jaarverslag KLAD 2009

Kale - Leie Archeologische Dienst

J a a r v e r s l a g 2 0 0 9

K a l e - L e i e A r c h e o l o g i s c h e D i e n s t

2 Jaarverslag 2009

COLOFON

© 2010

© Kale - Leie Archeologische Dienst, D. Vanhee tenzij anders vermeld

Lay-out : D. Vanhee, Kale-Leie Archeologische Dienst

Ontwerp cover : I. Callebaut, Desegno

Druk & bindwerk : Zquadra, Kortrijk

Verantwoordelijk uitgever : Kale - Leie Archeologische Dienst

Kasteelstraat 26, 9880 Aalter

www.deklad.be

Kale - Leie Archeologische Dienst 3

I N H O U D I N L E I D I N G 7 D E E L I . A L G E M E E N H E D E N O V E R D E K L A D 9 1 . R A A D V A N B E S T U U R 9

1 . 1 B E S T U U R V A N D E K L A D 9

1 . 2 B E S T U U R S V E R G A D E R I N G E N 1 0

1 . 3 C O N T A C T G E G E V E N S K L A D 1 0

2 . A D M I N I S T R A T I E 1 1 3 . I N R I C H T I N G E N U I T R U S T I N G 1 2 3 . 1 I N R I C H T I N G V A N H E T G E B O U W 1 2

3 . 2 I N V E S T E R I N G E N E N U I T R U S T I N G 1 2

4 . F I N A N C I Ë N 1 3 4 . 1 I N L E I D I N G 1 3

4 . 2 G E M E E N T E L I J K E B I J D R A G E 1 3

4 . 3 P R O V I N C I A L E B I J D R A G E 1 3

4 . 4 S U B S I D I E V A N D E V L A A M S E O V E R H E I D 2 0 0 9 1 3

4 . 5 B E G R O T I N G E N B A L A N S 1 4

4 . 6 F I N A N C I Ë L E S I T U A T I E K L A D 2 0 0 9 1 4

5 . H E R N I E U W I N G V A N D E K L A D 2 0 0 9 - 2 0 1 5 1 6 6 . P E R S O N E E L 1 7 6 . 1 A L G E M E E N 1 7

6 . 2 R E C H T S P O S I T I O N E R I N G E N P E R S O N E E L S S T A T U U T 1 7

D E E L I I . A R C H E O L O G I S C H E W E R K I N G 1 9 1 . B E L E I D S V O O R B E R E I D E N D E E N - O P V O L G E N D E T A K E N 1 9

1 . 1 C E N T R A A L A R C H E O L O G I S C H E I N V E N T A R I S ( C A I ) 1 9

1 . 2 L O K A A L A R C H E O L O G I S C H E A D V I E S K A A R T E N ( L A A ) 1 9

1 . 3 A R C H E O L O G I S C H A D V I E S 1 9 1 . 4 B E S C H E R M I N G S D O S S I E R 2 4 2 . V E L D W E R K 2 5

2 . 1 W E R F C O N T R O L E S 2 5

2 . 1 . 1 E V E R G E M - E R T V E L D E H O G E W A L 2 5 2 . 1 . 2 . E V E R G E M - W I P P E L G E M K A S T E E L D O M E I N 2 6 2 . 1 . 3 . N E V E L E - H A N S B E K E A Q U A F I N 2 6 2 . 2 . P R O S P E C T I E S M E T I N G R E E P I N D E B O D E M 3 1

2 . 2 . 1 . A A L T E R D R O G E N B R O O D S T R A A T 3 1 2 . 2 . 2 A A L T E R W O E S T I J N E 3 2 2 . 2 . 3 . D E I N Z E A A L T E R S E S T E E N W E G 3 2 2 . 2 . 4 . D E I N Z E A R D E N S E J A G E R S S T R A A T 3 3 2 . 2 . 5 . D E I N Z E B A A R S S T R A A T 3 4 2 . 2 . 6 . D E I N Z E P A S T O R I E S T R A A T 3 6

4 Jaarverslag 2009

2 . 2 . 7 . D E I N Z E S T A D S K E R N O N D E R Z O E K 3 8 2 . 2 . 8 . E V E R G E M C H R I S T O F F E L W E G 4 6 2 . 2 . 9 . E V E R G E M S C H O O N S T R A A T 4 8 2 . 2 . 1 0 . E V E R G E M S C H O O N S T R A A T 1 9 9 - 2 0 1 4 9 2 . 2 . 1 1 . E V E R G E M R A L I N G E N - B E L Z E E L S E K E R K W E G 5 1 2 . 2 . 1 2 . E V E R G E M R I E M E N O O R D 5 4 2 . 2 . 1 3 . K N E S S E L A R E - U R S E L K E R K 6 0 2 . 2 . 1 4 . K N E S S E L A R E - U R S E L O N D E R D A E L E I 6 2 2 . 2 . 1 5 . K N E S S E L A R E - U R S E L O N D E R D A E L E I I 6 4 2 . 2 . 1 6 . N E V E L E B O R R E W A L 6 6

2 . 2 . 1 7 . N E V E L E T E R M O T E 6 7

2 . 2 . 1 8 . N E V E L E T E C H N I S C H E D I E N S T 6 9

2 . 2 . 1 9 . N E V E L E - L A N D E G E M L A N D E G E M D O R P 7 0

2 . 2 . 2 0 . N E V E L E - L A N D E G E M T O T D R O N G E N I N F R A B E L 7 2

2 . 3 O P G R A V I N G E N 7 5

2 . 3 . 1 E V E R G E M K L U I Z E N D O K 7 5 2 . 3 . 2 E V E R G E M B E L Z E E L S E K E R K W E G - R A L I N G E N 2 0 2 . 3 . 3 E V E R G E M K O O L S T R A A T 8 3 2 . 3 . 4 E V E R G E M S C H O O N S T R A A T - R A L I N G E N 8 9 2 . 3 . 4 K N E S S E L A R E - H O E K E S T R A A T 9 5 2 . 4 N A T U U R W E T E N S C H A P P E L I J K O N D E R Z O E K E N 9 9 P A R T N E R W E T E N S C H A P P E N 9 9 2 . 5 R E S T A U R A T I E E N C O N S E R V A T I E 9 9 2 . 6 D E P O T W E R K I N G E N A R C H I V E R I N G 9 9 3 . S E N S I B I L I S E R E N D E T A K E N E N P U B L I E K S W E R K I N G 1 0 1

3 . 1 C O N T A C T E N M E T H E T W E R K V E L D 1 0 1

3 . 1 . 1 V I A 1 0 1 3 . 1 . 2 V L A A M S E O V E R H E I D , V I O E 1 0 1 3 . 1 . 3 V L A A M S E O V E R H E I D , A G E N T S C H A P R E 1 0 1 3 . 1 . 4 V L A A M S E O V E R H E I D , V L M 1 0 1 3 . 1 . 5 P R O V I N C I E O O S T - V L A A N D E R E N 1 0 1 3 . 1 . 6 G E M E E N T E L I J K E D I E N S T E N 1 0 1 3 . 1 . 7 U N I V E R S I T E I T G E N T 1 0 2 3 . 1 . 8 R E G I O N A L E P A R T N E R S 1 0 2 3 . 1 . 9 V R I J W I L L I G E R S 1 0 2 3 . 1 . 1 0 H E E M K U N D I G E K R I N G E N 1 0 3 3 . 2 I N I T I A T I E V E N T E R V E R R U I M I N G V A N H E T M A A T S C H A P P E L I J K D R A A G V L A K 1 0 3

3 . 2 . 1 V E L D E N V O L V E R L E D E N E N S P E U R E N N A A R S P O R E N 1 0 3

3 . 2 . 2 E R F G O E D D A G E N O P E N M O N U M E N T E N D A G 2 0 0 9 1 0 5

3 . 2 . 3 K L E I N E T E N T O O N S T E L L I N G E N 1 0 5

3 . 2 . 4 N I E U W S B R I E V E N , W E B S I T E E N P E R S 1 0 5


3 . 2 . 5 W E T E N S C H A P P E L I J K E P U B L I C A T I E S E N L E Z I N G E N 1 0 6

3 . 2 . 6 . 1 . A R T I K E L S 1 0 6 3 . 2 . 6 . 2 . R A P P O R T E N 1 0 6 3 . 2 . 6 . 3 L E Z I N G E N 1 0 6 3 . 2 . 7 A R C H E O L O O G I N D E K L A S 1 0 7

D E E L I I I . P L A N N I N G 2 0 1 0 - 2 0 1 5 1 0 8 1 . A L G E M E N E W E R K I N G 1 0 8

1 . 1 A A N P A K V A N D E K L A D 2 0 1 0 - 2 0 1 5 1 0 8 1 . 2 F I N A N C I Ë L E A A N P A K V A N D E K L A D 2 0 1 0 - 2 0 1 5 1 0 8 2 . B E L E I D S V O O R B E R E I D E N D E E N - O P V O L G E N D E T A K E N 1 0 9

2 . 1 I N V E N T A R I S A T I E 1 0 9 2 . 2 O P M A A K V A N H E T B E L E I D S P L A N 2 0 1 0 - 2 0 1 5 1 0 9 2 . 3 I N T E G R A T I E V A N D E A R C H E O L O G I S C H E E R F G O E D Z O R G I N D E R U I M T E L I J K E O R D E N I N G E N S T E D E N B O U W 1 0 9 3 . V E L D W E R K 1 1 1

3 . 1 W E R F C O N T R O L E S E N V O O R O N D E R Z O E K E N 1 1 1 3 . 2 O P G R A V I N G E N 1 1 1 3 . 3 N A T U U R - E N P A R T N E R W E T E N S C H A P P E N 1 1 1 3 . 4 R E S T A U R A T I E E N C O N S E R V A T I E 1 1 1 4 . D E T E R U G K O P P E L I N G N A A R H E T P U B L I E K 1 1 2

D E E L I V . V E R A N T W O O R D I N G 1 1 3 1 . B I B L I O G R A F I E 1 1 3

2 . B E E L D V E R A N T W O O R D I N G 1 1 4

D E E L V . B I J L A G E N ( L O S S E B I J L A G E N ) 1 . V E R S L A G E N V A N D E R A A D V A N B E S T U U R

Raad van Bestuur - 4 februari 2009 - Verslag

Raad van Bestuur - 1 april 2009 - Verslag

Raad van Bestuur - 29 april 2009 - Verslag

Raad van Bestuur - 5 mei 2009 - Verslag

Raad van Bestuur - 1 juli 2009 - Verslag

Raad van Bestuur - 8 juli 2009 - Verslag

Raad van Bestuur - 2 september 2009 - Verslag

Raad van Bestuur - 4 november 2009 - Verslag

2 . B E G R O T I N G 2 0 0 9

3 . J A A R B A L A N S 2 0 0 9

6 Jaarverslag 2009


I N L E I D I N G

Beste lezer,

Uit het jaarverslag 2008 is het duidelijk geworden dat de KLAD in 2009 een belangrijk jaar tegemoet ging. Het jaar 2009 stond in het teken van de hernieuwing van de KLAD voor de periode 2009-2015. Het bleek geen makkelijk dossier, maar uiteindelijk kreeg de KLAD groen licht om verder te gaan. De KLAD voerde dan ook in 2009 opnieuw een pak vooronderzoeken met proefsleuven en werfcontroles uit, werkte 5 opgravingen af en leverde op het vlak van publiekswerking heel wat inspanningen om de resultaten zo breed mogelijk te verspreiden; 2009 was net als 2008 een druk jaar.

Dit jaarverslag brengt een overzicht van dit alles, samen met het financieel overzicht. De drie grote delen moeten het beter leesbaar maken. Deel I behandelt de administratieve taken binnen de KLAD, deel II het veldwerk en de publiekswerking en deel III belicht de aanpak voor 2010. De verslagen van de Raad van Bestuur, de begroting voor 2009 en de eindbalans van 2009 met alle stavingstukken en facturen zijn als losse bijlagen opgenomen. Op die manier kan het jaarverslag 2009 ook in de bibliotheken en de archieven opgenomen worden, daar de bijgevoegde verslagen van de Raad van Bestuur niet openbaar zijn.

8 Jaarverslag 2009


D E E L I . A L G E M E E N H E D E N O V E R D E K L A D

1 . R A A D V A N B E S T U U R

1 . 1 B E S T U U R V A N D E K L A D

In 2009 waren er geen aanpassingen in de Raad van Bestuur van de KLAD; in de Raad zetelen de volgende leden :

Voorzitter Martine Bergez (Aalter)

Ondervoorzitter Johan Beke (Prov. Oost-Vlaanderen)

Ondervoorzitter Hugo Verhaeghe (Nevele)

Secretaris Gerda Ginneberge (Deinze)

Penningmeester Martine Schelstraete (Knesselare)

Leden met effectieve stem :

Aalter Eveline Eggerick

Deinze Christoffel Roos

Evergem Filip Lehouck en Eddy Carette

Knesselare Kris Ally

Lovendegem Chris De Wispelaere en Etienne Van Acker

Nevele Johan Cornelis

Prov. Oost-Vlaanderen Luc Lampaert

Leden met raadgevende stem :

Aalter Joost Sturtewagen

Deinze Tony De Kimpe

Evergem Kathleen Pisman

Knesselare Roland Bonami

Lovendegem Ann Mattheeuws

Nevele Mia Pynaert

Technisch adviseurs :

Filip Bastiaen Aalter, Dienst Bevolking Luc Bauters Prov. Oost-Vlaanderen, Dienst Monumentenzorg en Cultuurpatrimonium Wim De Clercq Universiteit Gent, Vakgroep Archeologie en Oude Geschiedenis van Europa David Vanhee intergemeentelijk archeoloog KLAD Nancy Lemay Agentschap Ruimte en Erfgoed Germain Van Beversluys Deinze, Dienst Cultuur

10 Jaarverslag 2009

Raf Walgrave Nevele, Werkgroep Monumenten, Landschappen en Archeologie, Wende

De Raad besliste om een dagelijks bestuur op te richten om bepaalde zaken snel te beslissen en de Raden van Bestuur voor te bereiden. Daarin zetelen de voorzitter, de ondervoorzitter, de secretaris en de penningmeester van de KLAD.

1 . 2 B E S T U U R S V E R G A D E R I N G E N

De Raad van Bestuur kwam in 2009 zeven keer samen.

4 februari 2009 Koetshuis Kasteel van Poeke

1 april 2009 Stadhuis Deinze

29 april 2009 Gemeentehuis Nevele

5 mei 2009 Koetshuis Kasteel van Poeke (spoedoverleg)

1 juli 2009 Gemeentehuis Aalter

8 juli 2009 Koetshuis Kasteel van Poeke

4 november 2009 Koetshuis Kasteel van Poeke

De verslagen van de Raad van Bestuur zitten in bijlage (zie Deel V. 1 bij de losse bijlagen).

1 . 3 C O N T A C T G E G E V E N S K L A D

Adres: Kale – Leie Archeologische Dienst

Kasteelstraat 26, 9880 Aalter

Tel. en Fax: 051/636136

Website: www.deklad.be

E-mail: [email protected]

Contactpersoon: David Vanhee (Intergemeentelijke Archeoloog)

GSM: 0498/36. 26. 80

E-mail: [email protected]


2 . A D M I N I S T R A T I E

In 2009 werden geen veranderingen op administratief vlak doorgevoerd.

12 Jaarverslag 2009

3 . I N R I C H T I N G E N U I T R U S T I N G

3 . 1 I N R I C H T I N G V A N H E T G E B O U W

Omwille van de drukte in 2009 werd nog niet gestart met de herinrichting van werkruimte en bureau. Dit is voor 2010 gepland, zodat het werk efficiënter en in een beter kader kan verlopen.

De loods kreeg wel meer lichtpunten tussen de rekken en op de tweede verdieping installeerde men nieuwe leidingen, stopcontacten en verlichting. Later kan men deze verdieping als extra werkruimte voor het wassen en verwerken van vondsten inrichten, hoewel men daarvoor nog de nodige aanpassingen dient door te voeren zoals het plaatsen van een scheidingswand met deur, het aansluiten van water en verwarming en het plaatsen van een afvoer voor (vuil) water. Extra meubilair zoals rekken, tafels en wastafels moet het lokaal efficiënt bemeubelen. Dit investeringspakket zal de KLAD in het begin van 2010 aan de gemeente Aalter voorleggen.

Verder dient er meer aandacht aan het onderhoud van het depot te gaan, met de aanschaf van dozen in zuurvrij karton als eerste stap. Daarvoor zal de KLAD advies aan het VIOE vragen.

Omdat de opgravingen van 2008 en 2009 heel wat stalen voor natuurwetenschappelijk onderzoek opleverden, werd er een zeefinstallatie gebouwd. Momenteel vindt het zeven echter nog in het park vlak bij het bureau plaats. Daar dit deel van het park binnenkort heringericht wordt, kijkt de dienst naar een andere zeefplaats uit. Deze moet voorzien zijn van een boorput en de mogelijk bieden de uit te zeven stalen dichtbij te stockeren. De KLAD zal daarvoor contact opnemen met de uitbaters van de boerderij, die zich ook in het kasteeldomein van Poeke bevindt.

3 . 2 I N V E S T E R I N G E N E N U I T R U S T I N G

Na de vernieuwing (zie 5.) werd een aantal nieuwe investeringen voorgelegd aan de Raad van Bestuur. Het leidde tot de aanschaf van een Olympus Stylus Touch 8000, een fototoestel dat tegen slecht weer, water en vuil bestand is en tevens schokbestendig is.

Wegens een fout in het moederbord van de desktop (einde 2009) vroeg de KLAD ook offertes voor een nieuwe desktop met bijpassende software aan. Mogelijk wordt de nieuwe desktop een Apple iMAc Quadcore 27 “met een dual-boot met Windows 7. Tevens zoekt de dienst naar een oplossing om efficiënter op het terrein te werken en naar goede externe opslagmogelijkheden om gegevens te bewaren.


4 . F I N A N C I Ë N 4 . 1 I N L E I D I N G

De begroting voor 2009 (zie Deel V. 2 in de losse bijlagen) is gebaseerd op de overdracht van 2008 (€ 32.444,81), de bijdragen van de Gemeenten en de Provincie Oost-Vlaanderen en de subsidie 2009 van de Vlaamse Overheid.

4 . 2 G E M E E N T E L I J K E B I J D R A G E

De gemeentelijke bijdrage is samengesteld uit drie factoren. Ze wordt berekend met de volgende formule:

VB + (aantal ha x OB) + (aantal inwoners x IB)

VB vast bedrag = € 2790

OB oppervlaktebijdrage = € 0,315 per ha

IB inwonersbijdrage = € 0,1125 per inwoner

Daarbij wordt de inwonersbijdrage berekend op basis van de bevolkingsgegevens van het jaar onmiddellijk voorafgaand aan het werkingsjaar. Dit is vastgelegd in Art. 20 van de Statuten van de projectvereniging KLAD.

In 2008 kreeg de KLAD een totaal van € 39 782,94 aan gemeentelijke bijdragen. Respectievelijk € 7511,13 van de gemeente Aalter, € 8409,09 van de stad Deinze, € 8825,15 van de gemeente Evergem, € 4863,90 van de gemeente Knesselare, € 4463,14 van de gemeente Lovendegem en € 5710,53 van de gemeente Nevele.

4 . 3 P R O V I N C I A L E B I J D R A G E

De provinciale bijdrage van Oost-Vlaanderen bedroeg ook dit jaar € 10 000.

4 . 4 S U B S I D I E V A N D E V L A A M S E O V E R H E I D 2 0 0 9

De Raad van Bestuur keurde op 4 februari 2009 de resultaatsverbintenis tussen het Agentschap Ruimtelijke Ordening en Onroerend Erfgoed (nu Agentschap Ruimte en Erfgoed) en de KLAD goed. De inhoud van deze afsprakennota verschilt niet erg veel van de vorige versies.

Deze afsprakennota legt het gebruik van de subsidie vast. In eerste instantie dient ze om de loonkost van een intergemeentelijk archeoloog te dragen. Verder moet deze archeoloog – of eigenlijk de dienst – voor de volgende taken instaan:

Beleidsvoorbereidende taken en -opvolgende taken

x Opmaken van een overzicht van de archeologische erfgoedwaarden en het actualiseren van de inventaris ervan.

x Opmaken van een lokale archeologische advieskaart per gemeente, met bijzondere aandacht voor risicogebieden.

x Integreren van het archeologisch beleid in de structuurplanning en de stedenbouw op termijn.

x Adviseren van belangrijke stedenbouwkundige vergunningen.

x Bijhouden van een register van alle uitgebrachte adviezen en alle verrichte terreinwerkzaamheden.

14 Jaarverslag 2009

x Opmaken van een beheersplan.

x Opmaken van een beschermingsdossier.

x Houden aan de vergunningsplicht bij prospecties met ingreep in de bodem en opgravingen.

Veldwerk

x Prospecteren met het oog op de detectie van nieuwe vindplaatsen, met bijzondere aandacht voor de risicogebieden.

x Controleren van bouwwerven.

x Uitvoeren of laten uitvoeren van noodonderzoek.

x Opvolging van de vergunde opgravingen in de regio die uitgaan van andere archeologen of instanties.

Sensibiliserende en stimulerende taken

x Aanmoedigen van archeologisch onderzoek in de regio.

x Fungeren als aanspreekpunt voor de regio en zorgen voor afstemming tussen de verschillende partners.

x Nemen van initiatieven ter verbreding van het maatschappelijk draagvlak.

x Aandacht hebben voor de vrijwilligerswerking.

x Op de hoogte blijven van de recente ontwikkelingen op het vlak van de archeologie.

Om een regelmatige en efficiënte werking te garanderen, betaalt de Vlaamse Overheid de subsidie in schijven uit. De eerste 40% (€ 20 000) van de subsidie wordt na ondertekening van het Ministeriële Besluit vereffend. De volgende 40% (€ 20 000) is vereffend op 1 september 2009 na het indienen van een register van uitgebrachte adviezen. De laatste schijf van 20% (€ 10 000) na schriftelijke aanvraag en goedkeuring door het afdelingshoofd van de Agentschap RE aan de hand van de nodige stavingstukken en het jaarverslag.

4 . 5 B E G R O T I N G E N B A L A N S

De begroting 2009 (zie Deel V. 2 in de losse bijlagen) is opgebouwd rond de inkomsten en de geschatte uitgaven en investeringen van de KLAD. De inkomsten bestaan uit de gemeentelijke en provinciale bijdrages en de subsidie 2008 van de Vlaamse Overheid.

De gecontroleerde balans 2009 met een overzicht van de effectieve uitgaven van de KLAD in 2009 is toegevoegd als losse bijlage (zie Deel V. 3 in de losse bijlagen).

4 . 6 F I N A N C I Ë L E S I T U A T I E K L A D 2 0 0 9

In 2007 was het reeds duidelijk dat het met de huidige middelen niet mogelijk was om verder te werken met twee archeologen. Het bleek echter niet haalbaar meer budget bij de gemeenten, de Provincie of de Vlaamse Overheid los te krijgen.

Het bestuur van de KLAD vond het ook (nog) niet lonend om de KLAD als proefproject voor een Intergemeentelijke Erfgoeddienst (IOED) voor te stellen. Enerzijds omdat men niet vanuit het oorspronkelijke idee kon werken, want toen de Vlaamse Overheid de idee van de IOED’s lanceerde, zouden KLAD, COMEET en RLM samen een dossier indienen. De Vlaamse Overheid liet echter weten dat ze enkel kandidaturen van IAD’s zou aanvaarden;; kandidaturen van andere diensten of met andere partners werden weerhouden. De dossier-vorming zou dus volledig in handen van de KLAD liggen, terwijl de dienst op dat moment in


een volle hernieuwingsprocedure zat (zie 5.). Anderzijds was het bestuur van de KLAD terughoudend omwille van het zware takenpakket van een IOED, en dat terwijl de in 2007 vooropgestelde bedragen (€ 100 000 voor een coördinator, € 50 000 voor een specialist in monumenten, landschappen of archeologie) naar € 75 000 voor een coördinator en € 40 000 per zuil verlaagd waren, wat meer financiële inbreng van de gemeenten met zich brengt.

Noodgedwongen werd J. Hoorne dit jaar ontslagen. Hij kon gelukkig aan de slag op enkele grote projecten in de regio. De werking met één personeelslid creëert een overschot aan budget, maar dit zal de KLAD enerzijds aanwenden om meer in een betere infrastructuur en middelen, in een uitgebreide publiekswerking zoals een nieuwe website en nieuwsbrieven en eventueel in een nieuwe tentoonstelling te investeren. Anderzijds wil de KLAD een fonds aanleggen om kleine (voor)onderzoeken voor particulieren en gemeenten te financieren en om artefacten te laten conserveren en restaureren.

De KLAD blijft de mogelijkheden voor extra financiële middelen onderzoeken. Eventueel komen er begin 2010 via de sociale Maribel mogelijkheden om een arbeidsplaats bij te creëren. Het doel van de sociale Maribel is de bevordering van tewerkstelling in de non-profitsector door het creëren van bijkomende arbeidsplaatsen om aan de noden van de sector tegemoet te komen en de kwaliteit van de dienstverlening te verbeteren. De werkgevers creëren nieuwe arbeidsplaatsen gefinancierd met patronale bijdrageverminderingen die vooraf bij de fondsen van de sociale Maribel werden gemutualiseerd.

16 Jaarverslag 2009

5 . H E R N I E U W I N G V A N D E K L A D 2 0 0 9 - 2 0 1 5

De KLAD werd in mei 2003 opgericht als een intergemeentelijke projectvereniging. Volgens het Decreet van 6 juli 2001 houdende de intergemeentelijke samenwerking (Art. 13) wordt een dergelijke projectvereniging opgericht voor een periode van ten hoogste zes jaar, maar kan ze opeenvolgende keren verlengd worden voor een termijn die telkens niet langer dan zes jaar bedraagt. Deze verlenging moet voor de afloop beslist worden door de deelnemende gemeentebesturen. Bij gebrek aan instemming van alle betrokken gemeenten of bij het uitblijven van één of meer beslissingen, wordt de projectvereniging ontbonden.

Dit hernieuwingsdossier is al in 2008 met de opmaak van een motiveringsnota en een motiveringsbrief aan alle gemeenteraadsbesturen aangevat. Om de werking van de KLAD persoonlijk bij de gemeentebesturen te verduidelijken, gaven D. Vanhee, W. De Clercq en L. Bauters een toelichting in de zes gemeenten. Hierbij lichtten de sprekers de kerntaken van de KLAD in de praktijk toe en ze toonden aan wat de KLAD nog allemaal voor de gemeen-ten kon betekenen.

Het bestuur van de KLAD verwachtte tegen eind februari 2009 een antwoord van alle deelnemende gemeenten. Toen bleek echter dat niet alle gemeentebesturen van de meerwaarde van de KLAD overtuigd waren. Op 4 februari hadden enkel de gemeenten Aalter, Deinze en Knesselare de hernieuwing van de KLAD voor 6 jaar bevestigd.

Het vroeg heel wat energie om de andere gemeenten van deze meerwaarde te overtuigen. De problematiek was ook gevoed vanuit een verkeerde interpretatie over de taken van de KLAD binnen het Burgemeesteroverleg Meetjesland. Daar was de meerwaar-de van KLAD tegenover alternatieven zoals bepaalde Vlaamse instituten, de Provincie en de universiteiten in vraag gesteld. Daarnaast wilden de Meetjeslandse burgemeesters ook, cfr. de uitgangspunten van de studie Samen Sterk!?, duidelijkheid of de dienstverlening wel een aparte structuur vereist. Er werd gevraagd om een fusie met COMEET ten gronde te onderzoeken (want archeologie leunt aan bij cultuur en erfgoed).

Dankzij de inspanningen van de bestuursleden van de KLAD konden de respectieve gemeentebesturen overtuigd worden. Weliswaar op de valreep werd het bestaan van de KLAD verlengd met een periode van 6 jaar, tot 2015.


6 . P E R S O N E E L

6 . 1 A L G E M E E N

Door de financiële situatie moest de KLAD noodgedwongen intergemeentelijk archeoloog J. Hoorne laten gaan. Hij bleef aan de slag tot einde maart 2009 zodat hij nog een aantal lopende zaken binnen de KLAD kon afronden.

Het volledige takenpakket van de dienst kwam daardoor opnieuw op de schouders van één intergemeentelijk archeoloog terecht. Er werd daarom besloten meer werk, voornamelijk grote onderzoeken, uit te besteden. Momenteel gebeurt dit met projectarcheologen in loondienst bij het Ename Expertisecentrum voor Erfgoedontsluiting, via de Universiteit Gent, het Vlaams Instituut voor Onroerend Erfgoed (VIOE) of bedrijven.

De KLAD wenst echter nog steeds zoveel mogelijk vooronderzoeken en werfbegeleidingen zelf uit te voeren als dienstverlening en meerwaarde voor de regio en haar bevolking.

6 . 2 R E C H T S P O S I T I O N E R I N G E N P E R S O N E E L S S T A T U U T

Sinds 1 januari 2008 is het ontwerpbesluit rond de rechtspositionering van het gemeentepersoneel in werking getreden. Het regelt onder meer de arbeidsvoorwaarden (bezoldigingen, aanstelling – schorsing – ontslag, diensttijden, verlof…) van het gemeentepersoneel. Voor intergemeentelijke projectverenigingen, die een tijdelijk karakter hebben, is het momenteel onduidelijk welke rechtspositie hun personeelsleden hebben. Noch het decreet noch de VVSG bieden hierop een antwoord. De KLAD vroeg juridisch advies hieromtrent bij het sociaal secretariaat Schaubroeck (Nazareth), maar hun prijsofferte lag onrealistisch hoog, waardoor de vraag geen gevolg kreeg.

Bij navraag bij andere intergemeentelijke archeologische diensten bleek dat de rechtspositionering van hun personeelsleden aan dat van een van de deelnemende gemeenten gekoppeld was. Bij KLAD, COMEET en Meetjesman is dat niet het geval en er werd voor die problematiek nog geen oplossing gevonden.

Tijdens de bestuursvergadering van 4 november 2009 besloot het Bestuur wel om het statuut en de voorwaarden van het personeel aan te passen. Zo krijgen de personeelsleden vanaf januari 2010 30 dagen verlof en maaltijdcheques van € 6 (1,09 van de werknemer). Dit stemt overeen met wat binnen COMEET gangbaar is. Begin 2010 zal het arbeidsreglement naar dit besluit aangepast worden.

18 Jaarverslag 2009


D E E L I I . A R C H E O L O G I S C H E W E R K I N G

1 . B E L E I D S V O O R B E R E I D E N D E E N

- O P V O L G E N D E T A K E N

1 . 1 C E N T R A A L A R C H E O L O G I S C H E I N V E N T A R I S ( C A I )

De KLAD heeft toegang tot de CAI. De dienst gebruikt, verbetert en vult de gegevens van deze databank aan, die men vooral bij het adviseren van stedenbouwkundige aanvragen inzet. Eventuele hiaten of vastgestelde onregelmatigheden worden aan de Cel CAI doorgegeven, net zoals nieuwe gegevens uit (veld)prospecties of andere vondsten.

De vrijetijdsarcheologen, die actief in de regio zijn, worden aangespoord hun gegevens zelf of langs de KLAD om aan de CAI door te geven.

Daar de KLAD nauwelijks nog zelf opgravingen uitvoert, is er een paragraaf opgenomen in het BVS, dat de uitvoerder van een opgraving ertoe verplicht, de gegevens in de inventaris in te voeren. Daarvoor maakte de CAI een eenvoudig sjabloon op, dat samen met het nodige kaartmateriaal en een digitale versie van het rapport aan de CAI wordt opgestuurd.

1 . 2 L O K A A L A R C H E O L O G I S C H E A D V I E S K A A R T E N ( L A A )

De LAA’s van de verschillende gemeenten werden in 2006 opgemaakt. Deze kaarten beslaan verschillende zones met elk een specifiek label, die gekoppeld zijn aan ordes van grootte. Het is de bedoeling dat de gemeentelijke diensten nieuwe bouwdossiers aan deze kaarten toetsen en ter advies aan de KLAD doorsturen. Op 1 september 2009 veranderde er echter heel wat aan de wetgeving op de Ruimtelijke Ordening. Door een nieuw Vlaams Besluit aangaande de adviesverlening ligt een groot deel van de adviesverlening (zie 1.3) nu bij het Agentschap Ruimte en Erfgoed (RE).

Het is sindsdien de bedoeling dat de KLAD nieuwe afspraken met de gemeentelijke diensten maakt om de dossiers, die niet via het Agentschap RE geadviseerd worden, terug binnen te krijgen en zelf te adviseren. Daarvoor zal er vermoedelijk een andere klemtoon in de kaarten gelegd moeten worden.

1 . 3 A R C H E O L O G I S C H A D V I E S De aanvragen van de gemeenten adviseerde de KLAD in 2009 nog zelf. Om het advies op te stellen, nam de dienst akte van verschillende criteria zoals ligging, orde van grootte, archeologische kennis (CAI en LAA) enz. Eens het advies was opgesteld, nam de dienst contact op met de bouwheer om dit advies in de planning te integreren.

Stedenbouwkundige dossiers die onder artikel 127 van het Decreet Ruimtelijke Ordening vallen, werden vaak op aanvraag van en in samenwerking met de erfgoedconsulenten N. Lemay en J. Vandevelde van het Agentschap RE Vlaanderen geadviseerd.

Door een nieuw Vlaams Besluit over de adviesverlening op de Ruimtelijke Ordening (Besluit van 5 juni 2009), dat op 1 september 2009 in voege is getreden, ligt de adviesplicht voor het merendeel van de dossiers in handen van het Agentschap Ruimte en Erfgoed (RE). De gemeenten dienen dan ook sinds 1 september 2009 voor de volgende aanvragen advies bij het Agentschap Ruimte en Erfgoed te vragen:

1. Verkavelingen van ten minste tien loten bestemd voor woningbouw, of met een grondoppervlakte groter dan een halve hectare, ongeacht het aantal loten.

2. Groepswoningbouwprojecten waarbij ten minste tien woongelegenheden ontwikkeld

20 Jaarverslag 2009

worden.

3. De bouw of de herbouw van appartementsgebouwen waarbij ten minste vijftig appartementen gecreëerd worden.

4. Aanvragen voor nieuwbouwprojecten met een bebouwd oppervlak van 500 m² of meer in woongebieden en recreatiegebieden.

5. Aanvragen voor ontginningsgebieden en uitbreiding van ontginningsgebieden zoals omschreven in het Koninklijk Besluit van 28 december 1972 betreffende de inrichting en de toepassing van de ontwerp-gewestplannen en de gewestplannen, respectievelijk artikel 17.6.3 en artikel 18.7.1.

De KLAD heeft ondertussen een afspraak met het Agentschap RE om deze dossiers - indien nodig - samen te adviseren via het agentschap. Het is tevens het agentschap dat de dossiers zal behandelen, de KLAD hierover zal informeren en advies zal verlenen. De KLAD zal de praktische opvolging van de adviezen verzorgen.

Er blijven echter nog een aantal dossiers over die niet door het Agentschap RE zullen worden geadviseerd, bv. te ontwikkelen industriegebieden of nieuwe ontwikkelingen buiten recreatie- of woongebieden. De KLAD moet daar met de gemeentelijke diensten nieuwe afspraken maken om deze dossiers zelf te kunnen adviseren.

Hierna volgt een overzicht van de in 2009 uitgebrachte adviezen.

Gemeente : Deinze

Adres : Markt, Rheinbachplein, Kerkplein, E. Clausplein

Werf : herinrichting stadskern

Advies : vooronderzoek d.m.v. proefsleuven/kijkputten

Aangevraagd door : Stadsbestuur Deinze

Gemeente : Deinze – Astene

Adres : Hellestraat

Werf : verkaveling

Advies : vooronderzoek d.m.v. proefsleuven


Gemeente : Deinze – Gottem

Adres : Ardense Jagerstraat

Werf : verkaveling




Gemeente : Deinze – Gottem

Adres : Oude Heirbaan

Werf : verkaveling



Opmerking: het stadsbestuur liet weten deze verkavelingsvergunning te weigeren.

Gemeente : Deinze – Petegem ad Leie

Adres : Sint - Hubertstraat

Werf : verkaveling



Gemeente : Evergem

Adres : Hekstraat – Spoorwegstraat (Christoffelweg)

Werf : aanleg publieke ruimte


Aangevraagd door : Agentschap RE

Gemeente : Evergem – Belzele

Adres : Belzeelse Kerkweg – Schoonstraat

Werf : verkaveling


Aangevraagd door : gemeentebestuur Evergem


Adres : Doornestraat

Werf : voetbalveld

Advies : geen bezwaar



Adres : Ralingen

Werf : verkaveling


22 Jaarverslag 2009



Adres : Belzeelse Kerkweg – Ralingen

Werf : verkaveling




Adres : Schoonstraat 199-201

Werf : verkaveling



Gemeente : Evergem – Ertvelde

Adres : Hoge Avrijestraat

Werf : verkaveling



Gemeente : Knesselare

Adres : Moerakker

Werf : RUP Moerakker (industrieterrein)


Aangevraagd door : gemeentebestuur Knesselare

Gemeente : Lovedegem & Nevele

Adres : Lamstraat/ Vellare (Lovendegem), Lamstraat (Nevele)

Werf : 10 windturbines

Advies : werfcontrole


Gemeente : Nevele

Adres : De Akker zn.

Werf : nieuwbouw Technische Dienst



Aangevraagd door : gemeentebestuur Nevele

Gemeente : Nevele

Adres : Kerrebroek 8

Werf : bouw van een benzinestation



Gemeente : Nevele

Adres : Stationsstraat

Werf : sociale woningbouw



Gemeente : Nevele – Landegem

Adres : Landegemdorp

Werf : sociale woningbouw



Gemeente : Nevele – Landegem

Adres : Spoorwegstraat

Werf : verkaveling



Gemeente : Nevele – Vosselare

Adres : Langemunt 37

Werf : sloop van een woning en bouwrijp maken voor appartementen

Advies : geen bezwaar


24 Jaarverslag 2009

1 . 4 B E S C H E R M I N G S D O S S I E R De Resultaatsverbintenissen 2008 en 2009 bevatten een extra clausule aangaande de opmaak van een beschermingsdossier door de intergemeentelijke dienst. Daarvoor stelde men binnen de KLAD een werkgroep met D. Vanhee, J. Hoorne, L. Bauters en W. De Clercq samen om de verschillende mogelijkheden te bespreken. Daarbij kwamen in eerste instantie de mogelijkheden voor de bescherming van volgende sites ter sprake: Aalter Loveld, Aalter Maria-Aalter Fort, Nevele Kasteel, Nevele Hansbeke Kasteel, Nevele Merendree Vicus, Deinze Gottem Ter Donk, Evergem Belzele rug langsheen de Kale en Evergem Ertvelde Hoge Wal.

Na een eerste evaluatie stelde de werkgroep de volgende sites ten opzichte van de beschermingscriteria af te toetsen: het Romeinse kamp van Aalter Loveld, het fort te Aalter Maria-Aalter, de omwalde site van Deinze Gottem Ter Donk en de Romeinse vicus van Nevele Merendree. Deze sites zijn zeldzaam, representatief en hebben wetenschappelijk potentieel. Maar er rijzen heel wat vragen rond de bewaringstoestand en rond de afbakening van deze sites.

Er dient dan ook nog heel wat onderzoek te gebeuren. Voor de site van Aalter Loveld zal de het onderzoek met de georadar in de aanpalende tuinen door L. Verdonck mogelijk meer gegevens opleveren over de uitgestrektheid van het kamp en de bewaringsgraad. Voor De vicus van Nevele Merendree zal contact opgenomen worden met P. Deceunick om zijn prospectieresultaten op kaart te brengen en de vicus beter te kunnen afbakenen. Om de bewaringstoestand van deze sites te kunnen inschatten dient een gericht proefsleuvenonderzoek uitgevoerd te worden. Het spreekt vanzelf dat dit pas zal gebeuren op het moment dat de werkgroep een voorstel doet.


2 . V E L D W E R K 2 . 1 W E R F C O N T R O L E S

De KLAD voerde in 2009 enkele werfcontroles en een pak vooronderzoeken met proefsleuven uit. Een overzicht van de werfcontroles en de vooronderzoeken met ingreep in de bodem volgt hieronder. Sommige werfcontroles of vooronderzoeken bleken positief en mondden in opgravingen uit. Deze worden verder besproken in het luik 2.3 Opgravingen.

2 . 1 . 1 E V E R G E M - E R T V E L D E H O G E W A L Tijdens het najaar van 2008 en het begin van 2009 voerde men herinrichtingswerken aan de kastrale motte Hoge Wal te Evergem - Ertvelde uit, waardoor de motte met opperhof en neerhof terug herkenbaar is geworden. Daarvoor is om het neerhof een palissade met verschillende toegangen aangelegd en heeft men de grachten licht geprofileerd. Het opperhof kreeg een nieuwe oeverbeschoeiing, de grachten zijn licht uitgebaggerd, er is een nieuwe trap opgetrokken en boven op het opperhof heeft men een plateau van een palissade voorzien. Tussen het opperhof en het neerhof is een brug met het uitzicht van een ophaalbrug gebouwd.

Bij deze werken waren strenge normen vooropgesteld aangaande de graafwerken. Er is op toegezien dat er niet in het mottelichaam werd gegraven en dat de machines zo weinig mogelijk schade veroorzaakten. In 2008 was de aanleg van de brug tussen het opperhof en het neerhof gecontroleerd, net zoals de profilering van de grachten. De KLAD en provinciaal archeoloog L. Bauters hadden hiervoor ingestaan.

Bij de werkzaamheden op het opperhof werden de graafwerken opgevolgd. Daarbij zijn resten van een muur aangetroffen. Op aanraden van het agentschap werden deze door de KLAD en provinciaal archeoloog L. Bauters opgetekend en gefotografeerd. Daarna

Fig. 1: De muurresten die door de nivelleringswerken op het opperhof aan het licht kwamen.

Fig. 2: Het eindresultaat van de werkzaamheden.

26 Jaarverslag 2009

heeft men de constructie licht aangepast zodat de te heien palen geen schade aan deze muur konden berokkenen.

Achteraf heeft men de gevonden muurresten met geotextiel afgedekt en met aarde bedekt. Het gemeentebestuur van Evergem opteerde om deze muurresten zichtbaar te houden door ze op het oppervlak van het opperhof met grind aan te duiden.

2 . 1 . 2 . E V E R G E M - W I P P E L G E M K A S T E E L D O M E I N De KLAD is hier door het Agentschap RE en de gemeente Evergem op de hoogte gebracht van een verzakking op een wandelpad binnen het kasteeldomein van Wippelgem. Bij nazicht bleek dat er onder het wandelpad een kelder of citerne aanwezig was, met een toegang via een luik die net naast het wandelpad verscholen lag. Het gewelf van deze citerne of kelder bleek gedeeltelijk ingezakt, wat de verzakking in het wandelpad veroorzaakte.

De KLAD nam enkele foto’s van de binnenzijde van de structuur en gaf het dossier door aan de bevoegde personen binnen het Agentschap RE Gent.

2 . 1 . 3 . N E V E L E - H A N S B E K E A Q U A F I N Op 2 januari 2009 werd vastgesteld dat het Aquafintracé van Hansbeke naar Merendree al voor meer dan de helft afgegraven was en dat zonder begeleiding. Hierdoor was het tracé niet diep genoeg afgegraven en er was ook meerdere keren doorheen gereden. Een laag sneeuw verhinderde de verdere controle op het tracé. De omstandigheden waarom dit gebeurde, zijn al in het jaarverslag 2008 besproken. De overtreding is aan het Agentschap

Fig. 3: De aanwezigheid van de muurresten wordt door middel van grind in het grasperk beklemtoond.


RE gemeld.

In samenspraak met het Agentschap en Aquafin nv heeft men de niet voldoende afgegraven plaatsen verdiept onder begeleiding van een archeoloog van de KLAD. Dit werk is op 6, 22 en 23 januari 2009 op de rest van het tracé uitgevoerd. Op 26 en 27 januari is op bepaalde plaatsen een tweede laag ploegaarde weggenomen, onder de frequente begeleiding van intergemeentelijk archeoloog D. Vanhee.

Dat dit geen maat voor niets was, bleek algauw uit de resultaten. Er kwamen langs de Voordestraat vijf verschillende zones met archeologische sporen uit verschillende periodes aan het licht. De KLAD en het Ename Expertisecentrum hebben in samenspraak met bouwheer Aquafin nv en aannemer Van Lerberghe in februari 2009 het onderzoek op deze sporen uitgevoerd.

Administratieve gegevens

Gemeente: Nevele - Hansbeke

Plaats/straat: Voordestraat

Kadastrale gegevens:

Zone I Nevele, Afdeling 4, sectie A, 1332 & 1333

Zone II Nevele, Afdeling 3, sectie B, 856 & 857a

Zone III Nevele, Afdeling 3, sectie B, 821, 822, 824 & 825

Zone IV Nevele, Afdeling 3, sectie B, deel van 813a

Zone V Nevele, Afdeling 3, sectie B, deel van 972b

Vergunning: 2009/037

Naam aanvrager: Johan Hoorne

Naam onderzoek: Aquafin Hansbeke

Opgravingscode: Nev-Aq-09

Archeologische vondsten

We focussen ons op de belangrijkste vondsten, gedaan op de zones I, III, IV en V. Voor een volledig verslag verwijzen we naar het KLAD - Rapport 13 (HOORNE et al. 2009).

Op Zone I, gesitueerd op het tracé langs de oostelijke zijde van de Voordestraat, tekenden de archeologen de spectaculairste vondst van het onderzoek op. Er kwam namelijk een

Fig. 4: Het afgegraven tracé zoals het na het bouwverlof van 2008 - 2009 werd aangetroffen.

28 Jaarverslag 2009

ondiepe bewaarde kuil tevoorschijn met twee grote schijnbaar nog in verband liggende, maar gebroken schervenensembles aan zijn oppervlakte. Het bleek om twee passende groepen randen schouderscherven van een pot te gaan. Deze zogenaamde potbeker is van 2 cm onder de rand tot net aan de buik met nagelindrukken versierd.

Dit aardewerktype wordt meestal als gebruiksaardewerk (voor de bereiding en de bewaring van voedsel) binnen de bekerculturen geïnterpreteerd.

Naar vorm en baksel plaatst men deze potbeker in het finaal-neolithicum (eventueel de overgang naar de vroege bronstijd), omstreeks 2500-2000 v.C. De vulling van de kuil werd volledig in bulk gelicht en naderhand gezeefd. Het was daardoor mogelijk, een minieme fractie verbrand bot en wat houtskool te recupereren, waarop radiokoolstofdatering is toegepast. Deze gaf een datering tussen 2470 en 2270 Cal BC (95,4% probability), een resultaat dat de bovengaande stelling lijkt te bevestigen.

Hoe men deze finaalneolithische kuil moet interpreteren, is niet heel duidelijk. Deze structuur maakt enerzijds eventueel van een grotere nederzetting deel uit, waarvan men echter door de beperkte breedte van het tracé en de vele recentere verstoringen geen andere sporen kon ontdekken.

Anderzijds kan de finaalneolithische kuil eventueel in een grafcontext geplaatst worden. Een aantal parallelle vondsten uit het finaal-neolithicum, al dan niet geïsoleerde kuilen met (bijna) volledige potten of andere speciale bijgiften, lijken op basis van vergelijkbare, maar beter bewaarde contexten als graf bestempeld te kunnen worden.

Een dergelijke vondst is erg uniek voor de regio. Recent werden nog drie dergelijke kuilen in Sint-Denijs-Westrem aangetroffen. Bij deze graven ging het in de kuilvulling echter om klokbekers, - en geen potbekers die men als gebruiksaardewerk bestempelt.

Zone III had erg onder het erg natte winterweer te lijden, zodat het terrein in een moddervlakte herschapen was. Ondanks de weergesteldheid herkende men een gebouwplattegrond. Het betrof een kruisvormig, Romeins gebouw, waarvan men ondanks de beperkte breedte van het tracé toch een nokpaal en twee wandpalen kon documenteren.

I

III V

IV

II

Fig. 5: Luchtfotografisch overzicht op het Aquafintracé met de aanduiding van de 5 archeologische zones langs de Voordestraat.


Het gebouw vertoonde een ONO – WZW-oriëntatie. De breedte bedroeg 6 m, de lengte van de nokpaal tot deze eerste travee mat 5,5 tot 6 m. Als het gebouw een kruisvormige plattegrond met slechts één travee had, zou dit neerkomen op een lengte van 11 tot 12 m. Een vergelijkbaar kruisvormig gebouw met één travee en met vergelijkbare afmetingen werd binnen het KLAD-gebied te Evergem – Molen-hoek gedocumenteerd.

De vulling van de palen gaf verschillende - onmiskenbaar Romeinse - scherven vrij, dateerbaar omstreeks de eerste eeuw n.C. Er werd een houtskoolstaal uit een wandpaal genomen, waarvan de C14-datering een datering tussen 110 v.C. en 60 n.C. aangaf.

Romeinse vondsten komen meer voor in de regio, daar de gekende vicus van Merendree op ongeveer 1 tot 1,5 km afstand ligt. Voor Hansbeke gaat het hier wel om een eerste vondst van een Romeinse plattegrond.

Een verder bewijs van menselijke aanwezigheid uit de Romeinse periode vormt het spoor in Zone IV, nl. een rechthoekig, erg houtskoolrijk spoor, weliswaar zonder vondsten, dat echter als een mogelijk brandrestengraf geïnterpreteerd kan worden. Dergelijke sporen komen in de regio veelvuldig voor, zowel bij elkaar in grafvelden als verspreid in het landschap; ze zijn Romeins van datering.

Zone V bevond zich het meest westelijk op het tracé, ten noorden van de dorpskern van Hansbeke, nl. een ongeveer 140 m lange strook van het traject met verschillende sporen. Ook hier hinderde wateroverlast een treffelijk onderzoek van de site, net zoals de vele postmiddeleeuwse tot subrecente grachttracés die het beeld van de zone grondig verstoorden.

Toch kon er een en ander in herkend worden, nl. een reeks paalsporen die op basis van het aardewerk uit de Romeinse periode stamt. Misschien gaat het hier om een deel van een Romeinse plattegrond, maar wegens de talrijke verstoringen en omdat een deel van de plattegrond buiten het tracé lijkt te liggen, blijft deze stelling hypothetisch.

Fig. 6: Grondplan en coupes van Kuil I.1.

Fig. 7: Randfragment met verspreidde nagelindrukken.

Fig. 8: De finaalneolithische potbeker.

30 Jaarverslag 2009

Ook de volmiddeleeuwse periode is hier goed vertegenwoordigd met diverse grote en kleine paalsporen of kuilen die eventueel tot een grotere nederzetting behoren of tot een erf uit de directe omgeving. Op basis van het gevonden aardewerk is dit materiaal waarschijnlijk dateerbaar in de tweede helft van de 11e tot 12e eeuw.

Fig. 9: Detailplan van zone III, met de aanduiding van het mogelijke kruisvormig gebouw.

Fig. 10: Selectie van het aardewerk op zone III.

Fig. 11: De ondiep bewaarde Kuil S1 die werd aangetroffen op de site Aalter - Drogenbroodstraat.

Fig. 12: Het bekertje dat werd aangetroffen in de Kuil S1 stamt mogelijk uit de overgangsperiode tussen bronstijd en ijzertijd.


2 . 2 . P R O S P E C T I E S M E T I N G R E E P I N D E B O D E M

2 . 2 . 1 . A A L T E R D R O G E N B R O O D S T R A A T Nabij de Drogenbroodstraat te Aalter zou een nieuwe verkaveling van 28 loten met een nieuwe wegenis aangelegd worden. Het is een gebied met een relatief hoge archeologische potentie. Vlakbij liggen namelijk de sites van Manewaarde, Langevoorde, Lakeland (Air liquide), Woestijne, Aalter Brug Noord en Zuid en enkele andere. Ze liggen allemaal op de droge, hoge ruggen langs de vallei van de Kale, het huidige Kanaal Gent-Oostende.

De bodemkaart van België karteert het gebied als w-ZcP, nl. een matig droge zandbodem zonder profiel of met onbepaald profiel.


Gemeente: Aalter

Plaats/straat: Drogenbroodstraat

Kadastrale gegevens: Aalter, 1ste afdeling, sectie B, nrs. 655N, 655Z/2 en 655W/2


Geldig: 04/08/09 - 23/10 /09

Naam aanvrager: David Vanhee

Naam vooronderzoek: Aal Drogenbroodstraat

Opgravingscode: Aal-Drb-VO09

Datum: 5 en 6 augustus 2009

Te onderzoeken oppervlakte: ca. 1 ha.

Algemene methodiek: vooronderzoek met proefsleuven (ca. 12 m tussen), eventueel aangevuld met kijkvensters

Archeologische gegevens

Het vooronderzoek begon erg goed, want centraal in de eerste sleuf trof men een kuil (S1) en twee mogelijke paalsporen (S2 en S3) aan. Dit beeld kende echter geen verdere bevestiging in de volgende sleuven, want die bleven alle leeg.

Om de grootte van de eventuele site rond Sleuf I in te kunnen schatten, werd een kijkvenster op de sleuf aangelegd. Daarin zijn naast de kuil S1 en de twee mogelijke paalsporen S2 en S3 enkel nog twee snijdende grachten S4 en S5 aangetroffen. Verdere sporen ontbraken.

Na het couperen bleken de twee paalsporen S2 en S3 van eerder recente oorsprong te zijn.

Men besloot om uit dit vooronderzoek geen opgraving te laten voortvloeien, maar wel om de resterende kuil S1 en de grachten S4 en S5 toch minimaal te inventariseren, daar ze bij de

aanleg van de woonwijk vernietigd zouden worden.

Kuil S1had een vrij donkere vulling met een lichtgrijze kern. De kuil was nog zo een 30 cm diep bewaard en uit de coupe bleek dat de kern effectief bestond uit een lichtgrijze vulling

Fig. 13: Ligging van de site op de topografische kaart.

32 Jaarverslag 2009

met een donkere band errond. De vulling bevatte wat aardewerk. Achteraf bleek het om vier verschillende individuen te gaan. Twee kleine wandscherven passen aan elkaar (9 g). Een viertal wandfragmenten (102 g) zijn van een grote grofwandige besmeten pot afkomstig. Er werd ook een bodemfragment verzameld (23 g). Op basis van het baksel en de versiering lijkt men deze vormen in de La Tène-periode (ijzertijd) te kunnen dateren.

Elf scherven (87 g) vormen een bijna volledig profiel van een kleine beker. Enkel de rand ontbreekt. Op basis van vorm en baksel lijkt deze beker terug te gaan tot de overgang van de bronstijd naar de ijzertijd. Verdere studie moet dit nog uitwijzen.

Gracht S4 had een opvallend bleke vulling en oversneed de donkere gracht S5. Er waren geen artefacten.

De lage sporendensiteit in de sleuven was aanleiding om geen verder onderzoek op deze verkaveling te laten uitvoeren.

2 . 2 . 2 . A A L T E R W O E S T I J N E Momenteel voert het Vlaams Instituut voor Onroerend Erfgoed (VIOE) het vooronderzoek uit op het toekomstig industrieterrein van PRUP Woestijne te Aalter. In het PRUP waren de voorwaarden voor archeologisch vooronderzoek en onderzoek vastgelegd en deze werden overgenomen door het agentschap RE in het kader van de stedenbouwkundige vergunning. Het vooronderzoek bestaat uit een proefsleuven onderzoek en een booronderzoek. Momenteel werkt het VIOE de gegevens van dit vooronderzoek uit.

2 . 2 . 3 . D E I N Z E A A L T E R S E S T E E N W E G Het Deinse stadsbestuur voorzag nabij de Aaltersesteenweg een verkaveling met tien loten. Het plangebied, op een kouterrug langs de Zeverenbeek, vertoonde een uitgesproken helling vanaf de Aaltersesteenweg in het westen met als hoogste punt ca. 13,75 m TAW in het oosten. De bodemkaart van België karteert het gebied als Sbc of droge lemige zandbodem met sterk gevlekte, verbrokkelde textuur B-horizont.

Deze verkaveling ligt in een regio met hoge archeologische potentie, op een hogere kouterrug langs de Zeverenbeek. Vlakbij is al een brandrestengraf (Blekerij) aangetroffen en op de Deinse Kouter (richting Tielt) werden bij veldprospectie Romeinse vondsten opgeraapt.


Gemeente: Deinze

Plaats/straat: Aaltersesteenweg

Kadastrale gegevens: Deinze, 1ste afdeling, sectie A, nrs. 326e en 329p.

Vergunning: 2009/77

Geldig: 01/07/09 - 01/10 /09


Naam vooronderzoek: Aaltersesteenweg

Opgravingscode: Dnz-Aal-VO09

Datum: 16 en 17 juli 2009

Te onderzoeken oppervlakte: ca. 0,8 ha




De inventarisatie van het terrein is uitgevoerd door een onderzoek met proefsleuven die ca. 12 m uit elkaar lagen. Om meer inzicht te krijgen, legde men hier en daar kijkvensters aan. Op die manier is ca. 12% van de totale oppervlakte onderzocht.

Het bleek dat de bodem inderdaad uit droog lemig zand met plaatselijk sterk gevlekte, verbrokkelde textuur B-horizont (Sbc) bestond. Ondanks de enkele losse scherven in prehistorische techniek kon men in de sleuven geen archeologische sporen aflijnen.

Het vooronderzoek leverde geen relevante archeologische sporen op, zodat verder archeologisch onderzoek niet nodig was.

2 . 2 . 4 . D E I N Z E A R D E N S E J A G E R S S T R A A T Het project omvat de aanleg van een kleine verkaveling van 3 loten langs de Ardense Jagersstraat in het centrum van Gottem, vlak tegenover de kerk. Dit gebied ligt op een

Fig. 16: Ligging van de site aan de Aaltersesteenweg op de topografische kaart.

Fig. 14: Zicht op sleuf I, Deinze - Aaltersesteenweg. Fig. 15: Zicht op Sleuf I, Deinze - Ardense Jagersstraat.

Fig. 17: Ligging van de verkaveling aan de Ardense Jagersstraat te Deinze - Gottem.

34 Jaarverslag 2009

hoogte, gekneld tussen de vallei van de Mandelbeek en de (oude) Leie. Het is deze landschappelijke ligging die de vondst van archeologische sporen erg reëel maakt.

De bodemkaart van België karteert het gebied als Sbc of droge lemige zandbodem met sterk gevlekte, verbrokkelde textuur B-horizont.


Gemeente: Deinze - Gottem

Plaats/straat: Ardense Jagersstraat

Kadastrale gegevens: Deinze, 6e afdeling, sectie B, nr. 285p


Geldig: 05/06/09 – 31/11 /09


Naam vooronderzoek: Ardense Jagersstraat 8

Opgravingscode: Dnz-Ard-VO09

Datum: 13 juli 2009




De inventarisatie van het terrein is uitgevoerd door een onderzoek met proefsleuven die ca. 12 m uit elkaar lagen. Om meer inzicht te krijgen, zijn hier en daar kijkvensters aangelegd. Op die manier is ca. 12% van de totale oppervlakte onderzocht.

Het vooronderzoek bevestigde de bodemgesteldheid met droog lemig zand met plaatselijk sterk gevlekte, verbrokkelde textuur B-horizont (Sbc). Er werden echter geen archeologische sporen aangetroffen.

Het vooronderzoek kende dan ook geen vervolg.

2 . 2 . 5 . D E I N Z E B A A R S S T R A A T

( J . D E G R Y S E , P . P Y P E E N C . R Y S S A E R T R U B E N W I L L A E R T B V B A ) Het archeologisch onderzoek te Deinze vond plaats op een terrein gelegen langs de Baarsstraat. Op dit terrein wordt door de Deinse Sociale Huisvestingsmaatschappij 12 sociale woningen gebouwd.

Het gebied situeert zich tussen de gekanaliseerde loop van de Leie en de Emiel Clauslaan. Deze zone is bijna volledig ingenomen door woonwijken, uitgezonderd een aantal percelen die als akkerland in gebruik worden genomen. Deze percelen waren onbebouwd met uitzondering van een electriciteitscabine centraal op het terrein. Het onderzoeksterrein wordt op de bodemkaart gekarteerd als een droge Fig. 18: Ligging van de verkaveling aan de Baarsstraat te

Deinze - Astene.


zandbodem met sterk gevlekte, verbrokkelede textuur B horizont (Zbc). Het terrein bevindt zich op een kleine zandrug die zich langs de Leie uitstrekt.


Gemeente: Deinze - Astene

Plaats/straat: Baarsstraat

Kadastrale gegevens: Deinze, 2e afdeling, sectie C, nrs. 288g2, 288n2, 288r2 (deel), 289p, 290/02b en 290c


Naam aanvrager:

Naam vooronderzoek: Baarsstraat

Opgravingscode: DEIN-BS 09

Datum: 5 oktober juni 2009


Algemene methodiek: vooronderzoek met proefsleuven, aangevuld met kijkvensters


Conform de bijzondere voorwaarden opgesteld door het Agentschap RE werd het projectgebied gesondeerd door middel van continue sleuven. In totaal werden 4 sleuven getrokken, parallel met de Baarsstraat. Een deel van het terrein kon niet onderzocht worden omwille van de aanwezigheid van nutsleidingen. Ten oosten van de hoogspanningscabine bevond er zich dan weer een zone waar, op basis van het technisch verslag van Amibo, de grond ter plaatse diende te blijven (info architect K. Eerdekens). In overleg met David Vanhee van de KLAD werd beslist om deze zone niet te onderzoeken.

In één proefsleuf werd een archeologisch spoor aangetroffen, die het relevant maakte om op deze plaats een bijkomende kijkvenster te trekken. Dit kijkvenster had tot doel de omvang, aard en functie van het aanwezige spoor beter te kunnen begrijpen en documenteren, alsook hun ruimtelijke en chronologisch relatie ten opzichte van mogelijk andere nog aanwezige sporen te onderzoeken.

In sleuf 2 werd één spoor gecoupeerd om een beter inzicht te verkrijgen in de omvang en datering.

In sleuf 2 en 4 werd een profielput gegraven ten einde de bodemopbouw beter te kunnen beschrijven alsook de aanwezigheid van oudere bodems te detecteren. Het profiel werd gedetailleerd beschreven, gefotografeerd en getekend.

In de sleuven 1 en 2 werden een belangrijk aantal losse scherven aangetroffen. Naast een aantal middeleeuwse scherven zoals een bodemfragment in roodbeschilderd aardewerk en een aantal kleine hardgebakken, grijze fragmenten, betrof het vooral scherven die relatief zacht gebakken waren en vermoedelijk handgemaakt. De meeste hadden een organische en/of chamotteverschraling. We vermoeden dat het om Romeinse of eventueel ijzertijdaardewerk gaat. Enkele fragmenten – eveneens aangetroffen in sleuf 4 – vielen evenwel op door hun rode chamotteverschraling. Deze verschraling doet ons eerder in de richting van vroeg-middeleeuws materiaal denken. Aangezien het voornamelijk kleine, weinig diagnostische wandfragmenten betreft, blijven we voorzichtig wat hun datering betreft. In sleuf 2 werd een spinschijfje aangetroffen dat Romeins of middeleeuws kan zijn. In sleuf 4 troffen we een schijfvormig fragment van ijzeren beslag aan.

De meeste vondsten werden los aangetroffen en blijken regelmatig geassocieerd met de

36 Jaarverslag 2009

B-horizont. In sleuf 1 werd een onregelmatig spoor aangetroffen dat ofwel als natuurlijk ofwel als de onderkant van een greppel kan geïnterpreteerd worden. In sleuf 2 kwamen een groot aantal greppels voor. Sporen S1 en S2 weken enigszins af omwille van hun onregelmatige aflijning, sterke verwering en de aanwezigheid van aardewerk. Het tracé van één van deze grachten werd verder gevolgd maar bleek oversneden door een recente verstoring. Het aardewerk uit S1 is grijs en hardgebakken en vermoedelijk middeleeuws, terwijl in S2 grofwandiger, zachtgebakken aardewerk met chamotteverschraling werd aangetroffen. Hier vermoeden we dat het om Romeins of vroeg-middeleeuws materiaal gaat.

Alhoewel de andere greppels dezelfde oriëntatie vertoonden, onderscheidden ze zich door hun rechtlijnigheid en scherpe aflijning. In één van deze greppels werd een postmiddeleeuwse scherf aangetroffen. Het feit dat ze heel dicht bij elkaar lagen, viel

eveneens op. Mogelijk gaat het om afwateringsgreppels die jaarlijks met de hand gegraven werden.

In sleuven 3 en 4 werden, naast recente ver-storingen, geen sporen aangetroffen. Ook werden er minder vondsten aangetroffen, vooral dan in sleuf 3 waar enkel een fragment steengoed en een geglazuurde scherf aan het licht kwamen.

Als conclusie kan gezegd worden dat er op dit terrein, naast een reeks postmiddeleeuwse greppels, vooral een belangrijk aantal scherven werd aangetroffen naast twee greppels. Het schervenmateriaal hoort res-pectievelijk thuis in de middeleeuwen, Ro-meinse en/of ijzertijd. Niettemin wordt geen bijkomend onderzoek geadviseerd omwille van volgende argumenten. Enerzijds werden er, uitgezonderd van 2 ondiep bewaarde greppels, geen mogelijke bewoningssporen aangetroffen en anderzijds is het aangetrof-fen aardewerk over het algemeen sterk ge-fragmenteerd en gerold. Daarnaast blijkt de projectzone reeds in belangrijke mate ver-stoord door de aanleg van nutsleidingen en de aanpalende woonblokken.

Wel dient er rekening gehouden te worden dat er in de braakliggende zones ten zuiden en zuidwesten van het gebied archeologische vindplaatsen voorkomen.

2 . 2 . 6 . D E I N Z E P A S T O R I E S T R A A T Het project omvat de aanleg van een kleine verkaveling van 8 loten langs de Pastoriestraat in Deinze - Meigem, vlak bij de vallei van de Reigerbeek. Dit plangebied ligt dan ook vrij laag op ca. 10 m TAW en de bodemkaart van België karteert het gebied als LFp of natte tot zeer natte

Fig. 19: Greppels (S1 en S2) in sleuf II.

Fig. 20: Ligging van de verkaveling aan de Pastoriestraat te Deinze - Meigem.


zandleembodem zonder profiel.

Uit de onderhandeling met de eigenaar, en dus lang na de adviesverlening, bleek echter dat het terrein in de jaren ’80 van de twintigste eeuw deel uitmaakte van een project van de VLM, waarbij het reliëf was aangepast en de loop van de Reigerbeek was rechtgetrokken.


Gemeente: Deinze - Meigem

Plaats/straat: Pastoriestraat

Kadastrale gegevens: Deinze, 9e afdeling, sectie A, nr. 281b en een deel van 286A


Geldig: 29/05/09 - 31/10/09


Naam vooronderzoek: Pastoriestraat

Opgravingscode: Dnz-Past-VO09

Datum: 16 juni 2009


Algemene methodiek: vooronderzoek met proefsleuven, tussen de bouwloten


De inventarisatie van het terrein is uitgevoerd door een onderzoek met proefsleuven. Op vraag van de eigenaar, en rekening houdend met de mogelijke hoge verstoringsgraad, heeft men de sleuven in eerste instantie tussen de bouwblokken aangelegd. Bij een lagere verstoringsgraad zou men meer sleuven aanleggen, eventueel aangevuld met kijkvensters. Dit laatste bleek echter niet nodig.

Het vooronderzoek bevestigde de hoge verstoringsgraad van het terrein. Overal trof men verstoringen met recent materiaal (bouwpuin, plastic, …) aan. De bodem was erg nat, zoals de bodemkaart aangaf (LFp of natte tot zeer natte zandleembodem zonder profiel). Er waren echter geen archeologische sporen.

Dit vooronderzoek kende dan ook geen vervolg.

Fig. 21: Zicht op de verstoringen en de sleuven op de verkaveling aan de Pastoriestraat , afkomstig van het

rechttrekken van de Reigerbeek.

38 Jaarverslag 2009

2 . 2 . 7 . D E I N Z E S T A D S K E R N O N D E R Z O E K Met de start van de zomervakantie 2009 maakte het stadsbestuur van Deinze de studieplannen omtrent de stadskernvernieuwing bekend. De komende jaren staat er dan ook heel wat te gebeuren in Deinze. Zowat het hele centrum van de stad wordt grondig aangepakt. Bij al deze werken is het meer dan waarschijnlijk dat er archeologische lagen en oude restanten van de stad aangesneden zullen worden. Daar dit ondergronds patrimonium erg kwetsbaar is en bescherming verdient, nam het stadsbestuur contact met de KLAD op. Samen werkten ze aan een gericht onderzoeksprogramma om de inhoud en intactheid van het gekend en ongekend archeologisch patrimonium van de Deinse stadskern te valideren door middel van gerichte proefsleuven en kijkputten. Op die manier is het voor het bestuur mogelijk om bij het concretiseren van alle bovenstaande plannen tijdig rekening te houden met de aanwezigheid van dit patrimonium. Daarbij wil men het aangetroffen patrimonium in situ bewaren. Waar het niet mogelijk is, kiest men voor een opgraving. Daarnaast wil de dienst met het stadsbestuur en de studie- en architectenbureaus onderzoeken hoe men dit patrimonium binnen de ontwerpen zichtbaar en/of herkenbaar kan maken. Bij de uitvoering van de werkzaamheden heeft men eerst het Rheinbachplein (1), daarna de zone tussen de kerk en de Leie (2) onderzocht, pas daarna komt de Markt (3) aan de beurt.

De eerste fase van het onderzoeksgebied bevond zich op het huidige Rheinbachplein en op het Kerkplein, gelegen tussen de Onze-Lieve-Vrouwekerk (N), de Leiedam (O), de Leie (Z) en de Markt (NW). Het Rheinbachplein is licht hellend en ter hoogte van de sleuven varieert de hoogte van oost naar west van respectievelijk 8,57 naar 8,44 m TAW. Op het Kerkplein glooit de helling van de kerk (N) naar de Leie (Z) en varieert de hoogte van 8,91 m TAW op het Kerkplein en 8,64 m TAW aan de Leie. Op de bodemkaart van België staat het gebied gekarteerd als Bebouwde zone (OB).

1

2

Fig. 22: Luchtfoto met aanduiding van het Rheinbachplein (1) en het Kerkplein (2).



Gemeente: Deinze

Plaats/straat: Rheinbachplein en Kerkplein

Kadastrale gegevens: Deinze, Afdeling 1, sectie B, zn. (openbaar domein)


Geldig: 10/06/09 - 30/11/09


Naam vooronderzoek: Deinze Vooronderzoek Stadskern

Opgravingscode: DNZ- RBP I-09, DNZ-RBP II-09, DNZ-KRK-09

Datum: 30/06/09, 10/08/09 - 13/09/09, 20/10/09 - 30/11/09

Algemene methodiek: vooronderzoek met gerichte proefsleuven


We focussen ons op de belangrijkste vondsten. Voor een volledig verslag verwijzen we naar het KLAD - Rapport 18 (VANHEE 2010).

Om een beter inzicht te krijgen in de archeologische bodeminhoud van het Rheinbachplein legde de dienst twee sleuven aan. Een eerste sleuf, van de Brielstraat tot ongeveer het midden van het plein, leverde weinig informatie op.

De andere sleuf trok men van de L. Matthyslaan in de richting van de Tolpoortbrug en ze kreeg een uitbreiding in de richting van de Leie. Centraal daarin sneed men een fundament van een achthoekig gebouwtje aan, met aan elke kant een aangebouwd muurtje. Naar de Brielstraat toe werd dit muurtje door de aanleg van een riool doorsneden. In de richting van de Leie echter kon men het tracé van dit muurtje verder volgen en stuitte men algauw op een veel zwaardere en dieper in de grond stekende constructie. Bij het uitgraven ontdekte men ook een trap en verder trof men de restanten van een kanaaltje of afvoergoot aan.

Het achthoekig fundament A mogen we toewijzen aan een meerhoekig paviljoen, herkenbaar op verschillende historische kaarten en iconografische bronnen. De oudste afbeelding ervan vinden we op de kaart van Deinze, getekend door J. Van Maldeghem (1786), die ter hoogte van het huidige Rheinbachplein een siertuin met tuinpaviljoen afbeeldt. Het paviljoen staat ook duidelijk op de kaart van de Atlas der Buurtwegen (omstreeks 1840) (zie figuur 5, p. 17) en op de Poppkaart uit 1861 afgebeeld.

Dankzij enkele iconografische bronnen uit het Archief van de Kring voor Geschiedenis en Kunst (KGK) kennen we ook het uitzicht van dit tuinpaviljoen. Twee foto’s, genomen na beschietingen van Wereldoorlog I, tonen een gehavend maar herkenbaar tuinpaviljoen in neoclassicistische stijl met Ionische elementen.

Op een tekening van het Pensionnat de Deynze ontdekken we een groot complex met tuin die door een muur is afgebakend. Het centraal gelegen paviljoen is duidelijk zichtbaar. Dit weeshuis of die kostschool was tot ongeveer het midden van de 19e eeuw op deze plaats gevestigd. Het is echter onwaarschijnlijk dat een weeshuis in de aanleg van een siertuin met een prachtig tuinpaviljoen geïnvesteerd heeft. De gebouwen zelf waren omstreeks 1780 in handen van twee broers Van Doorne. Beide priesters lieten in de jaren 1780 een legaat voor het oprichten van dit weeshuis (JONCKHEERE 1984) na. Waarvoor het gebouwencomplex daarvoor diende, is momenteel nog niet gekend. Onderzoek in de oude landboeken van Deinze in het Rijksarchief Gent verstrekt hopelijk meer informatie.

40 Jaarverslag 2009

1 2

C

A

D

B

Fig. 23: Overzichtsplan van de 2 sleuven op het Rheinbachplein, en met de aanduiding van 4 punten met onderstaande Lambertcoördinaten:

A X: 90849 Y: 186102 B X: 90840 Y: 186151 C X: 90911 Y: 186165 D X: 90902 Y: 186185


Fig. 24: De muren van het achthoekig fundament A werden genummerd van 1 tot 8. De

buitenzijden van de muren kregen de codes a, en de binnenzijden kregen de

codes b.

Fig. 25: Overzichtsfoto op de fundamenten met de

aanduiding van de verschillende elementen, genomen van op de elevator van de

brandweer.

A

B

F

E

D

C

G

42 Jaarverslag 2009

De muren (B en C), die links en rechts van het paviljoen vertrekken, mogen we als tuinmuur interpreteren, deze diende als afbakening van de tuin en als scheiding tussen de percelen. We treffen hem op de Ferrariskaart (1771-1778) als tuinmuur aan en in de Atlas der Buurtwegen (1840) en op de Poppkaart (1861) als scheidingslijn. Een deel van de muur is op iconografische bronnen en foto’s te zien. Een ervan toont duidelijk een dichtgemetselde ingang, naast het tuinpaviljoen, een situatie die met de twee aangetroffen steunberen overeenkomt.

Net vanaf de tweede steunbeer, maar niet op een foto zichtbaar, ontwikkelde muur C zich tot een andere constructie. Muur C zat dieper in de grond en ging duidelijk over in een aanmeersteiger of een kademuur aan de monding van de Kaandel met de Leie. Trap E gaf toegang van de tuin naar een lagergelegen aanmeerplaats.

De overgang naar de kademuur is op basis van de opbouw en het uitzicht goed te verdedigen. De kleiige lagen die tegen de kademuur lagen en ook een deel van de trap hebben overspoeld, zijn afzettingen die we in verband met de Leie of de Kaandel kunnen brengen. De kaart van Van Maldeghem (1786) en zeker die van Ferrarris (1771-1778) situeren de monding van de Kaandel in de Leie heel duidelijk nabij de muur. Het is opvallend dat op de 19e-eeuwse Poppkaart en in de Atlas der Buurtwegen de Kaandel verder weg ligt tegenover deze muren. Mogelijk had verlanding aan de monding van de Kaandel in de Leie ervoor gezorgd dat het tracé zich verlegd had.

De verlanding aan de monding van de Kaandel heeft het niet evident gemaakt om deze aanlegplaats bevaarbaar te houden. De trap was volledig overspoeld en het was duidelijk dat men de muur ter hoogte van de trap ooit heeft dichtgemetseld.

Jammer genoeg kennen we tot op heden nog geen historisch kaartmateriaal of iconografische bronnen met meer gegevens over deze kademuur. Eventueel gaat het om een aanlegsteiger om een pleziervaartuig aan te meren, een extraatje bij de siertuin met sierpaviljoen. Misschien was er in het gebouwencomplex een zaak of ambacht gevestigd en

Fig. 26: Foto van na de beschietingen tijdens Wereldoorlog I toont de voorzijde van een gehavend tuinpaviljoen.


Fig. 27: Overzichtsfoto op de muur C met boog, muur D, de trap E en de stortkoker F.

Fig. 28: Foto van na de beschietingen tijdens Wereldoorlog I toont de achterzijde van een (gehavend) neoclassicistisch

paviljoen en een deel van de opstaande tuinmuur te zien.

44 Jaarverslag 2009

Ab

C Aa

Fig. 29: Overzichtsplan van de fundamenten die aangetroffen werden in Sleuf I op het Kerkplein te Deinze.

Fig. 30: De buitenzijde van muur b, van kelder A vertoont een enigszins bizarre opbouw. Het fundament is meer dan 1 meter diep bewaard over de lengte van de kelder. Daarna is het fundament minder diep bewaard en uit recuperatiemateriaal is opgebouwd. Het opstaand muurwerk loopt echter gewoon verder.


diende de aanlegsteiger om goederen of grondstoffen via de Leie te verhandelen. Om de vondsten op het Rheinbachplein correct in hun tijd in te passen en om hun precieze functie te achterhalen, zal aardig wat archiefwerk vergen.

Over het Kerkplein heeft men een lange sleuf van de Leie in de richting van de kerk aangelegd. Dit gebeurde gefaseerd om het verkeer tijdens marktdagen zo min mogelijk te hinderen. Anders dan op het Rheinbachplein bleef het vooronderzoek tot deze sleuf beperkt. Er waren geen uitbreidingen, waardoor er geen volledig overzicht op de structuren is verkregen. Dit moet door verder onderzoek gebeuren.

In eerste instantie trok men een sleuf tussen het voetpad langs de Leie en de Leiedam. Hier stuitte men echter op de verankering van de damwanden van de Leieoevers, die ca. 120 cm diep ten opzichte van het huidige straatniveau zitten. Deze ingreep heeft het eventueel aanwezige archeologisch patrimonium over de volledige lengte van de damwanden en voor een breedte van zeker 10 m weggeveegd. Verder zaten er ook heel wat belangrijke nutsvoorzieningen in deze zone ter hoogte van het tracé van de Leiedam.

Van de Leiedam tot op een 12 m voor de zuidelijke kerkgevel is een vervolg op deze sleuf gegraven. Deze tweede fase van de graafwerken leverde wel enkele archeologische structuren op. Centraal in de sleuf zaten een kelder (A-C), een oudere muur B en een kleinere ingegraven structuur D.

De kelder of voutekelder maakte deel uit van een van de gebouwen die ooit op het Kerkplein stonden. Verschillende historische kaarten situeren er een waar gebouwencomplex, met name de kaart uit het Landboek en afmeting van de Parochie van Deinze door Pieter Hovaere (1715), de kaart van Van Maldeghem (1786), de Ferrariskaart (1771-1778), de Atlas der Buurtwegen (1840) en de Poppkaart (1861). Enkele oude foto’s tonen ook het uitzicht van de bebouwing op het einde van de 19e eeuw; er was alvast een maison de commerce of een café gevestigd.

Deze op eerste gezicht eenvoudige kelder is opgebouwd uit verschillende elementen en bestaat uit meerdere fasen. Mogelijk is een van de muren aan een kerkhofmuur toe te wijzen.

Verder zaten er in de sleuf op het Kerkplein nog een aantal oudere en jongere muurresten, waarvan het grootste deel echter buiten de sleuf viel. De interpretatie van deze structuren kan enkel door verder onderzoek gebeuren.

b

a

A

c

C

d Fig. 31: De kelder A met de muren Aa, Ab, Ac en Ad tegenover muur C.

46 Jaarverslag 2009

Dit onderzoek wordt uitgevoerd vooraleer het stadsbestuur de werken op het plein laat aanvatten, mogelijk al in 2010. Ondertussen zal ook de tweede fase van het vooronderzoek van start gaan, nl. op de Deinse Markt, waar de archeologen met enkele sleuven onder meer opnieuw naar de stadshal zullen zoeken.

2 . 2 . 8 . E V E R G E M C H R I S T O F F E L W E G

( J . V A N D E N B O R R E S O R E S M A N . V . ) Tussen de Christoffelweg en de Hekstraat te Evergem wordt in de nabije toekomst een sociale woonwijk aangelegd. De bouw van de woningen, het uitgraven van een wegkoffer en deaanleg van de nutsleidingen zal eventuele archeologische waarden verstoren. Daarom voerde Soresma nv in opdracht van de Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen eenarcheologisch vooronderzoek uit. De oppervlakte van dit terrein bedraagt ca. 12 000 m², waarvan minstens 12% diende archeologisch onderzocht te worden door middel van proefsleuven en metaaldetectie.


Gemeente: Evergem

Plaats/straat: Christoffelweg en Hekstraat


Naam aanvrager: Jeroen Vanden Borre

Naam vooronderzoek: Evergem Christoffelweg

Fig. 32: Foto met de situatie op het Kerkplein voor het eind van de 19e eeuw. De huizen voor de kerk doen dan ondermeer

dienst als maison de commerce of café.


Opgravingscode: Evergem 041209

Datum: 3 en 4 december 2009

Te onderzoeken oppervlakte: ca. 1,2 ha.

Algemene methodiek: vooronderzoek met proefsleuven aangevuld met kijkvensters


Tijdens het vooronderzoek werd de zone onderzocht met negen proefsleuven en bijna in alle sleuven werden sporen aangetroffen. We beperken ons tot een kort overzicht en voor en voor een volledig overzicht verwijzen we naar het Rapport Evergem Christoffelweg van Soresma n.v. (VANDEN BORRE 2010).

In sleuf 1 zijn twee grijsbruine paalsporen gevonden (sporen 1 en 2). Rond deze sporen werd een kijkvenster aangelegd. Spoor 3 in sleuf 2 was grijsbruin en is vermoedelijk een paalkuil. Sleuf 3 bevatte niet minder dan vier relevante sporenclusters (sporen 4-11, sporen 12-19, sporen 20-22 en de sporen 23-26). De eerste cluster bevat een greppel en enkele vermoedelijke paalsporen. De tweede cluster bevatte enkele grote paalsporen, die bewaard bleven onder een opvallend dikke A-horizont. Hun vorm en kleur toonden overduidelijk aan dat het om paalsporen gaat. Sporen 20-22 zijn opnieuw erg duidelijke paalsporen. Spoor 24 is een waterput. Vermoedelijk horen sporen 23, 25 en 26 bij een structuur die boven de waterput stond of hing (bijvoorbeeld dak en/of hijsinrichting). Proefsleuf 5 was redelijk verstoord door wortelwerking van gekapte bomen. De sporen tekenden zich onduidelijk af en het vlak moet dieper aangelegd worden dan in proefsleuf 6. De sporen (33, 34 en 35), vermoedelijk allen paalkuilen, situeren zich in het oosten, tegen proefsleuf 7. Proefsleuf 6 bevatte zeven sporen, die zich verspreid in de sleuf bevinden. Het gaat telkens om paalkuilen, behalve bij spoor 39 die eerder een kuil is, terwijl spoor 41 een greppel is. In proefsleuf 7 zijn drie waardevolle sporen gevonden: spoor 27 is een greppel, spoor 28 is een grote kuil, waarin houtskoolresten, verbrande klei en aardewerk is opgemerkt. Spoor 29 is een paalspoor. In proefsleuf 8 bevond zich één relevant spoor (spoor 8), een paalkuil. Proefsleuf 10 bevatte vier sporen (43-46), op basis van de vorm vermoedelijk paalkuilen.

Tijdens het onderzoek zijn in drie vondstennummers zeven vondsten verzameld. Alle vondsten zijn te dateren in de late ijzertijd of de Romeinse periode.

Fig. 33: Overzichtsfoto van het kijkvenster op sleuf 7.

Fig. 34: Spoor 28.

48 Jaarverslag 2009

Op basis van de resultaten van het proefsleuvenonderzoek kwam Soresma n.v. s tot een gedeeltelijke conclusie en archeologische waardering voor het plangebied aan de Christoffelweg. Verspreid op het onderzochte terrein zijn diverse waardevolle sporen aangetroffen, die op basis van het gevonden aardewerk te dateren zijn in de Romeinse periode. Gelet op de aard van de sporen (greppels, paalsporen, waterput) is het te verwachten op het terrein sporen van een Romeinse nederzetting aanwezig zijn.

De Centraal Archeologische Inventaris (CAI) duidt echter tevens op een prehistorische aanwezigheid op het terrein. Dit kon niet bevestigd worden door het proefsleuvenonderzoek. Op basis van deze gegevens raadt Soresma n.v. aan dat in het plangebied verder archeologisch onderzoek dient te gebeuren. Eerst dient de hoge potentie op prehistorie, die in de CAI geschetst wordt, getoetst te worden door een intensief booronderzoek door middel van mega-boringen. Vervolgens dienen de resultaten van het proefsleuvenonderzoek en het booronderzoek gebruikt te worden als basis voor een vlakdekkend vervolgonderzoek. Dit zal in 2010 plaatsvinden.

2 . 2 . 9 . E V E R G E M S C H O O N S T R A A T Het project omvat de aanleg van een verkaveling van 60 loten op ca. 2 ha met nieuwe wegen tussen de Belzeelse Kerkweg en de Schoonstraat te Evergem – Belzele. Dit is een gebied met een gekende hoge archeologische potentie, wat het veelvuldig archeologische onderzoek in de buurt al bewezen heeft, met sites zoals de Steenovenstraat, Molenhoek, Koolstraat, Ralingen en Belzeelse Kerkweg.

Geologisch ligt het plangebied in de zogenaamde “Vlaamse Vallei”, gevormd door een aantal opeenvolgende fasen van uitschuring en opvulling. Na de definitieve opvulling in de laatste fase van de ijstijden, vormden eolische dekzanden overwegend oost-west gerichte dekzandruggen. De uitgesproken tardiglaciale dekzandrug tussen Belzele, Kruiske en Evergem en zo verder over Elslo, Kerkbrugge en Doornzele is er één van. De bodemkaart karteert het grootste deel van het noordelijk deel van het terrein als ZBM of droge zandbodem met dikke antropogene humus A-horizont. In het zuiden is een deel gekarteerd als Zah of zeer droge zandbodem met verbrokkelde ijzer en/of humus B-horizont. De gemiddelde hoogte van het plangebied bedraagt ca. 8,75 m TAW. De terreinen waren voorheen in gebruik als akker.


Gemeente: Evergem - Belzele

Plaats/straat: Belzeelse Kerkweg - Schoonstraat

Kadastrale gegevens: Evergem, 2e Afdeling, Sectie E, nrs. 109, 110, 115, 115/2, 116, 116/2, 117, 134 en delen van 111, 112 en 113


Geldig: 14/09/09 - 23/12/09


Naam vooronderzoek: Belzeelse Kerkweg - Schoonstraat

Opgravingscode: Eve-BKS-VO09

Datum: 15 en 16 september 2009

Fig. 35: Ligging van de verkaveling tussen de Schoonstraat en de Belzeelse Kerkweg te Evergem.


Te onderzoeken oppervlakte: ca. 2 ha

Algemene methodiek: vooronderzoek met proefsleuven (ca. 12 m tussen), aangevuld met kijkvensters


De inventarisatie van het terrein is uitgevoerd door een onderzoek met parallelle proefsleuven die ca. 15 m uit elkaar lagen. Op vraag van de bouwheren hield men met de te bebouwen zones. Plaatselijk werden kijkvensters aangelegd.

In tegenstelling tot alle andere verkavelingen in deze regio leverde dit vooronderzoek nauwelijks sporen op. Slechts drie mogelijke paalsporen en een gracht werden afgelijnd. Een ruim kijkvenster links en rechts van de sleuf leverde echter geen verdere sporen op. Waarschijnlijk zijn de sporen eerder aan natuurlijke, dan aan menselijke oorsprong toe te schrijven. Opvallend was de aanwezigheid van zeer veel spitsporen. Het terrein is in het verleden veelvuldig en intensief gespit geweest, vermoedelijk om de harde ijzer en/of humus B-horizont te breken. Dit stemt overeen met de bodemkartering.

Het vooronderzoek op deze toekomstige ver-kaveling tussen de Belzeelse Kerkweg en de Schoonstraat te Evergem – Belzele leverde dus nauwelijks archeologische sporen op. Er dient dan ook geen verder archeologisch onderzoek te gebeuren.

2 . 2 . 1 0 . E V E R G E M S C H O O N S T R A A T 1 9 9 - 2 0 1 Dit project omvat de aanleg van een verkaveling van 26 loten op een terrein van ca. 1 ha, op de terreinen van 2 hoeves in de Schoonstraat 199 en 201. Daar de hoeve in nr. 201 nog bewoond was, vond het onderzoek in eerste instantie op het perceel van nr. 199 plaats. Het plangebied loopt net naast de hoogtelijn van 8,75 m TAW–waarde en de bodemkaart van België karteert het gebied als Zbh; een droge zandbodem met verbrokkelde ijzeren/of humus B-horizont.

Net zoals het vorige besproken project ligt ook deze nieuwe verkaveling op de hogere zandrug ten noorden van de vallei van de Kale; een bekend rijk archeologisch gebied waar met grote regelmaat archeologische sites worden ontdekt d.m.v. luchtfotografie,

Fig. 36: Een zicht op de 3 mogelijke paalsporen in Sleuf 4.

Fig. 37: Een zicht op de bodemgesteldheid van het terrein en de duidelijk zichtbare spitsporen die de leesbaarheid van de

grond bemoeilijkten.

50 Jaarverslag 2009

veldprospectie of bij archeologisch (voor)onderzoek voorafgaand aan grote werkzaamheden.

Voor de aanvang van het vooronderzoek waren er voor het plangebied zelf weinig luchtfotografische of andere indicaties van archeologische aanwezigheid gekend. Het was vooral de geografische ligging die de kans bijzonder reëel maakte om archeologische sporen aan te treffen.

Daarom werd in samenspraak met de eigenaar een volledige terreininventarisatie door mid-del van een evaluerend vooronderzoek met proefsleuven voorafgaand aan elke ontwikkeling met ingreep in de bodem uitgevoerd.



Plaats/straat: Schoonstraat 199

Kadastrale gegevens: Evergem, 2e afdeling sectie E, nrs. 952b en 953a


Geldig: 03/08/09 - 30/11/09


Naam vooronderzoek: Verkaveling Evergem - Belzele Schoonstraat 199

Opgravingscode: EVE-Sch199-VO09

Datum: 23 september 2009


Algemene methodiek: vooronderzoek met elke 12 m proefsleuven en plaatselijk een kijkvenster

Fig. 38: Zicht op de dubbele palenrij en de greppels in het

kijkvenster.

Fig. 39: Ligging van de verkaveling aan de Schoonstraat 199 te Evergem - Belzele.



De inventarisatie van het terrein is uitgevoerd d.m.v. een vooronderzoek met proefsleuven die ca. 12 m uit elkaar lagen. Om meer inzicht te krijgen, zijn hier en daar kijkvensters aangelegd. Op die manier is ca. 12% van de totale oppervlakte onderzocht.

De resultaten van het vooronderzoek gaven aan dat het terrein wel degelijk archeologische sporen bevatte, maar dat een groot deel van het terrein erg onder (recente) verstoringen had geleden.

Slechts in het meest zuidelijke deel ervan trof men sporen aan. Het ging om een dubbele rij paalsporen en een reeks grachten. De dubbele palenrij is typisch voor een plattegrond van een middeleeuwse hoeve. De tegenoverstaande rij werd niet aangetroffen in een kijkvenster. Misschien ligt die rij op het naburige perceel of onder een brede recentere gracht die het terrein doorkruist.

Het vooronderzoek op de percelen van de toekomstige verkaveling aan de Schoonstraat 199 leverde enkele archeologische sporen op in de zuidelijkste hoek van de verkaveling. Waarschijnlijk zijn deze afkomstig van een middeleeuwse hoeve met dubbele palenrij aan de lange zijden. De KLAD zal in samenspraak met de eigenaar dit deel van het terrein onderzoeken in maart - april 2010.

2 . 2 . 1 1 . E V E R G E M R A L I N G E N - B E L Z E E L S E K E R K W E G Het project omvat de aanleg van een verkaveling van 35 loten op een terrein van ca. 1,75 ha, tussen de Belzeelse Kerkweg en Ralingen in Evergem - Belzele. Het plangebied loopt net binnen de 8,75 m TAW-waarde en de bodemkaart van België karteert het gebied als Zbh; een droge zand-bodem met verbrokkelde ijzer en/of humus B-horizont.

Ook dit project ligt in de hierboven beschreven hogere zandrug ten noorden van de vallei van de Kale die bekend staat als rijk archeologisch gebied. Voor de aanvang van het vooronderzoek waren er voor deze terreinen weinig luchtfotografische of andere indicaties van archeologische aanwezigheid gekend.



Plaats/straat: Belzeelse Kerkweg - Ralingen

Kadastrale gegevens: Evergem, 2e afdeling sectie E, nrs. 163, 158, 150, 157, 151a en B, 148, 140 en 147²


Geldig: 01/04/09 - 05/05/09


Naam vooronderzoek: Verkaveling Evergem - Belzele Schoonstraat / Ralingen

Opgravingscode: EVE-BK-VO09

Fig. 40: Ligging van de site tussen de Belzeelse Kerkweg en Ralingen, tegenover de sites Steenovenstraat - Molenhoek,

Koolstraat en Schoonstraat (v.l.n.r.).

52 Jaarverslag 2009

Datum: 16 en 17 april 2009


Algemene methodiek: vooronderzoek met elke 12 m proefsleuven en plaatselijk een kijkvenster


De inventarisatie van het terrein is uitgevoerd door een onderzoek met proefsleuven die ca. 12 m uit elkaar lagen. Om meer inzicht te krijgen zijn hier en daar kijkvensters aangelegd. Op die manier is ca. 12% van de totale oppervlakte onderzocht.

Uit de resultaten van het vooronderzoek bleek dat het terrein wel degelijk archeologische sporen bevatte, maar dat de bodem erg onder (recente) agrarische activiteit had geleden. Het volledige terrein kan men in 3 zones opdelen.

Fig. 41: Overzichtsfoto van het kijkvenster tussen sleuf 3 en 4.

Fig. 43: Sleuvenplan van de toekomstige verkaveling met de verschillende zones.

Zone I op te graven zone (geel)

Zones II & III (zwaar) verstoorde zones (rood)

Fig. 42: Waterput of waterkuil in het kijkvenster op sleuf 4.


De eerste zone (Zone I) bevat de percelen 163, 158, 157, 151a en b en 147² (Evergem, 2e afdeling sectie E), langs Ralingen. Het zijn tevens de hoogstgelegen percelen. Hier werden in eerste instantie 6 parallelle sleuven aangelegd (1-6) volgens een quasi O-W-richting parallel met Ralingen. Vanaf sleuf 1 was de gekarteerde droge zandbodem met verbrokkelde ijzer en/of humus B-horizont (Zbh) direct duidelijk. Dit bemoeilijkte de leesbaarheid van de bodem. Daarnaast heeft men in deze en in enkele andere sleuven recente of subrecente verstoringen aangetroffen.

Vanaf sleuf 2 trof men duidelijke archeologische sporen aan. Het betrof een vermoedelijke kruising of afsplitsing van grachten met een eerder donkere vulling, waarvan er één haaks op het sleuvensysteem stond en één over enkele meters kon worden gevolgd. Daarna heeft men de sleuf een tweetal meter naar het noorden opgeschoven, waarbij een spoor met een eerder lichte, recentere vulling tussen heel wat resten van maïssilo’s bloot kwam. Het is niet uitgesloten dat dit spoor toch deel uitmaakt van een plattegrond.

In de sleuven 3 en 4 werd onder meer dezelfde gracht als in sleuf 2, haaks op de sleuven aangetroffen, wat op een erfafbakening wijst. Verder ontdekte men een duidelijk paalspoor (sleuf 3) en een deel van een vermoedelijke waterput (sleuf 4). Om dit gegeven te verduidelijken, zijn er kijkvensters aangelegd. Een ervan verbond de twee sleuven ter hoogte van de haakse gracht. Naast deze gracht trof men nog enkele grachten en een reeks paalsporen aan, waaruit echter nog geen duidelijk grondplan kon opgemaakt worden. Een van de paalsporen gaf wel een wandscherf vrij, die bij de opmaak van dit tussentijds rapport nog verder onderzocht moet worden.

Uit het kijkvenster bleek alweer dat de bodem zwaar door agrarische activiteit had geleden. Vele verstoringen zijn toe te kennen aan de aanleg van silo’s, aan het ploegen of aan het wegzakken van zware landbouwvoertuigen tot op de stabiele bodem.

Het andere kijkvenster werd aangelegd op sleuf 4 en legde de resten van een waterput of een waterkuil bloot.

Ook in de sleuven 5 en 6 trof men grachten ter hoogte van de percelen 158 en 163 aan. De bodemgesteldheid maakte het echter moeilijk om andere sporen binnen de sleuven af te lijnen.

De tweede zone (Zone II) bevat het perceel 150 (Evergem, 2e afdeling sectie E), langs de Belzeelse Kerkweg. Hier zijn sleuf 5 en 6 van de voorgaande zone doorgetrokken en werd een bijkomende sleuf 7 aangelegd. Daarbij was het direct duidelijk dat dit terrein zwaar verstoord was door een reeks parallelle ‘grachten’, die ca. 20 cm van elkaar waren verwijderd. Een coupe op een van deze grachten toonde een diepte van ca. 40 cm tot 50 cm aan. Op dit terrein kon geen enkel ander spoor aangeduid worden.

Het is momenteel onduidelijk aan welke activiteit dit fenomeen toegeschreven moet worden.

Ook op Zone III ligt langs de Belzeelse Kerkweg en bevat de percelen 148 en 140

Fig. 44: Overzichtsfoto op de verstoringen in één van de sleuven op Zone II.

54 Jaarverslag 2009

(Evergem, 2e afdeling sectie E). Hier werden 4 sleuven parallel met de perceelsgrens volgens een quasi N-Z-richting aangelegd. Ook die waren zwaar gehavend door landbouwactiviteit, vnl. door ploegsporen en maïssilo’s.

In sleuven 10 en 11 werden een gracht en enkele paalsporen ontdekt. Kijkvensters gaven aan dat de sporen zwaar verstoord waren, met weinig samenhang als gevolg.

Het vooronderzoek op de percelen van de toekomstige verkaveling tussen de Belzeelse Kerkweg en Ralingen toont enerzijds de aanwezigheid van archeologische sporen aan, maar legde anderzijds ook heel wat

verstoringen bloot van recente of subrecente oorsprong die een zware impact op het bodemarchief hadden. Er dient dan ook een afweging gemaakt te worden hoe er met een dergelijk beschadigd bodemarchief wordt omgegaan. Het terrein kan op basis daarvan opgedeeld worden in 3 zones.

Het lijkt echter wel opportuun om een deel van Zone I op te graven. Ondanks het beschadigd patrimonium en de mogelijke gevolgen van erosie zijn de aanwezigheid van meerdere grachten in de verschillende sleuven, de aanwezigheid van op zijn minst één waterput of waterkuil (sleuf 4) en de vondst van verschillende paalsporen in het kijkvenster tussen sleuf 3 en 4 toch indicaties van een of zelfs meer archeologische sites. Hier is een archeologisch onderzoek zeker aangewezen en de KLAD stelde daarvoor een BVS op. Dit onderzoek wordt verder besproken onder 2.3.2.

Zone II is volledig verstoord en komt niet in aanmerking om verder te worden onderzocht.

Zone III bevat dan wel weer archeologische indicatoren, maar ook hier is de verstorings-graad heel hoog. Het lijkt daarom niet aangewezen een vervolgonderzoek te laten uitvoe-ren.

2 . 2 . 1 2 . E V E R G E M R I E M E N O O R D

J . H O O R N E , P . L A L O O , P H . C R O M B É & W . D E C L E R C Q U N I V E R S I T E I T G E N T

Van juli tot oktober 2009 werd te Rieme – Noord (Ertvelde, gemeente Evergem) een archeologisch vooronderzoek uitgevoerd door de Universiteit Gent. Het projectgebied omvatte een ongeveer 67 ha groot gebied, waarbij een kleine 57 ha beschikbaar was voor prospectie. Het onderzoek werd uitgevoerd door middel van lange, parallelle proefsleuven in combinatie met proefputten. De resultaten zijn voor een dergelijk groot project misschien eerder aan de matige kant, alhoewel toch enkele zeer interessante fenomenen zijn vastgesteld en sommige van de vondsten zeker verder onderzoek wettigen.

De directe aanleiding van het archeologische vooronderzoek is de geplande heraanleg van de terreinen in het kader van de industrie-uitbreiding in de haven van Gent. Dit houdt op zich een verregaande verstoring in, zo niet vernietiging, van het archeologisch bodemarchief. Bouwheer Havenbedrijf Gent wilde door middel van een archeologisch onderzoek op voorhand inzicht krijgen in dit archeologische bodemarchief.

Het onderzoeksgebied situeert zich in het noordelijk deel van Rieme, grenzend aan het grondgebied van de gemeente Zelzate. Het wordt omgeven door een viertal verkeersassen: de rijksweg Gent-Zelzate, de Callemansputtewegel, de Callemansputtestraat en de Assenedestraat. Rieme is een deelgemeente van Evergem en ligt zo’n twintigtal kilometer

Fig. 45: Overzichtsfoto van de verstoorde sporen op zone III.


ten noord-noordoosten van Gent. Het bevindt zich direct oosten van Ertvelde.

Bodemkundig gezien liggen de te onderzoeken terreinen op de grote laatglaciale dekzandrug die zich uitstrekt van Gistel over Maldegem naar Stekene. Deze zandrug is ontstaan op het einde van de ijstijden door de eolische afzetting van zand dat uit de droog liggende Noordzee is uitgeschuurd en meegevoerd. Ze varieert in breedte van 1 tot 3 kilometer en ligt gemiddeld 10 à 14m T.A.W. hoog. De zandrug wordt gekenmerkt door haar asymmetrisch profiel, met een steile zuidelijke helling en een langzaam afdalende noordelijke flank. Het onderzoeksgebied bevindt zich op naar het noorden afdalende noordflank. Op de zandrug heerst een microreliëf met opduikingen en deflatiekommen. Dergelijke deflatiekommen bevinden zich vooral op het grootste noordelijke deel van het gebied.


Gemeente: Evergem - Rieme

Plaats/straat: Callemansputtewegel, Callemansputtestraat en Assenedestraat


Naam aanvrager: Pieter Laloo

Naam vooronderzoek: Rieme - Noord

Opgravingscode: Rieme Noord09

Datum: 16 en 17 april 2009


Algemene methodiek: vooronderzoek met elke proefsleuven

Fig. 46: Luchtfotografische opname van het proefsleuvenonderzoek op Google Maps.

56 Jaarverslag 2009

Fig. 47: Proefsleuvenplan met de aanduiding van de sporen.

Fig. 48: Voorbeeld van de veenlaag aangetroffen in meerdere proefputten (onder).



De resultaten bekomen bij het archeologisch vooronderzoek bestaan enerzijds uit de resultaten van de proefputten en anderzijds uit de resultaten van de proefsleuven. De grondsporen aangetroffen bij de sleuven kunnen op basis van datering of aard opgedeeld in een aantal groepen. Een volledig overzicht van de werkzaamheden is gepubliceerd in UGent Archeologische Rapporten nr. 19 (HOORNE et al. 2009).

In 96 van de 179 proefputten is een veenlaag aangetroffen. Dit veen kan ons iets vertellen over de opbouw en ontstaansgeschiedenis van de zandrug. In wetenschappelijke kringen wordt algemeen aangenomen dat de grote zandrug in het laatglaciaal (ca. 13000-9600 v. C.) tot stand gekomen is, maar de precieze genese en chronologie is onvoldoende gekend. Het laatglaciaal is een periode met afwisselend koude Dryas-fasen en warmere Bflling en Allerfd-interstadialen. Het veen moet zich hebben ontwikkeld tijdens één van deze twee warmere periodes. De diepte en dikte van de veenlaag is sterk variabel naargelang de inplanting van de proefput. Vermoedelijk bevindt de veenlaag zich over het ganse terrein. Door instorting van sommige proefputten kon dit echter niet altijd geverifieerd worden. Van een aantal proefputten kon de veenlaag op een goede manier worden bemonsterd. Deze stalen dienen verder onderzocht te worden.

Op twee plaatsen werden sporen aangetroffen die op menselijke aanwezigheid in de pre- of protohistorie zouden kunnen wijzen. Een exacte datering ontbrak, maar op basis van de uitgeloogde opvulling van deze sporen kon besloten worden dat deze sporen een zekere ouderdom moeten hebben die op zijn minst verder terug gaat dan de volle middeleeuwen. Het betrof enerzijds een circulaire greppel en anderzijds twee parallelle greppels. De eerste bevond zich in het zuiden van de grootste, noordelijke onderzoekszone, de dubbele gracht lag in het noorden van dezelfde zone grenzend aan grondgebied

Zelzate. De kringgreppel had een diameter van 8,5 m. De breedte van de gracht varieerde van 0,5 tot 0,9 m.

Mogelijk gaat het om een grafcirkel uit de metaaltijden, maar verder onderzoek is hier echter noodzakelijk.

De dubbele gracht betrof mogelijk een erfafbakening. Ze kon over ca. 50 m worden gevolgd. De aard van de vulling verraadde ook hier dat het om twee oudere sporen moet gaan. Er werd echter geen daterend materiaal aangetroffen. Verder onderzoek is dus aangewezen om de precieze aard en functie van deze grachten te weten te komen en om te bepalen of er nog andere erfstructuren aanwezig zijn.

Meer gegevens zijn gekend over een aantal vermoedelijk vol- tot laatmiddeleeuwse sporen die zich hoofdzakelijk in de noordelijke onderzoekszone bevinden, i.e. rondom Callemansputte. Het ging enerzijds om 24 zogenaamde kolenbranderskuilen, die geïsoleerd en verspreid over het gebied voorkomen en anderzijds om twee grachttracés uit de volle tot late middeleeuwen. Kolenbranderskuilen werden aangelegd voor de aanmaak van houtskool. Het waren over het algemeen vrij rechthoekige kuilen, waarvan de onderste vulling rijk was aan houtskool en geregeld vertoonden de wanden sporen van in situ verhitting. De overwegend rechthoekige structuren situeerden zich in, of aan de rand van de centraal in het gebied gelegen deflatiekom of depressie met een zeer ijzerrijke zandige tot zandlemige ondergrond.

Van de twee grachtfragmenten was er één zeer slecht bewaard exemplaar en een tweede die aan twee uiteinden sterk werd verstoord. In de vulling van de eerste zijn 21 wand-, acht randen drie bodemscherven van een reducerend gebakken, lokale kan aangetroffen, die op basis van baksel en vorm wellicht in de late middeleeuwen (13e tot 14e eeuw) te plaatsen is. Dit spoor lag volstrekt geïsoleerd van gelijktijdige of zelfs vergelijkbare sporen of andere nederzettingssporen en bleek bovendien slecht bewaard waardoor verder onderzoek niet meer nodig lijkt. Het tweede grachtfragment kon op basis van een

58 Jaarverslag 2009

kogelpotrand in de 13e eeuw worden geplaatst. Jammer genoeg bevond deze gracht zich op een hoekperceel en werd ze bovendien aan beide uiteindes gesneden door recente verstoringen waardoor haar verder verloop niet kon worden nagegaan. In de buurt werden verder ook geen andere sporen aangetroffen.

Post-middeleeuwse en recente sporen werden logischerwijs het meest aangetroffen. Ze stonden in verband met de meer ingrijpende menselijke landschapsimpact sinds de late middeleeuwen. Bij de recente sporen ging het voornamelijk om recent opgevulde perceelsgrenzen en verstoringen. Ook de post-middeleeuwse sporen waren sterk vertegenwoordigd, het zijn voornamelijk grachten die oude perceelsgrenzen aanduiden die (deels) terug te vinden zijn op de Kabinetskaart van Ferraris (1771-1778) van het gebied.

Naast deze antropogene sporen werden ook veelvuldig natuurlijke sporen en bodemkundige fenomenen vast gesteld die iets kunnen vertellen over de evolutie van het landschap en het landgebruik binnen het onderzoeksgebied.

Conclusies en aanbevelingen

Binnen het bijna 60 ha grote onderzoeksgebied zijn weinig dense sporenzones aan het licht gekomen. Toch heeft het onderzoek enkele interessante gegevens opgeleverd.

Eerst en vooral is er de veenlaag van laatglaciale oorsprong. Verdere analyse van deze laag kan heel wat interessante gegevens opleveren over de evolutie van het klimaat en het landschap in het gebied tijdens het laatglaciaal en dus onrechtstreeks ook over de levensomstandigheden van de mensen die toen in de regio leefden. Daarom lijkt het aangeraden om deze veenlaag verder te onderzoeken en de genomen bulk- en pollenmonsters te laten bestuderen door specialisten.

De schaarse oude sporen maken verder terreinonderzoek door middel van twee vlakdekkende opgravingen noodzakelijk op twee zones. Het gaat enerzijds om de zone rond de cirkelvormige greppel en anderzijds om het perceel waarop de dubbele afbakeningsgracht is gelegen, respectievelijk in het zuiden en het noorden van de grote, noordelijke onderzoekszone.

De circulaire gracht is mogelijk een grafmonument uit de metaaltijden, al valt een datering in de Romeinse tijd of de middeleeuwen niet uit te sluiten. Gezien de dateringsproblematiek lijkt het aangeraden om deze structuur uitvoeriger te onderzoeken door middel van een opgraving zodat niet alleen daterende elementen kunnen worden bekomen, maar dat ook de ruimere omgeving van de cirkel kan worden onderzocht op eventuele bijkomende structuren. Indien het om een grafcirkel uit de brons- of ijzertijd zou gaan, valt immers niet uit te sluiten dat er zich nog verschillende kleinere graven en/of grafmonumenten rondom de circulaire greppel zouden bevinden.

Voor de dubbele afbakeningsgracht geldt hetzelfde verhaal. De vulling en oriëntering van de greppels duiden op een zekere ouderdom. Het kan de afbakening zijn van een inheems-Romeins of een nog ouder erf. Het zou dus interessant zijn om ook het perceel waarop deze greppels zijn aangetroffen verder te onderzoeken door middel van een vlakdekkend onderzoek. Hierbij kan dan nagegaan worden of de afbakening alsnog verder kan gevolgd worden, of er zich op het terrein nog andere (nederzettings)sporen bevinden die niet werden opgemerkt tijdens het vooronderzoek en of er materiaal aanwezig is om het geheel te dateren.

Nog interessant zijn de restanten van twee volmiddeleeuwse grachttracés. Jammer genoeg zijn beiden slecht bewaard. Wat datering betreft, passen ze wel perfect binnen de middeleeuwse ontginningsgeschiedenis van het onderzoeksgebied. Op basis van het aangetroffen aardewerk horen ze immers thuis in 13e -14e eeuw, de periode waarin werd gestart met de ontginning van de Riemse heide. Mogelijk zijn de 24 kolenbranderskuilen, die voornamelijk in de noordelijke onderzoekszone zijn opgemerkt, ook in verband te brengen


met deze ontginningsfase. In de vulling van de kuilen is echter geen daterend materiaal gevonden. Wel zijn van de 8 best bewaarde kuilen bulkstalen genomen. Deze stalen dienen gezeefd te worden en onderzocht op houtskoolsamenstelling. Op die manier kan nagegaan worden welke houtsoorten werden gebruikt voor de aanmaak van houtskool én zo kunnen

Fig. 49 & 50: Kringgreppel en dubbele gracht

60 Jaarverslag 2009

er ook houtskoolfragmenten (twijgjes of takken) geselecteerd worden voor 14C-dateringen. Zodanig dat meer betrouwbare dateringen worden bekomen door het risico op oud-hout (bijvoorbeeld dikke stukken eik) te beperken. Onderzoek op de site Evergem - ’t Zandeken heeft aangetoond dat dergelijk anthracologisch onderzoek interessante informatie oplevert, zeker als het gecombineerd wordt met 14C-dateringen. De link met de ontginning van het gebied rond Kluizen in de volle middeleeuwen en de ginds aangetroffen kolenbranderskuilen kon er op die manier worden gelegd. Voor het onderzoek naar deze kolenbranderskuilen is dus geen verder terreinonderzoek noodzakelijk. Verdere analyses van de genomen stalen en enkele dateringen zijn wel aangewezen.

Het grootste gedeelte van de tijdens het vooronderzoek aangetroffen sporen bestaat uit post-middeleeuwse tot recente grachten, kuilen, één waterput en andere vergravingen en verstoringen. Sommige van de grachten zijn terug te vinden op de eind 18e eeuwse Ferraris-kaart van het gebied. Voor deze sporen is geen verder onderzoek vereist.

Voorafgaand aan het onderzoek was de verwachting groot omwille van de ligging op de grote zandrug. Daarom lijken de resultaten op het eerste zicht enigszins tegen te vallen. Het tegendeel is echter waar. De informatie uit dit vooronderzoek en uit het noodzakelijke vervolgonderzoek kan op diverse vlakken voor extra kennisverwerving zorgen over de relatie tussen de mens en zijn omgeving gedurende verschillende periodes in de geschiedenis en bijdragen tot een gediversifieerd beeld van occupatiepatronen tijdens die periodes binnen de regio.

2 . 2 . 1 3 . K N E S S E L A R E - U R S E L K E R K Het project kadert in de dorpskernvernieuwing van de Knesselaarse deelgemeente Ursel en omvat de aanleg van een nieuwe parkeerplaats tussen de pastorij en de kerk en de vernieuwing van het kerkplein. De bodemkaart karteert het gebied als OB (bebouwde zones). Administratieve gegevens Gemeente: Knesselare - Ursel

Plaats/straat: Eekloseweg - Kerkplein

Kadastrale gegevens: Knesselare, 2e afdeling, sectie A, nrs. 676c en 679d


Geldig: 12/10/09 - 23/12/09


Naam vooronderzoek: Ursel Kerk

Opgravingscode: KNES-Urs krk-VO09

Datum: 29 oktober 2009

Te onderzoeken oppervlakte: ca. 1000 m²

Algemene methodiek: vooronderzoek met proefsleuven

Fig. 51: Ligging van het project in Ursel.


Archeologische gegevens De inventarisatie van het terrein is uitgevoerd door een onderzoek met proefsleuven. Wegens de beperkte oppervlakte en ruimte, de aanwezigheid van nutsvoorzieningen en de openbare verlichting zijn er twee sleuven op de parkeerplaats aangelegd. Aan de zuidzijde van de kerk zou men 1 sleuf aanleggen. De twee sleuven op de parkeerplaats leverden voornamelijk recente sporen en verstoringen op. Daartussen werden enkele oudere sporen aangetroffen. In sleuf I ging het om een twee grachten (S1 en S3) en een paalspoor (S2). Ter hoogte van deze sporen is een kijkvenster aangelegd. Dit leverde nog een grote kuil (S5) op. Op het eind van deze sleuf trof men nog een donkerbruine, gemengde zone met heel wat grijs schervenmateriaal aan, dat naar de vorm in de middeleeuwen te dateren is. Deze zone sluit echter aan op een zwaar verstoorde zone (S4) met veel steenpuin, waardoor ook een elektriciteitsleiding was getrokken. Hierdoor is de zone aan de noordzijde moeilijk af te bakenen. Het archeologisch niveau in deze sleuf lag relatief diep, tussen ca. 100 cm in het zuiden en ca. 85 cm in het noorden. In sleuf II werd gracht S3 met zekerheid teruggevonden. Vanaf het midden en in zuidelijke richting van de sleuf lag de verstoringsgraad hoger. Op het einde van de sleuf is opnieuw een bruine tot donkerbruine gemengde zone aangetroffen, ook hier met een aantal scherven in een grijs baksel. Ook deze kunnen naar typologie en baksel in de middeleeuwen geplaatst worden. Het archeologisch niveau in deze sleuf lag relatief diep, tussen ca. 65 cm in het zuiden en ca. 55 cm in het noorden. Aan de zuidzijde van de kerk zou een sleuf getrokken worden door het grasveld. Deze zone had tot het einde van de jaren ’60 van de vorige eeuw dienst gedaan als kerkhof, maar was

Fig. 52: Het archeologische niveau in de sleuven zat vrij diep.

62 Jaarverslag 2009

bij de opgave ontknekeld. Bij de aanleg van de sleuf werd echter na een paar meter duidelijk dat dit niet volledig was gebeurd. Na contact met de gemeentelijke diensten werd het onderzoek op deze plaats gestaakt. Er werd wel ter hoogte van de kerktoren wel nog een kijkvenster aangelegd, omdat bij de oudste gekende fase van de Romaanse kerk spra-ke van kruisbeuken zou zijn. Men trof echter geen natuurstenen fundament aan, wel stuitte men op de bovenkant van een grafkelder. De lage densiteit aan oude sporen, de hoge verstoringsgraad, voornamelijk in de zuidelijke helft van de sleuven, en de diepte van het archeologisch niveau voerden tot het besluit dat verder onderzoek voorafgaand aan de aanleg van de nieuwe parkeerplaats niet nodig is. Ten zuiden van de kerk werd het vooronderzoek gestaakt omdat er quasi direct menselijke resten van relatief recente tijd werden aangetroffen. Langs de zuidelijke gevel, ter hoogte van de kerktoren zijn dan weer grafkelders aangetroffen, waarmee men bij verdere werk-zaamheden rekening moet houden. 2 . 2 . 1 4 . K N E S S E L A R E - U R S E L O N D E R D A E L E I Het nieuwe schoolgebouw met speelplaats (ca. 0,85 ha) tussen Onderdale en de Hendelstraat in Knesselare – Ursel maken deel uit van het BPA Onderdale. Binnen dit BPA zijn er voorwaarden opgenomen ter bescherming van het archeologisch patrimonium, in de vorm van een vooronder-zoek met proefsleuven. Het plangebied zelf ligt met ca. 20 tot 22 m TAW topografisch hoog en is als ZdP of matig natte zandbodem zonder profiel of met onbepaald profiel inge-kleurd op de bodemkaart van België. Het onderzoek met proefsleuven toonde echter aan dat er geregeld klei tussen het zand opduikt. Voor de aanvang van het vooronderzoek waren er voor het plangebied zelf geen indicaties van archeologische aanwezigheid ge-kend, maar luchtfoto’s en resultaten van veldprospecties laten uitschijnen dat er in de buurt heel wat mogelijke archeologische sites aanwezig zijn.


Gemeente: Knesselare - Ursel

Plaats/straat: Onderdale - Hendelstraat

Kadastrale gegevens: Knesselare, 2e afdeling, sectie A, percelen 158p en 177


Geldig: 29/05/09 - 30/10/09


Naam vooronderzoek: Vooronderzoek schoolterrein Knesselare – Ursel, Onderdale

Opgravingscode: Knes-Ond-VO09

Datum: 4 en 5 mei 2009


Algemene methodiek: vooronderzoek met elke 12 m proefsleuven en plaatselijk kijkvensters.

Fig. 53: Ligging van het schoolproject aan Ursel - Onderdale.



De inventarisatie van het terrein is uitgevoerd door een vooronderzoek met proefsleuven die ca. 12 m uit elkaar lagen. Om meer in-zicht te krijgen, zijn hier en daar kijkvensters aangelegd. Op die manier is ca. 12% van de totale oppervlakte onderzocht.

Uit de resultaten van het vooronderzoek bleek dat het grootste deel van het terrein wel degelijk archeologische sporen bevatte. Vooral in de westelijke helft van het terrein zijn paalsporen vastgesteld. De bodemgesteldheid, met de vele kleiige opduikingen, bemoeilijkte vaak de zichtbaarheid en maakte een eenvoudige interpretatie niet mogelijk. Daarom zijn op verschillende sleuven kijkvensters aangelegd.

In de kijkvensters ontdekte men verschillende clusters van paalsporen afkomstig van verschillende (bij)gebouwen. Mogelijk zijn deze plattegronden onvolledig bewaard.

In het noordelijke deel van Sleuf I stelde men een aantal paalsporen vast. In de uitbreiding (Kijkvenster 1) werd een palenrij vastgesteld, parallel met een gracht. Er waren geen arte-facten. Een extra uitbreiding naar het zuiden van dit kijkvenster legde nog een aantal paalsporen bloot. Vermoedelijk hebben we hier te maken met een grondplan van een bijgebouw. Er zijn geen artefacten als dateer-baar materiaal aangetroffen.

De gracht ten noorden van dit kijkvenster komt voor in de Sleuven I t.e.m. IV en is eerder van recente oorsprong. Verder gaf Sleuf I nog enkele oudere grachten en een paalspoor vrij.

In Sleuf II werd naast de recentere gracht een aantal oudere grachten vastgesteld, ze leken van een of meerdere oude erfafbakeningen deel uit te maken en bevatten paalsporen. Een uitbreiding (Kijkvenster 2), die Sleuf II quasi met Sleuf III verbond, stelt ons in staat de aanwezigheid van een plattegrond van een gebouw aan te tonen.

In Sleuf III lag de sporendensiteit lager, maar toch liepen er verschillende oost-west gerichte grachten over het terrein. De zijwand van de sleuf vertoonde een paalspoor.

Fig. 54: Overzichtsfoto op Sleuf II, met de sporen en de kleiige opduikingen.

Fig. 55: Overzichtsfoto op het kijkvenster dat aangelegd werd op Sleuf II.

64 Jaarverslag 2009

Sleuf IV bevatte enkel een aantal grachten die ook in de andere sleuven werden vastgesteld. Dit was ook het geval voor Sleuf V. Van deze laatste was het zuidelijke deel verstoord, waardoor de recente brede gracht, die in de andere sleuven wel voorkwam, hier niet is opgemerkt.

Het vooronderzoek op de percelen (Knesselare, 2e afdeling, sectie A, percelen 158p en 177) van het toekomstige schoolgebouw tussen Onderdale en de Hendelstraat toonde de aanwezigheid van archeologische sporen op een deel van het terrein aan. Op basis van deze bevindingen is het aangewezen ca. 5000 m² van het terrein te onderzoeken, voorafgaand aan de aanleg van het schoolgebouw. Dit onderzoek zal in 2010 een vervolg kennen.

2 . 2 . 1 5 . K N E S S E L A R E - U R S E L O N D E R D A E L E I I ( B . D E V R I E N D T A R C H A E O L O G I C A L S O L U T I O N S )

Op verzoek van het Agentschap RE Vlaanderen - Entiteit Onroerend Erfgoed werd in opdracht van de VMSW van 9 tot en met 12 november 2009 binnen het projectgebied van nieuw te realiseren serviceflats een archeologisch vooronderzoek uitgevoerd door het projectbureau Archaeological Solutions bvba. Het ging om een verkennende prospectie met ingreep in de bodem. De terreinen situeren zich nog net in de dorpskern van Ursel, ten zuiden van de Hekelstraat, ten oosten van de Hendelstraat en grenzen in het zuiden aan Onderdale, net naast het rusthuis en de school.

Op het aangrenzend terrein van de nieuwe school had de KLAD al archeologisch vooronderzoek uitgevoerd. Hierbij waren met een gemiddelde densiteit archeologische sporen aangetroffen, die niet gedateerd konden worden. Bij een veldkartering door W. De Clercq van de Universiteit Gent heeft men op de omliggende percelen Romeins materiaal verzameld.

Administratieve gegevens Gemeente: Knesselare - Ursel

Plaats/straat: Onderdale

Kadastrale gegevens: Knesselare, 2e afdeling, sectie A, perceel 158 A


Fig. 56: Overzicht van de zones met hoge (rood) en lagere densiteit (geel) aan archeologische sporen.

Fig. 57: Ligging van de sociale woonwijk op Ursel - Onderdale.


Naam aanvrager: Ben De Vriendt Archaeological Solutions

Naam vooronderzoek: Vooronderzoek schoolterrein Knesselare – Ursel, Onderdale

Opgravingscode: Knes-09-Ond

Datum: 4 en 5 mei 2009


Algemene methodiek: vooronderzoek met elke 12 m proefsleuven en plaatselijk kijkvensters


Om het gebied te evalueren luidde het advies van het Agentschap RE dat minimum 12% van het plangebied diende te worden onderzocht op aanwezigheid van (al dan niet) intacte archeologische waarden. De sleuf wordt – indien de aanwezigheid van sporen daartoe aanleiding geeft - met ‘kijkvensters’ (grootte 10 x 10 m) aangevuld, in functie van een betere inschatting van de sporendichtheid.

Sleuf 1

S01 en S02 bevonden zich naast elkaar ter hoogte van sector 1. Beide sporen hadden een grijze vulling, waren eerder rechthoekig en leken van een recentere datum dan de verderop aangetroffen paalsporen. In één ervan (S03) werd een randfragment handgevormd aardewerk aangetroffen (dikwandig; gegladde, zwarte binnenkant; besmeten, rode buitenkant). S03 en S04 bevonden zich beide langs de westelijke profielwand, waren matig geconserveerd en hadden een grijs gevlekte vulling. Mogelijk maakten deze twee sporen deel van een gebouwplattegrond uit. S05 was een eerder cirkelvormige greppel met de uiterlijke kenmerken van een grafcirkel (breedte: 40 cm; vulling: zwart). Een tweede kwadrant van deze mogelijke cirkel werd echter niet aangetroffen, waardoor het spoor voorlopig aangezien wordt als greppel. Na couperen bleek het spoor zo'n 10 cm diep te zijn en het vertoonde een onduidelijke aflijning. S06 bevond zich ter hoogte van sector 3. Deze gracht was ca. 1 m breed en had een bruin-grijze vulling. Mogelijk waren S06 en S17 de-zelfde gracht, hoewel het merkwaardig is dat deze niet in sleuf 2 is aangetroffen.

Sleuf 2

Aan het begin van sector 2 zijn 4 paalsporen aangetroffen (S07-S10). Drie ervan bevonden zich op eenzelfde lijn en op eenzelfde af-stand van mekaar. Deze paalsporen hadden een diameter van ca. 30 cm en een grijs-zwarte vulling, waarin houtskoolspikkels wer-den opgemerkt. Tijdens het opschaven van een van de paalsporen (S09) kwam er een klein, dikwandig randfragment handgevormd aardewerk te voorschijn, (…). In de onmiddellijke omgeving heeft men een vierde paalspoor (S10) met vergelijkbare kenmerken aangetroffen. Omwille van deze sporen besliste men een kijkvenster aan te leggen. Dit leverde geen nieuwe paalsporen op, het terrein bleek wel plaatselijk verstoord. Ook trof men een kuilvormig spoor aan (S11), dat houtskool bevatte en waar bij het

Fig. 58: Overzicht op de sporen in het kijkvenster rond Sleuf II.

66 Jaarverslag 2009

opschaven een silex afslag aan het licht kwam. S12 was een O-W georiënteerde greppel (breedte: 50 cm) met een grijs-bruine vulling. Mogelijk waren S12 en S16 ( sleuf 3) dezelfde greppel. Net naast deze greppel bevond zich een cirkelvormige kuil (S13; diameter: 80 cm) met verstoorde vulling. Ter hoogte van sector 3 is een mogelijk paalspoor aangetroffen (S14). Na het plaatsen van een kijkvenster trof men in de nabijheid een tweede mogelijk paalspoor aan (S15). S14 ( kleur: donkerbruin) was merkelijk kleiner dan S15 (kleur: zwart).

Sleuf 3

S16 bevond zich ter hoogte van sector 2. Deze greppel was mogelijk het verlengde van S12. S17 bevond zich ter hoogte van sector 3 en was mogelijk het verlengde van S06. De gracht werd gecoupeerd langs de oostelijke profielwand. De gracht had een spitse vorm en bleek ca. 1 m diep. Er kwamen enkele kleine wandscherven vrij, waaronder Andenne (met radstempelversiering) en grijs AW. Even verderop, langs de westelijke profielwand, werd een cirkelvormig spoor aangetroffen (S18; mogelijke kuil; kleur: donkerbruin; diameter: 50 cm).

Tijdens het proefsleuvenonderzoek werden enkele interessante sporen aangetroffen. De datering aan de hand van het gevonden aardewerk (late ijzertijd/midden-Romeinse tijd) sluit aan bij eerder archeologisch onderzoek op het grondgebied van Ursel. Temeer er op het aangrenzende perceel binnenkort wordt overgegaan tot een feitelijke opgraving, verdient het aanbeveling dit ook hier te doen. Daar de aangetroffen sporen op het terrein tamelijk verspreid lagen, heeft is het aanbevolen het hele terrein op te graven. Dit onderzoek zal, samen met dat van het schoolterrein, in 2010 aangevat worden.

2 . 2 . 1 6 . N E V E L E B O R R E W A L

In het zog van het groot project RUP Lokaal bedrijventerrein Nevele Ter Mote (zie 2.2.16) is ook nog een individueel bouwlot nabij Borrewal gesondeerd. Het project omvat de bouw van een individuele woning met kelder, een garage en een bergplaats, gedeeltelijk ingeplant op een gekende kasteelsite. Het gaat hierbij om de omwalde motte met kas-teel van de adellijke familie Mulle de Terschueren of het zogenaamde Kasteel “De Kluize” of “Ter Motte” daterend van ca. 1862 en gebouwd op de plaats van het goed “Ten Rietgaver”. Het kasteel is gesloopt in de jaren vijftig van de 20e eeuw.

Deze zone was dan ook opgenomen binnen het RUP Lokaal bedrijventerrein Nevele, waarin verschillende voorwaarden zijn opgenomen om het behoud, het beheer en het eventuele onderzoek van deze archeologische site te waarborgen.

De bodemkaart van België karteert dit gebied op een overgang tussen Lcc (Matig droge zandleembodem met sterk gevlekte, verbrokkelde textuur B-horizont) en OT (sterk vergraven grond).

Fig. 59: Ligging van het perceel nabij de kasteelsite aan Borrewal.

Fig. 60: Het Kasteel de Kluyse op de Atlas der Buurtwegen.



Gemeente: Nevele

Plaats/straat: Borrewal

Kadastrale gegevens: Nevele, 1ste afdeling, sectie F, nrs. 314F en 312C


Geldig: 14/12/09 - 01/02/10


Naam vooronderzoek: Nevele Borrewal

Opgravingscode: Nev-Bor-VO09

Datum: 16 december 2009


Algemene methodiek: vooronderzoek met proefsleuven


De inventarisatie van het terrein is uitgevoerd door een onderzoek met proefsleuven. Daarbij hield men rekening met de te bebouwen zone die niet onderkelderd zou worden.

Uit de resultaten van het vooronderzoek bleek dat de bodemgesteldheid van het terrein inderdaad sterk vergraven was. Er werden quasi geen archeologische sporen aangetroffen. Slechts op één plaats trof men een ouder grachtje aan, het lag echter in het niet te bebouwen deel van het lot.

Verder werden heel wat afbraakmateriaal en bouwpuin aangetroffen, vermoedelijk van de sloop van het kasteel in de jaren ’50 van de vorige eeuw.

Het vooronderzoek op het individueel bouwlot aan Borrewal te Nevele leverde geen relevante archeologische sporen op en kende dan ook geen vervolg.

2 . 2 . 1 7 . N E V E L E T E R M O T E

Het project omvat de aanleg van een lokaal bedrijventerrein van ca. 5.4 ha nabij de Biebuyckstraat te Nevele. Het gebied vertoont een uitgesproken microreliëf dat telkens tussen de ca. 9,00 en 10,00 m TAW–waarde draait. De bodemkaart van

Fig. 61: Overzicht op de sleuf op het perceel te Borrewal.

Fig. 62: Ligging van het lokaal bedrijventerrein in Nevele.

68 Jaarverslag 2009

België karteert het gebied als Ldc; een matig natte zandleembodem met sterk gevlekte, verbrokkelde textuur B-horizont.

Dit plangebied sluit aan bij de kasteelsite, die in het RUP Lokaal Bedrijventerrein Nevele is ingekleurd als Art. 50; een zone bestemd voor de aanleg van een parkzone uitgaande van de cultuurhistorische en archeologische site die verwijst naar het voormalige kasteel. Het gaat hierbij om de omwalde motte met kasteel van de adellijke familie Mulle de Terschueren, ook het zogenaamde Kasteel “De Kluize” of “Ter Motte” genoemd. Het stamt uit ca. 1862 en was gebouwd op de plaats van het voormalige goed “Ten Rietgaver”. Het kasteel is gesloopt in de jaren vijftig van de 20e eeuw.


Gemeente: Nevele

Plaats/straat: Biebuyckstraat

Kadastrale gegevens: Nevele, 1ste afdeling, sectie f, nrs. 305a, 306a, 307b, 308c, 308d, 311c en 328g


Geldig: 19/01/09 - 31/07/09


Naam vooronderzoek: Lokaal bedrijventerrein Ter Mote

Opgravingscode: Nev-TM-VO09

Datum: 17 en 18 maart 2009


Algemene methodiek: vooronderzoek met proefsleuven (ca. 12 m tussen) en plaatselijk een kijkvenster


De inventarisatie van het terrein is uitgevoerd door een onderzoek met proefsleuven die ca. 12 m uit elkaar lagen. Om meer inzicht te krijgen, zijn hier en daar kijkvensters aangelegd. Op die manier is ca. 12 % van de totale oppervlakte onderzocht.

Uit de resultaten van het vooronderzoek bleek dat de bodemgesteldheid van het te r re in (Ldc ; een mat ig natte zandleembodem met sterk gevlekte, verbrokkelde textuur B-horizont) de interpretatie van de bodeminhoud b e m oe i l i j k te . D e na t te , l em i g e bodemstructuur zorgde er vaak voor dat de grond bij het trekken van sleuven openscheurde.

Er werden quasi geen archeologische sporen ontdekt. Slechts op één plaats trof men een paalspoor aan. Errond werd een kijkvenster

Fig. 63: Opengescheurde grond in de sleuven van Ter Mote.


aangelegd, echter zonder verdere aanwijzingen.

Vlak bij de Biebuyckstraat en de kapel werden nog enkele grachten gedetecteerd. Ze waren recentelijk gevuld met puin en waren vermoedelijk afkomstig van het oude wegtracé van de huidige Biebuyckstraat. Dit wordt zichtbaar wanneer de Atlas der Buurtwegen op de huidige topografische kaart wordt gelegd.

Het vooronderzoek op de percelen van de toekomstige lokale bedrijventerrein Ter Mote aan de Biebuyckstraat leverde geen relevante archeologische sporen op. Er dient dan ook geen verder archeologisch onderzoek te gebeuren.

2 . 2 . 1 8 . N E V E L E T E C H N I S C H E D I E N S T

De gemeente Nevele plant een nieuwbouw als onderkomen voor haar Technische Dienst op een perceel aan de Akker te Nevele. Het terrein sluit aan bij dat waarop eerder de brandweerkazerne werd gebouwd. Ook daar voerde de KLAD een vooronderzoek uit, maar het leverde geen sporen op.

Dit perceel ligt aan de vallei van de Kale, het huidige Kanaal Gent-Oostende en kent een uitgesproken helling. De hoogte nabij de Akker bedraagt ca. 11,50 m TAW en daalt naar ca. 8,80 m TAW in de richting van de Kalevallei. De bodemkaart van België karteert dit gebied als Sbc, meer bepaald droge lemige zandbodem met sterk gevlekte, verbrokkelde textuur B-horizont.


Gemeente: Nevele

Plaats/straat: De Akker zn.

Kadastrale gegevens: Nevele, 1ste afdeling, sectie B, nr. 122G


Geldig: 07/12/09 - 01/02/10


Naam vooronderzoek: Nevele Technische Dienst

Opgravingscode: Nev-TD-VO09

Datum: 14 december 2009


Algemene methodiek: vooronderzoek met proefsleuven (ca. 12 m tussen), plaatselijk aangevuld met kijkvensters

Fig. 64: De Atlas der Buurtwegen toont het oude wegtracé ten opzichte van de weg op de topografische kaart.

Fig. 65: Ligging van het terrein voor het nieuw gebouw van de Technische Dienst.

70 Jaarverslag 2009


De inventarisatie van het terrein is uitgevoerd door een onderzoek met 5 proefsleuven die ca. 12 m uit elkaar lagen. Om de aangetroffen sporen te interpreteren, werd plaatselijk een kijkvenster aangelegd.

De 5 sleuven leverden slechts enkele sporen op, die dan nog aan recente activiteit op het terrein toegeschreven kunnen worden. Dit vooronderzoek kende dan ook geen vervolg.

2 . 2 . 1 9 . N E V E L E - L A N D E G E M L A N D E G E M D O R P

( D A V I D V A N H E E & E V E L I E N T A E L M A N E E C V Z W )

Het project omvat de bouw van een aantal sociale appartementen en woningen op een terrein van ca. 1 ha nabij Landegemdorp en de Brouwerijstraat te Nevele – Landegem. Het plangebied vertoont een uitgesproken helling van oost naar west, of van Landegemdorp naar de vallei van de Oude Kale.

Het hoogteverschil bedraagt soms meer dan 3,6 m en daalt van ca. 11,50 m TAW naar ca. 7,9 m TAW. De bodemkaart van België karteert het gebied als Sbb; een droge lemige zandbodem met structuur B-horizont

Fig. 66: Recente verstoringen in de sleuven op het terrein aan De Akker te Nevele.

Fig. 67: Ligging van de sociale verkaveling in Landegemdorp.



Gemeente: Nevele - Landegem

Plaats/straat: Landegemdorp

Kadastrale gegevens: Nevele, 5e afdeling, sectie b, nrs. 6b, 7b, 13, 14d, 14e, 15a, 23 en 24


Geldig: 8 juni 2009 tot 31 oktober 2009


Naam vooronderzoek: Landegemdorp

Opgravingscode: Nev-Lnd-VO09

Datum: 8 en 9 juni 2009


Algemene methodiek: vooronderzoek met proefsleuven (ca. 12 m tussen)


De inventarisatie van het terrein is uitgevoerd door een onderzoek met proefsleuven die ca. 12 m uit elkaar lagen. Op die manier werd ca. 12% van de oppervlakte van de gesondeerde percelen bekeken.

Het gesondeerde gebied kan in 3 zones opgedeeld worden: Zone I op perceel 24 (sleuven I t.e.m. III), Zone II op de percelen 14d en 15a (de sleuven IV en V) en Zone III op de percelen 6b en 7b (de sleuven VI en VII).

De eerste zone (Zone I) bevat het perceel nummer 24 en doet dienst als weide. Hier werden 3 parallelle sleuven aangelegd (I – III) volgens een quasi oost-westrichting.

In al deze sleuven was de gekarteerde droge, lemige zandbodem met structuur B-horizont (Sbb) duidelijk. Naar de vallei van de Oude Kale (westen) is de leemfractie iets groter. De bodemopbouw is eenvoudig, consistent en typisch voor de zandstreek; een ploeglaag van ca. 40 tot 50 cm dik met daaronder de stabiele moederbodem. De ploeglaag zelf kan in een humusrijke Ap1 en een meer uitgeloogde Ap2 opgedeeld worden.

In de sleuven zijn enkel recente of subrecente verstoringen aangetroffen. Het lijken voornamelijk grachten en grote kuilen te zijn.

Na het couperen van twee van deze sporen bleken ze slechts een tiental cm diep bewaard. De vulling leunt sterk aan bij de humusrijke Ap2. Uit enkele van deze sporen is aardew erk verzameld , w aaronder zwartgoed, rood geglazuurd aardewerk en witgoed, dat als postmiddeleeuws gedateerd

Fig. 68: Zicht op enkele van de recente sporen in sleuf I.

72 Jaarverslag 2009

kan worden.

Zone II omvat de percelen 14d en 15a en was aan de oostzijde tot voor kort bebouwd met een boerderij. In de twee O-W gerichte sleuven IV en V werden sporen van de recente sloop van dit gebouw weergevon-den. Deze recente verstoringen waren gevuld met recent puin, bakstenen, glas en plastic. De grachten en kuilen zoals die in de eerste drie sleuven voorkwamen, ontbreken hier.

Ook de sleuven VI en VII liggen in O-W- richting in de percelen 6b en 7b, omschreven als Zone III. Aan de oostzijde ervan stonden voorheen serres en struiken. In de sleuven waren zowel sporen van serres (recente verstoringen met glas, baksteen, buizen en ander bouwmateriaal) als van struiken (lange stroken met wortels) terug te vinden. In sleuf VI is aan de westzijde een klein kijkvenster aangelegd, waarbij de sleuf circa 1 meter breder werd gemaakt, om een recente betonnen waterput te lokaliseren. Ten westen van deze sleuf, tussen de grens van het perceel en de grens van de sleuf, werd een tweede betonnen waterput gelokaliseerd. In beide sleuven ontbraken archeologische sporen.

Het was snel duidelijk dat in de eerste drie sleuven (Sleuven I t.e.m. III) op Zone I (perceel 24) een reeks donkerbruine grachtjes en een aantal kuilen voorkwamen. Deze ontbraken in de overige sleuven op de zones II en III. Deze sporen bleken op basis van het aangetroffen aardewerk echter relatief recent te zijn, ze waren ondiep bewaard en bevatten weinig archeologische waarden. Vermoedelijk zijn ze afkomstig van agrarische activiteit.

De andere sleuven (Sleuven IV t.e.m. VII) op zone II en III vertoonden dan weer veel recente verstor ingen. Ze kunnen toegeschreven worden aan een recent

gesloopte hoeve met serre. Van de serreteelt werden nog een leiding en twee betonnen waterputten aangetroffen.

Hieruit kan besloten worden dat er op deze percelen geen relevante archeologische sporen aanwezig zijn. Er is geen verder onderzoek noodzakelijk.

2 . 2 . 2 0 . N E V E L E - L A N D E G E M T O T D R O N G E N I N F R A B E L

( T . B R U Y N I N C K X , B . B O T & B . A C K E G R O U P M O N U M E N T )

In het kader van de geplande uitbreiding van de spoorlijn Brussel-Oostende op het grondgebied van Drongen (deelgemeente van Gent) tot Landegem (deelgemeente van Nevele) voerde een archeologisch team van Monument Vandekerckhove nv van 1 juli tot 19 augustus 2009 langs weerszijden van de spoorweg een archeologisch prospectie uit.

Fig. 69: De verstoringen met recent bouwpuin in de Sleuven V.

Fig. 70: Een van de 2 grote waterputten, aandenken aan de serrebouw op het terrein.


Opdrachtgever voor het onderzoek was nv Aswebo, die als hoofdaannemer is aangesteld door Infrabel voor de uitvoering van de infrastructuurwerken. Het onderzoek gebeurde volgens de bijzondere voorwaarden geformuleerd door het Agentschap RE en in nauwe samenwerking met de Dienst Stadsarcheologie van de stad Gent en de Kale-Leie Archeologische Dienst.

Infrabel voorziet in de aanleg van twee bijkomende sporen (1 spoor langs beide kanten van de huidige spoorbedding) en bijhorende infrastructuur op het grondgebied van de stad Gent en de gemeente Nevele, tussen de Holisstraat in Drongen en de Wildedreef in Landegem. In het kader van de stedenbouwkundige vergunning adviseerde het Agentschap RE dat een archeologisch onderzoek voorafgaand aan de werken diende uitgevoerd te worden. Het doel was hierbij te vermijden dat waardevol archeologisch erfgoed ongedocumenteerd verloren zou gaan. Aan weerszijden van de huidige sporen werden lange proefsleuven aangelegd die, indien sporen werden aangetroffen, konden uitgebreid worden met kijkvensters.


Gemeente: Gent Drongen tot Nevele Landegem

Plaats/straat: spoorlijn Gent - Oostende, de Holisstraat in Drongen en de Wildedreef in Landegem


Naam aanvrager: Tina Bruyninckx

Naam vooronderzoek: Gent/Nevele spoorlijn Drongen - Landegem

Opgravingscode: DGLG09

Datum: 1 juli - 19 augustus 2009

Fig. 71: Overzicht op de sleuven en kijkvensters getrokken langs de spoorlijn Gent - Oostende.

74 Jaarverslag 2009

Algemene methodiek: vooronderzoek met proefsleuven langsheen het tracé en plaatselijk kijkvensters.


Langs beide zijden van het tracé werden heel wat sporen aangesneden. Deze sporen lagen meestal sterk verspreid over het onderzochte terrein. Echte spoorconcentraties werden enkel aangetroffen op de hoger gelegen zandige zones in het uiterste oosten en westen van het onderzochte gebied.

Een overzicht van de werkzaamheden is gepubliceerd in het basisrapport 2009/12 uitgegeven door Group Monument Vandekerckhove n.v. (BRUYNINCKX et al. 2009). We beperken ons hier tot enkele kernresultaten van het onderzoek.

Het archeologisch vooronderzoek langs de spoorlijn Gent - Oostende leverde verschillende sporenclusters en vondsten op uit verschillende periodes. De meeste sporen bleken zich te bevinden op de hoger gelegen zandige bodems aan de Holisstraat te Drongen en de Wildedreef te Landegem.

De oudste sporen gaan terug tot in de late ijzertijd en/of de Romeinse periode. De grootste concentratie van sporen uit deze periode werd aangetroffen nabij de Holisstraat te Drongen. Nabij de landweg in het verlengde van de Wildedreef te Landegem waren de sporen kleiner in aantal en meer verspreid.

Enkele grachten kunnen aan de hand van het gerecupereerde aardewerk gedateerd worden in de volle middeleeuwen, meer bepaald in de 12e tot 13e eeuw. Ook deze sporen situeerden zich in de zone nabij de Holisstraat. De andere sporen waarbij een datering mogelijk was konden allen geplaatst worden in de postmiddeleeuwse periode (vooral 17e - 18e eeuw). Een concentratie sporen werd aangesneden tussen de Scheurestraat en de landweg in het verlengde van de Wildedreef, een andere situeerde zich opnieuw dicht bij de Holisstraat. Het gaat zowel om grachten, greppels, paalkuilen als andere structuren. Het tussenliggende natte gebied werd gekenmerkt door zeer verspreide sporen, voornamelijk

Fig. 72: Overzichtsfoto van de sleuf langs de spoorlijn Gent - Oostende ter hoogte van Landegem.


grachten en greppels, die slechts weinig dateerbaar materiaal bevatten.

Het landschap was in de loop van de geschiedenis duidelijk een bepalende factor bij de keuze van het landgebruik. De hoger gelegen droge kouterruggen waren een aantrekkelijke plek voor bewoning en akkerbouw, terwijl de lager gelegen natte gebieden waarschijnlijk vooral ingeschakeld werden als weiland, een beeld dat ook nu nog niet helemaal verdwenen is. Belangrijk is nog te vermelden dat de bodem ten oosten van de brug over de Holisstraat eveneens droog en zandig is. Het is zeer waarschijnlijk dat ook daar sporen aanwezig zijn onder de ploeglaag. Dit is iets waar rekening mee gehouden dient te worden bij de verdere spoorweguitbreiding.

2 . 3 O P G R A V I N G E N

2 . 3 . 1 E V E R G E M K L U I Z E N D O K ( P . L A L O O , Y . P E R D A E N & W . D E C L E R C Q

U N I V E R S I T E I T G E N T ) Van december 2005 tot november 2007 voerde de Gentse Universiteit een archeologisch noodonderzoek uit te Evergem Kluizen, meer bepaald op de wijk Zandeken. Een vooronderzoek over bijna 130 ha en een vervolgonderzoek over een vijftiental ha kon worden uitgevoerd in een gebied waarin de Vlaamse Gemeenschap, afdeling Maritieme Toegang, een nieuw dok heeft gegraven en een havengebonden bedrijventerrein heeft gepland. Dit archeologisch onderzoek was het grootste van zijn soort gehouden in België en leverde belangrijke resultaten op het vlak van wetenschappelijke kennisverruiming over het verleden op. Bovendien had het ook belangrijke methodologische consequenties voor toekomstig archeologisch onderzoek in Vlaanderen. Het is tevens één van de weinige projecten die in het kader van de zogenaamde Malta-archeologie hebben geleid tot verregaande uitwerking en synthese van de resultaten.


Gemeente: Evergem

Plaats/straat: Kluizen/Kluizendok

Vergunning: 2005/92 & 2006/114

Naam aanvrager: Yves Perdaen

Datum: december 2005 - november 2007 (veldwerk)

december 2007 - december 2009 (verwerking)

Algemene methodiek: vooronderzoek met proefsleuven langsheen het tracé en plaatselijk kijkvensters over een terrein van ca. 128 ha, waarna ca. 15 ha vlakdekkend werd onderzocht


We beperken de bijdrage over het onderzoek op het Kluizendok tot de belangrijkste conclusies getrokken door het team van de Gentse Universiteit. Een volledig overzicht van hun bevindingen kan nagelezen worden in het lijvige rapport, Het Kluizendokproject, UGent Archeologische Rapporten nr. 20 (LALOO et al. 2009).

Uit het vooronderzoek over 130 ha door middel van proefsleuven en kijkvensters bleek al snel dat de voor landbouw marginale gronden binnen het gebied wel degelijk veel archeologisch potentieel bezaten. Dit in tegenstelling tot wat de bodemkaart en CAI deden vermoeden voor de aanvang van het project. Uiteindelijk leverde het onderzoek duidelijke indicaties voor menselijke aanwezigheid uit het neolithicum, de ijzertijd, de Romeinse tijd en de middeleeuwen. Deze occupatie is echter verschillend van periode tot periode zowel in intensiteit als in vorm.

76 Jaarverslag 2009

Fig. 73: Sleuvenplan van alle gesondeerde percelen op het havenuitbreidingsgebied, met in rood de positieve sleuven en de aanduiding van de ontoegankelijke percelen in grijs. Het projectgebied was ca. 200 ha groot en op ca. 130 ha daarvan werden proefsleuven getrokken.


Fig. 74: Plan met de opgegraven sites, goed voor een oppervlakte van ca. 15 ha.

78 Jaarverslag 2009

In de proefsleuven werden diverse grachtfragmenten aangetroffen, waarvan aanvankelijk een datering ontbrak. Naarmate het vooronderzoek vorderde en er extra evaluaties werden uitgevoerd, bleek het om een uitgestrekte occupatie van het gebied te gaan. Het geringe materiaal wees in de richting van bewoning in de Romeinse tijd. Op drie zones binnen het projectgebied werden sporen van een inheems Romeinse landelijke nederzetting gevonden. Hierbij leek men optimaal gebruik te hebben gemaakt van de minimale hoogteverschillen in het landschap veroorzaakt door de kleine zandrug waaraan de wijk Zandeken haar naam te danken heeft.

Waar de occupatie uit de steentijd en de ijzertijd zowel ruimtelijk als qua intensiteit uiterst beperkt was, werden we voor wat betreft een deel van de Romeinse periode geconfronteerd met een uitgestrekte landname. Bij de opgraving bleek dat het nederzettingslandschap een 15-tal ha groot was. Ook enkele tijdens het vooronderzoek lege’ zones bevatten Romeinse sporen. Bovendien kwamen tijdens het onderzoek naar de gedetecteerde Romeinse bewoning ook sporen aan het licht uit andere periodes die nog meer dan de Romeinse sporen gekenmerkt werden door een lage sporendensiteit, doordat ze een minder groot gebied in namen.

Door de schaal van het onderzoek kon het nederzettingspatroon goed worden nagegaan en kon de nederzetting bekeken worden op landschapsniveau. Dergelijke kijk wordt al enkele jaren toegepast in Noord-Frankrijk waar men het niveau van de individuele landelijke nederzettingen overstijgt en de evolutie van het landschap en het landgebruik en –indeling doorheen de tijd gaat bekijken. In dit opzicht heeft het Kluizendokproject een nieuw inzicht gegeven in de kennis van de diversiteit aan nederzettingen die er heerste binnen een bepaalde periode in een regio. Vergelijkbare nederzettingen wat erfstructuur en -indeling betreft waren immers niet gekend binnen de regio van zandig Vlaanderen. De erven en hun afbakening door middel van grachten leken voornamelijk het landschap en meer bepaald de oriëntatie van de zandrug te volgen. Andere gekende landelijke nederzettingen binnen de regio uit de Romeinse periode zijn eerder planmatig en regelmatig aangelegd en georiënteerd op een wegtracé. Dit laatste was op ’t Zandeken ook het geval, maar ook hier leek de inplanting van het landelijk wegtracé eerder bepaald te zijn geweest door de Fig. 75: Aanduiding van de 17 erven binnen het opgravingsvlak en de aanduiding van de vermoedelijke wegtracés (blauw).

1

3

4

2

17

5

6 7

15

11

14

10

12

13

9

8

16


zandrug, de weg liep immers over de hoogste delen van de zandrug.

Nog een opvallend feit aan de configuratie van de Romeinse nederzetting was de lage densiteit aan en de wijde verspreiding van sporen. Slechts op twee erven waren er sporen van reparaties en/of uitbreiding van het huis. Er waren praktisch geen oversnijdingen van grachten. Dit wijst op een kortstondige occupatie van het gebied. Dit was ook merkbaar in de materiële cultuur. Die bestond -voor zover teruggevonden- voornamelijk uit aardewerk en in mindere mate natuursteenen metaal. In vergelijking met andere sites in Vlaanderen viel vooral de geringe hoeveelheden materiaal op die op sommige erven werd aangetrof-fen. Andere complexen leverden meer ceramiek op die ons toelaat een gedeeltelijk inzicht te krijgen in de culinaire gebruiken maar ook in aanvoerlijnen van aardewerk en in aardewerk vervoerde producten. Er werden in totaal zo’n 11.000 fragmenten aardewerk gevonden, afkomstig van meer dan 1000 verschillende potten. Het aanwezige materiaal bestond bovendien grotendeels uit gewoon gebruiksaardewerk en slechts een handvol luxe-waar. Bij het gebruiksaardewerk zat, naast de gebruikelijke importen uit het noorden van Frankrijk en het Rijnland, een groot aandeel handgemaakt aardewerk van lokaal inheemse traditie. Door het groot aantal contexten is het mogelijk gebleken een diachrone evolutie van de aanvoer van vaatwerk te ontwikkelen. Hieruit blijkt dat de bewoners vooral tijdens het midden en derde kwart van de tweede eeuw toegang hadden tot macro-economische handelsnetwerken, al is die eerder beperkt wanneer vergeleken met andere nederzettingen in de regio. Bovendien is er sprake van een duidelijke terugval op de autochtone levenswijze vanaf ca. 200AD. Het aardewerk wijst overigens op een occupatie tussen het uiterste einde van de eerste eeuw en vooral in de tweede en deels ook in de derde eeuw. Deze datering wordt ondersteund door verschillende 14C- en dendrochronologische dateringen.

Hiermee blijkt dat de site slechts een 150-tal jaar bewoond werd. We kunnen dus spreken van een kortstondige kolonisatie van het gebied. Het is enkel in de Romeinse tijd dat men het gebied er op die schaal gaat ontginnen, wellicht als gevolg van toegenomen druk op de betere landschapsdelen elders, dit op zijn beurt door de steeds grotere druk tot taxatie uitgeoefend door 390 de Romeinse staat. Sporen van vroegere occupatie zijn nagenoeg afwezig en het is wachten tot de 12de -13de eeuw vooraleer het gebied opnieuw wordt ontgonnen. We vermoedden dat gezien de arme zandgronden de kern van activiteiten niet kan gelegen hebben in akkerbouw. Waarschijnlijk deed men aan veeteelt, meer bepaald het houden van kleinvee (schapen, geiten en varkens). Directe bewijzen hiervoor ontbreken echter, gezien botmateriaal zeer slecht bewaard blijft in deze zure zandgronden. Het paleo-ecologisch onderzoek wijst echter op een sterke boscomponent voor en na de Romeinse bewoning en een geringe afname van dit bos tijdens de bewoning. Ook in dit opzicht verschilt de nederzetting met andere gekende sites voor de Romeinse periode binnen zandig Vlaanderen.

De verdere en diepere studie van de tijdens de opgraving en verwerking bekomen resultaten biedt heel wat mogelijkheden. Hoe moet immers deze kortstondige kolonisatie begrepen worden? Wat waren de drijfveren voor de occupatie van dit marginaal landschap? Om antwoord hierop te krijgen moet de sociaal-economische positie van de bewoners van de nederzetting verder nagegaan worden in het kader van de romanisatieprocessen van de rurale bevolking in Noord-Gallië. Deze nieuwe vragen, die voortvloeien uit de antwoorden op vorige vragen, tonen aan dat het onderzoek op ’t Zandeken een serieuze impuls heeft gegeven tot het verruimen van de kennis van de Romeinse bewoning in al haar facetten binnen de regio ten noorden van Gent en daarbuiten én dat ook nog in de toekomst zal blijven doen. We hopen met dit rapport te hebben aangetoond dat bepaalde gebieden niet mogen worden afgeschreven of gecatalogeerd als archeologisch niet-interessant omwille van bodemkundige redenen, de afwezigheid van archeologische indicaties voorafgaand aan het onderzoek en/of omwille van lage sporendensiteiten

80 Jaarverslag 2009

2 . 3 . 2 E V E R G E M B E L Z E E L S E K E R K W E G - R A L I N G E N ( E . T A E L M A N & B . P O L F L I E T E E C V Z W )

Door de positieve resultaten van het proefsleuvenonderzoek, uitgevoerd door David Vanhee (KLAD) in april 2009, werd overeengekomen het terrein (Afdeling 2, sectie 2, perceelsnummers 147/02, 151A, 151B, 157, 158 en 163) in juli 2009 aan een vlakdekkend onderzoek te onderwerpen. Twee archeologen van het Ename Expertisecentrum voor Erfgoedontsluiting v.z.w. voerden het terreinwerk uit tot in september, waarna werd aangevangen met de verwerking van de resultaten. Deze werd afgerond in november 2009. Snel werd duidelijk dat de site een Romeinse bewoning heeft gekend.

Archeologische structuren

Vrij centraal in het noordoostelijk deel van de site werden 17 paalsporen aangesneden. De goed bewaarde cluster vormde een NO-ZW georiënteerde tweeschepige gebouwplattegrond, gekend als type IB en beschreven in het doctoraat van dr. W. De Clercq (UGent). Twaalf ondiepe paalkuilen vormden de zijwanden, vijf paalkuilen vormden de nokpalenrij. Opvallend aan deze plattegrond zijn de twee diepe uitstaande nokpalen die kunnen geïnterpreteerd worden als ondersteuning voor een verlenging van het zadeldak. Door de opvallende lichte structuur van deze zijwanden kan afgeleid worden dat zij geen grote dragende functie hadden. Mogelijk kwam de onderkant van het dak laag tegen de grond en vormden deze paaltjes eerder een lage ondersteunende aanvulling op de zware nokpalenrij. De lengte van beide zijwanden bedroeg exact 11,34 m. De lengte van de nokpalenrij, inclusief de uitstaande palen, bedroeg maximaal 14,20 m. De maximale breedte aan de westelijke korte zijde bedroeg 6 m en aan de oostelijke korte zijde 6,20 m. De uitstaande nokpaal lag aan de oostelijke korte zijde 1,24 m verwijderd van paalkuil 18 en aan westelijke zijde 1,40 m van paalkuil 13. In de lange zijwanden werden twee over elkaar liggende ingangen opgemerkt. De breedte van de noordelijke ingang bedroeg 1,25 m (gemeten van het midden van 15 tot het midden van 17). De zuidelijke ingang was 1,54 m breed (opnieuw van midden naar midden gemeten).

Een eerste brandrestengraf bevond zich op tien meter ten Z-O van het gebouw en lag in één lijn met de oostelijke korte zijde. Het was vierkant en kende afmetingen van 1,77 m bij 1,40 tot 1,60 m. Het tweede brandrestengraf bevond zich eveneens op tien meter van het

Fig. 76: grondplan met Romeinse structuren.


gebouw maar langs noordwestelijke zijde en werd eveneens gekenmerkt door een typische opvulling, iets meer geprononceerd dan het eerste graf. Het was langwerpig en mat 88 cm op 50 cm, met eenzelfde oriëntatie als de gebouwplattegrond.

Nabij de huisplattegrond doken twee langwerpige sporen op waarvan de functie aan discussie onderhevig is. De eerste kuil situeerde zich in het westelijk gedeelte van het opgravingsvlak en lag afgezonderd van andere archeologische sporen, op 35 m ten Z-W van de huisplattegrond. Het kende een NO-ZW-oriëntatie, licht afwijkend van de huisplattegrond. In het grondvlak manifesteerde het zich als een langgerekte, duidelijk afgelijnde vlek met donkergrijze tot zwarte kleur met donkerbruine vlekken. De rand tekende zich iets lichtgrijzer af dan de rest van het spoor. Het kende afmetingen van 4,94 m bij 1,10 tot 1,30 m. Het spoor ging maximaal 64 cm diep en bestond uit verschillende opeenvolgende humusrijke lagen, met ondermeer houtskool.

Een tweede gelijkaardig spoor lag in het oostelijk gedeelte van het opgravingsvlak, op ongeveer 20 m ten Z-O van de huisplattegrond en op 0,5 m van de bocht in gracht 4. Het kende een O-W-oriëntatie en lag meer in dezelfde richting als de gebouwplattegrond dan de eerste kuil. In het grondvlak was de kleur lichter dan van spoor 41. Het tekende zich af als een grijsbruine vlek. Het mat 10,20 m op 1,46 m en leek een minder humeuze opvulling te kennen als spoor 41. In profiel was deze kuil ook gelaagd, maar het vertoonde verder duidelijk sporen van opvulling met pakketten plaggen of brokken.

Dit soort kuilen kan verschillende mogelijke functies toebedeeld krijgen. Het kan gaan om zandwinningkuilen, afvalkuilen of mestkuilen. Een oorspronkelijke functie kan de zandwinning zijn geweest, waarbij in de droge zandgronden nabij een Romeins erf diepe kuilen gegraven werden om het zand voor verder gebruik te hanteren. Vervolgens konden deze kuilen opgevuld worden met afval en/of mest.

Op dit erf werd eveneens een kleine waterput getraceerd. De waterput bevond zich op 19 m ten westen van de gebouwplattegrond en lag bijna in dezelfde lijn als de nokpalenrij. De diameter bedroeg 2,36 m. Hoewel de put geen materiaal bevatte en een datering op die basis uitgesloten is, lijkt het niet ondenkbaar dat de waterput in gebruik was ten tijde van de bewoningsfase van de gebouwplattegrond. Nu kan men de structuur hoogstwaarschijnlijk plaatsen in de vroeg-Romeinse tijd, mogelijk tussen 70 n.C. en de eerste helft van de 2e eeuw n.C.

Fig. 77 & 78: gebouwplattegrond, type IB.

Fig. 79: Terreinfoto van spoor 112.

82 Jaarverslag 2009

Er werd eveneens een grachtensysteem blootgelegd, waarbij tien grachten en greppels onderscheiden werden. Enkele daarvan oversneden elkaar. Slechts één kon als vroeg-Romeins omschreven worden, de overige dateren van recentere datum. Gracht 4 kende in het vlak een lengte van 115 m, waarbij het in het noordelijk gedeelte over een afstand van 37 m een NW-ZO-oriëntatie volgde. De gracht maakte een bocht van 90 graden en liep 78 m verder in Z-W-richting. Net voor en na de afbuiging, ten Z-O van de huisplattegrond, verbreedde de gracht en verscheen er in het grondvlak een laag met accumulatie van organisch materiaal, die zich uitstrekte over een afstand van 30 m. Mogelijk verwijst zij naar de herbebossing van het gebied vanaf de 2e eeuw, maar pollenonderzoek moet dit verder uitwijzen (persoonlijke communicatie dr. W. DE CLERCQ).

Ter hoogte van de afbuiging van de gracht werd tijdens het couperen onder deze structuur een nieuw spoor ontdekt. Spoor 112 bleek zich ca. 50 cm onder het grondvlak te bevinden en had een rechthoekige vorm. Het mat 170 cm op ca. 70 cm. Het bestond in het grondvlak uit een bruin pakket mul zand opgevuld met grijze, bruine en lichtbruine vlekken. Het spoor was duidelijk heterogeen gevlekt, hoewel het centraal eerder een cirkelvorm vertoonde. Onderaan zat een heel dun donkerbruin tot zwart laagje schuimig organische restant vermengd met mul zand. In profiel liep het maximaal 40 cm diep, waardoor de bodem zich daardoor ook onder de gracht bevond. Er werden geen vondsten in aangetroffen. Aangezien het zich in en onder gracht 4 bevond, hoort het bij de vroegste fasen van de occupatiefase van het vroeg-Romeinse erf. Door de locatie in de gracht, in de bocht, en door de aanwezigheid van het donkere laagje onderaan het spoor, kan het een aanwijzing tot een offer zijn. Bij het oprichten van een enclosure werden in grachten, meer bepaald in afbuigingen en bochten, offerpraktijken uitgevoerd (persoonlijke communicatie dr. W. DE CLERCQ).

Na het determineren van de vroeg-Romeinse sporen en structuren, viel het op dat er weinig sporen dateren uit latere periodes. Enkel het grachtensysteem, verstoringen en enkele losse kuilen verspreid over het opgravingvlak konden tot deze latere periodes gerekend worden. Op de site ligt een beperkt aantal kuilen waarvan is vastgesteld dat zij dateren uit de postmiddeleeuwse tot de recente periode.

Fig. 80: Luchtfotografische opname van de site tussen de Belzeelse Kerkweg en Ralingen op Google Maps.


Archeologische vondsten

Vondsten op de site bleken eerder schaars. Slechts in één paalspoor (19) werd aardewerk teruggevonden. Het betreft 40 wandscherven, waarvan er enkele gecategoriseerd kunnen worden als gedraaide import. Uitgezonderd het stuk importkeramiek zijn ze alle handgevormd. Ook een fragment van bewerkte natuursteen en drie gewone fragmenten natuursteen zijn in dit spoor teruggevonden. Een exacte datering van deze scherven blijkt moeilijk. Vast staat dat ze dateren uit de vroeg- Romeinse periode, gaande van 70 n.C. tot de eerste helft van de 2e eeuw n.C. (persoonlijke communicatie dr. W. DE CLERCQ). In een van de brandrestengraven werd een stuk Romeinse dakpan gevonden, in het andere graf bevonden zich drie Romeinse wandscherven. Het aardewerk uit een van de mestafvalkuilen bestaat uit vijf randscherven, 36 wandscherven en één fragment van een oor. Twee wandscherven konden gecategoriseerd worden als kruikwaar uit de Scheldevallei, vier worden omschreven als Lowlandwaar (vroeg Waaslands aardewerk), twee als terra nigra en één scherf is een fragment van een dolium. Daarnaast is er ook een stukje bewerkt silex aangetroffen. In gracht 4 zijn een aantal vondsten naar boven gekomen. Het betreft een hoeveelheid aan keramiek, een fragment natuursteen, twee fragmenten basaltlava (maalsteen), één fragment conglomeraat (maalsteen) en vijftien fragmenten van imbrices en tegulae. De aangetroffen keramiek omvat 4 randen, 22 wanden en 2 fragmenten van oren. Na analyse van de soorten aardewerk werd geconcludeerd dat ze allen dateren uit de vroeg-Romeinse tijd, van 70 n.C. tot 150 n.C.

In het grachtensysteem zijn eveneens een aantal scherven naar boven gekomen, die een ruime datering in de post-middeleeuwen en recentere periode voorop plaatsen.

Conclusie

De belangrijkste sporen en structuren aangetroffen op deze site dateren uit de Romeinse periode. De huisplattegrond met waterput, de twee brandrestengraven en de twee mest- of afvalkuilen behoorden allen tot een bewoningsoccupatie die kan geplaatst worden in de periode tussen 70 en 150 n.C. Het erf werd omheind door een lange gracht die vooral langs de oosten zuidkant een afsluiting vormde. Opmerkelijk is het spoor in en onder de omheinende gracht, dat waarschijnlijk als offerspoor kan beschouwd worden.

2 . 3 . 3 E V E R G E M K O O L S T R A A T

( A . D E L O G I , J . D E C O N Y N C K , N . V A N H O L M E & S . R E N I E R E D U R A B R I K )

Eind december 2007 kreeg de KLAD melding van de geplande aanleg van een verkaveling met een totale oppervlakte van 3,6 ha door bouwheren Durabrik en Van Rysselberghe te Belzele, Evergem. Het terrein bevond zich ter hoogte van de Koolstraat en de Belzeelse Kerkweg. Om het archeologisch potentieel van de gronden in te schatten werd hier in juni 2008 door de KLAD een proefsleuvencampagne uitgevoerd. Daarbij kwamen een groot aantal paalsporen, sporen van grachten, kuilen en waterputten aan het licht. Om deze reden werd in overleg met RO-Vlaanderen beslist om 3,1 ha van het projectgebied vlakdekkend te onderzoeken. Hiervoor werd een opgravingstermijn van 150 werkdagen voor vier projectarcheologen voorzien. De verwerking diende aansluitend te gebeuren gedurende 70 dagen door twee archeologen. Het financieel luik van het onderzoek werd integraal door de bouwheren gedragen. Zij stonden eveneens in voor het grootste deel van de logistiek. Het terreinonderzoek liep van 1 oktober 2008 tot 10 juni 2009, de verwerking had aansluitend plaats tot 9 oktober 2009. Het onderzoeksgebied bevond zich tussen de Koolstraat en de Belzeelse Kerkweg te Belzele, Evergem. Het betreft een terrein, bestaande uit een droge tot matig droge zandbodem, dat gesitueerd is op de lange O-W georiënteerde dekzandrug langs het traject van de Kale. Het microreliëf van deze rug is gevormd door de afwisseling van kleine zandruggetjes en depressies. Op het projectgebied was deze lokale topografie duidelijk zichtbaar: centraal over het terrein strekte zich van ZZO naar NNW een zandige opduiking uit waarop

84 Jaarverslag 2009

ook de meeste sporen geconcentreerd waren. Aan de noordoostelijke sleufrand werd vermoedelijk de aanzet van een tweede dergelijke zandrug aangesneden. Ook daar nam de sporendensiteit aanzienlijk toe. De archeologische sporen in dit onderzoek zijn uitsluitend grondsporen. Ze stammen voornamelijk uit de Romeinse en de volmiddeleeuwse periode. Er werden echter ook een aantal silex objecten uit de steentijd gevonden waaronder twee stukjes microkling, waarvan één mogelijk een gebruiksglans heeft op beide boorden, een spits met schuine afknotting, een onbepaald werktuigfragment, een kernfragment en een afslag. Op typologische basis worden deze vondsten in het mesolithicum geplaatst. Het grootste deel van de sporen en vondsten stamt uit de Romeinse periode. Samen vormen ze erven bestaande uit gebouwen, waterputten, grachten en greppels, kuilen en brandrestengraven. Deze dateren van de 1e eeuw tot de eerste helft van de 3e eeuw n.C. Alle gegevens samen beschouwd is het duidelijk dat de gronden in deze tijdspanne zo goed als continu occupatie kenden, zij het over verschillende fases van ingebruikname. De Romeinse bewoning kende een aanvang in de 1e eeuw n.C. met het optrekken van een tweeschepig hoofdgebouw van het type Alphen-Ekeren centraal in het zuidelijk deel van het terrein en de aanleg van een greppelsysteem met toegang tot het erf errond. Twee

Fig. 81: Algemeen grondplan met aanduiding van alle aangetroffen sporen.

blauw: Romeinse sporen groen: middeleeuwse sporen grijs: postmiddeleeuwse sporen beige: ongedateerde sporen wit: recente sporen niet ingekleurd: sporen van natuurlijke aard


spiekers kunnen met dit hoofdgebouw samengaan. Tijdens deze fase werd in het noordoostelijk deel van het terrein de centrale zandrug voor het eerst afgebakend door grachten. Hierbij hoort waarschijnlijk een hoofdgebouw en een spieker, beide een variant op het Alphen-Ekeren gebouwtype. Een gracht en waterput met een gelijkaardige datering wijzen eventueel op het gelijktijdig gebruik van de grond ten NW van het opgravingsgebied. De waterput had een komvormig profiel en ging in totaal 2,17 m diep. Vanaf 1,24 m onder het opgravingsvlak was een bekisting bewaard, opgebouwd uit verticaal geplaatste houten planken en balken. De vondsten in deze context zijn vrij bijzonder. Het aardewerk omvatte enkele mooie stukken, zoals een bodem-scherf in terra sigillata, waarschijnlijk versierd met het thema van Europa op een stier. Uit de bovenste vulling van de waterput werd een lang plat metalen voorwerp gehaald. Het formaat en de vorm van het object doen vermoeden dat het om een gladius ibericus of pompeii (een Romeins kortzwaard) gaat. Dit vermoeden werd gesterkt door CT-scans waarop ook zichtbaar was dat het vermoede zwaard zich waarschijnlijk nog in zijn schede bevindt. Een laatste opvallende vondst in deze waterput is het onderste gedeelte van een houten ladder. Het werd binnen de bekisting rechtopstaand op de bodem van het spoor aangetroffen. Een tweede fase moet in het tweede deel van de 1e eeuw en de eerste helft van de 2e eeuw n.C. gesitueerd worden. Gedurende deze periode werd de begrenzing van de centrale zandige opduiking door een aantal grachten heraangelegd. Het hierdoor gevormde enclos bevindt zich centraal op het terrein en meet ongeveer 80 op 74 m. Binnen het erf hebben zich mogelijk nog gebouwen uit de voorgaande fase bevonden. Vermoedelijk zijn deze door een nieuw hoofdgebouw met bijhorende spieker(s) opgevolgd. Het hoofdgebouw is een tweeschepige constructie uit twee zware nokstaanders op de centrale as van en binnen het gebouw. Mogelijk betreft het een variant op het Alphen-Ekeren type. De vondsten uit de paalsporen van dit gebouw besloegen vooral aardewerk, onder andere terra sigillata, terra nigra en Argonnenwaar. Naast keramiek werden in de

Fig. 82: Een mogelijke gladius in schede afkomstig uit een waterput.

86 Jaarverslag 2009

nokstaanders ook een spijker en een viertal dunne licht gebogen metalen plaatjes gevonden. Op de CT-scans waren op elk van de plaatjes duidelijk twee doorboringen te zien. Vermoedelijk gaat het om onderdelen van een lorica segmentata, een Romeins borstharnas. In de loop van de 2e eeuw werd de centrale afbakening op de zandrug heraangelegd. De grachten vormen een rechthoekig enclos van ca. 90 op 80 m. In elk van de twee parallelle NNW - ZZO georiënteerde grachten van het erf werd een depositie aangetroffen. Binnen dit enclos duiken nu twee gebouwen op, bestaande uit een kern van vier nokstaanders in kruisvormige configuratie, en waarschijnlijk opnieuw met bijhorende spiekers. Tegen de noordoostelijke korte zijde van het meer noordelijk gelegen gebouw was een kleine aanbouw geënt. Bij dit erf hoort waarschijnlijk een zogenaamde afval-/mestkuil. Dit donkergrijs langwerpig spoor was 5,7 op 1,5 m groot en 70 cm diep. De kuil was bijzonder rijk aan vondsten. Zo werden er onder andere terra sigillata wandscherven van een Drag. 33 en scherven van een kruik in Lowlandsware in aangetroffen. Deze context leverde ook enkele metalen objecten op. Een eerste betreft een 22 cm lang object met een aangepunte korte zijde. Vermoedelijk gaat het om een in tweeën gebroken houweel. Een andere vondst is een gecorrodeerd brokje metaal voorzien van een kanaaltje. Eventueel kan dit als een riemgeleider geïdentificeerd worden. Tenslotte werd nog een licht gebogen dun metalen plaatje gevonden. Wellicht gaat het ook hier om een onderdeel van een lorica segmentata. Meer naar het zuiden werden eveneens twee kruisvormige gebouwen met spiekers en twee afval-/mestkuilen aangelegd. Deze gebouwen bevinden zich binnen een enclos dat slechts gedeeltelijk werd teruggevonden. Een eerste mogelijke afval-/mestkuil horende bij dit enclos was vlak bij het ZO gebouw gesitueerd. Dit spoor mat 3 op 1 m, was nog 50 cm diep bewaard en leverde geen vondstmateriaal op. Een tweede afval-/mestkuil bevond zich meer naar het zuidwesten en was 5 op 1,1 m groot. Het was een

Fig. 83: Veldopname van het meest noordelijke erf uit de laatste fase van de Romeinse occupatie van het terrein.


donkergrijs langwerpig spoor dat nog 66 cm diep ging. In tegenstelling tot de vorige kuil was deze context wel rijk aan vondstmateriaal. Zo werden veel scherven aangetroffen, onder andere afkomstig van mortaria, dolia, kruiken, en terra nigra bekers. In het oosten van het terrein bakent een gracht de vermoede bebouwing op een zandige opduiking ten NO van het projectgebied af. Wellicht hoort de aldaar aangetroffen waterput daar bij. Deze laatste had een diameter van ca. 4,5 m. Wegens mogelijk instabiliteitgevaar voor een aanpalend gebouw werd beslist dit spoor slechts tot een diepte van 95 cm te onderzoeken. Het (gedeeltelijk) profiel van deze kuil had een trechtervormig verloop. De vondsten besloegen aardewerk in terra nigra, kruikwaar, fragmenten van een Spaanse olijfolieamfoor, van vuurbok, mortaria, kruikamforen en tegulae. In de westelijke hoek van het terrein tenslotte verschijnen de afbakenende grachten van een meer westelijk gelegen enclos. Het gaat om een door een dubbel tot driedubbel grachtensysteem gevormd erf waarvan bij dit onderzoek vermoedelijk de oostelijke hoek werd aangesneden. In een laatste fase, die zich waarschijnlijk voltrekt in de tweede helft van de 2e eeuw, werden nieuwe structuren en erven, afgebakend door grachten, aan dit geheel toegevoegd. In het noorden werd een erf aangelegd waarbinnen zich vermoedelijk één hoofdgebouw, twee bijgebouwen en een waterput bevonden. Dit erf werd geënt op het bestaande centrale erf en mat ongeveer 65 op 40 m. Centraal in het noordoostelijk deel ervan werd een concentratie van grote en diepe paalsporen aangetroffen. Waarschijnlijk bevond zich hier het hoofdgebouw van dit erf. De structuur is echter niet met zekerheid af te bakenen aangezien de sporencluster verder loopt onder een perceel dat niet in het projectgebied is opgenomen. De vondsten uit de paalsporen plaatsen ze aan het eind van de 2e en het begin van de 3e eeuw n.C. Ten ZW van dit vermoede hoofdgebouw werd een negenpalige spieker aangetroffen. De vondsten uit de paalsporen van dit bijgebouw omvatten onder andere Pompejaans rood van een bord type Blicquy 5, terra nigra, kruikwaar, fragmenten van dolia en een metalen ringvormig object. Ten ZO van deze spieker werden twee elkaar oversnijdende waterputten gevonden. De oudste had een diameter van ongeveer 3 m en een diepte van 3,76 m. Het trechtervormig profiel was opgevuld met pakketten moederbodem, wat erop kan wijzen dat deze kuil niet of zeer kort in gebruik was. Bekisting was niet aanwezig. De oversnijdende waterput manifesteerde zich in het vlak als een donkergrijze cirkelvormige vlek met een doorsnede van 7 m. De trechtervormige kuil ging nog 2,83 m diep. Vanaf een diepte van 1,38 m werd een houten bekisting aangetroffen. Deze beschoeiing was rechthoekig van vorm en geconstrueerd uit vier verticaal geplaatste hoekbalken waartegen horizontale planken waren bevestigd. Het aardewerk uit deze waterput omvatte onder meer terra nigra, kruikwaar, handgemaakte scherven met netvormige versiering en de bodem van een Drag. 18/31 voorzien van de stempel AMATOR. Tegen de zuidelijke hoek van het erf bevond zich een mogelijke veekraal met afval-/mestkuil. Dit spoor was langwerpig, donkergrijs, 6,6 op 1,6 m groot en 98 cm diep. Ook deze afval-/mestkuil was rijk aan vondsten. Zo werd er een terra nigra beker type Deru P.53 met onleesbare graffito in aangetroffen, alsook een roodbakken kom met naar binnen gebogen rand en overhangende greepelementen. In het zuidelijk deel van het terrein werd een potstalgebouw opgetrokken met eventueel bijhorende spiekers. De dragende palen van dit gebouw bevinden zich uitsluitend op de wanden. In het noordoostelijk deel van de structuur werd een potstal aangetroffen die 32 cm diep bewaard was. Aan de zuidoostelijke kant liep deze potstal over in een onregelmatig ovaal spoor dat waarschijnlijk als een uitloop voor het vee mag gezien worden. De vele vondsten uit dit gebouw, potstal en uitloop dateren van de tweede helft van de 2e tot de eerste helft van de 3e eeuw n.C. De drainagegracht van de potstal sloot in eerste instantie aan op een erfgracht ten NO van de structuur. Deze gracht omgaf een aantal spiekers en een waterput. Deze laatste was in het vlak zichtbaar als een donkergrijze afgeronde rechthoekige vlek van 7 bij 6 m. Het spoor ging minstens 2,36 m diep. Een vierkante bekisting met een zijde van 1,10 m breedte werd aangetroffen vanaf een diepte van 1,30 m. Hij bestond uit vier verticale hoekbalken met horizontale planken ertegenaan geplaatst. Het weinig aardewerk uit dit spoor afkomstig plaatste het tussen 110 en 180 n.C. Na enige tijd werd voor de potstal een nieuwe drainagegracht aangelegd die rechtstreeks aansloot op de zuidoostelijke erfgracht van het

88 Jaarverslag 2009

wellicht nog in deze fase functioneel centraal enclos. De deposities in de zuidwestelijke en noordoostelijke erfgrachten van dit centraal enclos doen in elk geval vermoeden dat het pas werd opgegeven tussen 175 en 210 n.C. De zuidwestelijke erfgracht leverde nauwelijks vondsten op behalve aan het zuidoostelijk uiteinde waar drie volledige terra sigillata recipiënten werden aangetroffen. Het gaat om twee borden type Drag. 31, waarvan één met doorboring in de bodem, en één Drag. 37 met versiering. Behalve aardewerk leverde dit uiteinde van de gracht ook een balkvormige blok kwartsiet zandsteen uit de streek van Tienen op. Deze natuursteen was aan tenminste drie zijden glad afgewerkt en vertoonde op één vlak een afgeronde lineaire uitslijting. Tenslotte werd op deze plaats nog een lang smal metalen voorwerp van 63 cm lang aangetroffen. De beelden met CT-scan gemaakt doen vermoeden dat het om een pilum of Romeinse werpspeer gaat. Ook het noordwestelijk uiteinde van de noordoostelijke erfgracht leverde een vermoedelijke depositie op. Hier werd een vrij goed bewaarde hamerbijl gevonden. Aangezien geen enkele aanwijzing werd gevonden voor gebruik van het terrein na de eerste helft van de 3e eeuw, kan verondersteld worden dat de depots een aanduiding geven van het teloorgaan van de Romeinse occupatie op deze gronden. Regelmatig waren de gebruiksfases van de sporen afgedekt met een zwart sterk organisch pakket. Mogelijk wijst dit op het heroprukken van de bebossing tussen het verdwijnen van de Romeinse bewoning en de heringebruikname van het terrein tijdens de volle middeleeuwen. Uit de volle middeleeuwen zijn twee hoofdgebouwen aangetroffen. Beide structuren zijn opgebouwd uit gebogen lange zijden gevormd door palenkoppels en worden aan één korte zijde geflankeerd door een ondiepe greppel. Een eerste gebouw kon op basis van enkele scherven, waaronder één in roodbeschilderde Rijnlandse waar, tot de periode tweede helft 11e - midden 12e eeuw gedateerd worden. Deze structuur bevond zich centraal binnen een D-vormige omgrachting die zelf in de volle middeleeuwen, na 1125,

Fig. 84: Fotografische opname van een volmiddeleeuws gebouw.


geplaatst moet worden. Eveneens binnen dit erf werden twee volmiddeleeuwse waterputten aangetroffen. De meest noordelijke was 1,86 m diep en bevatte nog een restant van een cilindervormige eiken beschoeiing. De meer zuidelijke waterput had nog een diepte van 1,62 m en bevatte geen bekisting. Het geheel, gebouw, erfgracht en waterputten, moet gedateerd worden in het tweede en derde kwart van de 12e eeuw. Een tweede gebouw bevond zich net ten noorden van voorgaand erf. De datering ervan, op basis van scherven van kogelpotten en een roodgebakken gedraaide randscherf voorzien van spikkels loodglazuur, is volmiddeleeuws, vanaf het tweede kwart van de 12e eeuw. In de nabijheid van dit gebouw werd bij het opschaven van het terrein een goed bewaarde 12e-eeuwse sleutel aangetroffen. Bij deze structuur hoorde wellicht de waterput die zich ten NW ervan bevond. Het spoor had een maximale diepte van 1,54 m. Bekisting was niet aanwezig. Het schaars aardewerk leverde een datering tot de 12e eeuw op. Het is mogelijk dat beide gebouwen gelijktijdig in gebruik waren, maar evengoed volgden ze mekaar in de tijd op. Het verschil in oriëntatie van beide structuren doet het laatste vermoeden. Het is echter ook mogelijk dat het gebouw buiten de omgrachting een groot bijgebouw is. Nog twee waterputten, die zich langs de noordoostelijke sleufrand bevonden, kregen een volmiddeleeuwse datering mee. Slechts één ervan bevatte een beschoeiing, bestaande uit rechtop geplaatste in elkaar hakende planken. Wellicht horen deze structuren bij een volmiddeleeuwse occupatie ten NO van het projectgebied. Uit de laatmiddeleeuwse periode werd slechts één spoor aangetroffen. Het gaat om een gracht met vertakkingen. Hierin werden een greep van een grote kruik en een randscherf van een drinknap in Siegburgaardewerk gevonden. Tenslotte moet ook nog een postmiddeleeuwse gracht met verschillende vertakkingen vermeld worden. Dit systeem spreidde zich uit over het geheel opgravingsvlak. Het vondstmateriaal uit dit spoor is zeer divers en gaat van de 15e tot de 20e eeuw. Het grootste deel van het aardewerk mag wel in de 18e tot 19e eeuw geplaatst worden. 2 . 3 . 4 E V E R G E M S C H O O N S T R A A T - R A L I N G E N

( M . V A N D E V I J V E R , S . D A L L E , K . K E P P E N S & S . S A D O N E S E E C V Z W )

Naar aanleiding van de aanleg van een verkaveling door Huysman Bouw n.v. werd tussen Ralingen en de Schoonstraat te Belzele (Evergem) eind 2008 een proefsleuvenonderzoek uitgevoerd door de Kale-Leie Archeologische Dienst. Het betrof de percelen 37a, 42, 52c, 52d, 52e en 53, afdeling 2, sectie E (2,5 ha). De resultaten hiervan waren positief: talrijke middeleeuwse sporen kwamen aan het licht. Hierop werd in samenspraak met het Agentschap RE de beslissing genomen om het terrein aan een verder archeologisch onderzoek te onderwerpen.

Het overgrote merendeel van de sporen dateert in de middeleeuwen, met uitzondering van vier Romeinse brandrestengraven die zich verspreid over het opgravingsvlak bevonden (fig. 85: blauw). Het betrof vier rechthoekige kuilen met afmetingen van 50 tot 75 cm bij 140 tot 160 cm. De opvulling bestond uit een zandige inzakkingslens bovenaan, met daaronder een zeer houtskoolrijk pakket gevolgd door een uitlogingslaag. Dergelijke vorm, afmeting en opvulling zijn typisch voor Romeinse brandrestengraven in de zandstreek.

De middeleeuwse sporen (fig. 85: groen) omvatten drie tot mogelijk zelfs vijf hoofdgebouwen met bijhorende erfstructuren zoals waterputten, (voorraad)kuilen en grachtensystemen.

Centraal in het opgravingsvlak bevond zich het meest in het oog springende erf dat uit een hoofdgebouw, drie waterputten, één of twee drenkpoelen, een palencluster, enkele kuilen en een omgrachting bestond. Het hoofdgebouw had een drieschepige plattegrond met rechte lange wanden en een afmeting van 18,25 bij 10 m. Het is het enige aangetroffen

90 Jaarverslag 2009

gebouw op de site met een mogelijke aanbouw of herbouwfase, wat de totale breedte ervan op 16 m zou brengen. Het erf is ook het enige met een individuele brede omgrachting waarbinnen een duidelijke indeling op te merken is. In de noordwestelijke hoek bevond zich het hoofdgebouw met een mogelijke toegangspartij in de onmiddellijke omgeving en een grachtensysteem dat naar een drenkkuil leidt. Deze drenkkuil van ovale vorm mat ca. 9 bij 6,10 m. De structuur was tenminste 2,80 m diep, maar wegens de moeilijke opgravingsomstandigheden bestaat hierover geen uitsluitsel. Bij het uitgraven werd wel een houten bekisting opgemerkt: een constructie met vier hoekbalken en wellicht enkele horizontaal geplaatste planken. In de zuidoostelijke hoek van het erf bevonden zich drie waterputten, een grotere met een diameter van 4,55 m en twee kleinere met een respectieve diameter van ca. 2,95 en 2,80 m. Ze waren bewaard tot op een diepte van respectievelijk 1,80, 1,70 en 1,85 m. Enkel bij de eerste waterput werd een houten bekisting aangetroffen, opgebouwd uit vier keer twee hoekpalen in paren geplaatst, waartussen horizontale planken geplaatst waren. Bijzonder is de bodem van de waterput die uit een achttal planken bestond (fig. 86). Vlak bij deze waterputten bevond zich een palencluster. Centraal binnen de brede omgrachting situeerde zich een kuil met een afmeting van ca. 3,65 bij 1,10 m en een vulling met een specifieke gelaagdheid (fig. 87). Mogelijk had deze kuil een artisanale functie. In de oostelijke helft van het erf bevonden zich nog enkele mogelijk voorraad- en andere kuilen. Aan de westelijke rand van het erf bevond zich een tweede drenkkuil die door de omgrachting oversneden was en wellicht tot een vroegere fase behoorde. Deze structuur was ovaal van vorm, had een afmeting van ca. 12,5 bij 10 m en was nog ca. 2,30 m diep bewaard. Bij het couperen werden geen restanten van een bekisting aangetroffen. Het lijkt aannemelijk dat dit erf een bijzondere plaats innam.

Fig. 85: Grondplan van de opgraving.


Rond dit eerste erf lag een tweede, grotere omgrachting, ze omsloot nog twee tot vier hoofdgebouwen. Een ervan lag in het noordoosten van het opgravingsvlak en was opnieuw drieschepig. Deze gebouwplattegrond met lichtgebogen lange zijden mat 20,5 bij 9,5 m. In de zuidwestelijke korte zijde lijkt een afwateringsgrachtje aangelegd te zijn wat mogelijk op de aanwezigheid van een stalgedeelte in de woning wijst. Tot hetzelfde erf behoorden wellicht enkele (voorraad)kuilen, een waterput en enkele grachten. De waterput had een diameter van ca. 3,10 m en was nog tot 1,60 m diep bewaard. Er is geen bekisting aangetroffen.

Ten ZO van het centrale erf bevond zich een drieschepig hoofdgebouw met rechte anden, dat 14 bij 9,5 m meet (fig. 88). Net ten O daarvan stond een hypothetisch hoofdgebouw van minimum 11 bij 10 m dat wellicht opnieuw een drieschepige plattegrond en rechte wanden bezat. Of deze gebouwen gelijktijdig waren of elkaar in tijd hebben opgevolgd, is niet duidelijk. In de onmiddellijke omgeving bevonden zich geen andere

Fig. 86: Waterput 189, coupe GH, bodem houten bekisting.

Fig. 87: Kuil 278, coupe AB.

92 Jaarverslag 2009

sporen, uitgezonderd één paalspoor, één kuil en twee waterputten. De waterputten met een diameter van ca. 3,85 en 2,65 m waren respectievelijk tot 1,70 en 1,60 m diep bewaard. In geen van beide structuren vond men bekisting, maar in de bodem van de eerste waterput zijn de restanten van twee ladders aangetroffen. Tussen dit erf en het vorige, waartoe het tweede besproken hoofdgebouw behoort, lag mogelijk een perceelsgrachtje.

Een laatste, eveneens hypothetisch hoofdgebouw bevond zich ten O hiervan. Opnieuw was het wellicht drieschepig van opbouw, met rechte wanden en een afmeting van minstens 19,5 bij 9,5 m. Deze gebouwplattegrond was ook omgeven door de grootste omgrachting en bovendien ook door een daarop aansluitende gracht die waarschijnlijk verschillende gebruiksfases gekend heeft. Nabij deze mogelijke gebouwplattegrond zijn geen andere sporen aangetroffen. Net ten W van de grootste omgrachting groef men twee waterputten en een vierpalige spieker van 4 bij 4 m op. De waterputten hadden een diameter van 3,55 en 5 m en waren bewaard tot op een diepte van respectievelijk 1,88 en 2,40 m. Bij geen van beide werd een bekisting aangetroffen, maar in de grootste waterput registreerde men onderaan een bladerpakket van enkele cm dik. De waterputten kunnen eventueel bij dit laatste gebouw gehoord hebben of bij een erf dat zich meer naar het Z of O uitstrekt.

Behalve deze erfstructuren zijn nog geïsoleerde ook in de middeleeuwen te dateren sporen opgegraven, ze sluiten echter nergens bij aan. Het betrof enkele grachten en een mogelijke

Fig. 88: Terreinopname van een drieschepig hoofdgebouw.

Fig. 89: De plattegronden van de volmiddeleeuwse hoofdgebouwen.


waterput of silo die men allemaal aan de periferie van de opgegraven zone heeft getraceerd.

Het merendeel van de sporen kon aan de hand van aardewerkvondsten in de volle middeleeuwen, meer bepaald in de 12e eeuw geplaatst worden. Het aardewerk vertoont gelijkenissen met de vondsten van de sites Evergem-Steenovenstraat en Evergem-Molenhoek. Te Ralingen/Schoonstraat zijn de lokale imitaties van Rijnlands rood beschilderd aardewerk wel talrijker aanwezig (persoonlijke communicatie Koen De Groote).

Behalve de grachtensystemen zijn er vrij weinig sporen die elkaar oversnijden, en bovendien worden ze vrijwel allemaal in dezelfde periode gedateerd. Dit doet vermoeden dat de meeste van deze erven naast elkaar bestonden.

Tijdens dit project werden drie, misschien zelfs vijf hoofdgebouwen opgegraven die allemaal in eenzelfde traditie gebouwd zijn. Het waren gebouwen met een drieschepige plattegrond, uit rechte of licht gebogen zijbeuken opgebouwd en met een brede middenbeuk (fig. 89). Ze zijn allemaal NO-ZW georiënteerd. In de regio is dit gebouwtype ondertussen goed gekend. Dergelijke gebouwplattegronden zijn te Evergem-Koolstraat (De Logi et al. 2009), Evergem-Steenovenstraat (De Logi & Schynkel 2008) en Evergem-Molenhoek (Schynkel & Urmel 2009) opgegraven. Afgezien van de ene spieker werden geen bijgebouwtjes opgegraven. Wellicht ging het om boerderijen waar woon- en stalgedeelte, alsook opslagruimte onder één dak samengebracht waren (Mortier et al. 2003: 39).

De site Evergem-Ralingen/Schoonstraat kenmerkt zich door een complex grachtensysteem waarbinnen zich enkele erven bevonden hebben. Ook op andere (vol)middeleeuwse sites heeft men een dergelijke configuratie vastgesteld. Bijv. te Brugge-Refuge waar een drieschepige gebouwplattegrond met gebogen wanden zich binnen enkele omgrachtingen bevond (Hollevoet & Hillewaert 2002). Te Aalter-Langevoorde kent men ook een dergelijk complex netwerk van grachten rond een van beide middeleeuwse gebouwplattegronden (De Clercq & Mortier 2001: 201-202). Te Evergem-Steenovenstraat zijn bij de meeste gebouwplattegronden eveneens omgrachtingen aangetroffen (De Logi & Schynkel 2008). Te Evergem-Molenhoek tenslotte groef men ook een grachtensysteem op dat mogelijk met een van de opgegraven middeleeuwse gebouwplattegronden verband hield (Schynkel & Urmel 2009). Het systeem lijkt echter minder complex en uitgebouwd dan te Ralingen/Schoonstraat.

Dit onderzoek heeft alvast een schat aan informatie geboden over het rurale leven in de 12e eeuw op het grondgebied van het huidige Evergem. Samen met voorgaand en nog lopend onderzoek toont het aan dat de regio, in het bijzonder de zandrug langs de Kale, van uitzonderlijk archeologisch belang is.

Bibliografie

De Clercq W. & Mortier S., 2001. Aalter - Industrieterrein Langevoorde – Grootschalige nood-archeologie. Onderzoek van een meerperiodenvindplaats. Jaarverslag van de provincie Oost-Vlaanderen - Monumentenzorg en Cultuurpatrimonium 2000: 197-202.

De Logi A., Deconynck J., Vanholme N. & Reniere S., 2009. Archeologisch onderzoek Evergem-Koolstraat 1 oktober 2008 tot 10 juni 2009. KLAD-Rapport 15. Aalter.

De Logi A. & Schynkel E., 2008. Archeologisch onderzoek Evergem-Steenovenstraat. 7 april tot 22 augustus 2008. KLAD-Rapport 7. Aalter.

Hollevoet Y. & Hillewaert B., 2002. Het archeologisch onderzoek achter de voormalige vrouwengevangenis Refuge te Sint-Andries/Brugge (prov. West-Vlaanderen). Nederzettings-sporen uit de Romeinse tijd en de Middeleeuwen. Archeologie in Vlaanderen VI - 1997/1998: 191-207.

94 Jaarverslag 2009

1

7

4

2

6

5

3

Fig. 90: De rug langs de Kale tussen Belzele en Evergem

is rijk aan archeologische sites. De resultaten van de vooronderzoeke

n en onderzoeken va

n 2007 tot 2009 liegen er dan ook niet om. D

eze luchtfotografische gegevens van Gisoost.be bieden een

schitterend overzicht op de werkzaam

heden in deze regio.

1 Steenovenstraat

vooronderzoek KLAD

, opgraving team D

urabrik (2008 ) 2 M

olenhoek

vooronderzoek KLA

D, opgraving team

G. V

an Ryselberghe (2008) 3 Schoonstraat 199 - 201

vooronderzoek KLA

D, opgraving KLA

D (2010)

4 Koolstraat

vooronderzoek KLA

D, opgraving team

Durabrik en G

. Van Ryselberghe (2008 - 2009)

5 Schoonstraat - Belzeelse Kerkweg

vooronderzoek KLAD

6 Belzeelse Kerkw

eg - Ralingen vooronderzoek KLA

D, opgraving team

EEC vzw

(2009) 7 Schoonstraat - Ralingen

vooronderzoek KLA

D, opgraving team

EEC vzw

(2009)


Mortier S., Bastiaens J., De Groote K., Gelorini V. & Van Peteghem A., 2003. Een archeologische kijk op Zele in de Middeleeuwen. VOBOV-info 57: 36-45.

Schynkel E. & Urmel L., 2009. Archeologisch onderzoek Evergem-Molenhoek. 1 oktober tot 23 december 2008. KLAD-Rapport 11. Aalter.

2 . 3 . 5 K N E S S E L A R E - H O E K E S T R A A T

( E . S C H Y N K E L , T . B O N C Q U E T , S . D A L L E , S . S A D O N E S & N . V A N H O L M E E E C V Z W )

Van 29 juni tot 11 september 2009 vond een opgraving plaats aan de Hoekestraat te Knesselare (Afd. 1, sectie D, 765H², 765P², 765S²/EX en 766A/EX), uitgevoerd door een team van 4 projectarcheologen van het Ename Expertisecentrum vzw. Archeologisch onderzoek was hier noodzakelijk door de nakende aanleg van een verkaveling door de firma Huysman Bouw nv. op het terrein. De KLAD had bij een voorafgaand proefsleuvenonderzoek een groot aantal sporen aangetroffen, die uit verschillende perioden konden stammen. Tijdens het onderzoek bleken de sporen in vier perioden thuis te horen: de beginfase van de late ijzertijd, de late ijzertijd/vroeg-Romeinse periode, de Romeinse periode en de middeleeuwse periode.

Late ijzertijd

Voor deze periode is een deel van een nederzetting aangesneden. In totaal zijn er 25 constructies en zeven mogelijke constructies gevonden.

Drie van de gebouwen lijken iets groter , maar het is niet uit te maken of het bijgebouwen of hoofdgebouwen betreft. Omdat er voor de ijzertijd immers een gebrek aan betrouwbare plattegronden is, heeft dit zeer sterk de interpretatie van de herkende gebouwen bemoeilijkt. Daarom worden ze voorlopig onder de noemer ‘bijgebouw’ geklasseerd, maar er kan niet uitgesloten worden dat het eventueel toch hoofdgebouwen betreft. Twee ervan waren uit twaalf palen opgebouwd en kenden een tweebeukige constructie. Het derde bijgebouw was uit meerdere palen opgetrokken en bestond slechts uit één beuk. In deze laatste constructie trof men een aardewerkfragment aan, vermoedelijk van het zogenaamde Jogasses-aardewerk. De overige constructies kunnen we waarschijnlijk als zogenaamde spiekers identificeren. Hoewel een aantal ervan geïsoleerd liggen, lijken de meeste zich toch binnen een cluster te bevinden. Er werden drie negenpalige, negen zespalige en 17 vierpalige spiekers gevonden, waarvan we een aantal als hypothetisch kunnen beschouwen. Tenslotte kon in een cluster paalsporen een mogelijk kraal worden herkend, een vrij rechthoekige vorm met afgeronde hoeken met een eventuele ingang bestaande uit twee palenkoppels.

Meer dan waarschijnlijk zijn deze gebouwen niet allemaal tegelijk in gebruik geweest. Op basis van het schervenmateriaal is een fasering niet mogelijk. Het materiaal uit de paalsporen is zeer uniform. Waar er voldoende scherven voor handen zijn, is in bijna al die contexten een sterke component besmeten en geruwd grofwandig aardewerk aanwezig, met daarnaast een meestal kleinere component geglad of geëffend fijnwandig aardewerk met geknikte profielen. Daaronder bevinden zich echter weinig diagnostische stukken, waardoor een precieze datering wordt bemoeilijkt. Het aardewerkensemble lijkt sterke gelijkenissen met gekend materiaal uit de vroege fase van de late ijzertijd te vertonen. Een groter bijgebouw, één zespalige en één vierpalige spieker kunnen zelfs met zekerheid aan de vroege La Tène-periode worden toegeschreven. De spiekers in dezelfde cluster horen vermoedelijk ook in deze vroege La Tène-periode thuis. De overige constructies dateren we algemeen in de beginfase van de late ijzertijd (5e tot 3e eeuw v. C.).

Naast de talrijke spiekers en de iets grotere bijgebouwen trof men ook andere nederzettings-sporen op de site aan, zoals een stukje gracht, twee silo’s en een aantal andere kuilen waarvan de functie niet is gekend. Tenslotte bevond zich in de noordelijke hoek van het vlak nog een brede gracht die in een grote bocht om de hoek verliep. Hij wordt in de

96 Jaarverslag 2009

Fig. 91: Algemeen grondplan van de site.


vroege La Tène-periode gedateerd op basis van het relatief grote aantal aangetroffen scherven, met een groot aandeel aan besmeten aardewerk en de aanwezigheid van geknikte vormen bij het fijnwandig aardewerk. De functie van de gracht stelt nog enkele problemen. Grachten lijken op late ijzertijdsites immers nog steeds eerder uitzondering dan regel te zijn.

Late ijzertijd – vroeg-Romeinse periode

Aan deze periode kunnen we slechts enkele grachten toeschrijven. Mogelijk behoren verschillende losse paalsporen of ongedateerde spiekers tot deze periode. De functie van deze twee grachten is niet geheel duidelijk. Eventueel vormden ze de afsluiting of omheining van een erf, dat op het terrein mogelijk niet zichtbaar was of zich eventueel buiten de opgegraven zone bevond.

Romeinse periode

Uit de Romeinse periode zijn verschillende grachten en twee mogelijke drenkpoelen teruggevonden De grachten lijken twee tot drie faseringen te hebben. Een eerste fase bestaat uit een systeem met grachten in een NW-ZO of een NO-ZW-verloop. De meeste grachten hadden een bleekgrijze tot beige vulling met een zeer geringe diepte van maximaal 24 cm. Slechts op een plaats werd de gracht plots veel breder en opmerkelijk dieper met een maximale diepte van 82 cm. Een tweede fase werd uitgemaakt door één N-Z verlopende gracht, die twee langwerpige sporen met elkaar verbond. Hoe deze twee systemen zich ten opzichte van elkaar in de tijd verhouden, is niet achterhaalbaar, want er het is niet uit te maken welk systeem al dan niet jonger of ouder is. Een laatste gracht oversneed duidelijk de twee vorige fasen. Wat de datering betreft, kunnen de grachten grofweg in de periode van de 1e tot de 3e eeuw n. Chr. worden geplaatst. Enkel de laatste gracht is in de late 2e tot 3e eeuw te dateren, vooral op basis van een terra sigillatafragment type Dragendorf 43 of 45 (Fig. 93). Deze gracht oversneed ook alle andere grachten en stamt bijgevolg duidelijk uit een jongere fase dan de andere grachten.

Fig. 92: Overzichtfoto van één van de grotere bijgebouwen.

98 Jaarverslag 2009

De twee langwerpige sporen hebben een zeer grote omvang en lijken ook aan ten minste één zijde zeer geleidelijk aan te verdiepen, dat stelt ons in staat ze mogelijk als drenkpoel te interpreteren. De andere zijde kon helaas niet worden bestudeerd, daar ze zich buiten de opgegraven zone bevond. De mogelijke drenkpoelen liggen in elkaars verlengde en worden door een gracht met elkaar verbonden. Beide poelen vertoonden mogelijke sporen van trampling. Deze manifesteren zich in de coupe als lusvormige vlekken die in de uitlogingslaag doorlopen (Fig. 94) - het eventuele bewijs dat de drenkpoel door vee werd gebruikt. Beide drenkpoelen kunnen niet preciezer dan binnen de Romeinse periode gedateerd worden, ze krijgen net als de grachten de eerder ruime datering tussen de 1e en de 3e eeuw n. C.

Middeleeuwse periode

Er kon slechts één spoor aan deze periode worden toegeschreven. Het materiaal plaatst de gracht in de late middeleeuwen (14e tot 15e eeuw). Opvallend aan deze gracht is dat hij de oriëntering van de Romeinse gracht lijkt te volgen. Mogelijk behoort deze gracht tot een noordelijker gelegen erfstructuur.

Besluit

De resultaten van deze opgravings-campagne zorgen voor een goede aanvulling op de reeds gekende bewoningsgeschiedenis van Knesselare, vooral in de ijzertijd en de Romeinse periode.

Voor de beginfase van de late ijzertijd zijn in totaal 32 gebouwen aangesneden, waaronder één groter bijgebouw en twee mogelijke hoofdgebouwen. Drie van deze constructies konden met zekerheid in de vroege La Tène-periode worden gedateerd. Verder vond men nog een veekraal, twee mogelijke silo’s, enkele andere kuilen en één brede gracht. Deze laatste hoort ook in de vroege La Tène-periode thuis.

Uit de Romeinse periode trof men enkele grachten en twee drenkpoelen aan, afkomstig uit de periode tussen de 1e en 3e eeuw n. C. Een gracht was jonger dan alle andere en kon niet voor 175 n. C. hebben bestaan.

Tenslotte is nog één gracht uit de late middeleeuwen (14e tot 15e eeuw) gevonden.

Bibliografie

Bourgeois I., Cherretté B. & Bourgeois J., 2003 : Bronze Age and Iron Age settlements in Belgium. An overview. In : Bourgeois J., Bourgeois I. & Cherretté B (eds.), 2003. Bronze Age and Iron Age communities in North-Western Europe : 175-299.

De Groote K., 2008. Middeleeuws aardewerk in Vlaanderen. Techniek, typologie,

Fig. 93: Terra Sigillatafragment type Dragendorf 43 of 45.

Fig. 94: Drenkpoel met mogelijke sporen van trampling.


chronologie en evolutie van het gebruiksgoed in de regio Oudenaarde in de volle en late middeleeuwen (10e – 16e eeuw). Relicta monografieën 1. Archeologie, monumenten- en landschapsonderzoek in Vlaanderen, Brussel.

Fokkens H. & Roymans N. (eds), 1991. Nederzettingen uit de bronstijd en de vroege ijzertijd in de Lage Landen. Nederlandse Archeologische Rapporten 13, Amersfoort.

Maes S., 2008. Voedselopslag tijdens de metaaltijden tussen Rijn en Seine. Een studie over spiekers en silo’s. Terra Incognita. Annual review of archaeological Master Research in Flanders (Belgium) 2 : 79-90.

Vanhee D., 2009. Knesselare Hoekestraat. Jaarverslag 2008 Kale-Leie Archeologische Dienst, Aalter : 40-41.

Van den Broecke P.W., 1987. Oss-Ussen: het handgemaakt aardewerk. In: Van der Sanden W. & Van den Broecke P., 1987. Getekend zand. 10 jaar archeologisch onderzoek in Oss-Ussen. Waalre : 101-119.

2 . 4 N A T U U R W E T E N S C H A P P E L I J K O N D E R Z O E K E N P A R T N E R W E T E N S C H A P P E N De KLAD hecht veel belang aan de inbreng van partnerwetenschappen bij de uitwerking van de archeologische gegevens. Daarom werd in het verleden een beroep gedaan op de laboratoria van het Koninklijk Instituut voor Kunstpatrimonium (KIK - IRPA) voor radiokoolstofdateringen en op de diensten van de Archeologische Dienst Waasland (ADW) voor zaden- en vruchtenonderzoek, pollenanalyse en bij het maken van replica’s. De KLAD reserveert daarom elk jaar een budget binnen de begroting om dergelijk onderzoek mogelijk te maken. In 2009 dateerde het Koninklijk Instituut voor Kunstpatrimonium (KIK) een aantal stalen van de site Aalter Loveld 08 en de site Nevele - Hansbeke Aquafin met radiokoolstofdatering. Doordat de KLAD zelf nog weinig onderzoek uitvoert, wordt in elk BVS een budget voorzien om de partnerwetenschappen bij de verwerking te betrekken. In 2009 werd de aanzet gegeven van een grootschalig natuurwetenschappelijk project rond de verwerking van de gegevens van de verschillende onderzoeken die tussen Evergem en Belzele plaatsvonden. Mogelijk wordt dit nog tot een groter gebied uitgebreid. Het is de bedoeling stalen uit de verschillende sites voor zaden- en vruchtenonderzoek en pollenanalyse te laten onderzoeken, het aangetroffen hout in de vele waterputten door middel van dendrochronologie te laten dateren en een reeks gerichte radiokoolstofdateringen te laten uitvoeren. Daarvoor zit de KLAD aan tafel met de verschillende projectarcheologen, het VIOE en de Universiteit Gent. Dit project dient verder uitgewerkt te worden in 2010. 2 . 5 R E S T A U R A T I E E N C O N S E R V A T I E De onderzoeken van de sites Aalter - Loveld 08 en de site Evergem Koolstraat leverden een ongeziene hoeveelheid aardewerk en metalen artefacten op. Ook andere sites gaven heel wat artefacten vrij. Om deze grote hoeveelheid artefacten te verwerken, te conserveren en eventueel te restaureren wordt met het VIOE en de ADW samengewerkt en vereist een selectie van vondsten die voor restauratie in aanmerking komen. 2 . 6 D E P O T W E R K I N G E N A R C H I V E R I N G De loods in het Koetshuis van het Kasteel van Poeke is volgens de normen van het depotbeheer niet ideaal voor de bewaring van archeologische artefacten. Momenteel moet het eerder als een eerste opvang voor archeologisch materiaal en stalen gezien

100 Jaarverslag 2009

worden. Daarom levert de KLAD elk jaar inspanningen om deze ruimte zo functioneel mogelijk in te richten. Dit jaar is de elektrische installatie vervangen en plaatste men meer lichtpunten tussen de rekken. Een bestelling dozen in zuurvrij karton moet de artefacten de kans op een lange conservering bieden.

Onderhandelingen met het gemeentebestuur van Aalter moeten uitmaken of de bovenverdieping in de loods tot een werkruimte voor de verwerking van artefacten uitgebouwd kan worden.


3 . S E N S I B I L I S E R E N D E T A K E N E N P U B L I E K S W E R K I N G

De Kale – Leie Archeologische Dienst besteedde zoals elk jaar veel aandacht aan de publiekswerking. Om zijn slagkracht te vergroten werkt de KLAD vaak met andere diensten samen.

3 . 1 C O N T A C T E N M E T H E T W E R K V E L D

3 . 1 . 1 V I A Ook dit jaar kwam de Vereniging voor (Inter)gemeentelijke Archeologische diensten een aantal keer samen om bepaalde thema’s te bespreken. Er werd onder meer samen gezeten rond de kwaliteitsnorm archeologie en de nieuwe resultaatsverbintenis.

3 . 1 . 2 V L A A M S E O V E R H E I D , V I O E De KLAD kon bij verschillende projecten opnieuw een beroep doen op de expertise van het VIOE. Zo stond dr. K. De Grootte in voor het determineren van middeleeuws aardewerk van verschillende projecten. De natuurwetenschappelijke cel van het VIOE met A. Ervynck, K. Deforce en K. Haneca zullen voor het natuurwetenschappelijk project rond de sites van Evergem - Belzele instaan. Verder wordt met J. Moens van het VIOE de verwerking van het materiaal van de site Aalter Loveld 08 en de uitwerking van deze site aangepakt.

Het VIOE staat eveneens in voor het vooronderzoek op het industrieterrein van Aalter - Woestijne.

3 . 1 . 3 V L A A M S E O V E R H E I D , A G E N T S C H A P R E In 2009 voerden de administratie en de verschillende intergemeentelijke archeologische diensten geregeld overleg, waarbij specifieke zaken zoals de resultaatsverbintenis, het takenpakket van de intergemeentelijke diensten en de nieuwe wetgeving rond de ruimtelijke ordening aan bod kwamen.

Daarnaast bleef de KLAD de stedenbouwkundige vergunningen en de verkavelingsaanvragen adviseren in samenwerking met de erfgoedconsulenten N. Lemay en J. Vandevelde. Ook voor moeilijke dossiers kon een beroep gedaan worden op de erfgoedconsulenten van Brussel of Gent.

3 . 1 . 4 V L A A M S E O V E R H E I D , V L M De KLAD had voor verschillende dossiers contact met de VLM. Het herinrichtingsproject Landinrichting Bulskampveld, deels gelegen in Maria-Aalter, werd met K. Gheysen doorgenomen, terwijl het vooronderzoek voor het industrieterrein Stokstorm te Deinze met K. Cordemans werd besproken.

3 . 1 . 5 P R O V I N C I E O O S T - V L A A N D E R E N De KLAD kan voor beleidskwesties, advies en zelfs voor archeologisch onderzoek steeds een beroep doen op de vakkunde van provinciaal archeoloog L. Bauters. Zo werd dit jaar onder meer het dossier rond de Deinse stadskernvernieuwing gezamenlijk aangepakt.

3 . 1 . 6 G E M E E N T E L I J K E D I E N S T E N Na het overleg van 2006 werken de meeste gemeenten met de Lokale Archeologische


Advieskaarten (LAA) en sturen ze zeker de grootste dossiers voor advies naar de KLAD door, zo blijkt uit het cijfermateriaal verzameld naar aanleiding van de motiveringsnota voor het verlengen van de KLAD in 2008. Het aantal uitgereikte, opgevolgde en uitgevoerde adviezen stijgt elk jaar.

Daarnaast vormt de KLAD meer en meer het aanspreekpunt voor de gemeenten bij de advisering rond de aanpak van archeologische en historische dossiers. Zo betrok men de KLAD ook bij de werkzaamheden aan verschillende historische kastelen en kerken en bij de verschillende projecten omtrent dorps- en stadskernvernieuwing.

In 2009 investeerde de KLAD echter minder tijd in het onderhouden van contacten met de verschillende gemeentelijke diensten. Het jaarbegin stond in het teken van het aanslepende dossier rond de hernieuwing 2009-2015. In de tweede jaarhelft werd dan alweer duidelijk dat de nieuwe wetgeving op de ruimtelijke ordening de advisering grotendeels in de handen van het Vlaams Agentschap RE zou leggen. Hierdoor is het noodzakelijk geweest dat er rond de advisering en de opvolging van dossiers nieuwe afspraken met het Agentschap RE werden gemaakt, vooraleer met de gemeentelijke diensten opnieuw aan tafel te gaan zitten.

Ondertussen geldt de afspraak dat het Agentschap RE Gent voor de opmaak van de adviezen instaat en indien nodig hierover met de KLAD zal overleggen. Deze adviezen worden per mail aan de KLAD doorgestuurd, waarna de dienst kan kiezen om het werk zelf uit te voeren of uit te besteden en daarvoor een BVS op te maken. De controle op de BVS voert het Agentschap RE Brussel uit. De KLAD volgt de dossiers op die manier op, eventueel gesteund door het agentschap. De vrijgave van de gronden gebeurt altijd door het agentschap. De gemeenten zullen in het begin van 2010 hiervan op de hoogte gebracht worden.

De KLAD werkt voor historisch onderzoek ook samen met de lokale musea en archieven, zoals bij het historisch onderzoek rond het Deinse stadskernonderzoek. Daar kon de KLAD rekenen op de medewerking van het Deinse Stadsarchief en op het MUDEL.

3 . 1 . 7 U N I V E R S I T E I T G E N T De samenwerking met de Universiteit Gent blijft intensief. De KLAD kan uiteraard rekenen op dr. W. De Clercq als deskundige binnen de Raad van Bestuur en als deskundige bij het terreinwerk en de determinatie van Romeinse artefacten. Verder verzorgden de professoren J. Bourgeois en G. De Mulder de determinatie van aardewerk uit de metaaltijden en hielp professor Ph. Crombé en J. Sergant bij de determinatie van artefacten uit de steentijd.

Verder stond de Universiteit Gent voor de vooronderzoeken van Evergem - Rieme Noord, het onderzoek Evergem Kluizendok in en werd tevens rond de uitvoering van het voor 2010 voorziene project Evergem De Nest samen gezeten.

De KLAD kan daarnaast ook de hulp van studenten van de Universiteit Gent inroepen.

3 . 1 . 8 R E G I O N A L E P A R T N E R S Binnen het Meetjesland bestaat een hecht netwerk van regionale organisaties werkzaam in verschillende sectoren, waaronder ook de KLAD resideert.

3 . 1 . 9 V R I J W I L L I G E R S De KLAD kan elk jaar rekenen op een aantal vrijwilligers en stagestudenten die meehelpen De KLAD kan elk jaar rekenen binnen de dienst op een aantal vrijwilligers en stagestudenten. Stagestudenten helpen voornamelijk bij het veldwerk en waar het toegestaan worden daarbij ook vrijwilligers ingezet.


Enkele vrijwilligers werkten mee bij de publiekswerking, zoals bij het opstellen van de tentoonstelling op Open Monumentendag en de inrichting van de tentoonstelling Velden vol verleden. Voor deze reizende tentoonstelling kon de KLAD een beroep doen op collectiestukken van verschillende regionale vrijetijdsarcheologen. Nu de tentoonstelling een vaste stek in het Koetshuis van het Kasteel van Poeke (zie verder) heeft gekregen, zijn er met de eigenaars van de stukken in bruikleen nieuwe afspraken gemaakt. De KLAD kreeg de toestemming de stukken te houden of om er replica’s van te maken.

De KLAD heeft ondertussen ook contact met een aantal vrijwilligers om hen in te schakelen bij het uitvoeren van veldprospecties en het systematisch inventariseren van hun privécollecties.

De KLAD beschikt over een verzekering bij Ethias zodat de vrijwilligers en stagestudenten verzekerd zijn. Ook de collectiestukken uit de particuliere verzamelingen in de tentoonstelling zijn verzekerd.

3 . 1 . 1 0 H E E M K U N D I G E K R I N G E N De verschillende heemkundige en geschiedkundige kringen uit de regio worden betrokken bij de werking van de KLAD. Er is de samenwerking met Open Monumentendag en Erfgoeddag, verder de uitwisseling van informatie, onder meer naar aanleiding van het stadskernonderzoek in Deinze, het geven van lezingen of de publicatie van artikels in heemkundige bladen. In dit laatste perspectief werkte de KLAD intensief mee aan de Geschiedenis van Deinze Deel III en aan de Geschiedenis van Lovendegem. In die optiek bestaan er goede contacten met Het Land van Nevele, de Kring voor Geschiedenis en Kunst van Deinze, Het Land van de Woestijne, de Heemkundige Kring Arthur Verhoustraete en de heemkundigen van Lovendegem en met de Nevelse werkgroep erfgoed WENDE.

3 . 2 I N I T I A T I E V E N T E R V E R R U I M I N G V A N H E T M A A T S C H A P P E L I J K D R A A G V L A K

3 . 2 . 1 V E L D E N V O L V E R L E D E N E N S P E U R E N N A A R S P O R E N

( D . V A N H E E , E . M A R T E N S & L . D E C L E R C Q )

De reizende tentoonstelling Velden vol verleden is door de KLAD samen de Erfgoedcel COMEET ontwikkeld, dit met de hulp van de Provinciale Dienst Land- en Tuinbouw. De tentoonstelling laat op een eenvoudige wijze een ruim publiek met het rijke regionale archeologisch patrimonium kennis maken. Ze stond op 20 plaatsen in de verschillende gemeenten van het Meetjesland en de Leiestreek opgesteld.

In 2009 kreeg het bestuur van de KLAD de toestemming van de gemeente Aalter om de tentoonstelling voor een aantal jaar in het Koetshuis van het Kasteel van Poeke op te stellen. Op die manier krijgt het publiek de mogelijkheid de tentoonstelling verder te bezoeken.

Voor de stukken in bruikleen uit particuliere collecties heeft de KLAD afspraken met de eigenaars gemaakt om het materiaal langer in bruikleen te mogen houden. Waar dit niet mogelijk was, werden via de ADW replica’s vervaardigd.

De KLAD zal ook op zoek gaan naar vrijwilligers die gidsbeurten bij de tentoonstelling willen verzorgen.

De educatieve koffer Speuren naar sporen is een kwartetspel dat bestaat uit 10 kwartetten. Vijf kwartetten handelen over de door archeologen gehanteerde perioden, 5 andere kwartetten over archeologie in de praktijk . Bij elk kwartet hoort een object. In de koffer zit ook een speldoek met kaart van de 13 gemeenten van het Meetjesland, de 3 gemeenten van de Leiestreek en de stad Gent. Een aantal vindplaatsen uit de streek staan op de kaart


met sterren aangeduid. Verder bevindt er zich een tijdsband met afbeeldingen en 5 zinnen die naar de 5 ‘Archeologie in de praktijk’-kwartetten verwijzen.

Het spel zelf gaat als volgt: de klas wordt in 5 teams verdeeld die rond het speldoek gaan zitten. Elk team krijgt 1 periodevoorwerp, 1 praktijkvoorwerp, 4 periodekaarten en 4 praktijkkaarten. De teams krijgen eerst de tijd om hun voorwerpen, kaarten en het speldoek te bestuderen. Daarna begint het spel. Het team met de jongste speler mag het spel starten. Elk team geeft om beurt een kaart die het niet nodig heeft, aan het team aan zijn linkerzijde door. Op die manier gaan de kaarten rond en worden de kwartetten samengesteld. Het doel van het spel is, zo snel mogelijk de juiste kwartetten te verzamelen die bij de objecten horen. Het team dat daarin als eerste slaagt, wint.

Het hele opzet impliceert wel dat de kinderen over een vrij ruime kennis van de regionale archeologie moeten beschikken. Daarom werd beslist om aan het spel een kant-en-klaar lessenpakket te koppelen. Dat stelt de leerkracht in staat in een paar lessen meer over archeologie in de praktijk en de regionale geschiedenis met de archeologische vondsten te vertellen.

De educatieve koffer wordt via de Erfgoedcel COMEET gepromoot waar hij in de folder van de verschillende educatieve pakketten is opgenomen.

Ondertussen blijft ook de publicatie Meetjesland Graaft voorhanden (€ 5). De publicatie is


het derde deel van de reeks Erfgoed leeft, uitgegeven door de Erfgoedcel Meetjesland, die een kwaliteitsvolle en laagdrempelige publicatiereeks over het erfgoed uit deze regio vormt.

De publicatie is gestoeld op de inhoud van de reizende tentoonstelling, maar ze gaat veel dieper in op het landelijk archeologisch erfgoed in het Meetjesland. De lezer krijgt er een algemeen beeld over het archeologisch onderzoek en een overzicht van de geschiedenis met de belangrijkste archeologische vondsten van de regio. Hierdoor vormt de publicatie een blijvende output voor het project.

3 . 2 . 2 E R F G O E D D A G E N O P E N M O N U M E N T E N D A G 2 0 0 9

De KLAD was op Erfgoeddag 2009 niet aanwezig, want de dienst zat toen net in zijn volle hernieuwingsfase.

De KLAD was wel aanwezig op Open Monumentendag op 13 september 2009 in Aalter, Deinze, Evergem en Nevele met de minitentoonstelling Zorgen voor vroeger, geen zorg voor later. Deze tentoonstelling beklemtoonde enerzijds de aanwezigheid van archeologisch erfgoed binnen de regio - met de rol van de KLAD daarin -, anderzijds gaf ze een overzicht van enkele recente ontdekkingen binnen de regio.

Deze tentoonstelling kreeg een plaats in het Kasteel van Poeke (Aalter), de kerk te Vinkt (Deinze), de Hoge Wal te Evergem en St. - Vincentiusschool te Nevele.

3 . 2 . 3 K L E I N E T E N T O O N S T E L L I N G E N

Met het materiaal van Open Monumentendag 2008 en 2009, aangevuld met een maquette, werd een kleine tentoonstelling opgebouwd. Ze werd op 19 en 20 september bij de opening van het nieuwe politiekantoor van de Lowazone in de oude pastorij van Hansbeke opgesteld. De KLAD was met deze stand tevens aanwezig op de Erfgoedbeurs in CC Den Hoogen Pad te Adegem (Maldegem) op zondag 4 oktober. Voor het persmoment op zondag 11 oktober rond de dorpskernvernieuwing te Ursel (Knesselare) werd deze tentoonstelling nog aangevuld met een poster over de recente vondsten in Knesselare en Ursel.

3 . 2 . 4 N I E U W S B R I E V E N , W E B S I T E E N P E R S

J. Hoorne bracht de website http://www.deklad.be begin 2009 up to date, maar omwille van de grote toevloed van gegevens uit de externe projecten zijn deze nog niet allemaal online gezet, want met de huidige bezetting van de KLAD is dit nauwelijks bij te houden. De KLAD denkt daarom aan een nieuwe website of aan andere kanalen waarmee de dienst zijn gegevens kan verspreiden. Kanalen zoals facebook en twitter worden daarbij uitgeprobeerd.

Verschillende resultaten kwamen wel in de aandacht van de pers. Zo haalde de stadskernvernieuwing van Deinze meermaals de schrijvende pers en het regionaal televisiestation AVS. Ook de vondsten van het Aquafintracé te Hansbeke en die van de opgravingen op de verkaveling in de Schoonstraat te Evergem - Belzele kregen aandacht bij Radio 2, AVS en in meerdere kranten. De tentoonstelling Velden vol verleden kreeg een quasi paginagrote promotie in zowel het Nieuwsblad als Het Laatste Nieuws.

Fig. 95: De tentoonstelling Velden vol verleden.

Fig. 96: De educatieve koffer Speuren naar sporen.

http://www.deklad.be/home.html


3 . 2 . 5 W E T E N S C H A P P E L I J K E P U B L I C A T I E S E N L E Z I N G E N

3 . 2 . 6 . 1 . A R T I K E L S JOHAN HOORNE, JORIS SERGANT, MATHIEU BOUDIN, EVELIEN TAELMAN, DAVID VANHEE & MARK VAN STRYDONCK, 2009. Een finaalneolitische potbeker op het Aquafintracé te Hansbeke (gem. Nevele, Prov. Oost-Vlaanderen). In: Notae Praehistoricae, 29, pp. 81-85.

ADELHEID DE LOGI, NELE VANHOLME, JASPER DECONYNCK & SIEBRECHT RENIERE, 2009. Sporen van Gallo-Romeinse aanwezigheid op de site Evergem - Koolstraat (O.-Vl.): een voorlopige stand van zaken. In: Romeinendag 2009, pp. 79-81.

ADELHEID DE LOGI & EVELYN SCHYNKEL, 2009. Middeleeuwse woonerven te Evergem - Belzele. Resultaten van de opgraving Evergem - Steenovenstraat (O.-Vl.). In: Archaeologia Mediaevalis 2009, pp. 17-20.

DAVID VANHEE, 2009. De stadskernvernieuwing gunt archeologen een blik in de Deinse ondergrond. In: Contactblad van de Kring voor Geschiedenis en Kunst van Deinze en de Leiestreek. Deinze, IXXX, 4, pp. 3894 - 3899.

3 . 2 . 6 . 2 . R A P P O R T E N JOHAN HOORNE, 2009; Archeologische opvolging Aquafintracé Knesselare Fase 2. 7 tot 18 augustus 2006. Poeke, 46 pp. (KLAD-rapport 12)

JOHAN HOORNE, EVELIEN TAELMAN & DAVID VANHEE, 2009. Archeologische opvolging Aquafintracé Hansbeke, januari - februari 2009. Poeke, 2009, 38 pp. (KLAD-rapport 13)

EVELYN SCHYNKEL & LIEN URMEL, 2009. Archeologisch onderzoek Evergem - Molenhoek. 1 oktober tot 18 december 2008. Poeke, 72 pp. (KLAD-rapport 11)

EVELIEN TAELMAN & BRUNO POLFLIET, 2009. Archeologisch onderzoek Evergem Belzeelse Kerkweg / Ralingen. 13 juli tot 10 november 2009. Poeke, 68 pp. (KLAD-rapport 17)

MIEKE VAN DE VIJVER, KRISTOF KEPPENS, EVELYN SCHYNKEL & SARAH DALLE, 2009. Archeologisch onderzoek Evergem - Ralingen / Schoonstraat. 23 februari tot 26 juni 2009. Poeke, 92 pp. (KLAD-rapport 14)

3 . 2 . 6 . 3 L E Z I N G E N ADELHEID DE LOGI & EVELYN SCHYNKEL, 2009. Middeleeuwse woonerven te Evergem - Belzele (Provincie Oost-Vlaanderen). Resultaten van twee opgravingscampagnes: Steenovenstraat en Molenhoek. Archaeologia Mediaevalis 2009, Gent, 12 - 13 maart 2009.

DAVID VANHEE, 2009. Een kijkje in de bodem tussen Hansbeke en Merendree, dankzij de Aquafinleiding. WENDE, Nevele, 23 november 2009.


WIM DE CLERCQ & DAVID VANHEE, 2009. Speuren naar sporen in Aalter. Nieuwe inzichten in het oudste verleden van Aalter. Aalter, 14 oktober 2009.

3 . 2 . 7 A R C H E O L O O G I N D E K L A S

Ook dit jaar gaf de KLAD een presentatie voor de 3 klassen van het 5e studiejaar van de

Vrije Gemengde Basisschool van Bellem (Aalter).


D E E L I I I . P L A N N I N G 2 0 1 0 - 2 0 1 5

1 . A L G E M E N E W E R K I N G 1 . 1 A A N P A K V A N D E K L A D 2 0 1 0 - 2 0 1 5 In 2009 werd de KLAD opnieuw vernieuwd tot 2015. Daar dit dossier veel energie heeft opgeslorpt en de geplande werkzaamheden de rest van het jaar in beslag namen, bleef de uitwerking van een aanpak van de KLAD en het beleidsplan 2009-2015 voorlopig uit. Het bestuur vond het belangrijker om de KLAD in een goed daglicht te stellen en met zoveel mogelijk positieve resultaten naar buiten te komen, zodat de klemtoon op het veldwerk en de publiekswerking lag.

Toch is er nood aan een plan van aanpak voor de dienst. Daarbij zal de aandacht naar de noden van de dienst zelf gaan, zodat deze aan het taken- en eisenpakket van de verschillende deelnemers en subsidiënten blijft voldoen. Het bestuur van de KLAD wenst nog steeds zoveel mogelijk vooronderzoeken en werfcontroles in eigen beheer uit te voeren. Enkel zo behoudt de dienst het contact met de gemeenten, de bevolking en de bouwheren, en verkrijgt de intergemeentelijke archeoloog de kennis over het lokaal archeologisch patrimonium. Zoiets vergt veel tijd en daarnaast blijft de grote administratieve last bestaan, waarzonder de dienst niet kan functioneren .

Verder is er nood aan een goede opvolging en begeleiding van externe projecten, er dient duidelijk meer energie aan een beter beheer van depot en archief gespendeerd te worden om de output van al deze projecten te kunnen stallen. Ook een goede publiekswerking met een bijgehouden website, met deelname aan allerhande initiatieven zoals de Erfgoeddag en de Open Monumentendag, met het opstellen en verzenden van nieuwsbrieven, persberichten en publicaties vergt veel inzet.

De vraag blijft of het met het huidige personeelsbestand realistisch en haalbaar is om aan het bovenstaand taken- en eisenpakket te voldoen.

1 . 2 F I N A N C I Ë L E A A N P A K V A N D E K L A D 2 0 1 0 - 2 0 1 5 De jaarlijkse inkomsten van de KLAD bedragen ca. € 100.000, waarvan € 40.000 van de gemeenten, € 10.000 van de Provincie Oost-Vlaanderen en € 50.000 van de Vlaamse Overheid. Zicht op extra budgetten bij de gemeenten of de Vlaamse Overheid is er niet, maar eventueel wordt de provinciale bijdrage in 2010 verhoogd.

Dit budget maakt het mogelijk de loonlast van één personeelslid en de vaste kosten zoals huisvesting, verzekeringen enz. te dragen. Daarnaast is er ruimte om in publiekswerking te investeren en een fonds aan te leggen om kleine (voor)onderzoeken voor particulieren en gemeenten te kunnen financieren. Er is ook een beperkt budget voor restauratie en conservatie en voor natuurwetenschappelijk onderzoek voorzien.

Bij het opstellen van dit jaarverslag 2009 kwamen er echter ook andere punten binnen de werking bloot te liggen, die meer tijd en meer budget eisen. Zo moet er werk gemaakt worden van het depot en het archief, net zoals het bijhouden van de website, de nieuwsbrieven en persberichten.


2 . B E L E I D S V O O R B E R E I D E N D E E N - O P V O L G E N D E

T A K E N

2 . 1 I N V E N T A R I S A T I E De gegevens van prospectie en onderzoek uit 2009 en later geeft de KLAD aan de CAI door met het daarvoor opgemaakte sjabloon. Die worden telkens in de bijzondere voorwaarden bij uitbestede projecten opgenomen.

Tevens zal er tijd vrijgemaakt worden om nieuwe gegevens te verzamelen, reeds ingevoerde gegevens te controleren en eventuele onregelmatigheden of problemen te melden. De planning zal vooral uitgevoerd worden in het kader van de gemeentelijke ruimtelijke structuurplannen in gebieden waar de druk hoog is en als aanvulling van de Lokale Archeologische Advieskaarten (LAA).

Om meer veldprospecties uit te voeren - de tijd ontbrak de laatste jaren - wordt met een groep vrijwilligers en vrijetijdsarcheologen samengewerkt. Zij geven hun gegevens door aan de CAI met het daarvoor opgemaakte sjabloon. Op die manier probeert de KLAD ook bestaande collecties van bovenstaande groep geïnventariseerd en eventueel ontsloten te krijgen.

2 . 2 O P M A A K V A N H E T B E L E I D S P L A N 2 0 1 0 - 2 0 1 5 Er is een nieuw archeologisch beleidsplan voor de termijn 2009-2015 in opmaak. Het dient zo snel mogelijk opgesteld te worden, maar de beleidsmakers moeten rekening houden met de op til zijnde nieuwe wetgevingen en met het nieuw ruimtelijk structuurplan Vlaanderen dat vanaf 10 februari 2010 ter inzage is.

In het beleidsplan zal de klemtoon op de archeologische aanpak van zones binnen de deelnemende gemeenten met een hoge ruimtelijke druk liggen, maar zullen ook de noden ter bescherming van het archeologisch patrimonium in de zones daarbuiten aandacht krijgen. De aangepaste versie van de LAA wordt daarbij erg belangrijk: deze krijgt een invulling met de gekende archeologische zones en met de eventueel te beschermen sites. Tevens zal men de reeds gesondeerde percelen en de daarvoor in aanmerking komende percelen evalueren.

2 . 3 I N T E G R A T I E V A N D E A R C H E O L O G I S C H E E R F G O E D Z O R G I N D E R U I M T E L I J K E O R D E N I N G E N S T E D E N B O U W

Door een nieuw besluit over de adviesverlening op de dossiers Ruimtelijke Ordening (Besluit van 5 juni 2009), dat op 1 september 2009 in voege trad, ligt de adviesplicht grotendeels in handen van het Agentschap Ruimte en Erfgoed (RE). De gemeenten dienen dan ook sinds 1 september 2009 voor de volgende aanvragen een advies bij het Agentschap Ruimte en Erfgoed te vragen:

1. Verkavelingen van ten minste tien loten bestemd voor woningbouw, of met een grondoppervlakte groter dan een halve hectare, ongeacht het aantal loten.

2. Groepswoningbouwprojecten waarbij ten minste tien woongelegenheden ontwikkeld worden.

3. De bouw of de herbouw van appartementsgebouwen waarbij ten minste vijftig appartementen gecreëerd worden.

4. Aanvragen voor nieuwbouwprojecten met een bebouwd oppervlakte van 500 m² of meer in woongebieden en recreatiegebieden.

5. Aanvragen voor ontginningsgebieden en uitbreiding van ontginningsgebieden zoals


omschreven in het Koninklijk Besluit van 28 december 1972 betreffende de inrichting en de toepassing van de ontwerp-gewestplannen en de gewestplannen, respectievelijk artikel 17.6.3 en artikel 18.7.1;

De KLAD heeft ondertussen een afspraak met het Agentschap RE om deze dossiers - indien nodig - samen via het agentschap te adviseren. Het is tevens het agentschap dat de dossiers zal behandelen, de KLAD hierover zal informeren en advies zal verlenen. De KLAD zal de praktische opvolging van de adviezen verzorgen en indien mogelijk het advies zelf uitvoeren of coördineren.

Daarnaast zal de KLAD nieuwe afspraken maken met de gemeentelijke diensten om dossiers die buiten dit besluit vallen en daarom niet door het Agentschap RE zullen worden geadviseerd, zelf te kunnen adviseren.


3 . V E L D W E R K 3 . 1 W E R F C O N T R O L E S E N V O O R O N D E R Z O E K E N Voor 2010 staan alvast werfcontroles en vooronderzoeken op stapel. Zodra ze positief blijken, volgt een BVS voor de organisatie van verder onderzoek. De volgende vooronderzoeken staan geprogrammeerd: Deinze stadskernonderzoek Markt, Deinze Sint-Hubertstraat, Evergem - Ertvelde Hoge Avrijestraat, Evergem De Nest, Nevele Merendreedorp, Nevele Kerrebroek en Knesselare Onderdale III. De KLAD voorziet ook een aantal grote projecten, die wegens hun omvang zijn uitbesteed. In Deinze zullen archeologen van de VLM de 35 ha grote glastuinbouwzone Stokstorm sonderen, terwijl een ploeg van de Universiteit Gent 60 ha van het industriegebied De Nest te Evergem zal onderzoeken. Verder bestaat er nog een pak dossiers met op te volgen adviezen, waarvoor nog de nodige afspraken met de bouwheren gemaakt moeten worden.

De KLAD blijft in 2010 extra aandacht schenken aan de opvolging van dossiers geadviseerd door de Provincie Oost-Vlaanderen (een aantal MER’s en RUP’s) en door het Agentschap RE.

3 . 2 O P G R A V I N G E N Ook voor 2010 staan grootschalige onderzoeken gepland, waarvan de KLAD er zelf één zal uitvoeren omdat het om een beperkte oppervlakte van ca. 1000 m² gaat. Deze zal de dienst in maart op een verkaveling in de Schoonstraat 199 te Evergem - Belzele uitvoeren.

De andere projecten worden uitbesteed. In januari 2010 start het onderzoek op de verkaveling in de Hoogstraat te Nevele - Vosselare, uitgevoerd door het Ename Expertisecentrum voor Erfgoedontsluiting vzw.

In Aalter krijgt het vooronderzoek van het industrieterrein Woestijne ongetwijfeld een vervolg; momenteel staat het VIOE daar in voor de uitvoering. In het kader van de Deinse stadskernvernieuwing volgt aldaar een onderzoek op het Kerkplein en ook de positieve vooronderzoeken van Knesselare - Ursel Onderdale I en II krijgen een vervolg.

3 . 3 N A T U U R - E N P A R T N E R W E T E N S C H A P P E N De KLAD hecht veel belang aan de inbreng van partnerwetenschappen bij de uitwerking van archeologische gegevens. Daarvoor heeft de dienst een budget voorzien op de begrotingen voor 2009 en 2010. Omdat de KLAD zelf nog weinig onderzoek uitvoert, werkt hij in elk BVS een budget in om partnerwetenschappen bij de verdere uitwerking van de gegevens te kunnen betrekken. Eind 2009 maakte de KLAD samen met de verschillende projectleiders een selectie van de stalen van projecten uit 2008 en 2009. Na overleg met de Universiteit Gent en het VIOE gaat er in 2010 een project van start rond de natuurwetenschappelijke uitwerking van de verschillende sites. 3 . 4 R E S T A U R A T I E E N C O N S E R V A T I E Ook voor restauratie en conservatie is op de begroting 2010 een budget voorzien. Zoals aangehaald leverden de onderzoeken onderzoek van onder andere Aalter-Loveld 08 en Evergm Koolstraat 09 een ongeziene hoeveelheid artefacten in ceramiek en metaal op. Er is samenwerking met het VIOE en ADW om deze te verwerken, te conserveren en eventueel te restaureren.


4 . D E T E R U G K O P P E L I N G N A A R H E T P U B L I E K

De KLAD blijft veel aandacht besteden aan publiekswerking en werkt daarvoor zoveel mogelijk samen met andere (gemeentelijke) diensten en intergemeentelijke samenwerkingsverbanden zoals de Erfgoedcel Meetjesland en COMEET.

Momenteel staat de tentoonstelling Velden vol verleden opgesteld in het Koetshuis van het Kasteel van Poeke. De educatieve koffer Speuren naar sporen wordt verder gepromoot via de folder Cultureel erfgoed in het Meetjesland voor kinderen en jongeren van de Erfgoedcel Meetjesland. De Erfgoedcel gaat op zoek naar een stagiair om het educatieve pakket verder uit te werken.

In 2010 zoekt de KLAD opnieuw naar extra enthousiaste, geïnteresseerde vrijwilligers, vooral naar personen met interesse voor terreinwerk, materiaalverwerking en veldprospectie, maar ook naar gidsen voor de tentoonstelling Velden vol verleden en naar medewerkers voor archiefwerk en historisch onderzoek.

Verder wil de KLAD op verzoek van de gemeenten aanwezig zijn op grote manifestaties zoals Erfgoeddag, Open Monumentendag en eventueel Week van de Smaak.

In het weekend van 22 en 23 mei 2010 werkt de KLAD in Deinze met de middeleeuwse re-enactorsgroep De Gentse Gezellen samen. Het is de bedoeling een kleine tentoonstelling rond de middeleeuwse vondsten in de regio op te bouwen en ook aandacht aan het Deinse stadskernonderzoek te schenken.

Tevens zullen de resultaten van de opgravingen bekend worden gemaakt, zowel in de vakliteratuur als bij het brede publiek langs pers, radio en (lokale) televisie om.


D E E L I V . V E R A N T W O O R D I N G

1 . B I B L I O G R A F I E

TINA BRUYNINCKX, BART BOT & BERT ACKE, 2009. Archeologische prospectie uitbreiding spoorlijn Drongen - Landegem( prov. Oost-Vlaanderen). Ingelmunster, 127pp. (Group Monument Rapport 2009/12)

JANIEK DE GRYSE, PEDRO PYPE & CAROLINE RYSSAERT, 2009. Archeologisch vooronderzoek. Baarsstraat, Astene - Deinze. Damme, 13 pp. (Ruben Willaert bvba)

BEN DEVRIENDT, 2009. Archeologisch vooronderzoek te Knesselare Onderdale. Mechelen, 30 pp. (AS - Rapportage 2009 - 33)

JOHAN HOORNE, PIETER LALOO, PHILIPPE CROMBE & WIM DE CLERCQ, 2009. Archeologisch vooronderzoek te Rieme - Noord. Gent, 69pp. (UGent Archeologische Rapporten 19)

JOHAN HOORNE, EVELIEN TAELMAN & DAVID VANHEE, 2009. Archeologische opvolging Aquafintracé Hansbeke, januari - februari 2009. Poeke, 2009, 38 pp. (KLAD-rapport 13)

WILLY JONCKHEERE, 1984. Sint-Hendrikssprokkelingen. Grasduinend in het verleden van het Sint-Hendrikscollege te Deinze. Oorsprong, stichting en eerste levensjarenonder directie van de E.H. Silvain Gevaert. In: Bijdragen tot de geschiedenis der Stad Deinze en van het land aan de Leie en de Schelde. LI, pp. 165-194.

JEROEN VANDEN BORRE, 2010. Archeologisch vooronderzoek Evergem Christoffelweg. Antwerpen, 20 pp. (Soresma)

DAVID VANHEE, 2010. Archeologisch vooronderzoek Stadskern Deinze. Rheinbachplein en Kerkplein. 30 juni tot 25 november 2009. Poeke, 63pp. (KLAD-rapport 18)

PIETER LALOO, WIM DE CLERCQ, YVES PERDAEN & PHILIPPE CROMBE, 2009. Het Kluizendok-project. Basisrapportage van het preventief archeologisch onderzoek op de wijk Zandeken. (Kluizen, gem. Evergem, prov. Oost-Vlaanderen). December 2005 - december 2009). Gent, 405pp. (UGent Archeologische Rapporten 20)


2 . B E E L D V E R A N T W O O R D I N G Fig. 1: L. Bauters, Provincie Oost-Vlaanderen.

Fig. 2: D. Vanhee, KLAD.



Fig. 5: GISOOST, 2009. Kleurenorthofoto’s, op http://www.gisoost.be/home/orthofotos.php.

Fig. 6: J. Hoorne & D. Vanhee, KLAD & E. Taelman EEC vzw.







Fig. 13: AGENTSCHAP VOOR GEOGRAFISCHE INFORMATIE VLAANDEREN (AGIV), 2009. Topografische kaart van België, op http://geovlaanderen.agiv.be/geo-vlaanderen.






Fig. 19: J. De Gryse, P. Pype & C. Ryssaert, Ruben Willaert bvba.







Fig. 26: W. Lammertijn, Mudel.






http://geovlaanderen.agiv.be/geo-vlaanderen/bodemkaart







Fig. 33: J. Vanden Borre, Soresma nv.

Fig. 34: J. Vanden Borre, Soresma nv.












Fig. 46: GOOGLE MAPS, op http://maps.google.be/maps

Fig. 47: J. Hoorne, P. Laloo, Ph. Crombé & W. de Clercq, UGent.











Fig. 58: B. Devriendt, Archaeological Solutions nv.


Fig. 60: GISOOST, 2009. Atlas der Buurtwegen, op http://www.gisoost.be/home/atlasbw.php.












Fig. 64: GISOOST, 2009. Atlas der Buurtwegen, op http://www.gisoost.be/home/atlasbw.php.

Fig. 65: AGENTSCHAP VOOR GEOGRAFISCHE INFORMATIE VLAANDEREN (AGIV), 2009.

Topografische kaart van België, op http://geovlaanderen.agiv.be/geo-vlaanderen.



Fig. 68: D. Vanhee KLAD & E. Taelman EEC vzw.



Fig. 71: T. Bruyninckx, B. Bot & B. Acke, Group Monument nv.

Fig. 72: T. Bruyninckx, B. Bot & B. Acke, Group Monument nv.

Fig. 73: P. Laloo, W. De Clercq, Y. Perdaen & Ph. Crombé, UGent.



Fig. 76: E. Taelman & B. Polfliet, EEC vzw.




Fig. 80: GOOGLE MAPS, op http://maps.google.be/maps

Fig. 81: A. De Logi, J. Deconynck, N. Vanholme & S. Reniere, Durabrik nv.




Fig. 85: M. Vandevijver, S. Dalle, K. Keppens & S. Sadones, EEC vzw.






Fig. 91: E. Schynkel, t. Boncquet, S. Dalle S. Sadones & N. Vanholme, EEC vzw.









Dit jaarverslag 2009 van de Kale - Leie Archeologische Dienst werd opgemaakt gedurende januari 2010 door D. Vanhee, in opdracht van de Raad van Bestuur. Tijdens de bestuursvergadering van 3 februari 2010 werd de inhoud goedgekeurd.

Martine Bergez

Voorzitter KLAD

Gerda Ginneberge

Secretaris KLAD

jaarverslag KLAD 2009

Documents

Transcript of jaarverslag KLAD 2009