¶ng çch r (m)0 5 10 15 20 25 30

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

Kho¶ng çch r (m)

Km

1(r)

0 5 10 15 20 25 30

0

1

2

3

4

Kho¶ng çch r (m)

Km

1(r

)

0 5 10 15 20 25 30

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

Kho¶ng çch r (m)

Km

1(r)

5 10 15 20 25 30

0

1

2

3

4

Kho¶ng çch r (m)

Km

1(r)

0 5 10 15 20 25 30

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

Kho¶ng çch r (m)

Km

1(r

)

(a) Chß chai(b) Tam lang (c) Lµu t¸u

(d) DÇu song nµng (e) Tr−êng(f) L«i

(g) K¬ nia

Hình 5. THình 5. THình 5. THình 5. T��ng quan không gian cùng loài c��ng quan không gian cùng loài c��ng quan không gian cùng loài c��ng quan không gian cùng loài cLa m(t s* loài cLa m(t s* loài cLa m(t s* loài cLa m(t s* loài cây gây gây gây g< �u th8 d"a vào hàm �+c tính k< �u th8 d"a vào hàm �+c tính k< �u th8 d"a vào hàm �+c tính k< �u th8 d"a vào hàm �+c tính km1m1m1m1(r). Mô hình (r). Mô hình (r). Mô hình (r). Mô hình

thththth"c nghi#m (màu �en có ch:m tr"c nghi#m (màu �en có ch:m tr"c nghi#m (màu �en có ch:m tr"c nghi#m (màu �en có ch:m tròn), khoòn), khoòn), khoòn), kho�ng tin cby (��fng màu �en)�ng tin cby (��fng màu �en)�ng tin cby (��fng màu �en)�ng tin cby (��fng màu �en)

3.4. Quan h3.4. Quan h3.4. Quan h3.4. Quan h# t��ng tác giZa các loài �u th8# t��ng tác giZa các loài �u th8# t��ng tác giZa các loài �u th8# t��ng tác giZa các loài �u th8

M*i quan h# t��ng tác giZa 7 loài �u th8 �� c xác ��nh thông qua vi#c phân tích hàm t��ng quan theo c+p hai bi8n s* g12(r) và k8t qu� �� c th, hi#n 4 b�ng 2.

Chò chai vQi Làu táu và DAu song nàng th, hi#n rõ m*i quan h# t��ng quan ngh�ch (quan h# c�nh tr�nh) 4 c" ly 0-26 m, m*i quan h# c�nh tranh b� m:t

�i 4 c" ly 26-30 m. Chò chai vQi các loài khác th, hi#n m*i t��ng quan ngh�ch 4 kho�ng cách nhO (<4 m) và 4 c" ly 4-10 m và 16-30 m giZa Chò chai và các loài khác t��ng quan không rõ r#t. DAu song nàng vQi Tam lang và Tr�fng quan h# c�nh tranh 4 c" ly nhO (0-4 m) và chúng chuy,n sang m*i quan h# �(c lbp 4 c" ly (4-30 m). DAu song nàng có quan h# �(c lbp vQi các loài nh� K� nia, Làu táu và Lôi 4 t:t c� mci c" ly nghiên c�u (0-30 m). Tam lang và Làu táu có quan h#



c�nh tranh 4 c" ly 0-8 m và chúng �(c lbp vQi nhau 4 c" ly 8-30 m. Trong khi �ó Tam lang vQi K� nia và Lôi không phát hi#n m*i quan h# 4 t:t c� các kho�ng cách nghiên c�u 0-30 m. Tam lang và Tr�fng th, hi#n quan h# c�nh tr�nh 4 c" ly nhO h�n 2 m. Làu táu vQi hai loài là K� nia và Lôi có quan h# �(c lbp 4 c" ly 0-30 m. Ng� c l�i, Làu táu có quan h# c�nh tranh vQi

Tr�fng 4 kho�ng cách 0-2 m và quan h# t��ng h< �� c tìm th:y 4 kho�ng cách 26-30 m. K� nia và Lôi không có quan h# �(c lbp 4 c" ly 0-30 m, nh�ng K� nia và Tr�fng có quan h# c�nh tranh 4 c" ly 0-2 m và 6-18 m. Lôi và Tr�fng có quan h# c�nh tranh 4 kho�ng cách 0-8 m và t\ 8-30 m chúng �(c lbp vQi nhau.

BBBB��ng 2. Mng 2. Mng 2. Mng 2. M****i quan hi quan hi quan hi quan h#### t��ng tác gi t��ng tác gi t��ng tác gi t��ng tác giZZZZa các loài theo ca các loài theo ca các loài theo ca các loài theo c++++p 2 bip 2 bip 2 bip 2 bi8888n sn sn sn s**** g g g g12121212(r)(r)(r)(r) C" ly (m) M*i quan h# giZa hai loài

0-2 2-4 4-6 6-8 8-10 10-12 12-14 14-16 16-18 18-20 20-22 22-24 24-26 26-28 28-30 Chò chai- Làu táu - - - - - - - - - - - - - R R Chò chai - Lôi - - R R R R - R R R R R R R R Chò chai - Tr�fng - - R R R - - R R R R R R R R Chò chai - Tam lang - - R R R R R - R R R R R R R Chò chai - DAu song nàng - - - - - - - - - - - - - R R Chò chai - Ko nia - R R R R R R R R R R R R R R DAu song nàng - Tam lang - - R R R R R R R R R - R R R DAu song nàng - Ko nia R R R R R R R R R R R R R R R DAu song nàng - Làu táu R R R R R R R R R R R R R R R DAu song nàng - Lôi R R R R R R R R R R R R R R R DAu song nàng - Tr�fng - - R R R R R R R R R + R R R Tam lang - Ko nia R R R R R R R R R R R R R R R Tam lang - Làu táu - - - - R R R R - R R R R R R Tam lang - Lôi R R R R R R R R R R R R R R R Tam lang - Tr�fng - R R R R R R R R R R R R R R Làu táu - Ko nia R R R R R R R R R R R R R R R Làu táu - Lôi R R R R R R R R R R R R R R R Làu táu - Tr�fng - R R R R R R R R R R R R + + K� nia - Lôi R R R R R R R R R R R R R R R K� nia - Tr�fng - R R - - - - - - R R R R R R Lôi - Tr�fng - - - - R R R R R R R R R R R

Ghi chú: (-) Quan h# c�nh tranh, (R): Không có m*i quan h#, (+): Quan h# t��ng h< K8t qu� phân tích m*i quan h# không gian giZa

7 loài �u th8 cho th:y các loài chL y8u có quan h# c�nh tranh 4 kho�ng cách nhO (0-5 m). M*i quan h# c�nh tranh giZa các loài vQi nhau trong ph�m vi không gian h�p �ã �� c tìm th:y 4 nhZng công b* tr�Qc �ây [3]. Nghiên c�u này phát hi#n 2 c+p loài cây có quan h# c�nh tranh 4 hAu h8t kho�ng cách nghiên c�u 0-28 m (Chò chai và Làu táu, Chò chai và DAu song nàng). B4i vì Chò chai và Làu táu có �+c �i,m sinh thái và môi tr�fng s*ng t��ng �Yng nh� �a sáng, mcc 4 n�i �:t có hàm l� ng mùn cao. M+t khác, xét vP c:u trúc tAng tán thì 2 loài này có chiPu cao gAn b$ng nhau trong quAn xã th"c vbt nghiên c�u vì vby chúng có s" c�nh tranh gay g?t vP không gian s*ng. Còn vP m*i quan h# giZa Chò chai và DAu song nàng là s" c�nh tranh giZa các loài cây hc DAu

vQi nhau vP ánh sáng, ch:t dinh d�|ng do s" t��ng �Yng vP nhu cAu dinh d�|ng 4 hAu h8t giai �o�n sinh tr�4ng. DAu song nàng và Làu táu không có m*i quan h# m+c dù c� hai �Pu là cây �a sáng, b4i l� chúng n$m 4 2 tAng khác nhau trong c:u trúc th£ng ��ng cLa quAn xã th"c vbt nghiên c�u. DAu song nàng là loài cây có tAng tán cao nh:t trong quAn xã th"c vbt (chiPu cao trung bình lQn h�n 18 m), trong khi �ó Làu táu n$m 4 tAng tán phía d�Qi (chiPu cao trung bình là 12 m).

4. K�T LU�N �+c �i,m c:u trúc quAn xã th"c vbt cLa tr�ng

thái r\ng ch�a Bn ��nh, nghiên c�u �ã xác ��nh mbt �( tAng cây cao 1290 cây/ha vQi 49 loài cây g<, trong �ó có 7 loài �u th8 chL y8u và là các loài cây �a sáng, bao gYm: DAu song nàng, Chò chai, Làu táu, K� nia,



Tam lang, Lôi và Tr�fng. Phân b* s* cây theo c:p ��fng kính t�i OTC có d�ng phân b* l#ch trái, s* cây gi�m theo chiPu tNng cLa c:p ��fng kính. K8t qu� cho th:y tr�ng thái r\ng nghiên c�u �ang trong giai �o�n phUc hYi sau khai thác, di�n th8 th� sinh �ang di�n ra m�nh m�, các loài cây �ang có s" c�nh tranh gay g?t vP ánh sáng, dinh d�|ng và không gian s*ng.

VP phân b* không gian cLa cây r\ng, các loài cây �u th8 phân b* không gian chL y8u d�Qi d�ng ngWu nhiên 4 hAu h8t các kho�ng cách nghiên c�u 0-30 m, ngo�i tr\ Chò chai, Tam lang và Làu táu có phân b* �Pu, �Yng thfi xu:t hi#n t��ng quan ngh�ch vQi ��fng kính 4 ph�m vi kho�ng cách 0-5 m, ch�ng tO quá trình t�a th�a t" nhiên do hi#n t� ng c�nh tranh giZa các cá th, cùng loài xu:t hi#n 4 c� 3 loài trên.

Xét vP m*i quan h# khác loài, 62% các c+p loài có m*i quan h# c�nh tranh trong ph�m vi kho�ng cách 0-5 m. �+c bi#t, Chò chai có quan h# c�nh tranh rõ r#t vQi t:t c� các loài �u th8 khác 4 c" ly kho�ng cách nhO h�n 5 m và th, hi#n m*i quan h# c�nh tranh vQi Làu táu và DAu song nàng 4 hAu h8t các kho�ng cách nghiên c�u.

Chò chai có s" c�nh tranh không gian dinh d�|ng m�nh m� vQi các cá th, xung quanh trong kho�ng cách 0-5 m. Vì vby, �, xúc ti8n sinh tr�4ng cho Chò chai cAn ti8n hành t�a th�a nhân t�o nhZng cây láng giPng 4 c" ly kho�ng cách d�Qi 5 m (Tam lang, Làu táu, Tr�fng, DAu song nàng, Lôi, K� nia); �*i vQi nhZng n�i mà Chò chai tbp trung vQi mbt �( lQn cMng ti8n hành t�a th�a ch� �, l�i s* l� ng nh:t ��nh t�o không gian dinh d�|ng cho nhZng cây giZ l�i sinh tr�4ng, phát tri,n t*t h�n. Trong công tác trYng và phUc hYi r\ng, cAn h�n ch8 h<n loài Chò chai vQi Làu táu và DAu song nàng vì Chò chai có quan h# c�nh tranh vQi 2 loài trên 4 hAu h8t các c" ly không gian nghiên c�u.

Nghiên c�u m*i quan h# giZa k8t c:u cLa quAn xã và quy lubt phân b* cây r\ng giúp ích cho vi#c hi,u bi8t vP tính Bn ��nh cLa quAn th,, c� ch8 cLa các lo�i �(ng thái r\ng, �Yng thfi cung c:p r:t nhiPu thông tin Tn bên trong các quá trình sinh thái. Tuy nhiên, m*i quan h# giZa hai thành phAn trên r:t ph�c t�p, ch�u chi ph*i cLa r:t nhiPu y8u t* khác nhau, vì vby t��ng lai cAn có nhZng nghiên c�u sâu h�n vP m*i quan h# giZa chúng.


1. Condit R., Ashton P., Baker P., et al. (2000).

Spatial patterns in the distribution of tropical tree species. Science 288(5470):1414—1418.

2. Druckenbrod D., Shugart H., Davies I. (2005). Spatial pattern and process in forest stands within the Virginia piedmont. Journal of Vegetation Science 16(1):37-48.

3. �< Th� Ngcc L#, Nguy�n VNn Th�nh, Nguy�n Th8 DMng, et al. (2016). Effect of disturbance regimes on spatial patterns of tree Species in three sites in a tropical evergreen forest in Vietnam. International journal of forestry research (3): 1-16.

4. Gao M., Wang X., Wang D. (2014). Species spatial distribution analysis using nearest neighbor methods: aggregation and self-similarity. Ecological Research 29(2):341—349.

5. Getzin S., Wiegand T., Wiegand K., He F. (2008). Heterogeneity influences spatial patterns and demographics in forest stands. Journal of Ecology 96(4): 807—820.

6. Getzin S., Worbes M., Wiegand T., et al. (2011). Size dominance regulates tree spacing more than competition within height classes in tropical Cameroon. Journal of Tropical Ecology 27(1):93-102.

7. Grubb P. (1977). Maintenance of species-richness in plant communities: the importance of the regeneration niche. Biological Reviews of the Cambridge 52(1): 107-145.

8. Hardy O., Sonké B. (2004). Spatial pattern analysis of tree species distribution in a tropical rain forest of Cameroon: assessing the role of limited dispersal and niche differentiation. Forest Ecology & Management 197(1—3):191-202.

9. Kazakova A. (2014). Quantifying vertical and horizontal stand structure using terrestrial LiDAR in Pacific Northwest forests. University of Washington, USA. Master thesis: 71 pages.

10. Liu X., Wang J., Li W. (2017). Spatial distribution of pinus tabulaeformis nature forest under Human caused disturbance. Journal of Northeast forestry Univeristy 45(3): 13-16 (Ti8ng Trung).

11. Nguy�n HYng H�i, Ph�m VNn �i,n, �< Anh Tuân (2015). Mô hình �i,m không gian d"a trên �+c tr�ng kho�ng cách và ��fng kính cLa cây r\ng. T�p chí Nông nghi#p và Phát tri,n nông thôn (2): 224-131.



12. Nguy�n VNn Thêm, Nguy�n Tu:n Bình (2016). Ch� s* �a d�ng vP c:u trúc �*i vQi r\ng kín th�fng xanh Tm nhi#t �Qi 4 khu v"c Mã �à t�nh �Yng Nai. T�p chí Khoa hcc Lâm nghi#p (4): 4646-4654.

13. Thái VNn Tr\ng (1999). NhZng h# sinh thái r\ng nhi#t �Qi 4 Vi#t Nam. NXB Khoa hcc và K} thubt, Hà N(i: 412 trang.

14. Wiegand T., Gunatilleke C., Gunatilleke I. (2007). Species associations in a heterogeneous Sri Lankan dipterocarp forest. American Naturalist 170(4): 77-95.

15. Wiegand T., Huth A., Martınez I. (2009). Recruitment in tropical tree species: Revealing

complex spatial patterns. American Naturalist 174(4): 106—140.

16. Zhang C., Zhao X., Liu X., et al. (2009). Spatial distributions and spatial associations of dominant tree species in Korean pine broadleaved old-growth forests in Changbai Mountains. Baltic Forestry 16(161): 66-75.

17. Zhang J., Meng D. (2007). Point pattern analysis of different age-classes of Larix principis-rupprechtii in Luya Mountain Reserve, Shanxi Province, China. Frontiers of Biology in China 2(1): 69-74.

SPATIAL PATTERN AND ASSOCIATIONS OF PREDOMINANT TREE SPECIES IN UNSTABLE FOREST SPATIAL PATTERN AND ASSOCIATIONS OF PREDOMINANT TREE SPECIES IN UNSTABLE FOREST SPATIAL PATTERN AND ASSOCIATIONS OF PREDOMINANT TREE SPECIES IN UNSTABLE FOREST SPATIAL PATTERN AND ASSOCIATIONS OF PREDOMINANT TREE SPECIES IN UNSTABLE FOREST IN THE DONG NAI CULTURE AND NATURE RESERVEIN THE DONG NAI CULTURE AND NATURE RESERVEIN THE DONG NAI CULTURE AND NATURE RESERVEIN THE DONG NAI CULTURE AND NATURE RESERVE

Nguyen Thanh TuanNguyen Thanh TuanNguyen Thanh TuanNguyen Thanh Tuan1111, Bui Thi Thu Trang, Bui Thi Thu Trang, Bui Thi Thu Trang, Bui Thi Thu Trang1111, Nguyen Tuan Binh, Nguyen Tuan Binh, Nguyen Tuan Binh, Nguyen Tuan Binh1111, Vu Dinh Duy, Vu Dinh Duy, Vu Dinh Duy, Vu Dinh Duy2222, Bui Thi Tuyet Xuan, Bui Thi Tuyet Xuan, Bui Thi Tuyet Xuan, Bui Thi Tuyet Xuan3333 1Vietnam National University of Forestry - Southern Campus

2Vietnam National Museum of Nature, Vietnam Academy of Science and Technology (VAST) 3Institute of Ecology and Biological Resources, Vietnam Academy of Science and Technology (VAST)

SummarySummarySummarySummary The spatial distribution pattern and associations of the most abundant species were investigated in one temporary plot with size 1ha in the unstable forest of Dong nai Culture and Nature Reserve. The results indicated that a total of 1290 free-standing live individuals (DBH>5 cm) were indentified, belonging to 49 species. Among these species, Hopea recopei, Dipterocarpus dyeri, Vatica cinerea, Barringtonia macrostachya, Irvingia malayana, Crypteronia paniculata and Xerospermum noronhianum were predominant tree species. Our hypothesis of environmental heterogeneity was tested based on the density variation of all adult trees (DBH>15 cm) at large scales by contrasting results from L-function and g-function. The univariate pair correlation function g(r) displayed different spatial patterns for these species at various scales, 3 species indicated regular distribution at small scale of 0-5 m, but tended to have a random distribution at all scales ≥5 m. In contrast, the other species were randomly distributed at all distances. In addtions, the results of the mark-correlation function using diameter as marks demonstrated that three species (Barringtonia macrostachya, Vatica cinerea and Hopea recopei) were a significant negative correlation at small scale of 0-4 m. Considering interspecific interactions, spatial associations among the seven most abundant species showed that 13 of 21 pairs were associated negatively at small scales (0-5 m), and 8 of 21 pairs were unrelated at all scales. Hopea recopei had a negative association with other predominant species in the range of 0-5 m (small-scale), moreover, it was negatively associated (repulsion) with Dipterocarpus dyeri and Vatica odorata at all scale.

Keywords:Keywords:Keywords:Keywords: Pair correlation function, spatial distribution, spatial relationship, unstable forest.

Ng�Ng�Ng�Ng�fi ph�n bi#n: PGS.TS. �+ng Thái D��ngfi ph�n bi#n: PGS.TS. �+ng Thái D��ngfi ph�n bi#n: PGS.TS. �+ng Thái D��ngfi ph�n bi#n: PGS.TS. �+ng Thái D��ng Ngày nhNgày nhNgày nhNgày nhbn bài:bn bài:bn bài:bn bài: 26/01/2018 Ngày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua ph�n bi#n:�n bi#n:�n bi#n:�n bi#n: 28/02/2018 Ngày duyNgày duyNgày duyNgày duy#t �Nng:#t �Nng:#t �Nng:#t �Nng: 7/3/2018



M�T S� ��C �I�M LÂM H\C LOÀI CÂY V]P (Mesua ferrea L.) T(I HUY N �( HUOAI, TNNH LÂM �LNG

Bùi ThBùi ThBùi ThBùi Th8 �Yi8 �Yi8 �Yi8 �Yi1111,,,, Ph�Ph�Ph�Ph�m Tum Tum Tum Tu::::n Vinhn Vinhn Vinhn Vinh2222, Bùi M, Bùi M, Bùi M, Bùi M�nh H�ng�nh H�ng�nh H�ng�nh H�ng1111

TÓTÓTÓTÓM TM TM TM T��TTTT K8t qu� nghiên c�u �ã ch� ra r$ng, cây V:p (Mesua ferrea L.) là loài thu(c hc B�a (Clusiaceae). �ây là loài cây g< lQn cao 15-20 m, nh"a mL vàng, vO cây non màu xám tro; cây tr�4ng thành màu nâu �O. Loài V:p phân b* t�i nhZng khu v"c có nhi#t �( trung bình nNm cao 23-240C, l� ng m�a 3.350 mm. V:p sinh tr�4ng t*t trên �:t feralit. QuAn xã th"c vbt n�i V:p sinh s*ng có th, chia làm các tAng: tAng v� t tán (lQn h�n 20 m), tAng tán chính có chiPu cao t\ 10 — 20 m t��ng �*i liên tUc; tAng d�Qi tán có chiPu cao t\ 5 — 12 m. � �ai cao 250-450 m, loài V:p không ph�i loài �u th8, nh�ng 4 �ai cao 450-650 m loài V:p xu:t hi#n vQi tAn s* lQn h�n. Loài V:p th�fng có quan h# gAn gMi vQi các loài Mò cua, Trâm hay Tr�fng. Mbt �( cây tái sinh dao �(ng 53 - 400 cây/ha tùy theo c:p chiPu cao cây. � cao �( 450-650 m t� l# cây V:p tái sinh tNng dAn t\ 16,3% lên 21,8% (c:p chiPu cao 0,5-1 m), gi�m xu*ng còn 14,3% (c:p chiPu cao 1-2 m); t� l# này tNng lên 24,1% (c:p chiPu cao >2 m). Cây V:p tái sinh có d�ng phân b* không gian là phân b* cUm.

TTTT\ khóa:\ khóa:\ khóa:\ khóa: �+c �i,m lâm hcc, huy#n �� Huoai, cây V:p.

1. ��T V�N �7

�� Huoai là m(t huy#n n$m 4 phía Tây Nam cLa t�nh Lâm �Yng, trung tâm huy#n l� cách thành ph* �à L�t 155 km vP phía �ông B?c, cách thành ph* HY Chí Minh 145 km vP phía Tây Nam. VQi ��a hình th:p dAn t\ phía Tây B?c xu*ng giáp sông �Yng Nai b� chia c?t b4i các �Yi núi t\ cao nguyên Di Linh, B�o L(c kéo xu*ng, �Yng thfi cMng t�o ra nhiPu bbc thPm b$ng ph£ng. �ây là ��a hình mang tính ch:t chuy,n ti8p giZa d�ng ��a hình vùng cao nguyên và ��a hình vùng �Yng b$ng, �( cao tuy#t �*i t\ 180 �8n 800 m so vQi m"c n�Qc bi,n. Vì vby, h# th"c vbt r\ng t" nhiên 4 �� Huoai �i,n hình cho ki,u r\ng lá r(ng th�fng xanh, lá kim, tre n�a, h<n giao lá r(ng-lá kim, lá r(ng-tre n�a. Cây r\ng chL y8u là các lo�i cây có giá tr� kinh t8 thu(c hc dAu nh�: DAu rái, Sao �en, Vên vên…, hc cánh b�Qm gYm CTm lai, Tr?c… và n�i �ây cMng là vùng phân b* t" nhiên cLa loài cây V:p. V:p có tên khoa hcc là Mesua ferrea L., cây g< hay cây bUi thu(c hc B�a (Clusiaceae), chi V:p (Mesua) [1]. Cây V:p có chiPu cao 10-20 m, có th, ��t �8n 30 m. VO cây con có màu xám tro vQi nhiPu lQp. Lá ��n, mcc �*i, h�p, phi8n tròn dài thon, chót nhcn, màu xanh �bm. Phân b* loài cây này chL y8u 4 các t�nh/thành Lâm �Yng, Phú Thc, Vznh Phúc, B?c Ninh, Hòa Bình, Ngh# An, Hà Tznh, �à N¥ng, Qu�ng

1 Trường Đại học Lâm nghiệp 2 Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Đạ Huoai, Lâm Đồng

Nam, Kon Tum, Gia Lai, Khánh Hòa, Tây Ninh, �Yng Nai, Tp. HY Chí Minh. Công dUng chL y8u cLa loài cây này là sd dUng trong xây d"ng do g< r:t c�ng, n+ng và bPn. Hoa �� c dùng tr� ho, chZa ung nhct và chYi hoa dùng �, chZa l�. Lá và hoa �� c dùng �, tr� r?n c?n, bc c�p �*t. Lá có th, �� c sd dUng �, chZa nhi�m trùng. H�t �� c ch8 thành b(t �, �?p tr� phong th:p, v8t th��ng. VO cây �� c làm thu*c toát mY hôi [2, 3]. Do g< quý nên loài cây này b� khai thác liên tUc, s* l� ng cá th, tr�4ng thành gi�m sút r:t nhanh và tr4 nên khan hi8m. Khu v"c phân b* do tác �(ng ch+t phá r\ng, quy ho�ch khu công nghi#p, �ô th�… nên b� thu h�p. Vì vby, loài này có nguy c� b� tuy#t chLng cao và �ã �� c ��a vào Sách �O Vi#t Nam [4]. VQi giá tr� sd dUng cao, �+c bi#t là giá tr� sd dUng �, làm thu*c chZa b#nh, tuy nhiên nhZng ki8n th�c, s" hi,u bi8t vP loài cây này nh� �+c �i,m sinh vbt hcc, sinh thái hcc, quá trình tái sinh và phát tri,n cLa loài này còn r:t h�n ch8, �+c bi#t t�i khu v"c nghiên c�u. Do �ó, �iPu này �ã làm �nh h�4ng �áng k, công tác qu�n lý, phUc hYi và phát tri,n bPn vZng các quAn xã th"c vbt, n�i có loài cây V:p. �, gi�i quy8t v:n �P này nghiên c�u này: (1) mô t� �+c �i,m hình thái và vbt hbu cLa loài cây V:p; (2) phân tích �+c �i,m h# sinh thái, quAn xã th"c vbt n�i loài cây này sinh s*ng và (3) phân tích �+c �i,m tái sinh cLa cây V:p d�Qi tán r\ng �, làm c� s4 khoa hcc quan trcng cho vi#c qu�n lý và phát tri,n bPn vZng loài cây này trong t��ng lai t�i khu v"c nghiên c�u.



2. PH��NG PHÁP NGHIÊN C�U

�*i t� ng nghiên c�u là loài cây V:p (Mesua ferrea L.) phân b* t" nhiên r\ng kín lá r(ng th�fng xanh Tm nhi#t �Qi t�i huy#n �� Huoai, t�nh Lâm �Yng. Thfi gian nghiên c�u t\ 1/2015 �8n 8/2017.

2222.1.1.1.1. . . . Ph��ng Ph��ng Ph��ng Ph��ng phápháphápháp thu thp thu thp thu thp thu thbp s* li#ubp s* li#ubp s* li#ubp s* li#u

Nghiên c�u �ã k8 th\a các tài li#u, công trình nghiên c�u vP �+c �i,m hình thái, sinh thái, giá tr� sd dUng… cLa loài V:p �� c th"c hi#n 4 trong và ngoài n�Qc, s* li#u liên quan �8n qu�n lý r\ng, tài nguyên r\ng cLa Công ty TNHH MTV Lâm nghi#p �� Huoai.

- �+c �i,m hình thái �� c nghiên c�u b$ng vi#c áp dUng ph��ng pháp quan sát mô t� tr"c ti8p �*i t� ng ��i di#n �� c l"a chcn. Cây �� c quan sát ph�i ��t �( tr�4ng thành nh:t ��nh, �ang xu:t hi#n trong r\ng t" nhiên. Ti8n hành quan sát, mô t� hình thái và xác ��nh kích th�Qc cLa các b( phbn nh� thân cây, vO cây, s" phân cành, lá, hoa, qu�, h�t cLa cây theo các ph��ng pháp phB dUng. L:y mWu tiêu b�n, so sánh vQi các tiêu b�n cLa nhZng loài cây có hình thái t��ng t".

- �+c �i,m vbt hbu �� c sd dUng ph��ng pháp quan sát, mô t�, theo dõi tr"c ti8p t�i hi#n tr�fng. Theo dõi s" bi8n �Bi các b( phbn (cành, chYi, hoa, qu�) cLa loài.

- �i,m sinh thái, phân b* cLa loài: �� c nghiên c�u t�i 6 OTC t�m thfi có di#n tích 2.000 m2 (40 m x 50 m) �� c lbp 4 �Au tuy8n, giZa tuy8n và cu*i tuy8n �iPu tra; 4 2 �ai cao khác nhau là: 250 — 450 m và 450 - 650 m.

- �iPu tra cây tái sinh thông qua vi#c lbp 24 ô d�ng b�n (ODB), m<i ô có di#n tích 4 m2 phân b* �Pu trên OTC 2.000 m2.

2.2. Ph��ng pháp x2.2. Ph��ng pháp x2.2. Ph��ng pháp x2.2. Ph��ng pháp xd ld ld ld lý sý sý sý s* li#u* li#u* li#u* li#u

- TB thành loài Công th�c tB thành theo mbt �( �� c xác ��nh

theo công th�c sau [5]:

000.10×=oS

nha

N

(1)

Trong �ó: n: TBng s* cá th, trong ÔTC; Sô: Di#n tích ÔTC (m2).

- M�c �( thân thu(c

M�c �( thân thu(c th, hi#n m�c �( g?n bó cLa các loài vQi nhau trong quAn xã th"c vbt r\ng. �, xác

��nh m�c �( thân thu(c cLa hai loài, nghiên c�u sd dUng ch� s* thân thu(c q cLa Sorensen (1948) [6]:

q =bac

c

++2

2 (2)

Trong �ó: a: là s* lAn l:y mWu ch� g+p loài A; b: là s* lAn mWu ch� g+p loài B; c: là s* lAn l:y mWu g+p c� loài A và B.

- Phân tích m*i quan h# giZa các loài Phân tích nhóm th� bbc �� c sd dUng �, phân

tích m*i quan h# giZa các loài. Ti8n hành phân các loài xu:t hi#n cùng nhau và có s* l� ng cá th, t��ng ��ng nhau vào cùng m(t nhóm. D"a vào s* li#u cá th, cLa m<i loài 4 các ô, phân tích th� bbc s� t�o ra ma trbn kho�ng cách, các loài có kho�ng cách trung bình tQi các loài khác nhO thì �� c x8p vào m(t nhóm, các loài có kho�ng trung bình lQn thì s� tách thành m(t nhóm khác (Oksanen và các c(ng s", 2016) [7]. Ngoài ra, phân tích thành phAn chính cMng �� c sd dUng �, phân lo�i các loài thành các nhóm: �*i kháng, �*i kháng ít và không �*i kháng. �ó là c� s4 �, ti8n hành trYng bB sung, nâng cao �a d�ng sinh hcc cho các khu v"c b� suy thoái vP loài (Jolliffe, 2002; Beaumont, 2012; Crawley, 2015) [8]. Các phân tích này �� c th"c hi#n trong R phiên b�n 3.4.2.

- Mbt �( cây tái sinh

�� c xác ��nh theo công th�c sau [5]:

N / ha = diS

n×000.10 (3)

VQi Sdi là tBng di#n tích các ô d�ng b�n (ÔDB) �iPu tra tái sinh (m2) và n là s* l� ng cây tái sinh �iPu tra.

- TB thành cây tái sinh

Ki = 10×

N

N i

(4)

Trong �ó: Ki: H# s* tB thành loài th� i; Ni: S* l� ng cá th, loài i; N: TBng s* cá th, �iPu tra

- Phân tích phân b* không gian cây tái sinh S* li#u tca �( cLa 24 ô tái sinh trong ô 2.000 m2,

cùng vQi s* l� ng cây tái sinh có �� c t�i m<i ô d�ng b�n s� �� c sd dUng �, phân tích không gian cLa cây tái sinh d"a vào ph��ng pháp suy lubn ngWu nhiên [9]. Ph��ng pháp này s� n(i suy ra v� trí các cây tái sinh trên ô 2.000 m2 d"a vào s* cây có �� c t�i m<i ô d�ng b�n và kho�ng cách giZa các ô d�ng b�n vQi nhau.



Sau khi n(i suy ngWu nhiên �� c v� trí các cây tái sinh, hàm t��ng quan c+p (pair correlation function) s� �� c sd dUng �, phân tích �+c �i,m phân b* cây tái sinh trên m+t �:t. Hàm này s� tính t:t c� kho�ng cách giZa 2 cây tái sinh. Công th�c tính toán cLa hàm này là [10]:

02

)()(

'

≥= rforr

rKrg

π (5)

Phân b* không gian s� là phân b* ngWu nhiên khi g(r) b$ng 1, phân b* s� là phân b* cUm n8u g(r) lQn h�n 1 và n8u nó nhO h�n 1 thì phân b* s� là phân b* �Pu [10].


3.13.13.13.1. . . . ��+c �i,m h+c �i,m h+c �i,m h+c �i,m hình thái ình thái ình thái ình thái và và và và vvvvbbbbt ht ht ht hbbbbu loài Vu loài Vu loài Vu loài V:p:p:p:p

Loài cây V:p (Mesua ferrea L.) thu(c hc B�a (Clusiaceae). �ây là loài cây g< lQn cao 15-20 m, nh"a mL vàng, vO cây non màu xám tro, cây tr�4ng

thành màu nâu �O. VO bóc t\ng m�ng. Cây tr�4ng thành có th, ��t ��fng kính 2 m. Lá ��n, mcc �*i, h�p, phi8n tròn dài thon, chót nhcn, màu xanh �bm, kích th�Qc kho�ng 7-15 cm dài và 1,5-3,5 cm r(ng, không lông, m*c tr?ng m+t d�Qi, gân phU khó nhbn, cu*ng lá 1 cm. Lá rUng tháng 11 �8n tháng 12, lá non xu:t hi#n tháng 1 �8n tháng 2 nNm sau. Hoa cô �(c, th�m, lá �ài xanh, không lông, cánh hoa tr?ng, dài 2 cm; ti,u nhUy nhiPu, bao ph:n vàng, ch� dính nhau 4 �áy. Hoa ra tháng 2 �8n tháng 3 sau khi cây ra lá non kho�ng 1 tháng, lá non b?t �Au chuy,n t\ màu �O sang màu xanh. Qu� nang, hình tr�ng có �ài tYn t�i, kho�ng 2,5-5,0 cm; �Au qu� nhcn, qu� rUng vO hóa g< còn xanh, bên trong ch�a 2-4 h�t; vO hóa g<, ��nh qu� m4 thành 2 - 4 m�nh. Qu� rUng tháng 4 �8n tháng 5. H�t có vO lUa bao bcc màu nâu �O. �+c �i,m hình thái các b( phbn: thân lá, hoa và qu� �� c th, hi#n trong hình 1.

a. Thân cây V:p b. Lá V:p c. Hoa V:p d. Qu� V:p

e. Cành lá mang que. Cành lá mang que. Cành lá mang que. Cành lá mang qu��

Hình 1. Hình 1. Hình 1. Hình 1. ��+c �i,m h+c �i,m h+c �i,m h+c �i,m hình thái loài cây Vình thái loài cây Vình thái loài cây Vình thái loài cây V:p:p:p:p

3.2. �3.2. �3.2. �3.2. �+c �i,m sinh thái và phân b* loài V:p+c �i,m sinh thái và phân b* loài V:p+c �i,m sinh thái và phân b* loài V:p+c �i,m sinh thái và phân b* loài V:p

3.2.1. �+c �i,m hoàn c�nh r\ng n�i có loài v:p phân b* t" nhiên

K8t qu� cho th:y loài cây V:p trong khu v"c nghiên c�u phân b* t�i nhZng khu v"c có �+c �i,m

khí t� ng, thLy vNn nh� trong b�ng 1.

Loài V:p cMng �� c tìm th:y phân b* t�i các khu v"c mà lo�i �:t chL y8u là �:t feralit và �:t d*c tU. �+c �i,m cU th, cLa các lo�i �:t n�i loài này sinh s*ng �� c tBng h p và trình bày trong b�ng 2.



BBBB�ng 1. M(t s* y8u t* khí t� ng huy#n �� Huoai�ng 1. M(t s* y8u t* khí t� ng huy#n �� Huoai�ng 1. M(t s* y8u t* khí t� ng huy#n �� Huoai�ng 1. M(t s* y8u t* khí t� ng huy#n �� Huoai Y8u t* khí t� ng ��n v� �� Huoai

Nhi#t �( trung bình nNm 0C 24 Nhi#t �( cao nh:t tuy#t �*i 0C 32 Nhi#t �( không khí th:p nh:t tuy#t �*i 0C 20 TBng l� ng m�a nNm mm 3.350 S* ngày m�a/nNm Ngày 160 L� ng m�a/ngày lQn nh:t mm 130 S* gif n?ng bình quân gif 6,5 NNng l� ng b�c x� trung bình kcal/cm2/ nNm 155 �( Tm không khí cao nh:t % 93 �( Tm không khí th:p nh:t % 60

BBBB�ng 2. �+c �i,m lo�i �:t n�i loài V:p sinh s*ng�ng 2. �+c �i,m lo�i �:t n�i loài V:p sinh s*ng�ng 2. �+c �i,m lo�i �:t n�i loài V:p sinh s*ng�ng 2. �+c �i,m lo�i �:t n�i loài V:p sinh s*ng TT Lo�i �:t �+c tr�ng c� b�n

1 Fs �:t feralit �O vàng trên phi8n sét, kh� nNng giZ n�Qc và h:p thU ch:t dinh d�|ng t*t, thành phAn c� giQi trung bình.

2 Fq �:t feralit vàng nh�t trên �á cát, �( phì lQn, thành phAn c� giQi nh� �Pn trung bình.

3 Fa �:t feralit �O vàng hay nâu �O, phân b* chL y8u trên ��a hình d*c, thành phAn c� giQi trung bình.

4 �:t d*c tU D �:t có màu nâu xám, thành phAn c� giQi n+ng, hình thành do quá trình rda trôi �:t t\ các s�fn �Yi xu*ng các thung lMng h p thLy, hàm l� ng dinh d�|ng cao.

K8t qu� �iPu tra cMng cho th:y r$ng loài V:p có phân b* khá r(ng t\ tr�ng thái IIb, IIIa1, IIIa2, IIIa3 và h<n giao 4 c� hai �ai �( cao: 250-450 m và 450-650 m.

3.2.2. �+c �i,m c:u trúc quAn xã th"c vbt r\ng n�i có loài V:p phân b* t" nhiên

* C:u trúc tB thành tAng cây cao K8t qu� �iPu tra cho th:y s* loài phân b* theo

�ai cao 250 m — 450 m n�i có loài V:p phân b* khá phong phú. Tuy nhiên, s* loài chính th�c tham gia vào công th�c tB thành r\ng thì l�i t��ng �*i ít vì

phAn lQn các loài �Pu có ch� s* m�c �( quan trcng IV% nhO h�n 5% nên không �� c tham gia chính vào công th�c tB thành, trong �ó có loài V:p chi8m ch� s* m�c quan trcng IV% nhO h�n 5%.

K8t qu� tBng h p tB thành r\ng t" nhiên t�i khu v"c cao �( 250 m - 450 m và khu v"c cao �( 450 m - 650 m �� c trình bày trong b�ng 3, trong �ó: Ck: Chua kh8; CL: Chiêu liêu; Tr: Tr�fng; De: D�; Lm: Lòng mang; Mc: Mò cua; V: V:p; Ct: CTm th�; Tra: Trâm; LK: loài khác; Sp: loài ch�a xác ��nh.

BBBB�ng 3. K8t qu� công th�c tB thành theo �ai cao�ng 3. K8t qu� công th�c tB thành theo �ai cao�ng 3. K8t qu� công th�c tB thành theo �ai cao�ng 3. K8t qu� công th�c tB thành theo �ai cao �ai cao (m) Công th�c tB thành r\ng

250 — 450 10,07%Ck+9,94%CL+8,23%Tr+7,45%De+7,45%Sp+5,57%Lm+51,29%LK (24 loài khác) 450 — 650 29,11%V+14,63%Ck+10,88%Mc+9,24%Tr+8,44%Ct+6,13%Tra+ 21,57%LK (15 loài khác)

Khu v"c nghiên c�u ch� có 6 loài tham gia chính vào công th�c tB thành r\ng 4 m<i �ai �( cao, gYm các loài: Chua kh8, Chiêu liêu, Trâm, Tr�fng, D�, LYng m�c, Mò cua, V:p, CTm th� trong �ó loài Chua kh8 luôn chi8m �u th8 trong công th�c tB thành loài t�i cao �( 250 m - 450 m vQi h# s* IV% 10,07%. Riêng loài V:p tham gia trong tB thành loài xu:t hi#n nhiPu t�i �ai cao �( 450 m - 650 m vQi h# s* IV% là 29,11%.

- C:u trúc mbt �(

K8t qu� �iPu tra xác ��nh c:u trúc mbt �( r\ng t" nhiên n�i có loài V:p phân b* theo �ai cao �� c th, hi#n 4 b�ng 4.

M�c �( phân b* cLa loài v:p theo các �ai cao có s" khác bi#t rõ r#t, trong �ó loài V:p phân b* tbp trung nh:t 4 �( cao 450 m �8n 650 m vQi mbt �( 193 cây/ha, còn t�i �( cao 250-450 m loài V:p phân b* gi�m xu*ng r:t th:p. ��fng kính bình quân cLa loài V:p trong khu v"c dao �(ng 15,4-16,1 cm, chiPu cao dao �(ng 7-9,4 m.



BBBB�ng 4. K8t qu� mbt �( cây V:p theo �ai cao�ng 4. K8t qu� mbt �( cây V:p theo �ai cao�ng 4. K8t qu� mbt �( cây V:p theo �ai cao�ng 4. K8t qu� mbt �( cây V:p theo �ai cao Loài V:p

OTC �( cao (m) Mbt �( r\ng

(cây/ha) Mbt �( (cây/ha) D1,3TB (cm) HvnTB (m) 1 250 — 450 516 15 15,4 7 2 450 — 650 628 193 16,1 9,4

* C:u trúc tAng th� K8t qu� phân chia tAng th� r\ng t" nhiên t�i khu

v"c nghiên c�u nh� sau:

- TAng v� t tán (A0): T�i khu v"c nghiên c�u tAng v� t tán có chiPu cao lQn h�n 20 m, bao gYm các loài cây g< nh�: Chiêu liêu, Chua kh8, Mò cua, V:p… Tuy nhiên tAng này phân b* r�i rác, không tbp trung và chi8m kho�ng 2,38% tBng s* cây trong lâm phAn.

---- TAng tán chính (A1): T�i khu v"c nghiên c�u tAng tán chính có chiPu cao dao �(ng 12 - 20 m, bao gYm các loài cây g< nh�: Mò cua, CTm th�, Chua khét,… t�o thành tAng tán chính cLa r\ng t��ng �*i liên tUc. TAng tán chính chi8m kho�ng 34,48% tBng s* cây trong lâm phAn.

- TAng d�Qi tán (A2): � khu v"c nghiên c�u tAng d�Qi tán có chiPu cao dao �(ng 5 - 12 m.

Nhìn chung d�Qi ngay tAng tán chính thì chL y8u là cây g< nh| có nhu cAu ánh sáng th:p h�n và nhZng cây con tái sinh cLa các cây g< lQn. Phía d�Qi cLa lQp cây g< nh| th�fng là lQp cây g< nhO, s*ng �a bóng ho+c ch�u bóng theo giai �o�n. TAng này gYm m(t s* loài nh�: Th�, Tr�fng, Còng… tAng này chi8m kho�ng 57,82% tBng s* cây cLa tAng cây cao trong lâm phAn.

- TAng cây bUi (B): TAng này bao gYm các loài cây bUi, dây leo có chiPu cao nhO h�n 5 m, s*ng �a bóng và nhZng cây tái sinh cLa cây m� tAng trên �ang trong giai �o�n ch�u bóng nh�: Ho$ng �$ng, Gùi, Huy8t rYng, ª�i...

- M*i quan h# giZa các loài trong quAn xã th"c vbt cLa loài V:p

Phân tích nhóm �a bi8n �, phân tích m*i quan h# giZa các loài, m�c �( �u th8 cLa các loài trong các quAn xã th"c vbt có loài V:p sinh s*ng, k8t qu� phân nhóm theo t\ng �ai cao �� c th, hi#n trong hình 2.

a. �ai 250-450 m

b. �ai 450-650 m

Hình 2. Phân nhóm các loàiHình 2. Phân nhóm các loàiHình 2. Phân nhóm các loàiHình 2. Phân nhóm các loài Hình 2 cho th:y các loài �� c s?p x8p thành các

nhóm nhO. Các loài trong cùng m(t nhóm nhO là các loài không �*i kháng. Chúng h< tr nhau cùng phát tri,n và cùng xu:t hi#n trong m(t �ai cao. K8t qu� cho th:y r$ng 4 �ai cao 250-450 m, loài V:p không ph�i loài �u th8. Loài này có m�c �( gAn gMi cao, h< tr sinh tr�4ng vQi các loài: CAy, Dâu �á, Bã �bu, CTm th�, Bình Linh và DAu. Vì vby, �*i vQi �ai cao

này, mu*n xúc ti8n s" phát tri,n cLa V:p, cAn chú ý tQi phát tri,n bB tr cho các loài gAn gMi, thân thu(c vQi V:p, t�o �iPu ki#n thubn l i cho s" phát tri,n cLa V:p trong t��ng lai. S" phân lo�i m�c �( gAn gMi giZa các loài cho �ai cao 450-650 m cho th:y r$ng loài V:p xu:t hi#n vQi tAn s* lQn h�n. Loài này có m*i quan h# không �*i kháng vQi hAu h8t t:t c� các loài khác trong quAn xã.



�, th:y �� c rõ h�n m�c �( �u th8 và m*i quan h# cLa loài V:p vQi các loài cây khác trong quAn xã

th"c vbt t�i khu v"c nghiên c�u, bi,u �Y phân tích thành phAn 4 hình 3 cho th:y �iPu này.

a. �ai 250-450 m

b. �ai 450-650 m

Hình 3. KHình 3. KHình 3. KHình 3. K8t qu� phân nhóm: �*i kháng, �*i kháng ít và không �*i kháng8t qu� phân nhóm: �*i kháng, �*i kháng ít và không �*i kháng8t qu� phân nhóm: �*i kháng, �*i kháng ít và không �*i kháng8t qu� phân nhóm: �*i kháng, �*i kháng ít và không �*i kháng

K8t qu� cho th:y các loài cây r\ng trong khu v"c nghiên c�u, t��ng �ng vQi các �ai cao �ã �� c phân tích thành các nhóm �*i kháng, �*i kháng ít và không �*i kháng. Ví dU nh� �*i vQi �ai cao 250-450 m thì CAy và Th� th�fng chung s*ng cùng nhau và không �*i kháng. Chúng �*i kháng ít vQi Tr�fng, Kháo, Trâm và Bfi lfi. Tuy nhiên, chúng r:t �*i kháng vQi các loài: H�i ��fng và các loài khác ch�a xác ��nh �� c (sp). � �ai cao này, loài V:p không ph�i là loài �u th8 và còn nhiPu loài cây ch�a ��nh danh. Ng� c l�i, vQi �ai cao 450-650 m, thì s* l� ng cá th, V:p �� c tìm th:y nhiPu h�n và tr4 thành là m(t loài khá �u th8 trong các quAn xã t�i �ai cao này. K8t qu� phân tích thành phAn chính cho �ai cao này cho th:y loài V:p th�fng có quan h# gAn gMi h�n và h< tr s*ng vQi các loài Mò cua, Trâm hay Tr�fng. T�i �ai cao này, V:p có �*i kháng ít vQi các loài CTm Th�, Chua khau, D�, Còng. Và �+c bi#t loài này r:t �*i kháng trong sinh tr�4ng vQi các loài Th�, Chiêu liêu.

3.2.3. �+c �i,m tái sinh t" nhiên cLa loài V:p - Mbt �( tAng cây tái sinh

Mbt �( cây tái sinh d�Qi tán r\ng t" nhiên dao �(ng 4.613 — 5.440 cây/ha, mbt �( V:p tái sinh dao �(ng 133 - 426 cây/ha. Trong �ó tái sinh t" nhiên cLa loài V:p t*t nh:t t�i v� trí cao �( 450 m — 650 m có th, áp dUng bi#n pháp xúc ti8n tái sinh t" nhiên nh$m phUc hYi r\ng loài cây này.

- �+c �i,m c:u trúc tB thành tAng cây tái sinh S* l� ng loài cây tái sinh xu:t hi#n 4 khu v"c

nghiên c�u theo các �( cao dao �(ng 17 - 18 loài vQi mbt �( cây tái sinh dao �(ng 4.641 - 5.440 cây/ha, trong �ó xu:t hi#n nhiPu loài cây tái sinh phi mUc �ích nh� Cám, Ccng vàng… bên c�nh �ó nhiPu loài cây tái sinh thân g< nh� Xuân thôn, Kim giao…; phAn lQn nhZng loài cây này �Pu có cây m� gieo gi*ng 4 tAng cây cao. Công th�c tB thành tAng tái sinh theo �ai cao �� c th, hi#n trong b�ng 5.

BBBB�ng 5. Côn�ng 5. Côn�ng 5. Côn�ng 5. Công thg thg thg th�c t�c t�c t�c tBBBB thành t thành t thành t thành tAng cây caoAng cây caoAng cây caoAng cây cao

OTC �( cao so vQi m"c

n�Qc bi,n (m) TB thành tAng cây tái sinh khu v"c �iPu tra

1 250 - 450 2,02Ck+1,85Tra+1,39T+1,33Ct+0,81C+0,69Tr+0,52U+1,39K (10 loài khác)

2 450 — 650 2,6Ck+1,62Tra+1,03T+1,18Ct+1,18V+2,39K (12 loài khác)

Nh� vby, trong tBng s* 17 - 18 loài cây tái sinh xu:t hi#n trong khu v"c thì có tQi 7-8 loài tham gia vào công th�c tB thành. PhAn lQn cây tái sinh �Pu có cây m� gieo gi*ng 4 tAng cây cao, trong �ó các loài Chua kh8, V:p, Trâm, Th� là nhZng loài có cây m� chi8m �u th8 4 tAng cây cao thì 4 tAng cây tái sinh

cMng chi8m �u th8. Do �ó, có th, áp dUng bi#n pháp khoanh nuôi xúc ti8n tái sinh t" nhiên k8t h p vQi lu<ng phát dây leo bUi rbm �, xúc ti8n tái sinh �*i vQi loài V:p.

- Phân b* s* cây theo c:p chiPu cao và ch:t l� ng cLa cây V:p tái sinh



K8t qu� phân b* s* cây theo c:p chiPu cao cLa cây V:p tái sinh theo �ai cao �� c th, hi#n trong b�ng 6.

B�ng 6 cho th:y r$ng, phân b* s* cây theo chiPu cao luôn gi�m theo c:p �( cao. �ây là m(t quy lubt phB bi8n trong sinh tr�4ng cây r\ng do s" c�nh

tranh vP dinh d�|ng, ánh sáng nên dWn tQi hi#n t� ng �ào th�i t" nhiên [11-13]. �*i vQi �ai cao 250-450 m t; l# cây cao h�n 2 m ch� còn 7,1%, �*i vQi �ai cao 450-650 m thì t; l# cây V:p 4 c:p cao này cao h�n là 24,14%.

BBBB�ng 6. T� l# cây V:p tái sinh theo c:p chiPu cao�ng 6. T� l# cây V:p tái sinh theo c:p chiPu cao�ng 6. T� l# cây V:p tái sinh theo c:p chiPu cao�ng 6. T� l# cây V:p tái sinh theo c:p chiPu cao Cây V:p tái sinh (m)

�( cao (m) So sánh <0,5 0,5 — 1 1 — 2 >2 Cây/ha 213 107 80 53

250 - 450 T� l# (%) 11,41 9,79 8,82 7,1 Cây/ha 400 320 107 187

450 - 650 T� l# (%) 16,3 21,82 14,29 24,14

BBBB�ng 7. Ch:t l� ng tái sinh theo cao �( cLa cây v:p �ng 7. Ch:t l� ng tái sinh theo cao �( cLa cây v:p �ng 7. Ch:t l� ng tái sinh theo cao �( cLa cây v:p �ng 7. Ch:t l� ng tái sinh theo cao �( cLa cây v:p tttt�i r\ng t" nhiên KVNC�i r\ng t" nhiên KVNC�i r\ng t" nhiên KVNC�i r\ng t" nhiên KVNC

Ch:t l� ng cây tái sinh (%)

�( cao (m)

ChiPu cao cây tái sinh (m)

T*t + TB X:u ChiPu cao<0,5 m 92,85 7,15 ChiPu cao 0,5 - 1 m 80,49 19,51 ChiPu cao 1 - 2 m 79,42 20,58

250 - 450

ChiPu cao >2 m 89,28 10,72 ChiPu cao<0,5 m 82,61 17,39 ChiPu cao 0,5 - 1 m 87,27 12,73 ChiPu cao 1 - 2 m 75,00 25,00

450 - 650

ChiPu cao >2 m 86,21 13,79

B�ng 7 �ã th, hi#n ch:t l� ng cây V:p tái sinh theo c:p chiPu cao và theo �ai cao. K8t qu� cho th:y r$ng, 4 �ai cao 250-650 m t; l# cây tái sinh có ch:t l� ng t*t và trung bình chi8m khá cao, dao �(ng

75% - 87,27%. Tuy nhiên t; l# cây tái sinh có phTm ch:t x:u vWn chi8m t; l# khá cao, dao �(ng 12,73 — 25%. VQi �ai cao 450-650 m, cây tái sinh phát tri,n t*t và trung bình cLa c:p chiPu cao < 0,5 m chi8m t� l# 92,85%, �ây chL y8u là cây tái sinh b$ng h�t cLa nhZng cây tAng cao; t� l# này gi�m �*i vQi cây tái sinh có c:p chiPu cao 0,5 m — 1 m còn l�i là 80,49%; gi�m dAn �*i vQi chiPu cao 1 m — 2 m còn l�i là 79,42%; tuy nhiên �*i vQi chiPu cao > 2 m t� l# này l�i tNng lên 89,28%, nguyên nhân là t� l# tái sinh cây chYi 4 �( cao này tNng, trong khi t� l# tái sinh cây h�t gi�m.

- Phân b* không gian cây tái sinh trên m+t �:t

K8t qu� mô hình hóa và phân tích phân b* không gian cây V:p tái sinh trên m+t �:t �� c th, hi#n trong hình 4 và 5.

Hình 4. Phân bHình 4. Phân bHình 4. Phân bHình 4. Phân b* không gian cây tái sinh trên m+t �:t, �ai cao 250* không gian cây tái sinh trên m+t �:t, �ai cao 250* không gian cây tái sinh trên m+t �:t, �ai cao 250* không gian cây tái sinh trên m+t �:t, �ai cao 250----450450450450



Hình 5. Phân bHình 5. Phân bHình 5. Phân bHình 5. Phân b* không gian cây tái sinh trên m+t �:t, �ai cao 450* không gian cây tái sinh trên m+t �:t, �ai cao 450* không gian cây tái sinh trên m+t �:t, �ai cao 450* không gian cây tái sinh trên m+t �:t, �ai cao 450----650650650650

K8t qu� phân tích cho th:y phân b* không gian cây V:p tái sinh 4 �ai cao 250-450 m phân b* r:t không �Pu trên các ô tiêu chuTn 2.000 m2. �iPu này cho th:y t; l# s* cá th, cLa loài này r:t th:p, ch� tbp trung vào m(t vài ô d�ng b�n mà thôi. �iPu này khác bi#t vQi �ai cao 450-650 m. Phân b* cLa cây tái sinh �ã �� c d�i �Pu h�n trên ô và s* l� ng cá th, cLa loài này cMng �� c c�i thi#n h�n r:t nhiPu.

Vì vby, �iPu này �ã dWn �8n k8t qu� phân tích phân b* không gian b$ng hàm t��ng quan c+p kho�ng cách (pcf). �*i vQi �ai cao 250-450 m thì phân b* cLa cây tái sinh hoàn toàn là phân b* cUm vQi mci kho�ng cách t\ 0 �8n 8 m. �ây cMng là �+c �i,m phân b* phB bi8n cLa các loài [11, 14]. �iPu này cMng khác bi#t vQi �ai cao 450-650 m, 4 �ai �( cao này phân b* cLa V:p tái sinh là phân b* cUm 4 kho�ng cách t\ 0 �8n 4 m. �*i vQi các kho�ng cách lQn h�n 4 m, phân b* cLa cây V:p ti#m cbn vQi phân b* ngWu nhiên. Nh� vby cho th:y s" phát tri,n, phát tán cLa loài cây này trên m+t �:t �� c c�i thi#n h�n, có th, là s* l� ng cây m�, �iPu ki#n thích h p vP m+t sinh thái h�n cho loài này ho+c nhZng �iPu ki#n thubt l i cho vi#c phát tán t" nhiên và sinh tr�4ng cLa tAng tái sinh loài cây V:p.

4. K�T LU�N

K8t qu� nghiên c�u �ã ch� ra r$ng, cây V:p (Mesua ferrea L.) là loài thu(c hc B�a (Clusiaceae Lindl.). �ây là loài cây g< lQn cao 15-20 m, nh"a mL vàng, vO cây non màu xám tro, cây tr�4ng thành màu nâu �O. V:p là cây rUng lá theo mùa, lá non mQi ra có màu �O sau chuy,n dAn sang màu xanh, hoa ra tháng 2 - tháng 3. Qu� rUng tháng 4 �8n tháng 5 có �ài tYn

t�i bên trong ch�a 2- 4 h�t; vO hóa g<, ��nh qu� m4 thành 2- 4 m�nh, h�t hình xoan có vO lUa bao bcc màu nâu �O.

Loài V:p phân b* t�i nhZng khu v"c có nhi#t �( trung bình nNm cao 23-240C, nhi#t �( trung bình là 24oC, l� ng m�a là 3.350 mm. V:p sinh tr�4ng t*t trên �:t feralit, mcc r�i rác trong r\ng t" nhiên th�fng xanh lá r(ng thu(c các tr�ng thái IIb, IIIA1, IIIA2. Loài này sinh tr�4ng t*t h�n 4 �ai cao 450-650 m và không xu:t hi#n t�i �ai cao 250-450 m. Mbt �( V:p phân b* cao 4 cao �( 450 - 650 m là 193 cây/ha.

QuAn xã th"c vbt n�i V:p sinh s*ng có th, chia làm 4 tAng: tAng v� t tán (lQn h�n 20 m), tAng tán chính có chiPu cao dao �(ng 12 — 20 m t��ng �*i liên tUc; tAng d�Qi tán có chiPu cao dao �(ng 5 — 12 m. K8t qu� phân tích nhóm �a bi8n cho th:y r$ng 4 �ai cao 250-450 m, loài V:p không ph�i loài �u th8. Loài này có m�c �( gAn gMi cao, h< tr sinh tr�4ng vQi các loài: CAy, Dâu �á, Bã �bu, CTm th�, Bình linh và DAu. Tuy nhiên, vQi �ai cao 450-650 m có th, th:y r$ng loài V:p xu:t hi#n vQi tAn s* lQn h�n. Loài này có m*i quan h# không �*i kháng vQi hAu h8t t:t c� các loài khác trong quAn xã. M(t lAn nZa 4 �ai cao này, loài V:p không ph�i là loài �u th8 và còn nhiPu loài cây ch�a ��nh danh. Ng� c l�i, 4 �ai cao 450-650 m thì s* l� ng cá th, V:p �� c tìm th:y nhiPu h�n và tr4 thành là m(t loài khá �u th8 trong các quAn xã t�i �ai cao này. Loài V:p th�fng có quan h# gAn gMi vQi các loài Mò cua, Trâm hay Tr�fng. T�i �ai cao này V:p có �*i kháng ít vQi các loài CTm Th�, Chua khau, D�, Còng. �+c bi#t loài này r:t �*i kháng trong sinh tr�4ng vQi các loài Th�, Liêu.



Mbt �( cây V:p tái sinh thu(c d�ng th:p d�Qi 400 cây/ha tùy theo c:p chiPu cao cây. � �ai cao 250-450 m loài V:p tái sinh chi8m t� l# r:t th:p. � cao �( 450-650 m t� l# cây V:p tái sinh tNng dAn t\ 16,3% lên 21,8% (cây có chiPu cao 0,5 m — 1 m), gi�m xu*ng còn 14,3% (cây có chiPu cao 1-2 m), t� l# này tNng lên 24,1% (cây có chiPu cao >2 m). Phân b* không gian cLa V:p tái sinh là phân b* cUm.


1. Ph�m Hoàng H( (2003). Cây cO Vi#t Nam. Quy,n I, II, III. Nhà xu:t b�n Tr�, Hà N(i, Vi#t Nam.

2. Nguy�n Thanh Vân. Cây V:p (2014). V�fn th�o d� c. Có t�i ��a ch�: http://duocthaothucdung. blogspot.com/2014/06/vap-ceylon-ironwood.html (Xem ngày 12/10/2017).

3. Lê Ngcc Hân và TrAn Th8 Bách (2015). Giá tr� kinh t8 cLa hc b�a (Clusiaceae lindl.) 4 Vi#t Nam. K; y8u H(i ngh� khoa hcc toàn qu*c vP sinh thái và tài nguyên sinh vbt lAn th� 6. Hà N(i, Vi#t Nam.

4. V�fn Qu*c gia Cát Tiên (2015). H# th"c vbt. V�fn Qu*c gia Cát Tiên. Có t�i ��a ch�: http://namcattien.vn/he-thuc-vat-11348.html

(Xem ngày 12/10/2017).

5. VM Ti8n Hinh, Ph�m Ngcc Giao (1996). �iPu tra r\ng. Nhà xu:t b�n Nông nghi#p, Hà N(i.

6. J. W. Johnston (1976). Similarity Indices I: What Do They Measure?. Battelle, Pacific Northwest Laboratories, Richland, Washington 99352, USA.

7. Jari Oksanen, et al.. (2016). Package ‘vegan’. Department of Biology, University of Oulu, P.O.Box 3000, 90014 Oulu, Finland. Available from: https://cran.r-project.org/ web/ packages/ vegan/ vegan.pdf (Accessed 27 April, 2016).

8. Michael J. Crawley (2015). Statistics: An Introduction Using R. John Wiley & Sons Ltd. The Atrium, Southern Gate, Chichester, West Sussex, PO19 8SQ, United Kingdom.

9. Sven Wagner, et al.. (2016). Discovering interaction between oaks and carabid beetles on a local scale by point pattern analysis. iForest: Biogeosciences and Forestry. 9: p. 618-625.

10. Bui Manh Hung (2016). Structure and restoration of natural secondary forests in the Central Highlands, Vietnam. In Chair of Silviculture, Institute of Silviculture and Forest protection, Faculty of Environmental Sciences. Dresden University of Technology.

ECOLOGICAL CHARACTERISTICS OF ECOLOGICAL CHARACTERISTICS OF ECOLOGICAL CHARACTERISTICS OF ECOLOGICAL CHARACTERISTICS OF Mesua ferreaMesua ferreaMesua ferreaMesua ferrea L. L. L. L. IN DA HUOAI, LAM DONG PROVINCEIN DA HUOAI, LAM DONG PROVINCEIN DA HUOAI, LAM DONG PROVINCEIN DA HUOAI, LAM DONG PROVINCE

Bui The Doi, Pham Tuan Vinh, Bui Manh HungBui The Doi, Pham Tuan Vinh, Bui Manh HungBui The Doi, Pham Tuan Vinh, Bui Manh HungBui The Doi, Pham Tuan Vinh, Bui Manh Hung

SummarySummarySummarySummary Research has shown that the species Mesua ferrea L. belongs to the Clusiaceae family. This is a large tree of 15-20 m high, yellow latex, bark gray ash; matured bark is reddish brown. This species distributes in areas with annual average temperature of 23-24 C degree, and the rainfall of 3,350 mm. This species grows well on feralit soil. The stand of this flora can be divided into layers: emergent layer (greater than 20 m), main layer with a height of 10 - 20 m, and understorey (5 — 12 m). At the elevation of 250-450 m, the species is not dominant species, but at higher elevations of 450-650 m this species appears with greater frequency. This species is closely related to the species Mo cua, Tram or Truong species. The density of regenerated plants (seedlings) ranges from 53 to 400 seedlings per ha, depending on their height. At the elevation of 450-650 m, rate of seedlings with height of 0.5 to 1.0 m is from 16.3% to 21.8%, but the rate of seedlings with height of 1.0-2.0 m accounts for only 14.3%; and the that of ones with height > 2 m makes up 24.1%. The species regeneration is in the form of the cluster distribution.

Keywords:Keywords:Keywords:Keywords: Forest characteristics, Da Huoai district, Mesua ferrea L..

Ng�Ng�Ng�Ng�fi ph�n bi#n: TS. Cao fi ph�n bi#n: TS. Cao fi ph�n bi#n: TS. Cao fi ph�n bi#n: TS. Cao ��ìnhìnhìnhình S�n S�n S�n S�n Ngày nhNgày nhNgày nhNgày nhbn bài:bn bài:bn bài:bn bài: 19/01/2018 Ngày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua ph�n bi#n:�n bi#n:�n bi#n:�n bi#n: 23/02/2018 Ngày duyNgày duyNgày duyNgày duy#t �Nng:#t �Nng:#t �Nng:#t �Nng: 02/03/2018



�A D(NG THÀNH PHPN LOÀI CHIM . QU_N NAM TX LIÊM, HÀ N�I TRONG QUÁ TRÌNH �Ô THM HÓA

V��ng Thu Ph��ngV��ng Thu Ph��ngV��ng Thu Ph��ngV��ng Thu Ph��ng1111, Nguy, Nguy, Nguy, Nguy�n Lân Hùng S�n�n Lân Hùng S�n�n Lân Hùng S�n�n Lân Hùng S�n2222, Bùi Th, Bùi Th, Bùi Th, Bùi Th� H$ng� H$ng� H$ng� H$ng3333, Quan Th, Quan Th, Quan Th, Quan Th� Dung� Dung� Dung� Dung4444

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T�T�T�T�T Các loài chim hoang dã nh� m(t ch� th� cho s" �a d�ng và bPn vZng cLa h# sinh thái �ô th� d� quan sát th:y. Quá trình �ô th� hóa t:t y8u s� làm thay �Bi thành phAn loài và s" phong phú cLa các loài chim hoang dã. Nghiên c�u tr�fng h p 4 qubn Nam T\ Liêm, m(t qubn mQi �� c chia c?t thành lbp mQi t\ cu*i nNm 2013 n$m 4 phía Tây Hà N(i vQi t*c �( �ô th� hóa cao trong hai nNm 2016-2017 �ã ghi nhbn �� c 63 loài chim thu(c 47 gi*ng, 29 hc, 9 b(. Có 24 loài chim di c�, trong �ó có nhiPu loài có quAn th, lQn nh� Chìa vôi tr?ng, Cò ruYi. Tính �a d�ng thành phAn loài chim gi�m dAn theo m�c �( �ô th� hóa t\ phía Tây sang phía �ông cLa qubn theo h�Qng ti8p cbn gAn khu �ô th� trung tâm. Trong quá trình quy ho�ch phát tri,n �ô th� 4 qubn cAn chú trcng tQi di#n tích cây xanh t*i thi,u, s" �a d�ng c:u trúc thành phAn cây xanh và th�m xanh cùng vQi h# th*ng hY �iPu hòa �, duy trì và làm tNng tính �a d�ng các loài chim hoang dã trong thành ph*. TTTT\ khóa: \ khóa: \ khóa: \ khóa: Chim, �a d�ng, �ô th� hóa, Hà N(i, Nam T\ Liêm, phân b*.

1. M* �+U8

Trong s* các loài �(ng vbt hoang dã, chim là m(t trong nhZng �(ng vbt phB bi8n nh:t 4 các khu v"c �ô th�. Tuy nhiên, quAn xã chim �ã có nhiPu thay �Bi c� vP thành phAn loài và s" phong phú cLa các loài trong quá trình �ô th� hóa. QuAn xã chim �óng vai trò quan trcng duy trì tính �a d�ng sinh hcc cho m(t h# sinh thái �ô th� bPn vZng n�i ng�fi dân �ô th� �� c s*ng hài hòa vQi thiên nhiên.

Qubn Nam T\ Liêm là m(t trong 30 qubn, huy#n, th� xã cLa thành ph* Hà N(i mQi �� c thành lbp vào tháng 12/2013. Qubn n$m 4 phía Tây cLa thành ph* �� c bao bcc b4i b*n trUc ��fng chính là: ��fng vành �ai 3, ��fng T* HZu, ��fng 70A và ��fng 32. C?t ngang phía Nam cLa qubn là ��i l( ThNng Long ch�y t\ Hòa L�c dWn vào trung tâm thành ph*. Sông Nhu# vQi cây xanh hai bên bf nh� m(t vành �ai xanh ch�y dcc xuyên giZa ��a phbn cLa qubn kéo dài t\ ��fng 32 sang ��fng T* HZu. Qubn Nam T\ Liêm �� c coi là m(t trong nhZng qubn liPn kP khu v"c trung tâm có t*c �( �ô th� hóa nhanh vQi di#n tích 3.227,36 ha, dân s* 232.894 ng�fi (nNm 2013). Theo quy ho�ch chung ThL �ô Hà N(i �8n nNm 2030 và tAm nhìn 2050, qubn Nam T\ Liêm là m(t trong nhZng �ô th� lõi, là trung tâm hành chính,

1 NCS K36 Khoa Sinh học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 3 Học viên Cao học K25, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 4 Trường Đại học Tân Trào

d�ch vU, th��ng m�i cLa thL �ô. Hi#n t�i 9 khu �ô th� trong qubn �ang �� c xây d"ng vQi nhiPu khu chung c� cao tAng tbp trung mbt �( dân c� cao. Trung bình nhZng nNm gAn �ây, dân s* cLa qubn tNng khá nhanh 4-5% [1]. NhiPu di#n tích �:t nông nghi#p, �:t ngbp n�Qc th�fng xuyên và không th�fng xuyên �ã chuy,n �Bi thành �:t 4 và �:t chuyên dùng. H# sinh thái nông nghi#p ven �ô �� c chuy,n dAn thành h# sinh thái �ô th�. NhiPu di#n tích �:t �ã �� c quy ho�ch �ang chf xây d"ng t�o nên nhZng d�ng tr�ng cO, cây bUi và �:t ngbp n�Qc không th�fng xuyên. C�nh quan sinh thái cLa qubn Nam T\ Liêm có th, th:y rõ �Bi thay t\ng ngày. �, �ánh giá �nh h�4ng cLa quá trình �ô th� hóa lên �a d�ng sinh hcc cLa khu v"c qubn Nam T\ Liêm, �ã ti8n hành nghiên c�u tr�fng h p vP �a d�ng thành phAn loài chim trong nNm 2016 - 2017.

2. PH��NG PHÁP NGHIÊN C�U

- ��a �i,m nghiên c�u: Qubn Nam T\ Liêm có di#n tích 3.227,36 ha n$m 4 phía Tây thành ph* Hà N(i vQi 10 ph�fng. Tca �( ��a lý trong kho�ng 20058’44” - 21003’23” vz �( B?c, 105043’46” - 105047’55” kinh �( �ông. Phía �ông giáp qubn CAu Gi:y, Thanh Xuân, phía Tây giáp huy#n Hoài ��c, phía B?c giáp qubn B?c T\ Liêm và phía Nam giáp qubn Hà �ông.

- Thfi gian nghiên c�u: Nghiên c�u �� c th"c hi#n trong nNm 2016 - 2017.

- Ph��ng pháp nghiên c�u: Thành phAn loài chim 4 khu v"c nghiên c�u �� c ghi nhbn qua quan



sát tr"c ti8p trên các tuy8n, �i,m �iPu tra có sd dUng thi8t b� quan sát nh� *ng nhòm Steiner (��c) SkyHawk Pro 10x42, thi8t b� chUp hình nh� máy �nh Nikon D3100 k8t n*i *ng téle Nikon 400 mm qua *ng n*i 1,5X và máy �nh siêu zoom 83X Nikon Coolpix P900 (24-2000 mm). Quan sát �� c ti8n hành t\ 6 h 00 �8n 18 h 00 vào các thfi �i,m khác nhau trong nNm. Tca �( các �i,m ghi nhbn chim �� c xác ��nh b$ng máy ��nh v� GPS Garmin 76CSx. Sd dUng m(t s* sách tham kh�o nhbn d�ng nhanh các loài chim ngoài thiên nhiên nh�: Robson (2015) [5], Strange (2002) [6], Nguy�n Cd và nnk. (2005) [2]. Danh lUc các loài chim ghi nhbn �� c s?p x8p theo Danh lUc chim Vi#t Nam (Nguy�n Lân Hùng S�n, Nguy�n Thanh Vân, 2011) [3] có cbp nhbt, bB sung.


3.1. Thành ph3.1. Thành ph3.1. Thành ph3.1. Thành phAn loài chimAn loài chimAn loài chimAn loài chim

K8t qu� �iPu tra qua hai nNm 2016-2017 �ã ghi nhbn 4 khu v"c qubn Nam T\ Liêm, thành ph* Hà N(i có 63 loài chim thu(c 47 gi*ng, 29 hc, 9 b( (b�ng 1). Trong �ó, 54 loài �ã �� c chUp hình. Hc Di#c (Ardeidae) �a d�ng nh:t vP thành phAn loài vQi 10 loài chim có �fi s*ng g?n liPn vQi các vùng �:t ngbp n�Qc. Hc �a d�ng ti8p theo là hc ChiPn chi#n và hc �Qp ruYi, m<i hc có 5 loài. N8u nh� hc ChiPn chi#n (Cisticolidae) �+c tr�ng vQi các loài ��nh c� 4 các vùng tr�ng cO cây bUi thì hc �Qp ruYi (Muscicapidae) �+c tr�ng vQi nhiPu loài chim di c�. Có 14 hc trong tBng s* 29 hc 4 khu v"c ch� có m(t loài ��i di#n duy nh:t �� c ghi nhbn. S* l� ng các loài 4 khu v"c có th, nhiPu h�n so vQi ghi nhbn. M(t s* hc tiPm Tn nhiPu loài có th, ch�a �� c ghi nhbn nh� hc �Qp ruYi, hc Chích phylo vQi nhiPu loài lTn khu:t khó phát hi#n.

BBBB�ng 1. Thành phAn loài chim ghi nhbn �� c 4 khu v"c qubn Nam T\ Liêm, thành ph* Hà N(i �ng 1. Thành phAn loài chim ghi nhbn �� c 4 khu v"c qubn Nam T\ Liêm, thành ph* Hà N(i �ng 1. Thành phAn loài chim ghi nhbn �� c 4 khu v"c qubn Nam T\ Liêm, thành ph* Hà N(i �ng 1. Thành phAn loài chim ghi nhbn �� c 4 khu v"c qubn Nam T\ Liêm, thành ph* Hà N(i trong nNm 2016trong nNm 2016trong nNm 2016trong nNm 2016----2017201720172017

STT

Tên phB thông, tên ti8ng Anh

Tên khoa hcc Hi#n tr�ng

I B( H�c Ciconiiformes 1 Hc Di#c Ardeidae 1 Cò lùn xám Yellow Bittern Ixobrychus sinensis (J. F. Gmelin, 1789) R 2 Cò lùn hung Cinnamon Bittern Ixobrychus cinnamomeus (J. F. Gmelin, 1789) R 3 V�c Black-crowned Night Heron Nycticorax nycticorax (Linnaeus, 1758) R 4 Cò b Chinese Pond Heron Ardeola bacchus (Bonaparte, 1855) R 5 Cò ruYi Eastern Cattle Egret Bubulcus coromandus (Boddaert, 1783) M 6 Di#c xám Grey Heron Ardea cinerea Linnaeus, 1758 M 7 Di#c lda Purple Heron Ardea purpurea (Linnaeus, 1766) M 8 Cò ngàng lQn Great Egret Ardea alba Linnaeus, 1758 M 9 Cò ngàng nhO Intermediate Egret Egretta intermedia Wagler, 1827 M 10 Cò tr?ng Little Egret Egretta garzetta (Linnaeus, 1766) R II B( ªng Accipitriformes 2 Hc ªng Accipitridae 11 DiPu tr?ng Black-winged Kite Elanus caeruleus Desfontaines, 1789 R III B( S8u Gruiformes 3 Hc Gà n�Qc Rallidae

12 Cu*c ng"c tr?ng White-breasted Waterhen

Amaurornis phoenicurus Pennant, 1769 R

13 Cu*c lùn Baillon’s Crake Porzana pusilla (Pallas, 1776) R

14 Cu*c mày tr?ng White-browed Crake

Porzana cinerea (Vieillot, 1819) R

IV B( R� Charadriiformes 4 Hc Choi choi Charadriidae 15 Choi choi nhO Little Ringed Plover Charadrius dubius Scopoli, 1786 M



5 Hc Gà lôi n�Qc Jacanidae 16 Gà lôi n�Qc Pheasant-tailed Jacana Hydrophasianus chirugus (Scopoli, 1786) M 6 Hc R� Scolopacidae 17 Cho?t bUng tr?ng Green Sandpiper Tringa ochropus Linnaeus, 1758 M 18 Cho?t bUng xám Wood Sandpiper Tringa glareola Linnaeus, 1758 M 19 Cho?t nhO Common Sandpiper Actilis hypoleucos (Linnaeus, 1758) M V B( BY câu Columbiformes 7 Hc BY câu Columbidae 20 Cu gáy Spotted-necked Dove Streptopelia chinensis (Scopoli, 1786) R VI B( Cu cu Cuculiformes 8 Hc Cu cu Cuculidae 21 Tìm v�t Paintive Cuckoo Cacomantis merulinus (Scopoli, 1786) R 22 Bìm b�p lQn Greater Coucal Centropus sinensis (Stephens, 1815) R VII B( Cú Strigiformes 9 Hc Cú l n Tytonidae 23 Cú l n l�ng xám Barn Owl Tyto alba (Scopoli, 1769) R

VIII B( S� Coraciiformes 10 Hc Bói cá Alcedinidae 24 S� �Au nâu White-throated Kingfisher Halcyon smyrnensis (Linnaeus, 1758) R 25 BYng chanh Common Kingfisher Alcedo atthis (Linnaeus, 1758) R 26 Bói cá nhO Pied Kingfisher Ceryle rudis (Linnaeus, 1758) R IX B( S� Passeriformes 11 Hc Ph�fng chèo Campephagidae

27 Ph�fng chèo xám lQn Large Cuckoo-shrike

Coracina macei (Lesson, 1830)

R

28 Ph�fng chèo xám Black-winged Cuckoo-shrike

Coracina melaschistos (Hodgson, 1836) M

29 Ph�fng chèo tr?ng lQn Ashy Minivet Pericrocotus divaricatus (Raffles, 1822) M 12 Hc Bách thanh Lanidae 30 Bách thanh nâu Brown Shrike Lanius cristatus Linnaeus, 1758 M

31 Bách thanh �Au �en Long-tailed Shrike

Lanius schach Linnaeus, 1758 R

13 Hc Vàng anh Oriolidae

32 Vàng anh trung qu*c Black-naped Oriole

Oriolus chinensis Linnaeus, 1766 M

14 Hc Chèo b�o Dicruridae

33 Chèo b�o Back Drongo

Dicrurus macrocercus (Vieillot, 1817) R

34 Chèo b�o xám Ashy Drongo

Dicrurus leucocephalus Vieillot, 1817 R

15 Hc R� qu�t Rhipiduridae

35 R� qu�t hcng tr?ng White-throated Fantail

Rhipidura albicollis (Vieillot, 1818) R

16 Hc B�c má Aegithalidae 36 B�c má Great Tit Parus major Linnaeus, 1758 R 17 Hc Nh�n Hirundinidae



37 Nh�n bUng tr?ng Barn Swallow Hirundo rustica Linnaeus, 1758 R 38 Nh�n bUng xám Red-rumped Swallow Cecropis daurica (Laxmann, 1769) M 18 Hc ChiPn chi#n Cisticolidae

39 ChiPn chi#n �Yng hung Fan-tailed Cisticola

Cisticola juncidis (Rafinesque, 1810) R

40 ChiPn chi#n �Au nâu Rufescent Prinia Prinia rufescens Blyth, 1847 R

41 ChiPn chi#n bUng hung Plain Prinia Prinia inornata

Sykes, 1832 R

42 Chích bông �uôi dài Common Tailorbird Orthotomus sutorius (Pennant, 1769) R

43 Chích bông cánh vàng Dark-necked Tailorbird

Orthotomus atrogularis Temminck, 1836 R

19 Hc Chào mào Pycnonotidae 44 Chào mào Red-whiskered Bulbul Pycnonotus jocosus (Linnaeus, 1758) R

45 Bông lau tai tr?ng Sooty-headed Bulbul

Pycnonotus aurigaster (Vieillot,1818) R

20 Hc Chích phylo Phylloscopidae 46 Chích mày lQn Yellow-browed Warbler Phylloscopus inornatus (Blyth, 1842) M 47 Chích ph��ng b?c Arctic Warbler Phylloscopus borealis (Blasius, 1858) M 21 Hc Vành khuyên Zosteropidae

48 Vành khuyên nhbt b�n Japanese White-eye

Zosterops japonicus (Temminck & Schlegel, 1847)

R

22 Hc Sáo Sturnidae 49 Sáo mO vàng Great Myna Acridotheres grandis Moore, 1858 R 50 Sáo nâu Common Myna Acridotheres tristis (Linnaeus, 1766) R 23 Hc Hoét Turdidae 51 Hoét �en Chinese Blackbird Turdus mandarinus (Bonaparte, 1850) M 24 Hc �Qp ruYi Muscicapidae 52 Chích chòe Oriental Magpie-Robin Copsychus saularis (Linnaeus, 1758) R 53 S� bUi �Au �en Common Stonechat Saxicola torquatus (Linnaeus, 1766) M 54 S� bUi �en Pied Bushchat Saxicola caprata Linnaeus, 1766 R 55 �Qp ruYi sibêri Dark-sided Flycatcher Muscicapa sibirica Gmelin, 1789 M

56 �Qp ruYi vàng Yellow-rumped Flycatcher

Ficedula zanthopygia (Hay, 1845) M

25 Hc Hút mbt Nectariniidae 57 Hút mbt �O Crimson Sunbird Aethopyga siparaja (Raffles, 1822) R 26 Hc S� Passeridae 58 S� Eurasian Tree Sparrow Passer montanus (Linnaeus, 1758) R 27 Hc Chim di Estrildidae 59 Di �á Scaly-breasted Munia Lonchura punctulata (Linnaeus, 1758) R 28 Hc Chìa vôi Motacillidae 60 Chìa vôi �Au vàng Citrine Wagtail Motacilla citreola Pallas, 1776 M 61 Chìa vôi tr?ng White Wagtail Motacilla alba Linnaeus, 1758 M 62 Chim manh lQn Richard’s Pipit Anthus richardi Vieillot, 1818 M 29 Hc S� thông Fringillidae 63 S� thông �Au xám Oriental Greefinch Carduelis sinica (Linnaeus, 1766) R

Ghi chú: R. ��nh c�; M. Di c�.



3.2. S3.2. S3.2. S3.2. S" phân b* các loài chim trong quá tr" phân b* các loài chim trong quá tr" phân b* các loài chim trong quá tr" phân b* các loài chim trong quá trìnhìnhìnhình �ô �ô �ô �ô thththth� hóa� hóa� hóa� hóa

Quá trình �ô th� hóa 4 qubn Nam T\ Liêm di�n ra khá nhanh trong nhZng nNm gAn �ây. VQi c� s4 h� tAng phát tri,n, �ây là n�i tbp trung nhiPu trung tâm chính tr�, vNn hóa, th, thao, th��ng m�i lQn cLa Hà N(i nh� Khu liên hi#p th, thao sân vbn �(ng M} �ình, Trung tâm H(i ngh� qu*c gia, Trung tâm Th��ng m�i The Manor - Garden, Keangnam Hanoi Landmark Town, B( Ngo�i giao, B( Tài nguyên và Môi tr�fng, B( N(i vU, B�o tàng Hà N(i, Cung hZu ngh� Vi#t - Trung, B( ch� huy quân s" ThL �ô, B8n xe M} �ình… Chính vì vby, qubn �� c quy ho�ch phát tri,n nhiPu khu chung c� cao tAng, bi#t th" liPn kP, công viên, hY �iPu hòa và h# th*ng ��fng giao thông n(i ô. Dân s* trong qubn tNng lên theo t\ng nNm. Mbt �( dân c� tbp trung nhiPu 4 bf �ông sông Nhu# h�Qng vào vùng trung tâm và có xu h�Qng tNng dAn sang bf Tây cùng vQi quá trình �ô th� hóa m4 r(ng dAn vP h�Qng Tây cLa qubn. Các loài chim ghi nhbn 4 khu v"c nghiên c�u chL y8u cMng tbp trung dcc theo hai bf sông Nhu# và m4 r(ng sang phía bf Tây n�i vWn còn nhiPu th�m xanh, �:t ngbp n�Qc.

Trong 63 loài chim ghi nhbn �� c 4 khu v"c nghiên c�u có 24 loài chim di c�. Có nhZng loài có quAn th, di c� vQi s* l� ng r:t lQn nh� loài Chìa vôi tr?ng (Motacilla alba). Vào nhZng ngày cu*i tháng 11/2017 có th, quan sát th:y hàng trNm cá th, loài này tbp trung 4 khu v"c mái vòm cLa Cung �iPn kinh trên ��fng Nguy�n HZu D"c và trú �êm vQi mbt �( cao trên tán cây Cau vua (Roystonea regia) cao và cây Lát hoa (Chukrasia tabularis) th:p ven ��fng. Ban ngày b?t g+p chúng ki8m Nn dcc bf các sông và kênh n�Qc th�i, bãi cO. CMng vào thfi gian này có th, quan sát th:y s* l� ng lQn Cò ruYi (Bubulcus coromandus) di c� �8n trú �bu 4 khu v"c r\ng cây mcc trên bãi chôn l:p rác th�i thu(c Xí nghi#p Môi tr�fng �ô th� T\ Liêm, ph�fng Tây M< cùng vQi các loài Cò tr?ng, Cò b , V�c, Cò ngàng nh|... �ây cMng là ��a �i,m duy nh:t �ã ghi nhbn �� c các loài Di#c lda và Di#c xám. Hai bên bf �o�n sông CAu Ngà �B ra sông Nhu# cMng là n�i ki8m Nn cLa các loài chim di c� trong hc Choi choi (Charadriidae) và hc R� (Scolopacidae) cMng nh� m(t s* loài trong hc Di#c (Ardeidae). Các khu v"c �:t ngbp n�Qc th�fng �� c trYng rau mu*ng, khoai n�Qc là n�i trú ngU, ki8m Nn cLa các loài trong hc Gà n�Qc (Rallidae). Dcc bf

sông Nhu# ch�y qua khu v"c nghiên c�u cMng là n�i b?t g+p nhiPu loài chim quen thu(c trong các hc: Gà n�Qc, Bói cá, Ph�fng chèo, R� qu�t, Chào mào, Hút mbt, Cu cu. Trong qubn có nhiPu vùng �:t �� c quy ho�ch còn bO hoang vQi sinh c�nh tr�ng cO, cây bUi và các vùng �:t ngbp n�Qc xen giZa �i,n hình nh� khu �:t quy ho�ch xây d"ng B�o tàng L�ch sd quân s" n$m trên ��a phbn ph�fng Tây M< và ph�fng ��i M< bên bf Tây sông Nhu#. �ây là n�i duy nh:t ghi nhbn 2 cá th, loài Gà lôi n�Qc (tca �(: 21000’42,06”N, 105045’25,53”E), 3 cá th, Cò ngàng lQn (tca �(: 21000’30,87”N, 105045’26,61”E) cùng m(t s* loài nh�: Vàng anh, Bìm b�p lQn, Cu gáy, Bói cá nhO, Chèo b�o, Hoét �en, S� thông �Au xám, S� bUi �Au �en, Di �á, Sáo nâu, Bách thanh �Au �en, Bách thanh nâu… NhZng khu v"c còn chNn th� trâu bò trên các bãi cMng là n�i th�fng b?t g+p các loài chim th�fng �bu trên l�ng ho+c �i ki8m Nn cùng trâu, bò nh�: Cò ruYi, Sáo mO vàng, Chèo b�o.

Trái ng� c l�i khi di chuy,n vào vùng trung tâm �ô th� cLa qubn thì m+c dù có h# th*ng cây xanh �� c trYng khá dày �+c bao gYm cây g< làm bóng mát và th�m cây xanh t�o c�nh nh�ng thành phAn loài chim r:t nghèo nàn, chL y8u b?t g+p là chim S� (Passer montanus), Chào mào (Pycnonotus jocosus), Chích bông �uôi dài (Orthotomus sutorius), Chích bông cánh vàng (O.atrogularis). �ôi khi theo mùa g+p thêm các loài Vành khuyên Nhbt B�n, B�c má, Chích mày lQn, Chích ph��ng b?c. M(t s* khu v"c trong n(i ô có tán cây xà c\ dày và r(ng cMng là n�i trú ngU cLa nhiPu cá th, cò b , v�c vào m(t s* thfi �i,m trong nNm. Trong su*t quá trình �iPu tra, ch� ghi nhbn duy nh:t 2 loài chim Nn th�t ��nh c�, trong �ó 1 loài chim Nn th�t ban �êm là Cú l n l�ng xám (Tyto alba) và chim Nn th�t ban ngày là DiPu tr?ng (Elanus caeruleus). �ây là các loài chim r:t có ích trong vi#c tiêu di#t cho thành ph* m(t l� ng lQn các loài chu(t.

Quá trình �ô th� hóa �ã �nh h�4ng m�nh tQi s" phân b* cLa các loài chim. NhiPu nghiên c�u trên th8 giQi cMng �ã ch� ra s" thay �Bi cây xanh 4 �ô th�, �+c bi#t là s" suy gi�m các cây b�n ��a �nh h�4ng m�nh tQi �a d�ng thành phAn loài chim 4 �ây [4, 7]. � qubn Nam T\ Liêm s" hình thành ngày càng nhiPu các chung c� cao tAng, các ��fng vành �ai trên không, các khu v"c có ánh sáng m�nh vào ban �êm nh� sân tbp golf, sân vbn �(ng, �èn ��fng, bi,n qu�ng cáo… cMng �nh h�4ng không nhO �8n các loài



chim, �+c bi#t là các loài chim di c�. Trong quá trình �ô th� hóa n8u c� s4 h� tAng không b?t k�p thì th�fng dWn �8n gia tNng m�c �( ô nhi�m nguYn n�Qc, ô nhi�m không khí, ô nhi�m ti8ng Yn. �iPu này ch?c ch?n không ch� �nh h�4ng �8n s�c khOe cLa ng�fi dân �ô th� mà ngay c� nhZng loài chim hoang dã cMng b� �nh h�4ng. �, �iPu hòa khí hbu và t�o c�nh quan sinh thái �ô th� cAn thi8t ph�i có quy ho�ch h# th*ng cây xanh bóng mát và th�m xanh. Vi#c hình thành các công viên, các r\ng phòng h( vành �ai bên ngoài thành ph*, các hY �iPu hòa, các vùng �:t ngbp n�Qc là cAn thi8t. Tuy nhiên, �, tNng tính �a d�ng sinh hcc cho thành ph* nh:t thi8t ph�i nghiên c�u t�o tính �a d�ng vP c:u trúc thành phAn loài cây làm tNng sinh c�nh s*ng cho nhiPu loài sinh vbt, trong �ó có các loài chim. Vi#c t�o các tB nhân t�o, các n�i cho chim hoang dã Nn, u*ng trong các công viên cMng cAn �� c tính �8n trong t��ng lai nh� nhiPu n�Qc �ã làm. �iPu này v\a có tính giáo dUc tình yêu thiên nhiên cho c(ng �Yng v\a góp phAn dWn dU làm �a d�ng các loài chim trong thành ph*. Hy vcng trong t��ng lai không xa, Hà N(i s� là thành ph* xanh và �a d�ng các loài chim.

4. K�T LU�N

Nghiên c�u trong nNm 2016-2017 4 qubn Nam T\ Liêm, thành ph* Hà N(i �ã ghi nhbn �� c 63 loài chim thu(c 47 gi*ng, 29 hc, 9 b(. Có 24 loài chim di c�, trong �ó có nhiPu loài vQi quAn th, lQn nh� Chìa vôi tr?ng, Cò ruYi. Quá trình �ô th� hóa 4 qubn �ã �nh h�4ng tQi s" phân b* cLa các loài chim. M�c �( �a d�ng thành phAn loài chim gi�m dAn theo chiPu t\

Tây sang �ông khi ti8n dAn vào khu v"c �ô th� trung tâm. Trong quá trình quy ho�ch phát tri,n �ô th� 4 qubn cAn chú trcng tQi di#n tích cây xanh t*i thi,u, s" �a d�ng c:u trúc thành phAn cây xanh và th�m xanh cùng vQi h# th*ng hY �iPu hòa �, duy trì và làm tNng tính �a d�ng các loài chim hoang dã trong thành ph*.


1. namtuliem.hanoi.gov.vn.

2. Nguy�n Cd, Lê Trcng Tr�i, Karen Philllipps (2005). Chim Vi#t Nam. Nxb Lao �(ng - Xã h(i.

3. Nguy�n Lân Hùng S�n, Nguy�n Thanh Vân (2011). Danh lUc chim Vi#t Nam. Nxb Nông nghi#p.

4. Pena J. Cd. C., Martello F., Ribeiro M. C., Armitage R. A., Young R. J., Rodrigues M. (2017). Street trees reduce the negative effects of urbanization on birds. PLoS ONE12(3): e0174484. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0174484.

5. Robson Craig (2015). Birds of South-East Asia. Second edition. Christopher Helm, Bloomsbury Publishing, London.

6. Strange Morten (2002). A Photographic Guide to the Birds of Southeast Asia including the Philippines & Borneo. Christopher Helm, A&C Black Publishers, London.

7. Yuan Baodong, Changghu Lu (2016). Effects of urbanization on bird diversity: A case study in Yizhou, Guangxi Province, China. Asia Life Science 25(1): 79-96.

BIRD SPECIES DIVERSITY IN NAM TU LIEM DISTRICT, HANOI CITYBIRD SPECIES DIVERSITY IN NAM TU LIEM DISTRICT, HANOI CITYBIRD SPECIES DIVERSITY IN NAM TU LIEM DISTRICT, HANOI CITYBIRD SPECIES DIVERSITY IN NAM TU LIEM DISTRICT, HANOI CITY IN THE URBANIZATION IN THE URBANIZATION IN THE URBANIZATION IN THE URBANIZATION

Vuong Thu Phuong, Nguyen Lan Hung Son, Bui Thi HangVuong Thu Phuong, Nguyen Lan Hung Son, Bui Thi HangVuong Thu Phuong, Nguyen Lan Hung Son, Bui Thi HangVuong Thu Phuong, Nguyen Lan Hung Son, Bui Thi Hang, Quan Thi Dung, Quan Thi Dung, Quan Thi Dung, Quan Thi Dung

SummarySummarySummarySummary The trend of increasing urbanization in Hanoi has been shown repeatedly to result in depauperate bird communities. Nam Tu Liem is a district located in the West of Hanoi newly established in 2013 with rapid urbanization speed. Birds survey during two years (2016-2017) were recorded 63 species belonging to 47 genus, 29 families, 9 orders. There are 24 species of migratory birds, including many species with large populations such as White Wagtail (Motacilla alba), Eastern Cattle Egret (Bubulcus coromandus). Urbanization in this study area has affected the distribution of birds. The diversity of bird species diminishes from west to east as it progresses into the central urban area. In the planning of urban development in the district, attention should be paid to the diversity of the composition of trees and green carpet along with the lakes to maintain and increase the diversity of wild birds in the city. Keywords: Keywords: Keywords: Keywords: Bird, distribution, diversity, Hanoi, Nam Tu Liem, urbanization.

Ng�Ng�Ng�Ng�fi ph�n bi#n: TS. Nguy�n Cdfi ph�n bi#n: TS. Nguy�n Cdfi ph�n bi#n: TS. Nguy�n Cdfi ph�n bi#n: TS. Nguy�n Cd Ngày nhNgày nhNgày nhNgày nhbn bài:bn bài:bn bài:bn bài: 19/01/2018 Ngày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua ph�n bi#n:�n bi#n:�n bi#n:�n bi#n: 23/02/2018 Ngày duyNgày duyNgày duyNgày duy#t �Nng:#t �Nng:#t �Nng:#t �Nng: 02/3/2018



XÂY D4NG B,N �L PHÂN B� T4 NHIÊN LOÀI �,NG SÂM (CODONOPSIS JAVANICA (Blume)

Hook. f.) D4A TRÊN C� S. GIS . HUY N TÂY GIANG, TNNH QU,NG NAM

TrTrTrTrAn Công ��nhAn Công ��nhAn Công ��nhAn Công ��nh1111, Nguy, Nguy, Nguy, Nguy�n VNn L i�n VNn L i�n VNn L i�n VNn L i2222, Tr, Tr, Tr, TrAn Minh ��cAn Minh ��cAn Minh ��cAn Minh ��c2222

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T�T�T�T�T Cây ��ng sâm phân b* t" nhiên t�i huy#n Tây Giang, t�nh Qu�ng Nam, là loài cây d� c li#u, �a sáng, có giá tr� kinh t8 và b�o tYn cao. MUc tiêu cLa nghiên c�u là phân tích các nhân t* sinh thái �nh h�4ng vùng phân b* t" nhiên loài ��ng sâm d"a trên c� s4 GIS. Nghiên c�u �ã sd dUng ph��ng pháp phân tích th� bbc AHP (Analytic Hierarchy Process) và ti8p cbn mô hình sinh thái �, xây d"ng b�n �Y vùng phân b* t" nhiên cho loài ��ng sâm. Mô hình phân b* �� c thi8t lbp d"a trên c� s4 lý thuy8t vP s" thích nghi sinh thái. K8t qu� nghiên c�u cho th:y kho�ng 15,18% tBng di#n tích t" nhiên 4 huy#n Tây Giang �� c xác ��nh là có ��ng sâm phân b* trong t" nhiên, trong �ó di#n tích thích h p cao, thích h p trung bình và thích h p th:p t��ng �ng lAn l� t là 1.176,75 ha (chi8m 1,29%), 12.622,74 ha (13,82%) và 67,68 ha (0,07%). Vùng thích h p phân b* t" nhiên loài ��ng sâm �� c tìm th:y 4 huy#n Tây Giang có m*i quan h# ch+t ch� vQi sinh c�nh r\ng, ��a hình và �iPu ki#n lbp ��a. TTTT\ khóa:\ khóa:\ khóa:\ khóa: AHP, ��ng sâm, GIS, mô hình, phân b* t" nhiên, Tây Giang.

1. ��T V�N �9

Tây Giang là huy#n miPn núi n$m 4 phía Tây B?c cLa t�nh Qu�ng Nam, có tBng di#n tích t" nhiên 91.368,05 ha vQi 74,50% là �:t lâm nghi#p. ��a hình �Yi núi, �( d*c lQn và chia c?t m�nh chi8m trên 95% di#n tích t" nhiên [5]. Tây Giang là ��a ph��ng �� c nghi nhbn có cây ��ng sâm phân b* t" nhiên và �i �Au trong khu v"c miPn Trung trong vi#c gây trYng và phát tri,n theo h�Qng hàng hóa. NNm 2011, �y ban nhân dân huy#n Tây Giang �ã phê duy#t �P án phát tri,n cây b�n ��a, trong �ó có ��ng sâm [6]. K8t qu� nghiên c�u vP ��ng sâm trên th8 giQi cho th:y chi Codonopsis có kho�ng 42 loài �+c hZu, phân b* chL y8u 4 Trung, �ông và Nam Á, t\ Kamchatka và Nhbt B�n �8n Afghanistan, Pakistan, Himalayas, phía Nam Trung Qu*c và �ài Loan. Châu Á có kho�ng 11 loài, Trung Qu*c có 6 - 7 loài, �ông D��ng có 3 loài, riêng Vi#t Nam có 2 - 3 loài là Codonopsis javanica, Codonopsis celebica và Codonopsis lancifolia [2]. � Vi#t Nam, ��ng sâm có các tên gci là Sâm leo, Phòng ��ng sâm, �ùi gà, M$n rày cáy (Tày), Cang hô (H’Mông) phân b* nhiPu 4 các t�nh: Lai Châu, Lào Cai, Hà Giang, S�n La, Yên Bái, Tuyên Quang, Cao B$ng, L�ng S�n, Kon Tum, Lâm �Yng, Qu�ng Nam [1]. NNm

1 Trường Cao đẳng Kinh tế - Kỹ thuật Quảng Nam 2 Trường Đại học Nông lâm, Đại học Huế

1969, khi biên tbp bB sung và sda chZa hc Campanulaceae (trong Flore du Cambodge, du Laos et du Vietnam, J. 9) Nguy�n VNn Thu:n �ã �Yng ý vQi quan �i,m cLa Joseph Dalton Hooker �, xác ��nh cây ��ng sâm mcc t" nhiên 4 Vi#t Nam (Sa Pa, Kon Tum, Tuyên ��c) là Codonopsis javanica (Blume) Hook. f. [3]. Theo Nguy�n Minh Kh4i và c(ng s" nNm 2013, ��ng sâm trYng 4 Vi#t Nam hi#n nay có 2 lo�i: L( ��ng sâm Codonopsis pilosula do Vi#n D� c li#u di th"c t\ Trung Qu*c vào nhZng nNm 60 cLa th8 k; tr�Qc, hi#n nay còn r:t ít. ��ng sâm (Codonopsis javanica) là gi*ng mcc hoang có s¥n 4 Vi#t Nam [4]. K8t qu� �iPu tra th"c ��a t�i Tây Giang cho th:y, có s" khác nhau vP s* l� ng phân b* ��ng sâm t" nhiên trên các d�ng sinh c�nh r\ng. Hi#n nay, các c� quan qu�n lý ch�a có thông tin chính xác vP th"c tr�ng phân b* t" nhiên cLa ��ng sâm nên g+p khó khNn trong công tác qu�n lý, khai thác và sd dUng. �, lbp k8 ho�ch qu�n lý, b�o tYn nguYn gien và phát tri,n cây ��ng sâm m(t cách có hi#u qu� thì xác ��nh vùng phân b* t" nhiên là r:t cAn thi8t. Ph��ng pháp phân tích t� li#u �nh vi�n thám, h# th*ng thông tin ��a lý (GIS) �, xây d"ng vùng phân b* các loài th"c vbt �� c nhiPu nhà khoa hcc quan tâm. Ph��ng pháp phân tích th� bbc (AHP) [7] �� c áp dUng �, xác ��nh m�c �( �nh h�4ng cLa các nhân t* sinh thái �8n vùng phân b* cLa th"c vbt, trong �ó có loài ��ng



sâm. Các lQp nhân t* �nh h�4ng �8n vùng phân b* �� c tích h p thông qua mô hình sinh thái trong GIS �, xây d"ng b�n �Y phân b*, b�o ��m �( tin cby mong mu*n.


2.1. V2.1. V2.1. V2.1. Vbt li#u nghiên c�ubt li#u nghiên c�ubt li#u nghiên c�ubt li#u nghiên c�u

DZ li#u không gian: - B�n �Y s* ranh giQi hành chính các xã 4 huy#n

Tây Giang 4 h# tca t( VN 2000, múi chi8u 3 �(.

- B�n �Y s* ��a hình, b�n �Y �:t huy#n Tây Giang 4 t; l# 1:25.000.

- T� li#u �nh v# tinh Landsat 8 OLI tháng 9 nNm 2017 �� c t�i mi�n phí trên website: http://glovis.ugs.gov.s.

- Các ��a �i,m �iPu tra trên th"c ��a nNm 2017 ghi nhbn có loài ��ng sâm phân b* 4 huy#n Tây Giang.

DZ li#u thu(c tính:

- Thông tin vP �( tàn che cLa các th�m th"c vbt che phL.

- Thông tin yêu cAu vP m+t sinh thái cLa loài ��ng sâm: K8 th\a có chcn lcc các tài li#u th� c:p, �ã nghiên c�u bB sung các �+c tr�ng vP sinh thái và phân b* t" nhiên cLa loài cây này 4 huy#n Tây Giang, t�nh Qu�ng Nam.

2.2. Ph��ng pháp nghiên c2.2. Ph��ng pháp nghiên c2.2. Ph��ng pháp nghiên c2.2. Ph��ng pháp nghiên c�u �u �u �u

2.2.1. Xác ��nh các nhân t* sinh thái và các ch� tiêu �nh h�4ng �8n vùng phân b* loài ��ng sâm

D"a vào k8t qu� �iPu tra vP �+c �i,m phân b* cLa loài ��ng sâm 4 huy#n Tây Giang, t�nh Qu�ng Nam, nghiên c�u �ã chcn 9 nhân t* sinh thái �nh h�4ng �8n phân b* loài ��ng sâm trong t" nhiên �, ti8n hành phân h�ng các ch� tiêu cLa t\ng nhân t* sinh thái �nh h�4ng �8n vùng thích h p phân b* (b�ng 1).

BBBB�ng 1. �ng 1. �ng 1. �ng 1. Phân hPhân hPhân hPhân h�ng phân b* ��ng sâm t" nhiên t�i hu�ng phân b* ��ng sâm t" nhiên t�i hu�ng phân b* ��ng sâm t" nhiên t�i hu�ng phân b* ��ng sâm t" nhiên t�i huyyyy#n Tây Giang#n Tây Giang#n Tây Giang#n Tây Giang Phân vùng thích h p phân b*

Nhân t* sinh thái Thích h p cao Thích h p TB Thích h p th:p

Không thích h p

Lo�i �:t �:t mùn vàng �O

trên núi �:t feralit vàng �O

�:t phù sa ven su*i

�:t khác

Thành phAn c� giQi Th�t nh� Th�t trung

bình Th�t n+ng, cát

pha Sét ho+c cát

�( dày tAng �:t (cm) > 100 50 - 100 30 - 50 < 30 T; l# �á lWn (%) 0 - 5 5 - 15 15 - 40 40

�( cao (m) 1.100 - 1.400 1.400 - 1.700 800 - 1.100

1.700 - 2.000 < 800 > 2000

�( d*c (�() 20 - 25 25 - 30

và 15 - 20 30 - 35 và 8 - 15 < 8 ho+c > 35

V� trí ��a hình/ti8p cbn nguYn n�Qc (m)

100 - 500 500 - 1000 1.000 - 1.500 < 100 ho+c >

1.500

Th�m th"c vbt che phL N��ng rWy bO hoang R\ng phUc hYi R\ng trYng,

tr�ng cO Khác

�( tàn che (%) < 0,1 0,1 - 0,2 0,2 - 0,3 > 0,3

2.2.2. Xây d"ng c� s4 dZ li#u nghiên c�u - Xây d"ng dZ li#u lQp sinh c�nh r\ng: Nghiên

c�u �ã chuy,n t� li#u �nh v# tinh Landsat 8 OLI tháng 9 nNm 2017 t\ h# tca �( UTM sang h# tca �( VN2000 4 múi chi8u 3 �(. Sd dUng k8t qu� phân tích ch� s* th"c vbt NDVI trên �nh Landsat 8 OLI �, thi8t lbp lQp b�n �Y sinh c�nh r\ng. Ch� s* NDVI �� c tính d"a trên s" khác bi#t ph�n x� ánh sáng kênh �O

(kênh 4) ánh sáng cbn tia hYng ngo�i (kênh 5) cLa �nh Landsat 8 OLI theo công th�c d�Qi �ây :

Trong �ó NIR, RED là phB ph�n x� cLa kênh cbn

hYng ngo�i và kênh �O. NDVI có giá tr� t\ -1 �8n 1, giá tr� NDVI càng lQn thì th"c vbt che phL càng rbm r�m và �( tàn che cLa th�m th"c vbt càng cao.



- Xây d"ng lQp dZ li#u vP �:t: LQp dZ li#u vP lo�i �:t, thành phAn c� giQi, �( dày tAng �:t và t; l# �á lWn �� c xây d"ng d"a trên nguYn dZ li#u cLa b�n �Y �:t k8t h p vQi qu� �iPu tra trên th"c ��a t�i các khu v"c có loài ��ng sâm phân b* trong t" nhiên.

- Xây d"ng dZ li#u �ai cao và �( d*c: LQp b�n �Y �ai cao và �( d*c �nh h�4ng �8n phân b* loài ��ng sâm �� c xây d"ng t\ mô hình s* �( cao (DEM) b$ng phAn mPm 3D Analyst và Spatial Analyst.

- Xây d"ng dZ li#u v� trí ��a hình (v� trí ti8p cbn nguYn n�Qc): LQp b�n �Y ti8p cbn nguYn n�Qc �� c xây d"ng t\ công cU buffer có s¥n trong phAn mPm chuyên dUng GIS. Sd dUng phAn mPm ArcGIS �, n(i suy và tính toán kho�ng cách ti8p cbn nguYn n�Qc t��ng �ng vQi các m�c �( �nh h�4ng cLa nó �8n phân b* loài ��ng sâm.

2.2.3. Xác ��nh trcng s* cLa các nhân t* sinh thái �nh h�4ng �8n phân b* loài ��ng sâm

Chín nhân t* sinh thái �nh h�4ng �8n phân b* loài ��ng sâm trong t" nhiên 4 vùng nghiên c�u �� c g(p thành ba nhân t* sinh thái chính �, xây d"ng b�n �Y vùng phân b* thích h p cho loài ��ng sâm, bao gYm: 1) Nhân t* �:t: lo�i �:t, thành phAn c� giQi, �( dày tAng �:t, t; l# �á lWn; 2) nhân t* ��a hình: �( cao tuy#t �*i, �( d*c và v� trí ��a hình (ti8p cbn nguYn n�Qc) và 3) sinh c�nh r\ng: Lo�i r\ng và �( tàn che. Qua �iPu tra trên th"c ��a cho th:y ba nhân t* sinh thái chính và chín nhân t* sinh thái phU có tAm �nh h�4ng khác nhau �8n phân b* loài ��ng sâm trong t" nhiên. Do �ó, vi#c xác ��nh tAm quan trcng cLa các nhân t* chính và nhân t* phU là r:t cAn thi8t. Nghiên c�u �ã sd dUng ph��ng pháp AHP (Analytic Hierarchy Process) k8t h p vQi vi#c tham kh�o ý ki8n cLa các chuyên gia. Trcng s* tính toán theo ph��ng pháp AHP cLa các nhân t* sinh thái chính và phU �nh h�4ng �8n phân b* �� c tích h p vào GIS �, xây d"ng b�n �Y vùng phân b* cho loài ��ng sâm (b�ng 2).

BBBB�ng �ng �ng �ng 2222. Tr. Tr. Tr. Trcng s* cLa các nhân t* sinh thái �nh h�4ng �8n phân b* loài cng s* cLa các nhân t* sinh thái �nh h�4ng �8n phân b* loài cng s* cLa các nhân t* sinh thái �nh h�4ng �8n phân b* loài cng s* cLa các nhân t* sinh thái �nh h�4ng �8n phân b* loài ��ng sâm�ng sâm�ng sâm�ng sâm

TT Nhân t* sinh thái

chính Trcng s*

chính (W1) Nhân t*

sinh thái phU Trcng s* phU

(W2) Trcng s* tBng h p

(Wj=W1*W2) Lo�i �:t 0,366 0,148 Thành phAn c� giQi 0,287 0,116 �( dày tAng �:t 0,212 0,086

1 �:t 0,404

T; l# �á lWn 0,135 0,055 �ai cao 0,460 0,154 �( d*c 0,319 0,107 2 ��a hình 0,335 V� trí ��a hình (ti8p cbn nguYn n�Qc)

0,221 0,074

Th�m th"c vbt che phL 0,600 0,156 3 Sinh c�nh r\ng 0,260

�( tàn che 0,400 0,104 TBng 1,000 - 1,000

2.2.4. Xây d"ng b�n �Y phân b* loài ��ng sâm �, xác ��nh vùng phân b* loài ��ng sâm, cAn

ph�i l"a chcn mô hình t*i �u hóa �, phân tích các nhân t* �nh h�4ng �8n phân b* loài ��ng sâm trong t" nhiên 4 huy#n Tây Giang, t�nh Qu�ng Nam. Mô hình t*i �u hóa cho phân b* loài ��ng sâm �� c tích h p t\ng b�Qc trong GIS thông qua mô hình sinh thái ph*i h p tuy8n tính có trcng s* d�Qi �ây:

1 1

Wmn

i j

S I j X i j C j= =

= ∑ ∏

Trong �ó SI : Ch� s* vùng thích h p phân b* cho loài ��ng sâm.

Wj : Trcng s* ch� m�c �( �nh h�4ng �8n phân b* cLa loài ��ng sâm cLa nhân t* sinh thái th� j.

Xij: �i,m thích h p cLa lQp th� i trong nhân t* sinh thái th� j. �i,m thích h p vùng phân b* cho loài ��ng sâm t��ng �ng vQi t\ng m�c �(: i) thích h p cao (4 �i,m), ii) thích h p trung bình (3 �i,m), iii) thích h p th:p (2 �i,m) và iv) không có ��ng sâm phân b* (1 �i,m).

n: S* l� ng các nhân t* sinh thái �� c xem xét cho mUc tiêu xác ��nh vùng phân b* cho loài ��ng sâm.

m: S* l� ng các nhân t* sinh thái giQi h�n �� c xem xét cho mUc tiêu xác ��nh vùng phân b* cho loài ��ng sâm.

Cj là giá tr� cLa nhân t* sinh thái giQi h�n th� j và nhbn giá tr� b$ng 0.



B�n �Y vùng thích h p cho phân b* ��ng sâm �� c xây d"ng d"a trên c� s4 phân tích ch� s* thích h p tBng h p SI cho m<i m(t v� trí, ch� s* này �� c phân c:p l�i thành 4 c:p phân b* t��ng �ng vQi ng�|ng giá tr� thích h p: Thích h p cao (≥ 3,5), thích h p trung bình (2,5 - 3,5), thích h p th:p (2,5 - 1,5) và không có ��ng sâm phân b* (< 1,5).

Trình t" các b�Qc �ng dUng GIS �, xây d"ng b�n �Y phân b* t" nhiên loài ��ng sâm 4 huy#n Tây Giang, t�nh Qu�ng Nam �� c th, hi#n 4 hình 1.

Hình 1Hình 1Hình 1Hình 1. Qui trình xây dQui trình xây dQui trình xây dQui trình xây d"ng b�n �Y và �ánh giá mô "ng b�n �Y và �ánh giá mô "ng b�n �Y và �ánh giá mô "ng b�n �Y và �ánh giá mô

hình phân bhình phân bhình phân bhình phân b* loài �* loài �* loài �* loài ��ng sâm�ng sâm�ng sâm�ng sâm


3.13.13.13.1.... �ánh giá �ánh giá �ánh giá �ánh giá �nh h�4ng nhân t* sinh thái và �nh h�4ng nhân t* sinh thái và �nh h�4ng nhân t* sinh thái và �nh h�4ng nhân t* sinh thái và môi tr�môi tr�môi tr�môi tr�fng �8n phân b* loài ��ng sâmfng �8n phân b* loài ��ng sâmfng �8n phân b* loài ��ng sâmfng �8n phân b* loài ��ng sâm

3.1.1. �nh h�4ng cLa nhân t* sinh c�nh r\ng Qua �iPu tra trên th"c ��a 4 huy#n Tây Giang,

t�nh Qu�ng Nam, nhóm nghiên c�u �ã xác ��nh th�m th"c vbt che phL và �( tàn che cLa t\ng lo�i th�m th"c vbt r\ng có �nh h�4ng rõ r#t �8n tAn s* xu:t hi#n và phân b* loài ��ng sâm trong t" nhiên. Loài cây này phân b* ��n l� ho+c thành t\ng �ám nhO gYm nhiPu cá th, có các tuBi khác nhau 4 ven r\ng, trên n��ng rWy �ã bO hóa, lWn trong cây bUi dcc theo ��fng �i, nhZng n�i có �( tàn che > 0,3 và 4 nhZng khu v"c th�m th"c vbt có �( tàn che cao hAu nh� không th:y s" hi#n di#n cLa loài ��ng sâm. Nhân t* th�m th"c vbt che phL và �( tàn che cLa t\ng th�m th"c vbt �� c xây d"ng d"a trên c� s4 phân tích ch� s* th"c vbt NDVI cLa t� li#u �nh Landsat 8 OLI tháng 9 nNm 2017. Phân lo�i �� c phân ra thành các lo�i sau: �:t n��ng rWy bO hoang có ch� s* NDVI 0-0,1, tr�ng cO (NDVI: 0,1-0,2), r\ng phUc hYi, r\ng t"

nhiên có trZ l� ng nghèo và r\ng trYng (NDVI: 0,3-0,5), r\ng t" nhiên có trZ l� ng trung bình (NDVI:0,5-0,7), r\ng t" nhiên có trZ l� ng giàu (NDVI: >0,7), �:t m+t n�Qc và �:t tr*ng (NDVI: -1 �8n 0). CNn c� vào �nh h�4ng cLa sinh c�nh r\ng �8n phân b* loài ��ng sâm trong t" nhiên 4 vùng nghiên c�u, hai lQp dZ li#u th�m th"c vbt che phL và �( tàn che �� c tích h p trong GIS. K8t qu� phân tích và �ánh giá tBng h p m�c �( �nh h�4ng tBng h p cLa hai nhân t* sinh thái này �8n phân loài ��ng sâm �� c trình bày 4 b�ng 3.

BBBB�ng 3. �nh h�4ng cLa nhân t* sinh c�nh r\ng �8n �ng 3. �nh h�4ng cLa nhân t* sinh c�nh r\ng �8n �ng 3. �nh h�4ng cLa nhân t* sinh c�nh r\ng �8n �ng 3. �nh h�4ng cLa nhân t* sinh c�nh r\ng �8n phân bphân bphân bphân b* loài ��ng sâm* loài ��ng sâm* loài ��ng sâm* loài ��ng sâm

TT Phân c:p thích h p

phân b* Di#n tích

(ha) T; l# (%)

1 Thích h p cao 3.689,60 4,04 2 Thích h p TB 18.065,92 19,77 3 Thích h p th:p 359,83 0,39 4 Không thích h p 69.252,70 75,80 TBng 91.368,05 100,00

B�ng 3 cho th:y kho�ng 22.115,35 ha, chi8m 24,20% tBng di#n tích t" nhiên vùng nghiên c�u, �� c �ánh giá là có th, có loài ��ng sâm phân b*, trong �ó phAn lQn di#n tích có ��ng sâm phân b* �� c �ánh giá là vùng phân b* 4 m�c �( thích h p trung bình thu(c r\ng phUc hYi, có �( tàn che 0,1-0,2 vQi 18.065,92 ha (chi8m 19,77%), trong khi �ó di#n tích �� c �ánh giá có th, có ��ng sâm phân b* trong t" nhiên 4 m�c �( thích h p cao và th:p ch� có di#n tích t��ng �ng lAn l� t là 3.689,60 ha (4,04%) và 359,83 ha (0,39%).

3.1.2. �nh h�4ng cLa nhân t* ��a hình

K8t qu� �iPu tra th"c ��a cho th:y �( d*c, �ai cao và ti8p cbn nguYn n�Qc �nh h�4ng r:t lQn �8n phân b* t" nhiên loài ��ng sâm. ��ng sâm là loài �a Tm nh�ng không ch�u ngbp úng nên ch� tìm th:y loài này 4 nhZng n�i có kh� nNng thoát n�Qc t*t (8 - 350), �( cao so vQi m"c n�Qc bi,n > 800 m và cách nguYn n�Qc 100 - 1.500 m. LQp b�n �Y �ai cao và �( d*c �nh h�4ng �8n phân b* loài ��ng sâm �� c xây d"ng t\ mô hình s* �( cao (DEM) b$ng phAn mPm 3D Analyst và Spatial Analyst. LQp b�n �Y ti8p cbn nguYn n�Qc �� c xây d"ng t\ công cU buffer có s¥n trong phAn mPm chuyên dUng GIS. Sd dUng phAn mPm ArcGIS �, n(i suy và tính toán kho�ng cách ti8p cbn nguYn n�Qc t��ng �ng vQi các m�c �( �nh h�4ng cLa nó �8n phân b* loài ��ng sâm. K8t qu� phân tích



và �ánh giá tBng h p m�c �( �nh h�4ng cLa các nhân t* trên �8n phân b* loài ��ng sâm �� c trình bày 4 b�ng 4.

BBBB�ng 4. �nh h�4ng cLa nhân t* ��a h�ng 4. �nh h�4ng cLa nhân t* ��a h�ng 4. �nh h�4ng cLa nhân t* ��a h�ng 4. �nh h�4ng cLa nhân t* ��a hình ình ình ình ��8n phân b* 8n phân b* 8n phân b* 8n phân b* loài �loài �loài �loài ��ng sâm�ng sâm�ng sâm�ng sâm

TT Phân c:p thích

h p phân b* Di#n tích

(ha) T; l# (%)

1 Thích h p cao 9.722,82 10,64 2 Thích h p TB 18.336,71 20,07 3 Thích h p th:p 536,66 0,59 4 Không thích h p 62.771,86 68,70 TBng 91.368,05 100,00

B�ng 4 cho th:y di#n tích có ��ng sâm phân b* t" nhiên 4 huy#n Tây Giang là 28.596,19 ha, chi8m 31,30% tBng di#n tích t" nhiên vùng nghiên c�u. Trong �ó, phân b* 4 m�c thích h p trung bình 18.336,71 ha (chi8m 20,07%), m�c thích h p cao 9.722,82 ha (chi8m 10,64%) phân bB 4 �( cao 1.000 - 1.400 m so vQi m"c n�Qc bi,n, còn l�i m�c thích h p th:p ch� có 536,66 ha (chi8m 0,59%) n$m r�i rác 4 �( cao 1.700 - 2.000 m.

3.1.3. �nh h�4ng cLa nhân t* �:t

BBBB�ng 5. �nh h�4ng cLa �ng 5. �nh h�4ng cLa �ng 5. �nh h�4ng cLa �ng 5. �nh h�4ng cLa nhân tnhân tnhân tnhân t* * * * ��:t �8n:t �8n:t �8n:t �8n phân b phân b phân b phân b* loài * loài * loài * loài ��ng sâm�ng sâm�ng sâm�ng sâm

TT Phân c:p thích h p phân b*

Di#n tích (ha)

T; l# (%)

1 Thích h p cao 21.222,09 23,23 2 Thích h p TB 27.749,95 30,37 3 Thích h p th:p 0 0 4 Không thích h p 42.396,01 46,40

TBng 91.368,05 100,00

�:t là m(t trong nhZng nhóm nhân t* sinh thái có �nh h�4ng r:t rõ r#t �8n s" phân b* cLa th�m th"c vbt nói chung và loài ��ng sâm nói riêng vì �:t cung c:p dinh d�|ng khoáng, các ch:t vi l� ng và n�Qc cho cây d� c li#u ��ng sâm sinh tr�4ng và phát tri,n. Qua �iPu tra 4 các xã có loài ��ng sâm phân b* trong t" nhiên, nghiên c�u �ã xác ��nh �� c trong nhân t* �:t thì lo�i �:t, thành phAn c� giQi, �( dày tAng �:t và t; l# �á lWn là nhZng nhân t* có �nh h�4ng rõ r#t �8n vùng phân b* cLa loài cây này. LQp dZ li#u vP lo�i �:t, thành phAn c� giQi, �( dày tAng �:t và t; l# �á lWn �� c xây d"ng d"a trên nguYn dZ li#u cLa b�n �Y �:t k8t h p vQi k8t qu� �iPu tra trên th"c ��a t�i các khu v"c có loài ��ng sâm phân b* trong t" nhiên. K8t qu� phân tích và th*ng kê di#n tích cLa các nhân t* t��ng �ng vQi m�c �( tác �(ng

tBng h p cLa các nhân t* sinh thái này �nh h�4ng �8n phân b* loài ��ng sâm �� c th, hi#n 4 b�ng 5.

K8t qu� cho th:y di#n tích có ��ng sâm phân b* là 48.972,04 ha, chi8m 53,60% tBng di#n tích t" nhiên cLa huy#n Tây Giang. Trong �ó, di#n tích có ��ng sâm phân b* 4 m�c thích h p cao là 21.222,09 ha (chi8m 23,23%) và phân b* 4 m�c thích h p trung bình 27.749,95 ha (chi8m 30,37%), không có ��ng sâm phân b* 4 m�c thích h p th:p. ��ng sâm sinh tr�4ng, phát tri,n t*t trên lo�i �:t mùn vàng �O trên núi và �:t feralit vàng �O có thành phAn c� giQi t\ th�t nh� �8n trung bình.

3.2. Xây d3.2. Xây d3.2. Xây d3.2. Xây d"ng b�n �Y vùng "ng b�n �Y vùng "ng b�n �Y vùng "ng b�n �Y vùng phân bphân bphân bphân b* loài ��ng * loài ��ng * loài ��ng * loài ��ng sâmsâmsâmsâm

B�n �Y vùng phân b* loài ��ng sâm �� c thi8t lbp d"a trên c� s4 phân tích các lQp dZ li#u �nh h�4ng �8n phân b* loài ��ng sâm. Các lQp dZ li#u sau khi �ã �� c phân h�ng phân b*, xác ��nh trcng s* và �i,m t��ng �ng vQi t\ng m�c �( phân b* �� c chuy,n t\ dZ li#u Vector sang dZ li#u Raster, rYi sau �ó tích h p t\ng b�Qc trong GIS theo ph��ng trình sau: SI= (0,148*L� + 0,116*TPCG + 0,086*�DT� + 0,055*TL�L + 0,154*�C + 0,107*�D + 0,074*TCNN + 0,156*TTVCP + 0,104*�TC ) пCj.

Trong �ó, SI: Ch� s* thích h p phân b* loài ��ng sâm, L�: Lo�i �:t, TPCG: Thành phAn c� giQi, �DT�: �( dày tAng �:t, TL�L: T; l# �á lWn, �C: �ai cao, �D: �( d*c, TCNN: Ti8p cbn nguYn n�Qc, TTVCP: Th�m th"c vbt che phL, �TC: �( tàn che.

BBBB�ng 6. TBng�ng 6. TBng�ng 6. TBng�ng 6. TBng hhhh p di#n tích p di#n tích p di#n tích p di#n tích phânphânphânphân c c c c:p t:p t:p t:p thích hhích hhích hhích h p p p p phânphânphânphân bbbb* loài ��ng sâm* loài ��ng sâm* loài ��ng sâm* loài ��ng sâm

TT Phân c:p thích h p

phân b* Di#n tích

(ha) T; l# (%)

1 Vùng thích h p cao 1.176,75 1,29 2 Vùng thích h p TB 12.622,74 13,82 3 Vùng thích h p

th:p 67,68 0,07 4 Không có

��ng sâm phân b* 77.500,88 84,82 TBng 91.368,05 100,00

K8t qu� tích h p các lQp dZ li#u sinh thái �nh h�4ng �8n phân b* là b�n �Y d" báo mbt �( phân b* cho loài ��ng sâm vQi các giá tr� ch� s* vùng phân b* mbt �( khác nhau cho m<i pixel. �, xây d"ng vùng phân b* cho loài, nghiên c�u �ã ti8n hành phân lo�i l�i ch� s* vùng thích h p phân b* (SI) thành 4 h�ng phân b*: Thích h p cao, thích h p trung bình, thích



h p th:p và không có ��ng sâm t��ng �ng vQi ng�|ng giá tr� ≥ 3,5, 3,5 - 2,5, 2,5 - 1,5 và < 1,5. Di#n tích và v� trí các phân h�ng phân b* cho loài ��ng sâm trên ��a bàn huy#n Tây Giang �� c th, hi#n 4 b�ng 6 và hình 2.

K8t qu� 4 b�ng 6 cho th:y di#n tích vùng nghiên c�u �� c �ánh giá là có ��ng sâm phân b* t" nhiên 4 các m�c �( khác nhau trên ��a bàn huy#n Tây Giang là 13.867,17 ha, chi8m 15,18% tBng di#n tích t" nhiên. Trên toàn b( di#n tích có ��ng sâm phân b*, phAn lQn di#n tích �� c �ánh giá vùng thích h p cho phân b* loài ��ng sâm 4 m�c thích h p trung bình vQi di#n tích là 12.622,74 ha (chi8m 13,82%). Trong khi �ó, di#n tích �� c xác ��nh phân b* 4 m�c �( thích h p cao cho loài ��ng sâm trong t" nhiên ch� có di#n tích 1.176,75 ha (chi8m 1,29%), m�c �( thích h p th:p có di#n tích 67,68 ha (chi8m 0,07%). NhZng ��a �i,m có loài ��ng sâm phân b* trong t" nhiên tbp trung chL y8u 4 các xã Ga Ri, Ch’�m, A Xan, Tr’Hy. K8t qu� này phù h p vQi k8t qu� ki,m tra trên th"c ��a, phOng v:n ng�fi dân ��a ph��ng và các chuyên gia nghiên c�u vP loài ��ng sâm 4 huy#n Tây Giang. �iPu này kh£ng ��nh m�c �( chính xác cLa b�n �Y phân vùng thích h p cho loài ��ng sâm phân b* trong r\ng t" nhiên 4 huy#n Tây Giang thông qua mô hình ph*i h p tuy8n tính có trcng s* d"a trên c� s4 GIS.

Hình 2. Hình 2. Hình 2. Hình 2. BBBB�n�n�n�n ��YYYY d d d d" báo các" báo các" báo các" báo các khu vkhu vkhu vkhu v"c "c "c "c cócócócó ��ng sâm�ng sâm�ng sâm�ng sâm

phânphânphânphân b b b b**** t t t t" nhiên 4 huy#n Tây Gi�ng, Qu�ng Nam" nhiên 4 huy#n Tây Gi�ng, Qu�ng Nam" nhiên 4 huy#n Tây Gi�ng, Qu�ng Nam" nhiên 4 huy#n Tây Gi�ng, Qu�ng Nam

4. K�T LU�N

ng dUng mô hình sinh thái d"a trên c� s4 GIS �, xây d"ng b�n �Y vùng phân b* t" nhiên thích h p

cho loài ��ng sâm là h�Qng ti8p cbn mQi trong nghiên c�u. B�n �Y phân vùng thích h p cho loài cây này 4 huy#n Tây Giang, t�nh Qu�ng Nam �� c �ánh giá m(t cách khách quan, �ã �� c ki,m ch�ng trên th"c t8 là minh ch�ng kh£ng ��nh �( chính xác ��nh vùng phân b* thích h p cho loài ��ng sâm trong t" nhiên 4 huy#n Tây Giang, t�nh Qu�ng Nam.

Vùng thích h p phân b* cho loài ��ng sâm �� c xác ��nh là 13.867,17 ha, chi8m 15,18% tBng di#n tích t" nhiên 4 huy#n Tây Giang, t�nh Qu�ng Nam. PhAn lQn di#n tích �� c �ánh giá 4 m�c �( thích h p trung bình vQi 12.622,74 ha, trong khi �ó di#n tích thích h p cao và thích h p th:p �� c xác ��nh vQi di#n tích t��ng �ng lAn l� t là 1.176,75 ha và 67,68 ha. V� trí thích h p cho loài ��ng sâm phân b* trong t" nhiên �� c xác ��nh 4 các ��a �i,m thoát n�Qc t*t trên sinh c�nh n��ng rWy bO hoang, tr�ng cO có cây g< mcc r�i rác, r\ng phUc hYi và 4 bìa r\ng khác có �( tàn che th:p (< 0,3), �( cao trên 800 m so vQi m"c n�Qc bi,n, tbp trung chL y8u 4 b*n xã Ga Ri Ch’�m, A Xan, Tr’Hy và r�i rác 4 m(t s* ��a �i,m 4 hai xã LNng và Dang.


1. Võ VNn Chi và TrAn H p (2002). Cây cO có ích 4 Vi#t Nam, tbp 2. Nhà xu:t b�n Giáo dUc, tr. 21.

2. Ph�m Hoàng H( (2003). Cây cO có ích Vi#t Nam, quy,n III. Nhà xu:t b�n Tr�, tr. 101.

3. Nguyen Van Thuan (1969). Campanulaceae, in Flore du Cambodge du Laos et du Vietnam, Fas.9; Mu sesum National D’ histore Naturelles, Paris, P. 3, 12.

4. Nguy�n Minh Kh4i và c(ng s" (2013). K} thubt trYng cây thu*c. Nhà xu:t b�n Nông nghi#p, tr. 166.

5. CUc Th*ng kê Qu�ng Nam (2015). Niên giám th*ng kê. Nhà xu:t b�n Th*ng kê, tr. 15,16.

6. UBND huy#n Tây Giang (2011). �P án phát tri,n cây b�n ��a (Ba kích, ��ng sâm, Tr’�in) trên ��a bàn huy#n Tây Giang giai �o�n 2011 - 2015 và tAm nhìn �8n 2020.

7. Saaty, T. L. (2000). Fundamentals of decision making and priority theory with the analytic hierarchy process. RWS Publications, Pittsburgh, 6: 21-28.



GISGISGISGIS----BASED NATURE DISTRIBUTION MAP DEVELOPMENT OF DANG SAM PLANT BASED NATURE DISTRIBUTION MAP DEVELOPMENT OF DANG SAM PLANT BASED NATURE DISTRIBUTION MAP DEVELOPMENT OF DANG SAM PLANT BASED NATURE DISTRIBUTION MAP DEVELOPMENT OF DANG SAM PLANT

((((CodonopCodonopCodonopCodonopsis sis sis sis jjjjavanicaavanicaavanicaavanica) IN TAY GIANG DISTRICT OF QUANG NAM PROVINCE) IN TAY GIANG DISTRICT OF QUANG NAM PROVINCE) IN TAY GIANG DISTRICT OF QUANG NAM PROVINCE) IN TAY GIANG DISTRICT OF QUANG NAM PROVINCE

Tran Cong DinhTran Cong DinhTran Cong DinhTran Cong Dinh1111, Nguyen Van Loi, Nguyen Van Loi, Nguyen Van Loi, Nguyen Van Loi2222, Tran Minh Duc, Tran Minh Duc, Tran Minh Duc, Tran Minh Duc2222 1Quang Nam College of Economics and Technology

2Hue University of Agriculture and Forestry SummarySummarySummarySummary

The Dang sam plant naturally distributed in Tay Giang district of Quang Nam province, this is a light medicine plant that has high economic and conservation values. The study objective was to analyse GIS-based effect ecology factor layers on natural distribution of Dang sam plant (Codonopsis javanica). The study applied Analytic Hierarchy Process (AHP) and ecolgical modelling approach to build natural distributtion map of Dang sam plant. The disstribution modelling of Dang sam plant was developed based on the theory and ecological adaptation. The study results showed that about 15.18% of total natural area of Tay Giang district were identified as natural distribution zones of Dang sam plant, of which the areas of high, medium and low suitability were 1,176.75 ha (accounted for 1.29%), 12,622.74 ha (13.82%) and 67.68 ha (0.07%) respectively. The natural distribution suitability zones of Dangsam plant are found in Tay Giang district that have close relationship with the forest habitats, terrain and site condition.

Keywords:Keywords:Keywords:Keywords: AHP, Codonopsis javanica, GIS, modelling, natural distribution, Tay Giang.

Ng�Ng�Ng�Ng�fi ph�n bi#n: TS. Ngô VNn Túfi ph�n bi#n: TS. Ngô VNn Túfi ph�n bi#n: TS. Ngô VNn Túfi ph�n bi#n: TS. Ngô VNn Tú Ngày nhNgày nhNgày nhNgày nhbn bài:bn bài:bn bài:bn bài: 28/02/2018 Ngày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua ph�n bi#n:�n bi#n:�n bi#n:�n bi#n: 28/3/2018 Ngày duyNgày duyNgày duyNgày duy#t �Nng:#t �Nng:#t �Nng:#t �Nng: 4/4/2018



�ICU TRA �A D(NG SINH H\C C/A H\ N]M M4C COPRINACEAE T(I V-3N QU�C GIA CÚC PH-�NG,

TNNH NINH BÌNH Lê Thanh HuyLê Thanh HuyLê Thanh HuyLê Thanh HuyPnPnPnPn1111, �oàn Th, �oàn Th, �oàn Th, �oàn Th� Nh� Quanh� Nh� Quanh� Nh� Quanh� Nh� Quanh1111

TÓM TTÓM TTÓM TTÓM T�T �T �T �T Bài báo trình bày k8t qu� nghiên c�u vP �a d�ng sinh hcc, �( phong phú và �+c �i,m phân b* cLa hc n:m m"c Coprinaceae t�i V�fn Qu*c gia (VQG) Cúc Ph��ng, Ninh Bình. K8t qu� thu �� c 47 mWu thu(c hc n:m m"c Coprinaceae, phân lo�i �� c 30 loài và xác ��nh �� c tên khoa hcc cho 24 loài (có 6 loài ch�a xác ��nh �� c tên khoa hcc) thu(c 3 chi: Coprinus, Psathyrella và Panaeolus. Chi n:m Coprinus trong hc n:m m"c Coprinaceae so vQi hai chi Psathyrella và Panaeolus có s* loài là phong phú h�n c�. Trong �ó, loài Coprinus disseminates có �( phong phú cao nh:t, chi8m tQi 12,77%, loài này xu:t hi#n r:t nhiPu trên g< mUc sau khi m�a. Các loài còn l�i có �( phong phú là 4,25% và 2,12%. Các mWu n:m thu �� c nhiPu nh:t t�i hai khu v"c là �(ng Ng�fi x�a và HY M�c. �+c tr�ng ki,u r\ng kín lá r(ng, th�fng xanh, có lQp th"c bì dày, �( Tm cao là �iPu ki#n thubn l i cho các loài n:m phát tri,n.

TTTT\ khóa:\ khóa:\ khóa:\ khóa: �a d�ng sinh hcc, n:m lQn, Coprinus, Psathyrella, Panaeolus, Coprinaceae, VQG Cúc Ph��ng.

1. M* �+U10

Là m(t trong nhZng trung tâm �a d�ng sinh hcc lQn cLa Vi#t Nam cMng nh� trên th8 giQi, V�fn Qu*c gia (VQG) Cúc Ph��ng �ã tr4 thành khu v"c t�o nên s" �a d�ng và phong phú cho khu h# n:m lQn 4 Vi#t Nam nói chung và Cúc Ph��ng nói riêng. Trong s* �ó ph�i k, �8n các loài cLa hc n:m m"c Coprinaceae. Hc n:m Coprinaceae th�fng xu:t hi#n 4 trên phân, g< mUc, �:t Tm �Qt vQi �+c �i,m �+c tr�ng là bUi bào td có màu nâu �8n �en, khi già mM n:m th�fng nát ra thành nhZng gict n�Qc �en nh� m"c. Các loài trong hc n:m m"c Coprinaceae không ch� tham gia vào quá trình tuAn hoàn vbt ch:t, duy trì cân b$ng sinh thái mà nhiPu loài còn �em l�i giá tr� cao vP d� c li#u và dinh d�|ng nh� loài: Coprinus comatus, Coprinus cinerus... Tuy nhiên, cho tQi nay vWn ch�a có nghiên c�u nào thbt s" chuyên sâu vP v:n �P này, cMng nh� vP tính �a d�ng sinh hcc cLa hc n:m m"c Coprinaceae t�i VQG Cúc Ph��ng, ��a �i,m �� c coi là có tiPm nNng vP �a d�ng sinh hcc vQi nhiPu nguYn gien quý hi8m, cAn �� c b�o tYn. Chính vì vby, vi#c nghiên c�u xác ��nh thành phAn và s" phân b* cLa loài, xác ��nh loài mQi, loài �+c hZu, �ánh giá tính �a d�ng sinh hcc cLa các chi n:m thu(c hc n:m m"c Coprinacae t�i VQG Cúc Ph��ng là r:t cAn thi8t. K8t qu� nghiên c�u s� cung c:p và bB

1 Khoa Môi trường, Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội

sung các thông tin, dZ li#u hZu ích vP hc n:m m"c Coprinacae t�i khu v"c và có ý nghza lQn trong vi#c b�o tYn �a d�ng sinh hcc t�i Vi#t Nam cMng nh� trên th8 giQi.


2.1. �2.1. �2.1. �2.1. �*i t� ng và ��a �i,m và thfi gian nghiên *i t� ng và ��a �i,m và thfi gian nghiên *i t� ng và ��a �i,m và thfi gian nghiên *i t� ng và ��a �i,m và thfi gian nghiên cccc�u�u�u�u

�*i t� ng là các loài n:m thu(c hc n:m m"c Coprinaceae t�i VQG Cúc Ph��ng, t�nh Ninh Bình. Thfi gian nghiên c�u t\ 01/2016 �8n 12/2017.

2.2. Ph��ng pháp nghiên c2.2. Ph��ng pháp nghiên c2.2. Ph��ng pháp nghiên c2.2. Ph��ng pháp nghiên c�u�u�u�u

+ Ph��ng pháp thu thbp mWu Do bào td n:m phân tán trong không khí m(t

cách không c* ��nh nên mWu n:m �� c l:y ngWu nhiên t�i các v� trí khác nhau, nhZng khu v"c �:t Tm �Qt, nhiPu mùn, phân, d�Qi g*c cây, trên thân cây, g< mUc và chL y8u dcc theo trUc ��fng di chuy,n chính cLa VQG Cúc Ph��ng.

+ Ph��ng pháp xd lý và b�o qu�n mWu vbt MWu l:y �� c b�o qu�n n�i thoáng mát, ��a vP

phòng thí nghi#m mô t�, ghi chép nhZng �+c �i,m cLa n:m vào phi8u �iPu tra theo mWu. T:t c� các mWu n:m thu thbp �� c s� dán nhãn. ChUp �nh toàn cây n:m, chUp c?t lQp và chUp rõ mM n:m, cu*ng n:m (Le Thanh Huyen et al., 2007).

N:m �� c xd lý b$ng cách s:y khô t" nhiên vào mùa hè, làm khô trong tL l�nh ho+c s:y b$ng tL s:y 4



nhi#t �( 40 - 45OC. Sau khi n:m �ã khô cho vào h(p ho+c phong bì gi:y kèm theo nhãn, t:t c� mWu �"ng trong 1 bao to ho+c h(p to và bB sung silica gen �, hút Tm ch*ng m*c.

+ Ph��ng pháp phân lo�i CNn c� vào các tiêu chí �, phân lo�i các loài nh�: � �+c �i,m hình thái bên ngoài: d"a vào các

�+c �i,m �ã mô t� trên phi8u mô t� bao gYm màu s?c, lá n:m, thân n:m, mùi, v� và môi tr�fng s*ng, �nh chUp th"c t8, cAn nhbn xét các �+c �i,m cLa loài, so sánh s" khác và gi*ng nhau vQi m(t s* mWu vbt trên các vùng trên th8 giQi.

� �+c �i,m hình thái hi,n vi: hình d�ng cLa bào td, hình d�ng cLa Basidia, Pleurocystidia, Cheilocystidia, Pipeipellis, H# s i.

�Yng thfi d"a trên nhZng ph��ng pháp ��nh lo�i theo khóa phân lo�i cLa m(t s* tài li#u nghiên

c�u trong và ngoài n�Qc nh�: N:m lQn 4 Vi#t Nam - Tr�nh Tam Ki#t (2013), nghiên c�u phân lo�i n:m — Michael Kuo (2010), N:m lQn cLa Nhbt B�n — Imazeki R., Otani Y., Hongo T. (1998) �, ��nh danh các loài n:m trong hc n:m m"c Coprinaceae.

3. K�T QU� NGHIÊN C�U VÀ TH�O LU�N 3.1. 3.1. 3.1. 3.1. Thành phThành phThành phThành phAn nhóm loài thu(c hc n:m m"c An nhóm loài thu(c hc n:m m"c An nhóm loài thu(c hc n:m m"c An nhóm loài thu(c hc n:m m"c

Coprinaceae tCoprinaceae tCoprinaceae tCoprinaceae t�i VQG Cúc Ph��ng�i VQG Cúc Ph��ng�i VQG Cúc Ph��ng�i VQG Cúc Ph��ng Sau 10 � t kh�o sát và l:y mWu t�i VQG Cúc

Ph��ng, k8t qu� nghiên c�u �ã thu �� c 47 mWu thu(c hc n:m m"c Coprinaceae, phân lo�i �� c 30 loài thu(c 3 chi. Trong �ó, chi Coprinus phân lo�i �� c 17 loài, chi Psathyrella phân lo�i �� c 7 loài và chi Panaeolus phân lo�i �� c 6 loài. �+c bi#t, ghi nhbn mQi 10 loài cLa hc n:m m"c Coprinaceae (B�ng 1).

BBBB�ng 1. �( p�ng 1. �( p�ng 1. �( p�ng 1. �( phong phú chong phú chong phú chong phú cLa các loài thu(c hc n:m m"c Coprinaceae t�i VQG Cúc Ph��ngLa các loài thu(c hc n:m m"c Coprinaceae t�i VQG Cúc Ph��ngLa các loài thu(c hc n:m m"c Coprinaceae t�i VQG Cúc Ph��ngLa các loài thu(c hc n:m m"c Coprinaceae t�i VQG Cúc Ph��ng

STT Tên loài n:m Loài �� c ghi nhbn mQi

S* lAn g+p mWu qua 10 � t thu mWu

�( phong phú (%)

1 Coprinus disseminatus 6 12,77 2 Coprinus aff. comatus 2 4,25 3 Coprinus aff. cinereus 2 4,25 4 Coprinus aff. angulatus x 1 2,12 5 Coprinus aff. dilectus 1 2,12 6 Coprinus aff. narcoticus x 2 4,25 7 Coprinus aff. plagioporus x 1 2,12 8 Coprinus aff. plicatilis 1 2,12 9 Coprinus aff. radians 1 2,12 10 Coprinus aff. micaceus 2 4,25 11 Coprinus aff. lagopus 2 4,25 12 Coprinus aff. domesticus 1 2,12 13 Coprinus aff. marculentus x 1 2,12 14 Coprinus aff. variegatus x 2 4,25 15 Coprinus sp1. 3 6,38 16 Coprinus sp2. 1 2,12 17 Coprinus sp3. 1 2,12 18 Psathyrella candolleana 2 4,25 19 Psathyrella aff. multipedata x 1 2,12 20 Psathyrella aff. corrugis x 1 2,12 21 Psathyrella aff. olympiana x 1 2,12 22 Psathyrella aff. lutensis x 2 4,25 23 Psathyrella sp1. 1 2,12 24 Psathyrella sp2. 1 2,12 25 Panaeolus aff. olivaceus 2 4,25 26 Panaeolus aff. papilionaceus 1 2,12 27 Panaeolus aff. cyanescens 1 2,12 28 Panaeolina aff. foenisecii 2 4,25 29 Panaeolus sp. 1 2,12 30 Panaeolus aff. antillarum x 1 2,12

TBng s* mWu 47 100 (%)



3.2. �3.2. �3.2. �3.2. �( phong phú cLa các chi n:m t�i V( phong phú cLa các chi n:m t�i V( phong phú cLa các chi n:m t�i V( phong phú cLa các chi n:m t�i VQG Cúc QG Cúc QG Cúc QG Cúc Ph��ngPh��ngPh��ngPh��ng

K8t qu� �ã thu thbp và phân lo�i �� c cho th:y m�c �( �a d�ng sinh hcc cLa n:m m"c Coprinaceae t�i VQG Cúc Ph��ng là t��ng �*i cao, �� c th, hi#n qua b�ng 1. VQi �iPu ki#n môi tr�fng, khí hbu, �( Tm và c:u trúc ��a hình cLa VQG Cúc Ph��ng khá thubn l i �ã góp phAn cho s" sinh tr�4ng và phát tri,n m�nh m� cLa các loài n:m, trong �ó có các loài n:m m"c Coprinaceae. Bên c�nh �ó, qua k8t qu� �iPu tra cLa m(t s* khu h# n:m trong n�Qc nh�: VQG Ba Vì, VQG Tam ��o, VQG Cát Tiên có th, nhbn th:y các loài n:m m"c Coprinaceae 4 VQG Cúc Ph��ng cMng r:t phong phú và �a d�ng vP thành phAn loài, kích th�Qc qu� th,, màu s?c và môi tr�fng s*ng.

Trong tBng s* 47 mWu thu �� c thì chi n:m Coprinus cLa hc n:m m"c Coprinaceae so vQi hai chi Psathyrella và Panaeolus có s* loài là phong phú h�n c�. Trong �ó, loài Coprinus disseminatus có �( phong phú cao nh:t vQi 6 lAn l+p mWu, chi8m tQi 12,77%, loài này xu:t hi#n r:t nhiPu trên g< mUc, sau khi m�a, s* l� ng qu� th, nhiPu vQi kích th�Qc lQn nhO khác nhau. Các loài còn l�i cLa các chi Coprinus, Psathyrella và Panaeolus m+c dù có s* l� ng nhiPu, tuy nhiên, �( phong phú ch�a th, hi#n cao do các loài n:m trong hc Coprinaceae có �+c tr�ng là sau 24 �8n 48 gif s� b� nát thành n�Qc �en, tAn su:t thu mWu cách xa nhau nên s* lAn g+p các loài còn l�i ít h�n so vQi loài Coprinus disseminatus.

Hình 1. MHình 1. MHình 1. MHình 1. M(t s* h(t s* h(t s* h(t s* hình ình ình ình �nh mWu n:m thu �� c t�i VQG Cúc Ph��ng�nh mWu n:m thu �� c t�i VQG Cúc Ph��ng�nh mWu n:m thu �� c t�i VQG Cúc Ph��ng�nh mWu n:m thu �� c t�i VQG Cúc Ph��ng

Ghi chú: (a) Coprinus disseminatus; (b); Coprinus aff. comatus; (c) Coprinus aff. cinereus; (d) Coprinus aff. angulatus; (e) Coprinus aff. dilectus; (f) Coprinus aff. narcoticus; (g) Coprinus aff. plagioporus; (h) Coprinus aff. radians; (k) Coprinus aff. micaceus; (l) Coprinus aff. domesticus; (m) Coprinus aff. marculentus; (n) Coprinus aff. variegatus; (o) Psathyrella candolleana; (p) Psathyrella aff. multipedata; (q) Psathyrella aff. olympiana; (t) Psathyrella aff. lutensis; (v) Panaeolus aff. papilionaceus; (s) Panaeolus aff. olivaceus; (x) Panaeolus aff. cyanescens; (y) Panaeolus aff. antillarum.



3.3.3.3.3.3.3.3. T T T TAn su:t th�fng g+p cLa An su:t th�fng g+p cLa An su:t th�fng g+p cLa An su:t th�fng g+p cLa các chi thucác chi thucác chi thucác chi thu(c hc (c hc (c hc (c hc nnnn:m :m :m :m mmmm"c Coprinaceae"c Coprinaceae"c Coprinaceae"c Coprinaceae

Quá trình thu mWu t�i VQG Cúc Ph��ng có tAn su:t g+p các loài cLa các chi là khác nhau, tAn su:t th�fng g+p các chi trong hc n:m Coprinaceae �� c th, hi#n t�i hình 2.

Hình 2. THình 2. THình 2. THình 2. TAn su:t th�fng g+p cLa các chi thu(c hc An su:t th�fng g+p cLa các chi thu(c hc An su:t th�fng g+p cLa các chi thu(c hc An su:t th�fng g+p cLa các chi thu(c hc

nnnn:m m"c Coprinaceae:m m"c Coprinaceae:m m"c Coprinaceae:m m"c Coprinaceae

Qua quá trình thu thbp mWu t�i khu v"c nghiên c�u, nhbn th:y chi n:m Coprinus có tAn su:t th�fng g+p nhiPu nh:t chi8m tQi 63,8% vQi s* mWu là 30 mWu trên tBng s* 47 mWu thu �� c. Ti8p �ó là chi Psathyrella chi8m 19,1% vQi 9 lAn g+p các loài thu(c chi này và chi Panaeolus vQi 8 lAn g+p chi8m 17,1%.

3.4. 3.4. 3.4. 3.4. ��+c �i,m phân b* cLa +c �i,m phân b* cLa +c �i,m phân b* cLa +c �i,m phân b* cLa nnnn:m m"c :m m"c :m m"c :m m"c CoprinaceaeCoprinaceaeCoprinaceaeCoprinaceae

V�fn Qu*c gia Cúc Ph��ng vQi �u th8 b4i r\ng trên núi �á vôi, r\ng �� c hình thành nhiPu tAng tán, có nhiPu ki,u th�m th"c vbt chính phU khác nhau, vQi 3 ki,u r\ng chính: r\ng th�fng xanh, lá r(ng trên núi �á vôi, r\ng th� sinh tre n�a và quAn l�c tr�ng cO, cây bUi.

S* mWu thu thbp �� c chL y8u �� c tìm th:y 4 các sinh c�nh r\ng th�fng xanh, lá r(ng trên núi �á vôi. Do các sinh c�nh này có �( che phL tán r\ng cao, tAng th�m mUc dày, �( Tm lQn. Vì vby, s* l� ng b?t g+p mWu n:m 4 khu v"c trên là t��ng �*i lQn. T�i sinh c�nh này th�fng thu thbp �� c nhZng loài n:m cLa chi Coprinus và chi Psathyrella. �*i vQi chi Panaeolus th�fng ch� tìm th:y t�i khu v"c bãi cO Tm, có chNn th� trâu, bò, n�i �:t mùn Tm.

T\ s* l� ng mWu thu �� c t�i khu v"c nghiên c�u, chúng tôi xây d"ng �� c l� c �Y phân b* các

loài n:m thu(c hc Coprinaceae �� c th, hi#n 4 hình 3.

Dcc theo tuy8n ��fng thu mWu t\ cBng VQG Cúc Ph��ng �8n Khu trung tâm thì hAu h8t các mWu �� c phát hi#n chL y8u 4 khu v"c hY M�c và �(ng Ng�fi x�a. �ây là khu r\ng nguyên sinh t" nhiên, lá r(ng, th�fng xanh, có �( Tm cao, ít b� tác �(ng cLa con ng�fi, là n�i có �iPu ki#n thích h p cho loài n:m phát tri,n. Khu v"c �(ng Ng�fi x�a �� c phát hi#n nhiPu loài trong chi Coprinus nh:t, b4i khu v"c này có th�m mUc dày và nhiPu g< mUc, �( Tm cao. T�i khu v"c này cMng tìm �� c nhiPu loài n:m thu(c các hc n:m khác nhau nh� hc n:m l< Polyporaceae, Pleurotaceae và hc n:m Ganodermataceae.

Hình 3. LHình 3. LHình 3. LHình 3. L�� c �Y phân b* các loài n:m thu(c hc c �Y phân b* các loài n:m thu(c hc c �Y phân b* các loài n:m thu(c hc c �Y phân b* các loài n:m thu(c hc

nnnn:m m"c Coprinaceae:m m"c Coprinaceae:m m"c Coprinaceae:m m"c Coprinaceae tttt�i VQG Cúc Ph��ng, t�nh �i VQG Cúc Ph��ng, t�nh �i VQG Cúc Ph��ng, t�nh �i VQG Cúc Ph��ng, t�nh Ninh BìnhNinh BìnhNinh BìnhNinh Bình

� khu v"c cda r\ng �8n hY M�c th:p h�n vP �( cao, ngoài r\ng lá r(ng th�fng xanh thì khu v"c này còn có nhZng khu tr�ng cO cây bUi, ng�fi dân th�fng th� trâu bò t�i �ây. Vì vby, hai chi n:m Panaeolus và Psathyrella cMng �� c tìm th:y nhiPu t�i khu v"c này cùng vQi m(t s* loài thu(c chi n:m Coprinus.

4. K�T LU�N

- VP thành phAn loài: Thu �� c 47 mWu thu(c hc n:m m"c Coprinaceae, phân lo�i �� c 30 loài và xác ��nh �� c tên khoa hcc cho 24 loài (có 6 loài ch�a xác ��nh �� c tên khoa hcc) thu(c 3 chi: Coprinus, Psathyrella và Panaeolus.

- VP �( phong phú cLa loài: Chi n:m Coprinus trong hc n:m m"c Coprinaceae so vQi hai chi Psathyrella và Panaeolus có s* loài là phong phú h�n c�. Trong �ó, loài Coprinus disseminates có �( phong phú cao nh:t, chi8m tQi 12,77%, loài này xu:t



hi#n r:t nhiPu trên g< mUc sau khi m�a. Các loài còn l�i có �( phong phú là 4,25% và 2,12%.

- VP phân b*: Các mWu n:m thu �� c nhiPu nh:t t�i hai khu v"c là �(ng Ng�fi x�a và HY M�c. �+c tr�ng ki,u r\ng kín lá r(ng, th�fng xanh, có lQp th"c bì dày, �( Tm cao là �iPu ki#n thubn l i cho các loài n:m phát tri,n.


1. Le Thanh Huyen, Annemieke Verbeken, Jorinde Nuytinck, Saisamorn Luyong & Dennis Desjardin (2007). Lactarius in Northern Thailand: 3. Lactarius subgenus Lactariopsis. Mycotaxon 102, pp. 281-291.

2. Lê Thanh HuyPn (2015). M(t s* dWn li#u vP khu h# n:m lQn 4 r\ng nguyên sinh M�fng PhNng — �i#n Biên. T�p chí Khoa hcc Tài nguyên và Môi tr�fng s* 04, tháng 9/2014: 3-10.

3. Tr�nh Tam Ki#t (2013). N:m lQn 4 Vi#t Nam. NXB Khoa hcc T" nhiên và Công ngh#.

4. Tr�nh Tam Ki#t (2014). Danh lUc n:m t�i Vi#t Nam. Nhà xu:t b�n NN, Hà N(i.

5. Lê Xuân Thám (2010). Phát tri,n s�n xu:t

n:m trên c� s4 �iPu tra xây d"ng b�o tàng n:m 4 V�fn Qu*c gia Cát Tiên.

6. Donald M.Huffman (2008). Mushrooms and Other Fungi of the Midcontinental United States. University of Iowa Press.

7. George R. Pettit, Yanhui Meng, etc. (2002). Statistical analysis for enzymatic decolorization of acid orange 7 by Coprinus cinereus peroxidase.

8. Michael Kuo (2010). Mushrooms taxanomy. Mushroom expert.

9. N. Niveiro and E. Alberto (2011). Checklist of the Argentine Agaricales 2. Coprinaceae and Strophariaceae.

10. Mairion Heinzkill, Lisbeth Bech, Palle Schneider (1998). Characterization of Laccases and Peroxidases from Wood-Rotting Fungi (Family Coprinaceae).

11. Bi Zhishu, Zheng Guoyang, Li Taihui (1993). The Macrofungus Flora Of China’s Guangdong Province. Chinese University Press.

12. Imazeki R., Otani Y., Hongo T. (1998). Fungi of Japan. Published by Yama-Kei Publishers Co., Ltd., Tokyo, Japan.

BIODIVERSITY INVESTIGATE OF INK FAMILY COPRINACEAEBIODIVERSITY INVESTIGATE OF INK FAMILY COPRINACEAEBIODIVERSITY INVESTIGATE OF INK FAMILY COPRINACEAEBIODIVERSITY INVESTIGATE OF INK FAMILY COPRINACEAE IN IN IN IN CUC PHUONG CUC PHUONG CUC PHUONG CUC PHUONG NATIONAL PARK, NATIONAL PARK, NATIONAL PARK, NATIONAL PARK, NINH BINH PROVINCENINH BINH PROVINCENINH BINH PROVINCENINH BINH PROVINCE

Le Thanh HuyenLe Thanh HuyenLe Thanh HuyenLe Thanh Huyen1111, Doan Thi Nhu Quynh, Doan Thi Nhu Quynh, Doan Thi Nhu Quynh, Doan Thi Nhu Quynh1111 1Faculty of Environment, Hanoi University of Natural Resources and Environment

SummarySummarySummarySummary The paper showed the results of specimens were collected, identified species, abundance and distribution characteristics of species belonging to the family Coprinaceae in Cuc Phuong National Park, Ninh Binh. The result 47 specimens were collected belong to the family Coprinaceae, classified 30 species and 24 species have been identified scientific name of 3 genera: Coprinus, Psathyrella and Panaeolus, in which, there are 6 species have not been identified scientific name. The genus Coprinus in the family Coprinaceae compared to Psathyrella and Panaeolus species are more abundant. In which, Coprinus disseminates is species the highest abundance, accounting for 12.77%, it appear on the wood item and after rain. The remaining species are abundant 4.25% and 2.12%. Specimens were the most collected in Ng�fi x�a Caves and Mac Lake areas. Characterized by broad and evergreen broad-leaved forests with thick vegetation and high humidity, favorable conditions for fungal species grow.

Keywords:Keywords:Keywords:Keywords: Biodiversity, mushrooms, Coprinus, Psathyrella, Panaeolus, Coprinaceae, Cuc Phuong National Park.

Ng�Ng�Ng�Ng�fi ph�n bi#n: PGS.TS. Lê Nh� Ki,ufi ph�n bi#n: PGS.TS. Lê Nh� Ki,ufi ph�n bi#n: PGS.TS. Lê Nh� Ki,ufi ph�n bi#n: PGS.TS. Lê Nh� Ki,u Ngày nhNgày nhNgày nhNgày nhbn bài:bn bài:bn bài:bn bài: 28/02/2018 Ngày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua phNgày thông qua ph�n bi#n:�n bi#n:�n bi#n:�n bi#n: 30/3/2018 Ngày duyNgày duyNgày duyNgày duy####t �Nng:t �Nng:t �Nng:t �Nng: 6/4/2018



THÔNG BÁOTHÔNG BÁOTHÔNG BÁOTHÔNG BÁO VVVVP vi#c ch:p nhbn ��n �Nng kP vi#c ch:p nhbn ��n �Nng kP vi#c ch:p nhbn ��n �Nng kP vi#c ch:p nhbn ��n �Nng ký bý bý bý b�o h( gi*ng cây trYng mQi �o h( gi*ng cây trYng mQi �o h( gi*ng cây trYng mQi �o h( gi*ng cây trYng mQi

VNn phòng B�o h( gi*ng cây trYng mQi - CUc TrYng trct thông báo ch:p nhbn ��n �Nng ký b�o h( gi*ng cây trYng mQi sau:

TT S* ��n Ngày n(p

��n ��i di#n

ChL s4 hZu gi*ng cây trYng

Tên gi*ng

Loài cây trYng Ngày ��n

h p l#

1 2018_31 08/03/2018

Công ty TNHH S4 hZu

trí tu# Vàng (Gintasset)

Rural Development

Administration KM1 Ngô- Zea mays L. 09/03/2017

QUYQUYQUYQUY¯T¯T¯T¯T ��°NH°NH°NH°NH VVVVPPPP vivivivi#c#c#c#c ssssdadadada ��BiBiBiBi BBBB$ng$ng$ng$ng bbbb�o�o�o�o hhhh(((( gigigigi*ng*ng*ng*ng câycâycâycây trtrtrtrYngYngYngYng mmmmQiQiQiQi

CNn c� Quy8t ��nh s* 85/Q�-TT-VPBH ngày 23/4/2018 cLa CUc tr�4ng CUc TrYng trct — B( Nông nghi#p & Phát tri,n nông thôn vP vi#c sda �Bi B$ng b�o h( gi*ng cây trYng mQi;

VNn phòng B�o h( Gi*ng cây trYng mQi - CUc TrYng trct thông báo:

��Bi tên ChL s4 hZu B$ng b�o h( gi*Bi tên ChL s4 hZu B$ng b�o h( gi*Bi tên ChL s4 hZu B$ng b�o h( gi*Bi tên ChL s4 hZu B$ng b�o h( gi*ng cây trng cây trng cây trng cây trYng sau:Yng sau:Yng sau:Yng sau:

S* b$ng S* ��n Ngày n(p

��n sda �Bi Loài cây trYng Tên gi*ng

ChL s4 hZu gi*ng �ã �Nng ký

ChL s4 hZu sda �Bi

Tác gi� gi*ng bB

sung

Ngày ch:p nhbn

sda �Bi

46.VN.2016 2016_107 23/04/2018 Lúa —

Oryza sativa L.

S±N LÂM 1

TrAn Duy Quý

Công ty CP công ngh#

Nông nghi#p DKT

TrAn Duy Quý, Bùi

Huy ThLy 23/4/2018



QUYQUYQUYQUY¯T¯T¯T¯T ��°NH°NH°NH°NH

VVVVPPPP vivivivi#c#c#c#c cccc:p:p:p:p BBBB$ng$ng$ng$ng bbbb�o�o�o�o hhhh(((( gigigigi*ng*ng*ng*ng câycâycâycây trtrtrtrYngYngYngYng

CNn c� quy8t ��nh 89/Q�-TT-VPBH ngày 26/04/2018 cLa CUc tr�4ng CUc TrYng trct, B( Nông nghi#p và PTNT vP vi#c c:p B$ng b�o h( gi*ng cây trYng;

VNn phòng B�o h( gi*ng cây trYng mQi - CUc TrYng trct thông báo:

CCCC:p:p:p:p BBBB$ng$ng$ng$ng bbbb�o�o�o�o hhhh(((( gigigigi*ng*ng*ng*ng câycâycâycây trtrtrtrYngYngYngYng

TT S* ��n Tên gi*ng Tên loài ChL b$ng Tác gi� gi*ng ��n v�

��i di#n Thfi h�n hi#u l"c

1 2016_120 D³N GAI THS

DPn gai - Amaranthus

spinosus L., Amaranthaceae.

2 2016_121 RAU SAM THS

Rau sam - Portulaca

oleraceaL., Portulacaceae.

Nguy�n Th� Ngcc Trâm

Nguy�n Th� Ngcc Trâm

3 2016_125 TBR279 Công Ty CP TBng

Công Ty GCT Thái Bình

TrAn M�nh Báo

4 2017_222 V´T Tª-NA6

TBng Công Ty CB PhAn Vbt T� Nông Nghi#p

Ngh# An

Vi#n Khoa hcc k} thubt Nông

nghi#p Duyên h�i Nam Trung B(

5 2017_223 PHÚC THÁI 168

Lúa - Oryza sativa L.

Công Ty Cp TBng Công Ty GCT

Thái Bình

Công ty CP HZu h�n GCT Khoa H(i, Phúc Ki8n,

Trung Qu*c

Không 20 nNm



THÔNG BÁOTHÔNG BÁOTHÔNG BÁOTHÔNG BÁO VVVVP vi#P vi#P vi#P vi#c chc chc chc ch:p nhbn ��n �Nng k:p nhbn ��n �Nng k:p nhbn ��n �Nng k:p nhbn ��n �Nng ký bý bý bý b�o h( gi*ng cây trYng mQi �o h( gi*ng cây trYng mQi �o h( gi*ng cây trYng mQi �o h( gi*ng cây trYng mQi

VNn phòng B�o h( gi*ng cây trYng mQi — CUc TrYng trct thông báo ch:p nhbn ��n �Nng ký b�o h( gi*ng cây trYng mQi sau:

TT S* ��n Ngày n(p

��n ��i di#n

ChL s4 hZu gi*ng cây trYng

Tên gi*ng Loài cây trYng Ngày ��n

h p l#

1 2018_34 NGÔ N¯P LAI F1-

FUTURE 18

2 2018_35

16/3/2018 Không Công Ty TNHH H�t Gi*ng Tân

L(c Phát NGÔ N¯P LAI F1-FUTURE 16

Ngô — Zea mays L.

3 2018_46 ANTHDUDKA

4 2018_47

12/4/2018 Công ty TNHH Fresh Studio Innovations

Anthura B.V.

ANTHECWIE

Hoa hYng môn - Anthurium andreanum

5 2018_48 13/4/2018 Công ty Lubt TNHH T&G

(TGVN)

Fall Creek Farm & Nursery, Inc.

VENTURA

Vi#t qu:t - Vaccinium

corymbosum L.

6 2018_49 DT66

7 2018_50

20/4/2018 Không Vi#n Di TruyPn Nông Nghi#p

DT82

Lúa — Oryza sativa L.

8 2018_51 23/4/2018 VNn phòng lubt

s� Ân Nam

Mie Prefecture, Kagawa

Prefecture, National

Agriculture And Food Research Organization,

Chiba Prefecture

YOTSUBOSHI Dâu tây -

Fragaria L.

03/05/2018

môc lôc T¹p chÝ - Thư viện Đại học Thủy lợi

Documents

Transcript of môc lôc T¹p chÝ - Thư viện Đại học Thủy lợi