HồSơQuyềnLựcKennedy

HughBrogan

Chiasẽebook:http://downloadsachmienphi.com/Thamgiacộngđồngchiasẽsách:Fanpage:https://www.facebook.com/downloadsachfreeCộngđồngGoogle:http://bit.ly/downloadsach

TableofContentsMỤCLỤCLỜIGIỚITHIỆUCHƯƠNG1-KhókhăncủaKennedyCHƯƠNG2-ỨngcửviênNhàTrắngCHƯƠNG3-NhữnghồichuôngcảnhbáovàcácchuyếncôngduCHƯƠNG4-QuangcảnhtừNhàTrắngCHƯƠNG5-TênlửathángmườiCHƯƠNG6-CuộccáchmạngCHƯƠNG7-ViệtNamCHƯƠNG8-CáichếtvànhiệmkỳTổngthống

LỜIGIỚITHIỆU(chobảntiếngViệt)

Trongsố43đờitổngthốngHoaKỳ,JohnFitzgeraldKennedylàmộttrongnhữngngườiđểlạinhiềudấuấnnhấttronglòngnhândânMỹ.KennedylàtínhữuCônggiáoLaMãduynhấttrởthànhôngchủtòaBạchốc,vàchođếnnay

ônglàtổngthốngsaucùngquađờikhicònđươngchức.LàchínhkháchtrẻtuổinhấttừngđắccửtổngthốngHoaKỳ,Kennedycũnglàtổngthốngtrẻtuổinhấtđãquađời–ôngsốngđược46nămvà177ngày.Nhiềubiếncốquantrọngđãxảyra:vụkhủnghoảngtênlửaởCuba,xâydựngBứctườngBerlin,cuộcchạyđuathámhiểmkhônggian,giaiđoạnđầucủaChiếntranhViệtNamvàPhongtràoDânquyền,chốngkỳthịchủngtộc...Mặcdùthờigiancầmquyềnngắnngủi,nhưngKennedyđãđểlạinhiềudấuấnsâusắc.Thậm

chí,cóthểnóiôngđãmangđếnmộtluồnggióvàonềnchínhtrịvàcảnướcMỹ.NgaytrongngàylễnhậmchứcTổngthống,ôngđãđểlạimộtcâunóinổitiếng,inđậmvàotâmtríngườidânMỹ:Hãyđừnghỏiđấtnướcsẽlàmgìchobạn,hãyhỏirằngbạnđãlàmgìchođấtnướccủamình.Cácbạncôngdânthếgiớicủatôi:đừnghỏinướcMỹsẽlàmgìchobạn,màhỏichúngtacóthểcùngnhaulàmgìchotựdocủanhânloại.Nhờnhữngthànhtựucủamình,hìnhảnhcủaKennedyđượclưugiữtrongnhiềukhíacạnh

củavănhoáHoaKỳ:SânbayQuốctếJohnF.Kennedy;trườngđạihọcKennedythuộcĐạihọcHarvard…Vớitinhthầnlàmsángtỏlịchsửvàrútranhữngbàihọcquýbáuchocácthếhệsau,Alpha

BookslựachọndịchvàxuấtbảncuốnsáchvềKennedy,mộtvịtổngthốngHoaKỳrấtnổibật,củatácgiảHughBrogantrongtủsáchHồsơQuyềnlực,baogồm:YoungerPitt–ThủtướngtrẻnhấttronglịchsửnướcAnh,Napoleon,MaoTrạchĐông…Thôngquacuốnsách,chúngtôihyvọngbạnđọcsẽbiếtđượcvềcuộcđờiKennedyvớiđầy

ắpcácsựkiện,cácquyếtđịnhvàlựachọnmàdùđúnghaysaicũngđãlàmthayđổilịchsửvàcònnguyêngiátrị.

Xintrântrọnggiớithiệucùngbạnđọc!Tháng10năm2008

ALPHABOOKS

CHƯƠNG1-KhókhăncủaKennedyHồsơquyềnlựclàchủđềhấpdẫn,gợinhớlạicuốnsáchProfilesinCourage(Hồsơnhữngcon

ngườidũngcảm)mànhờđó,JohnFitzgeraldKennedyđãnhậnđượcgiảithưởngPulitzernăm1957.TiếngvangcủacuốnsáchnàyđãđưaKennedylênnganghàngcácnhânvậtnhư:ElizabethI(1),HồngyRichelieu(2)vàDavidLloydGeorge(3).Nhưngthựctế,Hồsơnhữngconngườidũngcảmkhôngmangthôngtinxácthực.LàTổngthốngHợpchủngquốcHoaKỳ,quyềnlựccủaKennedyđươngnhiênlớnngangquyềnlựccủabấtkỳmộtnguyênthủquốcgiađươngđạinào.NhưngthờigianKennedythựcthiquyềnlựcquángắnngủi,chỉ2năm10tháng.Quyềnlựcđóđãchấmdứtcùngvớiviệcôngbịámsát.TheodoreSorensenđãđauxótthốtlênsaukhinghetinkinhhoàngnày:“Chúngthậmchíkhôngđểchoôngcótrọnbanămcầmquyền”.Trong40đờiTổngthốngMỹchođếnkhiđó,chỉcósáuTổngthốngcầmquyềntrongthờigianngắnhơnKennedy,trongđóchỉcóhaingườilàTổngthốngởthếkỷXX(HardingvàFord).Khinhậmchức,Kennedyđãnói:“Chúngtahãybắtđầu”vàkhibiếncốxảyra,ngườitạmkếnhiệmôngkhẳngđịnh:“Chúngtahãytiếpnối”.ChúngtathấyrằngKennedymớihoàntấtđượcphầnnhỏcáckếhoạchđềramàkhôngbiếtđượcôngđãlàmđượcnhữnggìtừkhibắtđầusựnghiệp.Nhữngsựviệclớntrongđờiôngcólẽlạixảyratrướckhiôngcầmquyền.Trongthờigian

làmTổngthống,Kennedyđãhọchỏi,đặcbiệtlàhọccáchkiểmsoátcôngviệcnhưngôngđãchếttrướckhicóthểchứngminhhoặcápdụngnhữngkỹnăngvàkiếnthứctíchlũyđượcđểgiảiquyếtcôngviệcthựctế.Tôikhôngnhấttrívớiquanđiểmnàynhưngcốgắngđốidiệnvớinó.CuộcđờiKennedyđầyắpcácsựkiệnmàtôikhôngthểđềcậphết,dẫuchỉsơlược.Độcgiả

muốnbiếtthôngtinchitiếtcóthểsẽphảitìmkiếmởnơikhác.MụcđíchcủatôilàcungcấpđủthôngtinchứngminhrằngnhiệmkỳTổngthốngcủaKennedythậtsựrấtđặcbiệtvớicácquyếtđịnhvàlựachọnmàdùđúnghaysaicũngđãlàmthayđổilịchsửvàvẫncònnguyêngiátrị.ThờikỳđónhưmộtlăngkínhgiúpmọingườicóthểtìmhiểukhárõvềnướcMỹvàchếđộTổngthốngMỹ,bởiđờisốngcánhâncủaKennedycũngnhưhoàncảnhchếtđặcbiệtcủaôngvàhậuquảcủanóđãtạoramộtchươnghuyềnthoạitronglịchsử.Ngườitađãđiềutrabằngcáchtìmkiếmthôngtintronggiớilãnhđạochópbucũngnhưkhaithácthôngtinởcáckholưutrữtàiliệu.Tómlại,Kennedylàmộtnhânvậtlịchsửquantrọng.Phântíchcuốitrongcuốnsáchnàylàquanđiểmdànhriêngchogiớisửgia.Nókhôngđềcập

đếncácsựkiệngầnđây.CórấtíttàiliệuxácthựcvềsựnghiệpcủaKennedy.Đókhôngphảilàlỗicủatôi,chỉđơngiảnlàvìthờigianchưachínmuồi.Cólẽbâygiờmớilàthờiđiểmthíchhợp.Đãhơn30nămtrôiquakểtừkhiKennedygiữchứcTổngthống.Theoquyước,30nămđãlàmộtthếhệ,dùtheocáchtínhtuổithọhiệnđạithìconsốthựctếphảilà40năm.Nhưngvớibấtcứcáchtínhnào,thờigian30nămcũngđủđểcácsựkiệnhiệntạitrởthànhlịchsử.KhôngthểcósựcôngbằngthậtsựnhưngđiềuđócũngkhôngcảntrởđượccáctácphẩmviếtvềvaitròlàTổngthốngcủaKennedyhayviệcxácđịnhcácvấnđềvànhữnglựachọnôngđãphảiđốimặt.NócũngkhôngcảntrởviệccốgắnghiểurõhơnsựnghiệpcủaKennedy,đấtnướccủaKennedyvàkểcảthờiđạicủaKennedy.Chúngtađãcóđủnhữngđaukhổ,giậndữ,địnhkiến,tándươngvàcảsựlạmdụngđốivớinhânvậtvàsựkiệnlịchsửnày.Đãđếnlúccầnkhởiđầuchonhữngnhậnđịnhlâudàivềvấnđềnày.Đâylànhữnggiảiđáp

khôngbaogiờcóđượcmàcácsửgiaphảicấtcôngtìmkiếmmãimãi.Thờigianđãlàmthayđổinhữngquanđiểmcơbảntrongviệctìmhiểuvềconngườinày.Vídụnhư,KennedylàbằngchứngchânthựcnhấtvềmộtTổngthốngthờikỳChiếntranhLạnhnhưngChiếntranhLạnhđãqua.ChínhsáchđốingoạilỗithờicủaKennedylàđốitượngđángnghiêncứunhất.Nócungcấpmộtsốthôngtincógiátrịcũngnhưvềquyềnlựctinhthầncủatácgiả,nhưngnóđãtrởnênlỗithời,khôngcònhấpdẫn.Tácgiảcủacácchínhsáchđó,ngườitrảiquathờikỳChiếntranhLạnh,dườngnhưbịuốntheoquanđiểmcủathếgiớinhưnggiờđâyđãbịloạibỏ.Ôngphảimangthêmgánhnặngcủaviệcđấutranhloạibỏcáchọcthuyếthaygiảđịnhcủanhững

họcgiảkhác,nhữngđiềumớichỉhômquathôivẫnkhôngcầnphảitranhcãi.Nhữnghọcthuyếtấydùthuộctrườngpháinàocũngkhôngquantrọng,làtả,hữuhaytrunglậpthìđềuđángbịvứtbỏ.CóthểnóiđiềutươngtựvớinhữngnghiêncứuvềcáctàiliệunộibộcủaKennedy:thờikỳcủaReaganđãđếnvàđiqua,khôngmộtsựviệcnàosaukhoảngthờigianấytrùnghợp.Kennedyđãkhôngcòntrongđờisốnghiệntạicủachúngta.Ôngthuộcvềmộtthờikỳlịchsửnhấtđịnhvànhiệmvụcủachúngtalàxácđịnhnó.Tuynhiên,khôngphảitấtcảmọitranhcãivềôngđềuđãđivàolãngquên.ChiếntranhLạnh

đãquađinhưngcuộctranhluậnvềvịtrícủanướcMỹtrongthếgiớimới,vềtrậttựthếgiớimớilàgìvàcólợinhưthếnàođốivớiMỹvẫntiếptục.BamươinămquađãchứngminhsựđúngđắncủacácchínhsáchtiếnbộvềquyềncôngdânmàKennedyđiềuchỉnh.CácchínhsáchnàyđãđượcLyndonJohnsonđưavàoLuậtvềQuyềncôngdânnăm1964vàLuậtvềQuyềnbầucửnăm1965,nhưngcácvấnđềcủanướcMỹthìvẫncònnguyên.VấnđềtàichínhvàtàikhóađãtừngkhiếnKennedyđauđầugiờđâythậmchícònrốirenhơn.VănphòngTổngthốngvẫnlàtrungtâmchínhtrị,củacáccuộctranhcãiquyềnlựccũngnhưmụctiêucủanướcMỹ.Gầnđây,nướcMỹkhôngcócuộcámsátmangtínhchínhtrịnàonhưngvẫnđứngđầuthế

giớivềsốngườichếtdobịámsát.SốngườichếtvìnguyênnhânnàycủaMỹhàngnămbằngtổngsốlínhMỹthiệtmạngtrongtoànbộthờigianMỹthamchiếntạiViệtNam.KýứcvềcuộcchiếntranhmàKennedyđóngvaitròquantrọngvẫncóảnhhưởngtớiviệcxâydựngvàthựchiệnchínhsáchđốingoạicủanướcMỹ.Nếunhưquákhứđángđểnghiêncứu,ápdụngchohiệntạithìđâychínhlàmộtthờikỳnhưvậy.CólẽviệcxácđịnhđúngsainănglựccũngnhưcácquyếtđịnhcủaKennedykhôngcònýnghĩanhưngvẫnđánggiáđểlýgiảitạisaoônglạihànhđộngnhưvậyvàđểhiểuđượckhôngchỉnướcMỹnhữngnăm1960màcònnướcMỹngàynay.Tráchnhiệmcủahọcgiảtrongviệcxácđịnhthờigianđãlàmthayđổimốiquantâmcủa

chúngtavớinhiệmkỳTổngthốngcủaKennedynhưthếnàobuộctôikhôngđượcbànnhiềuvềnhữnghuyềnthoạixoayquanhKennedy.TiểusửKennedylàmộtchủđềrộnglớnvàtiềmnăngmàchỉmỗiviệcnhậnđịnhnó(chứchưađềcậpđếncácvấnđềchínhsáchvàhànhđộngcủaông)cũngđủxuấtbảnmộtquyểnsáchkhác.JackKennedyđãđôilầnbịthấtvọngbởihuyềnthoạicủachínhmình(dùôngluônsẵnsàngkhoatrươnghuyềnthoạinàymỗikhinhậnthấynóđưađếnlợiíchchínhtrị).Ôngsợcáchđánhgiásẽlàmgiảmmốiquantâmcủachúngtatớicácvấnđềthựctếmàôngphảiđốimặtvànhữngthànhquảthậtsựmàôngđạtđược.Ngườitacũngkhôngtinthờigiansẽkhôiphụchoàntoàndanhtiếngchoông.Nhưchúngtathấy,sau400năm,mộtđiềumàmọingườiđềubiếtvềHenriVIII(4)làôngcótớisáubàvợ.Nhưng40nămsauvụámsátAbrahamLincoln(5),cáclýthuyếtgiavềâmmưuđãcảnhbáovàkhiếndânchúnghoangmangbằngsựgiảithíchlạlùngsựkiệnnày.HaynhưtrườnghợpnhàthơByron(6),hơnmộtthếkỷsaukhiôngquađời,đờisốngtìnhcảmcủaôngđãlàmgiảmsựquantâmcủađộcgiảđốivớinhữngtácphẩmthơcaôngsángtác.ĐiềunàycóthểgiảithíchlàdosứchấpdẫncủanhữngláthưchobiếtvềđờisốngtìnhcảmcủaByronvàdobảnchấtnổiloạntrongnhữngkhámphácủaByron−từquanhệloạnluânđếnquanhệđồngtính.(Nhữngxì-căng-đanvềđờisốngtìnhcảmcủaKennedykhôngthểsosánhđượcvớinhữngxì-căng-đannày).NhưngcuốicùngnhữngángthơcủaByroncũngđãđượcđộcgiảquantâmđúngmức.LịchsửgiađìnhKennedy,mộtsựphatrộngiữathánhcavớibikịchvàkịchtruyềnhình,đượctrìnhchiếuthườngxuyên,đãlàmlumờnỗlựctìmhiểumộtchủđềnghiêmtúctronglịchsử.NógiốngnhưnhữngnghiêncứuvềNapoleonnhưngtácgiảlạihướngmốiquantâmJosephine(7)vàMarieWalewska(8).Thựctế,huyềnthoạivềKennedylàtàiliệuvôgiáchoviệckhảocứuvềlươngtâmcủangườiMỹ,vớisựnhấnmạnhđặcbiệtvềtìnhcảm,sựcảtinvàcảtínhkhátdục,nhưngđộcgiảcũngcóthểhiểutạisaotácgiảviếttiểusửlạibỏquanhữngcâuchuyệnvỉahèdùrằnghọkhôngbaogiờthấychúngnhàmchán.Mộtcuốntiểusửkhôngcầndựatrênnhữngnghiêncứumangtínhtưliệuhaynhữngthông

tinmớimẻ,tuynhiênvớirấtnhiềuđiềumàtôiđãkhámphá,khôngphảilàtôiđangtạonênnhữngđiểmkhácbiệtcơbảnđểhiểuKennedyvàthờikỳcủaông.Chúngtacónhiềusốliệuhơnkhảnăngcóthểsửdụngchúng.SựnghiệpngắnngủivàđứtđoạncủaKennedyđãcảntrở

việcxâydựnghồsơnhưngchúngtakhôngthểthayđổilạilịchsử.Tuynhiên,mộtcuốntiểusửnênthểhiệnmộtchủđềrõràngvàtrongtrườnghợpnày,“quyềnlực”khôngphảilàchủđềmàtôimuốnđềcậptới.Đâylàtiểusửvềmộtnhàlãnhđạo.ChúngtađãrấtquantâmđếnKennedyvớinhữngkhókhăntrongviệclãnhđạonềndânchủ

từkhiôngcòntrẻchotớikhibịámsát.Ôngđãđọc,viết,nghiêncứuđồngthờiphântíchvàápdụngnhữngvấnđềvềthuậtlãnhđạochođếnkhitrởthànhmộtchuyêngia.Giốngnhưcácchínhtrịgiakhác,Kennedytrởnênthiếukiênnhẫnvàdễbựcmìnhvìnhữngchỉtrích.ÔngchorằngmìnhđãlàmtốthơnbấtcứaikháctrêncươngvịTổngthống.Kennedyđãchơimộttròchơitốnnhiềuthờigianvàtớinăm1963,ôngtinrằngtròchơiđósẽgiànhchiếnthắng.Trongcuộchọpbáocuốicùng,Kennedyđãthổlộrằngôngmongmuốntấtcảcácdựluậtchínhcủamình−dựluậtvềcảicáchthuế,dựluậtvềdânquyền,vềchămsócytếchongườigià−sẽcóhiệulựcvàonăm1964hoặcchậmnhấtlànăm1965:“TôitrôngchờvàosựphêchuẩnchínhthứccủaNghịviện,nhưng...sựphêchuẩnnàysẽkéodài18tháng”.Kennedycònhứngkhởihơnkhitựkhenngợicáchđiềuhànhcủamìnhtrongchínhsáchđốingoại.MụcđíchcuốicùngcủacuốnsáchnàylàchỉrasựtựtincủaKennedyđểđộcgiảbiếtđượcnhữngýtưởngcủaôngđãsốngsótnhưthếnàoquacác“bàikiểmtrathựctế”cũngnhưđểnhậnđịnhmứcđộthựchiệnkhảnănglãnhđạocủaông.

CHƯƠNG2-ỨngcửviênNhàTrắngChiếnthắngtrongcuộcbầucửTổngthốngMỹlàthànhtíchkhókhănduynhấtmàJohn

Kennedyđãphảimấtbanămnỗlực,tínhtoánvàmaymắnmớigiànhđược.SaukhiKennedythànhcông,nhiềungườidễdàngnóichiếnthắngnàylàtấtyếu.Tuynhiên,trướchộinghịđềcửcủaĐảngDânchủnăm1960,chỉcósốítngườinghiêngvềsuynghĩnàyvàkhôngmộtngườitheochủnghĩathựctếnàolạitinnhưvậysauchiếnthắngchậtvậttrongcuộcbầucửdiễnravàomùathu.BảnthânKennedycũnglàngườicóđầuócthựctế.KhiBenjaminBradleenhắcKennedynhớ,mộtngườitổchứcchiếndịchvậnđộngtranhcửcủaôngrấtthôngminh,tàigiỏi,ôngchỉcườivànói:“Đôikhiđộingũnàylạiquênmấtrằngcó50nghìncửtrisẽbỏphiếuchomộtứngcửviênkhácvàkhiấyhọsẽchỉlànhữngkẻngốcnghếch”.SốphiếuchênhlệchrấtnhỏsovớiứngcửviênĐảngCộnghòaRichardNixon,118.574phiếu,tươngđươngvới0,17%tổngsốphiếubầu,vẫnlàdấuhiệurõràngnhấtminhchứngchonhiệmvụlớnlaomàJackđãtựđềra.Năm1957,khiKennedybắtđầunghiêmtúclênkếhoạchứngcử,trongcuộckiểmtratínhlợi

ích(mộtthuậtngữđượcsửdụngtronghoạtđộngchínhtrịtruyềnthốngcủaMỹ)đượcápdụngchotấtcảnhữngconngườicủacôngchúng,Kennedyrõràngkhôngcóchúthyvọngnào.TheoquanđiểmvềtínhlợiíchcủaĐảngDânchủ(cóđôichútkhácbiệtsovớinhữngquanđiểmcủaĐảngCộnghoà),Kennedyđếntừmộtbangkhôngcótriểnvọng:Massachusettschỉđượcbỏ14phiếuđạicửtrivàdùsaođinữacũngvẫnlàmộtbangquádânchủ.MộtĐảngviênĐảngDânchủcóíchphảiđếntừcácbanglớnvenbiểnnhưNewYorkhayIllinoisvìkhiđóvớiđịavị“đứaconyêuquý”củađảngcóthểgiúpíchchocuộcbầucửsaunày.Khôngnhữngthế,Kennedyvẫncònquátrẻ:đếnngày29tháng5năm1960ôngmớitròn40tuổi(LyndonJohnson,vịlãnhđạođánggờmcủaĐảngDânchủ,thườnggọiKennedylà“cậubé”).Ngoàira,tuylàThượngnghịsĩnhưngKennedykhôngphảilàngườimẫncánvànổibậthẳn.

Theolệcũ,nhữngngườigiữvịtríthốngđốcbangđượcđềcửvàochứcvụTổngthốngphùhợphơncácnghịsĩbởitrongcáccuộchọp,họcónhiệmvụđiềukhiểncácđạibiểuQuốchộivàcòndokinhnghiệmđiềuhànhcủahọđượccoilàsựtậpdượtquýgiáđểđảmđươngtrọngtráchTổngthốnghơnlàmộtứngcửviênđơnthuầnchỉlàngườibanhànhluật.MộtlýdonữalàcácThượngnghịsĩkhibỏphiếuthôngquacácvấnđềquốcgiathườngtạorarấtnhiềukẻthùtrongkhicácthốngđốcbangthìkhông.KennedycóthểtrởthànhcáigaitrongmắtnhữngngườitheochủnghĩatựdotrongđảngdobảnbáocáonướcđôicủaôngvềcựunghịsĩJoeMcCarthy(9),ngườiđượcmệnhdanhlà“Nhânvậtchốngcộngtànbạo”.ThêmmộtlýdonữakhiếnKennedykhônggiànhđượccảmtìnhcủanhữngngườinàylàônglàcontraicủanhàtỷphúgianhùngJosephP.Kennedy(10)vốnnổitiếngvớicácphivụkinhdoanhđángngờvànhữngquanđiểmthiểncậntrongchínhsáchđốinộivàđốingoại.Nhưngrốtcuộc,theohầuhếtmọingười,yếutốcuốicùngvàchủyếukhiếnKennedykhôngđủtưcáchứngcửvàocươngvịTổngthốnglàôngtheoThiênChúagiáo(mặcdùlàconchiênCơđốcgiáongoanđạo,nguyênTổngthốngHarryS.Truman(11)đãbìnhluậnđiềukhiếnKennedylolắnghơncảchínhlàngườichađẻchứkhôngphảingườichatinhthầncủaông).Từsaunăm1928,khiHerbertHoover(12)giànhchiếnthắngápđảotrướcAlSmithvĩđại,nhữngngườilãnhđạoĐảngDânchủđãquyếtđịnhkhôngbaogiờđềcửmộtngườitheoThiênChúagiáovàochứcvụTổngthốngnữa.NhưngthờithếđangthayđổivàKennedyđủthôngminh(cũngcóthểlàdoôngvẫncòntrẻ)

đểnhậnrađiềuđó.Tiềnbạc,sựsắcsảovàảnhhưởngcủangườichacóthểdẹptanmọitrởngạivàchínhsứctrẻcủaôngcũnglàmộttàisảnquýbáu.DướithờiTổngthốngEisenhower(13),đờisốngcủangườidânMỹrấtdễchịu.Ngaycảnhững

ngườiđãtừnghailầnbỏphiếuchoEisenhowercólẽsẽcòntiếptụclàmthếnếuviệcôngchạyđuađểgiànhchứcvịTổngthốngnhiệmkỳthứbakhôngbịTuchínháncủahiếnphápngăncản.DườngnhưnướcMỹđangmấtphươnghướngvìnhữngquyđịnhquáthậntrọngvàthủcựu.Cũngcóthểvìđấtnướcnàyđãcónhữngthángngàyquásungtúc,nhàmchán,mấtđiý

thứcvềmụctiêu.Nhằmgiảitỏanhữnglolắngnày,Eisenhowerđãthànhlậpmộtủybanđềxuất“nhữngmụctiêudànhchongườiMỹ”.Ởmứcđộnàođó,chínhsáchkinhtếcủaEisenhowerbịđánhgiálàquábảothủvàthậntrọng:bacuộcsuythoáikinhtếtrongvòng8nămchắcchắnlàquánhiềutrongmộtthờikỳmàhọcthuyếtkinhtếcủaKeynes(14)mangđếnnhiềukỹnăngvàsựhiểubiếtsâusắc.ChínhEisenhowercũngcảmthấy,ởmộtkhíacạnhnàođó,thờikỳđỉnhcaocủanướcMỹđãtrôiqua,sựtànphádoChiếntranhthếgiớithứhaigâyraởchâuÁvàchâuÂugiờđâyhầunhưđãlùivàodĩvãngvàvịtríđộctôncủaMỹ,vớitưcáchlànướcduynhấtđứngngoàicuộcchiếnvàgiànhđượcnhiềuthànhtựuđángkể,đãchấmdứt.Ngàycàngxuấthiệnnhiềuđốithủkinhtếđánggờm,thêmvàođólượngvàngtrữtrongPháođàiKnox(15)bắtđầucạndần.Đãđếnlúccầncósựthayđổivàsứctrẻcóthểđemđếnđiềunày.Vớicùngmộtsuynghĩnhưvậy,khôngchỉKennedymàcảRichardNixon(lúcđómới48tuổi)đềulấyđólàmđềtàichocuộctranhcửnăm1960.CólẽchínhviệckhôngđủkhảnăngthuyếtphụckhiđưaracácluậnđiểmnhưKennedy(vìvớitưcáchlàPhóTổngthốngNixonphảibảovệdanhtiếngcủaEisenhower)đãkhiếnNixonthấtbại.ViệcKennedychỉlàmộtThượngnghịsĩcũngthậtsựkhôngcòngâybấtlợichoôngnữa.

Trênthựctế,điềunàycònlàmộtlợithếbởitrongnămđốithủđượcĐảngDânchủđềcửnăm1960cótớibốnngườilàThượngnghịsĩcònngườithứ5,AdlaiStevenson(16),lạikhônggiànhđượcưuthếdùđãtừnglàmThốngđốcbangIllinois.SựlớnmạnhcủachínhquyềnliênbangkhiếncácThượngnghịsĩcómộttầmquantrọngmớiđốivớicácvấnđềtrongnước.Ngoàira,trongthờikỳChiếntranhLạnh,chínhsáchđốingoạivẫnluônlàvấnđềquantrọngnhấttrongcácchiếndịchvậnđộngtranhcử.ThựcchấtđâylàvấnđềsốngcònvàkhôngmộtthốngđốcbangnàocóthểhyvọngchạyđuađượcvớisựtinhthôngcủacácThượngnghịsĩtronglĩnhvựcnày,trừphi,giốngnhưStevensonvàNelsonRockefeller(17)củaNewYork(thuộcĐảngCộnghòa),vịthốngđốcđóphảithamdựcáccuộchọpQuốchộivớitưcáchquanchứcBộNgoạigiao.Từnăm1960-1988,trong20ứngcửviênTổngthốngvàPhóTổngthốngđượcđềcửcủahaiđảngDânchủvàCộnghòa,có17ngườiđanghoặcđãtừnglàthànhviêncủaThượngviệnhoặcHạviện,3ngườitrongđócóKennedythamgiacảhaiviệnvà5ngườikháccónhữngkinhnghiệmđángkểtrongvaitròlàủyviênbanchấphànhliênbang.ThờikỳnàychínhlàđểdànhchonhữngngườitrongnộibộchínhquyềnWashingtonvàgiaiđoạntànlụicủanócũngđượcbáohiệutừtừbởisựnổilêncủaJimmyCarter(18)vàRonaldReagan.Cảhaingườinàyđềunguyênlàthốngđốcbangvàđềulànhữngngườithẳngtính,đứnglênchốnglạinạnthamnhũngvàquảnlýyếukémcủachínhphủ“bêntrongBeltway”.BeltwaylàconđườngcaotốcbaoquanhhạtColumbiavàvùngWashington,đượcxâydựngvàonhữngnăm1960,dosựlớnmạnhkhôngngừngcủachínhquyềnliênbangvàsựtănglêntheocấpsốnhâncủanhữngngườiluônmongmuốncómốiquanhệvớichínhquyền.Conđườnglàbiểutượngrấtphùhợpchothờikỳnày,kểtừkhibắtđầuchođếnkhikếtthúc.Năm1957,khithờikỳnàyvừamớibắtđầu,BeltwaychỉmớilàkếhoạchphácthảovàdânchúngvẫncònrấttintưởngvàochínhphủnênngườitathườngđồngnhấthìnhảnhBeltwayvớichínhquyềnWashington.Thêmvàođó,đạoThiênChúacũngtrởthànhmộtlợithếcủaKennedy.Cóthểnói,từsauĐạo

luậtvềngườinhậpcưnăm1798vànhấtlàtừnhữngnăm1850khicácđảngviênĐảngCộnghòađượcthừahưởngsốphiếucủanhữngngườiphảnđốiThiênChúagiáovànhữngngườitheochủnghĩađịaphương(19)từĐảngnhữngngườiMỹhoặcĐảng“Khôngbiếtgì”,cácđảngviênĐảngDânchủcũngđãsởhữuđượcnhữngláphiếucủacửtritheođạoThiênChúa.Rồitừđó,sựgắnbóchặtchẽcủacáccửtrinàyvớigiaicấpcôngnhânởnhữngthànhphốđangpháttriểnđãtrởthànhnềntảngchosứcmạnhbênngoàimiềnNamcủaĐảngDânchủvàcungcấpcơsởnhânkhẩuhọcchoChínhsáchkinhtếxãhộimớicủaTổngthốngRoosevelt.Nhưngđếnnhữngnăm1950,thếhệconcáicủagiaicấpcôngnhânbắtđầucoimìnhlàtầng

lớptrunglưuvàchuyểndầnrasinhsốngởkhuvựcngoạithành;nhữngngườitheođạoThiênChúacũngcảmnhậnđượcsứchúttừĐảngCộnghòa.SovớithànhviênĐảngDânchủ,nhữngthànhviêncủaĐảngCộnghòacóvẻlànhữngngườichốngcộngđángtincậyhơn.MộtđảngmàtạiHộinghịYaltabịcholàđãlàmmấtTrungQuốcvàotayHồngquânLiênXôvàkhôngđạtđượcbấtkỳthànhtựunàovẫncòntốthơnkẻđãlâmvàothếbítrongcuộcchiếntranhởTriềuTiên.Kennedy,mộttínđồThiênChúagiáogốcAilen,vàonăm1949đãphảnđốikịchliệtchính

quyềnTrumanvìđãkhônggiữđượcTrungQuốc,làngườiduynhấtcóthểkêugọinhữngtínđồThiênChúagiáovànhữngngườigốcAilenquaytrởlạivớilòngtrungthànhvốncó.MặcdùcóthểđiềunàycũngkhôngđủđểgiúpKennedygiànhchiếnthắngtrongcuộcbầucử(cóquánhiềungườitheođạoTinLànhmùquángđứngvềpheđốilập)nhưnglạigiúpônggiànhđượcsựđềcửcủanhữngngườitrongđảng.ViệcKennedythamgiaứngcửsẽtạosứclôicuốnmạnhmẽởnhữngthànhphốlớncủaĐảngDânchủ,nơibộmáychínhquyềncũvẫncòntồntạihoặcítnhấtlàchưahoàntoànsụpđổnhưChicago,BostonvàNewYork.Dùsaođinữa,nhữngcuộckiểmtratínhlợiíchnhằmdựđoáncơcấutổchứccủamộtđảng

thựctếđangdầngâythấtvọng.Nhữngcuộckiểmtranàydocácôngtrùmvàchínhkháchlớnđiềuhành,NhữngnhânvậtnàythườngthôngquaảnhhưởngcủamìnhtrongcáchộinghịđềcửnhằmdẫndắtvàđiềukhiểncuộckiểmtrangaytừkhiĐảngDânchủchínhthứctổchứccuộcđiềutralợiíchđầutiên.Họkhôngthờơvớicácchínhsáchvànguyêntắcnhưngnhữngmốiquantâmquantrọngcủahọluônthắngthế.Nhữngứngcửviênmàhọlựachọnthườngcónhiềucơhộigiànhchiếnthắngnhấthayítracũngcóíchđốivớiứngviênđượcđềcử(trừnhữngứngcửviênđượcchọntrongtrườnghợphộinghịđềcửtiêutốnmộtkhoảntiềnđángkểnhưtrườnghợpnăm1896hay,khihộinghịkéodàiquálâuđếnmứchọkiệtsứcngãquỵxuốngchâncủamộtngườiduynhấtcònđứngđượcvàonăm1924).ViệcđềcửtrongnhữngcuộcbầucửđầutiênvàođầuthếkỷXXrõràngcókhácđôichút:mãiđếnnăm1952,TổngthốngTrumanmớigiảitánđượcnhữnghộinghịđềcửứngcửviênvônghĩa.Nhưngchỉmộtvàituầnsaukhiđưaraquyếtđịnhđó,TrumanđãthấyđólàsailầmkhiThượngnghịsĩEstesKefauver(20)đánhbạiôngtronghộinghịđềcửởNewHampshire.SựviệcnàykhôngchỉbuộcTrumanphảithôngbáonghỉhưuvàothờiđiểmôngkhônghềmongmuốnmàcònkéotheosựđắcthắngtronghầuhếtcáchộinghịđềcử.Tuynhiên,KefauverđãbịThốngđốcAdlaiStevensonngángtrởdocótínhlợiíchtrộihơnmặcdùStevensonkhôngthamgiavàomộthộinghịđềcửnàocũngnhưkhôngtìmkiếmsựđềcửbằngcáchkhác.Năm1956,khimộtlầnnữacầnphảingănKefauver,Stevensonbuộcphảichiếnđấutrựcdiệnvớiôngtatrongcáchộinghịđềcử.Rõràng,nhữnghộinghịđềcửứngcửviênTổngthốngđãđạtđượctầmquantrọngmới,vàmộtứngcửviêncóthểthểhiệnsứchútvớicáccửtribằngcáchlôikéohọthườngxuyênthamgiacáchộinghịđềcử,hoặctrongtrườnghợpứngcửviêncầnvượtquanhữngtrởngạigiốngnhưsựphảnđốicủaEleanorRoosevelthayviệcđếntừcácbangnhỏ.ĐâylàmộtcáchthểhiệntínhlợiíchmớimàKennedycầnthamkhảo,bởichỉbằngcáchđóôngmớicóthểchứngminhnghingờcủanhữngôngtrùmchínhtrịlàhoàntoànthiếucơsởvàconđườngchínhtrịcủaôngmớitrởnênhứahẹnhơn.Kennedylàmẫuứngcửviêncókhảnăngkhơidậysựhàohứng,phấnkhíchởcáccửtrivànhờsựgiàucócủangườicha,ôngcóđủnguồntàichínhcầnthiếtđểtổchứcnhữngcuộcgặpgỡvớicửtri.Tuynhiên,đókhôngphảilàlýdokhiếnKennedycôngkhaiứngcử.Khiđượchỏiôngcócảm

thấylạvìthamgiavàocuộcchạyđuanàykhông,Kennedyđãtrảlời:“Thúthựclàkhông.Mãitớikhitôidừnglạivàngắmnhìnnhữngngườixungquanhcũngđangchạyđuavàovịtrínày,tôimớinhậnrađiềuđó.Vàkhiấy,tôinghĩtôicũngcóđầyđủtưcáchnhưhọvậy”.Tronglầnđầutiênchạyđuavàonghịviệnnăm1952,khẩuhiệuchiếndịchcủaKennedylà“KennedycóthểlàmnhiềuhơnchoMassachusetts”cònbâygiờKennedynghĩmìnhcóthểlàmnhiềuhơnchonướcMỹ,hayítnhấtlàchoĐảngDânchủ.KennedychorằngLyndonJohnsonkhôngthểđượcchọndocómốiquanhệgắnbóvớinhữngngườidatrắngởmiềnNam,thêmvàođóôngtacònbịxemlàkhábảothủtrongcácvấnđềvềquyềncôngdân.AdlaiStevensonđãcôngkhaitừbỏthamvọnglàmTổngthốngtừsaunăm1956,vàchotớithờiđiểmđó,cảhaianhemnhàKennedy(đặcbiệtlàBobby,ngườiđãtừnglàmviệctrongnhómvậnđộngtranhcửcủaStevenson)đềukhônghiểurõStevensonvớitưcáchmộtngườitừngthamgianhiềuchiếndịchtranhcử.HọkhôngthểtinrằngĐảngDânchủsẽcòncầnđếnsựgópmặtcủaôngtamộtlầnnữa.AverellHarriman,ThốngđốcNewYorkvàcũnglàmộtnhàngoạigiaokỳcựucóthểsẽlàđốithủnguyhiểm,nhưngôngtađãmấthếtnỗlựctrongcuộctáibầucửnăm1958.Cùngthờigianđó,KennedygiànhđượcchiếnthắngtrongcuộctáibầucửvàoThượngnghịviệnvớitỷlệphiếurấtcao,73,6%.KennedytinchắcđốivớiThượngnghịsĩStuartSymingtonvàHubertH.Humphreylúcnày,ôngkhôngchỉlàmộtđốithủngangtàingangsứcnữa.Quảthực,sựtựtinvuivẻlàmộttrongnhữngtàisảnchínhtrịquýgiánhấtmàKennedycóđược.Và

khôngaitrongsốcácđốithủcóthểtheokịpôngvềđiểmnày.Kennedycólýdoriêngthamgiatranhcử.Ngaytừlầnđầubướcchânvàochínhtrường,năm1946,vớitưcáchứngcửviênđạidiệnchokhuvựcbầucửsố11,Kennedyđãtỏralàmộtnhânvậtđánggờm.Đâychínhlàcuộcbầucửmàchaôngđãtuyênbố:“ChúngtasẽsửdụngcácphươngtiệntruyềnhìnhđểquảngbáchochiếndịchcủaJack”.Thựcraôngtađãcóthểtiếtkiệmđượccáckhoảnchiphí.Bằngsựquyếnrũmạnhmẽ(đặcbiệtlàđốivớipháinữ),danhtiếngcủamộtngườianhhùngchiếntranh,đứctínhkhiêmtốn,sựthôngminhtuyệtđỉnhvàmộtquyếttâmkhôngmệtmỏi,“chỉcầnvới10xu,JackcũngcóthểtrởthànhđạibiểuQuốchộigiốngnhưbaongườikhác”(anhhọcủaJackKennedy,JoeKane,đãnhậnxétnhưvậydùvẫnchorằngcầnphảihộiđủbayếutốmớigiànhđượcchiếnthắngtrênchínhtrường:“Đầutiênlàcầnphảicótiền,thứhailàtiền,vàthứbavẫnlàtiền”).Từđótrởđi,sứchấpdẫnvàsựrèngiũađềuđặncáckỹnăngchínhtrịcủaKennedyđượcthểhiệnrấtmớimẻtrongbốnlầnthamgiatranhcửcủaông.MộtloạtsựkiệndiễnratạihộinghịĐảngDânchủnăm1956ởChicagođãđưathêmnhững

bằngchứngvềtiềmnăngứngcửTổngthốngcủaKennedy.KennedythamdựhộinghịnàyvớivaitròlàngườiủnghộchoStevensonvàhyvọngsẽđượcchọnvàodanhsáchđềcửPhóTổngthống.Đểnghithứckhaimạcthêmphầnsôinổi,KennedyđãkểlạimộtbộphimvàôngcũngthamgiaphátbiểuủnghộStevenson.CảhaidịpnàyđềuchứngtỏsứchútmạnhmẽcủaKennedyđốivớicácđạibiểuthamgiahộinghịcũngnhưvớicáckhángiảxemtruyềnhình,mộtlựclượngquantrọngkhôngkém.HọđãbiếnKennedytrởthànhmộtngôisao.Stevensonvớinhữnglýdokhôngrõràng(màcóthểngaybảnthânôngcũngkhônghiểurõtạisao)đãquyếtđịnhđểcácđạibiểutựchọnraứngcửviênPhóTổngthốngthayvìôngchỉđịnh.Trongdanhsáchđềcử,KennedyđãgầnnhưthànhcôngtrongviệcnắmgiữvịtrícủaKefauver,vốnlàngườiđứngsauStevensontrongcáchộinghịđềcửứngcửviênTổngthống.ChỉnhờquyếtđịnhủnghộvàonhữngphútcuốicùngcủađoànđạibiểuTennessee,Kefauvermớitránhđượcthấtbại.Rấtlịchthiệp,Kennedy−vịThượngnghịsĩđếntừMassachusetts−đãnhượngbộ(“NhữnggìdiễnrahômnayxácnhậnrằngthốngđốcStevensoncủachúngtađãrấtđúngkhiquyếtđịnhđưavấnđềnàylênbànhộinghị”)Nhưngôngrấtchánnảntrướcthấtbạinày,dùchỉtrongthờigianrấtngắn.Kennedykhôngmuốncócảmgiáccủakẻthuacuộc:“Tôicảmthấymìnhgiốngnhưmộtngườidađỏbịvôvànmũitênđâmvào”vàkhiđượchỏiđãđáp:“Nóchỉgâyđauđớnkhitôicấttiếngcười”.Tuynhiên,ngaytừkhicònnhỏ,Kennedyđãnổitiếnglàmộtđứatrẻvuivẻkiêncườngvàchẳngbaolâusauôngnhậnrarằngtoànbộsựviệctrênkhôngmangđếnđiềugìngoàiviệcgiúpôngcóđượcnhữngthuậnlợitrênconđườngchínhtrị.Nóđãkhiếnôngtrởthànhmộtnhânvậttầmcỡquốcgiavàthuhútmạnhmẽsựchúýcủanhữngngườicóảnhhưởnglớnđếnviệcbầucửcácchứcvụquantrọng.Hơnthếnữa,thấtbạinàyđãcứuKennedythoátkhỏidínhlíutớiviệcthuacửcủaStevenson.Đâylàmộtđiểmrấtquantrọngbởinếumùathunămđó,KennedycótêntrongdanhsáchbầucửcủaĐảngDânchủ(mộtdanhsáchtấtyếuthấtbạivìEisenhowervẫnrấtđượclòngdânchúng)thìnhiềungườisẽđổthấtbạinàylàdoKennedytheođạoThiênChúa.Nócàngkhiếnchomọingườithêmhoàinghivềtínhlợiíchcủaông.Vànhưthế,Stevensonsẽtrởthànhnhàtiêntrichínhxáchơnkhinhậnxét:“Tôicócảmgiácrằnganhtalàmộtanhhùngthậtsựcủathờiđạichúngtavàchúngtasẽcònđượcnghenhiềuđiềuhơnnữatừchàngtraitrẻđầytriểnvọngnày”.Chínhvìvậy,Kennedyhoàntoàncóthểhướngtớicuộctranhcửnăm1960vớirấtnhiềuhy

vọng.ÔngđượctấtcảcácứngcửviênthuộcĐảngDânchủđềcửvàochứcvụPhóTổngthống(điềunàychứngtỏvấnđềThiênChúagiáođangdầnmấtđivaitròquantrọng);nhưngkhinóichuyệnvớinhàbáoJoeAslop,Kennedychobiết:“Tôihoàntoànkhônghứngthúvớichứcphócủatấtcảcáccươngvị”.ÔngcũngnóithẳngvớiDavePowers,mộtngườibạncủaông:“Nếuchúngtalàmviệccậtlựctrongvòngbốnnăm,chúngtasẽgặtháiđượctấtcảnhữnggìmìnhmongmuốn”.Vớicáchnghĩnày,Kennedyđãbướcđầuđịnhnghĩalạiquanniệmvềtínhlợiích.Vànhưcảthếgiớiđềubiết,Kennedyđãthànhcông;nhưngđiềuđókhônghiểnnhiênđến

mứccóthểgiúpôngdễdàngvượtquacáccuộckiểmtrakhácđểtrởthànhngườithíchhợpchocươngvịTổngthống.Tínhlợiíchkhôngcóýnghĩanhiềulắmsovớikinhnghiệmhayphẩmchấtcủaứngcửviên.KhôngngạcnhiênkhinhiềunhàlãnhđạokỳcựutrongđảngchorằngKennedykhôngcóđủtiêuchuẩnđảmnhiệmchứcvụnày.Vàothờiđiểmđó,cươngvị

Tổngthốnglàđỉnhcaocótínhlịchsửđốivớiuythếcủađảng.BacánhânxuấtchúngđãlầnlượtgiữchứcvụnàytrướcđólàRoosevelt,TrumancủaĐảngDânchủ,vàEisenhowercủaĐảngCộnghòa.Nhữngthửtháchlớnliêntiếpdocuộcđạikhủnghoảng,ChiếntranhthếgiớithứhaivàChiếntranhLạnhgâyrađãđượckhắcphụcđầyvẻvangvàtừsaunăm1945,nướcMỹliêntụcgặtháinhữngthànhcôngkinhtế.SứcmạnhtiềmnăngcủaMỹcuốicùngcũngđượcnhậnra,vàvìnướcMỹvượthẳnlênsovớicácquốcgiakháctrênthếgiớinênhìnhảnhTổngthống,hiệnthânchonướcMỹ,cũngphảihiệnratolớnvàmạnhmẽhơncácnguyênthủquốcgiakhác.TráchnhiệmcủaTổngthốngcũngphảitươngxứngvớiquyềnlựcvàkhônghềlàvôlýkhingườikếvịEisenhowerphảichứngminhđượckhảnăngcũngnhưkinhnghiệmbảnthân,ítnhấtcũngphảingangbằngIke(têngọikháccủaTổngthốngEisenhower).Trởngạiduynhấtlàyêucầunàykhôngthểthựchiệnđược.Trongsốnhữngứngcửviêncókhảnănggiànhchiếnthắng,chỉcóAdlaiStevensongầnđạtđủtiêuchuẩn,nhưngcórấtítlýdođểtinrằngsauhailầnthuatrongcuộcchạyđuavàoNhàTrắng,ôngtacóthểthànhcôngởlầnthứba.NhữngngườisoạnthảoHiếnphápMỹ,vìtấtcảsựsùngbáivớilịchsửxaxưa,đãkhôngnghĩđếnviệcthiếtlậpmộtcursushonorum(21)giốngnhưcursushonorumduytrìchứcvụquanchấpchínhtốicaotrongCộnghòaLaMãchonhữngngườitrướcđâyđãtừnggiữnhữngchứcvụthấphơn.Trongsuốt50nămđầucủachínhphủlậphiến,mộtCursuskhôngchínhthứcđãtừngxuấthiện,khôngai(ngoạitrừGeorgeWashington)đượcbầulàmTổngthốngmàkhôngquachứcPhóTổngthống,BộtrưởngNgoạigiaohayThượngnghịsĩtrướcđó(MartinVanBuren(22)làngườiđãtừngđảmnhiệmcảbacươngvịnày).Nhưngnhữngnăm1840đãchứngkiếnsựlênngôicủatínhlợiíchvàtừđótrởđi,cácđảngpháilớnkhôngquantâmđếnđiềugìkhácởứngcửviênngoạitrừkhảnăngthắngcửcủaanhta:cuộckiểmtranàychắcchắnsẽkhôngbịbãibỏtrongcuộcbầucửnăm1960.VàthậmchívàothếkỷXIX,khiJamesBryceviếtbàiWhyGreatMenAreNotChosenPresidents(TạisaonhữngngườivĩđạikhôngđượcchọnlàmTổngthống),hệthốngkiểmtranàynhìnchungđãthựchiệnđượcvaitròcủamìnhvớinướcMỹ.NếuđôikhinócógiángnhữngđònchítửlênBuchanan(23)hayGrant(24)củaĐảngCộnghòa,thìnócũngđãtừnglàmvậyđốivớiPolk(25),Cleveland(26)vàđặcbiệtlàLincoln(ngườiđãgiữchứcvụTổngthốngtớinăm1860,nhưngtrongsuốtthờigiantạichứccórấtítbằngchứngchothấyônglàngườithíchhợpvớichứcvụnày).ThayvìtổchứccuộckiểmtrakhôngthựctếvàchỉmangtínhlýthuyếtvềmứcđộxứngđángcủaứngcửviênđểquađóđánhgiáKennedy(vàcácđốithủcủaông),việctìmhiểuxemnếuđượcchọn,ôngcóthểmanglạiđiềugìtrongvaitròTổngthốngcòncóýnghĩahơnnhiều.Khigiaiđoạn1950-1959kếtthúc,nhiềunhàbáovàchínhtrịgiacókinhnghiệmđãbắtđầunhiệttìnhtrảlờicâuhỏinày.KennedylàmộtngườiMỹxuấtchúngmặcdùnhữngkẻhợmhĩnhởBostonvàPhiladelphia

cóthểkhôngthừanhậnđiềunày.GiađìnhônglàgiađìnhchínhkháchmớinổicũngcónhiềuđiểmtươngđồngvớigiađìnhThủtướngAnhMelbourne,đảngviênĐảngWhig(27),ngườimàKennedyrấtngưỡngmộ.CảchavàôngcủaKennedyđềulàlãnhđạoĐảngDânchủởBoston.ÔngnộilàJohn“Honeyboy”Fitzgerald(thườngđượcbiếtđếnvớicáitênHoneyFitz)làthịtrưởngngườiMỹgốcAilenđầutiêncủathànhphố.Joseph,chacủaKennedy,làngườiủnghộbanđầucủaFranklinRoosevelt,sauđóthamgiavàochínhsáchKinhtếmớivớitưcáchlàChủtịchỦybanChứngkhoánQuốcgiaHoaKỳvàlàngườilãnhđạoỦybanHànghảiQuốcgia.Từnăm1938-1940,JosephđượcbổnhiệmlàmđạisứMỹtạiAnh.LúcđầuJosephđãthựchiệnrấtthànhcôngvaitrònày,nhưngvềsaulạivôcùngthảmhại:ngaycảsaukhibạnông,NevilleChamberlain(28)đãtừbỏ,Josephvẫnđeođuổichínhsáchhòabìnhvớibấtkỳgiánào,vàôngnhanhchóngbịghétbỏ,cảởAnhcũngnhưtrênđấtnướcmình.ÔngcũngđãdùngthủđoạnđểhỗtrợnỗlựctranhcửlầnthứbacủaRooseveltnhưngsauvụviệcnày,sựnghiệpchínhtrịcủaôngđãbịphásảnvàôngphảichuyểnnhữngướcmơchưahoànthànhsangchocáccontrai(cáccongáicủaJosephđượcgiaonhiệmvụhỗtrợ).Ôngđảmbảorằngcáccontraimìnhđãđượcdạydỗtheochiềuhướngcólợi(khôngtheođạoThiênChúa)khithamgiahọctậptạicáctrườngnộitrútheođạoTinLành,ĐạihọcHarvardvànhữnghọc

việnnổitiếng(ngườicontraicả,JoeJr.đãtheohọctạitrườngKinhtếLondon).Jack,ngườicontraithứhai,xéttheomọikhíacạnhđềutậndụngđượcđầyđủcơhộicủamình.J.K.Galbraith(29),mộtgiáosưĐạihọcHarvard,nhớlạihồiđó,khiôngcònlàmộtgiáoviênquènvà

nghèo,đãnhìnnhữngtròxahoacủacậuthanhniênchưatốtnghiệpJ.Kennedyvớimộtchútmỉamaivàtiếcnuối.SựmỉamainàyđánhvàothựctếlàKennedyluôncoimìnhlàmộtnạnnhâncủasựbấtcông,mộttrongnhữngngườiAilenchịunhiềuápbức:lầnđầulàởAilenbởinhữngngườiAnhvàsauđólàởMassachusettsbởinhữngngườiBostonchínhgốc.ĐâylàtháiđộthườnggặpởnhữngngườigiàucógốcAilenởBostonvàmộtngàynàođósẽtrởthànhmốiliênkếtquantrọnggiữađạibiểuQuốchộiKennedyvàcáccửtricủaông.Dùsaothìđâycũnglàmộtýnghĩrấtkỳquặc.ỞHarvard,chàngthanhniênJackKennedycũngbiếtnắmlấycáccơhộikháchơnlànhững

cuộchẹnhòchóngvánhvớiphụnữvàphóngxebạtmạng.Trongnămthứnhất,Kennedyhọctậprấtnghiêmtúcvàtrảiquanhữngkinhnghiệmkháđặcbiệtghidấuấnquantrọngtrongcuộcđời.TheolờigợiýcủaFelixFrankfurter(30),đạisứKennedylầnlượtdùnghaingườicontrailàmthưkýriêng(giốngtrườnghợpcủanhàAdamsvớibathếhệnốitiếpnhaulàmcôngsứởAnh).TrênhậutrườngchínhtrịnướcAnh,Jacknổilênnhưmộtanhchàngbảnhbao,rấtđượclòngngười.TừthờiJohnQuincyAdams(31),côngviệcthưkýmàJackđảmnhận(từtháng2tớitháng9năm1939)quảlàmộtsựtậpdượtmàkhôngvịTổngthốngtươnglainàotừngtrảiquakhituổiđờicòntrẻnhưvậy.Khóatậpdượtđókhônghềuổngphí:Jacktìmthấyniềmsaymêtrongcácvấnđềngoạigiaovàchínhsáchquânsự,nhữngđiềumàtrướcđâyôngkhônghềquantâm.Trongcảkhóatậpdượt,điềuJackítlàmnhấtlàđilại,mặcdùôngđãtừngđếnMatxcơva,

JerusalemvàđithămcảnướcĐứclẫnnướcÝphátxít(nhàKennedyđạidiệnchonướcMỹthamdựlễđăngquangGiáohoàngPiusXIIcủaHồngyGiáochủPacelli,mộtngườiquencũ).JacktrợgiúpchatrongmộtsốcôngviệccủađạisứMỹởAnhvàcũngthựchiệncáccôngviệctươngtựchođạisứMỹởPháp.ĐạisứWilliamBullit,giốngnhưđạisứKennedy,cũngnhanhchóngcómốibấthòavớiTổngthốngRoosevelt.VàonhữnggiâyphútđầutiêncủacuộcChiếntranhthếgiớithứhai,khinướcĐứcdùngngưlôitấncôngmộttàuthủychởđầyhànhkháchngườiMỹ,JackđượcgửitớiGlassgowđểtrấnanvàgiúpđỡmộtsốngườicònsốngsót.Ôngđãhoànthànhrấttốtsứmệnhđó.Nhưngýnghĩathậtsựcủagiaiđoạnnàylạinằmởnhữngkhíacạnhkhác.Nhờnhữngngườibạnđãkếtgiaođượcvànhữngđiềumàcuộcsốngmangđến,JacktrởthànhmộtngườithânAnhtrungthành:phongcáchvànhữngnguyêntắccủagiaicấpcầmquyềnAnhmàôngtiếpxúcđãthấmvàoconngườiôngvàtrởthànhnhữngDùcóvẻngoàiđầyphóngtúng,tấtcảnhữngngườibiếtrõJackkhônghềnhầmlẫnôngvới

mộtkẻchỉbiếtănchơi.Chamẹông(đặcbiệtlàbàmẹ)đãnuôidưỡngcácconmìnhtrởthànhmộtmẫungườilýtưởngphụcvụquầnchúngvàkiênquyếthướngmọimốiquantâmtớicáchoạtđộngchínhtrị.Ởthờiđiểmbấygiờ,đạisứKennedyđóngvaitròchủyếutrongcuộckhủnghoảnglớnnhấtthếkỷXX.Chắcchắnkhôngcógìđángngạcnhiênkhivàomùathunăm1939,saukhitrởlạiHarvard,JackđãtậndụngsựtừngtrảitừgócnhìncủangườiquansáttrongbảnluậnvăntốtnghiệpvớiđềtàivềthấtbạicủaAnhtrongviệctáivũtrangcóhiệuquảvàonhữngnăm1930.Đượckhenthưởngdanhdựmiễncưỡngvàotháng4năm1940(cáclỗichínhtảvàcúphápđềurấttệbởiKennedyđãkhôngcóthờigianđểsửasang,hiệuchỉnhgọngànglại),bàiluậnvănngaylậptứcđượcsửalạiđểinvàxuấtbảnvàotháng6vớitựađềWhyEnglandSlept(VìsaonướcAnhngủquên).Đâylàcuốnsáchbánchạynhấtthờiđiểmđó.TổngthốngRooseveltđãgửithưchúcmừngtácgiả.Vàởtuổi23,JohnF.Kennedyđãcónhữngbướckhởiđầugiànhđượcdanhtiếngtrêncảnước.VìsaonướcAnhngủquênlàcuốnsáchhayvớinhữngdẫnchứngthuyếtphụcvàvănphong

rấtrõràng,rànhmạch.Nhưngnhữngđiểmđơngiảntrongcuốnsáchđãđượcnhấnmạnhquánhiềulần.Vàvớiđộcgiảngàynay,khôngphảitấtcảcácluậnđiểmđưarađềuthuyếtphục,đặcbiệt,nhữnggiảithíchvềcuộckhủnghoảngởMunichvẫncònrấtnhiềuđiềuđángnghingờ.Tuyvậy,cuốnsáchvẫnluôncómộtvịtrídanhdựtrênkệsáchcủanhữngthưviệnnhỏ

chuyênlưugiữcáccuốnsáchtranhluậnvềnềnchínhtrịAnhdướithờiBaldwinvàChamberlain.VìsaonướcAnhngủquêncùngloạivớinhữngcuốnsáchnhưTheGatheringStorm(Bãotụ),GuiltyMen(Nhữngkẻcótội),vàIsInnocenceenough?(Ngâythơ,liệucóđủ?).Giốngnhưcáctácphẩmnày,VìsaonướcAnhngủquênkhôngchỉđơnthuầngiúpngườiđọchiểuthêmvềlịchsửmàcòntácđộngđếnđờisốngchínhtrịnướcAnh.Vìlẽđó,nóđãđạtđược

nhữngthànhcôngvangdội.NólàbứcthôngđiệpgâyấntượngmạnhrằngngườiMỹđangnhậnđượcthôngtintừnhiềunguồnkhácnhau.ChàngthanhniênKennedyđãđóngvaitròquantrọngtrongviệckhíchđộngdânchúngphòngngừacácnguycơvàthứctỉnhtinhthầntráchnhiệmcủahọtrướcnhữngthựctếtrướcmắttrongnăm1940.CũngchínhKennedyđãkhẩnthiếtyêucầuvàcảnhbáonướcMỹkhôngthểtiếptụctinrằngnhữngràochắntrênbiểnsẽchặnđứngmọicuộctấncôngnênnướcMỹmàkhôngcầnquânđộihaylựclượnghảiquân.MườisáuthángtrướcsựkiệnTrânChâuCảng,KennedyđãcốthuyếtphụcnướcMỹhãyhọcbàihọckinhnghiệmcủanướcAnhvàkịpthờihànhđộng.Phântíchngọnngànhsựviệc,cóthểthấyrõràngKennedyđãdựđoánđượcchiếntranhnhưngôngbiếtkhôngnóigìmớithậtsựkhônngoan.HayđúngralàKennedyđãcốgắngthuyếtphụcmọingườitinrằngtựthâncáclựclượngvũtrangkhônggâyrachiếntranh,chủnghĩahòabìnhlàmộthànhđộngứngphóđiênrồtrướclờiđedọakiểuĐứcQuốcxã,vàngườidânMỹphảithấyđượccảnhữngmốinguyhiểmlẫntráchnhiệmcủamìnhbởinếukhôngcácnhàlãnhđạođấtnướcsẽkhôngthểphụngsựhọhiệuquả.Kennedyxứngđángđượcmọingườichúý.Nhưngmốiquantâmchủyếuvàtầmquantrọngcủacuốnsáchlạinằmởnhữngđiềugiúphiểuthêmvềconngườitácgiả,nhưNigelHamiltonđãnhậnxét:“KhôngcómộttácphẩmnàocủaJacklạiphảnánhđúngconngườiôngđếnvậy”.Cuốnsáchnàychỉkhôngđềcậpđếntínhhàihướctrongôngmàthôi.NếubấtkỳđảngviênĐảngDânchủnàotòmòtìmđọccuốnsáchvàonăm1960,họcóthểkếtluậnngayrằngKennedythậtsựcótưchấtcủamộtvịTổngthống.VìsaonướcAnhngủquêncũngkhônghoàntoànphảnánhconngườiJackKennedybởinó

chỉtiếtlộkhéoléovàcóchủđích.Kennedytuyệtđốikháchquantừcáchtrìnhbàyđếncáchđưadẫnchứng.Nhưngtháiđộhoàinghiđiềmtĩnhmàmộtngàynàođósẽtrởnênquenthuộcvớithếgiớinàyđãtácđộnglênmỗitrangviếtcủaông.Xúccảmmạnhmẽduynhấtđượcthểhiệntrongcuốnsáchlàkhiôngkhẩncầuđồngbàođốidiệnvớisựthật:HiệngiờcảthếgiớiđangsụcsôivànướcMỹcũngđãnhậnthứcđượcvấnđềcầnphảiđốimặt.Nhưngtrướcđây,chúngtađãnhiềulầntừchốicungcấpkhoảntiềnthíchđángchoquốcphòng.ChúngtakhôngthểchạytrốnkhỏithựctếrằngĐảngDânchủởMỹcũngnhưĐảngDânchủởAnhđãngủquênvàođúngthờiđiểmcónhữngthayđổiđộtngột.Nếukhôngcó3đạidương(32)với5.000dặmbaoquanh,chúngtacóthểsẽphảinhượngbộởmộtMunichnàođócủacácnướcphươngTây(tứclànhượngbộtrướcĐứcQuốcxã-HD).CuốnsáchcũnglàlờituyênbốtáchsựnghiệpchínhtrịcủaJackrakhỏicáibóngcủangười

cha.ĐạisứKennedytheochủnghĩabiệtlậpvàcũnglàngườihếtsứcnhượngbộ.ÔngtinrằngnướcMỹsẽkhôngbaogiờnhảyvàocuộcchiếntrừphibịtấncôngtrướcvàrấtbốirốitrướcviễncảnhphảimạohiểmmạngsốngcủahaicontraitrongcuộcchiến.Năm1938,nhữngquanđiểmcủaôngđạidiệnchotầnglớpdoanhnhânbảothủvàôngđãtìmthấysựtâmđầuýhợpvớiNevilleChamberlain.MặcdùWinstonChurchillhấpdẫnJacknhiềuhơn,nhưngvàothờiđiểmtrởlạitrườngHarvard,Jackvẫntheoquanđiểmcủachamình.Tuynhiên,cácsựkiệnvàảnhhưởngcủacácgiáoviênHarvardcũngnhưsựvấtvảkhichuẩnbịchorađờicuốnsáchđãlàmthayđổitấtcả.Nhữngảnhhưởngtừngườichasẽkhôngbaogiờsuygiảm(mãichođếncúđộtphánăm1961)vàJackđãkếthợpchặtchẽmộtsốquanđiểm,trênthựctếlàmộtsốcâunóicủachatrongcuốnVìsaonướcAnhngủquên.Nhưngởđây,trướcngưỡngcửasựnghiệp,Jacktỏrõnếucầnthiếtôngcũngcóthểtảnglờđiềuđó.MộtsựnhấttrímớivềvấnđềvịtrícủanướcMỹtrênthếgiớiđangđượchìnhthành.Chủnghĩabiệtlậpnhanhchóngtrởthànhthứtínngưỡngchỉdànhchocácbậctrunghoặccaotuổi.CuộctấncôngvàoTrânChâuCảngsẽhoàntấtsựchuyểnbiếnởnhữngngườitrẻtuổi.Chođếnkhiđó,JoeJr.chắcchắnvẫntrungthànhvớiniềmtintruyềnthống.Chínhvìvậy,trongsuốtsựnghiệpcủamình,khôngtínhđếntríthôngminh,Jackđãthểhiện

tínhcáchđộclậpthậtsự,dùrằngkhôngcầnphảingạcnhiênkhimộtchàngtraiMỹthôngminh,vớinhữngkiếnthứctrựctiếpthuđượcvềHitler,cầnphảivứtbỏlòngtrungthànhtựmãntrướcđâyvàthểhiệnsựủnghộđốivớisựnghiệpcủanướcAnh.Chàngtrainàycầnphảitrởthànhmộtngườitheochủnghĩacanthiệp(theobiệtngữcủathờiđiểmđó).TrongVìsaonướcAnhngủquên,ôngcựtuyệtcảsựtựlừadốithiểncậncủanhữngngười

bảothủlẫnvẻđạođứcgiảcủanhữngkẻtheopháicấptiến.Cácsựkiệndiễnracủngcốthêm

khuynhhướngtínhcáchcủaJackKennedy:giốngnhưnhiềungườikháctrongnhữngnăm1930,ôngbuộcphảisuyngẫmvềcácđiểmmạnhyếutươngđốicủanềnchuyênchínhvàchếđộdânchủ.Nhữngkếtluậnôngđưarahoàntoànkhôngthểhiệntháiđộthiệnchíđốivớichếđộnày.KennedynhìnthấytínhcôngbằngcũngnhưsứcmạnhlâudàicủachếđộdânchủnhưngcũngnhậnrahạnchếtrongngắnhạncủanóđãđưacácnướcphươngTâyđếnbờvựcsụpđổ.Kennedysẽkhôngbaogiờtừbỏsuynghĩrằng,quanđiểmcủacôngchúngtrongmộtxãhộidânchủ(haytrongbấtcứxãhộinàoởAnhvàMỹ)hiếmkhithứctỉnhtrướckhimọichuyệntrởnênquámuộnvàđểđánhthứcđượcnóthìcầnmộtcúsốclớn(chắcchắnKennedyđãnghiêncứukỹvụTrânChâuCảngvàkếtquảcủanóđãchứngtỏôngđúng).Vớimộtchútthiếunhấtquán,Kennedydườngnhưcũngtinrằngviệcnhàlãnhđạocóthểdựđoántrước,biếtcáchkhíchđộng,diễnthuyếtvàcôngbốchomọingườicùngbiết,rấtđánglàm.ĐâycũngchínhlàlýdoKennedyđặcbiệtngưỡngmộWinstonChurchill.ÔngđặcbiệtthíchtríchdẫnnhậnxétcủaChurchillrằng,nếukhôngxétđếncáchìnhthứckhácthìchếđộdânchủlàhìnhthứcchínhquyềntệnhất.KhitrởthànhTổngthống,KennedyrấtvuimừngtraotặngChurchilldanhhiệucôngdândanhdựnướcMỹvànói:“TrongnhữngngàyuámvànhữngđêmcòntămtốihơnkhinướcAnhđứngmộtmình…ông(Churchill)đãvậndụngtiếngmẹđẻvàhướngnóvàocuộcchiến”.Khôngthểkhôngnghingờrằng,tronglờicảnhbáovềcuộckhủnghoảngtrướcmắtvàkhoảngcáchvềtênlửangàymộtlớncũngnhưtrongviệcgieohoangmangcóchủýđếntấtcảmọingườitrongsuốtnămđầucầmquyền–khôngtínhđếnsựcốgắngkhôngngừngcủaKennedyđểtrởthànhngườicókhảnănghùngbiện–KennedyđãkhaokháttrởthànhmộtChurchilltrongthếhệcủamình.NhữngảnhhưởngcủavịtiềnbốiđượcthểhiệnrõràngngaytrongchínhtựađềcuốnsáchVìsaonướcAnhngủquên.TựađềnàylàlờibónggiócóchủtâmtớitậpsáchWhileEnglandSleptcùngtêncủaChurchill.Trớtrêuthay,quanđiểmcủaKennedyvớitưcáchlàTổngthống,chốnglạicácquyềnưutiên,lạigầnvớiquanđiểmcủaChamberlainhơnlàcủamộtnhàlãnhđạoluôntháchthứcvàchỉchuyêntâmvàomụcđíchchiếnthắngnhưChurchill.MặcdùcócáinhìnbiquantrướcquanđiểmcủangườidânnhưngKennedyđãvàvẫntâm

niệmmạnhmẽrằng,rốtcuộcconngườilànhữngđộngvậtcólýtrísẽđưarađượccácquyếtđịnhhợplý:côngviệccủanhàlãnhđạolàphảirènluyệnhọsaochonhữnglựachọnđưaracóthểchứanhiềuhiểubiếtđếnmứccóthể.Vìvậy,trongcuốnVìsaonướcAnhngủquên,lấylàmtiếcvìsựhoảngsợcủanướcAnhtrướchànhđộngnémbomđãgâyrakhủnghoảngtrầmtrọngchođườnglốihànhđộngcủanướcnàytronggiaiđoạn1937-1938,Kennedybìnhluận:“Sựviệcnàycứnhưthểđểchứngminhconngườiđóvềcơbảnlàhợplý,saumộtthờigiandài,trongsuốtmộtnămsausựkiệnMunich,nỗisợhãinàysẽtựhết”.Niềmtinvàosựhợplýnàykhôngbấtthườnghayngờnghệchnhưvẻbênngoài;vànóđãtrởthànhngườidẫnđườngđắclựcchoKennedychotớikhiôngquađời.Trênhết,cuốnsáchVìsaonướcAnhngủquên,phảnánhnhữngảnhhưởngcủabộmônkhoa

họcchínhtrịtrườngHarvard,làmộtnghiêncứudựatrênđốitượngvàhoàncảnhcụthểvềcácvấnđềliênquanđếnlãnhđạodânchủ.RõràngKennedyđãbịcuốnhútkhôngchỉbởinhữngrắcrốixungquanhchínhsáchđốingoạimàcònbởitìnhthếtiếnthoáilưỡngnancủacácnhàchínhtrịdânchủ.Thậmchí,nếuhọnhậnbiếtđượccầnphảilàmgì(điềunàykhôngcónghĩaKennedychorằngBaldwinvàChamberlaincũngnhìnnhậnđượcvấnđề),họcũngkhócóthểhànhđộngnếucáccửtriđềuphảnđối;hoặcnếucóhànhđộngthìhọcũngsẽtựpháhủysựnghiệpchínhtrịcủamình(Churchillcũnggầnnhưrơivàotrườnghợpnày).ĐâycũngchínhlàđềtàicòntrởlạinhiềulầntrongcuốnsáchHồsơnhữngconngườidũngcảmđượcviếtnhiềunămsauđóvàtrởthànhvấnđềmàKennedyvẫnmãitranhđấuchođếncuốiđời.MặcdùKennedychưathamgiaứngcửvàobấtcứchứcvụnàonhưngđộcgiảnàocũngtinrằngtácgiảsẽlàmộtchínhtrịgiađầytiềmnăng.Vànhữngđộcgiảngàynaythìlạicàngkhôngthểnghingờđiềunàykhichúýđếnnhậnđịnhcủachàngthanhniên23tuổiđóvềmốiquantâmtậptrungnhấttrongchínhsáchđốingoạivàanninhcủanướcMỹtrongnửacuốithếkỷcònlại:“Chúngtaphảiluônđảmbảolựclượngvũtrangcóđủkhảnănggiúpchúngtađạtđượcnhữngcamkếtcólợi.HiệpđịnhMunichđãdạychúngtabàihọcđó;chúngtaphảinhậnthứcđượcrằngbấtkỳsựlừadốinàorồicũngsẽbịlộttrần”.DườngnhưđâylàmộtKennedycủacuộckhủnghoảngởBerlinvàrõrànglờinhấnmạnhtớiviệcthứctỉnhvàrènluyệnchocảdântộc

đãdựbáotrướcchiếndịchtranhcửTổngthốngvàonăm1960.ThậmchíchủđềtrongbàidiễnvănkhaimạcdườngnhưcũngđãđượcbáotrướctrongnhữnglờinhậnxétvềnướcAnhnhữngnăm1930:“Cósựthiếuhụtrấtlớnsựlãnhđạocủanhữngngườitrẻtuổitàinăngvàcấptiến.Nhữngngườiđảmnhiệmvịtrílãnhđạocầnphảitrưởngthànhtrongcuộcchiến,nhưngphầnlớntrongsốhọlạihysinhtrongcáctrậnchiếnởFlander”.Giờđâykhiđọclạinhữngtácphẩmnày,ngườitacóthểthấydườngnhưtươnglaicủaKennedyđềuẩntrongmỗicâuchữ.Sauđó,Kennedyxinđilính.Thậmchí,ôngđãxingianhậpvàolựclượnghảiquânMỹngay

trướcsựkiệnTrânChâuCảng.Saucú“hích”khônngoanởWashington(đángchúýnhấtlàtìnhthếkhóxửkhiJackvướngvàochuyệntìnhcảmvớiIngeArvad,nữnhàbáokhảnghingườiĐanMạchtrướcđâyđãtừngrấtgắnbóvớibộphậnlãnhđạoĐứcQuốcxã),ôngđãđượcnắmquyềnchỉhuytàutuầntracótrangbịthủylôiởNamTháiBìnhDương.Việcchỉhuytàucầnsựkếthợpgiữalòngcanđảmvớikỹnăngđiềukhiểnmộtvậtgầnnhưhoàntoànvôdụng.Nhữngcontàunàychạyrấtchậm,khôngđượctrangbịthêmvũkhí,cònnhữngquảthủylôithìđãcổlỗ.Vậymàchúnglạitạoraquánhiềucơhộiđểthửtháchsựliềulĩnhvàlònggandạcủacácthuyềnviên.Chúngđượcbáochítándươngvàhoạtđộnggầnnhưđộclập.Sứchấpdẫncủachúngđốivớinhữnganhchàngtrẻtuổi,ngangtàngvàliềulĩnhnhưJackKennedylàđiềudễhiểu.Tuyvậy,tàuPT109củaKennedy(màsaunày,khichiếcđầutiênbịchìmđượcđổilạithànhPT59)đãgópphầnkhôngnhỏvàochiếnthắngchung.Cóthểnói,chiếncôngcóíchnhấtmàKennedylậpđượclàhoànthànhtốtvaitròtrongcuộcgiảivâymộtđạiđộithuộcbinhchủnglínhđánhbộkhỏiđảoChoiseulởquầnđảoSolomons.KhôngmấtnhiềuthờigianđểKennedynhậnrarằng,cùnglắmPTcũngchỉlàtàuchiếnmàthôi.TuynhiênchínhsựkhôngphùhợpvàdễbịđẩyvàohoàncảnhnguyhiểmcủađộithuyềnđãgiúpKennedytrởthànhanhhùng.Ngày1tháng8năm1943,trongcuộchànhquânhỗnloạnvôvọng(trongbầutrờiđêmtốiđennhưmực,mộtđộitàuPTnhỏđượclệnhchặnbốntàukhutrụctiếpviệnchocăncứNhậttrênđảoNewGeorgia.Chỉcómộtsốtàuđượctrangbịrađa,trongsốđólạikhôngcótàuPT109),tàuKennedyđãbịtàukhutrụcAmagiricủađịchđâmchìmvàgãyđôi,haithủythủtrongđoànthiệtmạng.Kennedycốgắnggiữnhữngngườicònlạibámsátnhau,bámvàonhữngmảnhvỡcònlạicủacontàuvàngàyhômsauđưahọbơiđếnmộthònđảonằmcáchđókhoảng150km.Ôngđãcốhếtsứccắnchặtsợidâyda,kéongườithủythủbịthươngnặngvàobờ.ViệctổchứcmộtđộitìmkiếmnhữngngườicònsốngsótdoviêntưlệnhgiaonhiệmvụchođộitàuPTthựchiệnkhôngcókếtquả.Nhưngthậtmaymắn,mộtvàingàysau,Kennedyvàthủythủđoànđãđượchaingườibảnxứđithuyềnđộcmộcpháthiệnra.Việcgiảicứunhanhchóngđượcthựchiệnsauđó.Kennedyvàviênchỉhuyphótrêntàuđãđượctraotặnghuânchươngvìđãcứusốngcácthủythủ,giữvữngnhuệkhívàgiúpthựchiệnviệcgiảicứu.NếukhôngcónỗlựccủaKennedy,nhữngthủythủtrêntàuPT109chắchẳnđãbiếnmấtkhôngdấuvết,vàdanhsáchnhữngngườilínhhysinhvôíchtrongchiếntranhhẳnsẽcònkéodàithêmnữabởichínhsựbấttàicủacấptrên.ChuyếnphiêulưunàyđãảnhhưởngsâusắcđếnKennedy.Phảimấtmộtthờigianrấtlâuông

mớithathứđượcchomìnhvìđãkhôngcứuđượchaithủythủ.Trongmộtcuộcdiễuhànhchínhtrị,khimộtkẻhâmmộtrẻtuổixấcxượchétlên:“Tạisaoôngcóthểtrởthànhanhhùngchứ?”,vịứngcửviênTổngthốngđáplại:“Tôiđãmấtcontàucủamình”.Khôngcólýdogìchorằngôngđểtâmđếnđiềugìkháchơnsựviệcnày.Ôngđãlàmtấtcảnhữnggìmộtsĩquanphảilàm,vàthậmchínếugiảsửkhôngđượcnhưvậythìchắchẳnôngcũngnghĩrấtítđếnbảnthân.Saukhisuyxétkỹ,dườngnhưKennedychorằngnếuđộitàuđượcchỉhuyđúngthìtoànbộsựviệctrênchắchẳnđãkhôngxảyra.Vàtheolẽthường,nhữngnghingờvềcấplãnhđạochópbuđanglớndầntrongôngsẽdẫnđếnnhữnghệquảquantrọng,cótínhlịchsử.Kennedythậtsựrấtvuimừngvìđãvượtquađượcnỗiđauđớn,sợhãivàcảtìnhtrạngkiệtsứcmàvẫngiữđượcniềmtincủacácthủythủcấpdưới.TìnhcảmvớiđồngđộilàmộttrongnhữngmốiquanhệkhăngkhítnhấtmàKennedyđãtạodựngđược.VớitưcáchlàTổngthốngmớiđắccử,ôngđãmờihọthamgiavàocuộcdiễuhànhkhaimạcvàsaunàyôngcũngđãđưamộtvàingườivàolàmviệctrongchínhquyềnliênbang(vềphầnmình,nhữngngườinàycũnghếtmựctrungthànhvàủnghộông).NhưngKennedykhôngphảikẻngốccũngkhôngphảilàngườiđacảm.Saunăm1945,nước

Mỹđầyrẫynhữnganhhùngtrởvềtừcuộcchiến.Họcốgắngđặtcượcnhữngchiếncôngcủamìnhvàovánbàichínhtrị.RichardNixonđãcoisựnghiệphảiquânnhưchơibàiPoker.LyndonJohnsonđượcTổngTưlệnhMacArthur(33)traotặnghuychươngNgôisaoBạcnhưmộthànhđộngtạoquanhệcôngkhai(chiếncôngđángchúýnhấtcủaJohnsonlàđãlàmhànhkháchtrênmộtchuyếnbayrảibom,nhưngJohnsonlàđạibiểuQuốchộivàMacArthurbiếtcầnphảilàmgìvớinhữngngườinày).GiốngnhưKennedy,JoeMcCarthycũngđượcthưởnghuychươngPurpleHeart(huychươngtặngthưởngnhữngchiếnsĩbịthươngtrongchiếnđấu)vìchiếcchângãydongãxuốngcầuthangtrongmộtbữatiệc(chắcchắnlàdosayrượu).ÔngtađãépLầuNămgócphảitraotặngmìnhmộthuânchươngđặcbiệtvìđãthamgiaítnhất25chuyếnbaycôngvụchiếnđấu(nhưngtrênthựctế,ôngtachưahềthamgiamộtchuyếnbaynào).Trướcnhữnghànhđộngđó,KennedynhậnthấysẽthậtđiênrồnếukhôngtậndụngsựkiệntàuPT109.Vàvớisựgiúpđỡcủacha,ôngđãthựchiệnrấtxuấtsắcđiềuđó.NhàvănJohnHersey,mộtngườibạncủagiađìnhKennedy,đãviếtmộtbàibáovềchiếncôngnàytrêntờTheNewYorker.BàibáođượcinlạitrêntậpsanReader’sdigest.Kennedychobiết:“Mỗilầntổchứcchiếndịchvậnđộngtranhcử,chúngtôiđềurảicácbảnsaochépbàibáocủaHersey”.Bằngcáchnày,ngườiMỹdễdàngbịthuyếtphụcrằngKennedykhôngchỉlàcôngtửcủagiađìnhgiàucómàcònrấtgandạvàtrungthànhvớibạnbè.Kennedykhônghềthấyphiềnlòngkhitrởthànhanhhùng.Nhưngôngkhôngphảingườithíchkhoekhoangvàđãthậtsựngạcnhiên,thậmchívuimừng

khivàonăm1961,RobertJ.DonovanquyếtđịnhviếtmộtquyểnsáchvềtàuPT109.ÔngcũngnhậnthấykếhoạchnàysẽcóíchchoôngnhưthếnàonênđãtíchcựccộngtácvớiDonovanhoànthànhnó.Sauđó,KennedyđãbắttayvớimộtnhânvậthàngđầuđểquaybộphimdựatrênquyểnsáchcủaDonovan,thamgiagiámsátkịchbảnvàkhâuphânvaiđểđảmbảobộphimkhônggâybấtcứnguyhạigìđốivớichínhquyềnKennedy(nhưngbộphimđãthấtbạihoàntoàn).ToànbộcâuchuyệntrênlàmộtđiểnhìnhtrongviệcxâydựnghìnhảnhKennedy.Tươngtựnhưvậy,dùcómộtngườivợrấtchânthật,cònbảnthânôngthìchỉgiảtạoyêuthíchsựriêngtư,Kennedyluôntậndụngtấtcảnhữngchitiếtcôngkhaisinhlợitừcuộchônnhânvàhaiđứaconcủamình,thậmchíôngđãđemtheocảmộtphóngviênảnhtrongtuầntrăngmậtvàonăm1953.Mặtkhác,đờisốngtìnhcảmtrănghoa,dùđãlàmộtbímậtcôngkhaiởWashington,cũngtránhbịđưalênbáo.CáctiếtlộvềcuộcsốngcủaKennedytrongnhữngnămthángsaunàycònhủyhoạidanhtiếngcủaônghơnbấtkỳđiềugìkhác,nhưngtrướcmắt,huyềnthoạivềKennedyvớitưcáchmộtngườiđànôngtậntụyvớigiađìnhcũngđượcxâydựngthànhcôngkhôngkémgìhuyềnthoạivềKennedy−ngườianhhùnghảiquân,gópphầnlàmtăngthêmtínhlợiíchcủaông.Bêncạnhđó,còncóhuyềnthoạikhácvềmộtKennedy−vậnđộngviên:ngườiláithuyền

buồm,ngôisaobơilội,ngôisaobóngđá,ngườiđãtừngđượctraohuyhiệuvìthànhtíchthiđấukhicònhọcởHarvard.Trênthựctế,nhữngdanhhiệuchiếnthắngtrongcáccuộcthiđấuthểthao,ngoạitrừmônđuathuyền,đềulàdànhchovậnđộngviênvịthànhniênthiđấuxuấtsắcnhất(KennedyđãphảibỏlỡcuộcthibơivớitrườngYaledosứckhỏekhôngtốt).SứckhỏekhiếnKennedykhôngthểlàmnhữnggìtốtnhất.Cóvẻnhưôngđượcsinhravớibộkhungngườikhôngcânđối:mộtbênxươngdàihơnbêncònlại,vàsựthiếucânxứngnàyđãtrởnêntrầmtrọnghơndotháiđộxemthườngcủaKennedyđốivớicơthểvàquyếttâmcủaôngmuốnnổitrộihơnvềmặtthểchất.Chẳngmấychốcnóđãdẫntớicáccănbệnhmãntínhởlưng,cóthểnguyhiểmđếntínhmạng.NhưngtệhơncảvẫnlàcănbệnhAddison,haysựthiếutuyếnthượngthậnbẩmsinh(chịgáiEunicecủaKennedycũngmắcphảitìnhtrạngtươngtự).CănbệnhnàychínhlàlờigiảithíchchotìnhtrạngđauốmthườngxuyêncủaKennedykhicònnhỏ:BệnhAddisonlàmyếuhệthốngmiễndịchkhiếnJackthườngdễmắctấtcảcáccănbệnhđanghoànhhành.Dođó,khicònnhỏ,Kennedyphảisốngmộtmìnhtrongbuồngbệnh.Điềunàylàmôngcảmthấyvôcùngthấtvọngnhưngcũngđãbiếnôngtrởthànhmộtngườiđọcvàngườiviếtcósứcámảnh(cógiátrịtođốilớnvớisựnghiệpchínhtrịcủaông).Thờigianphụcvụtronghảiquân,quãngthờigianmàKennedykhôngdànhchútquantâmnàođếnbảnthân,đãtànphálưngvàtuyếnthậncủaông.Năm1945,Kennedygiảingũ,vàtrong10nămsauđó,ôngphảiđấutranh,đôikhivôvọng,chốnglạisựốmyếumàmãitớinăm1947mớiđượcchẩn

đoánlàdobệnhAddisongâyra.Maymắnthay,cortisone,mộtloạihoocmonchữaviêmvàdịứng,đãxuấthiệnvàtrongsuốtnhữngnăm1950loạihoocmonnàyđượcbánradướidạngviênuống,cănbệnhkhôngcònđánglongạinữa(dùkhôngthểchữakhỏihẳnnhưngcortisonecóthểhạnchếhầuhếtcácbiểuhiệncủacănbệnhnày).Lúcđó,lưngcủaKennedylàvấnđềkhiếnmọingườiphảiquantâmlolắng:khôngcócuộcphẫuthuật,loạithuốchaychiếcxíchđunàocóthểphụchồilạixươngsốngcủaông.MãiđếnkhitrởthànhTổngthốngvàđượccácbácsĩquânychămsóc,lưngcủaôngmớicónhữngdấuhiệuphụchồiđángkể.Vàtớinăm1963,mộtchếđộxoabópvàbơilộinghiêmngặtgiúpchosứckhỏecủaKennedyhồiphụcgầnnhưbìnhthường,hơnbấtkỳthờiđiểmnàotrướcđó.BobbyKennedy(34),saucáichếtcủaJack,rấtcólýkhinhậnxét:“Ítnhấtmộtnửaquãngthờigiananhấysốnglànhữngthángngàyđauđớnnặngnềvềthểchất”.NhưngchỉngaytrướckhiđiDallas,Kennedychobiếttrướcđâyôngchưabaogiờcảmthấykhỏenhưvậy.Kennedyluônphảimặcmộtchiếcáonịtnângđểbảovệlưng,phảiđimộtchiếcgiầycóđếchènđểcóthểđilạidễdànghơnvàkhôngbịcăngcơkhicứphảiđinghiêngvềmộtphía.Ôngcũngphảiuốngcortisonehàngngàyvàkhôngđượccửđộngnhiều(dùchỉlàcáccửđộngđơngiản).Khinhậnxétvềcậucontraibébỏngcủamình,ôngđãnói:“Cólẽthằngbésẽphảibếtôitrướckhitôibếnó”.Năm1961,Kennedyđãkhôngthểtrồngcâytheonghithứcmàkhôngdùnghếtsứcvàchịuđựngcơnđauđớnkhủngkhiếpkéodàitậnnhiềuthángsau.Vìvậy,cómộtsựtrớtrêuđếnoáioămtrongvụviệcxảyranăm1960khiKennedygiànhchiếnthắngđầutiêntrong4cuộctranhluậntrêntruyềnhìnhvớiRichardNixon.Lúcđó,domớihồiphụcsaumộtvếtthươngnhỏởđầugốinêntrôngNixonnhưmộtngườitàntậtcònKennedylạidườngnhưđangtràntrềsứcsốngvàhoàntoànkhỏemạnh.Ítnhất,sứcmạnhấycũnglàsựthật.GiốngnhưtấtcảnhữngngườitrongdònghọKennedy,

Jackvốntrànđầysinhlựcvàkhaokhátsống.Ôngmaymắnthừahưởngtínhvuivẻ,sôinổitừôngngoạiHoneyFitz.Điềunàyđãgiúpôngchịuđựngnhiềuthửtháchkhácnhauvớisựthanhthảnđếnngạcnhiên(mặcdùvàogiữanhữngnăm1950,khilưngcủaôngđangtrongthờiđiểmđauđớnnhất,KennedyítcườinóihơnvàtrởnênkhóchịuđếnmứcEvelynLincol,ngườithưkýtậntụy,đãnghĩđếnchuyệnrờixaông).Kennedykhôngcóýđịnhchịuđựngnhữngcơngiàyvòcủabệnhtật.ĐúnghơnlàôngđãchiếnđấuchốnglạichúngvớimộtýchísắtthépnhưôngđãtừngthểhiệntrongcuộcchiếntranhởTháiBìnhDương.Dườngnhưôngđãấpủgiấcmơchínhtrị,nếukhôngphảilànhữngthamvọngchắcchắnvàchínhxácngaytừnăm1942.Điềuđólàlẽtựnhiên.Chamẹôngđềutinvàonhữngđềnđápxứngđángcủađờisốngvìcôngchúng.Khôngnhữngthế,mặcdùlàngườicóquyềnlựcvàtiếngnóitronggiớithươngnhânnhưngđốivớiđạisứKennedy,chínhtrịmớilàtìnhyêuthậtsự.Chắcchắn,ôngđãrấtmuốnđượcngồitrênchiếcghếTổngthống,nhưngsaukhipháhỏngcáccơhộicủamình(dùcáccơhộinàychưabaogiờlànhữngcơhộitốt),ôngđãđặttrọnthamvọngvàongườicontraicả.KhiJoehysinhtrongtrậnđánhvàonămcuốicùngcủacuộcchiếntranhthếgiới,trướcnỗiđaubuồnquálớncủacha,điềuhợplýnhấtlúcấylàJackphảitiếpnốivịtrícủaanhtrai.VàJackhoàntoànsẵnlòng.Tuynhiênkhiđó,Jackvẫncònmangsựdèdặtkhépkíncủathờituổitrẻ:ởnhữngthờiđiểmtỏasángtrongcácnhómnhỏ,Jacktỏrakhôngthíchsựnồngnhiệtcủanềnchínhtrịdânchủ.Nhưngtoànbộquátrìnhrènluyệncủaông,vớitưcáchlàsinhviên,viênchứcngoạigiaokhôngchuyên,tácgiả,thủythủvànhàbáo(saukhigiảingũ,JackđãtừnglàmviệcmộtthờigianngắnchotờHearst),dùcóchủđíchhaykhông,cũngđãtrangbịchoJackmộtsựnghiệpchínhtrị.BảnnăngđấutranhởJack−thứbảnnăngluônmạnhmẽtrongnhữngngườinhàKennedyđãđượcđánhthức:thêmmộtlầnnữa,Jackphảivượtquathửtháchđểchứngtỏbảnthân.Chínhvìvậy,dùbiếtrằng,cuộcsốngcủamìnhbịđedọa,trongtìnhtrạngtốtnhấtthìvẫncónguycơbịtànphếmộtnửa,nhưngJackvẫnứngcửvàoQuốchộivàkhôngbaogiờthừanhậncóthểôngsẽkhôngsốngđếnlúcđihếtconđườngcủamình.Jacktrởthànhtínđồcủathuyếtđịnhmệnh,nếunhưkhôngphảichínhthờigianphụcvụtronglựclượnghảiquânđãbiếnôngthànhconngườiđó.DườngnhưJackbịthuyếtphụcbởiýnghĩmìnhsẽchếttrẻchonênôngđãchớplấymọiniềmvuiởbấtcứnơinàoôngtìmthấy.Ôngmênhữngtròmạohiểmvàthểhiệnđiềuđóbằngviệcláixecựckỳliềulĩnh.Khimuốnmộtđiềugìđó,ôngkhôngbaogiờđểsựthậntrọngngăncảnmình.VàôngđãrấtkhinhsuấtkhitháchthứcHenryCabotLodgeJr.(35)trongcuộcđuatranhvàochiếcghếThượngnghịsĩnăm1952.Nhữngbậckỳcựu,trongđócóchaông,đềuchorằngviệccốgắnggiànhđượcmộtsuấttrongdanhsáchđề

cửPhóTổngthốngNếungườidânMỹbiếtđược,tháiđộnàycóthểsẽkhiếnviệcứngcửTổngthốngcủa

Kennedythấtbạihoàntoàn,dùđiềuđóchắcchắnlàmộtphầntạonênsựquyếnrũởông.ChỉcóquốcgiacủanhữngngườimắcchứngnghibệnhmớicoisựốmyếucủaKennedylàyếutốcuốicùngkhiếnôngkhôngđủtưcáchứngcử.SovớiFrankRoosevelt,ngườiđãđiềuhànhđấtnướckhátốttrongthờigiannhậmchức,thìKennedyítđauyếuhơn.Thậmchí,nếutoànbộsựthậtnàyđượctiếtlộvàonăm1944haynăm1960thìsẽvẫnhợplývàkhônngoanhơnnếuchọnRoosevelt–TrumanvàKennedy–JohnsonchứkhôngphảiDewey–BrickerhayNixon–Lodge.Tuyvậy,ngườidânMỹrấtdễsợhãicácvấnđềsứckhỏe,nêntrongcảhainămdiễnracuộctranhcử,sựthậttrênđềuđượccheđậycẩnthận.Càngphảicẩntrọnghơnnữavàonăm1960bởilúcnàyFDR(tứcFranklinD.Roosevelt)vẫnlàngườiđượcbiếtđếnvớitiếngtămlừnglẫy.Kennedyđangdầnđượcpháthiện,nhưngđánglẽngườidânMỹnênđặtracâuhỏiliệucókhônngoankhôngkhilựachọnmộtngườirấtthiếutráchnhiệmnhưvậy.VàcácđảngviênĐảngCộnghòaphảilànhữngngườiđầutiênđưaranhữngcâuhỏinày.Điềukỳlạlàtháiđộliềulĩnhlàphầnduynhấtcủacâuchuyện,vàdườngnhưnóchỉtácđộng

đếnKennedytrongnhữngmốiquantâmcủariêngông.Trongsuốtnửacuốithậpniên1950,nhữngaiquantâmđếnviệctìmhiểungườiđànôngcóquanđiểmchínhtrịcơbảnnàyquảlànhữngngườicósuynghĩthậntrọng.VìnướcMỹđãgặtháirấtnhiềuthànhtựutrongnhữngnămthángdướiquyềnTổngthốngEisenhowernênKennedytinrằngđãđếnlúcphảiđẩyđấtnướcchuyểnđộng,đúngnhưcâukhẩuhiệunổitiếngcủaông.NhưngxuhướngKennedycóýđịnhthựchiệnkhôngcógìngoàitínhcốchấp,giáođiều−nhữngtínhchấttiêubiểuchocáccáchtâncủaMargaretThatchertrongsuốtthờigianlàmthủtướng.Kennedy,ngoạitrừtrongcuốnsáchVìsaonướcAnhngủquên,đãdầndầnthừanhậnảnhhưởngcủaRoosevelt,ngườibảotrợvàcũnglàkẻthùcủachaông(khôngmộtchínhtrịgianàocùngthờivớiKennedylạithoátkhỏiảnhhưởngđó).Quađó,ôngkhôngchỉđượcbiếtrằngchínhquyềnphảithựchiệnrấtnhiềucôngviệctolớnmàcònbiếtmìnhcóthểđạtđượcnhữnggìtốtđẹpnhấtbằngviệcápdụngbìnhtĩnhvàkhéoléonghệthuậtchínhtrị.Kennedyđánhgiácaoviệcthúcđẩykhảnănglãnhđạoquầnchúngvàôngđãtrởthànhmộttrongnhữngnhânvậttiêubiểunhất.Nhưngbảnnăngmáchbảoôngrằng,cơhộichocácbướctiếntáobạorấthiếmkhixuấthiện.Sựcẩntrọnglàkhẩuhiệuchocáccôngviệcchínhtrịhàngngàybởisựtiếnbộchỉđếntrênquymônhỏ,từngbướcmộtkếtiếpnhauvàcóthểbịhủyhoạidobấtcẩn.ChắcchắnKennedyđãbiếtđếncuốnsáchRoosevelt:LionandFox(Roosevelt:sưtửvàcáogià)doJamesMacGregorBurnsviết.SựnghiệpcủaKennedycũngminhhọachocâuchâmngôncủaMachiavelli(36)vớiđạiý“thờithếtạoanhhùng”.KhôngthểnóirằngKennedychỉluôntrôngmongtớingàycóthểtrởthànhanhhùng.Năm

1947,khiđượcbầuvàoQuốchội,mốiquantâmtrướcmắtcủaônglàcủngcốlạiảnhhưởngởQuận11,bangBoston.Giốngnhưtấtcảnhữngchínhtrịgiatàigiỏikhác,Kennedybắtđầulaovàolàmviệcđểtạodựngdanhtiếng.Ôngđãlàmviệcrấthiệuquảnhưngkhôngcógìnổibật.ÔngtuyệtđốituânthủlờikhuyêntrứdanhcủaSamRayburnvàbỏphiếutrợcấpchokhuvựcbầucửcủamình.Kếtquảlàôngđãbiênsoạnđượcmộtchínhsáchtựdovữngchắc(chínhsáchKinhtếxãhộimới).Chínhsáchnàyđãđượcbỏphiếu,thôngquacácvấnđềnhưgiảiquyếtlaođộngvànhàởchocựuchiếnbinh(KennedylàmộttrongnhữngngườinhiệttìnhbỏphiếuduytrìquyềnphủquyếtkhôngthànhcôngcủaTổngthốngTrumanvềĐạoluậtTaft-Hartley(37)),trongkhicựclựcchỉtríchlốinóihoamỹcủanhữngngườibàitrừđảochínhvàchốngcộngxuấthiệntronggiaiđoạnnày.MặcdùcáccửtriởCambridge(cũngnằmtrongkhuvựcbầucửcủaKennedy),ởkhuvựcbầucửcủatrườngHarvardcóthểnhậnramâuthuẫntrongnhữngquanđiểmnàynhưngcáccửtriởBắcBostonthìkhông.KhôngcólýdođểchorằngKennedychỉlàngườicơhộichủnghĩa.Lầnđầutiênnghĩđếnsựnghiệpchínhtrị,ôngđãnghiêncứukỹlưỡngvềcácvấnđềlaođộngvàthuyếtchốngcộng−nhữngvấnđềquantâmnhiềunhấtcủaphầnlớntínđồđạoThiênChúaởMỹhồiđó(dĩnhiênlàcủacảngàiđạisứKennedy).QuaEuniceKennedy,JoeMcCarthytrởthànhmộtngườibạncủagiađình,trongđócóJack.NhưnglòngtrungthànhbanđầunàygiờcóvẻkhôngnổibậtbằngsựvắngmặtthườngxuyêncủaKennedytạiQuốchội(conngườicóthểthayđổiýkiếncủamình,vàtrườnghợp

nàyđúnglànhưvậy).Kennedycókhảnănghọcnhanhkỳlạ,khicầnôngcóthểbịaramộtchủđềnàođấy,vàôngcũngbiếtcáchlôikéosựchúýcủangườikhác.NhưngchẳngbaolâusauôngchánngấyHạviện,mộtphầnlàdocácHạnghịsĩcórấtítquyềnhànhvàmộtphầnlàdoôngkhônghứngthúvớicácvấnđềtrongnước.Ôngthườngxuyêntránhnhữngbuổibỏphiếuđiểmdanhlẫncácphiênhọpbáocáocủacácủyban,kểcảvắngmặtsaunhữngbuổivuichơihoặcnhữnglầntrịbệnh.Mộtlần,đạibiểuQuốchộiJohnMcCormack,ngườiđứngđầuphechínhtrịđốilậpởBoston,đãcócơhộighiđiểm:ÔngtangồixuốngcùngmộtnhómcácđạibiểuQuốchộiđangxemxétLuậtNhàở,nhìnkỹ

xungquanhđểtìmKennedykhiấyvắngmặt,giơcaomộttờbáoBostonvớidòngtítyêucầuxâydựngthêmnhiềunhàởcủaKennedy,vàhỏi:“Johnyđâurồi?”ChỉduynhấtmộtlầnrõràngKennedyđãxenviệctưvàoviệccông.ĐấylàkhiMcCormack

yêucầuôngkývàođơnthỉnhcầuxinânxáchoJamesMichaelCurley.Curley(ngườivẫntiếptụchoạtđộngvớitưcáchthịtrưởngBostonkhiởtrongtù)nhiềunămtrướcchínhlàkẻđãđặtdấuchấmhếtchosựnghiệpchínhtrịcủaHoneyFitz,ôngngoạicủaJackKennedy,bằngcáchđedọađưavụngoạitìnhcủaHoneyFritzratrướccôngchúng.LàcháutraiHoneyFritz,KennedycóthểchorằnghànhđộngcaothượngđứngrabảolãnhchomộtlãogiàcótộinhưCurley(vàotùdocóhànhvimờámliênquanđếnviệcsửdụngthưtín)làkhôngcầnthiết.NhưngởBoston,Curleyvẫnrấtđượclòngdân,vàởkhuvựcQuận11,ôngtalạilàngườitiềnnhiệmcủaKennedy.ĐạisứKennedyđãtừngđónggóptiềnủnghộchiếndịchtranhcửchứcthịtrưởngcủaôngta,vàchínhđiềunàyđãđẩyôngrakhỏiQuốchộivàdọnquangđườngchoJack.Vìvậy,phảicódũngkhíKennedymớicóthểtừchốiMcCormack.Nhưngquantrọnghơn,hànhđộngnàynhưlàlờituyênbốKennedysẽlàmộtchínhtrịgiaMỹgốcAilenkiểumới.NhữngbiểuhiệntrungthànhvớinguồngốcAilenđãtạobướckhởiđầuchoconđườngchínhtrịcủaKennedyvàôngsẽtiếptụclợidụngnhữngtìnhcảmđóđếncùng.KennedyđãcónhiệmkỳrấtthànhcôngcùngcácchínhtrịgiachuyênnghiệpcủaBoston,nhưngôngdứtkhoátkhôngmuốnbịnhầmlẫnvớibấtkỳngườinàotrongsốhọ,dùchỉlànhữngđiềunhỏnhặtnhất.Khicòntrẻ,Kennedyrấtthíchsưutậpcáckiểumũlưỡitrai,nhưngkhipháthiệnratấtcảcácchínhtrịgiangườiMỹgốcAilenởBostonđềuđượcnhậnbiếtnhờnhữngchiếcmũnhưvậy,ôngđãvứtbỏtoànbộbộsưutập.Thayvàođó,ôngtrởnênnổitiếngbởicáchchưngdiệnbảnhbaovàkhôngđộimũ,ngaycảtrongbãotuyết.CácvấnđềngoạigiaovẫnluônlàmốiquantâmhàngđầucủaKennedyvàlàlĩnhvựcông

thànhthạonhất.Vớitưcáchlàphóngviên,KennedyđãdựphiênhọpkhaimạccủaLiênHợpQuốcởSanFrancisconăm1945vàtheodõicuộctổngtuyểncửởAnhcùngnămđó.JamesForrestal,viênchứccaocấpcủalựclượnghảiquân,đãđưaKennedytớidựHộinghịPostdam(38).Năm1951,KennedytớichâuÂuvàvùngViễnĐông(trongđócóViệtNam).Chuyếnđinày

đãgiúpKennedythayđổitháiđộgaygắtvớicácchínhsáchđốingoạicủaTruman(nhưngthứquýgiánhấtthuđượctrongchuyếnđitớiViễnĐôngnàylàlầnđầutiênKennedythậtsựthânthiếtvớicậuemtraiBobby,cũnglàmộttrongnhữngngườiđồnghànhcủaông).Mặcdùnhữngđạibiểutrẻtuổicórấtítcơhộithamgiavàocácvấnđềngoạigiao,nhưngvàothờiđiểmđó,KennedychưabaogiờtínhđếnchuyệnsẽtạodựngsựnghiệpởThượngviện.Muốncónhữngthángngàyvuivẻvàhạnhphúctrongnghịviện,mộtThượngnghịsĩphảimangchúttínhcáchtỉnhlẻtrongkhiKennedylạikhôngcómộtchútdấuvếtnàocủatínhcáchđó.Nhưngchẳngbaolâusau,KennedyđãquyếtđịnhchạyđuavàomộtchứcvụtrongQuốchội.Trongkhichờđợicơhộithíchhợpđểsửdụngkhảnănghoạtđộngchínhtrịcủamình,ôngchấpnhậnmọilờimờiphátbiểutừbấtcứđâuởMassachusetts,trướcbấtkỳnhómngườinàovàvềbấtcứvấnđềgì.MộttrongnhữngngườigiúpviệccủagiađìnhKennedychobiết:“Tôidámchắclàôngtađãphátbiểutrướcítnhấtmộttriệungườivàbắttayvới750nghìnngười”.JamesMacGregorBurnscũngthừanhậncâunóinàykhônghềphóngđại.Nhờđó,năm1952,KennedyđãthànhcôngtrongviệcgiànhđượcmộtvịtrítrongThượng

việnMỹdochiếmđượcđasốphiếulà70nghìn(khoảng51,5%tổngsốphiếubầuThượngnghịsĩ).Dùchỉlàchiếnthắngsítsao,nhưngnóvẫnrấtđángchúý:Từsaunăm1928năm1952lànămtệnhấtđốivớicácđảngviênĐảngDânchủ.HọđãđểmấtchứcTổngthống,mấtđasốghế

trongcảhaiviệncủaQuốchộivàkhônggiữđượcchứcvịthốngđốcbangMassachusetts.Dođó,Kennedycólýdođểhàilòngvớibảnthân.Ôngcôngnhậnchiếnthắngnàylànhờsựgópnhặtnhiềuyếutốcụcbộthuậnlợi:cóthểnói,ôngđãnắmđượctrongtaynhiềulábàichủchốt.NhưngnếukhôngcósựnỗlựckhôngngừngcủaKennedyvàgiađìnhôngthìnhữnglábàiđócũngkhôngđưalạiđiềugì.Đầutháng4nămđó,Kennedytuyênbốthamgiaứngcửbấtchấpnhữngcơnđaulưngtănghơnbaogiờhết.Vàtừđó,ôngkhôngbaogiờdừnglạichođếnkhimọiviệckếtthúc.Ngượclại,đốithủcủaông,ThượngnghịsĩđươngnhiệmHenryCabotLodgeJr.đãbắtđầuchiếndịchtranhcửmuộnvàchưabaogiờthậtsựnỗlựchếtmình.Cũnggiốngnhưnăm1946,Kennedyhuyđộngcảmẹvàcácanhchịemtronggiađìnhthamgiavàochiếndịch.BàRoseKennedythậtsựthíchhợpvớicôngviệcnày.Bàluônmiệngnhắctớicậucontraituyệtvờicủamìnhtrongcácbuổitiệctrà,cácbuổihọpuốngcàphêvìmụcđíchtừthiện.Cáccâuchuyệnnàycàngtrởnênthànhcônghơnkhicậucontraituyệtvờiấyxuấthiện(chắcchắnlàtựnguyện)trongsựyêumếncủapháiđẹp.CònBobbytrẻtuổi(chỉmới27tuổi)đãchứngtỏmìnhlàngườichỉđạochiếndịchxuấtsắc.Giốngnhưanhtrai,Bobbycũngđầynghịlựcvàluônsẵnsàngtửtếvớibấtkỳaigópmặttrênchặngđườngchiếndịch.CóthểlýdokhiếnBobbyđượcđưavàochiếndịchtranhcửlàvìanhlàngườiduynhấtcó

dũngkhíđươngđầuvớicha.Tuynhiên,toànbộchiếndịchtranhcửnăm1952lạilàkiệttáccủaJosephKennedykhivịđạisứnàyđãnhờđếnnhữngconnợchínhtrịcủamình.Ôngvậnđộngđôngđảophecánhtả,nhữngngườibạntrongĐảngCộnghòaởMassachusetts;đểmắttheodõinghiêmngặttấtcảcácquyếtđịnh;ôngtàitìnhmưulượcsắpđặtvàđãsathảiítnhấtlàmộttrongsốnhữngcốvấnthâncậnnhấtcủaKennedy.Khôngaibiếtôngđãđổrabaonhiêutiềnvàochiếndịchvàsửdụngchúngnhưthếnào(chiphíchínhthứcbỏrachochiếndịchcủaKennedytheobáocáolà350nghìnđô-lanhưngkhôngaitinconsốđó).Lúcnày,JosephKennedyđãlàđảngviênĐảngDânchủnhưngchỉlàtrêndanhnghĩa(JosephđãđónggóptiềnbạcvàochiếndịchtáitranhcửcủacảRobertA.Taft,JoeMcCarthyvàcảchiếndịchtranhcửTổngthốngcủaAdlaiStevenson).LẽraôngmongmuốnJacksẽthamgiatranhcửvớitưcáchmộtứngcửviêncôngkhaichốngTrumanvàlàngườitheochủnghĩabiệtlậptrongkhiđốithủcủaJacklàLodge,bấtchấptruyềnthốngcủagiađình,đãtrởthànhmộtngườitheochủnghĩaquốctếdanhtiếng.Tuynhiên,JacklạikhôngdámđộngchạmđếnnhữngngườiyêuchuộngtựdoởMassachusettsbằngviệcchấpnhậntranhcửvớitưcáchđó,hơnnữa,điềunàycũngkhônggâyhứngthúvớiJack.Tươngtự,JackkhôngthểcựclựcchốnglạiMcCarthyvìnhưvậysẽchọcgiậnnhữngcửtrigốc

AilenvàcửtritheođạoThiênChúa.Ôngcũngkhôngmuốnlàmđiềuđó.DùchorằngnhữnglờilênánMcCarthylàkhôngcầnthiết,nhưngcólẽJackcũngkhôngnhậnratấtcảcáccáobuộcấychỉlànóidối,vàôngchắcchắnvẫnchưathừanhậnđiềuđósẽđedọađếnnềndânchủcủaMỹ.Vềphươngdiệncánhân,JackrấtcócảmtìnhvớiMcCarthy.Mộtthờigiansaucuộcbầucử,trongbuổihọpmặtchínhthứcởHarvard,JackđãphảnđốikịchliệtkhingườidiễnthuyếtsosánhAlgerHissvớiMcCarthy:“SaoôngdámgắntêntuổicủamộtnhàyêunướcMỹvĩđạivớimộtkẻphảnbộichứ?”.Rõràng,ngàiKennedytrẻtuổicònrấtnhiềuđiềuphảihọchỏi.ÔnghầunhưvẫncònnúpdướibóngcủachavàvẫnchỉlàmộtđạibiểuQuốchộiđếntừBoston.ĐểvừagiànhđượcchiếnthắngtrongcuộcbầucửThượngnghịsĩvừađảmbảođượcchứcvị,Kennedycầnbướclênbệphóngcaohơnnữa.ĐiềutốtnhấtngàiđạisứKennedycóthểlàmđượclàthôngquanhữngmốiquanhệcủamìnhgiữchânMcCarthytránhxaMassachusetstrongsuốtchiếndịchtranhcử.McCarthyrấtgiỏimịdânnênđượclòngdânchúngcònJackKennedylạikhôngđủthếvàlựcđểMcCarthyhoặctấncông,hoặcủnghộ.Chonên,miễnlàMcCarthykhôngxuấthiệnởMassachusetsthìcảhaiđiềuđóđềusẽkhôngxảyra.Nhưng,nhưđãchỉra,bởisựnổilêncủaBobbyvàcácyếutốkhácnhauchỉrõxuhướngcủa

dưluận,sựthayđổiđíchthựccóthểxảyra.Từnăm1952trởđi,JackcànglúccàngítlệthuộcvàochanênảnhhưởngcủaJoeKennedycũngdầntrởnênmờnhạthơn.PhầnlớnđườnglốichínhtrịcủaJackđượchìnhthànhdựatrênnhữngnhucầuvànguyệnvọngcủacáccửtri,vàdanhsáchnàyđãđượcmởrộng,baogồmtoànbộcôngdâncủabangMassachusetts.Ngoàira,Jackphảinghiêncứukỹlưỡngcácvấnđềkinhtếquantrọng.Trongchiếndịchtranhcử,đểtạolòngtintrongdânchúng,JackđãtuyênbốmìnhcóthểlàmnhiềuhơnnữachoMassachusetts,

vàkhitrúngcử,ôngphảitiếptụccácnghiêncứunày.JackbiếtrằngMassachusetschiếmmộtphầnrấtlớntrongvùngNewEngland,lớnđếnmứccóthểđạtđượcbấtkỳbướctiếnnàosongôngcũngnhậnthấycầnphảiquantâmđếncảnhữngvấnđềcủaConnecticut,RhodeIsland,Maine,NewHampshirevàVermont.VàôngcũngnhanhchóngthấyrõviệcđạidiệnchoNewEnglandvớitưcáchThượngnghịsĩvàviệcgiatăngsựủnghộtrênkhắpnướcMỹkhôngchỉtốtchosựnghiệpchínhtrịcủamộtThượngnghịsĩmàcòntốtchosựnghiệpchínhtrịcủaTổngthống.NhữngnghiêncứucủaKennedytiếptụcgặtháithànhcông.Mặcdùchưabaogiờthôngthạocácvấnđềnôngnghiệp,nhưngđếnnăm1960,ôngđãcókhảnăngkiểmsoátcácchínhsáchđốinộivàthửsứctronglĩnhvựckinhtế.ToànbộquátrìnhtrênđãtừngbướchướngKennedydầnthoátkhỏinhữngmongmuốn,quanđiểmvàvaitròmộtquâncờcủangườicha.Mãiđếnnăm1953,Kennedymớibằnglònglàmviệcvớimộtnhómdochaôngchọnlựa,và

ôngcũnggầnnhưhoàntoànbịkéorakhỏitầnglớpnhữngngườiBostongốcAilenlịchlãm.MặcdùhòahợpvớicảnhómnhưngKennedylạilạnhlùngtrongviệcquyếtđịnhaisẽlàngườivẫncòncógiátrịvớiôngchođếnthờiđiểmôngởtrongThượngviện.Trongsốcácthànhviêncủanhómbanđầu,chỉcóDavidPowerstrụlạiđếncùngvớivaitrònhưmột“gãhềtrongcungđình”,nhữngngườicònlại–LarryO’Brien,KennethO’Donnell,RalphDungan,…đượcđềcửriêngrẽchochiếndịchtranhcửnăm1952hoặctrongnhữngnămsauđó,làngườicủaThượngnghịsĩJackKennedychứkhôngphảicủađạisứKennedy.ĐólàmộtlờikhẳngđịnhkhácvềsựđộclậpvàJackrấtvuikhilàmđiềunày.Ôngkhôngthíchcómộtvàingườixungquanhcứdothámmọihànhđộngcủaôngvàbáolạichochaông.LarryO’Bienlàthànhviênmớirấtcógiátrị,cókỹnăngchínhtrịtolớn.Côngviệccủaông

trongvàsauthờigianKennedylàmTổngthốnglàminhchứngchođiềuđó.Nhưngvàonăm1953,TheodoreSorensen−mộtngườicộngtáccònquantrọnghơnđãxuấthiện.SorensenthườngđượcnhắcđếnvớitưcáchlàngườiviếtdiễnvănchoKennedy,nhưngngaytừbanđầu,ôngcóýnghĩanhiềuhơnnhưthế.ÔngđượcthuêđểgiúpKennedysuynghĩcũngnhưdiễnthuyết.Ôngphảinắmvữngtấtcảcácthôngtinvàvấnđềtrongngày,quađógiúpKennedyhiểuvàbảovệcácquanđiểmchínhtrịcủamình.MốiquanhệcủaSorensenvớiKennedygầngiốngmốiquanhệcủacốvấnphápluậtvớiluậtsư:SorensenlậphồsơchuẩnbịchosựxuấthiệncủaKennedytrướcphiêntòahaytrongbấtcứhoàncảnhnàotrênsânkhấuchínhtrị.Khôngnhữngthế,SorensencònlàlinhhồncủaKennedy:ôngsoạnthảohầuhếtcácbàibáo

mànhờđóvịThượngnghịsĩcóthểgiữđượcdanhtiếngcủamộtchínhkháchtrẻchínchắnvànắmbắtrõthôngtintrướccôngchúng.Điềunàylàthựctếchungvàkhônggâynhiềunguyhại.Sựcộngtácthânthiếtcủahaingườiđãmởmangchocảhairấtnhiềuđiềumớimẻ.Sorensenlàmộtngườicấptiếnthuộcdòngdõiđángtincậynhấtởvùngtrungtâmphíabắc

nướcMỹ(chaônglàđảngviênĐảngCộnghòa,cómốiquanhệthânthiếtvớiThượngnghịsĩGeorgeNorris,ngườibảotrợcủachínhquyềnthunglũngTennessee.SorensenthậmchícòntrẻhơncảRobertKennedy(24tuổi).Trongkhiápdụngchínhsáchkinhtếxãhộimới,ôngtậntâmlợidụngchínhquyềnđểgiúpđỡnhữngngườikhốnkhổ,kểcảnếucầnphảitiếnhànhcảitổkinhtếvàcơcấuchínhtrị.Kennedy,mộtngườiBoston,từnhữngquanđiểmcủaSorensen,luônbỏphiếuchínhxáctrongHạviện.KhôngcógìkhókhănchoSorensenkhimởrộngtầmnhìnvàkhuyếnkhíchKennedytiếnnhữngbướcvữngvànghơn.GiúpnớirộngkhoảngcáchgiữaThượngnghịsĩKennedyvàThượngnghịsĩMcCarthycũnglàmộtcôngviệcrấtthíchhợpvớiSorensen.Ngượclại,KennedycũngdạychoSorensennhữngquytắcvàyêucầucủahoạtđộngchínhtrịthựctế.CuộcbầucửvàoThượngviệnlàmộtphầncủacuộctổngràsoátvàsắpxếplạicuộcsốngcủa

Kennedy.Tháng9năm1953,KennedykếthônvớiJacquelineBouvier.NgaycảkhikhôngchấmdứtđượcnhữngquanhệlăngnhăngcủaôngthìsựkiệnnàycũngmangtớisựổnđịnhmớichoKennedy.Cảhaivợchồngđềumangtheonhữngbímậtcủamìnhxuốngmồ.Tuynhiên,cóvẻnhưđángtinkhinóirằngmặcdùcuộchônnhânthườngxảyrasónggió,nhưngnóvẫncóýnghĩaquantrọngbậcnhấtđốivớicảhaingười.ĐốivớiJack,sựrađờicủahaiđứaconđãtạoramộtđiềugìđócógiátrịhơnrấtnhiều.BàKennedykhôngphảilàvịphunhânchínhkháchtầmthường.Bàkhôngbaogiờtìmcáchtỏrathíchthúvớicácchiếndịchvậnđộngtranhcửnhưngchínhtínhcáchbướngbỉnhđãkhiếnbàtrởnênnổibật.Giốngnhưvẻđẹpvàsự

thanhnhãcủabà,tínhcáchấychứngminhrằngKennedyđãkếthônvớimộtphụnữkhônghềtầmthường.TrongmắtcôngchúngMỹ,giađìnhKennedyrấttuyệtvời.Jackđãcốgắngcủngcốhìnhảnhbằngcáchtừbỏcácbộáoquầnluộmthuộm,bìnhthườngcủacuộcsốngđộcthântrướckiavàthayvàođólànhữngbộquầnáochảichuốt,đúngmốt.Ôngcũngcốgắngtiếnhànhgiảiquyếttriệtđểvấnđềđaulưng−điềusẽgiúpôngthoátkhỏi,nếukhôngphảilàcáccơnđau,thìchíítcũnglànhữngchiếcnạng.Ôngđãtrảiquahaicuộcphẫuthuậtcộtsốngrấtđauđớnvànguyhiểm.Kếtquảkhôngmanglạiđiềugìsángsủa:sựphụchồichỉlàrấtnhỏ.Tuynhiên,trongquátrìnhhồiphục,KennedyđãđọcrấtnhiềuvàýtưởngvềcuốnsáchHồsơnhữngconngườidũngcảmcũngbắtnguồntừđó.NhữngngườiviếttiểusửthườngnhậnxétrằngKennedykhôngphảilàmộttríthứcthậtsự,

đúngnhưnhữngngườibạnthânthuởnhỏcủaôngởBostonkhẳngđịnhlàôngkhôngtheochủnghĩatựdo.Vìmộtlýdonàođóngườitacũngcóthểnóiôngkhônghẳnlàmộtnhàchínhtrị.NếuKennedycóthểrấtvuivẻvàcởimở,dễdàngkhơidậysựnồngnhiệtởnhữngngườikhácnhưtrongtrínhớđầytrìumếncủatấtcảcộngsựthìôngcũngcóthểhoàntoànlãnhđạmnếuthấymìnhđangđứngnhầmvịtrí.LarryO’Brienchorằngvàothờiđiểmđó,Kennedyvẫnkhôngphảilàmộtngườisinhrađểlàmchínhtrị:“Kennedycònquádèdặtvàkínđáo.Việcđứngởcổngnhàmáyvàbắttaychưabaogiờlàchuyệndễdàng”.Nhưngbắttaylàmộtnghệthuậtmàcóthể,phảivàđãđượchọc.KennedyđãnhậnthấysựcầnthiếtphảicủngcốhìnhảnhmộtngườiđànôngchínchắnnếuôngcóýđịnhtiếnxahơnchứcThượngnghịsĩ(ngaytừbanđầuKennedyđãnungnấuýđịnhđó).Kennedyđãtrảiquamộtkhóađàotạohọcthuậtrõrệt.ÔngchomờiJ.K.Gabraithtớidạykinhtếhọcvàđãtỏrarấtcónăngkhiếuởmônhọcnày.Từgiườngbệnh,KennedyđãtriệuSorensentớigiúpôngxácđịnhmụctiêuchủyếusắptới.HồsơnhữngconngườidũngcảmlàtácphẩmbaoquáthơnnhưnglạinhỏhơnVìsaonước

Anhngủquênvànógiốngnhưmộttuyểntậpcácbàibáotrêntạpchí.CuốnsáchnàygồmtámbàiviếtvềcácchínhtrịgiađềulàThượngnghịsĩtronghaithếkỷXIXvàXX.HọchínhlànhữngngườiphảiđốichọivớicácvấnđềmàKennedylầnđầutiênđặtrachomìnhtrongtácphẩmVìsaonướcAnhngủquên:mộtchínhkháchcủaĐảngDânchủphảilàmgìkhiđảngvàcửtricủaôngđòihỏinhữngđiềumàtheođánhgiácủaônglàsailầmnghiêmtrọng?CácThượngnghịsĩvớinhữngcáchnhìnriêngđãbànđếntấtcảcácphươngánhợplýhoặcnhữnggìhọcholàhợplý.Nhưnglịchsửkhôngphảilúcnàocũngminhchứngđượcchohọ(sựphảnđốicủaRobertA.Taft(39)chốnglạitòaánNurembergkhôngđặcbiệtsángsuốt).NhiềungườitrongcácThượngnghịsĩnàyđãphảitrảmộtcáigiárấtđắtvềmặtchínhtrị.Xéttrênphạmvimộtcuốnsách,đâylàmộtýkiếnrấtthúvị.Nhưngthậtđángtiếc,cảKennedyvàSorensen(cộngsựnghiêncứuđượcthừanhậnđồngthờilàđồngtácgiảkhôngđượcthừanhận)đềuchưaphảilànhữngbậcthầycókiếnthứclịchsửuyênbácđểcóthểhiểuđượcnhữngđiềuẩnsaucáccâuchuyện.Vìvậy,cuốnsáchchỉlànhữngbàiviếtphứctạphơnmộtchútsovớicácgiaithoạithúvị.Cuốnsáchnàyvẫncógiátrịđếnbâygiờ,nhưngchỉbởivì,giốngnhưcuốnsáchđượcviếttrướcđó,nómangtínhchấttựthuậtrấtmạnhmẽvàchỉnguyênđiềuđóthôicũngđãđủhiểurõvềconngườiKennedy.NếucoinónhưmộttàiliệuvềKennedythìquảthựcrấthấpdẫn.Tuynhiên,bàiluậnmởđầucủaKennedy“Lòngdũngcảmvàđờisốngchínhtrị”lạilàmột

vấnđềkhác.NómangtínhcánhânhơnnhiềusovớicuốnsáchVìsaonướcAnhngủquênvàthẳngthắnmộtcáchđángtrântrọng.BấtcứđiềugìmàSorensencótrongđóđềulàtiếngcủaJackKennedyđangnói.Ởnhiềuchỗ,dễdàngthấynócótiếngvọngcủanhữngláthưsôinổimàônggửichongườibạncủamình,LeMoyneBillings:Nếuchúngtanóithẳngvớicáccửtrirằngkhôngthểlàmđượcviệcgìthìhọsẽcảmthấychúngtakhôngbiếtthôngcảmhoặckhôngxứngđáng.Nếuchúngtacốgắngvàthấtbại−thườngdosựphảntácdụngtừcácThượngnghịsĩkhác,đạidiệnchonhữnglợiíchkhác−họsẽnóirằngchúngtacũnggiốngnhưcácchínhtrịgiakhác.Tấtcảnhữnggìchúngtacóthểlàmlàrútluivàophòngnghỉvànứcnởtrênvaiđồngnghiệp,nhữngngườicóthểhiểumìnhhoặclàđivềnhàvàcàunhàuvớivợmình.Nhưngđiềunàythểhiệnnhiềunhấttrongcáctranhluận.Vềcơbản,đólàlờibiệnhộtrong

nghệthuậtnhânnhượngchínhtrị.Tácgiảđãchỉrađiểmmấuchốtlàdùsaoviệccómộtdựluậtkhônghoànhảo,hoặcthậmchítồi,cũngcònhơnlàkhôngcódựluậtnào.Ngườihùngcủachươngnàykhôngphảilàmộtngườikhổnglồkhôngkhoannhượngvềcácchínhsáchchínhtrị

−khôngphảiJohnQuincyAdams–màlàmộtnhàthỏahiệpvĩđại,HenryClay(40).Ởđây,Kennedynóitừsựtinchắcvềmặtcánhânvàchínhtrịmàôngđãcólạiđượcsaumột

thờigiandài.NếusựtintưởngnàyđãkhôngđượcthểhiệnđầyđủtrongVìsaonướcAnhngủquênthìchúngtasẽnhìnnhậnnónhưmộtnỗlựcđểmiễntộichoBaldwinvàChamberlain.TrongcuốnsáchHồsơnhữngconngườidũngcảm,Kennedyđượctựdođưaraquanđiểmriêngrằng:áplựcđặtlênvainhữngchínhkháchthuộcĐảngDânchủphầnlớnlàhợppháp.Dùsaonhữngáplựcđócũngrấtmạnh.Điềuđókhôngcónghĩalàphảitranhđấukhôngngừngvớichúngbằngcáchtựbuộcmìnhvàobảnánphảinghỉhưusớm.Làmchínhtrịthườngphảilướttrênsónggióvàbảođảmtốtnhấtcáckếtquảmàbạncóthể.Mặtkhác,Kennedythậtsựtôntrọnglòngdũngcảmvàtínhliêmkhiết,cươngtrực.JohnAdamsvàJohnQuincyAdamshẳnlàrấtquýmếnKennedydùtrongnhiềulĩnhvựchọcóthểđượccoinhưtiềnbốicủaJosephP.vàJohnF.Kennedy.VìthếJackKennedyđãnhìnthấytínhliêmkhiếttrongsựnghiệpcủaJohnQuincyAdams.Ôngthựclòngtôntrọngđiềuđó,giớithiệunótớiđộcgiảcủamìnhnhưngnóvẫnlàmộtbàitoánđốđốivớiông.Ôngbắtchínhmìnhphảithừanhậnnónhưngvẫnhoàinghi.Kennedycũngkhôngsai.RấtkhóđểbiếtđượcrằngbốconnhàAdamủnghộlệnhcấmvậncủaJefferson(việckhiếnôngmấtghếThượngnghịsĩ)làvìlợiíchcủanướcMỹhaycủabangMassachusetts,nhưngnólạitáikhởiđầuchosựnghiệpngoạigiaocủaJohnQuincy.ĐólạilàmộtsựlựachọngiữasưtửvàcáogiàvànếuKennedykhônggiảiquyếtđượcthìít

nhấtôngcũngđangđốimặtvớinó,cảvềmặttrínãocũngnhưchínhtrị.ÝnghĩacủaviệcnàycólẽđượcthểhiệnrõràngtrongchươngviếtvềEdmundG.Ross(41)vànhữngThượngnghịsĩkháccủaĐảngCộnghòa,chủcủanhữngláphiếuđãcứuTổngthốngAndrewJohnsontrongvụcáobuộcnăm1868.Kennedykhôngnghingờvụcáobuộclàmộtâmmưunguyhiểmvàcóhại,nhằmhủyhoạiQuốchộinhưngđiểmmàôngkhăngkhănglàRoss,FessendenvànhữngngườikhácquyếtđịnhđểxemxétchoJohnsoncómộtsựphánxétcôngbằng:“Tôiướctấtcảbạnbèvàcửtricủamìnhhiểurằng,tôichứkhôngphảihọ,đangcóquyềnphánxétTổngthống.Tôi,chứkhôngphảihọ,đãthềsẽphánxửcôngbằng.Tôi,chứkhôngphảihọ,mangtráchnhiệmtrướcChúavànhândânvềhànhđộngcủamìnhvàhậuquảcủahànhđộngđó”.FessendenđãđềnghịKennedygiảithíchtạisaonăm1954ônglạikhôngbỏphiếuchỉtríchJoeMcCarthy.LúcấyKennedyquáyếuđểxuấthiệntrựctiếp(cuộcbỏphiếudiễnrasaukhiôngmớiphẫuthuậtlầnthứnhất)nênôngbuộcphảichoghiâmcuộcphỏngvấnvàđiềunàyđãkhiếnôngphảitrảgiárấtđắt.ÔngviếtvềRossbằnggiọngvănbiệnhộgiántiếp.ChắcchắnMcCarthychỉnênbịđánhbạivàxétxửhợpphápvàhợplý.NhữngThượngnghịsĩủnghộôngtabuộcphảitôntrọngnhữnglễnghiphéptắcmàtựbảnthânMcCarthycũngcoithường.VànhưsaunàyKennedyđãgiảithíchvớingườitrợlýđặcbiệtArthurSchlesingerJr:“Nếukhôngởđây,tạisaohọlạiđượcphépphánxửvềviệcđó?”NhưnglýdothậtsựhạnchếKennedyhànhđộngchốnglạiMcCarthylàmốiquanhệthânmậtgiữagiađìnhKennedyvớiông,đặcbiệtJosephKennedychínhlàngườiủnghộmạnhmẽMcCarthyởMassachusetts(TờBưuđiệnBostonđãbuộctộitấtcảcácnghịsĩởNewEngland,nhữngngườibỏphiếuchốnglạinhữngviệclàmcủaMcCarthy,lànhằmđápứngmongmuốncủa“ĐiệnKremlin”)vàtrênhếtlàvớinhữngviệckhôngrõràngvànhậnthứcsailầmcủariêngKennedy.VàothờiđiểmđóôngkhôngsángsuốthơnnhữngngườiMỹkhácvàdườngnhưôngtinrằng(nhưôngđãcôngbốnhiềulần)hoạtđộngpháhoạicủachủnghĩacộngsảnởMỹlàmốihọanguyhiểm.DođóKennedyđãtánthànhmụctiêucủanhữngkẻkhủngbốcácđốithủchínhtrịvàrõrànglàôngkhôngthấtvọngnhiềuvềcácphươngthứccủahọ.Vàinămsau,Kennedyđãthừanhận:“Cólẽchúngtakhôngnhạybénnhưmộtsốngườikhác

vàđángrachúngtaphảihànhđộngsớmhơn”.Đókhôngphảilàmộtsựnhượngbộ.NóchỉđềcậpđếnsựchậmchạptrongviệcđiềuhànhcủaMcCarthy.ỞphươngdiệnnàođónógợinhớtớisựthúnhậnchậmtrễvàmiễncưỡngvềtộilỗicủaRichardNixontrongvụbêbốiWatergate.NhưcácThượngnghịsĩRossvàFessenden,họđãcoithườngcáccửtricủamìnhtrongkhiKennedyđểchohọchiphối.Nhìnchung,toànbộvấnđềđãđủgiảithíchtạisaoKennedyphảilàmviệcvấtvảđểcóđượclòngtincủanhữngđảngviênĐảngDânchủtựdongaykhiôngnhậnramìnhcầnhọvàbịépphảibảotrợphầnlớncácvịtrícủahọ.Đốivớiông,RobertA.Taftlàmộtngườinhânđức,caoquý,nhưngởđâyôngnóitớisựtựý

thứcvềcátínhcủacánhântrongcôngviệc:“Tôinhớlại,…ấntượngmạnhcủatôivềônglàsứchấpdẫncánhânđặcbiệt,đángngạcnhiênvàmộttínhcáchgiảndị,khônggiảdối.Đólànhữngtínhcáchđặcbiệtcùngvớisựdũngcảmđiềmnhiênmàôngđãthểhiệnsuốtcuộcđờimình,đặcbiệttrongnhữngngàycuốiđời,đãràngbuộccácđảngviêncủaôngvớiôngtrongnhữngmốiquanhệkhôngthểphávỡ”.Kennedyđangphảitrảgiávìsựchấpthuậncủapháiônhòavàcánhhữuônhòa,củamiền

NamvàvùngtrungtâmphíaBắcnướcMỹ.Trongnhiệmkỳcủamình,TổngthốngEisenhowerkhôngđoántrướcđượcrằngcánhtảsẽkhôiphụclạithếchủđộngvàthựctếôngđãgiànhchiếnthắngtrongcuộcbầucửTổngthống,vìđốivớiđảngviênĐảngDânchủởmiềnNam,ôngdườngnhưlàngườimiềnBắcítcựcđoannhất.Hồsơnhữngconngườidũngcảmrõràngđãchứngminhđiềuđó.Nhưngấntượnglâudàimàcuốnsáchđểlạikhôngphảilàvấnđềnày.Bấtkểnóivềlòngdũngcảmhoặcsựnhânnhượnghoặccảhai(cáchànhđộngcủalòngdũngcảmmàKennedykhenngợithườnglàchiếncôngcủanhữngngườitheođườnglốiônhòachốnglạinhữngkẻquákhích),vịThượngnghịsĩnàykhôngngừngnghiêncứubảnchấtvàkỹnănglãnhđạochínhtrịvàkếtluậncủaônglà:khiđiềuđólàvìlợiích,chínhtrịgiaphảichuẩnbịđểbấtchấpmọiáplực.ĐólàtínđiềucủaKennedyvàôngkiênđịnhvớinótrongnhữngnămsaunày.ĐólàhànhđộngtrọngtâmcủaKennedytrongviệctựxácđịnhvàthểhiệnướcvọngtolớncủamìnhvớiviệclãnhđạođấtnướcHoaKỳ.ĐólàlậptrườngcủamộtngườikhaokhátlàmTổngthốngvàđãchứngminhđầythuyếtphụckhảnăngthăngtiếncủamìnhkểtừkhiđồngýchạyđuavàoQuốchội10nămtrước.Cuộccạnhtranhkhốcliệtđãthúcđẩychamẹônggiáodụcconcáithấmnhuầnđườnglốichínhtrị−đểgiờđâykhôngcógìphảingạcnhiênkhichúngtachorằngchínhtrịlàthếgiớicủaKennedy,trongphầnlớnthờigiancuộcđờiông.KennedyđãsửdụngSorensenđểphácthảohồsơ,viếtnhữngbàiphátbiểu,cácbàibáovà

nhữngphầncủacuốnsáchphảnánhmốiquantâmcủangườiviết−mộtThượngnghịsĩ.CólẽKennedykhôngnghĩrằngmìnhđãhànhđộngkhôngcónguyêntắc.MọingườiởLầuNămgócđềubiếtcuốnsáchCrimeinAmerica(TộiphạmởHoaKỳ),cuốnsáchbánchạynhấtcủaThượngnghịsĩKefauver,phầnlớnlàdocácnhânviêncủaKefauverviết,nhưngchỉcómỗitêncủaôngtaxuấthiệntrêntrangbìa.Tươngtự,trongthếkỷXIX,mộttrongnhữngcuốntiểuthuyếtnổitiếngnhất,Bachànglính

ngựlâm,đượccholàmộtkiệttáccủaAlexandreDumasvìngườicộngtácvàtrợlýnghiêncứucủaôngkhôngmấytêntuổiđểđượckhenngợihoặccôngnhận.Bêncạnhđó,Sorensenkhôngđượctrảtiềnđểtạonêndanhtiếngvănchươngchoriêngmình.KhókhănchỉđếnkhicuốnsáchnàygiànhgiảiPulitzerchothểloạisáchtiểusử.Kennedykhôngtìmkiếmgiảithưởngnày(dùcómộtsốtinđồnlàchaôngđãmuachuộcbangiámkhảo)nhưngôngkhôngtừchốinó.ViệcgiànhgiảiPulitzerlàmộttrongnhữngthờikhắctựhàonhấttrongcuộcđờiông.Thậmchínếuýđịnhtừchốicóthoángquatâmtríôngthìngaylậptứcnócũngbịxóabỏ,vìcơsởduynhấtchobiểuhiệnđólàôngkhôngphảilàtácgiảduynhấtcủacuốnsách.Ôngsẽđổlỗichomìnhvềýđồgianlận,vớisựnguyhạitiềmẩnđếndanhtiếngcủaông,thậmchítrongcảmgiácônglàtácgiả:vìthếtrongtrườnghợpnàybuộctộibảnthânnghĩalàbuộctộimộtngườivôtội.Saucùng,thậmchítrongchươngvềGeorgeNorris−mộtchươngrõràngmangđậmdấncủaSorensennhất−đãnhấnmạnhphẩmgiácủavịThượngnghịsĩthuộcđạoTinLànhtrongviệcủnghộAlSmith−mộtngườiThiênChúagiáo−vàochứcTổngthốngnăm1928:mộtsựđụngchạmđếnKennedy.SựkhóxửvềmặtđạođứcđãhìnhthànhkhôngchỉbởithựctếcuộcsốngMỹmàcònbằnglýdocheđậytheosaukhicácnhàbáobắtđầuđưaranhữngcâuhỏisắcbénvềvấnđềnày.Thựctế,DrewPearsonkhẳngđịnhSorensenlàtácgiảthậtsựcủacuốnsáchnày.Kennedy

khôngcósựlựachọn.NhưôngđãnhấnmạnhvớiSorensen,ngườiđãcảnhbáoôngphảicẩnthận:“Điềunàytháchthứckhảnăngviếtsáchcủatôi,lòngtrungthựccủatôivàtínhliêmkhiếtcủatôitrongviệcnhậngiảithưởngPulitzer”.CóthểôngđãnóinhưDumas:“TôicónhữngcộngsựcũnggiốngnhưNapoleoncócáctướnglĩnh”nhưngtrongvấnđềnàythìthậtkhôngantoànkhiđùagiỡnvớigiớibáochíMỹ.Chonênôngcảmthấymìnhphảichiếnđấu,phảinóidốivàđãgiànhchiếnthắng.KennedyvàSorensenđãcamkếtphảilàmravẻkhôngcógìrắcrốivềtácquyềncủacuốnsáchtrongsuốtphầnđờicònlạicủamình.Đólàvấnđềcóthểhiểuđược

nhưngnólạimangmộtýnghĩachâmbiếmởcụmtừ“hồsơnhữngngườidũngcảm”.ÍtnhấtthìThượngnghịsĩKennedyđãcóđủdũngcảm.Từsaunăm1957,KennedyđãdùngphầnlớnthờigiantheođuổichứcvụTổngthống.Ông

đảmbảonềntảngbằngviệctuyênbốchắcchắnquyềnlãnhđạoĐảngDânchủởMasachusettsvàthểhiệnbảnthânđểmọiđảngviênĐảngDânchủtrênkhắpnướcMỹbiếtđếnông.Ôngthựchiệnmộtphầnbằngviệctiếptụcxuấthiệntrêncácbáotạpchívànhậnlờimờinóichuyện.Nhữngnămsaunày,TedSorensen(ngườilúcnàocũngởbênông)đãcónhiềukýứcthânáivềKennedy,vídụnhưôngđãdùngtaylàmcầngạtnướcởnhữngchiếcmáybaynhỏtrongkhimưanhưtrútnước,hoặctừghếcủaphicôngphụnhìnchămchúxuốngbãiđáphoặctựgiữcánhcửabịhỏngsuốtquãngđườngtừPhoenixtớiDenver.TheoSorensen,họchỉcómộtlầnthậtsựlâmnguytrongchuyếnbaytớiRenokhimáybaycủahọgầnnhưlậtúpkhiđanghạcánhxuốngđườngbăngởRockies.Họđãhoàntấtcuộchànhtrìnhđóbằngmộtmáybaymộtđộngcơkhácvàviênphicôngđãphảicamkếtrằngmáybaymộtđộngcơcũngantoànnhưhaiđộngcơ.CuốicùngthìhọcũnghạcánhxuốngsânbayReno.Sorensenđãthởphàonhẹnhõmvàonăm1959khiJosephKennedytặngchoJackchiếcmáy

baycủamình,chiếcCaroline(đượcđặttheotêncôcongáinhỏcủaJack).VịThượngnghịsĩđãthậtsựthấyđượcsựtiệníchcủanótrongcáccuộcđềcửứngcửviênTổngthốngnăm1960vàôngkhôngkhỏithắcmắclàmthếnàomàThượngnghịsĩHubertHumphreylạicóthểxoayxởổnthỏatrongchiếndịchtranhcửkhikhôngcómáybayriêng.Cuộchànhtrìnhkhôngnghỉ(ướctínhKennedyđãcó150bàiphátbiểutrênkhắpnướcMỹ

trongnăm1957vàhơn200bàitrongnăm1958)đãđưalạichoôngkhốikiếnthứctổngquanrộnglớnvềđấtnước.MụcđíchcủacácchuyếnđilàđểnướcMỹhiểuvềônghơnlàônghiểuvềnướcMỹ.SẵnlòngphụcvụcácứngcửviêncủaĐảngDânchủởbấtcứnơiđâu,bấtcứlúcnào,Kennedyđãchứngminhmìnhlàmộtđảngviêntíchcực(RichardNixoncũnglàmđiềutươngtựchonhữngđảngviênĐảngCộnghòavàonhữngnăm1950).Bằngsứchấpdẫn,tàihùngbiệncùngsựgiúpđỡcủaSorensen,ôngđãthuyếtphụcđượcrấtnhiềungườicònnghingờmình.Ôngkhôngtựgiớihạnsựchúýcủamìnhtrongnhữngđảngviênthường.“Tôiđãhọcđượcrằng,bạnkhôngthểtiếnxatrênconđườngchínhtrịchotớikhibạntrởthànhmộtchínhtrịgiatoàndiện.Điềuđócónghĩalàbạnphảisắpxếpổnthỏavớicácnhàlãnhđạocủađảngcũngnhưvớicửtri.Từbâygiờtrởđi,tôisẽtrởthànhmộtchínhtrịgiatoàndiện”.KennedyđãvươntớiđượcchứcThượngnghịsĩbằngviệcxâydựngmộttổchứctáchbiệtcủamình.TronghệthốngchínhtrịđầyphepháiởMassachusetts,ôngkhôngcósựlựachọnnàokhác.ÔngđãđánhvàodầulửakhinhữngnhàlãnhđạocủaThiênChúagiáobắtđầuvượtquaông.NhữngngườiluônnghingờtinrằngsựcốchấpcủanhữngngườibàitrừđạoThiênChúasẽlàmtổnthươngứngcửviêntheođạoThiênChúanếubịKennedykíchđộng,nhưngdầndầnnhữngngườinàybắtđầunhậnraKennedykhácbiệtsovớiAlSmith.Họđặcbiệtbịấntượngtrướcchiếnthắngápđảocủaôngtronglầntáicửvàonăm1958.Sauđó,JohnBaileycủabangConnecticutbiếtrằngKennedysẽchiếmđượcNewEngland,và

DickDaleycủaChicagonghĩKennedysẽcóthểgiànhđượcbangIllinois.DaleylàphụtáthâncậncủaAdlaiStevensonvàStevensonđảmbảorằngôngtasẽkhôngtranhcử.DaleycảmthấyđượctựdoquaytrởlạivớiKennedyvàtíchcựcthuyếtphụcnhữngngườiThiênChúagiáokhácvàcácôngchủởthànhthịlàmđiềutươngtự.ÔngđãđượchỗtrợbằngthànhtíchtuyệtvờicủaKennedytrongconmắtcủanhữnglaođộngcótổchức.KennedyđãđạthiệuquảcaonhấttrongviệclàmdịudựluậtLandrum–Griffin,mộtbiệnphápchốnghiệphộiđãtrởthànhluậtnăm1959nhờmốiliênkếttrongquốchộigiữađảngviênĐảngCộnghòavàđảngviênĐảngDânchủởmiềnNam.Cuộcchạyđuanăm1960đượcquyếtđịnhbởisựchuyểnđổitừhệthốngchínhtrịnàysang

hệthốngchínhtrịkhácvàKennedylàngườiđượclợi.CácôngchủkhôngcònnắmquyềnlựctuyệtđốinhưtrongquákhứnhưngquyềnlựccủahọvẫnrấtlớnvàKennedyđãkhônkhéokhaitháchọ.MaymắnlàtronggiaiđoạnchuyểnđổinàyôngkhôngcầnphảithamgianhiềuvàocuộcđềcửứngviênTổngthốngmẫu.Sẽkhôngcólợinếuchỉchiếnthắngtrongnhữngcuộcđềcửmàcóhoặckhôngcódấuhiệuphảnđốiông.Ôngcầnmộtcuộcchiếncũngnhưmộtchiếnthắng;vànhờcóHubertHumphreymàôngđãcócảhai.Làmộtchínhtrịgiasángtạo,

HubertHumphreylạirấtsôinổi,sâusắc,taonhãvàcómộtchútngâythơnênôngđượckỳvọngnhấtcủaĐảngDânchủtrongcuộcchạyđuanăm1960.Nhưngđángtiếcđókhôngphảilàthờiđiểmdànhchoông,dùphảirấtlâusauôngmớichấpnhậnthựctếnày.ĐếntừbangMinnesota,nơikhôngaicóthểvượtquaông,HumphreytinmìnhcócơhộitốtđểthamgiacuộcđềcửứngcửviênchochứcTổngthốngởbanglánggiềng,Wisconsin.Kennedyđồngývàđãđưaranhiềucamkếtđứngngoàicuộcđuađặcbiệtđónhưngkhôngthểtránhđượctháchthức.CácđảngviênĐảngDânchủởWisconsinphầnlớnởvùngnôngthôn,lànhữngngườitheochủnghĩatựdo,theođạoTinLành.Họđềubiết,yêuquýHumphreyvàđãbỏphiếuchốnglạimộtThượngnghịsĩkhácgốcAilentheođạoThiênChúalàJoeMcCarthy.ĐólànhữnglýdokhiếnKennedyphảithamgiavàocuộcđềcửứngcửviênTổngthốngởWisconsin.NếuôngcóthểđànghoànggiànhchiếnthắngởWisconsinthìôngsẽchứngminhđượckhảnăngcủamình:mộtứngcửviêncóthểgiànhchiếnthắngởWisconsin−mộtbanglàđạidiệncủamiềnTrungTây−thìcóthểgiànhchiếnthắngởbấtcứbangnàogiữaHudsonvàRockies.Thựctế,Kennedyđãgiànhchiếnthắngnhưngkhôngápđảo.Cóthểđólàvìnhữngđịnhkiến

bàitrừngườitheoThiênChúagiáo,vìKennedylàmộtngườirấtgiàucóởvùngđôthịmiềnĐông,hoặcdosựyêuquývẫnđượcdànhchoHumphrey.ChiếnthắngkhôngthuyếtphụcnàycólẽcũngmanglạimộtchútýnghĩachochiếndịchcủaKennedy.Tuynhiên,nóquámongmanhnênvẫnđểlạimộtchúthyvọngchoHumphrey.Nhậnbiếtđiềuđó,KennedyđãchođốithủcủamìnhnhữnggìôngtacầnvàthamgiavàocuộcđềcửứngcửviênTổngthốngởbangTâyVirginia.TâyVirginialàmộttrongnhữngbangcónhiềungườitheođạoTinLànhnhấtvàcũnglàbang

thamnhũngnhấtnướcMỹ.VìthếKennedyđãcómộtcơhộituyệtvời.NếuônggiànhchiếnthắngtrướcHumphreyởbangnày,ôngsẽchấmdứtvấnđềtôngiáo.Vàôngđãchiếnthắng.Cảhaiđềudùngnhữngkếsáchkhôngsạchsẽmàsaunàyhọđềucảmthấyhốitiếcnhưngýnghĩacủakếtquảcuộcbỏphiếulàkhôngthểnghingờ.Kennedyđãgiànhđược61%sốphiếuvớichiếnthắngởhầuhếtcácquận(trừ7quận).Ônggiànhđượcphiếubầucủanhữngngườinôngdân,thợmỏvàngườidađen.Vàtrênhết,ôngđãgiànhchiếnthắngbởicácđảngviênĐảngDânchủởTâyVirginiamuốnchứngminhrằnghọkhôngphảilànhữngngườitintưởngmùquáng.Sauđócuộcđềcửmớiđượcđảmbảo.KhôngphảiLyndonJohnsonhayThượngnghịsĩ

StuartSymington(mộtchínhtrịgiakhôngmàumè,ngườisẽtrởthànhứngcửviênTổngthốngcủaĐảngDânchủnếuKennedyvàJohnsonloạibỏnhau)cốgắngđánhbạiKennedytrongcáccuộcđềcửứngcửviênTổngthống,dùrằnghọrấtcầnchứngminhkhảnăngcủamình.JohnsonđượcbiếtđếnnhưlàmộtngườikeokiệtcủaWashington,khôngthậtsựđángtincậy,thêmvàođólạilàngườimiềnNam.CònSymingtonthìkhôngcósựủnghộmangtầmquốcgia.Họtựtinrằng,hộinghịđềcửứngviênchochứcTổngthốngsẽđượcnhữngngườibạncủamình−nhữngngườimôigiớiquyềnlực−kiểmsoát,trongkhiKennedylạitínhtoánrấtthựctếngaytừđầu.Cuộcsốngkhôngchophépôngtựmãnvớinhữngảotưởngvàcólẽôngcómộtchútngạcnhiênvềsựkhờkhạocủacácđốithủtrên.SymingtonvàJohnsonđãkhônggiảmtốcđộlàmviệccăngthẳngcủacácđoànkiểmphiếunhưngKennedythìcó.AdlaiStevensonđãrấtnhiềulầnthểhiệnsựrỗngtuếch,dodựvàtháiđộxarời.Chínhđiềuđókhiếncáccửtrikhótinôngsẽlàmộtứngcửviênhiệuquảtrongnămchạyđua

căngthẳngấy.Bêncạnhđó,ôngđãbịđánhbạihailần.Vậyailàngườiphảirờibỏcuộcđua?ĐảngDânchủchỉcóthểủnghộchomộtmìnhKennedyvàlúcđóôngđãcóđasốủnghộ.ÔngđãgiànhthắnglợitrongcáccuộcđềcửứngcửviênTổngthốngvàđàmphánvớicácôngtrùm.Sựthậtlà,nếucáclãnhđạocủađảngbiếtđiểmyếucủanhữngđốithủcủaKennedythìhọcũngbiếtđiểmyếucủaông.Đồngthời,nhữngnămthángthamgiachiếndịchđãđượctuyệtđốiđảmbảođểkhắcphụcnhữngmặthạnchếcủaông.Đólàmộtđặcđiểmđặcbiệtấntượngtrongcuộcbầucửnăm1960màkhôngmộtđảngviênĐảngDânchủnàocóđượcnỗlựctươngtựtrướckhiquámuộn.ChonênKennedyđãtớihộinghịđềcửứngcửviênTổngthốngởSanFranciscovớiđủsố

phiếuđểđượcbổnhiệmtrongcuộcbỏphiếukínđầutiên,cuộcbỏphiếumàôngkhôngthểtínhđượclàtấtcảcácđạidiệncủaôngđứngởvịtríthứhaihaythứba.NỗlựcởphútcuốicùngđểgiànhthắnglợicủaStevensonđãhoàntoànthấtbại.Cácnhàlãnhđạocủađảngnày

bắtđầumộttiếntrìnhgắnkếtnhữngvếtthươngcủamìnhtheotruyềnthống,màcácứngcửviênđãnhiệttìnhthamgia.ĐónggópchínhcủaKennedyvàotiếntrìnhnàytrởthànhmộttronghaihoặcbaquyếtđịnh

quantrọngnhấttrongsựnghiệpcủaông(điềunàyôngkhôngbiết).ÔngđãbổnhiệmLyndonJohnsonlàmPhóTổngthốngdùđãhứavớiemtraiBobbyvànhữngngườikháclàôngsẽkhônglàmnhưvậy.GiốngmộtquyếtđịnhkháccủaStevensonnăm1956,hànhđộngnàyvẫncóchútgìbíẩnnhưngcóthểđượcgiảithíchlà:KennedythườngcónhữngtínhtoánlạnhlùngvàbiếtrằngJohnsonsẽđưalạichoônglợithếvềphiếubầuhơnbấtcứứngcửviênnàokhác.CácđảngviênĐảngDânchủcũngcầnphảikhuếchtrươngsứcmạnhcủahọởbangTexasvànhữngbangcònlạiởmiềnNam(nơiEisenhowervàNixonđãlàmkhátốtvàonăm1956)vàchỉJohnsonmớicóthểđảmbảođượcđiềuđó.ViệcKennedycóchorằngJohnsonsẽchấpnhậnlờiđềnghịđóhaykhônglạilàmộtchuyệnkhácnhưngJohnsonđãcónhữngquyếtđịnhcủariêngmình.KhảnănglàmviệcđặcbiệtcủaôngtrongvaitròlàchủtịchThượngviệndướiquyềncủamộtTổngthốngthuộcĐảngCộnghòasẽkhôngthểđượclặplạidướichếđộcủamộtTổngthốngthuộcĐảngDânchủhoặcthậmchídướithờiRichardNixon.ĐólàlúcđểtiếnlênvàchứcPhóTổngthốngsẽđemđếnchoôngcơhộithểhiệntàinăngvàkhảnănggâyảnhhưởng(chínhônglàngườimà24tiếngsaukhiKennedybịámsátđãcólờibìnhluận:“Thựctế,theoquanđiểmcủatôi,JohnF.Kennedyquábảothủ”).ChonênôngtađãngaylậptứcchấpnhậnđềnghịcủaKennedy,lờiđềnghịmàsauđóngười

đượcbổnhiệmphảithanhminhvớinhữngngườiủnghộmình.Ngoàibàiphátbiểutranhcử,Kennedycòncónhiềubàiphátbiểurấthaykhác.JohnsonnắmrõthểchếTổngthốngvàcólẽônglàứngcửviênđủtiêuchuẩnnhấtcủaĐảngDânchủcóthểđảmđươngtrọngtráchnếucóvấnđềxảyravớiKennedy.SựlựachọnnàylàmchoSamRayburn,vịchủtịchđầyquyềnlựccủaHạviện(ngườiđãtừngxemđólàcáchtốtnhấtđểloạibỏNixonkhỏiNhàTrắng),HarryTrumanvànhữngquânnhânkỳcựukháchàilòng.ĐồngthờinósẽloạibỏJohnson−mộtkẻgâyphiềntoáiởThượngviện.CácđảngviênthuộcĐảngTựdo,nhữngngườikhôngcósựlựachọnnàokhác,đãhọccáchsốngchungvớisựlựachọnnày.NhưngRobertKennedythìkhông.ÔngvàJohnsonsinhralàđểghétnhau.Từthờikhắcđótrởđi,sựthùhằngiữahọcàngtrởnênsâusắc.CólẽnógiúpBobbynhậnrarằng,Jackthậtsựkhôngtựtinlắmtrongvấnđềquantrọngnàymàchínhthựctếđãlôikéoông.Cáchậuquảcóảnhhưởngsâurộngnhưngquantrọnghơnlàthựctế(điềumàkhôngaicóthểnhìnthấytrướcđược)làbằngsựlựachọnnày,Jackđãđảmbảochiếnthắngcuốicùngtrongchínhsáchđốinội.NếugiảsửJohnsonlàTổngthống,phảithúcđẩylịchtrìnhtiếnlênvớimộttốcđộvàcókếtcụcmàđếncảKennedycũngkhôngthểkiểmsoát,thìôngtatấtsẽđẩynướcMỹvàomộtcuộcchiếntranhthảmsátmànếulàKennedythìcóthểtránhđược.Nhưngýtưởngđóđiquatâmtrímọingườinhưmộtcuộcmặccảđãđượcgiữkínvàhộinghịđãtiếntriểnđểhoàntấtcôngviệccủanó.KennedykhôngthểtinđượclàphầnđôngngườiMỹlạiyêuquýRichardNixonhơnông.

Nhưnghọsẽkhôngđượcquyếtđịnh.Nixoncũnglàmộtchínhtrịgiatíchcực.Ôngtanổitiếnghơncácứngcửviênkhác.CácđảngviênĐảngDânchủcóthểrấtcămghétôngnhưngchínhtaitiếngđãlàmchocôngchúngnhớđếnôngvàtrongtámnăm,nguyênPhóTổngthốngnàyđãsửdụngđịavịvàquyềnhànhđểcủngcốquyềnlãnhđạoĐảngCộnghòavàgiànhđượcsựtôntrọngcủanhiềungười.ÔngnàycũnglàngườimaymắnđượcthừakếsốđôngngườiủnghộEisenhower.Vớisựcạnhtranhkhốcliệtnhưvậy,cuộcchạyđuavàoNhàTrắngnămđóhếtsứckhắcnghiệt.KennedykhôngdámtrựctiếptấncôngEisenhower,nhưngôngđãthấynhiệmvụcủamình

làphảichấmdứtthờiđạiảnhhưởngcủaôngtahoặcítnhấtlàchấmdứtcơnmộngảocủaNixon.NếuKennedykhôngthểthuyếtphụccáccửtrirằngcầnphảicómộtsựthayđổitrongchínhsáchvàchínhquyềncủaEisenhowerthìchắcchắnôngsẽthấtbạitrongcuộcbầucửvìEisenhowervẫnluônmạnhnhưôngtađãthểhiệnkhitiếnhànhdiễnthuyếttrongnhữngngàycuốicủachiếndịchtranhcử.Trướcđó,theokếtquảđiềutraýkiếnthìKennedyđãchắcchắndẫnđầu.Nhưngvàothờiđiểmnày,chínhKennedyđãnhấnmạnh:“Tuầntrước,NixonđãthểhiệnsựhoangmangvàbắtđầudùngđếngiọngđiệucủaIke.Vớimỗitừôngtanói,tôicócảmgiáclàcácláphiếuđangrờibỏtôi”.Ôngchỉcóthểlàmđiềugìđóđểchốnglạitròảothuậtcủa

Ike(maymắnchoKennedylàtròảothuậtcủaNixonđượcsửdụngquámuộntrongchiếndịchtranhcử).NhưngKennedycóthểvàđãtấncôngNixonbằngnhữngsaisótcủaôngta:Ngàynay,lờigiảithíchvềhòabìnhvàsựthịnhvượngđanglànhữngvấnđềbịtrìhoãnlâudài,khôngđượcgiảiquyếtvàngàycàngnguyhiểm.Nósẽđưatớisựbùngnổkhôngtránhkhỏitrongbốnnămtớichochínhquyềntiếptheo−sựgiatăngkhoảngcáchvềtênlửa,sựnổilêncủaTrungQuốc,sựtuyệtvọngcủacácquốcgiakémpháttriển,tìnhtrạngcăngthẳngởBerlinvàởeobiểnFormosa,sựsuyyếucủaNATO,việcthiếuthỏaướcvềkiểmsoátvũkhívàtấtcảnhữngvấnđềtrongnướcởcácnôngtrại,thànhphốvàtrườnghọccủachúngta.Cácchủđềnàycũngnhưnhiềuchủđềkhácđãđượcnhấnmạnhtrongchiếndịchtranhcử.

Ngàynay,cácchủđềấykhôngcònsứcthuyếtphụcnhưtrước,đặcbiệtlànhữngluậnđiệuvềkhoảngcáchvũkhítênlửa.ĐểcôngbằngvớiKennedythìphảinóirằng,sựtồntạicủakhoảngcáchnàylàmộtđiềukhoảntrongniềmtincủatấtcảđảngviênĐảngDânchủvàrấtnhiềuchuyêngiađộclậpkhác:thànhcôngcủaLiênbangXôviếttrongviệcphóngtênlửaSputnik,vệtinhkhônggianđầutiên,vàonăm1957đãgâymộtcúsốcđốivớisựtựtincủangườiMỹvàdẫntớisựđánhgiáquácaovềthànhtựuvàkhảnăngcủacôngnghệvũkhíquânsựcủaLiênXô.DùthếnàođinữathìcựutướnglĩnhDwightD.Eisenhower,TổngthốngMỹvàTổngtưlệnh

củaNATOvàlựclượngviễnchinhliênminhởTâyÂu,đãthấtbạitrongviệcthuyếtphụcngườidâncủamình,chodùnhữngcamkếtcủaôngrấtmạnhmẽ.NhữngbàithuyếttrìnhcủaKennedyvềcácvấnđềnóitrên,cảtrướcvàtrongchiếndịchtranhcửnăm1960vớiviệcnhấnmạnhvàonhữngmốinguyhiểmhiểnhiệnởhiệntại,đượchiểumộtcáchkỳquặc.TrongmộtbàiphátbiểuởThượngviệntháng8năm1958,rõrànglàôngđãsosánhnhữngnăm1950ởMỹvớinhữngnăm1930ởAnhbằngviệcdùngcụmtừcủaStanleyBaldwin“nhữngnămthángbịkhốngchếbởiloàichâuchấu”(ôngđãquytộichoWinstonChurchill).Năm1959,ônglạisosánhnướcMỹvớinướcAnhnăm1939.Ngàynay,tấtcảnhữngđiềuđódườngnhưđãbịphóngđại.ChúngtanhớlạinhữngviệcKennedykhônglàm:sẽkhôngcóchiếntranhgiữaMỹvàLiênXô

vànềnkinhtếbaocấpcủaLiênXôsẽbịsuysụphoàntoàndotínhkhônghiệuquảkinhniên,khôngthểcứuchữađượccủanó.Tươngtự,nhữngmâuthuẫntronglờiphátbiểucủaKennedylàhiểnnhiên.Thựctếlàôngđãchegiấuchúng.NgườiMỹmangcảhaitâmtrạnglolắngvàtựtin.ChínhngườidânMỹđãtấncôngchínhquyềnEisenhowervềnhữngviệcchínhquyềnnàylàmquáítvàquánhiều.Họcũngsợsựhủydiệtcủavũkhínguyêntử,sựsuysụpkinhtếvàviệcđấtnướcmấtđộclập.Nhưngcũngnhưnhàhùngbiệntrẻtuổicủamình,họtinvàochủnghĩatưbảnhiệnđạicủaMỹ:Cóthể,đôilúc,ngườitacóthểkhônghoặcvẫnchỉranhữngđiểmyếu.Nhưngchínhnănglực

mớilàthứcótrọnglượnglớnhơnbấtcứthứmàngàiKhruchevđãtừngtrôngthấyhoặchìnhdung.Chínhnănglựclàthứgiúpchúngtacókhảnăngxâydựngnhữngtuyếnphòngngựcầnthiếtcùngtấtcảcáctrườnghọc,cácgiađìnhvàcácngànhcôngnghiệp−đồngthờigiúpcủngcốvàpháttriểnvịthếhùngmạnhvàổnđịnhtrêntoànthếgiớiphicộngsảnnày.Nhữngmâuthuẫnkhác,rõrànghơnnhưngcũngnguyhiểmhơn,nằmởcácnỗlựccủa

KennedytrongviệcsửdụngnhữnglờicảnhbáocủaôngvềmốinguyhiểmvàđiểmyếucủaquốcgianhưlàmộtlýdođểôngkhẳngđịnhsựcầnthiếtphảiđàmphánvớiLiênXô.Quanđiểmcủaôngthựcrarấtđơngiản:chiếntranhhạtnhânquákhủngkhiếpnêncảhaiphíaquantâmđếnhòabìnhvàdođócầngiảiquyếtvấnđềbằngconđườngngoạigiao.Ôngkhôngmuốnthamgiađàmphánởvịtrícủakẻyếu.NhưngđiềuđósẽkhiếnngườiMỹvànhữngngườikháccóthểhiểunhầmýông,xemôngnhưlàmộtChamberlainhơnlàmộtChurchill.Thờigiantrôiqua,nhữngbàiphátbiểuđãpháthuytácdụng.NếuKennedykhôngthành

côngtrongviệckhiếnchongườiMỹtừlosợtrởnêntintưởngmìnhđangđứngởbờvựccủakỷnguyênnguyhiểmnhấttronglịchsửthìítnhấtôngcũngđãthuyếtphụcđượcbảnthântinvàođiềuđó.Sựcấpbáchcủaôngkhônggiảtạo.Tuynhiên,nếucuộcbầucửthậtsựbànvềcácvấnđềcụthểthìôngđángbịthấtbại(điềunàykhôngđồngnghĩavớiviệcNixonđánggiànhchiếnthắng).

NhưngKennedycóbasứcmanhhậuthuẫnchomình.Cácsứcmạnhnàyđãphốihợpvàđưalạichiếnthắngnăm1960.Đầutiênlàcảmgiácchungcủaviệckhônghàilòngvàlolắng,docuộcsuythoáinăm1957-1958đưalạivàsựkhủnghoảngtrongmốiquanhệXô-Mỹthểhiệnbằngsựđổvỡcủacuộchọpthượngđỉnhnăm1960ởParisthôngquasựkiệnU2(42).Cóthể,ngườiMỹthấyhọkhôngthểtinvàosựtồntạilâudàicủanềnhòabìnhvàthịnhvượngcủanướcMỹ.TươngtựnhưcáchthứccủangườitheoThanhgiáo,ngườiMỹmuốntựtrừngphạtbảnthânvìsựmaymắncủahọ.DùsaoNixonkhôngphảilàmộtnhânvậtcógiátrịđảmbảobằngphânnửacủaEisenhower.NhữnglolắngnàytấtnhiêngiúpcácđảngviênĐảngDânchủ(vàKennedy,nhưchúngta

thấy,đãcốgắnglàmchochúngcụthểvàgiàuquyềnlựchơn)nhưngtựchúngkhôngmangtínhquyếtđịnh.Tuynhiên,sựlolắngđãđượctăngcườngbởisựtháchthứcthếhệ.Kểtừkhisauchiếntranhnăm1945đãcókhuynhhướngbàitrừtổchứcuyquyềntrongnềnchínhtrịMỹvàKennedyđãpháthiệnrakhuynhhướngnày.Nhờđó,ôngthànhcôngvangdộitrongcuộcchạyđuaởMassachusetts.Giờđâyôngđưaralờikêugọitrênphạmvitoànquốc.Lờikêugọiấyđãbiếnsứctrẻcủaôngtừđiểmyếutrởthànhmộtthứtàisảntrongcuộcbầucử.“Đâyvẫnlàmộtđấtnướctrẻ”.Ôngđãkhóctrongngày4tháng7,“đượcthànhlậpbởinhữngthanhniên184nămvềtrướcvàbâygiờtrongtimcủamọingười,đấtnướcnàyvẫncòntrẻ.Sứctrẻấyđượcthểhiệnởtinhthầnvàđượccácnhàlãnhđạotrẻmớiởcảhaiđảng,ởcảhaiviện,vàởcácvịthịtrưởngtrênkhắpđấtnướcchúcphúc.SứcmạnhvàsựcườngtrángcủanhữngconngườitrẻtuổinàyrấtcầnthiếtchoNhàTrắng(RichardNixonkhôngphảilàngườiđápứngđượcsựcầnthiếtnày,chodùôngta“đươngnhiên”cũnglàmộtngườitrẻ,bởi“phươngphápcủaôngcũnggiàđờinhưMcKinley”).Khángiảsẽnhớđếntuổigià,bệnhtimvàchứngviêmruộtcủaEisenhowermàkhôngbiết

vấnđềsứckhỏecủaKennedy.Chiếnthuậtnàydườngnhưđãthànhcông.ViệcKennedyứngcửđãđemlạicơhộichonhữngnhàduytâmtrẻtuổinhiệttình,màrấtnhiềungườiđangkỳvọngvàochiếndịchcủaAdlaiStevenson.Trongtuầncuốicùngcủachiếndịchtranhcử,KennedyđãtriểnkhaiđềxuấtvềtổchứchòabìnhMỹ.Đềxuấtnàyngaylậptứcnhậnđượcsựphảnhồitừđôngđảodânchúng.Báochíđãlêntiếngủnghộ,RichardNixonthìkhông(chươngtrìnhnàycóvẻnhưkhôngcó

vấnđềgì–nhưngthựcchấtnóchứađựngsựnguyhại).Đólàmộtthờiđiểmxácđịnh:cólẽhơnbấtcứphầnnàotrongchiếndịchchạyđuanày,nóđãđưalạichoKennedycơhộithểhiệnmình.NhưngKennedycũngthuhútmộtsốlượnglớnnhữngkẻnổiloạnnhẫntâm,chốnglạicácchínhtrịgiabảothủsinhraởthếkỷXIX,nhữngngườiđãchophépJoeMcCarthytựdoquálâuvàđãđểviệcquảnlýtoànbộnềnkinhtếlạichophốWallvàcácliênminh(“ĐiềugìtốtchoGeneralMotorsthìcũngtốtchonướcMỹ”làlờiphátbiểuthểhiệnrõnhậnđịnhnày).LựclượngấyđãủnghộngườidatrắngởmiềnNamhọđấutranhbảotồnsựthốngtrịcủa

mìnhvàduytrìchếđộphânbiệtchủngtộc.Họcũnglànhữngngườidườngnhưkhôngthểhiểuhoặckhôngthểtrựctiếpđươngđầuvớinhữngvấnđềmớitrêntrườngquốctếthờiđiểmđó.Nhữngvấnđềnàyởdạngcảmnhậntrựcgiáchơnlàởdạngphêbìnhcólýlẽthuyếtphục.Kennedyđãởvàovịtrírấtthuậnlợikhikhámphánó.ÔngkhôngchỉcóthểtựthểhiệnbảnthânnhưlàmộtngườikếnghiệpcủaAdlaiStevensonmàcònkhiếnchonhữngngườiđãkhôngbỏphiếuchoôngtaphảiânhận.ĐảngDânchủvàĐảngCộnghòađềucócáchthứctổchứcriêng.CóthểcoiKennedynhưlàmộttháchthứcchocảhaitổchứcmặcdùông,khônggiốngnhưNixon,đượcsinhratronggiớichứcsắcMỹ.Vàbằngviệcmạnhmẽchấpnhậncươnglĩnhđảngpháitựdo,phầnlớndocấpdướicủaHubertHumphreysoạnthảo,Kennedyđãchiếnthắngđượcbảnthân,đólàtấtcảnhữngđiềulýtưởngnhất,mớimẻnhấtvànăngđộngnhấttrongnềnchínhtrịMỹ.Thậmchí,cuốicùngôngđãbiếnlờichúcphúccủaEleanorRooseveltthànhhiệnthực.Nhưngkịchtínhnhấtcủacuộctranhcửnăm1960làvấnđềtôngiáo.Ởthờiđiểmđó,vấnđề

nàycólẽdễgiảiquyếthơnsovớithờiđiểmnhữngnăm1990khivấnđềtôngiáogiữacácquốcgiavàtrongnộibộmộtquốcgiatrởnêngaygắtvàcấpbách.Ngườitađangtranhcãikịchliệtvềcácvấnđềchínhtrịcủachủnghĩađavănhóađểtìmhiểuxemlợiíchcủathờikỳấylàgì.KhinềnchínhtrịMỹđượcđịnhhìnhbởicácvấnđềchủngtộc,tầnglớpxãhộivàchính

sáchngoạigiaothìđươngnhiên,cácnhàquansátkhócóthểnhậnraniềmđammêdo“vấnđềtôngiáo”đặtra.Ngàynay,khichúngtathườngxuyênđượcnhắcnhởvềquyềnlựccủatôngiáonhưmộtcáchxácđịnhcánhânvàxãhộithìchúngtacóthểnhậnratầmquantrọngtolớncủaviệcKennedyứngcửvàtrúngcửvàochiếcghếTổngthống.CảhaiđiềunàyđượcxemnhưmộtphươngtiệnđểhiểunướcMỹtrongnăm1960vàmộtcôngcụđánhgiámặttiếnbộxãhộibềnvững.ThượngnghịsĩEugeneMcCarthy,mộtquansátviênchânthànhcủanhàKennedy,đãnhấn

mạnhrằngđiềuđángtiếclàJacklạilàmộttínđồThiênChúagiáotồi.Điềunàykhôngcôngbằng.Ngoạitrừviệcemgáicủaông,Kathleen,đãkếthônvớimộtngườingoạiđạoởnướcngoài,Jackrấtkínđáokhinêuýkiếnvềvấnđềtôngiáo.VànếucuộcsốngriêngtưcủaôngkhôngtheonhữngtiêuchuẩncủaThiênChúagiáothìôngcũngcẩnthậntuântheonhữnglễnghicủatôngiáonàybằngviệccầunguyệnvàthườngxuyênđinghegiảngđạo.Kennedykhôngmiêutảmìnhnhư“mộtứngcửviêncủađạoThiênChúa”.NếugiảsửônglàmộtcửtriđibỏphiếubầuTổngthống,ôngkhôngchắcchắnliệucóbỏphiếuchomộtứngcửviênnhưmìnhhaykhông.Nhưngđingượclạiphầnlớnnhữnglờitưvấn,ôngđãchuẩnbịđầyđủđểbảovệquyềncủamộtngườitheođạoThiênChúatrongviệcchạyđuavàoghếTổngthống.Ôngsẽđốimặtvớivấnđềnàyvàtrảlờinghiêmtúctấtcảnhữngcâuhỏiliênquan,thậmchícảnhữngcâuhỏingớngẩnnhất.Lựachọnđóhóaralạilàchiếnthuậttốtvàlàmộtbàitậpvềkhảnăngtựxácđịnhchoông.Dùthíchhaykhông,KennedyvẫnlàmộtứngcửviêntheođạoThiênChúavàphảihoànthànhmọitráchnhiệmcủavaitrònày.Ôngthậtsựkhôngcảmthấymiễncưỡngkhiphảihoànthànhtráchnhiệmđó:sựtừchốicủaôngđốivớinềnchínhtrịbèpháilàchânthựcnhưnghàmýchínhlàdànhchonhữngngườitheođạoTinLành.Nókhôngbaogồmtấtcảmọitrườnghợp.Ôngýthứcmạnhmẽrằngmìnhlàmộtthànhviêncủasốítchínhtrịgiabịngượcđãi.Kennedykhôngcóýđịnhphảnbộilạingườidâncủamìnhbằngviệcđápứngcácyêucầucủavấnđềtôngiáo,kểcảkhiđiềuđóhoàntoànnằmtrongkhảnăng.NhữngtínđồđạoTinLànhởMỹđãtựkhẳngđịnhmộtcáchhiệuquảtrongnhữngnăm1920

khihọđặtquyềnlợicủanướcMỹlêntrênchếđộCộnghòabằngviệcthôngquaLuậtNhậpcưrấtchặtchẽnăm1921vàđánhbạiAlSmithnăm1924.Kểtừđó,họdầndầnmấtlậptrường:FranklinRooseveltđãhủybỏlệnhcấmvàchophépnhữngngườitheođạoThiênChúavàđạoDoTháithamgiachínhquyềntrungương.Kểtừnăm1945,hainhómnày,đặcbiệtlànhữngngườitheođạoThiênChúa,đãcónhữngtiếnbộtolớntrongthểchếchínhtrịbầucử:thậmchíPhiladelphiađãtrởthànhmộtbangcủaĐảngDânchủ.ThờikỳnàybướcvàogiaiđoạnchínmuồikhinhữngngườidatrắngtheođạoTinLànhkhámphárahọchỉlàmộtnhómthiểusố,thaythếchotừ“là”ngườiMỹ(nhưtrướcđây)bằngtừ“tươngđương”vớingườiMỹ.Mộtsốcăngthẳngxãhộiđãnổra,thậmchícócảbạolực,nhưngcácđiềuluậtvẫncóhiệulực.NhờcóLuậtNhậpcư(Kennedyđãcamkếtsẽchỉnhsửahoặchủybỏluậtnày)màtỷlệngườinướcngoàitrongdânsốMỹđãgiảmtừ13%năm1920xuốngcòn5,6%năm1960trongkhidânsốđãtăngtừ106triệulên179triệu.Dovậy,trongthờikỳnày,vấnđềphânchiasắctộchoặctôngiáođượcổnđịnh.HaithếhệngườiMỹđãcùngtrưởngthànhvàhiểunhauhơn.Trongthờikỳthựchiệnchínhsáchkinhtế-xãhộimớivàtrongcuộcđạichiếnvìnềndânchủ,họđãcảmthấyxấuhổkhicóniềmtinmùquáng(nhưcuộcđềcửứngcửviênTổngthốngởTâyVirginiađãchứngminh).Tómlại,ởmộtmứcđộnàođó,Kennedyđãbướcvàocánhcửađangmởsẵnnhưngđiềuđókhônglàmgiảmbớtlòngdũngcảmmàchínhtrịcần,cũngkhônglàmchosựnghiệpchínhtrịcủamộtchínhkháchhếtnguyhiểm.Giờđây,cácsửgiacũngnhưcácnhàbáovànhàkhoahọcchínhtrịtrướcđóđangtranhcãivềvấnđềnày.NhưngcóvẻnhưKennedyđãphảimạohiểmđặtcượccảcuộctranhcửvàovấnđềtôngiáo.ChắcchắnviệcKennedyratranhcửlàtháchthứctáobạovàcầnthiếtđốivớicácthếlựcgiànuanhất,quyềnlựcnhấtvàítkhoandungnhất.Thờikhắctốtnhấtcủachiếndịchđếnvàotháng9khiKennedytrựctiếpthamgianhững

cuộcgặpgỡcủacácbộtrưởngtheođạoTinLànhởHouston,Texas.TheoPierreSalinger,trợlýbáochícủaKennedy:“HọđãmệtmỏivìbịgọilànhữngkẻcuồngtínkhichốnglạingườiđạoThiênChúa”,nhưnghọđãđặtcâuhỏi:“MộtvấnđềnảysinhlàliệuứngcửviêncóhỏiHồngyGiáochủCushing,(BềtrêncủaKennedyởBoston),đểđượcVaticanphêchuẩnhọcthuyếtvề

sựchiatáchgiữanhàthờvànhànước?”.Kennedykhôngchophépmìnhmấtbìnhtĩnhtrướcnhữngcâuhỏinhưthế(“TôilàmộtngườiđangchạyđuavàochứcTổngthốngchứkhôngphảichứcHồngyGiáochủCushing”).Ôngđãthểhiệnmìnhvớilòngtựtrọngvàcửchỉtaonhã.BàiphátbiểucủaôngcólẽlàlờituyênbốhiệuquảnhấtvềđềtàitựdovàbìnhđẳngtôngiáomàcácchínhtrịgiaMỹđangphảiđốimặt(chắcchắnlànóđượcnhiềungườiMỹđọchoặcnghehơnbấtcứthứgìkhác).TôitinvàomộtnướcMỹ,nơisựkhôngkhoandungtôngiáosẽchấmdứtvàomộtngàynào

đó,nơitấtcảmọingười,mọinhàthờđềuđượcđốixửbìnhđẳng,nơimọingườiđềucóquyềnthamdựhoặckhôngthamdựcácbuổilễởnhàthờ,nơikhôngphânbiệtláphiếucủangườitheođạoThiênChúahaykhôngtheođạoThiênChúa,khôngcóbấtcứsựphânbiệtrạchròinào–vànơimàngườitheođạoThiênChúa,đạoTinLành,đạoDoThái(cảgiáodânvàmụcsư)sẽkhôngcótháiđộkhinhbỉvàchiacắtvốnlàmhạicôngviệccủahọtrongquákhứvàthayvàođólàthúcđẩytìnhanhemlýtưởngcủangườiMỹ…ĐólàmộtnướcMỹmàtôiđãtintưởng,đãphảichiếnđấuởNamTháiBìnhDương.ĐócũngchínhlànướcMỹmàvìnóanhtraitôiđãhysinhởchâuÂu.Khôngaichorằngsauđóchúngtacóthểcó“sựtrungthànhbịchiarẽ”,chúngta“khôngtinvàotựdo”hoặcchúngtathuộcvềmộtnhómbấttrungđedọađến“nềntựdomàchaôngchúngtađãhysinhđểcóđược”.Kennedyvànhómtổchứctranhcửchoôngchorằngbàiphátbiểunàyhoặcsẽcủngcốhoặc

pháhỏngchiếndịchtranhcửcủaông.BàiphátbiểucóthểlàmchonhữngtínđồcủađạoThiênChúa,đạoDoThái,nhữngngườikhôngtheođạocảmthấyđượcquantâmhơnlàlàmvữngtâmnhữngngườiquákhíchđòiphếbỏchếđộgiáohoànghoặcnhữngngườitiếptụckíchđộngvấnđềtôngiáochotớingàybầucử.NhưngKennedyđãcócơhộivàchiếnthắngcuốicùngcủaông,dùsítsaotrướcđốithủ,cũngđãhoàntoànchấmdứtvấnđềnàytheohướngvìlợiíchchungcủacộngđồng.Quađó,ôngđãkhẳngđịnhquyềncủamìnhvàquyềncủanhữngcôngdânkhôngtheođạoTinLành,đượctuyênbốquyềncôngdâncủađấtnướcvàkhátvọnggiànhđượcchứcvịTổngthống.ĐókhôngphảilàchiếnthắngtầmthườngtrongcuộcchiếndaidẳngđểđưanướcMỹtruyềnthốngchấpnhậntínhhiệnđại.NhưngnếuquyềncủamộtngườitheođạoThiênChúachạyđuavàoghếTổngthốngquan

trọngthìviệcthuyếtphụcđasốcửtritinrằngmộtngườitheođạoThiênChúađặcbiệtphùhợpchochứcvụTổngthốngvàonămấycònquantrọnghơn.MặcdùđãgiànhđượcsựủnghộcủasốđôngnhưngKennedyvẫncóthểbịđánhbạinếuNixonkhôngđồngýtranhluậntrêntruyềnhình.CáccuộcđấunghithứcnàygiờđâyđãtrởthànhmộtphầnrấtquantrọngtronghoạtđộngchínhtrịcủaTổngthốngnhưngvàonăm1960,ngườitavẫnchưathểhiểutạisaođềxuấttranhluậntrêntruyềnhìnhlạirấtcấptiếnnhưvậy.Tuynhiên,nóthậtsựcấptiếnvàlẽraNixonnêntừchốitranhluậnthìsẽantoànhơn.NhưngôngtakhôngđểýđếnlờikhuyênrằnglàmnhưvậyôngchỉđưaKennedyđếngầnvớicôngchúnghơnmàthôi.NixonchorằngmìnhcóthểlàmmấtthểdiệncủaứngcửviênĐảngDânchủbằngcáchchiếnthắngtrongtranhluận.Đóhoàntoànlàmộttínhtoánsailầm.Ngàynay,chitiếtcáccuộctranhluậntrêntruyềnhìnhkhôngphảilàvấnđềcửtriquantâm.

Đươngnhiêncảhaiứngcửviênđềuphảicưxửtheocáchthứclịchsựnhất,phảithểhiệntháiđộvàhànhđộngđiềmđạm,chínchắnnhấtcóthể.Nixonđãkìmnénbảnnăngnhưngkhônghoàntoànthànhcông.Kennedythìcẩnthậnchegiấutínhhàihướccủamình(nhưngđôikhivẫnkhônggiấuđượcnụcười).BiểuhiệnđónhưchứngtỏôngkhônghammêtháiquáchứcvụTổngthống.Tươngtự,Nixoncũngxácđịnhphảithểhiệnmìnhlàmộtchínhkháchcótráchnhiệm.Kết

quảlàcảhaiđềulãngphíphầnlớnthờigianvàosựgiảdốiđơnđiệu.Trongcuộctranhluậnlầnthứba,mộtnhàbáođãđềnghịcácứngcửviênbìnhluậnvềngônngữtrầntụcmàHarryTrumanđãdànhchoĐảngCộnghòa.Nixon,ngườicólờinóithôbỉđãđượccôngbốtrongvụWatergate,đãtuyênbốrấtdõngdạclàkhôngcógìquantrọngtrongviệcsửdụngngôntừtônquýcủaTổngthốngvàonhữngtrườnghợpđó.CònKennedy,ngườiluônchửithềtrongđờisốngcánhân,đãthậtthàtrảlờirằngkhôngphảilàviệccủaôngđểnóingàiTrumannêndùngngônngữnàonhưngkhiđangđượcghihìnhthìôngkhôngbaogiờnhạobángbấtcứcâuhỏinào.Cảhaiứngcửviênđềutinvàođịnhmệnh.Hơntấtcả,Kennedyđãkhẳngđịnhtầmquan

trọngcủaviệccóphảnứngđốivớichếđộchuyênchếmớiđượcFidelCastrothiếtlậpgầnđâyởCuba.Theoông,nếucần,nướcMỹnênủnghộnhữngngườiCubalưuvongchốnglạichínhquyềncủaFidelCastronếuhọcốgắngtiếnhànhcuộcphảncáchmạng.CóthểôngbiếthoặckhôngbiếtrằngchínhquyềnEisenhowerđượcnuôidưỡngbởichínhsáchchuyênchếtươngtự.Từquanđiểmcủacuộcvậnđộngbầucử,tấtcảnhữngđiềunàyđềukhôngquantrọng.Bốn

cuộctranhluậnđãchothấyKennedyvàNixonngangtàingangsứcvànhờđóKennedy,mộtứngcửviênvôcùnghấpdẫn,đãnổilênthànhngườidẫnđầu.SựcanthiệpvàophútcuốicủaEisenhowercóhạichoKennedy(IkevẫnlàngườiđượcyêumếnvàđángtinnhấtcủanướcMỹ)nhưngEisenhowerkhôngđủsứccầnthiếtchạyđuatrongchiếndịch.CácđảngviênĐảngDânchủđãlựachọnđúngđắn.Cólẽkhôngứngcửviênnàokhácvượt

quađượcnhữngưuthếcủaNixon−ứngcửviêncủađảngđangđượclòngdântrongthờiđạihòabìnhvàthịnhvượng.JohnsonlàmviệcởmiềnNamvớinhữngbộtrangphụcmangphongcáchriêngkhôngthểbắtchướcđượctrongkhiKennedycốgắngđóngđinhởcácphầncònlạicủađấtnước.Kennedyđãmắcsailầm(chiếndịchtranhcửởCaliforniarấtlộnxộnnênNixonđãcóđược36nghìnphiếuởbangnày)nhưngkhôngđếnnỗiquánguyhiểmvàởthờikhắcquantrọngnhất,Kennedyđãchothấyrằngôngcóthểhànhđộngtheotrựcgiáccũngnhưtheotínhtoán.Ngày19tháng10,mụcsưMartinLutherKingđãbịbắtởAtlantatrongcuộcbiểutìnhđòidânquyền(43).Vàingàysau,ôngbịtốnggiam4tháng.Bảnánnàyhoàntoànvôlý,nóđặtôngtrongmốinguyphảichịuhànhhìnhtheokiểuLinsơ(kiểuhànhhìnhcủangườiMỹdatrắngdànhchongườidađentrongchếđộphânbiệtchủngtộc).AnhrểcủaKennedy,SargentShriver,gợiýKennedygọiđiệnchobàCorettaKing−vợcủaMartinLutherKing−đềnghịđượcgiúpđỡvàKennedyđãlàmtheongaylậptức.BàCorettaKingrấthàilòngvàtintứcđãđượclanđi.ThậmchíBobbyKennedyđãhấptấpgọichothẩmphánphảnkhángviệclạmdụngquyềncủabịđơnvàngàyhômsauMartinLutherđãđượctựdo.CộngđồngngườidađencóấntượngsâusắcvềvụnàyvàđãbỏphiếuchoKennedytrongngàybầucử.Sựkiệntrêngiốngmộthoạtđộngchínhtrịkhônngoannhưnghaianhemhọcóvẻnhưđãhànhđộngđộclập,xuấtpháttừsựphẫnnộcủachínhhọvàcảmtìnhcủahọđốivớiLuthermàkhôngthamkhảoýkiếncủanhau.Vàituầnsausựkiệnấy,JackKennedyđãphátbiểu:“Cácchiếnlượchoànhảonhấtthườnggâyrataihoạ”.BìnhluậncủaôngvềphảnứngcủaMartinLutherKingtrướchànhđộngcủaôngcũngrấtnổibậtvàcátính.Trongkhiconchiên(Kennedy)vẫnduytrìtháiđộtrunglậpđốivớisựkiệnnàythìmụcsư(Luther)nói:“TôisẽbỏphiếuchoứngcửviêntheođạoThiênChúađónếuanhtacóthểlaunhữnggiọtnướcmắttrênmặtcondâutôi.Tôiđãcóđầymộtvaliphiếu−củatoànbộnhàthờ−choThượngnghịsĩKennedy”.Khinghenhữnglờituyênbốnày,Kennedyđãthốtlên:“Đócóphảilàlờituyênbốcủađịangụckhông?HìnhdungrằngchaMartinLutherKingcómộtconchiêncuồngtín.Ồ,(cười)mỗingườichúngtađềucóchamà,phảikhông?”.Đọcnhữnggiaithoạinhưtrên,độcgiảthậtkhócảmnhậnđượcrằngKennedyxứngđáng

giànhchiếnthắngnhưngôngđãkhôngchỉsửdụngsứchấpdẫncánhânmàcòndùngđếncảcáckỹnăngđánggờmcủaBobbyKennedytrongvaitròcủangườiquảnlýchiếndịchhỗtrợ;LyndonJohnsonvàcácđảngviênĐảngDânchủkhácởmiềnNamgiànhlạicácbangLouisiana,TâyVirginiavàquantrọngnhấtlàTexastừĐảngCộnghoà.ỞmiềnBắc,nghệthuậtchínhtrịtừxaxưađãchứngminhtínhquyếtđịnhcủalầnkiểmphiếucuốicùngtrongchiếndịchtranhcử.Cógiaithoạikểrằng,thịtrưởngDaleyởChicagođãtácđộngvàocuộcbầucửởIllinoischo

Kennedyvànhờđóôngđãthắngcử.GiaithoạinàysaithựctếvìchiếnthắngcủaKennedykhôngphụthuộcvàosốphiếuởIllinoisdù27phiếubầucủabangnàyđãlàmtăngsốphiếuchoĐảngDânchủ.CuộcbầucửlàthờigiantuyệtvờinhấttrongcuộcđờiJ.DaleyvàngườitacũngkhôngngạcnhiênkhiDaleyvàgiađìnhnhàKennedylànhữngngườikháchđầutiêncủaKennedyđượcngủlạiNhàTrắngsaukhiôngtrúngcử.HànhđộngđầutiêncủaKennedykhitrởthànhTổngthốnglàbàytỏlòngbiếtơnđốivớimộtmónnợchínhtrịbằngviệcbanhànhlệnhtănggấpđôisốlượngthứcăncủachínhphủcungcấpcho4triệungườiMỹnghèođói.Đólàphảnứngđầutiêncủaôngtrướctìnhtrạngđóinghèomàôngđãchứngkiếnởnhữngcộng

đồnglàmnghềkhaithácmỏtạiTâyVirginia.Ôngthậtsựbịsốckhitậnmắtchứngkiếncuộcsốngcơcựcmàtrướcđâyôngchưatừngbiếtđến.NắmgiữchứcvụTổngthốnglàmộtcuộctrảinghiệmmangtínhgiáodục.TâyVirginiacũngđóngvaitròtolớnnhưChicagotrongviệcgiúpônggiànhchứcTổngthống.Mọicốgắngđềuđượcđềnđápvàongày8tháng11năm1960khiKennedychiếnthắng

RichardNixonvànhữngứngcửviênkhác(ĐảngLaođộngxãhội,ĐảngProhibition,ĐảngQuyềnNhànướcquốcgia,v.v…)vớiđasốphiếu.Đólàmộtcuộcbầucửphiêulưutừngkỳ.TờNewYorkTimes,mộtlựclượngđãgiúpKennedychiếnthắngvìnhữngbàixãluậnsớm,đãdừngcácbàibáovàolúc4giờ45phútsángvàchođếnhơn7giờsángmộtbàibáoloantinKENNEDYĐÃCHIẾNTHẮNG.ĐúnglúcJamesRestonnóivớiKennedyvềviệcôngđãtrảiquamộtđêmđángsợnhưthếnào,Kennedytrảlời:“NếuôngsợtờNewYorkTimesthìôngnênnhìntôi”.NixoncũngnhưnhữngngườikháctrênkhắpnướcMỹđãkhôngthừanhậnbạitrậnchotới10giờsáng(NhữngngườiủnghộKennedyđãrấttứcgiậnvềviệcNixonkhôngthừanhậnthuacuộckhixuấthiệntrêntruyềnhìnhvàolúc3giờsángnhưngchínhKennedyđãnhấnmạnh:“Tạisaoôngtaphảithừanhận?Nếulàtôi,tôicũngsẽkhônglàmviệcđó”).Nếuranhgiớicủachiếnthắnglàđángnghingờ,thìsốngườibỏphiếulạigâyấntượng:64,5%cáccửtriđãđibỏphiếu,tăng11%sovớinăm1956vàkểtừđó,sốngườiđibỏphiếukhôngtănghơnnữa.KennedycóthểkhônglàmchonướcMỹchuyểndịchlầnnữanhưngchắcchắnôngđãkhuấyđộngnó.Nhưđãtừngxảyratrướcđây,khibịkhuấyđộng,mộtnửacửtrilạithuộcvềphíabênkia.Từrấtlâu,TheodoreH.Whiteđãchỉrarằng,kếtquảlàcáigìđóthuộcvềbảnchấtcủasựmaymắn.NếuvàinghìnláphiếucủabangIllinoisvàTexasbầuchongườikhácthìNixonsẽgiànhchiếnthắngvớiđasốphiếu.ĐángtiếclàsốphiếuủnghộĐảngDânchủlạităngnhanhđángkể.ĐảngCộnghòađãmấthơnmộttriệuphiếusovớinăm1956nhưngvẫncòntốthơnnăm1952khiIkegiànhchiếnthắngvangdộiởnhiệmkỳthứnhất.ĐảngDânchủđãgiànhđượcgần8triệutrongtổngsốhơn34triệuphiếubầu,chỉcósốphiếuởhaibang(OklahomavàMississippi)làgiảm.Thậmchíphạmvicủacáckhubầucửđãđượcmởrộnghơn.Đólàmộtsựthayđổibấtthường.Chínhxácthìđiềuđócónghĩagì?Đánhgiálạikếtquả,KennedycóthểkếtluậnrằngnướcMỹ,hoặcítnhấtlànhữngkhuvựcbỏphiếuchoôngđồngývớiýtưởngnướcMỹcầnphảithayđổimộtlầnnữa.Đóchínhlàchủnghĩatíchcựcđốivớiđảngpháivàvớicácứngcửviênđãtuyênbốchínhsáchbiêngiớimới(NewFrontier):ChínhsáchkinhtếxãhộimớicủaFranklinRoosevelthứahẹnđảmbảoanninhvàviệntrợchonhữngaicần.Nhưngchínhsáchbiêngiớimớimàtôinóitớikhôngchỉlànhữnglờihứamàlànhữngtháchthức.ChínhsáchấykhôngnêulênnhữnggìtôiđịnhđưarachonhândânMỹmànêulênnhữnggìtôimuốnđềnghịnhândânMỹthựchiện.Nókêugọilòngkiêuhãnhchứkhôngphảitúitiền.Giờđây,ôngđãlàmộtTổngthốngchiếnthắngquacuộcbầucử.Khôngthểnóirằngcáccông

dânMỹđãbỏphiếuchoônglànhữngngườithiếuhiểubiết.Họđãtintưởngtraoquyềnquảnlýđấtnướcchoông.Tuynhiên,ôngkhôngđượcủyquyềnhànhđộngcụthể.Chúngphụthuộcvàosựthôngqua

củaQuốchộivàtriểnvọngởđâylàrấtlạcquan.CácláphiếucủaĐảngDânchủ,nhìnchung,nhưconsóngdânggiữanăm1952và1964nhưngtrongkhoảngthờigiangiữalạicóxuhướngthunhỏlại:trongnăm1960,đảngnàyđãmất20ghếởHạviệnvà2ghếởThượngviện.Thêmvàođó,thựctếlàhầuhếtcácđảngviênĐảngDânchủởmiềnNamcóxuhướngbảothủvàtấtcảbọnhọđềusẵnsànghợptácvớinhữngđảngviênbảothủcủaĐảngCộnghòa,KennedyphảiđốimặtvớinhữngkhókhăntrongviệckhiếnQuốchộithôngquachươngtrìnhcủaông.Vớitầmnhìnxahơnnữa,đểchắcchắnchocôngcuộctáicửnăm1964vàcủngcốquyềnhành,ôngsẽphảigiànhđượccàngnhiềucàngtốtsốphiếucủanhữngngườiđãủnghộNixon.Tuynhiên,tìnhtrạngkhẩncấpmớisẽsảnsinhracácđềxuấtmới.Vàongàychiếnthắng,Kennedycóthểlấylàmtiếcchocảmgiácrằngviệcgiảiquyếtmộtvấnđềlànguyênnhângâyravấnđềkhác:nếugiànhchiếnthắngtrongcuộcbầucửnăm1960,ôngphảingaylậptứckhởiđộngviệcchạyđuachocuộctáiứngcửtới.Theonghĩakhác,ôngkhôngcònlàmộtứngcửviênchochứcTổngthống.Ôngđãsửdụng2

tháng,từtháng11đếntháng1,đểđoànkếtchínhquyềnvàsoạnbàidiễnvănnhậmchức.Đây

làdấuhiệuchothấycósựtănglênmốiquantâmvàlòngnhiệttình.Điềunàydườngnhưcũngchothấyrấtnhiềungườiđãkhôngbỏphiếuchochínhsáchbiêngiớimớilạicầumongmìnhđãlàmđiềungượclại.Ngày20tháng1năm1961,mộtngàynắngđẹpvàhơilạnh(mộttrậnbãotuyếtđãbaotrùmkhắpWashingtonvàođêmtrướcđó),Kennedytuyênthệnhậmchứcvàđưarabàiphátbiểunổitiếngnhấtcủamình.Đólàmộtnỗlựcmangtínhcộngtácnhưbìnhthường:SorensenđãchuẩnbịbàiphátbiểunàydựatrênnhữngdựđịnhcủaTổngthốngvànhữnggợiýcủanhiềungườikhác,sauđóôngvàKennedyđãgọtgiũabảnthảolầncuốicùng.NhữngnămthángtrảinghiệmlàmchonhữngrắcrốimộtthờicủaKennedytrởnênhiệuquả,nếukhôngmuốnnóilàhiệuquảlớnvàđóngvaitròđịnhhướng:giọngnóikhànkhàncủaôngđangphátramộtthôngđiệpmàbấtcứaiđãtừngngheđềukhócóthểquên.Đólàbàiphátbiểuthamvọngnhấtcủaôngvềcácmụcđích.Nóđượcxácđịnh,trongtừngcâuchữ,bởiáplựccủaChiếntranhLạnh,theocáchnhìncủaKennedy.NókhôngthoátkhỏitaihọacủanghệthuậthùngbiệncaoquýlàphongcáchcủaMỹkểtừtuyênngônđộclập.Thậmchísau30nămvàhơnnữa,nóvẫngiữđượcquyềnlựcnhấtđịnh:Tronglịchsửlâuđờicủathếgiới,chỉmộtvàithếhệđượcgiaochovaitròbảovệtựdotronglúcnguykhốnnhất.Tôikhôngrũbỏtráchnhiệmnày–tôichàođónnó.Tôikhôngtinlàaitrongchúngtasẽđổichúngvớibấtcứngườinàohoặcthếhệnào.Nănglượng,niềmtin,sựcốnghiếnmàchúngtađãđưatớinỗlựcnàysẽthắpsángđấtnướcvàthắpsángtớitấtcảnhữngaiđángđượchưởng–ánhsángrựcrỡđóthậtsựcóthểthắpsángcảthếgiớinày.Vàvìthế,nhândânMỹcủatôi:đừnghỏiđấtnướccóthểlàmgìchobạn,hãyhỏibạncóthểlàmgìchođấtnước.Đốivớinhândântrênthếgiới:đừnghỏinướcMỹsẽlàmgìchocácbạn,màhãynóivớichúngtacóthểcùngnhaulàmgìchotựdocủanhânloại.Cuốicùng,bấtkểbạnlàngườiMỹhaycôngdâncủanướcnàotrênthếgiới,hãynóichochúngtôivềnhữngtiêuchuẩncaocủasứcmạnhvàsựhysinh,điềumàchúngtôisẽhỏicácbạn.Bàiphátbiểuxứngđángvớithànhcôngvangdộinhưngmộtsốngườilạilưuýrằngnóchỉ

liênquantớivịtrícủaMỹtrênthếgiới.NókhôngđềcậpđếnnhữngvấnđềtrongnướchoặccáckếhoạchgiảiquyếtchúngcủaKennedy.NhữngthiếusóttrongbàiphátbiểuđượcđềcậptừngphầnbởivìKennedykhôngmuốnlàmhỏngtínhthanhtaocủabàiphátbiểuvớinhữngmảnhvỡcủacươnglĩnhĐảngDânchủ.NhưngôngcũngmuốntránhmốinguyhiểmtrongviệckhuấyđộngsựchốngđốicủaQuốchội.ChứcTổngthốngđãbuộcôngphảinhânnhượng.

CHƯƠNG3-Nhữnghồichuôngcảnhbáovàcácchuyếncôngdu

Quanhệđốingoạiluônlàmốiquantâmchịunhiềuáplựcnhấtcủacácchínhphủvàcácnhànước.ĐócũnglàvấnđềcấpbáchnhấtởWashingtontrongnăm1961.Khônglâusaulễtuyênthệnhậmchức,Kennedyđãphảiđốimặtvớinhiềucuộckhủnghoảngchồngchéonhautrongquanhệđốingoại.Nhữngkhủnghoảngnàyvẫntiếptụctồntạirấtlâusaukhiôngquađời.Chúngtachỉcóthểđánhgiámứcđộchuẩnbịcủaôngtrongviệcxửlýnhữngvấnđềkhẩncấpnàynhưthếnào.TừkhicònlàmộtthanhniênsốngởLondonchotớikhiđượcbổnhiệmlàmThượngnghịsĩ

củaỦybanĐốingoạinăm1957vàsauđó,TổngthốngKennedyluôntựcoimìnhlàmộtchuyêngiatronglĩnhvựcđốingoại.Tuynhiên,ôngthiếukinhnghiệmhànhpháp,điểmyếunàyđãdẫnđếncáckếtquảtaihạitrongnămđầutiênôngcầmquyền.Nhưngngượclại,ôngđãđinhiềunơi,traođổi,họchỏi,cónhữngbàiphátbiểuvàxuấtbảncácbàibáo.Cáchoạtđộngđócàngtăngthêmtínhthiếukiênnhẫncủaôngđốivớithếhệđitrước,thếhệcủanhữngnăm1940và1950,giờđâyđangdầnđiquavũđàichínhtrị.Chúngtacóthểlấyvídụ,việctôntrọngnhữngkếhoạchvàlợiíchcủacácđếquốcchâuÂuđangsụpđổkhôngđưalạilợiíchgìchoông.ChuyếnđitớiĐôngDươngcủaôngđãkhôngđemlạiđiềugìngoạitrừsựcoithườngđốivớiđếquốcPháp.CònđếquốcAnhđanggiảmphạmviảnhhưởngvớimộttốcđộđángkể.KennedykhôngđánhgiáBồĐàoNhanhưmộtđồngminhngangsứcđểnhượngbộnhữngvấnđềliênquanđếnthuộcđịacủanướcnày.VươngquốcBỉthìđanglâmvàothếthấtsủng,bịcoinhưmộtđếquốcbấttài,tànbạođãđểlạirắcrốikhôngthểgiảiquyếtđượckhirútquânkhỏiCongo.TrongnhữngvấnđềnàyTổngthốngKennedylàmộtngườicấptiếntíchcực(cấptiếnhơn

nhiềusovớinhữngkẻlãoluyệngiàđờinhưDeanAcheson,cựuBộtrưởngNgoạigiaodướithờiTruman).KennedytinrằnglợiíchcủanướcMỹnằmởviệckhaithácnhữngquốcgiathờikỳhậuđếquốcởchâuPhivàchâuÁ.ÔngmuốnrũbỏhìnhảnhcủachủnghĩađếquốcMỹtrongquákhứởkhuvựcMỹLatinh.Tấtcảnhữngtháiđộnàyđềucóýnghĩatrongnăm1961.Chúngngàycàngtrởthànhnhữngvấnđềthờithượngvàchịusựthửtháchcủathờigian,chúngtakhôngthểtìmthấybấtcứsựthaythếhợplýnàochonhữngtháiđộnày.ĐónggópđặcbiệtcủaKennedylànhữngđiềuôngchuẩnbịđểbiếnchúngthànhcácchínhsáchthựctế.Cụthểlàvàonăm1957KennedycóbàiphátbiểutiềnnhiệmkỳTổngthốngnổitiếng,thúcgiụcnướcMỹchốnglạiđếquốcPháp,đồngminhcủachínhmìnhvàủnghộsựnghiệpđấutranhgiànhđộclậpcủanhànướcAlgeri.Bằngnhữngviệclàmđó,ôngđãchứngminhrằng,mộtđầuóctrẻtuổi,tươimớithậtsựcóthểtạoramộthướngđimớikhácbiệttrongchínhsáchđốingoạicủaMỹ.Thựctế,vịTổngthốngđoảnmệnhnàyđãcórấtnhiềusángkiếnnhưngnướcMỹvàthếgiớiđãkhôngmaymắnkhichúngkhôngđượctiếptụcthựchiệnsaukhiôngquađời.KennedytinnhữngthuộcđịacũmuốnMỹhóachínhmình.Điềuđócónghĩalàhọđangtìmkiếmnềnđộclập,dânchủvàthịnhvượngchoquốcgia.Vớitưcáchlàmộtngườikếthừacuộccáchmạngnăm1776,Kennedyrấtnônnónggiúpđỡhọ.Nhưcácsựkiệnsaunàyđãchothấy,phươngcáchnàycóvẻngờnghệchnhưngcũngrấtkhônngoan.Đángtiếclàtàitrívàkhátvọngcủaônglạibịrốitungbởinhữngmốiquantâmkhácnhau.

Giốngnhưhầuhếtcácnhàhoạchđịnhchínhsáchvànhữngnhàsángtạoquanđiểmcủathờikỳđó,KennedybịthuyếtphụcrằngvấnđềtrungtâmmànướcMỹvàthếgiớiđangphảiđốiđầulàsựcạnhtranhtoàncầu,khôngphảichỉlàsựcạnhtranhvềảnhhưởnggiữaMỹvàLiênXômàcònlàsựcạnhtranhgiữanềndânchủphươngTâyvớichủnghĩacộngsảnphươngĐông.ÔngmongmuốntìnhbạnvớinhữngquốcgiamớinhưGhanavàCộnghòaẤnĐộlàvìquyềnlợicủachínhhọ.NhưngôngcũngrấtquantâmvàlosợsứcỳcủaMỹsẽtạocơhộichoLiênXôtăngcườngbànhtrướng.Tấtcảcácbàiphátbiểucủaôngvềcáimàsaunàyngườitagọilàthếgiớithứbathườngdiễntảnhữngtranhluậnvềmốiđedọacủachủnghĩacộngsảnquốctế.KennedykhôngcónhữngsailầmnhưJohnFosterDulles,NgoạitrưởngMỹdướithời

TổngthốngEisenhower,trongviệcchorằngmọiquốcgiatheođườnglốitrunglậptrongthờikỳChiếntranhLạnhđềuthậtsựlàkẻthùhoặclàcộngsảnbímật.Nhưngkhitranhluận,Kennedyđãchủđịnhrơiquádễdàngvàomộtthuyếtngụybiệnkhác

màDullesđãmắcphải:ôngnhìntoànbộsựpháttriểncủacácnướckhácchỉtrênphươngdiệncủacuộccạnhtranhXô-Mỹ;ôngthừanhậnsựthùđịchgiữacácsiêucườngcóảnhhưởngtớinhữngquốcgianhưAiCậpvàIndonesiahơntrongthựctế;ôngcũnggầnnhưcôngnhậnchínhphủởcácquốcgianàysẽkhôngbaogiờtựquyếthànhđộngvàchiasẻnhữngưutiêncủaMỹhaycủaNga.ÔngthừanhậnnướcMỹquantâmhơnhếtđếnviệcđảmbảokhôngmộtbangnàođitheochếđộcộngsảnhoặccócộngsản.Cácýkiếnđóchỉchothấymộtđiềurằng,Kennedyđãkhôngthànhcôngtrongviệcthoátra

khỏitấtcảsựtầmthườngcủathếhệmình.HọcthuyếtMonroe,đượchiểutheocáchrộngrãilànướcMỹmangtráchnhiệmbáchủởkhắpchâuMỹ(bấtchấpsựthậtlàtừLimatớiWashingtonxahơnsovớitừLimatớiLondon,từRiodeJaneirotớiWashingtonxahơntừRiodeJaneirotớiBerlinvàtừBuenosAirestớiWashingtoncũngxahơntừBuenosAirestớiMatxcơva),làmộtthứbùachúđãtồntạilâubềncủanềnchínhtrịMỹ.KhôngmộtứngcửviênNhàTrắngnàodámnóihệthốngchínhquyềnđãđượccácbangápdụngtớimiềnNamRiodeJaneirovàmốiquanhệcủahọvớiLiênXôítcóýnghĩađốivớinướcMỹ.Đếncuốinhữngnăm1980,TổngthốngRonaldReaganđãtuyênbốnghiêmtúcrằng,nếuElSalvadorđượcphépgianhậpchủnghĩacộngsảnthìđiềutiếptheocóthểxảyđếnlàquânđộicộngsảnsẽdiễubinhởTexas.MọingườiđềubiếtđâylàlờiđùacủaReagannhưngviệcđócũngkhônglàmhạiôngtrongcuộcbầucử.CònKennedy,ôngđãthểhiệntấtcảcáckếhoạchvềchínhsáchđốingoạidướicácthuậtngữcủaChiếntranhLạnhnhưnhữngngườikhác.Tronghơn40năm,ngườiMỹchỉchophépbảnthânmộtsựlưỡngphânđơngiảnnhấttrongviệchiểunhữngbêbốicủathếgiớivàbâygiờkhisựlưỡngphânđókhôngcònthìhọtựnhậnthấymìnhhoàntoànthấtbại.BấtkểquanđiểmcánhâncủaKennedylàthếnào,ôngcũngkhôngcósựlựachọntrongviệcchấpnhậnvàsửdụngcáckháiniệmcủaChiếntranhLạnhkhitìmkiếmsựủnghộchochínhsáchngoạigiaocủamình.NhiềunhấtthìôngcũngchỉchongườiMỹthấysựnhậpnhằngvàsắctháicủachínhsáchngoạigiaomàôngđangtăngcườngnỗlựcbằngdanhdựvàđịavịcủamình.Nhưng,sựcạnhtranhvớiLiênXô,bấtkểnguyênnhânvàbảnchất,làmộtthựctếvàlàvấnđề

nguyhiểmtiềmẩnlớnnhấtcủamọithựctế.CăncứvàothựctiễnvàkinhnghiệmcủaôngtrongcuộcchiếnchốnglạiHitler,khôngngạcnhiênkhitrênconđườngchạyđuavàoNhàTrắng,KennedyđãthấynhiệmvụtrungtâmcủamìnhlàkiểmsoáttìnhhìnhChiếntranhLạnhhiệuquảhơnEisenhower.Tấtcảnhữngtuyênbốcủaông(kểcảtuyênbốtrongbuổilễnhậmchức)chothấyquanđiểmcủaôngvềvấnđềnàylànướcMỹcầnđầutưnhiềunỗlực,tríthôngminhvàhysinhhơnnữa(trongthựctếcónghĩalàcầnchinhiềutiềnhơnchoviệcbảovệđấtnước).ÔngchorằngEisenhowerđãquáphụthuộcvàovũkhíhạtnhân.Lựclượngquânđộinêncóvũkhíđadạnghơnvàcácchiếnthuậtcủahọphảiphongphúvàsángtạohơn.TheoKennedy,LiênbangXôviếtchorằngMỹđanggiảmsốlượngquânđộinêncóthểlợidụngđiềunày.TổngthốngchorằnglýdođóvàlòngkiêntrìcóthểlàmgiảmsựcăngthẳngcủaChiếntranhLạnhvàgiảiquyếtmộtsốbấthòađãchiacắtĐông-Tây.ĐiểmyếuthậtsựcủaKennedynằmởviệcbiếncáckếhoạchchủchốtthànhnhữngchính

sáchcụthể.Ôngkhôngcóchútkinhnghiệmtrựctiếpnàovềvấnđềnày.Đólàmộttrongnhữngyếuđiểmcủahệthốngchínhtrịphânchiaquyềnlực,tráingượcvớihệthốngnghịviệnkhimộtchínhtrịgiacóthểlàmTổngthốngmàkhôngcầnphảitrảiquabấtcứkhóađàotạochứcvụBộtrưởngnào.Mộtngoạitrưởnggiỏilàphảilàmchođiểmthiếuhụtnàytrởnênhoànhảo.Vàcũngcóngườitài,nhưAdlaiStevenson,cókhảnănglàmnhưvậy.Đángtiếclàvàothờiđiểmđó,KennedylạicóáccảmđốivớiStevenson,điềukhôngchỉdẫntớiviệcôngranhữngquyếtđịnhkhôngđáng(khôngphảitínhcáchđặctrưngcủaông)saunàymàcòntạorakhảnăngbấtkhảthitrongsựcộngtácvớiWashington.StevensonđãbịđiềuđiNewYorklàmđạisứởLiênhợpquốc,nơiôngcóthểchứngminhmìnhlàmộtngoạitrưởngtàinăngnhưthếnào.ChesterBowles,hầunhưđãđủtiêuchuẩnđểlàmngoạitrưởng,cũngkhôngthểđượcphêchuẩnnếukhôngcómộttrậntranhcãicủađasốnghịsĩởThượngviện(RichardNixonđã

cảnhbáoKennedyrằngsẽcôngkhaiphảnđốiviệcbổnhiệmBowles).ThượngnghịsĩWilliamFulbright,ngườimàKennedymuốngiaotrọngtráchngoạitrưởngMỹcũngkhôngphùhợpbởiôngtaủnghộchếđộthốngtrịcủangườidatrắngởmiềnNam.Hơnthế,FulbrightlạichỉpháthuyđượctốtnhấtkhảnăngcủamìnhtrongvaitròlàchủtịchỦybanĐốingoại.VìthếTổngthốngđãquaytrởlạivớiDeanRusk,cựuthứtrưởngkiêmtrợlýBộtrưởngNgoạigiao,ngườiđãđượcDeanAchesonvànhữngngườikhácnhiệttìnhủnghộ.KennedychưatừnggặpconngườinàynhưngchắcchắnđãbịthuyếtphụcbởinhữnglờiđảmbảomàôngnhậnđượcrằngRusklàmộtphụtátuyệtvời.Kennedymuốntựmìnhlàmngoạitrưởng,mặcdùngàynayvànhưsaunàyRuskđãbìnhluận,phạmvicôngviệcnàyrấtrộng,thậmchíngoạitrưởngMỹkhôngđơnthuầnchỉlàngoạitrưởngMỹ.Thựctế,Ruskđãtrởthànhmộtđạisứtuyệtvời.CảKennedyvàsaunàylàLyndonJohnsoncũngđánhgiácaotàinăng,sựkhiêmtốn,lòngtrungthànhvàtínhliêmkhiếtcủaông.ĐángtiếcrằngđókhôngphảichínhxácnhữnggìmàhệthốngchínhtrịcủaMỹđòihỏi.LịchsửcủaBộNgoạigiaochothấyrõ,chứcnăngcủaBộNgoạigiaođượcthựchiệntốtnhất

khingoạitrưởnglàchínhmình,ngườicóthểđứngtrướcTổngthống,đưaranhữngquanđiểmcủamìnhkhicầnthiết,cókhảnăngvạchravàthựchiệnchínhsáchngoạigiao(đươngnhiênlàvớisựchophépvàgiúpđỡcủaTổngthống),ngườicóthểcầmđầunhómnhàngoạigiaohoạtđộnghiệuquảvàđoànkết.NgườiđóchỉcóthểlàGeorgeMarshall(44)hayDeanAcheson(45)trongquákhứ,HenryKissinger(46)trongtươnglaimàkhôngphảilàNgoạitrưởngDeanRusk.Vàvìthếmàđãcóquánhiềuhậuquảđángtiếc,thậmchílànhữnghậuquảgâythảmhọachonướcMỹ.Trongcáclầnxuấthiệntrướccôngchúng,mốiquantâmchínhcủaKennedytrongnhữngngàyđầulàmTổngthốngkhôngphảilàchínhsáchđốingoạimàlàcácvấnđềvềkinhtếvànhữngvấnđềkhácliênquan.ÔnggửitớiQuốchộicácvấnđềbànvềphúclợixãhội,thuế,chidùngcôngcộng,lươngtốithiểu,v.v...CóvẻnhưKennedyđangthửnhữngbướcđiđầutiênđểvượtquacuộcsuythoáinhẹmàôngkếthừatừchínhquyềnEisenhower.Theokếtquảcuộcthămdòdưluận,sựủnghộcủadânchúngdànhchoônglênrấtcaotrongthờikỳtrăngmậtnày.QuốchộicũngthểhiệnsựhợptácđángkểcủamìnhđốivớichínhquyềnKennedynhưngnhữngthủtụcrườmràhàmýrằngQuốchộikhôngthểlàmđượcnhiềuviệctronglúcvộivã,đồngthờinhữngvấnđềngoạigiaotrêntrườngquốctếlànhữngvấnđềđầutiênđòihỏisựquantâmcủaTổngthống.Trongtayônglúcđócóhaivấnđềđãtồntạivàvấnđềthứbađangnổilên,đólàcácvấnđềliênquanđếnLào,CubavàBerlin.ÔngkhôngbiếtchúngnhưngchúnghiệnthânthànhnhữngvấnđềchínhmàôngphảivậtlộntrongsuốtnhiệmkỳTổngthốngvàchiphốicácquanđiểmsaunàycủaông.TrongthậpkỷcuốicủathếkỷXX,thảmkịchởĐôngDươnglàmộtvấnđềmànướcMỹlẽrakhôngnêndínhdáng.Rõràng,mộtkhiđếquốcPhápsụpđổthìchắcchắnsẽcómộtcuộccạnhtranhkhốcliệtnhằmgâyảnhhưởngvàochỗtrốngđó.TrênbềnổithìcuộccạnhtranhnàybaogồmcảtrậttựPhậtgiáocũhoặcnhữnggìcòngiữlạivớinhữngthứmớihơn−cácgiátrịTâyhóavàchủnghĩacộngsản.Sâuhơnmộtchút,đólàcuộccạnhtranhgiữaViệtNamvàhainướcyếuhơnlàLàovàCampuchiavớingườikhổnglồTrungHoa,đấtnướcmàtronglịchsửđãtheođuổimôhìnhđếquốccủariêngmìnhởĐôngNamÁ.NướcMỹchỉcóthểgâyảnhhưởngbênlềtớicuộccạnhtranhnày.Nhữngsựkiệnsaunàyđãchứngminhđiềuđó.NhưngcácnhàhoạchđịnhchínhsáchcủaHoaKỳtrongnhữngnăm1950lạikhônghiểuvà

cólẽlàkhôngthểhiểurõràngđiềunày.ÍtnhấtđãcómộtvàingườinhậnthấyLàokhôngquantrọngđốivớinướcMỹ.Làophảitựtạoramộtchỗđứngriêngtrongthếgiớiđổithayhàngngàynày.Làmộtđấtnướcbénhỏ,khôngcóbờbiểnvàcónhữngnướclánggiềnghunghăng,hyvọnglớnnhấtmàLàocóthểcólàtìmramộtnơitrúẩnmới(bấtkểnólàgì)mộtcáchhòabình.HyvọngnàyđãbịlừadốivàchínhsailầmcủangườiMỹđãgópphầngâyratìnhtrạngbithươngkéodàihàngthậpkỷmànướcLàođãphảitrảiqua.Nhữngphântíchcuốicùngchothấy,cáclỗilầmđódoChiếntranhLạnhgâyravàKennedyđãkhôngthểlàmgìđểngănchặnđiềunày.Nhưngnăm1961,khibắtđầunắmquyềnlãnhđạonướcMỹ,KennedyđãkiểmsoáttìnhhìnhởLàokhátốt.Vàothờiđiểmđó,nướcMỹđangphảiđốimặtvớihaivấnđề.VấnđềthứnhấtlàchuyệngìsẽxảyranếunướcMỹngoảnhmặtlàmngơvớiLào?CâuhỏinàyđãđượcTổngthốngEisenhowertrảlờithẳngthừngrấtnhiềulần.

Vàothờiđiểmđó,họcthuyếtđôminôđãđượcđôngđảocácnướcchấpnhận.Lịchsửchưabaogiờtửtếvớinó:chiếnthắngcủachủnghĩacộngsảnởĐôngDươngđãđưalạinhiềuhậuquảlớnnhưngsựbấtổntrêntrườngquốctếtrongphạmvitiênđoánkhôngnằmtrongsốđó.ĐiềutốtnhấtcóthểnóivềcácchiếndịchcủaMỹởĐôngDươnglàhọđãphảitrảgiáởMalaysiavàSingapore,nhưngkểcảnhữngviệcnàycũngrấtđángnghingờvàítmáuđổcónghĩalàđãtìmragiảiphápchokếtthúcnày.Tuynhiên,trongkhichạyđuavàoNhàTrắng,Kennedykhôngchỉphảiđốimặtvớihọc

thuyếtđôminômàcònphảiđốimặtvớivấnđềthứhai,vấnđềnàyphầnlớndocáchoạtđộngcủachínhquyềnEisenhowergâyra.Đólà:chuyệngìsẽxảyranếunướcMỹtiếptụccanthiệpvàotìnhhìnhcủaLào?ChínhquyềnEisenhowercũngđãcócâutrảlờirõràngvềvấnđềnàyvàđãgửinóđếnchoKennedytrướccảcáccuộchọptrướckhinhậmchức.NgườiNgađãrótviệntrợchoLàođểhọgiúpđỡquânđộicộngsản.ChínhphủcộngsảnởBắcViệtNamvàquânđộithiệnchiếncũngtăngcườnghậuthuẫncholựclượngcộngsảnởLào.NướcMỹphảitiếptụchỗtrợchocáclựclượngchốngcộngvànếucầnthiếtthìsẽgửiquânđộitớithamchiến.KennedyđãhoảngsợkhipháthiệnracáctướnglĩnhsẵnsàngsửdụngvũkhíhạtnhântạiĐôngDương(nếucầnthiết)vàtựtinrằngđiềunàysẽkhônggâyraChiếntranhthếgiớithứba.Đólàniềmtinmàôngkhôngthểhiểuđược.Thựctế,tấtcảnhữngchỉthịnàydườngnhư

phảntácdụng(saunày,KennedyđãthanphiềnrằngôngtốnnhiềuthờigianchovấnđềnướcLàohơnbấtcứvấnđềnàotrongnhữngthángcầmquyềnđầutiên).Chiếntranhhạtnhânkhôngphảilàđiềumàôngdựtínhchonhữngsựviệcnhưvậy.Tổngthốngphảitìmramộtchínhsáchkhác.Kennedyvànhữngcộngsựcàngtranhcãithìyêucầuthayđổichínhsáchcàngtrởnênrõràng(đólàmộtyêucầukhiếnchínhquyềncủaTổngthốngEisenhowerphảirađitrongnhữngngàycuốicùng).Bismarck(47)đãnhấnmạnhrằngvấnđềphươngĐôngkhôngđángphảihysinhnhữngđồngtiềnđầysứcmạnhcủađộiquânxứPomeran.KennedyquyếtđịnhLàokhôngđángđểtiêuphímộtđồngtiềncủaMỹ.Cũngkhôngđángđểtiêuhủychínhquyềnbằngviệctiếptụccanthiệphoặcthẳngthừngrũbỏsựcanthiệpvàođấtnướcnhỏbénày.DùsaonướcMỹcũngphảichấmdứtthamgiavàochínhsựcủaLào.Mộtchínhphủ“trunglập”phảiđượcthànhlậpbằngsựthỏathuậnquốctế.Chínhphủnàycóthểtựthiếtlậpthànhcông.CuộccạnhtranhảnhhưởnggiữaLiênXôvàMỹcóthểđượctheođuổiởmộtnơikhác.Quyết

địnhnàycógiácủanó.ĐứngtừquanđiểmLàođangnỗlựcđấutranhđểkhôngrơivàoảnhhưởngcủachủnghĩacộngsảnthìđâylàmộtquyếtđịnhhạsách.ĐứngtừquanđiểmchốngcộngsảnViệtNam,quyếtđịnhnàyrấtnguyhiểm,nómởracáigọilàđườngmònHồChíMinhđểmiềnBắccungcấpviệntrợcholựclượngởmiềnNamViệtNam.QuyếtđịnhđóđươngnhiênkhônggiảiquyếttoànbộvấnđềtrongchínhsáchcủaMỹởkhuvựcnày.NhưngtheoquanđiểmcủaTổngthốngMỹđólàmộtsựlựachọncóítrủironhấtvàdođóôngbuộcphảichọn.Đểchínhsáchmớithànhcôngcầnphảibềnbỉvàtốnthờigian.Côngviệcnàychủyếuđược

giaochoAverillHarriman,đạisứMỹvàsớmtrởthànhtrợlýchongoạitrưởngvềcácvấnđềởViễnĐông.NhưngKennedyđãkhôngđichệchhướng.Ôngđãnhìnthấyhaiđiểmtrọngtâm:Thứnhất,LàokhôngphảilàgiátrịmangtínhchiếnlượcthậtsựchocảWashingtonvàMatxcơvavàmiễnlàuytíncủacácnướcđượcbảovệ,khôngbịtổnthấttrướcnhữngsựkiệnđangxảyraởLàothìcuộctranhchấpcóthểđượcgiảiquyếttrênbànđàmphán.Thứhai,ngườiMỹkhôngbiếtnhiềuđếnvịtrícủanướcLàovàhọkhôngquantâmđếnđiềuđó.MiễnlàhọkhôngbịbuộcphảitinrằngchínhquyềnKennedyđãmấtLào(giốngnhưchínhquyềncủaTổngthốngTrumanbịcholàđãđểmấtTrungQuốc)thìhọsẽvuivẻbỏquavấnđềnày.Sauđó,KennedyphảinỗlựcnhằmđạtđượcmộtvàithỏathuậnvớiLiênXôđểcóthểgiải

quyếtvấnđềnướcLào,khôngđểnóbịnêuratrêncácphươngtiệnthôngtinđạichúngcủanướcMỹ.ĐảngCộnghòacảmthấykhókhăn,thậmchílàkhôngtưởng,khihyvọngthựchiệnđượcđiềuđó.Nhữngtínhtoánnàycũngnhưcáctínhtoánkháclàhạsách.NhưngKennedyđãđúngkhiphảitínhđếnnhữngcáchthứcnày.EmtraiôngcólẽđãnhớđếnnhữnglờichỉtríchgaygắtcủaNevilleChamberlainvềCộnghòaSécvàSlovakiavàđổlỗichoôngvềviệcthỏahiệpmộthiệpướcMunich(48)khác:ýđồlừagạtcủachủnghĩacộngsản,trongviệcpháhỏng

hiệpđịnhđãđượcHarrimanđàmphánởGenevanăm1962,nhưHitlerđãtừnglàm.Nhưngnhữngchỉtríchnhưvậyđãbỏsótmộtđiểmquantrọng:Munichlàmộtcốgắngvôíchđểngănchặnmộtcuộcchiếntranhkhôngthểtránhkhỏi.ÍtnhấtthìhộinghịtạiGenevađãgiúpngănchặnmộtcuộcchiếnđanglàtâmđiểmchúýcủamọingười(kểcảngườidânLào).MộtvấnđềkhácnữacủaTổngthốngKennedylàvấnđềCubavàôngkhôngthậtsựhiểurõ

nó.GiốngnhưhầuhếtngườidânMỹ,ônglànạnnhâncủarấtnhiềugiảđịnhchưađượckiểmchứngvềvấnđềnày.KennedykhôngthíchnghenhữnglờinóisáorỗngnhưngôngtinrằngcácnướckhuvựcCaribelà“sânsau”củaMỹ,dođóMỹnênđốixửvớicácnướcnàynhưmộtthứtàisản(ởđâykhôngmộtngườiMỹnàocóthểnhậnrahậuquảnguyhạicủahọcthuyếtMonroe).TổngthốngKennedyđãkhôngdễdàngquyếtđịnhủnghộchínhsáchmuachuộcvàlàmsuyyếuchếđộđộctàicủaFulgencioBatistaởCuba.NhưnhiềungườiMỹkhác,ônghoannghênhsựnổidậyngẫuhứngcủaFidelCastro,ngườiđãlậtđổBatistanăm1959.ĐángtiếclàCastrosauđólạiđốiđịchvớinướcMỹ.ÔngtađãchiếmđoạtnhiềutàisảncủaMỹ,điềuđóthậtsựđemlạihậuquảxấu,nhưngChiếntranhLạnhđãbuộccácquanchứccủaWashingtonphảinếmthửâmmưucủaLiênXôkhinướcnàycókếhoạchmởrộngảnhhưởng,đedọaanninhcủaMỹ.ChínhquyềncủaTổngthốngEisenhowerđãdungnạprấtnhiềungườitịnạnchạykhỏiCubatrongmùađôngnăm1960-1961.TổngcộngCụcTìnhbáoTrungươngMỹ(CIA)đãcó1.500quânnổidậyđượchuấnluyệntạiGuatemala,phụcvụmụcđíchtiếnhànhmộtcuộcphảncáchmạngxâmlượchònđảonày.VấnđềcủaLàovàCubatươngtựnhautrongmộtsốlĩnhvực.Haiquốcgianhỏyếunàyđã

phảiđấutranhđểcóđượcnềnđộclậpthậtsự.Cảhainướcđềubịnhữngngườihàngxómhùngcườnglấnlướt(LàophảichịuảnhhưởngcủacảViệtNamvàTrungQuốc).NhữngkhókhănlạithêmphầnchồngchấttrongbốicảnhcăngthẳngcủaChiếntranhLạnh.Sựcanthiệpcủamộtsiêucườngchưađủmạnh.SựkhácbiệtgiữaLàovàCubachỉlàCubagầnvớiMỹhơnLàorấtnhiềuvàlàmộtvệtinhcủaMỹtừnăm1898.NgườiMỹkhôngthíchchếđộmàCastrothiếtlập.ChínhphủMỹđãđánhgiáquáthấpnhữngkhókhăntrongviệclậtđổchếđộmới.Kennedycũngđánhgiánhưvậy(giốngnhưEisenhower,Nixonvàhầuhếtnhữngngườikhônngoanởđấtnướcnày)đồngthờingườitacócảmgiácrằngcánhânôngcómộtchútcạnhtranhvớiCastro,mộtchínhtrịgiatrẻtuổiđangtrênđàpháttriển.Càngđixavấnđềcàngphứctạp.NhữngbiệnphápmàKennedyápđặtchovấnđềCubaở

nhữngthángđầutiêntrongnhiệmkỳTổngthốngdườngnhưítđượcthôngcảm.KennedynhậnthấycuộcviễnchinhdựđịnhchốnglạiCastrocótầmquantrọngđặcbiệt.KhiHộiđồngAnninhquốcgiacóthểrảnhtayvềcácvấnđềcủanướcLàothìngaylậptứcsẽđểmắtđếnCuba.KennedytìmkiếmsựhợptáccũngnhưcamkếtcủaCIAvàLầuNămgóctronglĩnhvựcnàyvàôngđãcóđượcđiềumìnhmongmuốn:đôđốcBurke,Tưlệnhhạmđộihảiquânnóivớiông:“Nếuchúngtacóthểkiểmsoátđượctìnhhìnhthìđiềuđótốtthôi.Đólàmộtkếhoạchhay”.AlanDulles,giámđốcCIA,nóirằngôngtintưởngvàokếhoạchvềCubahơnlàtinvàonhữngkếhoạchthànhcôngmàCIAđãtiếnhànhvàinămtrướcởGuatemala.Cũngcómộtvàiýkiếnkhônngoanvàcótrọnglượngchốnglạichươngtrìnhnàynhưngkhônghiệuquả.CólẽđólàbởivìKennedy,dùbịcácchuyêngiacốvấngâyáplực,vẫnlưỡnglựvìnghingờ.Mặcdùvậy,ChínhphủAnhđãphảnđốikếhoạchphiêulưucủaKennedyvàchorằngnóbất

hợppháptheocáctiêuchuẩncủaluậtphápquốctếmàLiênHợpQuốcđềra.ChínhphủAnhchorằngkếhoạchnàysẽthấtbại.QuanđiểmcủaThượngnghịsĩFulbrightlàcuộcxâmlượcnàycóthểsẽgâynênthảmhọa,bấtkểnóthànhcônghaythấtbại,vàôngtaphảnđốikịchliệtsựámảnhvềCastro:“ChếđộcủaCastrolàmộtcáigaitrongmắtnhưngkhôngphảilàcondaotrongtimchúngta”.ArthurSchlesinger,nhânviêncủaNhàTrắng,đãtranhluậngaygắtrằngthậmchínếunhữngkẻxâmlượcthiếtlậpđượcchếđộởCubathìchắcchắnmộtcuộcnộichiếnkéodàisẽdiễnra,gâynêntìnhtrạngsalầymànướcMỹvàdanhtiếngvềsự“thôngminh,biếtđiềuvàchânthực”vừamớicótrêntrườngquốctếcủaKennedysẽphảitrảgiá.DeanRuskcónhữngbănkhoănriêngnhưngnhữngthúnhậntronghồikýcủaôngđãkhôngthểhiệnhiệuquảsựbănkhoănđó:LàmộtđạitábộbinhkiêmthammưutrưởngởchiếntrườngTrungQuốc-MiếnĐiện-Ấn

ĐộtrongChiếntranhthếgiớithứhai,tôibiếtrằnglựclượngítỏinhữngngườiCubalưuvong

sẽkhôngmanglạicơhộivàngchochiếnthắngmàcácvịđangmongchờ.TôikhôngđưaranhữngđánhgiávềmặtquânsựvớiTổngthốngKennedyvìtôikhôngcònởtrongquânngũ.Giảsửôngđệtrìnhnhữnglờinhậnxéttrênthìcólẽtìnhhìnhcũngkhôngthểkhác.Kennedy

bịmêmẩnbởiýnghĩmơhồchorằngviệclậtđổCastrochỉtốnítcôngsức.ĐólàmộtchươngtrìnhmàsựthànhcôngcủanóđãđượcCIAbảođảm.Kennedysẽnghetheocácthammưutrưởngnếuhọphảnđối.Nhưnghọlạibằnglòngvàủnghộ(theonhưlờicủaRuskthì“họtínhtoánrằngtoànbộchươngtrìnhlàdoCIAvậnhànhnênhọsẽủnghộvàkhôngnhúngtayvào”).GaryWillschỉrarằngRichardBissell,sĩquanCIAchịutráchnhiệmchínhvềvụnày,đãdạyvềchínhsáchbiêngiớimớiởYalechomộtsốngười,baogồmcảMcGeorgeBundy,cốvấnanninhquốcgia,nênhọcóýđịnhchiềutheoýmuốncủaôngta.ÔngtakhátintưởngrằngTổngthốngsẽphêchuẩnbởitoànbộchươngtrìnhlàmộtcuộcphiêulưumạohiểmởvùngvenmới,đầyngẫuhứng,khôngchínhthống,ứngbiếnvàtáobạo,giốngnhưnhữngviệcmàJamesBondsẽlàm(KennedyrấtthíchnhữngtruyệnlykỳcủaIanFleming).KennedychorằngnếuhaiTổngthốngEisenhowervàNixonởđịavịcủamìnhthìhọcũngsẽlàmđiềutươngtự,nênôngquyếtđịnhlàm.Ôngcũngnhớtớilờihứavộivàngtrongchiếndịchtranhcửlàsẽủnghộnhữngngười“đấutranhvìtựdo”củaCuba.Vàongày14tháng4,ôngđãhạlệnhvàchiếndịchbắtđầu.Cuộcxâmlượcnàyđãthấtbạithảmhại.Kếhoạchđãbịròrỉtrướccảkhibắtđầu.Dođó,

Tổngthốngphảiđốimặtvớimộtsốcâuhỏimócmáytrongcuộchọpbáongày12tháng4(cáccâutrảlờicủaôngđãtàitìnhlảngtránhmàkhôngbịquylàdốitrá).DođãbiếttrướcđểphòngbịnênCastrokhôngmấykhókhăntrongviệctiêudiệtquânxâmlược.HọđãthiếtlậpcôngsựbênbờbiểnđểtiếpđónquânđổbộMỹởmộtđịađiểmcótêngọilàvịnhConLợn.KhôngcónhiềungườiCubaủnghộđộiquângiảiphóngdoMỹhậuthuẫn.Vàingàysauđó,Kennedyvẫnhyvọngvàtintưởngrằngnhữngngườisốngsóttrongtrậnđánhđósẽthoátvàotrongnúiđểtiếnhànhchiếntranhdukích,nhưngTổngthốngđãphảithấtvọng.KhilênkếhoạchvềvịnhConLợn,CIAđãkhôngchúýrằngởgầnđịađiểmđókhôngcónúiđồimàchỉcóđầmlầy,nơiquânđộicủaCastrocóthểdễdàngtìmthấynhữngkẻẩnnáu.Chỉmộtchútanủiduynhấtlàtoànbộkếhoạchđãkếtthúcnhanhchóng(chưađầymộttuần).KhôngcógìcònlạiđểnướcMỹdựavào,khôngcósựcámdỗnàođểnướcMỹnémthêmnguồnlựcvàođómộtcáchvônghĩanhưSchlesingerđãlongại.KhôngphảinghingờvềviệcsựkiệnVịnhConLợnlàchươngtốinhấttrongsựnghiệpcủaKennedy.NóchothấyđiểmyếulớncủangườiMỹ,từsựbấttàicủaCIA(cơquanthườngđemlạiphiềntoáichoChínhphủMỹnhiềuhơnnhữnggiátrịmànómanglại)tớitínhtựmãncủacácthammưutrưởngvàsựhạnchếtrongquanniệmvềtráchnhiệmcũngnhưnghĩavụcủaDeanRusk.NóchothấysựrỗngtuếchtrongnhữngkhoekhoangcủaChínhphủMỹ:ĐơngiảnlàchínhphủnàykhôngthểchốnglạisựcanthiệpbấthợpphápvàbạolựcvàokhuvựcCaribê,chodùhọđãnhiềulầncamkếttừbỏthóiquenngungốcđó.NhưngđốivớiTổngthốngKennedy,cốtlõicủavấnđềlàvaitròcủaôngtrongthảmhọanày.Ôngđãkhôngngầnngạichấpnhậnvàđónnhậnnhữnglờibuộctội,vớitấtcảsựchânthành(khônggiốngvớiTổngthốngReagan,ngườicũnglâmvàohoàncảnhtươngtự,đãcôngbốrằngcácsailầmtrongnhiệmkỳcủamìnhchỉlàkhúcdạođầuđểđổlỗisangchongườikhác).Nhữngngườikháccốgắngviếtlạihồsơ.Trongcuộchọpbáongày21tháng4,ôngđãnóiđếnmộtcâuthànhngữcổ:“Thắnglàmvua,thualàmgiặc”.Ôngđãchấpnhậnrõràng:“Tôilàngườiphảichịutráchnhiệmcủachínhphủ”.Nhưngtráchnhiệmcủaônglàmộtloạitráchnhiệmđặcbiệt.Ôngchophépmìnhđềcậpđếnnhữngvấnđềmàbảnnăngđãmáchbảoôngkhôngnên.ÔngđãliềulĩnhpháhỏngnhữngmốiquantâmcủangườiMỹbằngviệcđảmbảorằngcácđềxuấtcủaCIAđãđượcphântíchkỹlưỡng.Vìcácsailầmđó,nhữngngườiCubalưuvongđãphảichếtvônghĩavàhàngtrămngườiđãbị

quânđộicủaFidelCastrobắtgiữ.HậuquảnàyđãnhắcôngnhớlạiviệcmấtmátcủatàuPT09khiôngđãphảichuộclạisailầmcủangườikhácbằngnỗlựccứutoànbộthủythủtrêntàu.Bâygiờônglạithấtbạilầnnữavànhữngngườimàôngcótráchnhiệmbảovệđãphảilấymạngsốngcủamìnhđểtrảgiáchocácsailầmcủachínhông.“Làmsaotôilạicóthểxarờithựctếđếnvậy?Tôiđãbiếtrằngkhôngnênquátintưởngvàocácchuyêngia.Tạisaotôilạicóthểquángungốckhiđểhọtựtiếnhànhviệcnày?”Ôngđãrấtbuồn,thậmchílàđauxót,vềthấtbại

nóitrên.Saunày,BobbyKennedycónói:“ĐólàlúcTổngthốngthấtvọnghơnbaogiờhết”vànhấnmạnhrằngtrongmộtlầntổngkếtrútkinhnghiệmvềviệcnày“Tổngthốngđãluônlắcđầuvàlấytayxoamắt”.KennedyđôikhicũngđểlộsựthấtvọngkhicựuTổngthốngEisenhowertớithămôngởkhunghỉdưỡngcủaTổngthốngtheolờimờivàongày22tháng4(KennedykhôngmuốnĐảngCộnghòalấynhữngthấtbạinàyđểtấncôngôngtrongkhihọlạikhôngcóthôngtinđầyđủvềthấtbạiđó.Vìthế,ôngcũngchomờicảRichardNixon).IkeđãnhậnthấyTổngthống“rấtthẳngthắnnhưngcũngrấtnhẹnhàngvàcómộtchúthoangmang”.KENNEDY:Ngườitachỉcóthểtưởngtượngđượccôngviệcnàykhókhănnhưthếnàosau

khiđãthậtsựthamgiavàocôngviệcấyvàithángtrời.EISENHOWER:NgàiTổngthống,nếungàithứlỗithìtôinghĩtôiđãcảnhbáođiềuđócho

ngàibathángtrướcđây.KENNEDY:Đươngnhiênlàtôiđãhọcđượcnhiềutừkhiđó.Đólàmộtđiểmquantrọng.KennedyđãpháthiệnracôngviệccủaTổngthốnglàsựnghiệp

họchỏikhôngcókếtthúc.ĐiềunàybiếnđổiônghoàntoànvàsựkiệnVịnhConLợnđãđểlạibàihọcđauđớnvàsâusắcnhất.Ngườitacảmthấyhiệuquảtốtcủaviệcnàyngaykhicácthammưutrưởng(nhữngngườikhôngrútrađượcbàihọcgìtừđó)bắtđầutánthànhviệcgửiquântớiLào.TổngthốngđãđưaramộtvàicâuhỏisắcbénvạchtrầnsựthậtnếuquânđộiMỹđổbộthìngaylậptứchọsẽbịđộiquânđônghơnápđảo.Trongtrườnghợpđótheocácchuyêngiacốvấncầnphảidùngđếnvũkhínguyêntử.VìthếChínhphủMỹđãkhônggửiquânđộitớichiếntrườngLào.MặcdùKennedyđãnhậntráchnhiệmtrongthảmhọaởCubanhưngTổngthốngkhôngthểtựtrừngphạtmình.Ôngcũngkhôngthểtừchức(ôngkhôngmuốnlàmthế).Kennedyphảitiếptụclàmcôngviệcmàôngđãđượcdânchúngtínnhiệm.Tuynhiên,khôngcólýdogìđểbỏquanhữngsailầmcủacấpdưới,nhữngngườiđãkhiếnôngvôcùngthấtvọng.Vìthếtrongthâmtâm,ôngbuộctộihọhơncảnhữnggìhọphảichịuđựng.Ôngđãcốhếtsứcngănchặnviệcbuộctộilẫnnhaulàmsuyyếuchínhquyềnbằngviệcchấmdứtcáccuộcbànluậncôngkhaivụviệctrên(báochíđãđểôngthoátkhỏivụnàyvớisựtừchốinhẹnhàngviệcthảoluậnvềsựkiệnVịnhConLợntrongcáccuộchọpbáo)nhưngôngđãcócácbiệnphápthaythếnhữngngườiđãlàmôngmấtniềmtin.Điềuđólàquáđủđốivớinhữngthammưutrưởng.DùsaothìhọcũngđãgầnđếnthờiđiểmnghỉhưuvàcóthểnhẹnhàngrờikhỏisânkhấuchínhtrịvớinhữngmềđayđượctrưngbàytrongvườnhồngởNhàTrắng(ĐôđốcBurkeđượcđềnghịởlạimộtnhiệmkỳnữavớichứcTổngtưlệnhcáchạmđộihảiquânnhưngôngđãtừchối).TướngLemnitzer,TổngthammưutrưởngđượcchonghỉhưuđồngthờiTổngthốngcũngđãđưavịtướngmàôngngưỡngmộ,MaxwellTaylor,làmcốvấnquânsựchoNhàTrắng,bấtchấpsựkhóchịucủaLầuNămgóc.TaylorđượckếthừachứcvụcủaLemnitzer.Tháng11,AllenDulles,ngườimàKennedybổnhiệmsaungàyônggiànhchiếnthắngtrongcuộcchạyđuavàoNhàTrắng,đãnhậnmềđayvàtừchức.VịtríCụctrưởngCụchànhđộngcủaBissellđượcgiaochoRichardHelms.Sautấtcảnhữngchuyểnđổi,sắpxếplạicácquâncờtrênbàncờchínhtrị,Tổngthốnghyvọngchínhquyềnsẽhiểuđượcýcủamình.Tuynhiên,đểchắcchắnsẽkhôngcònphảitứcgiậnmộtlầnnữa,Kennedycũngphảicómột

sốthayđổimangtínhquyếtđịnhtrongcácphươngthứcđiềuhànhnhằmcủngcốsứcmạnhchoôngchủNhàTrắngđểcóthểchủđộngđiềuhànhmọihoạtđộngcủachínhphủ.NgàiMcGeorgeBundyđượcgiaonhiệmvụđánhgiávàđiềuphốitấtcảcácđềxuấtvềchínhsáchđốingoạivàquốcphòngđượctrìnhlênTổngthống.NhiệmvụcủatướngMaxwellTaylorđãđượcquyđịnhlại.TổngthốngyêucầuTedSorensen,ngườimàchođếnthờiđiểmấyvẫnđangnắmgiữtoànbộchínhsáchđốinội,phảibắtđầuxemxétcảnhữngchínhsáchđốingoại.BobbyKennedy(cũnggiốngnhưSorensen,khôngthamgiavàokếhoạchởvịnhConLợn,đãđượcbổnhiệmlàmBộtrưởngTưpháp)quyếttâmkhôngbaogiờđểchothuộchạđượcphéplàmhạianhtraimìnhlầnnữa.Vàđócũnglànhiệmvụcủaông.Vớisựthôngminh,sắcsảovàlòngtrungthànhtuyệtđốivớiJack,Bobbyhoàntoànđủtiêuchuẩnởvịtríđó.Vàvìthế,mốiquanhệcủaôngvớiTổngthốngluônluônđượccủngcố,khiếnPhóTổngthốngphảithốtlên:“đừngđùavềviệcailàcốvấntốicao…Bobbylàngườiđivàođầutiên,điracuốicùngvàTổngthốngchỉnghengườinàythôi”.Khinhậmchức,JackđãquyếtđịnhkhôngbổnhiệmthammưutrưởngnhưTổngthốngEisenhowerđãbổnhiệmShermanAdams,nhưnggiờđâyônglạilàm

điềutươngtự.Năm1964,BobbyKennedyđãnói:“SựkiệnVịnhConLợncóthểlàmộtsựkiệnđánggiánhất

xảyravớichínhquyềnnày”.Ýcủaônglàvụviệcấyđãđemlạinhiềubàihọcvôgiá.MộtTổngthốngthànhcôngthườnglàsớmmắcsailầm.Kinhnghiệmđógiúpôngluônphảinhúnnhườngvàcảnhgiácchođếnngàyrờikhỏivũđàichínhtrị.CònnhữngvịTổngthốngsớmgiànhđượcvinhquangtrongnhữngnămđầucầmquyềnsẽnảysinhlòngkiêucăng,ngạomạnvàdẫnđếntaihọa.ĐiềunàyđãtừngxảyravớiFranklinRoosevelt,vịTổngthốnglẽrađãphảirútluivớidanhtiếngbịhủyhoạivàonăm1941nếunhưôngkhôngmaymắnđượcChiếntranhthếgiớithứhaicứugiúp.HoặcmộtTổngthốngbịthấtbạihaymắcsailầmtrongnhữngngàyhuyhoàngsẽkhôngthểrútrađượcbàihọckinhnghiệmđểsửasai,giốngtrườnghợpcủaTổngthốngJimmyCarter.ThậmchícảEisenhower,ngườitheođuổimộtchínhsáchổnđịnhnhưbấtkỳmộtTổng

thốnghiệnđạinào,đãxửlýnghiêmkhắcvụJoeMcCarthy,giảiquyếtsailầmvụviệcvềvấnđềdânquyềnvàvớicáchnhìnnhậnbảothủvềvấnđềkinhtếđãtạođiềukiệnchoKennedychiếnthắng.Tổngthốngcũnglàconngười,côngviệccủaTổngthốngvôcùngcăngthẳngvàkhôngaiphátminhracỗmáycóthểbảovệtuyệtđốiđươngkimTổngthốngđangchốnglạichínhmình.SựđầutưkỹlưỡngcủaKennedychohệthốngHộiđồngAnninhquốcgiacũngkhôngcứuôngkhỏivụlộnxộnU2.CáccáchthứckhôngchuẩnmựccủaKennedyđãkhôngngănchặnđượcsựkiệnvịnhCon

Lợn.CáccáchthứckhôngchuẩnmựccủaLyndonJohnsonkhiếnôngtavànướcMỹphảiđưaquânđếnmiềnNamViệtNam.Điềuđókhôngcógìngạcnhiên.MỗiTổngthốngđãlậpramộthệthốngkhiếnhọcảmthấythoảimái,vàtinrằngnósẽgiúphọlãnhđạođấtnướchiệuquảvàtạoracácchínhsáchgầnsátvớisởthíchcủamìnhnhất.Nógiảiphóngsởtrườngvàtấtnhiênlà,theotôi,cũnggiảiphóngcảsởđoảncủanhữngôngchủNhàTrắng.Trongthựctế,chỉcóTổngthốngmớinhậnranhữngsailầmcủamìnhvàsửachữa.Dođó,vấnđềquantrọnglàTổngthốngphảinhanhtrívàcũngvìthếnênôngcầnphảicócáiđểhọc.NếutấtcảnhữnglýlẽtrênđúngthìsựkiệnVịnhConLợnthậtsựlàmộtbàihọctốtchochính

quyềncủaTổngthốngKennedy.Nólàsựlộnxộnđặcbiệtcủariêngông.Kennedykhôngthểlẩntrốnsailầmnàyvàquyếttâmkhônglặplạinótrongtươnglai(Kennedychorằngsailầmtệnhấtlàôngđãkhôngtìmhiểukỹvấnđề)làmộttrongnhữngcânnhắcchínhcủaông.Nhưngcómộtvàiđiềuquantrọngmàôngkhôngrútrađược,nhưbâygiờchúngtađãthấykhárõlàsailầmdẫnđếnsailầmtrongnỗlựctiếptụclậtđổchínhquyềnCastro.Thậtđángngạcnhiên,vụviệcnàylạikhôngảnhhưởngnhiềuđếnvịthếcủaKennedytrong

lòngdânchúngMỹ.Cóthểnói,nóđãgiúpôngchiếmđượccảmtìnhcủangườidânhơnbaogiờhết.ĐiềunàyđãkhiếnKennedycảmthấykhóhiểuvàcóchútengại.Khiđượcbiếttrongcuộctrưngcầudâný,sốngườiủnghộônglêntới82%,Kennedytuyênbốvớivẻcoithường:“ChuyệnnàyđúngnhưtrườnghợpcủaEisenhower.Tôicànglàmtệbaonhiêu,tôilạicàngđượcyêumếnbấynhiêu”.PháicánhtảđãbàytỏýđịnhchốngđốiKennedytrongcảchínhsáchđốinộivàđốingoại.Tuynhiên,chínhquyềnliênbang,khiđượclàmyênlòngrằngvụviệcnàysẽtrôiquarấtnhanh,đãtậphợplạiđểủnghộKennedy.ChỉduynhấtmộtnơiphảichịunhữngthiệthạinghiêmtrọngdosựviệcnàygâyralàMatxcơva.Đángbuồnthay,nhưArthurSchlesingerJrđãbìnhluận,đólàcửaảiquantrọngnhấtthửthách“khảnăngcủaKennedytrongviệcđốiphóvớiN.S.KhrushchevchứkhôngphảivớiFidelCastro”.NhữnglờixácnhậncủaKennedyrằngnăm1961,nướcMỹđãphảiđốimặtvớinguyhiểmto

lớnhoàntoàncócăncứ.ĐiềunàythểhiệnquamốiquanhệNga-Mỹ.LiênbangXôviếtđãchứngtỏđượctiềmlựccôngnghệkhoahọckỹthuậtbằngviệcpháttriểnbomnguyêntử,bomHcũngnhưviệcphóngtàuSputnik(49).NgaysaukhiStalinquađời,LiênbangXôviếtđãchủtrươngnổidậyrấtthànhcôngởBerlinvàHungary.Nhờđó,vaitròlãnhđạocủaLiênXôởĐôngÂuđượctáikhẳngđịnh.NhữngsốliệuthốngkêchínhthứcchothấytỷlệtăngtrưởngkinhtếcủaXôviếtcaohơnnhiềusovớiMỹ(córấtítngườinhậnrađượcsựvônghĩacủanhữngconsốnày).Năm1957,Khrushchev,nhânvậtnổilênvớitưcáchlàngườikếvịcủaStalin,cuốicùngcũngcủngcốvữngchắcquyềnlực.Ngaylậptức,Khrushchevchothếgiớithấy

LiênbangXôviếtđãtrởthànhmộtthếlựctựtinhơnvàliềulĩnhhơnbằngviệctháchthứccảTâyÂuvềtìnhtrạngcủaBerlinvàĐôngĐức.Năm1958,ôngđedọasẽkýhiệpđịnhhòabìnhđơnphươngvớiCộnghòaDânchủĐức(Đông

Đức)vàbằngcáchđótuyênbốloạitrừquyềncómặtcủaquânĐồngminhtạiBerlincũngnhưđảmbảotựdocủangườidânTâyĐức.Nhưng,TâyĐứcvẫnkiênđịnhvớiphươngTâyvàKhrushchevkhôngthựchiệnđượclờiđedọanóitrên.Tuynhiên,khiEisenhowertraolạiquyềnlãnhđạođấtnướcchoKennedythìcuộckhủnghoảngởBerlinvẫnâmỉcháyvàcónguycơbùnglênbấtcứlúcnào.TrướckhisựkiệnVịnhConLợnxảyra,Khrushchevđãbắtđầuvạchracáckếhoạchđốiphóvớinhữngbiếncốbấtngờ.SựthấtbạicủaKennedyđãtạochoKhrushchevlýdođểnghĩrằngcóthểôngtachỉphảiđốiphóvớimộtkẻyếuớtvàKhrushchevkhôngphảilàtýpngườisẵnlòngbỏquacơhộinày.Dướimộtsốgócđộnàođó,cảKhrushchevvàKennedyđềuvướngvàothếtiếnthoáilưỡng

nannhưnhau.Kennedy,vìđãđượcbầulàmTổngthốngvàKhrushchev,đểduytrìquyềnlực,đềuphảichứngminhlòngtậntụytrongviệcxâydựngchođấtnướcmìnhmộtsứcmạnhquốctế.Cảhaiđềukhôngthiếtthavớinhữngcuộcmạohiểmđốingoạimàsaonhãngcácchươngtrìnhđốinộicấpthiết.Tuyvậy,đểcóthểnhậnrađượcđiểmchungnàythìcầncóthờigian.Khrushchevđượccoilàmộthỗnhợpcótínhcánhâncaocóthểbùngnổ.Niềmtinđượckhẳngđịnhmạnhmẽvềcácthànhtựuvàlờihứavềmộthệthốngcộngsảncủaôngta−điềukhiếnngườiMỹvôcùnghoảngsợ−hoàntoànchânthực,nhưngniềmtinđólạiđượckếthợpvớinhậnthứcnhạybénvềđiểmyếuthậtsựcủaXôviếttrongcảkinhtếlẫnquânsự.KhicácphepháiđốilậpởLiênXôkhôngcóýđịnhgiấugiếmđiểmyếunày,Khrushchevphảicốgắngtiếptụckhoatrươngnhằmchegiấucảthếgiới.ÔngtahyvọngcóthểlàmdịubớttìnhtrạngcăngthẳngvớiphươngTây,mộtphầnvìchínhlợiíchcủađấtnước,mộtphầnlàdomốiquanhệvớiTrungQuốccủaMaoTrạchĐôngđangngàycàngtrởnêntệhơn.NhưngôngtakhôngthểtheođuổiđiềunàybằngconđườngngoạigiaothôngthườngvìsợrằngnhữngnhàlãnhđạotheochủnghĩaStalintrướcđây,ởcácnướctheochủnghĩacộngsảnkhác,sẽnghĩrằngôngđangnghiêngdầnvềphíachủnghĩatưbản.KhrushchevcókhảnăngthểhiệnsứclôicuốnmànhiềungườiphươngTâychorằngrấtđángmến.Tuynhiên,ôngcũngcóthểhànhđộngnhưmộtkẻgâysứcépầmĩvàkhóchịu.Ôngcóthểthẳngthắnđếnmứckhiếnngườitađồngtìnhnhưngcũngcóthểuốnlưỡinóidốimàkhôngcầnđắnđosuynghĩ.KhrushchevnhậnrarấtkhóđểhiểuđượcmộtphươngTâymàôngcórấtítkinhnghiệm:sựtrộnlẫngiữachủnghĩaquốcgiavàhệtưtưởnggiáođiềukhiếnôngmờmắttrướcnhữngthựctếcủaxãhộitưbản.Chotớingàytàn,KhrushchevvẫntinrằngcănphòngbếpmôhìnhnơiôngvàNixontừngcómộtcuộctranhluậnnổitiếngchỉlàtưởngtượng.Ôngkhôngthểhìnhdungđượcrằngnhữngchiếcbếpđóhoàntoàncóthực,rấtbìnhthườngởMỹ.Kennedykhôngđượcchuẩnbịkỹđểđốiphóvớimộtngườiđànôngnhưvậy.Khinhậnra

điềunày,giốngnhưEisenhower,Kennedycũngkhôngtinvàocáchộinghịthượngđỉnhđượctổchứcdướihìnhthứcnhưnhữngdiễnđànnhằmgiảiquyếtcácvấnđềtrọngyếu.KennedyrấtmuốnđưatrưởngđoànngoạigiaoRuskvàođộingũnhữngngườilàmviệcchomìnhmộtphầnvìRuskđượcchínhthứccôngnhậnlàngườicócùngsuynghĩvớiông.NhưngKennedyđãkhôngthểnhậnrađượccácthiệthạitrongcuộcgặpgỡlàmquendướigócđộcánhânvớivịlãnhđạocủaLiênbangXôviết,nhưCharlesBohlen(nguyênđạisứMỹởMatxcơva)đãbìnhluận:NhữngvấnđềvàhậuquảgâyradosailầmtrongviệcđốiphóvớiLiênbangXôviếtlớnđếnmứckhôngmộtngườithôngminhvàcóchíkhínàothậtsựchấpnhậnquanđiểmcủakẻkhác.Tuynhiên,đâylàmộtthừanhậnkhôngthẳngthắnvềsựthiếukinhnghiệmcủaTổngthống

Kennedy.MộtkhókhănkhácnữanảysinhdoviệcchínhsáchquốcphòngcủaKennedyđượcquảngcáorấtrầmrộ.TheoKennedy,HoaKỳkhôngthểđươngđầuvớilờiđedọacủacộngsảnchỉbằngcáchdựatrênkhảnăngmạnhhơnvềvũkhíhạtnhân.Ôngchấpnhậnhọcthuyết“đốiphómềmdẻo”doMaxwellTaylorđềxuấtvàbổnhiệmRobertMcNamara,ngườirấtcónănglực,vàochứcBộtrưởngQuốcphòngnhằmápdụnghọcthuyếtnàyvàothựctiễn.ChínhsáchmớiđồngnghĩavớiviệcphảităngngânsáchchoquânđộinhưngKennedykhônghềlosợ.Ôngvẫnnhớrằng,chínhsựyếukémvềquânđộiđãđẩyChamberlaintớibànđàmphánởMunich

vàchắcchắnôngkhôngmuốncómộtkếtcụctươngtự:“Đừngđểchúngtaphảithươnglượngtrongnỗisợhãi”.Mặtkhác,việctrangbịvũkhíhiệnđạinhằmtránhtìnhtrạnghoảngsợlàđiềudễhiểu.Vìvậy,trongsuốtnhữngthángđầutiênlênnắmquyềnTổngthống,Kennedythườngxuyêntựnhắcnhởrằng,nướcMỹđangphảiđốimặtvớitìnhtrạngkhẩncấpnghiêmtrọngvàmangtínhlịchsử.HànhđộngnàyđãkhiếnQuốchộithôngquacácyêucầuvềquốcphòngcủaông,đồngthờicũnglàlờicảnhbáochongườiNga(giốngnhưnhữnglờilẽkhoatrươngcủaKhrushchevđãcảnhbáochoKennedy).NgườiNgakhôngthểhiểuđượcKennedy:họđãmongđợirằngôngkhôngphảilàmộtkẻhiếuchiếnnhưNixon.RồisựkiệnVịnhConLợnxảyra.DườngnhưđâychínhlàlýdokhiếnKhrushchevchấpnhậnlờimờigặpgỡmàKennedyđãgửiđitừtháng2màvẫnchưađượctrảlời.VìKennedysẽsangthămPhápvàođầutháng6nênhaibênđềuđồngýrằngsẽthuậntiệnhơnnếuKennedymởrộngchuyếnthămsangViennevàKhrushchevsẽđợiôngởđó.Trongnăm1961,vấnđềBerlinlàmốibậntâmlớnnhấtcủangườiNga.Dòngngườidicư

đangđổtừĐôngĐứcsangTâyĐức.ViệcdicưnàyđedọapháhủynềnkinhtếcủaĐôngĐức(bởinhìnchungnhữngngườidicưlànhữngngườitàigiỏinhấtvàlànhnghềnhất)vàrõràngvàonăm1961cũngnhư30nămsauđó,sựsụpđổcủaĐôngĐứcsẽkéotheosựsụpđổcủatoànbộđếchếXôviết.Nhưngvàonăm1989,trongkhiGorbachevcảmthấybấtlựckhôngthểkhángcựtrướcsựkiệnđóthìvớiKhrushchevlạihoàntoànngượclại.Điềucầnthiếtchỉlàxácđịnhchínhxácphảilàmgìvàlàmvàothờiđiểmnào.KhrushchevcoicuộcgặpgỡởViennelàcơhộitìmhiểungườiMỹsẽchịuđựngđượcđiềugìmàkhônghềlêntiếngphảnđối.Tốingày30tháng5,TổngthốngKennedyvàphunhânkhởihànhtừNewYorksangthămParis,vàngàyhômsau,họđãđượcTổngthốngDeGaulletiếpđóntạisânbayOrly.BangàyquaynhưchongchóngsauđórấtcóíchchotinhthầncủaKennedy.Thậtbấtngờ,rõràngngườidânchâuÂucũngbịKennedylôicuốnnhưbấtkỳmộtngườidânMỹnào.NgườiPhápmêmẩntrướcvẻđẹp,sựduyêndáng,tríthôngminhvàvốntiếngPháptuyệtvờicủaJacquelineKennedy.Khitổchứcmộtcuộchọpbáo,Kennedyđãbắtđầubằngcâunói:“TrongchuyếntớithămPháplầnnày,tôichỉlàmộtngườiđồnghànhcùngJacquelineKennedyvàtôirấtvinhhạnhvìđiềuđó”.Bấtcứnơinàohọđếnđềucónhữngđámđônglớncổđộngnhiệttình.ToànbộnhữngtiệnnghisangtrọngsẵncócủanướcPháp,vốndànhchocácôngvua,từbồntắmbằngvàngởParistớinhữngbữatiệclinhđìnhởVersailles,đềuđượcdùngđểthiếtđãiTổngthốngvàđệnhấtphunhânnướcMỹ.HaiTổngthốngđãcó5buổigặpgỡvàmặcdùđềucóchútedèkínđáonhưnghọvẫndànhchonhausựquantâmđặcbiệt.VịTổngthốngcaotuổi,bằngvốnhiểubiếtđặcbiệtsâusắc,đãgiúpvịkháchtrẻcóđượcnhữnggìanhtacầnnhất.DeGaulleủnghộchínhsáchtrunglậphóaLào.Vềvấnđềnày,DeGaullelàmộtnhàtiêntriđíchthựckhiôngchorằng:Nếuanhcàngdồnhếttâmtrívàoviệcchốngcộngởmộtnướcnàođó,thìsẽcàngxuấthiệnnhiềungườicộngsảnchiếnđấuvìnềnđộclậpdântộc,vàngàycàngnhậnđượcnhiềusựủnghộhơn...Dùchoanhcóđổvàođóbaonhiêungườivàtiềncủa,thìtừngbướctừngbướcmộtanhvẫnsẽchìmvàovũnglầychínhtrịvàquânsựkhôngcólốithoát.TổngthốngPhápcũngnóivớiKennedyrằng,mộtchínhkháchphảitinvàocáchnhìncủa

chínhmình.ÔngnhấnmạnhviệcủnghộNgatrongvấnđềBerlinlàcóthểnhưngcầnphảithậntrọng.Khrushchevchỉđanglừaphỉnhmọingười.Ôngtaluônđưaranhữnglờiđedọatronghơnhainămvừaquanhưngnhữngcâunóiđóđãkhôngdẫntớiđiềugì.KhrushchevsẽkhôngbaogiờđitớicuộcchiếnởBerlin.Đượctăngthêmniềmtin,ngày3tháng6,KennedyđãtớiVienne.NhữngđámđôngcổvũcũngtậphợpởViennenhưngKennedykhôngđếnđâychỉđểthăm

thúvàđểnhữngngườiÁongắmnhìn.Tuyvậy,haingàygặpgỡvớiKhrushchevlạitráingượcvớinhữngngàylàmviệccùngDeGaulle.Kennedykhôngmongđợithựchiệnđượchoạtđộngngoạigiaođángkểnàonhưngôngđãhyvọngcóthểkhámphámộtđiểmchungđểđạtđượcbướctiếnkhảdĩchocáccuộcthươnglượngkhác.Khrushchevkhôngcónhữngảotưởngnhưvậy.ÔngtớiViennevớimụcđíchkiểmtraKennedyvànếucóthểthìdọadẫm,dùsaocũngphảiđẩyKennedyrakhỏitrạngtháithăngbằng.KhiKennedynhanhchóngpháthiệnrađiềunày,Khrushchevchuyểnsangtháiđộtrơlỳ.Thayvàođó,ôngtaliêntụcchủđộngvàthúcépđốiphương,cốgắngtạorakhoảngcáchcóthểnhằmgiúpôngtaxoayxởđược.Kennedyrất

ngạcnhiênphalẫnlolắngtrướclốixửsựcủaKhrushchev.SaungàygặpgỡđầutiênvớiKhrushchev,KennedyđãhỏiLlewenllyJohnson,đạisứMỹởMatxcơva:“Chuyệnnhưthếnàyvẫnluônxảyrasao?”,vịđạisứtrảlời:“Nóđúngnhưngườitachờđợi”.DùcốgắnghếtsứcnhưngKennedyvẫnkhôngthểtìmrađiểmchungnàovớiKhrushchev.

Kennedycũngkhôngthểlàmtanbầukhôngkhítẻnhạtcủabuổithảoluậnbằngnhữngcâuchuyệnhàihước,vốnlàthếmạnhcủaông.KhrushchevmởđầubằngviệcgạtbỏsangmộtbênmốiquantâmcủaKennedyrằngchiếntranhhạtnhâncóthểnổradotínhtoánsailầmcủamộttronghaibên:“Tínhtoánsailầmư?Tấtcảnhữnggìtôibiếtđượctừđấtnướcông,cácphóngviêncủaôngvàtấtcảnhữngngườibạncủaôngởchâuÂuvàcácnơikháclàcụmtừtínhtoánsailầmđángnguyềnrủađó...Chúngtôisẽkhôngphạmsailầm.Chúngtôisẽkhônggâyracuộcchiếndosailầm”.Khrushchevcũngnóinhưvậyvềcuộcthửnghiệmhạtnhân:“Chúngtôisẽkhôngbaogiờlàngườiđầutiênphávỡđiềukhoảnngừngthửvũkhíhạtnhân.Chínhcácôngsẽlàngườilàmđiềuđó,vàđiềunàybuộcchúngtôiphảitiếptụclạicáccuộcthửnghiệm”.ChủđềvềBerlincũngđẩytháiđộgiậndữđúngnhưdựđoánvàlốinóikhoatrươngcủaKhrushchevlênđếncaotrào.Ôngtakhôngđedọanhiềunhưtrướcđâyvànhấnmạnhrằngđãđếnlúchiệpđịnhhòabìnhphảiđượckýkết,côngnhậnĐôngĐứclàmộtquốcgiahợpphápvàcótoànquyềnởĐôngBerlin(TâyBerlincóthểlà“thànhphốtựdo”).LúcnàyKhrushchevtrựctiếpđedọaTổngthốngMỹ,đậptayxuốngbànvàtrừngtrừngnhìnkhilớntiếng:“Tôimuốnhòabình.Nhưngnếuôngmuốnchiếntranhthìđấylàvấnđềcủaông”.TrừkhiHoaKỳcóđộngtháinhượngbộnếukhôngLiênbangXôviếtsẽkýhiệpđịnhhòabìnhvớiĐôngĐứcvàotháng12.TổngthốngKennedychobiết:“Đólàsựthậtvàmùađôngnămnaysẽrấtkhắcnghiệt”.KennedyrờiViennetronglolắng,tứcgiậnvàảmđạm.Tuynhiên,tìnhhìnhlúcnàykhông

nghiêmtrọngđếnmứcnhưôngnghĩ.ÔngđãkhôngnhượngbộKhrushchev,giữvữngbìnhtĩnhvàlậptrườngcủamìnhtrongthửthách.ÔngkhôngphảichịutráchnhiệmtrướcviệcngườiNgakhôngbiếtôngkhôngphảilàngườidễbịứchiếp.Cóthểôngkhôngbiếtđiềunày,nhưngKhrushchev,trongkhikhônggiảmđimộtchútáplựcnào,rõràngđãcócảmtìnhvớiông.VớitưcáchnhàlãnhđạoLiênbangXôviết,Khrushchevđãthểhiệndấuhiệunhượngbộ.HànhđộngnàydùkhôngcóýnghĩanhiềuđốivớiôngtanhưnglạilàmộtthỏahiệpcólợichoKennedy:cảhainhàlãnhđạođềuđồngýrằngLàokhôngquáquantrọngđếnmứctrởthànhchủđềtrongcuộctranhcãicôngkhaigiữahaiđấtnướchùngmạnhnày.SựthốngnhấtquanđiểmtrênkhôngmanglạiđiềugìtolớnđốivớingườidânLào,nhưnglạicóýnghĩalàcuộcchiếngiữaHoaKỳvàXôviếtsẽcóítkhảnăngxảyrahơnvàĐảngCộnghòasẽkhôngcócớgiángmộtđònlênđầuKennedy.VàrồiKennedyđãnhậnravàcảmnhậnđượctấtcảnhữnggìôngcầnphảibiếtvềconngườicủaKhrushchev:ÔngkhôngbaogiờđồngýgặpgỡKhrushchevthêmmộtlầnnữa.Vìtinhthầndũngcảmvốncó,lẽraôngcóthểnghĩrằngcuộchộithảocuốicùngkhôngthayđổiđượcđiềugì:ĐồngminhchâuÂuvẫnnằmởBerlin,khốiNATOvẫnvữngchắc.CólẽDeGaulleđãđúng:nênđánhgiáKhrushchevquanhữnggìôngtađãlàmchứkhôngphảiqualờinóicủaôngta.Nguycơthậtsựvềcuộcchiếnkhámỏngmanh.KennedykhôngtựlừadốibảnthânrằngcuộckhủnghoảngởBerlinđãbịđẩylùi,nhưngôngtừchốibànluậnchủđềnày.KhitrởvềHoaKỳ,KennedyđãbìnhthảnvàtỉnhtáothôngbáokếtquảchuyếnthămtrêntruyềnhìnhtrướctoànthểngườidânMỹ.Ôngthẳngthắnlạlùng(nhờsựchuẩnmựccủangườiAnh),tuynhiênôngkhôngnhấnmạnhđếnkhókhăntrongvấnđềBerlin.Thayvàođó,ônggợiýrằngsựđốiđầuĐông-TâynênđượctiếnhànhchủyếuởcácnướcThếgiớithứbatrongthậpkỷtới.Vàôngsửdụngýkiếnnàybàochữachochươngtrìnhtrợgiúpnướcngoàicủamình,khiấymớichỉđangđượcQuốchộixemxét.Tiếpđó,Kennedyđãquyếtđịnhkhôngtổchứchọpbáotrongvòngbatuần.Khigặpgỡgiớibáochí,ôngđãcómộtbàiphátbiểudàivàmạnhmẽvềvấnđềBerlin:“Hiệnnay,nướcĐứcvàBerlinđangsốngtronghòabình.NếunềnhòabìnhnàybịxáotrộnthìLiênbangXôviếtsẽphảitrựctiếpchịutráchnhiệm”.Tuynhiên,Kennedychưacôngbốbấtkỳmộtchínhsáchnàovà,nhìnchung,cácnhàbáodườngnhưcònmảibậntâmtớinhữngvấnđềkhác.Nhưngđằngsauđó,vịTổngthốngđangvộivàngnghiêncứucuộckhủnghoảngdướimọigócđộ.Thậtđángtiếc,dobịsaonhãngbởivấnđềvềLàovàCubanênKennedyđãkhônghànhđộng

sớmhơn.NgườiNgađãcóđượcđộngcơvàhọkhôngđểlỡmấtcơhộinày.Ngày10tháng6,

LiênbangXôviếtcôngkhainhắclạilờiđedọavềviệckýkếthiệpđịnhhòabìnhchiarẽĐôngĐức,mặcdùKennedyđãchỉrõrằnghànhđộngđósẽdẫnđếncuộckhủnghoảngchủyếuvềmốiquanhệgiữaphươngĐôngvàphươngTây.CólẽnhữngngườiNgachorằngKennedyđanglừaphỉnhmình.Nếuvậyhọđãnhầmlẫnrấtlớn.Ngày25tháng7,Kennedyđãtuyênbốbảnbáocáoadurbemetorbemtrêntruyềnhình.TừkhigiànhđượcghếTổngthống,Kennedyđãchophépnhữngngườikhácthamgiarộngrãivàocuộcchạyđuavàbâygiờ,Kennedyđangcốnắmbắtcơhội.Đượcsựđồngýcủatấtcảcáclựclượngquânđồngminh,KennedynhấnmạnhchỉXôviết

mớicókhảnăngđedọanềnhòabình:“CảthếgiớiđềubiếtkhôngcólýdogìđểxảyracuộckhủnghoảnghiệngiờởBerlin–vànếumộtcuộcchiếnxảyrathìđólàdoLiênbangXôviếtđãtìmcáchxâmphạmquyềnlợicủacácnướckhácvàgâyracăngthẳng”.Kennedycốgắnglàmchomọingườihiểurõđếnmứccóthểrằng,đồngminhchâuÂuvàHoaKỳnóiriêng,cóýđịnhbảovệnhữngquyềnđó.MộtchươngtrìnhđãđượctrìnhlênQuốchộiyêucầucấpthêmhơn3tỷđô-lachoquốcphòngvàthêm207triệuđô-lachocácbiệnphápphòngvệdânsự.Thêmnhiềulínhvàlínhthủyđượctuyểnmộ,cácđơnvịdựbịcũngđượchuyđộng,binhlínhởtừngbinhchủngđượckéodàithờigiantạingũ,tàuvàmáybaykhôngsửdụngđếncũngđượcbảodưỡngvàcũngcóthêmmộtlượnglớncácvũkhíphihạtnhân,quântrang,quândụngvàcácthiếtbị.Khôngthểcóthôngđiệpnàorõrànghơn:KennedyđangthựchiệnbayếutốcầnthiếtdochínhquyềnEisenhowerđặtra:xâmnhậpvàoBerlintheohaihướngđườngkhôngvàđườngbộ,tiếptụcduytrìsựcómặtquânđộiphươngTâyởđóvàbảođảmtựdochoTâyĐức.ĐâylàkhuvựccònchưathôngsuốtcủaNATO.Kếtquảlàthànhphốnàyđãđượcgiànhlại.Tuynhiên,cònđiềugìđóđãbịbỏqua.W.W.Rostowngaylậptứcđãchúýđếnđiềuđó:“KennedyđãchuẩnbịchonguycơxảyramộtcuộcchiếnđểbảovệTâyĐứcchứkhôngphảiduytrìsựgắnbótrongquanhệgiữaXôviếtvàcácnướcphươngTây”,mặcdùcũngnhưbayếutốkia,phầnlớnmốiquanhệthânthiếtnhưvậylàmộttrongnhữngquyềnlợihợpphápcủaphươngTây.KennedyđãnhắcđếnTâyĐức14lầntrongbàiphátbiểutrêntruyềnhình,nhưthểôngkhôngquantâmđếnnhữngkhuvựccònlạicủađấtnướcnày.Trongbàiphátbiểu,KennedyđãthẳngthắnvớingườidânMỹnhưngdùlàcóchủýhay

khôngôngcũngthểhiệnuyquyềncủamìnhtrướcngườiNga.Tháng5,khiđượcthôngbáovềbayếutốcầnthiết,EgonBahr,mộttrongnhữngcộngsựcủaWillyBrandt,khiđóđanglàthịtrưởngBerlin,đãchốngđốivôích:“ĐâynhưlàlờimờimọcLiênbangXôviếtlàmtấtcảnhữnggìhọmuốnvớikhuvựcphíaĐông”.VàkhôngphảichỉcóngườiTâyĐứcmớicónhữngsuynghĩnày.DườngnhưchínhquyềnXôviếtchorằngNATOđãsẵnsàngphóthácTâyĐứcchosốphận.Vìvậy,vàonửađêmngày12tháng8năm1961,nhữngngườicộngsảnbắtđầuxâydựngbứctườngBerlinnổitiếng.Bằngcáchnày,ngườiNgađãbảovệđượcvịthếcủamình.ViệcxâydựngbứctườngBerlinđãgâyramộtcúsốckhiếnhầuhếtcácnướcphươngTây

cảmthấyengạivàbịlăngnhục.Ngaylậptức,nótrởthànhbiểutượngchochínhthểchuyênchếcộngsản(nótồntạichođếnkhichếđộchínhtrịĐôngĐứcsụpđổgần30nămsauđó).Tiếngxấucủabứctườngnàycàngđượctănglênbởisốphậncủanhữngngườihấptấpcốgắngvượtquanó:ngườibịgiết,ngườibịthươnghaybịcáctoánlínhbảovệbiêngiớitómlạidướisựchứngkiếncủacảphươngTây.SốphậncủanhữngngườinàykhẳngđịnhthêmmộtlầnnữasựđồngnhấtgiữaTâyĐứcvớihòabình,ĐôngĐứcvớinhữnggìkémcỏivàđángcămghét.Khrushchevkhôngcóđộngtháinàotrướcnhữngnhữngchuyệnnày,chỉnhúnvainói:“Nhữngchuyệnkhônghaynhưthếhoàntoànbìnhthường”vàchorằngnóchỉlàmộtbiệnphápkiểmsoátbiêngiới.Trongmộtthờigiandài,bứctườngBerlincủngcốquanđiểmcủaphươngTây,từchốicôngnhậntínhhợpphápcủachínhquyềnĐôngĐứcvàgópphầngiảmbớttínhtiểuthuyếthóacủaLiênbangXôviếttrongcáchnghĩcủangườiphươngTây(bằngcáchnày,cácnướcphươngTâycũngxóabỏcáchlãngmạnhóaTrungQuốccủaMaoTrạchĐôngvàCubacủaFidelCastro).Tuyvậy,khôngcólýdonàotrênđâybàochữachosựchấpthuậnxâydựngbứctườngBerlincủaKennedy.Tuynhiên,rấtkhótưởngtượngrằngKennedycóthểlàmđượcđiềugìkhác.Hiệpđịnhnăm

1945đãhợppháphóasựcómặtcủaAnh,PhápvàMỹởTâyĐứccũngnhưvạchtrướckếhoạchhợpnhấtchínhquyềnBerlin.Nhưngtrênthựctế,cáccườngquốcphươngTâyđãphảinhường

khuvựcphíaĐônglạichophecộngsản(NgavàCộnghòaDânchủĐức)suốttừcuộcnổidậyởBerlinvàonăm1953.CácnướcphươngTâyrõràngđãtừchốicanthiệpvàokhuvựcnày,nhưkhitừchốigiúpHungaryvàonăm1956.Trênlýthuyết,phươngTâycóthểtừchốithừanhậnsựtồntạicủaCộnghòaDânchủĐức,nhưngtrênthựctếhọđãbuộcphảichấpnhận.BứctườngBerlinchỉđơngiảnlàhiệnthựchóasựchấpthuậnnàythànhcáckhốibêtôngvàhàngràothépgai.Kennedykhôngtinquyềnđilạitựdogiữahaivùngđánggiábằngcảcuộcchiếnhaynguycơxảyracuộcchiến.Cũngcầnchúýrằngkhôngmộtcốvấnnàocủaông,ngaycảtrưởngbancốvấnươngngạnhAcheson,cógợiýmộthướngkhác.TấtcảbọnhọđềuhiểurằngsứcmạnhvàthanhthếcủaXôviếtliênquanchặtchẽđếnsựtồntạilâudàicủachếđộUlbricht(50)vàchấpnhậnKhrushchevsẽphảicóhànhđộngkiênquyếtnếucầnthiết.Vàtrongsuốttháng6,khidòngngườitịnạntừĐôngsangTâylêntới10nghìnngườimộttuần,rấtkhóphủnhậnsựthậtrằngthờicơđãđến.Thựctế,ngườiĐứcđãnắmchắcchìakhóagiảiquyếtvấnđềnày.Chắcchắnsựcảnhbáovề

cuộckhủnghoảng,quyếtđịnhchạytrốntrongkhiviệcđilạivẫnthuậntiện,đếnmộtmứcđộnàođóđãlàmtăngdòngngườidicư.NhưngkhôngcólýdođểtinrằngviệcđịnhcưlẽrađãbịchặnlạinếuKhrushchevkhôngcóbấtkỳhànhđộngnào,haynếukhôngphảilàdocuộckhủnghoảngđangdiễnra:đúnghơnlàcuộckhủnghoảngđãbịchuyệnnhậpcưđẩysanggiaiđoạncăngthẳng.Từtháng1,cảKennedyvàKhrushchevđềubịchạmlòngtựái.Tuynhiên,UlbrichtnhấnmạnhrằngchắcchắncóđiềugìđóđãxảyradẫnđếnsựxuấthiệncủabứctườngBerlinvàKhrushchevkhôngthểmãichịuđựngđượclờikhẳngđịnhđómàkhôngđẩyvịthếchínhtrịcủamìnhvàotìnhtrạngnguyhiểm.Thậmchíngườitacũngkhônghiểurõrằng,lẽracácchiếnthuậtdừngcủaEisenhower,dùíthaynhiềuđãxoadịugiaiđoạnđầucuộckhủnghoảng.Dùsaođinữa,cuộcbầucửnăm1960cũngđãmanglạichoĐảngDânchủquyềnlựcvàtấtcảcácđảngviên,từAchesonđếnAdlaiStevenson,đềukhôngtánthànhđườnglốichỉđạotrongcácchínhsáchngoạigiaocủaEisenhower.Họkhôngtinvàoviệcgâyhoangmangchođốiphương.Thêmvàođó,losợcủaKhrushchevchắcchắnđãdịubớtđirấtnhiềukhicáchtiếnhànhđượcphácthảorõràng.Cùnglúcđó,cáckhuyếncáocầnthiếtvềđườnglốingoạigiaocủaXôviếtcũngđượclàmrõ:ViệcxâydựngbứctườngBerlinhoàntoànlàcáchgiảiquyếtíthiếuchiếnnhấtmàXôviếtcóthểtheođuổi.NócủngcốnguyêntrạngmàKennedyluônthềsẽbảovệ.Trongkhoảngthờigianhiệnhữungắnngủi,bứctườngnàykhônglàmsuyyếubênnàochođếnngàytoànbộcácvấnđềcủanướcĐứcđượcgiảiquyết.Nhưmộtnhànghiêncứulịchsửđãchỉra,bóngmacủaquânđồngminhvĩđạivẫnbướctrênvũđài.CảhaibênĐôngvàTâyđềuthậtsựmongmuốnnướcĐứctáihợpnhấtngaykhiđóchodùchínhphủliênbangởBonnkhôngmuốn.VàkhôngaichờđợimộtcuộcchiếntranhhạtnhânnhằmtáihợpnhấtnướcĐứchaygiảicứuBerlin.Nhữngsựthậtnàynằmngaydướibềmặtcủacácsựkiện,khôngthểphủnhậnnhưnglạikhôngnênnhắcđếnvàchúnggiảithíchchonhữngđiềuđãxảyra.NhữnggiảipháphếtsứctầmthườngvềvấnđềkhủnghoảngởBerlin(theothờigiannódầndầntrôivàoquênlãngvàkhôngbaogiờđượcnhắclại)lạirấtphùhợpvớimongmuốncủamọingười,ngoạitrừnhữngngườiBerlinphẫnnộ.Tuynhiên,bởiphầnlớnhọlànhữngkẻthuacuộc,nênchắcchắnngườitasẽđặtracâuhỏi

vềkhảnăngcóthểcóđượckếtquảnàokháchaykhông.Câutrảlờidườngnhưlàkhông.CáccựuchiếnbinhtronglựclượngphongtỏaBerlinnhưAchesonluônbịthuyếtphụcrằngnếubịđốixửlạnhlùngthìngườiNgasẽnhượngbộ.NhưngsựkhoekhoangkhoácláccủaAcheson,nhưchúngtađãbiết,khôngđúngvớinhữngkếhoạchôngtatrìnhlênTổngthống.ĐồngminhchâuÂukhônggiúpđỡnhiềuchonướcMỹ,nhưSorensenchobiết:“NgườiPhápchốnglạitấtcảcáchìnhthứcthươnglượng;ngườiAnhphảnđốicuộcchiếntranhcónguycơxảyranếukhôngcócáccuộcđàmphán;cònngườiĐức,nhưcuộcbầucửmùathuchỉra,lạiphảnđốicảhaiquanđiểmtrênvàtấtcảquanđiểmkhác”.BobbyKennedy,saucáichếtcủangườianh,đãnhớvềnhữngngườiPhápnhưnhữngngườiđặcbiệtkhôngsẵnlònghợptác:NgườiPhápphátbiểuvềvấnđềnàyvàtừchốinhắctớiKhrushchev.Vớinhữngcâuhỏicơ

bản−anhsẽlàmgìnếucómộtchiếcmáybaybịbắnrơixuốngđất?…anhsẽtấncôngkhoquânsựtrênmặtđấtbằngloạibomgì?nếucónhiềumáybayđịnhtấncôngkhianhđangtấncôngkhoquânsựdướimặtđất,anhcóđiềumáybaychiếnđấuđếnchốnglạikhông?nếumột

máybaybịmáybaykhácbắnhạ,anhsẽlàmgì?–trongtấtcảnhữngvấnđềcơbảnnhưtrên,nếucánhânnàomuốncóhànhđộngcươngquyếttrongtrườnghợpngườiNgahoặcnhữngngườicộngsảncóhànhđộngchốnglạichúngta,sẽluônbịngườiPhápphảnđối.NgườiPhápcôngkhaituyênbốchínhthứcủnghộvấnđềBerlinvàkhôngcandựvàoviệcnày.Nhưngkhicuốicùngmọichuyệnđếnhồinhàmchán,họcũngsẽkhôngđứngvững.SựkiệnvịnhConLợnđãkhiếncảhaianhemnhàKennedyvôcùngchánghétcácmưuđồviểnvôngđượcsuytínhdangdở.HọkhôngbiếtđiềugìtrongsuốtmùahèởBerlin,ngoàicáchgiảiquyếthọđãchọn.CurtisLeMay,tânthammưutrưởngcủabinhchủngkhôngquân,chỉcóduynhấtmộtcâutrảlờichobấtkỳvấnđề:“Dộinhữngtrậnbomthậtlớnđểtìmravấnđề”.LờinóinàychỉđơnthuầnkhẳngđịnhlạinhữngnghingờcủaJackKennedyvềcácvịtướngcủamình.Vìvậy,cómộtgánhnặngđangđặtlênvaiKennedylúcnàymàkhôngai,ngaycảBobby,có

thểchiasẻđược.Nóchưabaogiờkhiếnôngthôisuynghĩ.Theohiếnpháp,KennedyphảiđảmđươngchứctổngtưlệnhquânđộiMỹ,chỉriêngôngmớicóthểtạoramộtsailầmbằngviệcmởmộtcuộcthửhạtnhânpháhủythếgiới.ThậtthúvịkhiAchesonnhìnlạinhữngngàyvậnchuyểnkhấncấpbằngmáybayởBerlin:lúcđó,Xôviếtkhôngsởhữuvũkhíhạtnhân.ThậtthúvịkhiTổngthốngDeGaulle,ngườiđứngđầulựclượngforcedefrappe(51)từchốinhượngbộNgabởingaycảnếuôngtakhôngthểtiêudiêthọthìítnhấtcũngcóthểbắthọphảichịunhữngthiệthạikhủngkhiếp.CầnchúýrằngbacựucườngquốchạtnhânHoaKỳ,AnhvàLiênbangXôviếtđềuthậntrọngtrongcuộctranhcãitheocáchriêngcủahọ.ChắcchắnKennedytinrằngôngkhôngnênquáthậntrọngvànênkéocảMcNamaralẫnRuskđitheoquanđiểmcủamình.ÔngcũngtintâmđiểmcủacuộckhủnghoảngnằmởnhữnggìKhrushchevnhậnthứcđượcvềnướcMỹ.NếuKhrushchevchorằngtháiđộcủanướcMỹkhôngkiênquyết,ôngtacóthểmắcphảinhữngsailầmcóthểdẫnđếncuộcchiến.NếuvịlãnhđạonướcNgaXôviếtchorằngKennedyđangdùngmọicáchđểlừaphỉnhmìnhthìcólẽôngtasẽphảnứngbằngmộttháchthứcnguyhiểmtươngtự.DùthếnàođinữacũngphảicóaiđóchỉchoKhrushchevthấyrõvấnđề,tuynhiênKennedyđãnhậnthấy:“Kẻđángghétđósẽkhôngchúýtớinhữngđiềunày.Ôngtasẽphảiquansátcácnhấtcửnhấtđộngcủaanh”.ĐâychínhlàbàihọcquýgiánhấtmàKennedythuđượctrongvụBerlin,vàngaynămsau,ôngđãcóđượcnhữngkếtquảvôgiá.KennedyrấtcảmthôngvớinhữngngườidânBerlin,ôngđãchuẩnbịchuđáođểgiúpđỡhọchínhđáng.NhưngônglạicoitoànbộtìnhhìnhcủaBerlinnhưmộtsựdịthườngkhôngmaymắncủalịchsử,làhậuquảkhôngmongmuốnvàkhôngđượcnhìnthấytrướccủaChiếntranhthếgiớithứhaivàchắcchắnkhôngphảilànguyênnhânxácđángchoChiếntranhthếgiớithứba.KennedynghiêngvềchiềuhướngchêtráchTâyĐứcvìđãcónhữnghànhđộngquákhíchxungquanhvấnđềBerlin:“Vậyđấy,nếuhọnghĩchúngtađangxôngvàocuộcchiếnởBerlin,trừkhiđólàhànhđộngliềulĩnhcuốicùngđểgiảithoátliênminhNATO,thìhọmớinghĩđếnnhữngkhảnăngkhác”.Nhìnlạivấnđề,cuộckhủnghoảnglâudàiởBerlincóthểđượcnhìnnhậnnhưmộttronghai

hồigâyấntượngsâusắccủamộtvởkịchkhởiđầugiaiđoạnhaicủacuộcChiếntranhLạnh.GiaiđoạnnàycòncóthểđượcgọilàgiaiđoạnKissinger,đặttheotêncủavịchínhkháchnổilênlàngườiđiđầutronglýluậnvàthựchành.HồikialàcuộckhủnghoảngcóthểnổrabấtkỳlúcnàoởCuba.ChiếntranhLạnhđãthậtsựtrởthànhmộtđiềuđặcđịnhgiữacácquốcgia,giữaĐôngvàTây.Cuộcchiếnđóđãkhôngngừngtácđộngtớicácdântộctrênthếgiới.ChínhsốphậncủaKennedylàmộtphầncủathếhệnhữngchínhkháchphảihoànthànhthờikỳchuyểngiaongaytừgiaiđoạnđầutiên:giaiđoạnAcheson.Banđầu,chínhcácchínhkháchnàyđãphảibỏquanhữngbàihọcnhấtđịnh.KhoảngthờigiantừkhiJohnFosterDullesnóivềsựquaytrởlạichủnghĩacộngsảnđếnnaykhôngquádài.BấtcứkhinàocácchínhkháchchâuÂugặpnhautrongcuộchọpkín,vấnđềtáihợpnhấtĐứclạiđượcđưarathảoluậnnhưthểnólàtriểnvọngngaytrướcmắt.Kennedykhôngtinvàođiềuđónhưngtrongmộtdịptaitiếng,ôngđãnóivềmột“Cubatựdo”nhưthểnósẽnhanhchóngtrởthànhsựthật.Sựthậttừtừđượchélộchothấyrằng,cuộcChiếntranhLạnhgiờđâykhôngcònlàmộtxuhướngnữamàlàlàmộtquátrìnhtiêuhaosinhlực.NATOvàhiệpướcWarsawkhôngcótácdụnggì.ChủnghĩacộngsảnsẽkhôngtiếnđượcvềphíaTâysangRhine(Đức),chưathểnóiđếnviệctớibiểnManche.TronggiaiđoạnKissinger,cảhaibênđềuthừanhậnhọkhôngmongmuốnhaytìmkiếmnhữngchiếnlợiphẩmởvùngđangđượcmởrộng.Họcũngthừanhậndấuhiệuđedọahạt

nhânđãdẫntớimộtmứcđộcộngtácnàođógiữacáccườngquốcchủchốt.Nhìnchung,quanđiểmđócủaphươngTâyvàngaycảMỹrấthợplogic.ChínhquyềnKennedylànhữngngườiđầutiênápđặtđiềuđólêncácnướcphươngĐông.VànóvẫncònhiệulựcchođếnkhinhữngyếukémvềkinhtếvàchínhtrịcủaLiênbangXôviếtdẫnđếngiaiđoạnba,cũnglàgiaiđoạncuốicùngcủaChiếntranhLạnh−giaiđoạnGorbachev.NhưngkhoảngcáchmàXôviếtđạtđượctừkhichấpnhậnviễncảnhkhôngnhữngđượcchỉ

rabởiquanđiểmtrongnhữngtuyênbốhùnghồncủaKhrushchevvềvấnđềBerlin(KhrushchevnhìnnhậncuộckhủnghoảngBerlinnhưmộtchiếnthắngrõràngdànhchochínhquyềnXôviết)màcònbởithôngtinKennedynhậnđượcvàongày28tháng8vềviệcLiênbangXôviếtdựđịnhtiếptụccáccuộcthửnghiệmhạtnhântrênmặtđất.“Thậtlànguxuẩn”,TổngthốngHoaKỳđãthốtranhưvậy.Kennedyrấttứcgiận.Theocáccốvấncủaông,hànhđộngphảnbộinàykhiếnôngnổigiậnhơnbấtkỳhànhvikhôngchínhđángnàocủaXôviếttrongsuốtthờikỳônggiữchứcTổngthống.Kennedybámvàođiềukhoảntạmngừngthửvũkhíhạtnhânvớikhôngítnguycơvềchínhtrị(hầuhếtngườiMỹđềuchorằngKennedynêntiếnhànhcácvụthửhạtnhântừlâu).KennedytinvàocamkếtkhônglàngườitiếnhànhthửhạtnhânđầutiêncủaKhrushchev.Ôngđãđượccamkếtchắcchắngiảmcácmốiđedọavềvũkhíhạtnhâncũngnhưphóngxạhạtnhân.VàlúcnàyKhrushchevđãchothấy,ôngtaưutiênpháttriểnvũkhí,chínhsáchxoadịubinhlínhvàviệcchứngminhvớithếgiớisứcmạnhcủaXôviết(cóthểlàsựđềnbùchoviệckhôngđạtđượcđiềugìtrongsựkiệnBerlin)hơnlàcộngtácvớicácnướcphươngTây.KennedytriệuhồiđoànđạibiểuHoaKỳđangthamdựhộithảogiảitrừquânbịlúcnàyđãtrởnênvôíchởGenevavềnước.Ngày4tháng9,saubacuộcthửnghiệmtrênmặtđấtcủaLiênXô,KennedycólýdochínhđángtiếnhànhcáccuộcthửhạtnhânngầmcủaMỹ.Đểđổtráchnhiệmchoquâncờthíchhợp,KennedyvàThủtướngAnhHaroldMacMillancùngnhauđềxuấtrằngcáccườngquốchạtnhânsẽcamkếttừbỏcáccuộcthửnghiệmhạtnhântrênmặtđấttrongtươnglai.Đúngnhưnhữngdựđoánbanđầu,Khrushchevngaylậptứcbácbỏkếhoạchđó.ThậmchíđếnlúcđóKennedyvẫnkhôngsẵnlòngtiếptụctiếnhànhlạicáccuộcthửnghiệmhạtnhântrênmặtđất.KhixuấthiệntrướcphiênhọpQuốchộingày25tháng9,Kennedyđãbiếnkếhoạchgiảitrừquânbịthànhtrọngtâmcủabàidiễnvăn,nhưngđiềunàykhôngcóýnghĩagì.Ngày30tháng10LiênbangXôviếttảnglờlờiyêucầukhẩnthiếtvàophútcuốicủaKennedyvàđãthửnghiệmmộtquảbomcósứcnổbằng50triệutấnthuốcnổ.Dođó,cùngngày,KennedyđãralệnhchuẩnbịtiếnhànhchươngtrìnhtáithửnghiệmvũkhíhạtnhântrênmặtđấtcủaMỹ.DườngnhưsựđảmbảoantoànchongườiMỹđòihỏiđiềuđóvàdùkhôngthìcôngchúngMỹcũngyêucầuđiềuđó.Nếuchỉnhìntừbềngoài,nămđầutiênđiềukhiểncácchínhsáchngoạigiaocủaKennedy

khócóthểđượcđánhgiálàthànhcông.SựkiệnVịnhConLợnlàtaihọathuầntuývàcácsángkiếncủaôngkhôngmanglạichiếnthắngnào.ĐiềulớnnhấtKennedyđãlàmđượclàgiữđượchòabìnhvàduytrìliênminhphươngTâytrongkhibanbốmộtchươngtrìnhquốcphòngmớisẽkhiếnchonướcMỹvữngmạnhlênrấtnhiều.ĐâykhôngphảilànhữngđiềuKennedyđãhứatrongbàidiễnvănđọctronglễnhậmchức.Nhưngnhìnsâuvàobêntrongvấnđề,Kennedyđãlàmđượcrấtnhiều.Ôngđãnắmđượccácquyluậtcủatròchơiphứctạpmàlúcnàyôngcũngthamgia.Hơnthế,Kennedyđãcủngcốđượcquyềnlựccủamìnhtrongtươnglai.KhrushchevcóthểcoiônglàmộtvịTổngthốngnonnớt,chưacónhiềukinhnghiệm,nhưngđãcónhiềungườitrướcđâyđánhgiáthấpJohnF.Kennedyvàsauđóđãphảitrảgiá.Quantrọnghơncả,nhữngcuộckhủnghoảngxảyrathườngxuyênđãcủngcốảnhhưởngcủaKennedy.DùngườiMỹcóthểantoànvàotháng1năm1962hơntháng1năm1961haykhông,thìhọvẫncảmthấyđangởthếthuậnlợi.KennedyđãthuyếtphụcđượcngườidânMỹvàhơnmộtnửathếgiớirằng,dùôngchắcchắnkhôngđểbịXôviếtđánhbạivàvượtqua,nhưngôngvẫnthậtsựmongmuốnđàmphán,mongmuốntiếnhànhcácbiệnpháphòabìnhnhằmgiảiquyếthợplýnhữngvấnđềtranhcãicòntồnđọng.UyquyềncánhânnàycủaKennedysẽtăngổnđịnhtronghainămtiếpsauvàtựchứngtỏlàmộttàisảnmàKhrushchevcuốicùngcũngkhôngthểsánhkịphaykhángcự.Tuynhiên,vẫncònrấtnhiềunghivấnliênquanđếnviệcKennedycógiànhđượcvịthếđótrongthờigiannhanhđếnnhưvậynếuôngkhôngphảinhậnquánhiềubàihọcvàonăm1961haykhông?

CHƯƠNG4-QuangcảnhtừNhàTrắngChínhsáchngoạigiaolàmộttrongnhữngtráchnhiệmnặngnềnhấtmàQuốchộiMỹđặtlên

vaiTổngthống.Nhưngchắcchắnđókhôngphảilàgánhnặngduynhất.DùsaovấnđềngoạigiaocũngchỉlàmốiquantâmchínhnhưngkhôngthườngxuyêncủacácchínhtrịgiavàngườidânMỹ,kểcảtrongthờikỳChiếntranhLạnh.Theohiếnpháp,Tổngthốnglàngườinắmgiữquyềnhànhpháptrongchínhphủ.Vớicáchhiểunày,Tổngthốngnênđượcmôtảlàmộtquảngiacủađấtnước.DùcáchhiểunàycóthểkhiếnchochứcvụTổngthốngkhôngcònnhiềudanhgiánhưnglạikháchínhxác.TráchnhiệmcủaTổngthốnglàphảiđảmbảokhôngcóviệcgìđượcthựchiệnsailầm.Tổngthốngphảituyênthệviệc“bảotồn,bảovệvàbảohộ”hiếnpháp.LàmluậtlàcôngviệccủaquốchộinhưngthựctếkhôngcósựphânbiệtgiữaquốchộivàchínhphủhayTổngthống.Ngàynay,khôngchỉTổngthống,trongtrườnghợpcầnthiết,cóchươngtrìnhlậpphápmàcảquốchộicũngđượcthamgiavàocôngviệchànhphápcủachínhphủ.Tổngthốngđượcphánxétbằngnhữngđạoluậtôngđệtrìnhtớiquốchộivàđượccơquanquyềnlựclớnnhấtnàythôngquahoặckhôngthôngqua.CácnghịsĩphảichịuthiệtthòihoặcđượchưởnglợitrongthờigianbầucửtuỳthuộcvàomốiquanhệgiữahọvớiTổngthống.Thựctếnhiệmvụlớnnhấtcủangườiquảngiađấtnướcluônbịchiasẻ.Tổngthốngsẽkhôngthểthànhcôngnếukhôngnghiêmtúcthựchiệnviệcnàyvàdànhítnhấtlàmộtnửacuộcđờichuẩnbịđểcốnghiếnchosựnghiệpquảngiađó,trongthựctếcòncầnnhiềuthờigianhơn.ĐólàthựctếmàTổngthốngKennedyphảiđốimặtvàchínhôngcũngnhậnthứcđượcmình

phảiđốimặtvớiđiềuđó.Kennedykhôngngạithửthách.Ôngthíchýtưởngchorằngmìnhlàmộtchưởngpháp(52)vàthựchiệnquyềnlực,thứđãtrốntránhôngnhữngngàyôngởCapitolHill.TổngthốnghầunhưkhôngcầnđếnsựcảnhbáocủaRichardNeustadtrằngquyềnlựccủaôngvôcùnghạnchế.Ôngđãsuyngẫmbằngthựctếkểtừkhibắtđầuviếtluậnvăncuốikhóa.Kennedybiếtkhárõrằng,bêncạnhnềndânchủ,khôngcónguyêntắcnàoănsâuvàotâmtríngườidânMỹhơnnguyêntắcvềsựphânchiaquyềnlực.Hainguyêntắcnàylàsựphânchiachứcnănglậppháp,hànhpháp,tưphápvàsựphânchiagiữaliênbang,nhànướcvàchínhquyềncácbang−hìnhthànhnêntoànbộcơcấuchínhtrị.BảnthânsựphânchianàyđãđủđểgiảithíchmộtđặctrưngcủanướcMỹ,đólànghềluậtsưpháttriểnrấtmạnhvớisốlượngluậtsưtăngtheocấpsốnhân.NguyêntắcnàycũngđủđểgiảithíchtạisaoTổngthốngluônphảicốgắngchốnglạinhữngxungđộttrongquátrìnhvậnhànhcôngviệc.NhưngTổngthốngcũngphảivấtvảđươngđầuvớinhữngcăngthẳngkhác,cóthểđượccoilàsựphânchiaquyềnlựcthứba.Nếunhưcáctậpđoàn,cácphươngtiệntruyềnthông,nhàthờ,hiệphộilaođộng,cáccôngtynhỏlẻ,v.v…khôngphảilànhữngcơquanủynhiệmmàMontesquieuđãcôngnhận,thìchúngcũngcóchứcnăngnhưmộthệthốngbềnvữngcủanhữngliênminhphốihợpmàtấtcảcácchínhtrịgiađềuphảiquantâm,nhấtlàTổngthống.Ảnhhưởngcủanhữngtổchứcnàyđãđượccôngnhậnrộngrãi.ChonênmộtTổngthốngnhư

Kennedy,vớichươngtrìnhnghịsựđầynhữngkhókhănvàbậnrộn,sẽtựthấybảnthânphảiđốidiệnvớihệthốngphứctạpnày.Tuynhiên,ýnghĩabanđầucủahệthốngnàykhiđượcthànhlậplànhằmngăncảnhànhđộngliềulĩnhdướibấtkỳhìnhthứcnào.Kểtừkhiđượctạolập,nguyêntắccủaliênminhphốihợpnàyđãđượcgiữvữngvàpháttriển,đạthiệuquảcao.CôngviệcđiềuhànhcủaTổngthốnggặpnhữngtrởngạilớn.Dùcóthểkhácnhauchútítgiữa

cácthếhệnhưngthựcchấtnhữngtrởngạinàykhônghềthayđổi.Đểvượtquachúng,Tổngthốngcầncósựhỗtrợcủamộttronghaiđảnglớntrongnước.Nhưngtrênthựctế,haiđảngnàylạitạoramộtlớptrởngạinữa,vìnhữngthànhviêncủaĐảngDânchủvàĐảngCộnghòathườngcáchlyngườiđứngđầuđấtnướcvàQuốchộikhỏibấtcứdấuhiệunàocầnhợptácvớinhữngthủlĩnhdanhnghĩa(tinhthần)củađảngmình.ĐiềuđóđặcbiệtđúngvớicácứngcửviênTổngthốngthấtbại.Đốivớihọ,cươngvịcủangườiđứngđầumộtđảngtrởnênhoàntoànhưdanhkhithờikhắckiểmphiếuquađi.TổngthốnglàngườicóquyềnlựcrấtmạnhnhưnglòngtrungthànhvàsựphụctùnglànhữnggiảithưởngmàbấtcứvịTổngthốngnàocũngphảitìmkiếmvàliêntụcphấnđấuđạtđược.GiữacửtrivàTổngthống,cácchínhtrịgiacủacácđảngrấtdễnhìnraquyềnlựcnghiêngvềbênnàođểcưxửchophùhợp.

TìmhiểutiểusửcủabaTổngthốngtiềnnhiệm,Kennedynhậnthấyôngkhôngcólýdođặcbiệtnàođểcảmthấynhụtchí.Roosevelt,TrumanvàEisenhowerđãphảichịunhữngthấtbạinặngnềtrướcquốchội,nhândânhoặctrướcmộtbộphậnnhândânnhưngmỗingườilạighiđiểmbằngnhữngchiếnthắngquyếtđịnhlàmthayđổilịchsửnướcMỹ.Từkhigiànhthắnglợitrongcuộcbầucử,côngviệccủaKennedylàtriểnkhaicácchiếnlượcvàchiếnthuậtgiúpôngcóthểđảmđươngđượccôngviệccủamộtTổngthốngvàhơnnữalàgiúpônglựachọnmộtchiếnlượcđểcóthểtáiđắccử(vớiviệcĐảngDânchủsẽgiànhđượcsốphiếunhiềunhấtcóthểvàonăm1964).Kennedychủđịnhgiànhthắnglợitrongcuộctáiứngcửlầnhai.Ôngchấpnhậnchọnconđườngđicónhiềuchônggai.Ngaysaukhinhậmchức,Kennedyđãgặpthửtháchđầutiênvàbịđẩyvàotrậnchiếnmànếu

thấtbạithìmộtthảmhọalớntrongnềnchínhtrịMỹtươngđươngvớisựkiệnvịnhConLợn.Thửtháchđóbắtnguồntừsựthiếukinhnghiệmcủachínhquyềnmới.Sauvụnày,ngườicủaĐảngDânchủởHạviệngầnnhưmấtphiếutrongdịpmởrộngỦybanLuậtpháp.Saucuộcbầucửnăm1960,ĐảngDânchủvẫnkiểmsoátcảhaiviệnnhưngcũngđãmất20

ghếởHạviện.Điềunàysẽkhôngnghiêmtrọngnếuđảngnàyđãthốngnhấtđượctrướccácvấnđềchínhsách,nhưngsựviệclạikhôngnhưvậy.Mặcdù“miềnNamkiêncố”bắtđầubịphávỡdướisứcépcủacuộccáchmạngdânquyềnnhưnghầuhếtcácThượngnghịsĩvàđạibiểuquốchộiởbangDixievẫnlànhữngngườicủaĐảngDânchủ.Rấtnhiềungườitrongsốhọkhôngchỉlàcổđộngviêntrungthànhchochếđộthốngtrịcủangườidatrắngmàcònrấtbảothủởnhữnglĩnhvựckhác.Vớiphẩmgiácủagiớithượnglưu,cácquýôngởmiềnNamđãtrúngcửvàocácvịtrílãnhđạocủahầuhếtcácủybanquantrọngcủaquốchội,từBanQuanhệđốingoạicủaThượngviệntớiHạviện.DođóhọđượcđặtvàovịtrícóthểgâyảnhhưởngtớicácdựluậtcủaTổngthốngvàquyếtđịnhđiềuluậtnàosẽđượcquốchộithôngquavàkhôngđượcthôngqua.Hơnthế,nhữngngườiDânchủphảnđộngnàyđãlàmviệctrongnhữngliênminhkhôngchínhthứcvớingườicủaĐảngCộnghòatừnăm1938,khihọbỏrơiFranklinRoosevelt.ƯuthếcủahọgiảithíchtạisaoQuốchộiđãthôngquamộtvàidựluậttronghaithậpkỷtrướcnăm1960.BanđầuHộiđồngLuậtphápđượcthànhlậpchỉđơngiảnnhằmtinhgiảnvàgiảiquyếtcông

việccủaHạviện.Hộiđồngnàyquyếtđịnhthờigianbiểuchocáccuộchọpnhưngkhôngcóquyềnquyếtđịnhcácvấnđềchínhsách.Tuynhiên,dầndầnHộiđồngnàyđãlấnsangquyềnlậppháp.ChủtịchHộiđồng,“Thẩmphán”HowardSmithcủabangVirginia,làmộtnhânvậtphảnđộngcứngnhắc.Chínhôngta,vớisựủnghộcủanhữngngườithuộcĐảngDânchủởmiềnNamtrongHộiđồngvàthiểusốnhữngngườicủaĐảngCộnghòa,đãtựvượtquyền,“bópchết”hầuhếtcácdựthảotiếnbộkhichúngđượctrìnhlên.VịchủtịchnàysẽkhôngchobấtcứdựthảonàoquađượccửaHộiđồngđểđếnvớiquốchội.Nhữngthủtụcnàytồntạinhằmtạođònbẩychomộtdựluậtcủaôngtanhưngchúnglạigâyphiềnhà,lãngphíthờigianvàkhôngđảmbảođộchắcchắn.Kennedycóthểđảmbảorằng,nếucứđểSmithlộnghànhthìôngtasẽgiếtchếtcácchươngtrìnhcủaTổngthống.Điềunàythậtsựtồitệ.TuynhiênHộiđồngLuậtpháp,mộtcơquancómộtchúthaythậmchíkhôngcóquyềndânchủ,lànơiduynhấttạothuậntiệnchocácđạibiểu,trongthựctếđãtựbiếnmìnhthànhmộtviệnthứbacủaquốchộilàđiềukhôngthểchấpnhậnđược.Nếunhữngngườisánglậprahộiđồngnàymuốncómộtviệnthứbanhưvậythìhọsẽthànhlập.Nhưngvớihọ,ThượngviệnvàHạviệnlàđủ.KennedykhôngđơnđộckhichốnglạisựlấnquyềncủaHộiđồngLuậtpháp.Nhữngngười

theotrườngpháitựdoởQuốchộiđãđấutranhchốnglạisựlạmquyềnnàytừrấtlâuvàsẽủnghộTổngthốngnếuôngđứngrađấutranh.QuantrọnghơnlàChủtịchHạviệnSamRayburnđãkếtluận,HộiđồngLuậtphápsẽkhôngcógìhơnngoàiviệcphảithểhiệnkhảnăngcủamình.ÔngRayburn,ngườinêuchâmngôncốtlõichocácđạibiểuQuốchội“nếubạnmuốnđi,hãyđiđi”,đãkhoandungvớicáchcưxửcủaSmithtrongmộtthờigiandài,miễnlàvịchủtịchhộiđồngnàyphảichuẩnbịsẵnsàngrađikhicầnthiết.HọquenbiếtnhauvàRayburnnhớrằngchínhôngđãbổnhiệmSmithvàovịtríđó.NhưngSmith,luônkiêungạovềtínhbấtbạicủamìnhđãchọncáchquênđiđiềunày.Nhữngnăm1950,đặcbiệtlàsaukhiphongtràodânquyềnpháttriển,đãchứngminhrằngôngtangàycàngíthợptácvớiđasốnhữngngườiđượccoilàthànhviêncủađảngông.ThậmchítrướckhiJackKennedytrúngcửTổngthống,

Rayburnđãquyếttâmlàmmộtđiềugìđónhằmgiảiquyếtvấnđềnày.Tấncôngtrựcdiệndướibấtcứhìnhthứcnàocũngđềunằmngoàikhảnăng.Dựavàochủ

nghĩabảothủhànlâmcủaHạviệnvàsựtôntrọngtậntìnhcủacácnghịsĩchonguyêntắccaocấpnàythìnỗlựcđểloạibỏthẩmphánSmithrakhỏivịtríchủtịchhoặcloạibỏnhữngngườiủnghộôngtarakhỏiHộiđồngLuậtpháplàvônghĩa.ÔngchủtịchHạviệnđãquyếtđịnhsẽbổsungthêmbathànhviênmớivàoủyban(vốnđãcó12thànhviên):mộtngườithuộcĐảngCộnghòavàhaingườicònlạirấtđángtincậythuộcĐảngDânChủ.BằngcáchnàyôngđãgiúpchonhữngngườiủnghộTổngthốngcóđượcđasố.RayburnrấtấntượngvớichiếndịchtranhcửcũngnhưbàidiễnvănnhậmchứcTổngthốngcủaKennedyvàkhiđãbiếtnhiềuhơnvềKennedythìônglạicàngmếnmộđốivớiTổngthốnghơn.NếucóaiđócóthểđánhbạiJudgeSmiththìngườiđóchínhlàRayburnbởiôngtarấtđểtâmđếnchuyệnnày.Vìthế,Kennedybằnglòngđểlạitrậnchiếnnàychoôngta.NhưngchodùôngchủtịchHạviệnđãnóitrướcrằngđólàvấnđềkhókhăn,Kennedyvẫnkhôngmongmuốnnhậnđượcthôngbáothấtbạitrướckhilịchbầucửđượcấnđịnh.KhiLarryO’Brientuyênbốhoãnviệcnàylại,độiphụcvụmớiởNhàTrắngđãkịpcởibỏbộ

áotuxedomặcchobuổikhiêuvũmừnglễnhậmchứcvàhànhđộngngaylậptức.CuộcbỏphiếuđãbịhoãnlạichođếnsauchuyếnviếngthămNhàTrắngcủangàiO’Brienvàmộtvàitrợlýthântín.Sauđó,mộtthôngđiệpliênbangđãđượcphátđi.MọiảnhhưởngcủaTổngthốngđềuđượcsửdụng:đólàmộttrongbalầntrongsuốtnhiệmkỳTổngthống,Kennedyđãbỏratấtcảnhữngthứmìnhcó:quyềnlựcvàuytínchomộtcuộckiểmtrarõràng.Ôngkhôngcósựlựachọn.Trướccôngchúng,KennedytuyênbốtấtcảcácvấnđềđódoQuốchộigiảiquyết.Vìthế,ông−vớitưcáchlàTổngthống−sẽvàphảigiữtháiđộtrunglập.Kennedyđãphátbiểuởmộtcuộchọpbáo,trongkhiôngủnghộRayburn:“TráchnhiệmnằmởcácthànhviêncủaNghịviệnvàtôikhôngmuốnxâmphạmnó.Tôichỉđưaraquanđiểmcủamìnhnhưmộtcôngdânquantâmđếntìnhhìnhmàthôi”thìmọingườilạinghingờđiềuđóvàchorằngôngđangámchỉhọ.ThànhcôngcủachínhquyềnKennedyphầnlớnphụthuộcvàochiếnthắngtrongtrậnchiếnnày.NgàybỏphiếucuốicùngởHạviệnđãđẩykịchtínhcủavụviệclêncaođộ.Rayburn,đãrờibỏvịtríchủtịchHạviệnvàđưaramộtlờikêugọimạnhmẽđiềuítkhiônglàmđểdựluậtđượcthôngquavàthựctếnóđãđượcthôngquavới217phiếuthuận,212phiếunghịch.NhữngngườiviếttiểusửvềvịchủtịchHạviệnnàyhếtlờicangợiRayburn,nhưngnếukhôngcósựcanthiệpcủaNhàTrắngthìsẽkhôngcóchiếnthắngtrongcuộcđấutranhnày.Chiếnthắng,nhưKennedyđãnhấnmạnhvớiSorensen,“vớitấtcảnhữngnỗlựccủachúng

ta,vớisựđónggópdanhtiếngcủacánhânRayburn,vớitấtcảáplựcvànhữnglờikêugọimàmộtvịTổngthốngmớicóthểtạora,chúngtađãgiànhchiếnthắngvới5phiếu.Điềuđóchothấychúngtađangphảiđươngđầuvớinhữnggì”.Tinhthầnđóquárõràng:sựlãnhđạohợpphápcóthểkhôngđượcgiaochonhữngngườicủaĐảngDânchủởQuốchội.Hơncảngạcnhiên,LarryO’Brienđượcbổnhiệmvàovịtrílâudàiđảmnhiệmtổchứcliênlạc

vớicảhaiviệnvànhómđặcbiệtcủaôngsẽcốđịnh.ĐâylàmộttrongnhữngkếhoạchthànhcôngnhấtcủaKennedy.DưluậnđãkhôngcôngbằngkhichỉtríchkhảnănglãnhđạoQuốchộicủaKennedytrongthờigiandàibằngviệcsosánhvớikhảnăngcủangườikếnhiệm,LyndonJohnson,mộttrongnhữngngườithànhcôngnhấttronglịchsửnướcMỹvềlĩnhvựcnày.LBJchắcchắnlàmộtthiêntàitrongviệcbuộcQuốchộitheoýmình.Nhưngthậmchícảnhữnganhhùngcũngcầncóhoàncảnhthuậnlợivàcáccộngsựthântínhỗtrợđểcóthểthểhiệnkhảnăngcủamình.Kennedyđãtrangbịchongườikếnhiệmmìnhcảhaiđiềuđó.NhữnggìTổngthốngJohnsonkếtụcđãđượcquảnlýtốthơnrấtnhiềusovớinăm1961vàôngđãgiữlạiO’Brien,ngườicủaKennedy,ởvịtrímàôngtacóthểbộclộtốtnhấtnănglựccánhân.Tráivớinhữnggiaithoại,bảnthânKennedycũnglàmộtngườiquảnlýQuốchộitốt.ThựctếnàythườngbịbỏquabởitrongnhữngnămKennedycầmquyền,sựủnghộcủaQuốchộidànhchoônglàmộtranhgiớimỏngmanh,mộtphầnbởiphongcáchcủaôngkhácvớiphongcáchcủaJohnson.O’Briencóhaichâmngôn,khôngcâunàotrongsốđócóýnghĩanhiềuđốivớiLBJ,bởicảhaiđềumangtínhchấtKennedythuầntuý.Kennedytuyệtđốitôntrọngsựphânchiaquyềnlựcvìôngbuộcphảilàmvậy.Trướcđó,

chưatừngcómộtnhómliênlạclâudàigiữaQuốchộivàNhàTrắngvàthậtquádễdàngđể

thuyếtphụccácnhàlậppháp,nhữngngườidễmủilòng,rằngđólàmộtsựxâmphạmvàlấnquyền.Thứhai,O’BrienchưabaogiờyêucầumộtThượngnghịsĩhoặcmộthạnghịsĩphảigiúpTổngthốngvềmặtchínhtrị,kiểunhư:“Chúngtôithậtsựrấtcầnláphiếucủacácbạn.HãylàmđiềuđóchoJack,đólàcáchđểgiúpôngấycóthểtiếnxanhất”.ChínhKennedycũngápdụngcáchtươngtựởvănphòngTổngthống:nếumộtđạibiểuQuốc

hộihoặcmộtThượngnghịsĩbiểulộ,họkhôngthểgiúpTổngthốngvềmặtchínhtrị,thìôngyênlặngchấpnhận.Kennedycoiđólàquanđiểmlâudài.KennedychưabaogiờquênviệcsốphiếucủaôngítnhưthếnàoởQuốchộivàonăm1960.Kennedythấycôngviệccủamìnhdầndầnđãxâydựngđượclòngkínhtrọngvàsựtrungthành.Điềuđóchứngminhrằng,ôngđãtíchluỹvốnđểkhicầnthiếtcóthểrútra.O’BrienđãvunđắpchoQuốchộibằngtoànbộthờigiancủamình.KhiO’BrienkhôngtrựctiếpcómặtởbànđàmphántrướcnhữngláphiếuquantrọngthìcónghĩalàôngđangphảichiêuđãicácnhàlậppháptrongmộtbữatiệchoặcđithamquanbằngduthuyềncủaTổngthống.Trướcđó,O’BrienđãthiếtlậpcácmốigiaohảovớimọithànhviêntrongQuốchội,ngoạitrừvớiOttoPassman−hạnghịsĩkhéttiếnglàkhôngkhoannhượng,nghịsĩcủabangLouisiana,ngườicónhiệmvụsuốtđờilàpháhoạingầmchươngtrìnhviệntrợnướcngoài.KhôngcógìcầnlàmvớiPassman,ngườimàTổngthốngEisenhowercũngnhưTổngthốngKennedyđềukhôngthểchịuđựngđược.NhưnghầuhếtcácđồngnghiệpcủaôngtatrongĐảngDânchủvàthậmchícảmộtsốngườiởĐảngCộnghòacũngthấyrằngkhôngphảilúcnàocũngdễchịukhilàmviệcvớiNhàTrắng.O’BrienluôngiữkhoảngcáchvớiTổngthống.ÔngmuốnbấtkỳaikhinhậnđượcđiệnthoạicủaKennedyđềucảmthấynhưđólàmộtvinhdựvàmộtsựkiện.Tuynhiên,ôngnhậnthấycácthànhviêncủaQuốchội,đặcbiệtlàcácnhàlãnhđạo,phảibiết

vềTổngthốngnhiềuhơnnữa.Nếulàmthếthìtấtcảhọđềupháthiệnra,nhưSamRayburn,làrấtthíchTổngthống.O’BrientrởthànhngườichịutráchnhiệmchínhtrongviệcthúcđẩychươngtrìnhcủaKennedy.Nhưcáchôngthườngthíchkhoe,năm1961đốivớiônglàmộtnămtốtđẹp,nhưngnăm1962thậmchícòntốtđẹphơn.Năm1961,trong54dựluậtcủaTổngthốnggửitớiQuốchộithìcó33dựluậtđượcthôngqua(hơncảconsốcácdựluậtđượcthôngquatrong6nămcầmquyềncủaEisenhower),tỷlệthànhcônglà61%.Năm1962,trongsố54dựluậtthì40dựluậtđượcthôngquavớitỷlệlà74%.VớimộtsốnướctheohệthốngchínhtrịAnh,nơichínhphủcóthểhyvọngtấtcảcácdựluậtđệtrìnhlênQuốchộiđềuđượcthôngquathìnhữngconsốnàycólẽkhônggâyấntượng.NhưngởhệthốngchínhtrịMỹvớisựphânquyềnvàítcóluậtcủađảngpháichínhtrịthìconsốtrênđãchứngminhthuyếtphụcvềtrìnhđộcủaO’Brien,cácnhàlãnhđạoởQuốchộicủaĐảngDânchủ(ThượngnghịsĩMikeMansfield,ChủtịchHạviệnJohnMcCormackvànhữngthànhviênkhác)vàtínhtíchcựctronghoạtđộnglậpphápcủaKennedy.Tuynhiên,giátrịcủađiềunàykhôngchỉởbềngoài.NhữngdựluậtmàTổngthốngphê

chuẩnvềcơbảnđãđượcsửachữavàkhácxasovớinguyêngốcbanđầukhiônggửitớiQuốchội.TheoO’Brien,khôngphảitấtcảdựluậtđượcthôngquađềuquantrọng,thậmchímộtsốđạoluậtđãmấtđitầmquantrọng(nhưđạoluậtvềvấnđềdânquyềntrướcnăm1963)hoặcngườitakhôngxemxéttầmquantrọngcủanónữa.KennedychưatừngnắmvịtríđiềukhiểnQuốchội,chỉmộtvàiTổngthốngđãtừngởvịtrínày.Nhiệmvụcủaônglàngănchặnsựchốngđốivàbìnhổntìnhhình.Nếucóthể,Kennedyhyvọngmộtcuộctáicửthắnglợivàonăm1964sẽxóasạchsựchốngđốicuốicùngvàtạorasắclệnhđểhoànthiệnchươngtrìnhcủaKennedy.Trongkhiđó,ôngkhôngbaogiờquênchâmngôncủachínhmìnhlà:“MộtdựluậtnghèonànhoặctàmtạmcòntốthơnlàkhôngcódựluậtnàovàvớiviệcnhượngbộlẫnnhauthìbấtcứdựluậtnàocũngđượcthôngquakhiđệtrìnhlênThượngviện,Hạviện,Tổngthốngvàquốcgia”.NhữngsốliệucủaLarryO’BrienđãchứngminhquanđiểmphổbiếnvàothờiđiểmKennedy

quađờirằngchínhquyềnđãthấtbạitrướcQuốchộilàsailầm.Đólàmộthuyềnthoại,liênquanđếnhuyềnthoạikhác,chorằngKennedylàngườikhôngquantâmthíchđángđếnchínhtrịtrongnướcvàkhôngcamkếtvềnhữngchươngtrìnhcủamình.ĐólàmộthuyềnthoạihoàntoànsailầmvềKennedy.CũnggiốngnhưchaJoeKennedyvànhữnganhemcủamình,Jackthíchchiếntrậnvàchiếnthắng.NếuđólàtrậnchiếnđểQuốchộithôngquacácdựluậtcủaôngthìôngkhôngthểtránhvàmuốngiànhchiếnthắng.Năm1961,khinghetindựluậtvềmức

lươngtốithiểulà1,25đô-lacủaôngkhôngđượcQuốchộithôngquachỉvìthiếu1phiếu,Kennedyđãtứcgiậnđếnmứcđậpmạnhlênmặtbàn.Nhưngthườngthìôngkhôngdừnglạiởđó.Vềcơbản,Kennedyrấtkínđáovàdèdặt.Ôngtựkìmnénmọicảmxúctrongtấtcảcácmốiquanhệ(ngoạitrừvớiBobbyvàvớivợông).Sựquyếnrũ,tínhhàihước,cáchtiếpcậncuộcsốngtheolốichâmbiếm,tấtcảđềunhằmchegiấuconngườibêntrongcủaông.BảnchấtcủaKennedylànhânvănvàhàohiệp.Ôngrấttòmòvềcuộcsống,mộtphầnbởiôngbiếtchaôngđãchibaonhiêutiềnchoviệcgiáodụcôngtheolốiconnhàgiàu.Kennedy,cũngnhưLarryO’BrienvàLyndonJohnson,chưatừngtrảiquacuộcĐạikhủnghoảngvàthờikỳthựchiệnchínhsáchkinhtếxãhộimớicủaTổngthốngRoosevelt.Chắcchắn,hầuhếtnhữngdựluậtmàôngđềxuấtvớiQuốchộiphảitiếntriểnmàkhôngcósựcanthiệptìnhcảmtừchínhông.Chắcchắn,ôngđãbịthuyếtphụcbằnglýtrívềnhữngchiếncôngcũngnhưsựcầnthiếtvềmặtchínhtrịcủacácdựluậtnày.NhưngcólẽthậmchícảHubertHumphreycũngkhôngthểtinrằng,nhiệthuyếtcủaôngdànhchomọidựluậtnhưnhau.Đơngiảnlàvìcóquánhiềudựluật.NhưngnhiệthuyếtnồngnàncủaKennedycòncóthểdoôngđãtrảiquanhữngtìnhhuốngthựctếtrựctiếp.NhưđãthấytrongChương2,KennedybịsốckhichứngkiếncuộcsốngởmiềnTâyVirginia.Ôngđãtựhứasẽlàmmộtđiềugìđóchovùngđấtnàyvàbiệnpháphànhphápđầutiêncủaônglàđẩynhanhviệcphátlươngthựcchongườinghèo.Vàolúcbịámsát,KennedyđangchuẩnbịmộtchươngtrìnhmàsaunàyđãđượcpháttriểnrấtmạnhtrongthờikỳcủaLyndonJohnson,trởthành“cuộcchiếnchốnglạiđóinghèo”.NhântốgiáodụcđángtincậynhấttrongcuộcđờicủaTổngthốnglàgiađình.Chịgáiđầucủa

ông,Rosemary,từbéđãlàmộtngườitậtnguyền.Vớitríócchậmpháttriển,bàchỉnhưmộtđứatrẻ.Đượcchữatrịtheophươngpháptốtnhất(vàcũngđắtnhất)lúcbấygiờ,năm1941,bàđãđượcmổthùynão.Cuộcphẫuthuậtđãhủyhoạibà.Bàbịtrảvềgiađình,sốngnốtquãngđờicònlạitrongtậtnguyền.KhiJoe,Jr.bịgiết,ngườitađãthànhlậpmộtquỹtưởngnhớông,trongđóchịgáicủaJack,EuniceKennedyShrivertrởthànhngườiđứngđầulàmviệcrấthiệuquả.Quỹnàyđãchikhoảng1,5triệuđô-lahàngnămchochươngtrìnhgiúpđỡnhữngngườibịbệnhchậmpháttriểntrínão.BàShriver,đượccholàngườicókhảnăngnhấttronggiađìnhKennedy,đãkhônggiấugiếmviệccoichiếndịchtranhcửTổngthốngcủaJacklàmộtvậnmayhiếmcóđốivớisựnghiệpcủabà.DướisựthúcgiụccủaShriver,banđầuKennedythiếtlậpmộtủybanđiềutravềphươngthứcchữatrịvàngănchặnbệnhchậmpháttriểntrítuệ.Sauđó,ngaykhidựluậtnàybắtđầuđượcchuyểnquachoQuốchội(QuốchộixemxétvàphêduyệtdựluậtnàylàdoKennedyđãgửimộtthôngđiệpđặcbiệtđếncơquanquyềnlựcnàyvàongày27tháng2năm1962),ôngđãtỏrõsựủnghộtrongmọidịpcóthể.KennedyđồngývớitấtcảnhữngđiềumàbàchịShriveryêucầuvàQuốchộithấyrằngkhôngthểchốnglạibànêndựluậtđãđượcthôngqua.Họđãlàmmộtcuộccáchmạngtrongviệccứuchữachonhữngbệnhnhânbịchậmpháttriển

trínãotrênkhắpnướcMỹ.Nhưngcũnggiốngnhưtấtcảnhữngluậtkhác,cáchậuquảcủanórấtkhácnhau:tốt,xấu,khôngkhácbiệtvàkhôngthểthấytrước.Vídụ,dựluậtcuốicùngmàKennedyđãphêchuẩnđểthànhluậtnhằm“xâydựngcáccơsởchữatrịbệnhchậmpháttriểntrínãovàcáctrungtâmtâmthầncôngcộng”.Ôngrấtnhiệttìnhkhigiớithiệuvềdựluậtnày.Ôngnói:“ĐâylànỗlựcđángkểnhấtcủaQuốchộitronglĩnhvựcnày.Tôinghĩrằngtrongcácnămtới,nhữngngườiliênquansẽnhậnrarằng,khôngcónhiềuviệchọđãlàmkhiđươngchứclạicótácđộngkéodàitớiphúclợivàniềmhạnhphúcchoconngườinhưviệcnày”.Thựctế,dựluậtnàybảotrợchonhữngnghiêncứuvềnguyênnhâncủasựchậmpháttriểntrítuệvàsinhnon.Đồngthờinócũnghứahẹnđàotạothêmytávàmởthêmnhiềutrungtâmchữabệnh.“Trongmộthoặchaithếkỷ,sốlượngbệnhnhânởcácbệnhviệntâmthầncóthểgiảmđến50%hoặchơnnữa”.Điềuđóthậttuyệtvời.Đángtiếc,nhưThượngnghịsĩDanielPatrickMoynihan(mộttrongnhữngtácgiảcủa

chươngtrìnhnày)đãchỉralà30nămsaulàmọiviệckhôngđượcnhưmongđợi.Ngườitađãtiếnhànhnghiêncứuvàcảitiếnhệthốngchữabệnhnhưngmặcdùcácbệnhviệntâmthầncôngcộngđãđượcđưavàosửdụng,chỉriêngbangNewYorksốlượngngườibệnhđãgiảmtớihơn90%vàonăm1995,cáctrungtâmytếcộngđồngkhôngđượcxâydựngđầyđủ.Bệnhnhânchỉđơngiảnđượcchuyểntừcácviệncôngtớicácviệntư,nơikhônghềcóbấtkỳsựcảitiến

nào.Đólàmộtchuyệnđángbuồn.Nóphảnánhhạnchếtrongtầmnhìncủaconngườivàcuộccảicáchtựdonhữngnăm1960.NhưngKennedyítkhibịkhiểntráchvìtừbỏcamkếtcủanướcMỹtrongviệcgiảiquyếtnhữngđiểmyếu.Chịgáiôngvàôngđãrấtnghiêmtúc,đãlàmđượcnhiềuhơncảnhữnggìcóthểnóivềnhữngngườiđượcbổnhiệmvàoQuốchộingàynay.NhiệmkỳcủaKennedyđầyvinhdựvàmangđậmcátínhcủaông.Ôngrấtthíchtrẻem.CónhữngbứcảnhchothấyôngchàomừngmộtcậubétậtnguyềnởNhàTrắngtrongtuầnlễdànhchongườichậmpháttriểntrítuệ.Sứckhỏetrẻemlàmộttrongnhữngvấnđềinđậmtrongtâmtríôngquasựtrảinghiệmcánhân.KhiônghỏibàShrivertạisaomộtviệnnghiêncứusứckhỏetrẻemlạicầnthiết(ôngđangcórắcrốitrongvấnđềvềngânsách),bàtrảlời:“Contraicủaemthìsao?Cólẽemsẽkhôngmấtcontraimìnhnếuchúngtabiếtnhiềuhơnvềvấnđềsinhnon”,vàônghiểuđiềubàmuốnnói.Tháng8năm1963,JacquelineKennedyđãsinhnonmộtcontrai,chỉkịpđượcđặttênthánhlàPatrickBouvierKennedy,cậubéđãmấtsaukhisinh40giờvìcănbệnh“màngtrongsuốt”đểlạinỗiđauđớnchogiađình.Vìthế,Kennedyđãtậptrungquyếtliệtvàodựluậtnày.Nhữnggiaithoạikhácvềtháiđộcủaôngtrongvấnđềlậpphápcólẽtậptrungvàodanh

tiếngvềvẻhàophóngquýtộc−ngườicàngquyềncaochứctrọngcànggánhtráchnhiệmnặngnề.Cơnđộtquỵcủachaôngnăm1961làmộtthảmhọavàgiađìnhôngphảigánhchịunhữnghóađơnchămsócsứckhỏevàytếvớisốtiềnkhổnglồđểnuôidưỡngôngsuốtquãngđờicònlại.ĐốivớimộtgiađìnhgiàucónhưgiađìnhKennedythìviệcchitrảchocáchóađơnđókhôngmấykhókhănnhưngKennedyhiểurằngđốivớihầuhếtcácgiađình,khôngphảilàtriệuphú,thìgánhnặngnàythậtquásức.Nócủngcốquyếttâmthiếtlậpmộthệthốngbảohiểmytếtoànliênbang(“Chămsócytế”)

củaông.DùsaothìđâycũngđãlàmộtphầntrongchươngtrìnhcủaĐảngDânchủtừnăm1945.KhiKennedycònsống,Quốchộiđãkhôngphêchuẩndựluậtnàyvàthựctếnóchỉđượcphêchuẩnsaucuộcbầucửnăm1964.NhưngsựgắnbócủaTổngthốngvớidựluậtđóđãxếploạivàtăngcườngvịtrícủaôngvàđảngcủaôngtrongđờisốngngườiMỹvàtạođiềukiệnchoLyndonJohnsongiànhchiếnthắnglẫylừng.XuyênsuốttấtcảcácbàithuyếttrìnhtrướccôngchúngcủaKennedylàniềmtinmạnhmẽvàokhảnăngvàkhátvọnggiáodụccôngchúngcửtriMỹ.Ôngkhôngbaogiờmệtmỏitrongviệcđặtrachohọnhữngvấnđềgiốngnhau,lặpđilặplạichođếnkhithuyếtphụcđượchọ.Vídụ,liênquanđếnbệnhchậmpháttriểntrínão,Tổngthốngđãđưarabahoặcbốnđiểmđơngiản:trongkhiởThụySĩchỉ1%dânsốbịchậmpháttriểntrítuệthìởMỹlà3%.Sựkhácbiệtnàyđãchứngminhmộtthựctếlà,khảnăngcảitiếncănbệnhlàcóthểvàviệcngừabệnhtạoraýnghĩakinhtếhơnbởichiphíchữabệnhchậmpháttriểntrínãođắthơnchiphídànhchocácchươngtrìnhphòngchốngcănbệnhnày.VànhữngtiếnbộkhoahọcdoQuỹKennedytàitrợcóthểtạorasựkhácbiệttolớn.Đãnhiềulần,ônglặpđilặplạicâuchuyệnôngđãđượcnghetừhaicôbélàhaichịemruộtđếnthămNhàTrắng.Côchịbịbệnhchậmpháttriển,trongkhicôemthìkhông,mặcdùkhisinhracảhaiđềumắcbệnh.Nguyênnhânlàngườitađãtáchhaichịemtronghainămtừkhisinhvàcácnhàkhoahọcđãkhámphárằngnhữngthayđổitrongchếđộănkiêngđãcứugiúpcôem.Bằngcáchnày,Kennedyhyvọngđưađếnchomọingườikhảnăngvàsauđólàkhátvọnghànhđộng.HoặcnếukhôngphảilànhândânthìQuốchộisẽphảihànhđộng.ĐâylàmộtcáchgiảiquyếtđiểnhìnhcủaKennedy.Trongkhiđó,hàngngàyKennedyvẫnphảigiảiquyếtcôngviệcvớihaiviện.HạviệncóvẻcứngđầuhơnmặcdùcáichếtcủaChủtịchRayburnvàomùathunăm1961phảilàmấtmátquálớnnhưngườitalosợ.VịtríchủtịchcủaRayburnđượcPhóChủtịch,JohnMcCormack,nghịsĩcủabangMassachusetts,kếnhiệm.GiađìnhKennedyvàgiađìnhMcCormackluônđốiđịchnhauởBoston.Năm1962,contraicủavịtânchủtịchHạviện,Eddy,đãthamgiahộinghịđềcửứngcửviênĐảngDânchủnhưmộtứngcửviênchochiếcghếThượngnghịsĩ,vịtríJackKennedyđãtừnggiữ.Teddy,emtraiútcủaKennedy,cũnglàmộtứngcửviênvàđãđánhbạiMcCormacktrướckhiđitớichiếnthắngvangdộitrongcuộctổngtuyểncử.SựkiệnnàycólẽtạorahiềmkhíchgiữaTổngthốngvàchủtịchHạviện(JackđãrấtbănkhoănxemcónênđểchoTeddypháttriển)nhưngthựctếdườngnhưchưacónguyhại.McCormackvànhómcủaôngta(CarlAlbertcủabangOklahomavàHaleBoggscủabangLouisiana)làmviệctrungthànhvàhiệuquảvớiO’Brientừđầuđếncuối.Tấtcảđềuđồngýrằng,bímậtcủatiếntrìnhnằmởcáccửtricủaĐảngDânchủởmiềnNam.VìđạidiệncủaHạ

việnđượcphântheodânsốchứkhôngtheobangnêncáccửtricủaĐảngDânchủởmiềnBắcvàvùngđôthịởHạviệnquantrọnghơnnhữngngườiDânchủởThượngviện.SựủnghộcủahọđánggiávớiTổngthống,nhưngkhôngphảitrongnăm1961haynăm1963

họcóthểgiànhđượcđasốghếởQuốchội.O’BrienđãsắpđặtđểtheođuổinhữngngườimiềnNamítcứngđầunhất.Họchỉchoôngtaranhgiớicầnthiếtđểchiếnthắng,dùlàbénhỏ.ỦybanLuậtphápcóthểbịchếngự(dùđôikhinóvẫncóthểphảnứnglại)nhưngđóvẫnlàmộtủybancủaQuốchội.Chủtịchủybannày,ôngWilburMills,ngườicủabangArkansas,làmộtnhânvậtđầyquyềnlực.BấtcứcuộckiểmtrathườnglệnàovềcácquanđiểmchínhtrịdoO’Brienđềxuất(vídụnhưcuộckiểmtravềChămsócytế)đềuvấpphảicâuhỏi:“ĐiềunàysẽảnhhưởngthếnàođếnWilbur?”.Ôngtabiếtquyềnlựcnằmởđâuvàkhôngchegiấurằngmìnhsẵnsàngbỏrơinhữngngườithuộccácđảngpháitựdotronghoạnnạn,khókhănchodùhọcóthểcóýnghĩađốivớicácdựluậtcủaTổngthống.ÔngđãquáthànhcôngvàtinrằngcuốicùngcũngcóthểphávỡđượcliênminhcủaĐảngDânchủởmiềnNam:đếnmùathunăm1963,ítnhấtmộtnửangườicủaĐảngDânchủởmiềnNamđượcbỏphiếuthườngxuyên.HạviệnchưabaogiờlàmộtcơquantựdodướithờiKennedynhưngđãtrởthànhmộtcơquanmàKennedycóthểkiểmsoát.Thượngviệnlạikhákhácbiệt.NónhỏhơnHạviện,cácThượngnghịsĩđượcbầucửtheo

nhiệmkỳ6năm(ởHạviệnlà2năm)vànhữngngườicủaĐảngDânchủtrongthờikỳKennedycótới65-67ghế,trongkhiĐảngCộnghòachỉcó33-35ghế.Tấtcảđiềuđókhiếnchosựhợptácnàyđượcbảovệdễdàng.Nhưngvềmặtdânsố,miềnNamvàmiềnTây(cũnglàvùngbảothủ)cónhiềuđạidiện.Đâychínhlàtrụcộtcủaliênminhbảothủ.NóđượccủngcốthêmbằngnguyêntắccủaThượngviện,cónghĩalàmộtnhómThượngnghịsĩcóthểkhiếnchomộtdựluậtkhôngđượcphêchuẩnvàbịkhaitử,trừphi2/3Thượngnghịsĩbỏphiếuđồngýbiểuquyết−kếtthúctranhcãi.NhưngKennedyhiểurõThượngviện.Hơnthế,ôngcòncócáccốvấntàigiỏi,thậmchícòngiỏihơnông(dùLyndonJohnsonkhôngthườngxuyêntưvấn)vàtrướcđórấtlâu,ôngđãpháthiệnrachìakhóathúcđẩytiếntrình.KennedyđãkínđáosắpđặtvụthaythếliênminhbềnvữnggiữađảngviênĐảngCộnghòavàđảngviênĐảngDânchủởmiềnNambằngmộtliênminhtạmthờigiữađảngviênĐảngCộnghòavàđảngviênĐảngDânchủởmiềnBắc.Đầunhữngnăm1960,ĐảngCộnghòacólẽcũngphứctạpnhưđãtừngvậykểtừvụchiarẽto

lớnnăm1912.Nổilênởcánhhữulànhữngngườibảothủ,sauđóliênkếtvớiThượngnghịsĩBarryGoldwatercủabangArizona.Chiếmvịtríthượngphongởcánhtả(chođếnkhiThịtrưởngNewYorkNelsonRockefellerđánhmấtcơhộitrongcuộcbầucửTổngthống)làngườicủaĐảngCộnghòaởbangNewYork.ĐứnggiữalànhữngngườiDânchủphatạpcủatrungtâmmiềnTây,đạidiệnchorấtnhiềuvấnđềtừlợiíchkinhdoanhcủaChicagođếnchủnghĩabiệtlậpđangđượcxâydựngởvùngnôngthônIowa.ỞThượngviện,đasốquânđộihỗntạpđitheovịthủlĩnhlàThượngnghịsĩEverettDirksencủabangIllinois.Dirksencóthểthườngxuyênchuyểngiao20phiếuhoặchơn.NhữngphiếubầuđóbổsungvàoláphiếucủacácThượngnghịsĩĐảngDânchủtrunglậpvàtựdosẽtạorađasốphiếuởThượngviện.Kennedykhôngngờliênminhnàylạithườngxuyêntựthểhiệnmình(ôngthườngdựavàoO’BrienđểgiớithiệunhữngngườimiềnNamnhưôngđãlàmởHạviện)nhưngnórấtcầnthiếtchoôngtrongcácsựkiệntrọngđại.ChonêntựôngđảmđươngnhiệmvụgiáohuấnDirksen.JackvàBobbycũngđãcốgắng“vevãn”J.EdgarHoover,thủlĩnhcứngrắncủaCụcĐiềutraLiênbang(FBI)nhưngkhôngthànhcông.Dirksenlàmụctiêudễhơnnhiều.ÔngđạidiệnchomộtbangrộngvớinguồnlợilớntừcôngnghiệpvàđôthịnênkhôngthểđiquáxanhữnggìmàChicagocần.Thêmvàođó,ChicagobịliênminhcủanhữngtậpđoànlớnvàcỗmáycủaĐảngDânchủkiểmsoát.QuanđiểmchínhtrịvàkinhtếcủaDirksenrấtbảothủnhưngôngkhôngphảilàngườikhôngbiếtđiều,khôngthôngminhhaykhôngyêunước.Vớisứchấpdẫncánhânđángkể,ôngcómốiquanhệrấttốtvớiJackKennedy.Cuốicùng,làlãnhđạocủaphethiểusố,DirksenbiếtrằngchỉquasựhợptácvớiNhàTrắngthìôngmớicóthểhyvọngcóảnhhưởnghơn(điềuđóchưađủđểôngdừnglạimọiviệc).RõràngôngmuốnTổngthốngsẽlàngườicủaĐảngCộnghòanhưngđiềuđóđãkhôngxảyravàKennedyđãlàmtốtcôngviệccủamình.DirksentrởthànhkháchmờithườngxuyêncủaNhàTrắng.

KennedychưabaogiờcôngkhaihoặcgiảithíchvềmốiquanhệcủaôngvớiDirksenvìlosợnósẽmanglạirắcrối.Nhưngnhữngbiểulộcủanókhôngthểkhônggâychúý.LấyvídụtrongcuộcbầucửQuốchộinăm1962,KennedyđãtíchcựcthamgiachiếndịchcổđộngchocácứngcửviênĐảngDânchủ.Ởbấtcứnơinàoôngđến,KennedyđềuphátbiểurằngmặttrậnmớicầnnhiềunghịsĩcủaĐảngDânchủ.NhưngôngđãthấtbạitrongviệcxácđịnhđịchthủcủaDirksentrongcuộcchạyđuaghếThượngnghịsĩbangIllinois(Dirksenđãthắngtrongcuộcđuanày).Cùngnămđó,TổngthốngđãcómộtthỏathuậnvớiDirksenvàchínhthỏathuậnnàyđãsuýtlàmhỏngdựluậtvềthuốccủaThượngnghịsĩKefauvervàđãtướcđoạtcơchếquảnlýgiácả.NhữngthủđoạnnàythậtsựkhóhiểuvớinhữngđầuóctrongsángnhưngđốivớiTổngthống,sựcộngtáccủaDirksenđánggiáhơnnhiềusovớithànhcôngcủacửtriĐảngDânchủ.Việctínhtoánnàyđãmanglạikếtquảtolớn.DùđólàHiệpướcCấmthửvũkhíhạtnhân

năm1963(hiệpướcnàycầntới2/3sốphiếuủnghộcủacácThượngnghịsĩđểđượcphêchuẩnthôngqua)hoặcLuậtDânquyềnnăm1964(luậtnàyđượcthôngquasaukhiKennedyquađời,nhưngnólàcủaông,theonhữngchiếnlượcmàôngvạchra)Dirksenđềuthôngqua.Tiếntrìnhnàybaogồmcảhaimặtchovànhận.Vềmặtluậtpháp:nóđượcQuốchộithôngquavớinỗlựccủaKennedyvàđằngsaulàJohnson,ngườiítkhilàmnhữnggìmàquyềnhànhphápmuốnvàđôikhimạnhbạothayđổinguyênbảnNhàTrắng.Nhưngsựthayđổinàykhônghợppháp.Dùsaođócũnglàchủnghĩatựdothọcmạch,thứ

chủnghĩađãtừchốiquyềncủaQuốchộiđónggópvàoquátrìnhcảicáchvàxâydựngluậtmớiphùhợpvớivaitròvànhiệmvụcủanó.Cuốicùng,Quốchộicũnglàmcôngviệchợphiếnlàsoạnthảovàthôngqualuật.Nócũnglàmộtcơquankhởiđầucủahầuhếtnhữngcảicáchmàcuốicùngtrởthànhcácđạoluật.TổngthốnglàngườitrànđầynhiệthuyếthơnlàsángtạovàtrừkhicómộtnhânvậtxuấtchúngcóthểlãnhđạoQuốchộinhưLyndonJohnsontừnăm1955đến1960(điềuítkhixảyra),thìcôngviệcchínhcủaKennedyvẫnlàtìmkiếmsựnhânnhượngcủaQuốchội.Đóchínhlàyếutốcầnthiếtđểmộtdựluậtđượcbanhành.Tuynhiên,chínhquyềnkhôngchỉcómìnhôngvàKennedycũngkhôngthểkhiếnQuốchộiphảihoànthànhcôngviệcchỉđểônghàilòng.NhữngcăngthẳngcánhânvàhệthốngcáccơquanởQuốchội(nơithườngtậptrungnhững

conngườicóđầuóchãohuyềnvàkhóuốnnắn)cólẽphùhợpvớicácnghĩavụphứctạpcủariêngTổngthống.ĐóchắcchắnlàlờigiảithíchchosựthấtbạikhôngthểphủnhậncủaKennedyởQuốchội.ThànhcôngcủaKennedyvớitưcáchmộtnhàlậpphápđượcgiảithích−theoquanđiểmđasố−làvìôngđãchọnđượccáchđiđúng:nhữnggìôngcầnlànhữnggìnướcMỹcầnvàđangmongđợi(điềunàylàthựctế,kểcảnhữngchiếndịchhoàntoànmangtínhhàohiệpnhư:quyếttâmcủaôngvềvấnđềsứckhỏetinhthần).NướcMỹmuốncảithiệngiáodục,bấtkểởtrườngtiểuhọchaytrunghọc,caođẳnghayđạihọc.KennedyrấtchúýđếnvấnđềgiáodụcvàmuốnđưadựluậtvềgiáodụcratrướccácphiênhọpQuốchội.NhưngKennedykhôngcảntrởđiềuđóbởiđặctrưngtôngiáocủaôngvànhữngcamkếtôngđãhứakhitranhcử.TạiHouston,KennedyđãnóivớicácbộtrưởngrằngôngtinvàonướcMỹ,nơinhàthờvànhànướccósựchiarẽrõrệt,vànướcMỹcủanhữngngườitheođạoTinLànhchắcchắnsẽgiúpđỡôngthựchiệnđiềuđó.NhưôngđãnhấnmạnhvớiSorensen,bàikiểmtrathậtsựkhôngphảilàcuộctranhcửmàlàchínhphủcủaông.NếuôngchứngminhbằnghànhđộngrằngmộtTổngthốngtheođạoThiênChúakhôngphảilàcôngcụcủađạoThiênChúathìvấnđềtôngiáosẽvĩnhviễnkhôngcòntồntại.Nếukhông,kếtquảsẽngượclại.ÔngđãđúngvàcâuchuyệncảicáchgiáodụctrongnhiệmkỳTổngthốngcủaônglàmộtminhchứngchođiềuđó.Kennedycamkếtthựchiệnchươngtrìnhgiáodụcmàôngđãtuyênbốtrongchiếndịch

tranhcửnăm1960.Tỷlệsinhtrêntoànquốcđãtănglênkểtừnăm1945,nhưngkhôngcósựđầutưnàochohệthốngcáctrườnghọccôngtrongthờikỳkhủnghoảngvàtrongChiếntranhthếgiớithứhai.Lúcđó,khôngđủgiáoviênvàtrườnghọcchohàngtriệutrẻem.Lươngchogiáoviêncũngthấpnhưtrìnhđộcủahọ.Cáctrườnghọcbịhưhỏng.Thêmvàođó,vìsựbùngnổsinhđẻ,“mộtlànsóngthậtsựcủacácsinhviêntiếnvềcáctrườngđạihọc”,mặcdùrấtnhiềusinhviênkhôngthểchitrảviệchọcđạihọcvàhầuhếtcáctrườngđạihọcvàcaođẳngkhôngthểgiảiquyếthếtsốsinhviênnày.Kennedybiếtrấtrõnhữngconsốlàmnảnlòngđó:Chỉ6trên10họcsinhlớp5cóthểtốtnghiệptrunghọcvàchỉ9trên16họcsinhtốtnghiệp

trunghọccóthểvàođạihọc.MộttriệuthanhniênMỹthấthọcvàthấtnghiệp.Tỷlệhọcsinhbỏhọcnửachừngcaohơnnhiềusovớitỷlệngườithấtnghiệpvàcóthunhậprấtthấp.Chỉnhữngkẻphảnđộngnhấtmớitinrằngchínhquyềnliênbangkhônglàmgìđểchấmdứt

cuộckhủnghoảngnàymàđẩytráchnhiệmđóchochínhquyềncácbang:thậmchíThượngnghịsĩTaftđãtừbỏchứcvụrấtlâutrướccáichếtcủaKennedy.Kennedychưabaogiờtinnhưvậy.TheoSorensen,cũngkhôngngạcnhiênkhi1/3chươngtrìnhchủđạocủaKennedynhằmtạoramộtvàimẫuhìnhvềnhântốtrungtâmcủagiáodục.CũngkhôngngạcnhiênkhimộtdựluậtđượcchúýnhấtcủaôngtrongnhữngngàythángđầutiênởNhàTrắnglàdựluậtđưacácnguồnlựccủachínhquyềnliênbangtớicứutrợchínhquyềncácbangkhichínhquyềncácbangkhôngthểdựavàotiềnthuếđểchitrảchogiáodục.Thậmchítrướckhinhậmchức,Kennedybiếtrằngôngđangvướngvàorắcrối:Hồngygiáo

chủSpellmancủabangNewYork,mộtgiámmụcnổitiếngbầntiện,đãcôngkíchdữdộibáocáocủađơnvịchuyêntráchvềgiáodụcdoKennedychỉđịnh(Theomộtsốngườithìnêngọinhữngđơnvịđặcbiệtnàylàủyban.SựrađờicủachúngxuấtpháttừnhucầucủacuộcbầucửTổngthống,nhằmgiúpKennedychuẩnbịcôngviệccủachínhquyền.Cókhoảnghơn10đơnvịnhưvậy).Điềukhókhănlàmộtnửatrongsố10triệutrẻemtheođạoThiênChúacủanướcMỹđihọcởcáctrườngcôngvàđượchưởnglợitrựctiếptừbấtcứkhoảntiềnnàochichocáctrường,mộtnửacònlạikhôngđượchưởng.NửacònlạinàygồmnhữngtrẻemhọcởcáctrườngdonhàthờđạoThiênChúaquảnlý.Nhữngtrườngnày,theogiảithíchcủaTòaántốicaoQuốchội,khôngđượchỗtrợtừnguồnthuthuếvìđiềuđócóthểviphạmLuậtsửađổithứnhất.Làngườithựctế,KennedykhôngbịsứcnặngcủaHiếnphápđedọa.Ôngbiếtcóthểbỏquađiềunàynhưngôngcũngbiếtrằng,ông−mộtTổngthốngtheođạoThiênChúađầutiên−đangbịtheodõibằngnhữngánhmắtđầyghentị,phảiđốimặtvớinó:“Eisenhowercóthểgiảiquyếttoànbộvấnđềnàynhưngtôithìkhôngthể”.Dođó,dựluậtcủaôngvềvấnđềtàitrợchotrườnghọcđãloạitrừcáctrườngtrunghọcdonhàthờquảnlý,vàvìthếcơnphẫnnộcủanhàthờđạoThiênChúađãđổlênđầuông.CảThượngviệnlẫnHạviệnđềubiếtrấtrõsứcmạnhcủacácquanđiểmđạoThiênChúa.Thôngđiệplà:khôngcótiềnchochúngtôithìcũngkhôngcótiềnchongườikhác.KennedychưabaogiờcónhiềurắcrốivớiThượngviệnvềvấnđềnày.Cácbangquálớn,cóđặcđiểmkhácnhauvàtronghầuhếtcácvấnđềkhôngmộtbangnàocóđủquyềnhànhyêucầumộtThượngnghịsĩphảilàmgì.Thayvàođó,họchỉcóthểgâyáplựclênThượngviện.Dođó,mộtThượngnghịsĩphảitìmkiếmvịtrítrunggian.Vìthế,trongvấnđềgiáodục,KennedyluôncóđasốủnghộởThượngviện.CòntạiHạviện,vấnđềcóvẻphứctạphơnnhiều.KhókhănkhôngchỉởchỗngườicủaĐảngDânchủtheođạoThiênChúachiếmsốđôngmàcònnhiềuvấnđềphátsinhtừcácthànhphốcóđôngđảongườitheođạoThiênChúa.ThậmchíđiềuđócũngchưaphảilàvấnđềnhưngĐảngCộnghòarấtvuimừnglợidụngsựchiarẽtrongnộibộcủaĐảngDânChủ:họthốngnhấtbỏphiếuchốnglạidựluậtcủaKennedy.Vàlẩnkhuấtđâuđólàcácvấnđềvềchủngtộc.NgườicủaĐảngDânchủbảothủởmiềnNamchốnglạisựcanthiệpcủachínhquyềnliênbangvàovấnđềgiáodụcbởihọtin(điềunàycũngkháđúng)điềuđósẽdẫnđếnsựcanthiệpvàovấnđềphânbiệtchủngtộctrongcáctrườnghọctạiđây.ÁplựchànhchínhđãsuyyếuhẳntừkhiTổngthốngnắmquyềnkiểmsoátsựphânbiệttrên.CácvấnđềnàyđượcchỉrakhiỦybanLuậtphápđượctáicơcấubỏphiếuvềviệccónênđưadựluậtratrướcQuốchộikhông.ChínhquyềnkhôngthểnhânnhượngvônguyêntắcnhữngngườitheođạoThiênChúamà

khônglàmnhữngngườitheođạoTinLànhgiậndữvàngượclại.ChonênđạidiệncủathànhphốNewYork,JamesDelaney,mộtngườitheođạoThiênChúavàlàthànhviêncủaĐảngDânchủ,đãủnghộchoJudgeSmithvàĐảngCộnghòanhằmgiếtchếtdựluậtnày,bấtchấplờicầuxincủaLarryO’Brien.Dựluậtnàybịkhaitửvàonăm1961,nhưngvàonăm1962KennedylạitrìnhlênQuốchộidướihìnhthứckiênquyếthơn.Tuythế,cũngnhưtrước,lầnnàydựluậtlạibịđánhbại,thậmchícònthảmhạihơntrước.Đặcbiệt,HiệphộiGiáodụcQuốcgiachocácgiáoviênbàytỏýkiến,cũnggâyáplựckhôngnhỏchốnglạidựluậttàitrợchogiáodụcđạihọc.Điềuđóchothấy,rõrànglàvềmặtbằngchungthìtiềncủadânkhôngnêntrợcấpchocáctrườngtưnhưtrườngHarvardhaytrườngcủanhàthờNotreDame.Kennedyđãgiậnsôilênvìvấnđềnày.CảBộtrưởngGiáodụcAbrahamRibicoffvàỦyviênHộiđồngGiáodụcđềutừchức,

kếtthúcthấtbạicủasựlãnhđạokhônghiệuquảcủachínhquyền.TrướckhitừchứcđểtranhcửvàoThượngviện,Ribicoffđãrênrỉ:“Khôngcósựcamkếtđầy

đủnàochonềngiáodụcởđấtnướcnày”.NhưngKennedykhôngchấpnhậnsựthậtđóvànăm1963,ôngđệtrìnhlênQuốchộimộtdựluậtgiáodụckháctrongđóôngđãcóhaiđiểmnhânnhượngtrướcnhữngngườiđốilập:ôngđãtăngthờihạnchokếhoạchcủamìnhđểhỗtrợcáctrườngvàcungcấphọcbổngchocácsinhviêncónhucầu.Dựluậtnăm1963củaôngchỉliênquantớicáctrườngđạihọc.NóđãđượcQuốchộithôngquavàcóhiệulựctrướcmùaGiángSinh.Tấtcảcácbênđềukháxấuhổvớibảnthânvàcuộckhủnghoảngvềgiáodụclâmvàotìnhtrạngtồitệhơnbaogiờhết.NhữngngườitheođạoThiênChúađãrútlạisựchốngđốibởicáctrườnghọcdohọquảnlýđềunằmtrongdiệnđượctàitrợtheodựluậtnày.WayneMorseđãkhônngoannétránhsựđedọacủanhữngngườiphảnđốiởmiềnNam.NhưTổngthốngJohnsonđãnhấnmạnh,dựluậtđượcthôngquaphầnlớnlàdocôngsứccủa

TổngthốngKennedy.NhưngcũngchínhdựluậtđãkhiếnKennedyphảichếtvàtrongcuộcbầucửnăm1964,ĐảngDânchủgiànhđược37ghếởHạviện.LợithếđóđãmanglạithuậnlợichoviệctàitrợchocáctrườnghọccủaMỹ,điềuKennedythựctâmmongmuốn.NhữngmốitươngquancủaQuốchộivớibấtcứđánhgiánàovềkhảnănglãnhđạođấtnước

củaTổngthốngtuyệtnhiênkhôngphảilàtoànbộvấnđề.KhôngTổngthốngnàocóthểquênđượcthờiđiểmmàđốivớingườidânMỹ,Washingtonlàmộtnơimênhmôngnhưngbíẩn.KhôngTổngthốngnàocóthểhyvọnglàmhàilòngmọingườidântrongmọithờiđiểmhoặcđồngthờilàmhàilòngtấtcảcácmốiquantâm.Thựctế,mộtsốTổngthốngthànhcôngvìđãchỉđúngkẻthùvàchiếnđấuvớichúng.NhưngmộtchínhphủtốtcủanướcMỹđòihỏimộtTổngthốnghiệnđạiphảilàmviệchướngtớisựổnđịnhtrongmốiquanhệvớinhàthờ,trongsựhợptácvớicáccơquanlớncủabang.Chắcchắnrằng,đểhiểuKennedy,chúngtacầnxemxétthànhtíchcủaôngtrongtấtcảcácvấnđềđóvàcũngphảixemxétôngđãxoayxởnhưthếnàođểchiếnthắngvàgiữđượcniềmtincủacáccửtri.Cólẽđốitáckhókhănnhấtcủaônglàcộngđồngdoanhnghiệp.Ởđâycómộtphầntrách

nhiệmtrongtruyềnthốngcủaĐảngDânchủ.GiớichópbukinhdoanhMỹchưabaogiờsẵnlòngnhậntráchnhiệmvềcuộckhủnghoảngnăm1929vàhậuquảcủacuộcĐạisuythoái.TrongthờigianTrumanvàRooseveltcầmquyền,hàngtồnkhocủacácdoanhnghiệpthuộcĐảngDânchủlànguyênnhâncủacáccuộcphảnđốithườngxuyênchốnglạinhữngkẻgiàucóbấtlươngđãmanglạisựđaukhổchongườidânMỹ.Vàonhữngnăm1950,điềunàykhôngcòncóýnghĩa.Dùtốthayxấu,cáimàRooseveltgọilà“hệthốnglợinhuậnMỹ”vẫntồntại(mộtphầnbởinhữngchínhsáchcủariêngông),cáctậpđoàntrênđãlấylạitựtinvàphầnlớnảnhhưởngcủahọ.NhiệmvụcủachínhquyềnMỹgiờđâylàđảmbảochohệthốngđóhoạtđộngvàtạoralợinhuận.AdlaiStevensonlànhàlãnhđạođầutiêncủaĐảngDânchủđãcốgắngnốilạitìnhhữunghịvớicácthươnggialớn.VàkhôngcógìphảingạcnhiênkhiKennedy,vớisựnổitiếngcủangườichatrongtưcáchmộtthươnggia,đãđượcchuẩnbịđểtiếnmộtbướcđộtpháxahơn.MộttrongnhữngviệclàmđầutiêncủaôngtrongcươngvịTổngthốnglàcamđoanvề“niềmtinđầutư”lớndànhchocácdoanhnghiệp,hiệnđạihóanhàmáycủahọvàtiếnhànhnhữnghướngkinhdoanhmới.Chiphícóthểđượcđốichiếuvớithuế.ĐâylàmộttrongnhữngchươngtrìnhcủaKennedytrongnỗlựclàmchonềnkinhtếMỹcóthểcạnhtranhvớithịtrườngthếgiớivàônghyvọngcácthươngnhânsẽđánhgiácaonó.KhôngcómộtTổngthốngnàocủaĐảngCộnghòadámhiểnnhiênủnghộlợinhuậncủacácthươngnhânnhưthế.Chươngtrìnhnàybịphảnứngmiễncưỡng.Kennedycũngkhôngnêntrôngchờvàođiềugì

khác.Cácnhàtàichính,nhàcôngnghiệpvàthươngnhânMỹ,bấtchấpkỳvọngcủahọ,rấttòmòmộtcáchngungốcvềchínhtrị.Hầuhếthọkhábảothủ.Họđãphánxétmọiđiềuquahệtưtưởnglờmờ(đốivớihọ,hệtưtưởngthườnglànhữngthứvớvẩnmàtờWallStreetJournalvẫnđăngtảiđầutuần)vàlànhữngquantòaphánxétthiểncậnvềđộngcơvàhànhđộngcủanhữngngườikhác.Tinchắcvàotínhngaythẳngcũngnhưkhảnăngcủamình,họkhônghiểurằng,thờigianquađi,họđangdầntrởnênthamlamvàbắtđầuthamnhũng.Tựgiớikinhdoanhhiểurõnhữngvụviệccủamìnhnhưngkhôngdễdànghiểuđượccómột

thếgiớiởnơikhácnữa.Họđãsailầmkhilấymộtbộphậnđểhiểutổngthể.Họcũngđãsailầm

khiápdụngnhữngđịnhkiếnlỗithờichocácnguyêntắcchânchính.Điềuđócónghĩalàvàonăm1961,họnghingờKennedyvàphảnứngcủahọđốivớichươngtrìnhniềmtinchođầutưcủaônglàhỏihaivấnđề:tạisaoôngkhôngtạochohọthêmcơhộinữavàtạisaoônglạilàmtấtcảnhữngđiềuđó.HọkhôngthểtinmộtngườicủaĐảngDânchủsẽmanglạiđiềutốtđẹpchohọcũngnhưmộtngườicủaĐảngCộnghòasẽmanglạiđiềuxấuchohọ,dùrằnglờicảnhbáocủaTổngthốngEisenhowerchốnglại“tậpđoàncôngnghiệp−quânsự”làđiềuđángnhớnhấtmàôngtừngnóivàKennedy,vớiviệcgiảmthuếchocácdoanhnghiệp,rõràngđangtiếptụcpháttriểnxuhướngcủaEisenhowertrongcácchínhsách.Khôngphảimọidoanhnhânđềungungốcvàthựctếviệckinhdoanhtựnóđãbịphânchia:

vídụ,nguồnlợicủanhữngtậpđoànlớnvànhỏkhôngđồngnhấtvàmộtsốtưnhânhaycôngtyđãnhanhchóngtìmhiểuchínhsáchcủachínhquyền.NhưngnếuKennedyphảithiếtlậpmốiquanhệhữuhảovớicácdoanhnghiệp(ôngmuốnnólàthếkiềngbachânbaogồmcảnhữngtổchứclaođộng)thìôngphảilàmviệckhôngngừngnghỉvớisứcmạnhhơncảkhibìnhthường.Cuộckhủnghoảngxảyravàomùaxuânnăm1962trongngànhthépcủanướcMỹ.Chính

sáchkinhtếcủaKennedyhìnhthànhbởirấtnhiềumốibậntâmkhácnhau,trongđóquantrọngnhấtlàsựcânbằngcủacáncânthanhtoánvàsựcạnkiệtsốvàngdựtrữ.DướihệthốngBrettonWoods(53),đồngđô-lađãđượcổnđịnhgiábằngvàngvàlàmộttrongnhữngphươngthứcổnđịnhchínhcủathươngmạithếgiới.Khôngcóbấtlợinàotrongnăm1945khinướcMỹởvịtrívượttrộivềkinhtếsovớicácquốcgiakhácnhưngsựphụchồinhanhchóngởcácnềnkinhtếcủacácquốcgiakhácvàviệcphảidùngvàngchitrảtrongChiếntranhLạnhkhiếnchovịtrícủaMỹbịsuyyếuđángbáođộng.Kennedykhôngcóýđịnhcắtgiảmchidùngchoanninhquốcgia,trongđóđãbaogồmcảphầnviệntrợchonướcngoài(nhưviệntrợchoLiênminhvìSựtiếnbộ).Chiếnlượcthayđổicủaôngnhằmmụcđíchổnđịnhkinhtếtrongnướcbằngviệccắtgiảmchiphí,khôiphụclạisựcạnhtranhquốctếcủanướcMỹ.Tuynhiên,chínhsáchnàykhôngphảikhôngcóđiểmyếuvìnócũngđồngthờilàchínhsáchchốnglạmphát.Mộthậuquảmànóđểlại,màKennedyvàcácchuyêngiacốvấncủaôngphảiđểmắttới,làngànhthépvàviệcgiáthéptăngnhanhchóngđãđẩygiácảcácmặthàngkháctăngtheo.Thoảthuậnvềtănglươngbanămmộtlầntrongngànhnàyđượcđổimớivàonăm1962và

Kennedyđãsửdụngtấtcảảnhhưởngcủamìnhvớicáchiệphộinhằmgiữnhữngyêusáchvềlươngởmứctốithiểu.Đổilạinhữnghạnchếởbộphậnlaođộng,Kennedyhyvọngcáccôngtythéplớnvẫncóthểgiữnguyêngiáthéptrongkhigiácảnguyênvậtliệutăng.Tranhluậnchungđốivớigiảiphápnàylànósẽthúcđẩysựổnđịnhkinhtế.Dođó,giảipháptứcthờiđượcđưaralàgiữgiácảởmứcthấpnhằmkhuyếnkhíchcáchoạtđộngkinhtế.Càngbánđượcnhiềuthép,côngtysẽcàngthunhiềulợinhuận.RõràngđâylàchínhsáchcủachínhquyềnKennedy.Nóđượcthểhiệnrõtrongmộtthờigiandài.ChínhquyềntuyênbốHiệphộiCôngnhânngànhthép,đãchấpnhậngiớihạnlươngvàKennedytinrằngđãcóđượclờihứacủangười“quântử”.Vìthế,chínhsáchổnđịnhkinhtếmàôngđưarađượcthựcthi.Dođó,KennedyrấtbựcmìnhkhiChủtịchHiệphộithépcủaMỹRogerBlough,vàongày10tháng4năm1962(bốnngàysaukhilươngcủacôngnhânthépđượcấnđịnh),đãđếnNhàTrắngchobiếtsẽtănggiásảnphẩmthépdocôngtycủaôngtasảnxuấtthêm6đô-lamộttấn.Bloughkhôngcầnphảibaobiệnvì“Côngtythépcủaôngrấtlớnnênmớicóthểtănggiá,còncáccôngtykhácthìkhông”.Nhưngthéplàngànhcôngnghiệpquantrọngthốngtrịnềnkinhtếnênnếucôngtynàytănggiábánthìngaylậptứccáccôngtythépkháccũngsẽlàmđiềutươngtự.KennedydườngnhưkhôngphẫnnộkhingheyêucầunàymàchỉnóivớiBloughrằngôngtađangmắcsailầmkhiđềxuấtphươngántrên.Tuynhiên,ArthurGoldberg,BộtrưởngLaođộng,nhânvậtcótàingoạigiaovàđángtincậynhấttrongviệcđảmbảothựcthichínhsáchlươngcủaKennedyvớingànhthépđãthẳngthừngnóiđólàtròhaimang.Tổngthốngvàôngtaphảiđốiđầuvớisựphásảncủachínhsáchổnđịnhgiá−mộtmốiđedọamớiđốivớicáncânthanhtoáncủaMỹvàtệnhấtlàsựpháhủychínhquyềnTổngthống.NếungànhcôngnghiệpthépcủaMỹđượctựýhànhđộng,khôngtuânthủcácthỏaướcđãcamkếtvớichínhquyềnthìsẽkhôngcómộthiệphộihoặctậpđoànnàocoitrọngcáccamkếtvớiKennedynữa.ChonênngaykhiBloughvừarờiNhàTrắng,Kennedyđãsửdụngtoànbộquyềnlựccủa

Tổngthốngépôngtaphảinhượngbộ.Sauđó,Kennedyđãcómộtcâunóirấtnổitiếng:“Chatôiluônnóirằngcáccôngtythéplàđồchóđẻ,nhưngtôichưabaogiờtinlờiôngchođếnlúcnày”.RấtnhiềucuốnsáchvàbàibáođãchứngminhquyềnlựcbịgiớihạncủaTổngthốngMỹ.

CuộckhủnghoảngtrongngànhthépchothấygiớihạnđóphầnlớnbắtnguồntừnhữngnhucầuchínhtrịcủaTổngthốnghơnlàtừsựcăngthẳngtrườngphái.KennedybịđẩyvàotìnhthếbuộcphảiđánhbạiBlough.Ôngđãdùngtoànbộquyềnhànhtấncôngđốithủ.VũkhíchínhcủaKennedylàquyềnlựcthươngmạitrongtaychínhquyềnliênbang:ôngyêucầuBộNộivụvàcáccơquankháccủaliênbangchỉlàmviệcvớinhữngcôngtythépkhôngtheogươngBlough.KennedycũngkhuyếnkhíchcáctiểubanchốngđộcquyềncủaThượngviện(doEstesKefauverđứngđầu)tiếnhànhràsoátnhữngviphạmluậtphápcủangànhthép.BộtrưởngTưpháplạiépFBInớilỏngquyềnđiềutracủahọ.Quacácphươngtiệntruyềnthông,côngdânMỹđãđượcthôngbáovềcáchcưxửcủatậpđoànthéplớnnhấtnày.Sauhaingày,Bloughđãphảihủybỏviệctănggiámộtsốmặthàngthép.Tuynhiên,Kennedycũngphảitrảgiáchochiếnthắngnày.Bềngoài,chiếnthắngnàylàkếtquảcủasựthểhiệntuyệtđốiquyềnlựcTổngthốngnhưng

thựcchấtbêntrong,vấnđềkhôngnhưvậy.Kennedycólẽđãnhiềulầnđiđúnghướng.CónhữnglýdokinhtếhợplýđểchorằngviệctănggiáthépcủaBloughthậtsựsailầm.Dườngnhưôngtahànhđộngchỉđểlàmhàilòngcáccổđông.Dùsao,chínhquyềnliênbangcũngkhôngkhókhănnhiềutrongviệctìmranhữngcôngtythépkhôngtheogươngBlough:CáccôngtyInland,KaiservàArmcođềugiữnguyêngiá.NhưngcácdoanhnhânkhócóthểbịbuộctộilàđãxemhànhđộngcủaKennedychỉnhưmộtsựlàmmớimốiđedọacũcủaĐảngDânchủ,thểhiệntrongchínhsáchthuếcủaRooseveltvàchínhsáchtịchbiêncủaTrumanápdụngvớicácnhàmáythép.Mốiquanhệgiữachínhquyềnvàcáctậpđoànbỗngtrởnêntồitệnhấttronglịchsửngànhnày.ĐókhôngphảilànhữnggìKennedymuốnvàôngđãdànhnhiềuthờigiantrongnhiệmkỳcủamìnhkhôiphụclạimốiquanhệtrên.ThượngnghịsĩKefauverđãbịbỏrơitronglúcnguykhốnvàmọicơhộicóthểđềuđượcđưarađểnhấnmạnhrằngchínhquyềnkhôngbàitrừcácdoanhnghiệp.Sựđổvỡtrongthịtrườngchứngkhoánmộtthángsaukhidiễnracuộckhủnghoảngngànhthépkhiếnviệckhôiphụclạimốiquanhệgiữachínhquyềnvàcáctậpđoànsảnxuấtthépkhônghềdễdàng.TìnhhìnhdiễnbiếntheochiềuhướnglàTổngthốngphảichịutráchnhiệmtrongvấnđềnày.Nhưngđếnmùathu,Kennedyđãthànhcôngtrongviệclấylạiniềmtinbịđánhmất.Saukhichứngminhquyềnlựcvàsựquyếtđoáncủaôngđãhìnhthànhnênchínhsáchkinhtế,Kennedythoảimáiquảngbáthêmnữavềcáccamkếthợptácvớigiớidoanhnhân.Ngày7tháng6năm1962,ôngthôngbáokếhoạchcắtgiảmnhữngkhoảnthuếquantrọng.Ôngđãtínhtoánđúngvềviệchầuhếtmọingườiđềuhoannghênhdựluậtnày.Nócóthểchấmdứtnhữnghậuquảtaihạicủacuộckhủnghoảngthépvàsựsuythoáicủathịtrường.SauđóKennedyđãdẫngiảitriếtlýsâusắccủaôngvềquảnlýkinhtếtrongmộtbàiphátbiểuđángchúýnhất−bàidiễnvănđãđượcnhậnbằngdanhdựởĐạihọcYalengày11tháng6.Bàidiễnvănbắtđầuvớimộtcâuchuyệnvui(“Cólẽbâygiờngườitasẽnóirằngtôiđãcó

đượccảhaithứtốtnhấtthếgiới,giáodụccủaHarvardvàbằngcấpcủaYale”)nhưngnóđượcđánhgiáởmứcđộđiềmtĩnhvàđưalạicảmgiácrằnghuyềnthoạivànhữngđịnhkiếncũkhôngđượcphépngăncảnviệcgâysựchúývềmặtkỹthuậthơnlàvềmặttưtưởngvàbảnchấtcủacácvấnđềkinhtếmàmộtchínhphủhiệnđạiđangphảiđốimặt.Sựthậtđángtiếccủavấnđềlàcácngôntừhoamỹcủachúngtađãkhôngtheokịpvớitốcđộ

thayđổikinhtếvàxãhội.Cáccuộctranhđuachínhtrị,cáccuộcnóichuyệncôngkhaicủachúngta–ởnhữngvấnđềkinhtếvàđốinộihiệntại–ítkhiđềcậpđếnhoặckhôngliênquangìtớicácvấnđềthậtsựmànướcMỹđangphảiđốimặt.Cógiaithoạirằng,điềukhiếnKennedythậtsựlolắnglàviệcduytrìngânkhốquốcgiaởthế

cânbằng.Phầncắtgiảmthuếnhưdựđịnhcủaôngchắcchắnsẽlàmchongânkhốquốcgiathâmhụt.RấtnhiềucốvấncủaKennedychorằngnếuthâmhụtngânsáchkéodàithìtìnhhìnhsẽrấtkhảquan.Trongnhiềulĩnhvực,nhiệmvụcủaôngcóvẻdễdànghơnsovớiônghìnhdung.Ngânsáchquốcgiađãbịthâmhụttrongnhiềunăm,kểtừnăm1929,vàmặcdùQuốc

hội(cụthểlàPhòngThươngmạicủaQuốchội)vàtờWallStreetJournalvẫnlớntiếngvớinhữngngôntừcũ(tờbáonàyđãcómộtbàixãluậnphântíchmụcđíchchuyếnviếngthămĐạihọcYalecủaKennedy)nhưngkhôngcònaitinvàonhữngđiềuđónữa.NhưnhàlịchsửkinhtếHerbertSteinnhấnmạnh,cáckhoảnthâmhụttrongthờikỳĐạisuythoáivàChiếntranhthếgiớithứhaikhôngphảilàmốinguyhại:“Khôngaibịchếtvì’sétđánh’,đấtnướcnàyvẫnkhôngbịphásảntheobấtkỳnghĩanào”.Vàmọingườidânđềuủnghộýtưởngcắtgiảmthuế.Tuynhiên,khôngphảiKennedyhaybất

kỳaikhácbiếtrõvềtưtưởngcânbằngngânsáchkémnhưthếnàonênôngđãphảirấtdũngcảmkhicamkếtthựchiệnthâmhụttàichính.Nhưlệthường,việcnàyđòihỏikỹnăngvàlòngkiêntrìgiúpchodựluậtđượcQuốchộithôngqua.ĐólàmộtthànhcôngđíchthựccủaKennedy(chodùrấtnhiềungườichorằngchínhJohnsonmớilàngườilàmchodựluậtnàyđượcthôngquavàotháng2năm1964),nhưngýnghĩacủavấnđềcóvẻkhôngnhưngườitatrôngđợinếuđặtnótrongtriểnvọng30năm.Thànhcôngđógiốngnhưmộthuyềnthoạihơnlàsựthật.KhôngainghingờvềviệcthựchiệncắtgiảmthuếvàcáckhoảnthuếbắtđầutừthờiđiểmcuộcChiếntranhthếgiớithứhaivàchiếntranhTriềuTiênvẫnchiếmphầnlớntrongnguồnthucủanhànước.Nguồnthunàyítkhiđượcsửdụng,ngoạitrừđểtíchluỹchongânkhốvàchitrảchocáckhoảnnợquốcgia,chodùnhữngkhoảnnợđókhôngcầnphảitrảgấp,nhưKennedyđãchỉratrongbàiphátbiểutạiĐạihọcYale:nợquốcgiachỉtăng8%kểtừnăm1945,trongkhinợtưnhânđãlêntới305%,nợcủaliênbangvàchínhquyềncácbanglà378%.Sựthậtlàngânkhốquốcgiacólẽvàcóthểđượcdùngchitrảchocáccôngtrìnhcôngcộng

vớiloạihìnhđadạngnhưJ.K.Galbraith(54)đãthúcgiục:Xãhộithịnhvượngcủaôngvớichủđềlà“sựgiàucócủacánhânvàsựnghèokhổcủaxãhội”làmộttrongnhữngtácphẩmcóảnhhưởngnhấtvềmặtkinhtếchínhtrịđãđượcxuấtbảnkểtừnăm1945.KennedyvàrấtnhiềucốvấncóxuhướngđồngývớiGalbraith.Ôngtavàhọ,nhữngngườicủaĐảngDânchủ,đềuthừakếtruyềnthốngmangđặctínhRoosevelt.Đángtiếclà,cóhaisựkhácbiệtlớnởđây.Sựkhácbiệtthứnhất–điềumàchínhRooseveltđãphảiđốimặttrongnhữngngàyđầuthựchiệnchínhsáchkinhtếmới,làkhôngcóđủcácchươngtrìnhthựctếchonhànướcđầutưvàphảimấthàngnămđểpháttriểnchúng.Thậmchínghiêmtrọnghơn,Quốchộiđứngởlậptrườngmàtheonhưvụviệctrongngành

giáodụcđãchỉralàđểchothấymộtquốchộitựdovĩđạitrongnhữngnăm1965-1967,khimàthậmchícảLyndonJohnsoncũngkhôngthểthuyếtphụchaiviệngâyquỹchocácchươngtrìnhcủaônghợplývàđúngmức.Chonêntrongnhữngnăm1961-1962,lờikhuyêncủaGalbraithkhôngđượctínnhiệmvàôngđãbịđưatớilàmđạisứtạiẤnĐộ.NhưngvịđạisứnàyvẫntiếptụcquấyrầyWashington,đặcbiệtlàTổngthống,vớinhữngnhậnxétthôngminhvàsắcsảo.Tuynhiên,tronglĩnhvựckinhtế,KennedythíchnghelờikhuyêncủahaichuyêngiakháclàBộtrưởngTàichínhDouglasDillon(ôngnàylàngườicủaĐảngCộnghòanênđãtrởthànhmộttrongnhữngcộngsựthântínvàcóảnhhưởngcủaTổngthống)vànhàkinhtếmớiWalterHeller,ChủtịchHiệphộicáccốvấnkinhtế.HellervànhómcủaôngtatinrằngmìnhcónhiệmvụhướngdẫnKennedyvềkinhtếvàhọ

xemsứcmạnhcủakinhtếMỹnhữngnăm1961-1965làbằngchứngchotríthôngminhvàthànhcôngcủahọ.KhôngcầnphảinghingờvềnănglựccạnhtranhchuyênnghiệpcủahọnhưngcầnphảixemxéttàinăngkinhtếcủahọđượcKennedysửdụngbaonhiêuphầntrămvàbaonhiêuphầntrămtrongsốđógópphầnvàosựthịnhvượngcủaKennedy.Họtinrằngchínhtàinăngcủahọđãmanglạicáigọilà“cuộccáchmạngtàikhóa”(chitiêuthâmhụt;chínhsáchtàikhóađềnbù;khôngcânbằngngânsách).NhưngnhưHerbertSteinđãchỉra,cáclýthuyếtcủahọchưabaogiờđượcchứngminhvàchođếnnhữngnăm1970,cáclýthuyếtđốinghịchcủachủnghĩatiềntệđãthốngtrịlĩnhvựcnày,vớinhữngtuyênbốkhôngrõràng.Trongkhiđó,vàonhữngnăm1990,việctáisùngbáihìnhthứccânbằngngânsáchrầmrộ

trởlại.Trongthếgiớithựccủacôngviệc,kinhdoanhvàchínhtrị,sựthịnhvượngcủachínhquyềnKennedycóthểdokhoảntiềnlợinhuậntừ10tỷđô-lacắtgiảmthuế.Việccắtgiảmthuếnàylàmlợichotúitiềncủanhândân.Ngoàira,cáckhoảnthuthuếkhácđượcsửdụngchotiêudùng(nhưHellerđãhyvọng)hoặcchođầutư(nhưDillonđãmongmuốn).Kennedyđãsửdụngtiềnthuếchocảhainguyệnvọngnày.Sựđìnhtrệngầmtrongnhữngnămsaunàycủa

chínhquyềnEisenhowerchỉcòntrongkýức.CóđượcsựphụchồinóitrêncólẽlàdosứcsốngmãnhliệtcủanềnkinhtếkhổnglồMỹcũngnhưcácchínhsáchcủanhànước.Nếuviệckinhdoanhvàsựtincậycủanướcngoàiđượcphụchồi,thìvấnđềsẽrấtđơngiảnvìthếgiớisẽthấychínhsáchkinhtếđangđượcmộtđầuóccókhảnăngvàkhônngoancủaDillon.ĐócũnglàlýdokhiếnKennedytínnhiệmông.SựviệcnàycũngkhônglàmtổnthươngvaitròquyềnlựccủaQuốchội,vốnbịnhữngthànhphầnbảothủcứngnhắctrongvấnđềtàikhóanắmgiữ.KhôngcógìnghingờvềviệcKennedyđãgặpmaykhiđượcthừahưởngmộtnềnkinhtế

đangcóđiềukiệnpháttriểntốt.Vàcólẽôngcũngmaymắnkhicácchínhsáchcủamìnhcóhiệuquảhoặcítnhấtđãkhônglàmhạiđếnđiềukiệnkinhtếtrên.Chúngtakhôngthểmôtảchínhxácôngđãmaymắntrongnhiệmkỳcủamìnhchỉquamộtthờigianngắnngủi.Vídụ,nhữngmâuthuẫntrongchínhsáchđểđápứngmongmuốncủaôngtrongviệckhốngchếvàngchảyranướcngoàibằngcácgiảipháptốnkém“phảiđượcthựchiệnbằngmọigiávàchấpnhậnmọigánhnặng...đểđảmbảosựsốngcònvàthànhcôngcủatựdo”.Thựctếchothấy,ôngkhôngphảivậnlộnvớinhữngvấnđềnhưJohnsonvàNixongặpphảisaunày.Nhưngtrongthờigiantrướcmắt,ítnhấtKennedycũngđãthựchiệntốtnhiệmvụcủamộtngườiquảngiavềchínhsáchkinhtếmàôngđãchỉratrongbàiphátbiểuởĐạihọcYale.Chínhsáchkinhtếnàynằmởcácquychếdoôngđặtra.Đãngănđượchiệntượngròrỉvàng,cáncânthươngmạitựlấylạithăngbằng,nạnthấtnghiệpgiảmhẳn,sảnxuấttăngnhanhvàlạmphátởmứcthấpnhất.Khôngmộtaitrongsốnhữngngườikếnhiệmônglàmđượcđiềukỳdiệuđó.DùKennedycógộpcảthànhcônglâudàivàotrongtínhtoáncủaông,nhưôngmongmuốn,haykhônglạilàvấnđềkhác.Nhữngbíẩnvềviệccânbằngngânsáchđãđượckhéplạichứkhôngphảibịxóasổ.Năm1994,HerbertSteincảmthấycầnphảixuấtbảnmộtbàibáo,đểmộtlầnnữalêntiếng

rằngviệccânbằngngânsáchkhôngđượcmôtảthựctếtrongKinhThánh–nhưngviệclàmnàykhôngđạthiệuquả.ĐảngCộnghòachiếmưuthếtrongcuộcbầucửQuốchộinăm1994khiủnghộphongtràobổsungthêmđiềuluậtchoQuốchộitrongviệcbắtbuộccânbằngngânsách.SựviệcnàysẽgâyngạcnhiênlớnnếuRonaldReagan,trongnhữngnămlàmTổngthống,khôngkhuyếnkhíchcắtgiảmthuếthoảimáihaythảlỏngviệcvaymượncủachínhquyềnliênbangvàchitiêuhoangphí(nhữngkhoảnchitiêumàvàothờicủaKennedylànhữngkhoảntiềnđángmơước).Kếtquảlàtiềnlãicủacáckhoảnnợquốcgiatrởthànhkhoảntiềnphảitrảlớnthứhaitrongngânquỹquốcgiavàngaylậptứctươnglaiđấtnướcrơivàotaynhữngchủnợ,hầuhếtlàngườinướcngoài,nhưNhậtBản.NướcMỹvẫnchưađiđếnchỗphásảnnhưngthâmhụtngânkhốdosựchitiêuhoangphícủaReaganđãlàmgiảmniềmtinvàlòngtrungthànhcủagiớidoanhnghiệpđốivớiđồngđô-la.Vìthế,nhữngkhoảnnợđãhạnchếtrầmtrọngtựdotronghànhđộngcủachínhquyềnnhưTổngthốngBushđãtìmrakhiôngphảithuyếtphụccáccườngquốcbênngoàichitrảchochiếndịchquânsựcủaMỹtrongchiếntranhvùngVịnhlầnthứhai.TổngthốngClintonđãphảiđưavấnđềcắtgiảmthâmhụtthànhưutiênsốmột,làmtổnthươngnghiêmtrọngmốiquanhệcủaôngvớiĐảngDânchủ.Tómlại,chúngtakhôngthểnóibàiphátbiểutạiĐạihọcYalechínhlàđườnglốitrongchính

sáchtàichínhcủaKennedy.ẢnhhưởngvàtầmquantrọngcủanólàkhôngthểphủnhậnnhưngkhôngchỉcóriêngnómớiđịnhhướngchocácchínhsáchtàikhóamàchínhquyềnKennedyđãthựcthitrongnhiệmkỳ.Ngườidânphảichịuthuếvàcácchínhtrịgiacùngcóxuhướngnắmgiữnguồntiền,đểlại

chothếhệsaunghĩavụphảigiảiquyếtđốnglộnxộnmàhọtạora.ChỉcóChủtịchQuỹDựtrữliênbangđứngởgiữangườiMỹvàhậuquảcủanhữngviệclàmđiênrồcủahọ.Kennedyhoảngsợtrướctìnhhìnhnày.Thựctâmônglàmộtnhàtàichínhbảothủ.Ôngthích

muađượcnhữngthứcầnthiếtvàtrongcuộcsốngriêngtưôngnổitiếnglàngườitiếtkiệm.Điềunàyđãdẫnđếnmộtvàivachạmnhỏgiữaôngvớivợ,vốnlàmộtngườichitiêurộngrãi.VìthếmàKennedygặpkhókhănkhilàmviệcvớiWilburMills,chủtịchỦybanWaysandMeanscủaQuốchội(55),mộtngườibảothủtruyềnthốngvàrấtcóquyềnlực.Tuynhiên,Millsđãbịthuyếtphụcđểchứngthựcchođềáncắtgiảmthuếnhưngôngtacũngkhăngkhăngđòicácchínhsáchcắtgiảmthuếphảiphùhợpvớichínhsáchcảicáchthuế.Cácbiệnphápđượcđưarađểlấpcáclỗhổngtồntạitronghệthốngvàđãmanglạikhoảng3tỷđô-lachongân

sách.Millschorằngbiệnphápnàycóthểbùđắplạimộtsốảnhhưởngtàichínhcủaviệccắtgiảmthuế.Dầndần,KennedyđãđểchoMillstựxâydựngdựluậtliênquanđếnvấnđềnàyvàtrìnhlên

Quốchội.MọiviệcdiễnratốtđẹpkhiHạviệnthôngquatoànbộdựluậtvàotháng9năm1963.NhưngtheodấuhiệubáotrướcthìThượngviệnsẽkhôngdễdàngthôngquadựluậtnày.HarryBird,cộngsựcủaMillđồngthờilàChủtịchỦybanTàichính,đãtừchốichấpnhậnnhữngcảicáchvềthuếvàởmộtvịthếđầyquyềnlực,ôngtakiênquyếtgiữvữnglậptrườngđó.Trongkhiđó,dựluậtdânquyềncũngđanggặprắcrốivàKennedykhôngmuốncùnglúccóhaitrậnchiếnlớnvớiQuốchội.Quátrìnhthôngquadựluậtnàybịdangdởvàvàotháng1năm1964LyndonJohnsonđãchấpnhậnrútluitrướcsựphảnđốicủaQuốchội.Đổilại,ôngtacóđượcluậtcắtgiảmthuế.DựluậtnàyđượcQuốchộithôngquavàđượcJohnsonkýđểcóhiệulựcvàotháng2năm1964.Rấtđánglưuýrằng,nếuKennedycònsốngvàcũngnhânnhượngnhưLyndonJohnson(ở

tìnhthếbuộcphảilàmthế)thìnhữngngườichỉtríchôngsẽcoiđiềuđóchứngtỏônglãnhđạoQuốchộikém,trongkhiJohnsonlạiđượcbiếtđếnnhưmộtthiêntàikiểmsoátQuốchội(điềunàycónghĩalàdùJohnsoncóbịQuốchộibácbỏđềxuấtôngtađưarathìcôngchúngcũngkhôngđểýnhiều).Banămsau,JohnsonlạităngthuếlênlầnnữađểlấytiềnchitrảchochiếntranhViệtNam.CũngrấthợplýkhichorằngnếuKennedycònsốngvànếuôngchấmdứtsựcanthiệpcủaMỹvàoViệtNamthìchínhsáchcắtgiảmthuếcủaôngsẽtiếptụcthànhcông.Thậntrọngnhưngkhôngengạiápdụngnhữngđổimớimangtínhsángtạo:điềunàygiải

thíchtạisaoWalterLippmannlạinhậnxétchínhquyềncủaKennedyđơngiảnchỉlàsựlặplạichínhquyềncủaEisenhower,chỉkhácởchỗlànóđượcthựchiệnsauhơn30năm(LippmannngụýđólàmộtsựlăngnhụcchínhquyềnEisenhower.Tuynhiên,lờinhậnxétnàynếuđượcđặttrongcáchhiểuhiệntạithìlạinhưlàmộtlờikhenngợi).NhưngítkhimọingườithấyđượcthứhọđangtìmkhinhìnvàoNhàTrắng.Trẻ,đẹpvàgiàucó,JackvàJackieđãlàmchoWashington,cólẽlàlầnduynhấttronglịchsử,mangmộtphongcáchkhác:thờitrangvàvuivẻ.NgânsáchdườngnhưítmangphongcáchcủaKennedyhơnsovớilờikêugọicủaôngdànhchonhữngngườitheochủnghĩalýtưởngtrẻởTổchứcHòabìnhMỹvàdựánđưangườilênMặttrăngcủaông.ĐólànhữngviệcliềulĩnhmàhầuhếttrongsốđódườngnhưbổsungchotầmnhìncủachínhsáchbiêngiớimớivàđưalạichochínhquyềnKennedysựnhiệttình,tíchcựccaocảnhưngkhôngmangdángvẻmệtmỏi.ChắcchắnlàKennedycósởtrườngriêngtrongkhảnănglãnhđạonhưngmộtbàikiểmtracủaTổchứcHòabìnhMỹvàchươngtrìnhApolocónhữngnéttươngđồng,đángtincậyvàtiêubiểu.Trongnhữngnăm1950,xãhộiMỹchỉtoàncácnhàđibiểnthờicổ–bịđộng,chờđợivàchịu

khát.Sauđó,luồnggióđổimớicủaKennedylàđộngcơthayđổicáchđibiểncủachúngta,độngcơđổimớiđóchínhlàchínhsáchbiêngiớimới,nhữngbộmặtmớitrongchínhquyền,nhữngbàiphátbiểumạnhmẽ,đầyhyvọngvàTổchứcHòabìnhMỹ.Việcrađờicáctổchứchòabìnhnàylàmộtvídụnổibậtchokhảnănglãnhđạochínhtrị

năngđộngcủachínhquyền.ÝtưởnggửithanhniênMỹranướcngoàiđểlàmviệcchocácdựáncứutrợởnhữngđấtnướcnghèođóiđãxuấthiệntừlâu.Nhữngnăm1930,anhrểcủaKennedy,SargentShriver(chồngcủaEunice)đãthamgiavàotổchứclàThửnghiệmđờisốngQuốctế.HaitrongsốnhữngtổchứcthànhcôngnhấttrongchínhsáchkinhtếmớiđãđượcchỉraởtạpchíYouth;TổchứcbảovệThườngdânvàTổchứcThanhniênQuốcgia,nhữngtổchứcmàcuốicùngcũngđãđưalạichoLyndonJohnsonsựkhởiđầutrongcuộcsốngvàtrongchínhtrị.Trongnhữngnăm1950,QuốchộikhôngnghiêmtúckhixemxétýtưởngnàyvàHubertHumphreyphảitựlàmđiềuđó.ÔngđãgiớithiệudựluậtvớiQuốchộivàotháng6năm1960.Hiệuquảđầutiêncủaviệclàmnàylàcụmtừ“tổchứchòabình”trởnênphổbiến(“Hòabình”cũnglàtừmangtínhthờiđại).DựluậtlàmộtphầntrongkếhoạchcủaHumphreynhằmghidấuấnbảnthântrongchươngtrìnhnghịsựcủaĐảngDânchủ.CáctổchứchòabìnhsẽkhiếnnướcMỹbiếtvềthếgiớivàthếgiớibiếtvềnướcMỹ.Thậmchícáctổchứcđócòntiếnhànhnhữngcôngviệccótínhthựctếcao.Phầnlớncácchươngtrìnhviệntrợtrongnhữngnăm1950liênquanđếnđầutưtưbảnchứkhôngliênquanđếnconngười.Kennedyrấthiểudựluậttrênvànóchứađựngmộtsốđiểmtrùngvớimốiquantâmcủaôngtrongviệclàmtăngảnhhưởng

củaMỹởThếgiớithứba.KhichiếndịchtranhcửcủaKennedyđượctiếnhànhvàđưaralờikêugọinhữngcửtritrẻ,đặcbiệtlàsinhviên,trởnênđángtinhơn,sựmongmuốnthuhútlòngnhiệttìnhbằngnhữngcamkếtđặcbiệttrởnênrõrànghơn.ĐiểmngoặtđãđếnkhiôngtớiAnnArbor,sảnhđườngcủaĐạihọcMichiganngày14tháng10năm1960khi10nghìnsinhviênchờtừsángtới2giờchiềuđểngheôngthuyếttrìnhvớitưcáchlàứngcửviênTổngthống.Kennedy,vừamớithoátkhỏicuộctranhluậnlầnthứbavớiNixon,đãthấmmệtnhưngsựđóntiếpcủamọingườiđãkhíchlệôngcũngnhưkhiếnôngkinhngạc.Véntayáolên,ônghỏinhững“fan”hâmmộtrẻtuổirằngliệuhọcósẵnlòngkývàovănbảnđồngýthànhlậpcáctổchứchòabình(dùôngkhôngdùngcụmtừnày):Sựtựnguyệncủacácbạnkhôngchỉđểphụcvụmộthoặchainămmàcònđónggópmộtphầncuộcsốngcủacácbạnchođấtnướcnày.Tôinghĩnóphụthuộcvàocâutrảlờilàliệuchúngta,mộtxãhộitựdo,cóthểtranhđấukhông.Đólàmộtsựthayđổitrongchủđềưathíchcủaông,nhucầutựlàmhàilòngđểchiếnthắng

ChiếntranhLạnhnhưngkhángiảcủaônglạiđónnhậnnónhưlàlờikêugọikhámphá.Họcólòngyêunướcnồngnànvàsựtựtinrấtcao.Kinhnghiệmsốngchưadạychohọphảinghingờbảnthânhayđấtnướcmình.Trongbacuộcchiếntranh,nướcMỹđãxácnhậnlờikêugọimuốntrởthànhmộtnhàvôđịchvềtiếnbộvàtựdo.Đócũnglàlờikêugọichocuộcđốiđầulâudàivớichủnghĩacộngsảnvàxâydựngmộtđấtnướcgiàucó,thịnhvượng.HọlàthếhệdânsốbùngnổđầutiênđãtrưởngthànhvàđangtìmkiếmmộtsựnghiệpcóthểđưalạikhảnănggìđóhơncảsựnghiệpổnđịnhnhưngbìnhthườngnhưchínhquyềnEisenhowerđòihỏi.Họ,dùkhôngcóýthứcrõràng,cũngđangtìmkiếmmộtnhàlãnhđạovàbỗngnhiênngườiđóxuấthiện.Kennedyxuấthiệnvàthờicuộcđãủnghộông.Trongmộthoặchainămsauđó,cáctổchứchòabìnhdườngnhưthiếusứchútđốivớinhữngngườitheođuổichủnghĩalýtưởng,nhữngngườiđãbịkéovàotràolưudânquyền.NhưngthựctếlàKennedyvàcáckhángiảcủamìnhđãlàmhàilòngnhau.KennedynóivớiDavePowerrằngôngđãtrúngsốđộcđắcvàtrongmộttrongnhữngbàiphátbiểugầnnhấttrongchiếndịchtranhcửởSanFranciscongày2tháng11,Kennedyđãcamkếtdứtkhoátvềviệcthànhlập“tổchứchòabìnhcủanhữngthanhniênnamnữ”vàcũnglàcủanhữnggiáoviên,bácsĩ,kỹsư,ytátrưởngthành,nhữngngườisẽsốngởnướcngoài3nămnhưlànghĩavụchoxãhộitựdobằngcáchgianhậpcáclựclượngquốctếchốnglạiđóinghèo,bệnhtậtvàsựngudốt.ĐiềunàykhôngnhằmvàocácláphiếuởCalifornianhưngcóthểđượcxemnhưsựkếtnốigiữaKennedyvớithếhệtrẻmàngaytừkhinhậmchứcôngđãtựđặtranhiệmvụphảigiữlờihứa.KennedyđãđưavấnđềnàyravớiSargentShriver,Giámđốccủalựclượngđặcnhiệm,lực

lượngcónhiệmvụtìmkiếmtàinăngcungcấpchocácvịtrícủachínhquyềnmới.ShriverđãxuấtsắchoànthànhnhiệmvụvàvớisựthúcgiụccủavịTổngthốngthiếukiênnhẫn,Shriverđãchomộtchươngtrìnhchuẩnbịsẵnsàngvàocuốitháng2.Trongvấnđềnày,tốcđộlàcầnthiết,khôngchỉđểxácnhậnlờituyênbốcủachínhquyềnđượcrõràngvàđổimớimàcònbởinếukhôngcónó,cáctổchứchòabìnhsẽkhôngthểđưasinhviênmớitốtnghiệpranướcngoàilàmviệcchocáctổchứccứutrợvàomùahènăm1961.Vìnguyênnhânđó,ShriverđãgợiýrằngTổngthốngkhôngnênchờQuốchộihànhđộngmànênthànhlậpcáctổchứcdướiquyềnhànhpháp.Kennedyđãchấpnhậnlờitưvấnnàyvàngày1tháng3,ôngđãyêucầuthànhlậpcáctổchứctạmthờitrongkhiliêntụcthúcgiụcQuốchộithànhlậpcáctổchứclâudài.ÔngcũngthuyếtphụcShrivernhậnchứcgiámđốcđầutiêncủacáctổchứcđó.ĐiềunàyđảmbảochosựthànhcôngcủachươngtrìnhdùShrivergiảvờrằngmìnhphảilàmcôngviệcđóvì“khôngainghĩlànócóthểthànhcôngvàsathảimộtngườibàconsẽdễdànghơnsathảimộtngườibạn”.ShrivercólẽlàngườilýtưởngnhấttrongdòngtộccủaKennedy.Họgọiôngtalànhàcộngsảngiađình.ÔnghoàntoàncamkếtthựchiệnđúngnhữngnétđặctrưngcủanhánhFrancistrongcáctổchứchòabình.Khôngtìnhnguyệnviênnàolạihứngthúvớibấtcứđặcquyềnngoạigiaonàotrongcôngviệcnày.Tấtcảhọsốnggiốngnhauvàgiốngnhưnhữngngườimàhọđanggiúpđỡ.Họkhôngphảilà

nhữngngườiđượcCIApháthiệnvàcũngkhôngphảilànhữngngườiđượcphépmangsúng.Thậmchícácnhàquảnlýcáctổchứcnàycũngphảisốngởmứcsốngthấp.Shrivercòncókhảnănglớntrongcôngviệckinhdoanhđờithường.Vớinhữnglợithếnày,ôngđãtiếnhành

thànhcôngcuộcvậnđộnghànhlangđốivớiQuốchộichocáctổchứchòabình.Nhữngtổchứcnàyđượchợppháphóavàongày22tháng9năm1961(vànhanhchóngđượcQuốchộicũngnhưTổngthốngưathích−thậmchíBarryGoldwatercũngthayđổiquanđiểm).VớisựgiúpđỡcủaLyndonJohnson,ôngđãthànhcôngtrongviệcbiếnmộtphongtràomangtínhquanliêuthànhmộttổchứcđóngvaitròchínhtronghoạtđộngđiềuphốiviệntrợchonướcngoài.TheogợiýcủaKennedy,ShriverđãđikhắpthếgiớithuyếtphụclãnhđạocủachínhphủcácnướcchấpnhậnnhữngtìnhnguyệnviêncủaMỹ.Mộtlầnnữaônglạithuđượcthànhcôngnổibật.PhảimấthơnmộtnămđểnhữngđiềuđượcđềcậpđếntrongbàiphátbiểucủaKennedyởAnnArbortrởthànhđạoluậtquyđịnhcáctổchứchòabình.KennedyvàShrivercóthểănmừngviệcthànhlậpcáctổchứcnàylàminhchứngtốtđẹpchoướcmongcủaChínhsáchbiêngiớimớimuốnlàmchomặtđấtchuyểnđộng.Vìthế,sựrađờicủacáctổchứchòabìnhlàmộtthànhcông.Nếunhư,đốivớingườisánglập,

nótượngtrưngcho“cảmgiáclýtưởngvềmụcđíchmàtôinghĩđãthúcđẩychúngta”,thìngàynaynónhưmộtcuộcthửnghiệmmangtínhchấtgiáodụchữuíchđãđưalạilợiíchchocảnướcMỹvàcácnướctiếpnhậnnó.NhưngcólẽnướcMỹsẽcónhiềulợihơn.“Tôisẽkhôngbaogiờlàmgìliênquanđếnchínhtrị,lòngyêunướchoặckhôngliênquanđếnbảnthân”,mộttìnhnguyệnviênđãnói“bởivìchưaaitừngyêucầutôilàmđiềuđóngoàiKennedy”.KennedyvàcáctổchứchòabìnhcóýnghĩanhưthếnàovớinướcMỹtrẻcólẽđượcmôtảchínhxácnhấtbằngnhữngđiềuxảyrasaukhiôngquađời.Trongngàysauđó,vănphòngcủacáctổchứchòabìnhđãtrànngậpcácđơnxingianhập.Trongtuầnsauđó,họđãđáplạilờikêugọicủacácnhàlãnhđạolàhọcóthểlàmnhữnggìchođấtnước.Nhưngrốtcuộccáctổchứchòabìnhkhônghơngìcácdoanhnghiệpbênlề,mộtnốtnhạctô

điểm,mộtbônghoatrênveáohaymộtchiếckhăntaysạchsẽtrongtúingựccủaKennedy.ĐólàvậtgợinhớvềmộtthếgiớitốtđẹphơnthếgiớimàTổngthốngđãtrảiqua.Tựôngkhôngcóảotưởngvềtầmquantrọngcủanó.ChủnghĩalýtưởngcủachínhôngbịgiảmgiátrịvìchủnghĩahoàinghivàchủnghĩahiệnthựcởmiềnNamBostonhơnlàdoýtưởngcủaShriver.Kennedyrấtyêuquývàtôntrọngngườianhrểnàynhưngđôikhicũngmấtkiênnhẫnvớiôngta.Ôngbiếtmìnhkhôngnênhoặckhôngbịphánxửđơngiảnchỉbởivềviệcthànhlậpcáctổchứchòabìnhmàbởibấtcứnhữngkếhoạchnàohơnkếhoạchđưaconngườilênmặttrăngcủaông.Sovớicáctổchứchòabình,dựánMặttrăngđầylãngmạnnhưngcũngmangđậmnéthoang

sơ,đãcómộtlịchsửlâuđờitrướckhiKennedytiếnhànhthựchiệnnó.VụLiênXôthửtênlửaSputnik,quỹđạokhônggianđầutiên,vàonăm1957đãkíchđộngvàcảnhbáoýkiếncủaMỹ,mặcdùnhữngthànhtíchcủakhoahọcvũtrụvàsựđedọaquânsự(nếucóthểcó)đềukhônggâyảnhhưởngnhiềuđếnEisenhower,dotínhcáchđặctrưngcủaông.LyndonJohnsoncũngvậy.JamesN.Gigliođãtríchdẫnmộtbàiphátbiểurấtliềumạngdochínhôngsoạnthảo,trongđóxácnhận,kiểmsoátkhônggiancónghĩalàkiểmsoátthếgiới.Từkhônggian,conngườisẽcóquyềnnăngkiểmsoátthờitiếtcủathếgiới,thayđổithủytriềuvànângcaonướcbiểnhaythayđổidòngnướcấmchảytừMexicođếnchâuÂuquaĐạiTâyDươngvàthayđổithờitiếtlạnhlẽoởnhữngnơibănggiá.Bịkíchđộngbởinhữngquanđiểmchếtngườiđóvàhơnthếlàsựhấpdẫnthịphầnởcác

thànhphốquantrọng,cáccơquanlậpphápđãcốgắngkhắcphụcsứcỳcủaEisenhowertrongvấnđềnàynhưngkhôngthànhcông.ChonênviệcKennedychậmtrễtrongcuộcchạyđuavàokhônggianlàvìcònphảigiảiquyếtnhữngviệcliênquantớichínhquyềnnăm1960.ÔngtừngngầnngạichứcvụTổngthống.PhóTổngthốngđãthúcgiụcôngtriểnkhaikế

hoạchđưangườilênmặttrăngnhưngKennedycòndodựvìchiphírấtlớn(chiphícuốicùngđãlêntớihơn30tỷđô-la),đủkhiếnmộtTổngthốngtiếtkiệmphảingậpngừngsuytính.Nhưngcácsựkiệnliêntiếpxảyrabuộcôngphảihànhđộng.Ngày12tháng4năm1961,LiênbangXôviếtđãđưaYuriGagarinvàovũtrụ,trởthànhngườiđầutiênbayquanhTráiđất.Đólàmộtthànhtíchvĩđạilàmcảthếgiớiháohức.TiếptheođólàsựkiệnvịnhConLợn.Kennedyđãchứngkiếnnhữngthànhtựuvĩđạicủacuộccáchmạngkhámphávũtrụdướigócđộcủasựcạnhtranhgiữacácsiêucườngvàđặcbiệtlàvấnđềnhạycảmvềtháiđộcủacácquốcgiakhôngliênkết–ôngkhôngmuốnhọkếtluậnrằngchủnghĩacộngsảnlàconđườngcủatương

lai.Dođó,KennedyđãđưaracácquyếtđịnhđượccholàtốtnhấtnhằmlấylạiuythếtrongcamkếtvớiLiênhợpquốcvềviệcđưaconngườilênmặttrăngvàocuốithậpkỷ.PhátbiểutạiQuốchộingày25tháng5,trongmộtbốicảnhlặplạicủa“trậnchiếnvĩđạichocôngcuộctựvệvàmởrộngtựdo”ởnambáncầu,Kennedyđãxácnhận“khôngcómộtdựánđơnlẻnàotrongthờikỳnàygâyấntượnghoặccótầmquantrọngđốivớinhânloạihơndựánkhámphákhônggiantầmxa”nhưngôngcũngthừanhậnrằngkhônggìcóthểđắthơn.Nhìnchung,phảnứngcủaQuốchộisaukhinghekếhoạchcủaKennedytrongphiênhọpthườngkỳlàlạnhnhạtnhưngphầnlớncácđềnghịcủaôngđềuđượcbỏphiếuthôngqua.Năm1969,ngườiđầutiêncủatráiđấtđãlênmặttrăngvàđúngnhưmongmuốncủaKennedy,đólàmộtngườiMỹ.KhámphávũtrụbằngnhữngthiếtbịnghiêncứutốitânnhưkínhviễnvọngHubblelàmột

trongnhữngthànhtựuvĩđạinhấtcủathếkỷXXvàMỹđãđiđầutrongcuộckhámphánày.ĐónggópcủaKennedylàđãthấyđượcđiểmyếucủachươngtrìnhkhámphákhônggiancủaMỹvàhiểurằngchươngtrìnhđórấtcầnphảiđược“nạpnănglượng”,nhấtlàhãngAppolo.Đónggópcủaônglàcầnthiết,nhưngnhữngđónggópcủangườikháccũngcầnthiếtkhôngkém.Ôngcũngxứngđángcóđượcniềmtinchogiảiphápvàlòngnhiệttìnhởnhữngcamkếtmàôngtheođuổi.ÔngđãphátbiểutrướcQuốchộilàchươngtrìnhkhámphákhônggiankhôngthểđượctiếnhànhnửavờivàôngđãsốngvìnguyêntắcđó.Nhưngcũngrấtthúvịkhiquansátsựthayđổitrongtháiđộcủaôngđốivớichươngtrìnhkhámphávũtrụ.Sựthayđổinàykhôngphảitrongcảmgiácmàlàtrongnhậnthứccủaôngvềkhảnăngchínhtrịvàngoạigiaocủanó.Thậmchíởnhữngngàyđầulênnắmchínhquyền,khilòngnhiệttìnhsôinổiđangởđỉnhcao,KennedyđãhyvọngtạoramộtnỗlựcquốctếchovấnđềkhônggianvàđểlôikéoLiênXôthamgiavớitưcáchlàđốitác.Rấthiểubiết,KhrushchevkhôngphảnứngngaylậptứcnhưngđãcótháiđộhợptáchơnsaukhiĐạitáJohnGlenncủanướcMỹcạnhtranhvớichiếncôngcủaGagarintháng2năm1962,dùsựthayđổikhônglớntrongthờigianKennedysống.NhưngsauchuyếnbaycủaGlenn,Kennedyluônnhấnmạnhkhảnănghợptácquốctếthôngquavũtrụhơncảtầmquantrọngcủanhữngthànhtíchmàcácnướccộngsảnchủnghĩađạtđược,mặcdùôngkhôngbaogiờrútluikhỏivịtríyêunướccủamình,“đólàmộtđạidươngmớivàtôitinrằngnướcMỹphảigiongthuyềntrênđạidươngđóvàphảiởvịtríthứhaitrởlên”.Đólàsựthayđổilớntrongmốiquantâmcủaông.Sựnhấnmạnhđángkểnữalàmốiquantâmcủaôngđốivớisựlớnmạnhcủaviệcnghiêncứukhônggian.Ôngkhônggiảmcuộctranhluậnvềanninh,nướcMỹkhôngthểnhườngkhônggianchoLiênXôkhámphávàchinhphục.KennedythíchnhấnmạnhđếnlợiíchkinhtếcủanhữngcôngnghệkhônggianđadạngnhưôngđãchothấytrongbàiphátbiểutạiĐạihọcRice.ThứđãtừnglàtiềnđồnxanhấttrênmặttrậncũcủaphươngTâysẽlàtiềnđồnxanhấttrên

chínhsáchbiêngiớimớivềkhoahọcvàkhônggian.ThànhphốHoustonvớiTrungtâmtàuvũtrụsẽtrởthànhtráitimcủacộngđồngkhoahọcvàkỹthuậthùngmạnh”.Nhưngđiểmcuốicùngcủaôngđượcnhấnmạnhrấtlãngmạn:

Rấtnhiềunămtrướcđây,nhàthámhiểmvĩđạingườiAnhGeorgeMallory,ngườiđãchếttrênđỉnhEverest,khiđượchỏilýdomuốntrèolênđỉnhnúinày,đãtrảlời:“Vìđỉnhnúiởđấy”.Đúng,khônggianlàởđấyvàchúngtaphảichinhphụcnó.Mặttrăngvàcáchànhtinhkhácởđấy,nhữnghyvọngmớichokiếnthứcvàhòabìnhởđấy.Vìthế,khiđãgiongbuồmrakhơithìchúngtaphảicầunguyệnChúaphùhộchonhữngkhámphávĩđạinhấtmàcũngnguyhiểmnhất,nhữngkhámphámàconngườiđãghilạidấuấncủamình.Điềunàyđãtạoramộtkếtthúchợplýchobàithuyếttrìnhcủaôngnhưngkhôngcólýdođể

nghingờtínhngaythậtvềtầmquantrọngcủachươngtrìnhnày.NhưRobertKennedyđãnóisaucáichếtcủaJackKennedy,trongsuynghĩcủaJack,việckhámphávũtrụtươngtựvớiviệckhámphánướcMỹcủaLewisvàClarkvà“ôngluôncảmthấyhàilòngkhinướcMỹlàmđiềugìđóphithường.Nhữngviệckhôngchỉyêucầuđếntríócvàkhảnăngmàcòncảlòngdũngcảm.ĐólàlýdoôngvàvợôngđãlàmrấtnhiềuchoJohnGlenn,dùGlenncũngchothấy(saucáichếtcủaKennedy)đâylàmộtứngcửviênTổngthốngđầytiềmnăngcủaĐảngDânchủ.Tuynhiên,nhìnlại,chúngtakhócóthểnóirằngchínhKennedyđãchuyểnđiềucóthểtránh

thànhđiềukhôngthể.Thờiđạiđóđòihỏiphảitiếnhànhcácchươngtrìnhkhámphákhông

gian.KhôngcóTổngthốngnào(kểcảEisenhower)cóthểchophépLiênXôđộcquyềnchiếnthắngtrênmặttrậnnày.Nhữnggiảithưởngkhoahọckhônggianđangrấthấpdẫngiớikinhdoanhtrầnthế.Nhữnggiảithưởngvềtrítuệđangcámdỗcácnhàkhoahọc,nhưKennedyđãnhấnmạnhtrongbàiphátbiểuởĐạihọcRice:“Hầuhếtcácnhàkhoahọcmàthếgiớiđãtừngbiếtđếnđềuđangsốngvàlàmviệc”vàsốlượngcácnhàkhoahọccủaMỹđãtănggấpđôitrongvòng12năm.CóthểmộtTổngthốngkháccũngsẽchúýđếncácchươngtrìnhmanglạihiệuquảnày.Cuốicùng,ngườitakhôngthểbỏquamộttrongnhữngbiểuhiệnvănhóachủyếucủakỷnguyênnàylàkhoahọcviễntưởng(SF).Đólàmộtphươngtiệnmàquađónhânloạiphảiđốimặtvớisựhủydiệtcủavũkhíhạtnhânvànhữnglờihứahẹnsuông−hoặcnhữnglờihứanàycũnglàmốiđedọatớicácnghiêncứukhoahọccủanhânloại.Khámphákhônggiancũnglàmộtcáchthểhiệnnhữngnỗisợhãivàkhátvọngcủaconngười.TôibiếtrằngkhôngcóbằngchứngchoviệcKennedylàđộcgiảtrungthànhcủaSFnhưngcácbàiphátbiểucủaôngđãchothấyôngrấtcăngthẳng,lolắngvàcảhyvọngvàocácchươngtrìnhkhámphávũtrụ.Ôngđãtựbiếnmìnhthànhcôngcụhòagiải.CácchươngtrìnhkhámphávũtrụbắtnguồntừSF.MộtTổngthốngkhácsẽkhôngcóphảnứngnhưthếtrongtìnhhuốngnàynhưngrấtcóthểkếtquảđạtđượctừphảnứng,dùlàcủaKennedyhaycủabấtcứaikhác,nhưnhau.Nhưnhiềuvấnđềkhác,Kennedyđãdànhquánhiềutâmhuyếtchochươngtrìnhkhônggian.ĐólànhữngđiềuđángnhớvềKennedytrongvaitròmộtngườiquảngiacủanướcMỹ.

Thànhtíchấyđángđượctrântrọng.Nóchothấyônglàmộtngườicónănglựcnhưngduytâm,đángtincậyvàđầydũngcảm.Mặtkhác,nócũngkhônggâykịchtính.ChúngtaphảitìmhiểukhíacạnhkhácđểthấycáccuộctranhđấuvàkhủnghoảngcủathờikỳđóđãtạoramộtTổngthốngKennedyđángđượcghinhớnhưthếnào.

CHƯƠNG5-TênlửathángmườiSựkiệnvịnhConLợnvàvụkhủnghoảngxảyraởBerlinđãdạychoKennedyrấtnhiềuđiều

màôngcầnbiếtvàbắtđầukéoônggianhậpchínhthứcvàothếgiớiđầynguyhiểmvàbímậtcủacáchoạtđộngngoạigiaocấpcao.Đặcbiệt,KennedyhọcđượcrấtnhiềutừsựkiệnvịnhConLợn.Nhưngnhữngsựkiệndiễnrasauđóchothấynhữnggìônghọcđượcvẫnlàchưađủ.SựkiệnnàycủngcốniềmtincủaKennedyvàotầmquantrọngcủakhuvựcMỹLatinhđốivới

HoaKỳ.Chínhsáchcủaôngvớikhuvựcnàyđãđượchìnhthànhtừtrướckhiôngnhậmchức.SựkiệnvịnhConLợnnổrakhiếnviệcthựchiệnchínhsáchnàytrởnêncấpthiếthơn.KennedyhoàntoànkhôngmuốnbịnhắcđếnnhưmộttênđếquốcYankeethứhai.Ngoàira,nhữngkýứcvềchínhsách“Ngườihàngxómtốtbụng”củaFranklinRooseveltvẫnámảnhngườiMỹvàKennedyhoàntoànkhôngmuốnvấptheovếtxeđổcủangườitiềnnhiệmnổitiếng.BiệnpháphiệuquảnhấtlàsửdụngđònChiếntranhLạnh.ĐốivớimộtngườitinrằngảnhhưởngcủachủnghĩacộngsảnvàXôviếtđanglanrộngkhắpthếgiớinhưKennedy,TrungvàNamPhilàhaikhuvựcđặcbiệtdễrơivàotìnhtrạngnguyhiểm.CuộccácmạngCubacàngcủngcốthêmnguycơnày.SựchuyểnbiếnnhanhchóngvaitròcủaCastrotừmộtanhhùngdukíchsangmộtlãnhtụcộngsảnđủchothấymốinguyhiểmtrướcmắt;viễncảnhCastrovàcánhtayđắclựccủaông,CheGuevara(mộtngườigốcArgentina)sẽlôikéocácnướckháctrongkhuvựcMỹLatinhđitheohọcònnguyhiểmhơnnữa:Khiđó,chắcchắnhọsẽnhậnđượcsựhỗtrợrấtlớntừphíaLiênbangXôviết.Cảkhuvựccókhảnăngbiếnthànhvùngđấtcủacộngsản,vàkhiđóđiềugìsẽxảyravớinướcMỹ?“Cầnphảilàmgìđó”làmộttrongsốítđiểmđạtđượcsựđồngthuậncủacảEisenhower,NixonvàKennedy.Lẽra,cụcdiệnchokhuvựcMỹLatinhsẽtốtđẹphơnnếuđiềunàykhôngxảyra.KhôngphảichỉtronglĩnhvựcnàychínhsáchcủaKennedymớiđơngiảnchỉlàsựtiếptục

chínhsáchcủaIke.LàngườicủaĐảngDânchủtheođườnglốitựdo,KennedynhậnthấysựủnghộnhiệttìnhcủaEisenhower

chochếđộđộctàiquânsựthamnhũngcủacácnướcMỹLatinhlàhènhạvàphảntácdụng.Nhữngchếđộđóđãkhôngđemlạiniềmhyvọngchonhândâncácnướcnày.Chúngnhunhượcvàyếuđuốihơnnhữnggìthểhiện.Nếucoichúnglàràocảnchốnglạisựlantràncủachủnghĩacộngsản,mốiquantâmlớncủaKennedy,thìrõrànglàkhônghiệuquả.SựsụpđổcủaFulgencioBatistaởCubavàthayvàođólàCastrođãchứngminhchotấtcảnhữngđiềunày.RõràngnướcMỹphảitiếnhànhmộtchínhsáchmới.ĐólàsuynghĩcấptiếnđốivớivịTổngthốngtrẻ,vớimongướcđưađếnnhữngcáimới,sángtạohơn,đápứngyêucầupháttriển.KếtquảlàsựrađờicủaLiênminhvìsựtiếnbộ,tổchứcmàngaytrongbàiphátbiểunhậmchứcngày13tháng3năm1961,Kennedyđãhứahẹnvàthànhlậpvớisựkhoatrươngrầmrộ.NóđãđượcđồngýchínhthứcvàđượcthànhlậptạihộinghịcácnướcBắcvàNamMỹvàotháng8,ởPuntadelEste,Uruguay.KennedyđặthyvọnglớnvàoAllianza(têngọiưathíchcủacácthànhviêndànhchotổchức

Liênminhvìsựtiếnbộ).Ôngdùngnhiềuthờigianchonótronggiaiđoạnđầu.SovớicácchínhsáchcủaMỹvốnthườngxuyênbịcoilàtắctrách,giảnhânnghĩavànhẫntâm,tuythựctếkhôngđếnnỗinhưvậy(nhưởElSalvadortrongnhữngnăm1980),kểtừkhiKennedylênnắmquyềnthìchúngcóvẻkhoandunghơn,nhânnhượnghơn.Tuyvậy,chúngvẫnkhôngthànhcôngnhưôngmongđợi.MộtphầnvìKennedycốchấptrongchươngtrìnhđàotạoquânđộichochiếntranhchốngdukích,đingượclạivớinhữngđặctínhvàchươngtrìnhhoạtđộngcủaAllianza(dùkhôngđingượclạicáchhiểucủaôngvềtổchứcnày);mộtphầnbởinóquáthamvọng.NếuKennedybằnglòngtuyênbốxemxétlạicácchínhsách,camkếtcủanướcMỹ,chỉủnghộnhữnglựclượngdânchủvàliêmkhiếthơnởcácnướcMỹLatinhvàcắtđứtquanhệvớigiớichópbuquânsựthìcóthểôngsẽđạtđượcmụctiêu.Đượcxemnhưmộtchươngtrìnhtuyêntruyền,Alianzalàmộtthắnglợi,mộtsựđổimớivàhiệnđạiởcácnướcMỹLatinhvàcủngcốdanhtiếngcủaKennedynhưđiềuôngđãđạtđượcởcáctổchứchòabình.NhưngKennedyvàcáccộngsựmuốnnhiềuhơnthế.Mộtcuốnsáchrấtthịnhhànhcủathờikỳnàylà

ThestagesofEconomicGrowth(Cácgiaiđoạncủasựtăngtrưởngkinhtế)củaW.W.Rostow,đượccoilàđònphảncôngcủathếgiớidânchủđốivớibảntuyênngôncủachủnghĩacộngsản.PhântíchcủaRostowhứahẹnrằng,vớisựápdụngnhữngkỹthuậttiêntiếnvàcóđủtiền,cácnướclạchậucóthểnhanhchóng“cấtcánh”vàtrởthànhcácxãhộidânchủtưbảntựlực.RostowđượcđềnghịlàmviệcchochínhquyềnKennedyvànhữngngườitheochínhsáchbiêngiớimớirấtphấnkhíchápdụngcácquanđiểmcủaông.HọnhắcmìnhnhớvềnướcMỹnhữngnăm1776vàtuyênbốMỹlàmộtđấtnướccáchmạngthậtsựtrênthếgiới.Đấtnướcấyđãđemlạicuộccáchmạngvềsựgiàucóvàđặtnhữngngườicộngsảnrangoàimốiliênkếtnàymãimãi.Nhưngýtưởngcủacuộccáchmạngkhôngphảilàđiềucóthểtuỳýbiểnthủ,lạmdụng,bópméovàđánhgiálại.Cácchínhkháchbảothủ(thậmchíkểcảnhữngngườitheokhuynhhướngtựdo)tỏýsẽlàphùphiếmnếuhọdùngthuậtngữnày.ChínhquyềnKennedycũngkhôngnằmngoàiquyluậttrên.ĐềtàicủaRostowkhôngđưalạihiệuquả.NhữngngườitheochínhsáchbiêngiớimớibịxúigiụcđổlỗichoQuốchội,nơithườngxuyênvàcàngngàycàngtỏratrongviệcbỏphiếuchonhữngchươngtrìnhviệntrợnướcngoàicóquymôlớnmàNhàTrắngyêucầu.NhữngchươngtrìnhnàykhôngkhácsovớicáctuyênbốđặcbiệtdànhchoAllianza.Nhưngthâmhụtnguồnlựclớnhơnrấtnhiềusovớithâmhụtngânsách.NướcMỹ,mộtđấtnướckhổnglồnhưngmờnhạttrongmắtcủachínhmìnhcũngnhưnhữngngườikhác,đãkhôngquảnlýđượcnhữngcáchthứckiểmsoáthoàntoànvànhanhchóngcácnướcMỹLatinhnhưngườitahyvọng.Hơnthế,thậmchínếugiàucóhơnnữa,ởnhiềuphươngdiện,nướcMỹcũngkhôngđủsứcláinhữngngườihàngxómtớicácbếncảngđãđượcsắpđặtsẵntheoýmình.Đócólẽchỉlànhữngthỏathuậnchungchungvàhờihợt.ỞbấtcứnơinàocácnướcBắcMỹcốgiànhquyềnkiểmsoátthìlẽtấtnhiênsẽxuấthiệnsựkhángcự,tuyđộngcơhoặctínhtổchứccủacáccuộckhángcự,chốngđốiởnhiềunơikhôngcao.ChủnghĩalýtưởngvàquyềnlựccủangườiMỹđượckếthợpnhuầnnhuyễnvớiđịnhkiếnvănhóavàlòngtựtin:mộtsựphatrộnkémhấpdẫn.VàsựviệcđãdầndầntrởnênrõràngrằngbấtcứthànhcôngnàoAllianzađạtđượcđềucầnrấtnhiềuthờigian.Kennedyquáthôngminhđểtrôngđợivàocáckếtquảtứcthìnhưngdườngnhưôngthấy

thấtvọngkhipháthiệnranhữngthànhtíchcủaAllianzenhỏbévàtốnthờigiannhưthếnào.Thựctế,ôngmongmuốncáckếtquảphảiđạtđượccùngmộtlúc.SựkiệnVịnhConLợnđãđểlạinhữngvấnđềchínhtrịphiềnphứckhôngdễdànggiảiquyết.

FidelCastrolđãlàmbẽmặtKennedyvànướcMỹ.Chodùquacáccuộcđiềutra,ýkiếncủadânchúngMỹchothấyhọvẫnlànhữngcổđộngviêntrungthànhcủaTổngthốngsaubấthạnhtrêncủaông.Tuynhiên,đâylàmộtmụctiêumàngườicủaĐảngCộnghòanhắmtớinếunókhôngđượcgiảiquyếtnhanhchóng.Họcóthểlàmnhữngviệcdẫnđếnhậuquảnguyhiểmchocáccuộcbầucửgiữanhiệmkỳnăm1962vàcuộcbầucửTổngthốngvàonăm1964.CácnhàlãnhđạocủanướcMỹđãtừngthử,kểtừnăm1947,lấychủnghĩacộngsảnvàthamvọngcủanóđểhùdọanhândân.HọđãthànhcôngvàkhiCastrotuyênbốmìnhlàmộtngườicộngsảnthìngaylậptức,nỗilosợcủangườidânMỹlạidấylênnhưmộtphảnxạcóđiềukiện.Chínhnỗilosợcủadânchúng(màphầnlớndobịkíchđộng)lànguyênnhânkhiếnKennedyquyếtđịnhthựcthithayvìhủybỏkếhoạchVịnhConLợn.Sựthấtbạicủakếhoạchnàyđãkhônglàmgiảmáplực.Hơnnữa,KennedycảmthấybằngviệcphêchuẩnkếhoạchphiêulưucủanhữngngườiCubalưuvong,chínhôngđãởvàođịavịlãnhđạohọ.Tuynhiên,thấtbạitrênkhôngkếtthúcnghĩavụcủaKennedyđốivớinhữngngườiCubalưuvongbạitrận,màngượclại.TrongmắtKennedyvàcáccốvấn,mốiquanhệgiữaCastrovàLiênbangXôviếtchỉlàthứyếuvàCastrochỉnhưlàmộtcôngcụcủaXôviết.Cuốicùng,năm1961,vềmặtcánhân,cảKennedyvàcácanhemcủaông,đãthậtsựgiậndữvớiCastro.Họkhôngquenbịconngườinàyđánhbại.Mùahènămđó,anhemKennedyđãtiếnhànhnhữngbiệnphápmàhọhyvọngsẽkếtthúckếhoạchlậtđổCastrovàtuykhôngbịkhókhănnàocảntrởnhưnghọđãkhôngthànhcông.HọlạiquyếttâmlầntớisẽchốnglạingườiCubacộngsảnnàyvànhấtquyếtsẽthànhcông.Tổngthốngđãlợidụngnhữngsailầmtrongsựkiệnnàyvàviệcôngđưaemtrailênlàmcố

vấnvàphóchomìnhđượccoinhưmộthànhđộngsửasai.Tuynhiên,đâyhoàntoànkhôngphảilàquyếtđịnhkhônngoan.DùđiềmtĩnhvàthânthiệnnhưngJackvẫnkhônggiànhđượcthiệncảmcủanhiềungườivàdườngnhưôngluônchấtchứalònghậnthùCastro–lònghận

thùcủamộtngườiđànôngluônchegiấucảmxúcthật.Trongkhiđó,Bobby,emtraiông,lạinổitiếnglàmộtkẻhaythùđịchvàkhiôngkiênquyết

buộcaiđótheomình,ôngsẽthựchiệnbằngmọigiá.HìnhảnhCastroámảnhKennedytrongsuốtmùahèvàmùathunăm1961,nhưngđếnmùahènăm1962,KennedydườngnhưkhôngcònquantâmđếntìnhhìnhCubanhưtrước.Lòngcămthùtrongôngđãnguộibớtdùchínhsáchcủaôngvẫnkhôngthayđổi.ÔngvẫnchờđợichínhquyềnCastrosẽsụpđổvàtheodõisátsaotầmảnhhưởngđanglanrộngcủaCastroởkhuvựcMỹLatinh.Nhưngđókhôngcònlàmốiquantâmhàngđầucủaôngnữa.ÔngđểBobbytoànquyềnchịutráchnhiệmvàgiảiquyếtvấnđềnày.Bobbynhậnthứcrấtrõvaitròcủamình:Ôngphảithúcđẩyviệcthựchiệnchínhsáchđốivới

CubacủaTổngthốngquyếtliệthơnvàngăncảnTổngthốnglàmtheonhữnglờikhuyênkhôngcólợi.CórấtnhiềugiaithoạivềphươngpháplàmviệccủaBobbytrongchínhquyềnKennedy.Bobbythườngbùnglêncơngiậngiữtrongcáccuộchọp,thóamạtấtcảnhữngngườicómặtvìhọchậmchạpvàlàmviệcthiếuhiệuquả,rồisauđóôngxồngxộclaorakhỏiphòng.Ôngkhôngcóthờigianchocácquanchứcngoạigiaobaphảivànhữngkẻyếuđuốitheođuổichủnghĩatựdo.ÔngkhôngmuốnlắngnghehọgiảithíchvềsựphứctạpcủavấnđềCuba.Đốivớiông,đóchỉlànhữnglờingụybiệnchosựdậmchântạichỗcủahọ.TrongmộtcuộchọpcăngthẳngngaysausựkiệnVịnhConLợn,BobbynổigiậnbuônglờichỉtríchThứtrưởngNgoạigiaoChesterBowleskhiôngtagiảithíchcặnkẽvớicáctờbáocủaBộNgoạigiaovềnhữngkhókhăntrongquátrìnhlậtđổCastro.ĐâyrõràngkhôngphảilàđiềuanhemnhàKennedychờđợivàcảhaiđềucoiBowleslàtrungtâmrắcrốidùôngtacógiátrịrấtlớntrongcuộcbầucửTổngthốngnăm1960.Bêncạnhđó,BowlesluônsẵnsàngtuyênbốphảnđốikếhoạchVịnhConLợnmỗikhicócơhộitiếpxúcvớigiớibáochí.Vẫnchưathểlấylạivịthếcủamình,Jackcàngthêmphẫnnộtrướchànhđộngphảnbộinày.Tuynhiên,trựctiếp“hấtcẳng”aiđókhôngphảilàphongcáchthườngthấycủaJack,dođó

Bobbyđượctoànquyềnxửlývụviệc.Chẳngbaolâusau,Bowlesđãbịsathải.Ítnhấtthìcáchhànhxửtrêncũngkhiếnmọingườicảnhgiáctrướcnguycơđangrìnhrập.

TrongBộTưpháp,Bobbytỏralàmộtnhàlãnhđạoxuấtsắc,biếttruyềncảmhứngchocấpdưới,nhưngriêngvớivấnđềCuba,phongcáchlàmviệccủaônghoàntoànkhôngphùhợp.Bobby(vàphíasaulàTổngthống)muốngiảiquyếtvấnđềlậtđổCastrobằngmộtbiệnpháptrựctiếphơn,năngnổhơnvàquyếtliệthơn.Ôngkhôngmuốnmọingườicanngănhaynóicáchgiảiquyếtđóquáđơngiản.Ôngkhôngmuốnđiềuchỉnhbảnthântheocácchitiếtcủasựviệc.ĐúngnhưArthurSchlesingerđãnhậnxét:“CastroluônđứngđầudanhsáchkhiếnBobbydễbịkíchđộngnhưnglạinằmcuốidanhsáchnhữngvấnđềmàBobbynắmrõthôngtin”.CũngnhưTổngthống,BobbyluônbậnrộnrấtnhiềucôngviệckhácnênôngkhôngthểnghiêncứukỹlưỡngkếhoạchtấncôngCuba.Ônghànhđộngnhưmộtđộitrưởngđộicổđộngvàđểnhữngngườithamgiatựcânnhắccácchitiết,nhưTổngthốngđãlàmvớiông.VàchínhđiềunàyđãdẫntớithảmhọatạiVịnhConLợn.Mọichuyệngầnnhưngaylậptứctrởnêntồitệ.Cuộcxâmlượclầnhaibịdậptắt,vàkhôngai

cònniềmtinvàonhữngchínhsáchngoạigiaothuầntúy.Chínhvìvậy,BobbyquaysangnhờcậysựgiúpđỡcủaCIAvàtổchứcnàyngaylậptứcnắmlấycơhộiphụchồivịthếcủamình.NgaycảRichardBissel(56)cũngđượcphụcchức.Mộtbiệtđộiđượcthànhlậpvàđếncuốimùathunăm1961đượcgiaonhiệmvụpháhoạivàxúctiếncáchoạtđộngbánquânsựtronglãnhthổCuba.BiệtđộinàychínhlàtiềnđềcủanhómOperationMongoose(57).TrongmộtcuộchọptạiNhàTrắngvàođầutháng11,kếhoạchđượctrìnhlênTổngthốngvàtướngRobertMcNamara.Bobbyđãviếtmộtbảnghinhớcónộidungnhưsau:Ýtưởngcủatôilàkhuấytungmọithứtrênhònđảonàybằngcáchoạtđộngdothám,pháhoại,gâymấttrậttựchungdochínhnhữngngườiCubatiếnhành.ViệcchúngtalậtđổFidelCastrokhôngbiếtcóthànhcônghaykhôngnhưngtheotôi,chúngtakhôngcòngìđểmất.CIAbắtđầunhậpcuộcvàmanhnhakếhoạchámsátFidelCastro,đượcấpủnhưmộtphần

củakếhoạchVịnhConLợn.RấtnhiềutranhcãinổilênxungquanhvấnđềanhemnhàKennedycóbiếttrướckếhoạchnàyhaykhông.Kếhoạchnàychưabaogiờxuấthiệntrongkế

hoạchchínhthứccủabiệtđộiOperationMongoosevàJoneMcCone,GiámđốcmớiđắcnhiệmcủaCIA,luônkiênquyếtphảnđốiviệcsửdụnghìnhthứcámsátnhưmộtchínhsách.Làmộtconchiênngoanđạo,McConetinmìnhsẽbịtrừngphạtnếuđồngýthựchiệncáchànhđộngnhưvậy.KhôngmộttrợlýthâncậnnàocủaKenndythừanhậnđãbiếtâmmưuámsátvàtấtcảđềuquảquyếtâmmưunàyhoàntoàntráingượcvớitínhcáchcủaTổngthống.Tháng5năm1961khipháthiệnCIAđangcungcấpvũkhícholựclượngchốngđốicủanước

cộnghòaDominique,tạođiềukiệnchohọámsátRafaelTrujillo(58).KennedyđãcốgắngvôvọngnhằmkéonướcMỹrakhỏiâmmưunàyvàtuyênbố:“Vềnguyêntắc,nướcMỹkhôngthểthathứchomộtvụámsát.Vànguyêntắcnàyđangbịgạtquamộtbên”.Trongkhiđó,lạicómộtsốbằngchứngkhácchothấyKennedyđãbiếtvụámsátlàmộtphầncủakếhoạchVịnhConLợn.Tháng11năm1961,khitiếpnhàbáoTadSzulc,ôngđãkhiếnvịkháchcủamìnhchúýkhinóirằngmình“đangchịumộtáplựcrấtlớn…tánthànhvụámsátFidelCastro”.Kennedycũngnóithêm(cóthểlàdonhậnrasựkhôngđồngtìnhcủaTadSzulc)“vìlýdođạođức”nướcMỹkhôngnênthựchiệnnhữnghànhđộngkiểunày.ĐúngnhưRichardReevesnhậnxét,tấtcảáplực“thoátkhỏi”FidelCastro(bấtkểbằnghìnhthứcnào)cũngxuấtpháttừchínhanhemnhàKennedy.Tháng1năm1962,theoRichardHelms(59),BobbyquảquyếtưutiênhàngđầucủanướcMỹphảilàlậtđổCastro.VìvậysẽkhôngcógìđángngạcnhiênkhiCIAtinrằnghọcóquyềnthựchiệnbấtkỳhànhđộngcầnthiếtnào.Làmộtngườirấtđángphêphánkhithựchiệnnhữnghoạtđộngngầm,ítnhất,KennedycũngđãđồngtìnhvớiýkiếnámsátCastronhưnglạimộtlầnnữaôngcôngkhaibácbỏsửdụngámsátnhưmộtcôngcụchínhtrịtrongbàiphátbiểungày16tháng11năm1961,mộtvàingàysauchuyếnthămcủaSzulc:Vớitưcáchlàngườibảovệtựdomạnhmẽnhấttrênthếgiớinày,chúngtakhôngthểtrốntránhtráchnhiệmđóvàchúngtasẽkhôngthểthựchiệntráchnhiệmđónếukhôngcónhữnggiớihạnmànềntựdochúngtađangmongmuốnbảovệđặtra.Làmộtquốcgiatựdo,chúngtakhôngthểtranhđấuvớikẻthùbằngkhủngbố,ámsáthayphávỡlờihứa.CóthểKennedybịbuộcphảitánthànhkếhoạchnhưngxétchocùng,hànhđộngnàycũngchỉ

làtheolẽthườngnhưlờiôngnóivớiTadSzulc:“Chúngtakhôngthểlàmthếhoặctấtcảchúngtasẽtrởthànhmụctiêu.”VềphầnBobby,cóthểôngđãkhíchlệHelmstheomộtcáchnàođómàkhôngbiếtlờikhíchlệnàyđãđượcthựchiệnnhưthếnào.CIAtinrằng,nhữngkẻđứngđầucáctổchứctộiphạm–đãbịmấtnhữngkhoảntiềnrấtlớntrongcuộccáchmạngCuba–cóthểgiúphọlậtđổCastro.MộttrongnhữngkẻcầmđầuđượcCIAtiếpcậnlàSamGiancana,thủlĩnhcủaxanh-đi-ca

Chicago.Khiđó,SamcũnglàngườitìnhcủaJudyCampbell,mộttrongnhữngngườiphụnữđãbịTổngthốngruồngbỏ.MốiquanhệchồngchéonàyđãlôikéosựchúýcủaGiámđốcFBIJ.EdgarHoovervàdườngnhưchínhsựcanthiệpcủaHooverđãthôithúcKennedycắtđứtmốiquanhệvớiJudyCampbellvàotháng4năm1962.Tháng5nămđó,CIAbịbuộcphảibáocáovớiBộtrưởngTưphápvềviệchọđãmượntay

nhữngkẻduđãngtrongkhiBộTưphápđangtiếnhànhmộtchiếndịchlớnnhằmvàotộiphạmcótổchức,gâybấtlợichoGiancanavàbèđảngcủay.ViênchứcCIAnhậnnhiệmvụbáocáolênBobbyđãphảitrảiquanửagiờnóichuyệncăngthẳng,vàđãkểlạisauđó:“NếuanhnhìnthấymắtngàiKennedysắtlạivàgiọngnóicủaôngtachậmnhưngrànhrẽ,anhsẽhiểuthếnàolàcảmgiáchụthẫng”.Bobbynói:“Tôitinrằnglầnsaukhicácanhtìmcáchlàmviệcvớibọntộiphạmcótổchức,cácanhcầnbáocáotấtcảsựviệcchotôi”.Ngaylậptức,BobbyngừngtruyquétbăngđảngcủaGiancana.SựviệcnàyđãkhiếnBobby

buồnphiềnđếnđộphảithanphiềnvớicảJ.EdgarHoover,chothấysựlúngtúngcủaôngtrướcdiễnbiếncâuchuyện.NhưngvớisựủnghộcủaTổngthống,ôngvẫntiếptụctạosứcéptìmkiếmmộtphươngánhànhđộngítbạolựchơnchốnglạiCastro.TuynhiênvấnđềlàmặcdùMongoosegặpnhiềuthấtbạinhưngkhôngaiđưarađượcphươngánthaythếngoàiphươngántấncôngquânsựmàTổngthốngđãloạitrừtừtrước.CốvấnanninhquốcgiaMcGeorgeBundykhẳngđịnh:“ChúngtacầnquyếtđịnhnêntấncôngquânsựhaysốngchungvớiCastrovàđấtnướcCuba,vàđiềuchỉnhchínhsáchcủachúngtaphùhợptheotìnhhìnhđó.”HaianhemKennedyđềukhôngthíchhaigiảiphápđónênMongoosevẫntiếptụcđượcduytrìhoạt

độngđếntháng10năm1962.ThậmchíBobbyđãtìmmọicáchcủngcốtổchứcnàytrongsuốtcuộckhủnghoảngtênlửa–nhưngmaymắnthay,độngtháinàycủaôngđãkhôngthànhcông.ThờikỳnàynổilênrấtnhiềukếhoạchnựccườinhằmlậtđổhoặcámsátCastronhưýtưởng

cắtbộrâuvàpháhoạiuytíncủaông,haynhồithuốcđộcvàoxìgàcủaông,…NhữngýtưởngnàykhôngphảilàđểgâycườinhưngcũngkhôngphảilàcáchthứchiệuquảđểlậtđổCastro.Hàngnghìntấnđường−mặthàngxuấtkhẩuchínhcủaCuba−bịpháhủyhàngtuần;nhữngchuyếntàuchởhàngbịnhiễmbẩn;mỏđồngcủaCubabịpháhoại;nhữngkhoảntiềnlớnđượcsửdụngchocácphongtràotuyêntruyềnvàpháhoạichốngCastrođãđượcchuyểnđếncácnhómchốngđốinhỏ.NhưngnguyhiểmnhấtlàlệnhcấmvậnthươngmạigiữaMỹvàCubavẫntiếptụcthựchiện.LẽraanhemnhàKennedycầnnhậnthấyrằngtấtcảnhữnghànhđộngnàysẽdẫnđếnmộtkếtquảkhôngmongmuốn:đẩyFidelđếngầnLiênbangXôviếthơn.CóthểvìCastrođãlàcộngsảnnênanhemKennedyđãgiảđịnhrằngsẽkhôngcònđiềugìtồitệhơn.Nhưnghọđãnhầm.ChínhsáchsửdụngđộiMongooseđãquaylạigàibẫychínhTổngthống.Ngoạitrừsốít

ngườiởWashington,khôngaibiếtchínhxácđiềugìđangdiễnranhưngđộngtháicủaKennedyđủrõràngđểthúcđẩysựthùđịchcủangườiMỹđốivớiCubalênđếnđỉnhđiểm.“TấtcảchúngtôiđềucuồngloạnlênvìCuba”,RobertMcNamaranhiềunămsauđãnhớlại.VànhưnhữngchuyệnthườngthấyởMỹ,tìnhtrạngbịkíchđộngtừWashingtonlanrộngkhắpcảnước.NgườiMỹđềubiếthọkhôngthểdọadẫmnhữngvịlãnhđạonướcngoàiđốiđịchvàđếnmùahènăm1962,gầnrấtnhiềungườidânđãbịámảnhvìCastro.ĐiềunàyrấtcólợichoĐảngCộnghòa,nhữngngườiluôncoiKennedychỉlàmộtkẻnhútnhát.TronghoàncảnhnàyvàtrướcsailầmcủaKennedy,Cubabắtđầuchuyểntừvịthế“cáigaitrongmắt”thànhnỗisợhãitrongtimngườiMỹ.Mộtlầnnữa,nhưthờiđiểmtrướcsựkiệnVịnhConLợn,Kennedyđãkhôngsuynghĩthấuđáovềkếhoạchhànhđộng.Biệtđộiđặcbiệtdoôngthànhlập(mộtcôngcụtrongchínhsáchvớiCuba)đãmắcphảimộtsailầmchiếnlượccơbảnvìđãkhôngcânnhắctrướccácphảnứngcóthểcủađốiphương.FidelCastrohoàntoànkhôngphảilàngườidễhămdọa.KhikếhoạchpháhoạiCubacủa

ngườiMỹbắtđầuthựchiện,Fidelđãliêntụccôngkhaiphảnđối.Mùahènăm1962khiHảiquânMỹtiếnhànhnhữngcuộcdiễntậpbênngoàihảiphậnCuba,ôngkhônghềhoảngsợmàthẳngthắnchỉtríchnướcMỹrõràngđanglênkếhoạchxâmlược(CastrohiểurõcómộtsốthànhviêntrongchínhquyềnWashingtoncựclựcủnghộđiềunày).VìnghingờnhưvậynênCastronhanhchóngthắtchặtkiểmsoátcủachínhquyềnvàthúcđẩyquátrìnhLêninhóađấtnước.NếumốiquantâmthậtsựcủaKennedylàgiảicứuCubakhỏichếđộcộngsản,cólẽôngsẽkhôngbaogiờchọnmộtchínhsáchkhôngphùhợpnhưvậy.Castrobiếtôngkhôngthểchốnglạigãkhổnglồcủathếgiớimớinếuthiếutrợgiúp.Cubatừ

lâuđãchiếmđượccảmtìnhcủaXôviết−đấtnướcđầutiênđilênchủnghĩacộngsảntừnguyệnvọngcủachínhmình.Chắcchắn,nếucóthể,ngườiXôviếtsẽkhôngđểCubaquaytrởlạichếđộtưbảntrướcđây.Ngoàira,ngườiNganóichungvàKhrushchevcũngcònmộtsốđộngcơkhác.Vềđiểmnày,

cácnhàlịchsửphảinhìnnhậncẩntrọng.SựbùngnổcácthànhtựucủaLiênbangXôviếtchỉmớibắtđầuvàchắcchắnsẽmanglạinhữngkếtquảđángngạcnhiên.Nhưngdườngnhưnhữngdấuhiệuchínhvềcuộckhủnghoảngnăm1962đãmanhnha.Mùađôngvàmùaxuânnămđó,KhrushchevvẫnchưadịuhẳntrướcsựkiệnbứctườngBerlin.Kennedy−conngườitrẻtuổimàônggặpởVienna−đãthànhcôngkhiphángangnhữngdựđịnhcôngkhaicủaLiênbangXôviếtđốivớiBerlin.Khrushchevđãnhậnđượcbàihọcđíchđáng.Bêncạnhđó,vịthếcủaôngcũngbắtđầulunglay.ThếchủđộngởBerlinđãmanglạinhữngkếtquảngượcvớimongđợi.Chiếndịch“khaipháđấthoang”lớnlaocủaôngnhằmtăngsảnlượngnôngnghiệpthấtbại:sảnlượnglươngthựcnăm1961thấpkỷlụctrongnămnămgầnđó.MốiquanhệgiữaLiênbangXôviếtvàTrungQuốcngàycàngtrởnêncăngthẳnghơnvàngaycảAlbania,mộtquốcgiachưađượctáithiết,cũngtừchốiquyềnlãnhđạocủaXôviết.CácquanchứccủaKennedycònlàmbẽmặtLiênbangXôviếtbằngcáchchỉrarằngkhoảngcáchvềtrìnhđộtênlửagiữahainướclàmộtbíẩnvàthựctếnướcMỹđãvượttrộihơnvềloạivũkhínày.Trướctìnhhìnhđó,Khrushchevđangtìmkiếmmộtgiảiphápdễdàng,tiếtkiệmvànhanhchóng

nhằmgiànhlạithếchủđộngtrêntrườngquốctếvàvớitìnhhìnhhiệnnaycủaCuba,ôngchorằngcơhộiđãởtrướcmắt.NềnkinhtếCubacóthểthoátkhỏinhữngtácđộngtồitệnhấtcủalệnhcấmvậndoMỹbanra

bằngnguồnhỗtrợtừphíaLiênXônhưngvấnđềbảovệnềnđộclậpcủaCubatrướckhảnăngxâmlượccủaMỹkhókhănhơn.BấtkỳđộngtháigửiquânđộinàotớiHavanacũngsẽbịMỹcoilàviphạmhọcthuyếtMonroe(60).LiênXôcóthểvượtquađiểmnàybởihànhđộnghỗtrợCubakhôngviphạmluậtphápquốctếnhưnghọphảicânnhắcmứcđộantoànkhichọctứcngườiMỹ.KhrushchevthậtsựtinrằngchủnghĩacộngsảncủaXôviếtsẽgiànhchiếnthắngvangdộiáp

đảophươngTâyvàomộtngàykhôngxa:ÔngluôntintưởngchủnghĩacộngsảnlàhệthốngưuviệthơnvàchủnghĩanàysẽđạtđếnđiểmmàvịCốvấnanninhquốcgiaWaltRostowgọilà“điểmcấtcánh”.Khiđó,Mỹsẽphải“tâmphụckhẩuphục”thừanhậnvịthếngangbằngcủaLiênbangXôviết,haynóicáchkhácMỹsẽphảituyênbốlạithếđộctôncủamìnhtrênchínhtrường.JohnFosterDullesđãtừngnóivớiAndreiGromyko,BộtrưởngNgoạigiaobánthườngtrựccủaLiênXô:“NhữngvấnđềliênquanđếnviệcthànhlậpcáccăncứquânsựcủaMỹsẽdoMỹvàchỉdoMỹquyếtđịnhtùytheomụcđíchcủanướcMỹvàcóthỏathuậnvớinướccócăncứquânsựđó”.CáchnóikhoatrươngnàykhôngbaogiờđượcphéplặplạihoặcítnhấtMỹkhôngthểgiữmãithếđộctôn.ChẳnghạnnhưtạisaoLiênbangXôviếtphảichịuđựngcácvụthửtênlửahạtnhânngaytạibiêngiớicủahọvớiThổNhĩKỳ?Trongkhiđó,trêncácđườngbiêngiớicủaMỹkhônghềcómộtvụthửtênlửanào.Khrushchevđãđặtdấuchấmhỏitrướcvấnđềnàytrongnhiềunăm.Năm1958,ônghỏiAdlaiStevenson:“NgườiMỹsẽnghĩthếnàonếungườiNgađặtcăncứquânsựởMexicohaymộtnơinàođó?Ôngnghĩthếnàovềviệcnày?”ẤpủtrongnhiềunămnhữngvấnđềnàyvàtừlờiđềnghịgiúpđỡcủaCastro,Khrushchevchorằngđãnhìnthấycơhộicủamình.ThửtênlửahạtnhânởCubacóthểgiảiquyếtmộtsốvấnđề:bảovệCastro,buộcMỹphảitừbỏthamvọngvàkhôiphụcthanhthếcủaLiênXôtrêntrườngquốctế.Nhờđó,cácvấnđềvềBerlincóthểtiếptụcđượcmởlại.KhôngthểbácbỏđượcnhữnglýlẽtrênvàkhôngchỉcóKhrushchevmớitinvàođiềunày:ýkiếncủaôngnhậnđượcsựủnghộmạnhmẽcủaBộChínhtrị.Tháng5năm1962,nhữngđộngtháiđầutiênđãđượcthựchiện.NgườiNgađãmắcsailầmtươngtựnhưngườiMỹ:Họđãkhôngxemxétnghiêmtúcnhững

phảnứngtừphíađốiphương.VàgiốngnhưanhemnhàKennedy,họđãbịlòngtựáilàmmờmắt.Khrushchevluôntỏvẻthùhậnkhiđưaraquanđiểmvềtênlửahạtnhân:Đếngiờhọsẽbiếtcảmgiáckhibịtênlửacủakẻthùchĩavàomình,chúngtôikhônglàmgì

ngoàiviệcđểhọnếmthửnhữnggìmàhọbắtngườikhácphảitrảiqua.Đâylàthờikhắcquyếtđịnh…NgườiMỹchưabaogiờphảichiếnđấutrênchínhvùngđấtcủamình,ítnhấtlàtrong50nămtrởlạiđây.Họđãgửicácđộiquânthamchiếntronghaicuộcchiếntranhthếgiớivàphấtlênnhờđó.NgườiMỹchẳngtốnnhiềuxươngmáutrongkhivẫnvắtkiệtcủathếgiớihàngtỷđô-la.NếuđâyđúnglàtháiđộcủaKhrushchev,sẽkhôngcógìđángngạcnhiênkhiôngđánhgiásai

hoàntoànvềKennedynhưtrướcđâycũngvàonhữngngàytrướctháng6năm1941,StalinđãđánhgiásaivềHitler.Khrushchevcũngkhôngpháthiệnthấycơhộituyệtvờidànhchomình.Nếuchỉcầnbằng

lòngvớiviệcgửicácvũkhíthôngthườngtớiCuba,thìcólẽôngđãgiảicứuđấtnướcnàykhỏitấtcảnhữngđedọatừcuộcxâmlượccủangườiMỹvàcùnglúcvôhiệuhóahọcthuyếtMonroe.LẽraKhrushchevcóthểđẩyKennedyvàovịthếchínhtrịnguyhiểm.CólẽTổngthốngsẽphảigiảithíchtrướccáccửtriđầyphẫnnộcủamìnhvềlýdoôngchophépCubatrởthànhcăncứquânsựchínhcủaLiênXôvàlýdoôngkhônglàmgìđểngăncảnđiềuđó.KhôngmộtđấtnướcMỹLatinhnào,mộtđấtnướctrunglậpnàohaymộtnướcđồngminhnàomuốnchứngkiếnmộtcuộcxâmlượcchỉnhằmlậtđổCastrocủangườiMỹ.ChỉcórấtítngườiMỹchàođóncuộcchiếntranhvớiLiênXôvìnhữngnguycơkhủngkhiếpcóthểxảyra.NhữngyếutốngăncácnướcphươngTâyhỗtrợcuộccáchmạngHungarylẽrađãxuấthiệntrongcuộcđốiđầulầnnày;lẽraKennedysẽphảihứngchịuthấtbạirấtlớn,tệhơncảđósẽlàthấtbạidosai

lầmcủachínhông;vàlẽraKhrushchevcóthểhôvangchiếnthắng.NhưngnhữngđiềunàykhôngxảyrachỉvìKhrushchevmuốntấtcảtênlửaphươngTâybiếnmấtkhỏiThổNhĩKỳ.NgườiNgabiếtcôngtrìnhcủahọsẽthuhútsựtòmòtừrấtnhiềuphíanênđãtìmcáchche

giấuchođếnkhimọichuyệnđượchoàntất.Nhưngđâylạilàmộtsailầmkhác:nếuhọtiếnhànhcôngkhai,nướcMỹsẽkhó(nếukhôngmuốnnóilàkhôngthể)phátđộngsựphảnđốicủadưluậnquốctếxungquanhvụviệcnày.Khrushchevchorằngnếucóthểchegiấukếhoạchtênlửachođếnsaucuộcbầucửquốchộingày6tháng11thìKennedysẽkhôngcảmthấyphảichịumộtáplựcnàovàsẽphảichấpnhậnnhữngviệcđãrồi(cólẽKhrushchevđãđịnhnóirasựthậtsaukhitruyềnđithôngđiệpsẽkhônglàmgìảnhhưởngđếnkếtquảcuộcbầucử).NhưngviệcchegiấuhoàntoànlàđiềukhôngthểkhiAnastasMikoyan,cựuChủtịchXôviếttốicaoLiênXô,ngườitừnghoạtđộngngoạigiaonhiềuvớiCubarasứccảnhbáoKhrushchev.Đếntháng8,nhữnglờiđồnvềviệcLiênbangXôviếtđangchuyểnvũkhítớiCubavàxâydựngmộtcảngnướcsâutạiđâybắtđầubayvềWashington.Nhữnglờiđồnđại(chủyếulàtừĐảngCộnghòa)bắtđầudấylên,chorằngtênlửahạtnhânchiếnlượcđangđượcchuyểnđếnCuba.Tuynhiênchínhquyềnliênbangvẫnbácbỏcácnhậnđịnhnày.Dùvậy,đếntháng9,nguycơngàycànghiểnhiệnrõ,buộcTổngthốngphảiđưarahành

động.Ngày4tháng9,ôngchínhthứctuyênbốtìnhtrạngbáođộngvàtuyênbốnàyđượccụthểhóahơntrongbàiphátbiểungày13tháng9:Trongtuyênbốthứhai,ônglậplờcảnhbáochínhquyềnLiênXôrằngviệcthiếtlậpcăncứquânsựvũkhíhạngnặng(tênlửahạtnhân)ởCubasẽbuộcMỹlàmbấtcứđiềugìnhằmbảovệanninhquốcgia.LiênbangXôviếtvừađáptrảcôngkhaivừacóđộngtháitrảlờingầm(giữaKhrushchevvàKennedy)rằngLiênXôkhônglắpđặthệthốngnàomớingoạitrừnhữngvũkhíphòngvệởCuba.TuyênbốnàysauđóđãphảnlạiLiênXôsaukhisựthậtđượcphơibày.CIAcủngcốthêmlựclượngtrinhsátởCuba.Trongnhiềungày,mâymùđãcảntrởhoạtđộngcủacácmáybaytrinhthámnổitiếngU2nhưngđếnngàychủnhật14tháng10,bầutrờikhôngmâyđãtạođiềukiệnđểnhữngchiếccamerathựchiệnnhiệmvụ.CácbứcảnhtổnghợpsaukhiđượcphóngtovàgiảimãđãchứngtỏmốinghingờvềviệcLiênbangXôviếtđangnhanhchónglắpđặthệthốngtênlửađạnđạotầmtrungmànếukhaihỏasẽcókhảnăngpháhủybấtkỳthànhphốlớnnàocủaMỹ,ngoạitrừSeatle.Tốithứhai,ngày15tháng10,McGeorgenhậnđượctinbáo.ÔngquyếtđịnhđểTổngthốngcómộtđêmngongiấcvàbáocáotìnhhìnhvàongàyhômsaukhiKennedyđangdùngbữasáng.BắtđầutừđâylànhữngthángngàythửtháchkhókhănnhấtcủavịTổngthống,cólẽlànhữngthửtháchkhókhănnhấtcủathếkỷXX,vàtrênthựctếlàthửtháchkhókhănnhấttronglịchsửnhânloạichotớithờiđiểmđó:tronglịchsử,chưabaogiờnguyênthủcủamộtquốcgialạinắmtrongtayvậnmệnhcủacảnhânloại,củacảnềnvănminhvàcủacảtráiđấtnày.11giờ45phútsángngàythứba,16tháng10,Kennedytậphợpmộtbancốvấnvàbắttay

ngayvàohànhđộng–quyếtđịnhđườnglốichínhsáchcủaMỹ(bancốvấnnàyđượcbiếtđếnvớicáitênExcomm–từviếttắtcủaExecutiveCommitteeofNationalSecurityCouncil–tạmdịchlàỦybanđiềuhànhHộiđồngAnninhquốcgia).Ủybannàygồm20thànhviên,trongsốđócótámthànhviênkhôngthườngtrực,nhữngthànhviênnàycóthểthamdựbấtkỳlúcnàohoặckhiđượcyêucầu.Kennedycũngnằmtrongsốđóvàônglàngườithamgiathấtthườngnhất.Saucuộchọpđầutiên,SorensenđềxuấtcácthànhviêncủabancốvấnsẽđốithoạivàtranhluậnthẳngthắnvàcởimởkhiTổngthốngvắngmặtvàôngđồngý.TheođúngphongcáchcủaKennedy,cácnghithứcđềuđượcđơngiảnhóavàmanglạikếtquảtốt.TheoSorensen,“mộttrongnhữngkhíacạnhnổibậtcủacáccuộchọp”làsựbìnhđẳnghoàntoàngiữacácthànhviên.Tuynhiên,DeanAcheson,mộtthànhviênthamdựkhôngthườngxuyên,rấtghétnhữngcuộchọpkiểunày,ônggọichúnglà“tròraquyếtđịnhvớvẩn”.TheoAcheson,cầncóngườichủtrìcuộchọpvàphảilàTổngthốnghoặcBộtrưởngNgoạigiao.NhưnglýdoKennedyvắngmặtcũngchínhlàđểtránhvaitròchủtrìđó:ôngkhôngmuốnsựcómặtcủamìnhngănmọingườinóirasuynghĩthật.Tấtcảcácýkiếnvàthôngtincầnđượcnóirõràng,tấtcảcáckhíacạnhcầnđượcxemxéttỉmỉvàcũngnhưnhữngquanchứcđãcóthâmniên,nhữngthànhviêntrẻcũngcóthểchỉranhữngđiểmquantrọngcủavấnđề.Vàmộttrongnhữngthànhviêntrẻnhất,BobbyKennedy,đãthểhiệnvaitròngườicầmtrịchvìvaitròcủa

DeanRuskthườngthểhiệnrấtmờnhạttrongcáccuộchọp.TiếngnóicủaBobbyrấtcótrọnglượngvìônglàemtraicủaTổngthống.Trongnămngàytiếptheo,ủybanExcommđãlàmđượcmộtđiềutuyệtvờibấtkểphươngphápsửdụnglàgìvàđạtthànhcông,đóđãcủngcốsựtựtinchochínhquyềnKennedy.Nhiệmvụđầutiêncủaủybannàylàxácđịnhbảnchấtcủacuộckhủnghoảngvànhững

phươngánhànhđộngmàTổngthốngcóthểlựachọn.Cáckhảnăngkhônghànhđộnggì,hoặcởtrongtưthếsẵnsàngchiếnđấuvàcứđểmặcngườiNgalắpđặthệthốngtênlửahạtnhânđềubịloạibỏ.HệthốngtênlửachưachắcđãgâyhạichonướcMỹnhưngkhichưacókếtluậnchắcchắnnào,tráchnhiệmcủaKennedylàphảilàmnhữnggìcầnthiếtđểloạibỏhệthốngnàyvìsựantoàncủaquốcgia.Kennedylosợrằngthấtbạitronghànhđộngcóthểtạoradưluậnrấtxấu,dođóôngrấtcăngthẳng.Vẫncònmộtsốlựachọnkhácmờnhạthơnnhưngvẫnđángcânnhắc.SựbịđộngsẽpháhỏngvịthếTổngthốngcủaôngvànóvượtrangoàicácvấnđềcánhân:CuộckhủnghoảngnàycóthểnhấnchìmtấtcảnhữnghyvọngvàướcmơmàôngđãnêucaotrongcuộcbầucửTổngthống.CóthểýđịnhcủaKhrushchevlàpháhỏnghìnhảnhKennedyvànếuđólàsựthật,dùlàvôtình,thìđâycũnglàsựthểhiệnngoạnmụcsứcmạnhcủaLiênbangXôviết–mộtsựthểhiệnmàkéotheođólàrấtnhiềuhậuquảkhônlường.Khôngchỉcóvậy,cuộckhủnghoảngnàysẽbiếnthấtbạitronghaicuộcbầucửnăm1962và

năm1964củaĐảngDânchủtrởthànhđiềuhiểnnhiênvànướcMỹsẽnằmtrongtaynhữngngườicộnghòacánhtả.Trêntrườngquốctế,thấtbạicủanướcMỹsẽlàmliênminhchâuÂuchaođảo.KennedykhôngthểđểmặcLiênXôhànhđộngvìnếulàmthế,ôngsẽđểcảthếgiớirơivàotìnhthếcựckỳnguyhiểm.NếuKennedyhaybấtkỳaiđóhiểurõnhữngnguyhiểmmàhọcókhảnăngphảiđốimặttronghaituầntới,cólẽhọsẽmiễncưỡng–rấtmiễncưỡng–bằnglòng.NguycơtínhtoánsailầmhoặcrủirođènặnglênvịTổngthốnglớnhơnrấtnhiềusovớinhữnggìôngnghĩđến.Nhữngnguyhiểmmàcuộckhủnghoảngcóthểgâyrarấtđángsợ.MộttrongnhữngcơnácmộngđốivớiExCommlàvaitròlãnhđạotolớncủaLiênbangXôviếtsausựkiệnnày.KennedytứcgiậntrướctấtcảnhữnglờinóidốicủaLiênXô.(LiênXôvẫntiếptụcnóidốivềmọichuyệnđangxảyra:ngày18tháng10,ôngnhậnđượcmộtlờinóidốikháctừAdreiGromykovàôngphảinghenhữnglờiđảmbảorằngLiênXôkhônglàmgìngoàiviệclắpđặthệthốngvũkhíphòngvệthôngthường.KennedycànglúccàngkhônghiểutạisaoKhrushchevlạichơicanhbạclớnvàbấtthườngnày,đặttươnglaicủacảthếgiớivàomộtvánbàinhỏ?TheoDeanRusk,đâycóthểchỉlàmộtđộngtháigiả,vớimụcđíchphântánsựchúýcủaMỹvànhằmvàobứctườngBerlin:“TôiphảinóirằngtôikhônghiểuđượclýdoLiênXôđẩychuyệnnàyđiquáxatrừkhihọđãtínhtoánsailầmvềtầmquantrọngcủaCuba.”Gặprấtnhiềukhókhăn,ngườiMỹbuộcphảiquyếtđịnhhànhđộngtrongkhicònrấtmùmờ.Cácquanchứccấpcaotinvàophươngánduynhất:némbomCubavàtiếnhànhxâmlược.NgoạitrừMaxwellTaylor,nhữngngườikhácdườngnhưkhôngthểhiểuđượcrằngsẽxảyranhữnghậuquảrấtđángtiếcnếutiếnhànhchiếnlượcnày:chẳnghạnnhưhọsẽphảiđốimặtvớimộtcuộcchiếntranhtoànlựcvớiLiênXô.Nhưngnếukhônghànhđộnggìvàhànhđộngquátrớnđềukhôngantoànthìđâusẽlàgiảipháptrunghòacólợinhất?CáccuộctranhluậncủaExCommxoayquanhtấtcảnhữnggiảiphápkhảthimangtínhtrung

hòa,tuynhiêntấtcảcácgiảiphápđềucónhữnghạnchếnghiêmtrọng.Dođó,yếutốcánhântrởthànhnhântốquyếtđịnh.LuậtphápcủaMỹquyđịnhngườiraquyếtđịnhcuốicùnglàTổngthống.MọithứđềutùythuộcvàoquyếtđịnhcủaJohnF.Kennedy:vàotínhcách,sựthôngminhvàsựtậpdượttrướcđócủaông.Kennedybiếtrõđiềuđó.Khinhìnchămchúrangoàicửasổ,ôngnóivớiDeanAcheson:“Cólẽtốthơnlàtôinênnhậnsốlươngtuầnnàycủamình[tốthơnlàtôinêntừchức]”.Ôngvẫnrấthàihướctrongtìnhthếcamgotrướcmắt.Thậmchí,tấtcảnhữngdấuhiệucònchothấy,ônglàngườibìnhtĩnhnhấttrongsuốtnhữngngàykhủnghoảng.Nhưngôngkhôngthểchegiấucảmxúctrướcngườiemtrai,ítnhấtlànhữngcăngthẳngmàôngđangphảichịuđựng.Dõitheoôngtrongnhữngthờikhắccăngthẳngnhất,thứ4ngày24tháng10,khihọđangchờđợixemngườiNgacótôntrọnggiảiphápthỏahiệpcủaMỹkhông,Bobbynhớlạinhữnggìôngđãthấytrongnhữngngàykhủngkhiếpsaukhianhtraicủacảhaiquađờihaynhữngkhoảnhkhắcthậptửnhấtsinhcủachínhông.Kennedyhìnhdungđượchếttráchnhiệmcủamình.Uytíncủaôngsẽbịphátanhaytăng

thêmđềuphụthuộcvàonhữnggiâyphútnày.ÔngđãđọccuốnThegunsofAugust(Vũkhítháng8),nhữnglỗilầmchínhcủacácchính

quyềnkhácnhau,theoBarbaraTuchmanchỉratrongđó,lànhântốchínhdẫnđếnChiếntranhthếgiớithứnhất.Nếucóthể,ôngquyếttâmkhôngrơivàovếtxeđổấy.Kennedyđãnói,nếuaiđócònsốngđểviếtvềThemissileofOctober(Tênlửatháng10),thì“họsẽhiểurằngchúngtađangnỗlựctìmkiếmhòabìnhvàđểlaychuyểnquanđiểmcủađốiphương.TôikhôngépngườiNgalàmnhữnggìkhôngcầnthiết”.CóthểbấtkỳTổngthốngnào,vàothờiđiểmnhưthếcũngsẽlàmđiềutươngtự.NhưngKennedyđãbịsalầyvàođiểmchínhcủacuộckhủnghoảng.Camkếtcủaôngvềvấnđềhòabìnhkhôngđơngiảnchỉlàphảnứngchungcủathếhệông,thếhệđãtrảiquaChiếntranhthếgiớithứhaivàphảisốngdướisựđedọacủavũkhíhạtnhân.Ướcmuốncủaôngnhằmđảmbảohòabìnhcũnglàướcmuốnsâuthẳmnhấtcủaông:làtráchnhiệmcủaôngđốivớithủythủđoàntàuPT109vàbâygiờlàđốivớitoànbộnhânloại.VớicánhânôngvàvớivaitròlàngườiđứngđầudònghọKennedy,ôngkhôngđượclàmmấtdanhdựcủadònghọbằngsựkhinhsuấthoặccácphánxéthấptấptrongthửtháchnày.Niềmvuicủaônglàởnhữngđứaconmàôngmuốnđảmbảotươnglaichochúng(ôngrấtgiốngchaởđiểmnày)vàôngbiếtrằngnếuôngquyếtđịnhsailầmthìcuộcsốngcủachínhôngvànhữngngườixungquanhsẽcókếtcụcđángbuồn.Năm1962,sốphậncủathếgiớikhôngnằmtrongtaycủamộtngườinôngcạn.Tênlửatháng10buộcconngườiphảisuynghĩsâusắcvàchínchắn.Kennedykhôngphảilàngườihiếuchiếntànbạonhưmộtvàinhàphêbìnhhậuthếđãmôtả.

Khicònlàmộtứngcửviênđidiễnthuyết,ôngđãcórấtnhiềubàiphátbiểucótínhchấthiếuchiếnkhônghềcheđậyvànếukhôngcóvụámsát,thìsẽcòncónhữngbàinhưthế.Nhìnchung,ôngkhôngthểhànhđộngthấtthường,ngoạitrừsuyđoántấtcảnhữngngườicóquyềnlựcđềubịhoàinghivềviệchọcóýtốtvàcólýdochínhđáng(ônglạibịsốckhipháthiệnrằngsuyđoánnàyquálạcquan).ÔngtinLiênbangXôviếtlàmộtquốcgiahiếuchiếnbịphảnđốimạnhmẽvàvụviệctênlửađãxácnhậnđiềuđó.NhưngKennedycũngtinrằngnếuôngcốgắngthìmộtngàynàođó,cácnhàlãnhđạoXôviết

sẽthấyđượcýnghĩacủanhữngnỗlựcnày.Ôngluônchọncáchgiảiquyếtthôngquađàmphánchứkhôngvậnđộngdùngbạolựcchốnglạimốiđedọacủacơnlốccộngsản,nhưôngđãphátbiểukhinhậmchức.TấtcảđiềunàyđãchứngminhkhảnăngtuyệtvờicủaKennedytrongviệckiểmsoátcuộc

khủnghoảng,nhưngthờicuộckhiđócầnnhiềuhơnthế.Nócầnnhiềukhảnăngphánxétvàkỹnăngcủangườichơipoker,tứclàphảicómộtcáiđầulạnhcũngnhưmộttráitimnóng,đểvượtqua.Điềunàycólẽđượcgiảithíchtốtnhấttrongngàythứ5củacuộckhủnghoảng,thứbảyngày20tháng10,khiAdlaiStevensonlớntiếngchỉtríchnướcMỹnênđưaralệnhrúttênlửakhỏiThổNhĩKỳvàItalianếuLiênxôrúttênlửakhỏiCuba.ÔngcũnggợiýnênrútcáccăncứcủaMỹkhỏivịnhGuantanamoởCuba.StevensonđãphảitrảgiáđắtchoviệcđưaranhữngđềxuấtnàynhưngngoàivấnđềvềGuantanamo,mộtvàivấnđềtươngtựthậtsựlàcơsởchoviệcổnđịnhcáccuộctranhchấp.Tuynhiên,vàongày20tháng10,KennedyđãnhậnraMỹkhôngthểbỏmặchaiđồngminh

củamìnhchoLiênXôđedọa.Đóchưaphảilàlúcchơibàingửavớichủnghĩacộngsản.Mặcdùvậy,đólàlúcđểhànhđộng.Thờigiantriểnkhaitênlửacàngngàycàngđếngần.Saumộtcuộctranhluậnnảylửakéodài,ExCommđãbácbỏđềxuấtxâmlượcCubanhưlàgiảiphápđầutiêntrongmọitrườnghợp.BobbyKennedytranhcãirấtquyếtliệtrằngmộtcuộctấncôngbấtngờsẽlàmthếgiớimấtniềmtinvàoMỹ.Nhữngngườikhác,cólẽnhớlạisựkiệnvịnhConLợn,thểhiệntháiđộchánnảnvàniềmtinchắcchắnlàcuộcxâmlượcnàysẽmanglạitổnthấtlớnchoHảiquânMỹmàkhôngchắcvềkếtquảcủanó.MộtkhilínhMỹchiếnđấuvớilínhLiênXôthìkếtthúcsẽnhưthếnào?Thậmchísựlolắngcủahọcònlớnhơnnếuhọbiếtrằngđãcó43nghìnquânXôviết,chứkhôngphải10nghìnquânnhưCIAdựđoánđãcómặttạiCuba.SựlolắngcủaquânđộiMỹsẽtănggấpbộinếuhọbiếtrằngChínhphủLiênXô,bằngnhữngtínhtoánđiênrồvàthiếuthậntrọng,đãđưacácđầuđạnhạtnhânchiếnthuậtvàchiếnlượctớiCuba.ChắcchắnhọsẽsửdụngchúngtrongtrườnghợpMỹtấncôngCuba.CIAbiếtrõsựkhácbiệtgiữavũkhíhạtnhânchiếnlượcvàvũkhíhạtnhânchiếnthuật:việckhôngthểtránhkhỏiphảisửdụngvũkhíchiếnthuậtđãđưalạisựleothangnhanhchóngcủaviệcsửdụngvũkhí

chiếnlược.Đâylàmộtbímật.NếuLiênbangXôviếtsửdụngvũkhíhạtnhânchiếnthuậtnhằmtiêudiệtquânđộiMỹxâmlượcthìKennedysẽralệnhphảncôngbằnghạtnhânvàthếgiớisẽbịdiệtvong.Vớigiảiphápnày,KhrushchevđãlàmtăngmốinguyhiểmtrongcuộcphiêulưutheocáchhoàntoànngượclạinhữnggìLiênXôthểhiện.Ngàynay,suyngẫmvềthựctếgiúpchúngtahìnhdungđượccảmgiáccủaKennedytrướcnhữngtintứcđầutiênvềtênlửa.ÔngkhôngbaogiờtưởngtượngđượcKhrushchevcóthểthiếuthậntrọngvàhànhđộngngangngạnhtheocảmtínhnhưvậy.Điềunàygiảithíchsựchậmtrễcủaông(vàcáccốvấn)trongviệctinrằngmốinguyhiểmđangđến.ExCommđitớiquanđiểmrằngphươngánthaythếhợplýnhất,thựctếnhấtngaytứcthờichocuộcxâmlượclàphongtỏa(cáitênmàKennedythíchgọimộtcuộccáchly),quađósẽtránhđượcnhữngrắcrốinhấtđịnhtrongluậtphápquốctế.MộtlệnhcấmvậnbắtbuộcđượcthựchiệnnghiêmkhắcđốivớicáctàuquânsựcủaLiênXôtớiCubasẽchứngminhlàChínhphủMỹchúýđếnkinhtế-thươngmạivàcólẽsẽthuyếtphụcngườiNgarờibỏchươngtrìnhhạtnhân.Phươngánnàycóthểkhiếnhọítmấtthểdiệnnhất.NếuhọvẫngiữvữngquanđiểmphảitiếnhànhmộtcuộcxâmlượcthìKennedysẽphêchuẩnđềxuấtđóvàongày20tháng10.Tiếptheophêchuẩnnày,mọicôngviệcchuẩnbịvềmặtchínhtrị,ngoạigiao,quânsựvàhảiquânsẽphảisẵnsàng.Hoạtđộngnàykhôngthểlọtquataimắtcủacácnhàbáonhưngmộtsốtờbáopháthiệnrachủýcủanóđãbịthuyếtphụcgiữimlặng,vìlòngyêunước.Dođó,nhữnggìngườidânMỹbiếtchỉlàviệcTổngthốngđộtnhiêntừbỏtheođuổichiếndịch(cáccuộcbầucửQuốchộiđãđượcchuẩnbịđầyđủ)vìôngbịcảmlạnhvàsauđóôngsẽgiảithíchvớitoàndântrêntruyềnhìnhvàobuổitốithứhaingày22tháng10(ngàythứbảycủacuộckhủnghoảng).ĐólàbàiphátbiểuquantrọngnhấttrongcuộcđờiKennedy.Bàiphátbiểuđượcviếtbằng

giọngvăntruyềncảm.Ngônngữsửdụngtrongbàiphátbiểunàykhônghềkhoatrươnghoặchìnhthức,sáorỗngbởicácvấnđềnóđềcậptớiđềurấtnghiêmtúc.Nhưlệthường,bàiphátbiểuđượcSorensensoạnthảovàđượcchỉnhsửatheogópýcủacáccốvấnkháctrongnộicác.Tuynhiên,ngườisửachủyếuvàsaucùngvẫnlàKennedy.Ôngđãthayđổirấtnhiềuđiểmtrongbàiviết,trongđócómộtsốýlớn(đâylàmộtbàiphátbiểungắn)vàcầnthiết.Sảnphẩmcuốicùngsaunhiềulầnsửachữađãđithẳngvàovấnđề.Nóđềcậpđếnmốihiểmhọachếtngườiphátsinhbấtngờ,đếnnhữnglờinóidốicủachínhquyềnLiênXô,nhữngcôngviệcmàchínhquyềnKennedycầnphảilàmvànhữnghyvọngvềviệcLiênXôsẽcânnhắclạiquyếtđịnhcủahọ.CólẽsaisótduynhấttrongbàiphátbiểulàlờikêugọidànhchonhữngngườibịCubabắtgiữ,nóđãđingượclạicácquanđiểmthờibấygiờ.Phầncònlại,bàiphátbiểuđãdànhđểkêugọinhândânMỹ:“Conđườngchúngtađãlựachọnchohiệntạiđầychônggainhưnhiềuconđườngkhácnhưngđólàconđườngthểhiệnsựnhấtquántrongtínhcáchvàlòngdũngcảmcủachúngtavớitưcáchlàmộtquốcgiavàtrongcáccamkếtcủachúngtađốivớithếgiới.GiáphảitrảchotựdolẽdĩnhiênlàrấtcaonhưngngườiMỹcókhảnăngchitrảchocáigiáấy.Conđườngchúngtakhôngbaogiờchọnlàconđườngđầuhànghoặckhuấtphụcaiđó”.BàiphátbiểucótácdụngđoànkếtnhândânMỹ.Cólẽkhôngngạcnhiênkhingườitathường

xemxétsựcươngquyếtcủaKennedytrongviệcnhấnmạnhđếnnhữngđiểmmấuchốtcủavấnđềnhư“tựdo”,“đầuhàng”,“khuấtphục”,“hòabình”.Sựthẳngthắnđángkểcủaôngrấtgâyấntượng:“Chínhphủcảmthấymiễncưỡngkhiphảithôngbáovớicácbạnchitiếtcủacuộckhủnghoảngmớinày”vàônglặplạilờikêugọilònghysinhvàtinhthầntựchủtựgiáccủangườidânđốivớiđấtnước.Lòngtrungthànhcủanhândânđốivớiđấtnước,vớichínhphủvàkểcảvớiTổngthốngvẫncònnguyênvẹn.HaimươimốtnămchiếntranhvàChiếntranhLạnhđãdạyhọnênmongchờđiềugìvàphảihànhđộngnhưthếnàotrongnhữngtrườnghợpkhẩncấp.Nóitómlại,dânchúngđãđượcchuẩnbịđầyđủđểđốimặtvớicuộckhủnghoảng.Mộtbộ

phậndâncưđãthểhiệnsựhoangmangnhưngđasốdânchúngMỹđồngtìnhvớigiảiphápcủaTổngthốngtrongviệcphảiđánhphủđầungườiNga.Cólẽhọkhônghoàntoànnhậnramứcđộnguyhiểmcủatìnhhìnhnhưnglòngyêunướccủahọvẫnđượckiểmsoát.Kennedyđãthôngbáochodânchúngbiếtvềsựnguyhiểmvàchiphíquốcphòngngàycàngtăngcaokểtừkhiôngnhậmchức.RõràngngườidânMỹđãcósựchuẩnbịchocuộckhủnghoảngnày.Đâycũng

làyếutốđặcbiệttrongnhiệmkỳTổngthốngcủaKennedy.ToànbộnướcMỹ,báogiớivàcácchínhtrịgiađãkíchđộngnhằmgâyrốiCuba.Nếubấtkỳmộttờbáonàođưatinvềvấnđềtrên,ngaylậptứcsẽgiànhđượcsựquantâmđặcbiệtcủadânchúngnhưthểkhôngcònvấnđềnàokhácđángquantâmnữa.Cuộckhủnghoảngtênlửalầnnàynhưmộtngòinổchậm,sẽlàmbùngnổcảmxúccủangườidânMỹkhingòinổđượcchâm.Cuốicùng,Kennedyđãhànhđộng.ĐólàđỉnhcaocủacáccảnhbáomàKennedydànhchoCastro.PhảnứngcủaquốctếvềquyếtđịnhcủaMỹrấtphứctạp.Ngaylậptức,đặcpháiviênHarold

Macmillanbáocáo:“BâygiờngườiMỹsẽnhậnrachúngtôiphảiởđây,tạivươngquốcAnh,trongnhữngnămqualàvìcáigì”.ÝkiếncủacôngchúngAnhbịchiarẽ(trongđóphầnlớncácýkiếnnghiêngvềphảnđốithế

độcquyềncủaMỹtrongviệcquyếtđịnhcácvấnđềquốctế)vàcùngvớitháiđộhoàinghinhấtđịnhvềluậnđiệucủaMỹ.NhưngchínhphủAnhvẫngiữvữnglậptrường,vàchínhphủPhápcũngvậy(thậmchícònthểhiệnrõhơn).ChínhsáchngoạigiaokhéoléokếthợpvớicáctổchứccủaHoaKỳđãlàmchocácquyếtđịnhđộcquyềncủaMỹcóhiệulực.PhátbiểutạiLiênhợpquốc,AdlaiStevensonđãlênánLiênXônhưngcũngkhônggiảiquyếtđượccuộckhủnghoảngtênlửa.MọiviệcđềuchờvàophảnứngcủachínhquyềnXôviết.Gầnmộttuầntrôiquamàvấnđềnàyvẫntưởngnhưkhônggiảiquyếtđược.CăngthẳngbaotrùmkhắpWashington.NhưngởMatxcơva,khôngkhícòncăngthẳnghơn.Khrushchev,bậcthầycủanhữngnguyênlýhưảo,đãnổiđiênkhinhậnramìnhphảiđốimặt

vớinhữngnguyênlýthực.Kẻđánhbạcđãquásavàoconđườngdốitrávàbâygiờđangphảiđặttiền.Ôngkhôngdámđặtthêmtiềnchonhàcái(mộtđiềurấtquantrọnglànướcMỹchưabaogiờđedọadùngvũkhíhạtnhântrongcuộckhủnghoảngnày)nhưnglạikhôngchịuđựngđượcnỗinhụckhiphảirútlui.Khrushchevthậtsựhoangmang,hoảngsợvàgiậndữtrướcnhữnghànhđộngcủaKennedy.Khôngnghingờgìnữa,Khrushchevđãliêntiếpphạmsailầm,kểcảsailầmtrongviệctinvàochínhsựtuyêntruyềncủamình.Nhưngcólẽ,ôngđauđớnvìkhôngcólốithoát.Trừphiôngphảimạohiểmhơn,chấpnhậnchiếntranhvàđểMỹxâmlượcCuba.Đócũngchínhlàmụcđíchngănngừacủaông.MỹphảitôntrọngquyềntựdođộclậpcủaCuba.TấtcảcácchuyếntàuchởvũkhínguyêntửcủaLiênXôbuộcphảiquaytrởlạicảng.Vàothứtưngày24tháng10(ngàythứchíncủacuộckhủnghoảng)họđãlàmnhưvậy.DeanRusknói:“Chúngta(LiênXôvàMỹ)phảicanhchừngnhaucònnhữngngườikhácthìnhắmmắtlàmngơ”.Chođếnthờiđiểmđóchưacósựviệcgìxảyra.Côngviệcchínhlàdichuyểncácvũkhíđã

đượcđưavàoCubarakhỏinướcnàyvàđộngtháinàyliênquantớisựxuốngnướcchắcchắncủaLiênXô.Thờigianchỉcònrấtít.ChínhphủMỹđãhạquyếttâmrằngvũkhíhạtnhânphảiđượcchuyểnđitrướckhichúngđượctriểnkhai.Côngviệcởkhuvựcvũkhíhạtnhânngàycàngtrởnênnguyhiểm.ViệctriểnkhaivũkhíphảiđượcdừnglạihoặcnướcMỹsẽphảigửiquânđộiđến.Cácthammưutrưởngralệnhrằngmuộnnhấtlàđếnthứhaingày29tháng10,côngviệc

chuyểndờivũkhíphảiđượchoàntất.Nếuviệcdidờivũkhíbịtrìhoãnthìsẽnảysinhcácmốinguyhiểmngoàitầmkiểmsoátcủatưlệnhcấpcaocủacảhaibên.KennedyđãralệnhchotấtcảcácmáybayU2hạcánh,trừnhữngchiếcđangkhảosátCubanhưngvàongàythứbảy,mộttrongmáybayởphitrườngAlaskađãbaylạcvàokhôngphậncủaLiênXôtrênvùngtrờiSiberia.Kennedyđãnói:“Luôncómộtvàitênpháhoạikhôngnghelời”.PhíaLiênXôchorằngchuyếnbaynàylàsựtiềntrạmchomộtcuộctấncông.Cùngngày,chiếcU2bayquakhôngphậnCubabịtênlửađấtđốikhôngbắnhạ.TưlệnhtrưởngXôviếtởđóđãhànhđộngtheođúngphậnsự(vớihỗtrợnhiệttìnhcủaFidelCastro)trongtrườnghợpngườiMỹtiếnhànhtấncôngbấtngờ(Matxcơvarấtlolắngvềcuộctấncôngnày).RõrànglànếuKennedyvàKhrushchevkiểmsoátđượctìnhhìnhthìcuộckhủnghoảngsẽkếtthúcngaylậptức.Maymắnlàđếnlúcnàythìđãrõđiềugìsẽkếtthúc.Tênlửaphảirađi.Đổilại,Mỹsẽphải

đồngýkhôngxâmlượcCuba.Ngườitakhôngchủýgiảiquyếtvấnđềtheohướngđónênsựnhượngbộkhôngphảilàvấnđềquantrọng,nhưngsựđedọađượccảnhbáodướimộtgócđộnàođóđãkhiếnLiênXôphảithậntrọngtronghànhđộng.

SựtừbỏcôngkhaicủaKennedyđốivớibấtkỳkếhoạchnàonhưvậyđãcảithiệnrõrệtmốiquanhệvớiquốctế.Đồngthời,trongmộtcuộcđàmthoạitốimậtgiữaBobbyKennedyvàđạisứLiênXô,vấnđềcũngđãđượclàmrõ:tênlửaJupiterởThổNhĩKỳ(trênbiêngiớicủaNgamàKhrushchevrấtphảnđối),sẽđượcdidờivìtrườnghợpnàycũngtươngtựnhưđốivớiCuba.ChínhquyềnKennedycònsẵnsàngnhượngbộhơntrongcuộctranhchấpởThổNhĩKỳvìlosợnếuMỹkhôngnhượngbộ,KhrushchevsẽcónhữnghànhđộngmớivềvấnđềTâyĐức.Ngoàira,tênlửađãlỗithờivềmặtkỹthuậtcôngnghệvàcólẽđãbịdidờinếubanđầuLiênXôkhôngtốnquánhiềuthờigianthuyếtphụcThổNhĩKỳnhậnvũkhí.Nếucóthể,tínhnhạycảmtrongvấnđềThổNhĩKỳvẫnđượctôntrọng(dùTổngthốngđãsẵnsàngcoinhẹviệcnàynếubuộcphảilàm).BấtcứđiềugìlàmmấtđitínhnhạycảmcủavấnđềvũkhíởThổNhĩKỳđềucóthểhủyhoạisựtựtincủachâuÂutrênđấtMỹ.MaymắnthayngườiNgađãchấpnhậncảhaiđềnghịvàyêucầuphảigiữbímật.Kennedycôngbốnhữngđiềukhoảnchínhthứcvàothứbảy,ngày27tháng10vàngàyhômsauKhrushchevđãchấpthuậntrêncácphươngtiệntruyềnthông.Kennedycôngkhaihoannghênhtuyênbốđóvàcuộckhủnghoảngchấmdứtngaylậptức.Tênlửađượcdidờisauđómấytuần.LyndonJohnsonđãbìnhluận:“Tôisẽnóivớiôngấyrằngôngđãchơimộtvánbàithật

tuyệt”.ExCommđãhọpvàotháng10đểchínhthứcthôngbáosựxuốngnướccủaNga.ToànbộcácthànhviênđãđứnglênkhiTổngthốngbướcvàophòng:ôngđãcóchỗđứngtronglịchsử.Nhưngkhôngphảitấtcảmọingườiđềunghĩvậy.Ngày29tháng10,vịTổngthốngđanghoanhỉvớichiếnthắngnghĩrằng,việctấncôngcácthammưutrưởngtrongcáckếhoạchthamchiếnmàôngđãcựclựcphảnđối,cóthểlàmộtýtưởngtốt.ÔngmờihọtớiphòngNộicác–vàởđó,trongkhiTưlệnhtrưởngHảiquânnói:“Chúngtađãcóđượcnó”cònTưlệnhtrưởngKhôngquân,TổngtưlệnhCurtisLeMay,lạiđấmtayxuốngbànvàkhóc:“Đâylàthấtbạilớnnhấttronglịchsử,thưaTổngthống…”.KhôngcógìngạcnhiênlàngàyhômsauKennedyđãnóivớiArthurSchlesingerrằngcácthammưutrưởngđãbịđiênvàhaituầnsauônglạinóivớiBenBradlee,ngườibạnphóngviêncủamình:“Lờikhuyênthứnhấttôidànhchongườikếnhiệmlàhãynhìnnhậnvấnđềtổngquátvàtránhđánhgiátheocảmtínhrằngchỉvìhọlànhữngngườilínhnênýkiếncủahọvềcácvấnđềquânsựkhôngđángđượcquantâm”.NhưngđólàkhuyếtđiểmduynhấttrongcácthànhtíchvàhyvọngmàchínhquyềnKennedyđãgiànhđược.Cuốicùng,ôngcũngđãcóthểnởnụcườivớithànhviêncủaĐảngCộnghòa,nhữngngườimàngaykhimốinguyhiểmquađiliềnquaytrởlạitấncôngông(thậmchímộtsốngườicònchorằngKennedyđãdựnglêntoànbộcuộckhủnghoảngđểtrụclợichocuộcbầucửtháng11).CuốicùngôngđãgiànhlạithếchủđộngtừtayngườiNgavàcóthểbắtđầuhướngcácmốiquanhệquốctếtheoýmuốncủamình.Tuynhiên,nhữngkhókhăntrongcuộcđàmphánvớingườiNgavẫncòn.Lòngkiênnhẫn,tài

khéoléovàcácgiảiphápvẫnrấtcầnthiếtkhiphảithươnglượngvớimộtchínhphủcứngđầuvàkhôngthểđoántrướcđượcnhưChínhphủXôviết.Nhưngbâygiờthìkhảnăngthànhcônglàcóthể.Cảhaibênđềuđãhọcđượcnhữngđiềuquantrọngvềthếgiớivàvềnhau.Họđãhọcđượcrằngkhôngthểđùavớivũkhínguyêntửvàviệckhôngdồnđốithủcủamìnhvàogóctườnglàvôcùngquantrọng.Họđãhọcđượcrằng,khôngbênnàomuốnchiếntranhvàviệcphánxétsainhữngướcnguyệnvàchủýcủanhaucótầmtácđộngthếnào.TấtcảđiềuđóxácđịnhnhữnggìKennedyđãnóitừkhiôngnhậmchứcvàđượcôngnhắclạitrongbàiphátbiểutạitrườngĐạihọcAmerican,WashingtonD.Cngày25tháng7năm1963.QuađódễnhậnthấybàihọcmàôngrútrađượctrongcuộckhủnghoảngtênlửachocảphíaNgavàMỹ.Trênhết,trongkhibảovệnhữngnguồnlợichính,chúngtaphảingănchặnđượcnhữngđối

đầuđưalạisựthùđịchhoặcnguycơchiếntranhhạtnhân.Trongthờiđạinguyêntửnày,đósẽlàbằngchứngchosựphásảntrongchínhsáchcủachúngtahoặcchosựcầumongcáichếttậpthểcủathếgiớinày.Đểđảmbảođiềuđó,chínhsáchcủaMỹphảikhôngmangtínhkhiêukhích,đượckiểmsoátcẩnthậnvàvũkhícủaMỹđượcthiếtkếnhằmngănchặnvàcókhảnăngsửdụngchọnlọc.Cáclựclượngquânsựcủachúngtacamkếtvềhòabìnhvàcácnguyêntắctựkiềmchế.Cácnhàngoạigiaocủachúngtađượchướngdẫnđểtránhnhữngphiềntoáikhôngcầnthiếtvàsựthùđịchkhoatrương.Tuynhiên,ôngvẫnkhẳngđịnhtầmquantrọngcủaviệctránhnhữngtínhtoánsailầmvà

hoannghênhđềxuấtlắpđặtmộtđườngdâynónggiữaMatxcơvavàWashingtonnhằm“tránhchomỗibênsựtrìhoãn,hiểunhầmvàhiểusaicáchànhđộngcủađốiphươngdẫnđếncáchậuquảnguyhiểm,thậmchícóthểdẫnđếnkhủnghoảng”.(Vàđiềuđó,ôngnóithêm,làmộttrongnhữngmặtđángcảnhbáonhấtvềvụtênlửa).Trênhết,ôngthúcgiục:Hãyđểchúngtakhôngbịmùquángtrướcnhữngsựkhácbiệtcủachúngta–nhưnghãyđểchúngtahướngsựchúýtớicáclợiíchchungvànhữngcáchcóthểgiảiquyếtsựkhácbiệt.Vànếuchúngtakhôngthểchấmdứtnhữngkhácbiệtnàythìítnhấtcũngcóthểgiúpthếgiớitạodựnghòabình.Điểmcuốicùngchonhữngđiểmchungcơbảnnhấtlàchúngtađangcưngụởhànhtinhbénhỏnày.Chúngtacùngthởmộtbầukhôngkhí,cùngchămlochotươnglaicủaconcháuvàrồikhôngaitrongchúngtabấttử.NhữnglờinóitrêncóthểđượccoilànhữngluậnđiểmcủaKennedy.Sựlạnhlùngvàtính

đúngđắncủachúngcuốicùngcũngđãtìmthấythínhgiảMatxcơva,nhữngngườicóthểlĩnhhộichúng.Nếunhữngtựtruyệncủaôngđángtincậy,thìKhrushchevphảitựthuyếtphụcmìnhvàolúcđóhoặcvàonhữngnămubuồnkhiôngđãnghỉhưu,rằng“cuộckhủnghoảngvùngCaribelàchiếnthắngcủachínhsáchngoạigiaoLiênXô”.SựsốngcủaCastrođượcđảmbảovàcáctênlửaJupiterđượcdidờikhỏiThổNhĩKỳ.NhưngkểcảKhrushchevcóthểcóđượcnhữngkếtthúcnhưthếbằngcácgiảiphápítnguyhiểmhơnthìôngcũngphảichấpnhậnmộtsựthậtkhôngthểchốicãilàLiênbangXôviết,đốithủcủanướcMỹ,đãxuốngnướcsaunhữnghămdọahunghăng.NhữngluậnđiểmcủaKennedyđãđượcchấpnhậnvàtrởthànhnềntảngchomốiquanhệXô-MỹtừthờiđiểmđóđếnkhiChiếntranhLạnhkếtthúc(dùmốiquanhệnàyluônđượchaibêncanhchừngcẩnthận).NhữngluậnđiểmnàycũngđưađếngiaiđoạnthứhaicủacuộcxungđộtvàgiảithíchtạisaochưabaogiờcócuộckhủnghoảngBerlinkháchoặcmộtsựtuyệtgiaothậtsựkháctrongquanhệNga-MỹchođếncuộcxâmlượcAfghanistannăm1979.VàtạisaonướcMỹkhôngnghiêmtúcphảnđốisựcanthiệpcủaNgavàoCộnghòaSecvàSlovakianăm1968,hayLiênbangXôviếtđãcanthiệpvàocuộcchiếntranhViệtNam.VẫncònnhữngnghingờvềviệccácsiêucườngnàycóđangtạoramộtthếgiớiantoàntrongsựđadạnghaykhôngnhưngítnhấtchiếntranhthếgiớiđãđượcđẩylùivàmốiquanhệXô-Mỹcũngđưalạinhữnglợiíchkhác.Từkhinhậmchức,Kennedyđãhyvọngđạtđượcmộthiệpướcvềcấmthửvũkhíhạtnhân,hiệpướcmàLiênbangXôviếtđãphảnđốimạnhmẽvớilậpluậnrằngMỹmuốntiếnhànhthanhsátquánhiềunhữngvũkhíđượcLiênXôlắpđặt.Nhữngphảnđốinàyhiệntạivẫnchưachấmdứtnhưngđãcógiảiphápchohiệpướcphảnđốinhữngcuộcthửnghiệmhạtnhânởkhônggian,điềusẽđưalạinhữnglợiíchchovấnđềbảođảmsứckhỏecủathếgiớivàquảngbáchomốiquanhệmớigiữaNgavàMỹ.Ngày25tháng7năm1963,mộthiệpướcnhưvậyđãđượcthỏathuậnởMatxcơva.ĐólàgiâyphútcủaniềmtinvốndĩcóthểkhôngđạtđượcnhưngvìKennedyđangnắmquyềnkiểmsoátcuộckhủnghoảngtênlửanênthếgiớiđãcóđượcgiâyphútđó.KennedymuốnHiệpướccấmthửnghiệmhạtnhânsẽlàtiềnthâncủanhữngsựviệctốtđẹphơnvàthựctếcùnglúc,HiệpướchạnchếcácloạivũkhíhủydiệthàngloạtđãđượckýkếtvàsauđólàHiệpướchạnchếquântrangchiếnlược.Cảhaihiệpướcnàyđềutheophongcáchcũ.Nhưngôngvẫnkhôngthểgiảiquyếttậngốccáckhókhănđangmắcphải.ChẳnghạnnhưcácnguyênsoáicủaNgachỉrútrađượcmộtbàihọcđơngiảntừcuộckhủnghoảngtênlửa:khôngbaogiờđểLiênXôlâmvàobịđộngvàbịkẻthùđánhbại.Chonênhọthúcđẩycuộcchạyđuavũtrang:ởcảhaiphíaXô-Mỹ,vũkhíhạtnhândựtrữtăngchóngmặt(sốvũkhíhạtnhândựtrữđủlàmchoKennedylosợvàsốlượngvũkhídựtrữcủaLiênXôcũngkhôngkémđốithủ).Haisiêucườngnàygầmgừnhautronghơn20nămvìnhữngquảtênlửa.Độngtháinàykhôngmangýnghĩakinhtế.Nótăngnguycơhủydiệtnhânloại.NólàràocảnlâudàitrongviệcĐôngvàTâytìmhiểulẫnnhau.Xétởkhíacạnhnày,cuộckhủnghoảngtênlửađãkhôngcókếtthúctốtđẹp.ViệcLiênbangXôviếtsụpđổvàocuốinhữngnăm1980cũnggópphầnchấmdứtcuộcchạyđuanày.TấtcảnhữngđiềuđóchothấyrằngKennedysẽkhôngnỗlựchơnnữađểlàmgiảmtìnhtrạngcăngthẳnglúcbấygiờ.ThậmchílàchínhKhrushchevcũngnónglòngmuốnđiđếnhòabìnhvàsựhợptácvớiMỹnhưKennedy.Điềunàythúcđẩyviệcsuytínhxahơnrằng,vềlâudàicóthểbiệnphápngoạigiaođơnthuầnvớinhữngvấnđềtênlửa,nhưAdlaiStevensonchủtrương,cólẽtốthơn.Trướcmắt,nhưchúngtađãthấy,chắcchắnKennedycóítsựlựachọnhơntrongkhiđưarahànhđộng.Chínhsựkhiêukhíchcủaônglàmộtgiảiphápchocuộckhủnghoảng.

CuộckhủnghoảngtênlửađãgâychiarẽtrongliênminhchâuÂu.TướngDeGaulle,TổngthốngPháp,kiênquyếtủnghộKennedynhưngvẫnlosợTổngthốngMỹhoặcChủtịchLiênbangXôviếtcóthểđưathếgiớiđếnbờvựchủydiệtmàkhôngcónhữngcuộcgọixãgiaobáotrướcchonhữngđốitáccủahọ.Vìthế,nướcPhápvớithếmạnhvàquyềntựchủcầnphảisuynghĩlạivềcácmốiliênminh.VàchínhcuộckhủnghoảngtênlửađãmởđườngchoPháptrongviệcrútrakhỏiNATO.SựphủquyếtcủaPhápvềviệcAnhgianhậpCộngđồngchâuÂu(EC)đềuliênquanđếnchínhsáchcủaMỹ.Ngượclại,mốiquanhệMỹ-Anhlạilàmnảysinhmộtcuộckhủnghoảngvàođầumùaxuânnăm1962,ngaysaucuộckhủnghoảngtênlửa,khiMỹbấtcẩnxâmphạmđếnquyềnđộclậpcủaVươngquốcAnhbằngviệchủysảnxuấttênlửaSkybolt.CuộckhủnghoảngnàykhôngbắtnguồntừcuộckhủnghoảngởCuba.Mặtkhác,giảsửChínhphủMacmillankhôngdànhsựủnghộchochínhquyềnKennedytrongnhữngngàytháng10,hoặctrongthờigianxảyrasựkiệnVịnhConLợnvàcảởnhữngthờigiankhácnữathìngườiMỹcũnghiếmkhinói“không”khiMacmillanđềnghịđượcđưabệphóngtàusânbaythaychoSkyboltnhưđãhứa.HậuquảtứcthìcủacáchànhđộngđóđãkhiếnnhiềungườixalánhDeGaulle.Hậuquảấyđãlàmchocácchínhtrịgiaxứsởsươngmùvẫngiữnguyêncácnhậnthứcsailầmvềvịtrícủahọtrênthếgiới.Tuynhiên,điềunàykhôngmangnhiềuýnghĩađốivớiTổngthốngMỹ.ĐốivớiKennedy,điềucóýnghĩalàcuộckhủnghoảngtênlửa,rốtcuộc,đãkhôngthểgiúpMỹhợplýhóamốiquanhệvớiCuba.CastrođãrấtbựcmìnhvớicáchmàngườiNgaxửlývụviệc,épôngphảichấpnhậntênlửanhưlàhànhđộngthốngnhấtcủachủnghĩacộngsản.Sauđó,chínhquyềnXôviếtlạiquyếtđịnhtấtcảmàkhôngthamkhảoýkiếncủaôngvàcuốicùnglànhượngbộYanquis(61),nhữngkẻmàCastrorấtcoithường(Castrođãnói,Cubathàbịtiêudiệtchứkhôngđầuhàngvànếuôngthậtsựcóýsửdụngvũkhíhạtnhânchiếnthuậttheoýriêngthìtấtyếusẽdẫnđếnhủydiệt).LàmộtvệtinhcủaLiênXôrõràngcónhữngđiềubấtlợi.Dođó,CubacólýdohợplýđểtìmkiếmmộtsựthíchnghivớiMỹ.Vàcơhộiđãđến.SaunhữngnỗlựcngoạigiaohếtmìnhcủaMỹ,CastrođãđồngýtrảlạicáctùnhânbịbắttrongsựkiệnvịnhConLợn,đổilạiMỹphảitrả50nghìnđô-lachiphíthuốcmenchoCuba.NhữngtùnhânnàyđãđượctrởvềgiađìnhvàodịplễNoelvàKennedycảmthấyôngđãhếtnghĩavụvớinhữngngườiCubalưuvong.KennedyđãxuấthiệncùngvớivợtrongmộthộinghịlớnvềngườiCubalưuvongởMiami,ngày29tháng12năm1962,nơiôngđãthấybiểungữcủađoànngườilưuvongvàtuyênbố:LácờnàysẽđượcdànhchođoànngườinàyởđấtHavanatựdo…DướilácờcủaphongtràoliênminhvìsựtiếnbộAlianzaparaelProgreso,chúngtôiủnghộCubavàtấtcảcácnướckhácởNambáncầuquyềnđượcbầucửtựdovàquyềntựdothựchiệnnhữngquyềntựdocơbảncủaconngười…TôitinrằngtrongchínhquyềnvàtrongquânđộiởCubacónhiềungườiđangnắmgiữtựdovàhủyhoạitựdotrênđấtnướchọ.Chủnghĩalãngmạncũvẫnrấtthịnhvượng;biểuhiệncủanótrongvấnđềnàylàdạidộtvà

nếuthựchiệntheothìquảthậtsẽkhiếnchotìnhhìnhtệhơn.MộtphầntrongthỏathuậngiữaKennedyvàKhrushchevlàMỹphảidỡbỏphongtỏađốivới

CubakhiLiênhợpquốcxácminhrằngcáctênlửađãđượcdidờikhỏiđây.Tuynhiên,CastrođãkhôngchophépLiênhợpquốctiếnhànhthanhtraviệcdidờivũkhítênlửanênMỹvẫntiếptụccấmvận.ChủnghĩacộngsảnđãdùngnóđểmặccảvớiKennedyvềviệckhôngxâmlượcCuba.Rõrànghọchưarútđượcbàihọcgìtừcuộckhủnghoảngtênlửa.Vìthế,KennedyđãđồngýtiếptụctrừngphạtCuba.MặcdùHộiđồngBảoanLiênhợpquốcđãchấmdứtkếhoạchmangtên“ChiếndịchMongoose”ngaykhicuộckhủnghoảngtênlửaquađinhưngnhữngnỗlựcpháhoạinềnkinhtếcủaCubavẫntiếptụcvớisựkhíchlệmạnhmẽcủaBộtrưởngTưpháp,CIAtiếptụcnhúngtayvàomưuđồđiêncuồngnàyvớikếhoạchámsátFidelCastrovàtiếptụctheođuổiýđồnàytrongtháng11năm1963màcóthểKennedykhônghềhaybiết.Trongbốicảnhđó,khảnăngKennedytìnhnguyệnđàmphánvớiCastrorấtítvàbởivì

nhữngđiềukhoảnmàôngépCastrotừbỏ(sựtuyệtgiaovớinhữngmạohiểmchínhtrịvàokhuvựcMỹLatinh,trụcxuấttoànbộquânđộiXôviếtrakhỏiCubavàchấmdứtviệcthửnghiệmchủnghĩacộngsản)nênthậtkhótinđượcrằngcáccuộcđàmphán,kểcảkhiđượctiếnhành,sẽdẫntớimộtđiềugìđó:đốivớihọ,đểcóđượcthànhcôngchomộtphíahoặchaiphía

sẽphảitốnrấtnhiềulời.CóthểKennedysẽphảithayđổichínhsáchcủamìnhtrongnhiệmkỳthứhai,cóthểlậptrườngcứngrắncủaôngxuấtpháttừđộngcơduynhấtlànhucầukiểmsoátFloridatrongcuộcbầucửnăm1964(ôngbiếtrấtrõbangnày),cólẽôngsẽtựcảmthấyxấuhổnếuôngcònsốngvàpháthiệnrarằng30nămsauthấtbạicủaông,nướcMỹvẫngặpkhókhăntrongviệcphongtỏaCuba(kểcảkhicácđiềukhoảncấmvậncủaMỹdànhchoCubađượcsiếtchặthơnsovớibanđầu).Trongkhiđó,bấtchấpsựhunghăngcủaMỹ,quyềnlựccủaCastrovẫnvữngchắcnhưtrước.NhữngchịuđựngcủangườidânCubamàKennedyđãquykếtkhôngchínhxác.BộphậnnhữngngườiCubalưuvongvẫncămphẫnvàbấtlựctrongviệcchiếmlạicơđồ.NếuKennedynhậnthứcđượcchínhsáchđốivớiCubacủaônglàmộtthấtbạitồitệnhấtthì

ôngsẽkhôngbaogiờtiếtlộbấtcứđiềugìvềnó.Hơnthế,ôngcònnhậnthứcrõràngvềtìnhđoànkếtmàôngcóđược.ChínhcuộckhủnghoảngtênlửavàHiệpướccấmthửtênlửa(đượckýkếtvàomùahènăm1963)đãđưaôngđếngầnquanđiểmcủacôngchúngMỹ.KhôngphảitoànbộdânMỹthíchcheđậytínhhiếuchiếngiốngcácnhàlãnhđạocủaphecánhhữumàBarryGoldwaterlàmộtvídụ.NướcMỹchưabaogiờcómộtphongtràogiảigiápvũkhíhạtnhânnghiêmtúc.Đếntháng9năm1963,Kennedyđãsuynghĩnghiêmtúcvềchiếndịchtáitranhcửvàbắtđầunhữngchuyếnthăm“khôngmangmàusắcchínhtrị”kiểmtrahảiphậnvàcủngcốsựủnghộdànhchoông.ChuyếnđiđầutiêntronghànhtrìnhcủaKennedyđãđưaôngtớimiềnTây,nơiôngchưatạođượcmốiquanhệtốttrongnăm1960.Kennedychorằngtốthơnlànêncómộtvàibàiphátbiểuvềsựbảođảmantoàn.Nhưngôngsớmnhậnthấyhiệpướcnàylàconbàitốthơnrấtnhiều.Chủnghĩahòabìnhcôlậpkiểucũ,vốntừngđượccoilàđặctrưngcủachínhtrịkhuvựcnàycólẽđãkhôngcòntồntạinhưngvẫncósựmongướcrộngkhắp,sâusắcvàcóýthứcvềhòabìnhvàanninh.Kennedycũngngạcnhiênkhithấyrằngbàiphátbiểutándươnghiệpướcnàylàmộtthành

côngbấtngờởthànhphốSaltLake–thànhphốmangýnghĩaquantrọngnhấtđốivớiôngtrongtiếntrìnhchấmdứtChiếntranhLạnhnăm1960.KennedyquaytrởlạiWashingtonvàtinrằngôngđãtìmracáchđểgiànhchiếnthắng,đặcbiệtnếutrongtrườnghợpĐảngCộnghòabổnhiệmGoldwater,mộtngườitrongnhómnhỏnghịsĩđãbỏphiếuchốnglạiviệcphêchuẩnHiệpướccấmthửvũkhíhạtnhânkhinóđượcđệtrìnhvàongày24tháng9.Ôngvẫncókhảnăngđưaramộtđiểmnhấnmangtínhyêunướckhicầnthiết.NhữngbàiphátbiểucủaôngởTexastháng11vàcácbàiôngdựđịnhphátbiểuđềusặcmùibàitrừNga.NhưngTexaslàmộtbanglưỡnglự,cũnggiốngnhưFlorida.Côngbằngmànói,trongnăm1963,TổngthốngđãthayđổitrongchínhsáchngoạigiaocũngnhưtrongnhữngchínhsáchkhácvàvấnđềhòabìnhchứkhôngphảicuộcvậnđộngvìtựdolàmốiquantâmlớncủachínhquyềnKennedy.Đólàmộtgiaiđoạnmới,nhưngviệcnóđượcnuôidưỡngnhưthếnào,kéodàitrongbaolâuvàthànhcôngnhưthếnàothìchưabaogiờđượckhámphá.

CHƯƠNG6-CuộccáchmạngNhìnlạinướcMỹnăm1961,khiKennedynhậmchức,làđểxemđấtnướcnàyđãtrảiquasự

thayđổisâusắc,tứcthìvàtoàndiệnnhưthếnào,nhưnhữngthayđổikểtừkhinướcMỹgiảiphóngchếđộnôlệ.ChếđộphânbiệtchủngtộctànbạođãsụpđổvàsựlựachọnduynhấtđặtrachongườiMỹvàcácchínhtrịgialàhoặcphảinhanhchóngthúcđẩysựsụpđổ,hoặcchốngcựvôíchhoặclàmngơ.Vớibấtcứsựlựachọnnào,ngườiMỹđềuphảitrảgiá.Dođó,chínhniềmtinbềnvữngvàokhảnăngsángsuốtvàluậtphápcủachínhquyềnKennedy-Johnsonđãgiúphọquyếtđịnhthíchnghivớinhữngthayđổicũngnhưlưutâmđếnmọivấnđề.KhôngphảiKennedyhayJohnsonđượcchuẩnbịtinhthầnhysinhtriểnvọngthànhcôngđểthỏamãntínhtựkiêutựđạicủathiểusố.CũngkhôngquênrằngTổngthốngMỹcòncócáctráchnhiệmkhácngoàitráchnhiệmchốngphânbiệtchủngtộc.Nhiệmvụphảiđảmbảosựcôngbằngđãtạochohọnhiềuliênminhcấptiếnnhưngthiếukiênnhẫn.Cuốicùng,phánxétcủahọđãđượcminhoanvàchếđộphânbiệtchủngtộctànbạocũngnhưsựthốngtrịcủangườidatrắngđãhoàntoànbịxóabỏ.ĐâylàmộttrongnhữngthờikỳhuyhoàngnhấttronglịchsửnướcMỹvàsựđónggópcủaKennedytrongquátrìnhnàycũngthànhcôngrựcrỡnhấttrongsựnghiệp.Đâykhôngphảilàmộtthànhtíchhiểnhiệnrõràngtrướckhiôngnhậmchức.Bàiphátbiểu

củaôngvớinhữngvấnđềvềchủngtộclàquanđiểmcủaĐảngDânchủnhưngdụngýcủaôngvềtầmquantrọngthậtsựcủanóđángđểđượcnêucâuhỏi.LàngườithườngluitớiWashington,mộtthànhphốtáchbiệttrướcnăm1947nhưngsauđótrởnênđôngđúc,vàlàmộtngườikháchquencủaFlorida,đồngthờilàứngcửviênđãđikhắpnướcMỹ,Kennedytậnmắtchứngkiếnhệthốngcaitrịvôlý,tànbạocủangườidatrắngvàsớmnhậnrarằnghệthốngcaitrịấykhôngthểkéodàimãimãi.NhưngcólẽôngkhôngbiếtđếnnhữngngườiNegroes(ngườidađen–nhưngườitavẫnthíchgọithế)ngoạitrừngườihầuhoặcmộtsốnhàhoạtđộngchínhtrị.KennedyủnghộsựnghiệpcủanhữngngườidađennhưnglẽtấtnhiênôngcũngcầncósựhợptáccủacácchínhtrịgiadatrắngởmiềnNam,tôntrọngquanđiểmvàlợiíchcủahọ(tháiđộnàygiảithíchvìsaoônglạiđượcngườicủaĐảngDânchủởmiềnNamủnghộtrongchiếndịchtranhcửnăm1960).Kennedykhôngtựphânbiệtmìnhvớisựnghiệpgiảiphóngngườidađen(sốlượngcửtridađenởMassachusettsquáítỏi).Tínhhàohiệpvàtàilãnhđạothuộcvềbảnchấtconngườiôngđôilúcđượcthểhiện.KhiđiệnđàmvớibàCorettaKing(62)trongchiếndịchtranhcửnăm1960,Kennedykhôngthảoluậnvấnđềtrênquanđiểmcủangườidađenvàtrênthựctế,ôngcũngkhôngbiếtnhiềuvềvấnđềnày.Ngaycảemtraiông,Bobby,ngườisaunàyđãthuhútnhiềusựchúýcũngnói:“Tôiđãkhôngphảimấtngủnhiềuvềnhữngngườidađen,tôikhôngnghĩnhiềuvềhọ.Tôicũngkhôngbiếtgìvìnhữngđốixửbấtcôngmàhọphảichấpnhận”,vàcólẽJackcũngvậy.ThếgiớicủaanhemnhàKennedylàthếgiớicủanhữngngườidatrắnggiàusangởmiềnBắc.Vìthế,Jackchỉcóthểcảmnhậnđượcchútíttínhcấpbáchtrongnạnphânbiệtchủngtộc.Ôngchorằngnhữngvấnđềgaycấnnhấtmàôngphảiđốimặtnăm1961làcácvấnđềvềchínhsáchđốingoại.Trongquanđiểmcủaông,sởdĩvấnđềphânbiệtchủngtộcquantrọngvớicácTổngthốngchủyếulàvìnướcMỹsẽkhôngthểmãihôhàodânchủtrongkhichếđộphânbiệtchủngtộctànbạovẫnthịnhhànhở1/3lãnhthổMỹ.Jacktinmìnhsẽghidấuấntrongchínhsáchđốingoạivàđiềuđósẽquyếtđịnhkếtquảcủacuộcbầucửnăm1964.Hơnthế,theophântíchcủamình,KennedycũngchorằngcuộctáitranhcửsẽkhôngthànhcôngnếuôngbịnhữngngườidatrắngtheoĐảngDânchủởmiềnNamghétbỏ.Vấnđềlàôngcũngkhôngmuốnbịđiềuđóbóbuộc.Tổngthốngphảilàngườiquyếtđịnh.Tuynhiên,nướcMỹđangđứngtrênbờvựccủamộtcuộccáchmạng.Từ“cáchmạng”ítđược

cácsửgiacũngnhưnhữngngườikhácnhắcđếnnhưngnóvẫnrấtquantrọngtrongthờikỳnày.CâuchuyệnvềngườiMỹgốcPhirấtdài,phứctạpvàchưathểkếtthúcnhưngchúngtacóthểtìmhiểunótheobốngiaiđoạn.GiaiđoạnthứnhấtlàkhiviệcnhậpkhẩucưỡngbứclaođộngtừchâuPhidầntrởthànhhoạtđộngbuônbánnôlệtànbạo,tạonênmộtxãhộinôlệmàthướcđolàquyềnlực,sựápbứcởcuốithếkỷXIX.Sauđólàthờikỳthịnhvượngcủachếđộbuônbánnôlệ.

Trongthờigiannày,lựclượngchốnglạichếđộnôlệcũngmạnhdầnlêndẫnđếnmộtcuộcnộichiến−sựviệcmangtínhquyếtđịnhchothờikỳnày.Tronggiaiđoạnthứba,hìnhmẫuđãđượclặplại:mộtchếđộphânbiệtchủngtộcmớiđượchìnhthành(miềnNamlànơiphổbiếnnhấtnhưngchếđộphânbiệtchủngtộckhôngchỉphổbiếnởđó).Nạnphânbiệtchủngtộcnàysaugầnmộtthếkỷ(đếnkhiJackKennedytrúngcửTổngthống)mớithậtsựsụpđổ.Saucuộctáithiếtlầnthứhai,cóthểnóirằngnhữngngườiMỹdađen,nhữngngườiđãchấmdứtchếđộnôlệởthếkỷXIX,đãcóquyềncôngdânvàquyềnchínhtrịbìnhđẳngtrongthếkỷXX.Đâylàthờikỳthứtư.NhưngchúngtacũngdễdàngnhậnrarằngchỉđếnthếkỷXXI,ngườidađenmớithậtsựcóđượcsựbìnhđẳngbềnvữngvềxãhộivàkinhtế.CăncứvàosựtăngtrưởngchậmchạpcủakinhtếMỹtrongnăm1973,cácnỗlựcnhằmchấmdứtnạnphânbiệtchủngtộclạirơivàothếvôvọngnhưnhữngthờikỳđầu.Tuynhiên,khôngcólýdođểtuyệtvọng.TronghaithếkỷXIXvàXX,cácnguồnnhiênliệumới,cầnthiếtđangdầnđượckhámphávàtốcđộchuyểnđổixãhộichóngmặtđãlàmnêncáccuộccáchmạng.KhảnănglậtđổchếđộgiànuaởmiềnNamtrongnhiệmkỳthứhaicủaEisenhowerrấtítvà

nhữngcảntrởthựchiệnnólạiquálớnbởichếđộthốngtrịcủangườidatrắngrấtvữngchắc.Vớirấtítngoạilệ(EstesKefauver,AlbertGoreSr,LyndonJohnsonvàClaudePepperlànhữngngườicóýđịnhthựchiện),cácchínhtrịgiacủakhuvựcđãcamkếtchắcchắnvềvấnđềnày.Cũngcóthiểusốủnghộdùngbạolựcđểbảovệhệthốngcaitrịcủangườidatrắng.Nhữngngườinàysẵnsàngchémgiếthoặcđốtphánhằmduytrìhệthốnggiànuatànbạođó.Tuynhiên,đasốngườidatrắng,dùkhábịđộng,đãsẵnsàngủnghộmụcđíchnàyvàphớtlờcácphươngphápcủathiểusố.Hệthốngluậtpháp,dùcủađịaphương,củabanghaycủaquốcgiacũngđãlàmộtbộphậnkhăngkhíttrongcơcấuphânbiệtchủngtộcấy.Quyềnlựckinhtếchủyếunằmtrongtaynhữngngườidatrắng.VănhóamiềnNammặcnhiêncôngnhậnhiệntrạngnày.Vàhiệntrạngnàybaogồmnỗisợhãi,sựnhụcnhãvànghèokhổsuốtđờicủatấtcảngườiMỹgốcPhi,kểcảởnơihọchiếmsốđôngvàkhihọđãđộclậpvềkinhtế.Ngườidađensốngtrongsựđedọathườngniên:họbịđedọaphảinghỉhọc,khôngcócôngviệchaynhàcửa.HiệntượngnàykhôngđếnnỗitệởnhữngvùngkháctrênnướcMỹ,chodùởđâucũngcótìnhtrạngphânbiệtchủngtộcsâusắc.Sựthựctồitệđólạikhôngđượccácchínhtrịgia,nhữngngườicóthểthayđổinó,thừanhậnđãcảntrởngườiMỹdađenpháttriển.ỞmiềnBắc,phongtràođòiquyềncôngdâncuốicùngcũnggiànhđượcthắnglợitrướcmiền

Nam.Chínhthắnglợinàyđãtạorakhảnăngxóabỏnạnphânbiệtchủngtộcvìnhữngnỗlựcđếncùngcủangườidađentrongviệcgiànhquyềntựkiểmsoátsốphậncủahọ.Đólànhữngđiềumàthậmchínhiềungườidatrắngtheophongtràotựdo,đặcbiệtnhữngngườidatrắngởmiềnNam,khôngsaohiểunổi.Họủnghộquyềncôngdânvàđòichấmdứtchếđộthốngtrịcủangườidatrắng(cươnglĩnhchínhtrịcủaĐảngDânchủnăm1948đãnóinhiềuvềvấnđềnày)nhưnghọchorằngchínhhọsẽlàngườikiểmsoátthờigianvàquyếtđịnhthờiđiểmcũngnhưcáchthứchànhđộng.Họmongmuốnngườidađensẽcôngnhậnưuthếcủangườidatrắng.Đếnnăm1960,tấtcảnhữnggiảthuyếttrênđềutrởnênlỗithời.Chínhnhữngngườidađenđãgâyáplựcđểphongtràođòidânquyềncủahọcóhiệuquảvàcácnhàlãnhđạodađen,nhưnhữngngườitrongHiệphộiquốcgiavềsựpháttriểncủangườidamàu(NAACP),đãkêugọigâysứcépđó.MộttrongnhữngđiểmnổibậttrongsựvĩđạicủaMartinLutherKinglàôngbiếttínhđếnthờicơ.Nóitómlại,tươnglaitrướcmắtcủaHợpchủngquốcHoaKỳphầnlớnnằmtrongtaycủaconngườinghèokhổvàbịápbứcnày.ThựctếkhôngthểphủnhậnlàKennedyphảicôngnhận,thấmnhuầnvàthíchnghivớiđiềuđó.BộtrưởngTưphápcũngkhôngphảilàngoạilệ.Tiếntrìnhnàykhônghềdễdàngnhưngcuốicùngnóđãkếtthúcvàthànhtíchmànóđạtđượcrấtvĩđại,đángtrântrọngvàkhôngthểphủnhận.JackKennedyủnghộquyềncủangườidađenvàôngchorằngnólàtấtnhiên.Trêncon

đườngvàoNhàTrắng,ôngđãbỏrấtnhiềucôngsứcđểthuyếtphụcRoyWilkinscủaNAACPvànhữngnhàlãnhđạodađenkháclàôngrấthiểutìnhhìnhnày.Trongnhữngnăm1960-1961,hìnhảnhnổibậtnhấtvềKennedylàkhiêmtốn.ĐiềunàychỉtrởnênquantrọngkhiKennedynhậnramìnhcóthểsẽkhôngchiếnthắngtrongcuộcđềcửứngcửviênTổngthốngcũngnhưtrongcuộcbầucửTổngthống,trừphiôngcóđượcsựủnghộcủanhữngngườidatrắngởmiềnNam.Kennedykhôngchấpnhậnrằngchỉnhữnghànhđộngcấptiếnmớicóthểxóabỏnạn

phânbiệtchủngtộc(chínhsuynghĩnàyđãkhiếnôngbịcoilàngườicựcđoan).Cáchsuynghĩsailầmđólàdoảnhhưởngcủatruyềnthống,điềumànềngiáodụcHarvardđãkhônglàmgìđểsửachữa.KennedytinlàcănnguyêncủakhókhănnằmởniềmkiêuhãnhchứkhôngphảiởchủnghĩaphânbiệtchủngtộcmiềnNam.Ôngchorằngcôngcuộctáixâydựnglầnthứnhấtđãthấtbạivìnóđãđượccácđộiquânliênbangthihành.Họđãthựcthinhữngđiềuluậtphilý,hốilộcácnhàlậpphápvànhữngnhàlãnhđạodađenkhôngcótrìnhđộởvùngđấtđầyphẫnuấtnhưmiềnNam.ĐộiquânấycũngđãphảicưxửhợplẽhơnsaukhimiềnNamthấtbạitrongcuộcnộichiến.KennedytừngchỉtríchTổngthốngEisenhowervềviệcôngtađãgửiquântớiLittleRocktrongcuộckhủnghoảngnăm1957.LẽraEisenhowerkhôngnênđểsựviệctớimứcđó.KennedyđãđiềuhànhmiềnNammột

cáchkhônkhéohơnnhiều.Cuốicùng,nhưcácTổngthốngkhác,Kennedycoivấnđềquyềncôngdânchỉnhưmộttrongnhữngvấnđềcầnphảigiảiquyếtvànócũngphảiđợitớilượtđểđượcgiảiquyết.ChỉmộtđiềunhưôngđãnhấnmạnhlànếuchươngtrìnhkinhtếcủaôngkhôngđượcNghịviệnthôngquathìcôngnhândađencũngphảichịuđựngnhưcôngnhândatrắng.KennedyđãnóivớiSorensen:“NếuchúngtadồnSparkman,HillvànhữngngườimiềnNamkháctheochủnghĩaônhòatớichântườngvớirấtnhiềuyêucầuvềquyềncôngdânmàchúngtabiếtchắclàkhôngthểthôngquathìđiềugìsẽxảyravớinhữngngườidađenkhihọchỉcóđồnglương,nhàcửavàsựnghỉngơiởmứctốithiểu?”KennedyđãkhôngđoánđượcrằngthậmchíôngsẽkhôngcóđượcsựủnghộcủanhữngngườidatrắngtheoĐảngDânchủởmiềnNamtrongcảcácvấnđềkhôngliênquanđếnquyềncôngdânnhưôngnghĩ.Đólànhữngcáchtínhtoánvàquanđiểmchínhtrịtruyềnthống.Nhưnghoạtđộngchínhtrị

vềquyềncôngdânkhôngcònlàtruyềnthốngnữa(nếunhưtrongquákhứnóđãtồntại).Phongtràođòiquyềnbìnhđẳnggiữacácchủngtộc(chủyếulàquyềnbìnhđẳngcủangườidađenđốivớingườidatrắng)đãpháttriểnvàvẫntiếptụcpháttriểnmộtcáchlogicvàcóchiếnthuật.Đếnnăm1961,vấnđềnàybịcoilàvấnđềphụtrongchiếnlượccủaNAACP.TổchứcnàyđãthànhcôngtrongviệcđưaratòanhữnghànhđộngphânbiệtchủngtộctráivớicácquyđịnhcủaHiếnpháp.ChiếndịchtẩychayxebuýtMontgomerynăm1955-1956đãthiếtlậpmộthìnhmẫutồntạichođếncuốinhữngnăm1960vàđãmanglạiýnghĩađặcbiệtvềngườilãnhđạophongtrào,MartinLutherKing.ÔnglàmộtmụcsưrửatộivàlàngườitheotrườngpháiGandhi(63).ÔngtánthànhquanđiểmphibạolựcvìtheoôngnếutiếnhànhbạolựcthìliệuthiểusốnhữngngườidađenyếuớtcóthểđánhbạiđasốngườidatrắnghungbạovàhùngmạnhởmiềnNamđượckhông?PhongtràogiảiphóngngườidađenphảibámchặtvàoKinhThánhvàHiếnphápnhằmthứctỉnhlươngtâmngườiMỹdatrắng.Vấnđềlàởchỗlýluậncủaôngbắtnguồntừđâu?Ngoàivấnđềđóra,quanđiểmnàydườngnhưhợplývàcóhiệuquả.CácxebuýtMontgomeryđãxóabỏnạnphânbiệtchủngtộc.Kểtừđó,bằngcáitêncủaôngvàbằngcáchphibạolực,càngngàycàngcónhiềungườidađen,đặcbiệtlànhữngngườitrẻtuổi,đãtuyênbốquyềnđilại,quyềnănuốngtrongnhàhàng,quyềnnghỉngơitrongkháchsạn,quyềnhọctậpvàgiảitrínhưnhữngngườiMỹkhác.Phươngthứchoạtđộngnàyđãtrựctiếpvàchủđộngđưatớicáccuộcxungđộtkhốcliệtvớinhữngthếlựccủangườidatrắng.ĐồngthờinólưugiữcácsựkiệnnàytrongtâmtrícủatấtcảngườiMỹ.Nógiữvaitrònhưmộtcơquanmôigiớituyểndụngtuyệtvờidànhchonhữngngườidađenvàbuộcchínhquyềnliênbangcanthiệpdướihìnhthứcđànáp.Cácnhàhoạtđộngđãchứngminhrằngýtưởngchiếnthuậtđóthậttuyệtvời.Họnắmthếchủđộngvàthựchiệnchiếnthuậtđósángsuốt.ĐiềuquantrọngđầutiênchochínhquyềnKennedytrởnênrõràngvàođầumùahènăm

1961,khibắtđầuphongtràoTựdođilại(FreedomRides).Đâylàhệquảcủacáccuộcbiểutìnhngồi(sit-ins)vàonăm1960.Cácnhómnhỏbaogồmnhiềuthanhniêndatrắngvàdađen,namcũngnhưnữ,lêncácxebuýtGreyhound,đòihiếnphápcôngnhậnquyềnđượctựdođicùngnhau.CácxebuýtcủađoànbiểutìnhđãđikhắpmiềnNam,từBaltimoređếnNewOrleans.Càngđi,càngcónhiềungườigianhậpđoànbiểutình,đặcbiệtsaukhihọtớiAlabama.ỞAnniston,mộttrongnhữngxebuýthọđiđãbịđốtcháybởiđámđôngdatrắngnổigiận.ỞBirmingham,nơiviêncảnhsáttrưởngkhéttiếngBullConnorđãcẩnthậncảnhbáocácviêncảnhsátkháctránhxakhuvựcđườngphố(saunàyôngđãlấycớlàchohọnghỉởnhàđểtổchứcNgàycủaMẹ),mộtđámđôngkháclạitànbạotấncôngnhữngngườiđitrênxebuýthoặc

bấtcứaiđangđitrênđường.ỞMontgomery,JohnSeigenhaler,mộttrongnhữngtrợlýchínhcủaBộtrưởngTưpháp,đãbịđánhvàođầukhiôngcốgắngbảovệmộtcôgáitrẻthoátkhỏicuộctấncông.Ôngbịđánhchođếnkhibấttỉnhởdướigầmxe.Đêmtiếptheo,đámđôngbaovâynhữngngườitrênxevàbạnbècủahọ(trongsốnàycóLutherMartinKing)trongnhàthờnơihọvừaxintịnạn.Chỉđếnkhilựclượnganninhquốcgiađếnthìcuộctànsátmớiđượcngănchặn.SauđónhữngngườibiểutìnhđivềhướngMississippi.TổngthốngvàBộtrưởngTưphápkhôngcósựlựachọnnàokhác:họphảibảovệnhững

ngườibiểutìnhtrênxebuýtnhưnghọkhôngthíchviệcphảimiễncưỡngchấpnhậncôngviệcnày.LầnđầutiênJackbiếtđếnđoànbiểutìnhlàkhiôngđangchuẩnbịchuyếnđitớiParisvàVienna.LúcđóôngchorằngtintứctừmiềnNamcóthểsẽlàmôngyếuthếtrướcDeGaullevàKhrushchev.“Hãyyêucầuhọngừnglại”,ôngđãphảiyêucầutriệuvịcốvấnvềquyềncôngdân,HarrisWoffordtớigiảiquyếtvấnđềnày(Harrisđãnhẫnnạitrảlời:“Tôikhôngnghĩcóaiđócóthểngănđượchọngaybâygiờ”).BobbyrõrànglàquantâmnhiềuhơnđếnnhữngthiệthạimàvụbiểutìnhcóthểđemlạichodanhtiếngcủaanhtraiôngtronggiớidatrắngởmiềnNam.Nhưnghọkhôngthểđểmặcnhữngngườibiểutìnhđòitựdobịgiếthại.BobbyđãkhôngngừnggọiđiệntớithịtrưởngPattersoncủaAlabamavàcuốicùngcũngthuyếtphụcđượcôngtađưalựclượnganninhquốcgiađến.NgaycảTổngthốngcũngkhôngthànhcôngtrongviệcngănchặnvụviệcnày.Viênthịtrưởng−ngườiđãrấtnhiệttìnhủnghộKennedynăm1960−cũngtừchốingheđiện.AnhemKennedyđãhọcđượcmộtbàihọcquantrọngrằng,mốiliênhệgiữangườithuộcĐảngDânchủvàcácchínhtrịgiađãbịrạnnứtvàcóthểdễdàngbịtanvỡnếugặpnhữngvấnđềliênquanđếnchủngtộc.Tuynhiên,Kennedycũngkhônghoàntoàndồnhếttâmtríủnghộđoànbiểutình.TrongsuynghĩcủaanhemKennedy,sựủnghộcủanhữngngườidatrắngởmiềnNamđóngvaitròquantrọngđốivớicuộctranhcử.Chínhvìlýdođó,cuốicùngBobbyđãđàmphánvớiThượngnghịsĩEastlandcủaMississppivàquyếtđịnhrằng:nhữngngườibiểutìnhsẽđượchộtốngantoànrakhỏiAlabamavàsẽkhôngcóthêmđámđôngbạolựcnàonữa.NhưngkhivừatớiMississppiđoànbiểutìnhđãbịchínhquyềnthànhphốbắtvàtốnggiamtheoluậtchốngbạođộngcủabangnày.Maymắnthay,đoànbiểutìnhđãkhôngtrởthànhtingiậtgântrongcácbảntinthờisự.BấtchấpviệcBộtrưởngTưphápsẵnsàngtìmcáchđưanhữngngườithamgiabiểutìnhrakhỏinhàtùnhưngphầnlớnhọđãxinởlạithihànhán(cuốicùnghọđãđượcphóngthíchvàđãđượcchàođónởmiềnBắcnhưnhữnganhhùng).Tuynhiên,ngaycảkhisựviệcđãđượcdẹpbỏ,tìnhhìnhnàycũngđãrungchuôngcảnhbáoBobbyvàôngnhậnthấyđãđếnlúcphảihànhđộng.ÁpdụnggợiýbanđầucủaMartinLutherKing,ôngđãgâyáplựclênỦybanThươngmạiliênbang,nơicóđủquyềnlựcgiảiquyếtvấnđềnày.Kếtquảlàđếnmùathunămđó,ủybannàyđãchínhthứccấmnạnphânbiệtchủngtộctrêntấtcảcáctuyếnxebuýt.Sauđó,ngànhđườngsắtvàhàngkhôngcũngcấmchếđộphânbiệtnày.Chiếnthắngtấtyếuđãthuộcvềđoànngườibiểutình.CâuchuyệnvềnhữngngườibiểutìnhchốngphânbiệtchủngtộcchínhlàcâuchuyệnthunhỏliênquanđếnvấnđềvềquyềncôngdâncủachínhquyềnKennedy.Ởphươngdiệncụthểvàtổngquát,chínhquyềnKennedyđãđiđượcxavànhanhhơnhọmongđợi.KhôngphảilàJackkhôngchủđộngtrongcuộcđấutranhnày.ÔngđãquyếttâmkhôngmạohiểmđụngđộvớinhữngngườidatrắngmiềnNamởNghịviệnbằngviệcđềxuấtluậtquyềncôngdân(nếuôngđềxuấtQuốchộixemxétcácđiềuluậtnàytrongnhữngnăm1961và1962thìchắcchắnôngđãthấtbại).NhưngKennedykhôngcóýđịnhbỏrơinhữngngườiủnghộngườidađen.Saucùng,đạoluậtnàycũngđãđượcthôngquavớisốphiếuvừađủ.Cóthể,Hộiđồnglậpphápliênbanglàmộtcâysậyyếuớttrongmộtthờikhắcnàođónhưngủyviênhànhphápnắmquyềnlựcmạnhmẽtrongtay.Xóabỏnạnphânbiệtchủngtộctrongchínhquyềnliênbanglàquátrìnhlâudài.KennedyđãngạcnhiênvàcóphầnlolắngsaukhicókếtquảtừcuộcđiềutravềtỷlệngườidađentrongchínhquyềnMỹ:Cóquáítngườidađencóvịtríhoặcthậtsựcóđượcvịtrítrongchínhphủ.Trongngàytuyênthệnhậmchức,đôimắttinhanhcủaôngđãnhậnthấykhônghềcókhuônmặtdađennàotrongđộihìnhlínhtuầnphòngbờbiểndiễuhànhquaông.Ôngđãyêucầuphảihànhđộngngaylậptứcnhằmthayđổitìnhtrạngnàyvàyêucầucác

quanchứctrongtừngbộbáocáotìnhhình.Kếtquảthậtkinhngạc:ChesterBowlesởBộNgoạigiaobáocáorằngtrongsố3.647nhânviênngoạigiaoởnướcngoàithìchỉcó15ngườidađen;BobbyKennedypháthiệnrằngchỉ10trongsố995luậtsưởBộTưphápởWashingtonlà

ngườigốcPhi;FBIcótới13.649nhânviênnhưngchỉcó48ngườidađen(chủyếulàmtàixế).Mộtcuộckhảosátsauđóchothấymặcdù12,6%sốnhânviênlàmviệcchotoànbộchínhquyềnliênbanglàngườigốcPhinhưngchỉhaitrongđólàcôngchứccaocấp,cònlạiđasốlàlaođộngchântay.Kennedythấycầnphảihànhđộngngayđểthayđổiđiềuđó.Đếnnăm1963ôngđãchỉđịnhnhiềungườidađenlàmviệctrongchínhquyềnliênbanghơnbấtkỳTổngthốngnàotrướcđó.TrongđócóhaingườiđángchúýlàRobertC.WeaverlàmTrưởngphòngTàichínhvềnhàởvàThurgoodMarshall,luậtsưgiàukinhnghiệmcủaNAACPlàmChưởnglýthứhaicủaTòaThượngthẩmởNewYork.KennedyhyvọngtăngnhânviênCụcnhàởchoBộĐôthị,vớimộtghếtrongnộicác.Nhưng

bởimọingườiđãbiếtrõrằngWeaversẽlàmBộtrưởng(vàlàngườidađenđầutiênthamgianộicáctronglịchsửMỹ)nênnhữngngườicóquanđiểmphânbiệtchủngtộcđãphongtỏatoànbộđềnghịnày.Tửtếvớihọkhôngcónghĩalàsẽmanglạikếtquả.HiệntượngcóđicólạilàchuyệnphổbiếntrongđờisốngchínhtrịMỹ.ỦybanLuậtpháp

ThượngviệnđãkhôngthôngquađềxuấtbổnhiệmThurgoodMarshallvàđổilạiKennedykhôngchấpnhậnbổnhiệmHaroldCoxlàmthẩmphánởMississppi:CoxđãtừnglàbạncùngphòngvớiThượngnghịsĩEastlandởtrườngđạihọcvàEastlandlúcđóđanglàchủtịchủybannày.Tuynhiên,nhưArthurSchlesingerđãnhấnmạnh“Coxlàmộtcáigiáquáđắt”.Coxlàmộtngườiphânbiệtchủngtộctànbạo,sẵnsànglàmtấtcảnhữnggìcóthểđểcảntrởsựtiếnbộvềquyềncôngdânởMississppi.Ôngtakhôngđơnđộctrongvấnđềnày.BathànhviênkhácđượcchỉđịnhlàmquantòaởmiềnNamnăm1961đãquayraphảnđốimạnhmẽphongtràođòibìnhđẳngchủngtộcvàvạchtộichínhquyềnKennedychonhữngngườitheoĐảngCộnghòachỉtrích.Họchỉcóthểgiảiquyếtthậntrọnghơntrongtươnglai.MộtbằngchứngkhácnữavềviệckhônghiệuquảthểhiệnởcácnỗlựchợptácvớinhữngngườibảothủmiềnNamtrongQuốchội.BộtrưởngTưphápcóchiếnlượcriêngđểđánhvàocảnhữngngườiphânbiệtchủngtộc

cũngnhưcácnhàhoạtđộngđòiquyềncôngdân.BộTưphápkhôngngăncảnvấnđềnày.BobbyđãthànhlậpđượcmộtđộiquântinhnhuệtrongBộphậnphụtráchquyềncôngdân.Độiquânnàyđãđikhắpnơituyêntruyềnnhằmgiànhsựủnghộchodựluậtvềdânquyềnvàonăm1957và1960vàxahơnnữalàxóabỏchếđộphânbiệtchủngtộcởbấtcứnơinàocóthể.ChếđộthốngtrịcủangườidatrắngđãhếtnhưngtrênthựctếởmiềnNamchỉcóngườidatrắngbỏphiếu,cònngườidađendonhữngđedọavềbạolực,donỗilosợđãhìnhthànhtừtrước,donhữngnguyêntắcvàthóiquenmàchếđộphânbiệtchủngtộcđãtạorachohọnênnhìnchungđãkhôngbỏphiếu.Chínhvìthế,Bobbyđãthúcépphongtràodânquyền,lấyviệcđăngkýbầucửchongườidađenlàmmụctiêuchínhcủaphongtrào.BộTưphápsẽđểmắtđếnchiếndịchnàyđểnókhôngbịnhữngngườitheochủnghĩaphânbiệtchủngtộcgâycảntrở.Bằngcáchnày,saumộtvàinăm,họđãthuđượcmộtsốlượngđángkểphiếubầutừnhữngngườidađenmiềnNam.VàBobbybiếtrằng,cácchínhtrịgiamiềnNamkhôngcònsựlựachọnnàokhácngoàiphảnứngtíchcựcvớiphongtràonày,nếukhôngmuốnbịmấtghế.Đólàchiếnlượchợplývàkếtquảđạtđượckhôngphảingẫunhiên.TheoKennedy,hoạt

độngcủaphongtràonênđượcgiữbímật:sựthamgiacủachínhquyềntrongchiếndịchđăngkýbỏphiếuchongườidađencóthểphảiđượcchegiấuđểđảmbảokhôngcónhữngrắcrốitrongQuốchộicũngnhưkhôngđểdiễnranhữngcuộcbiểutìnhhaybạoloạnkhôngcầnthiết.AnhemKennedyđãlàmtấtcảmọithứđểcósựbìnhyên.Đángtiếclàchươngtrìnhnàyvẫncóthiếusót.CácđịađiểmbỏphiếuởnhữngvùnglạchậucủamiềnNamnhanhchóngmọclên.Nơinàycósốlượngphiếuđôngđảophảnđốilạiviệcbỏphiếucủangườidađencũngnhưbấtcứhoạtđộngnàonhằmkhẳngđịnhquyềncủangườidađen.Vụgiếtbacôngnhântrẻlàmviệctạinơiđăngkýbầucử(mộtdađenvàhaidatrắng)vàomùahènăm1964,ngaysaukhiJackKennedyquađời,cóthểđoántrướcđượcvàcuốicùngnóxoayravấnđềvềsựcầnthiếtcủaLuậtvềQuyềnbầucử(luậtnàycóhiệulựcnăm1965).Vìthế,sáchlượccủaKennedy,chodùđượcnuôidưỡngtừphongtràođòiquyềncôngdân,

cũnglàmốiquantâmcủaQuốchội.Tuynhiên,nếuKennedymuốnngănchặnđiềuđóthìtấtnhiênlàôngphảiđòihỏinắmquyềnlựcpháplýmạnhhơn.DùsaocũngkhôngcầnthắcmắcvềphongtràomàđơngiảnchỉổnđịnhchiếnlượccủaKennedy.“Quyềncôngdân”làtêncủamột

tròchơi.TầmquantrọngcủavấnđềđăngkýbầucửđãđượchiểuđúngvàcáctổchứccủangườidađenđãrấtvuimừngđónnhậntiềndoanhemKennedyđưalại.Đặcbiệt,nhữngngườilínhtrẻcủaỦybanHợptáckhôngbạolựccủasinhviên(TheStudentNon-violentCo-OrdinatingCommittee-SNCC)rấtháohứcbắtđầucôngviệcởnhữngvùnglạchậunhấtcủamiềnNamnhưngkhôngthểkhôngthanphiềnkhiBộTưpháp,vớisốnhânsựítỏi,đãkhôngthểbảovệđượchọnhưđãhứa.Tuynhiênđếncuốinăm1961,JackKennedyđãthayđổicácưutiênđó.Ôngsẽtiếptụclàm

nhữnggìôngcholàcóthểchophongtràođòiquyềncôngdân,nhưngvấnđềnàyrõràngkhókhănhơnôngnghĩ.Giờđây,mộtnỗlựccólẽsẽđượctạorađểgiữkhoảngcáchchophongtrào.HarrisWofforddầndầnbịđẩyrakhỏibộphậnraquyếtđịnhvàcuốicùngđãchánghétmàtừbỏviệcthamgiavàocáctổchứchòabình.DựluậtkhôngcầnphảitranhcãivềviệcsửađổihiếnphápcấmthuthuếthântrongcáccuộcbầucửliênbangđãđượcNghịviệnthôngquavàotháng1năm1962vàđượcChínhphủphêchuẩnvàotháng1năm1964.NhưngnhưSchlesingerđãchỉra,nóchỉảnhhưởngđếncáccuộcbầucửởnămbangchứkhôngphảiởtấtcảcácbang.Chotớimùahènăm1962,khiAlbanyvàGeorgiatrởthànhtâmđiểmcủachiếndịchchốngnạnphânbiệtchủngtộc,vẫnkhôngcósựcanthiệpthứhainàođượctạoratrongnỗlựctolớnnày.Albanykhôngphảilàthànhcôngđốivớinhữngngườitánthànhquanđiểmmởrộngquyền

bầucửchomọiđốitượng,mọichủngtộc,mặcdùcácsáchlượcápdụngchothànhphốnàyđãápdụngthànhcôngởBirminghamvàomùaxuânnămsau.Cuốicùng,BobbyKennedyđãkhámpháracáchđểchỉchongườidatrắngởmiềnNamthấy

rằngphápluậtcôngbằngvớicácchủngtộc(vấnđềnàykhiếncácnhàlãnhđạodađennổigiận).NhưngtìnhtiếtnàyđãlàmTổngthống,ngườikhôngthểthườngxuyênníntiếngvềvấnđềdânquyền,phảinhấnmạnhởmộtcuộchọpbáo.TôihoàntoànkhôngthểlýgiảiđượctạisaoHộiđồngthànhphốAlbanylạikhôngchịungồi

cùngcáccôngdâncủaAlbany,cóthểlàngườidađen,vàcốgắngbảovệhọvàdânquyềncủahọbằngbiệnpháphòabình.ChínhphủMỹcũngđãphảingồibànbạcvớichínhphủXôviếtởGeneva(trongcuộcđàmphánvềgiảitrừvũkhí).TôikhôngthểhiểutạisaochínhquyềnbangAlbanylạikhôngthểlàmđiềutươngtựnhưthếvớinhữngcôngdâncủamình.CólẽđólàlờichỉtríchnặngnềnhấtcủaKennedy,vớitưcáchlàTổngthống,dànhchochính

quyềnbangnày.Sáutuầnsau,KennedyđãchỉrarằngôngđãápdụngbiệnphápkháckhiđềcậpđếnvụviệcthiêurụicácnhàthờcủangườidađenởbangMississppitrongchiếndịchđăngkýbỏphiếu:Tôikhôngbiếtcóhànhđộngnàovônhânđạohơnhànhđộngđốtnhàthờmàtôiđãchứngkiếnxảyratrênđấtnướcnày…Hainhàthờđãbịđốtpháchỉvìngườidađenđãnỗlựcđấutranhđòiđượcđăngkýbầucử…Tôitándươngnhữngngườiđangnỗlựchếtsứcgiúpchomọicôngdâncóthểđibỏphiếu.HọđángđượcChínhphủMỹ,chínhquyềnbangvàcộngđồngđịaphươngbảovệ.Chúngtasẽlàmtấtcảnhữnggìcóthểđểđảmbảosựbảovệđóphảiđượcthựchiệnvànếucầnphảicóthêmluậtphápvànhânsựchosựbảovệấythìchúngtasẽthựchiện.DườngnhưhiếmkhiKennedynóiíthơn(thựctếthìôngthậmchícònnóinhiềuhơn)về

nhữnggìđangdiễnravàBộTưphápđãtìmcáchnàođểthúcđẩychiếndịchđăngkýbỏphiếunhưngđiểmquantrọnglàgiờđây,lầnđầutiên,Tổngthốngđangđềcậpđếnkhảnăngphảibỏphiếusớmvàphảisửdụnglựclượngquânđội.MộtconđườngmớiđãmởravàKennedyđangphảihọchỏi.BàihọctiếptheođãmanglạinhiềuđiềubổíchchoKennedy.Cuốitháng9năm1962,James

Meredith,mộtcôngdândađenngưỡngmộtàihùngbiệncủaKennedy,đãđăngkýxinhọcởĐạihọcMississppi.VàcácvấnđềxảyrasauviệcJamesnộphồsơxinhọccólẽlàtrậnđánhquyếtđịnhđếncácnỗlựcđấutranhchovấnđềdânquyền,làđiểmmốc,làbướcngoặtmàsauđótấtcảcácđiềukiệnđãđượcthayđổi.VịtrícánhâncủaMeredithlànhântốđơngiảnnhấttrongcuộcđấutranhnày.Anhtađòi

nhữngquyềnmàluậtphápkhôngthểchốicãi.Sựcứngđầuvàtínhlìlợmcủachàngtraitrẻ

giúpanhtatronghoàncảnhnguyhiểmvàthùđịchvốncóthểquậtngãnhữngngườiyếuđuối.Nhưngbảntínhanhhùnglỳlợmcóthểkhiếnsựnghiệpcủaanhtaphảihứngchịunhữnghậuquảnghiêmtrọng,nhưtrườnghợpAutherineLucy(dùkhôngphảidolỗicủacô)bịđuổikhỏiĐạihọcAlabamanăm1956.Chínhquyềnliênbangcótháiđộnướcđôitrongtrườnghợpnày.Nhàcầmquyềnbịcưỡng

épphảibảovệMeredithkhianhtađòiquyềnbìnhđẳng.Vấnđềnàycólýdolâudàivềmặtlịchsử.MiềnNamcàngsớmchấpnhậnxóabỏphânbiệtchủngtộcthìvấnđềcủatấtcảcácbênliênquansẽtốtđẹphơn.Điềugìđếnthìđãđếnmộtcáchnhanhchóng.Tuynhiên,chínhquyềnKennedycũngphảicânnhắcđếnkhíacạnhchínhtrịcủavấnđề.Vềvấnđềcủanhữngngườibiểutìnhđòitựdotrênxebuýt,chínhquyềnKennedyhyvọngđiđếnmộtthỏathuậnhợplývớicácchínhtrịgiađịaphươngvàtránhđượcviệcphảisửdụngquânđội.TínhhợplýcủavấnđềlàtâmđiểmtrongphongcáchchínhtrịcủaJackKennedy:“Hãyđểchúngtathuyếtphụclẫnnhau”cólẽlàphươngchâmhiệuquảhơnphươngchâmcủaLyndonJohnson.NhưngsựgiậndữởMississppiđãnguôingoaivànhiềunơithuộccáctiểubangởmiềnNamchưatừngđượcngănchặnbằngbấtcứlờikêugọinàonhưthế.ĐảngKuKluxKlan(64)lạithấtbạilầnnữa.ThếhệsaucóthểsẽhiểusựbựcdọccủaKennedyhơnlàthếhệngườiMỹthờiđó.Ông

dườngnhưphảiđươngđầuvớihàngtángườimấttrí.Tiêuđềcuốnsáchcủakỷnguyênnày,TheDeepSouthSaysNever(MiềnNamlạchậunóikhôngbaogiờ),côngbốchínhxácmộtquanđiểmnhưngquanđiểmnàykhôngcóýnghĩa.CơcấuquyềnlựccủanhữngngườichốngphânbiệtchủngtộcởmiềnNamđãđượcduytrìbằngbạolựcvàkiệntụngnhưkhiđượcthiếtlập.Cảhaicăncứđangbịsụpđổdoviệcápdụngquyềnlựccủacấptrên,bởitòaánliênbang,cơquanhànhphápliênbangvàthậmchícảQuốchội.DùvẫncònnhiềungườiMỹgốcPhiđứngngoàicuộcnhưnggiờđâyhọđãhoạtđộnghiệuquảhơntrongviệcđòiquyềnlàcôngdânMỹcủahọ.Hoạtđộngnàyđãkhôngthểbịchặnlại.Nếuthủytriềurútmộtthước(65)thìnósẽtiếnvàobathước.CơcấucủathếgiớihiệnđạiđãđượcthayđổiđểphùhợpvớisứcmạnhcủanhữngngườikhôngmangnguồngốcchâuÂu(nhưHợpchủngquốcHoaKỳđãsớmpháthiệnraĐôngDương).Phongtràodânquyềnlàmộtcuộcthịuymangtínhđịaphươngtrướcsựthayđổitolớn.Cuốicùng,tựthânmiềnNamđãthayđổitrởthànhvùngđôthị,côngnghiệp,vàhiệnđại:giớilãnhđạokinhtếcủamiềnNamkhôngđápứngđượcvàphầnlớndândatrắngđãkhônghoàntoànủnghộsựthayđổinày.Hệthốngnôngthônbấtcônglàcảntrởtrongquátrìnhpháttriểnvàcảntrởsựthịnhvượng.Nhìnchung,nhữngngườiphânbiệtchủngtộcởmiềnNamđangởtrongtìnhtrạngbắtđầubịlunglay.KennedycóthểnhậnthấyrõđiềuđóvàôngcảmthấyvừalúngtúngvừatứcgiậnkhicácnhàlãnhđạomiềnNamkhôngchấpnhậnyêucầucủachínhphủ.Kennedyphảiđươngđầuvớinhữngthuyếttrìnhviêncủacácchínhsáchmịdânnổitiếng,

vốnđãđượcbổsungmộtcáchsốngđộngbằngsựngudốt,nạnthamnhũngvàsựtànbạocủacácchínhtrịgiamiềnNamkểtừcuốithờikỳtáithiếtlầnthứnhất.NhữngngườinhưVardaman,BilbovàanhemhọLonglàcácchuyêngiatrongtròchơiyêu-ghét;hyvọng-sợhãi;ngusi,thànhkiếnvàthamvọngcủacáccửtrihơnlàkêugọitríthôngminh,nhữngtìnhcảmtốtđẹpvàtìmkiếmtiếngnóichung.ChắcchắnlàchínhsáchmịdânkhôngchỉgiớihạnởmiềnNam.NócònđượctìmthấyởmiềnBắc,thậmchíởcảBostonnhưngdướihìnhthứcítquákhíchhơn.NhưngápdụngchínhsáchmịdânởmiềnNamrấtnguyhiểmvìnóđượcthựchiệntrongmộtxãhộikhépkín.Mộtphần,bởinhữngngườiônhòamiềnNamđãkhôngtựnguyệnđiđầutrongviệcyêucầucảicáchvàchínhtrườngđãbịthốngtrịbởinhữngkẻtinhoặcgiảvờtinrằngnạnphânbiệtchủngtộcvẫnchưachấmdứt,kểtừquyếtđịnhBrowncủaTòaántốicao.SựkhángcựcủahọsẽbuộcthếhệngườiYankeemớiphảitừbỏcuộcđấutranhchốngnạnphânbiệtchủngtộcmàchaônghọđãphảilàm80nămtrướcđó.Nhữngngườiđụngchạmđếnvấnđềsắctộcliêntụcgiànhđượcchiếnthắngtrongcáccuộc

bầucử.GeorgeWallacecủabangAlabamađãgiảithíchchiếnlượccủaôngtrongcuộcbầucửthốngđốcnăm1962nhưsau:“Tôibắtđầunóichuyệnvềcácchủđềnhưtrườnghọc,đườngquốclộ,nhàtùvàthuếmánhưngkhôngthểkhiếncáccửtrichúýlắngnghe.Sauđótôinóivềngườidamàuvàhọđãrấtchúýlắngnghe”.CácchínhtrịgiavàcáccửtriđãgặpđượcnhauởnhữngcâuchuyệnnóngbỏngvàhếtsứchấpdẫnvềcáchuyềnthoạitronglịchsửmiềnNam,

vềsựcămghétchủngtộc,vềnỗisợcácsựkiệnhiệntạiđangdầnxóađinhữngphươngcáchcũđểlãngquên,sựoánhậncủangườiYankeevàtấtcảnhữnghưngphấnvềcảmxúccũngnhưhànhđộngcủasốđông.JamesMeredithđãbịcuốnvàocơnlốcnàyvàthựctếcầnmộtngườitàitríhơnThốngđốcRossBarnettcủabangMississppitrongviệckiểmsoátvàkhắcphụccáchậuquảđểlại.NhưngBarnettthậmchíđãkhôngcốgắng.ChínhquyềnKennedymuốnthươnglượngvới

ôngta.NếuôngtachophépMeredithnhậphọcvàtốtnghiệpthìcácsinhviêndađenkháccũngsẽđượcphéplàmđiềuđóvàcuộckhủnghoảngsắctộcsẽvĩnhviễnchấmdứt.BarnettcóđồngýchoMeredithnhậphọckhông?Ôngthốngđốcđãtuyênbố:‘TôikhôngđồngýđểcậutađượchọcởOleMiss(66).Tôikhôngbaogiờchấpnhậnđiềunày.Tôithàngồitùsuốtphầnđờicònlạihơnlàphảichấpnhận”.RobertKennedy:BangMississppiphảituânthủvìnólàmộtbộphậncủanướcMỹ.Barnett:ChúngtôiđãlàmộtphầncủanướcMỹnhưngtôikhôngbiếtchúngtôicóđangvàsẽ

tiếptụclàmộtphầncủanướcMỹhaykhông?RobertKennedy:ÔngmuốnrakhỏiHợpchủngquốcà?Barnettdườngnhưcóảnhhưởngrấtlớnđếnliênbangvàlàtriểnvọngcủasốđôngdân

chúngbangMississppi.Điềuđóchứngtỏrằngkhôngthểmặccảvớiôngta.Cólẽ,vềlâudài,chưathểgiảiquyếthiệuquảcácvấnđềlớnbằngnhữngthươnglượngcảicách.ChínhquyềnKennedyphảinắmđượcvấnđề:cáctìnhtiếtchothấykhôngthểdànxếpmọiviệcvớiThốngđốcBarnett.Việccôngkhaisailầmcủaôngtađãlàmdấylêncơnthịnhnộmàôngtakhôngbaogiờcóthểkiểmsoáthoặcngănchặnđược.ÔngtađãxuấthiệnởtrậnbóngđácủaĐạihọcMississppivàtuyênbốtrướcnhữngtiếnggàothét,tiếngvỗtay:“TôiyêuMississppi!Tôiyêuconngườicủavùngđấtnày!Tôiyêuphongtụcnơiđây!”Đámđôngsinhviêncảmthấysauđó,nólànghĩavụcủamình.Meredithđãđượclénđưavàotrườngtốingày30tháng9năm1962và300cảnhsátliênbangđãphongtỏatòanhàhiệubộ,cóvẻnhưmộtphầnlàđểhànhđộngngụytrang(Meredithđãđượcđưavàomộttrongnhữngkhukýtúcxácủasinhviên)vàmộtphầnlàđểquảngcáochochínhquyềnliênbang.Nghĩrằngmọiviệcđềudiễnrasuônsẻ,Tổngthốngđãcóbàiphátbiểutrêntruyềnhìnhlúc10htối,thúcgiụcngườidânMississppivàđặcbiệtlàcácsinhviênđạihọcchấpnhậntuânthủluậtpháp:Niềmvinhdựcủatrườngđạihọccủacácbạnvàcủaquốcgialànhưnhau…Hãyđểchúngta

bảovệluậtphápvàhòabình,sauđóhàngắncácvếtthươngbêntrongcóthểchuyểnthànhnhữngcuộckhủnghoảnglớnhơnvàduytrìsựthốngnhấtcủadântộctrongcamkếttiếntớitựdo.VìvẫntheođuổihyvọngrằngnhữngngườiMississppidatrắngcóthểbịthuyếtphụcnênKennedyđãkhôngnóivềsựchínhđángtrongvụviệcMeredithmàchỉđềcậpđếnvấnđềchínhlàluậtphápphảiđượccưỡngchếthựchiện(NgườiMỹđượcquyềnkhôngđồngývớicácđiềuluậtnhưngđiềuđókhôngcónghĩalàhọđượcquyềnkhôngtuântheophápluật).Vàôngđánhvàolòngtựhào,tínhtựcaotựđạicùngsựngưỡngmộcáctấmgươngcủanhiềuanhhùngdatrắngquốcgianhưL.Q.Lamar.Mộtvàigiờsau,khikývàolệnhkêugọilựclượngvệbinhquốcgia,cũngnhưEisenhowerđãtừnglàmởLittleRock,KennedynhấnmạnhrằngônghànhđộngvớivịtrícủaUlyssesS.Grantnhưngyêucầukhôngnênđưavấnđềnàylênbáochí–ôngkhôngmongmuốnkhuấylênsựhoangtưởngcủaliênminhmớithêmnữa.Mọinỗlựcxoadịuđềuvôdụng.MộtvàisinhviêncủaĐạihọcMississppinghethấyhoặclưuýđếnlờikêugọicủaông.ThậmchítrướckhiKennedycấtlờikêugọi,cảnhsátđãphảisửdụnghơicayđốivớinhữngsinhviênnày.Cảnhsátgiaothôngquốcgiathìbiếnmất.Sauđó,thốngđốcBarnettđãtrìnhbàyrằnghọđãđượclệnhởlạiđểgiữổnđịnh.NhưngkhómàtinđiềuđóbởitrongsuốtcuộckhủnghoảngBarnettđãnóidốiquánhiềulần.Dùsao,cũngkhôngcónhiềucảnhsátliênbangvàhọđềukhôngđượctrangbịvũkhí.Một

vàikẻnổiloạncósúngđãlàmbịthương28cảnhsát,giếtchếtmộtnhàbáovàmộtngườiđứnggần.Cuốicùng,khiBobbyKennedyđãrấtbựctứcvềtìnhhìnhthìlựclượngquânđộithườngtrựcmớiđượchuyđộngđến(mộtvếtđenchoNhàTrắngdướiconmắtcảhaianhemKennedy).Đếnrạngsángtìnhhìnhđãổnđịnh.Tổngthốngđãthứcsuốtđêm:“TôichưabaogiờcóđượcthờiđiểmđángchúýnhưvậykểtừsựkiệnvịnhConLợn”,ôngnhậnxét.Bộ

trưởngTưphápthìtựtráchmìnhvềviệcđãkhôngcómộtđộiquânthườngtrựcbêncạnh,luônsẵnsàngứngphómọitìnhthế.Sánghômsau,khiđộiquânnàyđếnthìđiểmcốtyếuđãđượcgiảiquyết,JamesMeredithđãtrởthànhmộtsinhviênchínhthứcởOleMissvàvìthế,mộtpháođàikháccủanạnphânbiệtchủngtộcđãbịsụpđổ.ThậmchívụOleMisscònmangtầmquantrọnglớnhơn.Nólàmchomọingườiphảisuy

nghĩlại.ThượngnghịsĩEastland,trongkhitấncôngcôngkhaivàocáccảnhsáttrưởngvềviệchọđãtựchuốclấyrắcrốivì“sựnghiệpdư”củachínhmìnhvàhuênhhoangtheoxuthếchungcủachínhthểchuyênchế,đãnóiriêngvớiBobbyrằngBarnettđãcưxửthậtlốbịch.Barnettnhậnthấysựnghiệpchínhtrịcủamìnhđãkếtthúc.KhicựuphóthốngđốccủaBarnettlàPaulJohnsonchínhthứcnhậmchứcthốngđốc,Barnettđãnhanhchóngchothấyrằngôngđãtừbỏlốihùngbiệnngangngạnhmàôngđãdùngtrongcuộckhủnghoảng.Ấntượnghơn,cácnhàcầmquyềnởAlabamađãđưaranhữngkếtluậnthỏađáng.Đếnthờiđiểmấy,ĐạihọcAlabamalànơiduynhấtvẫnduytrìsựđốixửphânbiệtnhưngđiềuđócũngkhôngtồntạilâu.ThấtbạiởMississppisẽkhôngthểlặplại.MộtđạibiểuQuốchộiđãnhậnđịnh:“ĐasốchúngtađềubiếtrằngchếđộphânbiệtchủngtộcởmiềnNamđãchấmdứtvàsẽthậtlốbịchnếusựkhángcựvẫncứtiếptục”.AnhemKennedyđãcónhữngbiệnphápriêngtrướctìnhhìnhnày.Vụviệcđóítkhiđượccoi

làmộtsựquảngcáochokhảnăngkiểmsoátkhủnghoảngcủahọ.HọđãrấtmaymắnkhikhôngmộtcảnhsátnàobịbắnchếtvàMeredithkhôngbịhànhhình.ChínhxácthìOleMiss,vềmặtchínhtrị,làthứmàKennedymuốntránhnhất.ViệclặplạivụLittleRockvớinhữngđộiquânđượcgửitớiMississppi(độiquânấyphảiởlạiOleMisschotớikhiMeredithtốtnghiệpvàomùahènăm1963)vàcáctiểubangmiềnNamđangbịthiêuđốtbởisựkhángcựvớinhữnggìmànơiấyđốiđầuđượcxemlàmộtcuộcxâmlượcphilýcủanhữngngườiYankee.Kếtquảcủacơngiậndữấycóthểđượcphântíchrấtít:sựhộinhậpcủagiáodụcđạihọcởmiềnNamcótăngnhưngchỉởmứcđộnhỏvàvớicácsốliệumangtínhướclệ.MartinLutherKingvàcácnhàlãnhđạodađenkháccảmnhậnrằngTổngthốngđãbỏlỡcơhộinhânsựkiệnnàyđểrungchuôngvềvấnđềbìnhđẳng.TấtcảnhữnggìTổngthốngphátbiểulàtầmquantrọngcủaviệctuânthủphápluật.MartinLutherKingnhậnthấyvấnđềdânquyền“đãkhôngcònđòihỏiđếnlươngtâmcủadântộcnữa”.TổngthốngđangcốchegiấusựviệccủaMeredithvànhữnghậuquảnặngnềvềmặtchínhtrịmàsựviệcấyđểlạichoông,chochươngtrìnhnghịsựcủaôngvàchoĐảngcủaôngkhiôngcốgắngítnhắclạinónếucóthể.Kennedyđãduytrìlậptrườngnàytrongmộtvàitháng.Ôngtiếnhànhtổchứclễkỷniệm100

nămđưarabảntuyênngôngiảiphóngnôlệ(ngày1tháng1năm1963)vàcamđoanrằngmộtlễđóntiếptrọngthểdànhchocácnhàlãnhđạodađentạiNhàTrắngtrongdịpsinhnhậtTổngthốngLincolngầnnhưsẽkhôngđượcđưalênbáochí(MartinLutherKing,A.PhilipRandolphvàClarenceMitchellđãtẩychaybuổilễnày).BảnthânKennedyđangphảiquantâmtớinhiềuvấnđềkháctrongcôngviệccủamộtTổngthống,đặcbiệtlàcuộckhủnghoảngtênlửaởCubavàcáccuộcbầucửQuốchội.ChúngtakhôngthểngưỡngmộcáchcưxửthiếuđànghoàngnàynhưngnólạilàmộttrongnhữngnéttiêubiểutruyềnthốngcủacácchínhtrịgiathuộcĐảngDânchủ(doĐảngDânchủcóítngườithuộctầnglớpthượnglưu).NgaycảkhithôngquaLuậtvềQuyềnbỏphiếuvàonăm1965,LyndonJohnsonđãtiênđoánchínhxácrằng30nămtới,ĐảngDânchủsẽmấtmiềnNam.Tuynhiên,sựthayđổicơbảnđãxuấthiệnởcảtháiđộvàsựtínhtoáncủaKennedy.Ôngđã

bắtđầunhìnnhậnmiềnNamđúngnhưbảnchấtcủanó.Vìvậy,tronghậuquảcủacơncuồngphongMeredith,“ôngđặcbiệtnghingờvềviệctấtcảnhữnggìôngđãđượcdạyvàtintưởngvềnhữngtaiươngcủacuộctáikiếnthiếtthậtsựcóthậthaykhông”.Tháng2năm1962,KennedyđãgặpDavidDonald(trườngHarvard),mộttrongnhữngnhànghiêncứulịchsửchuyênvềthờikỳNộichiếncủaMỹ.Ôngnhậnrarằngsựhiểubiếtcủamìnhvềthờiđạinàybịlạchậukhoảng25năm.SausựkiệnOleMiss,KennedymớibắtđầuđọccáctácphẩmcủaC.VannWoodward,gồmcảcuốnsáchThestrangeCareerofJimCrow(SựnghiệplạkỳcủaJimCrow).Đâylàmộtquyểnkinhthánhvềlịchsửcủaphongtràođòidânquyền.Mùahènăm1963,khidanhsáchvềnhữngviphạmtrắngtrợnởmiềnNamđãrấtdài,KennedyđãphảithúnhậnvớiArthurSchlesinger:“TôikhônghiểumiềnNam.TôitinrằngThaddeusStevensđã

đúng.Tôiđãluônđượcnhắcnhởlàphảixemôngtanhưmộtkẻđầythànhkiếnxấuxa.Nhưngkhitôigặpnhữngvụviệcnàythìtôilạibắtđầunghingờvềviệclàmthếnàobạncóthểđốixửvớihọkhácđược”.Tớilúcđó,ôngđãcoiviệctiếptụccốgắngnhânnhượngvớinhữngkẻlãnhđạocủanạnphânbiệtchủngtộclàvôvọng,thậmchítráivớiđạođức.Thayvàođó,nhiệmvụcủaônglàgiươnglênngọncờcủanhữngngườicấptiếnvàđảmbảochocôngcuộctáithiếtlầnthứhai.Vềmặtchínhtrị,điềunàyrấtcóýnghĩabởinếuôngkhônggiànhđượcchiếnthắngởmiềnNamthìôngphảiliênminhvớimiềnBắc.Cácyếutốbênngoàitiếptụcláiôngđitheoconđườngphảiđi.Kennedyđãrấtgầngũivới

tầnglớpdađenthườngdânnhưngcácnhàlãnhđạocủatầnglớpnàycònhoàinghivềhiệuquảmàônghứahẹnsẽđưalại,chodùhọvẫnbịsứchấpdẫncủaôngthuhút.Kennedyđãrấtnhạybéntrongviệcnhậntráchnhiệmrằngviệclàmcủaôngchưađủđốivớiviệcgiảiphóngngườidađen,đặcbiệtlàkhingườicủaĐảngCộnghòabắtđầugiươngcaongọncờnày.Ngày28tháng2năm1963,haituầnsaulễkỷniệmsinhnhậtcủaLincoln,KennedyđãgửitớiQuốchộimộtthôngđiệpđặcbiệtvềvấnđềdânquyền.Trongđó,ôngđãkhuyếchtrươngvềnhữngthànhtíchcủalĩnhvựcnàyhainămtrướcvàkêugọiQuốchộităngthêmcácnỗlựcvềhànhphápchovấnđềnàybằngviệcthôngquađạoluậtvềquyềnbỏphiếunhằmchấmdứtcáccuộcthửnghiệmvàthúcđẩytiếntrìnhbỏphiếuchodựluật.Kennedycũngđãđềnghịcácquỹtiếptụchỗtrợchophongtràochốngphânbiệtchủngtộcởcáctrườngcônglập.Đólàdựluậtdânquyềnđầutiênmàôngthôngquadùthựctếôngđãđệtrìnhmộtsốdựluậtkểtừkhinhậmchức.Nhưngcácnhàlãnhđạodânquyềnvẫnchưacảmthấyhàilòng.RandolphđãbắtđầulậpkếhoạchchochiếndịchkhổnglồởWashingtonnhằmgâyáplựclênQuốchộivànếucầnlàlêncảNhàTrắng;MartinLutherKingthìhoàntấtcáckếhoạchcủaôngchonhữngcuộcdiễuhànhởBirmingham(bangAlabama),nơiônggọilà“thànhphốcónạnphânbiệtchủngtộcphổbiếnnhấtnướcMỹ”.ChiếndịchởBirminghamlàsựkiệnanhhùngnhấtcủacuộccáchmạngdânquyền.Nónhằm

chốnglạinhữngluậtlệdochếđộcaitrịcủangườidatrắngđặtravàbuộccácthànhphốphảichấmdứtchếđộphânbiệtchủngtộc.Chiếndịchnàydiễnravớicácphongtràobiểutìnhngồi,tẩychaytrênphươngdiệnkinhtếvàcáccuộcbiểutìnhquymôlớn.Hậuquảlàcáccửahàngthìtrốngrỗnghànghóamànhàtùthìđầyắpngười.Áplựcvềvấnđềnàygiatăngmạnhmẽchotớikhilựclượnganninhquốcgiađượcpháiđến.Sausựkhởiđầuchậmchạp,kếhoạchđãđượctriểnkhai.MartinLutherKingbịgiamgiữvàtạinhàgiam,ôngđãchorađờikiệttácLetterfromBirminghamJail(LáthưtừnhàtùBirmingham)chứngminhcácchiếnthuậtvàchiếnlượccủaông.Vànóđãchothấyhiệuquảđángkinhngạc:cácnhàtùđầyắpngười,cácđámđôngtụtậpvàBullConnorthìgiậndữpháiquânđộicóvũtrangtới,mộtsốsửdụngvòirồng,mộtsốdùngdùicuivànhữngconchóhungdữcủacảnhsáttấncôngphụnữvàtrẻem.Quativi,cảnướcMỹđượcchứngkiếnnhữnggìđangxảyra.Tổngthốngphátbiểurằngcảnh

tượngđóđãlàmôngphát“ốm”vànócũngchứngthựcchocâunói:“TôicóthểhiểurõtạisaongườidađenởBirminghamlạimệtmỏivìphảinhẫnnại”.ThôngđiệpcủaMartinLutherKingcuốicùngcũngđãđếnđượcvớiTổngthống.Nhưngđiềugìsẽdiễnratiếptheo?MộtthỏathuậngiữahaibênởBirminghamcuốicùngcũngđượcthảoluậnthôngquacácquanchứchàohiệpcủaBurkeMarshall,trợlýBộtrưởngTưpháp,phụtráchvềvấnđềdânquyền,nhưngởđâuđótrongmiềnNamđãpháthiệnđượccó14.000ngườithamgiabiểutìnhđãbịbắtgiữtrướckhikỳnghỉhèkếtthúc.NhưBobbyKennedyđãchứngkiến,chínhquyềnliênbangkhôngthểbảovệchotấtcảbọnhọ.Đểlàmđượcđiềuđó,chínhquyềnliênbangcầnđếncảluậtphápvàsứcmạnhquânsự.Lưỡirìuphảichặtđượcrễcâythìcâymớiđổ.Ngày1tháng6,trongmộtcuộchọpvớinhữngcốvấnthâncận,TổngthốngKennedytuyênbốôngsẽđệtrìnhmộtdựluậtlớnvềdânquyềnlênQuốchội.Nhữnggìcóvẻkhôngthểđềcậptớivàkhôngthểđạtđượcởhainămtrướcđóthìgiờđâyđãtrởthànhhiệnthực.Đólàđiềuduynhấtcầnphảilàm.Tổngthốngkhôngthíchđiềunày.Cũngtrongcuộchọptrên,khibiếtmìnhđangphảiđứng

trướcviệcraquyếtđịnhcóthểảnhhưởngtớichứcvụTổngthống,Kennedyđãrấtkhóchịu.ThậmchíkểcảsaukhicácđềxuấtcủaôngđãđượcđưatớiQuốchội,KennedyđãhỏiBộtrưởngTưpháp(ngườiduynhấtđãmạnhmẽcổvũphongtrào):“Cậucónghĩlàchúngtađãlàmđúngkhông...?Hãyxemlạirắcrốimàchúngtađangmắcphải”.Nhưngôngluônluônnửa

đùanửathật:PhongcáchcủaKennedyvẫnlàdùngsựsuồngsãđểđốimặtvớisựcăngthẳngvềtinhthầncủacuộckhủnghoảng.Vànhưôngđãchothấy,ônghoàntoànthamgiavàosựkiệnnày.TheogợiýcủaLyndonJohnson,chínhquyềnnênvậnđộnghànhlangtấtcảcácthànhviêncủaQuốchộitrướckhidựluậtđượcchínhthứcđệtrìnhvàTổngthốngphảichờcơhộiđểtuyênbốlậptrườngcủamình.GeorgeWallacecũngủnghộđềxuấtnày.HaisinhviêndađenkháclàJamesHoodvàVivianMaloneđãnộpđơnvàoĐạihọc

TuscaloosacủabangAlabama.Saucácthủtụcrườmràchậmchạptrườngnàyđãnhậnhọvàohọc.ĐạihọcTuscaloosabiếtrõrằngsẽthậtphùphiếmvàvôíchkhibấtchấpluậtphápnhưOleMiss.NhàtrườnghyvọngvụbạoloạnAutherineLucyhoặctồitệhơnlàvụOleMisssẽkhônglặplạinhưnghọđãkhôngthểkiểmsoátđượctìnhhình.WallacelặplạilờithềsẽkhángcựvàchốnglạichínhquyềnliênbangnếuHoodvàMaloneđượcchấpnhậnnhưMeredith:“Khilệnhcủatòaántới,tôiphảiđặtbảnthân,thốngđốccủacácbạn,vàomộtvịtríđểcácluậtlệcủatòaánphảitrựctiếpchốnglạithốngđốccủacácbạn.Tôisẽkhôngtuântheonhữngyêucầubấthợpphápcủatòaánthêmnữa,kểcảviệctôiphảiđứngởcổngtrườnghọcđểphảnđối,nếucần”.BấtchấpáplựctolớntừchínhquyềnliênbangvàrấtnhiềudoanhnhânđiềmđạmcủaAlabama,WallacevẫnkiênquyếtgiữvữnglậptrườngvàkhingàynhậptrườngđếnthìKennedythêmmộtlầnnữaphảihuyđộnglựclượngvệbinhquốcgia.LầnnàyôngchắcchắnrằngtínhkhônghiệuquảcủavụOleMisssẽkhôngthểlặplại.ÔngđãcóliênminhtrongquyếtđịnhnàyvàsẽkhôngcórắcrốixảyraởTuscaloosahaytừchínhThốngđốcWallace.WallacebiếtkhárõrằngAlabamakhôngthểthànhcôngtrongviệcchốnglạichínhquyềnliênbangvànếuxảyrabạoloạnthìnhữngthamvọngchínhtrị(rấtlớn)củaôngsẽkhôngthểtrởthànhhiệnthựcvàôngtasẽđivàoquênlãnggiốngnhưRossBarnett.Ôngtaquyếtđịnhôngsẽđứngởcửachínhcủangôitrường(hoặcítnhấtlàcửacủatòanhàhiệubộ)vàphảnđốimạnhmẽnhưngkhikếtthúcthìđứngsangmộtbênnhưmộtnạnnhânkhốnkhổcủachếđộYankee.TráitimcủanhữngkẻlỗmãngởAlabamasẽđicùngông,danhtiếngcủaôngnhưmộtkẻtinmùquángsẽđượcđảmbảovàbởivìhaisinhviêntrênsẽđượcđăngkýnhậphọcnênítnhấtcóthểđưarathảoluậnvềvấnđềhộinhập.ChonênWallacelấybảnthânrađểđảmbảoKuKluxKlantránhxađịaphậncủaôngvàcácsinhviêncủatrườngsẽbiếtcáchcưxử.KennedytổchứclựclượngvệbinhquốcgiatạiAlabamatheochếđộcủaliênbangvàtìnhhìnhvẫntiếntriển.NicholasKatzenbach,đạiuýhảiquâncủaBobbyKennedy,đãxuấthiệntrongsântrườngvớicácsinhviên.Wallacexuấthiệnởbụccửa,đọctuyênbốphảnđốivàsauđóbướcra.JamesHoodvàVivianMaloneđãvàođăngkýnhậphọc.Kennedythởphàonhẹnhõmvàraquyếtđịnhphátbiểutrêntruyềnhìnhvàotốihômđó,quyếtđịnhcủaôngđãđưalạikếtquảkhảquanchodựluậtvềdânquyền.Cuốicùng,ôngđãgiànhchiếnthắngvàkiểmsoátđượccácsựkiện.Bàiphátbiểutrêntruyềnhìnhtốihômđólàmộttrongnhữngbàiphátbiểuquantrọngvàcó

ảnhhưởngnhấtcủaKennedy,cũnglàbàiphátbiểuítđượcchỉnhsửanhất.QuyếtđịnhđưarabàiphátbiểukhiếnTedSorensenngạcnhiênvàkhôngcóđủthờigianlàmgìkhácngoàiviệcphácthảonhanhđềcương.Chỉvớivàiphút,Kennedyvàcáccốvấnđãphảibiêntậpvàsửachữabảnthảovàsauđóthìônglêntruyềnhìnhtrựctiếp.ĐiềuđóvớiKennedykhôngthànhvấnđề.Ônglàmộtnhàdiễnthuyếtcókinhnghiệmvàrấttựtin.Ôngcóthểứngbiếnkhiếnchocuộcnóichuyệntrởnênhấpdẫnvàthuyếtphục,thoátkhỏisựràngbuộccủacácýtưởngtrongbảnphácthảo.ĐókhôngphảilàbàiphátbiểugâyấntượngmạnhmẽnhưcácbàiphátbiểukháccủaôngnhưngsứcthuyếtphụccủaKennedynằmởchỗ:đãđếnlúcphảihànhđộngđểsửachữasailầmcủathếkỷvàcũnglàlúctriểnkhaiquânnhưlờiKennedyđãcảnhbáovềnhiệmvụcủamình−mộtcôngviệckhẩncấpvàbắtbuộc.Sorensenchỉrarằng,bàiphátbiểuđãcómộtvàiđiềuKennedychưatừngbànđếntrướcđó(ngoạitrừnhữngcamkếtquantrọngvềdựluậtdânquyềnphứctạp):trướcđóôngchưatừngnóiđếntínhcấpthiếtcủavấnđềnàyđốivớinhândânMỹ.Chúngtađangphảiđốimặtvớimộtvấnđềđạođức.VấnđềấyxưanhưKinhThánhvàrõràngnhưHiếnphápMỹ...Đâylàmộtđấtnước.Nótrởthànhmộtđấtnướcbởivìtấtcảchúngtavàbởivìtấtcảnhữngngườiđãtớiđâycócơhộinhưnhauđểpháttriểntàinăngcủamình;đólàcáchduynhấtđểhọcóđượcquyềnđilạivàbiểutình.Tôinghĩchúngtanợhọvàchúngtanợchínhmìnhvềmộtđấtnướctốtđẹphơnthếnày.

Bàiphátbiểuđãthànhcôngvangdội.NhữngláthưgửitớitấpđếnNhàTrắng.MộttrongsốđólàláthưcủaMartinLutherKing:“Đólàmộttrongnhữnglờidứtkhoát,sâusắcvàthuyếtphụcnhấtchocônglývàtựdocủanhândânmàmộtTổngthốngđãnói.Tổngthốngđãnóibằngnhiệthuyếtcácvấnđềđạođứcliênquantớicuộcđấutranhhộinhập”.ThựctếthìKennedyđãchínhthứcthamgiavàocuộcđấutranhấy,trongsuốtthờigiannótồntại.Nhưngmọichuyệnvẫnchưakếtthúc.VàođêmKennedycóbàiphátbiểutrêntruyềnhình,

MedgarEvers(67)đãbịámsátởMississippi.Mùahènămấy,cáccuộcbiểutìnhđòidânquyềnđãphổbiếntrênkhắpnướcMỹ,khôngkhísôisụckhắpmọinơi.Tháng9,mùakhaigiảngnămhọcmới,cáctrườngởhầuhếtcácbangmiềnNamđãkhaigiảngtrongbìnhyên,chỉcóAlabamalàngoạilệ,nơiThốngđốcWallaceđangthểhiệnnhữngmánhkhóecuốicùng.Ôngtađãgửicácđộiquânquốcgiatớibốnthànhphố(baogồmcảBirmingham)nhằmngănchặncáctrườngkhaigiảng.CáctòaánđãralệnhchoWallacevàôngtađãphảirútquân,thayvàođólàlựclượngvệbinhquốcgia.Kennedyđãtổchứclựclượngnàytheochếđộliênbangvàralệnhhọrútluikhỏicáctrườnghọc.ThêmmộtlầnnữaWallacephảiluibước.Ôngtađãchâmngòichonhữngcơngiậndữđangnguộidầnvàvàongày15tháng9,mộtquảbomđãphátnổtạimộtnhàthờcủangườidađenởBirmingham,làmchếtbốnbégái.Vụbạoloạnbắtnguồntừhaitêndiềuhâuhiếuchiếntáchratừđảngpháiphânbiệtchủngtộc.Trongcuộcbạoloạnđó,thêmhaingườidađennữađãbịbắn,mộtngườiđangbỏchạycònngườikialàmộtcậubé13tuổi.Sauđó,chúngđãkhôngthểgiảithíchđượchànhđộngcủamình:đóchỉlàdocơnbốcđồngmuốnlấycậubéđangđixeđạpđểthửkhẩusúngmới.RõràngnướcMỹđanglunglaytrênbờvựcnguyhiểmnhưngtrungtâmcủahànhđộnggiờ

đâylạiởWashington.MụctiêucủachínhquyềnKennedyvàcáctổchứcđòidânquyềnlàQuốchội.Tòaánvàcáccơquanhànhphápđãlàmhoặcđanglàmnhữnggìcóthểcònbâygiờlàlúccơquanlậpphápphảiquyếtđịnh.DựluậtmàKennedygửitớiQuốchộingày20tháng6đãđượcgọtgiũacẩnthậnvàhếtsứchấpdẫn:mộtgiảipháptáobạomàsựcẩntrọngvàbảothủ(đólàhaiđặctrưngcủaĐảngCộnghòavàĐảngDânchủ)sẽủnghộmàkhôngphảihysinhcácnguyêntắccủahọhoặcchịuđựngsựphẫnnộcủacáccửtri.Dựluậtnàykếthợpvớicácdựluậtđượcđệtrìnhvàotháng2nhằmtăngcườngquyềnlựccủaBộtrưởngTưphápđểcóthểcanthiệpnhằmthúcđẩyquátrìnhchấmdứtnạnphânbiệtchủngtộc;cấmphânbiệtchủngtộctrongcácchươngtrìnhcósựhỗtrợcủanhànướcliênbangvàthiếtlậpmộtủybanvềcáccơhộiviệclàmbìnhđẳngđểkiểmsoátcáchợpđồngcủachínhphủ.LuậtDânquyềnđãđượcthôngquamộtnămsauđóquyđịnhcácbiệnphápmạnhhơnrấtnhiềunhằmchốnglạinhữngphânbiệttrongtuyểndụng.NhưngđạoluậtấylạikémhơndựluậtđệtrìnhởcácquyđịnhvềchốngphânbiệtchủngtộctrongtrườnghọcnhưmongmuốncủaKennedy.Nhưngnhìnchung,đạoluậtnàyđãgiữnguyênnộidungcủadựluậtkhitrìnhlên.Tuynhiên,nếuTổngthốngđềnghịdựluậtnàythìchínhcácnhàlậpphápmớiquyếtđịnhsố

phậncủanó.BàikiểmtravĩđạivềkhảnăngquảnlýQuốchộicủaKennedyđãtớivàvàolúcđó,ôngcóvẻnhưsẽtrượttrongbàikiểmtraấy.Từtháng6tớicuốitháng10,tiêuđiểmtậptrungvàoỦybanLuậtphápcủaHạviện,nơixemxétdựluậtchínhquyềngửitới.ĐiềunàychothấycuộcchiếncủaỦybanLuậtphápđãkếtthúc:thêmmộtlầnnữa,Kennedylạipháthiệnraconđườngkhókhăn(saukhiEmanuelCeller,ChủtịchỦyban,đãlàmchovấnđềphứctạpthêm)vàcáccựubinhnổitiếngởQuốchội,vềquyềnlựccũngnhưvềkinhnghiệm,đãkhôngthểthựchiệnnhữnglờihứađầylạcquancủahọ.Ởđiểmnày,thậmchícảLarryO’Briencũngthấyrằngmìnhđãquálạcquan.Tuynhiên,cuốicùngthìđiểmtrọngtâmcủavấnđềvẫnđạtđược.KennedybiếtrằngdựluậtđầysứcmạnhấykhôngcóhyvọngđểvượtquaHạviện,chưanóiđếnThượngviện.SailầmcủaCellerlàđãđểphóủyviêncủamìnhsửađổidựluậtcủachínhquyền.TìnhhìnhchỉcóthểđượccứubằngcảủybanvàvớisựgiúpđỡcủanhàlãnhđạoĐảngCộnghòa–WilliamM.McCullochvàCharlieHalleck,lãnhđạophethiểusố.Họđãđặtgiáchosựhỗtrợnày:khôngchỉkhăngkhăngđòihọlàthànhviênđầyđủtrongquátrìnhxâydựngdựluậtmàcònmuốnđượccôngbốtêntuổicủamình.ĐókhôngphảilàcáigiáquácaovàKennedyđãvuivẻ,đặttấtcảáplựccóthểlênĐảngDânchủ.Kếtquả,vàongày29tháng10,saukhiđượcsửachữa,dựluậtđãđượctrìnhlênvàvượtquađượcchướngngạiđầutiên.Kennedyvuimừngkhônxiết.Dựluậtmớinàymạnhhơndựluậtmàôngđệtrìnhnhưngkhông

hơnquánhiềuđểchắcchắnthànhcông.Ngaylậptức,Kennedyđãphátđithôngđiệp:Dựluậtnàylàmộtdựluậtcôngbằngvàtoàndiện...Từkhibắtđầu,đạoluậtvềvấnđềdânquyềncóhiệulựcđãđòihỏinhữngkhácbiệtvềtínhchínhtrịvàtínhcụcbộđượcđặtbêncạnhđiểmnútcủanhữngmốiquantâmvềcuộckhủnghoảngquốcgiacấpthiết.HànhđộngcủaỦybanngàyhômnayphảnánhsựlãnhđạocủaChủtịchHạviện,JohnMcCormack;lãnhđạophethiểusốởHạviện;CharlesHalleck;ChủtịchỦyban,EmanuelCellervàthànhviêncủaphethiểusố,WilliamMcCulloch.TrậnchiếntiếptheosẽlàtrậnchiếnđểdựluậtđượcỦybanLuậtphápthôngquanhưngvớisựủnghộcủacácnhàlãnhđạocủaĐảngCộnghòa,nócóhyvọngvượtquađượcràocảnấy.KennedycóđượclờihứacủaEverettDirksenrằngcácThượngnghịsĩcủaĐảngCộnghòaởThượngviệnsẽủnghộdựluật.DođóKennedyđỡđượcmốilobịnhữngngườicảntrởviệcthôngquadựluậtngángđường.KhôngaibiếtđượcchuyệngìsẽxảyranếuKennedykhôngbịámsát.Rõràng,nhiềuđiềucó

thểsailầmvàđángđểnhớrằng,ngaycảkhiLyndonJohnsonthihànhnhữngquyếtđịnhcứngrắncủamìnhthìdựluậtvềdânquyềncũngkhôngtrởthànhluậtchođếnmùahènăm1964.LòngtựhàomàTổngthốngJohnsonđảmbảo(mộtphầngợinhớlạinhữngkỷniệmcủangườitiềnnhiệm)cóvẻnhưđanglẩntránhTổngthốngKennedy.Nhưngxéttrênbìnhdiệnkhácthìnólạikhôngphảinhưvậy.Ôngvàcáccộngsựđãmắcphảinhữngsailầmnghiêmtrọngngaytừbanđầukhicốgắnglàmchodựluậtđượcthôngqua.Nhưngtrongquátrìnhấy,họđãrútrađượcnhiềubàihọckinhnghiệmvàcuốicùngcũngđãgiànhđượcchiếnthắng.Dườngnhưkhôngcólýdođặcbiệtnàođểchorằngmộtchínhphủgồmnhữngconngườivôcùngthôngminhvàđầyquyếttâmkhôngthểlàmtốthơnởcácgiaiđoạnsau.CácnhàtựdoởQuốchộikhôngnghĩthếnhưngkhảnăngphánđoánvềmặtchínhtrịcủahọrấtkémvàsựươngngạnhcủahọlàmộttrongnhữngràocảnchínhmàKennedyphảivượtqua.ÍtnhấtthìkhôngaicóthểphủnhậnrằngKennedyđãbắtđầutiếntrìnhdẫnđếnviệcLuật

Dânquyềnđượcthôngquanăm1964vàLuậtvềQuyềnbỏphiếuđượcthôngquanăm1965.Vìthế,chínhnhữngluậtnàylàkỷniệmđángnhớnhấtvềôngngoàicuộctuầnhànhvĩđạiởWashingtonvàongày28tháng8năm1963.SựkiệnnàycónguồngốctừkếhoạchcủaA.PhilipRandolphvànónhưlàphươngtiệngâyáplựcđốivớiTổngthống.Đếntháng8thìđiềunàykhôngcònquantrọngnữa.Quốchộitrởthànhmụctiêucủacuộcbiểutìnhtolớnnày−cuộcbiểutìnhcóthểkếtnốicáccửtricủaphongtràodânquyềnvàomộtmối(Đólàmốinguyhiểmthậtsựvàomùahèấyvìphongtràosẽbịchiarẽvàsuygiảmsứcmạnhbởisựkhônghợptácvànhữngđámđônggâybạoloạntrênđườngphố.Dođóđãlàmchonhữngliênminhdatrắng,nhữngngườiđãđếnvớiphongtràodosựtànbạocủaBullConnor,xalánh).Kennedyngaytừđầuđãlolắngcuộctuầnhànhsẽlàmhỏngmọidựđịnhcủaông.Nhưngrõràngcuộctuầnhànhvẫndiễnrabấtchấpôngnghĩgì.Hơn200nghìnngườixuấthiệnởWashingtonđãđượcchàođón.Chínhquyềnliênbangđảmbảomọicơsởytế,thuốcmen,vệsinhvàcácvậtdụngthiếtyếukhácđãđượcchuẩnbịsẵnsàng.Thànhphốđónchàonhữngconngườinàytronghòabình.SaubàiphátbiểuởtượngđàiLincoln,ngườitạocảmhứngchoMartinLutherKingsángtácbàihát“Tôicómộtgiấcmơ”,cácnhàlãnhđạođãnhậnđượcnụcườicủaTổngthốngởNhàTrắng.TinhthầnđangởđỉnhcaonhưngKennedylạidùngsựkiệnnàychocôngviệc.Cuộctuầnhànhlàmộtdịpvậnđộnghànhlangtuyệtvời.Wilkins,RandolphvàWalterReuthermuốnTổngthốngđiđầutrongcuộcvậnđộngnhằmđưalạinhiềusứcmạnhchodựluật.Kennedy(cũngnhưemtraimình,Bobby,muốnđólàmộtdựluật,khôngphảilàmộtsựkiệnhayvấnđề)đãđưahọđikhắpThượngviệnvàHạviệnvàyêucầuLarryO’BrienướctínhsốthànhviêncủaQuốchộisẽbỏphiếuchodựluật.Đólàmộtsựsiếtchặttồitệvàkhôngcócơhộingoạitrừtròquaylưnglạivớidựluậtcủacảhaiđảng–nóicáchkháclàchiềutheotháiđộcủaĐảngCộnghòa.Khôngbênnàomuốnthốngtrịbênnàomàhọdựatrêncáigọilàtìnhbạnvớihiểubiếtsâuhơnvềcácquanđiểmcủabênkia.ĐóchínhlàthếgiớithunhỏcủatiếntrìnhcuốicùngđãđưaTổngthốngtớipháicấptiến.NếuKennedyvàcácnhàlãnhđạocủaphongtràodânquyềncảmthấykhókhănkhihợptác

vớinhauthìcácchínhtrịgiacấptiếnvànhữngngườiduytâmluônluôngặpphảiđiềuấy.Khôngphảinghingờgìvềsựyêumếncủasốđôngngườidađendànhchoông.HọtinrằngKennedyđãlàmchohọnhiềuhơnbấtcứTổngthốngnàokháckểtừsauTổngthốngLincolnvà

họhyvọngôngsẽlàmnhiềuhơnnữa.VìthếvụámsátKennedythậtsựlàmộtcúsốckinhhoàngvớihọ.Mộtcuộckhảosátchothấymộtnửatrongsốhọlolắngkhôngbiếtsựkiệnnàysẽảnhhưởngtớicôngviệc,cuộcsốngvàcảsựnghiệpcủahọthếnào.81%trẻemdađenđượchỏiđãtrảlờirằngchúngđãmấtđi“ngườithânyêuvàgầngũinhất”.Năm1969,CorettaKingnhấnmạnh,khôngcógìảnhhưởngtớibàbằngcáichếtcủaKennedy,kểcảvụámsátMartinLutherKingchồngbà.CácnhàhoạtđộngngườidađencảmthấyhọbịxãhộicủangườidatrắngphảnbộivàlosợLyndonJohnsonsẽkhôngtiếptụcgâyáplựcvềmặtpháplýđốivớivấnđềdânquyền(sựlosợnàysớmtrởthànhhiệnthực).FredShuttlesworth(68),phátbiểutạiNewYorkbốnngàysaucáichếtcủaKennedy,đãtỏlòngthànhkínhđốivớiTổngthống:“Sựcốnghiếnchotựdovàkhátvọngcủangườidađenvàcủasốđôngbịápbứcởđấtnướcnàyđượckếthợpvớilòngdũngcảm,bởisựcốnghiếncủaôngnhằmtạonênmộtQuốchộiMỹcóýnghĩađốivớimọicôngdân.”TínhchânthựcvàcôngminhcủanhữnglờitrênkhiếnTaylorBranch(69)chorằngsựtham

giacủaKennedyvàocuộcvậnđộngdânquyềndườngnhưmangýnghĩavềmặttinhthầnnhiềuhơn.Sựthậtlàcómộtkhoảngcáchlớngiữacánhân,quanđiểmvàcácưutiêncủaôngvớinhữngngườilãnhđạophongtràodânquyền.Nhưngđókhôngphảilàlỗicủamộttronghaiphía.Cảhaiphíađềuđãcốgắnghếtsứcvượtquakhoảngcáchấybởihọbiếtrằnghọcầncónhau.SựthậtgâysốclàcảRoyWilkins(70)vàMartinLutherKingđềukhôngđượcmờiđếnđưatangvàLutherKing,dùrấtđauđớn,cũngđãđứngtrênvỉahèởWashingtoncùnghàngchụcnghìnngườiMỹkhácđểnhìnquantàivàconngựakhôngngườicưỡiđiqua.Ôngbiếtrằngôngvànhữngngườidânđãmắcnợngườiđangnằmtrongchiếcquantàiđó.KennedybướcvàoNhàTrắngkhivấnđềvềápbứcchủngtộctrởthànhmộtvấnđềmàngười

takhôngthểlẩntránhđượcnữa.Ôngđãhànhđộngvàhànhđộnghiệuquả,đầythiệnchí.Ngườikếnhiệmôngđãđượcthừahưởngcơhộitolớnmàchỉcầnmộtchútcốgắngnữathôilàsẽtrởthànhhiệnthực.KhôngcólýdogìđểtinrằngbấtcứngườinàokhácđượcbầulàTổngthốngtrongcuộcbầucửnăm1960sẽlàmtốthơnhaingườinàyvàcóthểsẽkhôngailàmđượcbằnghọ.

CHƯƠNG7-ViệtNamCuộccáchmạngdânquyềnđãđểlạimộtdấuấnsâuđậmtrongxãhộiMỹ;vàcóthểlàcả

tronglịchsửthếgiới;hơnbấtkỳmộtsựkiệnnàokháctrongthờiđạiKennedy.Nhưngđểthuhútsựquantâmcủacácthếhệsau,nóvẫnphảicạnhtranhvớicáccuộckhủnghoảngkháclớnhơntrongnhữngnăm1960,điểnhìnhnhưcuộcchiếntranhcủaMỹởViệtNam−cuộcchiếnđãlàmtổnthươngđếnlươngtâmdântộccủaMỹhơnbấtkỳđiềugìkểtừcuộcĐạikhủnghoảnghaythậmchícuộcNộichiến.VaitròcủaKennedytrongcuộckhủnghoảnglầnthứhainày,dùquantrọng,cũngkhôngthểbằngvaitròcủaôngtrongcuộccáchmạngdânquyền,nhưngcũnglàchủđềcủarấtnhiềucuộctranhluậnquyếtliệt.Rấtnhiềungười,nếukhôngphảilàcácsửgiachuyênnghiệphaysốđôngdânchúngthìcũnglàýkiếncủanhữngngườicóthểđượccoilàcácnhómngoancố,nhấttrírằngKennedycũngphảichịutráchnhiệmtrướcbikịchlớncủađấtnướcnhưbấtcứngườinàokhác,nhưLyndonJohnsonhayRichardNixon.NhưngcũngcóýkiếnchorằngKennedychínhlàngườicóthểvàsẽbảovệnướcMỹkhỏisốmệnhcủanónếuôngcònsống.ViệcnghiêncứuvềKennedysẽkhôngthểhoànthiệnnếukhôngxemxétsựcôngbằngvàtínhhợplýcủanhữngtranhluậntráingượcnhưvậy.ChúngtacầnphảibắtđầubằngviệcphácthảothựcchấtcủavấnđềViệtNamlàgì,bởicórất

nhiềucuộctranhluậnvềnócảtrongthờigianKennedycònsốngcũngnhưsauđó.Rấtnhiềuquyếtđịnhđưarađãđượccăncứtrênnhữngthứmàcácchínhtrịgia,cáctướnglĩnhvàcácnhàbáotintưởng.ĐôngDươnglàmộtvùngđấtởphíaĐôngNamchâuÁ,nằmgiữaTháiLan,bánđảoMalaysia

vàTrungQuốc.VùngđấtnàyđãbịnướcPhápchiếmlàmthuộcđịavàothếkỷXIX.ĐôngDươngbaogồmbanước:Lào,CampuchiavàViệtNam,nhữngnướcnằmởhạlưusôngMêKông.ChếđộcaitrịcủathựcdânPhápởđâyđãbịsụpđổdướicuộctấncôngcủaNhậtnhữngnăm1941-1942vàkhôngthểthiếtlậplạisaukhichiếntranhthếgiớilầnthứhaikếtthúcdùđếquốcgiànuađầyquyềnnăngnàyđãhếtsứccốgắng.ViệtNamđãgiànhmộtthắnglợiquyếtđịnhtạichiếntrườngĐiệnBiênPhủnăm1954dẫnđếnviệcPhápphảiđầuhàng.Đếnnhữngnăm1960,ngườiPhápđãramộtchínhsáchlâudàilàsẽkhôngthamdựvàovấnđềquânsựởĐôngNamÁ.Vìvậy,tómlại,câuchuyệntrởnênkhábìnhthường.Đếnnăm1945,thờiđạiápđặtsựthống

trịlêncácnướccủacácđếquốcthựcdânbaogồmcảPháp,Nhật,Anh,HàLan,BồĐàoNhahaylàmộtphầnnhỏbécủaTâyBanNha,đãchấmdứt.Tấtcảcácnướctrênđềuphảitrảiquahầunhưcùngmộtquátrìnhhủydiệttrongkhoảng30năm.NgaysaukhiđánhbạiNhật,MỹđãtraoquyềnđộclậpchoPhilippin.Chếđộthựcdânđãđiđếnhồikếtthúc.Mặcdùvậy,khôngmộtnướcnàođủsángsuốtđểrútluiêmthấmkhỏicuộcchạyđuaquyềnlựcđó.Pháplànướcđặcbiệtngoancố.HọđãtiếnhànhkhôngchỉmộtmàlàhaicuộcchiếntranhchốnglạiphongtràophithựcdânhóaởAlgeriavàĐôngDương.ThựcdânPhápđềuthuacuộctrongcảhaicuộcchiếnnàyvìnhândânPhápđãphảnđốinhữngcuộcchiếntranhđượccoilàkhóhiểu,khôngcầnthiếtvàkhôngbaogiờcóthểgiànhđượcthắnglợinày.Cácnhàquansátđãnhậnthấycảhaicuộcchiếnnàyđềucórấtnhiềuvấnđề.Nhưngtrongsuốtquátrìnhlịchsửcủanhânloạithìchúnglàsốíttrongsốrấtnhiềucuộcchiếncầnphảitranhcãi.CuộcchiếnchốngthựcdânhóaởĐôngDươngcómộtđặcđiểmkhiếnnókhácbiệtvớicác

cuộcchiếnkhácvàdướisựlongạicủanhữngngườicóliênquanthìnócóảnhhưởngmangtínhquyếtđịnhđếntươnglai.CuộccáchmạngdântộcchốnglạichủnghĩathựcdânởViệtNamđượctiếnhànhdướisựlãnhđạocủaĐảngCộngsảnViệtNam.TrongbốicảnhcủachâuÁlúcđóthìđiềunàykhôngcógìđángngạcnhiên:cùngthờiđiểmđó,lựclượngcộngsảnđangthắngthếởTrungQuốc.MộtnhântốđầyquyềnnănggâyđượcdanhtiếnglớnởParis:HồChíMinh,lãnhtụcủanhữngngườicộngsản,rấtgiỏitiếngPháp.ConngườinàycũngchínhlàmộtthànhviênsánglậpĐảngCộngsảnPháp−ĐảngduynhấtcủaPhápcónhữnghànhđộngchốngchủnghĩathựcdântrênlýthuyết.HồChíMinhcũnglàmộtngườirấtngưỡngmộtruyềnthốngchốngchủnghĩathựcdâncủangườiMỹvàlàngườikhởixướngcáccuộcnổidậychốngchính

quyềnthựcdânởPariskhitríchdẫncáccâunóitrongbảnTuyênngônDânquyềnvàNhânquyềncủaPháp.ÔnglàmviệcvớiCụctìnhbáoMỹchốnglạiNhậtBảntrongchiếntranh,vàsaunàyđãkhôngngừngcốgắngnhằmđạttớimộtsựhiểubiếtchungvớiWashington.NhưngnhữngđộngtháiđókhônglàmdịuđicáchồichuôngcảnhbáocủachínhphủMỹvềnhữngbướctiếncủaông.NướcPhápkêugọihỗtrợchocuộcchiếntranhchốngchủnghĩadântộccủaViệtNam.Vàođầunăm1947,BộNgoạigiaoMỹđãthôngbáochođạisứcủaMỹởParis:“HồChíMinh

cóquanhệtrựctiếpvớicộngsảnvàrõrànglàchúngtakhônghềmongmuốnchếđộthựcdânbịthaythếbởinhữnghọcthuyếtvàtổchứcchínhtrịbắtnguồntừđiệnKremlinvàbịLiênXôchiphối”.Bêncạnhđó,nướcPhápdườngnhưquáyếukémvàchúngtacầnphảihỗtrợhọtrongcuộcchiếnởĐôngDươngnhằmđộngviênhọđứngvữngtrongcuộcchiếnchốnglạiLiênbangXôviếtởchâuÂu.Sauđó,năm1949,MaoTrạchĐôngvànhữngngườicộngsảnđãgiànhđượcthắnglợitrên

toànđấtnướcTrungQuốc.MộtâmmưuvềhệthốngcộngsảnmangtínhtoàncầumàHồChíMinhcũnglàmộtthànhviêndườngnhưđãđượctrùtínhkỹlưỡngtừtrước.CuộctấncôngNamTriềuTiênvàonăm1950củaBắcTriềuTiêndướisựchỉđạocủaStalincóvẻnhưlàmộtbằngchứnghùnghồngiảithíchchokiếnnghịcủaBộtrưởngAchesonvớiTổngthốngTrumanrằngmộttrongnhữngphảnứngcủaTổngthốngtrướccuộctấncôngđólànhấtthiếtphảităngcườnghỗtrợchoPháptrongcuộcchiếnởĐôngDương.NướcPhápbấygiờđượccoinhưđangchiếnđấubảovệbờcõiphíaNamtrongcuộcchiếnchốnglạisựlantrànrộngrãicủa“khốiXô-Trung”ởchâuÁnênnướcPhápxứngđángđượchậuthuẫn.ChủnghĩachốnglạichếđộthựcdântruyềnthốngcủaMỹkhôngđượcphépcảntrởsựủnghộnày.Trongmộtthờigiankhádài,nướcMỹđãchitrảtới80%chiphíchiếntranhchonướcPháp.QuyếtđịnhhỗtrợPháptrongcuộcchiếnĐôngDươngkhônggặpnhiềutrởngạiởBộNgoại

giao.MộtquanchứccủaAcheson,JohnOhley,đãcảnhbáo:“Tìnhhìnhnơiđósẽpháttriểntheochiềuhướngcủanó”.NhưngAchesonphớtlờlờicảnhbáonày.TiềncủacủaMỹtiếptụcđượcrótvàoĐôngDương:“MặcdùPhápphànnànrằngviệntrợcủachúngtakhôngđủnhưngnócũngcònhơnlàhọtựxoayxở”.ÍtnhấtthìBộNgoạigiaovàcácthammưutrưởngcũngkiênquyếtchốnglạiviệcgửiquânđộiMỹtớichiếntrường.Tuynhiên,giờđâynướcMỹlạicamkếtthamgiavàoviệcdựnglênmộtchủnghĩađếquốcgâymấtuytín.Bấtchấpnhữngthayđổisẽxuấthiệntrongvòng15nămtới,nướcMỹkhôngtừbỏcamkếtrằng:HồChíMinhphảibịlậtđổ.NếunhưcómộtthờikhắcquyếtđịnhtrongquanhệgiữaMỹvớiViệtNamthìcólẽđólàvàonăm1950.LờicảnhbáocủaOhleyđãsớmđượcxácnhận.Camkếtchỉrasứcchịuđựngkinhkhủngmặc

dùtìnhhìnhluônluônthayđổi.Vàonăm1953,khiĐảngCộnghòathaythếĐảngDânchủ,NgoạitrưởngmớicủaMỹ,JohnFosterDulles,đãtuyênbốmụcđíchchínhsáchcủaMỹtạiĐôngDươnglàphávỡchủnghĩacộngsảnởTrungQuốc:“CũngnhưởTriềuTiên,cókhảnăngcộngsảnTrungQuốcsẽđưaquânsangĐôngDương”.Năm1954,TổngthốngEisenhowerđãphátbiểunguyênlýphảnứngdâychuyềnđôminônổitiếngtạimộtcuộchọpbáokhiôngđượcyêucầugiảithích“tầmquantrọngchiếnlượccủaĐôngDươngđốivớithếgiớitựdo”.Bạnxếpcácquânđôminôthànhdãyrồiđẩyquânthứnhất.Chắcchắnviệcquâncuốicùngbị

đẩyngãsẽdiễnrarấtnhanhchóng…Khichúngtaxemxéthậuquảtấtyếucủacácsựkiện,việcđánhmấtquyềnkiểmsoátởĐôngDương,MiếnĐiện,TháiLan,bánđảoMalaysiavàInđônêxia,bâygiờbạnbắtđầunóiđếncáckhuvựcmànếumấtđithìkhôngchỉthiệthạigấpbộivềnguồnnguyênliệumàcònphảinóiđếnhàngtriệu,hàngtriệuvàhàngtriệuconngười…hậuquảtấtyếucủasựmấtmátnàysẽkhôngthểđếmxuểđốivớithếgiớitựdo.MộtlýdokhácgâysựchúýcủanhữngngườikhôngchấpnhậnhọcthuyếtvềphảnứngdâychuyềnnàylàdanhtiếngcủanướcMỹ−mộtvấnđềdântộcđángđượcquantâm−đangbịđedọa.ViệcthấtthếcủachúngtaởmiềnNamViệtNamcólẽlàdochúngtatựgâyranhưngđiềuđó

vẫnchưatrởthànhhiệnthực.ViệcrútluivộivàngcủachúngtabâygiờsẽđểlạitiếngvangxấutrênkhắpchâuÁ.Nóicáchkhác,chúngtaởđâyđơngiảnlàvìchúngtaởđây.UytíncủanướcMỹ,danhtiếngcủanướcMỹyêucầuchúngtaphảiởlạiđây.Khixemxétnhữngđiềuxảyrasau

đó,khôngthểtinđượcrằngcơsởcáccamkếtcủaMỹdườngnhưquámongmanh.RobertMcNamarađãvậtlộnvớivấnđềnàytrongnhữnghồikýcánhân.DườngnhưlýdolạichínhlàđịavịthốngtrịvữngchắccủacáiđượcgọilàmôhìnhChiếntranhLạnh.Môhìnhđitheochủnghĩabiệtlập–hòabìnhcủaKennedythờitrẻđãbịvứtbỏtừlâu.RấtítthànhviênQuốchộicòntintưởngvàomôhìnhnày.TrongsốcácchínhtrịgiacủaMỹvàonhữngnăm1950-1960,ngườicóquanđiểmthểhiệnrõnhấtnhữngvếttíchcủamôhìnhnàylàEisenhower(mộtngườixétởkhíacạnhkháclạichínhlàhiệnthânchocácquanđiểmcủaChiếntranhLạnh).MôhìnhChiếntranhLạnhlàkếttinhcủaluậnđiểmchủnghĩaquốctế,luậnđiểmmàthếhệTrânChâuCảngđãphảiđấutranhbuộcngườiMỹchấpnhận.GiảthuyếtchínhcủamôhìnhnàylàhòabìnhvàsựthịnhvượngcủanướcMỹphụthuộcvàonghĩavụquốctếquyướccủahọđốivớithếgiới,kểcảviệcMỹsẽphảisẵnsàngthamchiếnnếucầnthiết.Giảthiếtthứhailàsaunăm1945,mộttháchthứcduynhấtđốivớinghĩavụnàylàâmmưuthiếtlậpchếđộcộngsảntrêntoànthếgiới,màkhơinguồnlàsứcmạnhcủanướcNga,vớichỉhuytrungtâmlàthànhphốMatxcơva.HậuquảtấtyếucủaviệcnàylàMỹsẽphảichốnglạichủnghĩacộngsảnởbấtcứnơiđâucómầmmốngcủanó.Cóthểkếtluận,dùkhôngrõràngnhưnglạikháchắcchắn,tấtcảcácsựkiệnquantrọngcủathếgiớicóthểvàđềuđượcgiảithíchtrongsựliênquanđếnChiếntranhLạnh.TheonhưHenryKissingernóivàonhữngnăm1970thìlịchsửxoaychuyểnxungquanhtrụcĐông-Tây,chứkhôngbaogiờxoayxungquanhtrụcBắc-Nam.MôhìnhnàyhoạtđộnghoànhảokhiStalincònsốngvàtrongmộtvàinămsauđó.Vìthế,các

chínhtrịgiađãkhôngphảisuynghĩnhiềuvềbảnchấtcủahệthốngquốctếnàytrướcmỗicuộckhủnghoảngvàchínhhướngdẫnchuẩnxácnàyđãgiúphọhiểuvàdựđoáncácsựkiện.MôhìnhnàybắtđầubịsụpđổkhiTrungQuốcvàLiênXômâuthuẫn.RấtnhiềuquanchứccủaWashington(đặcbiệtlàcủaCIA)đãrấtmiễncưỡngkhiphảichấpnhậnthựctếcácmâuthuẫnnày–họchorằngnóchỉlàmộttấmmànlừabịpphươngTây–khắchọarõvòngkìmkẹpmạnhmẽđếnmứcnàocủamôhìnhChiếntranhLạnh.Vòngkìmkẹpđóđãkhôngthểbịphávỡchođếnkhicómộtmôhìnhmớirađờisẵnsàng

hoạtđộng.Đốivớinhữngngườiquantâmđếnchínhtrịthìchủđềđượcquantâmcủagiaiđoạnsaunăm1945khôngphảilàChiếntranhLạnhmàlàcáicóthểtạmgọilàtinhthầncáchmạngcủathếgiớithứba.BênngoàiđấutrườngcủaphươngTâyvàpháođàicủađếchếXôviết,toànbộthếgiớiđangthayđổi.Cácnhàdântộcchủnghĩađangtháchthứcnhữngngườitheochủnghĩađếquốc,nôngthôntháchthứcthànhphố,cácnhómnổiloạnchốnglạicácnhànước,thếgiớiđạoHồibắtđầucuộcchiếnchốnglạicácchuẩnmựcphươngTây,nôngdânnghèonổidậychốnglạicácdoanhnhân.Cácsựkiệnlớnđangđedọathếgiới,nhữngsựkiệnmàmôhìnhChiếntranhLạnhkhôngthểgiảithíchvàkiểmsoátđược(vàđócũnglànhữngsựkiệnmàkhônglâunữacảchếđộcộngsảnvàchếđộtưbảnđềukhôngthểkiểmsoátđược).Trongthếgiớimớinày,quyềnlựcvàtrọngtráchcủanướcMỹkhônghềgiảmbớt,vấnđềlà

Mỹphảithểhiệnsựkhônngoancủamìnhnhưthếnào?Tuynhiên,thựctếđãchứngminhrằngsựkhônngoannàylàvôcùngítỏivàViệtNamlànơichứngminhchođiềuđó.Tuynhiên,ViệtNamlàmộtbàihọcsớmvàđơngiảnvềsựlỗithờicủamôhìnhChiếntranh

Lạnh.Đólàmộtnướcbịchiacắtsâusắc,bịchếđộthựcdânthốngtrị,cósựkhácbiệtvềthànhphầndântộc,địalý,đờisốngchínhtrị,xãhộivàkinhtếgiữacácvùng.KhôngcógìngạcnhiênlàsaukhiPháprútquân,ViệtNamlâmvàocảnhbịchiacắt.TìnhhuốngđócũngkhôngkhácsovớitìnhhìnhcủanhànướcNamTưvàonhữngnăm1990.Rõrànglàsựviệcnhưthếnàyliênquanrấtítđếnsựcanthiệpcủabênngoài.Bởilẽ,ViệtNamlàmộtnướccótinhthầndântộcrấtcaovàtrongsuốtlịchsửpháttriển,ViệtNamluôncótinhthầnphảnkhángmãnhliệtđốivớisựthốngtrịcủanướcngoài.ÝkiếnchorằngmộtViệtNamtheochếđộcộngsảnsẽchỉlàconrốicủaTrungQuốc(haybấtkỳmộtnướcnàokhác)làhoàntoànsailầm:HồChíMinhvàcáccộngsựđềulànhữngngườidântộcchủnghĩatrướckhitrởthànhcácchiếnsĩcộngsảnvàhoàntoànkhôngtintưởngvàongườihàngxómphíaBắcvốnnungnấuâmmưuxâmlượcViệtNamtừlâu(ChiếntranhTrung-ViệtđãxảyrangaysaukhiViệtNamkếtthúccuộcchiếntranhvớiMỹ).MộtnướcViệtNamcộngsảnđoànkết,đầysinhlựcdướisựdẫndắtcủaHồChíMinhcóthểsẽgâykhókhănchonhữngnướclánggiềng.NhưngnókhôngcónguycơđedọađếnlợiíchcủaMỹ.Vàtừđóđếnnayđấtnướcnàycũngkhônggâynênmộtsựđedọanào.Mặc

dùvậy,họcthuyếtphảnứngđôminôlạikhẳngđịnhViệtNamkhôngchỉlàmộtsựđedọamàcònlàmộtmốinguyhiểmlớnchonướcMỹ.Ngườitađãkíchđộngviệcduytrìquanđiểmsailầmnàyvớitìnhhìnhchínhtrịtrongnước.

VàkhôngcógìphảinghingờrằngchínhsựlolắngvềquyềnlợicủaĐảngCộnghòa−đảngđãphảicayđắngtuyênbốtừbỏTrungQuốcnhưmộtsựmấtmátsaukhiMaoTrạchĐônggiànhđượcthắnglợinăm1949−làmộtyếutốquantrọngtrongsựtínhtoáncủatấtcảcácTổngthốngMỹ,từTrumanđếnNixon,nhữngngườiliênquanđếnchiếntranhViệtNam.Nhưngđâycũngkhôngphảilàlýdoduynhất.Trênthựctếlýdođócũngkhôngđủđểlýgiảichocácquyếtđịnhcủahọ.VídụnhưEisenhower,ngườiđượccoilàkhátựdovềmặtchínhtrịtrongviệcchọnlựacácgiảiphápởĐôngNamÁ,phảiđốiđầuvớinhữngchốngđốiquyếtliệttừphecánhtả(năm1954JohnKennedylàngườiphêbìnhôngsắcsảonhấtởThượngviện).ThựctếlànhữngngườicóquyềnraquyếtđịnhnàylạibịảnhhưởngtừmôhìnhChiếntranhLạnh,môhìnhkhôngthểápdụngđượcởĐôngDương,điềulàmnảysinhnhiềuảotưởnggâythiệthạitolớnkhác.Vìvậy,vàonhữngnăm1954-1955,khiPháprútquânkhỏiĐôngDương,chínhphủHoaKỳđã

tựđặtmìnhvàomộttìnhthếtiếnthoáilưỡngnan:làmthếnàogiữvữngbứctườngthànhchốnglạisựlantràncủachủnghĩacộngsản?TheoluậtphápMỹ,chínhphủbịhạnchếvìbanguyêntắc:Thứnhất,khôngđượcphépdùngquânđộiMỹtrựctiếpthamchiến(bởinhữngkýứcđauthươngvềchiếntranhTriềuTiênvừamớichấmdứt,nhữngthươngvongvàtaitiếngvẫncònchưaphaimờ).TrongsốtấtcảcácTổngthốngMỹ,chỉcóLyndonJohnsonlàkhôngtuânthủtheonguyêntắcnày.RichardNixon,vớichiếnlược“ViệtNamhóachiếntranh”đầykhoatrương,làmộtsựthểhiệncủanguyêntắcnày.Thứhai,MỹkhônghềcóýđịnhthaythếchếđộthựcdâncủaPhápbằngchếđộthựcdâncủamình,khôngchỉbởivìcôngcuộcđókhôngphùhợpvớitruyềnthốngcủaMỹ,màcònbởiđólàmộttưtưởnglỗithời,nhưlờiHồChíMinhđãtuyênbố:“ThờiđạicủangườidatrắngởchâuÁđãchấmhết”.NguyêntắcthứbalàkhôngthểtiếnhànhthươnglượngvớiHồChíMinh.ÔngkhôngchỉlàmộtngườitheochủnghĩadântộcchânchínhmàcònlàmộtcộngsựđắclựccủaKremlin.Cùngvớibanguyêntắctrên,Mỹcầnmộtnhàdântộcchủnghĩathậtsự”thiếtlậpnênmộtchínhphủcókhảnăngchốngcộnghiệuquảvàđóngvaitrònhưmộtngườibạnđồngminhđángtincậy−chínhphủbùnhìn−củaWashington.Vìnhữnglýdotươngtựmàtrongthờikỳthốngtrịcủamình,PhápđãdựngnênchínhquyềnbùnhìnBảoĐại.CònchínhquyềnEisenhowerthìlạicómộtlựachọnsailầmchếtngườikháclàdựngnênchínhquyềncủaNgôĐìnhDiệm.Diệmkhôngphảilàmộtkẻbùnhìnmàlàmộtngườikhônglinhhoạt.Sinhtrưởngtrongmột

giađìnhquanlại,ôngtanổitiếngtrongnhữngngườitheochủnghĩadântộcvìtừchốihợptácvớiPháp.Đángtiếclàtrongsuốtnhữngnămđó,ôngtacũngkhôngchịuhợptácvớibấtkỳaikhác.ÔngtatựnhậnlàThủtướngcủaViệtNamtrongnhữngngàychếđộthựcdânPhápbịsụpđổ,vớiquyềnlựcchưavượtquáphạmvikiểmsoátSàiGòn.MộtquansátviênngườiAnhđãnóirằng,ôngtalà“mộtThủtướngkémnhấtmàtôitừngbiếttới”.ĐạitướngMỹJ.LawtonCollinsbáocáovớiHộiđồngAnninhquốcgianhưsau:“Tôiđãcânnhắckỹvàcóthểnóirằng,ngườiđànôngnàythiếunhữngphẩmchấtcầnthiếtcủamộtnhàlãnhđạovàkhảnăngdùngngườikhônngoanđểcóthểlãnhđạomộtchínhphủđủsứccạnhtranhvớimộtchínhphủthốngnhấtvềýchívàrấthiệuquảtrongcáchoạtđộngdướisựlãnhđạocủaHồChíMinhnhưchínhphủViệtMinh”.NhưngthànhcôngcủaDiệmtrongnămđầunhiệmkỳTổngthốngvớiviệcmởrộngvàcủngcốquyềnlực“bằngcáchmuachuộc,thuyếtphụcvàcóthểtiếpsaulàdùngquânsự”đãdụdỗđượcMỹhậuthuẫntíchcựcchochínhquyềnnày.Năm1955,HubertHumphreyđãnói:“NgôĐìnhDiệmlàhyvọngtốtnhấtchochúngtaởmiềnNamViệtNam”.VàquanniệmnàyđãtrởthànhquanniệmchungcủaWashingtonchođếntậnnăm1961.NgườiMỹkhôngbaogiờcóthểthiếtlậpđượcmộtmốiquanhệhợptácvữngvàngvớiNgô

ĐìnhDiệmvàchưabaogiờthậtsựhiểuôngta.Khicốgắnggiảithíchvềôngta,giọngđiệucủahọlạithayđổiliêntục:khithìgọiôngtalàmộtngườiđángkính,khithìchorằngđãhếthyvọngvớiôngta.Phảimấtmộtthờigian,chứngnhânlịchsửchâuÁnàymớicóthểlàmchocácchínhtrịgiaphươngTâyhiểuđúngvềmình.Tuyvậy,qualăngkínhluônbịbópméocủacácnhàbáovànhiếpảnhgiachuyênvềlịchsửtacũngcóthểhiểuđượcsơquaquanđiểmcủaông

ta.Làconcủamộtdònghọlớn(họNgôtừngxưngvươngvàthiếtlậpnêntriềuđạiAnnamvàothếkỷX)quanđiểmchínhtrịcủaôngtahầunhưkhôngbịquanđiểmcủađạoThiênChúa,tôngiáocủaôngta,tácđộng.NếuxéttrênviệcôngtừngchốnglạithựcdânPhápthìNgôĐìnhDiệmlàmộtnhàdântộcchủnghĩa,vàôngcũngrấtcươngquyếttrongviệcchốnglạisựnôdịchcủathiêntriềuTrungQuốc.Tuynhiên,conngườinàycũngkhôngcónhiềuquanđiểmtiếnbộvềmộtnhànướchiệnđại

cũngnhưvềchếđộcộnghòamới(hoặclàôngtađãkhôngchấpnhậncácquanđiểmnàyvàxúctiếnviệcchiacắtđấtnước).Trênthựctế,ôngtakhôngphảilàngườitiếnbộ.Cólẽ,NgôĐìnhDiệmđãtựchorằngmìnhlàthiêntử,trịvìthiênhạtheoquanđiểmcổtruyềncủaTrungQuốc.MặcdùđãtừngsốngởMỹnhưngôngtalạicórấtítkháiniệmvàhoạtđộngcủamộtthểchếhiệnđại.NgôĐìnhDiệmcórấtítkinhnghiệmtronglĩnhvựcquảnlýnhànướcvàđãnghỉviệctừnăm1933-1954.Ôngtahoàntoàndựavàogiađìnhtrongviệccaiquảnđấtnước,đặcbiệtlàdựavàocácemmình(điềunàycũngtươngtựtrườnghợpcủagiađìnhKennedy,tuyvậygiađìnhcủaNgôĐìnhDiệmlạiđônghơnvàkémthíchứngvớithờithếhơnhẳn).ÔngtaluônbựctứcvìáplựccủaMỹbắtphảicảitổ.TrongconmắtcủahọNgô,ngườiMỹrấtngâythơ.ĐểđốiphólạivớisựthúcgiụccủaMỹ,ôngtakhônglàmgìhơnngoàiviệcgiảvờtuântheo.Thựctế,ôngtamớichínhlàkẻngâythơ.NgôĐìnhDiệmkhônghiểurằngchủnghĩacáchmạngởcácnướcthếgiớithứbađangtrựctiếpchốnglạichếđộcũcũngnhưchốnglạichủnghĩađếquốc.Hơnthế,ôngtalạithíchtưởngtượngrằngnhữngcáchthứctruyềnthốngcóthểđánhbạicáctháchthứcmớimặcdùchúngđãthấtbạiởmọinơikểtừkhiphongtràoNghĩahòađoàn(ởTrungQuốc)nổra.Côngbằngmànói,nhiệmvụcủaNgôĐìnhDiệmvôcùngkhókhăn.HộinghịtạiGenevanăm

1954chấmdứtcuộcchiếnĐôngDươnglầnthứnhấtđãquyđịnhviệcngừngbắnvàlấyvĩtuyến17làmranhgiớiphânchia.CộngsảnởmiềnBắcvàcácthếlựcthùđịchvớicộngsảnchiếmgiữmiềnNam.CùngvớihiệpđịnhGenevalàsựtraođổilớnvềdânsốvàViệtNambịchiacắtnhưTriềuTiêntrướckia.Cuộctổngtuyểncử,theodựkiếnsẽđượctổchứcvàonăm1956đểthốngnhấtđấtnướcđãkhôngxảyra.HồChíMinhbắtđầucôngcuộcxâydựngmộtnhànướctheokiểuXôviếtởmiềnBắcvàNgôĐìnhDiệm(đượcngườiMỹủnghộvớibấtcứgiánào)bắtđầuxâydựngmộtnhànướctừmộtnềnkinhtếđổnátvàdânsốmanhmúnởmiềnNam.Xéttừtươnglaithìviệctiếnhànhxâydựngnàyngaytừđầuđãcóvẻphùphiếm.MiềnNamViệtNamgiốngnhưmộttrạitịnạnhơnlàmộtquốcgianhưngvớikhảnăngtựlừadốimìnhđãđượcchínhquyềnmiềnNamápdụngtừđầuđếncuối,cácquanchứcMỹđãsớmđượchọthuyếtphụcrằngrồinhànướcnàysẽhoạtđộng.Cuốicùng,NgôĐìnhDiệmđãnóivớihọnhưthế.Cóthểnhànướcấycũngđãđạtmộtsốthànhcông.HaimiềnViệtNamđãbịtànphákhốcliệt

trongChiếntranhthếgiớithứhaivàchiếntranhchốngthựcdânPháp.Vìthế,cảHàNộivàSàiGònđềurấtbậnbịuvớicôngviệctáithiếtđấtnướctrongmộtthờigiandàivàchođếnnăm1960,ViệtMinhlạimộtlầnnữaphátđộngđấutranhởmiềnNam.Tuynhiên,NgôĐìnhDiệmkhôngquantâmnhiềuđếncôngcuộctáithiếtthậtsự,vốnđòihỏinhữngcảicáchxãhộilớn.Ôngtavẫnduytrìchếđộruộngđấtvàcáchthuthuếcũ.Chếđộnàybịnôngdân,thànhphầnchínhtrongcơcấudânsốcủamiềnNamViệtNam,cămghétvàphảnđối.Họđãđiđếnkếtluậnrằng:DiệmkhônghơngìBảoĐại−tầnglớpquanlạiphongkiếnđiểnhìnhđãhợptácvớiPhápvàtheotôngiáocủangườiTây.Vềphíamình,NgôĐìnhDiệmluônghinhớrằngtổtiêncủaôngtađãcóhàngtrămngườibịnhữngngườitheođạoPhậttànsátởthếkỷXIX.CàngngàyôngtacàngquaysangtìmkiếmsựủnghộcủagiađìnhvànhữngngườicùngtheođạoThiênChúa.Điềunàycàngkhẳngđịnhsựnghingờcủanhữngngườinôngdân(đasốdânsốViệtNamtheođạoPhật).MộtphongtràochốngđốimớiđãnổidậytựphátvàđượcngườiMỹgọilàViệtCộng(CộngsảnViệtNam).NgôĐìnhDiệmđãchoquânđộiđếntànsátnhữngngườinổidậyvàđuổinôngdânrakhỏilàng,dồnhọvào“ấpchiếnlược”đượccholànơiantoàntránhđượccáccuộctấncônghoặcảnhhưởngcủadukích.Điềunàychỉcànggâycămphẫntrongnhữngngườinôngdânvàcànglàmchosựchốngđốicủahọđốivớichínhquyềnmạnhthêm,kếtquảlàhọrasứcgiúpđỡcộngsản.Năm1960,HồChíMinhbắtđầuđưaquânđộivàquânnhugiúpđỡlựclượngkhởinghĩaởmiềnNam.NgôĐìnhDiệmđãsớmcómộtlýdokhác

longạivềsựyếukémcủaquânđộimình.Tháng11năm1960,cáctướnglĩnhđãsuýtlậtđổDiệmnhưngôngtamaymắnthoátchếthoàntoànnhờvàosựgiúpđỡcủaMỹ.ĐólàmộttìnhtrạngtồitệmàKennedykếthừatừEisenhowervàcũnglàbằngchứngcho

thấymọiyếutốdẫntớisựsụpđổcủamiềnNamViệtNamđãcótừtrước.ChínhphủđórõràngkhôngổnđịnhvàngườiMỹkhôngcógìđảmbảocóthểgiúpnótrụvữngtrongmộtthờigiandài.PhảithừanhậnlàngườiMỹđãhànhđộngrấtvôlýnhưngkhôngaibiếtrằngJackKennedysẽ

đặtcượcvàokhảnăngnày.Mộtlần,trongmộtcuộchọpcủaHộiđồngAnninhquốcgiabànvềvấnđềĐôngNamÁ,Tổngthammưutrưởngđãhứasẽgiànhchiếnthắng“nếuchúngtađượcquyềnsửdụngvũkhíhạtnhân”.Kennedykếtthúccuộchọpnàymàkhôngcólờibìnhluậnnàonhưngsauđóôngđãnhấnmạnh:“Vìôngtakhôngthểnghĩđếnmộtsựleothangxahơnnênôngtaphảihứavớichúngtavềchiếnthắng”.MiềnNamViệtNammuốncólựclượngquânđộiMỹ−ôngnói−họchorằngđiềuđólàcần

thiếtđểkhôiphụclạiniềmtinvàduytrìtinhthần.NhưngnósẽgiốngnhưvấnđềcủaBerlin.Cácđộiquânsẽdiễuhành;cácbannhạcsẽchơinhạc,đámđôngsẽcổvũvàtrongbốnngàymọingườisẽquênhết.Sauđó,họsẽnóirằngchúngtaphảigửiquânđộitới.Giốngnhưlàviệclấyđồuốngvàkhiuốnghết,bạnsẽlạiphảiđilấycốckhácvậy.Rõrànglàôngphảnđốicảhaicách:sửdụngvũkhíhạtnhânvàgửiquânMỹthamchiến

khôngchỉởĐôngNamÁmàởtrêntấtcảmọichiếntrường.TrườnghợpCubavàBerlinđãchothấyKennedyluônmuốngiảiquyếtvấnđềbằngđàmphán.Chínhđiềunàycóthểđãkhiếncácđốithủchođólàđiểmyếutrongchínhsáchcủaông.Vớiquanđiểmnày,ôngkhôngcóýđịnhtừbỏchínhsáchcủaEisenhower.KhảnănggiảiquyếtcácvấnđềliênquanđếnViệtNamcủaKennedyrấttuyệtvời.Sựthật

năm1951,KennedyđãtớithămSàiGòn.ÔngchưabaogiờchỉtríchchếđộthuộcđịacủaPhápcũngnhưchưabaogiờđưaraquanđiểmủnghộchếđộnày.Năm1954,ởThượngviện,ôngđãkịchliệtphảnđốilờikêugọicủaJohnFosterDullesvềcáigọilà“hànhđộngthốngnhất”ởĐôngDương(haynóicáchkháclàlờikêugọiMỹgiúpđỡPhápcũngnhưnhiềuđồngminhkhác):Róttiền,trangthiếtbịvàconngườivàomớhỗnđộnởĐôngDươngmàkhôngcómộttriển

vọngnàovềchiếnthắnglàmộtsựnguyhiểm,phùphiếmvàtựtìmđếncáichết.Tấtnhiên,toànbộcuộcthảoluậnvề“hànhđộngthốngnhất”đãđặtgiảthiếtchiếnthắnglàđiềutấtyếu.NhưngcácgiảthiếtnàygiốngvớinhữngdựđoánvềniềmtinđãrungủngườiMỹtrongnhiềunămvànếunóvẫntiếptụcthìsẽlàmộtcơsởkhôngcóhiệuquảtrongviệcxácđịnhphạmvithamgiacủangườiMỹ.Hơnthế,khôngcósựđộclậpvềchínhtrịchonhữngnhànướcliênhiệp(củaĐôngDương),

nhữngquốcgiachâuÁkhácđãchothấyhọquantâmđếnvấnđềnàytrongcuộcchiếnchốngchủnghĩathuộcđịa.Vàmột“hànhđộngthốngnhất”rấtcầnthiếtđểcóđượcchiếnthắngcũngnhưcóvẻphùhợpđểkếtthúchànhđộngđơnphươngdođấtnướcchúngtatiếnhành.Đóđúnglànhữnglờitiêntri.Nếucóthểôngcòndựđoánchínhxáchơntronghainămsau

vớibàiphátbiểunổidanhmộtthờivàongày2tháng7vềcuộcchiếntranhcủaPhápởAlgeria.Vớichủýgợilạivấnđề“TạisaonướcAnhngủquên”,ôngchỉtríchgaygắtchínhsáchcủaPhápởAlgeriavàkhẳngđịnhđãđếnlúcchínhquyềnấyphảisụpđổvàthựctếđiềuđóđãxảyra.Mộtvàingàysauôngđãgiảithíchrõràng,dứtkhoátviệcnềnđộclậptấtyếucủaAlgeriacóýnghĩađốivớinướcPháp:ĐiềuđókhôngcónghĩalànướcPhápphảichịumộtnềnkinhtếsuyyếu,mộtquânđộibịtiêuhaovàmộtchuỗicácchínhquyềnkhôngổnđịnhchỉđểhọclạimộtbàihọc−giốngnhưnướcnàyhọckhiđãquámuộnbàihọccủaĐôngDương,TunisiavàMarốc–bàihọcvềướcvọngtựdovàđộclậpcủaconngườilàướcvọngmạnhmẽnhấttrênthếgiớingàynay.TấtcảnhữngđiềunàychothấyKennedycóđủkhảnănggiảiquyếtcácvấnđềliênquanđến

ViệtNam.Đángtiếclàcácbàiphátbiểukháclạichỉrarằngôngkhônghoàntoànhiểubảnchấtcuộccáchmạngởthếgiớithứba.Ôngkhôngnhậnthấyđượccácphongtràonàyđangthách

thứckhôngchỉnhữngđếquốcgiàcũmàcòncảtrậttựkinhtếmới,vớicơcấutầnglớpmới,nhữngvấnđềmớinổilênsaukhicácphongtràocáchmạngnàyrađời.“Tựdo”làmộttừđượcngườiMỹrấtthíchdùngsongkhôngthểnêurõvềviệcngườiMỹhiểunhưthếnào.ĐiềuđángtiếclàKennedylạilàmộttrongsốnhiềungườiđãtínnhiệmNgôĐìnhDiệm.Năm1954,ôngđãcôngkhaibiểulộniềmhyvọngHồChíMinhsẽtiếpquảnViệtNam.Nhưngđếnnăm1955,ônglạitựthuyếtphụcmìnhrằngDiệmđãtạoramộtsự“thầnkỳ”ởmiềnNamViệtNam,đãbắtđầu“giảiphóngvàđangbắtđầucôngviệcvớimộtquyềnlựctiềmnăngcủachủnghĩaquốcgiatạoramộtnềnđộclập,chốnglạiViệtCộng”,đã“họpvàxácđịnhchắcchắnnhữngvấnđềkinhtếchínhtrịlớnđãvàđanggâythiệthạichoViệtNam”.KhitrúngcửTổngthống,ôngvẫntintưởngNgôĐìnhDiệmvànhậnđịnhrằngnhữngkhókhăngiữaSàiGònvàWashingtonlàlỗicủachínhquyềnEisenhowervìđãkhôngthôngcảmvớiNgôĐìnhDiệm.Kiếnthứccủaôngtrongnhữngtrườnghợpthựctếbắtđầuđượcpháthuygầnnhưcùnglúc.

EisenhowerkhirờichứcTổngthốngđãrasứcthuyếtphụcKennedyrằngchínhquyềnmớiphảitiếnhànhcácbiệnpháptíchcựcnhấtbảovệnướcLàokhỏichủnghĩacộngsản.VịTổngthốngđãmãnnhiệmnàyrấtchânthậtkhichorằngLàolàmấuchốtcủatoànbộkhuvựcĐôngNamÁ…ÔngtuyênbốnướcMỹkhôngđượcphépđểchocộngsảntiếpquảnLào…Trướcđórấtlâu,KennedyđãbácbỏviệcápdụnghọcthuyếtđôminôvàquyếtđịnhchínhsáchngoạigiaochomiềnNamViệtNam,dùtrongthựctếchínhsáchnàykhôngmanglạihiệuquả.NgườidânLàotiếptụcphảichịuđựngnhữngmấtmát,phầnlớnvìchiếntranhViệtNamvẫnchưakếtthúc.Nhưngcuốicùng,anninhcủaMỹvàsứcmạnhcủathếgiớitựdovẫnkhôngbịảnhhưởngtừsựrútluinhụcnhãkhỏivịtríkhôngthểbảovệđượcnhưvậy.Viêcnghiêncứulịchsửđểápdụngbàihọcnàyđãquárõràng,nhưngtạithờiđiểmấychínhsáchdànhchoViệtNamlàhoàntoànmờmịtbởi,khônggiốngnhưLào,ViệtNamcómộtđườngbờbiểndài,cóthểgiúplựclượngquânsựMỹtiếpcận.Cómộtđiểmnhỏtrongviệcghichépnhữngthăngtrầm,nhữngsựkiệnxảyraghilạichínhsáchvềViệtNamcủachínhquyềnKennedytrong30thángđầunhiệmkỳ.“Tiềnbạc,trangthiếtbịvàconngười”(cáccốvấnquânsựMỹ)đãđượcđưatớimiềnNamViệtNam.CácquanchứccấpcaocủaMỹthườngxuyêntớithămSàiGòn,bắtđầubằngchuyếnthămcủaPhóTổngthốngJohnsontháng5năm1961.Vìthế,cáccuộchọpthườngxuyênđượctổchứcởWashington,SàiGònvàHawaii.Từcáccuộchọpđó,vấnđềtrọngtâmvàbaoquátlàtìnhhìnhởmiềnNamViệtNamđang

rấtthuậnlợivàcóchiềuhướngtốtđẹphơn.CáckếtluậnnàyđãđượcbáocáotớiTổngthống.KennedychủđịnhtiếptụcchínhsáchcủaEisenhowernhưngcócảitiếnthíchhợpbằngviệctăngthêmnguồnlực,bằngsứcmạnhcủachínhsáchbiêngiớimớivàthiệnýbanđầulớnhơntrongviệchợptácvớiNgôĐìnhDiệm.KhiôngámchỉcôngkhaivấnđềViệtNam(điềuvốnkhôngthườngxuyênxảyra)thìđóluônlàmôhìnhChiếntranhLạnhvàhọcthuyếtđôminô:vídụvàongày11tháng4năm1962trongmộtcuộchọpbáo,khimộtnhàbáonêulênvấnđềngàycàngcónhiềulínhMỹbỏmạngtạichiếntrườngmiềnNamViệtNam,ôngđãtrảlời:Tôirấtquantâmđếnnhữngngườiđangởnhữngnơivôcùngnguyhiểmấy.ChúngtađangcốgắnggiúpđỡViệtNamduytrìnềnđộclậpvàđấutranhchốnglạicuộctấncôngcủacộngsản.Chínhphủđótuyênbốrằnghọcầnsựhỗtrợcủachúngta…Đólàmộtviệclàmnguyhiểm,giốngnhưviệcchúngtađãlàmởChiếntranhthếgiớithứhai,Chiếntranhthếgiớithứnhất,chiếntranhTriềuTiên–hàngvạn,hàngtriệungườiMỹđãngãxuống.NhưngchúngtakhôngthểtừbỏViệtNam.Nóicáchkhác,ôngđãnêurabanguyêntắc,dùchúngkhôngnhấtquánvớinhauvàvớithực

tế.Nóichínhthức,mọichuyệnđềusuônsẻ,Tổngthốngvàcáccộngsựcủaông,cácvịtham

mưutrưởng,cácphụtáđãchấpnhậnvàtintưởngvàođườnglốinày.Tuynhiên,việcthựcthinóquacácchínhsáchđãđượctínhtoángiữaNhàTrắng,BộNgoạigiao,LầuNămgócvàđạisứquánMỹởSàiGònchứađựngđầynỗilolắng,nghingờvàbănkhoăn.Sựthậtlàhọđangtìmbướcđộtphá.Môhìnhđóđãkhôngđạthiệuquảnhưmongmuốn.Nhưngthấtbạivẫnnằmngoàitưởngtượngcủahọ.ĐềcậpđếnkhảnăngnàylàmộtlốisuynghĩkhôngchínhthốngtheoquanđiểmmàlúcbấygiờJ.K.Galbraithlàđạidiện.ÔngtathămSàiGònvàotháng11năm1961vàđãcómộtbáocáokhôngdễnghevềNgôĐìnhDiệmvớiKennedy:

TôiđãkháquenthuộcvớichínhquyềnvàcácchínhtrịgiaphươngĐôngnhưngvớiDiệm,tôikhôngcócảmgiácđó…SựthậtvềtìnhhìnhchínhtrịởđấtnướcđólàNgôĐìnhDiệmlochoviệcbảovệbảnthânđượcantoànhơnlàbảovệđấtnướckhỏiViệtCộng.Tôihiểukhárõrằngviệcthiếutríthôngminh,tậptrunghóaquyềnquảnlýcủaquânđội,vaitròhaimặtkhôngthểtinđượccủacácquanchứcđịaphươngcũngnhưcáctướnglĩnhquânđộivàcácchínhtrịgia,sựbấttàivàluônphảikhúmnúm,tấtcảcácvấnđềnàyliênquantớinỗilosợphậpphồngcủaôngta.ĐiềunổibậtlàbấtcứkhinàoDiệmrờiSàiGòn,kểcảchỉmộtngày,thìtấtcảcácthànhviên

trongnộicácđềubuộcphảiđitiễnvàđónôngta.Vìthế,Galbraith,trongchuyếnđitớiWashingtonvàomùaxuânnămsauđó(saukhiđãhộtốngJacquelineKennedytrongmộtchuyếnđirấtthànhcôngkhắpẤnĐộvớitưcáchlàđạisứvàđãtạođượctiếngtốtvớiTổngthống)đãcùngvớiAverellHarriman,đưaramộttuyênbốphảnđốichínhsáchcủaMỹđốivớimiềnNamViệtNam,đặcbiệtcảnhbáo:“Chúngtađanggiatăngnhữngcamkếtvềquântuykhôngdứtkhoátnhưnglâudàivàởquymôlớn”vànhắclạisựnghingờcủaôngtavềNgôĐìnhDiệm.LờituyênbốnàyđãđượctrìnhtớiLầuNămgócvàvấpphảisựphảnđốimạnhmẽtừtướngLemnitzer:KếtquảcủanhữngcamkếtnàylànướcMỹcóđượcthếchủđộngtrênbànđàmphánvớinhữngngườicộngsảnđểtìmkiếmgiảiphápchocáiđượcgọilàmộtcamkếtnổitiếng,đemlạivịtríchínhtrựcchốnglạichủnghĩacộngsảnởĐôngNamÁ…VịtổngtưlệnhnhậnthứcđượcsựkémcỏicủachínhquyềnhiệntạiởViệtNam.Tuynhiên,chínhsáchủnghộchếđộNgôĐìnhDiệmcủaTổngthốngtrongkhigâyáplựcđốivớiviệccảicáchlàmộtgiảiphápduynhấtthiếtthựcvàolúcđó.LemnitzerlưuýrằngcácchínhsáchđềxuấtcủaGalbraithkhôngthuyếtphụcnhưsựchỉ

tríchcủaôngta.Nhưngôngcũngkhôngphảiđốimặtvớinhữnglờichỉtrích.Mọiviệcvẫntheotiếnđộnhưtrước.NgôĐìnhDiệmvẫnkhôngtiếnhànhbấtkỳsựcảitổnào.NhữnggìmàôngtacầntừNhàTrắnglàNhàTrắngủnghộkhôngdodựvềtiềnbạcvàquânđộitheonhữngyêucầucủaôngtavàđểchoôngtatựdo.Mộtđiềukhóhiểulàtạisaoôngtalạicốchấpđitheođườnglốitựsátđó.NgôĐìnhDiệmkhôngchophépquânđộicủaôngtagiaochiếnthậtsựvớiViệtCộngbởilosợrằngnếusốthươngvongnhiềuthìôngtasẽkhôngcóđượcsựủnghộcủadânchúngvànếuchiếnthắngthìsẽkhuyếnkhíchnhữngtướnglĩnhcóthànhtíchtiếnhànhlậtđổôngta.Diệmkhôngkiểmtralạicơcấuquảnlývìsợmấtquyền.Vớilýdotươngtự,ôngtacũngđãbỏngoàitailờikhuyênnêncốgắngmởrộngsựủnghộchínhtrị.Vớicácvịkháchmời,đặcbiệtlàcáckháchmờingườiMỹ,nhữngngườiđưaratintứchoặclờikhuyênkhôngkhiếnôngtahàilòng,NgôĐìnhDiệmlàmchohọphảiimlặngbằngthủđoạnđơngiảnlàôngtanóikhôngngừngmỗikhigặphọ(ítnhấtlàcómộtdịpôngtađãnóitrong6giờđồnghồliêntục).Cầnphảibiếtrằng,cáccộngsựkhôngbaogiờdámbáocáovớiôngtađiềugìngoạitrừnhữngđiềuôngtamuốnnghe.Vìlýdođó,cóthểDiệmkhôngbiếtđượctìnhhìnhđãtồitệđếnmứcnào,cộngsảnđãchiếmđượcbaonhiêuđất,chínhphủcủaôngtaquảnlýkhônghiệuquảvàkhôngđượclòngdânnhưthếnào,nhữngquanchứccủaôngtabấtmãnrasao.NgôĐìnhDiệmhếtmựctincậyvàongườiemtraiNgôĐìnhNhu,ngườiđứngđầulựclượngcảnhsátmậtquốcgia.CácnhàquansátđãkhôngthểbiếtđượcNgôĐìnhNhucómắcbệnhthầnkinhkhônghayđơngiảnchỉlàmộtngườikémcỏi.Tuynhiên,họkháchắcchắnrằngôngtalàngườinghiệnthuốcphiện,căncứvàonhữngchuyếnbayngôngcuồngvìcănbệnhhoangtưởngcủaôngta.ChodùsựthậtlàthếnàothìôngtacũngrấtcóảnhhưởngđốivớiNgôĐìnhDiệm.Thêmvàođó,Nhucómộtngườivợđẹpnhưngtànbạo,một“quýbà”(“aDragonLady”−cácnhàbáoMỹđãnhanhchóngđặttênchobàtanhưthế).ChínhbàtalàngườiđãchủtrươngthẳngthừngtừchốitiếpnhậnýkiếncủangườiMỹ,điềurốtcuộcđãdẫnđếntaihọachếtngười.Đếntháng5năm1963,chínhquyềnmiềnNamViệtNamkhôngcóaikhácngoàitaychân

củaDiệmvànhữngtênđồtểcủaNhu.Cáctướnglĩnhchođãbắtđầusuytínhđếnmộtcuộcđảochính.HọnhậnthấycầnsựủnghộhoặcítnhấtlàsựtrunglậpcủangườiMỹ.Cơhộiđếnkhôngphảibằngsựchuẩnbịsẵnsànghaysựchờđợitrongmộtthờigiandàimàlàvìsựbùngnổthùđịchbạolựcgiữachínhquyềnngụyvớinhàchùa.QuânđộiđượclệnhthiêucháymộtđámđôngđangtổchứcmừngngàyPhậtđản,mùng8tháng5.Kếtquảlà9ngườiđãbịchếtvàrất

nhiềungườibịthương.NgôĐìnhDiệmkhôngnhậntráchnhiệm,thậmchíkhôngcôngnhậnnhữnggìđãxảyra:ôngtanóirằnglựuđạncủaViệtCộngđãgâyrasựkiệntrên.Nhưngmọingườiđềubiếtsựthậtvàthựctếkhôngthểbịchegiấu.Dướisựđiđầucủacác

nhàsư,nhữngPhậttửbắtđầubiểutìnhởtấtcảcácthànhphốmiềnNamvàđốimặtvớisựkhángcựkháquyếtliệtcủaquânđộichínhquyền.Ngày11tháng6,nhàsưThíchQuảngĐứcđãtựthiêuởmộtngãtưcủaSàiGònđểchốnglạisựngượcđãitôngiáo.Nhữngsựkiệnnày,đượcđăngtảitrêntrangchínhcủacáctờbáovàtruyềnhìnhMỹ,đãtạoramộtthayđổitolớntrongcảmgiáccủanướcMỹ.TìnhhìnhnàylạicàngcăngthẳnghơnkhihọđượcnghephunhâncủaNgôĐìnhNhuphátbiểurằngbàtavỗtaykhinghetintứcvềvụtựsátthứnhấtvàvớivụ“nướngthịt”thứhai,bàtasẵnsànggửitặngmộtbaodiêm.ĐạisứMỹởSàiGònđãdùngmọicáchcóthểthuyếtphụcDiệmtìmkiếmsựnhượngbộvớigiớisưsãinhưngvôích.Vịđạisứtiềnnhiệm,ôngFritzNolting,ngườihiệnthânchochínhsách“chìmnổicùngDiệm”cũngkhôngthểlàmgìđểkhuyênchínhquyềnnày.NoltingđãđượcchínhDiệmbảođảmsẽtìmcáchhòagiảivớiPhậtgiáonhưngchỉvàingàysaukhiôngtarờiSàiGòn,Nhuđãralệnhcholựclượngđặcbiệt(doMỹhuấnluyện)khámxéttấtcảcácngôichùa.Kếtquảlàcórấtnhiềungườichếtvàbịthương,cácnhàsưbịtốnggiam.Khisinhviênđạihọcvàhọcsinhxuốngđườngbiểutìnhthìđãdiễnrabắtbớhàngloạt.Mộtnhàsưkháccũngtựthiêuvàotháng8.Giờđây,chínhquyềnKennedynhậnthấyđangphảiđốimặtvớimộtcuộckhủnghoảnggiống

nhưsựkiệnVịnhConLợnnhưngtrênbìnhdiệnlớnhơn.Mộtlầnnữa,chínhsáchđốivớiViệtNammàMỹđãlựachọnbịvạchtrầnchothếgiớithấyđólàmộthạsáchvàđãhoàntoànbịphásản.Mộtlầnnữa,Tổngthốngkhôngkiểmsoátđượctìnhhình.Mộtlầnnữachínhphủlạibịchiarẽ,chỉkháclàlầnnàysâusắchơnvàkhókhănhơn.Nhưngtrongthờigiancònlạicủamình,Kennedychưatáikiểmsoátđượctìnhhình.CónhiềuthứkháclàmôngphảibậntâmhơnnhưHiệpướccấmthửtênlửavàcuộccáchmạngvềdânquyền.Chínhbảnnăng,kinhnghiệmvàkiếnthứclịchsửđãbắtđầuđẩyôngtheohướngkhônghợptácvớichínhquyềnDiệmngaycảtrướcnhữngvụvachạmvớigiớităngniPhậttửxảyra.Khôngthểđổlỗichoôngvềnhữnghànhđộngquácẩntrọng.Khôngnghĩlàmìnhcóthểrađiởtuổiấy,Kennedychorằngôngcónhiềuthờigianvàtìnhhìnhđãbùngnổvềmặtchínhtrị.NếubâygiờmụctiêucủaKennedylàgiảiphápchínhtrịchứkhôngphảiquânsựchovấnđềViệtNamthìchúngtacóthểkhẳngđịnhchắcchắnrằngchínhônglàngườiđãthúcđẩytiếntrìnhnàypháttriển.RobertMcNamarađãchiasẻvớiôngnhữngnghingạitrênvàhọđãcùngquyếtđịnhviệcrútquânđộiMỹrakhỏiViệtNam.Lúcđócóhơn16nghìnquânMỹởmiềnNamViệtNam,với70línhđãbịchết.KennedyvàMcNamaracamkếtđưahàngnghìnlínhtrởvềnhàbằngviệcbấthợptácvớichínhquyềnngụySàiGòn.McNamaramuốnTổngthốngcôngbốkếhoạchnàyvàodịplễGiángsinh.Cólẽnếucònsống,Kennedysẽkếtthúcquátrìnhnàythànhcôngvànăm1964cóthểlặplạiđiềumàbanămtrướcôngđãnóivớiAverellHarrimanvềnướcLào:“Giảiphápquânsựlàkhôngthể.Tôimuốncómộtgiảiphápchínhtrị”.Nhưngđểlàmđượcđiềuđó,ôngsẽphảivượtquarấtnhiềukhókhăn.Sửsáchchorằngtrongthờigiantừtháng5đếntháng11tháng1963,chínhquyềnKennedy

đãlàmchoMỹsalầytrầmtrọngởViệtNam.Cũngkhôngcógìđángngạcnhiên.SựkhủnghoảngsâusắcgiữachínhquyềnngụyvớiđạoPhậtđãchứngminhchínhquyềnDiệm−chínhquyềnmàhaiđờiTổngthốngMỹđãtrôngcậyvàođểtạoramộtnhànướcchốngcộngổnđịnhvàvữngchắcởmiềnNamViệtNam−chỉthànhcôngtrongviệcthốngnhấtnhữngngườidânchốnglạimình.NhữngsailầmnốitiếpnhaucủachínhquyềnnàyđãgópphầnkhiếnchophongtràotheoViệtCộngcủadânchúngngàycànghiệuquảvàrõrànghơnbaogiờhết.Chínhquyềnnàycũngchưacómộtgiảiphápnàothậtsựthuyếtphục.NếuđãtừngcómộtcơhộidựnglênmộtnhànướcchốngcộngởmiềnNamViệtNammàkhôngcósựcanthiệpcủaquânđộiMỹthìcơhộiđóđãqualâurồi.Chấpnhậnthựctếtrên(kểcảLầuNămgóccũngkhôngcònphủnhậnsựthậtnàynữa)quảthậtlàmộtđiềutồitệnhưngnhữngkhókhănhơnnữagiờđâycàngrõràng.TuânlệnhtướngMaxwellTaylor,nhiệmvụcủaquânđộiMỹởSàiGòntừnăm1961khálạcquan.ĐiềunàycónghĩalàchínhquyềnMỹđãbỏquacácbáocáođaubuồnnhưngchínhxácvềnhữngngườilínhMỹởchiếntrường(mộttrongnhữngbáocáođángnhớnhấtlàcủaJohnPaulVann(71))màthayvàođólàchấpnhậncácbáocáolạcquancủacáctướnglĩnhở

miềnNamViệtNam.NhữngngườinàybiếtcácquanchứcMỹthíchngheđiềugìnênđãtựdobáocáovớichínhquyềnMỹrằngngụyquyềnSàiGònđãgiànhlạilàngmạctừtayViệtCộng,ViệtCộngđãbịgiết,cáctrậnđánhđềugiànhthắnglợi.TướngHarkins,ngườiđứngđầuquânđộiMỹtạimiềnNamViệtNam,đếnlượtmình,đãbáocáovớiMcNamararằngchiếntranhsẽkếtthúcvàMỹsẽgiànhthắnglợi.Mùahènăm1963,Kennedynhậnthấyôngkhôngthểtinvàonhữngbáocáotừphíaquânđội.CuộcchiếnnàyđãbắtđầulàmchoquânđộiMỹthamnhũng.Ôngđãpháthiệnra,trongtấtcảcáccuộcnóichuyệnvềchốngchiếntranhdukích,khôngmộttướnglĩnhnàocủaông,kểcảMaxwellTaylor,biếtcáchđánhViệtCộng.HọthảoluậnvấnđềdướigócđộcủamộtchiếntrườnggiảđịnhvàđàotạolínhViệtNamcộnghòatheocáchđó.Cònlại,họhyvọngthuốcnổvàhànhđộngnémbomtậptrungsẽgiếtchếtquândukích.HọhyvọngmơhồvềvũkhíhạtnhânvàbắtđầuthậntrọngvậnđộnghànhlangchoviệcgửiquânđánhbộcủaMỹtớichiếntrườngnày.ThấtbạithảmhạicủaquânđộivàkhôngquânHoaKỳđãđượcquyếtđịnhthậmchítrướckhiKennedyquađời,dùkhôngainghingờđiềuđó.Quânđộiđãbịchiarẽ:binhlínhtrựctiếpchiếnđấuởchiếntrườngViệtNamhoàntoàn

khôngđồngývớinhữngđánhgiácủacácquanchứccaocấp.ỞWashington,BộNgoạigiaobịphânhóagiữanhữngngườitheotrườngpháicẩntrọngcủacựubinhChiếntranhLạnhRuskvànhữngngườitheotrườngphái“cásấu”củaAverellHarriman,ngườitừlâuđãrấtthấtvọngvềgiađìnhhọNgôvàbâygiờđangdữdộichốnglạicácđồngnghiệpbấtđồngquanđiểmvớimình.CácbáocáotìnhbáocủaCIAđãphủnhậncácbáocáocủaCụcTìnhbáoBộquốcphòng,conđẻcủaMcNamara.NhưngPhóTổngthốngMỹvẫncứngnhắctrungthànhvớichínhquyềnDiệm.RõrànglàquanđiểmcủaNhàTrắngđãbịlunglay.SựlunglaynàyđãbắtnguồntừrấtlâucùngvớisựhoàinghirằngcuộcchiếnnàylàcầnthiếtvànướcMỹsẽgiànhchiếnthắng.Trướccôngchúng,TổngthốngvẫntuyênbốlàMỹsẽchiếnthắngtrongcuộcchiếnnày.Nếudânchúngbiếttintứcthậtsựvềcuộcchiếnvàsựchiarẽtrongchínhquyềnthìsẽcórắcrốilớn.Vàsựthậtđãbịròrỉ.DavidHalberstam,phóngviêntờNewYorkTimes,đãcórấtnhiềubàiviếttrêntạpchívềtìnhhìnhảmđạmvàđiềukiệncủalínhMỹởđồngbằngsôngCửuLong(nơicósốdânđôngnhấtmiềnNamViệtNam)cũngnhưvềcuộcchiếnởSàiGòn.Tronggiaiđoạnnày,vấnđềViệtNamđốivớiWashington−NhàTrắng,BộNgoạigiaovàLầu

Nămgóc−chínhlàvấnđềvềchínhquyềnNgôĐìnhDiệm.Cuộcchiếnnàysẽkhônggiànhđượcthắnglợinếuôngtavẫntiếptụccaitrịtheocáchcủamìnhvànếuôngtavẫntiếptụccầmquyền.MộtsốítngườiđãnhậnravấnđềthậtsựchínhlàsựcamkếtcủaMỹvàochiếntrườngmiềnNamViệtNam.TrongsốítngườinàycóThượngnghịsĩMikeMansfield,lãnhđạoĐảngDânchủởThượngviện,ngườiđãtớimiềnNamViệtNamtrongnăm1962theolệnhcủaKennedyvàđãbáocáonhưsau:Đólàđấtnướchọ,quyềnlợitươnglaihọchứkhôngphảicủachúngta.Bỏquathựctếnàysẽkhiếnchúngtakhôngchỉphảitrảgiáđắtvềconngười,nguồnlựccủanướcMỹmàcònkéochúngtavàovịtríkhôngđángởViệtNam,nơitrướckiađãbịPhápxâmchiếm.KennedykhôngthíchlậpluậnnàynhưngôngđãnóivớiKennethO’Donnell:“TôigiậnMike

vìôngtakhônghoàntoànđồngývớichínhsáchcủachúngtavàtôigiậnchínhmìnhvìtôiphảiđồngývớiôngtađiềuđó”.Nhưngđiềunàydườngnhưkhôngphảilàvấnđềtrongmùahènăm1963.KennedyđãcửmộtđạisứmớitớiSàiGòn.ĐólàHenryCabotLodge,Jr.ngườitừngbịKennedyđánhbạitrongcuộcchạyđuavàochiếcghếThượngnghịsĩbangMassachusettnăm1952vàlàứngcửviênchứcPhóTổngthốngcủaRichardNixontrongcuộcbầucửnăm1960.LodgekhôngcòntinvàochínhquyềnDiệmnữavàđãsẵnsàngủnghộmộtcuộclậtđổNgôĐìnhDiệm.ÔngtađếnthămDinhTổngthốngchỉmộtlầnvàđổingượcchínhsáchcủaNoltingbằngviệcchegiấutướngHarkinstấtcảnhữnggiaothiệpcủaôngtavớiWashington(khibiếtđượcđiềunày,Harkinsrấtgiậndữ):LodgecoiHarkinsnhưlàtaysaichoNgôĐìnhDiệm.Trướctìnhhìnhnày,KennedyđãgửinhiềuđặcpháiviêntớiSàiGònđểbáocáotìnhhìnhthựctếchoông,trongsốđócóJosephA.MendenhallthuộcBộNgoạigiaovàđôđốcVictorKrulak.HọđãgửichoôngnhữngbáocáorấtmâuthuẫnnhauvềtìnhhìnhởmiềnNamViệtNam(MendenhallbáocáorằngcuộcchiếnđanglâmvàothảmhọatrongkhiKrulaklạinóirằngcuộcchiếnnàyđangchiếnthắngvangdội)đếnmứcKennedyphảihỏilại:“Haiôngcùngđếnmộtđấtnướcđấychứ?”.TrướcsựkhônghàilòngcủaLodge,Kennedyđãcửcáctướng

MaxwellTaylorvàRobertMcNamarasang,đồngthờigửitớiLodgethôngđiệpxoadịuvớinộidungrõrànglà:‘TôihiểuvấnđềmàônggặpphảivớichuyếnthămcủaMcNamaravàTaylor.Đồngthời,tôiđặthyvọnglớnvàochuyếnthămnàyvàtinrằngchúngtacóthểđưaramộtthỏathuậngiảiquyếtnhữngmốiquanngạicơbảncủaông”.ÍtnhấtthìKennedycũngđãnhậnthấykhôngthểlẩntránhnhữngkhókhănđượcnữa,nhưngôngvẫnchưacócácquyếtđịnhdứtkhoáttrongviệcnày.NhữngkhókhăncủaKennedy(vàcủacáccốvấn)đãđượcgiảithíchrõbằngbứcđiệntíncủa

Hilsman.MộtsốtướnglĩnhcủamiềnNamViệtNamđãđếngặpngườiMỹbànvềkhảnăngmộtcuộclậtđổvàngày24tháng8năm1963.BộNgoạigiaoMỹđãgửichoLodgemộtbứcđiệnhướngdẫn,phầnlớndoRogerHilsmanvàAverellHarrimansoạnthảo.Bứcđiệnđócónhữngcâunhư:“NếunhưôngđãcốgắnghếtsứcmàNgôĐìnhDiệmvẫnngoancốvàtừchốithìchúngtaphảiđốimặtvớikhảnăngDiệmcóthểkhôngđượcduytrìnữa”.Cáctướnglĩnhđãđượcbậtđènxanhđểhànhđộng.Khôngmayđólạilàcuốituầnvàcácthànhviêncaocấpcủachínhquyềnđãmỗingườimộtngả(KennedyđangởHyannisport).Khôngchỉcóthế,nộidungcủabứcđiệntốimậtnàyđãđượcđăngbáodosựlộnxộngiữaHilsmanvàmộtnhàbáo.Nhữngngườibiếtvềbứcđiệnnàyquađiệnthoại:Kennedy,Rusk,McNamara,Taylor–đãgiậnsôilênvìsựròrỉpháhoạinàyvàđãgâyratranhcãikhiHộiđồngAnninhquốcgia(NSC)họpvàothứhai(ngày26tháng8).KennedycólýkhikhônghàilòngvềsựviệcnhưngôngkhôngchophépcáccốvấnsửdụngnónhưmộtphươngtiệnépôngphảithayđổichínhsáchđốivớimiềnNamViệtNam.Ôngđiquanhbàn,hỏitừngngườimột:“Rusk,ôngcómuốnthayđổikhông?”Không.“McNamara,ôngcómuốnthayđổibứcđiệnkhông?”Không.“Taylor,ôngcómuốnkhông?”Chínhsáchnàyvẫnđượcgiữnguyên.NhưngKennedyvẫnbuồnbãkếtluậnsaucuộchọpcủaNSC:“Chínhphủcủatôiđangbịchiarẽ”.Chínhquyềntiếptụckếhoạchtrongtháng9,kểtừkhicáctướnglĩnhmiềnNamViệtNam

cảmthấythấtvọngvớiviệcchínhquyềnMỹkhôngkiênquyếttrừkhửDiệmnhưnghọkhôngthểlàmgìhơnngoàiviệcnénlạisựthấtvọng.Tuynhiên,cuộcthảoluậncũngđãkhôngthànhcông.Bikịchlàởchỗ,BobbyKennedyđãrútlạisựthậntrọngtrongchínhsáchđốingoạikhicôngviệccủaBộTưphápngàycàngchiếmnhiềuthờigiancủaông.CólẽôngđãquênmấtbàihọclớntrongsựkiệnvịnhConLợnlàluônphảibảovệTổngthốngvàchỉcóôngmớilàmđượcđiềuđó.NếuJackcònsống,BobbychắcchắnsẽđượckéotrởlạikhivấnđềViệtNamngàycàngkhiếnchínhquyềnMỹđauđầu.Tàinăngđặcbiệtcủaôngvẫnđượckhaitháctriệtđể.ÔngđãhỏitấtcảnhữngcâuhỏicầnthiếttrongcuộchọpởHộiđồngAnninhquốcgiavàotháng9:NhưTổngthốnghiểuvấnđề,chúngtaởđóđểgiúpngườidânchốnglạisựxâmlượccủacộngsản.Câuhỏiđầutiênđặtralà,cóphảibấtcứchínhphủnàocũngcóthểchốnglạicuộctấncôngcủacộngsảnkhông?NếucâutrảlờilàkhôngthìbâygiờchínhlàlúcrútquânrakhỏiViệtNam,hơnlàchờđợi…CâuhỏicơbảnlàcóphảibấtcứchínhphủnàocũngcóthểchốnglạicuộctấncôngcủacộngsảnkhôngvẫnchưađượctrảlờivàTổngthốngcũngkhôngchắcchắnrằngaiđócóđủthôngtinđểtrảlờicâuhỏinày.Nhưngnhữnglờinóiđóchỉcórấtíttácđộng,tấtnhiênlàngoạitrừtrongnhữngsuynghĩtối

mậtcủaTổngthống.KennedyđãkiênquyếtthựchiệnchínhsáchcủamìnhbằngviệcchocáccốvấnquânsựởchiếntrườngViệtNamtrởvềvàđếncuốinăm,hàngnghìnlínhMỹđãđượcrútvề.Ngoàira,ôngcũngnhưnhữngngườikhác,đangđợivấnđềNgôĐìnhDiệmđượcgiảiquyết.KennedyvẫnchưasẵnsàngthôngbáochuyệnnàyvớingườidânMỹnhưngtìnhcờ,ôngđãtựmâuthuẫnvớichínhmìnhbằngnhữngkhẳngđịnhtráingượcnhau.Ngày2tháng9,TổngthốngđãđượcWalterCronkitemờiphỏngvấntrêntruyềnhìnhvàông

đãkhẳngđịnhvấnđềViệtNamnhưsau:Tôikhôngnghĩrằngnếuchínhphủkhôngcómộtnỗlựclớnhơnđểgiànhđượcsựủnghộcủadânchúngthìcuộcchiếnđókhôngthểgiànhthắnglợi.Cuốicùngthìđólàcuộcchiếncủangườita.Họmớichínhlànhữngngườicầnphảigiànhchiếnthắnghaychịuthấtbại.Chúngtacóthểgiúphọ,cóthểchohọtrangthiếtbị,cóthểtrợgiúpvềnhânlựcnhưgửiquântớivớitưcáchlàcốvấnquânsựchohọnhưnghọ,nhữngngườidânViệtNamphảichiếnthắngcuộcchiếnđó,cuộcchiếnchốnglạicộngsản.

Mặtkhác,tuầnsauđó,trongmộtcuộcphỏngvấnkháctrêntruyềnhình(vớiChetHuntley),khiđượchỏivềviệcôngcólýdogìđểnghingờhọcthuyếtđôminô,Kennedyđãtrảlời:Không,tôitinđiềuđó.Tôitinđiềuđó.Tôinghĩrằngcuộcđấutranhnàygầnkhéplại.TrungQuốcrấtrộnglớn,bóngcủanóvượtquacảbiêngiớivànếumiềnNamViệtNambịcộngsảnchiphốithìđiềuđócónghĩalàvịtríđịalýcủaquândukíchđượccảithiệnđểtấncôngvàobánđảoMalayavàcũngsẽđưalạiấntượngrằnglànsóngtươnglaiởĐôngNamÁlàTrungQuốcvàcộngsản.Vìthếtôitinvàohọcthuyếtđôminô.Bạnbè,kẻthùcủaKennedyvàcácsửgiađãbốirốivìsựmâuthuẫnnày,vàthắcmắckhôngbiếtthậtsựKennedymuốncôngbốđiềugì.Đángtiếclàthựctếôngámchỉcảhaiđiềutrên.Đóchínhlàđiểmrắcrối.CácsựkiệnởSàiGònđãbuộchọphảiquyếtđịnh.CáctướnglĩnhcủamiềnNamViệtNamđã

khởiđộnglạiâmmưucủahọvàtìmkiếmsựchophépcủachínhquyềnMỹ.LodgevàHarkinstiếptụccãinhauvềchínhsáchhợplýcủaMỹvàWashingtonđãgửiđicácthôngđiệptưvấncũngnhưcácyêucầukhôngcóhiệulực.Ngày1tháng11,cuộclậtđổđãdiễnravàkếtthúcvàongàyhômsauvớisựđầuhàngcủachínhphủNgôĐìnhDiệmvàcáichếtcủaDiệm-Nhu.KennedybiếttinnàykhiđangthamdựmộtcuộchọpcủaHộiđồngAnninhquốcgia.Mặt

ôngtrắngbệchvìbịsốcvàphảichạyngayrakhỏiphòng.ÔngđồngýviệclậtđổlàcầnthiếtnhưngkhôngmuốnanhemhọNgôbịgiết.Tuynhiên,KennedyvẫnchưagiảithíchrõràngýmuốncủamìnhvớicáctướnglĩnhSàiGòn.TuycóthểôngkhôngcứuđượcanhemhọNgônhưngchắcchắnmộtđiềulàôngchưacốgắngcứuhọ.ÔngcảmthấyhổthẹnvìsuychocùngDiệmlàđồngminhcủaMỹ.SựkếtthúccủaDiệmlàmộtlờicảnhbáotớitấtcảnhữngngười,cảởViệtNamvàcácnơikhác,đãđặtniềmtinvàonướcMỹ.BatuầnsauKennedycũngbịámsátvàcácchínhsáchcũngnhưquyếtđịnhquantrọngcho

ĐôngNamÁsẽđượcngườikếnhiệmông,mộtngườicónhữngquanđiểmrấtkhác,tiếnhành.CũngkhóđểhiểuchínhsáchthậtsựcủaKennedyvềvấnđềViệtNammàkhôngphảikhókhănkhisuyđoánviệcôngsẽlàmgìnếuôngcònsống.Nhưng,khảosátvềchínhsáchnày,cácsửgiasẽdễdàngnhậnracáccơhộilớnđãbịbỏlỡ.CácyếutốcầnthiếtvềvấnđềmiềnNamViệtNamhiệnrarõràng,khiKennedynhậmchức,vídụmốiquanhệgiữađạisứDurbrowvớiNgôĐìnhDiệmgầnnhưcũngtệnhưmốiquanhệgiữaLodgevớichínhquyềnnàyvàlựclượngquânsựđượcvũtrangởmiềnNamViệtNamcũngítbấtmãnhơnnăm1963.ThậtlýtưởngnếuchínhquyềnKennedysẽrũsạchvấnđềchínhtrịSàiGònvàtìmkiếmsự

thỏahiệpvớimiềnBắcViệtNamgiốngnhưnóđãtìmkiếmsựthỏahiệpvớinhữngngườicộngsảnLào.Năm1962,HàNộiđãphátnhữngtínhiệuvềmộtsựsắpxếpđểgặpgỡnhưngđãbịtừchốithẳngthừng(khôngnghingờvềviệccộngsảnsẽchơitròchơihaimặtvớiMỹnhưhọđãtừnglàmvớiLàonhưngkểcảnếuhọcóchơitròhaimặtđóthìvẫncòntốtđốivớicácbênhơnnhữnggìthựctếđangxảyra).Thựctế,vềmặtchínhtrị,chínhquyềnKennedykhôngthểcốgắngổnđịnhtìnhhìnhtrong

năm1961hoặctrướccuộckhủnghoảngtênlửanăm1962.VàtừkhichínhsáchthẳngthắnvớichínhquyềnDiệmcủaEisenhowerbịthấtbạithìchínhquyềnMỹdườngnhưcólýdođểđốixửtốtvớiôngta,cónghĩalàchoôngtanhữnggìôngtamuốn.Nhưngđếncuốinăm1962,chínhsáchnàycũngthấtbạivàKennedyởtrongmộtvịthếmạnhhơnnhiềuđểthựchiệnthayđổitriệtđể.BằngchứngnàychothấyôngđãrấtthấtvọngvềDiệmvàôngđanghướngtớiviệckhôngdínhdángvớiViệtNam,nhưngsựthayđổiđódiễnratừtừ.Bằngchứngcũngchỉrarằngcáccốvấncủaông,dùlàcốvấnquânsựhaydânsựcũngthấyrấtkhókhănkhitừbỏDiệm,đểmiềnNamViệtNamtựxoayxở.Kennedy,vẫnchưasẵnsàngcôngbốchínhsáchmớivớingườidânđểlấyýkiếnthẳngthắncủahọ.ToànbộcôngsứccủaôngvềvấnđềViệtNamđãkhôngtạorasựthayđổithậtsựnàosovớichínhquyềnEisenhowerchodùthờigianđãkháctrước.TừcáichếtcủaKennedy,chúngtacầnphảinóirằngôngchưalàmgìđểchấmdứtsựdínhlíu

vớichínhquyềnSàiGòntrongnhữngnămcầmquyền.Cũngkhôngaithừanhậnrằngnếucònsống,KennedysẽchínhsáchkhônggửiquântớimiềnNamViệtNamthànhcông.NgườitacũngthườngbỏquasựthậtlàchínhLyndonJohnsoncũngkhôngtựnguyệnhaynhanhchóngxuốngnước.Đếntháng3năm1965,16thángsaukhiKennedytrởthànhTổngthống,Hảiquân

MỹđãđổbộlênĐàNẵng.CáclựclượnghùngmạnhđanglàmnhiệmvụđưanướcMỹthamgiavàonhữngcamkếttaihại.TấtcảnhữngđiềuđócóthểnóirằngKennedysẽmiễncưỡnghơnJohnsontrongviệcchấpnhậnđiềunàyvàmộtsựthaythếđãđượctìmkiếmsớmhơn,khóhơnvàthànhcônghơn.Tuynhiên,chúngtacũngcầnphảinhậnthấylýdothuyếtphụcnhấtchosựdodựcủaônglà:

thayđổivềvấnđềmiềnNamViệtNamsẽlàsựthayđổimọithứmàôngđãủnghộvàlàmộtsựliềulĩnhkhibướcvàođịaphậnkhôngquenthuộc.NhữngthayđổinhưvậycóthểđượcthanhminhbằngviệctừbỏmôhìnhChiếntranhLạnhvànuôidưỡngnhữngtầmnhìnmớicủathếgiới.CólẽnênhỏingườiMỹrằng:“BạncómuốncontraimìnhchếtchoSàiGòn?”,nhưngnhữngcâuhỏinhưvậykhôngbaogiờlàthôngđiệpcủaKennedy.Dĩnhiênlàvàongày26tháng9năm1963,trướckhiđềcậpđếnchủđềvềHiệpướccấmthửvũkhítênlửa,ôngđãđảmbảovớingườidânởGreatFalls,Montanarằng:NhữnggìxảyraởchâuÂu,MỹLatinh,châuPhihaychâuÁtrựctiếpảnhhưởngtớianninh

củanhữngngườisốngtạithànhphốnày…Tôikhôngcảmthấytiếcchonỗlựcmàchúngtađãđưarađểhỗtrợcácnướckhácgìngiữtựdo.Bởitôibiếtrấtrõrằng,vàobấtcứlúcnào,nếumộtđấtnước,bấtkểcáchxachúngtabaonhiêu,bịtấncôngvàbịchủnghĩacộngsảnchiphốithìanninhcủanướcMỹlúcđósẽgặpnguyhiểm…VìthếkhicácbạnhỏitạisaochúngtalạiđóngquânởLào,ViệtNamhayCônggôhoặctạisaochúngtaủnghộLiênminhvìsựtiếnbộởcácnướcMỹLatinh,chúngtalàmthếlàbởivìtinrằngtựdocủachúngtagắnliềnvớisựtựdocủahọ…Chonênchúngtaphảiởlạinhữngnơiấy.Chúngtakhôngđượcnhụtchí.Việcduytrìđườnglốinàyđòihỏiphảithừanhậnnhiềuđiều,bắtđầuvớibàidiễnvănnhậm

chứccủaông.Vàthayvàođóôngsẽnóigì?AnninhnướcMỹsẽkhôngbịảnhhưởngnếuMỹrútquânkhỏimiềnNamViệtNamhoặclàtìnhhìnhcũngkhôngđếnnỗitệnếucuộcchiếncủachúngtaởnơixaxôiấykhônggiànhthắnglợiư?CuộccáchmạngvĩđạiđangảnhhưởngđếncảthếgiớiđónằmngoàitầmkiểmsoátcủaMỹhoặccủaNgavàcuốicùngthìnướcMỹphảicóniềmtinrằngtấmgươngcủaMỹvềhòabình,dânchủ,tựdovàthịnhvượngsẽcóhiệuquảhơnbấtcứviệcsửdụngquânđộinàođểhướngnhânloạiđitheoconđườnghọnênđiphảikhông?Nóicáchkháthì:nướcMỹkhôngphảilàChúaTrời,đúngkhông?Mộtthôngđiệpnhưvậysẽrấtkhó“bán”chocáccửtri.Dođó,cómộtlýdochosựcẩntrọng,dodựvàmiễncưỡngcủaKennedy.Nógợinhớđến

hìnhảnhcủamộtvịTổngthốngtrướcđây,nhưngmứcđộcẩntrọngthìhơnnhiều.NếuAbrahamLincolnchếtchỉsau17thángđầutiênlàmTổngthốngthìôngsẽchỉđượcnhớđếnchỉnhưmộtnhânvậtkhônggâyấntượng,cuộcbầucửTổngthốngcủaôngđãgâyracuộcnộichiếnởMỹ.NướcMỹphảimấthơnmộtnămđểchấpnhậnrằngchếđộnôlệđượcbãibỏvàsựbãibỏấyđượctạorabởimộtcuộcchiếntranhvũtrang.PhảimấtrấtnhiềuthángthìLincolnmớikýđượcTuyênbốGiảiphóngcuốicùng.Ôngđãgiảiquyếtmọiviệcbằngsựkhoandungvàđãthànhcông.CólẽKennedycũngmuốnlàmnhưvậy.

CHƯƠNG8-CáichếtvànhiệmkỳTổngthốngNgày22tháng11năm1963,trongmộtchuyếncôngdutớiDallas,TổngthốngKennedyđãbị

bắnchếtbằnghaiphátsúngtrường.KẻámsátônglàLeeHarveyOswald.HắnđãlàmcảthếgiớichaođảovàđểlạisựvônghĩachotấtcảcôngdânMỹ.Rấtnhiềungườiđãcốgắngtìmhiểuxemđiềugìđãxảyra.Vớitínhvôtâmđiểnhìnhcủamình,vàobuổisángbịámsát,Kennedyđãcóhainhậnxétbóc

trầntâmđiểmcủanhữnggìsẽxảyra.TrongphòngngủởFortWorth,saukhixemquamộtsốbáobuổisángởDallasvàcảmthấyvôcùngbựctứcvớinhữnggìđingượclạichínhsáchcủamìnhvànhữngmốiđedọanguyhiểmchếtngười,ônghờhữngnóivớivợ:“Chúngtađanglãnhđạomộtđấtnướcgàndở”.Ôngrấttinvàođịnhmệnhcủavụámsát.KennedynhậnđượcnhiềulờicảnhbáovềtínhkhícủaDallas,nhưngôngđãbỏngoàitai.ChiếcmuicủaxeTổngthốngđãđượcgỡbỏ.ÔngmuốnmọingườinhìnthấyôngvàđặcbiệtlànhìnthấybàKennedy.Vàingàytrướcđó,ôngđãquyếtđịnhlàmthếmàkhôngcóhainhânviênmậtvụ,nhữngngườiluôntheobêncạnhxe.Vàđểtháchthứcnhữngkẻbắntỉa,ôngnóirằngbấtkỳaimuốnbắnôngthìchỉcóthểtrèolênnócnhà,nêncẩnthậnlàthừa.HìnhnhưKennedytrôngđợimộtcáichếttrẻvàđểtạoniềmtinchobinhlínhvàcácthủythủrằngkhôngcómộtviênđạnnàocóthểlàmhạiôngtrừphinóghitênông–vànếunhưthếthìkhôngthểtránhđược.NếuôngcómặttrongbuổiphỏngvấnvềJordanthìcóthểôngđãđồngýrằngnhữngđiểmnàychothấy,ởmộtmứcđộnhấtđịnh,ôngđãgópphầnvàocáichếtcủamình.NhưngcáchđánhgiálạnhlùngnàykhôngphảilàquanđiểmcủangườiMỹ.LeeOswaldlàmộtcưdâncủađấtnướcgàndởnày.Haimươitưtuổi,hắnlàmviệctạmthời

chokhochứasáchcủatrườngTexasởDallas.CuộcsốngkhốnkhổvàsựgiáodụckhôngđếnnơiđếnchốnkhiếnhắnngàycàngchìmsâuhơntrongchứnghoangtưởngtựđạingaycảkhihắntớiDallasvàlàmviệcởkhochứasách.TâmtríhắnlúcđóđượcGeraldPosnertómlượclạilà:ChínhthấtbạitrongnhữngnỗlựctìmkiếmniềmvuiởNgahayMỹ,bịngườiCubatừchối,ít

cókhảnăngtạolậpmộtcuộcsốngởMỹ,thấtbạitronghônnhânvàbịFBIsănlùng,hắnđãliềulĩnhthoátkhỏisựtuộtdốccủamình.Hắnđãchịuđựngđủsựxúcphạmcủalínhhảiquân,củaquanchứcNga,quanchứcCuba,nhữngôngchủđãtừngsathảihắn…,V.T.Leevànhữngnhàlãnhđạocộngsảnkhácđãkhôngcôngnhậncácnỗlựcvàcácláthưcủahắn.LeeOswaldluônnghĩrằnghắnthôngminhvàtốthơnnhữngngườikhác,dođóhắnđãnổiđiênkhinhữngngườikháckhôngcôngnhậnđịavịmàhắnnghĩmìnhđángđượchưởng.Giờđây,tìnhcờhắnđãcóđượccơhộichỉđếnmộtlầntrongđời.NhữngyếutốcầnthiếtchovấnđềnàyrõrànglàtừthờiđiểmbắtOswald,mộtgiờsaukhiKennedyquađờinhưngcũngnhưcáichếtcủaông,côngchúngMỹkhôngthểchấpnhậnlờigiảithíchcủakẻgiếtngười.Nỗlựcđầutiênđểlấpchỗtrốnghoặcđểanủinhữngngườichứngkiến,đãđượcthểhiện

thôngquanghilễ.VớitưcáchlàTổngthống,LyndonJohnsonđãlàmlễtuyênthệvàđứngbêncạnhônglàJacquelineKennedytrongchiếcKhônglựcSốmộtởsânbayDallas.BứcảnhchụpJohnsonnghiêmtrangnhưngkhắckhổ,phunhânKennedyđauđớnvàvẫnmặcnguyênchiếcáodínhđầymáu,ngaylậptứcđượccảthếgiớibiếtđến,làmộtdấuhiệucủanhữngbấthạnhvàbikịchliêntiếp.QuantàiTổngthốngđãđượcWashingtonđónnhậnvớivẻtrangnghiêmvàvinhdự.NóđượcđặttrongcănphòngphíaĐôngNhàTrắngvàdướimáivòmCapitolHill.Hàngtrămnghìnngườithankhóctrongđêmđó.Ngàyhômsau,mộtcuộcđạilễnhạccầuhồnđượctổchứcởnhàthờStMatthewvàsauđóđámrướcđitớinghĩatrangArlington.Mộtbàithơđãdiễntảrấtđúngtâmtrạngnày:Trongmặttrờixámxịtsángchói,bàiThánhcacủasựphùhoa,vinhdựvàđauthươngVươngmiệntrênđầungườiđãkhuấtvớinhữngvònghoaMộtvàitráitimsắtđácảmthấythanhthảnNhưngkhôngphảilàtráitimông,mộtngườiMỹ

ĐậpchậmnhưngchắcvàkhỏeTrongchiếcxekhảihoànNỗiđắngcaycủangườibảovệCaesarđộivòngnguyệtquếVớiâmnhạccủanhữngngườilính,nhữngnghithứccủachiếntranhÔngđãchứngminhlòngdũngcảmNhữngngườilínhđãbắnCơnthịnhnộvangxaTrêncảngôimộởArlington.

(G.S.Fraser)Vềmặttâmlý,sựnghiêmtrangcủađámtanglàcầnthiết.Nếunókhôngthểhoàntoànbiểu

lộsựđaubuồncủađấtnướcthìnócũnggiúpngườidânlấylạisựcânbằngtinhthần.Nhưngnhữngcâuhỏikhôngthểtrảlờivẫncònlẩnquấtđâuđó.NhưKennethO’Donnellđãđauđớnhỏivàođêmngày22tháng11:“Tạisaochuyệnnàylạixảyra?Nósẽmanglạiđiềugìtốtđẹp?Cảcuộcđờitôi,tôiđãtừngtinrằngcóđiềugìđócóýnghĩasẽrađi,bấtluậnnókhủngkhiếpnhưthếnào.Điềugìsẽđến?”CảTheodoreRoosevelt,WoodrowWilsonvàFranklinRooseveltđãrấtcốgắnghìnhthành

nêntruyềnthốngmạnhmẽtrongsựlãnhđạocủaTổngthốngởthếkỷXX.Điềunàyđãdẫnđườngchonhữngngườikếnhiệmhọ.TựbảnthânKennedyđãtìmkiếm,sửdụngvàthíchthúchếđộTổngthốngchínhvìlýdonày.ÔngtựhoànthiệnbảnthânvàtìmcáchhoànthiệnngườidânMỹbằngsựlãnhđạohàohiệp.LyndonJohnsoncũngđãtheođuổichứcvụTổngthốngvìlýdođó.Bâygiờ,vớitưcáchcủamộtTổngthống,làlúcôngcócơhộichothấyôngcóthểlàmđượcgìnhưngôngcũnghiểurằngcầnphảitìmkiếmđiềugìcầnthiếtnhấtbảođảmthựchiệnchươngtrìnhcủaKennedynhanhnhấtcóthể.MộtsựthôithúctươngtựđằngsauviệcbổnhiệmnhiệmvụdoChánhánTòaántốicaoHoa

KỳEarlWarrenđứngđầulàthànhlậpđộiđiềutrasựthậtvềvụámsátTổngthốngKennedy.NhiệmvụnàykhôngcầnthiếtvìOleOswaldđãbịgiếtkhiđangởtrongtùchỉhaingàysaucáichếtcủaKennedy(giốngnhưnạnnhâncủamình,hắnđãbịđưatớibệnhviệnParklandvàchếtởđó).Hậuquảkhủngkhiếpnàyđốivớikẻámsátkhôngphảilàkhôngđượcbiếttrước.DanielPatrickMoynihan,chuyênviêncấpthấpởNhàTrắng,đãcốgắngvôíchtrongviệccảnhbáocấptrênsựrủirocủasựkiệnnày,dựatrênsựbấttàinổitiếngcủacảnhsátDallasvàtrongnỗlựchànhhìnhOswaldkhihắnbịbắt.Bâygiờmọiviệcdườngnhưrõràngrằng,JackRuby(kẻgiếtOswald)đãhànhđộng,nhưhắnnóivàolúcấy,bằngsựcămphẫnchínhđángmàởmiềnNamthườngbiểulộratựnhiêncùngvớisúngngắn.NhưngkhôngthểmongđợidânchúngMỹ,nhữngngườiđãquẫntrí,chấpnhậnmàkhôngđòihỏiđượcgiảithíchchuyệngìđãxảyrahoặcphảiđợivụxétxửRubytìmrasựthậthoặcbỏquanó.WashingtonđãchínhthứcnghingờvềviệcOswaldđãhànhđộngmộtmìnhvớilýdoriêng(mặcdùBobbyKennedytronglúcquẫntríđãhỏingườiđứngđầuCIArằngcóphảimìnhđãgiếtJackkhông?).Vấnđềlàởchỗ,câuhỏinàyđãkhiếnchongườikháccũngnghĩnhưvậy.CũngkhôngcóquánhiềubằngchứngvàđầumốiđểtìmraaigiếtKennedyvàđãgiếtnhưthếnào.TổngthốngJohnsonthúcgiụcsớmbáocáođầyđủchoôngtrướccuộcbầucửnăm1964vàbáocáođãcóvàotháng9.Vànhữngkếtluậncủanóđượcchấpnhận.PhiênhọpQuốchộinăm1963-1964đãhoàntất.JohnsonđãphảigấpgáphoànthànhtoànbộchươngtrìnhcủaKennedy,baogồmcảdựluậtdânquyền−dựluậtđượccoinhưlàvậtkỷniệmđángnhớnhấtcủaKennedy.Đólàquánhiềuđểhyvọng.VụánmạngcủaKennedyquágâysốc.Tronghoàncảnhtốtnhất,

rấtnhiềungườiMỹ(baogồmcảcácnhàbáovàcácsửgiatâmhuyết)cũngsẽthấykhôngthểchấpnhậnmộtsựkiệnlớnnhưvậylạicónguyênnhântầmthườngnhưcátínhđángghêtởmcủaLeeOswaldvàsựbiếnmấtcủacácnhânviênmậtvụphíasauchiếcxecủaTổngthống.Nhưngđókhôngphảilàthờikhắctốtnhất.NhữngghichépchínhcủachínhquyềnKennedy,nhưnódầndầnpháttriển,đãtrởthànhchủnghĩatíchcựcởnướcMỹvànướcngoài,vàlàmdịuquanhệvớiXôviết–nhưngkhôngphảivớichủnghĩacộngsảntrênthếgiới.Lyndon

Johnsonđãtiếptụctrungthànhvớinhữngchínhsáchnàyvàchúngđềuphảntácdụng.ÔngtheođuổiđạoluậtDânquyềnnăm1964vàluậtBầucửnăm1965,dođóđãhànhđộngchophongtràodânquyềnphibạolực.Nhưngrõràngcácthànhtíchtolớnấychưađủ.NhữngrắcrốilớnvềmặtxãhộivàkinhtếcùngvớinạnphânbiệtchủngtộcvẫnlàcácvấnđềmàchínhquyềnJohnsonphảiđốimặt.Giữanhữngnăm1960lànhữngnămdàicủamùahènóngbỏngkhinhữngngườinổiloạntrongcáckhuổchuộtởthànhphốđãđốtvàcướpphávùngxungquanhtrongcơnthịnhnộgiốngnhưmộtcuộccáchmạng,trongkhingườidatrắngởmiềnNamsôisụcgiậndữkhimấtquyềnchuyênchế.LiênminhlớncủaĐảngDânchủởmiềnNamvàmiềnBắc,ởthànhthịvànôngthôn,thuộctầnglớplaođộngvànhữngngườitheođảngtựdotrunglưu,ngườidađenvàngườiDoTháiđãbắtđầuphânrã.VàviệctìmkiếmsựổnđịnhquốctếđãđẩynướcMỹcanthiệpsâuhơnvàocuộcchiếntranhởViệtNam.ChínhquyềnJohnsonđãbịbuộcphảiphòngthủvàcuốicùngthấtbạitrongnăm1968đầythươngvongcholínhMỹ–nămMartinLutherKingvàRobertKennedybịsáthại,nămcủanhữngkẻnổiloạnvĩđại,khibờTâyChicagovànhiềuphầncủathủđôWashingtonbịcướpphá,nămcủacuộctấncôngnổidậytrongdịpTếtcổtruyềnởViệtNamvàsựbạitrậntrongbạolựccủacuộcbầucửTổngthốngcủaĐảngDânchủ.LBJđãkhôngtựtáiứngcửvàRichardNixonđãđánhbạiHubertHumphreynhờsựlykhaicủađasốthànhviêncủaĐảngDânchủvớiứngcửviêncủađảngthứbalàGeorgeWallace.TrongnhiệmkỳcủaNixon(1969-1974),mọiviệcnếucóthểtệhơn,đãlêntớiđỉnhđiểmtrongvụWatergatebấtthường.Vìthế,khôngcònnghingờrằngrấtnhiềungườitrướcđóđãcayđắngvỡmộngkhiChính

phủMỹthườnggắnliềnvớithamnhũng,kiệntụng,bấtminh,đãbắtđầuyêucầukhôngchỉđơnthuầnlàcóđượcsựgiảithíchchínhthứcvềvụámsátKennedymàcònvềviệcchấpnhậnnhữngsựviệctrongchínhquyềnKennedy.LyndonJohnsondườngnhưthườngxuyênlừadốingườidânMỹ,cònNixonlàkẻnóidốivôliêmsỉ.NếunhưđólàhiệntrạngcủachínhphủĐảngDânchủtrongnăm1974,thìcólýdogìđểtinrằng11nămtrướctìnhtrạngnàytốthơnhoặcJackKennedyđãvượttrộihơnngườikếnhiệm.ĐảngCộnghòalàmộtsựlừadốivàbịcácchínhtrịgia,cáctướnglĩnh,cácnhàtàiphiệt,bọntộiphạmcótổchứcvànhữngcơquantaihạinhưFBI,CIAthaotúngcholợiíchcủachínhhọ.Cácnhàlýluậnvềámsátđãđểtâmchúý.Niềmtinởcácloạiâmmưuluônmạnhmẽtrong

tâmtrínướcMỹ,trởnênhấpdẫnnhưlànhữngcáchđểhiểusựthậthoặctránhnénó.LòngnhiệttâmcủacáccuộccáchmạngđầutiênởMỹđãdầnbịphainhạtbởiniềmtinởâmmưugiữangườiAnhvànhữngcôngcụcủahọởNewEngland;đấutranhvớinhữngniềmtinởâmmưucủanhữngngườitheochủnghĩabãinôvàbởi“quyềnnăngnôlệ”đãmanglạitrongcuộcnộichiến.NiềmtinởmộtRedPeril(72)đãcóảnhhưởngtolớnvềmặtchínhtrịcủathếkỷXX.Khôngmộtâmmưunàođượccácnhàlịchsửcôngnhậnnhưlàmộtbíẩnvàcórấtnhiềukhíacạnhcủaquákhứcầnđượcgiảithíchvàlàmsángtỏ.Chonên,nóphùhợpvớiâmmưuởDallas.Nhưngbấtchấpsựkhónhậnthấynày,mọiviệcđượctiếnhànhtrongmộtthờigiandài.ỦybanquantâmtớivấnđềOswaldcótộihayvôtội.Cơquannàyphảiđảmđươngnhiệmvụ

củamộtsửgiatrongviệcđưaramộtbảnbáocáocóthểcủamộtsựkiệncụthểhoànchỉnh.Kếtluậncủanókhôngquantrọngbằnglậpluận,nghiêncứubằngchứng,vàsựkhôngmaymắnkhôngthểtránhđược(nhưbấtcứmộtsửgianàocóthểhyvọng)củacôngviệctiênphongđãđưaranhữngkếtthúcphilý,trốngrỗngvàngượcđờiởcảcácbằngchứngvàtrongsựphântíchcủacácủyviên.Nhìnchung,nhữngđiềunàykhônglàvấnđề:TộilỗicủaOswaldđượctạodựngbởinhữngbằngchứngápđảo.Nhưngđốivớicácnhàtranhluậnbịchiphốibởichủnghĩahoàinghithìđókhôngthểlàsailầmngớngẩnhoặcvôtội.NhữngđiểmyếurõrànghoặcthựctếtrongbáocáocủaWarrenđãbịtịchthu,trướctiênlàbằngchứngvềviệckhôngđủthẩmquyền,sauđólàbằngchứngvềâmmưu.Bằngcáchnàyhaycáchkhác,báocáonàycóthểbịnémsangmộtbên(mặcdùcuộckhủnghoảngvẫntiếptụcdochủyếudựavàonghiêncứuđượcxuấtbản)vànhữngkhảnăngtưởngtượngsẽđượcthỏamãn.Kennedy,nhưđãđượcchứngminh,bịgiếtbởimộttênduthủduthựchoặcbởiCastro,hoặcbởinhữngngườiCubachốngđốiCastro,hoặcbởiCIA,bởiFBIhoặcbởiLầuNămgóc.Sựmâuthuẫncủanhữnggiảthuyếtnàytrởnênrõràngnếuchúngtađểýrằngkhôngai,ngoạitrừkhảnănglàCIA,xemxétnghiêmtúcýkiếnchorằngOswald,ngườitrướcđâyđãlykhaikhỏiLiênbangXôviết,theochủ

nghĩaMác,cóvợngườiNga,cólẽlàmộtcôngcụcủaKGB.ThờigianLeeOswaldtạmtrúởNgađãthậtsựlàmhắnvỡmộngvớihệthốngXôviết,tuy

nhiên,hắntựmôtảmìnhrấttrungthànhvớichủnghĩaMác(chođếnkhicảnhsátbắtđầuthẩmvấn).HắnbiếtlàđãkhôngthểđượcchấpnhậnvàotổchứccủacánhtảMỹ.Điềuđólàhiểnnhiên,bởinóítkhitồntạiởNewOrleansvàDallas,haithànhphốnơihắnđãsốngkhitừNgatrởvềnhưngcũngbởidohắníthọc,tựphụvàkhôngthậtsựthôngminh.Khuynhhướngbạolựctrongtínhcáchđãkhiếnhắntrởthànhkẻsátnhân.HắnđãcốgiếthạivịtướngcánhhữuEdwinWalkertrướckhinhắmtớiKennedy.Thoạtđầu,cóthểnhậnxét,haingườibịkẻphạmtộinhắmtớidườngnhưrấttráingược:KennedylàTổngthốngcủaĐảngDânchủ(ngườiđãsathảiWalkerkhỏiquânđội)vàcốgắngxâydựngtrêndisảncủaFranklinRooseveltvàHarryTruman.Điềunàythậtsựđãchuyểnhướngcánhtảnăm1963nhanhhơnvàdứtkhoáthơnôngtrôngđợi.NhưngtừquanđiểmcủaOswaldthìkhôngcógìmâuthuẫn.BấtcứđộngcơthậtsựcủahắnlàgìthìhắncũngcóthểtựnhủrằngphảigiếthoặcWalkerhoặcKennedyđểgiángmộtđònvàochủnghĩatưbản.CólẽhắnđãkhôngnhậnraLyndonJohnsonởtrongchiếcxeđisauxecủaTổngthống.Đólàtấtcảnhữnggìđãdiễnranhưngrấtnhiềungườicánhtảkhôngchấpnhậngiảithíchđó.

DallasđãnổitiếngvìnhữngnhàtưbảnchiếnthắngvàkhéttiếnglàmộttrungtâmcủasựcốchấphằnhọccủacánhhữuởHoaKỳ.ĐâykhôngphảilàsựtrùnghợpngẫunhiênkhimộtTổngthốngủnghộchủnghĩatựdo,ủnghộphongtràodânquyềnvàcảvấnđềlàmgiảmcăngthẳngtrongquanhệvớiLiênXô,đãbịgiếttrongchuyếnthămtớithànhphốđặcbiệtnày.Đólàgiảđịnhphổbiếnđầutiên,đượcđặtrasaukhiJacquelineKennedytừchốithaybộquầnáođãvấymáucủamình:“Hãyđểchúngnhìnxemchúngđãlàmgì”.DùlàloạingườinàothìOswaldcũngđãgiếtngười.NgaykhivụtranhcãivềbáocáocủaWarrenđượccôngbố(cólẽcùngvớiviệcxuấtbảntácphẩmRushtoJudgment(Cuộcphânxửvộivã)củaMarkLanevàInquest(Cuộcđiềutra)củaEdwardJayEpsteinnăm1996thìnhàtùbịđầyắpbởinhữngkẻquáigở,nhữngngườiđacảm,nhữngkẻcơhội,nhữngngườiđiên,ngườichơixỏ,kẻlừabịp,ngungốcvàhoangtưởng.ChonênkhôngngạcnhiênrằngsẽtớingàymàhầuhếtngườiMỹđềukhôngtinrằngOswaldhànhđộngmộtmình,chodùkhôngainghĩrằnghắnđượcsựhỗtrợcủangườinàođó.NgườitacũnghyvọngrằngảotưởngnàysẽbịdậptắtngaykhinhữngthôngtinvữngchắcvàlogicnổitrộicủanhữngcuốnsáchnhưCaseClosed(Vụánđãkhép)củaGeraldPosnertạochongườitacảmgiácđó.TrongkhiđócácsinhviênMỹsẽghinhậnthựctếlànhữngnhàlýluậnvềâmmưuđãchiathànhhaiphái:mộtpháigồmnhữngngườihyvọngrằngnếutấtcảđềuđượcbiếtthìcuốicùngngườitasẽphảitiếnhànhphânxử.Pháikiagồmnhữngngườicómụcđíchngaytừđầulàpháhủyniềmtinđó.Sựthậtthàcủacácnhàphêbìnhkhiếnhọtrởnênghêgớm,đặcbiệtlàkhichínhquyềnMỹđã

tiếnhànhnhiềugiảiphápthậtsựkhiếnngườidânthấtvọngtrongthậpniên1960và1970.Nhưngvìthế,sựthậtlàkhôngcóâmmưunàosauvụámsátKennedy(trừphichúngtagọi

Oswaldlàmộtkẻđầyâmmưu).Nhữngnỗlựccủacácnhàlýthuyếtkhôngthểlàmhơnviệckhiếncôngchúnghiểusaibấtcứýđịnhnàocủahọ.HọcóxuhướnglàmsuyyếunềndânchủMỹhơnlàđổimớinó.Họcũngcóxuhướng,nhưPosnerđãchỉrađầythuyếtphục,xóatộichokẻ“tayđãnhúngchàm”vàđểchếgiễuvịTổngthốngmàhắnđãsáthại.Vàhọkhôngcònquantâmtớiýnghĩathậtsựcủavụámsát−mộtýnghĩaquákhủngkhiếp:rấtnhiềungườiMỹnhanhchóngnắmlấycuộctranhcãinàyđểkhôngcầnphảiđốimặtvớinótrongkhinhữngngườikhác,nhưWilliamManchester,phủnhậnrằngđiềuđókhôngcóbấtkỳýnghĩanào.ÝnghĩalàthựctếMỹlàmộtđấtnướcmàởđóLeeOswaldmongướcgiếtđượcKennedyvà

hắntađãđượctoạinguyện.Mỹlàmộtđấtnướcrộnglớn,nhưngcũngchỉlàmộtngôilàng.Bấtkểsựđadạngvềdâncư,tấtcảhọđềulàhàngxóm,cuộcsốngcủahọthườngxuyênđụngchạmđếnnhau.TrongsốítbạnbècủaOswaldởDallascómộtngườilàGeorgedeMohrenschildt,cũnglàbạncủabốmẹJacquelineKennedy.MốiliênhệgiữaOswaldhayJackKennedykhôngchỉđơnthuầnsựtrùnghợphayđạndược,cuộcsốngcủahọcóthểđượcnhìnthấynhưhaimặttíchcựcvàtiêucựccủacùngmộthìnhảnh:Xemđây,trênbứctranhnày,vàtrênđó

Sựtrìnhdiễnvờvịtcủahaingườianhem…JohnFitgeraldKennedydườngnhưlàmộtsựthựchiệnlờihứacủangườiMỹ.Trẻ,đẹptraivà

giàucó;thôngminh,rắnchắcvàhấpdẫn;hàihước,vuitínhvàtinhthầncao,ôngđãtuyênbốnhậmchứcnhưmộtvịhoàngtử.ÔnglàhyvọngtốtnhấtmàngườiMỹdângtặngchothếgiớinày.Việcôngcóthựctrêncuộcđờinàylàmộtđiềuquátốt.Kennedykhôngphảilàngườihoànthiệnvànhưthựctế,nhữngyếukémcủaôngđãlàmtăngthêmrấtnhiềucuộcchỉtríchsaukhiôngquađời.NhưnghuyềnthoạivềKennedylàhoàntoànchínhxácđểphânđịnhảnhhưởngvàhìnhảnhcủaôngtrêntrườngquốctế.KhôngcólờihứahẹnnàodànhchoLeeHarveyOswald.NếuhệthốngchínhtrịcủaMỹdànhchohắnlờihứahẹnthìngườitasẽchorằngkẻgiết

ngườiđangởmộtnơicólòngyêunướcmãnhliệtvàkhôngthểcónhữngsựkiệnnhưhắnđãphảitrảiqua.Trongthựctế,chúngchứngminhsựthậtvềnhữngđiểmđánglưuýtrongbàidiễnvănnhậmchứccủaTổngthốngKennedy:“Nếumộtxãhộitựdokhôngthểgiúpđượcsốđôngngườinghèothìnócũngkhôngthểcứuđượcthiểusốngườigiàu”.CuộcsốngcũngkhôngcôngbằngvớichamẹcủaOswald.Chahắnmấttíchtừkhiconcáicòn

nhỏ.Mẹhắnthấtbạitronghaicuộchônnhântiếptheonênđãrấtkhókhănđểcóđượcmộtcôngviệclâudàivàdođókhôngthểnuôidạyconcáinênngười.Leechưabaogiờkiênnhẫnhọchànhđếnnơiđếnchốn,đặcbiệtlàhọccácvấnđềgiaotiếpxãhội.Côngviệcởcôngtyhànghảikhôngđemlạiđiềugìchohắntrừviệcdạybiếtbắnsúng.HắnnhanhchóngquaylưnglạiLiênbangXôviếtsaukhiditrútớiđây.QuaytrởlạiMỹ,hắncũngkhôngcómộtcôngviệcnàolâudàinhưmẹmình.Từđầutớicuốidườngnhưhắnlàmộtkẻđêhèn,mộtkẻmaymắnhơnlàhắnđángđượchưởngđểởtrongđámngười,nhómngườiđãgiúpđỡvợchồnghắn.VấnđềchỉlànướcMỹđãkhôngthểcứuhắn.Ởkhíacạnhnàođó,hắnrấtMỹ,mãimãitìmkiếmmộtxãhộilýtưởng.Hắnđãtìmđượcmộtnơiẩnnáukhátốtởcôngtyhànghải,ởNgavàởDallas.Vàonhữngthángcuốiđời,hắnđãcốgắngtrongcơntuyệtvọngđểchạysangCuba,nơiđangdướiquyềnkiểmsoátcủaFidelCastro,mộthiệnthânhãohuyềnkháctrongnhữnghyvọngcủahắn.Nhưnghắnđãkhôngđạtđượcmụcđíchđó.ĐólàđiềugiảithíchvềchủnghĩaMáccủahắn.TrongthờikỳChiếntranhLạnh,việchắntrởthànhmộtngườicộngsản,đốitượngmànướcMỹtìmmọicáchđểphảnđối,làchuyệntựnhiên.CũngdễnhưkhiAdolfHitlerquaysangchủnghĩabàiDoTháicủadònghọHabsburgởVienna.Vìnhữngthấtbạivềtìnhdục,xãhộivàkinhtếđãgâyáplựcmạnhlênhắnnênhắncàngrútluivàothếgiớicủanhữngýnghĩkỳquặchơn,nơihắncócơhộilớn(chủnghĩaHoaKỳđặctrưng)vànơimàsựtrảthùvàchiếnthắngđềucóthể.Hắncócơhộinhậnbiếtsựkỳquặcnày:hắndườngnhưchờmongcơhộitạonênmộtvẻanhhùngtrongchiếcghếnhânchứnghơnlàmộtkẻsáthạiSahoàngAlexanderII.NhưngkhôngphảithựclònghắnmuốntạoramộtLeeOswaldphảnbáclạikỳvọngcủacuộcsốngMỹ:đólàsựtồntạicủahắn.Cóthểđiềunàygiảithíchđượcvềkẻgiếthắn.JackRuby,hầunhưcũngthấtbạinhưOswald.

Hắncũngmuốncóđượccơhộilớnnày.Hắnmuốntrởnêngiàucó,nổitiếngvàđượchoannghênhtrongvòngxoáyquyềnlực−hoặcởbấtkỳnơiđâucũngđượcnổitiếng.Nhưngđếnnăm1963,hắnđãkhôngcònlàchủsởhữucủahaicâulạcbộthoátyvũnổitiếngởDallasvàđãngậpđầungậpcổvìnhữngmónnợ.TintứcvềvụámsátKennedylannhanhnhưgió.GiốngnhưOswaldhắnđãtìmnơiẩnnáutronggiấcmơ.Đấtnướcnàyđãlàtấtcảnhữnggìcóthể,làmộtnơicósựthànhđạtvàcơhộicôngbằngchotấtcảmọingười.Kennedyđãbiểutượnghóađiềunày.ÔngcũngbiểutượnghóanướcMỹnhưlàmộtnơitịnạnchonhữngkẻbịngượcđãi,đặcbiệtlàngườiDoThái.RubyđãnhậnbiếtsâusắcvềđiểmyếucủaconngườihắnvàquaytrởlạivớinhữngngườiDoThái,nhữngngườimàKennedyđãbổnhiệmvàochínhquyền.NòngsúngcủaOswaldđãbắnvàogiấcmơcủahắntarấtnhiềulầnởthếgiớithựcnơihắntađangphảiđốimặtvớisựphásảntàichính.HắnđãluitớiđồncảnhsátDallassaukhiOswaldbịbắtvàrốtcuộcđãkhôngthểchịuđựngđượcnụcườicủamộttênsátnhânthiểncận.NgườitakhôngnênđểchohắntiếpcậnvớiOswald.Vàothờiđiểmtốtnhất,Rubylêncơngiậnđộtngột.“MàyđãgiếtvịTổngthốngcủatao.Đồđêtiện”.Hắnhétlênvàbắn.ChonênngườitađãchắcrằnghắnđãhànhđộngnhândanhnướcMỹvàmongchờđượccoilàmộtanhhùng.Hắnchắcchắnđãkhôngnhậnthấyhắnsẽphảimấtvàinămởtù,thuyếtphụcrằngngườiDoThái

đãbịthảmsátởtrongnhàtùcủahắn.Hắnchếtnăm1967vìcănbệnhungthưtạibệnhviệnParkland.KhôngthểphủnhậnrằngnhữngsựkiệnbẩnthỉunhưngđángthươngnàykhôngchỉđánhvàocuộcsốngcủaKennedymàcònđánhvàotấtcảướcnguyệnvàthamvọngcủaông,vàotấtcảnhữngthứmàôngmongchờvàlàmviệcvìnó,vàogiấcmơcủaông.Ôngtinvàotínhsángtạotolớntiềmtàngcủanhàlãnhđạochínhtrịvàtinvàobảnthânlàmộtnhàlãnhđạo.Hoặckhôngthểphủnhậnrằngôngđãcốgắngsốngtheoniềmtincủamình.Mộtchínhtrịgiađãquathựctế,cẩntrọngvàlạnhlùng,mãimãilàmnhữngngườitônthờcáugiậnvìđãkhôngtiếnnhanhvàxanhưhọmongmuốn.Tuynhiên,ôngđãphấnđấukhôngngừngđểđánhthứccôngdânkhátvọngvàdámlàmnhữngđiềutotát,nắmlấycơhộichonềntựdoMỹ.Kennedycũngkhôngngừngtiếpthunhanhchóngnhữngýkiếnvàđềxuấtmới.Nếucómâuthuẫngiữanhữngđặcđiểmnàythìđólàđiềukhôngthểgiảiquyếtđượchoặcnóđịnhnghĩatínhcáchcủaôngvàgiảithíchmộtsốnétquyếnrũcủaôngvớingườiđươngđại,đặcbiệtlàkhiđiềuđóthườngđượcthểhiệnquatríthôngminhvàtínhhàihước.Vớitàihùngbiệnxuấtsắc,vớinhữngđềxuấthợppháphoặcvớinụcườivàbàntayvẫychàotừchiếcxeđanglănbánh,mẫungườilãnhđạonàycóquyếnrũnhữngngườiủnghộvàxácđịnhtưthếTổngthốngtrongmắtcácđồngnghiệpcũngnhưnhữngkẻthùđịchcủaôngkhông?KhôngthểnóinhưthếvềJohnsonhoặcNixon.Điềuchắcchắnrằng,ítnhấtlàsaukhivàođượcNhàTrắng,khôngaitrongsốđócóthểrũbỏnhữngảnhhưởngcủaKennedy.HọđãcốgắnglàhọvàlàKennedy.Mọiđiềuđềuđượcxemxét.NhưngJohnson,trongkhiđẩynhanhvàmởrộngchươngtrìnhcủaKennedychođếnkhinólàcủamình,đãthểhiệnrằngôngtalàmộtchínhtrịgiabẩmsinh.KhôngphảinhữngthànhcôngtrongnhữngnămđầunhiệmkỳcủaNixonđãhoàntoànbịcuộcchiếntranhởViệtNamvàvụWatergatechemờ.Nhưnghọđãkhôngvàkhôngthểvượtquamọikhókhăn.ChếđộTổngthốngcủaKennedyđã

đượcsinhraởthờikỳdườngnhưkhôngcógìlàkhôngthểđốivớingườiMỹ.Khimàngườitacóthểvớitớimặttrăng(cảvềnghĩađenvànghĩabóng);khiTổngthốngvàvợdườngnhưchỉthựchiệnmọinghĩavụcủamìnhbằngviệclàmchoNhàTrắngtrởthànhmộtnơitổchứcănmừngnhữngthànhtựulớnnhấtcủakhoahọcvànghệthuậtvàhướngxãhộithượnglưutớinhữngtròtiêukhiểnhợpthời.KhiKennedymờitấtcảnhữngngườigiảiNobelcủaTâybáncầutớiăntốivàchúcmừnghọ:“Tôinghĩđâylàbộsưutầmđộcđáovềtrítuệ,trithứcnhânloại”,mọingườiđềuhânhoan.NhưngđiềugìđãkhiếnnướcMỹđóliênquantớiLeeOswald,mộtkẻkhôngbiếtđọc,mộtkẻthiếugiáodụcvớihiểubiếtnôngcạnvềCácMácvàtiếngNga,vàxuhướngđánhđậpvợkhihắnbịthấtnghiệp,hắnthậtsựlàai?Khôngnghingờgìvềviệcluậtkiểmsoátvũkhíchặthơnđãdầndầngiảmsốvụgiếtngười,

chodùmộtkẻnhưOswaldnếuđãquyếttâmthìcũngcóthểtựtrangbịvũkhí.CụctìnhbáovàFBIcóthểhọcđượcbàihọcsaunăm1963vềbiệnpháptốtnhấtbảovệTổngthống,dùcảGeraldFordvàRonaldReaganđềuthoáthiểmsongnóvẫnchothấyđiềuđónằmngoàikhảnăngkiểmsoátcủacảnhsáttớimứcnào.Nhưngnhữngsựxemxétnàykhôngđemlạiđiềugì.VấnđềcũngkhôngphảilàOswaldvàRubythuộctầnglớpdưới,vảlạichúngcũngkhôngphảilàngườihạlưu.NhưngnhữngchuyệnbuồntrongcuộcsốngcủachúngđãdẫnchúngtatớisựthậtlàOswaldquádễdàngtuyệtvọngvềnướcMỹ.Rubyđãquábịámảnhbởinhữngýnghĩkỳquặcnhưngchưabaogiờtưởngtượngcảnhsátcóthểcứuhọhoặchàngtriệungườinhưhọthoátkhỏicuộcsốngkhốnkhổhiệnnay.Thậpniên1970làthậpniêncủakhủnghoảng,phầnnhiềulàbởicuộckhủnghoảngdầukhí

vàlạmphátphimã,vàcũngbởivìthấtbạitrongchiếntranhvớiViệtNamvàvụWatergate.NềntảngchínhtrịMỹđượchìnhthànhtừcuộcđạikhủnghoảng,đãbịrungchuyểnvàphảnứngcủacácchínhtrịgiarõrànglàkhôngthíchhợp.GeraldFord,mộtngườibảothủtheotrườngpháicũ,ngườibếtắctrongtínngưỡngcủamình,đãbácbỏnhữngdựluậtvềtiêudùngcủacánhhữuvàcánhtảthấtbạitrongcuộcbầucửnăm1976.JimmyCarter,mộtngườilịchsự,taonhã,nhậnthứcrõtìnhtrạngbấtổnởcuộcsốngMỹnhưngđãsaikhichorằngcóthểápdụngđạoCơđốcđểgiảiquyếtvấnđềnày.ÔngtađãkhôngthànhcônghơnngườitiềnnhiệmởQuốchội,vàchínhsáchđốingoạicủaôngtahoàntoànthấtbại.Sựthôngminhnóngvộicủaôngkhôngphảilàthứmàngườidâncần.Năm1980,họđãthayôngbằngRonaldReagan,ngườimàởnhiềulĩnhvựclàmộtngườikếtụcsángsuốttruyềnthốngcủaKennedy.Mộtlần

nữa,HollywoodđãtiếnvàoNhàTrắng.Thêmmộtsựtiêuhaodễnhậnthấy(dùrằngbảnthânReaganmuốnđượcnghỉhưusớm).VàmộtlầnnữanướcMỹtìmkiếmhòabìnhbằngcáchchuẩnbịchiếntranh.Rắcrốilàmọithứđềuđãlàmquá,cảmgiácvềsựcânđốichưabaogiờthậtsựđedọachínhquyềnKennedyđãbịbỏrơi.Tàichínhliênbangđãbịnémvàovònghỗnloạnvẫnchưathểphụchồivàsựcáchbiệtgiữangườigiàuvàngườinghèo(sựcáchbiệtmàKennedyđãlấylàmânhậnnhưngchưamủilòng)đượccổvũvàchúcmừngnhiệttình.ReaganmuốnlàmchonướcMỹcócảmgiáctốtvềchínhmình(Kennedymuốnthúcđẩysựviệcnày),vàgiảiphápcủaônglàbìnhtĩnhtrướctấtcảmọiviệc.ĐâyrõrànglàmộtbứctranhbiếmhọavềphongcáchcủaKennedy.NómuachuộcxãhộimàKennedyđãphảicốgắnglàmchotrởnêncaocả.Nhưngcũngnhưrấtnhiềubứctranhbiếmhọakhác,nóchứađựngsựthật.SựthamlamvàtínhhấptấpthờiReagandườngnhưnóilênrằng:“Sựkhácnhaulàgì?Ăn,uống,vuivẻ,đángtiếclàmìnhluônchỉcómình”.SựlãnhđạocủaKennedy,theoquanđiểmnày,sẽkhôngthểhơnmộtshowtrìnhdiễnhoànhtráng,mộtthếgiớimàtrongđócócuộcchạyđuatớisứcmạnh,sựmaymắnvànhữngthứtươngtựởTòathịchính.NgườibiquancóthểnhìnthấythôngđiệpnàyquáđúngnhưngnướcMỹkhônghoàntoàn

chỉcónhữngconngườinày.BảnthânReaganlàmộtngườilạcquan.NỗlựcquảnlýsailầmcủaGeorgeBushtrongcuộctáicửđãmởraconđườngchongườicóthểlàmộtnhàhoạtđộngđầyniềmtin,mộtngườilínhbìnhthườngvàmộtngườiđòihỏiđượckếthừadisảncủaKennedy.BillClintonrấtnghiêmtúctrongviệclàmchonướcMỹchuyểnđộngtheohướngcủanhữnglờithềtrungthànhcủahọcsinhphổthông,lờithềmanglại“tựdovàcôngbằngchotấtcảmọingười”.Ônglênnắmquyềnvớirấtnhiềurắcrối,thửtháchnghiêmtrọngnhưKennedyđãphảiđốimặtvàvớinguồnlựcgiảmđángkể.Nguồnlựcđóđãbịphungphíkểtừnăm1963vàkhôngthểkhôiphụclạiđược.PhongcáchchủnghĩadântúymiềnNamcủaClintontrongchiếndịchtranhcửkhácvớiphongcáchtaonhãHarvardcủaKennedynhưnghaiphongcáchnàyhợpvớithờiđạimànóthểhiện.Sựphatrộngiữanhữngkỳvọngcaovàhoạtđộngchínhtrịyếulàtruyềnthốngđíchthực.Khôngmay,ClintonchothấyônglàmộtphicôngkémhơnKennedy,vàQuốchộithờinàykhôngphảilàmộtđốitáctincẩntrongcôngviệccủachínhphủnhưQuốchộithờinhữngnăm1961-1963.NhưngvẫnchưarõlàliệuthuyếtđộnglựchọccủaTổngthốngvàchếđộdânchủMỹcóđượcdốchếthaykhông.Trongthờigiancầmquyền,Kennedyđãchứngminhđượcđiềugì?Ôngđãtạorasựkhácbiệt

nào?TrongchínhsáchngoạigiaovàquanhệquốctếcủaMỹcâutrảlờiphảilà:khôngcógìnhiều.Điềunàykhôngcónghĩalàtồitệ.ĐiềutuyệtvờicủaKennedylànhữngmốiquantâmmàôngđượcthừakếvẫntiếptụcsaukhiôngquađời.Ôngđãmắcmộtsốlỗivàgâymộtítthiệthại.Ôngđãmaymắn,maymắnvìthảmhọaVịnhConLợncũngkhôngđếnnỗitệ;maymắnvìôngkhôngcònsốngđểphảiđốimặtvớiviệcMỹsalầytrongchiếntranhViệtNam.Tuynhiên,trongtấtcảmọihoạtđộngngoạigiaocủaMỹ,ôngluônthểhiệnsựtậntụy,thôngminh,chămchỉ,lànhmạnhvàsángsuốt.SứcmạnhvàuythếcủaMỹvẫnnguyênvẹnvàolúcôngrađi.CólẽsứcmạnhvàuythếnàythậmchícònmạnhhơnthờikỳcủaTổngthốngEisenhower.TổchứcHòabìnhMỹvàHiệpđịnhcấmthửvũkhíhạtnhânluôncóđượcnhữngthànhtíchđầygiátrị.Trongthờigianngắncầmquyền,ôngkhómàlàmđượcnhiềuhơnthếvàcólẽlàởthậpniên1960khôngthểlàmhơnđược.TổngthốngRonaldReagancũngcómộtbàihọctươngtự.CảhaiTổngthốngđềuchủđộngxâydựngquânchủngđặcbiệtvàcảhaiđềuchothấysựkiênquyếttrongviệcchốnglạichủnghĩaphiêulưucủaLiênbangXôviết.Cảhaiđềuháohứcxâydựngmộtnềnhòabìnhlâudàivàcốgắnglôikéonhândânvàoýđịnhnày.Nhưngvớitưcáchcánhân,Khrushchevnăm1963bịđặttrongđịavịchínhtrịyếuhơnnhiềusovớiGorbachevnăm1988vàkhôngaitrongsốhọtựnguyệncamchịuthấtbại.ChiếntranhLạnhkhôngthểkếtthúcvàonhữngnăm1960,kểcảnếuKennedycònsống.Đốivớinhữngghichéptrongnước,cuộcsốngngắnngủivàcáikếtđộtngộtcủachínhquyền

Kennedytạorasựđánhgiácònkhóhơnsựđánhgiácủatàingoạigiao.Trongsuynghĩrằngchínhquyềnđósẽtồntạiđếnnăm1969,chodùcómộtsựthayđổinhanhchóngvềnhânsựởNhàTrắng,hầuhếtnhữngngườiđứngđầunướcMỹchođếnthờiđiểmđó,kểtừLyndonJohnsontrởxuốnghoặcnhữngngườiđãlàmviệcgầngũivớiKennedy,đềuđượcđíchthânKennedychọnlựa.BobbyKennedyrakhỏinộicáctháng9năm1964vàRobertMcNamara,

ngườiđãthấtbạitrongchiếntranhViệtNam,cũngphảitừbỏnhiệmsở(hoặclàđãbịépbuộc)vàonăm1967.Mặtkhác,sựhaohụtsốlượngngườidoKennedybổnhiệmnhiềusovớidựtínhvàthườngđượcgiảithíchbằnglýdocánhân:đólàhọgặpkhókhănlớnkhiphảilàmviệcvớiLyndonJohnson,chứkhôngphảicósựthayđổilớnlaovềtháiđộhayhướngđi.NhưngthựctếđóchỉnhấnmạnhsựcầnthiếtphảiphânbiệtđónggópcủacánhânKennedychocácquyếtđịnhtrongnhữngnăm1961-1963.SựphânbiệtnàycàngkhiếnviệcquảnlýkhóhơnbởivớichếđộTổngthống,ChínhphủMỹmạnhhơnTổngthống.RấtnhiềudựluậtKennedyđãkýđểtrởthànhluậtchỉởngoàilềcôngviệccủaông.ĐónggópcủaKennedythểhiệnrõnhấttronglĩnhvựctàichínhcôngvàchínhsáchkinhtế.Ở

lĩnhvựcnày,ôngkhôngchỉvạchrađườnglốimàcònlàmđượcnhiềuhơnthế.ChỉtrừWoodrowWilson,khôngmộtTổngthốngnàoởthếkỷXXnàylạicóthểbằngđượcôngvềtríthôngminhvànắmbắtthựctếchínhquyền.Ởmặtnày,ôngđúnglàcontraicủaJoeKennedy.ÔngtrôngthấygiátrịcủanhữngđềxuấtdocáccốvấnchuyênmônnhưHellervàGalbraithđưara.Ôngđãquyếtđịnhvàđưarađượclựachọnđúngnếunhưnhữngđềxuấtcủahọkhácnhau.Kennedycóđủtựtinđểlựachọnvàhơnthế,khảnăngchínhtrịcủaôngđãgiúpôngbiếtcáchcóthểgâyảnhhưởngđếnnhữngquyếtđịnhcủamình.ÔnglàmộtKeynetrongchínhsáchkinhtếnhưnglàmộtnhàbảothủchặtchẽtrongtàichính.ĐiềunàykhôngphảilàđiểmyếunhưnhữngcốvấnkinhviệnđãchỉramàđóchínhlànhữnggìnướcMỹcần.Việccắtgiảmthuếlàmộttácnhânkíchthíchvềmặtkinhtế,đãthúcđẩynềnkinhtếpháttriểntrongthờikỳJohnsonlàmTổngthống.NhưngsựtiếtkiệmcủaKennedy,bằngcáchgiữtiêudùngcôngtrongtầmkiểmsoát,cũnghứahẹnviệcgìmgiữlạmphátvàdođóngănchặnnóbùngnổ.KhôngmaychonướcMỹlàcảJohnson,NixonvàReaganđãkhôngcùngquanđiểmcốchấpnàycủaKennedy.Kennedyđánhgiásứcmạnhcủađồngđô-la,sựcânbằngcủathươngmạivàcáncânthanhtoánnhưlànhữngvấnđềnghiêmtúcvàthenchốtđịnhhìnhnênchínhsáchcủaông.Căncứvàosứcmạnhcủanhữngxuthếđốinghịchtiềmẩn,cólẽđãcótranhcãiquánhiềurằngnhữngchínhsáchcủaôngsẽđẩylùiđượccơnkhủnghoảngnhữngnăm1970(thờiđiểmôngsẽphảitừbỏchứcvụbấtcứhoàncảnhnào).Nhưngcũngphảicôngbằngmàcôngnhậnrằng,trongthờiđạicủaông,họđãlàmviệcvàlàmviệckhihọcóýđịnhnghiêmtúc,mộtthờikỳtốthơnthờikỳcủaEisenhower.Vàvớichínhsáchngoạigiao,lĩnhvựcmànhiềungườiđãbiếtrõlàrấtdễbịlàmsailệch,họsẽđồngýrằngchínhsáchnàykhôngphảikhôngghiđượcdấuấntrongchínhquyềncủaKennedy.Đólàmộtthànhtíchmàôngđạtđượcvànókhônghềnhỏbé.SựthànhcôngcủaKennedylàcóthậtvànóchiếmphầnlớncáckếtquảvềcôngviệccủaông.Cũngkhôngcầnthiếtphảinhắclạitranhluậntrongchương6vềKennedyvàvấnđềdân

quyền.Nhưngcólẽcũngnênnhấnmạnhlạiquanđiểmrằngcảkhenngợivàchêtráchởmộtmứcnàođólàhơirộng.NướcMỹđãtớithờiđiểmquyếtđịnhvàhaivấnđềnổilênlàluậtDânquyềnvàluậtBầucửđềurấtcầnthiết.NixonđãkhaokhátđượcchứngthựcchocửtrimiềnNamnhưngkểcảnếuđượcbầucửlàmTổngthốngnăm1960,ôngcũngsẽbịbuộcphảibảotrợchoĐạoluậtDânquyềnhoặcsẽchấpnhậnmạohiểmtrongcuộcbầucửnăm1964.LyndonJohnsonđãcóđượcđạoluậtdoKennedygửitớiQuốchộivàđượcQuốchộithôngquavàđếnnăm1965làluậtDânquyền.ThànhtíchcủaKennedylàđểcungcấptưliệuchủyếuchomốiquanhệgiữaWashington,phongtràodânquyềnvàchínhquyềncácbangmiềnNamvàcảvềtínhcáchcủanhàlãnhđạo.Sauđólàthờikỳkhủnghoảng,thờikỳđãthửtháchconngườivàthểchếcủanótànnhẫnvàchỉchohọthấyhọlàai.ThậtkhóđểtranhluậnnghiêmtúcrằnganhemnhàKennedyđãnổilêntừnhữngbàikiểmtrataitiếngđó.ViệccảicáchcácđiềukhoảnvềsứckhỏetâmthầnlàthànhtíchđộcnhấtcủaKennedy.Điều

nàysẽkhôngxảyranếunhưcóaikhácđượcbầulàmTổngthốngnăm1960.ĐólàmộtthểloạimàKennedyrấtthích.Ônghàilòngkhiđượctómtắtngắngọnvềnhữngdựthảonhạycảmchosựpháttriểnvàcảicách,đồngthờithựchiệnchúngvớikhảnănghùngbiệnphùhợp.Nếuôngsốngtrongthờiđạiyênbình,thìchúngtasẽkhôngphảinghingờvềviệcôngsẽđượcghinhớnhưlàmộtchínhkháchthựctếvànhânvăn.Nhưchúngtathấy,thờikỳcủaôngliêntiếptrảiquacáccuộckhủnghoảngvàthamvọngcánhânnàycủaôngchỉcóthểbiểulộtheotừnghồiquacácbàiphátbiểu.Kennedykhôngduytâm.CuộckhủnghoảngBerlinchothấysựcầnthiếtphảikéodàichếđộ

quândịchvàđilínhnghĩavụ.CóngườiđãnóivớiKennedyrằngđiềuđókhôngcôngbằngvàôngđãtrảlời:“Cuộcsốnglàkhôngcôngbằngmà”.Ôngđãthốtrasựthậtmàsốphậnđãdạyông.Vìthếnênôngđãkhôngbịmấttinhthầnvềnhữnggìôngbiếtđượctừcáctầnglớpthấphơn,nơiđãnuôidưỡngkẻámsátông.Ôngtheotôngiáocủamìnhnhưngchưađủnhiềuđểhiểuvềtộitổtông.NgườiMỹvàcácthểchếMỹchưabaogiờhoànthiệnnhưngluônluônđượccảitiếnvàquanđiểmchínhtrịcủaĐảngDânchủlàcáchtốtnhấtđểlàmviệc.HìnhnhưKennedyđãbịấntượngvớiquyềnlựcTổngthốngvàsựsángtạocủatrítuệnhânloạivàthíchthúthựchiệncảhai.Khôngnghingờgìnữa,ôngrấtthíchthúvớithànhcôngvìnhữnglýdobìnhthườngnhưthamvọng,niềmtựhàovàsựkiêuhãnh.Sẽđángkinhngạcnếuôngkhôngcónhưvậy,vàsựthíchthúquyềnlựccủaôngchắcchắnthíchhợphơnvớisựtăngdầnảnhhưởngcủachúaGiêsutrongTổngthốngEisenhower,ngườichưabaogiờcôngnhận(kểcảvớichínhmình)rằngthamvọngđãđưaôngđếnNhàTrắng;hoặcsựliềulĩnhcủaTổngthốngJohnsongiữaviệctựđềcaovàtựhạthấpmìnhcũngđềulốbịch.NhưngbấtkểtâmlýhọccónóigìthìđiềuđángnóilànhữnggìTổngthốnglàmvớibảnthânvàvớiquyềnlựccủaôngtrongkhiđươngchức.Nếuđượclựachọn,cóthểôngsẽdùnghầuhếtthờigianđểngủnhưTổngthốngCoolidgehoặcTổngthốngReagan.Vềphầnmình,KennedytrởthànhhìnhmẫugiốngnhưRoosevelt.Thànhcôngcủahọlà

nguồncảmhứng,vànhưcâunóirấtnổitiếngcủaTheodoreRoosevelt:NhàTrắnglàmộtnơigiảngđạomangtínhbắtnạt.ThờikỳcủaKennedyrấtngắn,nêncácchiếntíchđãhoàntấtcủaôngcũngrấtítnhưngnhữnglờinóicủaôngrấtnhiềuvàchắcchắnrằngvịTổngthốngnàysẽđượcnhớhơncảvìtàihùngbiệnvàhiệuquảcủatàihùngbiệnđó.Ôngthườngbịchâmchọclàngườichỉbiếtnóihoặclàmộtngườicónhữngbàiphátbiểurất

haynhưngvôdụngvàôngcũngkhôngphảilàngườiviếtrachúng.Sựchínhxáccủanhữngchỉtríchđókhôngcầnphảitranhcãi.Chúngchỉlàbênlềcủavấnđề.Thựctế,Kennedykhôngthểviếttấtcảnhữngbàiphátbiểuvàthôngđiệp.ÔngquábậnnhưtấtcảcácTổngthốngđươngthời.Nhưngôngđãđóngvaitròtíchcựctrongviệchìnhthànhtấtcảnhữngphầnquantrọngtrongcácbàiphátbiểuđó,mộtphầnđượcbổsungkhikinhnghiệmvàsựtựtincủaônglớnlên.Việcsoạnthảocácbàiphátbiểunàykhôngquantrọng.Nghệthuậthùngbiệnbaogồmquátrìnhđưarabảnthảo,soạnthảovàsửdụngnóđểtruyềnđạtsựđammêvàquanđiểmcủaôngtớikhángiả.NgàiMartinLutherKinglàngườidiễngiảitốicaocủanghệthuậtnàynhữngnăm1960nhưngKennedycũngkhôngthuakémônglắm.Ôngpháttriểndầndầntrongvaitròmộtdiễngiảtrướccôngchúng,nhưngcuộcnóichuyệnởBerlinvàomùahènăm1963chothấyôngđãhọcđượcmộtchútít:Córấtnhiềungườitrênthếgiới,nhữngngườithậtsựkhônghiểuhoặcnóirằnghọkhônghiểuvấnđềgìlàlớnnhấtgiữathếgiớitựdovàthếgiớicộngsản.HãyđểnhữngngườinàytớiBerlin.Cómộtsốngườichorằngcộngsảnlàlànsóngtươnglai.HãyđểnhữngngườinàytớiBerlin.VàcómộtsốngườichorằngởchâuÂuvànhữngnơikhácchúngtacóthểlàmviệcvớicộngsản.HãyđểnhữngngườinàytớiBerlin.Vàcómộtsốngườichorằngsựthựccộngsảnlàmộthệthốngxấuxanhưngnóchophépchúngtapháttriểnkinhtế.HãyđểnhữngngườinàytớiBerlin.Cómộtsựngượcđờiởđây:ngườiđànôngcóbảnchấtlạnhlùngnàyđãnghingờnhữngtình

cảmbừngcháytronglòngvàhoảngsợvìcácphảnứngồnàovàcuồngnhiệtđốivớiôngnổilêntừđámđông.ÔngkhônggiốngnhưmọingườichorằngkhôngcóaiquáthànhcôngkểtừthờiHitler.Tuynhiên,điềunàyvànhữngbàiphátbiểukháctrongcùngnămđịnhmệnhđóxáclậpôngnhưmộtnhàhùngbiệnvĩđạitrêncươngvịTổngthốngkểtừthờiFranklinRoosevelt.Chínhquyềnlựclàthứôngđãchovàotrongcácbàiphátbiểucủamìnhnhiềunhưnhữnglờiôngnói.Nóđảmbảochoôngcómộtvịtríchắcchắnlâudàitronglịchsửvàcóthểcảtrongvănhọc.Dođó,tàidiễnthuyếtcủaônglàmộtsựthậtlịchsửcầnđếnsựphântíchvàgiảithíchvànó

nằmởvịtrínàođógầnvớitrungtâmtrongcâuchuyệncủaKennedy(nhưmọingườiđềuđồngý)vàcólẽđượcđưaratrongnhữngkỹnănghùngbiệncủaTổngthốnghiệnđại.Sựthật,dườngnhưnhữnglờicủaKennedylàchiếncônggiốngnhưnhữngnhàhùngbiệntàinăng.ĐầutiênnhưmộtứngcửviênTổngthốngvàsauđólàmộtTổngthống,côngviệccủaônglàliên

minhvớicácnhómvàthiếtlậpthànhđội.Ngàynay,nhữngbàiphátbiểucủaôngcóchấtlượngkỳlạ.Nhưngđókhôngphảilànhữnggìthậtsựxuấthiện.HàngtriệungườiMỹđangtìmkiếmsựlãnhđạo,hướngdẫn,tưvấnvàcảmhứng.Đólàsựđóinghèocủasốđôngngườitrêntầmcaocủachiếnthắngvàsứcmạnh,nhữngngườiđãnhậnramốinguyhiểm,sựkhókhănvàkhảnăngsuythoái.Tấtcảcácchínhtrịgiacủathờikhắcđặcbiệtđó,từEisenhowerđếnHumphrey,từNixontớiStevenson,từRockerfellertớiLyndonJohnsonđềucảmthấyáplựcđặtlênvaihọvàhọđãcốgắnglàmthỏamãnnó.Kennedybỗngnhiênlàngườilàmtốtnhất.Đóchủyếulàbởinhữngthếmạnhcánhâncủaôngnhư:sựhấpdẫn,tuổitrẻ,sựnghiêmtúcvànhiệttình.Nhưngôngcũngthànhcôngdoôngvàcấpdướicủamìnhđãràsoátlạinhữngbàiphátbiểu,sáchbáođểtìmkiếmnhữngýtưởng,đềxuấtcóthểđượcsửdụngvàcảnhữngcâuchuyệncười.BằngcáchnàyKennedyđãtrúngcửTổngthống,dùtốthayxấu,nhưngườiphátngôntrongthờiđạiôngđãnói:NgọnđuốcđãchuyểnsangmộtthếhệhệmớicủangườiMỹ−nhữngngườisinhraởthếkỷnày,đượcđịnhhìnhbởichiếntranh,đượcrènluyệnbởinềnhòabìnhkhókhănvàcayđắng,tựhàovìdisảncủatổtiênchúngtavàkhôngsẵnlòngchứngkiếnhoặcchophéplàmhưhỏngdầndầntừvấnđềnhânquyềnchotớinhữnggìmàquốcgianàyđãđượccamkết,vàtớinhữnggìmàchúngtađãcamkếtngàyhômnayởtrongnướcvàtrênkhắpthếgiới.NếukhônglàmđiềugìkhácthìítnhấttrongcácbàiphátbiểucủamìnhKennedyđãhợp

nhấtthếgiớiquancủangườiMỹvàomộtcáigìđóhợplý,đoànkếtvàcaoquýrõràng.Thựctếôngđãlàmnhiềuhơnthế.Ôngđãthuyếtphụcbạnbèvànhữngngườiủnghộ(và

thậmchícảmộtsốđốithủvàcácnhàphêbìnhông)rằngchươngtrìnhđượcthiếtlậptrướchọlàthựctếvàcầnthiết.Đólànhữngvấnđềdànhchohậuthế.Nhữngsailầmcủaôngkhôngquantrọng.Đólàgiọngđiệutựtincủanhàlãnhđạotrênbụcphátbiểuhoặctrêntruyềnhìnhđểthúcđẩytiếntrìnhchínhtrị.Nếuôngcònsống,chínhôngsẽthuhoạchvụmùanhưLyndonJohnson,bằngchínhnhữngmónquàđặcbiệtcủabảnthân(baogồmcảtàihùngbiệncủaông)ôngđãcómộtvụmùathắnglớncủanhữnggìmàôngđãgieotrồngbởiôngtựkhiếnmìnhtrởthànhthiênsứmộtcáchcóchủývàthậntrọngtrongthờiđạicủamình.Dođó,ôngđãminhhọamộttrongnhữngkhảnănglâudàimởrachocácTổngthốngMỹ.Ôngđãkhôngvàkhôngthểmãinhấtquántrongthôngđiệpvàgiọngđiệu.Tấtnhiênlàtrong

nhữngbàiphátbiểuởmiềnNam,KennedynghecóvẻthiênvềchủnghĩadântộchơnlànhữngbàiphátbiểuởvùngNewEngland(nóđượcđưaralàmhướngdẫnđểtạosựtươngphảnvớihaibàiphátbiểucuốichưađượccôngbốcủaông.MộtbàidựđịnhdànhchocáckhángiảlànhữngdoanhnhânbảothủởDallasvàmộtdànhchonhữngngườicủaĐảngDânchủnhiệttìnhởAustin).Nhưnggiốngnhưtấtcảcácbàiphátbiểucủaôngđãđượcghichéplạivàphầnlớntrongsốchúngđãđượccôngkhaitrêntruyềnhìnhtoànquốc,ôngkhôngthểrờibỏsựcấptiếnđểlạcvàoconđườngnóikhôngnhấtquánhoặcchỉlàchủnghĩamịdân.Dùsaoôngcũngkhôngmuốnthế.ĐóchínhlàmụcđíchlâudàicủaôngtrongviệckhuyếnkhíchngườiMỹsuynghĩ,gâychohọnguồncảmhứngtớinhữngcốgắngcaocả.Rấtnhiềulầnôngvànhữngngườisoạnthảocácbàiphátbiểucủaôngđãđạtđượcđiềunày.Phầnlớnlàtừbàidiễnvănnhậmchứcnhưngcólẽ,vềlâudài,làgâyấntượnghơntrongnhữngbàihùngbiệnnhưbàiphátbiểutạilễtraobằngởĐạihọcYalehoặcbàiphátbiểutronglễtraobằngtạiĐạihọcAmericanvềkhảnănglàmdịubớtcăngthẳngtrongquanhệgiữacácnước.NhữngbàiphátbiểukháccóhiệuquảbởichúngđãchothấymộtTổngthốngcóýchímạnhmẽ,thôngminhvàtàigiỏitrongviệcđiềuhànhcácsựkiệnhoặchiểuchúngmộtcáchđángtincậy.Nhữngbàiphátbiểucủaôngtrênđàiphátthanhvàtruyềnhìnhđãlàmđượccảhaiđiềuđó.Tàihùngbiệncủaông,dođó,đãtăngcườngsựtựtrọngcủangườiMỹ,làmyênlònghọvàkhíchlệlòngdũngcảm,sựsẵnsàngcủahọthửsứcnhữngcáimới.Kennedycóthểhồhởibấtthườngtrongnhữngdịplớn.Ôngthíchcáchcưxửtỉnhtáo,khôngkhoatrươngvàthậmchílànghiêmtrang.Vàonhữnglúckhác,ôngcónhữngxúccảmnhẹnhàngtuyệtvờivànhữngngườikhácthìthíchthúđiềuđó.Bằngcáchnày,vàvìmộtsốlýdokhácnữa,JohnKennedymãimãiởtrongtimhọ.Đólàvì

ônggâychohọniềmcảmhứngvàcũngvìnhữnglýdomàmộtnhàbáocựuchiếnbinh,WalterLippmannđãnóitronglễtưởngniệmônglầnthứtưrằngôngtarấtvuivớinhữnghuyềnthoạivềKennedy:“Tôinghĩrằngnóchứađựngphầnsựthậtmànóđángcó.Đólàsựthuyếtphụcmà

ôngđãđưaravềmộtkỷnguyênmớiđãbắtđầuvàconngườilúcđócóthểnắmsốphậncủahọ”.Kennedykhôngcóthờigianlàmnhữngviệckhác,nhưngôngđãđểlạidấuấncủamìnhtronglĩnhvựcnàytrongnhữngnămlàmTổngthống.RonaldReagankhiếnchongườiMỹcảmthấythoảimáinhưngchỉcóKennedy,ởnửathếkỷtrước,đãđổimớiniềmtincủangườidânMỹvàobảnthânhọvàchínhquyềncủahọ.Đólàthànhtíchhiếmcó...Trongkhihầuhếtnhữngngườikếnhiệmôngđềuđượcnhớvìnhữngthấtbạitồitệcủahọ,KennedylạiđượcnhớđếnnhưlàmộtTổngthốngcủaniềmhyvọng.Ôngbịmộtkẻtuyệtvọngbắnhạnhưngmaymắnthaytrướcđóôngđãcóthờigianđểchứngminhkhảnănglãnhđạocủamình.”

DiêuMinh:NgôisaobóngrổngườiTrungQuốc.DuMẫnHồng:GiảngviêntiếngAnhkiêmchuyêngiatronglĩnhvựcquảnlí.Năm2012đượcbìnhchọnlà1trong50chuyêngiakinhtếcóảnhhưởnglớnnhấtTrungQuốc.1.Nhàđầutưthiênthầnlànhữngngườigiàucó,cókhảnăngcấpvốnchomộtdoanhnghiệpmớithànhlập,đổilại,họcóquyềnsởhữumộtphầncôngty.HanGeng:namcasĩ,vũcông,diễnviên,thànhviêncủanhómnhạcHànQuốcSuperJunior.Nghĩalàconchimyếnbaynhanh.Ýnóimộtngườibìnhthườngkhôngcóbiểuhiệngìđặcbiệt,nhưngkhilàmthìcóthànhtíchkhiếnmọingườikinhngạc.Tênmộtphốđibộchuyênbánquầnáo,phụtrangởTrungQuốc.DiễnviênkhánổitiếngngườiĐàiLoan.Thẻsửdụngchonhữngngườiđịnhcưởnướcngoài.CáchgọitrongchơiphỏmcủaTrungQuốc,nghĩalàcó3câycùngquânbài(vídụcùnglàquânK).TríchtrongbàithơVịnhliễucủanhàthơHạTriChương,thờiĐường,TrungQuốc.Ýnói:“Ngọcbiếcđiểmnênmộtcâycao”hoặc“Câycaotựangọcđiểmtrang”.Ýnóidòngsôngtrongxanhnhưthểnhuộmlênmìnhmộttấmáotrànđầysắcxuân.GiảivôđịchbóngđáÝ.NationalBasketballAssociation,giảibóngrổnhànghềdànhchonamtạiBắcMỹ.FormulaOne,mônthểthaođuaôtôdoLiênđoànÔtôQuốctếtổchức.TrongtiếngTrung,từ“conngỗng”và“HằngNga”đọchơigiốngnhau.TrongtiếngTrung,từ“conrết”và“khôngcông”đọcgiốngnhau.LoạirượutrắngnổitiếngởTứxuyênlàmbằngnămloạilươngthực.Hìnhảnhẩndụchỉviệcmuốntrốntránhthựctế.HainhânvậttrongTamquốcdiễnnghĩa.ĐểlừađượcTàoTháo,HoàngCáivàChuDuđãphảidụngtâmlàmkhổnhụckế.BiếtSáiTrung,SáiHòa(hainhânvậthưcấu,làemcủaSáiMạo)sangĐôngNgôtráhàng,ChuDuvàHoàngCáicốýgiảvờcãinhau,rồiChuDuđánhđònHoàngCáitrướcmặthaitênhọSái,đểhaigiánđiệpcủaTàoTháođưatintứcsai.HoàngCáigiảcáchoánhậnChuDu,cửHámTrạchsangđưathưtráhàng.DotincủaSáiTrung,SáiHòađưavề,cộngvớitàiănnóicủaHámTrạch,TàoTháotinviệcHoàngCáisanghànglàthật.Cónghĩalà:Tronglòngcóthơcathìtinhthầnrạngrỡ.Naytachônhoa,ngườicườitacuồngsi.Từxuấtpháttrongcáchnóicủadângian,chỉngườiđànôngđộcthân.Cónghĩalà:đệnhấtnghìncân.“Thiênkim”haycòngọilà“nghìnvàng”.TrongtiếngTrung,“nghìnvàng”và“nghìncân”đọcgiốngnhau.Tácgiảmuốnchơichữ,ýnóilàrấtbéo.Nghĩalàngườiđànôngđộcthângiàucó.Casĩ,ngôisaođiệnảnhHồngKông,nổitiếngtừthậpniên1980.Nhữngconsốrấtlớntừhàngtrămtriệutrởlên,vídụkhoảngcáchgiữacáchànhtinhtrongvũtrụ.Đạodiễn,diễnviênhàiHồngKông,đượcđánhgiálàdiễnviênhàixuấtsắcnhấtcủađiệnảnhchâuÁvớibiệtdanhVuahài.MónănnổitiếngcủaTrungQuốc,làmtừthịtlợn,hơigiốngmónthịtkhotàunhưnglàmcầukỳhơnvàcóvịngonhơn.DiễnviênnổitiếngcủaTrungQuốc.ThươnghiệucàphênổitiếngcủaTrungQuốc.TiếngQuảngĐôngcónghĩalàkếthôn,tìmđượcmộtnửacònlại.NgàykỷniệmphongtràoNgũTứcủaTrungQuốc,mùngBốnthángNăm.Câuthànhngữ,ýnóingựakhônkhônggặmcỏcũ,khôngngoáiđầulạibãicỏđãchạyqua.Nóirộngralàngườikhônngoankhôngmãiluyếntiếccáiđãmất.TrongtiếngTrung,từ“醋”vừacónghĩalà“giấm”vừacónghĩalà“ghentuông”.Ởđâytácgiảmuốnchơichữ.Mộtcâuthànhngữ,ýnóigặpđượcchuyệntốtlành.Ởđâytácgiảmuốnchơichữ,LâmvàBảolàhainhânvậttrongHồnglâumộng.Cónghĩalàgiữchặt.Gầnbằng1/3mét.PhiênPhinghĩalàbaynhanh,PhiênPhiênPhilàbaylượntungtăng.Cónghĩalà:quanămcửaải,chémsáutướng,chỉmộtviệcvôcùngkhókhăn.Nguyênkhúc:mộthìnhthứcvănnghệđờiNguyêngồmtạpkịchvàtảnkhúc.*QuẻKhiêm(quẻkép):Quẻkhôntrênchỉđất,Quẻ

khôndướichỉnúi1\.225ghếtrongsố450ghếDumaquốcgiachiachocácđảngpháithamgiatranhcửtheotỉlệsốphiếubầuởcáckhuvựcbỏphiếutrêntoànliênbang,225ghếcònlạitínhtheonguyêntắcđasốtươngđốiởcáckhuvựcbầucửđềcửcánhân.2\.CăncứtheoLuậttrưngcầudânýDumaquốcgiaNgathôngquangày11tháng6năm2004,quyđịnhhàngloạtnhữnghạnchếvềvấnđềđềnghịtrưngcầudâný,trongđóquyđịnhrõ:cácvấnđềnhư“sửađổinhiệmkìtổngthốngvàDumaquốcgiaNga,vàtổchứcbầucửsớmhoặctrìhoãnbầucửtổngthốngvàDumaquốcgiaNga”đềukhôngđượctiếnhànhtrưngcầudâný.Thamkhảo“LuậttrưngcầudânýLiênbangNga”.1.Theoquyđịnhcủađiều99“HiếnphápNga”,30ngàysaukhibầuraDumaquốcgiasẽtổchứchộinghịlầnthứnhất,nhưngtổngthốngLiênbangNgacóthểtriệutậphộinghịDumaquốcgiatrướcthờihạnthôngquaLệnhtổngthống.1\.BáonướcNgamới:http//www.rusnews.cn/eguoxinwen/eluosi-neizheng/2007/211/41986301.html2\.BáonướcNgamới:http://www.nusnews.cn/eguoxinwen/eluosi-nenzheng/2007/211/41986908.html1\.Cuốinăm1999đếnđầunăm2000,từkhiPutinlêncầmquyền,thươngmạisongphươnggiữaNgavàLiênminhChâuÂutăngtrưởngtươngđốinhanh,tổngkimngạchthươngmạisongphươngtăngtừkhoảng52,7tỷEuronăm1999lênkhoảng213,3tỷEuronăm2006,tổngkimngạchthươngmạitănggấp4lần,tăngbìnhquânnăm23,4%.EuropeanUnion.Eurostat.2\.Làkhuvựctiêuthụnănglượnglớnthứhaithếgiới,30%dầumỏcủaliênminhchâuÂunhậpkhẩutừNga,màkhíđốtcủaNgalạichiếmđến50%lượngkhíđốtnhậpkhẩucủaliênminhchâuÂu.ChristianCleutinx,TheEU–RussianEnergyDialogue,October20053\._Trụcộtthứnhất_:bảohiểmdưỡnglãoxãhội,chỉdànhchonhữngngườiđặcbiệtkhókhănkhôngcókhảnăngđóngphíbảohiểmdưỡnglão;_trụcộtthứhai_:bảohiểmdưỡnglãobắtbuộc,nólàbộphậnquantrọngnhấttronghệthốngbảohiểmdưỡnglão,lậptàikhoảncánhânchotấtcảnhữngngườilàmviệc,cungcấpbảođảmdưỡnglão,tiềncủanódodoanhnghiệpvàcôngnhânviênchứcnộpvàlợinhuậnquỹ;_trụcộtthứba_:bổsungbảohiểmdưỡnglão,còngọilàkếhoạchquỹnămngànhnghềhaykếhoạchquỹnămdoanhnghiệp,nólàkếhoạchnghỉhưucủatưnhânquảnlý,dochủlaođộngtựnguyệnthànhlập,tấtcảnhữngngườilaođộngđềucóthểtựnguyệnthamgia.4\.SốliệucủaBộytếvàxãhộiNga5\.Làmộttrong“Bốndựánlớnđượcưutiêncủaquốcgia”đượcnhắctớiởtrên.6\.Năm1999,tạiBologna,Italia,29quốcgiaChâuÂuđãđưarakếhoạchcảicáchgiáodụcđạihọcChâuÂu,mụctiêulàđếnnăm2010,xâydựngđượcchếđộcôngnhậngiáodụcđạihọcthốngnhấttoànChâuÂu,côngnhậnbằngtốtnghiệpvàbảngđiểmcủasinhviêntốtnghiệpđạihọcgiữacácnướcthànhviên.7\.Trướcđóquyđịnhlà50%1\.Lấylĩnhvựcdầukhílàmvídụ,mặcdùMỹlànướcnhậpkhẩudầulớnnhấttrênthếgiớivàNgachiếmvịtríthứhaitrongcácnướcxuấtkhẩudầunhưnglượngdầunhậpkhẩucủaMỹtừNgachỉchiếm2%-3%tổnglượngdầunhậpkhẩucủaMỹ.2\.HứaChíTân:“ChiếnlượcđốingoạicủaNgaxuấthiệnnhữngbiếnđổimới”tríchtrong“VănkiệnNga-ĐôngÂu-TrungÁnăm2007”,ấnbảnthườngniênnăm2008củaNXBKhoahọcXãhộiVănhiến.3\.Trong3nămtừ2004-2006,chínhquyềnBushđãtàitrợchonhữnghoạtđộngdânchủtạiNgavớisốtiềncụthểlà:6triệuđôla;6,295triệuđôlavà7,859triệuđôla.4\.Khônggianchungbaogồm:kinhtế;tựdo,antoànvàtưpháp;anninhkhuvực;khoahọc,giáodụcvănhoá.5\.Cáchgọi“TânchâuÂu'docựubộtrưởngBộQuốcphòngMỹDonaldRumsfeldđềxướng,ôngcoicácnướcủnghộcuộcchiếntại

IrắccủaMỹthuộckhối“TânchâuÂu”,cácquốcgiaphảnđốicuộcchiếnnàythuộckhối'CựuchâuÂu”.6\.Ngày20/5/2005,quanchứccủaBộngoạigiao,BộquốcphòngvàgiớihọcgiảNgađãtổchứchộinghịbàntròn“HoànthiệncácvấnđểcủatổchứchợptácThượngHảiởviệnnghiêncứuViễnĐôngvàviệnkhoahọcNga,cácđạibiểuthamdựhộinghịđãthốngnhấtvềmụcđíchvàhậuquả“CáchmạngsắctộcdoMỹủnghộ”.7\.HộinghịphichínhthứctạiVladivostoklàhộinghịngoạitrưởngbabênkhôngchínhthứclầnthứ4đượctổchức.Điểmkhácbiệtsovới3kỳhộinghịtrướcđólàkhôngtậndụngthờigiancủacáchộinghịquốctếnhưtrướckiamàhộinghịlầnnàydo3nướcnhấttrícùngchuyểnbị,điềunàythểhiệnquanhệhợptácchiếnlượcgiữa3quốcgiađãbắtđầubướcvàomộtgiaiđoạnmới.HaicâuthơtrongtácphẩmBạchtuyếtcatốngVũphánquanquykinhcủatácgiảSầmThamđờiĐường.HaicâutrênlấytừbảndịchcủaHảiĐàtrênthivien.net.Hươngtuyết,chỉcâyhoamai.TrongTamquốcdiễnnghĩacóghi:ThờiTamQuốc,đạitướngHoàngCáicủaĐôngNgônhậnlệnhđếndoanhtrạicủaTàoTháogiảhàng,đểTàoTháotin,ChuDucốýmượncớđánhHoàngCáimộttrận,HoàngCáigiảvờgiậndữrồiđầuhàngđịch.TênmộtbộtiểuthuyếtcủaJohannWolfgangvonGoethe,têntiếngAnhlàTheSorrowsofYoungWerther,têngốclàDieLeidendesjungenWerther.MộtcâunóilưutruyềntrongdângianTrungQuốc,ýnóimộtvàiphươngdiệntínhcáchxuấthiệnởtrẻconba,bốntuổisẽmãitheonósuốtcảcuộcđời,nênnhìnmộtđứatrẻbatuổicũngcóthểđoánđượcconngườinókhiđãtrưởngthành.MộtcâutrongbàitừnổitiếngcủaGiáHiêncưsĩ(TânKhíTật)thờiNamTống.Ýnghĩacủabàitừđólà:Thờithiếuniên,bởivìkhônghiểuđượcdưvịcủasầukhổ,viếtrađượcbàitừmớihay,thườngxuyênđăngcaovọngviễn,khôngsầukhổmàmiễncưỡngnóicósầukhổ.Nhưnggiờtađãđếntuổitrungniên,mangnỗikhổhoạnnạnkhốnkhó,cuộcsốngtrảiquagiannan.Nhữngsầukhổnày,cócáikhôngthểnói,cócáikhôngtiệnnói,mànóicũngnóikhônghết,thôithìchẳngnóinữavậy,chỉđànhthởdài,nóitrờilạnhrồi,mùathuđẹpthay.MộtcasĩnổitiếngcủaTrungQuốc.CâunóitrongKhổngTửngữlục,cónghĩalàthứkhônghợplễthìkhôngnhìn,điềukhônghợplễthìkhôngnghe.Ýnóibệnhđếnbấtngờ,độtngộtnhưnglúcbìnhphụcthìtừtừmớikhỏi.Trúcngoạiđàohoatamlưỡngchi.ĐâylàcâuthơđầutrongbàiHuệSùngxuângiangvãncảnhcủatácgiảTôThứcthờiBắcTống.Thànhngữ,ýchỉsựviệcđãtrảiqua,rắcrốiphứctạpnhưngcuốicùngđãcóđượckếtquả.CâunàyxuấtxứtừQuyếtbiệtthưcủaTrácVănQuângửichoTưMãTươngNhư.ViếttắtcủacụmtừtiếngAnh:“OhmyGod!”,nghĩalà:“LạyChúatôi!”TrườngtrunghọcsốmộtcủaThanhChâu,tỉnhSơnĐông.傅:Chữnàycóhaiâmđọclà“phó”và“phụ”.SOHO:tứcSmallofficehomeoffice,làmviệcởnhà,phầnlớnlàchỉnhữngngườilàmviệctựdo.Kếvườnkhôngnhàtrống.Cờđỏtrongnhàlàchỉvợ,cờmàubênngoàilàchỉtìnhnhân.Câunàyámchỉquanhệvớivợvàtìnhnhânđượcxửlýhàihòa.Trườngtrunghọcxếpthứ6.2.AndrewWilliamMellon:bộtrưởngBộTàichínhMỹgiaiđoạn1921‒1932.3.FranklinDelanoRoosevelt:tổngthốngthứ32củaHoaKỳ,đắccửbốnlầngiaiđoạn1933-1945.4.GeorgeM.Humphrey:BộtrưởngBộtàichínhHoaKỳ,nhiệmkỳ1953-19575.DwightDavid“Ike”Eisenhower:tổngthốngthứ34củaHoaKỳ,nhiệmkỳ1953–1961.6.Tráiphiếuđôthị:tráiphiếudocácchínhquyềnđịaphươngpháthànhnhằmhuyđộngvốnchocáccôngtrìnhphúclợi,thunhậptừtráiphiếuloạinàyđượcmiễnthuế.1.UncleSam(US):TênlóngcủaHợpchúngquốcHoaKỳ.2.Nguyênvăn:“EPluribusUnum”‒KhẩuhiệucủaHợpchúngquốc

HoaKỳ,đượcintrênđồngđôlatừ1776-1956.1.AdelphiaCommunicationsCorporation:đượcxếphạnglàcôngtycáplớnthứ5củaMỹtrướckhibịphásảnnăm2002dothamnhũngnộibộ.2.NộichiếnMỹ:nổrangày12/4/1861vàkếtthúcngày9/4/1865giữaLiênbangmiềnBắcvàLiênminhmiềnNam,địađiểm:phíaNamnướcMỹ.Nguyênnhân:doquânmiềnNampháđồnSumter.Kếtquả:quânmiềnBắcchiếnthắng,kếtthúcchínhsáchnôlệvàxâydựnglạinướcMỹ.3.RhettButtler:TênnhânvậtnamchínhnổitiếngtrongcuốntiểuthuyếtkinhđiểnCuốntheochiềugió,RhettButtlerlàkẻgiàulênnhanhchóngnhờvàonhữngmánhkhóegianthương,đầucơtíchtrữ.4.SigmundFreud(tênđầyđủlàSigmundSchlomoFreud;1856-1939)nguyênlàmộtbácsĩvềthầnkinhvàtâmlýngườiÁo.Ôngđượccôngnhậnlàngườiđặtnềnmóngvàpháttriểnlĩnhvựcnghiêncứuvềphântâmhọc.Chínhônglàngườipháthiệnracôngdụngtuyệtvờicủacocaintrongchữabệnh.5.Caramellàđườngnấuchảy(khôngnênnhầmvớiloạikẹomàunâucócùngtên)đượcsửdụngrộngrãilàmchấttạomàutrongcácloạithuốc.Ngoàira,nócòncótácdụnggiấunhữngyếutốcóthểbịlẫnvàohợpchấttrongkhiphachế.20.Ngày22/11/1963,trongmộtchuyếncôngdutớiDallas,TổngthốngKennedybịámsát.6.Dope:làmộttênkhácchỉcầnsa.7.RalphNader:LàluậtsưvànhàhoạtđộngchínhtrịngườiMỹ.Ônglàngườiủnghộrấtnhiệtthànhcácvấnđềvềbảovệngườitiêudùngvànữquyền.8.JohnDavisonRockefellerCha(1839–1937)làmộtnhàcôngnghiệpngườiMỹ,ngườiđóngvaitròquantrọngtrongngànhcôngnghiệpdầumỏthờisơkhai,ngườisánglậptậpđoànStandardOil.9.SửdụngmộtmụcbáotrêntờGoodHousekeepinglàmdiễnđàn,Wileytiếptụctấncôngcôngty.Tháng5/1922,trongmục“TròchuyệncùngDr.Wiley,”ôngkhẳngđịnhlàuốngbađếnbốnlonCoca-Colamộtngàyliêntụctrongvàinămsẽcótácđộng“rấtxấu”tớisứckhoẻ.“Đốivớimộtđứatrẻđanglớn”,ôngnóithêm,“nósẽcóthểhủyhoạisứckhoẻcảđời.”10.LờiphátbiểucôngkhaiduynhấtcủaCandlertrongbàiphỏngvấntrêntờKansasCityTimeshơnmộtnămsauđóđãgópphầntạonênsựmậpmờcủavụgiaodịchnày.“Tôicónămngườicontuyệtvời,nhưngchúngchỉlànhữngđứatrẻ.Khitôigiaochochúngcôngviệckinhdoanh,nólàcủachúng.Chúngđãbánmộtphầnrấtlớncổphầnvớimứcgiáquáhời.Nếulàtôi,tôisẽkhônglàmnhưvậynhưngcáccontôiđãlàmvàđứngtrênquanđiểmcủangườibán,đâylàmộtvụmuabáncólợi.”Thựcra,Candlerhẳnkhôngphảnđốiviệcbáncôngtybởivìđâylàdựđịnhtừlâucủaông.Giácảcũngkhôngphảivấnđềvìôngđãđặtramứcgiánàytrongcáccuộcthươnglượngtrướcđây.NguyênnhândẫnđếnsựthấtvọngcủaCandlerchỉcóthểlàdanhtínhngườimua.11.Mộtlần,Robertsaitàixếcủamình,LawrenceCalhoun,đếnsângađónvàchởđồđạccủachaôngvề.Saukhivềnhà,Ernestbỏhànhlýravàlụctìmtrongtúivànói:“Rõrànglàtađãđể25xuđâuđómà!”Lúcđó,Calhounvộivàngđáplại:“ThưangàiWoodruff,nếuquảthựcngàicó25xuthìtôidámchắcrằngngàivẫnđanggiữđấy!”Vàothờiđó,khôngmộtngườihầudađennàodámcảgannóixấcxượcnhưvậyvớimộtngườicóđịavịcaonhưErnestWoodruff.LờikểlạicủaRobertsaunàychínhlànhữngđiềuCalhounthựcsựmuốnnói.VàcâuchuyệnnàybịlộralàdoRobertkểlại–thườnglàđểnhấnmạnhchamìnhlàmộtngườikeokiệt.12.MộtnămsauvụkiệnrùmbengtừnglêntrangnhấtcáctờbáoởAtlantasuốtmộttuầnnày,mộtthẩmphántìmrabằngchứngcólợichoAsaCandler.NgườitapháthiệnrarằngbàdeBouchelchưachínhthứclyhônvớingườichồngtrước,vànhưvậybànàykhôngđượcphépkếthônvớibất

kỳngườinàokhác.13.Tháng1/1929,tìnhcảnhcủaWoodrufftrởnêndễchịuhơnkhihộiđồngquảntrịđồngýchia1triệusốcổphiếuloạiAchocáccổđông,mỗicổphiếutrịgiá50đô-la.Cáccổđôngcóthểbánhoặcgiữlạitùythích.Điềunàyđãngănđượcviệcđánhthuếvàonguồnlợinhuậnthuđược.Nóđemlạinguồnlợitứchàngnămlà3đô-lahay6%.14.DấuhiệuthànhcônglàPepsicũngbịlàmgiả.J.C.Mayfield,đốitáccũcủaDượcsỹPembertonvàlàngườiđãgâynguyhạichoCoca-ColavớisảnphẩmKoke,cũngtạorasảnphẩmcótênPepsi-Nola.15.Đólànguồngốccủacâunói“KhôngCoke!Pepsi”màsaunàytrởthànhchủđềtrongmộtvởkịchchâmbiếmđượctrìnhdiễnliêntụctrênchươngtrìnhtruyềnhìnhSaturdayNightLivetrongđóJohnBelushiđóngvainhânviênthungâncủamộtquánănrẻtiềnluônmồmdùngcụmtừđóquáttháokháchhàngvớigiọnglènhè.16.NhiềunămsaukhiWoodruffbắtđầudùngtàisảncủamìnhlàmtừthiệnvàtrởthànhnhàtừthiệnvĩđạinhấtAtlanta,ngườimôigiớichứngkhoáncủaôngvôcùngkinhngạctrướctìnhtrạngcủacổphiếu:“Nhữngmảnhgiấycũbụibặm,bẩnthỉuvàquănqueo.”Chúngkhôngbịxáotrộngầnnửathếkỷnay.17.Dohoamàuđangnằmtrongtaykẻthùnêncôngtyphảitạmthờisửdụngnguyênliệuthaythếdầucâycassia.TheonhữngtàiliệumậtcủaRalphHayes,dầucâycassiađóngvaitròquantrọngtrongthànhphầnMerchandise7Xtuyệtmật.Saukhichiếntranhkếtthúc,nguồncungcấpcholoạidầunàyổnđịnhtrởlạivànóđượcsửdụngtiếpchosảnphẩmMerchandiseNo.12.18.BiệtdanhnàyđượcđặttheotêncủaSimonLegree,taybuônnôlệđộcáctrongtácphẩmTúplềubácTomcủaHarrietBeecherStowe.19.QuyếtđịnhgỡbỏquyđịnhchỉcóngườidatrắngmớiđượcphépthamgiaĐảngDânChủ.1.ĐâycóthểlàmộtbằngchứngchothấysựngâythơcủaLadas:ôngđãquênkhônghủycácláthư,bảnghinhớvàcácbứcđiệntínmậttrongđóchothấymộtcáchchitiếtcácthủđoạnmangtínhnhạycảmcaomàcôngtyđãsửdụngtrongvụviệctạiPháp.CáctàiliệucủaLadasvềsauđãđượcpháthiệntrongcáchồsơlưutrữtạiPhòngXuấtKhẩucủaCoca-Colavàocuốinhữngnăm1980vàsauđóđãđượcnộplạichonhàchứctrách.TrongthầnthoạiHyLạp,ParislàcontraivuaPriamcủathànhTroy.ParislénlútquanhệvớihoànghậucủathànhSpartalàHelenvàchínhđiềunàylànguyênnhântrựctiếpdẫnđếncuộcChiếntranhthànhTroy.(Tấtcảcácchúthíchtrongsáchđềulàcủangườidịch.)Zeus(đượcphiênâmtrongmộtsốsáchtiếngViệtlàthầnDớt)làthầntrịvìcácvịthần,đồngthờilàthầncaiquảnbầutrờivàthầnsấmséttrongthầnthoạiHyLạp.HeralàvợcủathầntốicaoZeus,đồngthờilànữthầnbảotrợphụnữvàhônnhân.Athenalànữthầncủanghềthủcôngmỹnghệ,trítuệđồngthờicũnglàvịthầnchiếntranhchínhnghĩa.AthenalàthầnbảohộcủathủđôAthens,HyLạp.Aphroditelànữthầntìnhyêu,sắcđẹpvàsựsinhnở(cũngcóthểlànữthầncủadụcvọng)vàcũnglàthầnhộmệnhcủathủythủ.AmericanIdollàmộtcuộcthiâmnhạcvàchươngtrìnhtruyềnhìnhthựctếcủanướcMỹ.Cuộcthibắtđầuđượctổchứctừngày11tháng6năm2002vàlàmộttrongnhữngchươngtrìnhtruyềnhìnhthuhútđôngkhángiảnhấtnướcMỹ.AmericanIdolđượcmuabảnquyềntừchươngtrìnhPopIdolcủaAnhdonhàsảnxuấtSimonFullersánglập.SimonPhillipCowell(sinhngày7/10/1959)làmộtdoanhnhânvànhàsảnxuấtchươngtrìnhtruyềnhìnhnổitiếngngườiAnh.ÔngnổitiếngtrêntruyềnhìnhvớivaitròlàgiámkhảocủanhiềucuộcthiâmnhạclớnnhưPopIdol,AmericanIdol,TheXFactorhayBritain’sGotTalent.Ôngcũngnổitiếngvớinhữnglờinhậnxétkhákhắcnghiệtđốivớithísinhtrongcáccuộcthiâmnhạc.Biểuđồngàysinh(birthcharthaycòngọilànatal

chart)làbiểuđồdiễntảvịtrícủacáchànhtinhvàcáccungdựatrênngàythángnămsinhcủabạn.Cácbạncóthểdựavàobiểuđồngàysinhđểxemtínhcáchmộtngườirasao,tươnglaingườiđóthếnàohaycảviệcxemhaingườicóhợpnhaukhông,cókếtquảgìkhiđếnvớinhaukhông.CarlGustavJung(1875-1961)làbácsĩtâmthần,nhàtâmlýhọcngườiThụySĩ.Ôngnổitiếngnhờviệcthànhlậpnênmộttrườngpháitâmlýhọcmớicótênlà“TâmlýhọcPhântích”(analyticalpsychology)nhằmphânbiệtvớitrườngphái“Phântâmhọc”(psychanalysis)củaSigmundFreud.Ngàynaycórấtnhiềunhàtâmlýtrịliệuchữatrịbệnhnhântheophươngphápcủaông.'Buffy–KhắctinhMacàrồng'(BuffytheVampireSlayer)làsê-riphimtruyềnhìnhcủaMỹlênsóngtừ10/3/1997đến20/5/2003.CâuchuyệnkểvềngườiđượclựachọntrongcácthếhệKhắctinhMacàrồng–Buffy.CôgáitrẻvớiđịnhmệnhtrởthànhkẻtiêudiệtMacàrồng.CùngnhữngngườibạnởSunnydale,Buffyđươngđầuvớithếlựcđentối.JasonlàmộtanhhùngtrongthầnthoạiHyLạp,nổitiếnglànhàlãnhđạocủacácanhhùngtrênconthuyềnArgovớisứmệnhgiànhlấyBộlôngcừuvàng.BằngkìtíchđoạtlạiBộlôngcừuvàng–mộtnhiệmvụvôcùngkhókhăn,chàngchứngminhrằngmìnhcóđủkhảnăngđểngồitrênngaivàng,chứkhôngcầndựavàoquyềnthừakế.TrongthầnthoạiHyLạp,MinoslàvuaxứCrete,concủathầnZeusvàEuropa,côngchúaxứTyre.Saukhimất,Minostrởthànhngườiphánxétởđịangục.NềnvănminhMinosthờitiềnHyLạpcủađảoCreteđượcđặttheotênông.Poseidonlàvịthầncủabiểncả,ngựavà“ngườirungchuyểnTráiđất”,củanhữngtrậnđộngđất.MinotaurhaynhânngưulàconquáivậtnửangườinửabòtrongthầnthoạiHyLạp.AudreyHepburn(1929–1993)làdiễnviênđiệnảnhhuyềnthoạitronghaithậpniên1950,1960.Quacáccuộcbầuchọn,bàthườngđượcxemlàmộttrongnhữngphụnữđẹpnhấtthếkỷXX.AudreyHepburncũnglàbiểutượngcủathờitrangvàcònđượcbiếttớivớivaitrònhàhoạtđộngnhânđạo,ĐạisứthiệnchícủaUNICEF.ChertênthậtlàCherilynSarkisian,sinhngày20tháng5năm1946tạiCalifornia,Mỹ,làmộtdiễnviên,casĩ,nhạcsĩvànhàhoạtđộnggiảitrí.TheothầnthoạiHyLạp,CastorvàPolluxlàhaianhemsinhđôicùngmẹ(Leda)nhưngkháccha.CastorlàconcủaTyndareus,vuathànhSpartacònPolluxlàconcủathầnZeus.Đólàhaichàngtraitrunghậu,rấtdũngcảmvàcùngnhaunổidanhkhilậpđượcnhiềuchiếncônghiểnháchtronghànhtrìnhđitìmBộlôngcừuvàngcủanhómthủythủtàuArgovàtrongbiếtbaocuộcphiêulưukhác.Lúcnàohaianhemcũngluônluôntìmcáchgiúpđỡlẫnnhau.ĐịangụctrongthầnthoạiHyLạp,đượcđặttheotêncủavịthầncaiquảnnó–thầnHades.KhalilGibran(1883-1931),cònđượcbiếtđếnvớitênKahlilGibran,lànhàthơ,nhàvăn,nghệsĩngườiLiban.TrongthầnthoạiHyLạp,AchilleslànhânvậttrungtâmvàlàchiếnbinhvĩđạinhấtcủasửthiIliad.NhữngtíchtruyệnvềsaumôtảAchillescómộtcơthểkhôngthểbịthươngngoạitrừgótchâncủaanhta.Anhtađãchếtvìmộtvếtthươngnhỏởnơigótchân.Thetislànữthầnbiểncảvôcùngxinhđẹp.ĐánglẽthầnZeusđãcướiThetislàmvợ,nhưngcólờitiêntrirằngnếuZeuslấyThetisthìđứaconsinhratừcuộchônnhânnàysẽgiànhquyềncaitrịthếgian,nênZeusbanThetischoanhhùngPeleus(cháumình).PeleuslàcháuthầnZeusvàlàchađẻcủadũngtướngAchilles.NguyêngốcTiếngAnh–oxymoron–phépnghịchhợplàmộtthuậtngữtrongngônngữhọc,ýchỉhaitừđicùngnhaumàtráinghĩanhau(vídụ:“pretty”và“ugly”).TêntiếngAnhlàVenus,cũngcónghĩalàthầnVệNữ(nữthầnSắcđẹpvàÁitình)trongthầnthoạiLaMã,mẹcủaAeneasvàCupid,tươngứngvớinữthầnAphroditetrong

thầnthoạiHyLạp.Tâmlýhọcnghịchđảo(reversepsychology):Khibạnmuốnđốiphươnglàmviệcgìđóbằngcáchyêucầuhọlàmđiềungượclại.TrongthầnthoạiHyLạp,MedusalàmộtconquỷtrongbachịemquỷcótênchunglàGorgongồmStheno,EuryalevàMedusa.TrướckiaMedusađãtừnglàmộtngườiphụnữxinhđẹp,cómáitócbồngbềnh,cựckìquyếnrũ.Vìthế,MedusatựmãnchorằngmìnhcònđẹphơnnữthầnAthena.SắcđẹpcủaMedusađãthuhútPoseidon.KhiPoseidontheođuổi,MedusachạyđếnđềnthờAthenavànghĩrằngnữthầnsẽbảovệcô,nhưngchẳngcógìxảyracả.PoseidonđãhãmhiếpMedusatrongđềnthờcủanữthần(cácphiênbảnkháccholàMedusatựnguyện).Vàđểchắcchắnchuyệntươngtựkhôngtáidiễn,AthenabiếnMedusathànhnữquỷvớicáinhìncóthểbiếntấtcảcácsinhvậtsốngthànhđá,đồngthờibiếnmáitóctuyệtđẹpcủaMedusathànhrắn.PerseuslàngườianhhùngđầutiêntrongthầnthoạiHyLạpđãđánhbạinhữngconquáivậtcổxưađượctạorabởicácvịthầntrênđỉnhOlympus.PerseusđãgiếtMedusaGorgon(Quáivậttócrắn)vàgiảicứuAndromeda(côngchúaHyLạpthờiđó)khỏiconquáivậtbiểnđượcthầnPoseidonpháiđếnđểtrừngphạtnữhoàngCassiopeiavìbàdámtựnhậnmìnhlàngườiphụnữxinhđẹpnhấtthếgian,cònđẹphơncảnhữngnàngcôngchúacủabiển.TrongthầnthoạiLaMã,vịanhhùngnàyđượcgọilàHercules(tươngứngtrongthầnthoạiHyLạplàHeracles),tênchàngđượcđặtchochòmsaoHercules.NhữngchiếncôngcủaHerculesvangdộikhắpbốnphương,tượngtrưngchosứcmạnhchinhphụcthiênnhiêncủaconngườithờixưa.Chironlàmộtnhânmãxuấtsắcnhấttrongloàicủamình,ôngđãđàotạonhiềuanhhùngtrongthầnthoạiHyLạp,ôngkhôngnhữnghiểubiếtnhiềulĩnhvựcmàcòncókỹnăngchiếnđấutuyệtvời,đặcbiệtlàkhảnăngsửdụngcungtên.VìlẽđóngườitathườngthấychòmsaoNhânMãđanggiươngcunglênngắmbắnnêncòngọilàchòmsaoXạThủ.Prometheuslàvịthầnkhổnglồ,nổitiếngvớitríthôngminh,làngườiđãăncắpngọnlửatừthầnZeusvàtraonóchonhânloại.Zeusđãtrừngphạtôngbằngcáchbuộcôngvàomộttảngđáđểmộtconđạibàngăngancủaônghàngngày,nhưnglágancứbanngàybịănthìbanđêmlạitáisinh(điềunàykháđúngvớithựctế:Ganlànộitạngduynhấttrongcơthểngườicókhảnăngtáisinh).Kronos(còngọilàCronos)làconútcủathầnUranus(bầutrời)vànữthầnGaia(đấtmẹ)vàlàmộttrong12Titan(thầnkhổnglồ).Rhea–congáicủathầnUranusvànữthầnGaia–lànữthầncủasựsinhsản,màumỡ.NgoàiGaia,Rheacũngthườngđượccoinhư“mẹcủacácvịthần”trênđỉnhOlympus.CùngvớiCronus,ngườichồngvàđồngthờicũnglàngườiemruột,Rheađãsinhra:Hestia,Demeter,Hera,Hades,PoseidonvàZeus.RussellIraCrowe(sinhngày07tháng4năm1964)làdiễnviên,nhàsảnxuấtphimvànhạcsĩngườiNewZealand.ÔngnhậnđượcsựchúýcủaquốctếđốivớivaidiễnĐạitướngLaMãMaximusDecimusMeridiustrongphimsửthicổtrangnăm2000'Võsĩgiácđấu'củađạodiễnRidleyScott.'Võsĩgiácđấu'(Gladiator)làmộtbộphimsửthicổtrangcủaMỹpháthànhnăm2000củađạodiễnRidleyScott,vớisựthamgiacủaRussellCrowevàovainhânvậthưcấuvàtrungthành:ĐạitướngLaMãMaximusDecimusMeridius,ngườibịphảnbộikhiCommodus,ngườicontraiđầythamvọngcủahoàngđế,giếtchamìnhđểchiếmlấyngaivàngvàbiếnMaximusthànhnôlệ.Đểthoátkhỏithânphậnnôlệ,MaximustăngcấpbậcđấutrongđấutrườngvàgiếtCommodus,trảthùchocáichếtcủagiađìnhvàhoàngđếcủamình.LucyLawLes(sinhngày29tháng3năm1968)làdiễnviênngườiNewZealandđượcbiếtđếnnhiềunhấtquavaidiễnXenatrongbộphim

hàikịchtìnhhuốngnổitiếng'Xena:Nữchúachiếnbinh'.'Xena:Nữchúachiếnbinh'(Xena:Warriorprincess)làbộphimtruyềnhìnhthuộcthểloạisiêunhiên,kỳảokếthợpphiêulưumạohiểmdoMỹvàNewZealandhợptácsảnxuất.Nguyênvăn:ADHD–Attention-deficithyperactivitydisorder–Rốiloạntăngđộnggiảmchúý.Nguyênvăn:make-upsex,ámchỉviệcthựchiện“chuyệnyêu”bằngcáchkháclạvớiđốitác.Điềunàyrấthữuíchkhibạnmuốntạoramộtấntượnglâudàichovợ/chồngmình,đểngườiấycảmthấykhôngthểthiếubạnkhimuốncónhữngmànyêumặnnồngvàýnghĩa.SaoDiêmvương(Pluto)làchòmsaochủquảncủaThiênYết.RosieO’Donnell(21/3/1962)lànữdiễnviênhàikịchngườiMỹ.DonaldJohnTrump(14/6/1946)lànhàkinhdoanhbấtđộngsản,tácgiảngườiMỹ.Ngoàitưcáchdoanhnhân,DonaldTrumpcũnglàmộtnhânvậttruyềnthôngcótiếng,ônghiệnđanglàngườidẫnchươngtrìnhkiêmnhàsảnxuấtcủashowtruyềnhìnhthựctế'TheApprentice'trênđàiStarWorld.Tênmộthãngchăngagốiđệmcaocấp.'NgườiđẹpvàQuáithú'(BeautyandtheBeast)làmộtcâuchuyệncổtíchtrongnhiềunềnvănhóachâuÂuđượcdựngthànhnhiềubộphimvàvởkịch,trongsốđócóbộphimhoạthìnhcủahãngphimWaltDisneyPicturevàonăm1991.TênmộthãngnộithấtnổitiếngởMỹ.ThànhphốVenice(Ý)đượcbiếtđếnlàthànhphốtrênsôngnổitiếngthếgiớivớinhữngconkênhvànhữngchiếcthuyềntruyềnthốnggondola.Vớicấutrúckhôngcânxứng,mộtbêncongranhiềuhơnbênkia,chiếcgondolacóchiềudàitrungbìnhkhoảng11métvàchiềungangkhoảng1,5mét,đượccấutạogồm280mảnhgỗrờikhépkínvàonhau,thườnglàbằnggỗpak,trừbộphậntựamáichèobằnggỗwalnitrấtcứngrắn,vàchiếcmáichèonhẹnhàngbằnggỗbeechchodễsửdụng.BệnhAlzheimerlàmộtdạngsasúttrítuệphổbiếnnhấthiệnnay.Ngườimắcbệnhnàysẽmấtkhảnăngvềtrílựcvàgiaotiếpxãhộiởmứcđộgâykhókhănchocuộcsốnghàngngày.'Hàikịchtìnhhuống'haysitcom(viếttắtcủatừtiếngAnh:situationcomedy)làmộtthểloạihàikịch,lúcđầuđượcsảnxuấtchoradionhưnghiệnnayđượctrìnhchiếuchủyếutrêntivi.Sitcomcónhiềutậpvớinhữngtìnhhuốnghàihướcđượclồngghépvàonộidungcâuchuyệnphimvàđượcthựchiệnhầuhếttrongtrườngquay,thuthanhđồngbộ,sửdụngcùnglúcbađếnbốnmáyquayphimghihìnhvàbắtbuộcphảidựnghìnhngaytạitrườngquayđểbảođảmthờigianthựchiệnmộttậpphim(khoảng50phút)chỉtrongthờigiantừbađếnbốnngày.Phầnmảnhdẻ,mềmmạikéoratừthânmộtsốđộngvậtdùngđểsờmó,nắmgiữhoặcdichuyển.Vídụnhưsên,bạchtuộc.HermeslàmộttrongcácvịthầntrênđỉnhOlympuscủathầnthoạiHyLạp,thầnđãtạorađànlia(lyre).HermeslàconcủaZeusvàMaia.Hermeslàthầnbảohộchokẻtrộm,ngườidulịch,cácsứthần,mụcđồngvàchănnuôi,ngườithuyếttrình,thươngnghiệp,khoahọckỹthuật,vănchươngvàthơca,cácđơnvịđolường,điềnkinh,thểthao,sựkhônngoan,lanhtrívàcácphátminh,sángchế,ngônngữ.Ngoàira,Hermescònlàvịthầnđưa,truyềntincủađỉnhOlympusvàlàngườidẫnđườngchocáclinhhồnđếncửađịangục.HermescònđượcbiếtnhưvịthầnhộmạngcủacungSongTử.Còngọilàcárăngdaohaycácọp,làmộtloạicáănthịtnguyhiểm.MẹTeresacònđượcgọilàMẹTeresaCalcutta(1910-1997)lànữtuCônggiáoRômangườiAlbaniavàlànhàsánglậpDòngThừasaiBácÁiởCalcutta,ẤnĐộnăm1950.Tronghơn40năm,bàchămsócngườinghèo,bệnhtật,trẻmồcôitrongkhihoàntấtnhiệmvụlãnhđạodòngtupháttriểnkhắpẤnĐộ,vàđếncácquốcgiakhác.BàđượctraoGiảiNobelHòabìnhnăm1979.BàihátnổitiếngcủanữcasỹOliviaNewton-Johnviếtvềchuyệnânái.Olivia

Newton-John(26/9/1948–)sinhratạiCambridge(Anh)nhưnglạilớnlênởMelbourne(Úc).Côđượccoilàmộttrongnhữnggiọngcacountry-popvàsoftrockthànhcôngnhấtcủathậpniên70thuộcloại.WilliamTelllàtênmộtanhhùngdângiancủaThụySĩ.VuaArthurlàmộtthủlĩnhhuyềnthoạitạiAnh,theolịchsửthờiTrungCổthìNgàilàngườibảovệnướcAnhchốnglạisựxâmlăngcủangườiSaxonvàođầuthếkỷthứVI.ChitiếtcâuchuyệnvềvuaArthurphầnlớnđượctổnghợptừvănhọcdângianvàviệcôngcóthựcsựtồntạitronglịchsửhaykhôngvẫnlàmộtvấnđềgâytranhcãigiữacácsửgiahiệnđại.Victoria(Victorianstyle)làmộttrườngpháikiếntrúcthịnhhànhởAnhvàcácnướcthuộcđịatrongthờikỳtrịvìcủanữhoàngVictoria(1837–1901)vàcònkéodàiđếnsaunày,ngaycảkhiChủnghĩaHiệnđạiđãlênngôi.CóthểcoiđâylàkếtquảcủasựhônphốigiữahìnhtháiGothiccổđiểnởchâuÂuvớinềnCáchmạngCôngnghiệpđangtrongthờikỳcựcthịnh,trườngpháinàybắtđầuchịunhiềuảnhhưởngcủamáymócvàxâydựngcôngnghiệpvớihìnhkhốiđồsộ,nhưngđườngnéttrangtrílạikhátinhvivànhiềumàusắcrựcrỡ.AndyWarhol(6/8/1928–22/2/1987)làmộthọasĩngườiMỹgốcRusynnổitiếngvềnghệthuậtđạichúng(PopArt).ClaudeMonet(14/11/1840–5/12/1926)làhọasĩnổitiếngngườiPháp,mộttrongnhữngngườisánglậpratrườngpháiấntượng.LeonardodiserPierodaVinci(1452–1519)làmộthọasĩ,nhàđiêukhắc,kiếntrúcsư,nhạcsĩ,bácsĩ,kỹsư,nhàgiảiphẫu,nhàsángtạovàtriếthọctựnhiênngườiÝ.NgườiEtruria(Estrucan)đãtạodựngmộtnềnvănminhcóảnhhưởnglớnởmiềnBắcnướcÝthờicổđại.NghệthuậtEstrucanlànghệthuậthữuhình,gắnbómậtthiếtvớitôngiáo,chẳnghạnnhưcuộcsốngsaukhichết.Tiêubiểuchonghệthuậtnàylànhữngđiêukhắcgốm,tranhtrênbìnhgốm,tranhtường,tượngđồngđúcvàchạmkhắcđồng.'Điêncuồng'(Mad)làtênmộttạpchíhàihướccủaMỹđượcsánglậpbởibiêntậpviênHarveyKurtzmanvàchủbáoWilliamGainesvàonăm1952.'TôiyêuLucy'(IloveLucy)làtênmộtchươngtrìnhsitcomtruyềnhìnhcủaMỹđượctrìnhchiếunhữngnăm1950vớisựthamgiadiễnxuấtcủaLucilleBall,DesiArnaz,VivianVancevàWilliamFrawley.'Ánhtrăng'làbộphimhàilãngmạncủaMỹ,đượcramắtvàonăm1987củađạodiễnNormanJewison.NicolasCage(1964–)làmộtnamdiễnviên,nhàsảnxuấtvàđạodiễnngườiMỹ.AdolfHitler(1889-1945)là“LãnhtụvàThủtướngđếquốc”(kiêmnguyênthủquốcgianắmquyềnĐếquốcĐức,kểtừnăm1934.ÔngthiếtlậpchếđộđộcquyềnquốcgiaxãhộicủaĐệtamĐếquốc.ÔngđãgâyraĐệnhịthếchiến,thúcđẩymộtcáchcóhệthốngquátrìnhtướcđoạtquyềnlợivàsáthạikhoảngsáutriệungườiDoTháichâuÂucùngmộtsốnhómchủngtộc,tôngiáo,chínhtrịkhác,đượcgọilàcuộcĐạiđồsátdânDoThái(Holocaust).1.Đơnvịđolườngtươngđương4,54lítởAnh,3,78lítởMỹ.1.MộtlãnhtụtôngiáongườiDoTháitrongKinhThánh.2.1dặm=1,6km1.WilliamHowardTaft:TổngthốngMỹthứ27.1.ThomasWoodrowWilson:TổngthốngMỹthứ28.1.ThomasEdwardLawrence(1888-1935):SĩquanquânđộiAnh,nổitiếngtừsauChiếntranhthếgiớithứnhấtđóngvaitrònổibậttrongcuộcnổidậycủaArậpnăm1916-1918.ÔnglàtácgiảcủacuốntựtruyệnSevenPillarsofWisdom(Bảytrụcộtcủasựkhônngoan).1.ThamkhảocâuchuyệnvềkỳbầucửHardingtrongcuốnTrongchớpmắt(Blink)củaGladwell,doAlphaBooksxuấtbản.2.1feet=0.3m1.HerbertClarkHoover(10/8/1874–20/10/1964),tổngthốngthứ31củaHoaKỳ(1929-1933).(1)ChữGeshecóthểtạmdịchlàHòathượng,mộtchứcvịrấtđượctônkính;cònRinpochecónghĩalàSưtrưởng,ngườiđứngđầumột

tuviện.(2)MộtthànhphốởSikkim,bangTâyBengal,ẤnĐộ,thuộckhuvựcđịalýtựnhiênphíaĐôngdãyHimalaya.ThànhphốnàynằmtrongvùngbiêngiớigiữaẤnĐộvớicácnướcNepal,miềnNamTâyTạng,BhutanvàBangladesh.(3)Tứcprayerwheels,dạnghìnhconsuốthayconquay,cóthểđượclàmtừkimloại,gỗ,…(4)Căncứtheongàythángnămsinhvàcácmốccôngtrìnhnghiêncứu,chúngtôichorằnghọcgiảnàychínhlàbátướcAlexanderStaëlvonHolstein(1877–1937)ngườiEstonia.(5)NgônngữthiêngcủaPhậtgiáoNguyênThủy(6)ChínhlàthànhphốcótuviệnYiGahCholinnày.(7)Lưuýlàhànhtrìnhnàycủatácgiảdiễnravàogiaiđoạnđầuthếkỷ20nênxintránhlầmlẫngiaiđoạnlịchsửnàycủaTâyTạngvớinhữnggiaiđoạnkhác.(8)NguyênvăntiếngAnh:“AloneIwanderathousandmiles…AndIaskmywayfromthewhiteclouds”.DođâylàcâunóicủavịPhậtDiLặctươnglaitheoquanniệmTiểuThừanênđộcgiảcầntránhsựđồngnhấtvớivịPhậtDiLặcquenthuộctrongvănhóaPhậtgiáoViệtNam.(9)MahapanditRahulSankrityayan(1893–1963)làhọcgiảẤnĐộ.ĐượcxemlàchađẻcủachủnghĩavănhọcxêdịchẤnĐộ.ÔngđãđếnrấtnhiềuvùnglãnhthổtrongkhuvựcNamÁvàquanhrặngHimalaya.(10)KarakoramhayKarakorum,làrặngnúilớntrảiquaPakistan,ẤnĐộ(Ladak)vàTânCương.TrongbảntiếngAnhvàấnbảncũcủadịchgiảNguyênPhongđềudùngKarakorum.Song,trongquátrìnhtìmkiếmvàxácnhậntưliệu,FirstNewspháthiệnthêmđịadanhKarakorum–cốđôMôngCổvàothếkỷ13.Vìthế,đểtránhnhầmlẫn,chúngtôidùngKarakoram.(11)CácchortennàycónguồngốctừcácstupacủaẤnĐộ,tứcthápchứahàicốtcácvịtăngsư.Cácthápnàycóthểcódạngmộttháplớnhaynhiềuthápnhỏ.Ởđâycólẽtácgiảđangnóitớicácthápnhỏ.(12)Danhhiệuchỉnhữngvịtukhổhạnhđãđạtđượcphépthầnthông.(13)BảotàngnổitiếngởẤnĐộ,nơilưutrữnhiềutácphẩmnghệthuậtđộcđáo.(14)Mộttronghaikhuvựctranhchấpbiêngiớichính,ởgiữaẤnĐộvàTrungQuốcngàynay.CólẽkhuvựcnàytrướcđâycũngtừngthuộctiểuquốcGugexưa.(15)SvenAndersHedin(1865–1952)lànhàthámhiểmngườiThụyĐiển.Ôngđồngthờitựminhhọatrongnhữngtácphẩmkểlạinhữnghànhtrìnhcủamình.ÔngđãcónhiềukhámpháquantrọngvềmặtđịachấtvàđịalýkhuvựcTrungÁ.(16)AlexandraDavid–Néel(1868–1969)làmộthọcgiảvànhàthámhiểmngườiPháp–Bỉ.Bànổitiếngvớinhữnghànhtrìnhkhámpháthếgiớicủamình,trongđócóchuyếnđiđếnTâyTạngnăm1924,khivùngđấtnàyvẫnlàvùngcấmvớinhiềungườinướcngoài.Cuốn“HuyềnthuậtvàcácđạosĩTâyTạng”củabàcũnglàmộttrongnhữngcuốnsáchđượctácgiảNguyênPhongdịchsangtiếngViệt.(17)ĐâylàmộtngọnnúithuộcrặngTranshimalaya–dài1.600kmvàchạysongsongtheosuốtchiềudàirặngHimalayachính.NóởgầnnơibắtđầucủanhiềuconsônglớnởchâuÁ.(18)NgàynaylàvùngSikkimcủaẤnĐộ,nằmởmặtnamcủaTâyTạng.HànhtrìnhcủatácgiảchođếnlúcnàyđúnglàtheodọchệthốngrặngTuyếtSơn.(19)Tứchưkhôngkhôngcóbiêngiới,làmộtcấpđộtrongkháiniệmđịnhcủatuhànhbậccao,lấyyếutốkhôngtrongsáuđạiđịnhlàđịa,thủy,hỏa,phong,khôngvàthứclàmđốitượngnghiêncứuvàtutập.(20)HọcgiảnổitiếngngườiAnh,mộttrongnhữngngườichâuÂutiênphongtìmhiểuvàtruyềnbátriếtlýphươngĐôngvàophươngTây.Cuốn“Ngọcsángtronghoasen”(TheWheelofLife)củaông,dodịchgiảNguyênPhongphóngtácđãđượcFirstNewschoramắtnăm2011.(21)HọcgiảnổitiếngngườiAnh,mộttrongnhữngngườichâuÂutiênphongtìmhiểuvàtruyềnbátriếtlýphươngĐôngvàophươngTây.Cuốn“Ngọcsángtronghoasen”(TheWheelof

Life)củaông,dodịchgiảNguyênPhongphóngtácđãđượcFirstNewschoramắtnăm2011.(22)NgàynaylàcôngviênhươunaiquốcgiaẤnĐộ.Tươngtruyềnkhixưa,đứcPhậtđãtruyềndạyPhậtphápchovịLạtMađầutiêntạiđây.(23)BộkinhđượccholànềntảngcủaBàLaMôngiáo,cóảnhhưởngđếnnhiềutôngiáotrênthếgiới,trongđócóPhậtgiáo.(24)HiệntượngxáccácLạtMaTâyTạngtựbảoquảnvàkhôngbịhưhạihiệnvẫnlàmộttrongnhữngbíẩnđốivớigiớikhoahọc.(25)NyanatilokaMahathera(1878–1957),ônglàmộttrongnhữngngườichâuÂutiênphongđitheotuđạoPhậtgiáo.(26)ShantiDevi(1926–1987).CâuchuyệnkỳlạcủabàcònthuhútcảsựchúýcủaMahatmaGandhivàchínhôngcũngđãgiúpđiềutralạisựviệc.(27)LãnhthổcủaVươngquốcThổPhồnxưagiờbịxélẻ,phântántronglãnhthổcácnướcẤnĐộ,Afghanistan,Pakistan,Bangladesh,Bhutan,Nepal.TrungQuốc,Myanmar,…Từthếkỷthứ6đếnthếkỷthứ9,vươngquốcnàygầnnhưthốnglĩnhtoànbộconđườngtơlụa.TừnglànơiởcủacácĐạtLaiLạtMaTâyTạng,hiệntạilàmộtviệnbảotànglớnvàlàmộttrongnhữngdisảnvănhóathếgiới.(29)CònđượcgọilàNinhMã,MũĐỏhayCựuDịch.(30)ÔngtrởthànhđếvươngcuốicùngcủavươngtriềuThổPhồn.(31)Cả3ôngđềulànhữngnhânvậtnổitiếngẤnĐộvàocuốithếkỷ19,đầuthếkỷ20.NandalalBoselàhọasĩ;RabindranathTagorelànhàthơ,làngườichâuÁđầutiênđoạtgiảiNobelVănhọc;cònMahatmaGandhilànhàcáchmạngẤnĐộ,mộttrongnhữngnhânvậtkiệtxuấtcủathếgiớithếkỷ20.Vàothờikỳnày,tìnhhìnhchínhtrịẤnĐộđangđứngtrướcbướcngoặtlịchsửvà3nhânvậtnàycónhữngảnhhưởngđếnphongtràođấutranhgiànhđộclậpởẤnĐộ.(32)Cả3ôngđềulànhữngnhânvậtnổitiếngẤnĐộvàocuốithếkỷ19,đầuthếkỷ20.NandalalBoselàhọasĩ;RabindranathTagorelànhàthơ,làngườichâuÁđầutiênđoạtgiảiNobelVănhọc;cònMahatmaGandhilànhàcáchmạngẤnĐộ,mộttrongnhữngnhânvậtkiệtxuấtcủathếgiớithếkỷ20.Vàothờikỳnày,tìnhhìnhchínhtrịẤnĐộđangđứngtrướcbướcngoặtlịchsửvà3nhânvậtnàycónhữngảnhhưởngđếnphongtràođấutranhgiànhđộclậpởẤnĐộ.(33)Cả3ôngđềulànhữngnhânvậtnổitiếngẤnĐộvàocuốithếkỷ19,đầuthếkỷ20.NandalalBoselàhọasĩ;RabindranathTagorelànhàthơ,làngườichâuÁđầutiênđoạtgiảiNobelVănhọc;cònMahatmaGandhilànhàcáchmạngẤnĐộ,mộttrongnhữngnhânvậtkiệtxuấtcủathếgiớithếkỷ20.Vàothờikỳnày,tìnhhìnhchínhtrịẤnĐộđangđứngtrướcbướcngoặtlịchsửvà3nhânvậtnàycónhữngảnhhưởngđếnphongtràođấutranhgiànhđộclậpởẤnĐộ.(34)RetingRinpochelàmộttướcvịtronghộiđồngtrưởnglãoTâyTạng,làngườicónhiệmvụtìmkiếmnhữngHóaThâncủacácĐạtLaiLạtMa.(35)ĐâycũnglàmộtchứcvịtronghộiđồngtrưởnglãoTâyTạng.(36)ĐâylàmộttrongnhữnghồnướcngọtởcaonguyênTâyTạng,rộng410km2vànơisâunhấtlà90m.ỞphíatâycủahồnàylàhồnướcngọtRakshastalvàhaihồđượcnốivớinhaubởikênhGangaChhutựnhiên.(37)ĐồngnhấtvớihìnhtượnglasáttrongvănhóaTrungQuốcvàĐôngNamÁ.(38)ĐâylàmộttrongbavịthầnlớnnhấttrongtínngưỡngvàtôngiáoẤnĐộcùngcácthầnBrahmavàVishnu.(39)TrongbảntiếngAnhlàMaytheybehappy(40)Ghichúcủatácgiả:NhữngbứcảnhhiệnđượclưutrữtạithưviệnDharamsalavàĐôngKinh.GiáosưOno,mộthọcgiảnổitiếngcủaNhậtđãkhởixướngnhữngnghiêncứunhữnglờichúgiảikinhđiểnbằngtranhảnhnày.(41)Tuygọilà“hỏaxà”nhưngthựctếchỉlàdanhxưngnhằmvívonđườngchuyểnđộngcủaluồngkhítrongcơthểtựanhưhìnhthểconrắn,chứkhôngphảilàdùngmộtconrắnthậtđểluyện.Ngoàira,phươngphápdùng“hỏaxà”kundalinikhácvớiphươngpháp

Tummo(lửaTamMuội)đãđềcậpởnhữngphầntrước,dùrằngmụcđíchcuốicùngcủacảhailànhưnhau.(42)TứcDhyyaniBuddha,gồmĐạiPhậtNhưLai(Vairocana)ởchínhgiữa,ADiĐàNhưLai(Amitabha)ởphíatây,ASúcBệNhưLai(Aksobhya)ởphíađông,BảoSanhNhưLai(Ratnasambhava)ởphíanamvàBấtKhôngThànhTựuNhưLai(Amoghasiddhi)ởphíabắc.(43)JawaharlaNehru(1889–1964):nhàlãnhđạophongtràogiànhđộclậpchoẤnĐộtừcácnướcđếquốc.ÔngtrởthànhthủtướngđầutiêncủanướcCộnghòaẤnĐộđộclậpngàynay.TiengNga:МихаилСергеевичГорбачев,tiengAnhthươngvietlaGorbachev(BT).CựuTổngthốngNamPhi,nhiệmkỳ1989-1994,đoạtgiảiNobelHòabìnhnăm1993(BT).Cácnhàkinhtếhọccổđiểntinvàoquyềnlựccủasứcmạnhthịtrườngvàbảnchấttựđiềuchỉnhcủanềnkinhtế.Khitốcđộtăngtrưởnggiảm,tiềnlươngvàlãisuấtngânhànghiểnnhiêncũnggiảmsútđếnmứckíchthíchphảicóđầutưmới.Cóđầutưmớisẽxuấthiệnthêmcôngănviệclàm,thunhậptăngvàkinhtếlạipháttriểnchođếnkhigiácảtăngkhiếnnềnkinhtếlạilâmvàotìnhtrạngsuythoái.Quanniệmvề“ngườicóquyềnhànhđộngtựdo”làcảmộtcâuchuyệndài.MộtnhânvậtphêbìnhsángsuốtlàJeanMichelet,nhàsửhọcxuấtchúngngườiPhápvềlịchsửCáchmạngPháp.NgườiủnghộkháclàThomasJefferson,ngườicổvũchoCáchmạngPháp,dovậylàkẻthùcủachếđộquânchủ.Theoông,ápđặtchủnghĩacộnghòalênngườiAnhlàhợplý.ĐiềunàycóthểxảyrasaukhiquânđộiPhápxâmchiếmnướcAnh,cóđiềugìôngđãtiếpthu.FrancisGalton,anhemhọcủaCharlesDarwin,ngườiđãđưarakháiniệmhồiquyvềgiátrịtrungbìnhkhiđangnghiêncứucácthếhệcủadòngđậungọtHàLan(BT).ThờikỳnàyThủtướngđượcgọilàChủtịchHộiđồngBộtrưởng,cóthểsửdụngcảhaicáchgọinày(BT).ArchieBrown:GiáosưChínhtrịhọcthuộctrườngĐạihọcTổnghợpOxford,việnsĩđầutiêncủaphươngTâynhậnraGorbachevlàmộtngườicộngsảncóđầuóccảitổ.TrongcácbàibìnhluậnđầutiêncủamìnhvềGorbachev,ôngcoiđólàvịtổngbíthưtươnglaiưachuộngcảitổ.TrongcuốnTheGorbachevFactor(NhântốGorbachev),(Oxford,OxfordUniversityPress,1996),mộtcôngtrìnhnghiêncứuuyênbácnhấtvềGorbachevvàthờiđạicủaông,tácgiảđãđặcbiệtdànhthiệncảmchoGorbachev.TheotàiliệuNga,GorbachevlàủyviêndựkhuyếtBộChínhtrịtừnăm1979,ủyviênBộChínhtrịtừnăm1980(BT).LàChủtịchViệnHànlâmKhoahọcNôngnghiệptoànLiênbangtrongsuốtthờikỳGorbachevcầmquyền(BT).AleksandrYakovlevđưarasựđánhgiákhôngtângbốcvềkỷnguyênAndropov.Rốtcuộcđóchỉlà“phủibụikhimứcđộvượtquátiêuchuẩnvệsinhtốithiểu”.A.N.Yakovlev,Predislovie,Obval,Posleslovie(Moskva,Novosti,1992),tr.102.NgườiphụtácủaAndropovdínhlíunhiềunhấtlàArkadyVolskyvàôngtađãđưaranhiềulờigiảithíchkhácnhauvềtìnhtiết.AngusRoxburgh,TheSecondRussianRevolution(London,BBCBooks,1991),tr.17;Brown,TheGorbachevFactor,tr.67-69TácgiảđãtổchứcmộthộinghịvềGorbachevvàcácnhàlãnhđạoLiênXôtạitrườngĐạihọcLondon,cómờicácđạibiểunướcngoàivàVănphòngKhốiThịnhvượngchungthamdự.HọtừchốivàsauđógiảithíchrằngnếubáochíviếtlàcácviệnsĩvàcácnhàngoạigiaotỏrathiênvịvớiGorbachevthìđiềunàycóthểbịnhữngkẻtrongĐiệnKremlinlợidụngđểgièmphachốnglạiôngta.MộtngườihợpvớiphươngTâyhẳnlàkhônghợpvớiĐiệnKremlin.Mộtdấuhiệunghiêmtrọngcủavấnđềcóthểđượcpháthiệntừthựctếlànăm1979và1980,saukhicácthanhtrathanhsát20nghìnloạimáymócvàcácdụngcụchếtạomáymóctạiLiênbangXôviết,khoảng1/3sốmáymócđóđã

khôngcònđượcsảnxuấtvàvềcơbảnđượchiệnđạihóa.GorbachevtuyênbốtrongmộtbàidiễnvăntrướcphiênhọpBanChấphànhTrungươngĐảngvềkhoahọcvàvănhóangày6/1/1988.BàinàyđượcđăngtrêntờLiteraturnayagazetangày11/1/1988.GorbachevtựvệtruớcsựchỉtríchcuộccảicáchmàôngchủtrươngkhôngđượcphiênhọpBanChấphànhTrungươngtháng4/1985thôngquasuônsẻ.MốiquanhệgiữaGorbachevvàShevardnadzerấthòahợpvàsựgầngũigiữahaicánhânnàydườngnhưngàycàngpháttriển.LầnđầuhọgặpnhautạiHộinghịĐoànThanhniênKosomolvàocuốinăm1950vànhanhchóngtrởnênthânthiết.TừGeorgiađếnStavropolchỉmộtquãngđườngngắnvàhaingườinàyliêntụcgặpgỡtraođổi,thảoluậnchínhtrị.NhànghỉcủaBộChínhtrịcủaGorbachevởvùngPitsunda,mộtđịađiểmkháđẹpvàthơmộngtrênbờBiểnĐenthuộcGeorgia,haingườiluôngặpgỡtraođổitạiđây.ShevardnadzesaunàytrởthànhChủtịchĐảngủycủaGeorgia.CảhaiđềuphảnđốiviệcđưaquânvàoAfghanistan.KhigiữcươngvịBíthưphụtráchnôngnghiệptrongBanChấphànhTrungương,ôngđãbảovệcáccuộcthínghiệmcủaShevardnadzetrongcáckhuvựcnôngnghiệpthuộcGeorgia.CảGorbachevvàShevardnadzeđềusửdụngtàiliệutừhàngloạtcácbàibáotheochỉdẫncủaAndropov,đồngthờitinrằngmuốnxâydựngvàduytrìchủnghĩacộngsảnthìcầnphảicảicách.Họđãbịdaođộngtrướcnạnthamnhũngvàsuốtmùađông1984-1985,ởPitsunda,GorbachevđãnhấttrívớicáchđánhgiácủaShevardnadzerằngmọiviệcđềuđangởtìnhtrạnghỗnđộn.CarolynMcGiffertEkedahlvàMelvinA.Goodman,TheWarsofEduardShevardnadze(CáccuộcchiếntranhcủaEduardShevardnadze),(London,Hurst,1997),tr.29-33.Năm1985,Gorbachevcoinhiệmvụchínhlàcảithiệntìnhhìnhtrìtrệtrongxãhộivàđiềuchỉnhcác“khuyếttật”củachủnghĩaxãhội.SựthiếunhậnthứccủaGorbachevvềtácđộngcủachiếnlượctăngtốcđikèmvớiquyếtđịnhcủacácnhàchứctráchtrungniên,vớinhiềulýdokhôngthểhiểunổi,đểtăngtốctrongkhuvựcluyệnkimnăm1985.Mộtphóngviênđãtứcgiậnviết:″Tôithậtsựlolắngnhưmộtngườimẹ,mộtngườiphụnữkhinhữngđứacongáicủamìnhchấpnhậnrủirođểđitìmngườibạnđời.Congáitôithíchđisànnhảy,nhưngkhitrởvềgươngmặtlạingấnnướcmắt.Thửtưởngtượng,nhữngchàngtraiđếnđâygàothét,hòhétcùngtiếngnhạcvàrồiđánhnhau.″Ngày9/3/1997,FinancialTimes(ThờibáoTàichính)đãtríchdẫnmộtbảntintrênthôngtấnxãItar-Tassnăm1988.Việcnàychothấychủtrươngcôngkhaiđượctruyềntảibằngcáchìnhảnhâmnhạcnăm1988vàcácbannhạcnàyđãtrởthànhhiệntượngnổitiếng.Mộtngàysau,mộttrongnhữngnhạccôngNgagiảithíchthànhcôngcủathểloạinhạcnàynhưsau:″Vớiâmnhạccủachúngtôi,ngườihâmmộcóthểgàothét,nhảymúa,văngtụcvàlàmnhiềuhànhđộngkhácvớingàythườngđểthoátkhỏinhữngáplựcmàhọphảichịuđựng.Chỉkhinàolàmđượcnhưvậyhọmớichịuvềnhàvàngủngon.″Khuvựcchếtạomáylàmộtlĩnhvựccóthếmạnhtruyềnthốngnhưngkhuvựcchếtạothiếtbịđiệnvàđiệntửlạiđangtrongtìnhtrạngtụthậu,vẫncònlàmộtđiểmyếunghiêmtrọng.TatyanaZaslavskaya,Kommunist(Chủnghĩacộngsản),tập13,1985.CuốnsáchnàyđượcBanBíthưTrungươngxuấtbản,trongđótácgiảnóivềsựlãnhđạocủaĐảngvàđãđưarahaicáchdiễnđạt,nhântốconngườivàsựcôngbằngxãhội,nhậnđượcsựủnghộrộngrãicủaGorbachev.Đầutưvàokhuvựcchếtạomáyđãtănglên80%.MikhailGorbachev,Perestroika:NewThinkingforOurCountryandtheWorld(Perestroika:Mộttưduymớiđốivớiđấtnuớcvàthếgiới),(London,Collins,1987),tr.19.Vàotháng11/1988,ông

thậmchíđãbiếtthunhậpquốcgiađangcóchiềuhướngsuygiảmtronggiaiđoạnđầunhữngnăm1980.TrongcuốnMemoirs(Hồiký),Gorbachevviếtsựtăngtrưởngkinhtếđãchấmdứthoàntoànchođếnđầunhữngnăm1980(London,Doubleday,1996),tr.216.Chươngtrìnhdựthảo,đăngtrêntờPravda,ngày7/3/1986,nhấnmạnhgiaiđoạnhiệntạicủasựpháttriểnchủnghĩacộngsảnnhưmộtphầnkhôngthểtáchrờitrongquátrìnhpháttriểnchủnghĩaxãhội.Tuynhiên,giaiđoạnnàyđãkhôngđượcđềcậptrongvănbảncuốicùngnóitớithờiđạicủanhữngcảicách.ThuậtngữchủnghĩaxãhộicănbảnlàdoLeninkhởixuớngnhưngcáctácgiảđãkhôngthểhiểunổiýnghĩathậtsựcủathuậtngữnày.LeninđãsửdụngnóđểmiêutảsựkếtnốigiữabộmáykinhtếthờichiếncủaĐứctronggiaiđoạnđóvớichínhquyềncáchmạngXôviết.V.I.Lenin,PolnoeSobranieSochinenii(Moskva,Gosizpollit,1963),tập36,tr.300;Mau,PoliticalHistory(Lịchsửchínhtrị),tr.119MộtchươngtrìnhĐảngđượcđiềuchỉnh,ápdụngnăm1961,doĐạihộiĐảnglầnthứ27thôngquavànhưngườitamongđợi,đâysẽlàmộtchươngtrìnhcảicáchhiệuquảtrongtươnglai.Mộttrongnhữngkhókhănđãvượtqualàviệccấpchomỗihộgiađìnhmộtcănhộchođếnnăm2000.Tuynhiên,khôngaitínhtớiviệccamkếtvộivàngnàykhiếnđấtnướcphảichịuphítổnbaonhiêu.TrongmộtlúcnóngvộidẫnđếnhậuquảNhànướckhôngđủsứcchitrảchogánhnặngđó.Điềunàythôngthườngchẳngcóvấnđềgìnhưnglờihứabịlãngquênmớilàchỗnảysinhvấnđề.Boldin,TenYearsThatShooktheWorld(Mườinămlàmchấnđộngthếgiới),tr.69-70.GorbachevđãđếntrongchiếcxesangtrọngcủaBộChínhtrị.KhicònlàbíthưthứnhấtcủaMoskva,Yeltsinchỉđibằngphươngtiệncôngcộngvàđiềunàyđãgiúpôngthêmnổitiếngvềsau.Boldin,sáchcùngtên,tácgiảnóirằngsaunàyôngđãthôngbáovớiRaisavềchươngtrìnhchuyếnviếngthămcủahọ.Raisađãkhôngchúývànóicứđểmọiviệctựnhiên,bàđãtỏrarấttốtkhicácquankháchtớinhà.Gorbachev,Hồiký,tr.201,viếtLigachev(saunàytrởthànhcánhtayphảicủaông)vàZimyaning(nhàtưtưởnghàngđầu)đãlầnđầuđềnghịbàidiễnvănđượcpháttrựctiếptrênvôtuyếnvàôngđãnghetheolờikhuyêncủahọ.MộtđoạnbímậttrongNghịquyếtĐảng—Chínhquyềnvềviệcđiềuchỉnhsốlượngrượumạnhhàngnămgiảmxuống.Nólànétđặctrưngcủathờikỳmànhữngnghịquyếtkiểunhưvậyđượccoilàtốimật.Boldin,sáchcùngtên,tr.110,đưaracácbìnhluậnsắcsảocủaYakovlev.BoldincũngchorằngGorbachevthayđổicàvạthàngngàyvàcảáosơminữa.Mộtvídụkháctrongtínhcáchcánhâncủaônglàviệctẩycáibớttrêntrántrongcácbứcảnhchụpchínhthức.ChỉkhiGorbachevtrởnênnổitiếngthìôngmớiđểlạimàthôi.DiễnviênhàikịchAnhBobMonkhousetừngnói:“Gorbachevliệucóphảilàmộttênđếquốc?”“Tấtnhiênrồi!”“Tạisao?”“Ôngtacócảmộtbảnđồtrêntrán”.MứcđộcủanhiệmvụnàycóthểcảmnhậnđượctừsựthậtLigachevthôngbáovớiBanChấphànhTrungươngtháng4/1985ngắngọntrướckhitriểnkhaichiếndịch,rằngnăm1984,199nghìnđảngviênvà370nghìnđoànviênđãbịchínhquyềnkhiểntráchvìsửdụngrượumạnh.StephenWhite,RussiaGoesDry:Alcohol,StateandSociety(NướcNgasẽcạnkiệt:Rượumạnh,NhànướcvàXãhội),(NXBĐạihọcCambridge,1996),tr.67.NgườiquantâmnhấtđếnchiếndịchchốngrượumạnhlàLigachev,mộtngườikiêngrượu,vàMikhailSolomentsev,mộtngườinghiệnrượucótưtưởngcảicách.MộttrongnhữngsảnphẩmphụcủachiếndịchnàylàGorbachevka,mộtchấtmenkhiếnngườitanóikhôngngừngđếnperestroika!Thấtbạicủacuộccảicáchtrongviệccảithiệnmứcsốngcủanhândânđãdẫntớisựcáccuộc

xungđộttronggiớilãnhđạo,vàotháng10/1987tạiBanChấphànhTrungương,BorisYeltsinđãlêntiếngchỉtríchgaygắtGorbachevvềtiếntrìnhcảicáchvàmộtsốvấnđềkhác.Haibênđãkhôngcònchungtưtưởngvàphươngthứcthựchiện,YeltsinđãbịthôigiữchứcbíthưthứnhấttrongủybanđảngMoskvangaythángsauđó.Voprosyekonomiki,số7,1987,đãcungcấpnhiềuchitiếtvềtiềnlệnày.AlecNove,trongcuốnAnEconomicHistoryoftheUSSR1917-1991(LịchsửkinhtếcủaLiênbangNga1917-1991),(London,NXBPenguin,1992),tr.397.Cácnguồnthunhậpcóđượctừbuônbántiếptụcbịcấm.Luậtđốivớihoạtđộngcáthể,tháng11/1986,đãhợppháphóacáchoạtđộngcủadoanhnghiệptưnhân,chínhthứcvàonăm1989,ngườicóliênquanchỉởconsố300nghìn.Bướcđộtpháđốivớihoạtđộnghợptácxãxuấthiệntháng5/1988,vớiviệcthôngqualuậthợptácxã.CácHTXcóthểthuêlaođộngngoàibiênchếkhônghạnchếsốlượngthôngquaviệckýhợpđồng.Dovậy,họđãpháttriểnnhanhchóngthànhcáccôngtytưnhân.Luậtvềthuêmướnbấtđộngsản,1989,vàluậtđấtđai,1990,mởrộngcáchoạtđộngkinhtếcủakhuvựcphiNhànước.Mộtướctínhvềchiphínhậpkhẩuthựcphẩm,cácthựcphẩmkhácvàcáchànghóatiêudùngtừcácnướcphươngTâytrongsuốtnhữngnăm1970là180tỷUSD.E.hevardnadze,Moivybor,Vzhashchitudemokratiiisvobody(Moskva,Novosti,1992),tr.107.Brown,TheGorbachevFactor,tr.123,coiphiênhọptoànthểBanChấphànhTrungươngtháng1/1987nhưbướckhởiđầuquantrọngchocảicáchchínhtrị.Gorbachev,Hồiký,tr.230.ÔnghiểucầnphảidũngcảmđươngđầuvớinhữngkhókhănnhưngBộChínhtrịlạiquyếtđịnhtáchviệccảicáchgiácảvàviệcnàysẽhoãnlạichotớikhicóquyếtđịnhcuốicùng.Nótươngtựnhưviệcchâmmộtmớbùinhùiđangcháyleolétâmỉ.Gorbachev,Hồiký,tr.244,ngườichỉrakhátvọnglớnlaocủaôngvàhammuốnquyềnlựckhôngcógìlàsaitrái.Tr.245,GorbachevchorằngkếtluậncuốicùngmàngườinàođórútralàsựthậtYeltsinkhôngphảilàmộtnhàcảicách.NếuGorbachevtinđiềunàyvàothờiđiểmđó,nóđãlàmộtđánhgiásailầmnghiêmtrọng.Matlock,AutopsyonanEmpire(Xemxétvềmộtđếchế),tr.115.Thuậtngữ“tônsùngcánhân”làthuậtngữdựngchocáchlãnh₫ạocủaStalin.Sáchcùngtên,tr.115.Ngàytiếptheo,GeorgeShultz,BộtrưởngBộNgoạigiaođãgặpGorbachevnhưngôngdườngnhưkhôngchúý.ShultzphànnànvớiMatlockrằngGorbachevđãgợilạichoônghìnhảnhmộtđấusĩkhôngbaogiờbiếtbịđánhbạilàgì,mộtconngườitựtinvàbiếtđánhgiá.Lúcđóônghànhđộngnhưmộtngườiđanggiươngbuồmđẩyconthuyềnrakhơi.TạiĐạihộiĐảnglầnthứ27(6/3/1986),ngườitatựhàotuyênbố:vấnđềdântộc,vấnđềcònsótlạitừquákhứ,đãđượcLiênbangXôviếtgiảiquyếttrọnvẹnvàthànhcôngCuộcchiếntranhtạiAfghanistanđãkhiếnLiênbangXôviếtphảigánhchịuchiphí3-4tỷrúphàngnăm(tươngđươngvới4-6tỷđôla).N.I.Ryzhkov,Perestroika,Istoriyapredatelstv(Moskva,Novosti,1992),tr.232.CaseybiếtCIAđangđểròrỉthôngtinmậtnhưngkhôngbiếtAldrichAmes,mộtnhânviênCIAđầykinhnghiệmđãtiếpcậnvớiKGB.AmescungcấpchoMoskvarấtnhiềuthôngtinquýgiátrongsuốtthờikỳGorbachevcầmquyền,chophépKGBlàmnhiễucácnguồntincủaCIAvềLiênbangXôviếtvàcũngđãphảncôngngượclạivớicáccơquantìnhbáoMỹ.KryuchkovcónhiềubằngchứngchoGorbachevthấymạnglướitìnhbáocủangườiMỹ.NgườitanghingờShevardnadzelàngườiđểlộthôngtinnày.ShultzđãthấyởShevardnadzesựnồngnhiệt,trungthànhvàthânthiện.ShultzđãtổchứcmộtchuyếnduthuyềntớiPotomac,tấulênkhúcnhạccủavùngGiorgiavớitiêuđề“Giorgiatrong

tâmtrítôi”vàsắpxếpchodànhợpxướngNgahátnhữngbàiđơncatruyềnthốngcủavùngGiorgiachođoàncủaShevardnadzethưởngthức.ỞMoskva,khicáccuộchượnglượngcăngthẳngvàkhókhănđangdiễnra,ShultzcùngbangườiNgaởđạisứquánMỹbiểudiễnkhúcnhạc“Giorgiatrongtâmtrítôi”.Việcnàylàmdịubầukhôngkhícăngthẳng.EkedahlvàGoodman,WarsofEduardShevardnadze,tr.106-107.Tháng7/1987,Gorbachevphátbiểutrướcmộtđámđông:Chínhsáchcôngkhailàmộtquátrìnhhọctậplẫnnhau.Chúngtakhôngcótruyềnthốngvănhóathảoluậnvàluậnchiến,ởđâyconngườitôntrọngýkiếnquanđiểmcủađốiphương.Chúngtalàconngườibằngxươngbằngthịt,cótìnhcảm,cólýtrí.Tôikhônggiảđòbiếtsựthật;chúngtaphảicùngnhautìmhiểusựthật.DodervàBranson,Gorbachev,tr.77.ÝnóiđếnchiếnthắngcủaHồngquânLiênXôtrongcuộcchiếntranhvệquốctạiStalingrad,nayđổilàVolgagrad,năm1942-1943.Ướctínhmứclươnghàngnămcủacácnhàchứctráchlà40tỷrúp(tươngđương60triệuđôla),chiếmkhoảng10%ngânsáchnhànước,trướclúclêntớiđỉnhđiểmđượcxemxétđánhgiá.AlexanderA.Danilov,TheHistoryofRussia:TheTwentiethCentury(LịchsửnướcNga:ThếkỷXX),(NewYork,NXBHeron,1996),tr.327.Tuynhiên,ôngcắtgiảmbộmáyBanChấphànhTrungươngcòn3nghìnngười.Mụcđíchlàgiảmsốnàyxuốngmộtnửa.Raisabịchỉtríchtạicáccuộchọp.SaucuộchọpthượngđỉnhReykjavik,mộtphátngôncủaĐảngđượchỏi:“Cóphảibàđãtựtrảtiềnvékhông?”CáccâuchuyệncườithờigiannàynhằmvàoRaisavàMikhailSergeevich.CáccuộccôngkíchvàoRaisađềunhằmvàoMikhailSergeevich,ngườikhôngthểcôngkíchcôngkhaitrướcnăm1989.Matlock,AutopsyonanEmpire,tr.264-265.Năm1992,Starkovcảnhbáovớiđạisứ:“NếuôngcôngnhậnchínhsáchcôngkhaicủaGorbachev,ôngsẽxúcphạmtấtcảchúngtôi—nhữngngườiđấutranhđểcónó.BanChấphànhTrungươngĐảngluônđứngsauchúngtôichỉđến8/1991.Gorbachevkhôngđểchúngtôithựchiệnchủtrươngcôngkhainhưngchúngtôiđãthựchiệnnó.”MộttrongnhữngsảnphẩmcủanỗlựcnàylàcácgiáosưtrườngĐạihọcPedagogicalthuộcĐạihọcQuốcgiaMoskvacóviếtlạilịchsửnướcNgatừkhibắtđầuchođếngiaiđoạnhiệnđại.MộttrongnhữngthànhquảcủaviệcnàylànóđượcDanilovdịchsangtiếngAnh,vớitiêuđềTheHistoryofRussia(LịchsửnướcNga).Đâylàmộtcuốnsáchhaychứađựngnhiềutưliệuquýgiá.NóphảnánhmộtthựctếlàcáchọcgiảđángkínhnàyđãviếtchânthựcvềlịchsửthờiMarxisttrướcnăm1988vàcũngchínhhọviếtvềgiaiđoạnlịchsửphiMarxistsaunăm1988.AlecNove,AnEconomicHistoryoftheUSSR1917-1991(LịchsửkinhtếcủaLiênbangXôviết1917-1991),(London,NXBPenguin,1992),tr.404.Tháng3/1989,BorisGostev,BộtrưởngTàichính,tuyênbốchínhphủcầnvay63,8tỷrúp.Sựthâmhụt100triệurúpnăm1989tươngđươngvới11,7%tổngsảnphẩmquốcnội(Izvestiya,ngày30/3/1989).Gorbachev,Hồiký,thừanhậnMoskvađãmấtquyềnkiểmsoátởhainướccộnghòanày.HiếnphápEstoniađượcsửađổivàcôngnhậnquyềntưhữu.Đấtđai,khôngkhí,khoángsản,tàinguyênthiênnhiênvàcácphươngtiệnsảnxuấtcơbảnđềuđượccôngnhậnlàtàisảncủaEstonia.ĐâylàquyềncủangườiXôviếttrongHiếnphápLiênbangXôviết(1977).Gamsakhurdiabịlậtđổnăm1992vàEduardShevardnadzelênnắmquyềnvớisựgiúpđỡcủangườiNga.BorisYeltsin,TheStruggleforRussia(CuộcđấutranhvìnướcNga),NewYork,NXBRandom,1994),tr.39.KhiYeltsinchorằngcănphòngcóthểbịnghetrộm,nhữngngườikhácđãphálêncười.Gorbachev,Hồiký,tr.642.ChỉcóbaBíthưBanChấphànhTrungươnglà

GalinaSemenova,AndreiGirenkovàEgorStroevủnghộGorbachev.ĐasốtrongBanBíthưvàcáccơquanĐảngởđịaphươngđềumuốnphếbỏvịTổngBíthư.VadimBakatin,IzbavlenieotKGB(Moskva,Novosti,1992),tácgiảpháthiệncó250nghìnnhânviênKGBvàngườilàmviệcchotổchứcTháng7/1990,ởJurmala,NgađồngýdựthảocáchiệpướcvớimỗinướccộnghòathuộcvùngBaltic,côngnhậnchủquyền.HiệpướcvớiLatviavàEstoniađượckývàotháng1/1991.HiệpướcvớiLithuaniabịhoãnvìcácsựkiệntháng2vàđượckýởMoskvangày29/7/1991,đượcHộiđồngTốicaoLithuaniaphêchuẩnngày19/8/1991.Matlock,AutopsyonanEmpire,tr.802.SựtrìhoãncủaGorbachevvềcáchoạtđộngcủaĐảngvàongày24/8khôngđượcthựchiệnbằngmộtlệnhcấmhợppháp.ÔngđãphảnđốiviệccấmđoánĐảngnhưngkhôngvuivìviệccấmđoáncáccơquanĐảng.Matlock,sáchcùngtên,tr.622.VịđạisứcũchobiếtngườiMỹđãvạchrakếhoạchđặtcácthiếtbịnghetrộmởđâu.Hãn(khan)lànhàcầmquyềncủađếchếMôngCổ,thốngtrịnướcNgagiaiđoạn1240-1480.SahoàngBoris,tứcBorisGodunov,ngườiđượctônlàmSahoàngnăm1598,khôngthuộcdòngdõiquýtộcvàthấtbạitrongviệcgiảiquyếtnạnđóivàbệnhtruyềnnhiễmnăm1601-1603.Sauđó,nướcNgarơivàonộichiếnvàphảichịusựcanthiệpcủanướcngoài,đâyđượccoilàthờikỳhỗnđộn.ViệcnàychấmdứtvớisựnắmquyềncủatriềuđìnhRomanovvàonăm1613.Dovậy,trongtưtưởngngườiNga,SahoàngBorisđượcgắnvớichếđộquânchủvàsựhỗnloạn.Mộttuầnsau,nămmớiđượctổchứcvàpháttrêntruyềnhìnhvớibuổilễkéodàikhoảngbatiếngtạimộtnhàthờlớnởLeningrad.TứctênriêngcủaBrazauskas(BT).Pravada,ngày26/12/1989.ÔngchấpnhậnlogiccủamộtĐảngLiênbangtrongmộtquốcgialiênbangvàonăm1991,nhưngsauđóđãquámuộn.Trongbàidiễnvăncủamình,GorbachevđãlấycớviệncácmốiquanhệcủaLithuniavớiđạisứquánMỹởMoskva,kếttộihọcóâmmưu“quốctếhóa”vấnđề.Đâylàmộtsựchỉtríchkỳquặc.ĐạisứMỹđãgặpgỡthườngxuyêncácnhómđếntừbanướccộnghòaBaltic.Matlock.AutopsyonanEmpire.TrongmộtcuộcphỏngvấnvớicựuđạisứMỹngày14/3/1992,RyzhkovphátbiểuôngđãkhônggiữlòngtrungthànhvớiGorbachevnữa,mộtđiềumàsaunàyôngcảmthấyhốitiếc,đồngthờibàytỏôngcóthểthắngcửnếuôngcólậptrườngkiênđịnh.Matlock,sáchđãdẫn.Gorbachev,Hồiký,tr.346.MộtlýdochínhđểướctínhsựủnghộchínhtrịdànhchoYeltsinlàcuộccạnhtranhcánhângaygắtgiữahaichínhtrịgia.Lầnđầutiêntrongnhiềuthậpkỷ,khôngmộtđoànđạibiểunướcngoàinàođượcmời.KhôngcógìởĐạihộivềphongtràocộngsảnthếgiớivàcácbộmáyĐảngmớiđãbỏquatuyênbốrằngLiênbangXôviếtlàmộtphầncủaphongtràonày.Gorbachev,Hồiký,tr.369.ĐâylàmộtvídụkhácvềkhảnăngđánhgiátìnhhìnhcủaGorbachev.Đầunăm1990,Abalkin—chủtịchủybannhànướcvềcảicáchkinhtếvàMaslyukov—chủtịchĐoànThanhniênCộngsản,đãsoạnthảomộtbảnghinhớvềviệcgiảiquyếtkhủnghoảngkinhtế.Ngày17/2/1990,họtrìnhlênRyzhkovhaihướnggiảiquyết:chuyểnđổihệthốnghànhchínhmệnhlệnhhaytăngcườngchuyểnđổisangmộtnềnkinhtếthịtrườngcókếhoạch.L.Abalkin,Neispolzovannyshans(Moskva,NXBPolitizdat,1991),tr.123.ManfredWilke,“Hardfacts”(Sựthậtkhóchịu),GermanComments(BìnhluậncủangườiĐức),số42,4/1996,tr24-25.TìnhhìnhnghiêmtrọnglàBộChínhtrịđãkhôngthôngbáochocácthànhviêncủaỦybanTrungươngSEDvềbảnbáocáonày.CáccuộcthươnglượngvớiTâyĐứcbắtđầuyêucầunhữngngườiTâyĐứctàitrợ3tỷĐê-máchàngnăm.Tácgiảđãthamgiamộtcuộchội

thảoởReichstagvề“40nămnướcĐứcchiarẽ”khiBứctườngsụpđổ,bậttínhiệuchoviệcbắtđầuchấmdứtsựchiarẽnướcĐức.Thờigiannày,Gorbachevlàmộttrongnhữngvịanhhùng.Nhữngngườithamgianhậnthấyngàyđángghinhớnàylàmộttrongnhữngkếtquảvềđườnglốichínhtrịmớicủaông.Senn,Gorbachev’sFailure(SựthấtbạicủaGorbachev),tr.130.GorbachevđãkýmộtnghịđịnhvànghịđịnhnàyđượcgửitớiVilniusdướidạngmộtbứcđiệntín.TưlệnhkhôngquânXôviếtlàTướngDzhokharDudaev,saunàylàTổngthốngChechnya.ÔngnàykhôngchophépcóthêmquânXôviếtđổbộvàoEstonia,dovậykhôngcóbạođộngởTallinn.Gorbachev,Hồiký,tr.579.GorbachevnóithêmrằnglúcđóôngvẫnrấttinYazov.ChernyaevgọicácbàidiễnvăncủaPugovàYazovtạiphiênhọpcủaXôviêttốicaolà“đầnđộn,hỗnláovàđầygiảdối”.Tschernajew,DieletztenJahreeinerWeltmacht,tr.344.MộtsốngườiNgathânXôviếtquáthấtvọngtrướcsựnổilêncủachủnghĩadântộcởLithuaniabắtđầurờikhỏiLithuania.Năm1990,dòngngườikhoảng6.221ngườirờiđinhưngnăm1991,consốnàygiảmxuống5.504.Năm1992,consốnàylàkhoảng13.672người.LínhmũnồiđenthuộcBộNộivụ.OMONđạidiệnchođơnvịbánquânsự,cónhiệmvụđặcbiệt.Matlock,AutopsyonanEmpire,tr.795.Saunày,ôngthôngbáovớiđạisứMỹrằnglúcđóôngkhôngcólòngtintôngiáo.Song,ôngdầndầntinvàoChúavàgiátrịcủanhữnglơicầunguyệnsaukhiôngcócuộcsốngannhànsaucuộcđảochínhtháng8/1991.Tschernajew,DieletztenJahreeinerWeltmacht,tr.373.KohlnóivớiGorbachevrằngnếuôngthamgiacuộcgặpLondonvớitưcáchquansátviên,ôngsẽtrởthànhthànhviênchínhthứctrongcuộcgặpnăm1992tạiMunich.Matlock,AutopsyonanEmpire,tr.538.NiềmtincủabàThatchervàoMikhailGorbachevbịlunglaysaukhihaibênrờikhỏivănphòng.Năm1992,VladimirBukovskychỉchoThatcherbảnsaomộttàiliệucóchữkýcủaGorbachev,camkếtchi1triệuđôlachoHiệphộiCôngnhânmỏdoArthurScargilllãnhđạo,trongkhithợmỏđangtiếptụcđìnhcôngchốnglạichínhphủcủabà.GorbachevđãthúnhậnvớibàkhônghềcóbấtcứmộtquỹnàocủaXôviếttàitrợchocôngnhânmỏAnhchốnglạibà.Khôngchắcchắnquỹnàycósốtiềnđóhaykhông.MộtsốtácgiảbănkhoănliệuGorbachevcóđónggópmộtphầntrongnỗlựckhôiphụcluậtvàtrậttựbằngcáchtáchriêngvănphòngtổngthốngvớinộicáccủamình.Nộicáccủaông,đượctraomộtsốđặcquyền,sẽđưaramộtvàicáchthứcmạnhmẽđểcứulấynhànướcXôviết.MichaelUrban,VyacheslavIgrunovvàSergeiMitrokhin,TheRebirthofPoliticsinRussia(SựtáisinhcácnềnchínhtrịởnướcNga),(Cambridge,NXBĐHCambridge,1997),tr.247;Yu.Burtin,DemokraticheskayaRossiya(NướcNgadânchủhóa),3/11/1991.1.ElizabethI(1533-1603):làNữhoàngAnhvàNữhoàngIrelandtừ1558chođếnkhibănghà.BàtrởnênbấttửvớitênFaerieQueentrongthiênsửthicùngtêncủaEdmundSpenser.2.HồngYRichelieu(1585-1642):khônglàvua,màlàthủtướngtrongthờikỳlàmvuacủangườicontraibấttàicủavuaHenriIVlàvuaLouis13.Từnăm1624-1642,HồngyRichelieuđãcaitrịnướcPháptheoýmìnhvàmuốncủngcốvươngquyềntrungươngvàbànhtrướngcácảnhhưởngcủanướcPhápquakhắpchâuÂu.3.DavidLloydGeorge(1916-1922):làThủtướngAnhnhiệmkỳ1916-1922.4.HenriVIII(1491-1547):làmộttrongsốnhữngôngvualớnnhấttrongLịchsửnướcAnh.5.AbrahamLincoln(1809-1865),(cònđượcbiếtđếnvớitênAbeLincoln,tênhiệuHonestAbe,RailSplitter,Ngườigiảiphóngvĩđại):làTổngthốngHoaKỳthứ16,ngườiđãdẫndắtnướcMỹquacuộckhủnghoảnglớnnhất,cuộcNộichiếnHoaKỳvàchấmdứtchếđộnôlệtại

quốcgianày.6.LordGeorgeGordonNoelByron(1788-1824):lànhàthơlãngmạnAnh,mộttrongnhữngnhàthơlớncủathếgiớithếkỷXIX.7.JosephinedeBeauharnais(1763-1814):làhoànghậunướcPháp,vợđầutiêncủaNapoleon.8.MarieWalewska:ngườitìnhxứBaLan,rấtđượcNapoleonyêuchuộng.9.JoeMcCarthy:làthượngnghịsỹMỹ,đãtừngphátđộngchiếndịch“sănlùngphùthủy”nhằmchốngđảngcộngsảnhồinhữngnăm1950.10.JosephP.Kennedy(1888-1969):rờibỏlàngNewRossởhạtWexford,IrelandđếnMỹlậpnghiệp.Ôngtrởthànhmộttaylàmthùngphuychứadầuhỏachuyênnghiệpvàlậpmộtcơsởthươngmạivữngchắc.Ôngkếthônvàcóbangườicongái,mộtcontrai−mộtPatrickmới.Patrickchanằmxuống.PatrickconlớnlênkếthônvớiMayHikervàhạsinhmộttraicũngđặttênPatrick.ĐứacontrởthànhJosephPatrickKennedyvàtạonênmộtđạigiađìnhHoaKỳdanhtiếngsaunày...11.HarryS.Truman(1884-1972):làTổngthốngthứ33củaHoaKỳ,nhiệmkỳ1945-1953.12.HerbertClarkHoover(1874-1964):tổngthốngthứ31củaHoaKỳ(1929-1933),làmộtkỹsưmỏnổitiếngthếgiớivàlàmộtnhàcầmquyềntheochủnghĩanhânđạo.13.DwightDavid“Ike”Eisenhower(1890-1969):làTổngthốngthứ34củaHoaKỳ(1953-1961).TrongsuốtChiếntranhthếgiớithứhai,ônglàTổngtưlệnhquânĐồngminhởchâuÂuvớiquânhàmThốngtướng,vànăm1949ôngtrởthànhTổngtưlệnhđầutiêncủaNATO.14.LàhệthốnglýluậnkinhtếvĩmôlấytácphẩmLýthuyếttổngquátvềviệclàm,lãisuấtvàtiềntệcủanhàkinhtếhọcngườiAnhJohnMaynardKeynes(1883-1948)làmtrungtâmvàlấynguyênlýcầuhữuhiệulàmnềntảng.15.KhodựtrữvàngquốcgiacủaMỹ.16.AdlaiStevenson:đảngviênĐảngCộnghòa,từngthấtbạitrongcuộcchạyđuagiànhghếtổngthốngnăm1952và1956.17.NelsonAldrichRockefeller(1908-1979):làcháunộicủanhàtỷphúđầutiên,JohnD.Rockefeller.ÔnglàmthốngđốctiểubangNewYorkgầnbốnnhiệmkỳ(10năm)rồiratranhcửứngviêntổngthốngsơtuyểntrongĐảngCộngHòa.Năm1974ônglàPhóTổngthốngdướithờiTổngThốngGeraldFord.18.JamesEarl“Jimmy”Carter,Jr(sinhnăm1924)làchínhkháchvàlàTổngthốngthứ39củaHoaKỳ,nhiệmkỳ1977-1981,đồngthờilàquánquânGiảiNobelHòabìnhnăm2002.19.Chủnghĩanàyquanniệmcáccôngdânsinhraởđịaphươngtrộihơnnhữngngườinhậpcư.20.CareyEstesKefauver(1903-1963):làđảngviênĐảngDânchủ,đượcchọnlàmứngviênPhóTổngthốngtrongcuộcbầucửnăm1956.21.Hànhtrìnhdanhdự.22.MartinVanBuren(1782-1862):làTổngthốngthứ8HoaKỳ(1837-1841),đảngviênĐảngDânchủ.23.JamesBuchanan(1791-1868):làTổngthốngthứ15củaHoaKỳ(1857-1861).24.UlyssesSimpsonGrant,tênkhaisinhHiramUlyssesGrant(1822-1885):làtướngcủaquânđộiLiênbangmiềnBắctrongNộichiếnHoaKỳvàlàTổngthốngHoaKỳthứ18(1869-1877).25.JamesKnoxPolk(1795-1849):làTổngthốngthứ11củaHoaKỳ,nhiệmkỳ1845-1849.26.StephenGroverCleveland(1837-1908):làTổngthốngHoaKỳthứ22và24,vàlàtổngthốngduynhấtphụcvụhainhiệmkỳkhôngliêntụcnhau1885-1889và1893-1897.27.VàocuốithếkỷXVIII,ĐảngWhigđạidiệnchoquyềnlợicủanhữngngươitheođuoitưtươngcaicachvebaucư,nghivienvacongtactưthiệnởAnh.TừgiữathếkỷXIX,ĐảngTựdo(LiberalParty)nổilênvớitưcáchlàđảngkếtụcĐảngWhig.28.ArthurNevilleChamberlain(1869-1940),nhàhoạtđộngchínhtrị,nhàngoạigiaoAnh.Từ1918,làHạnghịsĩ;từ1924-1929,nhiềulầnthamgiachínhphủ,giữchứcBộtrưởng.Nhữngnăm1937-1940làThủtướngvàthủlĩnhĐảngBảothủ.29.JohnKennethGalbraith:giáosưkinhtếcủatrườngHarvard,trước

đâytừnglàĐạisứtạiẤnĐộ,đượcnhậnhuychươngcủaTổngthốngHoaKỳ.30.FelixFrankfurter:nguyênThẩmphánTòaánTốicaoHoaKỳ.31.JohnQuincyAdams(1767-1845):làtổngthốngHoaKỳthứ6(1826-1829),làcontraiđầuvàlàconthứhaicủavịtổngthốngHoaKỳthứ2,JohnAdams(nhiệmkỳ1797-1801)vàAbigailAdams.tiêuchuẩnmàvớitưcáchmộtchínhkhách,Jackluôncốgắngnoitheođểhìnhthànhphươngphápquảnlý(SựgắnbóvềmặttìnhcảmvớiđấtnướcAilenxưakiachưabaogiờlàmgiảmtháiđộnày).JacknhanhchónghoànthànhbướcquáđộsangtuổitrưởngthànhdướiáplựccủanhữngngàyHitlerđẩycảchâuÂuvàthếgiớivàocuộcchiếntranh.32.TứclàĐạiTâyDương,TháiBìnhDươngvàBắcBăngDương.33.DouglasMacArthur(1880-1964):làThammưutrưởngQuânđộiHoaKỳtrongsuốtthậpniên1930vàsauđóđóngvaitròquantrọngtrênmặttrậnTháiBìnhDươngtrongChiếntranhthếgiớithứhai.Tráilạiđiềunàycàngtăngthêmsựtựtinvốncócủaông.34.BobbyKennedy,cònđượcgọitêntắtlàRFK:làmộttronghaingườiemtraicủatổngthốngHoaKỳJohnF.Kenneydy,vớichứcvụtổngtrưởngngànhluậtphápHoaKỳtừ1961-1964.ÔnglàmộttrongnhữngngườicốvấnmàtổngthốngKennedytincậynhất,vàlàmviệckềcậnvớitổngthốngtrongthờikỳkhủnghoảngvũkhíhỏatiễncủaCuba.35.HenryCabotLodge,Jr.(1902-1985):làmộtThượngnghịsỹMỹcủabangMassachusetts,mộtĐạisứHoaKỳtạiViệtNamCộnghòa,vàlàmộtứngcửviênPhóTổngthốngHoaKỳ.năm1956khônghềkhônngoan.NhưngJackKennedyphớtlờtấtcảnhữngsựđắnđođó.Ôngkhôngchắcmìnhcònsốngđượcbaolâunênđốivớiông,liềulĩnhlàđiềuduynhấtcóýnghĩa.36.Lýthuyếtgiachínhtrịxuấtsắc,tácgiảcuốnQuânVươngđãđượcAlphaBooksxuấtbản.37.ĐạoluậtvềcácquanhệquảnlýlaođộngcủaMỹđượcQuốchộithôngquanăm1947,bấtchấpsựphủquyếtcủaTổngthốngTruman.38.HộinghịPostdam:từngày17tháng7đếnngày2tháng8năm1945,tạicungđiệnCecilienhof-Postdam,củacácnhàlãnhđạocủapheĐồngminhlàHarryS.Truman,WinstonChurchill,ClementAttleevàStalinđểquyếtđịnhtươnglaicủanướcĐứcvàchâuÂuthờihậuchiến.39.RobertAlphonsoTaftII(sinhnăm1942):làthốngđốccủatiểubangOhiothuộcĐảngCộnghòatừnăm1999đếntháng1/2007.40.HenryClay(1777-1852):lànhàhùngbiệnMỹthếkỷXIX,ngườiđạidiệnchocảNhàTrắnglẫnThượngnghịviện.41.EdmundGibsonRoss(1826-1907):làmộtchínhkháchbiểutrưngchobangKansassauNộinướcchiếnMỹvàsautrởthànhthốngđốccủaNewMexico.42.LiênXôđãbắnhạmáybaydothámU2bayvàolãnhthổcủamìnhvàtậndụngtriệtđểcơhộivôgiánàychoviệctuyêntruyền.43.Lúcđó,MartinLutherđangbiểutìnhngồiởmộtnhàhàngphânbiệtchủngtộc.44.GeorgeCatlettMarshall,Jr.(1880-1959):làmộtnhàlãnhđạoquânđộiHoaKỳ,BộtrưởngQuốcphòng.MarshalllàtổngthammưutrưởngcủaquânđộivàlàmộtcốvấnquânsựcấpcaochoTổngthốngFranklinD.Roosevelt.45.DeanAcheson(1893-1971):CựungoạitrưởngMỹ.46.HenryAlfredKissinger(tênkhaisinh:HeinzAlfredKissingersinhnăm1923)làmộtnhàngoạigiaongườiMỹ-ĐứcgốcDoThái,giànhgiảiNobelHòabìnhnăm1973.47.OttoEduardLeopoldvonBismarcklàthủtướngnướcĐứcvàVươngquốcPhổthếkỷXIX,đượcnhiềungườigọilà“Thủtướngthép”dođườnglốiquânchủbảothủcũngnhưchínhsáchchínhtrịthựcdụng.48.Tháng9năm1938,HiệpướcMunichđượckýkếtgiữaAnh,Đức,PhápvàÝ.QuađóAnhPhápđãchấpnhậnđểĐứcđưaquânvàođồngminhcủamìnhlàTiệpKhắcnhằmtránhchiếntranhvớiĐức.49.Mùaxuânnăm1961,LiênXôphóngtàu

SputnikvànhàduhànhvũtrụGagarintrởthànhngườiđầutiênduhànhtrongkhônggian.50.WalterUlbrichtlàChủtịchHộiđồngNhànướccủaĐôngĐức.51.Năm1960,nướcPháptrởthànhquốcgiathứtưcókhovũkhínguyêntử.TổngThốngdeGaulleđãtuyênbốnướcPháplàmộtlựclượngnguyêntửđộclậpthứba,sauHoaKỳvàLiênXô.Ôngcũngmuốnpháttriểnnguyêntửthànhmộtlựclượngđánhtrả(forcedefrappe).52.TừcủaHarryTruman.53.SauChiếntranhthếgiớithứhai,vàotháng7năm1944,tạihộinghịởBrettonWood,44nướcthamdự(cócảLiênXôcũ)đãthốngnhấtthôngquahệthốngtiềntệBrettonWooddùngđồngđô-laMỹlàmtiêuchuẩntiềntệcủathếgiới.54.MộttrongnhữngngườichủtrươngnổitiếngnhấtcủaThuyếthộitụ–thuyếtxãhộihọctưsản,chorằngchếđộtưbảnchủnghĩavàxãhộichủnghĩađangpháttriểntheonhữngconđườngngàycàngxíchlạigầnnhauvàcuốicùngsẽhòanhậpvàonhau,hìnhthànhnênmộtxãhộimới,trongđókếthợpnhữngtínhchấttíchcựccủachếđộtưbảnvàcủachếđộxãhộichủnghĩa.55.Ủybanchịutráchnhiệmvềcácvấnđềtàichính,xãhộivàphúclợikháccủaQuốchội56.KếhoạchxâmlượcCubadoCụcHànhđộng(haycòngọilàCụcMậtvụ)củaCIAvạchra.CụctrưởngCụcHànhđộngcủaCIAlúcđóchínhlàRichardBissell.ThấtbạicủavụVịnhConLợnmàBisselllàtácgiảchínhđãhủyhoạithanhdanhcủaôngta.57.MongooselàtênđượcmãhóacủakếhoạchbímậtnhằmlậtđổCastro.58.Tổngthống,nhânvậttaitiếng,nhàđộctàiquákhíchcủanướcCộnghòaDominiquetừnăm1930-1939vàtừ1942-1961.BịmộttoánvũtranglạmặtởkhungoạiôLachaiseámsátvàochiềutốingày30tháng5năm1961.59.RichardHelmsđượcđềcửlàmPhóGiámđốcCIAvàotháng4năm1965vàlênnắmquyềnlãnhđạoCIAtừtháng6năm1966đếnđầunăm1973.Helmsđượccoilàvịtổnggiámđốctàibanhất.60.HọcthuyếtlàcơsởcủachủnghĩatoànMỹ,tuyênbốảnhhưởngcủaHoaKỳtớicácnướcthuộckhuvựcTrungNamMỹ.61.TừlóngmàngườiCubadùngđểchỉngườiMỹ.62.CorettaScottKing:vợcủamụcsưdađenMartinLutherKing,ngườitừnhiềunămquađãtiếpnốisựnghiệpđấutranhcủachồngchoquyềntựdovàbìnhđẳngcủaconngười.63.MahatmaGandhi(1869-1948),còngọilàôngthánhCamĐịa:ngườichủtrươngchốngđốikhôngbạođộng.64.Đảng3K,đảngcựcđoanphânbiệtchủngtộc.65.ThướcAnh,bằng0,914mét.66.MộtcáchgọikháccủaÐạihọcMississippi.67.ThànhviêntíchcựccủaHiệphộiquốcgiavìsựtiếnbộcủangườidamàu,bịmộtkẻlạmặtbắnchếtvàongày12tháng6năm1963ngaytrướccửanhàriêngtạithànhphốJackson,bangMississippi.68.Mụcsư,mộtthầntượngcủaphongtràochốngphânbiệtchủngtộcởBirmingham,ngườicùnghoạtđộngrấttíchcựcvớiMartinLutherKing.69.Nhàsửhọcnổitiếng,tácgiảnhiềucuốnsáchvềcuộcđờicủaMartinLutherKing.70.ChủtịchNAACP(Hiệphộicácquốcgiavìsựtiếnbộcủangườidamàu)71.Trungtábộbinhlàmcốvấnsưđoàn7BBtạivùngIVchiếnthuật(miềnNamViệtNam)từnăm1962-1963.72.Đượchiểulàmốinguyvềchủnghĩacộngsản.1.ChiếntranhBảynăm(1756-1763):CuộcchiếnxảyragiữahaithếlựcgồmcóVươngquốcAnh,VươngquốcPhổvàHannoverởmộtphíavàPháp,Áo,Nga,ThụyĐiểnvàSaxonyởphíakia.TâyBanNhavàBồĐàoNhasaunàycũngbịcuốnvàochiếntranh,trongkhimộtlựclượngcủanướctrunglậpHàLanbịtấncôngtạiẤnĐộ.TạiBắcMỹ,cuộcchiếnđượcgọilàChiếntranhPhápvàngườiDađỏ.2FrederickNorth:ThủtướngAnhgiaiđoạn17701782.3ĐảngWhig:NaylàĐảngDânchủTựdo,vẫnduytrìvịthếchínhtrịquantrọngchođếnthếkỷXX.ĐảngWhigủnghộviệckhaitrừCôngtướcxứYorktheođứctinCônggiáo

khỏiquyềnkếthừangaivàngcủaxứAnh,IrelandvàScotland.Têngọiđượcdùngđểbiểuthịsựkhinhmiệt:“whiggamor”là“đồchănbò”(cattledriver).Đảngnàygầngũivớigiớinghiệpđoàn,tàichínhvàchủđất.4Nguyênvăn:GloriousRevolution,mộtcuộccáchmạngkhôngđổmáunhằmlậtđổVuaJamesII,doVuaWilliamIII(1652-1702)lãnhđạo.5HiệphộithuộcHộiđồngđịaphương,thườngtổchứccáccuộchọpthườngniênbànvềluật.6ChiếntranhHoaKỳ:Từnăm1763,Anhtrởthànhđếchếthựcdânlớn,kiểmsoátrấtnhiềuthuộcđịa.CầnchiphíchocuộcChiếntranhPháp–ngườiDađỏ(1756-1763),chínhphủAnhvàVuaGeorgeIIIđãápđặtthuếcaoở13thuộcđịaBắcMỹ,dẫntớiCáchmạngHoaKỳ(1775-1783)–cuộccáchmạnggiànhđộclậpcủa13thuộcđịaởBắcMỹ.7CôngtyĐôngẤnlàtêngọichungmộtsốcôngtycủachâuÂuđượcphépđộcquyềnbuônbánvớichâuÁ,đặcbiệtlàvớiẤnĐộ.1.CáchmạngPháp:Diễnratừ1789-1799,lựclượngdânchủvàcộnghòađãlậtđổchếđộquânchủchuyênchếvàcảGiáohộiCônggiáoRomatạiPhápcũngphảitrảiquanhiềuthayđổi.CuộccáchmạngnàyđãxóabỏchếđộphongkiếntrongxãhộiPhápvàcósứcảnhhưởngmạnhmẽ,nhấtlàđốivớicácquốcgiatheochếđộphongkiếnlúcbấygiờ.2.TrungtâmhànhchínhcủathànhphốCanterbury,TổngGiámmụccủatoànAnh,nơiđứngđầuGiáohộiAnhvàcácnhómđạoAnglicantrêntoànthếgiới.3.KhủnghoảngNootkalàcuộctranhchấpchínhtrịgiữaAnhvàTâyBanNha,donhữngsựkiệndiễnratrongmùahènăm1789tạiEobiểnNootka,đảoVancover,tỉnhCanadakhiđóthuộcAnh.4.Ngày1/6Huyhoàng,cònđượcgọilàTrậnchiếnUshantthứBa,làtrậnđánhhạmđộilớnnhấtvàlàcuộcxungđộtđầutiêngiữaAnhvàPháptronggiaiđoạnCáchmạngPháp.5.HộiTamđiểm:ChínhthứcđượcmụcsưAndersonthànhlậpởAnhquốcnăm1717,banđầuchỉgồmnhữngngườithợ,nhữngngườitrongcùngmộtngànhnghề,nhưngsaumởrộngvàcóđủcácthànhphầnxãhộithamgia:từtiểuthương,họcgiả,giớibìnhdân,tríthứcđếnquýtộcvàcácquanchứcnắmgiữnhữngđịavịcaotrongxãhội.Vìvậy,tưtưởngvàđườnglốirấtphứctạp,nhiềubiếntướng.1.PrimeMinistertứclàBộtrưởngthứnhấtvàthườngđượcgọilàThủtướng.2.MộtchứcvụcaotrongchínhphủAnhgiaiđoạntừgiữathếkỷXVIđếnđầuthếkỷXIX,làngườichịutráchnhiệmvềnguồntàichínhcủaHảiquânHoànggiaAnh.Chứcvụnàybịbãibỏnăm1836.1.CáccuộcchiếntranhcủaNapoleonlàmộtloạtcáccuộcchiếnxảyratạichâuÂu,dướithờihoàngđếNapoleonBonapartecaitrịnướcPháp.CáccuộcchiếnnàytiếpnốicáccuộcchiếndocuộcCáchmạngPhápphátsinh,kéodàisuốtthờiĐệnhấtĐếchếởPháp(mộtchếđộchínhtrịdoNapoleonlậpra).1.IsleofDogs(ĐảoChó):Têngọinàychínhthứcđượcdùngvàonăm1588,nguyênlàmộthònđảoởkhuĐôngLondon1.TomaPaine(29/1/1737-8/6/1809):SinhởAnh,nhậpcưMỹtrongthờigiannổraCáchmạngHoaKỳ,lànhàtriếthọc,nhàcáchmạng,ngườitheotrườngpháichủnghĩatựdocổđiển,mộtnhânvậtnổibậttrongPhongtràoKhaisáng.ÔngủnghộsựđộclậpcủacácthuộcđịaMỹkhỏiĐếquốcAnhvàlàngườicóảnhhưởnglớnđếnCáchmạngPháp.2.Nghệthuậtbiếmhọa:MộtphátkiếncủachâuÂucótừthờicổđại,làthểloạithíchhợpnhấtchoviệcthểhiệncácdiễnbiếnvănhóavàchínhtrịtrongmộthìnhthứccôđọng.3.SựphânliệtlầnthứhaicủađạoKitôvàođầuthếkỷXVIdẫnđếnsựrađờicủađạoTinLành.CuộccảicáchnàygắnliềnvớitêntuổihaiđạibiểulàMartinLuther(1483-1546)vàJeanCalvin(15091546).ThếkỷXVIlàthếkỷmởđầuchocáccuộccáchmạngtưsảnchâuÂu.MartinLutherchịuảnhhưởngcủatưtưởngtựdotưsản,phảnkhánglạinhữngquyđịnhkhắcnghiệt

củacủaCônggiáo.NhữngtưtưởngcảicáchđóđãdẫntớixungđộtgaygắtquyếtliệtvớiTòathánhVaticanvàsựrađờicủađạoTinLành.4.Thuếthậpphân:mộtloạithuếdoGiáohộiThiênChúaởTâyÂuthờitrungđạiđặtvàthucủacáctínđồbằngmộtphầnmườisảnphẩmhàngnămcủatrangtrạiđểủnghộgiáosĩvànhàthờ.5.RoyalExchangeởLondon:ĐượcThomasGreshamthànhlậpnăm1565,hoạtđộngnhưmộttrungtâmgiaodịchcủathànhphố;đếnnăm1576,đượcElizabethIchínhthứcđặttênnày.6.GọitắtlàLloyd’s,mộtbộphậncủaRoyalExchangeởLondon,làkhuvựcriêngcủanhữngngườikýnhậntráchnhiệmthanhtoáncáchợpđồngbảohiểm(nhấtlàvềtàuthủy)vànhữngngườimôigiớihợpđồngbảohiểm.7.CónguồngốctừĐức,mởđầubởiGeorgeLouis–cửtricủaHanover,ngườilênngôivuaVươngquốcAnhvớitướcvịGeorgeInăm1714.TriềuđạinàyđượctiếptụcvớiGeorgeII,GeorgeIII,GeorgeIVvàkếtthúcvàonăm1901,khiWilliamIVquađời.1.Nguyênvăn:UnitedProvinces,làtêngọikháccủaCộnghòaHàLan(1581-1795),naylàHàLan.2.CòngọilàHộinghịQuốcgiaPháp(FrenchNationalConvention),họptừngày20/9/1792đếnngày26/10/1795.CuốnsáchđãđượcTháiHàBooksxuấtbản.**HÌNH12-5**Cookiethứnhấtđượcđọcbởivònglặp.**HÌNH6-3**Chạyvídụvớihàm`isNaN()`trongcâuđiềukiệnghép.**Hình10-8**Tạomớivàthêmcácphầntửbằngvònglặp`for`vàDOM.1.KeyWest:MộtthànhphốnằmởcựcNamcủaHoaKỳ,còncótênMileO,tứclàđiểmbắtđầucủadặmAnh,tínhtheochiềudọccủanướcMỹ.1.NhàRonaldMcDonald(RonaldMcDonaldHouse):ChươngtrìnhtừthiệncủathươnghiệuthứcănnhanhMcDonald's,xâydựngnhữngngôinhàgầncácbệnhviệnđểchotrẻembịbệnhhiểmnghèovàthânnhâncácemởtrongthờigianđiềutrịtạibệnhviện.NgôinhàRonaldMcDonaldđầutiênđượcmởởPhiladelphianăm1974vàhiệnnaytrênthếgiớiđãcókhoảng200ngôinhànhưthế.1.StevieWonder(tênthậtStevlandHardawayJudkins,sinhngày13tháng5năm1950,sauđổitênthànhStevlandHardawayMorris):Casĩ,nhạcsĩ,nhàsảnxuấtâmnhạcvànghệsĩchơiđanhạccụngườiMỹ.ÔnglànghệsĩtiêubiểuchoâmnhạcđạichúngHoaKỳnửasauthếkỷXXvới22giảiGrammy(nhiềunhấtchomộtnghệsĩsolo).Bịmùtừnhỏ,Wonderkýhợpđồngtrởthànhcasĩchuyênnghiệptừkhimới11tuổi.1.Lourdes:MộtthànhphốnhỏthuộcmiềnNamnướcPháp,gầnbiêngiớiPháp-TâyBanNha.1.PuertoVallarta:MộtthànhphốnổitiếngvềdulịchcủaMexico,trảidàitheovịnhBanderasbênbờTháiBìnhDương.nàysangngàykhác.Quốcgiakhởinghiệp–CâuchuyệnvềnềnkinhtếthầnkỳcủaIsrael(tácgiả:SaulSingervàDanSenor)giớithiệubứctranhtoàncảnhvềnhữnggìdântộcDoTháiđãlàmđểnuôidưỡngvàvunđắpchocácdoanhnhânkhởinghiệp,thôngquaviệcthuhútdòngtiềntừcácnhàđầutưmạohiểmcủaphươngTây.BảntiếngViệtđãđượcCôngtyCổphầnSáchAlpha(AlphaBooks)xuấtbảnvàtáibảnnhiềulần.IPLlàmộtdựángiáodụcphichínhphủ,philợinhuậnvàphitôngiáodocácdoanhnhân,tríthứctâmhuyếtvàTrườngDoanhNhânPACEphốihợpsánglập,triểnkhaithựchiệntừnăm2007.JackMa(MãVân,sinhngày10/9/1964)làtỷphú,doanhnhânthươngmạiđiệntửngườiTrungQuốc.ÔnglànhàsánglậpvàlàChủtịchđiềuhànhTậpđoànAlibaba.ÔngcũnglàdoanhnhânTrungQuốcđạilụcđầutiênxuấthiệntrêntrangbìacủaForbes.1.DiệpUĐàm:phiênâmtiếngTrunglàYeYouTan.2.Đạiphongcầm:loạiđànorganlớnvớihệthốngnhiềuốngsáokhổnglồliênkếtvớiđàn,thườngchỉsửdụngtrongnhàthờ.3.MượnýthơcủaLýBạch.Ýmuốnmiêutảlúcnàylàthờiđiểmđẹpnhất,hưngvượngnhấtcủamùaxuân,nhưngthờikhắctươiđẹpnày

cũngngắnngủinhưhoakhói,nóchỉtồntạitrongmộtkhoảngthờigianrấtngắn.4.Chữ色(sắc):trênchữnàychínhlàchữ“đao”刀,nghĩalàcondao.(*)SUV:Kiểuxethểthaođachứcnăng,đượcthiếtkếđểcóthểvượtquanhữngđịahìnhxấu.(1)Trườngpháiấntượng:MộttràolưunghệthuậtbắtđầutạiParisvàocuốithếkỷ19,đánhdấumộtbướctiếnquantrọngcủahộihọa.Cáitên'ấntượng'docácnhàphêbìnhgọitheomộtbứctranhnổitiếngcủaClaudeMonet:Impressionsoleillevant(Ấntượngmặttrờimọc).(2)Hệthốngđịnhvịtoàncầu(GlobalPositioningSystem-GPS):Làhệthốngxácđịnhvịtrídựatrênvịtrícủacácvệtinhnhântạo.Trongcùngmộtthờiđiểm,ởmộtvịtrítrênmặtđấtnếuxácđịnhđượckhoảngcáchđếnbavệtinh(tốithiểu)thìsẽtínhđượctọađộcủavịtríđó.HệthốngđịnhvịtoàncầucủaMỹlàhệdẫnđườngdựatrênmộtmạnglưới24vệtinhđượcBộQuốcphòngHoaKỳđặttrênquỹđạokhônggian.(4)DJ:ViếttắtcủaDiscJockey,cónghĩalàngườichỉnhnhạctrênđàiphátthanh,trongvũtrườnghayquánbar.Vớicácthiếtbịvàkỹnăngphốitrộnbiếnhóa,DJrápnhịpmộtcáchtàitìnhcácloạinhạctạothànhmạchgiaiđiệuđặcbiệtsángtạo.(5)Homerun:Thuậtngữdùngtrongmônbóngchày,chỉcúđánhchophépngườiđánhchạyquanhsânghimộtlúcnhiềuđiểmmàkhôngphảidừnglại.(6)SteveJobs:GiámđốcđiềuhànhcủahãngmáytínhApple,hãngđiđầutrongngànhcôngnghiệpmáytínhởMỹvớihàngloạtcácsángchếnhưhệđiềuhànhOSX,máytínhvàsổtayđiệntửMAC,bànphím.Hãngđãbánrahơn50triệumáynghenhạccầmtayIpodtrêntoànthếgiới.Đâylàmộtsảnphẩmcáchmạngtrongkỷnguyênâmnhạckỹthuậtsố.(7)VinceLombardi:HuấnluyệnviênbóngbầudụchuyềnthoạitrongcácgiảivôđịchquốcgiaMỹthếkỷ20.ÔngđãdẫndắtđộiGreenBayPackersđăngquangngôivôđịchthếgiới.(8)TigerWoods:sinhnăm1975,làvậnđộngviênđánhgolfchuyênnghiệpsố1thếgiớingườiMỹ.Vớidanhhiệunày,Woodstrởthànhtaygolfchuyênnghiệpcómứcthunhậpcaonhấtthếgiới(năm2005là87triệuđô-la).(3)RobertFrost(1874-1963)lànhàthơnổitiếngngườiMỹ,đượcxemlàmộttrongnhữngnhàthơsángtácvềđềtàithônquêhaynhấttrongthếkỷ20.ÔngđãbốnlầnđoạtgiảiPulitzer,từngđượcđềcửgiảiNobelvănhọcnăm1953vànhậnđượcnhiềugiảithưởngvinhdựvàcaoquýkháctrongsựnghiệpthơcacủamình.3.ThuậtngữMoatdoWarrenBuffettsángtạora,ngụýmộtcôngtycólợithếcạnhtranhvàtạora“hàngrào”ngăncảnsựcạnhtranhcủacáccôngtykhác.1.ỞViệtNamlãisuấttráiphiếuchínhphủtrungbìnhkhoảng8%/năm.2NơicósàngiaodịchchứngkhoánNewYork.HìnhtượngrắntrênchùaThái.Khổ.Vùngđầmlầy.Tượng.Cúngcơm.Loạibánhmìdẹttròn.Núi.HìnhtrònmangtínhbiểutượngcaoquýdùnglàmđốitượngthiềntrongPhậtgiáoĐạithừa.Tranhvẽtượng,đềtàitôngiáo.Hiệnthân,hóathân.Phậtthiền.Bơlọcdùnglàmdầuăn.Câychùybiểutượng.MộtloạirượuởNepal,TâyTạng.Dạxoa.Thuốclálàmtừláthuốcnonvàđọtgaidầu.Chùa,tuviệnởTâyTạng.Hoàngphái,pháimũvàng.Nghĩalàbạnđạo,làmộthọcvịPhậtgiáoTâyTạngdànhchotăngni.Ấn.Nisư.Chấtgâyảogiác,matúy.NiếtBàn.Hànhvilễbáihaytụngniệm.Pháp,phậnsự.BinhsĩNepaltrongquânđộiAnhhoặcẤn.NgườiAnh(1570-1606)thànhviênnhómtínđồCônggiáocóâmmưuámsátvuaJamesIcủaAnh.KhuvựcởđôngnamBangladeshvàbiêngiớiẤnĐộvớiMiễnĐiện,làmộtquậncủaBangladesh,chođếnnăm1984thìbịchiathànhbaquận.Trongthậpniên1970và1980,cưdâncácbộtộcnàyđãchốnglạinhữngcốgắngcủachínhphủnhằmđưadânBengalđếnđâysinhsống.(N.D)Vảidệttay.Tiềntrànước.Vâng,được.Biênnhận.ThiềnminhsátXá,haitaychắplạiđểtỏýcungkính.TiếngLatin,

nghĩalàchấtliệuẤnĐộ.YhọcẤnĐộcổđại,trịbệnhbằngthảomộc,yoga,chếđộăn.ChưthiênDiệnkiếnvớiđạosư.Áocàsakhoácbênngoài.MộttrongnhữngđườngchínhdàinhấtvàxưanhấtchâuÁ,nốivùngđôngvàtâytiểulụcđịaẤnvànốiNamÁvớiTrungÁ.Ảoảnh.MộtdạngbánhmìcủaẤnĐộ.Rauxào.Đậulăng.Kỳancưmùamưa.Nhànghỉ.Bánhmìdẹtchiêntrongbơloãng.Enthusiasm,từtiếngHyLạpenthousiasmos.PhápTánhNgữKinh,“Chương1,”6.[ITP18.]Tênmộtloạiđábiếnchất,đáphiến.Ốngđiếu.Câygaidầu.Nhưcáichénnhỏxíuđểuốngtrà.Ghat:bậcthềmdẫnxuốngsôngHằng.GiovanniAntonioCanal(17/10/1697-19/4/1768),họasĩÝchuyênvẽphongcảnhVenice.JosephMallordWilliamTurner(23/4/1775-19/12/1851),họasĩngườiAnh,vẽtranhphongcảnhthuộctrườngpháilãngmạn.PaulJacksonPollock(28/1/1912-11/8/1956),họasĩnổitiếngngườiMỹ,làmộtgươngmặtquantrọngtrongtràolưuchủnghĩabiểuhiệntrừutượng.PieterBruegelilVecchio(1525-9/9/1569),họasĩHàLan.ĐiệunhảysiêuphàmcủathầnShiva.Biểutượngsùngbáihìnhdươngvật.Trốngvỗbằngtay.Bánhmìdẹtchiênphồnglên.Mộtdạngkẹo.1.Talàchúatểcủathếgiới.2.HaicâuthơnằmtrongbàithơHaimươihaivầndângtặngquantảthừahọVicủaĐỗPhủ.3.TrongTứtiểuThiênhậucủadòngvănhọclãngmạnhiệnđạidođộcgiảTrungQuốcbìnhchọn,PhỉNgãTưTồnđượcmệnhdanhlàThiênhậubitình,bởilẽbikịchdườngnhưđãtrởthànhdấuấnriêngcủachị.4.Côchiêu:trong“cậuấm,côchiêu”,concáitrongnhữnggiađìnhgiàucó,đượcnuôngchiều.5.Hànhcung:cungđiệnchovuaởtạmkhirakhỏihoàngthànhởkinhđô.6.Tianya:mộttrongnhữngdiễnđàntrựctuyếnđượcyêuthíchnhấttạiTrungQuốc.1.Shizuka:mộtnhânvậtphụtrongbộtruyệntranhHanaYoriDango(BoysOverFlowers)củaNhật.1.CâuchuyệnvềngườinôngdânvàconrắnđộclàmộtcâuchuyệnthuộctuyểntậpNhữngcâuchuyệnngụngôncủaAesop.1.Củdền:cótênkháclàcủcảiđường,đượctrồngnhiềuởvùngBắcMỹ,TrungMỹvàAnhQuốc.2.Two-tone:haitôngmàu.1.Mỗimộtloàihoađềumangnhữngthôngđiệpriêng,dạlancónhiềumàu,nhiềuthôngđiệp.Màutímcủadạlantượngtrưngchonỗibuồnvànóithaylờixinlỗi:“Hãythathứchoanh.”1.Căncứtheothủphápvẽ,tranhTrungQuốccóthểchiathànhtranhvẽchitiếtvàtranhtảý.2.CáNapoleon:còngọicáhàngchàiđầuto,đượcpháthiệnởcácvùngnướcIndonesiavàPhillipines,rấtđượcưachuộngởTrungQuốc.1.Olympiad:giảithiđấumangtínhquốctế,đềthithườngrấtkhó,đượcchialàmnhiềulĩnhvực:Toán,Lý,Hóa,Thểdụcthểthao,Cờvua…2.Ôi,Romeo,Romeo!SaochànglạilàRomeochứ?1.GMAT:viếttắtcủaGraduateManagementAdmissionTest,làtiêuchuẩnđánhgiáđượcphânphátbằngtiếngAnh,giúpchocáctrườngthươngmạiđánhgiákhảnăngcủanhữngngưòinộpđơnxinhọcthươngmạivàquảntrịcấpcao.2.TrầnViênViên:mộtdanhkỹởmiềnGiangNamthờiMinhmạt-Thanhsơ,làmộttrongnhữngnhânvậtdẫnđếnsựsụpđổcủanhàMinh.3.MộtcâuthơtríchtrongbàiViênViênkhúccủaNgôVĩNghiệp,NguyễnThịBíchHảidịch.4.MộtloạirượubìnhdâncủaTrungQuốc,nấutừhạtngũcốc.1.Sơntra:còncótênlàcâychuachát,câyganhaytáomèo,đượcdùnglàmthuốcởcảphươngĐôngvàphươngTâyhàngchụcthếkỷqua.HiệnnóđượcdùngrộngrãitạinhiềunướcchâuÂuđểtrịbệnhtimmạch.CònởViệtNam,TrungQuốc,sơntralàthuốcchữacácchứngvềđườngtiêuhóa.1.ICU:viếttắtcủacụmtừIntensiveCareUnit,khuchămsócđặcbiệt,khoahồisứctíchcực.2.TheoquanniệmcủangườiĐàiLoan,saukhitaiquanạnkhỏinênănmìmónggiòđểxuađuổivậnđen.CòntheodângianTrungQuốclưutruyềnbấylâunay,lá

bưởicóthểmanglạimaymắn,xuađuổitàmavànhữngđiềuxấu.1.HồnglâuNhịVưu:chỉVưuNhịthưvàVưuTamthư,hainhânvậttrongHồnglâumộng.Cảhaiđềulànhữngcôgáisắcnướchươngtrời.2.RukawaKaede:mộttrongnhữngnhânvậtchínhtrongbộtruyệntranhSlamDunkcủaNhật.3.TrươngVôKỵ:nhânvậtnamchínhtrongbộtiểuthuyếtỶthiênĐồlongkýcủanhàvănKimDung.4.QuangMinhđỉnh:sàohuyệtcủaMagiáomàTrươngVôKỵđãlầnmòtheomộtônghòathượngleolên.5.LầuDậtPhulàcôngtrìnhkiếntrúcđượcđặttheotêncủanhàtàitrợThiệuDậtPhu.ThiệuDậtPhuđượcbiếtđếnnhưmột“ôngtrùm”củalànggiảitríHoangữ.Kểtừnăm1985,ôngđãquyêntiềnxâydựngnhiềucôngtrìnhkiếntrúcphụcvụchokhoahọcgiáodụctạiĐạilục,cáccôngtrìnhnàythườngđượcđặttheotêncủaông.6.Hoadạhợp:haycòngọilàhoamộclanTrungHoa,cómàutrắnghoặcphớthồng.1.DiêuMinh:ngôisaobóngrổthànhcôngởMỹvàđượccảTrungQuốcbiếtđến.2.MinhTường:vậnđộngviênđiềnkinhđầutiêncủaTrungQuốctừnggiànhbadanhhiệu:kỷlụcgiathếgiới,vôđịchthếgiớivàvôđịchOlympic.3.VậnđộngNgũtứ(haycòngọilàPhongtràoNgũtứ):mộtphongtràođấutranhrộnglớncủasinhviên,họcsinh,côngnhân,thịdân,tríthứcTrungQuốc,vìnổrađúngvàongày4tháng5năm1919nênđượcgọilàphongtràoNgũtứ.4.Uốngrượuđộcchữakhát:vívớigiảiquyếtkhókhăntrướcmắtmàkhôngtínhđếnhậuquảvềsau.1.ChúcDoãnMinh(1460-1526):tênchữlàHyTriết,hiệuChiSơn,làmộtthưphápgiakiệtxuấtđứngđầuThưpháivùngNgôtrung,mọingườinhậnđịnhônglàthưphápgiađệnhấttriềuMinh.2.Phêđấu:mộtthuậtngữphổbiếntrongthờikỳ“đạicáchmạngvănhóacủaTrungQuốc”,viếttắtcủa“phêphán”và“đấutranh”.3.HaicâuthơtríchtrongThấmviênxuân-TrườngSacủaMaoTrạchĐông.4.DiệcThư:tênđầyđủlàNghêDiệcThư,sinhnăm1946tạiThượngHải,làemgáicủatácgianổitiếngNghêKhuông,cùngvớiKimDungvàanhtraiđượcxemlà“tamđạikỳtích”củagiớivănđànHươngCảng.1.Morphine:mộtloạithuốcgiảmđaugâynghiện.1.EmLâm:chỉLâmĐạiNgọc,mộttrongbanhânvậtchínhtrongtiểuthuyếtHồnglâumộng.2.Squash:mônthểthaogiốngtennis,nhưngchơitrongphòngkín,vợtngắnhơnvàbóngcũngnhẹhơn.Ngườichơiđánhbóngvàováchtườngcógạchmứcđểlàmchuẩntínhđiểm,cóthểchơimộtmình.1.CâuthơtríchtrongbàithơTháitangtửcủaTânKhíTật,bảndịchcủaNguyễnChíViễn.2.TừthờiLaMã,ngườitavẫnchorằngđàđiểungốcnghếchđếnnỗichúngđốiphóvớihiểmnguybằngcáchgiấuđầutrongcát.Hìnhảnhnàycũngtrởthànhẩndụchonhữngaitrốntránhthựctế,giốngnhưđứatrẻbịttailạivàlatoánglên:“Tôikhôngnghethấygìcả”.3.“ĐồngTuyết”phátâmgầngiốngvớitừ“bạnhọc”;同学(tóngxué/bạn)và童雪(tóngxuě/ĐồngTuyết).1.Kaixin:mộttrongnhữngtrangmạngxãhộiphổbiếnởTrungQuốc.2.JP:viếttắtcủatừ极品(jipin)theonghĩatiêucựctứclà:ngườitệhạikhôngaichịunổi.1.AlibabaGrouplàtậpđoànthươngmạiđiệntửlớnnhấtTrungQuốc,sởhữucôngtyAlibaba.comvàđồngthờisởhữuTaobao,Alipay,ChinaYahoo...2.TaobaolàmộttrongbốnhệthốngmuabántrựctuyếnlớnnhấttạiTrungQuốc.3.Tencent:côngtycungcấpdịchvụtinnhắnQQcùngnhiềudịchvụtrựctuyếnkhác,rấtphổbiếntạiTrungQuốc.4.MãHóaĐằng:chủtịchkiêmtổnggiámđốcđiềuhànhTencent.5.MãVân:ngườisánglậpvàlàtổnggiámđốctậpđoànThươngmạiđiệntửkhổnglồAlibaba.KhảiĐạttừnăm2005bắtđầucungứnghộpbọcngoàiiPodchoApple.Macintosh(hayMac):Làmộtdòngsảnphẩmmáytínhcánhânđượcthiếtkế,pháttriểnvàđưarathịtrườngbởitậpđoànApple.C2C(Consumer-to-Consumer):Làhìnhthức

thươngmạiđiệntửgiữanhữngngườitiêudùngvớinhau.KỉnguyênhậuPC:ThePost-PCeraCâygậyvàcủcàrốt(carrotandstick):Làkháiniệmđượcdùngđểchỉmộthànhđộngđồngthờikhuyếnkhíchđiềutốt(củcàrốt)vàtrừngphạtđiềuxấu(câygậy).Đâylàmộtchínhsáchngoạigiaotrongquanhệquốctế,thườngđượccácnướclớnmạnhsửdụngnhằmthayđổihànhvicủacácnướcnhỏhơn.“Câygậy”tượngtrưngchosựđedọatrừngphạt,còn“củcàrốt”tượngtrưngchoquyềnlợihayphầnthưởng.BongbóngDot-com:ýnóinhữngtrangwebcủacáccôngtytrênmạnglướitoàncầuvớitênmiềnlà.com,làmộtbongbóngthịtrườngcổphiếukhicáccổphiếucủacáccôngtycôngnghệcao,nhấtlàcáccôngtymạngđượcđầucơ.Bongbóngnàyđượcsinhravàongày9/8/1995–khiNetscapeCommunicationsbắtđầuniêmyếtcổphiếucủamìnhvàvỡvàongày10/3/2000–khichỉsốtổnghợpNASDAQđạtđỉnhcaonhất.BongbóngDot-comđãgópphầncùngcácnhântốkháctạonênsựthịnhvượngkinhtếcủaMĩcuốithậpniên1990–thờikìmànhiềungườigọilà“NềnKinhtếMới”,cònAlanGreenspangọilà“sựthịnhvượngbấtthường”.PersonalDigitalAssistant:ThiếtbịkĩthuậtsốhỗtrợcánhânTênmộtnhânvậttrongtruyệnchothiếunhicótênlàStruwwelpeter.Rapideyemovements(chuyểnđộngmắtnhanh)đểchỉmộtgiấcngủsâu,tráingượcvớiNREN-giấcngủkhôngsâu.Quasimodo:AnhgùtrongtiểuthuyếtNhàthờĐứcBàParis,cònđượcbiếtđếnvớitên“ThằnggùởnhàthờĐứcBà”.Hainữminhtinhnổitiếngcủathậpniên80,90thếkỷtrước.Haingườiphụnữđượcbiếtđếnvớigươngmặtkhôngmấyxinhđẹp.NêvàNghêlàhaitừđồngâm.Namuốnghoócmonvàchuyểnđổigiớitínhthànhnữ.“Ăndấm”còncónghĩabónglà“ghen”.“Trườnghậnca”củaBạchCưDị.

Chiasẽebook:http://downloadsachmienphi.com/Thamgiacộngđồngchiasẽsách:

Fanpage:https://www.facebook.com/downloadsachfreeCộngđồngGoogle:http://bit.ly/downloadsach