İ Ç İ N D E K İ L E R

4 Büyük Üstadın mesajı H. ÖRS 7 Konularımız N. EKEMEN

11 Kardeşlik duygusu N. C, AKKERMAN 19 Konsekrasyon 31. ERBÜDAK 25 Operatif masonluktan spekülatif masonluğa

geçiş F. ÇELTİKÇİ 38 Türkiyede Franmasonluk W. B. ARBURY 42 Ben bir mavi loca masonuyum . . . . M. M. JOHNSON 45 «I A m Only a Blue Lodge Mason» . . M. M. JOHNSON 47 Düşünme hürriyeti F . ÇELTİKÇİ 51 Tarih boyunca iyi, doğru ve güzel C M . ALTAR 59 Türk Masonluğunun hangi konuları araştırması

gerektiğine dair bir deneme C M . ALTAR 69 Mimar Sinan O. ALSAÇ 73 Mimar Sinan Muh L .•. nm faaliyeti hakkında

bilgi Yaym Komitesi 78 Masonik araştırma locaları . . . . . . . . . ( ^ ) 78 Yankılar ( $ ) 80 George Washington ( ^ ) 82 Agap ( ^ ) 83 By-Laws Of The «Mimar Sinan Lodge» ( ^ )

1 . YIL EKÎM1966 Sayı: 1

MİMAR SİNAN

Gevşeklik göstermeyin,

endişe etmeyin, inanıyorsanız, mut laka yenersîniz.

Kur 'an-ı Kerimden

Y A Y I N KOMÎTESÎ

Şinasi BARUTÇU

Fikret ÇELTİKÇİ

Nafiz E K E M E N

Macit E R B U D A K

Mukbil GÖKDOĞAN

Hayrullah ÖRS

Kapak kompozisyonu : Şinasi BARUTÇU

NURETTİN U Y C A N MATBAASI — İSTANBUL 1966 Servili Mescit Sokak No: 12 — Telefon : 22 08 17

MİMAR SİNAN Türkiye Hür ve Kabul Edilmiş Masonları Büyük Locasının

tarihi, çağdaş ve gerçekçi açıdan araştırma ve yayın organıdır.

YIL : 1 Nuruziya sokağı 25 Beyoğlu Tel. : 49 47 53 S A Y I : 1

İ Ç İ N D E K İ L E R

4 Büyük Üstadın mesajı H. ÖRS 7 Konularımız N. EKEMEN

11 Kardeşlik duygusu N. C. AKKERMAN 19 Konsekrasyon M. ERBÜDAK 25 Operatif masonluktan spekülatif masonluğa geçiş . F . ÇELTÎKÇÎ 38 Türkiyede Franmasonluk W. B. ARBURY 43 Ben bir mavi loca masonuyum M. M. JOHNSON 43 «I A m Only a Blue Lodge Mason» M. M. JOHNSON 47 Düşünme hürriyeti F . ÇELTİKÇÎ 51 Tarih boyunca iyi, doğru ve güzel C M . ALTAR 59 Türk Masonluğunun hangi konuları araştırması

gerektiğine dair bir deneme C M . ALTAR 69 Mimar Sinan ° - ALSAÇ 73 Mimar Sinan Muh .-. L .•. nın faaliyeti hakkında

D ü g i Yayın Komitesi

75 Masonik araştırma locaları ( )

78 Yankılar ( ) 80 George Washington ( ^ ) 83 Agap 83 By-Laws Of The «Mimar Sinan Lodge» ( )

3

BÜYÜK ÜSTADIN MESAJI

Bundan iki yüz elli yıl önce Londra'da birleşerek bir Büyük Loca kuran İngiliz Ma­sonları, Doğuda mazisi çok eskilere varan kardeşlik örgütlerinin Batıdaki örneklerini yeni bir ruhla canlandırdıklarını bilmiyor­lardı. Ama biz bunu biliyor ve bununla övü­nüyoruz. Memleketimizdeki loncalar sadece ekonomik alanda iş birliği yapan, sadece na­sıl ve ne kazanacağını düşünen insanlar top­lulukları değildi. Fütüvve Ehli olmak, cö­mertlik, yiğitlik, insan severlik, doğruluk gibi meziyetlere gerçekten sahip olmak de­mekti. Fütüvve Ehli, «Şedd» yani kuşak

4

bağladıktan sonra artık yalnız kendileri için değil, başkaları için yaşarlardı. Batıda an­cak 18. yüzyıldan sonra aydınlar Mason ol­muşlardır, ama Doğuda en üstün insanların Fütüvve Ehli oldukları oldum olası bilinen bir gerçektir.

Bizce de Mason olmak, Feta, yani Fü­tüvve mensubu olmak demektir. Fakat bu­nu bir süre unutmuş olduğumuzu da itiraf etmeliyiz. Türkiyede Masonluk, içinde top­ladığı çok değerli insanlara rağmen kimi va­kit gerçek ülküsünü yitirmek, dış âlemin, küçük bir örneği olmak, ondaki küçük dâ­vaları, gündelik işleri, hattâ düşmanlıkları içinde toplamak tehlikelerine düşmemiş de­ğildir. Ama yol göstericimiz akıl oldukça bunlardan sıyrılmamız tabii idi ve daima da sıyrıldık.

Yalnız şurasını katmak gerektir ki akıl, dayanacağı bilgiler ve veriler olmadık­ça şaşabilir. Gene itiraf edelim ki, yabancı dillerde Masonluk üzerine yazılmış ve ya­yınlanmış eserlerin sayısı yüz bine yakın ol­duğu halde, dilimizde tam ve mükemmel di-yeyileceğimiz hemen hemen hiç bir kitap yoktur. Masonluk bir tekye değildir ki bu eksiği mürşitlerin önünde diz çökerek gi­dermek mümkin olabilsin! Şu halde bizim kuşağa düşen ödev, uzun yıllardan beri ih­mal edilen, ve dış âlemde bizi kınamalarının de belki sebeplerinden biri olan bu noksanı, elimizden geldiği kadar telâfi etmek olma­lıdır. Bunun için atılan en önemli adım da Mimar Sinan'ın yüce adını taşıyan araştır­ma ve yayın locamızın kruluşu olmuştur.

Geçmişi tam olarak bilmek, geleceğe daha emin adımlar atmayı sağlar. Mimar Sinan Locası da yalnız başka dillerden ak­tarmalarla yetinmek yolunu tutacak değil-

5

dir. Buna gereği gibi önem vermekle birlik­te, adı çağdan çağa Ahi, Fütüvve, Franma-son olan ve her zaman aynı kardeşlik ruhu­nu yaşatmış bulunan bütün örgütleri ince­lemesi, masalların yerine gerçekleri getir­meye çalışması gerekmektedir.

Bize, yolumuzun tam aksine şeyleri yükli-yerek iftira edenlere kızmıyalım kardeşle­rim. Biliyoruz ki insanlık düşüncesine karşı olan örgütler ilk olarak bunları yaymışlar­dır ve esrarlı, korkunç ,hattâ iğrenç şeyler birçok insanları daha fazla çeker. Gerçek­ler açıklanmalı ve yayınlanmalıdır ki, elle­rine şu ya da bu kitabı geçirip bunların ne maksatlarla yazıldıklarını bilmiyenler de karşılaştırma ve doğru düşüncelere sahip olma imkânını bulsunlar. Çok eskilere git­meden sadece Tanzimat Devrindeki mer­hum kardeşlerimizin adlarını dizivermek, sanırım ki her insaf sahibini düşündürecek, bunlar arasına birkaç, rasgele mesleğimize girmiş olanı da, bütün insan toplulukları­nın kaçınılmaz bir derdi olarak görmelerini sağlıyacaktır. Biz Türkiyemize lâyık Ma­sonlar olmak istiyor ve buna çalışıyoruz, fa­kat bunu sadece kendimizin bilmemiz yet­mez. Her örgüt mensup olduğu topluma he­sap vermek zorundadır. Bunu bir övünme vesilesi haline getirmek elbette ki akıldan geçemez; ama alevli haç etrafında gece ka­ranlığında toplanan sapıklara yaraşacak es­rarlı tavırlar takınmak, en üstün fikirleri gerçekleştirmek ülküsüne bağlı birliğimize en az yakışacak bir davranıştır. Gizlenme­yi, insan haklarının çiğnendiği memleket­lerde, eğer kaldılarsa, yaşıyan kardeşleri­miz için tabii görebiliriz; bizim için asla...

H a y r u l l a h Ö R S B ü y ü k Ü s t a d

6

MASONIK ESASLAR

KONULARIMIZ «Her Büyük Loca, muntazam tanınmış bir Büyük Loca veya muntazam şekilde kurul­muş üç veya daha fazla Loca tarafından usulü dairesinde tesis edilmiş olmalıdır.» İntizam ve Tanışma Beyannamesi Madde 1

Nafiz EK EM EN

Büyük Kâtip

T ü r k i y e B ü y ü k L oc as ın ın , N i s a n 1 9 6 5 / N i s a n 1966 t a r i h l e r i a r a s ı n ­d a k i 10 . Ç a l ı ş m a Devre s i , « T A N Z İ M - C O N S E C R A T İ O N » T ö r e n i i le b a ş ­l a m ı ş t ı r .

1909 y ı l ı n d a u s u l e a y k ı r ı o l a r a k k u r u l a n v e 1948 y ı l ı nda u s u l e a y k ı ­r ı o l a r a k u y a n d ı r ı l a n Millî M a s o n l u ğ u m u z , b u u s u l s ü z l ü k l e r y ü z ü n d e n D ü n y a M a s o n l u k c a m i a s ı i ç inde k e n d i n e l ây ık o lan m e v k i i b i r t ü r l ü a l a ­m a m ı ş , d ı ş m ü n a s e b e t l e r i n i b i r t a k ı m g a y r ı m u n t a z a m t e ş k i l â t l a m e k t u p ­l a ş m a k t a n v e g ö r ü ş m e k t e n i le r i g ö t ü r e m e m i ş , ve m e m l e k e t i ç inde u h -t e s i n e d ü ş e n çeş i t l i h i z m e t l e r d e n h i ç b i r i s in i i fa e d e m e m i ş t i r .

î ş t e y u k a r ı d a b a h s e d i l e n « T a n z i m - C o n s e c r a t i o n » t ö r e n i T ü r k M a ­s o n l u ğ u n u n ö n ü n d e , m e m l e k e t v e in san l ı k h a y r ı n a ç a l ı ş m a k iç in g e n i ş u f u k l a r a ç m ı ş t ı r .

7

T ü r k i y e B ü y ü k Locas ı , h e r n e k a d a r , İ n t i z a m ve T a n ı ş m a B e y a n n a ­m e s i n i n a r a d ı ğ ı d i ğ e r ş a r t l a r a ö t e d e n b e r i r i a y e t e d e g e l m e k t e i se de , b a ­h i s k o n u s u T a n z i m - C o n s e c r a t i o n T ö r e n i n d e n s o n r a , İ n t i z a m ve T a n ı ş m a B e y a n n a m e s i n i n b i r i nc i ş a r t ı n ı -yan i m e n ş e i n d e k i i n t i z a m ş a r t ı n ı - d a t a ­h a k k u k e t t i r m e k l e , T ü r k M a s o n l u ğ u , D ü n y a M a s o n l u k c a m i a s ı i ç inde h ı z l a b ü y ü k i n k i ş a f l a r a n a m z e t b u l u n m a k t a d ı r .

İ n t i z a m v e T a n ı ş m a B e y a n n a m e s i n i n 1. m a d d e s i d i k k a t l e o k u n u n c a , b i r B ü y ü k L o c a n ı n -ve b u n a i m t i s a l e n b i r L o c a n ı n - ş u n u n b u n u n e m r i y ­le, ş u n u n b u n u n u keyf iy le k u r u l m a s ı n a v e i n t i z a m d a h i l i n d e olmasına,, v e özell ikle i n t i z a m d a h i l i n d e t a n ı n m a s ı n a i m k â n ve m e s a ğ y o k t u r .

B i r B ü y ü k Loca , y a m u n t a z a m b i r b a ş k a B ü y ü k L o c a t a r a f ı n d a n , v e y a u s u l ü n e g ö r e -yan i m u n t a z a m b i r B ü y ü k L o c a d a n p a t e n t a l a r a k -k u r u l m u ş üç v e y a d a h a faz la m u n t a z a m L o c a t a r a f ı n d a n t e s i s o l u n d u ğ u t a k d i r d e m u n t a z a m d ı r , ve b u s ı f a t l a d i ğ e r m u n t a z a m B ü y ü k L o c a l a r l a m ü n a s e b e t k u r a r ve m ü n t e s i p l e r i de a n c a k b u s u r e t l e m u n t a z a m m a s o n s ı f a t ı n ı a l ı r v e t a ş ı r . B u n u n d ı ş ında , m e n s u p o l d u k l a r ı L o c a l a r d a n a y r ı ­l a r a k , f aa l ve m u n t a z a m m a s o n s ı f a t ı n ı k a y b e d e n e sk i b i r a d e r l e r i n b i r a r a y a ge l ip t ı p k ı b i r k u l ü p , b i r c e m i y e t k u r a r g ib i t e şk i l edecek le r i t o p ­l u k l a r n e L o c a d ı r , n e de B ü y ü k Lo ca . B u n l a r ı n i smi «Clandes t ine» g iz­li L o c a l a r d ı r v e m ü n t e s i p l e r i , m u n t a z a m o l m a d ı k l a r ı için, M a s o n s ı f a t ı n ı h a i z değ i ld i r v e M a s o n h a k l a r ı n d a n f a y d a l a n a m a z l a r .

İ ş t e T ü r k M a s o n l u ğ u , « T a n z i m - C o n s e c r a t i o n » t ö r e n i n i n sev inç v e h e y e c a n ı n ı h e n ü z t a p t a z e y a ş a r k e n , h e r h a l d e e s k i a l ı ş k a n l ı k l a r d a n ol­d u ğ u ş ü p h e o l m ı y a n ve T ü r k M a s o n l u ğ u n u n y e g â n e h â k i m i ve m u t l a k n â z ı m ı o lan H ü r v e M ü s t a k i l b i r B ü y ü k L o c a m e f h u m ' u ile b a ğ d a ş m ı y a -c a k çeş i t l i m ü d a h a l e l e r ve h a r e k e t l e r l e k a r ş ı l a ş m ı ş t ı r .

F a k a t s ay ı s ı 2300 ü n ü s t ü n d e o l an K a r d e ş l e r i m i z i n h e m e n h e m e n t ü m ü n ü t e şk i l eden b ü y ü k ve ezici ç o ğ u n l u ğ u b u m ü d a h a l e ve h a r e k e t l e r e i l t i f a t e t m e m i ş t i r . Z i r a b u K a r d e ş l e r i m i z D e m o k r a t i k p r e n s i p l e r i n h â k i m o l d u ğ u M a s o n l u k t a n a l d ı k l a r ı t e r b i y e n i n icabı , B ü y ü k L o c a mese le l e r in in B ü y ü k L o c a iç inde, B ü y ü k L o c a n ı n y e t k i l i o r g a n l a r ı t a r a f ı n d a n ha l led i l ­m e s i l ü z u m ve i m k â n ı n a i n a n d ı k l a r ı g ibi , b u o r g a n l a r c a a l m a n k a r a r l a ­r ı n k e n d i a r z u v e i s t ek l e r i ne u y g u n o l m a m a s ı h a l i n d e d a h i b u k a r a r l a r a u y m a k ve b u n l a r ı n y i n e d e m o k r a t i k e s a s l a r d a h i l i n d e d e ğ i ş t i r i l m e s i im­k â n l a r ı n ı a r a m a k l âz ım ge ld iğ ine i n a n m a k t a d ı r l a r .

İ ş t e K a r d e ş l e r i m i z i n b u o l g u n l u ğ u d u r k i , z inde k u v v e t l e r i n b i r l ik v e b e r a b e r l i ğ i n i s a ğ l a m a k l a , T ü r k i y e B ü y ü k L o c a s ı n ı n b ü n y e s i n i T a n z i m -C o n s e c r a t i o n t ö r e n i n d e n z i y a d e k u v v e t l e n d i r m e ğ e y a r d ı m c ı o l m u ş t u r .

T ü r k i y e B ü y ü k Locas ı , çeş i t l i k o l l a r d a n , m a s o n ç a l ı ş m a l a r ı n ı n i cap ­l a r ı n ı y e r i n e g e t i r m e k t e d i r . K o l l a r ı m ı z k ü l t ü r v e h a y ı r i ş le r in i b ü y ü k b i r

8

şevk l e y ü r ü t m e k t e v e g e l i ş t i r m e k t e d i r l e r ; f i k r i y a t s a h a s ı n ı n d a h a v e r i m ­li s o n u ç l a r l a b e z e n m e s i için, M i m a r S i n a n L o c a s ı n ı n k u r u l u ş u özlü b i r n ü v e t e ş k i l e t m e k t e d i r ; t e r c ü m e i ş l e r imize c idd iye t l e d e v a m o l u n m a k t a ­d ı r ; y a r d ı m s a n d ı k l a r ı m ı z vaz i fe le r in i şevkle , z a m a n ı n d a v e h iç b i r a r ı z a ­y a m a h a l b ı r a k m a d a n y a p m a k t a d ı r l a r .

D ı ş m ü n a s e b e t l e r i m i z ge l i şmes ine d e v a m e t m e k t e d i r . N i s a n 1966 t a ­r i h i n d e n s o n r a O r e g o n ve Y o r k G r a n d L o d g e of Mex ica B ü y ü k L o c a l a r ı i le t a n ı ş m a m u a m e l e l e r i t e k e m m ü l e t m i ş , ve b u s u r e t l e m ü n a s e b e t k u r ­d u ğ u m u z m u n t a z a m B ü y ü k L o c a s a y ı s ı 63 'e b a l i ğ o l m u ş t u r . D i ğ e r m u n ­t a z a m o b e d y a n s l a r l a , t a n ı ş m a i ş l e r in in t a m a m l a n m a s ı y o l u n d a k i ça l ı ş ­m a l a r a d e v a m o l u n m a k t a d ı r .

T ü r k i y e B ü y ü k L o c a s ı n a m e n s u p K a r d e ş l e r , b in b i r d e r t l e m u z t a r i p sevgi l i V a t a n ı m ı z ı n iyi a h l â k s a h i b i ,seciyeli , k ü l t ü r l ü , v icdan l ı , k a l p l e ­r i n d e A l l a h k o r k u s u n u t a ş ı y a n e v l â t l a r ı n d a n bek led iğ i h i zme t l e r i , üç de ­recel i m a s o n l u ğ u n y a r a t t ı ğ ı sevgi , f e d a k â r l ı k ve b e r a b e r l i k h i s l e r iy le v e b i l h a s s a i h t i r a s l a r d a n ve ş a h s î m a k a m ve p a y e a r z u ve e n d i ş e s i n d e n u z a k o l a r a k , ş evk v e g a y r e t l e y e r i n e g e t i r m e k için ç a l ı ş m a k t a d ı r l a r . B u k a d a r t e m i z h i s l e r l e h a r e k e t e d e n b u K a r d e ş l e r i n m u v a f f a k o l m a m a l a r ı iç in sebep y o k t u r , ve M u n t a z a m T ü r k M a s o n l u ğ u b e h e m e h a l m u v a f f a k o l a c a k t ı r .

N. EK EM EN

insan bir şeyi sevmedikçe, onu anlayamaz, öğrenemez.

Goethe

10

Kardeşlik

Collegium

Duygusu

Humanum Naki Cevad AKKERMAN

Sevgi ve barış, kemal yolunda oluştur; Delâletle dövüş, insanlıktan kopuştur.

K a r d e ş l i k d u y g u s u , r u h s a l y e t e n e k l e r i y l e ç e v r e n i n can l ı y a r a t ı k l a r ı a r a s ı n d a en s e ç k i n b i r v a r l ı k o l an i n s a n ı n k u t s a l n i t e l i k l e r i n in b a ş ı n d a ge l i r .

İ n s a n l a b e r a b e r d o ğ a n v e h a y a t b o y u n c a ge l i şen b u d u y g u , h u z u r iç inde m u t l u y a ş a y ı ş iç in d a y a n ı ş m a ve i n s a n sevg i s in i e n u l u a m a ç ve o l g u n l u k s a y a n h ü m a n i z m a ' n ı n d a t e m e l t a ş ı d ı r .

K a r d e ş l i k b i r sevg i h a l e s i d i r v e sevg i k a v r a m ı a l t ı n d a t o p l a n a n bü­t ü n r u h s a l n i t e l i k l e r a r a s ı n d a i n s a n a özgü d u y u m , d ü ş ü n m e , i d r a k , z ih in , z e k â ak ı l v e s a i r e g ib i ye t i l e r i k a p s a y a n b i l inç ' in ve b i l inça l t ı d ü n y a s ı ­n ı n en as i l c evhe r in i t e ş k i l ede r . B u c e v h e r , i n san ın t a b i a t ı n d a m e v c u t y a ş a m a e ğ i n i m v e t u t k u s u y l a o r t a m a u y m a i h t i y a c ı n ı n y a r a t t ı ğ ı h a y a t m ü c a d e l e s i i ç inde i s t i f a y o l u y l a bi l inçle b e r a b e r ge l i şmi ş ve d a y a n ı ş m a şek l i nde e y l e m (fii l) h a l i n e g e l m i ş t i r . B u b a k ı m d a n k a r d e ş l i k d u y g u s u ­n u n v e sevg i s in in k a y n a k l a r ı n ı v e o l g u n l u k y ö n ü n d e ak ı ş ın ı , i n s a n so­y u n u n o l u ş u n d a n b u y a n a geç i rd iğ i r u h s a l ve s o s y a l e v r i m düzen inde a r a ­m a k y e r i n d e o lu r .

B u h u s u s t a felsefî g ö r ü ş l e r l e k o n u l a n i lke lere ve b i l imse l b u l u ş v e a ç ı k l a m a l a r a g e ç m e d e n önce d inse l b i r i n a n ç ve e f s a n e ü z e r i n d e d u r a c a ­ğ ız . Bu , a s l m d a , s embo l ik a n l a m t a ş ı y a n « A d e m l e H a v v a » ve H â a b i l ile K a a b i l k ı s s a s ı d ı r .

11

K u t s a l k i t a p l a r a ve k a y n a ğ ı n ı A s u r l a r d a n a l a n e f sane l e re g ö r e : A l l ah , i lk a t a m ı z o lan  d e m i ba l ç ığ ın ö z ü n d e n y a r a t t ı k t a n s o n r a ona ,

k e n d i r u h u n d a n ü f l emiş ve d a h a önce y a r a t ı l m ı ş o lan h a y v a n l a r a r a s ı n d a o n a a r k a d a ş l ı k ve eş l ik edecek n i t e l i k t e v e şek i lde b i r v a r l ı k b u l u n m a d ı ­ğ ı iç in Âdemin k a b u r g a k e m i ğ i n d e n de H a v v a y ı m e y d a n a g e t i r m i ş t i r . Cen­n e t t e geçen b u o l ay s ı r a s ı n d a Âdem' le H a v v a ' y a b a z ı ş ey l e r y a s a k l a n m ı ş v e A l l a h ' ı n e m r i y l e o n l a r a secde eden b ü t ü n m e l e k l e r i n h a r e k e t l e r i n e k a ­t ı l m a d ı ğ ı için, e s a s e n a t e ş t e n y a r a t ı l m ı ş o lan İb l i s l a n e t l e n e r e k cenne t ­t e n k o v u l m u ş t u r . B u cezan ın ö c ü n ü a l m a k için, b u g ü n k ü y ı l a n l a r ı n ceddi d ı r . B u n l a r d a n k e n d i k ız k a r d e ş i n i n güze l l iğ ine d a y a n a m a d ı ğ ı iç in o n a n e t e g i r m i ş ve h u z u r iç inde k a r d e ş g ib i y a ş a y a n  d e m ' l e H a v v a ' y ı y a ­s a k l a n a n m e y v a y ı y e d i r e r e k k a r d e ş l i k d u y g u s u n u ve k u r a l l a r ı n ı a ş a n baz ı i ş ler i ö ğ r e t m i ş v e böylece o n l a r ı n c e n n e t t e n k o v u l m a l a r ı n a s ebep o l an g ü n a h l a r i ş l e tmi ş t i r . A y r ı y ö n l e r d e y e r y ü z ü n e a t ı l a n Âdem' le H a v ­v a , i k iyüz yı l a y r ı y a ş a d ı k t a n s o n r a b u l u ş m u ş l a r ve döl s a h i b i o l m u ş l a r ­d ı r . B u n l a r d a n k e n d i k ız k a r d e ş i n i n güze l leğ ine d a y a n a m a d ı ğ ı için o n a â ş ı k o l a n ve k a r ı - k o c a o l m a k i s t i y e n K a a b i l , b a b a l a r ı  d e m ' i n k o y d u ğ u k u r a l l a r a gö re , b u k ız la e ş l e n m e k d u r u m u n d a o l an H â a b i l ' i k ı s k a n a r a k ö l d ü r d ü k t e n s o n r a cesedi ne y a p a c a ğ ı n ı b i l emed iğ inden b i r yı l s ı r t ı n d a t a ş ı m ı ş ve b a b a s ı  d e m ' i n l a n e t i n e u ğ r ı y a r a k zenci k ı l ığ ın ı a l m ı ş t ı r . Böy lece h e r ik i o lay ile k a r d e ş l i ğ i n as î l d u y g u l a r ı n a ve k u r a l l a r ı n a y a p ı ­l a n i h a n e t l e r l e de ilk s u ç ve ceza d a d o ğ m u ş t u r .

B u d inse l i n a n ç ve e f s a n e n i n sembol ik a n l a m ı n a ge l ince :

«Âdem ' l e H a v v a , i n s a n s o y u n u n b i r v a r l ı k t a n t ü r e y i ş i n i ; C e n n e t h a y a t ı ; ü f lenen r u h , ş u u r u sembol ize e t m e k t e ve böylece Âdem, i n s a n l a r ı n ş u u r v e i r a d e s a h i b i o l a r a k d o ğ u ş u n u ; H a v v a d a sevg i v e ş e f k a t i t e m s i l e y l e m e k t e d i r . Melek le r in secdesi , i n san l ığ ın ve i n s a n ş u u r u n u n k u t ­sa l l ı ğ ına ve a ld ığ ı i l âh î r u h , m u t l a k ş u u r ve b i lg i o lan A l l a h ' t a n b i r p a r ­ç a o l a r a k f ı t r a t ı n d a k i y a r a t ı c ı yüce k u d r e t e ; i l âh î y a s a k l a r , h u z u r v e m u t l u l u ğ u y a r a t a c a k k u r a l l a r a ve b u n l a r a uymaz l ık , t e l k i n i n y a r a t t ı ğ ı i r a d e za ' f iy le k u d s i d u y g u l a r a y a p ı l a n i h a n e t e i ş a r e t t i r . İb l is , b ü t ü n k ö ­t ü l ü k l e r i ve H a a b i l ile K a b i l ise c insel eğ in im, t u t k u ve i l i ş ik le r in k u t s i k a r d e ş l i ğ i n s evg i b a ğ l a r ı n ı k ı r a c a k ve el ler i k a r d e ş k a n m a b u l a ş t ı r a c a k c ü r ü m , ceza v e v i c d a n a z a b ı n ı r e m z e t m e k t e d i r .

Y u k a r ı d a k i s embo l ik ve do lay l ı a n l a m l a r ı b i r y a n a b ı r a k a r a k b i l im­sel a l a n d a biyoloj ik , ps iko lo j ik ve sosyolo j ik d ü ş ü n c e ve b u l u ş l a r ı n , can ­l ı l a r ın s u d a n v e b i r n e f i s t e n ( c a n l ı d a n ) y a r a t ı l d ı ğ ı n ı ve b i r k a y n a k t a n ge lme le r i i t i ba r i y l e i n s a n l a r ı n k a r d e ş l i ğ i n i ve b u h u s u s t a k i sevg i ve d i -

12

g e r s o s y a l k u r a l l a r ı b i r çok â y e t l e r l e t a h k i m e d e n ve k a r d e ş i n k a r d e ş e i h a n e t e t t i ğ i N u h ' u n v e L û t ' u n k a v i m l e r i n i n b a ş ı n a ge len le r i ö r n e k ola­r a k i n s a n l a r ı n göz le r in in ön l e r i ne s e r e n K u r ' a n ' ı n y a r g ı l a r ı n a a y n e n u y g u n ge ld iğ in i b e l i r t m e k i s t e r i z . Y e r y ü z ü n d e can l ı l a r ı n ve özell ikle in­s a n l a r ı n y a r a t ı l ı ş l a r ı n ı ve ş i m d i y e k a d a r geç i rd ik l e r i b iyolo j ik ( m o r f o ­loj i v e f izyoloj i y ö n ü n d e n ) değ i ş ik l ik l e r in n i t e l ik le r iy le b u n l a r ı n h a n g i e t k i l e r a l t ı n d a c e r e y a n e t t i ğ i n i ve n i h a y e t , iz lediği e v r i m s e y r i n i k a p s a ­y a n a ç ı k l a m a l a r k o n u m u z iç inde değ i ld i r . Ya ln ı z ps iko lo j i ve sosyolo j i a l a n ı n d a t e m e l k u r a l v e i lke o l a r a k k o n u m u z u i lg i l iyen çok öneml i b i r t a b i a t y a s a s ı ü z e r i n d e d u r a c a ğ ı z . Bu , H a e c k e r i n o r t a y a k o y d u ğ u :

«Birey oluş, soy oluşun kısa bir tekrarıdır.»

f o r m ü l ü d ü r . Ö r n e k o l a r a k i n s a n a l ın ı r sa , b u y a s a n ı n a n l a m ı ş u d u r : B i r i n s a n ı n a n a döl y a t a ğ ı n d a k i ilk h ü c r e s e l o l u ş u n d a n b a ş l ı y a r a k

d o ğ u n c a y a ve d o ğ d u k t a n s o n r a t a b i i ö m r ü n ü b i t i r e r e k ö lünceye k a d a r geç i rd iğ i mor fo lo j ik v e o r g a n l a r ı n düzen ve g ö r e v l e r i n d e k i değ iş ik l ik le r , o n u n y e r y ü z ü n d e ve s u l a r i ç inde b i r h ü c r e h a l i n d e k i h a y a t î o l u ş u n d a n b a ş l a y a r a k b u g ü n e k a d a r geç i rd iğ i b ü t ü n değ i ş ik l ik l e r in k ı s a c a t e k r a ­r ı n d a n b a ş k a b i r ş e y değ i ld i r .

Böy lece na s ı l k i , b u g ü n k ü şek l imiz in g ö r ü n ü ş ü ve o r g a n l a r ı m ı z ı n a n a t o m i k v e f izyoloj ik d ü z e n v e görev i , o r t a m ı n zo r l ad ığ ı b i r h a y a t m ü ­cade le s in in m e y d a n a g e t i r d i ğ i m i l y o n l a r d a yı l l ık d e ğ i ş m e l e r i n k a l ı t ı m h a l i n d e b ize i n t i k a l i n i n s o n u c u ise, b u c i s m a n i k a l ı t ı m y a n ı n d a biz ler le b e r a b e r d o ğ a n ve b ü t ü n f a k t ö r l e r i y l e b i r ö m ü r b o y u ge l i şen bi l inçle, b i ­l inç a l t ı n d a d e p o l a n a r a k z a m a n z a m a n o n u n y ü z e y i n d e i n t i k a l eden r u h ­s a l n i t e l ik ve y e t e n e k l e r i de a y n ı e v r i m s e y r i n i iz leyen m a n e v î b i r k a l ı t ı m o l a r a k düşüneb i l i r i z .

G e r ç e k o l an ş u d u r k i , i n s a n l a r m e r h a l e m e r h a l e b i r e v r i m a k ı ş ı n ı n s e y r i i ç inded i r l e r . İ lk h i l k a t t e n b u y a n a h a y a t m ü c a d e l e s i n i n g e t i r d i ğ i f e r d i v e t o p l u m s a l i s t i f an ın m a d d i o l d u ğ u g ib i r u h s a l a l a n l a r d a k i e v r i m s a f h a l a r ı n ı h a y a t ı m ı z ı n çocuk luk , gençl ik , e rg in l i k v e i h t i y a r l ı k çağ l a ­r ı n d a d a iz lemek m ü m k ü n d ü r . Din le r i , di l ler i , ge lenek le r i ve h a t t a r e n k ­le r i a y r ı o l an i n s a n y a v r u l a r ı n ı n b i r a r a y a ge ld ik le r i z a m a n f ı t r i b i r y ö ­ne l i ş ve d ü r t ü ile — Ç o c u k ps iko lo j i s i d e y i m i ile Kaf i l e iç g ü d ü s ü i l e— s e v g i v e k a r d e ş l i k y e t i l e r i n i n a k s i y o n h a l i n e g e ç e r e k o n l a r ı b i r b i r l e r i n e n a s ı l k a y n a ş t ı r d ı k l a r ı n a h e r z a m a n t a n ı k l ı k e t m e k m ü m k ü n d ü r . Cins le­r i n e g ö r e o y u n l a r ı , o y u n c a k l a r ı , d a v r a n ı ş l a r ı , sev inç v e h e y e c a n l a r ı v e h a t t a g ö r d ü k l e r i r ü y a l a r ı ve d ü n y a a n l a y ı ş l a r ı b i r b i r i n e benz iyen b u ço-

13

*cukluk â l e m i n d e y a ş a n ı l a n h a y a t , t o p l u m s a l s evg i ve h ü m a n i z m a b i r l iğ i ­n i n (Co l l eg ium h u m a n u m ) ö r n e ğ i v e çek i rdeğ id i r .

Gençl ik , r u h s a l ye t i l e r i n d ü r t ü h a l i n d e u y a n d ı ğ ı v e ge l i şmeye b a ş l a ­y a n c insel d u y g u l a r ı n h e y e c a n ı iç inde b ü t ü n t a b i a t güze l l ik le r iy le y i r m i y a ş sev inc in in k u t l a n d ı ğ ı ve çeş i t l i y ö n l e r d e sevg i l e r u ğ r u n a göz y a ş l a ­r ı n ı n ç a ğ l a d ı ğ ı ç a ğ d ı r . B ü t ü n iy i v e y a k ö t ü i s t ek , t u t k u v e ç a b a l a r i y l a k a l ı m m ü c a d e l e s i n i n y o ğ u n l a ş t ı ğ ı e r g i n l i k y a ş l a r ı n ı iz l iyen i h t i y a r l ı k ise, r u h s a l b ü t ü n y e t i ve d u y g u l a r ı n a r m o n i z e edi ld iğ i ve d a h a öncek i y a ş k a d e m e l e r i n i n r ea l i t e l e r i iç inde i n s a n sevg i s iy l e k a r d e ş l i k k a v r a m ı n ı n e n y ü k s e k d e r e c e y e e r i ş t i ğ i s o n m e r h a l e d i r .

Y i r m i n c i yüzy ı l ın i n s a n k u ş a ğ ı da , kend i l e r i n i m e y d a n a g e t i r e n ön k u ş a k l a r ı n , t a r i h öncesi , , İ lk O r t a v e Y e n i ç a ğ l a r l a i ç inde y a ş a d ı ğ ı m ı z u z a y v e a t o m ç a ğ ı n d a geç i rd iğ i ve g e ç i r m e k t e o l d u ğ u m a d d i ve r u h s a l b ü t ü n e v r i m l e r i v e o l a y l a r ı v e b u ç a ğ l a r ı n k e n d i d ü n y a s ı ve r ea l i t e l e r i i ç indek i g e l i ş m e v e ak ı ş ı , f e r t v e t o p l u m h a y a t ı n d a o l g u n l u ğ u a m a ç l a y a n v e çok a ğ ı r t e m p o l a r l a e n iyi , en güzel , v e en d o ğ r u k a v r a m l a r ı k a p s a ­y a n n o r m a t i f b i l imle r in ı ş ığ ı a l t ı n d a ince leme a l a n ı n a g i r m i ş b u l u n m a k ­t a d ı r .

B u ince lemeler le a y d ı n l ı ğ a k a v u ş a n r u h s a l ve s o s y a l g ö r ü n ü ş , b u g ü n iç in iç aç ıc ı o l m a m a k l a b e r a b e r , i n s a n l a r ı n iç inde y a ş a d ı k l a r ı b u g ü n k ü r e j i m l e r i n ve o r t a m ı n n i t e l iğe n e o l u r s a o l sun , h ü m a n i z m a y ö n ü n d e n za­m a n ı m ı z i n s a n l a r ı n ı n t o p l u m s a l h a y a t g ö r ü ş ü n ü n , d u y u ş u n u n v e i n a n ı ­ş ın ın g e ç m i ş ç a ğ l a r ı n r e a l i t e l e r i n d e n çok u z a k l a ş m ı ş o lmas ıd ı r . İ lke l y a ­ş a y ı ş ı n s ı r t t a pos t , e lde t o p u z l a ve k a d ı n l a b i r l o k m a için h e r c a n a k ı y a n d ü n y a a n l a y ı ş ı v e o o r t a m ı n ş a r t l a r ı a r k a d a k a l m ı ş t ı r . Z a m a n v e m e k â n iç inde y e r l e ş m e v e b i r l e ş m e ü l k ü s ü n ü n v e y a d inse l t a a s s u b u n v e t a l a n ­c ı l ığ ın a m a n s ı z t e p k i s i a l t ı n d a m e y d a n a ge len y ı ğ ı n h a l i n d e k i göç le r v e a k ı n l a r l a ş e f k a t ve r a h m e t t e n u z a k t o p y e k û n i m h a l a r da , h a z i n b i r e r h a ­t ı r a o l a r a k ya ln ı z t a r i h s a y f a l a r ı n d a y a ş a m k t a d ı r .

H e n d r i k V a n Loon , « İn san l ı ğ ın K u r t u l u ş u » a d ı n d a k i e s e r i n d e aç ık ­l ad ığ ı g ib i , M i l â d ı n 47 inci y ı l ı nda u f a k b i r f en ike g e m i s i ile o z a m a n ı n A v r u p a s m ı n k a r a y o l u i ske les i o l a n A n t a l y a d a k i P e r g e ş e h r i n e gelen İ s a ' n ı n h a v a r i l e r i n d e n P a u l u s v e B a r n a b a s t ' m , Mes ih ' i n k o y d u ğ u k a r d e ş ­l ik sevg i s i ve t o l e r a n s i lke le r ine k a t t ı k l a r ı k ö r t a a s s u p l a d i r i d i r i y a k ı ­l a n b in le rce e r k e k v e k a d ı n h ü m a n i z m a ö lçüler iy le s a l t a n a t , i kba l ve ih­t i r a s u ğ r u n a M ı s ı r E h r a m l a r ı ö n ü n d e v e y a B â b i l y o l l a r ı n d a c a n v e r e n m i l y o n l a r c a es i r in , ön l e r i nde k o s k o c a b i r n e h i r a k a r k e n , K e r b e l â ' d a b i r d a m l a s u y a h a s r e t ç e k d i r e ç e k d i r e ö ldü rü l en b i r a v u ç m a s u m m u t s u z u n , de r i l e r i y ü z ü l e n v e h a y a l e g e l m e d i k i şkence le r l e ö ldü rü l en i n s a n l a r ı n m e n -k ibe le r i , h ü m a n i z m a k o n u s u n d a b u g ü n ü n ve ge leceğ in i n s a n l a r ı iç in h a ­z in b i r e r i b r e t d e r s i o l sa g e r e k t i r .

Î 4 ~

B u g ü n ü n i n s a n l a r ı , s ın ı r l ı v e mevz i î d e olsa , h â l â s ü r ü p g i d e n s i y a s a l i h t i r a s l a r v e d inse l t a a s s u p l a r l a y a r a t ı l a n enge l le re , b a s k ı l a r a v e h a t t a y e r y e r y a y g ı n h a l i n d e k a t l i â a m l a r a ve s ö m ü r g e l e r i n b a t a k l ı k l a r ı n d a in­s a n l a r ı h a y v a n g ib i ç a l ı ş t ı r a n v e de r i l e r i s i y a h o l a n l a r ı i n s a n y e r i n e k o y ­m a y a n k a r t e l l e r e r a ğ m e n f e r t v e t o p l u m o l a r a k u l u s a l y a p ı l a r ı ve k e n d i s ı n ı r l a r ı i ç inde f e rd iye t ç i l i k t en , kö le l ik ten , a ş a ğ ı l ı k d u y g u s u n d a n v e özel­l ik le b u d u y g u n u n y a r a t t ı ğ ı r u h s a l v e a h l â k î ç ö k ü ş l e r d e n k u r t u l m a n ı n , t o p a r l a n m a n ı n v e k a r d e ş l i k b a ğ l a r ı i ç inde h ü m a n i z m a b i r l iğ i y o l u n a g i r ­m e n i n ve böylece ev rense l s o s y a l a d a l e t v e so sya l e m n i y e t i lke ve k u r a l ­l a r ı n ı n güven l iğ i a l t ı n d a m u t l u b i r h a y a t a e r i ş m e n i n g a y r e t i n d e v e ç a b a ­s ı n d a d ı r .

B u k u r t u l u ş ç a b a l a r ı n d a , h ü m a n i z m a ö n d e r v e öncü le r in in d inse l v e felsefi i lke le r h a l i n d e t a r i h b o y u n c a g e t i r d i k l e r i t e l k i n v e e ğ i t i m i n r o l ü b ü y ü k o l m u ş t u r .

B u g ü n ü n ve ge leceğ in t o p y e k û n H ü m a n i z m a B i r l i ğ i ' n i n (Co l l eg ium h u m a n u m ) t e m e l t a ş l a r ı o l an b u f i k i r c evhe r l e r i ü z e r i n d e çok ö z e t l e n m i ş a ş a ğ ı d a k i n o t l a r , k o n u m u z u n be lge le r in i t e ş k i l e t m e k t e d i r .

M ı s ı r d a F i r a v u n l a r ı n z u l ü m v e e s a r e t i a l t ı n d a m a d d i v e m â n e v i ben ­l iğ in i k a y b e d e n ve d e r i n b i r d a l â l e t i ç inde h e r t ü r l ü â d e t l e r i ge lenek h a l i n ­d e k u ş a k t a n k u ş a ğ a a k t a r a n kö le İ s r a i l k a v m i n i o d i y a r l a r d a n k a ç ı r a r a k se fa l e t ve p e r i ş a n l ı k iç inde S î n a y a r ı m a d a s ı n d a k ı r k yı l d o l a ş t ı r d ı k t a n s o n r a on la r ı , k u t s i y e t d u y g u l a r ı iç inde ve k a r d e ş s evg i s ine d a y a n a n a h ­l âk i i lkeler le s i y a s a l ve so sya l b i r l iğe u l a ş t ı r a n ve F i l i s t i n ' d e y e r v e y u r t s a h i b i y a p a n âmi l , M u s a ' n ı n (MÖ. 1298-1232) , b u y a r ı m a d a üze r i nde y ü k s e l e n H a r e b d a ğ ı n d a a ld ığ ı i l âh î on e m i r ' d i r .

M a n e v î h a y a t ı k ö k ü n d e n m a h v o l m u ş b i r ü m m e t i y e n i d e n h a y a t a , v a r l ı ğ a ve ben l iğe k a v u ş t u r a n O n e m i r ; ka t i l , h ı r s ız l ık , z i na v e s a i r e gibi i n s a n l ı ğ ı n r u h s a l h a y a t ı n ı n k a n s e r l e r i n i ön l iyecek ve k a r d e ş l i k d u y g u l a ­r ı n ı t a h k i m edecek i lke le rd i r .

B ü t ü n b u i lke ler i k a p s a y a n T e v r a t ( T o r a t = K a n u n k i t a b ı ) , b u g ü ­n ü n Musev î l e r i n in de i n a n ç l a r ı n a t e m e l o l an k u t s a l k i t a p t ı r .

Y ı l l a r c a s ü r ü p g i d e n k a n l ı s a v a ş l a r l a b i r b i r i n i n h a y a t ı n a v e v a r l ı ­ğ ı n a k a s t e d e n E t i l e r l e Mıs ı r l ı l a r a r a s ı n d a k i a m a n s ı z b o ğ u ş m a l a r ı b a r ı ş a b a ğ l ı y a n ve a s ı l l a r ı İ s t a n b u l m ü z e s i n d e b u l u n a n İ Ü . H a t t u s i l ile f i r a v u n I I . R a m s e s a r a s ı n d a b u n d a n 3166 yıl önce y a p ı l a n a n d l a ş m a , h e r ş e y d e n önce b a r ı ş ı n v e k a r d e ş l i k d u y g u l a r ı n ı n k u t s a l l ı ğ ı ü z e r i n d e d u r m a k t a d ı r .

 lemin , h a y ı r i le ş e r r i n , v e iy i l ik le k ö t ü l ü ğ ü n m ü c a d e l e s i o l d u ğ u n u a ç ı k l a y a n Z e r d ü ş t (MÖ. 6 6 0 ) , iy i d ü ş ü n m e n i n , d o ğ r u k a n u n u n , as î l h ü k ü ­m e t v e k u t s a l sec iyenin , i n s a n v a r l ı ğ ı n ı n m u t l u l u ğ u iç in t e m e l u n s u r l a r o l d u ğ u n u o r t a y a k o y a r . H a y r ı n ş e r r e g a l e b e s i n i n v e i n s a n l a r a r a s ı n d a

15

s e v g i ve k a r d e ş l i k d u y g u s u n u n ebed i l e şmes in in v e n i h a y e t iy i l ik iç in y a p ı l a n y a r d ı m l a r ı n , a y d ı n l ı ğ a e r i ş m e n i n v e r u h î h u z u r u n en esas l ı a h ­l â k î ş a r t l a r ı o l d u ğ u n u be l i r t i r . B u i lekeler i , Z e n d a v e s t a ad ın ı t a ş ı y a n k i ­t a b ı n d a b i r e r b i r e r a ç ı k l a y a n Z e r d ü ş t , d ü n y a n ı n i lk s o s y o l o g u o l a r a k k a b u l e d i l m e k t e d i r .

«ŞM - King» adındaki dokuz kitabında :

«Nefs in ize y a p ı l m a s ı n ı i s t e m e d i ğ i n i z ş e y i s iz d e b a ş k a s ı n a y a p m a y ı n ı z ! S i y a s a l v e so sya l b ü t ü n i ş l e rde as ı l o l an sevgi , t e ­v a z u ve i t i da ld i r . B e n m u z t a r i p i n s a n l ı k t a n b a ş k a k i m i n l e d o s t o lab i l i r im? . . .»

d i y e n v e d ü n y a n ı n i lk h ü m a n i s t i o l a r a k k a b u l ed i len K o n f ü ç y ü s (MÖ. 551-479) i lke le r i u ğ r u n a b i r l o k m a y a m u h t a ç o l a r a k y a ş a m ı ş ve ö l m ü ş ­t ü r .

C e h a l e t p e r d e s i n i k a l d ı r a n a d a m a n l a m ı n ı t a ş ı y a n B u d d a (MÖ. 563 -483) k o y d u ğ u d ü r ü s t i nanç , d ü r ü s t k a r a r , d ü r ü s t söz, d ü r ü s t h a r e k e t , dü ­r ü s t ça l ı şma , d ü r ü s t m u h a k e m e ve d ü r ü s t d ü ş ü n c e d e n i b a r e t sek iz ş a r t ı , h ü m a n i z m a n m t e m e l t a ş l a r ı o l a r a k k a b u l e t m i ş t i r . B u d i s t l e r c e k u t s a l s a ­y ı l a n V e d a a d ı n d a k i y ü z k a d a r k i t a p t a , h e r i n s a n ı n m u k a d d e r a t ı n e ol­d u ğ u n a deği l , n e y a p a c a ğ ı n a b a ğ l ı o l d u ğ u t ez in i de i ler i s ü r e r e k nezih , t e m i z v e m ü k e m m e l i n s a n h a y a t ı n ı n , a n c a k i n s a n l a r a r a s ı k a r d e ş l i k sev­g i s i ile m ü m k ü n o l d u ğ u n u i lke le r h a l i n d e t a h k i m e t m i ş t i r .

B i l imin v e i n s a n l a r a r a s ı m u t l u l u k v e sevg i y o l u n u n h e r ş e y d e n önce, k i ş i n i n k e n d i n i b i lmes iy le , d o ğ a c a ğ ı n ı i lke o l a r a k o r t a y a k o y a n ve no r ­m a t i f b i l imle r in k u r u c u s u s a y ı l a n S o k r a t e s (MÖ. 469-399) , A l l a h ' ı n i s t e ­ğ i o l an faz i le t in d e böylece m e y d a n a ge leceğ ine i n a n m a k t a d ı r .

M i l â d d a n önce 427-347 a r a s ı y a ş a y a n ve S o k r a t e s ' i n öğ renc i s i o l an P l a t o n ' a g ö r e de : H i k m e t , y a n i b i l g i ; ne f se h a k i m i y e t , a d a l e t ve h a k k a ­n iye t , i n s a n s evg i s in in o d a k l a r ı ve r u h u n i l h a m ı ile f i k r i n a h e n k iç inde ve b i r l i k t e ç a l ı ş m a l a r ı i n s a n l ı ğ ı n k u r t u l u ş çâ re l e r id i r .

H ü m a n i z m a k o n u s u n d a deneyse l b i l imle r in ve b u n l a r a d a y a n a n lo-j i k s i s t e m i n k u r u c u s u o l a r a k t a n ı n a A r i t o t e l e s (MÖ. 384-322) :

« E v r e n ' i n k e m a l e ve h a k k a yöne len i r a d î v e g a y r i i r a d î a ş k t a n b a ş ­k a b i r ş e y o l m a d ı ğ ı n a ve b ü t ü n sevg i l e r i k a p s a y a n faz i le t in de , r u h u m u ­z u n a z i m ve i r ades iy l e v e ne f i s m ü c a d e l e s i y l e e lde edi len, f a k a t ak l ın f a a l i y e t i y l e o l g u n l a ş a n en as î l v e u l u b i r y e t i o l d u ğ u n a i n a n ı r .

M u s a ' n ı n T e v r a t m a , D a v u d ' u n i s t i r a p ve sevg i l e r i in l iyen M e z a m i r i ­n i n ve Z e b u r u n u n i n s a n s evg i s ine d a y a n a n i lke le r ine r a ğ m e n h e r t ü r l ü k ö -

16

t ü l ü ğ ü m u b a h s a y a c a k de recede m a n e v î y ı k ı n t ı y a u ğ r a y a n R o m a esa -r e t i n d e k i o ğ u l l a r ı n ı n k a r ş ı s ı n a d ik i l en ve k u r t u l u ş u n t e k ç â r e s i n i i n s a n v a r l ı ğ ı n ı i lg i leyen h e r a l a n d a t o l e r a n s , sevg i v e k a r d e ş l i k o l d u ğ u n u i ler i s ü r e n b a k i r e M e r y e m ' i n ç a r m ı h a ge r i l en oğ lu M e s i h ' i n İnc i l ' dek i h a z i n h i k â y e s i n i h e r k e s b i l m e k t e d i r .

A k ı l v e h a y a l e ge lmiyecek d a l â l e t v e h u r a f e l e r i n k a r a n l ı ğ ı i ç inde k ız e v l â d l a r ı n ı d i r i d i r i g ö m e r e k ö l d ü r m e y i ge lenek s a y a n b i r p u t p e r e s t ­l ik iç inde d o ğ a n v e U h u d s a v a ş ı n d a V a h ş î a d ı n d a k i kö les ine h a i n c e öl­d ü r t t ü ğ ü ilk m ü s l ü m a n l a r d a n H a m z a ' n ı n c iğe r in i s ö k ü p y iyen ve y ü r e ğ i -tıi y a r a r a k a v u ç a v u ç k a n ı n ı içen M u a v i y e n i n a n a s ı H i n d a d ı n d a k i k a d ı ­n ı n ö r n e k o l d u ğ u b i r v a h ş e t v e ş e n a a t o r t a m ı n d a ge l i şen İ s l â m d i n i n i n k u t s a l k i t a b ı K u r ' a n ' m âye t l e r i , b i l imsel , r u h s a l ve s o s y a l b ü t ü n özell ik­le r iy le i n s a n l a r iç in m u t l u b i r d ü n y a y a r a t m a y ı a m a ç o l a r a k a l m ı ş ve b u h u s u s t a :

«Dinde z o r l a m a y o k t u r ! d iye b a ş l a y a n i lke ler iy le f ik i r ve v i c d a n öz­g ü r l ü ğ ü b a k ı m ı n d a n i n s a n h a k l a r ı n ı n k o r u n m a s ı n ı , b a s i r e t l i o lmay ı , k ö -r ü k ö r ü n e h e r ş e y e i n a n m a m a y ı , d o ğ r u y u v e h a k k ı g ö r m e y i , b ü t ü n beşe r î i l i şk i l e rde d ü ş ü n m e y i , ak l ı ve b i lg iy i , i n s a n l a r ı n ve i m a n eden le r in k a r d e ş o l m a l a r ı i t i b a r i y l e b i r b i r l e r i n i s e v m e y i v e ş a h s î ç ı k a r l a r için h a k s ı z l ı k e t m e m e y i , g e r ç e k l e r i n k a b u l ed i lmes in i , k i b i r ve g u r u r d a n , k a t i l ve z ina ­d a n , h o d b i n l i k t e n ve k ö t ü z a n l a r d a n , i n s a n l a r ı t eçh i l ve t e c e s s ü s t e n , a l a y v e i f t i r a d a n , y a l a n d a n ve h a s i s l i k t e n k a ç ı n m a y ı ; a n a y a ve b a b a y a , a k ­r a b a ve t a a l l ü k a t a ve özell ikle k a d ı n l a r a v e i h t i y a r l a r a b i l im a d a m l a r ı n a s a y g ı g ö s t e r m e y i , y e t i m l e r i k o r u m a y ı ve d ü ş k ü n l e r l e y o k s u l l a r a y a r d ı m ­c ı o l m a y ı t e lk in ve mi l l e t m a l ı n a el u z a t a n l a r ı d a t e l in eder .

Sab ı r l ı ve m ü s a h a m a l ı o l m a n ı n ve i n s a n l a r ı s e v m e n i n en k u t s a l b i r h a s l e t ve m e z i y y e t o l d u ğ u üze r inde İ s r a r l a d u r d u k t a n b a ş k a h e r t ü r l ü e m a n e t i eh l ine v e r m e n i n , i n s a n l a r ı k e m a l e u l a ş t ı r a c a k n i t e l ik l e r in b a ş ı n ­d a ge ld iğ in i de i lâve ede r .

İ n s a n sevg i s in i en u lu a m a ç s a y a n , r u h s a l ve sosya l k e m a l i n t a h a k ­k u k u n a a n c a k b u a m a c ı n s a ğ l a y a c a ğ ı d a y a n ı ş m a y a b a ğ l a y a n h ü m n i z m a k a v r a m ı n ı n , b u k a d a r g e n i ş ö lçüde y e r b u l d u ğ u K u r ' a n ' d a n b a ş k a h i ç b i r d i n k i t a b ı v e y a felsefî e s e r m e v c u t değ i ld i r .

Y u k a r d a k i k u t s a l i lkeler i â y e t l e r h a l i n d e i lâh î v a h i y e l e r l e o l an v e «ben en iy i a h l â k ı t a m a m l a m a y a ge ld im» d iye i n san l ık âdeminde y a p a ­c a ğ ı en u l u g ö r e v i a ç ı k l a y a n İ s l â m d in in in k u r u c u s u H z . M u h a m m e d M u s t a f a h a d i s l e r i n i n ç o ğ u n d a ,beşer î m ü n a s e b e t l e r d e en as î l ü l k ü n ü n , i n s a n l a r ı n k a r d e ş l i ğ i v e h ü m a n i z m a o l d u ğ u n a i ş a r e t b u y u r u r .

R ö n e s a n ' m d o ğ u ş u n d a , k ı s a n o t l a r h a l i n d e a ç ı k l a n a n y u k a r ı d a k i i lke le r in ro lü de b ü y ü k o l m u ş t u r . V e s o n u ç o l a r a k da , b i r s ü r e t a b i i h a k -

17

l a r l a d ü n y a y a ge len i n s a n l a r iç in özgür lük , e ş i t l i k ve k a r d e ş l i k i lke le r in i v e a m a c ı n ı k a p s a y a n , s i y a s a l v e s o s y a l a l a n l a r d a i n s a n l ı k iç in y e n i b i r d e v i r a ç a n 1776 A m e r i k a v e 1789 F r a n s ı z İ n s a n H a k l a r ı B e y a n n a m e l e r i ile, i n s a n l a r ı n b i rb i r l e r i y l e b o ğ a z l a ş t ı k l a r ı İ k inc i D ü n y a S a v a ş ı n d a n son ­r a , a y n i h a k l a r ı n b ü t ü n d ü n y a mi l l e t l e r i ne t e şmi l i n i iz l iyen ve b u n l a r ı t e ş k i l â t l a t a h a k k u k e t t i r m e y o l u n a g i r e n 1948 B i r l e ş m i ş Mi l le t le r A n a ­y a s a s ı d o ğ m u ş t u r .

B ü t ü n b u h a r e k e t l e r , b a ş ı b o ş b i r a k ı ş l a i n s a n l a r ı b i r b i r i n e k ı r d ı r a n s a v a ş l a r ı ön l emek v e b a r ı ş i ç inde i n s a n l a r a r a s ı n d a s evg iye d a y a n a n i şb i r l iğ in i s a ğ l a m a k t ı r . M e y d a n a ge l i ş l e r inde M a s o n i k i lke v e g a y r e t l e r i n d e h i s se s i o l an b u a n d l a ş m a l a r , ge lecek iç in ş e f k a t ve ü m i t do lu b i r D ü n ­y a K a r d e ş l i ğ i n i n ve H ü m a n i z m a B i r l i ğ in in (Col leg ium h u m a n u m ) fecr i ­d i r .

K o n u d a k i d ü ş ü n c e l e r i m i z i ; i lke le r imiz i k a p s a y a n ş u m ı s r a l a r l a b i ­t i r e l i m :

«Gerçeklerden nasip almak gerektir, Ve şefkat bir şiarı müşterektir, Ki insanlıkta onsuz dirlik ölmaZj Sevgisiz, yardımsız hakiki birlik olmaz.»

N. C. AKKERMAN

18

K O N S E K R A S Y O N Macit ERBUDAK

K o n s e k r a s y o n , b i r d e ğ i ş m e ve d ö n ü ş m e a n l a m ı t a ş ı r . K l i ş e  y i n l e ­r i n d e k o n s a k r e edi len Ş a r a p ve E k m e k n i t e l ik değ i ş ik l iğ ine u ğ r ı y a r a k İ s a P e y g a m b e r i n K a n v e Cesed ine d ö n ü ş ü r l e r .

B u ke l ime , b i r k i ş i ye v e y a b i r n e s n e y e y e n i b i r k iml ik k a z a n d ı r a r a k , o n u b i r k u r u l u ş y a d a b i r t o p l u l u ğ a İ t h a f e t m e m â n a s ı n a d a ge l i r . 2 9 / 4 / 1965 günü î skoçya Büyük Locası , Türkiye Büyük Locasını Konsakre ederek İ n t i z a m a k o y m u ş v e o n u b u yen i n i t e l iğ i ile b ü t ü n d ü n y a M a s o n l u ğ u n a t a n ı t m ı ş t ı r . Y ü r k i y e B ü y ü k L o c a s ı n ı n m u n t a z a m d ü n y a M a s o n l u ğ u n c a t a n ı n m a s ı n a enge l t e ş k i l eden K ö k ve K a y n a k ş a r t ı d a böylece y e r i n e g e t i r i l m i ş o l u y o r d u .

Ç ü n k ü , T ü r k i y e d e r e m z î Mason luk , Y ü k s e k Ş û r a c a B ü y ü k M e ş r i k o l a r a k k u r u l m u ş , 1935 de u y u t u l d u k t a n s o n r a 1948 d e m a s o n l a r ı n b i r k ı s ­m ı u y k u d a b ı r a k ı l a r a k B ü y ü k L o c a o l a r a k u y a n d ı r ı l m ı ş t ı .

T ü r k i y e B ü y ü k M e ş r i k i A ğ u s t o s 1909 d a k u r u l u r k e n , B ü y ü k M e ş r i k B ü y ü k K â t i b i D r . M. C. D u r u B . \ in « M a s o n l u ğ u M a s o n o l m ı y a n l a r d a n k u r t a r a l ı m » k o n u l u k o n f e r a n s ı n d a i ş a r e t e t t i ğ i g ib i T u b a a ğ a c ı ö r n e k ola­r a k a l ı n m ı ş v e y a A v u s t u r y a Y ü k s e k Ş u r a s ı H â k i m B ü y ü k  m i r i p e k m u h ­t e r e m F . R a n g e t i n e r B . \ in, Y ü k s e k Ş u r a l a r t o p l a n t ı s ı do lay ı s ı ile î s t a n -b u l d a b u l u n d u ğ u b i r s ı r a d a söy led iğ i g ib i Y a p ı n ı n k u r u l m a s ı n a T e m e l d e n deği l , Ç a t ı d a n b a ş l a n m ı ş t ı .

G e r ç e k t e A v u s t u r y a d a k i g e l i ş m e n i n t e r s i n e 1909 d a i lk önce T ü r k i ­y e Y ü k s e k Ş u r a s ı k u r u l m u ş , Y ü k s e k Ş u r a d a B ü y ü k M e ş r i k i k u r m u ş t u .

T ü r k i y e B ü y ü k Locas ı , k a y n a ğ ı n ı Y ü k s e k Ş u r a d a n a l m a k l a k e n d i n i m u n t a z a m d ü n y a M a s o n l u ğ u n a t a n ı t m a k t a g ü ç l ü k ç e k i y o r d u . İ l i şk i k u r ­m a k i s t ed iğ i b ü t ü n M a s o n O b e d y a n s l a r ı h e p m a s o n l u ğ u m u z u n k ö k ü n ü n n e r e y e d a y a n d ı ğ ı n ı ö ğ r e n m e k t e İ s r a r e d i y o r ve m e n ş e i m i z d e k i i n t i z a m d a

19

t e r e d d ü t l e r i b u l u n d u ğ u n d a n , B ü y ü k L o c a m ı z ı t a n ı t m a k t a çek ingen d a v ­r a n ı y o r l a r d ı .

A v r u p a ve A m e r i k a ile s ık ı t e m a s ı o l an K K . \ , çok d a h a önce M a ­s o n l u ğ u k a y n a ğ ı n d a ince lemeye b a ş l a m ı ş l a r ve T ü r k i y e M a s o n l u ğ u n u n m u n t a z a m o lmad ığ ın ı , i n t i z a m a k o n m a s ı iç in çeş i t l i d e n e m e l e r e g i r i ş t i k ­t e n s o n r a K o n s e k r a s y o n d a n b a ş k a ç ı k a r yol b u l u n m a d ı ğ ı n ı a n l a m ı ş l a r d ı .

B u i m k â n , 1959 M a r t a y ı n d a î s k o ç y a B ü y ü k L o c a s ı e sk i B ü y ü k Ü s ­t a d ı p e k M u h t e r e m L o r d M a c k d o n a l d ve B ü y ü k K â t i b i pek m u h t e r e m D r . B u c h a n B B . \ in O r t a Ş a r k s e y a h a t l e r i n i A n k a r a y a k a d a r u z a t ı p B ü y ü k D a i m i H e y e t i m i z l e d o ğ r u d a n d o ğ r u y a y a p t ı k l a r ı g ö r ü ş m e s o n u n d a be ­l i r m e y e b a ş l a m ı ş t ı .

N i h a y e t , İ s t a n b u l a k o n s e k r a s y o n t ö r e n i n i y a p m ı y a gelen, î s k o ç y a B ü y ü k L o c a s ı B ü y ü k Ü s t a d ı pek m u h t e r e m L o r d B r u c e ve B ü y ü k K â t i b i p e k m u h t e r e m B u c h a n B B . \ d e n k u r u l u h e y e t 2 9 / 4 / 1 9 6 5 g ü n ü T ü r k i y e B ü y ü k L o c a s ı esk i B ü y ü k Ü s t a d ı p e k m u h t e r e m D r . E k r e m T o k B . \ t a ­r a f ı n d a n B ü y ü k L o c a y a a l ı n a r a k P r o f a n l a r ı n s ü r e k l i a l k ı ş l a r ı ile s e l âm­l and ı .

Konsekrasyonu y a p a c a k olan bu heyete eski Büyük Üs tad k a y m a k a m ı D r . N e c d e t E g e r a n B . \ , î s k o ç y a B ü y ü k L o c a s ı n ı n f a h r î 2. ci N a z ı r ı ve T ü r k i y e t ems i l c i s i b u l u n d u ğ u n d a n , B ü y ü k H a t i p veki l i o l a r ak , a y n i za­m a n d a g e r e k î s k o ç y a ve g e r e k s e o b e d y a n s ı m ı z a b a ğ l ı b u l u n a n p e k m u h ­t e r e m R. T. S i m e B . \ de B ü y ü k T e ş r i f a t ç ı o l a r a k k a t ı l d ı .

î s k o ç y a B ü y ü k H a t i b i , g e r e k k e n d i t e k â m ü l ü m ü z v e g e r e k s e İn ­s an l ı ğ ın k u r t u l u ş ve s a a d e t i u ğ r u n d a g ö s t e r i l e n ç a b a n ı n b a ş a r ı y a u l a ş ­m a s ı için d u a e t t i k t e n s o n r a H e y e t , K o n s e k r a s y o n t ö r e n i n e b a ş l a d ı . Bü­y ü k L o c a y ı d o l a ş a r a k i lk in g ü n e y d e d u r d u . î s k o ç y a B ü y ü k Ü s t a d ı : T ü r ­k i y e B ü y ü k L o c a s ı n a , c i s m a n i ve r u h a n i b ü t ü n i s t ek l e r imiz in r ı zk ın ı t e ş ­k i l v e t a n r ı s a l iyi l iği r e m z e d e n B u ğ d a y ı s e r p e r e k , K â i n a t ı n U l u M i m a ­r ı n ı n a d ı n a ve o n u n yüce ş a n ı n a B ü y ü k L o c a y ı H ü r - M a s o n l u ğ a i t h a f e t ­t i ğ i n i b i ld i rd i .

H e y e t ik inc i de fa B ü y ü k L o c a y ı do l a ş ıp b a t ı d a d u r d u . î s k o ç y a B ü ­y ü k Ü s t a d ı : B u b ü y ü k L o c a y a , k u v v e t ve m e m n u n l u k s e m b o l ü o l an Şa­r a p d ö k t ü v e K â i n a t ı n U l u M i m a r ı n ı n a d ı n a v e o n u n y ü c e ş a n ı n a B ü ­y ü k L o c a y ı F a z i l e t e i t h a f e t t i .

H e y e t ü ç ü n c ü de fa B ü y ü k L o c a y ı d o l a ş a r a k Ş a r k t a d u r d u . î s k o ç y a B ü y ü k Ü s t a d ı : B u B ü y ü k L o c a y a , N e ş ' e ve H u z u r u n s e m b o l ü o lan Zey­t i n y a ğ ı d ö k ü y o r u m . K a d i r i M u t l a k m y ü c e ş a n ı n a b u B ü y ü k L o c a y ı E v ­r e n s e l î y i l i k v e Y a r d ı m a t ö r e n l e i t h a m e d i y o r u m d e d i k t e n s o n r a h e y e t y e r i n e dönünce , î s k o ç y a B ü y ü k H a t i b i d u a s ı n ı o k u d u : A k ı l

20

v e H i k m e t i n t a m a m ı k e n d i özünde b u l u n a n t a n r ı m , b u B ü y ü k L o c a n ı n i d a r e s i ile gö rev l end i r i l en k k .*. miz in , ç a l ı ş m a l a r ı n b a ş a r ı l ı ve a h e n k l i y ö n e t i m i n d e g e r e k l i b a s i r e t ve s a d a k a t i ha i z o l m a l a r ı n ı ve ü y e l e r a r a s ı n ­d a k a r d e ş l i k s evg i s in in h ü k ü m s ü r m e s i n i t e m i n eyle . K a r d e ş l e r i m i z e h e r y e r d e r a h m e t i n i e s i r g e m e ve o n l a r ı n ı z d ı r a p ve a c ı l a r ı n a m e r h a m e t ey le . Mi l le t le r i b i r l ik v e a h e n k iç inde b i r l e ş t i r ve D ü n y a üze r i nde g e r ç e k k a r ­deş l iğ in v e b a r ı ş ı n h ü k ü m s ü r m e s i n i ç a b u k l a ş t ı r . Sen in E g e m e n l i ğ i n a l ­t ı n d a b ü t ü n D ü n y a k a r d e ş l i k sevg i s i ile k a y n a ş a r a k b ü y ü k b i r a i le h a ­l ine ge ls in . B iz le r in v e h e r y e r d e k i k a r d e ş l e r i m i z i n S a n a k a r ş ı d a i m a a r ­t a n s a d a k a t i m i z l e v e esk i mes l eğ imiz in k u t s a l i lke le r ine o l an bağ l ı l ığ ı ­mız la m u h t e ş e m t e a m ü l ü m ü z ü g e r ç e k l e ş t i r m e y e i m k â n b a ğ ı ş l a U l u T a n ­r ım.»

T ö r e n d e B ü y ü k L o c a n ı n Cenup , G a r p ve Ş a r k ı n d a b u l u n a n Ş a m d a n ­l a r ı n t e m e l l e r i n e k o n a n B u ğ d a y , Ş a r a p ve Z e y t i n y a ğ ı n ı n m i s t i k b i r a n ­l a m l a r ı , y a n i î s a P e y g a m b e r i n K a n ve Cesedi ile b i r i l i şki ler i y o k t u r . B u n ­la r , îy i l ik , k u v v e t v e d i r l i ğ in sembol le r id i r .

T e k r i s t ö r e n l e r i n d e , a d o g m a t i k b i r h ü v i y e t l e ç a l ı ş a n İ s t a n b u l L o c a ­l a r ı n d a bile, î s a P e y g a m b e r i n D a ğ n u t k u n d a n baz ı p a r ç a l a r t e y p e a l ı na ­r a k o k u n u r d u . M a b e d i n k a p ı s ı ö n ü n d e göz le r i bağ l ı o l a r a k bek l iyen a d a y ­la r , g ü r b i r s e s d e n ş u özlü ö ğ ü t l e r i d in l e r l e rd i : « İs tey in iz , ve r i l ecek t i r . A r a y ı n ı z , bu l acaks ın ı z . K a p ı y ı çal ınız, a ç ı l a c a k t ı r . Çünkü , h e r i s t i yen a l ı r v e h e r a r i y a n b u l u r ve k a p ı h e r ç a l a n a aç ı l a cak t ı r . »

B u k o n s e k r a s y o n t ö r e n i ile, t e r s t a k ı l m ı ş b i r m a k i n a n m i ş le r d u r u m a g e t i r i l m e s i s a ğ l a n m a k i s t e n i y o r d u .

B u n d a ya ln ı z B ü y ü k L o c a için deği l , Y ü k s e k Ş u r a için de s ay ı s ı z f a y d a l a r v a r d ı . Ç ü n k ü , b i r Y ü k s e k Ş u r a n ı n d a m u n t a z a m t a n ı n m a s ı b a z ı ş a r t ve ölçülere bağlı idi. Çünki, Masonluk demek, ölçü demekt i r . Masonluk he r şeyi ölçüye vurur , ölçüyü elden b ı r a k m a m a ğ a çalışır . Mukaddes Kitapla­r ı n bi le ü s t ü n d e ölçü â l e t l e r i b u l u n d u r u r .

T ü r k i y e M a s o n l u ğ u n a k a y n a k v e r e n Be lç ika M a s o n l u ğ u d a E v r e n s e l M a s o n B i r l i k Z inc i r ine k a t ı l a b i l m e k için, b e ş yı l önce, t e c r ü b e l e r d e n a l ­m ı ş o l d u ğ u d e r s ile Y ü k s e k Ş u r a d a n u z a k d u r a r a k beş L o c a ile k u r d u ğ u y e n i B ü y ü k L o c a y ı 1 1 / 9 / 1 9 6 0 d a H o l l a n d a B ü y ü k M e ş r i k i n e k o n s a k r e e t t i r m i ş t i . B u t a r i h e k a d a r Be lç ika M a s o n l u ğ u m u n t a z a m h iç b i r obed-y a n s , h a t t a T ü r k i y e B ü y ü k L o c a s ı t a r a f ı n d a n bi le t a n ı n m a z k e n , u s u l ü n e g ö r e k u r u l d u k t a n s o n r a h e m e n 92 B ü y ü k L o c a t a r a f ı n d a n t a n ı n ı v e r m i ş -t i r .

T ü r k i y e M a s o n l u ğ u n u n a n a k a y n a ğ ı o lan Be lç ika M a s o n l u ğ u , k o n s e k ­r a s y o n y o l u n u seçmişken , gözü a ç ı l a n T ü r k i y e M a s o n l u ğ u n u n b u t a r i h i o l a y a sey i r c i k a l m a s ı bek lenemezd i . A k ı l iç in yol b i rd i .

21

S ı r a s ı g e l m i ş k e n ş u n u d a be l i r t e l im k i : K o n s e k r a s y o n a b e n z e r t ö r en l e r , İ s l â m t a r i k a t l e r i n d e de yap ı l ı r d ı .

İ r ş a t m e r t e b e s i n e u l a ş a n l a r a Ş e y h l e r i n d e n g ö r d ü k l e r i i r ş a t v e t e r b i y e d a i r e s i n d e , t a l i p l e r i n ö ğ r e t i m ve e ğ i t i m l e r i n e r u h s a t ve m e z u n i y e t i t a -z a m m u n eden İ c a z e t n a m e l e r ve r i l i r ve b u y e t e r l i k be lge le r in i a l a n l a r a Şeyh l e r i t a r a f ı n d a n m e r a s i m l e T a ç g iyd i r i l i rd i . T a r i k a t l e r i n b a z ı l a r ı n d a T a ç y e r i n e h ı r k a t â b i r i ku l l an ı l ı rd ı .

Şimdi , h e m bir Büyük Loca ve h e m de bir Yüksek Şuranın t an ınma ş a r t ve ölçülerini bi ldirel im: E n son o larak Avrupa kesimindeki obedyans lardan , H o l l a n d a ve İ t a l y a B ü y ü k M e ş r i k l e r i ile İ sv iç re , A v u s t u r y a , F r a n s a ve L u x e m b u r g B ü y ü k L o c a l a r ı ve A l m a n y a Bi r l e ş ik B ü y ü k L o c a s ı B ü y ü k Ü s t a d l a r ı i lk in 1953 de F e l d k i r c h ' d e ve H a m b u r g ' d a ve 14 M a y ı s 1954 de d e L u x e m b u r g ' d a t o p l a n a r a k ş u p r e n s i p k a r a r l a r ı n ı a l m ı ş l a r d ı r . B ü y ü k O b e d y a n s l a r a r a s ı n d a k i i l i şk i le r in b i r d ü n y a K a r d e ş l i k Z inc i r i k u r m a y a e lver i ş l i o lmay ı ş ı , a y r ı c a böy le b i r d u r u m u n M a s o n l u k l a r a r a s ı m ü n a s e ­b e t l e r i n k u r u l m a s ı v e y a ke s i lmes inde d a y a n ı l a n p r e n s i p l e r i n k e s i n o l a r a k b e l i r l e n m i ş o l m a y ı ş ı n d a n i ler i ge ld iğ i ve n i h a y e t z i y a r e t h a k k ı h u s u s u n d a u m u m î o l a r a k k a b u l ed i lmiş b i r n i z a m ı n b u l u n m a y ı ş ı göz ö n ü n d e t u t u l a ­r a k t a t m i n edici o l m ı y a n d u r u m u n düze l t i lmes i için, a ş a ğ ı d a k i k o n v a n s -y o n a k a r a r v e r m i ş l e r d i r . E n az a ş a ğ ı d a k i ş a r t l a r ı y e r i n e g e t i r e n B ü y ü k L o c a l a r m u n t a z a m d ı r l a r :

I — a ) t a n ı n m ı ş b i r B ü y ü k L o c a t a r a f ı n d a n d o ğ r u d a n d o ğ r u y a v e y a o n u n a r ac ı l ı ğ ı ile k u r u l m u ş o lmak ,

b ) K â i n a t ı n U l u M i m a r ı n a s a y g ı ile ç a l ı ş m a k , c) T e k r i s y e m i n i n i n üç B ü y ü k I ş ık Ü z e r i n e e t t i r i lmes i , d ) H i ç b i r d in v e y a p o l i t i k a t a r t ı ş m a l a r ı n a ve b u k o n u l a r d a

a ç ı k l a m a l a r d a b u l u n u l m a s ı n a m ü s a a d e e t m e m e k , e) H i ç b i r s u r e t t e kend i l e r i ve L o c a l a r ı , Y ü k s e k Derece l e re

b a ğ l ı o l m a m a k , f) Ya ln ı z e r k e k ü y e a l m a k ,

g ) M a s o n l u k ge lenek ve vec ibe le r ine r i a y e t e t m e k , H — B ü y ü k L o c a l a r , b a ş k a B ü y ü k L o c a l a r ı a n c a k d a h a önce

y a p a c a k l a r ı g ö r ü ş m e l e r s o n u n d a t a n ı m a y ı ve b u a d ı m l a r ı m ü m k ü n o l d u ğ u k a d a r b i r l i k t e a t m a y ı t a a h h ü t eder le r .

İTE — B ü y ü k L o c a m e n s u p l a r ı p r e n s i p o l a r a k s adece m u n t a ­z a m L o c a l a r ı z i y a r e t e t m e y i ve a n c a k b u g ib i L o c a l a r d a n o l an l a r ı k e n d i ç a l ı ş m a l a r ı n a k a t ı l m a l a r ı n a m ü s a a d e e t m e ­yi t a a h h ü t eder le r .

22

V I — B ü y ü k L o c a l a r ,bu a n t l a ş m a y a k a t ı l a n h e r B ü y ü k L o c a n ı n E g e m e n l i k h a k k ı n a r i a y e t , y a n i böy le b i r B ü y ü k L o c a n ı n a l a n ı n d a L o c a k u r m a m a y ı v e y a t a n ı n m a m a y ı v e y a önce t a n ı n m ı ş o l a n l a r ı n m u v a f a k a t i o l m a k s ı z ı n b a ş k a b i r B ü -L o c a y ı t a n ı m a m a y ı k a b u l eder le r .

B i r Y ü k s e k Ş u r a n ı n d a m u n t a z a m t a n ı n m a s ı iç in a ş a ğ ı d a k i s o r u l a r a m ü s b e t c e v a p v e r m e s i ş a r t t ı r . B u s o r u l a r ı n h a z ı r l a n m a s ı n a 9 / 4 / 1 9 6 1 d e W a s h i n g t o n , d a t o p l a n a n V I I I . ci U l u s l a r a r a s ı Y ü k s e k Ş u r a l a r k o n g r e ­s i n d e k a r a r v e r i l m i ş t i r . B u S o r u l a r ı h a z ı r l ı y a n k o m i t e y e , T ü r k i y e Y ü k s e k Ş u r a s ı H â k i m B ü y ü k  m i r i p e k m u k t e d i r v e p e k m ü n e v v e r H a z ı m Âtıf K u y u c a k B .*. b a ş k a n l ı k e t m i ş t i r .

Y Ü K S E K Ş U R A N I Z :

1 — R e m z î M a s o n l u ğ u n k a y n a ğ ı n ı n m u n t a z a m o l m a s ı n ı ş a r t k o ş a r ­ı n ı ?

2 — E s k i v e K a b u l E d i l m i ş İ s k o ç r i t i n e k a b u l için, U l u M i m a r v e o n u n i n s a n l a r a « a ç ı k l a n a n i r a d e » k a v r a m l a r ı n a i n a n c ı i lk ş a r t o l a r a k i ler i s ü r e r m i ?

3 — T a n r ı n ı n V a h y i n i t e ş k i l e d e n v e h e r M a s o n u n v i c d a n ı n ı bağ l ı -y a n , M u k a d d e s K i t a b ı n h e r k e s ç e gö rü l ecek b i r y e r e k o n u l m u ş o l d u ğ u h a l d e , üze r i ne y e m i n ed i lmes in i ş a r t k o ş a r ı n ı ?

4 — Ü y e l e r i n ya ln ı z e r k e k l e r d e n o l m a s ı n ı ş a r t o l a r a k k a b u l e d e r m i ? 5 — H e r h a n g i b i r O b e d y a n s ı t a n ı m a ş a r t ı o l a r a k , b u O b e d y a n s iç in­

d e k i B ü y ü k L o c a v e y a L o c a l a r ı n K a d ı n ü y e k a b u l eden L o c a ­l a r ile u z a k t a n v e y a y a k ı n d a n M a s o n i k i l i şk is i b u l u n m a m a s ı ü z e r i n d e İ s r a r l a d u r u r m u ?

6 — R i t e k a b u l edeceği üye le r in , y a l n ı z m u n t a z a m r e m z î M a s o n l u k ­t a n o l m a l a r ı n ı ş a r t k o ş a r ı n ı ?

7 — R i t e y a z ı l a n ü y e l e r i n b a ğ l ı b u l u n d u k l a r ı B ü y ü k Locan ın , k e n ­d i L o c a l a r ı ü z e r i n d e t a m v e m u t l a k b i r y a r g ı h a k k ı n a ( J ü r i -d i k s y o n ) s a h i p b u l u n m a s ı y a n i , i lk ü ç d e r e c e üze r i nde t a m ve m u t l a k b i r y e t k i y i ha iz , s o r u m l u , b a ğ ı m s ı z ve m u h t a r b i r k u ­r u l u ş o l a r a k i ş le r in i y ü r ü t m e s i v e i lk ü ç de rece ü z e r i n d e en u f a k d e n e t i m v e y a g ö z e t i m h a k k ı v e y a idd ias ı b u l u n a n h e r h a n ­g i b i r Y ü k s e k Ş u r a v e y a b a ş k a M a s o n k u r u l u ş l a r ı n a bağ l ı v e y a y a r g ı h a k k ı n ı b u n l a r l a p a y l a ş m a k t a o l m a s ı h u s u s l a r ı ü z e r i n d e t i t i z l ik le d u r u r m u ?

8 — M a s o n l u ğ u n üç B ü y ü k N u r u n u n , B ü y ü k L o c a n ı n v e y a b u n a bağ l ı L o c a l a r ı n ç a l ı ş m a l a r ı s ı r a s ı n d a g ö r ü n ü r d e b u l u n d u r u l ­m a s ı t a n ı m a ş a r t l a r ı n d a n m ı d ı r ?

^ 3

9 — L o c a çevres i iç inde d in ve p o l i t i k a k o n u l a r ı n ı n ke s in l i k ile y a ­s a k l a n m a s ı p r e n s i p i n e r i a y e t e d i l i r m i ?

10 — R e m z î M a s o n l u k ç a e sk i L a n d m a r k l a r a , ö r f ve â d e t l e r e kes in l ik ­le r i a y e t edi ld iğ i y o l u n d a t e m i n a t ve r i lmes in i i s t e r m i ?

1. inci , 6. nc i ve 7. nc i m a d d e l e r d e n a n l a ş ı l d ı ğ ı n a g ö r e , b i r Y ü k s e k Ş u r a n ı n m u t l a k s u r e t t e m u n t a z a m b i r B ü y ü k L o c a ile i ş b i r l iğ i y a p m a s ı v e k e n d i i n t i z a m ı n ı k o r u y a b i l m e k iç in de o n u n l a K o n k o r d a t o y a p m a s ı g e ­r e k m e k t e d i r . N e t e k i m , Be lç ika Y ü k s e k Ş u r a s ı , m u n t a z a m yen i b i r B ü y ü k L o c a k u r u l d u k t a n s o n r a , e s k i B ü y ü k L o c a ile i l i ş iğ ini h e m e n k e s i v e r m i ş -t i r .

Y u k a r d a be l i r t i ld iğ i gibi , b u y e n i B ü y ü k L o c a H o l l a n d a B ü y ü k Meş -r i k i n c e k o n s a k r e ed i lmi ş t i r .

Y ü k s e k Ş u r a l a r ı n t a n ı n m a ş a r t ve ölçüler i , 1786 d a B o r d e a u x k o n -s i s t u v a r m d a a l ı n a n ve 2 6 / 9 / 1 8 7 5 de k u r u l a n L o z a n k o n f e d e r a s y o n u n d a g ö z d e n geç i r i l en k a r a r l a r a u y g u n d u r .

A y r ı c a m a s o n l u ğ u m u z , b u k o n s e k r a s y o n l a s o s y a l y a p ı m ı z a u y g u n b i r n i t e l ik k a z a n m ı ş t ı r .

F a k a t h e r nedense , b u t ö r e n d e n s o n r a , A n g l o - S a k s o n M a s o n l u ğ u ile Sen J a n L o c a l a r ı n ı n d o ğ m a l a r a b a ğ l ı k u r u l u ş l a r o l d u ğ u n u i ler i s ü r e n K K .•. o l m u ş t u r . Oysa , L â t i n M a s o n Atö lye l e r inde , e ldeki be lge l e rden a n ­l a ş ı l d ığ ına gö re , r u h v a r m ı d ı r ? y o k m u d u r ? d iye b o ş u n a v a k i t ö l d ü r ü l m e k ­t e d i r . A n g l o - S a k s o n M a s o n l u k l a r ı n d a , n e i lmin, n e d e fe lsefenin a l a n ı n a g i r m i y e n i r r a r s y o n e l s o r u n l a r ile u ğ r a ş ı l m a z . İng i l i z f i lozoflar ı , t a b i a t fe lsefes i ile u ğ r a ş t ı k l a r ı h a l d e m i s t i k b i r t a v ı r ] a r ı v a r d ı r . F a k a t b u m i s ­t ik t ik , i lmin b i t t i ğ i y e r d e b a ş l a m a k t a ve felsefî t e f e k k ü r e t e s i r e t m e m e k ­t e d i r .

Sen J a n L o c a l a r ı iç in yaz ı lm ı ş b i r el k i t a b ı n d a ş u cümley i o k u m a k ­t a y ı z : « N i c h t s b e g i n n t , n i c h t s e n d e t » y a n i , h i ç b i r ş e y b a ş l a m a z ve h i ç b i r ş e y s o n a e r m e z .

D i n felsefesi ve teo lo j i ile u ğ r a ş a n K K . \. , çok iy i b i l i r l e r k i , Sp ino -z a ' n m d a k a t ı l d ı ğ ı b u g ö r ü ş , i lmi g ö r ü ş ü n t a kend i s id i r .

V e M a s o n l u k h a t a n ı n i t i r a f ı ile b a ş l a r ve a k l a t u z a k k u r a n öfkeler ­d e n k o r k u , a l ı ş k a n l ı k v e d o s t l u k l a r ı n d ü ş ü n m e g ü c ü ü z e r i n d e k i o l u m s u z e t k i l e r i n d e n k o r u n m a k l a v e en s o n u n d a « H a k i k a t i n D o s t l u k t a n Ü s t ü n » o l d u ğ u n u ö ğ r e n m e k ve b u n u d a v r a n ı ş l a r ı m ı z ı n b i r k a n u n u y a p m a k l a K e ­m â l e e r i ş i r .

M. ERBUDAK

24

O p e r a t i f M a s o n l u k t a n S p e k ü l a t i f M a s o n l u ğ a g e ç i ş

Fikret ÇELTİKÇİ

B u g ü n k ü şekl i le F r a n m a s o n l u k 1717 t a r i h i n d e n b e r i m e v c u t t u r . B u t a r i h t e İ n g i l t e r e d e m e v c u t d ö r t L o c a b i r l e şe rek , m a s o n l u ğ u n y e n i d e n t a n ­z im ed i lmes ine ve y e n i b i r N i z a m n a ­m e y e b a ğ l a n m a s ı n a k a r a r v e r m i ş l e r ­d i r . Y e n i d e n c a n l a n d ı r m a - Rev iva l -i s m i ve r i l en b u h a r e k e t , b a ş l a n g ı ç t a b a s i t b i r r e o r g a n i z a s y o n iş i g ib i gö ­z ü k m e s i n e r a ğ m e n , T a r i h b o y u n c a b u k a d a r ş ü m u l l ü b i r g e l i ş m e g ö s t e r ­m i ş o l a y n a d i r d i r . T a m 250 yıl s ü r e n b i r c emiye t , i n s a n t o p l u l u k l a r ı için­d e p e k k o l a y r a s t l a n a n b i r v a k ' a ola­m a z . B u n u n h i ç şüphes i z b i r sebebi

ve m a n â s ı o l 'ma l ıd ı r . B u n u an l ıyab i l -m e k için, M a s o n l u ğ u n b u ik i b u ç u k a s ı r l ı k ge l i şmes in i o l d u ğ u k a d a r , e s ­k i b a ğ l a r ı n ı d a iyice ince lemek g e r e ­kir. M i m a r Sinan Muh. *. L. *., Tü rk Ma­s o n l a r ı iç in b u gö rev i üze r i ne a l m ı ş b u l u n m a k t a d ı r . T a r i h î ince lemele r ko l ay l ık l a yap ı l ab i l en i ş l e rden değ i l ­d i r . He le M a s o n l u ğ a a i t t a r i h i î ince­l eme le r b i r k a t d a h a g ü ç t ü r . Z i ra , h e ­p imiz in b i ld iğ i gibi , M a s o n l u ğ a a i t b i lg i le r in e n b ü y ü k k ı s m ı « g a y r i m e k ­t u p » t u r . Böy le o l d u ğ u h a l d e b i r çok ge rçek le r i l e m a s o n l u ğ u n m e n ş e ' i ol­d u k ç a b i l inen ş ey l e rdend i r . Biz, «Ma-

25

s o n T a r i h i n d e n N o t l a r » i smin i ve r ­d iğ imiz b u ince lemele r imizde , M i m a r S i n a n M u h . : L . : iç in f a n t e z i s t idd i ­a l a r d a n b u g e r ç e k l e r i a y ı r t ' e d e r e k K a r d e ş l e r i m i z i n m ü t a l e a s ı n a a r z e t -m e ğ e g a y r e t edeceğiz .

A

B u g ü n k ü M a s a n l u ğ u n 18 ci a s ­r ı n b a ş ı n d a , L o n d r a d a , E l m a A ğ a c ı Ş a r a p h a n e s i n d e -Apple T r e e T a v e r n -t o p l a n a n d ö r t locan ın pek m a h d u t s a y ı d a k i üye l e r i n in m ü ş t e r e k b i r k a ­r a r ı y l a y e n i d e n t a n z i m ed i lmiş oldu­ğ u n u b i l iyoruz . E s k i a n a n e l e r i i h y a e t m e k üze r e t o p l a n m ı ş o l an b u m u h ­t e r e m k i ş i l e r spekü l a t i f m a s o n l u ğ u n r e s m e n k u r u c u l a r ı d ı r . B a z ı müel l i f le­r e n a z a r a n 14 b i r a d e r l e r d e n i b a r e t o l an b u m u h t e r e m k i ş i l e r in a l m ı ş o l d u k l a r ı k a r a r k e n d i ü m i t l e r i n i de m u h t e m e l e n çok b ü y ü k ö lçüde a ş m ı ş b u l u n m a k t a d ı r . B u g ü n d ü n y a üze­r i n d e b e ş a l t ı m i l y o n i n s a n ı n b i r k a r ­d e ş g ib i a y n i h i s l e r l e ve a y n ı idea l u ğ r u n a , i n s a n l ı ğ ı n h a y r ı n a ç a l ı ş m a k ­t a o lmas ı g ib i m u a z z a m b i r i ş in böy­le b i r k a ç i n s a n ı n a t t ı ğ ı i lk a d ı m l a b a ş l a m ı ş o lmas ı çok d ü ş ü n d ü r ü c ü ­d ü r . B u n u n e l b e t t e k i b i r m â n a s ı ol­m a k g e r e k i r .

1717 de b i r a r a y a ge len ve h e p ­s i I n g i l t e r e n i n o d e v i r d e y e t i ş t i r d i ğ i e n bi lgi l i k i ş i l e rden s a y ı l m a s ı g e r e ­k e n b u M a s o n l a r h a n g i L o c a l a r ı n m e n s u b u i d i ? Y e n i d e n i h y a e t t i k l e r i a n ' a n e l e r ne l e rd i r .

1717 de r e o r g a n i z e ed i len m a ­s o n l u ğ u n o t a r i h t e t e s b i t ed i len e s a s ­lar ının, bir çok i lâvelere r a ğ m e n , he­

m e n h e m e n a y n e n b u g ü n de c a r i ol­d u ğ u n a i n a n m a k t a y ı z . B u e s a s l a r , h e r h a l d e o t a r i h e k a d a r m e v c u d i y e ­t i n i m u h a f a z a e t m i ş o l a n O p e r a t i f M a s o n l u k t a n m ü l h e m t a r a f l a r ı i h t i ­v a e t m e k l e b e r a b e r , a y n ı z a m a n d a ve genel l ik le m a s o n l u ğ u n g a y e s i n i b a ş k a b i r y ö n e d o ğ r u ç e v i r m i ş idi . B u değ i ş ik l ik do lay ı s iy led i rk i , Spe­külatif M a s o n l u ğ u n b a ş l a n g ı c ı n ı 18 ci a s ı r d a n d a h a i le r iye g ö t ü r m e k m ü m ­k ü n değ i ld i r .

A n c a k , 18 ci a s ı r b a ş l a n g ı c ı n d a baz ı L o c a l a r ı n L o n d r a d a yen i b i r t e ş k i l â t v ü c u d a ge t i r eb i lme le r i için, o t a r i h l e r d e y i n e de b i r m a s o n t e ş k i ­l â t ın ın , v e y a d a h a d o ğ r u s u b i r t a ­k ı m L o c a l a r ı n m e v c u t o l m a s ı l âz ım­d ı r . Yen i t e ş k i l â t ı h a z ı r l a y a n M a s o n ­l a r ı n m e n s u p o l d u k l a r ı L o c a l a r y o k ­t a n v a r o l m a d ı ğ ı n a gö re , b u n l a r ı n m e n ş e ' i n i b i lmek iç in h e m tab i î , h e m de z a r u r i d i r .

M e n ş e h a k k ı n d a k i b i lg i le r i de r ­l eyen m a s o n l a r ı n , b u k o n u ü z e r i n d e m u t l a k o l a r a k b i r l e ş t i k l e r i n i söy le ­m e k k o l a y değ i ld i r . B i r çok n a z a r i y e ­l e r e k a d a r g i d e n m ü d e k k i k l e r i n bu ­luş l a r ın ı , v e y a b u l d u k l a r ı ü z e r i n d e k i g ö r ü ş l e r i n i ş imdi l ik b i r t a r a f a b ı r a ­k a r a k , b iz b u r a d a en faz la b i r l eş i l en b i lg i le r i g ö z d e n g e ç i r m e k i s t i y o r u z . B u a r a d a f a n t e z i s t o l d u k l a r ı n d a n ş ü p h e ed i lmiyen baz ı i d d i a l a r ı d a zik­r e t m e d e n geç i l emiyeceğ i k a n a a t m d a -yız . Z i r a b u n l a r ı n baz ı l a r ı , b i z z a t 1717 k u r u l u ş u n u s a ğ l a y a n l a r t a r a f ı n ­d a n o r t a y a a t ı l m ı ş o l d u ğ u n u u n u t a ­m a y ı z . B i z z a t A n d e r s o n N i z a m n a m e ­s in in m u h t e v i o l d u ğ u k i t a p t a d a b u

26

k a b i l i d d i a l a r m e v c u t b u l u n m a k t a ­d ı r .

***

î l k ç a ğ l a r d a i l im ve s a n ' a t k a ­p a l ı c e m i y e t l e r i n b i r nev i i m t i y a z ı h a l i n d e idi . Bi lgi , d in î t e l k i n l e r g ib i , b i n b i r t e d b i r ve t e y a k k u z ile, s ı r dev­r e d e r g ib i öğ re t i l i r d i . B i l h a s s a s a n ' a t e s e r l e r i n i n m e y d a n a g e t i r i l m e s i için b u l u n a n baz ı e s a s l a r mes l ek s ı r r ı ola­r a k , y a l n ı z mes l eğe k a b u l ed i len le re öğ re t i l i r d i , t i k dev re l e r i n az, çok ge ­l i şmi ş t o p l u l u k l a r d a , b i lg in l e r h e r t ü r l ü f a y d a l ı b i lg iy i b i r t a k ı m « m y s t è r e » 1er ha l inde , çeş i t l i s e m ­bol le rden , i ş a r e t l e r d e n v e j e s t l e r d e n i s t i f a d e ede rek , t o p l p l u k a d ı n a en iyi k u l l a n a c a k l a r ı n a i n a n d ı k l a r ı genç le ­r e n a k l e d e r l e r d i . T o p l u l u k iç inde b u b i lg i l e re l ây ık g ö r ü l e n l e r i n s a y ı s ı faz­l a o lmazd ı . H i n d i s t a n d a , Cinde, Af-r i k a d a , A s y a n ı n a z çok m e d e n i y e t e y ö n e l m i ş h e r k ı s m ı n d a b i lg i h e p böy­le m a h d u t b i r s ın ı f ın e l ine t e v d i edi l ­m i ş o l d u ğ u a n l a ş ı l m a k t a d ı r . D a h a s o n r a k i dev i r l e rde , b i l h a s s a Mıs ı rda , i l im ve s a n ' a t d inî b i r t e r b i y e s i s t e m i i ç inde nes i lden nes i le i n t i k a l eden b i r m i r a s g ib i idi . B u h a l e d a h a s o n r a l a ­r ı M e z o p o t a m y a v e A n a d o l u d a a y n e n ş a h i t o l m a k t a y ı z , B i lg i v e san*at g e ­l i ş t i kçe e s k i d a v r a n ı ş l a r d a d a h a li­b e r a l b i r şek i l sez i lmekle b e r a b e r y i ­n e de M y s t è r e ' l i s i s t e m A n a d o l u d a v e E g e deniz i k ı y ı l a r ı n d a e sk i Mıs ı r u s u l l e r i n d e n p e k u z a k l a ş m ı ş deği ld i r , i l i m v e S a n ' a t h e p böy le gizli cemi ­y e t l e r i n m a l ı o l a r a k k a l m ı ş ve ge ­l i şme le rde d a i m a b i r s ı r r u h u h a k i m

o l m u ş t u r . B u n u b ü t ü n e sk i m e k t e p ­l e r d e g ö r ü y o r u z . E s k i Y u n a n ı n h e ­n ü z p a r l a k dev i r l e r i b e l i r m e d e n ev­vel, E g e s a h i l l e r i n d e k i i n s a n l a r b u g ib i m e k t e p l e r e s a h i p o l d u ğ u n d a n ş ü p h e edi lemez. M ı s ı r l a t e m a s ı n , h i ç şüphes i z b u n d a b ü y ü k ro lü o l m u ş ­t u r . Ş u k a d a r v a r k i , b u s a h i l l e r d e k u ­r u l a n c e m i y e t l e r v e o k u l l a r a r t ı k d a ­h a r a s y o n e l b i lg i le re d o ğ r u g e l i ş m e g ö s t e r m i ş h a l d e d i r l e r . B u n l a r ı n a r a ­s ı n d a b i l h a s s a z i k r e ş a y a n o l a n l a r d a n b i r i s i M i l â t t a n d o k u z a s ı r önce le r i b ü y ü k b i r m e d e n i y e t s ev iyes ine u l a ş ­m ı ş o l an Teos k ı r a l l a r ı n ı n ü l k e s i n d e m i m a r î ş a h e s e r l e r i v ü c u d a g e t i r m i ş o lan Diyon iz iyen İ şç i l e rd i r . B e r g a m a S a r a y l a r ı n ı n b u g ü n e k a d a r k a l ı n t ı ­l a r ı b u n l a r ı n n e k a d a r m ü k e m m e l e s e r l e r v ü c u d a g e t i r m i ş o l d u k l a r ı n ı g ö s t e r m e k t e d i r . B u s a n ' a t e se r l e r in i v ü c u d a ge t i r en l e r , e s k i dev i r l e r in en m ü k e m m e l gizl i ö ğ r e n i m y a p a n m e k ­t e p l e r i n d e y e t i ş t i r i l m i ş v e f e v k a l â d e dis ip l in l i b i r t e ş k i l â t a b a ğ l a n m ı ş k i m s e l e r d i r . B u t e ş k i l â t h a k k ı n d a in­ce lemele rde b u l u n a n a l a r b u n l a r ı n t a -m a m i l e O p e r a t i f M a s o n l a r ı n L o c a l a r ı g ib i L o c a l a r a b a ğ l a n m ı ş o l d u k l a r ı n ı b e l i r t m e k t e d i r l e r . B i r i d d i a y a g ö r e de Diyon iz iyen u s t a l a r ı , S ü l e y m a n M a b e d i n i n m i m a r l a r ı o l m u ş l a r d ı r . H a z r e t i S ü l e y m a n ı n d a M i l â t t a n önce 9 cu a s ı r d a y a ş a m ı ş o l d u ğ u h a t ı r ­l a n ı r s a böyle b i r i h t i m a l i r e d ' e t m e y e sebep y o k t u r . H e r n e k a d a r T i r k r a ­l ın ın g ö n d e r d i ğ i m e ş h u r Ü s t a t H i r a m m e n k ı b e s i b iz le r iç in b ü y ü k m a n â t a ­ş ı m a k t a ise de , baz ı t a r i h ç i l e r i n t a ­r i f l e r ine g ö r e S ü l e y m a n M a b e d i n i n

27

k o l o n l a r ı n ı n D iyon iz iyen l e r in T e o s k ı r a l l ı ğ m d a y a r a t t ı ğ r e s e r l e rdek i l e r e çok b e n z e m e k t e o lduğ ı an la ş ı l ı yo r . H i r a m d a a c a b a T i r K i r a l ı n ı n e m r i n ­d e ç a l ı ş a n Teos lu b i r m i m a r m ı i d i ? M u k a d d e s k i t a p t a b u l u n a n k ü ç ü k b i r c ü m l e d e n b a ş k a h iç b i r r e f e r a n s m e v ­c u t o l m a d ı ğ ı c ihe t l e b u h u s u s t a p e k faz la b i r ş e y s ö y l e m e k k o l a y o lmaz . B u r a d a bizi b i l h a s s a i lg i lendi ren , T e o s K ı r a l l ı ğ m d a t e ş k i l â t l a n a n Di -yon i z iyen İ şç i l e r in O r g a n i z a s y o n u ile, H i r a m ı n k u r d u ğ u idd ia o l u n a n T e ş k i l â t ve 18 ci a s r a k a d a r d e v a m edege len M a s o n T e ş k i l â t ı a r a s ı n d a ­k i benze r l i k t i r .

A

İ s l â m M e d e n i y e t i n i n ge l i şmes i s ü r e s i n c e m i m a r î e se r l e r i v ü c u d a ge­t i r e n k i ş i l e r in t e ş k i l â t l a r ı ne idi, h e r h a l d e t e t k i k ed i lmeye değe r . M a s o n ­luk b a k ı m ı n d a n b u t e ş k i l â t ı n e n t e r e ­s a n b i lg i le r i o r t a y a ç ı k a r m a s ı m ü m ­k ü n d ü r . Maa lese f b u h u s u s t a e l imiz­d e h iç b i r bi lgi , a r ş i v l e r e g e ç m i ş b i r ves ika , t a r i h î d e ğ e r i o l an b i r idd ia y o k t u r . B u n u n l a b e r a b e r l o n i y e n de ­v i r l e r d e n çok e sk i dev i r l e r e k a d a r u z a n a n b i r çok m e d e n i y e t dev i r l e r i ­n i n beş iğ i o l an Y a k ı n Ş a r k m e m l e ­k e t l e r i n d e , ezcümle B a ğ d a t çev res in ­de , S u r i y e ve b i l h a s s a A n a d o l u d a h e r k ö ş e d e k a l ı n t ı l a r a r a s t l a n a n ese r le ­r i n y a p ı c ı l a r ı T e o s K ı r a l l ı ğ ı z a m a ­n ı n d a k i L o n c a T e ş k i l â t ı n d a n b i r ş ey ­l e r t e v a r ü s e t m e m i ş o l m a s ı m a k u l o lmaz . İ s l â m m e d e n i y e t i b u e sk i m e ­d e n i y e t l e r i n ü z e r i n e b i r çok e s e r l e r e k l e r k e n e sk i l e r in in t e s i r i n d e n m ü s ­

t a k i l o l d u ğ u i ler i sü rü l emez . B u i t i ­b a r l a , s ı r f b i r m a n t i k î f a r a z i y e i le d iyebi l i r izk i , İ s l â m m e d e n i y e t i n i n e se r l e r i n d e de m u t l a k a a y n ı o r g a n i ­z a s y o n d a n b i r ş e y l e r b u l u n m a s ı g e r e ­k i r .

B u r a d a h e m e n a k l a t e k k e l e r ge l ­m e k t e d i r . B u t e k k e l e r i n z a m a n ı m ı z a k a d a r u z a n a n , b i l inen v e y a t a h m i n edi len o r g a n i z a s y o n l a r ı v e b i l h a s s a k u l l a n ı l a n i ş a r e t ve a l â m e t l e r i i le m a s o n i k t e ş k i l â t , i ş a r e t l e r ve sembo l ­le r a r a s ı n d a d ü ş ü n d ü r ü c ü benze r l ik ­le r o lduğu an la ş ı l ı yo r . B u n l a r ı n b a ­z ı la r ı bağ l ı o l d u k l a r ı t a r i k a t ı n g ö r ­d ü ğ ü i ş le r in az çok mes l ek s e n d i k a ­la r ı i ş le r ine i n t i b a k e t m e k t e o l d u ğ u s a n ı l m a k t a d ı r . Mese lâ O r t a A n a d o ­l u d a b i r z a m a n l a r b ü y ü k t e s i r l e r e s a h i p o l m u ş o l an A h i l e r böy le b i r t e ş ­k i l â t a m a l i k idi . T ı p k ı O r t a Ç a ğ A v ­r u p a M a s o n l a r ı g ibi , A h i l e r d e n b i r i s i b i r y e r d e n b a ş k a b i r y e r e g id ince , o r a d a k i A h î t e ş k i l â t ı n a u ğ r a y ı n c a , k e n d i s i n e g e r e k l i y a r d ı m yap ı l ı r , i ş v a r s a iş s a ğ l a n ı r , y o k s a b a ş k a n e r e ­de iş bu lab i leceğ i h u s u s u n d a t a v s i y e ­l e rde b u l u n u l u r ve ka ld ığ ı s ü r e iç in­de izaz ve i k r a m g ö r ü r d ü . A h i l e r d e n o l a n l a r mes l ek h a y s i y e t i n i e n y ü k s e k sev iyede t u t m a k için e l inden ge len i y a p a r d ı . B u n l a r b i rb i r l e r in i , y ine t ı p ­k ı O r t a Ç a ğ O p e r a t i f M a s o n l a r ı g ib i , baz ı i ş a r e t l e r v e ke l imele r le t a n ı r l a r v e t a n ı ş ı r l a r d ı .

A n a d o l u d a y e r l e ş m i ş , g e l i ş m i ş ve T ü r k T a r i h i n d e b ü y ü k iz ler b ı r a k ­m ı ş d a h a b a ş k a b i r çok t a r i k a t t e ş ­k i l â t ı n ı n baz ı özel l ikler i i le M a s o n ­l u k sembol i zmi a r a s ı n d a y a k ı n l ı k l a r

28

o l d u ğ u i le r i s ü r ü l ü r . B u n l a r ı n b i r e r t e s a d ü f t e n i b a r e t o lmas ı m ü m k ü n ol­d u ğ u k a d a r , b u benze r l ik l e r in heps i ­n i n a y n ı m e n ş e ' d e n g e l m e şey l e r ol­m a s ı d a öne südüleb i l i r . B u n d a n d a h a i le r i g i t m e y e i m k â n y o k t u r .

O s m a n l ı i t i l â d e v r i n d e k i e se r l e re O p e r a t i f M a s o n t e ş k i l â t ı n ı n n e ölçü­d e i ş t i r a k e t t i ğ i n i b i lm iyo ruz . Şu k a ­d a r v a r k i , O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u ­n u n y a y ı l d ı ğ ı b ü t ü n ü l k e l e r d e k i çeş i t ­l i y a p ı l a r ı n m ü ş t e r e k e s a s l a r a g ö r e be l i r l i düzen iç inde i n ş a ed i lmes i O p e r a t i f M a s o n l u k t e ş k i l â t ı n ı n m e v ­c u d i y e t i n e i ş a r e t s a y ı l m a z ı n ı ?

T ü r k M a s o n l a r ı iç in b u a l a n d a y a p ı l m a s ı g e r e k e n a r a ş t ı r m a l a r ı n D ü n y a M a s o n l u ğ u n a yen i yen i b u l u ş ­l a r s a ğ l a y a b i l i r . B u g ü n e k a d a r b u h u s u s t a p e k az ince leme y a p ı l m ı ş t ı r . B u n l a r d a sadece spekü la t i f m a s o n l u ­ğ u n 1717 d e n d a h a e sk iye g ö t ü r ü l ­m e s i için s a r f ed i l en c a b a l a r nev in ­den , d a h a z iyade m ü t e s a v v ı f l a r m m o ­d e r n m a s o n l u ğ u n öncü le r in i t e şk i l e t ­t i ğ i i dd ia s ın ı i s b a t a ça l ı ş an incele­m e l e r d e n i b a r e t t i r . Bizce b u n d a n d a ­h a öneml i s i O r t a Ç a ğ A v r u p a Ope­r a t i f M a s o n l a r ı ile O r t a D o ğ u m e m l e ­k e t l e r i n d e ve B i l h a s s a O s m a n l ı İ m ­p a r a t o r l u ğ u n d a T ü r k L o n c a l a r ı n a m e n s u p k i m s e l e r a r a s ı n d a benze r l ik ­lerin ve belki daha iyisi muh teme l bağ­l a r ı n t e s b i t i o l a c a k t ı r . İ ş t e bizce or ­t a y a ç ı k a r ı l m a s ı g e r e k e n g e r ç e k t a ­r i h î b i lg i l e r b u a l a n d a d ı r .

B u h u s u s t a a r a ş t ı r m a l a r ı n y a ­p ı l m a s ı ü m i d i n i t e k r a r l a d ı k t a n son ­r a , B a t ı d a ge l i şen F r a n - M a s o n l u k ile i lgili b i lg i le re a v d e t ede l im.

B i r i d d i a y a gö re , O r t a Ç a ğ ' d a d in î b i n a l a r y a p m a k t a i h t i s a s s a h i b i u s t a l a r v e y a d a h a d o ğ r u s u k a l f a l a r , P a p a l a r ı n h i m a y e s i n e m a z h a r ol­m u ş t u r . B u h i m a y e s a y e s i n d e k e n d i ­l e r ine M a s o n i smi ve r i l en i n ş a a t k a l ­fa 1 a r ı s e r b e s t ç e b i r y e r d e n d i ğ e r i n e gidebilir ve istediği ye rde iş tutabil ir­di . B u i dd i an ın t a b i î b i r s o n u c u o la­r a k d i ğ e r b i r i d d i a y a g ö r e de b u k a l ­f a l a r H ü r M a s o n l a r i smin i t a ş ı m a k ­t a idi ler . T a ş Y o n t a n l a r , T a s v i r Yon­t a n l a r , D u v a r c ı U s t a l a r ı , i lâh . . . g ib i i s imle r a l a n b u k a l f a l a r mes l ek s ı r ­l a r ı n ı m u h a f a z a e t m e k l e mükel le f s a ­y ı l ı rd ı . B u m ü n a s e b e t l e d i r k i , H ü r M a s o n l a r h e r h a n g i b i r iş y e r i n e b u s ı f a t l a ge ld iğ i z a m a n kend i l e r i n i a n ­c a k h a k i k î H ü r M a s o n l a r c a b i l inen ke l ime le r ve iba re t l e r l e t a n ı t m a k m e c b u r i y e t i n d e idi . B u şek i lde y a p ı ­l a n i m t i h a n l a r d a h a k i k î m e s l e k t e n o l m a d ı ğ ı a n l a ş ı l a n l a r ı n iş y e r i n e so ­k u l m a s ı , d a h a d o ğ r u s u k a l f a o l a r a k işe a l ı n m a s ı m ü m k ü n o l amazd ı .

D i ğ e r b i r i dd ia ise H ü r M a s o n i s m i n i n m e n ş e ' i n i d a h a b a ş k a b i r şe ­k i lde i zah e t m e k t e d i r : O r t a Ç a ğ d a h e r mes l ek için m e v c u t L o n c a t e ş k i ­l â t ı a r a s ı n d a b i r de i n ş a a t mes l eğ ine a i t o lan ı m e v c u t idi . B u nev i lonca la ­r a m e n s u p o lan k i m s e l e r i n çok s ık ı , d is ip l in l i b i r n i z a m a bağ l ı o l d u k l a r ı b i l in i r . L o n c a n ı n k o n t r o l u n d a n çık­m a k i m k â n s ı z d ı r . H a l b u k i k i l i se v e y a b ü y ü k âb ide le r i i n ş a eden b i r s ınıf

29

m e s l e k a d a m ı , d e v r i n o t o r i t e l e r i n i n m ü s a d e s i y l e , v e m u h t e m e l e n P a p a l ı ­ğ ı n m ü s a h a m a s ı l e , L o n c a n ı n k o n t r o -l u n d a n k u r t u l m a k t a , v e d i led iğ i g ib i s e r b e s t ç e i ş g ö r m e h a k k ı n ı k a z a n ­m a k t a idi . İ ş t e L o n c a d ı ş ı n a ç ı k m a y e t k i s i n e s a h i p o l m u ş K a l f a l a r a H ü r M a s o n - F r a n c - M a s o n - i smi v e r i l m e k ­t e id i .

B u i d d i a l ı r m s ı h h a t i h a k k ı n d a d a h a i l e r iye g i t m e d e n b i r n o k t a üze­r i n d e d u r m a k m ü m k ü n d ü r : h e r h a l v e k â r d a A v r u p a n ı n b ü y ü k e se r l e r i ­ni , b i l h a s s a Go t ik s t i l i ndek i k i l i se­leri , k a t e d r a l l e r i i n ş a edenler , b ü y ü k m i m a r l a r ı n b i l h a s s a a r a d ı k l a r ı ka l f a ­l a r b u H ü r M a s o n l a r d ı r .

B i r k i l i se b ü y ü ğ ü , b i r K r a l v e y a P r e n s k e n d i i d a r e s i a l t ı n d a b u l u n a n y e r d e b i r ki l ise , k a t e d r a l , S a r a y , ş a ­t o , h ü l â s a h e r h a n g i y e n i b i r s a n ' a t e s e r i v ü c u d a g e t i r m e k i s tey ince , H ü r M a s o n l a r ı n i ler i ge l en l e r inden b i r u s t a y a , v e y a b i r m i m a r a , m ü r a c a a t eder , o n u n l a b i r a n l a ş m a y a p a r v e o n a b u a n l a ş m a y a g ö r e e s e r i n b a ş u s t a l ı ğ ı n ı v e r i r d i . B u U s t a v e y a Mi­m a r y u k a r d a k i ik inc i i d d i a y a u y g u n o l a r a k b i r t e ş k i l â t a bağ l ı o l m a y a n h a k i k a t e n s e r b e s t b i r k i ş i o labi l i rd i , v e y a d i ğ e r i d d i a l a r a g ö r e s ık ı d i s ip ­l in l i m a s o n loncas ına , v e y a I n g i l t e -r e d e m e v c u d i y e t l e r i b i l inen b i r Gu-i ld 'e m e n s u p o lab i l i rd i . B u m i m a r , m u k a v e l e s i n i i m z a l a d ı k t a n s o n r a m u t l a k b i r y e t k i ile h a r e k e t e d e r ve A v ­r u p a n ı n h e r t a r a f ı n a h a b e r s a l a r a k , i ş in v ü s a t i n i b e l i r t e r e k mes l ek e r b a ­bın ı d a v e t eder , böy lece m e s ' u l i y e t i -n i d e r u h t e e t t i ğ i i ş y e r i n e , y a v a ş

y a v a ş b i r i şç i a k ı n ı b a ş l a r d ı . B u n l a r ge ld ikçe ş a n t i y e y a ­

n ı n d a v e y a y a k ı n l a r ı n d a g r u p l a r h a ­l inde y e r l e ş t i r i l i r ve h e r ş e y d e n ev­vel b u r a d a b a r ı n m a l a r ı n ı s a ğ l ı y a c a k t e d b i r l e r a l ın ı rd ı . H e r g r u p a y r ı b i r s ınıf s a n ' a t k â r d a n t e ş e k k ü l ede rd i . T a ş y o n t a n l a r , m u h t e m e l e n en b ü y ü k g r u b u t e şk i l e t t i ğ i n d e n ş a n t i y e d e t o p l a n a n l a r a , m a s o n v e y a t a ş y o n ­t a n l a r d a den i rd i . B u t a ş y o n t a n l a r d a d a h a k ü ç ü k g r u p l a r a a y r ı l a r a k , h e r b i r i b i r k a l f a n ı n e m r i n d e ça l ı ş ­t ı r ı l m a k üze re h a z ı r l a n ı r d ı .

Ş a n t i y e y e k a b u l o l u n a n l a r ı n o a n d a n i t i b a r e n n a f a k a l a r ı n ı s a ğ l a m k g e r e k i r d i . B u i t i b a r l a m e r k e z î b i r b i ­n a d a i ş l e r in i d a r e s i e le a l ın ı rd ı . B u ­r a d a h e r iş g r u b u n u n v e y a a t ö l y e n i n ü c r e t l e r i dağ ı t ı l ı r d ı . F a k a t b u m e r ­kez b i n a s ı n ı n d i ğ e r ve çok m ü h i m b i r vaz i fes i de i n ş a edi lecek b i n a n ı n v e y a k i l i sen in m i m a r î r e s imle r i , p l â n ­la r ı , ş a r t n a m e l e r i ve m a l z e m e l i s t e ­leri haz ı r lanmakdı . Bu işler yapı l ı rken b i r t a r a f t a n d a s a n a t k â r l a r a y a p a ­c a k l a r ı i ş le r üze r i ne çeş i t l i öğ re t i c i b i lg i le r ve r i l i rd i . B u m ü n a s e b e t l e m e r k e z ş a n t i y e b i n a s ı o l d u k ç a g e n i ş ç a p t a b i r b i n a o lu rdu . Ş a n t i y e m e r ­kez b inas ı , ç ı r a k l a r ı n y e t i ş t i r i l m e s i n e m a h s u s özel bö lümle r i d e i h t i v a ede ­b i l i rd i . H ü l â s a b u r a s ı , i ş in ö n e m i n e g ö r e b a z e n çok g e n i ş b i r e n s t i t ü h a ­l ini a l ab i l i rd i . î ş t e b u m e r k e z b i n a s ı ­n a «Loca» i smi ve r i l i rd i .

B a z ı müel l i f l e re g ö r e , i ş le r in k a ­b a k ı s ı m l a r ı ile m e ş g u l o l a n l a r ı n b u t e ş k i l â t l a p e k i lgis i y o k t u r . D a h a d o ğ r u s u o n l a r mes l ek d ı ş ı k i m s e l e r

30

o l a r a k k a l ı r ve h a m m a l l ı k g ib i işle­r i g ö r ü r v e m a s o n v e y a h ü r m a s o n s ı f a t ı n ı h i ç b i r z a m a n k u l l a n a m a z l a r ­d ı . Merkez î t e ş k i l â t b u n l a r l a , mes l ek ­t e n o l an s a n a t k â r l a r l a o l d u ğ u şeki l ­de i lg i lenemezdi . O n l a r a , m e s l e k s ı r ­l a r ı a s l a öğ re t i l emezd i . M e r k e z b i n a ­s ı n d a -Locada - s a n a t k â r l a r d a n b a ş ­k a l a r ı b u l u n a m a z d ı . İ ş l e r i n t a t b i k a t ı ­n a d a i r b i lg i ler , t a t b i k i g e r e k e n k a i ­d e ve u s u l l e r ya ln ı z m ü m t a z m a s o n ­l a r a ve r i l d iğ ine gö re , s a n ' a t k â r ol­m a y a n l a r ı n b u b i lg i le r i e d i n m e l e r i i m k â n s ı z d ı . B u i t i b a r l a d a L o c a y a g i r i ş ve ç ık ı ş s ık ı k o n t r o l a t â b i idi .

Mes leğ in i d a m e s i iç in L o c a y a k a b u l o l u n a n ç ı r a k l a r a y r ı b i r seçi­m e t â b i idi . Baz ı a n g l o - s a k s o n m a ­s o n müel l i f l e r ine gö re , ç ı r a k l a r ı n ge ­l iş i güze l devş i r i lmes i k a b u l o l u n m a z ­d ı . B u n l a r iyi ve h ü r a i le le r in çocuk­l a r ı o lma l ı idi . B u h ü r oluş , b i r a z d a as î l o l m a k d e m e k t i r . B u idd ia d o ğ r u ise, d e m e k t i r k i L o c a y a ç ı r a k o l a r a k k a b u l o l u n a n ç o c u k l a r as î l a i l e l e rden seç i lmel id i r . H i ç o lmazsa , O r t a Ç a ğ d a k i Şöva lye l ik iç in seçi len­l e r g ibi , h ü r a i l e le r in b u m e s l e ğ e k e n ­d i n i a d a m ı ş ç o c u k l a r ı n seç i lmes i e s a s t ı . B ö y l e b i r k a i d e v e y a e sa s ın d o ğ r u l u ğ u h a k k ı n d a k a t ' î h i ç b i r de ­lil o r t a y a k o n u m u ş o l m a m a k l a b e r a ­be r , ç ı r a k l a r ı n y e t i ş t i r i l m e t a r z ı h a k ­k ı n d a b i l inen ş ey l e r b u i d d i a y ı r e d ' -e t m e y e de m a n i d i r . B i l inen b i r ş e y v a r s a , H ü r M a s o n s ı f a t ın ı k u l l a n a ­b i l m e k v e o n a a i t i m t i y a z l a r d a n , s e r ­b e s t l i k t e n f a y d a l a n a b i l m e k için, m u t ­l a k a e s a s ı n d a h ü r i n san , h ü r a n a v e b a b a d a n d o ğ m u ş o l m a k v e b ü t ü n b e ­

den î ve ak l î me lek l e r ine s a h i p o l m a k g e r e k i r v e h i ç b i r s a k a t l ı k ile m a ­lûl o l m a m a k l âz ım ge l i rd i .

L o c a y a k a b u l edi len ç ı r a k l a r 12-18 y a ş ı n d a m e s l e ğ i n p r a t i k t a r a f l a r ı ­n ı ö ğ r e n i r ve y a r d ı m c ı o l a r a k ça l ı ­ş ı r l a r d ı . Ç ı r a k l ı k dev re s in i b i t i r en l e r ' çok ciddî ve çe t in i m t i h a n l a r d a n son­r a m a s o n u n v a n ı n ı a l ab i l i r ve k a l f a o l a r a k , i h t i s a s ı d a h i l i n d e b i r a t ö l y e ­n i n i d a r e s i n e m e m u r edi lebi l i rd i . B u y e t k i , ya ln ı z ç ı r a k l ı ğ ı n t a m a m l a n d ı ­ğ ı ş a n t i y e iç in deği l , b u n d a n s o n r a b ü t ü n ş a n t i y e l e r iç in m u t e b e r d i . Ye­n i ka l fa , g ideceğ i h e r y e r d e m a s o n i m t i y a z l a r ı n d a n i s t i f ade edebi l i r , k e n ­d i s ine öğ re t i l en i ş a r e t l e r ve ke l ime­le r s a y e s i n d e iş o lan h e r y e r d e işe a l ınab i l i rd i .

Özet le i z a h ı n a ça l ı ş t ığ ımız ve İ ş y e r i n d e k u r u l a n L o c a l a r a r a s ı n d a b i r m e r k e z î t e ş k i l â t a r ac ı l ı ğ ı ile ve ­y a d o ğ r u d a n d o ğ r u y a h iç b i r b a ğ ­l a n t ı y o k t u r . Böylece h e r M a s o n L o ­cas ı t a m a m i l e m ü s t a k i l b i r m e r k e z h a l i n d e t a a z z u v e d i y o r d u . H e r y e r ­de b u L o c a l a r a y n ı e s a s l a r a u y g u n o l a r a k k u r u l u y o r v e ge l i ş iyo rdu . F a ­k a t b u h a l t ab i î b i r şeki lde , çok e s ­k i d e n b e r i t e e s s ü s e t m i ş b i r a n a n e ­n i n ne t i ces i idi . H e r L o c a m ü s t a k i l b i r ü n i t e o l a r a k , kend i s i t a r a f ı n d a n h a z ı r l a n ı p k a b u l ed i len b i r iç y ö n e t ­mel ik le i d a r e o l u n u r d u . B u n u n l a b e ­r a b e r , h e r L o c a n ı n İ ç Y ö n e t m e l i ğ i n ­d e d e ğ i ş m e z ka ide le r , e s a s l a r y e r a l ı rd ı . İ ş t e b u m ü ş t e r e k e s a s l a r h e r m a s o n u n iş y e r i n i d e ğ i ş t i r d i ğ i h a l d e y e n i i ş y e r i n i n k a i d e l e r i n d e k i a y n i -

31

y e t do l ay is iyle h i ç b i r g ü ç l ü k çek­m e d e n h e m e n i ş ine koyu l ab i l i r d i .

Böy le o l m a k l a b e r a b e r , baz ı m ü d e k k i k l e r i n b e y a n l a r ı n a b a k ı l ı r s a , a y r ı a y r ı L o c a l a r d a y e t i ş m i ş M a ­s o n l a r , z a m a n z a m a n b i r gene l t o p ­l a n t ı y a p a r l a r d ı . B i r nev i mes lek î k o n g r e m a h i y e t i n d e o l an b u t o p l a n t ı ­l a r d a M a s o n l a r i m t i y a z l a r ı n ı k u v v e t ­l e n d i r m e k v e y a m a h a l l î o t o r i t e l e r e h a t ı r l a t m a k , m a k s a d ı n ı d a g ü d e r e k , m ü ş t e r e k h a r e k e t i m k â n l a r ı üze r in ­d e t a r t ı ş ı r l a r ve y e n i yen i k a r a r l a r a l ı r l a r d ı . B u k a r a r l a r a r a s ı n d a , m e s ­lekî o l a n l a r d a n b a ş k a , b i l h a s s a m ü ­t e k a b i l y a r d ı m e sa s l a r ı , t e s a n ü t t e a h -h ü t l e r i y e r a l ı rd ı .

B u a r a d a b i r h u s u s a d a değ in ­m e k y e r i n d e o l u r : Ş a n t i y e l e r d e k a l ­f a g ib i ç a l ı ş an m a s o n l a r a r a s ı n d a , ç ı r a k l ı k dev re s in i b i t i r d i k t e n s o n r a v e y a be lk i de d a h a önce k i l i se a d a m ı o l m u ş , p a p a z l a r d a b u l u n d u ğ u a n l a ­ş ı l ıyor . B u n l a r h e r f ı r s a t t a n i s t i f a ­de e d e r e k b a h s i n i e t t i ğ i m i z gene l t o p ­l a n t ı l a r d a dinî i n a n ç l a r ı n y e r l e ş m e ­s ine b i l h a s s a ö n e m v e r m e k t e idi ler . B u i t i b a r l a a l m a n k a r a r l a r b i r e r d u a ile b a ş l a r ve s o n a e r e r d i . P a p a z l a r ı n v e y a d i n a d a m l a r ı n ı n L o c a l a r d a söz s a h i b i o lmas ı , m a s o n l a r ü z e r i n d e e t ­ki l i o l d u ğ u gibi , b i zza t m a s o n l u k da , k e n d i n e h a s özel l ikler i v e b i l h a s s a h ü r ve m ü s t a k i l o l m a v a s ı f l a r ı do -l ay ı s iy le b u p a p a z l a r ü z e r i n d e e t k i y a r a t m a k t a idi .

U z u n a s ı r l a r b o y u n c a A v r u p a d a M a s o n l u k i ş t e b u e s a s l a r a g ö r e y a ­y ı l m ı ş ve h e r y e r d e b ü y ü k e s e r l e r v e ş a h e s e r l e r y a r a t m ı ş t ı r . H e r m e m l e ­

k e t t e m a s o n l a r ı n , m e r k e z i b i r o to r i ­t e y e b a ğ l ı o l m a d a n , b u k a d a r m u h ­k e m esa s l a r , s a ğ l a m b i r n i z a m için-d e ç a l ı ş m ı ş o l m a l a r ı o l d u k ç a d ü ş ü n d ü r ü c ü d ü r . B u e s a s l a r ı n ve n i z a m l a r ı n m ü ş t e r e k o l an k ı s ı m l a r ı n ı i lk de­f a k i m t a s a r l a m ı ş t ı . B u h u s u s t a t a ­r i h î k a y ı t l a r a p e k r a s t l a n m ı ş dene ­m e z .Bazı a r ş i v l e r d e b u l u n a n ve s ika ­l a r ı n h e m e n h e m e n h e p s i s o n r a d a n d ü z m e - a p o c r y p h e - v e s i k a l a r d ı r . H e r h a l d e 14 - 15 ci a s ı r l a r d a n d a h a a ş a ­ğ ı y a i nen b i r v e s i k a b u l m a k k o l a y değ i ld i r . B u n l a r d a n b i l h a s s a ik is i ü z e r i n d e d u r u l m a k t a d ı r : R e g i u s M a -n u s c r i p t ve M a t t h e w Cooke ' s M a n u s -c r i p t . B u m a n ü s k r i l e r B r i t i s h M u s e -u m ' d a b u l u n m u ş t u r . B u n l a r ı n b i r in ­cis i « R e g i u s M a n u s c r i p t on g o o d m a n n e r s » i smin i t a ş ı m a k t a d ı r . B u e s e r m ü n h a s ı r a n m a s o n l u ğ a a i t o lma­d ığ ı i d d i a o l u n u r . B i l h a s s a 14-16 y a ­ş ı n d a k i ç o c u k l a r ı n iyi t a v r u h a r e k e t , e t i k e t s a h i b i o l m a s ı n ı t e m i n e m a t u f t a v s i y e l e r i i h t i v a e t m e k t e d i r . Ç ı r a k ­l a r ı n genel l ik le k ü ç ü k k ö y ve k a s a b a ç o c u k l a r ı a r a s ı n d a n seç i ld iğ inden , b u n l a r ı n i le rde , y ü k s e k sınıf i n s a n l a ­r ı i le b u l u ş a c a k l a r ı n ı , gö rüşecek le ­r in i , o n l a r l a b i r l i k t e y e m e k y iyecek­le r in i b e l i r t m e k t e d i r . B u m ü n a s e b e t ­le çocuk la r ın , b i l emed ik l e r i b a z ı iy i şey le r i , t e ş r i f a t ve a d a b ı m u a ş e r e t ka ide l e r i n i ö ğ r e n m e l e r i l âz ımdı r . Çı­r a k l a r a , ö ğ r e n i m l e r i s ı r a s ı n d a , m e s ­lek b i lg i le r i ile b e r a b e r b u k a i d e l e r de ö ğ r e t ü i r d i .

M u h t e m e l e n 1390 v e y a 1400 y ı ­l ı nda yaz ı ld ığ ı s a n ı l a n b u m a n ü s k r i -n i n a s l en İng i l i z o l m a y a n b i r i s i t a r a -

32

f ı n d a n k a l e m e a l ınd ığ ı söy len i r . D a -ı a s o n r a l a r ı b u m a n ü s k r i t e m i z î n -yilizceye t e r c ü m e ed i lmiş t i r . M a n ü s k -ide M a s o n l u ğ a a t f e d i l e n s a n ' a t le -ı n d l a r ı a n l a t ı l m a k t a d ı r . A y r ı c a üze-inde d u r a c a ğ ı m ı z üze r e m e ş h u r Cral A e t h e l s t a n ı n m a s o n l a r ı t o p l a n ­tıya ç a ğ ı r d ı ğ ı n a m ü t e d a i r l e j a n d ' a

d a y e r v e r i l m i ş t i r . M a n ü s k r i n i n b i r k ı s m ı n d a m a ­

s o n l a r a ve r i l en t a l i m a t b u l u n m a k ­t a d ı r ; b u t a l i m a t t a ş u n l a r v a r d ı r : «Al lah ı iyi seveceks in , k i l i sey i seve­cek ve s ı r l a r ı iy i m u h a f a z a edecek­s in . B u n l a r ı , n e r e y e g i d e r s e n g i t , h i ç k i m s e y e söy lemiyeceks in .»

D i ğ e r b i r k ı s ı m d a d a çeş i t l i m e n -k i b e l e r a n l a t ı l m a k t a d ı r . Meselâ , m a ­s o n l u ğ u n H a z r e t i N u h z a m a n ı n d a n b e r i m e v c u t o l d u ğ u n a i ş a r e t o lun­m a k t a d ı r . B u k ı s ı m d a , N u h u n g e m i ­s inden , Bab i l Ku le s inden , «Euc l ide» ' i n m a h a r e t i n d e n söz e d i l m e k t e d i r .

B u m a n ü s k r i n i n s o n 100 s a t ı r ı « U r b a n i t a t i s » i smi a l t ı n d a Cemiye ­t i n ka ide l e r i n i i zah e t m e k t e d i r .

İ k inc i m a n ü s k r i , Cooke M a n ü s k -r i s i , 1861 de B r i t i s h M ü s e u m ' d a M a t -h e w Cooke t a r a f ı n d a n b u l u n m u ş ve b i r k o p y a s ı ç ı k a r ı l a r a k n e ş r o l u n ­m u ş t u r . B u m e t i n d e e sk i vec ibe le r -old c h a r g e s - z i k r e d i l m e k t e d i r .

B u m a n ü s k r i l e r d e n s o n r a b i r çok v e s i k a d a h a b u l u n m u ş t u r . B u n l a r ı n bir çoklarının «apocryphe» olduğu an­l a ş ı l m ı ş t ı r . P e k az ı d a M a s o n l u ğ a a i t g e r ç e k b i lg i le r i i h t i v a e t m e k t e ­d i r . B i r t a k ı m m ü p h e m i fade ler le M a ­s o n l u ğ u n t a r i h i n i i z a h a k a l k a n b u m e t i n l e r e h a d d i n d e n faz la i t i m a t ca iz

o lmaz . İ l e rdek i ince lemele r imizde b ü ­t ü n b u m e t i n l e r e a v d e t e t m e ümid i l e , ş imdi l ik , A n d e r s o n N i z a m n a m e s i n d e g ö r ü l d ü ğ ü c ihe t l e sözü geçen m a -n ü s k r i l e r d e k i A e t h e l s t a n ve P r e n s E d w i n e f s a n e s i n d e n k ı s a c a b a h s e t ­m e k y e r i n d e o lur . B ü t ü n e f s a n e l e r g ib i b u n u n d a d o ğ r u l u ğ u n u i s b a t e t ­m e ğ e i m k â n y o k t u r . E f s a n e ş u d u r : « A n g l o - S a k s o n k r a l l a r ı n d a n A e t h e l s ­t a n »zamanında m a s o n l a r a b ü y ü k i m ­t i y a z l a r t a n ı m ı ş t ı . B u i m t i y a z l a r ı , m a s o n t e ş k i l â t ı n a h i t a b e n g ö n d e r d i ­ğ i b i r p a t e n t ile t e v s i k e d i y o r d u . T e ş ­k i l â t ı n b a ş ı n a d a b i zza t k a r d e ş i o l an P r e n s E a w i n ' i t a y i n e d i y o r d u . K r a ­l ın r u h s a t n a m e s i n e d a y a n a r a k , P r e n s E d w i n İngi l iz M a s o n l a r ı n ı n h e p s i n i Y o r k ş e h r i n d e b i r k o n g r e y e ç a ğ ı r d ı . K o n g r e y e gelenler , P r e n s E d w i n ' i n t eb l iğ ine u y a r a k e l le r inde b u l u n a n e sk i m a n ü s k r i l e r i b e r a b e r ge t i r d i l e r . K i m i l a t ince , k i m i y u n a n c a , k i m i f r ans ı zca k i m i de ingi l izce y a z ı l m ı ş o lan b u m a n ü s k i r l e r , e sk i z a b ı t l a r ve d a h a b a ş k a b i r çok l i s a n l a r d a y a ­z ı lmış me t in l e r , yen i t a n z i m edi len m a s o n t e ş k i l â t ı iç in m ü ş t e r e k b i r n i z a m n a m e y e m e s n e t ve m e h a z t e ş ­ki l e t m i ş t i r . »

A n d e r s o n N i z a m n a m e s i k i t a b ı n ­d a üze r i nde c idd iye t le d u r u l m u ş o lan b u Y o r k t o p T a n t ı s ı 926 y ı l ı nda y a ­p ı lmı ş t ı r . M a s o n l u ğ u n ilk n i z a m n a ­m e s i v e y a A n a Y a s a s ı b u r a d a k a l e ­m e a l ı n m ı ş t ı r . B r i t i s h M ü s e u m ' d a b u l u n a n m a n ü s k r i l e r e d a y a n ı l a r a k k a b u l o l u n a n b u i dd i an ın pek s a ğ ­l a m b i r idd ia o lmas ı m ü m k ü n deği l ­d i r . Sözü geçen v e s i k a l a r h a k k ı n d a

33

esas l ı b i r b i lg i y o k t u r . S o n r a d a n y a ­z ı lmış m e t i n l e r l e t a r i h î h a k i k a t l a r m e y d a n a ç ı k a m a z . K r a l A e t h e l s t a n ' -ı n k i m o l d u ğ u p e k m a l û m değ i ld i r . K a r d e ş i o l a r a k g ö s t e r i l e n P r e n s E d w i n de, m u h t e m e l e n çok d a h a eski dev i r l e rde , 626 y ı l ında , N o r t h u m ­b e r l a n d k r a l ı o l d u ğ u b i l inen E d w i n ile k a r ı ş t ı r ı l m ı ş t ı r . B u z a t 627 yı l ın­da , Y o r k ' t a , H ı r i s t i y a n l ı ğ ı k a b u l e t ­m i ş , o r a d a va f t i z ed i lmiş ve k â ğ i r b i r k l i şen in i n ş a a t ı n a k a r a r v e r m i ş v e b u i n ş a a t t a f i len de ça l ı şmı ş t ı r . A n d e r s o n k i t a b ı n a a l ı n a n e f sanen in i ş t e böyle b i r benzer l ik le i lgis i oldu­ğ u i ler i sü rü leb i l i r .

15 ci a s ı r d a n s o n r a b i r çok m a -n ü s k r i m a s o n l u ğ a a i t baz ı b i lg i le r i i h t i v a e t m e k t e d i r . F a k a t b u n l a r ı n d a h e m e n h e m e n h iç b i r i s i k a t i y e t l e doğ­r u ve c iddi o l a r a k g ö s t e r i l m e m e k t e ­d i r . B i l h a s s a esk i ope ra t i f m a s o n lo­c a l a r ı n z a b ı t l a r ı d iye idd ia edi len m e ­t i n l e r i n b u l oca l a r ın t o p l a n t ı t a r i h i n ­d e yaz ı ld ığ ı i s b a t ed i l ememiş t i r . B u a r a d a baz ı z a b ı t l a r ı n h a k i k î olabi le­ceğ i h a k k ı n d a m ü t a l e a l a r v a r d ı r . Me­selâ , E d i n b u r g N o 1 L o c a s ı n ı n 1599 t a r i h i n e k a d a r u z a n a n zab ı t l a r ı .

B i r çok v a k ' a l a r böylece M a s o n t a r i h i n e k a r ı ş t ı r ı l m ı ş ve o n a m a l ed i lmi ş t i r . B u n l a r d a n b i r t a n e s i ­n i d a h a b u r a d a z ik redeb i l i r i z : 1567 t a r i h i n d e i n g i l t e r e a d a s ı n d a , G ü n e y k ı s m ı m a s o n l a r ı b i r y e r d e t o p l a n ­m ı ş l a r ve m e ş h u r ma l iyec i ve t ü c c a r S i r T h o m a s G r e s h a m / ı kend i l e r i ne B a ş k a n - B ü y ü k Ü s t a t - s eçmiş l e rd i r . B u za t , K r a l i ç e E l i z a b e t h t a r a f ı n d a n A n v e r s ' e gönde r i lm i ş , L o n d r a Bele-

34

d iye Re i s i o l m u ş v e b u h i z m e t l e r i s ı ­r a s ı n d a M a s o n l a r l a i lg i l enmiş v e m u h t e m e l e n o n l a r ı n i m t i y a z l a r ı m k o r u d u ğ u için t e ş k i l â t ı n h â m i s i o la­r a k B ü y ü k Ü s t a t u n v a n ı n ı a l m ı ş t ı r . F a k a t b u u n v a n v e r i l m i ş o lsa da , y i n e m a s o n loca l a r ın ın m e r k e z î b i r t e ş k ü â t ı o l d u ğ u n a d a i r b i r deli l t e ş ­k i l e d e m e m e k t e d i r . B u t a r i h l e r d e m e v c u d i y e t i k a b u l edi len b ü t ü n ope­r a t i f m a s o n loca la r ı t a m a m i l e m ü s ­t a k i l o l a r a k f a a l i y e t t e b u l u n m u ş l a r ­d ı r .

O p e r a t i f m a s o n l o c a l a r ı n a k a ­bu l edi len k i m s e l e r i n d a i m a m e s l e k a d a m ı o lmas ı k a d a r t ab i î ve m â k û l b i r ş e y t a s a v v u r edi lemez. Böy le ol­m a k l a b e r a b e r , b u l u n a n z a b ı t l a r d a mes l ek d ı ş ı k i m s e l e r i n i s imle r ine d e r a s t l a n d ı ğ ı g ö r ü l m e k t e d i r . B u h u s u s ­t a s a r i h b i r i zah b u l m a k g ü ç t ü r . L o ­c a l a r a k a b u l ed i len le r in s a n ' a t l a r ı n ı s e r b e s t ç e i c r a y e t k i s i n e s a h i p v e h e r b i r i n i n m u t l a k a h ü r -f r ee - m a s o n o lduk l a r ı b e y a n ed i lmek ted i r . L o c a y a i n t i s a p e t m e d e n m a s o n l a r s a n a t l a r ı ­nı i c r a edemezle rd i , f a k a t loca m ü ­ke l le f iye t le r in i y e r i n e g e t i r e n ve k a i -dere le r i a y e t eden ve n i h a y e t m e s l e k s ı r l a r ı n ı i f şa e t m e m e ğ i k a b u l eden ve b u t e a h h ü d ü n d e d u r a n l a r s e r b e s t ­çe, i s t ed iğ i şek i lde ça l ı şab i l i rd i .

16 cı a s ı r d a , l oca l a r ın k a b u l e t ­t i k l e r i k i ş i l e re m a s o n s ı f a t ın ı ve r ­m e k h a k k ı v a r d ı ve b u n u i s t ed iğ i g i ­bi k u l l a n ı r d ı . İ ş t e b u h a k do lay ı s iy -le, ç ı r a k l ı k t a n ve ka l f a l ık k a d e m e ­s i n d e n g e ç m e m i ş , y a n i m e s l e k t e n ol­m a d ı k l a r ı bell i o l an b i r çok k i m s e l e ­r i n 17 ci v e h a t t a m u h t e m e l e n 16 c ı

a s ı r d a n i t i b a r e n , a y n e n mes l ek a d a m ­l a r ı g ib i l o c a l a r ı n üye l iğ ine k a b u l ed i ld iğ i an l a ş ı l ı yo r . B i r t a k ı m a r a ş ­t ı r m a l a r a r a s ı n d a b i l h a s s a C o n d e r i s iml i müel l i f in b u l d u ğ u z a b ı t l a r 1620-1621 y ı l ı n d a b i r l o c a d a s a n ' a t -k â r o l m a y a n m a s o n l a r ı n m e v c u d i y e ­t i n i ş ü p h e s i z b i r şek i lde g ö s t e r m e k ­t e d i r . B u z a b ı t l a r a g ö r e L o c a y a m e s ­l e k t e n o l m a y a n yed i k i ş i k a b u l edil­m i ş ve u su l e u y g u n şek i lde t e k r i s -le r i - i n t i a t ion - i c r a ed i lmiş t i . B u şe ­k i l dek i t o p l a n t ı l a r a «Accep t ion» i s ­m i v e r i l m e k t e idi . B u s u r e t l e mes lek ­t e n o l m a y a n l a r a d a «accepted» -ka­b u l ed i lmiş - i smi ve r i l i yo rdu . K a b u l ed i lmi ş d e y i m i t a m a m i l e t e k r i s edil­m i ş m â n a s ı n a ge l iyo rdu . D a h a esk i z a b ı t l a r d a b u t â b i r e a s l a t e s a d ü f edil­m e m e k t e idi .

B i l i nen öze l l ik le rden b i r i s i de şu i d i : K a b u l ed i lmiş m a s o n l a r d iğe r l e ­r i n e n i sbe t l e t a m iki mis l i a i d a t öde­m e k m e c b u r i y e t i n d e idi . B u şek i lde k a b u l ed i l en le rden E l i a s A s h m o l e ' u n t e k r i s i en iy i b i l i nen le rdend i r . B u z a t e sk i e s e r l e r m ü t e h a s s ı s ı , t a n ı n ­m ı ş b i r a n t i k a c ı d ı r . T u t t u ğ u h â t ı r a d e f t e r i n d e A s h m o l e , 16 E k i m 1646 t a r i h i n d e , W a r r i n g h t o n ' d a , A l b a y H e n r y M a i n w a r i n g i s m i n d e b i r i s i le b i r l i k t e t e k r i s ed i ld iğ in i k a y d e t m i ş ­t i r . E r t e s i g ü n ü L o n d r a d a , m a s o n ­l a r ı n loka l inde b i r loca t o p l a n t ı s ı n a d a v e t i y e a ld ığ ın ı , v e b i r çok t e f e r ­r u a t ile i lgil i h u s u s l a r ı h â t ı r a def te ­r i n e k a y d e d e n E l i a s A s h m o l e ' u n d i ­ğ e r b i r n o t u o l d u k ç a d i k k a t i çek­m e k t e d i r ; b u n o t t a şöy le d e n i l m e k t e ­d i r : " 1 1 m a r t 1682 t a r i h i n d e f r a n m a -

s o n c e m i y e t i n e a l t ı c e n t i l m e n k a b l u edi ldi , b u n l a r ı n ü ç ü s a n ' a t a m e n s u p id i . "

H e m e n h e m e n k a t i y e t l e b i l inen b i r h u s u s ş u d u r k i , A s h m o l e ' u n k a ­bu l edi ld iği gün , L o c a d a s a n ' a t t a n o l an k i m s e y o k t u . 1682 t a r i h i n d e k i t o p l a n t ı k a y ı t l a r ı n a g ö r e en a z ü ç k i ş i mes lek a d a m ı idi . Yan i , y i n e ek ­se r iye t l e k a b u l ed i lmiş m a s o n l a r lo­c a l a r ı i d a r e e t m e k t e idi . 1646 t a r i ­h i n d e n evvel h i ç k u l l a n ı l m a y a n a c ­cep t ed - k a b u l ed i lmiş m a s o n l a r t a ­b i r i , b i r m ü d d e t s o n r a a r t ı k kend i ­s i n d e n v a z geç i lemez b i r t a b i r o l m u ş ve 1682 d e n s o n r a d a a r t ı k l oca l a r H ü r ve k a b u l ed i lmiş m a s o n l a r ı n lo­c a l a r ı i smin i a l m ı ş ve b u i s im u m u ­m i l e ş m i ş ve t e k b i r i s im o l a r a k ku l ­l a n ı l m a ğ a b a ş l a n m ı ş t ı r . B u i s t i h a l e 17 ci a s r ı n s o n u n a k a d a r d e v a m e t ­m i ş ve 18 ci a s r ı n b a ş ı n d a , m u h t e ­m e l e n a r t ı k h i ç b i r l o c a d a ope ra t i f deni lebi lecek m e s l e k t e n g e l m e b i r m a s o n k a l m a m ı ş t ı .

K a b u l ed i lmiş m a s o n l a r ı n n e d e n o p e r a t i f l e r i n l o c a l a r ı n a g i r d i k l e r i h a k k ı n d a h iç b i r b i lg i y o k t u r , den i ­lebil ir . İ l e r i s ü r ü l e n h iç b i r i dd ia i s -b a t ed i lmiş s a y ı l a m a z . B i z z a t E l i a s A s h m o l e ' u n , a l ş imi m e r a k l ı s ı o ldu­ğ u n d a n ve b u a l a n d a k i t e c r ü b î ça l ı ş ­m a l a r ı n ı im t iyaz l ı b i r c e m i y e t i n i m ­k â n l a r ı n d a n i s t i f ade e d e r e k gizle­m e k k a y g u s u n u n M a s o n C e m i y e t i n e k a b u l ed i lmek i s t eğ i iç in i le r i s ü r ü ­len idda , h i ç b i r z a m a n i s b a t edi le­m e m i ş t i r . B u kab i l f a n t e z i s t i dd ia ­l a r c iddî m ü d e k k i k l e r iç in a s l a m u ­t e b e r s a y ı l m a m ı ş t ı r .

35

B u n o k t a d a b i r h u s u s a i ş a r e t e t m e k y e r i n d e o l a c a k t ı r . î n g i l t e r e d e o p e r a t i f m a s o n t e ş e k k ü l l e r i n i n de ­vaml ı bir is t ihale geç i rerek kabul edil­m i ş m a s o n l a r ı s ines ine k a b u l e d e r e k t a r i h s a h n e s i n d e n s i l i n m e k t e n k u r ­t u l m a y a ça l ı ş ı rken , A v r u p a d a , d i ğ e r b a t ı m e m l e k e t l e r i n d e , a r t ı k ope ra t i f m a s o n loca la r ı v e y a lonca la r , h e r t ü r ­lü k a r d e ş l i k cemiye t l e r i , k o m p a n -y o n a j t e ş e k k ü l l e r i t a m a m i l e o r t a d a n k a l k m ı ş v e y a çeş i t l i y o l l a r d a n o r t a ­d a n k a l d ı r ı l m ı ş v e y a fesh ed i lmiş ­l e rd i . Böylece A v r u p a d a t a m a m i l e ö l m ü ş g ö r ü n e n m a s o n l u k , k a b u l edil­m i ş k i ş i l e r in s a y e s i n d e h a y a t ı n ı ida­m e e t t i r m e v e n i h a y e t , b i l ind iğ i üze­r e 1717 de y e n i d e n c a n l a n m a i m k â ­n ı n ı b u l a b i l m i ş t i r . Böylece , b u g ü n ­k ü d ü n y a m a s o n l u ğ u n u n h a k i k î b a ş ­l ang ıc ı î n g i l t e r e d e d i r v e İng i l i z le r s a y e s i n d e y e n i d e n c a n l a n a b i l m i ş t i r .

B u n u n l a b e r a b e r y e n i d e n can ­l a n m a i ş inde m u h t e m e l e n baz ı se­bep le r o lmal ıd ı r . Mes lek a d a m l a r ı n ı n i h m a l e t t i ğ i b i r c emiye t i k u r t a r a n m ü n e v v e r k i ş i l e r in a c a b a b i le rek , h i s e d e r e k v e y a b i r b a k ı m a c e m i y e t r u ­h u n u n ş idde t l i e tk i s i l e M a s o n Loca ­l a r ı n d a h ü r i n s a n l a r o l a r a k b i r l e ş ­m e l e r i n d e öneml i b i r s a i k y o k m u -d u r ? . . 17 ci a s r ı n s o n l a r ı n d a i n h i t a ­t a d o ğ r u g i t m e k t e o lan m a s o n loca­l a r ı n a g i r e n k i m s e l e r i n k i ş i l ik le r i b i r a z ince len ince d i k k a t i b i r h u s u s ç e k m e k t e d i r ; ş ö y l e k i : F r a n s a d a , I V c ü H e n r i , P r o t e s t a n Kl i şes in in Dev­l e t çe rçeves i d a h i l i n d e k i d u r u m u n u t a n z i m e d e n v e N a n t e s F e r m a n ı - E d i t de N a n t e s - d iye b i l inen e m i r n a ­

m e y i 13 N i s a n 1598 de y a y ı n l a n m ı ş ­t ı . B u t a r i h t e n s o n r a d in k a v g a l a r ı d i n m i ş , n i sb î b i r s ü k û n v ü c u t bu l ­m u ş ve p r o t e s t a n l a r , k a t o l i k l e r i n m a ­lik o l d u k l a r ı h a k l a r a s a h i p o l a r a k i ş l e r inde s e r b e s t ç e ge l i şme i m k â n l a ­r ı n ı b u l m u ş l a r d ı . B u k a r a r ebedî ve g a y r ı kab i l i r ücu ' i d i . ( P e r p é t u e l e t i r r é v o c a b l e ) . A r t ı k P r o t e s t a n l a r is ­t i k b a l l e r i n d e n e m i n o l a r a k s e r b e s t ç e i bâde t l e r i n i y a p a b i l i y o r l a r d ı . F a k a t , b i r a s ı r geçmeden , 17 E k i m 1685 de K a t o l i k Ki l i ses in in i s t e ğ i ve S a r a y ı n v e b i l h a s s a M a d a m e de M a i n t e n o n ' -u n t e s i r i l e , 14 cü L o u i s b u e m i r n a ­m e y i b i r d e n b i r e g e r i a ld ı . B u n u n üze­r ine , F r a n s a d a k i p r o t e s t a n l a r m en s a n a t k â r l a r ı , bi lgi l i ve m ü n e v v e r i n s a n l a r ı n ı n b i r ç o ğ u h i c r e t e t m e k ­t e n b a ş k a ç â r e b u l a m a d ı l a r . Y e n i d e n c a n l a n a n t a a s s u p h a v a s ı iç inde, y e ­n i yen i k a t l i a m l a r d a n k o r k a n p r o t e s ­t a n l a r A v r u p a n m b i r çok y e r l e r i n e dağ ı ld ı l a r . İ ş t e b u n l a r d a n b i r ç o k l a r ı ve b i l h a s s a h ü r düşünce l i m ü n e v v e r ­l e r in pek ç o k l a r ı Î n g i l t e r e d e k e n d i ­l e r ine melce ' b u l d u l a r . B u h i c r e t so ­n u n d a F r a n s a b i r çok e n d ü s t r i ge l i ş ­m e l e r i n d e n m a h r u m k a l d ı ğ ı gibi , 18 ci a s r ı h a z ı r l a y a n m ü n e v v e r l e r i n b i r çok l a r ı n ı d a k a y b e t m e b a h t s ı z l ı ğ ı n a u ğ r a d ı . İ ş t e b u h i c r e t , b i r d e n b i r e Î n g i l t e r e d e , b i r çok m u h i t l e r d e v ic ­d a n v e f i k i r h ü r r i y e t i k o n u s u n d a k u v v e t l i c e r e y a n l a r ı n e s m e s i n e yol a ç t ı .

İ ş t e b u c ü m l e d e n o l a r a k , F r a n -m a s o n l u k , o p e r a t i f m a s o n l u k t a n spe ­k ü l a t i f h a l e geç i ş t e b i l h a s s a A v r u ­p a n m d in k a v g a l a r ı n d a n y o r u l m u ş ,

36

b ı k m ı ş h ü r düşünce l i m ü n e v v e r k i m ­se l e r in b ü y ü k ro lü o l m u ş t u r v e y a r ı u y k u h a l i n d e y a ş a m a k t a d e v a m eden l o c a l a r ı n h ız l a u y a n m a s ı ve c a n l a n ­m a s ı -Reviva l - b u k i ş i l e r in L o c a l a r a g i r m e l e r i s a y e s i n d e m ü m k ü n o l m u ş ­t u r . (Réf. E s s a i s u r l ' Idéa l Maçon ­n i q u e . P a r J a c q u e s M a r é c h a l . )

A

B u g ü n k ü m a s o n l u ğ u n menşe ' i n i b e l i r t m e ğ e ça l ı ş t ı ğ ımız o l a y l a r d a n a y r ı l a r a k , b u m e n ş e ' i d a h a esk i ve d a h a as î l b i r m a z i y e v e f ik i r m e k t e p ­l e r ine v e y a şöva lye l ik o r g a n i z a s y o n ­l a r ı n a b a ğ l a m a k i s t e y e n l e r p e k çok­t u r . B u a r a d a r u h a n î t a r a f ı üze r inde İ s r a r l a d u r a n v e çeş i t l i t a r i k a t t e şek ­kü l l e r in i m a s o n l oca l a r ı n ın m e n ş e ' i o l a r a k g ö s t e r e n l e r eks ik değ i ld i r . H a l b u k i , O p e r a t i f s a n a t k â r l a r ı n lon­ca v e y a b i r l ik l e r i ile m e v c u t i r t i b a t ı d ı ş ı n d a h iç b i r b a ğ l a n t ı i lmî o l a r a k i s b a t l a n a m a m ı ş t ı r . N e K u d ü s Mabe­d in i bek l eyen Şöva lye le r in k u r d u ğ u çeş i t l i ve çoğu z a m a n m u h a y y e l t a ­r i k a t l a r , n e Ş a r k ı n m u h t e l i f bölgele­r i n d e y a y ı l m ı ş T a r i k a t l a r ve t e k k e ­

ler, ne Roz K u r v e v e y a T a m p l i y e şöva lye le r i ile, 1717 de y e n i d e n i h y a edi len L o c a l a r ve o t a r i h t e n i t iba ­r e n t a r i h i b a ş l a t t ı r ı l a n Spekü la t i f M a s o n l u k a r a s ı n d a h iç b i r b a ğ l a n t ı b u l u n a m a m ı ş t ı r . 1717 d e n s o n r a M a s o n l u k t a v u k u b u l a n m u h t e l i f ge ­l i şmele r i d i k k a t n a z a r ı n a a l a r a k m a ­ziyi t a h m i n e t m e k d a i m a f a n t e z i s t i dd ia ve i z a h l a r a yol a ç m ı ş t ı r . Ger ­çek o lan a n c a k v e a n c a k 17 ci a s ı r ­d a İ n g i l t e r e d e h a l â y a ş a m a k t a o l an O p e r a t i f M a s o n L o c a l a r ı n a k a b u l ed i len m ü n e v v e r k i ş i le r in , i z a h ı n a ça l ı ş t ığ ımız şeki lde , 18 ci a s r ı n b a ­ş ı n d a ve o p e r a t i f m a s o n l a r d a n t a -m a m i l e m a h r u m o l d u k t a n s o n r a L o ­c a l a r ı n spekü la t i f ç a l ı ş m a l a r a k o y u l ­m u ş o lmas ıd ı r . E s k i y i h a t ı r l a t a n h ü r ke l imes id i r . B u d a ope ra t i f m a s o n l a ­r a a i t b i r u n v a n d a n k a l m a d ı r . K a ­bu l ed i lmiş ke l imes i ise spekü la t i f ç a l ı ş m a l a r ı n s a h i p l e r i n e a i t t i r . Sem­bol ik e s a s l a r a bağ l ı k a l a n m a s o n l u k , a r t ı k g e r ç e k m e n ş e ' i de g ö s t e r m e k s u r e t i l e b u g ü n k ü F r a n m a s o n l u ğ u , H ü r ve K a b u l ed i lmiş M a s o n l a r ı n t e ş k i l â t ı o l a r a k g ö s t e r m e k l e en doğ ­r u o lan yo lu b u l m u ş t u r .

F. ÇELTİKÇİ

37

T Ü R K İ Y E D E

F R A N M A S O N L U K

Y a z a n : N E W Y O R K B Ü L . \ s ı E s k i B ü y ü k Ü S T A D I

P e k M u h W a r d B . A R B U R Y

The Empire Stade Mason Nov, Dec, 1965 ve Jan, 1966 sayısından tercüme eden : Abdurrahman ERGÎNSOY Erdin ERGÎNSOY

Ben Türkiyedeki Masonluk hakkında ilgi duymaya 1953 yılında, Büyük Üstad iken başlamıştım. Yüşbaşı Maurice H. Witherspoon, şimdi olduğu gibi o zaman da bizim Kamu Münasebetleri müdürümüzdü. Bana, yüzlerce dostu arasından, Türkiyede doğmuş, Amerikan vatandaşı, New York'ta bizim 5 No. lu Manhattan Bölgemize bağlı 727 No.lu Charity Locası azasından olan Cemil ERK Biraderden bahsetmişti. O yıl sonbaharda, Suriye ve Lübnan'daki Lo-calarımrzı ziyaret etmeye niyetli idim. Yüzbaşı Witherspoon B . \ , ERK B . \ ile birlikte Türkiyeye de bir ziyarette bulunmam hususunda teklifte bulundu ve neticede bir kaç günümüzü Türkiyede geçirmeye karar verdik.

ERK B . \ benimle istanbulda buluşmayı ve Mason Liderlerüe konuşabîl-mem için bana yardımcı olmayı kabul etti. 1953 Eylülünde, ERK B . \ ile İs­tanbulda buluştuk ve onun çok değerli yardımlarile İstanbul ve Ankara'daki TÜRK Masonlarile görüştük. TÜRK grubunun Lideri çok saygı değer Dok­tor M. Kemal ÖKE İdi.

38

Kendisi, Büyük TÜRK Lideri ATATÜRK'ün dostu idi. ATATÜRK, sosyal, ekonomik ve politik hayatta birinci dünya harbinden sonra Türkîyede inkı­lâplar yaratan bir kimse idi. Genel olarak inanıldığına göre, ATATÜRK Ma* son Birliğine aza idi. Fakat benim bildiğime göre, bu hususta kaf i bir ispat vesikası mevcut değildir. Dr. ÖKE'nîn Masonlukta bir yardımcısı olan seç­kin âlim Kemalettin APAK B . \ yıllarca Türk Masonluğunda aktif rol oyna­mıştır. Dr. ÖKE ve takriben yirmi arkadaşı, Amerikan ve İngiliz Büyük Lo-callarîle nasıl Kardeşlik münasebeti kurulabileceği ve bu meselenin nasıl hal­ledilebileceği hususunda benden fikir sordular. Franmasonluğun eski Land-marklarının tetkikine dayanarak onlara, Tanınmanın iki esas prensibi olan Menşe Meşruluğu ile Hakimiyet ve istiklâl problemlerinin halli gerektiğini söyledim. Masonik juridiksiyonda menşe meşruluğu demek, Büyük Locaların menşelerini direkt veya endîrekt olarak İngiltere Büyük Locası veya ona Bağlı Localara dayandırmak mecburiyeti demektir. 1717 kuruluşundanberî İngiltere Büyük Locası, Modern Sembolik Masonluğun, bugün Amerikada ve dünyanın başka yerlerinde yaşıyan Masonluğun Ana Membaı olarak kabul edilmiştir.

Dünyanın birçok yerlerinde ve bu arada Türkîyede, Localarda tatbik edi­len seremonilerde, operatif Masonluğu yaşatan bir takım belirtiler vardır ki Inisıyasyon yönünden bizimkilere benzerdirler. Ama bunlara ait vesikalar pek mahduttur. İngiltere Büyük Locası, genel olarak bugün, Operatif Loca­ların prensip ve pratiklerinin mirasçısı, Masonik bir kuruluş olarak tanın­maktadır.

Tam hakimiyet ve istiklâl ise, bir Büyük Locanın, hüküm sürdüğü coğra­fi alanda, Masonik yönden hiç bir otoriteye tabi olmıyarak çalışmasıdır.

Bu iki faktör, bazı zorluklar ortaya koymaktadır. Meselâ Masonluk Tür­kîyede 1935 yılında uykuya girmişti ve devlet tarafından bütün emvaline el konmuş, vesaiki de imha edilmişti. Bunun gibi hadiseler sebebile az da olsa, elde kalan yazılı vesikalar, geçen bir kaç yüzyıl içinde zaman zaman yaşa­mış birçok Locanın İngiliz Büyük Locası, İskoç ve diğer tanınmış obediyans-lardan berat aldıklarını göstermektedir.

İskoç Riti Süprem Konseyi Türkîyede nasılsa yaşamasına devam etti. Dr. ÖKE grupta çok aktif idi ve 1945 te Grand Komandör olmuştu. 1948 de Türk hükümeti resmi bir izinle Süprem Konseyin aktivitesini ele almasına müsaade etti. Bunun üzerine Süprem Konsey 1935 e göre yaşadığı bilinen Locaları tanıdı ve onlara berat ve ayrıca bir Büyük Loca kurulması için ge­rekli çalışmaların yapılmasına izin verdi. Yalnız bunun yanında kendi başına kontrol kurup otorite olacak müstakil bir Büyük Locanın kurulmasına izin vermedi.

39

Türkîyedeki Masonluğun restorasyonunda, 1955 te ölen Dr. ÖKE, büyük bir değer taşır. Ben geçen mayıs Büyük Üstadın İstanbuldaki ofisinde O'nun resmini görmekle çok sevinmiştim. 1953 deki ziyaretimde, Dr. ÖKE'nin, Tür­kiye Büyük Locasının kurulmasını ve daimî kılınmasını arzu ettiği, ancak bu Büyük Locanın tamamen müstakil olması hususunda isteksiz bulunduğu, bariz şekilde göze çarpmakta idi. Bununla beraber emindim ki o zamanki konuşmamızda hazır bulunan kimseler bu adımın atılmasına lüzum olduğuna inanmışlardı. Bay Kemalettin APAK, Türkîyedeki Franmasonluk tarihi yaz­ma işini kendi üzerine alacağını belirtti ve bir arzusunun da Türkiyede müs­takil ve hâkim bir Büyük Locanın kurulmasına efor sarfetmek olduğunu da ifade etti. Nihayet APAK B.' / in kitabı yazıldı, 1958 de basıldı ve ben 1960 da Türkiyeyi ziyaretim sırasında müelliften bir imzalı kopyasını almakla çok memnun olmuştum.

1956 da Ankarada Türkiye Büyük Locası ilân edildi, ilk Büyük Üstad Ahmet Salih KORUR idi. 1957 de Türkiye Büyük Locası hür ve müstakil, hâkim bir otorite olduğuna dair bildiri yayınladı. Aynı yıl içinde Süprem Konsey ile anlaşmaya varıldı, istiklaliyeti deklare edildi ve tanındı. 1960 da Türkiyeyi tekrar ziyaretimde yeni ve müstakil Büyük Locayı gelişen bir du­rumda buldum. 1935 deki hükümet zamanında kaybolan Ankara, İstanbul ve İzmîrdeki hak ve emvale kavuşulmuştu. KORUR Büyük Üstad, APAK B / . Kaymakam ve Necdet EGERAN B.*. ki New Yorkta şahsen tanışmıştım, Büyük Kâtip İdiler.

Ankara ve İstanbuldaki Locaları ve Mabetleri gezdim. Ritüelik çalışma­ya ait bilgisi mükemmel ve İngilizce konuşan Kardeşlerden raporlar aldım. Kâni oldum ki seremonileri ve ritüelleri bizimkilere uygun, zanaatın Land-marklarına göre hazırlanmıştır.

Dikkatime çarpan bir husus da inisiyasyon için namzedlerin çok dikkatle seçîlmesidir. Her namzedin teklifine bir de fotoğraf ekleniyor. Teklif Ankara, İstanbul ve İzmîrdeki Masonik Mabetlere gönderiliyor, 30 gün süre ile askı­da kalıyor. Namzedin tek bir Loca tarafından değil Büyük Loca tarafından da kabulü gerekiyor. Üyelik Birinci derecededir, ikinci ve üçüncü dereceler arzuya bağlıdır. Dereceler arasında en aşağı bir yıllık zaman vardır ve de­rece alma hem yazılı ve hem sözlü imtihanlardan sonra olmaktadır. Bu faktörlere dayanarak bizim Büyük Loca'nın Türkiye Büyük Locasını tanı­ması için bir mektup yazdım. Sonra 1960 da ben New York'a dönmeden ön­ce Türkiyede bir Revolüsyon oldu ve KORUR B.'.in de içinde bulunduğu hü­kümet devrildi. Bu durum, onun kendi alanında, idarede ve Masonluk saha­sında düzensizliklere yol açtı ve genel durum aydınlanıncaya kadar New York'un Türkiyeyi tanıması gecikti. Mamafi 1963 de İskoçya Büyük Locası­nın Türk Masonluğu üzerindeki alâkası bizim ki kadar, hatta belki bizimkin-

40

B Ü Y Ü K Ü S T A T H A Y R U L L A H Ö R S B .-.

W A R D B. A R B U R Y B

den de büyüktü. Ama tanıma işi uzamıştı. Aynı yıl içinde Türkiyeyı ziyaret eden Büyük Locamızın Muhabere ve Münasebetler Komitesi başkanı Pek Muhterem Charles W. FROESSEL B . \ Locamıza uygun bir rapor verdi ve Büyük Üstad Harry OSTROW B / . Türkiye Büyük Locasını tanıdı. Mennu-nîyetle öğrendim ki, Büyük Üstad, Türkiye Büyük Locasının ilk Büyük Tem­silcisi olarak New York Büyük Locası nezdinde benim adımdan bahsetmiş­ler. Bugün 9 Amerikan Juridiksiyonu Türkiye Büyük Locası ile Kardeşlik bağ­ları kurmuş olmaktan zevk duymaktadır.

1965 yılının mayısında Türkiyeye yaptığım son ziyaretim çok memnuni­yet vericilerden biri idi. Benim gelişimden bir kaç gün önce İskoçya Büyük Locası Büyük Üstadı Lord ELGİN (BRUCE) ve Büyük Kâtip Dr. Alex BUCHAN B . \ Türkiye Büyük Locasının Consecration merasiminde bulun­muşlardı. Aşağı yukarı aynı zamanda kendisi için çok yüksek saygım olan EGERAN B . \ Büyük Üstad seçilmişti. Onun, Masonik alanda faydalı ve ona yardımcı olabilecek, istikbale ait plânları vardır.

Türk Masonluğu üzerine yazılmış bazı belgeleri Londradaki British Mu-seum'un kitaplığında saklanan tarihî eserler arasında bulabilirsiniz. Bunlar­dan biri de 15 aralık 1865 yılında Türkiye Bölge Büyük Locası toplantısına aittir. Bölge Büyük Üstadı Sir Henry BULWER Türkiyeden ayrılırken yerini Hyde CLARK B.-. e bırakmıştı ve esasen CLARK B.*. onun Kaymakamı idi. Vazifeyi kabul eden CLARK B . \ Bölge Büyük Locasında şu ilk Konuşmayı yapmıştı: «Herkesle dost olalım, kimseye düşman olmıyalım. Hatta bizi ada­letsizce zemmeden, bize küfredenlere dahi. Bizim içimizdeki, başkalarına olan iyilikseverliğe, şefkatimize, dil uzatanları yine şefkat ve iyilikle yenelim. Bütün bunların üstünde Masonluk hakkındaki yanlışlara, yakıştırmalara im­kân vermiyelim, Masonluk politika ve parti işlerine içinde yer vermez. Biz hiç kimseye yeni bir din sunmuyoruz ve ne de onların kendi dinlerine karışıyo­ruz. Bizim çalışmamız sadece kendimiz için de değildir. Bütün insanlık ve insanlar içindir ve o da terakki yoludur. Hakiki dinde, fazilette ve öğrenme­deki terakki... Öyle ki bütün insanlar yaratıcılarına karşı vazifelerini daha iyi yapabilmeliler ve hatta O'nun yarattıklarına da....

Bu vazifede bizler, vazifeye davet ettiğimiz, politik ve dinî her yönde bütün kimselerden faydalanmalıyız, bu güne kadar faydalandık da... Me­selâ, Washington, Büyük Frederik gibi tahtındaki kraldan, günlük nafakası­nı çıkarmak için didinen fakirden de...

Masonluk, anarşiyi, ateizmi, dinsizliği ve cehaleti kabul etmez. Bu şart­lar altında, emin olarak vazifemize ciddiyetle devam edeceğiz. Hiç bir top­luluk, kilise, bir hükümdar, bir millet, Masonluğa karşı çıksa bile onu alt edememiştir, edemiyecektir de....»

41

Bu sözler 100 yıl önce söylenmiş olmasına rağmen bugün de yine haki­kattir.

600 yıl önce yaşamış olan Büyük Türk Filozofu Hacı Veli #nin sözleri de aynı manâdadır. Bu sözler APAK B . \ in kitabının başından bize seslenmek­tedir.

Şakirt leri taş yonarlar, Yonup üstada sunarlar, Çalapın adın anarlar, O taşın her paresinde....

W. B. ARBURY

• * *

GÜZEL DÜŞÜNCELER

«BEN SADECE BİR MAVİ LOCA MASONUYUM»

MELVÎN M. JOHNSON, 33° HÂKÎM B Ü Y Ü K ÂMÎRÎ.

R e m z i L o c a de r ece l e r i nden b a ş k a h i ç b i r de receye s a h i p o l m a m ı ş k i m s e l e r d e n a l ı n g a n b i r t o n d a : «Ben sadece b i r Mav i L o c a M a s o n u y u m » s ö z ü n ü ne k a d a r s ık i ş i tmiş i zd i r . Be lk i b u n d a n d a h a s ık o l a r a k a y n i m e a l d e sözler i , b ü y ü k L o c a v e Y ü k s e k Ş u r a i da rec i l e r in in a ğ z ı n d a n d a d u y m u ş u z d u r . B u h a l b i l h a s s a b u gib i vaz i fe l i le r in g e r e k r e smî , g e r e k s a ­dece b i r a d e r â n e z i y a r e t l e r i e s n a s ı n d a v u k u b u l m a k t a d ı r .

42

R e m z i F r a n m a s o n l u k (Mav i L o c a l a r ) , mes l eğ in t a n ı d ı ğ ı d i ğ e r t e ş e k ­kü l l e r in m e y d a n a ç ı k m a s ı n d a n çok önceler i m e v c u t idi . Dolay ı s iy le , «Mos t E x c e l l e n t G r a n d H i g h P r i e s t , P u i s s a n t a n d E m i n e n t C o m m a n d e r s » v e s a i r e g ib i vazi fe l i le rce s o n r a k i y ı l a l r d a r i y a s e t ed i len t e ş e k k ü l l e r i n t e v ­c ih e t t i ğ i t e z y i n edici , öğre t i c i , ve şeref s ağ l ay ı c ı de r ece l e r i n h e r h a n g i b i r i n i n i h d a s ı n d a n çok sene l e r önce, ü s t a d l a r ve b ü y ü k ü s t a d l a r v a r d ı .

H i ç k i m s e Sembol ik v e y a M a v i d iye a d l a n d ı r ı l a n l oca l a r ın derece le ­r i n e s a h i p o l m a d ı k ç a b a ş k a h i ç b i r M a s o n i k de recey i i k t i s a p edemez . Çı­r a k , k a l f a ve ü s t a d de rece le r i e s a s de rece le r id i r . B u n d a n b a ş k a , h e r B ü ­y ü k L o c a k e n d i j u r i s d i c t i o n s ı n ı r l a r ı dah i l i nde , h a n g i de rece o l u r s a o l sun v e m ü t e b e n n i b u l u n s u n v e y a b u l u n m a s ı n , b ü t ü n m a s o n l a r l a , m a s o n i k e s a s l a r d a h i l i n d e i lgi l idir .

H e r n e k a d a r B ü y ü k Loca , d i ğ e r t e ş e k k ü l l e r i i d a r e edemezse de j u r i s -d i c t i o n ' u n y ü k s e k m a s o n i k o t o r i t e s i n i t e şk i l eder . D i ğ e r t e ş e k k ü l l e r i n m a ­s o n i k o lup o l m a d ı k l a r ı t a y i n h u s u s u B ü y ü k L o c a y a a i t t i r . B ü y ü k L o c a t a r a f ı n d a n t a n ı n m a key f iye t i d a i m a n i h a i b i r h ü k ü m i f ade e t m i ş t i r . İ s ­t i k b a l d e de böyle o l a c a k t ı r . Ü s t a d de reces in i ha i z m a s o n l a r ı n i l t i h a k t a ­lep ler in i a l m a y a n h iç b i r m a s o n i k t e ş e k k ü l y a ş a m a i m k â n ı n a s a h i p deği l ­d i r . D i ğ e r t a r a f t a n M a s o n l u k t a n i h r a ç e t m e h a k k ı y a n l ı z B ü y ü k L o c a y a a i t t i r . « M a s o n l u k t a n i h r a ç » sözü k e n d i l i ğ i n d e n a n l a ş ı l m a k t a d ı r . B i r inc i , ik inci , v e y a ü ç ü n c ü de receden i h r a ç b a h i s k o n u s u değ i ld i r . M a s o n l u k t a n i h r a ç , M a s o n i k ö lüm d e m e k t i r .

P e k .*. M u k .-. J o s i a h H . D r u m m o n d , b i z im Y ü k s e k Ş u r a m ı z ı n H â k i m B ü y ü k  m i r i iken b e y a n b u y u r m u ş t u r k i : « H e r h a n g i b i r sebeple B ü ­y ü k L o c a n ı n j u r i s d i c t i o n ' u n k a n u n l a r ı n a u y g u n o l a r a k k a r a r l a ş t ı r ı l a n h e r h a n g i b i r i h r a ç v e y a b ü t ü n m a s o n i k h a k l a r ı n ref ed i lmes i ha l i , y en i ­d e n b u h u k u k u n i ades ine k a d a r , E s k i ve K a b u l E d i l m i ş R i t ' i n b ü t ü n t e ­ş e k k ü l l e r i n d e n i h r a ç v e y a h u k u k u n r e f i n i i n t a ç eder .

J o s i a h H . D r u m m o n d söz ler ine şöyle d e v a m e t m i ş t i : «Mason ik h a ­y a t ı s a ğ l a y a n v e y a o n u a l a n h e r h a n g i b i r j u r i s d i c t i o n ' u n t e ş k i l â t ı , b u j u r i s d i c t i o n ' u n y ü k s e k h e y e t i n i t e şk i l eder . O n u n B ü y ü k Ü s t a d ı b u j u r i s ­d i c t i on d a h i l i n d e en y ü k s e k m a s o n i k görev l id i r . B u i t i b a r l a k e n d i B ü y ü k L o c a s ı n ı n k o n t r o l h u d u d t l a r ı d a h i l i n d e k i h e r h a n g i b i r m a s o n i k m e s a i d e r e s m e n h a z ı r b u l u n a n B ü y ü k Ü s t a d , de rece b a k ı m ı n d a n en y ü k s e k m a s o ­n ik görev l i m e v k i i n d e d i r ve do lay ı s iy le b u m e v k i i n i c a b ı n a u y g u n o l a r a k k a b u l ed i l i r ve t e ş r i f a t a t â b i t u t u l u r .

B ü y ü k Ü s t a d ı n gö rev i ile ş a h s î d u r u m u a r a s ı n d a s a r i h b i r f a r k m e v ­c u t t u r . Ş ö y l e k i ; b i r B ü y ü k Ü s t a d k e n d i j u r i s d i c t i o n ' u n d a h i l i n d e k i r e m z î l oca l a r ın m e s a i s i n e B ü y ü k Ü s t a t s ı f a t ı n d a n t e c e r r ü t e d e r e k i ş t i r a k ede -

43

m e z ; f a k a t Ş a p i t r v e y a K o n s i s t u a r g ib i a t ö lye l e r i n ç a l ı ş m a l a r ı n a d a b u s ı f a t l a k a t ı l m a y e t k i s i n e s a h i p değ i ld i r . Sembol ik l o c a l a r d a n g a y r i , m a -s o n i k d i ğ e r t e ş e k k ü l l e r e bağ l ı b i r a t ö l y e n i n ü y e s i o l a r a k b u a tö lye l e r e g i r m e h a k k ı n a s a h i p s e , b u t e ş e k k ü l l e r i n k a n u n ve n i z a m l a r ı n a g ö r e h a ­r e k e t e d e r e k sözü geçen a t ö l y e l e r e g i reb i l i r . B u n u n l a b e r a b e r , b u g i b i a t ö lye l e r e B ü y ü k Ü s t a t o l a r a k d a v e t ed i lmiş ise, b u t a k t i r d e k e n d i j u r i s d i c -t i o n ' u n u n t a h k i m e t t i ğ i n i z a m a t a u y a r a k , k e n d i y ü k s e k m a s o n i k t e ş k i ­l â t ı n ı n b a ş k a n ı o l a r a k h a r e k e t eder . B u n u n s o n u c u o l a r a k , b a ş k a h iç b i r m a s o n , k e n d i s i n e t a k a d d ü m edemez . B u n a m u k a b i l , B ü y ü k Ü s t a t , b i l fa rz , « M a s t e r of t h e G r a n d E n c a m p m e n t of K n i g h t s T e m p l a r » m e r t e b e s i n e t e r f î e t t i r i l m i ş o l sa da , b u d e r e c e n i n r e s m î k ı y a f e t i y l e h e r h a n g i b i r s e m ­bol ik l ocaya g i r m e s i u y g u n d ü ş m e z .

F r a n m a s o n l u k t a h e r ş e y m a v i l o c a d a öğren i l i r . İ s k o ç R i t i , s e m b o ­l izm, d r a m a , a l ego r i v e çeş i t l i ş ek i l l e rde t e l k i n a t ile göz v e k u l a ğ a h i t a p e d e n sembol ik f r a n m a s o n l u ğ u t e s b i t eder . B u i t i b a r l a İ s k o ç R i t i f r a n m a -s o n l u ğ u n b i r y ü k s e k o k u l u n u t e şk i l eder . İ s k o ç Ri t i , b u r i t i n d e r e c e l e r i n d e i l e r l emeyi u y g u n b u l a n h e r m a s o n için, f r a n m a s o n l u ğ a k a b u l ü n d e m a ­vi l o c a d a z a r u r î o l a r a k m u h t a s a r şek i lde a l m ı ş o l d u ğ u c e m i y e t i m i z i n p r e n s i p l e r i n e m ü t e a l l i k b i lg i le r i d a h a t e f e r r u a t l ı o l a r a k t e m i n ve t a k d i r e t m e i m k â n ı n ı b u l u r . Böy le o l m a k l a b e r a b e r , m a v i loca b ü t ü n f r a n m a s o n -l u ğ u n a n a t e ş k i l â t ı , e s a s ı ve k e n d i s i n d e n v a z geç i lmez k u r u l u ş u d u r .

İ lk üç de receye i l âve t en h e r m a s o n i k d e r e c e y e i n t i s a p e d e n b i r a d e r ­ler , s embo l ik l o c a l a r d a k a b u l edi len p r e n s i p l e r i n t a m m a n â s i l e y e r l e ş m e ­si h u s u s u n d a s a m i m î bağ l ı l ı k l a r ın ı , s a r s ı l m a z d e s t e k l e r i n i ve en y ü k s e k g a y r e t l e r i n i g ö s t e r m e l i d i r l e r . A y n ı de recede d o ğ r u d u r k i , d i ğ e r h i ç b i r m a s o n i k t e ş e k k ü l v e y a b u n u n b i r görev l i s i v e y a ü y e s i B ü y ü k L o c a n ı n i ş l e r ine a s l a m ü d a h e l e edemez . Ya ln ı z b u g ib i ş a h ı s l a r m e n s u p o l d u k l a r ı B ü y ü k L o c a n ı n m ü n f e r i d e n b i r üyes i v e y a görev l i s i o l a r a k h a r e k e t e t m e y e t k i s i n e s a h i p o labi l i r le r . H e r h a n g i b i r m e v k i , şeref, de rece v a a d i , v e y a b u n l a r ı n t e m i n i n e m a n i o lma, v e y a B ü y ü k L o c a ' y a v e y a h e r h a n g i b i r lo­c a d a k i vaz i f en in i c r a v e y a i f a s ı n d a t e s i r y a p a c a k şek i lde k a n d ı r ı c ı h a ­r e k e t l e r d e b u l u n m a , m a s o n l u ğ a kü l l i yen a y k ı r ı d ü ş e n h a r e k e t l e r d e n d i r . B u g ib i h a l l e r d e b i l e rek h a r e k e t l e r d e b u l u n m a k cezaî m ü e y y i d e l e r i t ev l id eder , v e y a t a n ı m a h a l i n i t a m a m i l e o r t a d a n k a l d ı r m a k iç in k â f i b i r s ebep t e ş k i l ede r .

•

44

I

"I AM ONLY A BLUE LODGE MASON" MELVIN M. JOHNSON, 33° , SOVEREIGN GRAND COMMANDER

HOW often we have heard "I am only a Blue Lodge Mason" said in a deprecating tone by someone who has not taken any degrees except those of the Symbolic Lodge! Even more often, perhaps, we hear similar words said with reference to the precedence of various presiding officers of grand and supreme bodies. This occurs especially in connection with visitations by such officers, whether official or merely fraternal.

Symbolic (Blue Lodge) Freema­sonry existed long before there were other recognized bodies of the Craft. Consequently, there were Masters and Grand Masters many years before anyone had fabricated the ornamental, instructive and honorary degrees con­ferred by bodie presided over in later years by such officers as , among others, Most Excellent Grand High Priests, Puissant and Eminent Com­manders.

No one can take any other Masonic degrees unless he has first received those of the Symbolic (or so-called "Blue") Lodge. The Degrees of En­tered Apprentice, Fellow Craft, and Master Mason are fundamental. More­over, a Grand Lodge can deal Masoni-

cally with all Masons within its ter­ritorial jurisdiction whatever other degrees they have and whether af­filiated or not.

WHILE the Grand Lodge cannot govern the other bodies, it is nevert­heless the supreme Masonic authority of the jurisdiction. It is the Grand Lodges that have determined and may decree waht other bodies are or are not Masonic. Grand Lodge recognition, formally or by practice, has been in the past, as it must be in the future, the final test. No other Masonic body can live without Master Masons from whom to receive applications. On the other hand, the Grand Lodge alone may expel from Masonry. The phrase, "expelled from Masonry" means just what it says. It is not expulsion from the First, or Second, or Third Degree. Expulsion from Masonry is Masonic death.

M .•. P .•. Josiah H. Drummond, when he was Sovereign Grand Com­mander of our Supreme Council, pointed out that "an expulsion or sus­pension from all Masonic rights, for any cause whatever . . . in accordance with the laws of the Grand Lodge of the jurisdiction, deprives the one ex-

45

pelled or suspended of all rihts in all Bodies of the Ancient and Accepted Rite, until he shall be legally restored."

He added: "That body in any jurisdiction which can give or take away Masonic life is the supreme body of that jurisdiction. Its Grand Master is the highest Masonic officer in that Juridiction WHEN, therefore, the Grand Master is officially present at any masonic function whatever, within the limits controlled by his Grand Lodge, he is the ranking Ma­sonic officer present and must be received a n d accommodated ac­cordingly.

There is a clear distinction bet­ween his official and personal atten­dance. A Grand Master cannot attend Symbolic L o d g e within his ju­risdiction without being Grand Master; but it is possible, for instance, that he could not attend a Chapter or Consis­tory at all. If he is entitled to enter Masonic bodies other than Symbolic Lodges, it is by virtue of the laws and practices of those bodies. When, however, the Grand Master, a s such, is invited to attend such other bodies, then it is the head of the supreme Masonic body of that jurisdiction who enters in his official capacity and regalia. Then no other Mason outranks him. To make the contrast, exalted as is the station of the Grand Master of the Grand Encampment of Knights Templar, it would be improper for him to enter any Symbolic Lodge while in session covered with his official chapeau.

ALL there is in Freemasonry is based upon the teachings of the Blue Lodge. The Scottish Rite elaborates the lessons of Symbolic Freemasonry, appealing to the eye and ear by sym­bolism, drama, allgory and lessons in various forms. It is the graduate scho­ol of Freemasonry. It brings to the hearl and mind of every Freemason who sees fit to go through its degrees a fuller appreciation of the principles of our fraternity than he can have when he takes his Freemasonry so condensed as necessarily he gets it in the Blue Lodge. The Blue Lodge, ho­wever is the mother of all Freema­sonry, the fundamental and essential body in all Free masonry.

In all Masonic degrees in addition to the first three, all brethren should give their sincere loyalty, unfailing sup­port and highest endeavor to carry the principles enunciated in the Symbolic Lodge into full development. It is equallii true that no other Masonic body or officer or member thereof has any business to intermeddle with the affairs of Grand Lodges except so far —and only so far— as such officers and members act individually as integ­ral parts of their own respective Grand Lodges. The acme of un-Masonic im­propriety is covertly to use any power to grant or withhold office, honor or rank as bait or threat to influence action or the performance of duty in Grand Lodge or in a particular lodge. To do this deliberately is ample ground for discipline or withdrawal of recognition.

M. M. JOHNSON

46

DÜŞÜNME HÜRRÎYETİ Fikret ÇELİKÇİ

«Ben, Gali le , ö m r ü m ü n y e t m i ş i n c i y ı l ında , r ü t b e l ü e f end i l e r imin h u ­z u r u n d a diz ç ö k m ü ş , e l le r imle d o k u n d u ğ u m m u k a d d e s k i t a p l a r g ö z ü m ü n ö n ü n d e o l a r a k , d ü n y a n ı n d ö n d ü ğ ü h a k k ı n d a k i k a n a a t i m i d e ğ i ş t i r i r b u h a t a ve d a l â l e t i m i t e r i n e d e r ve n e f r e t i m i a l enen b e y a n eder im.»

22 H a z i r a n , 1633 de P a p a l ı k M a h k e m e s i h u z u r u n a ç ı k a r ı l m ı ş o lan Gal i le böy le b i r y e m i n e m e c b u r ed i l iyordu . R i v a y e t e n a z a r a n , b u s u r e t l e h a y a t ı n ı k u r t a r m ı ş o l an Gali le , y e m i n i n i m ü t e a k i p : « B u n a r a ğ m e n D ü n ­y a y i n e d ö n ü y o r » d iye m ı r ı l d a n m a k t a n k e n d i n i a l a m a m ı ş t ı . (*)

B i ç a r e Gal i len in b u ha l i b ize b u g ü n çok ac ı g ö z ü k ü y o r , ve O ' n u n b u h a l e d ü ş m ü ş o lmas ın ı b i r t ü r l ü h a z m e d e m i y o r u z . E s k i Y u n a n d e v r i n i n i l im ve i r f a n ı ş ığ ın ın p a r l a d ı ğ ı g ü n l e r d e n s o n r a geçen u z u n a s ı r l a r ı n , t e ­k â m ü l ü m ü z ü z e r i n d e ne k a d a r az t e s i r e t m i ş o l d u ğ u n u a n l a y ı n c a h a y r e t e d i y o r u z .

Ası r la rca süren Orta Çağın fikir hürr iyet ini hiçe saymış o lması bir an için göz önünde bulundurulursa , 17 ci as r ıda , Galile 'nin, Papa l ık mahkemes in ­d e n b u k a d a r ko l ay l ık l a k u r t u l m u ş o l m a s ı n a h a y r e t e t m e k d a h a y e r i n d e o lu r . E ğ e r b u n a b i r i z a h a r a m a k g e r e k i r s e , deni leb i l i rk i , Gal i leye g ö s t e ­r i l m i ş o l an b u t e s a m u h h a r e k e t i , b i r a z d a h a k i m l e r i n , iç inden, Gal i le g ib i d ü ş ü n m e l e r i n d e n i ler i ge l i yo rdu . Ç ü n k ü h a k i m l e r i n b i r ç o ğ u K o p e r n i k v e K e p l e r i n f ik i r l e r in i Gal i le k a d a r b i l i y o r d u ve o n l a r ı n e se r l e r in i oku ­m u ş l a r d ı . B u n u n l a b e r a b e r t o p l u m , h a k i k a t l e r i n a ç ı k ç a b e y a n ed i lmes ine m ü s a a d e e t m i y o r d u . K a d î m Y u n a n d a p a r l a m ı ş ve b i r Meş ' a l e h a l i n d e e t ­r a f ı n u r ' a g a r k e t m e ğ e b a ş l a m ı ş o l an f i k i r v e s a n ' a t h ü r r i y e t i s o n r a l a r ı a n c a k d o g m a t i k b i r t e r b i y e n i n m ü s a a d e s i n i s b e t i n d e ve o n u n t a y i n e t t i ­ğ i h u d u t l a r d a h i l i n d e i d a m e y i h a y a t h a k k ı n a m a l i k idi . S a n k i v e t ı p k ı

(*) Bu rivayet sonradan yakıştırılmış olmalıdır. Mahkeme önüne çıkarılan Galileye hayat ınm bağışlanması için tekrarlanması istenilen böyle bir cümleden sonra başka bir sözü mırıldanmaya ihtiyaç duymamıştır.

~ İ 7

İ3İr m a h p u s u n y ü k s e k d u v a r l a r l a ç e v r e l e n m i ş b i r h a p i s h a n e a v l u s u n d a :güneş ve h a v a d a n i s t i f ade e t m e h a k k ı g ib i .

İ n s a n l a r ı n , b i r çok h u s u s l a r d a , h ü r r i y e t iç in n e çe t i n m ü c a d e l e l e r e m e c b u r k a l d ı ğ ı m a l û m d u r . B a z ı h a l l e r d e az çok i n s a n ı n h ü r r i y e t e k a v u ş ­m u ş o l d u ğ u k a b u l o lunab i l i r . M u t l a k m a n â s ı y l a o l m a s a bi le , i n s a n l a r b i r y e r d e n d i ğ e r b i r y e r e g i t m e h ü r r i y e t i n e m a l i k t i r . İ s t e d i ğ i d i n e m e n s u p olabi l i r . İ s t e d i ğ i mes l eğ i s eçe r v e i s t ed iğ i s a h a d a h a y a t ı n ı k a z a n m a y ı s a ğ l ı y a b a l i r . İ s t e r s e h a t t a h iç ç a l ı ş m a y a b i l i r .

F a k a t i n s a n d ü ş ü n m e h ü r r i y e t i n e s a h i p m i d i r ? B u k a d a r esas l ı h ü r r i ­y e t l e r i n k a b u l ed i lmiş o l m a s ı n a r a ğ m e n i n s a n ı n d ü ş ü n m e k t e s e r b e s t o lup o l m a d ı ğ ı n ı s o r m a k ye r s i z o l m a z m ı ? B u b i r p a r a d o k s t e şk i l e t m e z m i ?

İ n s a n ı t a r i f e d e r k e n O ' n u n d ü ş ü n e n b i r c e v h e r o l d u ğ u söy len i r . B u h a l d e i n s a n ı n ilk e s a s vas f ı d ü ş ü n m e h a s s a s ı o lma l ıd ı r . E ğ e r d ü ş ü n m e den i len fiili v e y a d a h a iy is i me lekey i o r t a d a n k a l d ı r a c a k o l u r s a k i n s a n ­d a n n e k a l ı r ?

D e s c a r t e s z a m a n ı n ı n b ü t ü n b i lg i le r in i ö ğ r e n d i k t e n s o n r a b i r ş ü p h e d e v r e s i geç i rd i . A c a b a e t r a f ı n ı çev i r en m e v c u d a t h a k i k a t e n m e v c u t m u i d i ? Y o k s a , k e n d i s i de d a h i l o l m a k üze r e h e r ş e y b i r r ü y a , b i r «i l lusion» d a n i b a r e t m i y d i ? B u n d a n p e k â l â şüphe leneb i l i rd i . F a k a t D e s c a r t e s b i r şeyden şüphe edemezdi , edemiyordu: O da , Şüphe ettiğinden şüphe edemiyişi idi. Yani o her şeyden şüphe ettiğini düşünüyordu ve bundan şüphesi yoktu. O h a l d e i n s a n ı n en m ü k e m m e l ve m u t l a k o l an t a r a f ı « d ü ş ü n m e » si idi . B u s u r e t l e D e s c a r t e s ş u bed ih î h a k i k a t e v a r ı y o r d u : « D ü ş ü n ü y o r u m , d e m e k -k i v a r ı m . » ( J e pense , done j e su is . )

B ü t ü n dev i r l e r i n e n b ü y ü k f i lozofunun fe lsefes in in h e m e n , h e m e n h i ç b i r i t i r a z v e y a t e n k i t g ö r m e y e n b u t e k ve k ü ç ü k cümles i b u g ü n de b iz im için m u t l a k b i r h a k i k a t o l a r a k o r t a d a d u r u y o r . (*)

İ n s a n ı n m e v c u d i y e t i k a d a r h a k i k î ve h a t t a i n s a n ı n m e v c u d i y e t i n i n b i r h a k i k a t o l d u ğ u n u n i s b a t ı m a h i y e t i n d e o l an d ü ş ü n m e m e l e k e m i z d i ğ e r h a k l a r ı m ı z d a o l d u ğ u k a d a r h a k i k î b i r h ü r r i y e t e k a v u ş m u ş m u d u r ?

F i k i r , b i z im t e k â m ü l ü m ü z ü n t e k âmi l id i r . O o l m a s a idi, i n s a n l a r d a d i ğ e r h a y v a n l a r g ib i t a b i a t k a n u n l a r ı n ı n s e y r i n i t a k i p e d e r e k k â i n a t içe­r i s i n d e s adece d o ğ a c a k , y iyecek ve b i r g ü n ge l ip y o k o l a c a k t ı . H a l b u k i i n s a n t e f e k k ü r me lekes i s a y e s i n d e t e k â m ü l ü n ü h ı z l a n d ı r m ı ş , b u s a y e d e b i r çok ş ey l e r b u l m u ş , h a y a t ı n ı n i s b e t e n k o l a y l a ş t ı r m ı ş ve h a k i k a t l e r i n

(*) Bu, haddi zatında bir «postulat» dır. Bedihî gözükür. Fakat isbatı yoktur. «Düşünüyorum» bir «Constatation» dur. Bunun neticesi «Demekki varım» ola­bilir. A m a katiyetle böyle olduğu isbat edilemez. Bu, belki dogmatik bir iddia değildir, ama, yine de isbatı olmayan bir iddiadır.

48

t a h a r r i s i ile m e ş g u l o l a r a k , h e r a n t e k â m ü l y o l u n d a b i r a z d a h a i l e r leme­y e g a y r e t e t m i ş t i r .

B u n a r a ğ m e n i n s a n t a m o l a r a k d ü ş ü n m e h ü r r i y e t i n e s a h i p m i d i r ? B e ş e r t a r i h i n i şöyle b i r k u ş b a k ı ş ı ile a n l a m a y a ç a l ı ş a r a k , b u s u a l e

c e v a p v e r m e k n e k a d a r g ü ç o l u y o r ?

B a z e n t a r i h i n m ü k e m m e l a d d e t t i ğ i m i z dev i r l e r i nde h e r k e s i n h ü r dü­ş ü n m e k t e o l d u ğ u h i s s in i v e r e n â n l a r v e y e r l e r o l d u ğ u g ö r ü l ü y o r . Mese lâ M i l â t t a n 483 yı l evvel b i r k ö y l ü a d a l e t i n e h e r k e s i n h a y r a n o l d u ğ u A r i s t i -d i s in A t i n a ' d a n k o v u l m a s ı n ı i s t i y e r e k r e y t a b l e t i n i b i zza t A r i s t i d i s e y a z ­d ı r ı y o r ve b u n u n sebeb in i de m a h k û m e t t i r m e k i s t ed iğ i a d a m ı n b i zza t k e n d i s i n e söy leyeb i l iyor . İ ş t e h ü r d ü ş ü n m e n i n t a m v e g e r ç e k b i r n u m u ­nes i . E v e t , f a k a t a y n i z a m a n d a b u d ü ş ü n ü ş şek l i F i k i r H ü r r i y e t i n i n a ley­h i n d e tecel l i e t m i ş o luyor .

D ü ş ü n m e m i z e h iç k i m s e m â n i o l amaz . B i r ş a r t l a k i b u b iz im iç imiz­d e k a l m a l ı . E ğ e r n e d ü ş ü n d ü ğ ü m ü z ü b a ş k a s ı n a n a k l e d e r s e k , b u n u n n e t i ­ce le r ine h a z ı r o lmal ıy ız . H e l e cemiye t in , o a n d a m ü ş t e r e k b i r r u h l a h a ­k i k a t o l a r a k b e n i m s e d i ğ i e sa s l a r , ka ide le r , a k i d e l e r ve me ta f i z ik t e l â k k i ­l e r ü z e r i n d e f a r k l a r a r z e d e n b i r d ü ş ü n c e m i z o lu r sa , O 'nu, y a t a m a m i y l e k e n d i m i z e s a k l a m a m ı z l âz ımdı r , v e y a h u t d a c e m i y e t i n t e p k i s i n e t a h a m ­m ü l e t m e k u d r e t i n e m â l i k o lmal ıy ız . E n g i z i s y o n d e v r i n d e isek, d ü ş ü n c e ­m i z E n g i z i s y o n h â k i m i n i n k i n e u y m u y o r s a , a t e ş t e y a n m a y ı göze a l m a d ı k -çane düşündüğümüzü herkese söyleyemeyiz, i s t ibda t idares inde insan hak­l a r ı n d a n b a h s e t m e , h ü r d ü ş ü n m e n i n b i r ne t i ces i olabi l i r , f a k a t bu , a y n i z a m a n d a s ü r ü g ü n , h a p i s ve h a t t a ö lüm sebeb i o labi l i r .

İ n s a n l a r ı n h ü r d ü ş ü n m e i m k â n l a r ı son a s ı r l a r d a , h iç şüphes i z a r t m ı ş g ö r ü n ü y o r . F a k a t b u h u s u s t a h a k i k a t e n v a r ı l m a s ı g e r e k e n m e r t e b e y e v a r m ı ş b u l u n u y o r m u y u z ?

D ü ş ü n m e h ü r r i y e t i n i n , düşünce le r in , h iç b i r t a z y i k e t â b i o l m a d a n , i z h a r ed i lmes i o l d u ğ u n a h iç ş ü p h e y o k t u r . H a l b u k i C e m i y e t R u h u ded i ­ğ imiz , b a z a n s e m i h ve adi l , f a k a t çok defa h a ş i n ve h a t t a m ü s t e b i t o l an g ö r ü n m e z nâz ım , f e r t l e r i n düşünce l e r i ü z e r i n d e k i b a s k ı s ı n ı h i ç b i r z a m a n g e v ş e t m e z . Be lk i f ik i r , i l im s a h a s ı n d a , a r a ş t ı r m a l a r y a p a b i l m e k için, b u n â z ı m ı n k o n t r o l u n d a n k u r t u l a b i l m e k t e d i r . F a k a t b u se rbes iye t , b i r a z ev­vel b a h s e t t i ğ i m i z h a p i s h a n e d u v a r l a r ı d a h i l i n d e g ü n e ş a l m a k t a n pek de f a r k l ı s a y ı l m a z .

B u b e d b i n g ö r ü ş ebedi o l a r a k i n s a n l a r ı n f ik i r h ü r r i y e t i n i n m a h d u t k a l a c a ğ ı z ehab ın ı d o ğ u r m a k t a d ı r . A c a b a h iç b i r ü m i t y o k m u d u r ?

T a r i h e b a k ı l ı r s a , ü m i t kes i lmeyeceğ i k a n a a t i b e l i r m e k t e d i r . İ n s a n ­l a r i l im ve fen y o l u n d a i ler ledikçe , d ü ş ü n c e h ü r r i y e t i n i n h u d u t l a r ı d a ge -

49

n i ş l e m e k t e d i r . D ü ş ü n m e h ü r r i y e t i n i n e n b ü y ü k v e be lk i d e t e k d ü ş m a n ı c e h a l e t o l d u ğ u n d a n ş ü p h e edi lemez. D e m e k k i , b u h a s m ı n yen i lmes i , v e b ü t ü n b e ş e r i y e t e ş â m i l b i r i r f a n yükse l i ş in in s a ğ l a n m a s ı y l a , b e ş e r i y e t i n e n b ü y ü k h ü r r i y e t i o l an « D ü ş ü n m e H ü r r i y e t i n i n » m u t l a k v e g e r ç e k y o l u aç ı lmı ş o lab i lecek t i r . İ l im ve İ r f a n b ü t ü n f e r t l e r e t a m b i r m ü s a v a t l a t e ­m i n ed i lmedikçe , F i k i r H ü r r i y e t i n i n h a s r e t i n i ç e k m e k t e n k u r t u l m u ş o la-m ı y a c a ğ ı z .

Kimsenin lu t funao lma talip, bedeli cevher-i hürr iyyett ir .

F. ÇELTİKÇİ

Namık Kemal

50

Tarih boyunca iyi, doğru ve güzel

Cevad Memduh ALTAR

«Kişi ve Toplum Mutluluğu : îyi , doğru ve güzel'in üçlü gerilim dengesindedir!»

Max DİEZ

İn sanc ı l i lke le rde o l d u ğ u gib i , k i ş i ve t o p l u m i l i şk i le r inde de s ık s ı k k u l l a n ı l a n : iy i d o ğ r u ve güze l s ı f a t l a r ı n ı n , t a r i h b o y u n c a değ i ş ik k a v r a m ve a n l a m l a r ı k a p s a m ı ş ol­d u k l a r ı b i r g e r ç e k t i r . B ü t ü n b u n l a ­r ın , e s k i G r e k u y g a r l ı ğ ı n d a n ba ş l a ­m a k üzere , O r t a çağa , R ö n e s a n s a ve Z a m a n l a r a k a d a r , f e r d ve t o p l u m h a ­y a t ı n d a o y n a d ı ğ ı rol , çeş i t l i aç ı l a r ­d a n y o r u m l a n m ı ş , çeş i t l i u y g u l a n ı ş şek i l l e r ine yo l a ç m ı ş t ı r . H a t t â ilk iz ler ine , H e r o d o t ' u n y a z ı l a r ı n d a k a r ­ş ı l a ş t ı ğ ımız D o ğ u - B a t ı a n l a ş m a z l ı ­ğ ı n ı n a s ı r l a r b o y u n c a s ü r ü p g iden ge l i ş im g r a f i ğ i n d e bile, b u üç p s iko ­lo j ik a n l a m ı n ( iyi , d o ğ r u , g ü z e l ) , e t ­n ik , po l i t ik v e j e o g r a f ik a ç ı l a r d a n ay ­r ı l ık göze tme de n , h e p a y n ı t e z a d ı n ve a y n ı u y g u l a n ı ş şek l in in h i z m e t i n ­d e o l d u ğ u a ç ı k ç a g ö r ü l ü r . H â l b u k i D o ğ u d a o lsun , b a t ı d a o lsun, a t b a ş ı b e r a b e r g i t m e y e n , e r g e ç a y n ı a m a c a y ö n e l m e z o r u n l u ğ u n a i s t e r i s t e m e z b o y u n e ğ e n : « T e f e k k ü r d e Gel iş im»

g r a f i ğ i n i n t e k a m a c ı , «To le rans» il­k e s i n e y a k l a ş m a k o l m u ş t u r . N i t e k i m t a r i h b o y u n c a a k ı p g i d e n b u t a b i i ge l i ş imi , b i r i n d e n d i ğ e r i n e a t l ı y a n bö lümler iy le , önce ş u üç lü g r a f i ğ i n p e r i y o d i k a k ı ş ı n d a iz lemek m ü m k ü n ­d ü r : « O r t h o d o x i e », « T o l é r a n c e » , «La ics i sme» . İ ş t e İy i , D o ğ r u v e G ü ­zel s ı f a t l a r ı , i n san l ığ ın ak ı l ve r u h ge l i ş imin in üç lü sen tez in i v e r e n b u g r a f i ğ i n h e r b ö l ü m ü n d e , z a m a n za­m a n çeşi t l i a n l a m l a r d a y o r u m l a n a ­r a k , çeş i t l i u y g u l a m a l a r a yo l a ç m ı ş ­t ı r . N e v a r k i , t a r i h i n ak ı ş ı iç inde, d a ­h a yüce , d a h a insanc ı l h a r e k e t ve il­ke l e r in de y o r u m u n a y a r g ı o l m a n ı n önemin i k a z a n m ı ş o lan b u üç s ı fa t , 18. y ü z y ı l d a L e z s i n g (1729-1781) i le b a ş l a y a n ç a ğ d a ş e s t e t i ğ i n t e m e l k a v ­r a m l a r ı o l m a n ı n ö n e m i n i k a z a n m ı ş ­t ı r . G ö r ü l ü y o r k i , iyi , d o ğ r u v e g ü ­zel y a r g ı l a r ı , s t a t i k bünye l i b i r e r k a v r a m o lmay ıp , z a m a n ı n i le r leyiş i iç inde, d ü ş ü n s e l ç a b a l a r d a m e y d a n a ge len ge l i ş im f a k t ö r l e r i y l e o r a n t ı l ı

51

o l a r a k , y e n i a n l a m v e y e n i k a v r a m ­l a r a u l a ş m ı ş v e s o n u o l m a y a n b i r o l u ş u n t a b i i z o r u n l u k l a r ı n a u y m u ş ­t u r . B u nas ı l böy le o l m a s ı n k i , O r t a Ç a ğ d a n be r i a k ı p g i d e n yüzy ı l l a r bo­y u n c a , i n s a n ı d e ğ e r l e n d i r m e y o l u n d a ü ç m e r h a l e o l a r a k b e l i r e n : O r t o d o k -s i , T o l e r a n s v e L â i k l i k devre le r i , s t a t i k a h l â k t a n d i n a m i k a h l â k a , y a ­n i faz i le te geç i ş in t e d r i ç b a s a m a k l a ­r ı o l m a n ı n ö n e m i n i t a ş ı m a k t a d ı r . O h â l d e t a r i h b o y u n c a m o d e r n e s t e t i ­ğ i n üç t e m e l y a r g ı s ı o l m a vas f ın ı k a z a n a n : İy i , D o ğ r u ve Güzel k a v ­r a m l a r ı n ı n , sözü geçen üç b ö l ü m iç inde b i r b i r i n d e n f a r k l ı a n l a m l a r ı a ç ı k l a y a n b i r e r y a r g ı o l m a l a r ı lâ­z ım geleceği t ab i i d i r . Mese lâ i n s a n ­l ığın , t eo lo j ide t a a s s u p k r i z ine s a h n e o l m u ş b u l u n a n en esk i O r d h o d o x i e d e v r i n d e ( O r t a - ç a ğ d a ) , insan v icda ­n ı n a h ü k m e d e n s k o l a s t i k b a s k ı , h a ­y a t ı n a m a c ı n ı , iy iyi , d o ğ r u y u ve gü ­zeli ya ln ı z d in in h i z m e t i n e h a s r e t ­m i ş ve b u k a v r a m l a r ı n d in d ı ş ında ­k i değ i ş ik i lke lere de yöne leb i lme ç a b a s ı n a , d a i m a s e t çekmiş , b u u ğ u r d a k o r k u n ç b a s k ı m e t o d l a r m a b a ş v u r m a k t a n ç e k i n m e m i ş t i r . Gene b u dev i rde , i n s a n ve t a b i a t güzel l iğ i i le l â ik s evg iden b a h s e d i l m e m i ş ve a n c a k d inse l ı z d ı r a p : güzel , d o ğ r u v e iyi o l a r a k v a s ı f l a n d ı r ı l m ı ş t ı r . N i ­t e k i m b u a n l a y ı ş ı n p l â s t i k s a n a t l a r a l a n ı n d a , en güze l ö rnek le r in i , R o ­m a n ve G o t i k e se r l e r i n in m e y d a n a g e t i r d i ğ i m i m a r î a n ı t l a r ile, d i v a r r e s i m l e r i v e r m i ş t i r . İ ş t e , g e n e b u de­v i r d e , d o ğ u d a o lsun, b a t ı d a o lsun, d ü ş ü n c e d e ve sevg ide en iyi , en doğ­

r u ve en güze l i lke, T a n r ı an lamı^ na , s a y g ı ve s evg i ile y ö n e l m e k de­ğil , s adece k o r k u ile y ö n e l m e k t i r ' Böy le s ine b i r o r t o d o k s i iç inde y a r a ­t ı l m ı ş o lan s a t a n e se r l e r i n in h e m e n h e p s i n d e b u k o r k u y u , b u çek imse r ­liği, t eo lo j ik b a s k ı n ı n çeş i t l i k a v r a m ve g ö r ü ş l e r i n i iz lemek m ü m k ü n ü d r . B u d u r u m , İ t a l y a Y a r ı m a d a s ı ü s t ü n ­de R ö n e s a n s a r i f e s i d e m e k o l an T r e c e n t o d e v r i n i n s o n u n a k a d a r (13 . Y.Y.) böylece s ü r ü p g i t m i ş t i r .

B a t ı t e f e k k ü r ü n ü n , do lay ı s iy le t o l e r a n s ı n t e m e l k a y n a ğ ı d e m e k o lan O r t a R ö n e s a n s a ( Q u a t t r o c e n t o , 14. Y.Y.) ve Y ü k s e k R ö n e s a n s a (Cin­quecen to , 15 . Y.Y.) ge l ince : R ö n e -s a n s m b u h e r i k i dönemi , b a t ı mede­n iye t i ile b u m e d e n i y e t i n : i l im, t e k ­n ik ve e s t e t i k k u r a l l a r ı n ı n o r t a k l a ş a değe r inden , mil l î v a r l ı ğ a ç a ğ d a ş k i ­ş i l ik k a t m a y o l u n d a y a r a r l a n m a ça­b a s ı n a k a t ı l m ı ş o lan b ü t ü n k o m ş u ü lke le re , l â ik a h l â k i lke ler in i k a z a n ­d ı r ı p b e n i m s e t m i ş ve iyi, d o ğ r u ve güze l k a v r a m l a r ı , g e n e b u dev re l e r iç inde insanc ı l y o r u m l a r a k a r ş ı l ı k ol­m a n ı n ö n e m i n i k a z a n m ı ş d ı r . Ç ü n k ü b u dev re l e r i n g e r e k t i r d i ğ i s a n a t ça­l ı ş m a l a r ı n d a g e n e de d inse l k o n u l a r a el u z a t ı l m ı ş o l m a k l a b e r a b e r , t a b i a t g e r ç e k l e r i n d e n g e r e ğ i g ib i y a r a r l a n ­m a y o l u n a g id i lmiş , yüzy ı l l a r b o y u n ­c a b a s k ı y l a u n u t t u r u l a n i n s a n v e t a ­b i a t güzel l iği , R ö n e s a n s y a r a t m a l a ­r ı n a y e n i d e n i l h a m k a y n a ğ ı o l m u ş ­t u r , ö n c e , D a n t e , P e t r a c a v e Boc­e a d o g ib i ş a i r ve y a z a r l a r ı n k a l e m g ü c ü ile k a z a n ı l a n b u s a v a ş ı n az za­m a n d a p l â s t i k s a n a t l a r ı d a e tk i l e -

52

n e s i , e s t e t i ğ i n üç t e m e l y a r g ı s ı o l a n : iyi, d o ğ r u ve güze l a n l a m l a r ı n ı n d a gel işmesine ve r e s i m , h e y k e l ve m i ­

m a r l ı k s a n a t l a r ı n d a y e p y e n i b i r t ü r ­ü n d o ğ m a s ı n a yol a ç m ı ş t ı r ; böyle ­l ikle i n s a n o ğ l u n u n d ü ş ü n m e ve y a ­r a t m a k a p a s i t e s i , h ü r y a r g ı k ı s t a s ı n a d a y a l ı l â i k y o r u m d e n g e s i n e u l a ş a ­b i lme m u t l u l u ğ u n a d a e r m i ş t i r . O n u n iç in b a s k ı s ı z y a r a t m a , h ü r y a r g ı v e l â ik y o r u m u n p l â s t i k s a n a t l a r d a en y ü c e ö r n e ğ i n i v e r m i ş o lan r ö n e s a n s s a n a t ç ı l a r ı n d a n : L e o n a r d o d a Vinci , Miche lange lo ve Raf fae l g ib i s a n a t ­ç ı lar , e se r l e r ine i n s a n ı öz y a p m ı ş t ı r , iyi , d o ğ r u ve güzel in , üç lü sen tez i ­n i g e r e ğ i g ib i m e y d a n a g e t i r m e yo ­l u n d a en i ler i düzeye u l a ş m ı ş l a r d ı r . B u s a n a t ç ı l a r ı n y a r a t m a l a r ı n d a : t s a , M u s a , M e r y e m v e b ü t ü n l e j a n d e r t ip le r , öncek i dev i r l e r in i n s a n ü s t ü v a r l ı k y a r a t m a e s p i r i s i n d e n ge len : aca ip , k o r k u n ç , m u z d a r i p h â t t â çir­k i n i n s a n y a r a t m a z o r u n l u ğ u n d a n k u r t u l m u ş l a r ve a n a t o m i k k u r u l u ş u n g e r ç e k i fade güze l l iğ ine u l a ş m ı ş l a r ­d ı r . O n u n i ç ind i r k i Miche lange lo , M u s a ad l ı e se r inde , e r k e k v ü c u d u n u n en güze l ö r n e ğ i n i v e r m i ş ve D a v u d ad l ı e s e r i n d e i f ade güze l l iğ in in z i r ­ve s ine u l a ş m ı ş t ı r . Raf fae l , S i s t i n a ve R o b i a ad l ı m a d o n l a r i y l e , M e r y e m ' e o l d u ğ u k a d a r , İ s a ç o c u ğ a d a ilk ola­r a k l â ik güzel l iğ i b i l e rek v e r m e d e t e r e d d ü t e t m e m i ş t i r . M o n a l i s a Gio-c o n d a ad l ı e s e r ise, L i o n a r d o ' n u n , P l â s t i k s a n a t l a r ı d inse l y a r a t ı ş v e t e f e k k ü r d e n k o p a r a n i lk l â ik p o r t -r e t i s t o l a r a k t a n ı n m a s ı n a ves i le ol-znuş tur . İ ş t e b u h a r e k e t l e r , s a n a t ı n

b ü t ü n k o l l a r ı n d a o lduğu k a d a r , in ­sanc ı l i l i şk i le rde de, iyi , d o ğ r u ve güze l k a v r a m l a r ı n ı n , y e n i y o r u m l a r a y a r g ı o l m a d a sonsuz b i r ge l i ş ime a y a k u y d u r m u ş o l d u ğ u n u g ö s t e r m e k ­t e d i r . N e g a r i p t i r k i , iyi , d o ğ r u ve güzel i , e s t e t i ğ i n d a h a çok 17. ci yüz ­y ı l d a n b u y a n a g i t t i k ç e k ö k l e ş e n t o l e r a n s a n l a y ı ş ı n ı n ilk idea l y a r g ı ­l a r ı o l a r a k t a n ı m a n ı n d o ğ r u o l amı -y a c a ğ ı d a b i r g e r ç e k t i r . Ç ü n k i e s t e ­t i ğ i n b u t e m e l y a r g ı l a r ı , o r t a - ç a ğ b o y u n c a s ü r ü p g i t m i ş o lan d inse l b a s k ı d ö n e m i n d e n çok önce, e sk i G r e k fe lsefes inde g e r ç e k d eğ e r in i b u l m u ş ve d a h a o dev i r l e rde güze l s a n a t l a r a ölçü o l a r a k k u l l a n ı l m ı ş t ı r . R ö n e s a n s m , b i r b a k ı m a a n t i k k ü l t ü ­r e d ö n ü ş d iye v a s ı f l a n d ı r ı l m ı ş ol­m a s ı n ı n sebebi de b u d u r . H â l b u k i R ö n e s a n s , a n t i k m e d e n i y e t e d ö n ü ş v e y a b u m e d e n i y e t i t e k r a r l a y ı ş de ­ğil , ak s ine , insan l ığ ın , k l â s i k a n t i k i ­t e d e g e r e ğ i g ib i i d r â k e t m i ş o lduğu h ü r ve l â ik e s p r i y e y e n i d e n yöne l i ş t i ve o n u n için, m o d e r n e s t e t i ğ i n i fa­dede a n a k a v r a m l a r ı d e m e k o l an iyi, d o ğ r u ve güzel y a r g ı l a r ı , r ö n e -s a n s l a b i r l i k t e g e r ç e k hede f l e r ine u l a ş m ı ş oldu. O r t a - ç a ğ S k o l a s t i z m i -n i n d inse l k o n u l a r d ı ş ı n d a a ğ ı z a a l -d ı r t m a d ı ğ ı : güzel , d a ğ r u ve iyi y a r ­g ı l a r ın ın , ya ln ı z E f l â t u n fe l sefes inde d e ğ e r l e n d i r i l m i ş şek i l le r in i gözden g e ç i r m e k bile, o r t o d o k s i an l ay ı ş ın ın , b u a n l a m l a r ı , ne k o r k u n ç s e t l e r v e b a r a j l a r l a ç e v i r m i ş o l d u ğ u n u aç ık ­ç a g ö s t e r m e k t e d i r . N i t e k i m E f l â t u n , b u n d a n 2500 yı l k a d a r önce, D ion ' -u n d o s t ve a r k a d a ş l a r ı n a h i t a b e d e -

53

r e k y a z d ı ğ ı ü n l ü m e k t u b u n d a (*) : İy i , d o ğ r u ve güzel y a r g ı l a r ı n ı , ak ­i m a rac ı l ı ğ ı ile, y a n i o r t a - ç a ğ m h i ç t e y a k l a ş m a d ı ğ ı lâ ik a h l â k yo luy l a a r a ş ­t ır ıp y o r u m l a m a şıkkını öngörmüştür . Böy l e s ine b i r d e ğ e r l e n d i r i ş ile, o r t a ­çağ ın , g e n e a y n ı y a r g ı l a r ı , t o l e r a n s v e l a i s i zmden a lab i ld iğ ine u z a k b i r a n l a y ı ş iç inde d e ğ e r l e n d i r m e ç a b a s ı a r a s ı n d a k i b ü y ü k t ezad ı , E f l â t u n ' u n b a h i s k o n u s u m e k t u b u n d a n özet ola­r a k d e r l e d i ğ i m a ş a ğ ı d a k i cümle le r ­d e iz lemek m ü m k ü n d ü r . B a k ı n ı z Ef­l â t u n b u m e k t u b u n d a ne d i y o r : «Bir v a r l ı ğ ı t a n ı m a k i s t eyen l e r i n b i lmes i g e r e k e n üç ş e y v a r d ı r . B u n l a r d a n b i r inc i s i ad , ik inc is i k a v r a m , üçün­c ü s ü h a y â l e t m e g ü c ü d ü r . D ö r d ü n c ü b i r u n s u r d a h a v a r d ı r k i , o d a b i l im­d i r . B u son f a k t ö r , e ş y a y ı t a n ı m a i m k â n ı n ı ve r ip , ak ı l y o l u y l a a n l a m a ­y ı s a ğ l a r ve e ş y a h a k k ı n d a d o ğ r u k a n ı e d i n m e y e y a r a r . Böy les ine b i r K a v r a y ı ş , sözde v e y a m a d d e d e deği l , s a d e c e r u h d a c e r e y a n e t m e k t e d i r . O n u n iç in böy le b i r s o n u c u n ,demin s ö z ü n ü e t t i ğ i o üç ş e y d e n g a y r i b i r özde t o p l a n m a s ı ge r ekeceğ i a ç ıkça g ö r ü l ü r . B u n l a r ı n a r a s ı n d a y a k ı n l ı k v e benze r l ik b a k ı m ı n d a n beş inc i b i r

(*) Eflâtun'un VII. Mektubu; Platon, Oeuvres Complètes Cilt: XIII. Bö­lüm : 1, S: 323; Grekçe'den çeviren: Joseph Souilhé; Société d'Edition «Les Belles Lettres» 1926, Paris. VII. Mektubun Türkçe'ye çevirisi: Millî Eği t im Bakanlığı Tercüme Der­gisi, Mektup ö z e l Sayısı, S. 77, 78, 1964, çeviren: Prof. îrfan Şahinbaş.

u n s u r o l a r a k k a b u l ed i lmes i g e r e k e n b i r f a k t ö r d a h a v a r d ı r k i , o d a sa ­dece ak ı l yo lu ile k a v r ı y a b i l m e gü­c ü d ü r . B ü t ü n b u yol la r , iyi , d o ğ r u ve güze l iç in de v a r i t t i r . F a k a t n e şeki l ­de o l u r s a o l sun b u d ö r t u n s u r k a v -r a n a m a d ı ğ ı t a k d i r d e , h e r h a n g i b i r şeyi , beş inc i f a k t ö r o lan ak ı l aç ı s ın ­d a n k a v r a m ı y a d a i m k â n y o k t u r . . . » . B ü y ü k d ü ş ü n ü r E f l â t u n ' u n gene a y ­n ı m e k t u b u n d a n : i y i , ve güzel k a v ­r a m ı y l a i lgil i o l a r a k de r l ed iğ im d a h a b a ş k a cümle le r de, i n san l ı ğ ın o r t a ­ç a ğ d a n çok önce u l a ş t ı ğ ı h ü r , l â ik ve d e m o k r a t i k a n l a y ı ş ı ne güzel aç ık ­l a m a k t a d ı r . Ş imd i de b u cümle le r i gözden geç i r e l im : «... devle t , k a n u n ­l a r a b o y u n eğmel id i r . . . böy le o lmaz­sa , i s t e k l e r i n e h e r k e s i n b o y u n eğ­m e s i n i i s t eyen le r , b o y u n e ğ e n l e r ve ç o c u k l a r ı ve ç o c u k l a r ı n ı n ç o c u k l a r ı için iy i o lmaz. . . . B u y o l d a n k a z a n ç elde e t m e k i s t eyen le r , ... T a n r ı d a n ve i n s a n d a n ge len i ş le r a r a s ı n d a , ... iy iyi , d o ğ r u y u a y ı r d edemiyen le r -di r .» ; «... k e n d i n e ve m e m l e k e t i n e e n güzel şey i a r a ş t ı r a n k i m s e , b u y ü z d e n a c ı l a r a bi le u ğ r a s a , d o ğ r u ve güzel b i r s o n u c a u laş ı r . . .» ; «... dev­l e t l e r ve k i ş i l e r h a y a t l a r ı n ı , d o ğ r u ­luk k a n u n l a r ı n d a n ge len h i k m e t u y a ­r ı n c a geç i rmez le r se , ... h i ç b i r z a m a n m u t l u l u ğ a e r e m e z l e r » ; «... doğ ­r u y a ve güzele t a b i i b a ğ l a n t ı s ı ol-m ı y a n k imse le r , faz i le t v e y a a h l â k ç ö k ü n t ü s ü üze r i nde öğ ren i lmes i m ü m ­k ü n o lan g e r ç e k l e r i elde edemez­l e r . . .».

B u n d a n 2500 yıl önces ine h ü k ­m e d e n a n t i k h i k m e t i n a n t i k t e fek-

54

k ü r e k a z a n d ı r d ı ğ ı t o l e r a n s ı n ilk iz­ler iy le , E f l â t u n fe lsefes inde k a r ş ı l a ­ş ı l m a k l a b e r a b e r , b u izler in, a s ı r l a r ­c a s o n r a y e n i fe lsefeye ve do lay ı s iy -le m o d e r n e s t e t i ğ e de t e m e l o lduğu a ç ı k ç a g ö r ü l ü r . H a t t â a n t i k k ü l t ü r , yüz l e r ce yı l s o n r a ya ln ı z R ö n e s a n s ı e t k i l e m k l e k a l m a m ı ş , 17 . yüzy ı l ı v e 18 . yüzy ı l ın T e n e v v ü r E r e b i y a t ı i le, m o r a l v e t e f e k k ü r k a v r a m l a r ı n ı bi le e t k i s i a l t ı n d a a l m a y a d e v a m e t m i ş ­t i r . 17. y ü z y ı l d a n b u y a n a b ü y ü k fi­lozoflar , i lk o l a r a k E f l â t u n felsefesi­n i n d e ğ i n d i ğ i : iyi , d o ğ r u ve güze l a n l a m l a r ı n ı d e r i n d e n d e r i n e incele­miş le r , e s t e t i ğ i , b a ğ ı m s ı z b i r fe lse­fe da l ı o l a r a k g e l i ş t i r m i ş l e r ve e s ­t e t i ğ i n t a b i i k u r a l l a r ı n ı b u l u p aç ık-l a m ı y a ç a l ı ş m ı ş l a r d ı r . B ü t ü n b u ça­ba l a r , ç a ğ d a ş d e v r i n la ik devle tç i l i ­ğ in i k a r a k t e r i z e eden t o l e r a n s ı n , in­s a n h a k , h ü r r i y e t ve m o n â l i aç ı s ın­d a n y e n i d e n değe r l end i r i lmes in i ge ­r e k t i r m i ş ve h u m a n i z m a y o l u n d a , y e n i r e f o r m l a r a y o l a ç m ı ş t ı r . Ş u r a s ı d a m u h a k k a k t ı r k i , b ü t ü n b u h a r e ­k e t l e r i n h e r ş e y d e n önce E f l â t u n ' u n doğu , iyi ve güzel d e n g e s i n d e a r a n ­m a s ı g e r e k m e k t e d i r . E f l â t u n ' a g ö r e güzel l ik b i r ideâ ld i r . N i t e k i m b u g ü n ­k ü m o d e r n e s t e t i k k a n ı s ı n a g ö r e d e : «güzell ik, k e s i n a n l a m d a b i r g e r ç e k deği l , t ü k e n m e z b i r i s t eğ in a m a c ı ve z a m a n ı n a k ı ş ı i ç inde b i t m i y e n b i r g a y r e t i n s o n u c u d u r , o n u n i ç ind i r k i , güzel l ik , s ı r f t a r i h b o y u n c a d e v a m e d e g e l m i ş b u l u n a n b u t ü r l ü ç aba l a ­r ı n d o ğ u r d u ğ u s o n s u z b i r y a k l a ş m a ile e lde edi lebi l i r .» (M. D i e z ) .

Y u k a r d a a ç ı k l a n a n E f l â t u n ile

i lgili cümle l e rdek i l a ik k a v r a m v e y a r g ı l a r ı n ku l l an ı l ı ş y e r l e r i ve se ­bep le r i de g ö s t e r i y o r ki , E f l â t u n ' a g ö r e güze l o lan şey, i n san l ık ideâl i ­n i n en y ü c e g ö r ü n ü ş ü d ü r v e i n s a n ­d a k i m â n e v i d u y g u l a r ı n en de r in i ile i lgi l idir . F a k a t filozof Sp inoza ' ın (1632 - 1 6 7 7 ) ded iğ i g ibi , b ü t ü n b u n ­l a r ı n E f l â t u n ' u n k a s d e t t i ğ i a n l a m d a i d r â k i , a k l ı n v e r u h u n s ü r e k l i yüce ­liş sev iyes ine , y a n i k ı s acas ı , i n s a n ı n d e v a m l ı o luş d i n a m i z m i n e bağ l ı b u ­l u n m a k t a d ı r ve böy les ine b i r ge l i ş im o l m a d ı k ç a d a iy in in , d o ğ r u n u n v e güzel in , i n san l ık iç in en ü s t ü n b i r ü l ­k ü o l a r a k t a n ı n ı p k a b u l ed i lmes ine i m k â n y o k t u r . O n u n i ç ind i r k i , böy­les ine b i r yükse l i ş in i n s a n r u h u n d a k i ilk b a s a m a ğ ı o l a r a k k a b u l edi len « i s tek» , v a r l ı k l a r d a n ya ln ı z i n s a n a m a h s u s özel b i r d u y u o l m a n ı n öne­m i n i t a ş ı m a k t a d ı r . N i t e k i m Sp ino -za, i s t e ğ i : « N o r m a l b i r i n s a n ı n d a ­d a az o l g u n l u k t a d a h a çok o lgun­l u ğ a geçeb i lme çabas ı» o l a r a k v a -s ı f l a n d ı r m ı ş t ı r . Önce filozof L e s -s ing ' e , ( 1 7 2 9 - 1 7 8 1 ) s o n r a d a filo­zof K a n t ' a (1724 - 1 8 0 4 ) ve m o d e r n e s t e t i ğ i n k u r u c u l a r ı n d a n ü n l ü ş a i r Sch i l l e r ' e ( 1 7 5 9 - 1 7 9 6 ) g ö r e a y n ı i s tek , ö n ü n e b i r saf s ı f a t ı d a k o n ­m a k üzere , Saf İ s t e k o l a r a k vasıf­l a n d ı r ı l m ı ş t ı r k i , m i s t i k , lâ ik , t eo lo -j ik sevgi ler , s a n a t sevg i s i ve i l igsi , i n s a n sevgis i , k ı s a c a s ı a h l â k ve faz i ­le t i lke le r ine b a ğ l ı l ı k t a n ge len sevg i ­l e r ile, m a k r o k o z m o z a v e m i k r o k o z -m o z a yöne len y a k ı n i lgi v e h a y r a n ­l ı k l a r ı m ı z d a n ge len b a ğ l ı l ı k l a r ı m ı z ve n i h a y e t bu t ü r l ü ey l emle r in ü s -

55

t ü n a n l a m d a y a r g ı a r a ç l a r ı o l a n : i y i ; d o ğ r u v e güze l k a v r a m l a r ı , m o d e r n e s t e t i ğ e g ö r e y ü c e b i r y o r u m u n so­n u c u d e m e k o l a n : Saf İ s t e k v e y a Saf İ l g iden b e s l e n m e k t e d i r . « E s t e ­t i k i s t ek» o l a r a k d a a d l a n d ı r ı l a n b u i s t ek , y a l n ı z i n s a n a m a h s u s o l a n özel b i r d a v r a n ı ş şek l id i r .

E s t e t l e r e g ö r e , Saf İ s t e k s ü r e k ­l i d i r ; y a ş a m a ödev ve düzen ine b a ğ ­l ı o l an i n s a n ak l ı ve d ü ş ü n ü ş ü için, a d e t â h ü r ve k o r k u s u z b i r o y u n ve b i r d in len i ş o l m a n ı n önemin i t a ş ı r . İ n s a n ı , güze l s a n a t l a r a o l d u ğ u k a ­d a r , b ü t ü n y ü c e ideâ l l e re Sa f İ s t e k y ö n e l t i r . Saf i s t e ğ i n sonuç l a r ı , in­s a n d a p i ş m a n l ı ğ a ve v e r i m s i z d a v r a ­n ı ş l a r a y o l a ç m a z . O n u n için, 19. yüz­y ı l ın o l u m s u z filozofu A . Schopen­h a u e r ( 1 7 8 8 - 1 8 6 0 ) bi le Saf İ s t e ğ i : « T ü k e n m e z ve d ikens iz i s t e k ! «ola­r a k v a s ı f l a n d ı r m ı ş t ı r . G ö r ü l ü y o r k i , t a r i h b o y u n c a ve E f l â t u n d a n b u y a ­n a h e r şey i ile ge l i şen i n s a n ı n o luş g r a f i ğ i n d e ve do l ay ı s iy l e : İy i , doğ­r u ve güze l k a v r a m l a r ı n d a , s t a t i k de­ği l , a n c a k d i n a m i k t a n ı t l a r a u l a ş m a ç a b a s ı v a r d ı r ve böy les ine yüce l ik t e ­k i s o n u ç l a r ı n g e r ç e k t e n sezi l ip i d r â k ed i leb i lmes i ise, s a d e c e i n s a n a ve i n s a n ı n e rg in l i k g ü c ü n e b a ğ l ı d ı r k i , böy le b i r g ü c e u l a ş a b i l m e ç a b a s ı n a s a h n e o l a m a m ı ş o r t a m l a r d a , g ö r m e ­n in , a n l a m a n ı n ve y a r g ı l a m a n ı n k a r ­ş ı l ı k l a r ı d e m e k o l a n : iyi , d o ğ r u ve g ü z e r i n y ü c e l e ş m i ş şek i l le r iy le k a r -ş ı l a ş m ı y a i m k â n y o k t u r .

İy i , d o ğ r u v e güze l y a r g ı l a r ı n ı n , t a r i h i n a k ı ş ı i ç inde ge l i şe ge l i şe u l a ş t ı k l a r ı m e r h a l e l e r d e elde e t t i k ­

le r i s o n u ç l a r ı n — M o d e r n e s t e t i k y ö ­n ü n d e n — y o r u m u n a ge l ince (*) :

« Ü s t ü n b i r d ü ş ü n ü ş ü n iyi ve d o ğ r u kabul e t t i ğ i b i r o lay , t o p l u m y a r a r l a r ı b a k ı m ı n d a n o l d u ğ u k a d a r , gene l a n l a m d a d a iy i ve d o ğ r u b i r o l ay o l a r a k kabul edi l i r . Ç ü n k ü e s ­t e t i k , s o y u t a n l a m d a k iş i se l b i r iy i ­l iğ in v e y a d o ğ r u l u ğ u n v a r l ı ğ ı n ı k a ­bul e t m e z . Y a n i iyi o l a r a k b e n i m s e ­n e n b i r olay, ya ln ı z b i r k i ş in in de ­ğil , b ü t ü n i n s a n l a r ı n y a r a r ı n ı v e m u t l u l u ğ u n u k a r ş ı l a y a n b i r o l ayd ı r . Ö t e y a n d a n m o d e r n e s t e t i k , d o ğ r u y u da , iyi g ibi , t o p l u m y a r a r ı n a y ö n e ­len a n l a m d a b i r k a v r a m o l a r a k t a ­n ı m a k l a b e r a b e r , d o ğ r u n u n e n az ın­d a n geçici b i r s ü r e z a r a r l ı ve h o ş a g i t m e y e n b i r y a r g ı o l d u ğ u n u be l i r t ­m e k t e d i r ; ve L â t i n l e r i n : «Ya lan dos t , d o ğ r u d ü ş m a n k a z a n d ı r ı r ! » sö­z ü n ü de b u g ö r ü ş e ö r n e k o l a r a k g ö s ­t e r m e k t e d i r . K a l d ı k i , y u k a r d a aç ık­l ad ığ ımız gibi , h e r h a n g i b i r o l ay ın iyi , y a h u t d o ğ r u o l d u ğ u n u n kabul edi leb i lmes i için, b u y o r u m l a r a m u ­h a t a p o l an f e rd v e y a t o p l u m u n da , i ler i s ü r ü l e n y a r g ı l a r ı o l d u ğ u g ib i b e n i m s i y e c e k s e v i y y e d e o l m a l a r ı ge ­r e k m e k t e d i r . B ü t ü n b u n l a r d a n an l a ­ş ı l ı yo r k i , güze l y a r g ı s ı n ı n d a y a n ­d ığ ı ş a r t l a r d a a y n ı d ı r ve y ü c e b i r güzel l iği , g e r e ğ i g ib i d u y u r a b i l m e yo ­l u n d a a ç ı k l a n a c a k g ö r ü ş ve y a r g ı ­n ı n a y n e n kabul ed i leb i lmes i için, m u t l a k a e ş i t düzeyde b i r i d r â k e ih-

(*) M. Diez -Cevad Memduh Altar- «Ge­nel Estetik» İstanbul Matbaacılık Okulu, 1965.

56

t i y a ç v a r d ı r ; y a n i o r t a d a böyle b i r i d r â k y o k s a k a s d e d i l e n güzel l ik t e g e r ç e k t e n y o k d e m e k t i r ( ! ) .

î y i , d o ğ r u v e güze l a r a s ı n d a , u y g u l a m a b a k ı m ı n d a n öneml i b i r ay ­r ı l ık d a v a r d ı r ; ç ü n k ü güzel , d a i m a b i r ş e y i n g ö r ü n ü ş ü n d e n , an l a t ı l ı ­ş ı n d a n v e y a t a s a r l a n ı ş ı n d a n d o ğ a n y a r g ı d ı r . O n d a n do lay ı b u y a r g ı n ı n ka r ş ı l ı ğ ın ı , d a h a çok s a n a t t a izle­m e k m ü m k ü n d ü r . D o ğ r u i le iyi k a v ­r a m l a r ı n ı n k a r ş ı l ı k l a r ı ise, ya ln ız m a n e v i d i r ve t e f e k k ü r a ç ı s ı n d a n f izik b i r g ö r ü n ü ş l e i z l e n e m e m e k t e d i r . B u i t i b a r l a iyi ve d o ğ r u , faz i le t i lke ler i o l a r a k , en çok m a n e v i ey l emle re yö -ne l t i leb i len k a v r a m l a r o l m a n ı n öne­m i n i t a ş ı r l a r ; h a t t â , d o ğ r u v e iy in in s a n a t ile h e m e n h e m e n h iç i lgisi y o k g ib id i r . Ç ü n k ü s a n a t e se r l e r in in h e p ­s i d e d o ğ r u y a n i g e r ç e k deği l , a s ­l ı n d a g e r ç e ğ e d a y a n m ı y a n b i r r ea l i -z a s y o n n u d u r ; y a n i b i r t a b l o n u n y a n ­s ı t t ı ğ ı m a n z a r a , a s l ı n d a t a b i a t ı n kend i s i y a n i g e r ç e ğ i deği l , o n u n a n ­c a k t a k l i t i d i r .

M o d e r n e s t e t i k , i n s a n m o r a l i n i n d o ğ u ş v e o l u ş u n a ölçü o l an f a k t ö r ­l e r d e n : iyi , d o ğ r u ve güzel in , i n s a n ­d a e ş i t g e r i l i m d e üç lü b i r d e n g e n i n düzen in i k u r a m a m a s m m , m a n e v i h a ­y a t t a t eh l ike l i o l a y l a r a yo l aç t ı ğ ın ı kabul e t m e k t e ve b u d u r u m en az ın­d a n i d r â k t e zaa f o l a r a k kabul e t ­m e k t e d i r ; ve i n s a n d a böy les ine b i r d e n g e n i n zay ı f l amas ın ı , v e y a ; iyi , d o ğ r u v e güze l f a k t ö r l e r i n d e n b i r i ­n i n i n s a n d a t e k b a ş ı n a a ğ ı r b a s m a ­s ını , m o r a l a k s a k l ı k l a r ı n m e y d a n a ge lemes ine s ebep o l a r a k g ö s t e r m e k ­

t e d i r . B u d u r u m a g ö r e in san , güzele,, iy iye v e d o ğ r u y a o lan inanc ın ı , bu üç K a v r a m a r a s ı n d a k i f a r k t a n do­ğ a n g e r i l i m d e n g e s i n i n y a r a t t ı ğ ı e ş i t düzeyde t u t m a k z o r u n l u ğ u n d a -d ı r . N i t e k i m i n s a n ı n iyi , d o ğ r u ve güze lden ya ln ı z b i r i ne b a ğ l a n ı p ö te­k i l e r in i u m u r s a m a m a s ı , h e r z a m a n e ş i t d e n g e d e k a l m a s ı g e r e k e n : iyi , d o ğ r u ve güzel s en tez in i g e v ş e t m e k ­t e ve i n s a n ı t e k t a r a f l ı k a l m a y a m a h k û m e t m e k t e d i r . O h â l d e ya ln ı z iyi ve d o ğ r u k a v r a m l a r ı n a b a ğ l a n a n in san , m o r a l y ö n d e n b a ğ ı ş l a m a z l ı ğ a , a h l â k y ö n ü n d e n s o y u t b i r yasac ı l ı -ğ a k o l a y c a k a y ı v e r m e k t e d i r . B u n d a n do lay ı s a l t ve k u t s a l b i r g ü c ü n id­r â k i d e m e k o lan T a n r ı a n l a m ı n ı n d a ya ln ı z d o ğ r u ve iyi k a v r a m l a r ı y l a de­ğil , güzel k a v r a m ı y l a d a k a r ş ı l a n m a ­s ı n d a n , a n c a k lâ ik i lgi ve l â ik sev­g i d o ğ m a k t a d ı r . Böyle l ik le i n san l ık için en b ü y ü k t e h l i k e o l an d o g m a t i k i n a n c ı n ön l enmes i m ü m k ü n o lacak , g e r ç e k t o l e r a n s ile, g e r ç e k l â ik s i zme d a y a n a n i n s a n sevg i s ine böy les ine b i r düzeyde u la ş ı l ab i l ecek t i r . Ç ü n k ü in­san ı , ü s t ü n a n l a m d a ge l i şme m u t l u ­l u ğ u n a e r i ş t i r e c e k o lan güzele u l a ş ­m a çabas ı , d o ğ r u y u o l d u ğ u k a d a r , iy i k a v r a m ı n ı d a iç ine a l m a k t a d ı r . Böy lece d ü n y a p r o b l e m l e r i b a k ı m ı n ­d a n en yüce n o k t a y a u l a ş m ı ş o lan iy i ile d o ğ r u n u n , b i r b a k ı m a güze l o l a r a k t a v a s ı f l a n d ı r ı l m a s ı g e r e k i r k i , b u şeki lde , g e r ç e k m u t l u l u k , iyi , d o ğ r u ve güze lden ge len üç lü den­g e n i n e ş i t b i r k a r ı ş ı m ı o l m a vas f ı ­n ı d a k a z a n m ı ş o l a c a k t ı r . î ş t e Ef-l â t u n ' d a n b u g ü n e k a d a r : iyi , d o ğ r u

57

v e güze l k a v r a m l a r ı n ı n , i n s a n v a r ­l ı ğ ı n d a be l i r en sü r ek l i ge l i ş imi! . . .

Y u k a r d a n b e r i a ç ı k l a n a n incele­m e ve y o r u m l a r a r a ğ m e n , y a ş a d ı ğ ı ­m ı z yüzy ı lda , h â t t â y a ş a d ı ğ ı m ı z g ü n ­l e r iç inde, a n t i k ç a ğ d a n b u y a n a sü ­r ü p g i d e n 2500 yı l l ık mücade l e , h e ­m e n h e r şey i ile g e ç m i ş i n m a k e t i h a ­l inde t e k e r r ü r e t m e k t e d i r . Şu f a r k l a Ici, b u m a k e t t e O r t h o d o x i e ( t a a s s u p ) , b ü t ü n canl ı l ığ ı ile y a ş a m a k t a , to le ­r a n s z a y ı f l a m a k t a , l a ik l ik i lkeler i , a n c a k baz ı o r t a m l a r d a göze ç a r p ­m a k t a d ı r ; iyi , d o ğ r u ve güze l k a v ­

r a m l a r ı ise, t a b i a t i y l e böy les ine b i r g ö r ü n ü ş e a y a k u y d u r m a k t a d ı r . K ı s a ­cas ı t a r i h , g e ç m i ş t e k i z a a f l a r ı y l a ça­ğ ımız ı y e n i d e n e tk i l eme ç a b a s ı n d a d ı r . B u d u r u m k a r ş ı s ı n d a d a y a n d ı ğ ı m ı z t e k i n a n ç ise, a n c a k ge l i ş im k a n u n u ­n u n z a m a n ı k e s t i r i l e m i y e n s o n u c u n a b a ğ l ı d ı r ( ! ) . O n u n i ç ind i r k i , ç a ğ d a ş t o p l u l u k l a r ı n baz ı l a r ı , f i k i r k a r ı ş ı k ­l ı k l a r ı n ı n t eh l ike l i t e z a t l a r a r z e t t i ğ i d e v i r l e r d e : « D a i m a iy iye , d o ğ r u y a , güze le !» p a r o l a s ı n ı h e r z a m a n d a n faz la u y a n ı k t u t m a k l a görev l id i r l e r .

C. M. ALTAR

58

A R A Ş T I R M A

Türk Masonluğunun

hangi konuları araştırması gerektiğine dair

bir deneme

B u k o n u d a , T ü r k m a s o n l u ğ u n u n ö t e k i m a s o n l u k l a r d a n f a r k l ı d u r u m ­d a o l m a s ı g e r e k i r . B u f a rk , özel ol­d u ğ u k a d a r , y u r t ö l çüsündek i g a y e ­l e re de yöne l t i lmes i g e r e k e n , E ğ i t i m -Ö ğ r e t i m ve Bi l imse l - A r a ş t ı r m a zo-r u n l u ğ u n d a k e n d i n i g ö s t e r m e k t e d i r . D ü n y a m a s o n l u ğ u n u n h e m e n h e r k o ­l u n d a e ğ i t i m ve a r a ş t ı r m a ç a b a s ı y l a k a r ş ı l a ş ı l m a k t a d ı r ; f a k a t ç o ğ u n d a a m a ç , y ü z y ı l l a r b o y u n c a elde edi len ü s t ü n b i r d ü z e y i n d a h a i le r i s ine a ş ­m a k , d a h a o lumlu s o n u ç l a r a u l a ş ­m a k t ı r . B u d a g ö s t e r i y o r k i , m a s o ­n u n ve m a s o n l u ğ u n ne o lduğu , h a n ­g i g a y e y e yöne l t i lmes i g e r e k t i ğ i üze­r i n d e azçok g ö r ü ş b i r l i ğ ine v a r ı l m ı ş o lmas ı , b u g ü n a r t ı k h e r k e s ç e b i l inen

Cevad Memduh ALTAR

b i r g e r ç e k t i r . T ü r k m a s o n l u ğ u n d a i se d u r u m b a m b a ş k a d ı r . Millî T ü r k O b e d i y a n s m m t e m e l i o l m a s ı g e r e ­k e n T ü r k i y e B ü y ü k L o c a s ı m a s o n l u ­ğ u n u n , 60. d o ğ u m y ı l d ö n ü m ü n e u l a ş ­m a k ü z e r e o l d u ğ u ş u g ü n l e r d e , f ik i r ­d e v e a k s i y o n d a v a r ı l m a s ı g e r e k e n a m a c ı n a r t ı k be l i r l i b i r p e r s p e k t i f e b a ğ l a n m ı ş o l m a s ı n ı g ö r m e k k a d a r t a b i i b i r öz lem o l a m a z . B u t ü r l ü ça­b a l a r ı n , h e m e n h e r ü lke m a s o n l u ğ u n ­d a o l d u ğ u gib i , b izde de çeş i t l i eğ i ­t i m , ö ğ r e t i m ve b i l imse l ge l i ş im zo-r u n l u k l a r m ı k a r ş ı l a m a k üzere , a ş a ­ğ ı d a a ç ı k l a n a n k o l l a r d a d e ğ e r l e n d i ­r i lmes i g e r e k t i ğ i k a n ı s ı n d a y ı z . O h a l ­de 1. - 3 . de rece l e r ç a l ı ş m a l a r ı n d a n b a ş l a m a k üze re , T ü r k i y e B ü y ü k L o -

59

c a s ı n a bağ l ı b i r a r a ş t ı r m a k u r u l u o l an M i m a r S i n a n L o c a s ı n ı n ça l ı şma­l a r ı n d a , değ i ş ik m e t o d ve a m a ç l a r a ç ı s ı n d a n , u y g u l a m a d a h a r e k e t nok ­t a s ı o l m a ö n e m i n i t a ş ı y a n d ü ş ü n s e l ç a b a y a , b u n d a n böy le d a h a b a ş k a b i r y ö n ve r i lmes i , a r t ı k k a ç ı n ı l m a z b i r z o r u n l u k o l m a n ı n ö n e m i n i t a ş ı m a k t a ­d ı r . B u i t i b a r l a b ü t ü n b u ç a l ı ş m a l a ­r ın , a ş a ğ ı d a k i t a s n i f d e a ç ı k l a n a n k a p s a m g e r e ğ i n c e d e ğ e r l e n d i r i l m e ­s i n d e f a y d a g ö r m e k t e y i z :

1) Dünya Masonluğu Açısından :

(Başlangıç ve tarihî gelişim; İn­giltere ve Almanya'da Operatif ve Spekülatif masonluğa geçiş; Landmarklar; Eski Mükellefiyet­ler; Kıtalara Yayılış; Lokal özel­likler ile karışım ve yeni sentez­ler; Etnik, jeopolitik, sosyal, teo-lojik, mistik ve filozofik açılardan bölünüşler ve yeni kuruluşlar; Bü­yük Ritler ve amaçları; İngiltere, Îskoçya ve İrlanda Büyük Loca­ları; Fransa'da Büyük Localar; İdeoloji mücadeleleri; Fransa Bü­yük Meşriki; Fransa Büyük Loca­sı; Fransa Millî Büyük Locası; Süprem Konseyler ve tarihçeleri; Birleşik Amerika'da çeşitli ritler, Büyük Localar ve amaçları; Al­manya'da, Avusturya'da, Belçika'­da, İsviçre'de ve İskandinav mem­leketlerinde ve dünyanm öteki bölgelerinde çeşitli masonluklar ve ayrılıkları).

2) Türk Masonluğu Açısından :

Yukarı bölümde gelişim şekli ka-demelendirilmiş olan batının libe­ral düşünüş ve tolerans mücadele­si ile ilgili lâik ahlâk, 19. yüzyıl­da Türk aydınını da etkilemiş ve

memleketimizde ilk olarak 20. yüzyıl ortalarında, batı anlamın­daki insancıl tefekkürün benim­senmesi sonunda kurulmuş bulu­nan Millî Türk Obediyansı, aşa­ğıdaki oluş sırasına göre özel ta­rihini işlemiştir : (Batı Masonluğu ile ilk temaslar; Yabancı Obediyansların Türkiye'­deki ilk faaliyetleri; 1908 meşru­tiyeti ve Türkiye'de ilk Büyük Lo­canın kuruluşu; Türkiye'nin ba­ğımsız ilk Büyük Locasının ilk Bü­yük Üstadı Sadrazam Talât Pa­şanın hayatı, hizmeti ve icraatı; Türkiye Büyük Locasının öteki kurucuları, hayatları ve hizmet­leri, hatıraları, siyasî, idarî ve in­sancıl yönlerden düşünüş, görüş ve uygulayış ilkeleri; Türkiye'de ilk bağımsız Büyük Locamn Tür­kiye Büyük Meşriki ile olan iliş­kisi; Türkiye Büyük Locasmın Türkiye Büyük Meşrikine bağlan­ması, tarihçesi, sebepleri, vesika­ları; Türkiye'de ilk Süprem Kon­sey ve ona bağlı Türkiye Büyük Locası, kuruluşu, faaliyeti, vesika­ları; Türkiye Büyük Locasının, milletlerarası alandaki tarihsel ve moral gelenek icabı bağımsız bir kuruluş olma yolundaki çabası ve 1957 konkordatosu; önemli vesi­kalar; Büyük Localar bağımsızlı­ğının sebep, sorun ve zorunlukla-rının tarihsel ve reel açılardan-yorumu ve Türkiye'deki yankılar; Büyük Locanın, dünya Büyük Lo-calarıyla tanışma ve ilişki kur­ma gayreti; Türkiye Büyük Loca­sının geniş ölçüde tanınması, ilişki kurduğu Büyük Localar ve bu kurumlarla olan münasebeti; 1965 yılında Îskoçya Büyük Loca­sı tarafından İstanbul'da yapılan Consecration ve tanınma töreni; Consecrationun geleneksel açıdan önemi; Türkiye Büyük Locasmm

60

reformcu hamleleri; Türkiye'de ilk olarak mahdut üyeli bir bilim­sel araştırma Locası olan Mimar Sinan Locası'mn, Büyük Loca Ge­nel Kurul toplantısı kararı ile 1965 yılında kurulması, yönetmeliği ve çalışmaları).

3) Türkiye'deki Masonluk Öncesi Liberal Tefekkür Açısından : (Anadolu'da Türk İslâm tefekkü­rünün doğuş ve oluşu; Teokratik ve mistik kuruluşlar ve araların­daki farklar, amaçlar; Büyük tari­katı erde liberal ve insancıl ilkeler; Anadolu'da insancıl müesseseler, kuruluş ve gayeleri; Anadolu'da sosyal, ekonomik ve moral gelişim; İş ve meslek Locaları, moral ve müesseseleşme yönlerinden önem­leri; Selçuklular ve Osman Oğul­ları devrinde Türk mimarlığı, Bü­yük mimarlar, eserleri ve sosyal anıtlar; Geleneksel Türk mimarlı­ğında Usta - Kalfa - Çırak ilişki­leri açısından yetişme, yetiştirme usulleri ve Loncalar, moral, idare, ve ekonomi yönlerinden sistem, töre ve düzenleri; Türkiye'de va­kıf müesseseleri ve insancıl amaç­ları).

4) Türkiye'de Modern Masonluğun Eğitîm-Öğretim amaçları açı­sından : (Büyük Locanın 1965 Genel Ku­rul toplantısında kabul edilen Eği­t im - öğre t im Locaları statüsü üzerinde çalışmalar; Masonik Eği­tim - öğrenimin sebep, sorun ve yararı; Eğit im - öğret imin dünya masonluğundaki uygulanış şekil­leri; Vadilerde çalışacak birer Eği­tim - öğre t im Locasının kuruluşu ile ilgfili hazırlıklar ve faaliyete geç iş ) .

5) Türk Masonluğunun Düşünsel ve Bilimsel Alanlarda Yapma­sı gereken Çalışmalar Açısın­dan : Yukardaki bölümlerde, konuları bir sisteme bağlıyabilme amacı ile belirtilmiye çalışılmış olan tarih­sel, bilimsel ve düşünsel malzeme­nin, sırf Türk masonluğunun çağ­daş kişiliğini yaratma yolunda kullanılacak geleneksel kültür kaynağı olduğu kanısındayız. Bu itibarla 1. - 3. dereceler çalışma­larında olduğu gibi, Mimar Sinan Araştırma Locası çalışmalarında da bu kaynakların icabı gibi de-ğerlendirilebilmesini sağlıyacak étudier yapılmalı ve elde edilen metinler, belirli bir sisteme göre yayınlanmalıdır.

6) Mimar Sinan Locası ('Quatuor Coronati) Çalışmaları Açısın­dan : Masonik anlamda bilimsel araştır­malar yapmak, masonik sorunları çeşitli yönlerden çüzümlemek ve retüeller üzerinde çalışıp bu alanda gerekli üslup bütünlüğünü sağlamak amacıyla yükümlü bulu­nan Mimar Sinan Araştırma Lo­cası, yönetmeliği gereğince aşağı­daki hususları gerçeklemekle gö­revlidir : (Tarihsel, düşnsel, bilimsel v.s. araştırmalar ile ilgili: etüd, bro­şür, kitap, dergi ve monografi ya­yınlamak ; Tartışmalı, tartışmasız konferanslar, açık oturumlar, se­minerler düzenlemek; Türkiye Bü­yük Locasından havale edilecek çeşitli konularla ilgili araştırmala­rı yapıp, sorunları çözümlemek, fikir ve kanaat açıklamak; Aslî veya muhabir üyeler veya tanın­mış bilim adamlarıyla işbirliği sağlamak; Bilimsel çalışma ve

61

araştırmalar sonunda elde edile­cek metinleri, yayımdan önceki en-var Loca toplantılarında inceleyip karara varmak; Ritüel revizyon­larını yapmak v.s.) .

D ü n y a n ı n h e r y e r i n d e o l d u ğ u g i ­bi, A r a ş t ı r m a L o c a l a r ı n ı n e s a s a m a ­cı, b i l imse l s o r u m l u l u ğ a yöne len ince­l eme ve ç ö z ü m l e m e p r e n s i b i n e d a y a n ­d ığ ı i ç ind i r k i , M i m a r S i n a n L o c a s ı ­n ı n d a B ü y ü k L o c a y a bağ l ı b i r b i l im k u r u l u o l a r a k a y n ı h i z m e t l e r i g ö r m e ­s i g e r e k e c e ğ i t a b i i d i r . B u L o c a n ı n m a s o n l u k l a çok y a k ı n d a n ilgili o l an d a h a b a ş k a k o n u l a r d a d a b i l imsel a r a ş t ı r m a l a r y a p m a s ı ve T ü r k m a ­s o n l u ğ u için d ü ş ü n s e l d e ğ e r t a ş ı y a n b i r k i t a p l ı k m e y d a n a g e t i r m e s i lâ ­z ımdı r . İ n g i l t e r e B ü y ü k L o c a s ı n a bağl ı A r a ş t ı r m a L o c a s ı n ı n ( Q u a t u o r C o r o n a t i ) , b i r a s r a y a k l a ş a n h a y a t ı iç inde m e y d a n a g e t i r m i ş o l d u ğ u k i ­t a p l ı k b u r a d a öneml i b i r ö r n e k ola­r a k gös te r i l eb i l i r .

Ş u r a s ı n ı b i r k e r e d a h a b e l i r t m e k g e r e k i r ki , A r a ş t ı r m a L o c a s ı t a r a f ı n ­d a n incelenecek k o n u l a r ı n g e r e k t i k ç e L o c a l a r ı n d ü ş ü n s e l ç a l ı ş m a l a r ı n d a d a ele a l ı n m a l a r ı , T ü r k m a s o n l u ğ u n u n f ik r î a l a n d a g ü ç l e n m e s i b a k ı m ı n d a n çok f a y d a l ı b i r g a y r e t o l m a n ı n öne­m i n i t a ş ı m a k t a d ı r ; b u a r a d a , A r a ş ­t ı r m a L o c a s ı ç a l ı ş m a l a r ı n ı n b i l imsel s o r u m l u l u k a ç ı s ı n d a n o lan d u r u m u ­n u n özell ikle g ö z ö n ü n e a l ı n m a s ı ge ­r e k m e k t e d i r .

T ü r k m a s o n l u ğ u n u n b u n d a n böy­le b i l imse l a ç ı d a n e l k o y m a k l a y ü k ü m ­lü o l d u ğ u k o n u l a r ı n d a h a çok h a n g i m a n e v î z o r u n l u k l a r a b a ğ l ı o l d u ğ u n u n

d a M i m a r S i n a n L o c a s ı t a r a f ı n d a n esas l ı s u r e t t e ince lenip t e s b i t ed i lme­s inde z o r u n l u k g ö r m e k t e y i z . Ş u r a s ı m u h a k k a k t ı r k i , g i t t i k ç e değ i ş ip y o ­ğ u n l a ş a n d ü n y a g e r ç e k l e r i k a r ş ı s ı n ­da , T ü r k m a s o n l u ğ u n u n h e r ş e y d e n çok v e özell ikle d e ğ i n m e s i g e r e k e n t e k k o n u n u n , s adece i n s a n ve ge l i ş i ­m i o l d u ğ u i n k â r ed i lmez b i r g e r ç e k t i r . O h a l d e b u g ü n ü n m a s o n i k ç a l ı ş m a ­la r ı , öncel ik le i n s a n ı n s o n r a d a to le ­r a n s ve l a i s i zmin yen iden y o r u m u n u y a p m ı y a y ö n e l m e z o r u n l u ğ u n d a d ı r .

T ü r k m a s o n l u ğ u da , b a t ı d a i lk o l a r a k 18. yüzy ı l ın b a ş l a r ı n d a m ü e s -se se l e şmiye b a ş l a m ı ş o lan b a t ı m a ­s o n l u ğ u n u n in san l ık i lke ler in i b e n i m ­semiş , mil l î ve lokal özel l ikler ini , b a ­t ı a n l a m ı n d a k i i n san l ık ideâl i üze r in ­de g e l i ş t i r m e g ö r e v i n i y ü k ü m l e n m i ş -t i r . O n d a n do lay ı T ü r k m a s o n l u ğ u ­n u n özü de ya ln ı z ve ya ln ız i n s a n a ve i n s a n ı n ge l i ş imine y ö n e l m e k t e v e a n c a k b u t ü r l ü b i r ge l i ş ime t e m e l o lan d ü ş ü n c e h ü r r i y e t i , l a i s i zm v e t o l e r a n s d a n b e s l e n m e k t e d i r . T ü r k m a s o n l u ğ u n u özell ikle d ü ş ü n c e h ü r r i ­y e t i n d e e tk i l i yen b a t ı m a s o n l u ğ u , in ­s a n l a r a r a s ı n d a din, mi l l iye t , ı r k v e m e z h e p ay r ı l ı ğ ı g ö z e t m e k s i z i n L o c a ­l a r ı n ı h e r i n s a n a aç ık t u t m u ş t u r k i ( A n g l o s a k s o n m a s o n l u ğ u ) , T ü r k m a ­s o n l u ğ u d a k e n d i n e m a h s u s o lan mi l ­lî k a r a k t e r i iç inde ve 1. - 3 . de rece l e r ç a l ı ş m a l a r ı n d a , s ı r f o r t a k r i t ü e l l e r i n g e r e k t i ğ i insanc ı l i lkeler i t a l i m e t m i ş v e a n c a k b u t ü r l ü i lke le r in ı ş ı ğ ı n d a insanc ı l f ik i r l e r i g e l i ş t i r m e f ı r s a t ı n ı e lde edeb i lmi ş t i r . N i t e k i m böy le b i r a n l a y ı ş iç inde, b i r b i r i n d e n f a r k l ı bü -

62

t ü n d o g m a l a r , d o k t r i n l e r , m e z h e p l e r v e r i t l e r s u s m a k t a ve m a s o n l u ğ u n t e k o r t a k k o n u s u o l an i n s a n v e gel i ­ş i m i i lke ler i ele a l ı n m a k t a d ı r . K a l d ı k i , i n s a n a i n s a n ı b a s k ı s ı z s e v d i r m e ­n i n s a n a t ı d e m e k o lan m a s o n i k , da ­h a d o ğ r u s u insanc ı l d ü ş ü n ü ş ve u y g u -l a y ı ş t a , b ü y ü k filozof E f l â t u n ' u n b u n d a n 2500 y ı l önce değ ind iğ i ş u d e ğ i ş m e z ge rçek l e k a r ş ı l a ş ı l m a k t a ­d ı r : «Akl- ı H i k m e t , î r a d e , N e f s e H a k i m i y y e t , A d e l e t ! » .

T ü r k m a s o n l u ğ u n u n d a b a t ı d a k i ö r n e k l e r i g ibi , m ü s a m a h a l ı , l â ik ve d ü ş ü n c e h ü r r i y e t i n e d a y a l ı b i r r e fo r ­m a y ö n e l m e s i n i n z o r u n l u o lduğu k a ­n ı s ı n d a y ı z . T ü r k m a s o n l u ğ u a n c a k böy les ine b i r k iş i l ik iç inde, insanc ı l o l d u ğ u k a d a r d a mil l î - ç a ğ d a ş benl i ­ğ in i e lde edecek, y a n i Z i y a G ö k a l p -çi ve A t a t ü r k l ü b i r m a s o n l u k olabi ­l ecek t i r . N i t e k i m T ü r k m a s o n l u ğ u ­n u n b u t e m e l i lke le r ine önce m a s o n Z i y a G ö k a l p d e ğ i n m i ş , s o n r a d a A t a ­t ü r k , b u t a b i i v e j eopo l i t ik z o r u n u , p r a t i k y ö n d e n de d e ğ e r l e n d i r m i ş t i r . B ü y ü k T ü r k d ü ş ü n ü r ü m a s o n Z. Gö-k a l p ' i n ş u sözler i , g e r ç e ğ i o l d u ğ u g ib i g ö z ö n ü n e s e r m e k t e d i r : «... ( değ i ş ­mez l ik vas f ın ı k a z a n m ı ş o l an ) k a i d e ­ler , ge lecek y a r a t a m a z l a r . Gelenek ise , y a r a t m a ve g e l i ş m e d e m e k t i r . . . ç ü n k i gelenek, . . . k e n d i s i n e a ş ı l a n a n yen i l ik l e rde , d a m a r l a r ı n d a k i bes i su -y u n d a n feyiz a l a r a k c a n l a n ı r v e b a ­y a ğ ı t a k l i t t e o l d u ğ u g ib i ç ü r ü y ü p düşmez . . . » .

O n u n i ç ind i r k i , G ö k a l p t e fek­k ü r ü , ge leneğe , u l u s l a r a r a s ı o r t a k d e ğ e r l e r d e n a ş ı y a p m a y ı z o r u n l u k ı l ­

m a k t a d ı r ; ve b u d a özell ikle T ü r k m a s o n l u ğ u n u n b a t ı a n l a m ı n d a b i r r e f o r m a yönel ip , h a y a t î önemi o l an ge l i ş im k a n u n l a r ı n ı n z o r u n l u k l a r ı n a a y a k u y d u r m a s i y l e m ü m k ü n d ü r . B u i t i b a r l a T ü r k m a s o n l u ğ u n u n , b u a r a ­d a 1. - 3 . de rece l e rden b a ş l a m a k üze­r e , M i m a r S i n a n A r a ş t ı r m a Locas ı ­n ı n ön p l â n d a değ in ip ince lemes i g e ­r e k e n h a y a t î g e r ç e k l e r i n ş u 3 a n a -t e m a o l d u ğ u k e n d i l i ğ i n d e n an la ş ı l ­m a k t a d ı r :

1) A t a t ü r k d e v r i m l e r i n d e n bu ­y a n a , sosya l , po l i t ik b ü n y e değ i ş imi ­n e u ğ r a m ı ş b u l u n a n T ü r k t o p l u m u ­na , u l u s l a r a r a s ı p l â n d a k i y e n i y a ş a ­m a ş a r t l a r ı n ı n g e t i r d i ğ i m a n e v î de ­ğe r l e r i n t a n ı t ı l m a s ı n d a , T ü r k m a s o n ­l u ğ u n u n önde r l iğ i o lmal ıd ı r .

2) T ü r k M a s o n l u ğ u , ç a ğ d a ş m e ­d e n i y e t i n p r o b l e m l e r i ile y a k ı n d a n il­g i l enmel i ve b u p r o b l e m l e r e b i r e r çözüm yo lu b u l m a y ı m ü m k ü n k ı l a ­c a k d ü ş ü n s e l ç a l ı ş m a l a r ı ö n p l â n a a lma l ıd ı r .

3) T ü r k M a s o n l u ğ u v e m a s o n ­la r ı , özel l ikle m ü s b e t i l imde ve kü l ­t ü r d e ü s t ü n düzeye u l a ş m a ç a b a s ı ­n a b ü t ü n g ü c ü ile y a r d ı m c ı o lmal ı , y e n i d e n k u r u l m a k t a o l an d ü n y a y ı , yen i a ç ı l a r d a n t a n ı m a ve t a n ı t m a ç a b a s ı n a k a t ı l m a l ı , yen i b i lg i ve bu ­luş l a r ı , t a m ve bel i r l i b i r a h l â k a n ­l a y ı ş ı n a f a y d a l ı k ı l m a g a y r e t i n e y a r ­d ımc ı o lmal ıd ı r .

Y u k a r d a k i 3 b ö l ü m d e t o p l u c a b e l i r t m i y e ça l ı ş t ığ ımız a n a p i r e n s i p -le r in , T ü r k M a s o n l u ğ u , do lay ı s iy le T ü r k t o p l u m u leh ine değe r l end i r i l e -

63

b i lmes i b a k ı m ı n d a n y a p t ı ğ ı m ı z a r a ş ­t ı r m a l a r s o n u n d a , d ü ş ü n s e l ç a l ı ş m a ­l a r ımız ın , g e r e k loca la r ımızda , g e r e k özell ikle M i m a r S i n a n A r a ş t ı r m a L o ­cas ında , a ş a ğ ı d a k i 8 a n a k o n u y a yö ­n e l t i l m e s i n d e h a y a t î z o r u n l u k gö r ­m e k t e y i z . N i t e k i m b u 8 A n a - K o n u ­n u n h e r b i r i n d e çeş i t l i b a ş l ı k l a r l a t e s -b i t e t t i ğ i m i z ince leme ma lzemes in in , öncel ik le M i m a r S i n a n A r a ş t ı r m a L o ­c a s ı n d a i ş l enmes in in , T ü r k M a s o n l u ­ğ u n u öneml i g e r ç e k l e r e u l a ş t ı r a c a ğ ı ­n a i n a n ı y o r u z . Millî T ü r k m a s o n l u ğ u ­n u n d i k k a t l e üze r ine eğ i lmes inde fay­d a g ö r d ü ğ ü m ü z t e m e l k o n u l a r ile b u k o n u l a r d a n d o ğ a n çeş i t l i a r a ş t ı r m a t e m a l a r ı n ı a ş a ğ ı d a s ı r a s ı ile aç ık l ı ­y o r u z :

1) GENEL AHLÂK YÖNÜN-DEN :

(Beşerî Hayatın amacı; Ah­lâkın temel kavramları; İn­sanlık haysiyeti; Teknik ile-rileyişle ilgili olarak ahlâki hayır ve ahlâkî gelişim; Sos­yal ahlâk ve sosyal hukuk il­keleri).

:2) ÖZEL AHLÂK YÖNÜN­DEN : (Kişisel ahlâk; Manevî ha­yata karşı vazifeler; Kişile-rarası vazifeler).

3) AİLE AHLÂKI YÖNÜN­DEN : (Ailenin tarihî gelişimi; Çe­şitli medeniyet tipleri içinde ailenin durumu ve önemi ve

aile fertlerinin sosyal statü­leri; Çağdaş toplumun aile problemleri).

k) VATANDAŞLIK AHLÂKI YÖNÜNDEN : (Tarihî gelişim içinde fert ve toplum kavramları; Çağdaş milliyetçilik ve vatansever­lik; Devlet ve yurttaşlık ah­lâkı; Sosyal hukukun hürri­yet ve demokrasi ile sağlan­ması).

5) SOSYAL ÇEVRE YÖNÜN­DEN : (Meslek ve ahlâk; İş müna­sebetlerinde ahlâk; Çalışma ahlâkı).

6) İNSANCIL AHLÂK Yö -NÜNDEN : (İnsana ve insanlığa karşı vazifeler; Milletlerarası ah­lâk; İnsanlar arasında daya­nışma; Milletlerarası işbir­liği ve insancıl kuruluşlar).

7) TABİAT ve EVREN BİLİM­LERİ YÖNÜNDEN : (Tarih boyunca bilim anla­yışları; İnsan ve Tabiat bi­limleri; Toplum ve Tabiat bilimleri; Müsbet bilimler açısından insan, toplum ve evren; Makrokozmoz ve mik-rokozmoz karşısında insan).

8) ESTETİK YÖNDEN : (Sanat yaratışları ve sanat­çı; Sanat ve İnsan; Sanat ve tabiat; Tabiatte ve sanatta güzellik; Sanat duygusunun

hasbîliği; Sanat ve toplum; Sanat emeğinin önemi; Sanat eseri niçin ve kimin için ya­pılır?).

9) GENEL EĞÎTİM-ÖĞRETİM VE YETİŞKİNLER EĞİTİ­Mİ YÖNÜNDEN : (Ümmilikle savaş (alfabe-sizlik) çalışmaları ile ilgili konu ve sorunları araştırıp çözümlemek; Resmî organ­ların bu yoldaki çalışmaları­na yararlı olmak; Okuma ça­ğı dışında kalmış vatandaş­ların eğitimi ve öğretimi ile ilgili Yetişkinlerin eğitimi konusunun gerektirdiği araş­tırmalara yardım etmek ve bu alanla ilişkili vatandaşla­ra hayatî bilgileri verme ba­kımından gerekli nazarî ve amelî faaliyette aktif rol oy­namak; Vatandaş kültürünün belirli bir düzeye ulaşması­nı zorunlu kılan Temel Eği­tim konusunda da inceleme­ler yapmak ve resmî organ­ların bu alandaki çalışmala­rına katılmak).

Y u k a r d a 9. b ö l ü m d e be l i r t i l en ç a l ı ş m a l a r a , d a h a çok m e s l e k t e n öğ­r e t m e n k a r d e ş l e r i m i z i n k a t ı l m a s ı n d a , m a s o n i k i lkeler a ç ı s ı n d a n b ü y ü k ya- , r a r ve z o r u n l u k g ö r m e k t e y i z .

T ü r k m a s o n l u ğ u n u n çeş i t l i ün i ­t e l e r i n d e ve özell ikle M i m a r S i n a n A r a ş t ı r m a L o c a s ı n d a , y u k a r d a aç ık­l a n a n 9 t e m e l - k o n u ile t e m a s l a r ı n ­d a n g a y r ı m a l z e m e n i n de b u l u n u p i ş ­

l e n m e l e r i n d e b ü y ü k f a y d a g ö r m e k ­tey iz . Ş imdi l ik b iz y u k a r d a k i mevzu­l a r ı t e s b i t ed ip s u n m a k l a ye t i n iyo ­ruz .

Son z a m a n l a r d a öncel ik le A l m a n m a s o n l u ğ u n u n eleal ıp , b u g ü n ü n ge r ­çek le r i a ç ı s ı n d a n ince lenmes ine ö n e m v e r d i ğ i çok b ü y ü k b i r k o n u ile d a h a k a r ş ı l a ş ı l m a k t a d ı r k i , b u k o n u d a F i ­k i r H ü r r i y e t i d i r . B u t e m a s ı n y u k a r ­d a 1. ve 6. b ö l ü m l e r d e be l i r t i l en m a l ­zeme a r a s ı n d a iz lenmes i m ü m k ü n g ö ­r ü l m e k l e b e r a b e r , incelenecek m e v ­z u u n g ü n ü n d u r u m u a ç ı s ı n d a n o l an önemi b a k ı m ı n d a n , a y r ı b i r b ö l ü m ü n ko l l a r ı h a l i n d e a r a ş t ı r ı l m a s ı n ı n d a h a d a f ayda l ı s o n u ç l a r ve receğ ine i nan ı ­y o r u z . K a l d ı k i , A l m a n B ü y ü k L o c a ­s ı t a r a f ı n d a n ç ı k a r ı l a n ay l ık D e r g i ­n i n (*) O c a k 1966 t a r i h l i n ü s h a s ı n ­da , s adece b u k o n u n u n e lea l ın ıp i ş ­l e n m i ş o lduğu g ö r ü l m ü ş t ü r . T a n ı n ­m ı ş A l m a n y a z a r l a r ı n d a n 7 k a r d e ş i ­miz in b u d e r g i d e y a y ı n l a d ı k l a r ı m a ­ka l e l e r ş u n l a r d ı r ; 1) A l m a n B ü y ü k L o c a s ı B ü y ü k Ü s t a d ı n ı n F i k i r H ü r ­r i y e t i h a k k ı n d a k i Ö n s ö z ü ; 2) F i k i r H ü r r i y e t i A ç ı s ı n d a n M a s o n i k H a k l a r ( T h e o d o r V o g e l ) ; 3) M a s o n i k T e n k i ­de D a i r ; 4) A F A M A n a y a s a s ı n a ve K a n u n u n a g ö r e M a s o n i k F i k i r H ü r ­r i y e t i n d e S ı n ı r ; 5) F i k i r H ü r r i y e t i , T o l e r a n s ı n T e m e l T a ş ı d ı r ; 6) Gaze­t ec i l e r in D u r u m u Güç - M a s o n Gaze-

(*) Mitteilungsblatt, herausgegeben von der Grossen Landesloge der alten freien und angenommenen Maurer von Deutschland - Hand­schrift für Brüder Freimaurer, Januar 1966, No. 5.

65

t ec i l e r in D u r u m u B ü s b ü t ü n G ü ç ; 7) A n a y a s a A ç ı s ı n d a n F i k i r H ü r r i y e t i .

Yaz ımız ın b a ş ı n d a n b e r i aç ık la ­n a n d ü ş ü n c e ve y o r u m l a r k a r ş ı s ı n d a , T ü r k M a s o n l u ğ u n u n , geçmişe ve ge ­leceğe g ö r e en çok değ i şmes i g e r e k e n yönü , a r t ı k sadece k a r d e ş l e r i n be l i r ­li g ü n ve s a a t l e r d e b i r a r a y a ge lmele ­r i n e i m k â n v e r e n b i r d e r n e k o l m a k ­t a n çok d a h a z iyade , çeş i t l i ün i t e l e ­r i n d e h a y a t î ve b i l imsel k o n u l a r ı n in­celenip değe r l end i r i lme le r ine h e r de­v i r d e n faz la y e r v e r m e s i g e r e k e n b i r t o p l u l u k o l m a y o l u n d a ge l i şmes i zo-r u n l u ğ u d u r . O n u n i ç ind i r k i , g ü n ü ­m ü z ü n d ü n e b e n z e m i y e n ge rçek l e r i k a r ş ı s ı n d a , y u k a r d a b i r s i s t e m e sok-m ı y a ça l ı ş t ığ ımız i n san î k o n u l a r ı n , b u n d a n böyle d ü ş ü n s e l ç a l ı ş m a l a r ı ­m ı z d a şek i l l endi r i l ip t o p l u m k a l k ı n ­m a s ı n a yöne l t i lmes in in , c a m i a m ı z ı n t eme l p i r ens ip l e r i a r a s ı n d a g e r e ğ i g i ­bi b e n i m s e n m i y e c e ğ i n i t a s a v v u r bi le e d e m i y o r u z . Yen i T ü r k m a s o n l u ğ u ­nun , k a r d e ş ve m a k b u l o b e d i y a n s l a r -d a n d a h a d a f a r l d ı o lmas ı i cabeden özell iğini , a n c a k ge rçekç i , r e f o r m c u b i r ç a b a iç inde elde edebi leceği k a n ı ­s ınday ız . B u i t i b a r l a T ü r k m a s o n l u ­ğ u n u n ve m a s o n l a r ı n ı n m ü s b e t i l im a n l a y ı ş ı n a h e r z a m a n d a n çok ö n e m v e r m e z o r u n l u ğ u n d a o lmas ı , be şe r î b i r eğ i l im o lan m i s t i k - me t a f i z ik dü­ş ü n ü ş t e , iç d ü n y a m ı z a yöne l i ş t e bi le , g e n e m ü s b e t i l im yo luy la b ü y ü k ge r ­çeklere , s ın ı r s ı z sez i lere v a r a b i l m e ­n i n h e r z a m a n için m ü m k ü n olabi ­leceğini b e n i m s i y e n b i r t o p l u l u k ol­m a s ı n ı g e r e k t i r m e k t e d i r . Ç ü n k i bu ­g ü n ü n T ü r k m a s o n u n a , b a t ı ile do ­

ğ u n u n d ü ş ü n c e ve u y g u l a m a d a k i y ö n ve a m a ç a y r ı l ı k l a r ı n ı g e r e ğ i g ib i be ­l i r t m e d e , a n c a k m ü s b e t i l im a n l a y ı ­ş ı ö n d e r o lma d u r u m u n d a d ı r . E s a ­sen biz b a t ı T ü r k l e r i n i , j eopo l i t ik b ü n y e d e n ge len ge l i ş im, i s t e r i s t e m e z böyles ine b i r a r a ş t ı r m a ve ö n g ö r ü y e z o r l a m a k t a d ı r ; ve t e m e l a m a c ı m ı z ba t ı l ı a n l a m ı n d a b i lg i ve i r a d e eği l i ­m i n e y ö n e l m e k t i r . T ü r k m a s o n u , b u t o p r a k l a r ü s t ü n d e b i r b i r i n i n y e r i n i a l m ı ş m e d e n i y e t l e r i n h e p s i n i n de, do ­ğ u d a n b a t ı y a a k ı p g i t m i ş o lduk l a r ı n ı iyi b i lmekle y ü k ü m l ü o l d u ğ u k a d a r , ba t ı l ı a n l a y ı ş g e r ç e ğ i n d e n ge len m ü s ­b e t i l im z ihn iye t i ne s ü r a t l e a y a k u y -d u r t m a k ve yuka rda aç ık lanmış bulu­n a n h a y a t î k o n u l a r ı g e n e b u a ç ı d a n d e ğ e r l e n d i r m e k z o r u n d a d ı r . N i t e k i m ya ln ı z T ü r k m a s o n l u ğ u için değil , bü­t ü n T ü r k t o p l u m u için b ü y ü k ö n e m t a ş ı y a n b u h a y a t î z o r u n u n g e r ç e k y ü z ü n ü b ü t ü n incel iğiyle be l i r t ecek m a l z e m e n i n b u r a d a en t i p i k ö r n e ğ i n i v e r m e k t e b ü y ü k y a r a r g ö r m e k t e y i z . Şöyle k i , y a ş a d ı ğ ı m ı z ç a ğ ı n ün lü p s i h i y a t r ı m ü t e v e f f a F r e u d ' u n çok y a k ı n a r k a d a ş ı o l d u ğ u k a d a r , b i l im­sel g ö r ü ş ve i n a n ı ş b a k ı m ı n d a n F r e ­ud ve fe l sefes inden o n i s b e t t e de u z a k l a ş m a k z o r u n d a k a l m ı ş b u l u n a n ün lü p s i h i y a t r m ü t e v e f f a Ca r l G u s ­t a v J u n g k a r d e ş i m i z , v a s i y e t i g e r e ­ğ ince ö l ü m ü n d e n s o n r a y a y ı n l a n a n (1962) « H a t ı r a l a r , R ü y a l a r , D ü ş ü n ­celer» adl ı e s e r i n d e (**), öneml i b i r

(**) Carl Gustav Jung: «Erinnerun­gen, Träume, Gedanken», Rasc­her Verlag, Zürich und Stuttgart 1962, S. 319.

66

g ö r ü ş ü a ç ı k l a m a k t a ve şöyle demek­t e d i r : «... Manev î k ü l t ü r ü n d e çok çe­ş i t l i l ik o lan ü lke le rde , m e s e l â H i n d i s ­t a n ' d a , ö l ü m d e n s o n r a t e k r a r d i r i l ip y e n i d e n d ü n y a y a d ö n m e f ikr i , b ü t ü n d ü ş ü n c e l e r i n ö n ü n d e ge len b i r i nanç ­t ı r . T ı p k ı b a t ı a n l a y ı ş ı n d a , d ü n y a y ı t e k b i r T a n r ı n ı n y a r a t m ı ş o l d u ğ u k a ­n ı s ı n ın ç o ğ u n l u k l a a ğ ı r b a s a n b i r i n a n ç o lmas ı g ib i . O n u n i ç ind i r k i , d o ğ u t e f e k k ü r ü n ü n esas ı , d e v a m l ı d o ğ u m ve ö lüm e y l e m i n d e n ge len sü­r ek l i b i r g id i ş ve d ö n ü ş ü n , h e r h a n g i b i r a m a c a b a ğ l a n a m ı y a n t e k r a r ı n d a g ö r ü l m e k t e d i r . B u i n a n c a gö re , i n s a n ­oğ lu d o ğ a r , y a ş a r , i nan ı r , ö lü r ve a y ­n ı h a r e k e t i böylece h e p t e k r a r l a r du­r u r . Ya ln ız B u d a t a s a v v u f u n d a i lk o l a r a k b i r a m a ç ile de k a r ş ı l a ş ı l ı r k i , b a a m a ç d a d ü n y a n i m e t l e r i n d e n vaz ­geç iş in , y a n i f e r a g a t i n ideâ l id i r . B a ­t ı i n s a n ı n ı n k e n d i n e m a h s u s h a y a t e f s a n e s i n e gel ince, b u in san , sü rek l i ge l i ş ime a y a k u y d u r m u ş b i r d ü n y a y a b a ğ l a n m a k i s t e r . B ü t ü n b u y o r u m ­l a r d a n d a ik i z ı t f i k i r o r t a y a ç ı k m a k ­t a d ı r . B u n l a r d a n b i r inc is i , d ü n y a n ı n b i r baş l ang ıc ın ı , b i r de s o n u c u n u içi­n e a l m a k t a d ı r . İk inc i f i k i r ise, s t a ­t i k ve iç ine d ö n ü k o l an s o n s u z b i r g id i ş v e gel iş i b e n i m s e m i ş b u l u n m a k ­t a d ı r . D o ğ u n u n b u m o n o t o n , değ i ş ­m e z g id i ş g e l i ş t e n m e m n u n ve t a t m i n ed i lmi ş o l m a s ı n a ka r ş ı l ı k , d ü n y a v e e v r e n i n s o n u ve k a d e r i üze r inde , b a ­t ı i n s a n l a r ı n ı n b i r l e ş t i k l e r i k e s i n b i r f i k i r h e n ü z y o k t u r ; h a t t â b u k o n u d a a s t r o n o m l a r bile, b u g ü n e k a d a r or­t a k b i r d ü ş ü n ü ş ü s t ü n d e b i r l e ş m i ş değ i ld i r le r . O n u n i ç ind i r ki , b a t ı in­

s an ın ın , t a m a m e n s t a t i k ve a y n ı ş e y i t e k r a r l a y ı p d u r a n b i r d ü n y a ve a h i -r e t a n l a y ı ş ı n a t a h a m m ü l e t m e s i n e i m k â n o l m a d ı ğ ı g ibi , d ü n y a a n l a m ı ­n a u l a ş a b i l m e y o l u n d a baz ı b i l imse l zan , f a r a z i y y e ve k ı y a s l a r a b a ş v u r ­m a k t a o l d u ğ u d a b i r g e r ç e k t i r . D o ğ u insan ı , böy les ine zan , f a r a z i y y e ve k ı y a s l a r a y a n a ş m a m a k l a b e r a b e r , b u t ü r l ü düşünce l e r i (ya ln ız ) k e n d i için­de y a ş a m a k t a ve b ü t ü n b u n l a r a a d e ­t â k e n d i ne f s inde v ü c u t v e r m i y e ça­l ı ş m a k t a d ı r . Ba t ı l ı , d ü n y a a n l a m ı n ı g e l i ş t i r m e ç a b a s ı n d a d ı r ; d o ğ u l u i se , d ü n y a y ı b i zza t k e n d i n d e y a ş ı y a r a k t a m a m l a m a n ı n ve B u d a ' n ı n y a p t ı ğ ı g ib i ne f s in i d ü n y a d a n ve v a r o l u ş t a n y o k s u n k ı l m a n ı n g a y r e t i n d e d i r . «C.G. J u n g ' u n b u çok e n t e r e s a n a ç ı k l a m a ­s ı n d a n an la ş ı ld ığ ı üzere , b iz im iç in ba t ı l ı a n l a m d a k i m ü s b e t i l im a n l a y ı ­ş ı n a yöne lme , y a ş a d ı ğ ı m ı z ç a ğ ı n mi l ­l e t l e r a r a s ı d e ğ e r d e k i o r t a k l a ş a a r a ş ­t ı r m a e sp r i s i ne d a y a n a r a k , h a t a ve y a n l ı ş t a n k u r t u l m a v e as ı l öze b i r a n önce u l a ş a b i l m e ç a b a s ı n d a n ge lmek­t e d i r ki , b u çok öneml i d u r u m u d a Prof . J u n g g e n e a y n ı k i t a b ı n d a şöy­le y o r u m l a m a k t a d ı r (S . 3 8 2 ) : «.. .İn­s a n o ğ l u y a n l ı ş t a ı s r a r e t t i kçe , as ı l özü d a h a a z d u y a r ve böyle l ik le h a ­y a t , kend i s i için t a t m i n e t m i y e n b i r h â l a l ı r . H a t t â böy le b i r i n san , s ın ı r ­l a r l a çevr i l i o l d u ğ u n u d a sezer , ç ü n k i o n u n düşünce l e r i de s ı n ı r l a n m ı ş t ı r ; ve b u d u r u m , o n d a h a s e t ve k ı s k a n ç -h k y a r a t ı r . F a k a t insanın . . . , h a y a t t a s ın ı r s ı z l ık la y a n y a n a o l d u ğ u n u d u y u p a n l a m a s ı y l a d ı r ki , i s t ek ve i lg i s inde b i r d e ğ i ş m e d i r b a ş l a r . N e t i c e d e in-

67

s a n , as ı l öz iç in y a ş a m a z o r u n l u ğ u -n a u y a r ; b u böyle o l m a d ı k ç a d a bü­t ü n b i r h a y a t k a y b o l m u ş say ı l ı r . . .» .

S a y ı n o k u y u c u l a r ı m ı z a b u yaz ı ­d a s u n d u ğ u m u z g ö r ü ş , a n l a y ı ş ve ina­n ı ş l a r d a g ö s t e r i y o r k i , T ü r k m a s o n ­l u ğ u n u n ve m a s o n u n u n , i n a n ç t a m ü ­s a m a h a l ı b i r kade rc i l i ğ i ö n g ö r m e s i şöy le d u r s u n , i n s a n o ğ l u için en yüce m u k a d d e r i n , T a n r ı v e r g i s i o l an ak ı l ­d a ve r u h d a , h a t t â b u iki y ü c e fak­

t ö r ü n m u t l u k a r ı ş ı m ı n d a y a r a l m ı ş ol­d u ğ u k a n ı s ı n d a y ı z . T ü r k m a s o n l u ğ u ­n u n s ı r f b u a n l a y ı ş a d a y a l ı b i r inaç la , m ü s b e t i l im z ihn iye t i n i b e n i m s e m e s i ve böyles ine b i r y a ş a y ı ş ı s a ğ l ı y a c a k a r a ş t ı r m a l a r ı T ü r k t o p l u m u için de ­ğ e r l e n d i r m e ç a b a s ı n a c a n ve y ü r e k ­t e n k a t ı l m a s ı y l a d ı r k i , T ü r k i y e ' d e y e n i mil l î o b e d i y a n s ı n d o ğ u ş , o luş v e ge l i ş imin i s a ğ l a m a y o l u n d a esas l ı b i r a d ı m a t ı l m ı ş o l a c a k t ı r .

C. M. ALT AR

68

M İ M A R S İ N A N Doç. Orhan ALSAÇ

B u g ü n k ü h ü r ve k a b u l ed i lmiş M a s o n l u k ö r g ü t ü n ü n y a n i spekülatif M a s o n l u ğ u n , ope ra t i f M a s o n l u k t a n , y a n i h ü r M a s o n l a r ö r g ü t ü n d e n ge ld i ­ğ in i b i l iyoruz . Çok eski t a r i h î za­m a n l a r d a n be r i M a s o n l u ğ u n , y a n i y a ­pıcı l ık s a n a t ı n ı n , d i ğ e r b i r çok s a n ' -a t l a r g ib i , u s t a d a n ç ı r a ğ a i n t i k a l eden b i r s a n a t o l d u ğ u ve b u s a n a t ı n s ı r l a r ı n ı n b u s a n a t a g i r i p o n u n çı­r a k l ı ğ ı n ı y a p m a m ı ş k i m s e l e r e ver i l ­m e m e s i için büyük dikkat sarfedildiği, s embol l e r ku l lan ı ld ığ ı , i ş a r e t l e r k a ­r a r l a ş t ı r ı l d ı ğ ı , k e n d i l e r i n d e n o lma­y a n l a r ı n k a t ı l a m a d ı k l a r ı t o p l a n t ı l a r t e r t i p edi ld iğ i ve t e c r ü b e ve bi lgisi a r t a n l a r ı n y e v m i y e ve n a f a k a l a r ı n ı n da a r t t ı ğ ı v e böylece y a y ı l a c a k önem-i y a p ı l a r ı n h e r t ü r l ü işçi l iğini bu

ö r g ü t e m e n s u p k i ş i l e r in t eke l l e r inde t u t t u k l a r ı d a b i l in iyor .

O p e r a t i f M a s o n l a r ı n ya ln ız b i r m e m l e k e t t e o l m a y ı p d ü n y a n ı n o za­m a n b i l inen h e r t a r a f ı n d a b u l u n d u k ­l a r ı n ı v e h e r t a r a f a d a v e t edi l ip r a ­h a t ç a g i t t i k l e r in i , g i t t i k l e r i h e r ye r ­d e h ü s n ü k a b u l g ö r d ü k l e r i n i ve o ye r ­d e k i M a s o n l a r l a ko l ay l ık l a a n l a ş t ı k ­l a r ın ı , m ü ş t e r e k ça l ı ş t ı k l a r ın ı , o za­m a n ı n sosya l s ı n ı f l a n m a s m d a k i h ü r s ı n ı f l a r d a n s a y ı l d ı k l a r ı n ı ve o n u n

iç in de b u n l a r a H ü r M a s o n l a r d e n ­d iğ in i b i l iyoruz .

M a s o n l u ğ u m u z u n m e n k ı b e l e r i a r a s ı n d a H a z r e t i S ü l e y m a n ' ı n , Ü s t a d m i m a r H i r a m ı d a v e t e d e r e k b i r ma­b e t i n ş a e t t i r d i ğ i n i , böylece ope ra t i f M a s o n l a r ı n o n u n nezd inde de h ü s n ü -k a b u l g ö r d ü k l e r i n i , b a ş t a S ü l e y m a n Mabedi o l m a k üze r e b i r çok ş a h e s e r ­le r i n ş a e t t i k l e r i n i ve b u fonks iyon ­l a r ı n ı 17. a s ı r s o n l a r ı n a k a d a r s ü r ­dük le r in i , b u u z u n m ü d d e t iç inde h e m dev le t a d a m l a r ı , h e m de din a d a m l a r ı ile y a n i k i l i se ile iyi m ü n a ­sebe t l e r k u r d u k l a r ı n ı , b u n l a r a b i r çok y a p ı l a r y a p t ı k l a r ı n ı d a b i l iyoruz .

17. a s ı r s o n l a r ı n a d o ğ r u ve bil­g i l e r in a r t ı k k u l a k t a n k u l a ğ a deği l de, bel i r l i m e t o d l a r l a o k u l l a r d a öğ­r e n i l m e ğ e b a ş l a m a s ı ile ope ra t i f M a ­s o n l u ğ u n önemi a z a l m ı ş ve o n u n y e ­r in i i n san l ığ ın su lh ve s a a d e t i ç inde y a ş a m a s ı için b i r m e f k u r e m a b e d i i n ş a s ı n d a ça l ı ş an M a s o n l a r ı n ö r g ü t ü o lan b u g ü n k ü spekü la t i f M a s o n l u k a l m ı ş t ı r .

B u k ı s a ve s a d e öze t l emeyi y a p ­m a k t a n m a k s a t b ü t ü n b u d e v i r l e r d e d ü n y a n ı n h e r t a r a f ı n d a o l d u ğ u g ib i Osman l ı , Se lçuk ve d a h a esk i T ü r k Devle t l e r i z a m a n ı n d a d a pek çok v e

69

ö n e m l i y a p ı n ı n yap ı ld ığ ı ve b u n l a r ı y a p a n l a r ı n d a b i r y a p ı c ı l a r t o p l u l u ğ u y a n i M a s o n l a r o l m a s ı l âz ım ge ld iğ i h a l d e , b u T ü r k o p e r a t i f M a s o n l a r ı h a k k ı n d a s a r i h b i lg i l e r imiz in o lma­d ığ ın ı b e l i r t m e k ve b u g ü n ü n T ü r k M a s o n l a r ı n a ve b i l h a s s a b u n l a r ı n Mi­m a r ve M ü h e n d i s o l an l a r ı na , b u sa ­h a d a a r a ş t ı r m a l a r y a p a r a k t a r i h i m i ­zi o p e r a t i f T ü r k M a s o n l u ğ u d e v r i n e a i t b i lg i ve be lge ler le t a m a m l a m a k vaz i fes in i h a t ı r l a t m a k t ı r .

Böy le b i r k o n u d a ç a l ı ş m a n ı n u z u n ve z a h m e t l i o l acağ ın ı t a k d i r e t m e k g e r e k i r . M i m a r S i n a n A r a ş ­t ı r m a K o l u n u n k u r u l m a s ı ile gene l o l a r a k M a s o n l u k ve özel o l a r a k T ü r k M a s o n l u ğ u h a k k ı n d a h e r t ü r l ü b i l im­se l a r a ş t ı r m a l a r a b a ş l a n m a s ı , Mi­m a r S i n a n K o l u t a r a f ı n d a n i d a r e edi len ve T ü r k i y e B ü y ü k L o c a s ı t a ­r a f ı n d a n ç ı k a r ı l a n b u D e r g i n i n ad ı ­n ı n d a « M i m a r S inan» o lmas ı , bu­g ü n ü n ve y a r ı n ı n T ü r k M i m a r ve M ü h e n d i s k a r d e ş l e r i n i b u a l a n d a d a ç a l ı ş m a ğ a d e v a m l ı o l a r a k i t ecek t i r .

Biz böy le b i r a r a ş t ı r m a y a k a t ı l ­m a k , k a r d e ş l e r i m i z e ö n a y a k o l m a k ve g e l m i ş g e ç m i ş T ü r k M i m a r l a r ı n ı n en b ü y ü ğ ü b i l inen M i m a r S i n a n h a k ­k ı n d a b u i s t i k a m e t t e baz ı b i lg i ler v e r m e k iç in b u u f a k e t ü d yaz ı s ın ı h a z ı r l a d ı k ve D e r g i m i z i n ilk s ay ı s ı ­n a y e t i ş t i r m e ğ e ça l ı ş t ık . B u yaz ın ın p e k çok n o k s a n l a r ı ve be lk i de y a n ­l ı ş l a r ı v a r d ı r . K a r d e ş l e r i m i z i n b u n ­d a n s o n r a y a p a c a k l a r ı a r a ş t ı r m a l a r b u n l a r ı t a m a m l a r ve düze l t i r s e m ü ş ­t e r e k ç a l ı ş m a n m güzel b i r ne t ices i m e y d a n a ç ı k a r ; k i b u g ü n m u h t a ç ol­

d u ğ u m u z öneml i ş ey l e rden b i r i de bu­d u r .

M i m a r S i n a n ' ı n m i m a r o l a r a k k iş i l iğ i h a k k ı n d a o ldukça yaz ı yaz ı l ­m ı ş , h e r y ı l y a p t ı ğ ı m ı z S i n a n ih t i ­fa l l e r inde de b i r çok n u t u k l a r söylen­m i ş t i r ve b u n l a r d e v a m de edecekler ­d i r . A n c a k b ü t ü n b u n l a r h e m e n sa ­dece S i n a n ' ı n y a p t ı k l a r ı n ı b e l i r t m e k ­t ed i r . S i n a n ' ı n k i ş i l iğ i h a k k ı n d a k i b u nev i y a z a l ı r a k a y n a k o lan ve s ika l a ­r ı n b a ş ı n d a ( T e z k e r e t ü l B ü n y a n , Si ­n a n b in A b d ü l m e n n a n ) g e l m e k t e d i r . B iz de b u be lgeden f a y d a l a n d ı k . B u be lgede S i n a n kend i s in i ve y a p t ı ğ ı e se r l e r i a n l a t ı r . S i n a n ' ı n « y a p t ı m » ded iğ i y a p ı l a r ı n say ı s ı , b i r i n s a n n e k a d a r u z u n ö m ü r l ü o l u r s a o l sun (Si­n a n 90 y a ş ı n d a n faz la y a ş a m ı ş t ı r ) b i r k i m s e n i n t e k b a ş ı n a y a p m a s ı n a ve he le o z a m a n ı n u l a ş ı m ş a r t l a r ı göz-ö n ü n e ge t i r i l i r s e , b i zza t m u r a k a b e ­s ine i m k â n o l m a y a c a k k a d a r ç o k t u r . B u n l a r ı n , B a ş M i m a r o l a r a k k e n d i s a n a t ve ida r î m ü r a k e b e s i a l t ı n d a bü­t ü n y u r d a y a y ı l m ı ş g e n i ş b i r ek ib in ç a l ı ş m a l a r ı ile m e y d a n a ge t i r i l d iğ in ­den ş ü p h e y o k t u r . B a z ı be lge le r y u r ­d u n h e r h a n g i b i r ş e h r i n d e y a p ı l a c a k öneml i b i r y a p ı y a H a s s e B a ş m i m a r ı ( S e r m i a a n ı H a s s e ) t a r a f ı n d a n b i r B a ş M i m a r ve b i r çok m i m a r l a r ile y a p ı s a n a t ç ı s ı t a y i n ed i ld iğ in i ve on la r ın , e l le r inde b u l u n a n b i r c a m i t e k e m m ü l e d e r e tmez , o r a y a g id ip işe b a ş l a y a c a k l a r ı n ı ve böylece fev­k a l â d e g e n i ş b i r a r a z i i şga l eden Os­m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u n d a b u s a n a t k o l u n a tabî h e r k e s i n b ü y ü k b i r di ­s ip l in le i ş l e r in b a ş a r ı l ı b i r şek i lde

70

y a p ı l m a s ı n d a m e r k e z d e n i d a r e edil­d iğ in i g ö s t e r m e k t e d i r . Mese lâ Tezke -r e t ü l B ü n y a n ' d a M i m a r S inan , k e n ­d i s ine Ş e h z a d e C a m i i n i n y a p ı l m a s ı e m r e d i l d i ğ i n d e d e r h a l , z a m a n ı n ben-n a l a r ı n ı - m i m a r l a r ı n ı ve s e n k t r a ş -l a r m ı - t a ş y o n t u c u l a r ı n ı t o p l a y ı p işe k o y u l d u ğ u n u söyle r . B u n d a n b a ş k a h e r öneml i y a p ı n ı n , m i s a l o l a r a k S ü l e y m a n i y e C a m i i n i n y a p ı de f te r le ­r i ve çeş i t l i v a k f i y e l e r g ib i , e l imiz­de b u l u n a n be lge le r inde b ü t ü n i n ş a a t e s n a s ı n d a ça l ı şan , en b ü y ü ğ ü n d e n en b a s i t i şç is ine k a d a r h e r k e s i n i smin in , a ld ığ ı y e v m i y e n i n ve y a p t ı ğ ı i ş in y a ­zılı o luşu , b u t e ş k i l â t ı n ne k a d a r m u n t a z a m ve b ü y ü k b i r s o r u m l u l u k d u y g u s u a l t ı n d a ça l ı ş t ığ ın ı d a bell i e t m e k t e d i r . H e n ü z s a y ı l a r ı p e k az o l an be lge le r bi le b u a l a n d a ç a l ı ş m a yap ı ld ığ ı t a k d i r d e bizi m ü s p e t sonuç ­l a r a g ö t ü r e c e k p e k çok benze r l e r ine r a s t l a n a c a ğ ı n ı m ü j d e l e m e k t e d i r .

Y a p ı c ı l ı k t a n b a ş k a d i ğ e r pek çok s a n a t k â r l a r ı n «lonca» d iye t a n ı n a n b i r t e ş k i l â t a tabî o lduğunu , b i r u s ­t a n ı n y a n ı n d a ç ı r ak l ı k ve ka l f a l ık d e v r e l e r i n i n t a m a m l a m a d a n s a n a t i t e k b a ş ı n a i c r a edemed iğ in i ve z a m a ­nı ge l ince h e m kend i s i de d i ğ e r a y n ı s a n a t t a n u s t a l a r ı n ve m i s a f i r sey i r ­c i ler in ö n ü n d e s a n a t ı n ı i c r a e d e r e k b i r i m t i h a n g e ç i r d i k t e n s o n r a , ken ­d i l e r ine m a h s u s m e r a s i m l e r ve d u a ­l a r l a , p e ş t e m a l k u ş a n ı p u s t a o lduğu­n u b i l iyoruz . İ s m i ve m e r a s i m şeki l ­l e r i ile d a h i b i z imki ile b ü y ü k b i r benze r l iğ i o l an b u t e ş k i l â t ı n b i r ç o k s a n a t k o l l a r ı n d a m e v c u d i y e t i n i bi l i ­yo ruz . Yap ıc ı l ık s a n a t ı n d a böy le b i r

t e ş k i l â t h a k k ı n d a b u g ü n e k a d a r s a r i h b i r b i lg imiz y o k t u r . Ş i m d i y e k a d a r y a p ı c ı l a r ı n d a h a z iyade b i r Başmi* m a r a bağ l ı g e n i ş b i r dev le t t e ş k i l â t ı o lduğu , m i m a r l a r ı n o r d u k a d e m e l e ­r i n d e y e t i ş t i ğ i v e y a b i r nev i m e m u ­r i y e t o l d u ğ u z a n n e d i l m e k t e d i r . F a ­k a t b ü t ü n b u b i lg i ler in , be lge nok ­s a n l ı ğ ı n d a n , y a n l ı ş o lmas ı i h t i m a l i ç o k t u r . Be lk i de s ı r l a r ı n ı pek iyi s a k ­l a m a s ı n ı b i len T ü r k o p e r a t i f M a s o n ­l a r ı t e ş k i l â t l a r ı h a k k ı n d a bize bi lgi ve recek ye t e r l i d o k ü m a n b ı r a k m ı ş o labi l i r le r . F a k a t b ü t ü n b u n l a r a n c a k esas l ı b i r a r a ş t ı r m a d a n s o n r a ve r i ­lecek h ü k ü m l e r o lmal ıd ı r .

S i n a n h a k k ı n d a e l imizde m e v c u t ve y u k a r d a s ö z ü n ü e t t i ğ i m i z belge­d e n ve k e n d i i f ades inden öğ rend iğ i ­mize g ö r e , b ü y ü k m i m a r 1500 t a r i h i c i v a r ı n d a K a y s e r i ' d e d o ğ m u ş , devş i r ­m e o l a r a k o r d u y a y a n i z a m a n ı n en b ü y ü k o k u l u n a a l ı nmış , o r a d a k e n d i i s t i d a d ı i s t i k a m e t i n d e ve k e n d i i s teğ i i le n e c c a r s ın ı f ına a y r ı l ı p ü s t a d l a r y a n ı n d a u z u n z a m a n p e r g e r d a r l ı k e d e r e k s ı r a s ı ile a cemi oğlan ı , yen i ­çe r i p iyades i , a t l ı s e k b a n , a c e m i oğ­l a n l a r y a y a b a ş ı s ı , k a p ı y a y a b a ş ı s ı , z e m b e r e k ç i b a ş ı v e h a s e k i p a y e l e r i n e u l a ş m ı ş t ı r . T e z e k e r e t ü l B ü n y a n ' ı n b i r y e r i n d e (ye t i ş i n H a c ı B e k t a ş o c a ğ ı n d a n ) d a de r . Ve n i h a y e t s e r m i -m a r a n ı h a s s a l ı k vaz i fes in i de y ü k l e ­n e r e k en a z ı n d a n 50 - 60 yıl l ık b i r öüre iç inde i smin i v e r m e ğ e d e ğ e r b u l d u ğ u 698 d e n faz la y a p ı (80 cami , 400 mesc i t , 60 m e d r e s e , 32 s a r a y , 19 t ü r b e , 7 d a r ü l k u r r a , 17 i m a r e t , 3 d a r ü ş ş i f a , 7 k ö p r ü , 15 su yol k e m e r i ,

71

6 m a h z e n , 19 h a n , 33 h a m a m ) y a p ­m ı ş v e y a y a p t ı r m ı ş , T ü r k O s m a n l ı m i m a r i s i n i en y ü k s e k m e v k i i n e u l a ş ­t ı r a r a k g e l m i ş g e ç m i ş m i m a r l a r ı n en b ü y ü ğ ü u n v a n ı n ı k a z a n m ı ş t ı r .

B u a r a d a b i r ç o k se fe r l e re k a t ı ­l a r a k b i r çok y e r l e r g ö r m ü ş , o r a l a r ı n s a d e c e m i m a r î e se r l e r in i deği l a y n ı z a m a n d a b i r çok y a p ı c ı l a r ı n ı d a t a n ı ­m ı ş b i r s a n a t k â r o l a r a k M i m a r S ina-n ı böy le b i r t e ş k i l â t ı n b a ş ı n d a s a d e ­c e b i r m i m a r o l a r a k k a b u l e t m e k b i ­r a z g ü ç t ü r . Ç a ğ d a ş ve k o m ş u ü lke ­l e r d e çok e s k i d e n g e l m e a n ' a n e l e r l e ç a l ı ş a n b i r o p e r a t i f t e ş k i l â t ı ve on­l a r ı n y a p t ı k l a r ı b ü y ü k m i m a r î e se r ­l e r v a r k e n S i n a n ' ı n ve t e ş k i l â t ı n ı n b u n l a r l a h i ç b i r i lgi ve i l in t i k u r m a ­m a s ı akla yakın ge lmemektedi r . Bunun­l a b e r a b e r y u k a r d a b e l i r t m e k i s t ed i ­ğ i m i z g ib i b u a l a n d a a r a ş t ı r m a l a r y o k g i b i d i r ve a r ş i v l e r i m i z h e n ü z el s ü r ü l m e m i ş d u r u m d a d ı r . İ l e rde b u y ö n d e y a p ı l a c a k esas l ı d e r i n b i l imsel a r a ş t ı r m a l a r ı n T ü r k ope ra t i f M a s o n ­

l u ğ u n u m e y d a n a ç ı k a r a c a ğ ı n ı ü m i d ed iyo ruz . Mese lâ T e z e k e r e t ü l B ü n ­y a n ' d a S i n a n S ü l e y m a n i y e C a m i i n i y a p a r k e n b i r çok m e r m e r l e r i n H a z r e -t i S ü l e y m a n ' ı n s a r a y ı n d a n g e l m i ş ol­d u k l a r ı n ı söy le r . A c a b a b u söz le rde sembo l ik b i r m â n a v e y a b i r i ş a r e t m i s a k l ı d ı r ?

Biz b u k ü ç ü k ve değe r s i z y a z ı ile k a r d e ş l e r i m i z e a r ş i v l e r d e a r a ş t ı r ­m a l a r yapab i l ecek le r in i , değer l i do­k ü m a n l a r bu lab i lecek le r in i , y a p ı l a r üze r i nde y a p a c a k l a r ı a r a ş t ı r m a l a r d a T ü r k y a p ı s a n a t ı m e n s u p l a r ı n ı n ( T ü r k o p e r a t i f M a s o n l a r ı n ı n ) ku l ­l a n d ı k l a r ı m o t i f l e r d e sembol l e re r a s t ­l ayab i l ecek le r in i ve b u n l a r ı n d a de­ğe r l i b i r e r iş t e şk i l edebi leceğini h a ­t ı r l a t m a k i s t ed ik . A n c a k böylece M a s o n l u k t a r i h i m i z i t a m a m l a m a d a y a r a r l ı o lab i l i r ve b i r çok b ü y ü k ü s -t a d l a r y e t i ş t i r m i ş T ü r k O p e r a t i f M a s o n l a r ı n ı n k u r m u ş o lduk l a r ı b i r t eme le d a y a n m a n ı n sev inç ve g u r u r u ­n u duyab i l i r i z .

O. ALSAÇ

72

I Ç HABERLER

Mimar Sinan Muh .'. L / . nın faaliyeti hakkında bilgi

2 Mayıs 1965 tarihindeki Türkiye Büyük Locasının Umumî Hey'eti, Quatuor Coronati nev'inden bir Türk Araştırma Locasının kurulmasını ka­bul etmiştir. Gerekli hazırlıkları ve işlemleri yapmak üzere görevlendirilen Daimî Hey'et, kendisine kabul edilen yetki dairesinde, sözü geçen Locanın kuruluşu ile ilgili çalışmalara hemen koyulmuş ve ilk iş olarak Araştırma Locasının İç Yönetmeliğinin hazırlan­masını ele almıştır. İttifak ile kabul edilen İç Yönetmelik esasları dahilinde çalıan ilk 10 Aslî üye'den iki birader üyelikten istifa etmişler, yerlerine ye­nileri seçilmiştir.

Aslî tiye sayısı 40 olarak sınırlı bu­lunan Mimar Sinan Muh .*. L .*. nın şimdiki aslî üye sayısı yalnız 14 dür. (Muhittin Celâl Duru B .-. ebedî meş-rika intikal etmiş, diğer iki kardeşimiz de aslî üyelikten istifa etmiş olduğuna göre, kuruluşundan sonra 17 kardeşi­miz Mimar Sinan Locasının aslî üyeli­ğine seçilmiş bulunmaktadır.)

Aslî üyeliğe seçilebilmek için diğer malûm şartlardan başka bir de seçim anında matrikülde kayıtlı bulunan aslî üyelerin ittifakının müsbet oyunu al­mış olmak gerekmektedir. Mimar Si­nan Muh.*. L.*. nın aslî üyeleri İstanbul Ankara ve İzmirdekİ bütün Locaları-

73

miza gerekli bilgileri vermek üzere gö­revlendirilmiş, ve bu görev büyük nis-bette yerine getirilmiştir. Bu hususta devamlı çalışmalar yapılacaktır.

Mimar Sinan Locasının mühim gö­revlerinden birisi ve belki de en önem­lisi Mimar Sinan Dergisinin yayınlan­masıdır. Yılda dört defa yayınlanma­sı istenen bu derginin bu ilk nüshası, ilk seçme yazıları ve komünikasyonla­rı okurlarının tetkikine arzetmektedir. Dergide yayınlanan yazılar genellikle seçme yazılardır. Bunların Mimar Si­nan Muh .*. L .*. nın amaçlarına uy­gun olması aranılmaktadır.

Mimar Sinan Muh .*. L .*. geniş bir kitaplık tesis etme çalışmalarına girişmiştir. Bütün Türk Masonlarının istifadesine arzolunacağı tabiî olan bu kitaplık, büyük bir boşluğu dolduracak­tır. Bu kitaplığın yalnız İstanbul'a mün­hasır kalmaması için, Ankara ve İz­mir Bölgelerinde de birer Mimar Sinan Kitaplığa kurulacaktır.

Bu cümleden olmak üzere, kitaplı­ğın yanında bir de Arşivin kurulması

esas görülmüştür. Türk Masonluğunun, uyuma devrinden sonra oldukça dağıl­mış bulunan resmî vesikalarının yeni­den derlenmesi, toplanması gerekmek­tedir. Mimar Sinan Muh .*. L .*. bütün Türk Masonlarını kendisine yardıma davet eder.

Mimar Sinan Muh . ' . L kurul­duğu günden itibaren, İç Yönetmeliğin-deki hükümler dairesinde, üç ayda bir Resmî olmak üzere her ay bir defa toplanmıştır. Bu toplantılarda çeşitli kararlar almış ve hazırlanmış olan bir çok makale ve komünikasyonu incele­miştir.

Yabancı Obediyanslar tarafından da tanınmaya başlanan Mimar Sinan Muh .*. L .*. nın, aynı amaçlarla ya­yınlanan California Free Masons Der­gisinde, bedelsiz abone kaydolnuduğu öğrenilmiştir. Bu nazik jestten dolayı Mimar Sinan Muh .*. L .*. pek müte­hassıs olmuştur.

Dergimiz, her yayınında, Mimar Sinan Muh .*. L .*. faaliyetlerini be­lirtecektir.

C. M. ALTAR

74

D Ü N Y A D A N HABERLER

Masonik Araştırma Locaları

ve adresleri

AVUSTURALYA :

1. Hobart Lodge of Research 62, 119 Maquarie Street, Tasmanla. 2. Lodge of Research 69, The Masonic Hall, Brisbane Streeet, Lauceston

Tasmania. 3. Research Lodge 277, Freemasons Hall, Perth.

FEDERAL ALMANYA CUMHURİYETLERİ :

1. Quatuor Coronati 808, MS: Dr. Reinhold Müller, 3414 Hardegsen, Drei-Eichen-Weg 6.

2. Quatuor Coronati, Dr. Reinhold Müller, 3414 Hardegsen, Drei-Eichen-Weg 6.

3. Quatuor Coroanti Hamburgenses, Alfred Buss, 2 Hamburg 52, Stutsmoor 24.

4. Karlsruher Arbeitskreis der Frmr. Forschungsgesellschaft Quatuor Co­ronati, Bayreuth, Dieter Möller, 75 Karlsruhe-West, Pfalzstrasse 21.

5. Pythagoras-Euklides Meister, Sekretariat, 2 Hamburg 43, Postfach 4639. 6. Ordo Rosae Aureae (ORA) München - Bruxelles - Athens, ORA-Verlag,

8 München, Herrnstrasse 14/V. 7. Wissenschaftliche Forschungsgemeinschaft der Grossen Landesloge der

Ferimaurer von Deutschland, Dr. Gerhard Kück, 28 Bremen, Metzer Strasse 46.

75

İNGİLTERE :

76

1. Quotuor Coronati Lodge 2076, 27 Great Queen Street, London W. C. 2. (Federai Almanya Temsilciliği: Vertreter für die Bundesrepublik: Alfred Rabes, 8 München 5, Corneliusstrasse 2).

2. Lodge for Masonic Research 2429# Masonic Temple, Bridge Street, Man­chester 3.

3. Lodge of Research 2429, Freemasons' Hall, 80 London Road, Leicester.

FİNLANDİYA :

1. Minerva, P. Esplanaadikatu 35 E., Helsinki.

FRANSA :

1. Clio 800, Charles-Henry Chevalier, 8 rue Puteau, Paris 170. 2. Commission d'Histoire du Grand Orient de France, Centre de Documen­

tation, 16 rus Cadet, Paris 90. 3. Commission d'Histoire de la Grand Loge de Franco, Charles Gosselin,

8 rue Putea, Paris 17°. 4. Villard de Honnecourt 81, Secrétariat, 65 Bd. Bineau, F - 75 Neuilly.

İRLANDA :

1. Lodge of Research 200, Freemasons Hall, Molesworth Street, Dublin.

YENİZELAND :

1. Hawkes Bay Research Lodge 305, Masonic Temple, Market Street, Hastings.

2. Research Lodge of Ttago 161, Haeremal Masonic Hall, Freat King Street, Dunnedin.

3. Research Lodge of Southland 415, c/o P. O. Box 6439, Wellington C. 2. 4. Research Lodge of the Taranaki Province, The Masonic Hall, Liardet

Street, New Plymouth.

AVUSTURYA :

1. Quatuor Coronati, Vors. : Hans Wagner, Wien I., Dorotheergasse 12.

BİRLEŞİK AMERİKA : 1. Arizona Research Lodge, Masonic Temple, 4 th Ave. and Monroe,

Phoenix 3, Arizona.

2. Arkansas Research Lodge 739, Albert Pike Memorial Temple, Little Rock, Arkansan.

3. Central California Reseach Dodge (Or .-. Fresno), Weschester Masonic Temple 7726 W. Manchester Blvd., Playa del Rey, Calif..

4. Colorado Research Lodge, Suite 300, Masonic Temple, Denver, Colorado. 5. El Camino Research Lodge (Or .-. Mountain Wiew), Westchester Masonic

Temple 7726 W. Manchester Blvd., Playa de Rey Calif. 6. Northern California Research Lodge (Or .-. San Fransisco), Westchester

Masonic Temple, 7726 W. Manchester Blvd., Playa del Rey, Calif. 7. Ohio Chapter of Research, Paul G. Lutz, Masonic Temple, 3615 Euclid

Ave., Cleveland, Ohio. 8. Oklahoma Research Lodge, J. Fred Latham, 102 S. Broad, Guthrie, Ok­

lahoma. 9. Philosophic Lodge of Research, 201 Ann Street, Hartford 3. Conn..

10. Research Lodge of Oregon 198 AFAM, Masonic Temple, 1119 S. W. Park Ave., Portland 5, Oregon.

11. Southern California of Research Lodge (Or.*. Hollywood), Ralph A. Her-bold, 10972 Sampson Ave., Lywood, Calif.

12. Texas Lodge of Research, P. O. Box 446, Waco. Texas. 13. Virginia Research Lodge 1777, Masonic Temple, Ricmond 20, Virginia. 14. Wisconsin Chapter of Research, c/o R. A. M., P. O. Box 529, Trenton,

Mo. 64683. 15. The Grand College of Rites of the U. S. A., Archibald R. McNeil, 549

East 23 th Street, Bronx, N. Y.. 16. ThePhilalethes Society, John Black VROOMAN, P. O. Box 402.

(Federal Almanya Temsilciliği : Vertreter für die Bundesrepublik : Dr. -ing. Theodor Vogel, 872 Schweinfurt, Deutschfeldstrasse 12).

17. The Society of Blue Friars, H.V.B. VOORHIS, 90, Pierrepont Street, Brooklyn 2, N. Y. .

TÜRKİYE :

1. Mimar Sinan Locası No: 43 ÜS.-. Hayrullah Örs, Nuruziya Sokağı 25, İstanbul.

lir

77

• Doğumunun yüzüncü yılına tesa­düf eden 8 Aralık 1965 tarihinde, New york Büyük Locasına mensup Altıncı Manhattan Bölge Mahfilinin çalıştığı vadi dahilinde, ebedî şarka intikal et­miş olan Jan Sibelius Biradere izafet­le ve özellikle New York #a yerleşmiş Finlandiya asıllı Biraderler tarafından «JAN Sİ BELLİ US» Muhterem Locası kurulmuştur.

• Hindistan Büyük Locasının Ara­lık 1965 ayı zarfında yaptığı toplantıda, Büyük Üstad Bhogilal C. Shah Birader, Allahabad vadisinde «Unity» Locasının uzun seneler Üstadı Muhteremliğini yapmış, ve Masonluğa olduğu kadar Vatanına ve bütün insanlığa aşkla hiz­met etmiş olan Motilal Nehru Biraderin Manevî hâtırası önünde eğilmiştir. (Motilal Nehru Birader ilk Hindistan başbakanı Jawaharlal Nehru'nun baba­sı idi).

B Aralık 1965 ayı zarfında Vaşing-ton Mahfillerinin bulunduğu binada açılan sergide, 21 ilâ 29 Ağustos 1965 tarihinde fezada dolaşmış olan Geminin V* den çıkarak feza yürüyüşünü yap­mış olan Leroy Gordon Cooper Birade­rin feza yürüyüşü sırasında taşıdığı masonik bayrak teşhir edilmiştir.

• 6 Mayıs 1840 tarihinde tedavüle çıkan ve dünyanın ilk pulu olarak ta­nınan Kraliçe Vîktorya'nın kafa resmî­

ni havi 1 penni'lik posta pulunun gerek resmî ve gerekse klişesi Massachusetts Büyük Locasına mensup St. Peters Lodge'de nura kavuşmuş Jacob Per-kins tarafından yapılmıştır.

ü İngiltere Büyük Locasına men­sup muhterem locaların sayısı her yıl artmaktadır. Nitekim, bu locaların sa­yısı 1956 yılında 6762, 1957 yılında 6831, 1958 yılında 6884, 1959 yılında 6943, 1960 yılında 7008, 1961 yılında (Irak, Mısır v.s . , deki locaların kapanması ha­sebiyle) 6996, 1962 yılında 7041. 1963 yı­lında 7110, 1964 yılında 7163 ve 1965 yı­lında 7221 dir.

• Teksas Büyük Locası Büyük Üs­tadı John R. Collard Jr. Birader, 1965 yılında 11 Mason binası, yedi okul, iki hastane ve bir geri kalmış çocuklar yurdu olmak üzere yirmi binanın teme­lini atmıştır. Teksas Büyük Locasına mensup olarak 968 Locada 244.508 Bi­rader çalışmaktadır.

H İsviçre Büyük Locası Bern'de Brunngasshalde 45 Numarada Kâin 10 katlı yeni ve mükemmel binasına ta­şınmış, yıllardan beri çektiği yer dar­lığından kurtularak rahat bir çalışma sahasına kavuşmuştur.

• Kanada'da çalışan 9 Büyük Lo­caya 1587 Loca ve 257.074 Birader Avusturalyada 6 Büyük Locaya 2797 Loca ve 334.722 Birader, Hindistan Bü-

78

yük Locasına 160 Locaya 7.830 Birader mensuptur. 3.5 milyon nüfusu olan Nor-veçte 14.720 Birader ve 2.5 milyon nü­fuslu Yeni Zelanda'da 419 Loca ve 47.137 Birader vardır.

• Ekim 1965 tarihinden beri Lük-semburg'daki Avrupa Yüksek Mahke­mesinin başkanlık vazifesi, Lüksem-burg Büyük Locasının eski Büyük Üs­tadı Charles Leon Hammes birader ta­

rafından deruhte edilmiş bulunmakta­dır.

• Japonya, Nova Scotia ve Alberta Büyük Localarının kuruluşlarının 100 ncü yıldönümleri 1966 yaz aylarında kutlanmıştır.

• Almanya Büyük Locasının yıllık konvanı 14/16 Ekim 1966 tarihinde Wiesbaden'de toplanacaktır.

79

TANINMIŞ BÜYÜK MASONLAR

1. George Washington

G e o r g e W a s h i n g t o n , 22 Ş u b a t 1732 y ı l ı n d a V i r j i n y a ' d a d o ğ m u ş t u r . Z e n g i n b i r ç i f tç in in oğ lu o lan W a s h i n g t o n , h e n ü z çocuk denecek b i r y a ş t a iken, 1751 y ı l ında , V i r j i n y a ' d a b i r a s k e r î bö lge k u m a n d a n l ı ğ ı g ö r e v i n e a t a n d ı . 1753 de O h i o d a F r a n s ı z l a r a k a r ş ı s a v a ş t ı ve o n l a r ı n g e r i çeki l ­me le r in i s ağ l ad ı . İ k i yıl s o n r a d a V i r j i n y a mi l i s k u v v e t l e r i n i n b a ş ı n a geç­t i . F r a n s ı z l a r a k a r ş ı baz ı b a ş a r ı l ı ç a r p ı ş m a l a r d a n s o n r a , 1758 de a s k e r ­l i k t e n ay r ı l d ı . 1759 y ı l ı n d a V i r j i n y a Mecl is ine seçi len W a s h i n g t o n , İ n g i ­l izlerle, A m e r i k a l ı l a r a r a s ı n d a b a ş g ö s t e r e n a n l a ş m a z l ı k üze r ine , ş idde t l i b i r m u k a v e m e t t a r a f t a r ı o l d u ğ u n u g ö s t e r d i . F i l ade l f i ya K o n g r e s i Was -h i n g t o n ' u 1775 de b ü t ü n A m e r i k a n Si lah l ı K u v v e t l e r i n i n B a ş K u m a n d a n ­l ığ ına t a y i n e t t i . B i r çok güç lük l e r e r a ğ m e n a s k e r l e r i n i z a f e r e u l a ş t ı r a n W a s h i n g t o n , F r a n s ı z l a r d a n d a y a r d ı m g ö r e r e k , s o n u n d a İngi l iz le r i yeni l ­g iye u ğ r a t t ı . İngi l iz ler , Ve r sa i l l e s S u l h u d iye a d l a n d ı r ı l a n a n l a ş m a ile, A m e r i k a B i r l e ş ik Dev le t l e r in in İ s t i k l â l i n i k a b u l e t t i .

S u l h u n i l â n ı n d a n s o n r a F i l a d e l f i y a ' y a g iden W a s h i n g t o n , h a r p s ı ra­s ı n d a k i ma l î i d a r e n i n h e s a b ı n ı v e r d i k t e n s o n r a , k u m a n d a n l ı k t a n ayr ı la ­r a k ç i f t l iğ ine döndü . A n c a k , s u l h u n t e s s ü s ü ile o r t a y a ç ı k a n yen i b i r i ş v a r d ı : M e m l e k e t i n y e n i d e n t a n z i m edi lmesi . . 1787 de t o p l a n a n K u r u c u Mecl is G e o r g e W a s h i n g t o n ' u n B a ş k a n seç t i . B u s ı r a d a k ı r a l l ı k t a c ı n ı d a h i tekl i f e t t i l e r s e de, W a s h i n g t o n b u n u ş idde t l e r e d i t u . B u n a m u k a b i l , b u g ü n de m e r ' î o l an A m e r i k a n Bi r l e ş ik Dev le t l e r i A n a y a s a s ı n ı n o y l a n m a ­s ın ı s a ğ l a d ı . B u n d a n s o n r a , 1789 da , G e o r g e W a s h i n g t o n , B i r l e ş ik Dev­le t l e r in ilk C u m h u r B a ş k a n ı seçi ldi . B u m e v k i d e ik i d ö n e m k a l a n W a s h i n g ­ton , 1797 de ü ç ü n c ü de fa k o n u l m a s ı i s t en i l en C u m h u r B a ş k a n l ı ğ ı n a m ­ze t l iğ in i r e d ' e t t i .

80

G E O R G E W A S H I N G T O N B .-.

İSTANBULDA

SULTANAHMET Foto: Ergun BARUTÇU

MEYDANINDA

DİKİLİTAŞ

1798 y ı l ı nda F r a n s ı z l a r l a A m e r i k a l ı l a r a r a s ı n d a v u k u b u l a n g e r g i n ­lik s ı r a s ı n d a , y e n i d e n Si lâh l ı K u v v e t l e r i n B a ş K u m m a n d a n l ı k Veki l l iğ i gö rev ine a t a n d ı . F r a n s ı z l a r l a a n l a ş m a yap ı l ınca , s u l h u n t e k r a r t e e s s ü s ü s ı r a s ı n d a , 14 A r a l ı k 1799 d a v e f a t e t t i .

A m e r i k a n İ s t i k l â l i n i n 1 n u m a r a l ı a d a m ı , d i ğ e r b i r çok Bi r l e ş ik Dev­l e t l e r C u m h u r B a ş k a n l a r ı g ibi , M a s o n d u r . 4 K a s ı m 1752 de, 20 y a ş ı n d a iken, F rede r ik sbu rg L o c a s ı n d a t e k r i s ed i lmiş , 3 M a r t 1753 d e ik inc i ve 4 A ğ u s t o s 1753 de ü ç ü n c ü de receye t e r f i e t m i ş t i r . V i r j i n y a ' d a 22 n u m a ­r a l ı A l e x a n d r a L o c a s ı n ı n k u r u c u l a r ı n d a n d ı r . B u Loca , 1805 y ı l ında , a y n ı m a t r i k ü l n u m a r a s i l e o l m a k üze r e W a s h i n g t o n L o c a s ı i smin i a l m ı ş t ı r .

F a a l b i r m a s o n l u k h a y a t ı o lduğu b i l inen W a s h i n g t o n , kend i s i g ib i t a n ı n m ı ş m a s o n l a r d a n o l an L a f a y e t t e ' i n y a k ı n d o s t u o l m u ş t u r . B u m ü n a ­sebe t l e de, L a f a y e t t e k e n d i s i n e m e ş h u r Ü s t a t Ö n l ü ğ ü n ü g ö n d e r m i ş t i r .

•

• *

81

Sevgi anlamını taşır. Daha doğrusu sevgi sofrası demek­tir.

Masonlar Agapların büyük faydasına inanırlar. Burada onlar birbirlerine sevgiyle bağlanırlar, birbirlerini biraz daha iyi anlamasını öğrenirler. Güzel sözler ve iyi dilekler Agapları süsler.

Mason, sosyal hayatta büyük bir ciddiyetle ferdin ve ce­miyetin yükselmesi için çalışırlarken, Localarda tam bir di­siplin içinde bunun yollarını ararken, Agaplarda edibane ve zarif ane edâ ile olsa da çocuklar gibi şen ve şatır olmak ister. Sarf edilen emek ve gayretlerin sonunda buna hak kazanan Masonun, Agaplarda bulduğu neşe ona yeni çalışmaları için bir teşvik kaynağı olur. *

82

BY - LAWS

WORSHIPFUL «MlMAR SlNAN» LODGE UNDER THE JURISDICTION

OF THE GRAND LODGE OF FREE AND ACCEPTED MASONS OF TURKEY

INTRODUCTION :

All students of Freemasonry are in agreement about the antiquity of its origin. However, its present fundamentals rest on the revival which starts with the setting up of the Grand Lodge of England in 1717.

The spread of Freemasonry to all parts of the world and its development along various branches starts with its crossing over from England to the continent of Europe. This crossover and expansion was very speedy and quick, and it reached Turkey at its very inception.

83

The Lodges in Turkey, which are known to have been set up in various towns, and almost all the members of which were composed of foreign or non-Muslim elements, invariable operated for long years under the Jurisdic­tion of Grand Lodges formed in foreign countries. It is probably due to this situation that knowledge about development of Freemasonry in Turkey and about its activities is scarce. Up to the second half of the XIX th century, practically nothing is known about the Lodges in Turkey. It has also been seen that the knowledge, transmitted to our times after the second half of the XIX th century, has not been set down in the form of minutes.

Although it may be conceived that, with the official setting up of the first national Grad Lodge on August 9, 1909, known under the name of the tGrand Orient», information about Turkish Freemasonry, suitable for scientific study, was compiled, it is evident that at the end of the period of dormancy between 1935, when for reasons that are not clearly known, the said Grand Lodge closed itself down, and 1948, the documents, which could have rendered possible the study of Turkish Freemasonry during this nati­onal phase, were not properly protected. There is no doubt that, when the said documents come to light, new research will become necessary.

Turkish Freemasonry, re-organized afresh after 1948, attained develop­ment possibilities within Masonic regularity by becoming the present regular jurisdiction after a few years of experimentation.

In spite of possessing such inadequate knowledge about our Masonic development, there is no doubt that the unrecorded fundamentals were transmitted in good shape to the present times. This means that the Turkish Masons suffered under no inadequacy in adapting themselves to Masonic principles, and that they accepted the necessity for work in utter unity and joint effort for the prefect,on of humanity and its attainment of peace and serenity.

However, despite this fact, non-continuity in historical development, lack of archives, and inadequacy of publications paved the way to non -attainment of complete agreement and stability in the unhesitant choice by the various Turkish Lodges of the basic Masonic concepts, traditions, various procedures, and codification of ceremonial rituals, most suitable and aceptable to the Turkish community. Careful study reveals that a position, comparable to the stability attained by the Anglo-Saxons in the XIX th century, or to the liberating developments in Continental Masonry, did hot come about.

84

In Freemasonry there can be no question of being tied down to any doctrine. However, Freemasonry is a structure, built around a viewpoint and a way of thought, developing in a definite direction within a traditional character, and founded on wisdom. It can be accepted as natural that Turkish Freemasonry will pursue such an ideal without getting stuck in a frozen philosophical concept.

It is difficult to point out the reasons for this lack in Turkey. However, it must be pointed out that, if Masonic symbols, traditions, and factual historical information are explained or transmitted to Turkish Masons with complete objectivity, it will be much easier and more definitve for Turkish Freemasonry to attain development and to fulfil its historical mission to a degree and at a rate incomparable to what has happened to date.

Our Brethren, having fully grasped this particular, and recognizing the need for continuous study for the purpose of spelling out, not only the general history of Freemasonry, but also the investigation of the development of Turkish Freemasonry, the determination of the symbols and old myths of Masonry, and its veritable principles, have asked for the formation of a special research institution, similar to the «Quatuor Coronatí» under the jurisdiction of the Grand Lodge of England, and forming part of the Grand Lodge of Turkey. At its session of May 2, 1965, the General Assembly of the Grand Lodge of Turkey dwelled on the factual importance of the subject, and after discussion of the proposal put forward, acepted the formation of a Research Lodge, like the Quatuor Coronati Lodge under the jurisdiction and registered under No. 2076 in the general roster of the Grand Lodge of England, and assigned to the Grand Permanent Council the duty of completing the formalities required therefor.

The Grand Permanenet Council, havang re-examined the subject under the light of the directives given, determined the working principles of the said Research Lodge, and drew up and accepted the By-Laws attached to this Introduction.

The name to be given to the said Research Lodge was also separately and carefully dwelled upon.

Although it might be conceivable to have recourse, for the name of such a Research Loge, to allegorical expressions similar in form to the meaning of Quatuor Coronati, it was accepted that under the present modern and democratic atmosphere, it would be unsuitable to take a name having reference to «martyrs».

As opposed to this, considering that the origin of operative Freemasonry prior to 1717 goes down deep into the obscurities of history, and because the profession, named the «Royal Craft» by operative Freemasonry, has a

85

special connection with architecture, it can be considered apt to choose the name of such a research lodge from among the works or builders of the Turkish architectural art. It is very natural that the name, quested under such a range of thought, should be associated with the Great Sinan. It is impossible today for Architect Sinan, who has erected hundreds of works in Turkey and in the old Turkish States, not to occupy a statuts that can constitute a symbol for us.

Coupled with this idea, there arose the question, in the effort of giving a name to the Research Lodge, of making a choice between the builder and his works. Architect Sinan himself can be as magnificent a symbol as such Masterpieces as His Selimiye and Suleymaniye Mosques. The Permanent Council, in its efforts to reach a decision in this respect, finally preferred by a majority vote the name of the builder, and gaye the name of.

« Mimar Sinan »

to the Research Lodge which it had been decided to form.

It may be considered inadequate, while studying the history of Turkish Freemasonry, to limit the said study to consideration of only the corporations or guilds, the existence of which have been determined in England or Western Europe. It is very well known that such professional organizations were active over long centuries within the Turkish community. It would be appropriate for us to foHow closely the «Ahis», which is one of the oldest of these in the Turkish provinces, as well as a lot of similar lodge organizations.

It is quite natural to compile especially during study of these organizati­ons old information about the creators of architectural works.

There should be no question that, among the old organizations, the adherents of the profession occupied with architectural works, always pos­sess , as is the case everywhere, more disciplined and more privileged formations. It is also conceivable that those, gathered under the unions of this profession, represent almost all the various arts.

This viewpoint and way of thought reinforces the idea that the name ((Mi-mar Sinan» would best symbolize the aims accepted for the Research Lodge.

The full members of the Research Lodge, working under such a name, will be able to muster zeal and effort for conducting researches on the traditions and beliefs of old operative freemasonry, as well as on similar organizations and on related special features of probable masonic lodges in Turkey. It is therefore self-evident that the performance of serious duties are called for on the part of the brethren belonging to our body, and especially of those specialized in the history of art. Although Turkish masons have up to

86

now dwelled many a time on the operative organizations of the west and prepared studies on them # it is evidently noteworthy that they have given practically no place at all to studies about parallel operative organizations in the Turkish provinces. There exists a great void in this field. The name «Mimar Sinan» is considered of such nature as to inculcate zeal and effort in Turkish Masons for filling in this void.

Work has always been carried out in the Lodges in Turkey on the fundamentals and history of freemasonry. Among these, there exist some that are the result of very serious research. But unfortunately these studies have not to date been compiled and evaluated under scientific method. Taking this matter up is considered to be among the principal duties of the Worshipful Mimar Sinan Lodge.

It is not possible for work of this kind to result from the labors of one person or of several persons. However,experience has shown that it is not very easy to obtain good teamwork from groups that exceed certain numbers. It is seen that in groups, set up by great civilizations, the committees, assigned to carry out such studies, have always been formed by knowledgable and competent persons of limited number. Academies of art, historical study formations, and professional organization councils have all been constituted by such presons of limited number. Richelieu, who founded the famous French Academy, envisaged the idea of not exceeding 40 persons in continuity, to enable the institution to operate properly. It can be said that similar groups formed thereafter have all been limited to this number. As a matter of fact, the full members of the Quatuor Coronati Lodge are also limited to the number of 40.

Consequently, the number of full members of the Mimar Sinan Lodge also have been accepted as 40.

Although full membership is thus limited to 40 persons, a correspondent member group has been envisaged, just as in the case in the Quatuor Coronati Lodge. In order for the Research Lodge to perform the necessary services to the development of all the masonic world and especially of Turkish Fre­emasonry, it is expected that all regular masons will be of assistance.

The provisions of the By-Laws, decided upon for the Mimar Sinan Lodge, have been drawn up and coded on the basis of these fundamental ideas.

87

FORMATION

1. The Grand Lodge of Free and Accepted Masons of Turkey accepted, at its General Assemly session of May 2,1955, the formation of a special Lodge in the East of İstanbul for conducting masonic research.

2. This research Lodge, having the aims specified in the following articles, was registered under No. 43 of the roster of the Grand Lodge of Turkey under the name of.

MİMAR SİNAN

3. The founding members of the Worshipful Mimar Sinan Lodge have been selected by the Grand Permanent Council of the Grand Lodge of Turkey.

The names of the founding members are give nbelow :

1. Akkerman, Naki Cevat 2. Alsaç, Orhan 3. Alsan, Necip 4. Altar, Cevat Memduh 5. Çeltikçi, Fikret 6. Erbudak, Macit 7. Kayaman, Şevki 8. Örs, Hayrullah 9. Sena, Cemil

10. Temel, Raşit

AİMS :

4. The Worshipful Mimar Sinan Lodge founded to operate under the basic provisions of the Constitution and the General Lodge Regulations of the Grand Lodge of Free and Accepted Masons of Turkey shall labor especially for the following aims:

4.1 Undertakes studies on the history, symbols and legends of Frema-sonry:

4.2 Compile historical information in connection with factual foundation, propagation and develapment of Freemasonry in Turkey;

4.3 Determination of the true Principles, Aims and recorded or unre­corded Rules of Freemanosnry, as accepted everywhere, identifica­tion and sorting of the differing bases accepted by various jurisdicti­ons or more suitable to their national characters, and conducting of studies pertaining to such;

88

4.4 Connected with and parallel to the particulars under Para 4.3 above, collection and compilation of information about Freemasonry founded and developed in Turkey and carrying out of objective studies thereon.

4.5 Submittal of the results of the research and studies for the benefit of all Masons on as wide a scale as possible.

MEMBERS :

5. The Worshipful Mimar Sinan Lodge has two kinds of members, viz: 5.1. Full members 5.2 Correspondent members

FULL MEMBERS :

6. The founding members, selected by the Grand Permanent Council and those subsequently chosen by these members shall constitute the Full Members. The number of Full Members can never exceed 40.

7. Full Members shall be selected from among brethern, who have been Master Masons for at least 5 years, and who possess the fol­lowing qualities:

7.1 Knowledge of at least one language of Western Culture, or possession of linguistic knowledge to translate fully all kinds of texts in one of the following languages: Latin, Greek, Arabic, Persian, Hebrew, Sanskrit or Chinese;

7.2 Possession of general culture on the level and degree of higher education.

7.3 Possession of special ability and strong zeal for scuh research and study.

8. The Full Members shall be selected by the unanimous secret ballot of the Founding Members and of the other full members subsequently accepted by election.

CORRESPONDENT MEMBERS :

9. A Correspondent Member Group, formed around the Full Members of the Worshipful Mimar Sinan Lodge, and composed of regular Masons, shall be accepted. The Correspondent Member Group shall not be limited as to number.

10. In order to become a Correspondent Member, it shall be deemed

89

sufficient to undertake to pay the Correspondent Member dues decided upon by the General Assembly of the Grand Lodge of Turkey.

11. The Correspondent Members shall be informed of the results of the research and studies of the Worshipful Mimar Sinan Lodge, and shall receive the Lodge magazine publications free of charge.

12. Correspondent Members may carry out all kinds of work that might be helpful to the labors of the Worshipful Mimar Sinan Lodge. The documents put at the disposal of the Worshipful Mimar Sinan Lodge or the personel studies of the Correspondent Members shall be studied by the Worshipful Mimar Sinan Lodge, and those found suitable to the aims of the Lodge shall be published as is or with necessary alterations and additions.

SESSIONS :

13. The Worshipful Mimar Sinan Lodge shall normally enact 4 sessions a year at three-month intervals. In extraordinary cases , interim ses­sions may be enacted. The dates of normal sessions shall be decided on at the last session of each year. The dates of extraordinary sessions shall be determined and made known by the Worshipful Master of the Worshipful Lodge.

14. The Lodge Officers shall meet at least once a month for carrying out duties like preparing the Lodge labors, compiling or classifying studies, making the necessary publications in conformity with decisions adopted by the Lodge, and setting up the Lodge agendas.

15. The Lodge agenda shall be sont to members of the Grand Permament Council, to all Lodges and Full and Correspondent members at least 15 days prior to the date of the session.

16. All regular masons may take part in the official sesions of the Worshipful Mimar Sinan Lodge. Only Full Members, and Correspondent Members, who wish to give explanations about studies as decided upon by a majority of the Full Members, and who will be limited to express views connected only with the said studies, shall take part in the deliberations. Decision shall be adopted by a majority vote of the full Members only. Deliberations shall be held only on the subjects specified under Article 4.

17. The Worshipful Mimar Sinan Lodge shall not undertake labors like Initiation, Raising, or Transfer. The remaining labors shall be

90

conducted in conformity with the Ritual accepted by the Grand Lodge of Turkey. In case the agenda calls for it, sessions in the first, second or third degrees shall be enacted.

18. At its last session of the year, the Worshipful Mimar Sinan Lodge shall, after completion of normal labor, elect its officers according to the provisions of the General Lodge Regulations. A prior election of three nominees shall not be made for the Worshipful Master, as done in the Other Lodges.

19. The reports or studies on the agenda shall be submitted in the form of readings directly by the compiler. The labors of the compiler, who is not present due to an excuse, shall be read out by the Lodge Secre­tary. After determination of the results arrived at after deliberations on the compilation, a decision shall be passed on their publication with the necessary alterations or additions. Reports or studies, that have not been accepted for publication or have been postponed, shall be kept in the Lodge archives.

PUBLICATIONS :

20. The Worshipful Mimar Sinan Lodge shall effect two kinds of publica­tion viz: 20.1 Periodical 20.2 Books

21. In the periodical, to be published every three months by the Worship­ful Mimar Sinan Lodge under the name of «Mimar Sinan», shall principally contain the following subjects: 21.1. Masonic information, in the publication of which there is seen

no harm. 21.2 Selections capiled from among the masonic work of the Lodges,

considered to conform to the aims of the Worshipful Mimar Si­nan Lodge.

21.3 Selected news of the masonic world. 21.4 Portions of deliberations and domestic news of the Worshipful

Mimar Sinan Lodge, publication of which is decided on. 21.5 Reports and studies, which are decided on for publication in

connection with the basic labors of the Worshipful Mimar Sinan Lodge, or original papers, monographs and other critiques sent to the Lodge and decided on for publication.

21.6 Advertisements privately given by Masons.

91

22. Studies, which it is not possible to publish in the periodical but separate publication of which is deemed useful, shall be published in book form by decision of the Worshipful Mimar Sinan Lodge. Studies published in book form shall be sent to desirous Brethren by the Lodge Archives Officer against payment of the price.

FINANCIAL PROVISIONS :

23. The Full Members of the Worshipful Mimar Sinan Lodge shall not pay any dues whatever to this Lodge over and above the dues paid to the Worshipful Lodges they are members of.

24. The following incomes shall be used for meeting all kinds of expenses of the Worshipful Mimar Sinan Lodge: 24.1 Annual subscription dues pf Corresponding Members; 24.2 The allocation accepted in the annual general budget of the

Grand Lodge of Turkey; 24.3 Income from the sale of periodicals and books; 24.4 Payments made for the advertisements published in te per iod i ­

cal; 24.5 Donations made for facilitating the labors of the Worshipful

Mimar Sinan Lodge. 25. In addition to those sent to Full and Correspondent Members, the

((Mimar Sinan* periodical may be distributed to regular masons by way of sales. For this purpose, a proposal on the sales price of the periodical shall be submitted to the approval of the General Assembly of the Grand Lodge of Turkey every year at the time of submittal of the General Budget.

26. An annex budget list proposal for the Worshipful Mimar Sinan Lodge, to be attached to the annual budget proposal submitted to the Grand Lodge of Turkey, shall be drawn up by the said Lodge and summitted in time to the Grand Permanent Council.

27. The payment vouchers for the expenditures, made in conformity with the accepted budget list, shall be jointly signed by the Master and the Treasurer of the Worshipful Mimar Sinan Lodge.

28. The travelling expenses of the Full Members, residing outside Istan­bul, shall be paid according the basis accepted by the Grand Lodge of Turkey.

29. Payment of copyright to the owners thereof in connection with publications of original work shall be basic. This copyright shall be determined by majority vote of the Lodge.

92

GENERAL PROVISIONS

30. The Worsipful Mimar Sinan Lodge shall not be represented in any of the organs or bodies set up under the provisions of the Constitution or the General Lodge Regulations of the Grand Lodge of Turkey. Except that, an official observer may be present at the General Assembly of the Grand Lodge of Turkey to give information when asked for in connection with the labors and budget list of this Lodge.

31. Due to the special character of the Worshipful Mimar Sinan Lodge, there shall be no hindrance for those officiating in this Lodge to being elected to any office in another Lodge.

32. The Full Members of the Worshipful Mimar Sinan Lodge are under the obligation of attending all sessions al long as they do not have an acceptable excuse. Acceptable excuses shall be sonstituted of the following: 32.1 — Having to remain on offical duty at the hour and on the day

of the session enactment; 32.2 — Being on a journey because of official duty: 32.3 — Being so indosposed as to be unable to join the session; 32.4 — Part i c ipat ing in a family ceremonial that is impossible to

avoid. It is essential that the excuse be duly communicated in writing. Any Full Member, who has not participated within the year in any session without an acceptable excuse, shall be considered as having resigned.

33. Because the labors of the Worsipful Mimar Sinan Lodge are of a special nature, no additional talks shall be held on the general benefits of masonry, and no special ceremonies shall be held. Visitors shall be admitted to sessions without being subjected to any ceremony.

34. The proposal and charity bags sgall not be circulated at the end of sessions.

ACCEPTANCE AND ALTERATION OF BY-LAWS :

35. These By-Laws have been drawn up by the Grand Permanent Council according to the decision adopted by the General Assembly meeting of the Grand Lodge on May 2, 1965 ,and were discussed and accepted by the said Permanent Council at its meeting of August 22,1965. The By-Laws shall became valid as of October 1, 1965.

36. These By-Laws may be altered upon the proposal made by one-fifth

93

of the existing Full Members of the Lodge. After being put on the agenda and discussed, the alteration proposal accepted by a two-thirds majority shall be sent to the Grand Permanent Council for submission to the approval of the Grand Lodge of Turkey.

* *

Mimar Sinan Muh . \ L .-. iç yönetmeliğinin İngi­lizce tercümesinin Mimar Sinan Dergisinde neşre­dilmesi uygun görülmüştür .

Dergimizi takip edecek ecnebi kardeşlerimizin Mimar Sinan araştırma locasının maksat ve gayesi­ni kavramaları için, bu yayın lüzumlu kabul edilmiş­tir.

iç yönetmeliğin Türkçe metnini, bütün munta­

zam Tü rk masonları, Mimar Sinan Muh . \ L .: . kâ­

tipliğinden tedarik edebilirler.

Y . K.

94

Mimar Sinan Dergisinin bu ilk sayısında, bütün gayret­lerimize rağmen, tam ve mükemmel bir sonuç alamadığımızı biliyoruz ve daha iyi yapmaya çalışacağız. Kardeşlerimizin, dergiyi hazırlıyanların meslekten olmayan kimseler bulundu­ğunu hatırlayarak müsamaha göstermelerini, eksikleri ve tavsiyelerini tereddütsüz Yayın Komitesine bildirmelerini bil­hassa rica ederiz.

Yayın Komitesi

95

İ L Â N

MİMAR SİNAN DERGİSİNİN

hazırlama, basım ve yayım işlerinde

yardımcı olmak isteğinde bulunan

genç kardeşlerimizin

Mimar Sinan Muh . *. L . \ kâtipliğine

müracaat etmeleri rica olunur.

M İ M A R S İ N A N D E R G Î S Î

T ü r k Y ü k s e l t m e Cemiye t i üye l e r i n in

h e r çeş i t i l ân l a r ın ı

k a b u l edecek t i r .

T a m s a y f a 600 T.L.

Y a r ı m s a y f a 350 T.L.

Ç e y r e k s a y f a

K ü ç ü k p a r ç a

200 T .L .

125 T .L .

H e r s a t ı r a 15 T .L.

kasıldığı tar ih : İ0 Ekim 1966

Fiyatı 4 Liratı