Euskararen dialektalizazioaren hastapenetarantz: konbergentzia eta dibergentzia prozesuak Erdi Aroan

KOLDO MITXELENA KATEDRAREN III. BILTZARRAIII CONGRESO DE LA CÁTEDRA LUIS MICHELENA3rd CONFERENCE OF THE LUIS MICHELENA CHAIR

SUBTÍTULO

¥

Ricardo Gómez, Joaquín Gorrochategui, Joseba A. Lakarra & Céline Mounole

(arg./eds.)

2013Vitoria-Gasteiz

CIP. Biblioteca UniversitariaUniversidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea. Cátedra Luis Michelena.

Congreso (3.º 2012.Vitoria-Gasteiz)Koldo Mitxelena Katedraren III. Biltzarra = III Congreso de la Cátedra Luis Michelena =

3rd Conference of the Luis Michelena Chair / Ricardo Gómez … [et al.](eds. = arg.). – Vi-toria-Gasteiz: Universidad del País Vasco / Euskal Herriko Unibertsitatea, Argitalpen Zerbi-tzua = Servicio Editorial, 2013. – XXII, 770 p. : il., map. ; 24 cm. – (Publicaciones de la Cátedra “Luis Michelena” = “Koldo Mitxelena” Katedraren Argitalpenak ; 5)

Textos en euskara, español e inglés. D.L.: BI-1849-2013. – ISBN: 978-84-9860-911-0

1. Euskara (Lengua) – Congresos. 2. Michelena, Luis, 1915-1987. I. Gómez, Ricardo, ed. lit.

811.361(063)

Argitalpen hau ondoko ikerketa proiektu eta taldeen barruan sartzen da / Esta publicación se enmarca en los siguientes proyectos y grupos de investigación / This publication has been developed in the framework of the following research projects and groups:

— “Historia de la lengua vasca y lingüística histórico-comparada” (HLMV-LHC) (Eusko Jaurla-ritza, GIC. IT698-13),

— “Monumenta Linguae Vasconum (IV): textos arcaicos vascos y euskera antiguo” (Espainiako MINECO, FFI2012-37696),

— “Onomástica aquitana e ibérica: datos y evaluación lingüística” (Espainiako MINECO, FFI2012-36069-C03-01),

— “Hizkuntzalaritza Teorikoa eta Diakronikoa: Gramatika Unibertsala, Hizkuntza Indoeuropa-rrak eta Euskara” (HiTeDi) (UPV/EHU, UFI11/14).

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior permission of the University of the Basque Country Press.

Debekatuta dago liburu hau osorik edo zatika kopiatzea, bai eta berorri tratamendu infomatikoa ematea edota liburua ezein modutan transmiti-tzea, dela bide elektronikoz, mekanikoz, fotokopiaz, erregistroz edo bes-te edozein eratara, baldin eta copyrightaren jabeek ez badute horretarako baimena aurretik eta idatziz eman.

© Ricardo Gómez, Joaquín Gorrochategui, Joseba A. Lakarra & Céline Mounole (arg./eds.)

© Egileak / Los autores / The authors© Euskal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua

Servicio Editorial de la Universidad del País VascoISBN: 978-84-9860-911-0Lege gordailua/Depósito legal: BI - 1.849-2013

R. Gómez, J. Gorrochategui, J.A. Lakarra & C. Mounole (arg./eds.), Koldo Mitxelena Katedraren III. Biltzarra - III Congreso de la Cátedra Luis Michelena - 3rd Conference of the Luis Michelena Chair. UPV/EHU, Vitoria-Gasteiz 2013, 431-444.

Euskararen dialektalizazioaren hastapenetarantz:konbergentzia eta dibergentzia prozesuak Erdi Aroan*

Urtzi Reguero UgarteUPV/EHU

1. Sarrera

Mitxelenaren heriotzaren 25. urteurrenaren karietara maisua omentzeko egin den biltzarrean berak proposatutako gai bati heldu nahiko genioke. Hain zuzen ere, Mitxelenak (1981) iradokitako Euskara Batu Zaharraz (aurreran-tzean EBZ) eta honen dialektalizazioaz arituko gara. Horretarako, interesga-rri bezain beharrezko irizten diogu EBZaren zatiketa osteko lehen garaietan, esan nahi baita Erdi Aroan, euskarak zituzkeen ezaugarriak aztertzeari eta hauen atzean egon litezkeen dialektalizazioaren aztarrenak aurkitzeari. Hori egiteko asmoz, Erdi Aroko onomastikan eta Behe Erdi Aro amaierako euska-razko testu zatietan aurki daitezkeen ezaugarri batzuk aurkeztuko ditugu eta hauetariko zenbait mapetan islatuko ditugu1 (§ 2). Gure ustez, bertako ezau-garri guztiek dialektalizazioaren nondik norakoak erakuts litzakete. Honen ondoren, garai hartan gertatu bide ziren konbergentziez (§ 3.1) eta dibergen-tziez (§ 3.2) arituko gara laburki eta, hau egin ostean, Erdi Aroan egon zitez-keen eremu dialektalak azalduko ditugu (§ 3.3). Amaitzeko, lan honen ondo-rio nagusiak laburbilduko ditugu (§ 4).

* Lan hau Euskal Herriko Unibertsitateak (UPV/EHU) 2010/2011 ikasturtean lau urte-tarako emandako Ikertzaileen prestakuntzarako laguntzari esker burutu ahal izan da (kodea: PIF10/2010/PIF10017). Halaber, Myriam Uribe-Etxebarriak koordinatzen duen UFI11/14 erreferentziadun UPV/EHUko formazio eta ikerketa taldearen baitan egina da. Hona dakargun hau 2012ko irailean aurkeztu genuen Erdi Aroko euskara: dialektalizazioaren hastapeneta-rantz (Reguero 2012) master amaierako lanaren zati bat da; beraz, eskerrak eman behar dizkiet Ricardo Gómezi master-tesia egin bitartean egindako iruzkin eta zuzenketengatik eta eman-dako aholkuengatik, Joseba Lakarra eta Iñaki Camino irakasleei egindako iruzkinengatik, eta Céline Mounole eta Julen Manterolari biltzarreko aurkezpenaren ostean egindako iruzkinenga-tik. Zalantzarik ez da iruzkin eta aholku hauek lana hobetzen lagundu dutela, baina esan beha-rrik ez da dauden akats guztiak nire-nireak direla.

1 Bistan dagokeenez, mapa hauek behin-behinekoak dira. Gutxi gorabeherako hedadura erakusten dute eta irudika litzaketen euskararen mugak ez dira zehatzak.

432 URTZI REGUERO UGARTE

2. Erdi Aroko euskararen zenbait ezaugarri

2.1. Berri / barri, beltz / baltz eta (h)iri / uri elementudun toponimoak

Erdi Aroan lekukotzen diren hainbat toponimok eta antroponimok be-rri / barri, beltz / baltz eta (h)iri / uri elementuak dituzte. Guztiak Erdi Aroko lehen idatziak agertzen hasterako lekukotzen dira euskararen eremu osoan, eta ez da zehaztasun handiegirik behar ondorioztatzeko, lehenengo biei dagokienez, -a- daramaten aldaerak mendebalean agertzen direla, hau da Errioxa, Araba eta Bizkaian. Halaber, Gipuzkoako mendebalean ere gisa honetako aldaerak aurkitzen ditugu -e-dunekin batera: Uribarriatucha, Ola-barrieta, Echauarri (Arrasate, 1411), baina Olaberrieta (Elgeta, 1511). Na-farroako mendebalean ere bada aldaera honen adibiderik: Echauarri (Liza-rra, XIII. m.), Chavarri (SJuan, 1286). Salaberrik (1998: 54) Ameskoako eta Lanako barri eta baltz daramatzaten hainbat toponimo ematen ditu, berri eta beltz dituzten beste hainbatekin batera; nolanahi ere, bi eskualde hauetako le-kukotasun zaharrenetan barri eta baltz agertzen bide dira.

Bestalde, (h)iri / uri txandakatzeari dagokionez ere, hasiera-hasieratik du bereizketa geografiko garbia: mendebalean bakarrik lekukotzen da uri

1. mapabaltz/beltz, barri/berri eta uri/(h)iri banaketa toponimian

EUSKARAREN DIALEKTALIZAZIOAREN HASTAPENETARANTZ 433

eta erdialde-ekialdean (h)iri. Honen adibide izan litezke mendebaleko Sarri-cohuri, Huriarte (Donemiliaga, 1025), Ouecuri (Burgos, 1332) eta erdialde-ekialdeko Iriveri (Aiherra, 1249), Iriueri (Nafarroa, 1322), Iriart (Nafarroa, 1352), Yrigoihen (Bastida, 1347). Nafarroan aurki litezkeen u-dun toponi-moak oso gutxi dira. Salaberrik (1998: 75-77) dakarrenez, Nafarroako Lana ibarrean adibide bakanen bat aurki genezake, baina Burundan, Ameskoan eta Lanan ugariagoak dira iri daramaten toponimoak.2

Hiru ezaugarriok kontuan hartuta, badirudi bi eremu dialektal bereiz li-tezkeela. Eremu batek mendebala hartuko luke: gaurko Errioxa, Bizkaia, Araba, Gipuzkoako mendebala eta Nafarroako mendebala. Aldiz, beste eremu zabal batek erdigune eta ekialde osoa hartuko luke.

2.2. Ergatiboaren bilakabidea

Ergatibo pluraleko formei begiratzen badiegu, bi eremu bereiz daitezke. Bonapartek ere (cf. Mitxelena 1964: 20-21), -ak / -ek banaketa erabiliz, eus-kararen eremua bitan banatu zuen: erdialde-mendebalean -ak eta ekialdean -ek. Ez da erraza XVI. mende aurreko lekukotasunetan ergatibo plurala aur-kitzea, baina XV. mendeko ergatibo pluralaren lehen lekukotasun urriek ba-naketa hau bazela erakusten dute. Euskaraz idatzitako orduko testuetan -ak agertzen da mendebalean: çaratearrac galdu ei dabe Marquina-Çuya çe-culaco (Errodrigo Zaratekoren kantu epikoa, c. 1468; Arriolabengoa 2008: 102). Halaber, nafar erromantzez idatzitako mende bereko gutun batean (cf. Sarasola 1983: 209-210) ergatiboaren ekialdeko aldaera erakusten duen euskarazko testu zati bat dator: Garaçicoec dute gr(aci)a.

Beraz, ergatibo pluraleko desberdintasun honek ere erakuts lezake men-debaldearen eta ekialdearen arteko banaketa bazela. Hala ere, 2.1 atalean az-tertu dugun ezaugarriak baino hedadura zabalagoa bide du mendebaleko ere-muak, kasu honetan ia gaurko Gipuzkoa osorik hartzen baitu.

2.3. Hasperena

Euskararen dialekto historikoetan hasperena Ipar Euskal Herriko hizke-rek bakarrik mantentzen badute ere,3 Erdi Aroko lekukotasun onomastikoak aztertu ondoren ikus liteke hedadura handiagoa zuela lehenago.

Espero zitekeenez, Erdi Aroan Bidasoaz iparraldeko Euskal Herriko euskaran hasperena aurki daiteke testuinguru guztietan: Hiriart (Larresoro,

2 Agudek (1973) aurkezten duen mapan mendebaletik kanpo -uri bakarra dago: Echauri (Irantzuko Liburu Gorria, XIII. m.).

3 Inoiz Nafarroa Garaian ere bai, Iparraldearekin harreman estua duten eremuetan; esate-rako, Luzaiden.


1249), Hirigoyen (Uztaritze, 1357), Behorlegi (Beorlegi, 1367), Irigoyhen, Uhart, Belharrutz (XIV-XV. mendeak). Alabaina, hitz hasieran ez da beti agertzen: Haramburu eta Aramburu4 (XIV-XV. mendeak).5

Mitxelenaren arabera (19772 [1961]: 205), hasperena inoiz orokorra izan zen eta galera Nafarroan hasi zen. Beste lan batean erakutsi dugunez (ik. Re-guero 2012), Nafarroako erdigunean ez da hasperenaren aztarnarik; bai, al-diz, ertzetan, modu sistematikoan ez bada ere: sarohe, çaharra, Hateguren (Orreaga, 1284), Eleiçauehea (Iratxe, XI. m.), Yhidia (Iratxe, 1066) eta Erret ihera (Iratxe, 1150). XIII. menderako, ordea, ez da hasperenaren aztarna-rik Iratxeko dokumentuetan: Insauspeeco, Andia (1203) eta Laarça (1218). Bestalde, Donemiliaga Kukulako 1025eko kartularioko toponimoek erakus-ten dute Araban hasperena bazela: Goiahen, Lehete, Elhossu, Hurizahar. Are gehiago, Bizkaiko lekukotasunetan ere badugu hasperena: Çumelhegi, Harhegi, Ahoçterreç, Olhabeeçahar (Elorrio, 1013). Badirudi Gipuzkoako ipar-ekialdean ere hots hau bazela XI. mendean: haralarre, hezizazaval eta Zuhaznabar (Olazabal, 1025).

Bistan da, beraz, hasperena Nafarroa Garaiaren erdialdean hasi zela gal-tzen, eta galtze hau mendebalera hedatu zela, harik eta XIV. mendean Hego Euskal Herri osoan (Nafarroako Garaiko iparraldeko zenbait hizkeratan salbu) erabat galdu zen arte.

Hau ikusirik, hasperenera mugatuta, euskararen hiru eremu dialektal be-reiz genitzake. Lehena gaurko Ipar Euskal Herria, Gipuzkoako ipar-ekial-deko muturra eta Nafarroa Garaiko iparraldeko hainbat eskualde hartuko li-tuzkeen eremua genuke. Bigarrena Nafarroako erdialdea eta Gipuzkoa ia osoa hartuko lituzkeena, eta hirugarrena Araba, Bizkaia, Nafarroako men-debaleko ertza6 eta Errioxa hartuko lituzkeena. Kontuan izanda lekukotasun urriak izateak dituen oztopo eta mugak, hauxe genuke XI. mende inguruan, gutxi gorabehera, hasperenak izan zezakeen hedadura.

Labur bada ere, merezi luke aipatzea bi eremu hasperendunen artean des-berdintasunik badela: mendebalean bi hasperendun toponimoak maiz ager-tzen dira besteak beste, Harhegi (Elorrio, 1013) eta Hurizahar (Donemi-liaga, 1025) dituzkegu adibide; ipar-ekialdean, aldiz, sistematikoki galdu da

4 Batean hasperena dagoela eta bestean ez pentsatzeko arrazoia ez da <h> grafemaren age-rrera hutsa. Izen osoetan (Arnaut de Haramburu eta Arnau d’Aramburu) ikusten dugu, toponi-mikoa egiteko orduan, batean d’ erabiltzen dela, ondokoa bokalez hasten denetan bezala, eta bestean de erabiltzen dela, ondokoa kontsonantez hasten denetan bezala.

5 Gainerako testuinguruetan hasperena ez da sistematikoki agertzen, baina hau eskribaua-gatik izan liteke. Goihenetxek (1966) biltzen dituen toponimo asko eta asko Nafarroako Artxi-bategi Orokorrean daude eta, eskribaua Nafarroa Garaikoa bazen, ez zukeen bere hizkeran has-perenik izango. Hau izen liteke hasperenaren marka sistematikoki ez agertzeko arrazoia.

6 Bestelako ikerketek ere Nafarroako mendebalean den Sakana eskualdeko euskarak Ara-bako euskararekin historikoki izan duen harremana baieztatu dute; hasperenaren adibideak continuum edo jarraikortasuna badela erakusteko beste adibide bat izan liteke (ik. Salaberri 1998, Erdozia 2006).


2. mapaHasperenaren banaketa Erdi Aroko toponimiaren arabera

lehena, Irigoyhen (XIV-XV. mendeak) kasu (gehiagorako ik. Reguero 2012). Bistan dago, beraz, Grassmannen legeak ez zuela indarrik izan mendebaleko eremuan; bai, aldiz, Bidasoaz iparraldekoan.

2.4. -tza / -tz(e) aldaerak

Atzizki honen aldaerek zerbait esan bide diezagukete eremu dialektalez, hainbat aldaera izan baititzake atzizkiak. Inoiz -tzaha lekukotzen da, ziurre-nik -tza atzizkia eta artikuluaren forma zaharra elkarturik (Manterola 2006, 2008): Adurzaha, Hillarrazaha edo Hascarzaha (Donemiliaga Kukulako, 1025); baina Larraza eta Izarza ere agertzen dira dokumentu berean, artiku-luaren aztarnarik gabe. 1066ko Leireko agiri batean Habaunçaha eta Aha-baunçaa lekukotzen dira.

Atzizki honen baliokidetzat har genezake, ziurrenik, -tze bera ere (Mitxe-lena 1953: § 570): Ardançe (Garisoain, 1273), Olatze (Orreaga, 1284), La-tarçe (Nafarroa, 1352), Belçunçe (Nafarroa, 1353). Mitxelenak (1953: § 570)


zalantzak zituen atzizkiak jatorri berekoak ala ezberdinekoak diren, baina al-daera edo atzizki beregaina izan, -tze beti ekialdean lekukotzen dela baiez-tatu zuen. Hala ere, badirudi bata bestearen aldaera dela pentsatzeko arra-zoiak badirela (ik. Reguero 2012): batetik, -tza daraman toponimoak -tze duen aldaera izan dezake (baratza vs. baratze, Ziortza vs. Ciaurritze, Ola-tza vs. Olatze, esaterako); bestetik, -tze Nafarroan eta Iparraldean agertzen bada ere, -tza duten aldaerak ere baditugu bertan eta, azkenik, biokin batera, aipatu eremuan -tz ere aurki daiteke atzizkiaren aldaera gisa: Ollaz (1059), Elorz (1095), Aldatz (1268).

Ondoko mapan Nafarroa Garaiko Erdi Aroko datuetan oinarrituta, atziz-kiaren aldaerak non agertzen diren islatuko dugu, gutxi gorabehera:

3. mapa-tza, -tze eta -tz atzizkiak Nafarroan Erdi Aroko toponimoen arabera

Ikus dezakegunez, eremu geografiko berean gainjarririk, atzizki aldaera guztiak topa ditzakegu. Beraz, hizkerak bereizteko maparik ezin egin deza-kegun arren, -tza > -tz > -tze bilakabidea, gehiago edo gutxiago, Nafarroa osoan eta Bidasoaz iparraldeko Euskal Herrian gertatu dela kontuan izanda, ez da zaila batasun linguistiko bat antzematea.


2.5. -dui / -di / -doi aldaerak

Eremu dialektalak isla ditzaketen beste aldaera batzuk -dui, -di eta -dui atzizkiarenak dira.7 Erdi Aroko lekukotasunen artean maiz aurki dezakegu atzizki hau bere hiru ohiko aldaeretan, baina banaketa geografiko jakin bat erakusten dute. Funtsean, aldaera diptongodunek bazterretako eremuak har-tzen dituzte, bai mendebala eta bai ekialdea. Aldiz, -di erdialdean agertzen da. Mitxelenak (19772 [1961]: 107-108) egiten duen banaketaren arabera, gaur egun -doi aldaera ekialdekoa da, eta -dui Bizkaia eta Arabakoa; baina hegoaldeko goi-nafarreraz eta aezkeraz bi atzizkiak agertzen dira. Salaberrik (1991: 53) finkatzen duen ildo beretik, esan liteke Erdi Aroan ere aldaera diptongodunak ekialde eta mendebalean agertzen direla. Oro har, -dui men-debalean orokorra bada ere, ekialdean aldaera honen adibide ugari ditugu:

4. mapa-dui, -di eta -doi atzizkien banaketa Erdi Aroko toponimoetan

7 Besteak beste Iratxen Dorrondoya-ren ondoan agertzen den Dorrondoe-k pentsarazi izan digu inoiz -doe aldaera zaharragoa izan litekeela; hala ere, Julen Manterolak ahoz esan di-gunez, dorre+ondo izan liteke etimologia; beraz, ez geundeke aldaera zaharragoaren aurrean.


Ariçtuya (Leiren IX-XII. mende bitartean Ariçtoya-rekin batera), Çuastuy, Urriztuya (Orreagan 1284 urtean Ariztoya-rekin batera). Nafarroako men-debaleko eremu batzuetan ere -di dugu: Ilardia, Çuordia, Çuueldi, Leyçardi (Irantzu, XIII. m.). Iparraldeko toponimoetan inoiz -di ere aurki dezakegu: Goayllardie, baina Utzcidoy, Uchudoy, Ardoy (Amikuze, 1351), Haritztoy (Garazi, 1386), Elhordoy (Arruta, 1395).

Atzizki honekin ikus dezakegu bazterrek arkaismoa gordetzeko joera dutela, eta erdigune berritzaile bat dugula; hain zuzen ere, -di aldaera Nafa-rroako erdigune horretan sortu, eta Gipuzkoa aldera hedatu dela dirudi. Ho-rrela hiru eremu bereizi dira, erdialdeko eremu berritzailea eta bi ertzetako gordetzaileak (ik., halaber, Salaberrik ematen duen mapa, 1991: 47).

3. Konbergentzia, dibergentzia eta eremu dialektalak Erdi Aroko euskaran

3.1. Konbergentzia

Mitxelenaz (1981) geroztik, euskalarien artean onartua dago euskararen dialekto historikoak Erdi Aroan hasi zirela sortzen, eta gerora elkarrengan-dik urruntzen joan direla, lekukotasunek erakusten duten bezalaxe (ik., ha-laber, Lakarra 1986, 1996 eta Zuazo 2010a). Mitxelenaren proposamenaren arabera, beraz, euskararen dialekto historikoak hizkuntza komuna zatekeen Euskara Batu Zahar batetik letozke. Dena dela, hizkuntza komuna eta, be-raz, EBZ erlatiboki da batua; hau da, egungo euskarak erakusten duena baino desberdintasun gutxiago lituzke ordukoak. Beraz, bere barnean aldakorta-suna egon bazegoela onartu behar litzatekeelakoan gaude.

Hizkuntzalaritza historikoan hizkuntza batua zerbait abstraktutzat hartu izan da (ik., esaterako, Paul 1891: 475). Alabaina, hizkuntzaren batasun edo konbergentzia prozesua zerbait konkretua da; zatikatuta dagoen hizkuntzak gizarteko gertakarien ondorioz modu naturalean berdintzera egin lezake, noski, horretarako baldintza objektiboak badaude: gizarte kohesioa, batasuna eta beste hainbat faktore. Hizkuntza batua, beraz, aurreko dialektoen konber-gentzia eta bateratze prozesu baten ondorio da, eta naturala izan daiteke, ez nahitaez bortxaz dialekto bat nagusitu delako bakarrik. Hala ere, oro har, ba-tasuna gerta dadin, dialekto bat hartzen da oinarri.

Halaber, Mitxelenak (1964: 17) azaltzen duenez, hizkuntzen bilakaera dialektikoa da; beren aldakortasunean batzeko eta bereizteko joera izan ohi dute: batasuna heltzear dagoen unean hasten da berriro bereizten: “El pro-ceso de diferenciación, de todos modos, vuelve a comenzar allí donde la uni-ficación parecía estar a punto de llegar a un resultado definitivo”.

Mitxelenak orokorrean mahaigaineratzen duen hau euskarari aplika ge-niezaioke. Euskararen dialekto historikoak EBZaren bereizte joera baten on-dorioz sortu dira, hau da, batua zatekeen hizkuntza bereiztearen ondorioz. Mi-


txelenari jarraituz, beraz, pentsa genezake EBZ bera baino zaharragoak ziren lehenagoko dialekto (batzu)en batasun prozesu baten ondorioz sor zitekeela.

Dixonek (1997) erabiltzen dituen ideiak eta hitzak ona ekarriz, esan ge-nezake “oreka etenduna” (punctuated equilibrium) gertatu zela, aitzineus-kara erromatarrek ekarritako latinarekin elkartu zenean. Hau da, ordu arte ai-tzineuskarak zukeen oreka eten zuen erromatarren etorrerak eta, zalantzarik gabe, aldaketa handiak ekarri zituen euskarara; besteak beste, agian, herskari sistema eta, oro har, kontsonante sistema aldatzea eragin zezakeen. Eskura ditugun datu eta informazio linguistiko eta historikoak oso urriak eta muga-tuak badira ere, badirudi VI-VIII. mende bitartean berriro ere Dixonek (1997: 68-72) proposatzen duen “oreka garaia” (equilibrium period) dugula; izan ere, mende hauetan, Erromatar Inperioaren gainbeheraren ondorioz, gizar-tearen egoera berriak dialekto zaharrak berdintzea eta hizkuntza bateratzea eragingo zukeen; horrela nolabaiteko oreka garai berria sortu zen: aldaketa gutxiagoko (baina ez aldaketarik gabeko) eta dialektoak bateratzeko garaia. Horrela sor zitekeen EBZ deitzen duguna. Noski, EBZ hau ez zatekeen era-bat homogeneoa, barne aldaerarik gabea, baina aurreko zein ondoko garaie-tan baino aldakortasun gutxiago zukeen. Zalantzarik ez da mende hauetan ere hizkuntzaren barnean aldaketak gertatu zirela, baina hauek geldo eta den-boran luzeak ziratekeen. Aikhenvald eta Dixonen (2001: 9-10) hitz hauek la-burbil dezakete gertatu bide zena:

During a period of punctuation (which is likely to last for just a few hundred or maybe a few thousand years) languages in a given family diverge from a common proto-language. During a period of equilibrium (which may revail for thousands or even tens of thousands of years) lan-guages in a given area converge towards a common prototype.

3.2. Dibergentzia, edo nola abiatu zen dialektalizazioa?

Euskararen dialektalizazioa aztertzerakoan, badira gutxienez aintzat hartu beharko genituzkeen hiru kontu:

1. Konbergentzian bezala, dibergentzian ere faktore politiko, sozial eta ekonomikoek eragina dute.

2. Dialektalizazioa ez da beti bat-batekoa izaten, prozesu baten ondo-rio baizik. Dialektalizazioa prozesu bat da. Beraz, ezin esan liteke ze-hatz-mehatz euskararen dialekto historikoak zein mendetan sortu zi-ren. EBZaren zatikatzearen ondorioz sortu ziren, baina hau denboran luze iraun duen prozesu bat izan da, aldaketa handiko eta gutxiko ga-raiak izan dituena. Prozesu honetan, dialekto berrietatik beste batzuk sor litezke.

3. Begibistakoa badirudi ere, oso kontuan hartzekoa da —eta, noski, ho-nek dialektalizazioan eragina izan du— euskararen dialekto histori-


koen artean ez dagoela eten geografikorik. Dialektoen artean ez dago bestelako hizkuntzarik,8 itsasorik edo bestelako eten geografikorik. Euskararen dialektoak bata bestearen ondoan dagoen eremu geogra-fiko zehatz batean hitz egiten dira. Hau hala dela onarturik, dialekto historikoen artean ezaugarrien difusio eta transmisioak gerta zitez-keen.

Meilletek (2001 [1925]: 29) hizkuntza batua zibilizazio batuari egotzi behar zaiola erakutsi zuen bezala, hizkuntzaren zatiketa edo dialektalizazioa zibilizazio batuaren zatikatzeari egotzi behar bide zaio. Garrettek (2006), esaterako, bai indoeuroperaren zatikatzea bai grezieraren dialektalizazioa azaltzeko arrazoi historikoetara jotzen du ezinbestean. EBZaren dialektaliza-zioa ulertzeko ere, arrazoi eta faktore historikoetara jo behar genuke.

Dialektalizazioa ez dugu bat-bateko gertakari gisa ulertu behar, alegia, ez dugu pentsatu behar Nafarroako Erresuma hautsi eta dialektoak sortzea batera izan zirenik (ik. Zuazo, 2010a: 159). Aitzitik, dialektalizazioa hiz-kuntzaren baitako prozesu gisa ulertu behar dugu; hiztun komunitate batek beste batekin duen harremanaren arabera modu batera edo bestera aldatzen da hizkuntza. Zalantzarik ez da Nafarroako Erresuma zatikatzeak dialektoe-tan eragina izan zezakeela, baina erresuma zatitzeak lehenik abian zen pro-zesu batean eragin zukeen, ez zuen prozesua bera sortu. Horregatik, zentzuz-koena dirudi pentsatzea EBZaren zatikatzea ez zela bat-batekoa izan; hala izan zedin, gizartea berehala, bat-batean, zatituko zukeen egoera sozio-po-litiko, ekonomiko ezegonkor bat behar zukeen egon; behin zibilizazioa ero-rita, hiztun komunitateek elkarrengandik aldendu behar zuketen, eta komu-nitate bakoitzak bere dialektoa garatu. Ez dirudi, ordea, halakorik dugunik. Ez daukagu halako ezegonkortasunaren aztarnarik9 eta itxura guztien arabera dialektoak elkarrengandik gertu hitz egin dira, eta kontaktua izan dute.

Euskararen dialektalizazioa ulertzeko, Babel eta besteek (2009) finkatu-tako bideari jarraitzeak lagun diezaguke. Badirudi euskararen kasuan ere dia-lekto zahar batzuek apomorphic taxa sortu zutela bateratze prozesuaren on-dorioz, hau da, guztien aitzindari zen azken hizkuntza-arbasoaren dialekto (batzu)ek talde berezi bateratu bat osatu zuten.

Alegia, hasierako unean EBZ apomorphic taxa genuke. Arrazoi histo-riko, sozial edo politikoengatik, orduko dialekto batzuek izandako bilaka-bideek EBZ sortu zuten. Pentsatzekoa litzateke EBZak bere inguruan hiz-kuntza-dialekto ahaideak izan bazituela, agian, Pirinio ekialdeko euskara(k). Tamalez, denboraren poderioan balizko dialekto hau(ek) galtzean, EBZ edo honen ondoko dialektoak bakarrik geratu dira. Ondorioz, mintzagai dugun

8 Besterik da dialekto hauekin batera beste hizkuntzarik hitz egin den, alegia, elebitasun edo eleaniztasun egoera egon den.

9 Egia da konkistak izan direla, baina hauek funtsean ez bide dute, esaterako, nafar eta gi-putzen arteko harremana erabat eten.


Euskara Batu Zaharra dialekto historiko guztien aitzindaria genuke, hau da, zuhaitzean isla litekeen adabegi gorena, eta dialekto hauek clade10 osatuko lukete. Ondoren, dialektalizazio prozesuaren bidez EBZ zatitu, eta taxon11 eta dialekto berriak sortu ziren. Funtsean, Garrettek (1999, 2006) bere lane-tan zeltikoarentzat, italikoarentzat eta grezierarentzat proposatzen duen an-tzeko egoera izan genezake gure kasuan ere.

3.3. Eremu dialektalak Erdi Aroan

Erdi Aroko datuak urriak eta gehienak onomastikoak izan arren, behin-behinean, orduko eremu dialektalak bereizteko gai izan gintezke; batez ere, lekukotasun urri hauek erakusten dizkiguten ezaugarrietara mugatuta.

Goian ikusitako lehen ezaugarrien arabera, bi eremu dialektal bereizi ahal izan ditugu: batetik, u-, baltz, barri dituen eremua genuke; bestetik, i-, beltz, berri dituena. Lekukotasunek erakusten dutenez, lehen eremuak men-debal zabala hartuko luke: gaurko Bizkaia, Araba, Errioxa, Burgos, Gipuz-koako mendebaleko zatia eta Nafarroako mendebala. Bigarren eremuak gai-nerako lurraldeak hartuko lituzke, hau da, gaurko Gipuzkoa eta Nafarroako erdialde-ekialdeak eta Ipar Euskal Herriko lurraldeak.

Bestalde, antzeko banaketa geografikoa erakuts lezakete ergatiboaren al-daerek ere: mendebaleko eremuan -ak legoke; ekialdeko eremuan, aldiz, -ek. Hala ere, ipar-ekialdera beste ezaugarriak baino gehiago hedatzen bide da Gipuzkoa osorik barne hartzen baitu. Ezaugarri honen eta aurrekoen arteko kronologia erlatiboa finkatzea interesgarri izan liteke, Gipuzkoa mendebale-tik bereizi zen edo gerora elkartu zen ikusteko. Bilakabide honen antzeko ba-naketa erakuts lezake -tza / -tze atzizki txandakatzeak ere. -tz(e) aldaera be-rriaren eremu geografikoa bat dator ergatiboaren -ek aldaerak duen banaketa geografikoarekin.

Erdi Aroan ikusten dugun euskararen banaketa dialektal bikoitz hau aski zaharra (ez aitzineuskara modernokoa, baina bai EBZetik hurbilekoa) dela pentsatzeko arrazoiak baditugu, lekukotasun zaharrenak agertzen hasten di-renetik aurrera ikus baitezakegu banaketa.

Bestalde, goian ikusi ditugun beste zenbait ezaugarri kontuan hartuko bagenitu, bi ez, hiru eremu dialektal bereiz genitzake Erdi Aroan. Ziurrenik, banaketa hirukoitz hau bikoitzaren osteko banaketa berriagoa da, erdigune

10 “We will use the term CLADE to refer to a group consisting of all the languages or dia-lects descendent from a single ancestor” (Babel et alii 2009: 1-2).

11 “The term taxon will refer to a group of related languages or dialects sharing a signifi-cant set of features. The features that define a taxon may in principle be archaisms or innova-tions. If one language in a clade has many innovations and the others are conservative, the lat-ter will comprise a taxon defined by their shared archaisms. Such a taxon is not a clade, since its members’ last common ancestor has a descendant that does not belong to the taxon” (Babel et alii 2009: 2).


berritzaile batek eragindakoa. Bereizketa hirukoitza ikus genezake, esate ba-terako, -dui / -di / -doi atzizkiaren aldaerekin edota hasperenaren banaketa-rekin. Bai haspenarekin bai -dui / -di / -doi atzizki aldaerekin mendebaleko eremua, erdialdeko eremua eta ekialdeko eremua bereiz ditzakegu. Kasu ho-netan, besteak beste, hasperena galdu duen eta -doi > -di bilakabidea duen erdigune berritzaile bat dugu; gaurko Nafarroako erdigunea eta Gipuzkoako erdialde-ekialdea hartuko lituzke. Nolanahi ere, -doi > -di bilakabidearen he-dadura handiagoa bide da, Lapurdi eta Nafarroa Beherera ere iristen baita.

Mendebal zein ekialdeko eremuak bereizteko arkaismoak (ezaugarri zaharrak mantentzea) kontuan hartu baditugu ere, beste berrikuntza batzue-kin bat egiten dute. Hain zuzen ere, bereizi dugun mendebaleko eremua bat etor liteke beste zenbait berrikuntzaren eremuarekin, esaterako historikoki -a + -a > -ea bilakabidea izan duen eremuarekin, edota *edutsi erroak duen hedadurarekin. Ikerketa berriek (Salaberri 1998, Erdozia 2006, Zuazo 2010b, 2012) erakutsi dute Nafarroako mendebaleko (Sakana, Ameskoa, Lana) eus-kara Araban hitz egin zenaren jarraipena edo continuuma dela; Erdi Aroko datu toponimikoetan ere gauza bera ikus liteke, bereziki -dui aldaeraren eta hasperenaren erabileran.

Mendebalarekin egin bezala, ekialdea bereizteko arkaismoak erabili ba-ditugu ere, lekukotasun berriagoetan ekialdearen hizkuntza-batasuna erakus-ten duten berrikuntzak ere badira. Badirudi Erdi Aroko toponimia aztertzeak erakuts lezakeela erdigunean sortutako zenbait berrikuntza ez direla ekial-dera hedatzen eta bertan arkaismoak mantentzen direla; esaterako, -doi / -dui dugu ekialdean eta ez erdigunekoa bide den -di. Dialektologian, oro har, ar-kaismoek ez dute eremu dialektalak definitzeko balio, baina arkaismo hauen eremuan geroko berrikuntzen eremuarekin bat badatoz, eremuak definitzeko balio lezakete.

Gure ikerlanetik, gauden gaudenean, atera dezakegun ondorioa da bi ere-mutik hirurako banaketa ekialdeko eremuan gertatu dela, hau da, ekialdeko mintzoa ez zela zuzenean EBZetik bereizi, honen osteko adabegi batetik bai-zik.

4. Ondorio nagusiak

Lan honetatik honako ondorio nagusi hauek atera ditzakegu:1. Goi Erdi Aroaren hasiera-hasieran bi eremu dialektal handi bereiz li-

tezke: batak mendebal zabala hartuko luke, hau da, Araba, Bizkaia, Errioxa eta Gipuzkoa eta Nafarroako zati bat; besteak erdialde-ekial-deko eremua hartuko luke.

2. Behe Erdi Aroan sartu ahala, erdigune berritzaile baten ondorioz, hiru eremu dialektal bereiz litezke. Badirudi erdigune berritzailea ha-sierako erdialde-ekialdeko eremuan sortzen dela, ikusi dugunez topo-


nimoetan agertzen diren hainbat berrikuntza erdigune honetan gara-tzen baitira, baina ez dira ekialderaino iristen.

3. Euskararen dialektalizazioa prozesu bezala ulertu behar da, ez bat-ba-teko gertakari bezala.

Bide honekin jarraitzeko, zalantzarik gabe, beharrezkoa da dialektologia diakronikoan ikerlan gehiago eta zehatzagoak egitea.

5. Bibliografia

Aikhenvald, A.Y. & R.M.W. Dixon (arg.), 2001, Areal Diffusion and Genetic In-heritance: problems in Comparative Linguistics, Oxford University Press, Ox-ford.

Agud, M., 1973, “Áreas toponímicas en el País Vasco”, ASJU 7, 37-56.Arriolabengoa, J., 2008, Euskara Ibarguen-Cachopin kronikan. Testu zaharren edi-

ziorako kontribuzioa, Euskaltzaindia-BBK Fundazioa, Bilbo.Babel, M., A. Garrett, M. J. Houser & M. Toosarvandani, 2009, “Descent and diffu-

sion in language diversification: A study of western numic dialectology”, Inter-national Journal of American Linguistics-en agertzeko. University of California, Berkeley. <http://linguistics.berkeley.edu/~garrett/IJAL-Numic.pdf> [azken bisita: 2012/05/18].

Dixon, R.M.W, 1997, The rise and fall of languages, Cambridge University Press, Cambridge.

Erdozia, J.L., 2006, “Arabako ekialdea eta Sakanako continuumaren azterketa dia-kronikoa”, FLV 102, 233-254.

Garrett, A., 1999, “A new model of Indo-European subgrouping and dispersal”, in S.S. Chang, L. Liaw & J. Ruppenhofer (arg.), Proceedings of the Twenty-Fifth Annual Meeting of the Berkeley Linguistics Society, February 12-15, Berkeley Linguistics Society, Berkeley, 146-156.

—, 2006, “Convergence in the formation of Indo-European subgroups: phylogeny and chronology”, in P. Forster & C. Renfrew (arg.), Phylogenetic methods and the prehistory of languages, McDonald Institute for Archaeological Research, Cambridge, 139-151.

Goihenetxe, E., 1966, Onomastique du nord du Pays Basque (XIe-XVe siècle), Bor-dele. Berrarg. Iker 27, Euskaltzaindia, Bilbo, 2011.

Lakarra, J.A., 1986, “Bizkaiera Zaharra euskalkien artean”, ASJU 21:1, 277-317.—, 1996, Refranes y sentencias (1596). Ikerketak eta edizioa, Euskaltzaindia, Bilbo.— & J.I. Hualde (arg.), 2006, Studies in Basque and historical linguistics in memory

of R.L. Trask - R.L. Trasken oroitzapenetan ikerketak euskalaritzaz eta hizkun-tzalaritza historikoaz, Gipuzkoako Foru Aldundia-UPV/EHU, Donostia (= ASJU 40-1/2).

— & I. Ruiz Arzalluz (arg.), 2011-2012, Luis Michelena. Obras Completas ASJU-ren Gehigarriak, 15 lib., “Julio Urkixo” Euskal Filologia Mintegia-Gipuzkoako Foru Aldundia-UPV/EHU, Donostia-Gasteiz.

Manterola, J., 2006, “-a artikulu definituaren gainean zenbait ohar”, in Lakarra & Hualde (arg.), 651-676.


—, 2008, “Euskarazko artikuluak Erdi Aroko agiri bilduma batean”, Oihenart 23, 371-379.

Meillet, A., 2001 [1925], Metodo konparatzailea hizkuntzalaritza historikoan, UPV/EHU, Bilbo.

Mitxelena, K., 19552 [1953], Apellidos Vascos, Txertoa, Donostia. Orain in La-karra & Ruiz Arzalluz (arg.), IX, 1-235.

—, 1964, Sobre el pasado de la lengua vasca, Minotauro, Madril. Orain in La-karra & Ruiz Arzalluz (arg.), V, 1-115.

—, 19772 [1961], Fonética Histórica Vasca, ASJUren Gehigarriak IV, Gipuzkoako Foru Aldundia, Donostia. Orain in Lakarra & Ruiz Arzalluz (arg.), VI.

—, 1981, “Lengua común y dialectos vascos”, ASJU 15, 289-313. Orain in La-karra & Ruiz Arzalluz (arg.), VII, 517-543.

Paul, H., 1891, Principles of the history of language, Longmans, Green and co., Lon-dres.

Reguero, U., 2012, Erdi Aroko euskara: dialektalizazioaren hastapenetarantz, UPV/EHUko master amaierako lan argitaragabea, Gasteiz.

Salaberri, P., 1991, “Do.i atzizkiaren ondorengoak Nafarroan”, FLV 57, 33-53.—, 1998, “Arabako mugako nafar hizkeren inguruan”, in I. Camino (arg.), Nafa-

rroako hizkerak, UEU, Bilbo, 49-87.Sarasola, I., 1983, “Contribución al estudio de textos arcaicos vascos”. Berrarg.

ASJUren Gehigarriak XI, Gipuzkoako Foru Aldundia-UPV/EHU, Donostia, 1990.

Zuazo, K., 2010a, El euskera y sus dialectos, Alberdania, Irun.—, 2010b, Sakanako euskara. Burundako hizkera, Nafarroako Gobernua-Euskal-

tzaindia, Iruñea.—, 2012, Arabako euskara, Elkar, Donostia.

Aurkibidea / Índice / Table of contents

Hitzaurrea / Prólogo / Preface . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XVII

TXOSTENAK ETA KOMUNIKAZIOAK / PONENCIAS Y COMUNICACIONES / INVITED PAPERS AND COMMUNICATIONS

El topónimo Treviño y la prevalencia de errores de historiografía lingüística The place name Treviño and the prevalence of errors in linguistic histo-riography JOSEBA ABAITUA ODRIOZOLA (Universidad de Deusto) & MIKEL UNZUETA PORTILLA (Diputación Foral de Bizkaia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

Kolokazioak: OEH eta egungo erabilera Collocations: The OEH and contemporary use XABIER ALTZIBAR & JUAN CARLOS ODRIOZOLA (UPV/EHU) . . . . . . . . . . . . . 23

Euskal aditz jokatuaren osaeraz eta jatorriaz zenbait ohar Some observations on the origin and composition of conjugated verbs in Basque BORJA ARIZTIMUÑO LOPEZ (UPV/EHU) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

Txistukarien neutralizazioa mendebaldeko euskaran XVI-XVIII. mendeen bi-tartean (lehen hurbilketa) Sibilant neutralisation in Western Basque between the 16th and 18th centu-ries (an initial approach) UDANE ATUTXA (UPV/EHU) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

Euskalkien historiaz: Lapurdi eta Nafarroa Garaia On the history of Basque dialects: Labourdin and High Navarrese IÑAKI CAMINO (UPV/EHU) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

Aparición y evolución de esquemas de valencia no canónicos y ergatividad The appearance and evolution of non-canonical valency pattern systems and ergativity DENIS CREISSELS (Universidad de Lyon II) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

Euskal azentueren historiaz On the history of the Basque accentual systems ANDER EGURTZEGI & GORKA ELORDIETA (UPV/EHU) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

Basque spatial cases and the ergative-absolutive syncretism RICARDO ETXEPARE (IKER-UMR5478, CNRS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

Las reglas del juego. Notas para una noción de ley morfológica The rules of the game: Notes for a notion of morphological law CARLOS GARCÍA CASTILLERO (UPV/EHU) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213

Instrumentalaz gogoratuz, instrumentuaz haratago. Kasuaren izaera tipolo-gian eta euskararen bilakabidea Recalling the instrumental, beyond the instrument: The nature of the case in typology and the evolution of Basque IVÁN IGARTUA (UPV/EHU) & EKAITZ SANTAZILIA (UPNA/NUP & UPV/EHU) 227

Hasperenaren galera Iparraldeko euskaran The loss of aspiration in Northern Basque OROITZ JAUREGI (UPV/EHU) & IRANTZU EPELDE (IKER-UMR5478) . . . . . . 245

Euskarazko egitura erresultatiboen diakronia The diachrony of Basque resultative constructions DOROTA KRAJEWSKA (UPV/EHU) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263

Euskararen historiaurrearen berreraiketa sakonagorako: forma kanonikoa, tipologia holistikoa, kronologia eta gramatikalizazioa Towards a more profound reconstruction of prehistoric Basque: Canonical form, holistic typology, chronology and grammaticalisation JOSEBA A. LAKARRA (UPV/EHU) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275

Le Dauphin itsasontziko euskarazko gutunak (1757): lehen hurbilketa The letters in Basque from the ship Le Dauphin (1757): An initial approach XABIER LAMIKIZ (UPV/EHU), MANUEL PADILLA (UPV/EHU & IKER-UMR5478) & XARLES VIDEGAIN (UPPA & IKER-UMR5478) . . . . . . . . . . . . . . . . 325

Euskaldunen jatorria eta berezitasun genetikoa eztabaidan The debate on Basque origins and genetic singularity SAIOA LÓPEZ, NESKUTS IZAGIRRE & SANTOS ALONSO (UPV/EHU) . . . . . . . . 343

Ergatibitate hautsiaz. Zergatik ote da orainaldia iraganaldi/irrealisa baino ergatiboagoa? Split ergativity: Why is the present more ergative than the past/irrealis? MIKEL MARTÍNEZ ARETA (UPV/EHU) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353

XIV AURKIBIDEA / ÍNDICE / TABLE OF CONTENTS

AURKIBIDEA / ÍNDICE / TABLE OF CONTENTS XV

Ohar bat [partizipioa + joan/eraman, eroan] perifrasiaren diakroniari buruz A note on the diachrony of the periphrasis [participle + joan ‘go’ / eraman, eroan ‘bring’] CÉLINE MOUNOLE (UPV/EHU) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369

(Des)genitibizazioaren historiaz gehiago: genitibozko subjektu iragangaitzak (ISGEN) ekialdeko euskaranMore on the history of (de)genitivization: Intransitive subjects genitive (ISGEN) in Eastern Basque MANUEL PADILLA MOYANO (UPV/EHU & IKER-UMR5478) . . . . . . . . . . . . 383

Basque in the Becerro. Basque names and language in the Becerro Galicano of San Millán DAVID PETERSON (UPV/EHU) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405

Euskararen dialektalizazioaren hastapenetarantz: konbergentzia eta diber-gentzia prozesuak Erdi Aroan Towards the beginnings of Basque dialectization: The process of converg-ence and divergence in the Middle Ages URTZI REGUERO UGARTE (UPV/EHU) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431

Uribeko Corpus Onomastikoa (UCO) The Onomastic Corpus of Uribe (UCO) ANDER ROS CUBAS (Barakaldoko HEO) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445

Aspectos del desarrollo de la lingüística histórica en los siglos XIX y XX Aspects of the development of historical linguistics in the 19th and 20th cen-turies PIERRE SWIGGERS (Universidad de Lovaina) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467

Testuak kokatuz dialektologia historikoan: egiteetatik metodologiara Situating texts in historical dialectology: From acts to methodology KOLDO ULIBARRI ORUETA (UPV/EHU) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511

Euskal Filologia. Zer (ez) dakigu 25 urte beranduago? Basque Philology: What do(n’t) we know twenty-five years later on? BLANCA URGELL (UPV/EHU) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533

Vasco y gascón en el Thesaurus Polyglottus (1603) de Megiser Basque and Gascon in the Thesaurus Polyglottus (1603) by Megiser JOSU M. ZULAIKA HERNÁNDEZ (Eusko Ikaskuntza) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 571

Oharrak Nerbioi ibarreko euskara zaharraz eta Viva Jesús testuaren jatorriaz Notes on the old Basque of the Nervion Estuary and the origins of the Viva Jesús text ENEKO ZULOAGA (UPV/EHU) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 593

XVI AURKIBIDEA / ÍNDICE / TABLE OF CONTENTS

KOLDO MITXELENAREN OBRA 25 URTE GEROAGO / LA OBRA DE LUIS MICHELENA 25 AÑOS DESPUÉS /

KOLDO MITXELENA’S WORK 25 YEARS LATER

Sobre Lenguas y Protolenguas About Lenguas y Protolenguas JOAQUÍN GORROCHATEGUI (UPV/EHU) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 613

La lingüística ibérica antes y después de Luis Michelena Iberian linguistics before and after Luis Michelena JAVIER DE HOZ (Universidad Complutense) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 643

Apellidos Vascos eta Mitxelenaren onomastika lanak Apellidos Vascos and Mitxelena’s onomastic work PATXI SALABERRI ZARATIEGI (UPNA/NUP & Euskaltzaindia) . . . . . . . . . . . . 673

Fonética histórica vasca, hitz eraketaren morfonologia eta neutralizazio erraldoiak Fonética histórica vasca, word formation morphonology and massive neu-tralization MIREN LOURDES OÑEDERRA (UPV/EHU) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 699

Textos Arcaicos Vascos 50 urte geroago Textos Arcaicos Vascos fifty years later GIDOR BILBAO (UPV/EHU) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 717

Euskal literaturaren historiaz Koldo Mitxelenak finkatu zuen eredu historio-grafikoa The historiographic model established by Koldo Mitxelena on a history of Basque literature JON CASENAVE (Université de Bordeux 3 & IKER-UMR5478) . . . . . . . . . . . 729

Koldo Mitxelena, crítico de cine en euskera durante el franquismo Koldo Mitxelena, film critic in Basque language during the Franco years JOXEAN FERNÁNDEZ (Euskadiko Filmategia & Université de Nantes) . . . . . . 743

English Abstracts of the Articles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 755

Euskararen dialektalizazioaren hastapenetarantz: konbergentzia eta dibergentzia prozesuak Erdi Aroan

Documents

Transcript of Euskararen dialektalizazioaren hastapenetarantz: konbergentzia eta dibergentzia prozesuak Erdi Aroan