Journal of Curriculum Studies (J.C.S.) Vol.6 (21); 2011,11-42

فصلنامه مطالعات برنامه درسي ايران 42-11 ،1390، تابستان 21سال ششم، شماره

Journal of Curriculum Studies (J.C.S.) Vol.6 (21); 2011,11-42

شواهدي از كشورهاي : ابتدايي دوره برايآموزش خواندن در برنامه درسي زبان ملّي *آمريكا، انگلستان، سنگاپور و ايران

Reading instruction at national language curriculum for elementary level: Evidence from America (New Jersi State), England,

Singapore and Iran 1390 /11/5: مقاله رشيپذ ؛20/1/1390: مقاله افتيدر

1دكتر مريم داناي طوسيرت خواندن در راهنمـاي هاي آموزش مها تحقيق حاضر به تبيين هدف :چكيده

هـاي ايـن پرسـش . پـردازد برنامه درسي زبان ملّي ايران براي دوره ابتـدايي مـي آموزش مهارت خواندن در برنامـه درسـي زبـان ملّـي ) الف: پژوهش عبارتند از

آموزش مهـارت خوانـدن در ) براي دوره ابتدايي بايد چه عمقي داشته باشد؟ ب اي بـراي دوره ابتـدايي چـه عمـق و گـستره راهنماي برنامه درسي زبان فارسي

هاي آموزشي در راهنماي برنامه درسي زبان فارسـي بـراي دوره هدف) دارد؟ ج ابتدايي به لحاظ توجه به عمق و گستره آموزش مهارت خواندن چه نقاط قـوت

هاي ياد شده برنامه درسي زبان ملّي ايالـت و ضعفي دارد؟ براي پاسخ به پرسش نيز راهنمـاي برنامـه درسـي زبـان ملّـي ا، انگلستان، سنگاپور ونيوجرسي آمريك

تحليـل و بررسـي ) نظريـه داده بنيـاد (ايران براي دوره ابتدايي، بـه روش كيفـي پژوهش حاضر نشان داد كه در چارچوب راهنمـاي برنامـه درسـي زبـان . شدند

شـود چـرا كـه ملّي ايران مهارت خواندن امري دانسته شده و بديهي فرض مـي هـاي آن نيـز معرفـي شود و خرده مهـارت تعريف مشخصي براي آن مطرح نمي

عدم تدوين چارچوب مفهومي براي اين مهـارت زبـاني باعـث شـده . شوندنمياز طرفـي، در . صورت كلّي و مبهم ارائه شـوند هاي آموزش آن به است كه هدف

زش مهارت چارچوب راهنماي برنامه درسي زبان فارسي براي دوره ابتدايي، آمو چنـين، هـم . شـود صورتي متناسب با بافت موقعيت آموزش داده نمـي خواندن به

-صورت انتقادي مدنظر قرار نگرفته است و اگر هم در مواردي بـه آموزش آن به

شكل صوري مطرح شود مانند موارد ديگر تعريف عملياتي و نيز راهكار عملـي ت خواندن با كمك فنـاوري از طرفي، آموزش مهار . آموزش آن ارائه نشده است

. ريزي نشده استاطالعات و ارتباطات نيز برنامههاي آموزشي، راهنماي برنامه درسي زبان مهارت خواندن، هدف: هاكليد واژه

فارسي، دوره ابتدايي

M. Danay Tosi., (Ph.D) Abstract: In this research, we studied the objectives and components of reading instruction according to what is defined in "the guide to national language curriculum of Iran at elementary level. The research questions were as follows: What should be the depth and breadth of reading instruction in the national language curriculum at elementary level? What are the depth and breadth of reading instruction according to the guide to Farsi curriculum at elementary level? What are the strengths and weaknesses of the objectives of reading instruction in Iran's Farsi curriculum at elementary level according to the depth and breadth of reading instruction? To answer these questions, the language arts curriculum of America (the state of New Jersi), England, Singapore and also Iran's has been analyzed qualitatively (through grounded theory method) at elementary level. Within the framework of this curriculum, reading is something that is taken for granted, as there is no obvious definition for it and also its sub-skills is not introduced. The lack of conceptual framework for this language arts leads to ambiguous and inconsistent educational objectives for different grades at this educational level. Within the framework of "a guide to Farsi curriculum for elementary level", reading skill is not instructed in proportionate with context. Also, it is not instructed critically, and if formally considered, there is no operational definition for it. Also, reading instruction is not planned so that students could be engaged with information and communication technology, when reading. Key Words: Reading Skill, Educational Objectives, A Guide to Farsi Curriculum, Elementary Level

[email protected]استاديار دانشگاه گيالن : نويسنده مسئول .1ريزي درسي و مقاله حاضر بخشي از گزارش طرح پژوهشي است كه به سفارش مؤسسه پژوهشي برنامه *

.هاي آموزشي توسط نگارنده انجام شده استنوآوري

1390ابستان ، سال ششم، ت21 فصلنامه مطالعات برنامه درسي، شماره

12

مقدمهشـود آموزان بنا نهاده ميهاي زبان فارسي در دانش الوده دانش و مهارت شهاي ابتدايي در پايه

ن در هـر آموزاهاي دانشچنين، مهارتهم. يابدهاي مدرسه ادامه مي ها در تمام سال و آموزش آن آمـوزان بتواننـد بـه كه دانـش براي اين. اندپايه مبتني بر مهارتي است كه در پايه قبلي كسب كرده

موارد ياد شده، بايد آن در موارد مقتضي استفاده كنندهايخوبي از انواع خواندن و خرده مهارت اطالعـات داشـتن بـدون رسد كه در شرايط كنوني، مؤلفـان نظر مي به. آموزش داده شود هاآنبه

دقيق و روزآمد درباره مهارت خواندن راهنماي برنامه درسي و كتاب درسي زبان فارسي را براي زبـان خوانـدن مهـارت آمـوزش هـاي شاهد اين ادعا فقدان هـدف . كننددوره ابتدايي تدوين مي

طوسـي، دانـاي (ياد شده است تحقيقات در زمينه كمبودبندي شده و نيز صورتي سطح فارسي به 1389( .

آمـوزي در ايـران صـورت گرفتـه اسـت بـسيار درسي زبان برنامه شمار تحقيقاتي كه درباره : شوندمحدود است كه در زير به اختصار معرفي مي

درسي زبـان آمـوزي در دوره آمـوزش برنامه به مطالعه تطبيقي توليد راهنماي ) 1385( طيبيبـه ) 1382(عـصاره . پردازدمي) ايالت كاليفرنيا (ه، امريكا فرانس فنالند،ابتدايي ايران و كشورهاي

آموزي كودكان پايه اول ابتدايي در مناطق دوزبانه ترك زبان و عرب زبـان بررسي مشكالت زبان برنامـه هـاي عناصـر و مؤلفـه ) 1382( قاسمپور. پردازد درسي براي آنان مي برنامهو ارائه الگوي

را در چهار محور هدف، محتوا، روش و ارزشـيابي در ايـران و درسي زبان آموزي دوره ابتدايي دهـد و اياالت كاليفرنيا، آريزونا، ويرجينيا و ويسكانزينِ آمريكا مـورد مطالعـه تطبيقـي قـرار مـي

. ريزي آموزش فارسي در مقطع ابتدايي ايران ترسيم كند كند الگوي مناسبي براي برنامه تالش مي آموزان دوره ابتدايي ايـران در ي واژگان پايه ادراكي و توليدي دانش به شناساي ) 1384(زاده نعمت

با اجراي طـرح پژوهـشي زبـان ) 1384(وزيرنيا . پردازدها و صفات مي سطوح اسامي ذات، فعل در پي دستيابي به تعريف و توصيف زبان معيار و گونه آموزشي ) در متن آموزشي (فارسي معيار

رد آن در تـدوين مـتن مناسـب بـراي كتـاب درسـي و نـشريات ترين كـارب آن بوده است و مهم به بررسي و ارزيابي متون درسي موجود و شـيوه آمـوزش زبـان و ادب برخي. داندآموزشي مي

دانشگاهي و تعيين نقاط قوت و ضـعف هاي ابتدايي، راهنمايي، دبيرستان و پيش فارسي در دوره هـاي چهارگانـه زبـاني، روش آمـوزش و در تها از جهات ساختار، محتوا، توجه به مهـار كتاب

...آموزش خواندن در برنامه درسي زبان ملّي براي دوره ابتدايي

13

هـاي هاي حاكم بر شيوه نهايت تدوين الگو و يا الگوهايي براي ارزيابي مبتني بر پارادايم و نظريه . پردازندجديد زبان آموزي مي

هاي زباني موردتوجه قرار هاي مطرح شده شاخص آموزش مهارتدر هيچ از پژوهش هاي درسي مختلف بدون داشتن شاخص و نقاط قوت و ضعف برنامهنگرفته است و تنها به ذكر

:هاي پژوهش حاضر عبارتند ازهدفبنابراين . مبناي نظري روشن اقدام شده است در دوره ابتداييمهارت خواندن آموزش عمق و گستره دوين شاخصت. 1رسـي دوره هاي آموزش خواندن در راهنمـاي برنامـه درسـي زبـان فا بررسي و مقايسه هدف . 2

آموزش اين مهارت زبانيعمق و گستره ابتدايي با شاخص شاخص در دوره ابتـدايي بـه لحـاظ توجـه بـه فارسـي درسي زبـان برنامه راهنماي بررسي و تحليل . 2

وت و ضعف آنقو تبيين نقاط آموزش مهارت خواندن عمق و گسترهشاخص :پژوهش حاضر عبارتند ازهاي پرسش

ي ا بايد چه عمق و گـستره ابتدايي دوره در درسي زبان ملّي برنامه ندن در آموزش مهارت خوا . 1 داشته باشد؟

چـه عمـق و در دوره ابتـدايي فارسيدرسي زبان برنامه راهنماي آموزش مهارت خواندن در . 2 دارد؟ ايگستره

توجـه بـه دوره ابتدايي به لحاظ در فارسيدرسي زبان برنامه آموزشي در راهنماي هاي هدف. 3 آموزش مهارت خواندن چه نقاط قوت و ضعفي دارد؟عمق و گستره

هاي در نظرگرفتـه شـده بـراي آمـوزش مهـارت جا تعداد مؤلفه در اين "عمق"منظور از لفظ هـاي مختلـف چگونگي توزيع آموزش ايـن مهـارت در دوره "گستره"منظور از لفظ خواندن و

.تحصيلي استدر پاسخ . شودهاي پژوهش مطرح مي روش پژوهش براي پاسخ به پرسش مقاله ابتدا در ادامه

هـاي هدفسپس، . شودهاي موجود درباره مهارت خواندن مطرح مي ديدگاه ابتدا ،لبه پرسش او، )ايالـت نيوجرسـي ( كـشورهاي آمريكـا ره ابتـدايي و د هاي مهارت خواندن در آموزشي و مؤلفه

در ادامه، با توجه به وجوه شباهت اين . )1384اناي طوسي، د (شود ارائه مي انگلستان و سنگاپور و نيز نكاتي كه پيشتر درباره فرايندهاي زيربناي مهارت خوانـدن مطـرح شـد، هاي درسي برنامه


14

-دست داده مي به ي در دوره ابتدايي مهارت زبان آموزش اين گستره عمق و نيز شاخص شاخص

. شود

روش پژوهش. اسـت ) بنيـاد نظريه داده (كاربردي و از نوع كيفي -اهداف آن بنيادي پژوهش حاضر براساس

نمونـه آمـاري شـامل . دهـد تشكيل مـي ملّي در دوره ابتدايي درسي زبان جامعه آماري را برنامه فارسـي درسي زبـان راهنماي برنامه برنامه درسي زبان ملّي ايالت نيوجرسي آمريكا، انگلستان، و

انتخاب .اند از پيش تعيين شده انتخاب شده هاياست كه با مالك ) 1388ويراست (دوره ابتدايي المللـي هاي بين درسي زبان ملّي كشورها به اين دليل بود كه كشورهاي ياد شده در رقابت برنامه

بـاره بـه مـوليس، تـر در ايـن براي اطالعات بيش ( 1هاي خوبي گرديدند سواد خواندن حائز رتبه درسي زبـان ملّـي كـشور آمريكـا، برنامـه در زمينه برنامه ). نگاه كنيد ) 2004 (2مارتين و گونزالز

درسي ايالت نيوجرسي انتخاب گرديد و دليل اين امر جامعيت برنامه درسي ايالت يـاد شـده بـه سـت كـه رسـانه انكته قابل ذكر ديگر ايـن . لحاظ كيفيت و كميت اطالعات ارائه شده در آن بود

علّت آن است كـه زبـان . كشورهاي مورد مطالعه زبان انگليسي است يادگيري در تمام -ياددهيرو مطالعات خوبي دربـاره برنامـه درسـي ياد شده زبان ملّي كشورهاي پيشرفته دنياست و از اين

. آموزي كشورهاي موردنظر صورت گرفته استزبان : در اين پژوهش عبارت بودند ازها آوري داده جمعهاي شيوهبر اين اساس،

اي و اينترنتي منابع مرتبط داخلي و خارجيخانهمطالعه و بررسي كتاب. 1 درسـي زبـان ملّـي ايالـت نيوجرسـي آمريكـا، برنامـه اينترنتي اي و مطالعه و بررسي كتابخانه . 2

در ) درسـي زبـان فارسـي برنامه (درسي زبان ملّي ايران برنامه و نيز راهنماي سنگاپور، ٰانانگلست .)1388 ،ويراست(ابتدايي دوره

مهارت خواندن هاي موجود دربارهديدگاه

ت كشور شرك35 را در ميان و ايران رتبه سي و دوم سنگاپور رتبه پانزدهمرتبه سوم، آمريكا رتبه نهم،انگلستان . 1

.كننده در اين آزمون احراز كردند2. Mulis, Martin & Gonzalez


15

ولوتينـو، فلچـر، ( است متن بازشناسي ديداري واژه و درك مراحل فرايند خواندن مشتمل بر بازشناسي ديداري واژه، اساس خواندن اسـت و همـه فراينـدهاي . )2004، 1اسنولينگ و اسكنلن

اطالعـات واژگـاني ، دسـتيابي بـه 2 از بازشناسي واژه منظور. باشد ديگر خواندن به آن وابسته مي اين امر مـستلزم بازيـابي اطالعـاتي ها،ذخيره شده در حافظه است و در بازشناسي ديداري واژه

ها در اطالعات مربوط به واژه . درباره تلفظ و معناي يك واژه از روي صورت نوشتاري آن است واژگاني در اين داند به صورت مدخلي خواننده مي اي كه شود و هر واژه واژگان ذهني ذخيره مي

ي معنا، ساختواژه، تلفـظ و اين مدخل واژگاني حاوي اطالعاتي درباره. شود واژگان بازنمايي مي خواننده ي ماهر با دستيابي به مدخل واژگاني يك واژه ي نوشـتاري . واژه موردنظر است امالي

عنايي بازنمايي شده در اين مـدخل، تلفـظ و معنـاي به اطالعات تلفظي و م و در نتيجه دستيابي .يابد واژه موردنظر را درمي

از طرفي، در آغاز يادگيري خواندن، واژگان ذهني كودك تنها مجهز بـه اطالعـات تلفظـي و روست كه وي ناگزير است با مشاهده صورت نوشتاري هر كلمـه، معنايي كلمات است و از اين نيـاز ايـن البتـه پـيش . اي آن منطبق كند تا به تلفظ آن دست يابد هتك تك حروف آن را بر واج

كـه ها هستند، ايـن كه حروف الفبا نماينده واج اين(باشد مرحله آگاهي از قراردادهاي خط نيز مي كـه چـه تـوالي حـروف در خـط شوند، ايـن در زبان فارسي كلمات از راست به چپ نوشته مي

خوانـد در واژگـان صورت نوشتاري كلماتي كـه كـودك مـي تدريج،به...). فارسي رايج است و اي از واژگان ديداري پيكره . گيردشود و اصطالحاً واژگان ديداري او شكل مي ذهني او ذخيره مي

. كنـد صورت يك واژه بازشناسي مـي هاي نوشتاري است كه كودك به محض ديدن آن را به واژهتـر كلمـات را تـر و روان دا كند كودك راحت تري پي هرچه واژگان ديداري كودك گسترش بيش

گيرد كه از دانـش تدريج كودك ياد مي از طرفي، با يادگيري دستور زبان در مدرسه، به . خواندميهـا بهـره بيني تلفـظ كلمـه نيز براي پيش ) آگاهي ساختواژي (خود درباره ساختار صرفي كلمات

-در نهايت، دانش كودك از واج ). "پزيد"است نه "پخت" "پز" زمان گذشته مثالً كهاين(بگيرد

1. Vellutino, Fletcher, Snowling, & Scanlon

.است) 1384(ها برگرفته از داناي طوسي مطالب مربوط به بازشناسي ديداري واژه. 2


16

ولوتينو، فلچـر، (شودخواني مي منجر به روان ) صرف(واژه هاي زبان، قراردادهاي خط و ساخت .)2004 1اسنولينگ و اسكنلن،

هاي نوشتاري نيـست؛ هـدف درك مـتن اسـت و اما هدف از خواندن صرفاً رمزگشايي واژه هـاي بـافتي و نيـز اسـتنتاج براسـاس مالت و استفاده از سرنخ درك متن مستلزم تلفيق معناي ج

درك . )1998، 1988 كينش، (اطالعات عمومي است كه در حافظه درازمدت اندوخته شده است ، 4گـاثري ؛ 3،1997كـارور مـثالً بـه (هدف خوانـدن : 2دوجنبه قابل بررسي است متن نوشتاري از

و فراينـدهاي درك مـتن )نگـاه كنيـد 1987 ،6؛ گاثري و موسنتال 1987، 5؛ گاثري و كرش 1988 نگـاه 1994؛ پرفتـي، 1994، 8؛ كارپنتر، ميكايه و جاست 2007، 7پرفتي، الندي و اوكهيل مثالً به (

آمـوزان در اين دو جنبه مستقل از يكديگر و نيز مستقل از بافت اجتماعي نيستند كه دانش . )كنيد .بينندآن زندگي كرده و آموزش مي

بـراي بـراي مـشاركت در جامعـه و يل متفاوت از جمله عالئق شخصي و لـذت، افراد به دال دليل عالقه يا لذت و نيـز بـراي هاي خردسال به خواننده. خواننديادگيري مطالب نوشتاري را مي

كـسب يـا منظور تجربـه ادبـي آموزان مطالب نوشتاري را به از طرفي، دانش . خواننديادگيري مي گيرد و هدف خواندن نيز عناي متون با تعامل ميان خواننده و متن شكل مي م. خواننداطالعات مي

مثالً ممكن است كه خواننده متن را به دليل اطالعات خاصي كه . شودهمين ترتيب برآورده مي بههـا و فـضاي در آن وجود دارد بخواند و يا مضمون، رويدادهاي طرح داسـتان مـتن، شخـصيت

.)2000 ،9ارنت و شِدِل-ايت، گريب، كُدا، موسنتال، مولكاهيانر( داستان مدنظر او باشدشود كه جزئي از رويـدادهاي به هنگام خواندن متون ادبي، خواننده با متون طوري درگير مي

-ها شده و از زبان آن لذت مـي ها، جو، احساسات و ايده تخيلي، فضا، اعمال، پيامدها، شخصيت

.هاي فارسي از نگارنده استمثال. 1

.است) 1389(ه از داناي طوسي مطالب مربوط به درك متن نوشتاري برگرفت. 23. Carver 4. Guthrie 5. Guthrie & Kirsch 6. Guthrie &c Mosenthal 7. Perfetti, Landi & Oakhill 8. Carpenter, Mikaye, & Just 9. Enright, Grabe, Koda, Mosenthal, Mulcahy-Ernt, & Schedl


17

ندن براي كسب اطالعات نه تنها با دنيـاي تخيلـي بلكـه بـا خواننده به هنگام خوا از طرفي، . بردنكته مهم آن است كه الزم نيست متون اطالعـاتي . شودهايي از زندگي واقعي نيز درگير مي جنبه

هـا بـه هـايي از آن ها با خواندن بخش از ابتدا تا انتها خوانده شوند و گاهي ممكن است خواننده از اين جهت خواندن براي كسب اطالعات به انواع خواندن . اطالعات موردنياز خود دست يابند

هـدف از . شـود تر تقسيم مـي عادي، خواندن براي يادگيري و خواندن براي يافتن اطالعات بيش خواندن عادي، درك كلّي يا درك نكات اصلي يك متن است و هدف از خواندن براي يـادگيري

خوانـدن بـراي يـافتن (اما در نـوع سـوم . ستها ا كننده آن درك نكات اصلي و جزئيات حمايت شـود يـافتن قطعـات يـز ناميـده مـي ن 1 يا خواندن پيمايشي كه خواندن اجمالي ) تراطالعات بيش

مجزاي اطالعات از طريق خواندن اجمالي و يا خواندن پيمايشي يك متن يـا يـك سـند غيرنثـر .)2،2000ارنت و شِدِل-كاهيانرايت، گريب، كُدا، موسنتال، مول (مانند جدول مدنظر است

درك فـوري يـا خودكـار : كندتقسيم مي نگارنده فرايندهاي درك متون متفاوت را به سه نوع البته ميان طـول . هامتن؛ درك از طريق استنتاج ساده و درك از طريق تفسير اطالعات و تلفيق آن

اي وجـود ل قابل مالحظـه و پيچيدگي متن و نيز كيفيت فرايندهاي موردنياز براي درك متن تعام هاي مطـرح شـده در دارد، زيرا متون مختلف به لحاظ طول، پيچيدگي نحوي، انتزاعي بودن ايده

. ها و ساختار سازماني يكسان نيستندآنهـاي خواننـده از راه ،به هنگام تمركز بر اطالعـات صـريح مـتن : درك فوري يا خودكار متن

بازيابي موفق ايـن نـوع . كندت و فهم محتواي متن استفاده مي براي تعيين جايگاه اطالعا مختلفاين فرايند نياز به استنتاج يا تفسير اطالعـات . اطالعات مستلزم درك فوري يا خودكار متن است

با . شود معنا آشكار است و در متن بيان مي-ندارد زيرا هيچ خالء معنايي وجود ندارد كه پر شود . ها را با اطالعات مـوردنظر خـود تـشخيص دهـد تباط اطالعات يا ايده حال، خواننده بايد ار اين

چه را كـه بـه صـراحت در بازيابي اطالعات متني مناسب مستلزم آن است كه خواننده نه تنها آن در اين . چنين دريابد كه كدام بخش از اطالعات مدنظر قرار داردشود بفهمد بلكه هممتن بيان مي

درك از طريـق اسـتنتاج و مانـد تن در سطح جمله يا عبارت بـاقي مـي نوع پردازش، تمركز بر م به صـراحت در مـتن بيـان ها يا اطالعاتي كه ها درباره ايده به هنگام خواندن متون خواننده : ساده

1. Scanning 2. Enright, Grabe, Koda, Mosenthal, Mulcahy-Ernt, & Schedl


18

هـاي ها به كمك استنتاج از سطح متـون فراتـر رفتـه و خـالء خواننده. كنندشوند استنتاج مي نمياند زيرا مبتني بـر اطالعـات موجـود در ها ساده بعضي از اين استنتاج . نندكمعنايي متون را پر مي

. در اين موارد خواننده تنها بايد دو يا چند ايده يا بخش اطالعاتي را به هم ربط دهد . متن هستند ها به عبارت ديگر، اگرچه ممكن است كه اطالعات به صراحت بيان شده باشند اما رابطه ميان آن

اگرچه در اين موارد معنا به صراحت . هاي ساده بسيار متن بنياد هستند استنتاج. اج شود بايد استنت . از اين جهت نسبتاً شفاف استنشود، اما متدر متن بيان نمي

ها را به اسـتنتاج سـاده دهد كه خواننده اي شكل مي گونهدر بسياري موارد، نويسنده متن را به اعمال يك شخصيت در يك داستان به يك ويژگـي شخـصيتي مثالً ممكن است كه . هدايت كند

ها را به همـان نتيجـه دربـاره ويژگـي يـا ديـدگاه شخـصيت تر خواننده خاص اشاره كند و بيش ها معموالً بـر چيـزي بـيش از معنـاي سـطح در اين نوع پردازش خواننده . موردنظر هدايت كند

كنند كه در بخشي از متن وجـود دارد كز مي ها بر معنايي تمر آن. شودجمله يا عبارت متمركز مي ـ ). معناي كلّـي (كنند كه نماينده كل متن است يا بر معنايي تمركز مي ) معناي موضعي ( عـالوه، هب

مـوليس، كِنِـدي، (هاي ساده مستلزم ربط دادن معاني موضـعي و كلّـي هـستند بعضي از استنتاج . )2004مارتين و سِينزبري،

ماننـد شـود اي كه درگير اين فرايند مي خواننده :ها و اطالعات لفيق ايده درك از طريق تفسير و ت شود يا احتماالً جزئيات هاي ساده بر معاني موضعي يا كلّي متن متمركز مي درك از طريق استنتاج

در هرحال، خواننده متن را در سطحي فراتر از عبـارت يـا . كندها مرتبط مي را به مضامين و ايده ها و اطالعات متن را تفسير كرده و با هم تلفيق طور كه خواننده ايدههمان. كند ميجمله پردازش

به همين . شود كه به درك خود از جهان و نيز تجربيات خود متوسل شود كند غالباً ناگزير مي ميشـود احتمـاالً بـسته بـه ها و اطالعـات ايجـاد مـي دليل، معنايي كه از طريق تفسير و تلفيق ايده

. يات و دانش خواننده متنوع استتجرب ها بايد بتواننـد خواني و درك متن، خواننده ضمن كسب توانايي روان از طرفي، : خواندن انتقادي

هـا بـه هنگـام خواننـده ). خوانـدن انتقـادي (محتوا، زبان و عناصر متن را بررسي و ارزيابي كنند د را از متـون بـا درك خـود از جهـان كنند و درك خو ارزيابي محتواي متن به تفسيرها توجه مي

تفـاوت بـاقي پذيرند يا نسبت به آن بي مقايسه كرده و مطالب مطرح شده در متن را رد كرده، مي


19

را اي ادعاهاي مطرح شده در متن را رد يا تأييد كند يـا آن مثالً، ممكن است كه خواننده . مانندمي . ها و اطالعات منابع ديگر مقايسه كندبا ايده

ها بايد به هنگام فكر كردن درباره عناصـر مـتن، ماننـد سـاختار و زبـان آن چنين، خواننده هم هـا انـدكي از معنـا به اين ترتيب، توجه آن . شودكنند كه معناي موردنظر چگونه ارائه مي بررسي دانـش ها در اين مـورد بايـد بـه آن. كنندصورت انتقادي به خود متن توجه مي شود و به دور مي

چنين، آنان بايد هم. خود درباره گونه ادبي متن و نيز درك خود از قراردادهاي زبان متوسل شوند انداز يـا ها فكر كرده و هدف، چشم درباره ابزارهاي نويسنده براي انتقال معنا و درباره كفايت آن

انداز شخصي و شممعموالً محتوا يا از يك چ. مهارت نويسنده را موردتوجه و بررسي قرار بدهند در اين هنگام، خواننده بـه دانـش خـود دربـاره . شودطرفانه بررسي مي يا با نگاهي انتقادي و بي

به هنگام بررسي و ارزيابي عناصر ساختار مـتن و زبـان . كندهاي پيشين تكيه مي جهان يا خوانده گونه ادبي متن متوسل هاي كلّي يا خاص نيز خواننده به دانش خود درباره كاربرد زبان و مختصه

. شـود ها، احساسات و اطالعـات محـسوب مـي در حقيقت، متن راهي براي انتقال ايده . شودميممكن است كه خواننده شيوه نگارش متن را ضعيف بيابد يا تشخيص بدهد كه نويسنده در كـار

راينـد نقـش هاي قبلي و آشنايي خواننده بـا زبـان در ايـن ف ميزان خوانده . خود موفق بوده است . )همان منبع( اساسي دارد

،)2004 ( آمريكـا ايالـت نيوجرسـي هـاي مهـارت خوانـدن در هاي آموزشي و مؤلفه هدف )2006(و سنگاپور ) 2007(انگلستان

)2004( درسي زبان ملّي ايالت نيوجرسي آمريكا برنامه .الفهمـه : ايالت نيوجرسـي آمريكـا لّيدرسي زبان م برنامه آموزش خواندن در ) استاندارد(هدف

ها را به زبان انگليسي نوشتاري شناخته و آموزان اطالعات مربوط به صداها، حروف و واژه دانشخواني شوند و انواع مطالب و متون را روان و بـا درك هاي مستقل و روان كار ببرند تا خواننده به

.و فهم بخواننددرسي زبان ملّي ايالت نيوجرسي آمريكا عبارتند برنامه در هاي آموزش مهارت خواندن مؤلفه :از

مفاهيم مربوط به خط. الف شناختيآگاهي واج. ب


20

رمزگشايي و بازشناسي واژه. ج خوانيروان. د )قبل، به هنگام و بعد از خواندن(راهبردهاي خواندن . ه رشد واژگان و مفاهيم. و هاي درك و واكنش به متنمهارت. ز

گري و پژوهشسشپر. س :شدههاي مطرح در حيطه مؤلفهآموزان تا پايان پايه پنجمدانش گيرند كه ياد ميمتن/ مفاهيم مربوط به خطبارهدر. الف

.از نمايه مناسب و فهرست واژگان به طرز مناسبي استفاده كنند. 1هـاي مقـدماتي و هـا، پـاراگراف مثالً عنـوان (كند هايي از متن كه به درك آن كمك مي مختصه. 2

.دهندبها توضيح را بررسي كرده و درباره آن) پاياني نماد اعم از صداهاي تلفيقـي، -دهند كه تناظر پيچيده صدا بنشان شناختيدرباره آگاهي واج . ب

.كنندخوبي درك ميرا بهو صداهاي مركب اي هاي دونويسهنگاره :د كهگيرن ياد ميدرباره رمزگشايي و بازشناسي واژه. ج .هاي جديد از كليد تلفظ يك فرهنگ لغت استفاده كنندبراي رمزگشايي واژه. 1هـاي بـافتي يـا دانـش مربـوط بـه تحليـل آوايـي، هاي جديد از سـرنخ براي رمزگشايي واژه . 2

.هجابندي، پيشوندها و پسوندها استفاده كنند .درستي در بافت تفسير كنندهاي جديد را بهواژه. 3 . برندبكار امالء و هجابندي مربوط به رمزگشايي و بازشناسي واژه را بهقوانين. 4 گيرند كه ياد ميخوانيدر زمينه روان. د . ها و مخاطبان متفاوت متناسب كنندسرعت خواندن خود را با هدف. 1ه ها ب صدا، ساختارهاي زباني و بافت را براي بازشناسي واژه -اطالعات مربوط به تناظر حرف . 2

.برندبكار . ها و آهنگ جمله استها از تقسيم عبارتخوانند كه حاكي از درك آنبهايي بلند به شيوه. 3 . خوانندبآرامي خواني بهبا هدف افزودن تدريجي به سرعت، صحت و روان. 4


21

معناي نوشته راهبردهاي تصحيح خود را به هر دو صورت با صداي براي رمزگشايي و نيل به . 4 . برندبكار صدا بهو بيبلند

گيرند كه ياد مي)هنگام و بعد از خواندنقبل، به(در زمينه راهبردهاي خواندن . ه . شودبيني كنند كه در ادامه چه چيزي خوانده ميدانش پيشين خود را فعال كرده و پيش. 1 .دهندبراهبردهاي خواندن خود را براساس هدف خواندن و ماهيت متن تغيير . 2 . را بازخواني كنندلف متن، آنتهاي مخهاي دشوار يا قسمتبراي درك پاراگراف. 3 .هنگام خواندن و بعد از خواندن متن اصالح كنندمربوط را به بيني پيش. 4براي تشريح مفاهيم و روابط كليدي يك ...) جدول، نمودار و (هاي تصويري از سازمان دهنده. 5

. متن استفاده كنند گيرند كه ياد ميزمينه رشد واژگان و مفاهيمدر . و .ها، پيشوندها و پسوندها استنتاج كنندها را براساس ريشهمعناي واژه. 1 .ها را در بافت متون استنتاج كنندمعناي خاص واژه. 2 . برندبكار درستي بهها را شناسايي كرده و بهنويسهآواها و همها، هممتضادها، مترادف. 3 .هاي ناآشنا از فرهنگ لغت متناسب با سطح كالسي استفاده كنندي تعريف واژهبرا. 4 . نامه استفاده كنندها از واژهها و معاني ديگر آنبراي شناسايي واژه. 5 گيرند كه ياد ميهاي درك و واكنش به متندر زمينه مهارت. ز .دها و باورها را در متون خواندني شناسايي كننهدف، ديدگاه. 1 )براي مثال، اغراق زياد در داستان(گونه ادبي را با عناصر تمايزدهنده آن شناسايي كنند . 2 .از علت و معلول و توالي رويدادها براي رسيدن به معنا استفاده كنند. 3 .دكننبيني را پيشآن معناي ، نويسنده متنمتن و با با برقراري رابطه. 4 . دهندب اثرگذار بر ديگران را تشخيص فنون متقاعدكننده و تبليغاتي. 5 . هندبدهاي تاريخي و فرهنگي و زواياي ديد متفاوت را در متون تشخيص سوگيري. 6درك كنند كه مضمون به ايده اصلي يا معناي يك متن منتخب اشاره دارد، و چه مـضامين بـه . 7

.دهندبها را تشخيص صورت تلويحي آنصراحت بيان شوند و چه به . تمايز قائل شوند متنيان جزئيات اصلي و فرعيم. 8 .دهندبدست كننده به و شواهد حمايتهعمل آوردبا استفاده از اطالعات متني استنتاج به. 9


22

بـراي مثـال، (دهنـد بكند تـشخيص ي رايجي را كه به درك متن كمك مي الگوهاي ساختار . 10 ).هاعناوين، زيرنويس

.اصر متون غيرداستاني را شناسايي كرده و تحليل كنندها و عنانواع متن، قالب. 11 آن را تـشخيص 1هـا، طـرح داسـتان و حالـت ها اعم از فضا، شخـصيت عناصر ادبي داستان . 12 . دهندب

) 3، تكرار2انگاريبراي مثال، تشبيه، استعاره، انسان(دهند بزبان مجازي متن را تشخيص . 13 .دهندبناسايي كرده و به آن واكنش نشان عناصر صداها و ساختار شعر را ش. 14

.ساختار نمايشنامه را شناسايي كنند. 15 .خوانندبطور مستقل طور منظم مطالب متناسب با سطح خواندن خود را بهبه. 16 .اصطالحات را تفسير كنند. 17 گيرند كه ياد ميدر زمينه پرسشگري و پژوهش. سهاي نوشتاري يا الكترونيكي براي تعيين جايگـاه اطالعـات ، سيستم ايهاي كتابخانه از سيستم . 1

. استفاده كنند . ها را اصالح كنندهنگام و بعد از خواندن تدوين كرده و آنهايي را براي بررسي قبل، بهسؤال. 2 . استفاده كنندهاي پژوهش خودمربوط به سؤالاز منابع متعددي براي تعيين جايگاه اطالعات . 3خوانند و درباره موضوعات مختلف با استفاده از انواع مطالب و براي برطـرف بمستقل طور به. 4

و شواهدي دال بـر خوانـدن مطالـب هدركردن نيازهاي شخصي، آكادميك و اجتماعي پژوهش ك .موردنظر تدوين كنند

.دعمل آورنهايي را بهگيريبا استفاده از اطالعات گردآوري شده از منابع متعدد، نتيجه. 5هـا، هـاي پـژوهش، منـابع تـصويري اطالعـات ماننـد نقـشه براي موردتوجه قرار دادن سؤال . 6

. برندبكار ها را تفسير كرده و بهنمودارها، ترتيب زماني رويدادها يا جدولها و مطالب، و يـا رسـم نمـودار اطالعـات را خالصـه برداري، نوشتن رئوس ايده با يادداشت . 7

.ي كنندكرده و سازمانده

1. Mood 2. Personification 3. Alliteration


23

ها و يا فناوري بـراي نـشان دادن يـادگيري و حمايـت از با استفاده از عوامل ديداري، رسانه . 8 .هايي را تهيه كنندها و گزارشيادگيري مخاطب، طرح

)2007 ( درسي زبان ملّي انگلستانبرنامه در .بجا كه از آن .ه است در چهار سطح كليدي تنظيم شد ) 2007(ملّي انگلستان زبان درسي برنامه

پايانهاي آموزش خواندن در است، هدف تقريباً معادل دوره ابتدايي ايران 2 و 1سطوح كليدي .شودمطرح مي 2كليدي سطح

پايان سطح كليدي درسي زبان ملّي انگلستان در برنامههاي آموزش مهارت خواندن در مؤلفه :عبارتند از 2

راهبردهاي خواندن، - راي كسب اطالعات،خواندن ب - ادبيات، -

،متون غير تخيلي و غير ادبي - .ساختار زبان و تنوعات -

هـاي در حيطـه مؤلفـه )معادل پايان دوره ابتدايي ايـران ( 2سطح كليدي آموزان تا پايان دانش :گيرند ياد ميمطرح شده خواندنراهبردهاي

ها بايـد آمـوزش آنانند و آن را بفهمند، آموزان متني را روان و درست بخو كه دانش براي اين :كار بگيرندببينند كه موارد زير را به

آوايياطالعاتي و جآگاهي وا) الف اطالعات الفبايي و ه واژسيشناباز) ب ساختارهاي دستورياطالعات مربوط به) پ درك بافتي ) ج

درك متون :دانش آموزان بايد ياد بگيرند .ستدالل قياسي استفاده كنند و اتاجاز استن) الف .اللفظي فراتر بروندمعناي تحتسطح براي درك معنا، از ) ب


24

پايـان بـه و شروع كردن چگونگيبراي نمونه، . (بين اجزاي مختلف متن ارتباط برقرار كنند ) پ ).چه حذف شده است و آنگنجانده شده اطالعاتي متونچه در آن تشخيص ها،داستانبردن

.اند استفاده كنندهد متوني كه خوانباره خود دراتاطالعاز ) ت خواندن براي كسب اطالعات

:آموزان بايد ياد بگيرنددانش .1را مورد بررسي و پيمايش قرار دهندبراي پيدا كردن اطالعات، متون ) الف .2 مرور كنند به سرعت مطلب و برداشت كلي، متن را يك بارلُب نيل بهبراي ) ب .دست آورندهبرا دقيق خواندن، اطالعات خاصي از طريق) پمتوسـل ، صـدا و تـصوير، خـط ن از جملـه وهاي مختلف مت ويژگي وبه معنا براي پي بردن ) ت

.شوند . براي پيدا كردن متون و اطالعات استفاده كنند3كتابخانه نوشتاري و نيز برخطاز ) ثق توجه به هدف متن و ميزان قابل اعتماد براي مثال، از طري ( تميز دهند عقيدهبين حقيقت و ) ج

)بودن اطالعات . توجه كنندها انتقادي به بحثصورت به)چ

ادبيات : كه ياد بگيرنددها لذت برند، بايآموزان متون ادبي را بفهمند و از آنكه دانشبراي اين .هاي زبان را تشخيص دهندالگو، واژگان و زبان مجازي و تأثير كاربرد) الف .ها را تشخيص دهندانواع گوناگون ساخت جمالت و تأثير آن) بطور طرح داستان، ساختار روايي همتوجه شوند كه چگونه شخصيت و صحنه خلق شده و چ ) پ

.شود پرورانده ميامينو مض .شخصيت را تشخيص دهندو ن نويسنده، راوي ايمهاي تفاوت )ت .دهد ارزيابي كنندكر را گسترش ميي كه ديد را وسيع و فضامينها و مايده) ث .ها را مدنظر قرار دهند و تأثيرهاي آنيهاي شعرصورت) ج . خود پشتيباني كنندهاياز ديدگاه ارجاع به متون با كرده و مطرح خود را هاياولويت) چ

1. Scan 2. Skim 3. Online


25

. دهندواكنش نشان خالقانه ه شدهن خواندوبه مت) ح .لند بخوانندها را بها، اشعار و نمايشنامهداستان) خ

متون غيرتخيلي و غيرادبيآموزان به تدريج متون غيرتخيلـي و غيرادبـي را درك كـرده و ارزش آن را كه دانش براي اين

:بفهمند، بايد ياد بگيرند كه . و تأثير واژگان تخصصي را تشخيص دهند كاربرد)الفتشخيص را و توصيف آموزش ، توضيح، استدالل دليل، توجيه كردن، ه ارائه كلمات مربوط ب ) ب .دهندب

.دهندب تشخيص هستندي شخصي و غيرم لحن رس بيانگرعبارات و جمالتي را كه) پانـد، هايي كه براسـاس ترتيـب زمـاني تنظـيم نـشده ه بين افكار و جمالت را در نوشت هرابط) ت

.بشناسندبنـدي، عنـوان گرافا پـار مـثالً ( انـواع مختلـف متـون ندهدههاي ساختاري و سازمان ويژگي) ج

. را بفهمند)برخطهاي موجود در متون لينك، گذاريدر جداول، نقـاط گـردي كـه بـراي تأكيـد مثالً( مختلف هايطرحها و بندي، صفحه هاقالب) چ

.را ارزيابي كنند) گذارند، نمادهاي تصويري واژه يا جمله مييجلو .بپردازند دشوارانگيز و بر موضوعات چالشهب) ح )2006 ( درسي زبان ملّي سنگاپوربرنامه. ج

خاصـي بـراي شـود و مؤلفـه هاي آموزشي تأكيد مي درسي بر هدف در چارچوب اين برنامه هاي آموزش خوانـدن در زير ابتدا هدف. شودصورت مجزا بيان نميهاي زباني بهآموزش مهارت

.گردد ارائه ميشود و سپس صورت تفصيلي آن مطرح مي1براي پايان دوره ابتدايي :يرند كه ياد مي در حيطه مهارت خواندنآموزاندانش

به انواع متون واكنش نشان داده و نگرش مثبتي نسبت به خواندن و زبان بروز بدهند .1 استفاده كنندي متونمعنا بهز راهبردهاي خواندن براي نيلا. 2

. سال تحصيلي است6شود و مجموعاً شامل دوره ابتدايي در سنگاپور به سه دوره دوساله تقسيم مي. 1


26

آنـان يـاد . كننديا نوشتاري را درك ميانواع متون را بخوانند و نشان بدهند كه متون شنيداري . 3 . كننداستفاده تعامل اجتماعي و واكنش و بيان ادبي زبان براي كسب اطالعات،ازگيرند كه مينشان بدهند كه درباره زبان و انواع متن از منـابع چـاپي، غيرچـاپي و الكترونيكـي اطالعـاتي .4

دارندصورت نوشتار صورت گفتاري و چه به ه كرده و چه به ها را مشاهد ها را بخوانند، آن انواع متن . 5

. منظورهاي مختلف دارندبدهند كه توانايي فراگيري و استفاده از دانش را به نشان :گيرند كهآموزان ياد ميدانشابتدايي دوره مهارت خواندن تا پايان درباره ن و زبان بروز بدهند به انواع متون واكنش نشان داده و نگرش مثبتي نسبت به خواند- ها صحبت كنند و بنويسنداند به ياد آورند، درباره آنهايي را كه خواندهمطالب كتاب) الف . المثل، داستان و شعر لذت ببرندزبان براي مثال، تشبيه، اصطالح، ضرب از كاربرد خالقانه) بهاي داسـتان يكي از شخصيتديد خالقانه واكنش نشان بدهند، براي مثال داستان را از زاويه ) ج

. بازگو كنند استفاده كنندي متون به معنانيل از راهبردهاي خواندن براي -

:شناختي استفاده كننداز راهبردهاي آگاهي واج) الف از اجزاي آشناي يك واژه براي فهم كل واژه استفاده كنند

بلند بخوانندها را آن، خود از مطالب تلفظ و درككنترلبراي : معنا استفاده كننددركاز راهبردهاي ) ب

از روي عالئم ديداري مانند تصاوير، نمودارها و نمادها معنا را شكل دهنددرك خود را از متون از طرقي مانند بلندخواني، بازخواني و روخواني مورد نظارت قرار داده و

تأييد كنندربط مربوط به زمان، توالي، مقايـسه، از اطالعات خود درباره ابزارهاي انسجام از جمله حروف

تقابل، دليل، انتخاب، مكان، شرط، علت و معلول، هدف استفاده كنندواژه و عالئم سجاوندي هاي بافتي مانند عالئم ديداري، سرتيتر، تيترهاي فرعي، ساخت از سرنخ

استفاده كنند ندبخوان اجمالي صورتآن را به به نكات كليدي يك مطلب نيلبراي دقت بخوانند جزئيات يك مطلب آن را بهفهمبراي


27

نوشتاري را درك مي كنندانند و نشان بدهند كه متون انواع متون را بخو-

: زبان براي كسب اطالعات به شرح زير استفاده كنندازهـا بـا اسـتفاده از عنـوان، سـرتيترها، درباره محتواي متون و چگونگي شكل دادن به ايده ) الف

آورند عملبيني بههاي ديداري پيش كمك وهاي كليدي فرعي، شرح تصوير، واژهتيترهايي ديداري نكات مهم هاهاي كليدي و كمك با استفاده از عنوان، سرتيتر، تيترهاي فرعي، واژه ) ب

هاي كليدي را شناسايي كنند و ايده ديداري را كه از ايـده هايها، توضيحات و كمك ها، مثال اطالعات و جزئياتي مانند توصيف ) ج

آورند خاطر بهكنند حمايت مي متن ديد اصلييا زاويه گيري كنند هاي بافتي و اطالعاتي درباره موضوع موردنظر نتيجهبا استفاده از سرنخ) د .ها را دنبال كننداي از آموزشمجموعه) ه :شرح زير استفاده كنند بهبراي واكنش و بيان ادبي زبان براي ازهاي داسـتان هاي بافتي و دانش پيشين درباره داستان، محتوا و شخصيت با استفاده از سرنخ ) لفا

عمل آورندبيني بهپيش ، رويدادها و فضا نكات اصلي و مهم را شناسايي كنندهابا نگاهي به شخصيت) ب خاطر بياورندها، رويدادها و فضاي داستان را بهجزئيات مربوط به شخصيت) جعمـل هايي به ها، رويدادها و فضاي داستان استنباط هاي آن ها، اعمال و انگيزه رباره شخصيت د) د

كنند گيريآورده و نتيجههاي آشنا در سـنگاپور و هاي بافتي، دانش پيشين و اطالعاتي كه از فرهنگ با استفاده از سرنخ ) ه

آسياي جنوب شرقي دارند، معنا را استنتاج كنند :شرح زير استفاده كنندتعامل اجتماعي بهراي ب زبان براي از

كنند شناساييرا ها و محاورات نكات اصلي و مهم نامه) الف ياد آورند به راها و محاوراتجزئيات نامه) ب .گيري كننددرباره معنا، قصد و احساس منتقل شده توسط گوينده استنتاج كرده و نتيجه) جبدهنـد كـه صـورت نوشـتاري نـشان ي و چه به صورت شفاه به بخوانند و چه ها را انواع متن -

.منظورهاي مختلف دارندتوانايي فراگيري و استفاده از دانش را به :شرح زير استفاده كنند زبان براي كسب اطالعات بهاز


28

هـاي كليـدي، نويـسنده و بـراي مثـال موضـوعي، واژه (هـاي جـستجو با استفاده از گزينه ) الف آوري كنندرا جمع موردنظر بندي و موتورهاي جستجو اطالعات، صفحه محتوا، دسته)عنواني

بنـدي، با استفاده از انواع الگوهاي سازماندهي از جمله فهرست، توالي، مقايسه، تقابل، دسته ) ب علّت و معلولي؛ اطالعات را سازماندهي و خالصه كنند

دهند دستمايت از يك واكنش و يك عقيده بهداليلي براي ح) ج هاي تبليغاتي را ارزيابي كننداطالعات اغراق شده براي مثال ادعاهاي موجود در آگهي) د :شرح زير استفاده كنند بهبراي واكنش و بيان ادبي زبان براي از

دهند دستعقيده بهداليلي براي حمايت از يك واكنش و يك) الفهـا را بـا دهنـد، آن ها را به تـوالي قـرار فهرست تهيه كنند، آن : كنند سازماندهياطالعات را ) ب

هـا يكديگر مقايسه كرده و در مقابل يكديگر قرار دهند، اطالعات مربوط به رويدادها، شخصيت كنند بنديها را دستهو عملكرد آن

ها را به لحاظ اغراق ارزيابي كنندمتن) ج را شناسايي و تحليل كنند سازيم از طرح داستان و شخصيتگويي اععناصر مؤثر قصه) دهـا هاي داستان بـا آن مسائلي را كه شخصيت مثالً .تخيل و خالقيت حل كنند مسائل را با قوه ) ه

حـل را دسـت دهنـد، و بهتـرين راه هـاي احتمـالي را بـه حلشوند شناسايي كنند، راه رو مي روبه كنند انتخاب

:شرح زير استفاده كنندامل اجتماعي بهتعبراي زبان براي از .دهند داليلي براي حمايت از يك واكنش و يك عقيده به دست

هاي آموزش مهارت خواندن در برنامه درسـي زبـان ملّـي ي ميان اهداف و مؤلفه هاشباهت ايالت نيوجرسي آمريكا، انگلستان و سنگاپور

اد شده به لحاظ هدف آمـوزش خوانـدن آن درسي زبان ملّي كشورهاي ي برنامهشباهت كلّي آموزان يـاد بگيرنـد انـواع متـون را بـه ها قرار است دانش است كه در چارچوب همه اين برنامه . صورت هدفمند خوانده و درك كنند

كه اين هدف به اهداف ريزتري خرد شده و منسجم و هماهنگ از ساده بـه شباهت ديگر اين . شود دنبال مي-ابتدايي آموزان دوره توان ذهني دانش متناسب با سطح رشد و-پيچيده


29

با مباني نظـري فراينـد خوانـدن هايي آن همسو هاي درسي ياد شده برنامه وجه شباهت ديگر آمـوزش هـر دو هاي درسـي در اين برنامه تر،عبارت روشن به. تر شرح آن گذشت كه پيش است

.موردنظر است) ينوشتار متن دركها وبازشناسي ديداري واژه(بخش فرايند خواندن صـورتي متناسـب بـا بافـت موقعيـت آموزش خواندن در كشورهاي مـوردنظر بـه از طرفي،

گيرند كه راهبرد خواندن خود را متناسب با هدف آموزان ياد مي مثالً، دانش . شودآموزش داده مي ، سرعت خوانـدن را بـا .)..خواندن اجمالي، پيمايشي و (خود از خواندن و نوع متن تغيير بدهند

هاي متفاوت براي درك معناي متون اسـتفاده نوع متن و سطح دشواري آن منطبق كنند، از سرنخ .درستي تفسير كننددهند بههاي چندمعنا را با توجه به جمالتي كه در آن روي ميكنند، واژه

گيرنـد كـه ياد مي آموزانمثالً دانش . ستصورت انتقادي ا به در اين كشورها آموزش خواندن ها و موضوعات را براي اثرگذاري چگونه نويسنده متن ايدهجريان خواندن توجه داشته باشند در

آرايي و شيوه ارائه مطالب به تأثيرگذاري متن بر خواننده كند، چگونه صفحه بر خواننده مطرح مي گيرنـد كـه آنـان يـاد مـي گيرد، كنند، چگونه نويسنده در متون متفاوت از زبان بهره مي كمك مي

ند، درباره منـشأ را درك كن...) ها و مثالً طرح متون داستاني، زمينه، شخصيت(عناصر كليدي متن ها بـا زبان و اطالعات ارائه شده در آن ها را به لحاظ سبك، مضمون، كنند، متن و هدف متن فكر

ايـن ويژگـي در . كننـد جـه تون نيـز تو يكديگر مقايسه كنند و ضمن مطالعه به اعتبار و صحت م . رسد درسي زبان ملّي انگلستان به اوج خود ميبرنامه

از ايـن . گيردصورت چندبعدي صورت مي آموزش خواندن متون به رد ياد شده اگذشته از مو كه خواندن متون نوشتاري به هر دو حالت يكي اين : توان داشت اصطالح دو برداشت متفاوت مي

كه، خوانـدن و رمزگـشايي متـون چندسـبكي دوم اين . شودزش داده مي چاپي و الكترونيكي آمو . شودآموزش داده مي) ي و ديداريهاي ارتباطي نوشتاري، شفاهمتون تدوين شده با شيوه(

بـا توجـه بـه مباحـث و نيـز با توجه به چگونگي آموزش خواندن در كشورهاي مورد بحث عا كرد كه خواندن آكادميك فعاليتي هدفمند است و توان اد مطرح شده درباره فرايند خواندن مي

مـشتمل بـر فراينـدهاي اين فعاليت . شودبراي كسب اطالعات، تجربه ادبي و يادگيري انجام مي و انجـام هـر دو مرحلـه مـستلزم آمـوزش ها و درك متن نوشتاري است بازشناسي ديداري واژه

آموزش اين مهارت و گستره اي عمق ه شاخص ،با توجه به توضيحات مطرح شده . آگاهانه است :شوند به شرح زير ارائه مي2 و 1در قالب جداول در دوره ابتدايي


30

دوره ابتداييشاخص عمق آموزش خواندن در برنامه درسي زبان ملّي. 1جدول ها بازشناسي ديداري واژه-الف آگاهي از قراردادهاي خط-

شناختي آگاهي واج- واژي آگاهي ساخت-

درك متن نوشتاري -ب خواندن هدفمند-

راهبردهاي درك متن- درك فوري يا خودكار متن درك از طريق استنتاج ساده

هادرك از طريق تفسير اطالعات و تلفيق آن خواندن انتقادي-

هاي گستره آموزش مهارت خواندن در برنامه درسي زبان ملّي دوره ابتداييشاخص. 2جدول

هاواژه بازشناسي ديداري آگاهي از قراردادهاي خط دانش آموزان بايد يادبگيرند

.ها ثبت كردتوان گفتار را در قالب واژهتشخيص دهند كه مي - .ها تميز دهندحروف را از واژه - .شوندها با فاصله از يكديگر جدا ميتشخيص دهند كه واژه - .ها را از چپ به راست و از باال به پايين دنبال كنندواژه - .تشخيص دهند كه خط نماينده زبان گفتاري است - .دانندنشان دهند كه كاركرد يك كتاب و اجزاي آن از جمله ابتدا، انتها و صفحه عنوان را مي - .طرز مناسبي استفاده كنندها بهاز نمايه و فهرست واژگان انتهاي كتاب -

شناختي آگاهي واج دوره ابتدايي

گيرند آموزان ياد ميدانش

.اندها تشكيل شدههاي گفتاري از توالي واجاند واژهان دهند كه دريافتهنش -هـا، تلفيـق هجاهـا و جـايگزين كـردن صـداها بـا يكـديگر آگاهي واجي خود را با هم قافيه كردن واژه -

.دهند نشان


31

.برندبحروف الفبا را تلفظ كرده و نام -يك واژه گفتاري است ) هايواج(ي صداهاي درك كنند كه توالي حروف يك واژه نوشتاري نماينده توال - )اصل الفبايي( و سـاير الگوهـاي آوايـي را )تكـرار (هم ارتباط داده، قافيه، تجانس آوايي الگوهاي آوايي و حرفي را با -

.كشف كنند .ندكن شناساييكلمات را هجاهاي -توانـد مييك حرفكه نتوانند امالهاي متفاوتي داشته باشند و ايدهند كه صداهاي يكسان مي بتشخيص -

و گاه نماينـده صـداي /o/ كه گاه نماينده صداي "و"مثالً حرف (متفاوتي داشته باشد ) هايتلفظ(صداهاي /u/ خواب"مانند كلمه ( است و گاه نماينده هيچ صدايي نيست"(.

اي دونويسه) هايهنگار( نماد الفبا را درباره حروف -و تا پايان پايه سوم نشان دهند كه تناظر پيچيده صدا -كه / چ/است يا / ژ -ت /كه مركب از دو واج / ج/مانند واج (و صداهاي مركب ) خواب وا در واژه –مانند(

.كنندبه خوبي درك مي) است/ ش-ت/مركب از دو واج ) واج -تناظر حـرف (هاي بافتي يا دانش مربوط به تحليل آوايي هاي جديد از سرنخ براي رمزگشايي واژه -

.جابندي استفاده كنندو ه . كار ببرندقوانين امالء و هجابندي مربوط به رمزگشايي و بازشناسي واژه را به - .بخوانندبازشناسي كرده و مشاهده به محض و ساير واژگان آشنا را بسامدپرديداري واژگان - .ها را بلند بخوانندها، اشعار و نمايشنامهداستان - . خواني به آرامي بخوانند، صحت و روانبا هدف افزودن تدريجي به سرعت - . ها و مخاطبان متفاوت متناسب كنندسرعت خواندن خود را با هدف -

واژيآگاهي ساخت .شودآموزش اين مؤلفه در دوره ابتدايي مطرح نمي

درك متون نوشتاري- خواندن هدفمند


.)خواندن اجمالي ( مرور كنند به سرعتبار يكراآن متن نكات كليدي يك بهرسيدنبراي - .)خواندن پيمايشي(را مورد بررسي و پيمايش قرار دهند ، متون خاصبراي پيدا كردن اطالعات -

راهبردهاي درك متون درك فوري يا خودكار متن


هـاي ي ديداري نكات مهم و ايده هامكهاي كليدي و ك با استفاده از عنوان، سرتيتر، تيترهاي فرعي، واژه - .كليدي را شناسايي كنند


32

. ها را تشخيص دهندها و طرح آنها اعم از فضا، شخصيتعناصر ادبي داستان - .، رويدادها و فضا نكات اصلي و مهم را شناسايي كنندهابا نگاهي به شخصيت - .حدس بزنندهاي جديد را در بافت زباني واژهمعناي - .ها، پيشوندها و پسوندها استنتاج كنندها را براساس ريشههمعناي واژ - .هاي ناآشنا از فرهنگ لغت متناسب با سطح پايه تحصيلي خود استفاده كنندبراي نيل به تعريف واژه - . ها و عبارات كليدي متن توجه كنند به واژه - .چيزهايي بياموزند) زير عكس توضيحات ها،از و پايان داستان آغمثالً(ن ومتهاي مختلف قسمتدرباره - .دهندبتشخيص را و توصيف آموزش، توضيح، استداللدليل، توجيه كردن، ه ارائه كلمات مربوط ب - .دهندب تشخيص هستندي رسمي و غيرم رسسبك بيانگرعبارات و جمالتي را كه - فهم كل واژه استفاده شناختي استفاده كنند، مثالً از اجزاي آشناي يك واژه براي از راهبردهاي آگاهي واج -

. درك خود بلند بخوانندكنترلكنند و براي

درك از طريق استنتاج ساده گيرند آموزان ياد ميدانش

را ) مـتن هاي مقدماتي و پاياني ها، پاراگراف مثالً عنوان (كند هايي از متن كه به درك آن كمك مي مختصه - .ها توضيح بدهندبررسي كرده و درباره آن

هاك از طريق تفسير اطالعات و تلفيق آندر گيرند آموزان ياد ميدانش

-بيني كنند كه در ادامه چه چيزي خوانده مي فعال كرده و پيش درباره متن موردنظر دانش پيشين خود را -

. شود . هاي مختلف متن آن را بازخواني كنندهاي دشوار يا قسمتبراي درك پاراگراف - ايده اصلي يا معناي يك متن منتخب اشاره دارد و چه مضامين به صراحت بيان درك كنند كه مضمون به -

.ها را تشخيص بدهندصورت تلويحي، آنشوند و چه به .دست بدهندكننده بهعمل آورند و شواهد حمايتبا استفاده از اطالعات مطرح شده در متن استنتاج به -د و جايگاه اطالعات موردنيـاز بـراي جلـب توجـه خالءهاي موجود در اطالعات گردآوري شده را بيابن -

.مخاطب و يا نيل به هدف خاصي را مشخص كنند .هاي بعدي معلوم كنند را از طريق بازخواني يا خواندن قسمتمبهمجمله يك معناي - . بافت زباني متوسل شوند خود و يندانش پيشبراي درك معناي متون به - .للفظي فراتر بروندامعناي تحتسطح براي درك معنا، از -متوسل ، صدا و تصوير خط از جمله هاآنهاي مختلف به ويژگيي متون چندسبكيبه معنابراي پي بردن -

.شوند . معناي متون دست يابنداز روي عالئم ديداري مانند تصاوير، نمودارها و نمادها به -


33

زمـان، تـوالي، مقايـسه، تقابـل، از اطالعات خود درباره ابزارهاي انسجام از جمله حروف ربط مربوط به - .دليل، انتخاب، مكان، شرط، علت و معلول و هدف براي نيل به معناي متون استفاده كنند

واژه و عالئـم سـجاوندي ، تيترهـاي فرعـي، سـاخت اصـلي تيترهاي بافتي مانند عالئم ديداري، از سرنخ - .استفاده كنند

هـاي مانند ايـده (هاي متني چون ترتيب واژگاني؛ سرنخهم(هاي نحوي، معنايي و كاربردشناختي از سرنخ -هـا، ؛ تحليل ساختاري براي شناسايي ريشه ...)ها و نامهكليدي، توالي رويدادهاي اصلي، فهرست مطالب، واژه

.معناي متون و تأييد آن استفاده كنندبراي نيل به...) پيشوندها، و پسوندها،

.، بازخواني و روخواني مورد نظارت قرار داده و تأييد كننددرك خود را از متون از طريق بلندخواني - خواندن انتقادي

دوره ابتدايي گيرند آموزان ياد ميدانش

بنـدي دسـته و فهرسـت، تـوالي، مقايـسه، تقابـل تدوين با استفاده از انواع الگوهاي سازماندهي از جمله - .ماندهي و خالصه كنند اطالعات متون را سازيافتن رابطه علّت و معلولي، ومطالب

.از روي كاغذ و از روي صفحه نمايشگر رايانه به تناسب بخوانند -

.راهبردهاي خواندن خود را براساس هدف خواندن و ماهيت متن تغيير بدهند - . گيرندهنگام خواندن تشخيص بدهند كه متون براي منظورها و مخاطبان متفاوت شكل ميبه - .يابند دستمعناي متننيز گفتگو با ديگران به و آنيسنده نو و با متنبا برقراري رابطه --، زيرنويسبراي مثال، تيترها (د تشخيص بدهند كنالگوهاي سازماني رايجي را كه به درك متن كمك مي -

).ها .را شناسايي كرده و تحليل كنند) شعر(ساختار متون آهنگين - .را جستجو كنند) هاي مرجعكتابهاي عادي، هكتابخان(براي يافتن اطالعات موردنظر خود منابع مختلف -طـور مـستقل بخواننـد و مطالب متفاوتي را براي برطرف كردن نيازهاي شخصي، آكادميك و اجتماعي به -

.شواهدي دال بر خواندن مطالب موردنظر تدوين كنند را در انـواع متـون ) رارانگاري، تك مثالً تشبيه، استعاره، انسان (اللفظي و مجازي زبان تحت و تأثير كاربرد -

.نوشتاري شناسايي كنند . كنندتوجه ...) اسناد و ،هاي خبري چون شعر، گزارشهم(هاي مختلف متون صورتهاي ژگييِبه و - .كنند ميدريابند كه چرا و چگونه معنا و ساختارهاي واژگاني تغيير - .ندكن اند ارزيابي دست آوردهبهدانشي را كه از طريق خواندن متن - .دهد ميتأثير قرار معنا را تحتهاه واژترتيبكه چگونه -

.ها را تشخيص دهندانواع گوناگون ساخت جمالت و تأثير آن -

.گذاري و ترتيب اركان جمله را بشناسندحروف بزرگ، نقطه: بعضي از قراردادهاي متن مانند -


34

و نمايـه ، تصاوير، محتوا، هاكسمتون از جمله توضيحات زيرع ) ساختاري(نده ده سازمان هاياز مختصه - . موردنظر استفاده كنند پيدا كردن اطالعاتبرايهاي كتاب فصلسر

باشند يا اطالعات يمتوجه شوند متوني كه درباره يك موضوع هستند ممكن است شامل اطالعات مختلف - . ارائه دهندهاي مختلفبه صورترا مشابه

ها،داستانبردن پايان به و شروع كردن چگونگيبراي نمونه، (بين اجزاي مختلف متن ارتباط برقرار كنند - ).چه حذف شده است و آنگنجانده شده اطالعاتي متونچه در آنتشخيص

.شود پرورانده ميامينطور طرح داستان، و مضهمتوجه شوند كه چگونه شخصيت خلق شده و چ - . را در متون تشخيص بدهند)زواياي ديد متفاوت (شخصيتو هاي بين نويسنده، راوي تفاوت -هاي لينك، گذاريبندي، عنوانگرافا پارمثالً( انواع مختلف متون ندهدههاي ساختاري و سازمان ويژگيبه -

.توجه كنند )ايموجود در متون رايانه واژه يجلودر جداول، نقاط گردي كه براي تأكيد مثالً ( متون مختلفهايطرحها و بندي، صفحه هاقالب -

.را ارزيابي كنند) گذارند، نمادهاي تصويريجمله مييا -ها، جمالت و تـصاوير بـه تدريج ساختار متون را تشخيص بدهند و دريابند كه ترتيب و سازمان واژه به -

.كنندمعناي متن كمك مي-خيلي تدوين مي و ت هاي واقعي از طريق بحث آگاه شوند كه افراد متون ديداري را براي بازنمايي تجربه -

. كنند

.هاي تبليغاتي را ارزيابي كننداطالعات اغراق شده براي مثال ادعاهاي موجود در آگهي

براي يادآوري . شود مطرح مي حاضر سوم پژوهش دوم و هاي در ادامه اين مقاله پاسخ به پرسش .شوندهاي ياد شده مجدداً در زير مطرح ميپرسش

دوره ابتـدايي فارسـي درسي زبـان برنامه راهنماي در آن هاي مهارت خواندن و مؤلفه آموزش - اي دارد؟ چه عمق و گستره

دوره ابتدايي به لحاظ توجـه درسي زبان فارسيبرنامه آموزش خواندن در راهنماي هاي هدف - چه نقاط قوت و ضعفي دارد؟زبانيمهارت اين به عمق و گستره آموزش

درسـي زبـان فارسـي برنامهراهنماي ارچوب عمق و گستره آموزش مهارت خواندن در چ دوره ابتدايي

تعريـف مشخـصي )1388ويراسـت (برنامه درسي زبان فارسي ايران راهنماي در چارچوب توان مستقيماً به عمق آموزش مهارت خواندن در اين براي خواندن ارائه نشده است، بنابراين نمي

ياد شده راهنماي هاي آموزش مهارت خواندن در اما با توجه به هدف . برنامه درسي دست يافت


35

درسي مدنظر ش خواندن در چارچوب اين برنامه هاي آموز يك از مؤلفه توان دريافت كه كدام ميها در دوره ابتدايي توزيع شده است و تا چه اندازه آموزش آن ) عمق آموزش خواندن (قرار دارد

برنامه درسي راهنماي زش مهارت ياد شده در هاي آمو هدف در ادامه، ).گستره آموزش خواندن (شود و عمق و گستره آموزش خوانـدن در مطرح مي 3 در قالب جدول دوره ابتدايي زبان فارسي هاي مطرح شده براي آموزش اين مهارت زبـاني شاخصبه با توجه اين برنامه درسي چارچوب

اط قـوت و ضـعف آمـوزش در ادامـه نقـ ). وم پژوهش حاضـر پرسش د پاسخ به (شود تبيين مي به لحاظ ميزان دوره ابتدايي برايدرسي زبان فارسي ايران برنامه راهنماي خواندن در چارچوب

م ايـن سـو پاسـخ بـه پرسـش (شود مطرح مي ينزبامهارت اين آموزش عمق و گستره توجه به ). پژوهش

)1388ويراست (بتدايي اهداف آموزش خواندن در راهنماي برنامه درسي فارسي در دوره ا. 3جدول دوره ابتدايي

هاي شناختيهدف

آن نمادها و معاني ي حوزه گسترش و معيار فارسي با ساختار زبان آشنايي -

زبان هنري هاي مختصر با جلوه آشنايي -

هاي تقويت حافظهآشنايي با شيوه :هدف عاطفي

مطالعه - :هاي مهارتيهدف

در نوشته تمركز و دقّت - خواني و صامت بلندخواني اناييتو -

مناسب و آهنگ با لحن خواندن -

ها آن اصلي پيام ها و دريافت نوشته درك -

نوشته مختلف هاي بخش بين ارتباط دريافت -

در خواندن مناسب كارافزارهاي كارگيري به -

در خواندن مطلوب عادات كسب و ديد در خواندن ي دايره گسترش شاخص عمق و گستره آموزش مهارت خواندن كه در همين مقالـه شـرح آن جداول توجه به با

زبان برنامه درسي موجودراهنماي عمق و گستره آموزش مهارت خواندن در چارچوب گذشت، :شودارائه مي 5 و 4به شرح زير در قالب جداول دوره ابتدايي برايفارسي


36

ايران براي دوره ابتداييهنماي برنامه درسي زبان فارسيعمق آموزش خواندن در را. 4جدول ها بازشناسي ديداري واژه-الف

.شودبه صراحت مطرح نمي: آگاهي از قراردادهاي خط- .شودمطرح نمي: شناختي آگاهي واج- .شودمطرح نمي: واژي آگاهي ساخت-

درك متن نوشتاري -ب .شودمطرح نمي: خواندن هدفمند- .شودبه صراحت مطرح نمي: دهاي درك متن راهبر-

.شود مطرح نمي:خواندن انتقادي

ايران براي دوره ابتداييگستره آموزش مهارت خواندن در راهنماي برنامه درسي زبان فارسي. 5جدول ابتداييدوره ها بازشناسي ديداري واژه-الف

مناسب هنگ و آ با لحن خواندن، خواني و صامت بلندخواني توانايي .شودبه صراحت مطرح نمي: آگاهي از قراردادهاي خط- .شودمطرح نمي: شناختي آگاهي واج- .شودمطرح نمي: واژي آگاهي ساخت- درك متن نوشتاري -ب

، نوشـته مختلـف هـاي بخـش بـين ارتباط دريافت، ها آن اصلي پيام ها و دريافت نوشته درك كـسب و ديـد در خوانـدن ي دايـره گـسترش و در خواندن مناسب كارافزارهاي كارگيري به

در خواندن مطلوب عادات .شودمطرح نمي: خواندن هدفمند- .شودبه صراحت مطرح نمي: راهبردهاي درك متن-

.شودمطرح نمي: خواندن انتقادي

با توجه . ودشطرح مي م اين پژوهش درباره مهارت خواندن م سودر اين قسمت پاسخ به پرسش و نيز بـا ) 2و 1جداول ( ابتدايي آموزش مهارت خواندن در دوره هاي عمق و گستره به شاخص

جداول (برنامه درسي زبان فارسي ايران راهنماي توجه به عمق و گستره آموزش اين مهارت در هـاي در نظـر همؤلفـ تعداد (توان نقاط قوت و ضعف برنامه ياد شده را به لحاظ عمق مي) 5 و 4

هـا در دوره مؤلفـه چگونگي توزيـع آمـوزش ايـن ( گستره و )گرفته شده براي آموزش خواندن


37

ذكر اين نكتـه ضـروري اسـت كـه . آموزش مهارت خواندن در دوره ابتدايي تبيين كرد ) ابتداييهـاي آمـوزش خوانـدن در ميـزان نزديكـي يـا دوري هـدف مقالـه مالك قوت و ضعف در اين

. است مقالههاي آموزش خواندن در چارچوب اين امه درسي زبان فارسي با شاخص برنراهنماي ي مـورد )هاو زيرشاخص(ها تري از شاخص هاي ياد شده تعداد بيش به اين ترتيب، هرچه هدف

تري بيش نقاط قوت تري داشته باشد از ها هماهنگي بيش را پوشش داده و با آن مقالهنظر در اين را پوشش داده ي موردنظر )هاو زيرشاخص (ها چه تعداد كمتري از شاخص و هر برخوردار است

در ادامه، ابتدا نقـاط قـوت و . تري دارد ضعف بيش طاها هماهنگي كمتري داشته باشد نق و با آن برنامه درسي زبان فارسي ايران در دوره ابتدايي با راهنماي هاي آموزش خواندن در ضعف هدف

هـا بـا شود و سپس نقاط قـوت و ضـعف آن مطرح مي ينزباهارت ماين توجه به عمق آموزش . گيردتوجه به گستره آموزش اين مهارت موردبحث قرار مي

برنامه درسي زبـان فارسـي ايـران راهنماي نقاط قوت و ضعف آموزش مهارت خواندن در ابتدايي با توجه به عمق آموزش اين مهارت زباني دورهبراي

اما . شودها آغاز مي ها با بازشناسي شنيداري واژه آموزش خواندن واژه شد گفتهطور كه همانمهارت در مرحله بعدي خواندن يعني درك گفتـار كـه هـدف اصـلي خوانـدن اسـت از طريـق

صـورت خواندن هدفمند، توجه به استفاده از راهبردهاي درك متون نوشتاري و نيز خوانـدن بـه كه كسب مهارت در هر دومرحله فرايند خواندن مـستلزم ناگفته پيداست . شودانتقادي كسب مي

خوانـدن در گفتـه دربـاره عمـق آمـوزش مهـارت با توجه به مطالب پيش . آموزش رسمي است توان ادعا كـرد كـه تنهـا نقطـه قـوت آمـوزش ايـن ابتدايي ايران مي برنامه درسي دوره راهنماي

تون نوشتاري ها و درك مديداري واژهابتدايي توجه به هر دو شاخص بازشناسي مهارت در دورهانـدن داراي نقـاط ضـعف درسي ياد شده با توجه به عمق آمـوزش مهـارت خو اما برنامه . است

:كه از جمله اينمتعددي استشـود درسي مهارت خواندن امري دانسته شده و بديهي فرض مي در چارچوب اين برنامه -

هـاي آن نيـز شـود و خـرده مهـارت طرح نمي چراكه تعريف مشخصي براي اين مهارت زباني م پردازند غافل هاي آموزش خواندن مي مستقيماً به بيان هدف گران برنامه تدوين. شوندرفي نمي مع

موردنظر و سـپس اي ابتدا ارائه تعريف زمينه ريزي درسي در هر زمينه كه بعد كليدي برنامه از اين


38

همـين امـر ). 2007ليـدكت، (ود در كشور اسـت تعيين بهترين شيوه آموزش آن با امكانات موج .شودريزي مشخص ميصورت كلّي و بدون برنامه بههاي آموزش خواندنهدفمنجر به تدوين

آگـاهي از (هـا هـاي مطـرح شـده بـراي آمـوزش بازشناسـي واژه يك از زيرشـاخص هيچ -خوانـدن (اري و درك متـون نوشـت ) واژيشناختي و آگاهي ساخت قراردادهاي خط، آگاهي واج

.شوندبه صراحت مطرح نمي) هدفمند، راهبردهاي درك متون نوشتاري و خواندن انتقادي

بازشناسـي دو شـاخص آمـوزش دانـش مربـوط بـه ياد شده برنامههاي شناختي در هدف - .هاي هركدام مدنظر قرار نداردها و درك متن نوشتاري و زيرشاخصديداري واژه

ايـران بـراي ارت خواندن در برنامه درسـي زبـان فارسـي نقاط قوت و ضعف آموزش مه با توجه به گستره آموزش اين مهارت زبانيابتدايي دوره

با توجه به مطالب پيش گفته درباره گستره آموزش مهارت خوانـدن در برنامـه درسـي دوره يـاد شـده توان ادعا كرد كه تنها نقطه قوت گستره آموزش اين مهـارت در دوره ابتدايي ايران مي

دوره تحـصيلي ها و درك متون نوشتاري در اين هتوجه به هر دو شاخص بازشناسي ديداري واژ اما گستره آموزش مهارت خواندن در برنامه درسي ياد شده داراي نقـاط ضـعف متعـددي . است

:كهاست از جمله اينـ ها و درك متون نوشـتاري بـه آموزش دو شاخص بازشناسي ديداري واژه - ي و صـورت كلّ

هـاي هـر عبارت ديگر، زيرشـاخص به. شود ابتدايي دنبال مي ريزي مشخص در دوره بدون برنامه شـوند و در به صراحت مطرح نمي اين دوره تحصيلي هاي پايهدر هاي موردنظر كدام از شاخص

. شودآموزان دنبال نمينتيجه آموزش مهارت خواندن متناسب با توان ذهني دانشـ مرها مـوارد ازشناسي ديداري واژه در حوزه شاخص ب - هـاي آگـاهي از زيرشـاخص وط بـه ب

كـدام هـيچ ) 2منـدرج در جـدول (واژيشناختي و آگاهي سـاخت قراردادهاي خط، آگاهي واج .دنشومطرح نمي

مطـرح آموزش موارد زير در دوره ابتدايي به صراحت درك متن نوشتاري در حوزه شاخص - :شودنمي

هـا و سـرعت خوانـدن بـا هـدف تنها توانـايي تنظـيم ص خواندن هدفمند در حوزه زيرشاخ خواندن اجمالي و خواندن پيمايشي مطرح مواردي مانند و گيردمخاطبان متفاوت مدنظر قرار مي


39

آمـوزش و نيز زيرشاخص خواندن انتقادي در حوزه زيرشاخص راهبردهاي درك متن .شودنمي .دنشواحت مطرح نميصر بهيك هيچ2مندرج در جدول موارد

با توجه به مطالب و جزئيات مطرح شده درباره عمق و گـستره آمـوزش خوانـدن در برنامـه برنامـه ش مهـارت خوانـدن در ايـن توان گفت كه آمـوز مي ابتداييدرسي زبان فارسي در دوره

.ريزي شده است برنامهسطحيصورت بهدرسي

گيرينتيجهبحث و توان دريافت كـه در مي براي دوره ابتدايي درسي زبان فارسي ايران برنامههنماي را با مطالعه

شـود چراكـه امري دانسته شده و بديهي فـرض مـي خواندن درسي مهارت برنامهچارچوب اين -تـدوين . شوندهاي آن نيز معرفي نمي شود و خرده مهارت مطرح نمي آن تعريف مشخصي براي

كه پردازند پيش از اين مي خواندن هاي آموزش مهارت اً به بيان هدف ياد شده مستقيم گران برنامه برايدوين شاخصعدم ت. آن را مشخص كرده باشند و شاخص آموزشابتدا چارچوب مفهومي

صورت كلّي و مـبهم ارائـه هاي آموزش آن به باعث شده است كه هدف مهارت خواندن آموزشصورتي منسجم و هماهنگ و متناسب بهدوره ابتدايي مختلف هايپايهها براي شوند و تدوين آن

. آموزان دنبال نشودبا سطح رشد و توان ذهني دانش ابتدايي دوره براي درسي زبان فارسي برنامهراهنماي در مهارت خواندن طور كلّي آموزش به

ـ كند و ميان يـادگيري را دنبال نمي ايران برنامه و هدف مشخصي دن بـراي خوانـدن و نيـز خوان به قصد كسب دانـش از متـون كاربرد مهارت ياد شده از طرفي، . شوديادگيري تعادل برقرار نمي

هـاي شود و بر درك چارچوب مفهـومي مطالـب نوشـتاري و درك ايـده خاص آموزش داده مي . شودها تأكيد نمياصلي و فرعي مطرح شده در آن

و سـطح نـوع مـتن ،سب با هدف خوانـدن متون متنا خواندن ها و سرعت راهبردجا كه از آن صـورتي متناسـب بـا بافـت بـه خواندن الزم است كه آموزش مهارتد، كننميدشواري آن تغيير

ابتـدايي دورهبـراي درسي زبان فارسـي اما اين نكته در تدوين برنامه . ريزي شود موقعيت برنامه .مغفول مانده است

هـا ه كـشورهايي كـه شـرح برنامـه درسـي آن از جمل (در كشورهاي پيشرفته در سوادآموزي در راستاي نيل به اين . شودصورت انتقادي انجام مي آموزش خواندن از دوره ابتدايي به ) گذشت


40

شود كه ضـمن خوانـدن متـون توجـه كننـد كـه چگونـه آموزان آموزش داده مي هدف به دانش آرايـي و چگـونگي صـفحه كند، بـه نويسنده موضوعات را براي اثرگذاري بر خواننده مطرح مي

هـا را بـه لحـاظ سـبك، مـضمون، زبـان و شيوه ارائه مطالب در متون متفاوت توجه كنند، مـتن ها با يكديگر مقايسه كرده و ضمن مطالعه به اعتبار و صحت متون نيـز اطالعات ارائه شده در آن

ي درسـي زبـان نامـه هاي آموزش خواندن در راهنماي بر اما با توجه به هدف . توجه داشته باشند دوره ابتـدايي آموزان ايراني از قرار نيست دانش توان گفت كه دوره ابتدايي مي برايفارسي ايران . صورت انتقادي بياموزندخواندن را به

بـا كمـك فنـاوري اطالعـات و ارتباطـات در دوره ابتدايي ايـران چنين، آموزش خواندن همها را با اسـتفاده گيرند كه تلفظ، معنا و ريشه واژه مينزان ياد آمومثالً دانش . شودريزي نمي برنامه

اي مشخص كنند يا اطالعات موردنظر را از طريق اينترنت جستجو كرده و از فرهنگ لغت رايانه . كيفيت آن را ارزيابي كنند

ن فارسـي، توان گفت كه در چـارچوب برنامـه درسـي زبـا با توجه به مطالب مطرح شده مي -صورتي متناسب با بافت موقعيت آموزش داده نمـي به ابتدايي در دوره رت خواندن آموزش مها

صورت انتقادي مدنظر قرار نگرفته است و اگر هم در مـواردي بـه به چنين، آموزش آن هم. شودشكل صوري مطرح شود مانند موارد ديگر تعريف عملياتي و نيز راهكار عملي آموزش آن ارائـه

ريزي فناوري اطالعات و ارتباطات برنامه كمك با مهارت خواندن آموزش از طرفي، . نشده است در درك و توليد متـون نوشـتاري چـاپي كاربرد مهارت خواندن و باالخره، آموزش . نشده است

در درك و توليـد متـون نوشـتاري كاربرد مهارت خوانـدن عبارت ديگر آموزش به. مدنظر است هاي ارتباطي نوشتاري، شـنيداري و ون تدوين شده با شيوه مت(الكترونيكي و نيز متون چندسبكي

.شودمطرح نمي) ديداريدرسـي زبـان فارسـي در برنامهآموزش خواندن در با توجه به نقاط ضعف مطرح شده براي

:شود پيشنهاد ميارد زير براي اصالح اين برنامهدوره ابتدايي مو مهارت خواندنشاخص براي آموزشتدوين -

آنهاي آموزششاخصمتناسب با مهارت خواندن هاي آموزش تدوين هدف -

وابسته به بافت موقعيتصورتي بهمهارت خواندن هاي آموزش تدوين هدف -

هاي آموزش مهارت خواندنهاي خواندن انتقادي در تدوين هدفتوجه به ويژگي -


41

ريزي براي آموزش مهارت خواندن با كمك فناوري اطالعات و ارتباطاتبرنامه -

درسي مربوط آموزش معلمان زبان و ادبيات فارسي همسو با تغيير برنامهبرنامه الح اص -

تر مسئوالن، بـاز گذاشـتن ناگفته پيداست كه عملياتي كردن اين پيشنهادها مستلزم توجه بيش .تر براي آموزش اين مهارت زباني استريزان و مؤلفان و نيز اختصاص بودجه بيشدست برنامه

منابعاثرات شفافيت و تيرگي خط فارسي بر مهارت خواندن كودكان طبيعي و نارساخوان ).1384. (مريم، يناي طوس دا

.رساله دكتري منتشر نشده، دانشگاه تهران. فارسي زبانگـوش دادن، (هاي ادراكي و توليدي زبـان هاي آموزش مهارت ها و مولفه تبيين هدف ). 1389(مريم داناي طوسي،

هاي مختلف تحصيلي آموزش و پرورش درسي زبان ملي در دوره برنامهدر ) گفتن و نوشتن خواندن، سخن ، هـاي آموزشـي ريزي درسـي و نـوآوري برنامهگزارش طرح پژوهشي منتشر نشده، موسسه پژوهشي . ايران

.وزارت آموزش و پرورشهاي درسي سازمان پژوهش و ي كتاب ريز دفتر تأليف و برنامه ).1388( درسي فارسي دوره ابتدايي برنامهراهنماي

.ريزي آموزشي، تهرانبرنامهدر دوره آموزش ) آموزيزبان( درسي در يك ماده خاص برنامهمطالعه تطبيقي توليد راهنماي ). 1385. (طيبي، اكرم

.هاي آموزشيريزي درسي و نوآوريمؤسسه پژوهشي برنامه: تهران. گزارش منتشر نشده. عموميبررسي مشكالت زبان آموزي كودكان پايه اول ابتدايي در مناطق دوزبانـه و ارائـه الگـوي ). 1382 (.عصاره، فريده -ريزي درسي و نوآوريمؤسسه پژوهشي برنامه: تهران. گزارش نهايي طرح پژوهشي. درسي براي آنانبرنامه

.هاي آموزشي-آمـوزي بـه درسـي زبـان برنامههاي روشها، رويكردها و بررسي تطبيقي ديدگاه ). 1382. (قاسمپور مقدم، حسين

نامه دكتري، دانشگاه آزاد اسالمي واحـد علـوم و ، پايان منظور ارائه الگوي مناسب براي آموزش زبان فارسي .تحقيقات

گزارش نهايي طرح . آموزان ايراني در دوره ابتدايي شناسايي واژگان پايه فارسي دانش ). 1384. (نعمت زاده، شهين .هاي آموزشيريزي درسي و نوآوريمؤسسه پژوهشي برنامه: تهران. پژوهشيمؤسـسه : تهـران . گـزارش نهـايي طـرح پژوهـشي . )در متن آموزشـي ( زبان فارسي معيار ). 1384. (وزيرنيا، سيما

.هاي آموزشيريزي درسي و نوآوريپژوهشي برنامهCarpenter, P., Mikaye, A., & Just, M. (1994). Working memory constraints in

comprehension: Evidence from individual differences, aphasia, and aging. In M. Gernsbacher (Ed.), Handbook of psycholinguistics. San Diego, CA: Academic Press.

Carver, R. P. (1997). Reading for one second, one minute, or one year from the perspective of rauding theory. Scientific Studies of Reading, 1 (1), 3-43.


42

Enright, M, K., Grabe, W., Koda, K., Mosenthal, P., Mulcahy-Ernt, P., & Schedl, M. (2000). TOEFL Reading Framework: A Working Paper. TOEFL Monograph Series. Educational Testing Service, Princeton, New Jersey.

Guthrie, J. T. (1988). Locating information in documents: Examination of a cognitive model. Reading Research Quarterly, 23, 178-199.

Guthrie, J. T., & Kirsch, I. S. (1987). Distinctions between reading comprehension and locating information in text. Journal of Educational Psychology, 79, 220-227.

Guthrie, J. T., & Mosenthal, P. (1987). Literacy as multidimensional: Locating information and reading comprehension. Educational Psychologist, 22, 279-297.

Kintsch, W. (1988). The role of knowledge in discourse processing: A construction-integration model. Psychological review, 95, 163-182.

Kintsch, W. (1998). Comprehension: A paradigm for cognition. New York: Cambridge University Press.

Kintsch, W, & van Dijk, T. A. (1978). Towards a model of text comprehension and production. Psychological Review, 85, 363-394.

New Jersey department of education. (2004). New Jersey core curriculum content standards for language arts literacy.

Perfetti, C. A. (1994). Psycholinguistics and reading ability. In M. A. Gernsbacher (Ed.), Handbook of psycholinguistics (pp. 849-894). San Diego, CA: Academic Press.

Perfetti, Ch., Landi, N., & Oakhill., J. (2007). The acquisition of reading comprehension skill. In M. Snowling & Ch. Hulme (Eds.), A science of reading: A handbook. Blackwell Publishing Ltd: UK.

Urquhart, S., & Weir, C. (1998). Reading in a second language: Process, product and practice. London and New York: Longman. Vellutino, R. F., Fletcher, J. M., Snowling, M. J. & Scanlon, D. M. (2004). Specific

reading disability (dyslexia): What have we learned in the past four decades? Journal of Child Psychology and Psychiatry. 45:1 , pp 2–40. Association for Child Psychology and Psychiatry.

Journal of Curriculum Studies (J.C.S.) Vol.6 (21); 2011,11-42

Documents

Transcript of Journal of Curriculum Studies (J.C.S.) Vol.6 (21); 2011,11-42