Formy popełnienia wykroczenia.

Formy zjawiskowe

Analiza na podstawie Kodeksu Karnego, Kodeksu Wykroczeń, orzecznictwa Sądu Najwyższego i literatury.

Dr Joanna Paśkiewicz

Prawo wykroczeń i postępowanie w sprawach o wykroczenia

Joanna Kuruçaylıoğlu

numer albumu: 081004

kierunek: prawo

tryb: stacjonarny

rok: IV

rok akademicki: 2013/2014

2

I. Wstęp………………………………………………...……………………3

II. Sprawstwo. Współsprawstwo ………………………………….…….3 – 8

1. Sprastwo………………………………………………………..4 – 6

2. Podsumowanie informacji dotyczących sprawstwa....................5 – 6

3. Współsprawstwo……………………………………………….6 – 8

4. Podsumowanie informacji dotyczących współsprawstwa…………8

III. Podżeganie. Pomocnictwo…………………………………..……….8 – 10

1. Podżeganie …………………………………………………… 8 – 9

2. Pomocnictwo……………………………………………………….9

3. Odpowiedzialność podżegacza i pomocnika………………….9 – 10

IV. Zakończenie……………………………………………………………...10

V. Bibliografia ……………………………………………………………...11

3

I. Wstęp

Kodeks wykroczeń (ustawa z dnia 20 maja 1971 roku, Dz.U. 1971 Nr 12 poz.114) w

rozdziale I: zasady odpowiedzialności, zawiera regulacje dotyczące podstawowych form

popełnienia wykroczenia: formy stadialne (art.11) oraz formy zjawiskowe (art.12 – 14).

Zwrot „formy zjawiskowe” został użyty we względu na długą tradycję wywodzącą się od

Juliusza Makarewicza (polski prawnik, główny autor kodyfikacji polskiego prawa karnego,

kodeksu karnego z 1932 roku). Problematyka oraz zagadnienie form popełnienia wykroczenia

jest wyraźnie mniejsze niż w porównaniu z prawem karnym. Wiąże się to z odmiennością

prawa wykroczeń w stosunku do prawa karnego oraz ciężarem gatunkowym przestępstw a

wykroczeń. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż tylko jedna forma stadialna wykroczenia jest

karalna, tak jak: usiłowanie (tylko udolne!).

Formy stadialne są przedmiotowym rozszerzeniem odpowiedzialności karnej w

stosunku do czynu, który został opisany w części szczególnej kodeksu wykroczeń, tak jak

sprawca podejmuje zachowanie wcześniejsze, stanowiące „przeddokonanie” wykroczenia.

Formy zjawiskowe (techniczny sposób popełnienia wykroczenia/współdziałanie) na gruncie

kodeksu wykroczeń przyjmują postać: sprawstwa, współsprawstwa (brak legalnej definicji w

kodeksie wykroczeń) oraz podżegania i pomocnictwa (podmiotowe rozszerzenie

odpowiedzialności).

Przedmiotem mojej pracy jest przedstawienie form zjawiskowych popełnienia

wykroczenia na podstawie kodeksu wykroczeń, kodeksu karnego, z którego ustawodawca

przejął konstrukcję sprawstwa i współsprawstwa jak również na tle orzecznictwa Sądu

Najwyższego i literatury.

II. Sprawstwo. Współsprawstwo

Art. 18. § 1. Odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w

porozumieniu z inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub

wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu.

Kodeks wykroczeń nie zawiera definicji ustawowej pojęcia sprawstwa oraz

współsprawstwa, dlatego też należy w tym zakresie wzorować się odpowiednio na

rozwiązaniach przyjętych w Kodeksie karnym. Art.18 § 1 k.k. zawiera cztery relewantne

sposoby realizacji czynu samodzielnego: (1) sprawstwo pojedyncze (samodzielne

wypełnienia znamion przez sprawcę), (2) współsprawstwo (wypełnienie znamion wspólnie i

w porozumieniu z inną osobą), (3) sprawstwo kierownicze (kierowanie zachowaniem innej

osoby) oraz (4) sprawstwo polecające (wydanie poleceń osobie uzależnionej).

4

1. Sprawstwo

Artykuł 18 § 1 k.k. zawiera konstytutywne elementy najprostszej formy popełnienia

przestępstwa, tj. sprawstwa pojedynczego (piśmiennictwo: jednosprawstwo bądź opartym na

modelu Teilnahme1: sprawstwo bezpośrednie).

Sprawcą pojedynczym jest ten „kto wykonuje czyn zabroniony sam”. Słowo

„wykonuje” wskazuje na to, iż sprawca wypełnia sam wszystkie znamiona czynu

zabronionego (własnoręcznie). O sprawstwie przesądza zgodność zachowania z ustawowym

opisem czynu zabronionego, a nie subiektywne elementy dotyczące woli działania sprawcy

(animus auctoris). Sprawstwo zawsze sprowadza się do wykonania czynu zabronionego,

tylko różnica pomiędzy jego odmianami dotyczy sposobu dokonania. Kluczowe znaczenie ma

pojęcie „wykonania”, gdyż odnosi się ono do znamion czynu zabronionego określonego w

część szczególnej lub innych przepisach pozakodeksowych.

Sprawstwo pojedyncze, w którym sprawca samodzielnie wykonuje czyn zabroniony

charakteryzuje się jednopodmiotowością, tzn. przy wypełnieniu określonego zachowania jak

i podejmowaniu decyzji o jego dokonaniu. W tym zakresie ustawodawca odrzucił konstrukcję

sprawstwa pośredniego (mittelbare Täterschaft)2. W piśmiennictwie oraz w orzecznictwie

kwestia „własnoręcznego” wykonania czynności sprawczej jest sporna. W literaturze zwraca

się uwagę na sformułowanie „wykonuje czyn zabroniony sam”, w którym możliwe są

przypadki realizacji znamion za pośrednictwem innej osoby (A. Glaser, Przyczynek…, s.24;

P. Kardas, Teoretycznie…, s.429). Orzecznictwo Sądu Najwyższego również przychyla się ku

poszerzeniu zakresu sprawstwa pojedynczego (wyrok SN z dnia 13 kwietnia 2006r., IV KK

40/06):

Wprowadzenie w błąd pokrzywdzonego może być dokonane także za pośrednictwem innych osób,

nieświadomych tego, że tworzą u kogoś mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy/…/. Wystarczające

jest, że działa z zamiarem doprowadzenia innej, nie znanej mu jeszcze osoby, do niekorzystnego rozporządzenia

mieniem w następstwie wprowadzenia jej w błąd, w tym celu by samemu osiągnąć korzyść majątkową.

Sprawstwo pojedyncze dotyczy wypadków samodzielnego zachowania się danej

osoby jak również dwóch lub więcej osób, które dokonują czynu zabronionego w tym samym

1 Koncepcja udziału w cudzym przestępstwie zawiera wąskie rozumienie sprawstwa, którego granice wyznacza

ustawa regulująca daną postać popełnienia przestępstwa/wykroczenia. Koncepcja ta bardzo wąsko zakreśla

zakres odpowiedzialności za niesprawcze odmiany współdziałania, które są uzależnione od danego stadium

aktywności/pasywności sprawcy bezpośredniego oraz ograniczają niesprawcze postaci współdziałania tylko do

umyślnego zachowania sprawcy i zachowania się współdziałających. Odpowiedzialność podżegacza/pomocnika

jest uzależniona od popełnienia czynu zabronionego przez sprawcę bezpośredniego i to co najmniej w formie

usiłowania.

2 Sprawca pośredni nie wypełnia znamion czynnościowych, lecz działa poprzez inną osobę, która nie jest

sprawcą, a jedynie środkiem popełnienia przestępstwa, ogniwem łączącym sprawcę z czynem.

5

miejscu i czasie, których nie łączy porozumienie oraz świadomość wspólnego dokonywania

wykroczenia (sprawstwo równoległe, wielosprawstwo koincydentale).

W piśmiennictwie wskazuje się cztery grupy, teorie sprawstwa:

a) formalno – obiektywne

b) subiektywne

c) mieszane

d) materialno – obiektywne

Według teorii formalno – obiektywnej sprawstwo związane jest z wypełnieniem w całości

(lub w przypadku sprawczego współdziałania części) znamion typu czynu zabronionego.

Wedle teorii subiektywnej sprawstwo cechuje specyficzny stosunek psychiczny do czynu,

tzn. działania z wola sprawczą (cum animo auctori). Koncepcja mieszana odwołuje się do

teorii formalno – obiektywnej i subiektywnej. Ostatnią grupę stanowi teoria materialno –

obiektywna, która nakłada nacisk na to, iż dane zachowanie stanowi istotny element/rolę w

procesie realizacji znamion czynu zabronionego. W Polskim piśmiennictwie dominująca

pozycje zajmuje kierunek formalno – obiektywny reprezentowany między innymi przez

Lecha Gardockiego, Andrzeja Wąska, Andrzeja Zolla. Jeżeli spojrzymy na orzecznictwo w tej

kwestii, zauważymy bardzo dużą niejednolitość. Postanowienie SN z dnia 1 marca 2005,

IIIKK 208/04 w uzasadnieniu prawym odwołuje się do koncepcji materialno – obiektywnej z

elementami teorii subiektywnej:

Do przyjęcia współsprawstwa (art. 18 § 1 k.k.) nie jest konieczne, aby każda osoba działająca w porozumieniu

realizowała osobiście znamiona czynu zabronionego, gdyż wystarczy, że osoba taka działa w ramach

uzgodnionego podziału ról, umożliwiając innemu sprawcy wykonanie czynu.

2. Podsumowanie informacji dotyczących sprawstwa

Sprawstwo jest karalne, gdy sprawca wypełni znamiona typy czynu zabronionego

określonego w części szczególnej kodeksu karnego, kodeksu wykroczeń lub

pozostałych przepisach pozakodeksowych. Wypełniając znajoma czynu zabronionego

w sposób przewidziany w art.18 § 1 k.k., sprawca poniesie odpowiedzialność za

całość zdarzenia przestępnego, a także i za te elementy, które nie wykonał

własnoręcznie (koncepcja formalno – obiektywna).

Art.18 § 1 k.k. stawia znak równości pomiędzy wszystkimi postaciami sprawstwa

(wykroczenia formalne3 oraz materialne

4).

3 Poprzez samo wypełnienie znamion typu czynu zabronionego. Dość licznie w prawie wykroczeń, które

polegają głównie na zaniechaniu, np.: art.49 – 50 k.w. (wykroczenia przeciwko porządkowi i spokojowi

publicznemu).

4 Inaczej skutkowe, czyli powodujące zmianę w świecie zewnętrznym spowodowaną działaniem człowieka, np.:

art.119 k.w. (wykroczenia przeciwko mieniu – kradzież).

6

Każda postać popełnienia przestępstwa/wykroczenia zawarta w art.18 § 1 k.k. jest

postacią sprawstwa, tzn. pojęcie to ma charakter nadrzędny w stosunku do pozostałych

postaci wymienionych w ww. artykule.

Art. 18 § 1 k.k. określa techniczne sposoby wykonania czynu zabronionego tym

samym przepis zakreśla nie przekraczalne granice sprawstwa.

3. Współsprawstwo

Współsprawstwo polega na dokonaniu czynu zabronionego wspólnie i w porozumieniu z

inną osobą. Każdy ze współsprawców (dwóch lub więcej) odgrywa istotną rolę w realizacji

znamion czynu zabronionego. Każdy ze współsprawców ponosi odpowiedzialność za całość

czynu, czyli tak jakby dokonał go samodzielnie. Zasada ta znajduje wyraz w piśmiennictwie

jak i orzecznictwie. Istotą współsprawstwa jest rozszerzenie granic odpowiedzialności karnej

współsprawcy za całość wspólnie zrealizowanego wykroczenia. Jednakże należy w tym

miejscu zaznaczyć, iż współsprawstwo nie stanowi przykładu odpowiedzialności zbiorowej.

Do odpowiedzialności współsprawcy odnoszą się zasady indywidualizacji winy,

odpowiedzialności za czyn własny i niezależnej (ograniczonej) odpowiedzialności (art.14 § 2

k.w.).

Konstruktywnymi elementami współsprawstwa są:

a) element strony przedmiotowej, czyli wspólne wykonanie czynu zabronionego

b) element strony podmiotowej, czyli porozumienie dotyczące wspólnego wykonania

danego wykroczenia

Porozumienie subiektywnie określa granice odpowiedzialności karnej. Porozumienie nie

musi przybrać określonej formy, może być wyraźne lub dorozumiane. Brak świadomości i

woli, uczestnika, w dokonywania wykroczenia wyklucza byt współsprawstwa. Porozumienie

może być zawarte przed wypełnianiem znamion czynu zabronionego jak i w tracie jego

dokonywania, jednakże najpóźniej w momencie realizacji działań sprawczych. Przedmiotem

porozumienie są elementy określające stronę przedmiotową wykroczenia, w tym elementy

techniczno – wykonawcze. W myśl wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1978

roku, I KR 120/78:

Do przyjęcia współsprawstwa nie jest konieczne, aby każda z osób działających w porozumieniu

realizowała niejako własnoręcznie znamię czynu zabronionego, zwane w teorii prawa czynnością

czasownikową (w danym wypadku: "zabija"), lecz wystarcza, że osoba taka - dążąc do realizacji

zaplanowanego wspólnie czynu - działa w ramach uzgodnionego podziału ról, ułatwiając co najmniej

bezpośredniemu sprawcy wykonanie wspólnie zamierzonego celu.

7

Świadomości i wola uczestników porozumienia jest elementem relewantnym,

stanowiącym znamiona czynu zabronionego. Przedmiot porozumienie przy współsprawstwie

możliwy jest tak samo przy wykroczeniach umyślnych jak i nieumyślnych.

W doktrynie wyróżnia się trzy rodzaje współsprawstwa:

a) wielosprawstwo (współsprawstwo równoległe)

b) współsprawstwo właściwe

c) współsprawstwo

Współsprawstwo równoległe charakteryzuje się wypełnieniem przez każdego

współsprawcę wszystkich znamion typu czynu zabronionego przy jednoczesnym istnieniu

porozumienie, co do wspólnego wykonania wykroczeniu i świadomości wspólnego

wykonania. Współsprawstwo właściwe polega na wypełnienie przez jego współsprawcę

wszystkich znamion czynu zabronionego i realizacji przez pozostałych współsprawców części

znamion, gdzie przy połączeniu ich w całość wypełniają one wszystkie znamiona.

Współsprawstwo ma miejsce przy częściowych wypełnieniu znamion przez

współdziałających oraz takim zachowaniu jednego z nich, które w ogóle nie wypełnia

znamion danego wykroczenia, ale stanowi istotny wkłady w jego popełnienie.

Watro również zwrócić uwagę na sytuację, gdy współuczestnik później przystępuje do

uprzednio zawartego porozumienia. W takiej sytuacji aktywność takiego współuczestnika

przybiera określoną formę uprzednio zawartego porozumienia. Sytuacja ta stanowi przypadek

współsprawstwa dopełniającego (sukcesywnego). W orzecznictwie początkowo

przyjmowano stanowisko, iż współsprawca sukcesywny odpowiada za całość czyny

zabronionego z uwzględnieniem tych elementów, które zostały wypełnione przed

przystąpieniem współsprawcy dopełniającego. Wyrazem takiego poglądu jest wyrok Sądu

Najwyższego z dnia 18 kwietnia 1978 roku, Rw 97/78:

Każdy, kto współdziała z inna osobą w zaborze społecznego lub cudzego mienia w celu przywłaszczenia, będąc

świadom tego, że ta osoba zastosowała włamanie jako sposób tego zaboru, odpowiada za współsprawstwo (art.

16 k.k.) w kradzieży z włamaniem (art. 208 k.k.), a nie za współsprawstwo w zwykłej kradzieży. /…/ Jest to tzw.

współsprawstwo sukcesywne (przez dołączenie), znane zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie

Jednakże stopniowo odchodzono od tej linii orzecznictwa na rzecz odpowiedzialności

współsprawcy sukcesywne tylko i wyłącznie za cześć zachowania, która nastąpiło po jego

przyłączeniu się do porozumienia.

4. Podsumowanie informacji dotyczących współsprawstwa

Kodeks wykroczeń nie przewiduje szczególnych konsekwencji dla współsprawców.

Współsprawstwo może wpływać na wymiar kary, jednakże w ramach zwykłych okoliczności

8

jego wymiaru. Sąd powinien, przy wymiarze kary, mieć na uwadze rolę współsprawcy.

Posiłkowe stosowanie rozwiązań doktrynalnych zasięgniętych z kodeksu karnego, nie działa

w przypadku sprawców wykroczeń, na ich niekorzyść, w związku z tym możliwe jest

stosowanie tej konstrukcji poprzez analogię. W stosunku do sprawstwa kierowniczego i

przez polecenie „/…/ byłoby wątpliwe stosowanie posiłkowo art.18 § 1 k.k. /…/. Pojęcia te

zostały wprowadzone /…/ jako jedne z form przeciwdziałania przestępczości

zorganizowanej.” W żadnym z tych wypadków (sprawstwo kierownicze, polecające) sprawca

nie realizuje ustawowych znamion czynu zabronionego. Na gruncie prawa karnego

wyodrębnianie tych postaci sprawstwa ma oparcie w przepisie art. 18 § 1 k.k., który wprost

nakazuje uznanie takich zachowań za sprawstwo. Kodeks wykroczeń nie zawiera

odpowiednika tego unormowania. Dlatego czyny, które na gruncie prawa karnego są

traktowane jako sprawstwo kierownicze i polecające, w prawie wykroczeń należy traktować

jako podżeganie i (lub) pomocnictwo.

III. Podżeganie. Pomocnictwo

1. Podżeganie

Art. 12. Odpowiada za podżeganie, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania

ją do tego.

Podżeganie polega na nakłanianiu innej osoby do popełnienia czynu zabronionego.

Istotnym pojęciem jest tu „nakłanianie”, które może objawić się poprzez jakiekolwiek

oddziaływanie, mające na celu wzbudzenie zamiaru popełnienia danego wykroczenia

(werbalne, pisemne, gest). Dlatego też podżeganie jest możliwe tylko i wyłącznie w zamiarze

bezpośrednim.

Podżeganie musi być zindywidualizowane, tzn. skierowane do określonej osoby/osób.

Na gruncie prawa wykroczeń mamy do czynienia za tzn. podżeganie łańcuszkowe

(podżeganie do podżegania). Według uchwały Sądu Najwyższego z dnia 21 października

2003 roku, I KZP 11/03:

/…/ w polskim języku prawniczym istnieje od dawna określenie "łańcuszkowe podżeganie" i "łańcuszkowe

pomocnictwo", stworzone dla nazwania sytuacji polegających na tym, że ktoś "podżega do podżegania" albo

"pomaga do pomocnictwa".

Wyrok SA w Krakowie z dnia 28 maja 2002 roku, II AKa 115/02, wskazuje na

elementy pomocniczo – psychiczne podżegania (pogląd sporny):

Podżeganie może podlegać nie tylko na zbudzeniu u innej osoby zamiaru popełnienia przestępstwa, ale może także

9

zmierzać do utwierdzenie innej osoby w zamierza popełnienia [przestępstwa, wcześniej przez tę osobę powziętym.

2. Pomocnictwo

Art. 13.Odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim

zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, udzielając

rady lub informacji; odpowiada za pomocnictwo także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi

niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie jego

popełnienie.

Pomocnictwo obejmuje dwa elementy:

a) podmiotowy

b) przedmiotowy

Pomocnictwo zachodzi, gdy ktoś w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu

zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie. Element podmiotowy dotyczy

umyślności, tzn. może ona przybrać postać zamiaru bezpośredniego, jaki i ewentualnego5.

Element przedmiotowy dotyczy istoty pomocy, która polega na ułatwieniu dokonania czynu

zabronionego przez drugą osobę (poprzez działanie jak i zaniechanie). Formy wsparcia mogą

przybrać różną formę (fizyczne, psychiczne).

Kodeks wykroczeń wyraźnie stanowi o formie pomocnictwa przez zaniechania.

Zachodzi ono wtedy, gdy na kimś ciąży szczególny prawny obowiązek niedopuszczenia do

popełnia czynu zabronionego.

3. Odpowiedzialność podżegacza i pomocnika

Art. 14.§ 1. Odpowiedzialność za podżeganie i pomocnictwo zachodzi wtedy, gdy ustawa tak stanowi i tylko w

razie dokonania przez sprawcę czynu zabronionego.

§ 3. Karę za podżeganie lub za pomocnictwo wymierza się w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego

wykroczenia.

Odpowiedzialność podżegacza i pomocnika zachodzi tylko i wyłącznie w

przypadkach, gdy kodeks wykroczeń tak stanowi. Przykładowo: art. 51 (zakłócenie spokoju),

art. 52 (naruszenie zasad uczestnictwa w zgromadzeniu), art. 56 (zbieranie ofiar). Warunkiem

poniesienia odpowiedzialność przez podżegacza i pomocnika jest dokonanie czynu

5 W art. 13 k.w. ustawodawca użył słowa „w zamiarze” co nawiązuje do dwóch postaci umyślności z art.6 § 1

k.w.: Wykroczenie umyślne zachodzi wtedy, gdy sprawca ma zamiar popełnienia czynu zabronionego to jest chce

go popełnić (przypis J.K.: zamiar bezpośredni), albo przewidując możliwość jego popełnienia na to się godzi

(zamiar ewentualny).

10

zabronionego bez sprawcę bezpośredniego. Zatem podżegacz i pomocnik odpowiadają także,

gdy bezpośredni sprawca nie poniesie odpowiedzialności za swój czyn, ze względu na

okoliczności wyłączające winę.

Każdy ze współdziałających odpowie za wykroczenie w granicach swojej umyślności

lub nieumyślności, niezależne od odpowiedzialności pozostałych, (co wynika z zasad:

indywidualizacji winy oraz odpowiedzialności za własny czyn).

IV. Zakończenie

Kodeks wykroczeń, jako formy zjawiskowe wykroczenia, express verbis wymienia tylko

podżeganie i pomocnictwo. Na gruncie prawa wykroczeń ustawodawca odwołuje się do

sprawstwa i współsprawstwa w znaczeniu art.18 § 1 k.k. Brak natomiast jest podstaw

przyjęcia konstrukcji sprawstwa kierowniczego bądź polecającego.

Kodeks wykroczeń pomija instytucje czynnego żalu i dobrowolnego odstąpienia (patrz:

art.23 k.k.). Nie ma przeszkód, aby odpowiednio stosować te uregulowania. W takim

przypadku możliwe jest zastosowanie instytucji złagodzenia odpowiedzialności karnej

współsprawcy, pomocnika lub podżegacza, jeżeli dobrowolnie zapobiegnie on lub

przynamniej będzie się starał zapobiec, popełnieniu wykroczenia (art.39 k.w.).

11

V. Bibliografia

Bogdan G., Ćwiąkalski Z., Kardas P., Majewski J., Raglewski J., Szewczyk M.,

Wróbel W., Zoll A., Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz LEX. TOM I. Komentarz

do art.1 – 116 K.K., Wyd. 4, pod red. A. Zoll, Warszawa, LEX a Wolters Kluwer

business, 2012, s. 245, 286 – 343.

Bojarski T., Polskie prawo wykroczeń. Zarys wykładu, Wyd. 4, Warszawa,

LexisNexis, 2012, s. 85 – 91.

Budyn – Kulik M., Kozłowska – Kalisz P., Mozgawa M., Kodeks wykroczeń.

Komentarz, Wyd.2, Wolters Kluwer 2009, s.23 – 28.

http://isap.sejm.gov.pl (kodeks wykroczeń, kodeks karny).

Orzecznictwo Sądu Najwyższego - http://www.student.lex.pl.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Juliusz_Makarewicz_(prawnik).

http://pl.wikibooks.org/wiki/Prawo_karne/Formy_zjawiskowe.