1

30.ARAŞTIRMA SONUÇLARI

TOPLANTISI1.CİLT

28 MAyIS -1 HAzİRAN2012 / ÇORUM

T.C.KÜLTÜR VE TURİzM BAKANLIĞI

Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü

2

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayın No:157-1

YAYINA HAZIRLAYANDr. Adil ÖZME

ISSN:1017-7663

Not: Yayımlanan yazıların içeriğinden yazarları sorumludur.

Kapak Fotoğrafı: Felix PIRSON “Pergamon – 2011 Yılında Kent Çevresinde Gerçekleştirilen Yüzey Araştırmaları”

Pegasus Görsel İletişim HizmetleriÇORUM-2013

28.05.2012 - 01.06.2012 tarihlerinde gerçekleştirilen 34. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, Hitit Üniversitesi ile Çorum Valiliği’nin katkılarıyla gerçekleştirilmiştir.

Sempozyum bildiri kitapları ise Hitit Üniversitesi’nin katkılarıyla basılmıştır. TÜRKİyE CUMHURİyETİ

ÇORUM VALİLİĞİ

3

Rüstem ASLAN, Fecri POLAT2011 yılı Bozköy-Hanaytepe ve Çevresi Prehistorik Dönem yüzey Araştırması

Derya yALÇIKLIÇanakkale İli, yenice İlçesi ve Balıkesir İli, Gönen İlçesi yüzey Araştırması (2011)

Ali Osman UySAL Çanakkale İli, Lapseki, Biga, Çan, Bayramiç, Ayvacık ve Ezine İlçeleri TürkDönemi 2011 yılı yüzey Araştırması

Engin BEKSAÇKuzeybatı Anadolu ve Trakya’da Erken Kültistik Kaya (Kaya Oyma Ve Megalit )Anıtları ve Kült Alanları Projesi Edirne Kırklareli yüzey Araştırması 2011

zeynep KOÇEL ERDEMTekirdağ Ganos Dağı Arkeolojik yüzey Araştırması 2011 yılı Çalışmaları

Mustafa H. SAyARGüneydoğu Trakya yüzey Araştırmaları 2011

Mithat ATABAyAnzak (Arıburnu) Savaş Alanları Üzerine Türkiye, Avustralya ve yeni zelanda’nınOrtak Tarihsel ve Arkeolojik Araştırması (2010-2011 Çalışmaları)

Hüseyin Sami ÖzTÜRK, Filiz DÖNMEz-ÖzTÜRK, Bülent ÖzTÜRK, Ceren PİLEVNELİ,Selen KILIÇ-ARSLANNikaia Egemenlik Alanı (Bithynia) 2010-11 yılı Epigrafik-Tarihi Coğrafiyüzey Araştırmasına İlişkin Genel Sonuçlar

Asnu-Bilban yALÇINBoğaziçi Topografyası: 2011 Araştırmaları

Mustafa ŞAHİNBursa İli yüzey Araştırması – 2011 Mudanya – Harmancık

Meral ORTAÇBolu İli yüzey Araştırması 2011 yılı Merkez, Dörtdivan ve yeniçağa İlçeleri ile Köyleri

Felix PIRSONPergamon – 2011 yılında Kent Çevresinde Gerçekleştirilen yüzey Araştırmaları

Nurettin ÖzTÜRKMyrina-Gryneion 2011 yüzey Araştırması

Nazlı ÇINARDALI-KARAASLAN, Neyir KOLANKAyA-BOSTANCI,yiğit H. ERBİL, Ayşegül AyKURT İzmir İli, Menemen İlçesi Prehistorik ve Protohistorik Dönem 2011 yılı Arkeolojikyüzey Araştırması

yaşar ERSOy- Elif KOPARALİzmir İli, Urla ve Seferihisar İlçeleri, Arkeolojik yüzey Araştırması

İÇİNDEKİLER

5

19

31

43

51

69

73

83

89

101

115

131

151

161

175

4

Christine ÖZGAN, Murat ÖZGEN, Kenan EREN, Ayça POLAT, Bünyat Burak AYKANATKolophon Antik Kenti 2011 Yılı Yüzey Araştırmaları

Richard POSAMENTIRHerakleia am Latmos und seine Umgebung 2011

Fulya DEDEOĞLUYukarı Menderes Havzası Dağlık Bölge Yüzey Araştırması 2011 Yılı Çalışmaları

Peter RUGGENDORFERAlinda 2011 Şehir Planlaması Gelişim Araştırmasının Sonuçları

Christopher ROOSEVELT, Cristina LUKEThe Central Lydia Archaeological Survey: 2011 Work at Kaymakçı and in theMarmara Lake Basin

Adnan DİLER, Şahin GÜMÜŞ, N. Seda ERYILMAZBodrum Yarımadası Leleg Yerleşimleri, Adalar, Aspat (Strobilos),Kissebükü (Anastasioupolis), Damlıboğaz (Hydai), Sedir Adası (Kedreai)Yüzey Araştırmaları 2011

Winfried HELD2011 Yılı Bybassos Araştırması

Abdulkadir BARAN2011 yılı Thera Antik Kenti Yüzey Araştırmaları

Martin BACHMANN2011 Yılı Oinoanda Çalışmaları

Arzu DEMİREL, Sevinç KAPAN-YEŞİLYURT, Ayhan YİĞİT, Hakan YİĞİTBAŞIOĞLUBurdur İli ve İlçelerinde Neojen ve Pleistosen Dönem Fosil Lokalitelerinin TespitiYüzey Araştırması-2011

Mehmet ÖZSAİT, Nesrin ÖZSAİT2011 Yılı Isparta ve Burdur İlleri Yüzey Araştırmaları

Bilge HÜRMÜZLÜ, Arzu İNAN, Uygar HECEBİL, Isparta Arkeolojik Surveyi 2011 Yılı Çalışmaları: Konane (Conana) Antik Kenti

Marc WAELKENS, E. KAPTIJN, R. VANDAM, K. DIRIX, P. DEGRYSE, Ph. MUCHEZ, J.POBLOMESagalassos Alanında 2011 Yüzey Araştırmaları

Thomas CORSTEN, Oliver HÜLDENForschungen in der Kibyratis im Jahre 2011

Elif ÖZER2011 Yılı Sillyon Antik Kenti ve Çevresi Yüzey Araştırması

Günder VARİNLİOĞLUBoğsak Adası Ve Güney İsauria Kıyıları Yüzey Araştırması (2011)

195

207

215

227

237

255

271

281

299

307

317

333

339

353

361

371

83

NIKAIA EGEMENLİK ALANI (BITHYNIA)2010-11 YILI EPİGRAFİK-TARİHİ COĞRAFİ YÜZEY

ARAŞTIRMASINA İLİŞKİN GENEL SONUÇLAR

Hüseyin Sami ÖZTÜRK* Filiz DÖNMEZ-ÖZTÜRK

Bülent ÖZTÜRKCeren PİLEVNELİ

Selen KILIÇ-ASLAN

Günümüzde İznik olarak adlandırılan antik Nikaia kentinin egemenlik alanında yer alan Sakarya İli’nin güneyi arkeolojik ve epigrafik potansiyelinden dolayı, XIX. yüzyılın ortala rından itibaren gezgin ve araştırmacıların hayli ilgisini çekmiş olmakla birlikte; yöre şimdiye değin epigrafya, tarihî coğrafya ve iskân tarihi açısından gereği gibi araştırılıp değerlendirilmemiştir. Anılan bu eksikliği gidermek için 2010 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izniyle, Pamukova-Geyve-Taraklı’da Dr. Hüseyin Sami Öztürk’ün baş-kanlığında yard. Doç. Dr. Filiz Dönmez-Öztürk, Bülent Öztürk, Ceren Pilevneli ve Selen Kılıç-Aslan’dan oluşan bir ekiple yü zey araştırması başlatılmıştır. 2011 yılında da devam eden bu çalışmalar Sakarya İli’nin Taraklı İlçesi başta olmak üzere Geyve ilçe-sinde sürdürülmüştür. 2011 yılı yaz çalışma larında 47 adet yazıt envanterlenmiş; iki yıldır sürdürülün yüzey araştırması netice sinde neredeyse çoğu yayımlanmamış toplam 91 adet yazıt kayıt altına alınmıştır. yeni yazıtların büyük bir çoğunluğunu mezar ya zıtları oluştursa da; İmparator Traianus için bir onurlandırma dekreti, zeus için çok sa yıda adak ile mezar epigramları gibi farklı yazıt türleri de içermektedir.

2010 yılı çalışmalarının bir kısmına ilişkin ilk çalışma Arkeoloji ve Sanat Der gisi’nin 137. sayısında; 2011 yılı buluntuları nın neler olduğuna ilişkin bilgiler ise Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü’nün Haberler dergisinin 33. sayısında yayımlanmıştır1. Buluntulara ilişkin bildiriler, 15 Ekim 2010 yılında, tarafımızdan Rezan Has Müzesi ile Kadir Has Üniversitesi’nin desteğiyle dü zenlenen I. Küçükasya Tarihi ve Epigrafyası Sempozyumu ile Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü tarafından düzenlenen 33. ve 34. Uluslararası

* Dr. Hüseyin Sami ÖzTÜRK, Marmara Üniver sitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Eskiçağ Tarihi Anabilim Dalı, İstanbul/TÜRKİyE. e-mail: hsoztrk@yahoo.com yard. Doç. Dr. Filiz DÖNMEz-ÖzTÜRK, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, İstanbul/TÜRKİyE. e-mail: fdonmez1978@yahoo.co.uk Bülent ÖzTÜRK, MÜ SBE Doktorant, e-mail: bul.oztrk@gmail.comCeren PİLEVNELİ, MÜ TAE yüksek Lisans Öğrencisi, e-mail: cerenpilevneli@gmail.com Selen KILIÇ-ASLAN (MA), e-mail: selenkilic@hotmail.com Bu çalışmaya izin veren ve finansal destek sağlayan Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü/Kazı ve Araştırmalar Dairesi Baş kanlığı ile Genel Müdürlüğü temsilen çalış malara katılan İpek Karaman (2010 yılı Bakanlık Temsilcisi) ve Aynur Artar’a (2011 yılı Bakanlık Temsilcisi); finans desteği için Marmara Üniversitesi BAPKO’ya; Taraklı Kaymakamları Mustafa Temiz (2010 yılı) ile Muhlis Arslan’a (2011 yılı) ve Belediye Baş kanı Tacettin Özkaraman’a; 2010 yılından beri rehberliğimizi yapan Ahmet Karapekmez’e, emekli öğretmen ve gaze teci Namık Cihan ile son olarak Geyve Or man İşletmeleri Müdürlüğü’ne yardım ve iş birliklerinden ötürü teşekkürlerimizi sunarız.1 Dr. Hüseyin Sami Öztürk – Selen Kılıç-Arslan tarafından hazırlanan “Nikaia: yeni yazıtlar II” adlı makale

Gephyra dergisinin 9. sayısında yayımlanmak üzere baskıya verilmiştir.

84

Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu’nda verilmiştir.yazıtların birçoğunun günümüzde bulunduğu yerler, bugünkü modern köylerin içinde

veya hemen çevresinde yer almaktadır: Taraklı İlçesi’nin 22 köyü bulunmakta olup, bu köylerden sadece iki köy hariç, yazıtlar hemen modern köylerin oldukça yakın çevre sindedir. Bu da antikçağdaki köy yerleşmele rinin, bugünkü köyler ile coğrafi konum olarak aynı yerde kurulduğunu göstermekte dir. Büyük bir olasılıkla, antikçağda, bu yer lerde bir köy, mezra ya da çiftlik evi gibi yerleşimler olmalıydı. Ancak bu yerleşimlere ait mezar yazıtları dışında neredeyse hemen hemen hiçbir iz kalmamış görünmektedir. Bununla birlikte köy sakinleri, yaklaşık ola rak 40-50 sene öncesine kadar, daha fazla antik mimari yapıların görüldüğünden; tarım ya da meyvecilik yapmak amacıyla bunların söküldüğünden söz etmektedirler. zira Sa karya İli’nin güneyi antikçağda olduğu gibi bugün de oldukça verimli topraklara sahiptir.

Taraklı’da şimdiye kadar tespit edile bilen en büyük antik yerleşimlerden biri, antikçağ yol güzergâhı üzerinde yer alması gereken bugünkü İçdedeler Köyü’nde olma-lıdır. Adı geçen köye ait Kilise Mevkii’nde 2009 yılında köylüler tarafından yapılan sulama kanalı çalışmaları sırasında, toprağın bir metre kadar altından bir kısmı yazıtlı olmak üzere, Roma İmparatorluk Çağı’na tarihlenen birçok antik yapıya ait sütunlar ve mimari parçalar çıkarılmıştır. Olasılıkla Geç Roma-Erken Bizans Çağı’nda burada bir kilise yapılmış ve mevcut kalıntılarından ötürü de adını günümüze kadar bu şekilde devam ettirmiş olmalıdır. zira büyük boyut lara ulaşana yapı kalıntıları ile köy içinde tespit edilen haçlı sütun ve mimari parçalar bu durumu destekler niteliktedir. Kilise Mev kii, antikçağdaki küçük bir yerleşimin mer kezi olmalıydı. Buradan ele geçen birkaç yazıt buluntusunun içinde en önemlisi İmpa-rator Traianus’un onurlandırılmasına ilişkin bir yazıttır (Resim: 2). Adı ΕΟΡΤΑ- ile başlayan ancak yazıtın ilgili yerlerinin kırık olmasından ötürü bilemediğimiz bir antik yerleşim başta Roma İmparatoru Traianus, Senatus, Roma Halkı ve Nikaia(?) Halkı için bir onur kaidesi diktirmiştir. Bilindiği üzere, Traianus yapacağı Parth seferi öncesi, bölge nin yollarının tamiri ve ekonomik olmak üzere birçok bakımdan iyileştirme çabaları için Plinius’u Pontus et Bithynia Eyaleti valiliğine getirmişti. Olasılıkla bu yazıt da Vali Plinius’un Bithynia Eyaleti’ne atanma sından sonra, bölgede yapmış olduğu bu iyileştirme çabaları sonucu dikilmiş olmalı-dır. Çünkü İmparator Traianus’un unvanları sıralanırken Parth Fatihi yani Parthicus adının yer almaması da bu görüşümüzü des tekler görünmektedir. yazıtta Germanicius ile Dacicus unvanları yer almaktadır. Bu unvanları sırasıyla 97 ile 102 yıllarında al mıştır2. Antik yerleşimin adının yer aldığı yazıtın sol tarafının kısmen kırık olmasından ötürü, yerleşimin adını öğrenememekteyiz. Kilise Mevkii’ndeki bu buluntuların yanı sıra, İçdedeler Köyü’nün içinde ve çevresinde yazıtlı-yazıtsız birçok antik taş kalıntısına da tespit edilmiştir.

Hellenistik Dönemde zipoites’in önderliğinde Bithynia Bölgesi’nde bir krallık kurulmuş ve M.Ö. 74 yılında IV. Nikomedes’in vasiyetiyle birlikte krallık, Roma Devleti’nin bir eyaleti olarak düzen lenmiştir. zengin ve bereketli topraklara sahip, huzur ve güvenin olduğu bir eyalet olan Pontus et Bithynia Eyaleti, M.S. I.-II. yy.’larda Romalı veteranus’ların rağbet et tikleri yerlerden biri olmalıydı. Tarafımızdan 2010 yılı çalışmaları sırasında antik Helence ve Latince olarak çift dilli olarak kaleme alınmış bir mezar yazıtında Lucius Volumnius Similis adında bir Romalı veteranus’a ilişkin bir yazıt tespit edilmiştir (Resim: 1). L. Volumnius Similis adındaki Roma vatandaşı, askerlik kariyerine erlikten başlamış ve binbaşı olarak (tribunus militum) görevini tamamlamıştır. Tribunus militum L. Volumnius Similis, büyük bir olasılıkla as keri konudaki yetenekliliğinden ötürü olsa gerek, erlikten

2 Tarihleme için bkz. Kienast 2004, 123.

85

binbaşılığa kadar yükselebile cek bir kariyer yapma başarısı göstermiştir. Bilindiği üzere, bir Roma leyjonu 6.000 kişi den oluşmakta ve her bin kişinin başında bir binbaşı bulunmaktaydı. Bu her 6 binbaşının 5 tanesi Senatör olmayan sınıftan gelirdi. Se natör olmayan bir sınıftan gelen L. Volumnius Similis de, askerlik görevine, bir Roma imparatorunun 1.000 kişilik özel ko ruma birliği olan Hassa Alayı’nda başlamış; daha sonra Kuzey Afrika’da okçuluk göre vinde bulunmuş; en sonunda III. Augusta Lejyonu’nda binbaşılığa kadar yükselmiştir. yazıttan anlaşıldığı üzere, O’na da, diğer Romalı veteranus’lar gibi, bugünkü Ta raklı’da bir emekli ikramiyesi olarak toprak verilmiş; O da hayatının geri kalanını burada geçirmiştir3.

L. Volumnius Similis gibi kariyeri olmasa da, bölgede başka birçok Romalı vatandaşın yaşadığını gene yazıtlar aracılı ğıyla öğrenmekteyiz. Bu kişiler ya İtalik göçmen ailelerin kendileri/çocukları/torunları ya da sonradan Roma vatandaşlık hakkı ka zanan bölge halkının insanlarından meydana gelmiş olmalıdır. Mezar yazıtlarından Marcus Geminius Gaius, Marcus Cassius (Env. No. 70), Titus Flavius Casianus (Env. No. 73) ve Titus Iulius (Env. No. 71) adlarındaki Roma lılar’ı bu bölgede yaşadıklarını öğrenmekte yiz.

2011 yılında Geyve’de bulunmuş bir başka mezar yazıtı sayesinde, bugünkü adı Ortaköy olan modern yerleşimin antik adını öğrenebilmekteyiz (Env. No. 73). Söz konusu mezar yazıtında Nikomedes oğlu Nikomedes adında birisi kendisi, eşi, çocukları ve besle-mesi için bir “mezar odası” yani bir καμάρα yaptırdığından söz etmektedir. Mezar odası-nın açılması durumunda, mezar cezasının tahsilatından başta tamieion olmak üzere, “Geupeanoslular’ın Köyü” sorumlu tutul maktadır (Resim: 4). Bithynia’daki mezar yazıtlarında sıklıkla karşılaşılan καμάρα4 kelimesi ise Küçükasya’nın Mysia-Troas, Ionia, Lykia ve Lydia bölgeleri yazıtlarında da görülmekte dir.

Hellen pantheon’un baştanrısı olan zeus’un bölgede çok sevildiği ve bunun so-nucu olarak yoğun olarak tapınım gördüğü, daha önceki yayınlardaki adak yazıtları ile tarafımızdan bulunmuş olan birçok başka yazıtlarında görülmektedir5. Tanrı zeus, burada Helenleşme’den önceki var olan yerel tanrıların ya yerini almış ya da onlarla birlikte ortak tapınım görmüştür (Resim: 3). zeus bir yazıtta “Kurtarıcı” olarak yer alırken (Env. No. 37); bir başka yazıtta, çiftçilerin tanrısı olan Bronton (= Gürleyen [Env. No. 69]) unva nıyla olarak birlikte tapınım görmektedir. Sadece bölgede tapınım gören tanrı zeus değildir; onun yanı sıra, Theos Agathos (Env. No. 86) da bölgede tespit edilen diğer tanrı dır.

Bithynia Bölgesi’nde oikonomos yani “ev kahyası” için yapılan birçok yazıt bilinmektedir. 2011 yılı çalışmaları içinde Geyve’de Oikonomos’lar Kallikarpos ve Spendusa için, çocukları tarafından yapılan mezar yazıtı tespit edilmiştir (Env. No. 89).

Bölgede yapılan epigrafik-tarihi coğrafi yüzey araştırması sadece yeni yazıtla-rın bulunması amacını taşımamakta; daha önce yayımlanmış yazıtlar da yeniden gözden geçirilerek değerlendirilmektedir. Bu vesi leyle, Mahdumlar Köyü’nde 1900 yılında Fransız Araştırmacı Mendel tarafından bulu nup yayımlanan ve sonra kaybolduğu düşü nülen önemli bir mezar yazıtı tekrardan bulu nup, fotoğrafı çekilerek yeniden envanterlenmiştir6 (Resim: 5). Modern araştırmacılara göre, adını bilemediğimiz mezar sahibi ölü münden sonra, mezarının başında “Gül Şen liği”nin yapılmasi için Lamneis’teki üzüm bağı ya da gelirini hibe etmiş

3 L. Volumnius Similis ile İmparator Traianus’un onuruna dikilen yazıtlar Dr. Hü seyin Sami Öztürk tarafından yayına hazır lanmaktadır.

4 Bithynia’daki örnekler için bk. INikaia 1476. Kamara hakkında ayrıca bkz. Kubińska 1968, 94-99.5 Bölgede bulunmuş kült yazıtları üzerine bir makale yard. Doç. Dr. Filiz Dönmez-Öztürk tarafından yayına

hazırlan maktadır.6 Mendel 1900, 415, no. 111 = INikaia 1422 = Env. No. 28.

86

olmalıdır. Daha önceki yayınlarda geçen bazı yazıtlarda da düzeltmeler (corrigendum) yapılmıştır (Env. No. 10. 74). yayımlanmış bazı yazıtlara da ulaşılmış; ancak bu yazıtlar yeniden okumak ve değerlendirmek mümkün olmamıştır (Resim: 6). zira, bu yazıtların üzerinde yer aldığı antik taşlar, ya definecilere karşı korunma amaçlı önlem ler sebebiyle tam okunamayacak hale gelmiş ya da yol ve benzeri çalışmalar sırasında hemen hemen tamamı betona gömülmüştür7.

Kaynakça:BCH : Bulletin de correspondance hellenique.IGSK: Inschriften griechischer Städte aus Kleinasien.INikaia: S. Şahin (Hrsg.), Katalog der antiken Inschriften des Museums von Iznik (Nikaia), I-II 1/2. Bonn (IGSK 9–10).KIENAST 2004: D. Kienast, Römische Kaisertabelle: Grundzüge einer römischen Kaiserchronologie, Darmstadt.MENDEL 1900: G. Mendel, “Inscriptions de Bithynie”, BCH 24, 361–426.KUBIŃSKA 1968: J. Kubińska, Les monuments funéraires dans les inscriptions grecques de l’Asie Mineure, Warsaw.

7 INikaia 1241 = Env. No. 76; INikaia 1492 = Env. No. 77.

87

Resim 1: Lucius Volumnius Similis’in mezar taşı (sol köşe)

Resim 2: Trainaus için yapılan onurlandırma yazıtından bir bölüm

Resim 3: Titus Flavius Cassianus tarafından zeus için yapılan adak yazıtı(INikaia 1130’da yayımlanan)

88

Resim: 4

Resim: 5

Resim: 6