LA sv . ngｾｾｦｩp＠ • NHONG DAC diｾm＠

,

. GIAO IIQIPHATGIAO VJ$TNAM

PHAN VleN NGHIEN CUU ｐｈｾｔ＠ HOC

ｾｾｍ＠ THU S01+2(13)

1994

!ONG so NAY 1HAT LUAT HOC : Y NGHTA PHEP V6 SINH • TRi

LA sv . ｎｇｾｾｦｩｐ＠ • NHONG DAC ｄｉｾｍ＠ CUA

&. T GIAO VIET NAM • COl V6 BIEN VA COl V6 . . fONG • TRIET HOC THIEN CUA TU€ TRUNG iQNG Si

. . •NSNCPH e1e

Y tiGHifi PHEP VO SIHH

Day Ia m()t thien ｫｾ＠ li1i vi B() tat Ty khieu Yo Cau Quang, sau khi gi<k ng(> chan ly "Yo sinh", lien trlnh hay cho hieu cua mlnh de ｐｨｾｴ＠ chung minh.

N6i ve khi su Cmg YO Cau Quang theo ngai Van Thu Su Lc)i ､ｾｩ＠ B() - tat den noi ｐｨｾｴ＠ ngt,I thu t<)i ctw min h. ｐｨｾｴ＠ da lt,Ia y hoi nhieu dieu, su ong Yo Cau Quang deu lan I LH)t da p ｉｾ＠ i duc)c xllng y ｐｨｾ＠ t.

Khi ay ｐｨｾｴ＠ da thuyet cho nghe sau dieu (I) ve y nghia phap Yo.- sinh. Tiep theo ｐｨｾｴｴ＠､ｾｴｹ＠ 43 dieu nfla nhu sau :

] . Moi·phe:1p YO thu, khong phai sac phap chang the thay duc)c,

2. MQi phap v6 t\,1, thoang nhu hu khong, 3. MQi ph{tp vO tinh, vue)t het the tinh,

4. MQi ph{tp rat sau, hon ca hu khOng,

5. MQi phap r(>ng ldn, khong c6 xu sd,

6. MQi phap kh6ng nay, r6t n1o y nguyen,

7. Moi phap V() y, canh gidi trong rong, 8. Phap kh6ng c(>i g6c, thoang .dang

suCmg khong,

9. Phap 11a dmg bu¢c, phien nao ket su I a bat kha dac

10. Phap khong day len, vi tinh kh6ng sinh,

11. Phap khong chudng ng<,1i. tinh von ｴｾｯｮｧ＠ｳｾ｣ｨＬ＠

12. Phap kh6ng t\,1 bao nhu m(>t cai bong,

LUAT H()C KIM CLONG T.

13. Moi phap nhu huyen, khong plu'li chan tht,Ic,

14. Phap kh6ng din ell, chi phftn ｨｩｾｴ＠dtn,

15. Moi phap Iuu chuyen, rna cac chung sinh dam ｖｾｉｏ＠ moi ben,

16. Phap khCmg tV khc1i, chu duyen nay deu ngang trai vdi nhau,

17. Phap khOng ai nhiem, khong hen ｖｾｉｏ＠dau,

18. Phap khong vet nho, het th£iy ket SLI

khCmg tim dau c6, 19. MQi phap YO cau, S(,lCh hon hu khCmg,

20. Phap kh6ng dau vet, phang ｰｨｴｾ｟｣＠ v() hinh,

21. Mqi phap dieu hoa, tinh kh6ng sinh quay, .

22. MQi phap nhu nhu, truck, giua va sau deu khCmg ranh gidi,

23. MQi phap giai thoat, khong ｉｾ＠ thu(>c nhau,

24. MQi phap deu tro, nhu thu g<,lch ng6i,

25. MQi phap phi sac, khac nao hu kh6ng,

26. MQi phap binh dtmg, kh6ng hon khong kern,

27. Phap khong the nam, nh1Ll b'au hu kh6ng nam vd sao duQc, .

(1)t Phan biijt can ; 2. Phi chan thl,lc : 3. Lu6ng hdi thoang : 4. Gi&:c chiem bao ; 5. Trang dudi nude ; 6. Ca1 bot nude.

•2 eNSNCPH •

iR. MQi phap v6 dac, ｢ｾ｣＠ tri tim toi khOng the thay duoc,

29. Phap khtmg nhieu dong, ba dbi ｳｾ｣ｨ＠I au,

30. Phap khong bQc kin, pha het toi tam,

31. Phap kh6ng gai g6c, lla mQi tr6i cMmg,

32. MQi phap yen on, nhu c6i Niet ban,

33.-Phap khong so hai, vi thoat s<) hai,

34. Phap khong bb kia, vi khong bb nay, . , ,(

35. MQi phap v6 Iuong, vUQt ca toan so,

36. MQi phap vo tudng, khong c6 hlnh tudng,

37. MQi phap vo tac, dut het moi ｮｧｵｹｾｮＮ＠

38. Moi phap v6 hanh, hanh tudng suong rang,

39. Phap kh6ng ban sang, ､ｩｾｴ＠ het giac quan,

40. Phap khong hang o, lla het tn,1 xu,

41. Phap kh6ng van d1,1c, hang thubng ｳｾＱ｣ｨ＠ trong,

42. Phap nhu Niet ban, dachang c6 sinh cung chang c() ､ｩｾｴＬ＠

43. Mc} i phap v5ng ｬｾｭｧＬ＠ khong c6 kho nao sinh gia c)m chet.

43 dieu tren c(>ng 6 dieu truck Ia 49 dieu ｐｨｾｴ＠､ｾｹ＠ ve y nghia Vo sinh.

Khi ay PMt ｉｾｩ＠､ｾｹ＠ : mQi phap cao sau ｮｨｩｾｭ＠ mau nhu ｶｾｹＬ＠ khong the dung lbi n6i cua ngudi thubng rna dien ta r6 duQc.

Cho nen trudc day ta ngoi 6 ､ｾｯ＠ trang chung duc)c phep ''Vo-sc1-dac". khong m(lt phap nao CO mQC CO ｬｾｮＬ＠ CO bu(lc CO COi ; khong m(>t phap m'io c6 ngan c6 che, c6lo c6 hoi. Vi sao nhu vf).y? Vi het thay mQi phap deu Ia trong ｳｾ｣ｨＬ＠ khong Jan m(>t chut nhiem 6 -nao het. ·

Khi a.y-su ong Yo Cau Quang chuyen chu

H1ng nghe nhung ldi Phf).t ､ｾｹＬ＠ tam khai y giai, hoan hy nhay nh6t, vua mung vua tui ' nude mat rong rong. Lien dung chap tay nhiit tam ngam Phf).t, rna ttJ thuyet lien 17 hai Ke de to ra ding, minh da giac ng(> chan Iy ｰｨｾｰ＠ Yo sinh <2r:

Vui thay The Ton cong due ldn,

Coi troi, coi nguoi deu guy y,

Hieu thau het thay ｨｾｮｨ＠ thang di¢u, 1. ｒｾｰ＠ ctau !e due ｄｩｾｴ＠ Het Kho ;

Trong Vo-s·o-y. thanh cho d1,1a,

Khong c6 phuorig hudng thanh phuong hudng,

An tr1,1 ､ｾｯ＠ｐｨｾｴ＠ thuong trong ｳｾ｣ｨＬ＠2. ｒｾｰ＠ dftu Ie ngai ｄｾｩ＠ Uy Due;

Vi deli toi tarn soi den sa ngs

VI ke khong mat lam mat cho,

Ke mac hu vc,mg hay de) thm'it, 3. ｒｾｰ＠ dau Ie ｢ｾ｣＠ Rat Tinh Tien ;

Da lla 6 nhiem, lla tuc ｧｩｾｮＬ＠

Cac thu dam truQc deu trut bo,

Oan than coi bang deu cuu cho, 4. ｒｾｰ＠ dau Ie dang Chan Cong Due;

ｃｾｮ＠ het khat ai va ngu si,

Sinh tu Juan h()i dut da Hiu,

Pha tan noi kho o cac coi

5. ｒｾｰ＠ dau levi Yo ThvQng ｔｨｵｾ［＠ .. MQi canh phtm ｢ｩｾｴ＠ khong vuong mac,

ｄｩｾｵ＠ tri giai thoat khan nghi han,

Hon trong ba coi het tran diu, 6. ｒｾｰ＠ dau Ie ngoi Ｎｓｾ｣ｨ＠ Nhiern 6 ;

Con nay can diu ､ｾｯ＠ Yo- thuQng,

D(> thoat chung sinh chiu kho hoai,

ｎｧｵｹｾｮ＠ con dac ､ｾｯ＠ duoc nhu the,

{2} ｯｾｹ＠ mili giac ng(l chtJ chua die chltng "Vo sinh Phap nh§.n PhapNh§.n"

7. KhCmg thea Tieu- thua ｳｾ｣ｨ＠ｬｾｵ＠ -l?c; Uc-na-do-tha vo luQng kiep,

Chiu kho hao nhieu kh6ng rdi ､ｾｯＬ＠Nhu ml)t trang tr6n vuQt cac sao,

8. Con ngam Nhu Lai cfmg nhu the ; Vi nhu c6 ngubi vao bien ca, Thap chi chi ccit tim thuy tinh,

Tuy ｧｾｰ＠ bao nhieu thu cua bau, 9. Deu b6 ｭｾＱ＠ lay thu fam thudng;

Co nguC1i thay ｐｨｾｴ＠ Vo Luong Lvc,

Nghi minh khong the nao c6 dUl)c,

Phep cua ｄｾＱｩ＠ thua rat r(mg ldn, 10. B6 Bode d?O chtlng Thanh V[ln;

Vi nhu co ngudi thay vi vua,

Vdi cac be toi cung vay quanh,

KhCmg muon ngCJi cao chi lam thap 11. Nen biet tu tu(1ng d() thap hen;

Neu ai biet ｐｨｾｴ＠ｄｾｩ＠ Cong Due,

Hanh dOng sang such rat cao sieu,

Nhung ｉｾＱｩ＠ chi thich tu Tieu thl.ra, 12.La ｨｾｰ＠ hl1i, luC\i, chju thap kern;

Chung sinh kh6ng nen hamTieu thl.ta,

Nhu Jua dom d6rn soi dem toi.

Nen diu m0t tri1i chieu khap noi, 13. Ph{t tan het thay bau u am ;

ｐｨｾｴ＠ co vtJ lue)ng tieng ｬｾｬｬｬｨ＠ dtm,

Thanh van, trhi, ngudi, cac ng<\ khac,

Hao quang cua ｐｨｾｴ＠ sang hnn ｨ･ｴｾ＠14. Soi rQi n,tc ro khap the gian;

Cung nhu su tu chung vdi t.;1o,

Chi coi dim cao Ia hon ca.

B6 ｶｩｾ｣＠ to ldn cua su tu 15. Ma lam theo kieu cua bf1y c<'w;

Nhu ｄｾｩ＠ thanh nhan cung Tieu qmi,

Khac n[to su tu cung lU cao,

Chi ham Tieu ､ｾｯ＠ cho Ia du,

•NSNCPH •3 •

• Trung tu thap me) chua Dich Long

Ninh Blnh

10. Nguc1i ay datu Tieu phap V<)y. Neu ai muon dlU Dai thl.ta d<.IO,

Nen ｴｨｵｩｾｮｧ＠ phat Hlm nhu the ｮｾｴｹ＠ :

"Lc1i ich the gian, ､ｩｾｴ＠ khci nf10, 17. Kh6ng nen hat chuck cac Thanh van''.

Ngai V6 C1u Quang den thi\i Otic Ph(tt Di Lac ra doi th1 chung dw_)c Vf) Smh Phap Nhan, tiep tt,JC tu ｨｾｴｮｨ＠ mcii m<ii ve ScJU dUl,)C

thftnh n<roi Chinh Dana Chinh Gt{tc. ｾ＠ｾ＠

e4 eNSNCPH •

Ml,lc "Phqt lw!t hQc" bai "Plu!p ly sam lufi" d3ng N(li san so 12, ､ｯｾｭ＠ｋｾ＠ in sai nhi'eu ay xin viet ｬｾｩ＠ cho ､ｵｾ｣＠ dung ca 21 bai.

M<;>i phap nhll bong g11ong

Nhl1 ｭｾｴ＠ trang dtioi nt16c,

Pham phu bj me ｨｯｾ｣＠1. Phan bi¢1 tham san si.

Phap V6 t<k c6 gi

Trong ｳｾ｣ｨ＠ nhll hll kh6ng,

Cung ｫｾｬＩｮｧ＠ c6 tri giac 2. D6i tra kMng v\fng ben.

Trong d6 tim ycu ghct

Chlla ll'tng c6 dt1Qc nao,

Pham phu sinh ｉｵｹｾｮ＠ ai 3. Chi Iuyen ai hao huycn

Nhlltrong gilic chicm hao

Say d:im cac lhll sAc

ｌｾｩ＠ nhlf dao c:it ｶｾｬ＠4. Oao c6 biel gi dau.

!-'ham phu cung nhlf vi)y

Ngu si phan bi¢1 can,

Vi yeu sinh say dam 5. Gii)n ghet ｉｾｩ＠ cai nhau.

Ca.1h dbi nhlf giik mong

Trong r6ng c6 gi ｢ｾｮ＠

Nhlf ng9u lua dam may 6. Si ai tlfong vAng ｬｾｮｧ＠ .

MQi phap dlfbng cay co

lam chhg b trong ngoai

Oii ycu khong trlfbng cuu 7. Tl,l tinh chAng c6 chi

Pham phu coi mQi phap

Chap til nhan duyen sinh

V6 tac kh6n nam giu 8. Tinh Iia xa vang ｬｾｮｧ＠

MQi phap y nhll huycn

Pham phu khbi ham me

TinhhuycnkhOngbcn vDng 9. Tham san si ciing vi;ly

M9i phap thuong vo tll!)ng

Khong can cit viw dau

Menh m6ng khong nlim dll(,)c 10. ｄｾ［ｾ｣＠ tinh ciing tht":th6i

Chung sinh nhlf b6ng glfOng

Chap lrlf(,)c vao nga so

Lia Chan ruoi lhCO VQng 11. Nao c6 chlic chan gi

MQi phap tl,la bong vang

Tham gii)n khOng noi chon

Nhlf huycn mong bong trang 12. Kh6ng c6 t1a voi gii)n

VQng canh kh6ng chan thl!'<

LUAT HOC KIM CUONG 1iJ

Tr6ng h6c c6 chut chi

Vin vao phap v6 chu i3. C¢i g6c ｬｾｮｧ＠ nhll to

Vi nhll ngllbi h6a hi¢n

KhOng c6 tham <;lin si

Cac cai m(>ng huycn d6 14. Chang bicl dau Ia bo

Vang lrang rucn dtloi n11oc

Nht.tng tMt kh()ng o nlfOc

Pham phu khoi phicn nao 15. Vo tinh ai hu¢ si

Tham san si ba dOc

Cht1 duycn deu rong kMng

Kh6ng chung sinh, thQ gia

16.Chi im phac su6ng th6i.

Kh6ng nhon nhi lj thi¢t

Vi n6 gia hi¢n ra

Pharn phu lam chap n6 17. Gia d6i tt.tong lhl)l ben

Nht.t hll khong v6 bien

Kh6ng cung ti)n lui IOi

M9i phap cung nhlf the 18. Nhlf lay s(l hll kMng

Phan bi¢1 c;k lhll phap

Thi)t kh6ng phan bi¢1 gi

Ke pham phu cMp than 19. Chltng co tit dau ra

Ta xct ｨｾｴ＠ lh:iy phap

· Tinh tlfOng deu chAng c6

Kh6ng sinh ciing kh6ng di¢1 20. Ciing kMng c6 h<)p tan

Tinh mQi phap giai thoat

V!ing lang khong tan dau

Khong m<k miu chi bet 21. ｄｾｴ＠ dtl<)c Ia ､ｾｩ＠ tri.

eNSNCPH •5 •

TRi TUE LA SlfNCHIEP • • • •

Ban y cua Chtt ｐｨｾｴ＠ vllO dbi chi vi m(lt nhan duyen IonIa khai h6a cho chungsinh tri kil!n cua Chtt PMt va cao thi cho chUng sinh giac ngo , va chitng -nhiip tri kitn tllc tri tu¢ cua Chtt PML

N6i tiep Chll ｐｨｾｴＬ＠ cic b:}c Hien thanh To sll khi tu hanh cung thllbng phat ｮｧｵｹｾｮ＠ mong mau chong di¢t hCt vO minh ーｨｩｾｮ＠ nao som lieu ng¢ dtloc ､ｩｾｵ＠tam vien ｧｩ｡｣Ｈｴｾｴ＠ khOng phitn nao, don pha vo minh, Vitn giac di¢u tam, khuech nhicn khai ng¢).

Thitn slf Ai Son NhiCn cling nguy¢n "tam Bo de kh6ng thoai chuycn, tri Bat nha hi¢n ticn".

Tam Bo de tile nhv Kinh Uwg Nghicm d<:ty Ia "Ban di¢u tam". Di¢u Ia khOng nhiem 6, khong tang giam v.v .. ｌｵｾｮ＠ Duy thllc g9i Ia chan tinh Duy-thllc. Thm Kinh Bat N ha ､＼［ｾｹＺ＠ nhb tri Bat nha ma dtloc vo thliQng Chinh ct\ng Chinh giac ( y Bat nha Ba Ia mat da co dac a n6c da Ia tam dieu tam Bode).

Nhllng tri tu¢ thvong phan bi¢t thanh 2 giai thuyct nhll sau :

I. Tri ｴｵｾ＠ the gian

II . Tri ｴｵｾ＠ xuat ｴｨｾ＠ gian

Tri tu¢ the gian l<:1i giai thanh 2 thuyet:

a) H9c r()ng, ｨｩｾｵ＠ nhicu, tai cao, nghe nghi¢p gi6i, giup ich cho dbi d<:tt t6i chan, thien, my cung Ia dang quy.

b) To ro thi¢n ac, phan bi¢t chinh ta, lam nhi.!ng ｶｩｾ｣＠ nen lam, thOi nhi.!ng vi¢c nen thoi, the Ia tri tue chan chinh, se ､ｶｾ［＾｣＠ qua baa tot tanh.

Tri tu¢ ｸｵｾｴ＠ the gian cung c6 2 loi d6n ｴｩｾｭ＠ kh;k nhau:

, ;/ A

fiT 11 DCII PliO TUlJ

I) Phan bi¢t dliQc Chinh phap cua Ph<H nhtl Tit dt, Luc dO v.v ... dlla vao d6 rna tu hanh Ia tri tu¢ xuat the gian, dan dan vao dliQc nha Nht.l Lai gqi Ia "ti¢m nMp". ,

2) Ph:i dliQc vo minh, thay dliQc tinh Phat noi minh, dll<)c d<:ti Giac ng¢ m(lt each citu kinh nhanh chong triCt dt'! g9i Ia "don sicu" (mau ＱｾＩＮ＠ T<_ti 'ao '! ｃｾｵ＠ dttQc g6c Ia "Ditc' ,khong lo ngon Ia ''Uu'. dtldc ng9n chlla ｨｾｮ＠ <Ill<)c g6c.

Trong ｌｴＬｾ｣＠ True Song To Chau Hoanh ､ｾｹＺ＠ Nhan gidi sinh dinh, nhan dinh phat tu¢, Ia n6i lan lvot phat sinh ｮｨｬｬｶｾｹ＠ ciing nhtt 3 mon Vo lau hoc.., Gi(li. Dinh, Tu¢.

Trong ｬｾＬｴ｣＠ d(), ba thi, tri gi6i, nhan ｮｨｾＬｴ｣＠ tinh ticu, thicn djnh, tri tu¢, chi co tri tu¢ ｉｾ＠ quan tn; ng hll n ca, khong the coi nhc;: cllll _)c ; chi c6 tri tut; Ia din thic• trliOc het, chi c6 tri tuG moi c6 the thong su6t hct thay phcip mC>n, khong c6 gi hang dliQc.

Cho n:::n trong Kinh Tang nhat A ham ､＼［ｾｹ＠ · thimh tlfu dtte)c gi6i ｬｵｾｴ＠ ; thanh llfu dVQc phcp tam mu(li(Chinh, D!nil , ｔｨｾＬｴＩ［＠ｴｨｾｭｨ＠ tlfu dtt<)c phcp than tuc bay di, ha phcp nay tuy thanh tlfu dliQc nhvng ciing kh6, nhvng dttQc thi ciing thanh s6 thuong (' U(li C.hi c6 thanh tlfu dt.IQc tri ｴｵｾ＠ bat nha Ia nghia thtl nhat. Vi y vao tri bat nha ma ､ｵ､ｾ＠ thanh Phat.

Tri bat n ha c6 cong ､ｾＬｴｮｧ＠ q uan chicu thu()c 1 ri t u<! vo Jau xu:it tht. Vis<_) Ian voi Ia tri , ｬｾｵ＠ V(Jilg, thvong bi ｮｧｾＬｾｹ＠ b1cn dien dao, ncn khong dich thanh "t n tuc" rna ell de nguyen am Ia Bat nha, vi con ham nhicu nghia chan chinh tuyet doi.

Tri tu¢ Bat nha thvong dlle)c vi nhll anh sang ｭｾｴ＠troi, nhi.!ng tro gian nhiing thvong hay gay t(i i ac () nhung ndi khuat anh sang, hili n(li tam bon <16 phan ｮｨｩｾｵ＠ am mu61.

•6 •NSNCPH •

Tinh sang cMn tri bj viii Up di, thi v6 minh phien nao trtii ､ｾｹＬ＠ nen c:k ｢ｾ｣＠ c6 dire d;,ty : T:;1m thbi tri ｂｾｴ＠ nha khOng ｨｩｾｮ＠ t:;1i, thi ciing ｮｨｬｬｸ｡｣｣ｨｾｴＮ＠ Tri Bat nha thllbng con vi nhl11Ua, c6 ｮｨｵｮｧｶｾｴ＠ o dat thl1bng ｭｴＬｾ｣＠ ra, ngam mt6c am 116t thi mun ra nhl1ng con ｬｾｩ＠｣ｾｮ＠ ba, neu chOn Hip hay dim lau trong n116c thi dan dan m6i tieu diet han.

Nhllng neu bj Ilia d6t thi ra tro ngay, nen tri Bat nha thl1bng vi nhll d6ng Ilia 16n. Thil n116c tham nhung ai ､ｴＬｾ｣Ｌ＠ bj Ilia Bat nha d6t ｮｧｾｴ＠ cung phai ｣ｾｮＬ＠cac ｊｯｾｩ＠ cui phicn nao MP phai llta Bat nha Ia chay. ｌｯｾｩ＠ da ngu si ngoan c6 bi hia Bat nha dot cung pbai nhit. Ritng ram co khO ta kicn chl16ng ng:;1i, va bao nhieu ｴｾｰ＠ｶｾｴ＠ V()ng llfOng khac neu lila Bat nhii ben vao ciing dcu ticu ra tro.

Nhi1n-g loai ho ｭｾｴ＠ ch6 nao ciing bam dl1Qc, nhlfng lt'ta thi chung kh6ng dam bam. Vi v6i tam chung sinh ch6 nao, ｶｾｴ＠ gi cling phan duyen tl1ong toi tri Bat nha

Ve mila n6ng, nuoc Ia M each Jem, thi sinh trung rat nho, mal pham kh6ng the thlly dl1<)C, CbO nen, ｐｨｾｴ＠､ｾｹ＠ ph<ii l9c nude m6i dung. Neu nlf6c o ｴｮｾｮ＠lila khong Uit ntf6c khOng ｬｾｮｨＬ＠ thi 1rung khOngsinh. Nhau ,:o t ... £ tct ding tri Bat nha nhlillia dun n116c, sllc quan chieu Juan I uOn ch6i sang, gi i1 dli<)c dO n6ng kh6ng ng· : tht Ill tliOng hen xau, me hoc')c, phitc ｴｾｰＮ＠khong thC nay mam ra dli<)C.

ｖｾｹ＠ nen trong Kinh "Bat ､ｾｩ＠ nhan giac" ｐｨｾｴ＠､ｾｹＺ＠

"Ngllb i tu ｨｾｭｨＭ､ｬｵ＠､ｾｯ＠ B6-dc phai lay tri tu¢ lam Sl,l nghiep".

Thtang Si ｈｬｾｮｧ＠

TJNG GS. ｎｇｕｽＧｾＢｎ＠ WTHU

DOng tac gid Lich sii PhiJt giao ｖｩｾｴ＠ Nam Xuat bdn nam 1988

Thrlp sru15 n8on den lham Phal lei

1hJ6c f.oa TdiD Lhe ne,Am vi lai

Tv lvon8 n8tkli xtra Lhanh qua kh(t

ｈｩｾｮ＠ LUi <..il ｶｾ＠ biel. hc'li ai ?

1h& ly v;)n d1vono kha kha r6i

B8i m tap chi Lhtrl.hti coi

Y Lh6f18 ｫｨＶｦｩＸｬｵｾｮ＠ Lhanh chvone. s<ich

f)() ､ｾ＠ tam phal. 8JHO ｣ｾｬｬ＠ Oi.

D6fi8 Thy kim c6 8VOfi8 con d6

Cuu nan chuf18 sinh n6i dfty voi

Nhv kim ､ｌｉ＼Ｚｾｃ＠ nhi cftn lu ｫｬｭｹｾｮ＠

'Jan k116 khan lha 10 ky hiu18 (l)

Ctia ｌｨｩｾｮ＠ linh l<;tc Cao kh6n8 L6

ｎＸｵｹｾｮ＠ Lim m6l ne,, ,') pho kinh

Duy Uuk. Lien hoa. V..."l lvons Lh0 ...

Ly. 'Irfl'1 np,oi nsvi imh blnh minh

ｖｩｾｬ＠ Nam s0n8 nui nv6c non mlnh

Da may llf,hln nam l;Ji hC1i sinh

Nt)liCp chtlc'lns hilll c()n bdo .VIGC ｩＨｾｮ＠

ｋｨｵｹｾｮ＠ Lh1¢n lrune,lai cu<X.' tnJons chmh

ThOng Clzqp- PL 2537

(1) Hai cau tho Han cua Gao Ba Quat, ｴ｣［ｾｭ＠ djch: Thuoc trj ｢ｾｮｨ＠ can loi khuyen nhu Nhln anh dau ta ｉｾ＠ chay dong.

A

VIETNAM •

II. Tn IfCH Dlt NGHI$P

' 0 day, chung t6i kh6ng n6i vc Sl! anh huil ng trit yeu cua Phl)t giao An, Hoa d6i voi Ph;)t giao Vi ¢1 Nam, rna chi ｴｨｵｾｴｬ＼Ｚｬｩ＠ mot s6 ､ｾ｣､ｩ｣ｭ＠ ricng ctia Phat giao ｖｩｾｴ＠ Nam. Thi ､ｾＺｾ＠ :

I. Tien trinh ljch siJ cua l><w Ph;)t ｖｩｾｴ＠ Nam dti('C t(lm tilt nhll sao :

- Dau ticn Phf!,t giao An D¢ truyen viw Vi¢ t Nam, chung Ia phai cam m6c ljch Sll vao the ky thl11Iltru6c Thien Chua, vi trong thbi gian nay da co h<u vj Cao lang Sona va Uttara l it An D(l iOi truycn oa Chinh Phap, va da c6 mot bao thap Asoka ､ｵｾ｣＠ thiet l;)p ｴ＼Ｚｾ＠

vung DO Son, each thanh pho Hai Ph<lng chitng 12 uly so. Va cling chinh b vung Do Son nay vao nam I OSR, vua Ly Thanh Thng da ticp n6i xay them mot bao thap Tuong Long de cung dang Ph;) t.

D()ng thoi, dt!a tren sach Linh Nam Chmh Qua1. ｣ｾｵｮｲ＠ I a cling phai ke toi m(H Tang si PMt Quang i'1 ml) t n_s6i chua nho trcn nui Quynh Vien lrong hai phf!.n Giao Chi (V i¢1 Nam) bay gio, voi lruy¢n Chll D<mg T li va Tien Dung thu¢c cu6i do1 Hung Vuong.

- T hll hai, thea du ki¢n l jch su PMt g1ao Vi ¢1 Nam, t!1 i vao nam 189 sau Thien Chua, tiep den cac vj Nhu Lai Sit gia nhu cac nga i Ma Ha Ky vl!c , Khau Da Ia, Khuong Tang HOi va Mliu Bac t6i Hoang D<:io t<:1i ｭｩｾｮ＠ Bac Giao Chau (Vi¢t Nam), va c6 phien djch ｮｨｩｾｵ＠ kinh dic!n. Thi d1,1 : Ngai Khtwng Tllng H¢i da djch Kinh Bat Nha Bat Thien ｔｾＺｾｮｧＬ＠ dong thoi truyen d<;ty Thien An Ban, dem hoi thb ra, vao, dau

eNSNCPH •7 •

tien t<:1i Vi ¢t Nam; va Mau Bac da vie t sach Ly ｈｯｾ｣＠Luf!.n dt'! bi¢n hO cho PMt giao, va cai chinh nhung

. dieu xu yen tC;IC cua Nho siva D<:!O si.

- Vao cu6i the ky thll VI (580), ngai Ty Ni Da Luu

Chi ( Vinil aruci) , nguoi An, da toi chua Phap Van, lang Khuong Tl$, huy¢n Sieu Lol,li, tinh Bile Ninh, lf!. p ra phai Thien thll hai va djch Kinh T6ng Tri.

- Trong tM t...-y thlt IX co Ngai VO NgOn Th6ng, nguoi Tau t6i chua Kien So, lang Phu Dong, huy¢n Ticn Du, Bac Ninh, truycn phai Thien Bich Quan (nhin vao tubng), d6 Ia giong Thien lhlt ba t<:1i ｖｩｾｴ＠Nam.

- Vao Mu ban the t..."Y thll XI (1069), l <:1 i c6 them m¢t vi Thien Su ngu()i Tau, ten Ia Thao Duong, t6i chua Khai Qu6c (Tran Qu6c) Ha N¢i, lf!.p ra pha1 Thien thll ttl v6i ｭｾＺｾ｣＠ dich "Thien Tinh Song Tu", trong thoi vua Ly Thanh Tong.

- Vao the ky thll XIII , ､ｾ｣＠ hi l;t xuat hi¢n mot giong Thien Vi l; l Nam dau tien mang tinh cha t d¢c l;)p Vi¢t Nam voi st! kcl ｨｾｰ＠ hai hoa cua Ph;;.t giao An Hoa. D6 1a phai Thien True Lam Yen Tli ma ogai Dicu Ngt! Giac Hoang, vua Tran Nhan lt)n lam thtiy to, va cling Ia Thien phai thll nam cua Phl) t giao Viet Nam.

-Trong the ky XVI , ticp n6i Dl,lo m<:1ch Vi¢t N .. m1. hai Thien su Thuy Nguyct va TOng Dtcn. ngubi Vtet. da ｬｾｰ＠ ra phai Thien Tao D<.>ng, va ､ｾＱ＠ dao trang tai chua Hoc Nha• ( Hoa Giai) HaNoi. T hco thll ttl thoi gian ｴ＼Ｚｾｩ＠ Vi¢t ｎ｡ｴｾＱＬ＠ thi pha i Tao DOng nay duoc xcp vao giong Thien thtt sau.

- Ticp ､ｾｮ＠ the t...-y XVII , tC:ti chua Li en Phai, ｂｾ｣ｨ＠

Mai, HaNoi , c<l ngai Lan Giac, the danh Tqnh ｔｨｾｰＬ＠da sang lf!.p phai thicn Lien Ton, day Ia giong Thien

. 1hll bay.

Bict rfln g, cac thien stJ thu¢c hai Thien phai Tao D¢ng va Lien Ton n6i tren da chti truong hai quan diem khac nhau. Thi d1,1 : Phai Tao DOng chu lrc;mg vao Giai-Hanh-Chllng, trong khi phai L ien TOn ｬｾｩ＠

nham vao Tin- Hanh- Nguyen. Tuy nhten. ｭｾＺｾ｣＠ d1ch giac ngo va giai thoat thi dcu gi6ng nhau.

Theo giao su Maurice Durand thanh vicn cua Truong V icn D6ng Bac co Phap, thi Ong giang nghia hai quan dit'!m ｴｲｾｮ＠ nhu sau :

e8 eNSNCPH •

"Thco gioi ｐｨｾｴ＠ giao, th1 phai Lien Ton danh gia cao ve Tin, Hlmh va ｎｧｵｹｾｮ＠ . TOng phai nay muon diu dat mQi ngllbi phai c6 Dilc Tin di! hanh ､ｾｯＬ＠ va phat ｮｧｵｹｾｮ＠ sinh sang Ph:).t quoc dll<;)c

_ sung stt6ng dbi dbi. Phai Tao DOng danh gia .cao noi Giai, Hanh, Chitng. cac tin do trtt6c ht!t phai ly giai, hieu ro giao ly, ke do phai tu hanh va cu6i cung Ia chitng ngo Ph:;it tinh (nghia Ia thanh PMt) (l) .. _

- Phqt giao Mi€n Tmng

Chung ta ｮｨｾｮ＠ thay c6 ba vi Thien Sll - hai vi Trung Hoa, m(jt vi Viet Nam khai son dau tien ｴｾｩ＠Trung ｖｩｾｴＬ＠ vao the k"Y 17. Do Ia Ngai Nguyen Thieu, ｔｨｾ｣ｨ＠ Liem, va Lieu Quan.

Ngai Nguyen Thicu, ngttbi Trung Hoa t6i Trung ｖｩｾｴ＠ｖｾｉｏ＠ nam 1665, va 11;\p nen chua Th:;ip Phap ｴｾｩ＠ tinh Binh Dinh. Ngai thuoc giong Thien Lam Te.

Ngai Th<_1ch Liem ngllbi Trung Hoa, t6i Trung ｖｩｾｴ＠ vito nam 1696, va ｴｲｾ＠ tri Chtia Thien ｍｾ＠ - Hue. Biet rang, chua Thien ｍｾ＠ dtlc)c t:;to ｬｾｰ＠ dau tien o Hue vao nam 1601 do Chua Nguyen Hoang. Ngai thu(ic phai Thien Tao D<)ng.

- Ngai Li eu Quan ngtlbi Vi¢t Nam, xuat gia vao cu6i the l"Y 17 dau the kY 18,_va khai sang chua Thien Thai Thien T6n o Hue. Ngai thuOc giong ｔｨｩｾｮ＠ Lam Te.

Ngoai ra, con c6 Hoa thtt<;)ng Phtloc ｈｾｵ＠ ti;i i Hue, ngttbi tinh Thai Binh, vao day Hoang D:;to, va con de l::ti mOt bai ｫｾ＠ bat di¢t trong bai tl!a cu6n Triet hQc ｐｨｾｴ＠ giao ella Tdin Van Hum nhtt sau:

"Kinh giao lttu truyen tam ｶｾｮ＠ttl,

H9c hanh khong thicu cling kh6ng dtl,

Nam nay tinh ｬｾｩ＠ chitng quen bet,

Chi nhd tren dau m(jt chu Nhtl".

- Pltqt giao Mien Nam

Theo cac sach si1 PMt giao ｖｩｾｴ＠ Nam thi phan l{ln Tang va tin do dcu thu(>c phai Lam te do cac Thien Sll va Ngai Lieu Quan o Trung Vi¢t truyen vao.

Con phai Tao Dong tai Nam Vi¢t, chung ta mcli chi tnay trong bu6c dau nghien dtu, cac L111h vj ｨｩｾｮ＠ dtldng thb cac To khai son o chua Bilu Phong trcn nui Buu Long, tinh Bien Hoa ma thai. Tuy ｶｾｹＬ＠ nhin tong quat ｐｨｾｴ＠ giao ti;ii Nam Vi¢t, chung ta thay c6 hai giao phai noi bi;it , d6 Ia PMt giao Dai Thi!a tit mien Trung truycn ｶ｡ｾ［＠ va PMt giao Ticu ｔｾｩＡ｡＠ tit Cao Mien truyen sang.

- N6i chung, tren toan quoc, tit dau the J.."Y 20, nghia Ialit 1931 t6i 1945, chung ta nMn thay, c{} phong trao Chan hung PMt giao, trtldc hct tit mien ｎｾｭ＠ ( 1931), den mien Trung (1932), roi t6i mien Bac (1934). Kc ti1 dau the ky cho dcn nay, ro rang Phi;it giao Vi¢t Nam da va dudng anh huong voi van h6a Tay Phvong. Voi hi¢n ttlc)ng m6i nay, chung toi tl6c mong cac vi Tang Ni va PMt tl.l can phai Mt kip da tien h6a ella the gi6i va dan toe Vi¢t nam, de cai t6 va thich nghi sao cho phu h<;)p v6i PMt giao, vi d6 Ia m(l t doi hoi cap bach cua chUng ta hi¢n nay.

II. ve ttl hJiJng sang b;lo

Quan diem nay n6i len tinh than d(>c ｬｾｰＬ＠ tich c!Jc ctia nhan ban PMt giao n6i chung, va ctia D<_w Phl)t" Vi¢t Nam n6i ricng. Ttl

ttlOhg sang li;io ay dtl<;)c dien ta r6 net trong hai trieu d:;ti Ly Tran.

Trong tricu ､ｾｩ＠ nha Ly, chung ta ｮｨｾｮ＠ thay c6 ba vi Thien stl da truvcn ba tu tubng dOc dao ay. Do Ia:

I. Ni su ｄｩｾｵ＠ Nluin, the danh Ly Ng9c Kieu (1042-1113), da phat bieu ve lc sinh tU trong Thien Uyen ｔｾｰ＠ Anh Ngu ｌｾ｣＠ nhtl sau :

"Sinh lao b¢nh tit,

Ly chi thtlilng nhien

ｄｾ｣＠ diu giai thoat,

Giai ph<;IC thiem chien

Me chi cau ｐｨｾｴＬ＠

ｈｯｾ｣＠ chi diu Thien

Thien PMt bat cau,

Do khau vo ngon".

Nghlala :

Song, gia , benh, ｣ｨｾｴＮ＠

Le d6 tl! nhien,

Mong muon thoat kh6i,

Coi tr6i . bu(>c them.

Me day, diu PMt,

Lam day, diu Thien

Chang cau Thien Ph<)t,

ｎｧｾｭ＠ mi¢ng kh6ng n6i.

ｄｾｩ＠ y, thco chung toi hieu thi Ni Stt muon de cao tinh than II! l!Jc, d(>c ｬｾｰ＠ chit kMng phai tha }!Jc, n6 1¢, doi voi van de giac ng(> va giai thoat, hi;lnh phuc va It! do cho chinh ban than moi ngttbi .

2. Thien stt Vien Cltieu (999-1090),trong sach Tham D<'> Hien Quyct ella Ngai da nhan ｭｾｮｨ＠ ttl wong t!J tu, It! ng(>, nghia Ia : It! giac, tl$ hanh va tl$ nhien nhu sau :

" Bat hudng Nhll Lai thi di¢u t:;tng,

Bat cau Th diem ｴｾ｣＠ dang chi".

Nglzia Ia:

Khong nhb Phi;lt de mo kho bau,

Khong xi n Ilia T6 de thap den Thien.

N6i each khac, muon thanh PMt, lam T6, hay muon d<.It tdi dinh cao nhan each, thi II! minh phai thl!c hi¢n, chit khOng nCn dl!a ｶｾｷ＠ ngllbi khac. Nghia Ia : Dllng nntQn ｾＱｩｩｩ＠ ngt1b1 ma thl">.

3. Thien s1t Quang N ghiem (1122-1190), cung ttl tllong sang ｴｾｯ＠ neu tren da ｫｨｾｮｧ＠ djnh quyen II! do, binh dJng, va d()c ｬｾｰ＠ bang lbi n6i danh lhcp va tl! hao nhll sau :"

Ly tich ､ｩｾｴ＠ phllong ngon tich ､ｩｾｴＬ＠

Sinh vo sinh ｨｾｵ＠ thuyct vO sinh.

Nam nhi ttl hi"tu xung thicn chi,

Hllu hllOng Nhll Lai hanh xit hanh".

(Thien Uycn ｔｾｰ＠ Anh Ngu ｌｾ｣ＩＮ＠

Nghiala:

Muon n6i tich di¢t, dllng c6 chap tjch diet,

Ng(> vO sinh rOi, hay n6i v6 sinh.

Nam nhi phai c6 chi tung tr0i ,

Dllng di theo bu6c di ct.ia PMt.

- ｎｧｾ＠ y : Thien su muon n6i , Ia phai hanh dOng thl!c tien, phai tu thi)t, ng¢ tMt. M6i ｐｨｾｴ＠ T.:t phai ｬｾｰ＠ chi sieu viet de cliu kh6 do sinh, dling tin ｾｨ｣ｯ＠ mil ｱｵ｡ｮｾ＠ｶｾ＠no 1¢ bat cit ai kc ca dlic ｐｨｾｴＮ＠

- Trong trieu d<;li nha Tran, theo lich slt PMt g·iao Viet Nam, chung ta don cu mOt Thien s11, Thuy t6 cua phai Thih True Urn ｙｾｮ＠ Tu. D6 Ia ngai Dicu Ngl! Gtac Hoang, vua Tran ｎｨｾｭ＠ Thn

( 1258-1308), da d<!-y to an dan Vi¢t Nam trong bai phu "Cll Tran L;,tc ｄｾｯﾷ＠ nhll sau :

CtL Tran ｌ＼［ｾ｣＠ D;,to tha tuy duyen,

Co uic san he, kh6n ｴｾ｣＠ mien.

Gia trung huu bao hllu tam mich,

eNSNCPH •9 •

khong con mau thuan, qtc doan giila nhan sinh va vii ｴｲｾＺｾ＠ v;,tn ｶｾｬＬ＠khong Con mau thuan, C\!C doan giua ngllbi va ngllbi, giila ｴｨｾ＠ gi6i chu quan va khclch quan trong m()l xa hOi PMt giao.

Ill. Nhilng ky ci;ng xay dl)ng dat mJiJc va Phc)t giao.

D6i canh vO tam rn(!.C van V6i chllOng ｭｾ｣＠ nay, chung ta Thien". tim thay nhung dau an cao ､ｾｰ＠ cua

Nghia Ia:

0 doi vui ｄｾｯ＠ hay tuy duyen,

cac Thien sll Vi¢t Nam, con dtlQc ghi ro trong sach Thien Uycn ｔｾｰ＠Anh, n6i len cOng dlic cua quy

Neu d6i thi an, m¢t ngu lien. Ngai da giup nll<ic, an dan, hoang Cua san trong nha, tim chi nua, dtlllng ｐｨｾｴ＠ Phap, xling dang voi

danh nghia cao tang trongvit;c bao Tam canh nhll nhll d6 Ia Thien. an To Quoc, Tam Bao, Cha Mt,\ va N6i chung, ttl tllc>ng trong hai Thay B<_ln, va ncu gllong sang cho

k¢ n6i trcn cua ngai Dieu Ngl! tat ca Tang ni, ｐｨｾｴ＠ til. D6 Ia Giac Hoang, ｐｨｾｴ＠ cua Vi¢t Nam, Thien Sll Khuong Vi¢t , Db ｔｨｵｾｮＬ＠phaidllQcxac nhi)n tim ml!c tht16c Y<;ln ｈ＼［ｾｮｨＬ＠ Vicn Thong trong thbi cho D<;lo PMt Vi¢t Nam, ｫｾｴ＠ hQp Dinh, U, Ly, va B() tat Thich can doi giila Dan tl)cva ｄｾｯ＠ Phap, Quang Dlic moi day. B1ct ding, va t<;lo thanh ml)t kh6i ､ｾｩ＠ doan cac vi Cao Tang nay, ngm.ti trl1 B?) ket, ､［［ｾｩ＠ hung, ､ｾｩ＠ ll!c, d<!-i tl1 bi hau tat Thich Quang Dlic, da nhict mang ｬｾｩ＠ Sl! vung ｭｾｮｨ＠ va phOn tinh giup cac nha vua ｨｾＱＱＱｧ＠ nhilng vinh cho loan the dan t()c va Phat phllong ｴｩｾｮＺ＠ ngoai giao. chinh trj giao. va quan sl!. C6 mot dicu dang ghi

Them vfw day, thco tinh than nho Ia : Sau khi giup vua thanh PMt giao cua Ngat, thi rat tl! cOng, va mang l;,tt an ell , ｬ＼Ｎｾ｣＠

nhien va binh di. Nghia Ia : Co · nghi<;p cho wan dtin, cac vi Cao lh\!C rnOi V\!C dtl{,)C ､ｾｏＬ＠ CO lin thi · tang ｬｾｩ＠ trO ve d(}i S6ng IU hanh, c61am, neu m¢t thi phai nghi, tMt nghia Ia :"rong thanh, than thoai". Ia m()t nep song chung rat thoai mai, khOng c6 gi Ia diu ky, chang c6 gi Ia vt16ng mk

Con n6i ve yan de tu dtlong than tam cua moi ca nhan, thi PMt 1<!-i tam, ｐｨｾｴ＠ Ia chinh minh, khOi phai di tim i'l dau ca. Ben ｣ｾｮｨ＠ do, ngai 1<!-i nhac nhO t6i viec tham Thien, ｮｨｾｰ＠ Dinh va khich I¢ m9i ngt1bi can hicu r6 rang, ｭｾ｣＠ dich cua Thien Dinh H1 Bat nhi hai hoa giua n()i tam va ｮｧｯｾｩ＠ canh, giila con ngllbi va mOi sinh, t<;lo thanh m()t ban nhac s6ng, d;,ti hoa tliu

e10 eNSNCPH •

1. ---lzi?n s1t Khuong ｖｩｾｴ＠ (933-

1011'

·r • danh hi¢u Khu6ng Yi¢1 m 'Jmh Tien Hoang da ban ﾷｾｮｧ＠ Ngn; \Il o nam 971, da.rnang mOt y n h a lich ｣ｴｾ｣Ｚ＠ giup do mt6c Vi¢1.

Tiep ､ｾｮ＠ vua Le ｄｾｩ＠ Hanh, thllbng mci Ngai vao n(li dien de hoi viec quilO binh va VI(\ .. ntflk

ｄｾ｣＠ bi¢t vao nam 986, vua Le ｄ＼Ｌｾｩ＠ Hanh da nhb Ngai lam m(H bai van tien sit tUn nha T6ng Ia LyGick·

"Tllbng quang phong hao ｣ｾｭ＠phtr•1 l! ll(,)ng,

Than tien ph!Jc ､ｾ＠ hliong

Thien ly ｶｾｮ＠ ly thi¢p thliong htong,

Citu thien quy I¢ tntbng

NhAn tinh thong ｴｨｩｾｴ＠ d6i ly tntbng

Phan Luyen su tinh lang.

Nguy¢n h!Ong tham y vi Nam n!Ong,

Phan minh tl!:u nga hoang".

Trpn diclz :

- Gio hoa phih phoi chitc bubm hoa,

Than tien tro ｬｾｩ＠ nha

Dttong muon nghin d<)m trai phong ba,

Cita trbi nham dttong xa.

MOt chen quan ｨ｡､ｾ＠ thitt tha,

Thttong nho biet bao Ia.

N6i nicm xin nho c6i Nam ha,

Bay to v6i vua ta.

( Hoa thti(,)ng Thich ｍｾｴ＠ The)

2. ｔｨｩｾｮ＠ s!l Do TluuJn (914-990).

Trang thoi Tien Le, vua Le ｄｾｩ＠Hanh cung thttbng cung thinh ｔｨｩｾｮ＠ S\J D6 ｔｨｵｾｮ＠ vao trieu dinh de trao d6i y kien ｶｾ＠ quae s\f, nh\J chinh tri va ｮｧｯｾｩ＠ giao, ､ｾ｣＠｢ｩｾｴ＠

nha vua con nho Thien S\J ｳｯｾｮ＠thao cac van ｫｩｾｮ＠ｮｧｯｾｩ＠ giao.

0 '>0 CD

·0 I

c 0 (f)

c <(J) i= 0

•:::J .L: 0 ' 0

Tiep den nam 986, nha T6ng eli Ly Giac sang nt1<1c ta de phong tt16c hi¢u cho vua LC ｄｾｴｩ＠ Hanh. Nhan dip nay, nha vua nho Thien Stt cai trang lam ngttoi lai do de don ticp sir than Ly Giac. Tren song , bat chQt. co hai con ngong dvong bdi, Ly Giac trong thay, lien itng khflu d9C ha i cau thO oam chit :

" Nga nga, lttong nga nga !

Ngttong dien hv6ng thiCn nha

Thien Sv d\JOng cheo, ngam tiep haz cau de thanh m(>t bai tho Ngu ngon tit tuy¢t, bon diu nam chu:

;,Bach mao pho l t,Jc thuy,

Hbng ｴｲｾｯ＠ bai thanh ba".

- Nghla chung ca bai tho do Hoa th\JQng Thich ｍｾｴ＠ The dich .Ja:

Song song ng6ng mOt dOi,

Ngita ｭｾｴ＠ ngo ven trbi,

Long trang ph<li dong bicc,

Song xanh chan hong bdi.

Sau d6, vua ｬｾｩ＠ hoi Ngai ve vijn mtbc dll(,)c dai ngiln ｴｨｾ＠ nao, Ngai lien tni lbi bang mOt cilu k¢ :

"Quae TO nhll dang lac,

Nam Thien ly thai binh,

V0 vi ell di¢n cac,

Xit xu tile dao binh''.

Tqm djch:

ｖｾｮ＠ mt6c thl)t vilng ben.

Trbi Nam h11ong thai binh,

Thoai mai trong trieu chinh,

Khap noi dllt chien tranh.

3. Thien sll Vqn Hanh ( -1018)

- Ut m(>t vi Cao tang, dao cao. dilc tr<;>ng, hQC hanh uyen bac, quan tri<;t ca tam Giao- ｐｨｾｴＮ＠ Lao, Kh6ng, Thien stf ｖｾｮ＠ｈｾｮｨ＠ dlf<>c vua LC D"'i Himh rat kinh trc;>ng.

Vao nam 980, Nha Tong mang -Jucln sang danh n116c ta. Do d6, nha vua hoi Ng;ti :

"Quanta thang b<,1i the nlw ?"

Ngai lien <.tap;

" Chi trong ha. bay ngay, thi gtil..: sc lui".

R(>i, Slf vi¢c xay ra d(tng n hlllbi ticn doan d!a Ngai .

Den dbi ｢ｾｯ＠ chua U: Long Dlnh, nhan dan deu oan ghet. Bili tht:, Thien Sll ｖｾｮ＠ｈｾｮｨ＠ va Dao Cam Moe da sap xcp thant. cong mQt viCe de suy ton vua Ly Thai To ICn ng6i, lap nen nha Ly ngay sau khi LC Lc 1g Dinh chct. Va vi¢c nay da xay ra, cung dung nhtt loi lien doan va khuycn khich loan dan cua Ngai :

'' ｔｾｴ＠ Lt trlim Bac Thuy,

Ly Tv th1,1 Nam Thien.

T\1 phttong can qua tinh,

Bat bieu ｨｾ＠ binh yen."

Tam dicit:

Vua Le chim bit!n bac,

Nha Ly tri trbi Nam.

B6n phttong di1t chinh ｣ｨｩｾｮＬ＠

Tam ht16ng httbng binh an.

- Vi ｶｾｹＮ＠ hi¢n nay (1993) ｴｾｩ＠thfmh ph6 ｈｾ＠ Chi Minh, nha nt16c vAn d!lnh mOt dttong ph6 lay ten Ngai, gQi Ia dttong S11 ｖｾｮ＠ｈｾｮｨＮ＠

4. Thien su Vien ThOng ( 1080-1151)

Dli(,)C phon_g chile Qu6c <;11 va hai ｬｾｮ＠ du(,)c trao toan quycn lanh ､ｾｯ＠ vi¢c nll6c, Thien S11 Vien Thong da dlif khoat tit ch6i. Tuy nhien, vao nam 1130, vua Ly Than Thn moi Ngai vao cung dicn de hoi vi¢c tr!.lo(ln 'mat, con cua dat mt6c ra sao; Ngai lien dap:

"Thien hCI vi nhll m6n dO dung, ､ｾｴ＠ vao chO yen thi yen, ｾｉ＠ vao cho nguy thi nguy, chi c6t b dllc nha vua thlfc hanh khac nhau rna thoi'. Dllc hicu sinh cua nha vua tham nhuan den nhan dan, thi nhan dan ycu men vua nhll cha ｭｾＬ＠ tOn kinh vua nhll ｭｾｴ＠ troi, ｭｾｴ＠ trang, the lt(C ､ｾｴ＠ thicn h(l VflO cho yen ｶｾｹＮﾷ＠

Thien Str n6i tiep :

'' Vi¢c trj IO<,ln con can (> cac quan, dll<.)c long ng11oi thi tri an, mat long nguoi thi lo1,1n l(lc. Thida xem XCI cac De VtfOng doi truoc : chlla tUng kh6ng dung ngllbi quan Ill rna du(,)c hlf ng thinh, vi dung ticu nhan mil bi suy vong. Xet ly do nhtf the thi khong phai t(lt m<)t som m(>t chieu. rna nguyen nhan cua n6 da phat sinh ｬｾｮ＠ Jan till<1u ｶｾｹＮ＠ Troi dat kh6ng the lam n6ng lanh ngay, mil phai dan dhn til Xuan sang thu ; nha vua khOn.g the lam tri , lo(ln ngay, rna phai dan dan tit thi¢n, ac. uc thanh vllOng doi xua biet the, nen da bat chuck troi de tu dllc , an dan. Sl!a minh Ia C:in than bcn trong. s(,) hai nhu

• NSNCPH • 11 •

di tren lop bang m6ng. Yeu dan Ia kinh cln c6ng ChUng, nOm nop nhll cam ｶｯｩＬｮｾｭ＠ cllong ngl;fa. Dtt(,)c nhtt the, thi dau rna ｣ｨｾｮｧ＠ hllng thinh ; tnii ｬｾｩＬ＠ thi dau rna ｣ｨｾｮｧ＠suy vong. D6 Ia ly do hung vong dan dan nhll vay".

5. Bo tat T Jzich Quang Dtic (1963)

Yao thang 6-1963, B<'> Tat Thich Quang Dlic da tlf thit u cung v6i nhung hy sinh ph1 danh l(,)i cua loan the Tang, Ni va ｐｨｾｴ＠ tl! mien Trung, mien Nam dling len phan doi chinh sach dQc tai, ki' thi ton giao, va gia dinh tri cua chinh quycn Ng6 Dinh Diem, de mang lai Til do Tin ngllong n6i chung, vii danh x11ng Giao h¢1 Phi)t giao Vi¢t Nam dau ttcn dtfc)c ghi vao giao sir n6i rieng. dOng thoi gop phan xling dang vao s1,1 nghi<;p cao ca Th6ng nhat toan vc;n lanh th6 Vi¢t Nam, va It! do, d(>c ｬｾｰ＠ cho dan t(>c. Boi vl)y, ｳｾｲ＠ It! thicu cua Ngai da lam rung chuyen ca ·the gi6i, va thllc tinh long ngtfbi cua toan the nhan Jodi. Do do, nha n116c hien nay da danh ncng mot <.ltfong ph6 mang ten Nga• Ia dllong Thich Quang Dllc de bay to long tri an cua toim dan d6i v6i Ngai.

IV. Gop phan th\fC ticn vao

khoa hQC- ky thm)t

- B116c <.tau. tim hicu vc nganh Khoa hQC va Ky thui;!t cua dan toe VietNam, til the ky 12 toi 17- til nha Ly t6i cu6i thai ｈｾｵ＠ Le, chung ta phai tt! hao nMn thay ding : Chinh nhilng ngliOi phat minh ra Khoa h9c va Ky ｴｨｵｾｴ＠ ay, li.:ii Ia cac Thien Su Vi¢t Nam o trong ｣ｨｵＮｾ＠

v61 ｭｾＬｾ｣＠､ｩｾｨ＠ : Cllu kh6, d¢ sinh cho m9i nguoi Vi¢t Nam ta, vii chinh do cung Ia m1,1c dich tht!c tien cua Dao Phat. Tuy vl)y,chung

e12 eNSNCPH •

ta phcii xac nMn them ｲｾｮｧ＠ : Cac Thi(;n Stt ay chang nhung cilu kho ｶｾ＠ the xac, rna con citu kho ｶｾ＠ tAm h(')n cua chung sinh, boi lc th6ng thllbng, thi ngllbi ta ai nay ､ｾｵ＠ c6 hai cai kh6 chinh : Kh6 ｶｾ＠ the xac, kh6 tam hon ｲｮ｡ﾷｾﾷ＠ ca cac nha s\1 ､ｾｵ＠ c6 sit ｭｾｮｧ＠ ra tay tc do.

- Ve Y ll{Jc

Chung ta phai ke va mang on toi hai Thien Stt Nguyen Minh KMng doi Ly, the ky 12, va ｔｵｾ＠Tinh, cu6i d(}i ｈｾｵ＠ Le, the ky 17.

Vao nam 1130, Vua Ly Than lOng mac benh ky quat, tam hon thac loc,tn, ｭｩｾｮｧ＠ thttbng gam thct va than the ffi(_)l day long nhlllong C<?P· Thi)l gian ay, tat ca )\lOng y <.leu chtu b6 tay. Mot h6m nghe thay Iii tre ca hat ding :

"Tlip tam v6ng, tap tli.m vr.ng,

C6 ong Nguytn Minh Kh6ng

Chila ､ｬｬｾ｣＠ Than lOng Hoang de".

Ngay ·:au d6, cac quan trong tricu dinh cho di do hoi, va mbi ngai vao trong tntu de chlla bCnh cho Ho,Jng De

Toi cung di¢n, Ngai ycu diu cho nau m(lt v"'c ntl6c soi, th<i m(lt

tram cai kim trong <16, va mang vua ra ｧｾｬｮ＠ noi thy. Khi vao tham b¢nh vua. Ngai la thct Jon ticng ding :

Ｂｂｾ｣＠ d"'i ｴｲｵｾｮｧ＠ phu ditng dau muon dan. tri vi b6n ｨｾＬ＠ sao li,!t Hun each cuong lo"'n nh11 the'?

Ticp thco, ｎｧｾｴｩ＠ Hiy nhllng cay kim dim viw cac huy¢1 ndi co the nha vua va dung n116c n6ng tam cho nha vua. Kc Jc>, long Ia deu ｲｾＺｾｮｧ＠ hct, va nha vua li,!i du<)c hinh ｰｨｾｴ｣＠ nhll xtta. Vi v;)y, Ngai dllt_)c nha vua phong chile "Ly tricu Qu6c Si.t" va , ｨｩｾｮ＠ nay, l<:ti thu do Ha Noi van con m(lt du(}ng ph6

mang ten Ly Quoc S\1.

N6i ､ｾ＠ hieu hon, Ngai da chrra benh nha vua ｢ｾｮｧ＠ cich : ChAm ciiu, Tam hoi va th6i mien.

Vao the kY 17, ｴｾｩ＠ tinh Hai DliOng, c6 Thien St1 Tu¢ Tinh, mOt ､ｾｩ＠ It1ong y, da bict dung thu6c VietNam de chua b¢nh cho ngt1bi Viet Nam. _Ngoai ra, Ngai con viet bang chft N6m hai cu6n sach thu6c gQi Ia Nam Dtt<;)c Tinh Ｈｄｾ｣＠ tinh thu6c Vi¢t Nam) va Nam Dt1<;)c Than Hi¢u (Thu6c Viet Nam cong hi¢u nht1 Than Thanh). Ben ｣ｾｮｨ＠ d6, ve var hoc, Ngai c6 d!ch sach "Kh6a Ht1 Luc" thanh chll N6m. Do vay, toan dan Vi¢t Nam dcu mang dn Ngai va, hi¢n nay, ｴｾｩ＠ Tha·nh pho Ho Chi Minh (Saigon) c6 m¢1 dubng pho ghi r6 ten : Dt1bng Tuc Tin h.

- Ve K y tluu,it

Tnt<lc bet, ｶｾ＠ doi nhil Ly, the '-i' 12 ｴｾｩ＠ Chua Thay, tinh Son Thy, va ｬｾｩ＠ chua Bi, tinh Nam Dinh, c6 nhung pho tt1<;)ng go biet cit d(lng-tti<;)ng Hfl Phap - ph<it minh tr110c ky thu<:tt nguoi may ( Robot) cua Thy Pht1ong ｨｩｾｮ＠ nay, the '-i' 20.

Tiep d6, sau nam the t,.)', tile Ia vao the kY 17, cu6i dbi ｈｾｵ＠ Le, o chua ｄｾｵＬ＠ tinh Ha Dong, each Ha N¢i bOn 20 cay s6, c6 hai pho tll<;)ng) t16p xac cua Thien Stt Vii Kh<k Minh va Vii Khac Truong van ｾｯｮ＠ ton tc;ti den nay, rna da dt1<;)c cac nha bac h9c Thy Pht10ng xac ｮｨｾｮ＠ : th<)t Ia phi tht1ong ! Hon ca ngh¢ ｴｨｵｾｴ＠ tt6p xac cua cac vua Pharaos Ai ｃｾｰ＠ trong Kim Tt! Thap ngay xua, bili le moi "Momic" ( xac t16p), trt1ck khi uclp deu phai gi<it phau Jay ru6t va 6c ra, sau d6 ngam mu6i va t:im cac ht10ng ｬｩｾｵＮ＠ dong thoi lay vai cuon cMt thi the, va dung chat xi mang de ditmvao cac cho lorn nh11 mat, ｣ｨｾｮｧ＠ h(,ln. Trong khi hat vi Thi<!n St1 kta chi co nhin an I 00 ngay, rna van tiep ｴｾＬｊｃ＠ t1,111g kinh va ngot Thien, cuoi cung than hinh kho l"'i, va khong hoi ham. Vi¢c nay da dtl<;)c thi nghi¢m biwg di¢n quang X(Rayon X) tc;ti b¢nh vi¢n Bi,!ch Mai, Ha N¢i mc\i day

- N6i chung, xuycn qua nhftng <;If vi¢c ncu trcn, chung Ia c6 the kct lu:)n rang:

Phat gHiO v()j dan toe nhll bong voi hinh. tuy hai ma mOt. Pbat giao luon Juan co bon phi;n lam cho c6ng dong dan t(>c Viet Nam gam cac ann em dtl()C tot d<;p hdn v()i m1,1c dich . dOc ｬｾｰＮｴｬＬｬ＠ do, hi,!nh phuc c()ng vdi giac ng<) va giai thoat, de cling ton t<:ti, cung phlit tricn, va cling tien h(), vi Ph;)t giao Vi¢t nam mang m(>t ban <;;ic dan toe Vi ¢t Nam, chit khong phai Ia mot thll Pbat giao hoan toan lai ,.\n Do va Trung Hoa.

eNSNCPH e13 •

I. ｑｃｾＳｲ＠ｊｊｾ＠ｩＡ［Ｅ､｝ｾｾＬ＠ I ｾＭ ··· ·"· · · · · ... -... ｾ＠ ····· · - vA

COl VO THVONG , ., , A' , I\ '

HAY CO PHAI CAl CHET XAC THAN LA , I A' ,_ ? ? "'

-CAl SONG VINH CU'U CUA TAM LINH

Con nguoi khl'>ng mu6n tin rang "chct Ia hct"

ｭｾ｣＠ du trong tMm tam kha nhieu ngllbi khang dinh

khOng c6 mOt Iinh hon v'inh cuu dung ngoiu xac than.

H9 thllbng nghi ben kia hb cua st! song Ia m¢t mau

den bat ｴｾｮＮ＠ va v6i cai kiep dbi da qua thi the gi6i

hi¢n hitu nay cling chim vao "menh m6ng" ! ... Ncu

qua nhu ｶｾｹ＠ thi trong hoan canh binh thllbng se c6

vai trllbng ｨｾｰ＠ xay ra :

M(Jt Ia: Ngllbi c6 van h6a, hicu bict sau s[lc,

nhih nghi lt!c ... se biet dieu tiet"cu¢c song, bict quy

ｨｯｴ［ｾ｣ｨ＠ n6, c6 gang sao cho ｨｴ［ｾｮｨ＠ phuc den v6i chinh

minh trong kicp dbi nay. Tilt ca bang no h!c bcin than

tren dong thi¢n nghi¢p.

Hai Ia: ciing Ia ngllbi c6 van h6a, c6 kien thlic

nhllng thay cai chCt ngay cang den gan, nhat Ia khi

tuoi da cao ... dt dan denS\! nuoi ticc qua khlt, ｴｨｴＬｾ＠

d{)o1g, !)UOn chan ... roi l\! !i1a rna CO q uen cai chcl.

Ba Ia : ke v6 van h6a ､ｾ＠ roi vao vong ac nghi¢p,

ich k)', tim sung sll6ng ｶｾｴ＠ cMt bang m<;>i gia, ｫｾ＠ ca hanh <k.1ng tan ｢ｴ［ｾｯ＠ ...

Co tM con nhieu trllbng hQp khfic nua, nhllng suy

cho cung, nhi1ng ｬｯｴ［ｾｩ＠ ng11bi nhll ｫｾ＠ tren kh6ng thoat

kMi am anh va "noi buon vinh dtu" ho da danh roi' ' . mat mot mang trbi van h6a, thl! tai san v6 gia ma t6

tien dade ｬｴ［ｾｩＬ＠ h<;> mu6n ch6i b6 m¢t vong hao quang

mu(jn mau cua tinh ｴｨｾｮＮ＠ｳｾ＠ hai sinh ｨｯｴ［ｾｴ＠ tam hnh ...

GS. mAN LAM BIEN

C6 khi con nhao bang mot each khong suy xct de

roisan sang tung cai mfi "me tin dj doan" len dau

ngl!bi kh<k Mot tht!c tc don gian, thuong trl!c chi

ph6i t6i tat cci m9i ｬｯｴ［ｾ＠ I ng11bi Ia cai song va ca1 chet,

hai mat wong nhl! doi ｊｾｰ＠ ma tht!c chat Ia mot trang

chu6i lien ｴｴＬｾ｣Ｎ＠ｄｴ［ｾｯ＠ PMt day :chi c6 giai thm1t khoi

vong sinh sinh h6a h6a, vong Juan quan cua Juan hoi

thj moi thoat kh6i S\f dj di¢1. Nhllng ､ｾｯ＠ Phi_it thi cao

ｳｩｾｵ＠ mtnh mong, may ai rna vi!On toi de:! tim dll{,)C cai

ｄｴ［ｾｩ＠ nga chan nhu. Muon thuo doi ngl!i li ph<ii cong

trtn lung cai quy ｬｵｾｴ＠ hat bien·" Sinh, Tru, Di. Di(;t"

Song, trong le tl! nhicn, nhu muc)n loai, st! tham sinh

uy tit da dat dan con ngubi roi vao lien tuong menh

mang. Bang nhicu· bien phap ngubi ta c6 hi¢n minh

cho cai ban the vlnh cl!u, nht! phap nhan - mo1 thl!

linh hbn thanh thitn di¢u nhll - dt!a vao d6 ma yen

tam bl!oc vao coi v6 bien. Va, de cho cu6c song sau

cai chet tat yeu cua xac than hi¢n hi1u ､ｵｾ｣＠ "truong

· xuan bach phuc" ng11oi ta can phai c6 bi!Oc chuan bi,

､ｩｾｵ＠ tat yeu Ia "tu nh:in tich due" - tich Jiiy cai vo

thl!bng de xay dlfng cai thl1ong ｴｲｴＬｾＮ＠

Nhl! the ro rang xay dt!ng long tin vao mOt the

gi6i "Tinh thC", khac vOi cu6c dbi nMn the, da I ,not

nhu dlu ､ｾｹ＠ tinh nhan ai, mang net van h6a chung

cua nhan ｉｯｾｩＮ＠ N6 vl1c>t len ca yeu t6 me tin dj doan,

bat chap ca mot thlfc te : c6 hay kMng mot the gi6i

phan vat chat ( 1 ). Tri!Oc het n6 da vi con ngub1, an

ui ngllbi ta ung dung bll6c trong quy ｬｵｾｴ＠ ctia ｴ｣Ｌｾｯ＠ h6a va giu tit Him. ｂｾｮ＠ canh d6. biet bao van de khac

e14 • NSNCPH •

dl1<;1C ､ｾｴ＠ ra trong dbi song tam linh' rna noi len Ia:

- C6 hay kh6ng m(H tht gioi phan ｶｾｴ＠ chat (1).

- Con ng11oi lit dau ra ? Xuong dbi lam chi ? Tl;l

tan b dau khi tr6i ｶｾ＠ｭｩｾｮ＠ v6 bien?

- Linh han ca the va nguon "sinh IJ!c vii trl;l" Ia gi,

c6 moi quan h¢ voi nhau ra sao?

-Than Iinh !a ai? Mot hay ｮｨｩｾｵＬ＠ nhi'tng h6a than

cua "m(>t tuy¢t d6i va linh thicng".

- C6 thC lien h¢ dllQc v6i the gioi Tinh Tjch va cac

kicp dbi da qua kh6ng '!

Mu6n van cau hoi tuy theo nhu diu, hoan canh

cua lilng t(>c ngllbi rna day van ､ｾ＠ nay vao c6i mung

lung. Cho ncn tot nh:it Ia hay quan tam toi chinh dan

t<)c minh, va IU nhi1ng manh vun rdi vai cua quan

n i¢m trong qua khll cung hi¢n ｴＺ［ｾ＠ i rna co dl,fng len m<)t

m6 hinh gia djnh. Tat nhien, da Ia gia djnh thi kMng

phai Ia khang djnh va hat bien. Tu d6, may ra gop

dtWc doi dicu cho m<)t khia C(lnh cu the cua bllOc di

van h6a. C6 le kh6ng m<)l dan IQC nao song kh6ng c6

tin ngl1i'lng. cling c6 lc khong mot tin ngllong nao

thoat khoi van de than linh, linh hOn, rna quy, cac

kiCp di.li [fOI noi n6i nhau ... Dan Vi<;.t da kh6ng VllQI

ra ngoai thong I¢ nhicu nglloi thlli.lng nghi c6 m¢t

"linh han" chung quang dai, hao dung thanh thi¢n

dong nhat vdi than linh. Con thll "linh hon"ac ta gan

v6i ma 4uy. d6 Ia hai ｭｾｴ＠ cua dong duy tlldng. COn

moi con ngvil i '! G 1i linh hon ca the chi Ia sl! h6a than

hi¢n hi1u cua ca hai mat trcn, hay dung hdn ca the

nhan each nay da vay mll<!n ct.ia "Dat troi" mot mang

"sinh lllc vu tru'; con con de lam linh ｨｯｾ＠ rieng. Nhl1

the, lam sao c6 dttQcsJ!vinh diu dt!a trcn cd sb ml1Qn

vay. Song, long ngt1oi thi vo bien hdn ca trbi dat, sllc

Vl.fdn Cua 111 duy Vlf<)t ra ngoai ca l(lO h6a va CUQC d(}j

nen da Ill rat som hQ tim each nMp vao trl.fong ton,

rna cai trlfbng ton d6 ｭｾｴ＠ nao dl1Qc coi Ia Iinh hon.

Nhicu dan t(lc cho Ia moi con ngllbi c6 ｮｨｩｾｵ＠ Iinh

hon quan h¢ ｣ｨｾｬ＠ chc voi nhau (ha han chin via ｨｯｾ｣＠

nhicu hdn ni1a). Hi¢n nay, doi voi ngvoi Vi¢t. quan

ni¢m vc Iinh hon khong dl1Qc r6 rang ni1a. Do chiu

anh hlf(}ng cua m(>t so dong Ill tl10ng ｮｧｯｾｩ＠ lai va

quan ni¢m xva c6 phlln it duQc hru truyen, nen ngubi

ta hau nhl1 eta tin di ng moi ca nhan chi c6 m<)t iinh

hon ca. the rna th6i. Cai l i nh hon nay se vinh bang khi

con ngt1bi bt16c vao v6 bien, n6 kh6ng nMp vao

nguon sinh ll,fcvii tn,1 chung. Trb l(li voi khoi Iinh hon

vinh cllu, neu di sau vao the dat cua cac di tich, tim

hieu ve m(>t khia ｣Ｚ［ｾｮｨ＠ ricng cua cac than Iinh dan da

va suy nga!'l tren cac lbi truyen ve m6i quan h¢ song

. chet, thi c6 the rut ra dl.f<)c may nMn xet sau :

a) Tll thl,fc tc co ng6i chua, den, dinh, mieu di¢n,

co khi Ia ng6i m(i ... dllQc cac tin dO coi Ia rat thieng,

nht1ng m<)t kien true khac gan d6 (c6 khi chi vai chl:lc

met) rna kh6ng li,!O dtiQC m<)t long tin 11.10ng SaU sac

nao. Tai sao? Nhjeu ngt1bi da tim each giai ctap, song

tren cd ban moi chi chon vbn tren hi¢n tlf<)ng, dl,fa

vao Sl,f Chiem ｮｧｨｩｾｭ＠ VC cac the dat va phl1dng hl10ng,

coi Ia "bat kha tl1 nghi", neu n6i ra s<) 16 thien cd.

Thl,fc ra, reu co gang gan gui voi tam linh dan da roi

xau chuoi lai, chung ta t(lm c6 the mt1bng tt1Qng ra

Ull<)C van de nhl1 sau :

+ Trong bao Ia, ､Ｚ［ｾｩ＠ di¢n cho the gi6i phan ｶｾｴ＠ chat

Ia nhi1ng mang "sinh lt1c vii tr1,1" v6 hinh, bat bien ve

chat, nhung c6 the phan than, doi d(lng, cho ､ｾｭ＠ cho

nh(lt. Cii chat song nay tr6i noi dau d6, ma Iran gian

hi¢n con kh6 xac d!nh. Trong trllbng hQp may man,

hiem c6, mot mang sinh ll,fc da kct duyen cimg tnii

dat, 6m ap lay "hon ngQc vu trl,l" (tile trai dat) lam

nay sinh st)' song. 06 Ia m6i tinh trl.fong thn cua cha

Troi me Dat. Ngt1oi ｭｾ＠ mu6n thuo nay hut tinh IJ!c

Ill bau troi ma san sinh ra muon Ioai muon ｶｾｴＮ＠ Oii

tinh )l,fC ay dll<)C phan phoi kh6ng dong dcu cho cac

kiep dbi khac nhau, nen sJ! nhl)n bict the gioi cua cac

Ioai c6 khac nhau. Va ｭｾ｣＠ du Ioai ngt1bi dti<)c nMn

phan tinh It!c c6 cao hdn muon Ioai, nhlfng d6i voi

tung ca the cling co phan khong dong deu, khicn cho

c6 ngt1bi kh6n, ke ngu. Trong m<)t chilng ml,fc nao d6,

tao h6a da mt1Qn tay con ngt1bi de bieu hien quycn

nang t6i thll<;)ng cua min h. Song, dl;ICYQng da lam con

ngttoi chim vao tam t6i, nen ell tllong nbam "ta" Ia

ke cai ｴｾｯ＠ thicn nhicn. Co biet dau rang khi sang ｴｾｯ＠

ra con ngttbi - m()t san pham khOng he c6 ticn I¢ -

trbi cha dat ｭｾ＠ chua the sinh ra nhi1ng chmin mlfc.

Loai nglloi dllng trt16c cai bao Ia, gom nMt tai san

_da c6 san va du trong trbi dat cua e<').p "uycn liOng

than thanh" de It! bien doi minh va lam phong phu

them nguon cua cai cua ｴｾｯ＠ h6a. Thli hoi khong c6

ｱｵｾｮｧ＠ sat, ｱｵｾｮｧ＠ nhOm lam sao con ngttbi c6 sat,

nhOm dt due mQi ｶｾｴＬ＠ kh6ng c6 dau m6 con ngllbi lay

gi rna chay may ... Ht ca da c6 san, trbi cha da thoi

nguon sinh life vao bay con, lam cho slic s6ng tang

tr liOng, tri thong minh nay nil, nhb d6 con ngtlbi chi

vi¢c dem cai thOng minh ay rna ilng xli de ｴｾｯ＠ ra sac

di¢n da mau cua cu(lc song lam cho the gi6i ngay

dmg hoan chin h. Cling nhll ngllbi cha cho con_ m(>l

truyen thong ､＼Ｚｾｯ＠ dttc, ren luy¢n cho n6 vc m9i ｭｾｴＬ＠

cung cap nhung nhu diu sinh ho(,lt... con Ill n6 phai

suy ngam sao cho cu(lc s6ng cua minh ngay cang t6t

dt,::p.

Nht.t the khong phai Ia con ngllbi da thu d(lng

trt16c "le tr()i'' trlloc Ill nhien, rna van de Ia din phai

•NSNCPH •15 •

dieu hoa moi canh quanh ta de sao cho phu hc>p cuc)c

song ... c6 nghia din tang cllbng khai !hac" sinh life vii

tr\,1". Ro rang, nhtl con ngttbi, dong chay sinh h,tc bao

gib ciing ｴｾｰ＠ trung viw mc)t so diem hc)i tu dtlQc

nhi1ng chuan c6 djnh- tM dat - sao cho noi d6 c6 sttc

hut duQc Jinh khi cua tang trcn. Con nguoi da bang

slf due ket ctia chicm nghi¢m rna c6 the tim dtt()c

nhung manh dat 11,1!inh 11,1 phuc. Dat noi do phai ttwi

tot mat me, c6 nl16c, c6 go, quang dang va dung

htt6ng ... Hau nhll khong mc)t di tich co truyen nao

chang quan tam t6i cac van de nay. Vi the nhung ngoi

chua, den, dinh ... nao dttQc coi Ia thieng deu thttbng

c6 goc tit nhieu the ky ve trttoc. Va, da so nhung di

tich khong thicng thuong dttQclam tuy tien, it chu y t6i the dat va hau het dcu co nien ､ｾｩ＠ muon

Ngttbi tin do len tham m(lt di tich dttQc gQi Ia

thieng, thuong thay ｴ｡ｾ＠ hon tttoi tinh, xac than khiJe

ｭｾｮｨ＠ hon, m<;t nhQc buon phien bi ticu tril, nhatla

khi hQ ｮｨｾｰ＠ vao the gi6i Thien. HQ linh cam nhtt c6

m(lt sicu h$C nao d6tacd(lng Jen hi duyva ca xac than

khicn mQi xau xa dliQC thanh IQC. HQ tin rang noi linh

dja Ia cho d6n dong "sinh khi".

Cue han. ngvoi Vi¢t dong nhat than linh v(1i sinh

e Dlnh Chem

TO- Uern

Ha - N¢i

e16 • NSNCPH •

khi, vdi linh hon vinh citu, sinh lt!c "vii tr\1" ... Nhll

thC:, guc thll.n linh chi Ia han the uyen nguyen chung

ct'ta c.ul)c sOng. Va, ncu nhll gQi "Mot" de chi ccii cot

l6i dong nhat bat bien, thi "M¢t" da Ia cai khoi thuy

Chung CUa mu6n loai mu(in ｖｾｬＮ＠ Quan ni¢m nay ciing

da tMy neu ra trong vii tr1,1 quan Nho giao, ｄ＼Ｌｾｯ＠ giao

rllng : khoi nguyen Ia mot, M¢t d<)ng h6a Hai, Hai

d6i dai rna thanh B6n, Bon dap d6i thanh Tam, ｔｾｭ＠

｣ｨｵｹｾｮ＠ h6a thanh the gidi ｶｾｮ＠ huu, lliQng trllng bllng

11520, cuOi cung ll)i trove M¢t. C6 nghia: goc cua

vii tr1,1 mang ban ｴｨｾ＠ nguyen so chung, nhb chuycn

d¢ng rna nay sinh am dttong, til d6 dap doi rna ｴｨｾｴｮｨ＠

mu6n loai Juan ｶｾｴＬ＠ nhung do "le v6 thttbng" rna cu6i

cung li,ti trb vc "Mot". D6la cai chan nhll cua muon

dbi, Ia ｴｨｾｮ＠ linh t6i thll<)ng trong m()tthe hoan chinh,

vicn man. ｖｾｹＮ＠ than linh Ia gi? Ti,ti sao trong quan

ni¢m cua ngllb i Vi¢t l;,ti ｮｨｩｾｵ＠ than linh nhll the? De

c6 ｴｨｾ＠ sau kh1 vao dinh 1e Thanh Hoang l<,li vao chua,

den ｉｾ＠ｐｨｾｬＬ＠ｉｾ＠ Thanh, lc ｍｾｵ＠ ... C6 lc vi ngubi dan

thl'ln da cung nhll ngllbi thanh ph6 khOng cau n¢ vao

d6i tlf<)ng thll.n rna minh quan h¢ Ia ai, mien eli thieng

Ia ch Ho dau din biCt sau sac vc h¢ trict hqc Ph;)t

giao, Nho hay Lao. HQ tho thco 16i "The gian" (.h,ta

vao nhung d6i canh C\llhc de hliOng tam thco VC dicu

thi¢n va v<:: m(H hay nhicu ycu cll.u nao d6. HQ it quan

tam toi 161 "xuat the gian" de tim vc h.in the chan nhu,

hoac Je huyen vi cua t(,lo h6a, cua ､ｾ［ｾｯ＠ ... Nhin chung,

c6 the n6i rna khong sQ lam lan ding : Ngttbi Vi¢t

Nam kh6ng co tan giao thco kieu "hinh nhi thuQng

hQc", n6i cho dung Mn hQ chi di thco m(lt tOn giao

nao d6 dc sll d1,1ng no nhll mot ch6 dlfa cua tam hl'>n.

HQ coi thll.n linh ctia mQi thli tOn giao khac nhau ､ｾｵ＠

mang tu each cua m(>t vi thlin day quyen uy, c6 the

dcm phUc hQa cho dbi. Vi nao cau mai rna khOng dap

ling duQc nhu cau nht1 t16c mu6n thi sc bi llm phai

tren dong tin tuong. Trong y thlic vi cuoc s6ng dbi

thuong, dl,la trcn nep song "ttl ky trung tam" va nhieu

ly do lich sll xa hQi rieng rna nguoi Viet Hly thb than

Ia co hfm. Chu ｐｨｾｴＬ＠ Bb tat, Milu, Thai thliQng Uo

quan, Kh6ng Tll ... Cu6i cung deu tro thanh Thh ca.

Thllc tc co cam giac nhtl ng.tlbi Vi¢tthil da than, song •

dung ra tat ca chi Ia "MOt tuy¢t doi" tlic" sinh life vii

ｴｲｾＬｴＢ＠ hay n 1 in h hl'ln vinh cliu". :fheo chllc nang va hoan

canh tuy thuOc vao chung sinh rna "MOt" bicu hi¢n

(tuy duyeu ilng h6a) ra cit d;,tng than khac nhau. Cho

nen "M(>t tuy(:t d6i"la tat .:a bao trum cho m<;>i than

linh, hay cac than linh khac nhau chi Ia hicu hi¢n cua

"Mot" da thich ling trong cac dicu ki¢n khac nhau.

Yay thi van de gQi Ia tin nguong da than VietNam

c6 the da khac thli da than phan ｦｩＨｾｴ＠ｩＮｾ＠ m(lt so cll dan

khac, rna thljc ra <.16 chi Ia slf phan than clia "Mot

quycn nang t6i thll"ng'' khicn cho tin do c6 the thiJc

hi¢n lien ticp trong mot khoang !hili gian ngan fan

lll<ll ､ｾＮＺｭ＠ ca i tam ca the quy ph1,1c v6i than linh nhicu

ton giao hoac tin ngtlong. 0 day cac than linh c6 ten

gQi khac nhau. thllc chat dCu dong nhat, xuat phat li1

cam ｮｨｾｮ＠ da di¢n cua con ngub i ma ltl(lng khac ra.

Nhll ｶｾｹ＠ trong m6t chitng ml,!c nao d6 cac dang t6i

tbllong cua m<;>a t¢c ngllbi chi Ia "M ot" khOng sai

khong khcic. (PMt, chua Gie su, Thai Thttong Lao

quan, Thanh A La ... dado cac ell dan chicm nghi¢m

thco each thllc riCng rna gQi theo each cua minh, song

thllc chat la "Mot"). "Mot" Ia the I lie sicu hinh co ban

thong nhat, quycn nang bat bien hao trum, sang t(,lo

ra the gioi ...

b) Trong cai bau troi con con cua trai <.lat. nhung

manh Vl,lll Sinh flfC dl10C phan ph()j thO tilng ca the

thanh thl1 linh hon ricng, tao ncn cu¢c song. Cai

manh smh khi liy chlia day trong mol sinh ｶｾｴ＠ ma noi

tap !rung nhat 0 b(> nao, luc dau trong cai ｴｲｾｴ＠ It! mOi

n6 con phai rcn luy¢n dan de thich ling. R6 rang mai

canh song sc quyct dinh toi thbi gian rcn luy¢n nay.

Cho ncn chinh giai do;,tn dau ctia cuOc song Ia luc

sinh khl hOi 11,1 ｭｾｮｨ＠ nhilt, thi dlla trc lai tM ngay.

N6 van giu ban chat cua cai tam trong,sang nguyen

so. Qua giai do(,ln nay manh sinh khi dtl<)c djnh hinh

trong titng co ｴｨｾ＠ chat http, de rl'>i bi cu()c s6ng d1,1c

VQng nay sinh tlt giao tiep VOi nhflng th6i Xa U Xa vj ky

cua xa hoi, rna wong, tin va mong c6 mot linh hon

ca the vinh cttu. Song da c6 sinh tat c6 di¢t. Den mot

tuoi nhat d!nh con ngt1bi phai Ian, d6 Ia do dii sinh

khi dtl<,)c tra dan cho troi cha ､ｾｨ＠ me;. Den m()t hie

nao d6 cai xac than mon m6i k.hOng the lam cho tru

cho manh tam linh, thi slf gia hiet phai xay ra rna cai

chct xac than se Ia h¢ qua ke lien. Tuy nhien each

thoat xac nay khong dbng nhat rna lai xay ra dt16i

nh1Cu ､ｾｮｧ＠ ve:

+ V6i ngt1bi c6 cu¢c s6ng binh thllbng ｬｾｮｧ＠ lc

khong xao d¢ng thi sinh l!Jc tr<i dan vao vo bien rna

kiet dan, ncn c6 the khi hCt kicp mang l inh hon bi teo lai, ｶｾｴ＠ vo trong khoang khac roi nhap no t vC

ngubn "-;i nh )!Jc vii ｴｲｾＺｾＢＮ＠

+ V{)i nhi1ng ngubi si nh ｨｯｾｴ＠ tinh than cao nhll

nha tu hanh chan chinh, nhi:rng thicn tri thl!c, luon

suy ngam tran trb sau sac vC lc huyen vi cua dao ly

hay vi(:c sang tao ... thi thlr si nh lllc trong ho duoc kct

!at , n6 kh6 tan k.hi tra xac cno dbi, hQ c6 the btcu hicn

t<icd¢ng lai v6i cuocsong vi nu6i lice nhllng vice con

dang do.

+ V6i nhi1ng ngubt chct bai d<k k)' tti, tinh tao

(khOng hi that than) t6i giay phut cuoi cu ng, thll(>ng

luc d6 tin h than du<,)c huy d()ng hOi t 1,1 den cao d(), ncn

manh hOn linh cling kh6 tan.

+ Cling phai n6i rang, loai ngl10I thuong hay lam

tubng va ttl ｰｨｾＺｾ＠ v6i hoang Lt1bng, do song tran ｮｧｾｰ＠

trong ticng on ao ctia chinh mlnh ｾ＿Ｐ＠ ra, rna quen

mat tieng lao xao VQng VC Ill vii ｴｲｾＺｾＬ＠ cho ncn hQ da

thua ca cay co hay thu ｶｾｴ＠ trong vi¢c nMn biet nhung

tai hQa boac slf mung vui rna trbi cha dat ｭｾ＠ chuycn

t6i(khoa hQc da chl!ng minh : nhicu cay co da cam

\rng tltc khac khi c6 mot bien doi nao d6 0 ｭｾｴ＠ trbi ,

nhung con ngubi phai chb t6i tam phut sa u ;nhicu

Ｍ［ｩｮｨｶｾｴ＠ tranhduoctai h9ad¢ngdat haythicn tai niw

dO, rna khoa hQC bien dai nhal cua con ngu()j chua

lam dtloc). De dicu chinh nhung -;a i lam miy si nh til

ban chat 111 phu cua con ngubt, thinh thoang trbi cha

dat me ｬｾｩ＠ gtti xuong dbi m()t tia sinh luc manh nao

d6, de hOi 11,1 vao mot "thanh nhan". thong qua d6 rna


dicu chinh c<ic J6i lam hen ｨｾ＠ nham tninh st! di¢t vong

do vo cho cac tac pham ､｣［ｾｩ＠ di¢n vc st.r hi¢n hi1u cua

"M(>t" tuy¢1 d6i.

Nhu the. cai linh han ca tht chi Ia st.t "dua ron"

cua tao h6a, n6 duoc sinh ra til sinh khi vii ｴｲｾＬｴ＠ thi tat

n6 phai trO ve vOi nguon sinh I!JC v6 htcn nay, neu

khong "M¢t" dan cling teo di vii vii trl) bi huy di¢t.

Dao PMt ｭｾ｣＠ du cong nMn c6 st! Juan hoi , nlnrng

d6 chi Ia st.tthay ct6i "kicp" cua nhung x1tc than, tll st.J

chett ll co the nay liun co so cho st.l song ctia m(H hay

nhieu co the khcic ... Dao PMt khClng c6ng ｮｨｾｮ＠ c6

m¢t Iinh hon vinh ctiu, ma chi n6i t6i c6 Phap than

vin h hang. Thi).tla sang su6t! Con ngttc>i Vi¢1, hang

vao sl_l nghi¢m linh tich tu qua nhieu di>i , nguoi xuu

cling kh6ng c6ng nhan c6 mOt linh hon vinh diu.

Long thu<1ng x6t ki ep ctoi da qua chi trnng m(it thoi

gian c6 d!nh, hq thu(>ngchi gio b6n dc,i, vi -;a u d6linh

hon co the khOng con nlla, ma ch1 ph•cu dtcu n h<)p

vc mien v6.bJcn trttong ton. Cii ng nhu Phat d?Y xoa

bo cai Ticu nga (Alman) cte nhap· vc ｾ｡Ｑ＠ Dai nga

truong t6n (Brahman).

Suy cho cung, tri tue se Ia ta t ca, sc Ia gwi thoat

e18 • NSNCPH •

?

CUA A

TUE TRUNG •

THlfdNGSl •

Ph{)t gian Viet ｾ｡ｭ＠ vc mat t6ng phai, chu yeu

1:1 Th ien. M61 trong nhilng ng6i sao sang trtn bau

tr<\t thicn h9c nu(k ta, m()t trong nhilng ｢ｾ｣＠ anh tu

< •]a vui>n thicn Vi¢t Nam . <16 Ia Tu¢ Trung Thll<_)ng

" i l Tran Tu ng) ( 1230-1 21}1). 6ng Ia vi ell si, nhllng

uuOl vua Tran Nhan Tong - ong t6 cua Thien phai

Tnh· Lim - t(Hl lam thay. 6ng Ia ngllbi da titng tham

gia t rtlc tic"p vao ha CU(H: khang chitn ch6ng Nguyen

M (m)! vi ＼Ｎｬ＼Ｌｾｩ＠ ()the ky XIII. Nhilng tac pham cua ong

<.lllch: t{.lp trung trong b<) "Thll<>ng si ngu h,tc". Cung

v(\i Tritn T hai Thng. nhilng Ill tllilng cua ong c6 anh

huong l<'ln den kh6ng khi h9c ｴｨｵｾｴ＠ thbi Tran. Bi>i

vft y, vicl nghicn cllu nhilng ttl lllbng Trict hQc Thien

T<mg cua ong Ia huu ich va din thiet de tim hieu tinh

thitn cting nh tt <lftc diem cua ｐｨｾｴ＠ giao VietNam noi

ricn)! va van hoa V i¢t Nam n6i Chung.

Truill" hct chung ta tim hicu nhilng tll tllbng c6

ti nh chat h<in the Juan cua ong. Nhung tll tllong nay

.l_.!an li en ·,·(\i mot kh;ii nicm rna trong l!ch sit tlltllbng

Viet Nam <ing Ia ngllbi dau tien dlla ra, d6 Ia "ban

the". Tru()c do, Thien ｾｵ＠ Dao Hue (mat nam 1073)

<.Inn I! Vr> Ngon Thon,g con dung khai ni¢m "dieu thC"

, trong quan M "bat h<>p bat phan ly v6i khai ni¢m

"sac than". Sau d6 Thien sll Trllbng Nguyen ( JIIO-

l165) cling dong nay dlla ra khai n i¢m "the''. 6ng cho

rang " the utt,t nhien". Chi den Tu¢ Trung Thll<_)ng si

moi dung khai niem ngay nay Trict hQc D6ng - Tay

thubng noi , <161a ｫｩｴ＼ｾｩ＠ ni¢m "Ban the". Vi)y "han the"

o Thll<>ng si Ia gi ? Thco tieng Han "ban" Ia g6c, cim

"the'' Ia nguyen chat, chat ban dau ham chlia trong "ll

vi,\t. ｖｾｹ＠ "ban chat" Ia cai chllt ban ､ｾｵＬ＠ c(li nguon g(k

rc, tan ban nhat cua su vat. Cai nay rat kh6 ｮｨｾｮ＠ ra .

bbi n6 an dau hen trongsau thitnl cua ｓｬｦｶｾｴＮ＠ Oii rna

chung ta thui)ng nhin thay chi Ia tll6ng va ､ｾｮｧ＠ cua

n6. Ong cho rang "han the nhu thien Ill kh6ng

ljnh"(l). Nhll vc;ty, ban the, thco ong. t ll kh6ng tinh .

ton nhicn nhll nhicn, hl'ln nhicn mu6n dbi chiing<.llll)c

chftng mat. Ban the d6 tt! hay von li.l kh6ng tin h. CUi

khOng tinh day vita Ja tinh chat Ctla han the va () khia

q mh nao d6, n6 cling chinh Ia hftn the. 0 mot cho

khac, ong l<_li noi:" Ban the nhll nhll chi Ill nhJcn"(2)_

Ban the nhll nhll c6 nghia han the lit nhuthc. Ia nhu

nhicn, It! nhicn nhll nhicn, nhll the Ia nhu the, kh6ng

ph<ii chu (1 dau dt. B<in the nhll nhtl, phi hll ph• thtJc

phi that phi ､ｾ｣Ｎ＠ phi tr9c pht thanh, vo hau vo ticn,

VO khll vO lat. v6 tht V() phi ... Nhtlng du como ta han ):!

m(>tloat khai ni¢m phu dinh nhu v[Jy cling khong n6i

len dlf9C tht!l" chat cua ban the. Cai d6 cti ng giong

nhll ng6n tay ､ｾ＠ chi mi)t trang- han the. Ditng c6 Jan

lon ngc>n tay voi ｭｾｴｬｲｩｴｮｧＮ＠ｎｧｯｾＱｩ＠ ra con nhicu kha i

ni¢m khac de chi han the nhll tinh, the ti nh, chan tinh,

ｐｨｾｴ＠ tinh. tam, ｐｨｾｴＮ＠ phap th<in .. . Nhllng ch(tng ta

ncn nho ding d6 cling chi la nhilng khai nt¢m vc han

the chtt khf)ng phai Ia chinh lnin the. Ban the e<)n l i1

cai ban lai, l il khuon ｭｾｲ＠ thi)t (chan di<;n ｭｾ｣ＩＮ＠ｍｾｴ＠

ban ]aj tht khcing CO ｖｾｬ＠ gi. khc>ng CO mam m6ng.

" Ban lai vo nhat ｶｾｴ＠

Phi cht'tng di¢c phi manh"(3)

1,2: Thd viin Ly ｔｲｾｮＮ＠ Till Quy§n thU<;lng. NXB K HXH. 1988 tr.272 3. NHU tren. tr. 289

Nhu ｶｾｹＮ＠ ban the cua ThuQng

Si ciiog chinh Ia cai v6, cai kh6ng,

ta tinh khOng ( Sunyata). M<:>i cai

dcu xuat ｰｨｾｩｴ＠ Ill ban the nay.

• Than timg vf1 tt16ng han lai (4) kh(>ng ..

" Sinh til nguyen l:.lt ttl tinh ' 5) khling ｾ＠

Chan nhu vqng nicm t<ing giai khong u(f•)

"Tarn dnh lxin lai vo"\7)

"Ban .. o tam vo dao ﾷﾷＨｾＩ＠

" Ban lai vO t hon p htJC"(9) ...

Quan nicm vc ban the nay vc

Cl\ han kh6ng khat: v6i Tdin Thai

Tong. hi.li Ic Tran Thai Tf>ng cung

<.:hn ban 1hc Ia khf)llg. Ban the nay

khc'lng tht dung "tri" ma htCI d11QC,

khOng the dung "thtrc'' ma h1cu

dul.K. (Bat kha ui tri tri. hfll kh<i ui

thllc thilc) . Da nht1 ｶｾｹ＠ thi lam the

nao de ph{tt hi¢n ra han the, nhf!n

thllc, tri va hitnh dllQc n6, lam the

nao dC "kicn tinh". Van de Ia o cho

do, -dl1 kh(lng phai 0 cho ban

t hc,bi)i vi ｨｾｴ＠ n the k h0 ng () da u xa

ＱｾＬ＠ kh6ng tru nf_u o Vt1ong qur:ic

may mu tritu ttlOng niH>. ma Ia nhll

nh1cn, nhll nhll, nhll th ! . nhl1 the.

Ncu vc mtjt ban the ｬｵｾｮＮ＠

Thl1l)ng Si gi6ng Tran Thai TOng

\'Co co ban, thi vc ｭｾｴ＠ nMn thllc

luan, hai ongda hat ＼ｊｾＱｵ＠ c6slf khac

nhau. 0 Tran Thai TOng , tit kh6ng

khc)tv<;>ng ( tllcv6 minh). V<;>ngxct

trcn binh dien nhan smh chinh Ia

ni<;m. B()i vay van de Ia phai thu

tieu v<)ng ni¢m va ､＼Ｌｾｴ＠ tc)i v6 ni¢m

tile ､ｾｴ＠ toi giai thoat ( Th•:1y v6

ni¢m thuy vo sinh). Con (, Tu¢

Trung , tit khong (hay vf>) xuat

hi¢n huycn h6a (<io h6a hay vfl

minh) phan thitnh nh! kicn . Ong

viet:

·· Than tong vc'l wong b<in lai

khOng

H uycn hod phan sai thanh nh! kicn oo( IO)_

Nhuvf)y. xufit hicn v6 minh ding

tllcia xuaf ht¢n nhi kicn, co nh! k.J cn

Ia do v<) minh, thtt tu':u nh! kicn thi

y() minh t\1 di¢1. Do d6 nhi(·m ｶｾ＠

quan trong, trong thicn h9c o ｔｲｾｴｮ＠Tha1 TOng Ia thu 11tu nicm, ci>n <1

Thu<)ngSi Ia thu ticu nhi kicn (von .g

nhi k1cn). Do nh1 kicn ma xuat

hien sinh til, ｰｨｾｴｭ＠ thanh, me ng6,

ch:tn v9ng. phicn nao Bode, Phap

thdn :-.ac than. khong co. don t1nh,

si\c khc)ng, phai trc'tl hong ｬｾｴ｣Ｌｬｊｵ｡＠

lai, au tntdc, ｬｬｬＱｾｬ｣＠ mfit, t rqc

thanh. thi phi. tftm canh .V." .. Tit

nh! kicn nay rna xua t hi¢n moi thll,

chang han nhll cai nhin th1cn li;ch.

xuat hicn tha ng<"t bi thll. Til tha

nga, tam canh ｬｬｬｾｬ＠ xufit hicn kicn

giai. Nhtlng do nh! ｫｈｾｮ＠ ncn kicn

giai cung ｾＶ＠ tinh cha t nhi kicn. tllc

kicn giai m(lt dtch thicn l¢ch. Va

neu lay kicn giai de trlnh kicn giai

thi da thicn l¢ch ｬｾｩ＠ cang thien

l¢ch, cang r6i boi, cang ky quai.

Dicu do chang kh<k nao nhll An

ng6n lay vao mat ､ｾ＠ nhin ra the

gioi xung quanh. Theo ngh·.a do,

Thu<)ng Si viet :

• NSNCPH e19 •

" Kicn giai trinh kicn giai

Til nict ｭｾ｣＠ t<k 4uai"(ll)

V(\i con mi\t nhi kicn nhl1 vi)y,

khcin!! khoi nhin chucing hoa hu

sanh ( vi mien hO trung ung tac

khan).

De d1¢t nh! kicn ( ｶｾｭｧ＠ nh!

kicn) Thuc.lng Si ua Jt1a r..t

phl1c)n)! phap pha chap ｶｾｷ＠ hicn

kiCn. C6 ngui\i hcii,trong ｾｩ｡ｯ＠ ly

n0i "s'ctl1cth! kh6ng,kh6ngtilc

th! sac'· y nghia the nao ? 0 day

ng•li1i hc'>i chap vao kinh s:lch ma ...:hn ｾＮＮ［ｫ＠ Ia kh6ng, khong Ia .,,Jc. De

di)p 1an d i i:h<"lp nay. Thllc\ng Si

tra l() t · Sac han vo khong, khong

ban V() 1..ac Ｈｾ｡｣＠ von chdng phai

khOng, khong v6n khong phai

>.ac). Va ong gia i :hich them, cau

trong giao ly n6i ricng nay va kinh

dien nr'>i chung chi Ia phu,lng tien,

Ba ubi chll Phl)t q uycn b ien <J[•t r<t

de dan dat chun,g ｾｩｮｨ＠ toi hi\ t->cn giac. Mu6n giac ngO phai ph<j

c'hap, va nhll Tht.long Si dung hinh

anh

Dirng ganh ｮｾｮｧ＠ hai ｶ＼ｾｩ＠

M6J qua cau khi dlll1C

Mu6n giac ng¢ ph<"H tnlc ｮｨｾｮ＠

hiw than minh, dirng co d\la vao

ngubi khac (Hllu y lha m6n h(l)

phai dich thl1c minh an ( cc1 xan chi

4,5. Nhu tren, tr. 285,282 6.7.8,9,10. Nhu tren, tr.248: 289' 310: 335 285. ,,_ Nhu tren, t r.225.

• 20 • NSNCPH •

nhi1 xan). Mu6n di den giac ng(l

t ifc mucin di t6i chan ly t6i ｨｾｵＬ＠

thco Th ll'.}ng Si, phai vllQtlen trCn

nh; kicn, phai c6 tam hun nhv trc

thd (dong Ill) khong thicn khong

l¢ch.

Khi da ng(l, l<.ti tro v<: nha, tro ve

voi vo, khfmg. Thllt.)ng Si viet :

Sll t;.1o ti.ic trong giac chicm

h .. w

Sau khi tinh dCu Iii khOng ci.i

Trong gi:.k m()ng sinh nh<'J <; inh

Giac ng¢ thi nhlf v<)y, nhlfng

chlla giac n_f!Q thi van con tam va

canh. ｖｾｹ＠ quun he giira tam va

canh dllQc Thvong Si hicu nhlf the

nao? 6ng cho ding can h. ｴｨﾷｾ＠ gi()i

xung quanh Ia do tii m sinh. 0 day

ta thay Th119ng s·, khong chi di

thco khuyn h hllc) ng trung yuan

lu<)n (Madhyamika) hay - kh<Jng

ｬｵｾｮ＠ (Sunyavada) mil Long Thq

(Nagarjuna) ｉｾ＠ ngtli)i khili ｸｵｴ｜ｮｾＮ＠

rna (Jng c.:6n di thco khuynh htJtlng

duy lhilc Juan (Vijnanuvada) v()i

t<'. quan diem ··nh;lt th)(5t duy tum

. t<.tO". Khuynh hlfcin.!! duv. thl!c luan Sau khi llnh l.:h6ne to l.:hong -

( MC1ng trung l<.to t;ic,

Gi;lc h<)u d(' v(1.

M ong trung lac sin h tc sinh th(J

Gi.ic ｨｾｴｵ＠ v6 tuy¢t Item tuy¢t h;l(l) (12).

Vit nhu vay CLing Itt rn\ v(· v(l i

ti1n nh it'n nhlf nhicn. tr() vc v()i

nhtl nhtl. khn ng tich. C h;i tht.' ma

' fh ttt) ng Si n6i rttng mu(ln hict d;i u

l;t "khuPn m(tl thlfl", "gill;.. tnla

ng l• Il l ul'n canh ha". Chi nh \'l v;)y.

r"1n • .: d ' ,·:u.:h :-ii ng ci••• nH)I cnn

ngtlt \t uat d<,tn. philng l tlllg. ticu

t.luo, ＱｾＱ＠ tai. ung dung, llf t.lo .

Lt!i li c"lu ca :-uoi xi n cu ng hac

! run h.

Ong khi1 ng quan tam den ftn

cha! ha! itn ｭｾｮＮ＠ chiug din nicm

Ph;it v(\ i ngoi thicn. tri g1c)i va

n11:u1 r. huc.

c6 kc thua ht_lr thuyct "Nghtcp cam <luyCn khili" ctia Tu'5u thtla

(H inuya na). ｣ｾＬｾ＠ !he. C>ng ciH1 rtt ng

1119i slf ｶｾｴ＠ hi¢n ttiOn g, ｾＨＩ＠ t.li l'htnlg

Ia slf vl) t hi¢n tli<) ng lit do n1 n ii

tftm hay nho c:ti t,im. Ncu khC1ng

c6 c;ii tam thi cling khCmg d1 v[t t,

vi luc d6 v;) ; nhtl the n;H>. d hay

khi'Hi g ci1, ta cling khong hi cL

Chft ng ｨｾｴｮ＠ l.:hi c(l m(>t c<>n giun hi

dtl t Utm dot , moi ngtl<\ t <.ICu cho ca1

khuc ph ia minh dong. Thtlt,lng Si

n6 i :

"Hai phia dcu cht't ng dOng

D ong () phiu nhi1 nguoi"

N hu vay. thco C1ng, cJ hai nguili

<.leu khong <.lt•ng. hl)i lc n61 t{tm

ctia hai ngtli.li l.:hflllg My dc tl nt'ru

con f! Jun thi n6 dl)ng hay J.:h<ing

dong chang ai huy hict. So di hiCI

dong Ia tfun dade: y u(n ｮＬﾷｾＮ＠ t(rc

tam ctia hai nglli' i t.long. D teu ni•y

. gi6ng nhtl hai vi ＱｾＱｮｧ＠ th;"iy phtltln

dong. ngul\i no• ｾｩｴＧＧ＠ uong, ngLiOt

n6i phllOn d(lng, Hu¢ Nang hll<k

ra n6i : Thm cua nhan gia dOng.

Ngoa i ra, Thvqng Si concho Phat,

si nh tti, dcu do tam sinh ra .

·· Khi tam sinh chi! sinh tlt sinh

Khi tam di(' t chil sinh tti ､ｩｾｴ＠ tJJ).

"Nhuoc tam si nh thi th ! Ph;)t

si nh

Nhll'.}c ta m diet thi th! Ph;;tt diet .. ＨｾｾｾＮ＠

Dt'l Ia quun Jicm duy titm cu<.t

Thien Tong Viet Nam noi chun).!

V;J cua Thtl llng Si n6i ri<' ng lhl'O

lliJng nghiu cua n<i

0 dt1y C(l m(l t va n <.IC.dt11\ ng n htJ

mftu thuan. Tai -;an Thuqng Si v(li

quan uiC-; 111 Juy t<i m nh tl v:)y lai

duoc Yua Tran Nhan Tr)ng tc) n

iam ｴｨｩｴｹ＿ｙｩｾ｣＠ m (>t i'lng vua t(>n

Tu¢ Trung li1 m lh ity c (J nghi<t ｉｾ＠

nha \ ' U<I l fiy Ill ltlbng cua Thllqng

Si l i11n ｨｾ＠ tu tlfOtig rui)n!! c() t, c[tn

han. chti dan cho oha nu(\c D<ti

Viet. Nt'H r6 ng r<t. l<tt '<.10 th i) i Ly-

Tran . n ha n tide lay h¢ 1 v t v()ng etta T hien lt>11g - h(: t u tu()ng duy t<"tm

.. litm h¢ !tC t tC(lng chu dao ｭｾ＠ Jfit

nuck l;p :1anh l i(:t, \ ftn h6a l<,ti phat

trit'n nrc r() den the? cau h6 i uiiu

ti cn giln li l:n vo i va n de: Dong g6p

n'tu ｔｨｴｬｾＩｮｧ＠ Si I rong P hl;t t h<,>c Vi¢1

Nam 1:, c) cJic111 ni.w?N hung gi

trong Thien Tong Viet r-Ja m n6i

ch ung viJ Thu<.)ng Si noi ri cng c6

the ｰｬｾ＼Ｎｩｮ＠ hi¢t \'(\i T hien Tr1ng

Trun g Q u6c''

12. Nhu tren. tr. 296- 298 13.14 Nhu tren. t r 283 27

• NS!\!CPH • 21 •

·0 en 01 c ·0 ::> (] 0.. •0 £ ;cs ..... c z ·0 •0 :::> > I

•

rldll Nhan TOll).: tnn Tu(' hicn thi (jll<"l n Nguyen x[s m nh.sm xu{JJ th:-11 khn Ill ,; !thlllf Hcln nif;o

Trun_g Thtfl_\ng ｾｩＢｬ＼ｾｭ＠ thay voi ｨ＼ｾｩ＠

ly Jo l<in. Tnrc\c hc t vc ｭｾｴ＠ thili

Jai, ta thfly thoi L.y ｬｾＱ＠ thili ｐｨｾｴ＠

giao ph;lt tric.'n Jl:n Jinh caovtii ha

tntiln!! ph<i i Thien l <)np cung t('n

tai. Thi\1 Ly cilng Ia m(ll trong

nh\rng thi\i hn;sng kim , ､ｴｦｾ｜｣＠ Jan

chung milq tHi nira lil qf -;ai i1ng he).

Nhil Trl1n gianh Jth)c chinh quycn

!it tay nhil Ly· m(lt c;ich em th:lm.

Boi ｶｾｹ＠ mu6n l:i y I<.Jng dan. rnuein

chovim h6a tier tuc ph:1ttricn chl!

khong phai dtrtlloan, nh:s Trisn van

ph<ii ticp ｴｾＱ｣＠ lll: cao Ph<)t gi<io.

Nhung nha Tran van mu6n c6 mot

l1(' hf tu0ng d(H: 14p- Khuynh

t·.ur}ng nay due)c the hi(;n t.1 cho ha

phai Thien thc\i Ly kh<>ng c<)n ti)n

ｴｾＱｩＬ＠ va cu6n ·· Kh6a htr luc"- 1ap ､ｾｳｩ＠ thanh nia Trim ThLii Tong ra

dili . Nha Tran muon l(sp ra m(lt h¢

lllll tilng moi, 11101 Thng phai m(l i.

y muon nay ch_Li a Ull thoi gia n th lfC

hi\ cni . Bcli va), nr) ph:'tl !!al' l.t l Vd

ｬｬｾｳｴ＠ nhi(:m vy chringqufs n x[sn ltH_Ic

len hisng u;·su. Sau kh1 ha nsn d:inh

tan quiin Nguyen M(lng. dfit JH!(\c

rri\ lai hila binh. va nhiCm ' ' ll l ft ('

ra m(lt h¢ t1f ll!(ln,t.: nia minh lai

troi ､ｾｹ＠ m\snh me hon hao gi c\ hct.

Tritn ｎｨｾＧｴｮ＠ T0ng dft dir ng r:..s g{t nh

val nhicm vu nay.

Vc mijJ chu quJn, da nh:1n Tuc

Trung Thll<\ng Si l;'s ngt!<'>i th;'ry .;0

ti1 i, c(l due c.:w Tran Nh[sn T<1ng

ngay tir hi'1i nh(l. Thco ｔｲｾＱｮ＠ Nhfsn

TOng. Thtftlng Si l-i;1m ttnh thanh

<:an, noi li(ng ｴｨｵｾｳｮ＠ hiiu . khi ｬｴｦ＼ｬｮＮｾ＠

thii m tri1m, than tluii n):hicm

trang, phong thitn nhisn nha, ell chi

dinh ､ｾｊｯＮＮＺＮ＠ Khi ll!!,lfili ditm hran ,(:

cc.'si lc cao 'icu huycn di(:u thi nhtt

gi<) mat trimg thanh. D'trong thili

c;ic ｨｾ｣＠ dao cao dS:rc ｴｲｾｬｬＱｧ＠ ll<iu dilu

cli ng deu l<in trong chn Thuong Si

Ia nguili "tm sau bict ro". nguoc

Thtltlng Si la1 t l tfc 11cp ha ltsn

th;Jm ｧｩｾｬ＠ ,.;H\ l ' U<)c 1\haug Nguyen

"l da1. Trnng thtll ｣ｨｾ＼Ｚｮ＠ ninl! nhsl

thOt hinh. Thlft\ng Si tr()ll !<in cun!.!

the tuc. h<"··a ｣ｬｮｾＮ［＠ ·inh ... ｉｮｾ［Ｎ＠ chtr

kh<Jng tr<ii hfsn vt.'l i ll!,'. <ils J<\J. NIH\

d{l m:t nni thco dt!t\c hal gitJng

Phap. Jiu diit dtf<lc kc ｾｾＩ＠ n\. Nguili

ｮｾＡｬｬ＠ tim den he·,, ｨ［ｾｮ＠ Ngtti\t d inf

chi h;'w ch<' hict dtC'-u cut\ng ycu.

J-::hicn h<> tru lltlt!c e<li t[tm. mile

tinh · hisnh ｬｾｴｮｧＮ＠ｊＮＮｨ｣ｩｮｾ＠ Hli ,·iw

t.IJnh h.Jy thLIL.

Di ,[su m!Jt chut ta th fiy.

ｔｨｬｦ＼ｬｮＬｴＡｾｬ＠ elm rtsng tim ｾｵ＠ gu.ic ngo

Ia tim ngay trong doi si'ing hicn

thtrc nay. Dicu ｮｾｳｹ＠ phu hop v<il

chu ｴｾｵｯｮｧ＠ c:ualu< .t H ue: 11 111·

Then ｔｨｬＡｾ｜ｮｧ＠ Si, trong cho chtfa

gi:.'sc ng<) c6 L<li gi;i<. ng(l thll c. noi

kh6 -;uy llli\ng c6 ＺＭＭｾＡ＠ suy llf(}ng k5'

Jicu (Vi gi<ic ng(> 1 rung, chan giac

ngCl, Nan thll<lng Iuong de J1cu

e22 ･ｎｓｎｾｐｈ＠ •

lltbng) (!3)_ Tit d6 ong c6 thai dO

dlf0ng chan o ngay trong the gioi

b1,1t ham nay, l->6ng " nMp tran",

"hoa quang dhng tran" tich qtc.

Nhung khac voi Hu¢ Nang va

Thien ""l<Jng Trung Quoc, va co lc

cung l it m(l t dong gop, m(lt net d(lc

dao cua Phat giao Vi¢t Nam Ia o

chci, Thu"ong Si cho rang khi tam

co n ngu() i bao dung, mo rang, bao

chlia dLiqc tam cua va n phap. n6i

c.ach J...hac, d;,tt IOi cai tam cua ｶｾｮ＠

ｰｨ｣ｾｰＬ＠ kht do l[t d<.tt den U11n Ph(lt ,

Ia ｾｩ｡｣＠ ng(), gi<i i 1 hoa t. Ong n6i

Ｂｖｾｴｮ＠ phap chi tam tlic ｐｨｾｴ＠ tam"

(111111 CUd V(,l ll phap llf C l it tam Cua

Phflt) ＼Ｇｾ＾Ｎ＠ Phuong phap di den

g.'"c. ngc) IJ ticp tt.JC ph t!Ong phap

nia Tran Thai Tong. khi Nguoi

l.• rn then lcli khuycn cti.1 Qu6c sll

Ph11 Van." Dl thJ(! n ｨｾ＠ chi due vt

Juc. di thi Cn h;,t chi tam vi tam".

l'h.\1 l hang khuynh huc'lng \11

tttc\ng nily da phhn nii.o giup cho

Ph:11 l.!i<it rhbt Tran co ttnh than

nh.)jl th C itch CLIC. Cci t nhflp the nay

Ia cai nil ·,p the vi dOng loai . xil h(li

• v1 To Qu6c, que ｨｴｲｯｮｾ､ＮＺｩｴｴｈｉｏ｣Ｌ＠

l hti khc'lll !! ph;jj v j La nhan

nhu cac Thien Su Trung Hoa da

lam.Va c6 le Tdin Nhan Tong da

ke tiep phlldng phap nay khi nglli)i

ch9n Yen tu .. (]on ticn ti cn phta

Baccua T6 Quoc, lam noi tu han h.

Trong cuoc hCH thao "Tuc

Trung Thuc>ng Si v6 i Th ien Thng

Vi¢t Nam '· co nguoi cho rang

"Thien Ia ｨｾｭｨ＠ d(lng" Ia m¢t trong

nhung ､ｾ｣＠ diem cua Thien Thng Yi¢t Nam (tS )_ Ncu ｶｾＧｙ＠ thi ｾｨｩ｣ｮ＠

Trung Hoa voi vi¢c gia gao, h5 cu i,

th6i com, ganh ntt6c nhtJ Hu¢

Nang kMng phui Ia T hien hanh

d<)ng sao? Bach trLic)ng Hoai Hni

.. thay cua Yo Ngon Thong .. ilii

litng de ra m(lt nguyen tac cho cac

nha su" nhat nMt hat t<ic. nhat

ｮｨｾｴ＠ ha t thtJc", d6 khong phai

Thien Ia han h dong sao ? T hil!n

Trung Hoa cung til Thien hilllh

dc>ng. ｙｾｹ＠ kh6 ng the n6i d6 Ia dac

diem cua T hien Tong Viet "\lam.

4i c6 nguo i cho tho T hien cao

di¢u, ､ｾ｣＠ bi¢t thO Tuc Tru ng Ia di)c

sac sang ｴｴＬｾｯ＠ ct'ta Thien Thng Y i¢1

Nam (If•)_ 06 quyct khOnf: han

nhu vay, b(li lc tho T hien() Trung

Hoa va ｎｨｾｴ＠ Ban cting cao dicu

khong kcm ... Con va t ha cho trong

cu6n " Tu¢ Tru ng ThliOng ｾ［ｪ＠ vd i

T hien Tong Vi¢t Nam" cuug co

nhung ｮｨｾｮ＠ d!nh 1110ng l t! nhlf vay

Thiel nghi d6 Ia stj ng¢ ｮｨｾｮ＠ chli

dau phai Ia ､ｾ｣､ｩ｣ｭ｣ｴＧｴ｡＠ｐｨｾＨ＠ giao

Yi¢t Nam.

Ngoai quan ni¢m ve con Juong

di den giac ngo ma chung ta da

trinh bay o trcn, trong "Thucng Si

ngu l1,1c" con c6 ttl tuil ng "tuy

nghi", "hop thoi dung luc" ( Dau co

xuc muc). ThuQng Si cho rang

phai hc>p thbi dung liic chll ditng

c6 lb mb ( Dau co rite ｭｾＬｴ｣＠ｭｾ｣＠

man can )(t?)_ Phai "tuy nghi '',

"vao xlt minh Iran cOi ao di, phai dflu quen lc chi tuy nghi" (lB) . Ncu

"••1y nghi", "hQp thai"" dung luc"

thi trong nhung luc nlloc sOi Ilia

bong, quan thu dang day xco ten

que huong dat ｮｵｯｾ＠ toan dan

dang doan ｫｾｴ＠ trcn duoi m(Hiong

dt! danh du6i kc thu, chang lc

minh l <:udling ngoa i ma nhin. NhLI

rhc c6 "hc;lp tho i " khong? "H9p

thili" luc nay khong tnii v<'li ngui\i

dil l, hoa cling the ｴｾ［ｾ｣Ｌ＠ cap gtiOm

ICn ngua danh duoi qu;'in thu. H cln

nita, Thu<_lng Si con n6i :

" H anh di¢c Thien

T9a dice T htcn" ( l 9)

N hv vi}y, mqi hanh dc)ng trong

cuoc s6ng hang ngay ､Ｈｾｵ＠ Ia Thien.

Kct hQp voi ttl llfClng "tuy nghi' I

"hQp thai" tren thi dan h ｧｩｾ｣＠ cung

Ia Thien. Phui chang iliiy H:t net da<.

sac dl)c dao cua Phat giao V i¢t

Na m'! Ncu qua nhll vi)y thi quan

ni¢m ve tit bi I VC gio i 10 cam sa t

,jnh' ct'ta Pha t giao Vi¢t Nam

hoan toan khac Phat giao An .. Trung. ｾ＠ c6 Ic: chinh vi dieu do

ma nha ｔｲｾｬｬｬ＠ va n lay lUI Luong cua

Thien To.ng .. h¢ tlt tuong duy tAm

- lam h¢ 111 tubng chu ､ｾｯ＠ cho dat

llliC'lc.

15. X em Ｂｔｵｾ＠ Trung ThLI"ng Sl vdi Thien Toog ViiH Nam". Trung tam nghien cuu Han Nom 1993. tr 205. 16. NhLI tren , tr. 242 17,18. Tho van Ly Tran . T.H.Cl.ThLI"ng NXB Khoa hoc xa hoi 1988, tr. 239,257. 19. Tho van Ly Tran T.H.OThLI"ng.NXB KHXH. Ha N61 1988, tr 273.

Ki NH MUNG

PHATDAN •

I lanh phtk thay chu l'hfu giimg smh

I !(tnh [>hue thay <1t:\p Philp cao minh

Jlanh [>hue I hay T;lng gJit ｨＨｾｴ＠ h1rp

l l<.111h phCtc thay Tu· chung di"mg tu "

(Kinh l'h;ip cu)

I l<'ing ni tm cu· ctcn ｭｴＺｾ＼ｴ＠ｾｮ＠ n1i·, tlli ngLn'nl'hftt tt:r cht:tng t;; c'r khap hltnh tinh nity hil t ky 1;1 t'l· qutlc dl) niio, hfit k)• lit thu(x: chung tl'x: nao dcu hmYng vc du·c Ph<)t kfnh mt:mg ngil)' Ditn sinh cua Ng{ti v6i tam lOng thitnh kinh nha\ htct em nhfft.

Dlh: Ph<)t 'l h ich n: Mftu Ni (Sakya Muni) ten li't Tat t xu [)a hay Si ｴｾＱｴ＠ Ta Ｈｾｩ､､ｨ｡ｴｴｨ｡ｾ＠ hJ¢u ' lhich ca ｴｨｵｾｘＺ＠ tk)ng ho Kicu T ilt l..<t, m(lt ､ｾｴｩ＠ quy t(lc cr.:\ n D.\ G()p d t ten lfm ho Ia Kil:u Tilt La - 'lhich C:a - Tfit D.:tt na. Ngiti l;'t con VU<I T [nh l'h<.tn (Suddhcx.lanna) mnrc C.a Ty La Vc (Kapilavatthu)vO'i thftn mrtu Ia Ma Gia (Mahit Maya) ho.'mg ｾｵＮ＠ Nu1rc Q 1 Ty !..a V f; (1- An D(l th1li i\y 1<1 m6t nmrc phl\n thinh , nay 1<1 xu· 'lhcrat & phla d6ng h<ic thitnh 13:.t I a Nai tin ranh ｧｾｬＧｩＧｲ＠ An tXl ーｨｩ＼ｾ＠ nam cua x li' NC:[Ell n!il)' lk'l)'.

Tlk\i tu·smh nham trJng tron thc'mg 2 .:\n fX1 tuT ＱｾＱ＠ ngity triing tn'm thiing 4 , ｾ･Ｌ｟ｨ＠ Trung Qu6c vito niim 623 ( l) tm6'c Tfty lich trong vuCm l ftm T)· Ni (Lumhini) du·1n C<iy Vi1 U'U tmng khi Ilcimg ｨｾｵ＠ Ma Gia d<mg w.tn chu i vu·Cm dn11

K hi Th1i TLI' sinh c6 ｮｬＱｩ｣ｾ＠ dtcm li'mh x ufit hicn : trc>i r.'ti hcxt thom, nhac Inn nOi len chuc ll,lng,chim ht'lt ｶ｣ｯｖＨｾＬｱｵｩｴ＠ d[it rung rf(lng. rum nfmg dtu h<'>a, chi n con rong xuong [>hun nul YC ｴｾｭ＠

r:10 NgitL de kin11mln1g titc f );JI ·n liinh Nhfm xUc1t hic;n.

"INti T LI' sinh dli'Q'C 5 ngi1y thi VUc1 T in11 Ph<;tn dftt ten 1<1 ｾｋｬ､ｨ｡ｴｬｨ｡＠ c6 nghTa Ia Ngui n du1,rc tnc1i nguyen.

Sau kht ｨｾ＠ sinh T hai Tu· tluvc 7 ngity tha I loang ｨｾｴｵ＠ thang ｨ｡Ｎ｣ｭｾｂ｣ｬｬｩｴ＠ Maha Ba Xa 13a tJc (Maha Pajapau Gotami)cCtn)! ｣ｾｮｧ＠ kct duycn v6i vua T:m11 l'han thity the l3a nutll !k1ng clkim SOc Th<li TLI'. V 0<1 Tmh Phc'm ｨｾｴ＠ st:rc chi'tm 1o su· nghtcp glito due cho £1'kii Tll'. Ngili cho mt'li nhfrng hi'tc gt[10 su· nOi ticng nlklt ｾｭｮｧ＠ llU'(Jc ci VC van chU'Ong liln vCJ ｌｨｕ｣ｾｴ＠ de truvcn d.':ty cho ｾＭｾｾ＠ Tu·. lhcii TLI' rat thong n1inh, chi hqc qua m(l(lan la. thong ｾｵＮ＠ van vo loan tfu khong at s:)nh kip. Oic gi<lo Slr ai cung dcu

bat phuc.

1 lo.'ing tll' sm11 ra cla co 32 tmrng tlit. OJg ticn A Ttr t);a

(Asita den thin tu·l)ng Ngiu n6i rimg . 'J"hfti Tu· co du 32 lu\i·ng ttlt. ncu lc1m vua thi lam Chuycn L U<'in "Jhanh Vuu ng, nCU XUc"ft gJ<l iU h£tnh thi se th<'tnh Pl'lfu

Ouit thu'l: mftc tlu s6ng trong l ln,ing cung dll'(rc vun cha r;it ycu quf, Ngtli ｾｮｧ＠ vtht:u(x: :sOng vtrrmg gt:'t ; thC: m;) ngiu eta ch6r oo tilt cia tic di tim cu(\c :sOng hinh tl!, m(x cu(l(' -iing r ua ｮｧｵｄｾ＠ "<Ufit J!h c'Ci ich it ' i ho·,1 elm ｾＮＮｨｵｮｧ＠ sinh. Nlm trong J.,:mh T.in" nhat A l fitm mil · ＢｍＨｾ＠Ct)n n!,'lfl'li phi tlur<'mg xufit hlcn tmng the gian nay -\' i lm ich t:hn ｾＩ＠

dl mg ' ! h.mh phul '-" ' 1

'fl:l tk'lng. \ I It lflg I ll !i"'ltll \ ,

vi 'u 161 dcp,, 1


ltY! tCh hitnh phtk va ; tn l;ac CU&Chu· fhit'll v;'t 1o:11 nguin.

Du c l'hiit r. t d(n w.t)' cho t:ht'tng Sll111 n to V(\ 'I hm.mg C'hinl1 d<\ng ChinJ1 gi:ic, ng<1 h'ilu giiu lhcitt khl·,, khi"1 '>11111 tt:r lu:-ln h()t dU'o·c I ll' tai vt1 ngCii du·o·c an vui Nict tx'lll nhu l'h;tL l'o;llll' ktnh Ph<ip I ｬｯ｡ｭｾＺﾷﾷ＠ VI m()t nhan duycn krn l'h .. tm n xuat hk:n w cl\n". Nhi"m uuycn kr n £iy Ia ga? ..(Junh ｾｾ＠ ''Kh.u. l111 t:h<l ｣ｨｵｮｾ＠

sanh Ngo, Nhftp l'l'litt In kaen" de cho chung Ni111 lli')(Y dt1 m •• ｣ｾ［ﾷｾ＠me thanh ｮｧｾＱＮ＠ tt'lfiy dun·c unh, to dune ｴ｣ｾｭ＠ cu;t m111h,1hom kh{1 dm.)'C vui ll f:<l)' tmng hlcn ｬｾｩＮ＠ｳｾＬｾﾷ＠ XUc11 the CUcl Ng<'ll nlw mtiltn'n Tu¢ ｾＩ＠ s;·mg hctth:'ty n1qi cho t6i tam, nhu· chtcc thuycn -r cr cu1.1 v6 t quan ｾｩｮｨ＠ trong hC kho, nhu· binh nu·6't: ｣＼ｾｭ＠ 1(\ nni1 U]t ｮｾｯｮ＠ltra phil:n n;lo cho chung ｾｩｮｨＮ＠ｾ＠

Dli't: Ph:·u r.t d(ntl<1 cl;\nh ck'lu m(lt htrtYc: ngl x-u phm tncn J, len vi d<}t trong ht:h sll' n11fm kl<',li,d{mh d£iu mill htni'l· ｴｴｾｮ＠ b6 mm

' \ c l inh th:·m. x::i h(ll. khoo h(,X: cua loin ngu\n l]ll.l ph,ln !!Jc'to 1); ｣ｬｾＱ＠

Ngfu dC l<,ti m;'t nh.in lo.:.ti chung ta d<l vit dang ｫｴｾＧｬＱＱ＠ｮｾ｡｣ｭＮ＠

Trong muCI PMt di111, Ol:,'lf6i con Phi\t chung ta h<iy clfmg ncn tftm hun ng (thl,l't: hitnh 13<it O tinh Dao) v6i lti ng thimh kinh nhi'it cua minh len t'XIng T Cr l'hl,l,nguycnd iu Ow Phftt mu\)i phua ng gm h(l chu nhiln ｬｾｬｩ＠ chung ta dU'Q'C an kh<tng thinh vu'Ong, dll'lrc sfing trong Nic t tx)n vinh CLru.

llmnh kin11 dinh iC dU'C Nhll' L.c'1l, Ling cung, t htnh Bu:'n 'I rL

Mtnh I lanh Tuc. Thien l'h¢ ·me Gian Gtiu, V6 Thmmg ST, Dtcu Ngtr ·1 ruung Pt1u, "Ih icn Ntk1n Sll', The T6n.

1- Kh6ng giong nhll ky nguyen Thien Chua. ｐｨｾｴ＠ lich ta'y ngay otic ｐｨｾｴ＠ｮｨｾｰ＠ Niet ban vao nam 543 trllilc Tay lich, chll kh6ng pha1 ngay SCi Tat Dan sinh.


II TQA THIEN LA GIAC NGQ"(TA O DQNG)

PHUONG PHAP NGOI THIEN· (TRICH CHAN THIEN"CUA TAISEN DESHI MARU)

a) Ci1ch ngi"•i x€p chan tn!n goi ke. each t6t nhat Ia <.tat chan phai, long ban chan

nglia len dui chan trai. sau <.16 d:)t chan tni i, long han

chan cling nglia len dui chan phai : do Ia the ngoi

truycn th6ng g9i Ia ho"a sen, ticng ｐｨｾｮ＠ Ia Pamasana,

ticng Han Ia ｌｵｾｮ＠ hoa tQa hay kict gia ( kekka).

ｎｾｵ＠ khong ngi"1 i kict gia dtloc. thi c6 the ngoi thco

the nua hoa sen (han lien tqa) hay ban gia (hauka) ;

chan tnii <.IC dtltli <.lat. long ban chan nglia len, chan

ph<ii dat trcn dui chan tnii. long ban chan cling nglii:l

icn.

Trong luc ngc11 thicn, ncu m6i c6 the doi chan,

IH'u thay kh6 ngoi thi c6 the kc them g6i cho cao hon.

Thco kinh nghicm. toi lhay ngtrbi Au, Tay thll(lng

din kc them goi. Hai &IU goi phai ｣ｨｾｴｮｬ＠ｭｾｴ＠ <.ta t,

nguyen lac nay rat quan trong. De lam dllOC nhllthc

thi chuc hai dau goi xu6n,!!. than hinh hoi nga ra tnl<k

BS. 7R!NH VAN HJEN

rhi <Jay g6i dt16i mong chen tt'li trt16c, van giil hai dau

g6i sa t dil t. Nhll vay, c<)t xuong song se thang, nhcl

vung co lung uon ra. Thbi gian dau c6 the b! dau I ling,

nhting ｴｾｰ＠ &:u dan, dau m6i sc hct va Ill thcvilng h<ln

Ngoi nhuthe ban dau ai cling thay kh6, chinh H .. ll

cli ng da trai qua rat nhiCu kh6 khan du luc <.16 toi con

trc. Bbi ｶｾｴｹＬ＠ co dau m6i den dau, ngllbi tu thicn cling

rang theo duoi, eli xcm day Ia thli thach can chiu

dt!ng, nhilng cam giac kh6 chiu sc gifun thco thoi gian

ｴｾｰ＠ luy¢n.

Ncu hoim toan };hOng the ngoi kict gia hay b;in

ｧｩｾｴＬ＠ thl ngoi trcn ghe ban h, I ling thtlng kh6ng dt1a viw

thanh ghc, hai ban chan ＼Ｎｬｾｴ＠ trcn mi)t dat , hai 6ng

chitn thilng, ph"' ni'r thl khcp l"'i, con <..lit n 6ng thi h<)i

dang ra Ｈｨｯｾ｣＠ ng('>i quy gc)p chan-LND).

b) TIJ th€ than minh va c(lt Xlldng ｾｯｮｧＮ＠

Grilthan minh dung the rat quan trong. nhat H.t

ch(J y den dot XliO ng song thtl nam <..le

giil Jam <>ao cho vung lung 0 d6 c6 d()

cong 16m thich hop. Khi dot XliOng

s6ng nay da vao dung the, thl bung tron

ra va the ngoi sc vitng. Thay toi ､ｾｹ＠phai giil co tung cong nhu the de c6

cam giac h:)u m6n muon nh6ng len,

hai dau goi nhll cam ch4t xu6ng dat,

dliu nht16ng len nhu d(>i mOt tang da

nang. ｖｾｹ＠ Ia trbi va <.tat kct h<.>p qua

the ngoi nay.

• Kict g ia • l3an gi?.!

Yen vj xong thi 1<1c than minh til

tnit qua phai, luc dau nghieng nhicu,

sau nhc dan. khoang 7 den R Jan de the

ngbi dtle)c cAn bang, khOng nCn nga ngt1bi ra trtloc ra

sau. ｄ［Ｌｾｩ＠ stl Dogen c6 viet trong ｱｵｹｾｮ＠ Fukanzazengi

(Pho Khuyen TQa Thi(!n Nghi) "Phai giii cot xtlong

s<ing dtl()c ngay ngan, trtloc. sau, tnii , phai, miii phai

thlmg bang voi run, va hai tai thang bang voi hai vai"

Cam phai ｧｾｰ＠ vao, dau gill th!tng, day cling Ia m()t

nguyen tac quan trQng.

Hai vai buong long ttl nhien, ｢ｾ［ｾｮｧ＠ gian hoan

toan.

c) Ttl the hai tay.

ｄｾｴ＠ ngtta ban tay trai ten long ban tay phai, hai

dau ng6n cai ｣ｨ＼［ｾｭ＠ nhc; vao nhau va ｴｨｾｮｧ＠ ngang

khong chong ten, vi chong ten cho tMy tinh than cang

th!tng. cling difng ha xuong, vi nhtl the to ra tam tri

ue O<li, ｣ｨｾｰ＠ chon.

Theo truyen thong Thien Tao D(>ng, Dllc Bo De

O<_tt Ma va Dai slf Dogen da thllc ｨｾＱｮｨ＠ each nay. Nhin

dtiOng net cua hat ng6n tay va hai long ban lay tr6ng

nhtl hinh hai cai trllng long vao nhau. Ci,inh hat ban

tay cham vao ｢ｾ［ｾｮｧＮ＠

Oteu b() co the tac dong den thai dO tinh than va

nguoc 11;11. Ot1a mim tay len de khich dOng hung tam,

cit chi Iran tr<;mg cho thay trong long kinh mcn,va

cling v:)y, ngoi theo ttl the thicn sc g<.Ji len tinh than

thicn dinh.

Hai cui cho (khuyu tay) kh6ng cp vao than, hai

canh tay bu6ng xu6i tl! nhicn.

d) Ttl the ｭｩｾｮｧ＠ va hJlli.

Mi¢ng luon luon ngam kin, hai mOt chl,lm nhau

h! nhicn, khong mim, ham. rang can nhe ; hai khoc

mi¢ng hoi nhech len m(H chut, lt1ili ｣ｨｾｭ＠ vao n6c

hQng (vom hQng), khong phung rna.

e) Ttl the mat

Mat mode tninh ngu g:;tt. anh mat It! nhicn, nhin

ra tnroc khoang m(lt met, kh6ng lice ngang lice dQc.

rna nhin co dinh mot cho, khong phai nhin vao ｶｾｴ＠ gi

do trong tlim mat, ma nhin mong lung khong chu y den ｖｾｬ＠ nllO d.

t) 111m ttat

• NSNCPH •· 25 •

Trtloc het ng(')i xu6ng g6i, xep cheo hai chan, ilil.u

g6i sat dat, c¢1 XtiOng song th<flng nhb cong liOn vung

that llfng, cam ｧｾｰＮ＠ tay ､ｾｴ＠ dung the, ｭｩＮＨｾｮｧ＠ｮｧｾｭＮ＠

mat nhin ra khoang m¢t met, vai tha ll! Jn hicn, d6n

het sllc ､ｾ＠ tam voi sl! chu tam nhtl con stl t u dang chl!c

chom toi.

g) Cach tho

Thtlbng thi toi khong chi each tho trt!oc khi tl)p

dti<.Jc each ngOi dung dan trong mc)t th()i gi an nao d6.

Thl!C ｶｾｹＮ＠ neu bay each tho qua som c6 thl'!! xay ra hai

dieu bat tien: bat ti¢n thit nhat Ia khong the tho durig

khi ttl the ngbi chtla vilng ; bat ti<;n thit hai Ia vi qua

chti y den h<li tho, ｮｧｴｬｾｩ＠ tl)p se bi phan tam khong

giu dung nam c.Jicm chinh cua the ng(")i (chan, c6t

xtiOng s6ng, tay, miCng, melt).

"Thien tile" - each tho cua ｴｨｩｾｮ＠ - khong gi6ng

each tho cua yoga. Tho theo yoga c6 ｭｾ［ｾ｣＠ dich tl)p

trung noi il!c ｴｨｾｴ＠ s<1u dt tiep thu ｨｯｾ｣＠ｴｾｯ＠ ra nhilng

tac ､ｾ［ｾｮｧ＠ tam sinh lydi thllbng. Trong khi do tho thien

tntoc bet Ia ｴ［Ｌｾｯ＠ dtl<)c mot nhip h6 hap cMlm. manh.

tl! nhien. Vi tho Ia m<)t chllc nang t6i din thict cua

\_ o Ngoi quy

• 26 • NSNCPH • .

COn ngliOi, nhin an van s6ng tlll<.lC nhicu ngay, nhllng

kh6ng the s6ng h<ln may phut ncu nhin tho. Nh!p tho

binh thubng, llf nhicn Ia dau hi¢u song lau, khtH::

ｭ＼ＺｾｮｨＬ＠ tam tri 6n tl!nh. Tnii ｬｾｩＬ＠ h<li tho bat binh

thllong de sinh ra ycu <.tau, ｬｯ＼Ｚｾｮ＠ tam ｬｯ＼Ｚｾｮ＠ tri va c6 khi

phai chcl.

The xac va tinh than lien h¢ vdi nhau hCt sllc chal

chc va th6ng h<)p. ncn viec tho tac t16ng rat manh den

Him tri. Tho sau. chfl rn, em, ｭｾｮｨ＠ sc quet Si,!Ch nhlfng

phicn phlic bam o v(l nao, nh0 <.to tam tri trong sang

ra nhll troi quang khc)ng may. nhll anh trang vtl!lg,

ｶｾ｣Ｎ＠ Luc d6, tinh ｴｨｾＱｮ＠ ticn tbi ch<i vO tam, vang lang,

tr6ng kh6ng. V6 tam, nhll n6i o trllck, Ia tam khong

mong cliu, khC>ng ｬｯｾｮ＠ d¢ng, khong cam xuc, nhltng

d6 ｫｾ＼＾ｮｧ＠ phai vi chai ly. kho cling rna ＱｾＱ＠ mot tr:,mg

thai tap trung tinh than cao do.

Sau dtty tCJi ｾ｣＠ trinh hay each tho cua chan thicn.

nhllng can (tlu y hOi th<.li ph<it Ill nhicn , khong he

pttlng cp, khOng he c.:<; y. du Ia trong thicn ngoi ( t9a

thitn) hay thicn di (kinh hanh) cung nhlltrong moi

ｾｩｮｨ＠ｨｯｾｴ＠ hang ngay.

Mti i h<li c6 the cho lam 4 thi de de llck tinh ty 1¢

th(li gian giiia cac d(,lng t{lc. hit vao, ngllng va th(l ra

(kh(>ng can dcm chinh x:ic).

Hit vao

Hit ｶｾＱＰ＠ nhanh, ＮｾｦｬｵＬ｜＠ thi 2

Ngllng hit vao cl thi .1

Thora :

Thil ra c·, th i 4 ｣ｨｾＱｲｮＮ＠ sau, manh. H<li tho thoat ra

til til, trong khi slic th(l cp ｭ＼Ｚｾｮｨ＠ vao bung. C6thl!vt

hcli th(l ra nhll h<li tho c.:l1a ho <.tang r6ng ｨｯｾ｣＠ nhll hOi

thO cua Ire m6i lqt lbng kh6c oa oa.

Hit vao nhanh, ngan va tho ra cham, m(,lnh Ia dau

hi¢u khoe ｭｾｮｨＬ＠ sung slic. ､ｾ｣＠ tinh ctia tre s<l sinh

hay ctia bo cii.

Tnii ｬｩＬｾｩＬ＠ hit vao kh6ng dti va tho ra kh6ng sau Ia

dau hi¢u cua suy nhllclc, tri tr¢. Ncu c6 dip nhin m()t

ngllbi <.tang hap h6i c6 h6p lay kh6ng khi, se thay

ngui)i nay hit vao tilBg hoi ngan va khC>ng dcu, khong

thO ra, cling nhll nhflng ngllili dang khck nfic ｨｯｾｴ｣＠

dang ｾ｣ｬ＠ h1i, hoi thil ra <:ua h9 nhll b! ｮｧｨｾｮＮ＠

Phlltlng ph<ip tho thicn nay gQi Ia Uni shu. Un Ju l it "AUM" dqc thco ticng ｐｨｾｮＮ＠ am thanh sau, ｭｾＱＱＱｨ＠

nay Ia "bija" nghia la "mam 1')16ng". Am nay thttbng

tll!Qc Jung trong lbi diu df10 c:.lc dang ｴｨｵｾｮｧ＠ Iicng

va huyen hi h<ln thi Un tao ray ni¢m vc ｴｨｾＡ｣＠ ttJcln f.

d1a chan ly, noi si nh ra 0191 quycn nang. Shu Ia th1t<:

hanh tQa thicn. Un cling Ia tieng h6 rong.

Nguili thtlilng khi tho thtJ(Ing chi llay nita phoi

khi>ng ｫｾｩ＠ illai c) ｰｨｾｴｮ＠ trcn ; trong t9a thicn. h0 h:'ip

:o.[IU ncn rhan t rcn cua phoi dill,lC th<">ng khi . Ngtlili

tht!ilng hit thil trung hinh m6i phiit muili lam Jan .

nglli>i b¢nh thi til hai mllcl i den ba mliOi lan, cbn khi

t(,)a thicn vil th() thicn. thili ｧｩ＼Ｎｾｮ＠ m(lt lhn hit thi\ ､ｾｩ＠

hon, thllilng mt1i ph(Jt <:hi u1 nam ho:)c it hcln, ｲｩ｣ｮｾ＠

tC>i, sau kln nhttp tam Ｈｾ｣ｳｳｨｴｮＩＬ＠ moi hc>i the) kto Jin

mot phiit , va co ian ､ｾｬ＠ ky ｬｾｬｬＧ＠ kco dai ha phii1.

Do d6, vi¢c tung ni¢m kinh k¢. cha ng han IIJng

Bat Nha Ba La Mat Ｐ＼Ｎｾ＠ Thm K tnh nhtf o trll<k (tliOr.g

11,11 in db 0<10 Thien Chua hi1t th<lnh ca hay doc kinh

cau) CO t{IC d1,1ng rat t(it , vi ngoai <inh h110ng cua iim

thanh, co n h6 hap dtl()<; ､ｾｴｩＬ＠ sau.

Khi ho hiip, khong ph;it ｴｨｾＱｮｨ＠ titng, hit th(l phai

yen lang. Than tam da vlfng thi ho hap Ｎｾ｣＠ em.

Ncu ho h:lp dll<)'- to t , th i moi vice trcn dill dCu

h6a ra de dang.

C:'iu chuyen ｾ｡ｵ＠ day :-.c ch<l th&y tam quan trong

etta vi¢c thO :

MOt chicc ghc dang vtrot hicn bong gap hao t6. Nhflng nguoi trcn ghe hai hung so ...:hct, chi c6 m(lt

vi thicn slltlf nhu : ''Ncu phai chctthi ncn chct trong

luc tqa thicn", roi ong ngoi yen thicn <linh. Ghe hi

chim. vi thien sll cling chm1 thco. Nhllng nh(\ hoi thO

dai lau phi thllbng, tll nhicn ong not len mat nll6c.

Ong v6 duqc m()t mieng van va d<:tt vao hb. Nhflng

nglloi kia mong s6ng thi chct, chi c6 f'lng chap nhi)n

chct ｬ＼Ｚｾｩ＠ s6ng.

Thap Dai Lao Hoa Thtw ng Thtch Due Nhuan

BAI TRUY NIEM •

, , ?

DUC PHAP CHU CUACHU"T6N DUC

- ' A ?

TANG 1\1 VA PHAT TV TO DINH VINH NGHIEM

T.P HO cHi MINH

KiNHDANG


Giac linh dllc phap chu, giao hOi ｐｨｾｴ＠

g!.a0 Vi<;t Nam, the danh ｐｨｾｭ＠ Dllc ｈｾｰＬ＠

p hap danh Thich Dllc ｎｨｵｾｮＮ＠ tn1 the 97 1 u6i,

ｨﾷｊｾｴｮｧ＠､ｾｯ＠ 70 nam, vien tjnh ngay ll-11-Quy

Dau, tlic ｮｧｾｙ＠ 23- 12-1993, ＱｾＱ＠ chua Hoc

Nhai, Thu d<' Ha Noi, Nuoc C()ng h6a Xa hOi chit ughia Viet Nam.

'[;1Jilll 0 I !

Tang m Nam Bac 1¢ ｾ｡ｵ＠ rot

Khlk'll oong Ton SLr tanh kN\p tro1.

Glc"IO h61 In an ngc)l Ph<lp Chu

txit sen Cue Lac cl6n chi\n ngLr<'n.

ｎｧｾｵｴｨ｡｣＠ sinh noi gJI>ng hq l'hnm,

0 1 huu ng XU(I trong ti nh Nam I hi.

Nha song thfm imh hunng Nho Om

Du'O'C gtc'io due thllnh ngm'n ｮｨＺ｡ｮＭｭｾｨｩ＠ ..

LOng chtmg tunng i'au-6on. gac-tiil

ｾＱＱＱ＠ hlcu rang : 00 cinh, kh6ng-hoa.

r r6t smh rn trong c6t Sa-Ra,

Ngru phat ｮｨＧｕＩＧｾｮＺ＠ tim alfO'ng c.:ru kho.

rm&c hct clhl ngU'\}i ; <,au ru tl(),

Th6at ｾｯｮｧ＠ tX kho, VLI'Q't o;Ong me . Ngfu dan tlu1n, gifr tron k'l'i the,

Tim 11c1ng dm;c ､｡ｮｨＭｾ＾ｌｲ＠ h<;x.: ll<)u.

0 1i xufit gaa noi theo Chinh-Ga<io,

Nguyen tron da t J loang-Phap LQ'i-Stnh.

ｎｧｾｵ＠ qu<m thong Tam-Giao chu· Kinh

Rot tJmc hten khat ｴｲｾｭｧＬ＠ thuyer prop.

DOng SUO I ngLr&t lheo v e ao ar

Bao Tang Nt qw 0!,'11'6ng nm NgttL

Vt Dao cao fXrc trong Kh6ng h<u

Nco ｐｨｾｴＭｇｯｯ＠ suy t6n l'oor-Olu.


DLra Giao-f l<)i eli v<lo quy CLI,

lilm sang danh tXJO-Ph(ll Viet-Nam.

T Cr Dong file kh{!p chon danh lam,

Truimg Ph{ll hqc d1,rng len uao t(IO.

V1¢c Xa-h(Ji Ngru thLr6ng chi lli•o

CUng Tang Ni ra su·c th l,I'C himh .

. Un T() ()Joe lhi,I'C d;1ng ncn danh,

Ulm Tilt D<:1o, Dc;p fXri h(Ja hc.rp.

6 ! T icc thay tuoi cao 16-p 16-p,

va ｾｮｨＮ＼ｊｵｹ･ｮ＠ thoang hi¢n hCn minh.

I.e v6-thu1rng, sinh !Lr, tll' sinh,

I3ft't gi<ic, Ngili ｮｨｾ＠ nhlmg vicn ljch!

'fat e<i tr6i thc:n git1ng hicn-<.lich.

ell dat tr&• cling ph<ii di'\i thay

['.up nbt rn

NMp diet, nu·c Ng{1i ctm s;ing tt1.

O'ln neu !,'trcmg khirh 1¢ Tang Ni

Ngiu s6ng m:1i trong long ｐｨｾｴ＠ TLI',

O:mg htJn ｴｬＱｩｴＺｮｾ＠ -..'i r,g nLii Rong T icn.

Ngru ra eli, Giao-1 h)i ｴｨｩｾｴ＠ thi'll,

Ph:}t lL.r milt ｾｯＭｓｵﾷ＠ kh<i kinh.

Mien Vinh-Nghiem bui nt,>Ui kht)ll s<'tnh.

13icn noi huon thanh su·-mimg NhLr-Lai.

Nh6' lai Ngru khuyen nhu kh6n phai :

"Dong Du6c Tu¢ rna du·<'mg ｨｾｵ＠ the,

Cung dan-t(x; cHip xi\y thc-h¢,

Xay vinh-quang, ､Ｈｬ｣ｾｰ＠ ngan thu".

A n nghia kia dau de den hu,

C-hung con nguyen tron ·do; 1u duoog.

ｎｧｾＱｩ＠ hLrc)·c len D:1i Sen 'lhlfong Pham,

Toa hmmg thom ma: t.ltu I(Jng ngtnn

O'lng-du-ci'iy dt;p them Giao-.,_c..;t'r,

L()ng chong con nhtr mai kh6n ngu(li.

Nam M<i Thicn-Gia Phap-Chu, GiiJo-I It)i

l'h;)t-Giao V iet-Nam. C6 fXli ｾｩｮｊｊＨｊ｡＠ tlwung,

lhe ck1nh ｐｨｾｭ＠ Du·c ｉｉ＼｟ｾｰＬ＠ phap clanh.

Thich-Du·c-Nhu(1n G11k l .inh. thicn toa ha,

tac ctai chu·ng minh.

(;iili til J-ll)a ｴｬｮｊｾｉｮｧ＠ｔｨｩ｣ｨＭｄｩｬ｣ＭｎｧｨｩｾｰＬ＠

Tn_J tri l'hlm GiiK-Minh ,

ｔｨｾｭｨ＠ pho He) Chi Minh ,

Kinh ｳｯｾＱＱＱＮ＠

•NSNCPH •29 •

CHlJAM6TC6T • •

TO KIEN TRUC MANDALA

LltN

mrong lich str ｮｧｨｾ＠ th ｵｾｴ＠ kie n true Ph at giao

Vi$t Nam, chua M¢t C(lt o tht't do Ha N (l i noi ｢ｾｴ＠

len nhu m(>t tac pham d(>c dao. Chinh cai hlnh

tttqng bong sen mQc !Em gilia m (>t ho nuoc vuong

t rong xanh th?t d?c bie t do cua ngoi chua da

khien cac nha nghien cliu nay ra nhi'Em suy nghi

khac nhau. Ong Nguyen Dang Th1.,1c da li e n

tuong chua M (>t C(>t vai hinh tuqng linga-yoni

(hlnh anh ket hqp am dtrong etta A nD¢ gilio ) cua

Champa. Trang cuon "Lich s1:t t u tuong Vie t

N am", ong viet :"Chua Mot Cot i fl m(lt cong trinh

hop s a n()' ra:t. tha n tlnh vi no da hoa trang linh . b

phu Lingam - yoni cua Chiem Thanh hlnh tuong

m(>t bong sen xuat ｨｩｾｮ＠ 0 gil'ta da m mtac tre n cai

cu(lng bang da do s¢, d(l i m(>t ngoi di$n nho mai

ngoi cong, ｮｨ｡ｾＢ＠ nho dan cht.'mgcai hinh anh nha

san cao cang cua va n minh Dong Son" ( I ) Y kie n

cua ong Nguyen Dang Thl;lc da duoc nha nghien

r t.'tu Phat giao Nguyen Lang chling minh la

khong c.6 co so. Theo Nguyen Lang, Pha.t giao

ｖｩｾｴ＠ Nam chua ba o gib t irng bi anh httong la ky

Cph6i hQp gili a A n D(l giao vii Ph? t gia o a hlnh

tttQng chua Mot C¢t nhu y kien etta Nguyen

Dang Th1.,1c-NVD) nhu v ?y trong va n hQc cung

nhu trong cac cong trlnh my thu{l t <2)

Khong chi hinh ttrong ma ngay ca cai kien

tl'Uc g6.cua ngoi chua nhO t rf>n c(>t cua chua M¢t

' HOA DAl NG() VAN DO ANI I

Cc;it cung gay s u chu y cho c;ir· nha nghien cliu

M<)t sri t;:i c gi.a, trung do co N guyen Dang ｔｨｾＱ｣Ｌ､ｩ＠

tlm ngu6n g6c ctla ch tla M<) t C<)t t'l nht'tng ngoi

nha san tha i do dong Dong Son " I.Ja Vi (l t N am .

VI du, nh:'l nghien cli n Chu Quang Cht.'r dua ra y

ki €n cho ra ng :'·chua M<)t Cot mang hinh bong

sen ｮｨｯｬｲｾｮ＠ gi i:t::t ho nuoc 1:'1 mot s<:ing tao vf. ｮｧｨｾ＿＠

thuflt k.ien true tren CO Sd ph::i.t huy ki e u nha ma i . . -. . N l - · H . II tJ) t ron khae a tm). t t rong g9c ,u v;1 oang a .

Nha dan toe hoc Nguyf:n Kh ac ｔｵｮｾ＠ la i chling

min h ch tJ;l Mot Cot r·6 ngui"ln go" t it mif>'u t.hc\

h.. - t (J; t a n. cay nuong .. .

Du cc t lm nguon g6c t l.t dau d i chang nlia,

kh6ng mot nhi'l. nghii"•n ct.'rn nao ph u ｮｨｾｮ＠ hlnh

t uqng bong sen ｣ｾＱ｡＠ eh tta M(>t c(>t T he nhung,

t heo chu ng t.oi , nell chi di.c ng la i 0 hlnh t uong

bfl ngsen dttl i'l. bong sen nha Ph:lt hay dai SPil cua

Ph:),t Quan Am ... t hi chua thP thay hi" t dt.toc gia t_rj h)nh tttdng C'ttng nhLf ve rJep d(lr. ､ｾｬｏ＠ C \.IH chiw

Mot Cot. N 0u doc nhl'tng dbng sv li e u x1ta. tat hay

chua Mot. C<)t. la ca mot quy mo kiP'n tplc lon m a

bong SPTI chl i;) 11\0( b6 pha tl cau lhl\n h . l--1011 the

nlia . xua kia chlic n::tng ct'1a chua M¢t Cot cun g

khac nhie u so v0i ehlic nang chi n htr n-ot dai tho

Quan Am ctla chua ngay hom nay Ma de' hieu

hlnh tlio 'lg rua mot kien true, n har la kien tt·uc

ton giao, phai phan tfch no trong tong t he Cling

nhu trong cht.'tc nang cua n.i Chung toi khong


phu nMn nhiing yeu t6 dan gian hay nhiing anh

httong nay khac tac d(>ng toi hlnh tuqng cua Chua M(>t C(>t. The nhttng, chua M(>t C(>t tntoc

het la m(>t kien true PMt giao, co chuc nang cua

m(>t kien true PM.t giao va the ｨｩｾｮ＠ hinh tugng

cua Phat giao. Vi the, a day, trong nhiing ph8.n

tiep sau cua bai viet, chung t6i chu yeu ｴｾｰ＠ trung

phan tfch hinh tugng mang tfnh ｐｨｾｴ＠ giao cua

chua M(>t C(>t.

De tim ra dttqc·hinh tugng cua chua M(>t C(>t,

khong the kh6ng co hinh anh thl,ic cua ng6i chua cung nhtt chuc nang cua no. The nhttng, ngoi

chua M(>t C(>t ｨｩｾｮ＠ nay ｬｾｩ＠ la kien true gan dav

va kha.c n.hi(m so voi ngoi chua ban dau. Vl

t he, khong con each nao khac, biit bu(>c

chung t6i phai sit d1,mg nhiing ghi chep xtta con ｬｾｬｩ＠ ve chua M(>t. C(>t.

Qua nghien cuu thtt tjch co cung nhtt

hinh anh hOm nay cua ng6i chua, chUng t6i

. r-. r.'l ng, chua M(>t C(>t it nha1 da hai ｾ｡ｮ＠

t 1·1.y doi mo hinh va chuc nang: ngoi chua

ban dau thai Ly la m(>t kien true dan trang (manda la) Phiit giao ; sau do chua M(>t C(>t

da bien thanh m(>t dai tho hinh hoa sen nhtt

cht1ng ta thay hi¢n nay .

J- Chua Mc)t C(.)t thili Ly - Mot kien true

Mandala " h(lt giao.

Sach Ｂｄｾｩ＠ｖｩｾｴ＠ su ky toan thtt" ghi : "Mila

､ｯｮｾ＠ｴｨｾｩｮｧ＠ 10 (nam Thien Cam Thanh Vu

th\1 6 c 1 049) dvngchua Dien Hvu. Trttoc day

vua chi em bao thay PM.t Quan Am ngoi tren

toa sen , da t vua len toa. Khi tlnh ､ｾｹＬ＠ vua

dem ｶｩｾ｣＠ ay noi voi bay t6i, co ngubi cho la

diem khong lanh. Co nha su Thien Th¢,

khuyen vua lam chua , dl,1ng c(>t da a giii a

ao, lam toa sen cua ｐｨｾｴ＠ Quan Am tren c(>t

nhu thay trong m(>ng. Cho cac nha su di ltiQn

vong chung quanh, t1,1ng kinh dtu cho nha

vua song I au. V1 the g<;>i Ia chua Dien ｈｾＬｴｵ＠ (S)

Van bia chua M(>t C(>t (Nhat Trt,l tv bi) kM.c

ngay 15 thang 6 nam Canh Trj thu 3 (1665) cho

chung ta biet chi tiet han ve ngoi chua dl,1ng nam 1049 : "Nttoc ｖｩｾｴ＠ ta xtta trong thanh Long Bien

c6 m(>t cai hO hinh vuong. Nam dau nien ｨｩｾｵ＠

Ham Th1>ng dbi f)11Cing, dl,1ng m(>t c(>t da a giii a

ho. 'I'ren c(>t xay m(>t toa lau ng<;>c, trong do d1,H

ｴｵ｣［ｾｮｧ＠ Quan Am de tho cung ... Khf dat chung ､｜Ｑﾷｾ＠

anh linh. cau gi dttqc nay. Den khi trieu Ly xay

d\fng kinh do a day, cung noi theo dau cu, ngay

cang sung kinh, nen cang Jinh thieng. Khi Ly

Thanh Tong chua co hoang tu, thuang den do

cau ｮｧｵｹｾｮＮ＠ M<.>t dem nam m(>ng thay Phiit Quan

Am mbi len tren lau, om m(>t dua be ､ｾｴ＠ vao long

ｾＭﾷＭＭＭ

• Chua Tu Khoat

Th3.ng do, hoimg ｨｾｵ＠ co mang hofmg ttt. Vua ben

sua them ngoi chua Dien Hvu a ben phai chua M<?t C<;>t de rna rt)ng ｶｩｾ｣＠ tho cung, lam sang to

Sl,i ton sung ... Trai qua ba bon trieu ､ｾｩＬ＠ deu noi

tiep nhau dl,ta tren Cd sa CU stta sang them va deu duqc huang phuc nhu cat song Hang (6). Qua ghi

chep cua danh nho Tran Ba Lam (nam 1788)

trong "La thanh co tfch dan v1nh", chung ta hiet

them ve }ich stt chua M<?t C<?t nhu sau: "Chua a

ｴｾｩ＠ xa Nhat 'I'n,l, ｨｵｹｾｮ＠ VInh ｔｨｵｾｮＭ Thbi xua, dat ay hoang bo chua co xom ｴｲｾｩＮ＠ Cao Bien khi

sang do h9 An N am hao dat ay Ia cho subn rang

｣ｨｾｹＮ＠ sai dong c(lt dong vao day, cat dut long

ｭｾ｣ｨＮ＠ Ve sau dan den o thanh xom lang g9i Ia

xa M<?t C¢t ... Vua Ly Thanh 'lOng tu6i da cao

chua co ngubi n6i ｮｧｨｩｾｰ＠ nha, dem nam m(mg

thay den than M<?t C<?t, thay vj Quan Am Bo Tht

g9i vua bao : " Dat nay rat linh, c(lt dong lam

thuong ton den long ｭｾ｣ｨ＠ da lau roi, nen kip bUy

bO di thl van nuoc lai !au them may dbi nua, bang

khong thi bet roi day". N oi xong, vbi vua len dai vang, am tien dong ban cho. Tlnh m¢ng, vua sai

xay chua ph£a Thy lang de tho Quan am Bo Tat,

d6i nien ｨｩｾｵ＠ lam Dien Hvu, huy bo dong tr1,1 am phu, na1;1 sau sinh ｨｾ＠ hoang ttt" <7>.

Hon ntta the ky sau, chua M<?t C¢t duqc lam

ｬｾｩ＠ to ､ｾｰ＠ hem. ｄｾｩ＠ｖｩｾｴ＠ su ky toan thu cho biet :

"Mua thu, thang 9, nam Long Phil thu 5 (1105),

lam hai ng9n thap chom trang a chua Diem Httu.

Bay gib, vua cho chua lai chua Dien Hvu ､ｾｰ＠ hon

cii, vet ho Li en Hoa dai goi Ia ho Linh Chieu.

Ngoai hO co hanh lang ch:,un ve ｣ｨ［［ｾＮｹ＠ chung

quanh, a ngoai hanh lang lai dao ho g9i Ia Bich

'l'rl, deu hac cau vong de di qua. T'ruoc san chua

xay bao thap. Hang thang, cu ngay ram mong

m<)t, va mila h;;t, ngay mong 8 thang tu, vua xa

gia, nm den, ､ｾｴ＠ lEi cau s6ng len, bay nghi thUc

tam PM.t, hang nam lay lam Ｑｾ＠ thuong" <8>. Ve ngoi chua M<)t C¢t dl,tng nam 1105, bia thap

Sung ｔｨｩｾｮ＠ Dien Linh dung nam 1122 co ､ｯ［［ｾＮｮ＠

eNSNCPH e31 •

viet : "'IOn sung ､ｾｯ＠ｐｨｾｴ［＠ ham mt) thang nhan,

ma chua Dien Hvu, a ｴｾｩ＠ vuon Thy. Dau vet theo quy mo thua truoc; lo toan do thanh y ngay nay.

Dao ao thom Linh Chieu, giua ao troi len m(lt c(lt

da, tren c<?t co m9t doa sen nghln canh xoe ra. Tren hoa dung ngoi den do sdm; trong den ､ｾｴ＠

pho tuqng sac vang. Ngoai ao co hanh lang (ve)

bao bQc. :\1' goru hanh lang lai dao ao Bich Trl, bB.c

cau cong de di lai. 0 san truoc cau, hai ben ta

huu xay thap bau Luu ly. De mong m<?t hang

thang, de mila xuan hang nam, nha vua than

ngoi xe ng9c, den ma ti$c chay. Huang hoa bay

hinh thuc ky an, bon eMu dat nghi le tam ｐｨｾｴ＼ＹＩ＠

Qua nhung nguon stt ｬｩｾｵ＠ khac nhau, chung

ta co the thay dtt<;1c kha ro lich stt, chuc nang

cung nhu hinh dang va cau true cua chua Mot

C(lt thai LY. Du da co tien than ti.t thai Duong

nhu van bia cua chua ghi ｬ［［ｾＮｩ＠ hoi;i.c bat dau co tu

nam 1049 nhu"Dai ｖｩｾｴ＠ stt ky toan thu" va "Ia

t.hanh co tfch dan vjnh" cho biet, thi ngoi chua

M(>t C<)t truoc nam 1105 co hinh dang Ia m<?t doa

sen kien t rue m9c len tu mot ao nuoc hinh vuong

va co nhii:ng chuc nang than bi sau : a) Ia m9t

kien true danh dau noi due PMt Quan Am lam

phUc (mach bao pha dong tr1,1 am phu, ban con

trai cho nha vua), b) Ia noi linh thieng tho ｐｨｾｴ＠

Quan Am ; c) pha am khf cua dong tr1,1 ; d) la noi

Hun ｉｾ＠ cau tntong thQ cho vua va cac nghi IE! ｐｨｾｴ＠

giao khac. Tu nam 1105, chua M9t Cot duqc mo

r<)ng va tro thanh m<)t tong the kien true gam

·cac thanh ph an cau thanh tu trong trung tam ra

ngoai nhu sau : dai tho duai ､ＺＺｾｭｧ＠ doa sen ngan

canh mQc len tu giua hO dai sen (hO Lien Hoa dai)

hay ao thom Linh Chieu hinh vuong ; quanh ho

CO hanh ]ang (ve) bao bQC ; bao quanh a ngoai

cung co ho trcm Bfch Tri. . Dung Ia chuc nang chfnh cua chua M<)t C¢t

thai Ly la noi tho PMt Quan Am, nhung y nghia cua noi t.hbi tl1 do cfmg nhu h inh dang va cau


true cua chua ｬｾｩ＠ Ia m(>t dan tral)g (mandala)

PMt giao.

Theo cac nha nghien cuu, ti'en than cua mandala Ia cac Yantra (dai thO) mo ta m(it bOng sen trong m(it hlnh vu6ng lam noi cho cac than

ng\f xuong va a do trong cac nghi ｾｾ＠ cliu than ctia

nguoi An D(i thai xua. Den khi sang 'Thy ｾｮｧ＠vao the ky 8, cai 1110 hlnh phap ｴｨｵｾｴ＠ hlnh hoa

sen trong 6 vuong cua An D(> thl,tc s1,1 tro thanh

m(>t bieu tugng thlin b{ cua ｐｨｾｴ＠ giao ｄｾ＠ Thua

(nhat 1a ｐｨｾｴ＠ giao ｍｾｴ＠ Tong). Tu day trCI di

mandala boac lam blnh db cho nhung kien -true linh thieng nhu ､ｾｮ＠ thap, ｨｯｾ｣＠ dugc ve len cat, len vai de tien hanh cac nghi le cau ｮｧｵｹｾｮ＠ ; ｨｯｾ｣＠

dugc ve de lam cac ｶｾｴ＠ tho, hol;i.c dugc the ｨｩｾｮ＠

duoi ､ｾｮｧ＠ kien true thap tho (ma ｂｯｲｯ｢ｾ､ｵ＠ a Indonexia Ia mQt mandala kien true ky vi , tieu

bieu nhat) ... Du dugc the ｨｩｾｮ＠ duoi ､ｾｮｧ＠ kien true, dieu khac hay hQi h<;>a, du dugc mo tlt bang

hlnh anh cac chu ｐｨｾｴＬ＠ bang van tlf hay bang cac vat bieu trung (ba ｬｯｾｩ＠ bieu tugng cho ba ｭｾｴ＠ cua

Phat : than, khau hay ngli va y ｭｾｴＩＬ＠ mandala

bao gi b cling co m(it cau true thong nhat voi hlnh hoa sen nam trong 6 vuorig 0 trung tam va vbng trim bao b<;>c ben ngoru Hlnh boa sen Ion o giua

la bieu t ugng cho PMt tlnh hay cai thuong hkmg cua ｶｾｮ＠ｶｾｴ［＠ ba lop vbng trim bao quanh mang nhung :i nghia bie u tugng: vbng lua ben ngoai mangy nghia Ia y th uc danh tan cac me mu(>i de dan tai giac ng¢, vbng kim cuong o giua bieu

t\:lgng cho uy h,tc tinh than CUa S1,t' hieu biet va vong canh sen trong cung bieu tugng cho S\1 hoi

sinh cua tinh than. Khong phai ngau nhien rna

cac pMt ti:t 'Thy Thng khi lam le nM,p mon phai ngoi d6i ､ｩｾｮ＠ vai hlnh ve mandala.

Trong ｐｨｾｴ＠ giao ｍｾｴ＠ TOng, hlnh tugng dan trang (mandala) dugc dung vai nhi'eu y nghla chuc nang than b{ khac nhau : de lam noi cau

than, PMt xuong ban phuoc lanh ; de lam nai cho thEm, ｐｨｾｴ＠ tru ng1,1, de lam noi diu nguyen

va tien himh cac nghi ｬｾ＠ｐｨｾｴ＠ giao ; de ｴｩｾｵ＠ tru

rna am vimg da:t. Vi the, thea tieng 'Thy ｾｮｧＬ＠

mandala co nghia la :a) chl nhung ｶｾｴ＠ tron ; b)

chl m(it vimg, m(>t ｰｨｾｭ＠ vi cua dat, mroc, lira ; c) chi vong trcm phap ｴｨｵｾｴＬ＠ vong tron nghi ｉｾ＠ vn vbng trbn de cliu ｮｧｵｹｾｮ＠ ... (11

)_

Chua M(>t C¢t ban drm, nhu da trlnh bay, co nhung chuc nang va cau true binh do nhu m(.lt mandala : Ia noi ｐｨｾｴ＠ Quan Am ngV xu6ng lam

phUc lanh, la noi tien hanh m(>t ｬｯｾｴ＠ cac nghi thuc PMt giao va nghi le cliu ｮｧｵｹｾｮＬ＠ la kien true giai am kht cho vung dat ... Ia kien true co cau true bao gom hlnh hoa sen trong 6 vuong va vbng trim

bao quanh. Thenhung, chua M(>t C(>t thai Ly lai la· m(>t kien true mandala co chuc nang tho t lf -

tho PM,t Quan Am Ma, mandala kien true hay mandala ba chi'eu, theo cac nha nghien cuu, chlnh la thap PMt giao (stupa)

Du co mang nhung chuc nang nhu thap m(>

su, thap cho, thap bieu tugng, du co nhung hinh thuc khac nhau nhu thap nhieu tling, thap hlnh ban ch hay thap hlnh vuong ... thap Phat giiw

bao gio cling Ia hinh anh bieu tuong cho ｄｾ＠ giac cho Niet bfm, ( l

2) hay noi nhu van bia chua Linh

Xung nui Nguang Son co nien ､ｾｩ＠ thoi Ly cua

ｖｩｾｴ＠ N am : Ｂｐｨｾｴ＠ t5 soi to cai th1,tc rna chi thAng chft tam ... " Muon" Ia Sl,i phan t:in cua "mqt", "m9t" la cqi g6c cua "muon" ... ｾ｣＠ nen hlnh tttgng

d9 bieu thi "s1,1 thau tom"; d1,tng len den thap de c6 "s\1 huang ve" (l3).

Ngayblnh do cua chua Mot C(>t da chota ca

mot hlnh anh ve qua trlnh giai thoat, ve ｄｾｩ＠ Giac va ve "s\1 h uong ve". N eu chi xet rieng d ubi goc d9 cau true va bieu tugng, chua Mot Cqt co nhieu net giong voi ng6i thap Borobudu kht>ng lo va ky vi cua Indonexia. Ciing nhu Borobudu, cau true hlnh tugng cua chua Mot Cqt co ba phan tuong

xung voi blnh do cua Mandala : ben ngoai vong

tron (ho Bich Tri) la d1,1c gioi Ｈｫｾｭ｡､ｨ｡ｴｵＩＬ＠ｨ｡ｮｾ＠

lang vuong ben trong la bieu tugng cho sac gioi (rupadhatu) va ho Lien Chieu hay ho Lien Hoa dai la bieu tugng cho vo sac gioi (arupadhatu).

Ba gioi do tuong ung voi ba than cua PMt : ung than (nirmnakaya) nghia la than theo khoi d1,1ng rna xuat. ｨｩｾｮＬ＠ bao than (sambhogakaya) nghia Ia than do tri ma thanh va PMp than (dharmak-haya) nghia la ly the hay Chan nhu. The nhung

each the ｨｩｾｮ＠ nhung bieu tugng cua chua Mot Cqt ｬｾｩ＠ that ､ｾ｣＠｢ｩｾｴＬ＠ khong he giong voi bat ky mot thap PMt giao nao. Thay vi vong h1a, vong

kim cuong va vong canh sen, ho nuoc tron Bfch

Tr1 cua chua M(>t C(>t se tay tran, se rua sl,lCh moi

me mu(ii de dua nguai ta di dan vao den giai thoat, den voi ｄｾｩ＠ giac. Hlnh anh D?i giac hay phap than hay vo sac gioi cua chua M(>t C¢t ciing la m¢r hlnh anh ､ｾ｣＠｢ｩｾｴ＠ : ao sen. Theo quan ni$m ,Jan gian cua nguai ｖｩｾｴＬ＠ ao sen chfnh la trang thai sieu thoat la coi ｣ｾＮｴ｣＠ ll',l.c. Nguai dan

ｖｩｾｴ＠ Nam da hinh tugng boa c6i ｣ｾＮｴ｣＠ l?c trong hai cau tho:

" Sao biing vt1i tlni Lien Tri

Dut klu5ng ttl lllOng xa gi nhi bien"

(Qua11 Am F,Jzi Kinh)

Con doa boa sen hay Lien boa dai cua Chua Mqt C<)t co gi do gan vai cau ca dao cua nguai ｖｩｾｴ＠ Nam :

eNSNCPH e33 e

'Trong dam gi d? p bling sen La xanlz, bOng triing, l{li chen nh{ty vang.

Nh{ty vang, bOng trting, Ia xanh

Giin bim ma cluing lt6i tanh mui bim".

Ciing voi nhftng bieu tugng chung, ciing voi

b6 c1,1c huang tam nhu moi thap Phl).t giao khac, · nhung chua M9t C<)t vdn cu rat khac ｢ｩｾｴ＠ va co nhung net rieng cua mlnh. Net ､ｾｰ＠ rieng, gia trj

ngM ｴｨｵｾｴ＠ d<)c dao rieng cua Chua Mot C(>t chfnh la nhftng hl.nh anh ｴｨｾＮｴ｣＠ dugc t?o ra de the

ｨｩｾｮ＠ nhftng y ｮｩｾｭ＠ triet hoc truu tugng cua PMt giao: ao sen hinh vuong ｴｨｾＮｴ｣＠ (Lien Trl), hlnh hoa sen cua kien true (Lien boa dai) dugc t?o ra de

the ｨｩｾｮ＠ c6i ｣ｾＮｴ｣＠ l?c hay D?i giac ; ao tron ｴｨｾＮｴ｣＠(Bich Trl) lam vong ngan, lam nttoc Uty tran . . Hon the nua, chieu huong tam cua chua Mot C(>t

khong co xu the huong len cao dan nhu cac kien

true thap PMt giao khac rna l?i huang dan vao

tam. 0 chua Mot Cot "s\1 huong ve" la mot qua trl.nh "di vao" dan toi ｐｨｾｴＮ＠

Tu tat ca nhftng dieu da phan tich a tren, chung tOi cho rang, chua M¢t C(>t thai Ly la mot kien true mandala hay mo hlnh madala dugc the ｨｩｾｮ＠ duoi d?ng kien true thap (!4). The nhung, a chua Mot C¢t, y ｮｩｾｭ＠ ve qua trl.nh giai thoat ctia mandala va bieu tugngD?i giac ctia thap l?i duoc

the ｨｩｾｮ＠ bang nhung hinh anh cua Phl).t giao dan

gian ｖｩｾｴ＠ N am. Vi the, nhung hlnh anb song d(>ng, ､ｾ＠ hieu ve Phl).t ciing nhu mo hlnh kien

true dan gian da dugc stt d1,1ng de ｴｾｯ＠ ra mot tac pham ngM thul).t kien true Phl).t giao rat ｖｩｾｴ＠.N am - Chua M(>t C(>t. Chfnb vi the rna co the tim

ra a no dau an cua nha mai tron Dong Son hay ctia mieu th5 than va cay httdng ...

Theo thai gian, co the la ngay sau thai Ly, vi nhieu ly do khac nhau, ngoi chua M(>t C(>t d?l mat

di nhftng chuc nang va hl.nh dang ban dau de roi chi con ton t?i nhu m(>t ngoi chua go nhO duai hlnh thuc dai sen thb PMt Quan Am.

e34 eNSNCPH •

II. Chua M9t C()t - Dai sen thiJ ｐｨｾｴ＠ quan am Ciing nhung s\t ｬｩｾｵ＠ da cho chung ta biet ve

hinh anh cua ngoi chua M¢t C¢t sau thai LY. Nha su Huyen Quang (1254-1334) doi Tran como ta ngoi chua M¢t C¢t trong bai tho Ｂｄｈｾｮ＠ Hvu tv"

nhu sau:

la:

"Thuqng phuong thu d1;1 nha:t chung Ian

ｎｧｵｹｾｴ＠ sAc nhu ba phong th1,1 dan

Chi vAn dao ｭｩｾｮ＠ phuong k1nh lanh

Thap quang song tr! ng9c ｴｩｾｭ＠ han

V1;1n ､ｵｹｾｮ＠ bat nhieu thanh gia t1,1c.

Ban diem vo uu nhon phong khoan.

Tham thau th! phi binh ctang tuong.

Ma cung PMt quoc hieu sinh quan."

Ong Nguyen Dang Th1,1c djch nghia bai tho

" ｔｲｾｮ＠ phong phuong truqng thien djnh, ､ｾｭ＠mila thu nghe tieng chuang chua Ian chim.

Ngoai san chua anh trang nhu song nuoc ｴｲｾｮ＠

ng9n bang la do.

Dau keo a mai chua M¢t C¢t khac dau con

chim cu, luc nay phan chieu bong xuong ｭｾｴ＠nuoc ho trong ｬｾｮｨ＠ tucmg nhtt chim dang ngli.

Doi thap ng9n sang dung doi l(lp tuang nhu cung rung minh trong suong mila thu.

Ngo1;1i gioi canh v(lt nhu the. Den n¢i gioi ke

dang ngoi thien thl bao ｮｨｩｾｵ＠ tac d1,1ng nMn ､ｵｹｾｮ＠ cung bing chlm bot quay roi nhb co cai

thanh trl Thang Long ngan che coi tran t1,1c.

Bay gio trong tam m()t n\ta diem phien ｮｨｩｾｵ＠

ciing tat rna tam con mat bat dau rna r¢ng khai phong.

Tinh than tham nh(lp vao c6i chan tuong cua m9i le phai trru rna thay tuong duong binh dAng.

va con mat hieu sinh cua due Ph(lt Quan Am nhln thien dUbng VOi dja ng1,1c khOng phai }a hai

nua (IS)_

Neu so voi ngoi chua thai Ly thl chua M9t C¢t thai Tran qua mo ta cua thi€m su Huy€m Quang da khOng con ao tron Bfch Tri, khong con hanh lang ve va khong con dia sen nghln canh. The

nhung, neu so sanh voi ngoi chua ｨｩｾｮ＠ nay thi chUa M()t C¢t luc do vfin uy nghi, to ､ｾｰ＠ han nhieu : ho vuong phai Ion moi co the t\t phbng Phuong Thuqng nhin thay bong con chim cu soi

vao bong nuoc, chua pMi ､ｾｰ＠ bon vi mai chua

dtiQC ch1;1m hlnh chim CU va con doi thap lcJn 0 truoc chua. Cung qua mo ta cua thfen su Huyen Quang, chU.ng ta thay ngoi chua M¢t Cot. chi con

chuc nang lam noi tho Ph(lt Quan Am.

Chac han, sau thai Tran, chua M<?t C¢t khong

COn dUQC chu y ton t1;10 nhU tr\10C va tro ｮｾｮ＠hoang phe. Vi the ma bia "Nhat Tr1,1 tv bi" dVng ngay ram thang hai, nam Dinh Mui, nien ｨｩｾｵ＠

ｔｨｩｾｵ＠ Trj thu bay (1847) co do1;1n :"Chua nay (chua Mqt C()t), kh1 thieng dat Nam hun due,

canh d1;1p n6i tieng phla tay thimh. Ph(lt Ba duqc to tuqng vang, duoi m<'J r¢ng gieng vuong, bon

mila chua day xuan sac, ｴｲｾｮ＠ cay ella do, muon

thuo cam ung linh thieng ... Thang 2 nam M(lu Tuat (1838) toi vang ｭｾｮｨ＠ quan Doc hi) duong (T6ng doc) ban dnh la D?ng Van Hoa nhan luc

ｶｩｾ｣＠ quan ranh, cuOi xe qua choi, thay tl,l' ｶｩｾｮ＠ｴｩｾｵ＠ dieu, long t\t lien troi d(ly, tu xuat cua nha,

l1;1i duqc th(lp phuong giup them, thue thQ tu stta

khien tugng Ph(lt huy hoang, ､ｩｾｮ＠ tho do s¢, ta

huu hanh lang, tam quan, gac chuang, trong ngoai Mn phfa, tat ca deu trang nghiem ... May nho cac quan Doc hi) duong truoc nay va cac ｶｩｾｮ＠van vii ban tinh, xuc cam truoc canh chua, phat

long ho de, gia cong tu bO, khien cho etta Thien l()ng lfiy, tugng Ph(lt buy hoang sanh voi hoang do muon doi bat ､ｩｾｴＬ＠ so cung c¢t da, lau mai vung Mn ... L1;1i do cac xu da:t cong bo hoang ven ngoai thanh hao, ru()ng va ao uoc tren 5 mfiu,

giao cho su sai tr1,1 trl cay cay de chi dung vao cac

ngay ｉｾ＠ quanh nam va huong d{m nhftng ngily

soc vQng, sam t6i tl,mg kinh ｮｩｾｭ＠ｐｨｾＮＢ＠ <16). Con

ngoi chua M¢t C¢t, nhu Ｂｄｾｩ＠ Nam nhat thong chi" ghi vao dau the ky 20, thi chi con mt nhO :" Chua M¢t C(>t (Nhat Tr1,1 tt;t) Cl xa Thanh Ban, ｨｵｹｾｮ＠ Vinh Thui;i.n. ChO ay co m()t cru hO vuong, trong ho co m¢t ci?t da, cao chung 1 truqng, vong

than 9 thuoc, tren dau c¢t co m¢t toa chua ngoi, nhu boa sen nb tren ｭｾｴ＠ nuoc'' (I7).

Qua nhftng dong ghi chep cua van bia va su ｬｩｾｵ＠ ciing nhu qua ｨｩｾｮ＠ｴｲｾｮｧ＠ cua ngoi chua (tuy da duqc dt;ing ｬｾｩ＠ sau khi tht;ic dan Phap pha ｳｾｰ＠chua vao nam 1954), chung ta thay chua M¢t C(lt ｨｩｾｮ＠ nay Ia kien true duqc lam ｬｾｩ＠ vao nua sau the ky 19. ｍｾ｣＠ dau van con gift ｬｾｩ＠ hinh anh dai sen IDQC }en tu gifta ho nuoc cua ngoi chua xtta, nhung ngoi chua ｨｩｾｮ＠ nay vl1a qua nho be, vl1a kh6ng con nhftng hinh trang tri dt;!p va nhftng cau true ph\,1 trq ben ngoai. Ron the nfta, chua chi con gift ｬｾｩ＠ chtic nang bieu tuqng duy nMt : dai thbi ｐｨｾｴ＠ Quan Am duoi ､ｾｮｧ＠ dai sen.

ｍｾ｣＠ dau chi Ia m(lt kien true nhO be rna ｬｾｩ＠moi dti<;IC .}am vao cuoi the ky truac, nhttng y nghla co tich cung nhu hinh anh bieu tuqng va each the ｨｩｾｮ＠ tho m(lng da khien chua M¢t C¢t tro thanh m¢t vien ngQc sang cua ngM ｴｨｵｾｴ＠kien true ｖｩｾｴ＠ Nam.

Nhu ｶｾｹＬ＠ trai qua gan 1000 nam ton ｴｾｩＬ＠ chua M¢t C¢t da ft nMt thay doi hinh dang, cau true va chtic nang: ng6i chua thbi Ly la m¢t kien true mandala ｐｨｾｴ＠ giao, ngoi chua sau thbi Ly ma hinh dang con dQng den ngay nay la dai hoa sen tho PhiH Quan Am. Du co doi Ian thay doi, du co thai ｢ｾ＠ lang quen va tro thanh hoang phe, cru ｨｾｴ＠nhan hinh tuqng: ao sen va dai sen cU. a ngoi chua ban dau van con duqc gift l!ili C1 ngoi chua M¢t C(it hom nay. Vi the rna chua M¢t C(>t luon dQng ｬｾｩ＠trong ky tic cua moi ngubi dan ｖｩｾｴ＠ N am C1 mQi thai ､ｾｩ＠ nhu m¢t di tfch linh thieng, nhu m(lt ve ､ｾｰ＠､ｾ＠ dao cua nen ｮｧｨｾ＠ thui;i.t kien true dan t¢c

•NSNCPH • 35 •

ChU thfch

(1) Nguyen Ding Thi,IC, Lich sll tu tu<lng ｖｩｾｴ＠ Nam, T. II, Sai Gon, 1969, tr. 104.

(2) Nguyen Lang, ｖｩｾｴ＠ Nam ｐｨｾｴ＠ giao sli luc;lc, Sai Gon, 1974, tr. 209·210.

(3) Chu Quang Chll, Truy@n thOng dan tOe, doc ｩｾｰ＠ trong ｮｧｨｾ＠thult ｴｾｯ＠ h'nh ｖｾｴ＠ Nam, "VIin h6a ｮｧｨｾ＠ｴｨｵｾｴＢ＠ s617, th{mg 5-1972, tr. 22.

(4) Nguyen Khdc Tvng, Tll mi@u thO th§n, cay huong d§n chUa MOt Cot, " Ntiling phat hien mili ｶｾ＠ khao ciS hQc nlim 1978" tr. 329·334.

(5) Ngo SlUM, ｄｾｩ＠ｶｩｾｴ＠ sli ky toan thu, (ban djch cua Cao Huy Giu), T.l, 1-JXB Khoa hQc xa hoi, Ha Noi, 1972, tr. 226.

(6) Tuyin ｴｩｾｰ＠ vlin bia Ha NOi, ｱｵｹｾｮ＠ I, NXB Khoa hoc xa hOi, Ha NOi, 1978, tr. 59·60.

(7) DAn theo : ｎｧｵｹｾｮ＠ Dling Thi,IC, Ljch su tu tudng Viet Nam, T. II, Sdd, tr. 101.

(8) NGo Sl Lien, ｄｾｩ＠ｖｩｾｴ＠ sli ky to an thu, T.1. Sdd, tr. 244-245. (9) Thd Van Ly-Triin. T.l. NXB Khoa hQc xa hQi, Ha N01, 1977, tr

405. (10) D. Chattopatkhya, Lokayata darsana, (ban djch chli Nga),

Matxcdva, 1961, tr. 331. (11) ｖｾ＠ mandala, c6 thi! tham khao : a) L.Waddell, The Bud-

dhisom of tibet or Lamaism with its mystic cults, sym· bolism and mythology and its relation to Indian Buddhism. Cambridge, 1958, PP. 266·268 ; b) G.Tucci, The theory and Practice of the mandala, London, 1961, P.38 ; c) A.Gordon, Tibetan religious art, New Yofk, 1963, P. 92, d) S. Hummel. Der rung des Tibetischen mandalas, ''Ethnos''. Stockholm, 1958, vo'. 23, No 2·4, pp. 160-162 ...

(12) A.B. Govinda, some aspects on stupa symbolism. London, 1940, Pa'rt I, pp. 2, 5, 5.

(13) Thd viin Ly-Triln, TJ, sdd, tr. 36t

(14) y ki@n nay chung toi da dua ra va chLrng minh trong cac bai vi@t : a) Ngo Van Doanh va ｎｧｵｹｾｮ＠ Duy Hinh, Chua Mot Cot ban d§u, "kMo ciS hoc", 3·1978, tr. 81-89. b) Ngo Van

. Doanh, Chua Mot Cot thi:li Ly. "Nghien cLru ｮｧｨｾ＠ｴｨｵｾｴＢＮ＠

4-1983, tr. 9·14. (15) ｄｾｮ＠ thea : Nguyen Dang Th1,1c, Ljch su tu tudng ｖｩｾｴ＠ Nam,

T. II, Sai Gon, 1969,' tr. 99·100. (16) TuyEin tap vlin bia Ha Noi, QuyEin I, sdd, tr. 60-61. (17) Ou6c sti quan tri'eu Nguyen, ｄｾｩ＠ Nam nhgt thong chi (ban

dich), ｴｾｰ＠ Ill, NXB Khoa hQc xa hOi, HaNoi. 1971. tr. 205.

e36 eNSNCPH •

CHUA THIEU LAM ? K A ｾ＠

ｾｑｕａｎｖｗｃｕｑｃｈｅｄａｕ＠

I.'ih b3n:

Clu'ta T lzie'u Lam 11d m noi

clriin mli plua l>dc ng911 mli

T ltie'u T hal t hw)c dii y mli

Tung Son, lwy¢n Diing

Phong. tin/1 Ha Nam, Tnmg

Quoc. Clula du(Jc v1ta Hielt

v a II Di! nlui Bile N ｧｾｴ＠ y (COil

g9i Ia H rju N g11y) cho xti y

dtlllf! vao ltiim T luii H oa tlui

19 (niim 495) dl clto nlza sll

Tay v,.tc Ia Bat Da (con g9i Ia

Plzrjt Da) fru tri. Vua Tely Van

De do! ten Ia Trdc Ho. Ditn

thoi Duong ltfy tai ten cil Ia

Thie'u Ltim. T1t th(;i D1t0ng,sll

riing trong chela tlutong luyen

tap 1'6 lzinh clu"mlt m()t mon

pluii quyentltuqt g9i Ia Thieu

Lam pluii, dii no! tie'ng klui p

Trung Quoc x1ta nay. Clu'ta

con Ia chon to' dinh no/. tieng

czia Thie11 Tong Trung Hoa,

rat c6 dnlz llllOng tdi P lujt giao

VietNam. Noi dtiycon c6am

Dicn Bich, tuong truyen Ia 1uJi

ngai Dqt ma, vi tluiy to' czia

Thien tong Trung Hoa ngoi

thien quay nu)t vao vach JU1i

su6t 9niim troi. Den nay, clu'ta

T lzieu Lam dii c6 m(Jt /ich sit

lou doi gan 1500 niim. Suot

trong thiJi gian ay, cluia dii trdi

qua nhieu cu(Jc thiing tram,

hang pht. Bai bOo nay sc giiti

tfliCil Ve nhftng CllQC dalt be'

tang tlutong mil chl'ta T hieu

Lam dii trdi qua.

Chilo Thie'u Lam dii tLing

c6 m(jt thiJi qlc ·thjnlt, clula

dicn nguy nga, ru¢ng dul vo

so, tiing binh dong ddo.

Nlutng cung c6nhilng tlziJi trdi

qua nhilng dqi kiep nqn chita

chien bi dot phd, plwng cdnlz

!wang tan, chim bay ngzlc'i

chqy. Nlzat Ia vao niim 1928,

khi tiing nhan clula Thilu ｌ｡ｾ＠

dinlt liu vao cu(k hOn chie/1

quiin phiet, dan tdi vice clula bi ten b(J hq aia P hiing N goc

TuiJng ia Thqch Hftu Tam dot

tro ｴｲｾｴｩ＠ de/1 bd y tam plzOn. Tzt

d6 chUa Miu nluJ !wan toan bi

suy vong, d(li b() pluJn tang

nhdn bo tron, chi con vai nha

sll ngo ngac chiu ､ｾｬｮｧ＠ muon

van diing cay kho' sci trong

nom mtfy noc chUa d(jt nat: co

lc1c, thtjm chi mielzg cont

khfmg dei no b1,mg... Nhrtng

chela Tltie'u Lam hinh nha eLi

MAIXUANHAI

SOli moi /all gij p hoqn 11(111, I hi

lai baJc vao m(jt tlu)i ky hang

thinh len vqy.

DlliJng .Thai Tong phong

ｾｮｧ＠

Chua Thieu Lam tu sau khi duqc vua Hieu Van De nha Ng1;1y vao nam 495 da xay ､ｾＬｴｮｧ＠

cho ｶｾ＠ cao tang AnD¢: B:;lt-Da (con g9i la PM.t Da) duqc tr\,1 trl (J do, vl su la nguoi da giup cho nha vua phuong huang thOng nha:t thien h:;l, thi tu do m9i vi(lc cung cap com an ao ｭｾ｣＠ cho nha chua deu do trieu dlnh cung cap. Sach Trung Quoc PM.t giao viet rang : Vao thoi Bac Chu, Bac Te, tang lu chiem m9t nua thien h:;l. Chi rieng m9t giru L:;lc Duong ma da co han 1300 ngoi chua.Vi¢cdo dh toi vi¢c ru<;>ng dat khong co nguoi canh tac, nguoi gia kh6ng nguoi ph1,mg duong, chien tranh khong co nguoi di Hnh, va kho tang thl ki(lt qu¢ trong rang.

Thay tinh hinh nghiem trQng nhtt ｶｾｹ＠ co m<?t tang nhan da hoan tl,lc la V(l Nguyen'fung va D:;lo si Truong

'Din da dang bieu len cho vua Chu Vii Dela Vii Van Ung, neu m(>t kien ｮｧｨｾ＠ huy ｐｨｾｴ＠､ｩｾｴ＠

Phap Ia "bot chua giam su" (tinh tu giam tang) Vua Vii De chap ｮｨｾｮ＠ kien nghj nay da t6 chuc 7lan lien : ｄｾｩ＠ hQi ｴｾｰ＠ hc;Jp cac vt quan than, cao tang, danh ､ｾｯ＠ tranh ｬｵｾｮ＠ xem trong ba ､ｾｯ＠ｐｨｾｴＮ＠ Nho, ｄｾｯＬ＠､ｾｯ＠ nao bon ､ｾｯ＠ nao, chm1n ｢ｾ＠ muc;Jn co do de bai xich phe truat ｐｨｾｴ＠giao. Nhung Sl! viec ｬｾｩ＠ phat trien hoan toan trai voi y ｮｧｵｹｾｮ＠ cua nha vua. Bay gio co ｶｾ＠ quan ｔｵｬｾ＠､ｾｩ＠ phu tham hieu PMt pbap Ia Chau Loan va m(>t vt cao tang ten Ia ｄｾｯ＠ An da ra sue tranh Juan, thu dugc thang lgi. The Ia nhting y kien doi phe bO PMt bj bai bO.

Thang 5 nam Kien Due thu 3 (nam 574) nha Bac Chu, vua Vu De Vii Van Ung cho rang neu kh6ng' ､ｩｾｴ＠ Phat thi se dftn den tac ｢ｾｪ＠ VQ CUng, lien XUOng chieu pM bO hai giao phru PMt va ｄｾＬｯＬ＠ bat bu(>c hon hai ｴｲｩｾｵ＠nha su va ､ｾｯ＠ sl trong ca nude phai hoan t1,1c, dem tat ca. chua quan thap mieu chia cho cac vuong cong, ｴｾ｣ｨ＠ thu tai san cua hQ dem chia bet cho cac quan. 1'rong Ian ､ｩｾｴ＠ phap nay, duang nhien, chua Thieu Lam ding ｧｾｰ＠ｨｯｾｮ＠ｮｾｮＬ＠ chua tuc;lng hi My hoai, stt tang phai ly tan.

Sau nam sau, vua Chu Tinh De Ia Vii Van Xien len ng6i nhin thay van de Ia do di$t PMt rna xa. h(>i hi han ｬｯｾｮＬ＠ him truyen ban thanh chi, cho phep nhting nha suva ､ｾｯ＠ si thuan thanh bi

cuong hue phai hoan t1,1c truoc day dttgc tra ve chua mieu. Nha vua con sai tuyen chqn nhting thg kheo trimg tu stta sang ｬｾｩ＠chua tttgng a chua Thieu Lam. Hai nam sau, ｄｾｩ＠ th\ra tuong Duong Kien cuop ngoi nha Chu, doi quoc hi(lu Ia Thy. Nha vua ｬｾｩ＠ ban cho chua han 100 khoanh ru(>ng de cac su trong chua trong trqt sinh song. Chua Thieu Lam ｬｾｩ＠ dttgc m(>t phen hung thinh.

Cuoi thoi nha Thy, vua Thy ｄｾｮｧ＠ De Ia Duong Quan,g ｢ｾｯ＠ngugc xa xi, bat dan lam nhieu vi$c tho m(>c xay cat ｮｾｮｧ＠ ne, khien cho kho tang trong rang, nhan dan lam than khon kh6, nhieu noi anh hung hao ki$t n6i len chong ｬｾｩＮ＠ Bay gio co Vuong The Sung chiem cu vimg ｌｾ｣＠Duong tt,t xung Ia ｔｲｾｮｨ＠ Vuong dem quan den cttop chiem chua Thieu Lam, stt tang trong chua ra1 pMn n(>. Dung luc ay, Ly The Dan dem quan t\1 Dang Quan tien ve vay ham ｌｾ｣＠

Duong, rna dau m()t chien dich quan trqng giup nha Duong thong nhat thien ｨｾＮ＠ Khong may la Ly The Dan khi di tu[m dem ｢ｾ＠ dich M.t lam til binh, hi giam trong nha ng1,1c Vuong Thanh a ｌｾ｣＠ Duong, sau do ong ta dugc 13 vi con tang (nha su gioi vo ｧｾｹＩ＠ cua chua Thieu Lam do nha stt Dam Thng cam dau dang dem d(>t ｮｨｾｰ＠ vao ｌｾ｣＠Duong giai thoat cho. HQ con bat dugc vien tuong cua ｧｩｾ｣＠ Ia Vuong Nhan Tac, vl the V:uang The Sung bat bu(>c phai dau hang. Ly The Dan kh6ng quen

eNSNCPH e37 •

on sau cua 13 vi con tang ay, sau khi len ngoi nha vua da ban phong va ｴｾｮｧ＠ thuang rat ｨｾｵ＠cho hQ. Nhula cho trung tu xay dung ｬｾｩ＠ chua sa, ban cho 40 khoan ru(>ng tot, m(>t chiec coi xay nuoc, ｬｾｩ＠ ban cho mai nha su co c6ng m(>t chiec ao ca sa tfa, cung m(>t cay ｾｙ＠ tich truang. D?c ｢ｩｾｴ＠ la nha vua da phong chuc ｄｾｩ＠ tuong quan va chuc Phuong truqng quan ly chua Thteu Lam cho Hoa thugng Dam TOng la nguoi da co cong cuu thoat minh ra kh6i nha

ng1,1c. it lau sau, chua Thieu Lam so du da len toi 2000 ngttbi, ·ru(>ng dat la han 14.000 mau, cung han 5000 gian chua mieu, ､ｩｾｮ＠ dubng, lau cac Tam bia ''Thieu Lam tl! bi" co mieu ta chua vao thbi ky nay nhu sau : "Nui thieng trong thien ｨｾＬ＠ khong dau bang nui Thieu That thu(>c day 'lUng Son'' (Hai noi linh ｮｨｾ｣Ｌ＠ mac nhu Tung Thieu).

Tong Thai Til h(l ph[•p

Han 200 nam sau, den nam Ht;>i Xuang thu 2 (nam 842) doi vua Duong Vii TOng, do xay ra ｬｯｾｮ＠ An-Sll, nhieu ngttoi tron tranh vi(lc vua, dua nhau vao chua xuat gia. Phat giao tuy

hung thinh chua t\rng co, nhung d§.u sao dieu do cling

anh huang toi quoc ke dan sinh. Hoang de Vu TOng Ia Ly Viem

hEm ban chieu ra l$nh phd, pha

huy toan b¢ chua chien, tang ni phai nhat luat hoan t1,1c.Ai khong tuan ｬｾｮｨＬ＠ chem ngay

•38 • NSNCPH •

ｬｾｰ＠ tUc. Sach 'I'rt. ng Qu6c PMt giao co ke rang : "Chieu chl vita ban ra, lan lttqt han 44.600 ngoi chUa Ion nho da bj pha huy, han 260.000 vj tang ni da phai hoan ti,IC, thu hoi CUa nha chua hang nghln ｶｾｮ＠ khoanh ru(mg, khien cho ｐｨｾｴ＠ giao rai vao tai h9a di¢t vong. Vl ｶｾｹＬ＠ den nay, ｐｨｾｴ＠giao ｶｾｮ＠ g9i Ian kiep ｮｾｮ＠ nay la "H9i Xuang diet phap".

Trong thoi ky "H9i Xuang di¢t phap", ｭｾ｣＠ du chua Thieu Lam da duac cac vua nha Duong phong ｴｾｮｧＬ＠ duqc han 10 vj hoang ｨｾｵＬ＠ cung phi va vttang ton tit trieu dlnh di xuat. gia dung ra phan doi, nhung van bj pha hoai ｮｾｮｧ＠ ne.

ft lau sau, vua Vii TOng Ly Viem bang ha, vua Tuyen Tong Ia Ly Tham len ngoi, nha vua da thu hoi chieu ch! ､ｩｾｴ＠ｐｨｾｴＬ＠

Chua Thieu Lam duqc khoi ph1,1c nit nhanh cuoc song binh thuong sam chuong chieu

· tr6ngv6n co bay nay.

Den nam Hien Due thu 2 (nam 955) nha ｈｾｵ＠ Chu, hoang de The TOng Ia Tli Vinh thay vi¢c chua tang con rat tran Ian phu l:;nn, khong co lqi cho vi¢c binh djch va tai chfnh cua trieu dlnh, ben ban chieu chi ra l¢nh ｨｾｮ＠ che bOt PMt giao. Chieu chl con qui djnh Cl,l the rang ' nhung chua nao chua duqc trieu dinh cap cho bieu ｮｧｾ｣ｨ＠thl nhat ｬｵｾｴ＠ phai pha huy. Nhung tang ni nao do d9 rieng va chua kinh qua cac ky sat ｨｾｮｨ＠kinh k¢ cua chau phu thi nhat luat phai hoan ｴｾＬｾ｣Ｎ＠ Tuqng ｐｨｾｴ＠bang dong nMt luat bj thu hOi de due tien. Nghiem cam nhttng hanh vi tan ｨｾｩ＠ ctJ the nhu dot ngon tay, tt,t thieu than the v.v ... Ket qua Ia tuy so chua so trong ca nuoc bj pha buy den han nlia, so tang ni phai hoan t1,1c den tam chin phan. Nhung d6i voi PMt giao thi day ｉｾ＠ la lan duqc chinh don rat tot giup thanh l9c nhung hi¢n tuqng bOn ｴｾｰＮ＠ Chua Thieu Lam Ian

0 ·•O 0 0) c

<0 0 0 ﾷｾ＠.c (.)

0.. ·0 .c fo-

e •0 :J > •

nay cung khong bj t6n ｨｾｩ＠

ｨＧＱｮＮｄｾ｣＠ biet Ia bay gio co v1 quan Di¢n ti'en Do Ngu Hau Ia ､ｾｩ＠ tuong ｔｲｩｾｵ＠ Khuong Dan. (sau nay len ngoi Ia vua Tong Thai To) thuo nhO da tung theo thay h9c vo a chua Thieu Lam, da tim m9i each bao v¢ chua, tro thanh vj h<? phap cua chua Thieu Lam. Ong da trl,ic tiep " can gian voi Hoang de The TOng rang, ､ｩｾｴ＠ｐｨｾｴ＠ khong nen di¢t phap, pha chua khong nen pha kinh, roi dua toan b¢ kinh PMt toi chua Thieu Lam cat giu. ｬｾｩ＠ cho xay o day toa !au chua kinh. Vl vay. mot thbi chua Thieu Lam tro thanh ngoi chua chua nhieu kinh PMt nhat trong ca nuoc. Chinh vi ｶｾｹ＠ ma vua Tong Thai TOng la ｔｲｩｾｵ＠ Quang N ghia khi len ngoi da ban sac phong cho chua Thieu Lam Ia "ngoi chua ､ｾ＠nhat trong thien ｨｾＢ＠ (Thien ha ､ｾ＠ nha1 danh sai).

Cuoi dai Nguyen, nang dan cac ndi lien tiep noi len khdi nghia. Do tang nhan chua Thieu Lam ung hi? ｶｩｾ｣＠ duy tri s\f thongtrj cua nha Nguyen. Vl ｶｾｹ＠ quan khCii nghia coi chua Thieu Lam Ia doi tuqng danh pha. ｍｾ｣＠ du cac vo tang chua Thieu Lam co vo c6ng tham ｨｾｵ＠nhung cung kh6ng ngan ch:;m du<Jc quan khai nghia nong dan (chit khan do). Theo su sach ghi chep, q ufm khai nghia van nhieu lan tien vao duqc trong chua, su tang toan b¢ phai bO ｣ｨｾ［ｩｹＬ＠ chi:ta so tan hoang khong nguoi tr6ng nom quan ly. Tam bia "Trung tu phap dubng bi "do GiaNguyen ｔｨｩｾｮｓｏｉ［ｬｮ＠ vaodau thbi Minh co viet rang :"Chon to dlnh Thieu Lam trai qua 900 nam da tmiy phen hung phe. Den cu6i thai Nguyen, binh bOa lan trim khap noi, su tang tron Chl;ly nhting cong chua thl vAn con". Bay gia, do chua sCI kh6ng nguoi trong nom, nen tai san trong chua bj tr¢m cuop lay mat gan bet. TMm chi, lop vang dat tren ｭｾｴ＠ tu<,1ng PMt ding bj boc, lung tuqng bj.dl,lc, bCii quan tr9m cuop cho rang trQng bl,lng tuqng co chua vang yem tam, toan ｨｾ＠ chua chien bj tan pba toi muc gl;lch ngoi va day san, quang canh tieu dieu the tMm.

Kht vua Minh Thai To la Chu Nguyen Chuong len tieu ､ｩｾｴ＠ nha Nguyen, ｬｾｰ＠ ra nha Minh, do nha vua tit nho da tin thea ｐｨｾｴ＠ giao, da titngxuat gia liun Sa -di, va luc ay chua Thieu Lam cung da tung dem 500 nha

su toi giup do. Vl. ｶｾｹＬ＠ cac vua nha Minh rat quan tam tai chua Thieu Lam, cap bOng l¢c cho chua hang thang la 10 thi,ich ｧｾｯ＠ (m<)t ｴｨｾ｣ｨ＠ gl;lo la 10 dau). N goai ra, tang do nao CUQC song thieu thon, tri'eu dlnh d?m cung cap cho. Nhat la hai vi vua Thai To va Thanh To da nhieu Ian ban cap kinh phi de xay d\fng them ､ｩｾｮ＠ vu, lau cac, khien b¢ ｭｾｴ＠ chua Thieu Lam hoan toan moi me l<)ng lAy trang quan.

Nam Thyen Due nguyen nien lnam 1426) dbi vua Minh Thyen 'lOng, vj tien si nam Vinh ｾ｣＠ thu 17, giu chuc Pho giang h9c ｾｾ＠ la Chu ｄｾｯ＠ trong bai "Du Thng Duong ky'' da mieu ta ve chua Thieu Lam nhu sau : " ... Lau cac cung ､ｩｾｮ＠ l<)ng h1y giua phong canh nui rung, cay coi tuoi tot, boa co ｾｯ｡＠ huong ngat mui ngubi di". Trong suot 300 nam doi nba Minh, chua 1'hieu Lam clfc thjch khong thai nao sanh bang. Su chua cung hoan

. toan ｴｾｮ＠ trung voi tri'eu dl.nh, tnr?c sau ca thay co bon lan chua da phai cac vj cao tang van v6 song tofm nhu ｎｧｵｹｾｴ＠Khong hoa thuqng, ｈｵｾ＠ KMng thien su v.v ... chi buy cac d9i quan Tang binh, Blnh oa khau, Tinh bien cucmg giup trieu dlnh danh ｧｩｾ｣Ｎ＠ Thien su Tieu Son con tung giu chuc Nguyen ｳｯｾｩｩＬ＠mang quan ､ｾ＠ danh ､ｾｰＮ＠ Hoang de Gia Tlnh con ra ｬｾｮｨ＠ dljng hai cay cb a trttac son m6n chua T.hieu Lam de bieu duong cong ｴｲｾｮｧ＠ "h<) quoc cuong binh" cua chua.


Ngay nay cang htfng thjnh

Sau khi nha Thanh noi ngoi, tuy cac vua nha Thanh van coi

tr9ng chua Thieu Lam, nhu Hoang de Khang Hy da tl! tay viet tam bien co ba chu Thieu Lam tlj treo cao tren son m6n,

Hoang de U ng Chfnh da tieu bet toan bO so Iuong va thuP

trong m9t nam cua cl tinh Ha Nam de xay dung ｬｾｩ＠ chua Thieu Lam, Hoang de Can

Long ct1ng da tung hai Ian toi

chua Thieu Lam de chfr lam tho. Nhung h9 van co y de chung tang nhan chua Thieu

Lam, sq h9 chong Thanh phl,lc Minh, nen da nhieu Jan ban chieu cam khong cho phep tang nhan luy¢n v6. Vl ｶｾｹＮ＠ trong su6t thai ky nha Thanh, chua

Thieu Lam roi vao tinh canh

tan tl;l di xu6ng.

Nhung, chua Thieu Lam gap phai dai kiep nl;ln Ion nhat la ian bj Um quan ーｨｩｾｴ＠ｔｨｾ｣ｨ＠

Huu Tam dot vao nam 1928. Vj

phuong truQng danh dlf chua

Thieu Lam ｨｩｾｮ＠ nay, luc bay gio

la Due Thien ､ｾｩ＠ su da chung kie'n. ｄｾｩ＠ su ke rang : Bay

gio,do tang nhan ch.ua Thieu

Lam giup ten quan ｰｨｩｾｴ＠ Phan Trung 'lU chiem binh c6ng xuCing Hieu Nghia cua Phung Ng9c Tuang. B<) tuong cua Tubng la ｔｨｾ｣ｨ＠ Huu Thm tit ｎｧｾ｣＠ Linh KM u dem quan toi phan c6ng,chiem cu chua Thieu


Lam, tim bat giet su tang. Tang nb in tr">ng chua nghe tin lien bo tron . Thf;lch H u u .fam khong bft t duqc ai, lien tuc ｧｩｾｮ＠ noi : "Hoa thuqn g co ｴｨｾ＠ bO ch!;ly nhung chua thi khemg the bo ｣ｨｾｹＮ＠ Dot!". Thela khoi lua day de;ic trum kin chua Thieu Lam boc cao t4n troi. Luc ay Due Thien ､ｾｩ＠ su mai mubi may tuoi theo su phl,l tron (J trong nui Thieu That cung voi m(>t so lao tang a noi each chua chung vru ch1,1c ､ｾｭ＠ nhin ' 'e chua chay ma ru(>t gan khO heo !

Lan chay · 3y keo dai han m(>t tha ｾｧ＠ｾ｡ｮ＠ b(> cac ngoi ､ｩｾｮ＠ V\' oa bao dien Dai Hung Ia t run. , m d(m hoa tha.nh t ro t.an. Cac van ｶｾｴ＠ quy hiem trong chua ,1h:1 lfim bien "N gtl pham t h, tS vua b. n, to an b(> so kinh Ph. in khac cua cu6n ｔｨｩｾｬﾷ＠ Lb: t v chi, cho den ｮｾﾷＬ＠ :tg 1 h t uqng, n hung tart bia t u thb1 nhc Ngl,ly, nha 'I'e, btk ｾ＠ .:i• lh rla "D!;l t Ma ､ｩｾｮ＠ bich" ( TC: Dat M , ngoi thien mat quay vd hUng) ... Tat ca a 'il

khbng t ranh !{h oi t h"' n hQ.l Day Ia Ian k1f'1> nt;tn ｮｾｮｧ＠ ne nhat tU Ttty ｄｾﾷ､ｮｧ＠ tra lt;ti day. N gay ca Tuong Giai ｔｨｾ｣ｨ＠ khi tui tham chua cling phai th6t len n1ng · "Thach Huu Thm d(>c ac q ua lam ,. Sau kht quan doi cua Tht;lch Huu Tam nit d i, cac su v(>i vfmg VP chua cap cuu, nen mdi con bao ton duqc cac toa cung dien nhu ､ｩｾｮ＠ Nghin Phat , dlt h Dat Ma. nha Phuong tru<,1ng, Dia 'f?ng, ｂｾ｣ｨ＠ y, Son Man v.v ...

Sau ngay giai phong, khi

chua Thieu Lam dang buoc vao

thai ky khoi phl,lC va pha.t ｴｲｩ＼ＮＺｾＮ＠

ｴｨｬｬｾｩ＠ｧｾｰ＠ pMi m¢t llin tay kiep

la cu(>c ｄｾ＠ each mt;lng van hoa

v6 san, den n6i kh6ng It ttt<;1ng

Phat hi bUy ｨｯｾｩＬ＠ phap khl bi

､ｾｰ＠ va.

ｈｩｾｮ＠ nay, phong t rao hQc vo

ｴｨｵｾｴ＠ Thieu Lam dang hung ｴｾｮｨＬ＠ chua Thieu Lam dang tra thanh diem chU y cua the' giai. Nha nuac da bO ra nhung khoan kinh phi Ian trung tu sua sang ｬｾｩ＠ toan b¢ so n goi chua ｨｩｾｮ＠ con, cho tif!n hanh xay dt1ng ｬｾｩ＠ toan b(> bon 10 toa dien vii da b! pha buy trong dot hoa ach nam 1928, xay them cac toa Van Thu, PhD Hien, nha bia, nha tang v.v .. Ngoai raM da p ung nhu cau tham vieng chua Thieu Lam dang dang len tren the giai, nha chua phai tiep don hang ｶｾｮ＠ du khach trong va ngoai nuoc, .ch lnh phU da thu hut s6 lttqng Jan dau tu nude ngoiu, xay dtjng a ben ngoai ch ita ngoi quan vo ｴｨｵｾｴ＠ Thieu Lam, khu cho moi Thieu Lam, va m(>t day ph6 Thieu Lam. ｄｾ｣＠

biet la sau khi chlnh sach ton giao cua Dang c(>ng san T'rung Qu6c duqc thi hanh, chtla tra ve cho su, mieu tra ve cho ､ｾｯＮ＠

khuyen khich tang tl,lc nen luyen vo ｴｨｵｾｴ＠ bao ve sue kh6e, phat buy qu6c hon quoc tuy, thi chua Thieu Lam khong nhung da khoi ph1,1c ｨｯｾｴ＠ d¢ng Ph$t stj binh thubng sam chuong c.hie u t r6ng tu xua, ma con da xay

dl,tng duqc m¢t d(>i vo tang vo ｮｧｨｾ＠ cao ｣ｯｾ｢ｮｧＮ＠ Ngoai chua co hang chuc t rubng hQc d!;ly vo · thuat, chiem m(> hang nghin hang ｶｾｮ＠ hQc sinh t rong ngoru mtac rt(· hQc, khien cho chua

Thieu Lam ngay nay phong khf thi'en va vo ｴｨｵｾｴ＠ cang them nong du<;!m, du khach tap ｮｾｰ＠den tham vieng, canh tugng

hung th!nh tMt chua tung co ｶｾ＠ phuong t ruqng danh dl1 chua Thieu Lam ｨｩｾｮ＠ nay va la vi Thubng ｴｲｾＬｴ｣＠ｈｩｾｰ＠ hQi PMt ghio Trung Qu6c Ia ngai Due Thien d!;l i Sl.t nhln canh tuqng hung th!n h cua chua Thieu Lam ngay nay rat vui, luf>n ｭｩｾｮｧ＠ n iem A

DI DA PI IAT , va noi vai mQi ngttbi rang 'Dang c(>ng san dem l !;li lqi fch cho chung sinh, ph\l c hung chua Thieu Lam, cong lao nhu trbi dat Cong due tMt v6 111<;1ng !".

Tilt Rdm Thuang nguyen nam Giap Tu6t (1994)

(Theo ｋｨＱｾｴ＠ｈｾｯ＠ . Thuclng tang ｔｨＱｾｵ＠

lam. trong cu6n ｔｨｩｾｵ＠ l am ｴｵｹｾｴ＠

ｭｾｮｨ＠ thoai cua LUU Ngoc TAng, Trung nguyen ｸｵｾｴ＠ oan xa, t992 Cam cln ban DiEm Phu Da Lao da cung cap hi ｨｾｵＩ＠

' CHUA

GIAC LAM

J!.a m(>t di tich ljch sii van hoa ､ｵ＼［ｾ｣＠ xep ｨｾＬｭｧＬ＠chua Giac Lam ( ｱｵｾｮ＠ 'Ian Binh, TP. HCM) ngoai

gia trt ｮｧｨｾ＠ thuat, Itch sii cua cac pho ｴｵ＼［ｾｮｧＬ＠ bao

lam, phil dieu. cau d6i, hoanh phi, cua kien true

chua ... thi cac ngoi thap co cung da gop ph an Ion

vao thanh qua noi tren.

Chua co 38 ng6i thap, trong do 1/3 thap thu¢c loa1 tuong d6i co. TMp co nhat la tha.p Hoa thuq •. ｾ＠ Vien Quang, vi tr1,1 tri dau tien t?i chua, ､ｵ＼［ｾ｣＠ xay dt_.tng vao nam 1827, dau the ky XIX. M¢t so thap co khac, mu¢n hon, vao gitta va cu6i the ky XIX nhu thap HT. Hai Ttnh ( 1875), HT. Minh l'.hiem (1914) HT. Hong Hung (1945) ...

Ngoi thap co nhaJ duoc xay dt_.tng bang chat ｬｩｾｵ＠ 6 duoc (co ket h<;lp voi voi va dubng theo m¢t

ty 1$ thfch h<;lp), roi den nhttng ngQn thap xay

bang da ong dap 6 duoc ben ngoai. Gitta the ky

XX , xuat hi$n cac ngoi thap voi g?ch the xi mang,

eNSNCPH •41 •

coda mai, da riia .. dua den st_.t phong phu da d?ng

trong kien true va trang trf.

St_.t phong phu cua cac ngoi thap, ngoil.i so lt1<;1ng COn CJ dang ve va phong each t?O tac, trang trf hoa van. Khach ｴｨｾｰ＠ phuong se lly thu khi

dung nhin m(>t bao tang song hi$n ra voi nhieu

kieu dang kha.c biet. Co.ngoi thap co hl.nh vu6ng

ｴｵ＼［ｾｮｧ＠ trung cho tinh than Tu Vo ｌｵ＼［ｾｮｧ＠ tam (Tit,

Bi, Hi, Xa) trong giao ly nha PMt; kia Ia ng9n

thap hlnh l1,1c giac, tieu bieu cho l1,1c d¢ (B6 thf,

Trl gioi, NM.n nh1,1c. Tinh tan, Thien ､ｾｮｨＬ＠ Tri tue). Co thap.4 tang, 3 tang hoac 2 tang nuii. Day Ia thap cua cac tu si, t.uy theo trlnh ､ｾｩ＠ tu chung

ma co qui dtnh ve s6 tang thap cao thap kMc

nhau. Ngoai ra con co m(>t so thap Bao DOng,

khong co tang, dfmh cho cu sl pMt tv.

N goai phong each t?o tac, t.hap chim Giac

Lam con co dieu ｫｩｾｮ＠ tjm hieu sau hon doi voi

khac tMp phuctng am hieu chtt Han qua noi

dung tren bia thap. Cac thap co, n¢i dung bia

ngan gon, chua thay xuat hien pha.i va lbi truyen thua tren bia Trang tri tren diem bia va tran bia

du<;1c khac tinh xao tren nen da xanh. Voi hoa van hO phil, con doi each di¢u ho<'[lc hoa van hoa

Ia hlnh day dung lam nen vien quanh bia thap.

Dl)c biet, vai hoa van dau ran (Naga) each di¢u,

dau Ian, rong chau phu phuc a goc cac ng9n tha.p

lam nen trang trf tuy dan so nhung da. gop phan

to diem cho cac ngoi thap co bat di ve quanh hiu,

don di$u trong kien true.

Tren m <'{lt thap ho:;tc tren bia cua rao thap, ngubi xem con d9c du<;1c nhttng bai minh bl\ng chtt Han, dola nhttng bai k$ cua cac vj To truyen ｬｾｩ＠ cho ､ｾ＠ tv . Trong khu thap cac vj Tel, thap cua HT. Minh Khiem ､ｵ＼［ｾ｣＠ kien true ､ｾ｣＠ biet, co 2 loi vao thap, gitta Ia mot bia· cao cbe phan truoc thap. Chan thap nay rat cao. Thap hlnh li,IC g.ac, cao 2 tang, m6i tang deu t hiet ke cd chan de. Thap cua BT Hong Hung do chfnh HT. dung ra thiet ke, trang trf hoa van din dap sanh su quanh ｭｾｴ＠ thap vai hai mau men xanh trang Ia chu d?o,


co diem them m(lt so sanh su mau.

Hoa van trang tri thap ra1 phong phu, nhieu lo;;li nhu hoa van bup sen, ca hoa rong, chu ｐｨｾｮＮ＠chu Han, hinh ｐｨｾｴ＠ A Di Da .. Giai ､ｯｾｮ＠ dau, cac

thap c6 chu trQng nhieu vao ｴｾｯ＠ dang Ia chfnh,

cho thay S\l don gian dung dt. Hoa van chu yeu ｴｾｰ＠ trung ben ngoai vong rao thap, voi M thong tu linh, tu qui, cuon thu, trang trf bang chu Han duai ､ｾｮｧ｣｡｣＠ bai minh. Vao nhungnam sau nay,

hinh th uc trang tn duqc dua th!lng len ｭｾｴ＠ thap, bo vong rao thap : the ｨｩｾｮ＠ tren dubng gb mai, tren ｭｾｴ＠ thap tit khong co hoa van den hoa van n6i, chu di? t LI linh, tu quf...

Trong phong each ngM ｴｨｵｾｴＬＧ＠ cac thap c6 chua Giac Lam mang nhieu yeu to Han, Kho me,

Cham, An, 'Thy phuang va ca yeu t6 tOn giao.

Tfnh chat dta phuong va dan t(lc ding duqc neu ｢ｾｴ＠ qua trang trf hinh trai cay nhu mang diu, du

du, xoai, buai.. Cac dia can sanh su deu duqc san

xuat tu lo gam Lai Thiem, .Blnh Duong ... ｄｾ｣＠｢ｩｾｴ＠

giao ly PMt giao duqc the ｨｩｾｮ＠ ben ngoai don gian the ｨｩｾｮ＠ qua kien true, dieu nay muon neu ｢ｾｴ＠ slj quan trQng Ia thu(lc ben trong, trong tam

m6i ngubi.

TOm ll;ii, thap co chua Giac Lam nam trong ngoi chua co nhat thanh ph6 nen co tu6i kha cao

so vai cac thap khac, no da tra thanh m(lt ｨｩｾｮ＠ｶｾｴ＠ giup nha nghien cuu tim thay duqc nhung buoc di cua Itch sii in dau tren cac phong each kien t rue nay. Dong thai cac thap c5 chua GiacLam concho thay qua trlnh giao luu van hoa m;;lnh me giua cac dan t(lc a d!a ban Nam B(l .

Kh6ng m(lt t hap nao khong co dau an cua cac

luang linh huang noi tren. Tuy nhien, ､ｾ｣＠ trttng

dan tQC va khu Vl,!C van dugc the ｨｩｾｄ＠ va chfnh dieu nay da dem ｬｾｩ＠ cho cac ngoi thap chua Giac Lam m(lt gia tq Itch sii to Ian.

Tra11 1.4 Kfrimlz

Nt;i:i &<X tam quy. den Pilat ｌｨｩｾｮＮ＠

Oiu Nhu Lai t;.J<int) phuc binh yen.

Cia dinh I ich dtk l<1n5 ｭｵＬｾｮ＠ｌｴｴｾＮ＠

Qwen ｫｾ｣＠ Uti an lhv van nt<"tt.

Cam 1,:- m<·uh m.:'n& dua bc·n Ｐｾｴｩ｣ＺＮ＠

Ci\nh cluons bal ｮｾＺＩｩｩＧ＠｣ｫｾ＠ he) duyen.

Tir bi <'t)u n<tn ,·h,, nhan I ｨｾＮ＠

The' •'<inlt I rc't 1liy hc'a mi\Jt I h•en I

DUONG DANH ｄｾｏ＠

Qu,- r,'> ··ira tlufn van ｶｾ＠ tu,'t

fi o\) hnn& ... lj kh;ip .;ans roe,i:\• noc\i. Tu ht V•a ;-:'ns n,:yln dum ｨｴｾｬＮ＠

l)ae at Vlk' n xa v;m ｮｾＧｬ＠ＧｕｾＧｴ＠

Kwlt ｾ＠ k., nltNJ f,ian J;,; J>..'if16 sua

Ke hc'a dut'rlf> I ht' t \i day Vt''

Kmh «Hlnp, dnl Pll.'il dtiOtif, danh d(l,'),

ｾｬｻｴｴ＠ mat vt clan dt'l ｭｾＢｈｦＭ ch) i

' CHUA ? ｾ＠

QUANG BA tx) TI liN II

t.. hu;1 ..>&tng Ba c6 ten chi! dau lien 1:1 Long An Tu, cr thiin O.tang Ba, ｸ｣ｾ＠ :) ':ng n, huycn Tfr L!Cm. Ha NOt. Chua xay thea kicu ll(iJ c6ng ng()()I qui'lc hu'' .,!! ra I 10 Tay, rat to dcp. f).m h.:ii, hau cung, nh<1 To. I Iftu'dufmg dcu n:mg ,

)Ptmc ruycn chlla dut:rc xf1y du11g tll' dc'li Ly do thien w Ngc1 An ( 10 ｾ＠ｊｏｉｻｾ＠ nguUi lang khoi J;1p am th(Y ｐｨｾｴＮ＠ DCn nam Vinh T(l thu· 10 (l62H). C<1, chlia Nguyen Thi Ngoc Tu (?-163 1) con g<ii Th.ii to Gia ｯｾＬｾ＠hoong u'- Nguyen I Ioang, vq chlia Th,.mh ill Vli'01lg Trinh Trang ( 1623-1657) dliTig ra xay dl!flg 1<:ti quy m6 rc)ng ltm h(m tn.r&c van c6 tenIa Loog An thuO<: phufmg ｾｧ＠ Jx1. huyen Vinh Tht$1, phu Phung Thien, kinh thanh Th'ing I ..on g.

eNSNCPH e43 •

Nl!m Gi3p Thfm (1824) vua Minh Menh nhfin ra mien sac den van canh chua cho doi ten lfl Sling An tlf (nghia J.a cao, Ia kinh t:rQng ). Den nam Tan S&u (1841)vua Thi(:u Trj len ng6i nhan ra tuan du IDe Ha <!Cn chua bat dOi ten chua J.a Hoang An (nghia J.a r(lng 16n). NM vua c6n cho 200 quan tien de tu sll' chua vi nhicu ch6 gi(lt nat va sai bay t6i & Vi¢n hfln !fun ｾｮ＠van bia de ghi I.Ji s" tfch nay.

Chua duvc tu sll'a xong, nam 1844 duqc quan Rnh bO thuong thu Idem Toog doc I I a Ninh J.a Mai cong Ngon cung lien de due tuong Ph<)t ａ＼ｬｩｾ｡＠ bEing doog. N!!m 1923 ｾｩ＠ trung tu chUa va ｾ｣＠ mot s6 tU'QTig biing go.

Ticn sT Vu Tong Phan ngtrOi thiin 1\r Thap (nay thu(lC qu<)n Hoan Kicm ) do ti€n si n."im 1926 aen tMm chua tt!c cAnh lam OOi tha "()img B6 ttl', tim ､Ａｾｨ＠ nhll' sau ·

Lei thuycn nhe nhe t6i tMm chua

Site mr6-c hmmg ｨ｣ｾ｣ＱＬ＠ ctum hcit dll'<l

!long m:\t, tam ocn vom In ｾｭ＠Ml'lt b3u the gtcSi , biCt diiu thu '

( lhco scich I !Ch su thu do !hi N(11 - NX B Str hqc . 1%0)

. Chu<l ()J<'lng 11<1 con giif du·c:rc nhicu di ｖｾｴｴ＠ quy, d<Ulg chu y co qua chuang 16n cao LmSO, du'i'mg kinh O.HOm dCtc thai vua LC I IiCn Tong ( 1743). Vai chuang ai 4 chu· noi 'Long An T t.r Chung", than ChU()ng chia k'lm 4 mui tut.mg tnrng cho hJn mua, mu1 mui dCu dl.ic lli' (Yng ni"li,c(>ngk'l. 121\.rqng lieu bicu Ch(l l2 truing troog nam. ｏｊ＼Ｇｾ＠ chuong treo & g6c phc1i nha dai OOi vi tam qUc1n U<l bi ilo mit tlr IA LL Dfly Ia qua chuang rat yuy ｨｩｾｭＮ＠ co giatn Uch sll'..van hoa.

Chua a)·nhicu tU'QTig c6 gi<l tri nghc thu:it cao. dac !'>tct c0 bn pho tliQ'Og khong thay c6 o chUa mlo kh<ic. Thco ｾｫｨ＠ Ot tfch ljch Slr van h6c1 Vt¢t Nam ella Vien !lim N6m (NXB Khoa hoc Xa h6i - !Ia ｎｾＱｴ＠ 1991) (trang 31H) thi chua 1 Ioang A n ＨｏＮｾ｣ｩｮｧ＠ lki) .:6 tU'QTlg · tot Nguyen Th! NgQC Tu, tl.I'Q1Jg Nguyen Kim (tt!c Tncu to Vinh l loang ae.Ong nQI til Tli) va tU'QTlg Nguyen lloang (I'h<li To Gia Dl,l I loang DC-116 h.:'t Tu). Ngmu m chua ci'm mOt s6 bia dadl,l1lgnam Otinh I lc'J<l thfr 2 1 ( 1700) c6 khac chu· ｶｾＱ＠ t?c M ,mg mOt Ni sl.l' (a) ngu·!'Ji doi'm 1ft oo c6ng chua Ngqc Tu), bia d1,111g ngfty Ｒｲｾ＠ th<ing g16ng nam Nham Dan T hi¢u Trj thfr 2 ( ｾｾｾＲＩＭ tXty lit hai tam bia trung tu c6 gJ<i trj nghi..!n cfru ljch st:r chua

e44 • NSNCPH •

ｾ＠ - -TIN VE DAI TANG LUAT VIETNAM . . . .

Phan vien Nghien cuu ｐｨｾｴ＠ hoc Vi¢t Nam duc)c sv phan c6ng cua ｖｩｾｮ＠ Nghien ctiu ｐｨｾｴ＠ hoc to chuc phien dich ｔｾｮｧ＠ｌｵｾｩｴ＠ ra tieng ｖｩｾｴ＠ de phl,lc v\1 Tang ni.

Sau 2 nnm phien dich den ngay 8-4-1994 phfm ｶｩｾｮ＠ to chuc doc duy¢t tu quyen 1 den quyen 15 ( ｴｾｰ＠ dau-mot trong bon ｴｾｰ＠ cua ｔｾｮｧ＠ｌｵｾｴＩ＠ dudi sv chung minh khao ､ｵｹｾｌ＠ cua H6a thuc)ng Kim Cuong Tu, Hoa thuc)ng Thich Tam T jch, Hoa thuc)ng Thich Tam Thong. Hoa Thuc)ng Thich Ph6 Tu¢, H6a Thuc>ng Thich Thanh Kiem, Hoa Thll<1ng Thich Thanh Huan, Hoa thm1ng Thich Thanh Hao, Hoa thuc)ng Thich Due Ngh!t;:p, Thuong tQa Thich Thanh Tu.

Phan vi¢n dt,I kien se xuat ban ｴｾｰ＠ I vao thang 8-1994 Kinh mong chu guy vi Tang Ni d6n thlnh.

Dang chu y, chua OJang sa Ia mOt to d1nh clia pMi thien Tao f)(lng do ｄｾｩ＠ lao Hoo th11011g Thich £Me ｎｨｾｮＬ＠ Ph<lp chu HOi dang au:mg Minh Goo hOi Phat Giao ｖｾｴ＠ Nam chu tri & day da hcrn 20 nam kicm ｬＧｬｨｩｾｭ＠ chua I-I be Nhai ( 19 ph6 I lang Than) lit to d1nh l&n clia dong Tao fX)ng & Viet Nam. Hoo th11011g Thich Tri !:Xing m6n ､ｾ＠ clia Ph<ip Cllu di tMm A.n DO mang vc cay Bo-ne, Phap chu cho troog & chua ()Jang Ba & moi ngtnYi dCn chUa thay C<'iy nh& den c(>i n&'lloo clia dao ｾｾ＠

IXl da nh1eu nam s6ng g<in b6 v61 chua Q.Jimg Ba nen sau khi Phc'ip chu I loo thli'Q'ng Thich £Me Nhu{ln v ien tjch, Kim quan cUa l-Im lhU'OTig da dU'Q'C dua ve nhap thap chua Quang Bel vao ngay 31- 12- 1993. Chua Qui'mg Ba da dli'Q'C 130 Van h6a-thong tm xcp bang di tich lich st'r - van h6a (00 si5 1728 ngay 2-10-1992 ).

eNSNCPH •45 •

OPHAPsONGudiTHEODAOPHATNGAYCANGDONG . . .

LTS.-Tqp chi Ph6p "Nguoi quan sat mcJi" s6 ra ngay 28-llJ-1993 co bili nhan de "Sung suong nhu

ong PhQ,t o Phcip" clw bie't:

-0 Pluip ｨｩｾｮ＠ c6 600.000 nguoi theo dq.o PhQ.t.

-Nhung tu ｵｩｾｮ＠ cong giao bi bo uang da duqc cac tu si Phqt gicio tie'p qudn.

- Phap ｨｩｾｮ＠ c6 nhieu trung tam, nhieu ｵｩｾｮ＠ Nghien cuu Pli.Q,t hQc.

- Nguai p!t¢t til Phap thi.la nhQ-n Due chua Gie- su La m¢t ut Bo- tat ton.

To blio c6 dang cuc)c phOng u6n giua ph6ng uien Tqp chi"Nguoi quan sat mai" uai ngai Dq.t lai Lq.t ma nhan dtp chuytn di thuytt pha.p czia 6ng tq.i cha.u Au.

Chung tot xzn irich dich duot day de bq.n doc tham khdo

l'oi so ｬｵｾｮｧ＠ 600.000 ngubi thco ､ｾｯ＠ｐｨｾｴ＠ｨｩｾｮ＠nay o Phap, to bao "Nguoi quan sat moi" nMn xct : DAy Ia mot cu(>c each m(:lng. Vi ding trong gan 20 the ky qua, nha thb Thien Chua giao da cho nguoi di ｴｲｵｹｾｮ＠ giao khap 4 phtlong troi, nhttng gib clay, d(:lo PMt da c6 ｭｾｴ＠ o nhllng noi ma ､ｾｯ＠ Thien Chua da cam rc !au clbi. Nhi1ng tu vi¢n hi bo vang tillau da dttoc cac tu si Phl)t giao tiep quan.

ｌｾｴ＠ rna Denis Ia nguoi Phap c.ticu khicn trung tam nghien cttu PMt phap. Sinh trtt<1ng trong m(>t g•a dinh ccmg giao. Ong bo nha thcl til thbi trai trc, lam

cul)c hanh trinh sang An D¢, ｨＹｾ＠ Triet h9c, tam ly h9c, dan t¢c h9c. Nam 1970 ｉｾｩ＠ xmll ngo(;li va ｧｾｰ＠ ngai Ka-lu, m(>ttrong nhi1ng phap chu PMt giao n6i ｴｩｾｮｧ＠b lay Tt;ing va tro thanh d¢ til cua ngai Ka-lu. Ong Ia giam doc Vi¢n nghicn cllu PMt h9c Karma Ling o trong long nui An-po. Hang ngay Ong thttbngxuyen titp nhieu ngtlbi phll<lng Thy, nhi1ng ngttbi tim den day \ : , hy VQng CO the ltm ChO hQ CUQC SOng 161 hon va bit• chct mOt each em dc;:p va thoai mai, nhat Ia' nhung ngtlbi mu6n tim hieu cu(>c s6ng tinh ｴｨｾｮ＠ noi dat Ph<:H . Nlloc Phap hi¢n nay co nhieu trung tam, nhiC.u V i¢n nghien cllu PMt h9c va nhung nh6m ngttoi 1\,mg k.inh ni¢m PMt.

Ntloc Phap bat dau httong ｶｾ＠ chau A, ｮｧｨｩｾｮ＠ cllu

ｮｾｮ＠ van h6a ton giao,nen van minh chau A til the ky 19. Nhllng mai sau chien tranh tM gioi thil2, nen van hoa phllong DOng moi du nMp vao nlloc Phap. ｄｾｵ＠tien Ia man ｴｨｩｾｮ＠ tQa, cho phep con ngttoi dt;it den cai khong. Thbi diEm nay thien h9c ､ｴｴｾ｣＠ tiep nh:ln ｴｨｵｾｮ＠l6y nhtt mot mOn ky ｴｨｵｾｴＮ＠ Dao PMt phat tritn ｲｾｴ＠

nhanh nhat Ia kh1 Giao chu Taisen Dcshinaru xuat hi¢n ｮｾｭ＠ 1967 va Ia ngttbi xay dl,lng thl,lol,l ｵ＼ＬＮｾｯ＠ Ph:; I o Phap. M()t l(:lt-ma Phap cho oict ngtt(li ta da phat hi¢n rang"kh6ng" khong phai Ia htt vo (nihilisme) rna Ia kh6ng v9ng tttbng (illusion). 06 Ia tr(;lng thai cua nMn thtic, ctia sl,lvicn man (plenitude) cho phcp con ngttoi h11clng vc slf tinh giac (evcil)

Yao dau nhllng nam 70, Ph()t giao Tay ｔｾｮｧ＠ bat dau du nMp vao Phap. Roi nhllng triw h.Ju Phl)t giao Nh;)t Ban nhtt Shingon-chu, ｎｩ｣ｨＱｲ｣ｮＭｓｨｯｾｨｵ＠ dttoc ｴｲｵｹｾｮ＠ vao, tuy khong dttQc H¢1 ｐｨｾｴ＠ giao Phap thua nMn nh11ng van ctl phat tricn. Cuoi cung Ia nhung ngttc> i di tan tit Dong NamA den Lao, Kho me, Vi¢t Nam, Sri-lanka ｴｾｰ＠ hQp nhau lc;ti dttoi nhicu sac ao tu hanh khac nhau cua hQ.

Jean-Pierre Schnctzler o trung tam nghiCn cllu PM.t h9c Karma-Mingyur-Ling Ia m('>t ｰｨｾｴ＠ t11 thuan thanh. 6ng Ia m()t ngtti>i cong giao trc rat nhi¢ttam. Roi ong phat hi¢n ra Schopcnhauer va nhllng tac gia c6 quan ni¢m ttt<lng 11,1 nhtt quan diem cua Schopen-haucr,- nha trict hc,>c n6i ticng Dllc. DQc kinh Phap cu ctia Phat Jean Pierre Schenetzlcr xem d6 Ia "mOt slf phat ｨｩﾢｾＮ＠ nhtt m¢1 cu set danh. Tat ca nhllng ｣Ｎｴｩｾｵ＠tOi d9c, toi rat t<lm dac nhttng khOng n6i len ､ｴｴｾ｣＠ ! TMtla m()t thu nghi¢m dao l¢n tat ca. Dung Ia mOt thu nghi¢m kh6ng em diu vi n6 lam t6i ly bi¢t vr' i gia dinh. Toi hieu tat ca. Co Ie toi c:.ta Ia PMt tu b kiep trttoc"

Pierre Ia m<H bac si khoa tam than cho biet : "Ngay nao toi ｾｩｩｮｧ＠ ngoi thien 15 phut. Thi tl! cho minh Ia pMt tit".


Trong nganh sau khllu ngh¢ ｴｨｵｾｴＬ＠ sau Stephane Andran va Isabelle Adjani, dtn ht<)t Sophie Mar-ceau va Charlotte Gains -bourg cho ｢ｩｾｴ＠ h<;> da tro thanh cac pMt tit

Khi dlt<;lc hoi ｴｾｩ＠ sao ｮｨｩｾｵ＠ ngl.foi Phap ｬｾｩ＠ theo ､ｾｯ＠ PMt? Denis Gira, giao sl1 o vien Thien Chua giao Paris va chuyen vien ｶｾ＠､ｾｯ＠ PMt cho biet : "0 ph110ng 'Thy con ng11oi gianh ｧｩｾｴ＠ nhau ､ｾ＠ chinh ph1,1c ｮｧｯｾｩ＠ canh, nhl.fng ｬｾｩ＠ b6 quen cai nOi tam cua minh. Gio day ng11oi ph11ong 'Thy da ｴｨｾｹ＠ dl.f<)c tham v<;>ng, sl! kieu ｣｡ｮｾ＠ cua h<;>. MOt ly do nfta Ia trong khi nha thO rao giang nhrtng ｬｵｾｴ＠ Ie, nhftngdieu ｾｭ＠ doan thi ditc PMt ｬｾｩ＠ｾｙＺ＠ "Cac ng11oi ch6 c6 theo va tiep nMn nhftng Joi ､ｾｹ＠ Clia ta do cac ng11oi kinh tr<;>ng ta ! Ciing nhl1 vang pbai qua c<,> xat m6i tMy dl.fc)c ｣ｨｾｴ＠ll1<;lng cua n6, cac ng11bi phai trai qua ｴｨｾ＠ nghiem, m6i tiep ｮｨｾｮ＠ lbi ､ｾｹ＠ cua ta !"

Sau day Ia noi dung cu(lc ph6ng van cua ph6ng vien ｴｾｰ＠ chi "Ng11oi quan sat m6i" v6i ditc ｄｾｴ＠ lai U;tt rna trong cu(lc vien du thuyet phap cua Ong ｴｾｩ＠ chau Au.

PV : T<;ti sao ､ｾｯ＠ PMt ｬｾｩ＠ｨｾｰ＠､ｾｮ＠ thu hUt ｮｨｩｾｵ＠ngl.foi PMp nhll ｶｾｹ＿＠

ｄｾｴ＠ lai ｌ＼Ｌｾｴ＠ rna : Dieu nay ｴｾ＠ cac ong phai tra loi m6i ph<i1. lOi cho rang ng11oi Phap c6 nhieu t1; tu¢ hdn ngubi. ｾ＠

PV . ｄｾｯ＠ｐｨｾｴ＠ Ia mOt ｴｲｩｾｴ＠ h9c, mOt thl!c tien hay Ia mOt tOn gtao?

DLLM : No Ia ｴｾｴ＠ ca. N6 Ia mOt ton giao trong ｰｨｾｭ＠ vi n6 ､ｾ＠ｾｰ＠ dtn nhftng vi!:n de bi an rna chung ta khong the chitng minh bang chitng eli ｶｾｴ＠ chat. The nh11ng ncu mOt ton giao ycu cll u c6 mot thllQng de, mOt dang sang t?<o thi ､ｾｯ＠ PMt khOng phai Ia mOt tOn giao. Thco cac PMt ttr thi chinh Ia nh\lng Karma (nghiep) ｴｾｯ＠ ra the gi6i, m<,>i banh dOng deu bat nguon til hanh dong tiltnt6c.

PV: TM thi Karma til dau den? ｃｨｾｮｧ＠ Je khong til dau dl!n sao?

DLLM: ChUng tOi khong n6i rang n6 kMngphai ti1 dau den. Don gian Ia chung ta khOng bict ro nguon g6c cua n6. Do Ia nhftng chuoi hanh dOng cua chung ta do y thilc ｴｾｯ＠ nen. Neu chung ta muon di ngllQc l<;ti mOt nguon g6c thi chung ta phai di tim nguon goc cua y thitc va luc ｢ｾｹ＠ gib, chinh no ｴｾｯ＠ ra ｶｾｴ＠ chat. Hoi)c Ia chUng ta phai ､ｾｴ＠ｶｾｴ＠ cMt len hang ､ｾｵ＠ va

·thila ｮｨｾｮ＠ y thilc Ia ti1 ｶｾｴ＠ chat ma sinh ra d6la dieu kh6ng ｴｨｾ＠ chlip nMn dllQc. Nhll ｶｾｹ＠ chung ta noi y thitc chi c6 the til y thl!c sinh ra nhlfng kMng ｴｨｾ＠ quay ngllc)c lai truy tim cai nguon g6c cua n6. N6 kh6ng

co cai Mt ｾｵＮ＠ｔｾｴ＠ ca cac Mnh dOng deu c6 nguyen nhan nhllng khong c6 nguon g6c.

PV : Vi 1)' do gi rna nha thO Thien Chua giao ｬｾｩ＠c6 thien cam v6i ､ｾｯ＠ｐｨｾｴ＿＠

DLLM : Nhung ti n db Thien Chua giao bao v6i t6i rang sau khi nghc toi tht; ..-, phap, long tin ctia h<;> nhlf dllQc trong sang hon, v11ng vang bon. ｄｾｯ＠ Thien Chua va ｄｾｯ＠ PMt deu nhiln ｭｾｮｨ＠ den tinh thllong, long nhan ai, long ti1 thi¢n, long khoan ｨｾｮｧＮ＠ Nhll ｶｾｹ＠ Ia co sl! dOng ｮｨｾｴ＠ v6i nhau. Nhllng ､ｾｯ＠ PMt c6 ｮｨｩｾｵ＠ bi¢n phap ､ｾ＠ phat ｴｲｩｾｮ＠ nhrtng ditc tinh d6. Ngl.foi tin dO Thien Chua giao ｨｩｾｵ＠ ro ､ｩｾｵ＠ d6.

PV : Nhll ｶｾｹ＠ phai chang Ia c6 su Mn h<;lp gifta hai ､ｾｯ＠ vdi nhau?

DLLM: Do Ia mOt s11 nguy hitm. M6i tOn giao, deu c6 quan diem rieng ctia n6, each giai thich rieng cua no, "miti vi" rieng cua no. Moi ton giao phai gift lay ban sac rieng cua n6, lam xao tr9n Ia danh mlh cai "miti vi" cua m6i truyen th6ng ton giao.

Ve difc chua Je-su, U;tt rna Denis phat bieu nhll sau : " D6i v6i m¢t PMt tit Khai thi (revelation) Thien Chua giao Ia c6 the chap nMn duQc, h9 cong ｮｨｾｮ＠､ｾ＠ dang rang Je-su Ia mOt Bo-tat 16n. Dieu h9 kh6ng the chap ｮｨｾｮ＠ Ia nh_a tho Thien Chua giao tt,t cho minh c6 dOc quyen ve Sl! Khai thi, do d6 gill ban quyen (copyrights) d6i v6i thllc)ng de.

Thllc)ng de Ia ｴｨｾ＠ nao? ｌｾｴ＠ rna Denis n6i : " Neu quan ni¢m ve Thllc)ng de Ia gi6ng nhllloai ngllbi thi quan ni¢m nay khong phai Ia cua PMt giao. Ngllc)c ｬｾｩ＠ neu ng11oi ta cho rhg Thllc)ng de Ia bat sinh (non ne) Ia cai bat tro thanh (non dcvenu) thi d6la quan ni¢m PMt giao".

UNHCHI (D{CH)

eNSNCPH e47 •

K

MIEU ,

CHU

VA NHA . SL! ' TUG CHIN I-I

ｾｩ･ｵ＠ Chua nam ｣ｾｮｨ＠duong 69 ､ｯｾｮ＠ Djch V<;>ng di Cau Thang Long qua lang Noi (C6 Nhue) each HO Guom 14 km. Hoi giila the ky XIII, Vua Tran Thanh 'Thng xu6ng chieu cho pho rna Vuong Hau trieu ｴｾｰ＠ diin phieu tan di khai khan ru()ng hoang. Huang ung loi keu gQi cua nha vua, c6ng chua Tran Thi 'IUc Trinh con gru thu tu cua Tran Thanh 'Thng da roi bO cung ､ｩｾｮ＠ trong Kinh thanh Thang long ra vung d§:t phia Thy Bac kinh thanh luc do con hoang hoa lam nha a. Cong

Bai VAN I tAU ., • A ,,:' J

Anh :NGUYEN QUYET 11-IANG

chua da bO tien ｢ｾ｣＠ ra chieu ｾｐ＠dan ngheo cap von cho hQ mua trau, bo, n6ng c1,1, thoc gi6ng, Iuong tht,tc, lam nha C1 v.v de khai khan ru()ng hoang.Luc dau dan den con 1t, ｬｾｰ＠ ra xom Vuon (thu¢c ｬｾｮｧ＠ Noi) va ｴｲｾｩ＠Noi (J xa lang. ve sau thay c6ng chua co long nhan tu kh6ng ham cua cai nen dan cac noi keo den ngay cang dong ｬｾｰ＠ ra hai lang moi la thon Vien (Co Nhue Vien) va Co N¢i (Sau d6i la Yen N¢i)

Ba 'IUc Trinh lam nha a th6n Vi€m (g<;>i la khu vuon Dinh) ba

song rat gian di gan g(ii voi nhan dan. Sau ba kh6ng lay chong di tu xay dvng hai ngoi chua Anh Linh a C6 Nhue Vien va Thanh Quang (J Yein N¢i. Ve gia tntoc khi mat, ba t l,1 tay viet ban di chuc sai thg kh:ic vao qua chuong Thanh Quang de nien ｨｩｾｵ＠ vua doi thu tu nha Tran (Tran Anh TOng - 12:93-1314) Trong di chuc ba viet ·" Mat dliu chua nbam nhung ph:'>i chia ru¢ng dat cho n6 ty, cho ann em trong dong ho va cung vao chua". Ba ､ｾｮ＠ sau nay :" Neu trong n6 chung co ngubi kh6ng


chju ｰｨｾＺｭｧ＠ thO, ｬｾｩ＠ｴｾ＠ ti¢n xftm chiem ru¢ng da:tcua 6ng" ｨｯｾ｣＠ "Neu anh em nha ta ｣ｾｹ＠ the chit!m doat ｲｵｾｮｧ＠ da:t thl no chung phai cung nhau to cao ｬｾｮ＠ trieu dlnh ｬｵｾｮ＠ t¢i" ... Cu6i cung ba clln ､ｾｮ＠ :" NM _ghi loi ､ｾｮ＠ luc con song. Thay lam chuc thu sau khi chet. Tren nho phep thuong cua Nha nuC1c, duC1i mong long ｴｨｵｾｮ＠ cua anh em. Neu trai loi trong chuang, kho tranh khOi

·phap ｬｵｾｴ＠ !". Sau khi ba TUc Trinh mat, dfm an tang ｴｾ＠ go Dong Trai dau thOn Vien giap voi Dong N ｧｾ｣Ｎ＠ NhO Cln ba nhan dan hai lang C6 Nhue Vien va Yen N¢i ｬｾｰ＠ den tho , hang nam den ngay gi6 (mong 2 thang 8 am }ich) nhan dan ､ｾ｡＠ phu<1ng cung ba ce1m chay theo dung

thoi quen kh bacon s6ng. 0 den tho them Vien con l:;ti bai ca · ang chu Nom lam tu thai vua KMi Djnh (1916-1925) trong d6 c6 do:;tn : " ChUa ph1,mg chieu khai hoang ｬｾｰ＠ ap. M9 nhan dan chieu t4p thanh gia. TM dien quan cap moi nha. Doi cong due chua biet laden dau".

N gtr?J: dan th6n Vi en vAn nho toi 81 mAu ruf)ng do ua TUc Trinh, mt?t nha su nu M ｬｾｩＮ＠

MiP.u l 'hua duqc B¢ van hoa ThOng tin xep h:;tng thavg ? 1 '194. Trong Mieu vAn con 2 d:;to sa.c phong tho1 ｎｧｵｹｾｮＬ＠ 2 bia da, 3 tuqng tron kham nho, lntrJng an the ky XIX Gan day a chua Anh Linh co tuqng ba TUc Trinh Vung que C6 Nhue duang khOi sac. Voi B¢nh vi¢n E, nha cao tang, Truong Dai h9c, ｖｩｾｮ＠ ng!-.en cJu xay ､ｾｮｧＮ＠ C\1 Nghiem Van Thli (th6n Vien) mua xuan 1994 ca ngqi Mieu ChuP :

"Troi D6ng A giang sinh tten chua

My danh ngai Tran Thi 'lli c Trinh

Con vua Tran de' Thanh TOng

Dong A, Ttlc mQc v6n dong hoang gia

Vang thanh chl ra ngoai Vien N¢i

ve TiL Liem C6 Nhu€, Li:mg Noi

Chieu dan lq.p 6p kh6p nai

Sam h6m cham chl cung nguai nong dan".

SiNH ｔｈｕｾｎ＠

HOAN THANH MOl CHUA LINH ﾷＮＮｯｾｕａｎｇ＠

ｾ＠ , , (DAO PHU QUV)

ｄｵ｣［ｾ｣＠ kh<ii ｣ｾｮｧ＠ tu h(l tuan thang 2-1992 , Chua Unh Quang tl,li khu 4 (lien ranh My Khe- l-ll')i An cii) xli ·r.Hn Thanh huyen Dao Phu Quy (Rinh ｔｨｵｾｮＩ＠vua hoan thanh ｔｾｮｧ＠ k•nh phi ICn Mn 6 tY di'lng. Truc,ng Ban II¢ ｔｾｬ＠ DO-kim-Long cno lMt chua Unh Quangsc chfnh tht1c khanh thanh trQng ｴｨｾ＠ ngay 8-6-94 ｮｨｾｭ＠ 2'H vtap Tuih va do Cu sl Phz;trn Lieu J>D Thvc Lac liim tru tri

Chua Unh Quang dia phU<'ng gQi chua Tam Thanh coljch su c6tudau the'b.j 17 dili Vua Canh Hung nha ll<iu U, ell theo ｾ｣＠ pbong con luu gil'!. Thuo ban d'au tlr m(lt t1fu lim dung len h;jng tranh tre Ia bao bQc hOI d(\1 ､ｾ＠ cheo leo chhi cao u tjch dUll ､ｾｮ＠ 16t di quanh co lAm ngo. V! ticn b6i Nguyen Canh khai s<'n sang ｬｾｰ＠chua da day c6ng rno ｲｾｮｧＬ＠ den dili Vua TV Due Nguyen Dl!c 'Ring (IR48-1883) thi dU<;Ic lenh sua chilli xlly ｮｾｮ＠IQp ng6i Budc tai dau th3p nien 30 co lenh ｴｮｾｵ＠ｴｲｵｹｾｮ＠

vl! huyen Thy I' hong cho cac Cu Huynh Dilng - Chl\u De o ｔｲｩｾｵ＠ Du<'ng thOn trong coi trung tu cung de ｭＱｾｵ＠ Than Hoang My Kheva Hon Tranh (Dao nho).

Chua mdi Linh Quang dU<;lc ki6n true theo 16t c<'i ktm Dl\ng Tiy hoa ｾ＼Ｚｬｰ＠､ｾ［ｰ＠ khang trang thoang mat chiem ､ｵｾｮ＠ rich 450 m . Ben qnh cong trinh diJng xay nha T:lng H()i quan, C6ng d(li mOn va TU(lng dai Quan A m l(l thien an vj tren l'h6 Da Son uy nghi hudng ｶｾ＠phia tlly nam ngOi Tam hao. . "" - """"' ·• Bai va anll : LE f!UV L£ .

PD.Ch.1ng

TRuUNG CA Tlr PHU (PHAN II )

THfCH QUANG KHAI

m:htlong ch(Jng sinh noi chim tron,g hicn kho

Trai bao nam Ngtli}i mtla nang gi6 sttong

Win than nhicn t{lm triu ｮｾｮｧ＠ tinh thtlong . Ngoi Chinh giac quyet mOt long chllng ngt).

Dcm trang tron anh sao mai vita diem

G•y Bode n.fc-ro <inh hao quang

Khap noi noi ｮｧｾＱｯ＠ｮｧ＼Ｌｾｴ＠ toa thien httt}ng

ｎｨｾｉｃ＠ Thimh dao ea hau tr(}j vang dl)ng.

S;iu ng;i Juan hc1i vui khf1n ｸｩｾｴ＠ kc

Mlt(}t phuong hlldng vc mitng d6n The TI1n

Hoa til htli) ll!! Ngtti)i dcu hilng n(}

Kc· di dcm nay· co anh trang Iron.

ＰｾＱＰ＠ vita thanh, nguyc;n xtta Ngai nhd hii

V(>i len dtlbng gico rae h<,1t Bo dC

Vtton Lc)e Uycn ､ｾｴｵ＠ ticn Ngai ､ｾｴｴ＠ g6t

Thuyct phap mau Trung ､＼Ｌｾｯ＠ d(> Tran Nhlt.

Kicu Tr:ln Nhti co nam ngt.lbi m()t nht'>m

Nghc Ph<ip mau dcu ehllng qua Yo sinh

T ang Bao c6 til day tren tran ｴｨｾ＠

Thlla phuc dicn gico rae h"'t duycn tanh.

Tit Di¢u de trang su vang ｲｴＬｾ｣＠ ro

Mo &tu nguon Ph<ip bau anh Til quang.

Yltbn LOc Uytn dUu thom con ､ｾｭ＠ net

Du am Ngai, tran the mai ngan vang.


THANHDAO •

ｎｧｯｾｩ＠､ｾｯ＠ nhicu nht.lng Ngai khong nan chi

Van tdi gan khuycn ､ｾｹ＠ h<:> tri} vc

Ve Chinh- d<,1o xa lanh chon !It me

Vong sinh til dili d(}j khc)ng Vlf(}ng mac

D<:ti Ca Dicp, ｍｾ［ｾ｣＠ Lien, Xa Lt_}i Phflt. ..

Nc.llbi ditc hanh. tai cao, tri sang ng(li. ｾ＠ .

Dcu gia<.· ngo tr(} ve ntt<}ng !'long PM!t

Ltm Sa mf1n thco Chinh Phap Nhu Lti :

' Mc)t huC)i mai mtra xuan Ngiu ch<.lt nh(}

Khi tiim dao g[tp ｔｾｴｮ＠ Bit Tu La

T;_ti thitnh VtiOng Xa xit Ma Ki<;t OiL

Xin dthH' dri sau khi Ngiti th:tnh ｐｨｾｴＮ＠

S:ing nay, Yttclng X:i thanh Ngiti thi'tng tdi

Giang Ph:lp m;iu de khai h6a nha vua

Ph[tp thilm nho[m li>ng tri"tn Ngtli}i h(•t hct

X in yuy y then gi :io phap D"'i thiw.

Vuiln Trtu.: Urn vua thitnh kinh ､ｩｩｮｾ＠ Ngai

Dung Tinh xa li1m noi Ngi1i gi;'utg <.lao

Diiu th<lm ay <Ji)i <li li cnn in dfun

Gut1ng "ang kia kicp ki(;p ｣ｨｾｮｧ＠ mb phai

Thai tu ra di tMi gian tham tho:it

Da trai quad muoi may dong titn

Yang nglli)i con ycu yuy nhat tran gian

Ngtlili tili ditc ngay· mai len kc vj

e50 eNSNCPH • .

Dt"tc vua cha song nhilng ngay huon tc

ThCtn hao mon mai t(lc <.Iii ｨｾ｣＠ pho

Nhttng long Ngllili van ilp u 11dc mo

M<)t ngi.ty mai, ｮｧｾｴｹ＠ chacon tai ngO

Nang Da Duo trong cung Kim-Ng9.c

Doa hoa xuan in ､ｾｭ＠ net sliu hi

Gll<lng vang h6ng, lc\p l(lp da phu mil

Than ao vai. ticng ditn ca im ｨｾｴ＠

ChiCu vc ngoc li"tu uC1i mi\t chfln trili

Lc)ng co ph1,1 v<\i hao nicm hy v<_lng

M(>l Mng hinh kinh men nhat lrcn uili

Ngi1y gap l<:ti quyc1 li1 ngity tuy¢t dcp.

Bliu lrili xanh hit ng crty dit nghicng hong

Tjnh Ph<.tn vll<lng. Ngllili ｮｨｾｮ＠ dtl<.lc tin mif n,l!

"T in Thai-ltJ dflthllnh ngC1i C'hinh-Gi<lc

Danh lhOm Ngid nay hay r(\a lilng vang".

"T<:ti Vll<lng Xa lhi.tnh. Trut.: Ulm linh xu. Ph:ip ;1n Ngi1i vang d(lng kh(tp mu()n phtl<ln).!

Lc)p l(lp vC uilng ngllili nhllth:lt.: <.lei

Nghc phap mnu li'Hlg ch[tng ngai gi() slltln g".

Ngai 1ruycn 1¢nh cho sli di thinh Ph<";lt

Chin li"tn di mit ch<'mg thay ai vc

Vi nghc phap quCn sli ｭ＼Ｚｾｮｧ＠ ra di

Dcu tr(\ thi.tnh nglli li xuat gia h<,>c D:.w.

Utn thli muoi si.t gia Vu- Da-Di

Lanh sli ｭ＼Ｚｾｮｧ＠ toi ｔｲｵｾＮＺＭｌ｡ｭ＠ 1hinh Ph<) I

Dttng hC1ng 10 <.IC1i lai nguili bit ｬｾｴｩ＠

De tCtm minh kh6ng qucn vice ra <l i.

Uu-Dit-Di chc'tp tay quy tn.ttk ｐｨｾ＠ I

Dang lili vit ng lh inh Otic Phftl \C cung

''Tinh ーｨｾ＠ I tt x:r c.ich dft han <.J()ng

Lc1ng lht!<lng nh<i l'>i hut niw tit xic t".

"D ·tc \'Ua cha ngity dcm dang mong <l<)t

D• n t' ht.l Thich va cil 1 ri¢u con nguili

,u nhtf 1\ta llt.li chil ti.tng phul m<)l

\11111!,: ＢｬＡｾ［ｴｩ＠ n: thftnl vicng m(ll lttn th<'i i" .

'll11n 'u ' '" Ngit t hoan hy ｮｨｾｮ＠ lili u-D.a-1 l1 I 111g vui kh{l ll t<i XICI

VC1i lt·n c·n pht ngll<.t nhar vang tri li

Mong 1<.\i cung tic hoit n thitnh ＡＮＧｬｬｭｾｮｧＮ＠

Vu;• 1 ;nh-Phan vua nMn duc.\c 1111 vu1

L1<:·n tru\t'n lcnh lltlng mot ngm linh xa

G.tn.tiuJng Lung lr ·t- \'tfiln Ni -Cdu-Lu;,tr

De Dtrc Phar va T.:.ng chung nghi ng<it.

Trong Hoang cung. ngtMi hirn hoan :;ila !.'oan

Dan Ca 1y long !.'U n!! ｾｴｦｻ｜ｮｧ＠ trang hoitng

Don mung Tha1 !U lrong <lt'1ng ho Thrch

Mll (li phue1ng <Ia rue rcl anh hao quang.

Trll(\c dai l'hung tilng lbi ｎｧｾｴｩ＠ nhan ｭ＼ｾｮｨ＠

"Nay e<il: con kh(}ng ncn vi<;n n\ gi

De qucn dian !.':iU CU<I cha nw

1\b i Ta vc t ha m vi eng ph u vtWng Ta ".

Sang h6m nay ca hl\u trbi xanh bicc

PMt di tntoc doan d¢ tu thco sau

Thay, tro ciing m(>t mau ao nht.t nhau

Nht.tng PMt van Ia ngC>i sao sang ch6i.

Til True lam vc Ca ty Ia v¢

Di toi dau sa ng n!c ca hau tr(li

Canh hoa tung h6ng hinh Ngai th fip thoang

Phap nhu mt.ta nhuan tham khap long nguoi

T6i H oang cung d6i chan Ng:.ti ch<"nn htt<k

Dang uy ｮｧｨｾｭ＠ dan hanh tht.tr tuye t \'ili

Dllc vua cha mitng ro nam tay Ngttili

Nang Da Du tri1n duycn dcu I:Jng d<.lllg.

T<.ti Hoang cu ng trc.>n hfiy ngi1y cl lai

Briy ng?•y dcm im ｨＨＱｾｴｩ｣ｮｧ＠､ｾｭ＠ ca

Ngai gii1ng d.1o h6a d(> d.:rc Vua cha

c·, hq Thid1 va cu ng phi my nll.

La Hau L.1, Nan Oa, A Nan Oi1..

H<.>c r(>ng nh(\ nhicu thong minh xu:"it chi•n!!

Dcu xual gia thco Ngai IU hc)C DaP

Vong luan h(>i quyct chi ch{•n.e v?w ra

Thuo ay, Thy Bac -,ong Hang thanh X;i V¢

Nu6c Kicu Ti1t La cc'J m6t vi Dai thi111

TC;; Tu D<.tt hi¢u Crip Cci Dc)c trt.tclng gia

Giau long giup do kc c6i cu t co hi•n

Tam-hao ha ng()i long ()ng tf1m kinh

Dcm d kho vang dOi lay khu Vtliln

Canh tuy<;t ､ｾｰ＠ ctia Ky-Da Thai-tu

ｌｾｰ＠ Tinh xa xay dllng d<ll gtang dllilng

Thinh Phat va chung Tang ｶｾ＠ｴｨｵｹｾｴ＠ ph<ip

Danh thnm (ly hay tcia h6n pht.tclng trili

G6t n6i g6t, sang, hen kh(>ng phtln hi¢1

ｄｾｵ＠ quay ｶｾ＠ nghc Phap hao Nhtt La1


Ticp noi hict bao ngllili noi gtl<lng s{tng

Cii t Tinh xa dt!ng d"'i giang dllbng

Thinh Dlic ｐｨｾｴ＠ den khai tritng gi<ing d<.to.

Dcm ctia kho ho thi khap ngi•n pht.tclng

Oa may hom tri\i gialanh gi(l Stltlng

V:10 hucii s1ing tin hu("Jn Ngi•i nh<)n ､ｴＮｴｾｬ｣＠

Tin v ua cha chang may N!!.IIOi dau n<) ng

Ngi•i v(li ｶｾｴｮｧ＠ nh<; cfit htl!'.c len dtl ilng

Ttii Kim cung Ngiti nhin lh:"iy V11 ;1 cha

Than the ghy m<ln n(·t ti' ng rfiU ri

Long luycn ticc <.J()i m{lt Ngt.tili hi¢n ro

Ccl Hoang cung mang nang net ... au hi

Ph;\p Vo tht.tilng Phftt ｧｩｾＱｮｧ＠ ri> tllng cilu

Vua hirng tinh s:ic hhng ltlt\1 thilm h.1i

11ty huOng xu()i d0i mi ngtlili ｫｨｾｰ＠ kin

Ci Hoi1ng cung va ng t.h)ng licng nguy¢t di u

VtCc h;io h1cu da vcn tri>n teit Jc;p

Bil Ma-Ha xin Ph<)t duoc xuCit-gia

ｔＱ＼ｾｰ＠ '"'u h[t, nang dire h"'nh Da Ou

Noi gll<lng ay, hao ngt.til1 ｴｲｯｮｾ＠ hq T htch

M (> t huo1 mat mua thu. Ngai chanh nho

Cr1ng me hic n hao vat va cJ{!n!! cay

On dlic iiy r()ng sau nhtl hiCn ca

Long nho tht.t<lng mong t.tck da hao ngity

ｄｾｭ＠ vita tan Ngai dan do Tang ｣ｨｾｭｧ＠

R/'J1 nh:)p djnh vtcng Dao Lot thi<'!n cung

Thuyct Chan tht.tilng Dtl!u Phap dl> M:'tu hoang

ｐｨｾｰ＠ tham nhulln Me Ngili hifng gi(u.: ngO

Trcn dllilng khat h6a gtco ｨｾｬｴ＠ＸｾＭ､ｃ＠

N l!a i kh0ng ·ph an hiCt than . s(l, an, o:in


Ngttbi sang hen, kc giau nghco, hi,i ti¢n

Tuy can co diu dat kh6i dttbng· me

M(lt h6m, trcn dtlilng Ngai di h6a d¢

Thay mOt ngttili trong giai cap Chien - dit

Dirng hen dttilng chap hai tay va i PMt

Doi mat sau hi¢n ro net sau -bi

ｃｨｾＢｴｮ＠ muCin hllck ｮｧｾｰｮｧｩＮｴｮｧ＠ khOng dam htt<k

Ng;ti t.'l i gan khuycn nhti n{tm chat tay :

·Co P. d(li r:lch nhlfn!! long con trong tr<ln .e

G inng m:lu cnn cling de\ khac chi ai"

Rc'\i Ph:H dtfa ngLI(\ i fiy ｶｾ＠ Tinh x:l

C':H' toe r<l u nMp chung lam Ty khco

U11 Phfl t day dcm ngity quye't chi thco

()11a \/A-si nh L'hflll£ han lnu dfi chling

ｄｾ＠ mt D:.tt Dahan lhn h:.ti Phl'lt

Vi liHl £ l ftl dci , sfl n ., j ｶ｣ｾｩ＠ Ngl'li

Ban 1111111 kC nh trn g r?\i ､ｾｵ＠ th;lt ｨｾｴｩ＠

Ngili ｶｾｮ＠ JO tho t'tt k h<'>i cc'i i trhn Ji.

R()(l ch1 n nrtm trC n dLfilng Ngiti hoa dO

ｏｾｰ＠ hiCI han li lt r<'lnp,ti kh6 kh:1n

Trnng thfl n thuOc, hen ngoili thi ngoai <h.1o

Bao gh{·t t:hcn nguy hie'm vil i ｾｩ｡ｮＭｮ｡ｮ＠

Nglli ｶｾｮ＠ tie'n khl'lng n:in lc1ng lu i hllck

Til thitnh thi'di de'n ｴｾｮ＠ n(Ji ritng

KMng phtln hiCt gia u nghco hay giai dp Du ｮｾｮｧ＠ mliu sLH\ng tuyet ｣ｨｾｮｧ＠ ngatttgitng

Ngttili c6 duycn da tham nhuan Di¢u phiip

Kc chtta duyen Ngai da gang gay duycn

ｄｾｩ＠ｮｾｵｹ｣ｮ＠ xua, nay Ngai da ｶｾｮ＠ tron

C6n c i ' dili dil i khan ta x1ct

Tl,li L (lC ·Jy(;] , IlLli£ cua Ngai gi•lng phap

Giiw t )H \i l!t.Jn 1uy clJ mfiy ngltn num

Vcii ha n li1n d:i h1 cn clci; thung 1rl1m ＱＧＱｾ［｜ｰＮ＠ Am N!!! ti van vnng vang hil t di(•f .

eNSNCPH e53 •

A., ｾ＠ til tJI

THE ｈｾ＠ THU SAU ? ｾ＠ .

TRVdNG LAO DINH HVdNG ([nn'rng lao hn l.:i, ngufr:

hll'crng f'hu ML'lh, suot dt)'i tu ｨｾｭｨ＠ thctnh tin!J. Xufi t ｾＱ＠ tlr ltk c(>n nllci, thCO h au h<)C d ilO vcii thicn ｾｌｲ＠ Da B<lo hOTI hai mLroi niim. M6n d(J cua 0" Bito Cti den htm mOl tn1m m:uui mit ｾＺｨｩ＠ Dmh II ut mg vft o)ic B:'to ll il< t ( Z) clu'l}·c cht.m ｬｾｩ＠ gitit nhfit , vc ycu chi cua Thien t{mg thi t)inh lluUTI)! thfiu rucu );;iu silc hon . MC>t hCm1 ｾｕＧ＠ h<ii n, B<'to :

- L<1m !'an thay tlm.rc chfm tftm'?

Oa 13kto r.l:'tp .

- Chinh nh'I.I'Oi ph:'•i ｴｾＱ＠ ph<it hii:n tay!

f)mh lli.nmg tht1<it nhJi:n tinh ng6 n,ii

-Tilt citdcu nhLr tt1c.r.lau pn<'u dlJ ncng tl¢ It)•

Da 11.'to ht ii :

• (? - 105 1)

- N_t.'U'< il dft hJCu chu<i'!

fXip

Chun Tdo Sach ht!n llo Triy Hii .'1/61

-De ttr htcu roi, nhu·ng cling gt6ng nhu· chLnl hicu.

Da Rc'1o rn)i :

- Ph:ti lay tam fly m<i I_.H 1 nh:im.

t:;L•· 6m wi dung quay lung lai.

na ｬｾＭＧｾｯ＠ IX:n 4uat h:1o

-f); di !

Dinh l lunn g S\JP xur"i ng lay t<.l. Da ＱｾＱｮ＠ n6• :

-Yc sau gi<to ticp v(i-t ngu,·n. ngmYi ph;'u t;'tm nhu· ｫｬｾ＠ dtcc.

<'l kmh d<\ c6 vicn IX1 tLnmg ' lhimh htlim ｸｵﾷｾｾ＠ Ngu)cr. I ufm kfnh m{Jdanh clt'rc CLt<l str. mt'n ｾｵﾷｶ｣＠ tru tii chua c::m1 (fng. hoc tro den theo h<.Jc rill d(>ng. D6i v()·; ngcn'li u!1i, su· cti ctmg d<.l)· tX1o uim h6a kh6ng nht\ Ngity tlath<ing ha mim ＼ＮｾＱｮｨ＠ lYm ntcn hicu t)ai Bito thv· 3 ( 105 1) dt'1i Ly lh;'u ｬＧｩｭＮｾＬ＠ｾｵ＠ t5m !Xnh. got cJ<; ILr den doc b<ii ｫｾ＠ vlnh hi(:l .

ll<'tn lai v(l ｸｵﾷｾＭ

X ..i' s.. i- lht chcin 1<'mg

Anh : or) QU6c I 1(T

fn<in t{lng nht• till :'to

,\t' hCrt• ru-e khi1ng khcing

Die! I Xu<t n:.y kht'\ng xt.f .;{}'

Xu· :-.i (1) chan t<lng Cnfm i (lllg hu' ,io i11l'

"Ct'· .. at' I u·r ''khllll l:! '' khtmg

Nlil xung ｾｵ＠ im k'ing ma qui h<l:L

(I) ( hLl I C:tm Lrng 'CC)Il gollil ｃｨｌｾｉ＠ T ram lir:tn ,·y ｲｾｬｴｮ＠ S..rn 11uy¢n Ticn ｾｭＮ＠ Jia 11iic ngil)' nay. Nui ll<t S<m,cung got l;i ll:t Ticu nay gr·1 lit Tam Yrn.

(2) ().J<'ic 13cio llt1ii: tmn1,; 'IVITI<'r ｵｾｵ＠ truyi':n Li t)!nh IILrung (tr 237) cCmg c<i ghi ten ngm·), n:ty nhung n i1 chCr Bito lit qu)' l'lau va ghi lit qulic 'Lr ｬｾｫ＠ !ICn N!-!uyfn him. ll. rt 1\ kh6ng ..:hcp lil (1U:\: \U' \a Chlr llil1 ii i f'x.l ( hu + 11<td.


, A A') A

TRICH PHJ;\T HQC PHO THONG

' , BAI THll HAl

LlJOC Slr DlrC PHAT THiCH CA MAU Nl . . , (Tlf GIANG SINH DEN THANH DAO)

A. MODE: DOl ｄｬｔｃｐｈｾｔｔｈｩｃｈ＠ CA LA MQT

TAM GLJONG SANG

Bat luan m(lt t.on giao nao, vj Giao chu bao gib cli ng Ia mot tam gttdng sang cho tin do soi .:hung M tien buoc.· Nhung trong cac vj giao chti cua cac TOn giao hi(m co tren the gioi nay, khong ｾＶ＠ m(lt vi nao co day du y nghia cao d(;)p, m(lt dbi .-;ong sau xa bang Thich-Ca Mau-Ni. Moi hanh dong, moi cu chi, moi ldi ncii, cho den moi sli im lang cua Ngai dem Ia nhvng bai h9c quy bau cho chl'mg ta. Neu cht'mg ta h9c giao ly ella Ngai ma khong hieu ro doi song cua N gai, thi sl,i hQC h6i cua chung ta con phien ､ｩｾｮＬ＠ thieu sot. Doi Ngai chfnh Iii nhitng bie\1 ｨｩｾｮ＠ giao J.y cua Ngai. Ngai ncii va Ngai thvc hanh ngay nhiing loi Ngai da noi. Pr1i Ngai Ia mot bang chung hien nhien de ngttb1 dbi nh(m thay rang giao ly cua N gai co the thur: ｨｩｾｮ＠ dude, chu khong phai Ia nhung loi noi .suong, nhiing kh6ng wang, nhitng !au dai xay dvng tren may. tren khoi.

Vay cho nen khi chung ta h9c h6i doi Ngai, chung ta khong n€m co cai quan ｮｩｾｭ＠ h9c cho biet de thOa man tlnh hieu ky, ma chting ta can phai tim hieu y ngh!a tham thUy cua dbi song ay de dem ap dl,lng cho dbi song cua chung ta.

Unn duqc nhu the mai kh6i ph1,1 y ｮｧｵｹｾｮ＠ ldn lao etta ､ｾ｣＠ｐｨｾｴ＠ khi giang sinh xuong coi Ta-ba nay va da cam chju bao noi dau kho, gian lao

trong kiep song nhu moi ngubi chting ta.

B. CHiNH DE:

I. l>jnh nghia hai chi'l "giang !>i nh'·

Thuong trong danh tU nha ｐｨｾｴＬ＠ khi n6i den Sl,i hi¢n di¢n cua due ｐｨｾｴＮ＠ Thich-Ca trong c6i dC:Ii nay, nguoi ta thuong dung chu dan-sinh (nghia la m(lt su ra doi vui ve, lam han hoan, xan Ian cbo coi dbi), hay th1 hi¢n (nghia Ia bien ra bl"mg xuong bang tbit, cho con mat tran cua chung t:1

thay dtt<_:lc); hay giang sinh (ngbia Ia tu m(lt. rho cao rna xuong m<?t chO thap de sinh ra)

Ba chv ay deu co ba '} nghla khac nhau : ch•-· dan sinh dung de ca tl,mg mat hac ton-quy ra dai chl1 ｴｨｩＭｨｩｾｮ＠ ham cai y PMt baa giCI cling co ca. nhung vl mat ngubi khong thay dude pMi ｨｩｾｮ＠ro rang ta moi thay ; chi! Giang-sinh ham cai y due Pb?t a m(lt canh gioi cao hon. tot ､ｾｰ＠ hdn ma h:;t xuong canh giai pham tran nay Ba chu ay ｭｾ｣＠ du khac nhau, nhung dP.u co the dtmg d8 chi sl,i ra doi cua due PM.t. Trai lai khi m(lt ngttbi pha.m ra doi thi g9i Ia "dau thai" Dau thai co nghia Ia ht ｮｧｨｩｾｰＭ｢｡ｯ＠ boac thien hay ac bat buoc phai Juan hoi de ｣ｨｾｵ＠ qua bao lanh hay dv. Con giang sinh hay tht ｨｩｾｮ＠ thi khong ham cai nghia bj ｮｧｨｩｾｰ＠ nhan cau thuc, ma do long tu bi, muon lqi ich cho chung sinh, nen tl,i nguy$n ung than xuat hi¢n ra dbi trong m(lt thoi gian de cuu do chung sinh. xong xuoi thi thau than tich diet. tu t:;ti vo ng:;ti ra ngoai song chet. ·

II. Ho<"m <:<inh via dong diii ciw Due ーｨｾｴｴ＠ Thich

ca

Due ｐｨｾｴ＠ giang sinh o xu Trung An DC), bay gio la nu'oe Nepal, ml)t nu'oe d ven suon day nui Hy-ma-l!,lp-son, la ml)t day nui eao nhat the gioi. Phong canh o day rat ､ｾｰ＠ ; den mila xuan Ia ca nuoe dam bOng nay la nhu m(lt vubn boa vi d!,ii. Dan eli d xu ay rat la thuan luang. Vi vua trj vi la Tinh-Ph!,in, ml)t vj vua thul)e dong Thich-Ca, Ia ml)t dong h<:> Ion da may muai dbi n6i ｮｧｨｩｾｰ＠tri vi dat nuae nay Ba Hoang Mu Ma-Da, cung la ·mQt ngubi thul)c dong vua chua da lau doi. Ca hai eng ba vua Tinh-Ph!,in deu la ngubi da nhieu kiep tu hanh, co due h?nh Ion, xung dang lam cha ｭｾ＠ muon dan.

MC)t hOm, trong thimh Ca-ty-la-ve, la kinh do cua vua Tinh-Pht:m, co ｬｾ＠ via Tinh-tu. vua t6i cung nhau mo h(>i an ehai. Hoang M.u Ma-Da. sau khi dang huang boa cung kien trong cung ､ｩｾｮ＠ roi ra ng<;> mon bo thl thuc an, do m?c cho dan ban cimg Khi tro ve eung an giac, Ba nam ml)ng thay ml)t con voi trang sau nga tU tren hu khOng xuong, lay nga khai hong ben huu cua Ba ma chui vao. Ba dem diem chiem bao ay thuat cho vua Tjnh-Pht;J.n nghe. Vua ra ｬｾｮｨ＠ mbi cac thay doan m¢ng. Cac nha tien tri doan rang :" Hoang h?u se sinh m(>t. vi quy tti t<1i due song toan". Vua Tinh-Phc:,m rat mung ra, vi ngoi'bau tit day se co ngubi t ruyen n6i.

Den sang mong tam thang tu am lich (tncoc Thy - ljch 624 nam), ｴｾｩ＠ vubn Lam-ty-ni, each thimh ｃ｡ＭｴｹＭｬ｡Ｍｶｾ＠ 15 cay so. Hoang h?u Ma-Da dang ngo?n canh, trong thay canh hoa Vo-uu moi no, tham ngat, Ba dua tay phai voi hill. thi Thai tli cling vita luc xuat ｨｩｾｮ＠ ngay day.

Ngay dan sinh Thai tti, trong thanh Ca-ty-la-v$, canh ｶｾｴ＠ deu vui ve I? thubng, kh1 h?u mat me, cay coi deu dam boa tro trai : song, ngoi, muong, gil3ng m.toc deu trong day : tren hv k?ong chim choc va hao quang chieu sang ca D1Ubi phuong.

Vua Tjnh-Ph?n vui ml.cng khon xiet mbi cac vi tien tri den xem tuong Thai - tti . Trong so ay, co vi d?o sf ten A-Tv-Datu o nui Hy-ma-l?p-son, tien doan rang : Thai tti vi co 32 tuong tot xuat


ｨｩｾｮＬ＠ nen se tro thanh ml)t vj Thanh. Nhvng vua ｔｪｮｨＭｐｨｾｮ＠ lt;J.i chl muon con minh Ia ml)t vi vua de n6i doi tong duong ma thoi. Vi the Tjnh-P h?n v11ong muon doi so ｭｾｮｨ＠ con mlnh, nen d?t ten eho Thill tti la Tat-d!,lt-da (Siddartha) theo tieng Ph?n, nghia la :"Ke se gift chue vi ma minh phai giii" . Chu·e vj rna Tjnh-Pht;J.n V1.iong ｭｾｯｮ＠ am chl day la ngoi vua. Ngru khOng ngcr rang chinh th?t chuc vi cua con Ngai la ehue vi PMt.

Hoang Mu Ma-Da sau khi sinh thai tti d11c;1c bay ngay, vui thu qua vl thay mlnh da Hun tron nhi(!m vv. cao quy, va da rtia sach nghi(!p bao, nen Ba trut dUQC xac ph am va sinh ve c6i trbi Dao-lc;1i. Vua ｔｩｮｨＭｐｨｾｮ＠ giao Thai tl't cho em gai Hoang hau Ia Ma-ha Ba-xa-ba-de nuoi dvong.

II I. Thi nfmg va due h<)nh etta tltiti til.

Thai tu moi nam mot lcrn, thi dien mao cang them khoi ngo, tai nang cang phat 16 gap bl)i Ngai co m¢t sue khoe han nguoi. m¢t trf thong minh xmH chung. Tit nghe van cho den nghiep v6, Thai tl't h<;>c voi ong nao thl trong It hom sau, Vj gia0 SU ay phai XiD CaO th0i, Vl khong COn dU sue de' d?y nua Cho den ong thay danh tieng ､ｾ＠nhat thai bay gicr Ia San De De Ba ci'ing chju khuat ph1,1c Ngai luon.

Nhung, m?c du tai sue han ngvai. thong minh xuat chung, l?i o trong dia vi cao sang quyen quy tl)t bac. Thai tti khong bao gin to ve ngao man .. khinh ngvbi. Ngai co mot thai do rat nha nh?n On bOa, . .,5 t11, blnh dltng Long tP,uong ngubi, thvong vifit ct'1a Ngai khong ai sanh kjp, ｨｾ＠ co djp giup do, thl du kho khan bao nhieu Ngai cling khOng tU: nan. Boi the, Ngai duc;1c vua cha yeu ki'nh, duoi ｴｨｾｭ＠ dan kinh tr9ng, ne vl.

IV. Nhflng ｲｾｭｧ＠ bu()c cim T!nh Phan vtltlng de ngan chi xuat gia cua Thi1i Til.

Cang th11ong yeu, quy tr<;>ng con, Tinh-Phan vuong dmg lo scJ con minh se khong 0 lai vo1 minh, ma se xuat gia tim D?o de thf'mh mot vt Thanh, nhu lai tien doan ctia d?o si A-tu-da Nhat Ia khi cang Ion, Thai tl't ｬｾｩ＠ cang co ve suy nghl xa xam, va net mat Thai tti lai khong duoc vui tuoi nhu ngay tho au. Vua Tjnh-Ph<.m l?i cang

-.56 • NSNCPH •

lo sq rang lbi tien tri xtta se thljc hi¢n. Bai the,

vua cung trieu than ngam ngam sap ､ｾｴ＠ DlQi ke

ｨｯｾ｣ｨ＠ de rang bu(>c Thai tli a h,1.i ng6i bau; Ng:ii truyen xay dljng ba toa lau dai nguy nga trang l¢ de Thai tU' thay doi nai an chon a cho hqp voi thai tiet quanh nam vachQn hang tram cungphi,

my nu co tai dan ca hay mua gioi de giai khuay cho Thai-tli. Nhungchungay cungchtta du, Ngai con lam Ui thanh han cho Thai-tli vcri mc)t cong chua con vua Thi¢n-giac la nang Da-du Da-la, mc)t cong chua tuy¢t ､ｾｰ＠ va chlc ｨｾｮｨ＠ v6 cung.

Thai ttt bj ba.t bu(>c pMi l?p gia that va co m(>t

con ia La-hau-la

Nhttng, m$-c du song m(>t CUQC dbi qua day du: m\o chuc tucrng danh vQng, nao lau dai cung dien, nao dan ca mua hat, nao vq ､ｾｰ＠ con ngoan,

thai tli van thay long minh nang trlu bao noi ban khoan. thac mac. Ngai cho canh dbi Ngai dang song day khong ph<'t.i la ｨｾｮｨ＠ phuc chan that, ma chi Ia d .nh gia d6i, me mu(>i, chl lam cho kiep song them n$-ng ne dau kho. Ngai thay can pha.i tlm m(>t )oi thoat, tnQt CUQC song chan th<;i,t, CO y

nghla va cao dl.;l p hon.

V. Nhi_in ri.i bfin hlilng khO il diJi

tMy ngtfbi nong phu vii trau bO lam vi¢c m(it

each qtc nhQC dttcri fin h nang thieu dot, de doi lay bat com, na m co Chim choc tranh nhau a n tt!Oi nuot song con trU.ng dang giay gil,la tren nhfing Iuong dat mbi cay Cung trong luc ay, trong b\ti r$-m ngubi thq si'i n dang nham ban nhung con chim kia, va trong khu rung gan day, hQn ho bao dang rinh bat ngubi thq san. Th$t Ia m(it cfmh tuong tim tuong sat, khong phut giay nao ngi.tng! Chi vl mieng an de song ma ngvbi va v?t

dung du m9i phuong ke de giet ｨｾｩ＠ lan nhau khong biet gCim Ngai nh:;tn thay ro rang slj sinh

:>ong Ia kh6.

M¢t hom khac, N gai xin phep vua ch a di dan ngoai bon dta thimh de duoc t1ep xuc vo1 than dan. Ra den ell a Dong, Ngai ｧｾｰ＠ m()t ong giR. tor

｢ｾ｣Ｌ＠ rang nmg,matmo,ta i diec, lvng cong, mictng

g?y lan tung bucrc ngap ngUng nh li sap nga

Den -::.ita Nam, Thai t lt t hay m()t ngvbi dau n am tren co, dang khoc than ren siet, dau don vf) cung .

Den clia Tay, Ngai trong thay m¢ t. cai t hay chet nam gift a dttbng, ruoi nhang bu bam, vastnh len, trong ra t ghe tom.

M <)t hom, nhan ngay Je ha dien, Thai tli theo vua cha r::t dong xem dA.11

chtmg cay cay. Canh xuan. moi nhin qu;I, ｴｨｾｴ＠ia ､ｾｰ＠ mAt, nao hoa !a tot hf.Oi, muon chim dua hot , n<'w b:'lll trdi quang dang.

gi6 xuan phoi phcri Canh tuong C'ri ve thai blnh, an

ｬｾｬ｣＠ lam. Nhttng tam hon tha i f. t't khong phai la m(>t ram hon hbi hqt, xet doan mot each n6ng noi. Trai l;;ti , N gai nhin sau vao

t rong ca nh v?t va dau dan nh?n th{iy rang coi dbi khong dep de an vui nhu khl l1H1i n hin qua . N gai

ｾＭ • Bat m on clu/a Ldng i ｾﾷﾷﾷ＠

'

Ba canh kho gia, dau, chet, c(>ng them vao cai

an tU<;Ing tuong tan tttong sat trong CUQC song ma Thai tu nh?n thay khi di xem le cay ru(>ng,

lam cho Ngai dau huon, thuong xot chung sinh

vo cung

M9t hOm khac nli:a, Ngai ra ct'ta Bac, ｧｾｰ＠ m(>t v! tu Sl tttong nH;lO nghiem trang, diem tinh, va than nhien nhtt nguoi vo st,t di ngang qua dttbng.

Thai tu thay trong long nay sinh m(>t cam men doi vai vi tu si. Ngai v(>i va den chao mitng va hOi vEll<Ji ich cua st,t tu hanh. Vi sa man dap rang:"

Toi tu hanh la quyet dut bo mQi sv rang buoc gilla

c6i doi, de cau cho mlnh khoi kho va dude thanh

Chinh giac de pho do chUng sinh deu duoc giai ｴｨｯｾｈ＠ nhu minh".

Loi giai dap ay da trung voi hoai bao ma Thai tu dang ap u bay lau, nE'm N gai khon xiet vui mung. Ngai HEm tro ve cung, xin vua cha cho

min.h xuat gia Vua ｔｩｮｨＭｐｨｾｮ＠ khong ｮｨｾｮ＠ loi Thai tu yeu cau vua cha 4 dieu, neu vua giai

quyet dttCJc thi Ngai se hoan cu6c di tu. t1P olai lo chan dan, tri nttoc. Bon dieu ay Ia

Larn sao cho con ｴｲｾ＠ mai khong gi;l

2 Lam sao cho con manh mai kh<'lng dau .

3. Lam sno cho con song ho<ii khong chr>t

4 Lam sao cho mqi ngubi hr>t kho

B6n ctiE•u nay lam cho vua cha boi r·tii, khong th€ gi1H quyet duc;1c m¢t ､ｩｾｵ＠ nao cu

VJ. Stl xuitt gin tim dau

Tinh·Phan vttong. khi bit!'t. duoc y dinh xui\t gia cua Thai ttl, lai cang lo SC1, tlm hflt cnch dil'

m can, rang hu6c Ngai ｴｲｯｮｾ＠ "Cung VuH" .

•nling mOt kh1 Tha1 tu da quy<rt. t hi khnng c:ri

St'tr' rnnnh gl ｮｾ｡ｮ＠ trc'l dttc:tc y dtnh ct.in Ngtu

MOt cl1' tn khllya, thliu dip quAn linh C'anh g"tll '

Vf\ ctmg phi my nu say ngti sau mOt cu(lc yfin t1€>r linh dlnh 'l'hlii ttt IPn tro ､ｾｹＮ＠ nhln v0 eon tu ｢ｩｾｴ＠mOt lil.n t'llOi, ｲｾｲ＠ cltinh thuc t(ln gilt ngHa Xn-nl)c ddy, thang ｹｾｮ＠ rttdng, vi\ hai thAy tro rung nhnu

tr()n rn khc'>i tht\nh. Luc bny ｧｾ｢＠ nham clllm ｭｾｮｧ＠

1 tAm thl\ng hni, vA Ngai d1l dttac 19 t.u8i.

• NSNCPH • 57 -•

Sau khi dtit bo cu¢c dbi vttong gia, Thai tu di

viw rung sau tim Dl;l.O.

. Ban dau, N gai den a t u voi cac vj tu kh6 hl:lnh. NhU:ng h:;mg ngttbi nay song m(>t each kham kho,

nhin an, nhin uong. dai nang dam sttong, hanh than ｨｯｾｩ＠ the m(>t each ghe r<Jn. Thay each tu hanh nhu the khong co hi(lu qua, Ngai khuyen cac vi ay nen bo phttctng phap tu harih ay, nhung

h9 khong nghe. Ngai lay lam thuong cho hq, bim tlm noi khac ma tu han h. Ngai di bet ch6 nay den

cho khac. a dau nghe co mot 0 tu hanh dac ､ｾｯ＠thi Ngai tim dP'n hoc; nhung den dau Ngai cung

thay Dao ｣ＺｬｾｲＱ＠ he· cfmg con h!;!p hoi, tbap thOi,

kh6ng thf>' giai t hoat cho con ngttbi bet kho dttc;1c

Tit day, Ngai tim chOn tu tap m(i t mlnh, dem ngay nghien ng§.m den Dao giai thoat, quen an

bo nb>U, I han hlnh moi ngay moi tieu tl,ly. M(it hom Ngai ｫｩｾｴ＠ stic, m\m nga lim tren co, va duqc m¢t ngubi chan dtu den do siia choN gai tinh ｬｾｩＮ＠Ttt do, N gai nhcl,n t hay neu muon tim ｄｾｯ＠ c6 ket ｱｾＱＺ｜Ｌ＠ can phai hoi dLtong t.han the cho duc;1c ｭｾｮｨ＠khcw, ｣ｨｴｾ＠ kh6ng ihe' b6 quf>n no di duoc..

Kh1 thay minh da day dt:r st.i'c lttc de chien dau trong m{>1 t r<:tn ruoi ,·ung v<'Ji bong t6i si me va

dt,.H von g. v;i ｕｐｬｬｬｬＱｾｩ＠ an h sang giac ng¢, N gai ､ｾｮ＠ng6i nhap clinh duui g6c cay Bo-de va ｴｨｾ＠ｲｾｮｧＺ＠

'N(;u ta lth<lng th!mh D1;1o, thl dtl thjt nat xudng tnn, ta cungquyp'(. ｫｨｾｮｧ､ｴｩｮｧ､ｾｹ＠ kh6i ch6 nay".

\'II, Thim h f><.lll

DU'c ｔｨｩ｣ｨＭｃｆｾ＠ eta ngoi nMp djnh suot 49 ngay dt>m ne1i l'fiy 11o-d0 11) Sau khi N gai da ｣ｨｩｾｮ＠ dau voi hqn giac· phtt'>n ni\o 0 n<)i tam nhli t,ham, san, :-;j, nghi, nwn .. vi1 chic>"n thang giac '1'h1en ma do Mn-v1rcmg Hq tn:"tn m;) rH.r dan

Ngt'iJ tin l'l111ng tltwc qua·' 'T'Ilc-mc:'!ll h-minh", t h;iy r·ci clLtcll' 1[1 t C'1\ khP<'mg di11 qua kh ti cua m!nh t ronr ｴｬｬｬｬＭｾｩＨｈ＠ Ngai chLtng qua ＧＧＧｬＧｨＱｾｮ＠ｮｨｾｮﾭ

min h' , I lu\y <htqc t.flt c1\ ban ｴｨｾ＠ cua vu tr1,1 va

nguyf·n nhrm rau tl,w cua no. ｄｾｮ＠ canh tu, Ngai r'httng qui\ "Lflu· ｴｾｮＭｭｩｮｨＢＬ＠ biA't rO nguOn g6c cua dnu khc'i va phttc1ng phap dt.i't tru dau khd eM dttac· gir\1 thoat kh6t ｾｩｮｨ＠ tCt luAn ｨｾｩ＠


Tu ngay ay, Ngai chung du<;Jc_D:;w v6-thu<;Jng

th:inh ｢ｾ｣Ｂｃｨ｡ｮｨＭ､ｨｧ＠ Chanh giac", ｨｩｾｵ＠ Ia ｐｨｾｴ＠Thfch-Ca Mau-Ni. Ngay thanh d1;1o cua Ngai,

t.fnh theo am ljch la ngay mong 8 thang 12, vao luc sao mai mQc. Luc ay Ngai 30 tu6i.

VIII. Y nghia cao ca trong sl) xuat gia tim d<.tO ClJa dik ーｨｾｴｴＮ＠

Nhung chien si chien thang quan djch a ngoai chien tn.ccmg, thubng du<;Jc ca ｴｾｭｧ＠ la anh hung. Cang chien thang du<;Jc nhieu quan djch l1;1i cang

duqc hoan h6 Ia anh hung cai the. Nhung nhung

ke anh hung cai the' ay, nhu Na-pha-luan,

Thanh-cat Tu-han, Xe-da (Cesar), da co ai chien

tMng duoc nhung d\lc vQng clia chfnh minh? Cho nen thang ngttbi da kho ma thang mlnh l1;1i cang kho hon. Dtrc Phat da thang ca du<;Jc ngo1;1i canh

lan n¢i tam. da tMng dttoc ca ｧｩｾ｣＠ Ma-vuong liin gi(i.c Duc-vQng. Due PMt tMt xung dang voi danh ｨｩｾｵ＠ｄｾｩＭｈｵｮｧＬ＠ D1;1i-Ll,tc

N gai ll,li kh6ng the vl quyen l<;Ji riemg etta mlnh ma chien dau. Ngai chien dau vl tinh thttong. Ma tlnh thttong Cl day cling khong phai

chi nam trong ph!;lm vi hep hoi cua gia dlnh : thuong cha ｭｾＬ＠ vq con, b1;1n be. Tlnh thuong (J

day la tlnh tbuong doi v(lj tat ca chting sinh, tat

ca coi doi.. Tinh thttong ay no r¢ng sau nhu trbi be, thiet tha nhu tinh ｭｾ＠ thuong con. Due Phat ｴｨｾｴ＠ xung dang voi danh hieu D1;1i-tu, Dai-bi.

L1;1i vi tlnh thvong ay, Ngai da hoan hy lia b6 ng6i bau, cung vang ､ｩｾｮ＠ ngoc, vq ､ｾｰ＠ con ngoan, dim hay mua ､ｾｰＬ＠ mui ngon vj ll,l, de song m(>t cu(>c dbi kham kho, dam b1;1c, thieu thon, giii'a rung thieng nuoc d¢c ; Va m¢t khi da roi bo nhung thu ma ngttbi dbi cho Ia quy ba.u noi tri'Jn, Ngai khong m¢t phttt giay nao hoi tie'c, muon

quay ｶｾ＠ de huCing th\1 l1;1i. Bang cola Ma-vuong dBr sai con gai mlnh gia lam nang Da-du den keu g9i van xin Ngai tra ve cung, rnA Ngai cling

kh6ng chut d¢ng tam th6i ｣ｨｵｹｾｮＮ＠ Ngai thl,tc xung dang v<'1i danh ｨｩｾｵ＠ｄｾｩＭｨｹＬ＠ D1;1i-xa.

Cho ｮｾｮ＠ ngay nay, m6i khi xung tan danh

ｨｩｾｵ＠ N gai, chting ta kh6ng ｴｨｾ＠ khOng suy gam cai y nghia sa.u sac va dung dan ma nguai doi xua

den nay da ton xung Ngai la D1;1i-hung, D1;1i-ll,tc,

D1;1i-tu, D1;1i-bi, D1;1i-hy, D1;1i-xa.

C. KET ｌｕｾｎ＠

Cluing ta nen pluit tf1m n)ng liJn va ｭ＼Ｎｾｮｨ＠ me ChUng ta da. dti<;IC biet qua dai song cua due

Pb?t tu khi so sinh cho den thanh ､ｾｯＮ＠ Bai hQc cua_doi Ngttai ､ｾｹ＠ cho chung ta nhietl y nghla, nhieu phuong ､ｩｾｮ＠ quy bau.

Nhttng di€m quy bau nhat doi voi nhung ke so

co nhu chung tala phai phat tam bOde r¢ng lon,

ｮｧｵｹｾｮ＠ vi dbi, vl dong bao, dong ｬｯｾｩ＠ ma tu hanh,

chu kh6ng phai ch i vi Jqi kh rieng cho moi ca

nhan cht"mg ta.

Chung ta ｬｾｩＢ＠ pM.i phat tam dung manh, tich qtc trongsu tu hi'mh; mot khi da vao duangdao.

thl du ｧｾｰ＠ nguy nan, ｨｩｅｾｭ＠ trCJ kho khan cling nha:t auyet kh6ng thoi iui quay got. Chung ta phai ｴｾｰ＠ cho dttqc cai due kien trl nhtt due khi PhiH ngoi thien d!nh lien bay tuan t::,ti bay cho quanh khu vl,tc cay Bo-de <cong 49 ngay dem)

Duqc nhu vay m0i X ling dang la "Chan chfnh

PM.t- tt.t'"

HOANG PHAP

( !) T UU'l Thfit t ngay [(l i gik cfty B(i-<:Jc ;Tuan ·n1<ti Ji IICI] ih<.lp Bat Thufin ;l uan Th<lr Ill quflng tl;l t ktch hanll : tuan lhfil IV cung r()ng D 1-l..a : 1 ui 1n f11f11 V h1 r .'{) ng V().f)l: , tuiin Thltt VT lY cay 11H.:<iU-1Li5t , tuan l hi1t V II o· dty ｾｵＭｬ｣Ｍｭ｣｡Ｌ＠ !'hal I.LJ' ｢ｩｾｴ＠

ru·ng kho Jwnh den d"ty B(J de cru :::n ｭｾＧｬ＠ tx1fJ1 cnJcu, huf,i 1Cii himg ma Xl lll!c ｩＡｩｴｾＢ＠ｾＱｮ＠ m:1i mcx: I:J th;'mh l'h[H.

HAY CUD /

DI TICH ?

T TRAM SON

TIJ(IIINII

eNSNCPH • 59 •

Dan Long Chau con luu truyen thuyet M¢t ngoi sao ､ｾｰ＠ nhat Thien-d'inh Con Trai ten : Tu Vi Tinh Giang tran d¢ the kiwi sinh: "Tu Tram".

Nam ng<;m n1ii hznh nam con phuqng Nghen cao dau g9i :"Ngu nhq,c san" D1lng tren c1ia d¢ng Long Tien Ngam nh'in: cung ､ｩｾｮＬ＠ Thap Thien-But Trai / (1 J

Trcn d[nh nzii: "Thiem thai (thiL) VQng Nguyijn rn Trang d¢ng Ticn : gieng Ng9c, hang Rong Mieng Rang phd J<hi nui s6ng 1 lang long bong nguy¢t lnng lting coi long

Tren uach d¢ng cAuong long khanh da Chqm nh<: tay.tdng daph6t ra Am thanh fly di¢u ngan nga Tram hilng gqi nho xua xa c6i nguon

Truoc Tam-bdo bay cay hzrang da. Hiqu "Ch[nh !loa" chqm khac hoa uant 11

1ba sen tuqng dci ｮｧｨｩｾｭ＠ trang The ngai, tht d1ing hang hang uy linh

Tlfqng La-htrn da hinh, da dqng Vi cai rang, vi nglf- gia I)Oi ''Hu vo" nhang lqi rat "Dai" Gan ly tue ｮｧｵｹｾｴＬ＠ mat ngai dtlc nhan

Tren suan nzii Quan Am dn ｨｩｾｮ＠ i-1!

Duoi tung deo ､ｩｾｮ＠ Mau anh linh Guang ho ban nguy¢t soi minh Rung rinh day nude eli rinh dap trang

Ben phdi di)ng Quan Am Phqt ｖｩｾｮ＠Vua Hy Tl5ng phat nguy¢n dl/-ng xay Gianh cho cung nu tot day An chay nzem Phqt thang ngay·luyen tu

•60 • NSNCPH •

Them chQ.ng duong sang V6 - Vi- Tl! Noi an than tlui linh Su quan (SJ

Sam chieu vang tieng chu6ng ngan Non cao ch6t v6t chin ta.ng hoa sen

Ba.o t1·ieu dqt, b6y Zan t6n tao Ddm to them briu vqt giang san Dli m minh ngam ccinh danh lam "Bau trot . Cdnh Bi!t" nhrtng man mac l ong.

P 1!(11 ui· : Dinh II ong C'tr

Day Ia m<)t bai tho dva vao cot ｴｲｵｹｾｮ＠ :" Dac Ho voi Ttt Tram Son" cua Minh TU ma ta c gia da chuye'n the, da kha i quat khu di tlch ljch sll "Ttl Tram Son" khi con ho:'m my. ·

Tro ng, t ntdc etta d<)ng Long Tien, ｨｩｾｮ＠ nay ｾＭｩｊ［Ｌ＠ !li h i nhic u bai tho day lang ｭｾｮ＠ cua du khad1 - lw c g·i;'l thtip phuong, ca ng<;li canh dep k:; th11 n:·l _v lhfc1i day xin trfch dAn so ､ｯｾｮ＠ :

* Tlul Scln Nam H«Jl' t.>au-t.>Ong A Th! (nit!n ｨｩｾｵ＠ Khai ll!nh Giap Ty xufm 1924) :

''Danh th6.ng thien nltien cdnh va.n con T1i Tram rno ngtit n1ii chon von !fCing H6ng /r1p lap may nlut quan But dn tra fro s1ic cluia mi:m Ch (in N [JII /eli brn mi'lu l¢c biec C11a Tmi gi6 l11i t bong trcmg tron Tru trl au him Ia sinh Plujt Chir r c6 rluycn gl uai mii non"

* Tlul Bc'mg lllta- Nguyl-n Ha Tit!n (1924)

"Cri nh Long Chnu danh lam ､ｾ＠ nhrit Dong Long Tirn non nuoc th{Jt Ia xinh ... TQo h6a 1!1/u tlnh thien t1.1 tlch Giang son brit lao t[ ch nhi kim ... Thien btit ycrn he, nha.n bat yein Cdnh thien nhien muon chiein de' ri cng choi Lqi e lhay p hong ccinh ctia trai Au Ia de' cimg ng1ti:Ji ch01 cung thu ... "

* Th<J ｎｧｵｹｾｮ＠ Trinh Tl1iJng (1924)

" ... Nguon dao l¢ng lay trang long sang Ctia d¢ng mua tu.on kh6i l¢-n mi:J Mai hay la cdnh Than Tien do C'h1ta ､ｾ＠ T it Lang da tai day ... "

* Tb<J Til ｨｵｹｾｮ＠ｶｾＭ Thi1i X min Phl1Ung

(Nien ｨｩｾｵ＠ Kh:'ti D!nh Quy lll}i tim- 1933)

" ... Gi6 th6i citn hang x6 da tra.ng Song ho m(Jt 1Woc can beo xanh Tren n.on ma chq Tri:Ji mua ban 1hmg d¢ng ph6 hang Bz.tt h6a sinh .. "

* Tlul Ph:_uu M;_mh Tl1ilng

INien hit'u H<"w t}._•i Binh Ty thu- 1936):

" ... K!a rdnh Bong Lai n6i gitia dong T1i Tram chon 6y phcii hay kh6ng? NhO ai to dir'm nen linh-tlch N1ic ti eitg rlanh lam coi Lqc Hong ... "

M<)t sv ki$n l! ch stt m a mQi ngttai dan ｖｩｾｴ＠Nam a i nay deu gh i long t::tc ､ｾ＠ : fiy Ia dem trl1 tjch Blnh 'I'uat (2 1- 1-194 7) Bac eta di trong mw1 phun va gio n?t, tv xa Can Ki¢ m 1 Ha Thyl den Tti Tra m S<1n, Bac vao dong Long Tien dt1ng t ruoc may phong thanh cua Dai ti eng noi Vi¢t Nam J9c lai chuc mung nam m di Di nh Hq1, gtti den dong han va r:hien s i ca 11ttdc. Bai tho nhtt m¢t. lai h;ch xung ｴｲｾｮ＠ mang ca hao ky non song dat nt(dC .

" Ci; r16·SOO vang lung bay frl(r'Jc gio Ti (ng l> cn I.-hang clll 6t 1·nnrz rlny non song 'nJnn dan ldwng chic!'n, tohn dl(;n ldzlmf? rhifn Chi In dci quylt, long ta ria dong Ti6t lrn rhien si, tu>rt lt>n dnng bno .' Slir ta da m(Jnh., nguoi ta da rfcing n ·ubng l;_'y !.-hang chirn nh6t rlmh ｾｨｮｮｧ＠ lm Thong nh6t D¢c I{Jp nh6t dfnh thhnh u 'mg"

Cu(lc ｫｨｾｩｮｧ＠ (' hit"n chong ｐｨｾｰ＠ thang I<:Ji. tiep cl(;n CUQC C'hie'n dau chong My va be• hi tay sai, B<1c l;:t i den Tit Tram san vao ngay :J-7-1966, tham hoi va lam ｶｩｾ｣＠ voi can b(> va nhan dim trong vung, dong thai Bac con gianh thbi gian tha m !;;ti canh dE;>p cua Tl! Tram san. ·

Ttt 1\·ihn son khong nhl'tng la m<)t danh lam thang canh noi t ieng, m a con la mot. phao dai phong thu dat mcdc qua cac thai d:;ti. ll ·ong nhting nam "chien tranh nhan dan danh thang chien tranh pha ho;;ti cua de quae My" . Nhting ngay thang cu6i na m 19 72 noi day da tUng Ia chl huy sa ti€m phuongcua B¢ 'I'tt lenh Phong khong - Khong quan. Tv day quanta da phat ｨｩｾｮ＠ B52 cua dich cat canh tv cac can ct't khong quan

En-don-xin ＨｇｵＭａｭＭｴｮｾｭ＠ Thai Bmh Duong) va U-ta-pao (Thai Lan), each da:t nuoc ta himg Vl,ln, hang ngan ki-16-met. Va tit day da phat di nhung m¢nh l¢nh chien dau quyet djnh tieu di¢t b9n kh6ng quan chien luqc va kh6ng quan chien ｴｨｵｾｴ＠ cua de qu6c My, ba.o v(l bEm trbi mien Bac, truoc nhat Ia Thu do Ha N(>i. Lien t\lc 12 ngay dem khong quan Ha N(>i da chien dau soi d(>ng, hiw hung, pha tan cuoc ｴｾｰ＠ klch mang ｭｾｴ＠ danh Lai-no-bech-co II (Linebacker II), ban roi 34 may bay chii=>n luqc B52 va 5 may bay canh c\lp, canh xoe Flll hi¢n ､ｾｩ＠ nhiH cua kh6ng quan My; nhieu ten ｧｩｾ｣＠ lai hi d?m t(>i, nhieu ten bj bat song, bu(>c chU.ng phai ngitng da"Rh pha mien Bac. Trung tam ci1a m(>t sv ki¢n Ion nhat the gioi luc bay gib Ia :" ｭｾｴ＠ｴｲｾｮ＠ Di¢n Bien Phti tren khong"

Hoi ky ctia tnmg tuong Hoang Van Khanh nguyen Ph6 Tu ｬｾｮｨ＠ Phong kh6ng-Khong·quan da viet :" 'Thi mong mai sau can ham nay (d(>ng Long-Tien} se tro thanh m(>t bao tang danh thang B52. Cac t he M mai sau se tim den day nhu tim ve c(>t moe ljch su quan trong ctia dat nttac."


Tu Tra m son m(>t quan the ket hqp giua sang t;;l.O ky di¢u ClHl thien nhien VOi ban tay tai hoa ngh¢ ｴｨｵｾｴ＠ ctia con ngubi, da tl,lo nen m(>t canh quan ky vi .

Trai bao trieu d;;li ong cha ta da day c6ng gin giu ton t?o, do Ia m(>t tai san qu6c gia quy bau kh6ng ai duQc xam ph?n:.

Thu tuong Ph?m Van Dong thay m;:it chlnh phi1 ky quyet djnh s6 559 ngay 15-7-1977 cong nMn Tu Tram SonIa m(>t di tich ｬｾ｣ｨ＠ sit van hoa. Den nay ai cung hieu quyet d jnh do con nguyen gia tri phap ly.

N gay gan day cu6i 1993 toi cung cac ｢ｾ｣＠ lao thimh Cach nwng va m(>t s6 qtu chien binh cao n ien dang Ia h(>i vien Cau l?c b(> Thang Long, to chuc tham quan khu di tlch nay. Nhting mong dtt<;Jc chiem nguf:lng m(>t di san van h6a dttQc xf>'p ｨｾＬｩｮｧ｣｡ｯ＠ cua dat nuoc. Nao ngb toi noi thay clmh nul nao long, tam trl,lng luyen tiE"c bu6n bvc. ua t Mn trao dang. Day khong con Ia Tv 'f'rlim :>on ky Vi nua, ma dang bi bien thanh mot cong tntbng : ngubl ta tuy t i¢n no min pha ntii , ban da lay ti€m, ll1l;lnh ai ngttbi nay liun, loi dung co che kin h te thi trubng h9 chl biet co chtt 't ien'·. ngoai ra khong c6 gi dang gia t rj , ke ca cac kien true dli<;JC luu giU tit may thi€m Olen ky

Cac di tfch quy ｧｾ｡＠ o day dang bj p ha huy m(>t each tham ｨｾＬｩｩ＠ :

* Nam con phuqng (ngU. nhac son) chi con 2 , 3 con khlic bi khoet sau den tan xuong tt'!,y. Nui But Klnh Thien da bi ｣ｨｾｴ＠ mat qua ntta than roi, phan chan con lai dang bi nguy co d6 ｳｾｰＬ＠ xung quanh nui But, nui Cung Ia phi'm dat cua 4 cung di¢n, khu lang, vttbn hoa dbi Le kh6ng COD nua, ma chl thay day dl)c nhung ham ho nham nho dang sq, nhln vao ta c6 cam giac nhu vita bi m(>t ｴｲｾｮ＠ bom rai t ham.

· *Chua Quan Am tren subn nui da thimh m()t dong gl,!Ch Vl,}n , COn tro }ai tam bia da nam gitra nen, c6 chu de :"Hoang trieu Khru Dinh At Suu nien (1925) thu nguy¢t, cat nMt, Long tien tV chu tri u .ng Dinh Xuan L?c ｨｩｾｵ＠ Thanh Tubng ttJ xuat ngan tu t?O".

"" ｖｩｾｮ＠ Quan Am c1;1nh chan mii tren dubng sang ｣ｨｵｾ＠ Vo Vi, con g9i Ia chua Ba Lang, xua kia do vua Hy 'Thng xay dtJng gianh rieng cho vuong milu, vuong phi, cong chua ve day tu dao. chi con tro m(>t h(> khung xieu ｶｾｯ＠ dang tren da


tim ve hoa than hoan vu. Th1,1c dang ho ｴｨｾｮ＠ voi doi diu doi con sot ｬ［［ｾＮｩ＠ tren c(>t da reu phong :

"Hoa tluiy huang luu thien c6 tqi Long son mqch dan bach nien truang"

(am dwh.

"Hoa thziy ngan nam huang uan ngat Long son tram tu6i mqch kh6ng ngilng".

Qua tiep xuc vai ni c6 ｄｩｾｵ＠ Th1,1y chua Long Tien cho biet : 24-9-1992 m(>t dem ke cap ｾｙ＠ ciia vao lay di m(>t hie 7 pho tttong go mit son son, thep vimg, gom ttrong Ph ::it ba Quan Am cao L 7 met ; tuong vua cha Ng9c Hoang v. v .. ."'

Chung toi gap mc)t vai ｣ｾＺｾ＠ gia nguoi dja phuong cho bi<>"t : "l ien t1,1c hang ch1,1c nam nay lw da lay di hang ｴｲｩｾｵ＠ met kh6i da (1 day nui nay,

1 ngay nao cting co xe 6 to tai hai chieu khi tai cha than ban cho cac chu Ia nung voi, khi di cho <.ta, eac b:k cu xem nhung ne n , nhung tttbng cua cac nha cao tang, khach ｳ［［ｾＮｮ＠ mini day do cua h9 Ia d.<i 'l'l:am ca day" Chung toi hoi them :· The t rf'.n khong ngan cam sao?"

-"Co chu, cam thi cam, nhttng dja phttong ct1 thu le phi cho xe ra vi'!o t.hl cling bang kh6ng".

Chung t61 g?p top nam nu dang khai thac da g;:1n hoi - h9 noi :"Chung chau chi b1et lam cong cho cac 6ng ba chtl thau kiem song qua ngay, con day hac xem day nt'li da nay nhieu cho da thanh "cay' , thanh "chi" ca roi - y noi da ban. Nghe nhung ci\u noi do long toi cu se ｉｾｩＬ＠ tv hoi khong biet nhing vi¢c la m nay con tiep dilin den baa gib? .

Dttbng vao dc)ng Long Tien, nhieu ､ｯ［［ｾＮｮ＠ｭｾｴ＠

duimg hinh Ian song-yen ng1,1a, 6 ga, o voi, nhat Ia dttbng tit chua chinh sang chua Vo Vi, ven duong bien thanh nhung ham hao sau ｴｨｾｭＬ＠ xe du Jich khong dam vuot qua, ma pha.i do a ｣ｾｮｨ＠quoc 19 ｨｯｾ｣＠ chan nui 1'r1,w , khach phai roi xe "cuoc b(>" thi;it la m(lt CUQC tham quan kha vat va va nhech nhac.

Tren dubng tra ve Ha N(ii, c:ic vj cling chuyen xe : Bac D?ng Phuc trttong ban Du ljch cua Cau l?c b¢ Thang Long co nhac toi viet bai :"Hay cuu lay Ttt Tram son" May ngay lien lbi khuyen d1,1 ay, khien t6i ban khoan, ay nay khong yen, vi dttoc biet co nhieu tieng keu "Cuu lay Tv Tram

Son" roi, nghe noi co ca hQi thao ... moi day ngay 9-1-1994 chung toi ｬｾｩ＠ tai tham quan, vAn chua thay co hi¢u qua, ｣ｨｾｮｧ＠ le nhiing tieng mln no, nui do, da roi hang ngay dien ra quanh khu di tich nay c:iing khong lam rung chuyen toi toa !au dai ｣ｩｾ｡＠ de ong ba quan chuc nay dang t9a ngV chang?

Du ｶｾｹ＠ de dap ung nguy¢n VQng cua quy vL hon nua cling Ia nguy¢n v<;mg chung cua dong dao tin do ｐｨｾｴ＠ giao trong vung : T6i - m(lt cong dan - m(lt cuu chien binh voi tat. ca long thimh tMt thiet tha vai tai san quoc gia, viet bai nay hy VQng gop lllQt fun thanh va0 hoi trong ba0 dong "hay mau ct'tu lay 'Ti:t Tram son" ngan ch::;m nhung kf> pham phll tuc ttt dang "ban sung luc· vao qua khli '"

Mong rang mot ｬｾｭ＠ nfta cac co quan tit trung uong den dja phttong, cac vj chlic sac trong Giao hoi Phi;it giao Vi¢t Nam khan cap, lttu tam, co nhieu bi¢n phap thich dang cuu lay khu di tfch ljch sli m¢t phan than the cua dat nttoc dang bi cau xe, ma chi each trung tam Thu do Ha N¢i co 23 ki-lo-met.

Noi ma Bac Ho da khai quat hoa gia ｴｲｾ＠ Jich su van hoa danh lam th3.ng cinh Ttt Tram son v<'Ji d6i. cau d6i <1 tam cao ｮｧｨｾ＠ thui;it ·

Plw'!n am: '- Cao son hiru y thzen nien b1i t - Luu tluiy u6 thanh uqn co dun''

Xcuin Guip Tunt 1994

T.H

1- lnar Kinh Tl11en - tu'ang truycn cim goi But cl1a con tr6'i.

2- Thlcm tht1 von)! ngtl) ct ＬｾＶ＠ nghTo : c6c ngam trang

'1- N1cn hi¢u Chinh lim thll 17 r ＱＶ｣＾ｾ＾ｬ＠

ｾＭ Olua lht'r Phflt Bit Q.mn A rn

5- Mflt trong thu llnh cilia 12 su· qu<in (thC0 van bia)

(l- EXli d iU c!6i cua nac l 10 cling hi x6a nhba (que! v6i phu

di) r:tt kh6 doc.

DI TIM 'DAU 'fiCH A '

MOT HUYEN THOAI . . SCmg To tt:r nghln xu·a dtng

Th;lng Long tli ｶｾｴｮ＠ li ch sti · \ ｾＱＱＱ＠

IH.\t ｖｩｾｴＮ＠ Nha va n Ti) Hui"ti tiJ ...

I:ly chir S(lllg Ttl ｶｾＱ＠ Ho<!i Du-e

& ｾｨｬＺｰ＠ th;'tnh tl: n mlnh. t"lng

lll C CIO Ca UaO :

""S1ing Trl tllrri·c cluiy 1fllllnh

("()

eli 11 D tm g s mm g sri"111 .

Qurin (jif) giiing kl111yu

Si1ng Ti) ｮｧｵｾ＠ l: n li"t

ｾｃＱｮｧ＠ I lOng n(l h:lt ngu(in t lr

phu·lr ng Giang Khrtu (phil

lli"tn g 13u(l m). ni·asC111gg:tn cl11r

G :ll"l huyl:n Tht) X uung. S\1ng

chlly qua Vi nh ｔｨｵｾｮ＠ Tt:r Li l: m.

T h;tnh Tri dC:n 1-l:t Li eu T h:tn

Oai roi hi1a ｖｾｬｏ＠ sClng 'hul:.

SCmg Ttl chfnh lhu·c ell le n on

dinh \ ｾｴｮ＠ n[i m 545 At St'ru v:'to d(ri \"LI :.l L)· 'am DC:. Si\ng Tc! ｧｾｮ＠ vt'l·i l ruycnlhuyC:t : M(11 n.t g.i:'t btri l(1i giir: t

. U(lngd:tp ｮｌｾｴｫ＠ tung can m[iy tnrcrng ndng Cat.l Hic n

lit ｫｾ＠ di chicm dual nhi"t cCr:t. D\1 cung t,·, uii ng ｾＨｬｬｬｧ＠

m:lllg len ngtrlr i lai l! ch IH.> l 't\ anh em h\1a thu:·Hl hl: n

d<lll g ntrt.lt t rong xanh. Lai tt\ t ｲｵｾ＠ 13n t h uyl: t dt'mg ｾｩｬｮｧ＠

chfnh Et \Cl ch:"\ n cua than Ngtru tlr Trung I loa ch •. ty

v0. SC1ng Tti gan vo·i nhic u hi1i l:'lll g ctt:t ml1a xu:·tn:

"Nhri" ngcly miing 7thring 3

Tro· I'C h()i L(ing, tn)· ra h(ii Tluly ··.

ｓｾ｣ｨ＠ｖｩｾＡ＠ Di l3n U Linh chn ｨ｡ｾ＠ : Dao Hanh h(.l Tt:r

ht.'ty L<) qul: lang Lang, m(11 vi ph:'tp su· noi ti l:ng thiri

Ly Nh:"tn Tong J 127. ()ng thi khoa 13:.tch Li en do thu·

nh:i t nlmng khi'Hlg lam quan m:'t di tu t)· chLta Th:iy

(chita ThiC:n Pht.'tc). ｔｾｲ＠ l:'t t(.> tht.'r 12 cua dt\ng thil: n

HO ｔｈｾ＠ THANH HUONG

N:tm Phu'O'ng. ()ng th(1ng hi l3u ki nh ｫｾ＠ th u:tt ph{sp.

() ng lit nh:s tim lt'rn tlu)·i Ly, l:t gi{ttl tr \1 eLla <tn kh:iu

mua ri'i i d:tn gian. T ir d itng phC:p d;'snh chct Dai D iC:n

(r l:tng Vllllf!. ､ｾ＠ b{to thLt chn ｣ｨＮｾ＠ Tlr \ ' in h. Vl :-.au Ly

t\ h:in T(Hlf!. khCHlf!. c(> con trai. em\ ua 1.1 ｾ｜ｌｴｮｧ＠ Hi l: n

ll a u mlri dl:n diu n lng. Dau Hanh th!'tc ｾｩｴｳｨ＠ 1:1111 con

'l rai Sisng \:ttl ng:ty mi.'\ng. 7- 3 1\'h[t m Thin n:im 111:>.

tl: n 1:1 Dtrtrng ll {tn. Nttm 1127 duuc IC: n I:m1 \'Ua Ly

Th:l n H 1ng ( 11 2<'\- 111X). ·

Ta thti· J"'o m(>l ｾｯ＠ ng6i chua ben dt\ng ｾＨＱｮｧ＠ T6.

Chua Du¢, tlHi n T icn Dich V1lll g Ct1P l!<l i 1:1 chua

Th;'mh To xfty tir tliri L) , h;in T l'mg. Nui ､ｾｴＩ＠ th<r Ll:

Nghia (D"'i D icn). D6 chfnh Ia nO"i ､ｾｴ＠ 111(1 cua ()llg.

Dan L'tng tl<i 1:11n tuvng Cmg b:'ing g\1 mft. Chua Due

c\m c6 tl: n nth Ia Ou:'tng Khai Thil;n TLr. Cling trC:n

dJtlhi1n Ticn Dich Vt.lng con c6 chiw 6,1 L:'ing ｾ｡ｵ＠ doi

e64 • NSNCPH •

lhanh chua Hoa Lang na i c6 mo t[mg cua Du·c Th{mh

M;1u Tang Thi Loan. Do chua clma du·9·c lrung lu cho

ncnlu\rngThanh Phi), Thanh M5u dU'Q'C dtra VC ｣ｨｵＺｾ＠

()uan Hoa - lhi lran Cau Giay. Nhfm dan van lruycn

11,1ng d iu ca vc ｮｧｾｴｹ＠ sinh cua ba Tang Thi Loan :

N lui ngay mong 9thtlng gieng

H ai lung plil,tng st.r. ai quen nhd' l'e

Chua Ncn (Dfm Thanh CO') trcn ncn dal cua ong

ba Tu· Vinh o· Lang Tlm<,rng. Chua c6 lu·<,rng cua 6ng

b;'t, sO'n son lhcp vang de lrong kham tho·. Chi:1a Ung

(Chi C: u ｔｨｩｾｮ＠ T1,1·) nui lh\.,. Ttr D;_to H <.tnh, Ly Than

Tt'lll (kicp ｾ｡ｵ＠ nb Ttr). Chi1a xfty t tr the ky 12 ('r yen

Liin)!. Chita ｮｾｭ＠ tr0n khu d:lt n)ng, cfty cil i um !ltm

tlu'l,n.: cut ｬｾｴ＠ｴｬｾ＠ nhfi t Tung Utm. DiCn thc'r ct'> pho tm.mg

Ttr D<tt> llanh ch£11 ｬｩｾｵ＠ d:tn mfty phu w n. ()ng ngoi t'r

Ill' th6 ｬｾｬ｡＠ thicn. Tm<'i·c nam 1945 van Cl)Jl ltru giu·

ｱｵｹｾｮ＠ kinh bang Dong. ｴｲｵｹｾｮ＠ｲｾｮｧ＠ Et nhu·ng du ｫｾ＠

etta Tlr ｄｾＱＰ＠ H;.1nh. Chi:ta Tam I luyl:n (klmcrng Di nh

-Thanh Tri). Nhftn d<"tn ti· tlfty qucn gQi Ia An Th:'tnh T;·,, \ '] ｣ｨｩｾｮ＠ lranh, nam 1')-U'), (LI'(r ng Th(mh tltn.rc ｾＨＩＧ＠

t{m \C chi:1a Llllg. N;im ＱＰｾｓＬ＠ l :,1i dlJ'(_>·c nr6'c vc chi:ta

T,un llu ycn. Su· q1 O;'un Xuftn ln.J tri chn hiC:t :

- Th;)t ra mui'l n hicu w tich di n de n chua \'an

(Jft.,;'mg ｌｩｾｴＩＬ＠ chi:1a.Lu (D:.ti Ki m).m6i hicu dm.rc cftu

t h;'mh ngu· :

Ung f\ l t.K th(r d:iu

Lt'1 C:lll ·l ht)· ch:'111

Ph:tp \'fu1 the)· mi nh ...

ｈｵｾ｣ｮ＠ tho;_ti clH> ta hict : Oai ｄｩｾｮ＠ cao t:1y di1ng

:-.tri hi.1a hul>c ng:tng ln.ln!! nr ｾｩＱｮｧ＠ Hic n 11:-lll nen Tir

Vinh d;! hi C: n nguyen hinh con gi[m. 0;,1i ｄｩｾｮ＠ .d(tnh

chct. '\[tc Tir Vin h lr i'>i tren di) ng sClllg TC1. Ba nni \1l·1

IC: n tht-111 tk'mh 3 ng(li chua (r M;tc Tllll'trng Dinh

( Khu\rng Di nh), Kl: V;m (Ho<'tng Li Ct), Lu Cau ＨｄｾＮｴｩ＠

Kim). C6 75 ng\>i chua li en quan den ｉｾ＠ h()i E111g L"t ng.

ｾｴｲｩ＠ i\ng ht'>a hi) dQa Mi nh Khtlll g ＱｨｾＱＱＱｨ＠ chi:1a Mua, nn i

tmggi:'111g ki nh trongtll:mthanh chua Tram (Pht1 Hoid

- Dk·h \'twg), no·i ong h6a ｐｨｾｴｴ＠ th?111h Chi1a Th:ly

(()u\ic ｏＺｾｩＩＮ＠

Chua Ia blto lang thu nh6 cua lang ViCt Co ch1ra

tl1.rng nhi\;u di tfch l!ch ｾｵﾷ＠ cl'> gi[t tri. Do·t chung t6i di

kh:IO sill cung cac vj l rnng ban khoa hoc ton giao Trung

u·tmg, \ ｩｾｮ＠ Van hl'>a diln gian cltrc.rc biet : 11hieu ngoi

chua <.Iii dm.rc trung tu, x6p hi,ing nlm chua DuC, chua

Utng. Nlmng con nbic u ngoi chiw. xuong cfip. bi bo ｨｯｾＱＱＱｧＬ＠ bi Jan chicm nlm chua Ba lang, chua Tam

ｈｵｹｾｮＮ＠ C6 ng6i chua chi con ci\i len lrongsach vt'r nllll'

chua Tham, chua Thu·a. Mt)t ph<'> lien si vl:. ､ｾＬｾﾷｉｑ＠ h6i

noi:

- 'Thzilthu vj khi ta tim hieu ,.;; ｉｾ＠ h(>i L:Jng. LC h(1i

cua ｉｾ＠ nghi n(ll1g ｮｧｨｩｾｰ＠ｖｩｾｬ＠ Nam \'lr i Sl)'lham gia CLI .l

di'tn quC: lang gi:ly Yen ll c1a. li111g ､ｾｴ＠ Nghia Di'l, l;'mg

c!im \'\mg. l<'tng rau Utng ... LQ hi\ i <.liQn ra trl:n nH)I

vung !>ong mn)T vu·a mang tin ｨｩｾﾷｵ＠ phon lhinh D\m_!.!

t'\am A l;_ti \'ll'a mang tinh nghi IQ Ctla Trie u dinh phung

kic n Viet am'' ... Ctn c1,1 Nguyen Kh;! Ch;_tc tie:'n si

n;im 1(.,31 ' ic t bia kh;k o· chita L[tng, xin 1<!111 di ch ti:r

cht:r l-1[111 :

- "Dao Phil t .cl> chua den, tlc pht.l ng thc1· ｐｨｾｴｴｯＬ＠ ct'1n

Lt 11tri di'tng h ll'lmg, clnic llw Th(tnh 1-lo{mg.

Chit:t thi co tri\ng chutlng: de ngCtn vang ticng nl''i

chinh d;,1o, u1n 1:, llll'i c:t ngc,ri cClilg dl'rc.

Chi1a Chil: u Thien nay I;', dil t pln'ic lu·u l ruycn m(>l

plnrnng d:tu anh li nh m:"ti c\111 mui111 thuo·.

Djn Ci.u Khan, tbi ngtrt'ri kh<.lt:, cua nhic u, tram

I(JC. tram ph uc d\1n t6·i, d\1 dic u piHk, lhq, khang,

ninh ... ".

ｔｾＱ｣＠ｮｾｵﾷ＠ｖｩｾＡ＠ Nam c(J cilu : "Nang 6ng TLra, nma

(>ng ＨｩｩｃｭｾＢＮ＠ ()ng Ttra l;'ti'mg Ti:r D:.Jtl H:.tnh, nbft n v(tl

chinh CLIH hl) i L"111g cung nlnr i'> ng Cl i6ng li't nhftn v(tl

ch.inh ctl<t Phi1 o;)ng. Tirn hicu ht:li L tng c(m ＡｾＱ＠ lim

hicu ticng nil i c1b ngtrt-ri ｜Ｇｩｾｴ＠ Cl'> , .:, pbong IL.JC ｉｾ＠ h(>i

d:·,n tik. Ngtr{ri di't n ｾｴｩｮｧ＠ Til llnn\ng dc)c ｣ｨｾ｣ｨ＠ : Tu·

b Ttra, L<) l<'t Ltra, H:,1nh 1:1 HiC:ng, Vin h l;'t Vicng, con

gi;'tn l <"t con gi()·n. Ngi'ty Tct Doan ng<\ trl: con vi:mg

U111g khf>ng dco I ui bi:1a ma dL:o ngu ::.:lc.

D5u tfch lich ｾｵﾷ＠ ctta m(>l thcl-i " " xtra s6ng ､ｾｹＬ＠

nhu·ng ｉｾ＠ h(>i truycn th6ng d;l 11 l i'lC I n'Hc q)'j CU(>C song

ng;'ty nay 1;, hicu ｨｩｾｮ＠ ella ｾｴｲ＠ tirn lt'l i \.;, trft n lrQng n6l

UL'P CLia \':in hi>:t ct>. \·;in h1\1 tE'tn l(K.

CHUA /

BICH . A

DONG •

LA DANCi BAT

JLa m<?t trong nhi"tng thang canh noi tieng a dia pMn thon Dam Khe, xa Ninh Hai, ｨｵｹｾｮ＠Hoa Ltt , tinh Ninh Blnh

Bich D<;>ng nghla Ia D<;>ng Xanh Tuong truyem do ClJ

Nguyen Nghiem duqc trieu dinh giao cho ｶｩｾ｣＠ ph1,1 trach dap de HOng Lini1 a phfa nam h ｵｹｾｮ＠ Yen Mo, co den tham chua va dat ten d<?ng vao nam 1773, tri"eu vua Le Hien TOng, nien hi$u Canh Hung. Co le khi ong den day, nhln toan canh m.'Ji, d(>ng. song nude, dong ru<;>ng, bau troi deu nhtt phu m(>t mau xanh ngQp mat, d('ing Ia hQi t\1 nen xanh do nen phai Ia d<?ngXanh- cai ten do ｲ｡ｴ､ｾｰ＠va m<?ngmo. Hai chi1 Han "Bich Dong" viet theo 16i dai t1,1 chan phuong, khu6n chu dai 1,5met <htqc khac vfw vach da ngay tnrac clia d(lng. Hai ben chv "B fch D('ing" co hai dong chi"t nhO, m(lt ben de "NMt nam Nguyen Chu d?t blit ", m('it ben de "Nguyen ｎｧｨｩｾｭ＠ ph\lngde" De khac nhun_g chu nay, nguot ｮｧｨｾ＠ nhan phai bl;lt nui, d1,1c deo dong da t rong 8 thang trai mai

xong.

Bleb D<;>ng gan lien voi ten chua Bfch D<?ng, duqc xay theo kieu chu "Tam" (ba toa), tam cap d<;>c theo stton nui tu thap len cao : Hl;l, Trung va Thuqng.

. Chita Bfch D<;>ng la mot c6ng trinh k.ien true co, nuiicongluqn, dang net trang nghiem, ､ｾｭ＠tfnh dan t<;>c. D?c ｢ｩｾｴＬ＠ chua Blch D<;>ng dttqc xay cat a tren suon nui cao, dva vao the nui. Nui, d<?ng va chua dan ｱｵｹｾｮＬ＠hai hoa. an ｨｩｾｮ＠ gil"ta nhungcay ､ｾｩ＠ th1,1 xanh bif>'c Toan r.anh nhum<;>t bile tranh thien n hien ｴｵｹｾｴ＠ my duqc m¢nh danh Ia noi "Bich son bat canh" CThm canh ､ｾｰ＠ a nui xanh).

TniOC khi vao tham chita ｈｾＬ＠ du khach di tren Thach Kieu (cauda) congcongdai han 11 met bac qua mot dong song nho, nuoc trong xanh phoi tren m<;it tham co xanh duoi chan nti.i. nhu mot con rang khong lo uon luon bao quanh nui. Bay gib dong song nho ay khong con Ben phai cElll da la lllQL

dam sen, ben tnil la ru¢ng nuoc Qua ciiu da phla ben trai Ia m(lt cay si m<;>c tren ntii um tum xanh muat, dttoi da1 co hon nui trong nhtt hai chiec banh day khong lo ep vao nhau. Vl ｶｾｹ＠ g<;>i la hon ｂ｡ｾ＠ h Day. Theo t ruyen thuyet, nhl"tngai doi khO den day, sa vao nu1 Banh Day se dttqc am no.

Chua Ha xay tren mot n(m cao han 2 met so vdi san ｧｾ｣ｨＮ＠

du9c ke bang nhung phien da Ion. Truoc eva chua, dtCO! san ｧｾ｣ｨ＠ sat nen chtla du khach thay. ngay cai kieu r6ng bang


da. Hai chiec don cua ｫｩｾｵ＠ duqc ｴｾｯ＠ thanh hai con rong, duong net Chl;lm tro chac khoe, Song d('ing.

ｃｨｵ｡ｈｾ＠ co 5 gian, gian gi ua phla ngoai co t reo bile ､ｾｩ＠ｴｾｴ＠

ＢｍＺｾｷ＠ co than thanh", nghia Ia hlnh dang ngoi chua nay tl.t xua den nay cp tieng thanh ｢ｾ｣ｨＮ＠Trong gian gili a chita phfa tren cao nhat thO Tam the ch u P h$t. Duoi toa Tam the la ba vj : a gilia Ia due PMt Di Da. ben phai la Quan The Am Bo - tat

' ben trai Ia ｄｾｩ＠ The Chf Bo-tat Tiep theo Ia cac tuqng Ph?t khac niia Cac gian hai ben tho cac vj Slf da tru tri va ·.rien tjch o day

Tuong chua xay toan b:\ng da phien Ion, hoi ben phai co gan m<?t tam bia Jon h1m tu thai N ｧｵｹｾｮ＠ gh i ten nh l"tng ngu'bi co cong dvc xay d1,1'ng va tu stia

chua. 0 gan hai hoi va phia sau chua co 5 thap mo. 1'ntf1r day cJ

chua IIa co mot c:ii kh:i nb da t.o, go vao am vang nhtf khanh dong. Khong phai de dang tlm d·U<.JC ｬ｣ｾｩ＠ da CO am thanh nhti the de' t.:;to khanh. ｈｩｾｮ＠ nay khanh da da bi va.

Phfa ben trai chira ｈｾＬ＠ men quanh suon m"ti Ja 16i len chua Trung, co khoang 80 bac da. Do cao chenh nhau tit ch i'.ta H:;a len chua ri'rung gan 30 met. Chi1a Trung la m(lt ngoi chua a l.ung: chi'.tng mii. Day Ia mot chua rat doc dao it noi co duoc. mot nt'ta gan vao hang dong. I;JOt ntt;.; Jc. thien Toan b('i pha n sau ci1a chtta nam gQn trong m(lt d(>ng to, phan ngoai, eva d('ing nhu om g<;>n lay mai chua. Phfa


.-c ,_ ;:o. ,..c. c z CJ) ｾ＠c

ｾ＠"C· "0 ..s:: f-.; :.;

25 \..) a. CJ

C<j· < -ｾ＠ｾ＠,::) ::s ..c:

- U CJ rb

Ｍｾ＠---.-..c ｾ＠..,..;

/b .: ::l

<C)·

ｾ＠

• "Bfch D¢ng", t:;tc vao vach nui nhu da noi tren. Hom nui ben trai tren noc chua co th?ch nhi.i t rong gi6ng m(>t con ky da to Dung i'J san chua nhln xu6ng du khach thay canh dong Truong Thi. Tucmg truyen, day Ia noi luy¢n quan va thi v6 cua tuong sl doi Tran. Chua Trung co 3 gian, trong chua ctlng tho Phat. Tu ben phai chua 1'rung qua ben phai vao trong hang buoc len 20 ｢ｾ｣＠ da, len cao khoang 6 met.la den D¢ng Toi. Day Ia khu d(>ng chfnh tham nghiem, tlnh mkh. Ctra d(lng co hlnh nhu cliu vong, co ten gc_>i la diu Giai Oan. N gay cua d(>ng co treo m(>t. chiec chuang dong Ion du<;Jc hai vj su Chi Kien va Chi The' due vao nam Dinh HQi 1707, nien hi$u Vlnh Thinh thu 3, trieu vua Le D1,1 TOng. D(>ng T6i Ia m(>t kh6ng gian dai r(>ng Ion. Vao D(>ng T6i du khach phai thap den ｨｯｾ｣＠ dot du6c. Vao day ta nh U l?C vao the gioi ky ao : Truac m :H du khach Ia m(>t

canh tUQng tuy¢t voi vai nhieu ong ti€m, co tien, rong hron, riJa boi, voi chau, ho ph\lC. GaB etta dong ben tra i cri ba tu<;Jng ｐｨｾｴＮ＠

bang da, tuang c't gilia cao gan 1,60 met Ragan den etta ct(>ng. ben trai co m(>t hang nho, tren cao cling tM PM,t ... Duoi nen dong co nhu da hinh con rtm Ion vii ､ｾ｣＠ biet co hai khoi da ky l? go vao tieng keu nhu tieng mo, m(>t hon tieng tram, m(>t hon tieng thanh. Tnroc khi len chua Thtt<;Jng, du khach quay nhln l?i etta dong thay hinh etta cu6n nho cao han 2 met, trong r:it ､ｾｰ＠ . .

Len chua Thtt<;Jng du khach phai bu6c len gan 30 ｢ｾ｣＠ da thea s•Jon nui. Den daydu khach gap m(>t ngoi chua nh6 a tren m(lt suon nui, co d(> cao so voi san g:;tch 0 etta chua H:;t khoang 60 met. Chua ThuQng con dugc gc_>i Ia chua Dong vl quay ra huong dong. Trang chua chi tM t:!o m<)t tuong ｐｨｾｴＮ＠

Hai ben chLla co hai mieu tho, ben phai tho Son Than, ben trai thO Tho Dja. Dung t:;ti san chua Thu<;Jng nhln xa, du kh ach thay mot qua ni'Ji nhi:i da xef' tung lop, gc.>i Ia nui Chong Sach Sau nui Chong S::ich la m¢t qua mii 10n co hinh dang con vn; chau. goi Ia nui Voi. Nhlr: xung quanh du khaeh thay co 5 ngc_>n nt"n dung xung quanh ch-Lta, gc_>i Ia "Ngli Nh?c son", trong gi6n? nhu 5 C<'mh hoa sen. Hai ngon nui t.a hiiu dung dung nh6 cao nhu hai cot dong tru. Tuong truy(>n, 6 nti1 Bich D¢ng trubc day co m(>t lo:;ti hoa cue mau vang nhi:i xf u, goi la Son Kim CtlC Lo:;ti ｾｬｩｃ＠ nay chi co a Bkh D¢ng va nui Due Thuy, t hi xa Nmh Blnh. Lay hoa dem pha vai tra u6ng, mat se sang len. Ngay nay !o:;ti thuoc quy nay khong con nlia

Bfch D¢ng qua Ia m¢t danh thang noi tieng.

MOT cAu DANG oiA .

NGHiNVANG

eNSNCPH •67 •

Nhan dip sang Berlin cong tac, toi

tranh thu nMy tau toi thfmh ph6 Ion Hannover tham Thu, co em h<;> dang song

luu vong ChOng Thv di lao d(mg xuat khtiu thu<)c Dong Due cu tu 1988, toi 1990 moi co dieu ｫｩｾｮ＠ glii giay mhi vQ con sang choi. Dung hie tvbng rao d1$n ttl

Berlin duqc pha ro, mtac Duet hong nhat. h<ii vq chong thli lieu bo sang Tay Di'tc· N gay xu-a c6 m61 nhii Tncl Ly trc0 bien giCi-a chQ' n6i : "A i ch!u ctl)i

..- kh3m song·. 0 Berlin khong tlm t hay ma m()t lr;irn lang vang 1111 '-f. ck1y m()t bc1i h<;X' !Cll hay !'.Mot VI vunng qu6c b.

luc ay ell cli.IO clloi.thay btcn dtl t!Cmg 1<1ng hlCU I<Y. Ucn dem ｭｾｩｴｴｲ｡ｭ＠ lang dlnh Thu, do dvoc d}a chl moi 0 Han-ｖｾｬｮｧ＠ ChO nha tricl ly etC Xill m\H h<li ｨ＼ＬｾＮ＠ thi nha ay chi ckJY ChO 01()1 cflu" nover, toi di l ien . Khu nha ga Choang Pllfm1 lam viCe gi trmk phioi nghi tl\!n kct qua". - ngqp anh di€m don tfli h1c 22 gio 2 phut

011-{fiy giftn dJ den ni)i phancltingc5n thiin cli<tvua hiu micngchia l11 fli Eang boa con bay ]a li (>t, xe CQ tAp nap cho gia mot l nim lang v fmg Iii ＴｕＺｾ＠ dang. Nhu·ng S.:IU khJ nghi k)·' v U.1 nnaro !hay lcYi il)' rat hay va truyCn kJl;'lc ci\u fl)' len CliC lfim cu·;l CUilg ｣ＮｊｩｾｬＱ＠ Vitl'<ll.

do khi d1,1ng cua vua, tic h:·mg ngi1y nhcr mfu kl1tmg qucn. NhtY m(ll cflu ay mil Vua x6n txi duvc nhicu clil:u tc, ph.it minh l1ux,n: nhicu Jicu h.:.l ) vc chfnh tnlilm chn mnrc mtil ngi1y mtli them th.mh vuung

ThOi [iy c6 nhfrng h;Jc hri mg Lhiifl lhi'ly lnai lU' coo nhti, muon ngap nghc ngoi h<iu. ncn cim muu li lm tltcu thi ngf11Ch, ho lo lot VOl mot quan ｮ｟ｧｊｾ＠y dC dau Ll(x: Vua 1rong nhCrng kh1 dau fint

M Ot hcim, vua sc mi nh doi ｱｵ＼ｾｮ＠ nt.'ll' y den lam LI1U6c, quan nt,v ); chc thuoc d(x: si'm, r6t vaco chen ngt.r tit tlftng Vua. Nhung may I hay, trong !tic r6t quan ngt.r y lai t hay nO'l chen C<ltt cc\cl1 ngtin :" Philm litm viec gi trutrc phiu nghi den ket que'!''. ｎｧｾｲ＠ y ｧｩｾｴ＠ minh, nghi dCn kct qu.-'1, thfiy ｳｾＬｾﾷ＠ thi nghjch ｣ｨｾｮｧ＠ nhCi·ng II1m cho minh ph<'li chu di tam toc. rna c6n g<iy hict bao tai h<li cho th1in dan. ncn lien hoi quci_

Oo d6 ncn chinh tri trnng 11Lrt Y(; k.h(\ng h! XclO lrtin, cui'x: Sl.lng cua nhftn ct;m duvc hinh an vi; dfit ｭｩｴｾ＠ ngity d1ng phtlllthinh.

Tnch Truy¢n co' Plr(il giao

?

DIA CHI •

TlrBI DOANQUYNH

(Hang phim truy¢n Vi¢t Nam)

Theo dong ｾ｡＠ chi, toi tlm tai dubng pho Langenhagen, bam chuang m(lt khach ｳ［ｾｮﾷ＠ mini co kinh. Ong chu cho thue nha to beo bao ｭｾ＠ con Thu toi chi1a Ｑｾ＠ roi nghl ｬｾｩＬ＠ mang theo ca chia khda. Nha hoi nh6 C1 que khi tung doi, khi ｣ｨｾｹ＠ gi<ic dm, ｭｾ＠toi mang toi di lang ｢ｾｴＬ＠ khi gl;lp buac

duang cung hai ｭｾ＠ con thubng ghe cac chua de co stt giup do, chC1 che. khuyen


nht1. .. '!Oi thue tac xi tai ngay chtta Hannover. Anh em ｧｾｰ＠ go nhau mung roi nuac mat. Thu d9n com nha chua mbi toi an, noi ｣ｨｵｹｾｮ＠ que huong toi khuya, roi ctmg ng-U 6 chua. Qua lbi Thu ke toi mai bie't, hie moi sang Thy Due ca nha phai song trong tr?i t.Y. n?n. Dong ngttoi ｖｩｾｴ＠ Nam, nhung dude cham soc va d6i xu tot. M9t nguoi quen cu tinh cb ｧｾｰ＠ l?i Thu, da cho co dja chi ngoi chua nay, di;tn khi kho khan ho?n n?n neu tim toi se duqc giup do. Thlf Cling khong ng(J l?i can toi no. Sau thai gian hQC ｴｾｰ＠ t?i tr?i t.Y. ｮｾｮＬ＠ gia dlnh Thu duqc dua ve kl'lu v\]'c thl'mh ph6 Han-nover. Tren dubng dt xa, chong Thu bj dau b1,mg dot ngc)t. Vua tai Mi, chua kip thue ｮｨｾｮ＠ nha. Luu da phai cap CtCU vao benh vi$n Tieng ｄｶｾ＠ k)long biet, Thu v6 cung ba ngo. Kh6ng ｧｾｰ＠ngubi dong huong nao. Thu dang om con hoang lo?n thl bong nho toi dja chi ngoi chua. Co .chla ra cho dan ph6 ngubi Due xem, va duqc ho lay XE' dua git."tp tai tan ｮ･ｾｩ＠ ..

Nha chua an can don ho . ' git."tp do hai ｭｾ＠ con Thu. Su to Ia nguoi ｖｩｾｴ＠ Nam Thuqng t 9a Thich Nhu Dien tai cao h9c r<?ng, co nhieu bang cap, da tru trl t?i day til nam 1985. Nghe ke ban dau ong chl co hai ban tay trang, duc;Jc cac Tang Ni , ｰｨｾｴ＠ tu dong gop, duqc cac Giao hQi giup do, va duqc thanh pho cho phep, ong da quyet tam xay nen ngoi chua ｐｨｾｴ＠ nguy nga nay. Vao dip le Vulan thang 7 nam 1991 ngoi chua khanh

thanh ram rc), cac su sai, Tang ni, ｰｨｾｴ＠ tu kMp ｮ･ｾｩ＠ no nuc keo ve Je mung ...

N gubi nha chua hang ngay da cho xe dua ｭｾ＠ con Th11 toi t?n ｨｾｮｨ＠ vien tham Luu. Anh hi chay mau d? day nang, phai chb mo. ｍｾ＠ con Thu da a Jai chua . ' duqc cac su sai, cac ｰｨｾｴ＠ tu ｖｩｾｴ＠kieu yeu thtCCing dum b9c trong nhi:'cng ngay dau kho khan hoi;m nan do. Nhieu nguoi giup do dung, quan ao, ca. tien nong .. Khi Luu xuat ｶｩｾｮＬ＠ nha chua ct1ng cho 6-lO t.oi don, roi dua ca gia dlnh Thu ve khach Sl;lll mini noi thue nha t?nl. Tit do ngoi chua Hannover da tro thf.mh ng6i nha thu hai than ｴｨｩ･ｾ＠ cua gia dlnh hai em toi . Khong ngay dun, ngay mong m¢t nao ho kh6ng toi chua cung le, ｴｨ｡ｮｾ＠vieng, dong gop c6ng qua, ｧｾｰ＠go ha con ｖｩｾｴ＠ kieu thea dao ｐｨｾｴ＠ tai day de giup nhau lam an sinh song .

Nghe Thu ke ｣ｨｵｹｾｮＬ＠ toi chqt nho ong ba n¢i cua chung toi cung thea D?o Phlfl,t. Nhi:'tng ngay ram, mong mc)t, le tet, hay khi co huon vui, ho?n n?n, ong ba toi deu ra le chua. Chu thim toi hoi do cuoi nhau hon nam nam sau chua co con, chtta ｢ｾｮｨ＠thea dong-tay y nhieu nhung deu khong hy v9ng. Theo lbi khuyen cua ong ba toi, b6 me Thu da thanh tam len chtla lang cung le, sau do moi co mang va sinh ra Thu. Chu thlm toi coi Thu Ia con cua chua, nen hoi be Thu thuong xuyen duqc thea ong ba t<'Ji chua ｇｾｮｧ＠ Je nhieu hon toi. ..

Sang hom sau chung toi an COIU chay cung cac SU, noi ｣ｨｵｹｾｮ＠ vui ve, Su To Thuc;1ng t9a Thich Nhu Dien hoi ｣ｨｵｹｾｮ＠que toi, ｣ｨｵｹｾｮ＠ Ha N¢i doi moi, rl'1i khuyen chung chung toi nen tra ve T6 Quoc song. thea Nguoi thi khong dau bang que huang ban quan. Chung t6i x1'w dc)ng lang nghe, roi du le cau han cho m¢t. gia dlnh Viet Kieu Co b<'m voi cac man an chav that ngon Janh, chung toi ｡ｾ＠xong thl o-to rieng cua Luu cung toi don vq con. Luc chia tay nha chua, hiet t6i sap bay ve ｖｩｾｴ＠ N am, Su To t?ng toi mc)t anh mau ｄｵ｣ＭｐｨｾｴＭｔｯＭｎｨｵＭｊ｡ｩ＠to ､ｾｰＮ＠ Chung toi vo cung thanh klnh, cam d¢ng chao Su Tfi ci.mg cac su sai trong chua, trd ve nha rieng Vc;J chong Ltcu-Thtc a mc)t can ho ba buong day du ｴｩｾｮ＠ nghi thue cua nguoi Due. Luu duqc nMn so tro cap xa h¢i cho ngtroi that nghiep t?m du sinh ｨｯｾｴ＠ ...

'I\im ｨｩｾｴ＠ Hannover. t?m bi¢t gia dlnh nho be cua Thu, toi yen tam tra ve Ha N(>i. Co the h9 con o ll',li lau, cung co the sau khi kiem duqc it von hQ ve ngay, suang khO con chua biet, nhung t6i vui mitng bai t?i cai thimh pho Hannover xa xoi li;i 111m do ct1ng co nhltng ng6i chua cua ngubi ｖｩｾｴ＠ N am ta t:ha dao ｐｨｾｴＬ＠ nhu biet bao ngoi ｣ｨｾ｡＠thieng klnh tren que huang ｖｩｾｴ＠ N am ch ung toi . Phai chang ngoai cu¢c dbi hinh thubng ra, bat cv a dau, con ngubi con co m¢t coi tam linh, m(>t ni'em tin vlnh hang noi cita PMt tu hi.

oNSNCPH o69 o

ｾ＠

QUANG NINH

KHANH THANH CHUA DONG , " .,

lRONQ KHU Dl TICH YEN TU

N gay 184-1994 t<.li trung tam Ph<)t gino True Uim Yen Tt:r (().J..ing Ninh) cli'i long trong to chu·c Ｑｾ＠

kruinh thilnh chtk:l Donp (chua va ec'ic pho tmmg t!cu c1 Lie bc'i ng c1 (mgjlrtt trcn

.din11 nui Yen T U' (co <!(l C<K'

ｊＨＩＨＬｾｭＩ＠

l3uOI ｉｾ＠ lt'l Sl,l' chu·ng m111h cUil ' I11u ｾｭｧ＠ toa

TI11ch 'llmnh Tu· Pl1t\ tont. thLr ky T\\GIIPGVN. Thu1,mg ｴｾｸＱ＠ Thich ' Jhanh Nhicu Oy vicn li1U' ky ｉｔｉｙｉｾ＠ T\\GIII'GVN, ctmg c{tc cl1l.l' Thu·m1g tC)n, f)<.li clCrc v[m pht'lng T W:! IIPGVN

!)aj dicn nan Ton gt<\o ..:ua Chfnh l'hu.ong Vu phl'i Vv T6n gil1o 'I ran Khanh DLr cling toi du.

{Jng Bi thU' va 6ng ChLI IICh IIy han Nhfm ｊｾｭ＠ tl11 Xil Uong Ui va cnc dw hicu ban nganh cu.J tinh ().k'\ng Ninh cung hang ｮｾｰ＠Tlinc Nt Ph(u tlr ｬ｣ｨｾｲ＠ mn tmng <:.1 nucYt. da 11n dLt

' I· Tin l'li dnh XUAN LOAN

PHUONG DANH TANG Nl PHAT Tti sAo TRQ

PHAN ｖｉｾｎ＠ NGHIEN ClrU ｐｈｾｔ＠ HQC ｖｉｾｔ＠ NAM

Phuong danh

t Hoa ｴｨｵｾｮｧ＠ Ktm Cuong Tli 2. ｐｨｾｭ＠ Minh Anh (De tli HT D6ng Minh) 3 Anh ThAng (Vt&t ki'llu) 4. NgO Doan Dung 5. Phan Kim ｌｴｾｮ＠

Dla chf

Chua TrAn Qu6c-- Ha N¢i 9282 AOEPHI Rd/202 AOENPHI MP 20783

Thi,JY Khue - Ha Nl;ii C3 Fa Trung Tv- DOng Oa - HaNOI

Cung cac quy ｐｨｾｴ＠ tli ma chlXig tOl chua dAng danh ､ｵｾ｣Ｎ＠ mong chu quy vi hoa.n ｨｾ＠

s6 tl'en

500.000d 500 USD

10 USD + 50.000 200.000d 200.000d

ChUrlg tOi xin chan thanh cam on quy Hoa ｔｨｵｾｧＮ＠ Thudng toa, Dai dllc TAng ni va chu Phat tll dli Mo tam Ling h¢ ｨｯｾｴ＠

dOng cua Phan ｶＱｾｮＮ＠

ｈｾａｮｧ＠ phap ｬｾｩ＠ sinn Ia ml;lt ｰｨｾｴ＠ su trong da1 va tliu da1, kfnh mong dUoc sl) d6ng g6p thuilng ｸｵｹｾｮ＠ oua quy v1 de PhAn

ｶｬｾｮ＠ hoan thanh Ph6t sl). Nam mO cOng dllc lam Bo·tAt Ma ha tat tac ､ｾｩ＠ chting minh

PHAN ｖｉｾｎ＠ｎｇｈｉｾｎ＠ ClJU PHAT HOC ｖｉｾｔ＠ NAM


A A' I A ,.!

NQI SAN NGHIEN ClJU PHAT HQC SO 13

l.Phi;it. Lui;lt h9c : y nghia phep vo sinh

2. Trf ｴｵｾ＠ Ia sv ｮｧｨｩｾｰ＠

1 Trf thuc vao chua (tho)

4 . Nhling dac diem r.ua Phat giao ｖｩｾｴ＠ Natn

5 Co1 vo bien va coi Vo thubng

G Tril;t h9c Th.ien cua Tue 'I'rung Thuong Si

'i·. Ktn h mung ｐｨｾｴ＠ dllll

ｾＮ＠ Phur1ng phap ngoi ｴｨｩｾｭ＠ (tr[ch" Chan thitm"

n'n\ 'O..isen Deshimaru)

9 . Bai truy ｮｩｾｭ＠ Due Phap Chu GHPGVN

10. Chtta M¢t C¢t. tit kien true

MANDALA toi Lien Hoa dai

ll f' ht1a 'l'hieu Lam tni1 qua

mfiy cu(>c be dau

12 Th:lp co chua Giae Lam

J 3. Chita Quang Ba

J_.. 0 Phap so ngubi theo ､ｾｯ＠ Ph(tt

ngay c<'.tng dong

15. Mie'u Chua va nha Sll '1\.ic Chinh

t 6 .Tr·uo ng Ca Tit ｐｨｾＬｴ＠ (!Juc Phat

thanh df.lo'

l 7. Truong lao Dinh Huong

18 Lu qc s u Dt"tc PMt Th.lch Ca ' tit Giang sinh den Thanh d?o)

19 fi ny cti u i'ay di tfch Tu Tr·am Son

20. Di tl m dau tfch m¢t huyen thol,li

21. Chua Bfeh DQ_ng

22. Dja chi Tit bi

23 M¢_t. d i u dang gia nghln vang

24. Tin tUc ｐｨｾｴ＠ giao

Lu:it hc;c r\. J\1 C'VONG TU

fiT TJ i iCf1 ＡＧｈｏｔｉｊｾ＠

PTS TR l 'ONG Sl HUNG

HT T il l ('( I tJVC NGHIEP

us ＱＱｾＮＺ｜Ｑ｜ｩ＠ LAM BIEN

PTS. f"(JUYEN HUNG HAU

THfCH GIA QUANG

BS. 1R!NH VAN H IEN

1-n: THfCH DVC NGHII;P

NG6 VAN DOANH

MAl XUAN HA l (d!ch)

TRAN I lONG LIEN

DO I HiNH

LINH CHI (djch)

VAN HAU

HT THfCH QUANG KHA I

1RiCH THIEN UYEN TAP ANH

1

5

6

7

13

18

23

21 27

29

36

41

43

45

47

49

53

1RICH PHAT HOC PHO THONG 54

THE HINH 59

HO TH! THANH HVONG 63

LA DANG BAT 65

DOAN QUYNH 67

'I'rfch CHUYI;:N c6 PHAT G lAO 67

69

ＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭｾｾ＠NOI SAN NGHIEN CUU PHAT HOC -. . .

• Ch!u tnich nhi<;m xuat ban : T6ng bien ｴｾｰ＠ h?a thl1<;mg KIM CL'ONG TV • Ph6 t6ng bien ｴｾｰ＠ : Hoa th11<;mg THICH PHO Tlrl;: • Ph6 t6ng bien ｴｾｰ＠

kiem trll'Ong ban bien Ｍｴｾｰ＠ : Giao su HA vAN TAN • nan bien ｴｾｰ＠ : TRAN KHANH DU, Thl!ong t<;>a THICH VIF_N THANH, THfcH GIA QUJ\NG •

GIANG NGQC THANH • Anh : XUAN LOAN

• Toa SO<;ffi va ｴｲｾ＠ Sl! :Chua Quan SU: - 73 Quan SU: I Ia N<)i ' DT: 268887. • Giay phep xu at ban so 752 I BCGP I XB • In t<;li xi ｮｧｨｩｾｰ＠ in Thuy lqi

LA sv . ngｾｾｦｩp＠ • NHONG DAC diｾm＠

Documents

Transcript of LA sv . ngｾｾｦｩp＠ • NHONG DAC diｾm＠