ZOARZENIA - KSI II2KI - LUOZIE

czesme jednak PatoOka zadaje dramatyczne pytanie dlaczego to doswiadczenie pozwalajqce wydObye sii ze stanu wojny i osiqgshynqe stan pokoju rzeczywistego okazalo sii nieskuteczne Dlaltzego nie zostaliSany ocaleni Pytanie to pozostalo w tekscie praktycznie bez odpowiedltzi W jaki sposob uczynie doswiadltzenie nocy istotshynym czynnikiem biezqcej historii Odpowiada Patocka poprzez ruch solidarnosci wstrzqsniitych Poprzez solidarnose ludzi doshyswiadczonych wojnq ktorych wiara w zycie i pokoj (ten poshyzorny sruZqcy ltelom wojny) doznala wstrzqsu Taki rulth jako milczqcy front moze przeciwstawie sii Sileo Solidarnose wtrzqshysni~tych potrafi powiedziee laquonieraquo dzialalnbslti mobilizacyjnej ktoshyr a dqzy do przedluzania w nieskonczonose stanu wojny (s 145)

Wiek d wudziesty niedlugo sii skonczy Wiek ludzkich doswiadshyczen szczegolnie tragicznych wiek wtajemniczenia w naturi noshycy W kazdym razie pojawil sii poglqd ze owo doswiadczerue zniewolenia wyzwala

[- - ~ -] [Ustawa z dnia 31VII1 981 r 0 kontroli publikacji i wishydowisk art 2 pkt 3 (Dz U nr 20 poz 99 zm 1983 Dz U m 44 poz 204)]

Bogdan Baran

KOlUJAC NAD ZIEMIA NIEZNANA

W pierwszych wiekach triumfujqltego chrzesdjanstwa grecki tershymin oik oumene oznaczal ziemii zaludnionq swiat zjednoczony urushywersalnq ideq jednego Cesarstwa i jednej wiary Symbolem tej duchowej jednosci stala sii Chrystusowa tunika ktora nie byla szyta a le cab dziana od gory do dotu (J 19 23) Rozbicie weshywn itrzne upadek Pierwszego i Drugiego Rzymu przeksztalcily ten obraz w upragniony ideal w zarliwq modlitwi 0 przywr6cenie jednosci Krolestwa Bozego na ziemi W tych samych okolicznoshysciach slowo oikoumene niczym obumierajqce ziarno etymologiczshyne zrodzilo poinie j naZWi ekumenizmu W taki oto sposob po raz kole jny zaktualizowal sii triadyczny paradygmat chrzescijanskiej historii zbawienia Raj (jednose pierwotna) - upadek (schizma) shyzbawienie (wszechjednose ostateczna)

Dzie je rozbicia rozchodzenia si~ drog Kosciolow Sq w znacznym stopniu h istoriq wzajemnej ignorancji historiq zapozn an - juz choeby na poziomie elementarnej terminologii teologicznej Sposhytkanie ekumeniczne musi wiiC bye przede wszystkim dialogiem

990

ZDARZENIA - KSI ILKI - LUDZIE

rozumiejqcym a wi~c - obustronnie poznajqcym P ierwszym aktem dobrej woli ek um enizmu mus i byc - obok m Hosci - pasja poshyznawcza

Teraz bardziej konkretnie Ktos urzeczony przypadkow ym konshytaktem z prawoslawnq liturgiq czy ikonografiq postanawia zwery shyfikowac pierwsze wrazenie Nie ufa bowiem ani em ocjom ani tez z gory powzi~tym u przedzeniom Chcialby odwolac si~ do zr oshyde l wiarygodnych i w miar~ obiek tywnych Wybiera si~ wi~c d o biblioteki (by nie komplikowac d odatkowo calej sprawy za16zmy ze jes t to b1blioteka w miescie wojewodzk im) Szufladk~ z napishysem Religioznawstwo wypelniajq propozycje w r odzaju Religia i laicyzacia Ale oto Paul Evdokimow - Prawoslawie Ksiqzka bezcenna ale jak na dzielo bezcenne przystalo n iezwykle r zadka (przeklad J erzego Klingera wydal w 1964 r P AX w nakladzie 3 tys egz) Nikolaj Zernow - Wschodnie chrzescijanstwo (1967) shyrowniez rarytas Najpewnie j jednak ani jednej ani d rugiej pozycji nasz ad ept ekumenizmu nie znajdzie nawet w duZej jak si~ rzeklo wojew6dzkiej bibliotece Bardziej natomiast pr awdopodobshyne ze natknie si~ na tytu l Prawoslawie Autor - J ozef K eller Wydawnictwo - Iskry Warszawa 1982 Naklad - 10 tys Cen a shy120 z1 Wspaniale - ucieszy si~ nasz zna jomy i z zapalem zabieshyrze si~ do leMury

Nie trzeba jednak ogniste j wizji prorockie j by jeszcze przed czarnym koncem tej ksiqZki (nie tylko kolor okladki) wyr azic ob ashyw~ ze nie uczyni ona raczej z neofity mocnego w wierze Dla shyczego Jaka to ksiqzka i jaki obraz p raw oslawia malu je Szczeshygolna ksiqzka m alujqca r6wnie szczeg6lny ob raz Wstrzymajm y si~ jednak na razie z wyrokiem ostatecznym Sp r obujmy natoshymiast pokazac kilka rys6w tej szczeg6lnosci Dla wygodny ujmijshymy je w punkty

1 Z e w n ~ t r z nos c i pow i e r z c ho w no s co p i s u Postulat tzw akonfesyjnosci z kt6rym dumnie obnoszq si~ eksshy

perci TKK8 piszqcy 0 religii w praktyce sprowadza si~ najcz~sciej do zewn~trznego sztucznie zdystansow anego (co nie ozn acza obieshyktywnego) punk tu widzenia do ustawicznego podk reslan ia naushykowej oboj~tn osci pozycji piszqcego roznymi zresztq sposobami shyod powolywania s i~ na autorytet Me todologii az po zamaskowane formy ironii i paszkwilu Owoce takiego r zemiosla Sq na j cz~scie j

oplaka ne His toria prawoslaw ia to dla Kellera przede wszystkim sensashy

cyjne dzie je intryg rozgrywek rywalizac ji slowem sarno zycie czyli byt okreslajqcy swiadomosc Ekonomia polityka prywata shyoto sHy nap~dowe gier i przetarg6w pseudoreligi jnych P rzyklad

991

ZOARZENIA - KSIIj2KI - LUOZIE

znamienny - herezje chrystologiczne Bylo ich jak wiadomo nieshymalo i Keller z 1a twosciq uzywa nazw arianizm monofizytyzm nestorianizm monoteletyzm Uiywa jednak tylko nazw-etykietek ktormiddote w jego przekonaniu maskowaly jedynie spory prawdziwe shywalk~ 0 w1adz~ w Cesarstwie Nie dziwi wi~c ze nawet nie proshybuje przyblizae czytelnikomiddotwi religijnych znaczen tych termilllow formujqcych bqdz co bqdz glowny zrqb teolog~cznej mysli chrzeshyscijanskiej Teologia staje si~ sluZkq Ideologii Kosci61 jawi si~

glownie jako Instytucja dbajqca nade wszystko 0 interesy doshyczesne

W klasow)Ill duchu wyjasnia Keller korzenie sporu 0 kult ikony sporu ktory wprawdzie dotyczyl teologii obrazu sakralshynego a posrednio teologii Wcielenia dla au tora Prawoslawia jedshynak Wazniejsze byly motywy ekonomiczne i spoleczne ( ) Kult obrazow byl jednym z wazniejszych sposobow wplywania mnichow na rmiddoteligijnosc ludu i posrednio prowadzqcych do stopniowego ale systematycznego odbierallliq chlopom ich ziemi Chcqc ratowac stan posiadania chlopow ktorzy stanowili podstaw~ gospodarki panshystwowej -cesarz rozpoczql walk~ z mnichami na odcinku kultu obrazow kt6ra miala zdecydowae 0 tym do kogo nalezy wladza w panstwie (s 57)

Nic dziwnego ze po tak wyczerpujqcej i historycznie prawidloshywej argumentacji autor czu je si~ calkowicie zwolniony od tlumashyczenia dziwnego slowa ~konoklazm Inny kwiatek wszak z tego samego ogr6dka Centralny dla teologii Tro jcy Swi~tej spar 0 Fishylioque jest dla Kellera wylqcznie sporem 0 slowo (takze zresztq niewyjasnione) Opisuje wi~c perypetie wyrazu - byl czy tez nie byl umieszczany w Wyznaniu Wiary Ani slowa 0 istocie teologiczshynej samej kontrowersji Kultura teologia liturgia sztuka to dla Kellera zjawis~a powierzchniowe i niegodne blizszej uwagi Woli demaskowac ukryte a witc prawdziwe sprtzyny koscielnej hishystorii a Sq to oczywiscie sprtzyny konfliktow klasowych spoleczshynych i politycznych Aby nieco urozmaicie ten silq rzeczy dose monotonny tryb wyjasniania od czasu do czasu autor serwuje czytelnikowi zaskakujqce szwenki Piszqc np 0 smierd krala Wladyslawa pod Warnq nieoczekiwanie wtrqca Jego mauzoleum jest otoczone opiekq wladz bulgarskich i jest przedmiotem czci licznych grup Polak6w odwiedzajqcych Wam~ Jes t to prawdoshy

podobnie jedna z nielicznych osobistych refleksji odautorskich W ten oto sposob prawo-slawie same siebie definiujqmiddotce poprzez

liturgi~ prawdziwe wyslawianie Boga staje si~ w interpretacji Kellera religiq-fasadq religiq-maskq doktrynq bez ducha - poza niesmiertelnym duchem walki klas

992

lOARlENIA - KSIIZKI - LUOllE

2 Red u k c j e up r 0 S z c zen i a po m i e s zan i a Programowy redukcjonizm Kellera usuwa w niebyt nie tylko

prawoslawnq duchowosc Znikajq takze cale polacie historycznoshy-kulturowej materii zwlaszcza z dziejow Kosciola Rosyjskiego Wiadomo np czym dla mlodego prawoslawia na Rusi byly postashycie pierwszych m~czennikow - Borysa i Gleba W m~czeilstwie sw Borysa i sw Gleba nie ma heroizmu triumfuje idea ohary [- - - -] [Ustawa z dnia 31VII1981 r 0 kontroli publikacji i wishydowisk art 2 pkt 3 (Dz U nr 20 poz 99 zm 1983 Dz U nr 44 poz 204)] - pisze Bierdiajew1 W ksiqzce Kellera prozno szukac nawet imion Borysa i Gleba COZ Bierdiajew pisal histori~ idei Keller pisze histori~na zam6wienie Iskier Nazwiska Dostojewshyskiego Tcilstoja Solowjowamiddot czy Rozanowa pojawiajq si~ tylko dlashytego ze ludzie kt6rzy je nosili odwielthili kiedys pustelni~ Opty

Burzliwy renesans filozofii i teologii prawoslawnej w Rosji w poczqtkach XX wieku kwituje Keller ~daniem W okresie tym ozywily si~ zwlaszcza dyskusje na temat stosunku inteligencji do cerkwi stosunku cerkwi do pailstwa na temat wolnOsci sumienia i wyznania (s 191)

[- - - -] [Ustawa z dnia 31XII1981 r 0 kontroli publikacji i wishydowisk art 2 pkt 3 (Dz U nr 20 poz 99 zm 1983 Dz U nr 44 poz 204)]

Prawoslawie rosyjskie potraktowane zostalo podobnie jak bishyzantynskie - w izolacji od kultury i - chcialoby si~ wprost poshywiedziec - ad relmiddotigii Razqce uproszczenia nie oszcz~dzajq takze rozdzialu poswi~conego doktrynie prawoslawnej Pisze np Keller o wylqcznosci transcendentno-apofatycznego nurtu duchowosci wschodniej A gdzie wielowiekowy wysilek teologiczny liturgiczshyny estetyczny prawoslawia skierowany na przezwyci~zenie przeshypasci mi~dzy Stworcq a stworzeniem Gdzie intuicje sofijne teoshylogia boskich energii i Swiatla Taboru koncepcje obrazu liturgiczshynego mistagogie gdzie wreszcie teologia ikony Gdzie wielkie dzielo Sergiusza Bulgakowa A sofiologiczny systemat Solowjowa

Kosci61 prawoslawny uznaje ostrq odrEbnOsc Boga w stosunku do swiata dlatego nie przyjmuje idei immanencji boskiej w swieshycie ani wewnEtrznego zwiqzku Boga ze swiatem - pisze Keller (196)

Nauka 0 Sofii zakfada obecnosc pierwiastka boskiej mqdrosci w swiecie stworzonym w kosmosie i czlowieczenstwie nie doshy

N Bierdiajew Russlltaja tdteja Paris 1971 S 9

11 - lNAK 993

ZOARZENIA - KSIIj2KI - LUOZIE

znamienny - herezje chrystologiczne Bylo ich jak wiadomo nieshymalo i Keller z 1a twosciq uzywa nazw arianizm monofizytyzm nestorianizm monoteletyzm Uiywa jednak tylko nazw-etykietek ktormiddote w jego przekonaniu maskowaly jedynie spory prawdziwe shywalk~ 0 w1adz~ w Cesarstwie Nie dziwi wi~c ze nawet nie proshybuje przyblizae czytelnikomiddotwi religijnych znaczen tych termilllow formujqcych bqdz co bqdz glowny zrqb teolog~cznej mysli chrzeshyscijanskiej Teologia staje si~ sluZkq Ideologii Kosci61 jawi si~

glownie jako Instytucja dbajqca nade wszystko 0 interesy doshyczesne

W klasow)Ill duchu wyjasnia Keller korzenie sporu 0 kult ikony sporu ktory wprawdzie dotyczyl teologii obrazu sakralshynego a posrednio teologii Wcielenia dla au tora Prawoslawia jedshynak Wazniejsze byly motywy ekonomiczne i spoleczne ( ) Kult obrazow byl jednym z wazniejszych sposobow wplywania mnichow na rmiddoteligijnosc ludu i posrednio prowadzqcych do stopniowego ale systematycznego odbierallliq chlopom ich ziemi Chcqc ratowac stan posiadania chlopow ktorzy stanowili podstaw~ gospodarki panshystwowej -cesarz rozpoczql walk~ z mnichami na odcinku kultu obrazow kt6ra miala zdecydowae 0 tym do kogo nalezy wladza w panstwie (s 57)

Nic dziwnego ze po tak wyczerpujqcej i historycznie prawidloshywej argumentacji autor czu je si~ calkowicie zwolniony od tlumashyczenia dziwnego slowa ~konoklazm Inny kwiatek wszak z tego samego ogr6dka Centralny dla teologii Tro jcy Swi~tej spar 0 Fishylioque jest dla Kellera wylqcznie sporem 0 slowo (takze zresztq niewyjasnione) Opisuje wi~c perypetie wyrazu - byl czy tez nie byl umieszczany w Wyznaniu Wiary Ani slowa 0 istocie teologiczshynej samej kontrowersji Kultura teologia liturgia sztuka to dla Kellera zjawis~a powierzchniowe i niegodne blizszej uwagi Woli demaskowac ukryte a witc prawdziwe sprtzyny koscielnej hishystorii a Sq to oczywiscie sprtzyny konfliktow klasowych spoleczshynych i politycznych Aby nieco urozmaicie ten silq rzeczy dose monotonny tryb wyjasniania od czasu do czasu autor serwuje czytelnikowi zaskakujqce szwenki Piszqc np 0 smierd krala Wladyslawa pod Warnq nieoczekiwanie wtrqca Jego mauzoleum jest otoczone opiekq wladz bulgarskich i jest przedmiotem czci licznych grup Polak6w odwiedzajqcych Wam~ Jes t to prawdoshy

podobnie jedna z nielicznych osobistych refleksji odautorskich W ten oto sposob prawo-slawie same siebie definiujqmiddotce poprzez

liturgi~ prawdziwe wyslawianie Boga staje si~ w interpretacji Kellera religiq-fasadq religiq-maskq doktrynq bez ducha - poza niesmiertelnym duchem walki klas

992

lOARlENIA - KSIIZKI - LUOllE

2 Red u k c j e up r 0 S z c zen i a po m i e s zan i a Programowy redukcjonizm Kellera usuwa w niebyt nie tylko

prawoslawnq duchowosc Znikajq takze cale polacie historycznoshy-kulturowej materii zwlaszcza z dziejow Kosciola Rosyjskiego Wiadomo np czym dla mlodego prawoslawia na Rusi byly postashycie pierwszych m~czennikow - Borysa i Gleba W m~czeilstwie sw Borysa i sw Gleba nie ma heroizmu triumfuje idea ohary [- - - -] [Ustawa z dnia 31VII1981 r 0 kontroli publikacji i wishydowisk art 2 pkt 3 (Dz U nr 20 poz 99 zm 1983 Dz U nr 44 poz 204)] - pisze Bierdiajew1 W ksiqzce Kellera prozno szukac nawet imion Borysa i Gleba COZ Bierdiajew pisal histori~ idei Keller pisze histori~na zam6wienie Iskier Nazwiska Dostojewshyskiego Tcilstoja Solowjowamiddot czy Rozanowa pojawiajq si~ tylko dlashytego ze ludzie kt6rzy je nosili odwielthili kiedys pustelni~ Opty

Burzliwy renesans filozofii i teologii prawoslawnej w Rosji w poczqtkach XX wieku kwituje Keller ~daniem W okresie tym ozywily si~ zwlaszcza dyskusje na temat stosunku inteligencji do cerkwi stosunku cerkwi do pailstwa na temat wolnOsci sumienia i wyznania (s 191)

[- - - -] [Ustawa z dnia 31XII1981 r 0 kontroli publikacji i wishydowisk art 2 pkt 3 (Dz U nr 20 poz 99 zm 1983 Dz U nr 44 poz 204)]

Prawoslawie rosyjskie potraktowane zostalo podobnie jak bishyzantynskie - w izolacji od kultury i - chcialoby si~ wprost poshywiedziec - ad relmiddotigii Razqce uproszczenia nie oszcz~dzajq takze rozdzialu poswi~conego doktrynie prawoslawnej Pisze np Keller o wylqcznosci transcendentno-apofatycznego nurtu duchowosci wschodniej A gdzie wielowiekowy wysilek teologiczny liturgiczshyny estetyczny prawoslawia skierowany na przezwyci~zenie przeshypasci mi~dzy Stworcq a stworzeniem Gdzie intuicje sofijne teoshylogia boskich energii i Swiatla Taboru koncepcje obrazu liturgiczshynego mistagogie gdzie wreszcie teologia ikony Gdzie wielkie dzielo Sergiusza Bulgakowa A sofiologiczny systemat Solowjowa

Kosci61 prawoslawny uznaje ostrq odrEbnOsc Boga w stosunku do swiata dlatego nie przyjmuje idei immanencji boskiej w swieshycie ani wewnEtrznego zwiqzku Boga ze swiatem - pisze Keller (196)

Nauka 0 Sofii zakfada obecnosc pierwiastka boskiej mqdrosci w swiecie stworzonym w kosmosie i czlowieczenstwie nie doshy

N Bierdiajew Russlltaja tdteja Paris 1971 S 9

11 - lNAK 993

lOARlENIA - KSIIZKI - LUOllE

2 Red u k c j e up r 0 S z c zen i a po m i e s zan i a Programowy redukcjonizm Kellera usuwa w niebyt nie tylko

prawoslawnq duchowosc Znikajq takze cale polacie historycznoshy-kulturowej materii zwlaszcza z dziejow Kosciola Rosyjskiego Wiadomo np czym dla mlodego prawoslawia na Rusi byly postashycie pierwszych m~czennikow - Borysa i Gleba W m~czeilstwie sw Borysa i sw Gleba nie ma heroizmu triumfuje idea ohary [- - - -] [Ustawa z dnia 31VII1981 r 0 kontroli publikacji i wishydowisk art 2 pkt 3 (Dz U nr 20 poz 99 zm 1983 Dz U nr 44 poz 204)] - pisze Bierdiajew1 W ksiqzce Kellera prozno szukac nawet imion Borysa i Gleba COZ Bierdiajew pisal histori~ idei Keller pisze histori~na zam6wienie Iskier Nazwiska Dostojewshyskiego Tcilstoja Solowjowamiddot czy Rozanowa pojawiajq si~ tylko dlashytego ze ludzie kt6rzy je nosili odwielthili kiedys pustelni~ Opty

Burzliwy renesans filozofii i teologii prawoslawnej w Rosji w poczqtkach XX wieku kwituje Keller ~daniem W okresie tym ozywily si~ zwlaszcza dyskusje na temat stosunku inteligencji do cerkwi stosunku cerkwi do pailstwa na temat wolnOsci sumienia i wyznania (s 191)

[- - - -] [Ustawa z dnia 31XII1981 r 0 kontroli publikacji i wishydowisk art 2 pkt 3 (Dz U nr 20 poz 99 zm 1983 Dz U nr 44 poz 204)]

Prawoslawie rosyjskie potraktowane zostalo podobnie jak bishyzantynskie - w izolacji od kultury i - chcialoby si~ wprost poshywiedziec - ad relmiddotigii Razqce uproszczenia nie oszcz~dzajq takze rozdzialu poswi~conego doktrynie prawoslawnej Pisze np Keller o wylqcznosci transcendentno-apofatycznego nurtu duchowosci wschodniej A gdzie wielowiekowy wysilek teologiczny liturgiczshyny estetyczny prawoslawia skierowany na przezwyci~zenie przeshypasci mi~dzy Stworcq a stworzeniem Gdzie intuicje sofijne teoshylogia boskich energii i Swiatla Taboru koncepcje obrazu liturgiczshynego mistagogie gdzie wreszcie teologia ikony Gdzie wielkie dzielo Sergiusza Bulgakowa A sofiologiczny systemat Solowjowa

Kosci61 prawoslawny uznaje ostrq odrEbnOsc Boga w stosunku do swiata dlatego nie przyjmuje idei immanencji boskiej w swieshycie ani wewnEtrznego zwiqzku Boga ze swiatem - pisze Keller (196)

Nauka 0 Sofii zakfada obecnosc pierwiastka boskiej mqdrosci w swiecie stworzonym w kosmosie i czlowieczenstwie nie doshy

N Bierdiajew Russlltaja tdteja Paris 1971 S 9

11 - lNAK 993

ZDARZENIA - KSIIIZKI - LUDZIE

puszczajqc do absolutnego rozelzialu pomi~elzy Twormiddotcq i stworzeshyniem - pisze Biereliajew2

A palamizm gloszqcy dost~pnosc Boga w Jego energiach ktore Sq niestworzone i calkowicie boskie ( ) przemieniajq takie cieshylesnosc 3

o Palamasie i teologii hezychazmu tak waznej ella eluchowosci prawoslawnej pisze Keller pohieznie i plytko sprowadzajqc jq do technologii osiqgania ekstazy mistycznej calkowicie zas ~gnoshyrujqc wielowiekowe zaplecze teologiczno-mistyczne4 0 hezychazshymie rosyjskim - trzy zdawkowe zdania Podobnie traktuje autor wiele innych kluczowych dla zrozumienia prawoslawia zagadshynien - pfOblem ikony i ikonostasu kult obrazow (Kult ikon w prawoslawiu przybiera cz~sto przesadlle rozmiary - s 234) dushy

chowosc monastycznq (Klasztory systematyczr1ie odbieraly ziemi~ chlopom przez 1 opiek~ 2 nacisk 3 wykorzystywanie uczuc religijnych - s 244-245) liturgi~ czy swiadomosc eschatoloshygicznq

3 W t 6 r nos c ire pro d u k t Y w nos c Wobec tego middotco dotychczas napisano 0 prawoslawiu Keller zajshy

muje stanowisko zadziwiajqco beztroskie - z jednej st1ony jawnie pasozytnicze z drugiej zas pozbawione elementarnej lojalnosci woshybec hodel Slady r6wnoczesnych z pisaniem lektur do najrzadszych w Prawoslawiu nie nalezq (autor niestety nie ulatwia ich odszukashynia middotcalkowicie rezygnujqc z przypis6w) Oto jeelen z bardziej oczyshywistych przyklad6w

Fragment z ksiqzki Nikolaja Zernowa Wschodnie chrzescijanstwo Stanowisko patriarchy mimo piastowanej przez niego wladzy

bylo bardzo niepewne Przez pi~cset lat panowania tureckiego bylo patriarch6w lqcznie stu pi~cdziesi-E ciu dziewi~ciu Z tej liczby tylko dwudziestu jeden zmarlo naturalnq smierciq w czasie pelnienia urz~du Zamordowano szesciu dwudziestu siedmiu zrzeklo si~ godshynosci stu pi~ciu zas samowolnie usuni~to (s 109)

Fragment z ksiqzki Kellera StaJl1owisko patriarchy Konstantynopola bylo calkowicie zalezne

od woE sultana Przez 500 lat panovyania tureckiego bylo lqcznie 159 patriarch6w w Konstantynopolu z kt6rych tylko 21 zmarlo w czasie pelgtnienia swego urz~du 6 zostalo zamordowanych 27 zrzeshyklo si~ swego stanowiska a 105 zostalo po prostu usuni~tych przez wladze tureckie (s 136)

Tarnze s 176 bull L Bouyer W prowadzente do zycla duc lwwego Warszawa 1982 s 109 Por chocby J M e yendortf Wwledientje w swtatoo tleczesk oje bogoslowt j e

New York 1982 s 331 i n

994

ZDARZENIA - KSIILKI - lUDZIE

Nie wdajqc si~ w analityczne subtelnosci zauwazmy tyLko ze jedynym powazniejszym bl~dem Kellera jest opuszczenie sl6w Zershynowa smierciq naturalnq co istotnie zmienia informacj~ zr6dloshyWq Gdybyz jednak tylko takich wykroczen wobec pierwowzoru dopuszczal si~ autor Prawoslawia Ostatecznie ksiqzk~ Zernowa nashyprawd~ trudno jest zdobye Niestety Keller nie ogranicza si~ wyshylqcznie do makijazu stylistyc~nego 1ngeruje takie w samq pershyspektyw~ opisu interpretacji i wartosciowania

Oto urywek z ksiqiki Zernowa 8w Tichon poswi~cil si~ slllzbie dla wszystkich potrzebujqcych

pomocy i rady Prowadzil rozleglq korespondencj~ i ulozyl sporo poboznyclf ksiqg Przyswoil sobie w nich bez wahania niejedno

I z twierdzen zachodniegochrzescijanstwa kt6re uznal za pokrewne duchowi rosyjskiego prawoslawia Jego milose ku bliznim pokora i cierpliwose zdobyly mu gl~bokie przywiqzanie i uwielbienie wielu uczni6w Jeszcze za zyCia czczono w nim swi~tego m~za Cerkiew rosyjska zaliczyla go w poczet sectwi~tych w roku 1861 (s 133)

A teraz fragment z Prawoslawia Kellera prowadzil dzialalnose prsmienniczq i charytatywnq Mial on

wiele wiadomosci z teologii zachodniej i staral si~ je przekazae prashywoslawiu ale nie w tym tkwila vielkose jego wplywlU lecz w bezshyposrednim oddzialywaniu na masy wierzqcych Cerkiew rosyjska za1iczyla go w poczet swi~tych i jest on do dziS otaczany szczeg6lshynym kultem wsr6d ludu (s 188)

Zwr6emy uwag~ na szczeg6lnq inwencj~ j~zykowq tej nienajshylepszej stylistycznie trawestacji Sluiba dla wszystkich potrzebushyjqcych pomocy i rady (Zernow) zmienia si~ u Kellera w dziashyla1nose charytatywnq Milose ku bliZnim pokora i cierpliwose gl~bokie przywiqzanie i Ulwielibienie wielu uczni6w (Zernow) to bezposrednie oddzialywanie na masy wierzqcych Latwo spostrzec ze Operacje j~zykowe tego rodzaju korzystajq z doswiadczen quasishy-synonimiki nowomowy Z tego punktu widzenia Prawoslawie Kelshylera stanowi przejrzysty przyklad wykorzystywania mechanizm6w nowomowy na terenie urz~dowego religioznawstwa

4 Ten den c y j nos e i pro p a g and 0 w 0 s e Podobne zabiegi j~zykowo-stylistyczne tlumaczy si~ najcz~sciej

wzgl~dami naukowego obiektywizmu dqzeniem do idealu religioshyznawstwa akonfesyjnego Najcz~sciej tez motywacje takie pozostajq deklaratywnq fikcjq Stosunkowo latwo zachowae pozory obiektyshywizmu kiedy pisze si~ 0 dalekiej przeszlosci 1m jednak blizej nashyszych dni ukryta dotqd tendencja propagamciowa staje si~ coraz bardziej agresywna J~den tylko przyklad z ksiqzki Kellera Poshywszechnie wiadomo czym byla i jest dla chrzescijanstwa i realnie

995

ZOARZENIA - KSlf)2KI - LUOZIE

i symbolicznie Swi~ta Gora Atos Juz przez ponad dziesiEc wiek6w pulsuje druchowe zycie tej jedynej w swoim rodzaju r~publiki moshynastycznej Pulsuje vv zmiennym rytmie Tak np od zwyci~stwa Rewolucji ostry kryzys przezywa rosyjski osrodek na Atosie (odshyci~cie doplywu mlodych) Przytoczmy krotkq impresj~ z pielgrzymki odbytej na Atos w koncu lat 70-tych

W koncu XIX wieku bylo ich (mnkhow - RM) okolo 30 tyshysiEcy obecnie jest okolo 3 tysi~cy Nie tak dalWno bylo zaledwie 800 Jednak kryzys jak zgodnie twierdzq mieszkancy minql Znashykiem tego jest naplyw mlodych glownie Grekow5

Kellera jednak malo interesuje stan faktyczny Wamie jsza jest teza intencja

Razem jest tam okolo 1000 ascetow ale Sq to prawie wylqcznie ludzie starzy i ~niedolEzniali ( ) Gora Atos powoli zamiera Sq tam jednak bogate ibiory bilblioteczne tylko cz~sciowo drukowane Jest wielka liczba dokument6w 0 duzym znaczeniu historycznym J est wiele cennych dziel sztuki Wszystko to n aJe-zy zachowac j udoshystEpnic (s 251) [- - - -] [Ustawa z dnia 31VII1981 r 0 kontroli publikacji i wishydowisk art 2 pkt 3 (Dz U nr 20 poZ 99 zm 1983 Dz U nr 44 poz 204)] Warto moze zestawic z diagnozq i postulatem Kellera co do zamierajqcej Gory Atos fragment z wydanej w ZSRR ksiqzki Wladimira Solouchina pod znamiennym tytulem Czas zbieshyrae kamienie (1980) fragment dotyczqcy losow monasteru Opty

Bywalmiddoto tak ze zostalo w nim dwoch mnichow (a na dodatek jeden z nich byl sl~py) Ten ogienek tIil siEi tlil chybotal chybotal na wietrze czasu ~dawalo si~ ze ~gasnie - i nagle ni z tego ni z owego rozpalal si~ w ogromny i jasny plomien (s 175) I doshypiero w latach 20-tych naszego wieku zerwala siE nic przEdqca si~ przez w ieki zerwala siE i u ton~la w mroku (s 175)

Czas na podsumowanie W wiEkszosci recenzji pojawiajq si~

w tym miejscu charakterystyczne sygnaly konca - zmiana pershyspektywy krytycznej relatywizacja dotychczasowej oceny itd W przypadku Prawoslawia trudno jednak znaleic punkt zaczepieshynia dla zlagodzenia negatywnej oceny To ze ksiqzka ta mimo wszystko daje pewnq sum~ informacji glownie faktograficznych nie zmienia faktu ze 266 stron pomno~oneprzez 10 tys nakladu bez wahania mozna bylo poswi~cic na wznowienie chocby ksiqzh Zernowa

Prawoslawie Kellera dyskwalifikuje bowiem sarna autorska strashytegia

bull E Czykwin Z pleLg r zymkt na Swt~tq GOr1 Wadomosc Polskiego AutoshykefaUcznego Kosci ola Prawoslawnego 1982 nr 3--4 s 73

996

ZDARZENIA - KSIJiKI - LUDZIE

[- - - -] [Ustawa z dnia 31VII1981 r 0 kontroli publikacji i wishydowisk art 2 pkt 1 (Dz U nr 20 poz 99 zm 1983 Dz U nr 44 poz 204)]

Roman Mazurkiewicz

HtASKO KTOREGO NIE BY to 1

Polskq litera turq wsp6lczesnq rZqdzi w duzej mierze paradoks nieobecnosd

[- - - -] [Ustawa z dnia 31VII1981 r 0 kontroli publikacji i wishydowisk art 2 pkt 1 (Dz U nr 20 pOZ 99 zm 1983 Dz U nr 44 poz 204)]

Nieolbecnosc w przestrzeni dialogu dialogu wartosci budowaneshygo przez krytyk~ nie jest wszakze r6wnoznaczna z unicestwieniem pisarza Przedwnie mOze si~ ona stac paradoksalnym swiadectwem jego waznosci Nieobecnosc i nieistnienie okazujq si~ wtedy obecshynosciq i istnieniem Nieobecni powracaojq jako najwazniejsi swiashydkowie wsp6lczesnosci

Jest to ir6dlem nast~pnego paradoksu Oto w pewnym momenshyde zycia literatury centralnymi w niej wydarzeniami stajq si~ nie nowe dziela i objawienia osolbowosci tw6rczych - lecz )dsloni~cia i powroty nieobecnych Wielkie (choc dalekie od kompletnosci) ujawnienia lat ostatnich przywracajqce prawdziwe hierarchie wazshynosci w obr~bie polskiej literatury Sq dobitnymi potwierdzeniami obu paradoks6w Zresztq takze nowi nieobecni nowe dziela nieshyznane szerszej publicznosci - jest wsr6d nich wielki tom Zbignieshywa Herberta Raport z obl~zonego Miasta - zapowiadajq dalsze dzialanie wspomnianych paradoks6w

Istnienie i dzialanie paradoksu nieobecnosd zrywajqce normalnq wi~z mi~dzy tw6rcq i odbiorcq wytwarza tez specyficzne formy lektury Dawnych nieo1becnych czyta si~ zupelnie inaczej niz liteshyratur~ powszechnie dost~pnq widac to bylo wyraznie w sposobach reakcji na poezj~ i eseistyk~ Milosza czy przywr6conych czytelshynikowi (tylko na chwil~ i tylko cz~sciow)) poet6w Nowej FalL Nie ulega tez wqtpliwosci iz m6wienie 0 kims nieobecnym (choc cz~sto intensywnieczytanym przez wqskie grono specjalist6IW i pishysarzy) jest szczeg6lnym sprawdzianem ethosu krytycznego To prawda bowiem iz pro-ces przywracania moze si~ po-czqtkowo wyshy

997

ZDARZENIA - KSIILKI - lUDZIE

Nie wdajqc si~ w analityczne subtelnosci zauwazmy tyLko ze jedynym powazniejszym bl~dem Kellera jest opuszczenie sl6w Zershynowa smierciq naturalnq co istotnie zmienia informacj~ zr6dloshyWq Gdybyz jednak tylko takich wykroczen wobec pierwowzoru dopuszczal si~ autor Prawoslawia Ostatecznie ksiqzk~ Zernowa nashyprawd~ trudno jest zdobye Niestety Keller nie ogranicza si~ wyshylqcznie do makijazu stylistyc~nego 1ngeruje takie w samq pershyspektyw~ opisu interpretacji i wartosciowania

Oto urywek z ksiqiki Zernowa 8w Tichon poswi~cil si~ slllzbie dla wszystkich potrzebujqcych

pomocy i rady Prowadzil rozleglq korespondencj~ i ulozyl sporo poboznyclf ksiqg Przyswoil sobie w nich bez wahania niejedno

I z twierdzen zachodniegochrzescijanstwa kt6re uznal za pokrewne duchowi rosyjskiego prawoslawia Jego milose ku bliznim pokora i cierpliwose zdobyly mu gl~bokie przywiqzanie i uwielbienie wielu uczni6w Jeszcze za zyCia czczono w nim swi~tego m~za Cerkiew rosyjska zaliczyla go w poczet sectwi~tych w roku 1861 (s 133)

A teraz fragment z Prawoslawia Kellera prowadzil dzialalnose prsmienniczq i charytatywnq Mial on

wiele wiadomosci z teologii zachodniej i staral si~ je przekazae prashywoslawiu ale nie w tym tkwila vielkose jego wplywlU lecz w bezshyposrednim oddzialywaniu na masy wierzqcych Cerkiew rosyjska za1iczyla go w poczet swi~tych i jest on do dziS otaczany szczeg6lshynym kultem wsr6d ludu (s 188)

Zwr6emy uwag~ na szczeg6lnq inwencj~ j~zykowq tej nienajshylepszej stylistycznie trawestacji Sluiba dla wszystkich potrzebushyjqcych pomocy i rady (Zernow) zmienia si~ u Kellera w dziashyla1nose charytatywnq Milose ku bliZnim pokora i cierpliwose gl~bokie przywiqzanie i Ulwielibienie wielu uczni6w (Zernow) to bezposrednie oddzialywanie na masy wierzqcych Latwo spostrzec ze Operacje j~zykowe tego rodzaju korzystajq z doswiadczen quasishy-synonimiki nowomowy Z tego punktu widzenia Prawoslawie Kelshylera stanowi przejrzysty przyklad wykorzystywania mechanizm6w nowomowy na terenie urz~dowego religioznawstwa

4 Ten den c y j nos e i pro p a g and 0 w 0 s e Podobne zabiegi j~zykowo-stylistyczne tlumaczy si~ najcz~sciej

wzgl~dami naukowego obiektywizmu dqzeniem do idealu religioshyznawstwa akonfesyjnego Najcz~sciej tez motywacje takie pozostajq deklaratywnq fikcjq Stosunkowo latwo zachowae pozory obiektyshywizmu kiedy pisze si~ 0 dalekiej przeszlosci 1m jednak blizej nashyszych dni ukryta dotqd tendencja propagamciowa staje si~ coraz bardziej agresywna J~den tylko przyklad z ksiqzki Kellera Poshywszechnie wiadomo czym byla i jest dla chrzescijanstwa i realnie

995

ZOARZENIA - KSlf)2KI - LUOZIE

i symbolicznie Swi~ta Gora Atos Juz przez ponad dziesiEc wiek6w pulsuje druchowe zycie tej jedynej w swoim rodzaju r~publiki moshynastycznej Pulsuje vv zmiennym rytmie Tak np od zwyci~stwa Rewolucji ostry kryzys przezywa rosyjski osrodek na Atosie (odshyci~cie doplywu mlodych) Przytoczmy krotkq impresj~ z pielgrzymki odbytej na Atos w koncu lat 70-tych

W koncu XIX wieku bylo ich (mnkhow - RM) okolo 30 tyshysiEcy obecnie jest okolo 3 tysi~cy Nie tak dalWno bylo zaledwie 800 Jednak kryzys jak zgodnie twierdzq mieszkancy minql Znashykiem tego jest naplyw mlodych glownie Grekow5

Kellera jednak malo interesuje stan faktyczny Wamie jsza jest teza intencja

Razem jest tam okolo 1000 ascetow ale Sq to prawie wylqcznie ludzie starzy i ~niedolEzniali ( ) Gora Atos powoli zamiera Sq tam jednak bogate ibiory bilblioteczne tylko cz~sciowo drukowane Jest wielka liczba dokument6w 0 duzym znaczeniu historycznym J est wiele cennych dziel sztuki Wszystko to n aJe-zy zachowac j udoshystEpnic (s 251) [- - - -] [Ustawa z dnia 31VII1981 r 0 kontroli publikacji i wishydowisk art 2 pkt 3 (Dz U nr 20 poZ 99 zm 1983 Dz U nr 44 poz 204)] Warto moze zestawic z diagnozq i postulatem Kellera co do zamierajqcej Gory Atos fragment z wydanej w ZSRR ksiqzki Wladimira Solouchina pod znamiennym tytulem Czas zbieshyrae kamienie (1980) fragment dotyczqcy losow monasteru Opty

Bywalmiddoto tak ze zostalo w nim dwoch mnichow (a na dodatek jeden z nich byl sl~py) Ten ogienek tIil siEi tlil chybotal chybotal na wietrze czasu ~dawalo si~ ze ~gasnie - i nagle ni z tego ni z owego rozpalal si~ w ogromny i jasny plomien (s 175) I doshypiero w latach 20-tych naszego wieku zerwala siE nic przEdqca si~ przez w ieki zerwala siE i u ton~la w mroku (s 175)

Czas na podsumowanie W wiEkszosci recenzji pojawiajq si~

w tym miejscu charakterystyczne sygnaly konca - zmiana pershyspektywy krytycznej relatywizacja dotychczasowej oceny itd W przypadku Prawoslawia trudno jednak znaleic punkt zaczepieshynia dla zlagodzenia negatywnej oceny To ze ksiqzka ta mimo wszystko daje pewnq sum~ informacji glownie faktograficznych nie zmienia faktu ze 266 stron pomno~oneprzez 10 tys nakladu bez wahania mozna bylo poswi~cic na wznowienie chocby ksiqzh Zernowa

Prawoslawie Kellera dyskwalifikuje bowiem sarna autorska strashytegia

bull E Czykwin Z pleLg r zymkt na Swt~tq GOr1 Wadomosc Polskiego AutoshykefaUcznego Kosci ola Prawoslawnego 1982 nr 3--4 s 73

996

ZDARZENIA - KSIJiKI - LUDZIE

[- - - -] [Ustawa z dnia 31VII1981 r 0 kontroli publikacji i wishydowisk art 2 pkt 1 (Dz U nr 20 poz 99 zm 1983 Dz U nr 44 poz 204)]

Roman Mazurkiewicz

HtASKO KTOREGO NIE BY to 1

Polskq litera turq wsp6lczesnq rZqdzi w duzej mierze paradoks nieobecnosd

[- - - -] [Ustawa z dnia 31VII1981 r 0 kontroli publikacji i wishydowisk art 2 pkt 1 (Dz U nr 20 pOZ 99 zm 1983 Dz U nr 44 poz 204)]

Nieolbecnosc w przestrzeni dialogu dialogu wartosci budowaneshygo przez krytyk~ nie jest wszakze r6wnoznaczna z unicestwieniem pisarza Przedwnie mOze si~ ona stac paradoksalnym swiadectwem jego waznosci Nieobecnosc i nieistnienie okazujq si~ wtedy obecshynosciq i istnieniem Nieobecni powracaojq jako najwazniejsi swiashydkowie wsp6lczesnosci

Jest to ir6dlem nast~pnego paradoksu Oto w pewnym momenshyde zycia literatury centralnymi w niej wydarzeniami stajq si~ nie nowe dziela i objawienia osolbowosci tw6rczych - lecz )dsloni~cia i powroty nieobecnych Wielkie (choc dalekie od kompletnosci) ujawnienia lat ostatnich przywracajqce prawdziwe hierarchie wazshynosci w obr~bie polskiej literatury Sq dobitnymi potwierdzeniami obu paradoks6w Zresztq takze nowi nieobecni nowe dziela nieshyznane szerszej publicznosci - jest wsr6d nich wielki tom Zbignieshywa Herberta Raport z obl~zonego Miasta - zapowiadajq dalsze dzialanie wspomnianych paradoks6w

Istnienie i dzialanie paradoksu nieobecnosd zrywajqce normalnq wi~z mi~dzy tw6rcq i odbiorcq wytwarza tez specyficzne formy lektury Dawnych nieo1becnych czyta si~ zupelnie inaczej niz liteshyratur~ powszechnie dost~pnq widac to bylo wyraznie w sposobach reakcji na poezj~ i eseistyk~ Milosza czy przywr6conych czytelshynikowi (tylko na chwil~ i tylko cz~sciow)) poet6w Nowej FalL Nie ulega tez wqtpliwosci iz m6wienie 0 kims nieobecnym (choc cz~sto intensywnieczytanym przez wqskie grono specjalist6IW i pishysarzy) jest szczeg6lnym sprawdzianem ethosu krytycznego To prawda bowiem iz pro-ces przywracania moze si~ po-czqtkowo wyshy

997

ZOARZENIA - KSlf)2KI - LUOZIE

i symbolicznie Swi~ta Gora Atos Juz przez ponad dziesiEc wiek6w pulsuje druchowe zycie tej jedynej w swoim rodzaju r~publiki moshynastycznej Pulsuje vv zmiennym rytmie Tak np od zwyci~stwa Rewolucji ostry kryzys przezywa rosyjski osrodek na Atosie (odshyci~cie doplywu mlodych) Przytoczmy krotkq impresj~ z pielgrzymki odbytej na Atos w koncu lat 70-tych

W koncu XIX wieku bylo ich (mnkhow - RM) okolo 30 tyshysiEcy obecnie jest okolo 3 tysi~cy Nie tak dalWno bylo zaledwie 800 Jednak kryzys jak zgodnie twierdzq mieszkancy minql Znashykiem tego jest naplyw mlodych glownie Grekow5

Kellera jednak malo interesuje stan faktyczny Wamie jsza jest teza intencja

Razem jest tam okolo 1000 ascetow ale Sq to prawie wylqcznie ludzie starzy i ~niedolEzniali ( ) Gora Atos powoli zamiera Sq tam jednak bogate ibiory bilblioteczne tylko cz~sciowo drukowane Jest wielka liczba dokument6w 0 duzym znaczeniu historycznym J est wiele cennych dziel sztuki Wszystko to n aJe-zy zachowac j udoshystEpnic (s 251) [- - - -] [Ustawa z dnia 31VII1981 r 0 kontroli publikacji i wishydowisk art 2 pkt 3 (Dz U nr 20 poZ 99 zm 1983 Dz U nr 44 poz 204)] Warto moze zestawic z diagnozq i postulatem Kellera co do zamierajqcej Gory Atos fragment z wydanej w ZSRR ksiqzki Wladimira Solouchina pod znamiennym tytulem Czas zbieshyrae kamienie (1980) fragment dotyczqcy losow monasteru Opty

Bywalmiddoto tak ze zostalo w nim dwoch mnichow (a na dodatek jeden z nich byl sl~py) Ten ogienek tIil siEi tlil chybotal chybotal na wietrze czasu ~dawalo si~ ze ~gasnie - i nagle ni z tego ni z owego rozpalal si~ w ogromny i jasny plomien (s 175) I doshypiero w latach 20-tych naszego wieku zerwala siE nic przEdqca si~ przez w ieki zerwala siE i u ton~la w mroku (s 175)

Czas na podsumowanie W wiEkszosci recenzji pojawiajq si~

w tym miejscu charakterystyczne sygnaly konca - zmiana pershyspektywy krytycznej relatywizacja dotychczasowej oceny itd W przypadku Prawoslawia trudno jednak znaleic punkt zaczepieshynia dla zlagodzenia negatywnej oceny To ze ksiqzka ta mimo wszystko daje pewnq sum~ informacji glownie faktograficznych nie zmienia faktu ze 266 stron pomno~oneprzez 10 tys nakladu bez wahania mozna bylo poswi~cic na wznowienie chocby ksiqzh Zernowa

Prawoslawie Kellera dyskwalifikuje bowiem sarna autorska strashytegia

bull E Czykwin Z pleLg r zymkt na Swt~tq GOr1 Wadomosc Polskiego AutoshykefaUcznego Kosci ola Prawoslawnego 1982 nr 3--4 s 73

996

ZDARZENIA - KSIJiKI - LUDZIE

[- - - -] [Ustawa z dnia 31VII1981 r 0 kontroli publikacji i wishydowisk art 2 pkt 1 (Dz U nr 20 poz 99 zm 1983 Dz U nr 44 poz 204)]

Roman Mazurkiewicz

HtASKO KTOREGO NIE BY to 1

Polskq litera turq wsp6lczesnq rZqdzi w duzej mierze paradoks nieobecnosd

[- - - -] [Ustawa z dnia 31VII1981 r 0 kontroli publikacji i wishydowisk art 2 pkt 1 (Dz U nr 20 pOZ 99 zm 1983 Dz U nr 44 poz 204)]

Nieolbecnosc w przestrzeni dialogu dialogu wartosci budowaneshygo przez krytyk~ nie jest wszakze r6wnoznaczna z unicestwieniem pisarza Przedwnie mOze si~ ona stac paradoksalnym swiadectwem jego waznosci Nieobecnosc i nieistnienie okazujq si~ wtedy obecshynosciq i istnieniem Nieobecni powracaojq jako najwazniejsi swiashydkowie wsp6lczesnosci

Jest to ir6dlem nast~pnego paradoksu Oto w pewnym momenshyde zycia literatury centralnymi w niej wydarzeniami stajq si~ nie nowe dziela i objawienia osolbowosci tw6rczych - lecz )dsloni~cia i powroty nieobecnych Wielkie (choc dalekie od kompletnosci) ujawnienia lat ostatnich przywracajqce prawdziwe hierarchie wazshynosci w obr~bie polskiej literatury Sq dobitnymi potwierdzeniami obu paradoks6w Zresztq takze nowi nieobecni nowe dziela nieshyznane szerszej publicznosci - jest wsr6d nich wielki tom Zbignieshywa Herberta Raport z obl~zonego Miasta - zapowiadajq dalsze dzialanie wspomnianych paradoks6w

Istnienie i dzialanie paradoksu nieobecnosd zrywajqce normalnq wi~z mi~dzy tw6rcq i odbiorcq wytwarza tez specyficzne formy lektury Dawnych nieo1becnych czyta si~ zupelnie inaczej niz liteshyratur~ powszechnie dost~pnq widac to bylo wyraznie w sposobach reakcji na poezj~ i eseistyk~ Milosza czy przywr6conych czytelshynikowi (tylko na chwil~ i tylko cz~sciow)) poet6w Nowej FalL Nie ulega tez wqtpliwosci iz m6wienie 0 kims nieobecnym (choc cz~sto intensywnieczytanym przez wqskie grono specjalist6IW i pishysarzy) jest szczeg6lnym sprawdzianem ethosu krytycznego To prawda bowiem iz pro-ces przywracania moze si~ po-czqtkowo wyshy

997

ZDARZENIA - KSIJiKI - LUDZIE

[- - - -] [Ustawa z dnia 31VII1981 r 0 kontroli publikacji i wishydowisk art 2 pkt 1 (Dz U nr 20 poz 99 zm 1983 Dz U nr 44 poz 204)]

Roman Mazurkiewicz

HtASKO KTOREGO NIE BY to 1

Polskq litera turq wsp6lczesnq rZqdzi w duzej mierze paradoks nieobecnosd

[- - - -] [Ustawa z dnia 31VII1981 r 0 kontroli publikacji i wishydowisk art 2 pkt 1 (Dz U nr 20 pOZ 99 zm 1983 Dz U nr 44 poz 204)]

Nieolbecnosc w przestrzeni dialogu dialogu wartosci budowaneshygo przez krytyk~ nie jest wszakze r6wnoznaczna z unicestwieniem pisarza Przedwnie mOze si~ ona stac paradoksalnym swiadectwem jego waznosci Nieobecnosc i nieistnienie okazujq si~ wtedy obecshynosciq i istnieniem Nieobecni powracaojq jako najwazniejsi swiashydkowie wsp6lczesnosci

Jest to ir6dlem nast~pnego paradoksu Oto w pewnym momenshyde zycia literatury centralnymi w niej wydarzeniami stajq si~ nie nowe dziela i objawienia osolbowosci tw6rczych - lecz )dsloni~cia i powroty nieobecnych Wielkie (choc dalekie od kompletnosci) ujawnienia lat ostatnich przywracajqce prawdziwe hierarchie wazshynosci w obr~bie polskiej literatury Sq dobitnymi potwierdzeniami obu paradoks6w Zresztq takze nowi nieobecni nowe dziela nieshyznane szerszej publicznosci - jest wsr6d nich wielki tom Zbignieshywa Herberta Raport z obl~zonego Miasta - zapowiadajq dalsze dzialanie wspomnianych paradoks6w

Istnienie i dzialanie paradoksu nieobecnosd zrywajqce normalnq wi~z mi~dzy tw6rcq i odbiorcq wytwarza tez specyficzne formy lektury Dawnych nieo1becnych czyta si~ zupelnie inaczej niz liteshyratur~ powszechnie dost~pnq widac to bylo wyraznie w sposobach reakcji na poezj~ i eseistyk~ Milosza czy przywr6conych czytelshynikowi (tylko na chwil~ i tylko cz~sciow)) poet6w Nowej FalL Nie ulega tez wqtpliwosci iz m6wienie 0 kims nieobecnym (choc cz~sto intensywnieczytanym przez wqskie grono specjalist6IW i pishysarzy) jest szczeg6lnym sprawdzianem ethosu krytycznego To prawda bowiem iz pro-ces przywracania moze si~ po-czqtkowo wyshy

997