isrnNsul UHivEnsiresioRMAN FAKUlresi oencisi

Review of the Faculty of Forestry, University of lstanbul

Zeitschrift der Forstlichen Fakultiit der Universitiit Istanbul

Revue de la Facult6 Forestidre de I'Universit6 d'Istanbul

- SERI CILT SAYI

:EliE A ;lkH"" 45 ilHH". 1 1ee5: SERIE TOME FASCICULE

DOGU LADiNi (Picea orientalis (L.). Li*.)'nde$A$IRTMA-F[DAN

MORFOLO JIK ilZFjLLiXT-mi rr ril,ngiu leni

Dog. Dr. Musa GENQ

AYRI BASKI

DO GU LADiNi (P ic e a orie ntalis .(L.). Link)' NDE_ _ .$A$IRTMA - FIDAN MORFOLO JTK OZELLIKLERI

ETKiLESiMLERiI)

Dog. Dr. Musa GENQ2)

K r s a O z e t

Bu galqmada, iig boy stnrfina ayrrlarak 2+0 yaErnda iken sonbaharda ve

ilkbaharda; 2il2+0 yaErnda iken yaz ortasrnda Eagrrtrlan 2+3S,2+3i ""2rt2*2rt2

ile gagrrtrlmamrg 5+0 yagrndaki Do[u Ladini (Picea orientalis (L.) Link.) fidan-larini ait temel morfolojik tizellikler incelenmiEtir. Elde edilen bulgulara gtire'en kaliteli fidanlar yaz ortaslnda gaErrtrlan fidanlardrr. Sonbahar ve ilkbahardiinemlerinde qaglrtrlan fidanlar arasrndaki farklar ise genellikle iinemsizdir.Fidanlar mutlaka iig boy slnrfina ayrrlarak EaElrtrlmahdlr. A[aglandlrmalardakullanllacak fidanlarda aranan iizellikler dikkate allndt$nda, iig diinemde 9a'ErrtrlmlE I. boy srmfindaki fidanlarla yazrn gaglrtrlmlE II. boy srmfindan fidan'ial ddrl yaEmda iken kullanmak miimkiindiir. Oysa, sonbaharda ve ilkbahar'da gaElrtrlmrE II. ve III. boy srnrflarlndaki fidanlarrn beE yaElna ulaSmalarl ge-

rekmektedir.

1. ciRi$ikinci planlama d6neminde yaprlan envanter gahgmalanna gdre, Do$u Karadeniz Btilge-

si'ndeki Artvin, Giresun ve Trabzon Orman Bdlge Mtidiirllikleri slnrlan iginde kalan ormanl*

alan, 906888 ha.'r bozuk (kapahhk = 0.0 - 0.4) ve 432943 ha.'r normal (kapahhk > 0.4) kuruluEta

olmak iizere toplam 13983i ttu.'Co (KOSE 1990). YAHYAOfLU ve Ark. (1990)'nrn ara$trrma-lanna gtire, siijkonusu Ug bolge miidiirliiftimiizdeki saf Do[u Ladini meqcerelerinin toplam alant

13310i.6 ha. olup, bu alanrn asqsl.s tra.'i oogat gengleqtirmeye uyg11i\en,59788.6 ha.l dikimlegenglegtirilmesi zorunlu olan alanlardandrr. iki planlama ddnemi (1970-71 ve 1984-86 ytllan) ara-

irnOa otugan alan kaybr ise 2053.4 ha. olarak tespit edilmigtir ki, ydrede su erozyonu yanlnda ge-

notip erozyonu da hrzh bir gekilde devam etmektedir.

Yolun diri 6rrii baskrsr altrndaki ydrede vejgtatif tiiem'e endrjisi fazla olan bitkidel takson-

lann alandir uzaklaEtrnlmasrnda kdkleme iin koqul olmakla beraber, diri Ortii temizlifinde bu ku-

'l) Bumakalede, lgg4ytltndahazldananDogentlikgallgmaslnlnbirb6l0m0ozeuenmi$titzi K.T.U.Ormanfak0liesiormanM0hendslioiBoltmuSilvik0h0rAnabilimDah610S0Trabzon

Yaym Komisyonuna Sunulduou Tarih : 03.05.1995

108 MI.JSA GENQ

ralafazlaca onem verilmemektedir- Bu durumda, zorunlu olarak, clikimi takip eden yrl haziranaytnda I defa; sonraki yrllarda fidanlar 50 cm boya ulaqrncaya kadar haziran ve ekim aylannda ol-mak i.izere ytlda 2 defa, 70-80 cm boya ulaqrncaya kadar ise yine haziran ayrnda olmak ii zere yilda1 defa kiilriir bakrmr yaprlmaktadrr (EyUBOGLU l9g9).

Gdriildti$ii gibi kiilti.ir baktmr siiresi ve entansitesi dikilen fidanlann boylanma clurumunaballt olarak de$igmektedir. Fidanlarrn boylanmasr ise, dikimleri srasrndaki .oifololik, fizyolojikve genetik cizelliklerine, krsa ifadeyle kalitesine grire de$igmektedir. Kaliteli fidan kullanimr ba-ktm giderlerini azaltttll gibi, dikim arahk-mesafesinin genig tutulmaslnl mtimkiin krlarak planras-yon giderlerini de dii$i.irmektedir.

Ancak fidan kalitesi gdreceli bir kavramdrr. Fidanlann kullanrlaca[r yerin gevresel kogul-larrna,ve.kullantm amaglanna gdre degiqik anlamlar kazant. Bu gahgmadi kalitelifidan yeti;tir-me teknikleri ignide, bilhassa Do$u Ladini igin rizel bir yeri olan gagrrtma ele ahnmrghr. Kututundenemelerde 2+0 yagrnda iken sonbahar ve ilkbaharda, 2llz+0 yagnda lken yaz ortasrnda lafrh-lan, 2+3S, 2+3i ve 2t/2*2112 yagtndaki Qataldere-Maden orijinli Dogu Ladini fidanlarrnrn fidanlk-taki geliqmeleri incelenmiqtir.

2 . MATERYALVEYONTEM

Denemeler Of Orman Fidanh$fnrn 8 nolu parselinde kurulmuqtur. Deneme alanlan kum-lu.-balgrk tekstiiri.inde topraklarla kaph olup ortalama pH, organik madde, toplam azot ve CA1 ige-rifi srasryla 5.0, 1.86, 0.093 ve 1 l.63tur.

Araqtrrma materyali fidanlar, Qataldere-Maden orijinli olup, 04.04.1986 tarihinde ekilentohumlardan iiretilmiEtir. Fidanlar 1987 Temmuzunun ilk haftasrnda 40 g/m2 dozunda amonyumnitrat ile giibrelenmiEtir.

Qahgmalara fidanlarrn bulundu$u yashklarda rastlansal olarak 40 nokta tespit edilerekba$lanml$hr. Bu noktalardan 2o0 fidan soktiliip, her birinde boy ve kdk bo[azr gapr; k6k, g6vdev9 r!{an kuru afrrhgr (60'c, 48 saar) Olgumleri yaprlmrqtrr. Boy degerleri Jm, gip deSerleri mm,a$rl* deEerleri ise cg duyarhhErnda saptanmrEtir.-Beiirienen bby d-eferleri yardrmryli fidanlar 3boy srnrfina (I. srnrfin boyu > 1 I cm, II. srmfin boyu 7.1-11.0 cm, III.--srmfrn toyu :.b-z.o cm) ay_rilmrqhr. T-testi ile 0.05 yanrlmayla saptanan giiven srmrlan drqrnda kalan 3.0 cm'den ktigiik boyiulidanlar srmflandrrmaya dahil edilmemiqtir.

, 2+0 yaqrndaki fidanlann bulundu$u yastlklarda, rastlansal olarak tespit edilen 30,ar muzunlufundaki 3 adet kontrol alanrnrn (i$LEM KN) segimiyle gahgmalara devam edilmiqrir. $a-g|tma d911m9leri, boy stntflan esas altnarak, 3 ddnemdl kurulmuqtur. Sonbahar qaqrrhajr l8-21Kasrm 1987 (igLEM SB), ilkbahar la$rrtmasl 07-14 Marr 1988 G$LEM iny u. yu, gagrrtmasr 0l-05 Temmuz 1988 tarihinde (igLEM yZ) "hendek fafrrtmasr" ile yiprrmrqtrr.

_ Fidanlar gaglrtma iglemlerinden 6nce, hazrrlanan srnrflandrrma cetvelleri kullanrlarak 3boy stnrfinaaynlmtEttr. Yaz 5agrrtmasrnda da aynr srnrflamaya balh kahnmrq, l98g vejetasyondcineminin ilk yansrndaki boy biiyiimesi dikkate ahnmamrgtrr.

Biitiin denemeler 3 yinelemeli olarakkurulmugtur. $agrrtmalar l5 x 7.5 cm aralk-mesdfe\ylg-"ilt1{ 5 gizgi iizerinde gergeklegtirilmiEtir. $aqrrtmadan cince fidan kriklen ATASOY VE$IRIN (198,9)'in rinerileri dofrultusunda vo 50 orinnda budanmrgtrr. Kdkleri budanan fidanlar,SAATQioCLU (1976)'nun tivsiyelerine grire bulamaglanarak dikilmiqtir. Fidanlara dikimlerininardrndan can suyu veri lmigt ir .

. ̂ ^^ * li{lnl{ beq yaqrna. kadar, fidanhkta uygulanmakta olan rutin tekniklerle yetiqtirilmigtir.1988 Eyliil'iinde deneme alanlannda Lephodei^iium picea (Fckl.) v. Hohn. zaran belirlenerek,yaprlan mucadelede 1988 yrhnda Bavistin (vo 02 dozundil, l9g9 yrlrnda Anrrocol (% 03 clozunda)

kullanrlmrg ve baqanh olunmugtur.

Fidanlar 25 Ekim 1990 rarihinde sokiilmtiqtiir.5+0 yaqrdaki qaqrrtrlmamrq fidanlarla' iig

farklr boy srnrfinda yer alan 2+35, 2+3i,2tl2a2t/2 yaErndaki $afrttlml! fidanlara ait her bir yinele-

meden 3b'ar adet fidan, hafif tazyikli su ile yrkamp, her tiirlii yabancr maddeden temizlenmiqtir.

Fidanlar cilgi.im stiresince alzt kapah koyu renk polyetilen torbalar iginde, sofuk hava deposunda

(4-5 .C, % 85-90 bafrl nem) tutuimuqtur. Fidanlarda yrlhk boy altlmr (=YBA), fidan boyu (=FB),

t,;t uogurt gapr (=63q;, fidan boyu / kdk bo$azr 9ap1 oranr (=FBKBq), gdvde (=GKA), k6k

(=KKA] ve'fidan kuru a!rrh!r. (=FFA; 60 'C, 48 saat), gdvde / kOk kuru altrhk orant

iCfryffA), k6k yiizdesi (=KOKYUZ) dncelikle saptanml$tu. Daha qo13 nisbi boy artrmr

i=NBA), nisbi 9ap arrmr (=NQA), nisbi gdvde afrrhfr artlml (=NGA), nisbi kitk alrrltft arttmt

(=NKA) ve nisbi fidan a[rrhfr artrmr (=NFA) belirlenmiqtir.

iqlemlerin ve $aqlrtma dncesi boy srnrflamasrnrn etkileri, yinelemeler bazrnda belirlenen

degerlerli gergeklegtiriljn, bir ve iki giriqli va"ryans analizleri ve Duncan Testi (P > 0.05) ile sap-

tan"mrgtrr. Jwan ZA6 kiqisel bilgisayarda gergeklegtirilen istatistiksel analizlerde, YBA, FB' KBq'

KKA;cKA, FKA, FB/KBQ, bKAKKA ve fOfyUZ de$erleri mevcut halleriyle; nisbi arttm

deferieri ise, dontiqttiriilmiig de[erler halinde kullanrlmrqtrr. Ddni.igttiri.ilmiiq nisbi artrm delerleri,

fid"anlaln beg yagrndaki FB;KBC, KKA, cKA ve FKA nisbi artrm de[erleri, 2+0 yaErndaki fidan-

larda tespit edilen ortalama de$erlerle garprlarak hesaplanmtgtrr. Analizler "STATGRAPHICS"

paket programr ile YaPilmrqtr'

3. BULGULAR VE TARTI$MA

Fidanlar 2+0 yaqrnda iken, boy srnrflan bazndatespit edilen temel morfolojik dzelliklere

ait deferler Tablo l'de; farklr iglemlerden ve boy stmflanndan beg yagmdaki fidanlarda belirlenen

J.g"rL.fr, bu 6zellikler bazndayaprlan istatistiksel analizlerde saptanan bulgular Tablo 2 ve 3'te

u"il-iEtir. Bu bulgular, Do[u Ladini dikim alanlannrn yetiqme ortamr tjzellikleriyle birlikte de-

gertenOiritalginde q--agrrtma, bu asal orman alacr tiirtimtiz igin zorunlu bir gahqma olarak karqtmrza

grkmaktadr (Tablo 2, $ekil 1).

Tablo I : Farkh Boy Srmflannclan 2+0 Yagrndaki Fidanlara Ait Morfolojik Ozellikler

Table 1 : Major Morfological Properties of 2+0 Seedlings for Different Height Classes

SASTRTMA-FIDAN MORFOLOJiK OZBt-I-irlBni errilnSiuleni 109

FB=Fidan boyu [Height], KBQ=g5L bolazr gapr [Root collar diameterf KKA=Kdk-kuru agrrhgr lRoot ov€n

irv i"Jl"iiridiA:cfi"a; iuru-ugiir*' IStrooi dnen dry weightl, FKA=Fidan kuru alrrhlr [Seedling oven drvweightl

SINIF[CLASS]

KBgrnm

A '

3.6

2.8

3.5

FBiKBQclwmm

3.03

1A '7

2. r5

2.60

UzunlTalll

OrtaIMedium]

KrsaISmall]

OrtalamaIMean]

FBcm

12.6

8.8

5.8

9 .1

KKA GKAc c

0.606 1.161

0.287 0.558

0.146 0.172

0.346 0.630

FKA GKA/KKAc c l g

r .7 61 1.9

0 .318 1 .2

0.976 1.8

1 .90.845

i l0 MUSA GENq

Tabto 2 : iglemler Bazrnda Farklt Morfolojik Ozellikler igin Gergekleqtirilen istatistiksel Analiz-lerde Elde Edilen Sonuplar

Table 2 : Results of Statistical Analysis Carried Out For Different Morphoholgical Properties atthe Base of Treatments

VARAN SonuglarrlF - Oranr

Duncan Testi Sonuglanr2iglemle13

Sonbahar Ilkbahar YazOzellikler

1986 YBA (Increment)1987 YBA (Increment)1988 YBA (Increment)1989 YBA (Increment)1990 YBA (Increment)1987 FB (Heisht)1988 FB (Heighr)1989 FB (Height)1990 FB (Height)1ee0 KBe GcD)FBKBQ (Height/RCD)1990 KKA (RW01990 cKA (SW01990 FKA (Sewt)GKA/KKA (Shootnoot)KOKYUZ(goR,KOKKAYBI (Root Lnss)NBA (Rel. Inc. Ht;+NQA (Rel. Inc. RCD)aNKA (Rel. Inc. RWIFNGA (Rel. Inc. SWQaNFA (Rel. Inc. SeWt)a

Properties

Kontrol

(cm)(cm)(cm)(cm)(cm)(cm)(cm)(cm)(cm)

(mm)

(e)G)(g)

2.391 ns1.708 n$

18.41s . . -0.913 ns5.663 "',1.885 ns6.425 -',

3 . 3 1 0 .3.459'7.321 *

1.621 ns4.920'*-3.405 -

3.488 .

1.423 "s1.367 ns6.060 "9.061 -..

13.705...3 .898 '3.430'3.677 -

F - Ratio

2.7 a5 .3a7.0a6.2a6.4a8.0a

15.0ab2l.2ab27.6a9.3a

3 . 1 8 a6.34a

27.73ab34.07 ab

4.8 a17.98a15. I 9a

204al2la

2079a4302ab3514ab

Control

3 . 1 a 3 . 1 a 4 . 4 a4.4a 5.3a 6.0a3.8b 3 ; lb 6 .8a7.2a 6.8b 6.5 a9 .4b 9 .9b 11 .3b7.5a 8.4a 10.4a

I 1.3 a l2. l a 17.2b18.5a 18.9a 23.7b27.9 a 28.8ab 35.0b10.9a 10.7 a l3. l b2.67a 2.77a 2.82a6.49a 5.55a 9.22b

25.47 a 25.26a 38.49b37.96a 30.81 a 47.72b

4.Oa 4.6a 4.1a20.58a 18.05a 19.89a22.69b, 25.31c l1.4lab

2I6a 234a 305b269a 262b 341c

3037 ab 2771a 3839b6150a 6389a 8378b4829a 4864a 6277b

(vo)(vo)(vo)(vo)(vol(vo)(vo)

Results of ANOVAI

Autumn Spring Mid-summer

Treatments3Results of Duncan's Method2

| : * = p <0.05, ** =p <0.01,ns=iinemsiz (not signif icanr)2 : Safir iginde ayru hafre(lere) sahi_p ortalama deler-hr zfasrndaki farktar, 0.05 yanrlmayla iinemsizdir (Means

in row with the same following lerrer(s) are noi significantly different (p < 0b5)).3 : Kortrol = $agrrtrlmamrg (Untransp.lanted), Sonbihar = Sonbaharda gagrrtrlmrg'(Transplanted in autumn).

Ilkbahar = llkbaharda $a$rrtrlmrg (Transplanted in spring), Yaz = Yizti laSrrdhr$ (Tiansplanted in mid-summer.l

4 : Tablodaki deEerler orijiryldir. Ancak istatistiksel analizlerde ddnti$tiiriilmii$ defierler kullamlmrgtrr (Meansgiven in the table are orijinal data, but. transformed data were used in the s.tatistiiA analvsis).

Bu aragtma kapsamrnda da tespit edildiSi gibi, GENQ (1992) DoEu Ladini fidanlanmndiirt yagmdaki boylanm esas alarak yaph$ istatistiksel analizlerde, KN ve YZ iglemlerindeki fi-

9:"911 fe ": iB iglemlerindekilere gtire daha boylu olduklannr belirlemigtir. AraEtrnc SB ile

IB, KN ile YZ..arasrndaki farklarrn ise istatistiksel diizeyde cinemsiz oldu$unu ifade etmektedir.Oysa EYUBOGLU ve Ark. (1984)'nrn 5+0 ve 3+2 yaqh bofu Ladini fidanlannda yaphklan araE-hrmalarda, $a$rtllmayan fidanlann $agrtrlml$lara grire, ortalama T cm daha uzun boylu olduklansaptanmlfhr. Bu aragtrrmada denemeler deniz seviyesinden 950 m yiikseklikte bulunan Meryema-na Fidanh$r'nda kurulmu$tur. Bu hususu dikkate alarak, sahil fidanhklannda ilk ve sonbahar ga-grrtmalannm sebep oldufu gokun daha krsa stirdiisiinti sdylemek yanhg olmayacakhr. Bu stire de-nemelerimizde bir vejetasyon dtinemi olarak saptanmrgtrr (Tablo 2'deki 1988 ve 1989 YBA defer-

s A s r R TM A - F i p R x l,r oR po t .o tirc OzertixleR i ETK iLES iMLERi l l l

xil. col{TFOLgE, AU'UMI{

le. lpRtroYZ. tutrilEnr(Bg. RcD

F8. HEIqHT

FXA' tEEDLlttO tyElOHT

$$ffi nro FKA (e)I ttco F! (cnt[J tesc FB (cm]I rgeo xBG ftnnl

30

20

r(r !!r!8r8r lrr lrr ill yzryzryz,lglerten (TREATfElttg,

$ekil I : $aglrtrlmamrg fi.danlarla iig boy stnrfina ayrrlarak farkh dtinemlerde gagrrtrlan fidanlara ait bazrmorfoloiik tizelliklerFigure I : Some.mbrpholog-ical properties ofseedlings untransplanted and transplanted grading into three he-ight classes in different p-eriods

lerine baktnrz). BaEka bir ifadeyle, $aflrhlan fidanlar, rakrmr ytiksek yerlere oranla sahil fidankk-larrnrn sahip olduklan uzun vejetasyon ddneminden yararlanrp, gugrit*u gokundan kaynaklananolumsuzluklan, $a$rtmanrn yaprldrlr ddnemi takibeden d6nemie- tltu6 "oluitoigi

halde; sa$rrrl-mayan fidanlar, yerlegim alanr yetersizliSinin olumsuz etkilerini artan oranlarda faEamaya"divametmiEtir' Bu etkilenme ekim-i,takibede.n biEinci vejetasyon dcinemind e daha fazlaoldufundan, de-nemelerimiz kapsamrnda 5L.!B ve iB ipiemleri arasrndaki boylanma farkhhlr ortadin kalkmiq-fir' SB ve IB iElemlerindeki fidanlara gdie, herhangi bir goka ugramaoan, bii itt<bahar btiyiimesidaha yapma imkanr bularak'.iig1rl9t vejetasyon ddnemincle daia fazla (orralama 3.0 cm'kadai)boy arhmt yapanYZ iglemindeki fidanlar ise, bir vejetasyon dcinemi devam eden $a$rtrna gokunar-a$men' gallrtma sonucunda kazandtklan yeterli yeilegim alanr avantajrnr Ju tulrinip, boyianma-daki iistiinliiklerini devam ettirmiElerdir. Suptanun buigular anlatrlan bu olgularrn bir sonucudur.Bagka bir sciyleyiEle, yaz qagrrtmasrnrn olumlu katkrlari srralanan bu nedenierden kaynaklanmak-

taolr-

YoSun diri iirtii sorunlarlnrn,yaEandrfr DoSu Karadeniz Bdlgesi'nde a[aglandrrmalardave/veya yapay gengleEtirmede boylu fidan kullanrmr bir zorunluluktur. Bu nedenle dikimlerde bo-yu en iLz 25 cm olan fidanlann.kullanrlmasl tavsiye edilmektedir 1EyuBoct u tsss). Aksi tak-dirde, <irne[in 3+0 yagrnda dikildiklerinde, diri ciirii baskrsrna kaigr fidanlann l4 yrl siireyle ko-rurmasl gerekmektedir ($IM$EK t987). Diri drtijniin zararlanmekanik baskr geklinde de ortayagtkmaktadlr. Bu durumda.boylu ve aynr zamanda kahn Eaph fidan kullammr bir mecburiyet halinegelmektedir. GENq (1992) benzer nedenlerle drirt yaErnoi iken kullamlacak Dogu Ladini fidanla-rtnln en. az 20 cm boyunda ve 8 mm gaprnda olmasinr cinermektedir. Bu rineriler dahilinde gaErrtrl-mamtg (FB=21.2-9m) ve $a$uhlmr$ I. boy srnrfrnclaki fidanlarla (SB, iB veyidesrrayla Fili21.5cm' 23'8 cm ve 27 '9 cm) yazrn $asT!{mr$ II. boy srnrfrndan fidanlan (FB=25.6 cm) dort yagrndaiken kullanmak mtimktindtir. I{-g/]ta\z igtemindeki I. boy srnrfindan fictanlan, zorunlu hallerde [i9yagtndayken (P>0.05 giivenle FB, 19.4 < 21 .0 < 22.6 cm) de kullanmak augiinutebitir. Oysa, sonl

I 1 2 MUSA GENq

baharda ve ilkbaharda qagrrtrlmrg II. ve IIl. boy srnrflanndaki fidanlann beg yaqtna ulaqmalan ge-rekmektedir. Agrkga gciriildi.i$i.i gibi, gaqlrtmalar, fidanlar mutlaka iiE boy srmfina aynhp, her boysrnrfr ayn parsellerde olacak qekilde yaprlmaltdu.

Farkh iglemlerde yer alan fidanlann gcivde, kok ve fidan alrrhklanna ait incelemelerde debenzer sonuglar elde edilmiEtir. Kathhk (= GKAKKA), giirbiizlijk indisi (= FBKBQ) ve kdk yiiz-desi ycintinden ise istatistiksel di.izeyde dnemli bir farkhhk saptanamamrqtrr (Tablo 2 ve 3, $ekil2).

Tablo 3 : De$iqik Ddnemlerde $agrrhlmrg Farkh Boy Srmflanndan Fidanlarla $aqrrtrlmamrq Fi-danlarda Belirlenen Temel Morfolojik Ozellikler Bazrnda Gergeklegtirilen istatistikselAnalizlere IliEkin Sonuglar

Table 3 : Results of Statistical Analysis Carried Out for the Major Morphological Properties oIthe Untransplanted Seedlings and Transplants Within Various Height Classes

VARAN SonuglanlF - Oranr Kontml Sonbahar

I I I [ I

2.72 3.9ab 2.8a 2.7a 3.8ab 3.0ab5.ebc 5 4b9 4.0ab 3.6a 6.9de 5.labc7.&d 4.3ab 3.7ab 3.4a 4.4ab 3.5a6.2ab 7.8cd 7.lk 6.6abc 8.6d 6.2ab6.4a 9.lbc 10.5bod 8.5ab l1.9cd 8.8ab

8.0ab 9.3ab 6.9a 6.3a 10.?b 8.lab15.ft l3.7bc 10.6a 9.6a 15.1c I 1.6ab21.2b 21.5b lI;la

'16.3a 23.8h 17.8a

T1.6ab 30.7b 28.3ab 24.8a 35.7c 26.64b9.3a I l.8bc l0.4ab l0.6ab I l.6b l0.7ab

3.18b 2.7lab 2.89ab 2.42a 3.20b 2.58a6.Aab 792ab 5.70a 5.87a 6.45ab 5.14a

?l.73ab 32;18ab 23.46a 20.16a 29.95ab 24.282l4.07abc 40.70bc 29.16a 26.03a 36j0abc 29.42ab

4.8a 4.4a 4.2a 3.5a 4.8a 4.8a17.99a 19.30a 19.60a 22.8a l'1.65a 17.48a

15.19a 22.Mabc 25.28k 20.44ab 23.l3ak 23.50abc2Mab 99a 22lab 327ab l83b NZa

l?la 229b 285b 293b 222b 295b

2079ab l585abc 2555ab 497lab l278ab 1278ab

4302ab 2'724ab 4l05ab 11621a 24li0ab 4251a35l4ab 234lbc 3579ab 8568a 2075ab 3565ab

Control

Duncan Testi Sonuqlarr 2

. \lemlerlIlkbahar Yu

I II III I II III

1986 YBA (lncrcment) (cm) 3.595 "1987 YBA (lncrement) (cm) 9.003 "'1988 YBA (lncrcment) (cm) 9.072 "'1989 YBA (lncrcment) (cm) 5.031 '-

1990 YBA (lncremenO (cm) 4.983 "198? FB (Height) (cm) 6.968 "1988 FB (Height) (cm) 24.887-"l989FB(Height) (cn) 22574""1990 FB (Height) (cm) 14.D7"'1990KBq(RCD) (mm) 5.917"FBKBQ (HeighVRCD) 2AY'1990 KKA (RWt) G) 5.064 -'

1990GKA(Swt G) 8.543""Iy)0FKA(SeW) G) 8.530''CKAKKA (ShooVRmt) 0.823 m

KoKYlz(z.R) (%) 0.969*

KoKKAYBI(RootLos) (%) 2.629-NBA(Rel. Im.Ht)5 (%) 1.828*'

NQA (Rel. Inc. RCD)5 (7c) 6483 "'

NKA(Rel.lnc.RWt)s (7c) 3.034'

NGA(Ref.lnc.SW05 (Eo) 4.651*NFA (Ref.lnc. SeW05 (%) 6.498"'"

2.5a 5.8c 4.8bc 2.6^4.0ab 7.9e 6.lcd 3.9ab3.2a 7.3d 7.8d 5.5bc5.6a 6.9abc 6.9abc 5.7a

8.8ab I2.5d I l.9cd 9.5bc6.5a 13.7c l0.9bc 6.5a9.1a 21.ft 18.7d l2.0ab

15.3a 27.9d 25.6cd 17.7a24.1a 40.4d 3'l.kd 7l.2ab

l0.0ab 14.5d l3.6cd ll.2:ab2.53ab 2.96ab 2.87ab 2.$tb5.05a l2.l2c 9.121 6.43ab

21.56a 55.38d 36.45c 23.65ab26.6lab 67.50c 45.57b 30.08ab

4.3a 4.6a 4.0a 3;lal9.0la 17.99a 20.31a 21.35a

29.67c l8.7lab l6.34ab l7.l8ab3l6ab 220c 325c 369ab

269t 303c 405c 3l4b

4801a 2223c 40l6bc 5Il1ab

12437c 4317c 7l66bc 13652a8592a 27'l9c 6096c 9807ab

I I I I N I I I I [ I I I U I

/ Boy Srnrflana

Height Clasesa

F - RatioResulrs ofAN0VA|

Autum Spring Mid-summerTreatments3'

Results of Dunan's Mahod 2

t :2 :

3 :

1 :

x = p < 0.05, x* = p < 0.01. **t = p < 0.001, ns = iinemsiz (nol significant)Salr iginde aynr harfe(lere) sahip ortalama delerler arasrndaki farklar, 0.05 yanilmayla dnemsizdir (Means for a given parameter difer significantly (P (

0.05) when followd by adiffermt letle(s)).Kontrol = $a|rhlmanrf (Untransplanted), Sonbahar = Sonbalarda rialrrtrlmu (Transplanted in aulumn). ilkbahar = ilkbahardr q4rrtrlmq (Transplimted

in spring). Yaz = Yazm qzqrnrlmrq (Trmsplmred in mid*ummer)I .BoySrnr f r ) l l . l cm, l l .BoySrnr f r=11.0-T . lcm, l l .BoySrnr f r=7 .0-3 .0cn( l .He igh tC lass) l l . l cm, l l .He igh lC l i l ss=11.0-7 .0cm, t l l .He igh tClass = 1.0-7.0 cm).

5:Tablodakide$er|erorij ina|dir 'Ancakistatistikselana|iZIerdedi,nii$lirt i lmii! ideEerlerkU|lanllm|it|r(Meansgiveninthe|ab|eareorij ina|dfornrd data were used in fte statistical analysis).

$A$TRTMA-FIDAN MORFOLOIiK OZE,LLirr.BRi Srrir-ESiN{r_eRi I l 3

00

l(l(Ar iOOt WEIOI{?

OlA. tllQ0? lYtfo|{r aOFlil. ltSOLlXO llElOH?

@ rcoo rrl (cl toI moor^ (CI rmFr bl

olS.crur

mtcAt*xTo ffi[ffibffi tffi r'&,,

$ekil 2 : Beg yagrnda gagrrtrlmamrg ve frukh dtinemlerde $a$lrtllmr$ fidanlmn ortalama kiik, gdvde ve fidankuru afrrhklarr

Figure 2 : Mean oven dry weights of root, shoot and seedling measured on the five-year-old seedlings unt-ransplanted and transplanted in different periods

EYUBOGLU (1988) bel yagrnda iken dikilen ve arazi yagr ddrt oldufunda incelemeye ah-nan qaqrrhlmrg ve gagrtrlmamrg Do$u Ladini fidanlannda, dikim baEanstnt etkileyen temel morfo-lojik irzellifin gdvde-kdk oram oldu[unu tespit etmi$tir. GENQ (1992) ddrt FB ve ddrt KBQ stnt-

fina aynlan 4+0,2+25,2+2ive2rl2a 1t/2 yaErndaki fidanlarla kurdu[u arazi denemelerinin 2 yrl-hk sonuElannr verdi$i yaprtrnda, fidanlar arasrnda boy biiyiimesi ydniinden dnemli bir farklilft be-lirleyemedi$ini; ancak yaEama oranr dikkate ahndr$rnda, 4+0 fidanlann gaqrrtrlmrg fidanlara g<iredaha diiqi.ik bir dikim bagarrsr gcisterdiklerini ifade etmektedir. Araqtrncr yaptl$ istatistiksel ana-lizlerde fidanlann dikildikleri andaki giivde-krik oranlan arasrnda cinemli bir farkhhk tespit ede-medi$inden bahisle, arazi denemesinde ortaya grkan bu durumu gagrrtrlmrE fidanlann ktlcal kdk-lerce zengin k6k sistemleri ve dzellikle turgor halini korumada gristerdikleri direncin fazlah$ ileagrklanmaktadrr.

Tablo 2 ve 3 birlikte incelendilinde gcirtileceli gibi, Eaqrrtrlmrg fidanlarla kontroldaki fi-danlann govde-k6k oranlan arasrnda (KN, SB, lB veYZ iglemleri igin srrayla 4.8,4.0,4.6 ve 4.1)rjnemli bir farkhhk yoktur. Ancak fidanlan dikim igin hazrrlarken, yaklaqrk 18-20 cm uzunluktakdkler kalacak gekilde yaprlan k6k budamasr sonunda oluqan kcik kayrplarr arastnda KN ve YZ ig-lemleri lehine farkhhklar mevcut olup, en az kOk kaybr KN ve YZ iglemlerinde olmuStur. Bu ikiiglemde k<ik kaybrnrn dUqtik olmasrnrn nedenlerine gelince, KN iglemindeki fidanlar uzun, kahnfakat krlcal kOklerce fakir bir kdk sistemine sahip oldulundan, ekim yastrgl slkr$rklt[tndan kay-naklanan olumsuzluklarla, scikiim srasrnda daha fazla niiktarda,krik kaybrna maruz kalmrEtrr. Sd-ktim anrnda oluqan kcik kayrplan nedeniyle de, budama sonucunda olugan krik kaybr diigiik bulun-muqtur. Krikler kahn oldu$undan g6vde-kdk oranr hemen hemen YZ iqlemindeki fidanlara benzer-dir.YZ iqleminde ise, yaprlan yaz $a$fimaslyla toprak iistii organlardaki vejetatif biiyi.ime durdu-rulmuqtur. ilkbahar biiyiimesi srrasrnda tiretilen asimilatlar, fidanlann toprak iistti vejetatif btiyii-me faaliyetlerinde kullanrlamadrgr takdirde kdklere ta$lnmaktadrr (KACAR 1989;. Kr;klere tagt-

114 MUSA GENQ

nan karbonhidratlar ise kdk geligimini tahrik ettili gibi fidanlara olumsuz koqullara karEr dayanma

gi1cii de vermektedir. Yaklagrk olarak Haziran-Eyliil aylannr igeren d<inemde toprak srcakltll kdk

faaliyetinin devainrnr miimktin krlacak seviyelerde oldu[undan, yazrn gagtrtrlan fidanlar, mevcut

karbonhidratlann tahrikiyle bir siire sonra, muhtemelen ktiklerini yenilemeye ve geliEtirmeye baq-

lamaktadrr. OluEan bu yeni kriklerle birlikte ktik sistemi, fazlatzun olmayan ancak ktlcal ktiklerce

zengin kompakr bir yapr kazanmaktadr. Btiyle bir kdk sistemine sahip olan yaz gagrrtmasr fidan-

larda yaprlan kdk budamalen fazla bir kOk kaybrna sebebiyet vermemektedir. YZ iglemindeki fi-

danlarda tespit edilen diigiik kiik kaybt stralanan nedenlerin bir sonucudur.

Fidanlann dikim baganlarr ile gdvde-ktik oranlan arasrndaki iligkiyi araqtrnrken, yukartda

yaprlan agrklamalar dikkate ahnrp; fidanlann kiik sistemlerinin dzellikleri yantnda, iizellikle dikim

strasrndaki hatleriyle sahip olduklan g6vde-krik oranlan da gdziiniinde bulundurulmahdtr. Burada

vurgulanmast gereken bir difer $nemli 6!eye gelince; gdvde-ktik orant st[ kdk yapan, kOk gelig-

me yetene$i ve vejetatif biiytime enerjisi fazla olan tiirler igin, toprak ve hava nemi y<iniinden so-

runlarrn bulunmadr[r dikim alanlannda plantasyon baganstnt dikte eden bir etmen olmayabilir.

Dikimlerde kullamlan fidanlar fizyolojik 6zellikler bakrmrndan (su potansiyeli, beslenme durumu

gibi) uygun nitelikler ta$lyorsa, sOzkonusu etki daha gok azalacaktrr. Do[u Ladini fidanlannm 9a-

frrtma srrasrnda Vo 50-75 oramnda krik budamasrna ahnabilece[i belirlenmigtir ki (ATASOYi$I-

niN 1SSS), bu bulgu bir anlamda Dolu Ladinin tistiin kdk yenileme kapasitesini de gdstermekte-

dir. Dolayrsryla yukanda stralanan diigtincelerimiz kuvvetlenmektedir.

Fidanlann uygulanan iglemlerin ardrndan gegen biiyi.ime dtinemleri boyunca yapmq ol-

duklan nisbi boy, gap ve agrrhk (gdvde, kOk ve fidan afrrh[r olarak) artrmlanna bakildtlrnda, yi

ne qagrrtrlmrq, ctzellikle yazrn gagrrtrlmrg fidanlann lehine sonuglarla kargrlagrlmaktadrr (Tablo 2 ve

3).

TRANQUILLINM HAVRANEK (1970) Avusturya'da 2+0 Larix decidua Mill. fidan-lal ile farkh donemlerde kurduklan $allrtrna denemelerinde Mayrs-Haziran ddnemlerinde kOk ge-liqiminin dahafazla oranda tahrik edildifini saptam4lardrr. Tespit edilen bu sonug bulgulanmulauyum igindedir.

4. SONUCVEoNERiLER

Bulgular yaz la$lrtmastnrn fidanlann morfolojik 0zellikleri 0zerindeki Onemli etkisiniagrkga ortaya koymaktadrr. Daha dnce de vurgulandrfr gibi, GENQ (1992) sonbahar, ilkbahar veyaz ddnemlerinde gaqrrtrlan ve gagrrtllmayan d<irt yaErndaki Do$u Ladini fidanlannda yaptt$ arag-trrmalarda, yaz la$fimaslnrn olumlu katkrlanndan iivgiiyle bahsetmektedir. Fidanlarrn beq yaqmdasahip olduklan ijzellikler itibariyle konu irdelendipinde,yaz lagrrtmaslnln 6nemi gok daha net bir-gekilde gOrtilebilmektedir. Qtinki.i, yazrn gagrrtrlan fidanlar beq yagrna geldiklerinde sadece KBQve a[rrl* deferleri ydniinden de$il, yofun diri drtti baskrsr altrndaki yiirede, son derece dnemli birkalite gOstergesi olan FB y6niinden de, kaliteli fidanlar olarak kargrmrza"gtkmaktadr.

Yaz gaqrrtmasrnrn, iizellikle kahn KBQ ve krlcal kdklerce zengin bir ktik sistemi elde et-mek igin, Kanada'da Pinus taeda L. ve Pseudotsuqa menziesii (Mirb.) Franko.'da (DURYEA1984), Hollanda'da Picea abies (L.) Karst., Picea sitchensis (Bong.) Can-, Picea omorica(Panc.) Wilk ve Abies grandis Lindl.'te (OLDENKAMP 1971), Hindistan'da Picea smithianaWall ex. Boiss.'da (OMBIR ve Ark. 1986, 1987; ARYA ve Ark. 1990) baganyla uygulandt$ be-Iirtilmektedir.

Yaz $a$lrtmasl igin birincil koqul, fidanlar ilt<Uatrar siirgtinlerini oluqturmug olmahdrr. An-cak stirgiinler sdki.imler srrasrndaki darbelere kargr dayamkh, yani elme ve gekmeye karEt direngliolmahdr. Bagka bir ifadeyle son yrla ait siirgiln hafif ligninlegmig ancak e[ilebilme dzelli$ini yi-tirmemiq olmahdrr (DURYEA 1984). $agrrtmada ikinci kolul, Easrtma zamantnda toprakta nemsorununun olmamasrdrr. Bu nedenle yaz Saqrrtmasr iskogya'da Haziran sonu-Alustos baqr dti-

$A$TRTMA-FIDAN MoRFoLoIiK )zuLLircleRi errileqiuleni l t 5

neminde (ALDHOUS 1975), Hindistan'da yaEmurlu dcinem olan Agustos ayrnrn ilk yarrsrnda(OMBIR ve Ark. 1986), Hollanda'da Alustos ayrnda (OLDENKAMP 1971), Kanada'da Haziran-Temmuz aylarrnda (DURYEA 1984) ve ABD Ctjller Bcilgesi'nde I A[ustos-6 Eyliil tarihleri ara-srnda (STOECKELER.iJONES 1960) yaprlmaktadrr. SAATqiOcLU (1976) iilkemizde ozellikleDo$u Karadeniz Bdlgesi'nde, Ladinde yaz Eayrtmasrnrn Temmuzun ikinci yansr-Eyliiltin ilk yan-sr ddneminde uygulanabilece[ini belirtmiEtir. EYUBOGLU ( l9S9) ise yaz gaqrrrmasr igin I A!us-tos-15 Fyli.il dcjnemini.0nermektedir. Jaz gagrrtmaslnl araltlrma diizeyinde ilk defa ele alanGENQ (1992) ile GENQ|TAHYAOGLU (1993) qaqrrtma denemelerini 1-5 Temmuz tarihleri ara-srnda kurmuElardrr. Fakat GENQ (1992) yaz $a$rrtmasrna, Mayrs sonlannda tamamlanan ilkbaharbiiytimesinin ardrndan baqlanrlmasrnt ve gahgmalann Haziran ayl senuna kadar tamamlanmasmltavsiye etrnektedir. Aragtrncr A$ustos ayrnda fidanlenn durgunluk ddnemine hazrrlanmaya bagla-dt$tnt, bu nedenle Eiddetli bir su gerilimi altlnda bulunduklan igin sdkiim, so$uk saklama ve diki-me kargr dayaprksrz olduklannt, dolayrsryla A$ustos ayrnda qagrrtma yaprlmamasr gerekti$ini be-lirtmektedir.

Yaz Eagrrtmasr fidanlar 7tl2+0 veya 2ll2+0 yagrnda iken uygulanmaktadrr. iskogya'daIn+O (ALDHOUS 1975), Kanada'da (DURYEA 1984) ve Hindistan'da 112+0 (OMBIR ve Ark.1986), Hollanda'da (OLDENKAMP 1971) Pice abies, Picea sitchensis, Picea omorica ve Abiesgrandis ttirlerinde lll2+0 yafrnda iken yaprlmaktadrr. Dogu Ladininde hem2tD+0 (GENQ 1992)hem de llz+0 yagrnda (GENQI/AHYAOGLU, 1993) yaprlan Eaqrrtmalarda bagan saglanmrqhr.GENQ|fAHYAOGLU (1993) Ozellikle geg kahnan ekimler nedeniyle beq yaqrnda kullamma su-nulacak Dolu Ladini fidanlannrn 1/12+0 yagrnda iken qagrrtrlmastnr, ilerleyen yrllarda gdriilenkOk kahnlagmalannt dnleyerek krlcal kdk oranlnr artrrmak igin, lll2+1 tlz veya I l2+2 yaErna gel-diklerinde yandan ya da efik kdk kesimine (= wrenching) tabi tutulmasrnr tavsiye etmektedir. Hdt-ta yandan ktik kesiminin belirtilen yaglarda iki defa tekrarlanabilecegini belirlemiElerdir. ATA-SOY (1989) da benzer olguyu vurgulayara-k gagrrtmanrn ya da yerinde kdk kesiminin en geg 3+0yaEtnda iken yaprlmasrm dnermektedir. GENQ (1992) ise KBQ'nrn, boylanma tizerindeki etkisiniikinci vejetasyon dtineminden itibaren gdstermeye baEladrlrm belirterek, sahil fidanhklanndakiga;rrtmalann, fidanlar iig yaErna gelmeden yaprlmasnr tavsiye etmektedir. Yine ATASOY ve $i-RIN (1989) 2+2 ve 3+2 yagrndaki Ladin fidanlannrn, bir yrl daha la$rtma yasnfrnda kalmast ha-linde kOklerin kalmlagttfrm, bu olumsuzlu$un giderilmesi igin yerinde yatay ve diiEey ktik kesimiuygulamasma gidilmesi gerektifini belirtmektedir.

Sonbahar ve ilkbahar $allrtmalan arasrnda hemen biitiin morfolojik dzellikler bakrmrndandnemli bir farkhlft belirlenememiqtir. Benzer sonuglar fidanlann ddrt yaqrndaki ozelliklerine gdreyaprlan kargrlaqtrmalarda da tespit edilmiqtir (GENq D92).Bu olgu SAATeiOCLU (tgZO)'nunda ifade etti[i gibi, sonbahar gagrrtmasryla fidanlann bir an]amda bireysel olarak gdmiiye ahnmasrile ag*lanabilir.

ilk ve sonbahar gagrrtmalan arasrnda farkhlr$rn ortaya grkmamasr, zorunlu hallerde her ikiddnemde de gagrrtma yaprlabileceSi kantsrnr uyandrrmaktadr. Oysa ydrenin, rizellikle Of OrmanFidanlt$'nm yeti$me ortamr kogullan nedeniyle, sonbaharda gaErrhlan fidanlar, grplak don zararla-nna mtuuz kalabilmektedir. Bu nedenle Of Orman Fidanh$r'nda miimkiin oldu$unca sonbahar ga-gtrtmasrndan kagrnrlmahdrr. ilkbahar $a$lrtmasl ise "durgunluk halinden grkrg ddnemi"nde ($uba-ttn ikinci yanst-Marttn lJk yansr) tamamlanmahdrr. Bu dtinem Do[u Ladini fidanlinnrn "kurua$rrhk oranlanntn" en ytikset< (GENQ 1992), "solma noktasrndaki su potansiyeli" deserlerinin endtili.ik (SEMERCI tgsa),.taSka bir ifadeyle solmaya karqr direnglerinin en iazla oldu.fu bir d<i-nemdir. Bu ddnemde fidanlann karbonhidrat konsantrasyonu da muhtemelen en iist seviyede ola-calrndan, kdk yenileme-geligtirme-kapasiteleri de iyi olacakhr (RITCHIE/DUNLAP, 1980;STRUVE 1990). Bunun sonucunda fidanlar dikim qokundan krsa stirede kurtularak gerEek biiyii-me enerii lerini OrtaVa koVabileceE'inden. beklenen hiivi imcvi rrqnqcqlrlarrlrr lzi l." ict-. l ix' i*i- ki-

l l 6 MUSA GENq

$aErrtma slraslndaki boy srnrflamasrnrn kaliteli fidan iiretmedeki etkiierine gelince, uzunve orta boy stnrflanndaki fidanlar, mevcut boylanma farkhhfrnr l. vejetasyon ddneminde elde et-migterdir. Bu nedenle Uql-fn (1991)' in Sarrgam, KaraEam ve Halep Qamrnda; GOKDEMiR( I 991)'in Krzrlgam ve Sahil Qamr'nda 6nerdi[i gibi Dolu Ladini tohumlanmn da biiyiikliik srnrf-lanna aynlarak ekilmesinin etkileri mutlaka araqhnlmalrdrr. $u aqamada, bu gahqmada uygulandt-$r gibi, Eaqrtma srrasrnda fidanlar 3 boy srnrfrna aynlmalrdrr. $agrrtma srrasrnda yapllacak boysl-ntflamastyla, fidanlarda katrlsal olarak mevcut oldufu halde, yerle$im alanr darhpr sebebiyle slnr-landrrrlan geliqme enerjisi etkinlik kazanacaktrr. Bunun iEin araqtrrmamrzda saptandl$ gibi, 3cm'den ktsa fidanlar rskartaya aynlarak Ea$rrtmalarda kullanrlmamall, ya da tiiplii fidan olarak de-

Serlendirilmek iizere tiiplere Eaqrrtrlmahdrr. Bu iglem zaman ve iq giicii kaybrnr Onledifi gibi, ga-grrtma yapacak alan bulunamadrfrndan qikayet edilen ydremizde alan israfinr da 0nleyerek, kalite-li fidan i.iretme oranlnl da artrracaktrr. Benzer nedenlerle Pic ea smithiana'da 15 aylft fidanlardan1.5 mm'den ince gaphlar, 10 cm'den krsa boylular gagrrtmalarda kullanrlmamaktadrr (OMBIR VEARK., 1987). Tablo I incelendi[inde g<iriilebilece$i gibi, 2+0 Dogu Ladini fidanlannr 3 boy srm-frna ayrrdrfimrzda, krsa boylu fidanlann boyu ve kcik bofazr gapr, ortalama olarak srasryla, 5.8cm ve 2.7 mm olmaktadrr. $aqrrtma zamanlna bakrlmaksrzrn III. boy srnrfindaki fidanlann beq ya-

Ernda 20 cm, hatta 25 cm'nin iistiinde boylara erigebilmesi, Of Orman Fidanhfifnda ya dabenzerkoqullardaki difer fidanhklarda, Do[u Ladinini 2+0 yagrnda iig boy srnrfina ayrrarak $agtmanlnhatah olmayaca[rnr, net bir gekilde ortaya koymaktadrr. Boy dlgmenin, gap Olgmeye g0re daha ko-lay oldulu hususu, bu bulgularla birlikte de[erlendirildi$inde, Dolu Ladini fidanlanmn boy srmf-lanna aynlarak $a$rtllmasl daha mantrkh gtiziikmektedir.

Fidanlarur boy smrflanna aynlarak gaqrtrlmasr, Ozellikle beg yagrnda kullanrma sunulacakfidanlarda uygulanmasr gereken $a$rtma arahk-mesafesinin tespitinde de kolayhk sa$layacakhr.Picea smithiana fidanlan Hindistan'da 15x8 cm arahk-mesafeyle gaqrrtrlmaktadu (ARYA ve Ark.1990). SAATQiOGLU (1976) Dou Ladini fidanlannrn 15x10 cm arahk-mesafeyle qagrrtrlmasrnr(qagrrtma srkh$ 50 fidanlr*) <inermigtir. ATASOY (1989)'a gdre 3+2 yaqrnda kullanrma sunula-

cak Picea orientalis fidanlannda laqrtma srkhfr 93-140 fidan/mz olmahdrr. Bu durumda fidanlararast mesafe 6-7 cm olmaktadrr. EYUBOGLU ve Ark. (1984) ise 3+2 yagrnda dikim alanlannagdnderilecek Do$u Ladini fidanlanmn l5x9 cm veya 15 cm arahk-mesafeyle gagrrtmamn, morfo-lojik dzellikler iizerinde dnemli bir farkhhk meydana getirmedi[ini saptamrqlardu. Bu galtgmakapsamtnda kurulan denemelerde la$rrtma arahk-mesafesi 15x7.5 cm, layrtma s*h$ ise 65 fi-

dan/m2 alrnmr$trr. Ancak yaprlan gOzlemler srraslnda sozkonusu srkhk derecesinin uzun boy srmf-lanndaki fidanlar igin yetersiz kaldrfr tespit edilmigtir. Qiinkti uzun boy srnrfindan fidanlann bu-lundu[u yastrklarda, yastrk igine do!"ru yolunlagan oranlarda, kiifmantarlarrmn sebep olduSu, ib-relerin kuruyarak ddkiilmesine neden olan enfeksiyonar saptanml$tlr. Sdzkonusu bu zararlan tjnle-

mek igin, 2+0 veya 2tl2+0 yaSnda gagrrtrhp, beq yagrnda kullanrlacak uzun boy srnrfina giren fi-danlann en az 10 cm, hatta alan sorunu yoksa 15 cm mesafeyle gagrrtrlmasr yararh olacaktr. Ortave krsa boy srnrflanndaki fidanlar ise 7.5 cm mesafeyle $aqrrtllmalldir. Krsa boylu fidanlar, alanyetersizlili ileri siiriilerek kesinlikle 5 cm'den dahaaz bir mesafede gaqrrtrlamamahdrr. Zira bu fi-danlann pek gofu takip eden iki buguk veya iig vejetasyon drinemi iginde orta boy smrfindaki fi-danlann sahip olduklan boyutlara eriqmektedA.

Yazrn gagrrtrlan I. boy srmfindaki fidanlar ii.g yagrnda; SB ve iB iqlemlerindeki I. boy srnr-findan fidanlar d<irt yaErnda, alaglandrrmalarda krillanrlabilecek boyutlara erigmektedir.

INTERACTIONS BETWEEN TRANSPLANTING ANDMORPHOLOGICAL PROPERTIES IN ORIENTAL

SPRUCE NURSERY STOCKS

Dog. Dr. Musa GENQ

SUMMARY

The results from various transplanting studies with picea oriental,r (L.) Link.) at "of For-est Nursery" near Trabzon in Northern Turkey were analysed to determine the effects of trans-

: planting, transplanting time and nursery stock size at the base of the major morphological charac-teristics.

2+0 and 212+0 seedlings (Qataldere-Maden provenance) were used in the experiments.5seedlings were taken from each 40 randomised ploti. Height, root collar diameter and oven dryweight of the root and shoot (60"C for 48 h) of each 200 seedlings were measured. The ratios ofshoot/root collar diameter (sturdiness) were calculated as well (Table l).

Before lining out, the seedlings to be utilized in transplanting treatments were divided intoshort (3-7 cm), medium (7.1-11 cm) and tall () 11.1 cm) height classes according to the heights ofthe 2+0 ages, and they were planted at about 15x7.5 cm spacing at 18-21 November 1987

- (TREATMENT AUTUMN),7-14 March 1988 (TREATMENT SPRING) and l-5 July 1988(TREATMENT MID-SUMMER) after clipping fifty percent of the roots. The transplanting trear-ments were set up as three replications in a split-plot design with the dates as main plots and sizes

, as the split plots. In addition, 3 plots (length of 30 m) from nursery beds of untransplanted seed-- lings were randomly selected as a "CONTROL".

When the seedlings were five-year-old, 30 seedlings were carefully lifted from the begin-ning of each plots. Mean values of the annual increment of height, height and root collar diameter,sturdiness, oven dry weights of the root, shoot and seedling, shoot/root ratio, relative increment ofthe height, root shoot and seedling were determined separately for each treatments and heightclasses at the base of replications. Relative increment datas were transformed by muttiplying with

. the values of the two-year-old. Statistical analysis were carried out on the data by the uie of one or.two way ANOVA and Duncan's merhod at 0.05 level (Table 2 and 3).' It can clearly'be seen in Table 2, figure I and 2 that best height, root collar diameter ahdoven dry weight of root and shoot were obtained from nursery stocks transplanted in midsummer.

f,or almost all properties, there were no significant differences between transplants planted in au-, tumn and spring.

i l8 MUSA GENq

According to the results of Oriental spruce planting studies in Turkey, the seedlings to beused in plantation should be at least 20-25 cm heights and min.8 mm diameters (EYUBOGLU

1989; GENQ 1992). Taking into consideration to recommendations, the tall size nursery stocks

transplanted in autumn, spring or midsummer period and medium size transplants only from mid-summer transplanting treatment can satisfactorily be used to establish plantations while they arefour-year-old. If seedlings are immediatly required, the tall size transplants planted in mid-summer

can be utilized at the end of the third growing season.

As already mentioned, transplanting is a need inPicea orientalis. The seedlings of two-year-old aged should be transplanted in mid-summer, dividing into three height classes; but, the

spacing of 15x7.5 cm is not the proper transplant-bed density for tall size. Because the injuries of

fungi destroying the needles on the lower branches were increased in especially mid-summertransplanting treatment. Hence, the spacing of I 5x I 0 cm (or I 5x 1 5 cm, if possible) should be usedfor tall size to grow the five-year-old transplants. In general, the spacing of 15x7.5 cm is sufficientfor medium and small sizes, Likewise, the distance between each small size seedlings within a drillrow must not be short more than 5 cm.

KAYNAKLAR

ALDHOUS,J.R., 1975: Nursery Practice. Forestry Commission Bulletin No.43, Second Impressi-on, Her Majesty's Stationery Office, London.

ARYA,5.R., BHAGAT,5., OMBIR, S., SINGH, O., 1990: Optimum Sowing in Spruce (Picea smit-hianaWall ex. Boiss.).lndian Forester, I l6 (4) 329-330.

ATASOY, H., 1989: Dogu LAdininin Fidanbk Tekni{i, Do{u Ladini, El Ktah Dizisi. 5 , Erkulo{'lu, 0.5. (ed), Ormancrl* Arasnrma Enstitiisii Yayrnr. Muhtelif Yaymlar Serisi No. 58: Ankara,7t-82.

ATASOY, H , $iRiN, G., 1989: $aErtmada Kdk Kesirn Miktarmm Ladin ve Gdknar FidanlanrunKalitesine Etkisi. Ormancil* AraEnrma EnstitiisiiYaymt,Teknik Rapor Serisi No. 39, Ankara.

DIJRYEA, M.L., 1984: Nursery Cultural Practices: Impacts of Seedling Quality. Forest NurseryManual: Production of Bareroot Seedlings. Duryea, M.L., Landis, T.D. (eds), Martinus Nij-hofflDr. W. Junk Publishers, The HaguelBostonlLancester for Forest Research Laboratory, Ore-gon State University, Con allis, I 43 - I 64.

EY0BOGLU, A.K., i,988 Fidanltkta De{iEik Stkltk Derecelerinde YetiEtirilmiE $aSrtilmrg ve $a-Etrnlmamry Dogu Ladini (Picea orientalis (L.) Link.).Fidanlannm Arazideki Durumlan. Ormanct=hk Arastvma Enstitiisii Yaytnr,Tenki Biilten Serisi No.20l, Ankara.

EY}BOGLU, A.K., 1989: Do{u LadinininYapay GengleEtirilmesi. Dogu Ladini, El Kitabt Dizisi.5. Erkulo[tu, O.S. kil, Ormanultk Arasttrma Enstitiisii Yaymt, Muhtelif Yaymlar Serisi No. 58,Ankara,108-123.

EyjB)GLU, A.K., ATASoy, H., KUQUK, M.. 1984: Stkt$m Do!,u Ladini (Picea orientalisLink.) Fidanlarma Etkisi. Orm.anciltk AraEtrrma Enstitiisii Yaymr.,Teknik Rapor Serisi No.22, An-kara.

GENQ, M., 1992: Doguladini (Picea orienralis (L.) Link.) Fidaniarma Ait Bazr Ugrlanjily.9 lz-

Xi::i!"9r:!t:!,,,::t: ?,j,:,3"Eanst Aranndaki ltiEkiter. YaymtanmamtE Doktorarezi, K.r.u. Fen

$AgIRTMA-FionN voRroLorir OzBLt-irlnni exileSiuleni l l 9

GENQ, U., ylnVeOGtU ,2., t993: "Wrenching" veya Yandan Krik Kesimi lslemle.rinin Y!: .O:';;re; ga'strtilan Dogul.adi.ni (Picea orientalisf&.1 iri*.) Fidanlannm Gelisimi Uzerindeki Et-

kitcri. Db{aTiirkTartm ve Ormanctltk Dergisi, 17 (4) 1049-1060'

COXOfUin, $., I99l : SnhilEamt ve Ktzilgam1d'Tohum Biiyilklii{iive AErhgtnmQimlenme-Yiiz'

desine, Fidan'Boyuna, Fidai Kalitesine-Etkisi. Ormanciltk AraEilrma Enstitiisil Dergisi' 37 (l)

28-40).

KACkR, 8., t989: Bitki Fi:yotoiisi, A.U. Ziraar Fakii ltesi Yaymt,Yaym No. I1531323' 3- Bash,

Ankara 0 niversite si Basrmev i, Ankara.

K1SE,5., 1990: Dogu Karadeniz ormanlarmda Eta Azalmas Nedenlerinin Arastvilman' Yaym'

lanmamryt v, K.T.U . O rman F akiil t e si, T rabzon'

OLDENKAMP, L., 197I : De Kwaliteit van Plantmateriaal voor Bosenleg, Nederlands Bosbouw

Tijdschrift, 43 ( I ) l -7.

OMB)R, 5., SHARMA, K-C., CHAUKIYAL, S'P'' SHARMA, S'K'' l9M: Time of Transplanring

Spruce Seed.lings. Indian.lournal of Forestry ' 9 (2) I 37-1 39

7MBIR,5., BHAGAT,5., VIRENDRA, s., 1987: Spruce seedling Diameter and Growth of The

Tr ansplants in The N urs ery. V an V i gyan, 25 ( 1 -2 ) 32 - 3 4'

RITCHIE, G.A., DUNLAP, J.R., 1980: Root Growth Potential: Its Development and Expression in

Forest Tree Seedlings. N.Z..l. For. Sci., I0 (l ) 218-248'

SAATQ\O\LU, F., t976: FidanlrkTeknifi. i.0. Orma, Fakiiltesi Yaytnt,Yaym No.223, istanbul'

SEMERC\, A., 1994: Dodu Ladini (Picea orientalis (L.) Link.) Fidanlannda. Su Potansiyeli Bile-

senlerinde OluEan oarrfiri Oargismeler. YaymlanmamtE Yiikiek Lisans Tezi, K 'T'0 ' Fen Bilimle-

ri Enstitiisii, Trabzon.

STOECKELER, J.H., JONES, G.W., 1960: Gdller Bdlgesi Eyaletlerinde FidanltkTeknifri- (Tercii'

*, nam T. EREN ) T.C . T anm B akanl$t, O'U 'M' Y ay mt, Y aym N o' 3201 I 5' 24 5' Ankara'

STRUVE, D.K., I99a: Root Regeneration InTransplanted Deciduous Nursery Stock' HorstScien'

ce, 25 (3 ) 266'270 .

S\M$EK, Y., 1987: A{aElandtrmalarda Kaliteli Fidan Kullanma Sorunlart. Ormanctl* Arasnrma'grtiittittt

Dergisi, 33, (65) 5-29)-

TRANQUILLINI, W., HAVRANEK, W., 1970: studies on Transplanting shock in Larch' l' The

Growfr Pattern After Transplanting- Cbl. Ges' Forstw',87 (4) 438-250'

1qrcn, A.0., tggl: Sangam (Pinus silve.stris L') KaraEam (!irys-nisr1.!y' subsP' pallasiana

tii^,tr.i not^boe) ve HaiepEa*, (Pinus halepensis Mili.)'mda Tohum Biiyiiklii{,il ve Afirl$mm'giti"*,

yilzdesi, Fidan liiyu ve FidanKalitisine Etkisi- DodaTiirkTanm ve ormancil* Dergi-

s i .15,999-10f i .

1AH1AOGLU,Z., DEM\RC\, A., GENQ, M., 1990: Relikt BirTilr Dogu Indini (Picea orientalis

tt.l tnt.l. Qe:vre Kirliligi ve Ko,ntrolii, Bitdiriler Kitah, l.IJluslararas Qevre Koruma Sempoz''yumu,

I Uaiiran 1990, izmir, Ayvaz,Z-, (ed),2' Cilt,769-779'