hendek orman işletme müdürlüğü - İstanbul Üniversitesi

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

DOKTORA TEZİ

HENDEK ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ

ORMANLARINDA ENTOMOLOJİK PROBLEMLER

Orman Yük. Müh. Erol AKKUZU

Orman Mühendisliği Anabilim Dalı

Orman Entomolojisi ve Koruma Programı

Danışman

Prof.Dr. Torul MOL

Mayıs, 2004

İSTANBUL

ÖNSÖZ “Hendek Orman İşletme Müdürlüğü Ormanlarında Entomolojik Problemler” adlı bu çalışma İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, Orman Entomolojisi ve Koruma Programı’nda Prof. Dr. Torul MOL danışmanlığında 2000 – 2004 yılları arasında hazırlanmıştır. Bu çalışma T-855/17072000 No’lu proje kapsamında İ.Ü. Rektörlüğü Bilimsel Araştırma Projeleri Yürütücü Sekreterliği tarafından desteklenmiştir. Bu çalışmamın her aşamasında yardımlarını ve desteklerini esirgemeyen Sayın Danışman Hocam Prof. Dr. Torul MOL’a, Sayın Hocalarım Prof. Dr. Erdal SELMİ, Prof. Dr. Tamer ÖYMEN, Yrd. Doç. Dr. Ali KÜÇÜKOSMANOĞLU ve Yrd. Doç. Dr. Ahmet HAKYEMEZ’e en derin teşekkürlerimi sunuyorum. Ayrıca, istatistik ağırlıklı hesaplama ve değerlendirmelerde yardımlarını esirgemeyen Prof. Dr. Ömer SARAÇOĞLU’na, Coleoptera (Buprestidae, Chrysomelidae, Elateridae) ve Heteroptera türlerinin teşhisini yapan Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Serdar TEZCAN ve diğer öğretim üyelerine, tez raporlarımın değerlendirilmesinde yardım ve desteklerini esirgemeyen hocam Doç. Dr. Hakan ALTINÇEKİÇ’e, Diptera (Tachinidae) türlerinin teşhisini yapan değerli akademisyen Yrd. Doç. Dr. Kenan KARA’ya, arazi, laboratuvar ve tez yazım çalışmalarında desteklerini gördüğüm İ.Ü. Orman Fakültesi, Orman Entomolojisi ve Koruma Anabilim Dalı Araştırma Görevlileri Meriç KUMBAŞLI, Zeynel ARSLANGÜNDOĞDU, Hüseyin CEBECİ, Hamit AYBERK ve ERDEM HIZAL’a, Biyolog Sabiha ACER’e ve doktorant Vedat BEŞKARDEŞ’e teşekkür ederim. Doktora tezimle ilgili arazi çalışmalarını yürüttüğüm Hendek ilçesinde şahsıma her türlü yardımı ve kolaylığı gösteren Hendek Orman İşletme Müdürü Ayhan ŞİMŞEK’e, Süleymaniye Orman İşletme Eski Şefi Ömer DİLAVER’e, Kurtköy Orman İşletme Şefi Kenan KILIÇ’a teşekkürlerimi arz ederim. Mayıs, 2004 Erol AKKUZU

I

İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ.......................................................................................................................... I İÇİNDEKİLER .........................................................................................................II ŞEKİL LİSTESİ...................................................................................................... IV TABLO LİSTESİ................................................................................................. VIII ÖZET.. ........................................................................................................................IX SUMMARY ........................................................................................................... XIV 1. GİRİŞ ................................................................................................................1 2. MATERYAL VE YÖNTEM ..........................................................................4 2.1. Araştırma alanının tanıtımı ............................................................................... 4 2.1.1. Coğrafi Konum ................................................................................................. 6 2.1.2. Genel İklim Durumu ......................................................................................... 8 2.1.3. Jeolojik Yapı ve Toprak.................................................................................... 9 2.1.4. Bitki Örtüsü....................................................................................................... 9 2.1.5. Süleymaniye Subasar Ormanı ......................................................................... 14 2.2. Yöntem............................................................................................................ 15 2.2.1. Arazi Çalışmaları ............................................................................................ 15 2.2.2. Laboratuvar Çalışmaları.................................................................................. 19 2.2.2.1. Böceklerin yetiştirilmesi ................................................................................. 19 2.2.2.2. Böceklerin preparasyon ve teşhisi................................................................... 21 2.2.3. Büro Çalışmaları ............................................................................................. 21 3. BULGULAR...................................................................................................22 3.1. Sistematik........................................................................................................ 22 3.2. Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarında zarar yapannböceklerin

morfolojik özellikleri, yayılışı, konukçuları ve önemli türlere ait biyolojik gözlemler............................................................ ............................. 27 3.2.1. Takım: Orthoptera........................................................................................... 27 3.2.1.1. Familya: Gryllotalpidae .................................................................................. 27 3.2.2. Takım: Dermaptera ......................................................................................... 29 3.2.2.1. Familya: Forficulidae ..................................................................................... 29 3.2.3. Takım: Homoptera ......................................................................................... 30 3.2.3.1. Familya: Callaphididae .................................................................................. 30 3.2.4. Takım: Heteroptera ......................................................................................... 31 3.2.4.1. Familya: Coreidae .......................................................................................... 31 3.2.4.2. Familya: Pentatomidae................................................................................... 32 3.2.5. Takım: Coleoptera........................................................................................... 35 3.2.5.1. Familya: Lucanidae........................................................................................ 35 3.2.5.2. Familya: Scarabaeidae ................................................................................... 38 3.2.5.3. Familya: Buprestidae ..................................................................................... 41 3.2.5.4. Familya: Anobiidae........................................................................................ 45 3.2.5.5. Familya: Cerambycidae ................................................................................. 47 3.2.5.6. Familya: Chrysomelidae ................................................................................ 67 3.2.5.7. Familya: Curculionidae.................................................................................. 76 3.2.5.8. Familya: Scolytidae........................................................................................ 77 3.2.6. Takım: Diptera ................................................................................................ 94 3.2.6.1. Familya: Cecidomyiidae ................................................................................ 94

II

3.2.7. Takım: Lepidoptera......................................................................................... 95 3.2.7.1. Familya: Cossidae .......................................................................................... 95 3.2.7.2. Familya: Tortricidae....................................................................................... 96 3.2.7.3. Familya: Pieridae ......................................................................................... 100 3.2.7.4. Familya: Lycaenidae .................................................................................... 101 3.2.7.5. Familya: Geometridae.................................................................................. 102 3.2.7.6. Familya: Lasiocampidae .............................................................................. 108 3.2.7.7. Familya: Saturnidae ..................................................................................... 108 3.2.7.8. Familya: Sphingidae .................................................................................... 110 3.2.7.9. Familya: Notodontidae................................................................................. 113 3.2.7.10. Familya: Lymantriidae .................................................................................. 117 3.2.7.11. Familya: Arctiidae........................................................................................ 128 3.2.7.12. Familya: Noctuidae ...................................................................................... 145 3.2.8. Takım: Hymenoptera ................................................................................... 154 3.2.8.1. Familya: Diprionidae ................................................................................... 154 3.2.8.2. Familya: Tenthredinidae .............................................................................. 158 3.2.8.3. Familya: Siricidae ........................................................................................ 160 3.2.8.4. Familya: Xiphydriidae ................................................................................. 161 4. TARTIŞMA VE SONUÇ ............................................................................163 4.1. Çalışma alanındaki bazı önemli türler ile ilgili laboratuvar araştırmaları..... 163 4.1.1. Lymantria dispar (L.)’a Ait Laboratuvar Çalışmaları ................................... 163 4.1.2. Hyphantria cunea (Dry.)’ya Ait Laboratuvar Çalışmaları ............................ 164 4.2. Tespit edilen bazı türlerin biyolojileri ve konukçu ağaç tercihleri ............... 166 4.3. Predatör ve parazitoid türlerin konukçu tercihleri ........................................ 168 4.4. Araştırma alanında tespit edilen türlerin coğrafi bölgelere dağılımı ............ 168 4.5. Marmara Bölgesi’nde yeni tespit edilen türler.............................................. 176 4.6. Sonuç ve öneriler .......................................................................................... 176 5. KAYNAKLAR .............................................................................................179 6. ÖZGEÇMİŞ..................................................................................................202

III

ŞEKİL LİSTESİ Şekil 2.1: Türkiye orman varlığı (6000 - 4000 B.C.) ...................................................5 Şekil 2.2: Günümüzde Türkiye orman varlığı .............................................................5 Şekil 2.3: Adapazarı-Hendek ilçesinin 3 boyutlu topoğrafik haritası ..........................7 Şekil 2.4: Adapazarı iklim diyagramı...........................................................................8 Şekil 2.5: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanları ...........................................12 Şekil 2.6: Süleymaniye Subasar Ormanı ....................................................................15 Şekil 2.7: Araştırmada kullanılan ışık tuzağı .............................................................16 Şekil 2.8: Araştırmada kullanılan akordion tipi feromon tuzağı ................................16 Şekil 2.9: Araştırmada kullanılan cam tüpler .............................................................19 Şekil 2.10: Araştırmada kullanılan yetiştirme kafesleri ...............................................20 Şekil 2.11: Araştırmada kullanılan yetiştirme kavanozu..............................................20 Şekil 3.1: Gryllotalpa gryllotalpa (L.) .......................................................................28 Şekil 3.2. Forficula auricularia L. ............................................................................29 Şekil 3.3: Phyllaphis fagi (L.) ....................................................................................30 Şekil 3.4: Apodiphus amygdali (Germ.) .....................................................................32 Şekil 3.5: Mustha spinosula (Lef.) .............................................................................33 Şekil 3.6: Palomena prasina (L.) ...............................................................................34 Şekil 3.7: Dorcus parallelopipedus (L.).....................................................................35 Şekil 3.8: Lacon punctatus (Hrbst.)............................................................................36 Şekil 3.9: Lucanus cervus (L.)....................................................................................37 Şekil 3.10: Cetonia aurata (L.) ....................................................................................38 Şekil 3.11: Melolontha melolontha (L.) .......................................................................39 Şekil 3.12: Polyphylla fullo (L.) ...................................................................................40 Şekil 3.13: Capnodis miliaris Klug. .............................................................................41 Şekil 3.14: Chrysobothris solieri Gory & Lap. ............................................................42 Şekil 3.15: Dicerca alni (Fisch.) ..................................................................................43 Şekil 3.16: Melanophila picta (Pall.) ...........................................................................44 Şekil 3.17: Phaenops cyanea (F.) ................................................................................45 Şekil 3.18: Oligomerus ptilinoides (Woll.) ..................................................................46 Şekil 3.19: Oligomerus ptilinoides (Woll.) larvası.......................................................46 Şekil 3.20: Oligomerus ptilinoides (Woll.)’un uçma delikleri ve zararı ......................47 Şekil 3.21: Acanthocinus griseus (F.) ..........................................................................47 Şekil 3.22: Arhopalus rusticus (L.) ..............................................................................48 Şekil 3.23: Arhopalus rusticus (L.) larvaları ................................................................49 Şekil 3.24: Arhopalus rusticus (L.)’un uçma delikleri (a) ve zararı (b) .......................50 Şekil 3.25: Aromia moschata (L.) ................................................................................51 Şekil 3.26: Cerambyx cerdo (L.) ..................................................................................52 Şekil 3.27: Cerambyx scopolii (Fussl.) ........................................................................53 Şekil 3.28: Ergates faber (L.).......................................................................................54 Şekil 3.29: Hesperophanes sericeus (F.)......................................................................55 Şekil 3.30: Hylotrupes bajulus (L.) ..............................................................................56 Şekil 3.31: Monochamus galloprovincialis (Ol.) .........................................................57 Şekil 3.32: Morimus asper (Sulz.)................................................................................58 Şekil 3.33: Morimus funereus Muls. ............................................................................59 Şekil 3.34: Morimus funereus Muls. zararı ..................................................................60 Şekil 3.35: Prionus coriarius (L.) ................................................................................60

IV

Şekil 3.36: Rhagium inquisitor (L.)..............................................................................61 Şekil 3.37: Rhagium inquisitor (L.) larvası ..................................................................62 Şekil 3.38: Rhagium inquisitor (L.)’un larva yolları ve zararı .....................................62 Şekil 3.39: Raphidia ophiopsis L. larvası.....................................................................63 Şekil 3.40: Ropalopus clavipes (F.)..............................................................................64 Şekil 3.41: Saperda populnea (L.) ...............................................................................65 Şekil 3.42: Saperda populnea (L.) ergini çıkış deliği ..................................................66 Şekil 3.43: Xylotrechus antilope (Schönh.)..................................................................66 Şekil 3.44: Xylotrechus antilope (Schönh.) larvası ......................................................67 Şekil 3.45: Agelastica alni (L.).....................................................................................67 Şekil 3.46: Chrysomela populi (L.) ..............................................................................68 Şekil 3.47: Chrysomela populi (L.) zararı ....................................................................69 Şekil 3.48: Chrysomela tremulae (F.) ..........................................................................70 Şekil 3.49: Chrysomela tremulae (F.) yumurtaları.......................................................71 Şekil 3.50: Chrysomela tremulae (F.) larvaları ............................................................71 Şekil 3.51: Crepidodera aurata (Marsh.)....................................................................72 Şekil 3.52: Phaedon cochleariae (F.)...........................................................................73 Şekil 3.53: Phyllodecta vitellinae (L.)..........................................................................74 Şekil 3.54: Smaragdina aurita (L.) ..............................................................................75 Şekil 3.55: Phyllobius canus (Gyll.) ............................................................................76 Şekil 3.56: Carphoborus pini Eichh.............................................................................77 Şekil 3.57: Crypturgus cinereus (Hrbst.) .....................................................................78 Şekil 3.58: Crypturgus pusillus (Gyll.) ........................................................................79 Şekil 3.59: Hylastes cunicularis Er. .............................................................................80 Şekil 3.60: Hylesinus crenatus (F.) ..............................................................................81 Şekil 3.61: Ips sexdentatus (Boern.).............................................................................82 Şekil 3.62: Ips sexdentatus (Boern.)’un pupa beşiği ve yenik şekli.............................83 Şekil 3.63: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarındaki feromon tuzaklarında yakalanan Ips sexdentatus (Boern.) sayısı.............................85 Şekil 3.64: Ditoma crenata (F.)....................................................................................86 Şekil 3.65: Leperesinus varius (F.) ..............................................................................86 Şekil 3.66: Leperesinus varius (F.)’un uçma delikleri .................................................87 Şekil 3.67: Leperesinus varius (F.)’un yenik şekli.......................................................87 Şekil 3.68: Orthotomicus erosus (Woll.)......................................................................88 Şekil 3.69: Orthotomicus erosus (Woll.)’un larva ve prepupası ..................................90 Şekil 3.70: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarındaki feromon tuzaklarında yakalanan Orthotomicus erosus (Woll.) sayısı......................92 Şekil 3.71: Phloeosinus aubei (Perr.) ...........................................................................93 Şekil 3.72: Phloeosinus aubei (Perr.)’nin uçma delikleri ve yenik şekli .....................94 Şekil 3.73: Mikiola fagi (Htg.)’nin neden olduğu gal oluşumları (x1,4)......................95 Şekil 3.74: Zeuzera pyrina (L.) ....................................................................................95 Şekil 3.75: Rhyacionia buoliana (Den. & Schiff.) .......................................................97 Şekil 3.76: Rhyacionia buoliana (Den. & Schiff.) tırtılı ..............................................98 Şekil 3.77: Rhyacionia buoliana (Den. & Schiff.) zararı .............................................98 Şekil 3.78: Tortrix viridana (L.)...................................................................................99 Şekil 3.79: Aporia crataegi (L.) .................................................................................100 Şekil 3.80: Neozephyrus quercus (L.) ........................................................................101 Şekil 3.81: Ematurga atomaria (L.) ...........................................................................102 Şekil 3.82: Ennomos quercaria (Hbn.) ......................................................................103

V

Şekil 3.83: Epirrita dilutata (Den. & Schiff.) ............................................................104 Şekil 3.84: Operophtera brumata (L.) .......................................................................105 Şekil 3.85: Operophthera brumata (L.) zararı ...........................................................106 Şekil 3.86: Opisthograptis luteolata (L.) ...................................................................106 Şekil 3.87: Peribatodes secundaria (Den. & Schiff.) ................................................107 Şekil 3.88: Pachypasa otus (Dry.)..............................................................................108 Şekil 3.89: Saturnia pyri (Den. & Schiff.) .................................................................109 Şekil 3.90: Saturnia pyri (Den. & Schiff.) tırtılı ........................................................110 Şekil 3.91: Laothoe populi (L.) ..................................................................................110 Şekil 3.92: Laothoe populi (L.) pupası .......................................................................111 Şekil 3.93: Mimas tiliae (L.).......................................................................................112 Şekil 3.94: Mimas tiliae (L.) tırtılı..............................................................................113 Şekil 3.95: Thaumetopoea pityocampa (Den. & Schiff.) ...........................................113 Şekil 3.96: Compsilura concinnata (Meig.) ...............................................................115 Şekil 3.97: Thaumetopoea processionea (L.).............................................................116 Şekil 3.98: Thaumetopoea processionea (L.) pupaları...............................................117 Şekil 3.99: Calliteara pudibunda (L.) ........................................................................118 Şekil 3.100: Lymantria dispar (L.) ..............................................................................119 Şekil 3.101: Lymantria dispar (L.)’ın kabuk çatlağına koyduğu yumurta paketleri ...120 Şekil 3.102: Lymantria dispar (L.) tırtılı .....................................................................120 Şekil 3.103: Lymantria dispar (L.) pupaları ................................................................121 Şekil 3.104: Tırtıl ağırlığının zamana göre değişimi ...................................................122 Şekil 3.105: Yenilen yaprak miktarının zamana göre değişimi ...................................123 Şekil 3.106: Tırtıl dışkısı miktarının zamana göre değişimi ........................................125 Şekil 3.107: Erkek ve dişi pupaların ağırlık-boy ilişkisi..............................................127 Şekil 3.108: Calosoma sycophanta (L.).......................................................................127 Şekil 3.109: Arctia villica (L.) .....................................................................................128 Şekil 3.110: Hyphantria cunea (Dry.) .........................................................................129 Şekil 3.111: Hyphantria cunea (Dry.) zararı ...............................................................132 Şekil 3.112: Hyphantria cunea (Dry.) yumurtası ........................................................132 Şekil 3.113: Hyphantria cunea (Dry.) tırtılı ................................................................133 Şekil 3.114: Hyphantria cunea (Dry.) pupası ..............................................................133 Şekil 3.115: 1. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupası ağırlık ve boy ilişkisi ....134 Şekil 3.116: 1. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından ergin çıkış tarihleri ve pupa adetleri ilişkisi...............................................................135 Şekil 3.117: 1. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından ergin çıkış tarihleri ve pupa ağırlıkları ilişkisi ...........................................................136 Şekil 3.118: 1. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından ergin çıkış tarihleri ve pupa boyları ilişkisi ...............................................................136 Şekil 3.119: 2. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) dişi ve erkek pupası ağırlık ve boy ilişkisi ...........................................................................................137 Şekil 3.120: 2. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından ergin çıkış tarihleri ve pupa ağırlıkları ilişkisi ...........................................................139 Şekil 3.121: 2. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından ergin çıkış tarihleri ve pupa boyları ilişkisi ...............................................................139 Şekil 3.122: 1980 öncesi ve sonrası Fraxinus angustifolia dikimlerinde Hyphantria cunea (Dry.)’nın çap artımı üzerindeki etkisi.......................141 Şekil 3.123: 1980 öncesi ve sonrası Fraxinus angustifolia dikimlerinde Hyphantria cunea (Dry.)’nın hacim artımı üzerindeki etkisi ..................141

VI

Şekil 3.124: Exorista segregata (Rond.)......................................................................142 Şekil 3.125: Nemoraea pellucida (Meig.)....................................................................143 Şekil 3.126: Pales pavida (Meig.) ...............................................................................144 Şekil 3.127: Spilosoma lubricipedum (L.) ...................................................................144 Şekil 3.128: Acronicta aceris (L.)................................................................................145 Şekil 3.129: Acronicta psi (L.).....................................................................................146 Şekil 3.130: Amphipyra pyramidea (L.) ......................................................................147 Şekil 3.131: Autographa gamma (L.) ..........................................................................148 Şekil 3.132: Catocala elocata (Esp.) ..........................................................................149 Şekil 3.133: Conistra rubiginea (Den. & Schiff.)........................................................150 Şekil 3.134: Dysgonia algira (L.) ................................................................................151 Şekil 3.135: Noctua janthina Den. & Schiff. ...............................................................152 Şekil 3.136: Noctua pronuba (L.) ................................................................................153 Şekil 3.137: Xestia castanea (Esp.) .............................................................................154 Şekil 3.138: Diprion pini (L.) ......................................................................................155 Şekil 3.139: Diprion pini (L.)’nin pupası ve diapoz evresindeki yalancı tırtılı ..........156 Şekil 3.140: Neodiprion sertifer (Geoff.) ....................................................................156 Şekil 3.141: Neodiprion sertifer (Geoff.) yalancı tırtılı ..............................................157 Şekil 3.142: Neodiprion sertifer (Geoff.) pupası ........................................................157 Şekil 3.143: Nematus salicis (L.) ................................................................................158 Şekil 3.144: Nematus salicis (L.) yalancı tırtılı ...........................................................159 Şekil 3.145: Trichiocampus viminalis (Fall.)...............................................................159 Şekil 3.146: Trichiocampus viminalis (Fall.) yalancı tırtılları .....................................160 Şekil 3.147: Sirex gigas (L.) ........................................................................................160 Şekil 3.148: Xiphydria camelus (L.) ............................................................................161 Şekil 4.1: Tespit edilen böcek türlerinin takımlarına göre dağılımı .........................169 Şekil 4.2: Tespit edilen zararlı türlerin coğrafi bölgelere dağılımı ..........................170

VII

TABLO LİSTESİ Tablo 2.1: Adapazarı Meteoroloji İstasyonu’na ait bazı meteorolojik değerler (1938-1980)..................................................................................................8 Tablo 2.2: Adapazarı’nda yağışın mevsimlere dağılımı................................................9 Tablo 2.3: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü’ne bağlı orman işletme şeflikleri ......10 Tablo 2.4: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarına ait bazı bilgiler..............10 Tablo 2.5: Aksu İşletme Şefliği ağaç türleri ve karışım oranları.................................13 Tablo 2.6: Hendek İşletme Şefliği ağaç türleri ve karışım oranları.............................13 Tablo 2.7: Karadere İşletme Şefliği ağaç türleri ve karışım oranları ..........................13 Tablo 2.8: Kurtköy İşletme Şefliği ağaç türleri ve karışım oranları............................13 Tablo 2.9: Süleymaniye İşletme Şefliği ağaç türleri ve karışım oranları ....................14 Tablo 2.10: Araştırma alanlarının bağlı olduğu orman işletme şeflikleri, mevkisi, rakım ve coğrafi konum değerleri ..............................................................18 Tablo 3.1: Chrysomela tremulae (F.)’nın yumurta kümelerindeki yumurta sayıları ........................................................................................................72 Tablo 3.2: Ips sexdentatus (Boern.)’un tespit edildiği mevki, tarih ve biyolojik

gözlemler....................................................................................................83 Tablo 3.3: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarındaki feromon tuzaklarında yakalanan Ips sexdentatus (Boern.) sayısı.............................84 Tablo 3.4: Orthotomicus erosus (Woll.)’un tespit edildiği mevki, tarih ve biyolojik gözlemler ....................................................................................89 Tablo 3.5: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarındaki feromon tuzaklarında yakalanan Orthotomicus erosus (Woll.) sayısı......................91 Tablo 3.6: Thaumetopoea pityocampa (Den. & Schiff.)’nın tespit tarihleri, mevkii ve biyolojik gözlemler .................................................................114 Tablo 3.7: Tırtıl ağırlığının zamana göre değişiminin varyans analizi sonuçları ......122 Tablo 3.8: Yenilen yaprak miktarının zamana göre değişiminin varyans analizi

sonuçları ...................................................................................................123 Tablo 3.9: Yenilen yaprak miktarının zamana göre değişimi (Tukey testi) ..............124 Tablo 3.10: Tırtıl dışkısı miktarının zamana göre değişiminin varyans analizi sonuçları ...................................................................................................125 Tablo 3.11: Tırtıl dışkısı miktarının zamana göre değişimi (Tukey testi)...................126 Tablo 3.12: Erkek ve dişi pupaların ağırlık-boy ilişkisinin varyans analizi sonuçları ...................................................................................................126 Tablo 3.13: Hyphantria cunea (Dry.)’nın tespit tarihleri, mevkii ve biyolojik gözlemler..................................................................................................131 Tablo 3.14: 1. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupası ağırlık ve boy ilişkisinin varyans analizi sonuçları .........................................................134 Tablo 3.15: 1. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından erkek ve dişi ergin çıkış tarihleri varyans analizi sonuçları...........................................135 Tablo 3.16: 2. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupası ağırlık ve boy ilişkisinin varyans analizi sonuçları .........................................................137 Tablo 3.17: 2. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından erkek ve dişi ergin çıkış tarihlerinin varyans analizi sonuçları .....................................138 Tablo 3.18: Örnek alanlara ait bazı değer ve bilgiler ..................................................140 Tablo 4.1: Tespit edilen böcek türlerinin coğrafi bölgelere dağılımı .......................171

VIII

ÖZET HENDEK ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ ORMANLARINDA ENTOMOLOJİK PROBLEMLER Bu çalışmanın yürütüldüğü Hendek ilçesi Sakarya’nın doğusunda yer almakta olup İşletme Müdürlüğü olarak 29.557 hektar orman alanına sahiptir. Bu alanın 22.937 hektarı koru, 6621 hektarı baltalık, 26.008 hektarı verimli ve 3.550 hektarı bozuk orman niteliğindedir. Araştırma alanında bulunan önemli ağaç türleri arasında Carpinus betulus, Fagus orientalis, Fraxinus angustifolia, Quercus cerris, Q. frainetto, Q. petraea, Q. robur, Tilia argentea gibi yapraklı ve Abies bornmülleriana, Pinus nigra, P. pinaster, P. sylvestris, gibi iğne yapraklı ağaç türleri bulunmaktadır. Bu ağaç türlerinin yanı sıra alanda Acer campestre, A. trautvetteri, Alnus glutinosa, Castanea sativa, Juglans regia, Populus alba, P. nigra, Salix alba, S. babylonica, S. viminalis Ulmus leavis ve U. minor türlerine de rastlanmaktadır. Araştırmalarımızın sonucunda primer ve sekonder zararlılar ile bazı yırtıcı ve parazit böcekler tespit edilmiştir. Ayrıca, 8 yeni zararlı türü Marmara Bölgesi faunasına bu araştırmanın sonucunda dahil edilmiştir. Üç yıllık bir arazi çalışmasının sonunda söz konusu ormanlarda yaşayan 8 takım, 30 familyaya mensup 90 zararlı tür aşağıda liste halinde verilmiştir:

Takım: ORTHOPTERA

Familya: Gryllotalpidae

Gryllotalpa gryllotalpa (Linnaeus, 1758)

Takım: DERMAPTERA

Familya: Forficulidae Forficula auricularia Linnaeus, 1758

Takım: HOMOPTERA

Familya: Callaphididae Phyllaphis fagi (Linnaeus, 1767)

Takım: HETEROPTERA

Familya: Coreidae Gonocerus acuteangulatus (Goeze, 1778)

Familya: Pentatomidae

Apodiphus amygdali (Germar, 1817) Mustha spinosula (Lefebvre, 1831)

IX

Palomena prasina (Linnaeus, 1761)

Takım: COLEOPTERA Familya: Lucanidae

Dorcus parallelopipedus (Linnaeus, 1758) Lucanus cervus (Linnaeus, 1758) Familya: Scarabaeidae Cetonia aurata (Linnaeus, 1758) Melolontha melolontha (Linnaeus, 1758) Polyphylla fullo (Linnaeus,1758) Familya: Buprestidae Capnodis miliaris Klug, 1829

Chrysobothris solieri Gory & Laporte, 1836 Dicerca alni (Fischer, 1824) Melanophila picta (Pallas, 1793)

Phaenops cyanea (Fabricius, 1775) Familya: Anobiidae

Oligomerus ptilinoides (Wollaston,1854) Familya: Cerambycidae

Acanthocinus griseus (Fabricius, 1792) Arhopalus rusticus (Linnaeus, 1758) Aromia moschata (Linnaeus, 1758) Cerambyx cerdo (Linnaeus, 1758) Cerambyx scopolii (Fuessly, 1775) Ergates faber (Linnaeus, 1767) Hesperophanes sericeus (Fabricius, 1787)

Hylotrupes bajulus (Linnaeus, 1758) Monochamus galloprovincialis (Olivier, 1795)

Morimus asper (Sulzer, 1776) Morimus funereus Mulsant, 1863 Prionus coriarius (Linnaeus, 1758) Rhagium inquisitor (Linnaeus, 1758) Ropalopus clavipes (Fabricius, 1775) Saperda populnea (Linnaeus, 1758)

Xylotrechus antilope (Schönherr, 1817) Familya: Chrysomelidae Agelastica alni (Linnaeus, 1758) Chrysomela populi (Linnaeus, 1758) Chrysomela tremulae (Fabricius, 1787) Crepidodera aurata (Marsham, 1802)

Phaedon cochleariae (Fabricius, 1792) Phyllodecta vitellinae (Linnaeus, 1758)

Smaragdina aurita (Linnaeus, 1766)

X

Familya: Curculionidae Phyllobius canus (Gyllenhal, 1834) Familya: Scolytidae Carphoborus pini Eichhoff, 1881 Crypturgus cinereus (Herbst, 1793) Crypturgus pusillus (Gyllenhal, 1813) Hylastes cunicularis Erichson, 1836 Hylesinus crenatus (Fabricius, 1787) Ips sexdentatus (Boerner, 1767) Leperesinus varius (Fabricius, 1775) Orthotomicus erosus (Wollaston, 1857) Phloeosinus aubei (Perris, 1855)

Takım: DIPTERA

Familya: Cecidomyiidae Mikiola fagi (Hartig, 1839)

Takım: LEPIDOPTERA

Familya: Cossidae Zeuzera pyrina (Linnaeus, 1761) Familya: Tortricidae

Rhyacionia buoliana (Denis & Schiffermüller, 1775) Tortrix viridana (Linnaeus, 1758) Familya: Pieridae

Aporia crataegi (Linnaeus, 1758)

Familya: Lycaenidae Neozephyrus quercus (Linnaeus, 1758)

Familya: Geometridae Ematurga atomaria (Linnaeus, 1758) Ennomos quercaria (Hübner, 1813)

Epirrita dilutata (Denis & Schiffermüller, 1775) Operophtera brumata (Linnaeus, 1758)

Opisthograptis luteolata (Linnaeus, 1758) Peribatodes secundaria (Denis & Schiffermüller, 1775) Familya: Lasiocampidae Pachypasa otus (Drury, 1773)

Familya: Saturniidae

Saturnia pyri (Denis & Schiffermüller, 1775)

XI

Familya: Sphingidae Laothoe populi (Linnaeus, 1758)

Mimas tiliae (Linnaeus, 1758) Familya: Thaumetopoeidae

Thaumetopoea pityocampa (Denis & Schiffermüller, 1775) Thaumetopoea processionea (Linnaeus, 1758)

Familya: Lymantriidae Calliteara pudibunda (Linnaeus, 1758)

Lymantria dispar (Linnaeus, 1758) Familya: Arctiidae Arctia villica Linnaeus, 1758 Hyphantria cunea (Drury, 1773)

Spilosoma lubricipedum (Linnaeus, 1758) Familya: Noctuidae

Acronicta aceris (Linnaeus, 1758) Acronicta psi (Linnaeus, 1758) Amphipyra pyramidea (Linnaeus, 1758) Autographa gamma (Linnaeus, 1758) Catocala elocata (Esper, 1787) Conistra rubiginea (Denis & Schiffermüller, 1775) Dysgonia algira (Linnaeus, 1767) Noctua janthina Denis & Schiffermüller, 1775 Noctua pronuba (Linnaeus, 1758) Xestia castanea (Esper, 1798)

Takım: HYMENOPTERA

Familya: Diprionidae

Diprion pini (Linnaeus, 1758) Neodiprion sertifer (Geoffroy, 1785)

Familya: Tenthredinidae Nematus salicis (Linnaeus, 1758)

Trichiocampus viminalis (Fallen, 1808) Familya: Siricidae

Sirex gigas (Linnaeus, 1758) Familya: Xiphydriidae

Xiphydria camelus (Linnaeus, 1758) Araştırma alanında Neuroptera ve Coleoptera takımlarına ait 5 yırtıcı ile Tachinidae (Diptera) familyasına mensup 5 parazitoid olmak üzere toplam 10 faydalı tür saptanmıştır. Tespit edilen faydalı türler aşağıda liste halinde verilmiştir.

XII

Takım: NEUROPTERA

Familya: Raphidiidae Raphidia ophiopsis Linnaeus, 1758

Takım: COLEOPTERA

Familya: Carabidae Calosoma sycophanta (Linnaeus, 1758)

Familya: Elateridae

Lacon punctatus (Herbst, 1779)

Familya: Cucujidae Cryptolestes alternans (Erichson,1846)

Familya: Colydiidae

Ditoma crenata (Fabricius, 1775)

Takım: DIPTERA

Familya: Tachinidae Exorista segregata (Rondani, 1859) Compsilura concinnata (Meigen, 1824) Nemoraea pellucida (Meigen, 1824)

Pales pavida (Meigen, 1824) Phryxe caudata (Rondani, 1859)

XIII

SUMMARY ENTOMOLOGICAL PROBLEMS IN THE FORESTS OF HENDEK STATE FOREST ENTERPRISE This study was conducted in the forests of Hendek Forest Enterprise. The study area, located in east of Sakarya Province, has 29.557 ha forested land. Of the land, 22.937 ha is high forest, 6621 ha coppice forest, 26.008 ha productive forest, and 3.550 ha degraded forest. Major Broad leaf trees of the study area include Carpinus betulus, Fagus orientalis, Fraxinus angustifolia, Quercus cerris, Q. frainetto, Q. petraea, Q. robur, Tilia argentea, and coniferous trees are Abies bornmülleriana, Pinus nigra, P. pinaster, and P. sylvestris. The other trees of the area are Acer campestre, A. trautvetteri, Alnus glutinosa, Castanea sativa, Juglans regia, Populus alba, P. nigra, Salix alba, S. babylonica, S. viminalis Ulmus leavis, and U. minor. As a result of the three-year long study; 90 pest, 5 predatory, and 5 parasitoid species were identified. Among these, 8 pest species were new records for the Marmara Region. The list of pest species belonging to 8 orders and 30 families are given below:

Order: ORTHOPTERA

Family: Gryllotalpidae Gryllotalpa gryllotalpa (Linnaeus, 1758)

Order: DERMAPTERA

Family: Forficulidae Forficula auricularia Linnaeus, 1758

Order: HOMOPTERA

Family: Callaphididae Phyllaphis fagi (Linnaeus, 1767)

Order: HETEROPTERA

Family: Coreidae Gonocerus acuteangulatus (Goeze, 1778)

Family: Pentatomidae

Apodiphus amygdali (Germar, 1817) Mustha spinosula (Lefebvre, 1831) Palomena prasina (Linnaeus, 1761)

Order: COLEOPTERA

XIV

Family: Lucanidae

Dorcus parallelopipedus (Linnaeus, 1758) Lucanus cervus (Linnaeus, 1758) Family: Scarabaeidae Cetonia aurata (Linnaeus, 1758) Melolontha melolontha (Linnaeus, 1758) Polyphylla fullo (Linneaus,1758) Family: Buprestidae Capnodis miliaris Klug, 1829

Chrysobothris solieri Gory & Laporte, 1836 Dicerca alni (Fischer, 1824) Melanophila picta (Pallas, 1793)

Phaenops cyanea (Fabricius, 1775) Family: Anobiidae

Oligomerus ptilinoides (Wollaston,1854) Family: Cerambycidae

Acanthocinus griseus (Fabricius, 1792) Arhopalus rusticus (Linnaeus, 1758) Aromia moschata (Linnaeus, 1758) Cerambyx cerdo (Linnaeus, 1758) Cerambyx scopolii (Fuessly, 1775) Ergates faber (Linnaeus, 1767) Hesperophanes sericeus (Fabricius, 1787)

Hylotrupes bajulus (Linnaeus, 1758) Monochamus galloprovincialis (Olivier, 1795)

Morimus asper (Sulzer, 1776) Morimus funereus Mulsant, 1863 Prionus coriarius (Linnaeus, 1758) Rhagium inquisitor (Linnaeus, 1758) Ropalopus clavipes (Fabricius, 1775) Saperda populnea (Linnaeus, 1758)

Xylotrechus antilope (Schönherr, 1817) Family: Chrysomelidae Agelastica alni (Linnaeus, 1758) Chrysomela populi (Linnaeus, 1758) Chrysomela tremulae (Fabricius, 1787) Crepidodera aurata (Marsham, 1802)

Phaedon cochleariae (Fabricius, 1792) Phyllodecta vitellinae (Linnaeus, 1758)

Smaragdina aurita (Linnaeus, 1766) Family: Curculionidae Phyllobius canus (Gyllenhal, 1834)

XV

Family: Scolytidae Carphoborus pini Eichhoff, 1881 Crypturgus cinereus (Herbst, 1793) Crypturgus pusillus (Gyllenhal, 1813) Hylastes cunicularis Erichson, 1836 Hylesinus crenatus (Fabricius, 1787) Ips sexdentatus (Boerner, 1767) Leperesinus varius (Fabricius, 1775) Orthotomicus erosus (Wollaston, 1857) Phloeosinus aubei (Perris, 1855)

Order: DIPTERA

Family: Cecidomyiidae Mikiola fagi (Hartig, 1839)

Order: LEPIDOPTERA

Family: Cossidae Zeuzera pyrina (Linnaeus, 1761) Family: Tortricidae

Rhyacionia buoliana (Denis & Schiffermüller, 1775) Tortrix viridana (Linnaeus, 1758) Family: Pieridae


Family: Lycaenidae Neozephyrus quercus (Linnaeus, 1758)

Family: Geometridae Ematurga atomaria (Linnaeus, 1758) Ennomos quercaria (Hübner, 1813)

Epirrita dilutata (Denis & Schiffermüller, 1775) Operophtera brumata (Linnaeus, 1758)

Opisthograptis luteolata (Linnaeus, 1758) Peribatodes secundaria (Denis & Schiffermüller, 1775) Family: Lasiocampidae Pachypasa otus (Drury, 1773)

Family: Saturniidae

Saturnia pyri (Denis & Schiffermüller, 1775) Family: Sphingidae

Laothoe populi (Linnaeus, 1758) Mimas tiliae (Linnaeus, 1758)

XVI

Family: Notodontidae

Thaumetopoea pityocampa (Denis & Schiffermüller, 1775) Thaumetopoea processionea (Linnaeus, 1758)

Family: Lymantriidae Calliteara pudibunda (Linnaeus, 1758)

Lymantria dispar (Linnaeus, 1758) Family: Arctiidae Arctia villica Linnaeus, 1758 Hyphantria cunea (Drury, 1773)

Spilosoma lubricipedum (Linnaeus, 1758) Family: Noctuidae

Acronicta aceris (Linnaeus, 1758) Acronicta psi (Linnaeus, 1758) Amphipyra pyramidea (Linnaeus, 1758) Autographa gamma (Linnaeus, 1758) Catocala elocata (Esper, 1787) Conistra rubiginea (Denis & Schiffermüller, 1775) Dysgonia algira (Linnaeus, 1767) Noctua janthina Denis & Schiffermüller, 1775 Noctua pronuba (Linnaeus, 1758) Xestia castanea (Esper, 1798)

Order: HYMENOPTERA

Family: Diprionidae

Diprion pini (Linnaeus, 1758) Neodiprion sertifer (Geoffroy, 1785)

Family: Tenthredinidae Nematus salicis (Linnaeus, 1758)

Trichiocampus viminalis (Fallen, 1808) Family: Siricidae

Sirex gigas (Linnaeus, 1758) Family: Xiphydriidae

Xiphydria camelus (Linnaeus, 1758)

Inside the study area, 5 predatory species (Neuroptera and Coleoptera) and 5 parasitoid species (Diptera: Tachinidae) were identified. These natural enemies are listed as fallows:

XVII

Order: NEUROPTERA

Family: Raphidiidae Raphidia ophiopsis Linnaeus, 1758

Order: COLEOPTERA

Family: Carabidae Calosoma sycophanta (Linnaeus, 1758)

Family: Elateridae

Lacon punctatus (Herbst, 1779)

Family: Cucujidae Cryptolestes alternans (Erichson,1846)

Family: Colydiidae

Ditoma crenata (Fabricius, 1775)

Order: DIPTERA

Family: Tachinidae Exorista segregata (Rondani, 1859) Compsilura concinnata (Meigen, 1824) Nemoraea pellucida (Meigen, 1824)

Pales pavida (Meigen, 1824) Phryxe caudata (Rondani, 1859)

XVIII

1. GİRİŞ

Türkiye’nin en önemli doğal kaynaklarından birisi ormanlardır. Ülkemizin yaklaşık %

27’si (20.7 milyon ha.) [1], dünyanın ise FAO’nun 2001 yılı verilerine göre ortalama

olarak %30’u ormanlarla kaplıdır [2]. Türkiye ormanlık alan açısından dünya

ortalamasına yakın olmakla birlikte ormanlarımızın yarısına yakın kısmı bozuk orman

niteliğindedir.

Ormanların dünya üzerindeki yayılış alanları incelendiğinde, verimli ormanların büyük

bir bölümünün ekolojik şartların çok uygun olduğu tropik ve subtropik bölgelerde veya

Kanada, Rusya ve Amerika Birleşik Devletleri gibi gelişmiş ülkelerde bulunduğu

görülmektedir. Verimsiz ormanlar veya yok olma tehlikesi ile karşı karşıya bulunan

ormanların önemli bir kısmı ise gelişmekte olan ülkelerde bulunmaktadır.

Ormanlarımızın önemli bir kısmının tarihi süreç içerisinde yok olması veya nitelik ve

nicelik açısından gittikçe daha kötüye gitmesinin en önemli nedenlerinden birisi de

sürdürülebilir ormancılığın gereklerinin yerine getirilememesidir. Ormancılık

faaliyetlerinin yürütüldüğü herhangi bir alanda sürdürülebilir ormancılığın

gerçekleştirilememesi biyotik veya abiyotik nedenlerden kaynaklanabilmektedir.

Ağaçları zayıf düşüren veya geniş alanlarda ölümlere neden olan, bu yolla ormanların

geleceğini ciddi boyutlarda tehdit edebilen biyotik etmenlerden birisi de zararlı

böceklerdir.

Türkiye ormanlarının sağlığını etkileyen çeşitli faktörler arasında böceklerin en başta

geldiği kabul edilmektedir [3]. Ülkemizde uygun iklim koşullarının ve dolayısiyle çok

çeşitli bitki türlerinin bulunması, ormanlarda yıllarca varlığını hissettiren birçok böceğin

yaşamlarını elverişli kılmıştır. Bu durum bazı böceklerin sürekli, bir kısmının da

periyodik olarak zarar yapmalarına neden olmuştur [4].

2

Amenajman planlarına göre; Hendek Orman İşletme Müdürlüğü’nün genel sahası

58.873 ha ‘dır. Bu alanın ancak %50,2’si (29.557 hektar) ormanlık alan ile kaplıdır. Bu

oran hem Türkiye ortalamasının (%27) hem de dünya ortalamasının (%30) çok

üzerindedir. İşletme Müdürlüğü sınırları dahilinde Aksu, Hendek, Karadere, Kurtköy

ve Süleymaniye Orman İşletme Şeflikleri yer almaktadır.

İnsanların ormana müdahalesi böcek zararının yoğunluk ve şiddetini etkileyen önemli

bir faktördür. Ormanlarda monokültüre yönelme, ağaçlandırmalarda bölgenin asli ağaç

türleri dışında tür seçimine gidilmesi, ayrıca orman içlerinde veya ormanlara yakın

alanlarda sanayi tesislerinin faaliyet göstermesi gibi birçok etken özellikle sekonder

zararlı böcekler için uygun ekolojik şartların oluşmasına neden olmaktadır.

Hendek ilçesi orman ağaçlarının gelişimi açısından son derece uygun iklim ve toprak

özelliklerine sahiptir. Ancak, tarihi süreç içerisinde bölge insanının meşgul olduğu

tarımsal faaliyetler ormanın aleyhine gelişmiştir. Örneğin, önemli bir kısmı zaman

içerisinde ormandan kazanılarak elde edilen fındıklıklar alanın gittikçe monokültür

haline gelmesinde ve orman alanlarının azalmasında etkili olmuştur. Dolayısıyla,

monokültür nedeniyle zararlı böceklerin epidemi yapma olasılığının artması kaçınılmaz

olmuştur. Ayrıca, ormanların ve tarım alanlarının iç içe olması özellikle Hyphantria

cunea (Dry.) ve Lymantria dispar (L.) gibi polyfag türler için uygun koşulları

sağlamaktadır. Zira, bu iki zararlı hem tarla ve bahçe bitkilerine hem de orman

ağaçlarına önemli zararlar verebilmektedir.

Hendek ilçesinin belli başlı asli ağaç türleri Quercus, Fagus, Carpinus, Acer ve

Fraxinus’lardır. Bu türlerin optimal yayılış alanlarında ekstrem bir böcek zararına

rastlanılmamaktadır. Ancak, alana sonradan getirilen Pinus nigra ve Pinus pinaster gibi

bazı iğne yapraklı türler ve ekolojik şartları insan müdahalesi ile her geçen gün

değişmekte olan Fraxinus meşcerelerinde çok ciddi entomolojik problemler ile

karşılaşılması söz konusudur.

Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarında bugüne kadar zararlı böcek türlerinin

neler olduğu ve ormana verdikleri zararların hangi boyutlarda olduğu ortaya

konulmamıştır. Ayrıca, başta orman teşkilatının ekonomik sorunları olmak üzere çeşitli

3

nedenlerle alanda Çamkese böceği mücadelesi dışında herhangi bir savaş programının

yürütülmesi de söz konusu olmamıştır. Hatta, bölgenin en önemli zararlı böcek

türlerinden olan Hyphantria cunea (Dry.)’nın kontrolüne yönelik şu ana kadar yürütülen

bir mücadele programı yoktur. Bu böcek türü orman ağaçlarında genel olarak ölümlere

neden olmamakla birlikte özellikle dişbudak meşcerelerini zaman zaman tamamen

çıplaklaştırabilmektedir. Bütün bu nedenlerden dolayı yapılan bu araştırma, çalışma

alanında yaşanan veya yaşanması muhtemel entomolojik problemleri ortaya koyma

açısından bir ilk niteliği taşımaktadır.

Bu çalışmada; Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarında zarar yapan böceklerin

tespiti ve bazı önemli parazitoid ve yırtıcı böceklerin saptanması amaçlanmıştır. Üç

yıllık bir arazi çalışmasının sonunda söz konusu ormanlarda yaşayan 8 takım, 30

familyaya mensup 90 zararlı; 3 takım, 6 familyaya mensup 5 yırtıcı ve 5 parazitoid

olmak üzere toplam 100 tür tespit edilmiştir. Ayrıca, bazı önemli zararlı türlerin

biyolojileri ve doğal düşmanları ayrıntılı olarak incelenmiştir.

4

2. MATERYAL VE YÖNTEM

Araştırmanın materyalini Hendek Orman İşletme Müdürlüğü Ormanları ve bu

ormanlarda zarar yapan Insecta türleri ile bu türlere arız olan parazitoid ve predatör

böcekler oluşturmaktadır. Bu çalışmaya başlanmadan önce konu ile ilgili çeşitli literatür

kaynakları ve çalışma alanına yakın olması nedeniyle özellikle Marmara Bölgesi

ormanlarında yapılmış olan entomolojik araştırmalar incelenmiş, elde edilen bilgiler

ışığında çalışmanın yöntemi ortaya konulmuştur.

Ormanlarda zarar yapan böcek türlerinin ve bu türlerle yakın etkileşim içinde bulunan

parazitoid ve predatörlerin biyolojileri, yaşadıkları alanın coğrafi konumu, iklimi,

toprak özellikleri ve bitki örtüsü ile yakından ilgilidir. Bu nedenle, böceklerin

dağılımını, ağaçlara verdiği zararları ve biyolojilerini yakından etkileyen bu faktörleri

ele almak yararlı olacaktır.

2.1. ARAŞTIRMA ALANININ TANITIMI

Türkiye ormanları yüzyıllar boyu devam eden olumsuz biyotik ve abiyotik faktörler

sonucu hem kapladığı alan olarak azalma, hem de nitelik ve nicelik açısından bozulma

eğilimindedir. Ülkemiz orman varlığının tarihsel süreç içerisinde devamlı olarak

azalmasının nedenleri arasında; Anadolu topraklarında yıllarca süren savaşlar, gelişmiş

ülkelerin aksine hızla artan nüfusumuz, sanayileşme sürecini henüz gerçekleştirememiş

olmamız nedeniyle odun hammaddesine olan ihtiyacımızın artarak devam etmesi, yine

az gelişmişliğin bir sonucu olarak ormanda otlatma, açmacılık ve kaçakçılığın devam

etmesi gibi nedenler sayılabilir.

Türkiye orman varlığının zaman içerisinde azalışını ve yok oluşunu Şekil 2.1 ve Şekil

2.2’de görmek mümkündür. Bu iki şekil incelendiğinde; İç Anadolu, Doğu ve

Güneydoğu Anadolu Bölgeleri’nde önceden var olan ormanların günümüzde tamamen

yok olma noktasına geldiği görülmektedir. Bu bölgelerin dışında kalan alanlarda iklim

5

ve toprak şartlarının bitkilerin gelişmesine çok uygun olması nedeniyle sürekli tahrip

edilen ormanların kendi kendini yenileyebildiği düşünülmektedir. Ancak, Hendek ve

çevresi dahil olmak üzere devamlı insan baskısı altında bulunan ormanların nitelik ve

nicelik açısından yüzyıllar öncesiyle aynı olması beklenemez.

Şekil 2.1: Türkiye orman varlığı (6000 - 4000 B.C.) [5]

Şekil 2.2: Günümüzde Türkiye orman varlığı [6]

Bu çalışmanın yürütüldüğü Hendek Orman İşletme Müdürlüğü, Orman Genel

Müdürlüğü’nün 17.07.1958 tarih ve 3/3003-K/965 sayılı olurları ile kurulmuş ve

01.09.1958 tarihinde fiilen faaliyete geçmiştir.

6

2.1.1. Coğrafi Konum

İşletme Müdürlüğünün batısında Sakarya, kuzeyinde Karadeniz’e paralel uzanan birinci

sıradağlar, güneyinde Karadeniz’e paralel uzanan ikinci sıradağlar, doğusunda ise

Düzce yer almaktadır. Orman Genel Müdürlüğü’nün idari yapısına göre ise;

Doğusunda Düzce Orman İşletme Müdürlüğü, Batısında Adapazarı ve Akyazı Orman

İşletme Müdürlükleri, Kuzeyinde Karasu Orman İşletme Müdürlüğü, Güneyinde ise

Mudurnu ve Akyazı Orman İşletme Müdürlükleri bulunmaktadır.

Hendek İşletme Müdürlüğü sınırları kuzeyde Çamdağı ve güneyde bulunan Keramali

sıradağlarının zirvelerine kadar ulaşmaktadır. Hendek ilçe merkezine yakın olan

ormanlık alanlar ova özelliği göstermesine rağmen özellikle Aksu ve Karadere işletme

şefliklerinin ormanlık alanları yüksek rakımlarda bulunmaktadır. Çalışma alanının

Kuzey Batı sınırından ise Sakarya nehri, Mudurnu çayı ve Dinsiz çayı geçmektedir

(Şekil 2.3).

7

Şekil 2.3: Adapazarı-Hendek ilçesinin 3 boyutlu topoğrafik haritası

(Kaynak: T.C. Sakarya Valiliği Coğrafi Bilgi Sistemleri Merkezi)

8

2.1.2. Genel İklim Durumu

Araştırma konusu orman, Türkiye’nin dört makro iklim tipinden Akdeniz iklim tipinin

Marmara alt iklim tipinde yer almaktadır. Bu iklim tipi Akdeniz iklimine oranla oldukça

soğuk kışlara sahiptir. Kar yağışı normal olup, daha sık don olayı görülür. Daha az

şiddette yaz kuraklığı olur. Bağıl nem ve bulutluluk daha fazladır (Tablo 2.1) [7, 8, 9].

Tablo 2.1: Adapazarı Meteoroloji İstasyonu’na ait bazı meteorolojik değerler (1938-1980), [10]

AYLAR METEOROLO-

JİK VERİLER I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

YIL-

LIK

Ort. Yağış (mm)

Ort. Sıcaklık (ºC)

En Düş. Sıc. (ºC)

En Yük. Sıc. (ºC)

Ort. Bağ. Nem (%)

Ort. Yük. Sıc. (ºC)

91.5

5.7 -14.5

22.0

77.0

9.6

80.0

6.7-13.5

27.1

75.0

11.0

80.5

8.1

-4.1

28.8

75.0

13.0

61.1

12.7

-2.4

33.4

72.0

18.7

44.2

17.0

1.8

38.0

72.0

23.0

59.1

20.8

6.1

40.4

69.0

26.9

43.8

22.8

8.7

38.3

68.0

28.9

35.6

22.7

7.8

41.4

69.0

29.4

63.0

18.9

5.4

38.4

74.0

25.7

64.8

14.6

-0.2

32.9

76.0

20.8

74.1

12.0

-6.2

30.2

74.0

17.4

100.1

8.4

-9.1

25.1

74.0

12.1

797.8

14.2

-14.5

41.4

73.0

19.7

Tablo 2.1 incelendiğinde Nisan ayından başlayıp Kasım ayının sonuna kadar geçen

sekiz aylık sürede ortalama sıcaklık 10 ºC’nin üzerindedir. Dolayısıyla, vejetasyon

periyodunun çalışma alanında sekiz ay kadar sürdüğü görülmektedir.

Walter yöntemine göre elde edilen Adapazarı’nın iklim diyagramı; 12 ay boyunca

sadece Temmuz ve Ağustos aylarında kuraklık periyodu yaşandığını, diğer ayların ise

nemli geçtiğini göstermektedir (Şekil 2.4). Bu nedenle, iklimin vejetasyon açısından

oldukça iyi olduğunu söyleyebiliriz.

5

10

15

20

25

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Aylar

Sıca

klık

(°C

)

10

20

30

40

50

60

Yağış

(mm

)

Sıcaklık (°C)Yağış (mm)

Şekil 2.4: Adapazarı iklim diyagramı

9

Araştırma alanında yıllık ortalama yağış miktarı 797.8 mm’dir. Düşen yağışların

sonbahar ve kış aylarında yoğunlaştığı görülmektedir. Vejetasyon periyodunun

başladığı ilkbahar ve yaz aylarında yağış nispeten daha azdır (Tablo 2.2).

Tablo 2.2: Adapazarı’nda yağışın mevsimlere dağılımı

MEVSİMLER YAĞIŞ

İlkbahar Yaz Sonbahar Kış YILLIK

Ort. Yağış (mm)

Ort. Yağış (%)

185,8

23,3

138,5

17,4

201,9

25,3

271,6

34,0

797,8

100,0

2.1.3. Jeolojik Yapı ve Toprak

Acatay ve Ark. [11]’nın Hendek Orman İşletme Müdürlüğü’nün önemli bir bölümünü

oluşturan Süleymaniye Subasar Ormanı’nın toprak özellikleri hakkındaki bulgularına

göre; toprak jeolojik kaynağı itibariyle bir anataşına bağlanamamaktadır. Esas itibariyle

Mudurnu ve Dinsiz çayları ile Sakarya nehrinin getirmiş oldukları tortularla meydana

gelmiş olup, alüviyal özelliktedir.

Subasar ormanının orman sahasında kalsiyum karbonatlı, az kumlu, tozlu kil toprakların

hakim olduğu ve toprağın iyi teşekkül etmiş kırıntı bünyede bulunduğu görülmektedir

[12].

Subasar ormanının 105 nolu bölmesinde Kavakçılık Araştırma Enstitüsü’nün yaptığı

araştırmaya göre toprak: 0-60 cm arasında balçık, 60-90 cm derinlikte ise kil

tekstüründe olup, derinlik arttıkça bünye ağırlaşmaktadır [9,13].

2.1.4. Bitki Örtüsü

İşletme Müdürlüğü’ne bağlı Aksu, Karadere, Hendek, Kurtköy ve Süleymaniye olmak

üzere 5 orman işletme şefliği bulunmaktadır. İşletme Müdürlüğü’nün toplam sahası

58.873 ha olup bu alanın ancak 29.557 hektarı ormanlık alandır (Tablo 2.3). Ormanlık

sahanın 22.937 hektarı koru, 6.621 hektarı baltalık; 26.008 hektarı verimli orman ve

3.550 hektarı da bozuk orman niteliğindedir (Tablo 2.4).

10

Araştırma alanında bulunan önemli ağaç türleri; Carpinus betulus, Fagus orientalis,

Fraxinus angustifolia, Quercus cerris, Q. frainetto, Q. petraea, Q. robur, Tilia

argentea gibi yapraklı türler ile Abies bornmülleriana, Pinus nigra, P. pinaster, P.

sylvestris gibi iğne yapraklı türlerdir. Bu ağaç türlerinin dışında alanda Acer campestre,

A. trautvetteri, Alnus glutinosa, Castanea sativa, Juglans regia, Populus alba, P. nigra,

Salix alba, S. babylonica, S. viminalis, Ulmus leavis ve U. minor türlerine de

rastlanmaktadır.

Tablo 2.3: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü’ne bağlı orman işletme şeflikleri [14]

Şeflik Adı Kuruluş

Tarihi Merkezi

Orman

Alanı (ha)

Açıklık

Alan (ha)

Aksu 28.10.1968 Hendek 5.522 2.831,5 Hendek 28.09.1948 Hendek 7.370 11.449,5 Karadere 01.09.1958 Hendek 7.120 7.489,5 Kurtköy 01.09.1958 Kurtköy 5.392 2.713,5 Süleymaniye 15.09.1955 Kurtköy 4.153 4.832,5 Toplam 29.557 29.316,5

Hendek Orman İşletme Müdürlüğü’ne bağlı orman işletme şefliklerinin koru, baltalık ve

toplam ormanlık alanı aşağıda verilmiştir (Tablo 2.4).

Tablo 2.4: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarına ait bazı bilgiler

Şeflik Adı Koru (ha) Baltalık (ha) Verimli (ha) Bozuk (ha) Toplam (ha)

Aksu 5.522,0 0,0 4.644,5 877,5 5.522,0

Hendek 3.637,5 3.732,5 6.573,5 796,5 7.370,0

Karadere 6.031,0 1.089,0 5.846,5 1.273,5 7.120,0

Kurtköy 4.484,5 907,5 5.224,5 167,5 5.392,0

Süleymaniye 3.261,5 891,5 3.718,5 434,5 4.153,0

Toplam 22.936,5 6.620,5 26.007,5 3.549,5 29.557,0

Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanları Akdeniz iklim tipinin Marmara alt iklim

tipinde yer almaktadır. Bu iklim tipinde yağış ve sıcaklık bölgede birçok bitki türünün

yetişmesine imkan vermektedir. Düşük rakımlı alanlarda Quercus ve Carpinus

baltalıkları, Fraxinus meşcereleri, Pinus nigra ve P. pinaster ağaçlandırmaları

ağırlıktadır. Rakım artmaya başladıkça Quercus ve Carpinus yerini ağırlıklı olarak

Fagus meşcerelerine bırakmaktadır. Alanda Aksu Beldesinin bulunduğu en üst

11

rakımlarda ise Fagus meşcereleri yerini kademeli olarak Abies meşcerelerine

terketmektedir.

Araştırma alanının çok büyük bir bölümünü yapraklı ormanlar, daha az bir bölümünü de

karışık ve iğne yapraklı ormanlar kaplamaktadır (Şekil 2.5). Amenajman planlarından

alınan verilere göre orman işletme şeflikleri itibariyle ağaç türleri ve ağaçların karışım

oranları Tablo 2.5, Tablo 2.6, Tablo 2.7, Tablo 2.8 ve Tablo 2.9’da verilmiştir.

12

Şekil 2.5: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanları

Tablolarda kullanılan simgelerin anlamları aşağıda verilmiştir:

Ak : Akçaağaç

Ay : Yalancı akasya

Çk : Karaçam

Çm : Sahil çamı

Çs : Sarıçam

Dş : Dişbudak

G : Göknar

Gn : Gürgen

Dİ : Diğer iğne yapraklı türler

Kn : Kayın

Kv : Kavak

Kz : Kızılağaç

M : Meşe

DY :sDiğerbyapraklıntürler

Tablo 2.5: Aksu İşletme Şefliği ağaç türleri ve karışım oranları

AĞAÇ TÜRLERİ VE KARIŞIM ALAN

Çs G Kn Dİ DY Dİ+DY Toplam

Alan (Ha)

Alan (%)

192

3,5

346

6,3

2177

39,4

152

2,8

278

5,0

2377

43,0

5522

100,0

Tablo 2.6: Hendek İşletme Şefliği ağaç türleri ve karışım oranları


Çk Çm Kn M Ay Dİ DY Dİ+DY Toplam

Alan (Ha)

Alan (%)

453

6,1

65

0,9

1433

19,4

2870

39,0

48

0,7

11

0,1

2470

33,5

20

0,3

7370

100,0

Tablo 2.7: Karadere İşletme Şefliği ağaç türleri ve karışım oranları


Çk Çs G D Kn M Gn Dİ DY Dİ+DY Toplam

Alan (Ha)

Alan (%)

84

1,2

24

0,3

118

1,7

12

0,2

3337

46,8

1110

15,6

5

0,1

--

--

2379

33,4

51

0,7

7120

100,0

Tablo 2.8: Kurtköy İşletme Şefliği ağaç türleri ve karışım oranları


Çk Çm Kn M Kv Dş Ay Dİ DY Dİ+DY Toplam

Alan (Ha)

Alan (%)

329

6,1

47

0,9

1875

34,7

1195

22,2

36

0,7

27

0,5

19

0,3

--

--

1561

29,0

303

5,6

5392

100,0

14

Tablo 2.9: Süleymaniye İşletme Şefliği ağaç türleri ve karışım oranları


Çk Kn M Kz Kv Dş Ak Ay Dİ DY Dİ+DY Toplam

Alan (Ha)

Alan (%)

104

2,5

805

19,4

916

22,1

20

0,5

68

1,6

1241

29,9

15

0,3

83

2,0

--

--

850

20,5

51

1,2

4153

100,0

2.1.5. Süleymaniye Subasar Ormanı

Çalışma alanının bir bölümünü oluşturan Süleymaniye Subasar Ormanı, Adapazarı

Orman Bölge Müdürlüğü içinde olup Adapazarı G30-a1, G30-a3 ve G30-d2 topoğrafik

haritalarında bulunur [9]. Orman, 40º48’08” ve 40º53’10” Kuzey; 30º34’22” ve

30º37’00” Doğu koordinatları içerisinde yer almakta olup Mudurnu Çayı ile Sakarya

Nehri arasındadır [13].

Süleymaniye subasar ormanı ‘subasar’ orman kategorisine girmekte ve genel olarak

‘sulak alanlar’ olarak adlandırılmaktadır. Sulak alanlar uluslararası bir sözleşme olan

“Ramsar Sözleşmesi” ile güvence altına alınmışlardır. Sulak alanlar dünya üzerinde

vejetasyon üniteleri içerisinde tropikal ormanlarla birlikte en yüksek üretim gücüne

sahip ekosistemlerdir [13]. Bir sulak alan kurutulup tarla haline getirildiğinde gerçekte

üretim artışı sağlanamamakta, aksine üç misli azalma meydana gelmektedir [15].

İlkbahar aylarında eriyen kar sularıyla kabaran Sakarya’nın Mudurnu ve Dinsiz kolları,

denizden yüksekliği ancak 22-25 m olan bu arazide yayılarak Şubat’tan Nisan

ortalarına, hatta bazı yıllar Mayıs başlarına kadar 2.5-3 ay süre ile ormanı 1-1.20 m

kadar su altında bırakmaktadır. Eylül ayında yapılan tespitlere göre taban suyu

seviyesinin yaklaşık 60-100 cm arasında olduğu görülmüştür [11].

Acatay ve Ark. [11], Süleymaniye ormanının Mayr’ın orman zonları sınıflandırmasına

göre Castanetum zonuna girdiğini belirtmektedir. Ormanda bulunan asli ağaç türleri;

başta Fraxinus angustifolia subsp. oxcycarpa olmak üzere Ulmus minor, Ulmus leavis,

Quercus robur ve Acer campestre ‘dir. Ayrıca, ormanda tali türler olarak Alnus

glutinosa, Salix viminalis, Populus alba gibi ağaçlara da rastlanmaktadır (Şekil 2.6).

15

Şekil 2.6: Süleymaniye Subasar Ormanı

2.2. YÖNTEM

Araştırmalarımız sırasında uygulanan yöntemler; arazi çalışmaları, laboratuvar

çalışmaları ve büro çalışmaları olmak üzere başlıca üç grupta toplanmaktadır.

2.2.1. Arazi Çalışmaları

Arazi çalışmalarına başlamadan önce Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ve bu

müdürlüğe bağlı orman işletme şefliklerine ait amenajman planları ve 1/25000 ölçekli

haritalar incelenmiştir. Bu inceleme sonucu bölgenin bitki örtüsü ve topoğrafik durumu

hakkında bilgi sahibi olunmuş, daha sonra böceklerin arazide yakalanması işlemine

geçilmiştir.

Arazi çalışmalarına Nisan-Ekim ayları arasında her ay ortalama 10 gün boyunca devam

edilmiştir. Hava şartlarının arazi çalışmaları için çok uygun olmadığı ve böceklerin

biyolojik aktivitelerinin minimuma düştüğü kış aylarında ise ayda 2-3 gün arazi

çalışması yapılmıştır.

16

Arazide böcekleri yakalamak amacıyla, bağlı olduğu takıma, bitki üzerinde yaptığı

zararın şekline ve aktif oldukları zamana göre atrap, tuzak ağaçları ve odunları, ışık

tuzağı (Şekil 2.7), ağaç dallarının silkilmesi ve feromon tuzakları (Şekil 2.8) gibi çeşitli

yöntemlerden yararlanılmıştır.

Şekil 2.7: Araştırmada kullanılan ışık tuzağı

Şekil 2.8: Araştırmada kullanılan akordion tipi feromon tuzağı

Atrap esas itibariyle Lepidoptera ve Hymenoptera takımına mensup türleri yakalamak

amacıyla kullanılmıştır. Yine bazı Coleoptera türleri de atrap ile yakalanmıştır.

17

Çalışma alanında ışık tuzağı kullanmak suretiyle başta Lepidoptera takımına ait türler

olmak üzere Coleoptera ve Heteroptera takımlarına ait türlerin erginleri de

yakalanmıştır.

Feromon tuzağı kullanılarak başta Ips sexdentatus (Boern.) ve Orthotomicus erosus

(Woll.) olmak üzere bazı kabuk böcekleri yakalanmış, asılan feromon tuzaklarına gelen

böceklerin miktarı düzenli periyotlar halinde sayılmıştır. Çalışma alanında bulunan iğne

yapraklı meşcerelere tuzak ağaçları ve tuzak odunları konulmak suretiyle Kabuk

böcekleri ve Teke böceklerinin yakalanması sağlanmıştır.

Yapraklarda zarar yapan bazı ergin böcekleri ve larvaları yakalamak için 2x2 m

ebadında beyaz bir örtü bitkinin altına serilmiş ve silkme yöntemi uygulanarak

yakalanmışlardır.

Arazi çalışmasının bir bölümünde ise Süleymaniye Subasar Ormanı’nda önemli artım

kayıplarına neden olduğu tahmin edilen Hyphantria cunea (Dry.)’nın alanda ne oranda

artım kaybına sebep olduğunu hesaplamak amacıyla gövdelerden artım burgusu ile yaş

halkası çubukları alınmıştır.

Arazi çalışmalarının yürütüldüğü mevkiler, rakım ve enlem-boylam değerleri Tablo

2.10’da verilmiştir.

18

Tablo 2.10: Araştırma alanlarının bağlı olduğu orman işletme şeflikleri, mevkisi, rakım ve coğrafi konum değerleri

İşletme şefliği Mevki Rakım (m) Coğrafi konum

Aksu Köprüsü 493 N= 40º42’11”

E= 030º50’34”

Çiğdem Yaylası 1502 N= 40º38’43”

E= 030º51’12” Aksu

Dikmen 1385 N= 40º40’33”

E= 030º52’01”

Hendek Hendek Deposu 81 N= 40º45’20”

E= 030º44’10”

Gündoğan 141 N= 40º44’30”

E= 030º45’18”

Kadifekale Yol Ayırımı 501 N= 40º43’35”

E= 030º50’54”

Karadere 600 N= 40º44’06”

E= 030º49’44”

Karadere Yol Ayırımı 521 N= 40º44’20”

E= 030º49’04”

Sarıyer 103 N= 40º43’47”

E= 030º43’54”

Karadere

Sümbüllü 454 N= 40º44’29”

E= 030º48’33”

Kurtköy Deposu 40 N= 40º51’39”

E= 030º37’58”

Paşaköy 60 N= 40º49’37”

E= 030º35’48”

Sivritepe / Aşağı Çalıca 35 N= 40º49’21”

E= 030º38’17”

Kurtköy

Tuzak 18 N= 40º48’54”

E= 030º37’24”

Paşaköy Dokuma Serisi

(Süleymaniye Subasar

Ormanı)

21 N= 40º50’28”

E= 030º34’53”

Soğuksu 65 N= 40º53’34”

E= 030º37’06”

Süleymaniye

Soğuksu-Aktefek 112 N= 40º53’52”

E= 030º36’56”

19

2.2.2. Laboratuvar Çalışmaları

Laboratuvar çalışmaları; böceklerin yetiştirilmesi ve böceklerin preparasyon, teşhis ve

saklanması olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır.

2.2.2.1. Böceklerin yetiştirilmesi

Araziden getirilen böceklere veya böcekli materyale laboratuvarda uygulanan işlemler,

böceğin türüne göre değişiklikler göstermiştir.

Yapraklarda zarar yapan Lepidoptera ve Hymenoptera türlerinin laboratuvar ortamında

beslenip hayat evrelerini tamamlayabilmeleri için çeşitli ebatlarda plastik ve cam

kavanozlardan faydalanılmıştır. Larvanın aşırı nem problemi yaşamaması ve çok küçük

olabilen larvaların kaçmaması için kavanozların ağızları tülbent örtü ile kapatılmıştır.

Ayrıca, Hyphantria cunea (Dry.) ile ilgili olarak yapılan araştırmalarda ergin çıkış

tarihleri, eşey ve parazitlenme oranı vb. tespitlerin yapılabilmesi amacıyla cam

tüplerden yararlanılmıştır (Şekil 2.9).

Şekil 2.9: Araştırmada kullanılan cam tüpler

Yetiştirilen larvaların pupa dönemlerini geçirdikleri ortamın özelliklerine göre

yetiştirildikleri kavanoz içine dal parçaları, talaş, toprak gibi bazı materyaller

konulmuştur. Ayrıca, gerekli durumlarda böceğin ihtiyaç duyabileceği nemi sağlamak

için kurutma kağıdı veya ıslak pamuktan faydalanılmıştır.

Kabuk böceği, Teke böceği veya Odun arısı gibi odunda veya kabukta yaşayan

böceklerin bulunduğu kütüklerden ergin çıkışını sağlayabilmek amacıyla Anabilim Dalı

20

laboratuvarında ve Kurtköy deposunda çeşitli ebatlarda tel kafesler hazırlanmıştır (Şekil

2.10). Büyük kütükler Kurtköy deposunda bulunan kafeslere, daha küçük ebatlı örnekler

ise laboratuvarda bulunan kafes ve 5 litreden daha büyük kavanozlara konulmuştur

(Şekil 2.11). Daha sonra, yapılan periyodik kontrollerle ergin çıkışları gözlenmiştir.

Şekil 2.10: Araştırmada kullanılan yetiştirme kafesleri

Şekil 2.11: Araştırmada kullanılan yetiştirme kavanozu

Kavanozlarda veya tel kafesler içerisinde gözetim altında tutulan materyalde herhangi

bir çürüme, mantarlaşma veya larvalarda virüs problemi görülen durumlarda bu

materyaller, diğer örneklerin sağlık durumunu olumsuz etkilememesi amacıyla

ortamdan uzaklaştırılmıştır.

Böceklerin laboratuvar ortamında yetiştirilmesi ile ilgili olarak Çanakçıoğlu [16] ve

Ecevit ve Mennan [17]’dan geniş ölçüde faydalanılmıştır.

21

2.2.2.2. Böceklerin preparasyon ve teşhisi

Arazide ergin olarak yakalanan veya laboratuvarda ergin hale geldikten sonra elde

edilen böcek örneklerine preparasyon safhasında takım veya familyasına göre işlem

yapılmıştır. Böceklerin preparasyon işlemlerinin tekniğine uygun olarak yapılabilmesi

için Çanakçıoğlu [16], Ecevit ve Mennan [17] ve Acatay [18]’dan yararlanılmıştır.

Böcek preparasyonu için germe tahtası, torf, böcek iğnesi, pens ve makas gibi

malzemeler kullanılmıştır.

Laboratuvarda preparasyonları yapılan bazı böceklerin (Cerambycidae, Scolytidae,

Lepidoptera vb.) teşhis işlemleri İ.Ü. Orman Fakültesi, Orman Entomolojisi ve Koruma

Anabilim Dalı’nda bulunan literatür kaynakları kullanılarak veya koleksiyonda bulunan

mukayese materyalleri ile karşılaştırılarak Anabilim Dalı öğretim üyelerinin yardımı ile

yapılmıştır. Anabilim Dalımız dışında, Heteroptera takımı ile Buprestidae (Coleoptera)

ve Elateridae (Coleoptera) familyalarının teşhisi Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi

Öğretim Üyesi Prof. Dr. Serdar TEZCAN tarafından, Tachinidae (Diptera) türlerinin

teşhisi Gazi Osman Paşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr.

Kenan KARA tarafından yapılmıştır.

2.2.3. Büro Çalışmaları

Arazi ve laboratuvar çalışmalarına başlamadan önce konu ile ilgili olarak yurtiçi ve

yurtdışı literatür kaynakları incelenmiş, daha sonra çalışma ile ilgili olarak takip

edilmesi gereken yollar tespit edilmiştir.

Arazi ve laboratuvar çalışmaları sonucu elde edilen bulgular büroda kayda geçirilmiş,

daha sonra tezin yazılması işlemine geçilmiştir. Tezin yazılması sırasında da literatür

kaynakları incelenmeye ve çalışmanın sonuçlarına dayanarak yorumlanmaya devam

edilmiştir. ‘Bulgular’ bölümünde yer alan grafiklerin elde edilmesi için ‘Ms Excel’

programı ve istatistiksel bulguların hesaplanması için de ‘SPSS 10’ programı

kullanılmıştır.

22

3. BULGULAR

Araştırmalarımız sonucu, Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarında yaşayan 8

takım, 30 familyaya mensup 90 zararlı; 3 takım, 6 familyaya mensup 5 yırtıcı ve 5

parazitoid olmak üzere toplam 100 tür bulunmuştur.

3.1. SİSTEMATİK

Böceklerin takım ve familyalarının sistematik olarak sıralanmasında Borror et al.

[19]’un yayınından faydalanılmış, cins ve türlerin sıralaması ise alfabetik esasa göre

yapılmıştır. Araştırmalarımızda tespit edilen 8 takım ve 30 familyaya mensup 90 zararlı

aşağıda sistematik sıraya göre verilmiştir.

Takım: ORTHOPTERA

Familya: Gryllotalpidae

Gryllotalpa gryllotalpa (Linnaeus, 1758)

Takım: DERMAPTERA

Familya: Forficulidae

Forficula auricularia Linnaeus, 1758

Takım: HOMOPTERA

Familya: Callaphididae

Phyllaphis fagi (Linnaeus, 1767)

Takım: HETEROPTERA

23

Familya: Coreidae

Gonocerus acuteangulatus (Goeze, 1778)

Familya: Pentatomidae

Apodiphus amygdali (Germar, 1817)

Mustha spinosula (Lefebvre, 1831)


Takım: COLEOPTERA

Familya: Lucanidae

Dorcus parallelopipedus (Linnaeus, 1758)

Lucanus cervus (Linnaeus, 1758)

Familya: Scarabaeidae

Cetonia aurata (Linnaeus, 1758)

Melolontha melolontha (Linnaeus, 1758)

Polyphylla fullo (Linneaus,1758)

Familya: Buprestidae

Capnodis miliaris Klug, 1829

Chrysobothris solieri Gory & Laporte, 1836

Dicerca alni (Fischer, 1824)

Melanophila picta (Pallas, 1793)

Phaenops cyanea (Fabricius, 1775)

Familya: Anobiidae

Oligomerus ptilinoides (Wollaston,1854)

Familya: Cerambycidae

Acanthocinus griseus (Fabricius, 1792)

Arhopalus rusticus (Linnaeus, 1758)

Aromia moschata (Linnaeus, 1758)

24

Cerambyx cerdo (Linnaeus, 1758)

Cerambyx scopolii (Fuessly, 1775)

Ergates faber (Linnaeus, 1767)

Hesperophanes sericeus (Fabricius, 1787)

Hylotrupes bajulus (Linnaeus, 1758)

Monochamus galloprovincialis (Olivier, 1795)

Morimus asper (Sulzer, 1776)

Morimus funereus Mulsant, 1863

Prionus coriarius (Linnaeus, 1758)

Rhagium inquisitor (Linnaeus, 1758)

Ropalopus clavipes (Fabricius, 1775)

Saperda populnea (Linnaeus, 1758)

Xylotrechus antilope (Schönherr, 1817)

Familya: Chrysomelidae

Agelastica alni (Linnaeus, 1758)

Chrysomela populi (Linnaeus, 1758)

Chrysomela tremulae (Fabricius, 1787)

Crepidodera aurata (Marsham, 1802)

Phaedon cochleariae (Fabricius, 1792)

Phyllodecta vitellinae (Linnaeus, 1758)


Familya: Curculionidae

Phyllobius canus (Gyllenhal, 1834)

Familya: Scolytidae

Carphoborus pini Eichhoff, 1881

Crypturgus cinereus (Herbst, 1793)

Crypturgus pusillus (Gyllenhal, 1813)

Hylastes cunicularis Erichson, 1836

Hylesinus crenatus (Fabricius, 1787)

Ips sexdentatus (Boerner, 1767)

25

Leperesinus varius (Fabricius, 1775)

Orthotomicus erosus (Wollaston, 1857)

Phloeosinus aubei (Perris, 1855)

Takım: DIPTERA

Familya: Cecidomyiidae

Mikiola fagi (Hartig, 1839)

Takım: LEPIDOPTERA

Familya: Cossidae

Zeuzera pyrina (Linnaeus, 1761)

Familya: Tortricidae

Rhyacionia buoliana (Denis & Schiffermüller, 1775)

Tortrix viridana (Linnaeus, 1758)

Familya: Pieridae


Familya: Lycaenidae

Neozephyrus quercus (Linnaeus, 1758)

Familya: Geometridae

Ematurga atomaria (Linnaeus, 1758)

Ennomos quercaria (Hübner, 1813)

Epirrita dilutata (Denis & Schiffermüller, 1775)

Operophtera brumata (Linnaeus, 1758)

Opisthograptis luteolata (Linnaeus, 1758)

Peribatodes secundaria (Denis & Schiffermüller, 1775)

Familya: Lasiocampidae

26

Pachypasa otus (Drury, 1773)

Familya: Saturniidae


Familya: Sphingidae

Laothoe populi (Linnaeus, 1758)

Mimas tiliae (Linnaeus, 1758)

Familya: Notodontidae

Thaumetopoea pityocampa (Denis & Schiffermüller, 1775)

Thaumetopoea processionea (Linnaeus, 1758)

Familya: Lymantriidae

Calliteara pudibunda (Linnaeus, 1758)

Lymantria dispar (Linnaeus, 1758)

Familya: Arctiidae

Arctia villica Linnaeus, 1758

Hyphantria cunea (Drury, 1773)

Spilosoma lubricipedum (Linnaeus, 1758)

Familya: Noctuidae

Acronicta aceris (Linnaeus, 1758)

Acronicta psi (Linnaeus, 1758)

Amphipyra pyramidea (Linnaeus, 1758)

Autographa gamma (Linnaeus, 1758)

Catocala elocata (Esper, 1787)

Conistra rubiginea (Denis & Schiffermüller, 1775)

Dysgonia algira (Linnaeus, 1767)

Noctua janthina Denis & Schiffermüller, 1775

Noctua pronuba (Linnaeus, 1758)

Xestia castanea (Esper, 1798)

27

Takım: HYMENOPTERA

Familya: Diprionidae

Diprion pini (Linnaeus, 1758)

Neodiprion sertifer (Geoffroy, 1785)

Familya: Tenthredinidae

Nematus salicis (Linnaeus, 1758)

Trichiocampus viminalis (Fallen, 1808)

Familya: Siricidae

Sirex gigas (Linnaeus, 1758)

Familya: Xiphydriidae


3.2. HENDEK ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ ORMANLARINDA ZARAR

YAPANNBÖCEKLERİN MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ, YAYILIŞI,

KONUKÇULARI VE ÖNEMLİ TÜRLERE AİT BİYOLOJİK

GÖZLEMLER

3.2.1. Takım: Orthoptera

3.2.1.1. Familya: Gryllotalpidae

Gryllotalpa gryllotalpa (Linneaus, 1758)

Mevcut erginlerin boyu 35-50 mm arasında ölçülmüş olup genel rengi esmer sarımtırak

ve kahverengidir. Antenleri kısa, pronotum yumurta şeklinde ve oldukça büyüktür. Ön

bacakların tibiası toprağı kazabilecek şekilde sivri ve testeremsi çıkıntılara sahiptir. Bu

morfolojik yapıdan dolayı toprakta kolaylıkla tüneller açabilmektedirler (Şekil 3.1).

28

Şekil 3.1: Gryllotalpa gryllotalpa (L.) (x1,1)

G. gryllotalpa Avrupa, Kuzey ve Batı Afrika, Asya ve Kuzey Amerika’da yayılmıştır.

Alp’lerde 2300 m’ye kadar ulaşan alanlarda rastlanabilen bu tür yayılış alanlarında

çeşitli sebze ve kültür bitkilerinde zarar yapmaktadır [20, 21, 22, 23].

Bu zararlıya ülkemizin hemen her yerinde rastlamak mümkündür. Konukçuları arasında

tütün, pamuk, çay, pancar, patates, havuç, narenciye, zeytin, asma kökleri, salatalık,

Pinus, Picea, Abies ve Cedrus türleri yer almaktadır [24, 25]. G. gryllotalpa

ormanlardan ziyade özellikle fidanlıklarda bitkilerin kök ve yumrularında zarar

yapmaktadır. Orman ağaçlarından iğne yapraklı ve yapraklı türlerin köklerini kemirerek

ve keserek zararlı olan bu tür önemli bir kültür tahripçisidir [26, 27].

G. gryllotalpa’nın araştırma alanındaki biyolojisini tespit edebilmek amacıyla farklı

zaman ve alanlarda gözlemler yapılmıştır. Fidanlıklarda yaptığımız incelemelerde, bu

böceğin nemli toprakları tercih ettiği, bitki köklerine doğrudan zarar verdiği veya yatay

galeriler açmak suretiyle köklerin açığa çıkmalarına ve hava almalarına neden olduğu

tespit edilmiştir. Araştırmalarımızda, 15.07.2000 tarihinde Hendek Orman İşletme

Müdürlüğü Fidanlığı’nda Fagus orientalis ve Pinus nigra fidanlarının kökleri

çevresinde çok sayıda ergin ve nimflerine rastlanmıştır. 23.06.2001 tarihinde Paşaköy

mevkiinde Fraxinus angustifolia dikim sahasında toprak içinde erginlere rastlanmıştır.

22.05.2003 tarihinde Hendek Orman İşletme Müdürlüğü Fidanlığı’nda Pinus nigra

fidanlarının köklerinde erginler tespit edilmiştir.

29

3.2.2. Takım: Dermaptera

3.2.2.1. Familya: Forficulidae

Forficula auricularia Linnaeus, 1758

Erginlerin boyu 11–25 mm boyunda olup, parlak, koyu esmer renkte, elytra ise

kırmızımtırak kahverengidir. Pronotumun her iki yanı vücuda göre daha açık renktedir.

Antenler 15 segmentten oluşmaktadır. Abdomen sonunda adeta kıskacı andıran bir

cerciye sahiptir (Şekil 3.2).

Şekil 3.2. Forficula auricularia L. (x2,3)

F. auricularia Palearktik bölgede oldukça yaygındır. Tüm Avrupa, Kuzey Amerika ve

Yeni Zelanda’da yayılış göstermektedir. Ayrıca, bu türün Şili’de de bulunduğu iddiası

henüz kanıtlanmamıştır [28, 29].

F. auricularia’ya Türkiye’nin hemen her yerinde rastlanmaktadır. Ergin ve larvaları

omnivordur. Orman ve meyve ağaçları, süs bitkileri ve çeşitli sebzelerin yaprak, çiçek

ve meyvelerini yemek suretiyle zarar yapmaktadır. Zarar yaptığı türler arasında bezelye,

çilek, dalya, gül, karanfil, kereviz, krizantem, lahana, marul, mısır, patates, bazı meyve

ve orman ağaçları bulunmaktadır. F. auricularia, afidler ve küçük tırtıllarında dahil

olduğu küçük ve yumuşak vücutlu böcekleri yediği için aynı zamanda faydalı böcekler

sınıfına da girmektedir [4, 30, 31].

Arazide çeşitli tarihlerde yaptığımız araştırmalarda özellikle yaşlı ağaçların kabukları

altında ve kabuk çatlaklarında böceğin ergin ve nimflerine rastlanmıştır. 17.07.2001

30

tarihinde Kurtköy Deposu’nda yaşlı bir Quercus petraea ağacının kabuğu altında çok

sayıda ergin ve gövde üzerinde bir adet nimf tespit edilmiştir. Böceğin nimfi kirli beyaz

renkte olup şekil olarak ergine benzemektedir. 23.07.2002 tarihinde Yeşilyurt

mevkiinde Morus alba’nın içe doğru kıvrılmış yaprakları içinde bol miktarda ergine

rastlanmıştır. 18.08.2002 tarihinde yaşlı bir Fraxinus angustifolia’nın kabuk çatlağında

erginleri bulunmuştur.

3.2.3. Takım: Homoptera

3.2.3.1. Familya: Callaphididae

Phyllaphis fagi (Linnaeus, 1767)

Erginleri 2,0-2.5 mm boyunda, açık yeşil veya açık mavi renktedir. Kanatlı veya

kanatsız forma sahip erginler bulunmaktadır. Ergin ve nimflerinin üzeri çoğunlukla açık

mavi iplikçik ve mumsu salgılarla örtülü halde bulunmaktadır (Şekil 3.3).

Şekil 3.3: Phyllaphis fagi (L.) (x1,3)

P. fagi, Avrupa, Transkafkasya, Kuzey Asya, Avustralya, Tasmanya, Yeni Zelanda ve

Kuzey Amerika’da yayılmış olup genellikle Fagus grandiflora, F. orientalis ve F.

sylvatica’larda, ender olarak da Alnus sp., Cyperus regetum ve Quercus

phillraeoides’lerde zarar yapmaktadır [32, 33, 34].

31

Türkiye’de Artvin-Sallet, Bartın-Ulus, Bolu (Aladağ Ormanı, Gerede), Bursa-Uludağ,

Çankırı-Ilgaz, Giresun-Kulakkaya, İstanbul-Belgrad Ormanı, Kırşehir ve Zonguldak-

Devrek’te Alnus sp., Fagus orientalis ve Quercus sp. üzerinde tespit edilmiştir [4, 34].

Yaptığımız arazi çalışmalarında 24.05.2002 tarihinde Dikmen mevkiinde bulunan

Fagus orientalis’lerin yapraklarının alt yüzeylerinde bol miktarda P. fagi nimf ve ergini

tespit edilmiştir. 22.08.2002 tarihinde Aksu Köprüsü mevkiinde yapılan incelemelerde

P. fagi zararına uğramış olan yaprakların yanlardan geriye doğru büküldüğü veya

kuruduğu gözlenmiştir. 21.05.2003 tarihinde Hocadüz mevkiinde bulunan Fagus

orientalis gençliklerinde yaprakların alt yüzeyinde bol miktarda nimf ve erginleri tespit

edilmiştir.

3.2.4. Takım: Heteroptera

3.2.4.1. Familya: Coreidae

Gonocerus acuteangulatus (Goeze, 1778)

Erginin boyu 11-15 mm olup vücut rengi kirli sarıdan kırmızımtrak kahverengiye kadar

değişmektedir. Arkaya doğru genişleyen bir vücut yapısı vardır. Pronotumun arka yan

köşeleri çıkıntılı bir yapıdadır. Scutellum üçgen şeklindedir. Birinci anten segmenti dar

ve küçük olan baştan daha uzundur.

Güney Avrupa, Kafkasya, İran ve Türkistan’da yayılış gösteren bu tür Acer, Buxus,

Corylus, Quercus ve Rhamnus türlerinde zarar yapmaktadır [30].

Türkiye’nin büyük bir kısmında bulunursa da daha çok Batı Anadolu, Marmara ile

Karadeniz Bölgelerinde rastlanır. Polyfag bir tür olan G. acuteangulatus’un konukçuları

arasında başta Quercus, Rumex, Corylus, Acer türleri olmak üzere yapraklarını döken

diğer ağaç ve ağaççıklarla bazı yıllık bitkiler bulunmaktadır [30].

Yaptığımız araştırmalarda G. acuteangulatus’un ergin ve nimflerine 25.06.2001

tarihinde Gündoğan mevkiinde Quercus petraea, 14.08.2001 tarihinde Yeşilyurt

mevkiinde Corylus avellana ve 23.07.2002 tarihinde Sivritepe mevkiinde Quercus

frainetto yaprakları üzerinde rastlanılmıştır.

32

3.2.4.2. Familya: Pentatomidae

Apodiphus amygdali (Germar, 1817)

Erginlerin boyu 18-19 mm olup vücut rengi kırmızımtrak veya sarımtrak

kahverengidir. Pronotumun dış kenarları öne doğru küçük çıkıntılarla kaplıdır. Vücudun

üzeri düzensiz çıkıntılarla kaplıdır (Şekil 3.4).

Şekil 3.4: Apodiphus amygdali (Germ.) (x2,2)

Güneydoğu Avrupa, Suriye, İsrail ve İran'da yayılış göstermektedir [30]. Mehrnejad

[35] bu türün İran’da Pistacia sp. üzerinde zarar yaptığını belirtmektedir.

Türkiye’de Adana (Saimbeyli), Antalya (Dağ, Kemer), Eskişehir (Sarıcakaya),

Gaziantep (Merkez, Oğuzeli), İçel (Mut), Kahramanmaraş (Merkez) ve Kilis

(Merkez)’de Castanea sp., Juglans regia, Prunus armeniaca, Pyrus communis, Rubus

sp., Salix sp., Solanum melongena, Vitis sp. ve Amygdalus sp. üzerinde tespit edilmiştir

[36]. Ayrıca Lodos [37] A. amygdali’nin çoğunlukla Ege ve Marmara, ender olarak İç

Anadolu ve Batı Karadeniz Bölgesi’nde meyve ağaçlarında zarar yaptığını

belirtmektedir.

Yaptığımız araştırmalarda, bu türün erginlerine 22.06.2001 tarihinde Sümbüllü

mevkiinde Juglans regia ve 11.06.2002 tarihinde Yeşilyurt mevkiinde Salix

babylonica’lar üzerinde rastlanmıştır.

33

Mustha spinosula (Lefebvre, 1831)

Çalışma alanında yakalanan erginlerin boyu 20-24 mm arasındadır. Vücudun hakim

rengi mat siyahtır. Pronotum ve jugae yanlarda testere dişini andıran bir yapıya sahiptir.

Vücudun üzeri düzensiz girinti ve çıkıntılarla kaplıdır (Şekil 3.5).

Şekil 3.5: Mustha spinosula (Lef.) (x1,7)

İran, Kafkasya, Mısır, Suriye, Tunus ve Yunanistan’da yayılış göstermektedir [30].

Türkiye’de bu tür Adana, Ankara (Merkez, Bağlum, Kızılcahamam), Antalya (Merkez,

Akseki, Demre, Elmalı, Güllük Dağı, Gündoğmuş, Kaş, Serik), Kahramanmaraş

(Merkez, Kapıçam, Yeşilyöre) ve Karaman (Ermenek)’da tespit edilmiştir. Zarar yaptığı

bitkiler arasında Ceratonia siliqua, Crataegus sp., Juniperus sp., Malus sylvestris, Pinus

sp., Populus sp., Prunus dulcis ve Quercus sp. yer almaktadır [27, 30, 36].

Yaptığımız arazi çalışmalarında M. spinosula’nın erginleri, 29.06.2001 tarihinde

Kurtköy Deposu yakınında bulunan Quercus petraea’nın ve 09.09.2002 tarihinde

Aşağıçalıca mevkiinde bulunan Populus nigra’ların yaprakları üzerinde tespit

edilmiştir.


Koyu yeşil veya zeytin yeşili renkte olan P. prasina’nın arazide yakalanan erginlerinin

boyu 12-14 mm arasındadır. Antenleri beş segmentli olup 2. ve 3. anten parçalarının

boyu hemen hemen eşittir veya 3. segment biraz daha kısadır. 2. ve 3. anten parçaları ile

4. ve 5. anten parçalarının renkleri birbirine çok benzemektedir (Şekil 3.6).

34

Şekil 3.6: Palomena prasina (L.) (x1,8)

Avrupa’nın tümü, Suriye, Irak, İran, Kafkasya ve Sibirya’ya kadar geniş bir alanda

yayılış göstermektedir [30].

Türkiye’de Ankara (Bağlum, Nallıhan), Antalya (Merkez, Akseki, Elmalı, Güllük Dağı,

Korkuteli, Sinan), Bartın (Merkez, Ulus), Bolu (Merkez, Abant Gölü, Mengen,), Çorum

(İskilip), Karabük (Eskipazar, Safranbolu), Kahramanmaraş (Başkonuş), Karaman

(Ermenek), Kastamonu (Merkez, Küre), Sinop (Erfelek), Osmaniye (Zorkun) ve

Zonguldak (Devrek, Ereğli)’da tespit edilmiştir. Polyfag bir zararlı olan P. prasina

Alnus sp., Althae sp., Capparis sp., Cedrus sp., Celtis sp., Centaurea sp., Cornus mas,

Corylus sp., Elaeagnus angustifolia, Fagus orientalis, Galium sp., Hordeum vulgare,

Juglans regia, Juniperus sp., Malus sylvestris, Onopordum sp., Pinus sp., Prunus

domestica, P. persica, Quercus sp., Rosa sp., Rubus sp., Solanum tuberosum, Ulmus sp.,

Verbascum sp. ve birçok yabani ve kültür bitkileri üzerinde zarar yapmaktadır [27, 30,

36].

Erginleri 08.09.2001 tarihinde ağaçların yapraklarında olmak üzere Yeşilyurt ve

Sivritepe mevkiinde bulunan Quercus petraea’lar ve 30.09.2002 tarihinde Süleymaniye

Subasar Ormanı’nda Fraxinus angustifolia yapraklarında tespit edilmiştir. Böceğin

özellikle Quercus türlerinde yaygın olarak bulunduğu, ancak önemli zararlara neden

olmadığı gözlenmiştir.

35

3.2.5. Takım: Coleoptera

3.2.5.1. Familya: Lucanidae

Dorcus parallelopipedus (Linnaeus, 1758)

Erginleri 20-31 mm büyüklüğünde olan ergin böceğin vücudu yassı ve mat siyahtır.

Abdomen ve thorax hemen hemen aynı genişliğe sahiptir. Ön göğüsün üst kenarında

altın sarısı renkte kıllar vardır (Şekil 3.7).

Şekil 3.7: Dorcus parallelopipedus (L.) (x2,1)

Böceğin dünyadaki yayılış alanı İtalya, Fransa, Suriye ve Kuzey Afrika’dır [23, 38, 39,

40].

Türkiye’de Afyon, Amasya, Artvin, Giresun (Tirebolu), Isparta (Eğirdir), İstanbul,

İzmit, Kırşehir, Trabzon ve Trakya’da Juglans, Populus, Castanea, Quercus ve Fagus

türlerinde tespit edilmiştir [4, 26, 41, 42, 43, 44].

Meşe baltalıklarının yoğun olduğu Kurtköy’de 03.06.2001 tarihinde kurulan ışık

tuzağına bir adet ergini gelmiştir. Yine 07.07.2002 tarihinde Fagus orientalis ve Abies

bornmülleriana meşcerelerinin bulunduğu Aksu beldesinde devrik bir kayın gövdesinde

bir adet ergin yakalanmıştır. 22.07.2002 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı’nda

çürümeye başlamış bir Fraxinus angustifolia dip kütüğünün içinde erginleri ve larvası

tespit edilmiştir.

36

Doğal düşmanları: Arazi çalışmalarımızda tespit ettiğimiz D. parallelopipedus’un

doğal düşmanları aşağıda verilmiştir.

Lacon punctatus (Herbst, 1779) (Coleoptera: Elateridae)

Erginlerin boyu örneklerimizde 17-20 mm arasında ölçülmüştür. Vücut bütünüyle mat

siyah renktedir. Antenleri vücut uzunluğunun yarısından daha kısa olup ‘ip şeklinde

anten’ tipindedir (Şekil 3.8).

Şekil 3.8: Lacon punctatus (Hrbst.) (x2,4)

Orta ve Güney Avrupa ile Cezayir’de iğne yapraklı ağaçlardan Cedrus libani, Pinus

halepensis, P. nigra ve P. pinaster’de, yapraklı ağaçlardan Castanea vesca, Fagus

orientalis, Quercus cerris ve Q. conferta meşcerelerinde bulunmaktadır [4, 42, 45,].

L. punctatus karnivor bir tür olup Clytus sp., Morimus funereus Muls.

(Coleoptera: Cerambycidae) ve Dorcus sp. (Coleoptera: Lucanidae) gibi yumuşak derili

böceklerin larvalarını yemektedir [4]. Yüksel [26] Artvin-Şavşat Carat orman

deposunda müsadereli Picea orientalis’lerin kabukları altında böceğin erginlerini tespit

etmiştir.

Araştırmalarımızda, 22.07.2002 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı’nda çürümeye

başlamış bir Fraxinus angustifolia dip kütüğünün içinde D. parallelopipedus larvaları

ve bu larvalar ile beslenen az sayıda L. punctatus ergini saptanmıştır.

37

Lucanus cervus (Linnaeus, 1758)

Insecta sınıfının boy olarak en büyük üyelerinden birisi olan L. cervus’un arazide

tarafımızdan yakalanan örneklerinin boyu 38-66 mm arasında ölçülmüştür. Dişi ve

erkek bireylerin morfolojik yapıları birbirinden farklıdır. Erkekler belirgin bir şekilde

dişilerden büyüktür. Erkek bireylerin dişilerden en önemli farkı geyik boynuzunu

andıran üst çenelere sahip olmasıdır. Bu nedenle L. cervus’lar ‘geyik böceği’ olarak

adlandırılmaktadır. Vücut rengi genel olarak mat siyah renkte olmakla birlikte elytranın

kahverengimsi siyah olduğu da görülmektedir (Şekil 3.9).

♂ (x0,7) ♀ (x1,1)

Şekil 3.9: Lucanus cervus (L.)

Orta, Güney ve Güneydoğu Avrupa, İngiltere ve Güney İsveç’de yayılış göstermektedir.

Yayılış alanında yapraklı ağaçlarda, özellikle de Fagus ve Quercus türlerinde zarar

yapmaktadır [46].

Türkiye’de ise şu ana kadar Batı ve Kuzey Anadolu ormanlarında Quercus sp., Fagus

orientalis gibi yapraklı ağaçlarda tespit edilebilmiştir [4, 44]. Ancak, Göktürk [47]

tarafından Artvin-Atila’da Picea orientalis’in dip kütüğüne yumurta koyan erginleri de

tespit edilmiştir.

Arazi çalışmalarımızda erginleri 03.06.2001 tarihinde Süleymaniye Subasar

Ormanı’nda çürümekte olan bir Fraxinus angustifolia’nın dip kütüğünde ve 05.07.2002

38

tarihinde Karadere Beldesi’ne yakın bir Fagus orientalis meşceresinde yine çürümekte

olan bir dip kütüğünde yakalanmıştır.

3.2.5.2. Familya: Scarabaeidae


Erginlerin boyu 15,4-19,1 mm arasındadır. Vücut geniş ve üst kısmı düzdür. Baş, boyun

kalkanı ve kanat örtülerinin rengi parlak madeni yeşil renkte olup elytranın üzerinde

açık sarı renkte seyrek çizgisel desenler bulunmaktadır. Pronotum başa doğru

daralmakta, abdomene doğru genişlemektedir (Şekil 3.10).

Şekil 3.10: Cetonia aurata (L.) (x2,2)

Avrupa’dan Doğu Sibirya’ya kadar geniş bir alanda yayılış göstermektedir [48].

Türkiye’nin hemen her yerinde rastlanmakta olup erginler çeşitli orman ve meyve

ağaçları, bağ, süs bitkileri, bazı kültür ve yabani bitkiler üzerinde tespit edilmiştir [4,

37, 49].

Arazide yapmış olduğumuz araştırmalarımızda, 03.06.2001 tarihinde Paşaköy

mevkiinde ormaniçi açıklıkta çiçekler üzerinde çiftleşen erginler tespit edilmiştir.

11.06.2002 tarihinde Hendek Deposu’na kurulan ışık tuzağında erginler yakalanmıştır.

03.07.2002 tarihinde Sümbüllü mevkiinde çiçekler üzerinde uçuşan erginler

gözlenmiştir. 04.07.2002 tarihinde Yeşilyurt mevkiindeki Quercus baltalığında az

sayıdaki erginleri atrapla yakalanmıştır.

39

Melolontha melolontha (Linnaeus, 1758)

Erginleri 25-30 mm boyunda olup thorax ve abdomen sternitleri parlak siyah ve üzeri

sarı-gri sık tüylerle kaplıdır. Kanat örtülerinin üzerinde boylamasına uzanan sarımsı

renkte çizgiler vardır. Bacaklar ve antenler kırmızımtırak kahverengidir. Anten topuzu

erkekte 7, dişide 6 yapraktan oluşur (Şekil 3.11).

Şekil 3.11: Melolontha melolontha (L.) (x1,5)

Önemli bir kültür tahripçisi olan M. melolontha Avrupa, Kafkasya, Güney Rusya ve

Orta Asya’da yayılış göstermektedir [40, 50, 51].

Türkiye’de Antalya, Artvin, Bolu (Değirmenözü, Seben, Abant), Bursa-Kocabey,

Düzce, Erzincan, Eskişehir, Giresun, Gümüşhane, İstanbul (Alemdağ, Belgrad Ormanı,

Çatalca, Gaziosmanpaşa, Kartal, Şile), İzmit, Kastamonu-Ayancık, Manisa, Ordu, Rize,

Sakarya-Sapanca, Sinop ve Trabzon (Sürmene ve Meryemana)’da Abies spp., Acer sp.,

Betula sp., Carpinus sp., Castanea sp., Fagus orientalis, Fraxinus sp., Picea spp., Pinus

spp., Populus sp., Quercus spp., Salix sp. ve Ulmus sp. üzerinde zarar yaptığı tespit

edilmiştir [4, 23, 24, 25, 26, 38, 42, 48, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62].

Yaptığımız araştırmalarda erginler 01.06.2001 tarihinde Kurtköy Deposu’na kurulan

ışık tuzağı, 06.07.2002 tarihinde Hendek Deposu’na asılan feromon tuzağı ve

22.07.2002 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı dişbudak meşceresinde atrapla

yakalanmıştır. Ayrıca, 10.06.2002 tarihinde Hendek Orman İşletme Müdürlüğü

Fidanlığında Fagus orientalis’lerin fidan yastıklarında böceğin larvaları tespit

40

edilmiştir. Konukçusuyla birlikte laboratuvara getirilen larvalar 29.06.2003 tarihinde

erginleşmeye başlamışlardır.

Polyphylla fullo (Linneaus,1758)

Erginlerin büyüklüğü 25-40 mm arasında değişmekte olup kanat örtüleri ve boyun

kalkanının kırmızımtırak kahverengi veya siyah zemin rengi üzerinde düzensiz olarak

grimsi veya beyazımsı desenler vardır (Şekil 3.12).

Şekil 3.12: Polyphylla fullo (L.) (x1,4)

Bu tür İngiltere’nin güneyinden Kuzey Afrika’ya, Akdeniz ülkelerinden Ukrayna ve

Volga kıyılarına kadar çok geniş bir yayılışa sahiptir [23, 26, 38, 40, 42, 48, 50, 51, 61,

63, 64].

Türkiye’de Akdeniz, İç Anadolu Bölgesi (Akşehir, Eğridir), Karadeniz Bölgesi (Artvin

(Ardanuç, Borçka, Şavşat), Giresun (Tirebolu), Kastamonu) ve Marmara Bölgesi’nde

(İstanbul, İzmit, Trakya), tespit edilmiş olup konukçuları arasında Abies, Picea, Pinus

gibi iğne yapraklı ve Acer, Populus gibi yapraklı türler yer almaktadır [4, 24, 25, 26, 37,

41, 42, 44, 47, 42, 55, 56, 59, 60, 65] Ayrıca, P. fullo’nun fidan, bağ, meyve ve

sebzelerde de zarar yaptığı saptanmıştır [66].

Çiğdem Yaylası Abies bornmülleriana meşceresinde 20.07.2001 tarihinde yaptığımız

çalışmalar sırasında böceğin erginleri ve genç Abies bornmülleriana fidanlarının kök

kısımlarında larvaları yakalanmıştır. Kirli beyaz renkteki larvalarının boyu 80 mm’ye

kadar ulaşmaktadır. Fidanlıktan temin edilen tüplü bir A. bornmülleriana fidanı ile

41

birlikte laboratuvara getirilen larvalar 05.05.2003 tarihinde erginleşmeye başlamışlardır.

Ayrıca, 18.08.2002 tarihinde Soğuksu-Aktefek’te Pinus nigra’ların iğne yapraklarını

kemiren erginlere rastlanmıştır.

3.2.5.3. Familya: Buprestidae

Capnodis miliaris Klug, 1829

Çalışma alanında yakalanan erginlerin boyu 24-31 mm arasında olup vücudu kirli beyaz

ve mat siyah renkte desenlerden oluşmaktadır. Pronotumun üzerinde 5 adet siyah callus

bulunmaktadır. Ayrıca, elytra üzerinde büyük beyaz desenler bulunmaktadır. Antenleri

oldukça kısadır (Şekil 3.13).

Şekil 3.13: Capnodis miliaris Klug. (x1,5)

Yunanistan, İsrail, Lübnan, Kıbrıs, Suriye, Irak, İran, Güney Rusya, Afganistan, Orta

Asya ve Çin’de Salicaceae familyası türlerinde zarar yaptığı tespit edilmiştir [67].

Türkiye’de Batı, Orta, Güney ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde özellikle Populus

türleri üzerinde zarar yapmaktadır [67].

Arazi çalışmalarımız sırasında erginleri 17.07.2001 tarihinde Yeşilyurt mevkiinde

bulunan Populus nigra’ların yaprakları üzerinde beslenirken tespit edilmiştir.

25.07.2002 tarihinde yine Yeşilyurt’ta bulunan bir Populus nigra kavaklığında uçuşan

erginler atrapla yakalanmıştır.

42

Chrysobothris solieri Gory & Laporte, 1836

Ergin böceğin ortalama boyu 9-12 mm arasındadır. Vücut rengi bakırımsı bronz,

scutellum yeşilimsi ve elytradaki çıkıntılar bakırımsı renktedir (Şekil 3.14).

Şekil 3.14: Chrysobothris solieri Gory & Lap. (x4,0)

Orta ve Güney Avrupa, Balkanlar, Polonya, Güney Rusya, Kafkasya, Ürdün, Tunus ve

Cezayir’de Pinus halepensis, P. nigra, P. pinaster ve P. sylvestris’ler üzerinde zarar

yaptığı saptanmıştır [67, 68, 69, 70].

Türkiye’de çok geniş bir alanda yayılış göstermektedir. Tosun [56] Antalya’da Pinus

brutia’da, Acatay [41] İstanbul-Büyükada’da Pinus brutia ve Cedrus libani’de, Cebeci

[25] İstanbul (Alemdağ, Kartal)’da Pinus brutia ve P. nigra’larda zarar yaptığına dair,

Lodos ve Tezcan [67] ise Batı Anadolu ve Batı Akdeniz’de bu türün yayılışına ait bilgi

vermektedir.

Sivritepe Pinus nigra meşceresinden aldığımız ve 16.06.2002 tarihinde laboratuvara

getirdiğimiz odun örneklerinden 07.07.2002 tarihinde az sayıda erginleri elde edilmiştir.

Dicerca alni (Fischer, 1824)

Erginlerin boyu ortalama 17-20 mm arasında olup üstten görünüşü bir elipsi

andırmaktadır. Erginlerin anten, baş, boyun kalkanı ve elytrası bakırımsı bronz renkte

olup vücudun üst kısmı girintili çıkıntılı bir yapıdadır. Bacaklar ve vücudun alt tarafı ise

43

mat bakırımsı renktedir. Antenleri oldukça kısadır. Vücudun arka kısmı kuyruk şeklinde

daralarak son bulmaktadır (Şekil 3.15).

Şekil 3.15: Dicerca alni (Fisch.) (x2,4)

Avrupa’nın büyük bir kısmı, Tunus, Cezayir, Rusya, İran ve Kafkasya’da Alnus spp.,

Fagus sylvatica, Betula spp., Tilia spp., Corylus avellana, Juglans regia gibi orman

ağaçları ile süs ve meyve ağaçlarında zarar yapmaktadır [68, 69, 71, 72].

D. alni’nin Türkiye’de Trakya ve Kuzeydoğu Anadolu Bölgeleri’nde Alnus türlerinde,

özellikle de Alnus glutinosa’larda zarar yaptığı tespit edilmiştir [67].

D. alni’nin az sayıda ergini 04.07.2002 tarihinde yaptığımız gözlemler sırasında

Süleymaniye Subasar Ormanı’nda doğal olarak yetişmiş olan yaşlı bir Alnus

glutinosa’nın kabuk çatlaklarında bulunmuştur.


Erginlerin ortalama boyu 9-11 mm arasında olup vücudu oval görünümlüdür. Genel

olarak bakırımsı bronz renkte olan vücudun alt kısmı daha koyu, abdomen yeşilimsi

renktedir. Elytranın üzerinde kirli sarı renkte ve sayıları onaltıyı bulan irili ufaklı

benekler bulunmaktadır (Şekil 3.16).

44

Şekil 3.16: Melanophila picta (Pall.) (x4,7)

Avrupa, Asya ve Kuzey Afrika’da yayılış göstermektedir Yayılış alanlarında Fraxinus

sp., Populus sp., P. alba, P. x canadensis, P. nigra, P. tremula, Salix alba ve S.

babylonica’lar üzerinde zarar yapmaktadır [67, 68, 69, 73, 74, 75, 76, 77, 78].

M. picta Türkiye’de ilk olarak 1948 yılında İzmit Orman Fidanlığı’nda bir yaşındaki

kavak çelikleri üzerinde saptanmıştır [79]. Bu tarihten sonra Adapazarı, Ankara,

Antalya, Artvin (Merkez, Ardanuç, Borçka, Şavşat), Balıkesir, Diyarbakır, Erzincan,

Erzurum (Merkez, İspir, Pasinler, Uzundere), Eskişehir, İzmir, İzmit, Konya (Akşehir

ve Beyşehir) Malatya-Darende, Manisa, Osmaniye ve Trakya’da Populus alba ve P.

nigra’lar üzerinde tespit edilmiştir [47, 67, 77, 79, 80, 81, 82].

Araştırmalarımızda, 24.06.2001 tarihinde Şeyhler mevkiinde 15-20 yaşında olan bir

Populus nigra kavaklığında atrapla az sayıda erginleri yakalanmıştır. 02.07.2002

tarihinde Tuzak mevkiinde ileri yaşlı bir Populus nigra gövdesinde çiftleşme sırasında

erginler gözlenmiştir. 06.07.2002 tarihinde Paşaköy mevkiinde 8-10 yaşında olan bir

Populus nigra gövdesinde erginler bulunmuştur. Ergin böceklerin konukçu bitkinin

güneş alan kısımlarını daha çok tercih ettiği gözlenmiştir.

Phaenops cyanea (Fabricius, 1775)

Erginleri 7-11 mm büyüklüğündedir. Üst tarafı parlak koyu mavi, alt tarafı parlak

yeşilimtrak mavi renktedir (Şekil 3.17).

45

Şekil 3.17: Phaenops cyanea (F.) (x4,2)

P. cyanea Avrupa, Kuzey Afrika, Kazakistan, Çin ve Moğolistan’da

yayılış göstermektedir. Yayılış gösterdiği alanlarda Abies, Larix, Picea ve Pinus

türlerinde zarar yapmaktadır [68, 73, 78, 81, 83, 84, 85, 86].

Ankara, Artvin, Balıkesir ve Eskişehir’de yayılış gösterdiği tespit edilen P. cyanea

Abies sp., Larix sp., Picea sp. ve Pinus sp. üzerinde zarar yapmaktadır [4, 26, 47, 55,

77, 82].

Araştırmalarımızda, 16.06.2002 tarihinde Aşağıçalıca mevkii Pinus nigra meşceresinde

devrik bir gövde üzerinde erginleri tespit edilmiştir. 07.07.2002 tarihinde yine aynı

meşcerede Pinus nigra’nın gövde çatlağına yumurta koyan erginlerine rastlanmıştır.

3.2.5.4. Familya: Anobiidae

Oligomerus ptilinoides (Wollaston,1854)

Erginlerin boyu 2,5-4 mm olarak ölçülmüştür. İnce ipeğimsi tüylerle kaplı olan vücut

kahverengidir. Onbir segmentten oluşan antenlerinin son üç segmenti daha uzundur.

Boyun kalkanı yassıdır. (Şekil 3.18).

46

Şekil 3.18: Oligomerus ptilinoides (Woll.) (x5,2)

Orta ve Güney Avrupa, Kuzey Afrika, Rusya, Ukrayna, Suriye ve İsrail’de tespit edilen

bu tür mobilyalarda kullanılmış olan Abies, Picea, Pinus ve Populus türlerinin

odunlarında zarar yapmaktadır [87, 88, 89, 90, 91, 92, 93].

O. ptilinoides İstanbul’da mobilya tahripçisi olarak tespit edilmiştir [93].

Hendek deposundan 09.09.2002 tarihinde laboratuvara getirilen ve oda sıcaklığında

tutulan 21 cm çapındaki Abies bornmülleriana gövdesinden 21.02.2003 tarihinde ergin

çıkışı gözlenmeye başlandı. Aynı tarihte O. ptilinoides’in larva ve pupalarının kabuk

altında bulunduğu tespit edilmiştir. Olgun larvaların boyları 3,5-5,5 mm arasında

ölçülmüştür. Vücudu krem renginde olup göğüs segmentlerinde 3 çift bacak

bulunmaktadır (Şekil 3.19). Odun üzerindeki uçma delikleri oval olup çapları 1,5-2,8

mm arasında ölçülmüştür. Kahverengi veya odun renginde olan larva pislikleri yer

fıstığı şeklindedir. Böceğin tahribat yollarının genellikle odunun liflerine paralel olduğu

ve içlerinin öğüntülerle sıkı sıkıya dolu olduğu gözlenmiştir (Şekil 3.20).

Şekil 3.19: Oligomerus ptilinoides (Woll.) larvası (x3,0)

47

Şekil 3.20: Oligomerus ptilinoides (Woll.)’un uçma delikleri ve zararı

3.2.5.5. Familya: Cerambycidae

Acanthocinus griseus (Fabricius, 1792)

Erginlerin boyu 10-12 mm arasında ölçülmüştür. Vücudu koyu kahverengi olup grimsi

tüylerle kaplıdır. Elytra üzerinde iki adet kahverengi bant bulunmaktadır. Pronotum

üzerinde dört adet sarımtrak leke vardır. Antenler vücut boyundan 3-4 kez daha uzundur

(Şekil 3.21).

Şekil 3.21: Acanthocinus griseus (F.) (x1,9)

A. griseus, Avrupa ve Kore’de yayılış göstermektedir. Yayılış alanında çoğunlukla

çamlarda (Pinus brutia, P. halepensis, P. nigra, P. pinaster, P. sylvestris), aynı zamanda

Abies ve Picea türlerinde zarar yapmaktadır [94, 95, 96, 97].

48

Türkiye’de bu tür Antalya (Kaş, Manavgat), Bursa-Orhaneli, Denizli-Kale, İzmir-

Bornova ve Muğla-Yılanlı’da Pinus brutia ve P. nigra’lar üzerinde tespit edilmiştir

[56,98, 99, 100, 101].

Erginleri tarafımızdan 16.07.2001 tarihinde Aktefek-Soğuksu mevkiinde Pinus nigra

gövdesi üzerinde ve 24.07.2002 tarihinde de yine aynı mevkideki Pinus nigra

meşceresine asılan feromon tuzağında yakalanmıştır. Ayrıca, 05.05.2002 tarihinde

Aşağıçalıca Pinus nigra meşceresinden alınıp laboratuvara getirilen gövde parçasından

21.07.2002 tarihinden itibaren erginler çıkmıştır.

Arhopalus rusticus (Linnaeus, 1758)

Arazide çürümeye yüz tutmuş odunların içinden ve laboratuvarda çıkış kafesinden elde

edilen erginlerin boyu 16-23 mm uzunluğunda olup vücudu açık ile koyu kahverengi

arasında değişmektedir. Elytranın üzerinde boylamasına dışa kabarık çizgiler vardır

(Şekil 3.22).

♂ ♀

Şekil 3.22: Arhopalus rusticus (L.) (x2,0)

A. rusticus Avrupa, İran, Japonya, Kafkasya, Kore, Kuzey Afrika, Kuzey Çin, Sibirya

ve Ürdün’de yayılış göstermektedir. Konukçuları arasında iğne yapraklı ağaçlardan

Abies sp., Chamaecyparis obtusa, Cryptomeria japonica, Cupressus sp., Juniperus

chinensis, Larix sp., Picea sp. ve Pinus sp. yer almaktadır [20, 23, 95, 96, 97, 102, 103].

,.

49

Türkiye’de Antalya, Artvin, Balıkesir, Bolu, Denizli, Gümüşhane, İstanbul, Karabük,

Muğla ve Trabzon ormanlarında Picea orientalis, Pinus brutia, P. nigra, P. pinea, P.

sylvestris’lerde zarar yaptığı tespit edilmiştir [4, 25, 26, 42, 56, 98, 104, 105].

Araştırmalarımızda, 15.08.2001 tarihinde Aşağıçalıca mevkiinde aşırı sıklık nedeniyle

sağlığı bozulmuş, içinde tamamen kurumuş bireylerin de bulunduğu Pinus nigra

meşceresinde böceğin uçuşan ve feromon tuzağına düşen erginleri ile çürümeye yüz

tutmuş diri odun içerisinde böceğin larvaları ve pupaları tespit edilmiştir. Böceğin

larvaları 22-28 mm uzunluğunda olup krem rengindedir. Larvaların başı vücuda göre

daha geniştir (Şekil 3.23). Laboratuvara getirilen bu gövdelerden 03.09.2001 tarihinden

itibaren erginler çıkmaya başlamıştır. Ayrıca, aynı meşcereden 24.05.2002 tarihinde

getirilen ve yetiştirme kafeslerine konulan Pinus nigra gövdelerinden ergin çıkışları

05.06.2002 tarihinde başlayıp 20.08.2002 tarihine kadar devam etmiştir. Bu tespitlerin

dışında, meşcereye asılan Kabuk böceği feromon tuzaklarına Mayıs-2002’den Eylül-

2002’ye kadar değişen sayılarda böceğin erginleri gelmiştir.

Şekil 3.23: Arhopalus rusticus (L.) larvaları

Arazide ve laboratuvarda yapılan gözlem ve ölçmelere göre böceğin Pinus nigra

gövdelerinde oluşturduğu uçma delikleri elips şeklindedir. Elipsin enine çapı 4-6 mm,

boyuna çapı 6-12 mm olarak ölçülmüştür. Larvaların daha çok gövdenin alt

kısımlarında, kurumaya yüz tutmuş ağaçlarda veya nem oranının yüksek olduğu yatık

gövdelerde zarar yaptığı tespit edilmiştir. Larvalar kabuk altından başlayıp öz odununa

kadar uzanan galeriler açmakta olup bu galerilerin içi sıkı sıkıya öğüntü ile doludur

(Şekil 3.24).

50

Bu tespitler doğrultusunda, Hendek’te A. rusticus’un yılda iki generasyonunun

bulunduğu ve uçma zamanının Mayıs-Eylül arasında olduğu anlaşılmaktadır.

(a) (b)

Şekil 3.24: Arhopalus rusticus (L.)’un uçma delikleri (a) ve zararı (b)

Doğal düşmanları: A. rusticus’un arazide tarafımızdan tespit edilen doğal düşmanları

aşağıda verilmiştir.

Lacon punctatus (Herbst, 1779) (Coleoptera: Elateridae)

Araştırmalarımızda, 26.05.2002 tarihinde Aşağıçalıca mevkiinde bulunan sağlık

durumu oldukça bozulmuş bir Pinus nigra meşceresinde yatık bir gövdenin kabuğu

altında Arhopolus rusticus larvaları ile birlikte bol miktarda erginlerine rastlanmıştır.

Aromia moschata (Linnaeus, 1758)

Erginlerin boyu 20-31 mm arasında değişmekte olup vücudu genellikle metalik yeşil,

bacaklar ve antenler kahverengimsi siyah renklidir. Başı metalik mavi veya yeşildir.

Kanat örtüleri üzerinde noktalı desenler bulunur (Şekil 3.25).

51

Şekil 3.25: Aromia moschata (L.) (x1,7)

Avrupa, Kuzeybatı Afrika, Kafkasya, Sibirya ve Japonya’da çoğunlukla Salix, ender

olarak da Populus ve Alnus türlerinde zarar yapar [95, 96, 97].

Türkiye’de İstanbul, İzmir, Balıkesir, Aydın, Antalya, Bursa, Trabzon ve Artvin’de

Salix türleri üzerinde tespit edilmiştir [4, 41, 47, 98, 99, 104].

Arazide yaptığımız araştırmalar sonucu, 18.07.2001 tarihinde Tuzak mevkiinde ve

03.07.2002 tarihinde Sivritepe mevkiinde kalın çaplı Salix alba’ların dal ve gövdeleri

üzerinde böceğin az sayıda ergini yakalanmıştır. Ayrıca, 07.05.2002 tarihinde Sivritepe

mevkiindeki bir S. alba’nın üzerinde larva öğüntü delikleri bulunan 8-10 cm çapındaki

dalı kesilerek laboratuvara getirilmiş, 10.06.2002 tarihinde böceğin erginleri çıkmıştır.

Cerambyx cerdo (Linnaeus, 1758)

Araştırma alanının çeşitli noktalarından yakaladığımız oldukça uzun ve iri olan

erginlerin boyu 24-50 mm arasında ölçülmüştür. Erginlerin thorax ve abdomen

sternitleri siyah, elytra kırmızımtırak kahverengidir. Erkekler vücudun iki katını

bulabilen, dişiler ise vücut uzunluğu kadar olan parlak siyah renkli antenlere sahiptirler

(Şekil 3.26).

52

Şekil 3.26: Cerambyx cerdo (L.) (x0,8)

C. cerdo, İngiltere ve İrlanda dışında tüm Avrupa, Kuzey Afrika, Irak, İran, Japonya,

Rusya, Filistin ve Lübnan’da tespit edilmiştir. Yayılış alanlarında Fagus spp., Platanus

orientalis, Quercus afares, Q. canariensis, Q. conferta, Q. ilex, Q. suber, Robinia sp. ve

Ulmus sp. üzerinde zarar yapmaktadır [4, 38, 40, 95, 96].

Türkiye’de bu tür Artvin, Bursa, İstanbul, İzmir, Kastamonu, Muğla ve Sinop’ta yayılış

göstermektedir. C. cerdo’nun konukçuları arasında Acer, Carpinus, Castanea,

Ceratonia, Cupressus, Fagus, Fraxinus, Juglans, Platanus, Quercus, Salix ve Ulmus

türleri ile bazı meyve ağaçları bulunmaktadır [4, 44, 95, 98, 104].

Araştırmalarımızda, 20.07.2001 tarihinde Sivritepe mevkiinde orta yaşlı bir Quercus

petraea’nın çürümeye başlayan gövde kısmında kabuk çatlağı arasında ergin ve larva

yolları tespit edilmiştir. 12.06.2002 tarihinde Kurtköy Deposu’nda tel kafes içerisine

konulan çürümeye başlamış bir meşe odunundan 30.06.2002’de erginler elde edilmiştir.

23.07.2002 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı’nda doğal olarak yetişmiş yaşlı

Fraxinus angustifolia ağacının kabuk çatlağı altında erginleri tespit edilmiştir.

Tespitlerimize göre Hendek’te böceğin uçma zamanı Haziran ve Temmuz aylarına

rastlamaktadır.

Cerambyx scopolii (Fuessly, 1775)

Vücudu metalik siyah renge sahip olan böceğin arazide yakalanan örneklerinin boyu 20-

23 mm’dir. Antenlerin uzunluğu vücudun boyundan fazladır. Thorax segmentleri ve baş

anteriora doğru gittikçe daralmaktadır (Şekil 3.27).

53

Şekil 3.27: Cerambyx scopolii (Fussl.) (x2,1)

C. scopolii İngiltere dışında Avrupa kıtasının hemen hemen tamamında, Cezayir, Mısır

ve Tunus gibi Akdeniz’e kıyısı olan Kuzey Afrika ülkelerinde, Orta Asya, Irak, İran ve

Japonya’da yayılış göstermekte olup Acer, Betula, Carpinus, Castanea, Fagus, Juglans,

Quercus ve Ulmus türlerinde zarar yapmaktadır [38, 40, 95, 96].

Türkiye’de Artvin, Bingöl, İstanbul, Kars, Sinop, Tokat ve Trabzon’da tespit edilmiştir.

Polyfag bir tür olan böceğin yayılış alanındaki konukçuları arasında Quercus, Castanea,

Ulmus, Populus türleri ve çeşitli meyve ağaçları yer almaktadır [42, 44, 47, 98, 106,

107, 108, 109].

Hendek Deposu’ndan alınan ve 11.06.2002 tarihinde tel kafese konulan Fagus

orientalis gövdesinden 01.07.2002 tarihinden itibaren böceğin erginleri çıkmaya

başlamıştır. Ayrıca, 16.07.2002 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı’na kurulan ışık

tuzağına böceğin bir adet ergini gelmiştir.

Ergates faber (Linnaeus, 1767)

Erginlerin boyu 35-50 mm olup, vücut rengi siyah ve kahverenginin tonları arasında

değişmektedir. Türe özgü bir özellik olarak boyun kalkanının etrafında dişler bulunur.

Antenleri dişi ve erkekte vücuda oranla daha kısa olup rengi siyah veya kahverengidir.

Kanat örtüleri, boyun kalkanı ve başa oranla daha geniştir. Bacaklar ince ve uzun bir

yapıya sahiptir (Şekil 3.28).

54

Şekil 3.28: Ergates faber (L.) (x0,7)

Güney ve Orta Avrupa, Kuzey Afrika, Ukrayna, Kırım, Kafkasya ve Suriye’de Pinus

halepensis, P. nigra, P. pinaster, P. sylvestris, Picea orientalis, Cedrus atlantica , Abies

sp. ve Larix sp. üzerinde zarar yapmaktadır [26, 40, 51, 95, 110].

Türkiye’de Antalya, Artvin, Bolu, Bursa, İstanbul (Kemerburgaz), Kocaeli,

Kahramanmaraş, Kastamonu ve Trabzon’da iğne yapraklılardan Pinus brutia, P.

pinaster, P. nigra, Abies bornmülleriana ve Picea orientalis’lerde, yapraklı ağaçlardan

ise Populus ve Alnus türlerinde zarar yaptığı tespit edilmiştir [25, 26, 27, 44, 47, 56, 98,

104, 108].

Araştırmalarımız sonucu, 05.05.2002 tarihinde Aşağıçalıca mevkiinden alınıp

laboratuvarda yetiştirme kafesine konulan Pinus nigra gövdesinden 10.06.2002-

06.08.2002 tarihleri arasında ergin çıkışı gerçekleşmiştir. Ayrıca, 23.07.2002 tarihinde

Çiğdem Yaylası’nda yaşlı bir Abies bornmülleriana ağacının dip kütüğünde yumurta

koyan bir ergin ve 25.07.2002 tarihinde Karadere Yol Ayırımı mevkiinde Pinus

sylvestris gövdesi üzerinde bir adet ergini yakalanmıştır.

Araştırma alanında E. faber’in uçma zamanının Haziran ortasında başlayıp Ağustos

başına kadar devam ettiği saptanmıştır.

55

Hesperophanes sericeus (Fabricius, 1787)

Mevcut örneklerimize göre erginleri 21-26 mm uzunluğundadır. Vücudun zemini

sarımtrak kahverengi olup üzerinde düzensiz ve çok sayıda kahverengi lekeler

bulunmaktadır. Baş ve pronotum sık tüylüdür (Şekil 3.29).

Şekil 3.29: Hesperophanes sericeus (F.) (x1,3)

Bu türün dünyada; Portekiz, İspanya, Güney Fransa, İtalya, Adriyatik Denizi kıyıları,

Yunanistan ve Kuzey Afrika’da Ficus, Halocnemum, Juglans, Olea, Pistacia, Platanus,

Prunus, Quercus, Ulmus ve Vitis türlerinde zarar yaptığı tespit edilmiştir [95, 96].

Türkiye’de bu türün Artvin, Aydın, Denizli, Erzincan, Isparta ve İzmir’de yapraklı

ağaçlardan Ficus, Halocnemum, Juglans, Olea, Platanus, Quercus ve Vitis türlerinde

zarar yaptığı tespit edilmiştir [47, 98, 106, 108].

Böceğin erginleri 18.07.2001 tarihinde Kurtköy Deposu’nun hemen yanında bulunan

Quercus baltalığında atrapla yakalanmıştır. Aynı alana 27.07.2002 tarihinde kurulan

ışık tuzağı ile de bir adet ergin yakalanmıştır.

Hylotrupes bajulus (Linnaeus, 1758)

Erginlerin boyu 12-23 mm olup vücut rengi siyah veya grimtrak siyah renktedir. Baş

prothorax’a oranla daha dardır. Antenleri siyah renkte ve her iki eşeyde vücut

uzunluğundan daha kısadır. Thoraxın üzerinde iki adet siyah leke göze çarpmaktadır.

Kanat örtülerinin ortasında enine uzanan ikişer adet beyaz leke bulunmaktadır (Şekil

3.30).

56

Şekil 3.30: Hylotrupes bajulus (L.) (x3,2)

H. bajulus Avrupa, Afrika, Amerika, Çin, Avustralya, Yeni Zelanda, İsrail, Suriye, İran,

Irak ve Sibirya’da yayılış göstermekte olup Abies, Larix, Picea ve Pinus türlerinde zarar

yapmaktadır [23, 95, 96, 97, 111].

Türkiye’de Adana, Amasya, Ankara, Antalya, Artvin, Aydın, Bilecik, Bolu, Bursa,

Çanakkale, Denizli, Düzce, Erzincan, Erzurum, Eskişehir, Giresun, Gümüşhane, Hatay,

Isparta, İstanbul (Alemdağ, Bahçeköy, Büyükada, Kemerburgaz), İzmir,

Kahramanmaraş, Karabük, Kars (Sarıkamış), Kastamonu, Kayseri, Konya, Kütahya,

Mersin, Muğla, Rize, Sinop (Ayancık), Trabzon ve Uşak’ta yayılış göstermektedir.

Yayılış gösterdiği alanlarda Abies nordmanniana, A. bornmülleriana, Picea orientalis,

Pinus brutia, P. nigra ve P. sylvestris’lerde zarar yaptığı tespit edilmiştir [25, 26, 27,

41, 42, 47, 52, 56, 59, 98, 9 9, 104, 106, 107, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118].

Araştırmalarımızda 17.10.2001 tarihinde Çiğdem Yaylası’ndan laboratuvara getirilen ve

yetiştirme kafesine konulan Abies bornmülleriana gövdesinden 07.07.2002 tarihinden

itibaren ergin çıkışı başlamıştır. 18.07.2001 tarihinde de Hendek Deposu’nda kurulan

ışık tuzağına erginler gelmiştir. Ayrıca, 10.05.2002 tarihinde Sivritepe mevkiinden

getirilen Pinus nigra odunundan 26.06.2002 tarihinden sonra ergin çıkışı

gerçekleşmiştir.

57

Tespitlerimize göre araştırma alanında böceğin uçma zamanının Haziran ve Temmuz

ayları olduğu anlaşılmaktadır.

Monochamus galloprovincialis (Olivier, 1795)

Araştırma alanında yakalanan erginlerin boyu 14-28 mm olarak ölçülmüştür. Vücudun

zemini kırmızımtrak kahverengidir. Elytranın üzerinde açık sarı renkte enlemesine

şeritler bulunmaktadır. Baş, pronotum ve elytra az veya çok tüylüdür. Antenleri vücut

boyundan daha uzundur (Şekil 3.31).

Şekil 3.31: Monochamus galloprovincialis (Ol.) (x1,2)

Avrupa, Sibirya ve Kuzey Afrika yayılış gösteren bu tür Pinus türleri üzerinde zarar

yapmaktadır [95, 96].

Türkiye’de bu türe Antalya, Artvin, Denizli, İstanbul (Çatalca, Kemerburgaz, Şile),

Kars ve Trabzon’da Pinus brutia, P. nigra, P. sylvestris, Picea abies ve P. orientalis

türleri üzerinde rastlanmıştır [25, 26, 55, 56, 98, 104, 115, 119].

Araştırmalarımızda, 23.05.2002, 06.07.2002 ve 18.08.2002 tarihlerinde yaptığımız

incelemelerde Sivritepe mevkii Pinus nigra meşceresine asılan feromon tuzaklarına

böceğin erginlerinin geldiği tespit edilmiştir.

Morimus asper (Sulzer, 1776)

Erginlerin boyu 21-29 mm, anten uzunluğu 45-54 mm olarak ölçülmüştür. Baş, boyun

kalkanı ve kanat örtülerinin rengi mat siyahtır. Kanat örtülerinin üzerinde az belirgin

dört nokta bulunmaktadır (Şekil 3.32).

58

Şekil 3.32: Morimus asper (Sulz.) (x1,4)

Doğu, Orta ve Güney Avrupa ülkelerinde yayılış gösteren bu polyfag tür yayılış

alanında yapraklı ağaçlardan Fagus, Populus, Tilia, Acer, Salix, Carpinus, Alnus,

Quercus, Hedera ve iğne yapraklı ağaçlardan Abies, Pinus ve Cedrus türlerinde zarar


Türkiye’de Artvin, Giresun, İstanbul, Rize, Sinop ve Trabzon’da yapraklı ağaçlarda

(Acer, Alnus, Carpinus, Fagus, Hedera, Populus, Quercus, Salix ve Tilia türleri) ve iğne

yapraklılarda (Abies, Pinus ve Cedrus türleri) zarar yaptığı tespit edilmiştir [42, 47, 59,

98, 104].

Yaptığımız arazi çalışmalarında, 15.05.2001 tarihinde Kadifekale Yol Ayırımı

mevkiinde çürümekte olan bir meşe dip kütüğünün içinde ve 11.06.2002 tarihinde

Kurtköy deposunda bulunan meşe istiflerinin üzerinde erginler yakalanmıştır.

Morimus funereus Mulsant, 1863

Arazide yakaladığımız erginlerin boyları 22-29 mm arasında olup vücudun hakim rengi

koyu gridir. Baş, pronotum, bacaklar ve antenler vücuda göre daha koyu renkte olup

tüylerle kaplıdır. Erkeklerde antenler vücutlarına ve dişilere göre daha uzundur. M.

funereus’un en belirgin ayırıcı özelliği ön kanatların her birinin üzerinde ikişer adet iri

siyah noktanın bulunmasıdır (Şekil 3.33).

59

Şekil 3.33: Morimus funereus Muls. (x1,1)

Güneydoğu Avrupa, Macaristan, Slovakya ve Ukrayna’da yaprağını döken ağaçlarda

(Acer, Carpinus, Fagus, Populus, Quercus, Salix, Tilia vb.) zarar yaptığı tespit

edilmiştir [95, 96, 120].

Türkiye’de Adıyaman, Denizli-Menderes Vadisi, İstanbul (Alemdağ, Belgrad Ormanı),

Kahramanmaraş ve Kocaeli’de Castanea sp., Quercus sp., Quercus conferta, Populus

sp. ve Fagus orientalis’lerde zarar yapmaktadır [4, 27, 42, 98].

Araştırmalarımızda, 23.06.2001 tarihinde istiflenmiş bir Quercus petraea gövdesinde

galeri içerisinde bir ergin tespit edilmiştir. 06.07.2002 tarihinde Hendek Deposu’nda

Fagus orientalis odununda galeri içerisinde ve 20.08.2002 tarihinde Dikmen Fagus

orientalis meşceresinde toprak üzerinde gezinen erginler tespit edilmiştir. 10.09.2002

tarihinde Çiğdem Yaylası Abies bornmülleriana meşceresinde dikili-kuru bir gövdeden

alınan odun parçaları laboratuvara getirilmiştir. Abies bornmülleriana odununda

yaptığımız incelemelere göre larvalar odunun içerisine kadar uzanan ve genişliği 1

cm’yi aşan galeriler açtıktan sonra yine aynı ortam içerisinde pupa ve 22.03.2003

tarihinde de ergin evresine geçmiştir (Şekil 3.34).

Araştırma alanında böceğin uçma zamanının Mart sonunda başlayıp Ağustos sonuna

kadar devam ettiği tespit edilmiştir.

60

Şekil 3.34: Morimus funereus Muls. zararı

Prionus coriarius (Linnaeus, 1758)

Erginin boyu 32 mm olarak ölçülmüştür. Vücudun genel rengi koyu kahverengidir.

Antenleri oldukça kalın ve uçları yassı olup vücut boyunun yarısından biraz daha

uzundur. Pronotumun her iki yanında üçer adet sivri çıkıntı bulunmaktadır (Şekil 3.35).

Şekil 3.35: Prionus coriarius (L.) (x1,1)

Avrupa, Kuzey Afrika, Transkafkasya, Sibirya, Suriye, İran ve Kuzey Amerika’da

yayılış gösteren bu tür, yapraklı (Aesculus, Alnus, Betula, Castanea, Corylus, Fagus,

Fraxinus, Malus, Quercus, Robinia, Salix, Sambucus ve Ulmus) ve iğne yapraklı (Abies,

Picea ve Pinus) türlerde zarar yapmaktadır [38, 56, 95, 96, 97, 102, 121].

Türkiye’de bu türün Antalya (Bucak, Kaş, Kemer), Artvin-Şavşat, Aydın-Dilek

Yarımadası, Sinop ve Trabzon-Maçka’da Carpinus sp., Castanea sp., Cedrus libani,

Corylus sp., Picea sp., Pinus brutia, Quercus sp., Robinia sp., Ulmus sp. ve meyve

ağaçlarından kiraz ve vişnede zarar yaptığı tespit edilmiştir [26, 42, 44, 56, 59, 98].

61

Yapılan arazi çalışmaları sonucu 19.08.2002 tarihinde Sümbüllü mevkiinde Carpinus

betulus meşceresinde atrapla bir adet P. coriarius ergini yakalanmıştır.

Rhagium inquisitor (Linnaeus, 1758)

Böceğin arazide yakalanan erginlerinin boyu 14,5-18,5 mm arasındadır. Elytra açık sarı

ile açık kahverengi arası desenlere sahip olup üzerinde 2-3 adet enlemesine siyah şerit

vardır. Baş, boyun kalkanı ve bacaklarında gri renkli tüyler bulunmaktadır (Şekil 3.36).

Şekil 3.36: Rhagium inquisitor (L.) (x2,3)

R. inquisitor Avrupa, Kuzey Afrika, Kuzey Amerika, Batı Sibirya, Rusya, Kafkasya ve

Japonya’da yayılış göstermektedir. Yayılış alanındaki konukçuları Picea, Abies, Pinus

gibi iğne yapraklı türler ile Fagus, Quercus, Castanea, Corylus, Sarathamnus, Alnus ve

Betula gibi yapraklı türlerdir [38, 95, 96].

Türkiye’nin genel olarak kuzey ve güney kesimlerinde yayılış gösteren böceğe Akdeniz

Bölgesi (Antalya, Burdur), Doğu Anadolu Bölgesi (Erzurum ve Kars), İç Anadolu

Bölgesi (Ankara), Karadeniz Bölgesi (Amasya, Artvin, Bolu, Giresun, Gümüşhane,

Ordu, Kastamonu, Rize, Sinop ve Trabzon) ve Marmara Bölgesi (İstanbul, Bursa,

Sakarya) ormanlarında rastlanmıştır. Türkiye ormanlarında konukçuları arasında iğne

yapraklı ağaçlardan Picea orientalis, P. abies, Abies nordmanniana, A.

bornmülleriana, A. cilicica, Pinus sylvestris, P. nigra, P. brutia ve Juniperus excelsa ile

yapraklı ağaçlardan Betula sp., Fagus orientalis ve Quercus sp. bulunmaktadır [25, 26,

42, 52, 56, 59, 98, 100, 101, 104, 108, 115, 116].

62

Araştırmalarımızda, 11.06.2002 tarihinde Çiğdem Yaylası’nda yatık bir Abies

bornmülleriana gövdesinin üzerinde bir adet ergin yakalanmıştır. Ayrıca, 27.07.2002

tarihinde dikili kuru halde bulunan bir Abies bornmülleriana kabuğu altında bulunan ve

yetiştirme kutularına alınan larvalar 06.08.2002 tarihinde pupa, 22.08.2002 tarihinde

ergin olmuştur (Şekil 3.37). Tespitlerimize göre, R. inquisitor larvaları kabuk ve diri

odun arasında zarar yapmakta olup larvalar odun üzerinde zigzag şeklinde, 1-3 cm

genişliğinde yüzeysel larva yolları açmaktadır (Şekil 3.38).

Şekil 3.37: Rhagium inquisitor (L.) larvası

Şekil 3.38: Rhagium inquisitor (L.)’un larva yolları ve zararı

Doğal düşmanları: Arazi çalışmalarımızda tespit ettiğimiz R. inquisitor’un doğal

düşmanları aşağıda verilmiştir.

63

Raphidia ophiopsis Linnaeus (Neuroptera: Raphidiidae)

Erginin kanat açıklığı 16-20 mm arasında değişmektedir. Kanatları saydam ve

damarlıdır. Genç larvaların vücut rengi açık kırmızımtırak siyah olmakla birlikte larva

olgunlaştıkça vücut rengi koyulaşmaktadır. Çalışma alanında yakalanan larvaların boyu

1,5 – 2 cm arasında ölçülmüştür. Üç segmentten oluşan antenlere sahip larvaların başı

kare şeklinde olup, thorax segmentlerinin her birinden daha büyük bir yapıya sahiptir

(Şekil 3.39).

Şekil 3.39: Raphidia ophiopsis L. larvası (x1,4)

Karedeniz boyunca Artvin’den Ordu’ya kadar birçok ormanlık alanda yırtıcının varlığı

tespit edilmiştir [26, 122]. Yüksel [26] tarafından yapılan tespitlere göre R. ophiopsis

özellikle Ips sexdentatus (Boern.), I. typographus L., Dendroctonus micans (Kugel.),

Orthotomicus erosus (Woll.) gibi Kabuk böcekleri ve Tetropium castaneum gibi Teke

böceklerinin larva yollarında bulunmakta olup bu türlerin yırtıcısı konumundadır.

Yaptığımız araştırmalarda, 15.09.2002 tarihinde Çiğdem Yaylası’nda yaklaşık 1 metre

boyundaki bir Abies bornmülleriana dip kütüğünün kabuğu altında Rhagium inquisitor

larvalarının da bulunduğu bir ortamda R. ophiopsis larvaları tespit edilmiştir.

Ropalopus clavipes (Fabricius, 1775)

Arazide yakalanan ve yetiştirme kafesinden elde edilen erginlerinin ortalama boyu 21-

24 mm olan bu türün vücudu tamamen siyah, pronotum ve elytranın kaidesi hafif

parlaktır. Anten vücut boyunda veya biraz daha uzundur. Baş yoğun olarak noktalıdır

(Şekil 3.40).

64

Şekil 3.40: Ropalopus clavipes (F.) (x1,5)

R. clavipes İngiltere ve Portekiz dışında tüm Avrupa, Rusya, Kafkasya, Transkafkasya,

Kuzey İran ve Suriye’de Acer, Alnus, Castanea, Fagus, Quercus, Corylus, Salix, Malus,

Prunus, Tilia, Rhamnus, Ulmus, Juglans, Paliurus, Pistacia, Populus ve ender olarak da

Picea türlerinde zarar yapmaktadır [41, 42, 95, 96, 97, 99, 106, 111].

Türkiye’de bu türe Çankırı-Eskipazar, Denizli-Buldan, İstanbul (Belgrad Ormanı,

Polonezköy), İzmir-Bornova’da Castanea sativa, Quercus sp. ve Carpinus sp. üzerinde

rastlanmıştır [41, 42, 98, 106].

Araştırmalarımızda bu türün erginleri 16.07.2001 tarihinde Sümbüllü mevkiinde

Carpinus betulus üzerinde ve 03.07.2002 tarihinde Sivritepe mevkiinde Quercus

petraea üzerinde yakalanmıştır. Ayrıca 11.06.2002 tarihinde Kurtköy deposunda

yetiştirme kafeslerine konulan bir meşe odunundan 02.07.2002 tarihinde erginler elde

edilmiştir.

Araştırma alanında böceğin uçma zamanının Haziran-Temmuz ayları olduğu

anlaşılmaktadır.

Saperda populnea (Linnaeus, 1758)

Erginler 10-14 mm uzunluğunda olup, vücudu siyahımsı kahverengi, anteni siyah

renktedir. Baş sarımsı kahverengi ince tüylerle kaplıdır. Pronotum sarımsı kahverengi

65

pullardan oluşan 3 adet uzunlamasına çizgiye sahiptir. Ayrıca elytranın üzerinde sarı

renkli 5-6 adet leke mevcuttur. Antenleri gövde boyundan daha kısadır (Şekil 3.41).

Şekil 3.41: Saperda populnea (L.) (x2,3)

Avrupa, Kuzey Afrika, Sibirya, Kuzey Amerika ve Kuzey Çin’de Populus tremula

başta olmak üzere Populus ve Salix türlerinde, ender olarak da Corylus sp. üzerinde

zarar yapmaktadır [24, 95, 96].

Türkiye’de bu türün Karadeniz, Ege, Marmara ve İç Anadolu Bölgesi’nde Populus ve

Salix türlerinde zarar yaptığı tespit edilmiştir [27, 42, 47, 79, 104].

Araştırmalarımızda, 01.06.2001 tarihinde Tuzak mevkiinde Populus nigra kavaklığında

uçuşan erginler yakalanmıştır. 06.06.2002 tarihinde Paşaköy mevkiinde Populus

nigra’ların ince dallarında şişkinlikler ve bu şişkinliklerin içinde larvalar tespit

edilmiştir. Daha sonra, laboratuvara getirilen bir Populus nigra dalından 01.07.2002

tarihinde ergin elde edilmiştir (Şekil 3.42).

Araştırma alanında böceğin uçma zamanının Haziran ayında başlayıp Temmuzun başına

kadar devam ettiği tespit edilmiştir.

66

Şekil 3.42: Saperda populnea (L.) ergini çıkış deliği

Xylotrechus antilope (Schönherr, 1817)

Meşe tomruğunun kabuğu altında yakalanan erginin boyu 12 mm olarak ölçülmüştür.

Vücudu siyahımtrak kahverengidir. Elytra üzerinde kirli sarı renkte çizgisel desenler

bulunmaktadır (Şekil 3.43).

Şekil 3.43: Xylotrechus antilope (Schönh.) (x2,4)

X. antilope Avrupa, Kuzey Afrika, Kafkasya, Transkafkasya ve Yakın Doğu’da

Quercus türlerinde zarar yapmaktadır [95, 120].

Türkiye’de bu türün İstanbul’da Alemdağ, Belgrad Ormanı ve Polonezköy’denQuercus,

Castanea ve Carpinus türlerinde zarar yaptığı tespit edilmiştir [41, 42, 106].

Yaptığımız araştırmalar sonucu 18.08.2002 tarihinde Kurtköy deposunda bu türün larva

ve ergini yaklaşık 50 cm çapında Quercus frainetto tomruğunun kabuğu altında birlikte

bulunmuştur. Larvanın rengi kızılımtrak sarı olup baş kısmı vücuttan daha büyüktür

67

(Şekil 3.44). Larvasının kabuk altında eni 5-7 mm arasında değişen düzensiz yenik

şekilleri oluşturduğu tespit edilmiştir.

Şekil 3.44: Xylotrechus antilope (Schönh.) larvası (x2,8)

3.2.5.6. Familya: Chrysomelidae

Agelastica alni (Linnaeus, 1758)

Erginlerin boyu 6-8 mm olup vücudu koyu mavi veya koyu menekşe rengindedir. Vücut

abdomenin posterioruna yakın bir noktasından itibaren başa doğru gittikçe

daralmaktadır. Elytra’nın üzerinde sık ve düzensiz noktacıklar bulunmaktadır. Siyah

renkli olan antenlerinin boyu vücut boyundan daha kısadır. Başın üzeri ince noktacıklar

ile örtülü olup alında hafif bir çukurluk bulunur (Şekil 3.45).

Şekil 3.45: Agelastica alni (L.) (x4,6)

Bu tür, Avrupa, Rusya, Moğolistan, İran ve Kuzey Amerika’da başlıca Alnus glutinosa

ve A. incana’da, ender olarak da Betula alba, B. pendula, Carpinus betulus, Corylus

68

avellana, Populus x canadensis, Salix alba, S. myrsinifolia, S. triandra ve Tilia

platyphyllos’lar üzerinde zarar yapmaktadır [123, 124, 125, 126, 127, 128, 129, 130].

Türkiye’de A. alni’nin Artvin, Balıkesir, Bayburt, Bilecik, Bolu, Erzurum, Giresun,

İstanbul, Karabük, Kırklareli, Rize, Sakarya, Trabzon ve Zonguldak’ta Alnus sp. ve

Alnus glutinosa’larda zarar yaptığı tespit edilmiştir [47, 131, 132, 133].

Araştırmalarımızda, 02.06.2001, 23.06.2001 ve 12.06.2002 tarihlerinde Süleymaniye

Subasar Ormanı’nda bulunan Alnus glutinosa’ların yapraklarında yiyim yapan larva ve

erginler, 01.07.2002 ve 07.07.2002 tarihinde de yalnızca erginler tespit edilmiştir.

Chrysomela populi (Linnaeus, 1758)

Erginleri 9,5-11 mm uzunluğunda olup kanat örtüleri kiremit kırmızısı, baş, boyun

kalkanı ve bacaklar metalik siyahımsı mavi veya siyahımsı yeşil renktedir. Ayrıca,

kanat örtülerinin uç kısımlarında küçük birer siyah leke görülür. Antenleri oldukça

kısadır (Şekil 3.46).

Şekil 3.46: Chrysomela populi (L.) (x4,2)

Avrupa, Çin, Hindistan, Japonya ve Kuzey Afrika’da Populus türlerinden P. alba, P.

canadensis, P. x euramericana, P. monilifera, P. nigra, P. tremula, Salix türlerinden S.

alba, S. babylonica, S. daphnoides, S. fragilis, S. pentandra, S. purpurea, S. rubra ve S.

viminalis’ler üzerinde tespit edilmiştir [39, 134, 135, 136].

Türkiye’de bu tür Adapazarı, Aydın, Balıkesir, Bartın, Bilecik (Merkez, Bozdağ) Bitlis,

Bolu, Bursa, Çanakkale, Denizli, Düzce, Edirne-İpsala, İstanbul (Merkez, Çatalca),

69

İzmir (Bergama, Kınık, Kiraz, Menemen, Ödemiş, Selçuk, Tire), İzmit, Kars (Merkez,

Sarıkamış), Kastamonu, (Merkez, Taşköprü), Kırklareli, Sinop, Trabzon ve

Zonguldak’ta Populus x canadensis, P. nigra var. pyramidalis, P. tremula, P. alba, P. x

euramericana, Salix alba ve S. babylonica’lar üzerinde tespit edilmiştir [24, 42, 53,

119, 133, 137, 138, 139].

C. populi’nin erginleri 05.06.2001 tarihinde Tuzak mevkiinde Populus nigra,

24.06.2001 tarihinde Aşağıçalıca mevkiinde Populus nigra, 27.05.2002 tarihinde Tuzak

mevkiinde Salix alba, 18.06.2002 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı mevkiinde

Populus nigra ve 05.07.2002 tarihinde Tuzak mevkiinde Salix alba yaprakları üzerinde

tespit edilmiştir. Erginlerin kavak yapraklarını delerek ve düzensiz alanlar açarak yediği

gözlenmiştir (Şekil 3.47).

Şekil 3.47: Chrysomela populi (L.) zararı

Chrysomela tremulae (Fabricius, 1787)

Laboratuvarda elde edilen ve arazide yakalanan erginlerin boyu 7,2 - 8,8 mm

arasındadır. Kanat örtüleri kiremit rengi, baş, boyun kalkanı, antenler, bacaklar ve vücut

mavimsi siyahtır. Kanat örtülerinin uç kısımlarında Chrysomela populi (L.)’de olduğu

gibi siyah lekeler yoktur (Şekil 3.48).

70

Şekil 3.48: Chrysomela tremulae (F.) (x6,3)

C. tremulae Avrupa, Rusya, Kuzey Afrika, Orta Asya, Uzak Doğu ve Kuzey

Amerika’da Populus ve Salix türlerinde zarar yapmaktadır [24, 39, 134].

Türkiye’de Ankara, Aydın, Balıkesir, Bilecik, Bitlis, Bolu, Bursa, Çanakkale,

Denizli,Edirne, Elazığ, Eskişehir, İstanbul, İzmit, Kars, Kastamonu, Kırklareli, Konya-

Akşehir, Muğla (Merkez, Fethiye), Sinop, Trabzon ve Zonguldak’ta Populus alba, P. x

canadensis, P. x euramericana, P. nigra, P. tremulae, Salix alba ve S. babylonica’lar

üzerinde zarar yapmaktadır [24, 42, 53, 119, 133, 137, 138, 139].

Araştırmalarımızda 02.06.2001 tarihinde Aşağıçalıca mevkiinde Populus nigra

yapraklarında yiyim yapan ve çiftleşen erginler, 17.07.2001 tarihinde Tuzak mevkiinde

Salix alba, 15.06.2002 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı Paşaköy mevkiinde

Populus nigra yapraklarında yiyim yapan erginler, 06.07.2002 tarihinde Aşağıçalıca

mevkiinde Populus nigra yapraklarında yumurta kümeleri ve yeni çıkmış larvalar ve

28.07.2002 tarihinde Tuzak mevkiinde Populus nigra yapraklarında yiyim yapan

erginler saptanmıştır (Şekil 3.49, Şekil 3.50). Arazide tespit edilen ve laboratuvarda

elde edilen yumurta kümelerinde ortalama yumurta sayısı 45,86+9,73 adet olarak

saptanmıştır (Tablo 3.1).

71

Şekil 3.49: Chrysomela tremulae (F.) yumurtaları

Şekil 3.50: Chrysomela tremulae (F.) larvaları

72

Tablo 3.1: Chrysomela tremulae (F.)’nın yumurta kümelerindeki yumurta sayıları

Yumurta kümesi

no

Yumurta sayısı

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

38

53

61

41

37

42

58

59

43

37

29

39

48

57

Toplam

Ortalama

St. sapma

642

45,86

9,73

Crepidodera aurata (Marsham, 1802)

Arazide yakalanan erginlerin boyu 2,1-3,2 mm arasındadır. Vücut metalik koyu yeşil,

antenler kırmızımtrak sarı, uçlara doğru esmer ve bacaklar da sarımtrak kırmızı

renktedir. Pronotumun üzeri düzensiz, kanat örtülerinin üzeri düzenli ve belirgin

noktalıdır. Arka femurlar sıçramayı kolaylaştırmak için kalınlaşmıştır (Şekil 3.51).

Şekil 3.51: Crepidodera aurata (Marsh.) (x8)

C. aurata, Avrupa’dan başlayıp Kafkasya, Sibirya ve Çin’e kadar geniş bir alanda

yayılış göstermektedir. Yayılış alanında Populus alba, P. balsamifera, P. nigra, P.

73

tremula, Salix alba, S. aurita, S. caprea, S. cinerea, S. fragilis, S. pentandre, S.

purpurea, S. triandra ve S. viminalis türlerinde zarar yapmaktadır [127, 140, 141].

Türkiye’de bu türün Adapazarı, Ankara, Balıkesir, Bolu, Bursa, Çanakkale, Edirne,

İstanbul, İzmit, Kastamonu, Kırklareli, Sakarya ve Zonguldak’ta Populus alba, P. x

euramericana, P. nigra, P. tremula, Salix alba, S. babylonica, S. caprea, S. cinerea, S.

elaeagnos, S. excelsa, S. fragilis, S. triandra ve S. viminalis türlerinde zarar yaptığı

tespit edilmiştir [41, 133, 139, 140].

Arazi çalışmalarımız sonucu, C. aurata’nın Hendek’te Populus ve Salix türleri üzerinde

yaygın olarak bulunduğu anlaşılmaktadır. 28.05.2001 tarihinde Süleymaniye Subasar

Ormanı Paşaköy mevkiinde Populus nigra, 23.06.2001 tarihinde Aşağıçalıca mevkiinde

Populus nigra, 11.06.2002 tarihinde Tuzak mevkiinde Salix alba, 23.07.2002 tarihinde

Yeşilyurt mevkiinde Populus nigra, 17.08.2002 tarihinde Tuzak mevkiinde Populus

nigra yaprakları üzerinde yiyim yapan erginler tespit edilmiştir.

Phaedon cochleariae (Fabricius, 1792)

Erginlerinin boyu 3,5–4,0 mm olarak ölçülmüş olup vücut şekli ovaldir. Vücut metalik

koyu yeşil, bacaklar ve antenler siyah renktedir. Erginler oldukça kısa antenlere sahiptir

(Şekil 3.52).

Şekil 3.52: Phaedon cochleariae (F.) (x7,3)

P. cochleariae, Avrupa’da Sinapis arvensis, Brassica oleracea, Asparagus sp. ve ender

olarak da Pinus sylvestris kültürlerinde zarar yapmaktadır [130, 142, 143].

74

P. cochleariae Türkiye’de Ankara, Kayseri, Kırşehir, Niğde ve Trabzon’da Cardamine

impatiens üzerinde tespit edilmiştir [144, 145].

Hendek Orman İşletme Müdürlüğü Fidanlığı’nda 23.06.2001 tarihinde yaptığımız

araştırmalarda böceğin larva ve erginlerinin Thuja’larda zarar yaptığı tespit edilmiştir.

Kuruyan sürgünlerden dolayı dikkati çeken Thuja’larda kurumuş olan sürgünler

kopartıldığında dip kısımlarda bu zararlının larva ve erginlerin bulunduğu tespit

edilmiştir.

Phyllodecta vitellinae (Linnaeus, 1758)

Araştırma alanında yakaladığımız erginlerin boyu 3,5–4,5 mm boyunda olup vücut

rengi metalik bronz, bakırımsı veya yeşildir. Antenler vücut uzunluğunun yarısı kadar

veya daha kısadır. İkinci anten parçası üçüncü anten parçasına göre daha kısadır (Şekil

3.53).

Şekil 3.53: Phyllodecta vitellinae (L.) (x4,3)

Avrupa, Rusya, Kafkasya, Kazakistan, Sibirya, Moğolistan, Çin, Kore ve Kuzey

Amerika’da yayılış gösteren bu tür, çoğunlukla Salix ve Populus türlerinde, nadiren de

Betula rotundifolia ve Alnus hirsuta’larda zarar yapmaktadır [39, 127, 130].

Türkiye’de bu türün, Adapazarı, Balıkesir, Bilecik, Bolu (Merkez, Gerede), Bursa

(Gemlik, İnegöl), Çanakkale-Biga, Diyarbakır, Düzce, Edirne, İstanbul, İzmit, Kars-

Sarıkamış, Kastamonu, Kırklareli, Mardin, Muş, Samsun, Sinop ve Zonguldak’ta

Populus alba, P. x euramericana, P. nigra, P. tremula, Salix alba, S. babylonica, S.

caprea, S. cinerea, S. eleagnos, S. excelsa, S. fragilis, S. purpurea ve S. viminalis’lerde

zarar yaptığı tespit edilmiştir [42, 100, 119, 133, 139,146].

75

Araştırmalarımızda, 01.06.2001 tarihinde Tuzak mevkiinde Populus nigra kabuk

çatlağında erginler, 02.06.2001 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı mevkiinde

Populus nigra yaprağında yiyim yapan erginler, 25.05.2002 tarihinde Yeşilyurt

mevkiinde Salix babylonica yaprağında yiyim yapan larvalar ve erginler, 17.08.2002

tarihinde Tuzak mevkiinde Populus nigra ve Salix alba yaprağı üzerinde erginler tespit

edilmiştir.


Mevcut erginlerimizin boyu 4,7-5,9 mm arasında olup vücut hemen hemen silindire

yakın elips şeklindedir. Elytra, scutellum ve baş metalik mavimtrak siyahtır. Boyun

kalkanı kiremit renginde olup antenleri kısadır. Ayrıca, pygidium vücudun alt tarafına

kadar bükülecek derecede büyüktür (Şekil 3.54).

Şekil 3.54: Smaragdina aurita (L.) (x6,2)

Orta ve Güney Avrupa, Sibirya, Kuzeybatı İran ve Japonya’da Betula pendula, Quercus

petraea, Crataegus monogyna, Corylus avellana, Pyrus pyraster ve Prunus spinosa’lar

üzerinde zarar yapmaktadır [48, 127, 147, 148, 149].

S. aurita Türkiye’de ilk kez 1979 yılında Bursa-Kemalpaşa’da Salix triandra üzerinde

bulunmuştur [133]. Böceğin tespit edildiği diğer alanlar ve zarar yaptığı ağaç türleri ise

Balıkesir-Kalkancı, Bolu (Akçakoca, Mudurnu), Edirne, İstanbul-Bahçeköy, Kırklareli-

Demirköy ve Karabük’te Corylus avellana, Quercus petraea, Salix babylonica, Populus

tremula, Alnus glutinosa ve Salix alba’dır [133, 139].

76

Yaptığımız araştırmalarda 02.06.2001 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı’nda

Alnus glutinosa ve 14.06.2002 tarihinde Yeşilyurt mevkiinde Corylus avellana

yapraklarında yiyim yapan erginler tespit edilmiştir.

3.2.5.7. Familya: Curculionidae

Phyllobius canus (Gyllenhal, 1834)

Erginlerin ortalama boyu 6,5- 7,5 mm olarak ölçülmüştür. Baş, boyun kalkanı ve elytra

metalik yeşil renktedir. Antenler vücut boyunun yarısından biraz daha uzundur (Şekil

3.55).

Şekil 3.55: Phyllobius canus (Gyll.) (x5,0)

P. canus, dünya üzerinde Avrupa ve Kafkasya’da yayılış göstermektedir [150, 151].

Türkiye’de ise Afyon, Aydın, Artvin, Bilecik, Burdur, Bursa, Çanakkale, Denizli, İzmir,

Kütahya, Manisa, Muğla, Sakarya ve Uşak’ta Alnus sp., Fagus orientalis, Juglans

regia, Populus sp., Prunus domestica, Quercus sp. ve Rosa sp. üzerinde zarar yaptığı

tespit edilmiştir [37, 47].

Araştırmalarımızda, 23.06.2001 tarihinde Tuzak mevkiinde Populus nigra, 04.07.2002

tarihinde Yeşilyurt mevkiinde Quercus petraea ve 21.05.2003 tarihinde Hocadüz

mevkiinde Fagus orientalis gençleştirme alanında yapraklar üzerinde bol miktarda

erginleri tespit edilmiştir.

77

3.2.5.8. Familya: Scolytidae

Carphoborus pini Eichhoff, 1881

C. pini’nin boyu 1,3-1,6 mm arasında ölçülmüş olup vücut rengi siyah, antenler ve tarsi

kırmızımtırak kahverengi, kanat örtüleri koyu kahverengidir. Ayrıca, kanat örtülerinin

üzerinde gri renkli pul şeklinde kıllar ve kaba nokta şeritler vardır (Şekil 3.56).

Şekil 3.56: Carphoborus pini Eichh. (x23,3)

C. pini Akdeniz ülkelerinde genellikle Pinus halepensis ve P. leucodermis’lerde zarar

yapmaktadır [152].

Türkiye’de Antalya (Finike Ordübek Ormanı, Serik Kadriye Ormanı), Burdur-Bucak

Sobya Ormanı ve İstanbul’da (Belgrad Ormanı ve Erenköy) Cedrus libani, Pinus brutia,

P. nigra ve P. pinea’lar üzerinde tespit edilmiştir [41, 56, 153].

Araştırmalarımız sırasında, 10.06.2002 tarihinde Soğuksu-Aktefek mevkiine asılan Ips

sexdentatus (Boern.) feromon tuzaklarına erginleri gelmiştir. Ayrıca, 17.08.2002

tarihinde Sivritepe mevkiinde kurumakta olan bir karaçamın ince dallarının kabuğu

altında az sayıda erginleri tespit edilmiştir. Ana yolları, yıldızımsı yol tipindedir.

Crypturgus cinereus (Herbst, 1793)

C. cinereus’un araştırma sırasında yakalanan erginlerinin boyunun 1,0-1,5 mm arasında

olduğu tespit edilmiştir. Vücut rengi koyu kahverengi ile siyah arasında değişmektedir.

Böceğin kanat örtüleri nokta şeritlidir ve iplik şeklinde kıllara sahiptir. Boyun kalkanı

ince ve seyrek noktalıdır (Şekil 3.57).

78

Şekil 3.57: Crypturgus cinereus (Hrbst.) (x32,1)

C. cinereus, Palearktik bölgedeki Pinus türlerinin tüm yetişme alanlarında İngiltere’den

Lappland’a, Uzak Doğu, Kafkasya, Kuzey Afrika ve Guetemala’ya kadar geniş bir

alanda yayılış göstermektedir. Yayılış alanında Pinus ve Picea türlerinde, ender olarak

da Abies, Larix ve Juniperus’larda zarar yapmaktadır [20, 23, 152, 154, 155, 156, 157,

158].

Türkiye ormanlarında bu türe Antalya (Elmalı, Manavgat), Artvin-Saçinka, Bolu-

Alabarda, Burdur-Bucak Araştırma Ormanı, Bursa-Orhaneli, İstanbul (Alemdağ,

Bahçeköy, Belgrad Ormanı, Gaziosmanpaşa, Kemerburgaz, Şile), İzmir (Kozak-

Dutlupınar), Manisa-Soma, Muğla (Fethiye, Köyceğiz, Milas), Tokat-Erbaa Ardıç

Ormanı, Trabzon (Meryemana, Hamsiköy)’da Cedrus libani, Picea orientalis, Pinus

nigra, P. brutia, P. pinea ve P. sylvestris’ler üzerinde tespit edilmiştir [25, 42, 159, 160,

161, 162, 163, 164].

Araştırmalarımızda, 12.06.2002 tarihinde Sivritepe mevkii Pinus nigra meşceresinde 20

cm çapında kurumak üzere olan bir karaçam gövdesinin kabuğu altında erginleri tespit

edilmiştir. Erginlerin bir bölümünün Ips sexdentatus (Boern.)’un larva yollarında, bir

bölümünün de kendi oluşturdukları düzensiz larva yollarında olduğu saptanmıştır.

Ayrıca, 01.07.2002 tarihinde Çiğdem-Dikmen mevkiinde diğer ağaçların baskısı altında

kaldığı için zayıf düşmüş bir Pinus sylvestris dalının kabuğu altında erginlerine

rastlanmıştır.

79

Crypturgus pusillus (Gyllenhal, 1813)

Vücudu parlak siyah veya siyahımtırak kahverengi olan erginlerin boyu 1,0-1,3 mm

arasında değişmektedir. Kanat örtülerinin üzerinde iplik şeklinde kıllar bulunmaktadır.

Boyun kalkanı ince noktalı olup uzunluğu genişliğinden daha fazladır (Şekil 3.58).

Şekil 3.58: Crypturgus pusillus (Gyll.) (x30,1)

C. pusillus, İngiltere’den Japonya ve Formoza’ya kadar uzanan, Kuzey Afrika, Pakistan,

Hindistan ve Kuzey Amerika’yı da içine alan çok geniş bir alanda yayılış

göstermektedir. Bu türün konukçuları arasında Picea sp. P. abies, P. jezoensis, P.

obovata, P. orientalis, Pinus sp., Abies sp., Cedrus sp., Larix decidua ve Pseudotsuga

menziesii’ler bulunmaktadır [23, 152, 156, 157, 158].

Türkiye’de Antalya (Elmalı, Manavgat), Artvin-Hatila, Bolu-Alabarda, Bursa-Orhaneli,

Denizli-Çameli, İstanbul (Alemdağ, Ayazağa, Çatalca, Gaziosmanpaşa, Kemerburgaz,

Şile), İzmir-Kozak, Muğla (Köyceğiz, Marmaris), Tokat- Erbaa Ardıç Ormanı,

Trabzon-Hamsiköy, Uşak-Evrendede’de Abies nordmanniana, Cedrus libani, Picea

orientalis, Pinus brutia, P. nigra, P. pinea ve P. sylvestris’lerde zarar yaptığı tespit

edilmiştir [25, 42, 53, 56, 59, 159, 160, 163].

Araştırmalarımız sonucu, böceğin larva, pupa ve erginlerine 14.08.2001 tarihinde

Kurtköy Deposu, 26.05.2002 tarihinde de Hendek Deposu’nda Pinus nigra kabukları

altında çok az miktarda rastlanmıştır. Aynı Pinus nigra’larda Ips sexdentatus (Boern.)

ve Orthotomicus erosus (Woll.) larva ve erginleri de tespit edilmiştir.

80

Hylastes cunicularis Erichson, 1836

Tespitlerimize göre erginlerinin boyu 3.1-4.7 mm arasında değişen böceğin vücut rengi

mat siyah, boyun kalkanı kırmızımtırak kahverengidir. Kanat örtüleri genişliğinin en

fazla iki katı kadar uzunlukta olup üzeri kaba noktalı ve iplik şeklinde kıl sıralıdır (Şekil

3.59).

Şekil 3.59: Hylastes cunicularis Er. (x11,3)

H. cunicularis, Akdeniz’den İngiltere’ye kadar tüm Avrupa’da ve Kafkaslardan Filistin

ve Japonya’ya kadar Picea kuşağında yayılış göstermektedir [26, 154].

Türkiye’de Artvin-Şavşat, Karabük-Büyükdüz Araştırma Ormanı ve Trabzon-Maçka’da

Abies bornmülleriana, Picea orientalis ve Pinus sylvestris’ler üzerinde tespit edilmiştir

[53, 117, 154].

Arazi çalışmalarımızda, 10.06.2002 ve 18.08.2002 tarihlerinde Çiğdem-Dikmen

mevkiinde devrik halde bulunan ve baskı altında kaldığı için zayıf düşmüş Pinus

sylvestris’lerin toprağa yakın kabukları altında az miktarda erginleri tespit edilmiştir.

Hylesinus crenatus (Fabricius, 1787)

Mevcut örneklerimize göre erginin boyu 3.8-6.0 mm arasında değişmekte olup vücut

rengi siyah, antenler ve tarsi kırmızımtırak kahverengidir. Boyun kalkanı ve kanat

örtülerinin üzerinde iplik şeklinde kısa kıllar vardır. Kanat örtülerinde nokta sıraları

belirgindir (Şekil 3.60).

81

Şekil 3.60: Hylesinus crenatus (F.) (x7,9)

H. crenatus İngiltere’den Sibirya’ya kadar çok geniş bir alanda ve Kuzey Afrika’da

yayılış göstermektedir. Yayılış alanlarında başta Fraxinus excelsior olmak üzere tüm

Fraxinus türlerinde, nadiren Carpinus sp., Juglans sp., Quercus sp., Syringa vulgaris ve

Tilia sp. üzerinde zarar yapmaktadır [152, 154].

Türkiye’de Bursa (Karacabey-Ovakorusu)’da Fraxinus excelsior’lar üzerinde tespit

edilmiştir [161].

Böceğin erginlerine 23.01.2002 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı Dokuma

Serisi’nde yaşlı bir Fraxinus angustifolia’nın kabuğu altında rastlanmıştır. Ayrıca, H.

crenatus’un kabuk altında iki kollu yatay yol tipinde anayollar oluşturduğu tespit

edilmiştir.

Ips sexdentatus (Boerner, 1767)

Türkiye ormanlarında yaşayan en büyük kabuk böceklerinden birisi olan I.

sexdentatus’un mevcut örneklerimize göre boyu 5,5–8,2 mm’dir. Böceğin genç erginleri

açık sarı ile açık kahverengi olmakla birlikte yaşlı erginler koyu kahverengidir. Sağ ve

sol sağrılarında altışar adet diş bulunmaktadır. Ancak, bu dişlerden dördüncüsünün ucu

düğme şeklinde topuzlaşmıştır ve en gelişmiş olanıdır. Böceğin sağrısının bu özelliği

teşhis işleminde ayırıcı bir karakter olarak kullanılmaktadır. Vücudunun hemen her yeri

ince tüylerle kaplıdır. Sağrıdaki dişlerin boyu erkeklerde dişilere oranla daha uzundur

(Şekil 3.61).

82

Şekil 3.61: Ips sexdentatus (Boern.) (x4,0)

I. sexdentatus Avrupa’dan başlayıp Japonya’ya kadar ulaşan çok geniş bir alanda yayılış

göstermektedir. Yayılış alanında Picea orientalis, Pinus sylvestris, P. heldreichii, P.

nigra ve P. pinaster’lerde, ender olarak da Abies alba, A. nordmanniana, Larix decidua,

L. sibirica ve Picea abies’lerde zarar yapmaktadır [20, 23, 152, 156, 157, 158].

Türkiye’de Ankara, Artvin, Bartın, Bolu, Bursa, Denizli, Erzurum, Eskişehir, Giresun,

Gümüşhane, İstanbul, İzmit, Kahramanmaraş, Karabük, Kars, Manisa, Muğla, Ordu,

Rize, Samsun, Trabzon, Uşak’ta Abies bornmülleriana, A. nordmanniana, Picea

orientalis, Pinus brutia, P. nigra ve P. sylvestris’ler üzerinde tespit edilmiştir [4, 25,

26, 27, 41, 42, 47, 52, 55, 56, 59, 100, 105, 116, 119, 154, 165, 166].

I. sexdentatus ile ilgili arazide yapmış olduğumuz tespit ve gözlemler Tablo 3.2’de

verilmiştir.

83

Tablo 3.2: Ips sexdentatus (Boern.)’un tespit edildiği mevki, tarih ve biyolojik gözlemler

Mevki Tarih Biyolojik gözlemler

Kurtköy Deposu 01.06.2001 Pinus nigra kabuğu altında tespit edilen pupalar

ve genç erginler

Hendek Deposu 02.06.2001 Pinus nigra kabuğu altında tespit edilen olgun

larvalar, pupalar ve az sayıda genç erginler

(Şekil 3.62).

Aşağıçalıca 22.06.2001 Sağlık durumu bozulmuş P. nigra meşceresinde

Arhopalus rusticus (L.) larvalarının arız olduğu

ağaçlarda az sayıda ergin, A. rusticus zararının

görülmediği ağaçlarda daha fazla ergin tespit

edilmiştir.

Aşağıçalıca 16.07.2001 Pinus nigra’ların kabuğu altında tespit edilen

yumurta, larva ve erginler

Dikmen 11.08.2001 Pinus sylvestris’lerin kabuğu altında olgun ve

genç erginler.

Karadere-Harmantepe 25.05.2002 Devrik bir Pinus nigra’nın kabuğu altında

yumurta ve larvalar.

Soğuksu-Aktefek 12.06.2002 Pinus nigra kabuğu altında tespit edilen pupa ve

erginler, feromon tuzağına gelen erginler.

Çakallık 01.07.2002 Pinus pinaster meşceresine asılan feromon

tuzağına gelen erginler.

Karadere-Harmantepe 22.07.2002 Devrik bir Pinus nigra’nın kabuğu altında tespit

edilen larva ve pupalar.

Aşağıçalıca 23.08.2002 Zayıf düşmüş Pinus nigra’larda kabuk altında

bulunan pupa ve erginler.

Hendek-Karaçökek 06.09.2002 Devrik bir Pinus nigra’nın kabuğu altında tespit

edilen erginler.

Şekil 3.62: Ips sexdentatus (Boern.)’un pupa beşiği ve yenik şekli

84

Hendek ilçesinde dört farklı mevkiye yerleştirilen feromon tuzaklarından elde edilen

sonuçlar Tablo 3.3’de verilmiştir. Bu sonuçlara dayanılarak I. sexdentatus’un araştırma

alanındaki biyolojisi tespit edilmeye çalışılmıştır.

Tablo 3.3: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarındaki feromon tuzaklarında yakalanan Ips sexdentatus (Boern.) sayısı

Tarih Mevki Yakalanan I.

sexdentatus sayısı

Toplam

24.05.2002

Yeşilyurt (40 m)

Hendek Deposu (81 m)

Aşağıçalıca (35 m)

Soğuksu-Aktefek (112 m)

102

131

148

61

442

15.06.2002

Yeşilyurt (40 m)




69

93

93

72

327

03.07.2002

Yeşilyurt (40 m)




79

103

132

115

429

21.07.2002

Yeşilyurt (40 m)




93

109

82

89

373

17.08.2002

Yeşilyurt (40 m)




38

57

45

63

203

09.09.2002

Yeşilyurt (40 m)




12

--

19

21

52

Toplam 1826

85

0

75

150

225

300

375

450

525

04.05.02

24.05.02

13.06.02

03.07.02

23.07.02

12.08.02

01.09.02

21.09.02

Tarih

Ips s

exde

ntat

us sa

yısı

Şekil 3.63: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarındaki feromon tuzaklarında yakalanan Ips sexdentatus (Boern.) sayısı

Feromon tuzağı kullanılarak yapılan araştırmamızda, en fazla I. sexdentatus Mayıs

ayının ikinci ve Temmuz ayının ilk yarısında yakalanmıştır. Şekil 3.63 incelendiğinde

Hendek ilçesinde I. sexdentatus’un yılda iki döle sahip olduğu, birinci uçma zamanının

Mayıs, ikinci uçma zamanının da Haziran-Temmuz ayında olduğu anlaşılmaktadır.

Doğal düşmanları: Arazi çalışmalarımızda tespit edilen I. sexdentatus’un doğal


Ditoma crenata (Fabricius, 1775) (Coleoptera: Colydiidae)

Erginleri 2,5-3,5 mm olan bu türün baş ve boyun kalkanı siyah; antenler, bacaklar ve

kanat örtüleri pas kırmızısıdır. Kanat örtülerinin birleşme yerinde uzunlamasına ve

ortada enlemesine ‘+’ şeklini andıran siyahımtrak kırmızı bir desen bulunur (Şekil

3.64).

86

Şekil 3.64: Ditoma crenata (F.) (x6,0)

Türkiye’de Artvin ormanlarında D. crenata’nın erginlerine Pityophthorus pityographus

Ratz.’un ana, larva ve kuluçka yollarında rastlanmıştır [122].

Tespitlerimize göre, erginleri 10.06.2002 tarihinde Karadere-Harmantepe mevkiinde Ips

sexdentatus’un Pinus nigra gövdelerindeki ana ve larva yollarında tespit edilmiştir.

Leperesinus varius (Fabricius, 1775)

L. varius mevcut örneklerimize göre 2,5-3,5 mm büyüklüğünde, oval şekilli, siyah veya

esmer renktedir. Boyun kalkanının ön kısmı granüllü olup kanat örtüleri ile üst üste

binmiş durumdadır. Kanat örtüleri açık kahverengidir ve pul şeklinde kıllara sahiptir

(Şekil 3.65).

Şekil 3.65: Leperesinus varius (F.) (x5,7)

Batı Avrupa’dan Ural’lara kadar geniş bir yayılış alanına sahip olan bu türün en önemli

konukçuları Fraxinus türleridir. Fraxinus’un yanı sıra, Fagus, Quercus, Corylus,

Carpinus, Acacia, Juglans, Acer türleri ile bazı meyve ağaçlarına da arız olabilmektedir.

[4, 41, 42, 53, 118, 153, 154, 161, 167, 168].

87

L. varius Türkiye’de Bursa, Hatay-Dörtyol ve İstanbul’da (Büyükada, Belgrad Ormanı)

Fraxinus excelsior, F. ornus, F. oxycarpa, Olea europaea ve Robinia pseudoacacia

üzerinde tespit edilmiştir [154].

Süleymaniye Subasar Ormanı’ndan alınarak 22.07.2002 günü laboratuvara getirilen 14

cm çapındaki bir Fraxinus angustifolia gövdesinden 07.08.2002 tarihinde erginler

çıkmaya başlamıştır. Ayrıca, 09.08.2002’de Kurtköy Deposu’ndan laboratuvara

getirilen diğer bir Fraxinus angustifolia odunundan da 12.08.2002 de erginlerin çıktığı

tespit edilmiştir. Gövde üzerindeki uçma deliklerinin çapı 1,0-1,5 mm olup 1 cm2’lik bir

alanda 5-10 adet uçma deliği sayılmıştır (Şekil 3.66). Kabuk kaldırıldığında ana

yolunun iki kollu yatay yol tipinde olduğu anlaşılmıştır (Şekil 3.67). Araştırma alanında

L. varius’un Fraxinus angustifolia’larda zarar yaptığı tespit edilmiş olmasına rağmen

zararın boyutunun önemsenmeyecek derecede küçük olduğu gözlenmiştir.

Şekil 3.66: Leperesinus varius (F.)’un uçma delikleri

Şekil 3.67: Leperesinus varius (F.)’un yenik şekli

88

Orthotomicus erosus (Wollaston, 1857)

Yaptığımız ölçümlere göre erginleri 2,6-3,4 mm arasında olup genç erginler açık

kahverengi, yaşlı erginler koyu kahverengidir. Vücut ip şeklinde gri kıllarla kaplıdır.

Erkek bireylerde sağrının her iki yanında dörder, dişi bireylerde ise üçer diş


Şekil 3.68: Orthotomicus erosus (Woll.) (x15,5)

O. erosus Orta ve Güney Avrupa, Rusya’nın güneyi, Akdeniz ülkeleri ve Güney

Afrika’da yayılış göstermektedir. Yayılış gösterdiği alanlarda çoğunlukla Pinus brutia,

P. canariensis, P. caribaea, P. eliottii, P. echinata, P. halepensis, P. nigra, P. patula, P.

pinaster, P. pinea, P. radiata, P. sylvestris, P. taeda, Abies alba, A. nordmanniana, A.

pinsapo, Cedrus libani ve Picea sp., ender olarak da Cupresus sp. üzerinde zarar

yapmaktadır [20, 23, 152, 156, 157, 158, 169].

O. erosus; Adana (Feke-Sarıpınar, Pozantı-Akdağ), Ankara-Beştepe, Antalya (Cevizli-

Hanaltı-Çayiçi, Çığlıkara Ormanı, Doyran Sülükdere Ormanları, Düzlerçamı, Elmalı-

Sevindik, Kadriye Ormanı, Kumköy, Manavgat-Sorkun Ormanı, Nebiler ve Serik-

Belek), Artvin (Ardanuç, Borçka, Hatila, Murgul, Saçinka ve Şavşat), Aydın-Sarıkısık,

Bolu (Abant ve Alabarda Ormanları), Burdur-Bucak Araştırma Ormanı, Bursa

(Orhaneli-Kovalıdere-Gökçedağ-Karıncalı Ormanı ve Uludağ) Denizli (Acıpayam,

Bozdağ, Honaz, Kelekçi ve Tavas), Düzce, Edirne (Keşan-Korudağ), İçel (Anamur,

Gülnar, Mut ve Silifke), İstanbul (Adalar, Alemdağ, Alemdar, Belgrad Ormanı,

Boğaziçi, Gaziosmanpaşa, Halkalı, Kemerburgaz, Şile), İzmir (Bayındır-Tire, Bornova,

Gaziemir, Kozak – Dutlupınar, Menemen, Seferhisar – Dikmendağı ve Yamanlar),

89

Kahramanmaraş (Andırın, Başkonuş, Göksun, Önsen, Tomsuklu), Karabük (Keltepe ve

Büyükdüz Araştırma Ormanı), Konya (Beyşehir-Kurucaova), Manisa (Sabuncubeli,

Soma-Havza), Muğla (Fethiye-Seki İnceali Ormanı, Marmaris, Milas-Marçali ve

Yılanlı), Ordu-Mesudiye, Rize-İkizdere, Samsun-Gelemen Orman Fidanlığı, Sinop-

Ayancık, Tokat-Erbaa ve Trabzon (Merkez, Maçka)’da Abies bornmülleriana, Cedrus

atlantica, C. deodora, C. libani, Picea orientalis, Pinus brutia, P. halepensis, P. nigra,

P. pinaster, P. pinea ve P. sylvestris’ler üzerinde tespit edilmiştir [25, 26, 27, 41, 42, 47,

56, 59, 100, 105, 122, 160, 161, 162, 163, 165, 166, 170, 171, 172, 173, 174, 175, 176,

177, 178, 179, 180].

Yaptığımız arazi çalışmaları sonucu, O. erosus ile ilgili tespit ve gözlemler Tablo 3.4’de

verilmiştir.

Tablo 3.4: Orthotomicus erosus (Woll.)’un tespit edildiği mevki, tarih ve biyolojik gözlemler


Hendek Deposu 03.06.2001 Pinus nigra kabuğu altında erginler.

Aşağıçalıca 22.07.2001 Devrik bir Pinus nigra’nın kabuğu altında larva, pupa

ve erginler.

Karadere-Harmantepe 10.05.2002 Pinus nigra kabuğu altında erginler.

Hendek Deposu 05.07.2002 Pinus nigra kabuğu altında larva, prepupa ve erginler

(Şekil 3.69).

Karadere-Harmantepe 24.07.2002 Pinus nigra kabuğu altında erginler.

Aktefek-Soğuksu 27.07.2002 Pinus nigra meşceresine asılan feromon tuzağına

gelen erginler.

Hendek deposu 09.09.2002 Pinus nigra kabuğu altında bulunan ve feromon

tuzağına gelen erginler.

90

Şekil 3.69: Orthotomicus erosus (Woll.)’un larva ve prepupası

Hendek ilçesinde dört farklı mevkiye yerleştirilen feromon tuzaklarından elde edilen

sonuçlar Tablo 3.5’de verilmiştir. Bu sonuçlara dayanılarak O. erosus’un araştırma

alanındaki biyolojisi tespit edilmeye çalışılmıştır.

91

Tablo 3.5: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarındaki feromon tuzaklarında yakalanan Orthotomicus erosus (Woll.) sayısı

Tarih Mevki Yakalanan

O. erosus

sayısı

Toplam

24.05.2002 Yeşilyurt (40 m)




12

19

10

--

41

15.06.2002 Yeşilyurt (40 m)




21

39

27

46

133

03.07.2002

Yeşilyurt (40 m)




96

65

103

82

346

21.07.2002 Yeşilyurt (40 m)




37

68

41

59

205

17.08.2002 Yeşilyurt (40 m)




21

--

35

15

71

09.09.2002 Yeşilyurt (40 m)




55

76

51

43

225

Toplam 1021

92

0

75

150

225

300

375

04.05.02

24.05.02

13.06.02

03.07.02

23.07.02

12.08.02

01.09.02

21.09.02

Tarih

Ort

hoto

mic

us e

rosu

s sa

yısı

Şekil 3.70: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarındaki feromon tuzaklarında yakalanan Orthotomicus erosus (Woll.) sayısı.

Arazi çalışmalarının ve feromon denemelerinin sonuçlarına bakıldığında, O. erosus’un

çalışma alanında yılda iki generasyona sahip olduğu, birinci dölün uçma zamanının

Haziran-Temmuz arasında olduğu, ikinci dölün uçma zamanının ise Eylülün sonundan

itibaren başladığı anlaşılmaktadır (Şekil 3.70).

Doğal düşmanları: O. erosus’un tarafımızdan tespit edilen doğal düşmanları aşağıda

verilmiştir.

Cryptolestes alternans (Erichson,1846) (Coleoptera: Cucujidae)

Erginleri 2,0-2,5 mm büyüklüğündedir. Kanat örtüleri, boyun kalkanı ve baş açık

kahverengidir. Boyun kalkanının uzunluğu ve genişliği birbirine yakın olup üzerinde

ince tüyler bulunur. Kanat örtülerinin boyu, eninin iki katı kadardır.

İncelemelerimizde, erginleri 10.06.2002 tarihinde Karadere-Harmantepe mevkiinde ve

21.10.2002 tarihinde Soğuksu-Aktefek mevkiinde Pinus nigra’ların kabuğu altında

bulunan Orthotomicus erosus’un ana ve larva yollarında tespit edilmiştir.

93

Ditoma crenata (Fabricius) (Coleoptera: Colydiidae)

Araştırmalarımızda, D. crenata’nın erginleri 22.06.2001 günü Hendek Deposu’nda ve

17.08.2002 günü Yeşilyurt-Paşaköy mevkiinde Pinus nigra gövdelerindeki O.

erosus’un ana ve larva yollarında tespit edilmiştir.

Phloeosinus aubei (Perris, 1855)

Erginlerin boyu 1,8-2,3 mm arasında ölçülmüştür. Vücudu kahverengiden siyaha kadar

değişir. Antenler, kanat örtüleri ve bacaklar kırmızımtrak kahverengidir. Anten sapı ile

topuzu arası 5 segmentlidir. Kanat örtülerinin kaidesi granüllüdür (Şekil 3.71).

Şekil 3.71: Phloeosinus aubei (Perr.) (x8,5)

P. aubei, Güney Avrupa, Orta Avrupa’nın güneyi, Kırım, Kafkasya ve

Transkafkasya’da Cupressus sempervirens, Juniperus communis, J. excelsa, J.

foetidissima, J. isophyllos, J. oxycedrus, J. polycarpos, Platycladus orientalis, Thuja

occidentalis ve ender olarak da Sequoiadendron giganteum’larda zarar yapmaktadır

[152].

Türkiye’de bu türün Adana-Feke, Antalya, Bursa-Orhaneli, Denizli-Acıpayam, İçel-Mut

ve İstanbul’da Cupressus sempervirens, Juniperus communis, J. excelsa ve Thuja sp.

üzerinde zarar yaptığı tespit edilmiştir [154].

Araştırmalarımızda, 01.07.2002 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı Paşaköy

girişinde bulunan Cupressus sempervirens’lerin kabukları altında erginleri tespit

edilmiştir. P. aubei’nin ana yollarının uzunluğu 1,8 cm olup iki kollu düşey yol

tipindedir (Şekil 3.72).

94

Şekil 3.72: Phloeosinus aubei (Perr.)’nin uçma delikleri ve yenik şekli

3.2.6. Takım: Diptera

3.2.6.1. Familya: Cecidomyiidae

Mikiola fagi (Hartig, 1839)

Mevcut örneklerimizde erginlerin boyu 4-5 mm’dir. Abdomen erkeklerde sarımtrak

kahverengi, dişilerde kırmızımtraktır. Her iki eşeyde de abdomenin üzerinde

kahverengimtrak siyah noktalar bulunmaktadır.

Bu tür Avrupa ve Türkiye’de kayının yayılış alanlarında bulunmaktadır. Avrupa’daki

yayılış alanında Fagus sylvatica’larda zarar yapmaktadır [4, 181].

M. fagi, Hendek’te Fagus orientalis’in yayılış gösterdiği alanlarda bol miktarda tespit

edilmiştir. Larvaların yaprakların özsuyunu emmek suretiyle neden oldukları yumrular

Aksu, Karadere ve Dikmen mevkilerinde 2001 ve 2002 Haziran ayından sonra

çoğunlukla orta damar, daha az oranda da yan damarlar üzerinde tespit edilmiştir.

Kırmızımtrak renkte olan larvalar yaprak üzerindeki yumruların içerisinde

bulunmaktadır. Yumruların başlangıçta açık yeşil olan renklerinin yaz ortasından

itibaren kızıla döndüğü gözlenmiştir. Yumruların uzunluğu 5-9 mm, genişliği 3-6 mm

arasında değişmektedir (Şekil 3.73).

95

Şekil 3.73: Mikiola fagi (Htg.)’nin neden olduğu gal oluşumları (x1,4)

3.2.7. Takım: Lepidoptera

3.2.7.1. Familya: Cossidae

Zeuzera pyrina (Linnaeus, 1761)

Çalışma alanında yakalanan erginlerin ön kanatları arasındaki açıklık tarafımızdan 41-

44 mm olarak ölçülmüştür. Thorax beyaz renkte ve altı tane mavi noktalı olup tüylü bir

yapıya sahiptir. Oldukça uzun bir abdomene sahip olan kelebeğin kanatları beyaz renkli

olup kanatlar üzerinde çok sayıda mavimsi renkte noktalar bulunur (Şekil 3.74).

Şekil 3.74: Zeuzera pyrina (L.) (x1,4)

Bu tür Avrupa, Asya, Afrika ve Kuzey Amerika’da Acer sp., Aesculus sp., A.

hippocastanum, Alnus sp., Betula sp., Broussonetia sp., Carya sp., Castanea sp., Celtis

occidentalis, Ceratonia siliqua, Corylus sp., Cotoneaster sp., Crataegus sp., Cydonia

oblonga, Fagus sp., Fraxinus sp., Ilex sp., Juglans sp., Liquidambar styraciflua,

Liriodendron tulipifera, Lonicera sp., Malus sp., M. pumila, Olea sp., O. europaea,

96

Platanus sp., Populus sp., Prunus sp., Punica granatum, Pyrus sp., P. communis,

Quercus sp., Q. alba, Rhododendron sp., Ribes nigrum, R. uva-crispa, Robinia

pseudoacacia, Rubus sp., Salix sp., Syringa sp., Tilia sp., T. americana ve Ulmus sp.

üzerinde zarar yapmaktadır [182, 183].

Türkiye’de bu tür İstanbul (Bahçeköy, Çatalca ve Florya), İzmir, Kahramanmaraş,

Samsun, Sinop-Ayancık ve Yalova’da tespit edilmiş olup konukçuları arasında Vitis

vinifera, Olea europea , Ligustrum sp. ve Syringa vulagaris’in yanı sıra Castanea sp.,

Acer sp., Platanus sp., Fraxinus sp., Populus sp., Fagus sp., Betula sp., Alnus sp., Abies

sp., Quercus sp., Tilia sp. ve Aesculus hippocastanum yer almaktadır [24, 27, 184,

185, 186].

Erginlerine çalışma alanının farklı noktalarında rastlanmıştır. 20.07.2001 tarihinde

Süleymaniye Subasar Ormanı’nda, 21.07.2001 tarihinde Kurtköy Deposu’nda meşe

baltalığına yakın bir yerde uçuşan erginleri görülmüş ve 07.07.2002 tarihinde Aksu

Köprüsü mevkiinde Fagus orientalis gövdesi üzerinde dinlenme halinde bir ergin

yakalanmıştır.

3.2.7.2. Familya: Tortricidae

Rhyacionia buoliana (Denis & Schiffermüller, 1775)

Laboratuvarda elde ettiğimiz erginlerin ön kanat açıklığı 18-24 mm olarak ölçülmüştür.

Ön kanatların rengi kiremit kırmızısı olup üzerinde beyazımsı dalgalı desenler

bulunmaktadır. Ön ve arka kanatların saçakları kahverengimsi gridir. Arka kanatlar,

kahverengimtrak gri ve üzeri desensizdir. Vücudun üzeri sarımtrak kıllarla kaplıdır

(Şekil 3.75).

97

Şekil 3.75: Rhyacionia buoliana (Den. & Schiff.) (x1,9)

R. buoliana tüm Avrupa, İsrail, Filistin, Suriye, Orta Sibirya, Kore, Japonya, Kuzey

Amerika, Şili ve Arjantin’de genellikle Pinus türlerinde, ender olarak da Abies sp., A.

alba, Picea nigra ve Pseudotsuga menziesii’ler üzerinde zarar yapmaktadır [23, 183,

187, 188, 189, 190, 191].

Türkiye’de Adapazarı, Ankara-Atatürk Orman Çiftliği, Antalya, Aydın, Balıkesir,

Burdur, Bursa, Çanakkale, Edirne (Keşan-Korudağı), İstanbul, İzmit ve Kırklareli

(Demirköy-İğneada)’nde Pinus brutia, P. contorta, P. densiflora, P. echinata, P.

elderica, P. eliottii, P. jeffreyi, P. halepensis, P. muricata, P. nigra, P. pinaster, P.

pinea, P. ponderosa, P. radiata, P. roxburghii, P. sylvestris, P. taeda ve P.

virginiana’lar üzerinde tespit edilmiştir [25, 41, 42, 55, 56, 100, 192, 193, 194, 195].

Yaptığımız araştırmalarda Karaçökek mevkiinde 27.05.2001 tarihinde 3-4 m boyundaki

Pinus nigra ve P. pinaster’lerde terminal ve yan tomurcuklarda az sayıda olgun tırtıl ve

pupalar tespit edilmiştir. Soğuksu-Aktefek mevkiinde 20.05.2002 tarihinde Pinus

nigra’ların tomurcuklarında tırtıllar saptanmıştır. Laboratuvara getirilen tomurcuk

örneklerinde, tırtıllar 26.05.2002 tarihinden sonra pupa evresine geçmiş, 09.06.2002

tarihinden sonra da ergin çıkışı başlamıştır (Şekil 3.76).

98

Şekil 3.76: Rhyacionia buoliana (Den. & Schiff.) tırtılı

R. buoliana tırtılları çoğunlukla konukçu bitkinin terminal tomurcuğunda zarar

yapmaktadır. Zarar gören terminal tomurcukların işlevini yitirmesi sonucu subterminal

tomurcuklardan biri veya birkaçı terminal tomurcuğun işlevini üstlenmektedir. Bunun

sonucu boynuzu andıran ‘postacı boynuzu’ oluşumları nedeniyle gövde doğrusallıktan

uzaklaşmaktadır (Şekil 3.77).

Şekil 3.77: Rhyacionia buoliana (Den. & Schiff.) zararı

99

Tortrix viridana (Linnaeus, 1758)

Mevcut örneklerimizde erginlerin gerilmiş ön kanatları arası mesafe 16-21 mm olarak

ölçülmüştür. Ön kanatlar ve thorax açık yeşil, apical ve costal kenarlar kirli beyazdır.

Arka kanatlar ön kanatlara göre daha küçük, zemini gri, kanat saçakları kirli beyazdır.

Antenleri iplik şeklinde ve açık kahverengi olup 3,5-5,0 mm uzunluktadır (Şekil 3.78).

Şekil 3.78: Tortrix viridana (L.) (x4,0)

Avrupa’nın tümü, Kafkasya ve Kuzey Afrika’da Quercus ilex, Q. petraea, Q.

pyrenaica, Q. robur, Q. rubra, Q. suber, Acer sp., Betula sp., Carpinus sp., C. betulus,

Fagus sp., F. sylvatica, Populus sp., Prunus armeniaca, Rhododendron sp., Salix sp.,

Urtica sp. ve Vaccinium sp. üzerinde zarar yaptığı tespit edilmiştir [183, 196].

Türkiye’de oldukça geniş bir yayılış alanına sahip olan bu türün Ankara, İzmir ve

Marmara Bölgesi’nde (İstanbul, Kırklareli, İzmit, Bursa, Çanakkale, Balıkesir)

Carpinus betulus, C. orientalis, Castanea sativa, Crataegus monogyna, Mespilus

germanica, Quercus petraea, Q. pyrenaica, Q. robur, Rubus canescens, Smilax

excelsa’larda zarar yaptığı saptanmıştır [42, 53, 197, 198, 199].

Araştırmalarımızda, 20.05.2002 tarihinde Sümbüllü ve 22.05.2002 tarihinde Sarıyer

mevkiinde Quercus petraea‘nın bükülmüş yaprakları içerisinde az sayıda olgun tırtılları

tespit edilmiştir. Laboratuvara getirilen tırtıllar 25.05.2002 tarihinde pupa evresine

geçmiş, 10.06.2002 tarihinden itibaren de ergin çıkışı başlamıştır.

100

3.2.7.3. Familya: Pieridae


Elimizdeki örneklerde kelebeğin ön kanat açıklıkları 55-61 mm olarak ölçülmüştür.

Kanatları beyaz veya sarımtrak beyaz olup oldukça belirgin olan kanat damarları

esmerdir. Vücudu kıllarla örtülü olan A. crataegi’ nin bacak ve antenleri siyahtır (Şekil

3.79).

Şekil 3.79: Aporia crataegi (L.) (x0,9)

A. crataegi Avrupa, Kuzey Afrika, Ortadoğu, Kafkasya, Rusya ve Asya’nın güney

kıyıları dışında tamamında yayılış göstermekte olup bu alanlarda Betula sp.,

Chaenomeles speciosa, Cotoneaster sp., Crataegus jozana, C. laevigata C. monogyna,

C. rhipidophylla, Cydonia oblonga, Juglans sp., Malus domestica, M. pumila, M.

micromalus, Mespilus sp., Prunus armeniaca, P. avium, P. cerasifera, P. domestica, P.

dulcis, P. padus, P. sibirica, P. spinosa, P. ssiori, Pyrus communis, Pyrus serotina,

Quercus sp., Rosa sp., Salix phylicifolia, Sorbus aucuparia, S. hybrida, S. intermedia,

Vaccinium uliginosum, V. vitis-idaea, Viburnum sp. ve Vitis sp. üzerinde zarar

yapmaktadır [183, 200, 201].

Bu tür Türkiye’de Ankara (Merkez, Nallıhan, Beynam, Kazan), Düzce, İstanbul

(Merkez, Çatalca), Kahramanmaraş, Kırşehir (Hacıbektaş, Mucur, Kızılca), Nevşehir

(Gülşehir, Göre, Avanos) ve Niğde-Çamardı’da tespit edilmiştir [4, 27, 184, 202, 203].

Araştırmalarımızda, erginleri 27.05.2001 tarihinde Sümbüllü mevkiinde, 21.05.2002

tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı’nda ve 11.06.2002 tarihinde Soğuksu

mevkiinde atrapla yakalanmıştır.

101

3.2.7.4. Familya: Lycaenidae

Neozephyrus quercus (Linnaeus, 1758)

Mevcut örneklerimizde N. quercus’un ön kanat açıklığı 26-29 mm olarak ölçülmüştür.

Kanatların zemin rengi siyahımtırak kahverengidir. Ön kanatların vücuda bağlandığı

bölgeye yakın olan kısmında morumsu mavi renkte bölgeler bulunmakta, arka kanadın

abdomene yakın kısmı açık kahverengidir (Şekil 3.80).

Şekil 3.80: Neozephyrus quercus (L.) (x2,1)

Bu tür; tüm Avrupa, Kuzey Afrika, Ortadoğu, Rusya ve Kuzey ve Orta Asya’da yayılış

göstermektedir. Kelebeğin tırtılları yayılış alanında Corylus sp., Quercus robur, Prunus

padus, Salix caprea, S. cinerea gibi ağaç türlerinde zarar yapmaktadır [200, 201, 204].

N. quercus Türkiye’de Adana, Afyon, Amasya, Ankara, Antalya, Ardahan, Artvin,

Aydın, Bilecik, Bingöl, Bolu, Bursa, Çanakkale, Çankırı, Elazığ, Erzurum, Giresun,

Gümüşhane, Hakkari, Isparta, İçel, İstanbul, Kayseri, Kırklareli, Konya, Kütahya,

Malatya, Manisa, Kahramanmaraş, Muş, Sivas, Tokat, Tunceli, Uşak, Van ve Yozgat

illerinde tespit edilmiştir [184, 200].

Yaptığımız arazi çalışmalarında, erginleri 28.06.2001 tarihinde Yeşilyurt ve 04.07.2002

tarihinde Sivritepe mevkiinde atrapla yakalanmıştır.

102

3.2.7.5. Familya: Geometridae

Ematurga atomaria (Linnaeus, 1758)

Mevcut örneklerimiz üzerinde yaptığımız ölçümlere göre kelebeğin ön kanatları arası

mesafe 26-31 mm’dir. Dişilerde kanatlar kahverengi olup üzerinde açık sarı veya gri

renkli az belirgin şeritler bulunmaktadır. Erkeklerde kanatlar açık kahverengi olup

üzerinde koyu kahverengi çizgisel desenler ve çok sayıda noktalar bulunmaktadır.

Dişilerde antenler çift taraflı tarağımsı, erkeklerde ip şeklindedir (Şekil 3.81).

Şekil 3.81: Ematurga atomaria (L.) (x2,7)

Palearktik bölgede yayılış gösteren bu türün konukçuları arasında Arctium minus,

Artemisia vulgaris, Betula alba, B. pendula, Calluna vulgaris, Carex sp., Centaurea sp.,

Erica sp., Hypericum maculatum, Ledum palustre, Rhododendron palustre, Salix aurita,

S. lapponum, S. phylicifolia, Solidago virga-aurea, Sorbus aucuparia, Tanacetum

vulgare, Thymus praecox, T. serpyllum, Trifolium repens, Vaccinium myrtillus ve V.

uliginosum yer almaktadır [183, 201, 205].

Türkiye’de Amasya, Bursa-Uludağ, Denizli-Bozdağ, Düzce, İstanbul (Tarabya, Kartal,

Belgrad Ormanı, Aydos Dağı, Çatalca) ve Sivas’ta Quercus ve Pinus meşcereleri

altındaki otsu bitkiler üzerinde tespit edilmiştir [184, 203, 206].

Arazi çalışmalarımız sonucu, E. atomaria erginleri 11.08.2001 tarihinde Aşağıçalıca

mevkiinde atrapla, 26.05.2002 tarihinde Gündoğan’da ışık tuzağı ile ve 06.07.2002

tarihinde Çakallık mevkiinde atrapla yakalanmıştır.

103

Ennomos quercaria (Hübner, 1813)

Bu türün mevcut örneklerimize göre ön kanat uçları arasındaki mesafe 32-35 mm olarak

ölçülmüştür. Kanatların ve vücudun zemin rengi sarı veya açık kahverengidir. Üzerinde

koyu kahverengi çizgisel ve noktasal desenler bulunmaktadır (Şekil 3.82).

Şekil 3.82: Ennomos quercaria (Hbn.) (x1,5)

E. quercaria Avrupa’dan Ön Asya’ya kadar geniş bir alanda yayılış göstermekte olup

Quercus spp. ve Fagus spp. üzerinde zarar yapmaktadır [183, 205].

Türkiye’de bu tür Bursa, İstanbul-Belgrad Ormanı, Kırklareli-Demirköy ve Kırşehir-

Akpınar ormanlarında Aesculus hippocastanum, Carpinus betulus, Fagus orientalis,

Quercus dschorochensis, Q. pyrenaica ve Q. robur’lar üzerinde tespit edilmiştir [186,

206, 207].

Araştırmalarımızda, 12.06.2002 tarihinde Gündoğan ve 15.06.2002 tarihinde Yeşilyurt

mevkiinde uçuşan az sayıda erginleri atrapla yakalanmıştır.

Epirrita dilutata (Denis & Schiffermüller, 1775)

Elimizdeki örneklerde ergin kelebeğin ön kanat açıklığı 37-40 mm olarak ölçülmüştür.

Ön kanatların zemini kahverengi olup üzerinde gri renkte ve zigzaglı çok sayıda desen

bulunmaktadır. Arka kanatların zemin rengi gridir. Kanadın kenarı siyah bir çizgi ile

çevrili olup saçaklar bulunmaktadır (Şekil 3.83).

104

Şekil 3.83: Epirrita dilutata (Den. & Schiff.) (x1,2)

E. dilutata Orta ve Kuzey Avrupa, Urallar, Kuzeybatı İran ve Rusya-Amur’da yayılış

göstermekte olup Acer sp., Betula sp., Corylus sp., Crataegus sp., Quercus sp., Q. robur

ve Ulmus sp. üzerinde zarar yapmaktadır [183, 191, 205, 208].

Türkiye’de bu tür İstanbul-Belgrad Ormanı’nda tespit edilmiştir [207].

Arazi çalışmalarımız sonucu, E. dilutata erginleri 15.11.2001 tarihinde Soğuksu ve

21.11.2001 tarihinde Paşaköy mevkiinde ışık tuzağı ile yakalanmıştır.

Operophtera brumata (Linnaeus, 1758)

Bu türün erkek ve dişileri morfolojik olarak birbirinden oldukça farklıdır. Araziden

yakalanan ve laboratuvarda elde edilen erginlerinin ön kanat uçları arası mesafe

erkeklerde ortalama 26-30 mm’dir. Erkeklerin ön kanatları açık kahverengi olup

üzerinde enlemesine koyu kahverengi şeritler bulunur. Arka kanatlar sarımsı

kahverengidir ve üzerinde az belirgin kahverengi şeritler bulunmaktadır. Dişilerde

vücudun ancak 1/3’ü kadar olan ön kanatlar oldukça kısadır. Grimsi siyah renkteki

abdomen erkeğe göre daha iridir. Kanatları üzerinde gri ve siyah desenler

bulunmaktadır. (Şekil 3.84).

105

Şekil 3.84: Operophtera brumata (L.) (x1,6)

Kuzey Avrupa, Almanya, Fransa, İtalya, Rusya ve Kuzey Amerika’da çoğunlukla

yapraklı türler üzerinde polyfag olarak yaşayan bu tür özellikle Acer sp., A. negundo, A.

platanoides, A. pseudoplatanus, A. rubrum, A. saccharinum, Amelanchier, Betula sp., B.

papyrifera, B. populifolia, B. pubescens, Calluna sp., Carpinus betulus, Castanea sp.,

Corylus avellana, Cotoneaster sp., Crataegus monogyna, Cydonia oblonga, Fagus

japonica, F. sylvatica, Frangula alnus, Fraxinus americana, F. excelsior, F. nigra,

Larix decidua, Malus sp., Malus pumila, Myrica sp., Ostrya sp., Picea abies, Populus

sp., P. laurifolia, P. tremula, Prunus sp., P. cerasus, P. domestica, P. padus, P. persica,

P. virginiana, Pyrus sp., P. communis, Quercus sp., Q. acutissima, Q. glauca, Q.

myrsinifolia, Q. petraea, Q. robur, Q. rubra, Q. variabilis, Rhamnus cathartica,

Rhododendron sp., Ribes sp., R. nigrum, R. rubrum, R. uva-crispa, Rosa rugosa, Rubus

idaeus, Salix sp., S. caprea, Sorbus aucuparia, S. hybrida, S. intermedia, Syringa sp.,

Tilia sp., T. americana, T. cordata, T. platyphyllos, T. x vulgaris, Ulmus sp. U.

americana, U. glabra, U. procera ve Viburnum nudum’da zarar yapmaktadır [183, 191,

207, 209, 210, 211, 212].

Türkiye’de Trakya’da tespit edilen bu tür Carpinus betulus, Castanea sativa, Pinus sp.,

Quercus dschorochensis, Q. robur’larda ve meyve ağaçlarında zarar yapmaktadır [206,

207].

Araştırmalarımızda, O. brumata’nın olgun tırtıllarına 10.05.2001 tarihinde Aşağıçalıca

mevkiinde Carpinus betulus ve 06.05.2002 tarihinde Sümbüllü mevkiinde Quercus

petraea yaprakları üzerinde rastlanılmıştır (Şekil 3.85). 06.05.2002 tarihinde

106

laboratuvara getirilip yetiştirme kavanozunda beslenen tırtıllar 12.05.2002 tarihinden

sonra pupa evresine geçmiş, 19.11.2002 tarihinden itibaren de ergin çıkışı başlamıştır.

Şekil 3.85: Operophthera brumata (L.) zararı

Opisthograptis luteolata (Linnaeus, 1758)

Erginin ön kanat açıklığı mevcut örneklerimizde 34 mm olarak ölçülmüştür. Ön

kanatların üst kenarları boyunca kırmızımtırak kahverengi lekeler göze çarpmaktadır.

Ön ve arka kanatların üzerinde gri renkte az belirgin noktasal desenler bulunmaktadır.

Antenleri ipliğimsi şekildedir (Şekil 3.86).

Şekil 3.86: Opisthograptis luteolata (L.) (x1,2)

O. luteolata Avrupa’da yayılış göstermekte olup konukçuları arasında Amelanchier

confusa, A. grandiflora, Betula sp., B. alba, Crataegus laevigata, C. monogyna, Malus

pumila, Prunus domestica, P. padus, Ribes nigrum, Salix spp. ve Sorbus aucuparia

bulunmaktadır [183, 201].

107

Türkiye’de bu tür Amasya, Artvin-Murgul, Aydın, Bursa, Çanakkale-Gelibolu, Düzce,

İstanbul (Kadıköy, Kefeliköy) ve İzmir-Bozdağ’da tespit edilmiştir [186, 203, 206].

Araştırmalarımızda, bu türün erginleri 10.09.2002 tarihinde çeşitli yapraklı ağaçların

(Corylus, Salix, Quercus vb.) yoğun olarak bulunduğu Sivritepe mevkiinde ışık tuzağı

ile yakalanmıştır.

Peribatodes secundaria (Denis & Schiffermüller, 1775)

Mevcut örneklerimizde kelebeğin ön kanatları arasındaki mesafe 31-35 mm olarak

ölçülmüştür. Zemin rengi gri olan kanatların üzerinde kahverenginin değişik tonlarında

düzensiz desenler bulunmaktadır (Şekil 3.87).

♀ ♂

Şekil 3.87: Peribatodes secundaria (Den. & Schiff.) (x1,5)

P. secundaria, tüm Avrupa, Ön Asya ve Uzakdoğu’da Abies sp., Picea sp. Picea abies

ve Pinus sp. üzerinde zarar yapmaktadır [183, 191, 201, 205, 209].

Türkiye’de bu tür İstanbul (Belgrad Ormanı, Şile)’da tespit edilmiştir [25, 207].

Arazi çalışmalarımızda, kelebeğin erginleri 18.08.2002 günü Soğuksu-Aktefek ve

09.09.2002 tarihinde Aşağıçalıca’da Pinus nigra meşcerelerinde kanatları açık halde

ağaçların gövdesinde bulunmuştur.

108

3.2.7.6. Familya: Lasiocampidae

Pachypasa otus (Drury, 1773)

Mevcut örneğimizde erginin ön kanat açıklığı 126 mm olarak ölçülmüştür. Ön

kanatlarda zemin rengi koyu, arka kanatlarda ise açık kahverengidir. Ön kanatta apikale

paralel uzanan siyahımtrak kahverengi ve zigzaglı bir şerit bulunur. Baş, thorax ve

abdomen yoğun tüylerle kaplıdır (Şekil 3.88).

Şekil 3.88: Pachypasa otus (Dry.) (x0,6)

P. otus’un; İtalya, Yunanistan, Türkiye, İran, Irak ve Afrotropical ülkelerde Cupressus

sp., Juniperus sp., Pinus halepensis, Pistacia sp., P. vera, Thuja occidentalis, Quercus

sp. ve Q. pyrenaica’lar üzerinde zarar yaptığı tespit edilmiştir [183, 201].

Türkiye’de bu türe Adana (Seyhan), Ankara (Dikmen), İçel (Merkez), İzmir (Bornova)

ve Kahramanmaraş’ta rastlanmıştır [27, 201].

Arazi çalışmaları sırasında, Pinus nigra meşceresinin bulunduğu Soğuksu-Aktefek’te

22.08.2002 tarihinde kurulan ışık tuzağına bir adet ergin gelmiştir.

3.2.7.7. Familya: Saturnidae


Erginin ön kanat açıklığı 142 mm olarak ölçülmüştür. Ön ve arka kanatların zemin rengi

kahverengi olup her bir kanatın üzerinde göz şeklini andıran lekeler bulunmaktadır.

Kanatların dış kenarı birbirine bitişik açık kahverengi ve kirli beyaz renkte 2,5-3,0 mm

eninde bir şeritle çevrilidir. Ön ve arka kanadın üst köşesinden başlayıp arka kenarın

ortasına kadar uzanan zigzaglı bir şerit bulunmaktadır. Özellikle ön kanatta daha

109

belirgin olarak görülen ve köşe noktalarından birisi kanadın kaidesi olan üçgenimsi bir

desen göze çarpar (Şekil 3.89).

Şekil 3.89: Saturnia pyri (Den. & Schiff.) (x0,5)

Avrupa, Kafkasya, Kuzey Afrika, İran, İsrail, Lübnan ve Suriye’de yayılış

göstermektedir. Bu türün konukçu bitkileri arasında başta Juglans regia olmak üzere

Acer sp., A. pseudoplatanus, Aesculus hippocastanum, Alnus sp., A. glutinosa, Betula

sp., Castanea sp., Corylus sp., Cydonia sp., Fraxinus sp., F. excelsior, Humulus sp.,

Ligustrum sp., Malus pumila, M. sylvestris, Olea europea, Pistacia sp., Platanus sp.,

Populus sp., Prunus sp., P. armeniaca, P. avium, P. domestica, P. dulcis, P. persica, P.

spinosa, Pyrus sp., P. communis, Rubus sp., Salix sp., Syringa sp., Tilia sp. ve Ulmus

procera bulunmaktadır [183, 201, 213].

Polyfag bir zararlı olan S. pyri Türkiye’nin hemen her yerinde bulunmaktadır [214]. Bu

türü Kansu [186] Ankara (Merkez, Keçiören), Antalya, Hatay (Samandağ), Konya

(Ereğli) ve Niğde (Merkez)’de, Özay [139] İzmit’te Salix alba’lar üzerinde, Seven [185]

Çanakkale-Gelibolu ve İstanbul (Bebek, Kefeliköy)’da tespit etmiştir.

Arazi çalışmaları sonucu, 16.06.2003 tarihinde Sümbüllü mevkiinde yakalanan dişi

ergin yumurtalarıyla birlikte laboratuvara getirilmiştir. Yumurtalar yaklaşık 1 mm

çapında olup kirli beyaz renktedir. Yumurtalardan 25.06.2003 tarihinden itibaren tırtıllar

çıkmaya başlamıştır. Tırtıl çıkışı 30.06.2003 tarihine kadar devam etmiştir. Çıkan

tırtıllar en önemli konukçularından birisi olan Juglans regia yaprakları ile beslenmiştir.

Başlangıçta siyah renkli olan tırtıllar olgunlaşmaya başladıkça yeşil renge dönmeye

başlamıştır (Şekil 3.90). Büyüklüğü 9-10 cm’yi bulan olgun larvalar 09.08.2003 –

110

22.08.2003 tarihleri arasında pupa evresine geçmeye başlamışlardır. S. pyri kışı pupa

evresinde geçirmektedir.

Şekil 3.90: Saturnia pyri (Den. & Schiff.) tırtılı (x1,1)

3.2.7.8. Familya: Sphingidae

Laothoe populi (Linnaeus, 1758)

Araziden yakalanan ve laboratuvarda elde edilen erginlerin ön kanat açıklıkları 6,7-9,5

cm arasındadır. Ön kanatlarda zemin rengi açık kahverengi veya gri tonlardadır.

Üzerinde apikale paralel uzanan geniş ve dalgalı bir kahverengi bant bulunur. Arka

kanatlarda ise kanat kaidesine yakın geniş bir kiremit kırmızısı leke görülmektedir.

Ayrıca, mevcut örneklerimizin bir kısmında ön kanatların dış kenarına ve arka

kanatların kaidesine yakın kahverengi alanlar da görülmektedir (Şekil 3.91).

Şekil 3.91: Laothoe populi (L.) (x0,7)

111

L. populi Avrupa, Rusya, Suriye, Hindistan, Çin, Doğu Kazakistan, Güney İran,

Kafkasya, Kırgızistan, Kuzeydoğu Irak, Özbekistan, Rusya, Tacikistan, Türkmenistan

ve Ukrayna’da yayılış göstermektedir. Yayılış alanında, çoğunlukla Populus ve

Salix’lerde, ender olarak da Alnus, Betula, Cotoneaster, Crataegus, Fraxinus, Laurus,

Malus, Quercus, Rosa ve Ulmus türlerinde zarar yapmaktadır [183, 215].

L. populi Türkiye’de Adana (Düziçi, Pozantı), Ankara (Merkez, Atatürk Orman

Çiftliği, Etlik, Hacıkadın, Keçiören), Bursa (Merkez), Çanakkale (Gelibolu), Erzincan,

Hakkari, Istanbul (Belgrad Ormanı), İçel (Erdemli), Kahramanmaraş (Suçatı), Kocaeli

(Izmit), Muğla (Fethiye Kelebekler Vadisi), Samsun (Merkez) ve Tekirdağ (Saray)’da

yayılış göstermekte olup Populus nigra and P. canadensis üzerinde zarar yaptığı tespit

edilmiştir [27, 43, 186, 215, 216, 217, 218, 219, 220, 221].

Araştırmalarımızda, yakınlarında yapraklı (meşe baltalığı, kavaklıklar vb.) ve iğne

yapraklı (Pinus nigra) ağaçlar bulunan Kurtköy deposunda 04.09.2001 ve 20.08.2002

tarihlerinde kurduğumuz ışık tuzaklarına erginleri gelmiştir. Ayrıca, 18.08.2002

tarihinde Yeşilyurt mevkiinde Populus nigra’ların bulunduğu bir kavaklıkta toprak

üzerinde bulunan ölü örtü altında bu türün pupaları bulunmuştur (Şekil 3.92).

Laboratuvara getirilen pupalardan 27.08.2002 tarihinden itibaren erginler çıkmaya

başlamıştır.

♂ ♀

Şekil 3.92: Laothoe populi (L.) pupası (x1,3)

112

Mimas tiliae (Linnaeus, 1758)

Erginin ön kanat açıklığı 69 mm ölçülmüştür. Ön kanatların zemin rengi koyu yeşil,

arka kanatlarınki turuncudur. Ön kanatların ortasında kanatın dış kısmına paralel uzanan

siyahımtrak yeşil bir şerit, uç kısımlarında da krem renginde bir alan bulunmaktadır.

Arka kanatların dış kenarı boyunca az belirgin siyah bir bant göze çarpmaktadır (Şekil

3.93).

Şekil 3.93: Mimas tiliae (L.) (x1,0)

Orta ve Güney Avrupa’dan başlayıp Transkafkasya, Azerbaycan, Kuzey İran, Batı

Sibirya ve Lübnan’a kadar uzanan geniş bir alanda yayılış göstermektedir. Polyfag olan

bu tür yayılış alanında birinci derecede Alnus sp., Prunus sp., Tilia sp. ve Ulmus sp.

üzerinde, ikinci derecede Acer sp., Aesculus hippocastanum, Betula pendula, Castanea

sativa, Corylus avellana, Fraxinus sp., Juglans regia, Malus sp., Pyrus sp., Quercus sp.

ve Sorbus sp. üzerinde zarar yapmaktadır [183, 215].

M. tiliae Türkiye’nin batı ve kuzey bölgelerinde yayılış göstermekte olup Tilia, Ulmus,

Alnus ve Prunus türlerinde zarar yapmaktadır [222].

Arazi çalışmalarında, 20.08.2002 tarihinde Sümbüllü mevkiinde Tilia argentea

yapraklarında yiyim yapan az sayıda olgun tırtıl laboratuvara getirilip yetiştirme

kavanozuna konulmuştur (Şekil 3.94). Tırtıllar 28.08.2002 tarihinde pupa evresine

geçmiş, kışı pupa evresinde geçirdikten sonra 03.07.2003 tarihinde de ergin çıkışı

gerçekleşmiştir.

113

Şekil 3.94: Mimas tiliae (L.) tırtılı (x1,3)

3.2.7.9. Familya: Notodontidae

Thaumetopoea pityocampa (Denis & Schiffermüller, 1775)

Arazide yakalanan ve laboratuvarda elde edilen erginlerin ön kanat açıklığı dişilerde 34-

40 mm, erkeklerde 30-33 mm olarak ölçülmüştür. Erkeklerde ön kanatlar kahverengi,

arka kanatlar açık kahverengidir. Ön kanatlarda koyu kahverengi zigzaglı desenler

bulunmaktadır. Dişilerin kanatlarında açık kahverengi ve kirli beyaz renk hakimdir

(Şekil 3.95).

Şekil 3.95: Thaumetopoea pityocampa (Den. & Schiff.) (x1,9)

T. pityocampa, Güney Avrupa, Güney Rusya, Kuzey Afrika, Nijerya, Batı Asya ve

Ortadoğu’da yayılış göstermektedir. Yayılış alanında Pinus brutia, P. nigra, P. pinaster,

P. pinea ve Cedrus sp. üzerinde, ender olarak da Abies sp., Larix sp. ve Picea sp.

üzerinde zarar yapmaktadır [23, 209, 223, 224, 225, 226].

114

Türkiye’de genel olarak Akdeniz ikliminin hakim olduğu alanlarda büyük zararlara

neden olan bu tür güney bakılarda kuzey bakılara oranla daha yüksek rakımlara kadar

ulaşabilmektedir. Güney sahil bölgesi ormanlarında denizden itibaren 1400-1450 m

kadar yüksekliğe ulaşabilen T. pityocampa Türkiye’de Adana, Afyon, Amasya, Ankara,

Antalya, Aydın, Balıkesir, Bilecik, Bolu, Burdur, Bursa, Çanakkale, Çankırı, Denizli,

Düzce, Eskişehir, Gaziantep, Giresun, Hatay, Isparta, İçel, İstanbul, İzmir,

Kahramanmaraş, Karabük, Kastamonu, Kütahya, Manisa, Muğla, Sakarya, Sinop ve

Trabzon’da Cedrus libani, Pinus brutia, P. halepensis, P. nigra, P. pinaster, P. pinea ve

P. sylvestris’ler üzerinde tespit edilmiştir [25, 27, 41, 42, 56, 100 ,105, 117, 118, 166,

185, 186, 203, 227, 228, 229, 230, 231, 232, 233, 234, 235, 236, 237, 238, 239, 240,

241].

T. pityocampa ile ilgili arazi ve laboratuvar gözlemleri Tablo 3.6’de verilmiştir.

Tablo 3.6: Thaumetopoea pityocampa (Den. & Schiff.)’nın tespit tarihleri, mevkii ve biyolojik gözlemler


Karaçökek 21.07.2001 3-4 m boyundaki Pinus nigra’ların bulunduğu meşcerede

atrapla yakalanan erginler.

Karadere-Harmantepe 16.08.2001 10-14 m boyundaki P. nigra ve P. pinaster ağaçlarının

hakim olduğu meşcerede yakalanan erginler ve iğne

yapraklarda tespit edilen yumurtalar.

Soğuksu 24.09.2001 P. nigra meşceresinde iğne yapraklarda yer yer kese

oluşturan genç tırtıllar.

Karaçökek-Kazimiye 06.05.2002 P. nigra’ların gövdelerinden pupa olmak üzere toprağa

inen olgun tırtıllar.

Karaçökek-Kazimiye 12.06.2002 P. nigra’ların bulunduğu meşcerede ağaç diplerinde tespit

edilen az sayıda pupa. Laboratuvara getirilen pupalardan

19.07.2002’de erginler çıkmaya başlamıştır.

Aktefek-Soğuksu 22.08.2002 P. nigra meşceresinde iğne yapraklarda kese oluşturan

genç tırtıllar.


hakim olduğu meşcerede iğne yapraklarda tespit edilen

yumurtalar ve yumurtalardan yeni çıkmış olan tırtıllar.

Aktefek-Soğuksu 30.09.2002 P. nigra meşceresinde kese içerisinde tırtıllar.


hakim olduğu meşcerede kese içinde bulunan tırtıllar.

115

Arazi ve laboratuvarda yaptığımız tespitlere göre, T. pityocampa yaz sonunda iki iğne

yaprağı biraraya getirip helezon şeklinde yumurtalarını bırakmaktadır. Yumurta

koçanlarının boyu 33-48 mm arasında ölçülmüştür. Arazide tırtıllar en fazla Ağustos

sonu ile Eylül başında görülmüştür. Genç tırtıllar öncelikle yumurtadan çıktıkları yere

yakın iğne yapraklarda beslenmiş, zamanla etrafa yayılmışlardır. Kışı larva evresi

boyunca birkaç kez ördükleri keseler içerisinde geçirmişlerdir. T. pityocampa problemi

olan bütün alanlarda kabaca bir ağaçtaki ortalama kese sayısının 4-6 kadar olduğu,

alandaki ağaçların ise %20-30 kadarında kese bulunduğu tespit edilmiştir. Kışı geçiren

tırtıllar Mayıs başında ağaç tepelerinden inerek toprak içerisinde pupa evresine

geçmişlerdir. Araştırma alanında Temmuz ve Ağustos aylarında böceğin erginleri

görülmeye başlanmıştır.

Tespitlerimize göre, T. pityocampa araştırma alanında yılda bir generasyona sahip olup

kışı tırtıl döneminde geçirmektedir.

Doğal düşmanları: T. pityocampa’nın araştırmalarımız sonucu tespit ettiğimiz doğal


Compsilura concinnata (Meigen, 1824) (Diptera: Tachinidae)

C. concinnata erginlerinin boyu 9-10 mm olarak ölçülmüştür. Morfolojik olarak

Exorista segregata Rond.’ya çok benzemektedir. Ancak boyu E. segregata’ya göre

daha küçüktür (Şekil 3.96).

♂ ♀

Şekil 3.96: Compsilura concinnata (Meig.) (x3,5)

116

Araştırmalarımız sonucu, C. concinnata larvalarının 02.02.2002-10.02.2002 tarihleri

arasında daha önceden laboratuvara getirilmiş olan T. pityocampa larvalarını öldürdüğü,

konukçuyu terk edip dış ortamda pupa evresine geçtiği, 1-2 hafta içerisinde de ergin

hale geldiği tespit edilmiştir.

Phryxe caudata (Rondoni, 1859) (Diptera: Tachinidae)

Erginlerin vücut rengi kahverengimtrak siyah olup gerilmiş kanat açıklıkları 15-18 mm

olarak ölçülmüştür.

Araştırmalarımızda erginleri, 27.04.2001 tarihinde Soğuksu-Aktefek Pinus nigra

meşceresinde toprakta pupa evresine geçmek üzere olan olgun T. pityocampa tırtılları

yakınında, 21.10.2002 tarihinde Soğuksu-Aktefek Pinus nigra meşceresinde biyolojik

mücadele amacıyla tesis edilen ve içerisinde T. pityocampa keselerinin bulunduğu

adacık üzerinde ve 23.10.2002 tarihinde Karaçökek Pinus nigra meşceresinde

yakalanmışlardır.


Kelebeğin ön kanatları arası açıklık dişilerde 30-33 mm, erkeklerde 24-29 mm olarak

ölçülmüştür. Erkeklerde baş ve thorax siyahımtrak kahverengi, abdomen kahverengidir.

Ön kanatlar kahverengi olmakla birlikte üzerinde oldukça geniş yer kaplayan siyah

lekeler bulunmaktadır. Arka kanatlar krem rengi olup üzerinde belirgin olmayan

kahverengi desenler bulunmaktadır (Şekil 3.97).

Şekil 3.97: Thaumetopoea processionea (L.) (x1,8)

117

T. processionea dünyada Orta ve Güney Avrupa, Kafkasya ve Rusya’nın batısında

Juglans regia, Quercus sp., Q. cerris ve Q. pyrenaica’lar üzerinde zarar yaptığı tespit

edilmiştir [183, 201, 225].

Türkiye’de birçok alanda yayılış gösteren bu tür Quercus türlerinde zarar yapmaktadır

[4, 27].

Yaptığımız araştırmalarda, 16.07.2001 tarihinde Kurtköy Deposu’nda ve 22.07.2001

tarihinde Sümbüllü mevkiinde Quercus petraea ve Quercus frainetto gövdelerinin tepe

tacına yakın kısımlarında kabaca çapı 30-40 cm’yi bulan keseler içerisinde pupalar

bulunmuştur. Laboratuvara getirdiğimiz pupalardan 28.07.2001 tarihinden itibaren

erginler çıkmaya başlamıştır (Şekil 3.98). Ayrıca, 28.07.2002 tarihinde Gündoğan

mevkiinde de atrapla erginleri yakalanmıştır.

Şekil 3.98: Thaumetopoea processionea (L.) pupaları

3.2.7.10. Familya: Lymantriidae

Calliteara pudibunda (Linnaeus, 1758)

Elimizdeki örnekte kelebeğin ön kanat açıklığı 69 mm olarak ölçülmüştür. Ön kanatları

koyu krem renginde olup üzerinde kahverengi şeritler bulunmaktadır. Arka kanatlar

krem renginde ve belirgin olmayan açık kahverengi desenlidir. Vücudun üzeri oldukça

sık tüylerle kaplıdır (Şekil 3.99).

118

Şekil 3.99: Calliteara pudibunda (L.) (x1,0)

Avrupa, Rusya, Kafkasya, İran ve Afganistan’da yayılış göstermektedir. Yayılış

gösterdiği alanlarda esas olarak Fagus ve Carpinus türlerinde zarar yapmaktadır. Bu

türün diğer konukçuları arasında 1. derecede; Acer sp., Aesculus sp., Betula sp.,

Castanea sp., Corylus sp., Juglans sp., Populus sp., P. tremula, Quercus sp., Salix

caprea, Sorbus aucuparia, Tilia sp. ve Ulmus, 2. derecede; Calluna sp., Larix sp.,

Prunus sp., Pyrus sp., Rosa sp., Rubus sp., Vaccinium myrtillus, Vitis vinifera ve ender

olarak da Abies sp., Alnus sp., Cornus sp., Crataegus sp., Fraxinus sp., Juniperus sp.,

Picea sp., Pinus sp., Rhamnus sp., Robinia sp. ve Sambucus sp. yer almaktadır [191,

201, 242].

C. pudibunda Türkiye’nin genelinde yayılış göstermektedir [186, 201].

Araştırmalarımızda, bu türün pupası 10.01.2002 tarihinde Sivritepe mevkiinde Quercus

petraea yaprağı üzerinde asılı halde bulunmuştur. Laboratuvara getirilen pupadan

16.01.2002 tarihinde ergin çıkışı gözlenmiştir.


Kelebeklerin ön kanat açıklığı erkeklerde 35-41 mm, dişilerde 57-68 mm olarak

ölçülmüştür. Erkeklerde kanatların zemini açık kahverengi ve gri renklerden

oluşmaktadır. Ön kanatlar üzerinde koyu kahverengi 4-5 adet dalgalı şerit görülür. Arka

kanatlar daha açık renkli ve sadedir. Antenleri çift taraflı tarağımsı anten tipindedir.

Dişiler erkeklere göre daha iridir. Dişilerde kanat rengi kirli beyazdır ve ön kanatlar

üzerinde belirgin olmayan dalgalı şeritler bulunmaktadır. Antenler iplik şeklindedir

(Şekil 3.100).

119

♂ ♀

Şekil 3.100: Lymantria dispar (L.) (x1,3)

L. dispar; batıda İngiltere’den başlayıp doğuya doğru Japonya’ya, kuzeyde Güney

İsveç’ten Kuzey Afrika ve Filistin’e kadar çok geniş bir alanda yayılış gösterir. Ayrıca,

bu tür Avrupa’dan Kuzey Amerika’ya, buradan da Güney Amerika’ya yayılmıştır. İleri

derecede polyfag bir tür olan L. dispar 300’den fazla bitki türünde zarar yapmaktadır

[39, 134, 242, 243, 244, 245].

Türkiye’nin hemen her bölgesinde yayılış gösteren ve polyfag olan bu türün Arbutus,

Carpinus, Cistus, Corylus, Erica, Pinus, Populus, Pseudotsuga menziesii, Quercus ve

Salix türleri ile meyve ağaçlarında zarar yaptığı tespit edilmiştir [42, 139, 166, 186,

246, 247, 248, 249, 250].

Sivritepe mevkiinde 06.05.2002 tarihinde yaptığımız incelemelerde Quercus

petraea’ların gövdelerine konulmuş az sayıda yumurta paketi bulunmuştur (Şekil

3.101). Yumurtalar açık yeşil renkte ve basık küremsi şekilde olup çok sayıda ve toplu

halde üzeri kirli sarı renkte tüylerle kapatılmak suretiyle konulmuştur. Laboratuvara

getirilen bu yumurta paketlerinden 11.05.2002 tarihinde tırtıllar çıkmaya başlamıştır.

Yoğun olarak vücudu kıllarla kaplı olan tırtılların rengi siyahımsı gridir. Tırtılların

dorsalinde sarı ve turuncu noktasal lekeler bulunmaktadır (Şekil 3.102). Tırtıllar

25.06.2002 tarihinden sonra pupa olmuş, 04.07.2002 tarihinden sonra da pupalardan

ergin çıkışları başlamıştır. 07.05.2002 tarihinde Karadere mevkiinde Fagus

orientalis’lerin gövdelerinde yumurta paketleri ve yapraklarda yiyim yapan tırtıllar

tespit edilmiştir. Bulunan yumurta paketlerinin ancak %10 kadarında tırtıl bulunduğu,

120

diğer yumurta paketlerindeki tırtılların daha önce yumurtaları terk ettiği saptanmıştır.

03.07.2002 tarihinde Kurtköy Deposu’nda, 24.07.2002 tarihinde Gündoğan mevkiinde

erginleri yakalanmıştır. Süleymaniye Subasar Ormanı Paşaköy mevkiinde 21.05.2003

tarihinde Fraxinus angustifolia’ların gövdeleri üzerinde yumurta paketleri ve

yapraklarda yiyim yapan genç ve olgun tırtıllar bulunmuştur. Paşaköy’den toplanıp

laboratuvara getirilen yumurta paketlerinden 25.05.2003 tarihinde tırtıl çıkışı başlamış,

30.06.2003 tarihinden sonra pupa olmuştur. Araştırmalarımızda, dişi pupaların erkek

pupalardan çok daha uzun ve ağır olduğu tespit edilmiştir (Şekil 3.103). Pupalardan

09.07.2003 tarihinden sonra ergin çıkışları başlamıştır. 13.07.2003 tarihinden sonra da

erginler yumurta koymaya başlamıştır.

Tespitlerimize göre, L. dispar çalışma alanında yılda bir döle sahip olup kışı yumurta

evresinde geçirmektedir. Tırtılları Nisan ortasından Temmuz başlarına kadar konukçu

bitkilerde zarar vermektedir. Uçma zamanı Temmuz ayı boyunca devam etmektedir.

Şekil 3.101: Lymantria dispar (L.)’ın kabuk çatlağına koyduğu yumurta paketleri

Şekil 3.102: Lymantria dispar (L.) tırtılı (x0,7)

121

♂ ♀

Şekil 3.103: Lymantria dispar (L.) pupaları (x1,3)

Lymantria dispar (L.) – konukçu bitki türü ilişkileri

Bu kapsamda; araziden laboratuvara getirilen L. dispar yumurtalarından tırtıllar elde

edilmiş, bu tırtıllardan 15’er adeti araştırma alanının 4 önemli konukçu bitki türü

(Carpinus betulus, Fagus orientalis, Quercus robur ve Salix babylonica) ile beslenmek

üzere yetiştirme kavanozlarına konulmuştur. Daha sonra Pazartesi, Çarşamba ve Cuma

günleri olmak üzere düzenli periyotlar halinde ölçümler (tırtıl ağırlığı, verilen yaprak

ağırlığı, yediği yaprağın ağırlığı, dışkı ağırlığı) yapılmıştır. Ölen tırtılların yerine

yenilerini koyabilmek amacıyla aynı anda ve aynı konukçu bitki türleri ile yedek tırtıllar

beslenmiştir.

1. Tırtıl ağırlığının zamana göre değişimi

Bu bölümde; farklı konukçu bitki türlerinde L. dispar tırtıl ağırlıklarının zamana göre

değişimi incelenmiş (Şekil 3.104), konukçu bitki türü baz alınarak tırtıl ağırlığının

zamana göre değişiminde farklılığın boyutu varyans analizi ile hesaplanmıştır (Tablo

3.7).

Yapılan varyans analizine göre; %90 güven aralığında bu ilişkinin anlamlı olmadığı,

yani araştırmamızda kullanılan dört farklı konukçu bitki türü ile tırtıl ağırlığı arasında

önemli bir fark olmadığı hesaplanmıştır (Tablo 3.7).

122

0,00

0,25

0,50

0,75

1,00

1,25

1,50

1,75

2,00

2,25

19.05.03

24.05.03

29.05.03

03.06.03

08.06.03

13.06.03

18.06.03

23.06.03

28.06.03

03.07.03

08.07.03

13.07.03

18.07.03Tarih

Tır

tıl ağı

rlığı (

gr)

Carpinus betulusQuercus roburFagus orientalisSalix babylonicaPolinom (Salix babylonica)Polinom (Carpinus betulus)Polinom (Fagus orientalis)Polinom (Quercus robur)

Şekil 3.104: Tırtıl ağırlığının zamana göre değişimi

Tablo 3.7: Tırtıl ağırlığının zamana göre değişiminin varyans analizi sonuçları Kareler

toplamları

Serbestlik

derecesi

Kareler

ortalamaları

F Sig.

Gruplar

arası ,598 3 ,199 ,966 ,413

Gruplar içi 16,514 80 ,206

Toplam 17,113 83

2. Yenilen yaprak miktarının zamana göre değişimi

Araştırmanın ikinci bölümünde; farklı konukçu bitki türlerinde tırtıllar tarafından

yenilen yaprak miktarının zamana göre değişimi incelenmiş (Şekil 3.105), varyans

analizi ile farkın hangi oranda gerçekleştiği, Tukey testi ile de varyantların ikili olarak

karşılaştırılması yapılmıştır (Tablo 3.8, Tablo 3.9).

Yapılan varyans analizi bu ilişkinin %80 düzeyinde anlamlı olduğunu göstermektedir

(Tablo 3.8). Şekil 3.105 ve Tukey testine göre (Tablo 3.9) S. babylonica’nın Q.

robur’dan farklı olduğu, yani daha fazla yenildiği, C. betulus ve F. orientalis’den farklı

olmadığı sonucu çıkmıştır.

123

0

2

4

6

8

10

12

24.05.03

29.05.03

03.06.03

08.06.03

13.06.03

18.06.03

23.06.03

28.06.03

03.07.03

08.07.03

13.07.03

18.07.03

23.07.03

Tarih

Yen

ilen

yapr

ak m

ikta

rı (g

r)

Carpinus betulusQuercus roburFagus orientalisSalix babylonicaPolinom (Salix babylonica)Polinom (Carpinus betulus)Polinom (Fagus orientalis)Polinom (Quercus robur)

Şekil 3.105: Yenilen yaprak miktarının zamana göre değişimi

Tablo 3.8: Yenilen yaprak miktarının zamana göre değişiminin varyans analizi sonuçları Kareler

toplamları

Serbestlik

derecesi

Kareler

ortalamaları

F Sig.

Gruplar

arası 26,147 3 8,716 1,569 ,203

Gruplar içi 444,437 80 5,555

Toplam 470,584 83

124

Tablo 3.9: Yenilen yaprak miktarının zamana göre değişimi (Tukey testi)

Ortalama

farkı (I-J)

Std. Hata Sig. 80% Güven aralığı (I) Varyant (J) Varyant

Alt sınır Üst sınır

2,00 ,6627 ,7274 ,799 -,7856 2,11091,00

3,00

4,00

,4132

-,8082

,7274

,7274

,941

,684

-1,0351

-2,2564

1,8614

,6400

2,00 1,00

3,00

4,00

-,6627

-,2495

-1,4709*

,7274

,7274

,7274

,799

,986

,189

-2,1109

-1,6977

-2,9191

,7856

1,1987

-2,2638E-02

1,00 -,4132 ,7274 ,941 -1,8614 1,03513,00

2,00

4,00

,2495

-1,2214

,7274

,7274

,986

,341

-1,1987

-2,6696

1,6977

,2269

1,00 ,8082 ,7274 ,684 -,6400 2,2564

2,00 1,4709* ,7274 ,189 2,264E-02 2,9191

4,00

3,00 1,2214 ,7274 ,341 -,2269 2,6696

* Ortalama farkı .20 düzeyinde önemlidir.

3. Tırtıl dışkısı miktarının zamana göre değişimi

Araştırmanın üçüncü bölümünde; farklı konukçu bitki türlerinde tırtıl dışkısı miktarının

zamana göre değişimi incelenmiş (Şekil 3.106), varyans analizi ile farkın hangi oranda

gerçekleştiği, Tukey testi ile de varyantların ikili olarak karşılaştırılması yapılmıştır

(Tablo 3.10, Tablo 3.11).

Yapılan varyans analizi bu ilişkinin %80 düzeyinde anlamlı olduğunu

göstermektedir (Tablo 3.10). Şekil 3.106 ve Tukey testine göre (Tablo 3.11) S.

babylonica ile beslenen tırtılların Q. robur ile beslenenlerden farklı olduğu, yani daha

fazla dışkı çıkardığı, C. betulus ve F. orientalis ile beslenenlerden farklı olmadığı

sonucu çıkmaktadır.

125

0

1

2

3

4

5

6

24.05.03

29.05.03

03.06.03

08.06.03

13.06.03

18.06.03

23.06.03

28.06.03

03.07.03

08.07.03

13.07.03

18.07.03

23.07.03

Tarih

Tır

tıl dış

kısı

(gr)

Carpinus betulusQuercus roburFagus orientalisSalix babylonicaPolinom (Salix babylonica)Polinom (Fagus orientalis)Polinom (Quercus robur)Polinom (Carpinus betulus)

Şekil 3.106: Tırtıl dışkısı miktarının zamana göre değişimi

Tablo 3.10: Tırtıl dışkısı miktarının zamana göre değişiminin varyans analizi sonuçları Kareler

toplamları

Serbestlik

derecesi

Kareler

ortalamaları

F Sig.

Gruplar

arası 6,994 3 2,331 1,554 ,207

Gruplar içi 120,027 80 1,500

Toplam 127,021 83

126

Tablo 3.11: Tırtıl dışkısı miktarının zamana göre değişimi (Tukey testi) Ortalama

farkı (I-J)

Std. Hata Sig. 80% Güven aralığı (I) Varyant (J) Varyant

Alt sınır Üst sınır

2,00 ,3832 ,3780 ,742 -,3694 1,13581,00

3,00

4,00

3,574E-02

-,4301

,3780

,3780

1,000

,667

-,7169

-1,1827

,7883

,3225

1,00 -,3832 ,3780 ,742 -1,1358 ,36942,00

3,00

4,00

-,3475

-,8133*

,3780

,3780

,795

,146

-1,1001

-1,5659

,4052

-6,0653E-02

3,00 1,00

2,00

4,00

-3,5738E-02

,3475

-,4658

,3780

,3780

,3780

1,000

,795

,608

-,7883

-,4052

-1,2184

,7169

1,1001

,2868

1,00 ,4301 ,3780 ,667 -,3225 1,18274,00

2,00

3,00

,8133*

,4658

,3780

,3780

,146

,608

6,065E-02

-,2868

1,5659

1,2184

* Ortalama farkı .20 düzeyinde önemlidir.

Erkek ve dişi pupaların ağırlık-boy ilişkisi

Araştırmamızda konukçu bitki türüne bakılmaksızın dişi (n=25) ve erkek (n=35)

pupaların ağırlık ve boy bakımından birbirinden farkı varyans analizi ile incelenmiştir

(Tablo 3.12). Yapılan varyans analizi sonucu; ağırlık ve boy bakımından dişi ve erkek

pupalar arasındaki farkın %99.9 güven düzeyinde önemli olduğu anlaşılmaktadır (Tablo

3.12). Ayrıca, Şekil 3.107 incelendiğinde dişi pupaların erkek pupalardan açık farkla

daha ağır ve uzun boylu olduğu görülmektedir.

Tablo 3.12: Erkek ve dişi pupaların ağırlık-boy ilişkisinin varyans analizi sonuçları

Kareler

toplamları

Serbestlik

derecesi

Kareler

ortalamalarıF Sig.

Gruplar

arası 994,592 1 994,592 315,083 ,000

Gruplar içi 179,926 57 3,157

Toplam 1174,519 58

127

yd = 0,0224x2 - 1,0977x + 14,627R2 = 0,7861

ye = -0,0002x2 + 0,0572x - 0,5335R2 = 0,7239

0

0,3

0,6

0,9

1,2

1,5

1,8

2,1

10 13 16 19 22 25 28 31

Boy (mm)

Ağı

rlık

(gr)

Erkek pupalarDişi pupalarPolinom (Dişi pupalar)Polinom (Erkek pupalar)

Şekil 3.107: Erkek ve dişi pupaların ağırlık-boy ilişkisi

Doğal düşmanları: Arazi çalışmaları sonucu tespit ettiğimiz L. dispar’ın doğal


Calosoma sycophanta (Linnaeus, 1758) (Coleoptera: Carabidae)

Erginlerin boyu 28-34 mm arasında olup kanat örtüleri metalik koyu yeşil, boyun

kalkanı ve baş metalik mavimtrak siyahtır. Vücudun alt tarafı ve bacaklar siyah

renktedir. Vücut kanat örtülerinden itibaren başa doğru daralarak devam etmektedir

(Şekil 3.108).

Şekil 3.108: Calosoma sycophanta (L.) (x1,1)

128

Orta Avrupa’dan Türkmenistan’a kadar geniş bir alanda yayılış göstermektedir [4].

Yırtıcı bir tür olan C. sycophanta özellikle Lepidoptera türlerinin (Lymantria dispar L.,

Thaumetopoea pityocampa (Den. & Schiff.), Hyphantria cunea (Dry.), Tortrix viridana

(L.) vb.) tırtıl ve pupaları ile beslenmektedir [4, 49, 251].

Araştırmalarda C. sycophanta erginleri 23.06.2001 tarihinde Paşaköy, 01.07.2002

tarihinde Sümbüllü mevkiinde ve 07.07.2002 tarihinde Kurtköy Deposu yakınında

bulunan Quercus petraea’lar üzerindeki olgun L. dispar tırtılları ile beslenirken

yakalanmıştır.

3.2.7.11. Familya: Arctiidae

Arctia villica (Linnaeus, 1758)

Erginlerin kanat açıklığı 49-57 mm olarak ölçülmüştür. Ön kanatlarda zemin rengi koyu

kahverengi olup üzerinde çok sayıda iri beyaz benekler bulunmaktadır. Arka kanatlar

portakal renginde olup üzerinde koyu kahverengi benek ve desenler vardır. Antenler

ipliğimsi yapıdadır (Şekil 3.109).

Şekil 3.109: Arctia villica (L.) (x1,1)

A. villica Orta ve Güney Avrupa’da yayılış göstermektedir. Konukçuları arasında

Erysimum cheiri, Morus sp., Myosotis sp., Plantago sp., Rumex sp., Stellaria sp.,

Taraxacum sp., Ulex sp., Ulmus sp. ve Vitis vinifera bulunmaktadır [183, 226].

129

Türkiye’de Adapazarı, Ankara (Merkez, Bağlum, Beynam, Hacıkadın), Bursa,

Çanakkale-Gelibolu, Eskişehir, Hatay (Reyhanlı), İstanbul (Bebek, Büyükdere,

Kefeliköy), İzmir (Bornova), Kahramanmaraş ve Samsun’da tespit edilmiştir [27, 185,

186]. Ayrıca, Günaydın [252] A. villica’nın Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Vitis

vinifera’larda zarar yaptığını belirtmektedir.

Arazi çalışmalarımız sırasında, 22.06.2001 tarihinde Paşaköy mevkiine kurduğumuz

ışık tuzağına az sayıda A. villica erginleri gelmiştir.

Hyphantria cunea (Drury, 1773)

Arazide yakalanan ve laboratuvarda elde edilen ergin H. cunea’ların ön kanat açıklığı

25-33 mm’dir. Kanatlarında siyah noktaları olan bu türün vücudunda ve kanatlarında

kar beyaz renk hakimdir. Antenler erkeklerde iki sıralı tarak, dişilerde ipliğimsi tiptedir

(Şekil 3.110).

♂ ♀

Şekil 3.110: Hyphantria cunea (Dry.) (x1,7)

İleride derecede polyfag bir zararlı olan bu kelebeğin başta meyve ağaçları olmak üzere

300’den fazla konukçusunun olduğu bilinmektedir [253]. Kuzey Amerika’nın yerli türü

olan bu kelebek, Bovey [254]’e göre Amerika’dan Macaristan’a ticari mallarla gelerek

ilk olarak 1940 yılında Budapeşte civarında görülmüş ve daha sonra tüm Avrupa’ya

yayılmıştır. Ayrıca bu tür Rusya, Kore ve Japonya’da da mevcuttur [139].

Türkiye’de ilk kez 1975 yılında Edirne, İstanbul (Çatalca, Silivri), Tekirdağ’da

görülmüş olan bu tür günümüzde Marmara ve Karadeniz Bölgeleri ile Kuzey Ege’de

yayılmıştır. 1982 yılında görüldüğü Orta Karadeniz Bölgesi’nde başta geniş fındık

130

sahaları olmak üzere hemen hemen bütün meyve ağaçlarının önemli bir zararlısı haline

gelmiştir [139, 250, 255, 256]. Özay [139] H. cunea’nın İstanbul, Kocaeli ve

Sakarya’da Salix alba ve S. excelsa’larda, Selek [250] Sakarya ve Kocaeli’de Populus

türleri üzerinde zarar yaptığını tespit etmiştir.

H. cunea ile ilgili arazi ve laboratuvar çalışmalarımızın sonuçları Tablo 3.13’de

verilmiştir.

131

Tablo 3.13: Hyphantria cunea (Dry.)’nın tespit tarihleri, mevkii ve biyolojik gözlemler


Süleymaniye Subasar

Ormanı

11.05.2001 Fraxinus angustifolia yapraklarında az sayıda tırtıl ve

ergin tespit edilmiştir.

Yeşilyurt 22.06.2001 Corylus avellana ve Quercus petraea yapraklarında yiyim

yapan az sayıda tırtıl.


Ormanı

29.06.2001 Acer campestre, Fraxinus angustifolia ve Ulmus leavis

yapraklarında yiyim yapan olgun tırtıllar tespit edilmiştir.

Laboratuvara alınan tırtıllar ilk olarak 10.07.2001’de

pupa, 20.07.2001’de de ergin evresine geçmiştir.


Ormanı

12.08.2001 Acer campestre, Fraxinus angustifolia ve Quercus robur’

larda oluşturdukları ağ içerisinde yiyim yapan genç

tırtıllar. Laboratuvara alınan tırtıllar ilk olarak

30.09.2001’de pupa, 03.03.2002’de de ergin evresine

geçmiştir (Şekil 3.111).

Tuzak 14.08.2001 Yol kenarında bulunan Salix alba’lar üzerinde ağ

içerisinde genç tırtıllar.


Ormanı

05.05.2002 Fraxinus angustifolia yapraklarında yumurta toplulukları

ve az sayıda ergin.

Şeyhler 20.05.2002 Corylus avellana yapraklarında oluşturdukları ağ

içerisinde yiyim yapan tırtıllar.


Ormanı

21.05.2002 Acer campestre, Fraxinus angustifolia ve Ulmus minor

yapraklarında yiyim yapan tırtıllar.

Sümbüllü 16.06.2002 Quercus petraea üzerinde az sayıda olgun tırtıl.


Ormanı

09.09.2002 Fraxinus angustifolia yapraklarında yumurta kümeleri ve

ağ içerisinde tırtıllar.


Ormanı

30.09.2002 Pupa evresine geçmek için Fraxinus angustifolia ve Acer

campestre gövdelerinden toprağa doğru inen olgun

tırtıllar.


Ormanı

21.05.2003 Çok sayıda ergin ve Fraxinus angustifolia ve Acer

campestre yaprakları üzerinde az sayıda yumurta

toplulukları bulunmuştur.


Ormanı

05.07.2003 Acer campestre, Fraxinus angustifolia ve Ulmus leavis

yapraklarında yiyim yapan olgun tırtıllar tespit edilmiştir.

Laboratuvara getirilen tırtıllar 10.07.2003’den sonra pupa,

20.07.2003’den sonra ergin evresine geçmişlerdir. Dişler

24.07.2003’den sonra yumurta bırakmaya başlamışlardır.


Ormanı

09.09.2003 Acer campestre ve Fraxinus angustifolia yapraklarında

yiyim yapan az sayıda olgun tırtıl.

132

Laboratuvarda elde edilen kelebeğin bıraktığı basık küre şeklindeki yumurtaların çapı 1

mm’den daha küçüktür. Başlangıçta yumurtaların rengi açık yeşil olup tırtıllar çıkmadan

önce griye dönüşmüştür (Şekil 3.112). Yapılan ölçümlere göre tırtılların boyu 25-30

mm arasında değişmektedir. Tırtılların vücudu tamamen uzun tüylerle kaplıdır.

Yeşilimsi bir renge sahip olan tırtılların sırtında siyah, her iki yanında da sarı bir çizgisi

vardır (Şekil 3.113). Araştırmamız sonucu; tırtılların yumurtadan çıkıp pupa evresine

geçene kadar yedi larva evresi geçirdiği ve alanda yalnızca tırtılların siyah başlı ırkının

bulunduğu tespit edilmiştir. Pupaların rengi başlangıçta açık kahverengidir. Erginlerin

çıkmasına yakın renk koyu kahverengine dönüşmektedir. Pupaların boyu 12-15 mm,

çapı ise 5-6 mm arasında değişmektedir (Şekil 3.114).

Şekil 3.111: Hyphantria cunea (Dry.) zararı

Şekil 3.112: Hyphantria cunea (Dry.) yumurtası (x1,5)

133

Şekil 3.113: Hyphantria cunea (Dry.) tırtılı (x1,5)

Şekil 3.114: Hyphantria cunea (Dry.) pupası (x2,5)

1. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupası ağırlık-boy ilişkisi ve ergin çıkışı ile

ilgili tespitler

Araştırmamızın ilk bölümünde birinci döl H. cunea pupalarının ağırlık ve boy ilişkisi

incelenmiş, varyans analizi ile aralarında fark olup olmadığı araştırılmıştır (Şekil 3.115,

Tablo 3.14).

Elde edilen sonuçlara göre, %99.9 güvenle dişi pupaların erkek pupalardan daha ağır ve

daha boylu oldukları tespit edilmiştir (Şekil 3.115, Tablo 3.14).

134

yd = 0,0041x3 - 0,137x2 + 1,5522x - 5,8013R2 = 0,742

ye = -0,0048x3 + 0,1585x2 - 1,7064x + 6,1244R2 = 0,6962

0

0,02

0,04

0,06

0,08

0,1

0,12

0,14

0,16

0,18

0,2

9 9,5 10 10,5 11 11,5 12 12,5 13 13,5 14

Boy (mm)

Ağı

rlık

(gr)

Dişi pupaErkek pupaPolinom (Dişi pupa)Polinom (Erkek pupa)

Şekil 3.115: 1. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupası ağırlık ve boy ilişkisi

Tablo 3.14: 1. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupası ağırlık ve boy ilişkisinin varyans analizi sonuçları

Kareler

toplamları

Serbestlik

derecesi

Kareler

ortalamaları

F Sig.

Gruplar

arası

8,813 1 8,813 11,129 ,001

Gruplar içi 65,727 83 ,792

Toplam 74,540 84

Araştırmamızın ikinci bölümünde erkek ve dişi pupaların ergin çıkış tarihleri arasındaki

ilişki incelenmiştir (Şekil 3.116). Ayrıca, erkek ve dişi pupaların ergin çıkış tarihleri

arasında anlamlı bir fark olup olmadığı test edilmiştir (Tablo 3.15).

Varyans analizi sonuçlarına göre, erkek ve dişi ergin çıkış tarihleri arasında %99.9’ dan

daha yüksek bir güven düzeyinde fark olduğu saptanmıştır (Tablo 3.15). Pupalardan

erkek ve dişi erginlerin çıkışı aynı tarihlerde başlamasına karşılık bu süreç dişilerde

erkeklere oranla daha geç tamamlanmıştır (Şekil 3.116). Ayrıca, erkek ve dişi

pupalardan en fazla ergin çıkışı 24-25.07.2003 tarihinde gerçekleşmiştir.

135

Şekil 3.116: 1. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından ergin çıkış tarihleri ve pupa adetleri ilişkisi

Tablo 3.15: 1. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından erkek ve dişi ergin çıkış tarihleri varyans analizi sonuçları

Kareler

toplamları

Serbestlik

derecesi

Kareler

ortalamaları

F Sig.

Gruplar

arası

53,205 1 53,205 17,648 ,000

Gruplar içi 247,212 82 3,015

Toplam 300,417 83

Araştırmamızın üçüncü bölümünde birinci generasyon H. cunea pupalarından çıkan

erginlerin çıkış tarihleri, pupa ağırlığı ve boyu ile çıkış tarihleri ve eşey oranları arasında

nasıl bir ilişki olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır (Şekil 3.117, Şekil 3.118).

Elde edilen sonuçlar, zayıf bir ilişki de olsa daha ağır dişi pupalardan daha erken ergin

çıkışı gerçekleşmesine karşın, daha ağır erkek pupalardan daha geç ergin çıkışı

gerçekleştiğini göstermiştir (Şekil 3.117). Diğer taraftan, Şekil 3.118’e göre, hem erkek

hem de dişi pupalarda boylu olanlarda daha erken, daha az boylu olanlarda daha geç

ergin çıkışı gözlenmiştir. Ayrıca, pupalardan ergin çıkışı erkeklerde dişilere oranla daha

erken başlamakta ve daha erken tamamlanmaktadır (Şekil 3.117, Şekil 3.118).

136

yd = 0,0005x2 - 36,169x + 684174R2 = 0,0374

ye = 0,0007x2 - 51,338x + 970911R2 = 0,0379

0

0,05

0,1

0,15

0,2

0,25

20.07.03

22.07.03

24.07.03

26.07.03

28.07.03

30.07.03

01.08.03

03.08.03

05.08.03

Ergin çıkış tarihi

Ağı

rlık

(gr)

Dişi pupalarErkek pupalarPolinom (Dişi pupalar)Polinom (Erkek pupalar)

Şekil 3.117: 1. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından ergin çıkış tarihleri ve pupa

ağırlıkları ilişkisi

ye = 0,0441x2 - 3340,1x + 6E+07R2 = 0,0761

yd = 0,0286x2 - 2163,4x + 4E+07R2 = 0,1542

8,5

9,5

10,5

11,5

12,5

13,5

14,5

20.07.03

22.07.03

24.07.03

26.07.03

28.07.03

30.07.03

01.08.03

03.08.03

05.08.03


Boy

(mm

)

Dişi pupalarErkek pupalarPolinom (Erkek pupalar)Polinom (Dişi pupalar)

Şekil 3.118: 1. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından ergin çıkış tarihleri ve pupa boyları ilişkisi

2. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupası ağırlık-boy ilişkisi ve ergin çıkışı ile

ilgili tespitler

Araştırmamızın ilk bölümünde ikinci döl H. cunea pupalarının ağırlık ve boy ilişkisi

incelenmiş, varyans analizi ile aralarında fark olup olmadığı araştırılmıştır (Şekil 3.119

ve Tablo 3.16).

Elde edilen sonuçlar, %99.9’dan daha yüksek bir ihtimalle dişi pupaların erkek

pupalardan daha ağır ve daha boylu olduğunu göstermiştir (Şekil 3.119, Tablo 3.16).

137

yd = 0,0248x3 - 1,0524x2 + 14,919x - 70,32R2 = 0,5215

ye = 0,003x3 - 0,1247x2 + 1,7124x - 7,7123R2 = 0,801

0,1

0,12

0,14

0,16

0,18

0,2

0,22

0,24

11 11,5 12 12,5 13 13,5 14 14,5 15 15,5

Boy (mm)

Ağı

rlık

(gr)

Dişi pupa

Erkek pupa

Polinom (Dişi pupa)

Polinom (Erkek

Şekil 3.119: 2. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) dişi ve erkek pupası ağırlık ve boy ilişkisi

Tablo 3.16: 2. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupası ağırlık ve boy ilişkisinin varyans analizi sonuçları

Kareler

toplamları

Serbestlik

derecesi

Kareler

ortalamaları

F Sig.

Gruplar

arası

9,337 1 9,337 15,694 ,000

Gruplar içi 19,038 32 ,595

Toplam 28,375 33

Araştırmamızın ikinci bölümünde ilk olarak erkek ve dişi pupaların ergin çıkış tarihleri

arasında anlamlı bir fark olup olmadığı test edilmiştir (Tablo 3.17).

Sonuç olarak, pupalardan erkek ve dişi ergin çıkış tarihleri arasında % 88 güven

düzeyinde bir fark olduğu tespit edilmiştir (Tablo 3.17). Şekil 3.120 ve Şekil 3.121’e

göre, pupalardan erkek ve dişi çıkışı hemen hemen aynı tarihe rastlamakta, ancak belli

bir süre sonra erkek ergin çıkışı tamamlanmasına karşılık, dişi ergin çıkışı uzun bir süre

daha devam etmektedir.

138

Tablo 3.17: 2. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından erkek ve dişi ergin çıkış tarihlerinin varyans analizi sonuçları

Kareler

toplamları

Serbestlik

derecesi

Kareler

ortalamaları

F Sig.

Gruplar

arası

1060,891 1 1060,891 2,532 ,121

Gruplar içi 13406,550 32 418,955

Toplam 14467,441 33

Araştırmamız kapsamında ikinci döl H. cunea pupalarından çıkan erginlerin çıkış

tarihleri, pupa ağırlığı ve boyu ile çıkış tarihleri ve eşey oranları arasında nasıl bir ilişki

olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır (Şekil 3.120, Şekil 3.121).

Ayrıca, araştırmamız kapsamında ikinci döl H. cunea pupalarından çıkan erginlerin

çıkış tarihleri, pupa ağırlığı ve boyu ile çıkış tarihleri ve eşey oranları arasında nasıl bir

ilişki olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır.

Sonuçlara göre, erkek ve dişi bireyler Mart ayının ilk günlerinde pupadan çıkmaya

başlamıştır. Dişi bireylerin çıkışı Mayıs sonuna kadar, erkek bireylerin çıkışı Nisan

sonuna kadar devam etmiştir. Dişi bireylerde; pupa ağırlığının ve boyunun artmasıyla

birlikte çıkış tarihlerinin ötelendiği, buna karşılık erkek bireylerde ergin çıkış

tarihlerinin ağır ve boylu pupalarda erken, hafif ve kısa pupalarda daha geç gerçekleştiği

tespit edilmiştir (Şekil 3.120, Şekil 3.121).

139

yd = -5E-08x3 + 0,0057x2 - 214,69x + 3E+06R2 = 0,185

ye = -3E-07x3 + 0,037x2 - 1394,3x + 2E+07R2 = 0,14620,1

0,12

0,14

0,16

0,18

0,2

0,22

0,24

18.02.03

28.02.03

10.03.03

20.03.03

30.03.03

09.04.03

19.04.03

29.04.03

09.05.03

19.05.03

29.05.03

08.06.03

Ergin çıkış tarihleri

Ağı

rlık

(gr)

Dişi bireylerErkek bireylerPolinom (Dişi bireyler)Polinom (Erkek bireyler)

Şekil 3.120: 2. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından ergin çıkış tarihleri ve pupa ağırlıkları ilişkisi

yd = 8E-06x3 - 0,9474x2 + 35728x - 4E+08R2 = 0,1238

ye = -9E-06x3 + 1,0188x2 - 38491x + 5E+08R2 = 0,5977

1111,5

1212,5

1313,5

1414,5

1515,5

18.02.03

28.02.03

10.03.03

20.03.03

30.03.03

09.04.03

19.04.03

29.04.03

09.05.03

19.05.03

29.05.03

08.06.03


Boy

(mm

)

Dişi bireylerErkek bireylerPolinom (Dişi bireyler)Polinom (Erkek bireyler)

Şekil 3.121: 2. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından ergin çıkış tarihleri ve pupa boyları ilişkisi

1980 öncesinde ve sonrasında yapılan Fraxinus angustifolia ağaçlandırmalarında

Hyphantria cunea (Dry.)’nın çap ve hacim artımı üzerindeki etkisi

Araştırmamızda 1980 öncesi ve sonrası Fraxinus angustifolia ağaçlandırma alanlarında

H. cunea’nın çap ve hacim artımı üzerinde nasıl bir etki yaptığı araştırılmıştır.

Literatür bilgilerine göre H. cunea’nın araştırma alanına 1980 yılından sonra ulaştığı

anlaşılmaktadır. Süleymaniye Dişbudak Ormanı’nda 1980 yılından önce ve sonra

140

Fraxinus angustifolia dikimleri yapılmıştır. Bu veriler ışığında, H. cunea’nın alanda

bulunduğu ve bulunmadığı dönemlerde Fraxinus angustifolia’larda çap ve hacim

artımının nasıl gerçekleştiği tespit edilmeye çalışılmıştır. İstatistiksel değerlendirmeler

için, 1980 öncesi yapılan dikimlerde H. cunea’nın alanda olmadığı ilk 15 yıllık çap ve

hacim değerlerine karşılık 1980 sonrası yapılan dikimlerin zararlının etkisi altında geçen

ilk 15 yılı dikkate alınmıştır (Şekil 3.122 ve Şekil 3.123). Örnek alanlarda göğüs yüzeyi

kullanılarak elde edilmiş olan çap ve hacim değerleri Çiçek [9]’den alınmıştır. Örnek

alanlara ait bazı değer ve bilgiler Tablo 3.18’de verilmiştir.

Tablo 3.18: Örnek alanlara ait bazı değer ve bilgiler [9]

Dikim tarihi Örnek alan

no

Bölme no Yaş Dikim aralığı

(m)

Bonitet

1980 öncesi dikim 13

14

23

24

114

114

115

115

36

35

34

35

3x2

3x2

3x2

3x2

I

I

I

I

1980 sonrası dikim 5

15

19

20

136

115

140

139

20

17

17

17

3,65x3,65

3,7x3,7

3,75x3,75

3,8x3,8

I

I

I

I

Tahmin edilen sonucun tersine, ilk 15 yıllık çap ve hacim artımının 1980 öncesi dikilen

ağaçlarda 1980 sonrası dikilen ağaçlara göre biraz daha az olduğu görülmektedir (Şekil

3.122, Şekil 3.123).

141

ys = -0,0076x3 + 0,1825x2 + 0,2117x - 9E-13R2 = 0,9719

yk = -0,0011x3 + 0,067x2 + 0,3333x - 8E-13R2 = 0,9496

0

5

10

15

20

0 5 10 15

Yaş (yıl)

Çap

(cm

)

1980 sonrası dikim1980 öncesi dikimPolinom (1980 sonrası dikim)Polinom (1980 öncesi dikim)

Şekil 3.122: 1980 öncesi ve sonrası Fraxinus angustifolia dikimlerinde Hyphantria cunea (Dry.)’nın çap artımı üzerindeki etkisi

ys = 6E-05x3 - 0,0001x2 + 0,0002x - 8E-15R2 = 0,8659

yk = 7E-05x3 - 0,0007x2 + 0,0023x - 5E-15R2 = 0,818

0

0,05

0,1

0,15

0,2

0,25

0 5 10 15

Yaş (yıl)

Hac

im (m

3 )

1980 sonrası dikim1980 öncesi dikimPolinom (1980 sonrası dikim)Polinom (1980 öncesi dikim)

Şekil 3.123: 1980 öncesi ve sonrası Fraxinus angustifolia dikimlerinde Hyphantria cunea (Dry.)’nın hacim artımı üzerindeki etkisi

Doğal düşmanları: H. cunea’nın laboratuvar ve arazi çalışmalarımız sonucu tespit

ettiğimiz doğal düşmanları aşağıda verilmiştir.

142

Calosoma sycophanta (Linnaeus, 1758) (Coleoptera: Carabidae)

Araştırma alanında yaptığımız çalışmalarda, 29.06.2001 ve 07.07.2002 tarihlerinde az

sayıdaki C. sycophanta ergininin pupa olmak üzere toprağa inen olgun H. cunea

tırtılları ile beslendiği tespit edilmiştir.

Compsilura concinnata (Meigen, 1824) (Diptera: Tachinidae)

Laboratuvarda yapılan tespitlere göre, C. concinnata larvalarının 01.07.2002 -

08.07.2002 tarihleri arasında 1. döl H. cunea tırtıllarını öldürdüğü, daha sonra ölen tırtılı

terk edip toprak içerisinde pupa evresine geçtiği, 12-14 gün içerisinde de ergin hale

geldiği tespit edilmiştir. H. cunea zararlısı kışı 2. döl pupa evresinde geçirmektedir.

Laboratuvarda elde edilen 2. döl pupalarının bir bölümü C. concinnata tarafından

öldürülmüştür. Toprak içerisinde pupa evresini tamamlayan parazitoid 10.04.2003

tarihinde de ergin evresine geçmiştir. Ayrıca, içlerinde 1. döl H. cunea tırtıllarının

bulunduğu yetiştirme kavanozlarından 20.07.2003 tarihinde C. concinnata

parazitoidinin erkek ve dişi erginleri elde edilmiştir.

Exorista segregata (Rondani, 1859) (Diptera: Tachinidae)

Erginlerin boyu 9-12 mm olarak ölçülmüştür. Baş koyu kahverengi, thorax ve abdomen

koyu gri, kanatlar saydam renktedir. Thorax ve abdomende enlemesine siyah bantlar

görülmektedir (Şekil 3.124).

♂ (x2,7) ♀ (x1,8)

Şekil 3.124: Exorista segregata (Rond.)

143

E. segregata’nın, araziden laboratuvara getirilen ve yetiştirme kavanozlarına alınan 2.

döl H. cunea tırtıllarını öldürdüğü 15-26.09.2002 tarihleri arasında tespit edilmiştir.

Ayrıca, yine araziden laboratuvara getirilen 1. generasyon H. cunea tırtıllarının bir

bölümü parazitoid larvası tarafından öldürülmüş, daha sonra bu larvalar pupa evresini

tamamladıktan sonra 27.07.2003 tarihinde ergin haline gelmiştir. Tespitlerimize göre, E

segregata larvası içinde bulunduğu tırtılı öldürdükten sonra dış ortama çıkıp pupa

evresine geçmekte, 7-10 gün içerisinde de ergin hale gelmektedir.

Nemoraea pellucida (Meigen, 1824) (Diptera: Tachinidae)

Erginlerin boyu 10-12 mm arasında ölçülmüştür. Baş ve thorax siyah, abdomen kirli

sarı renktedir. Abdomeni çevreleyen çok ince siyah halkalar ve abdomenin ilk

segmentinden son segmentine kadar uzanan kalın ve siyah renkte bir bant


♂

Şekil 3.125: Nemoraea pellucida (Meig.) (x3,1)

16.03.2003’de içi tamamen boşalmış halde bulunan 2. döl H. cunea pupaları içerisinde

N. pellucida’nın pupaları bulunmuştur. 20.03.2003 tarihinden itibaren ergin hale gelen

N. pellucida’lar pupalardan çıkmaya başlamıştır.

Pales pavida (Meigen, 1824) (Diptera: Tachinidae)

Erginlerin boyu 7,5-9,0 mm’dir. Vücut rengi siyah olup sık ve belirgin bir şekilde

tüylerle kaplıdır (Şekil 3.126).

144

♂

Şekil 3.126: Pales pavida (Meig.) (x3,5)

Süleymaniye Subasar Ormanı’ndan laboratuvara bol miktarda 1. döl H. cunea tırtılları

getirilmiştir. Yetiştirme kavanozuna alınan ve oda sıcaklığında beslenen tırtılların bir

bölümü P. pavida larvaları tarafından öldürülmüş, daha sonra parazitoitin larvaları

gelişimini tamamlayıp 22.07.2003 tarihinde ergin evresine geçmiştir.

Spilosoma lubricipedum (Linnaeus, 1758)

Elimizdeki kelebeklerin ön kanat açıklığı 36-41 mm olarak ölçülmüştür. Antenleri kısa

ve kalın yapıda; kanat örtüleri, baş ve thorax kirli beyaz renktedir. Abdomenin

posterioru açık kahverengidir. Ön ve arka kanatlarda çok sayıda koyu kahverengi-siyah

lekeler bulunmaktadır. Antenler erkekte tarağımsı, dişide iplik şeklindedir (Şekil 3.127).

♂ ♀

Şekil 3.127: Spilosoma lubricipedum (L.) (x1,2)

145

Bu tür Avrupa, Rusya, Kafkasya, Orta ve Kuzey Asya, Kore ve Japonya’da Geranium

sanguineum, Lactuca sativa, Pisum sativum, Plantago major, Polygonum sp., P.

aviculare, Rubus idaeus, Rumex sp., Salix phylicifolia, Taraxacum sp., Trifolium sp., T.

repens, Urtica dioica ve Vaccinium uliginosum’lar üzerinde zarar yapmaktadır [201].

S. lubricipedum Türkiye’de İstanbul ve Gelibolu’da yayılış göstermektedir [184, 185].

Kelebeğin erginleri 03.09.2001 ve 09.09.2002 tarihlerinde çevresinde meşe baltalığı

bulunan Kurtköy Deposu’na kurulan ışık tuzağına gelmiştir.

3.2.7.12. Familya: Noctuidae

Acronicta aceris (Linnaeus, 1758)

A. aceris ergininin ön kanat açıklığı 38-43 mm olarak ölçülmüştür. Kelebeğin

kanatlarının zemin rengi gridir. Ancak, kanat üzerinde dalgalı ve koyu gri renkte çok

sayıda desen bulunmaktadır. Bacakları gri ve siyah renkli halka şeklindeki desenlerle

kaplıdır. Antenleri ipliğimsi yapıdadır (Şekil 3.128).

Şekil 3.128: Acronicta aceris (L.) (x1,5)

A. aceris’in yayılış alanını Avrupa oluşturmaktadır. Yayılış alanında Acer campestre, A.

platanoides, A. pseudoplatanus, Aesculus hippocastanum, Betula sp., Laburnum

anagyroides, Morus sp., Prunus sp., Quercus sp., Quercus robur ve Tilia

platyphylla’larda zarar yapmaktadır [183, 201, 257].

146

Bu tür Türkiye’de Çanakkale-Gelibolu, Kahramanmaraş ve Niğde (Merkez)’de tespit

edilmiştir. Konukçuları arasında Alnus, Carpinus, Castanea, Corylus, Juglans,

Platanus, Populus, Rosa, Salix ve Tilia türleri bulunmaktadır [4, 27, 185, 258].

Bu türün erginleri 23.06.2001 tarihinde Yeşilyurt mevkiinde Corylus avellana gövdesi

üzerinde dinlenme sırasında ve 28.06.2001 günü de Kızkalesi mevkiinde Fagus

orientalis meşceresinde atrapla yakalanmıştır.

Acronicta psi (Linnaeus, 1758)

Kelebeğin elimizdeki örneklere göre ön kanat açıklıkları 32-37 mm arasındadır. Zemin

rengi ön kanatlarda açık kahverengi, arka kanatlarda krem rengidir. Ön kanatlarda koyu

kahverengi zigzaglı çizgisel desenler bulunmaktadır. Arka kanatlarda kahverengi kanat

damarları oldukça belirgindir. Antenleri ipliğimsi yapıdadır (Şekil 3.129).

Şekil 3.129: Acronicta psi (L.) (x1,5)

Bu tür de Acronicta aceris (L.)’de olduğu gibi Avrupa’da yayılış göstermektedir.

Yayılış alanında Acer platanoides, Aegopodium podagraria, Alnus glutinosa, A. incana,

Aegopodium podagraria, Amelanchier spicata, A. stolonifera, Betula sp., Betula alba,

B. pendula, Carpinus, Corylus avellana, Cotoneaster, Crataegus sp., Crataegus

coccinea, C. intricata, C. laevigata, C. monogyna, Fagus, Malus domestica, M. pumila,

Populus suaveolens, P. tremula, Prunus sp., P. avium, P. cerasus, P. domestica, P.

dulcis, P. padus, P. persica, Pyrus sp., P. communis, Quercus robur, Rosa sp., R.

pimpinellifolia, R. spinosissima, Rubus sp., Rubus idaeus, Salix sp., Salix caprea, S.

phylicifolia, Sorbus aucuparia, S. hybrida, S. intermedia, Spiraea salicifolia, Tilia sp.,

Ulmus sp. ve Ulmus glabra’larda zarar yapmaktadır [39, 183, 201, 259].

147

Türkiye’de Adapazarı, Ankara (Merkez, Etimesgut), Balıkesir-Manyas Kuş Cenneti,

Çanakkale-Gelibolu, İstanbul, İzmir (Bornova), İzmit Orman Fidanlığı, Konya-

Kurupınar, Niğde-Bor, Samsun ve Zonguldak (Merkez, Çaycuma)’da Fagus orientalis,

Prunus armeniaca, P. domestica, Salix alba ve Rosa sp.’ler üzerinde tespit edilmiştir

[139, 185, 214, 250, 258, 260, 261].

Araştırmalarımızda, bu türün erginleri 22.07.2002 tarihinde Süleymaniye Subasar

Ormanı’nda kavaklıkların da yoğun olduğu bir alanda Fraxinus angustifolia gövdeleri

üzerinde tespit edilmiştir. Ayrıca, 25.07.2002 tarihinde Kurtköy Deposu’na kurulan ışık

tuzağına erginleri gelmiştir.

Amphipyra pyramidea (Linnaeus, 1758)

Kelebeğin çalışma alanından yakalanan örneklerinde kanat açıklığı 43-50 mm arasında

ölçülmüştür. Kanatlarda zemin rengi kahverengidir ve üzeri koyu ve açık kahverengi

dalgalı desenlerle kaplıdır. Bacakları kahverengi ve krem rengi halkasal desenlerle

kaplıdır. Antenleri ipliğimsi yapıdadır (Şekil 3.130).

Şekil 3.130: Amphipyra pyramidea (L.) (x1,2)

Bu tür; Avrupa, Kuzey Afrika, İran, Güney Sibirya, Kuzey Hindistan, Kore ve

Japonya’da Lonicera sp., Lonicera periclymenum, Malus pumila, M. sylvestris, Quercus

sp., Q. acutissima, Q. rubra, Q. serrata, Quercus variabilis, Rhododendron sp., Rosa

sp., Sorbus torminalis ve Syringa sp. üzerinde zarar yapmaktadır [183, 201].

148

A. pyramidae Türkiye’de Artvin (Murgul), Düzce, İstanbul-Belgrad Ormanı, Tekirdağ-

Malkara ve Zonguldak’ta tespit edilmiştir [185, 203, 258, 261].

İncelemelerimizde, erginleri 08.09.2001 ve 14.09.2002 tarihlerinde Kurtköy Deposu’na

kurulan ışık tuzağına gelmiştir.

Autographa gamma (Linnaeus, 1758)

A. gamma’nın elimizdeki örneklere göre ön kanat açıklığı 35-42 mm arasındadır. Ön

kanatlar kahverengi olup üzerinde açık ve koyu kahverengi düzensiz dalgalı desenler

bulunmaktadır. Ayrıca, her iki kanatta kirli beyaz renkte birer leke bulunmaktadır. Arka

kanatlar açık kahverengi olup kanat uçlarına doğru renk koyulaşmaktadır. Kahverengi

kanat damarları belirgindir. Antenleri ipliğimsi yapıda ve oldukça uzundur (Şekil

3.131).

Şekil 3.131: Autographa gamma (L.) (x1,3)

Kuzey Afrika, Kuzey Amerika, Danimarka (Grönland), Avrupa, Japonya, Orta ve

Güneybatı Çin, Habeşistan ve Keşmir’e kadar uzanan geniş bir yayılış alanına sahip bu

tür polyfag bir kültür tahripçisidir. Yayılış alanında Achillea, Aegopodium, Alchemilla,

Allium, Angelica, Arctium, Artemisia, Avena, Beta, Betula, Brassica, Calendula,

Cannabis, Capsicum, Carduus, Carpinus, Cicer, Cirsium, Corylus, Crataegus,

Cucumis, Cucurbita, Cuminum, Daucus, Dendranthema, Dianthus, Erysimum,

Filipendula, Fraxinus, Galeopsis, Galium, Glycine, Gnaphalium, Helianthus,

Hieracium, Hordeum, Hyssopus, Juglans, Lactuca, Lamium, Lathyrus, Leontodon,

Leucanthemum, Linaria, Linum, Lupinus, Lysimachia, Malus, Matricaria, Morus,

Nepeta, Nicotiana, Odontites, Onobrychis, Ornithopus, Petroselinum, Phaseolus,

149

Phleum, Pinus, Pisum, Plantago, Polygonum, Potentilla, Prunus, Pyrus, Quercus,

Ranunculus, Raphanus, Ribes, Rosa, Rumex, Salix, Solanum, Sonchus, Spinacia,

Tanacetum, Taraxacum, Tilia, Trifolium, Tripleurospermum, Triticum, Tussilago,

Urtica, Vicia ve Zea türlerinde zarar yapmaktadır [183, 187, 209, 223, 259, 262].

Türkiye’de Adana, Antalya, Bartın (Ulus), Çanakkale (Gelibolu), Düzce, Diyarbakır,

Edirne (Hadımağa, Karaağaç, Keşan), Hatay, İstanbul (Alemdağ, Bebek, Belgrad

Ormanı, Kemerburgaz, Şile), İzmir, Kırklareli (Dereköy, Banarlı, Lüleburgaz), Mersin,

Muğla, Sivas ve Zonguldak (Merkez, Ereğli, Yayla)’da yayılış göstermekte olup

Carpinus betulus, Castanea sativa, Fagus sylvatica, Pinus brutia, P. pinea, Populus

nigra, P. tremula, Quercus robur, Rubus sp. ve Salix alba’da zarar yaptığı tespit

edilmiştir [25, 27, 185, 203, 217, 258, 260, 261, 263, 264, 265, 266, 267, 268, 269,

270].

Arazi çalışmalarımızda, erginleri 22.07.2001 ve 17.08.2002 tarihlerinde Hendek

Deposu’na, 13.08.2001 ve 28.07.2002 tarihlerinde de Kurtköy Deposu’na kurulan ışık

tuzağına gelmiştir.

Catocala elocata (Esper, 1787)

Kelebeğin ön kanat açıklığı 72-78 mm olarak ölçülmüştür. Ön kanatları açık

kahverengi-gri olup üzerinde yeşil, kahverengi ve gri tonlardan oluşan dalgalı desenler

bulunmaktadır. Ön ve arka kanatların kanat uçları beyaz şeritle çevrilidir. Arka

kanatlarda zemin rengi turuncudur. Üzerinde kalın ve ince iki siyah bant bulunmaktadır.

Antenleri ipliğimsi yapıdadır (Şekil 3.132).

Şekil 3.132: Catocala elocata (Esp.) (x0,8)

150

Bu tür Orta, Doğu ve Güney Avrupa, Kuzey Afrika, Orta Asya ve Kafkasya’da Populus

ve Salix türleri üzerinde zarar yapmaktadır [183, 201, 270].

Türkiye’de Ağrı, Amasya, Ankara, Antalya, Bartın, Bitlis (Tatvan), Bursa, Düzce,

Eskişehir, İstanbul, İzmit, Kayseri, Kırklareli-Demirköy, Konya-Akşehir, Malatya

(Sultansuyu), Muğla, Niğde, Samsun, Sinop (Ayancık), Sivas, Van ve Zonguldak’ta

yayılış gösterdiği ve Populus nigra ve Salix alba türleri üzerinde zarar yaptığı tespit

edilmiştir [42, 53, 139, 203, 250, 258, 261, 270].

Araştırmalarımızda, 12.08.2001 tarihinde Yeşilyurt mevkiinde bulunan bir Populus

nigra kavaklığında gövde üzerinde dinlenen bir ergin yakalanmıştır. 27.07.2002

tarihinde Kurtköy Deposu’na kurulan ışık tuzağına erginler gelmiştir.

Conistra rubiginea (Denis & Schiffermüller, 1775)

C. rubiginea’nın ön kanat açıklığı örneklerimizde 37-39 mm olarak ölçülmüştür. Ön

kanatlar turuncu renkte olup üzerinde çok sayıda irili ufaklı siyah nokta bulunmaktadır.

Arka kanatlar grimsi kahverengidir ve çevresi krem rengi saçaklı şerit ile çevrilidir.

Özellikle baş ve thorax yoğun kıllarla kaplıdır. Antenleri uzun ve ipliğimsi yapıdadır

(Şekil 3.133).

Şekil 3.133: Conistra rubiginea (Den. & Schiff.) (x1,6)

Avrupa, Kafkasya ve İran’da yayılış gösteren C. rubiginea Quercus sp., Salix sp.,

Prunus sp., Rosa sp. ve Rubus sp. üzerinde zarar yapmaktadır [201, 271, 272 ].

151

Türkiye’de bu tür İstanbul-Belgrad Ormanı ve Zonguldak’ta tespit edilmiştir [261, 273].

Araştırmalarımızda, 22.10.2002 tarihinde Tuzak ve 27.10.2002 tarihinde Yeşilyurt

mevkiinde az sayıdaki uçuşan erginleri atrapla yakalanmıştır.

Dysgonia algira (Linnaeus, 1767)

Kelebeğin, ön kanat açıklığı 34-38 mm olarak ölçülmüştür. Ön ve arka kanatlarda zemin

rengi koyu kahverengidir. Özellikle ön kanatlarda açık kahverengi-kirli beyaz renkte

bant ve desenler bulunmaktadır (Şekil 3.134).

Şekil 3.134: Dysgonia algira (L.) (x1,4)

D. algira, Orta ve Güney Avrupa, Afrika, Hindistan, Sri Lanka, Batı Rusya ve

Kafkasya’da Citrus sp., Ficus carica, Genista sp., Phyllanthus sp., Prunus sp., P.

persica, Punica granatum, Ricinus sp., R. communis, Rubus sp., Salix sp. ve Vitis sp.

üzerinde zarar yapmaktadır [183, 201, 274].

Türkiye’de Adana, Antalya, Artvin, Burdur, Bursa, Çanakkale-Gelibolu, Düzce,

Edirne, Gaziantep, İstanbul, Kırklareli (Demirköy ve Vize), Manisa, Muğla ve

Zonguldak (Merkez, Ereğli)’de Rubus sp. üzerinde tespit edilmiştir [185, 203, 264, 258,

270].

İncelemelerimizde, D. algira erginleri 20.07.2001 tarihinde Salix alba’ların yoğun

olarak bulunduğu Tuzak mevkiinde ve 01.07.2002 günü de Sivritepe mevkiinde tespit

edilmiştir.

152

Noctua janthina Denis & Schiffermüller, 1775

N. janthina’nın mevcut örneklerimizde gerilmiş ön kanatları arasındaki mesafe 43-46

mm olarak ölçülmüştür. Ön kanatları açık kahverengi olup kanat üzerinde enlemesine

koyu kahverengi şeritler bulunmaktadır. Arka kanatları portakal rengindedir ve uç

kısımlarında oldukça kalın koyu kahverengi esmer bir şerit bulunmaktadır. Ayrıca, arka

kanatların thoraxa yakın kısımları da açık kahverengidir. Abdomen açık kahverengi

olmakla birlikte posterior kısmının rengi daha koyudur (Şekil 3.135).

Şekil 3.135: Noctua janthina Den. & Schiff. (x1,2)

Bu tür Avrupa’da İngiltere ve İrlanda ile birlikte İsveç’in güneyinden Akdeniz

kıyılarına ve buradan Ön Asya’ya kadar geniş bir alanda yayılış göstermektedir. Yayılış

gösterdiği alanlarda Alsine, Arum, Cytissus, Crataegus, Hedera, Primula, Rubus,

Rumex, Salix, Ulmus, Urtica ve Viola türleri üzerinde bulunmaktadır [201, 275, 276,

277].

Türkiye’de bu türün Adana (Balcalı, Sepici, Yumurtalık), Bursa, İstanbul-Çatalca,

Malatya ve Toroslar’da yayılış gösterdiği kaydedilmektedir [184, 201, 258, 268, 275,

276, 277].

Erginleri, 18.07.2001 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı’nda, 20.07.2001’de

Sivritepe mevkiinde, 28.07.2002 günü de Tuzak mevkiinde atrap ve ışık tuzağı ile

yakalanmıştır.

153


Erginlerin gerilmiş ön kanatları arasındaki açıklık 52-58 mm arasında ölçülmüştür.

Kelebeğin ön kanatları açık kahverengidir ve üzerinde açık sarı ile koyu kahverengi

düzensiz desenler bulunmaktadır. Ayrıca, ön kanatlarda iki oval leke göze çarpmaktadır.

Arka kanatlar portakal renginde olup kanadın ucunda boylu boyunca koyu kahverengi

bir şerit bulunmaktadır. Thorax kahverengi olup üzeri sık tüylerle kaplıdır. Antenleri ip

şeklinde olup oldukça narindir (Şekil 3.136).

Şekil 3.136: Noctua pronuba (L.) (x1,1)

Bu tür dünya üzerinde Kuzey Amerika, Avrupa, Kuzey Afrika, Kanarya Adaları, Orta

Doğu, Rusya, Kafkasya, Transkafkasya ve Orta Asya’da Allium ampeloprasum,

Brassica rapa, Calendula officinalis, Dahlia cultorum, Hieracium umbellatum,

Lycopersicon esculentum, Plantago major, Primula veris, Rheum rhaponticum,

Spinacia oleracea ve Taraxacum sp. üzerinde görülmektedir [201].

Bugüne kadar yapılan araştırma ve gözlemlerde N. pronuba Türkiye’de Adana

(Balcalı), Afyon, Amasya, Artvin (Murgul), Aydın, Balıkesir, Bilecik (Bozdağ), Bolu,

Bursa, Çanakkale, Düzce, Diyarbakır, Edirne, İstanbul, İzmir, Kahramanmaraş,

Kırklareli, Kocaeli, Malatya, Sakarya, Sivas, Tekirdağ ve Zonguldak’ta saptanmıştır

[27, 203, 258, 260, 261, 268].

Yaptığımız araştırma ve gözlemlerde kelebeğin erginleri 01.06.2001 tarihinde Soğuksu

mevkiinde, 03.06.2001’de Yeşilyurt mevkii Meşe baltalığında, 15.06.2002 tarihinde

Paşaköy mevkiinde ve 01.07.2002 günü de Hendek Deposu’nda atrapla yakalanmıştır.

154

Xestia castanea (Esper, 1798)

Mevcut örneğimizde erginin ön kanat açıklığı 34 mm olarak ölçülmüştür. Ön kanatlar

kahverengi olup üzerinde hemen hemen hiç desen ve leke bulunmamaktadır. Arka

kanatlar açık kahverengi veya koyu krem rengidir. Antenler ipliğimsi yapıdadır (Şekil

3.137).

Şekil 3.137: Xestia castanea (Esp.) (x1,9)

X. castanea’nın yayılış alanı; Avrupa, Fas, Lübnan ve Suriye’dir. Yayılış alanında

Calluna sp., C. vulgaris, ve Erica sp. üzerinde zarar yapmaktadır [183, 201].

Türkiye’de bu tür Adana (Balcalı)’da tespit edilmiştir [268].

Araştırmalarımızda, 23.08.2002 tarihinde Gündoğan mevkiine kurulan ışık tuzağına

erginleri gelmiştir.

3.2.8. Takım: Hymenoptera

3.2.8.1. Familya: Diprionidae

Diprion pini (Linnaeus, 1758)

Mevcut örneklerimizde D. pini’nin erkek erginleri 6-9 mm, dişi erginleri ise 8-11 mm

arasında ölçülmüştür. Erkek bireylerin vücut rengi siyah, bacakları açık sarı, antenleri

ise iki taraflı tarağımsı olup siyah renklidir. Dişi bireylerin vücut rengi sarı, başı siyah,

antenleri kıl tipinde ve koyu kahverengidir (Şekil 3.138).

155

Şekil 3.138: Diprion pini (L.) (x5,5)

Bu tür Amerika, Avrupa, Kuzey Afrika ve Güneybatı Sibirya’da Pinus, Picea, Abies,

Quercus ve Pseudotsuga türleri üzerinde zarar yapmaktadır [4, 278, 279].

Türkiye’de Ankara, Antalya-Akseki, Artvin, Bolu-Aladağ, Erzincan, Giresun, İstanbul,

Kahramanmaraş, Muğla-Yılanlı, Sinop-Boyabat, Uşak ve Yozgat’ta Pinus brutia, P.

nigra, P. pinaster ve P. sylvestris’ler üzerinde tespit edilmiştir [4, 25, 26, 27, 42, 55, 56,

280, 281, 282, 283].

Arazi çalışmalarımız sonucu, 23.05.2002 tarihinde Karaçökek mevkiinde Pinus

nigra’nın iğne yaprakları üzerinde ve 24.05.2002 tarihinde Karadere-Harmantepe

mevkiinde D. pini’nin olgun yalancı tırtılları ile 10.06.2002 tarihinde Aktefek-Soğuksu

mevkiinde zararlının olgun yalancı tırtılları ve az sayıda pupası bulunmuştur. Olgun

yalancı tırtıl döneminde yalancı tırtılların boyu 20-28 mm arasında ölçülmüştür. Yalancı

tırtılların rengi sarımsı yeşil olup vücutlarının yan tarafında noktalardan oluşan siyah

lekeler vardır (Şekil 3.139). 26.05.2002 tarihinde araziden laboratuvara getirilen olgun

yalancı tırtıllar 01.06.2002 tarihinde pupaya geçmeye başlamış, ancak diapoz dönemine

girmeleri nedeniyle pupalardan ergin çıkışı gözlenememiştir. Araştırmamızın

devamında, P. nigra’lar üzerinde 17.08.2002 günü Aktefek-Soğuksu mevkiinde ve

18.08.2002 günü Karadere-Harmantepe mevkiinde iğne yapraklarda yiyim yapan genç

yalancı tırtıllar ile 30.09.2002 günü Aktefek-Soğuksu mevkiinde olgun yalancı tırtıllar

ve iğne yapraklar üzerinde pupalar tespit edilmiştir.

156

Şekil 3.139: Diprion pini (L.)’nin pupası ve diapoz evresindeki yalancı tırtılı (x4,6)

Neodiprion sertifer (Geoffroy, 1785)

Erkek bireylerin ortalama boyu 6,5-9 mm, dişi bireylerin ise 7-11 mm arasında

ölçülmüştür. Erkek ve dişiler birçok yönden birbirinden farklı özellikler taşımaktadır.

Erkek erginlerin vücut rengi siyah, bacakları ve abdomeni kırmızımtırak kahverengidir.

Antenleri ise iki taraflı tarağımsı olup siyah renklidir. Dişi erginlerin vücudu

kırmızımtırak kahverengi olup göğsünde siyah lekeler bulunmaktadır.Antenleri erkeğe

oranla daha kısa, kıl şeklinde ve koyu kahverengidir (Şekil 3.140).

♂ ♀

Şekil 3.140: Neodiprion sertifer (Geoff.) (x2,5)

Avrupa’da İtalya’nın güneyinden Finlandiya’nın kuzeyine kadar çok geniş bir alanda,

Kuzey Amerika, Kuzey Asya, Japonya, Hindistan ve Kore’de başta Pinus sylvestris

olmak üzere P. mugo, P. nigra, P. pumila, P. radiata, P. strobus ve ender olarak da

Picea türlerinde zarar yapmaktadır [4, 284].

157

Türkiye’de Ankara (Beynam Ormanı, Kızılcahamam), Antalya-Kemer, Balıkesir-

Dursunbey, Burdur-Bucak, Eskişehir-Çatacık, İstanbul, Kahramanmaraş-Göksun ve

Muğla-Yılanlı’da Pinus sylvestris, P. brutia ve P. nigra’lar üzerinde zarar yaptığı tespit

edilmiştir [4, 25, 27].

20.05.2002 tarihinde Aktefek-Soğuksu mevkiinde ve 21.05.2002 günü Karaçökek

mevkiinde P. nigra’ların iğne yapraklarında az sayıda yalancı tırtıl ve pupaya

rastlanmıştır. Laboratuvara getirilen ve yetiştirme kavanozlarına konulan yalancı tırtıllar

28.05.2002 tarihinden itibaren pupa evresine geçmiştir (Şekil 3.141). Başlangıçta açık

sarı renkte olan pupaların rengi zamanla açık kahverengine dönüşmüştür (Şekil 3.142).

Pupalardan 30.09.2002 tarihinden sonra ergin çıkışı başlamıştır. Aynı ortamda çiftleşen

erginlerin iğne yapraklar üzerine yumurtalarını teker teker koyduğu tespit edilmiştir.

Şekil 3.141: Neodiprion sertifer (Geoff.) yalancı tırtılı (x2,3)

Şekil 3.142: Neodiprion sertifer (Geoff.) pupası (x5,1)

Çalışmalarımızın sonucu olarak, N. sertifer’in yılda bir generasyona sahip olduğu, uçma

zamanının Eylül sonuna rastladığı, kışı yumurta evresinde geçirdiği tespit edilmiştir.

158

3.2.8.2. Familya: Tenthredinidae

Nematus salicis (Linnaeus, 1758)

Laboratuvarda elde edilen erginin boyu 8 mm olarak ölçülmüştür. Abdomen sarı,

scutellum, postscutellum ve antenler siyahımtrak kahverengidir. Abdomen geriye doğru

genişlemektedir (Şekil 3.143).

Şekil 3.143: Nematus salicis (L.) (x4,1)

N. salicis Avrupa’nın tümünde yayılış göstermektedir. Yayılış gösterdiği alanlarda Salix

alba ve S. fragilis’lerde zarar yapmaktadır [285, 286].

Bodenheimer [53] tarafından söğüt böcekleri arasında gösterilen bu tür Bursa-

Kemalpaşa ve Sakarya-Akyazı’da Salix alba’lar üzerinde tespit edilmiştir [139].

Yapılan araştırmalarda, 15.10.2001 tarihinde Tuzak mevkiinde Salix alba yapraklarında

yiyim yapan az sayıda yalancı tırtıl bulunmuştur. Yalancı tırtıllar yeşilimtrak turkuaz

renkte, vücudun anterior ve posterior segmentleri portakal rengindedir (Şekil 3.144).

Laboratuvara getirilen yalancı tırtıllar 02.11.2001 tarihinde yetiştirme kavanozuna

konulan toprak içinde pupa evresine geçmeye başlamış, pupalardan 10.05.2002

tarihinden itibaren erginler çıkmıştır.

159

Şekil 3.144: Nematus salicis (L.) yalancı tırtılı (x1,6)

Trichiocampus viminalis (Fallén, 1808)

Erginlerin boyu 7-9 mm olarak ölçülmüştür. Baş ve thoraxın dorsali siyah, abdomen ve

bacaklar sarı, antenler kahverengimtrak sarı renktedir (Şekil 3.145).

Şekil 3.145: Trichiocampus viminalis (Fall.) (x2,9)

Bu tür Avrupa, Rusya ve Kanada’da Populus ve Salix türlerinin yapraklarında zarar


T. viminalis Türkiye’de Antalya-Elmalı, Bursa-İnegöl, Edirne-Tatarköy, Eskişehir,

İstanbul-Bahçeköy, Kahramanmaraş (Afşin ve Göksun), Karabük ve Kocaeli’de

Populus x euramericana, P. nigra ve P. tremula türleri üzerinde tespit edilmiştir [27,

42].

Bu türün az sayıda ergini 20.05.2002 tarihinde Yeşilyurt mevkiinde ve 22.05.2002’de

Paşaköy mevkiinde bulunan Populus nigra’lar üzerinde tespit edilmiştir. 10.06.2003

günü Tuzak mevkiinde Populus nigra yapraklarında yiyim yapan yalancı tırtıllar

laboratuvara getirilerek yetiştirme kavanozuna konulmuş, 21.06.2003 tarihinde de pupa

evresine geçmiştir (Şekil 3.146).

160

Şekil 3.146: Trichiocampus viminalis (Fall.) yalancı tırtılları (x1,5)

3.2.8.3. Familya: Siricidae

Sirex gigas (Linnaeus, 1758)

Erkek erginlerin boyu 19-28 mm, dişi erginlerin boyu 28-36 mm olarak ölçülmüştür.

Erkek ve dişilerin baş ve thorax segmentleri siyahtır. Erkeğin birinci ve sonuncu

abdomen segmenti siyah, aradaki segmentler sarımtrak kırmızıdır. Dişinin baştan iki ve

sondan üç abdomen segmenti sarı, diğerleri siyahtır. Dişinin ovipozitörü oldukça

uzundur (Şekil 3.147).

♂ (x1,1) ♀ (x0,9)

Şekil 3.147: Sirex gigas (L.)

Avrupa, Kuzey ve Doğu Asya, Kuzey Afrika, Amerika’da yayılış gösteren S. gigas;

yapraklı (Fraxinus, Populus, Salix) ve iğne yapraklı (Abies, Cedrus, Chamaecyparis,

Larix, Picea, Pinus, Pseudotsuga) türlerde zarar yapmaktadır [51, 55, 63, 201].

161

S. gigas’ın; Türkiye’de Akdeniz, Ege ve Marmara Bölgesi’nde Abies bornmülleriana,

A. cilicica, A. nordmanniana, Picea orientalis, Pinus brutia ve Pinus nigra’larda zarar

yaptığı tespit edilmiştir [4, 25, 26, 42, 52, 57, 117, 280].

Yapılan çalışmalar sırasında, bu türün uçuşan erginlerine 16.07.2001 ve 18.08.2002

tarihlerinde Karadere-Harmantepe mevkiinde bulunan Pinus nigra meşceresinde

rastlanılmıştır. Ayrıca, 16.06.2002 günü Çiğdem Yaylası’ndan getirilen Abies

bornmülleriana gövdesinden 11.07.2002 tarihinden itibaren ergin çıkışı başlamıştır.

3.2.8.4. Familya: Xiphydriidae


Elde ettiğimiz örneklerde dişi erginlerin boyu ovipozitor dahil 20-23 mm arasında

ölçülmüştür. Antenler, baş, thorax ve abdomen siyah, bacaklar kiremit kırmızısı

renktedir. Antenler iplik şeklinde olup vücut boyunun yarısından daha kısadır (Şekil

3.148).

Şekil 3.148: Xiphydria camelus (L.) (x1,5)

X. camelus Avrupa’dan başlayıp Kore, Mançurya ve Japonya’ya kadar çok geniş bir

alanda yayılış göstermekte olup Acer campestre, Aesculus sp., Alnus sp., Betula

pendula, Fagus sp., Ostrya carpinifolia, Populus sp., Prunus sp., Quercus sp., Salix sp.

ve Ulmus sp. üzerinde zarar yapmaktadır [201, 287].

Türkiye’de Kırklareli-Demirköy, Rize-Merkez ve Trabzon-Hamsiköy ormanlarında

Alnus barbata ve A. glutinosa’larda zarar yaptığı tespit edilmiştir [280].

162

Araştırmalarımız sonucu, 10.05.2002 tarihinde Kurtköy Depusu’ndan alıp laboratuvara

getirdiğimiz Alnus glutinosa gövdesinden 31.05.2002 günü iki adet dişi ergin elde

edilmiştir.

163

4. TARTIŞMA VE SONUÇ

4.1. ÇALIŞMA ALANINDAKİ BAZI ÖNEMLİ TÜRLER İLE İLGİLİ

LABORATUVAR ARAŞTIRMALARI

Araştırma alanının iki önemli zararlı türü olan Lymantria dispar (L.) ve Hyphantria

cunea (Dry.) ile ilgili olarak yapılan laboratuvar çalışmalarından çıkarılan sonuçlar

aşağıda sunulmuştur.

4.1.1. Lymantria dispar (L.)’a Ait Laboratuvar Çalışmaları

Araştırmalarımızda kullanılan 4 farklı konukçu bitki türünün L. dispar tırtılları

üzerindeki çeşitli etkileri araştırılmış, sonuçlar aşağıda özet olarak maddeler halinde

sunulmuştur.

-- Bütün konukçu türlerinde tırtılların ağırlık kazanması başlangıçta oldukça yavaş,

daha sonra hızlı ve pupa olmaya yakın biraz daha yavaş olmaktadır (Şekil 3.104).

Yapılan varyans analizine göre %90 güven aralığında konukçu bitki türlerinin

tırtıllara kazandırdıkları ağırlıklar bakımından aralarında herhangi bir önemli fark

yoktur (Tablo 3.7).

-- Bütün konukçu türlerinde yenilen yaprak miktarı başlangıçta daha az olmasına

karşın tırtılların büyümesine paralel olarak hızlı bir artış göstermektedir (Şekil

3.105). Tırtıllar en fazla S. babylonica’yı, daha sonra sırasıyla C. betulus, F.

orientalis ve Q. robur’u tüketmektedir (Şekil 3.105). Tırtıllar yeteri kadar

beslenebilmek amacıyla daha fazla S. babylonica yaprağı tüketmelerine karşılık

çok daha az Q. robur yaprağı yeterli gelmektedir (Tablo 3.8, Tablo 3.9). Sonuç

olarak, Q. robur yaprağının besleyici özelliği, S. babylonica yaprağına oranla çok

daha fazla olduğu anlaşılmaktadır.

164

-- S. babylonica ile beslenen tırtıllar en fazla miktarda dışkı çıkartmaktadır. Bunu

sırasıyla C. betulus, F. orientalis ve Q. robur ile beslenen tırtıllar takip etmektedir

(Şekil 3.106). Yani, tırtıllar konukçu bitki türü bazında yediği yaprak miktarı ile

orantılı olarak dışkı çıkarmaktadır (Tablo 3.10, Tablo 3.11). Tırtılların çıkardığı

dışkı miktarının zamana göre artışı, tüketilen yaprak miktarında olduğu gibi

başlangıçta yavaş, sonra çok daha hızlıdır (Şekil 3.106).

Araştırmalarımızda konukçu bitki türü dikkate alınmadan L. dispar pupaları ile ilgili

çeşitli ölçüm ve gözlemler yapılmıştır. Sonuç olarak:

-- Araştırmamızda dişi pupaların erkek pupalardan açık şekilde daha ağır ve daha

boylu olduğu saptanmıştır (Tablo 3.12, Şekil 3.107).

4.1.2. Hyphantria cunea (Dry.)’ya Ait Laboratuvar Çalışmaları

H. cunea’nın 1. ve 2. generasyonu ile ilgili olarak yapılan araştırmamızın sonuçları

aşağıda maddeler halinde karşılaştırmalı olarak sunulmuştur.

-- 1. generasyon (Şekil 3.115, Tablo 3.14) ve 2. generasyonda (Şekil 3.119, Tablo

3.16) beklenildiği gibi dişi pupalar erkek pupalara oranla daha ağır ve daha

boyludur.

-- 1. generasyonda erkek ve dişi erginlerin pupadan çıkışı aynı tarihlerde olmaktadır

(Şekil 3.116, Tablo 3.15). 2. generasyonda da erkek ve dişi pupalardan yaklaşık

aynı tarihlerde erginler çıkmaktadır (Şekil 3.120, Şekil 3.121, Tablo 3.17). Ancak,

her iki generasyonda da dişi ergin çıkışı erkek ergin çıkışından çok daha sonra

tamamlanmaktadır. Ayrıca, 1. generasyon pupalarından ergin çıkışı yaklaşık 10 gün

içerisinde tamamlanmasına karşılık, 2. döl pupalarından ergin çıkışı 3 ay kadar

devam etmektedir.

-- 1. generasyonda; elde edilen sonuçlar, zayıf bir ilişki de olsa daha ağır dişi

pupalardan daha erken ergin çıkışı gerçekleşmesine karşın, daha ağır erkek

pupalardan daha geç ergin çıkışı gerçekleştiğini göstermiştir (Şekil 3.117). Diğer

taraftan, Şekil 3.118’e göre, hem erkek hem de dişi pupaların boylu olanlarında

165

daha erken, daha az boylu olanlarında daha geç ergin çıkışı gözlenmiştir. 2.

generasyonda; dişi bireylerde; pupa ağırlığının ve boyunun artmasıyla birlikte çıkış

tarihlerinin ötelendiği, buna karşılık erkek bireylerde ergin çıkış tarihlerinin ağır ve

boylu pupalarda erken, hafif ve kısa pupalarda daha geç gerçekleştiği tespit

edilmiştir (Şekil 3.120, Şekil 3.121). Ancak, Şekil 3.117, Şekil 3.118, Şekil 3.120

ve Şekil 3.121’e ait korelasyon katsayıları (R2) oldukça küçüktür. Ergin çıkış tarihi

ile ağırlık-boy değerleri polinom eğrilerinin etrafında toplanmamakta, oldukça

dağınık bir görüntü vermektedir. Araştırmamız sonucu, 1. ve 2. generasyon

pupalarına ait ergin çıkış tarihleri ile pupa ağırlığı ve boyu arasında çok zayıf bir

ilişki olduğu anlaşılmaktadır.

Çalışma alanında asıl zararı geometrik çoğalma nedeniyle 1. generasyondan sayıca çok

daha fazla olan 2. döl H. cunea larvaları yapmaktadır. Ancak, 2. generasyon larvaları

yaz sonu-sonbahar başı ortaya çıkmaktadır. Bu dönemde yapraklı ağaçların çap ve boy

artımı hemen hemen durduğu için ağacın gördüğü zarar minimum düzeyde kalmaktadır.

Allen [288] H. cunea’nın nadiren ağaçları öldürdüğünü ve böcek afetinin 2-3 yıldan

fazla sürmediğini belirtmiştir. Ayrıca, tırtıl zararı ağacın yeteri derecede besin

maddesini bünyesine aldığı gelişme döneminin sonunda olmaktadır [288]. Yukarıda

belirtilen literatür bilgileri H. cunea’nın genellikle mücadeleyi gerektirecek boyutlarda

zarara neden olmadığını belirtmektedir. Süleymaniye Subasar Ormanı’nda 1980 öncesi

ve sonrasında dikilen Fraxinus angustifolia’lar üzerinde yaptığımız araştırma sonucuna

göre, alanda H. cunea ile mücadeleye gerek bulunmamaktadır (Şekil 3.122, Şekil

3.123).

Dikim aralıkları ile ağaçların çap ve boy gelişimleri arasında sıkı bir korelasyon

bulunmaktadır. Genel olarak, dikim aralıkları daraldıkça ağaçların çap artımı azalmakta,

yeteri kadar güneş ışığı alabilmek amacıyla da daha fazla boylanma olmaktadır. Buna

karşılık dikim aralıkları arttıkça çap artımı artmakta olup boylanma daha az olmaktadır.

Bu nedenle, 1980 öncesi ve sonrası dikim alanlarında ağaç dikim aralıklarının eşit

olmamasının araştırma sonucuna etki edebileceği düşünülmektedir (Tablo 3.18).

166

4.2. TESPİT EDİLEN BAZI TÜRLERİN BİYOLOJİLERİ VE KONUKÇU

AĞAÇ TERCİHLERİ

Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarında tespit edilen bazı böcek türlerinin

biyolojileri ve konukçu tercihleri ile aynı böceklerin Türkiye’de ve diğer ülkelerde

tespit edilmiş biyolojileri arasında bazı farklılık ve benzerliklerin olduğu saptanmıştır.

Dorcus parallelopipedus (L.) (Coleoptera: Lucanidae)’un Türkiye’de Juglans, Populus,

Castanea, Quercus ve Fagus türlerinde zarar yaptığı tespit edilmiştir [26, 4, 41, 42, 44,

42]. Araştırmalarımızda, D. parallelopipedus’un bu konukçuların dışında Fraxinus

angustifolia’ların çürümeye yüz tutmuş köklerinde de zarar yaptığı saptanmıştır.

Morimus funereus Muls. (Coleoptera: Cerambycidae)’un yayılış alanlarındaki konukçu

bitkileri arasında Acer, Carpinus, Fagus, Populus, Quercus, Salix, Tilia vb. yapraklı

türler yer almaktadır [95, 96, 120]. Çalışma alanında yapılan araştırmalarda, M.

funereus’ların Abies bornmülleriana odununda da zarar yaptığı tespit edilmiştir.

Phaedon cochleariae (F.) (Coleoptera: Chrysomelidae), Avrupa’da hardal, kuşkonmaz,

lahana ve ender olarak Pinus sylvestris kültürlerinde zarar yapmaktadır [130].

Araştırmalarımız sonucu, bu türün çalışma alanında literatürde belirtilen

konukçularından farklı olarak Thuja’larda da zarar yaptığı tespit edilmiştir.

Çalışma alanında saptanan Kabuk böceklerinin en büyüğü ve en zararlısı olan Ips

sexdentatus (Boern.) (Coleoptera: Scolytidae)’un tespitlerimize ve feromon

denemelerine göre yılda iki döl verdiği, birinci generasyonun uçma zamanının Mayıs,

ikinci generasyonun Haziran-Temmuz aylarında olduğu anlaşılmaktadır. Yüksel [26]

Karadeniz Bölgesi’nde, Ünal [122] Artvin’de ve Cebeci [25] Marmara Bölgesi’nde

zararlının yılda 2 döl verdiğini saptamıştır.

Arazide yaptığımız tespitlere ve feromon denemelerine göre Orthotomicus erosus

(Woll.) (Coleoptera: Scolytidae)’un yılda 2-3 generasyon verdiği saptanmıştır. Yüksel

[26] Karadeniz Bölgesinde zararlının 2-3, Ünal [122] Artvin’de 2, Kanat [27]

167

Kahramanmaraş’ta 2, Özkazanç [177] Akdeniz Bölgesi’nde yükseltiye bağlı olarak 2-5,

Ege Bölgesi’nde ise 3 döl verdiğini saptamıştır.

Thaumetopoea pityocampa (Den. & Schiff.) (Lepidoptera: Notodontidae) araştırma

alanında bulunan Pinus spp.’lerin en önemli zararlısıdır. Araştırmamızda, zararlının

yılda bir döl verdiği, kışı tırtıl evresinde geçirdiği, uçma zamanının Temmuz-Ağustos

başına rastladığı saptanmıştır. Kelebeğin Akdeniz Bölgesi’ndeki uçma zamanı

Sonbahar başına rastlamaktadır [27, 240, 289]. Avcı & Oğurlu [290] Göller Yöresi’nde

bulunan Isparta’da zararlının uçma zamanının yükseltiye bağlı olarak en erken Temmuz

ortasında başladığını saptamıştır.

Araştırma alanında yapraklı ağaçlardan oluşan meşcerelerde en büyük tahribatı yapan

türlerden birisi de Lymantria dispar (L.) (Lepidoptera: Lymantridae)’dır. Yılda bir

generasyona sahip olup uçma zamanı Temmuz ayına rastlamaktadır. Baş & Selmi [244]

kelebeğin yılda bir generasyona sahip olduğunu ve uçma zamanının genellikle Temmuz

ayında olduğunu belirtmektedir. Ancak, Ünal et al. [291]’un İzmit-Işıktepe’de yaptığı

feromon denemelerinde uçma zamanının Haziran’dan başlayıp Ağustos’a kadar devam

ettiği görülmektedir.

Johnson ve Lyon [292] H. cunea’nın pupa evresine geçene kadar 11 larva evresi

geçirdiğini bildirmektedir. Ancak, araştırmalarımız bu zararlının 7 larva evresi geçirdiği

tespit edilmiştir. Özay [139] ve Selek [250]’in bulguları da H. cunea’nın Marmara

Bölgesi’nde 7 larva evresi geçirdiğini doğrulamaktadır.

Kuzey Amerika’da H. cunea’nın siyah başlı ve kırmızı başlı olmak üzere iki ırkı

bulunmaktadır [292]. İki ırk, bazı morfolojik ve biyolojik farklılıklara sahiptir.

İncelemelerimize göre, Hendek’te bu türün yalnızca siyah başlı ırkı tespit edilmiştir.

Araştırmalarımızda, uçma zamanları Mayıs-Haziran ve Temmuz-Ağustos ayları olmak

üzere H. cunea’nın yılda iki generasyona sahip olduğu tespit edilmiştir. Çanakçıoğlu &

Mol [4] ve Selek [250]’in bulguları da aynı yöndedir. Ancak, Özay [139] bu türün

genellikle yılda iki döl vermekle birlikte hava koşullarının uygun gitmesi durumunda üç

generasyona ulaştığını belirtmektedir.

168

4.3. PREDATÖR VE PARAZİTOİD TÜRLERİN KONUKÇU TERCİHLERİ

Çalışma alanında tespit edilen önemli predatör türleri; Raphidia ophiopsis L.

(Neuroptera: Raphidiidae), Calosoma sycophanta (L.) (Coleoptera: Carabidae), Lacon

punctatus (Hrbst.) (Coleoptera: Elateridae), Cryptolestes alternans (Er.) (Coleoptera:

Cucujidae), Ditoma crenata (F.) (Coleoptera: Colydiidae) ve önemli parazitoid türleri;

Exorista segregata (Rond.), Compsilura concinnata (Meig.), Nemoraea pellucida

(Meig.), Pales pavida (Meig.) ve Phryxe caudata (Rond.) (Diptera: Tachinidae)’dır.

R. ophiopsis özellikle Ips sexdentatus (Boern.), I. typographus (L.), Dendroctonus

micans (Kug.), Orthotomicus erosus (Woll.) gibi Kabuk böcekleri ve Tetropium

castaneum (L.) gibi Teke böceklerinin larva yollarında bulunmakta olup bu türlerin

yırtıcısı konumundadır [26]. Araştırmalarımızda, R. ophiopsis, Abies bornmülleriana

odunu içerisinde Rhagium inquisitor (L.)’un larva yollarında bulunmuştur.

C. sycophanta özellikle Lepidoptera türlerinin larva ve pupaları ile beslenmektedir [4,

49, 251]. Araştırmalarımızda yırtıcı, T. pityocampa (Den. & Schiff.) ve H. cunea

(Dry.)’nın yoğun olarak bulunduğu mevkilerde tespit edilmiştir.

Ünal [122] yırtıcı bir tür olan Cryptolestes alternans (Er.)’ı ladin gövdesinde

Crypturgus pusillus (Gyll.)’un ana ve larva yollarında tespit etmiştir.

Araştırmalarımızda, bu tür Pinus nigra’larda bulunan Orthotomicus erosus (Woll.)’un

ana ve larva yollarında tespit edilmiştir.

Ditoma crenata (F.) daha önce yapılmış olan tespitlerde Picea orientalis’lerde

Pityophthorus pityographus (Ratzeburg, 1837)’un ana, larva ve kuluçka yollarında

bulunmuştur [122]. Araştırmalarımızda bu tür Pinus nigra’larda Ips sexdentatus

(Boern.) ve Orthotomicus erosus (Woll.)’un ana ve larva yollarında tespit edilmiştir.

4.4. ARAŞTIRMA ALANINDA TESPİT EDİLEN TÜRLERİN COĞRAFİ

BÖLGELERE DAĞILIMI

Arazi ve laboratuvar çalışmaları sonucu, Hendek Orman İşletme Müdürlüğü

ormanlarında Orthoptera takımına ait 1 tür, Neuroptera takımına ait 1 tür, Dermaptera

169

takımına ait 1 tür, Homoptera takımına ait 1 tür, Heteroptera takımına ait 4 tür,

Coleoptera takımına ait 48 tür, Diptera takımına ait 6 tür, Lepidoptera takımına ait 32

tür ve Hymenoptera takımına ait 6 tür olmak üzere toplam 100 tür tespit edilmiştir.

Tespit edilen türlerin doksanı zararlı böcekler, beşi yırtıcı böcekler ve beşi de parazitoid

böcekler grubuna girmektedir (Şekil 4.1). Şekil 4.1 araştırma alanında tarafımızca tespit

edilen türlerin takımlara dağılımını göstermektedir.

1 1 1 14

48

6

32

6

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Ade

t

1

Takımlar

OrthopteraNeuropteraDermapteraHomopteraHeteropteraColeopteraDipteraLepidopteraHymenoptera

Şekil 4.1: Tespit edilen böcek türlerinin takımlarına göre dağılımı

Gelecekte bu türler ile ilgili yapılacak çalışmalarda araştırmacıya ön bilgi vermesi ve

Türkiye’nin diğer bölgelerindeki potansiyel zararlarının anlaşılabilmesi amacıyla Tablo

4.1’de ve Şekil 4.2’de araştırma alanında tespit edilen türlerin bölgeselöyayılışları

verilmiştir.

Araştırma alanında tespit edilen 90 zararlı türden 10’u tüm bölgelerde, 54’ü Akdeniz

Bölgesi’nde, 26’sı Doğu Anadolu Bölgesi’nde, 53’ü Ege Bölgesi’nde, 18’i Güneydoğu

Anadolu Bölgesi’nde, 44’ü İç Anadolu Bölgesi’nde, 64’ü Karadeniz

Bölgesi’ndeövem82’siçdeöMarmaraçBölgesi’ndeçyayılışögöstermektedir.vZararlıatürle

rin 8’i de Marmara Bölgesi’nde ilk kez tespit edilmiştir (Şekil 4.2, Tablo 4.1).

Tespit edilen zararlı türlerin çoğunluğunun biyotik ve abiyotik faktörler bakımından

araştırma alanı ile benzerlik gösteren bölgelerde (Marmara, Karadeniz, Ege ve Akdeniz

170

Bölgeleri) ve daha az sayıda türün de diğer bölgelerde (İç Anadolu, Doğu Anadolu ve

Güneydoğu Anadolu Bölgeleri) yayılış gösterdiği anlaşılmaktadır (Şekil 4.2).

54

26

53

18

44

64

82

8

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Adet

1

Coğrafi Bölgeler

Akdeniz BölgesiDoğu Anadolu BölgesiEge BölgesiGüneydoğu Anadolu Bölgesiİç Anadolu BölgesiKaradeniz BölgesiMarmara BölgesiBölgede ilk tespit

Şekil 4.2: Tespit edilen zararlı türlerin coğrafi bölgelere dağılımı

171

Tablo 4.1: Tespit edilen böcek türlerinin coğrafi bölgelere dağılımı

Coğrafik Bölgeler

Takım Familya Tür Akdeniz

Doğu

Anadolu Ege

G. doğu

Anadolu

İç

Anadolu Karadeniz Marmara

Orthoptera Gryllotalpidae Gryllotalpa gryllotalpa (Linneaus, 1758)

Dermaptera Forficulidae Forficula auricularia Linnaeus, 1758

Homoptera Callaphididae Phyllaphis fagi (Linnaeus, 1767) - - - -

Coreidae Gonocerus acuteangulatus (Goeze, 1778) - - - -

Apodiphus amygdali (Germar, 1817) -

Mustha spinosula (Lefebvre, 1831) - - - - -Heteroptera

Pentatomidae

Palomena prasina (Linnaeus, 1761) - - - -

Dorcus parallelopipedus (Linnaeus) - - Lucanidae

Lucanus cervus (Linnaeus, 1758) - - - -


Melolontha melolontha (Linnaeus, 1758) - Scarabaeidae

Polyphylla fullo (Linneaus,1758) - - -

Capnodis miliaris Klug., 1829 - -

Chrysobothris solieri Gory & Laporte, 1836 - - - -

Dicerca alni (Fischer, 1824) - - - - -


Buprestidae

Phaenops cyanea (Fabricius, 1775) - - - -

Anobiidae Oligomerus ptilinoides (Wollaston, 1854) - - - - - -

Coleoptera

Cerambycidae Acanthocinus griseus (Fabricius, 1792) - - - -

172

Coğrafik Bölgeler


Doğu

Anadolu Ege

G. doğu

Anadolu

İç


Arhopalus rusticus (Linnaeus, 1758) - - -

Aromia moschata (Linnaeus, 1758) - - -

Cerambyx cerdo (Linnaeus, 1758) - - - -

Cerambyx scopolii (Fuessly, 1775) - - - -

Ergates faber (Linnaeus, 1767) - - - -

Hesperophanes sericeus (Fabricius, 1787) - - -

Hylotrupes bajulus (Linnaeus, 1758) -

Monochamus galloprovincialis (Olivier, 1795) - -

Morimus asper (Sulzer, 1776) - - - - -

Morimus funereus Mulsant, 1863 - - -

Prionus coriarius (Linnaeus, 1758) - - - -

Rhagium inquisitor (Linnaeus, 1758) - -

Ropalopus clavipes (Fabricius, 1775) - - - -

Saperda populnea (Linnaeus, 1758) - - -

Xylotrechus antilope (Schönherr, 1817) - - - - - -

Agelastica alni (Linnaeus, 1758) - - - -

Chrysomela populi (Linnaeus, 1758) - - -

Chrysomela tremulae (Fabricius, 1787) - -

Crepidodera aurata (Marsham, 1802) - - - -

Chrysomelidae

Phaedon cochleariae (Fabricius, 1792) - - - - -

173

Coğrafik Bölgeler


Doğu

Anadolu Ege

G. doğu

Anadolu

İç


Phyllodecta vitellinae (Linnaeus, 1758) - - -

Smaragdina aurita (Linnaeus, 1766) - - - - -

Curculionidae Phyllobius canus (Gyllenhal, 1834) - - -

Carphoborus pini Eichhoff, 1881 - - - - -

Crypturgus cinereus (Herbst, 1793) - - -

Crypturgus pusillus (Gyllenhal, 1813) - - -

Hylastes cunicularis Erichson, 1836 - - - - - -

Hylesinus crenatus (Fabricius, 1787) - - - - - -

Ips sexdentatus (Boerner, 1767) -

Leperesinus varius (Fabricius, 1775) - - - - -

Orthotomicus erosus (Wollaston, 1857) - -

Scolytidae

Phloeosinus aubei (Perris, 1855) - - - -

Diptera Cecidomyiidae Mikiola fagi (Hartig, 1839) - - - -

Cossidae Zeuzera pyrina (Linnaeus, 1761) - - -

Rhyacionia buoliana (Den. & Schiff., 1775) - - - Tortricidae

Tortrix viridana (Linnaeus, 1758) - - - -

Pieridae Aporia crataegi (Linnaeus, 1758) - - -

Lycaenidae Neozephyrus quercus (Linnaeus, 1758) -

Ematurga atomaria (Linnaeus, 1758) - - -

Lepidoptera

Geometridae Ennomos quercaria (Hübner, [1813]) - - - - -

174

Coğrafik Bölgeler


Doğu

Anadolu Ege

G. doğu

Anadolu

İç

Anadolu Karadeniz

Marmara

Epirrita dilutata (Denis & Schiffermüller, 1775) - - - - - -

Operophtera brumata (Linnaeus, 1758) - - - - - -

Opisthograptis luteolata (Linnaeus, 1758) - - - -

Peribatodes secundaria (Den. & Schiff., 1775) - - - - - -

Lasiocampidae Pachypasa otus (Drury, 1773) - - - -

Saturniidae Saturnia pyri (Denis & Schiffermüller, 1775)

Laothoe populi (Linnaeus, 1758) - Sphingidae

Mimas tiliae (Linnaeus, 1758) - - - -

Thaumetopoea pityocampa (Den. & Schiff., 1775) - Notodontidae


Calliteara pudibunda (Linnaeus, 1758) Lymantriidae


Arctia villica Linnaeus, 1758

Hyphantria cunea (Drury, 1773) - - - - Arctiidae

Spilosoma lubricipedum (Linnaeus, 1758) - - - - - -

Acronicta aceris (Linnaeus, 1758) - - - -

Acronicta psi (Linnaeus, 1758) - - -

Amphipyra pyramidea (Linnaeus, 1758) - - - - -

Autographa gamma (Linnaeus, 1758) -

Noctuidae

Catocala elocata (Esper, 1787) -

175

Coğrafik Bölgeler


Doğu

Anadolu Ege

G. doğu

Anadolu

İç

Anadolu Karadeniz

Marmara

Conistra rubiginea (Denis & Schiffermüller, 1775) - - - - -

Dysgonia algira (Linnaeus, 1767) - -

Noctua janthina Den. & Schiff., 1775 - - - -


Xestia castanea (Esper, 1798) - - - - - -

Diprion pini (Linnaeus, 1758) - Diprionidae

Neodiprion sertifer (Geoffroy, 1785) - - -

Nematus salicis (Linnaeus, 1758) - - - - - - Tenthredinidae

Trichiocampus viminalis (Fallén, 1808) - - -

Siricidae Sirex gigas (Linnaeus, 1758) - - - -

Hymenoptera

Xiphydriidae Xiphydria camelus (Linnaeus, 1758) - - - - -

176

4.5. MARMARA BÖLGESİ’NDE YENİ TESPİT EDİLEN TÜRLER

Araştırmamız sonucu, Marmara Bölgesi’nde ilk defa saptanan 3 takım, 6 familyaya ait 8

tür bulunmaktadır.

Marmara Bölgesi’nde yayılış gösterdiği ilk kez araştırmalarımız sonucu tespit edilen

türler; Mustha spinosula (Lefebvre, 1831), Palomena prasina (Linnaeus, 1761)

(Heteroptera: Pentatomidae); Hesperophanes sericeus (Fabricius, 1787), Prionus

coriarius (Linnaeus, 1758) (Coleoptera: Cerambycidae); Phaedon cochleariae

(Fabricius, 1792) (Coleoptera: Chrysomelidae); Hylastes cunicularis Erichson, 1836

(Coleoptera: Scolytidae); Pachypasa otus (Drury, 1773) (Lepidoptera: Lasiocampidae)

ve Xestia castanea (Esper, 1798) (Lepidoptera: Noctuidae)’dır.

4.6. SONUÇ VE ÖNERİLER

Araştırma alanında çoğunlukla yapraklı türlerden oluşan meşcereler ile daha az oranda

iğne yapraklı ve iğne yapraklı-yapraklı karışık meşcereler bulunmaktadır. Alanın asli ve

doğal türleri olması nedeniyle yapraklı türlerin tamamının entomolojik problemlere

karşı daha dayanıklı olması beklenir. Buna karşılık, iğne yapraklı meşcerelerin önemli

bir bölümü ağaçlandırmalar sonucu suni olarak meydana getirilmiştir. Dolayısıyla,

tahmin edildiği gibi çalışma alanındaki en önemli entomolojik problemler iğne yapraklı

türlerden oluşan meşcerelerde ortaya çıkmıştır.

Hyphantria cunea (Dry.)’nın ormanlarda, bahçe ve tarla bitkilerinde zarar yapan ileri

derecede bir polyfag zararlı olduğu bilinmektedir. Araştırma alanında ilk kez 1980’li

yıllarda görülen bu tür, orman ağaçlarında (Fraxinus angustifolia, Quercus sp.,

Carpinus betulus vb. ) ve diğer bitki türlerinde (Corylus avellana, Populus sp., Salix sp.

vb.) zarar yapmaktadır. Bitkiler üzerinde oluşturduğu keseler ve tırtıl sayılarının aşırı

derecede çok olması nedeniyle zararlının alandaki varlığı halk tarafından açıkça fark

edilmekte ve bu nedenle de ciddi bir rahatsızlık duyulmaktadır. Bütün bu nedenlerden

dolayı araştırma alanında dikkati çeken en önemli entomolojik problemin Hyphantria

177

cunea (Dry.) zararı olduğu varsayılmıştır. Ancak, Fraxinus angustifolia’lar üzerinde

yaptığımız araştırmalar ve gözlemlerimiz doğrultusunda zararlının artım üzerinde çok

önemli bir etkisinin olmadığı anlaşılmaktadır.

Sulak alan özelliğinde olması nedeniyle farklı ekolojik koşullara sahip olan ve çalışma

alanının bir bölümünü kapsayan Süleymaniye Subasar Ormanı’nda ormanın geleceğini

tehlikeye düşürecek boyutta bir entomolojik probleme rastlanmamıştır. Buna rağmen,

yukarıda da belirtildiği gibi en dikkat çekici problem Hyphantria cunea (Dry.) zararıdır.

Entomolojik problemleri minimize eden nedenler arasında; alanda bulunan ve

çoğunluğunu Fraxinus angustifolia’nın oluşturduğu meşcerenin genç bireylerden

oluşması ve sulak alan olması nedeniyle ekolojik şartların optimal düzeyde olması gibi

faktörler sayılabilir. Ayrıca, alanda F. angustifolia çoğunlukta olsa da ormanlar

bakımından monokültür oluşumuna engel olan tarım alanları, fındıklıklar, kavaklıklar

ve riparian alan karakteri taşıyan alanlar da yer almaktadır. Dolayısıyla, yırtıcı ve

parazitoidlerin yaşamlarını sürdürebilmeleri ve böylece doğal mücadelede etkin

olabilmeleri için alanda uygun ve gerekli koşullar bulunmaktadır.

Pinus nigra, P. sylvestris, P. pinaster gibi iğne yapraklı türlerden oluşan meşcerelerde

tespit edilen önemli zararlı türler Arhopalus rusticus (L.), Ips sexdentatus (Boern.),

Orthotomicus erosus (Woll.), Rhyacionia buoliana (Den. & Schiff.) ve Thaumetopoea

pityocampa (Den. & Schiff.)’dır. İğne yapraklı türlerin önemli bir bölümü alana

sonradan getirilerek meşcereler tesis edilmiştir. Başlangıçta gelişmesi iyi olan bu

meşcerelerde zamanla kar kırması ve böcek zararları görülmeye başlamıştır. Örneğin,

Aşağıçalıca mevkiinde alana sonradan getirilen Pinus nigra’larla oluşturulan meşcereler

çevrenin ekolojik koşullarına uyum sağlayamamıştır. Bu nedenle, meşcere yoğun

Kabuk böceği (Ips sexdentatus (Boern.), Orthotomicus erosus (Woll.)) ve Teke böceği

(Arhopalus rusticus (L.)) zararı nedeniyle tümüyle tahrip olmuştur.

Araştırmamız sonucu çalışma alanında tespit edilen Exorista segregata (Rond.),

Compsilura concinnata (Meig.) ve Nemoraea pellucida (Meig.) Hyphantria cunea

(Dry.), Lymantria dispar (L.) ve Thaumetopoea pityocampa (Den. & Schiff.)’nın tırtıl

parazitoidleridir [290, 293]. Bu parazitoidler laboratuvar koşullarında üretilebildiği için

bazı ülkelerde biyolojik mücadelede kullanılmaktadır. Örneğin, bir çok zararlı türde

178

polyfag olan Exorista segregata (Rond.) ve Compsilura concinnata (Meig.)

parazitoidleri özellikle, Lymantria dispar (L.)’la mücadelede kullanılmış ve yer yer

başarılı sonuçlar elde edilmiştir [293]. Dolayısıyla, Exorista segregata (Rond.),

Compsilura concinnata (Meig.) ve Nemoraea pellucida (Meig.) parazitoidleri araştırma

alanının önemli zararlılarından olan Hyphantria cunea (Dry.), Lymantria dispar (L.)

ve Thaumetopoea pityocampa (Den. & Schiff.) tırtıllarına karşı başarılı bir şekilde

kullanılabilir.

179

5. KAYNAKLAR

1. ANON., 1980, Türkiye Orman Envanteri, O.G.M. Yayınları, No: 13/630. 2. ANON., 2001, State of the World’s Forests 2001, Food and Agriculture

Organization of the United Nations, Rome-2001. 3. ERDEM, R., 1982, Türkiye’de Orman Korumasının Ana Sorunları ve Çareleri,

İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, A, 32 (1), 7-16. 4. ÇANAKÇIOĞLU, H. ve MOL, T., 1998, Orman Entomolojisi, Zararlı ve

Yararlı Böcekler, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Yayın No: 4063, Orman Fakültesi Yayın No: 451, 975-404-487-2.

5. WELLS, H. G., 1949, The Outline of History, Garden City, NY: Garden City

Books. 6. ANON., 2001, Türkiye Orman Haritası Ülke Geneli [online].

http://www.ogm.gov.tr/ [Ziyaret Tarihi: 5 Ocak 2003]. 7. ERİNÇ, S., 1984, Klimatoloji ve Metodları, İ.Ü. Deniz Bilimleri ve Coğrafya

Enstitüsü Yayın No: 3278/2, İstanbul. 8. ÖZYUVACI, N., 1993, Meteoroloji ve Klimatoloji, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayın

No: 4196/460, İstanbul, 975-404-5444-5. 9. ÇİÇEK, E., 2002: Adapazarı-Süleymaniye Subasar Ormanında Meşcere

Kuruluşları ve Gerekli Silvikültürel Önlemler, Tez (Doktora), İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü.

10. ANON., 1992, Hendek Orman İşletme Müdürlüğü Süleymaniye Şefliği 1992-

2002 Süreli Amenajman Planı, I. Yenileme, Orman Genel Müdürlüğü, Ankara. 11. ACATAY, G., PAMAY, B., KALIPSIZ, A., 1962, Süleymaniye Dişbudak

Ormanı, İmar ve İhyası İle İşletilmesi Hakkında Düşünceler, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, B, 12(2), 38-54.

12. IRMAK, A., SAATÇIOĞLU, F., 1953, Trakya ve Kocaelinde Kavak

Yetiştirilmesi İmkanları Üzerine Araştırmalar, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, A, 3(1-2), 65-80.

180

13. SARIBAŞ, M., 1998: Sakarya-Süleymaniye ve Acarlar Subasar Ormanlarının

Güncel Durumu, Dişbudaklar Üzerine Dış Morfolojik Araştırmalar, Cumhuriyetimizin 75. Yılında Ormancılığımız Sempozyumu. Bildiri Kitabı, 21-23 Ekim 1998 (Harbiye), İ.Ü. Orman Fakültesi Yayın No: 4187/458, İstanbul, 247-255.

14. ANON., 2001, Adapazarı Orman Bölge Müdürlüğü, Hendek Orman İşletme

Müdürlüğü [online]. http://www.ogm.gov.tr/kurulus/imudsor.asp?k=0204 [Ziyaret Tarihi: 17 Ekim 2003].

15. ANON., 1994, Ramsard Sözleşmesi İle İlgili Kararlar, T.C. Çevre Bakanlığı, 1.

Çevre Şurası Sonuç Raporu, İstanbul. 16. ÇANAKÇIOĞLU, H., 1993, Böceklerin Toplanma – Preparasyon Muhafaza ve

Teşhisi. İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Yayın No: 3768, Orman Fakültesi Yayın No: 422, İstanbul, 975-404-332-9.

17. ECEVİT, O., MENNAN, S., 2000, Entomoloji’de Laboratuvar Yöntemleri,

Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Ders Kitabı, No: 35, Samsun. 18. ACATAY, A., 1956, Böceklerde Yumurta, Kurt ve Krizalitlerin Preparasyonu.

İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, 6(2), 19-23. 19. BORROR, D. J., TRIPLEHORN, C. A., JOHNSON, N. F., 1992, An

Introduction to the Study of Insects. Saunders Collage Publishing, U.S.A. 20. ESCHERICH, K., 1923, Forstinsekten Mitteleuropas, Zweiter Band., Paul

Parey, Berlin. 21. SCHWENKE, V. W., 1972, Ordnung Orthoptera, Geradflügler (In

SCHWENKE, W.). Die Forstschadlinge Europas, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 1, 91-104.

22. KEILBACH, R. 1966, Die Tierischen Schädlinge Mitteleuropas, Veb Gustav

Fischer Verlag Jena. 23. SCHWERDTFEGER, F., 1957-1981, Die Waldkranheiten Ein Lehrbuch der

Forstpathologie und des Forstchutzes, Neubearbeitete Auflage, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 485 (1957), 509 (1970), 486 (1981).

24. ÇANAKÇIOĞLU, H. & MOL, T., 2000, Tohum ve Kültür Zararlıları, İ. Ü. Fen

Bilimleri Enstitüsü Yayınları, Rektörlük No: 4210, Fakülte No: 7, 975-404-552-10.

25. CEBECİ, H., 2003, İstanbul Orman Bölge Müdürlüğü İstanbul İli Ağaçlandırma

Alanlarındaki Entomolojik Sorunlar, Tez (Doktora), İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü.

181

26. YÜKSEL, B. 1998, Doğu Ladini (Picea orientalis (L.) Link.) Ormanlarında

Zarar Yapan Böcek Türleri ile Bunların Yırtıcı ve Parazitleri – I Zararlı Böcekler. Orman Bakanlığı Doğu Karadeniz Araştırma Enstitüsü Yayınları, No. 4.

27. KANAT, M., 1998, Kahramanmaraş Orman Bölge Müdürlüğü Ormanlarında

Zarar Yapan Önemli Böcek Türlerinin Araştırılması, Tez (Doktora), K.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü.

28. WEEMS, H. V., SKELLEY, P. E., 1998, Featured Creatures, common name:

European earwig, scientific name: Forficula auricularia Linnaeus (Insecta: Dermaptera: Forficulidae) [online]. http://creatures.ifas.ufl.edu/veg/ european_earwig.htm [Ziyaret Tarihi: 31 Aralık 2002].

29. BURNIP, G. M., DALY, J. M., HACKETT, J. K., SUCKLING, D. M., 2002,

European Earwig Phenology and Effect of Understorey Management on Population Estimation, New Zealand Plant Protection, 55, 390-395.

30. LODOS, N., 1986, Türkiye Entomolojisi II, Genel, Uygulamalı ve Faunistik,

E.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları, Yayın No: 429, İzmir. 31. GETZENDANER, C. W., 1966, The European Earwig, How to Control it

Around the Home, (Revised) United States Dept. Agric. Home and Garden Bull. No: 75.

32. BLACKMAN, R. L., EASTOP, V. F., 1994, Aphids on the World’s Trees, Cab

International, The Natural History Museum, UK, 0 85198 877 6. 33. STEFFAN, A. W., 1972, Unterordnung Aphidina, Blattlause, Die

Forstschadlinge Europas, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 1, 162-386. 34. ÇANAKÇIOĞLU, H., 1967, Türkiye’de Orman Ağaçlarına Arız Olan Bitki

Bitleri (Aphidoidea) Üzerine Araştırmalar, T.C. Tarım Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü Yayınlarından, Sıra No. 466, Seri No. 22.

35. MEHRNEJAD, M. R., 2003, The current status of pistachio pests in Iran

[online].http://ressources.ciheam.org/om/pdf/c56/01600196.pdf [Ziyaret Tarihi: 8 Ağustos 2003].

36. LODOS, N., ÖNDER, F., PEHLİVAN, E., ATALAY, R., ERKİN, E.,

KARSAVURAN Y., TEZCAN, S., AKSOY, S., 1998, Faunistic Studies on Pentatomoidea (Plataspidae, Acanthosomatidae, Cydnidae, Scutelleridae, Pentatomidae) of Western Black Sea, Central Anatolia and Mediterranean Regions of Turkey, Ege Üniversitesi Basımevi, 975-483-371-0.

182

37. LODOS, N., ÖNDER, F., PEHLİVAN, E., ATALAY, R., 1978, Ege ve

Marmara Bölgesinin Zararlı Böcek Faunasının Tespiti Üzerinde Çalışmalar (Curculionidae, Scarabaidae (Coleoptera), Pentatomidae, Lygaeidae, Miridae (Heteroptera)), T.C. Gıda-Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Zirai Mücadele ve Zirai Karantina Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.

38. REITTER, E., 1908-1916, Fauna Germanica, Die Käfer des Deutschen

Reiches, B.1: 248 (1906), B.2: 392 (1909), B.3: 436 (1911), B.4: 236 (1912), B.5: 343 (1916), KG. Lutz’Verlag, Stuttgart.

39. DELLA BEFFA, G., 1961, Gli Insetti dannosi all’ agriculture ed: moderni

metodi e Mezzi di lotta. Ulrico Hoepli, Milano. 40. CHINERY, M., 1987, Pareys Buch der Insekten, Verlag Paul Parey, Hamburg

und Berlin. 41. ACATAY, A., 1943, İstanbul Çevresi ve Belgrat Ormanındaki Zararlı Orman

Böcekleri, Yüksek Ziraat Enstitüsü Yayın No: 142, Ankara. 42. SCHIMITSCHEK, E., 1944, Forstinsekten der Türkei und ihre Umwelt.

Grundlagen der Türkischen Forstentomologie. Volk und Reich Verlag, Prag. 43. SEKENDİZ, O. A., 1974, Türkiye Hayvansal Kavak Zararlıları Üzerine

Araştırmalar, K.T.Ü. Yayın No: 62, Orman Fakültesi Yayın No: 3, Çağlayan Basımevi, İstanbul.

44. LODOS, N., 1998, Türkiye Entomolojisi VI, E.Ü. Ziraat Fakültesi Ofset

Atölyesi, E.Ü. Ziraat fakültesi Yayınları, No: 529, İzmir. 45. FREUDE, H., HARDE, K. W., LOHSE, G. A., Die Kafer Mitteleuropas, B. 1:

214 (1965); B. 2: 302 (1976); B. 3: 365 (1971); B. 4: 264 (1964); B. 5: 381 (1974); B. 6: 367 (1979); B. 7: 310 (1967); B. 8: 388 (1969); B. 9: 299 (1966); B. 10: 310 (1981); B. 11: 342 (1983), Goecke and Evers Verlag, Krefeld, 1964-1983.

46. NIKLAS, O. F., 1974, Familienreihe Lamellicornia, Blatthornkafer (In

SCHWENKE, W.), Die Forstschadlinge Europas, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 2, 85-128.

47. GÖKTÜRK, T., 2002, Artvin İlinde Orman Ağaçlarında Yaşayan Coleoptera

(Insecta) Türleri ile Predatör ve Parazitoidleri, Tez (Doktora), K.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü.

48. BALACHOWSKY, A. S., 1962-1963: Entomologie Appliquée à 1’Agriculture,

Coléopterès, Tome I, Premiere et Second Volume, Masson et Cie, Paris. 49. LODOS, N., 1995, Türkiye Entomolojisi IV (Kısım I) (Genel, Uygulamalı ve

Faunistik), E.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları, Yayın No: 493, İzmir.

183

50. HURPIN, B., 1962, Etude Physiologique en Vraie Granduer, Influence des

Accroissements Annuels du Chene. INRA, T.I, 59-122. 51. BONNEMAISON, L., 1962, Les Ennemis Animaux des Plantes Cultivées et des

Foréts. B.I: 586; B.II: 504; B.III: 413, Le Comte de la Société d’Edition et de Publicié Agricoles, Paris.

52. DEFNE, M. Ö., 1954, Batı Karadeniz Bölgesindeki Göknarların Zararlı

Böcekleri ve Mücadele Metotları, O.G.M. Yayınları, Seri No: 12, Sıra No: 105. 53. BODENHEIMER, F. S., 1958, Türkiye’de Ziraata ve Ağaçlara Zararlı Olan

Böcekler ve Bunlarla Savaş Hakkında Bir Etüd, Bayur Matbaası, Ankara. 54. URAL, İ., 1963, Mayıs Böceği (Melolontha melolontha). Samsun Zirai

Mücadele Enst. Yayınları, Sayı: 18, Samsun. 55. ERDEM, R., 1976, Ormanın Faydalı ve Zararlı Böcekleri, İstanbul Üniversitesi

Yayınları, İ.Ü. Yayın No: 2078, Orman Fakültesi Yayın No: 217, İstanbul. 56. TOSUN, İ., 1975, Akdeniz Bölgesi İğne Yapraklı Ormanlarında Zarar Yapan

Böcekler ve Önemli Türlerin Parazit ve Yırtıcıları Üzerinde Araştırmalar, T.C. Orman Bakanlığı, O.G.M. Yayınları, Sıra No: 612, Seri No: 24.

57. SEKENDİZ, O. A., 1983, Orman Böceklerimiz, K.T.Ü. Orman Fakültesi,

Orman Entomolojisi Ders Notu, Yayın No: 71, Trabzon. 58. HAMİDİ, K., 1986, Fidanlık Çalışmaları, O.G.M. Eğitim Dairesi Yayını,

Ankara. 59. SEKENDİZ, O. A., 1991, Abies nordmanniana (Stev.) Spach.’nın Doğu

Karadeniz Bölümü Ormanlarındaki Zararlı Böcekleri İle Koruma ve Savaş Yöntemleri. O.G.M. Basımevi, O.G.M. Yayınları, No: 678, 73, Ankara.

60. YÜKSEL, B., 1998, Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesi Orman Fidanlıklarında

Zararlı Böcekler ve Mücadelesi, T.C. Orman Bakanlığı, Doğu Karadeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü, Yayın No: 7, Trabzon, 1301-800.

61. HESS, R., 1914, Schutz Gegen Tiere, Erster Band, Prud und Verlag von B., G.

Teubner Leipzig und Berlin. 62. BROWN, R. M., 1986, Forestry Practice, Insect Pest, Forest Commission

Bulletin: 14, HMSO, London, 33-39. 63. NÜSSLIN, O., 1913, Leitfaden der Forstinscktenkunde, Zweite Auflage,

Verlagsbuchhandlung Paul Parey, Berlin.

184

64. DINGLER, M., 1927, Schutz Gegen Tiere. Erster Band, Verlag von I.

Neumann=Neudamm. 65. ÇANAKÇIOĞLU, H., 1993, Orman Koruma. İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları,

İ.Ü. Yayın No: 3624, Orman Fakültesi Yayın No: 411, İstanbul. 66. ÖZBEK, H., GÜÇLÜ, Ş., HAYAT, R., YILDIRIM, E., 1995, Meyve, Bağ ve

Bazı Süs Bitkileri Zararlıları, Atatürk Üniversitesi Yayınları, No: 792, Ziraat Fakültesi Yayın No: 323, Erzurum.

67. LODOS, N., TEZCAN, S., 1995, Türkiye Entomolojisi V, Buprestidae (Genel

Uygulamalı ve Faunistik), Entomoloji Derneği Yayınları No: 8, Ege Üniversitesi Basımevi, Bornova-İzmir.

68. SCHAEFER, L., 1949, Les Buprestides de France, Misc. Entomol. Paris,

Supplement. 69. GOBBI, G., 1986, Le piante ospiti dei’Buprestidi Italiani. Primo quadro

d’insieme (Coleoptera, Buprestidae), Fragm.ent., 19(1), 169-265. 70. RICHTER, A. A., 1952, Fauna SSSR, 13, 4, Zlatki (Buprestidae), I, Izd. AN

SSSR, Moskova, Leningard. 71. TASSI, F., 1962, Appunti per una migliore conescenza dei Coleotteri buprestidi

del Lazio, Boll. Ass. Romana Entomol., 92, 53-57. 72. GOBBI, G., 1977, I Buprestidi dei Monti della Tolfa, Acc. Naz. Lincei, Roma,

227, 243-265. 73. RICHTER, A. A., 1949, Fauna SSSR, 13, 2. Zlatki (Buprestidae). I. Izd. AN

SSSR, Moskova, Leningrad. 74. RAICANESCU, A., 1995, Contributii la studiul faunistic ßi ecologic al

buprestoideelor din Rezervatia Biosferei Delta-Dunarii (Coleoptera: Buprestoidae), Bul. inf. Soc. lepid. rom., 6 (1-2), 105-125.

75. HELLRIGL, K. G., 1978, Ökologie und Brutpflanzen Europaischer Prachtkafer

(Coleoptera, Buprestidae), Z. Angew. Ent., I., 85, 167-191. 76. BILY, S., 1996, Coleoptera: Buprestoidea. Folia Fac. Sci. Nat. Univ.

Masarykianae Brunensis, Biologia, 94, 439-445. 77. NIEHUIS, M., 1989, Contribution to the knowledge of the Jewel Beetles

(Coleoptera: Buprestidae) of the Near East, Zoology in the Middle East, 3, 73-110.

78. CURLETTI, G., 1994, I Buprestidi D’Italia. Museo Civico di Scienze Naturali

di Brescia, No. 19.

185

79. ACATAY, A., 1959, Melanophila decastigma (Picta Pall.) und Gypsonoma

(Semasia) dealbana Froel. (incernana Hw.) in der Turkei, Anz. f. Schadl.; 32, 56-68.

80. CHARARAS, C., 1969, Institut du Peuplier Turquie. Rapport Tecnique.

FAO/SF: 41, Volume II, Tur. 6. Rome. 81. BILY, S., 1983, Results of the Czechoslovak-Iranian entomological

expeditions to Iran. Coleoptera, Buprestidae, Acta entb mus. nat., Pragae, 41, 29-89.

82. TOZLU, G., ÖZBEK, H., 2000, Erzurum, Erzincan, Artvin ve Kars İlleri

Buprestidae (Coleoptera) Familyası Türleri Üzerinde Faunistik ve Taksonomik Çalışmalar, I. Acmaeoderinae, Polycestinae ve Buprestinae, Turkish Journal of Zoology 24 (Ek Sayı), 51-78.

83. OBENBERGER, J. 1930, Coleopterorum Catalogus, Vol. 12 (Eds. W. JUNK

and S. SCHENKLING), Pars : III, Buprestidae II, Berlin, 213 – 568. 84. GUTOWSKI, J.M., 1995, Changes in Communities on Longhorn and Buprestid

Beetles (Coleoptera: Cerambycidae, Buprestidae) Accompanying the Secondary Succession of the Pine Forests of Puszcza Bialowieska, Fragmenta Faunistica, 38(20), 390-409.

85. MUHLE, H., 1980, Ergebnisse der Albanien- Expedition 1961 des Deutschen

Entomologische Institutes, Beitrage zur Entomologie, 30 (2), 369-383. 86. THÉRY, A., 1942, Fauna de France 41, Coléoptères Buprestides, Librairie de

la Faculte des Sciences, Paris. 87. ANON., 1999, Wild Plants and Their Associated Insects in the Palearctic

Region, Primarily Europe and the Middle East [online]. http://www.ars.usda.gov/ is/np/wildplants/ WildPlants.pdf [Ziyaret Tarihi: 20 Aralık 2003].

88. FRANCISCO, E. C., 2002, The Animal Kingdom on the Iberian Peninsula and

Balearic Islands [online], http://www.fauna-iberica.mncn.csic.es/htmlfauna/ faunibe/zoolist/insecta/coleoptera/anobiidae.html [Ziyaret Tarihi: 20 Aralık 2003].

89. LEGALOV, A. A., 1998: Anobiidae [Çevrimiçi]. http://szmn.sbras.ru/Coleop/

Anobiid.htm [20.12.2003]. 90. HALPERIN, J., 1992, Occurrence of Oligomerus ptilinoides in Israel,

Phytoparasitica 20, 51-52.

186

91. KRAJEWSKI, A., 1999, Insect-produced Damage of Egyptian Monuments [online], http://www.dig.com.pl/Abstrakty/Ochrona_Zabytkow/ISSN_0029-8247_ Ochrona_Zabytkow_nr_1-99.htm [Ziyaret Tarihi: 20 Aralık 2003].

92. KOEHLER, F., 2000, Anobiidae [online], http://www.koleopterologie.de/

gallery/fhl08/fhl08.html [Ziyaret Tarihi: 20 Aralık 2003]. 93. ERDEM, R., ÇANAKÇIOĞLU, H., 1977, Türkiye Odun Zararlıları, İ.Ü.

Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Yayın No. 2336, O.F. Yayın No. 241. 94. HEYROVSKY, L., 1955, Fauna CRS. Tesarikoviti–Cerambycidae.

Cekoslovenske Akademie Ved, Praha. 95. BENSE, U., 1995, Longhorn Beetles, Illustrated Key to the Cerambycidae and

Vesperidae of Europe, Margraf Verlag, Hohenloher Str. 2 97990 Weikersheim, Germany, ISBN: 3-8236-1153-4.

96. HELLRIGL, K. G., 1974, Cerambycidae (In SCHWENKE, W.), Die

Forstschadlinge Europas, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 2, 130-202. 97. VILLIERS, A., 1978, Faune des Coleopteres de France. Vol. I, Cerambycidae,

Editions le Chevalier S.A.R.L., Paris. 98. ÖYMEN, T., 1987, The Forest Cerambycidae of Turkey, University of Istanbul

Faculty of Forestry, Istanbul. (Yayınlanmadı). 99. GÜL-ZÜMREOĞLU, S. G., 1975, Ege Bölgesi Teke Böcekleri (Cerambycidae–

Coleoptera) Türleri, Taksonomileri, Konukçuları ve Yayılış Alanları Üzerine Araştırmalar. Zirai Mücadele ve Karantina Genel Müd. Teknik Bül. No: 28, Ankara.

100. YILDIRIM, E., TOZLU, G., ASLAN, İ., 1998, Oltu ve Şenkaya (Erzurum)

Ormanlarının Entomolojik ve Diğer Sorunları ve Çözüm Önerileri, Geçmişten Geleceğe Oltu ve Çevresi Sempozyumu Bildiri Kitabı, Atatürk Üniversitesi Oltu Meslek Yüksek Okulu, 1-3 Temmuz Erzurum, 546-554.

101. DEMELT, C., 1967, I. Nachtrag zur Kenntnis der Cerambyciden-Fauna

Kleinasiens, Ent. Blatter, 63, 106-109. 102. ABBADI, S. Y., 1985, Ürdün’de Pinus halepensis Mill.’in Zararlı Böcekleri ve

Biyolojileri, Tez (Doktora), İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü. 103. PLAVILSTSHIKOV, N. N. 1936, Faune de L’URSS. Insectes, Coleopteres,

Vol XXI, Cerambycidae, Edition de I’Acadamie des Sciences de L’URSS, Moscow.

187

104. ALKAN, H., EROĞLU, M., 2001, A Contribution to the Knowladge of

Cerambycidae (Insecta: Coleoptera) Species of the Eastern Black sea Region in Turkey, Türkiye Entomoloji Dergisi, 25 (4), 243-255.

105. BESÇELİ, Ö., 1969, Çam keseböceği (Thaumetopoea pityocampa Schiff.) nin

Biyolojisi ve Mücadelesi, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Serisi No: 35, Ankara.

106. DEMELT, C., 1963, Beitrag zur Kenntnis der Cerarnbycidentauna Kleinasiens

und 13, Beitrag zur Biologie Palaearkt. Cerambyciden, Sowie Beschreibung Einer Neuen Obera- Art. Ent. Blatter, 59, 3, 132-151.

107. SEKENDİZ, O. A., 1981, Doğu Karadeniz Bölümünün Önemli Teknik

Hayvansal Zararlıları Üzerine Araştırmalar, K.T.Ü. Yayınları No: 127, Orman Fakültesi No: 12, Trabzon.

108. ADLBAUER, K., 1992, Neues zur Taxonomie und Faunistik der

Bockkaferfauna der Türkei (Coleoptera, Cerambycidae), Entomofauna, 13, 30, 485-509.

109. TOZLU, G., REJZEK, M., ÖZBEKH., 2002, A Contribition to the Knowledge

of Cerambycidae (Coleoptera) Fauna of Turkey, Part I: Subfamilies Prioninae to Cerambycinae, Biocosmemesoogen, Nice (Basımda).

110. AMANN, G., 1983, Kerfe des Waldes, Newmann Verlag, 9. Aufl., Melsungen. 111. PLAVILSTSHIKOV, N. N., 1940, Faune de L’URSS. Insectes, Coleopteres,

Vol. XXII, Cerambycidae, Edition de I’Academie des sciences de L’URSS, Moscow.

112. BODENMEYER, E.V. 1906, Beitrage zur Käferfauna von Klein Asien.

Deutsche Ent. Zeit. Heft (2) 417 – 437. 113. ÖZBEK, H. 1978, Erzurum ve Yöresinde Ev Teke Böceği (Hylotrupes bajulus

L.) ve Diğer Teke Böcekleri. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 9(1), 31– 44.

114. YÜKSEL, B. 1998, Kırşehir Ağaçlandırma Alanlarında Zarar Yapan Böcekler

Üzerine Araştırmalar, Orman Mühendisliği Dergisi, Yıl: 35, 7, 26 – 29. 115. TOZLU, G., 2001, Sarıkamış (Kars) Ormanlarında Sarıçam (Pinus sylvestris

L.)’daki Zararlı Böcek Türleri, Türkiye Entomoloji Dergisi, 25 (3), 193-204. 116. ÇANAKÇIOĞLU, H., 1956, Bursa Ormanlarında Entomolojik Araştırmalar,

İstanbul Üniversitesi Yayınları, O.F. Yayın No:41, İstanbul.

188

117. BESÇELİ, Ö., 1969, Büyükdüz Araştırma Ormanının Zararlı Böceklerinin

Biyolojisi, Koruyucu Tedbirler ve Mücadelesi, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Serisi No: 33.

118. ÇANAKÇIOĞLU, H., SELMİ, E., KÜÇÜKOSMANOĞLU, A., 1982, İstanbul

Adalarında Entomolojik Tesbitler. İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, A, 32(1), 44-55.

119. ERDEM, R., 1947, Sarıkamış Ormanlarında Entomolojik Müşahadeler, Tarım

Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Özel Sayı: 52, Ankara. 120. HOSKOVEC, M., REJZEK, M., 2002, Cerambycidae, Longhorn Beetles

(Cerambycidae) of the West Palaearctic Region [online], http://www.uochb.cas.cz/~natur/cerambyx/ [Ziyaret Tarihi: 20 Aralık 2002].

121. DUFFY, A. E., 1946, A Contribution Towards the Biology of Prionus coriarius

L. (Col., Cerambycidae). Trans. R. Ent. Soc., London, 97(17), 256-66. 122. ÜNAL, S., 1998, Artvin Yöresi Ladin (Picea Orientalis (L.) Link.)

Ormanlarında Zarar Yapan Scolytidae (Coleoptera) Türleri, Tez (Doktora), İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü.

123. LABOISSIÈRE, V., 1934, Galerucinae de la Faune Francaise (Coléoptéres),

Ann. Soc. Ent. Fr., CIII, 1-108. 124. ZUCHT, G., 1934, Zur Biologie von Agelastica alni L. Deutsche Entomol.

Zeitsch., Heft ¾, 145-218. 125. OGLOBLIN, D. A., 1936, Chrysomelidae, Galerucinae. Faune de L’URSS,

Vol. XXVI, No: 1. 126. SZUJECKI, A., 1966, Szkola Glowna Gospodarstwa Wiesskiego w Warzawa.

Zesz. Nauk. Szkol. Gosp. Wiejsk. Warz. 9, 113-132. 127. MOHR, K., H., 1966, Ergebnisse der Albanien-Expedition 1961 des Deutschen

Entomologischen Institutes. Coleoptera: Chrysomelidae II. Beitrage zur entomologie, 16(3-4), 347-380.

128. MOHR, K. H., 1966, Familie Chrysomelidae. (In Freude, H., Harde, K. W. and

Lohse, G. A.) Die Käfer Mitteleuropas, Band 9, Cerambycidae, Chrysomelidae. Goecke und Evers Verlag, Krefeld, 95-280.

129. BERTI, N., RAPILLY, M., 1973, Contribution a la Faune de I’Iran Voyages de

MM.R. Naviaux et M. Rapilly (Col., Chrysomelidae). Ann. Soc. Entom. France 9(4), 861-894.

130. MAISNER, N., 1974, Chrysomelidae (In SCHWENKE, W.), Die

Forstschadlinge Europas, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 2, 202—236.

189

131. ASLAN, İ., 1997, Erzurum İli’nde Söğüt (Salix spp.) ve Kavak (Populus

spp.)’larda Zararlı Olan Yaprak Böcekleri (Coleoptera, Chrysomelidae) Üzerinde Bir araştırma. İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, B, 47(1,2,3,4), 81-88.

132. ASLAN, İ., 1998, Erzurum İli Galerucinae Alt Familyası (Coleoptera:

Chrysomelidae) Türleri Üzerinde Faunistik ve Sistematik Bir Çalışma, Türkiye Entomoloji Dergisi, 22 (4), 285-298.

133. SELMİ, E., 1983, Marmara ve Batı Karadeniz Ormanlarında Zarar Yapan

Yaprak Böcekleri (Coleoptera, Chrysomelidae)’nin Sistematiği, Yayılışı ve Konukçu Bitkileri ile Bazı Önemli Türleri Üzerinde Biyolojik Gözlemler, İ.Ü. Orman Fakültesi, (Yayınlanmadı).

134. CHARARAS, C., 1972, Les Insectes du Peuplier, (biologie, ecologie, nocitive,

methodes, de protection), Librairie de la Faculte des Sciences 7, rue des Ursilines, Paris.

135. GRUEV, B. A., 1992, Geographical Distribution of the Leaf Beetle Subfamilies

Lamprosomatinae, Eumolpinae, Chrysomelinae, Alticinae, Hispinae and Cassidinae (Coleoptera: Chrysomelidae) on the Balkan Peninsula, Plovdiv University Press.

136. ZEKİ, H., TOROS, S., 1992, Chrysomela populi L. ve Chrysomela tremulae F.

(Col., Chrysomelidae)’nin Gelişmeleri üzerine Konukçunun Etkisi, Türkiye II. Entomoloji Kongresi Bildiriler Kitabı, Adana, 43-52.

137. KALKANDELEN, A., 1972, Nebat Koruma Müzesi Böcek Kataloğu (1961-

1971). Yenigün Matbaası, Ankara. 138. KISMALI, S., 1973, İzmir İli ve Çevresinde Kültür Bitkilerinde Zarar Yapan

Chrysomelinae ve Halticinae (Chrysomelidae-Coleoptera) Alt Familyalarına Ait Türler, Tanınmaları, Konukçuları, Yayılışları ve Kısa Biyolojileri Üzerine Araştırmalar, E.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi A. 10(2), 341-378.

139. ÖZAY, F., 1997, Marmara Bölgesinde Söğütlerde Zarar Yapan Böcekler, Tez

(Doktora), İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü. 140. KRAL, J., 1967, Wissenschaftliches Ergebnis der Zooligischen Expedition des

Nationalmuseums in Prag nach der Turkei, Acta Entomologica Musei Nationalis, Pragae, 37, 261-268.

141. ALLEN, A. A., 1973, A Note on Foodplants in the Genus Chalcoides (Col., Chrysomelidae), Entom. Monthly Mag., 108 (1301-1303). 142. WEISE, J., 1916, Coleopterorum Catologus, pars 24: Chrysomelinae, Berlin.

190

143. WINKLER, A., 1932, Catologus Coleopterorum Palaearcticae. I, II, Wien

(1927-1932). 144. TOMOV, V., GRUEV, B., 1975, Chrysomelidae (Coleoptera) Collected by K.

M. Guichard in Turkey, Greece und Yugoslavia. Univ. Phovdiv ‘Paissi Hilendarski’, 13 (4), 134-150.

145. KASAP, H., 1988, A List of Some Chrysomelinae (Col., Chrysomelidae) from

Turkey. Part II. Colaphellus, Gastroidea, Phaedon, Prasocuris, Plagiodera, Melasoma, Phytodecta, Phyllodecta, Timarcha, Entomoscelis, Türkiye Entomoloji Dergisi, 12(2), 85-95.

146. YILDIZ, N., 1975, Phyllodecta vitellinae L.’nin Türkiye’de yayılışı, Biyolojisi,

Zararları, Koruma ve Savaş Metotları Üzerine Araştırmalar, Kavak ve Hızlı Gelişen Yabancı Tür Orman ağaçları Araştırma Enstitüsü Yayını, İzmit, s. 243-257.

147. CLAVAREAU, H., 1913, Coleopterorum Catalogus. (Editus a Schenkling). W.

Junk, Berlin W. 15. Pars. 148. PERNERSDORFER, M., 1941, Untersuchungen über die Fulterpflanzen

einheimischer Chrysomeliden unter Ausschluss der Halticinen. Verh, Nat. med. Heidelberg, 18, 332-361.

149. MEDVEDEV, L. N., 1975, Chrysomelidae Collected by Dr. W. Witmer in

Turkey and Iran (Col.), Mitt. Entomol. Ges. Basel, 25(1), 12-19. 150. JUNK, W., 1936, Coleopterorum Catologus, Curculionidae: Brachyderinae I.,

1-132. 151. HOFFMANN, A., 1950: Faune De France 52 (Coleopteres, Curculionides),

Federation Francaise Des Societes De Sciences Naturelles Office Central De Faunistique, Paris, 486 pp.

152. POSTNER, M. 1974, Familienreihe Rhynchophora, Scolytidae (=Ipidae),

Borkenkäfer (In SCHWENKE, W.), Die Forstschädlinge Europas, II Band. Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 334 – 482.

153. SELMİ, E., 1987, The Hylesininae of Turkey, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, A,

37(1), 67-88. 154. SELMİ, E., 1998, Türkiye Kabuk Böcekleri ve Savaşı, İ.Ü. Yayın No: 4042, Fen

Bilimleri Enst. Yayın No: 11, 975-404-466-X. 155. SELMİ, E., 1989, Türkiye Ipinae (Coleoptera: Scolytidae) Türleri. İ.Ü. Orman

Fakültesi, İstanbul, (Yayınlanmadı).

191

156. SCHEDL, K.E. 1980, Catalogus Faunae Austriae, Coleoptera, Fam. Scolytidae

und Platypodidae. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien, 3 7001 0327 1.

157. SCHEDL, K. E. 1981, Fam. Scolytidae (In FREUDE et. al. 1981), Die Käfer

Mitteleuropas, (Band 10, 310 pp.), Goecke and Evers Verlag, Krefeld, 3 – 87263 – 029 – 6, 34 – 99.

158. GRÜNE, S., 1979, Handbuch zu Bestimmung der Europäischen Borkenkäfer,

Verlag M. und H. Schaper, Honnover. 159. EGGERS, H., 1940, Zur Palaearktischen Borkenkäferfauna VII. Fünf. neue

Arten aus Anatolien, Centralbl. f.d.ges Forstw, 66, 36-39. 160. SCHEDL, K. E., 1959, Borkenkäfer aus der Türkei. (180), Anz. Schädlingsk.

32, 99-100. 161. SCHEDL, K. E., 1961, Borkenkäfer aus der Türkei. II. Mittelilung. (190). Anz.

für Schädlingskunde, 34, 184-188. 162. ACATAY, A., 1961, Über einige Zedernschadlinge in der Türkei. Anz.

Schädlingsk. 34(1), 1-6. 163. SCHEDL, K. E., 1968, Borkenkäfer aus der Türkei. III. Mitteilung. Anz.

Schädlingsk. 41, 21-24. 164. EKİCİ, M., 1971, Sedir (Cedrus libani Barr.) Zararlı Böceklerinin Biyolojisi ve

Mücadelesi, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Serisi, No: 45.

165. ACATAY, A., 1963, Über das Auftreten von einigen Forstschädlingen in der

Türkei, Z. ang. Entomologie, 51(2), 114-121. 166. ÖZKAZANÇ, O., YÜCEL, M., 1985, Yarı Kurak Mıntıka Ağaçlandırmalarında

Zarar Yapan Böcekler Üzerine Araştırmalar, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Serisi, No: 153.

167. ALKAN, B., 1964, Türkiye’nin Bitki Zararlısı Kabuk Böcekleri (Col.,

Scolytoidea) Faunası Üzerine Çalışmalar. A.Ü. Ziraat Fakültesi, 14, 345-401. 168. NİZAMLIOĞLU, K., GÖKMEN, N., 1964, Türkiye’de Zeytine Zarar Veren

Böcekler, Yenilik Basımevi, İstanbul. 169. BEVAN, D. 1984, Orthotomicus erosus (Wollaston) in Usutu Pine Plantations,

Swaziland. Usutu Pulp Company Limited, Forest Research Report, No: 64. 170. EGGERS, H., 1921, Seltene und neue palaearktische Borkenkäfer II. Ent. Bl.

17, 39-43.

192

171. ÖZEK, S., HOVASSE, R., 1931, Ada Çamlarına Musallat Olan Böcekler,

Şirketi Mürettibiye Matbaası, İstanbul. 172. SCHIMITSCHEK, E., 1937, Forstentomologiche und Forstschutzliche

Beobachtungen in der Türkei. Nr. 1. Forstschutzliche und Forstentomologische Beobachtungen in den Gebieten von: Ayancık-Gökırmak-Gökçeağaç-Kastamonu-Küre-Daday-Ilgaz Dağı-Çankırı. Ziraat Vekaleti Y.Z.E. Çalışmalarından, Heft 74.

173. ALKAN, B., 1946, Kızılcahamam, Bolu (Aband) ve Düzce Ormanlarında

Yapılan Entomolojik Araştırmalar, Orman ve Av, No. 3-4: 112-119, 139-146. 174. BESÇELİ, Ö., 1963, Büyükdüz Araştırma Ormanının Zararlı Böcekleri,

Ormancılık Araştırma Enstitüsü Dergisi, 9(2), 50-57. 175. CAN, E., 1964, Zur Kenntnis der Orthotomicus tridentatus einem Schadling der

Zederwalder der Türkei, Anz. Schädlingsk, 37, 113-117. 176. TOSUN, İ., 1969, Önemli Sedir Zararlıları ve Mücadele Şekilleri, Orman ve Av,

41(5), 10-13. 177. ÖZKAZANÇ, O., İKTÜEREN, Ş., YÜCEL, M., 1985, Akdeniz ve Ege

Bölgelerinde Orthotomicus erosus (Woll.)’un Biyolojisi ve Mücadelesi Üzerine Araştırmalar, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Serisi, No: 152.

178. SEREZ, M., 1985, Sentetik Feromon “Ipslure” nin Orthotomicus erosus (Woll.)

Populasyonuna Karşı Kullanılması, K.T.Ü. Orman Fakültesi Dergisi 8(1-2), 41-47.

179. SEREZ, M., 1987, Bazı Önemli Kabuk Böcekleriyle Savaşta Feromonların

Kullanılma Olanakları, K.T.Ü. Orman Fakültesi Dergisi 10(1-2), 99-131. 180. SEREZ, M., 1987, Verwendung des Aggregationspheromon-Praparats “Ipslure”

Gegen den Mediterranen Kiefernborkenkafer, Ips (Orthotomicus) erosus (Woll.) (Col., Scolytidae). Anz. Schädlingsk, 60, 94-95.

181. POSTNER, M., 1982, Familienreihe Mycetophiliformia (In SCHWENKE, W.),

Die Forstschadlinge Europas, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 4, 291-.356.

182. POSTNER, M., 1978, Familienreihe Cossoidea (In SCHWENKE, W.), Die

Forstschadlinge Europas, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 3, 177-187.

193

183. ANON., 2004, HOSTS - The Hostplants and Caterpillars Database [online],

http://internt.nhm.ac.uk/cgibin/perth/hosts/list.dsml?Familyqtype=starts%20with&Family=&PFamilyqtype=starts%20with&PFamily=&Genusqtype=starts%20with&Genus=&PGenusqtype=starts%20with&PGenus=&Speciesqtype=starts%20with&Species=pyrina%25%25&PSpeciesqtype=starts%20with&PSpecies=&Country=%25&sort=Family&sqlpageinfo=51:1:30&=%3E&incpage=loc_hminhead.txt&loc_footer_white=/generic/includes/loc_footer_white.txt&Family%2BPK_MainID=%3ECossidae8171 [Ziyaret Tarihi: 10 Ocak 2004].

184. BEŞKARDEŞ, V., 2002, İstanbul Çatalca İşletmesi Ormanlarında Yaşayan

Kelebek (Lepidoptera) Türleri, Tez (Yüksek Lisans), İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü.

185. SEVEN, S. 1991, Trakya Lepidoptera Faunası Üzerine Bibliyografik

Araştırmalar, Priamus, Centre for Entomological Studies, Ankara, 1015 – 8243. 186. KANSU, İ. A. 1963, Türkiye Lepidoptera Faunası İçin İlkel Liste V, Bitki

Koruma Bülteni, 3 (3), 208-223. 187. ESCHERICH, K., 1931, Die Forstinsekten Mitteleuropas. Band. III, Paul Parey,

Berlin. 188. BAKER, W.L. 1972, Eastern Forest Insects, U.S. Department of Agriculturel

Forest Service, Miscellaneous Publication No: 1175, U.S. Government Printing Office, Washington.

189. SCHRÖDER, D. 1978, Familienreihe Tortricoidea, Tortricidae – Olethreutinae

– Eucosmini und Olethreutini (In SCHWENKE, W.), Die Forstschädlinge Europas, III Band. Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 109 – 134.

190. BRADLEY, J. D., TREMEWAN, W. G., SMITH, A. 1979, British Tortricoid

Moths. Tortricida: Olethreutinae, The Ray Society, London, England, 0 90387406 7.

191. SPULER, A., 1910, Die Schmetterlinge Europas, Bd. II, III E.

Schweizerbart’sche Verlagsbuchhandlung. 192. YILDIZ, N., 1977, Yurdumuz Yabancı Tür Çam Ağaçlandırmalarında Tahribatı

Görülen Çam Sürgün Bükücüsü Evetria buoliana Schiff.’in Morfolojisi, Biyolojisi ve Mücadelesi, Kavak ve Hızlı Gelişen Yabancı Tür Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü Dergisi, 1, 13-29.

193. MOL, M., 1987, Rhyacionia buoliana (Den. and Schiff.) (Lep. Tortricidae)’nın

Marmara Bölgesindeki zararı ve Biyolojisi. OGM Yayınları, Yayın No: 661, Seri No: 27, Ankara.

194

194. ÖZKAZANÇ, O., 1982, Hızlı Gelişen Yerli ve Yabancı Ağaç Türlerinin

Gelişimini Engelleyen Böcek Türleri, Türkiye’de Hızlı Gelişen Türlerle Endüstriyel Araştırmalar Simpozyumu. Serbest Bildiri, No: 8, Ankara, s. 333-336.

195. CAN, P., 1994, İzmit – Kerpe’de Hızlı Gelişen Türlerle Kurulan Adaptasyon

Denemelerinin Entomolojik Problemleri, Tez (Yüksek Lisans), İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü.

196. BOGENSHÜTZ, H., 1978, Tortricinae (In SCHWENKE, W.), Die

Forstschadlinge Europas. 3. Band, Verlag Paul Parey Hamburg und Berlin, 55-89.

197. ACATAY, A., 1971, Über Das Auftreten Einiger Forstschadlinge in der Türkei,

Anz. Für. Schadlingskunde, XLIV (11), 161-165. 198. BAŞ, R., 1980, Tortrix viridana (L.) (Lep., Tortricidae)’nın Marmara Bölgesi

Ormanlarındaki Biyolojisi ve Doğal Düşmanları, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, A, 30 (2), 49-66.

199. AVCI, M., 1997, Marmara Bölgesi Ormanlarının Tortricidae (Lep.) Faunası,

İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, A, 47 (1), 111-138. 200. HESSELBARTH, G., VAN OORSCHOT, H., WAGENER, S., 1995: Die

Tagfelter Der Turkei, Volume I-III. 201.nk SAVELA,rM.,g2001,kLepidoptera [online], http://www.funet.fi/pub/sci/bio/ life/insecta/lepidoptera/index.html [Ziyaret Tarihi:15 Ocak 2003]. 202. KANSU, A., KILINÇER, N., UĞUR, A., GÜRKAN, O., 1986, Ankara,

Kırşehir, Nevşehir ve Niğde İllerinde Kültür Bitkilerinde Zararlı Lepidopterlerin Larva ve Pupa Asalakları, Türkiye I. Biyolojik Mücadele Kongresi, Ankara, 146-162.

203. AKBULUT, S., YÜKSEL, B., KETEN, A., 2002, The Lepidoptera (Insecta)

Fauna of Düzce Province, Turkey, Turk. J. Zool. 27, 257-268. 204. STOKOE, W. J., SOUTH, R., F.r.e.s., 1950, The Catarpillars of the British

Butterflies, Frederick Warne and Co., LTD., London and Newyork. 205. KUDLER, J., ZBRASLAV, V., 1978, Familienreihe Geometroidea (In

SCHWENKE, W.) Die Forstschädlinge Europas, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 3, 218-262.

. 206. OKYAR, Z., AKTAÇ, N., 1999, Trakya Bölgesi Geometridae Türlerinin

Taksonomik ve Faunistik Yönden Araştırılması, Turkish Journal of Zoology, 23, Ek Sayı 1, 99-132.

195

207. MOL, T., 1977, Marmara ve Ege Bölgeleri Ormanlarında Yaşayan

Geometridae Türleri Üzerinde Araştırmalar, İ.Ü. Yayın No: 2329, O.F. Yayın No: 234.

208. KIRBY, W. E., Butterflies and Moths of the United Kingdom, George Routledge

and Sons. Limited New York, E. P. Dutton and Co. London. 209. SORAUER, P., 1953, Handbuch der Pflanzenkrakheiten, Bd. IV, I. Teil, 2.

Lieferung, Verlagsbuchhandlung Paul Parey, Berlin. 210. BRAUN, R., 1957, Krankheiten und Schadlinge der Kulturplanzen und Ihre

Bekampfung, Berlin und Hamburg. 211. WYLIE, H. G., 1960, Some Factors that Affect the Annual Cycle of the Winter

Moth, Operophtera brumata (L.) (Lep., Geometridae) in Western Europe, Nort-Holland Publishing Co. Amsterdam.

212. CUMING, G. G., 1961, The Distribution, Life History, and Economic

Importance of the Winter Moth, Operophtera brumata (L.) (Lepidoptera, Geometridae) in Nova Scotia, The Canadian Entomolgist, Volume 93, Part 2.

213. PITTAWAY, A. R., 2000, Saturniidae of the Western Palaearctic [online],

http://tpittaway.tripod.com/silk/satlist.htm [Ziyaret Tarihi:16 Nisan 2003]. 214. KANSU, A., 1955, Orta Anadolu Meyve Ağaçlarına Zarar Veren Bazı

Makrolepidoptera Türlerinin Evsafı ve Kısa Biyolojileri Hakkında Araştırmalar. Ziraat Vekaleti, Neşriyat ve Haberleşme Müd., Sayı 704, Ankara, s. 73-135.

215. PITTAWAY, T., 1997, Sphingidae of the Western Palaearctic [online],

http://tpittaway.tripod.com/sphinx/l_pop.htm [Ziyaret Tarihi: 28 Mart 2003]. 216. REBEL, H. 1903, Studien über die Lepidopterenfauna der Balkanlander I.

(Bulgarien, Ostrumelien). Annln. naturh. Mus. (Wien) 18, 123-347. 217. MATHEW, G. F. 1881, List of Lepidoptera Observed in the Neighbourhood of

Gallipoli Turkey, in 1878, Entomologist’s mon. Mag., 18 : 10 – 13, 29 – 32, 92 – 100.

218. KORNOŞOR, S., SERTKAYA, E., 1996, Doğu Akdeniz Bölgesi Sphingidae

(Lepidoptera) Türleri Üzerinde Faunistik Araştırmalar, Türkiye 3. Entomoloji Kongresi, 24-28 Eylül, Ankara, s. 448-454.

219. ACATAY, A. 1959, Pappelschadlinge in der Türkei, Anz. f. Schadl, 32(9), 129- 134. 220. MOL, T., AVCI, M. 1997, Marmara Bölgesi’nin Bazı Sphingidae Türleri, İ.Ü.

Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, 47(1), 15-29.

196

224. HEDDERGOTT, H., WEIDNER, H. 1952, 2. Unterordung : Heteroneura (Frenatae) (In SORAUER, P.), Hand d. Pflanzenkrankheiten, IV: VIII + 518.

225. MAKSYMOV, J.K. 1978, Familienreihe – Noctuoidea, Thaumetopoeidae (In

SCHWENKE, W.) Die Forstschädlinge Europas, III Band. Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 391 – 404.

226. CARTER, D. 1982, Butterflies and Moths in Britain and Europe, Pan Book

Ltd., Cavaye Place, London. 227. AYTAR, F. 2002, Pozantı İşletmesi Ormanlarında Zarar Yapan Böcekler ve

Mücadelesi, Ülkemiz Ormanlarında Çam Keseböceği Sorunu ve Çözüm Önerileri Sempozyumu, 24 – 25 Nisan, Kahramanmaraş, s. 158 – 172.

228. ATAKAN, A., 1991, Orman Bölge Müdürlüklerinde 1. ve 2. Derecede Zararlı

Böceklerin Biyolojik Devreleri, T.C. Orman Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü, Orman Koruma ve Yangınla Mücadele Dairesi Başkanlığı, Yayın No: 670, Seri No: 31, 975-407-010-5.

229. ACATAY, A., 1953, Çam Keseböceği (Thaumetopoea pityocampa Schiff.=

Thaumetopoea wilkinsoni Tams.) Hakkında Araştırmalar ve Adalardaki Mücadelesi, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, 3(1,2), 29-47.

230. ÖZEK, S. 1953, Ada Çamlarına Musallat Olan Böcekler, Biologi, Türk

Biyoloji Derneği’nin Yayın Organı, Cilt : 3, Sayı : 3 (13), Temmuz, İstanbul, 133 – 146.

231. EKİCİ, M. 1963, Çam Keseböceği (Thaumetopoea pityocampa Schiff.=

Cnethocampa pityocampa Schiff.)’nin Biyolojisi, O.A.E. Dergisi, 9 (2), 58 – 67. 232. BESÇELİ, Ö., EKİCİ, M. 1970, Çam Keseböceği Biyolojisi ve Mücadelesi

Konusunda Yapılan Araştırmalardaki Son Gelişmeler, O.A.E. Dergisi, 16 (2), 13 – 37.

233. GÖKÇE, O. 1980, Akdeniz Bölgesi Hızlı Gelişen Ekzotik Tür

Ağaçlandırılmalarında Görülen Çam Keseböceği (Thaumetopoea pityocampa Schiffermüller) Tahribatı ve Tür Seçimindeki Önemi, Kavak ve Hızlı Gelişen Yabancı Tür Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü Dergisi, Yenilik Basımevi, s. 23 – 28.

221. MOL, T., AVCI, M., DUTKUNER, İ. 2003, Fethiye-Kelebekler Vadisi Florası ve Lepidoptera Faunası, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, 53(1), 15-24.

222. FREINA, J. J. 1979, Beitrag zur systematischen Erfassung der Bombyces- und

Sphinges, Fauna Kleinasiens, Atalanta, Würzburg 10: 175-224. 223. SPULER, A. 1908, Die Schmetterlinge Europas. I. Band, E. Schweizerbart’sche

Verlagsbuchhandlung.

197

234. ÖZKAZANÇ, O. 1987, Çam Keseböceği (Thaumetopoea pityocampa

Schiff.)’nin Yumurta Bırakma Davranışları Üzerinde İncelemeler, Türkiye I. Entomoloji Kongresi, 13 – 16 Ekim, İzmir, s. 727 – 735.

235. SEKENDİZ, O., BAŞKAYA, Ş., TÜMEN, G., TURAN, Y. 1997, Bursa ve

Balıkesir Yöresinde Park ve Peyzaj Alanlarında Bulunan Ağaç ve Ağaççıkların Önemli Zararlıları ile Bunlara Karşı Alınabilecek Koruma ve Savaş Önlemleri, B.Ü. Yayınları No. 0001, B.Ü. Basımevi, Balıkesir, 975 – 6993 – 00 – 6.

236. NAFİSİ, S. 1999, Karabük Orman İşletmesi, Kaplan Ağaçlandırma

Alanlarındaki Kızılçam (Pinus brutia Tenore) Fidanlarında Zarar Yapan Böcek Türlerinin Tespiti ve Önemli Türlerin Biyolojileri, Tez (Doktora), Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.

237. TURAN, Y., SEKENDİZ, O.A. 1999, Sarıköy – Gürgendağı Serisi Sahil Çamı

(Pinus pinaster Aiton) Ağaçlandırması Örneğine Göre Türkiyede’ki Sahil Çamı Ağaçlandırılmalarının Zararlı Böcekler Açısından Geleceği, Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Müdürlüğü, Seri No. 26, Orman Bakanlığı Yayın No. 134, Müdürlük Yayın No. 230, s. 23 – 32.

238. AVCI, M. 2000, Türkiye’nin Farklı Bölgelerinde Thaumetopoea pityocampa

(Den. and Schiff.) (Lep. : Thaumetopoaeidae)’nın Yumurta Koçanlarının Yapısı, Parazitlenme ve Yumurta Bırakma Davranışları Üzerine Araştırmalar, Türkiye Entomoloji Dergisi, 24(3), 167–178.

239. AKBULUT, S., YÜKSEL, B., KETEN, A. 2002, Çam Keseböceğine

(Thaumetopoea pityocampa Schiff.) Karşı Düzce Orman İşletme Müdürlüğü’nde Feromon Tuzağı ile Yapılan Ön Denemelerin Sonuçları, Ülkemiz Ormanlarında Çam Keseböceği Sorunu ve Çözüm Önerileri Sempozyumu Bildiri Kitabı, Kahramanmaraş, 24 – 25 Nisan, K.S.Ü. Rektörlüğü, Yayın No. 96, 52 – 59.

240. ÖZKAZANÇ, O. 2002, Çam Keseböceği Thaumetopoea pityocampa Schiff.

(Lepidoptera, Thaumetopoaeidae)’nın Akdeniz Bölgesindeki Biyoekolojisi, Ülkemiz Ormanlarında Çam Keseböceği Sorunu ve Çözüm Önerileri Sempozyumu Bildiri Kitabı, Kahramanmaraş, 24 – 25 Nisan, K.S.Ü. Rektörlüğü, yayın No. 96, 1- 11.

241. ÜNAL, S., USLU, N. 2002, Kastamonu Yöresinde Çam Keseböceği İle

Mücadelede Yeni Bir Organik İnsektisit Kullanımı, Ülkemiz Ormanlarında Çam Keseböceği Sorunu ve Çözüm Önerileri Sempozyumu Bildiri Kitabı, Kahramanmaraş, 24 – 25 Nisan, K.S.Ü. Rektörlüğü, Yayın No. 96, 212 – 221.

242. WELLENSTEIN, G., 1978, Lymantriidae, Tragspinner (In SCHWENKE, W.),

Die Forstschadlinge Europas, Verlag Paul Parey Hamburg und Berlin, 3, 55-89. 243. FURNISS, R. L., CAROLIN, V. M., 1977, Western Forest Insects, U.S.

Department of Agriculture-Forest Service, Miscellaneous Publication No: 1339.

198

244. BAŞ, R., SELMİ, E., 1992, Türkiye Ormanlarında Zarar Yapan Önemli

Lymantriidae (Lep.) Türleri, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri. B, 40(2), 37-45.

245. COULSON, N. R., WITTER, J. A., 1984, Forest Entomology, Ecology and

Management, John Wiley and Sons, New York. 246. MOL, T., 1982, İzmit Çınarlıdere ve Çenedağı Ağaçlandırma alanlarında Yeni

Bir Çam Zararlısı, Lymantria dispar (L.) (Lepidoptera-Lymantridae), İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, Sayı 32 (1), 56-64.

247. ÖYMEN, T., 1982, Lymantria dispar (L.) (Lepidoptera-Lymantridae)’in

Marmara Bölgesindeki Biyolojisi ve Doğal Düşmanları, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, A, 32 (1), 65-83.

248. ÖYMEN, T., 1985, Lymantria dispar (L.) (Lepidoptera-Lymantridae)’in

Morfolojik Özellikleri, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, A, 35 (2), 141-152. 249. İREN, Z., 1977, Önemli Meyve Zararlıları, Tanınmaları, Zararları, Yaşayışları

ve Mücadele Metodları, Ankara Bölge Zirai Mücadele Araştırma Enst. Yayınları, Mesleki Eserler Serisi, No: 36, Ankara.

250. SELEK, F., 1998, İzmit ve Adapazarı Yöresinde Kavaklarda Zarar Yapan

Lepidoptera Türleri, Tez (Yüksek Lisans), İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü. 251. KANAT, M., 2002, Çam keseböceği (Thaumetopoea pityocampa (Schiff.))

(Lepidoptera: Thaumetopoeidae)’ne Karşı Biyolojik Mücadelede Calosoma sycophanta L. (Coleoptera: Carabidae)’nın Kullanımı, Ülkemiz ormanlarında Çam Keseböceği Sorunu ve Çözüm Önerileri Sempozyumu Bildiri Kitabı, Kahramanmaraş, 24 – 25 Nisan, K.S.Ü. Rektörlüğü, Yayın No. 96, 93-100.

252. GÜNAYDIN, T., 1972, Güneydoğu ve Doğu Anadolu Bölgelerinde Bağ

Zararlıları Üzerinde Sürvey Çalışmaları. Zirai Mücadele Araştırma Yıllığı, Ankara.

253. MASAKİ, S., UMEYA, K., 1977, Larval Life. (In Hidaka, T), Adaptation and

Speciation in the Fall Webworm, Kadansha Ltd. Tokyo, Chapter 2, 23-27. 254. BOVEY, P., 1954, Un nouveau ravageur en Europe: I’Ecaille fileuse

(Hyphantria cunea Drury), Journal Forestier Suisse, No. I. 255. BAŞ, R., 1982, Türkiye İçin Yeni Bir Bitki Zararlısı, Hyphantria cunea (Drury)

(Lepidoptera, Arctiidae), İstanbul, (Yayınlanmadı). 256. TUNCER, C., KANSU, İ. A., 1994, Konukçu Bitkilerin Hyphantria cunea

(Drury) (Lepidoptera, Arctiidae)’ya Etkileri Üzerinde Araştırmalar, Türkiye Entomoloji Dergisi, Cilt: 18, No: 4, ISSN: 1010-6960, s: 209-222.

199

259. KURIR, A. 1978, Noctuidae, Eulen (=Phalaenidae; =Agrotidae) (In

SCHWENKE, W.), Die Forstschädlinge Europas, III Band. Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 266 – 305.

257. HEATH, J., 1983, The Moths and Butterflies of Great Britain and Ireland, Harley Books, Volume 9, 10, Essex, England.

258. KANSU, İ. A. 1963, Türkiye Lepidoptera Faunası İçin İlkel Liste IV, Bitki Koruma Bülteni, 3 (3), 195 – 206.

260. KEYDER, S., 1961, Marmara ve Trakya Bölgesinde Zarar Yapan Noctuidae Türleri Üzerinde Araştırmalar, Zirai Mücadele Enst. Yayınları, İstanbul.

261. HAKYEMEZ, A., 1994, Zonguldak Bölge Müdürlüğü Ormanlarında Yaşayan Noctuidae (Lepidoptera) Türleri, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, A, 44 (2), 111-132.

262. FORSTER, W., WOHLFAHRT, T.A. 1971, Die Schmetterlinge Mitteleuropas, Band IV, Eulen (Noctuidae). Franckh’sche Verlagshandlung Stuttgart, 3 440 03752 5.

263. BUXTON, A. J. 1916, Lepidoptera at Dardanelles, Entomologist’s Rec. J. Var., 28, 213 – 217.

264. GRAVES, P. P. 1926, Heterocera from Macedonia, Gallipoli and Central Greece, Entomologist’s Rec. J.var. 38, 152 – 158, 165 – 170.

265. ZUKOWSKY, B. 1938, Herbstreise nach Kleinasien, Nordost – Anatolien und Zilizischer Taurus (Lep.), Ent. Rdsch., 55, 657 – 659.

266. GÜL – ZÜMREOĞLU, S. 1972, İzmir Bölge Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü Böcek ve Genel Zararlılar Kataloğu. ( 1928-1969). 1. Kısım, İstiklal Matbaası, İzmir.

267. KORNOŞOR, S. 1981, Türkiye Noctuidae (Lepidoptera) Türleri ve Yayılışlarına Ait Ön Liste I. Trifidae, II. Quadrifidae Grubu, Ç.Ü. Fen Ed. Fak., Biyoloji Bölümü, s. 74 – 100.

268. KORNOŞOR, S. 1987, Güney ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Noctuinae ve Plusiinae (Lep., Noctuidae) Türlerinin Yayılışları ve Sistematiği Üzerinde Araştırmalar, Türkiye I. Entomoloji Kongresi Bildirileri, 649 – 659.

269. KOÇAK, A. Ö., SEVEN, S. 1991, Faunistische Notizen über Türkischen – Thrazien Lepidoptera. Misc. Pap., 10, 4 – 12.

270. OKYAR, Z., KORNOŞOR, S., 1997, Trakya Bölgesi Noctuidae (Lepidoptera) Familyası Türlerinin Tespiti Çalışmaları II, Türk Entomoloji Dergisi, 21(3), 197-212.

200

271. BARRET, C. G., F.E.S., 1900, The Lepidoptera of the British Islands, Vol. VI.

Heterocera Noctuina Geometrina, London Lovell Reeve and Co. Limited.

272. SEITZ, A., 1914, The Macrolepidoptera of the World. 3. Volume, Stuttgart. 273. MOL, T., 1976, Marmara ve Ege Bölgelerinde Tespit Edilen Bazı Noctuidae

(Lepidoptera) Türleri, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, A, 26(1), 156-174. 274. MAZZEI, P., REGGIANTI, D., PIMPINELLI, I., 1999, Moths and Butterflies

of Europe and North Africa [online], http://www.leps.it/ [Ziyaret Tarihi:15 Temmuz 2003].

275. STOKOE, W. J., SOUTH, R., F.r.e.s., 1952, Butterflies and Moths of the

Wayside and Woodland, Fredrerick Warne and Co. LTD., UK. 276. HACKER, H., 1989, Die Noctuidae Griechenlands. Herbipoliana, Buchreihe

zur Lepidopterologie Band’, Herausgeber: Dr. Ulf eitschberger, Marktleuten. 277. HACKER, H., 1990, Die Noctuidae vorderasiens (Lepidoptera), Neue

entomologische Nachricten, 27, 1-707. 278. IIYINSKI, A. I., TROPIN, I. V., 1965, Monitoring, Registration and Prediction

of Mass Reproductions of Needle- and Foliage-Eating Insects in the Forests of the USSR. Lesnaya promyshlennost, Moscow. (In Russian.).

279. SHAROV, A. A., 1993, Biology and Population Dynamics of the Common Pine

Sawfly, Diprion pini L., in Russia [online], http://www.ento.vt.edu/~sharov/pdf/ dpini.pdf [Ziyaret Tarihi:11 Kasım 2003].

281. YÜCEL, M., 1989, Doğu Ladini Ormanlarının Zararlı Böceklerden Korunması

ve Mücadelesi, Doğu Ladini El Kitabı Dizisi: 5, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Seri No: 58, 189-199.

282. ÖZKAZANÇ, O., 1987, Ankara Çevresinde Çam Ağaçlandırma Alanlarında

Zarar Yapan Diprion pini (L.) (Hymenoptera: Diprionidae)’nin Biyolojisi Üzerine Araştırmalar, Türkiye I. Entomoloji Kongresi Bildiriler Kitabı, Ekim 1987, İzmir, Entomoloji Derneği Yayınları No: 3, s. 199-208.

283. YÜCEL, M., 1987, Doğu Anadolu Sarıçam Ormanlarında Zarar Yapan

Böcekler, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Teknik Bülten No: 191, Ankara.

280. BAŞ, R., 1973, Türkiye Ormanlarında Zarar Yapan Zar Kanatlılar (Hymenoptera) Üzerine Araştırmalar, O.G.M. Yayınları, No: 570, 23, Ankara.

201

284. ANDARBRANT, O., 1999, Pine Sawfly Pheromones for Sustainable

Management of European Forests. An international and interdisciplinary project supported by the European Community (February 1996 - February 1999). FAIR1 CT95-0339 [online], http://zoologie.forst.tumuenchen.de/ PHERODIP/DIPRIONIDAE/NEODIPRIONSERTIFER/neodiprion.sertifer.html [Ziyaret Tarihi: 07 Aralık 2002].

285. BERLAND, L., 1947, Faune de France. Hymenopteres-Tenthredoides, Office

Central de Faunistique, Paris. 286. PSCHORN-WALCHER, V. H., 1982, Unterordnung Symphyta,

Pflanzenwespen (In SCHWENKE, W.), Die Forstschadlinge Europas, Band IV, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 4-196.

287. EICHHORN, O., 1982, Familienreihe Siricoidea (In SCHWENKE, W.), Die

Forstschadlinge Europas. Band IV, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 196-231.

288. ALLEN, D. C., 1993, Fall Webworm – A Late Bloomer [online],

http://www.dec.state.ny.us/website/dlf/privland/forprot/health/nyfo/fwebworm.pdf [Ziyaret Tarihi:10 Ekim 2003].

289. ÖZKAZANÇ, O., 1997, Important Insect Pests of Coniferous Forests in the

Mediterranean Region, XI Dünya Ormancılık Kongresi Bildirileri, 13-22 Ekim 1997, Antalya, Turkey.

290. AVCI, M., OĞURLU, İ., 2002, Göller Bölgesi Çam Ormanlarında Çam

Keseböceği [Thaumetopoea pityocampa (Den. & Schiff.)]: Önemi, Biyolojisi ve Doğal Düşmanları, Ülkemiz Ormanlarında Çam Keseböceği Sorunu ve Çözüm Önerileri Sempozyumu Bildiri Kitabı, K.S.Ü. Rektörlüğü, Yayın No: 96, 28-36.

291. ÜNAL, İ., SEREZ, M., EROĞLU, M., BİLGİLİ, E., 1998, Evaluation of Wing Traps Baited with Disparlure for Monitoring Gypsy Moth (Lymantria dispar (L.)) Populations, Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 22, 329-331.

292. JOHNSON, T. W., LYON, H., H., 1988, Insects that Feed on Trees and Shrubs,

Comstock Publishing Associates, 0-8014-2108-X. 293. KENIS, M., VAAMONDE, C. L., 1998, Classical Biological Control of the

Gypsy Moth, Lymantria dispar (L.), in North America: Prospects and New Strategies [online], http://iufro.boku.ac.at/iufro/iufronet/d7/wu70307/banska/ kenis.PDF [Ziyaret Tarihi: 21 Ekim 2003].

202

6. ÖZGEÇMİŞ 05.05.1972 tarihinde Afyon’da doğdu. İlk, orta ve lise eğitimini Afyon’da tamamladı. 1989 yılında İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği Bölümü’nü kazandı ve 1993 yılında Orman Mühendisi unvanı ile mezun oldu. 1995-97 yılları arasında Milli Eğitim Bakanlığı’nın (M.E.B.) resmi-burslu öğrencisi olarak University of Nebraska-Lincoln, Bitki Koruma Bölümü’nde yüksek lisans eğitimini tamamladı. M.E.B. bursu mecburi hizmetinin gereği olarak 1998 yılında Kafkas Üniversitesi, Artvin Orman Fakültesi’ne Araştırma Görevlisi olarak atandı. 2547 sayılı YÖK kanununun 35. maddesi gereğince 1999 yılından itibaren İstanbul Üniversitesi’nde Fen Bilimleri Enstitüsü kadrolu Araştırma Görevlisi olarak çalışmakta, aynı zamanda Orman Mühendisliği Anabilim Dalı Orman Entomoloji ve Koruma Programı’nda doktora eğitimine devam etmektedir. Evli ve bir çocuk sahibi olan Erol Akkuzu İngilizce bilmektedir.

hendek orman işletme müdürlüğü - İstanbul Üniversitesi

Documents

Transcript of hendek orman işletme müdürlüğü - İstanbul Üniversitesi