Brojno stanje i prirodni prirast srne, Capreolus capreolus L.

UNIVERZITET U SARAJEVUPOLJOPRIVREDNO-PREHRAMBENI FAKULTET

AIDA HAJDAR

BROJNO STANJE I PRIRODNI PRIRAST SRNE Capreolus capreolus Linnaeus, 1758. U PRIVREDNO-SPORTSKOM LOVIŠTU ''KREMEŠ'' VOGOŠĆA

-Baccalaureat rad-

Sarajevo, 2014.

UNIVERZITET U SARAJEVUPOLJOPRIVREDNO-PREHRAMBENI FAKULTET

BROJNO STANJE I PRIRODNI PRIRAST SRNE Capreolus capreolus Linnaeus, 1758. U PRIVREDNO-SPORTSKOM LOVIŠTU ''KREMEŠ'' VOGOŠĆA

-Baccalaureat rad-

Mentor: Kandidat:Prof.dr. Enad Korjenić Aida Hajdar

Sarajevo, 2014.

BROJNOST POPULACIJE I PRIRODNI PRIRAST SRNE-Capreolus capreolus Linnaeus, 1758. U PRIVREDNO-SPORTSKOM LOVIŠTU “KREMEŠ” VOGOŠĆA

Aida Hajdar

Sažetak

Terensko istraživanje je u datom lovištu su trajala od 01. 04. 2013. do 31. 03. 2014 godine i urađena su u okviru Godišnjeg plana gospodarenja ovog lovišta. Tokom terenskih istraživanja brojnosti populacije i reproduktivnog prirasta srne u navedenom području primjenjivane su dvije metode: metoda prebrojavanja na utvrđenim putanjama i metoda na mjestu okupljanja divljači: Tokom istraživanja konstatovano je 89 jedinki srne različite uzrasne i spolne strukture. U ovom lovištu tokom prebrojavanja konstatovano je 21 ženka koje spadaju u reproduktivnu kategoriju. Očekivani prirodni prirast srne na osnovu broja reproduktivnih ženki trebao je iznositi 13 jedinki. Stvarni reproduktivni prirast srne na ovom području iznosio je 9 jedinki. Kao što se vidi iz dobivenih rezultata istraživanja istraživano lovište ima povoljne prehrambene uvjete za život ove atraktivne lovne divljači.

Ključne riječi: srna, reproduktivni prirast, lovište, populacija, matični fond.

POPULATION BASE STOCK AND REPRODUCTIVE GROWTH OF DEER- Capreolus capreolus Linnaeus, 1758. IN OPEN HUNTING GROUND „KREMEŠ” VOGOŠĆA

Aida Hajdar

Summary

Field research was conducted from 01 January to 01 September 2014, the population size and reproductive increment deer - Capreolus capreolus (Linnaeus, 1758) in an open hunting ground "Kremes" Vogošća in the area of Vogošća. During field surveys of population abundance and reproductive growth in this area were applied two methods: method of counting on established paths and method in a place where wildlife. During these investigations, 89 individuals doe different age and sex structures . In this hunting ground during the counting was concluded 21 females falling in the reproductive category. Expected natural growth of deer based on the number of reproductive females must account for 13 individuals . Actual reproductive growth of deer in this area amounted to 9 individuals. As can be seen from the results obtained research investigated hunting has favorable nutritional conditions for the life of this attractive hunting ground .

Key words: deer, reproductive growth, hunting, population base stock.

S A D R Ž A J

1. UVOD ......................................................................................................................................... 1

1.1. Cilj istraživanja .................................................................................................................... 2

1.2. Osnovne karakteristike lovišta .......................................................................................... 2

1.2.1. Geografski položaj lovišta ............................................................................................ 3

1.2.2. Hidrografske karakteristike lovišta .............................................................................. 3

1.2.3. Klimatske karakteristike lovišta ................................................................................... 3

1.2.4. Orografski faktori ......................................................................................................... 5

1.2.5. Edafski faktori (faktori zemljišta) ................................................................................. 6

1.2.5.1. Zemljište ................................................................................................................... 6

1.2.6. Infrastruktura .............................................................................................................. 6

1.2.7. Vegetaciaj-biljni pokrivač ............................................................................................ 7

1.3. Sistematika i opće biološke karakteristike srne-Capreolus capreolus Linnaeus, 1758. ..... 8

2. MATERIJAL I METODE RADA .................................................................................................. 12

2.1. Metode istraživanja .......................................................................................................... 12

2.1.1. Metoda prebrojavanja na utvrđenim putanjama (metoda transekta) ..................... 13

2.1.2. Metoda prebrojavanja na mjestima okupljanja divljači ............................................ 14

3. REZULTATI RADA I DISKUSIJA ................................................................................................. 15

3.1. Brojnost populacije srne ................................................................................................... 15

3.2. Prirodni prirast srne.......................................................................................................... 17

4. ZAKLJUČCI ............................................................................................................................... 19

5. LITERATURA ............................................................................................................................ 20

Diplomski rad Aida Hajdar

1

1. UVOD

Klasa sisara obuhvata brojnu skupinu životnja (oko 5.500 vrsta) koje predstavlju

najsavršeniju grupu kičmenjaka i koje su podjeljenje u 1.200 rodova, 152 porodice i do 46

redova. Na temelju literaturnih podataka (S o f r a dž i j a i M u z a f e r o v i ć 2007) može se

konstatovati da je biodiverzitet sisara Bosne i Hercegovine predstavljen sa 8 redova, 23

porodice, 52 roda, 81 vrstom, odnosno 108 podvrsta.

Sisari su ostvarili najveći stepen evolucije i danas predstavljaju dominirajuću grupu u

živom svijetu. Ogromna je privredna korist od sisara. U tom pogledu oni stoje na prvom

mjestu među kičmenjacima i svim životnjama uopšte. Pojam divljači, u najširem smislu,

označava životinje koje žive u slobodnoj prirodi, u divljini. U užem smislu, uobičajno je da se

pod divljači podrazumjeva životinjske vrste (ptice i sisari), koje se u klasičnom smislu

smatraju objektom lova. Međutim, u svakodnevnoj komunikaciji, za opis iste suštine,

popularan je pojam „lovna divljač“. Lovnoj divljači, u najširem smislu, pripadaju određeni

predstavnici životinjskih vrsta dviju velikih klasa kičmenjaka (ptice i sisari), a koji pripadaju

različitim redovima, porodicama i rodovima. Većina lovnih vrsta ptica i sisara imaju šire

rasprostranjenje i predstavljaju značajno nacionalno dobro i prorodno naslijeđe. Gotovo je

uobičajno da se divljač razvrstava kao „dlakava“ (sisari) i „pernata“ (ptice).

Divlji sisari su najvažniji objekat lovne privrede, jer daju mnogo mesa i masnoća, te

značajne lovačke trofeje (preparirano krzno, lobanja, kljove i rogovi), pa stoga od svih divljih

životinja sisari zauzimaju najznačajnije mjesto, ne računajući ribe.

Da bi se u nekom lovištu i zaštićenom području moglo planski i pravilno gospodariti

sa određenim vrstama divljači, neophodno je znati brojno stanje vrsta divljači koje naseljavaju

lovište. Redovno godišnje prebrojavanje divljači je zakonom propisana obaveza upravljača

lovišta. Brojanje divljači, odnosno utvrđivanje brojnog stanja gajenih vrsta divljači je

preduslov za realnu ocjenu biološkog stanja divljači u lovištu zaštićenom području, i osnova

je za sva planiranja zaštite, gajenja i korišćenja divljači. Korisnici lovišta i zaštićenih područja

su dužna da utvrde stanje populacija divljači po vrstama i po strukturi (polna, starosna i

trofejna), odnosno izvrše brojanje divljači prije izrade godišnjeg plana gazdovanja lovištem

za lovnu godinu (period 1. april tekuće godine do 31. marta naredne godine).


2

Brojanje divljači se obavlja u “proljeće” krajem februara i u martu, odnosno po

prestanku zime, a pre kretanja vegetacije dok je vidljivost i preglednost terena dobra.

Proljećno brojanje služi utvrđivanju matične strukture. U lovištima Bosne i Hercegovine,

prebrojavanje divljači je nažalost, rijetkost, iako je zakonski definisano kao redovna uzgojna

mjera.

Naime, raspoloživi literaturni podaci o brojnosti populacija ekonomsko-značajnijih

vrsta dlakave divljači u koje spada i srneća divljač i njihovom reproduktivnom prirastu u

lovištu „Kremeš“ u Vogošći su veoma oskudni, tako da ne postoji nijedan ozbiljan rad

posvećen ovoj atraktivnoj lovnoj divljači.

Neistraženost populacija srne u poslijeratnom periodu (od 1996. godine pa nadalje) bio

je temeljni razlog za istraživanja aktuelnog stanja brojnosti, te procjene brojnosti

reproduktivnog prirasta. Uz to, pretpostavljamo da dobiveni podaci iz ovog rada mogu

poslužiti i kao dobra osnova za dalja istraživanja i unapređenje uzgoja ove atraktivne lovne

divljači.

1.1. Cilj istraživanja

Neistraženost populacije srne u Bosni i Hercegovini, pa i time u u ovom atraktivnom

lovištu kako je već istaknuto, bio je temeljni razlog našeg opredjeljenja za istraživanje

brojnosti populacije srne. Osnovni ciljevi ovog rada su usmjereni na:

procjenu brojnosti i analizu aktuelnog stanja populacije srne i

procjenu brojnosti i analizu reproduktivnog prirasta.

1.2. Osnovne karakteristike lovišta

Lovište kojim gospodari Lovačko društvo “Lane” u Vogošći je ustanovljeno rješenjem

Skupštine općine Vogošća broj; 3665/69 od 30. 12. 1969. godine pod nazivom Jošanica.

Granica lovišta poklapa se sa granicom općine Vogošća ukupne površine 7.103,00 ha.

Površine u lovištu dijelimo na lovno-produktivne (lovne) i na lovno-neproduktivne

(nelovne). Lovno-produktivna površina u lovištu je ona na kojoj postoje uslovi za uzgajanje,

zaštitu i korištenje divljači, a pri tome nisu ugroženi interesi drugih poljoprivrednih grana.

Lovno-neproduktivne površine su naseljena mjesta, i zaštitni pojas oko njih, farme,

uzgajališta, povrtnjaci, voćnjaci, vinogradi, ribogojilišta, javni putevi i saobraćajnice, takođe

sa zaštitnim pojasom, fabrike, minirane površine i dr.


3

1.2.1. Gografski položaj lovišta

Lovište “Kremeš” se nalazi u centralnom dijelu Bosne i Hercegovine, sjeverno i

sjeverozapadno od Sarajeva. Lovište je nepravilnog oblika i obuhvata šire područje oko

gornjeg toka rijeke Bosne i njenih pritoka Ljubine i Vogošće, te dio obronaka planine Ozren.

Proteže se pravcem jugozapad – sjeveroistok, zahvatajući planinu Nabožić sa lijeve strane

magistralnog puta Sarajevo – Tuzla i kosu <<Dubovo>>, Debelo i Tihovičko brdo sa

magistralnog puta.

Granica lovišta se poklapa sa granicom općine Vogošća i dio općine Centar. Sa

sjeverozapadne i sjeverne strane graniči sa općinom Ilijaš, sa istočne i jugoistočne sa općinom

Centar, sa južne sa općinom Novo Sarajevo, a sa jugozapadne sa općinom Novi Grad.

1.2.2. Hidrografske karakteristike lovišta

U lovištu se nalazi značajan broj izvorišta i tokova koji presjecaju svaki dio lovišta i u

kojim ima vode tokom cijele godine. Svi vodotoci pripadaju slivu rijeke Bosne, a glave

vodotoke u lovištu predstavljaju rijeke; Bosna, Ljubina i Vogošća, zatim potoci; Jošanički

potok, Perački, Blagovački, Crnouški, Krivački, Dumača, Krkin potok, Vićanski, Kruškanjski

i drugi potoci koji u toku godine imaju vode. Tokom godine prosječne padavine u proteklih

deset godina su bile oko 85 l/m2 što svakako pogoduje razvoju šumske vegetacije.

Atmosferski talog koji bude u periodu od četvrtog do desetog mjeseca u godini duže se

zadržava na nekim mjestima unutar lovišta što je posebno značajno za razvoj divlje svinje,

gdje ta mjesta koristi kao kaljužišta.

1.2.3. Klimatske karakteristike lovišta

Podaci klimatskih faktora bitni za razvoj divljači u lovištu “Kremeš” su korišteni od

meteorološke stanice na Bjelavama u Sarajevu, jer je ova stanica i najbliža ovom lovištu.

U slijedećoj tabeli su prikazane srednje, minimalne i maksimalne temperature zraka po

mjesecima, padavine, relativna vlažnost zraka i brzina vjetra, koje su uzete kao prosjek

vrijednosti za dati mjesec u periodu od 1998-2008 godine.


4

Tabela 1. Srednje vrijednosti klimatskih faktora po mjesecima za period od 1998-2008 godine

Srednja vrijednost po mjesecima za period od 1998-2008 godineProsj. Vrij. Za 10 god.

Klimatski faktori

Jed.mjer.

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Temp.°C

0,2 1,7 5,7 10,4 15,2 18,6 20,4 20,1 14,6 11,5 5,6 0,710,4

Min. Temp.°C

14,2 15,4 20,4 24,8 29,6 33,1 35 35,4 29,1 25,3 19,8 13 36,3

Max.Temp.

°C-12,8 -10,1 -6,1 -0,9 3,5 6,4 8,8 8,3 4,3 -0,1 -5,6 -10,4

-15,5

Padavine l/m2 66 62 69 76 75 77 84 68 112 92 101 98 81,5

Rel. Vlaž.Zraka

% 77 72 66 65 67 67 67 68 75 75 76 80 71,2

Brzinavjetra

m/s 1,2 1,5 2 2,1 1,9 1,9 1,9 1,8 1,6 1,7 1,7 1,4 1,7

Iz naprijed navedenog možemo zaključiti da područje na kojem se nalazi lovište ima

umjereno kontinentalnu klimu sa oštrijom zimom i toplim ljetima. Godišnje padavine su u

glavnom pravilno raspoređene tokom cijele godine i najsušniji mjeseci imaju znatne količine

padavina koje su nešto manje od prosjeka. Mjeseci koji imaju najviše padavina su u glavnom

septembar, oktobar i novembar što je i logično jer je to jesenji period. Atmosferske padavine u

vidu kiše su u proljetnoj, a u vidu snijega u jesenjoj i zimskoj sezoni. Po količini vodenog

taloga spada u vlažniji rejon, a prosječna relativna vlažnost zraka za period od 1998.-2008.

godine je bila 71,20 %. Uticaj vjetra je naznatan osim povremenih sjevernih vjetrova koji zimi

stvaraju manje nanose snijega, a prosječna brzina vjetra je bila 1,7 m/s.

Od klimatskih faktora u lovištu koji veoma nepovoljno utiču na razvoj divljači, a

naročito srneće su obilne padavine snijega, jer se ova vrsta divljači nalazi u glavnom u lovištu

sa nešto većom nadmorskom visinom, te je u tom periodu potrebno vršiti prihranjivanje. Za

period od 1998-2008 godine na meteorološkoj stanici u Sarajevu zabilježeno je da je

maksimalan broj dana sa sniježnim pokrivačem većim od 30 cm bio u 2005. godini. U

slijedećoj tabeli su prikazani podaci o ukupnom broju dana sa sniježnim pokrivačem većim od

30 cm.


5

Tabela 2. Ukupan broj dana sa sniježnim pokrivačem > 30 cm za period od 1998-2008 godine

Mjeseci u godiniGod.Mjer. I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Ukup. br. dana

1998. 0 0 0 0 0 0 01999. 0 4 0 0 0 12 162000. 12 6 0 0 0 0 182001. 0 0 0 0 3 0 32002. 3 0 0 0 0 2 32003. 4 0 0 0 0 0 62004. 0 0 0 0 2 0 22005. 5 17 15 0 0 0 372006. 0 0 0 0 0 0 02007. 0 0 0 0 3 0 32008. 0 0 1 0 1 0 2

1.2.4. Orografski faktori

Orografski fakori djeluju posredno i mnogostruko utiču na klimu i svojstva

zemljišta u njihovom djelovanju na vegetaciju, što se odražava na posredni raspored, a samim

tim i divljač koja se javlja na takvim lokalitetima. Područje lovišta obuhvata širi prostor oko

rijeke Bosne, Vogošće, Ljubine i njihovih pritoka. Oko pomenutih rijeka je ravničarsko

zemljište aluvijalnog tipa, koje postepeno prelazi u brežuljkasto i brdsko zemljište sa

umjereno strmim do strmim nagibom. Dio lovišta sa lijeve strane magistralnog puta Sarajevo

– Tuzla obuhvata dio planine Nabožić, pretežno je brdsko i planinsko zemljište, sa strmim

padinama prema rijeci Ljubini.

Dio lovišta između rijeke Ljubine i Vogošće takođe je brdsko-planinsko područje sa

izraženim nagibom terena, ispresjecano manjim i većim vodotocima.

Lovište je rasprostranjeno u visinskom rasponu od 470 m do 1256 m nadmorske

visine, tako da više od 50,00 % površine lovišta se nalazi u ovom dijapazonu tako da se ovo

lovište može smatrati brdskim. U nižim dijelovima lovišta inklinacija je oko 15°, a u višim

sjeveroistočnim dijelovima prelazi na nekim mjestima i 40°.

Kada je u pitanju ekspozicija u svom zapadnom dijelu ima pretežno jugoistočnu, u

sjevernom južnu a u istočnom zapadnu i istočnu. Sve naprijed navedeno lovište čini jednu

zaokruženu cjelinu, omeđenu granicama ali tako da ne spriječava dnevne i sezonske

migracije, što predstavlja povoljne uslove za život, rast i razvoj divljači.


6

1.2.5. Edafski faktori (faktori zemljišta)

Lovište je prema geološkoj gradnji podjeljeno u tri osnovne zone. Dio terena u

južnim i zapadnim dijelovima lovišta kao podlogu ima fliš u kome preovladavaju lapori i

gline. Ravničarski dio uz rijeke Bosnu, Ljubinu i Vogošću za podlogu ima eolski nanos, a u

istočnim i sjevernim dijelovima lovišta podloga je jedri krečnjak koji na pojedinim mjestima

izbija u obliku litica.

1.2.5.1. Zemljište

Na području općine Vogošća najčešći tipovi zeljišta kada je u pitanju poljoprivredna

proizvodnja su: lesivirano, antropogenizirano lesivirano, rendžine, pseudoglej, smonice,

aluvijalno-deluvijalno beskarbonatno. Ova zemljišta po svom sastavu i fizičko-hemijskim

osobinama spadaju u srednje plodna zemljišta.

Na dijelu lovišta - područje planine Nabožić i Dubava, Debelog brda i Tihovićkog

brda dominiraju silikatno-karbonatna zemljišta koja su pretežno duboka kiselo-smeđa

zemljišta, distrični kambisoli, dok su na karbonatnim stijenama formirana u glavnom plića

zemljišta (crnice). Zemljišta su slabo humusna, skeletna, podložna erzivnim procesima. Po

plodnosti spadaju u slabije plodna zemljišta.

1.2.6. Infrastruktura

U opisanim granicama lovišta se nalazi nekoliko kategorija puteva od magistralnih

Sarajevo-Zenica i Sarajevo-Tuzla, regionalnih Semizovac-Ilijaš, pa do lokalnih puteva koji

povezuju uža gradska i prigradska naselja i okolna sela bilo asfaltne ili makadamske podloge.

U lovištu se nalazi i značajan broj i dužina makadaskih i zemljanih puteva koji ulaze

direktno u šumu, a samim tim i u svaki dio lovišta. Saobraćajnice na području lovišta

zadovoljavaju potrebe intenzivnog rada u lovištu, kao i pristup u sve dijelove. Kroz dio lovišta

kao i industrijski dio i sam dio grada prolazi željeznička pruga Sarajevo-Šamac.

Osim puteva koji su bitni za lovišta unutar istog se nalazi i veći broj naselja i sela. U

opisanim granicama lovišta nalazi se i grad Vogošća sa svojim pratećim elementima koji

karakterišu jedan grad. Isto tako u okviru lovoneproduktivne površine se nalazi nekoliko

fabrika.


7

1.2.7. Vegetacija-biljni pokrivač

Visoke šume sa prirodnom obnovom, izdanačke šume i šibljaci čine oko 49,00 %

površine zemljišta uglavnom u državnom vlasništvu, dok je cca 1.000,00 hektara u privatnom

vlasništvu. Kada je u pitanju poljoprivredno zemljište preovladavaju livade, oranice i pašnjaci

što omogućava ishranu i zaklon za divljač samo u vegetacijskom periodu.

Od šumskih zajednica koje se javljaju u lovištu zastupljene su:

u nižim područjima lovišta dominiraju šume hrasta kitnjaka, kitnjaka sa bukvom i

običnim grabom, te izdanačke šume hrasta kitnjaka i bukve,

u višim područjima lovišta dominiraju sekundarne površine bukve, a na manjim

površinama mješovite šume bukve i jele sa smrčom,

šumski zasadi (kulture) u glavnom bijelog i crnog bora,

šibljaci u pojasu šume bukve i

šumske goleti (čistine) u pojasu šuma hrasta kitnjaka.

Biljni pokrivač u lovištu čini veoma dobru prehrambenu osnovu tokom cijele godine,

što je najkvalitetniji faktor ovog lovišta koji utiče na raznovrsnost rodova i podvrsta koje čine

faunu lovišta.

Od listopadnog drveća dominiraju: bukva, hrast kitnjak, običan grab, jasika, breza,

joha, jarebika, brekinja, javor a od voćkarica: divlja trešnja, kruška i jabuka, orah. U sloju

grmlja pojavljuju se najčešće: lijeska, zova, glog, drijen, kupina, malina, crni trn i dr. U sloju

prizemne flore zastupljene su bujad, kopriva, razne vrste trava.


8

1.3. Sistematika i opće biološke karakteristike srne-Capreolus capreolus Linnaeus, 1758.

Sistematska pripadnost istraživane vrste prikazana je na slici 1.

NADCARSTVO

CARSTVO

FILUM

POTFILUM

KLASA

REDOVI

PODRED

VRSTA

+

Slika 1. Sistematska pripadnost srne

Srna je bez sumnje jedan od najrasprostranjenijih predstavnika porodice jelena. Rod

Capreolus prestavljen je samo sa jednom vrstom. U BiH je zastupljena posebna podvrsta

Capreolus capreolus grandis. Tijelo ovih životinja je vitko i nježno. Vrat joj je umjereno

dugačak, a glava kratka i uska. Oči su krupne i crne, ispod kojih se jedva zamjećuje mali

nabor kao ostatak zakržljalog suzišta. Uši srne su relativno dugačke i pri kraju malo zašiljene.

Nos je zaokrugljen, usne crne sa odebljalim žvaljama. Noge su joj vitke i tanke, sa crnim

šiljatim papcima. Rep u srne je nevidljiv, ali kada se odstreljena divljač odere vidi se da se

kičmeni stub završava malim repnim izraštajem koji je dug 5 cm.

Ukupna dužina tijela od vrha njuške do kraja repa iznosi 130-140 cm, a visina do

gornjeg ruba leđa iznosi 70-75 cm. Tjelesna masa ovisi od uslova staništa, a osobito od

kvaliteta ishrane. Najkrupniji primjerci srndaća kod kojeg tjelesna masa iznosi i do 35 kg,

susreću se i u planinskim staništima. Obično su „teški“ i do 25-30 kg, a srne su redovno manje

tjelesne mase. U izuzetnim prilikama kapitalni primjerci srndaća mogu težiti i do 40 kg

(slika 2).

ANIMALIA

CHORDATA

VERTEBRATA

MAMMALIA

CARNIVORA ARRTIODACTYLA LAGOMORPHA

RUMINANTIA

Capreolus capreolus L.cacacacacaCCAPREOL

EUCARYOTA


9

Slika 2. Srna - Capreolus capreolus Linnaeus, 1758.

Boja dlake srna ljeti je crvenkasto-smeđa a zimi kestenjastosiva (slika 4)¸ zadnjica je

obrasla bijelim dlakama od kojih je formirana bijela pjega, koja je zimi nešto manja nego ljeti.

Lanad su smeđe boje i šarena su bijelim pjegama koje se zadržavaju do prvog jesenskog

linjanja. Srne se linjaju u proljeće i ljeto. I kod srna, kao što je to slučaj i kod druge divljači

postoje različite varijacije u obojenosti dlake. Među ekstremnim pojavama rijetko se javljaju

potpuno bijele (albino) jednike, a ponekad i gotovo tamne forme.

Prema literaturnim podacima (S o f r a dž i j a, 1999) srndaći imaju rogove, koje srne u

pravilu nemaju. Istina, pojava rožišta kod starih srna nije rijetka, a rijeđe se nađu i s rogovima.

Pojava rogova kod srna je rudimentarne prirode i ne mora uvijek biti znak neplodnosti.

Poznati su slučajevi da su rogate srne imale mlade. Rožišta se mladom srndaču počnu razvijati

več u avgustu prve godine života. Rogovlje izmjenjuju u pravilu svake godine kao i jelen.

Prve rogove srndač dobija do kasne jeseni i najčešće ih polovinom februara odbacuje. Srndači

sa ovakvim šiljorikim rogovima nazivaju se šilaši. Drugi rogovi počinju rasti gotovo odma

nakon odbacivanja prvi. U početku su obrasli (presvučeni) dlakavom navlakom, koju u

lovačkom žargonu nazivaju „bast“. Definitivno formirani i očišćeni rogovi imaju obično i

jedan parožak. U donjoj polovini su malo izbrazdani, imaju malu ružu i posuti su biserastim

ikrama. Ove rogove srndač odbacuje krajem oktobra ili u novembru, ovisno od klimatskih

uvijeta. Srndača sa ovakvim rogovima zovu „vilaš“. Kad srndač odbaci druge rogove rožišta

mu znatno odebljaju ispod dlakave rožnate prevlake počinju da se razvijaju treći rogovi. Treći

rogovi po pravilu, poprimaju definitivan oblik rogova, karakterističan za srndače. Sastoje se

od glavnog roga i dva paroška.


10

Srndaće sa ovakvim rogovima u lovačkom žargonu nazivaju „šesterac“ (slika 3). Nije rijedak

slučaj da se u dobrim lovištima susretnu i „osmerci“ i „deseterci“.

Slika 3. Razvoj rogova u srndaća (izvor: S o f r a dž i j a, 1999)

Naseljavaju gotovo cijelu Evropu, osim Islanda, Irske, Sjeverne Skandinavije, Finske i

Sredozemni otoka (slika 4). Kod nas se susreće u gotovo cijelom području. Životni prostor

ove vrste su bjelogorične i mješane šume, sa šibljem polja sa grmljem i šumskim sastojinama.

Aktivan je danju i noću; ili u ranu zoru srne izlaze na pašu na šumske čistine ili livade. Vrlo je

plašljiva. Živi u malim stadima koja predvode stari mužjaci. Zimi se više malih grupa okuplja

u veća stada.

Slika 4. Distribucija vrste Capreolus capreolus (Linnaeus, 1758)(izvor: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1a/Leefgebied_ree.JPG)


11

U ishrani je srna veoma izbirljiva. Najdraža joj je paša na dobrim livadama,

djetelništima, šumskim čistinama i prosjakama. Brsti mlado lišće, izbojke i pupove. Osobita

su joj poslastica bukvica, žir, kesten i gljive. Glavninu zimske prehrane čini lišće kupine,

bršljana, imele i mladi izbojci bjelogoričnog drveča.

Prema literaturnim podacima (S o f r a dž i j a 1999) u nizijskim područjima parenje

počinje početkom jula, a u planinskim krajevima početkom avgusta. Parenje traje oko dvije

sedmice, a bremenitost četrdeset sedmica. Srna olani, od maja do juna, jedno, rijeđe dvoje, a

veoma rijetko troje lanadi, koji sišu dva do tri mjeseca. Potpuno se osamostaljuju nakon devet

do dvanaest mjeseci, a uz majku ostaju do starosti od petnaest mjeseci kada postaju spolno

zreli.

Tokom parenja srne se oglašavaju „pivkanjem“. Kada je uznemirena i kada osjeti

opasnost oglašava se „baukanjem“. Srndači „baukanjem“ označavaju svoje prisustvo na

teritoriji koju zaposjeduju, a također i kada su od nečega uznemireni ili uplašeni. Životni vjek

srne je do petnaest godina.

Srna ima veliki privredni značaj, lovački trofeji su rogovi od srndaća, a meso im je

dobrog kvaliteta i vrlo je cijenjeno.

U planinskim lovištima srne imaju iste neprijatelje kao i jeleni. Osim toga, lanad i druge

nejake jedinke ćesto napadaju i stradaju od lisica, kune zlatice, ponekad i od lasice, sova ušara

i orlova. Psi skitnice ćesto naprave pravi pokolj među srnama.

Srna spada u zaštićenu lovnu divljač. Prema Pravilniku o vremenu lova zaštićene

divljači Zakona o lovstvu F BiH, mužjaka (srndaća) je dozvoljeno loviti u periodu od 1. maja

do 30. septembra, ženku (srnu) i podmladak (lane) u periodu od 1. oktobra do 31. januara

(Zakon o lovstvu F BiH, „Službene novine Federacije Bosne i Hercegovine”, broj 4/06).


12

2. MATERIJAL I METODE RADA

Terenska istraživanja brojnosti populacije i prirodnog prirasta srne - Capreolus

capreolus Linnaeus, 1758. u lovištu „Kremeš” Vogošća trajala su od 01. aprila 2013. do 31.

marta 2014. godine i urađena su u okviru Godišnjeg plana gospodarenja ovim lovište za lovnu

2013/14.

Slika 5. Dio istraživanog lovišta „Kremeš“ Vogošća

2.1. Metode istraživanja

Da bi se u nekom lovištu moglo planski i pravilno gospodariti sa određenim vrstama

divljači, neophodno je znati brojno stanje vrsta divljači koje naseljavaju lovište. Redovno

godišnje prebrojavanje divljači je zakonom propisana obaveza upravljača lovišta. Bez

relevantnih podataka o brojnom stanju populacija divljači na nekom prostoru ne mogu se

izraditi ni gospodarski planovi za tekuću godinu, a kamoli za duži period.

Osim podataka o brojnom stanju, za neke vrste divljači je nužno poznavati i polnu i

starosnu strukturu populacije, kako bi se moglo izvršiti računanje godišnjeg prirasta.

Dosada su predlagane mnoge metode za procjenu i utvrđivanje brojnog stanja, manje

ili veće tačnosti, kao i manje ili veće pogodnosti za primjenu u praksi.


13

Treba reći da tačnije metode iziskuju i veće troškove, kao i to da sve metode nisu

podjednako pogodne za primjenu u svim tipovima lovišta. Metode se razlikuju i u zavisnosti

od vrste divljači za koju se utvrđuje brojno stanje.

U lovnoj praksi (K o r j e n i ć, 2011) se primjenjuju razne metode za utvrđivanje

brojnog stanja divljači, koje zavise od tipa lovišta i uslova koji vladaju u njemu, vrste divljači,

čije se brojno stanje želi utvrditi, i od željene tačnosti, odnosno svrhe za koju će se koristiti

dobijeni podaci.

U toku terenskog istraživanja za potrebe izrade diplomskog rada o brojnosti i

prirodnom prirastu srne u privredno-sportskom lovištu „Kremeš“ Vogošća korištene su dvije

metode:

metoda prebrojavanja na utvrđenim putanjama (metoda transekta) i

metoda prebrojavanja na mjestu okupljanja divljači.

2.1.1. Metoda prebrojavanja na utvrđenim putanjama (metoda transekta)

Ovom metodom se služimo kada je potrebno izvršiti procjenu brojnog stanja

određenih vrsta lovne divljači u prvom redu krupne divljači.

Za procjenu brojnog stanja, pomoću ove metode, potrebna su tri lica, koja se kreću po

ranije ustanovljenoj pravoj liniji (transektu). U lovištu se odrede najmanje tri transekta, čija

dužina je proporcionalna veličini lovišta, tj. na svaki hektar površine uzima se jedan dužni

metar, tako da transekti zahvataju najmanje 10,00 % površine lovišta, a postavljaju se prema

procijenjenoj naseljenosti vrstama divljači u lovištu, tj. dobro, srednje i loše. Međusobna

udaljenost ovih transekata mora biti najmanje dva kilometra. Prebrojavanje se vrši

istovremeno na svim transektima, tako što evidentičar ide iza osmatrača koji mu javljaju o

svakom zapažanju pojedinih vrsta divljači, lijevo i desno, u dubini od 100 metara, od linije

transekta. Na ovaj način, brojanje se vrši na primjernoj prugi, širine 200 metara, tako da se na

svakih 5 pređenih kilometara, ustvari pređe površina od 100 ha.


14

Slika 6. Primjer primjene metode transekta (izvor: K o r j e n i ć 2011)

2.1.2. Metode prebrojavanja na mjestima okupljanja divljači

Ove metode se uglavnom baziraju na okupljanju divljači na određenim mjestima kao

što su zimovališta, hranilišta, remize, pojila, solila, itd. gdje se vrši brojanje istraživane vrste

lovne divljači.

Za izvođenje navedenih metoda na terenu korištena je sljedeća oprema: kamera,

fotoaparat i opažajni listovi. Dobiveni podaci o brojnosti tj. spolnoj i dobnoj strukturi

populacije srne u istraživanom lovištu su statistički obrađeni i izvedeni prema K o r j e n i ć-u

(2011).


15

3. REZULTATI RADA I DISKUSIJA

Tokom trajanja terenskih istraživanja (početak aprila 2013. – kraj marta 2014. godine)

pratili smo brojno stanje i prirodni prirast srne u lovištu „Kremeš“ Vogošća. Dobijeni podaci

o brojnom stanju i prirodnom prirastu radi preglednosti su analizirani pojedinačno.

3.1. Brojnost populacije srne

Tokom terenskih istraživanja, primjenom navedenih metoda, za period od 01. aprila

2013. do 31. marta 2014. godine, u prvom dijelu lovišta konstatovali smo 14 presijecanja

putanje kretanja ispitivača sa brojem tragova srne, u drugom 27, dok smo u trećem dijelu

konstatovali 48 presijecanja, što ukupno čini 89 jedinki, koje su činile matično stado srne

različite uzrasne i spolne strukture (tabela 3).

Tabela broj 3. Uzrasna i spolna struktura matičnog stada srne u lovištu „Kremeš“ Vogošća u istraživanom periodu

OSNOVNI MATIČNI FONDUKUPNODobna kategorija

♂♂ ♀♀Apsolutno Relativno

Podmladak do 1 godine 11 1223

25,84

Mladi do 2 godine13 11 24 26,97

Srednjedobni (rasplodni) 2-4 godine

13 12 25 28,09

Zreli 5-6 godina 8 9 17 19,10

UKUPNO:89

100,00


16

Kao što je u tabeli prikazano, u matičnom stadu srne u lovištu ''Kremeš'' Vogošća,

dominantno mjesto zauzimaju srednjedobne (rasplodne) jedinke u dobi od 2 – 4 godine

(12 ♀♀ i 13 ♂♂), što ukupno iznosi 25 jedinki ili 28,09 % od ukupnog broja konstatovanih

jedinki.

Drugo mjesto po brojnosti zauzimaju mladi do 2 godine (11 ♀♀ i 13 ♂♂), i što čini 24

jedinke ili 26,97 % od ukupnog broja jedinki.

Na osnovu dobivenih rezultata zrele jedinke od 5-6 godina činile su 19,10 % od

ukupnog matičnog fonda. Konstatovano je 17 jedinki ito osam mužjaka i devet ženki.

U ovom lovištu, kao što se iz tabele vidi, jedinke podmlatka činile su 25,84 % i to 12

ženki i 11 mužjaka.

Dobijeni podaci o uzrastnoj strukturi matičnog stada srne u lovištu ''Kremeš'' Vogošća

prikazani su u grafikonu 1.

0,00%

5,00%

10,00%

15,00%

20,00%

25,00%

30,00%

Podmladak do 1godine

Mladi do 2 godine Srednjedobni 2-4godine

Zreli 5-6 godina

Grafikon 1. Uzrasna struktura matičnog stada srne u lovištu „Kremeš“ Vogošća u istraživanom periodu

Dobijeni podaci o brojnosti populacije srne na istraživanim lokalitetima privredno-

sportskog lovišta „Kremeš“ Vogošća, uklapaju se u ranije literaturne podatke o veličini i

kapacitetu lovišta, te brojnosti populacije srne kao što su Č e o v i ć (1953) , A n d r a š i ć

(1973 i 1979), D a r a b u š i J a k e l i ć (1996) i S o f r a dž i j a (1999).


17

3.2. Prirodni prirast srne

U ovom diplomskom radu smo u okviru utvrđivanja brojnosti populacije konstatovali i

prirodni prirast srne u lovištu ‘’Kremeš’’ Vogošća. Iz tabele se vidi da 21 košuta uzrastne

dobi od 2 – 6 godina spadaja u reproduktivnu kategoriju. U otvorenom lovištu ‘’Kremeš’’

Vogošća nalazi se jedan dio sa gustim rastinjem da se mogu uvući ženke i u miru oteliti, a da

tamo zbog gustoće grmlja ne mogu ulaziti mužjaci i uznemiravati ih.

Prema literaturnim podacima T u c a k a i sar. (2001.) te K o r j e n i ć a (2011)

očekivani (teoretski) koeficijent reproduktivnog prirasta srne se kreće od 60,00 % na ukupan

broj ženki koje spadaju u reproduktivnu kategoriju matičnog stada. Dobijeni podaci o

stvarnom, te očekivanom (teoretskom) reproduktivnom prirastu prikazani su u tabeli 4.

Tabela 4. Očekivani (teoretski) i stvarni prirodni prirast srne u lovištu ''Kremeš'' Vogošća

Očekivani (teoretski) prirodni prirast

Stvarni prirodniPrirast

Uzrastna kategorijaBroj(n)

Apsolutno RelativnoApsolutn

oRelativno

Ženke: 2 – 6 godina 21 13 60,00 9 41,53

Tabelarno prikazano u lovištu “Kremeš” Vogošća registrovana je 21 ženka (košuta)

koje spadaju u reproduktivnu kategoriju.. Prema literaturnim podacima T u c a k a i sar.

(2001.) očekivani (teoretski) koeficijent reproduktivnog prirasta srne se kreće od 60,00 %, tj.

očekivani reproduktivni prirast u ovom uzgajalištu trebao bi iznositi 13 jedinki.

Stvarni reproduktivni prirast u ovom otvorenom lovištu iznosio je 41,53 %, tj.

konstatovano je 9 mladih jedinki. Odstupanja su vidljiva između teoretskog i stvarnog prirasta

i iznosila su 18,47 %. Dobijeni podaci o stvarnom i reproduktivnom prirastu prikazani su

grafikonom. 2.


18

0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

Očekivani-teoretski prirodni prirast Stvarni prirodni prirast

Grafikon 2. Očekivani-teoretski i prirodni prirast srne u lovištu „Kremeš“ Vogošća

Također, dobijeni podaci o prirodnom prirastu konstatovanih jedinki srne se također

uklapaju u literaturne podatke: A n d e r s o n i sar. (1998), K o r j e n i ć i sar. (2009),

N i k o l a n d i ć i D e g m e č i ć (2007), S o f r a dž i j a (1999), T u c a k i sar. (2001) i

K l e i n i S t r a n d g a a r d (1972), Č e n g i ć (2011), K o r j e n i ć (2014), te ukazuju na

zadovoljavajuće uvjete koje pružaju istraživani dijelovi privredno-sportskog lovišta „Kremeš“

Vogošća za život ove atraktivne lovne divljači.


19

4. ZAKLJUČCI

Na temelju sprovedenih terenskih istraživanja od 01.04. 2013. do 31.03 2014. godine o

brojnosti populacije i prirodnom prirastu srne - Capreolus capreolus Linnaeus, 1758. u

privredno-sportskom lovištu „Kremeš“ Vogošća, moguće je izvesti sljedeće zaključke:

Lovište 'Kremeš'' obuhvata širi prostor oko rijeka Bosne, Vogošće i Ljubine te

njihovih pritoka. Ukupna površina lovišta iznosi 7.103,00 ha, od čega na lovnu otpada

6.481,00 ha, a na nelovnu površinu 622,00 ha.

Fitocenološkom analizom u ovom lovištu su konstatovane biljne zajednice mješovitih

šuma bukve, hrasta kitnjaka, običnog graba, jasike, breze, johe, jarebike, brekinje,

javora, crnog i bijelog bora i dr. Od voćkarica: divlja trešnja, kruška i jabuka, orah. U

sloju grmlja su najčešće lijeska, zova, glog, drijen, kupina, malina, crni trn i dr.

U otvorenom lovištu 'Kremeš'' od početka aprila 2013. do kraja marta 2014. godine

ukupno smo registrovali 89 jedinki, koje su činile matično stado srne različite uzrasne

i spolne strukture:

Podmladak: 23 jedinki (11 mužjaka i 12 ženki),

Mladi do 2 godine: 24 jedinke (13 mužjaka i 11 ženki),

Srednjedobni od 2-4 godine: 25 jedinki (13 mužjaka i 12 ženki) i

Zreli 5-6 godina: 17 jedinki (osam mužjaka i devet ženki).

Očekivani-teoretski prirodni prirast srne u lovištu 'Kremeš'' Vogošća trebao je iznositi

13 jedinki ili 60,00 % od ukupnog broja ženki starosti 2-6 godina koje su sposobne za

reprodukciju. Stvarni prirodni prirast srne iznosio je 9 jedinki ili 41,53 % od

očekivanog-teoretskog prirodnog prirasta.

Na osnovu izloženih podataka o aktuelnom brojnom stanju te prirodnom prirastu srne,

u istraživanom privredno-sportskom lovištu „Kremeš“ Vogošća, generalno možemo

zaključiti da navedeno istraživano stanište srne ima zadovoljavajuće uvjete za život

ove atraktivne lovne divljači, za razvoj lovnog turizma, te za edukaciju zaljubljenika u

lovnu divljač.


20

5. LITERATURA

A n d r a š i ć, D. (1973): Uređivanje lovišta (lovna privreda IV dio). Kućna tiskara Sveučilišta u Zagrebu, Zagreb.

A n d r a š i ć, D. (1979): Zoologija divljači lovna tehnologija. Kućna tiskara Sveučilišta u Zagrebu, Zagreb.

A n d e r s o n R., G a i l l a r d J.M., L i b e r g C., S a n J o s e (1998): Variation in Life-history parameters; The biology of succes.

Č e o v i ć, I. (1953): Lovstvo. Lovačka knjiga, Zagreb.

Č e n g i ć, S. (2011): Brojnost populacije srne – Capreolus capreolus (Linnaeus, 1758) u privredno-sportskom lovištu “Šator“ Bosansko Grahovo. Diplomski rad. Prirodno-matematički fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo.

D a r a b u š, S., J a k e l i ć, I.Z. (1996): Osnove lovstva. Hrvatski lovački savez, Zagreb.

K o r j e n i ć, E., Dž a n o, A., Š u t a, N. (2009): Brojnost populacije divokoze – Rupicapra rupicapra (Linné) u planinskom kompleksu Dive Grabovice. The count the specimens of chamois - Rupicarpa rupicarpa (Linné) in mountain chain Diva Grabovica. Veterinaria 58 (1-2), 77-81.

K o r j e n i ć, E. (2011): Animalni prirodni resursi- teorijske osnove vježbi sa radnom sveskom. Prirodno-matematički fakultet Univerziteta u sarajevu, Sarajevo.

K o r j e n i ć, E. (2014). Brojnost populacija značajnijih vrsta lovne divljači u zaštićenim područjima Kantona Sarajevo. Prirodno-matematički fakultet Univerziteta u sarajevu, Sarajevo.

K l e i n D., S t r a nd g a r d H. (1972): Factors affecting growth and body size of roe deer; The jornal of wildlife management.

N i k o l a n d i ć Đ., D e g m e č i ć D. (2007): Plodnost i veličina legla kod Evropske srne (Capreolus capreolus, L.) u šumi Haljevo. Šumarski list 9-10.

S o f r a dž i j a A. (1999): Lovna divljač. Savez lovačkih organizacija Bosne i Hercegovine, Sarajevo.

S o f r a dž i j a i M u z a f e r o v i ć 2007): Biodiverzitet sisara Bosne i Hercegovine. Katalog. Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju Sarajevo.


21

T u c a k Z., F l o r i j a n č i ć T., G r u b e š i ć M., T o p i ć J a s e n k a, B r n a J., D r a g i č e v i ć P., T u š e k T a t j a n a, V u k u š i ć K s e n i j a (2001): Lovstvo. Poljoprivredni fakultet Osijek, Osijek.

Z a k o n o l o v s t vu F BiH (2006): Službene novine Federacije Bosne i Hercegovine broj: 04/06.

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1a/Leefgebied_ree.JPG)

Brojno stanje i prirodni prirast srne, Capreolus capreolus L.

Documents

Transcript of Brojno stanje i prirodni prirast srne, Capreolus capreolus L.