İstanbul'da Planlama: Mekanın Yeniden Üretimi ve Sınıfsal Sonuçlar

12

Transcript of İstanbul'da Planlama: Mekanın Yeniden Üretimi ve Sınıfsal Sonuçlar

��!S TA NBUL’DA PL A NL A M A : MEK  NIN Y EN !DEN ÜRE T !M ! V E SINIF SA L SONUÇL A R

!STANBUL’DA PL ANL AMA: MEK ÂNIN YEN !DEN ÜRE T !M ! VE SINIFSAL SONUÇL AR

ERBATUR��AVUĄOāLU

G�n�m�z�ăstanbulÕu�hem�n�fus�bakõmõndan,�hem�de�mek�nsal�anlamda�AvrupaÕnõn�en�hõzlõ�b�y�yen�ve�deĂiąen�kenti�konumunda.�Bu�radikal�deĂiąimlerin�sõnõfsal�sonu�larõ�da�mek�nsal�bir�analizi�gerekli�kõlõ-yor.�2000�sonrasõ�yapõlan�yasal�d�zenlemeler,��zellik-le�k�resel�kent�vizyonu�ile�2009�yõlõnda�onaylanan�ve�kentin�master�planõ�niteliĂindeki��evre�D�zeni�Planõ,�yeni�ăstanbul�tahayy�l��hakkõnda��ok�ilgin��ipu�la-rõ�veriyor.�Bu��alõąma�ąu����soru�ekseninde�bu�analizi�yapmaya��alõąõyor:

1.� ăstanbul�k�resel�bir�kent�mi,�olmalõ�mõ,�olabilir�mi,�neye�raĂmen�olabilir?

2.� ăstanbulÕun�k�resel�d�ąleri�mek�nsal�politika-larla,�planlama�faaliyetleriyle�ve�toplumsal�ta-hayy�lle�uyumlu�mu?

3.� 2000Õli�yõllarda�g�ndeme�gelen�yeni�yasal�d�-zenlemeler�ve�ăstanbulÕun��evre�D�zeni�Planõ�nasõl�bir�ăstanbul��ng�r�yor,�ne�t�r�mek�nsal�ve�sõnõfsal�sonu�lar�bekleniyor?

2023�yõlõnda�h�l��ăstanbulÕda�yaąamayõ�hayal�edi-yorsanõz,�bu�metni�ve�kendi� sõnõfsal�konumunuzu�g�zden�ge�irmenizde�fayda�varÉ

K ÜRESEL A K I"L A R V E !S TA NBUL’UN K ÜRESEL DÜ"Ü("Ü)

1980� sonrasõ�d�nya�kapitalizmine�hõzla� eklemlen-meye�baąlayan�T�rkiyeÕde�bu�s�recin��nc�s�,�her�d�-nem��nemli�bir�d�nya�kenti�olmuą�olan�ăstanbulÕdu.�K�resel� ăstanbul� liberal,� sosyal�demokrat,� ăslamcõ,�muhafazak�r�t�m�iktidarlarõn�muhalefetteyken�eleą-tirdiĂi,�iktidardayken�ise�k���k�n�anslarla�ortaklaąa�paylaątõĂõ�bir�vizyon�oldu.1�1990Õlõ�yõllar�ÒăstanbulÕu�sat-malõ�mõ?Ó�ve�ÒăstanbulÕu�nasõl�satmalõ?Ó�tartõąmasõyla�ge�ti.2�2000Õli�yõllarõn�ise�bu�vizyon�doĂrultusunda�uygulamalara�sahne�olduĂu�s�y-lenebilir.�

Ger�ekten�de�ăstanbul�bu�d�nemde�hem�demografik�hem�de�mek�nsal�anlam-da�en�radikal�d�n�ą�mleri�yaąayan�kentlerden�biri�olmuątur;�ancak�b�t�n�bu�dina-mizm�ăstanbulÕun�k�resel�d�ąlerinin�ger�ekleątiĂi�anlamõnõ�taąõyor�mu?�Bunun�i�in��ncelikle�k�reselleąmeyi��l�me�giriąimine�gereksinim�var.�Bilgi�ve�teknoloji,�para,�mal,�insan,�k�lt�r�ve�imaj�akõąlarõ�baĂlamõnda�deĂerlendirildiĂinde�ăstanbulÕun�hi��de�k�resel�bir�d�Ă�m�noktasõ�olarak�ortaya��õkmadõĂõ�g�r�l�yor.3�Bu�akõąlarõ�hem�niceliĂi,�hem�nitelik�ve��eąitliliĂi,�hem�de�y�n��ve�kapsamõ�bakõmõndan�incelemek�gerekiyor;�yani�k�reselleąmeyi��oky�nl��bir�iliąkisellik�temelinde�tanõmlayacak�

1 T. Bora, “Türk Sa!ının "stanbul Rüyaları”, Mediterraneans 10, !stanbul özel sayısı, Sonbahar 1997.2 Ça"lar Keyder, Ulusal Kalkınmacılı!ın "flası, Metis Yayınları, !stanbul, 1993.3 Küresel akı#ların detaylı ve kapsamlı bir gruplamasını yapan Ap-padurai bu akı#ların be# boyutunu de"erlendiriyor: insan, teknoloji, fi-nans, medya ve dü#ünce akı#ları (A. Appadurai, “Disjuncture and Differ-ence in the Global Economy”, Global Culture: Nationalism, Globalization and Modernity, M. Featherstone, SAGE Pub. Ltd., Londra, 1990, s. 295-310) Daha sonraki yıllarda Knox bu be# akı#a bir altıncısını ekliyor: mal akı#ları (P.L. Knox, “World Cities in a World System”, World Cities in a World System [P.L. Knox ve P.J. Taylor], Cambridge University Press, Cambridge,�1995, s. 3-20). Çevre Kirlili"ini de küresel akı#lardan biri olarak de"erlendirmek mümkün aslında ve bu açıdan Türkiye’yi ne yazık ki bir yandan üretici di"er yandan da önemli bir alıcı olarak dü#ünmek mümkün görünüyor.3 Julia Strutz, Inventing the Authentic-Expatriates in Beyo"lu, yayımlanmamı# yüksek lisans tezi, Urbino Universitesi, !talya, 2008.

�� K ÜR E SE L L E $E N !S TA NBUL’ DA E KONOM !

16 David Behar ve Tolga !slam (der.), "stanbul’da Soylula#tırma, Bilgi Üniversitesi Yayınları, !stanbul, 2006.17 Neil Brenner ve Nik Theodore, “Cities and geographies of ‘actually existing neoliberalism”, Antipode, c. 34, 2002, s. 376.

ĂiniÓ�s�ylediĂinde�pek�bir�itirazla�karąõlaąõlmamakta,�BaąkanÕõn�s�zleri�kent�se�kinlerinin�ăstanbulÕun�mu-tenalaąmasõ�i�in�duyduĂu��zlemin�yankõsõ�gibi�g�r�n-mektedir.

Bu�neoliberalleąme�projesi�farklõ�yaąam�tarzlarõ,�deĂerleri,�inan�larõ�ve�pratiklerini�bir�araya�getirmią-tir.�D�n�ą�mden�yararlanmayõ�uman�m�lk� sahibi�gruplar,�ăstanbulÕun�k�resel��l�ekte�pazarlanmasõndan�faydalanma�yarõąõnda�garip�ve�ironik�bir�bi�imde�g��-

lerini�birleątirmektedir.�Dõąarõdan�bir�g�zlemciye�g�z�kamaątõrõcõ�bir�dinamizm�ve��eąitlilik�gibi�g�r�nebilecek�bu�durum,�farklõ��õkar�gruplarõnõn�Ðhem�ekonomik�hem�de�varoluąsal�anlamdaÐ�yeni�rejime�dahil�olmanõn�yolunu�ve�koąullarõnõ�bul-ma�savaąõdõr.�ăstanbul�2010�Avrupa�K�lt�r�BaąkentliĂi�operasyonu,�her�ne�kadar�meyvalarõnõ�b�y�k�bir�sõkõntõyla�ve�d�ą�k�bir�hõzla�veriyor�olsa�da�(ki�bu�sõkõntõ-nõn�temelinde�Òenformel�k�reselleąmeÓ�devresinden�miras�kalan�politika�yapma�bi�imlerinin�h�l��daha�tedav�lde�olmasõnõn�yattõĂõ�s�ylenebilir)�meąruiyetini�k�-reselleąmeye,�kentin�imajõnõ�pazarlamaya,�kõsacasõ�bir�ăstanbul�markasõna�yatõrõma�endekslediĂi�s�rece�y�kselen�bir�s�ylem�g�r�n�m��vermektedir.�ăstanbul�2010Õun�Aąil�topuĂu,�kentin�neoliberal�politikalarla�ąekillendirilmesi�s�recinin�kendisinin�yarattõĂõ�dõąlayõcõ�dinamiklerdir.�

Y�ksek�orandaki�iąsizlik,�niteliksiz�iąg�c�n�n�hõzla�sanayiden�uzaklaąan�yeni�ekonomiye�dahil�edilememesi�ve�kõrsal�kesimden�Ðkomąu��lkelerden�ve�ąimdiler-de�AfrikaÕdanÐ�gelen�ve�durmak�bilmeyen�g��men�akõnõyla�ăstanbul,�toplumsal�dõąlanma�i�in�gerekli�ąartlarõn�bir�araya�geldiĂi�bir�kent�haline�gelmiątir.16 ăstan-bul�n�fusunun�son�yedi�yõlda��zellikle�g��ler�sonucu�ne�kadar�b�y�k�oranda�arttõ-Ăõ�g�z��n�nde�bulundurulunca�<2000Õde�10�milyon�olan�n�fus�2007Õde�12�milyonu�ge�ti<�toplumsal�sorunun��l�eĂi�g�zler��n�ne�serilir.�Ancak�kentin�yeni�se�kinleri�piyasa�temelli�iliąkilerin�dõąlayõcõ�dinamikleriyle�ilgilenecek�toplumsal�vizyondan�yoksundur.�Aksine,�t�m�se�kin��õkar��evreleri�kentin�yeni�ekonomisinden�nasiple-rini�alabilmek�ve��õkarlarõnõ�artõrabilmek�amacõyla�iktidar�peąinde�yarõąmaktadõr.�

Kiąisel��õkara�odaklanan�neoliberalizme�karąõ�bir�ila��icat�edilmediĂi�s�rece,�giderek��st��ste�binen�dõąlayõcõ�dinamiklerin�sosyal��atlaklar,�b�l�nmeler�ve��a-tõąmalarla�sonu�lanmasõ�g��l��bir�ihtimaldir.�K�reselleąmenin�bu�yeni�evresi,�kentlilerin�g�ndelik�hayatõn�temel�koąullarõnõ�belirlemek�yolunda�g�sterdiĂi�k�-��k��l�ekli�ve�bireysel��abalarõ�zayõflatan�k�resel�kapitalist�dinamiklerin�devasa��l�eĂi�ve�g�c�yle�tanõmlanmaktadõr.�Bu�neoliberal�program�g��s�zl�Ă�n�politik�tutuculuĂu�ve�otoriter�rejimi�beslediĂi�acõmasõz�bir�senaryo�haline�gelmeden,�yeni�bir�kent�ve�k�lt�r�siyasetine�ve�Neil�Brenner�ve�Nik�TheodoreÕun�ifade�ettiĂi�gibi,�Òąu�anki�neoliberal�saldõrõnõn�bastõrõlmasõ�i�in�gerekli�stratejileri�hayal�edip�ve�de��stelik�uygulamaya�koyacakÓ�yeni�bir�perspektife�belirgin�bir�ihtiya��duyulmak-tadõr.17 ăstanbul�2010�Avrupa�K�lt�r�BaąkentiÕnin�uzun�d�nemde�baąarõsõzlõĂõ�tam�da�bu�Ankara-ăstanbul�h�k�metleri�g�d�m�ndeki�marka�politikasõna�ken-dini�g�bekten�baĂlamõą�olmasõ�ve�ăstanbullularõn�kamusal��õkarlarõnõ�kollamada-ki�vizyon�eksikliĂidir.�

2010�giriąiminin�baąlangõ�ta�artik�le�etmeye��alõątõĂõ�ve�Avrupa�BirliĂi�tarafõn-dan�da�g�zetilerek�vurgulanan�sanat�ve�k�lt�r�aracõlõĂõyla�sivilleąme�ve�demokra-tikleąmenin��emberini�geniąletme�ve�derinleątirme�hedefi�bu�vizyonu�besleyecek�sosyal�akt�rlerin�g��lenmesini�beklemektedir.

��!S TA NBUL’DA PL A NL A M A : MEK  NIN Y EN !DEN ÜRE T !M ! V E SINIF SA L SONUÇL A R

7 !stanbul’un planlama giri"imlerine bakıldı#ında önce yabancı ardından yerli uzmanların göreve getirildi#i !stanbul Nazım Planlama Bürosu gibi kurumsal giri"imlerin de uzun soluklu olmadı#ını görüyoruz. 1980 sonrası olu"an bu kurumsal bo"lu#un 2005 yılında !stanbul Metropoliten Planlama ve Kentsel Tasarım Merkezi (!MP) adıyla yeni bir planlama aktörü olarak do#u"una "ahit olduk. Ancak herhangi bir internet sitesi, kamuya açık ilanı, yayını olmayan !MP hem yasal hem de toplumsal olarak me"ru ve bilinen bir aktör haline gelemedi. Bu eksiklikten yararlanan bir giri"imcinin !MP’nin adıyla açtı#ı internet sitesi için bkz. http://www.istanbulmetropolitenplanlama.com/ eri"im tarihi: 07.12.2009.8 Avrupa’daki orta büyüklükteki bazı kentlerin nüfusları incelendi#inde Kopenhag 501.664, Bologna 374.425, Leipzig 498.491, Bilbao 352.317 olarak görülüyor. Urban Audit 2004. http://www.urbanaudit.org/CityPro-files.aspx , eri"im tarihi 7 Aralık 2009.9 Louis Althusser, !deoloji ve Devletin !deolojik Aygıtları (çev. Y. Alp-M. Özı"ık), !leti"im Yayınları, !stanbul, 1994.10 Erbatur Çavu"o#lu, Hege-monik Bir Süreç Olarak Türkiye Kentle"mesi, yayımlanmamı" dok-tora tezi, MSGSÜ, !stanbul, 2004.

olmayan�bir�nitelik�taąõdõĂõ,�ăstanbul�n�fusunun��ok�az�bir�kõsmõnõn�k�resel�m�ąteri�tanõmõna�uyduĂu�s�y-lenebilir.�T�m�k�resel�kentlerin�benzer�bir�ikili�yapõsõ�bulunduĂu�iddia�edilse�de,�ăstanbul�i�in�bu�ikili�yapõ-nõn�her�iki�tarafõnõn�da�bilinen�k�reselleąme�s�re�leri-nin�tipik��zelliklerini�g�stermediĂi�ileri�s�r�lebilir.�

DiĂer�taraftan�b�t�n�bu�akõąlar�ve�bu�akõąlara�ilią-kin�sayõlar�ile�oranlarõn�ăstanbulÕun�k�resel�d�Ă�m�noktalarõ�i�indeki�hiyerarąik�konumu,�itibarõ�ve�bili-nirliĂiyle�de�doĂrudan�iliąkili�olduĂu�g�r�l�yor;���n-k��bir�kentin�k�reselliĂi�konusunda,� istatistiklerin�yanõ�sõra�uluslararasõ�ą�hret�ve�itibarõ�da�b�y�k��nem�taąõmaktadõr.�Ortalama�bir�Avrupalõnõn�tahayy�l�nde�mistik�bir�ăslam�kenti�pazarlanabilir�bir�kimlik�gibi�dursa�da,�ăstanbulÕun�develerin�dolaątõĂõ,�kadõnlarõn�so-kaĂa��õkmadõĂõ�bir�kent�olarak�algõlanmasõyla�k�resel�kent�olma�hayalinden�epey�uzak�bir�noktaya�d�ąt�Ă�,�ciddi�bir�marka�tasarõmõ,�imaj�ve�itibar�y�netimi��alõą-masõna�gereksinim�duyulduĂu�da�s�ylenebilir.

!S TA NBUL , PL A NL A M A S !S T EM ! V E MEK Â NIN Y EN !DEN ÜRE T !M !

ăstanbulÕun�kentsel�tarihi�s�rekli�baąarõsõz�planla-ma�giriąimleri,�plansõz�kentsel�m�dahaleler�ve�plan-lamaya�diren�lerin�iliąkisi�baĂlamõnda�okunabilir.��zellikle�1950�sonrasõnda�ăstanbulÕun�planlõ�bir�kent�y�netimi� d�neminin� var� olmadõĂõ� s�ylenebilir.7�Kuąkusuz,�kaynaklarõn�kentleąme�deĂil�kalkõnma�ve�savunmaya�ayrõlmasõ�ve�planlama�sisteminin�sorun-larõnõn�yanõ�sõra�kentin�biriken�sorunlarõ�ve�kente�y�nelik�kitlesel�g���de�bunda�pay�sahibi�olmuątur.�N�fusu�15�milyona�yaklaąan�sorunlu�bir�dev�met-ropole�her�yõl�300-500�bin�yeni�kentlinin�eklenmesi�aslõnda�her�yõl�orta�b�y�kl�kte�bir�metropol�n8�inąa�edilmesini�gerektirmektedir.�Bu,�ge��geliąen�bir��lke�ekonomisi�i�in�b�y�k�bir�y�kt�r.�Nitekim�T�rkiyeÕde�kentleąme,�devlet�eliyle�yapõlamayan�planlar�ve��retilemeyen�kentsel�hizmetlerin��eąitli�enformel�ve�kendiliĂinden�y�ntemlerle�ikame�edildiĂi�bir�kentleąme�dene-yimi�olarak�okunabilir.

T�rkiyeÕde�devlet�ile�sõnõflar�arasõndaki�iliąkilerin�tarihsel�olarak�hegemonik�bir�yapõ�taąõdõĂõ�s�ylenebilir.�Althusserci�bir�ifadeyle,�Devletin�ădeolojik�Aygõtlarõ�(DăA)�ve�Baskõ�Aygõtlarõ�(DBA)�aracõlõĂõyla�kimi�zaman�baskõ�ve�zor�kullanõlarak,�kimi�zaman�ikna�ve�rõza��retilerek�iktidarõn�devamlõlõĂõ�saĂlanmõątõr.9�Mek�nõn�yeniden��retimi�ve�yeniden�daĂõtõmõ�politikalarõ�da�her�d�nemde�farklõ�ąekilde�uy-gulanmõą�olsa�da�hegemonik�bir�ara��ąeklinde�deĂerlendirilebilir.10�1923-1950�d�-neminde�n�fusun�b�y�k�b�l�m��kõrsal�alanda�yaąarken�tarõmsal�topraĂõ�yeniden�daĂõtmayõ�benimseyen�devlet,�1950-1980�d�neminde�bu�kez�kentsel�araziyi�daĂõtmõą�ya�da�bu�alanlarõn�iągaline�g�z�yummuątur.�1980�sonrasõnda�tarõm�ve�orman�alanla-

�� K ÜR E SE L L E $E N !S TA NBUL’ DA E KONOM !

4 2009 tarihli !stanbul Çevre Düzeni Planı Raporu’nda “!stanbul’a gelen yabancı ziyaretçi sayısı, Barselona’nın %76’sı, Londra’nın %30’u, Paris’in ise %14’ü kadardır” denilmektedir. Raporun “Nüfus Yapısı” ve “Göçler” ba"lıklarında yabancı uyruklu nüfusa dair herhan-gi bir de#erlendirme bulunmaması da !stanbul’un domestik karakterli bir kozmopolitan yapı sergiledi#inin göstergesidir.5 http://www.mimdap.org/w/?p=27447, eri"im tarihi 7 Aralık 2009.6 http://www.mimdap.org/w/?p=27447, eri"im tarihi 7 Aralık 2009.

olursak,�k�resel��zellikler�g�stermesi�gereken�kentin�s�z�konusu�akõąlarla�iliąkisinde�hem��retici�ve�daĂõtõcõ�hem�de�alõcõ�ve�t�ketici�olmasõ,�bu�akõąlarõn��eąitliliĂi-nin,�kalitesinin�ve�oranlarõnõn�y�ksek�olmasõ�beklene-cektir.

�rneĂin�insan�akõąlarõ�a�õsõndan�bakacak�olursak,�ăstanbullularõn�b�y�k��oĂunluĂu�i�in�bõrakõn�yurtdõąõ-na��õkmayõ,�TaksimÕe��õkmanõn�bile��oĂu�kez�m�mk�n�olmadõĂõnõ�g�r�yoruz.�Kente�y�nelik�insan�akõąlarõna�baktõĂõmõz�zaman,�ăstanbulÕda�yaąayan�geliąmią�batõ-lõ��lkelerden�gelen�yabancõlarõn�kent�n�fusu�i�inde-ki�oranõnõn4�2000�yõlõnda�%0.6�seviyesinden�2007Õde�%2Õlere�doĂru�ilerlediĂini,�n�fus�i�indeki�toplam�ya-bancõ�uyruklularõn�oranõnõn�ise�yine�marjinal�kaldõĂõnõ,�bu�oranõn�k�resel�kent�sayõlabilecek�Londra,�Br�ksel,�Paris,�Amsterdam�gibi�kentlerde�kimi�zaman�%50Õlerin��zerine��õktõĂõnõ,�kente�y�nelik�ge�ici�insan�akõąlarõnda�da��oĂunluĂun�d�ą�k�k�r�marjlõ�turist,��Ărenci,�m�lteci�ya�da�t�ccar�akõąlarõndan�oluątuĂunu�s�yleyebiliriz.5

Bilgi�ve�teknoloji�akõąlarõ�konusunda�da�ăstanbulÕun�mevcut�toplumsal�yapõsõyla�yetersiz�bir��retici�olduĂu,�dõąarõya�hemen�hi�bir�yenilik�g�ndermediĂi,�k�resel�bilgi�ve�teknolojilere�katkõsõnõn�son�derece�sõnõrlõ�olduĂu,��stelik�bu�havuzdan�da�yeterin-ce�faydalanamadõĂõ�s�ylenebilir.�

K�lt�r�ve�imaj�akõąlarõ�a�õsõndan�da�benzer�bir�tablo�bulunduĂunu;�genellikle�t�ketim�k�lt�r�ne�uygun�ana�damar�akõąlarõn�s�z�konusu�olduĂunu;�marjinal�k�l-t�rel�akõm,�d�ą�nce,�yaąam�bi�imi�ve�imajlarõn�totaliter�rejimlere,�genel�geleneksel�d�ą�nme�bi�imlerine�takõldõĂõnõ�ya�da�b�y�k�m�cadeleler�sonucu�kendine�niąler�ya-ratabildiĂini�s�ylemek�m�mk�n.

Mal�akõąlarõnda�da�y�ksek�teknolojili�ve�y�ksek�katma�deĂerli��r�nlerin�dõąa-rõdan�kente�doĂru�olduĂu,�ăstanbulÕdan�dõąarõ�doĂru�giden�d�ą�k�katma�deĂerli,�emek-yoĂun��r�nlerin�ve�ăstanbulÕun��retici�deĂil�aracõ�olduĂu�mallarõn��oĂun-lukta�olduĂu�s�ylenebilir.��DP�RaporuÕnda�belirtilen�ăstanbulÕdaki�kiąi�baąõna�d�-ąen�ortalama�2600�dolar�d�zeyindeki�milli�gelir�k�resel�bir�m�ąteri�olmayõ�olanaklõ�kõlmasa�da,�t�ketim�k�lt�r�n�n�her�ge�en�g�n�yaygõnlaątõĂõ�ve�kentin�geniąleyen�bir�pazar�haline�geldiĂi�g�zlemlenebilir.�Yine�sermaye�akõąlarõ�a�õsõndan�ăstanbulÕun�diĂer�akõąlardaki�ve�genel�itibarõndaki�dezavantajlar�nedeniyle��nemli�ayrõcalõklar�ve�garantili�kazan�lar�sunmadõk�a�sermayeyi��ekmekte�zorlandõĂõ�ileri�s�r�lebilir.�ăstanbul�merkezli�sermayenin�dõą�yatõrõmlarõ�ise�k���k��l�ekli�ve�k�resel�olmaktan��ok,�aĂõrlõkla�OrtadoĂu�hinterlandõna�y�nelik�g�r�n�yor.

ăstanbul�son��eyrek�y�zyõlda�en�radikal�mek�nsal�d�n�ą�mleri�yaąayan�bir�kent�olarak,�hõzla�b�y�yen,�geliąen�ve�belirli�istatistikler�a�õsõndan�k�resel�bir�baąarõ��y-k�s�n�n�kahramanõ�olarak�da�yorumlanabilmekte.�Nitekim�T�rkiyeÕde�katõldõĂõ�bir�konferansta�Saskia�SassenÕin�verdiĂi�istatistikler,6��rneĂin�ÒăstanbulÕun�insan�serma-yesi�bakõmõndan�ilk�15�kent�arasõna�girmią�olmasõÓ�ve�2000Õli�yõllarla�birlikte�sayõlarõ�hõzla��oĂalan�l�ks�oteller,�alõąverią�merkezleri,�okullar,�bankalar,�markalar,�yabancõ�yatõrõmlar�ăstanbulÕun�k�reselleątiĂi�yanõlsamasõ�yaratabilir.�Ancak�hemen�hemen�t�m�k�resel�akõąlar�baĂlamõnda�ăstanbulÕun�yetersiz�bir��retici�ve�daĂõtõcõ,�kõsõtlõ�bir�alõcõ�ve�t�ketici�olduĂu,�k�reselleąme�baĂlamõnda�s�z��edilen�k�resel�hizmet�ve�aktivitelerin�kent�n�fusunun�b�y�k��oĂunluĂu�i�in�eriąilemeyen�ve�pek�de�anlamõ�

��!S TA NBUL’DA PL A NL A M A : MEK  NIN Y EN !DEN ÜRE T !M ! V E SINIF SA L SONUÇL A R

mücavir alan sınırları içerisinde bu-lunması ve en az elli bin metrekare olması !arttır. Kentsel dönü!üm ve geli!im proje alanlarında bulunan yapıların bo!altılması, yıkımı ve kamula!tırılmasında anla!ma yolu esastır. Kentsel dönü!üm ve geli-!im projesi kapsamında bulunan mülk sahipleri tarafından açılacak davalar, mahkemelerde öncelikle görü!ülür ve karara ba"lanır” !eklindedir.15 Projeksiyon yılı olarak 2023’ün seçilmesi bilimsel de"il sembo-lik bir anlam ta!ıyor. Planlama çalı!maları içindeki projeksiyonlar genellikle 20-30 yıl gibi süreler için yapılırken, 2006-2009 arasında hazırlanan planın 17 ya da 14 yıllık bir kestirimde bulunması planın genel yakla!ımı için de ciddi bir gösterge olarak de"erlendirilebilir.

katlanõlabilir�ve�s�rd�r�lebilir�kõlõnmasõnõ�saĂlasa�da�kentin�ekolojik�s�rd�r�lebilirliĂi�a�õsõndan�son�dere-ce�kõrõlgan�ve�riskli�bir�yapõ�ortaya��õkarmõątõr.�2000�sonrasõ�m�dahaleler�ise�toplumsal�ve�ekonomik�s�r-d�r�lebilirlik�a�õsõndan�da�riskler�taąõmaktadõr.�De-nebilir�ki,�2000Õlere�kadar�mek�n��retimi�ve�daĂõtõmõ�toplumsal�eąitsizlikleri�ve�gelir�daĂõlõmõndaki�bozuk-luklarõ�tadil�edecek�bir�nitelikteyken�2000�sonrasõnda�dezavantajlõ�toplum�kesimlerinin�ve�emek�i�sõnõflarõn�aleyhine�olacak�ąekilde�yeniden�paylaąõlmaktadõr.

ÇDP ’N !N K ÜRESEL BEK L EN T !L ER AÇISINDA N DE"ERL END !R !L MES !

1980�sonrasõ�k�resel�kent�olma�vizyonuna�kavuąan�ăs-tanbul�2009�yõlõnda�bir�ok�meslek�odasõnõn�dava�a�tõ-Ăõ�ve�yargõ�aąamasõ�hen�z�tamamlanmamõą�olan�bir�b�y�k��l�ekli�y�nlendirici�plana�kavuąmuą�oldu.�ăMP�tarafõndan�hazõrlanan�15.06.2009�tarihli,�1/100.000��l-�ekli�ăstanbul��evre�D�zeni�PlanõÕnõn�ama��maddesi�ve�i�eriĂi,�kenti�k�resel�d�ąlerine�ulaątõrmak�i�in�hazõr-landõĂõnõ�g�steriyor.�Peki,�bu�plan�neler��neriyor�ve�ne�kadar�ger�ek�i?

1/100.000��l�ekli�ăstanbul��evre�D�zeni�PlanõÕnõn�vizyonu�Ò�evresel,�toplumsal�ve�ekonomik�s�rd�r�lebilirlik�ilkeleri�doĂrultusunda��zg�n�k�lt�rel�ve�doĂal�kimliĂi-ni�koruyarak�geliąen,�k�resel��l�ekte�rekabet�g�c�ne�sahip�bilgi�toplumuna�d�n�ąen�yaąam�kalitesi�y�ksek�bir�ăstanbulÓ�olarak�belirlenmią.

Planõn�amacõ�ise�ÒăstanbulÕa,�sahip�olduĂu�tarihi,�k�lt�rel�ve�doĂal�kimlik�deĂer-leriyle��zdeąleąen,�kentin��ncelikle�k�lt�r�ve�turizm�alanlarõndaki��st�nl�klerini��n�plana��õkartan,��evresel,�ekonomik�ve�toplumsal�s�rd�r�lebilirlik�ilkelerini�mek�na�yansõtarak�yaąam�kalitesini�y�kselten,�ekonomik�yapõsõnõ�bilim�ve�teknolojiye�dayalõ�ticaret�ve�hizmet�aĂõrlõklõ�bir�ekonomiye�d�n�ąt�ren,�etkin�ve�katõlõmcõ�bir�kent�y�-netimi/y�netiąimi�yapõlandõrmasõnda,�kurumsal�ve�mek�nsal�planlarõnõ�verimli�bir�ara��olarak�kullanan�k�resel��l�ekte�g��lenmią�bir�kent�stat�s��kazandõrmakÓ�ola-rak�belirlenmią,�daha�kõsa�bir�ifadeyle�Òăstanbul��evre�D�zeni�Planõ�ile�ăstanbulÕun�kapsamlõ�bir�yapõsal�d�n�ą�m�s�recinden�ge�erek�k�resel��l�ekte�g��lenmią�bir�kent�olmasõ�ama�lanmaktadõrÓ�denmiątir.

Planda,�mevcut�n�fus�artõąõnõn�devam�etmesi�halinde,�2023�yõlõnda15�ăstanbul�ili�n�fusunun�22-25�milyon�olarak�hesaplandõĂõ,�ancak�plan�hedef�n�fusunun�16�mil-yon�kiąi�olacaĂõ,�doĂuda�D�zce�ve�Bilecik,�batõda�TekirdaĂ�y�n�ne�doĂru�sanayinin�desantralizasyonu�sonucu�bu�hedefin�ger�ekleątirileceĂi,�belirlenen�16�milyon�n�fu-sun�10�ayrõ�alt�b�lgeye�sekt�rel�beklentilere�uygun�olarak�daĂõtõlacaĂõ�s�ylenmektedir.�

#stanbul’da 2007 Yılı Nüfusu, Toplam #!gücü ve 2023 Önerisi

$ mevcut hedefnüfus 12.500.000 16.000.000i!gücü 3.471.400 5.600.000

�����������M¦FLMJ�ÁTUBOCVM��FWSF�%»[FOJ�1MBOÂ�3BQPSV

�� K ÜR E SE L L E %E N #S TA NBUL’ DA E KONOM #

11 Türkiye’deki planlama siste-minin oldukça karma!ık bir yapısı oldu"u söylenebilir. 2000’li yıllar iti-barıyla farklı ölçeklerde, farklı plan türlerini barındıran bu sistem içinde birçok kurumun özel kanunlarla plan yapma yetkisine sahip oldu"u bu kurumlar arasındaki yatay ve dikey ili!kilerin tanımlanmadı"ı ve önemli koordinasyon eksiklikleri bulundu"u görülmektedir.12 5 Mayıs 2004 tarihli bu kanunla Arsa Ofisi’nin kapatılmasının ardın-dan, elindeki arazi stokunun 16.5 milyon m2’den 194 milyon m2’ye çıkması ve ayrıcalıklı kamula!tırma ve plan yapma yetkilerine ula!ması sonucu TOK#, kurulu! amacı dı!ına çıkarak ülkedeki en önemli planla-ma kurumu haline gelmi!tir.13 Haziran 2005 tarihli ve tam adı “Yıpranan Tarihi ve Kültürel Ta!ın-maz Varlıkların Yenilenerek Korun-ması ve Ya!atılarak Kullanılması Hakkında Kanun” olan yasa,$so-nuçları itibarıyla bir yerinden etme aracına dönü!mü!tür.14 3 Temmuz 2005 tarihli kanunun 73. maddesi “Belediye, kentin ge-li!imine uygun olarak eskiyen kent kısımlarını yeniden in!a ve restore etmek; konut alanları, sanayi ve ticaret alanları, teknoloji parkları ve sosyal donatılar olu!turmak, deprem riskine kar!ı tedbirler almak veya kentin tarihi ve kültürel dokusunu korumak amacıyla kent-sel dönü!üm ve geli!im projeleri uygulayabilir. Kentsel dönü!üm ve geli!im projelerine konu olacak alanlar, meclis üye tam sayısının salt ço"unlu"unun kararı ile ilan edilir. Kentsel dönü!üm ve geli!im proje alanlarında yıkılarak yeniden yapılacak münferit yapılarda ilgili resim ve harçların dörtte biri alınır. Bir yerin kentsel dönü!üm ve geli!im proje alanı olarak ilan edi-lebilmesi için o yerin belediye veya

rõnõn�da�imara�a�õlmasõnõn�yanõ�sõra�dikeyde�imar�hak-larõnõn�kullanõmõnõ�d�zenleyerek�kentsel�arsanõn�yeni-den�daĂõtõmõnõ�yapan�devlet,�2000�sonrasõnda�kentsel�d�n�ą�m�projeleriyle�kentsel�rantõ�yeniden�daĂõtan�bir�politika�izlemektedir.�

Mek�n�politikasõ�her�d�nemde�reel�zenginliĂi�d�-zenleyemeyen�devlet�i�in�bir�ikame�politikasõ�olarak�iąlev�g�rm�ąt�r.�ăstanbul��zelinde,�1980��ncesi�kent-li�t�ketici�orta�sõnõfõn�oluąmasõ�i�in�kentsel�topraĂõn�iągaline�sessizce�onay�verilirken,�80�sonrasõ�yaąanan�eąitsizlik�ve�yoksullaąma,�yapõlan�imar�aflarõ�ve�daĂõ-tõlan�imar�haklarõyla�katlanõlabilir�hale�getirilmeye��alõąõlmõątõr.��zal�d�nemindeki�imar�aflarõ,��zellikle�toplumun�kaybeden�kesimlerinin�barõnma�alanlarõna�hukuki�meąruiyetin�yanõ�sõra�4�kata�kadar�imar�izni�vererek�ciddi�bir�dolaylõ�gelir�transferi�saĂlamõą,�bir�nevi�toplumsal��imento�iąlevi�g�rm�ąt�r�denebilir.�Bir�anlamda,�emek�i�sõnõflar�ve�dezavantajlõ�toplum�kesimlerine�tavizler�verilerek�sistem�tadil�edilmiątir.�2000�sonrasõnda�ise�mek�nõn�yeniden��retimi�ve�daĂõ-tõlmasõnda�farklõ�bir�aąamaya�gelindiĂi�s�ylenebilir.�

Neoliberal�d�nem�boyunca�bozulan�ekonomi,�d�-ąen�reel�gelirler�ve�artan�eąitsizlikleri�belirli��l��de�ta-dil�etmenin�temel�yollarõndan�biri,�mek�nõn�yeniden��retimi�ve�daĂõtõmõ�olmuątur.�Hem�bireyler,�hem�ser-maye�gruplarõ�hem�de�bizzat�yerel�y�netimler�ve�mer-kezi�h�k�met�birimleri�i�in��eąitli�kentsel�yatõrõmlar�aracõlõĂõyla�gelir�artõrmak�temel�bir�stratejiye�d�n�ą-m�ąt�r.11�Bu�yatõrõmlar�i�in�kentsel�geliąmenin��nce-den�satõn�alõnan�arazilere�doĂru�y�nlendirilmesi,�imar�hukukunun�zorlanmasõ�ve�kentsel�topraĂõn�ayrõcalõklõ�imar�haklarõyla�donatõlmasõ�t�r�nden�spek�latif�y�n-temler�se�ilmiątir.�

2000�sonrasõ�ise�g��l��yerel�ve�merkezi�iktidar�meą-ruiyetine�dayanõlarak�mek�nõn�yeniden��retiminin�yasal�mekanizmalarõ�devreye�sokulmaya�baąlanmõątõr.�2004�yõlõndaki�2985�sayõlõ�Kanun�ile�TOKăÕnin�yeni-den�yapõlandõrõlmasõ�ve�yetkilerinin�aąõrõlaątõrõlma-sõ,12�2005�yõlõndaki�5366�sayõlõ�Kentsel�Yenileme�Ka-nunu,13�2005�yõlõndaki�5393�noÕlu�Belediye�Kanunu,14�d�n�ą�m�projeleri,�6831�sayõlõ�Orman�KanunuÕnun�2.�maddesi�b�bendine�g�re�orman�alanõ�sõnõrlarõndan��õ-karõlan�alanlara�iliąkin�2B�Uygulamalarõ,��DP�gibi�ya-sallaątõrõlmõą�planlama�ara�larõyla�kentsel�m�lkiyetin�el�deĂiątirmesinin�yeni�yollarõ�a�õlmõą,�d�nemin�man-tõĂõna�uygun�yeni�sermaye�gruplarõ�yaratõlmõą,�bir�ok�mahalle�k�Ăõt��zerinde�yasallaątõrõlmõą�olan�zorla�ye-rinden�edilme�s�re�lerine�maruz�bõrakõlmõątõr.

2000��ncesi�mek�nsal�m�dahaleler,�eąitsizliklerin�

��!S TA NBUL’DA PL A NL A M A : MEK  NIN Y EN !DEN ÜRE T !M ! V E SINIF SA L SONUÇL A R

b�y�k�projeler�ve�yatõrõm�kararlarõ�bir�arada�deĂerlendirildiĂinde,�planõn�hedefle-rine�ulaąmasõnõn�kolay�olmadõĂõ�g�r�lmektedir.

!stanbul Çevre Düzeni Planı’nın Alt Bölgeleri

1

2

3

4

5

678

9 10

�����������M¦FLMJ�ÁTUBOCVM��FWSF�%»[FOJ�1MBOÂ�3BQPSV

1�NoÕlu�Alt�B�lge�i�in,�ÒBeykoz,�Ąile�ve��ekmek�y�il�elerinin�bir�b�l�m�n��kapsamaktadõr.�Bahsi�ge�en�il�elerin�i�me�suyu�havzalarõ�dõąõnda�kalan�b�l�mle-ri�bu�n�fus�b�lgesi�i�inde�ele�alõnmõątõr.�1�NoÕlu�Alt�B�lge,�Anadolu�yakasõndaki�ekolojik-biyolojik�s�rd�r�lebilirliĂin�temelini�oluąturan�orman�alanlarõyla��ev-rilidirÓ�denmektedir.�N�fusun�kõsmi�artacaĂõ,�tarõm�ve�sanayiden�hizmetlere�ge-�ecek�olan�b�lgede�dikkat��eken,�b�y�k��l�ekli�proje�ve�yatõrõmlar�planda�yer�al-mayan�3.�K�pr��g�zerg�hõ�ve��evre�yollarõdõr.�Bu�devasa�yatõrõmõn�b�lgede�olmasõ�en�azõndan�n�fus�hedeflerinin�ger�ekleąme�olasõlõĂõnõ�ortadan�kaldõrmaktadõr.�Bu�b�lge�2B�uygulamalarõ�a�õsõndan�da�en�riskli�b�lgelerden�biridir.�Ayrõca�Ąile�ve�AĂvaÕnõn�geliąme�alanõ,�RivaÕnõn�yat�limanõ�lejantõyla�iąlevlendirilmesi,�Acaris-tanbul�gibi�tartõąmalõ�projeler�de�bu�b�lgededir.�3.�K�pr��ile�ilgili�bir�ok�sermaye�grubunun�arsa�topladõĂõ�y�n�nde�medyaya�yansõyan�haberler�de�d�ą�n�lerek�bu�b�lgenin��ok�ciddi�bir�geliąme�baskõsõ�yaąayacaĂõ�s�ylenebilir.

" Mevcut Hedef Nüfus 251.000 360.000 !#gücü 95.538 126.000

�����������M¦FLMJ�ÁTUBOCVM��FWSF�%»[FOJ�1MBOÂ�3BQPSV

2�NoÕlu�Alt�B�lge�i�in,�ÒAnadolu�yakasõnda�yer�alan�Sancaktepe,��ekmek�y,�Beykoz,�Sultanbeyli,�Pendik�ve�Tuzla�il�elerinin�i�me�suyu�havzalarõ�i�erisinde�yer�alan�kõsõmlarõnõ�kapsamaktadõr.�Ekolojik�s�rd�r�lebilirliĂin�temel�yapõ�taąõ�olan�su�ve�suya�baĂlõ�d�ng�ler�bu�il�elerdeki�n�fus�ve�yapõ�yoĂunluklarõnõn�sõnõrlan-masõnõ�zorunlu�kõlmaktadõrÓ�denmektedir.�Bu�b�lgede�yer�alan�il�eler�ăstanbulÕun�

�� K ÜR E SE L L E $E N !S TA NBUL’ DA E KONOM !

2000�yõlõ�itibariyle,�%32Õsi�sanayi,�%60Õõ�hizmet�ve�%8Õi�de�tarõm�olarak�g�r�len�istihdam�yapõsõnõn�%70�hizmet,�%25�sanayi�ve�%5�tarõm�olarak�deĂiąmesi�hedeflen-miątir.

!stanbul’da 2000 Yılı Sektörel Da%ılım ve 2023 Önerisi

�����������M¦FLMJ�ÁTUBOCVM��FWSF�%»[FOJ�1MBOÂ�3BQPSV

Yapõlan�b�lge�senaryosunda�ăstanbulÕun�hizmet�ve�karar��reten�bir�kent;�Te-kirdaĂ,�Kocaeli,�Sakarya,�Bursa�ve�BilecikÕin�sanayi�kentleri;�Kõrklareli,�Edirne,�Balõkesir�ve��anakkaleÕnin�tarõma�dayalõ�sanayi�kentleri�olmasõ�hedeflenmią,�n�-fusun�da�bu�sekt�rel�senaryoya�g�re�ąekilleneceĂi�varsayõlmõątõr.

Marmara Bölgesi Sektörel Geli#me Senaryosu Haritası

H!ZMET MERKEZ!

SANAY! MERKEZ!

TARIMA DAYALI SANAY!

TUR!ZM GEL!"ME ODA#I

!STANBUL

KOCAEL!

SAKARYA

B!LEC!KBURSA

TEK!RDA#

KIRKLAREL!

ED!RNE

BALIKES!R

ÇANAKKALE

1/100.000 Ölçekli !stanbul Çevre Düzeni Planı Raporu

�DP�ile�doĂal�ve�yapay�eąikler�dikkate�alõnarak�belirlenen�10�alt�b�lge�ve�bu�b�lgelerdeki��alõąan�n�fus�ve�sekt�rel�geliąme�beklentileri�ile�mevcut�eĂilimler,�

��!S TA NBUL’DA PL A NL A M A : MEK  NIN Y EN !DEN ÜRE T !M ! V E SINIF SA L SONUÇL A R

! Mevcut HedefNüfus 1.530.000 2.300.000"#gücü 396.632 805.000

�����������M¦FLMJ�ÁTUBOCVM��FWSF�%»[FOJ�1MBOÂ�3BQPSV

4�NoÕlu�Alt�B�lge�i�in,�ÒAnadolu�yakasõnõn��ekirdek�il�eleri�olan��sk�dar�ve�Kadõk�y�il�eleri�ile�bunlarõn�uzantõsõ�olarak�geliąen��mraniye�ve�Ataąehir�il�ele-rini�kapsamaktadõr.�Merkez�fonksiyonlarõnõn�yer�se�imi�ile�b�lgenin�kõsmi�ola-rak�yeniden�yapõlanmasõ�ger�ekleąecektirÓ�denmektedir.�N�fusun�kõsmi�arttõĂõ,�sanayiden�hizmetlere�ge�en�b�lgede�dikkat��eken�b�y�k��l�ekli�proje�ve�yatõrõm-lar�arasõnda�finans�merkezine�dikkat��ekmek�gerekmektedir.�Toplu�konut�alanõ�olarak�geliąen�AtaąehirÕde��nemli�ofis�ve�ticaret�talebi�yaratacak�bu�b�y�k��l�ek-li�yatõrõm�dõąõnda�Haydarpaąaport�da�son�derece�tartõąmalõ�bir�baąka�g�ndemdir.��mraniyeÕdeki�altmerkez�kararõ�da�orman�alanlarõnõ�ve�su�havzalarõnõ�riske�et-mektedir.�Kadõk�yÕdeki�SalõpazarõÕnõn�kaldõrõlmasõ,�Corner�Hotel�gibi�konular�da��nemli�tartõąma�yaratmõątõr.�Bu�b�lge��zellikle�yapõ�ve�n�fus�yoĂunluĂu�a�õsõn-dan�en�b�y�k�artõąõ�yaąayacak�b�lge�olarak�deĂerlendirilebilir.

! Mevcut HedefNüfus 1.966.000 2.500.000"#gücü 525.264 875.000

�����������M¦FLMJ�ÁTUBOCVM��FWSF�%»[FOJ�1MBOÂ�3BQPSV

5�NoÕlu�Alt�B�lge�i�in,�Òă�me�suyu�havzalarõ�dõąõnda,�Avrupa�yakasõnõn�haya-ti��nem�taąõyan�ekolojik�alanlarõnõ�i�eren�Sarõyer,�Ąiąli�ve�Ey�p�il�eleri�kõsmen�bu�b�lgeye�girmektedirÓ�denilmektedir.�N�fusun�kõsmi�olarak�arttõĂõ,�sanayiden�hizmetlere�ge�en�b�lgede�dikkat��eken�b�y�k��l�ekli�proje�ve�yatõrõmlar,�plan-da�yer�almayan�3.�k�pr��g�zerg�hõ�ve��evre�yollarõdõr.�Bu�devasa�yatõrõmõn�b�l-gede�olmasõ�en�azõndan�n�fus�hedeflerinin�ger�ekleąme�olasõlõĂõnõ�ortadan�kal-dõrmaktadõr.�Burasõ�2B�uygulamalarõ�a�õsõndan�da�en�riskli�b�lgelerden�biridir.�Ayrõca�mevcut�MăA�iąlevlerinin�yoĂunlaątõĂõ�b�lge,�sekt�rel�hedefler�tutturulsa�bile�yapõ�ve�n�fus�yoĂunluĂu�a�õsõndan�spek�lasyona��ok�a�õk�olarak�yorumla-nabilir.�3.�K�pr��ile�ilgili�bir�ok�sermaye�grubunun�arsa�topladõĂõ�y�n�nde�med-yaya�yansõyan�haberler�de�d�ą�n�lerek�bu�b�lgenin��ok�ciddi�bir�geliąme�baskõsõ�yaąayacaĂõ�s�ylenebilir.

�� K ÜR E SE L L E $E N "S TA NBUL’ DA E KONOM "

1980�sonrasõ�aldõĂõ�g��le�geliąmią�ve�b�y�k��l��de�yasadõąõ�konut�b�lgeleri�olarak�ąekillenip�sonradan�yasallaąmõą�alanlarõnõ�kapsamaktadõr.�Tarõmdan�hizmetlere�radikal�bi�imde�ge�en�b�lgede�dikkat��eken�b�y�k��l�ekli�proje�ve�yatõrõmlar�ara-sõnda�Formula�1�ăstanbul�Park,��zel��niversiteler�ve�kapalõ�siteler�bulunmaktadõr.�Ayrõca�su�havzalarõnõn�yakõnõna�b�lgesel�donatõ�D�ve�turizm�merkezi�lejantõ�getiri-len�bu�b�lge�de�yine�2B�uygulamalarõ�a�õsõndan�da�en�riskli�b�lgelerden�biridir.�Bu�b�lgenin�bir�yandan�geliąmesini�s�rd�receĂi,�diĂer�yandan�da�sosyal�ve�mek�nsal�olarak�d�n�ąmeye�devam�edeceĂi,�ancak�sekt�rel�hedefler�ile�n�fus�hedeflerinin�bir�arada�ger�ekleąmeyeceĂi,�tarõmdan�hizmetlere�doĂru�b�ylesi�bir�d�n�ą�m�ola-caksa�n�fus�ve�yapõlaąma�baskõsõnõn��nlenemeyeceĂi�s�ylenebilir.

! Mevcut Hedef Nüfus 672.000 770.000 "#gücü 189.973 269.500

�����������M¦FLMJ�ÁTUBOCVM��FWSF�%»[FOJ�1MBOÂ�3BQPSV

3�NoÕlu�Alt�B�lge�i�in,�ÒEkonomik�ve�toplumsal�s�rd�r�lebilirlik�ilkelerinin�yoĂunlaątõĂõ�Maltepe,�Kartal,�Pendik,�Tuzla�il�eleri�ile�Adalar�il�esini�kapsamakta-dõr.�Anadolu�yakasõndaki�n�fus�yoĂunlaąmasõnõn�olacaĂõ�iki�alt�b�lgeden�biridirÓ�denmektedir.�N�fusun�iki�kat�arttõĂõ,�ancak�sekt�rel�bir�d�n�ą�m�n�yaąanmadõĂõ�b�lgede�dikkat��eken�b�y�k��l�ekli�proje�ve�yatõrõmlar�arasõnda�KartalÕõn�bilgi�ve�teknoloji�temelli�alt�merkez�olarak�belirlenmesi�ve�kruvaziyer�liman��nerilmesi,�Pendik�ve�Tuzla�tersanelerinin�d�n�ą�m�,�Maltepe�vadisinin�Kiptaą,�TOKă�ve��zel�sekt�r�l�ks�konut�yatõrõmlarõ�ve��zel��niversite�yatõrõmlarõyla�geliątirilmesi,�sana-yi�alanlarõnõn�desantralizasyonu,��nl��star�mimar�Zaha�HadidÕe�siparią�edilen�d�-n�ą�m�projesi�ve�Baąõb�y�k,�G�lsuyu,�G�lensu�gibi�hukuki�durumu�netleąmemią�mahallelerin�d�n�ąt�r�lmesi�sayõlabilir.�Marmara�DeniziÕne�yeni�yapay�sosyal�et-kinlik�adalarõ��ng�r�lmesi�de�son�derece�tartõąmaya�a�õk�bir�karar�olarak�g�r�n�-yor.�Bu�b�lgenin�mek�nsal�a�õdan�b�y�k��l��de�farklõlaąacaĂõ�ve�m�lkiyet�el�de-Ăiątirmelerinin�en�yoĂun�yaąanacaĂõ�yerlerden�biri�olacaĂõ�ileri�s�r�lebilir.

��!S TA NBUL’DA PL A NL A M A : MEK  NIN Y EN !DEN ÜRE T !M ! V E SINIF SA L SONUÇL A R

ren�86.250�konut�ve�beklenilen�345.000�ek�n�fus�ile�b�lge�b�t�n��i�in�plan�hedef�n�fusunun�aąõlmasõ�kaygõ�vericidir.��te�yandan�b�lgede�g�rece�yakõn�tarihli�sanayi�yatõrõmlarõnõn�bulunuyor�olmasõ�ve�bunlarõn�tasfiyesi,�ciddi�bir�sosyal�ve�mek�nsal�d�n�ą�m�n�de�bu�b�lgede�yaąanacaĂõ�izlenimi�doĂurmaktadõr.�Yapõlan��ng�r�de�b�lgenin�n�fusu�230.000�kadar�artarken�toplam�iąg�c�n�n�370.000�kiąi��oĂalmasõ�da�dikkat��ekicidir.�

! Mevcut HedefNüfus 3.120.000 3.350.000"#gücü 803.086 1.172.500

�����������M¦FLMJ�ÁTUBOCVM��FWSF�%»[FOJ�1MBOÂ�3BQPSV

8�NoÕlu�Alt�B�lge�i�in,�ÒB�y�k�ekmece�ve�K���k�ekmece�G�lleri�arasõnda�yer�alan�Avcõlar,�Beylikd�z�,�Esenyurt,�Baąakąehir�ve�B�y�k�ekmece�il�elerini�kapsa-maktadõrÓ�denmektedir.�Toplam�iąg�c��sayõsõnõn�3�kata��õktõĂõ,�tarõmdan�sanayiye�d�n�ąen�b�lgede�dikkat��eken�b�y�k��l�ekli�proje�ve�yatõrõmlar�arasõnda�kenti�i�sanayinin�Hadõmk�y�b�lgesine�y�nlendirilmesi,�b�lgenin�ve�Avcõlarõn�Altmerkez�olarak�geliątirilmesi�en�baąta�sayõlmalõdõr.�400�civarõnda�endemik�t�r�n�yaąadõĂõ�K���k�ekmece�G�l�Õn�n�i�me�suyu�havzasõ�olmaktan��õkarõlmasõ�bir�ekolojik�yõ-kõmõ�iąaret�etmektedir.�Sazlõdere�BarajõÕnõn�g�neyinin�yakõn�mesafeli�koruma�ku-ąaĂõ�bile�g�z�ardõ�edilerek�yerleąime�a�õlmasõ�bir�baąka�ekolojik�risktir.�B�lgenin�ekolojik�ve�arkolojik�sit��zellikleri�yok�sayõlarak��niversite�alanõ�olarak�belirlen-mią�olmasõ�da�son�derece�sorunlu�bir�karardõr.�Meri�1/5000��l�ekli�planlarõnõn�top-lam�n�fus��ng�r�s��2.200.000�kiąi�olan�bu�b�lge,��zellikle�yapõ�ve�n�fus�yoĂunlu-Ău�a�õsõndan�en�b�y�k�artõąõ�yaąayacak�b�lgelerden�biri�olarak�deĂerlendirilebilir.�

! Mevcut HedefNüfus 990.000 1.350.000"#gücü 165.432 472.500

�����������M¦FLMJ�ÁTUBOCVM��FWSF�%»[FOJ�1MBOÂ�3BQPSV

�� K ÜR E SE L L E $E N "S TA NBUL’ DA E KONOM "

! Mevcut HedefNüfus 335.000 400.000"#gücü 126.261 140.000

�����������M¦FLMJ�ÁTUBOCVM��FWSF�%»[FOJ�1MBOÂ�3BQPSV

6�NoÕlu�Alt�B�lge�i�in,�ÒăstanbulÕun�merkezi�niteliĂinde�olup,��oĂunluĂu�MăA�fonksiyonlarõnõ�kapsayan�Beąiktaą,�Ąiąli,�BeyoĂlu,�Ey�p,�Fatih,�Gaziosmanpaąa,�Sul-tangazi,�Bayrampaąa,�Zeytinburnu�ve�KaĂõthane�il�elerini�i�ine�almaktadõrÓ�den-mektedir.�N�fusun��ok�artmadõĂõ,�sanayiden�hizmetlere�ge�en�b�lgede�dikkat��eken�b�y�k��l�ekli�proje�ve�yatõrõmlar�arasõnda�Tarlabaąõ,�Sulukule,�S�leymaniye,�Fener-Balat�gibi�5366�sayõlõ�Yasa�kapsamõnda�yenilenmesi�g�ndeme�gelen�tarihi�kentsel�alanlar,�deprem�riski�sebebiyle�d�n�ąmesi�planlanan�yerleąik�konut�alanlarõ,�sekt�rel�d�n�ą�m��tasarlanana�sanayi�alanlarõ�ve�Maslak�MăAÕsõ�ile�Galataport,�Zeyport�gibi��eąitli�liman�ve�lojistik�yatõrõmlarõ�dikkat��ekmektedir.�Mecidiyek�y�Lik�r�Fabrika-sõ,�Beąiktaą�T�t�n�Deposu,�Zincirlikuyu�Karayollarõ�arazisi,�Four�Seasons�Oteli�gibi�taąõnmazlar�ve�bu�b�lgede�ayrõcalõklõ�imar�haklarõna�sahip�yeni�yatõrõmlar�ąimdiden�tartõąma�konusu�olmuątur.�Bu�b�lgedeki�rant�artõąlarõnõn,�ayrõcalõklõ�imar�uygula-malarõnõn�ve�m�lkiyet�el�deĂiątirmelerinin�s�receĂini��ng�rmek�m�mk�nd�r.�B�l-genin�n�fusunun�azalacaĂõ��ng�r�s��de�ger�ek�i�g�r�nmemektedir.

! Mevcut HedefNüfus 3.338.000 3.100.000"#gücü 968.720 1.085.000

�����������M¦FLMJ�ÁTUBOCVM��FWSF�%»[FOJ�1MBOÂ�3BQPSV

7�NoÕlu�Alt�B�lge�i�in,�ÒN�fus�ve�yapõ�yoĂunluklarõnõn�y�ksek�olduĂu�Bakõr-k�y,�Esenler,�BaĂcõlar,�G�ng�ren,�Bah�elievler,�Baąakąehir�ve�K���k�ekmece�il�e-lerini�kapsamaktadõrÓ�denmektedir.�N�fusun�kõsmi�arttõĂõ,�sanayiden�hizmetlere�ge�en�b�lgede�dikkat��eken�b�y�k��l�ekli�proje�ve�yatõrõmlar�arasõnda�TOKăÕnin�ve�KiptaąÕõn�konut�projeleri�bulunmaktadõr.�Sadece�Kayabaąõ�projesinde��retimi�s�-

��!S TA NBUL’DA PL A NL A M A : MEK  NIN Y EN !DEN ÜRE T !M ! V E SINIF SA L SONUÇL A R

16 !stanbul’un nüfusu 1970 yılında 3 milyon iken, 1990’da 7.3 milyona, 2007’de ise 12.5 milyona ula"mı"tır.

# Mevcut HedefNüfus 243.000 320.000!"gücü 146.248 112.000

�����������M¦FLMJ�ÁTUBOCVM��FWSF�%»[FOJ�1MBOÂ�3BQPSV

Sonu��olarak;� 1,� 2,� 5� ve� 10�noÕlu� alt� b�lgelerin�ăstanbulÕun�orman�varlõĂõ�ve�su�havzalarõ�a�õsõndan,�1,�2,�3,�8,�9�ve�10�noÕlu�alt�b�lgelerin�ăstanbulÕun�tarõm-sal�topraklarõ�a�õsõndan�hassas�olunmasõ�gereken�ve��nemli�n�fus�baskõsõna�maruz�kalacak�b�lgeler�olduĂu;�3,�4,�5,�6,�7,�8�noÕlu�alt�b�l-gelerin�ise�yapõ�ve�insan�yoĂunluĂu,�arsa�spek�lasyonu�ve�m�lkiyet�el�deĂiątirme-leri�konusunda�riskli�b�lgeler�olduĂu�g�r�lmektedir.�

Alt�b�lgeler�i�in��nerilen�iąlevler,�plan�kararlarõ�ve�yatõrõmlar�ve�doĂal�eąik�analizleri�bir�arada�incelendiĂinde�planõn�ne�n�fus�ve�sekt�rel�hedefleri�tuttura-bilmesi�ne�de�ekolojik�eąikleri�koruyabilmesi�olanaklõ�g�z�kmektedir.�

Plan�RaporuÕnda�ÒMevcut�dokuya�yerleątirilebilecek�ek�n�fusun�(emme�kapa-sitesi)�yaklaąõk�1�milyon�kiąi�olduĂu�kentte,�yeni�geliąme�alanlarõna�yerleąebilecek�ek�n�fus�yaklaąõk�2.5�milyon�olarak�belirlenmiątirÓ�denmekte�ve�hedef�n�fusun�16�milyon�olduĂu�ifade�edilmektedir.�

ăstanbul�kentinin�n�fus�geliąimine�baktõĂõmõzda�neredeyse�her�yirmi�yõlda�bir�n�fusun�ikiye�katlandõĂõnõ�g�rmekteyiz:16�Buna�g�re,�12.5�milyon�olduĂu�s�yle-nen�ăstanbul�n�fusu�planõn�projeksiyon�yõlõnda�da�25�milyon�civarõna�ulaąabilir;�nitekim��DP�kapsamõnda�yapõlan��eąitli�projeksiyon�hesaplarõ�da�22-25�milyon�arasõ�bir�n�fus��ng�r�yor.�Yine�b�lgelerin�1/5000�meri�plan�n�fuslarõ�toplamõ�19�milyonluk�bir�kenti�iąaret�ediyor.�

Alt Bölgelere Göre 2007 Yılı Nüfusu, Meri Plan Nüfusu ve 2023 Önerileri

Konum Alt Bölge No Mevcut Nüfus (TU!K 2007)

1/5000 Meri Plan Nüfusu

1/100000 Ölçekli ÇDP Öneri Nüfus

Anadolu

1 251.440 534.816 360.0002 672.587 915.929 770.0003 1.530.418 2.755.171 2.300.0004 1.966.399 2.814.579 2.500.000

Avrupa

5 335.468 373.396 400.0006 3.338.680 3.295.884 3.100.0007 3.119.711 3.491.975 3.350.0008 990.409 2.191.043 1.350.0009 125.364 1.162.814 1.550.00010 243.360 1.653.340 320.000Anadolu 4.420.844 7.020.495 5.930.000Avrupa 8.152.992 12.168.452 10.070.000TOPLAM 12.573.836 19.188.947 16.000.000

�����������M¦FLMJ�ÁTUBOCVM��FWSF�%»[FOJ�1MBOÂ�3BQPSV

Buna�raĂmen��DPÕnin�ekolojik�gerek�elerle�hedef�n�fus�olarak�16�milyonu�se�mesi�hem�zor�ve�naif�bir�hedef,�hem�de�ciddi�sosyal�ve�ekonomik�sonu�larõ�ola-bilecek�bir�karar�niteliĂi�taąõyor.

�� K ÜR E SE L L E $E N !S TA NBUL’ DA E KONOM !

9�NoÕlu�Alt�B�lge�i�in,�ÒăstanbulÕda�yeni�geliąimin�en�yoĂun�yaąanacaĂõ�b�lgedir.�Silivri�il�esini�kapsayan�bu�b�lgede�Ortak�y,��anta,�DeĂirmenk�y,�B�y�k�avuąlu,�Selimpaąa,�Kavaklõ�ve�G�m�ąyaka�yerleąimleri�mevcutturÓ�denmektedir.�N�fusun�12,��alõąabilir�n�fusun�10�kat�artacaĂõnõn�varsayõldõĂõ,�tarõmdan�sanayi�ve�hizmetlere�d�n�ąen�b�lgede�dikkat��eken�b�y�k��l�ekli�proje�ve�yatõrõmlar�arasõnda�SilivriÕnin�bilgi�ve�teknoloji�temelli�alt�merkez�olarak�belirlenmesi�ve�E5Õin�kuzeyine�yeni�bir�havaalanõ��nerisi�mevcuttur.�B�lge�i�in�geliąme�alanõ,�sanayi�alanõ,�lojistik�b�lge,�b�lgesel�donatõ�alanõ,�ileri�teknoloji�alanõ,�fuar�alanõ,�eĂitim,�biliąim�ve�teknolo-ji�alanõ�gibi�lejantlar�istenen�geliąmeyi�saĂlayabilecek�nitelikte�olabilir;�ancak�bu�b�lgenin�2009Õda�yaąanan�sel�felaketine�maruz�kalan�alan�olduĂu,�buraya��nerilen�n�fus�ile�tarõm�alanlarõnõn�ve�yeraltõ�su�kaynaklarõnõn�da�g�zden��õkarõldõĂõ�s�y-lenebilir.�Burasõ�ayrõca�2B�uygulamalarõ�a�õsõndan�da�en�riskli�b�lgelerden�biridir.�Tarõmsal�alanlarõn�yapõlaąmaya�a�õldõĂõnõn�net�ifadeleri,�%45Õten�%14Õe�gerileyen�ta-rõm�istihdamõ�ve�125.000�olan�mevcut�n�fusun�1.5�milyonun��zerine��õkmasõnõn�he-deflenmesidir.��DP�ile�en�radikal�geliąmelerin�bu�b�lgede�yaąanacaĂõ�s�ylenebilir.

# Mevcut HedefNüfus 125.000 1.550.000!"gücü 54.246 542.500

�����������M¦FLMJ�ÁTUBOCVM��FWSF�%»[FOJ�1MBOÂ�3BQPSV

10�NoÕlu�Alt�B�lge�i�in,�ÒAnadolu�yakasõndaki�2�NoÕlu�Alt�B�lge�ile�ortak�karak-terdedir.�Bu�alt�b�lge�Avrupa�yakasõndaki�Arnavutk�y,��atalca�ve�B�y�k�ekmece�il�elerinin�i�me�suyu�havzalarõna�giren�b�l�mlerini�kapsamaktadõrÓ�denmektedir.�Toplam�iąg�c��rakamõnõn�azaltõldõĂõ�tek�b�lge�olan�ve�tarõmdan�hizmetlere�radi-kal�bi�imde�ge�en�bu�b�lgede�b�y�k��l�ekli�proje�ve�yatõrõmlar�arasõnda,��ok��eąitli�yatõrõmlara�olanak�veren�(D)�b�lgesel�donatõ�lejantlarõ�dikkat��ekmektedir.�2B�uy-gulamalarõ�a�õsõndan�da�en�riskli�alanlardan�biri�olan�b�lgede��nerilen�iąlevler�so-nucu�orman�alanlarõnda�yapõlaąma�riski�bulunduĂu�ve�hedef�n�fusun��ok��st�ne��õkõlacaĂõ�tahmin�edilebilir;�nitekim�hõzla�geliąen�konut�alanlarõ�ve�meri�1/5000��l�ekli�planlarõn�toplam�n�fus��ng�r�s��1.650.000�kiąidir.�Planõn�hedef�yõlõ�olan�2023Õe�kadar�n�fusun�%30Õluk�bir�kõsmõnõn�tarõmdan�hizmetlere�ge�iyor�olmasõ�da�bir�baąka�ilgin��tahmindir.�

��!S TA NBUL’DA PL A NL A M A : MEK  NIN Y EN !DEN ÜRE T !M ! V E SINIF SA L SONUÇL A R

24 !stanbul Çevre Düzeni Plan 25 David Harvey, Postmodernli!in Durumu (çev. Sungur Savran), Metis Yayınları, !stanbul, 1997 ve John Urry, Mekânları Tüketmek (çev. R.G. Ö"dül), Ayrıntı Yayınları, !stanbul, 1999.Raporu, s. 610.

yerel�belediyelerce�de�paylaąõlan�kararlõ�bir�kent-sel�d�n�ą�m�furyasõna�d�n�ąm�ą�durumda.�Ancak�TOKă�ve�ăBBÕnin�ăstanbulÕda�1�milyon�yeni�konut�hedefinin�bu�tabloya�birlikte�d�ą�n�lmesi�gereki-yor.�Planda�Avrupa�ile�Anadolu�arasõndaki�denge-sizliĂin�d�zeltilmesi�stratejisi�bulunmasõna�raĂmen�Ò11.645�hektar�olan�geliąme�alanõnõn�11.260�hekta-rõ�Avrupa�Yakasõ,�385�hektarõ�Anadolu�YakasõÕnda��nerilmiątirÓ.24��te�yandan�ăstanbulÕdaki�aąõrõ�ąiąmią�ofis�ve�konut�stoku�ger-�eĂi�de�g�z��n�nde�bulundurulmalõ.�Bu�plan�ger�ekleąebilir�mi?�DayandõĂõ�bir�toplumsal�meąruiyet�var�mõ?�Ger�ekleąecekse�neye�raĂmen�ger�ekleąecek?�Bu�sorularõ�sorduĂumuz�zaman,�bug�ne�kadarki�kentleąme�deneyimleri�kentlerin�zamanla�mek�nsal�ve�sosyal�olarak�deĂiąebildiĂini,�ancak�bu�deĂiąimin�hõzlõ�ve�radikal�yaąandõĂõ�yerlerde�kimliksizleąme,�tarihsizleąme,�spek�lasyon,�tekelleą-me,�toplumsal�ayrõąma�gibi�travmatik�sonu�lar�doĂurduĂunu�g�stermektedir.�2009�onaylõ�planõn�projeksiyon�yõlõnõn�2023�olduĂu�d�ą�n�l�rse��nemli�sosyal,�ekonomik�ve�mek�nsal�d�n�ą�m�hedefleri�olan�bu�planõn�on�d�rt�yõl�i�inde�ger-�ekleąmeyeceĂi�ya�da�telafisi�m�mk�n�olmayan�zararlar�ve�yeni�sorunlar�yarata-caĂõ�ileri�s�r�lebilir.

Nitekim�Plan�RaporuÕnun�Planlama�ălkeleri�b�l�m�nde�ilkelerin�Òinsan�odaklõ�bir�planlama�anlayõąõylaÓ�tanõmlandõĂõ�s�ylense�de�sosyal�adalet,�kentli�haklarõ,�kamu�yararõ�gibi�kavramlardan�s�z�edilmemektedir.�Planõn�paftasõ,�plan�notlarõ�ve�raporuyla�birlikte�bir�b�t�n�olduĂu�d�ą�n�l�rse�ilkesel�olarak�bu�t�r�hassasiyetleri�taąõmamasõnõn��nemli�sorunlar�doĂuracaĂõ�a�õktõr.�Afet�y�netimi�konusunda�il�b�t�n�n�kapsayan�stratejiler,�eylem�planlarõ�ve�etaplamalar��ret-memesi,�bunlarõn�alt��l�ekli�planlarda���z�leceĂini�ifade�etmesi�de��nemli�bir�sorundur.�

Plan�bu�haliyle,�mevcut�eĂilimler�ile�toplumsal�kapasiteleri�g�rmezlikten�gelen,�ger�ek�i�olmayan�ideal�bir�k�lt�r�turizm�eksenli�k�resel�kent�hedefinin�sayõsal�ve�mek�nsal�eąiklerinin�se�ilmesi,�teknik�olarak�ise�meri�planlarõn�b�t�n-leątirilmesi,�TOKă,�KăPTAĄ,�ăETT�ve�Ulaąõm�AĄ�gibi��eąitli�hizmet�birimlerinin�projelerinin�ve�kamu�yatõrõmlarõnõn�eklenmesi,����nc��K�pr�,�t�neller�gibi�tar-tõąmalõ�kentsel�yatõrõmlarõn�gizlenmesi,�ayrõcalõklõ�imar�haklarõna��rt�k�destek�verilmesi�esaslõ�bir�manzume�niteliĂindedir.

!STANBUL’DA MEKÂNIN YEN!DEN ÜRET!M! VE SINIFSAL SONUÇLAR

Kapitalizmin�baąarõsõnõn�mek�nõ�yeniden��retmek�olduĂunu�Harvey�ve�Urry�ile�takip�ileri��eąitli�kereler�vurguladõ.25�Ger�ekten�de�bug�n�ÒmetrekareÓnin�k�re-sel��aĂõn�yeni�para�birimi�olarak�kullanõldõĂõ,�ăstanbulÕun�da�bu�mantõĂa�uygun�bir�iklim�sunduĂu�s�ylenebilir.�

2000Õli�yõllarla�birlikte�ăstanbulÕun�k�resel�vizyonu�ve�buna�iliąkin�planlama�giriąimleri�ile�yatõrõm�kararlarõ�sonucu�yeni�bir�sõnõfsal�harita�oluąuyor.�Bug�ne�kadar�ăstanbul�kentsel�mek�nõ�etnik,�dini,�k�lt�rel,�sõnõfsal�farklõlõklarõna�raĂ-men�bir�arada�komąular�halinde�yaąayan�toplumsal�gruplardan�oluąmaktaydõ.�Bu�resmin�giderek�daha�ayrõąmõą�bir�kente�doĂru�evrildiĂini�g�r�yoruz.�

Murat�G�ven�Õin�ăstanbulÕun�uzamsal�DNAÕsõnõ��l�me�giriąimleri�de�sanõyo-rum�mavi�yakalõlardan�beyaz�yakalõlara�d�n�ąen�bazõ�mahalle�profilleri�ortaya�koyuyor.�Bunun,�mahallelerde�uygulanan�sekt�rel�d�n�ą�m�ama�lõ�iąg�c�n��

�� K ÜR E SE L L E #E N !S TA NBUL’ DA E KONOM !

17 !stanbul Çevre Düzeni Plan Raporu, s. 565.18 Age, s. 569.19 Age, s. 573.20 Ankara Haber Ajansı, 12 Kasım 2008.21 Milliyet gazetesi, 24 Haziran 2008.22 Yeni #afak gazetesi, 19 Kasım 2007.23 Habertürk gazetesi, 11 Kasım 2009.

Alt Bölgelere Göre 2 0 0 0 Yılı Sek törel Da" ı l ım ve 2 0 2 3 Önerileri

$ 2000 2023

Alt Bölge Toplam !%gücü Hizmetler Sanayi Tarım Toplam

!%gücü Hizmetler Sanayi Tarım

1 95.538 51 19 30 126.000 67 11 222 189.973 40 20 40 269.500 68 22 103 396.632 68 30 2 805.000 65 33 24 525.264 77 22 1 875.000 88 11 15 126.261 66 19 15 140.000 72 14 146 968.720 63 36 1 1.085.000 80 19 17 803.086 57 42 1 1.172.500 70 28 28 165.432 50 30 20 472.500 52 43 59 54.246 38 17 45 542.500 58 28 1410 146.248 25 18 57 112.000 55 18 27Anadolu 1.207.407 66 25 10 2.075.500 75 21 4Avrupa 2.263.993 57 36 7 3.524.500 68 26 6Toplam 3.471.400 60 32 8 5.600.000 70 25 5

�����������M¦FLMJ�ÁTUBOCVM��FWSF�%»[FOJ�1MBOÂ�3BQPSV

ăstanbulÕu�k�reselleątirme�planlarõnõn�kenti�az-man�sanayi�kentinden�k�lt�r�ve�turizm�odaklõ�b�l-gesel�bir�k�resel�merkeze�d�n�ąt�rmek�istediĂi,�buna�uygun�olarak�yeni�bir�kullanõcõ�profili�talep�ettiĂi,�bu�nedenle�kent�i�inde��nemli�yer�deĂiątirmeler�ve�m�l-kiyet�el�deĂiątirmelerinin�yaąanmasõnõn�muhtemel�olduĂu�g�r�n�yor.�

Plan�raporunda�ÒăstanbulÕun�k�resel�platformda�rekabet��st�nl�Ă��saĂlamasõ�amacõyla�bir�d�n�ą�m��ger�ekleątirmesi,�mevcut�sekt�rel�yapõsõnõ�deĂiątir-mesi�gerekmektedirÓ17�denmekte�ve�ÒPlanÕõn�Ôdona-

nõmlõ,�motive�edilmią,�yoĂun�ve�y�ksek�verimliliĂi�olan�iąg�c�n�n�geliątirilmesiÕ�yaklaąõmõ�doĂrultusunda�ăstanbulÕun�imalat�k�kenli�kayõtlõ�ve�kayõt�dõąõ�istihdam�yapõsõnõn�kapsamlõ�bir�program�dahilinde�ve�kademeli�olarak�hizmetler�sekt�r�-ne�d�n�ąt�r�lmesi;�bilgi�temelli�ekonomik�yapõya�ge�iąi�destekleyecek�teknoloji�geliątirme�alanlarõnõn�ve��niversitelerin�kentte�yer�se�mesiÓ�kararlarõnõn�verildiĂi�ifade�edilmektedir.18�Raporda�yine�Òăstanbul�i�in�belirlenen�vizyonla�uyuąmayan�sanayi�sekt�rlerinin�ăstanbulÕdan�desantralize�edilmesi,�aynõ�zamanda�1�sanayi�ią-g�c�n�n�10�n�fus��ektiĂi�ger�eĂinden�hareketle�ăstanbulÕun�n�fus�artõąõnõ�kontrol�etmeye�y�nelik�n�fus�politikalarõnõ�da�desteklemektedir.Ó19�ifadesiyle�sanayisizleą-meye�dayalõ�bir�n�fus�kontrol��umudu�dile�getirilmektedir.�N�fusun�bu�sekt�rel�d�n�ą�m�ne�iliąkin�daha�detaylõ�bir�bilgi�bulunmamakla�beraber,�genel�beklenti-yi�siyasi�s�ylem�analizinde�bulmak�m�mk�n�g�r�n�yor.

BaąbakanÕõn�ÒăstanbulÕda�yaąamanõn�bir�bedeli�varÓ�s�zlerinin�yanõ�sõra,�TOKă�Baąkanõ�ErdoĂan�BayraktarÕõn��ÒParasõ�pulu�olmayan�ăstanbulÕa�gelmesinÓ,20��Òăster�yerli,�ister�yabancõ�olsun,�ister�putperest�ister�zenci�olsun,�fark�etmezÉ�Yeter�ki�parasõ�olsun�ve�ią�bitsinÓ,21�ÒEsrar,�eroin�ve�kadõn�ticareti�yapanlar,�gecekondu�ve�ka�ak�ya-põlaąma�b�lgelerinden��ok�a�beslendikleri�i�in�bu�olgunun�kaldõrõlõp�atõlmasõna�en-gel�olmaya��alõąõyorÓ22�ve�ÒBize�dava�a�anlarõn�derdi�r�ąvetÓ23�ąeklindeki�s�ylemleri�

��!S TA NBUL’DA PL A NL A M A : MEK  NIN Y EN !DEN ÜRE T !M ! V E SINIF SA L SONUÇL A R

SONUÇ

Bu�yazõ�aracõlõĂõyla�temel�olarak�ąu�iddialar�ortaya�atõlmaya��alõąõldõ:%� ăstanbul�yaygõn�s�yleme�raĂmen�k�resel��zellikler�taąõyan�bir�kent�deĂil;�

kõsa�vadede�de�bu�niteliĂi�kazanabilme�ihtimali�olduk�a�zayõf�g�r�n�yor.%� 2000Õli�yõllarla�birlikte�mek�nõn�yeniden��retimi�ve�daĂõtõmõnda,�dezavan-

tajlõ�toplum�kesimlerini�daha�da�marjinalleątiren�yeni�bir�hegemonik�aąamaya�ge-linmią�bulunuyor.

%� ăstanbulÕun��evre�D�zeni�Planõ�ama��ve�hedefleri�itibarõyla�k�lt�r�ve�tu-rizm��zerinden�k�reselleąmeyi�hedefleyen�bir�plan�olmakla�birlikte,�gerek�n�fus�hedefinin�gerekse�sekt�rel�hedeflerinin�tutturulmasõ�olanaklõ�g�z�km�yor.

%� ăstanbul�giderek�sosyal�ve�mek�nsal�olarak�ayrõąan,�kent�i�i�yatay�ve�dikey�hareketliliĂin�aąõrõlaątõĂõ�bir�kent�haline�gelirken,�m�lkiyet�el�deĂiątirmelerine�baĂlõ�yeni�sõnõfsal�haritasõnõ�da�oluąturuyor.�

Kent�planlamasõ�ve�mek�nõn�yeniden��retimi�konusunda�ăstanbulÕa�dair�benim�g�zlemleyebildiklerim�bunlar.�Bu�noktada�hepimizin��zerinde�d�ą�nmesi�ve�yo-rumlamasõ�a�õsõndan�iki�soru�aklõma�geliyor:

1.� Bug�ne�kadar�t�m�sosyal�ve�sõnõfsal�farklõlõk�ve�eąitsizliklerine�raĂmen�bir�arada�yaąama,�dayanõąma�ve�empati�kurma�k�lt�r�ne�sahip�bir�toplumun�giderek�sõnõfsal�ve�mek�nsal�olarak�ayrõąmasõ,�gettolaąmasõ�ve�yeni�bir�sõnõf-sal�haritaya�kavuąmasõ�s�reci�sonucunda�nasõl�bir�kentsellik�ve�toplumsallõk-la�karąõlaąacaĂõz?

2.� Medyada�her�ge�en�g�n�daha�fazla�yer�alan�cinnet,�cinayet,�tecav�z,�darp�gibi�ąiddet�bi�imlerinin��oĂalmasõ�ve��eąitlenmesi,�bastõrõlmõą�bir�toplumun�artan�eąitsizlikler�karąõsõnda�i�e�patlamasõ�olarak�yorumlanamaz�mõ?

�� K ÜR E SE L L E !E N "S TA NBUL’ DA E KONOM "

26 Murat Cemal Yalçıntan ve Erba-tur Çavu#o$lu, “Kentsel Dönü!ümü ve Kentsel Muhalefeti Kent Hakkı Üzerinden Dü!ünmek”, Mimarist, sayı 33, "stanbul, 2009.

kalifiye�hale�getirme��alõąmalarõ�sonucu�deĂil,�ma-hallelerdeki�m�lkiyet�el�deĂiątirmeleri�sonucu�oluąan�bir�tablo�olduĂunu�ifade�etmek�gerekir.�Yine�kentsel�d�n�ą�m�projelerinin�bir�mek�nsal�saĂlõklaątõrma�projesi�deĂil,�yerinden�etme�ve�m�lkiyeti�yeniden�da-Ăõtma�s�reci�haline�geldiĂini�de�belirtmek�gerekiyor.

ăstanbul��evre�D�zeni�Planõ�ve�plan�dõąõ�diĂer�yatõrõmlar�ve�b�y�k��l�ekli�projeler�incelendiĂinde�bir�yandan�n�fus��ekici��nemli�iąlevlerin��ng�r�ld�Ă�,�diĂer�yandan�22-25�milyon�arasõ�tahmin�edilen�projeksiyon�n�fusunun�16�mil-yon�ile�sõnõrlanõp,��eąitli�fonksiyonlarõn�desantralize�edilmeye��alõąõldõĂõ�g�r�l�-yor.�Ancak�daha�dikkat��ekici�olan,�ăstanbulÕun�tamamõ�i�in��ng�r�len�sekt�rel�ve�mek�nsal�d�n�ą�m�projeleri,�ki�bunlar�ciddi�kent�i�i�n�fus�hareketlerinin�ya-ąanacaĂõnõ,�m�lkiyetin��nemli��l��de�el�deĂiątireceĂini�ve�kentteki�farklõ�sõnõf-larõn�yeniden�yer�se�me�s�recine�gireceĂini�g�steriyor.

�DPÕnin�genel�yaklaąõmõna�ve�plan�kararlarõna�bakõlarak�ăstanbulÕun�yeni�bir�kullanõcõ�i�in�hazõrlandõĂõ�ileri�s�r�lebilir.�K�resel�ăstanbul�vizyonunda�bu�yeni�kullanõcõlarõn��st�d�zey�hizmetlerde��alõąabilecek�gen��profesyoneller�olacaĂõ;��nemli�miktarda�yabancõ�yatõrõmcõnõn�da�ăstanbulÕa�geleceĂi;�bu�kitleye�hizmet�edebilecek�yeter�miktardaki�alt�d�zey�hizmet�ią�ileri�ile�tarõm�ve�sanayi�ią�ile-rinin�de�kentte�yaąayacaĂõ,�ancak�kentin�g�rece�dõą�semtlerinde�oturacaklarõ�ve�hareketliliklerinin�metrob�s,�tramvay�gibi�kitlesel�ulaąõm�sistemleriyle�saĂlana-caĂõ;�ăstanbulÕda�artan�konut�ve�ofis��retimi�ve�arzõnõn�gayrimenkul�fiyatlarõnõ�ve�kiralarõ�d�ą�rebileceĂi;��te�yandan�kent�n�fusunun�16�milyonu�aąmamasõnõn�imk�nsõz�olacaĂõ�s�ylenebilir.

D�nyada�kent�modelleri�ve�bu�kentlerin�sõnõfsal�yapõlarõ�incelendiĂinde,�kimi�modellerde�yoksullarõn�kent�merkezini,�zenginlerin�ise�kent�dõąõ�banliy�leri�kul-landõĂõ,�kimi�modellerde�merkezden�dõąa�doĂru�zenginliĂin�daĂõldõĂõ�g�r�l�r-ken,�kimi�zaman�da�merkezi�yer�se�imi�kuramõ�mantõĂõna�uygun�ąekilde�zen-ginlerin�merkezde�yer�se�tiĂi,�ancak�civarda�bu�zenginliĂe�servis�veren�yoksul�n�fusun�barõndõĂõ�ve��alõątõĂõ�kent�par�alarõnõn�bulunduĂu�daha�karma�model-lere�rastlanõr.�

ăstanbul�gibi�lineer�bi�imli�ama�makroformu�s�rekli�deĂiąen,��eąitli�ulaąõm�se�eneklerine�sahip��okmerkezli�bir�kentte�merkez�ve��evrenin�neresi�olduĂu�da�kolay�belirlenebilir�deĂildir.�Buna�raĂmen�bir�zamanlar�kentin�varoąu�olan�ve�kentin�b�y�mesiyle�bug�n�merkezi�konuma�gelmią�hemen�t�m�yõpranmõą�tarihi�mahallelerin�ve�gecekondu�b�lgelerinin�d�n�ą�m�baskõsõ�altõnda�olduĂu,�bura-lardaki�arsalarõn��ok�kõymetli�hale�geldiĂi�ve�ayrõcalõklõ�imar�uygulamalarõyla��nemli�spek�latif�deĂerlere�ulaąõlabildiĂi�de�g�r�lmektedir.

Bug�n�sayõlarõ�giderek�artan�ve��eąitlenen�sivil�kentsel�muhalefet�gruplarõ-nõn��rg�tlenme��alõąmalarõ,�yayõnlarõ,�s�ylemleri,�eylemleri�ve���z�m��nerile-riyle�T�rkiyeÕdeki�kentsel�toplumsal�hareketlere��nemli�bir�katkõ�yaptõĂõnõ,�kent�hakkõnõn�da�yaygõn�bir�ąekilde�tartõlan�bir�g�ndem�haline�geldiĂini�s�ylemek�m�mk�n.26��te�yandan�yasal�d�zenlemeler�ve�piyasa�koąularõnõn�bir�ok�yerelde�d�n�ą�m��hazõrladõĂõnõ�ve�yerel�topluluklarõn�Ðfarklõ�direnme�kapasiteleri�ge-liątirseler�deÐ��eąitli�ayrõlõklar�nedeniyle�b�l�nd�Ă�n�,�bir�ok�yerel�topluluĂun�ise�kentsel�arsanõn�artan�deĂeri�karąõsõnda�m�lk�n��satõp�belirli�bir�rant�elde�ederek�yer�deĂiątirdiĂini,�bu�s�re�lerde�kiracõlarõn�ise�en�maĂdur�kesimi�oluą-turduĂunu,�m�lkiyete�baĂlõ�eąitsizliklerin�giderek�arttõĂõnõ�s�ylemek�m�mk�n�g�z�k�yor.