A. Gellii Noctium Atticarum libri XX

Qass.

Book

A. GELLII

NOCTIYM ATTICARVM

LIBRI XI

EX RECENSIONE

HARTINI HERTZ

VOLVMEN ALTERVM

L I P S I A E

SVMPTIBVS ET TYPIS B. G. TEVBNERl

MDCCCLIII

Frlnted \n GRrmany

,

[&3

'ai

VARIETAS LECTIONIS GROXOYIASAE.

X. I inscriberet||

6 quinto] IV||

7 inscriberentur — opiniones ||

10 scriptum j)II 1 esse numerum ait

||III 4 grauique

||5*ex Asia

jj

13 incense— acerba illius||

14 copiose apteque||

15 hominis antiquio-

risj|

16 aetatis suae non||

17 sibi bene||

IIII 1 om. et — dissertatio-

nibus|j4 , tu et ego, et — ita in his

JjV 3 aueo — om. esse

|jVI

1 publice Romae[j

VIII 2 atque a naturali habitu declinantis X gesta-

uerunt||XI * utitur — facit

||1 quam quod dicitur propere 3 om. P.

— maturaque]|4 significatio est ; et non

||7 ista duo uerba 8 titulus

|]XII om. et

II2 reptante et si

||4 maxime sollertia;

||5 qui id uas

|J

10 7C8T0[i£vr}v * rjxLg ei7ioze (corr. H. lacobx) — * om. signa d&8xrj-

08cog et lacunac||

XIII 4 adolescentem[]

XIIII 1 usu||4 om. contume-

lia post fiatJjXV 3 * est. classem

||7 nisi in sacrum

[J9 alia in

||13

praetentos — succidet||14* cubare alium — neque * apud eius

||16*

iestatus||

17 est: sub — constitutum. Massurius || 18 , et alia talia —

-

: gratiamque — factam dicit.[] 20 tunicam intimam — om. se

[]23 non

est ius||26* sunt, quas flaminicas

|| 29 eas escendere||32 maximus

est — om. id||

XVI historia Romana||

5 fuerit||

7 arce] anteJJ

11correcturum esse — mors |j 13 nominat] commemorat — de petra

||

14 et temcata||

16 M. Curium||

17 Argium||XVII 3 haec — asoti-

arnque||

4 u. 7. luoificare||

XVIII 5 om. sacris — om. id est certamen

|j6 * Naucrites j|

XVIUI dum — uerbum||

2 sententiae[J

3 yiyovsv*ovxco — om. ovxco — slxcg 8H8lvcqv 7tQ07]kco — xavxa] xdd' — dcnrjv

dcog] aXcpg\\XX 4 , cephaleaque, acarne.

||5 * dicitur

[J7 fons —

continenturque ponii post nomine — nisi||

9 illornm — leges||

10 om.

ijlam||XXI 2 ipsis ex

||XXII 1 obtento — nomine l| 2 moueri || 7

co67i8Qy8 l| 8;9 exhibei uerba Platonis sqq. 6VLc@atv8i yag etc. usque ad

uocc. avxog iavxov lnatv8tv.||

10 om. Paulo post addit haec: — 8xv

cpcXo6ocp8L||

12 , ovxco ip8XlL^oLL8vov||

18 xovg avSgag||

19—23 excdd. Platonis rcpetit ue.rba sqq. ab iyco Sh , cJ ZconQaxs g usque ad uocc.

v.al 86'E,a , xai aXXa noXXa dya&d.Jj

24 dixit||XXIII 1 reprehendendi

|[2 passam || 3 om. et

[|4 multatur

|| 5 om. siue tu * adulterarere||

XXIIII 2 , munditiarum patris— 3*[sat]is] Ius||

5 Maeuia — * sextus

(eorr, Flecke&en, item nil commenda?is)||

7 in quo — capitolium||8

faerat — Uea ||10 om. * [Die] — die autem quarte

||XXV 1 conqui-

rere: * iisque uicem aliarum — * occupare||

3 * Sine||

5 caudiceae— * InLY.conovg — * liiL^dxLdag — pontones, acatiae, hemioliae, pha-

eli, ||XXVI 3 . ac deinde

||freti

||XXVII 1 fuit quondam ||

2NamCUBO — reipublicae

||3 cpistolam, ubi

||4 lecto

|jXXVIII 1 * C. Tu-

bero — om. * [seniorum et][J

XXVIIII 2 significat — gcmina si[j

-VI. I Ateria||

1 uocitati * sunt||

2 om. dics — addicebantur —Ateria

||3 om. autem — om. dies

||5 om. in — uno ct uicesimo

J]II

3 ob inge&U clegantiam||

4 mistam||

III 2 agro pro|| 3 . nam uarie-

tatem — nou eiusdem tamen||

IIII 2 lcov, — So-aqvvtcov , ctvxdg ov||

a*

Hll VARIETAS LECTIONIS GRONOVIANAE.

3 * quum opulenti[)

4 xca] et||V 5 composuit, quos

|J6 tractata est,

in quid — fieri dicunt — sed atFectio(]

7 hominum] omnium — uideri

esse||

8 uideri uerumf[

VI iurauerunt]j

VII 2 tametsi||

3 urbi —floces

||6 floces — ex oleis

||7 quaterque

||9 uersus hic: Est * trico-

susl\

VIII 3 om. tum||

5 est hoc — om. XIII.[[ VIIII Mileti * et

||1

om. dixeritjjX 4 * tacent] placent

||6 om. Graecus

||XI 1 haec ipsa— sed alterum

||XII 3 quam ambigue uideri potest

||XIII 3 sunt haec

U 5 aut grauitas — temere si]|

8 , inquit, ita||

9 consertam] confe-

ctam||

10 perstringeret||

XIIII 2 istuc — . is||XV 3 illa] alia

|| 5

, et hoc — post ludens add. , et ridibundo ridens, — ceteraque eorumsimilia;

|| 8 sibi uideri||XVI quorundam uerborum

||3 scriptum esse

||6 et idcirco

||9 uno uerbo

||XVII * qui] quod

f[1 requirentibus

4 aut ex ripis||XVIII 8 factum furtum

]|13 efferri

[] 14 obstitisset

17 non ob turpia||

19 furem esse||

XII. I aliarum] adhibitarum — suo sibi||2 puerum] puerperam

|]

5 esse matrem [[ 7 naeuulos uenustiores||

13 profert||

17 * lactem —externae atque barbarae nationis, si — lactens

||18 et spiritum

][ 206 Ztlhte — uidelicet

||24 quaedam] quidem

||II 1 aut ut inepto —

elegantiae quidem in||

3 dicit :|

— Dictus — populi, et * suada me-dulla.

||4 scribit

||11 et inepti

||14 . bene hoc sane, bene. — quae

pessime — plura quae||

III Tullii * Ciceronis liberti||4 et a tuendo —

et a struendo||

IIII 3 u. 1 qui cum — u. 4 fuuisset — gerundis||

u.

7 Eloqueretur, cuncta malusque et quae bona||

u. 9 uolup, ac||

u. 15Quae facit, — tenentem.

||u. 16 legum — *Prudentem;

[|u. 18 * com-

pellat Seruilius sic.||

5 om. Q. ||V 5 potius disciplina. — super ea

|[

7 7ZQor}yov{iEvci xcu a7t07tQorjyoviM£va|[ 8 qnidem natura — ipsi] post

[|10 iudicio collocai post docti uiri

[|12 etenim, et

|]15 plura etiam II

VI 1 sirpos — perque lep. || 2 minus, * non sat scio — * At] An|j

VII 1 Smymaea||

8 octauo.||

VIII 1 magnitudine, hon.JJ

2 om. epu-

lum||

VII II 3 rarissimum est.|| 4 antistatis [[ X 3 om. *[...] !| 7

Attellana — inscripta||

XI 6 cog 6 nccvft'||

XII 4 mutuum — ab ini-

micis||

XIII 1 Apollinarem Sulpicium — ei, me||

8 Hae||

11 kalen-

das, sed||

15 medium est, — * scilicet] id est|| 22 eius offensionem —

rem publicam non||

23 dixerat, * id est||25 montem Taurum cum

||

29 insitae||

XIIII 4 om. P. || 5 non aberrare.||

XIII. I 6 fiovov yfyzvvTJo&ai vofii'£cov — (fovXsvosTai] £&tXr]Gei

|| 7 et] xai||

11 3 ea tamen [I 4 sane me poenitet||

5 pomis est,||

III 1 longe, longeque differre:||

2 quin] qui[j 4 affinitatisque — fami-

liaritatisue coniuncti sunt,||

6 summa ei [[ 1 1 II Olympiadis Alcxamlri

matris comis ac prudena ad filium Alexandrum rescriptio. |]2 illi esse

«VI et itemj]

VII 2 Ig%vq6tcctov|| 4 gvvccvtiJoovtcu

||5 uqticxgsv

G inuenimus — Post seribemus. add. 7— 11. uerba Aristotelis haee

sunt ex lilno de historia animalinm sextO : Aecov S' oti ii\v &%t99i ctc.

(r. 31) usque ad uocc. t^ccfirjvog cov ti)v tjXixiccv.\\

VIII 1 opinatus

est||

2 esse reram — oommious] ooromonibus||

VUIl \ Groeci vddagom. id ost non a rabus, |] 5 primo Bypoos — per y ||

X Quod —* quod || 1 * om. [set]

||XI 2 tnhus. eonsistere

||3 post turbulenta

p.«r \

II8

VARIETAS LECTIONIS GRONOVIANAE. V

lacunae notam exhibet — * constat, sed et Athenis, nusquam, aut cubat.

(|5 agendis loqui non

||XII 2 , *tamquam eorum,] ; usque eo ut

j|8

iure prendi qui — etiam in||

9 * lac. notam om. — om. plebis — * qui-

bus praesentes fuissentjj

XIII om. inJJ

1 ad praetorem[|

XIIII 1 certis

||4 urbis fines

[} 5 scribit||

7 Elidis[JXV esse; quaedam — Post

auspiciis. ponit uocc. item verba eiusdem etc.,quae ad argumentum ca-

pitis sequentis pertinent.||

1 scribiturJ|4 . ideoque neque — aut maior

collega— . praetores nos his temporibus praetore — creandis — iustius

}[XVI] cap. praecedenti annexum est

||1 (XV 9) scribit

[]XVII] XVI

— id significare||

2 esse usos||

4 non ita, ut uulgo[j

XVIII] XVII||

XVIIII] XVIII[|

2 Aiccg 6 AoHQog:ff

3 * Qvlsztdsg[j

4 ita] autem sic

|1XX] XVIIIl

||11 om. ei

||13 illo] uiro

||14 exque eo

}J17 nobis

audientibus[]

XXI] XX||

1 eius quondam — uerba tibi}{ 3 urbes et

urbis||

8 tui||

11 et modulare[|

12 mutes et||

14estuisus|j15 etiam

M. — om. iam }} 25 in alterius||

XXII] XXI||

7 , eiusque|J

XXIII]XXII

[|2 Iurites — Molas

||3 qui probe

||4 uocabuli eius — inscri-

bitur 6%iccilcc%icc — Ted' Anna PerennaJJ

5 declinatur||

8 qui||

13*dare, uti — suis * posteris

,patriae

||16 iDscripta

[|17 om. autem

||19

id] hic — cuicuimodi — commentario quodam||

XXIIII] XXIII||

1

mihi, inquit — ancilla est.[|XXV] XXIIII

||1 subscriptumque

||4 om.

manubiarum[| 6 adscribimus hic

)]7 u. 4 om. y'

\\8 quae a — uene-

randae] celebrandae||

9 totas semel||

11 etiam insuper||

12 peiore

facinore operire — tantas trucidationes — indemnatis.||

15 rem publi-

cam agier||

17 et * continua nomina |! 18 eos uerbis usus||

19 ac

blande||

20 eiusdem significationis — v.cci (ioqov\\

21 "Ovslqs v.ccl —nccQccXXrjkov

[|22 uerberauerunt |{ 24 nihil semel — om. est

]]27 abla-

turos, persequuturosque et|jXXVI] XXV

||1 an uocandi sint

|]2 P.

NigidiusJJ4 , unum i, facito extremam — hi magnei, hi amicei — erit,

e, — scribendum est. item qui scribit mei studiosus; per, e, et, i, scri-

bat. at quum * mi; tum per i unum scribendum est, non per e: quia

dandi|1XXVII] XXVI

||XXVIII] XXVII || 3 semper promto — * pan-

cratiae|f4 debet esse — om. iam sollicitis

||XXVIIII] XXVIII

|J3 fu-

sius] fortius||

5 esse dicendum}| 6 etiam * de p. }} XXX] XXVIIII

|)

1 , in qua[|

2 * ab aspectu||

3 inscribitur — Fragmentum Pacuuianumunum uersum efficit [| 5 quam in

||6 * Personarum notas in ucrsibus

Plautinis om.||

u. 1 * mihi [| m. 2 f non] haud (recte Fleckeisen hau)

||u. 3 * [aeque]] paruo

|J

7 undecimo[[XXXI] XXX

||1 inepte glo-

riosus — in] sub||

2 vSqokqvcov[|

5 fient et confusa ||6 ueterem,

ftdeiJJ

13 perterritus[| 14 * Mnestheum — y.lqqov ;

* nouum [[ 16 ni-

hil uini potatur[|

17 esset ; iccirco — ccvcapvi-ca[|

AIIII. I se hominum||

1 exercendine autem, annc ostentandi|!

3 persuadfiulum||

5 quapiam diuina — om. ut — concepta [] 9 fieri]

ferri, agi|[ 10 Per * autem, inquit, — ostenderc, * si eaa cx quacumque

||12 possint

||13 e quibusdam

||15 exspectaretur || 20 atque femi-

na. eoita, iam declarari||

21 hominis iudicia||

23 casus euentaque —hominum ipsa et arbitria, et — sed necessaria

||24 * potuissct — afiir-

manter[] 26 deprehendere [| 27 , omnes tamen || 31 multis»iue || 32

VI- VARIETAS LECTIONIS GRONOVIANAE.

attigimus. at[]

33 uidentur — non est]]

34 om. a — si qui, quae —prouideant;

jAequiparent — * Nihil |] 35 dicturos se — om. eos jj II

1 in * rerum quidemJ]

11 de omnibus quae[]

21 * (maiorum)l memo-riae

||26 fecisset

||III 1 coniectatoria (] 4 usque adeo

||6 notauit

j|

9 fautores||

IIII 4 om. xat evxovov]] V 2 cliuus et similia nomina us

syllaba|]

3 tenet||

4 ut et aduersarius — casu eodemj|

VI 1 doctrinis

omnigenis|| 3 domo * udLQrjveg; quam

j]4 ;

* item et] . Id etiam —eodem quoque — Macedonia — * Sithon dicta sit — * Seston

|]5 atque

itcm][VII 1 Cn. Pompeius consul primum

||2 rerum etiam expers || 4 con-

sulem— usu||4 sq. fuisse. addit deinde

[]5 constituendae

||13 libro * ducen-

tesimo quinquagesimo nono — etiam in iis]|VIII 2 Coniectaneorum * du-

centesimo quinquagesimo nono — esse * Capitonem Tuberoni [I

XV. I 2 . nos ergo — quum deinde ]! 4 Atqui||

7 Tum — est

et tempore magno eduxit |] II existimauerit|| 1 se esse l| 3 omne in-

genium ]] 6 uirtusque[]

III 1 om. M.j|

6 om. : aestumo || 7 * licentiae

|] 8 om. , et: "A§qollol, uvlu%ol[[ IIII 3 u. 3 Nam mulos

j|V 2 pro-

fligata iam.||3 Baruasculo

[[4 illa, inquit, neg.

||VII 1 est in senioribus

plerisque omnibus,||3 meus ocellus — ut, mihi quautumcunque — uobis

|[VIII 1 *: quam oratronem totam, ut — om. esse

||2 oportere ; cete-

rarum — sordere: superiorem — edunt — non habere. — luxuria per-

git — relinquetur [j VIIII 1 om, in — hilaro,|Corde tristi: quos —

* ut mittas|[

4 auctoritas][ 5 in quinto

|J

* peditatu equitibus atque —pugnauit. — eodem in libro

[j8 mons, fons, pons,

[J10 homo uultum

intorqueret[| X 1 uirgines

[]XI 1 *Latinis

JjXII 2 stabant. sed in

||3

possit — solicitus[J

4 repletas] plenas[|

XIII 3 quae estJ|4 in Ligar-

taca||

M. MetelliJJ

11 scriptum est, his — om. id|J

XIIII 3 om. Sese

— inquit, maximas exactos, pro — om. esseJJXV pandor

||1 om. cx

||

2 prospexe eumce ex||4 esse * eundum actutum extra

|JXVI 1 olym-

piade quinquagesima — habuit uitae [[ 3 diduccre — * partem||XVIII

cuiusdam|[

2 et loco nobilis — cedere alios|[3*: quod nou

[[5 horri-

dam, quam nosuidimus, in qua Euripides tragocdias scriptitarit.|j

7?/.

4 om. roig||8 * uQ%aiov

|

* HxQvcpvog — olvov\Meuu&riKcoq • dXX o,

rt Y.al yQaipuL, xovx uv\Melixog

\\10 llvtiilu EvQinidrjg colexo nov,

— obita||XXI 1 Scyrona

[|XXII 1 et utendi [[ 2 adiutabant.

[] 5 insti-

tuit[|8 tacere: ac, ne — opus esset

||9 . tum Sertorio, quod — sigui-

heaute, — emissa||

10 Memoriae proditum j|XXIII 1 temporibus fere ||

2 om. est — om. in[]XXIIU 1 u. 4 * nihil

|[u. 5 do * comieo.

[]it. 7

pretium tertium est.||

u. 10 * sequitur hos loco Ter.[|XXV 1 * ao«urde

neque absone — hominibus, * uoiuptasque. jl XXVI 1 his uerbis||

2 tti-

debatur]|XXVII eiusmodi

[|3 om. et ante sacrorum — * emaacipatiouem

||4 om. ut — cam legem

[]XX\'1II 1 primo librorum

||3 * lanuai ias

M. — om. II.||

5 om. Nepotem — Qorentem j|G dixerint — x«i x«r«

Tiju..||

XXVIIII 2 Tarquinium * nomeu — Tarquinium, ioqttit, nonien[J

XXX 3 atquc id — pctorotum||

5 anquisierim — Graeca — * totum

transalpibus.||

\»i. II Cuimodi||

1 rogare — rudes indoetique[]5* [.•••] ne -

geut.J . sed quod minua est in interrogatione, id esl addendum. ]]10

VARIETAS LECTIONIS GRONOVIANAE. VII

habere, quos, non — eum habere|j

13 . et propterea|j

III 2 , inquit,

mirumjj

8 paulum — ccvccyx.cc£ovtca ccGitoi slvca — 77 KOiklcc]j IIII

populus Romanus — frequentarent|]

1 bellum indico||

2 liaec: * In

magistratu C. Laelii — hastile, ligna, * napum, pabulum — quem ad

utrum eorum ius erit [[ 3 : et ut citanti[J

4 deinde ita — * posset —hostisue

[J5 praedictus

J)V 3 sinistraque inter ianuam tectaque, quae

sunt uiae iuncta, spatium relinquitur; atque[[ 6 * uehemens

||10 con-

stitione||

11 debemus — om. scriptoribus||

12 quibus et uest.[[VI 7

Pomponii fragmenium unum uersum efftcit. ||13 pontificium

[|14 ponti-

ficium — appellari bidentes||

15 Haec Higini — uideri] iudicari||

VII

orn. et|[

5 lauandria — fullonicam. Ecquid — ecquid[[ 6 in Rcstione,

calabarriunculos — calabarriones||

8 Cacomemmone — ego|Me —

* dnos menses {uersum restiluit Fleckeisen)[J

9 * Natal (corr. Fl.) —pictatium (item infru) — , inquit, capitium (uersus ordinauit Fl.)

|[10

Perenna[|

12 arulatorem — * hoc hercle plus negotii est, inquit Cocio:

sed aedilis uiderit. (exhibui coni. Fl. proxime ad librorum mss. lectionem

accedentem; ipse praefert alteram: Duos uxores? hercle hoc plus negotist,

quam quod eotio|Sex aediles uiderat.) [[ 13 inscripsit — quidem modo

quo — ovSstsgcog||

14 Tetram. bacch. agnouit Fl.[]

VIII Varro in

libro de[[

9 , id alii||

10 eiuscemodi||

12 malum est — malum est.

13 om. quae posi opposita [[ 15 om. iam[f

10 et inutilis — sequetur

VIIII 1 * om. [aut 'susque deque suni.']||

2 qui id uerbum||

4 * lentus

es (corr. Fl.) — * uerbis nefariis utitur. (item corr. Fl.) |'| X 4 ille||

5 . nam Q. — proletario quoi quis||

6 proletarius, si uis,||

10 salu-

tatus — trecenti[J

15 * aut ab assibus, id est, aereJ[XI 2 datum est,

ut serp.[J

6 res repetitum||

8 itaque eorum finesfj

XII 4 quasi ficc-

anccvov — quasi $ccgv.cclvsivfj

7 Fenerator — uti[[

XIII 1 est, aliud

dicitur. |! 2 ex colonia ex populo Romano — et se ]] 4 opinionis —mutare

jj5 referenda [[ 6 nisi, inquam,

[[XIlll uim uerbi — om. srv-

fiov — sit.||4 momenti esse

||XVI , omnes in Paphl.

|| XVI * Prosa

jj3 appellat ramos ![ 4 * quando — nominata est, Prosa — recti

||

XVII 2 in eo1]

XVIII quaedam mem.||

3 maiora ad oc. [[XVIllI 7 *

Is tuni posteaj[

19 requisitos[[

XVII. I * Licinius — om. M. — uere||

1 qui de — * Licinius||

4 scripsit|j

8 sic hercle[]9 et a paenuria

||II 3 . Ibi inlat.

[J4 sub-

iiixo, post animo. repetit. i| 5 frunisci. frunisci rarius||

8 Atellaua —. apud se * frunitus cst.

|| 9 copiantur. copiari uerbum[| 10 occaso.

Sole occaso non — oenostate esl — causam conscito — om. Si amboaentes

[[ 11 putant — om. qtioque||

12 absolutioraquc[]

11 proeo, qnod

[j15 nisi si (jui

|j17 rectius; sermociuari crebrius est, snl

corroptius. * Sese || 20 putabat||

21 sordidius] tectiua — dlxerunt. Ki

coinptures, inquit, in laboribus mi»errima8 uitrts exegerunt: at hie ni-

miis in|| 24 obsidebant, * eecendentem uiderant.

fj"jr> uerbum est,

||

26 , inusitate[j 27 non pauca

||III 3 tpse] Bed ! '

II II 1 comaediaa re-

li(|ui>-.':||

h om. * [zov]||V 8 appelkbat

||-1 quoue |j

8 ntroque||

12 faciat, sui|| 14 ; neque — sunt — inlutia — uirij bominis

||VI in

secundo librorum || 1 committit||

2 Bcriptum inucntum||

10 om. et||

VIII VARIETAS LECTIONIS GRONOVIANAE.

VII subreptum per totum caput — om. furto[J

1 om. uerba|| 6 dicere

;

uerbum esse — iugantur 1] 7 est, in — sit praesentis||

8 itaque] idque

JfVIII 2 coenandi frequens. Eius — et fundamentum

||3 uidere] in-

dere||

10 coalescere|J

12 quoque oleum — calefactandis||

13 ista haec

|VIIII 1 res

||5 om. in — * scriptarum

|J6 forent eae captae

||11

illiusJJ

14 ambitum eumdem||

17 , cui futurum|j X 8 quoque ipso,

JJ

9 est mihi memoriae — anXd-\tov — notattol

\d' aii. — §a&s£-

|

av — SQTtstov|dsiv. — dvansfi-

\nsi — ngoGids

|o&ai — * na~

qiov|tcov

||11 interdiu

||12 confundit

||13 eructare

||18 scilii .

aJJ

XI 1 nvsvfiovas||

2 -acoXovJ|

4 cibusque — interpositam — ope

JJ6 dixerit — in eo — quandam arbitramque — in stomachi uiam

j|

XII 1 dicebat, uel||

3 in isdem||

XIII 4 eum|j

5 ipsius uerba||

10

; hanc uero — om. si||

XIIII 1 , dignusque||

2 acceptiores et proba-

tioresJ|

4 u. 6 miseria] inserta||

u. 10 om. [facile][jXV 1 elleboro

candido||

3 . Id quum||4 uirgulis — hanc esse

||5 est, exinaniantur:

amissoque||XVI * detergendis — medicamenti

||4 ultro tentandi

||5

necis gratia||

XVIIII 1 uidenturJJ

3 animum— istius modi, inquit, —, t\ ovqov , — ysvoito av, rj xl

||4 om. ait

||6 et] x«i

||XX 2 ita

prorsum||3 om. o — ovtco ds

||8 illis isdem

JJ9 facimus nunc — quale

— facit nos, ut||XXI 1 clarornm — om. et ante excerpebamus

|| 2difficilis

||3 Chronicorum — dixit

||13 atque inde — sex et trecenti

patricii Fabiiff

18 . itaque inter haec tempora — erant Sophocles —Democritus philosophus : quibus, Socratcs

|| 20 om. Set||22 . tum lialli

II24 om. e

||27 consules

||30 post inde

JJ32 ; et Alexander

[] 33 *,

uirtusque felicitatis — Macedonem isse ad||

35 haut] ita||

30 iugum

||39 causamque

||42 cum Poenis

||43 haberet] ageret

||45 C. Nae-

uius — , in libro — primo, — *Licinius||46 . ac deinde

||49 , ac

subinde||

XVIII. I 2 hominum || 5 extr. beatae uitae. || 7 uitam beatam— uirtutem solam esse

||10 Hoc ubi accepit Stoicus: Miuime

||11 igi-

tur, inquit, congius — uini amphora||

13 efficiet — et ndiicitur||

II

* sumus — * expressa] inspersa — sophismata|| 5 . si nemo dissolue-

bat quaestionis eius nodum, praemium ipsum et corona dco, cuius id

festum erat, dicabatur. || 7 esse.|Nam — sentit,

|Qui — frustra est

;

* si non||

8 Secunda quaestio fuit,quonam — om. , id est communes

esse mulieres — fortibus||

10 Quaesitum id quoque ibi||

12 quaesitum

hoc — ueterum poetarum||

14 uenerim, legerim||

III 1 aeeusauitfj

3

deftimatissimus — quantum|| 5 ordine, quos Lac.

||euieuimodi

||

1 III 1 magistrosque iam nohismct ipsi||

3 cius haec|j

8 uocabulonun

istorum||

10 * austeros] tetros||V 7 his in

||12 Haec

||13 alia eru-

dite||

VI 1 * id] et||

3 legendum scriptus. quippe||

4 Diec uerba

6 AtellanaJJ

8 esse ita — adipiscendi||

VII 3 mortuaria ^lossaria.

namque colligltta lexidiaJ|

\ quale hoc|j

5 et pro oppido\\

locu»

et uerha SUggeBtUmque ||7 seripta

|| 8 et apud Cic.||

1 et] x«l tcr|J

viii i faciunt, et ranoide quamf

1 2 u. \\ s</. quem aolueria eum|^i-

lere debueris. lioe, * HOLVEWi[J

5 om. et||

k. 5 sq. * O'-\ xllQ°*~\

dfitfque ||u. 6 om.*lae, notam.

|jVllll inseccndo — insccendo — ia-

VARIETAS LECTIOXIS GRONOVIANAE. Vllll

sequendo. 1] 1 * fando] insecendo — om. * lac. notam.fj

2 Insecendo —om. id est * alter docens, doctus alter. — om. * lac. not.

[J3 insequendo

— insecendo — significat :* dictumque est inseque

||4 mendosum —

antiquae loquutionis — legendum apud Ennium — sectiones — Haec

nihilo mihi uidentur esse||

5 insecendo[] 6 Illi — in alteram * partem

plus arg.j)

7 leuius, leniusque[] 9 v.a\, sonsxs — n — *

<*] p ]]10

%a\ slnstv.\\X pulsus uenarum

[|1 et * lucis et

||6 sed alios

j]8

temporis habui||

11 . a medicis — om. xsjjXI 2 uisa

||4 haec uerba

||u. 4 classis :

||u. 5 undas,

||XII 2 * inquit, face ut (disposuit Fleck-

eisen, qui commendat : pallium|Flocci [non facio] ut splendeat) — ne

maculetur?[|4 * Exi tu Dave,

|Age, sparge: mundum esse hoc (corr.

Fl.)fl

8 iu libris — mutant. mutant, inquitj|

10 ferme[]

XIII 5 nouest hoc equus

||8 et contra — uerum id fieri

(]XIUI uertere

|jXV 1

duos primos — posse singulos|]

XVHII. I :* palluerat

]|1 ad Brundisium

|j3 saeuitia amissum—

quas || 6 * impauidum[]

7 diffluens [[ 8 est , inquit,||

10 Aristippius

ille * discipulus — Aristippia]]

11 amolitus[[

12 * mollitique essent —om. ac

jj15 * scriptum ad hauc — arbitraria — noscitanda

||17 * ne-

scius — om. est ante eiusmodi — praecepta]]

19 om. sibi — * tam-quam si] quae quasi

]]II 2 * uel dv.oldcxovg , uel dv.Qaxstg.

\\3 cum

bestiisjj

5 om. xolovxol — s%slv. oi 8s v.uxd xr)v oipiv v.u\ xrjv

dv.orjv , ovk sxl; rj Slcz — axs ovv ovgul y.olvu\, — slgl' 6lo y.u\

(LCilLGXa — G3GXS XOV CCTtO SvO (IOVCOV XCOV 7tQ0SLQ7]USUJC0V 7CCC-

g%sl, etc.(I

III 2 maxime — ei, quem [[ IIII 1 omne genus []4 at de

— uis||

6 * urina crebra||V 3 . adhibebat nobis

[J4 uiri sapien-

tissimi||6 uaporationem

|J8 illa, * quae [[ 9 Xsnxoxaxov SLanvSLxai,

y.ul — om. dsL,||

VI * ad extera] abextra]]

VII 2 : et ut quaeque||

3 obeso|Ac mente — * tardigenulo senio (anap. disposuit Ft.) — pin-

gui atque uberi]|6 et Memnonem nocticolorem. item, quod forte,

dubitanter, — silenta loca — om. quod ante carendum]]

9 om.posuit post auen3

||10 tenellis — fiere] fuere — impense fieri

]]12

oblectabamus||

13 ex] et — dulc ior eloquus: item, quod||

15tegmine

[|16 muhiplicia

||VIII 1 eius purissimis — doctrinarum plenis

|J3 illudens — Caesar ille, perpetuus

J|4 unus equorum quatuor iun-

ctorum — om. circa||

5 moeniis || 6 om. * [ego] — sum; amicitiam|

Atque — fronte — sed enim har.(j 8 quum praedixisset — neque tri-

ticum] triticumue — ac] et — in multitudinis appellationem||

12 ibi

rationem — om. * [harenae] — singulari numero — om. dixi ||13 lac

I 14 * excuti abj|

16 in nullisj|

17 Exdemetricus[j

VIIII 4 accinerunt

II6k, 3 navonXCav |! u. 8 sq. firjd-' diLa£ag

, |Mr) oxv/vovSIqlcovcc,

|(7Y W.stddtGGL v.duoL,

\TC 8' ccgxqugl Bocoxsco;)

\\u. 12 v.ax' ccv-

xo,|| 8*Aloinum] artiam

(j 10 * Licinii— * tersius] pressius||

11 u. 2merabrtt] uerba

||u. 3 pectus miserum manat * subido mihi ||

u. 4 subi-dus

|| 12 u. 1 U'iid — * qua nil opu'||

u. 2 Ibimus, hoc lucet||

13*

Licinii[|

u. 1 ouium, teneraeque propaginis agnum ||u. 3 sq. omncm:

|

Omne pecus :|| 14 u. 1 * mihi ||

u. 3 Quid||X 1 ibi, qui introducti

||

3 sumptus] conspectus]| 5 * dixerat quinquaginta esse alia opus prae-

X VARIETAS LECTIONIS GRONOVIANAE.

terpropter, quid hoc uerbi esset, praeterpropter, interrogauit?[|9 * qnam

in hominum doctorum, notius.||

12 u. 1 uti, plus — habet, Quam||

u.

3 institutum est; nullo negotio||

u. 4 agit. * studet ibi. mentem||

u. 6om. enim

||u. 7 hinc illuc — ire illinc

||u. 8 uita

[|13 ubi — est;

tum —,qui sit notus huiusee — uita

||XI 1 om. doctorum

f{2 om.

* [i] dem — quoque eodem|j

3 u. 1 semihulco|J

u. 2 Meum || v. 5* Animula aegra et

jju. 17 * puerum

||XII 2 amauerat

||3 * posset, et

omnino non dolere; — * om. [fore] — plurimum imperio, priuatus.||

7

late atque alte — * decretos||9 arborum laetissimas

|j 10 * in corpore

||XIII 3 hoc, inquit — est * 'A-aXa^g.

||5 Latinaue — Genumana]

geniana || XIIII 6 * praeit. in Euripo praeit ; — his uerbis, Valerius,

|j7 angaria — omnibus enim his

||8 qui Ou —•

* quantae, qui Ei,]|

XX. I 1 , usu, — inque — * conscripserunt.||

4 * aut duraj|

5 inscientiae||

7 furem ius occidendi(] 8 omnia iura, diuina || 11 , non

humaniter — improbauit,||

12 faxit alteri||

13 legem Q. Labeo —*probaret; Quidam, inquit — om. ferens — assium portitans: et, quem-cunque

|| 14 memoria me — cum eo pacit||

15 iusta||

16 Qui sin]

Quid si quis — enim per imprudentiam||

19 membra et artus inopis '||

20 Grajae — sed et Romanae rei |l 21 e curriculis||

25 om. Verbasunt haec legis 'si in ius * uocat(o)'.

f|28 adiunctis

||30 cuicuimodi

j|

31 tametsi et haec|[ 33 om. quoque

||34 rarissime] parissimam — om.

* et — om. talione — putarent ; aut talionem !| 37 esse*potest? nolo||

45 eom] em — eum] em[J

II 1 inscribitur||

2 cantent||

3 om. qua

canerent, — om. tubicinum||

III 3 , ei obscurum||

IIII 4 ; }] on[|V

1 quas] qua||

2 facultatem arg.||

4 dixi UTtQOCcTwrjv , [| 6 : librosque

suos||

7 Eos libros generis acroatici] AcroaticosJJ

9 * solis, qui nos au-

diunt, cognobiles erunt. || 10 An] Amaui — tenuissimum. * lac. not.om.

||11 8rf\ hi

||12 om. * 'A[tiiav8os\ $[a6iXsv]

\\VI 2 *al xrjdo^aL

— quo in — nominandi uos — om. *['uos']Jj3 Quo] Quaeso — con-

tingit||

detinetur||

9 u. 4 et * tui respondendi||

11 om. prius dixit

—

nostri et non||

12 om. * [adeo] — om. pro||

VIII * Gvunafttiav —luna * augescente

|| 5 autem ipsa, — contra Luna||

7 edunt — augmenta]aucta

J|VIIII 07/i, de innocentia sua, cum ita dictitat: numquam eesti-

menta a populo posci.J|

2 * reficere||

3 * om. lac. not.||X 1 uin-

dictae||

4 u. 3 nec] sed[|

u. 5 mage[|

6 me ipse — om. quodque

—

cx librisque — inserendum||

7 * Manum consercre est, de qua — * om.

in iure — rc * omnibus — uindicare. Vimlieia, id est, correptio||9*

iurisdfctionibus, — * ad] in||

10 uolens, * ait , non — , agi legitimis

— ow. * lac. not. U XI eculna[|

4 P. Lauinius — nolite uos * Beqtte-

stro ponere.||

Tom. I. p. 2 Un. 33 lcg. uerborum[| 29, 21 Licin(i)us

||59, 3 tribumis

adtnonente T/i. Mommsenio||63, 5 sq. ornatissimus memoria nostra. T. M.

||

95, 25T9fg |] 103, 4 trecenos T. M.\\ 126, IQadmarg. add. nvm. paragr.

"

l| L96, 29 leg. eruditi uiri,||

197, 30 leui || 199. 8|J

227. 19

Lesbia me|| 228, 14 'ualde precabatur'

|| 235, 17 exordescere|J

238, 20 P.

A. G E L L I 1

NOCTIW ATTICARVM LIBER DECIMVS.

I.

Tertiumne consul an tertio dici oporteat; et quonam modo Cn.

Pompeius , cum in theatro,quod erat dedicaturus , honores

suos scriberet, quaestionem ancipitem istius uerbi de consilio

Ciceronis uitauerit.

Familiari meo cuipiam literas Athenis Romam misi. Inl.2

his scriptum fuit, me illi iam 'tertium' scribsisse. Is ad me 3rescribsit petiuitque, ut rationem dicerem, cur c tertium' ac

non ctertio' scribsissem. Id etiam adscribsit, ut eadem, quid

super illo quoque mihi uideretur, facerem se certiorem, eter-

tium'ne «consul' et c quartum', an ctertio* et c quarto* dicen-

dum esset, quoniam Ilomae doctum uirum dicere audissetctertio' et cquarto consul', non ?tertium quartum'que; idquein principio libri Coelium scribsisse et Quintum Clau-dium in libro undeuicesimo C. Marium creatum^septimo' consulem dixisse.

Ad haec ego rescribsi nihil amplius, quam uerba M. Var- 4

ronis, hominis, opinor, quam fuit Claudius cum Coeliodoctioris, quibus uerbis utrumque, de quo ad me scribserat,

decideretur : nam et Varro satis aperte, quid dici oporteret, 5

edocuit et ego aduersus eum, qui doctus esse dicebatur, litem

meam facere absens nolui.

Gellivs II. 1

2 X. i.

6 VerbaM.Varronis ex libro disciplinarum quintohaec sunt: Aliud est e quarto' praetorem fieri et*quartum'; quod f quarto' locum adsignificat actres ante factos, e quartum' tempus adsignificatet ter ante factum. Igitur Ennius recte, quodscribsit:

e Quintus pater quartum fit consul'

etPompeius timide,quodintheatro,ne adscribe-ret, c consul tertium^autHertio^extremaslite-ras non scribsit.

7 Quod de Pompeio Varro breuiter et subobscure dixit,

TiroTullius, Ciceronis libertus, in e p i s t u 1 a quadamenarratius scribsit ad hunc ferme modum : C um P o m p e i u s

.

inquit, aedem Victoriae dedicaturus foret, cuiusgradus uicemtheatriessent, nomenque eius et

honores scriberentur, quaeri coeptum est, utrum'consul tertio' inscribendum esset,an 'tertium'.Eam rem Pompeius exquisitissime rettulit addoctissimos ciuitatis , cumque dissentiretur et

pars e tertio', alii e tertium' scribendum con-tenderent, rogauit, inquit, Ciceronem Pompeius .

ut quod ei rectius uideretur scribi iuberet.Tum Ciceronem iudicare de uiris doctis ueritum esse, ne,

quorum opinionem inprobasset, ipsos uideretur inprobasse.

Persuasit ig-itur Pompeio, ut neque 'tertium 5

neque e tortio' scriberetur, sed ad secundumusque tfierent literae, ut uerbo non perscribtores quidem demonstraretur , sed dictio tamenambigua uerbi lateret.

8 Id autem, quodetVarro et Tiro dixcrunt, in eodem9 nunc theatro non est ita scribtum. Nam cum multis nnnis

postea scaena, quae prociderat, refecta essot, numerus tertii

consulatus non uti inilio primoribus literis, sed tribus tantum

liniolis incisis significatus est.

10 In M. autem C a t o n i s q u a r t a o r i g i n e ita perscribtum

est: Carthaginienses sextuin de foederedee<sere. Id uerbum significat, quinquiens ante eos fccisse con-

X. i. u. iii. 3

tra foedus et tum sextum. Graeci quoque in significandisll

huiuscemodi rerum numeris ^tqltov xccl xbtccqtov9 dicunt,

quod congruit cum eo, quod Latine dicitur: Hertium quar-

tumque'.

II.

Quid Aristoteles de numero puerperii memoriae mandauerit.

Aristoteles philosophus memoriae tradidit, mulierem 1

in Aeg-ypto uno partu quinque pueros enixam; eumque esse

finem dixit multiiug-ae hominum partionis neque plures um-quam simul genitos compertum, hunc autem numerum ait

esse rarissimum. Sed et diuo Aug-usto imperante ,2qui temporum eius historiam scribserunt, an-

cillam Caesaris Augusti in agro Laurente peperisse quinquepueros dicunt eosque pauculos dies uixisse; matrem quoqueeorum, non multo postquam peperit, mortuam monumentum-que ei factum iussu Augusti in uia Laurentina, inque eo

scribtum esse numerum puerperii eius, de quo diximus.

ni.

Locorum quorundam inlustrium conlatio contentioque facta ex

oralionibus C. Gracchi et M. Ciceronis et M. Catonis.

Fortis ac uehemens orator existimatur esse C. Gracchus. l

Nemo id negat. Sed quod nonnullis uidetur seuerior, acrior,

ampliorque esse M. Tulli o , ferri id qui potest? Legebamus 2adeo nuper orationem Gracchi de legibus promul-gatis

,in quaM. Marium et quosdam ex municipiis Italicis

honestos uiros uirgis per iniuriam caesos a magistratibus po-puli Romani, quanta maxima inuidia potest conqueritur.

Verba haec sunt,quae superearefecit: Nuper TeanumUSidicinum consuluenit. Vxor eius dixit, se i nbalneis uirilibus lauari uelle. Quaestori Si-dicino a M. Mario datum est negotium, uti bnl-neis exigerentur, qui lauabantur. Vxor renun-tiat uiro, parum cito sibi balneas traditas esseet parum lautas fuisse. Idcirco palus destitutus

1*

4 X. iii.

est in foro eoque adductus suae ciuitatis no-bilissimus homo M. Marius. Vestimenta detractasunt, uirgis caesus est. Caleni, ubi id audie-runt, edixerunt, ne quis in balneis lauisseuellet, cum magistratus Romanus ibi esset.Ferentini ob eandem causam praetor nosterquaestores arripi iussit; alterse de muro deie-cit, alter prensus et uirgis caesus est.

4 In tam atroci re ac tam misera atque maesta iniuriae

publicae contestatione, ecquid est, quod aut ampliter in-

signiterque aut lacrimose atque miseranter aut multa copio-

saque inuidia grauiterque et penetrabili querimonia dixerit?

breuitas sane et uenustas et mundities orationis est, qualis

haberi ferme in comoediarum festiuitatibus solet.

5 Item Gracchus alio in loco ita dicit : Quanta libido

q u a n t a q u e i n t e m p e r a n t i a s i t h o m i n u m a d u -

lescentium, unum exemplum uobis ostendam.His annis paucis ex [sc.in] Asia[m] missus est,qui per id tempus magistratum non ceperat,homo adulescens pro leg-ato. Is in lecticaferebatur. Ei obuiam bubulcus de plebeVe-nusina aduenit et per iocum, cum ignoraretqui ferretur, rog"auit, num mortuum ferrent.Vbi id audiuit, lecticam iussit deponi, st[r]up-pis, quibus lectica delig-ata erat, usque adeouerberari iussit, dum animam efflauit.

6 Haec quidem oratio super tam uiolento atque crudeli

7 facinore nihil profecto abest a cotidianis sermonibus. At

cum in simili causa aput M. Tuliium ciues Komani, inno-

centes uiri, contra ius contraque leges uirgis caeduntur aut

supplicio extremo necantur, quae ibi tunc miserntio? quae

comploratio? quae totius rei sub oculos subiectio? quod et

8 quale inuidiae atque acerbitatis fretuin efieruescit? animumhercle meum, cum illa M. Ciceronis lego, iraago quaedamet sonus uerberum et uocum et eiulationum circumplectitur:

9 uelut sunt ista, quae de C. Verre dicit, quae nos, ut in prae-

senspotuimus, quantummemoriasubpeditabat.adscribsinius:

I p s e i n f 1 am m a t u s s c e 1 e r c e t f u r o r e i n 1 o r u m u c n i t.

X. iii 5

Ardebant oculi, toto ex ore crudelitas eminebat.Expectabant omnes, quo tandem progressurusaut quidnam acturus esset, cum repente ho-minem proripi atque in foro medio nudari acdeligari etuirgas expediri iubet. Iam haec me-10dius fidius sola uerba: nudari ac deligari et uirgasexpediri iubet tanti motus horrorisque sunt, ut nonnarrari, quae gesta sunt, sed rem geri prosus uideas.

Gracchus autem non querentis neque implorantis, sedllnuntiantis uicem: palus, inquit, in foro destitutusest, uestimenta detracta sunt, uirgis caesuse s t. Sed enim M. C i c e r o praeclare, cum diutina reprae- 12

sentatione, non 'caesus est', sed: caedebatur, inquit,

uirgis in medio foro Messanae ciuis Romanus,cum interea nullus gemitus, nulla uox illius

miseri inter dolorem crepitumque plagarumaudiebatur, nisi haec: 'ciuis Romanus sum!'Hac commemoratione ciuitatis omnia uerberadepulsurum cruciatumque a corpore deiectu-rum arbitrabatur. Complorationem deinde tam acerbael3

rei et odium in Verrem detestationemque aput ciuis Romanosinpense atque acriter atque inflammanter facit, cum haecdicit: nomen dulce libertatis! ius eximiumnostrae ciuitatis! lex Porcia legesque Sem-proniae! grauiter desiderata et aliquandoreddita plebi Romanae tribunitia potestas!Hucine tandem haec omnia recciderunt, utciuisRomanus in prouinciapopuliRomani, inoppido foederatorum, ab eo, qui beneficio populiRoinani fasces ac secures haberet, deligatusin foro uirgis caederetur? Quid? cum ignesardentesque lamminae ceterique cruciatus ad-mouebantur, si te illius acerba imploratio etuo x miserabilis non leniebat, ne ciuium qui-dem Romanorum, qui tum aderant, fletugemitu-que maximo commouebare?

6 X. iii.

14 Haec M. Tullius atrociter, grauiter, apte copioseque15miseratus est. Sed si quis est tam agresti aure ac tam

hispida, quem lux ista et amoenitas orationis uerborumquemodificatio parum delectat, amat autem priora idcirco, quodincompta et breuia et non operosa, sed naliua quadam sua-

uitate sunt quodque in his umbra et color quasi opacaeuetustatis est, is, si quid iudicii habet, consideret in causa

pari M. Catonis , antiquioris hominis, orationem, ad cuius

16uim et copiam Gracchus nec aspirauit. Intelleget, opinor,

Catonem contentum eloquentia aetatis non fuisse etid iam

17tum facere uoluisse, quodCicero postea perfecit. In eo

namque libro, qui de falsis pugnis inscriptus est, ita de

Q. Thermo conquestus est: Dixit a decemuiris parumbene sibi cibaria curata esse. Iussit uesti-menta detrahi atque flagro caedi. DecemuirosBruttiani uerberauere, uidere multi mortales.Quis hanc contumeliam, quis hoc imperium,quis hanc seruitutem ferre potest? Nemo hocrex ausus est facere; eane fieri bonis, bonogenere gnatis, boni consulitis? ubi societas?ubifides maiorum? Insignitas iniurias, pla-gas, uerbera, uibices, eos dolores atque car-nificinas per dedecus atque maximam con-tumeliam, inspec tantibus popularibus suisatque multis mortalibus, te facere ausum esse?S e t q u a n t u m 1 u c t um

, q u a n t u m g- e m i t u m, q u i d

lacrimarum, quantum fletum factum audiui?Serui iniurias nimis aegre ferunt: quid illos,

bono genere natos, magna uirtutc praeditos,o p i n a m i n i a n im i h a b u i s s e a t q u e h a b i t u r o s , d u muiuent?

18 Quod Cato dixit : Bruttiani uerberaiiere, ne qui

lgfortasse de «Bruttianis' fequirat, id significat: Cum Hannibal

Poenus cum exercitu in Italia essct et aliquot pugnas popu-

lus Romanus aduersas pugnauisset, primi totius Italiae Brut-

tii ad Hannibalem desciuerunt. Id Romani aegre passi. post-

quam Hannibal Italia decessit superatique Poeni sunt, Brut-

tios ignominiae causa non milites scribebant nec pro sociis

X. iii. iiii. 7

habebant, sed magistratibus in prouincias euntibus parere et

praeministrare seruorum uicem iusserunt. Itaque hi seque-

bantur magistratus, tamquam in scaenicis fabulis qui dice-

bantur eIorarii% et quos erant iussi uinciebant aut uerbera-

bant; quod autem ex Bruttiis erant, appellati sunt 'Bruttiani'.

IIII.

Quod P. Nigidius argutissime docuit, nomina non positiua esse,

sed naturalia.

Nomina uerbaque non positu fortuito, sed quadam ui et 1

ratione naturae facta esse, P. Nigidius in grammati-cis commentariis docet, rem sane in philosophiae dis-

certationibus celebrem. Quaeri enim solitum aput philoso- 2

phos, *q)vO£i' xa ovo^ata sint tjc#£W. In eam rem multa 3

arg-umenta dicit, cur uideri possint uerba esse naturalia ma-gis quam arbitraria. Ex quibus hoc uisum est lepidum et

festiuum: c Vos', inquit, cum dicimus, motu quo-4dam oris conueniente cum ipsius uerbi demon-stratione utimur et labeas sensimprimores emo-uemus ac spiritum atque animam porro uersumet ad eos, quibuscum sermocinamur , intendi-mus. A t contra cum dicimus e nos', nequepro-fuso intentoque flatu uocis neque proiectis la-

bris pronuntiamus, sed et spiritum etlabeasquasi intra nosmetipsos coercemus. Hocidemfit et in eo, quod dicimus c tu', e ego' et e tibi'

et c mihi\ Nam sicuti, cum adnuimus et abnui-mus, motus quidam ille uel capitis uel oculo,-rum a natura rei, quam significat, non abhor-ret, ita iam his uocibus quasi gestus quidamoris et spiritus naturalis est. Eadem ratio estin Graecis quoque uocibus, quam esse in no-stris animaduertimus.

8 X. v. vi.

V.

Auarus simplexne uocabulum sit, an compositum et duplex, sicut

P. Nigidio uidetur.

1 cAuarus' non simplex uocabulum , sed iunctum copula-

tumque esse P. Nigidius dicit in commentariorumundetricesimo. Auarus enim, inquit, appellatur,qui auidus aeris est. Sed in ea copula^e litera,

2inquit, detrita est. Item Mocupletem' dictum ait ex

conpositis uocibus, qui e pleraque loca', hoc est qui mul-

tas possessiones teneret.

3 Sed probabilius id firmiusque est, quod de ^locupletc'

dixit. Nam de c auaro* ambigitur: cur enim non uideri

possit ab uno solum uerbo inclinatum, quod est c auet'

eademque esse fictura, qua est 'amarus', de qtio nihil dici

potest, quin duplex non sit?

VI.

Multam dictam esse ab aedilibus plebei Appi Caeci filiae, mulieri

nobili, quod locuta esset petulantius.

1 Non in facta modo, sed in uoces etiam petulantiores

publice uindicatum est ; ita enim debere esse uisa est Roma-2nae disciplinae dignitas inuiolabilis. Appi namque illius

Caeci filia, a ludis quos spectauerat exiens, turba undique

confluentis fluctuantisque populi iactata est. Atque inde

egressa, cum se male habitam diceret: equid me nunc factum

esset', inquit, 'quantoque artius pressiusque conflictata es-

sem, si P. Claudius, frater meus, nauali proelio classem na-

uium cum ingenti ciuium numero non perdidisset? certe qui-

dem maiore nunc copia populi oppressa intercidissem. Sedutinam', inquit, 'reuiuiscat frater aliamque classem in Siciliam

ducat atque istam multitudinem pcrditum eat, quae me male

3 nunc miseram conuexauit!' Ob haec mulieris uerba tam in-

proba ac tam inciuilia, C. Fundanius et Tiberius Sempronius,aediles plebei, multam dixerunt ei aeris gxauis uiginti quin-

4 que milia. ld iactum esse dicit Capito Ateius in com-

mentariode iudiciis publicis, bello Poenico primo, Fa-

bio Licino et Otacilio Crasso consulibus.

X. vii. viii. viiii.

vu.

Fluminum, quae ultra imperium Romanum fluunt, prima magni-

tudine esse Nilum, secunda Histrum, proxima Rhodanum,sicuti M. Varronem memini scribere.

Omnium fluminum, quae in maria, qua imperium Roma-

1

num est, fluunt, quamGraeci ^xrjv El6m #aAa<7<>aiv'appellant,

maximum esse Nilum consentitur. Proxima magnitudine

esse Histrum scripsit Sallustius. Varro autem cum de 2

parte orbis, quae Europa dicitur, dissereret, in tribus pri-

mis eius terrae fluminibus Rhodanum esse ponit, per quoduidetur eum facere Histro aemulum. Histros enim quoquein Europa fluit.

VIII.

Inter iemominias militares,quibus milites exercebantur , fuisse

sanguinis dimissionem; et quaenam esse uideatur causahuius-

cemodi castigationis.

Fuit haec quoque antiquitus militaris animaduersio , iu-

1

bere ig-nominiae causa militi uenam solui et sangninem di-

mitti. Cuius rei ratio in literis ueteribus, quas equidem in- 2

uenire potui, non extat; sed opinor factum hoc primitus in

militibus stupentis animi et naturali habitu declinatis, ut nontam poena quam medicina uideretur. Postea tamen ob ple- 3

raque alia delicta idem factitatum esse credo per consuetu-

dinem, quasi minus sani uiderentur omnes, qui delinquerent.

VIIII.

Quibus modis quoque habitu aciesRomana inslrui solita sit, quae-

que earum instructionum sint uocabula.

Vocabula sunt militaria, quibus instructa certo modo 1

acies appellari solet: 'frons', 'subsidia', 'cuneus', f orbis',

'globus', 'forfices', ?serra', 'alae', eturres\ Haec et quae- 2

dam item alia inuenire est in libris eorum, quide mi-litari disciplina scribserunt. Tralata autem suntSab ipsis rebus, quae ita proprie nominantur, earurnque re-

rum in acie instruenda sui cuiusque uocabuli imagines osten-

duntur.

10 X. x. xi.

Quac eius rei causa sit, quod et Graeci ueteres et Romani anu-

lum hoc digito getaauerint, qui est in manu sinistra miniino

proximus.

1 Veteres Graecos anulum habuisse in digito accepimussinistrae manus, qui minimo est proximus. Romanos quo-

2 que homines aiunt sic plerumque anulis usitatos. Causamesse huius rei Apion inlibris Aeg-yptiacis hanc dicit,

quod insectis apertisque humanis corporibus, ut mos in Ac-

gypto fuit, quas Graeci *avatonag' appellant, repertum est,

neruum quendam tenuissimum ab eo uno digito, de quodiximus, ad cor hominis pergere ac peruenire; proptefea

non inscitum uisum esse, eum potissimum digitum tali ho-

nore decorandum, qui continens et quasi conexus essc cumprincipatu cordis uideretur.

XI.

Verbum mature quid significet quaeque uocis eius ratio sil : et

quod eo uerbo uolgus hominum inproprie utatur; atque inibi,

quod praecox declinatum praecocis faciat, non praecoquis.

1cMature' nunc significat epropere' et c cito' contra ipsius

uerbi sententiam: aliud enim est e mature', quam dicitur.

2Propterea P. Nig-idius, homo in omnium bonarum artium

disciplinis egregius: c mature', inquit, est, quod nequecitius est neque serius, sed mcdiu m quiddam et

temperatum est.

3 Bene atquc proprie P. Nigidius. Nam et in BrUgibus

ct in pomis cmatura' dicuntur, quae neque cruda et inmitia

sunt neque caduca et decocta, sed tempore suo adulta ma-

4 turataque. Quoniam autem id,quod non segititer fiebat,

^inature' ficri dicebatur, progressa piurimum uerbi sigrti-

ficatione, non i;im, quod non scmiius, sed quod FdSti-

nantius tit, id fieri ^mature* dicitUr, quando ea, quaepraeter sui temporis moduin properata sunt, e inmatura' ue-

rius dicantur.

X. xi. xn. 11

Illud ueroNigidianum rei atque uerbi temperamentum 5

diuos Augustus duobusGraecisuerbis eleg-antissime expri-

mebat. Nam et dicere in sermonibus et scribere in e p i s t u -

lis solitum esse aiunt: anevde fiQccdeag, per quodmonebat, ut ad rem agendam simul adhiberetur et industriae

celeritas et diligentiae tarditas , ex quibus duobus contrariis

fit?maturitas\ V e r g i 1 i u s quoque, si quis animum adten- 6

dat, duo ista uerba cproperare' et *maturare' tamquam plane

contraria scitissime separauit in hisce uersibus

:

Frigidus agricolam si quando continet imber,Multa, forent quae mox caelo properanda se-

reno,

Maturare datur.

Eleg-antissime duo uerba ista diuisit: namque in praeparatu 7

rei rusticae per tempestates pluuias, quoniam otium est,?ma-

turari' potest; per serenas, quoniam tempus instat, ?prope-rari' necessum est.

Cum sig-nificandum autem est , coactius quid factum et 8

festinantius, tum rectius *praemature' factum id dicitur, quam*mature', sicuti Afranius dixit in togata, cui Titulusnomen est:

'Adpetis dominatum demens praemature prae-c o c em

,

in quo uersu animaduertendum est, quod praecocem in-9

quit, non 'pr^cociue 111 '-' cst enim casus eius rectus non'praecoquis', sed 'praecox'.

XII.

De portentis fabularum,quae Plinius Secundus indignissime in

Democritum philosophum confert; ct ibidem de simulacro uo-

lucri columbae.

Librum esse Democriti, nobilissimi philosophorum, 1

de ui et natura chamaeleontis eumque se legisse

IMinius Secundus in naturalis historiae uicesimooctauo refert, multaque uana atque intoleranda auribus

deinde quasi aDemocrito scribtatradit, ex quibus paucahaec inuiti meminimus, quia pertaesum est: accipitrem auium 2

rapidissiinum a chamaeleonte humi rcptante, si eum forte

12 X. xii.

superuolet, detrahi et cadere ui quadam in terram ceterisque

3 auibus laniandum sponte sua obiicere sese et dedere. Item

aliud ultra humanam fidem : caput et collum chamaeleontis

si uratur ligno, quod appellatur c robur', imbres et tonitrus

fieri derepente, idque ipsum usu uenire, si iecur eiusdem ani-

4 malis in summis tegulis uratur. Item aliud, quod hercle anponerem dubitaui, ita est deridiculae uanitatis, nisi idcirco

plane posui, quod oportuit nos dicere, quid de istiusmodi

admirationum fallaci inlecebra sentiremus, qua plerumquecapiuntur et ad perniciem elabuntur ingenia maximae soller-

5 tiae, eaque potissimum, quae discendi cupidiora sunt. Sedredeo ad Plinium. Sinistrum pedem ait chamaeleontis

ferro ex igni calefacto torreri cum herba, quae appellatur eo-

dem nomine chamaeleontis, et utrumque macerari unguentoconiigique in modum pastilli atque in uas mitti ligneum et

eum, qui uas ferat, etiamsi is in medio palam uersetur, a nullo

uideri posse.

6 His portentis atque praestigiis, aPlinio Secundo scri-

7 ptis, non dignum esse cognomenDemocriti puto: uel illud

quale est,quodidem Plinius in decimo libro Demo cri-

tum scripsisse adseuerat, aues quasdam esse certis uocabu-

lis et earum auium confuso sanguine g;igni serpentem; eumqui ederit, linguas auium et conloquia interpretaturum.

8 Multa autem uidentur ab hominibus istis male sollertihus

huiuscemodi commenta in Democriti nomen data, nobili-

gtatis auctoritatisque eius perfugio utentibus. Sed id, quodArchytamPythag;oricum commentum esse atque fecisse

traditur, neque minus admirabile neque tamen uanum aequeuideri debet. Nam et plerique nobilium Graecorum et Fa u o -

rinus philosophus, memoriarum ueterum exequentissimus,

affirmatissime scripserunt, simulacrum columbae e ligno ab

Archyta ratione quadam disciplinaque meclianica lactum

uolasse, ita erat scilicet libramentis suspensuni et aura spiri-

lOtus inclusa atque occulta concitum. Libet IhmtIo super re tam

abhorrenti a fide ipsius Fau.o pini uerba ponere: Aq%vtu.§TaQavtivog, zcc akka xal fi ma vi*6$ gjv, i7tot)]6 s v7t£QL6TeQaV ZvAlV)]V 7Z6TO{lSVJ]V [)} V] OTtOTS XC(-

d-CasLSv^ovxETi ccvCOTaTO. ({ie'xQi< yaQ TOVTOV.). [ ]

X. xiii. xiiii. 13

xni.

Cum partim hominum qua ratione ueteres dixerint.

'Partim hominum uenerunt' plerumque dicitur, quod 1

sig-nificat <pars hominum uenit', id est quidam homines.Nam c partim' hoc in loco aduerbium est neque in casus in-

clinatur, sicuti c cum partim hominum ' dici potest, id est

cum quibusdam hominibus et quasi cum quadam parte ho- 2

minum. M, Cato in oratione de re Floria ita scri-

bsit: Ibi pro scorto fuit, in cubiculum subrecti-tauit e conuiuio, cum partim illorum iam saepead eundem modum erat. Imperitiores autem cum3parti legunt, tamquam declinatum sit quasi uocabulum,non dictum quasi aduerbium.

Sed Q. Claudius in uicesimo primo annali inso-

4

lentius paulo hac flgiira est ita usus: Enim cum partimcopiis hominum adulescentium placentem sibi.

Itemque Claudi in uicesimo tertio annali uerbahaecsunt: Sed idcirco me fecisse, quod utrum neg-le-

gentia partim magistratum an auaritia an cala-mitate populi Romani euenisse dicam, nescio.

XIIU.

Iniuria mihi factum itur, quali uerborum ordine Cato dixerit.

Audio: filli iniuriam factum iri', audio: «contumeliam 1

dictum iri'uulgo quoque ita dici, uulgo et istam esse uer-

borum fi^uram iam in medio loquendi usus, idcircoque

exemplis supersedeo. Sed 'contumelia illi' uel 'iniuria fa-

2

ctum itur' paulo est remotius, exemplum igitur ponemus.M. Cato pro se contra C. Cassium: Atque euenit3ita, Quirites, uti in hac contumelia, quae mihi perhuiusce petulantiam factum itur, rei quoque pu-blicae medius fidius miserear, Quirites. Sicut4autem * contumeliam factum iri' significat iri ad contume-liam faciendam, id est operam dari, quo fiat contumelia, itaecontumelia niihi factum itur', casu tantum inmutato, idemdicit.

14 X. xv.

XV.

De flaminis Dialis deque flaminicae caerimo-nis; uerbaque ex

edicto praetoris apposita,quibus dicit, non coacturum se ad

iurandum neque uirgines Vestae neque Dialem.

1 Caerimoniae impositae flamini Diali multae , item castus

multiplices,quos in libris, qui de sacerdotibus pu-

blicis compositi sunt, item inFabii Pictoris librorum

2primo scriptos legimus, unde haec ferme sunt, quae com-3.4meminimus: Equo Dialem flaminem uehi religio est [et]

e classem procinctam' extra pomerium, id est exercitum ar-

matum , uidere ; idcrrco rarenter flamen Dialis creatus con-

5 sul est, cum bella consulibus mandabantur; item iurare Dia-

6 lem fas numquam est; item anulo uti nisi peruio cassoque

7 fas non est. Ignem e eflaminia% id est flaminis Dialis domo,8nisi sacrum efferri ius non est; uinctum, si aedes eius in-

troierit, solui necessum est et uincula per impluuium in te-

9gulas subduci atque inde foras in uiam dimitti. Nodum in

luapice neque in cinctu neque in alia parte ullum habet: si

quis ad uerberandum ducatur, si ad pedes eius supplex

llprocubuerit, eo die uerberari piaculum est. Capillum Dia-

12lis, nisi qui liber homo est, non detonset. Capram et car-

nem incoctam et hederam et fabam neque tangere Diali mos13 est neque nominare, Propagines e uitibus altius praeten-

14tas non succedit. Pedeslecti, in quo cubat, luto tenui cir-

cumlitos esse oportet et de eo lecto trinoctium continuum

non decubat neque in eo lecto cubare nefque] alium fas est

neque [aput ]. Aput eius lecti fulcrum capsulam

15 esse eum strue atque ferto oportet. Vnguium Dialis et ca-

I6pilli segmina subter arborem felicem terra operiuntur. Dialis

17 cotidie feriatus est. Sine apice sub diuo esse licitum non

est.

Sub tecto uti liceret, non pridem a pontiiieibus constitu-

lStum, Masurius Sabinus scribsit et aliaquaedam remissa

gratiaque aliquot caerimoniarum Cacta dicitur.

19 Farinam fermento inbutam adtingere ei fas non est

20Tunica intima, nisi in locis tectis, non exuitse, [iu i

] sub

aicaelo, tamquam sub oculis louis, nudus sit Super Aami«

X. xv. xvi. 15

nem Dialem in conuiuio, nisi rex sacrificulus , haut quis-

quam alius accumbit. Vxorem si amisit, flaminio decedit.22

Matrimonium flaminis nisi morte dirimi ius non est.23

Locum, in quo bustum est, numquam ingreditur, mortuum24numquam attingit; funus tamen exequi non est religio. 25

Eaedem ferme caerimoniae sunt [flaminicae ] flamini-26

cas Dialis seorsum aiunt obseruitare, ueluti est: quod uene-27

nato operitur et quod in rica surculum de arbore felici ha-28

bet et quod scalas, (nisi] quae Graecae appellantur, ascen-29

dere ei plus tribus gradibus religiosum est atque etiam, cum30it ad Argeos, quod neque comit caput neque capillum de-

pectit.

Verba praetoris ex edicto perpetuo de flamine3lDiali et de sacerdote Vestae adscribsi: Sacerdo-tem Vestalem et flaminem Dialem in omni meaiurisdictione iurare non cog-am. Verba M. Var-32ronis ex secundo rerum diuinarum super flamine

Diali haec sunt: Is solum album habet galerum, uelquod maximus, uel quod loui immolata hostiaalba id fieri oporteat.

XVI.

Quos errores Iulius Hyginus in sexto Vergilii animaduerterit , in

Romana historia erratos.

Reprehendit Hyginus Vergilium correcturumque i

eum fuisse existimat, quod in libro sexto scribtum est.

Palinurus est aput inferos, petens ab Aenea, ut suum cor-

2

pus requirendum et sepeliendum curet. Is hocdicit:

Eripe me his, inuicte, malis, aut tu mihi ter-

ramIniice, namque potes, portusque require Ve-

linos.

16 X. xvi.

Seruio Tullio Romae regnante, post annum am-plius sescentesimum quam Aeneas in Italiamuenit conditum in agro Lucano et eo nomine

4appellatum est? Nam qui ab Harpalo, inquit, regisCyri praefecto, ex terra Phocide fug;ati sunt,

5aliiVeliam, partim Massiliam condiderunt. In-scitissime ig-itur petit, ut Aeneas portum Ve-linum requirat, cum id nomen eo tempore fuit

6nusquam gentium. Neque simile, inquit, illud ui-

deri debet, quod est in primo carmine:f Italiam fato profugus Lauinaque uenitLitora,'

7et aeque in sexto libro:

cChalcidicaque leuis tandem superastitit arce',

8quoniam poetae ipsi quaedam xata Ttgolri^ivhistoriafe] dicere ex sua persona concedi solet,quae facta ipse postea scire potuit, sicut Ver-g-ilius sciuit de Lauinio oppido et de colonia

9 Chalcidicensi. Sed Palinuros qui potuit, inquit,

scire ea, quaepost annos sescentos factasunt,nisi quis eum diuinasse aput inferos putat,

loproinde ut animae defunctorum solent? Sed et

si ita accipias, quamquam non ita dicitur, Ae-neas tamen, qui non diuinabat, quo pacto po-tuit requirere portum Velinum, cui nomen tunc,sicut diximus, nullum usquam fuit?

U Item hoc quoque in eodem libro reprehendit et cor-

recturum fuisse Vergilium putat, nisi mori occupasset.

l^Nam cum Thesea, inquit, inter eos nominaset,qui ad inferos adissent ac redissent, dixis-setque:

c Quid Thesea. magnumQuid memorem Alciden? ct mi genus ab Ioue

summo est*,

pOStea tamen infcrt:

X. xvi. xvii. 17

e Sedet aeternumque sedebitInfelix Theseus'.

Qui autem, inquit, fieripotest, ut aeternum aputlSinferos secleat, quem supra cum is nominat, quidescenderint illuc atque inde rursum euaserint,praesertim cum ita sit fabula de Theseo, atquesi liercules eum euellerit e petra et in lucem adsuperos eduxerit.

Item in his uersibus errasse Vergilium dicit: 14

Eruet ille Argos Agamemnoniasque Mycenas,IpsumqueAeaciden, genus armipotentis Achilli,

Vltus auos Troiae, templa f intemerata Miner-uae.

Confudit, inquit , et personas diuersas et tem-15pora. Nam neque eodem tempore neque per eos-dem homines cum Achaeis et cum Pyrrho bella-tum est. Pyrrhus enim, quem dicit Aeaciden, del6Epiro in Italiam transgressus cum Romanis de-pugnauit aduersus Manium Curium, in eo belloducem. Argiuum autem bellum, id est Achaicum, 17

multis post annis a L. Mummio imperatore ge-stum est. Potest igitur, inquit, medius eximi uer-18sus, qui de Pyrrho inportune inmissus est, quemVergilius procul dubio exempturus, inquit, fuit.

XVII.

Quam ob causam et quali modo Democritus philosophus lumini-

bus oculorum sese priuauerit; et super ea re uersus Laberii,

pure admodum et uenuste facti.

Democritum philosophum in monumentis historiae 1

(iraecae scriptum est, uirum praeter alios uenerandum, au-

ctoritateque antiqua praeditum, iuminibus oculorum sua

sponte se priuasse, quia existimaret, cogitationes commcn-tationesque animi sui in contemplandis naturae rationibus

uegetiores et exactiores fore, si eas uidendi inlecebris et

Glllivs II. 2

18 X. xvii. xviii.

2 oculorum impedimentis liberasset. Id factum eius modum-que ipsum, quo caecitatem facile sollertia subtilissima con-

sciuit, Laberius poeta in mimo, quem scribsit Restio-nem, uersibus quidem satis munde atque graphice factis

describsit, sed causam uoluntariae caecitatis iinxit aliam uer-

3titquein eam rem, quam tumagebat, non inconcinniter. Est

enimpersona, quae hoc aput Laberium dicit, diuitis auari

et parci, sumptum plurimum asoticonque adulescentis uiri

4 deplorantis. Versus Laberiani sunt:

Democritus Abderites physicus philosophusClipeiim constituit contra exortum Hyperio-

nis,

Oculos effodere ut posset splendore aereo.Ita radiis solis aciem effodit liiminis,

Malis bene esse n c uideret ciuibus.Sic ego fulgentis splendorem peeuniaeVolo elucificare exitum aetati meae,Ne in re bona esse uideam [nejquam filium.

XVIII.

Historia de Artemisia; dequc eo certaniine . quod aput Mausoli

sepulcrum a scribtoribus inclutis deccrtatum est

1 Artemisia Mausolum uirum amasse fertur supra omnis

2 amorum fabulas ultraque afTcctionis humanae fidem. Mauso-lus autem fuit, ut M.Tullius ait, rex terrae Cariae, ut qui-dam Graecarum historiarum scriptores, prouinciae

3 Graeciae praefectus, *occtqcc7iyiv' Graeci uocant. IsMausolus,

ul)i fato perfunctus inter lamenta et manus uxoris funere

magnifico sepultus est, Artemisia, luctu atque desiderio ma-

riti fla^rans uxor, ossa cineremque cins inixta odoribus

contusaque in faciem pulueris aquae indidit ebibitque mul-

4 taque alia uiolenti amoris indicia fecisse dieitur. Molita q«o-

que ost Engenti tmpetu operis conseruandae mariti memo-riae sepulcrum illud memoratissimum dignatumque nume-

5 rari inter septem oinnium tcnaiuni spectacula. ld monu-mentum Artemisia cum dis manibus sacris Mausoh' dicaret,

X. xviii. xviiii. 19

eagona% id est certamen laudibus eius dicundis, facit ponitquepraemia pecuniae aliarumque rerum bonarum amplissima.

Ad eas laudes decertandas uenisse dicuntur uiri nobiles in- 6

genio atque lingua praestabili, Theopompus, Theode-ctes, Naucrates ; sunt etiam qui Isocratem ipsum cumhis certauisse memoriae mandauerint. Sed eo certamineuicisse Theopompum iudicatum est. Is fuit Isocratisdiscipulus.

Extat nunc quoque Theodecti tragoedia, quae in-7

scribiturMausolus; in qua eum magis, quamin prosa, pla-

cuisse Hyginus in exemplis refert.

xvim.

Non purgari neque leuari peccatum, cum praetenditur peccato-

rum, quae alii quoque peccauerunt, similitudo; atque inibi

uerba ex oratione super ea re Demosthenis.

Incessebat quempiam Taurus philosophus seuera atque l

uehementi obiurgatione adulescentem a rhetoribus et a fa-

cundiae studio ad disciplinas philosophiae transgressum,

quod factum quidem esse ab eo diceret inhoneste et im-

probe. At ille non ibat infitias fecisse, sed id solitum esse

fieri defendebat turpitudinemque delicti exemplorum usu et

consuetudinis uenia deprecabatur. Atque ibi Taurus isto 2

ipso defensionis genere inritatior: 'homo', inquit, e stulte et

i nihili, si te a malis exemplis auctoritates et rationes philo-

' sophiae non abducunt, ne illius quidem Demosthenis ue-

stri sententia tibi in mentem uenit, quae, quia lepidis et ue-

nustis uocum modis uincta est, quasi quaedam cantilena rhe-] torica, facilius adhaerere memoriae tuae potuit? Namsi me',3

mquit, e non fallit, quod quidem in primori pueritia legerim,

uerba haec sunt Demosthenis aduersus eum, qui, ut tu

nunc facis,peccatum suum peccatis alienis exemptum pur-

u.itumque ibat: Ev 6e {irj leye, cog yeyove [t]ovto- itoXXdxig, dlX>

cog ovtco TtQoOrjxet yiyveGftai'ov yd Q, el' tt itcoitote jir) natd tovg vopovgeitgdxd-r]^ 6v de tovto e^L^itjcco , 6id tovtoditocpvyoig dv dtKcclcog, dkkd nokkco pdkkov

2*

20 X. xviiii. xx.

aAfctfxoto* co6neo yag. et xig edXco. Cv ravtaovx av eyoaifjag, ovrcog, eav Cv vvv o t,xrjv o cog,

laklog ov yoaipei 9. Sic Taurus omni suasionum ad-

monitionumque genere utens sectatores suos ad rationis bo-

nae inculpataeque indolis ducebat.

XX.

Quid sit rogatio, quidlex, quid plebisscitum, quid priuilegium;

et quantum isla omnia differant.

1 Quaeri audio, quid Mex' sit, quid 'plebisscitum', quid

2e rogatio', quid «priuilegium'. Ateius Capito, publici

priuatique iuris peritissimus, quidMex' esset, hisce uerbis

detiniuit: Lex, inquit, est generale iussum populi3aut plebis, rogante magistratu. Ea definitio si probefacta est, neque de imperio Cn. Pompei neque de reditu M.Ciceronis neque de caede P. Clodi quaestio neque alia id

4genus populi plebisue iussa Meges' uocari possunt. Nonsunt enim generalia iussa neque de uniuersis ciuibus, sed

de singulis concepta; quocirca 'priuilegia' potius uocari

debent, quia ueteres 'priua' dixerunt, quae nos 'singula'

dicimus. Quo uerbo Lucilius in primo satirarum u'bro

usus est:

A b d o m i n a t h y n n i

A[d]uenientibus priua dabo cephalaeaqueacarnae.

5c Plebem' autem Capito in eadem definitione seorsuni

a populo diuisit, quoniam in populo omnis pars ciuitatis

omnesque eius ordines contineantur. ^plebes' uero ea dica-

6tur, in qua gentes ciuium patriciae non insunt. 'Plebissci-

tuin' igitur est, secundum euni Capitonem, lex, quomplcbes, non populus, accipit.

7 Sed totius huius rei iurisque, siue cura pepulua siue cumplebes rogatur siue quod ad uniuersos pertinet, caput

gipsum et origo et quasi frons erogatioJ est Ista enim omniauocabula ceasentur continenturque 'rogationis' principali

genere et nomine: nam, ni populus aut plebs rogetur, nul-

lum plebis aut popuii lussum fieri potest.

X. xx. xxi. 21

Sed quamquam haec ita sunt, in ueteribus tamen scri-

9

ptis non magnam uocabulorum istorum differentiam esse

animaduertimus. Nam et c plebisscita' et e priuilegia' trans-

laticio nomine cleg-is' appellauerunt eademque omnia confuso

et indistincto uocabulo ? rogationes' dixerunt. Sallustiusioquoque, proprietatum in uerbis retinentissimus, consuetudini

concessit et priuilegium,quod de Cn. Pompeireditu fereba-

tur, Meg-em' appellauit. Verba ex secunda eius histo-ria haec sunt: Nam illam Sullam consulem de re-

ditu eius leg-em ferentem ex conposito tr. pl. C.

Herennius prohibuerat.

XXI.

Quam ob causam M. Cicero his omnino uerbis: nouissime et no-

uissimus obseruantissime uitarit.

Non paucis uerbis,quorum frequens usus est nunc et 1

fuit, M. Ciceronem noluisse uti manifestum est, quod ea

non probaret: uelut est et enouissimus' et cnouissime'. Nam 2

cum et M. Cato et Sallustius et alii quoque aetatis eius-

dem uerbo isto promisce usitati sint, multi etiam non indo-

cti uiri in libris id suis scripserint , abstinuisse eo tamentamquam non Latino uidetur, quoniam qui doctissimus eo-

rum temporum fuerat, L. Aelius Stilo, utnouo et inprobo

uerbo, uti uitauerat.

Propterea, quid M. quoque Varro de ista uoce existi-

mauerit , uerbis ipsius Varronis exlibro de 1 i n g; u a L a -

tinaad Ciceronem sexto demonstrandum putaui. Quod'extremum', inquit, dicebatur, dici e nouissimum'coeptum uulgo, quod mea memoria ut Aelius,sic senes alii, quod nimium nouum uerbum esset,uitabant; cuius origo, ut a f uetere' *uetustius'ac 'ueterrirnum', sic a *nouo' declinatum e no-uius' et 'nouissimum'.

22 X. xxii.

XXII.

Locus exemptus ex Platonis libro, qui inscribilur Gorgias, de fal-

sae philosophiae probris,quibus philosophos temere incessunt,

qui emolumenta uerae philosophiae ignorant.

1 Plato, ueritatis homo amicissimus eiusque omnibus ex-

hibendae promptissimus, quae omnino dici possint in desi-

des istos ignauosque, qui obtentu philosophiae nominis inu-

tile otium etlinguae uitaeque tenebras secuntur, ex personaquidem non graui neque idonea, uere tamen ingenueque

2 dixit. Nam etsi Callicles, quem dicere haec facit, uerae phi-

losophiaeignarus, inhonesta indignaque in phiiosophosrfcon-

fert, proinde tamen accipienda sunt quae dicuntur, ut nossensim moneri intellegamus , ne ipsi quoque culpationes

huiuscemodi mereamur neue inerti inanique desidia cultum

et studium phiiosophiae mentiamur.

3 Verba ipsa super hac re Platonis ex libro, qui appella-

tur Gorg-ias, scripsi, quoniam uertere ea consilium nonfuit, cum ad proprietates eorum nequaquam possit Latina

4oratio aspirare ac multo minus etiam mea: &LXoGo<pCaydo zoi £<5xiv, co UcoxQateg, %aQlev, idv tLgavtov îetQCcog aiprjrai, iv tf] r)XLxCa' iav 6e ne-QaiTEQa tov deovtog ivdLatQCipr] , dLacp&OQa

btcov av&Qconcov. 'Eav yaQ xal ndvv ev<pvr)g r)

xa\ 7c6qqco trjg r)XLxCag <pL Xoaocptj^ dvdyxi]ndvtcov anecQov yeyovevaLjatCv, cov %Qr) eu-TtecQov elvaL tov peXXovta xaXov xdya&ov

6xal evdoxLîov eGeo&ac dvdQa. Kal yaQ tcovvo\icov diteLQOL yCyvovtaL tcov xccta tr)v noXLVxal tcov Xoycov, olg det %Qc6[i evov 6{iLXetv ivtolg OvpPoXaCoLg tolg dvd-Qconotg, xal CdCaxal dr]iio Ccc, xal tcov r)dovcov te xa\ inL&v-[ilcov tcov dv&Qcone Ccov, xal Ov XXi) fidijv tcov

lr)%-cov navtdnaOLV dnetQOL yCyvovtaL. 'Enet-6dv ovv eXd-coOLV ei'g ttva idCav i} noXittxi)vnQa%Lv , xcctayeXaOtoL yCyvovtaL cooneQ,olpccL,ot noXitLxoC, ineLddv avetgtdgvêteQagdLa-

X. xxii. 23

XQLpdg sXd"C06L xal xovg Aoyovg, xaxaysKa-6roi sl6l.

Paulo post addit haec: 'AXX\ otftat^ xb OQ&ora-lOxov ioxiv, diicpoxsQOv (isxa6%stv. G>tAo6o-cpCag psv, o6ov TCacdsCag %aQLV, xalbv fisxs-%siv, xal ovx ai6%Q0v fiSLQaxicp ovxl cpLko6o-cpsiv sTCScddv ds rjdr] tcqs6 (lvxsQog_ cov dv&Qco-Tcog ixL <pLko6ocpfi, xaxayska6xov, co ZJcoxQaxsg,xo %Qrj{ia yiyvsxaL, xal sycoys bfiOLOxaxov 7cd-ll6%co TtQog xovg cpLko6ocpovvxag, co6tcsq TCQogxovg ipsXXLÔfisvovg xal 7CaC%ovxag. "Oxav \isvV2yaQ TCacdCov idco, co sxl 7CQ06r\xsL d La\sys6ftaLovxco, ipsllLôîsvov xal ical%ov, %aiQco xs, xal%aQLSV [iol cpaCvsxaL xal slsvd-SQLOV xal tcqs-tcov xfj xov TCacdCov r)kcxia' oxav ds 6acpcogl36l aksyoybsvov TtatdaQiov dxov6co, tclxqov xC[iol doxst %Qrj[ia sivaL xal dvta {iov xa coxa xaCfiOL doxsl dovkoiCQSTCsg xl slvaL' oxav ds dv-dQog dxov6r] XLg tpskktt, Ofisvov r) TcaCôvxa 6pa:,14xaxaysla6xov cpatv sxatxal dvavGQOV xal Tclr]-

ycov d^LOV. Tavxbv ovv syoys xovxo jca6%olbxal 7tQog xovg cpclo6ocpovvxag. IlaQa vscp [ihv\6yaQ fiSLQaxCco oqcov cpLko6ocpiav, ayaîaL xalTCQSTCstv fiOL doxsi xal r)yov\iat sIsv&sqov XLvasivaL xovxov xbv dvftQOTCov, xbv ,ds fir) cptlo-6ocpovvxa, dv sIsv&sqov xal ov8stcoxs ovdsvbgd\tco6ovxa savxbv ovxs xaXov ovxs ysvvaCovTCQaytiaxog' oxav ds [dr)] tcqs6 (5vx sqov 1'dco ixtllcptXo6ocpovvxa xal {ir) a7CakXaxxopLSVov^ 7cXr\-

ycov {iol doxsl r)dr\ dsL6&aL, co ZcoxQaxsg, ov-rog 6 dvrJQ. "O yaQ vvv dr) sAsyov, V7caQ%SL xov-18xco xcp dv&QcoTCcp, xdv Tcdvv svcpvrjg rj) dvdv-dQcp ysvF6d-ac

ycpsvyovxL xd \is6a xrjg Tcokscog

xac xdg dyoQag, sv alg scpr\ 6 7COLr\xr\g dvOQagâQLTCQSTtslg' yiyvs6&aL, xaxadsdvxoxL ds xovKoltcov fiiov /iLCovaL [isxd psLQaxicov , sv yavCaxqlcov rj xsxxd qcov tpL&VQCZovxa, sksvfrsQov dsxal [isya xal ixavov \irjds7Coxs cp&syZa^&ai.

24 X. xxir. xxiii.

24 Haec Plato sub persona quidem, sicuti dixi, non proba,

set cum sensu tamen intellegentiaeque communis fide et cumquadam indissimulabili ueritate disseruit, non de illa scilicet

philosophia, quae uirtutum omnium disciplina est quaequein publicis simul et priuatis officiis excellit ciuitatesque et

rempublicam, si nihil prohibeat, constanter, fortiter et pe-

rite administrat, sed de ista futtili atque puerili meditatione

argutiarum, nihil ad uitam neque tuendam neque ordinan-

dam promouente, in qua id genus homines consenescuntmale feriati, quos philosophos esse et uulgus putat et is

putabat, ex cuius persona haec dicta sunt.

XXIII.

Verba ex oratione M. Catonis de mulierum ueterum uictu et mo-ribus ; atque inibi

,quod fuerit ius marito in adulterio uxorem

deprehensam necare.

1 Qui de uictu atque cultu populi Romani scri-

bserunt, mulieres Romae atque in Latio ?aetatem abstemias

egisse', hoc est uino semper, quod Hemetum' prisca lin^ua

appellabatur, abstinuisse dicunt, institutumque, ut cognatis

osculum ferrent deprehendendi causa, ut odor indicium fa-

2 ceret, si bibissent. Bibere autem solitas ferunt loream,

passum, murrinam et quae id genus extant potu dulcia. At-

que haec quidem in his, quibus dixi, libris peruuluata

3sunt, sedMarcus Cato non solum existimatas, set et mul-

tatas quoque a iudice mulieres refert non minus, si uinumin se, quam si probrum et adulterium admisissent.

4 Verba Marci Catonis adscribsi ex oratione. quae

inscribitur dc dote, in qua id quoque (in)scribtum est, in

adulterio uxores deprehensas ius fuisse maritis necare:

Vir, inquit, cum diuortium fccit, mulieri tudexpro censore est, imperium, quod uidetur, habet';

si (juid peruerse taetreque factura est a muliere,multitatur; si uinum bibit, si cuin alieno uiro

oprobri quid recit, co ndempnatur. De iure autem

[ocjcidendi ita scriptum: ln adulterio uxorem tuamsi preheiidiss es, sine iudicio inpunc nccares;

3»

X. xxiii. xxini. 25

illa te, si adulterares siue tu adulterarere, di-

grit o non auderet conting-ere, neque ius est.

XXIIII.

Dic pristini , die crastini et die quarti et die quinti,qui eleg-antius

locuti sint, dixisse, non ut ea nunc uulgo dicuntur.

? Die quarto ' et c die quinto', quod Graeci e elg tstccQtrjv' 1

xal * £ig7t£(i7ttr}v' dicunt, ab eruditis nunc quoque dici au-

dio, et qui aliter dicit, pro rudi atque indocto despicitur.

Sed Marci Tullii aetas ac supra eam non, opinor, ita di-

xerunt: 'diequinte' enim et c diequinti' pro aduerbio copulate

dictum est, secunda in eo syllaba correpta. Diuusetiam2Augustus, ling-uae Latinae non nescius munditiarumquepatris sui in sermonibus sectator, in epistulis plurifariam

significatione ista dierum non aliter usus est. [Sat]is autem 3

erit, perpetuae ueterum consuetudinis demonstrandae gra-

tia, uerba sollempnia praetoris ponere, quibus more maio-rum ferias concipere solet, quae appellantur Compitalia.

Ea uerba haec sunt: DienonipopuloRomanoQuiriti-busCompitaliaerunt;quandoconceptafueri[n]t,nefas. Dienoni praetor dicit, non *die nono'.

Neque praetor solum , sed pleraque omnis uetustas sic 4locuta est. Venit ecce illius uersus Pomponianiin men-

5

tem, qui est ex atellania, quae Me(t)uia scribitur:

Dies hic sextus[t], cum nihil eg-i: diequarte mo-riar fame.

Suppetit etiam Coelianum illud ex libro historiarum6secundo: Si uis mihi equitatum dare et ipse cumcetero exercitu me sequi, diequinti Romae in

Capitolium curabo tibi cena sit cocta. Et histo-

7

riam autem et uerbum hoc sumpsit Coelius ex origineM. Catonis, in qua ita scriptum est: Igitur dictato-rem Karthaginiensium magister equitum monuit:e MittemecumRomam equitatum; diequintiinCa-pitolio tibi cena cocta erit'.

Extremam istius uocis syllabam tum per e tum per i8,

26 X. xxiiii. xxv.

scriptam legi; nam sane quam consuetum is ueteribus fuerit,

literis is plerumque uti indifferenter, sicuti c praefiscine' etc praefiscini', c procliui' et c procliue\ Atque alia idem multa

hoc genus uarie dixerunt: c die pristini' quoque eodemmo-do dicebatur, quod significabat c die pristino', id est priore,

quod uulgo c pridie\dicitur, conuerso compositionis ordine,

quasi c pristino die\ Atque item simili figura c die crastini*

9dicebatur, id erat c crastino die'. Sacerdotes quoque po-

puli Romani, cum condicunt in diem tertium, c diem peren-

lOdini' dicunt. Sed ut plerique c die pristini', ita M. Cato in

oratione contra Furium die proximi dixit. [Die]

quarto autem Cn. Matius, homo impense doctus, in mi-miambis pro eo dicit, quod c nudius quartus' nos dici-

mus, in his uersibus:

Nuper die quarto, ut recordor, et certeAquarium urceum linicum domi fregit.

Hoc igitur intererit, ut c die quarto' quidem de praeterito

dicamus, c diequarte' autem de futuro.

XXV.

Telorum et iaculorum gladiorumque , atque inibi nauium quoque

uocabula, quae scripta in ueterum libris reperiuntur.

1 Telorum, iaculorum g-ladiorumque uocabula, quac in

historiis ueteribus scribta sunt, item nauiiriorum ire-

nera et nomina libitum forte nobis est sedentibus in reda

conquirere, ne qu(e)id aliarum ineptiarum uacantem stupen-

2 temque animum occupareft]. Quae tum igitur suppetieiant.

haec sunt: hasta, pilum, phalarica, semiphalarica, solifer-

rea, gacsa, lancea, spari, rumices, trifaces. tragulae, fra-

meae, mesanculae, cateiae, rumpiae, scorpii, Biboues, sici-

les, uerut[a], enses, sicae, machaerae, spathae, linyulac.

pug-iones, clunacula.

3 De Min^ula', quoniam est minus frequens, adroonendumexistimo, ling-ulain ueteres dixissc gladiolum oblongum in

spcciem linguac factum. cuius mcminit Nacuius in tragoe-

dia Hesiona. Versum Nacui apposui:

X. xxv. xxvi. 27

(si)Ne mihi gerere morem uidear lingua, ue-rum lingula.

Item c ru[m]pia' genus teli est Thracae nationis, positum-4

que hoc uocabulum in Quinti Enni annalium XIIII.

Nauium autem, quas reminisci tunc potuimus, appella-

5

tiones haec sunt: gauli, corbitae, caudicae, longae, hippa-

gines, cercuri, celoces uel, ut Graeci dicunt, *xsXrizeQ9, lembi,

oriae, lenunculi, actuariae, quas Graeci ? i6T[t,]oxa7tovQ 9 uo-cant uel c inaxTQidaQ 9

', prosumiae uel geseoretae uel orio-

lae, stlattae, scaphae, pontones, f ueintie moedia, phaseli,

parones, myoparones, lintres, caupuli, camarae, placidae,

cydarum, ratariae, catascopium.

XXVI.

Inscite ab Asinio Pollione reprehensum Sallustium, quod trans-

fretationem: transgressum dixerit, et: transgressos, qui trans-

fretassent.

Asinio Pollioni in quadam epistula, quam ad Plan-

1

cum scripsit, et quibusdam aliis, C. Sallustii iniquis, di-

gnum nota uisum est, quod in primo historiarum maris

transitum transmissumque nauibus factum 'transgressum'

appellauit eosque, qui fretum transmiserant, quos c trans-

fretasse' dici solitum est, e transgressos' dixit. Verbaipsa2Sallusti posuit: Itaque Sertorius, leui praesidiorelicto, in Mauretania nanctus obscuram no-ctem, aestu secundo furtim aut celeritate ui-

tare proelium in transgressu conatus est. Deinde 3infra ita scripsit: Transg-ressos omnis recipit monspraeceptus a Lusitanis.

Hoc igitur et minus proprie et a7t£Qt6xs7Ctc3Q et nullo 4

graui auctore dictum aiunt. Nam e transgressus', in-

quit, a transgrediendo dicitur idque ipsum ab in-

gressu et a pedum gradu appellatum. ldcirco uer-

5

bum 'transgredi' conuenire non putauit neque uolantibus

neque serpentibus neque nauigantibus , sed his solis, qui

gradiuntur et pedibus iter emetiuntur. Propterea negant,

28 X. xxvi. xxvii.

aput scriptorem idoneum aut nauium e transgressum' reppe-

riri posse aut pro transfretatione Uransgressum'.

6 Sed quaero eg-o, cur non, sicuti f cursus' nauium recte

dici solent, ita *transgressus' etiam nauibus factus dici pos-

sit? praesertim cum breuitas tam angusti fretus, qui terramAfricam Hispaniamque interfluit, elegantissime Hransgres-

sionis' uocabulo,quasi paucorum graduum spatium. defi-

7 nita sit. Qui auctoritatem autem requirunt et negant, di-

ctum 'ingredi' f transgredi'ue in nauigantibus , uolo uti re-

spondeant, quantum existiment interesse 'ingredi' atque

8 ? ambulare'. Atqui Cato in libro de rerustica: fun-dus, inquit, eoinloco habendus est, ut et oppi-dum prope amplum sit et mare aut amnis, quanaues ambulant.

9 Appetitas porro huiuscemodi translationes habitasque

, esse pro honestamentis orationis, Lucretius quoque te-

stimonium in hac eadem uoce dicit. In quarto enim li-

bro clamorem per arterias et per fauces r gradientem' dicit,

quod est nimio confidentius, quam illud de nauibus Sal-lustiauum. Versus Lucreti hi sunt:

Praeterea (t)radit uox fauces saepe, facitqueAsperiora foras gradiens arteria clamor.

10 Propterea Sailustius in eodem libro non eos so-

lum,qui nauibus ueherentur , sed et scaphas quoque nan-

tes 'progressas' dicit. Verba ipsa de scaphis posui: Ea-r um a 1 i a e p a u 1 u 1 u m prosrressae n im i o s i m u 1 e

t

incerto onere, cum pauor corpora agitauerat,d c p r i m e b a n t u r.

XXVII.

Historia dc populo Romano deque populo Poenico, quod pari

propcmoduni uigore fuerint aenuili.

1 In literis ueteribus memoria extat, »)iiod par quon-

dam fuit uigor et acritudo amplitudoque populi Romaui at-

2 que Poeni. Ncque inmerito aestimatum. Cum aliis quidera

X. xxvii. xxviii. xxviiii. 29

populis de uniuscuiusque republica, cum Poenis autem de

omnium terrarum imperio decertatum.

Eius rei specimen est in illo utriusque populi uerbo fa- 3

ctum, quo Q. Fabius, imperator Romanus, dedit ad Kartha-

ginienses epistulam. Ibi scriptum fuit, populum Romanummisisse ad eos hastam et caduceum , sig-na duo belli aut pa-

cis, ex quis, utrum uellent, eligerent, quod eleg-issent, id

unum ut esse missum existimarent. Karthaginienses respon- 4

derunt, neutrum sese elig-ere , sed posse, qui adtulissent,

utrum mallent, relinquere, quod reliquissent, id sibi pro

electo futurum.

M. autem Varro non hastam ipsam neque ipsum cadu- 5

ceum missa dicit, sed duas tesserulas, in quarum altera

caduceum , in altera hastae simulacra fuerunt incisa.

XXVIII.

De aetatum finibus pueritiae , iuuentae, senectae, ex Tuberonis

historia sumptum.

(K.) Tubero in historiarum primo scripsit, Seruium 1

Tullium, reg-em populi Romani, cum illas quinque classes

[seniorum et] iuniorum census faciendi gratia institueret,f pueros' esse existimasse, qui minores essent annis septemdecem, atque inde ab anno septimo decimo, quo idoneos

iam esse reipublicae arbitraretur, milites scribsisse, eosquead annum quadragesimum sextum ? iuniores' supraque eumannum ? seniores' appellasse.

Eam rem propterea notaui, ut discrimina, quae fuerint2

iudicio moribusque maiorum ^pueritiae', e iuuentae', c se-

nectae', ex ista censione Serui Tulli, prudentissimi regis,

noscerentur.

XXVIIII.

Quod particula atque non complcxiua tantum sit, scd uim habeat

plusculam uariamque.

c Atque' particula a ^rammaticis quidem coniunctio esse l

dicitur conexiua. Et plerumque sane coniungit uerba et

30 X. xxviiii.

conectit; sed interdum alias quasdam potestates habet nonsatis notas , nisi in ueterum literarum tractatione atque cura

2 exercitis. Nam et pro aduerbio ualet , cum dicimus c aliter

ego feci atque tu', signilicatur enim «aliter quam tu% et si

gemina fiat, auget intenditque rem , de qua agitur, ut ani-

maduertimus in Q. Enni annalibus, nisi memoria in hocuersu labor:

Atque atque accedit muros Romana iuuentus.

3 Cui sig-nificationi contrarium est, quod itidem a ueteri-

4bus dictum est ? deque'. Et praeterea pro alio quoque ad-

uerbio dicitur, id est 'statim', quod in his Vergili uersibus

existimatur obscure et insequenter particula ista posita esse:

Sic omnia fatis

In peius ruere ac retro sublapsa referri;Non aliter, quam qui aduerso uix flumine lem-

bumRemigiis subigit, si brachia forte remisit,Atque illum in praeceps prono rapit alueus

ni.

A. GELLII

NOCTIVM ATTICARW LIBER WDECIMVS.

I.

De origine uocabuli terrae Italiae ; deque ea multa, quae suprema

appellatur deque eius nominis ratione ac de lege Aternia ; et

quibus uerbis antiquitus multa minima dici solita sit.

limaeus in historiis, quas oratione Graeca de rebus 1

populi Romani composuit, et M. Varro in antiquitati-bus rerum humanarum terram Italiam de Graeco uoca-

bulo appellatam scripserunt, quoniam boues Graeca uetere

lingua e LtaXoV uocitati sint, quorum in Italia magna copia

fuerit, bucetaque in ea terra gigni pascique solitasint com-plurima.

Coniectare autem possumus ob eandem causam,quod 2

Italia tunc esset armentosissima, multam, quae appellatur?suprema', institutam in dies singnlos duarum ouium, boumtriginta, pro copia scilicet boum proque ouium penuria. Sedcumeiusmodi multa pecoris armentique a magistratibus dicta

erat, adigebantur boues ouesque alias pretii parui, alias

maioris, eaque res faciebat inaequalem multae poenitionem.Idcirco postea legeAternia constituti sunt in oues singu-

las aeris deni, in boues aeris centeni. ^Minima' autem multa 3

est ouisunius. cSuprema' multa est eius numeri, cuius di-

ximus , ultra quem multam dicere in dies singulos ius nonest, et propterea 'suprema' appellatur, id est summa et ma-

32 XI. i. u.

4 xima. Quando igitur nunc quoque a magistratibus populi

Romani more maiorum multa dicitur uel minima uel suprema,

obseruari solet, ut c oues' genere uirili appellentur; atque

ita M. Varro uerba haec legitima, quibus minima multa

diceretur, concepit: M. Terentio, quando citatus ne-que respondit neque excusatus est, ego ei unumo u em m u 1 1 am d i c o ; ac nisi eo genere diceretur , negaue-

runt iustam uideri multam.

5 Vocabulum autem ipsum c multae' idem M. Varro in

uno uicesimo rerum humanarum non Latinum, sed

Sabinum esse dicit, idque ad suam memoriam mansisse ait

in lingua Samnitium, qui sunt a Sabinis orti. Sed turba

grammaticorum nouicia xat avtitpQuGiv , ut quaedam alia,

6 hoc quoque dici tradiderunt. Cum autem usus et mos ser-

monum is sit, ut ita et nunc loquamur, ut plerique ueterum

locuti sunt: cmultam dixit' et c multa dicta est', non essc

abs re putaui, notare, quod M. Cato aliter dixit. Nam in

quarto originum uerba haec sunt: Inperator noster.si quis extra ordinem depugnatum iuit, ei mul-

7tam facit. Potest autem uideri consulta elegantia mutass."

uerbum, cum in castris et in exercitu multa fieret, non in

comitio, nec adpopulum diceretur.

II.

Quod eleganlia apud antiquiores non de amoeniore ingenro, sed

de nitidiore cultu atque uictu diccbatur , eaque in uilio pone-

batur.

1? Eleg-ans' homo non dicebatur cum laude, set id fere

'2 ncrbum ad aetatem M. Catonis uitii, non laudis. luit. Est

iiamque hoc animaduertere , cum in quibusdamaiiis, tum in

libro Cat onis, qui inscribtus est carmen de moribus.Exquo libro uerba haec sunt: Auaritiam omnia uitia

habere putabant: sumptuosus, cupidus, eie-gans, uitiosus, inritus qui habebatur, is lauda-

abatur; exquibus uerbis apparet, ceiegantem' dictam anti-

quitus non ab ingenii elegantia, sed qui nimis lecto amocno-que cultu uictuque esset.

XI. ii. iii. 33

Postea c elegans' reprehendi quidem desiit, sed laude4

nulla dignabatur, nisi cuius elegantia erat moderatissima.

Sic M. Tullius L. Crasso et Q. Scaeuolae non meram ele-

gantiam, setmultam, parsimonia mixta, laudidedit: Cras-sus, inquit, erat parcissimus elegantium, Scaeuolaparcorum elegantissimus.

Praeterea exeodem libroCatonis haec etiam spar-

5

sim et intercise commeminimus : Vestiri, inquit, in forohoneste mos erat, domi quod satis erat. Equoscarius, quam coquos, emebant. Poeticae artis

honos non erat. Si quis in ea re studebat autsese ad conuiuia adplicabat, c grassator ' uo -

cabatur. Illa quoque ex eodem libro praeclarae ueri-

6

tatis sententia est: Nam uita, inquit, humana propeuti ferrum est. Si exerceas, conteritur; si nonexerceas, tamen robigo interficit. Item hoini-

nes exercendo uidemus conteri; si nihil exer-ceas, inertia atque torpedo plus detrimenti fa-

cit, quam exercitio.

III.

Qualis quantaque sit pro parliculae uarietas; deque exemplis eius

uarietatis.

Quando ab arbitriis negotiisque otium est et motandi cor-

1

poris gratia aut spatiamur aut uectamur, quaerere nonnum-quam aput memet ipsum soleo res eiusmodi, paruas quidemminutasque et hominibus non bene eruditis aspernabiles, sedad ueterum scripta penitus noscenda et ad scientiam linguae

Latinae cumprimis necessarias: uelutest, quod forte nuperin Praenestino recessu uespertina ambulatione solus ambu-lans considerabam

,qualis quantaque esset particularum

quarundam in oratione Latina uarietas. Quod genus est

praepositio cpro'. Aliter enim dici uidebam ? pontifices pro 2

conlegio decreuisse', aliter ? quempiam testem introductumpro testimonio dixisse', aliter M. Catonem in originumquarto: proelium factum depugnatumque procastris scribsisse et item in quinto: urbes insulas-

Gellivs II. 3

34 XI. iii. iiii.

que omnis pro agro Illy rio esse, aliter etiam dici fpro

aede Castoris', aliter *pro rostris', aliter epro tribunali', ali-

ter *pro contione' atque aliter Hribunum plebis pro potestate

6 intercessisse'. Sed has omnes dictiones, qui aut onminosimiles et pares aut usquequaque diuersas existimaret, errare

arbitrabar. Varietatem istam eiusdem quidem fontis et ca-

4 pitis , non tamen esse finis putabam. Quod profecto facile

intelleget, siquis adhibeat ad meditationem suam intentionem

et habeat ueteris orationis usum atque notitiam celebrioreni.

IIII.

Quem in modum Q. Ennius uersus Euripidi aemulatus sit.

1 Euripidis uersus sunt in Hecuba, uerbis, sententia.

2 breuitate insignes inlustresque; Hecuba est ad Vlixemdicens

:

To d' a\ico\ia, xav xaxcog Aeyrj, xo O 6 v

NlxcI' koyog yao ex t ad oôvvtcov icov

Kdx tcov doxovvTCOV ccvTog , o v xavzovc&evei.

3 Hos uersus Q. Ennius, cum eam tragoediam uerteret, nori

sane incommode aemulatus est. Vcrsus totidem Ennianihi sunt:

Ilaec tu etsi peruerse dices, facile Achiuosflexcris:

Nam opulenti ciim locuntur pariter atquei g n 6 b i 1 e s ,

'Eadem dicta eademquc oratio aequa non ae-

que ualet

4 Bene, siculi dixi, Ennius; sed igndbiles tamen et opu-lenti ccvzl ddoôvvTcov xcd doxovvrcoi' satisfarere

sententiac non uidentur; nam neque onmes ignobiles ddo-%ov~6l neque onmes opulenti evdoôvOLV.

XI. v. 35

V.

De Pyrronis philosophis quaedam deque Academicis strictim

notata; deque inter eos differentia.

Quos Pyrroni[o]s philosophos uocamus, hi Graeco 1

cognomento * GxeittLKol' appellantur; id ferme significat2

quasi * quaesitores ' et * consideratores'. Nihil enim decer- 3

nunt, nihil constituunt, sed in quaerendo semper conside-

randoque sunt, quidnam sit omnium rerum, de quo decerni

constituique possit. Ac ne uidere quoque plane quicquam 4

neque audire sese putant, sed ita pati adiicique, quasi uideant

uel audiant, eaque ipsa, quae adfectiones istas in sese efficiant,

qualia et cuiusmodi sint, contantur atque insistunt, omnium-que rerum fidem ueritatemque mixtis confusisque signis ueri

atque falsi ita inprensibilem uideri aiunt, ut quisquis homoest non praeceps neque iudicii sui prodigus, his uti uerbis

debeat, quibus auctorem philosophiae istius Pyrronemesse usum tradunt: *ov paXkov ovxcog e%ei zode r) exelvcog

rj ovd°ereQag\ Indicia enim rei cuiusque et sinceras pro-

prietates negant posse nosci et percipi, idque ipsum docereatque ostendere multis modis conantur. Super qua re Fa- 5

uorinus quoque subtilissime arg-utissimeque decem li-

bros composuit; TLvqqcov eicov zqotccov inscribit.

Vetus autem quaestio et a multis scriptoribus Graecis 6

tractata, an quid et quantum Pyrronios et Academicosphilosophos intersit. Vtrique enim *6xe7tzLX0L, ecpexzLXOL,

a7toQ7jrLKol' dicuntur, quoniam utrique nihil adfirmant nihil-

que comprehendi putant. Sed ex omnibus rebus proindeuisa dicunt fieri, quas *cpavza6L'ag' appellant, non ut rerumipsarum natura est, sed ut adfectio animi corporisue est eo-

rum, ad quos ea uisa perueniunt. Itaque omnes omnino res, 7

quae sensus hominum mouent, *zcov iiQog Tt'cssedicunt. kl

uerbum significat, nihil esse quicquam, quod ex sese con-

stet nec quod habeat uim propriam et naturam, sed omniaprorsuni ad aliquid referri taliaque uideri, qualis sit eorumspecies, dum uidentur, quaiiaque apud sensus nostros, quoperuenerunt, creantur, non apud sese, unde profecta sunt.

Cum haec autem consimiliter tam Pyrronii dicant, quam 8

3*

36 XI. v. vi. vii.

Academici, differre tamen inter sese et propter alia quae-

dam et uel maxime propterea existimati sunt, quod Aca de -

mici quidem ipsum illud nihil posse comprehendi, quasi

comprehendunt, et nihil posse decerni, quasi decernunt,

Pyrronii jie id quidem ullo pacto uerum uideri dicunt,

quod nihil esse uerum uidetur.

VI.

Quod mulieres Romae per Herculem non iurauerint neque uiri

per Castorem.

1 In ueteribus scribtis neque mulieres Romanae per Her-

2 culem deiurant neque uiri per Castorem. Sed cur illae noniurauerint Herculem, non obscurum est: nam Herculaneo

3 sacrificio abstinent. Cur autem uiri Castorem iurantes nonappellauerint , non facile dictu est. Nusquam igitur scri-

ptum inuenire est apud idoneos quidem scriptores, aut emc4 hercle' feminam dicere, aut cme castor' uirum. eEdepol' au-

tem, quod iusiurandum per Pollucem est, et uiro et feminae

5 commune est. Sed M. Varro adseuerat, antiquissimos ui-

ros neque per Castorem neque perPollucem deiurare solitos.

sed id iusiurandum fuisse tantum feminarum ex initiis Eleu-

6 sinis acceptum; paulatim tamen , inscitia antiquitatis, uiros

dicere c edepol' coepisse factumque esse ita dicendi morem.sed fme castor' a uiro dici, in nullo uetere scripto inueniri.

VII.

Verbis antiquissimis relictisque iam et desitis minime utendum.

1 Verbis uti aut nimis obsoletis exculcatisque aut insolenti-

bus nouitatisque durae et inlepidae, par esse delietum uide-

tur. Sed molestius equidem culpatiusque esse arbitror, uerfoo

noua, incognita, inaudita dicere, quam inuolgata et sorden-

2 tia. Noua autem uideri dico etiam ea, quae sunt inusitata

3 et desita, etsi sunt uetusta. Est adeo id uitium plerumqiu*

serae eruditionis, quam Graeci * otymctftCuv9 appcllant, ut

quod numquam didiceris, diu ignoraueris, eum id seire ali-

quando coeperis, magni faeias quo in loco cumque et qua-

XI. vii. viii. 37

cumque in re dicere. Veluti Romae, nobis praesentibus,

uetus celebratusque homo in causis, sed repentina et quasi

tumultuaria doctrinapraeditus, cum apud praefectum urbis

uerba faceret et dicere uellet, inopi quendam miseroqueuictu uiuere et furfureum panem esitare , uinumque eructumet fetidum potare f hic', inquit, 'eques Romanus apludamedit et flocces bibit'. Aspexerunt omnes, qui aderant, alius 4

alium, primo tristiores turbato et requirente uoltu,quidnam

illud utriusque uerbi foret; post deinde, quasi nescio quid

Tusce aut Gallice dixisset, uniuersi riserunt. Legerat autem 5

ille, 'apludam' ueteres rusticos frumenti furfurem dixisse

idque a Plauto in comoedia, si ea Plauti est, quaeAstraba inscripta est, positum esse. Item 'flocces' au-

6

dierat prisca uoce significari uini faecem e uinaceis expres-

sam, sicuti fraces oleis , idque aput Caecilium in Polu-menis legerat, eaque sibi duo uerba ad orationum orna-

menta seruauerat.

Alter quoque a lectionibus id genus paucis apirocalus, 7

cum aduersarius causam differri postularet: crogo, praetor',

inquit, 'subueni, succurre! quonam usque nos bouinator

hicdemoratur?' atque id uoce magna ter quaterue inclamauit,?bouinator est'. Commurmuratio lieri coepta est a plerisque, 8

qui aderant, quasi monstrum uerbi admirantibus. At ille 9

iactans et gestiens: f non enim Lucilium', inquit, cleg-istis,

qui tergiuersatorem Mjouinatorem' dicit?' Est autem in Lu-cili XI. uersus:

Hic st [tjricosus bouinatorque ore improbusduro.

VIII.

Quid senserit dixeritque M. Cato de Albino,qui homo Romanus

Graeca oratione resRoinanas, uenia sibi ante eius imperiliae

petita, composuit.

Iuste uenusteque admodum reprehendisse dicitur Au-llum Albinum M. Cato. Albinus, qui cum L. Lucullo 2

consul fuit, res Romanas oratione Graeca scriptitauit. In 3

eius historiae principio scribtum est ad hanc sen-

38 XI. viii. vmi.

tentiam: neminem suscensere sibi conuenire, si quid in his

libris parum composite aut minus eleganter tum scribtumforet. ?Nam sum', inquit, chomo Romanus, natus in Latio.

Graeca oratio a nobis alienissima estf, ideoque ueniamgra-tiamque malae existimationis, si quid esset erratum, postula-

4uit. Eam cum legisset M. Cato: c Netu', inquit, cAule, ni-

mium nugator es, cum maluisti culpamdeprecari, quam culpa

uacare. Nam petere ueniam solemus, aut cum inprudentes

errauimus aut cum compulsi peccauimus. Tibi', inquit,c oro te, quis perpulit, ut id committeres, quod, priusquam

5 faceres,peteres, ut ignosceretur?' Scriptum hoc e>t in

libro Corneli Nepotis de inlustribus uiris XIII.

VIIII.

Historia de legatis Milesia [ac] Demosthene rhetore, ia libris

Critolai repcrla.

1 Critolaus scribsit, legatos Mileto publicae rei causa

uenisse Athenas , fortassean dixerit auxilii petendi gratia.

Tum qui pro sese uerba facerent, quos uisum erat, aduoca-

uisse, aduocatos, uti erat mandatum^ uerba pro Milesiis ad

populum fecisse, Demosthenen Milesiorum postulatis

acriter respondisse, neque Milesios auxilio dignos neque exrepublica id esse contendisse. Rem in posterum diem pro-

latam. Legatos ad Demosthenen uenisse magnoqueopere orasse, uti contra ne diceret; eum pecuniam petiuisse

et quantam petiuerat abstulisse. Postridie, cum res agi de-

nuo coepta esset, Demosthencn, lana multa eollum cer-

uicesque circumuolutum , ad pppulum prodisse el dixisse,

se synant^hen pati, eo contra Milesios loqui non quire. Tume populo unum exclamasse, non 'synanchen'. quod Demo-sthenes pateretur, sed argyranchen esse.

2 Ipse etiain I) e mo sthenes, ut idem Crltolaus relert.

non id postea concelauit, quin gloriae quoque hoc sibi ad-

signauit. Nam cum interrogassel Aristodemum, actorem fa-

buiarum, quantum mercedis, utiageret, accepisset, et Ari-

stodemus talentumrespondisset: c at ego plus', inquit, *ac-

cepi, ul tacerem*.

XI. x. 39

X.

Quod C. Gracchus in oratione sua historiam supra scriptam De-

madi rhetori, non Demostheni, adlribuit; uerbaque ipsius

C. Gracchi relata.

Quod in capite superiore a Critolao scriptum esse 1

diximus super Demosthene, id C. Gracchus in ora-tione, qua legem Aufeiam dissuasit, in De-maden contulit uerbis hisce: Nam uos, Quirites, si2uelitis sapientia atque uirtute uti, etsi quae-ritis, neminem nostrum inuenietis sine pretiohuc prodire. Omnes nos, qui uerba facimus

,

aliquid petimus, neque ullius rei causa quis-quam ad uos prodit, nisi ut aliquid auferat.Ego ipse, qui aput uos uerba facio, uti uecti-3g-alia uestra aug-eatis, quo facilius uestra com-moda et rempublicam administrare possitis, nongratis prodeo; uerum peto a uobis non pecu-niam, sed bonam existimationem atque hono-rem. Qui prodeunt dissuasuri, ne hanc leg-em4accipiatis, petunt non honorem a uobis,ueruma Nicomede pecuniam. Qui suadent, ut acci-piatis, hi quoque petunt non a uobis bonamexistimationem, uerum a Mithridate rei fami-liaris suae pretium et praemium. Qui autemex eodem loco atque ordine tacent, hi uelaccrrimi sunt, nam ab omnibus pretium ac-cipiunt et omnes fallunt. Vos, cum putatis,5eos ab his rebus remotos esse, inpertitis bo-nam existimationem ; legationes autem a reg-i-6bus, cum putant eos sua causa reticere, sumptusatque pecunias maximas praebent, item uti interra Graecia, quo in tempore Graecus trag-oe-dus gioriae sibi ducebat, talentum magnum obunam fabulam datum esse, homo eloquentissi-mus ciuitatis suae Demades ei respondisse di-citur: eMirum tibi uidetur, si tu loquendo ta-

40 XI. x. xi. xii.

lentum quaesisti? ego, ut tacerem, decem ta-lenta a rege accepi*. Idem nunc isti pretia ma-xima ob tacendum accipiunt.

XI.

Verba P. Nigidii, quibus diflferre dicit mcntiri et mendaciumdicere.

1 Verba sunt ipsa haec P. Nigidii, hominis in studiis

bonarum artium praecellentis, quem M. Cicero ingenii

doctrinarumque nomine summe reueritus est: Inter men-dacium dicere et mentiri distat. Qui mentitur,ipse non fallitur, alterum fallere conatur; qui

2mendacium dicit, ipse fallitur. Item hoc addidit:

Qui mentitur, inquit, failit, quantum in se est;

at qui mendacium dicit, ipse non fallit, quan-3tum in se est. Item hoc quoque super eadem re dicit:

Vir bonus, inquit, praestare debet, ne mentia-tur, prudens, ne mendacium dicat; alterum in-

4 c idit in hominem, alterum non. Varie me hercule

et lepide Nigid ius tot sententias in eandem rem, quasi aliud

atque aliud diceret , disparauit.

XII.

Quod Chrysippus philosophus omne uerbum ambiguum dubium-

que esse dicit, Diodorus contra nullum ucrbum ambiguum esse

putat.

1 Chrysippus ait, omne uerbum ambig-uum natura osse,

2 quoniam ex eodem duo uel plura accipi possunt. Piodo-rusautem, cui Crono cognomentum fuit: 'nullum'. inquit.euerbum est ambiguum, nec quisquam ambiguum dicit aul

sentit, nec aliud dici uidori dobot, quam quod BC dicoro son-

3 tit is, qui (licit. At cum e^o', inquk, caliud sensi, tu aliml

accepisti, obscuro magis dictum uideii potestquam ambigue:

ambigui enim uerbi natura illa esse debuit, u( qui id dioeret,

duo uel plura diceret. Ncmo autem duo uel plura dioit, qui

se sonsit unum diccre.

XI. xiii. 41

XIII.

Quid Titus Castricius de uerbis deque sententia quadam C. Grac-

chi existimarit; quodque esse eam sine ullo sensus emolumento

docuerit.

Apud Titum Castricium, disciplinae rhetoricae 1

doctorem,graui atque firmo iudicio uirum, legebatur oratio

C. Gracchiin P. Popilium. In eius orationis principio 2

conlocata uerba sunt accuratius modulatiusque, quam uete-

rum oratorum consuetudo fert. Ea uerba, sicuti dixi, con- 3

posita haec sunt: Quaeuos cupide perhosce an-nos adpetistis atque uoluis'tis, ea si temere re-pudiaritis, abesse non potest, quin aut olimcupide adpetisse aut nunc temere repudiassedicamini.

Cursus igitur hic et sonus rutundae uolubilisque senten- 4tiae eximie nos et unice delectabat, tanto id magis, quod iamtunc C. Graccho, uiro inlustri et seuero, eiusmodi compo-sitionem fuisse cordi uidebamus. Sed enim , cum eadem 5

ipsauerba saepius petentibus nobis lectitarentur, admoniti

aCastricio sumus, ut consideraremus, quae uis quodueemolumentum eius sententiae foret, neque pateremur, ut au-

res nostrae cadentis apte orationis modis eblanditae animumquoque nobis uoluptate inani perfunderent.

Cumque nos admonitione ista adtentiores fecisset: Mn-spicite', inquit, 'penitus, quid efficiant uerba haec, dicatque

mihi,quaeso, aliqui uestrum, an sit ulla huiusce sententiae

grauitas aut gratia : Quae uos cupide per hosce an-nos adpetistis atque uoluistis, ea si temere re-

pudiaritis, abesse non potest, quin aut olimcupide adpetisse aut nunc temere repudiassed i c am i n i. Cui enim omnium hominum in mentem non ue- 6

nit, id profecto usu uenire, ut quod cupide adpetieris, cu-

pide adpetisse et, quod temere repudiaueris, temere repu-

diasse dicaris? At si, opinor', inquit, cita scriptum esset:7

?Quae uos per hosce annos adpetistis atque uoluistis, eanunc si repudiaritis, abesse non potest, quin aut olim cupide

adpetisse aut nunc temere repudiasse dicamini', si, ita', in- 8

42 XI. xiii. xiiii.

quit, *diceretur, grauior scilicet solidiorque fieret sententia

9 et acciperet aliquid iustae in audiendo expectationis ; nuncautem uerba haec cupide et temere, in quibus uerbis

omne momentum rei est, non in concludenda sententia tan-

tum dicuntur, sed supra quoque nondum desiderata ponun-tur et quae nasci oririque ex ipsa rei conceptione debebant,

ante omnino, quam res postulat, dicuntur. Nam qui ita

dicit: esi hoc feceris, cupide fecisse diceris', rem dicit sen-

sus alicuius ratione conlectam et consertam; qui uero ita

dicit: esi cupide feceris , cupide fecisse diceris', non longe

secus dicit atque si diceret: ?si cupide feceris, cupide fece-

lOris'. Haec ego', inquit, c admonui, non ut C. Gracchouitio darem , — dii enim mentem meliorem mihi ! nam , si

quicquam in tam fortis facundiae uiro uitii uel erroris esse

dicipotest, id omne et auctoritas eius exhausit et uetustas

consumpsit, — sed uti caueretis, ne uos facile praestringeret

modulatus aliquis currentis facundiae sonitus atque ut uimipsam rerum uirtutemque uerborum prius pensitaretis et, si

quidem grauis atque integra et sincera sententia diceretur,

tum, si ita uideretur, gressibus quoque ipsis orationis et

gestibus plauderetis, si uero frigidi et leues et futtiles sensus

in uerba apte numeroseque posita includerentur, non esse

id secus crederetis, quam cum homines insigni deformitate

ad facienda ridicula imitantur histriones et gestiunt.

XIIII.

Sobria et pulcherrima Romuli regis responsio circa uini usum.

1 Simplicissima suauitate et rei et orationis L. P i s o F r u g i

usus estin primo annali, cum de Romuli regis uita atque

2 uictu scriberet. Ea uerba, quae scribsit, haec sunt: Eun-d e m Romulum dicun t , ad cen am uo catum, i h i n o n

multum bibisse, quia postridie negotium habe ret.

Ei dicunt: 'Romule, si istud omnes homines fa-

ciant, uinum uilius sit\ His respondit; c immouero carum, si, quantum quisque uolet, bibat;nam ego bibi, quantum uolui'.

XI. xv. 43

XV.

De ludibundo et errabundo atque id genus uerborum productioni-

bus; et quod Laberius sic amorabundam dixit, ut dicitur ludi-

bunda et errabunda; atque inibi, quod Sisenna per huiuscemodi

uerbum noua %ura usus est.

Laberius inLacu Auerno mulierem amantem, uerbo 1

inusitatius ficto,camorabundam' dixit. Iduerbum Caes el-2

lius Vindex in commentario lectionum antiqua-rum ea fig-ura scribtum dixit, qua cludibunda', [

cridibunda']

ete errabunda'dicitur ludens et ridens et errans. Teren-3

t i u s autem S c a u r u s , diui Hadriani temporibus grammati-

cus uel nobilissimus, inter illa, quae de Caeselli errori-bus conposuit, in hoc quoque uerbo errasse eum scribsit,

quod idem esse putauerit cludens' et cludibunda', cridens' etcridibunda', c errans' et cerrabunda\ Nam c ludibunda',inquit, et c ridibunda' et c errabunda' ea dicitur,quae ludentem uel ridentem uel errantem agit

aut simulat.Sed qua ratione Scaurus adductus sit, utCaesel-4

lium in eo reprehenderet, non hercle reperiebamus. Nonest enim dubium, quin haec g-enere ipso dumtaxat idemsignificent, quod ea demonstrant, a quibus producuntur.

Quid esset autem ludentem agere uel imitari, non intellegere

uideri maluimus , *quam insimulare eum tamquam ipsum mi-

nus intellegentem. Quin magisScaurum oportuit, com-

5

mentaria Caeselli criminantem, hoc ab eo praeteritum re-

quirere, quod non dixerit, an quid et quantulum differret a

ludibundo ludens et errabundo errans ceteraque, quae ho-

rum sunt similia, an a principalibus juerbis paulum aliquid

distarent, et quam omnino uim haberet particula haec ex-

trema eiusmodi uocabulis addita. Hoc enim fuit potius re- 6

quirendum in istiusmodi hg-urae tractatu, sicuti requiri solet

in 'uinulento' et c lutulento' et cturbulento', uacuane et inanis

sit istaec productio,cuiusmodi sunt quae *TtaQayayag* Gr&eci

dicunt, an extrema illa particula habeat aliquid suae propriae

significationis.

44 XI. xv. xv r.

7 Cum reprehensionem autem illam Scauri notaremus, in

memoriam nobis rediit, quod Sisenna in quarto histo-r i a r um eiusdem frgurae uerbo ita usus est. Populabun-dus, inquit, agros ad oppidum peruenit, quod scili-

cet significat *cum agros popularetur', non, ut Scaurus in

consimilibus uerbis ait,?cum populantem ageret' uel *cum

imitaretur'.

8 Sed inquirentibus nobis, quaenam ratio et origo esset

huiuscemodi figurae epopulabundus' etrerrabundus' et c lae-

tabundus' et 'ludibundus' multorumque aliorum id genus

uerborum, svsTiLfiok&g hercle Apollinaris noster uideri

sibi ait, particulam istam postremam, in quam uerba talia

exeunt, uim et copiam et quasi abundantiam rei, cuius id uer-

bumesset, demonstrare: ut Maetabundus' is dicatur, qui

abunde laetus sit, et f errabundus', qui longo atque abundanti

errore sit, ceteraque omnia ex ea figura ita dici ostendit, ut

productio haec et extremitas largam et fluentem uirn et co-

piam declararet.

XVI.

Quod Graecorum uerborum quorundam difficillima est in Latinam

linguam mutalio, uelut quod Graece dicitur itolvnqciy^oCvvri.

1 Adiecimus saepe animum ad uocabula rerum non paucis-

sima, quae neque singulis uerbis, ut a Graecis, neque, si ma-xime pluribus eas res uerbis dicamus , tarii dilucide tamqueapte demonstrari Latina oratione possunt, quam Graeci ea

2 dicunt priuis uocibus. Nuper etiam cum allatus esset ad

nosPlutarchi liber et eius libri indicem legissemus, qui

erat xegl nokviiQay^oavv^g, percontanti cuipiam,

qui et literarum et uocum Graecarum expers fuit , euiusnamliber et qua de re scribtus esset, nomen quidem scriptoris

statim dixiinus, rem, de qua scribtum fuit, dicturi hacsiinus.

3 Ac tum quidem priino, quia non satis commode opinabar

interpretatumm esse, si dicerem librum scribtum * de DegO-tiositate', aliud institui apiit me exquirere, quod, ut.

dicitur,

4 uerbum de uerbo expressum essct. Nihil crat prorsus , quodaut ineminissem legere me aut, si ctiam ucllcm fingere,

XI. xvi. xvii. 45

quod non insigniter asperum, absurdumque esset, si ex mul-

titudine et negotio uerbum unmn compingerem, sicutic mul-

tiiuga' dicimus et c multicolora' et c multiformia'. Sed non 5

minus inlepide ita diceretur, quam si interpretari uoceunauelis c TtoXvcpikCav 9 aut c noXvxQOTtiav ' aut *7tolv6aQ-

xiav'. Quamobrem , cum diutule tacitus in cogitando 6

fuissem, respondi tandem, non uideri mihi, significari eamrem posse uno nomine; idcirco iuncta oratione, quid uellet

Graecum id uerbum,pararam dicere.

cAd multas igitur res adgressio earumque omnium re-

rum actio c itolvTiQay\LO<5vvy\" , inquam, c Graece dicitur,

de qua hunc librum conpositum esse, inscriptio ista in-

dicat'. Tum ille opicus meis uerbis incoatis et incondi-

7

tis adductus uirtutemque esse ^TtoXvTtQay^ioavvrjv* ra-

tus: c hortatur', inquit, c nos profecto nescio quis hic

Plutarchus ad neg-otia capessenda et ad res obeundasplurimas cum industria et celeritate nomenque ipsius uir-

tutis, de qua locuturus esset, libroipsi, sicutidicis, nonincommode praescribsit'. c Minime', inquam, c uero; ne-

8

que enim ista omnino uirtus est, cuius Graeco nomineargumentum hoc libri demonstratur , neque id, quod tu

opinare, aut ego me dicere sentio aut Plularchusfacit. Deterret enim nos hoc quidem in libro

,quam po-

test maxime, a uaria promiscaque et non necessaria re-

rum cuiuscemodi plurimarum et cogitatione et petitione.

Sed huius', inquam, c tui erroris culpam esse intellego 9

in mea scilicet infacundia, qui ne pluribus quidem uertys

potuerim non obscurissime dicere, quod a Graecis per-

fectissime uerbo uno et planissime dicitur'.

XVII.

Quid significet in ueteribus praetorum edictis; qui fluinina

retanda publice redempta habent.

Edicta ueterum praetorum, sedentibus forte l

nobis in bibliotheca templi Traiani et aliud quid quaerenti-

bus cum in manus incidissent, legere atque cognoscere

46 XI. xvii. xviii.

2 libitum est. Tum in quodam edicto antiquiore ita

scribtum inuenimus: Qui flumina retanda publiceredempta habent, si quis eorum ad me eductusfuerit, qui dicatur, quod eum ex lege loca-

3tionis facere oportuerit, non fecisse. Retandaigitur quid esset quaerebatur.

4 Dixit ibi quispiam nobiscum sedens amicus mcus, in

libro se Gaui de origine uocabulorum VII. le-

gisse, e retas' uocari arbores, quae aut ripis fluminumeminerent aut in alueis eorum extarent, appellatasque

esse a retibus, quod praetereuntes naucs inpedirent et

quasi inretirent; idcircoque sese arbitrari, 'retanda' flu-

mina locari solita esse, id est purganda, ne quid aut moraeaut periculi nauibus in ea uirgulta incidentibus iieret.

XVIII.

Qua poena Draco Alheniensis in legibus, quas populo Alhe-

niensi scripsit, fures adfecerit; et qua postea Solon ; et

qua item decemuiri nostri, qui duodecim tabulas scripse-

runt; atque inibi adscriptum, quod aput Aegyptios furla li-

cita et permissa sunt, aput Lacedaemonios autem cum stu-

dio quoque adfectata et pro exercilio ulili celebrata ; ac

praeterea M. Catonis de poeniendis furtis digna raemoria

sententia.

1 Draco Atheniensis uir bonus multaque essc pruden-

tia existimatus est iurisque diuini et humani peritus fuit.

2 Is Draco leges, quibus Atlienienses uterentur, primus

3 omnium tulit. In illis (egibus furem euius modi cumquefurti supplicio capitis poeniendum csse et alia pleraque nitnis

seuere eensuit sanxitque.

4 Eius igitur leges, quoniam uidebantur impendio acerbio-

res, non docreto iussotpie, set tacito iniiteratoque Atlienien-

o siiun oonsensu obliteratae sunt. Postea legibus aliis mitiori-

bus, a Solone bompositis, usi sunt. Is Solon e septem illis in-

clutis sapientibus luit. Is sua lege in fures, non, ut Draco an-

tea, moilis, sed dupli pocna uindicaihlmn oxistiinauit.

XI. xviii. 4?

Decemuiri autem nostri, qui post reges exactos leges, 6

quibus populusRomanus uteretur, inXH. tabulis scribserunt,

neque pari seueritate in poeniendis(itaque)omnium generumfuribus , neque remissa nimis ienitate usi sunt. Nam furem, 7

qui manifesto furto prensus esset, tum demum occidi per-

miserunt, si aut, cum faceret furtum, noxesset, autinterdiu

telo se, cum prenderetur, defenderet. Ex ceteris autem8manifestis furibus liberos uerberari addicique iusserunt ei,

cui furtum factum esset, si modo id luci fecissent neque se

telo defendissent; seruos item furti manifesti prensos uerbe-

ribus adfici et e saxo praecipitari , sed pueros inpuberes

praetoris arbitratu uerberari uoluerunt noxamque ab his

factam sarciri. Ea quoque furta, quae per lancem liciumque 9

concepta essent, proinde ac si manifesta forent, uindica-

uerunt.

Sed nunc a lege illa decemuirali discessum est. Nam silu

qui super manifesto furto iure et ordine experiri uelit, actio in

quadruplum datur. * Manifestum • autem c furtum } est , ut ait 1

1

Masurius, quod deprehenditur, dum fit. Faciendifinis est, cum perlatum est, quo ferri coeperat.Furti concepti, item oblati, tripli poena est. 12

Sed quod sitc oblatum', quod cconceptum', et pleraque

alia ad eam rem ex egregiis ueterum moribus accepta nequeinutilia cognitu neque iniucunda qui legere uolet, inueniet

Sabini librum, cui titulus est de furtis. In quo idquoquel3scribtum est, quoduolg-o inopinatum est, non hominum tan-

tum neque rerum mouentium, quae auferri occulte et subripi

possunt, sed fundi quoque et aedium fieri furtum; con-

dempnatum quoque furti colonum, qui fundo, quem con-

duxerat, uendito,possessione eius dominum interuertisset.

Atque id etiam, quod mag-is inopinabile est, Sabinus dicit, 14

furern.esse hominis iudicatum, qui cum fugitiuus praeter

oculos fortedomini iret, obtentu togae, tamquamseamiciens,ne uideretur a domino, abstitisset.

Aliis deinde furtis omnibus, quae cnec manifesta' appei-J5

lantur, poenani imposuerunt dupli. Id etiam memini legere 16

me in libro Aristonis iurcconsulti, hautquaquam indocti

uiri, aput ueteres Aegyptios, quod genus hominum constat et

48 XI. xviil

in artibus repperiendis sollertes extitisse et in cognitione re-

rum indaganda sagaces, furta omnia fuisse Jicita etinpoenita.

17 Aput Lacedaemonios quoque, sobrios illos et acres uiros.

cuius rei non adeo utAeg-yptiisfideslong-inqua est, non pauci

neque ignobiles scriptores, qui de moribus legibusque eorummemorias condiderunt, ius atque usum fuisse furandi dicunt,

idque a iuuentute eorum, non ad turpia lucra neque adsumptum libidini praebendum comparandamue opulentiam,

sed pro exercitio disciplinaque rei belJicae factitatum,quod

et furandi sollertia et adsuetudo acueret firmaretque animosaduiescentium et ad insidiarum astus et ad uigilandi toleran-

tiam et ad obrependi ceJeritatem.

18 Sed enim M. Cato in oratione, quam de praedamilitibus diuidenda scripsit, uementibus et inlustribus

uerbis de inpunitate pecuiatus atque licentia conqueritur.

Ea uerba, quoniam nobis inpense placuerunt , adscribsimus

:

Fures, inquit, priua torum furtorum in neruo atquein compedibus aetatem agunt, fures publici in

auro atque in purpura.19 Quam caste autem ac religiose a prudentissimis uiris, quid

esset 'furtum', definitum sit, praetereundum non puto. nequis eum soJum esse furem putet, qui occulte tollit aut clam

20subripit. Verba sunt Sabini ex libro iuris ciuilis se-cundo: Qui alienam rem adtrectauit, cum id se in-

uito domino facere iudicaredeberet, furti tene-2ltur. Item alio capite: Qui alienum tacens lucri fa-

ciendi causa sustulit, furti obstringitur , siuescit, cuius sit, siuenescit.

22 Haec quidem sic in eo. quo nunc dixi, Sabinus scribsil

23 de rebus furti faciendi causa adtrectatis. Sed ineminissc de-

bemus, secundum ea, quae supra scribsi, furtum sine ulla

quoque adtrectatione fieri posse. sola mente atque aiumo, ut

24 furtum fiat, adnitente. Quocirca ne id quidem Sabinus du-

bitare se ait, quin dominus furti sit condempnandus, qui seruo

suo, uti furtum faceret. imperauii

A. GELLII

NOCTIM ATTICARVM LIBER DVODECIMVS.

I.

Dissertatio Fauorini philosophi, qua suasit nobili feminae, uti libe-

ros, quos peperisset, non nutricum aliarnm, sed sibi suo lacte

aleret.

JNuntiatum quondam est Fauorino philosopho, nobis l

praesentibus , uxorem auditoris sectatorisque sui paululumante enixam, auctumque eum esse nato filio.

? Eamus', 2

inquit, c et puerum uisum et patri gratulatum

\

Is erat loci senatorii, ex familia nobiliore. Imus una, 3

qui tum aderamus, prosecutique eum sumus ad domum,quo pergebat, et cum eo simul introgressi sumus. Tum in 4

primis aedibus complexus hominem congratulatusque ad-

sedit. Atque ubi percontatus est, quam diutinum puerpe-rium et quam laboriosi nixus fuissent, puellamque defes-

sam labore ac uigilia sompnum capere cognouit, fabulari

instituit prolixius et: c nihil', inquit, c dubito, quin filium

lacte suo nutritura sit'. Sed cum mater puellae parcen-

5

dum esse ei diceret adhibendasque puero nutrices, ne addolores, quos in enitendo tulisset, munus quoque nutri-

eationis graue ac difiicile accederet: c oro te% inquit, cmu-lier, sine eam totam integram matrem ess^e filii sui. Quod 6

est enim hoc contra naturam inperfectum atque dimidiatummatris genus, peperisse ac statim a sese abiecisse? aluisse

Gellivs II. 4

50 XII. i.

in utero sanguine suo nescio quid, quod non uideret; nonalere nunc suo lacte, quod uideat, iam uiuentem , iam ho-

7minem, iam matris officia inplorantem? An tu quoque', in-

quit, c putas, naturam feminis mammarum ubera quasi quos-

dam uenustiores naeuulos, non liberum alendorum, sed

8 ornandi pectoris causa dedisse? Sic enim, quod a uobis

scilicet abest, pleraeque istae prodigiosae mulieres fontem

illum sanctissimum corporis, generis humani ediicatorem,

arefacere et extinguere cum periculo quoque auersi cor-

ruptique lactis laborant, tamquam pulcritudinis sibi insi-

gnia deuenustet, quod quidem faciunt eadem uecordia. quaquibusdam commenticiis fraudibus nituntur, ut fetus quo-

que ipsi, in corpore suo concepti, aboriantur, ne aequorillud uentris inrugetur ac de grauitate oneris et labore par-

9 tus fatiscat. Quod cum sit pubJica detestatione communi-que odio dignum, in ipsis hominem primordiis, dum fm-

gitur, dum animatur, inter ipsas artificis naturae manus in-

terfectum ire, quantulum hinc abest, iam perfectum, iamgenitum, iam filium proprii atque consueti atque cogniti san-

guinis alimonia priuare?

10 ? Sed nihil interest', hoc enim dicitur, <dum alatur et

lluiuat, cuius id lacte fiat'. Cur igitur iste. qui hoc dicit,

si in capessendis naturae sensibus tam obsurduit. non id

quoque nihil interesse putat, cuius in corpore cuiusque ex

12sanguine concretus homo et coalitus sit? an quia spiritu

multo et calore exalbuit, non idem sanguis est nunc in ube-

13ribus, qui in utero fuit? nonne hac quoque in rc soller-

tia naturae euidens est, quod, postquam sanguis illeopi-

fex in penetralibus suis omne corpus hominis finxit. ;t<l-

uentante iam partus tempore , in supernas se pftftes per-

ferl, ad fouenda uitae atque lucis rudimenta pvaesto esl et

J4recens natis notum et familiarem uicium offert? Quamob-rem non frustra creditum est, sicut ualcal ad lingendas

corporis atque animi simiiitudines uis e( natura seminis,

non secus ad eandem rem lactis quoque inucnia et pro-

Joprietates ualere. Neque in hominibus id soJum, sed in pe-

cudibus quoque aniniadiKTsum. Nani si ouium laclc hacdi

aul caprarum agni alantur, constat ferme in his lanam du-

XII. i. 51

riorem , in illis capillum gigni teneriorem. In arboribus etiam 16

et frugibus maior plerumque uis et potestas est ad earumindolem uel detrectandam uel aug-endam aquarum atque ter-

rarum, quae alunt, quamipsius, quod iacitur, seminis, ac

saepe uideas, arborem laetam et nitentem in locum alium

i transpositam deterioris terrae suco deperisse. Quae, ma-17lum, igitur ratio est, nobilitatem istam nati modo hominis

corpusque et animum, bene ing-eniatis primordiis incoatum,

insitiuo degenerique alimento lactis alieni corrumpere ? prae-

sertim si ista, quam ad praebendum lacte(m) adhibebitis,

aut serua aut seruilis est et, ut plerumque solet, externae

et barbarae nationis est, si inproba, si informis, si inpu-

dica, si temulenta est: nam plerumque sine discrimine,

quaecumque id temporis lactans est, adhiberi solet.

Patiemurne igitur, infantem hunc nostrum pernicioso con- 18

tagio infici, spiritum ducere in animum atque in corpussuurn ex corpore et animo deterrimo? Idhercle ipsum est, 19

quod saepenumero miramur, quosdam pudicarum mulierumliberos parentum suorum neque corporibus neque animis

similes existere. Scite igitur et perite noster Maro, quod, 20

cum uersus illos Homeri consectaretur:

Ovx ccqcc 60C ys %axr\Q r]v l%%6xa TlrjAsvg,Ovds Qsxig yLr\xr]Q' ylavar) ds 6s xCxxs frd-

Xa66aTIsxQai t' r]XC fiaxoi^ oxi xoi voog stixlv dxrj-

vrjg,

. non partionem solam, tamquam ille quem sequebatur, sedalituram quoque feram et saeuam criminatus est; addidit

enim hoc de suo:

Hyrcanaeque admorunt ubera tigres,

quoniam scilicet in moribus inolescendis magnam fere par-

tem ingenium altricis et natura lactis tenet, quae iam a

principio imbuta paterni seminis concretione, ex matris

etiarn corpore et animo recentem indolem configurat.

Et praeter haec autem, quis illud etiam neglcgere2laspernarique possit, quod, quae partus suos deserunt able-

52 XII. i. ii.

gantque a sese et aliis nutriendos dedunt, uinculum illud

coagulumque animi atque amoris, quo parentes cum filiis

natura consociat, interscindunt aut certe quidem diluunt

22deterunt(|ue. Nam ubi infantis aliorsum dati facta ex ocu-

lis amolitiost, uigor ille maternae flagrantiae sensim at-

que paulatim restinguitur omnisque inpatientissimae solli-

citudinis strepitus consilescit, neque multo minor amandati

23 ad nutricem aliam filii, quam morte amissi, obliuiost. Ip-

sius quoque infantis adfectio animi, amoris, consuetudinis

in ea sola, unde alitur, occupatur et proinde, ut in ex-

positis usu uenit, matris, quae genuit, neque sensum ul-

lum neque desiderium capit. Ac propterea, obliteratis et

abolitis natiuae pietatis elementis, quicquid ita educati li-

beri amare patrem atque matreui uidentur, magnam fere

partem non naturalis illeamorest, sed ciuilis et opinabilis'.

24 Haec Fauorinum dicentem audiui Graeca oratione.

Cuius sententias communis utilitatis gratia, quantum memi-nisse potui, rettuli, amoenitates uero et copias ubertates-

que uerborum Latina omnis facundia uix quaedam indipi-

sci potuerit, mea tenuitas nequaquam.

II.

Quod Annaeus S-eneca, iudicans de Q. Ennio dequc M. Tullio, lcui

futtilique iudicio fuit.

1 . DeAnnaeoSeneca partim existimant ut de scriptore

minime utili, cuius libros adtingere nullum pretium operaasit, quod oratio eius uulgaris uideatur et protrita, res at-

que sententiae aut inepto inanique impetu sint, aut ut leui

et quasi dicaci argutia, cruditio autem uernacula et ple-

beia nihilque ex ueterum scriptis habens neque gratiae ne-

que dignitatis. Alii uero elegantiae in uerbis parum es

non infitias eunt, sed et rerum. quae dicat, scientiam do-

ctrinamque ei non dcesse dicunt et in uitiis morum obiur-

2gandis seueritatem grauitatemque non inuenustam. Mihi

de omni eius ingetiio deque oinni scripto iudicium censu-

ram({iie facere non necessum estj sed quod de ^larco

XII. ii. 53

Cicerone et Q. Ennio et P. Vergilio iudicauit, ea res

cuiusniodi sit, ad considerandum ponemus.In libro enim uicesimo secundo epistularum3

moralium, quas ad Lucilium conposuit, deridiculos uer-

sus Q. Ennium de Cetego antiquo uiro fecisse hos dicit:

Is dictust ollis popularibus olimQui tum uiuebant homines atque aeuum agita-

bant,Flos delibatus populi, suada[eque] medulla.

Ac deinde scribsit de isdem uersibus uerba haec: Admi-4ror eloquentissimos uiros etdeditos Ennio prooptimis ridicula laudasse. Cicero certe inter bo-nos eius uersus et hos refert. Atque id etiam de 5

Cicerone dicit: Non miror, inquit, fuisse, qui hosuersus scriberet, cum fuerit, qui laudaret; nisi

forteCicero summus orator agebat causam suamet uolebat hos uersus uideri bonos. Postea hoc 6

etiam addidit insulsissime: Aput ipsum quoque, in-

quit, Ciceronem inuenies etiam in prosa orationequaedam, ex quibus intellegas, illum non per-didisse operam, quod Ennium legit. Ponit deinde, 7

quae apud Ciceronem reprehendat, quasi Enniana, quodita scripserit in libris de republica: Vt MenelaoLaconi quaedain fuit suauiloquens iucunditas,et quod alio in loco dixerit: breuilo quentiam in di-

cendo colat. Atque ibi homo nugator Ciceronis errores 8

deprecatur et: non fuit, inquit, Ciceronis hoc ui-tium, sed temporis, necesse erat haec dici, cumilla legerentur. Deinde adscribit, Ciceronem haec ipsa9interposuisse ad effugiendam infamiam nimis lasciuae ora-

tionis et nitidae.

De Vergilio quoque eodem in loco uerba haec po-10nit: Vergilius quoque noster non ex alia causaduros quosdam uersus et enormes et aliquidsupra mensuram trahentes interposuit, quam utEnnianus populus adgnosceret in nouo carminealiquid antiquitatis.

54 XII. n. iii.

11 Sed iam uerborum Senecae piget; haec tamen inepti

et insubidi hominis ioca non praeteribo: Quidam sunt,inquit, tam mag-ni sensus Q. Ennii, ut, licet scri-

pti sint inter hircosos, possint tamen inter un-guentatosplacere; et, cum reprehendisset uersas, quossupra de Cetego posuimus: qui huiuscemodi, inquit,

uersus amant, liqueat tibi eosdem admirari et

Soterici lectos.12 Dignus sane Seneca uideatur lectione ac studio adule-

scentium, qui honorem coloremque ueteris orationis Sote-

rici lectis compararit, quasi minimae scilicet gratiae et re-

13 lictis iam contemptisque. Audias tamen commemorari ac

referri pauca qyaedam, quae idem ipse Seneca bene di-

xerit, quale est illud, quod in hominem auarum et auidumet pecuniae sitientcm dixit: Quid enim refert quan-tum habeas? multo illud plus est, quodnon ha-

14bes. Benene hoc? sane bene; sed adulescentium indolem

non tam iuuant, quae bene dicta sunt, quam inficiunt,

quae saepissime, multoque tanto magis, si et plura sunt, quae

deteriora sunt, et quaedam in his non pro enthymeinate

aliquo rei paruae ac simplicis, sed in re ancipiti pro con-

silio dicuntur.

III.

Lictoris uocabulum qua ratione conceptum ortumquc sit; ct super

eo diuersae sententiae Valgi Rufi et Tullii Tironis.

1 Valgius Rufus in secundo librorum, quos inscri-

psit de rebus per epistulam quaesitis, 'lictorem' di-

cit a Migando' appellatum esse, quod, cum magistratus

populi Romani uirgis quempiam uerberari iussissent, crura

eius et manus lig-ari uiheirique a uiatore solita sint. is, qui

ex conlegio uiatorum ofiicium ligandi haberet, Mictbr' sit

appellatus; utiturque ad eam rem testimoirio M. Tulli uer-

baque eiiis referl ex oratione, quae dicta est pro C.

2Rabirio: Lictor, inquit, conlii;a manus, Haec ita

Valgius.3 Et nos sanecum illo scntimus; sed Tiro Tullius, M.

XII. iii. iiii. 55

Ciceronis libertus, Mictorem' uel a Mirno' uel a Micio'

dictum scribsit: Licio enim transuerso, quod e limum'appellatur, qui magistr atibus, inquit, praemini-strabant, cincti erant.

Si quis autem est, qui propterea putat probabilius esse, 4

quod Tiro dixit, quoniam prima syllaba in Mictore', sicuti

in c licip', producta est et in eo uerbo, quod est eligo', cor-

repta est , nihil ad rem istud pertinet. Nam sic ut a eligando'

Mictor' et a c legendo' c lector' et a e uiuendo' e uictor' et

Huendo' e tutor' et cstruendo' c structor', productis quae cor-

ripiebantur uocalibus, dicta sunt.

IIII.

Versus accepti ex Q. Enni septimo annalium, quibus depingitur

finiturque ingenium comitasque hominis minoris erga amicumsuperiorem.

Describtum defmitumque est a Quinto Ennio in an-inali septimo graphice admodum sciteque sub historiaGe-

mini Seruili, uiri nobilis, quoingenio, quacomitate, qua mo-destia, qua fide, qua linguae parsimonia, qiia loquendi opor-

tunitate, quanta rerum antiquarum morumque ueterum ac

nouorum scientia, quantaque seruandi tuendique secreti re-

ligione, qualibus denique ad muniendas uitae molestias fo-

mentis, leuamentis, solacis, amicum esse conueniat hominis

genere et fortuna superioris. Eos ego uersus non minus fre- 2

quenti adsiduoque memoratu dignos puto, quam philosopho-

rum de officiis decreta. Ad hoc color quidam uetustatis in 3

his uersibus tam reuerendus est, suauitas tam inpromisca

tamque a fuco omni remota est, ut, mea quidem sententia, pro

antiquis sacratisque amicitiae legibus obseruandi, tenendi

colendique sint. Quapropter adscribendos eos existimaui,

si quis iam statim desideraret

:

Haece locutus uoeat, quocum benesaepeli-benter

Mensam sermonesque suo s rerumque suarumCoiniter inpertit, magnam cum lassus diei

56 XII. iiii. v.

Partem fuisset, de summis rebus regundis,sConsilio indu foro lato sanctoque senatu,Cui res audacter mag-nas paruasqueiocumqueEloqueretur f et cuncta malaque et bona di-

ctuEuomeret, si qui uellet, tutoque locaret,Quocum multa uolupf..] gaudia clamque pa-

1 am q u e

:

lolng-enium, cui nulla malum sententia suadet,Vt faceret facinus, leuis, haut malus, doctus,

fideli s,

Suauishomo, facundus,suo contentus,beatus,Scitus, secunda loquens in tempore, commo-

dus, uerbumPauc(or)um, multa tenens antiqua sepulta,

uetustaslsQuem facit et mores ueteresque nouosque te-

n e n t em

,

Multorum ueterum leg-es diuumque hominum-que

Prudenter qui dicta loquiue tacereue p osset:Hunc inter pugnas Seruilius sic conpellat.

5 L. Aelium Stilonem dicere solitum ferunt, Q. Enniumde semet ipso haec scripsisse picturamque istam morum et

ingenii ipsius Q. Ennii factam esse.

V.

Sermo Tauri philosophi de modo atque rationo tolerandi doloris

secundum Stoicorum decreta.

1 Cum Delphos ad Pythia conuenUimque totius ferme C.rae-

ciae uisendum philosophus Taurus iret nosque ei comites

essemus inque eo itinere Lebadiani uenissemus, quod est

oppidum anticum in terra Hoeotia, adfertur ihi ad Tau-rum, amicum eius quempiam, nobilem in Stoica disciplina

2 piiiiosopluun , aegra ualitudine oppressum, decumbere. Tuno

omisso itinere, quod alioquin maturandum eral, Bl relictis

XII. v. 57

uehiculis, pergit eum propere uidere, nosque de more, quemin locum cumque iret, secuti sumus. Et ubi ad aedes, in

quis ille aegrotus erat, peruenimus, uidemus hominem do-

loribus cruciatibusque alui, quod Graeci ( x6Xov 9 dicunt, et

febri simui rapida adflictari gemitusque ex eo conpressos

erumpere spiritusque et anhelitus e pectore eius euadere,

non dolorem magis indicantes,quam pug-nam aduersum do-

lorem.

Post deinde, cum Taurus et medicos accersisset con-3locutusque de facienda medella esset et eum ipsum ad re-

tinendam patientiam testimonio toierantiae, quam uidebat,

perhibito stabilisset, egressique inde ad uehicula et ad co-

mites rediremus : 'uidistis', inquit Taurus, e non sane iu-

cundum spectaculum, sed cognitu tamen utile, congredien-

tes compugnantesque philosophum et dolorem. Faciebat uis

illa et natura morbi, quod erat suum, distractionem crucia-

tumque membrorum , faciebat contra ratio et natura animi,

quod erat aeque suum, perpetiebatur et cohibebat coerce-

batque infra sese uiolentias effrenati doloris. Nullos eiula-

tus, nullas complorationes, ne ullas quidem uoces indecoras

edebat, signa tamen quaedam, sicut uidistis , existebant uir-

tutis et corporis, de possessione hominis pugnantium'.

Tum e sectatoribus Tauri iuuenis, in disciplinis philo-

4

sophiae non ignauus : 'sitanta', inquit, cdoloris acerbitas

est, ut contra uoluntatem contraque iudicium animi nitatur

inuitumque hominem cog-at ad gemendum confitendumque de

malo morbi saeuientis, cur dolor aput Stoicos indifferens

esse dicitur, non malum? cur deinde aut stoicus homo cogi

aliquid potest aut dolor cog;ere, cumetdolorem Stoici nihil

cogere et sapientem nihil cogi posse dicant?'

Ad ea Taurus uultu iam propemodum laetiore, delecta-5

tus enim uidebatur inlecebra quaestionis :

csi iam amicus ',

inquit, Mric noster melius ualeret, gemitus eiusmodi neces-

sarios a calumpnia defendisset et hanc, opinor, tibi quae-

stionem dissoluisset; me autem scis cum Stoicis non beneconuenire, uel cum Stoica potius. Est enim pleraque et sibi

et nobis incongruens, sicut libro, quem supra illa re com-posuimus, declaratur. Sed, ut tibi a me mos geratur, di-6

58 XII. v.

cam ego *indoctius\ ut aiunt, e et apertius', quae fuisse di-

cturuin puto sinuosius atque sollertius, si quis nunc adesset

Stoicorum; nosti enim, credo , uerbum illud uetus et per-

uoigatum

:

'Atia&EOteQOv Ttcog el%e xal 6acpe6T£Qov Xeye.'

Atque hinc exorsus de dolore atque de gemitu Stoici ae-

7 grotantis ita disseruit: c Natura\ inquit, c omnium rerum,

quae nos genuit, induit nobis inoleuitque in ipsis statim prin-

cipiis, quibus nati sumus, amorem nostri et caritatem, ita

prorsus, ut nihil quicquam esset carius pensiusque nobis,

quani nosmet ipsi, atque hoc esse fundamentum ratast con-

seruandae hominum perpetuitatis, si unusquisque nostrum.

simul atque editus in lucem foret, harum prius rerum sen-

sum adfectioneinque caperet, quae a ueteribus philosophis* ta TtQcoTa xaTa cpvGiv' appellata sunt: ut omnibus scilicet

corporis sui commodis gauderet, ab incommodis omnibusabhorreret. Postea per incrementa aetatis exorta e semini-

bus suis ratiost et utendi consilii reputatio et honestatis uti-

litatisque uerae contemplatio subtiliorque et exploratior

commodorumque dilectus : atque ita prae ceteris omnibusenituit et praefulsit decori et honesti dignitas ac, si ei reti-

nendae optinendaeue incommodum extrinsecus aliquod ob-

staret, contemptum est. Neque aliud esse uere et simplici-

ter bonum nisi honestum, aliud quicquam malum, nisi quodturpe esset, existimatum est. Reliqua omnia, quae in medioforent, ac neque honesta essent neque lurpia, neque bonaesse neque mala decretum est. Productiones tamcn et re-

lationes suis quaeque momentis distinctae diuisaeque sunt.

quac c TtQOYiyyLeva' etfa7l07tQ07]y^eva , ipsi uocant Proj^tcr-

ea uoluptas quoque et dolor, quod ad liiuan ipsum bene

beateciue uiuendi pertinet, et in mediis relicta et neque in

8bonis neque in malis iudicata sunt. Sed euim quoniam hls

primis sensibus doloris uoluptatisque ante consilii et ratio-

nis exortum recens natus homo imbutus est et uoluptati

quidem a natura conciliatus, a dolore autem quasi a graui

quodam inimico abiunctus alienatusque est: idcirco adfectio-

nes istas primitus penitusque inditas ratio i]>si addita con-

XII. v. 59

ucllere ab stirpe atque extinguere uix potest. Pug-nat autem

cum his semper et exultantis eas opprimit opteritque et pa-

rere sibi atqne oboedire cogit. Itaque uidistis philosophum, 9

ratione decreti sui nixum, cum petulantia morbi dolorisque

exultantia conluctantem , nihil cedentem, nihil confitentem,

neque ut plerique dolentes solent eiulantem atque lamen-

tantem ac miserum sese et infelicem appellantem, sed acres

tantum anhelitu et robustos g-emitus edentem, signa atque in-

dicia non uicti nec oppressi a dolore, sed uincere eum atque

opprimere enitentis.

Sed haut scio', inquit, c an dicat aliquis, ipsum illud, 10

quod pugnat, quod g-emit, si malum dolor non est, cur ne-

cesse est gemere et pugnare? Quia enim omnia, quae nonsunt mala, molestia quoque omni non carent, sed sunt pie-

raque noxa quidem mag-na et pernicie priuata, quia non sunt

turpia, contra naturae tamen mansuetudinem lenitatemque

opposita sunt et infesta per obscuram quandam et necessa-

riam ipsius naturae consequentiam. Haec erg-o uir sapiens

tolerare et cunctari potest, non admittere omnino in sensumsui non potest: avaXyrjGta enim atque ana&sia non meotantum', inquit, e sed quorundam etiam ex eadem porticu

prudentiorum hominum, sicuti iudicio Panaetii^grauis at-

que docti uiri, improbata abiectaque est.

Sed cur contra uoluntatem suam gemitus facere cogiturll

philosophus Stoicus, quem nihil cogi posse dicunt? Nihil

sane potest cogi uir sapiens, cum est rationi optinendae 16-

cus ; cum uero natura cogit, ratio quoque a natura data co-

gitur. Quaere etiam, si uidetur, cur manu alicuius ob ocu-

los suos repente agitata inuitus coniueat, cur fulgente caeio

a luminis iactu non sua sponte et caput et oculos decJinet,

cur tonitru uementius facto sensim pauescat, cur sternumen-tis quatiatur, cur aut in ardoribus solis aestuet aut in pruinis

inmanibus obrigescat. Haec enim et pleraque alia non uo- 12

luntas nec consilium nec ratio moderatur, set naturae neces-

sitatisque decreta sunt.

Fortitudo autem non east, quae contra naturam monstri 13

uicein nititur ultraque modum eius egreditur aut stuporeanimi aut inmanitate aut quadam misera et necessaria in per-

60 XII. v. vi. vu.

petiendis doloribus exercitatione: qualem fuisse accepimusferum quendam in ludo Caesaris gJadiatorem, qui, cum uul-

nera eius a medicis execabantur, ridere solitus fuit; sed ea

uera et proba fortitudost, quam maioris nostri scientiam

esse dixerunt rerum tolerandarum et non tolerandarum.

14Per quod apparet, esse quaedam intolerabilia, a quibus for-

tes uiri aut obeundis abhorreant aut sustinendis'.

15 Cum haec Taurus dixisset uidereturque in eandem remplura dicturus, peruentum est ad uehicula et conscendimus.

VI.

De aenigmate.

1 Quae Graeci dicunt *aenigmata', hoc genus quidam ex

nostris ueteribus 'scirpos' appellauerunt. Quale est, quodnuper inuenimus per hercle antiquum, perquam lepidum, tri-

bus uersibus sena(to)ris compositum aenigma, quod reliqui-

mus inenarratum, ut leg-entium coniecturas in requirendo

2 acueremus. Versus tres hi sunt

:

Semel minusne, an bisminus(non) sit nescio;At utriimque eorum, ut quondam audiui di-

c i e r

,

Ioui ipsi regi noluit concedere.

3 Hoc qui nolit diutius aput sese quaerere, inueniet quid sit in

M. Varronis de sermone Latino ad Marcellum li-

bro secundo.

VII.

Quam ob causam Cn. Dolabella proconsul ream muliorem ueneficii

coniitentemque ad Ariopagitas reiecerit.

1 Ad Cn. Dolabellam, proconsulari imperio prouinciam

2Asiam optinentem, deducta mulier Smyrnae est Eademmulier uirum et filium eodem tempore uenenis clam datis

uita interfecerat; atque id fecisse se confitebatur dicebatque,

habuisse se faciendi causam, quoniam idem illi maritus el

Jilius alterum iiliuiii mulieris, ex uiro priore genitum, aduie-

XII. vii. vin. 61

scentem optimum etinnocentissimum, exceptum insidiis, oc-

cidissent. Idque ita esse factum, controuersia non erat. Do-3labella retulit ad consilium. Nemo quisquam ex consilio sen- 4

tentiam ferre in causa tam ancipiti audebat, quod et confes-

sum ueneficium, quo maritus et filius necati forent, non ad-

mittendum inpunitum uidebatur et dig-na tamen poena in ho-

mines sceleratos uindicatum fuisset. Dolabella eam rem 5

Athenas ad Ariopagitas, ut ad iudices grauiores exercitatio-

resque, reiecit. Ariopagitae , cognita causa, accusatorem 6

mulieris et ipsam, quae accusabatur, centesimo anno adesse

iusserunt. Sic neque absolutum mulieris ueneficium est, quod 7

per leges non licuit, neque nocens dampnata poenitaque,

quae digna uenia fuit. Scribta haec historia est in libro Va- 8

lerii Maximi factorum et dictorum memorabiliumnono.

VIII.

Reditiones in gratiam nobilium uirorum memoratu dignae.

P. Africanus superior et Tiberius Gracchus , Tiberii et C. 1

Gracchorum pater, rerum gestarum magnitudine et honorumatque uitae dignitate inlustres uiri, dissenserunt saepenumerode republica et ea siue qua alia re non aniici fuerunt. Ea si- 2

multas cum diu mansisset et sollempni die epulum Ioui liba-

retur atque ob id sacrificium senatus in Capitolio epularetur,

fors fuit, ut aput eandem mensam duo illi iunctim locaren-

tur. Tuin, quasi diis inmortalibus arbitris in conuiuio Iouis 3

optimi maxirni dexteras eorum conducentibus, repente ami-

cissimi facti; neque solum amicitia incepta, sed adfinitas si-

mul instituta. Nam P. Scipio filiam uirginem habens iam uiro 4

maturam, ibi tunc eodem in loco despondit eam Tiberio

Graccho, quem probauerat elegeratque exploratissimo iudi-

ciitempore, dum inimicus est.

Aemilius quoque Lepidus et Fuluius Flaccus , nobilige-5

nere ampiissimisque honoribus ac summo loco in ciuitate

praediti, odio intersese graui et simultate diutina conflictati

sunt. Postea populus eos simul censores facit. Atque illi, 6

ubi uocc praeconis renuntiati sunt, ibidem in campo statim,

62 XII. viii. vim.

nondum dimissa contione, ultro utcrque et pari uoluntate

coniuncti complexique sunt, exque eo die et in ipsa cen-

sura et postea iugi concordia fidissime amicissimeque ui-

xerunt.

YIIII.

Quae dicanlur uocabula ancipilia; et quod honoris quoque uoca-

buluin ancipiti scntentia fuerit.

1 Est plurifariam uidere atque animaduertere in ueterilms

scriptis, pleraque uocabula, quae nunc in sermonibus uulgi

unam certamque rem demonstrent, ita fuisse media et in-

communia, ut significare et capere possent duas inter se

res contrarias. Ex quibus quaedam satis nota sunt, utctempestas', c ualitudo', c facinus', c dolus', cgratia', c industria\

2 Haec enim fere iam uulgatum est ancipitia esse et utroquc-

uersus dici posse.cPericulum' etiam et cuenenum' et ccontagium' non , uti

nunc dicuntur, pro malis tantum dicta esse, multum exem-

3 plorum huiusmodi repperias. Sed chonorem' quoque me-

diam uocem fuisse et ita appellatum, ut etiam cmalus ho-

nos' diceretur et significaret iniuriam, id profecto rarissi-

4 mum. Quintus autem Metellus Numidicus in ora-tione, quam de triumpho suo dixit, his uerbis usus

est: Qua in re quanto uniuersi me unum anti-

stant, tanto uobis quam mihi maiorem iniuriamatque contumeliam facit, Quirites, et quantoprobi iniuriam facilius accipiunt, quam altcri

tradunt, tanto ille uobis quam mihi peiorem ho-norem habuit; nam me iniuriam ferre, uos fa-

c e r e u u 1 1 , Q u i r i t e s , u t h i c conquestio, i 9-tic u i

-

5tuperatio relinquatur. Ho-norem, inquit, peioremuobis habuit, quam (gratiam) mihi; cuius uerbi sen*

tentiaest, quam ipse quoque supra dicit:c maiore uos adfe-

cit iniuria et contumelia, quam nir\

6 Praeter huius autem uerbi notionem adscribeiulam i

hanc sententiam ex oratione Quinti Metelli existimaui,

ut denniremus, Socratis esse decretum: *xdxiov eivai xo

aSixelv ?j ro adixeto&cci'.

XII. x. xi. 63

Quod aeditumus uerbum Latinum sit.

cAeditimus' uerbum Latinum est et uetus, ea forma 1

dictum, qua c finitimus' et clegitimus'. Pro eo a plerisque 2

nunc c aedituus' dicitur noua et commenticia usurpatione,

quasi a tuendis aedibus appellatus. Satis hoc esse potuit 3

admonendi gratia dixisse [ ] propter agrestes quosdamet indomitos certatores, qui nisi auctoritatibus adhibitis noncomprimuntur.

M. Varro in libro secundo ad Marcellum de4Latino sermone caeditumum' dici oportere censet, magisquam c aedituum', quod alterum sit recenti nouitate fictum,

alterum antiqua origine incorruptum. Laeuius quoque, 5

ut opinor , in P r o t e s i 1 a o d am i a c claustritumum ' dixit,

qui claustris ianuae praeesset, eadem scilicet figura, quac aeditumum' dici uidebat, qui aedibus praeest. In Ver-6rem M. Tullii in exemplaribus fidelissimis ita inueni

scribtum : Aeditumi custodesque mature sen-tiunt, in libris autem hoc uulgariis aeditui scribtum est.

Pomponi fabula atellania est, quae ita scribta est:7

Aeditumus. In qua hic uersus est:

Qui tibi postquam appareo atque aeditumorin templo tuo.

Titus autem Lucretius in carmine suo pro c aedituis'8

aedituentes appellat.

XI.

Errare istos, qui spe et fiducia latendi peccent, cum latebra pec-

cati perpetua nulla sit; el super ea re Peregrini philosophi

sermo ex Sophocli poelae sententia.

Philosophum nomine Peregrinum , cui postea cogno- i

mentum Proteus factum cst, uirum grauem atque constan-

tem, uidirnus, cum Athenis essemus, deuersantem in quodamtugurio extra urbem. Cumque ad eum frequenter uentitare-

mus, multa hercle dicere eum utiliter et honeste audiuimus.

In quibus id fuit, quod praccipuum auditum meminimus.

64 XII. xi. xir.

2 Virum quidem sapientem non peccaturum esse dicebat,

etiamsi peccasse eum dii atque homines ignoraturi forent.

3 Non enim poenae aut infamiae metu non esse peccandum4 censebat, sed iusti honestique studio et officio. Si qui ta-

men non essent tali uel ingenio uel disciplina praediti, uti se

ui sua ac sua sponte facile a peccando tenerent, eos omnistunc peccare procliuius existimabat, cum latere posse id

peccatum putarent inpunitatemque ex ea latebra sperarent;

5 c at si sciant', inquit, chomines, nihil omnium rerum diutius

6 posse celari,repressius pudentiusque peccabitur'. Propterea

uersus istos S ophocli, prudentissimi poetarum,in ore esse

habendos dicebat

:

IlQog tavta xQvnts nrjdtv, ag diiav&> oquv

Kal %dvt dxovav, itdvt avaittvCO si XQ^-vog.

7 Alius quidam ueterum poetarum, cuius nomen mihi nunc

memoriae non est, Veritatem Temporis filiam esse dixit.

XII.

Faceta responsio M. Ciceronis , amolientis a se crimen manifesti

mendacii.

1 Haec quoque disciplina rhetorica est, callide et cum astu

res criminosas citra periculum confiteri, ut si obiectum sit

turpe aliquid, quod negari non queat, responsione ioeulari

eludas et rem facias risu magis dignam, quam crimine.

Sicut fecisse Ciceronem scribtum est, cum id, quod infi-

2tiari non poterat, urbano facetoque dicto diluit. Nam cumemere uellet in Palatio domum et pecuniam in praesens nonhaberet, aP. Sulla, quitum reus erat, mutua sestertium ui-

A ciens tacite accejtit. Ka res tamen, priusquam emeret, pro-

dita est et in uulgns exiuit, obiectumque ei (^st , quod pocu-

4 niam domus emendae eausa areo accepisset Tuin Cicero,inopinata obprobratione permotus, aocepisse se negauit ac

domum quoqufi se empturum ne^auit atque e adeo', imiuit,euerum sit, accepisseme pecuniam, sidomum emero*. Sedcum postea emisset et hoc mendacium in senatu ei ab ami-

XII. xii. xiii. 65

cis obiiceretur, risit satis atque inter ridendum: *ukoivo-

vorjtOL 9, inquit,

ehomines estis, cum ignoratis, prudentis et

cauti patrisfamilias esse, quod emere uelit, empturum sese

negare propter competitores emptionis'.

XIII.

Intra Kalendas cum dicitur, quid significet, utrum ante Kalendas,

an Kalendis , an utrumque ; atque inibi,quid sit in oralione

M. Tulli intra oceanum, et intra montem Taurum, et in quadam

epistula intra modum.

Cum Romae a consulibus iudex extra ordinem datus pro-

1

nuntiare cintra Kalendas' iussus essem, Sulpicium Apol-linarem, doctum hominem, percontatus sum, an his uerbis:cintraKalendas' ipsae quoque Kalendae tenerentur, dixique

ei, uidelicet datum Kalendasque mihi prodictas, ut intra eumdiem pronuntiarem. c Cur', inquit, c hoc me potius rogas, 2

quam ex istis aliquem peritis studiosisque iuris,quos ad-

hibere in consilium iudicaturi soletis?' Tum illi eg-o ita

respondi: ? Si aut de uetere', inquam, ciure aut recepto aut3

controuerso et ambiguo aut nouo et constituto discendumesset, issem plane sciscitatum ad istos, quos dicis ; sed cum 4

uerborum Latinorum sententia, usus, ratio exploranda sit,

scaeuus profecto et caecus animi forem, si, cum haberemtui copiam, issem magis ad alium quam ad te'.

eAudi igitur', 5

inquit, rde ratione uerbi quid existimem, sed eo tamen pacto,

ut id facias, non quod ego de proprietate uocis disseruero,

sed quod in ea re omnium pluriumue consensu obseruari

cognoueris; non enim uerborum tantum communium uerae

atque propriae significationes longiore usu mutantur, sed

legum quoque ipsarum iussa consensu tacito obliterantur'.

Tum deinde disseruit, me et plerisque aliis audientibus, 6

in hunc ferme modum: fCum dies', inquit, cita praefmita est,

ut iudex Mntra Kalendas' pronuntiet, occupauit iam haec

omnes opinio , non esse dubium,quin ante Kalendas iure

pronuntietur, et id tantum ambigi nideo, quod tu quaeris,

an Kalendis quoque iure pronuntietur. Ipsum autem uerbum 7

sir; procul dubio natum est atque ita sese habet, ut, cum dici-

turc intra Kalendas', non alius accipi dies debeat, quam solae

GELT.1VS. II. f>

66 XII. xiii.

Kalendae. Nam tres istae uoces c intra, citra, ultra', quibus

certi locorum fines demonstrantur, singularibus apud uete-

8 res syllabis appellabantur cin, cis, uls\ Haec deinde particu-

laequoniam paruo exiguoque sonitu obscurius promebantur,addita est tribus omnibus eadem syllaba, et quod dicebaturc cis Tiberim' et c uls Tiberim' dici coeptum est c citra Tiberim'

et c ultra Tiberim'; item quod erat c in', accedente eadem9syllaba, c intra' factum est. Sunt ergo haec omnia quasi

contermina iunctis inter se finibus cohaerentia: Mntra op-

pidum', cultra oppidum', c citra oppiduin', ex quibus c intra',

lOsicutidixi, c in' significat: nam qui dicitcintra oppidum', c

in-

tra cubiculum', c intra ferias', non dicit aliud, quam cin op-

pido', cin cubiculo', c

in feriis'.

11 cIntra Kalendas' igitur non cante Kalendas' est, sed cin

12Kalendis', id est eo ipso die, quo Kalendae sunt. Itaque

secundum uerbi ipsius rationem qui iussus est c intra Kalen-

das' pronuntiare, nisi Kalendis pronuntiet, contra iussum13uocis facit: nam , si anteidfiat, non c intra' pronuntiat, sed

l± ccitra\ Nescio quo autem pacto recepta uulg:o interpretatio

est absurdissima, ut f intra Kalendas' significare uideatur

etiam c citra Kalendas' uel cante Kalendas', nihil enim ferme

lointerest. Atque insuper dubitatur, an ante Kalendas quoquepronuntiari possit, quando neque ultra neque citra, set,

quod inter haec medium ,c intra Kalendas', scilicet Kalendis,

16pronuntiandum sit. Sed nimirum consuetudo uicit, quae

cum omnium domina rerum, tum maxime uerborum est.'

17 Ea omnia cum Apollinaris scite perquam atque enu-

cleate disputauisset, tum ego haec dixi: c Cordi', inquam,c mihi fuit, priusquam ad te irem, quaerere explorareqiie,

quonam modo ueteres nostri particula ista. qua de agitur,

usi sint, atque inuenimus Tullium in tertia in Ver-rem scripsisse istoc modo: Locus intra oceanumiam nullus est, neque tam lonffincus neque tamreconditus, quo non per haec tempora nostro-rum hominum libido iniquitasque peruaserit.

Mntra oceanum dicit contra rationcm tuam; non enim

uult, opinor, dicere cin oceano': terras enim drmonstiat

omnis, quae oceano ambiuniur, ad quas a nostris hominibus

XII. xiii. 67

adiri potest, quae sunt c citra oceanum', non ?in oceano' ; ne-

que enim uideri potest insulas significare nescio quas,quae

penitus esse intra aequora ipsa oceani dicuntur'.

Tunc Sulpicius Apollinaris renidens :

e non me!9hercule inargute', inquit, 'nec incallide opposuisti hocTul-lianum: sed Cicero intra oceanum, non, uttuinter-

pretare, e citra oceanum' dixit. Quid enim potest dici c citra20

oceanum' esse, cum undique oceanus circumscribat omnisterras et ambiat? Nam 'citra' quod est, id extra est; qui au-

tem potest cintra' essedici, quod extra est? Sed si ex unatantum parte orbis oceanus foret, tum quae terra ad eampartem foret, 'citra oceanum' esse dici posset uei 'ante ocea-

num'; cum uero omnis terras omnifariam et undiqueuersumcircumfluat, nihil citra eum est, sed, undarum illius ambitu

terris omnibus conuallatis, in medio eius sunt omnia, quaeintra oras eius inclusa sunt, sicuti hercle sol non citra cae-

lum uertitur, sed in caelo et intra caelum'.

Haec tunc Apollinaris scite acuteque dicere uisus est.

Set postea in libro M. Tullii epistularum ad Ser-21uium Sulpicium sic dictum esse inuenimus intra mo-dum, ut e intra Kalendas' dicunt, qui dicere c citra Kalendas'

uolunt. Verba haec Ciceronis sunt, quae adposui:22Sed tamen, quoniam effugi eius f occasionem,qui fortasse arbitraretur, me hanc rem f im-pertire non putare, si perpetuo tacerem, mo-dice hoc faciam aut etiam intra modum, ut et

iliius uoluntati et meis studiis seruiam. Mo-2Mdice dixerat hoc [faciam], id est cum modo aequo et24

pari; deinde, quasi hoc displiceret et corrigere id uellet,

addit: aut etiam intra modum, per quod ostendit mi-

nus sese id facturum esse, quam quod fieri modice uideretur,

id est non ad ipsum modum, sed relro paululum et citra

modum.In oratione etiam, quam pro P. Sestio scribsit, 25

intra montem Taurum sic dicit, ut non significet r in

monte Tauro', sed 'usque ad montem cum ipso monte'.

Verba sunt haec ipsius M. Tullii ex ea, quamdixi, ora-26

tione: Antiochum Magnum illum maiores nostri5*

68 XII. xni. xiiii.

magna bedli contentione terra marique supera-tum intra montem Taurum regnare iusserunt;Asiam, qua illum multarunt, Attalo, ut is in ea

27reg-naret, condonarunt. Intra montem, inquit.

Taurum regnare iusserunt, quod non proinde est,

ut 'intra cubiculum' dicimus, nisi uideri potest id esse in-

tra montem, quod est intra regiones,quaeTauri montis

28obiectu separantur. Nam sicuti,qui c intra cubiculum' est,

is non in cubiculi parietibus, sed intra parietes est, quibus

cubiculum includitur, qui tamen ipsi quoque parietes in cu-

biculo sunt, ita, qui reg-nat intra montemTaurum, nonsolum in monte Tauro regnat, sed in his etiam regionibus,

quae Tauro monte clauduntur.

29 Num igitur secundum istam uerborum M. Tullii similitu-

dinem, qui iubetur c intra Kalendas' pronuntiare, is et ante

Kalendas et ipsis Kalendis iure pronuntiare potest? Neque id

fit quasi priuilegio quodam inscitae consuetudinis, sed certa

rationis obseruatione, quoniam omne tempus, quod Kalen-

darum die includitur, eintra Kalendas' esse recte dicitur.

XIIII.

Saltem particula quam uim habeat et quam originem.

1c Saltem'particula quam haberetprincipem significationem

2 quaeque uocis istius origo esset, quaerebamus. Ita enimprimitus factam esse apparet , uj; non uideatur, sicuti quae-

dam subplementa orationis, temere et incondite adsumpta.3Atqueerat, qui diceret, legisse se in grammaticis eoni-mentariis P. Nigidii, csaltem' ex eo dictum, quod essetc sialiter', idque ipsum dici solitum per deteetioneni, nain

4 plenam esse sententiam: csi aliter non potest'. Sed id nos

in isdem commen tariis P. Nigidii, cumeosnon, opi-

nor, incuriose legissemus, nusquam inuenimus.

5 Videntur autem uerba ista esi aliter non potesf a signifi-

catione (juidein uoculae liuius, de qua quaerimus, non abhor-

rere. Settotuerha tamen in paucissimas Literas cludere, in-

(> probae cuiusdam subtilitatis est. Fuit etiam, qui diceret,

honio in libris atque in literis adsiduus,

XII. xiiii. xv. 69

uideri u litera media extrita: c salutem' enim ante dictum,

quod nos 'saltem' diceremus. eNam cum alia quaedam petita

et non impetrata sunt, tum solemus', inquit, ? quasi extremumaliquid petituri, quod negari minime debeat, dicere choc sal-

tem fieri aut dari oportere', tamquam salutem postremo pe-

tentes,quam impetrari certe et optineri sit aequissimum'.

Sed hoc itidem non inlepide quidem fictum, nimis tamen esse 7

uidetur commenticium. Censuimus igitur amplius quae-

rendum.

XV.

Quod Sisenna in libris historiarum aduerbis huiuscemodi saepe-

numero usus est: celatim, uellicatim, saltuatim.

Cum lectitaremus historiamSisennae adsidue, huius-

1

cemodi ng-urae aduerbia in oratione eius animaduertimus,

cuimodi sunt haec: 'cursim', fproperatim', c celatim', fuel-

licatim', f saltuatim'. Ex quibus duo prima, quia sunt notiora, 2exemplis non indig-ebant, reliqua inhistoriarum sextosic scribta sunt: Quam maxime celatim poterat, ininsidiis suos disponit. Item alio in loco : Nosunaaestate in Asia et Graecia gesta literis idcircocontinentia mandauimu s, ne uellicatim aut sal-tuatim scribendo lectorum animos impediremus.

A. G E L L 1

1

NOCTIVM ATTICARVM LIBER TERTIVS

n

i.

Inquisitio uerborum istorum M. Tulli curiosior, quae fuit in primo

Antonianarum libro : multa autem impendere uidentur praeler

naturam etiam praeterque fatum; tractatumque, an idcm duo

ista significent , falum atque natura, an diuersum.

1 Marcus Cicero in primo Antonianarum ita scri-

btum reliquit: Hunc igitur ut sequerer properaui,quem praesentes non sunt secuti; non ut pro-ficerem alrquid, neque enim sperabam id necpraestare poteram, sed ut, si quid mihi huma-nitus accidisset, multa autem impendere uiden-tur praeter naturam etiam praeterque fatum,huius diei uocem testem reipublicae relinque-rem meae perpetuae erga se uoluntatis. Prae-

2ter naturam, inquit, praeterque fatum. An utnim-

que idem ualere uoluerit fatum atque naturam et duas

res xcc&' ivog v7tox6i^ievov posuerit, an uero diuiserit sepa-

raritque, ut alios casus natura ferreuideatur, alios fatum,

considerandum equidem puto, atque id maxime requiren-

dum, qua ratione dixerit, accidere multa humanitus po

praeter fatum, quando sic ratio et ordo et insuperabilis quae-

XIII. i. ii. 71

dam necessitas fati constitiritur, ut omnia intra fatum clau-

denda sint, nisi illud sane Homeri secutus est:

Mr)xalvneQ polQav dopovÂidog ei6 aylxr\ai.

Nihil autem dubium est, quin uiolentam et inopinatam mor- 3tem sig-nificauerit, quae quidem potest recte uideri accidere

praeter naturam.

Sed cur id quoque g-enus mortis extra fatum posuerit, 4neque operis huius est explorare neque temporis. Illud 5

tamen non praetermittendum est, quod Verg-ilius quoqueid ipsum, quodCicero, de fato opinatus est, cum hoc in

quarto libro dixit de Elissa, quae mortem per uim po-

tita est:

Nam quia nec fato, merita nec morte peribat^

tamquam in faciendo fine uitae, quae uiolenta sunt, nonuideantur e fato uenire. Demosthenis autem, uiri pru-

6

dentia pari atque facundia praediti , uerba idem fere signi-

ficantia de natura atque fato M. Cicero secutus uidetur.

lta enim scribtum est in ratio n e illa egregia, cui titulus est

V7Z6Q 6te<pavov:fO pev tols yovev6i voîvc^cov

povov y eyevr\6%ai , tov trjg e[îaQîevrjg xaltov ccvt6{icctov fi-ccvcctov TteQiîevet,- 6 de xaltfj TtcctQcdc, vneQ tov pr) tavtr\v entdetv dov-levovoccv cc7to%-vr\6xeiv $ovXev6 etcct. Quod Ci-7cero e fatum' atque 'naturam' uidetur dixisse, id multo ante

Demosthenes *ti]v neitQcoiLevr\vyet *tov avtoiiatov &d-

vcctov9 appellauit. ? Avtoiiatog9 enim *%avatog\ quasi na- 8

turalis et fatalis , nulla extrinsecus ui coactus uenit.

II.

Super poetarum Pacuuii et Accii conloquio familiari in oppido

Tarentino.

Quibus otium et studium fuk, uitas atque aetates docto-

1

rum hominum quaerere ac memoriae tradere , de M. Pacu,-uio etL. Accio trajîcis poetis historiam scribserunt huius-cemodi: f Cum Pacuuius', inquiunt, cgrandi iam aetate et

72 XIII. ii. iii.

morbo corporis diutino adfectus, Tarentum ex urbe Romaconcessisset, Accius, tunc haut paruo iunior, proficiscens

inAsiam, cum in oppidum uenisset, deuertit adPacuuium;comiterque inuitatus plusculisque ab eo diebus retentus, tra-

goediam suam, cui Atreus nomen est, desideranti legit.

3TumPacuuium dixisse aiunt, sonora quidem esse, quaescribsisset, etgrandia, sed uideritamen ea sibi duriorapau-

4lum et acerbiora. f Ita est', inquit Accius, cuti dicis; ne-

que id me sane paenitet: meliora enim fore spero, quae5 deinceps scribam. Nam quod in pomis, itidem', inquit,

cesse aiunt in ingeniis; quae dura et acerba nascuntur, post

fiunt mitia et iucunda, sed quae gignuntur statim uieta et

mollia atque in principio sunt uuida, non matura mox fiunt,

6 sed putria. Relinquendum igitur uisum est in ingenio, quoddies atque aetas mitificet".

III.

An uocabula haec: necessitudo et necessitas differenti significa-

tione sint.

1 Risu prorsus atque ludo res digna est, cum plerique

grammaticorum adseuerant, c necessitudinem' et cnecessita-

tem' mutare longe differreque, ideo quod c necessitas' sit uis

quaepiam premens et cogens ,? necessitudo ' autem dicatur

ius quoddam et uinculum religiosae coniunctionis, idque unum2 solitarium sig-nificet. Sicut autem nihil quicquam interest,

csuauitudo' dicas an csuauitas', 'sanctitudo' an ? sanctitas',

'acerbitudo' an c acerbitas', eacritudo', an, quodAccius in

Neoptolemo scribsit, eacritas', ita nihil rationis dici potest,

3 quin ? necessitudo' et rnecessitas' separentur. Itaque in li-

bris ueterum uulgo repperias, ?necessitudincm' dici pro eo,

4 quod necessum est. Sed 'necessitas' sane pro iure officio-

que obseruantiae adfinitatisue infrequens cst, quamquam,qui ob hoc ipsum ius adfinitatis familiaritatisque coniuncti,

5 c necessarii' dicuntur. Rcpperi tamcn in o ra t i o ne C. C a e -

saris, quaPlautiam rogationcm suasit, fncccssita-

tem'dictam pro 'necessitudine', id esl \\xte adfinitatis. Verbaliaec sunt: Equidcm mihi uidcor pro nostra ne-

XIII. m. iiii.v. 73

cessitate non labore, non opera r non industriadefuisse.

Hoc ego scribsi de utriusque uocabuli indifferentia, ad- 6

monitus forte uerbi istius, cum legerem SemproniiAsel-lionis, ueteris scribtoris, quartum ex historia li-

brum, in quo de P. Africano, Pauli filio, ita scribtumest:

Nam se patrem suum audissedicereL. AemiliumPaulum, nimis bonum imperatorem signis con-latis non decertare, nisi summa necessitudo autsumma occasio data esset.

IIII.

Descripta Alexandri [....]

In plerisque monimentis rerum ab Alexandro gestarum l

et paulo ante in libro M. Varronis, qui inscribtus est

Orestes uel de insania, Olympiadem Philippi uxoremfestiuissime rescribsisse legimus Alexandro filio. Nam cum 2

is ad matrem ita (re)scribsisset: RexAlexander, IouisHammonis filius, Olympiadi matri salutem di-

cit, Olympias eirescribsit adhanc sententiam: Amabo, in-

quit. m i fili, quiescas neque deferas me nequecriminere aduersum Iunonem: malum mihi pror-sus illa magnum dabit, cum tu me literis tuispelicem esse illi confiteris. Ea mulieris scitae at-3que prudentis erga ferocem filium comitas sensim et co-

miter admonuisse eum uisa est, deponendam esse opinio-

nem uanam, quam ille ingentibus uictoriis et adulantium

blandimentis et rebus supra fidem prosperis inbiberat,geni-

tum esse sese de loue.

V.

De Aristotele et Theophrasto et Menedemo, philosophis ; deque

eleganti uerecundia Aristotelis successorem diatribae suae

eligentis.

Aristoteles philosophus, annos iam fere natus duo l

et sexaginta, corpore aegro adfectoque ac spe uitae tenui

74 XIII. v. vi.

2 fuit. Tunc omnis eius sectatorum cohors ad eum accedit,

orantes obsecrantesque , ut ipse deligeret loci sui et ma-gisterii successorem, quo post summum eius diem proinde

ut ipso uterentur ad studia doctrinarum compienda exco-

3lendaque, quibus ab eo inbuti fuissent. Eranttunc in eius

ludo boni multi, sed praecipui duo, Theophrastus et

Menedemus. Ingenio hi atque doctrinis ceteros prae-

stabant; alter ex insula Lesbb fuit, Menedemus autem4Rhodo. Aristoteles respondit, facturum esse, quoduellent, cum id sibi foret tempestiuum.

5 Postea breui tempore cum idem illi, qui de magistro

destinando petierant, praesentes essent, uinum ait, quodtum biberet, non esse id ex ualitudine sua, sed insalubre

esse atque asperum ac propterea quaeri debere exoticum,

6 uel Rhodium aliquod uel Lesbium. Id sibi utrumque ut

curarent petiuit, usurumque eo dixit, quod sese magis iu-

7.8uisset. Eunt, curant, inueniunt, adferunt. Tum Aristo-teles Rhodium petit, degustat: «firmum', inquit, e hercle

9 uinum et iucundum'. Petit mox Lesbium. Quo item de-

gustato: c utrumque', inquit, 'oppido bonum, sed rfiCav

10(5 AeG(5iog\ Id ubi dixit, nemini fuit dubium, quin le-

pide simul et uerecunde successorem illa uoce sibi , non11 uinum delegisset. Is erat e Lesbo Theophrastus, sua-

12uitate homo insigni linguae pariter atque uitae. ltaque nondiupost, Aristotele uita defuncto, ad Theophrastumomnes concesserunt.

VI.

Quid ueteres Latini dixerint, quas Graeci itooGcpdictg appellant

;

item quod uocabulum barbarismi non usurpauerint neque Ro-

mani antiquiores neque Attici.

1 Quas Graeci f jrpotfcooYas' dicunt, eas ueteres docti tumMiotas uocum', tum < moderamenta', tum 'aceentiunculas',

2 tum ? uoculationes' appellabant; quod nunc autem cbarbare'

quem loqui dicimus, id uitium sermonis non barbaruin esse,

sed erusticum' et cum eo uitio loquentes 'ruslice' loqui dicti-

3tabant. P. Nigidius in commentariis g:rammati-

XIII. vi. vii. 75

cis: rusticus fit sermo, inquit, si adspires per-peram. Itaque id uocabulum, quod dicitur uulgo c bar-4barismus ', qui ante diui Augusti aetatem pure atque integre

locuti sunt an dixerint , nondum equidem inueni.

VII.

Diuersum de natura leonum dixisse Homerum in carminibus et

Herodotum in historiis.

Leaenas inter omnem uitam semel parere eoque uno 1

partu numquam edere plures quam unum, Herodotus in

tertia historia scribtum reliquit. Verba ex eo libro haec 2

sunt:f

Zf de dr) leccivcc, iov Ig%vq6v xccl &qcc6v-tcctov, a%a\ iv t ti> fiCcp tihtel ev tCxtovGcc yccQ

GvvexficcXXei to5 Texvcp tccq prjTQccg. Homerus3autem leones, sicenim feminas quoque uirili g-enere appellat,

quod grammatici ^iitCxoivov* uocant, pluris gignere atqueeducare catulos dicit. Versus, quibus hoc aperte demon-4strat, hisunt:

Ei0Tr)xei , Sg TCg re lecov TteQl olat rixee-

*Sl i q cc Te vrjTtt,' ccyovTt, 6vvccvTr\6&VTcci ivvArj

"AvdQeg i7tccxTrJQeg.

Item alio in loco idem significat

:

5

IJvxvcc nccXcc GTevcc%Q3v ag Te Vig r)vyiveiog,Slc qcc &' VTto Gxvpvovg ikcc(pr}fi6log ccQitccari

ccvrJQ

TXrjg ix Ttvxivrjg.

Ea nos dissensio atque diuersitas cum agitaret inclutissimi 6

poetarum et historicorum nobilissimi, placuit librosAristotelis philosophi inspici, quos de animalibusexquisitissime composuit. In quibus, quod super ista re

scribtum inuenerimus, cum ipsius Aristotelis uerbis

in his conmentariis scribemus.

76 XIII. vni. vnn.

VIII.

Quod Afranius poeta prudenter et lepide Sapientiam filiam esse

Vsus et Memoriae dixit.

1 Eximiehoc atque uerissime Afranius poeta degignendaconparandaque sapientia opinatus, quod eam filiam esse

2 Vsus et Memoriae dixit. Eo namque argumento demon-strat, qui sapiens rerum esse humanarum uelit, non libris

solis neque disciplinis rhetoricis dialecticisque opus esse,

sed oportere eum uersari quoque exercerique in rebus com-minus noscendis periclitandisque eaque omnia acta et euenta

firmiter meminisse et proinde sapere atque consulere ex his,

quae pericula ipsa rerum docuerint, non quae libri tantum

aut magistri per quasdam inanitates uerborum etr

imagi-

3 num, tamquam in mimo aut in somnio delectauerint. Ver-

sus Afrani sunt in togata, cui Sellae nomen est:

Vsiis me genuit, mater peperit Memoria,Sophiam uocant me Grai, uos Sapientiam.

4ltem uersus est in eandem ferme sententiam Pacuuii,quem Macedo philosophus, uir bonus, familiaris meus,scribi debere censebat pro foribus omnium templorum:

. Ego odi homines ignaua opera et philoso-pha sententia.

5 Nihil enim fieri posse indignius neque intolerantius dice-

bat, quam quod homines ignaui ac desides, operti barbaet pallio , mores et emolumenta philosophiae in lingiiae uer-

borumque artes conuerterent et uitia facundissime accusa-

rent, intercutibus ipsi uitiis madentes.

VIIII.

Quid Tullius Tiro in commentariis scribserit de suculis et hyadi-

bus, quae sunt stellarum uocabula.

1 Tullius Tiro, M. Ciceronis alumnus et libertus ad-

2 iutorque in literis studiorum eius fuit. Is libros complu-

ris de usu atque ratione linguae Latinae, itemde

XIII. viiii. 77

uariis atque promiscis quaestionibus composuit.

In his esse praecipui uidentur, quos Graeco titulo jrav-3dextag inscribsit, tamquam omne rerum atque doctrina-

rum genus continentis. Ibi de his stellis, quae appellan-

4

tur csuculae', hoc scribtum est: Adeo, inquit, ueteresRomani literas Graecas nesciuerunt et rudesGraecae linguae fuerunt, ut stellas, quae in ca-pite tauri sunt, propterea c sueulas' appellarint,quod eas *vddag 9 Graeci uocant, tamquam id

uerbum Latinum Graeci uerbi interpretamentumsit, quia Graece *veg 9

,

c sues' Latine dicantur.Sed vddeg, inquit, ovx dito tc5v vc5v, id est nona subus, ita ut nostri opici putauerunt, sed abeo, quod est *veiv 9

, appellantur: nam et cumoriuntur et cum occidunt, tempestates pluuiaslargosque irnbres cient. Pluere autem Graecalingua ^veiv 9 dicitur.

Haec quidem Tiro in pandectis. Sed enim ueteres 5

nostri non usque eo rupices et agrestes fuerunt, ut stel-

las hyadas idcirco csuculas' nominarent,quod veg Latine

csues' dicantur; sedut, quod Graeci ^viteo 9, nos csuper'

dicimus, quod illi ^vjtttog9, nos csupinus'

,quod illi vcpog-

/3d^, nos e subulcus', quod item illi *v7tvog 9, nos primo

fsomnus, deinde per Graecae Latinaeque literae cognatio-

nem c somnus': sic quod ab illis *vddeg 9, a nobis primo

*syades', deinde *suculae' appellatae.

Stellae -autem istae non in capite tauri sunt , ut Tiro di- 6cit, nullum enim uidetur praeter eas stellas tauri caput,

set hae ita circulo, qui c zodiacus' dicitur, sitae locataeque

sunt , ut ex earum positu species quaedam et simulacrumesse uideatur tauri capitis, sicuti ceterae partes et reli-

qua imago tauri conformata et quasi depicta est locis

reyionibusque earum stellarum, quas Graeci c jrAa«d"«s',

hos cuenrilias' uocarnus.

78 XIII. x. xi.

X.

Quid sororis Irvfiov esse dixerit Labeo Antistius et quid fratris

P. Nigidius.

1 Labeo Antistius iuris quidem eiuilis disciplinam prin-

cipali studio exercuit et consulentibus de iure publice re-

sponsitauit, [set] ceterarum quoque bonarum artium non ex-

pers fuit et in grammaticam sese atque dialecticam lite-

rasque antiquiores altioresque penetrauerat Latinarumqueuocum origines rationesque percalluerat, eaque praecipue

scientia ad enodandos plerosque iuris laqueos utebatur.

2 Sunt adeo libri post mortem eius editi, qui posterioresinscribuntur

,quorum librorum tres continui, tricensimus

octauus et tricensimus nonus et quadrag-ensimus,pleni sunt

id genus rerum ad enarrandam et inlustrandam linguam La-

3 tinam conducentium. Praeterea. in libris, quos ad prae-toris edictum scribsit, muita posuit partim lepide alque

argute reperta. Sicuti hoc est, quod in quarto ad edi-ctum libro scriptum leg-imus: Soror, inquit, appel-lata est, quod quasi seorsum nascitur separa-turque ab ea domo, in qua nata est, et in aliamfamiliam transgreditur.

4 cFratris' autem uocabulum P. Nigidius, homo inpense

doctus, non minus arguto subtilique etv^a interpretatur

:

Frater, inquit, est dictus quasi fere alter.

XI.

Quem M. Varro aptum iustumque esse numerum conuiuarum exi-

stimarit ; ac de mensis secundis et de bellaris.

1 Lepidissimus liber est M. Varronis ex satirisMe-nippeis, qui inscribitur: nescis quid uesper serusuehat, in quo disserit de apto conuiuarum numero deque

2 ipsius conuiuii habitu cultuque. Dicit autem, conuiuarum nu-

merum incipere oportere a Gratiarum numero et progredi ad

Musarum, id est proficisci atribus et consistcre in noucm,

ut, cum paucissimi conuiuae sunt, non pauciores sint, quam3 tres , cum plurimi, nonplures, quam nouem. Nam mul-tos, inquit, esse non conuenit, quod turba ple-

i

XIII. xi. xn. 79

rumque est turbulenta etRomae quidem (con)stat.sedet Athenis, nusquam autem cubat. Ipsumdeinde conuiuium constat, inquit, ex rebus quat-tuor et tum denique omnibus suis numeris ab-solutum est, si belli homunculi conlecti sunt,si electus locus, si tempus lectum, si apparatusnon neg-lectus. Nec loquaces autem, inquit, con-uiuas nec mutos leg-ere oportet, quia eloquen-tia in foro et aput subsellia, silentium uero nonin conuiuio, set in cubiculo esse debet. Sermo-4nes igitur id temporis habendos censet non super rebus

anxiis aut tortuosis, sed iucundos atque inuitabiles et cumquadam inlecebra et uoluptate utiles, ex quibus ingenium

nostrum uenustius fiat et amoenius. Quod profecto, in-5

quit, eueniet, si de id genus rebus ad communemuitae usum pertinentibus confabulemur, de qui-bus in foro atque in neg-otiis agendi non estotium. Dominum autem, inquit, conuiuii esse opor-tet non tam lautum, quam sine sordibus, et in

conuiuio legi non omnia debent, sed ea potissi-mum, quae simul sint jiiacpehrj et delectent.

Neque non de secundis quoque mensis, cuiusmodi esse 6

easoporteat, praecipit. His enim uerbis utitur: Bellaria,inquit, ea maxime sunt meliita, quae mellita nonsunt; 7teniiaGLv enim cum 7teipet societas infida.

Quod Varro hoc in loco dixit bellaria, ne quis forte 7

in ista uoce haereat, significat id uocabulum omne mensaesecundae g-enus. Nam quae t %e\i\iaxa i Graeci aut *%QayY\-

ttara 9 dixerunt , ea ueteres nostri c be]laria' appellauerunt.

Vina quoque dulciora est inuenire in comoediisanti-quioribus hoc nomine appellata dictaque esse ea eLiberi

bellaria'.

XII.

Tribunos plebis prensionem habere , uocalionem non habere.

In quadam epistula Atei Capitonis scribtum legi-

1

mus, Labeonem Antistium legum atque morum po-puli Komani iurisque ciuilis doctum adprime fuisse. Sed2

80 XIII. xii.

agitabat, inquit, hominem libertas quaedam ni-mia atque uecors, tamquam eorum, diuo Augu-sto iam principe et rempublicam obtinente, ra-tum tamen pensumque nihil haberet, nisi quodiustum sanctumque esse in Romanis antiquita-

3tibus legisset, ac deinde narrat,quid idem Labeo per

4uiatorem atribunis plebi uocatus responderit: Cum a mu-liere, inquit, quadam tribuni plebis aduersumeum aditi, Gellianum ad eum misissent, ut ueni-ret et mulieri responderet, iussit eum, qui mis-sus erat, redire et tribunis dicere, ius eos nonhabere, neque se neque alium quemquam uo-candi, quoniam moribus maiorum tribuni ple-bis prensionem haberent, uocationem non ha-berent: posseigitur eos uenire et prendi se iu-

bere, sed uocandi absentem ius non habere.5 Cum hoc in ea Capitonis epistula legissemus, id

ipsumpostea in M. Varronis rerum humanarum unoet uicensimo libro enarratius scribtum inuenimus, uer-

6baque ipsa super ea reVarronis adscribsimus : In ma-g-istratu, inquit, habent alii uocationem, alii

prensionem, alii neutrum; uocationem, ut con-sules et ceteri, qui habent imperium; prensio-nem, ut tribuni plebis et alii, qui habent uiato-rem; neque uocationem neque prensionem, utquaestores et ceteri, qui neque lictorem habentneque uiatorem. Qui uocationem habent, idemprendere, tenere, abducere possunt, et haecomnia, siue adsunt quos uocant siue acciri ius-serunt. Tribuni plebis uocationem habent nul-lam; neque minus multi imperiti, proinde atquehaberent, ea sunt usi: nam quidam non modopriuatum, sed etiam consulem, in rostra uocariiusserunt. Ego triumuirum, uocatus a Porcio,tribuno plebis, non iui, auctoribus prin cipibus,et uetus ius tenui. Item tribunus cum essem,uocari neminem iussi, nec uocatum aconlegaparere inuitum.

XIII. xii. xiii. 81

Huius ego iuris, quod M. Varro tradit, Labeonem7arbitror uana tunc fiducia, cum priuatus esset, uocatum a

tribunis non isse. Quae, malum, autem ratio fuit uocanti-8

bus nolle obsequi, quos confiteare ius habere prendendi?

Nam qui iure prendi potest, et in uincula duci potest. Sed9quaerentibus nobis

,quam ob causam tribuni

,qui haberent

summam coercendi potestatem , ius uocandi non habuerint

[....], quod tribuni plebis antiquitus creati uidentur noniuri dicundo nec causis querelisque de absentibus noscen-

dis, sed intercessionibus faciendis, (quibus praesens fuis-

set,) ut iniuria, quae coram fieret, arceretur; ac propterea

ius abnoctandi ademptum, quoniam, ut uim fieri uetarent,

adsiduitate eorum et praesentium oculis opus erat.

xm.Quod in libris humanarum M^Varronis scribtum est, aediles et

quaestores populi Romani in ius a priuato ad praetorem uocari

posse.

Cum ex ang-ulis secretisque librorum ac magistrorum in 1

medium iam hominum et in lucem fori prodissem, quaesi-

tum esse memini in plerisque Romae stationibus ius publice

docentium aut respondentium, an quaestor populi Romania praetore in ius uocari posset. Id autem non ex otiosa 2

quaestione ag-itabatur , sed usus forte natae rei ita erat , ut

uocandus esset in ius quaestor. Non pauci igitur existima- 3

bant, ius uocationis in eum praetori non esse, quoniam ma-gistratus populi Romani procul dubio esset et neque uocarineque, si uenire nollet, capi atque prendi, salua ipsius ma-gistratus maiestate, posset. Sed eg-o, qui tum adsiduus in 4

librisM. Varronis fui, cum hoc quaeri dubitarique animad-uertissem, protuli unum et uicensimum rerum hu-manarum, in quo ita scribtum fuit: Qui po testatemneque uocationis populi uiritim habent, nequeprensionis, eos magistratus a priuato iniusquo-que uocari es* potestas. M. Laeuinus, aedilis cu-rulis, a priuato adpraetoremin ius est eductus;nunc stipati seruis publicisnon modo prendinonpossunt, sed etiam ultro submouent populum.

Gellivs II. 6

82 XIII. xiii. xiiii.

5 Hoc Varro in ea libri parte de aedilibus, supra autem

in eodem libro quaestores neque uocationem habere neque

6 prensionem dicit. Vtraque igitur libri parte recitata, in Var-ronis omnes sententiam concesserunt, quaestorque in ius

ad praetorem uocatus est.

XIIII.

[Quid sit pomerium.]

1 'Pomerium' quid esset, augures populi Romani,quilibros de auspiciis scribserunt, istiusmodi sen-

tentia definierunt: Pomerium est locus intra agriimeffatum per totius urbis circuitum pone murosregionibus certeis determinatus, qui facit finem

2urbani auspicii. Antiquissimum autem pomerium, quoda Romulo institutum est, Palatini montis radicibus termina-

batur. Sed id pomerium pro increinentis reipublicae aliquo-

tiens prolatum est et multos editosque collis circumplexum

3 est. Habebat autem ius proferendi pomerii, qui populumRomanum agro de hostibus capto auxerat.

4 Propterea quaesitum cst ae nunc ctiam in quaestione est,

quam ob causam ex septem urbis montibus , cum ceteri sex

intra pomerium sint, Auentinus solum, quae p.ars non lon-

ginqua nec infrequcns est, extra pomerium sit, neque id

Seruius Tullius rex neque Sulla, qui proferendi pomerii ti-

tulum quaesiuit, neque postea diuus lulius, cum pomcriumproferret, intra effatos urbi iines incluserint.

5 Huius rei Messalla aliquot causas uideri scribsit; sed

praeter eas omnis ipse unam probat, quod in eo monte Ue-

mus urbis condendae gratia auspicauerit auesque inritas ha-

6 buerit superatusque in auspicio a Romulo sit: Idcirco,inquit, omncs, qui pomerium protulerunt, mon-tem istum excluserunt, quasi auibus obscenisominosum.

7 Sed de Auentino monte praetermittendum non putaui,

quod non pridem ego in Elydis, grammatici ueteris, com-mentario offendi, in quo scriptum erat, Auentinum antea,

sicuti diximus, extrapomeriumexciusum, post auctorediuo

Claudio receptum et intra pomerii fines obseruatum.

XIII. xv. 83

XV.

Verba ex libro Messallae auguris,quibus docet

,qui sint minores

magistratus et consulem praetoremque collegas esse et quae-

dam alia de auspiciis.

In edicto consulum, quo edicunt, quis dies comitiis cen-l

turiatis futurus sit, scriptum ex uetere forma perpetua: nequis magistratus minor de caelo seruasse uelit.

Quaeri igitur solet, qui sint magistratus minores. Super2.3

hac re meis uerbis nil opus fuit, quoniam liber M. Mes-sallae auguris de auspiciis primus, cum hoc scri-

beremus , forte adfuit. Propterea ex eo libro uerba ipsius 4

Messallae subscribsimus : Patriciorum auspicia in

duas sunt diuisa potestates. Maxima sunt con-sulum, praetorum, censorum. Neque tamen eo-rum omnium inter se eadem aut eiusdem pote-statis, ideo quod conlegae non sunt censoresconsulum aut praetorum, praetores consulumsunt. Ideo neque consules aut praetores cen-soribus neque censores consulibus aut praeto-ribus turbant aut retinent auspicia; at censo-res interse, rursus praetores consulesque interse et uitiant et optinent. Praetor, etsi conlegaconsulis est, neque praetorem neque consulemiure rogare potest, ut quidem nos a superiori-bus accepimus aut ante haec tempora seruatumest et ut in commentario tertio decimo C. Tudi-tani patet, quia imperium minus praetor, maiushabet consul, et a minore imperio maius autmaiore conlega rogari iure non potest. Nos histemporibus praetore praetores creante uete-rum auctoritatem sumus secuti neque his comi-tiis in auspicio fuimus. Censores aeque n on eo-dem rogantur auspicio atque consules et prae-tores. Reliquorum magistratuum minora suntauspicia. Ideo illi Mninores', hi Mnaiores' ma-gistratus appellantur. Minoribus creatis ma-gistratibus tributis comitiis magistratus, set

6*

84 XIII. xv. xvi. xvii. (xv. cxtr. xvi.)

iustus curiata daturlege; maiores centuriatisco mitiis fiunt.

5 Ex his omnibus uerbis Messallae manifestum fit, et

qui sint magistratus minores et quamobrem 'minores' ap-

6 pellentur. Sed et conleg-am esse praetorem consuli docet,

7 quod eodem auspicio creantur. Maiora autem dicuntur au-

spicia habere, quia eorum auspicia magris rata sunt quamaliorum.

XVI. (ug. XV. extr.)

Item uerba eiusdem Messallae , disserentis, aliud esse ad popu-

lum loqui, aliud cum populo agere, et qui magistratus a qui-

bus auocent comitiatum.

1 (xv. 8) Idem Messalla in eodem libro de minoribus

magistratibus ita scribsit: Consul ab omnibus magi-stratibus et comitiatum et contionem auocarepotest. Praetor et comitiatum et contionem us-quequaque auocare potest, nisi a consule. Mi-nores magistratus nusquam nec comitiatum neccontionem auocare possunt. Ea re, qui eorumprimus uocat ad comitiatum, is recte agit, quiabifariam cum populo agi non potest. Xee auo-care alius alii posset, si contionem habere uo-1 u n t , u t i n e c u m p o p u 1 o a g a n t

, q u a m u i s m u 1 1 i

magistratus simul contionem habere possunt.2(9) Ex his uerbis Messallae manifestum est, aliud esse c cum3(10) populo agere', aliud f contionem habere'. Nam rcum po-

pulo agerc' est rogare quid populum, quod suffragiis suis

aut iubeat aut uetet, ^contionem' autem Miabere' est uerbq

facere ad populum sine ulla rogatione.

XVII. (XVI )

Humanitatem non significarc id, quod uulgus putat, &ed eo tn»ca-

bulo, qui sinceriter locuti sunt, magis proprie esse ttsos.

1 Qui ucrba Latina fecerunt quique his probe usi sunt.

ehumanitatem* non id esse uoluerunt, quod uolgus existimat

XIII. xvn. xvin. (xvi. xvii.) 83

quodque a Graecis ^cpikav^QOTtia^ dicitur et significat dex-

teritatem quandam beniuolentiamque erga omnis homines

promiscam , sed ? humanitatem ' appellauerunt id propemo-

dum, quod Graeci *%ai§dav* uocant, nos ?eruditionem insti-

tutionemque in bonas artis' dicimus. Quas qui sinceriter

percupiunt adpetuntque, hi sunt uel maxime humanissimi.

Huius enim scientiae cura et disciplina ex uniuersis animan-

tibus uni homini datast idcircoque chumanitas' appellata est.

Sic igitur eo uerbo ueteres usos et cumprimis M. Var- 2

ronem Marcumque Tullium, omnes ferme libri decla-

rant. Quamobrem satis habui unum interim exemplum pro-

mere. Itaque uerba posui Varronis e libro rerum hu- 3

manarum prim 0, cuius principium hoc est: Praxite-les, qui propter artificium egregium nemini est

paulum modo humaniori igmotus. Humaniori in-

4

quit; non uulgo dicitur, facili et tractabili et beniuolo, tam-

etsi rudis literarum sit, hoe enim cum sententia nequaquamconuenit, sed eruditiori doctiorique, qui Praxitelem, quid

fuerit, et ex libris et ex historia cognouerit.

XVIII. (XVII.)

Quid aput M. Catonem significent verba haec: inter os atque

offam.

Oratio est M. Catonis Censorii deaedilibus ui-itio creatis. Ex ea oratione uerba haec sunt: Nuncita aiunt, in segetibus, in herbis bona frumentaesse. Nolite ibi nimiam spem habere. Saepe au-diui, inter os atque offam multa interuenireposse; uerumuero inter offam atque herbam,ibi uero longum interuallum est. Erucius Cla-2rus, qui praefectus urbi et bis consul fuit, uir morum et

literarum ueterum studiosissimus, ad Sulpicium Apol-1 inarem scribsit, hominem memoriae nostrae doctissi-

mim, quaerere sese et petere, uti sibi rescriberet, quae-lam esset eorum uerborum sententia. Tum Apollinaris,3nobis praesentibus, nam id temporis eg-o adulescens Ro-

sectabar eum discendi gratia, rescribsit Claro, utuiro

86 XIII. xviii. xviiii. xx. (xvii. xviii. xviiii.)

erudito, breuissime , uetus esse prouerbium cinter os et of-

fam', idem significans,

quod Graecus ille TtaQoc^iLcidrjg

uersus

:

*IIolXa (i£Tcc%i> neXei xvXixog xal %eUeog ccxqov9.

XVIIII. (XVIII.)

[Platonem tribuere Euripidi Sophocli uersum ; et inueniri uersus

uerbis iisdem aut paucis syllabis inmutatis apud diuersos poe-

tas, temporibus uariis natos.]

1 Versus est notae uetustatis senarius:

2Jo<pol Tvgavvot, tc5v 6o<pc5v \vvovGia.

2Eumuersum Plato in Theaeteto Euripidi esse dicit.

Quod quidem nos admodum miramur; nam scriptum eumlegimus intrag-oedia Sophocli, quae inscriptaest^/'«g

SAoxQog, prior autem natus fuit Sophocles, quam Euripides.

Sed etiam ille uersus non minus notus

:

rdQCDV ysQOVTa naiday cjyr]6(o 6 iycS,

et in tragoedia Sophocli scribtus est, cui titulus est (Dah-

ooTideg et in Bacchis Euripidi.4 Id quoque animaduertimus , aput Aeschylum ev to5

itvQ<poQ<p llQo^rjd-el et aput Euripidcm in tragoedia, quae inscripta est 'IvoS, eundem esse uersum absquepaucis syllabis. Aeschylus sic:

Hiyo5v &' onov dei xal Xeycov tcc xaiQia,

Euripides ita:

Utyav #' oitov del xal keyeiv iv aocpakeg.

Fuit autem Aeschylus non breui antiquior.

xx. (xvnn.)

De genere atque nominibus familiae Porciae.

j Cum in domus Tiberianae bibliotheca sederemus ego et

Apollinaris Sulpicius et quidam alii mihi aut illi fami-

lian

XIII. xx. (xviiii.) 87

ares, prolatus forte liber est ita inscribtus: M. CatonisNepotis. Tum quaeri coeptum est, quisnam is fuissetM. 2

Co.to Nepos. Atque ibi adulescens quispiam, quodex3eius sermonibus coniectare potui, non abhorrens a literis,

? hic', inquit, ? est M. Cato, non cognomento Nepos, sed M.Catonis Censorii ex filio nepos, qui pater fuit M. Catonis,

praetorii uiri, qui bello ciuili Vticae necem sibi gladio manusua consciuit, de cuius uitaliber est M. Ciceronis, qui

inscribitur laus Catonis, quem in eodem iibro idem Ci-

cero pronepotem fuisse dicitM. Catonis Censorii. Eius igi-4

tur, quem Cicero laudauit, pater hic fuit M. Cato , cuius

orationes feruntur inscriptae M. Catonis Nepotis'.Tum Apollinaris, ut mos eius in reprehendendo fuit, 5

placide admodum leniterque: c laudo', inquit, c te, mi fili,

quod in tantula aetate, etiamsi hunc M. Catonem, de quonunc quaeritur, quis fuerit, ignoras, auditiuncula tamenquadam de Catonis familia aspersus es. Non unus autem, 6

sed conplures M. illius Catonis Censorii nepotes fuerunt, ge-

niti non eodem patre: duos enim M. ille Cato, qui et orator 7

et censor fuit, filios habuit, et matribus diuersos et aetati-

bus longe dispares. Nam iam adulescente altero, matre eius 8

amissa, ipse quoque iam multum senex, Saloni clientis sui

filiam uirginem duxit in matrimonium , ex qua natus est ei

M. Cato Salonianus : hoc enim illi cognomentum fuit a Salo-

nio, patre matris, datum. Ex maiore autem Catonis filio, 9

qui praetor designatus patre uiuo mortuus est, et egregios

deiuris disciplina libros reliquit, nasciturhic, de quoquaeritur, M. Cato, M. filius, M. nepos. Is satis uemens 10

orator fuit multasque orationes ad exemplum aui scribtas

reliquit et consul cum Q. Marcio Rege fuit, inque eo consu-latu in Africam profectus, in da prouincia mortem obit. Sed 11

is non, ita ut dixisti, M. Catonis,praetorii uiri, qui se Vticae

occidit et quem Cicero laudauit, pater fuit; nec, quia hic ne-

pos Catonis Censorii, ille autem pronepos fuit, propterea ne-

cessum est, patrem hunc ei fuisse. Hic enim nepos, cuius 12

haec modo prolata oratio est, filium quidem maiorem Cato-

nem habuit; sed non eum, qui Vticae perit, sed qui, cumaedilis curulis et praetor fuisset, in Galliam Narbonensem

88 XIII. xx. xxi. (xviiii. xx.)

13profectus, ibi uita functus est. Ex altero autemillo, Cer-

sorii filio, longe natu minore, quem Salonianum esse appel-

Ulatum dixi, duo nati sunt L. Cato et M. Cato. Is M. Cato

tribunus plebis fuit et praeturam petens mortem obiit; exeoque natus est M. Cato praetorius, qui se bello ciuili Vticae

interemit, de cuius uita laudibusque cum M. Tullius scri-

laberet, pronepotem eum Catonis Censorii dixit fuisse. Vi-

detis igitur hanc partem familiae, quae ex minore Catonis

iilio progenita est, non solum generis ipsius tramitibus, sed

temporum quoque spatio differre: nam quia ilJe Salonianus

in extrema patris aetate, sicuti dixi, natus fuit, prog;nati quo-

que ab eo aliquanto posteriores fuerunt, quam qui a maiore

16 fratre eius geniti erant. Hanc temporum differentiam facile

animaduertetis ex hac ipsa oratione, cum eam legetis'.

17 Haec Sulpicius Apollinaris audientibus nobis dixit,

quae postea ita esse, uti dixerat, cognouimus, cum et lau-

dationes funebres et librum commentarium defamilia Porcia legeremus.

XXI. (XX.)

Quod a scriptoribus eleg-antissimis maior ratio habita sit sonitus

uocum atquc uerborum iucundioris, quae a Graecis tvycovict

dicitur, quam regulae disciplinaeque, quae a grammaticis re-

perta est.

1 Interrogatus est Probus Valerius, quod ex familiari

eius quodam conperi, e has' ne *urbis' an Mias urbes', etfhanc turrem' an chanc turrim' dici oporteret. ? Si aut uer-

sum', inquit, c pangisaut orationem solutam struis atque ea

tibi uerba dicenda sunt, non finitiones illas praerancidas ne-

que fetutinas grammaticas spectaueris, sed aurem tuam in-

terrog-a, quo <iuid loco conueniat dicere; quod illa suaserit,

2 id profecto erit rectissimum'. Tum is, qui quaesierat: equo-

3 nam modo', inquit, c uis aurem meam interroi;em?' Et Pro-bum ait respondisse: ? Quo suam Vergilius percontatus

eat, qui diuersis in locis arbis et urbes dixit arbitrio con-

4 silioque usus auris. Nam in primo georgicon, <iuem

XIII. xxi. (xx.) 89

ego', inquit, flibrum manu ipsius correctum legi, urbis peri literam scripsit. Verba e uersibus eius haec sunt:

Vrbisne inuisere, Caesar,Terrarumque uelis curam.

Verte enim et muta , ut curbes' dicas , insubidius nescio quidfacies et pinguius. Contra in tertio Aeneidis urbes5dixit per eliteram:

Centum urbes habitant magnas.

Hic item muta , ut e urbis ' dicas , nimis exilis uox erit et ex-

anguis, tanta quippe iuncturae difTerentia est in consonantiauocum proximarum. Praeterea idem Verg-ilius turrim6dixit, nonHurrein', etsecurim, non fsecurem'

:

Turrim in praecipiti stantem

et:

Incertam excussit ceruice securim.

Quae sunt, opinor, iucundioris gracilitatis,quam si suo

utrumque loco per e literam dicas\ At ille, qui interroga- 7

uerat, rudis profecto et aure agresti homo: e cur', inquit,faliud alio in loco potius rectiusque esse dicas, non sane in-

tellego'. Tum Probus iam commotior: ? noli', inquit, %i-8tur laborare, utrum istorum debeas dicere, curbis' an ?urbes\

Nam cum id genus sis, quod uideo, ut sine iactura tua pecces,

nihilperdes, utrum dixeris'.

Histum uerbis Probus et hac fini hominem dimisit, ut9mos eius fuit erga indociles, prope inclementer. Nos autemlOaliud quoque postea consimiliter a Vergilio duplici modoscriptum inuenimus. Nam et tres et tris posuit eodem in

loco ea iudicii subtilitate, ut si aliter dixeris mutarisque et

aliquid tamen auris habeas, sentias suauitatem sonitus clau-

dere. Versus ex decimo hi sunt: 11

Tres quoque Threicios Boreae de gente su-prema

Et tris, quos Idas pater et patria Ismaramittit.

90 XIII. xxi. (xx.)

Tres illic, tris hic: pensicula utrumque modulareque, re-

12peries suo quidque in loco sonare aptissime. Sed in illo

quoque itidem Vergilii uersu:

Haec finis Priami fatorum,

si mutes haec et 'hicfinis' dicas, durum atque absonumerit respuentque aures

,quod mutaueris. Sicut illud contra

eiusdem Vergilii insuauius facias, simutes:

Quem das finem, rex magne, laborum?

Nam si ita dicas: equam das finem', iniucundum nescio quopacto et laxiorem uocis sonum feceris.

13 E n n i u s item rectos cupressos dixit contra receptumuocabuli g-enus hoc uersu:

Capitibus nutantis pinos rectosque cupres-sos.

Firmior ei, credo, et uiridior sonus esse uocis uisus est,

14rectos dicere cupressos, quam 'rectas'. Contra uero

idem Ennius in annali duodeuicensimo aere fuluadixit, non 'fuluo', non ob id solum, quodHomerus^^aPu&sluv 9

dicit, sed quodhic sonus, opinor, uocabilior uisus

et amoenior.

15 Sicuti Marco etiam Ciceroni mollius teretiusque ui-

sum, in quinta in Verrem fretu scribere, quam c freto':

Perang-usto, inquit, fretu diuisa. Erat enim crassius

16iam uetustiusque, 'perangusto freto' dicere. Itidemin se-cunda, simili usus modulamine: manifesto peccatuinquifc, non e peccato'; hoc enim scriptum in uno atque in

l7altero antiquissimae fidei libro Tironiano repperi. Verbasunt Ciceronis haec: Nemo ita uiuebat, ut nullaeius uitae pars summae turpitudinis esset ex-pers, nemo ita in manifesto peccatu tenebatur,ut cum inpudens fuisset in facto, tum inpuden-tior uideretur, sineg-aret.

18 Huius autem uocis cum elegantior hoc in loco sonus cst,

19tum ratio certa ct probata cst. *Hic' enim 'peccatus', quasi

'peccatio', recte Latinequc dicitur, sieut c hic incestus', non

Xin. xxi. (xx.) 91

qui admisit, sed quod admissum est, et chic tributus', quodetributum' nos dicimus, a plerisque ueterum dicta sunt. cHic'

quoque cadlegatus' et ehic arbitratus' pro ?adlegatione' pro-

que carbitratione' dicuntur, qua ratione seruata, 'arbitratu'

etcadlegatu meo' dicimus. Sic igiturin manifesto pec-20

catudixit, ut ein manifesto incestu' ueteres dixerunt, nonquin Latinum esset c peccato' dicere, sedquiain loco isto

positum subtilius ad aurem molliusque est.

Lucretius aeque auribus inseruiens *funem' feminino21

genere appellauit in hisce uersibus:

Haut, [ut] opinor, enim mortalia saecla su-perne

Aurea de caelo demisit funis in arua,

cuin dicere usitatius manente numero posset:

'Aureus e caelo demisit funis in arua'.

Sacerdotes quoque feminas M. Cicero cantistitas' dicit, 22

non secundum grammaticam leg-em c antistites'. Nam cuminsolentias uerborum a ueteribus dictorum plerumque re-

spueret, huius tamen uerbi in ea parte sonitu delectatus:

Sacerdotes, inquit, Cereris atque illius fani an-tistitae. Vsque adeo in quibusdam neque rationem uerbi23

neque consuetudinem, sed solam aurem secuti sunt, suis

uerba modulis pensitantem. Quod qui non sentiunt,24inquit idem ipse M. Cic er o , cum de numerosa et apta ora-

tione dissereret, quas auris habeant aut quid in hishominis simile sit, nescio.

Illud uero cumprimis apudHomerum ueteres gramma-25tici adnotauerunt, quod, cum dixisset quodam in loco xo-Xoiovg t e tprJQag ts, alio in loco non *xlsriQcov ts 9

, set

ipaoav dixit:

Tav d' c> s * € rpciQ&v vitpog £Q%sxcu r\e xo-koicov

,

secutus non communem, sed propriam in quoque uocis situ

iucunditatem; nam si alterum in altero loco ponas, utrum-que feceris sonitu insuaue.

92 XIII. xxn. (xxi.)

XXII. (XXI.)

Verba Titi Castricii rhetoris ad discipulos adulescentes de uestitu

alque calcialu non decoro.

1 T. Castricius, rhetoricae disciplinae doctor, qui ha-

buit Romae locum principem declamandi ac docendi, summauir auctoritate grauitateque et a diuo Hadriano in mores at-

que literas spectatus, cum me forte praesente, usus enimsum eo mag-istro , discipulos quosdam suos senatores uidis-

set die feriato tunicis et lacernis indutos et gallieis calcia-

tos :cequidem', inquit, cmaluissem, uos togatos esse

;pi^i-

tumest, cinctos saltem esse et paenulatos. Sed si hic ue-

ster huiusmodi uestitus de multo iam usu ignoscibilis est,

soleatos tamen uos, populi Romani senatores, per urbis uias

ingredi nequaquam decorum est, non hercie uobis minus,quam illi tum fuit, cui hoc M. Tullius pro turpi crimine

obiectauit'.

2 Haec, me audiente, Castricius et quaedam alia ad

3 eam rem conducentia Romane et seuere dixit. Plerique

autem ex his, qui audierant, requirebant, cur csoleatos' di-

4xisset, qui gallicas, non soleas, haberent. Sed Cas tricius

5 profecto scite atque incorrupte locutus est: omnia enimferme id g-enus, quibus plantarum calces tantuin infimae

tegiintur, cetera prope nuda et teretibus habenis uincta

sunt, csoIeas' dixerunt, nonnumquam uoce Graeca ccrepidu-

6 las'.c Gallicas' autem uerbum esse opinor nouum, non diu

ante aetatem M. Ciceronis usurpari coeptum, itaque ab eo

ipso positum est in secunda A ntonianarum : Cum7gallicis, inquit, et lacerna cucurristi. Neque in ea

significatione id apud quemquam alium scriptum lego ura-

uioris dumtaxat auctoritatis scriptorem; sed ut dixi,c crepi-

das' et c crepidulas',prima syllaba correpta, itl genus cal-

ciamentum appellauerunt, quod Graeci ( xQr^ldag* uocant.

8 Eius calciamenti sutores e crepidarios s dixerunt Sem-pronius Asellio in libro rerum g^estarum XI 111:

Crepidarium, inquit, cultellum rogauit a crepida-rio suto re.

XIII. xxiii. (xxu.) 93

XXIII. (XXH.)

[Conprecationes,quae ritu Romano fiunt diis , expositae sunt in

libris sacerdotum, inter quas Marti Nerienem tribuunt; et quid

Neriene seu Nerio nomen importet.]

Conprecationes deum inmortalium, quae ritu Romano 1

fiunt, expositae sunt inlibris sacerdotumpopuliRo-mani et in plerisque antiquis orationibus. In his 2

scribtum est: Luam Saturni, Salaciam Neptuni,Horam Quirini, Virites Quirini, Maiam Volcani,Heriem Iunonis, Moles Martis NerienemqueMartis. Ex quibus id, quod postremnm posui, sic plerosque 3

dicere audio , ut primam in eo syllabam producant, quoGraeci modo dicunt *Nr]Q£'i'Sag'. Sed qui proprie locuti

sunt, primam correptam dixerunt, tertiam produxerunt.

Est enim rectus casus uocabuli, sicut in libris ueterum4scriptum est, c Nerio', quamquam M. Varro in saturaMenippea, quae scribitur ZxioyLa%la, non cNerio', sed

Nerienes uocatiue dicit in his uersibus :

TeAnnaac Peranna, Pandate, Lato, Pales,Nerienes [etj Minerua, Fortuna ac Ceres.

Ex quo nominandi quoque casum eundem fieri necessum 5

est. Sed cNerio' a ueteribus sic declinabatur, quasi cAnio'

:

nam perinde ut cAnienem', sic c Nerienem' dixerunt tertia 6

syllaba. ldautem, siue c Nerio' siue c Nerienes' est, Sabi-

7

num uerbum est, eoque significatur uirtus et fortitudo. Ita-8

que ex Claudiis, quos a Sabinis oriundos accepimus, quis

erat egregia atque praestanti fortitudine, c Nero' appellatus

est. Sed id Sabini accepisse a Graecis uidentur, qui uincula 9

et firmamenta membrorum ^vsvQa 9 dicunt, unde nos quo-que Latine c neruos' appellamus. c Nerio' igitur Martis uisio

et potentia et maiestas quaedam esse Martis demonstratur.

Plautus autem in Truculento coniugem esse Nerie-ll

nem Martis dicit, atque id sub persona militis in hoc uersu:

Mars peregre adueniens salutat Nerienem uxo*rem suam.

94 XIII. xxiii. (xxii.)

12Super ea re audiui non incelebrem hoir.inem dicere, nimis

comice Plautum inperito et incondito militi falsam nouam-que opinionem tribuisse , ut Nerienem coniugem esse Martis

13putaret. Sed id perite magis quam comice dictum intelleget,

qui leget Cn. Gelliiannalemtertium, in quo scribtum

est, Hersiliam, cum apud T. Tatium uerba faceret pacemqueoraret, ita precatam esse: Neria Martis te obsecro,pacem da, te, utiliceatnuptiis propriis et pro-sperisuti, quod detui coniugis consilio contigit,uti nos itidem integras raperent, unde liberos

14sibi et suis, posteros patriae pararent. De tui,

inquit, coniugis consilio, Martem scilicet significans; per

quod apparet, non esse id poetice aPlauto dictum, sed eamquoque traditionem fuisse, ut Nerio a quibusdam uxor esse

15Martis diceretur. Inibi autem animaduertendum est, quodGellius Neria dicitper aliteram, non 'Nerio', neque cNe-

16rienes'. Praeter Plautum etiam praeterque Gellium Li-cinius Imbrex, uetus comoediarum scribtor, in fabula,

quae Neaera scripta est, ita scripsit:

Noloeg-oNeaeramteuocent,setNerienem,Cum quidem Marti es in conubium data.

I71ta autem se numerus huiusce uersus habet, ut tertia in eo

nomine syllaba, contra quam supra dictum est, corripienda

sit; cuius sonitus quanta aput ueteres indhTerentia sit, no-

I8tius est, quam ut plura in id uerba sumenda sint. En niusautem in primo annali in hoc uersu:

Nerienem Mauortis et Herclem.

si, quod minime solet, numerum seruauit, primam syllabam

intendit, tertiam corripuit.

19 Ac ne id quidem praetermittendum puto, cuiusmodi est,

quod in commentario Seruii Claudii scribtum inueni-

mus, e Nerio' dictum quasi r Ncirio', hoc est sine ira et cumplaciditate, ut eo nomine miteni feranquillumque fieri Martemprecemur: c ne* enim particula, ut apud Graecos, ita plerum-

que in Latina quoque lingua priuatiua est

XIII. xxiiii. xxv. (xxiii. xxiiii.) 95

xxiiii. (xxm.)

fMarci Catonis, consularis et censorii, pulcherrima exprobratio

contra philosophantes nomine et non re.]

M. Cato , consularis et censorius, publicis iam priuatis-

*

que opulentis rebus, uillas suas inexcultas et rudes, netectorio quidem praelitas fuisse dicit ad annum usque aetatis

suae septuagensimum. Atque ibi postea his uerbis utitur:

Neque, inquit, mihi aedificatio neque uasum ne-que uestimentum ullum est manupretiosum,neque pretiosus seruus, neque ancilla. Siquid est, inquit, quod utar, utor, si non est,eg[e]o. Su[u]m cuique per me uti atque fruilicet. Tum deinde addit : Vitio uertunt, quiamulta eg-eo; at ego illis, quia nequeunt egere.Haec mera ueritas Tusculani hominis, eg-ere se multis rebus 2

et nihil tamen cupere dicentis,plus hercle promouet ad ex-

hortandam parsimoniam sustinendamque inopiam, quamGraecae istorum praestigiae, philosophari sese dicentium

umbrasque uerborum inanes fing-entium, qui se nihil habereet nihi). tamen egere ac nihil cupere dicunt, cum et habendoet egendo et cupiendo ardeant.

XXV. (XXIHI.)

Quaesitum tractatumque,quid sint manubiae; atque inibi dicta

quaedam de ratione utendi uerbis pluribus idem significantibus.

In fastigiis fori Traiani simulacra sunt sita circumundi-

1

que inaurata equorum atque signorum militarium; sub-scribtum est: ex manubiis. Quaerebat Fauorinus,2cum in area fori ambularet et amicum suum consulem op-periretur causas pro tribunali cognoscentem nosque tunceum sectaremur, quaerebat, inquam, quid nobis uideretursig-nificare proprie cmanubiarum' illa inscriptio. Tum quis- 3piam, qui cum eo erat, homo in studiis doctrinae multi atquecelebrati nominis: cc ex manubiis', inquit, e significat fexpraeda' ;

cmanubiae' enim dicuntur praeda, quae manu capta

96 XIII. xxv. (xxiiii.)

4 est\ eEtiamsi', inquit Fauorinus, copera mihi princeps

et prope omnis in literis disciplinisque Graecis sumpta est,

non usque eo tamen infrequens sum uocum Latinarum,

quas subsiciuo aut tumultuario studio colo, ut hanc ignoremmanubiarum interpretationem uulgariam, quod esse dicanturcmanubiae' praeda. Sed quaero, an M. Tullius, uerborumhomo diligentissimus , in oratione, quam dixit de leg-e

agraria Kalendis Ianuariis contra Rullum, inani et in-

lepida g-eminatione iunxerit 'manubias' et 'praedam', si duohaec uerba idem significant neque ulla re aliqua dissident?'

5 Atque, ut erat Fauorinus egregia uel diuina quadam me-6moria, uerba ipsa M. Tulli statim dixit. Ea nos hic ad-

scribsimus: Praedam, manubias, sectionem, ca-

stra deniqueCn. Pompei sedente imperatore de-cemuiri uendent; et infra ilidem duo haec simul iunctim

posita dixit: Ex praeda, ex manubiis, ex auro co-7 ronario. Ac deinde ad eum conuertit, qui manubias esse

praedam dixerat, et: *uideturne tibi', inquit, cutroque in loco

M. Cicero duobus uerbisidem, sicuti tu putas, significan-

tibus inepte et frigide esse usus ac tali ioco dignus, quali

apud Aristophanen, facetissimum comicorum, Euripi-des Aeschylum insectatus est, cumait:

A\g tavtbv rjtiZv elitev 6 aocpbg Aic%vkog."Hxo yaQ eig yrjv, cpr\Gi, xa\ xateQ%o^at'"Hxco de tavtov eatt ta xatiQ%opai.Nr) tbv z/t', co67t£Q y el tig elitot yeitovt^XqtjGov Cv tidxtQav , ei de fSovlet xccqSo-

itovV

8c Nequaquam uero', inquit ille, «talia uidentur, quale est

< {taxtQa 9et ^xaQdonog', quae uel a poetis ucl oratoribus

Graecis nostrisque uenerandae et ornandae rei gratia duobuscadem pluribusue nominibus frequentantur'.

9 'Quidigitur', inquit Fauorinus, eualet hacc repctitio in-

stauratioqueciusdem rci sub alio nomine, in 'inamihiis' ct inc praeda'? num ornat, ut alioqui solet, orationem? num eammodulatiorem aptioreinquc reddit? nuin onerandi uel e\-

probrandicriminis causa exaggerationem aliquam speciosam

XIII. xxv. (xxiiii.) 97

facit? sicut in libro eiusdem M. Tulli, qui de con-stituendo accusatore est, una eademque res pluribus

uerbis uementer atque atrociter dicitur: Siciliatota, si

una uoce loqueretur , hoc diceret, quod auri,quod argenti, quod ornamentorum in meis urbi-bus, sedibus, delubris fuit. Nam cum urbes semel

totas dixisset, sedes delubraque addidit, quae sunt ipsa

quoque in urbibus. Item in eodem libro simili modo:10Siciliam, inquit, prouinciam C. Verres per trien-nium depopulatus esse, Siculorum ciuitatesuastasse, domos exinanisse, fana spoliasse di-

citur. Haec, quid uidetur, cum Siciliam prouinciam dixeritll

atque insuper etiam ciuitates addiderit, domos etiam et fana,

quae infra posuit, conprehendisset, uerba haec item multa

atque uaria: depopulatus esse, uastasse, exina-nisse, spoliasse, nonne unam et eandem uim in sese ha-

bent? sane. Sed quia cum dignitate orationis et cum graui

uerborum copia dicuntur, quamquam eadem fere sintet exuna sententia cooriantur, plura tamen esse existimantur,

quoniam et aures et animum saepius feriunt.

Hoc ornatus genus in crimine uno uocibus multis atquel2

saeuis extruendo ille iam tunc M. Cato antiquissimus in

o r a t i o n i b u s suis celebrauit , sicuti in illa,quae inscripta

est de decem hominibus, cum Thermum accusauit,

quod decem liberos homines eodem tempore interfecisset,

hisce uerbis eandem omnibus rem significantibus usus est,

quae quoniam sunt eloquentiaeLatinae tunc primum exorien-

tis lumina quaedam sublustria, libitum est ea mihi a%o\Lvv\-

\ioveveiv: Tuum nefarium facinus peiore operirepostulas, succidias humanas facis, tantam tru-cidationem facis, decemfunera facis, decem ca-pita libera interficis, decem hominibus uitameripis, indicta causa, iniudicatis, lncondempna-tis. Item M. Cato in o ratio nis principio, quam dixit inl3

senatu pro Rhodiensibus, cum uellet res nimis prospe-ras dicere, tribus uocabulis idem sentientibus dixit. Verbal4eius haecsunt: Scio solere plerisque hominibus in

rebus secundis atque prolixis atque prosperis«jf.LLIVS II. 7

98 XIII. xxv. (xxiiii.)

animum excellere atque superbiam atque fero-lociam augescere. Itidem Cato ex originum VII. in

oratione, quam contra Seruium Galbam dixit, con-

pluribus uocabulis super eadem re usus est: Multa me de-hortata sunthucprodire, anni, aetas, uox, uires,senectus; uerum enimuero cum tantam rem pera-gier arbitrarer.

16 Sed ante omnis apud Homerum eiusdem rei atque

sententiae luculenta exaggeratio est

:

"Ekzoqcc d' en fielecov vnaye Zevg 1% te xovCrjg"Ex r dvdQOKraoCrjg e% & alparog £x te xv-

doi{iov.Item in alio uersu:

'T6\liv aC re \ia%aC re cpovoi t' dvdQOxra-aCac re.

17 Nam cum omnia istautrubique multa et cognomin[i]a nihil plus

demonstrent quam 'proelium', huius tamen rei uaria facies

delectabiliter ac decore multis uariisque uerbis depicta est.

lSNeque non illa quoque aput eundem poetam unainduo-bus uerbis sententia cum egregia ratione repetita est: Idaeus

enim, cum interAiacem et Hectorem decertantes armis in-

tercederet, his ad eos usus est:

Mrjxert, naide cpCkco , itoXe^C^ere prjdh pd-%eOfre,

19 in quo uersu non oportet uideri alterum uerbum, idem quodsuperius significans, supplendi numeri causa extrinsecus ad-

ditum et consarcinatum. Est enim hoc inane admodum et

futtile. Sed cum in iuuenibus gloriae studio flagrantibus per-

uicaciam ferociamque et cupidinem pugnae leniter tanien ac

placide obiurgaret, atrocitatem rei et culpam perseuerandi

bis idem dicendo alio atque alio ucrbo auxit inculcauitque,

duplexque cadem compellatio adinonitionem facit instantio-

20rem. Ne illa quidem signilicationis eiusdem repetitio jgnaua

et frigida uideri defoet:

Mvrjarrjgeg d' aQa TrjXe^idxoj ftdvatov te fio-

qo v te"HQtVOV,

XIII. xxv. (xxiiii.) 99

quod bis idem: *&avatov 9et *[i6qov 9 dixerit; indignitas

enim moliendae tam acerbae tamque iniustae necis mirandamortis iteratione defleta est. Ceterum quis tam obtunso21ingeniost, quin intelleg-at:

Bdax' I&l, ovks"OveiQS)et:

Ba6n l&i)?Iql ta%sla^

uerba idem duo significantia non frustra posita esse sx %a-

QaAkrjlav, ut quidam putant, sed hortamentum esse acre

imperatae celeritatis?

Verba quoque iliaM. Ciceronis inL. Pisonem trige-22

mina, etiamsi durae auris hominibus non placent, non uenu-

statem modo numeris quaesiuerunt , sed figuram simulatio-

nemque oris pluribus simui uocibus euerberauerunt: Vul-23tus denique, inquit, totus, quisermo quidam taci-tus mentis est, hic in fraudem homines impulit,hic eos, quibus erat ignotus, decepit, fefellit,

induxit. Quid igitur? Simileest', inquit, e apud eundem24in *praeda' et cmanubiis'? Nihil, nihil profecto istiusmodi

est. Nam neque ornatius fit additis manubiis neque exag-25

g-eratius modulatiusue ; sed aliud omnino cpraeda' est, ut in

libris rerum uerborumque ueterum scribtum est, aliud cma-nubiae'. Nam c praeda' dicitur corpora ipsa rerum, quae26capta sunt, cmanubiae' uero appellatae sunt pecunia a quae-

store ex uenditione praedae redacta. Vtrumque ergo dixit27

M. Tullius, cumuiandae inuidiae g-ratia decemuiros abla-

turos persecuturosque : et praedam, quae nondum esset

uenundata, etpecuniam, quae ex uenditione praedae per-

cepta esset.

Itaque haec inscriptio, quam uidetis: ex manubiis,28non res corporaque ipsa praedae demonstrat, nihil enimcaptum est horum a Traiano ex hostibus, sed facta esse haecconparataque e ex manubiis', id est ex pecunia praedaticia,

declarat eManubiae' enim sunt, sicutiiam dixi, non praeda,29sed pecunia per quaestorem populi Romani ex praeda uen-dita contracta. Quod per quaestorem autem dixi, intellegi30

nunc oportet praefectum aerario significari. Nam cura ae-

7*

100 XIII. xxv. xxvi. (xxiiii. xxv.)

31rarii a quaestoribus ad praefectos translata est. Est tamennonnusquam inuenire , ita scribsisse quosdam non ig-nobiles

scribtores, ut aut temere autincuriose cpraedam' pro cmanu-biis' et cmanubias' pro cpraeda' posuerint, aut tropica qua-

damfig-ura mutationem uocabuli fecerint, quod facere con-

32cessum est scite id periteque facientibus. Sed enim, qui

proprie atque signate locuti sunt, sicut hoc in locoM. Tul-lius, cmanubias' pecuniam dixerunt'.

XXVI. (XXV.)

Verba P. Nigidii, quibus dicit, in nomine Valeri in casu uocandi

primam syllabam acuendam esse; et item alia ex eiusdem uer-

bis ad rectam scripturam pertinentia.

1 P.Nig-idii uerba suntex commentariorumgramma-ticorum uicensimo quarto, hominis in disciplinis do-

ctrinarum omnium praecellentis : Deinde, inquit, uocu-latio qui poterit seruari, si non sciemus in no-minibus, ut Valeri, utrum interrog-andi sint anuocandi? Nam interrog-andi secunda syllaba su-periore tonost quam prima, deinde nouissimadeicitur; at in casu uocandi summo tonost pri-

2ma, deinde gradatim descendunt. Sic quidem Ni-gidius dici praecipit. Sed si quis nunc, Valerium appel-

lans, in casu uocandi secundum id praeceptum Nig-idii acu-

3 erit primam, non aberit, quin rideatur. c Summum' autemc tonum' ttQooadiav acutam dicit et quem c accentum' nosdicimus c uoculationem' appellat et

c casum interrogandi'

eum dicit, quem nunc nos c genetiuum' dicimus.

4 Id quoque in eodem libro Nigidiano animaduerti*

mus: Si c huius', inquit, c amici' uel c huius magni'scribas, unum i facito extremum, sin uero c hii

mag-nii', c hii amicii', casu multitudinis recto, tumante i scribendum erit, atque id ipsum faciesin similibus. Item si c huius terrai' scribas, i

litera sit extrcma, si c huic terrae', per e scri-

bendum est. Item c mei' qui scribit in casu in-

terrogandi, uelutcum dicimus c mci studiosus',

XIII. XXVI. XXVII. XXVIII. (XXV. XXVI. XXVII.) 101

per i unum scribat, non per e; at cum c mi[h]ei',

tum pereet i scribendum est, quia dandi casusest. Haec nos auctoritate doctissimi hominis adducti, pro- 5

pter eos, qui harum quoque rerum scientiam quaerunt, non

praetermittenda existimauimus.

XXVII. (XXVI.)

De uersibus, quos Vergilius sectatus uidetur, Homeri ac Partheni.

Partheni poetae uersus est: 1

riavncp xal NrjQsl xal elvalCco MelLKeQzri.

Eum uersum Vergilius aemulatus est, itaque fecit duobus 2

uocabulis uenuste inmutatis parem:

Glauco et Panopeae et Inoo Melicertae.

Sed illi Homerico non sane re parem neque similem fe-3

cit: esse enim uidetur Homerisimplicior et sincerior, Ver-gilii autem veazeQLxazeQog et quodam quasi ferrumine in-

misso fucatior:

TavQov d' AXcpeLip, zavQov de Tlo6 e^d ccovl.

Taurum Neptuno, taurum tibi, pulcher Apollo.

XXVIII. (XXVII.)

De sententia Panaetii philosophi, quam scripsit in libro de officiis

secundo, qua hortatur, ut homines ad caucndas iniurias in omniloco intenti paratique sint.

Legebatur Panaetii philosophi liber de officiis se-1cundus ex tribus illis inclitis libris

, quos M. Tullius ma-gno cum studio maximoque opere aemulatus est. Ibi scri- 2

ptum est, cum multa alia ad bonam frug-em ducentia, tumuel maxime, quod esse haerereque in animo debet. Id au-3tem est ad hanc fere sententiam: ?Vita', inquit, Miomi-num, qui aetatem in medio rerum agunt ac sibi suisque esseusui uolunt, negotia periculaque ex inprouiso adsidua et

prope cotidiana fert. Ad ea cauenda atque declinandaper-

102 XIII. xxviii. xxviin. (xxvii. xxviii.)

inde esse oportet animo prompto semper atque intento , ut

4sunt athletarum, qui epancratia[sta]e' uocantur. Nam sicut

illi ad certandum uocati proiectis alte brachiis consistunt

caputque et os suum manibus oppositis quasi uallo praemu-niunt, membraque eorum omnia, priusquam pugna mota est,

aut ad uitandos ictus cauta sunt aut ad faciendos parata

;

ita atiimus atque mens uiri prudentis, aduersus uim et pe-

tulantias iniuriarum omni in Ioco atque in tempore prospi-

ciens, esse debet erecta, ardua, saepta solide, expedita, iamsollicitis numquarn coniuens, nusquam aciem suam flectens,

consiiia cogitationesque contra fortunae uerbera contraque

insidias iniquorum, quasi brachia et manus, protendens, nequa in re aduersa et (in) repentina incursio inparatis inpro-

tectisque nobis oboriatur.

XXVIIII. (XXVIII.)

Quod Quadrig-arius cum multis mortalibus dixit; an quid et quan-

tum differret, si dixisset cum multis hominibus.

1 Verba sunt Claudi Quadrigarii ex annalium eius

XIII: Contione dimissa Metelius in Capitoliumuenit cum mortalibus multis, inde domum pro-

2ficiscitur, tota ciuitas eum reduxit. Cum is liber

eaque uerba Frontoni, nobis ei ac plerisque aliis adsiden-

tibus, leg-erentur et cuidam haut sane uiro indocto uidere-

tur mortalibus multis pro chominibus multis' inepte fri-

^ideque in historia nimisque id poetice dixisse , tum Fron-to illi, cui hoc uidebatur: cain tu', inquit, caliarum homo re-

rumiudicii elegantissimi, mortalibus multis ineptum tibi

uideri et frigidum, nil autem arbitrare causae fuisse, quoduir modesti atque puri et prope cotidiani sermonis morta-libus tnaluit, quam ehominibus* dicere, eandemque credis

futuram fuisse muititudinis demonstrationem, sifcum mul-

tis hominil>us ,, ac non c cuni nniltis mortalibus' diceret?

3Ego quidem', inquit, f sic cxistimo, nisi si me scriptoris istius

omnisque antiquae orationis amor atque ueneratio caecocs-

se iudicio facit , long"6 longeque esse amplius, prolixius, fu-

sius, iu significanda totius prope ciuitatis nmltitudine rmor-

XIII. xxvim. xxx. (xxviii. xxviiii.) 103

tales' quam 'homines' dixisse. Namque cmultorum homi- 4

num' appellatio intra modicum quoque numerum cohiberi

atque includi potest, cmulti' autem cmortales' nescio quo pa-

cto et quodam sensu inenarrabili omne fere g-enus, quod in

ciuitate est et ordinum et aetatum et sexus conprendunt:quod scilicet Quadrig-arius, ita ut res erat, ing-entem at-

que promiscam multitudinem uolens ostendere, ccum multis

mortalibus' Metellum in Capitolium uenisse dixit ztwpaxixa-xsqov, quam si

ccum multis hominibus' dixisset.

Ea nos omnes, quaeFronto dixit, cum ita, utpar erat, 5

non adprobantes tantum, sed admirantes quoque audiremus:cuidete tamen', [inquit,] cne existimetis, semper atque in omniloco cmortales multos' pro cmultis hominibus' dicendum, neplane fiat Graecum illud deVarronis satura prouerbiumxo i%\ tfi cpccxrj ^vqov 9

. Hoc iudicium Frontonis,6etiam [in] paruis minutisque uocabulis, non praetermittendumputaui, ne nos forte fug-eret lateretque subtilior huiuscemodiuerborum consideratio.

XXX. (XXVIIII.)

Non hactenus esse faciem, qua uulgo dicitur.

Ammaduertere est, pleraque uerborum Latinorum ex ea 1

sig-nificatione, de qua nata sunt, decessisse uel in aliam longeuel in proximam, eamque decessionem factam esse consue-

tudine et inscitia temere dicentium, quae cuiusmodi sint, nondidicerint. Sicuti quidam c faciem' esse hominis putant os 2

tantum et oculos et genas, quod Graeci <7iQ66co7tov' dicunt,

quando c facies' sit forma omnis et modus et factura quaedamcorporis totius, a c faciendo' dicta, ut a(b a) cspectu' c species'

eta c fing-endo' c figura'. Itaque Pacuuius in trag-oedia,3quae Niptra scribitur, c faciem' dixit hominis pro corporis

longitudine:

• • ; . . . . Aetate, inquit, integra,Feroci ingenio, facie procera uirum.

Non solum autem in hominum corporibus , sed etiam in 4

rerum cuiusquemodi aliarum, c facies' dicitur. Nam montis et

104 XIII. xxx. xxxi. (xxviiii. xxx.)

caeli et maris e facies', si tempestiue dicatur, probe dicitur.

5Sallustii uerba sunt ex historia secunda: Sardi-nia in Africo mari facie uestigii humani in orien-

6tem quam occidentem latior prominet. Ecce au-

tem id quoque in mentem uenit, quod etiam Plautus in

Poenulo efaciem'pro totius corporis colorisque habitu dixit.

Verba P 1 a u t i haec sunt

:

[P.] Set earum nutrix qua sit facie, mi(hi) ex-pedi.

[M.] Statiira f non magna, corpore aquilost.[P.] 'Ipsa e[a]st.

[M.] Specie uenustaore[aeque]atqueoculis per-nigris.

[P.] Formam quidem hercle uerbis depinxtiprobe!

7 Praeterea memini,Quadrigarium in undeuicensimo

'faciem' pro statura totiusque corporis figura dixisse.

XXXI. (XXX.)

Quid sit in satura M. Varronis : caninum prandium.

1 Laudabat uenditabatque se nuper quispiam in libraria se-

dens homo ineptus, gloriosus, tamquam unus esset in omnicaelo saturarum M. Varronis enarrator, quas partim

Cynicas, alii Menippeas appellant. Et iaciebat inde

quaedam non admodum difficilia, ad quae coniicienda adspi-

2 rare posse neminem dicebat. Tum forte eg-o eum librum ex

3 isdcm saturis ferebam, quVTd qokvov inscriptus est. Pro

pius igitur accessi et:cnosti', inquam, c magister, uerbum il-

lud scilicet e Graecia uetus , musicam,quae sit abscondita,

eam esse nullirei? oro ergo te, legas hos uersus pauculos

ct prouerbii istius, quod in his uersibus est, sententiam dicas

i niihi'.?Lege% inquit, ? tu mihi potius . quae non intellegis,

5 ut ea tibi ego enarrem'. fQuonam', inquam, 'pacto legere

eg-o possum, quae non adsequor? indistincta namque ct con-

fusa fient, quae legcro, ct tuam quoque impcdicnt intcn-

tionem'.

XIII. xxxi. (xxx.) 105

Tunc aliis etiam, qui ibi aderant, compluribus idem com- 6

probantibus desiderantibusque, accipit a me librum fidei ue-

teremspectatae,luculente scriptum. Accipitautem inconstan- 7

tissimo uultu et maestissimo. Sed quid deinde dicam? non 8

audeo hercle postulare, ut id credatur mihi. Pueri in ludo 9

rudes, si eum librum accepissent, non hi magis in legendo de-

ridiculi fuissent, ita et sententias intercidebat et uerba cor-

rupte pronuntiabat. Redditigitur mihi librum multis iam ri-io

dentibus et: ? uides', inquit, c oculos meos aegros adsiduis-

que lucubrationibus prope iam perditos ;' uix ipsos literarum

apices potui conprehendere; cum ualebo ab oculis, reuise

ad me et librum istum tibi totum leg-am'. e Recte', inquam, nsit ocnlis, magister, tuis; sed, in quo illis nihil opus est, id,i2

rogo te, dicasmihi: caninumprandium inhoc loco,quemlegisti, quid significat?' Atque ille egregius nebulo, quasi dif- 13

ficili quaestione proterritus, exurgit statim et abiens: enon',

inquit, eparuam rem quaeris; talia ego gratis non doceo'.

Eius autem loci, in quo id prouerbium est, uerba haeci4sunt: NonuidesapudMnes[i]theum scrioi, triag-e-

neraesseuini, nigrum, album, medium, quoduo-cant ^klqqov 9

,etnouum, uetus, medium? eteffi-

cere nigrum uirus, albumurinam, medium tis^lv?nouum refrig-erare , uetus calefacere, medium

1 esseprandium caninum? Quidsignificetprandium ca-15

ninum, rem leuiculam, diu et anxie quaesiuimus. Prandiumi6autem abstemium, in quo nihil potatur, e caninum' dicitur,

quoniam canis uino caret. Cum igitur emedium uinum' appel-I7

lasset, quod neque nouum esset neque uetus, et plerumquehomines italoquantur, ut omne uinum aut nouum esse dicant

aut uetus , nullam uim habere significauit neque noui nequeueteris, quod medium esset, et idcirco pro uino non haben-duni, quia neque refrigeraret neque calefaceret. eRefrige-

rare' id dicit, quod Graece *tyv%uv* dicitur.

A. GELLII

NOCTIVM ATTICARVM LIBER QVARTVSm

i.

Dissertatio Fauorini philosophi aduersus eos, qui Chaldaei appel-

lantur et ex coetu motibusque siderum et stellarum fata homi-num dicturos pollicentur.

1 Aduersum istos, qui sese 'Chaldaeos' seu egenethliacos'

appellant ac de motu deque positu stellarum dicere posse,

quae futura sunt, protltentur, audiuimus quondam Fauo-rinum philosophum Romae Graece disserentem egregia at-

2 que inlustri oratione ; exercendi autem, non ostentandi, gra-

tia ingenii, an quod ita serio iudicatoque existimaret, nonhabeo dicere. Capita autem locorum argumentorumque,quibus usus est, quod eius meminisse potui egressus ibi ex

auditione propere adnotaui, eaque fuerunt ad hanc fenne

sententiam: disciplinamistam Chaldaeorum tantae uetustatis

non esse, quantae uideri uolunt, neque eos principes eius

auctoresquc esse, quos ipsi ferant, sed id praestigiarum afc

que offuciarum genus commcntos esse honiines aeruscato-

3 res et cibum quaestumque ex mendaciis captantes. Atqueeos, quoniam uiderent terrena quaedam inter homines sita

caelestium rerum sensu atque ductu moueri. quale est, quodoceanus quasi lunac comes cum ea simul senescit adulescit-

Xllll. i. 107

que, hinc uidelicet sibi argumentum ad suadendum para-

uisse , ut crederemus , omnia rerum humanarum et parua et

maxima, tamquam stellis atque sideribus euincta, duci et

regi. Esse autem nimis quam ineptum absurdumque, ut, 4

quoniam aestus oceani cum lunae curriculo congruit, nego-

lium quoque alicuius, quod ei forte de aquae ductu cum ri-

ualibus aut de communi pariete cum uicino apud iudicem est,

ut existimemus, id neg-otium quasihabena quadam de caelo

uinctum gubernari. Quod etsi ui et ratione qua diuina fieri 5

potest, nequaquam id tamen censebat in tam breui exiguo-

que uitae spatio quantouis hominis ingenio conprehendi

posse et percipi, sed coniectari pauca quaedam, ut uerbo

ipsius utar, ^na%v^BQe<3xeQov\ nullo scientiae fundo con-

cepto, sed fusa etuaga et arbitraria,qualis longinqua ocu-

lorum acies est per interualla media caligantium ; toili enim, 6

quod maxime inter deos atque homines differt, si hominesquoque res omnis post futuras praenoscerent. Ipsam deinde 7

siderum stellarumque obseruationem, quam esse originem

scientiae suae praedicarent, hautquaquam putabat liquide

consistere. c Nam si principes Chaldaei, qui in patentibus 8

campis colebant, stellarum motus et uias et discessiones et

coetus intuentes, quid ex his efficeretur, obseruauerunt,

procedat', inquit, e haec sane disciplina, set sub ea modoinclinatione caeli, sub qua tunc Chaldaei fuerunt ; non enimpotest', jnquit, c ratio Chaldaeorum obseruationis manere, si

quis ea uti uelit sub diuersis caeli regionibus. Nam quanta',

|

inquit, c partium circulorumque caeli ex deuergentia et con-

uexionibus mundi uarietas sit, quis non uidet? Eaedem igi-

9

tur stellae, per quas omnia diuina humanaque fieri conten-

dunt , sicuti non usquequaque pruinas aut calores cient, sed

mutant et uariant tempestatesque eodem in tempore alibi

placidas, alibi uiolentas mouent, curnoneuenta quoque re-

rum ac negotiorum alia efficiunt in Chaldaeis, alia in Gaetulis,

alia aput Danubium, alia aput Nilum? Per (autem) enim', in-10

quit, Mnconsequens, ipsum quidem corpus et habitum tamprofundi aeris sub alio atque alio caeli curuamine non eun-

dem manere, in hominum autem negotiis stellas istas opinari

tdem semper ostendere, sci[licet] eas si quacumque terra

108 XIIII. i.

11 conspexeris'. Praeterea mirabatur, id cuiquam pro per-

cepto liquere, stellas istas, quas a Chaldaeis et Babyloniis

siue Aegyptiis obseruatas ferunt, quas multi ? erraticas',

Nigidius c errones' uocat, non esse plures, quam uolgo

12 dicerentur ; posse enim fieri exislimabat, ut et alii quidamplanetes pari potestate essent, sine quibus recta atque per-

petua obseruatio perfici non quiret, neque eos tamen cernere

homines possent propter exuperantiam uel splendoris uel

13altitudinis. f Nam et quaedam', inquit, c sidera quibusdamterris conspiciuntur earumque terrarum hominibus nota

sunt; sed eadem ipsa ex alia omni terra non uidentur et

14sunt aliis onmino ig-narissima. Atque uti demus', inquit,c et has tantummodo stellas et ex una parte terrae obseruari

debuisse, quae tandem finis obseruationis istius fuit et quae

tempora satis esse uisa sunt ad percipiendum, quid prae-

monstraret aut coetus stellarum aut circuitus aut transitus?

15Nam si isto modo cocptafieri obseruatio est, ut animaduer-

teretur, quo habitu quaque forma quaque positura stellarum

aliquis nasceretur, tum deinceps ab ineunte uita fortuna eius

et mores et ingenium et circumstantia rerum negotiorumqueet ad postremum finis etiam uitae spectaretur eaque omnia,

ut usu uenerant, literis mandarentur ac postea lon^is tem-

poribus, cum ipsae illae eodem in loco eodemque habitu fo-

rent, eadem ceteris quoque euentura existimarentur, qui eo-

16dem illo tempore nati fuissent; si isto', inquit, c modo ob-

seruari coeptum est [et] ex ea obseruatione conposita quae-

17dam disciplina est, nullo id pacto potest procedere. Dicant

enim, quot tandein annis uel potius quot saeculis <>rl>is hic

18obseruationis pcrfici quiuerit'. Constare quippe inter astro-

logos dicebat, stellas istas, quas e erraticas ' dicerent, quaeesse omnium rerum fatales uiderentur, inlinito prope etin-

numerabili numero annoruni ad eundem locum, cum eodero

habitu simul omnes profectae sunt, [regredi], ut nequeullusobseruationis tenor neque memoriae ulla effigies literarum

i9tanto aeuo potuerint edurare. Atque iliud etiam cuiusmodi

esset considerandum putabat, quod oliud stellarum a^menforet, quo primum tempore conciperetur hoino in utero ma-tris, aliud postea cuin in decem mensibus proximis in lucem

XIIII. i. 109

ederetur, quaerebatque, qui eonueniret, diuersam super eo-

dem fieri demonstrationem, si, ut ipsi putarent , alius atque

alius earundem stellarum situs atque ductus alias atque alias

fortunas daret. Sed et nuptiarum tempore, ex quibus liberi20

quaererentur, atque ipso etiam illo maris et feminae iam de-

clarari coitu oportere dicebat certo quodam et necessario

|steliarum ordine, quales qualique fortuna homines g-igneren-

tur, ac multo etiam ante, quam pater ipse atque maternascerentur, ex eorum g-enitura debuisse iam tunc prospici,

quinam olim futuri essent, quos ii creaturi forent, et supra

longe atque long-e per infinitum, ut, si disciplina ista funda-

mento aliquo ueritatis nixa est, centesimo usque abhinc sae-

culo uel magis primo caeli atque mundi exordio atque inde

iam deinceps, continua sig-nificatione,

quotiens g-eneris

auctores eiusdem homines nascerentur , stellae istae prae-

monstrare debuerint, qualis qualique fato futurus sit, quis-

quis hodie natus est.cQuo autem', inquit, ?pacto credi po-21

test, uniuscuiusque stellarum formae et positionis sortem at-

que fortunam uni omnino homini certam destinatamque esse

eamque formam post longissima saeculorum spatia restitui,

si uitae fortunarumque eiusdem hominis indicia in tam breui-

bus interuallis per singulos maiorum eius gradus perque in-

finitum successionum ordinem tam saepe actam multipliciter

eadem ipsa, non eadem stellarum facie denotantur? Quod22si id fieri potest eaque diuersitas atque uarietas admittitur

per omnis antiquitatis gradus ad sig-nificanda eorum homi-i nurn, qui post nascentur, exordia, imparilitas haec turbat

! obseruationem omnisque ratio disciplinae confunditur'. Iam23uero id minime ferundum censebat, quod non modo casus

et euenta, quae euenirent extrinsecus, sed consilia quoque,

ipsa hominum et arbitrarias et uarias uoluntates adpetitio-' nesque et declinationes et fortuitos repentinosque in leuis-

simis rebus animorum impetus recessusque moueri agitari-

que desuper e caelo putarent: tamquam quod forte ire in

balneas uolueris ac deinde nolueris atque id rursus uolueris,

j

non ex aliqua dispari uariaque animi agitatione, sed ex ne-

cessariaquadam errantiumsiderum reciprocatione contigerit,

ut plane homines non, quod dicitur, *Aoyiy.a £««', sed lu-

110 XIIII. i.

dicra et ridenda quaedam neurospasta esse uideantur, si ni-

hil sua sponte, nihil arbitratu suo faciunt, sed ducentibus

24stellis et aurigantibus. eAcsi% inquit, c potuisse(t) praedici

adiirmant, Pyrrhusne rex an Manius Curius proelio uicturus

esset , cur tandem non de alea quoque ac de calculis et al-

ueolo audent dicere, quisnam ibi ludentium uincat? an uide-

licet magna sciunt, parua nesciunt, et minora maioribus in-

25perceptiora sunt? Sed si mag-nitudines rerum gibi uindicant

magisque esse perspicuas et facilius comprehendi posse di-

cunt, uolo', inquit, 'mihi respondeant, quid in hac totius

mundi contemplatione, praestantis naturae operibus, in tamparuis atque breuibus neg-otiisfortunisque hominum magnum

26putent? atque id uelim etiam', inquit, ? ut respondeant : si

tam paruum atque rapidum est momentum temporis , in quohomo nascens fatum accipit, ut in eodem illo puncto sub eo-

dem circulo caeli plures simul ad eandem competentiamnasci non queant, et si idcirco gemini quoque non eademuitae sorte sunt, quoniam non eodem temporis puncto editi

sunt, peto', inquit, 'respondeant, cursum illum temporis

transuolantis, qui uix cogitatione animi conprehendi potest,

quonam pacto aut consulto adsequi queant aut ipsi per-

spicere et reprehendere, cum in tam praecipiti dierum

noctiumque uertigine minima momenta ingentes facere di-

27cant mutationes?' Ad postremum autem et quid esset,

quod aduersum hoc dici posset, requirebat, quodhominesutriusque sexus omnium actatum, diuersis stellarum motibus

in uitain editi, regionibus, sub quibus geniti sunt, longr di-

stantibus, tamen isti, aut hiantibus terris aut labentibus tectis

aut oppidorum expug-nationibus aut eadem in naui fluctu olh

ruti, eodem genere mortis eodemque ictu temporis uniuersi

28simul interirent. c Quod scilicet', inquit, *numquam eueni-

ret, si tnomenta nascendi singulis adtributa suas unumquic-

29 que leges haberent Quod si quaedam', inquit,cin hominum

morte atque uita etiam diuersis temporibus editorum per

stellarum pares quosdam postca conuentus paria nonnulla

et consimilia posse dicunt optingere, cur non aliquando

possint omniaquoque paria usu uenire, uf existanl per huius

cemodi stellarum concursioncs et similitudines Socratae si-

XIIII.i. 111

mul et Antisthenae et Platones multi genere, forma, inge-

nio, moribus, uita omni et morte pari? quod nequaquam'inquit, c prorsus fieripotest. Non igitur hac causa probe uti30

queunt aduersum hominum impares ortus, interitus pares'.

Illud autem condonare se his dicebat, quod non id quoque31requireret, si uitae mortisque hominum rerumque humana-rum omnium tempus et ratio et causa in caelo et apud stellas

ioret, quid de muscis aut uermiculis aut echinis , multis aliis

minutissimis terra marique animantibus dicerent? an istaec

quoqueisdem, quibus homines , legibus nascerentur isdem-

que itidem extinguerentur? ut aut ranunculis quoque et cu-

licibus nascendi fata sint de caelestium siderum motibus ad-

tributa aut, si id non putarent, nullaratio uideretur, cur ea

siderum uis in hominibus ualeret, deficeret in ceteris.

Haec nos sicca et incondita et propemodum ieiuna ora-32

tione adtingimus. Set Fauorinus, ut hominis ingeniumfuit utque est Graecae facundiae copia simul et uenustas, la-

tius ea et amoenius et splendidius et profluentius exequeba-' tur atque identidem commonebat , ut caueremus , ne quanobis isti sycophantae ad faciendam fidem inreperent, quoduiderentur quaedam interdum uera effutire aut spargere.fNon enim comprehensa', inquit, cneque definita neque per-33

cepta dicunt, sed lubrica atque ambag-iosa coniectatione ni-

tentes,inter falsa atque uera pedetemptim quasi per tenebras

ingredientes, eunt et aut multa temptando incidunt repente

inprudentes in ueritatem aut ipsorum, qui eos consulunt,

miilta credulitate ducente perueniunt callide ad ea, quae uera

|

sunt, et idcirco uidetur in praeteritis rebus quam in futuris

;

ueritatem facilius imitari. Ista tamen omnia, quae aut te-

mere aut astute uera dicunt, prae ceteris', inquit, e quae

, mentiuntur, pars ea non sit millesima'.

Praeter haec autem, quae dicentem Fauorinum audiui-34

nius, nmlta etiam memini poetarum ueterum testimonia, a

quibus huiuscemodi ambages fallaciosae confutantur. Exquibus est Pacuuianum illud:

. ;N a m s

i ,q u a e e u e n 1 11 r a sunt,prouideant,aequi-

p e r e n t 1 u i

,

m xim. i. ii.

item A c c i a n um illud

:

Ni(hi)l, inquit, credo auguribus, qui aiires uerbisdiuitant

Alienas,suas ut aiiro locupletent domus.

35 ldem Fauorinus, deterrere uolens ac depellere adu-

lescentes a genethliacis istis et quibusdam aliis id g-enus, qui

prodigiosis artibus futura omnia dicturos pollicentur, nullo

pacto adeundos eos esse consulendosque, huiuscemodi ar-

36gumentis concludebat: <Aut aduersa', inquit, «euenturadi-

cunt, aut prospera. Si dicunt prospera et fallunt, miser fies

frustra expectando; si aduersa dicunt et mentiuntur, miser

fies frustra timendo ; sin uera respondent eaque sunt nonprospera, iam inde ex animo miser fies, antequam e fatb

fias; si felicia promittunt eaque euentura sunt, tuni plane

duo eruntincommoda: et expectatio te spei suspensum fati-

gabit et futurum gaudii fructum spes tibi iam praefloraucrit.

Nullo igitur pacto utendum est istiusmodi hominibus, res fu-

turas praesagientibus'.

II.

Quem iii modum disseruerit Fauorinus , consultus a nie , super

officio iudicis.

1 Quo primum tempore a praetoribus lectus in iudices sum.

ut iudicia, quae appellantur c priuata', susciperem. libros

utriusque hnguae, de officio iudicis scriptos, conquisiui,

ut homo adulescens, a poetarum fabulis et a rhetorum epi-

logis ad iudicandas lites uocatus, rem iudiciariam. quoniamf uocis', utdicitur, c uiuae' penuriaerat, cx c mutis'. quodaiunt, c magistris' cognosccrem. Atque in dierufo quidemdiffissionibus conperendinationibusque et aliis quibusdam

lcnitimis ritibus ex ipsa Legeluliaet ex Sabini Masuriiet quorundam aliorum iurisperitorum commen-

2tariis commoniti et adminiailati sumus. In liis autem,

quae existere solent, negotiorum ambagibus ef in ancipiti

rationum diuersafum circumstantia nihil quicquam nos huius-

3ccmodi libri iuuerunt. Nam, etsi consilia iudicibus cx prae-

XIIII. ii. 113

sentium causarum statu capienda sunt, g-eneralia tamenquaedam praemonita et praecepta sunt, quibus ante causampraemuniri iudex praepararique ad incertos casus futurarumdifficultatum debeat, sicut illa mihi tunc accidit inexplicabilis

reperiendae sententiae ambiguitas.

Petebatur apud me pecunia, quae dicebatur data nume-

4

rataque; sed qui pelebat, neque tabulis neque testibus id

factum docebat et argumentis admodum exilibus nitebatur.

Sed eum constabat uirum esse ferme bonum notaeque et 5

expertae fidei et uitae inculpatissimae, multaque et inlustria

exempla probitatis sinceritatisque eius expromebantur; illum 6

autem, unde petebatur, hominem esse non bonae rei uita-

que turpi et sordida conuictumque uolgo in mendaciis ple-

numque esse perfidiarum et fraudum ostendebatur. Is ta- 7

men cum suis multis patronis clamitabat, probari apud medebere pecuniam datam consuetis modis, c expensi latione,

mensae rationibus, chirographi exhibitione, tabularum ob-

signatione, testium intercessione', ex quibus omnibus si 8

nulla re probaretur, dimitti iam se oportere et aduersariumde calumpnia dampnari, quod de utriusque autem uita atque

factis diceretur, frustra id fieri atque dici : rem enim de pe-

tenda pecunia apud iudicem priuatum agi, non apud censo-

res de moribus.

Tunc ibi amici mei,quos rogauerarn in consilium , uiri 9

exercitati atque in patrociniis et in operis fori celebres sem-perque se circumundique distrahentibus causis festinantes,

non sedendum diutius ac nihil esse dubium dicebant,quin

absoluendus foret, quem accepisse pecuniam nulla proba-

tione sollempni docebatur. Sed enim ego homines cum 10

considerabam, alterum fidei, alterum probri plenum spur-

cissimaeque uitae ac defamatissimae, nequaquam adduci

potui ad absoluendum. Iussi igitur diem diffindi atqueindella subsellis pergo ire ad Fauorin um philosophum, quem in

eo tcmpore Romae plurimum sectabar, atque ei de causa ac

de hominibus quae apud me dicta fuerant, uti res erat, narro

omnia ac peto, ut et ipsum illud, in quo haerebam, et cetera

etiam, quae obseruanda mihi forent in officio iudicis, faceret

me , ut earum rerum essem prudentior.

Gellivs II. 8

114 XIIII. ir.

12 Tum Fauorinus, religione illa cunctationis et sollicitu-

dinis nostrae conprobata: e id quidem', inquit, esuper quonunc deliberas, uideri potest specie tenui paruaque esse.

Sed si de omni quoque officio iudicis praeire tibi me uis, ne-

13 quaquam est uel loci huius uel temporis ; est enim discepta-

tio ista multiiugae et sinuosae quaestionis multaque et anxia

14cura et circumspicientia indigens. Namque, ut pauca tibi

nunc quaestionum capita adtingam , iam omnium primumhoc de iudicis officio quaeritur: si iudex forte id sciat, su-

per quare apud eum litigatur, eaque res uni ei, priusquamagi coepta aut in iudicium deducta sit, ex alio quodam nego-tio casuque alio quo cognita liquido et comperta sit, nequeid tamen in agenda causa probatur, oporteatne eum secun-

dum ea, quae sciens uenit, iudicare, an secundum ea,quae

15aguntur? Id etiam', inquit, ? quaeri solet, an deceat atque

conueniat iudici, causa iam cognita, si facuitas esse uideatur

conponendi negotii, Officio paulisper iudicis dilato, communis16 amicitiae et quasi pacificatoris partes recipere? Atque illud

amplius ambigi ac dubitari scio, debeatne iudex inter cogno-

scendum ea, quae dicto quaesitoque opus-est, dicere ct quae-

rere, etiamsi, cuius ea dici quaerique intcrest, neque dicat

neque postulet? patrocinari enim prorsus hoc esse aiunt,

non iudicare.

17 Praeter haec super ea quoque re dissentitur, an ex usuexque officio sit iudicis , rem causamque , de qua cognoscit,

interlocutionibus suis ita exprimere consignareque, ut ante

sententiae tempus ex iis, quae apud eum in praesens con-

fuse uarieque dicuntur, proinde ut quoquo in loco ac tempore18 mouetur, signa et indicia faciat motus atque sensus sui. Nam

qui iudices', inquit, cacres atque celercs uidentur, non ali-

ter existimant rcm, qua de agitur, indagari conprehendiqueposse, nisi is, qui iudicat, crebris interrogationibus necessa-

riisque interlocutionibus et suos sensus aperiat et litigan-

19 tium deprehendat. Contra autem, qui sedatiores et grauio-

res putantur, negant iudicem debere ante sententiam, dumcausa utrimque agitatur, quotiens aliqua re proposita motuscst, totiens significare, quid sentiat. Euenturum enhn aiunt,

ut, quia pro uarietate propositionum ar^umentoruroque alius

/Xllll. ii. 115

atque alius motus animi patiendus est, aliter atque aliter

eadem in causa eodemque in tempore sentire et interloqui

uideatur.

Sed de his', inquit, 'et ceteris huiuscemodi iudicialis of-20

ficii tractatibus et nos posthac, cum erit otium, dicere, quid

sentiamus, conabimur et praecepta A elii Tuberonis su-

per officio iudicis, quae nuperrime legi, recensebimus. Quod21autem ad pecuniam pertinet, quam apud iudicem peti dixisti,

suadeo hercle tibi, utare M. Catonis, prudentissimi uiri,

consilio, qui in oratione, quam pro L. Turio contraCn. Gellium dixit, ita essea maioribus (maiorum) traditum

obseruatumque ait, ut si, quod inter duos actum est, nequetabulis neque testibus planum fieri possit, tum apud iudicem,

qui de ea re cognosceret, uter ex his uir melior esset, quae-

reretur et, si pares essent seu boni pariter seu mali, tum iJli,

unde petitur , crederetur ac secundum eum iudicaretur. In 22

hac autem causa, de qua tu ambigis , optimus est qui petit,

unde petitur deterrimus, et res est inter duos acta sine testi-

bus. Eas igitur et credas ei, qui petit, condempnesque23eum, de quo petitur, quoniam, sicutidicis, duo pares nonsunt et qui petit melior est.

Hoc quidem mihi tum Fauorinus, ut uirum philoso-24

phum decuit, suasit. Sed maius ego altiusque id esse ex-25

istimaui, quam quod meae aetati et mediocritati conueniret,

ut cognouisse et condempnasse de moribus, non de proba-

tionibus rei gestae uiderer; ut absoluerem tamen, inducere

in animum non quiui et propterea iuraui mihi non liquere, at-

que ita iudicatu illo solutus sum.

Verba ex oratione M. Catonis, cuius commeminit26Fauorinus, haec sunt: Atque ego a maioribusmemoria sic accepi: si quis quid alter ab al-

tero peterent, si ambo pares essent, siue bonisiue mali essent, quod duo res gessissent, uti

testes non interessent, illi unde petitur, ei po-tius credendum esse. Nunc si sponsionem fe-

cissentGellius cum Turio: eN i uir melior essetGellius, quam Turius', nemo, opinor, tam insa-

8*

116 XIIII. iii.

nus eset, qui iudicaret, meliorem esse Gellium,quam Turium: si non melior Gellius est Turio,potius oportet credi, undepetitur.

III.

An aemuli offensique inter sese fuerint Xenophon et Plato.

1 Qui de Xenophontis Platonisque uita et mori-bus pleraque omnia exquisitissime scripsere, non afuisse

ab eis motus quosdam tacitos et occultos simultatis aemulatio-

nisque mutuae putauerunt et eius rei argumenta quaedam2 coniectaria ex eorum scriptis protulerunt. Ea sunt profecto

huiuscemodi: quod neque a Platonein tot numero libris

mentio usquam facta sit X e n o p h o n ti s neque item contra ab

eo in suis libris Platonis, quamquam uterque ac maximePlato compluriumSocratis sectatorum in sermonibus,

3 quos scripsit, commeminerit. ld etiam esse non sincerae

neque amicae uoluntatis indicium crediderunt, quod Xeno-phon inclito illi operi Platonos, quod deoptimo statureipublicae ciuitatisque administrandae scriptum

est, lectis ex eo duobus fere libris, qui primi in uolgus exie-

rant, opposuit contra conscripsitque diuersum regiae admi-

nistrationis genus, quod ltaud tCa$ Kvqov inscriptum est.

4 Eo facto scriptoque eius usque permotum esse Platonemferunt, ut quodam in libro, mentione Cyri regis habita, retra-

ctandi leu ndique eius operis gratia, uirum quidem Cyrumnauum et strenuum fuisse dixerit, r 7taid£Cag ds ovx 6q&g5$

fjcp&at, %6 naQanav*': haec cnim uerba sunt de Cyro Pla-

tonis.

5 Praeterea putant id quoque ad ista, quae dixi, accedere:

quod X en o p h o n in libris, quos d i c t o r u m a t q ue f a c t o -

r um S o c r a t i s c o m m e n t a r i o s composuit. negat S o c r a

-

ten de caeli atque natnrae causis rationibusque umquamdispntauisse, ac ne disciplinas quidero ceteras, quae Uiad-y']-

liata' Graeci appellant, quae adiene beateque uiuendum non

pergerent, aut attigisse aut comprobasse, idcircoque turpitei

eosmentiri dicit, qui dissertationesistiusmodiSocrafci adtri-

6bucrent. fHoc autem', inquiunt, e Xenophon cura scripsit,

XIIII. iii. iiii. 117

Platonem uidelicet notat, in cuiuslibrisSocratesphysica

et musica et geometrica disserit\ Sed enim de uiris optimis 7

et grauissimis si credendum hoc aut suspicandum fuit, cau-

sam equidem esse arbitror non obtrectationis nec inuidiae

neque de gloria maiore parienda certationis : haec enimprocui a moribus philosophiae absunt, in quibus illi duoomnium iudicio excelluerunt. Quae igitur est opinionis

istius ratio? Haec profecto est: aequiperatio ipsa plerumque 8

et parilitas uirtutum inter sese consimilium, etiamsi con-

tentionis studium et uoluntas abest, speciem tamen aemu-lationis creat. Nam cum ingenia quaedam magna duorum 9

pluriumue in eiusdem rei studio inlustrium aut pari sunt

fama aut proxima, oritur apud diuersos fauisores eorumindustriae laudisque aestimandae contentio. Tum postea 10

ex alieno certamine ad eos quoque ipsos contagium cer-

tationis adspirat cursusque eorum ad eandem uirtutis cal-

cem pergentium, quando est compar uel ambig-uus, in ae-

mulandi suspitiones non suo , sed fauentium studio delabitur.

Proinde igitur etXenophon etPlato, Socraticae amoe-Hnitatis duo lumina, certare aemularique inter sese existi-

mati sunt, quia de iis apud alios, uter esset exuperan-

tior, certabaturet quia duae eminentiae, cum simul iunctae

in arduum nituntur, simulacrum quoddam contentionis ae-

mulae pariunt.

IHI.

Quod apte Chrysippus et graphice imaginem Iustitiae modulis co-

loribusque uerborum depinxit.

Condigne mehercule et condecore Chrysippus in li-

1

brorum, qui inscribuntur tceqi xgcAov xccl rjdovrjg,,

primo, os et oculos Iustitiae uultumque eius seueris at-

que uenerandis uerborum coloribus depinxit. Facit quippe 2

imaginem Iustitiae fierique solitam esse dicit a pictoribus

rhetoribusque antiquioribus ad hunc ferme modum: 'formaatque filo uirginali, aspectu uementi et formidabili, lu-

minibus oculorum acribus, neque humilis neque atrocis,

sed reuerendae cuiusdam tristitiae dignitate'. Ex imaginis 3

118 XIIII. mi. v.

autem istius sig-nificatione intellegi uoluit, iudicem, qui Iu-

stitiae antistes est, oportere esse grauem, sanctum, se-

uerum, incorruptum, inadulabilem contraque improbos no-

centesque inmisericordem atque inexorabilem erectumqueet arduum ac potentem, ui et maiestate aequitatis uerita-

4tisque terrificum. Verba ipsa Chrysippi de Iustitia

scriptahaec sunt: IlaQ&evog de elvac keyetaL xatdOv^ifioXov tov adidcpfrOQO g elvai xa\ urjdaucogivd cdovai tolg xaxovQyoig

, nrjde jiQOCiea&at,(irjte tovg eTtiSLKSlg Xoyovg firjte 7taQaitr\6LVxa\ derjGuv {irjte xoXaxeiav \Lr\te alko uqdevtc5v toiovtov* oig axokov&ag xal 6xv&QC07tr)yQacpetat xal 6vv e6tr\xog e%ov6a to 71qo6co-nov xa\ evtovov xal dedoQxog $\e7tov6a, oo6tetolg pev ddixocg cpofiov e^Ttocelv^ tolg de di-xaioig &aQ6og' tolg pev 7tQo6cpiXovg ovtogtou tocovtov 7tQ06G)7t0V) tolg de eteQOLg TtQog-dvtovg.

5 Haec uerba Chrysippi eo etiam magis ponenda existi-

maui, ut prompta ad considerandum iudicandumque sint,

quoniam legentibus ea nobis delicatiores quidam discipli-

narum philosophi Saeuitiae imaginem istam esse, non Iusti-

tiae, dixerunt.

V.

Lis atque contentio grammalicorum Romae inlustrium enarrata

super casu uocatiuo uocabuli, quod est egre^ius.

1 Defessus ego quondam diutina commentatione laxandi

leuandique animi gratia in Agrippae campo deattibulabam.

Atque ibi duos forte grammatieos conspicatus non panli

in urbe Roma nominis, certationi eoruin acerrimae ad-

fui, cum alter in casu uocatiuo <uir egregi' dicendumcontenderet, alter 'uir egregie'.

2 Ratio autem eius, qui e egregi ? oportere dici censebat,

huiuscemodi fuit: 'Quaecumque', inquit, 'nomina scu uo-

cabula recto casu numero singulari us syllaba liniuntur.

in quibus antc ultimam syllabam posita est i litcra, ea onmia

XIIII. v. vi. 119

casu uocatiuo i literaterminantur, ut e Caelius' e Caeli', emodius'e modi', etertius'

eterti',eAccius' eAcci', e Titius' e

Titi' et si-

milia omnia; sic igitur e egregius', quoniam us syllaba

in casu nominandi fmitur eamque syllabam praecedit i li-

tera, habere debebit in casu uocandi i literam extremamet idcirco e egregi', non e egregie', rectius dicetur. Name diuus' et e riuus' et e cliuus' non us syilaba terminantur,

sed ea, quae per duo u scribenda est, propter cuius syllabae

sonum declarandum reperta erat noua litera, quae edigamma'appellabatur'.

Hoc ubi ille alter audiuit: e o', inquit, e egregie gram-

3

matice uel, si id mauis, egregiissime , dic, oro te, e in-

scius' et e impius' et e sobrius' et e ebrius' et e proprius'

ete propitius' et e anxius' et e contrarius ', quae us syl-

laba nniuntur, in quibus ante ultimam syllabam i litera

est, quem casum uocandi habent? me enim pudor et

uerecundia tenent,pronuntiare ea secundam tuam definitio-

nem'. Sed cum ille paulisper oppositu horum uocabulorum 4

commotus reticuisset et mox tamen se conlegisset ean-

demqueillam, quam definierat, regulam retineret et pro-

pugnaret diceretque, et e proprium' et e propitium' ete anxium' et e contrarium' itidem in casu uocatiuo dicen-

dum, ut e aduersarius ' ete extrarius' diceretur; e in-

scium' quoque et e impium' et e ebrium' et e sobrium'insolentius quidem paulo, sed rectius per i literam, nonper e, in eodem casu pronuntiandum, eaque inter eos

contentio longius duceretur, non arbitratus ego, operae

pretium esse, eadem istaec diutius audire, clamantes con-

pugnantesque illos reliqui.

VI.

Cuimodi sint, quae speciem doctrinarum habeant, sed neque de-

lectent neque utilia sint; atque inibi de uocabulis singularum

urbium regionumque inmulatis.

Homo nobis familiaris , in literarum cultu non ignobilis 1

magnamque aetatis partem in libris uersatus :

e adiutum ',

inquit, e ornatumque uolo ire noctes tuas'; et simul

120 XIIII. vi.

dat mihi librum grandi uolumine c doctrinae omnigvnus',

ut ipse dicebat, c praescatentem', quem sibi elaboratumesse ait ex multis et uariis et remotis lectionibus, ut

ex eo sumcrem quantum liberet rerum memoria digna-

2 rum. Accipio cupidus et libens, tamquam si copiae cor-

num nactus essem, et recondo me penitus, ut sine ar-

bitris legam.

3 At quae ibi scripta erant, pro Iuppiter, mera miracula!

quo nomine fuerit, qui primus c grammaticus' appellatus

est; et quot fuerint Pythag-orae nobiles, quot Hip-pocratae; et cuiusmodi fuisse Homerus dicat in

Vlixis domo XavQyv; et quam ob causam Telemachuscubans iunctim sibi cubantem Pisistratum non manu ad-

tigvrit, sed pedis ictu excitarit; et Euryclia Telemachumquo gvnere claustri incluserit; et quapropter idem poeta

rosam non norit, oleum ex rosa norit. Atque illud etiam

scriptum fuit, quae nomina fuerint sociorum Vlixis, qui a

Scylla rapti laceratique sunt; utrum i v x ij ioa fra-kdaarj Vlixes errauerit xaz' 'AQi6xaQ%ov , an iv xr\

4 e%a xaxd Kodxqxa; item et istic scriptum fuit, qui

sint apud Homerum uersus isopsephi; et quorum ibi

nominum naQa6xi%lq reperiatur; et quis adeo uersus

sit, qui per singula uocabula singulis syllabis increscat;

ac deinde qua ratione dixerit singulas pecudes in sin-

gulos annos terna parere; et ex quinque operimentis,

quibus Achiilis clipeus munitus est,quod factum ex aui o

est, summum sit an medium; et praeterea quibus urbibus

reg;ionibusqueuocabula iam mutata sint, quod Boeotia ante

appellata fuerit cAonia', quod Aegyptus c Aeria', quodCreta quoque eodem nomine e Aeria J dicta est, quodAttice * 'Axxtj', quod Corinthus c Ephyre ', quod Macedonis*'H{iad-La', quod Tliessalia * Alpovia'*

,quod Tyros c Sarra',

quod Thracia ante c Sithon[ia]' dictast, quod [PJaestonc IIo6£idc6vi,ov y

.

5 Haec item atquc alia multa istiusmodi scripta in eo libro

fuerunt.

Quem cum statim properansredderem: * ovato oov', In-

quam, c doctissime uirorum, xavxrjg xijg Ttokv^a&cag et

XIIII. vi. vii. 121

librum hunc opulentissimum recipe, nil prosus ad nostras

paupertinas literas congruentem. Nam meae noctes, quas

instructum ornatumque isti, de uno maxime illo uersu Ho -

m e ri quaerunt, quem S o crat es prae omnibus semper re-

bus sibi esse cordi dicebat:r'0 xxC xoi iv neyccQOLGi xaxov r' aya&ov xe xi-

XVXXDCV. 9

VII.

Quod M. Varro Cn. Pompeio, consuli priraum designato, commen-tarium dedit

,quem appeliauit ipse isagogicum , de officio sena-

tus habendi.

Gneo Pompeio consulatus primus cum M. Crasso desi- 1

gnatus est. Eum magistratum Pompeius cum initurus foret, 2

quoniam per militiae temporasenatushabendi consulendique,

rerum expers urbanarum fuit, M. Varronem, familiarem

suum, rog-auit, uti commentarium faceret ^isag-ogicum', sic

enimVarro ipse a^pellat, exquodisceret, quid facere dicere-

que deberet, cum senatum consuleret. Eum librum commen- 3tarium, quem super ea re Pompeio fecerat, perisse Varroaitin literis, quas ad Oppianum dedit, quae sunt in li-

bro epistulicarum quaestionum quarto, in quibusliteris, quoniam quae ante scripserat non comparebant,docet rursum multa ad eam rem ducentia.

Primum ibi ponit, qui fuerint, per quos more maiorum 4

i

senatus haberi soleret eosque nominat: ? dictatorem, consu-

|

les, praetores, tribunos plebi, interreg-em, praefectum urbi',

: ncque alii, praeterhos, ius fuisse dixit facere senatuscon-sultum, quotiensque usus uenisset, ut omnes isti magistratuseodem tempore Romae essent, tum quo supra ordine scripti

essent, qui eorum prior aliis esset, ei potissimum senatusconsulcndi ius fuisse ait, deinde extraordinario iure tribunos 5

quoque militares, qui pro consulibus fuissent, item decem-uiros

,quibus imperium consulare tum esset, item triumuiros

reipublicae reconstituendae causa creatos ius consulendisenatum habuissc.

Postea scribsit de intercessionibus dixitque intercedendi, 6

122 XIIII. vii.

ne senatusconsultum fieret, iusfuisse iis solis, qui eadem po-

testate, qua ii, qui senatusconsultum facere uellent, maio-

reue essent.

7 Tum adscripsit de locis , in quibus senatusconsultum fieri

iureposset, docuitque confirmauitque, nisi in loco per au-

gurem constituto, quod ctemplum, appellaretur, senatuscon-

sultum factum esset, iustum id non fuisse. Propterea et in

curia Hostilia et in Pompeia et post in lulia , cum profana ea

loca fuissent, templa esse per augures constituta, ut in iis se-

natusconsulta more maiorum iusta fieri possent. Inter quae

id quoque scriptum reliquit, non omnes aedes sacras templa

esse ac ne aedem quidem Vestae templum esse.

8 Post haec deinceps dicit, senatusconsultum ante exortumaut post occasum solem factum ratum non fuisse, opus etiam

censorium fecisse existimatos, per quos eo tempore senatus-

consultum factum esset.

9 Docet deinde inibi multa, quibus diebus habere senatumius non sit, immolareque hostiam prius auspicarique debere,

qui senatum habiturus esset, de rebusque diuinis prius quamhumanis ad senatumreferendum esse,tum porroreferri opor-

tere aut infinite de republica, aut de singulis rebus finite ; se-

natusque consultum fieri duobus modis: aut per discessio-

nem, si consentiretur, aut, si res dubia esset, per singulorum

sententias exquisitas; singulos autem debere consuli grada-

tim incipique a consulari gradu. Ex quo gradu semper qui-

dem antea primum rogari solitum, qui princeps in senatumlectus esset; tum autem, cum haec scriberet, nouum moreminstitutum refert per ambitionem gratiamque, ut is primus

rogaretur, quem rogare uellet, qui haberet senatum, dum is

lOtamen ex gradu consulari esset. Practer haec de pignore

quoque capiendo disserit deque multa dicenda senatori, qui,

llcum in senatum uenire deberet, non adesset. Haec et alia

quaedam id genus in libro, quo supra dixi, M. Varro epi-

stula ad Oppianum scripta executus est.

12 Sedquodait, senatusconsultum duobus modisfieri solere,

aut conquisitis sententiis autper discessipnem, parum eon-

ucnire uidetur cum eo, quod A teius Capito in c o n i e c t a

-

13neis scriptum reliquit. Nam in libro (col)VHII. Tube-

XIIII. vii. viii. 123

ronem dicereait, nullum senatusconsultum fieri possenondiscessione facta, quia in omnibus senatusconsultis, etiam in

iis, quae per [r]elationem fierent, discessio esset necessaria,

idque ipse Capito uerum esse adfirmat. Sed de hac omni re

alio in loco plenius accuratiusque nos memini scribere.

Vffl.

Quaesitum essc dissensumque , an praefectus Latinarum causa

creatus ius senatus conuocandi consulendique habeat.

Praefectum urbi Latinarum causa relictum senatum ha-

1

bere posse Iunius negat, quoniam ne senator quidem sit

neque iushabeat sententiae dicendae, cum ex ea aetate prae-

fectus fiat, quae non sit senatoria. M. autemVarro in 2

quarto epistulicarum quaestionum et Ateius Ca-pito in coniectaneorum (col)VIHI. , ius esse praefecto

senatus habendi dicunt; deque ea re adsensum esse Capito[Varrojnem Tuberoni contra sententiam Iunii refert:

Namet tribunis, inquit, plebis senatus habendiiuserat, quamquam senatores non essent, ante Ati-nium plebiscitum.

A. G E L L I I

NOCTIVl ATTICARVM LIBER QVINTVS

DECIMVS.

i.

Quod in Quinti Claudii annalibus scriptum est, lignum alumine

oblitum non ardere»

1 Declamauerat Antoniuslulianus rhetor praeterquamsernper alias, tum uero nimium quantum delectabiliter et

feliciter. Sunt enim ferme scholasticae istae declamationes

eiusdem hominis eiusdemque facundiae, non eiusdem tamen2 cotidie felicitatis. Ergo familiares eius circumfusi undiqueeum prosequebamur domum, cum inde subeuntes monternCispiumconspicimus insulamquandam occupatam Igrii multis

arduisque tabulatis editam et propinqua iam omnia flagrare

3uasto incendio. Tum quispiam ibi ex comitibus Iuliani:c magni', inquit, creditus urbanorum pracdiorum, scd

pericula sunt longe maxima. Si quid autem posset remedii

fore, ut ne tam adsidue domus Romae arderent, uenum4hercle dedissem res rusticas et urbicas emissem'. Atque

illi Iulianus laeta , ut mos eius fuit, inter fabulandum

uenustate :rsi a n n a 1 e m ', inquit ,

c u n d e u i c e n s i m u mQ. Claudi leg;isscs, optumi et sincerissimi scriptoris,

docuisset te profccto Archelaus, rcgis Mithridati praefectus,

qua medella quaque sollertia ignem defenderes, ut ne ulla

tua aedificatio e ligno correpta atque insinuata flammis

ardcrct '.

XV. i. ii. 125

Percontatus ego sum, quid esset illud mirum Quadri-5garii. Repetit: c In eo igitur libro scriptum inueni, cum 6

obpugnaret L. Sulla in terra Attica Piraeum et contra Arche-

laus regis Mithridati praefectus ex eo oppido propugnaret,

turrim ligneam defendendi gratia structam , cum ex omni la-

tere circumplexa ig-ni foret, ardere non quisse, quod alumine

ab Archelao oblita fuisset'.

Verba Quadrigarii ex eo libro haec sunt : CumSulla7conatus esset tempore magno, eduxit copias,ut Archelai turrim unam, quamille interposuit,ligneam incenderet. Venit, accessit, ligna sub-didit, submouit Graecos, ig-nem admouit; satis

suntdiu conati, numquam quiueruntincendere,ita Archelaus omnem materiam obleuerat alu-

mine, quod Sulla atque milites mirabantur, et

postquamnon succendit, reduxit copias.

II.

Quod Plato in libris, quos de legibus composuit, largiores

laetioresque in conuiuiis inuitatiunculas uini non inutiles esse

existimauit.

Ex insula Creta quispiam, aetatem Athenis agens, Pla- 1

tonicum sese philosophum dicebat et uiderier gestibat.

Erat autem nihili homo et nugator atque in Graecae facundiae 2

gloria iactabundus et praeterea uini libidine adusque ludibria

ebriosus. Is in conuiuiis iuuenum, quae agitare Athenis 3

hebdomadibus lunae sollempne nobis fuit, simulatque modusepulis factus et utiles delectabiiesque sermones coeperant,

tum, silentio ad audiendum petito, loqui coeptabat atque id

genus uili et incondita uerborum caterua hortabatur omnesad bibendum, idque se facere ex decreto Platonico praedica-

bat, tamquam Plato in libns, quos de legibus composuit,laudes ebrietatis copiosissime scripsisset utilemque esse eambonis ac fortibus uiris censuisset; ac simul inter eiusmodiorationem crebris et ingentibus poculis ingenium oitine

ingurgitabat, fomitem esse quendam dicens et incitabulum

ingenii uirtutisque, si mens et corpus hominis uino flagraret.

126 XV. ii.

4 Sed enim Plato in primo et secundo de leg-ibusnon, ut ille nebulo opinabatur, ebrietatem istam turpissi-

mam, quae labefacere et inminuere hominum mentes so-

let, laudauit, sed hanc largiorem paulo iucundioremqueuini inuitationem, quae fieret sub quibusdam quasi arbi-

5 tris et magistris conuiuiorum sobriis, non inprobaui.t. Namet modicis honestisque inter bibendum remissionibus refici

integrarique'animos ad instauranda sobrietatis officia ex-

istumauit reddique eos sensim laetiores atque ad inten-

tiones rursum capiendas fieri habiliores, et simul, si qui

penitus in his adfectionum cupiditatumque errores inessent,

quos aliquis pudor reuerens concelaret, ea omnia sine

graui periculo, libertate per uinum data, detegi et ad cor-

rigendum medendumque fieri oportuniora.

6 Atque hoc etiam Plato ibidem dicit, non defugiendas

esse neque respuendas huiuscemodi exercitationes aduer-

sum propulsandam uini uiolentiam neque ullum umquamcontinentem prorsum ac temperantem satis fideliter uisumesse, cuius uita uictusque non inter ipsa errorum peri-

7 cula et in mediis uoluptatum inlecebris explorata sit. Namcui libentiae gratiaeque omnes conuiuiorum incognitae sint

quique illarum omnino expers sit, si eum forte ad par-

ticipandas eiusmodi uoluptates aut uoluntas tulerit aut ca-

sus induxerit aut necessitas compulerit, deleniri plerum-

que et capi, neque mentem animumque eius consistere.

8sed ui quadam noua ictum labascere. Congrediendumigitur censuit et, tamquam in acie quadam, cum uohiptariis

rebus cumque ista uini licentia comminus decernendum,

ut aduersum eas non fuga simus tuti nec absentia, sed

uigore animi et constanti praesentia moderatoque usu tcm-

perantiam continentiamque tueamur et , calefacto simul re-

fotoque animo, si quid in eo uel frigidae tristitiae uel torpen-

tis uerecundiae fuerit, deluamus.

XV. iii. 127

III.

Quid M. Cicero de particula ista senserit scripseritque, quae

praeposita est uerbis aufugio et aufero; et an in uerbo au-

tumo eadem istaec praepositio esse uideri debeat.

Legimus librum M. Ciceronis, qui inscriptus estiorator. In eo libro Cicero, cum dixisset, uerba haec 2c aufugio' et c aufero' composita quidem esse ex prae-

positione cab' et ex uerbis c fugio' et c fero', sed eam prae-

positionem, quo fieret uox pronuntiatu audituque lenior,

uersam mutatamque esse in c au' syllabam coeptumqueesse dici c aufugio' et

c aufero' pro c abfugio' et c ab-

fero', cum haec, inquam. ita dixisset, tum postea ibi-3

dem super eadem particula ita scribsit: Haec, inquit,

praepositio praeter haec duo uerba nullo alio

in uerbo repperietur.Inuenimus autem in commentario Nig-idiano, uer-

4

bum e autumo' compositum ex c ab' praepositione etuerbocaestumo' dictumque intercise cautumo', quasi cabaestumo',

quod significaret c totum aestumo', tamquam c abnumero'.Sed, quod sit cum honore multo dictum P. Nig-i dii , 5

hominis eruditissimi , audacius hoc arg-utiusque esse uide-

tur, quam uerius. cAutumo' enim non id solum sig-ni-

6

ficat: c aestumo', sed et c dico' et c opinor' et c censeo',

cum quibus uerbis praepositio ista neque cohaerentia uocis

neque significatione sententiae conuenit. Praeterea uir acer- 7

rimaein studio literarum [dijligentiae M. Tullius non sola

esse haec duo uerba dixisset, si repperiri posset ullum ter-

tium. Sed illud magis inspici quaerique dig-num est, uersane 8

sit et mutata cab' praepositio in c au' syllabam propter lenita-

tem uocis, an potius c au' particula sua sit propria origine et

proinde, ut pleraeque aliae praepositiones a Graecis, itahaec

quoque inde accepta sit; sicuti est in illo uersu Homeri:

AviovOav phv nQCJta xal iGtpa^av xal edet,-

Qav,

et:

'l4/3()Oftot, avia%oi.

128 XV. mi.

IIII.

Historia de Ventidio Basso, ignobili homine, quem primum de

Parthis triumphasse , memoriae traditum est.

1 In sermonibus nuper fuit seniorum hominum et erudito-

rum, multos in uetere memoria altissimum dignitatis gradumascendisse ignobilissimos prius homines et despicatissimos.

2 Nihil adeo de quoquam tantae admirationi fuit, quantae fue-

3 runt, quae de Ventidio Basso scripta sunt. Eum Picenlemfuisse genere et loco humili et matrem eius a Pompeio Stra-

bone, Pompei Magni patre, bello sociali, quoAsculanos sub-

egit, captam cum ipso esse, mox, triumphante Pompeio Stra-

bone, eum quoque puerum inter ceteros ante currum impe-

ratoris sinu matris uectum esse; post, cum adoleuisset, ui-

ctum sibi aegre quaesisse eumque sordide inuenisse compa-randis mulis et uehiculis, quae magistratibus

,qui sortiti pro-

uincias forent, praebendapublice conduxisset. In isto quaestu

notum esse coepisse C. Caesari et cum eo profectum esse in

Gallias. Tum, quia in ea prouincia satis nauiter uersatus esset

et deincepsciuili bello mandata sibi pleraque inpigre et stre-

nue fecisset, non modo in amicitiam Caesaris, sed ex ea in

amplissimum quoque ordinem peruenisse; mox tribunum

quoque plebi ac deinde praetorem creatum atque in eo tem-

pore iudicatum esse a senatu hostem cum M. Antonio;post

uero coniunctis partibus,non pristinam tantum dignitatem re-

ciperasse, sed pontificatum ac deinde consulatum quoqueadeptumesse; eamque rem tam intoleranter tulisse populumRomanum, quiVentidium Bassum meminerat curandis mulis

uictitasse, ut uulgo peruiasurbis uersiculi proscriberentur:

Concurrite omnes aiigures, ariispices!Portentum inusitatum conflatum est recens:Nam miilas qui fricabat, consul factus est.

4 Eundem Bassum Suetonius Tranquillus praeposi-

tum esse a M. Antonio prouinciis orientalibus Parthosque in

Syriam introrumpentistribusab eo proelis fusos scribit, eum-que primum oinnium de Parthis triumphasse et morte obita

publico funcre sepultum esse.

XV. v. 129

V.

Verbum profligo a plerisque dici inproprie insciteque.

Sicut alia uerba pleraque ig-noratione et inscitia improbe l

dicentium,

quae non intelleg-ant , deflexa ac deprauata

sunt a ratione recta et consuetudine , ita huius quoqueuerbi, quod est cprofligo', significatio uersa et corrupta est.

Nam cum ab adfligendo et ad perniciem interitumque dedu- 2

cendo inclinatum id tractumque sit semperque eo uerbo, qui

diligenter locutisunt,itausi sint, ut cprofligare' dicerent cprod-

igere' et cdeperdere', c proflig-atas'que res quasi c proflictas'

et cperditas'appellarent,nuncaudio, aedificia et templa et alia

fere multa, quae prope absoluta adfectaque sunt, c in profli-

gato esse' dici ipsaque esse iam cprofligata\ Quapropter ur- 3

banissime respondisse praetorem, non indoctum uirum, bar-

basculo cuidam ex aduocatorumturba, Sulpicius Apolli-naris in quadam epistula scribtum reliquit. Nam cum4ille, inquit, rabula audaculus ita postulasset uer-baque ita fecisset: c Omnia, uir clarissime, neg-o-

tia, de quibus te cogniturum esse hodie dixisti,

diligentia et uelocitate tua proflig-ata sunt,unum id solum relictum est, de quo, rog-o, au-dias', tum praetor satis ridicule: cAn illa neg-otia,

de quibus iam cogmouisse me dicis, profligatasint, equidem nescio ; hoc autem negotium, quodin te incidit, procul dubio, siue id audiam siuenon audiam, profligatum est'.

Quod significare autem uolunt,qui cprofligatum' dicunt, 5

hi, qui Latine locuti sunt, non cprofligatum', sed cadfectum',

dixerunt, sicuti M. Cicero inoratione, quam habuit deprouinciis consularibus. Eius uerba haec sunt: Bel-6lum adfectum uidemus et, uere ut dicam, paeneconfectum. Item infra: Nam ipseCaesar quid est7quodinea prouincia commorariuelit,nisiutea,quae per eum adfecta sunt, perfecta reipublicaetradat. Idem Cicero in oeconomico: Cum uero ad-8fecta iam prope aestate [u]uas a sole mitesceretempus est.

Gellivs II. 9

130 XV. vi. vn.

VI.

In libro M. Ciceronis de gloria secundo manifestum erratum in ea

parte , in qua scribtum est super Hectore et Aiace.

1 In libro M. Tulli, qui estsecundus de gloria, ma-nifestus error est non mag-nae rei, quem errorem esse

,pos-

sit cognoscere non aliquis eruditorum, sed qui tantum legerit

1'Oilyiqov to H' . Quamobrem non tam id mirabamur, errasse

in ea re M. Tullium, quam non esse animaduersum hocpostea correctumque uel ab ipso uel a Tiron e, liberto eius,

dilig-entissimo homine et librorum patroni sui studiosissimo.

3 Ita enim scriptum in eo hbro est: Apud eundem poetamAiax, cum Hectore congrediens depugnandicausa, agit, ut sepeliatur, si sit forte uictus,declaratque, se uelle, ut suum tumulum multisetiam post saeculis praetereuntes sic loquan-tur

:

Hic situs est uitae iampridem lumina lin-

q u e n s

,

Qui quondam Hectoreo perculsus conciditense.

Fabitur haec aliquis, mea semper gloria ui-

uet.

4 Huius autem sententiae uersus, quos Cicero in linguain

Latinam uertit, non Aiax apud Ho merum dicit neque Aiax

agit, ut sepeliatur, sed Hector dicit etHectorde sepultura

agit, priusquam sciat, an Aiax secum depugnandi causa

congressurus sit.

VII.

Obseruatum esse in senibus,quod annum fere aetatis tertiumet

sexagensimum agant aut laboribus aut interitu aut clade aliqua

insignitum; atque inibi super eadem obserualione exemplum

adpositum epistulae diui Augusti ad Gaium filium.

1 Obseruatum in multa hominum memoria expertumquecst, senioribus plerisque omnibus sexagcnsimum tertium ui-

XV. vii. viii. 131

tae annum cum periculo et clade aliqua uenire aut corporis

morbique grauioris aut uitae interitus aut animi aegritudinis,

Propterea, qui rerum uerborumque istiusmodi studio tenen- 2

tur, eum aetatis annum appellant c %Xi\lukxk\qik6v\

Nocte quoque ista proxima superiore, cum librumSepistularum diui Aug-usti, quas adGaium nepotemsuum scripsit, legeremus duceremurque elegantia orationis

neque morosa neque anxia, sed facili hercle et simplici, id

ipsum in quadam epistula super eodem anno scriptum offen-

dimus; eiusque epistulae exemplum hoc est:

VIIII. Kal. Octobris.

Aue, miGai, meus asellus iucundissimus, quemsemper medius fidius desidero, cuma me abes.Set praecipue diebus talibus, qualis est hodier-nus, oculi mei requirunt meum Gaium, quem,ubicumque hoc die fuisti, spero laetum et beneualentem celebrasse quartum et sexag-ensimumnatalem meum. Nam, ut uides, xXi{iaxtrJQa com-munem seniorum omnium tertium et sexag-en-simum annum euasimus. Deos autem oro, utquantumcumque superest temporis, id saluisnobis traducere liceat in statu reipublicae fe-

licissimo, avdQaya&ovvtcov v^ioSv xal diads-Xo^isvojv stationem meam.

VIII.

Locus ex oratione Fauorini, ueteris oratbris, de cenarum atque

luxuriae obprobratione,qua usus est, cum legem Liciniam de

sumptu minuendo suasit.

Cum legeremus orationem ueterem Fauorini, non indi-

1

serti uiri, qua oratione [usus est, cum legemLiciniam de sum-ptuminuendo suasit, ....Jtotum, ut meminisse possemus odio

esse hercle istiusmodi sumptus atque uictus,perdidicimus.

Verba haec, quae adposuimus, Fauorini sunt: Praefecti2popinae atque luxuriae neg-ant cenam lautamesse, nisi, cum lubentissime edis, tum auferatur

9*

132 XV. viii. vmi.

et alia esca melior atque amplior succenturie-tur. Is nuncflos cenae habetur interistos, qui-bus sumptus et fastidium pro facetis procedit,qui negant ullam auem praeter ficedulam totamcomesse oportere; — ceterarum auium atque al-

tilium, nisi tantum adponatur, ut a cluniculis in-

feriore parte saturi fiant, conuiuium putantin-opia sordere, — superiorem partem auium at-

que altilium qui edint, eos palatum habere. Siproportione pergit luxuria crescere, quid relin-quitur, nisi ut delibari sibi cenas iubeant, needendo def etigentur, quando stratus auro, ar-

gento, purpura amplior aliquot hominibus, quanidis inmortalibus, adornatur?

VIIII.

Quod Caecilius poeta frontem genere uirili non poetice , sed cumprobatione et cum analogia appellauit.

1 Vere ac diserte Caecilius hoc in Subditiuo scripsit:

Nam hi siint inimici pessumi, fronte hilaro,corde tristi,

(Hios ne que ut adpre(he)n das neque ut[idi]mit-

tas scias.

2 Hos ego uersus , cnm de quodam istiusmodi hominc scrmo-

3 nes essent, in circulo forte iuuenum ernditiorum dixi. Tumde grammaticorum uolgo quispiam nobiscum ibi adsistens

non sane ignobilis: c quanta', inquif, Mieentia audaciaque

Caecilius hicfuit, cnm fronte hilaro, non 'fronte lii-

lara' dixit et tam inmanem soloecismum nihil ueritus est?'

4 cImmo', inqutun, epotius nos et quam audacts et quam licen-

tes suinus, qui ? frontem' improbe indocteque non uirili ge-

nere dicimus , cum et ratio proportionis,quae c analogia' ap-

pellatur, et ueterum auctoritates oon c lianc', sed ehunc fron-

5 tem' debere dici suadeant. Quippe M. Cato in primo ori-

ginum itascripsit: Postridie signis conlatis, aequo

XV. viiii. x. 133

fronte, peditatu (peditibus, equitibus) atquealis cum hostium leg-ionibus pug-nauimus. Rectoquoque fronte idem Cato in libro eodem dicit'.

At ille semidoctus grammatfcus :?missas', inquit, ?aucto- 6

ritates facias,quas quidem ut habeas posse fieri puto , sed

rationem dic, quam non habes'. Atque eg-o his eius uerbis, 7

ut tum ferebat aetas, inritatior :caudi', inquam, ?mi magister,

rationem falsam quidem , sed quam redarguere falsam esse

tu non queas. Omnia', inquam, ?uocabula tribus literis finita, 8

quibus cfrons' finitur, g-eneris masculini sunt, si in genetiuo

quoque casu eadem syllaba finiantur, ut ? mons', c pons',c frons". At ille contra renidens: e audi', inquit, edisci- 9

pule, plura alia consimilia, quae non sint generis mascu-lini'. Petebant ibi omnes, ut uel unum statim diceret. 10

Sed cum intorqueret homo uoltum et non hisceret et co-

lores mutaret, tum ego intercessi et c uade', inquam,c nunc et habeto ad requirendum triginta dies; postquaminueneris, repetes nos'. Atque ita hominem nulli rei adllindag-andum uocabulum, quo rescinderet finitionem fictam,

dimisimus.

X.

De uoluntario et admirando interitu uirginum Milesiarum.

Plutarchus in librorum, quos tceqI ipv%rjg in-

1

scripsit, primo, curn de morbis dissereret in animos ho-

minum incidentibus, uirginum dixit Milesii nominis fere

quot tum in ea ciuitate erant repente sine ulla euidenti

causa uoluntatem cepisse obeundae mortis ac deinde plu-

rimas uitam suspendio amisisse. Id cum accideret in dies 2

crebrius neque animis earum mori perseuerantium medi-cina adhiberi quiret , decreuisse Milesios , ut uirgines

,quae

corporibus suspensis demortuae forent, ut hae omnes nu-

dae cum eodem laqueo, quo essent praeuinctae, effer-

rentur. Post id decretum uirgines uoluntariam mor-tem non petisse, pudore solo deterritas tam inhonesti fu-

neris.

134 XV. xi.

XI.

Verba senatusconsulti de exigendis urbe Roma philosophis;

item uerba edicti censorum, quo inprobati et coerciti sunt-

qui disciplinam rhetoricam instiluere et exercere Romaecoeperant.

1 C. Fannio Strabone, M. Valcrio Messalla coss. senatus-

consultum de philosophis et de rhetoribus (Latinis) factum

est: M. Pomponius praetor senatum consuluit.Quod uerba facta sunt de philosophis et de rhe-toribus, de ea re ita censuerunt, ut M. Pompo-nius praetor animaduerteret curaretque, uti ei

e republica fideque sua uideretur, utiRomae neessent.

2 Aliquot deinde annis post id senatusconsultum Cn. Do-mitius Ahenobarbus et L. Licinius Crassus censores decoercendis rhetoribus Latinis ita edixerunt: Renuntiatumest nobis, esse homines, qui nouum g-enus di-

sciplinae instituerunt, ad quos iuuentus in lu-

dum conueniat; eos sibi nomen inposuisse La-tinos rhetoras, ibi homines adulescentulosdies totos desidere. Maiores nostri, quae li-

beros suos discere et quos in ludos itare uel-lent, instituerunt. Haec noua, quae praeterconsuetudinem ac morem maiorum fiunt, ne-q u e p 1 a c e n t n e q u e r e c t a u i d e n t u r. Q u a p r o p t e r

e t h i s, q u i e o s 1 u d o s h a b e n t , e t h i s

, q u i e o

uenire consuerunt, uisum est faciundum, utostenderemus nostram sententiam, nobis nonplacere. *

3 Ncque illis solum tcmporibus nimis rudibus necduni

Graeca disciplina expolitis, philosophi ex urbe Roma pulsi

4sunt, uerum etiam Domitiano hnperante senatuseonsulto

5 eiecti atque urbe et Italia interdieti sunt. Qua tempestate

Epictetus quoque philosophus propter id senatuscon-

sultum Nicopolim Roma deeessit.

XV. xii. xiii. 135

XII.

Locus ex oratione Gracchi de parsimonia ac de pudicitia sua

memoratissimus.

C. Gracchus, cum ex Sardinia rediit, oratio-inem adpopulum in contione habuit. Ea uerba haec2sunt: Versatus sum, inquit, in prouincia, quomodoex usu uestro existimabam esse, non quomodoambitioni meae conducere arbitrabar. Nuliaapud me fuit popina neque pueri eximia faciestabant et in conuiuio liberi uestri modestiuserant, quam apud principia. Post deinde haec dicit: 3

Ita uersatus sum in prouincia, uti nemopossetuere dicere, assem aut eoplus in muneribus meaccepisse aut mea opera quemquam sumptumfecisse. Biennium fui in prouincia; si ulla mere-trix domum meam introiuit aut cuiusquam ser-uulus propter me sollicitatus est, omnium na-tionum postremissimum nequissimumque existi-matote. Cum a seruis eorum tam caste me ha-buerim, inde poteritis considerare, quomodome putetis cum liberis uestris uixisse. Atque ibi

4

; ex interuallo: Itaque, inquit, Quirites, cum Romamprofectus sum, zonas, quas plenas argenti ex-tuli, eas ex prouincia inanes retuli. Alii uiniamphoras, quas plenas tulerunt, eas argentorepletas domum reportauerunt.

XIII.

De uerbis inopinatis,quae utroqueuersum dicuntur eta grammaticis

communia uocantur.

*Vtor' et ? uereor' et 'hortor' et c consolor' communia 1

uerba sunt ac dici utroqueuersus possunt: 'uereor te' et

'uereor abs te', id est ctu me uereris'; ?utor te' et futor abs

te', [id est *tu me uteris'] (pro id factum) ; Miortor te' et chor-

tor abs te', id est etu me hortaris'; «consolor te' et 'consolor

abs te', id est <tu me consolaris'; e testor' quoque et 'inter-

136 XV. xiii.

pretor' sig-nificatione reciproca dicuntur. Sunt autem uerba2 haec omnia ex altera parte inusitata et, an dicta sint in eamquoque partem

,quaeri solet.

3 Afranius in Consobrinis:Hem isto parentum est uita uilis liberis,Vbi malunt metui, quam uereri se ab suis.

Hic uereri ex ea parte dictum est, qua est non usitatior.

4Nouius in Lignaria uerbum, quod estutitur, ex contra-

ria parte dicit:

Quia supellex miilta, quae non utitur, emitiirt a m e n

,

5 id est ? quae usui non est'. M. Cato in quinta origine:Exercitum, inquit, suum pransum, paralum, cohor-

6 tatum eduxit f o ras atque ins truxit. e Consolor' quo-

que in partem alteram, praeterquam dici solitum est, scriptum

inuenimus inepistulaQ.Metelli, quam, cum in exilio esset,

ad Cn. et adL. Domitios dedit. At cum animum, inquit,

uestrum erga meuideo, uehementer consolor et

fides uirtusqueuestramihi ante oculosuersatur.7

fTestata' itidem et cinterpretata' eadem ratione dixit M.Tul-lius in primo libro de diuinatione, ut ctestor'

finter-

8pretor'que uerba communia uideri debeant. Sallustiusquoque eodem modo: dilargitis proscriptorum bonisdicit, tamquam uerbum e largior' sit ex uerbis communibus.

9cVeritum' autem, sicut epuditum' et 'pigitum', non perso-

naliter per infinitum modum dictum esse, non a uetustioribus

tantum uidemus, sed a M. quoque Tullio in secundo definibus. Primum, inquit, Aristippi Cyrenaico rum-que omnium, quos non est ueritum in ea uo-luptate, quae maxima dulcedine sensum nioue-ret, summum bonum ponere.

10?Dignor' quoque et 'uenoror' et

c con(itcor' et 'testor' ha-

bita sunt in uerbis communibus. Sic illa in Vergilio dicta

sunt

:

C o n i u g i o A n c h i s a V e n e r i s d i g n a t c s u p e r b o ,

et:

Cursusque dabit uenerata secundos.

XV. xiii. xmi. xv. 137

Confessi autem aeris, de quo facta confessio est, inll

XII. tabulis scriptum his uerbis : Aeris confessi re-busque iudicatis XXX. dies iusti sunto. Item ex

isdem tabulis id quoque est: Qui se sierit testa-rier libripensue fuerit, ni testimonium faria-

tur, inprobus intestabilisque esto.

xim.

Quod Metellus Numidicus figuram orationis nouam ex orationibus

Graecis mutuatus est.

Aput Q. Metellum Numidicum in libro accusa-1tionis in Valerium Messallam tertio noue dictum

esse adnotauimus. Verba ex oratione eius haec sunt:2Cum sese sciret in tantum crimen uenisse at-

que socios ad senatum questum flentes ue-nisse, sese pecunias maximas exactos esse.Sese pecunias, inquit, exactos -esse pro eo quod3est: c pecunias a se esse maximas exactas'.

Id nobis uidebatur Graeca figura dictum,- Graeci enini di- 4

cunt: e sl(5sitQa%a%6 (is aQyvQiov 9, id significat c exegit me

pecuniam'. Quod si id dici potest , etiam c exactus esse ali-

quis pecuniam' dicipotest; Caeciliusque eadem figura in 5

Hypobolimaeo Aeschino usus uidetur:

Ego illiid minus nihilo exigor portorium,

id est enihilominus exigitur de me portorium'.

XV.

Passis uelis et passis manibus dixisse ueteres non a uerbo suo,

quod estpatior, sedabalieno, quod estpando.

Ab eo, quod est ? pando', c passum' ueteres dixerunt, l

non ? pansum', et cum e ex' praepositione c expassum' , noncexpausuin'. Caecilius in Synaristosis: 2

Heri uero prospexisse eum se ex tegulis,Haec nuntiass[e]et flammeum expassum domi.

138 XV. xv. xvi. xvii.

3 'Capillo' quoque esse mulier epasso' dicitur,quasi porrecto et

expanso, et ?passis manibus' etc uelis passis' dicimus, quod

4 significat diductis atque distentis. Itaque Plautus in Mi-lite g 1 o r i o s o , a litera in e mutata, per compositi uocabuli

morem, dispessis dicitproeo, quod est c dispassis':

Credo e g o i s t o c e x emp 1 6 t i b i e s s e [p e rj eundumextra portam,

Dispessis manibus patibulum cum habebis.

XVI.

De nouo genere inleritus Crotoniensis Milonis.

1 Milo Crotoniensis , athleta inlustris,quem in chronicis

scriptum est Olympiade f prima coronatum esse, exitum ha-

2 buit e uita miserandum et mirandum. Cum iam natu grandis

artem athleticam desisset iterque faceret forte solus in locis

Italiae siluestribus, quercum uidit proxime uiam patulis in

3 parte media rimis hiantem. Tum experiri, credo, etiam tunc

uolens, an ullae sibi reliquae uires adessent, inmissis in ca-

uernas arboris digitis, reducere et rescindere quercum cona-

tus est. Ac mediam quidem (partem) discidit diuellitque;

4 quercus autem in duas diducta partes , cum ille , quasi per-

fecto, quod erat conixus, manus laxasset, cessante ui rediil

in naturam manibusque eius retentis inclusisque stricta de-

nuo et cohaesa, dilacerandum hominem feris praebuit.

XVII.

Quam ob causam nobiles pueri AUieniensium tibiis canere desie-

rint, cum patrium istum morem canendi haberent.

1 Alcibiades Atheniensis, cum apud auunculum Periclen

puer artibus ac disciplinis liberalibus erudiretur et arcessi

Pericles Antigenidam tibicinem iussisset.ut eum canere tibiis,

quod honestissimum tum uidebatur, doceret, traditas sibi

tibias, cum ad os adhibuisset inflassetque,pudefactus oris

2 deformitate, abiecit infregitque. Eares cum percrebuisset,

omnium tum Atheniensium consensu disciplina tibiis canendi

3 desitast. Scriptum hoc in conmentario Pamphilaenono et uicesimo.

XV. xviii. xvmi. 139

XVIII.

>uod pugna belli ciuilis uictoriaque Gai Caesaris, quam uicit in

Pharsaiiis campis, nuntiata praedictaque est per cuiuspiam re-

migis uaticinium eodem ipso die in Italia Pataui.

Quo C. Caesar et Cn. Pompeius die per ciuile bellum 1

signis conlatis in Thessalia conflixerunt, res accidit Pataui in

transpadana Italia memorari digna. Cornelius quidam sa- 2

cerdos , et nobilis et sacerdotii religionibus uenerandus et

castitate uitae sanctus, repente mota mente conspicere se

procul dixit, pugnam acerrimam pug-nari ac deinde alios

cedere, alios urg-ere, caedem, fugam, tela uolantia, in-

staurationem pugnae, inpressionem, g-emitus, uulnera, pro-

inde ut si ipse in proelio uersaretur, coram uidere sese

uociferatus est ac postea subito exclamauit, Caesaremuicisse.

Ea Cornelii sacerdotis ariolatio leuis tum quidem uisa est 3

et uecors, magnae mox admirationi fuit, quon[i]am nonmodo pugnae dies, quae in Thessalia pugnata est, nequeproelii exitus, qui erat praedictus, idem fuit, sed omnesquoque pugnandi reciprocae uices et ipsa exercituum duo-

rum conflictatio uaticinantis motu atque uerbis repraesen-

tata est.

XVIIII.

Verba M. Varronis memoria digna ex satura, quae inscribitur

neyl idedfiazcov.

Non paucissimi sunt, in quos potest conuenire id quod 1

M. Varro dicit in satura, quae inscribitur 7CsqI idec^id-zcov. Verba haec sunt: Si, quantum operae sum-2psisti, ut tuus pistor bonum faceret panem,eius duodecimam philosophiae dedisses, ipsebonus iampridem esses iactus. Nunc illum quinorunt uolunt emere milibus centum, te quinouit nemo centussis.

140 XV. xx.

XX.

Notata quaedam de Euripidis poetae genere, uita, moribus deque

eiusdem fine uitae.

1 Euripidi poetae matrem Theopompus agrestia olera

2 uendentem uictum quaesisse dicit. Patri autcm eius, nato

illo, responsum est a Chaldaeis, eum puerum, cum adoleuis-

set, uictorem in certaminibus fore; id ei puero fatum esse.

3Pater interpretatus, athletam debere esse, roborato exercita-

toque filii sui corpore, Olympiam certaturum eum inter athle-

tas pueros deduxit. Ac primo quidem in certamcn per am-biguam aetatem receptus non est, post Eleusino et Theseo

4 certamine pugnauit et coronatus est. Mox a corporis cura

ad excolendi animi studium transgressus , auditor fuit phy-

sici Anaxag-orae et Prodici rhetoris, in morali autemphilosophia Socratis. Tragoediam scribere natus annos

5 duodeuig-inti adortus est. Philochorus refert in insula Sa-

lamine speluncam essetaetram et horridam,inquascriptitarit.

6 Mulicres fere omnes in maiorem modum exosus fuisse

dicitur, siue quod natura abhorruit a mulierum coetu siue

quod duas simui uxores habuerat, cum id decreto ab Athe-

niensibus facto ius esset, quarum matrimonii pertaedebat.

7 Eius odii in mulieres Aristophanes quoque meminit iv

ralg TtQoreQcug @£0{io(poQi,a£ov6cu,g, in hisuersibus:

Nvv ovv a7tcc6ccL0 iv TtaQaivoH xal Xeyco^Tovtov xoXa6ac toy ccvSqcc tcoXXcjv ovvexcc"AyQia yaQ rjiiag, eo yvvalxeg, 6qc) xaxd,"At iv ayQiOL6[i] rolg Xa%dvoig ccvrog TQa-

cpeig.

8Alexander autem Aetolus hos de Euripide uersus

composuit:rO d' 'Ava^ayoQOv TQOcpL pog (A P)%aLOv 6TQLCp-

vog (isv£[ioiye tiqo6 eLTtelv,

Kal tiL6oyeAcog,xal Tud-d£eLVovde7taQy

olvovp e

fi a & i] x cj g ,

'AXX' o tl yQaipaL, tovt dv p i Xlto^ xal 6eLQr)-

vav iteTev%eL.

XV. xx. xxi. xxn. 141

Is, cum in Macedonia apud Archelaum regem esset9

utereturque eo rex familiariter, rediens nocte ab eius cena,

canibus a quodam aemulo inmissis dilaceratus est et ex his

uulneribus mors secuta est. Sepulcrum autem eius et me-10moriam Macedones eo dig-nati sunt honore, ut in gloriae

quoque loco praedicarent: ^ovjtote <5ov \Lvr\\Lu, EvQLTtidsg,

oAotro' 7tov% quod egregius poeta, morte obitus, sepultus in

eorum terra foret. Quamobrem cum leg-ati ad eos ab Athe-

niensibus missi petissent, ut ossa Athenas in terram illius pa-

triam permitterent transferri, maximo consensu Macedonesin ea re deneganda perstiterunt.

XXI.

(Juod a poetis Iouis filii prudentissimi humanissimique , Neptuni

autem ferocissimi et inhumanissimi traduntur.

Praestantissimos uirtute, prudentia, uiribus, Iouis filios 1

poetae appellauerunt, ut Aeacum et Minoa et Sarpedona;

ferocissimos et imnanes et alienos ab omni humanitate, tam-

quam e mari genitos, Neptuni filios dixerunt, Cyclopa et

Cercyona et Scirona et Laestrygonas.

XXII.

Historia de Sertorio , egregio duce , deque astu eius commenticiis-

que simulamentis,quibus ad barbaros milites continendos con-

ciliandosque sibi utebatur.

Sertorius, uir acer egregiusque dux, et utendi regendi-

1

que exercitus peritus fuit. Is in temporibus difficillimis et 2

mentiebatur ad milites , si mendacium prodesset, et literas

compositas pro ueris legebat et sonmium simulabat et falsas

religiones conferebat, si quid istae res eum apud militum

animos adiuuabant. Illud, adeo Sertori nobile est: Cerua 3.4

alliu eximiae pulcritudinis et uiuacissimae celeritatis a Lusi-

tano ei quodam dono data est. Hanc sibi oblatam diuinitus 5

et instinctam Dianae numine conloqui secum moncreque et

docere, <|iia<- utilia factu essent, persuadere omnibuS iristitit

ac, si quid durius uidcbatur, quod imperandum inilitibus fo-

142 XV. xxii. xxiii. xxiiii.

ret, a cerua sese monitum praedicabat. Id cum dixerat,

6 uniuersi, tamquam si deo, libentes parebant. Ea cerua quo-

damdie, cum incursio esset hostium nuntiata, festinatione

ac tumultu consternata in fugam se prorupit atque in palude

proxima delituit et postea requisita perisse credita est.

7 Neque muitis diebus post inuentam esse ceruam Sertorio

8 nuntiatur. Tum, qui nuntiauerat, iussit tacere, ne cui pa-

lam diceret, interminatus est praecepitque, ut eam postero

die repente in eum locum, in quo ipse cum amicis esset, in-

mitteret. Admissis deinde amicis postridie, uisum sibi esse

ait in quiete, ceruam, quae perisset, ad se reuerti et, ut prius

9 consuerat, quod opus est facto, praedicere; tum seruo.

quod imperauerat, significat. Cerua missa in cubiculum

Sertorii introrupit, clamor factus et orta admiratio cst.

Eaque hominum barbarorum credulitas Sertorio in ma-lugnis rebus magno usui fuit. Memoria prodita est, ex his

nationibus, quae cum Sertorio faciebant, cum multis proeliis

superatus esset, neminem umquam ab eo desciuisse, quam-quam id genus hominum esset mobilissimum.

xxm.De aetatibus historicorum nobilium, Hellanici, Herodoti,

Thucydidis.

1 Hellanicus, Herodotus, Thucydides, histo-

riae scriptores, in isdem fere temporibus laude ihgenti flo-

ruerunt et non nimis longe distantibus fuerunt aetatibus.

2 Nam Hellanicus initio belli Peloponnesiaci fuisse quinqueet sexaginta annos natus uidetur, Herodotus tres et quin-

quaginta, Thucydides quadraginta. Scriptom est hoc in

1 i b r o u n d e c im o Pamphilae.

XXIHI.

Quid Vulcatius Sedigitus in libro, quem de noclis scripsit, de oo-

micis Lalinis iudicnrit.

1 Sedigitus in libro, quem scripstt de poetis, quid

de his sentiat, qfau comoedias fecerunt, etquem ex omnibus

XV. xxiiii. xxv. xxvi. 143

praestare ceteris putet ae deinceps quo quemque in loco et

honore ponat, his uersibus suis demonstrat:

Multos incertos certare hanc rem uidimus,Palmam poetae comico cui deferant.Eum meo iudicio errorem dissoluam tibi,

Vt, contra si quis sentiat, ni(hi)l sentiat.

sCaecilio palmam Statio do mimico.Plautiissecundus facile exuperatceteros.DeinNaeuius, quiferuet, pretio intertiost.Si erit, quod quarto detur, dabitur Licinio.

Post insequi Licinium facio Atilium.ioIn sexto consequetur hos Terentius,Turpilius septimiim, Trabea octauum optinet,Nono loco esse facile facio Liiscium.Decimum addo causa antiquitatis

r

Ennium.

XXV.

De uerbis quibusdam nouis,quae in Gnei Mati mimiambis

offenderamus.

Cn. Matius, uir eruditus, in mimiambis suis non l

(absurde) absone finxit recentatur, proeo, quod Graeci

dicunt * uvavEovTai 9, id est edenuo nascitur atque iterum fit

recens'. Versus, in quibus hoc uerbum est, hisunt:

Iam iamalbicascitPhoebus et recentaturCommune lumen hominibus (et) uoluptatis.

Idem Matius in isdem mimiambis eduicare dicit, 2

quod est ? dulcius reddere', in his uersibus:

Quapropter edulcare conuenit uitamCurasque acerbas sensibus gubernare.

XXVI.

Quibus uerbis Aristoteles philosophus definierit syllogismum

;

ciiisrjue definitionis interpretamentum uerbis Latinis factum.

A jistoteles, quid esyllogismus' esset, his uersibus t

definiuit; Joyog, iv «, tefrdvtav tivnv, sxeqov xl

144 XV. xxvi. xxvn.

rc3v KEt,[i8VG)V i% avdyxrjg Gv\jl$uiv£i dicc tcov%K£Ltisvc)v. Eius definitionis non uidebitur habere in-

conmode interpretatio facta hoc modo: Syllogismus est

oratio, in qua consensis quibusdam et concessis, aliud quid,

quam quae concessa sunt, per ea quae concessa sunt, ne-

cessario conficitur.

XXVII.

Quid sint comitia calata, quid curiata, quid centuriata, quid

tributa, quid concilium; atque inibi quaedam eiusdemmodi.

1 In libro Laelii Felicis ad Q. Mucium primoscriptum est, Labeonem scribere, c calata' comitia esse,

quae pro conlegio pontificum habentur aut regis aut

2 flaminum inaugurandorum causa. Eorum autem alia esse

'curiata', alia e centuriata\ eCuriata' per lictorem curiatumc calari', id est cconuocari' ,

c centuriata' per cornicinem.

3 Isdem comitiis, quae c calata' appellari diximus, et

sacrorum detestatio et testamenta fieri solebarit. Tria enimgcnera testamentorum fuisse accepimus: unum, quod calatis

comitiis in populi contione fieret, alterum in procinctu,

cum uiri ad proelium faciendum in aciem uocabantur,

tertium per familiae (e)mancipationem, cui aes et libra ad-

hiberetur.

4 In eodem Laeli Felicis libro haec scripta simt:

I s q u i n o n u t u n i u e r s um p o p u l u m , s e d p a r t e maliquam adesse iubet, non c comitia', sed ? con-cilium' edicere debet. Tribuni autem neque ad-uocant patricios, neque ad eos referre ulla dere possunt. Itane c leges'quidem proprie, sedc plebisscita' appellantur, (piae tribunis ptebisferentibus accepta sunt, quibus rogationibusante patricii non tenebantur, donec Q. Horten-sius dictator leijem tulit, ut eo iure, quod plebsstatuisset, omnes Quirites tenerentur. ltem in

eodem libro hoc scriptum est:e Cum ex generibus ho-

minum suftragium feratur, 'curiata' oomitia esse, cum ex

censu et aetate c cen(uriata'. euin ex regionibus et locis,

XV. xxvii. xxviii. 145

; tributa'; centuriata autem comitia intra pomerium fieri

nefas esse, quia exercitum extra urbem imperari opor-

teat, intra urbem imperari ius non sit. Propterea centu-

riata in campo Martio haberi exercitumque imperari prae-

sidii causa solitum, quoniam populus esset in suffragiis

ferendis occupatus'.

xxvin.

Quod errauit Cornelius Nepos, cum scribsit, Ciceronem tres et

uiginti annos natum causam pro Sexto Roscio dixisse.

Cornelius Nepos et rerum memoriae non indiligens 1

et M. Ciceronis ut qui maxime amicus familiaris fuit.

Atque is tamen in librorum p rimo, quos de uita illius 2

composuit, errasse uidetur, cum eum scripsit tres et uiginti

annos natum primum causam iudicii publici egisse Sextum-que Roscium parricidii reum defendisse. Dinumeratis quippe 3

annis a Q. Caepione et Q. Serrano,quibus consulibus ante

diem tertium Nonas Ianuarii m. M. Cicero natus est, ad

M. Tullium et Cn. Dolabellam, quibus consulibus causam pri-

uatam pro Quinctio apud Aquiiium Gallum iudicem dixit,

sex et uiginti anni reperiuntur. Neque dnbium est, quin

post annum, quam pro Quinctio dixerat, Sex. Rosciumreum parricidii defenderit, annos iam septem atque uiginti

natus, L. Sulla Felice II. Q. Metello Pio consulibus.

In qua re etiam Fenestellam errasse, Pedianus4Asconius animaduertit, quod eum scripserit sexto uicen-

siino aetatis anno pro Sex. Roscio dixisse. Longior 5

autem Nepotis, quam Fenestellae error est, nisi quis

uult in animum inducere, Nepotem, studio amoris ct

amicitiae adductum , amplificandae admirationis gratia

quadriennium suppressisse , ut M. Cicero orationem

florentissimam dixisse pro Roscio admodum adulesccns

gideretur.,

Illud adeo ab utriusque oratoris studiosis animaduersum 6

et scriptum est, quod Demdsthenes et Cicero pari

netate inlustrissimas orationes in causis dixerunt, alter

Gellivs II. 10

146 XV. xxviii. xxviiil xxx.

nata'Avd gotCavog et zata Ti^o^Qatovg septemet uig-inti annos natus , alter anno minor proP. Quinctio

7 septimoque et uicesimo pro Sex. Roscio. Vixerunt

quoque non nimis numerum annorum diuersum: alter tres

et sexag-inta annos, Demosthenes sexaginta.

XXVIIII.

Quali figura orationis et quam noua L. Piso annalium scriptor

usus sit.

1 Duae istae in loquendo figurae notae satis usitataeque

sunt: c mihi nomen est Iulius' et c mihinomen estlulio';

2 tertiam figuram nouam hercle repperi apud Pisonem in

secundo annalium. VerbaPisonis haecsunt: L.Tar-quinium, conleg-am suum, quia Tarquinio nomineesset, metuere; eumque orat, uti sua uoluntatePi o m am c o n t e n d a t. Q u i a T a r q u i n i o , inquit , n o m i n e

esset: hocproinde est, tamquam si ego dicam emihi nomenest Iulium'.

XXX.

Vehiculum, quod petorritum appcllalur, cuiatis liuguae uoeabulum

sit, Graecac an Gallicae.

1 Qui ab alio genere uitae detriti iam et retorridi ad

literarum disciplinas scrius adeunt, si forte idem sunt

g-arruli natura et subargutuli, oppido quam liunt in li-

2 terarum ostentatione inepti et friuoli. Quod genus pro-

fecto ille homo est, qui dc ? petorritis' nuper argutissimas

3 nugas dixit. Nam cum quaereretur, c {)Ctorritum' quali

forma uehiculum cuiatisque linguae uocabulum esset, et

faciem uchiculi emcntitus est longe alienani fafsamque et

uocabulum Graccum csse dixit atque signiticare uolucrcs

rotas interprctatus cst, commutataque una litcra e petor-

4ritum' esse dictum uolebat, quasi * petorrotum *, scriptum

etiam hoc esse a Valerio Probo contcndit.

5 Ego, cnm Probi multos admodum coininen tationumlibros adquisierim, neque scriptum in hismueni nec usquam

XV. xxx. xxxi. 147

alioqui Probum scripsisse credo: c petorritum' enim est6non ex Graecia dimidiatum, sed totum [ortum] transAlpibus.

Nam est uox GaJlica. Id scriptum est in libro M. Varro- 7

nis quarto decimo rerum diuinarum, quo in loco

Varro, cum de epetorrito' dixisset, esse id uerbum Galli-

cum, clanceam' quoque dixit non Latinum, set Hispanicumuerbum esse.

XXXI.

Quae uerba leg-auerint Rhodii ad hostium ducem Demetrium, cumab eo obsiderentur, super illa incluta Ialysi imagine.

Rhodum insulam celebritatis antiquissimae oppidumque l

in ea pulcherrimum ornatissimumque obsidebat obpugnabat-

que Demetrius, dux aetatis suae inclutus, cui a peritia

disciplinaque faciendi obsidii machinarumque sollertia adcapienda oppida repertarum cog-nomentum noXiOQxrjtr]g

fuit. Tum ibi in obsidione aedes quasdam publice factas, 2

quae extra urbis muros cum paruo praesidio erant, adgredi

et uastare atque absumere igni parabat.

In his aedibus erat memoratissima illa imago Ialysi, 3

Protogenis manu facta, inlustris pictoris, cuius operis pulcri-

tudinem praestantiamque ira percitus Rhodiis inuidebat.

Mittunt Rhodii ad Demetrium legatos cum his uerbis: cQuae, 4

malum', inquiunt, c ratiost, ut tu imaginem istam uelis in-

cendio aedium facto disperdere? Nam si nos omnes supe-

raueris et oppidum hoc totum ceperis, imagine quoque illa

integra et incolumi per uictoriam potieris; sin uero nosuincere obsidendo nequiueris, petimus consideres, ne turpetilji sit, quia non potueris beilo Rhodios uincere, bellumcum Protogene mortuo g-essisse'. Hoc ubi ex leg-atis audiuit, 5

obpu^natione desita, et imagini et ciuitati pepercit.

10

A. GELLII

NOGHVM ATTICARVM LIBER SEXTVS

MVS.

I.

Yerba Musoni philosophi Graeca, digna atque utilia audiri obser-

uarique ; eiusdemque utilitatis sententia a M. Catone mullis

ante annis Numantiae ad equites dicta.

1 Adulescentuli cum etiamtum in scholis essemus , ivfrv-

\iy\yid%iov hoc Graecum, quod adposui, dictum esse aMu-sonio philosopho audiebamus et, quoniam uere atque lu-

culente dictum uerbisque est breuibus et rutundis uinctuin,

2 perquam libenter memineramus : *"Av tl 7tQcc$t]g y.cclov

{ISTCC TtOVOV, 6 (i£V JtOVOg OIJSTCCL, TO 6s KClXoV [L£V£l ' «Vtl jtOLTJGrjg cdc%Qov li£tcc r)dovrjg, t6 luv rjdv ol%£tccl, ro

dh ai6%obv llsv£l\

3 Postea istam ipsam sententiam in C a t o n i s o r a t i o n e

,

quam dixit Numan tiae apud equites, positam Legi-

mus. Quae etsi laxioribus paulo longioribusque uerbis

comprehensa est praequam illud Graecum, quod diximus.

quoniam tamen priore tempore antiquiorque est. uenerabi-

4lior uideri debet. Verba ex oratione haec sunt: Cogitatec u m a n i m i s u e s t r i s , s i qui d u o s p e r 1 a b o r e mrecte feceritis, labor ille a uobis eito recedet,bene factum a uobis, dum uiuitis, non abscedet;sed si qua per uoluptatem nequiter feceritis,uoluptas cito abibit, nequiter factum il lud apudii os semper manebit.

XVI. ii. 149

II.

Cuiusmodi sit lex apud dialecticos percontandi disserendique

;

et quae sit eius legis reprehensio.

Legem esse aiunt disciplinae dialecticae, si de quapiam 1

re quaeratur disputeturque atque ibi quid rogere, ut respon-

deas, tum ne amplius quid dicas, quam id solum, quod es

rogatus , aut aias aut neg-es ; eamque leg-em qui non seruent

et aut plus aut aliter, quam sunt rogati, respondeant, existu-

mantur indoctique esse disputandique morem atque rationem

non tenere. Hoc quidem, quod dicunt, in plerisque disputa- 2

tionibus procul dubio fieri oportet. Indefinitus namque inex- 3

plicabilisque sermo fiet, nisi interrog-ationibus responsioni-

busque simplicibus fuerit determinatus.

Sed enim esse quaedam uidentur, in quibus si breuiter et 4

ad id, quod rog-atus fueris, respondeas, capiare. Nam si quis 5

his uerbis interrog-et: cPostulo uti respondeas, desierisne fa-

cere adulterium, an non', utrumcumque dialectica leg-e re-

sponderis, siue aias seu neg*es, haerebis in captione, tam-quam si te dicas adulterum [ ] neg-ent. Nam qui facere 6

non desinit, non id necessario etiam fecit. Falsa igitur est 7

species istius captionis etnequaquam procedere ad id potest,

ut conligi concludique possit, eum facere adulterium, qui se

negauerit facere desisse. Quid autem legis istius propugna- 8

tores in illa captiuncula facient, in qua haerere eos necessumest, si nihil amplius, quam quod interrog-ati erunt, responde-rint? Nam, si ita ego istorum aliquem rog-em: e Quicquid non 9

perdidisti, habeasne, an non habeas, postulo ut aias aut

neges', utrumcumque breuiter responderit, capietur. Namiosi non habere se neg-auerit, quod non perdidit, colligetur,

oculos eum non habere,quod non perdidit ; sin uero ha-

bere se dixerit, colligetur, habere eum cornua, quae nonperdidit. Rectius igitur cautiusque itarespondebitur: c quic-ll

quidhabui, idhabeo, si id non perdidi'. Sed huiuscemodii2responsio non fit ex ea lege, quam diximus: plus enim,

quam quod rogatus est, respondet. Propterea idquoquel3ad eam legem addi solet, non esse captiosis interrogationibus

resj)ondendum.

150 XVI. iii.

III.

Quanam ratione effici dixerit Erasistratus medicus, si cibus forte

deerit, ut tolerari aliquanlisper inedia possit et tolerari fames

;

uerbaque ipsa Erasistrati super ea re scripta.

1 Cum Fauorino Romae dies plerumque totos eramustenebatque animos nostros homo ille fandi dulcissimus atque

eum, quoquo iret, quasi ex lingua prorsum eius capti pro-

sequebamur: ita sermonibus usquequaque amoenissimis

2 demulcebat. Tum ad quendam acgrum cum isset uisere

nosque cum eo unaintroissemus multaque ad medicos, qui

tum forte istic erant, ualitudinis eius gratia, oratione Graecadixisset: c ac ne hoc quidem mirum', inquit, cuideri debet,

quod, cum antehac semper edundi fuerit adpetens, nuncpost imperatam inediam tridui omnis eius adpetitio pristina

3 elanguerit. Nam quod Erasistratus scriptum', inquit,creliquit, propemodum uerum est: esuritionem faciunt

inanes patentesque intestinorum fibrae et caua intus uentris

ac stomachi uacua et hiantia; quae ubi aut cibo conplentur

aut inanitate diutina contrahuntur et coniuent, tunc loco, in

quem cibus capitur, uel stipato uel adducto, uoluntas ca-

4 piendi eius desiderandique resting-uitur'. Scythas quoqueait eundem Erasistratum dicere, cum sit usus, ut famemlongius tolerent, fasceis uentrem strictissime cireomiigare.

Ea uentris conpressione esuritionem posse depelli, credi-

tum est.

5 Haec tum Fauorinus multaque istiusmodi alia adfabi-

6 lissime diccbat, nos autem postea, cum li brum forte Era-sistrati legeremus diaigeOF cov primum, id ipsum in eo

libro, quod Fauorinum audiebamus dicere, scriptum of-

7 fcndimus. Vcrba Erasistrati ad eam rem pcrtincntia

haec sunt: 'EAoyL^otiefi-a ovv itaQa tr)v lO%vqcci>

OvfuttcoOLV trjg KOiklas elvcu t))v Gcpodoa ccOi-

xiav xal yaQ totg titniXiov aGitovGiv xata7tQoaLQ66LV iv tolg 7tQcStOLg %QovoLg r) iteiva

8fl aQaxoAov&eL, voteQov dl ovxetL. Deindc pau-

Iuluminfra: El&LOLLtvoL de eioiv xal of 2JxvfraL,otav 6lcx tLva xcclqov dvccy xcc^covtaL doiteiv,

XVI. iii. iiii. 151

£(6vccig TtXatsiatg trjvxotXiav dta^cpiyysLV,cog tr\g Ttsivrjg avtovg r)ttov sv o%lov6rjg' 6%s-dov 6s xal otav 7tkr]Qr]g noiXia r) , dia to xsi-vco\ia iv avtfj {irjdsv sivai, dia tovto oy Ttst-

vco6lv, otav 6s 6cpodQa 6v[i7tS7ttcoxvla r), xsi-vco[ia ovk s%sl.

In eodem libro Erasistratus uim quandam famis 9

non tolerabilem, quam Graeci ôvXlôv' appellant, in die-

bus frigidissimis multo facilius accidere ait, quam cum sere-

num atque placidum est, atque eius rei causas, cur is morbusin eo plerumque tempore oriatur, nondum sibi esse comper-tas dicit. Verba, quibus id dicit, haec sunt: "Atioqov d«10xal d sopsvov S7tL6xs^scog xal STtl tovtov xalSTtl tcov loLitcov fiovlLiiLcbvtcov, dLa tC sv tolgiI>v%s6lv îdXkov to 6vii7ttco[ia tovto yivstaLr) sv talg svdiaLg;

IIII.

Quo ritu quibusque uerbis fetialis populi Romani bellum indicere

solitus sit his, quibus populus bellum fieri iusserat; et item in

quae uerba conceptum fuerit iusiurandum de furtis militaribus

sanciendis et uti milites scripti intra praedictum diem in loco

cerlo frequentitarent, causis quibusdam exceptis,propter quas

id iusiurandum remilti aecum esset.

Cincius in libro tertio de re militari, fetialem 1

populiRomani bellum indicentemhostibus telumque inagrumeorum iacientem, hisce uerbis uti scripsit :

CQ u o d p o pu lu s

Hermundulus hominesque populi Hermunduliaduersus populum Romanum bellum fecere de-Uqueruntque, quodque populus Romanus cumpopulo Hermundulo hominibusque Hermun du-lis bellum iussit, ob eam rem ego populusqueRomanus populo Hermundulo hominibusqueHermundulis bellum dico facioque'.

Item in libro eiusdem Cincii de re militari quinto 2

ita seriptum est: Cum dilectus antiquitus fieret et

milites scriberentur, iusiurandum eos tribunus

152 XVI. iiii.

militaris adigebat in uerba haec: c (Magistratusuerba.) C. Laelii C. fili consulis, L. CorneliiP. fili consulis in exercitu decemque milia pas-suum prope furtum non facies dolo malo solusneque cum pluribus pluris nummi argentei in diessingulos; extraque hastam, hastile, pomfum,] pa-b u 1 u m , u t r em , f o 1 1 em , f a c u 1am si quid ibi i n u e n e

-

ris sustulerisue, quod tuum non erit, quod plurisnummiargentei erit, uti tu ad C. Laelium C. filiumc o n s u 1 e m Lu c i um u e C o r n e 1 iu m P. f i 1 i u m c o n s u l e

m

siue quem ad uter eorum iusserit proferesaut profitebere in triduo proximo quidquid in-ueneris sustulerisue sine dolo malo aut do-mino suo, cuium id censebis esse, reddes, uti

3quod rectum factum esse uoles\ Militibusautem scriptis dies praefinibatur

,quo die

4adessentet citanti consuli responderent; deindeconcipiebatur iusiurandum, ut adessent, hisadditis exceptionibus: c nisi harunce quae causaerit: funus famiiiare feriaeue denicales, quaenoneius rei causaineumdiem conlatae sint, quois eo die minus ibi esset, morbus sonticus auspi-ciumue, quod sine piaculo praeterire non liceat,

sacrificiumue anniucrsarium,quodrecte fieri

non possit, nisi ipsus eodie ibisit,uis hostesue.status condictusue dies cum hoste; si cui eorumharunce quae causa erit, tum se postridie quamper eas causas licebit, eo die uenturum adiutu-rumquecum, qui eum pagum, uicum, oppidumucdelegerit'.

5 Item in codem libro uerba haee sunt : Miles c\\ m die,

qui prodictus est, aberat neque exciisatus erat,

infrequens f dabatur,6 Item in libro sexto hoc scriptum est: Alae dictae

exercitus equitum ordines, *i u o <l circum legionesdextra sinistraque, tamquam alae in auium cor-poribus, locabantur, ln legione sunt centuriaesexaginta, manipuli triginta, cohortesrdecem.

XVI. v. 153

V.

Vestibulum quid signifieet; deque eius uocabuli rationibus.

Pleraque sunt uocabula, quibus uulg-outimur,nequetamen 1

liquido scimus,quid ea proprie atque uere srgnificent , sed

incompertam et uolgariam traditionem rei non exploratae

secuti, uidemur magis dicere, quod uolumus, quam dicimus

:

sicuti est c uestibulum', uerbumin sermonibus celebre atque

obuium, non omnibus tamen, qui illo facile utuntur, satis

spectatum. Animaduerti enim,quosdam hautquaquam in- 2

doctos uiros opinari, cuestibulum' esse partem domus pri-

morem, quam uulgus eatrium' uocat. C. Aelius Gallus3in libro de significatione uerborum, quae ad iusciuile pertinent, secundo coestibulum' esse dicit nonin ipsis aedibus neque partem aedium, sed locum ante ia-

nuam domus tiacuum, per quem a uia aditus accessusquead aedis est, cum dextra sinistraque ianuam tectaque sunt

uiae iuncta atque ipsa ianua procul a uia est, area uacanti

intersita.

Quae porro huic uocabulo ratio sit, quaeri multum solet; 4

sed quae scripta legi, ea ferme omnia inconcinna atque ab-

surda uisa sunt. Quod Sulpicium autem Apollinarem5memini dicere, uirum eleganti scientia ornatum, huiuscemodiest: cc Ve' particula, sicuti quaedam alia, tumintentionemsignificat , tum minutionem. Nam cuetus' et cue(he)mens', 6

alterum ab aetatis magnitudine compositum elisumque est,

alterum a mentis ui atque impetu dicitur. eVescum' autem,

quod ex cue' particula et cesca' copulatum est, utriusque

diuersae sig-nificationis uim capit. Aliter enim Lucretius7'uescum' salem dicit ex edendi intentione, aliter Lucilius(uescuma appellat cum edendi fastidio. Qui domos ig;itur 8

ampias antiquitus faciebant, locum ante ianuam uacuum re-

linquebant, qui inter fores domus et uiam medius essct.

In eo loco, qui dominum eius domus salutatum uenerant, 9

priusquam admitterentur, consistebant et neque in uia sta-

bant, neque intra aedes erant. Ab illa ergo grandis loci 10

consistione et quasi quadam stabuLatione, c ucstihula' appel-

lata sunt , spatia, sicuti diximus, grandia ante forcs aedium

154 XVI. v. vi.

rclicta, in quibus starent, qui uenissent, priusquam in do-

limum intromitterentur. Meminisse autem debebimus, id

uocabulum non semper a ueteribus scriptoribus proprie,

sed per quasdam translationes esse dictum, quae tamenita sunt factae, ut ab ista, de qua diximus, proprietate nonlonge desciuerint, sicut illud in sexto Vergilii:

Vestibulum ante ipsum primisque in faucibusorci

Luctus et ultrices posuere cubilia curae:

l^non enim cuestibulum' priorem partem domus infernae esse

dicit, quod obrepere potest, tamquam si ita dicatur, sed loca

duo demonstrat extra orci fores, c uestibulum' et c fauces',

ex quibus c uestibulum' appellat ante ipsam quasi domum et

ante ipsa orci penetralia, efauces/ autem uocat iter angustum,

per quod ad uestibulum adiretur'.

VI.

Hostiae,quaedicunturbidentes, quidsint etquam ob causam ita ap-

pellatae sint; superque ea re P.Nigidii etluliiHygini seotentiae.

1 Redeuntes Graecia, Brundisium nauem aduertimus. Ibi

quispiam linguae Latinae Iiterator, Roma a Brundisinis ac-

2cersitus, experiundum sese uulgo dabat. Imus ad eumnos quoque oblectamenti gratia, erat enim fessus atque lan-

3 guens animus de aestu maris. Legebat barbare insciteque

Vergilii septimum, in quo libro hic uersusest:

Centum lanigeras mactabat rite bidentis,

4et iubebat rogarc se, si quis quid onmium rerum uellet di-

5 scere. Tum ego indocti hominis confidentiam demiratus:c docesnc', inquam, cnos, magister, cur cbidentes' dicantur?'

6 cc Bidcntcs', inquit, c oucs appcllatac, idcircoque lanitre-

7ras dixit, ut oucs planius demonstraret'. 'Posthac*, in-

quam, cuidebimus, an oucs solae, ut tu ais. bidentes dican-

tur et an Pomponius, atellanarum poeta, in Gallis

transalpinis erraueiit, cum hoc scripsit:

Mars, tibi uouco tacturum, si umquam riidierit,

Bidenti uerrc,

XVI. vi. vii. 155

sed nunc ego a te rogaui, ecquam scias esse huiusce uoca- 8

buli rationem'. Atque ille nihii cunctatus, sed nimium quan- 9

tumaudacter: f oues', inquit, ec bidentes' dictae, quod duos

tantum dentes habeant'. e Vbi terrarum, quaeso te,' in-10

quam, eduos solos per naturam dentes habere ouem uidisti?

ostentum enim est et piaculis factis procurandum'. Tumllille permotus mihi et inritatus: cquaere', inquit, c ea potius,

quae e grammatico quaerenda sunt; nam de ouium dentibus

opiliones percontantur'. Facetias nebulonis hominis risi eti2

reliqui.

P. autem Nigidius in libro, quemde extis composuit,cbidentes' appellari ait non oues solas, sed omnes bimas ho-

stias, neque tamen dixit apertius, cur ?bidentes'; sed, quodi3ultro existumabamus, id scriptum inuenimus in commen-tariis quibusdam ad ius pontificum pertinentibus, cbi-

dennes' primo dictas, d litera inmissa, quasi cbiennes', tumlongo usu loquendi corruptam uocem esse et ex ?bidennibus'c bidentes' factum, quoniam id uidebatur esse dictu facilius

leniusque.

Hy ginus tamen Iulius, qui ius pontificum nonuide-14tur ignorasse, in quarto librorum, quos deVergiliofecit, cbidentes' appellari scripsit hostias, quae per aetatem

duos dentes altiores haberent. Verba illius ipsa posuiiis

Quae bidens est, inquit, hostia, oportet habeatdentesocto, sedex his duo ceterisaltiores, perquos appareat, ex minore aetate in maioremtranscendisse. Hyg-ini opinio an uera sit, non argumen-tis, sed oculis uideri potest.

VII.

Ouod Laberius uerba pleraque licentius petulantiusque finxit; et

quod multis itern uerbis utitur, de quibus, an sint Latina, quaeri

solet.

Laberius in mimis, quos scriptitauit, oppido quam 1

uerba (inxit praolicentcr. Nam et ?mendicimonium' dicit et 2e moechiini)iiiuin ' et

e adulterronem' e adulteritatem'que proeadulterio' et 'depudicauit' pro ^stuprauit' et cabluuium' pro

156 XVI. vir.

? diluuio' et, quod in mimo ponit, quem Cophinum scripsit,

3 Mnanuatus est' pro ? furatus est' et item in Fullone furemcmanuarium' appellat:

Manuari, inquit, pudorem perdidisti,

4 multaque alia huiuscemodi nouat. Neque non obsoleta quo-

que et maculantia ex sordidiore uulgi usu ponit, quale est in

Staminariis:

Tollet bona fideuos orcus niidas in catonium.

5Et c elutriare lintea' et Mauandaria' dicit, quae adlauandum sint data, et:

Coicior, inquit, infullonicam,et:

Quid properas? quid praeciirris + caldonia?6 ItemRestione c talabarriunculos' dicit, quos uulgus Uala-7 barriones', item in Compitalibus:

malas malaxauit,8 item in C a c o m n em o n e

:

Hic est, inquit, ille gurdus, quem eg-o me abhincmenses duos exAfrica

Venientem excepisse tibi narraui,

9 item in mimo, qui inscribitur Natal[icius] rcippum' dicit etcobbam' et ccamellam' et epittacium', et c capitium':

. 'Induis, inquit,

Capitium tunicae pittacium.10 Praeterea inAnnaPeranna c gubernium ' pro * guber-

natore' et fp1anum' pro csycophanta' et cnanum' pro fpumi-lione' dicit; quamquam eplanum' pro esycophantaJ M. quo-

que Cicero in oratione scriptum reliquit. quam proHCluentio dixit. Atque item in mimo, qui Saturnalia

inscriptus est, c botulum'pro c farcimiin'' appellat ct chomi-

12ncm leuennam' pro clcui'. Itcm in Necyomantia ccotio-

nem' peruulgate dicit, quem ueteresc arillatorem' dixerunt.

Vcrba Laberi haec sunt:

Duas uxores? hercle hoc plus negoti est: set

quid cdtio?S e x a e d i 1 e s u i d e r a t.

XVI. vii. vm. 157

Sed enim in mimo, quem scripsit Alexandream,i3eodem quidem, quo uulg-us, sed probe Latineque usus est

Graeco uocabulo: c emplastrum' enim dixit ov&szEQcag,

non genere feminino, ut isti nouicii semidocti. Verba exi4eo mimo adposui:

Quidestius iurandum? emplastrum aerisalieni.

VIII.

Quid sig-nificet et quid a nostris appellatum sit quod axioma dia-

lectici dicunt; et quaedam alia, quae prima in disciplina dia-

lectica traduntur.

Cum in disciplinas dialecticas induci atque imbui uelle-

1

mus, necessus fuit adire atque cognoscere quas uocant dia-

lectici c ei6aycoydg\ Tum, quia in primo tisqi a%ico\idrcov 2

discendum, quaeM.Varro alias cprofata', alias cproloquia'

appellat, commentarium de proloquiis L. Aelii,docti hominis, qui magister Varronis fuit, studiose quae-

siuimus eumque, in Pacis bibliotheca repertum, legimus.

Sed in eo nihil edocenter neque ad instituendum explanate 3

scribtum est, fecisseque uidetur eum librum Aelius sui

magis admonendi, quam aliorum docendi gratia.

Redimus igitur necessario ad Graecos libros. Ex qui- 4

bus accepimus ^cJ^toj^c:' esse his uerbis: Xsnxov avro-TfAfg a7i6cpavrov oaov icp' avrcp. Hoc eg;o super- 5

sedi uertere, quia nouis et inconditis uocibus utendum fuit,

quas pati aures per insolentiam uix possent. Sed M. Varro 6"

dc li ngua Latina ad Ciceronem quarto uicesimocxpcditissime ita finit: Proloquium est sententia, in

qua nihi l d esideratur.Erit iuitcin planius, quid istud sit, si exemplum eius 7

dixerimus. 'At,ico\ia igitur, siue id cproloquium' dicere pla-

cet, huhiscemodi cst: c IIannibal Poenus fuit';c Scipio Nu-

inaiitiain dclcuit' ;

c Milo cacdis dampnatus est'; c neque bo-

iiiiiii cvt uoluptas nc<|iic nialuin' ; ct oinnino quicquid ita di- H

citur plena atque perfecta uerborum senteutia, ut id necessesit aut ucruin aut faisuin cssc, id a dialccticis c u\ico\ia'>

158 XVI. viii.

appellatum est, a M. Varrone, sicuti dixi, fproloquiunv\

a M. autem Cicerone c pronuntiatum\ quo ille tamen uo-

cabulo tantisper uti se adtestatus est, quoad melius, in-

quit, inuenero.9 Sed quod Graeci * 6vvr]{i{isvov aîcafia

9 dicunt, alii no-

strorum cadiunctum\ aliicconexum' dixerunt. Id cconexum'

tale est: csi Plato ambulat, Plato mouetur'; c

si dies est, sol

lOsuper terras est\ Item quod illic 6v\ntsii'ksy\isvov'> , nos

uel c coniunctum' uel c copulatum' dicimus, quod est eius-

demmodi: C P. Scipio, Pauli filius, et bis consul fuit et

triumphauit et censura functus est et conlega. in censura

11 L. Mummi fuit'. In omni autem coniuncto si unum est men-dacium, etiamsi cetera uera sunt, totum esse mendacium di-

citur. Nam si ad ea omnia, quae de Scipione illo uera dixi.

addidero c et Hannibalem in Africa superauit', quod est

falsum, uniuersa quoque illa, quae coniuncte dicta sunt,

propter hoc unum, quod falsum accesserit, quia simul di-

12centur, uera non erunt. Est item aliud, quod Graeci *dti~

%svy\isvov aîcoîa', nos c disiunctum ' dicimus. Id huius-

cemodi est: c aut malum uoluptas aut bonum aut neque bo-

13num neque malum'. Omnia autem, quae disiunguntur,

pugnantia esse inter sese oportet, eorumque opposita,

quae c avxiKsipsva' Graeci dicunt, ea quoque ipsa inter

se aduersa esse. Ex omnibus, quae disiunguntur, unuin

14esse uerum debet, falsa cetera. Quod si aut nihil omniumuerum aut omnia pluraue, quamunum, uera erunt aut quaedisiuncta sunt, non pugnabunt aut quae opposita eorum sunt,

contraria inter sese non erunt, tum id disiunctum menda-cium cst et appellatur *7iaQadLS&vyusrov\ sicuti hoc est,

in quo, quae opposita, non sunt contraria: *au( currts atit

ambulas aut stas'. Nam ipsa quidem Uiter sese aduersa

sunt, sed opposita eorum non pugnant: p non arabulare'

enim etcnon stare' et cnon currere' contraria inter sese non

sunt, quoniam, c contniria' ea dicuntur, quae siinul uera

essenon queunt; possis enimsimul eodemque tempore ne-

queambulare neque stare neque currere*

15 Sed hoc iam breue ex dialecticn libamentum dedisse nunci6satis erit atque id solum addendum admonendumque est,

XVI. viii. viiii. 159

od huius disciplinae studium atque cog-nitio in principiis

quidem taetra et aspernabilis insuauisque esse ac inutilis

uideri solet, sed, ubi aliquantum processeris, tum denique

et emolumentum eius in animo tuo dilucebit et sequitur

quaedam discendi uoluptas insatiabilis, cui sane nisi modum 17

feceris, periculum non mediocre erit, ne, ut plerique alii,

\ tu quoque in illis dialecticae gyris atque maeandris, tamquamapud Sirenios scopulos, consenescas.

VIIII.

Quid significet uerbum in libris ueterum creberrime positum

:

susque deque.

eSusquedeque fero' [aufsusque deque sum'] aut csusque 1

deque habeo'; his enim omnibus modis dicitur, uerbum est

ex hominum doctorum sermonibus. In poematis quoqueetinepistulisueterum scriptum est plurifariam ; sed fa- 2

cilius reperias, qui uerbum ostentent, quam qui intellegant.

Itaplerique nostrum, quae remotiora uerba inuenimus, di-

cere ea properamus , non discere. Sig-nificat autem c susque 3

deque ferre' animo aequo esse et quod accidit non magnipendere atque interdum neglegere et contempnere et pro-

pemodum id ualet, quod dicitur Graece c d^La(poQ£Lv ,. La-4

berius in Compitalibus:. Niinc tu lentu(s e)'s, niinc tu susque deque fers;Mater familias tua in lecto aduerso sedet,Seruos sextantis utitur nefariisVerb is.

ttf. Varro in Sisenna uel de historia: Quod si non 5

borum omnium similia essent principia ac post-prineipia, susque deque esset. Luciliusin tertio: 6

\ "« -ruin haec ludus ibi susque omnia deque fue-runt,

Susque et deque fuere, inquam, omnia, ludusi c u s q 11 e

;

Illud opus durum, ut Setinum accessimus fi-

nem:AlyiXiitoi mon tes, A etnac omnes, asperi Atho-

11 es.

160 XVI. x.

Quid sint proletarii, quid capite censi;quid item sit in XII. tabulis

adsiduus ; et quae eius uocabuli ratio sit.

1 Otium erat quodam die Romae in foro a negotiis et laeta

quaedam celebritas feriarum legebaturque in consessu forte

conpIuriumEnni liber ex annalibus. In eo libro uer-

sus hi fuere

:

Proletarius publicitus scutisque feroqueOrnatur ferro; muros urbemque forumqueExcubiis curant.

2.3Tum ibi quaeri coeptum est, quid esset c proletarius'. At-

que ego , aspiciens quempiam in eo circulo ius ciuile callen-

tem, familiarem meum, rogabam, utid uerbum nobis enar-

4raret, et, cum illic se iuris, non rei grammaticae,peritum

esse respondisset: c eo maxime', inquam, cte dicere hoc

5oportet, quando, ut praedicas, peritus iuris es. NamqueEnnius uerbum hoc ex duodecim tabulis uestris acce-

pit, in quibus, si recte commemini, ita scriptum est: Ad-siduo uindex adsiduus esto. Proletario iam

6ciui, cui quis uolet uindex esto. Petimus igitur.

ne annalem nunc Q. Ennii, sed duodecim tabulaslegi arbitrere et, quid sit in ea lege cproletarius ciuis', inter-

7 pretere'. cEgo uero', inquit ille,c dicere atque Lnterpretari

hoc deberem, si ius Faunorum et Aboriginum didicissem.

8 Sed enim cum c proletarii' et cadsidui' et c sanates 7et Hiades'

et csubuades' et cuiginti quinque asses' et Ualiones' furto-

rumque quaestio ccum lance et licio' euanuerint omnisqueilla duodecim tabularum antiquitas, nisi in lcuis actionibus

centumuiralium causarum, lege Aebutia lata, consopita sit

studium scientiamque ego praestare debeo iuris e1 legiliu

uocumque earum, quibus utimur'.

9 Tum forte quadam I u 1 i u m P a u 1 u m,poetam memoriae

lonostrae doctissimum, praetereuntem conspeximus, Is a no-

l)is salutatur, rogatusque, uti de sententia deque ratione

istius uocabuli nos doceret: cqui in plebe', inquit, eRomanatenuissimi pauperrimique eranl neque amplius quam mille

quingentum aeris in censum deferebant, ^u-oletarii' appel-

XVI. x. xi. 161

lati sunt, qui uero nullo aut perquam paruo aere censeban-

tur, e capite eensi' uocabantur, extremus autem census ca-

pite censorum aeris fuit trecentis septuaginta quinque. Sedllquoniam res pecuniaque familiaris obsidis uicem pigneris-

que esse apud remp. uidebatur amorisque in patriam fides

quaedam in ea firmamentumque erat, neque proletarii nequecapite censi milites, nisi in tumultu maximo, scribebantur,

quia familia pecuniaque his aut tenuis aut nulla esset. Pro-12

letariorum tamen ordo honestior aliquanto et re et nomine,

quam capite censorum fuit: nam et asperis reipublicae tem-13

poribus, cum iuuentutis inopia esset, in miiitiam tumultua-

riam legebantur armaque is sumptu publico praebebantur,

et non capitis ccnsione, sed prosperiore uocabulo a munereofficioque prolis edendae appellati sunt, quod, cum re fami-

liari parua minus possent rcmpublicam iuuare, subolis tamengignendae copia ciuitatem frequentarent. Capite censosi4

autem primus C. Marius, ut quidam ferunt, bello Cimbrico

difiicillimis reipublicae temporibus uel potius, ut Sallu-stius ait, bello Iugurlhino miiites scripsissse Iraditur, cumid factum ante in nulla memoria extaret. cAdsiduus' in XII 15

tabulis pro locuplete et facile facienti dictus aut ab (assiduis,

ab) aere dando , cum id tempora reipublicae postularent,

aut a muneris pro familiari copia faciendi adsiduitate'.

Verba autem Sallusti in historia Iugurthina del6

C. Mario consule et de capite censis haec sunt: Ipse in-

terea milites scribere, non more maiorum necex classibus, sed ut libido cuiusque erat, ca-pite censos plerosque. Id factum alii inopiabonorum, alii per ambitionem consulis memo-rabant, quod ab eo genere celebratus auctus-que erat et homini potentiam quaerenti egen-tissimus quisque oportunissimus.

XI.

Hisluria ei Herodoti libris sumpta de Psyllorum interitu,

qui in

Syrtibus Africanis colebant.

Gens in [talia Marsorum orta fertur a Circae filio. I

Propterea Marsis hominibus, quorum dumtaxat familiac -i

Gellivs II. 11

162 XVI. xi. xn.

cum externis cognationibus nondum etiam permixtae cor-

ruptaeque sunt, ui quadam genitali datum , ut et serpentium

uirulentorum domitores sint et incentionibus herbarumquesucis faciant medellarum miracula.

3 Hac eadem ui praeditos esse quosdam uidemus, qui

Tsylli' uocantur. Quorum super nomine et genere cum in

ueteribus literis quaesissem, in quarto denique Herodoti4 libr o fabulam de Psyllis hanc inuenimus: Psyllos quondamfuisse in terra Africa conterminos Nasamonibus Austrumquein finibus eorum quodam in tempore perquam ualidum ae

5 diutinum flauisse; eo flatu aquam omnem in locis, in quibus

6colebant, exaruisse; Psyllos , re aquaria defectos, eam in-

iuriam grauiter Austro suscensuisse decretumque fecisse,

uti armis sumptis ad Austrum, proinde quasi ad hostcm.

7 iure belli res petitum proficiscerentur. Atque ita profectis

uentum Austrum mag-no spiritus agmine uenisse obuiain

eosque uniuersos cum omnibus copiis armisque, cumulis

8montibusque arenarum superuectis, operuisse. Eo facto

Psyllos ad unum omnis interisse, itaque fines a Nasamonibusoccupatos.

XII.

De his uocabulis,quae Cloatius Verus aut satis eommode aul

nimis absurde et inlcpide ad origines linguae Graecac redigit.

1 Cloatius Verus in libris, quos inscripsit uerboruma Graecis tractorum, non pauca hcrcle dicit curiose et

sagaciter conquisita, neque non tamen quacdam futtilia et

2 friuola. Errare, inquit, dictum est octio tov sqqbiv.ucrsumque infert Homeri, in quo idueibum est:

'Eqq' ex, vr\6ov &a66ov §Xiy%i6z£ ^aovrav.

3 ltem e alucinari' factum scripsit c\ eo, quod dicitur Graecet alveiv ,

yunde c clucum' quoque esse dictum putat, a litera

in c ucrsa, tarditatcm quandam animiel stuporem, qui alu-

4 cinantibus plerumque usu uenit. Item c Pascihum' appeltat

quasi cbascanum' et 'fascinare* esse quasi ^bascinare'.

5 Commode haec sane omnia et conducenter. Sed in

libroquarto: 'faenerator', inquit, appellatus es1

XVI. xii. xiii. 163

quasi * cpaiv SQatttQ*, ano xov <paivs6&ai sit\ xb%QT}6t6tsQOv^ quoniam id genus hominum spe-ciem ostentent humanitatis et commodi esseuideantur inopibus nummos desiderantibus,idque dixisse ait Hypsicraten quempiam grammaticum, 6

cuius libri sane nobiies sunt superhis, quaeaGraecisaccepta sunt. Siue hoc autem ipse Cloatius siue nescio

quis alius nebulo effutiuit, nihil potest dici insulsius. e Fae- 7

nerator' enim, sicuti M. Varro in libro tertio desermoneLatino scripsit , a faenore est nominatuf;c faenus' autem diclum ait a fetu et quasi a feturaquadam pecuniae parientis atque increscentis.Idcirco et M. Catonem et ceteros aetatis eius cfeneratorem' 8

sine a literapronuntiasse tradit, sicuti c fetus' ipse et cfecun-

ditas' appellata.

XIII.

Ouid sit municipium et quid a colonia differat; et quid sint muni-

cipes quaeque sit eius uocabuli ratio ac proprietas ; atque inibi,

quod diuus Hadrianus in senatu de iure atque uocabulo muni-

cipum uerba fecit.

c Municipes' et c munioipia' uerba sunt dictu facilia et usu 1

obuia, et neutiquam reperias, qui haec dicit, quin scire se

plane putet, quid dicat. Sedprofecto aliud est, atque aliter

dicitur. Quotus enim fere nostrum est, qui, cum ex colonia 2

populi Romani sit, non se c municipem' esse et populares

suos 'municipes' esse dicat, quod est a ratione et a ueritate 3

long-e auersum? Sic adeo etcmunicipia' quid et quo iure sint

quantumque a c colonia' differant, ignoramus existimamus-

que meliore conditionc esse c colonias', quam cmunicipia\l)<; cuius opinatiohis tam promiscae crroribus diuus Ha- 4

drianus in oratione, quam de Italicensibu s, undeipse ortos fuit, in senatu habuit, peritissime disseruit mirari-

que se ostendit, quod et ipsi Italicenses et quaedam item alia

municipia antiqua, in quibus Vticenses nominat, cum suis

moribus legibusque uti possent, in ius coloniarum mutari ge-

stiuerint. Praenestinos autem refert maximo opere a Tiberio 5

11*

164 XVI. xin. xiiii.

imperatore pefcisse orasseque , ut ex colonia in municipii sta-

tum redigerentur, idque illis Tiberium pro ferenda gratia tri-

buisse, quod in eorum finibus sub ipso oppido ex capitali

morbo reualuisset.

6c Municipes' ergo sunt ciues Romani ex municipiis, legi-

bus suis et suo iure utentes, muneris tantum cum populo Ro-mano honorari participes, a quo munere capessendo appel-

lati uidentur, nullis aliis necessitatibus neque ulla populi Ro-mani lege astricti, nisi in quam populus eorum fundus fa-

7 ctus est. Primos autem municipes sine suffragii iure Caerites

esse factos accepimus concessumque illis, ut ciuitatis Ro-

manae honorem quidem caperent, sed negotiis tamen atque

oneribus uacarent pro sacris bello Gallico receptis custodi-

tisque. Hinc 'tabulae Caerites' appellatae uersa uice, in quas

censores referri iubebant, quos notae causa suffragiis pri-

uabant.

8 Sed c coloniarum' alia necessitudo est; non cnim ueniunt

extrinsecus in ciuitatem nec suis radicibus nituntur, sed ex

ciuitate quasi propagatae sunt et iura institutaque omnia po-

9 puli Romani, non sui arbitrii, habent. Quae tamen conditio,

cum sit magis obnoxia et minus libera, potior tamen et prae-

stabilior existimatur propter amplitudinem maiestatemque

populi Romani, cuius istae colontae quasi efiigies paruae si-

mulacraque esse quaedam uidcntur, et simul quia obscura

obliterataque sunt municipiorum iura, quibus uti iam pcr in-

notitiam non queunt.

XIIII.

Quod M. Cato differre dixit properare et fesfmare; et quam in-

commode Verrius Flaccus ucrbi, quod est IVslinat. etvuov in-

terpretatus est.

1 c Fcstinare' et c properare' idem significare atquc in ean-

2dem remdici uidentur. Sed M. Cato id differre existimat

eaque hoc modo diuisa, — ucrba sunt ipsius ex oratione,

quam de suis uirtutibus habuit — : Aliud est J pro -

perare', aliud c fcs tinarc'. Qui u num .quid mat urc

transigit, is properat, <i^'1 niulta simul incipit

ne({Lie perficit, is tcstinat.

XIIII. XV. XVI.

Verrius Flaccus rationem dicere uolens differentiae 3

huius: c festinat', inquit, a fando dicitur, quoniamisti ignauiores, qui nihil perficere possunt,plusuerborum quam operae habent. Sed id nimis coactumatque absurdum uidetur neque tanti esse momenti potest4prima in utroque uerbo litera, ut propter eamunara tam di-

uersa uerba e festinare' etcfari' eadem uideri debeant. Com- 5

modius autem propiusque uisum est,e festinare' esse quasi

ffessum esse'. Nam qui multis simul rebus properandis de-

fessus est, is iamnonproperat, set festinat.

XV.

Quid Theophrastus mirum de perdicibus scriptum reliquerit, et

quid Theopompus de leporibus.

Theophrastus, philosophorum peritissimus, in Pa-

1

phlag-onia perdices bina corda habere dicit, Theopompusin Bisaltia lepores bina iecora.

XVI.

Agrippas a partus aegri et inprosperi uitio appellatos ; deque his

deabus,quae uocantur Pro[r]sa et Postuerta.

Quorum in nascendo non caput, sed pedes primi extite-

1

rant, qui partus difficillimus aegerrimusque habetur, eAgrip-

pae' appellati, uocabulo ab aegritudine et pedibus conficto.

Esse autem pueros in utero Varro dicit capite infimo nixos, 2

sursum pedibus elatis, non ut hominis natura est, sed ut

arboris. Nam pedes cruraque arboris ramos appellat, caput 3

stirpem atque caudicem. Quando[que] igitur, inquit, -i

contra naturam forte conuersi in pedes, bra-chiis plerurnque diductis, retineri solent, ae-griusque tunc mulieres enituntur. Huius peri-culi deprecandi gratia arae statutae sunt Ro-mae duabus Carmentibus, quarum altera c Post-uerta'cognominatast, c Prorsa' altera, a directiperuersique partus et potestate et nomine.

166 XVI. xvu. xviii.

XVII.

Quae ratio uocabuli sit agri Vaticani.

1 Et agrum Vaticanum et eiusdem agri deum praesidemappellatum acceperamus a uaticiniis, quae ui atque instinctu

2 eius dei in eo agro fieri solita essent. Sed praeter hanc cau-

sam M. Varro in libris diuinarum aliam esse tradit istius

nominis rationem: Nam sicut A(r)ius, inquit,deus ap-pellatus araque ei statuta est, quae est infimanoua uia, quod eo in loco diuinitus uox editaerat, itaVaticanus deus nominatus, penesquemessent uocis humanae initia, quoniam pueri,simul atque parti sunt, eam primam uocemedunt,quaeprimainVaticanosyllabastidcirco-que ? uagire' dicit[ur], exprimente uerbo sonumuocis recentis.

XVIII.

Lepida quaedam et memoratu et cognitu de parte geometriae,

quae oTtxinr) appellatur, et item alia, quae Kavovwr], et tertia

itidem, quae dicitur iizxoiY.r\.

1 Pars quaedam g-eometriae c oitTixr)' appellatur, quae adoculos pertinet, parsaltera, quae ad auris, * xavovlxr} , uo-

2 catur,qua musici ut fundamento artis suae utuntur. Vtra-

que harum spatiis et interuallis linearum et ratione numero-rum constat.

3 'Ojitixr) facit multa demiranda id genus, ut in speculo

uno imagines unius rei plures appareant; item ut speculum

in loco certo positum nihilimaginet, aliorsum translatum fa-

ciat imagines; item si rect(i)us speculum spectes, imago

fiat tua eiusmodi, ut caput deorsum uideatur, pedes sur-

sum. Reddit ctiam causas ea disciplina , cur istae quoqucuisiones fallant, ut quae in aqua conspi.ciuntur, maiora in

oculos fiant, quae procul ab oculis sunt, minora.

4 Kavovixrj autcm longitudines et altitudines uocis cmoti-

tur. Longior mensuia uocis * $vi)-(.i6g' dicitur, altiorc m£-

5 Aog'. Est et alia species xavovtxijg,quae appellatur \ue-

TQlxr| ,

,per quam syllabarum longarum et breuium et me-

XVI. xviii. xviiii. 167

diocrium iunctura et modus congruens cum principiis geo-

metriae aurium mensura examinatur. Sed haec, inquit6

M. Varro, aut omnino non discimus aut prius de-sistimus, quam intellegamus, cur discenda sint.

Voluptas autem, inquit, uel utilitas taliumdisci-plinarum in p ostprin cipiis existit, cum per-fectae absolutaeque sunt; in principiis ueroipsis ineptae et insuaues uidentur.

XVIIH.

Sumpta historia ex Herodoti libro super fidicine Arione.

Celeri admodum et cohibili oratione uocumque filo tereti 1

et candido fabulam scripsit Herodotus super fidicine illo

Arione. cVetus', inquit, c et nobilis Arion cantator fidibus 2

fuit. Is loco et oppido Methymnaeus, terra atque insula 3

omni Lesbius fuit. Eum Arionem rex Corinthi Periander 4

amicum amatumque habuit artis gratia. Is inde a reg-e pro- 5

ficiscitur, terras inclutas Siciliam atque Italiam uisere. Vbi 6

eo uenit auresque omnium mentesque in utriusque terrae ur-

bibus demulsit, in quaestibus istic et uoluptatibus amoribus-

que hominum fuit. Istim postea, grandi pecunia et re bona 7

multa copiosus,»Corinthum instituit redire, nauem igitur et 8nauitas, ut notiores amicioresque sibi, Corinthios delegit'.

Sed eo Corinthios homine accepto nauique in altum prouecta, 9

praedae pecuniaeque cupidos, cepisse consilium de necandoArione. Tum illum ibi, pernicie intellecta, pecuniam cete- 10

raquesua, ut haberent, dedisse, uitam modo sibi utparce-rent, orauisse. Nauitas precum eius harum commiseritum 11

esse illactenus , ut ei necem adferre per uim suis manibustemperarent, sed imperauisse , ut iam statim coram desiliret

praeceps inmare. cHomo', inquit, cibi territus, spe omnil2

uitae perdita, id unum postea orauit, ut, priusquam mortemobpeteret, induere permitterent sua sibi omnia indumenta et

fides capere et canere carmen casus illius sui consolabile.

Feros et inmanes nauitas prolubium tamen audiendi subit;13

quod orauerat, impetrat. Atque ibi mox dc more cinctus, 14

amictus, ornatus stansque in summac puppis foro, carinen,

168 XVI. xviiii.

15quod corthium' dicitur, uoce sublatissima cantauit. Ad po-

strema cantus cum iidibus ornatuque omni, sicut stabat ca-

nebatque, iecit sese procul in profundum. Nauitae, hcut-

quaquam dubitantes, quin perisset, cursum, quem facere

16coeperant, tenuerunt. Sed nouum et mirum et pium facinus

contigit*. Delphinum repente inter undas adnauisse fluitan-

tique sese homini subdidisse et dorso super fluctus edito ue-

ctauisse incolumique eum corpore et ornatuTaenarum in ter-

17ram Laconicam deuexisse. Tum Arionem prorsus ex eo

loco Corinthum petiuisse talemque Periandro regi, qualis del-

phino uectus fuerat ,inopinanti sese optulisse eiquerem, sic-

18uti acciderat, narrauisse. Reg-em istaec parum credidisse,

19Arionem, quasi falleret, custodiri iussisse, nauitas inquisi-

tos, ableg-ato Arione, dissimulanter interrogasse, ecquid au-

20 dissent in his locis, unde uenissent, superArione? eos di-

xisse, hominem, cum inde irent, in terra Italia fuisse eum-que illic bene agitare et studiis delectationibusque urbiuni flo-

rere atque in gratia pecuniaque mag-na opulentum fortuna-

21 tumque esse. Tum inter haec eorum uerba Arionem cumfidibus et indumentis, cum quibus se in salum eiaculauerat,

22extitisse, nauitas stupefactos conuictosque ire infitias non23quisse. Eam fabulam dicere Lesbios et Corinthios atque

esse fabulae argumentum,quod simuiacra duo aenea ad

Taenarum uiserentur , delphinus uehens et homo insidens.

A. GELLII

DCTMI ATTICAOT LIBER SEPTIMVS

DECMVS.

I.

Quod Gallus Asinius et Largius Licin(i)us sententiam M. Cicero-

nis reprehenderunt ex oratione,quam dixit pro M. Caelio ; et

quid aduersus homines stolidissimos pro eadem sententia mere

digneque dici possit.

Vt quidam fuerunt monstra hominum, quod de dis in- 1

mortalibus impias falsasque opiniones prodiderunt, ita non-

nulli tam prodigiosi tamque uecordes extitcrunt, in quibus

sunt Gallus Asinius et Largius Licin (i)us, cuius liber

etiam fertur infando titulo Ciceromastix, ut scribere ausi

sint, M. Ciceronem parum integre atque inproprie atque

inconsiderate locutum. Atque alia quidem, quae reprehen- 2

derunt, neque dictu neque auditu digna sunt, sed enim in 3

hoc, in quo sibimet ipsi praeter cetera esse uisi sunt uerbo-

rum pensitatores subtilissimi, cedo, quale id sit, consi-

deremus.M. Cicero pro M. Caelio ita scribit: Nam quod4

obiectum est de pudicitia quodque omnium ac-cusatorum non criminibus, sed uocibus male-dictisque celebratumest,idnumquam tamacerbeferetM. Caelius, ut eum paeniteat, nondeformemessenatum. Non existumant uerbo proprio esse usum, 5

170 XVII. i. ii.

quod ait paeniteat, atque id prope ineptum etiam esse

6 dicunt. cNam cpaenitere", inquiunt, *tum dicere solemus,

cum,quae ipsi fecimus aut quae de nostra uoluntate nostro-

que consilio facta sunt, ea nobis post incipiunt displicere

7 sententiamque in iis nostram demutamus;' neminem autemrecte ita loqui cpaenitere sese, quod natus sit' aut cpaenitere,

quod mortalis sit' aut c quod ex offenso forte uulneratoque

corpore dolorem sentiat', quando istiusmodi rerum nec con-

silium sit nostrum nec arbitrium?sed ea ingratis (in) nostris

8ui ac necessitate naturae nobl* accidant: c sicut hercle', in-

quiunt, c non uoluntarium fuit M. Caelio,quali forma nasce-

retur, cuius eum dixit cnon paenitere', tamquam in ea causa

res esset, ut rationem caperet paenitendi.'

9 Esthaec quidem, quam dicunt, uerbi huiusce sententia

etcpaenitere' nisi in uoluntariis rebus non probe dicitur, tam-

etsi antiquiores uerbo ipso alio quoque modo usitati sunt etc paenitet' ab eo, quod est c paene', et c paenuria' dixerunt.

Sed id aliorsum pertinet atque alio in loco dicetur.

10 Nunc autem sub hac eadem significatione,quae uulgo

nota est, non modo ineptum hoc non est, quod M. Cicero11 dixit, sed festiuissimum adeo et facetissimum est. Nam cum

aduersarii et obtrectatores M. Caeli, quoniam erat pulcro

corpore, formam eius et faciem in suspitiones inpudicitiae

accerserent, inludens Cicero tam absurdam criminationem,

quod formam, quam natura fecerat, uitio darent, eodem ipso

errore, quem inludebat, sciens usus est etc non paenitet'

inquit, C M. Caelium non deformem esse natum', ut uel hac

ipsa re, quod ita dicebat, obprobraret aduersariis ac per fa-

cetias ostentaret, facere eos deridiculum, quod proinde Cae-

lio formam crimini darent, quasi arbitrium eius fuisset, quali

forma nasceretur.

11.

Verba quaedam ex Q. Claudi annalium primo cursim in legendo

notata.

1 Cum librum ueteris scriptoris letrebamus, conabamur

postea memoriae uegetandac &ratia indipisci animo ac recen-

XVII. ii. 171

sere, quae in eo libro scripta essent in utrasqne existima-

tiones laudis aut culpae adnotamentis dig-na, eratque hoc

sane quam utile exercitium ad conciliandas nobis, ubi uenis-

setusus, uerborum sententiarumque eleg-antium recordatio-

nes. Velut haec uerba exQ.Claudiprimo annali, quae 2

meminisse potui, notaui, quem iibrum legimus biduo proximosuperiore.

Arma, inquit, pleriqueabiciuntatqueinermiin-3latebrantsese. Inlatebrant uerbum poeticum uisumest, sed non absurdum neque asperum.

Ea, inquit, dum fiunt, Latini, subnixo animo,4quasi sublimi et supra nixo, uerbum bene significans et

non fortuitum; demonstratque animi altitudinem fiduciam-

que, quoniam, quibus innitimur, iis quasi erigimur attolli-

murque.

Domus, inquit, suas quemque ire iubet et sua5omnia frunisci. Rarius quidem fuit in aetate M. Tulliac deinceps infra rarissimum, dubitatumque est ab inperitis

antiquitatis , an Latinum foret. Non modo autem Latinum, 6

sed iucundius amoeniusque etiam uerbum est c fruniscor fquam c fruor', et ut c fatiscor' a ffateor', ita 'fruniscor' factum

est a cfruor\ Q. Metellus Numidicus, qui caste pure-

7

que lingua usus Latina uidetur, in epistula, quam exul

ad Domitios misit, ita scripsit: Illi uero omni iureatque honestate interdicti, eg-o neque aquane-queignicareo etsumma gloria fruniscor. No-8uius in atellania, quae Parcus inscripta, hoc uerbo ita

utitur:

Quod magno opere quaesiuerunt, id fruniscinon queunt.

Qui non parsit apud se, frunitii(s e)st.

EtRomani, inquit, multis armis etmag-no com-9meatu praedaque in^enti copiantur. Verbum ca-

strense est nec facile id reperias apud ciuilium causarumoratores ex eademque figura est, qua Mignantur' et cpabulan-tur' et

? aquantur'.

172 XVII. ii.

10 Sole, inquit, occaso. Non insuauiuetustatest, si quis

aurem habeat non sordidam nec proculcatam ; in d u o d e c i mautem tabulis uerbum hoc ita scriptum est: Ante me-ridiem causam coniciunt, cum perorant ambopraesentes. Post meridiem praesenti litem ad-dicito. Si ambo praesentes, sol occasus su-prema tempestas esto.

11 Nos, inquit, in medium relinquemus. Vulguscin medio' dicit: nam uitium esse istuc putat et, si dicas cin

medium ponere', id quoque esse soloecon putant; set pro-

babilius significantiusque sic diciuidebitur, si quis ea uerbanon incuriose introspiciat; Graece quoque ^ftaivat eig [is-

Oov', uitium id non est.

12 Postquam nuntiatum est, inquit, utpug-natumesset in Gallos, id ciuitas grauiter tulit. In

Gallos mundius subtiliusque est, quam *cum Gallis' autecontra Gallos.' Nam pinguiora haec obsoletioraque suilt.

13 Simul, inquit, forma, factis, eloquentia, digni-tate, acrimonia, confidentia pariter parcelle-bat, ut facile intelleg^eretur raagnum uiaticumex se atque in se ad rempublicam euertendamhabere. Mag-num uiaticum pro magna facultate et

paratu magno noue positum est, uideturque Graecos secu-

tus, qui e scpodiov' a sumptu uiae ad aliarum quoque rerumapparatus traducunt ac saepe f £(podYa<yoi>' pro eo dicunt,

quod est c institue' et Mnstrue'.

14 NamMarcus, inquit, Manlius, quem Capitoliumseruasse a Gallis supra ostendi cuiusque ope-ram cum M. Furio dictatore apud Gallos cum-prime fortem atque exuperabilem respublicasensit, is et genere et ui et uirtute bellica ne-mini concedebat. 'Adprime' crebrius est, cumprimerarius traductumque cx eo est, quod c cumprimis ' dicebant

pro quod est Mnprhnis'.

15 Nihil sibi, inquit, diuitias opus esse. Nos <di-

uitiis' dicimus. Sed uitium hoc orationis nullum es ac ne

id quidem est, quod figura diei solet: recta enini istaec ora-

tio est et ueteres conpluscule ita dixerunt, nec ratio dici

XVII. ii. 173

potest, cur rectius sitc diuitiis opus esse', quam Miuitias',

nisi qui grammaticorum noua instituta ut te^evcjv CeQcc ob-

seruant.

Nam haec, inquit, maxime uersatur deoruml6iniquitas, quod deteriores sunt incolomioresneque optimum quemquam inter nos sinuntdiurnare. Inusitate dixit diurnare pro ' ditr uiuere',

sed ex ea figuratione est, qua dicimus c perennare\

Cum iis, inquit, consermonabatur. c Sermonari'17rusticius uidetur, sed rectius est; sermocinari rectius,

sed corruptius es[t.]

Se, inquit, ne id quoque, quod tum suaderet,i8facturum esse. Ne id quoque dixit pro c ne id qui-

dem ' , infrequens nunc in loquendo , sed in libris ueterumcreberrimum.

Tanta, inquit, sanctitudo fani est, ut numquamigquisquam uiolare sit ausus. 'Sanctitas' quoque etc sanctimonia' non minus Latine dicuntur, sed nescio quid

maioris dignitatis est uerbum c sanctitudo', sicuti M. Cato20in L. Veturium 'duritudincm', quam cduritiam' dicere gra-

uius putauit: Qui illius, inquit, impudentiam noratet duritudinem.

Cum tantus, inquit, arrabo penes Samnites21populi Romani esset. cArrabonem' dixit sescentos ob-

sides et id maluit, quam pignus dicere, quoniam uis lmius

uocabuli in ea sententia grauior acriorque est. Sed nunccarrabo' in sordidis uerbis haberi coeptus ac multo uidetur

sordidius c arra', quamquam ? arra' quoque ueteres saepe

dixerint et conpluriens Laberius.

Miserrimas, inquit, uias exegerunt, et: hic 22.23

mimus in otiis, inquit, consumptus est. Eleg-an-

tia utrubique ex multitudine numeri quaesita est.

Cominius, inquit, qua ascenderat, descendit24atque uorba Gallis dedit. cVerba Cominium dedisse

Gallis' dicit, qui nihil quicquam cuiquam dixerat; neque eumGalli, qui Capitolium obsidcbant, asccndentem [aut descen-

174 XVII. ii. iii.

dentem] uiderant. Sed cuerba dedit' haut secus posuit,

quam si tu dicas Matuitatque obrepsit'.

25 Conualles, inquit, et arboreta magna erant.Arboreta ignobilius uerbum, rarbusta' celebratius.

20 Putabant, inquit, eos, qui foris atque qui in

arce erant, inter se commutationes et consiliafacere. Commutationes, id est conlationes communi-cationesque, non usitate dixit, set non hercle inscite nec in-

eleganter.

27 Haec ego pauca interim super eo libro,quorum memoria

post lectionem subpetierat, mihi notaui.

III.

Verba M. Varronis ex libro quinto et uicesimo humanarum, quibus

contra opinionem uulgariam intcrpretatus est Homeri uersum.

1 In sermonibus forte,quos de temporibus rerum ad usus

hominum repertarum agitabamus, adulescens quispiam nonindoctus sparti quoque usum in terra Graecia diu incognitum

fuisse dixit multisque post Ilium captum tempestaiilms ex

2 terra Hispania aduectum. Riserunt hoc ad inludendum ex

his, qui ibi aderant, unus atque alter, male homincs literati,

quod genus c ayooaiovg 9 Graeci appellant, atque eum, qui

iddixerat, librum legisse Homeri aiebant, cui uersus hic

forte deesset:

Kal dq dovQa GEGrjTte veaSv xai GTtaota lekvv-xai.

d Tum ille prorsum inritatus: c non', inquit, c meo libro

uersus, ipse uobis plane magister defuit, si creditis in eo

uersu G%aora id significare, quod nos espartum' dicimus\

4 Maiorem illi risum subiiciunt, neqiu 1 id destiterunt, nisi liber

ab eo prolatus esset M. Varronis uicesimus quintushumanarum, in quo de isto Horaeri uerbo aVarroncita scriptum est: Ego *C7ta0Ta y apud Homeruin nonl^lus c spartum' significare puto, quam ^aTtag-%ovq\ qui dicuntur in agro Thebano nati. In

XVn. iii. iiii. 175

Graecia sparti copia modo coepit esse ex Hi-spania. Neque ea ipsa facultate usiLibumi;sethi plerasque naues loris suebant, Graecimagis cannabo et stuppa ceterisque satiuis re-

bus, a quibus 'tfjtapra' appellabant. Ouod cum 5

ita Varro dicat, dubito hercle, an posterior syllaba in eo

uerbo, quod apud Homerum est, acuenda sit, nisi quia

uoces huiusmodi, cum ex communi significatione in rei

certae proprietatem concedunt, diuersitate accentuum sepa-

rantur.

IIII.

Quid Menander poeta Philemoni poetae dixcrit, a quo saepe in-

digne in certaminibus comoediarum superatus est; et quod

saepissime Euripides in trag-oedia ab ignobilibus poetis ui-

ctus est.

M e n a n d e r a P h i 1 em n e , nequaquam pari scriptore, 1

in certaminibus comoediarum ambitu gratiaque et factionibus

saepenumero uincebatur. Eum cum forte habuisset obuiam, 2cquaeso', inquit, Thilemo, bona uenia dic mihi, cum me uin-

cis, non erubescis?'

Euripidem quoque M. Varro ait, cum quinque et 3septuaginta trag-oedias scripserit , in quinque solis uicisse,

cum eum saepe uincerent aliquot poetae ignauissimi.

Menandrum autem alii centumocto, partim centum 4

nouem reliquisse comoedias ferunt. Sed Apollodori,5scriptoris celebratissimi, hos de Menandro uersus legimusin libro, qui chronica inscriptus est:

Kr}(pL6LSvg (t)tav sa dLOTtstftovg [rov] ita-

VQog,TlQog xol6[lv] sxatov %svxs yQa^ag dod-

{iax[a]

'E%sX(s)L7ts, itsvxTJxovxa xal dvslv sxav.

Kx istis tamen centum etquinque omnibus, solis eum octo6uicisse, idem Apollodorus eodem in libro scribslt.

176 XVII. v.

Nequaquam esse uerum, quod minutis quibusdam rhetoricae

artificibus uideatur , M. Ciceronem in libro,quem de amicitia

scripsit, uitioso arg-umento usum, a[i(pio§riTOVLi£vov ccvrl bfio-

Xoyovfiivov posuisse; totumque id consideratius tractatum ex-

ploratumque.

1 M. Cicero in dialogo, cui titulus est Laelius uel deamicitia, docere uolens, amicitiam non spe expectatione-

que utilitatis neque pretii mercedisque causa colendam, sed

quo ipsa per sese plena uirtutis honestatisque sit, expeten-

dam diligendamque esse, etiamsi nihil opis nihilque emolu-

menti ex ea percipi queat, hac sententia atque his uerbis

usus est eaque dicere facit C. Laeiium, sapientem uirum, qui

2 Publii Africani fuerat amicissimus: Quid enim Africa-nusindigensmei? ne ego quidem illius. Sedego admiratione quadam uirtutis eius, ille ui-cissim opinione fortasse nonnulla, quam demeis moribus habebat, me dilexit; auxit beni-uolentiam consuetudo. Sed quamquam utili-

tates multae et mag-nae consecutae sunt, nonsunt tamen ab earum spe causae diligendi pro-fectae. Vt enim benefici liberalesque sumus,non ut exig-amus gratiam, — neque enim bene-ficium faeneramur, sed natura propensi ad li-

beralitatem sumus, — sic amicitiam non spemercedis adducti, sed quod omnis eius fru -

ctus in ipso amore inest, expetendam pu-tamus.

3 Hoc cum legeretur in coetu forte hominum doctorum,

rhetoricus quidam sophista, utriusque linguae callens, haut

sane ignobilis ex istis acutulis et minutis doctoribus, qui

*re%v(,xoiy appellantur, atque in disserendo tamen non impi-

ger , usum esse existimabat arguinento M a r c u m T u 1 1 i u

m

non probo ncquc apodictico, sed ehisdem quaestionis, cuius

esset ea ipsa rcs, de qua quaereretur; uerbisque id uitiinn

Graecis appellat, quod aceepisset c c}ucpio(h]tov^£vov dvtl

4 o^ioXoyov^tvov'. eNam ^bencticos' ', iiuiuit,f et c liberalcs'

XVII. v. 177

mpsit ad confirmandum id, quod de amicitia dicebat, cumpsurn illud et soleat quaeri et debeat, quisquis liberaliter et

enigne facit, qua mente quoque consilio benignus liberalis-

que sit? utrum, quia mutuam gratiam speret et eum, in quembenignus sit, ad parem curam sui prouocet, quod facere pleri-

que omnes uidentur, an, quia natura sit beniuoius benignitas-

que eumper sese ipsa et liberalitas delectet sine ulla recipien-

dae gratiae procuratione, quod est omnium ferme rarissi-

mum?' Argumenta autem censebat aut probabilia esse de-5

bere autperspicua et minime controuersa, idque e apodixin'

uocari dicebat, cum ea, quae dubia aut obscura sunt, per ea,

quae ambigua non sunt, inlustrantur. Atque, ut ostenderet 6

bencficos-liberalesque adid, quod de amicitia quaereretur,

quasi argumentum exemplumue sumi non oportere, ceodem',

inquit/simulacro eademque rationis imagineamicitia inuicem

pro arg-umento sumi potest, si qiiis adfirmet, homines bene-

ficos liberalesque esse debere, non spe aliqua compendii,

set amore et studio honestatis. Poterit enim consimiliter ita 7

dicere. Namque, ut amicitiam non spe utilitalis amplectimur,

sic benefici liberalesque non gratiae reciperandae studio esse

Hebemus. Poterit sane', inquit, c ita dicere, sed neque amici- 8

tia liberaJitati neque liberalitas amicitiae praebere arg-umen-

tum potest, cum de utraque pariter quaeratur'.

Haec ille rhetoricus artifex dicere quibusdam uidebatur9

perite et scienter, sed uidelicet eum uocabula rerum uera

jgnorauisse. Nam e beneficum et Jiberalem' Cicero appellat, 10

ita ut philosophi appellandum esse censent, non eum qui, ut

ipse ait, beneflcia faeneratur, sed qui benigne facit, nulla ta-

cita ratione ad utilitates suas redundante. Non crgo ob-il

scuro neque ambiguo argumento usus est, scd certo atque

perspicuo, siquidem, qui uere beneficus liberalisque est,

qua inente bene aut liberaliter faciat, non quaeritur. Aliis J2

enim longe nominibus appeliandus est, si, cum talia facit, sui

DOtius quam alterius iuuandi causa facit. Processisset autem J3

krgutatori isti fortassean reprehensio, si Ciccro ita dixisset:f ut enim benefice liberaliterque facimus, non ut exigamusgratiam'; uideretur enim bcnefice facere etiam in non bene-

flcum cadere posse, si id per aliquam circumstantiam fieFet,

Gellivs IJ. 12

178 XVII. v. vi.

Unon per ipsam perpetuae benignitatis constantiam. Sed cumcbeneficos liberalesque' dixerit neque alius modi isti sint,

quam cuius esse eos supra diximus, f inIotis', quod aiunt,f pedibus' et uerbis reprehendit doctissimi uiri orationem.

VI.

Falsum esse,quod Verrius Flaccus in libro II.

,quos de obscuris

M. Catonis composuit, de seruo receplicio scriptum reliquit.

1 M. Cato Voconiam legem suadens uerbis hisce

ususest: Principio uobis mulier magnam dotemadtulit, tum magnam pecuniam recipit, quamin uiri potestatem non conmittat; eam pecu-niam uiro mutuam dat, postea, ubi irata factaest, seruum rccepticium sectari atque flagi-

tare uirum iubet.

2 Quaerebatur, cseruus recepticius' quid esset. Libri sta-

tim quaesiti allatique sunt Verrii Flacci de obscurisCatonis. In libro secundo scriptum et inuentum est,c recepticium seruum' dici nequam et nulli pretii, qui , cumuenum esset datus, rcdhibitus ob aliquod uitium receptusque

3 sit. Propterea, inquit, seruus ciusmodi sectarimaritum et flagitare pecuniam iubebatur, ut eoi p s o d o 1 o r m a i o r e t c o n t u m e 1 i a u r a u i o r u i r o f i e -

r e t, q u o d e u m s e r u u s n i h i 1 i p e t e n d a e p ecu niae

causa conpellaret.

4 Cum pace autem cumque uenia istorum, si qui sunt. qui

5 Verrii Flacci auctOritate capiuntur, dictumhoc sit.c Ke-

cepticius' enim c seruus' in ea re, quam dicitCato, aliud

omnino cst, quam Verrius scripsit. Atque id cuiuis facile

6 intcllectu cst; res enim procul dubio sic est: quando tnulier

dotcm marito dabat, tuni quae ex suis bonis retinebal aequead uirum tramittcbat, ea ^reciperCar^e* dicebatur, sicuti

nunc quoquc in uenditionibus 'recipi* dicuntur, quae exci-

7 piuntur neque ueneunt. Ouo uerbo Plautus quoque in

Trinummo usus est in hoc uersu:

Posticulum hoc rcropit. cum aedis ue*ndidit,

XVII. vi. vii. 179

id est: cum aedis uendidit, particulam quandam, quaeposteas aedis erat, non uendidit, sed retinuit. Ipse etiam Cato 8

mulierem demonstrare locupletem uolens : mulier , inquit,

et magnam dotem dat et magnara pecuniamrecipit, hoc est eretinef. Ex ea ig-itur re familiari

,quam 9

sibi dote data retinuit, pecuniam uiro mutuam dat. EamlOpecuniam cum uiro forte irata repetere instituit, adponit et

tlagitatorem eseruum recepticium', hoc est proprium seruumsuum, quem cum pecunia reliqua receperat neque dederat

doti, sed retinuerat: non enim seruo mariti imperare hoc rhu-

lierem faserat, sed proprio suo.

Pluradicere, quibus hoc nostrum tuear, supersedeo: 11

ipsa enim sunt per sese euidentia et quod a Verrio dicitur

et a nobis. Quod utrum ergo uidebitur cuique uerius , eo

utatur.

VII.

Verba haec ex Atinia leg-e: Quod subruptum erit, eius rei ae-

terna auctoritas esto , P. Nigidio et Q. Scaeuolae uisa esse non

minus de praeterito furto, quam de futuro cauisse.

Legis ueteris Atiniae uerba sunt: Quod subruptum ]

erit, eius rei aeterna auctoritas esto. Quis aliud 2

putet in hisce uerbis, quam de tempore tantum futuro leg-em

Joqui? Sed Q. Scaeuola patrem suum etBrutum et3Alanilium, uiros adprime doctos, quaesisse ait dubi-

tasseque, utrumne in post facta modo furta lex ualeret an

etiam in ante facta? quoniam subruptum erit utrum-

<iue tempus uideretur ostendere, tam praeteritum quamfuturum.

[taqueP. Nigidius, ciuitatis Romanae doctissimus, su-

4

,»••] dubitatione hac eorum scripsit in tertio uicesimooimaticorum commentario ru m. Atque ipse quo-

que idem putat, incertam esse temporis demonstrationem,

sed anguste perquam et obscure disserit, ut signa rerum j>o-5

nere uideas ad subsidium magis memoriae suae, quam ad

legentium disciplinam. Videbatur tamen hoc dicere suum612*

180 XVII. vii. viii.

uerbum :

cet

cesse' et c erif, quando per sese ponuntur,habentatque retinent tempus suum, cum uero praeterito iunguntur,

7 uim temporis sui amittunt et in praeteritum contendunt. Cumenim dico: c in campo est' et ein comitio est', tempus instans

sig-nifico; item cum dico c in campo erit', tempus futurum

demonstro; at cum dico :c factum est',

cscriptum est',c sub-

ruptum est', quamquam c est' uerbum temporis est prac-

sentis , confunditur tapien cum praeterito et praesens esse

desinit'.

8 c Sic igitur', inquit, c etiam istud, quod in lege est; si di-

uidas separesque duo uerba haec csubruptiim' et •erh?, ut sic

audias csubruptum', tamquam ccertamen erit'aut csacrificium

erit', tum uidebitur lex in postfuturum loqui; si uero copu-

late permixteque dictum intellegas, ut csubruptum erit1 non

duo, sed unumuerbum sit itaque unita patiendi declinatione

sit, tum hoc uerbo non minus praeteritum tempus ostendi-

tur, quam futurum 1.

VIII.

In sermonibus apud mensam Tauri philosophi quaeri agitarique

eiusmodi solila: cur oleum saepe et facile, uina rarius conge-

lascant, acetum haut fere umquam; et quod aquae fluuiorum

fontiumque durenlur, mare gelu non duretur.

1 Philosophus Taurus accipiebat nos Athenis ccna ple-

2 rumque ad id diei, ubi iam uesperauerat. Id enim est tem-

pus istic cenandi. Frequens eius cenae fundus et fmnamen-tum omne erat aula una lentis Aegyptiae et cucurbitae inibi

minutim caesae.

3 Ea quodam die ubi paratis et expcctantihus nobis adlatn

atque inposita mensae est, pucrum iubet Taurus oleum in

4 aulam uldere. Erat is puer g^ehere Atticus, ad annos niaxime

natus octo, fcstiuissimis aetatis et gentis argutiifl seotens.

5 Gutum Samiuin ore tenus inprudens inanem, tamquam si in-

essetoleum, adfert conuertitque eum et, ut solitumest, eir-

cumegit per omnem partem aulae manum: nullum inde ibat

6 oleum. Aspicit puer gutuin atrocibus oculis stomachabun-

XVII. viii. 181

dus et concussum uehementius iterum in aulam uertit, idque 7

cum omnes sensim atque summissim rideremus, tum puer

Graece, et id quidem perquam Attice:^^?} yslaxz' , in-

quit, c evi xovlaiov aXX' ovz 1'6te , ola (polxr\ nsgl xovoqQ-qov yeyovs trj[i£Qov; xsxQv6taXAaTaL*,

.

c Verbero', 8

inquit ridens Taurus, c nonne is curriculo atque oleumpetis?'

Sed cum puer foras emptum isset, nihil ipse ista moraoffensior: c aula', inquit, c oleo indigetet, utuideo, intole-

randum feruit; cohibeamus manus atque interea, quoniampuer nunc admonuit solere oleum cong-elascere, considere-

mus, cur oleum quidem saepe et facile, set uina rarenter

congelascant?' atque aspicit me et iubet, quid sentiam, di-

9

cere. Tum ego respondi, coniectare me, uinum idcirco mi-10

nus cito cong-elascere, quod semina quaedam caldoris in

sese haberet essetque natura ignitius, ob eamque rem dictum

esse abHomero * alftoita olvov', non, ut alii putarent,

propter colorem.eEst quidem', inquit Taurus ,

fitautdicis; nam fermellconuenit, uinum, ubi potum est, calefacere corpora. Sedl2non secus oleum quoque calorificum est neque minorem uimin corporibus calefaciendis habet. Ad hoc, si ita haec,l3

quae calidiora sunt, difficilius gelu coguntur, congruens est,

ut, quae frigidiora sunt, facile cog-antur. Acetum autem 14

omnium maxime frig-orificum est atque id numquam tamenconcrescit. Num igritur magis causa oleo coaguli cclerioris 15

in leuitate est? faciliora enim ad coeundum uidentur, quaeleuatiora leuioraque sunt'. **

Praeterea id quoque ait quaeri dignum, cur fluuiorum et 16

fontium aquae gelu durentur, mare omne incong;elabile sit?

etametsi Herodotus', inquit, e historiae scriptor, contra

omnium ferme, quihaec quaesiuerunt, opinionem, scribit,

mare Bosporicum, quod c Ciuiinerium' appcllatur, earumquepartium mare omne, quod c Scythicum' dicitur, gelu stringi

et consistere'.

Dum haec Taurus, interca puer uenerat el aula defer-17

buerat tempusque esse coeperat edendi et tacendi.

182 XVII. viiii.

VIIII.

De notis literarum, quae in C. Caesaris epislulis reperiuntur; de-

que aliis clandestinis literis ex uetere historia petitis; ct quid

6xvTuXr} sit Laconia.

1 Libri sunt epistularum C. Caesaris ad C. OppiumetBalbum Cornelium, qui rebus eius absentis curabant.

2 In his ep i s tu li s quibusdam in locis inueniuntur literae sin-

gulariae sine coagmentis syllabarum, quas tu putes positas

incondite; nam uerba ex his literis confici nulla possunt.

3 Erat autem conuentum inter eos clandestinum de commu-tando situ literarum , ut in scripto quidem alia aliae locum ct

nomen teneret , sed in legendo locus cuique suus et potestas

4 restitueretur; quaenam uero litera pro qua scriberetur, ante

is, sicuti dixi, conplacebat, qui hanc scribendi latebram

5 parabant. Est adeo P r o b i grammatici c o m m e n t a r i u s

satis curiose factus de occulta literarum sig-nifica-

tione in epistularum C. Caesaris scriptura.6 Lacedaemonii autem ueteres , cum dissimulare et occul-

tare hteras publice ad imperatores suos missas uolebant, ne,

si ab hostibus eae captae forent, consilia sua noseerentur,

7 epistulas id genus factas mittebant. Surculi duo erant tere-

tes, oblong-uli, pari crassamento eiusdemque longitudinis,

8 derasi atque ornati consimiliter; unus imperatori in bellum

proficiscenti dabatur, alterum domi magistratus cum iure at-

9 que cum signo habebant. Quando usus uenerat literarum

secretiorum, circum eum surculum lorum modicae tenuita-

tis, longum autem, quantum rei satis erat, complicabant,

uolumine rutundo et simplici, ita uti orae adiunctae undique

10 et cohaercntes lori, quod plicabatur, coirent. Literas deinde

in eo loro pcr transuersas iuncturarum oras , uersibus

Ha summo adimum proficiscentibus, insci ibebant : [d lorumliteris ita perscriptis reuolutum ex surculo imperatori,

12commenti istius conscio, mittebant, resolutio autem lori li-

teras truncas artque mutilas redjlebaf membraque earum et

L3apices in partesdiuersissimasspargebat: propterea siid lo-

rum in manus hostium inciderat, nihil quicquam coniectari

I4ex eo scripto quibatj sed ubiille, ad quem eral missum,

XVII. vim. x. 183

acceperat. surculo conpari, quem habebat, capite ad finem,

proinde ut debere fieri sciebat, circumplicabat, atque ita lite-

rae per eundem ambitum surculi coalescentes rursum coi-

bant integramque et incorruptam epistulam et facilem legi

praestabant. Hoc genus epistulae Lacedaemonii ^xvraXrjv 9 15

appellant. Legebamus id quoque in uetere historia reruml6Poenicarum, uirum indidem quempiam inlustrem, siue ille

Hasdrubai siue quis alius est non retineo , epistulam scri-

ptam superrebus arcanis hoc modo abscondisse: pugillarial7

noua, nondum etiam cera inlita, accepisse, literas in lignum

incidisse, postea tabulas, uti solitum est, cera conleuisse

easque tabulas, tamquam non scriptas, cui facturum id pro-

miserat, misisse; eum deinde ceram derasisse literasque

incolumes ligno incisas legisse.

Est etalia in monumentisrerum Graecarum pro-L8

funda quaedam et inopinabilis latebra, barbarico astu ex-

cogitata. Histiaeus nomine fuit, loco natus in terra Asiai9non ignobili. Asiam tunc tenebat imperio rex Darius.20

Is Histiaeus, cum in Persis apud Darium esset, Aristagorae21

cuipiam res quasdam occultas nuntiare furtiuo scripto

uolebat. Comminiscitur opertum hoc literarum admirandum.22Seruo suo, diu oculos aegros habenti, capillum ex capite

omni tamquam medendi gratia deradit caputque eius leue in

literarum formas compungit. His literis, quae uoluerat,

perscripsit, hominem postea, quoad capillus adolesceret,23

domo contiuuit. Vbi id factum est, ire ad Aristagoran iubet24

et ecum ad eum', inquit, eueneris, mandasse me dicito, ut25

caput tuum sicut nuper egomet feci , deradat'. Seruus, ut26

imperatum erat, ad Aristagoran uenit mandatumque domini

adfert. Atque ille id non esse frustra ratus, quod erat man-27datum, fecit. Ita literae perlatae sunt.

X.Quid de urrsibus Vergilii Fauorinus existumarit, quibus in descri-

benda flagrantia montis Aetnae Pindarum poetam secutus est;

conlataque ab eo super eadem re utriusque cannina et iudicata.

Fauorinum philosophum, cum in hospitis sui Antiatem l

uillam aestu anni concesbisset nosque ad eum uidendum

184 XVU. x.

Roma uenissemus , memini super Pindaro poeta et Ver-2 g i J i o in hunc ferme modum disserere: 'Amici', inquit, c

fa-

miliaresque P. Vergilii in iis, quae de ingenio moribusqueeius memoriae tradiderunt, dicere eum solitum ferunt,

3 parere se uersus more atque ritu ursino. Namque ut illa

bestia fetum ederet ineffigiatum informemque, lambendo id

postea, quod ita edidisset, conformaret et fingeret, proinde

ingenii quoque sui partus recentes rudi esse facie et inper-

fecta, sed deinceps tractando colendoque reddere iis se oris

4 et uultus liniamenta. Hoc uirum iudicii subtilissimi ingenue

5 atque uere dixisse , res', inquit, cindicium facit. Nam quaereliquit perfecta expolitaque quibusque imposuit ccnsus at-

que dilectus sui supremam manum, omni poeticae uenusta-

6 tis laude florent; sed quae procrastinata sunt ab eo, ut post

recenserentur, et absolui, quoniam mors praeuerterat.

nequiuerunt, nequaquam poetarum elegantissimi nomine7 atque iudicio dig-na sunt. Itaque cum morbo obpressus

aduentare mortem uiderct, petiuit orauitque a suis amicissi-

mis inpense, ut Aeneida, quam nondum satis elimauisset,

adolerent.

8 c In his autem', inquit, c quae uidentur retractari et

corrigi debuisse, is maxime locus est, qui de monte Aetnafactus est. Nam cum Pindari, ueteris poetae, carmemquodde natura atque flagrantia montis eius compositum est, aemu-lari uellet, eiusmodi sententias et uerba molitus est, ut Pin-daro quoque, qui nimis opima pinguique esse facundia ex-

istimatus est, insolentior hoc quidem in loco tumidiorque

9 sit. Atque uti uosmetipsos', inquit, c eius quoddico, arbi-

tros faciam, carmen Pindari, quod est super montc Aetna.

quantulum milii memoriac est, dicam:

Tdg £Q evyovtat, ^ev ccTtkdrov JtVQog hyvoxa-rai

'Ex [nv%03v TiayaC' nora[iol o' ccftsQac6LV {ihv

TtQOVEOVTL QOOl' X C( 7t V O VA 1'd- « v '

• a X A' iv o q (p v ai o i v [TterQag]&0LVL06a kvAlv dof-Leva (pko* eg fiaifetav tpi-

qel itovrov nlccxcc O v v Ttaricyco.

XVII. x. 185

Ketvo dJ

'AcpaiOtOLO xQovvovg eQitetovz/ etvotdtovg <xva7te[i7tei, • teoag pev ftavpd-

Olov itQOOLdeo&aL , &av~{ia de xal ita-

q e [6] v

1

09 v dxovoat.

Audite nunc, inquit, Vergilii uersus, quos incoasse eumlOuerius dixerim, quam fecisse:

Portus ab accessu uentorum inmotus et in-gens

Ipse, sed horrificis iuxta tonat Aetna ruinisInterdumque atram pr'orumpit ad aethera nu-

bem,Turbine fumantem piceo et candente fauilla,

Adtollitque globos flammarum et sidera lam-bit;

Interdum scopulos auulsaque uisceramontisErigit eructans liquefactaque saxa sub aurasCum g-emitu glomerat fundoque exaestuat imo.

Iam principio', inquit, ? Pindarus, ueritati magis obsecu- 11

tus, id dixit, quod res erat quodque istic usu ueniebat quod-

que oculis uidebatur, interdius fumare Aetnam, noctu flammi-

gare; Verg;ilius autem, dum in strepitu sonituque uerbo- 12

rum conquirendo laborat, utrumque tempus , nulla discre-

tione facta, confudit. Atque ille Graecus quidem fontes imi- 13

tus ignis eructari et fluere amnes fumi efc flammarum fulua et

tortuosa uolumina in plagas maris ferre, quasi quosdamigneos angues, luculente dixit; athicnoster, c atram nubem 14

turbine piceo et fauilia fumantem', qoov xaitvov al-ftcova interpretari uolens, crasse et inmodice congessit,

globos quoque flammarum, quod ille xQovvovg dixe-15

ral , duriter et dxvQcog transtulit. ltemquodait: sideraiSlaiubit, uacanter hoc etiam', inquit, 'accumulauit et inani-

ter*. Neqtie non id quoque inenarrabile esse ait et prope-17

modum inscnsibile, quod 'nubematram fumare' dixit c tur-

bine piceo etfauilla candente'. cNon enim fumare', inquit, 18esolent neque atra esse, quae sunt candentia; nisi si

e can-

denti' dixit peruulgate etinproprie pro feruenti fauilla, non

pro ignca et relucenti. Nam c candens' scilicet a candore

186 XVII. x. xi.

19 dictum , non a calore. Quod c saxa' autem eet scopulos eru-

ctari et erigi' eosdemque ipsos statim Miquefieri et gemereatque glomerari sub auras' dixit, hoc', inquit, 'necaPin-daro scriptum nec umquam fando auditum et omnium, quaemonstra dicuntur, monstruosissimum est\

XI.

Quod Plutarchus. in libris symposiacis opinionem Platonis de ha-

bitu atque nalura stomaohi fistulaeque eius,quae TQa%eiu dici-

tur, aduersum Erasistratum medicum tutatus est, auctoritate ad-

hibita antiqui medici Hippocratis.

1 Et Plutarchus et alii quidam docti uiri, reprehensumesse ab Erasistrato, nobili medico, Platonem scripsere,

quod potum dixit defluere ad pulmonem eoque satis umc-ctato demanare per eum, quia sit rimosior, et confluere inde

inuesicam; errorisque istius fuisse Alcacum ducem, qui

in poematis suis scriberet:

Ttyys Ttvev^iova otvco* xo yccQ aGzQOV jisql-

2 ipsum autem Erasistratum dicere, duas esse quasi cana-

liculas quasdam uel flstulas easque ab oris faucibus proiicisci

deorsum, per earumque alteram deduci delabique in stoma-

chum esculenta omnia et potulenta ex eoque ferri in uentricu-

lum, quae Graece appellatur *rj xdzco xoikla\ atque ibi

subigi digerique, ac deinde aridiora ex his recrementa in al-

uum conuenire, quod Graece 'jco/tov' dicitur, umidiora pei

3 renes in uesrcam. Per alteram autcm fistulam, qiiae Graece

nominatur *zQa%ela aQzr}Qia', spiritum a summo ore in pul-

monem, at(iue inde sursum in os et in nares commeare, per*

4 que eandcm uiam uocis quoque licri meatum ac, ne potus

cibusue aridior, quem oporterct iu stomachum iro , procide-

ret ex orc labereturque in eam fistulam, perquam spiritus

reciprocatur, eaque offensione intercluderetur animae uia,

inpositam esse arte quadam et opere naturae inde apudduoista foramina, quae dicitur VTn/AwrnV'. quasi claustra quae-

5 dam mobilia, coniuentia uicissim et resurgentia, eamque

XVII. xi. xii. 187

* iitiyXaxxCda ' inter edendum bibendumque operire atque

proteêre *xi]v xQa%tio.v aoxrjQCav', ne quid ex esca potuue

incideretin illud quasi aestuantis animae iter, ac propterea

nihil umoris influere in pulmonem ore ipso arteriae com-munito.

Haec Erasistratus medicus aduersum Platonem.Sed Plutarchus in libro sy mposiacorum , auctorem 6

Platonis sententiae Hippocraten dicit fuisse idemqueesse opinatos et Philistiona Locrum et DioxippumHippocraticum, ueteres medicos et nobiles, atque illam,

dequa Erasistratus dixerat, e £7ayXcoxxCda'> non idcirco

eo in loco constitutam, ne quid ex potu influeret in arteriam:

nam pulmoni quoque fouendo rigandoque utiles necessarios-

que umores uideri, set adpositam quasi moderatricem quan-

dam et arbitram prohibendi admittendiue, quod ex salutis usuforet, uti edulia quidem omnia defenderet ab arteria depelle-

retque in stomachum, potum autem partiretur inter stoma-chum et pulmonem et quod ex eo admitti in pulmonem perarteriam deberet, non rapidum id neque uniuersum, sed qua-

dam quasi obiice sustentatum ac repressum sensim paulatim-

que tramitleret atque omnem reliquum in alteram stomachifistulam deriuaret.

XII.

De materiis infamibus,quas Graeci adot-ovg appellant, a Fauorino

exerccndi gratia disputalis.

Infames materias, siue quis mauult dicere ?inopinabiles', 1

quasGraeci âdoôvg VTtod-ideig' appellant, et ueteres adorti

sunt, non sophistae solum, sed philosophi quoque, et noster

Fauorinus oppido quam libens in eas materias deiiciebat,

uel ingenio (wpergificando ratus idoneas uel exercendis ar-

gutiis uel edomandis usu difficultatibus : sicuti, cumTher-2sitae laudes quaesiuit et eum febrim quartis diebus recurren-

tem laudauit, lepida sane multa et non facilia inuentu in

utramque causam dixit eaque scripta in libris reliquit

Sed in t<'ijiis laudibus i<'stcni etiam Piatonem produxit, 3

qiuin scripsisse ait, qui quartanam passus conualueril uires-

188 XVII. xn. xiii.

que integras recuperauerit, fidelius constantiusque posteai

ualiturum. Atque inibi isdem laudibus non hercle hac sen-

4 tentiola inuenuste lusit. 'Versus', inquit, cest longo homi-

,

num aeuo probatus

:

"Akloxe {irjtQvtri Ttikei qtieQrj, akkore {irjrrjQ.

Eo uersu significatur, non omni die bene esse posse, sed5 isto bene atque alio male. Quod cum ita sit', inquit, cut in

rebus humanis bene aut male uice alterna sit, haec biduo

medio interuallata febris quanto est fortunatior, in qua est

ycia \iY\xovia, dvo [irjxeQegV

XIII.

Quin parlicula quot qualesque uarietates significationis habcat ct

quam saepe in ueterum scriplis obscura sit.

1cQuin' particula, quam grammatici c coniunctionem' ap-

pellant, uariis modis sententiisque conectere orationem uide-

2 tur. Aliter enim dici putatur, cum quasi incrcpantes uel in-

terrogantes uel exhortantes dicimus: c quin uenis?' equm le-

gis?' e quin fugis?', aliter, cum ita confirmamus :

? nondu-bium est, quin M. Tullius omnium sit eloquentissimu>', aliter

autem, cum sic componimus, quod quasi priori uidetur con-

trarium :

fnon idcirco causas Isocrates non defendit, quin id

3 utile esse et honestum existumarit' ; a quo illa significatio

non abhorret, quae est in tertia origine M. Catonis.Haut eos, inquit, eo postremum scribo, quin po-

4 p u 1 i e t b o n i e t s t r e n u i s i e n t. In s e c u n d a quoqueorigine M. Cato non longe secus hac particula u^u>

Neque satis, inquit, habuit, quod eum in occultouitiauerat, quin eius famam prostitueret

5 Praetcrea animaduertimus Quadrigarium in octauoannalium particula ista usum esse obscurissime, Verbaipsius posuimus: Romam uenit; uix superat. quin

6triumplius decernatur. Item in sexto annaii eius-

dem uerba haec sunt : Paene factum est, quin castra7 rolinqueront atque cederent hosti. ^onmeautempraeterit, dicere aliquem posse de summo pectore, nihil

SUp

XVII. xiii. xmi. 189

e in his uerbis neg-otii: nam ? quin' utrubique positum pro 8

'Hrt* planissimumque esse, si ita dicas : 'Romara uenit; uix

uperat ut triumphus decernatur' ; item alio in loco : *Paene

factum est, tit castra relinquerent atque cederent hosti'.

Sed utantur sane, qui tam expediti sunt, perfugii[s] com-

9

mutationum in uerbis, quae non intelleg-untur, utantur tamen,

ubi id facere poterunt, uerecundius.

Hanc particulam, de qua dicimus, nisi si quis didicerit 10

compositam copulatamque esse neque uim tantum coniun-

,

gendi habere, sed certa quadam significatione factam, num-quam profecto rationes ac uarietates istius comprehensurusest. Quod quia longioris dissertationis est, poterit, cui otiumnest, repperire hoc in P. Nigidii commentariis, quosg- r a mm a t i c s inscripsit.

XIIII.

Sentcnliae ex Publii mimis selectae lepidiores.

Publius mimos scriptitauit. Dignus habitus est, qui 1

pubpar Laberio iudicaretur. C. autem Caesarem itaLa-^bcrii maledicentia et adrogrmtia offendebat, ut acceptiores

sibi esse Publii, quamLaberii mimos praedicaret.

Huius Pu b 1 ii sententiae feruntur pleraeque lepidae et ad 3communem sermonum usum commendatissimae, exquibus^sunt istae singulis uersibus circumscriptae, quas libitum

hercle est adscribere:

Maliim est consilium, quod mutari non potest.Beneficiurn dando accepit, qui digr no dedit.Feras, non culpes, quod uitari non potest.Cui plus licet, quam j*ar est, plus uult, quam

licet.

i'in;

s i';t ciuj (1 11 s in uia pro uehicuJo est.

Frugilitas mise^ria est rumoris boni.Heredis fletus siib persona risus est.

Furor fit (in) laesa saepius patientia,'Inprobe Neptiinuni accusot, qui iterura nau-

frag iii m facit.

190 XVII. xiiii. xv.

io'Ita amicum habeas pdsse ut [facile] fieri huncinimicum putes.

Veterem fer^ndo iniuriam inuites nouam.Num quam peric(u)lum sine peric(u)lo uincitur.Nimium altercando ueritas amittitur.Pars benefici(i) est, quod petitur, si belle ne-

&es.

XV.

QuodCarneadesAcademicus elleboro stomachum purgauit scriptu-

rus aduersus Zenonis Stoici decreta; deque natura medellaque

ellebori candidi ct nigri.

1 Carneades Academicus , scripturus aduersus Stoici

Zenonis libros, superiora corporis elleboro purgauit, ne

quid ex corruptis in stomacho umoribus ad domicilia usqueanimi redundaret et instantiam uigoremque mentis labeface-

2ret: tanta cura tantoque apparatu sui uir ingenio praestanti

3 ad refellenda, quae scripserat Zeno , aggressus; idque cumin historia Graeca legissem, quod c elleboro candido'

scriptum erat, quidesset, quaesiui.

4 Tum comperi, duas species ellebori esse discemiculo

coloris insignes, candidi et nigri; eos autem colores non in

semine ellebori neque in uirgultis, sed in radice dinosci;

candido stomachum et uentrem superiorem uomitionibus

purgari, nigro aluum, quae e inferior' uocatur. dilui. utrius-

que esse hanc uim, ut umores noxios, in quibus causae

5 morborum sunt, extrahant. Esse autem periculum. neinter

causas morborum, omni corporum uia patefacta, ea quoqueipsa, in quibus causa uiuendi est, amissoque omni naturalis

alimoniac fundamcnto homo exhaustus intereat

6 Scd elleborum sumi possc tutissime in insula Anticyra

Plinius Secundus in libris naturalis historiaescripsit. Propterea Liuium Drusum

,qui tribunu9 plebi fuit,

cum morbum, <|ui 'coinitialis' dieitur, pateretur, Anticyramnauigassc ct in ea insula elleborum bibisse ait, atque ita

morbo liberatum.

XVII. xv. xvi. xvn. 191

Praeterea scriptum legimus , Gallos in uenatibus ting-uere 7

elleboro sagittas, quod his ictae exanimatae ferae teneriores

ad epulas fiant; sed propter ellebori contagium uulnera ex

sagittis facta circumcidere latius dicuntur.

XVI.

Anates Ponticas uim habere uenenis digerendis potentem ; atque

inibi de Mithridati regis in id genus medicamentis sollertia.

Anates Ponticas dicitur edundis uulg-o uenenis uictitare. l

Scriptum etiam a L e n ae o , Cn. Pompei liberto , Mithridatem 2

illum Ponti regem medicinae rei et remediorum id genussollertem fuisse solitumque earum sangiiinem miscere

medicamentis, quae dig-erendis uenenis ualent, eumquesanguinem uel potentissimum esse in ea confectione; ipsum3autem regem adsiduo talium medellarum usu a clandestinis

epularum insidiis cauisse, quin et scientem quoque ultro et4

ostentandi gratia uenenum rapidum e-t uelox saepenumerohausisse, atque id tamen sine noxa fuisse. Quamobrem 5

postea, cum proelio uictus in ultima regni refugisset et mori

decreuisset, uenena uiolentissima festinandae necis causa

frustra expertus , suo se ipse gladio transegit. Huius regis 6

antidotus celebratissima est, quae cMithridatios' uocatur.

XVII.

Mithiidatem, Ponti regem, quinque et uiginti gentium linguis

locutum;Quinlumquc Ennium tria corda habere sese dixisse,

quod tris linguas percalluisset, Graecam, Oscam , Latinam.

Q u i n t u s E n n i u s tria corda habere sese dicebat, quod L

loqui Graece et Osce et Latine sciret. Mithridates autem, 2

Ponti atque Bithyniae rexinclutus, qui aCn. Pompeio bello

superatus est, quinque ct uiginti gentium, quas sub ditione

habuit, tinguas percalluit earumque omnium gentium niris

haui umquam per interpretem conlocutus est, sed ut quem-que ab eo appeilari usus fuit, proinde lingua et oratione

ipsius non niimis scite; quam si grentilis eius esset, locu-

tUS DSt.

192 XVII. xviii. xviin.

XVIII.

Quod M. Varro C. Sallustium, historiae scriptorem, deprehensum

ab Annio Milone in adulterio scribit et loris caesum pecuniaque

data dimissum.

M. Varro, in literis atque uita fide homo multa et gra-

uis, inlibro, quem scripsit Pius autdepace, C. Sal-lustium scriptorem seriae illius et seuerae orationis, in

cuius historia notiones censorias fieri atque exerceri uide-

mus, in adulterio deprehensum ab Annio Milone loris benecaesum dicit et, cum dedisset pecuniam , dimissum.

XVIIII.

Quid Epictetus philosophus dicere solitus sit hominibus nequarn

et inpuris , disciplinas philosophiae studiose tractantibus ; et

quae duo uerba obseruanda praeceperit omnium rerum longe

salubria.

1 Fauorinum ego audiui dicere, Epictetum philoso-

phum dixisse, plerosque istos,qui philosophari uiderentur,

philosophos esse eiuscemodi e avev xov itQaxxeiv,

\ie%Qi

1 xov leyeiv', id significat e factis procul, uerbis tenus'. lamillud est ue(he)mentius

,quod Arrianus solitum eum dicti-

tare in libris, quos de dissertationibus eius com-3posuit, scriptum reliquit.

cNam eum', inquit, canimaduer-

terat hominem, pudore amisso, inportuna industria, cor-

ruptis moribus, audacem, confidentem lingua ceteraque

omnia praeterquam animam procurantem, istiusmodi homi-

nem cum uiderat studia quoque et disciplinas philosophiae

contrcctare et physica adire et meditari dialectica multaque

id genus thcoremata suspicari sciscitarique, inchtmabat deumatque hominum fidem ac plerumque inter clamandum his

eum uerbis increpabat: *"Avd-QMie, nov fidkkeig-, GKetyai,

el Kexaftaozai xo ayyelov av yaQ etg zr\v otr\6iv avxa^aXXyg^ a7tc6letO' rjv 6aitfi, ovqov rj o%og yevoixo tj et

4 xi xovxov lelQOv". Nil profecto his uerbis grauius, nil ut-

rius, quibus declarabat maximus philosophorum, literas at-

que doctrinas philosophiae , cuin in hominem falsum atque

XVII. xviiii. xx. 193

degenerem, tamquanfin uas spurcum atque pollutum, in-

fluxissent, uerti, mutari, corrumpi et, quod ipse xvvtxcote-

qov ait, urinam fieri aut si quid est urina spurcius.

Praeterea idemilleEpictetus, quod ex eodemFauo-5rino audiuimus, solitus dicere est, duo esse uitia multoomnium grauissima ac taeterrima, intolerantiam et inconti-

nentiam, cum aut iniurias, quae sunt ferendae, non tolera-

mus neque ferimus, aut a quibus rebus uoluptatibusque nostenere debemus , non tenemus. c Itaque', inquit ,

csi quis 6

haec duo uerba cordi habeat eaque sibi imperando atque ob-

seruando curet, is erit pleraque inpeccabilis uitamque uiuet

tranquillissimam. Verba haec duo dicebat: *ave%ov }et

* a7te%ov".

XX.

Verba sumpta ex symposio Platonis, numeris coagrnentisque uer-

borum scite modulateque apteque exercendi gratia in Latinam

orationem uersa.

Symposium Platonis apud philosophum Taurumllegebatur. Verba illa Pausaniae inter conuiuas amorem 2

uice sua laudantis, ea uerba ita rursum amauimus, ut me-

minisse etiam studuerimus. Sunt adeo,quae meminimus, 3

uerba haec: JJdaa yao 7tQa%tg cbde e%et- avtr) icp

aytr)g 7tQatto ^ievrj , ovxe %aXr) ovte aiG%oa-olov o vvv r){ietg 7totov{iev, r} ntvetv r) adetvr) dtaXeye6&at< Ovk e6tt tovtcov avtb [%a&'avto] xaXbv ovdev, aXX' iv tfj Ttga^et, cbg avTtQa%&r)) totovtov cnte$r\- xaAcog [iev yaQ %Qat-ropevov na\ oQftcog, xakbv ytyvetat, {ir) oQd-cog

de, ai6%Qov ovtco dr) xal tb eQav, xal b"EQCogov ndg iattv naXbg ovde a%tog iyKC0{ttdt;e6d-at^

«AA* 6 xaXcog itQotQeitcov eQav.Haec uerba ubi lecta sunt, atque ibi Taurus mihi: r hi'iis', 4

inquit, *tu, rhetorisce, — sic enim me in principio recena

in diatribam acceptum appellitabat, existimans, eloquentiae

unius extundendae gratia Athenas uenisse, — uidesne', in-

qnit,civ&viirjiia crebrum et coruscum etconuexum bfeui*

Gellivs II. 13

194 XVII. xx. xxi.

busque et rutundis numeris cum quadam aequabili circum-

5 actione deuinctum? habesne nobis dicere in libris rhetorumuestrorum tam apte tamque modulate compositam oratio-

nem? sed hos', inquit, 'tamen numeros censeo uideas odov6 TtccQSQyov. Ad ipsa enim P 1 a t o n i s penetralia ipsarumquererum pondera et dignitates pergendum est, non ad uocula-

rum eius amoenitatem nec ad uerborum uenustates deuer-

sitandum'.

7 Haec admonitio Tauri de orationisPlatonicae modu-lis, non modo non repressit, sed instrinxit etiam nos ad

8 eleg-antiam Graecae orationis uerbis Latinis adfectandam ; at-

que uti quaedam animalium parua et uilia ad imitandum sunt,

quas res cumque audierint uiderintue, petulantia, proinde

nos ea, quae in Platonis oratione demiramur, non aemulari

quidem , sed lineas umbrasque facere ausi sumus. Velut

ipsum hoc est, quod ex isdem illis uerbis eius effmximus:

9 cOmne', inquit, comnino factum sic sese habet: nequeturpeest, quantum in eo est, neque honestum; uelut est, quas

nunc facimus ipsi res, bibere, cantare, disserere. Nihil

namque horum ipsum ex sese honestum est; quali cum fieret

modo factum est, tale extitit: si recte honesteque factum

est, tum honestum fit; sin parum recte, turpe fit: sic amare.

Sic amor non honestus omnis neque omnis laude dignus,

sed qui facit, nos ut honeste amemus'.

XXI.

Quibus temporibus post Romam conditam Graeci Romanique in-

lustres uiri floruerint ante secundum bellum Carthaginiensium.

1 Vt conspectum quendam aetatum antiquissimarum, item

uirorum inlustrium, qui in his aetatibus nati fuissent, habe-

remus, ne in sermonibus forte inconspectum aliquid super

aetate atque uita clariorum hominum temere diceremus, sic-

uti sophista ille a7taidsvrog, qui publice nuper disserens

Carneadem philosophum a rege Alexandro , Philippi filio

pecunia donatum et Panaetium Stoicum cum superiore

Africano uixisse dixit. ut ab istiusmodi, inquam, temporumaetatumque erroribus caueremus, et excerpebamus ex libris,

XVII. xxi. 195

qui chronici appellantur, quibus temporibus floruissent

Graeci simul atque Romani uiri,qui uel ingenio uel imperio

nobiles insignesque post conditam Romam fuissent ante se-

cundum bellum Carthaginiensium, easque nunc excerptionesnostras uariis diuersisque in locis factas cursim digessimus.

Neque enim id nobis negotium fuit, ut acri atque subtili

cura excellentium in utraque gente hominum 6vy%QovLO{iovgcomponeremus, sed ut noctes istae quadamtenus his quo-que historiae flosculis leuiter iniectis aspergerentur. Satis 2

autem uisum est, in hoc conmentario detemporibus pauco-rum hominum dicere, ex quorum aetatibus de pluribus quo-

que, quos non nominaremus, haut difficilius coniectura fieri

posset.

Incipiemus igitur a Solone claro, quoniam de Homero 3

et Hesiodo inter omnes fere scriptores constitit, aetatem

eos egisse uel isdem fere temporibus uel Homerum ali-

quanto antiquiorem, utrumque tamen ante Romam con-

ditam uixisse, Siluiis Albae regnantibus, annis postbellumTroianum, ut Cassius in primo annalium de Homcroatque Hesiodo scriptum reliquit, plus centum atquc sexa-

ginta, ante Romam autem conditam, ut Cornelius Neposin primo chronico de Homero dicit, annis circiter

centum et sexaginta.

Sol onem ergo accepimus, unum ex illo nobili numero 4

sapientium, leges scripsisse Atheniensium, Tarquinio Prisco

Romae regnante, anno regni eius tricesimo tertio. Serui(li)o 5

autem Tullio regnante, Pisistratus Athenis tyrannus fuit,

Solone ante in exilium uoluntarium profecto, quoniam id

ei praedicenti non creditum est. Postea Py thag oras Sa- 6

mius in Italiam uenit, Tarquini filio regnum optinente, cui

cognomentum Superbus fuit, isdemque temporibus occisus 7

est Athenis ab Harmodio et Aristogitone Hipparchus, Pisi-

strati filius, Hippiae tyranni fratcr. Archilochum autem B

Nepos Cornelius tradit, Tull(i)oHostilio Romae regnante,

iam tunc fuisse poematis clarum et nobilem.

Ducentesiino deinde et sexagesimo anno post Elomam 9

conditam aut non longe amplius uictos esse ab Atheniensi-

l>us Persas niemoriac traditum est pugnam i" ;l1 " inciutam18*

196 XVII. xxi.

Marathoniam, Miltiade duce, qui post eam uictoriam damp-natus a populo Atheniensi in uinculis publicis mortem obit.

lOTum Aeschylus Athenis trag-oediarum poeta celebris fuit.

11 Romae autem istis ferme temporibus tribunos et aediles tumprimum per seditionem sibi plebes creauit ac non diu post

Cn. Marcius Coriolanus, exagitatus uexatusque a tribunis

plebis, ad Vulscos, qui tum hostes erant, a rep. desciuit

bellumque populo Romano fecit.

12 Post deinde paucis annis Xerxes rex ab Atheniensibus

et pleraque Graecia Themistocle duce, nauali proelio, quod13 ad Salamina factum est, uictus fugatusque est. Inde anno

ferequarto, Menenio Agrippa, M. Horatio Puluillo consuli-

bus, bello Veiente apud fluuium Cremeram Fabii sex et tre-

centi patricii cum familiis suis uniuersi ab hostibus circum-

uenti perierunt.

14 Iuxta ea tempora Empedocles Agrigentinus in philo-

15 sophiae naturalis studio floruit. Romae autem per eas tem-

pestatesdecemuiros legibus scribundis creatos constitit tabu-

lasque ab his primo decem conscriptas, mox alias duas ad-

ditas.

16 Bellum deinde in terra Graecia maximum Peloponnensia-

cum, quod Thucydides memoriae mandauit, coeptum cst

circa annum fere post conditam Romam trecentesimum uice-

17simum tertium. Q.ua tempestate Olus Postum[i]us Tubertus

dictator Romae fuit, qui fllium suum, quod contra suumdictum in hostem pugnauerat, securi necauit. Hostes tunc

18populi Roinani fuerant Fidenates. Itaque qui in hoc tem-

pore nobiles celebresque erant, — Sophocles ac deinde

Euripides tragici poetae ct Hippocrates medicus et

philosophus Democritus, — Socrates Atheniensis natu

quidem posterior fuit, sed quibusdam tcmporibus isdemuixerunt.

19 Iam dcinde, tribunis militaribus consulari imperio rem-

publicam Romae regentibus, ad annum fere conditae urbis

trecentesimum quadragensimum septimum, triginta illi ty-

ranni praepositi sunt a Lacedaemoniis Atheniensibus ct in

Sicilia Dionysius superior tyrannidem tenuit paucisque annis

postSocratcs Athenis eapitis dampnatus est et in carcere

XVII. xxi. 197

ueneno necatus. Set ea fere tempestate Romae M. Furius20Camillus dictator fuit, et Veios cepit, ac post non longo21tempore bellum Senonicum fuit, cum Galli Romam praeter2*2

Capitolium ceperunt.

Neque multo posteaEudoxus astrologus in terra Grae-23cia nobilitatus est Lacedaemoniique ab Atheniensibus apudCorinthuin superati, duce Phormione , et M. Man(i)lius Ro-24mae, qui Gallos in obsidione Capitolii obrepentes per arduadepuierat, conuictus est, consilium de regno occupandoinisse, dampnatusque capitis e saxo Tarpeio, utM. Varroait, praeceps datus, ut Cornelius autem Nepo s scriptum

reliquit, uerberando necatus est; eoque ipso anno,qui erat25

post reciperatam urbem septimus , A r i s t o t e 1 e m philoso-

phum natum esse, memoriae mandatum est.

Aliquot deinde annis post bellum Senonicum Thebani La-26

cedaemonios, duce Epaminonda, apudLeuctra superauerunt

ac breui post tempore in urbe Roma lege Licinii Stolonis con-27

sules creari etiam ex plebe coepti, cum antea ius non esset

nisi ex patriciis gentibus fieri consulerm

Circa annum deinde urbis conditae quadringentesimunr2>s

Philippus, Amyntae filius, Alexandri pater, regnum Mace-doniae adeptus est inque eo tempore Alexander natus est

paucisque inde annis post Pl ato philosophus ad Dionysium 29

Siciliae tyrannum posteriorem profectus est; post deinde£0

aliquanto temporePhilippus apud Chaeroneamproelio magnoAthenienses uincit. Tum D e m o s t h e n e s orator ex eoproelio31

salutem fuga quaesiuit, cumque id ei, quod fugerat, probrose

obiiceretur, uersu illo notissimo elusit:

''Avyiq9

, inquit, ? 6 yevyav xccl italiv y.a%-\]<5zxai\

Postea Philippus ex insidiis occiditur. At Alexander regnum 32

adeptus ad subigcndos Persas in Asiam atque in Orientem

trans^ressus est. Alter autem Aiexander, pui cognoroentum33Moiosso fuit, in Italiain uenit, bellumpopulo Romano factu-

rus, — iam enim fama uirtutis feliciiatisque Roroanae apudexteras uentcs enitescere inceptabat, — sed priusquara beJ

lum faceret, uita decessif. Eum Molossum, '-11111 m [taliaro

transiret, dixisse accepimus, se quidem :"1 Romanos ire,

l(»S XVII. xxr.

uinandronitin, Macedonem adPersas, quasi in gynae-•nitiu. Postea Ifacedo Alexander pleraque parte orientali

cum annos nnde< im regnauisset, obiit mortis diem.h.iut longe post Aristoteles philosophus et post

"i" :, "t" Demosthenes uita functi suht isdemque fermetempestatibus populus Romanus graui acdiutino Samnitiumbelloconflictatus estconsulesqueTiberiusVeturiusetSpurius

tumius, in locis iniquis apud Caudium a Samnitibus cir-

cumuallati ac sub iugo missi, turpi foedere facto discesserunt,unque causam, popuii iussu Samnitibus per fetiales de-

diti. recepti non sunt.

nnum deinde urbis conditae quadringentesimumf septuagesimum bellum cum regePyirhosumptum est.

i tempestate Epicurus AtheniensisetZenoChiensis phi-sophi celebres eranl eodemque tempore C. Fabricius Lusci-

dus el Q. Aemilius Papus censores Romae fuerunt et P. Cor-ium Rufinum, qui bis consul et dictator fuerat, senatu mo-

s im isti notae subscripserunt, quod eum compe-ssent argenti facti cenae gratia decem pondo libras habere.

•° A """ deinde posl Romam conditam quadringentesimoferme et nonagesimo, consulibus Appio Claudio, euicogno-inentum Caudex fuit, Appii iilius Caeci fratre, etMarco Ful-'"" I lafCO. beilum aduersum Poenos primum coeptum est,

«nequediupostCallimachus, poeta Cyrenensis, Alexan-" • l i"'

, i Ptoiemaeum regem celebratus est.

* tonis deinde postea paulo pluribus quam uigihti, pacePoei s »nsulibusCIaudioCentone, Appu Caeci iilio,IM. bempronio Tuditano, primus omnium L. Liuius poeta

V''

' Romae coepil post Sophoclis el Euripi-dis mortemannisplusferecentum el sexaginta, postMe-«nanorj anms circiter quinquaginta duobus. Claudium etTu-

"""«•-«'J. Enmum poetam M. Varro in primo dcetis iiD po scnpsil eumque, cum septimum et sexagesi-

Wqueipsum Ennium in eodemlibro dicereAnnodeindepostRomamcondi^M^oSp.(^uihusRugapnmusRomaedeamicorumsen-

XVII. xxi. 199

tentia diuortium cum uxore fecit, quod sterilis esset iurasset-

que apud censores, uxorem se liberum quaerundorum causa

habere, eodemque anno Cn. Naeuius poeta fabulas apud45populurn dedit, quemM. Varro inlibrisdepoetis primostipendia fecisse aitbello Poenico primo, idqueipsumNae-uium dicere in eo carmine, quod de eodem bello scripsit,

Porcius autemLicin(i)us ser(u)ius poeticam Romae coe-

pisse dicit in his uersibus

:

Poenico bello secundoMiisa pinnato gradu'Intulit se(se) bellicosam in Romuli

ram.entem fe

Deinde annis fere post quindecim bellum aduersum Poe-46nos sumptum est atque non nimium longe M. Cato orator in47

ciuitate etPiautus poetain scenafloruerunt; isdemque tem-48

poribus Diogenes Stoicus et Carneades Academicus et

Critolaus Peripateticus ab Atheniensibus ad senatum po-

puli Romani neg-otii publici gratia legati sunt. Neque magno 49

interuallo postea Q. Ennius et iuxta Caecilius et Teren-tius et subinde et Pacuuius et Pacuuio iam sene Ac-cius clariorque tunc in poematis eorum obtrectandis Lu-cilius fuit.

Sed progressi longius sumus, cum finem proposuerimusSOadnotatiunculis istis bellum Poenorum secundum.

A. GELLII

NOCTIVM ATTICARVM LIBER OCTAVVS

DECIMVS.

I.

Disputationes a philosopho Stoico et eontra a Peripatetico, arbitro

Fauorino,factae;quaesitumque intereos, quantuminperficienda

uita beata uirtus ualeret quantumque esset in his, quae dicuntur

extranea.

J £ amiliares F a u o r i n i erant duo quidam non ineelebres

in urbe Iioma philosophi. Eorum fuit unus Peripateticae

2 disciplinac sectator, alter Stoicae. His quondam ego acriter

atque contente pro suis utrimque decretis propugnantibus,

cum essemus una onincs Ostiae cum Fauorino, intcrfui.

ftAmbulabamus autem in litorc, cum iam aduesperasceret,

aestate anni noui.

4 Atque i'ii Stoicus ccnsebat, et uitam beatam homini uir-

tutc animi sola etmiseriam summam malitiasola posse effici,

etiamsi cetera bona omnia, quae cdrporalia et externa appel-

5 Larentur, uirtuti deessent, malitiae adessent Ille contra

Peripateticus, miseram quidem uitam uitiis animi ct malitia

sola fleri concedebat, sed ad oomplendos omnes uitae bealae

numeros uirtutem solam nequaquam satis esse existimabat,

quoniam ct corporis integritas sanitasque et honestus modusFormae et pecunia familiaris ef bona existimatio ceteraque

omnia corporis et Portunae bona necessaria uidcrcntur per-

ftciendae uitae beatae.

XVIII. i. 201

Reclamabat hoc in loco Stoicus et, tamquam duas ille res 6

diuersas poneret, mirabatur, quod, cum essent malitia et

uirtus duo contraria, uita misera et beata quoque aeque con-

traria, non seruaret in utrisque uim et naturam contrarii et7ad miseriam quidem uitae conficiendam satis ualere malitiam

solamputaret, ad praestandam uero beatam uitam non satis

solam esse uirtutem diceret. Atque id maxime dissidere ne- 8

que conueniredicebat, quod, qui profiteretur, uitam nullo

pacto beatam efiici posse, si uirtus sola abesset, idem contra

negaret, beatam fieri uitam, cum sola uirtus adesset, et

quem daret haberetque uirtuti absenti honorem, eundem pe-

tenti atque praesenti adimeret.

Tum Peripateticus perquam hercle festiue: crogo te', in- 9

quit, ccum bona uenia respondeas, an existimes, esse uini am-phoram, cum abest ab ea unus congius?' c Minime', inquit, 10c uini amphora dici potest, ex qua abest congius'. Hocllubi accepit Peripateticus: cVnus igitur congius amphoramfacere dici debebit, quoniam, cum deest ille unus, nonfit amphora uini et, cum accessit, fit amphora. Quodsi id dicere absurdumest, uno congio solo fieri amphoram,itidern absurdum est, una sola uirtute uitam fieri beafcam di-

cere, quoniam, cum uirtus abest, beata esse uita numquampotest'.

Tum Fauorinus aspiciens Peripateticum, e est quidem',12

inquit, c argutiola haec, qua de congio uini usus es, expo-sita in libris ; sed, ut scis, captio magis lepida, quam pro-

bum aut simile argumentum uideri debet. Congius enim, 13

cum deest, efiicitquidem, ne sit iustae mensurae amphora;sed cum accedit et additur, non ille unus facit amphoram,sed supplet. Virtus autem, ut isti dicunt, non accessio ne-14

que supplementum , scd solaipsa uitae beatae instar est et

propterea uitam beatam sola una, cum adest, facit'.

Haec atque alia quaedam minuta mngis et nodosa, tam-15quam apud arbitrum Fauorinum, in suam utcrque sen-

tentiam c#nferebant. Sed cum iam prima fax noctis et den-16siorcs esse tenebrae coepissent, prosccuti Fauorinumindomum, ad quam dcucrtcbat, discessimus.

202 XVIII. ii.

II.

Cuiusmodi quaestionum certationibus Saturnalicia ludicra Athenis

agitare soliti simus; atque inibi expressa quaedam sophismatia

et aenigmata oblectatoria.

1 Saturnalia Athenis agitabamus hilare prorsum ac mode-ste, non, ut dicitur, cremittentes animum' — nam cremit-

tere', inquitMusonius, c animum, quasi amittere est' —

,

sed demulcentes eum paulum atque laxantes iucundis hone-

2 stisque sermonum inlectationibus. Conueniebamus autemad eandem cenam conplusculi, qui Romani in Graeciam ue-

neramus quique easdem auditiones eosdemque doctores co-

3 lebamus. Tum qui et cenulam ordine suo curabat, praemiumsoluendae quaestionis ponebat, librum ueteris scriptoris uel

Graecum uel Latinum et coronam e lauro plexam , totidem-

que res quaerebat, quot homines istic eramus; cumque eas

4 omnis exposuerat, rem locumque dicendi sors dabat. Quae-stio igitur soluta corona et praemio donabatur, non soluta

autem tramittebatur ad eum, qui sortito successerat, idque

5 in orbem uice pari seruabatur. Si nemo dissoluebat , co-

rona eius quaestionis deo, cuius id festum erat, dicabatur.

6 Qiiaerebantur autem res huiuscemodi: aut sententia poetaeueteris lepide obscura, non anxie, aut historiae antiquioris

requisitio aut decreti cuiuspiam ex philosophia perperam in-

uulgati purgatio aut captionis sophisticae solutio aut in-

opinati rariorisque uerbi indagatio aut tempus item in uerboperspicuo obscurissimum.

7 Itaque nuper quaesita esse memini numero septem, quo-rum prima fuit enarratio horum uersuum, qui sunt in satu-ris Quinti Enni uno multifariam uerbo concinniter im-

plicati. Quorum cxcmplum hoc est:

Nam qui lepide postulat alterum frustrari,Quem frustratur, friistra eum dicit frustra

e s s e ; n a m q u i

Sese frustrari quem frustra sentit, qui fru-s t r a t u r

,

'Is frustrast, (set) non ille est frustra;

xvni. ii. 203

secunda, quonam modo audiri atque accipi deberet, quod 8

Platoin ciuitate, quam in libris suis condidit, *KOLvagzagyvvaly.ag9

, id est communes esse mulieres, censuit et prae-

mia uiris fortissumis summisque bellatoribus posuit sauia-

tiones puerorum et puellarum? Tertio in loco hoc quaesitum 9

est, in quibus uerbis captionum istarum fraus esset et quopacto disting-ui resoluique possent: e quod non perdidisti,

habes; cornua non perdidisti: habes igitur cornua', item

altera captio :cquod ego sum, id tu non es : homo igitur tu

non es'. Quaesitum ibi est, quae esset huius quoque sophis-10

matis solutio: ccum mentior et mentiri me dico, mentior

an uerum dico?' Postea quaestio istaec fuit, quam obllcausam patricii Megalensibus mutitare soliti sint, plebes

Cerealibus? Secundum ea hoc quaesitum est: uerbuml2c uerant', quod significat c uera dicunt', quisnam poeta-

rum ueterum dixerit? Sexta quaestio fuit, e asphodelum'13euiusmodi herba sit. quod Hesiodus in isto uersu

posuerit:

NrjTttOL^ ovd' l(5a<5LV o6cp ithiov rj[iL6v %av-xog

Ovd' oCov iv [iakd%ri re xai aacpod ilcp piy'oveLao,

et quid item Hesiodus se dicere sentiat, cum dimidiumplus esse toto dicit? Postrema quaestionum omnium haeci4fuit: escripserim', Megerim', ?uenerim', cuius temporis uerbasint, praeteriti an futuri an utriusque?

Haec ubi ordine, quo dixi, proposita atque, singulisi5

sorteductis, disputata explanataque sunt, libris coronisque

omnes donati sumus , nisi ob unam quaestionem, quae fuit

de uerbo *uerant'. Nemo enim tum commeminerat dictum 16

esse a Q. Ennio id uerbum in tertio decimo annaliumin isto uersu:

Satin uates uerant aetate in agunda?

Corona igitur huius quaestionis deo feriarum starum Saturnodatast.

204 XVIII. iii.

III.

Quid Aeschines rhetor in oratione, qua Timarchum de inpudicitia

accusauit, Lacedaemonios staluisse dixerit super sententia pro-

batissima, quam improbatissimus homo dixisset.

1 A e s c h i n e s , uel acerrimus prudentissimusque orato-

ram, qui apud contiones Atheniensium floruerunt, in ora-tione illa saeua criminosaque et uirulenta, qua Timar-chum de inpudicitia grauiter insigniterque accusabat,nobile et inlustre consilium Lacedaemoniis dedisse dicit ui-

rum indidem ciuitatis eiusdem principem , uirtute atque ae-

tate magna praeditum.

2 c Populus', inquit, ^Lacedaemonius de summa republica

3sua, quidnam esset utile et honestum, deliberabat. Tumexurgit sententiaedicendae gratia homo quispiam turpitudine

pristinae uitae diffamatissimus , sed lingua tunc atque fa-

4 cundia nimium quanto praestabilis. Consilium, quod dabat

quodque oportere fieri suadebat, acceptum ab uniuersis et

complacitum est futurumque erat ex eius sententia populi

5 decretum. Ibi unus ex illo principum ordine, — Lacedae-monii, aetatis dignitatisque maiestate, tamquam arbitros et

magistros disciplinae publicae uerebantur — commoto irri-

tatoque animo esilit, et: 'quaenam', inquit, cLacedaemonii,ratio aut quae tandem spes erit, urbem hanc et hanc rem-publicam saluam inexpugnabilemque esse diutius posse, si

huiuscemodi anteactae uitae hominibus consiliaris utemur?quod si proba istaec et honesta sententia est, quaeso uos,

. non sinamus eandem dehonestari turpissimi auctoris conta-

6gio'. Atquc ubi hoc dixit, elegit uirum fortitudine atqueiustitia praeter alios praestantem, sed inopi lingua et in-

facundum, iussitque eum consensu petituque omnium ean-

dem illam sententiam diserti uiri cuimodi posset uerbis di-

ccre, ut, nulla prioris mcntione habita. scituin atque decre-

tum populi ex eius unius nomine fieret, quod ipstimdenuo7 dixerat. At(|ue ita, ut suaserat prudentissimus sencx,

8 factum est. Sic bona sentcntia mansit, turpis auctor muta-tus est'.

XVIII. iiii. 205

f mi.

Quod Sulpicius Apollinaris praedicantem quendam, a sese uno

Sallusti historias intellegi, inlusit quaestione proposita, quid

uerba ista apud Sallustium sig-nificarent: incertum, stolidior an

uanior.

Cum iam adulescentuli Romae praetextam et puerileml

tog-am mutassemus magistrosque tunc nobis nosmetipsi ex-

ploratiores quaereremus, in Sandaliario forte apud libra-

rios fuimus, cum ibi in multorum hominum coetu Apolli-naris Sulpicius, uirin memoria nostra praeter alios do-

ctus, iactatorem quempiam et uenditatorem Sallustianaelectionis inrisit inlusitque g-enere illo facetissimae dissimula-

tionis, quaSocrates ad sophistas utebatur. Nam cum ilie

2

se unum et unicum lectoremesseenarratoremqueSallustiidiceret neque primam tantum cutem ac speciem sententia-

rum, sed sanguinem quoque ipsum ac medullam uerborumeius eruere atque introspicere penitus praedicaret, tumApollinaris amplecti uenerarique se doctrinas illius di-

cens: cper', inquit, 'magister optume, exoptatus mihi nuncuenis cum sanguine et medulla Sallustii uerborum. He-3sterno enim die quaerebatur ex me, quidnam uerba haeceius in quarto historiarum libro de Cn. Lentulo scri-

pta sig-nificent, de quo incertum fuisse aitc stolidiorne esset,

an uanior;" eaque ipsa uerba, uti sunt a Sallustio scri-

4

pta dixit: e At Cn. Lentulus patriciae gentis, con-legaeius, cui cog-nomentum Clodiano fuit, per-incertum stolidior an uanior, leg-em de pecu-nia, quam Sulla emptoribus bonorum remise-rat, exigenda promulg-auif.

Quaesitum erg-o ex se Apollinaris neque id se dissol- 5

uere potuisse adseuerabat, quid esset 'uanior' et quid csto-

iidior', quoniam Sallustius sic ea separasse atque oppo-suissc intcr se uideretur, tamquam diuersa ac dissimilia neceiusdem utraque uitii forent; propterea petebat, ut se doce-

ret significationes utriusque uocis et origines.

Tmn illc rictu oris labearumque ductu contempni a se6ostendcns ct rcm , dc qua quaereretur, ct homincm ipsum,

206 XVIII. mi. v.

qui quaereret: fpriscorum', inquit,

borum medullas et sanguinem, sicuti dixi, perspicere et eli-

cere soleo, non istorum, quae procuicata uulgo et protrita

sunt. Ipso illo quippe Cn. Lentulo c stolidior' est et cuanior',

qui ignorat eiusdem stultitiae esse uanitatem et stoliditatem'.

7 Sed ubi hoc dixit, media ipsa sermonum reliquit et abire

8 coepit. Nos deinde eum tenebamus urgebamusque, et cum-primis Apollinaris, ut de uocabulorum uel differentiauel,

si ei ita uideretur, similitudine plenius apertiusque dissereret,

et, ut ne sibi inuideret discere uolenti, orabat.

9 Atque ille, se iam plane inludi ratus, negotium sibi esse

lucausatur et digreditur. Nos autem postea ex Apollinarididicimus, cuanos' proprie dici, non ut uulgus diceret, de-

sipientis aut hebetes aut ineptos, sed, ut ueterum doctissimi

dixissent, mendaces et infidos et leuia inaniaque pro graui-

bus et ueris astutissime componentes; c stolidos' autem uo-

cari non tam stultos et excordes, quam austeros et molestos

et inlepidos, quos Graeci ^iiox&rjQovg xal tpoQTinovs 3 dice-

11 rent. Etyma quoque harum uocum et origines scriptas esse

dicebatin librisNigidianis.Quos requisitos ego et repertos cum primarum significa-

tionum exemplis, ut commentariis harumuoctium in-

ferrem , notaui et intulisse iam me aliquo in loco c o m m e n -

tationibus istis existimo.

Quod Q. Ennius in septimo annali quadrupes eques ac nonquadrupes equus , ut legunt multi , scriptum reliquit.

1 Cum A n to n io I u li an o rhetore, uiro hercle bono et fa-

cundiae florentis, complures adulescentuli, familiares eius,

Puteolis aestiuarum fcriarum ludum et iocum in literis amoe-nioribus ct in uoluptatibus pudicis honestisque agitabamus.

2 Atque ibi tunc Iuliano nuntiatur, avayvcoGxy\v quendam,non indoctum hoininem, uoce admodum scita et canora

3Enniannales legere ad populum in theatro. c Eamus',inquit, rauditum nescib quem istum Ennianistam': hoc enhnse ille nomine appellari iiolebat

XVIII. v. 207

Quem cum iam inter ingentes clamores legentem inue- 4

nissemus — legebat autem librum ex ann alibus Enniiseptimum — , hos eum primumuersus perperam pronun-

tiantem audiuimus

:

Denique ui magma quadrupes ecus atque ele-phanti

Proiciunt sese,

neque multis postea uersibus additis, celebrantibus eum lau-

dantibusque omnibus, discessit.

Tumlulianus egrediens etheatro: cquid uobis', inquit, 5cde hoc anagnosta et de quadrupede equo uidetur? sic enim

profecto legit:

Denique ui magna quadrupes ecus atque ele-

phantiProiciunt sese.

Ecquid putatis, si magistrum praelectoremque habuisset ali- 6

cuiusaeris, c quadrupes ecus' dicturum fuisse ac non c qua-

drupes eques', quodabEnnio ita scriptumrelietumque esse,

nemo unus literarum ueterum diligens dubitauit?' Cumque 7

aliquot eorum, qui aderant, cquadrupes equus' apud suumquisque grammaticum legisse se dicerent et mirarentur,

quidnam esset c quadrupes eques', c uellem uos', inquit,coptumi iuuenes, tam accurate Q. Ennium legisse, quamP. Vergilius legerat, qui hunc eius uersum secutus in

georgicis suis c equitem' pro c equo' posuit in his uer-

sibus

:

FrenaPelethroniiLapithae gyrosque dedereInpositi dorso atque equitem docuere sub ar-

misInsultare solo et gressus glomerare super-

bos.

In quo loco equitem, si quis modo non inscite inepteque

argutior sit, nihil potest accipi aliud, nisi eequum' : pleraque 8

enim ueterum aetas et hominem equo insidentem et equum,qui insideretur, c equitem' dixerunt. Propterea c equitare'9

208 XVIII. v. vi.

etiam, quod uerbum e uocabulo c equitis' inclinatum est, et

homo equo utens et equus sub homine gradiens dicebatur.

lOLucilius adeo, uir adprime lingnae Latinae sciens, equum'equitare' dicit his uersibus:

Quis hinc currere equum nos atque equitareu i d em u s

,

His equitat curritque: oculis equitare uide-mus;

Ergo oculis equitat.

11 Sed enim contentus', inquit, eego his non fui et, ut non tur-

bidae fidei nec ambiguae , sed ut purae liquentisque esset,e ecus'ne an c eques' *scriptum Ennius reliquisset, librum

summae atque reuerendae uetustatis, quem fere constabat

Lampadionis manu emendatum, studio pretioque multo

unius uersus inspiciendi gratia conduxi et c eques', non'equus', scriptum in eo uersu inueni.

12 Hoc tum nobis Iulianus et multa alia lucide simul et

adfabiliter dixit. Sed eadem ipsa post etiam inperuulga-tis commentariis scripta offendimus.

VI.

Quod Aelius Melissus in libro , cui titulum fecit de loquendi pro-

prietate, quem , cumederet, cornum esse copiae dicebat , rem

scripsit neque dictu neque auditu dignam, cum differre matro-

nam et matrem familias existimauit differentia longe uanissima.

1 AeliusMelissusin nostra memoria fuit Romae summiquidem loci inter grammaticos id temporis; sed maiore in li-

2 teris erat iactantia et CocpLOrsia, quam opera. Is praeter

alia, quae scripsit complura, librum composuit, ut tum uide-

3batur, cum est editus, doctrinae inclutae. Ei libro titulus

est ingcntis cuiusdam inlecebrae ad legendum; scriptus

quippeest; deloquendi proprietate. Quisadeoexi-stimet, loqui sc recte atque proprie posse, nisiillas Melissiproprietates perdidicerit ?

4 ' Ex eo libro ueiba haec sunt: c Matrona' est,

ouae semel peperit, quae saepius, 'inater fa-

XVIII. vi. vii. 209

milias'; sicuti sus, quae semel peperit, c por-cetra', quae saepius e scrofa\ Vtrum autem hoc de 5

matrona ac de matrefamilias Melissu s excogitauerit ipse et

coniectauerit, an scriptum ab alio quo legerit, ariolis pro-

fecto est opus. Nam de ^porcetra' habet sane auctorem 6

Pomponium in atellania, quae hoc eodem uo-cabulo inscripta est; sed cmatronam' non esse appel-

7

latam, nisi quae semel peperit, neque 'matremfamilias', nisi

quae saepius, nulli(u)s ueterum scriptorum auctoritatibus

confirmari potest. Enimuero illud impendio probabilius est,

quod idonei uocum antiquarum enarratores tradiderunt,

'matronam' dictam esse proprie, quae in matrimonium cumuiro conuenisset, quoad in eo matrimonio maneret, etiamsi

liberi nondum nati forent, dictamque ita esse a matris no-

mine, non adepto iam, sed cum spe et omine mox adipi-

scendo, unde ipsum quoque 'matrimonium' dicitur, cmatrem' 9

autem c familias' appellatam esse eam solam, quae in mariti

manu mancipioc[ue aut in eius, in cuius maritus, manu man-cipioque esset, quoniam non in matrimonium tantum, sed

in familiam quoque mariti etin sui heredis locum uenisset.

VII.

Quem in modum Fauorinus tractauerit intempestiuum quendam de

uerborumambiguitalibus cmaerentem; atqueibi, quot significa-

tiones capiat contio.

D o miti o , homini docto celebrique in urbe Roma gram- l

matico, cui cognomentum Insano factum est, quoniam erat

natura intractabilior et morosior, eiDomitio Fauorinus 2

noster cum forte apud fanum Carmentis obuiam uenisset at-

que ego cum Fauorino essem: c quaeso', inquit, cte, ma-

^ister, dicas mihi, num erraui, quod, cum uellem ^drj^irjyo-

Qiag 9 Latine dicere, 'contiones' dixi? dubito quippe et re-

quiro, an ueterum eorum, qui electius locuti sunt, pro uer-

bis et oratione dixerit quis ccontionem". TumDomitius3udce atque uultu atrociore: c nulla', inquit,

cprorsus bonaesalutis spcs reliqua est, cum uos quoque, philosophoruminlustrissimi. niliil iam aliud . quam uerba auctoritatesque

Gellivs II. 14

210 XVIII. vii.

uerborum cordi habetis. Mittam autem librum tibi, in quoid repperias, quod quaeris. Ego enim grammaticus uitae

iam atque morum disciplinas quaero, uos philosophi meraestis, ut M. Cato ait, 'mortuaiia'; glosaria namque conle-

g-itis et lexidia, res taetras et inanes et friuolas, tamquammulierum uoces praeficarum. Atque utinam', inquit, emutl

omnes homines essemus! minus improbitas instrument

haberet'.

4 Cumque digressi essemus, cnon tempestiue', inquit Fa-uorinus, ?hunc hominem accessimus. Videtur enim mihi

£7ti6r}[iccLveo&cu. Scitote', inquit, etamen intemperiem istam,

quae c tielayxoAia' dicitur, non paruis nec abiectis ingeniis

accidere, dlkd eivai G%ed6v xi xo ndd-og xovxo rjgcolxov et

ueritates plerumque fortiter dicere, sed respectum non ha-

bere prjxe xatQov [irjxe [iexQov. Vel ipsum hoc quale existi-

rnatis, quod nunc de philosophis dixit? nonne, si id Anti-sthenes aut Diogenes dixisset, dignum memoria uisumesset?'

5 Misit autem paulo post Fauorino librum, quem pro-

miserat — Verri, opinor, Flaccierat — in quo scripta

ad hoc genus quaestionis pertinentia haec fuerunt: e sena-

tum' dici et pro loco et pro hominibus, * ciuitatem ' et proloco et oppido et pro iure quoque omnium et pro hominummultitudine, ^tribus' quoque et

cdecurias' dici et pro loco et

6 pro iure et pro hominibus, c contionem'autem tria significare

:

7 locum sug-gestumque, unde uerba fierent, sicut M. Tulliusin oratione, quae inscripta est contra contionemQ.Metelli:escendi, inquit, i n c o n t i o n e m; c o n c u r s u s

cst populi f actus, sicuti idem M. Tullius in oratoreait: Contiones saepe exclamare uidi, cum apteu e r b a c e c i d i s s e n t. E t e n i m e x p e c t a n t a u r e s , u t

8ucrbis conligetur senlentia; item signilicare coe-

tiun populi adsistentis; item orationem ipsam, quaead po-

puJum diceretur.

Exempla in ro libro scripta non erant. Sed nos postea

Fauorino desideranti harum omnimn significationum mo-aumenta apud Ciceronem, sicut supra scripsi, et aput

9 elegantissimos ueterum reperta exhibuimus; id autcm quod

XVIII. vii. viii. viiii. 211

potissimum expetebat, e contionem' esse dictam pro uerbis

et oratione, docui titulo Tulliani libri, qui a M. Ci-

cerone inscriptus est contra contionemQ. Metelli,quo nihil profecto significatur aliud, quam ipsa, quaeaMe-tello dicta est, oratio.

VIII.r

O}ioiOTekevta et o\ioio%x^xa atque alia id genus, quae ornamenta

orationis putantur, inepta esse et puerilia, Lucili quoque uersi-

bus declarari.

'OpoioxeXevxa eti6oxardA.r}XTa etitaQi6a et bpoioTtxmxa 1

ceteraque huiusmodi scitamenta, quae isti apirocali, qui se

Isocratios uideri uolunt, in conlocandis uerbis inmodice fa-

ciunt et rancide, quam sint insubida et inertia et puerilia,

facetissime hercle significat in quinto saturarum Luci-lius. Nam ubi est cum amico conquestus, quod ad se ae- 2

grotum non uiseret, haec ibidem addit festiuiter:

Q u o m e h a b e am p a c t o , t am e t s i n o n q u a e r i s

,

d o c e b o ;

Quando in eo numero mans[t]i, quo in maximanun[c] est

Parshominum,utper[i]isse uelis, quemuiserenolue-

ris, cum debueris. Hoc e nolue'-(ris) et c de-bueris' te

Si minus delectat, quod are%vov et Eisocra-tium est

'0% Xyiqov <\ue simul totum ac 6v[inei,Qaxt,e5-

N o n operam perdo. Si tu hic [ ]

VIIII.

Quid sif^nificet apud M. Catonem uerbum insecenda; quodque in-

secenda potius legendum sit, quam,quod plerique exislimant,

insequenda.

In libro uetcre, in quo erat oratio M. Catonis del14*

212 XVIII. viiii.

Ptolemaeo contra Thermum, sic scriptum fuit: Sedsi omnia dolo fecit, omnia auaritiae atque pe-cuniae causa fecit, eiusmodi scelera nefaria.

quae neque fando neque legendo audiuimus,supplicium pro factis dare oportet. [—

]

2 Insecenda quid esset, quacri coeptum. Tum ex his,

qui aderant, alter literator fuit, alter literas sciens, id

est alter docens, doctus alter. Hi duo inter sese dissen-

3 tiebant. Et grammaticus quidem contendebat [ ] ;c c in-

sequenda' enim scribi', inquit, 'debet, non insecenda,quoniam c insequens ' signiiicat' [ ] traditumque esse ?

in-

seque' quasi cperge dicere' etcinsequere' itaque ab Ennio

scriptum in his uersibus:

Inseque, Musa, manu Romanorum indupera-tor

Quod quisque in bello gessit cum rege Phi-lippo.

4 Alter autem ille eruditior, nihil mendum, sed recte atqueintegre scriptum esse perseuerabat et Velio Longo, nonhomini indocto, fidem esse habendam, qui in commen-tario, quod fecissetde usu antiquae lectionis, scri-

pserit, non insequc apud Ennium legendum, sed c insece':

ideoque a ueteribus, quas c narrationes' dieimus, Mnsrctiones',

esse appellatas; Varro nem quoque uersum lmnc Plautide M c n a e c h m i s

:

. Nihilof minus esse uide[n]tur sectius, quams 6 m n i a

,

sic enarras[se]: c nihilo magis narranda esse. quamsiea es-

sent somnia\ Ilaec illi inter se certabant.

5 Ego arbitror et a M. Catone c insecenda ' et a Q. Enniofinsece' seriptum sine u litera. Offendi enim in bibliotheca

Patrensi iibrum uerae netustatis Liuii Andronici, quS

inscriptus est Odvooeia, in quo era{ uersus primus, oumhoc uerbo, sine u iitera;

Viriim mihi, Camena, insece uersiitum,factus ex illi» II omeri uersu:

{Av$Qa j*oi ivvenS) Movaa, xoavtqotioi

XVIII. viiii. x. 213

Illic igitur aetatis et fidei mag-nae libro credo. Nam, quod 6

in uersu Plautino est: sectius quam somnia, nihil in

alteras partes argumenti habet. Etiamsi ueteres autem non 7

'inseque 5, sed c insece' dixerunt, credo, quia erat lenius

leuiusque, tamen eiusdem sententiae uerbum uidetur. Nam 8

et <sequo' et csequor' et item 'secta' et ( sectio' consue-

tudine loquendi differunt; sed qui penitus inspexerit, origo

et ratio utriusque una est.

Doctores quoque et interpretes uocum Graecarum: 9

"Avdga [iol *evvs7ce\ Mov6aet:

ÊGnste 9 vvv ftot, MovGul,

dictum putant, quod Latine c inseque' dicitur; namque in

altero v geminum, in altero 6 esse tralatum dicunt. Sedioetiam ipsum illud *e%y\\ quod significat uerba aut uersus,

non aliunde esse dictum tradunt, quam âitb xov 'iitscâi

y.al tov bltihv 9. Eadem ergo ratione antiqui nostri narra-n

tiones sermonesque c insectiones' appellitauerunt.

X.

Errare istos, qui iri exploranda febri uenarum pulsus pertemptari

putant, non arteriarum.

In H e r d i s , C. V. , uillam,quae est in agro Attico 1

loco, qui appellatur Cephisiae, aquis et (lucis) nemoribusfrequentem, aestu anni medio concesseram. Ibi aluo mihi 2

cita et accedente febri rapida decubueram. Eo Caluisius3Taurus philosophus et alii quidam sectatores eius.cumAthenis uisendi mei gratia uenissent, medicus, qui tum in his

locis repertus adsidebat mihi, narrare Tauro coeperat, quid

incommodi paterer et quibus modulis quibusque interuallis

accederet febris decederetque. Tum in eosermone, cum 4

iam me sinceriore corpusculo factum diceret: c potes', in-

quitTauro, f tu quoque id ipsum comprehendere, iav

a\\)r\ avxov trjg cpXejiog^ quod nostris uerbis profecto ita

dicitur: rsi attigeris uenam illius'.

214 XVIII. x.

5 Hanc loquendi imperitiam, quod uenam pro arteria

dixisset, cum in eo docti homines, qui cum Tauro erant,

tamquam in minime utili medico offendissent atque id mur-

mure et uultu ostenderent , tum ibiTaurus, ut mos eius

1'uit, satis leniter: c certi', inquit, c sumus, uir bone, nonignorare te, quid ruena' appelletur et quid ?arteria', quoduenae quidem suapte ui inmobiles sint et sanguinis tantum

demittendi gratia explorentur, arteriae autem motu atque

6 pulsu suo habitum et modum febrium demonstrent; sed, ut

uideo, peruulgate magis, quaminscite, locutus es: non enim

te solum, alios quoque itidem errantes audiui uenam pro ar-

7 teria dicere. Facigitur, ut experiamur, eleg-antiorem esse

te in medendo,quam in dicendo et cum dis bene uolentibus

opera tua sistas hunc nobis sanum atque ualidum quamcitissime'.

8 Hoc ego postea cum in medico reprehensum esse me-minissem, existimaui non medico soli, sed omnibus quoquehominibus liberis liberaliterque institutis turpe esse, ne ea

quidem cognouisse ad notitiam corporis nostri pertinentia,

quae non altius occultiusque remota sunt et quae natura

nobis tuendae ualitudinis causa et in promptu esse et in

propatulo uoluerit; ac propterea, quantum habui temporis

subsiciui, medicinae quoque disciplinae libros attigi,

quos arbitrabar esse idoneos ad docendum, et ex his cumalia pleraque ab isto humanitatis usunon aliena,tumde uenis

quoque et arteriis didicisse uideor ad hunc ferme modum:9

c Vcna' est conceptaculum sanguinis, quod âyyslov'

medici uocant, mixti confusique cum spiritu naturali.

in quo plus sanguinis est, minus spiritus; «arteria'

est conceptaculum spiritus naturalis mixti confusique

cum sanguine, in -quo plus spiritus est, minus sangui-

lOnis; ôcpvyôg 9 autem est intentio motus et remissio in

llcordectin arteria naturalis, non arbitraria. Medicis autemucteribus oratione Graeca ita definitus est: * Zcpvyuogioxiv diccCtolr) T6 xcd ovOroAr) c<7ioocdQ6Tog <XQTJ]Qiag xal

xaQdcag 9.

XVIII. xi. xii. 215

XI.

Verba ex carminibus Furi Anliatis inscite a Caesellio Vindice

reprehensa; uersusque ipsi, in quibus ea uerba sunt, sub-

scripti.

Non hercle idem sentio cum Caesellio Vindice,!grammatico, ut mea opinio est, hautquaquam inerudito.

Verum hoc tamen petulanter insciteque, quod Furium,2ueterem poetam, dedecorasse linguam Latinam scripsit

huiuscemodi uocum fictionibus,quae mihi quidem neque

abhorrere a poetica facultate uisae sunt neque dictu pro-

fatuque ipso taetrae aut insuaues esse , sicuti sunt quaedamalia ab inlustribus poetis ficta dure et rancide.

Quae reprehendit autem Caesellius Furiana, haec 3

sunt: quod terram in lutum uersam Mutescere' dixerit et

tenebras in noctis modum factas c noctescere' et pristinas

reciperare uires e uirescere' et quod uentus mare caerulumcrispicans nitefacit c purpurat' dixerit et opulentum fiericopuIescere\

Versus autem ipsos expoematisFurianis,in quibus 4

uerba haec sunt, subdidi:

Sanguine diluitur tellus, caua terra lutescit.Omnia noctescunt tenebris caliginis atrae.Increscuntanimi, uirescit uolnere uirtus,Sicut fulica leuis uolitat super aequora clas-

sis,

Spiritus Eurorum uiridis cum purpurat un-das.

Quo magis in patriis possint opulescere cam-pis.

XII.

Morem istum ueteribus nostris fuisse, uerba patiendi mutare ac

uertere in agendi modum.

Id quoque habitum est in oratione facienda elegantiae 1

genus, ut pro uerbis habentibus patiendi figuram agentia

216 XVIII. xii.

ponerent ac deinde haec uice inter sese mutua uerterent.

2luuentius in comoedia:

Pallium, inquit,

Floeci [facio] ut splendeat.

Nonne hoc inpendio uenustius gratiusque est, quam si dice-

3ret: c maculetur'? Plautus etiamnon dissimiliter:

Quid esthoc? rugat pallium,Amictus non sum commode.

4 Itidem Plautus pulueret dicit, quod non puluere impleat,

set ipsum pulueris plenum sit:

Exitu, Daue, age, sparge; mundum hoc esseuestibuliim uolo.

Veniisuentura est nostra, non hoc pulueret.

5 In Asinaria quoque contemples dicit pro c con-

templeris '

:

Me(c)um caput contemples, si quidem e re

consultas tua.

6Cn. Gellius in annalibus: Postquam tempestas7sedauit, Atherbal taurum immolauit. M. Catoin originibus: Eodem conuenae conplures ex

8agro accessitauere. Eo res eorum auxit. Varrolibris, quos ad Marcellum de lingua Latina fecit:

in priore uerbo graues prosodiae, quae fuerunt,manent; reliquae mutant inquit elegantissime pro

9 * mutantur'. Potest etiam id quoque ab eodem Varronein septimo diuinarum similiter dictum uideri: Interduas filias regum qtiid mutet, inter A n tigonam

loet Tulliam, est animaduertere. Verba autem pa-

tiendi pro agentibus in omnibus fermemodum ueterumscriptis repperiuntur. Ex quibus sunt pauca ista, quaenunc mcminimus: cmuneror te' pro 'munero' et 'significor'

pro 'significo* et 'sacrificor* pro esacrifico' et

cadsentiorJ

pro 'adsentio* ct 'faeneror' pro 'faenero* et 'pigneror9 pro<pignero' et alia istiusmodi pleraque, quae, proinde ut in

legendo fuerint obuia, notabuntur.

XVm. xiii.xiiii. 217

XIII.

Quali talione Diogenes philosophus usus sit, pertemptatus a dia-

lectico quodam sophismatio inpudenti.

Saturnalibus Athenis alea quadam festiua et honesta lusi-

1

tabamus huiuscemodi. Vbi conueneramus conplusculi eius- 2

dem studii homines ad lauandi tempus, captiones, quae c so-

phismata' appellantur, mente agitabamus easque, quasi talos

aut tesserulas , in medium uice sua quisque iaciebamus. Ca- 3

ptionis solutae aut parum intellectae praemium poenaue erat

nummus unus sestertius. Hoc aere conlecto,quasi manuario, 4

cenula curabatur omnibus, qui eum lusum luseramus. Erant 5

autem captiones ad hoc fere exemplum, tametsi Latina ora-

tione non satis scite ac paene etiam inlepide exponuntur:e quod nixest, hoc grando non est; nix autem alba est:

grando igitur albanonest'. Item aliud non dissimile :cquod

homo est, non est hoc equus; homo autem animal est:

equus igitur animal non est'. Dicere ergo debebat, qui ad so- 6

phisma diluendum ac refeliendum ritu aleatorio uocatus erat,

in qua parte quoque in uerbo captio foret, quid dari con-

cedique non oporteret; nisi dixerat, nummo singulo mul-

tabatur. Ea multa cenam iuuabat.

Libet autem dicere, quam facete D io genes sophisma id 7

g-enus, quod supra dixi, a quodam dialectico exPlatonisdiatriba per contumeliam propositum, remuneratus sit. Namcum ita rog-asset dialecticus: cquod eg-o sum, id tu non es?' 8

et Diogenes adnuisset atque ille addidisset: chomo autemego sum', cum id quoque adsensus esset, contra dialecticus

ita conclusisset: ?homo igitur tu non es',choc quidem',inquit

D i o g; e n e s ,

c falsum est et si uerum fieri uis , a me incipe'.

XIIII.

Quid sit numerus hcmiolios, quid epitritos; et quod uocabula ista

non facilc nostri ausi sunt conuertere in linguam Latinam.

Figurae quaedam numerorum, quas Graeci certis nomini-

1

bus appellant, uocabula in linguaLatina non habent. Sed qui 2

de numeris Latinc scripserunt, Graeca ipsa dixerunt, fingere

218 XVIII. xiiii. xv.

autem nostra, quoniam id absurde futurum erat , noluerunt.

3 Quale enim fieri nomen posset hemiolio numero aut epitrito ?

4 Est autem 'hemiolios', qui numerum aliquemtotum in sese ha-

betdimidiumque eius,ut tres ad duo, quindecim ad decem,tri-

5 ginta ad uiginti. cEpitritos' est, qui habet totum aliquem nu-

merum et eiusdem partem tertiam, ut quattuor ad tres , duo-

6 decim ad nouem, quadraginta ad triginta. Haec autem notare

meminisseque non esse abs re uisum est, quoniam uocabula

ista numerorum nisi intelleguntur, rationes quaedam subtilissi-

mae, in libris philosophorum scriptae, percipinon queunt.

XV.

Quod M. Varro in herois uersibus obseruauerit rem nimis anxiae

et curiosae obseruationis.

1 In longis uersibus, qui ehexametri'uocantur, item in sena-

riis, animaduerterunt metrici primos duos pedes, item extre-

mos duos , habere singnlos posse integras partes orationis,

medios haut umquam posse,sed constare eos semper ex uer-

2 bis aut diuisis aut mixtis atque confusis. M. etiam Varro in

libris disciplinarum scripsit, obseruasse sese in uersuhexametro, quod onmimodo quintus semipes uerbum finiret

etquod priores quinque semipedes aeque magnam uimhabe-rentin efficiendo uersu atque alii posteriores septem, idqueipsum ratione quadam geometrica fieri disserit.

A. GELLII

HOflTH ATTICARM LIBER NOPS

MS.

I.

[Responsio cuiusdam philosophi, interrog-ati, quam ob causam ma-

ris tempestate palluerit.]

Nauig-abamus a Cassiopa Brundisium mare Ionium uio- l

lentum et uastum et iactabundum. Nox deinde, quae diem 2primum secuta est, in ea fere totauentus a latere saeuiens

nauem undis compleuerat. Tum postea complorantibus 3nostris omnibus atque in sentina satis agentibus, dies quidemtandem inluxit. Sed nihil de periculomeque de saeuitia uenti

remissum, quin turbines etiam crebriores et caelum atrumet fumig-antes g-lobi et fignrae quaedam nubium metuendae,quos Hyphonas' uocabant, impendere imminereque ac de-

pressurae nauem uidebantur.

In eadem fuit philosophus, in disciplinaStoica celebratus, 4

quem eg-o Athenis cognoueram non parua uirum auctoritate

satisque attente discipuios iuuenes continentem. Eum tunc 5

in tantis periculis inque illo tumultu caeli marisque require-

bam oculis, scire cupiens, quonam statu animi et an interri-

tus intrcpidusque esset? Atque ibi hominem conspicimus 6

(in)pauidum et extrilidum, ploratus quidem nullos, sicuti

ceteri omnes, nec ullas huiusmodi uoces cientem, sed co-

loris et uoltus turbatione non multum a ceteris diflerentem.

At ubi caclum enituit et deferbuit mare et ardor ille pericli 7

deflag;rauit , accedit ad Stoicum Graecus quispiam diues ex

220 XVllII. i.

Asia, magno , ut uidebamus , cultu paratuque rerum et fami-

liae, atque ipse erat multiscorporisanimiquedeliciis affluens.

8 Is quasi inludens :c quidhoc', inquit, ? est, o philosophe,

quod, cum in periclis essemus, timuisti tu et palluisti?

9 ego neque timui neque pallui'. Et philosophus aliquantum

cunctatus, an respondere ei conueniret: csi quidego', in-

quit, c in tanta uiolentia tempestatum uideor paulum paue-

lOfactus, non tu istius rei ratione audienda dig-nus es. Set

tibi sane Aristippus ille, [ Socratis ille] discipulus,

pro me responderit, qui (cum) in simili tempore a simillimo

tui homine interrogatus,quare philosophus timeret, cum

ille contra nihil metueret? non eandem esse causam sibi

atque illi respondit, quoniam is quidem esset non magnoperesoilicitus pro anima nequissimi nebulonis, ipsum autem pro

Aristippi anima timere'.

11 His tunc uerbis Stoicus diuitem illum Asiaticum a sese

12molitus est. Sed postea cum Brundisium aduentaremusmalaciaeque essent uenti ac maris

,percontatus eum sum,

quaenam illa ratio esset pauoris sui,quam dicere ei super-

13sedisset, a quo fuerat non satis dig-ne compellatus? Atqueille mihi placide et comiter: c quoniam', inquit, 'audiendi

cupiduses, audi, quid super isto breui quidem, sed neces-

sario et naturali pauore maiores nostri, conditores sectae

Stoicae, senserint, uel potius, inquit, Mege; nam et faci-

141ius credideris, si leg-as, et memineris magis'. Atque ibi

coram ex sarcinula sua librum protulit Epicteti philosophi

quintum dcaXe^scov, quas ab Arriano digestas con-

gruere scriptis Z-qvcovog et Chry sippi non dubium est.

15 ln eo libro Graeca scilicet oratione scriptam hanc sen-

tentiam legimus: 'Visaanimi, quas * cpavraaiag 9 philosophi

appellant, quibus mens hominis prima statim spccie acci-

dentis ad animum rei pellitur, non uoluntatis sunt nequearbitrariae, sed ui quadam sua inferunt scsc hominibus

IGnoscitandae; probationes autem, quas f avyxarad-easLg 9

uocant, quibus eadcm uisa noscuntur ac diiudicantur, uo-

I7luntariae sunt fiuntque hominum arbitratu. Proptcrca cumsonus aliquis formidabilis aut caelo aul ex ruina aut rcpcnti-

nus nesci[o cui]us pericli nuntius ucl quid aliud est eiusmodi

XVIIII. i. ii. 221

factum, sapientis quoque animum paulisper moueri et con-

trahi et pallescere necessum est, non opinione alicuius mali

percepta, sed quibusdam motibus rapidis et inconsultis,

officium mentis atque rationis praeuertentibus. Mox tamenl8ille sapiens ibidem rdg rotavrag cpavraaiag , id est uisa

istaec animi sui terrifica, non adprobat, hoc est ov 6vyxa-rarid-srat ovds TtQoasjttdo^d^st , sed abiicit respuitque nec

ei metuendum esse in his quicquam uidetur. Atque hoc!9inter insipientis sapientisque animum differre dicunt, quodinsipiens

,qualia sibi esse primo animi sui pulsu uisa sunt

saena et aspera, talia esse uero putat et eadem incepta,

tamquam si iure metuenda sint, sua quoque adsensione

adprobat xai c TtQoGSTttdold&t': hoc enim uerbo Stoici,

cum super ista re disserunt, utuntur. Sapiens autem, cum20breuiter et strictim colore atque uultu motus est, ov cvyxa-rari&szat, sed statum uig-oremque sententiae suae retinet,

quam de huiuscemodi uisis semper habuit, ut de minimemetuendis, sed fronte falsa et formidine inani territantibus'.

Haec Epictetum philosophum ex decretis Stoicorum21sensisse atque dixisse , in eo, quo dixi, libro legimus

adnotandaque esse idcirco existimauimus , ut rebus forte id

genus, quibus dixi, obortis pauescere sensim et quasi

albescere, non insipientis esse hominis neque ignaui pu-

temus et in eo tamen breui motu naturali magis infir-

mitati cedamus, quam quod esse ea, qualia uisa sunt , cen-

seamus.

II.

[Ex quinque corporis sensibus duos esse cum beluis maximecommunes.]

Quinque sunt hominum sensus, quos Graeci c al6&r\6stg 91

appellant, per quos uoluptas animo aut corpori quaeri ui-

detur: gustns, tactus, odoratus, uisus, auditus. Ex his

omnibus quae inmodice uoluptas capitur, ea turpis atque

inproba existimatur. Sed enim quae nimia ex gustu atque 2

tactu esl, ea uoluptas, sicuti sapientes uiri censuerunt,

omnium reruiu loedissima est, eosque maxime, qui duabus

istis beluinis uoluptatibus sese dediderunt grauissimi uitii

222 XVIIII. ii.

tiocabulis Graeci appellantuel [dxQatetguel] c dxoXa6tovg '

;

nos eos uel e incontinentes' dicimus uel Mntemperantes':

dxoXa6tovg enim, si interpretari coactius uelis, nimis id

3 uerbum insolens erit. Istae autem uoluptates duae gustus

atque tactus, id est libidines in cibos atque in Veneremprodig-ae, solae sunt hominibus communes cum beluis et

idcirco in pecudum ferorumque animalium numero habetur,

4 quisquis est his ferinis uoluptatibus praeuinctus ; ceterae ex

tribus aliis sensibus proficiscentes hominum esse tantum

propriae uidentur.

5 Verba super hac reAristotelis philosophi adscripsi;

ut uel auctoritas clari atque incluti uiri tam infamibus nos

uoluptatibus deterreret: Aid ti ol xatdtrjvtrjgacprjgr) yev6ecog r)dovr)v yiyvo\xevr\v , dv vitegfidk-Xco6lv, dxQatelg keyovtat; ol te yaQ neQL tddcpQodi6La dxolaGtOL tOLOvtOL, ol te TteQl tdgtrjg tQO(pr)g dnolavG etg- tcov de xatd tr)v tQO-cprjv, dit evicov {ihv ev tfj yXcott?] ro r)dv, d%evicov de ev tco XaQvyyt^ 6lo xal <&LX6%evogyeQavov XaQvyya ev%eto £%eLv r) dt« xo tdgd%6 tovtcov yLyvopevag r)dovdg xoLvdg eivaLr){ilv xal tolg dXXoLg ^cooLg; dte ov6cov xol-vcov, dtL^LOtataL ei6L xal \idXL6ta, r) \iovaLe7tovelc)L6tOL, cbg tov vno tovtcov r)ttc6\ievov

tyeyoybev xal dxQatrj xal dxoXa6tov Xeyopevdta ro VTto tcov %etQi6tcov r)dovcov r)tta6d-aL.Ov6c6v de tcov ai6%-r\6 ecov itevte, td aXXa £cocc

aTto tcov dvo {iovcov rjdetat^ xatd de tdg aX-Xag r) oXcog ov% rjdetaL rj xatd 6v\i^e^r]x6g

Gtovto %a6%et. Quis igitur habens aliquid humani piulo-

ris uoluptatibus istis duabus coeundi atque comedendi, quae

7 sunt homini cum sue atque asino communes, gaudeat? So-crates quidem dicebat multos homincs propterea uelle ui-

uere, ut ederent et biberent, se bibere atque esse, ut uiue-

8 ret. Hippocrates autem, diuina uir scientia, de coitu

uenerioita cxistimabat, partem esse quandam moibi taeter-

rimi, quem nostri'cotnitialem'dixerunt; namque ipsius uerbahaec traduntur: Hr)v 6vvov6iav elvat pLXQav e7tLXr]il>iav'

.

XVIIII. iii. iiii. v. 223

m.

[Quod turpius est, frigide laudari,quam acerbius uituperari.]

Turpius esse dicebat Fauorinus philosophus, exigue 1

atque frigide laudari,quam insectanter et grauiter uitupe-

rari: equoniam', inquit, e qui maledicit et uituperat, quanto 2

id acerbius facit, tam maximo [il]le pro inimico et iniquo du-

citur et plerumque propterea fidem non capit. Sed qui in-

fecunde atque ieiune laudat, destitui a causa uidetur et ami-

cus quidem creditur eius, quem laudare uult, sed nihil posse

reperire, quod iure laudet. 5

IIII.

[Quamobrem uenter repentino timore effluat, quare etiam ignis

urinam lacessat.]

Aristotelis libri sunt, qui problemata physicaiinscribuntur, lepidissimi et eleg-antiarum omnigenus referti.

In his quaerit, quam ob causam eueniat, ut quibus inua-

2

sit repentinus rei magnae timor, plerumque aluo statim

cita fiant? ilem quaerit, cur accidat, ut eum, qui propter 3

ignem diutius stetit, libido urinae lacessat? Ac de aluo qui- 4dem inter timendum prona atque praecipiti causam esse di-

cit, quod timor omnis sit alg-ificus, quem ille appellat e ipv-

lQo%oi6v\ eaque ui frigoris sang;uinem caldoremque omnemde summa corporis cute cogat penitus et depellat faciatque

simul, ut qui timent sanguine ex ore decedente pallescant.els autem', inquit, csanguis et caldor in intuma coactus mo- 5

uet plerumque aluom et incitat. De urina celebri, ex ig-ni 6

]>roximo facta, uerba haec posuit: To dh jcvq §ta%alaxo 7i£7ir}y6g, aojteQ 6 rj Xcog xr\v %iova.

V.

[Ex Aristotelis libris sumptum,quod niuis aqua polui pessima sit;

et quod ex niue crystallus concreatur.]

In Tiburte rus concesseramus hominis amici diuitis ae- l

state anni flagrantissima eg:o et quidam alii aequales et fami-

224 XVIIII. v.

^liares mei, eloquentiae aut philosophiae sectatores. Erat

nobiscum uir bonus ex peripatetica disciplina, bene doctus

3 et Aristotelis unice studiosissimus. Is nos aquam mul-

tam ex diluta niue bibentes coercebat seueriusque increpa-

bat adhibebatque nobis auctoritates nobilium medicorum et

cumprimis A r i s t o t e 1 i s philosophi, rei omnis humanae pe-

ritissimi, qui aquam niualem frugibus sane et arboribus fe-

cundam diceret, sed hominibus potu nimio insalubrem esse

tabemque et morbos sensim atque in diem longam uisceribus

inseminare.

4 Haec quidem ille ad nos prudenter et beniuole et adsidue

dictitabat. Sed cum bibendae niuis pausa fieret nulla,pro-

mit e bibliotheca Tiburti, quae tunc in Herculis templo satis

commode instructa libris erat, Ari stotelis librum eumquead nos adfert et e huius saltem', inquit, c sapientissimi uiri

uerbis credite ac desinite ualitudinem uestram profligare'.

5 In eo libro scriptum fuit, deterrimam esse potu aquam e

niue itemque solidius latiusque concretam esse eam, quam^ xQvGxaliov'3 Graeci appellant; causaque ibi adscripta est

6 huiuscemodi: «quoniam, cum aqua frigore aeris duratur et

coit, necessum est, fieri euaporationem et quandam quasi

7 auram tenuissimam exprimi ex ea et emanare. Id autem',

inquit, cin ea leuissimum est, quod euaporatur; manet au-

tem, quod est grauius, et sordidius et insalubrius, atque id,

pulsu aeris uerberatum, in modum coloremque spumae ean-

8 didae oritur. Sed aliquantum. quod est salubrius, difflari

atque euaporari ex niue, indicium illud est, quod minor fit

illo, quod ante fuerat, quam concresceret.

9 Verbaipsa Aristotelis ex eo libro pauca sumpsi et ad-

scripsi: Aid xi xa d%6 %i6vog xal xQvGxdXXcovvdaxa cp a v X d i x cv ; 'O x l navxog vdccxog jt-rjyvv-

pivovx6l£7tx6xaxov xal xovcpoxaxov i^ax^i^sc.Zlrjtieiov df, oxi ekarTOv yCvexai i} tiqoxsqov,oxav xaxtj nayiv. 'Atc £ AijAvd-oxog ovv xovvyi£ivoxdxov, dvdyxr\ a£i\ xo xaxa\£i7to \i£vov

\§X£Zqov £cvai. Hoc ubilegimus, placuit honorem doctis-

siiuo uird habcri A risto te 1 i. Atque ita poslea ego bellum

et odium niui indixi , alii indutias cum ea uarie factitabant.

XVmi. vi. vii. 225

VI.

[Quod pudor sanguinem ad extera diffundit, timor uero contrahit.]

In problematis Aristotelis philosophi ita scriptum 1

est: 2lLa xCol^lsv al6%vvo\isvoL SQvd" q lco6lv,

ot ds cpo povyLSvoL ch%QLCo6LV^itaQa7tXr\6Ccov xoov

ita&Giv ovxcov; "Oxl xcov [isv al6%vvo\LSVCOv d lu-%slxat xo alpa sx xijg xaQdCag sig aitayxa xa[isQT] xov 6c6{iaxog, co6xs s7tL7toAa£sLV xolg ds

cpofirjd' sl6lv 6vvxqs%sl slg xr)v xaQdCav, co6xs%SxisLTtSLV 1% XCOV aXXcOV {ISQCOV.

Hoc ego Athenis cumTauro nostro legissem perconta-

tusque essem, quid de ratione ista reddita sentiret, c dixit

quidem', inquit, ?probe et uere, quid accideret diffuso san-

guine aut contracto, sed cur ita fieret non dixit. Adhuc enim 3

quaeri potest, quam ob causam pudor sang-uinem diffundat,

timor contrahat, cum sit pudor species timoris atque ita de-

finiatur: c timor iustae reprehensionis'. Ita enim philosophi

definiunt: *ai6%vvri s6xlv cpofiog dLxaCov ipoyov."

VII.

[Quid sitobesum; nonnullaque alia prisca uocabula.]

In agro Vaticano Iulius Paulus poeta, uir bonus et 1

rerum literarumque ueterum inpense doctus, herediolum

tenue possidebat. Eo saepe nos ad sese uocabat et olusculis

pomisque satis comiter copioseque inuitabat. Atque ita 2

molli quodam tempestatis autumnae die eg-o et Iulius Cel-sinus, cum ad eum cenassemus et apud mensam eius audis-

semus legiLaeui Alcestin rediremusque in urbem sole

iam fere occiduo, fignras habitusque uerborum noue aut in-

sig-niter dictorum in Laeuiano illo carmine ruminabamur.Vt quaeque uox indidem digna animaduerti subuenerat,

qua nos quoque possemus uti, memoriae mandabamus.Erant autemuerba, quae tunc suppetebant, huiuscemodi: 3

Corpore, inquit, pectoreque undique obeso acM e n t c e x s e n s a t a r d i [n] g- e m u 1 o

Senio obpressum.Gellivs II. 15

220 XVIIII. vii. viii.

fObesum' hic notauimus proprie magis, quam usitate dictum

pro exili atque gracilento; uulgus enim axvQog uel xaza

4 avrCcpQaaiv c obesum' pro uberi atque pingui dicit. Ilem

notauimus, quod eobliteram' gentem pro 'obliterata' dixit;

Sitem, quod hostis, qui foedera frangerent, e foedifragos',

6 non c focderifragos' dixit; item, quod rubentem auroramf pudoricolorem' appellauit et Memnonem c nocticolorem';

7item, quod ? forte' dubitanter et ab eo, quod est e sileo',

'silenta loca' dixit et e puluerulenta' etf pestilenta' et quod

c carendum tui est' pro c te' quodque 'ma^no impete' pro

8c impetu'; item quod e fortescere' posuit pro c fortem fieri'

9 quodque c dolentiam' pro c dolore' et c auens' posuit pro

lOMibens'; itemcur[is] intolerantibus pro 'intolerandis',

quodque manciolis, inquit, tene illis pro c manibus' et

quis tam siliceo? Item fiere, inquit, inpendio infit,

11 id est efieri inpense incipit'; quodque accipitret posuit pro

c laceret'.

12 His nos inter uiam uerborum Laeuianorum adnota-

13tiunculis oblectabamur. Cetera enim, quae uidebantur ni-

mium poetica, ex prosae orationis usu alieniora praeter-

misimus; ueluti fuit, quod de Nestore ait Urisaeclisenex'

14 et dulciorelo cus iste, quod de tumidis ma^nisque flu-

15Ctibus inquit c mu[l]tigrumis' et fluinina gelu concreta

l6tegimine esse onychino dixit et quac multiplica lu-

dcns conposuit, quale illud est, quod uituperones suosesubducti supercilii carptores' appellauit.

VIII.

[Quaeslio, an harena , caelum , tritieum , pluralia inueniantur;

atque inibi de quadrigis, inimiciiiis , nonnullis praelerea uoca-

bulis, an gingulari nurnero comperianlur.]

j Adulescentulus Romae, priusquamAthenas concederem,quando erai a magistris auditionibusque obeundis otiuni, adFrontonem Corneliura uisendi gratia pergebam ger-

monibusque eius pturimis bonarumque doctrinarum penisfruebar. Nec umquam factum esf

,quotiens eum uidi-

XVIIII. viii. 227

mus loquentemque audiuimus, quin rediremus fere cul-

tiores doctioresque. Veluti fuit illa quodam die sermocina- 2

tio illius , leui quidem de re , sed a Latinae tamen ling-uae

studio non abhorrens. Nam , cum quispiam familiaris eius, 3

bene eruditus homo et tum poeta inlustris, liberatum esse se

aquae intercutis morbo diceret, quod e harenis calentibus'

essetusus, tum adludens Fronto: emorbo quidem', inquit,

* cares, sed uerbi uitio non cares. Gaius enim Caesar,ille perpetuus dictator, Cn. Pompei socer, a quo familia et

appellatio Caesarum deinceps propagata est,uir ingenii prae-

cellentis, sermonis praeter alios suae aetatis castissimi, in

1 ibris, quos ad M. Ciceronem de analogia conscripsit,? harenas' uitiose dici existimat, quod e harena' numquammultitudinis numero appellanda sit, sicuti neque c caelum'

neque c triticum'; contra autem e quadrig-as', etiamsi currus 4

unus , equorum iunctorum agmen unum sit,pluratiuo sem-

per numero dicendas putat, sicut circa ?arma' et emoenia' et

*comitia' et cinimicitias', nisi quid contra ea dicis, poetarumpulcherrime, quo et te purges et non esse id uitium de-

monstres?'eDe e caelo', inquit ille,

c et c tritico' non infltias eo, quin 5

singulo semper numero dicenda sint, neque de c armis' et

Mnoenibus' et *comitiis', quin figura multitudinis perpetua

censeantur; uidebimus aulem post de c inimicitiis' et e qua-

6

drigis'. Ac fortassean de e quadrig-is' ueterum auctoritati

concessero ,

einimicitiam' tamen , sicuti einscientiam' et ein-

potentiam' ctc iniuriam', quae ratio est, quamobrem C. Cae-

sar uel dictam esse a ueteiibus uel dicendam a nobis nonputat? quando P 1 a ut u s , linguac Latinae decus, cdeliciam'

quoque ivixcog dixerit pro deliciis:

Mea, inquit, uoluptas, mea delicia.

Inimicitiam autem Q. Enniusin illo memoratissimo libro

dixit:

'Eo[eg-o], inquit, ingenio natus sum,-J-A mic itiam atque inimicitiam in frontem prom-

ptam gero.

Sed Miarenas ' parum Latine dici, quis, oro te, alius aut

15*

228 XVIIII. vm.

scripsit aut dixit? Ac propterea peto , ut, si Gai Caesarisliberprae manibus est, promi iubeas, ut quam confidenter

hoc indicat, aestimari a tepossit'.

7 Tunc, prolato libro de analogia primo, uerbahaec8 ex eo pauca memoriae mandaui. Nam, cum supra dixisset,

neque ecaelum' neque ? triticum' neque rharenam' multitudinis

significationem pati : n u m t u , inquit, h a r u m r e r u m n a

-

tura accidere arbitraris, quod f unam terram'ac e plures terras' et ? urbem' et e urbes' et e im-perium' et c imperia' dicamus, nequc c quadri-gas' in unam nominis figuram redigere nequeMiarenam' multitudinis appellatione conuer-tere possimus?

9 His deinde uerbis lectis sibi Fronto ad illum poetam:c uideturne tibi', inquit, e

C. Caesar de statu uerbi contra te

lOsatis aperte satisque constanter pronuntiasse?' Tunc per-

motus auctoritate libri poeta: esi a Caesare', inquit, ? ius

prouocandi foret,eg-o nunc ab hoc Caesaris libro prouocas-

sem. Sed quoniam ipse rationem sententiae suae reddere

supersedit, nos te nunc rogamus , ut dicas,quam esse cau-

sam uitii putes et in ? quadrig-a' dicenda et in Miarenis'.'

HTum Fronto ita respondit: ce Quadrig-ae' semper, etsi

multiiug;ae non sunt, multitudinis tamen numero tenentur,

quoniam quattuor simul equi iuncti e quadrigae', quasie quadriiug-ae', uocantur, neque debet prorsus appellatio

equorum plurium includi in singularis numeri unitafem'.

12Eandemque rationem habendam [harenae], sed in specie

dispari; nam cum «haretia' singulari in numero dicta multi-

tudinem tamen et copiam significet minimanim, ex quibuaconstat, partium, indocte et inscitc eharenae' dici uidentur,

tamquam id uocabulum indigeat numeri amplitudrae, cum ei

singulariter dici tugenifta sit naturalis sui muliitudo. Set haecego', inquit, edixi, non ut huius sententiae Legisque fundussubscriptorque fterem, sed ut neCaesaris, uiridocti, opi-

itulonem c<7ic{Qauvfr}}Tov destituerem. Nam cum e caelum'semper ivixcog dicatur, emare' el

eterra' non semper etepul-

uis',euentus* et efumus' non semper, cur 'indutias* et 'cae-

rimonias' scriptores ueteres nonnumquam singulari numero

XVIIIl. viti. 229

appellauerunt, cferias' et fnundinas'et Mnferias' et cexequias'

numquam? cur cmel' et cuinum' atque id genus cetera nume-rum multitudinis capiunt, clacte' non capiat? quaeri, inquam, 14

ista omnia et enucleari et extu[n]di ab hominibus negotiosis

in ciuitate tam occupata non queunt. Quin his quoque ipsis,

quae iam dixi, demoratos uos esse uideo alicui, opinor, ne-

gotio destinatos. Ite erg-o nunc et, quando forte erit otium,i5

quaerite, an c quadrig-am' etc harenas' dixerit e cohorteilla

dumtaxat antiquiore uel oratorum aliquis uel poetarum,

id est classicus adsiduusque aliquis scriptor, non pro-

letarius ?

'

Haec quidem Fronto requirere nos iussit uocabula non 16

eare, opinor, quod scripta esse in ullis ueterum libris ex-

istumaret , sed ut nobis studium lectitandi in quaerendis ra-

rioribus uerbis exerceret. Quod unum ergo rarissimum uide- 17

batur, inuenimus c quadrig-am' numero sing-ulari dictam in

libro saturarum M. Varronis, qui inscriptus est

Exdemeticus. c Harenas' autem TtXrjfrvvTLXcos dictas 18

minore studio quaerimus, quia praeter C. Caesarem, quodequidem meminerim, nemo id doctorum hominum dedit.

VIIII.

[Antonii luliani in conuiuio ad quosdam Graecos lepidissima

responsio.]

Adulescens e terra Asia de equestri loco, laetae indolis 1

moribusque et fortuna bene ornatus et ad rem musicam facili

ingenio ac lubenti, cenam dabat amicis ac magistris sub urbe

in rusculo celebrandae lucis annuae, quam principem sibi

uitae habuerat. Venerat turn nobiscum ad eandem cenam 2

Antonius Iulianus rhetor, docendis publice iuuenibus

magister, Hispano ore florentisque homo facundiae et rerumliterarumque ueterum peritus. Is , ubi eduliis finis et poculis 3

mox sermonibusque tempus fuit, desiderauit exhiberi, quoshabere eum adulescentem sciebat, scitissimos utriusque

sexus, qui canerent uoce et qui psallerent. Ac posteaquam 4

introducti pueri puellaeque sunt, iucundum in modum'AvuxQe6vz[6]Lct pleraque et Sapphica et poetarum

230 XVIIII. vim.

quoque recentium slsysla quaedam iQcoTcxd dulcia

5 et uenusta cecinerunt. Oblectati autem sumus praeter multa

alia uersiculis lepidissimis Anacreontis senis,quos equi-

dem scripsi,ut interea labor hicuigiliarumet inquies suauitate

paulisper uocum atque modulorum adquiesceret

:

6 Tov aQyvQOV toQsvOag,"HcpaiGxd, [iol %oCr\6ovTlav oitXCag \lsv ov%C,TCyaQ \n,a%ai<5i xdnoC;

5 IJottJqlov ds xolAov"0<5ov dvvrj fidd-vvov.Kal \ir) tcoCsl xaT avTOMr\T aOTQa \ir]T d^id^ag^TC TIKsLad cov {isAsl ftot,

io TC d' dcSTSQog Bocotsco;HoCr\6ov a^nskovg \iol

Kal (ioTQvag xcct' avTcovKal %Qv6sovg naTOVVTag'0{iov xccXcp AvaCcp

ib"EQ cora xal Bd&v?.kov.

7 Tum Graeci plusculi, qui in eo conuiuio erant, hominesamoeni et nostras quoque literas haut incuriose docti, lu-

lianum rlietorem lacessere insectarique adorti sunt tam-

quam prorsus barbarum etagrestem, qui ortus terra Hispa-

nia foiet clamatorque tantum et facundia rabida iurgiosaque

esset eiusque linguae exercitationes doceret, quae nullas

uoluptates nuilamque mulcedinem Veneris atque Musae ha-

beret; saepeque eum percontabantur, quid de Anacreonteceterisque id genus poetis sentiret etecquis nostrorum poe-

tarum tam fluentes carminum delicias fecisset? Miisi Catul-lus'. inquiunt, eforte pauca et Caluus itidem pauca. NamLaeuius inplicata et Hortenslus inuenusta et Cinna in-

lepida etMemmiue dura ac deinceps omnes rudia fecerunt

atque absona\8 Tuni ille prp lingua patria, tamquam pro aris et focis,

animo inritato Lndignabundus :

e cedere equidem', inquit,

'uobis debui, ut in tali asotia atque nequitiaAlcinumuinceretis

XVIIII. viiii. 231

et sicut inuoluptatibuscultusatque uictus, itaincantilenarum

quoque multis anteiretis. Sedne nos, id est nomenLatinum, 9

tamquam profecto uastos quosdam et insubidos , avacpgodi,-

avag condempnetis, permittite mihi, quaeso, operrre pallio

caput, quod in quadam parum pudica oratione Socratenfecisse aiunt, et audite ac discite, nostros quoque antiquio-

res ante eos, quos nominastis, poetas amasios ac uenerios

fuisse'.

Tum resupinus , capite conuelato , uoce admodum quam 10

suaui, uersus cecinit Valeri Aeditui, ueteris poetae, item

Porcii Licini et Q. Catuli, quibus mundius, uenustius,

limatius, tersius, Graecum Latinumue nihil quicquam reperiri

puto.

Aeditui uersus: 11

Dicere cum conor curam tibi, Pamphila, cor-dis,

Quid mi abs te quaeram? membra labrisabeunt,

Per pectus manat subito, [subito] mihi su-dor

Sic tacitus, subitus, dupl[o] ideo pereo.

Atque item alios uersus eiusdem addidit, nonherclel2minusdulces, quampriores:

Qui faculam praefers, Phileros, quaest ni(hi)l

opus nobis?Ibimus sic, lucet pectore flamma satis.

Istam non potis est uis saeua extinguereuenti

Aut imber caelo candidus praecipitans,At contra hunc ignem Veneris, nisi si Venus

ipsa,Nullastquae possituis alia opprimere.

Item dixit uersus Porcii Licini hosGe: 13

Custodes ouium f uendere propaginis, agnum,Quaeritis ignem? Ite huc. Quaeritis? Ignis

h o m o s t.

232 XVIIII. vim. x.

Si digito attigero, incendam siiuam simulo ni n em

,

m n e p e c u s f 1 am m a s t , o m n i a q u a u i d e o.

14Quinti Catuli uersus illifuerunt:

Aufugitmi(hi)animus. Credo,utsolet,adTheo-timum

Deuenit. Sic est: perfugium illud habet.Qui, si non interdixem, ne illunc fugitiuumMitteret adseintro, sed magis eiceret?

Ibimus quaesitum. Verum, ne ipsi teneamur,Formido. Quid ago? Da Venus consilium.

[Verba haec: praeter propter, in usu uulgi prodita, etiam Ennii

fuisse.]

1 Memini , me quondam et Ceisinum Iulium Numidamad Frontonem Cornelium, pedes tunc grauiter aegrum,ire et uisere. Atque ibi introducti sumus, offendimus eumcubantem in scimpodio Graeciensi, circumundique sedenti-

bus multis doctrina aut genere aut fortuna nobilibus uiris.

2 Adsistebant fabri aedium complures, balneis nouis moliendis

adhibiti, ostendebantque depictas in membranulis uarias spe-

3 cies balnearum. Ex quibus cum elegisset unam formam spe-

ciemque ueris, interrogauit, quantus essetpecuniae sumptus

4 ad id totum opus absoluendum? cumque architectus dixisset,

necessaria uideri esse sestertia ferme trecenta, unus ex ami-

cis Frontonis: c et praeterpropter', inquit, c alia quin-

quaginta'.

5 Tum Fronto dilatis sermonibus, quos habere de bal-

nearum sumptu institerat, aspiciens ad eum amicum, qui

dixerat, alia quinquagtnta esse [necessjaria praeterpropter,

6[ praeterpropter] interrogauit. Atque ille amicus:' non mcuti', inquit, e hoc uerbilmest, sed multorum honii-

7 num, quos loquentes id audias; quid autem id uerbumsignidcet, non ex rae, sed ex grammatico quaereudum est',

ac simul digito demonstrat grainmaticum, haud incelebri no-

XVIIII. x. 233

mineRomaedocentem, sedentem. Tum grammaticus usi-

tati peruulgatique uerbi obscuritate motus : 'quaerimus', in- 8

quit, f quod honore quaestionis minime dig-num est. Nam 9

nescio quid hoc praenimis plebeium est et in opificum ser-

monibus quam [....] notius'.

At enim F r o n t o , iam uoce atque uultu intentiore :

eitane', 10

inquit, cmagister, dehonestum tibi deculpatumque hoc uer-

bum uidetur, quo etM. Cato et M. Varro et pleraque aetas

superior, ut necessario et Latino usi sunt?' Atque ibi Iu-11

lius Celsinus admonuit, in tragoedia quoque Enni,quae Iphigeniainscripta est, idipsum, de quo quaereba-

tur,scriptum esse etagrammaticiscontaminarimagis solitum,

quam enarrari. Quocirca statim proferri Iphigeniaml2Q. E nni iubet. In eius tragoediae choro inscriptos esse hos

uersus legimus:

'Otio qui nescit uti

Pliis neg;oti habet quam cum est negotium in

negotio.Nam cui quod ag-at institutumst + in illis ne-

gotium,'Id agit, [id] studet, ibi mentem atque animum

delectat suum.'Otioso in otio animus nescit, quid uelit.

Hoc idem est; enim neque domi nunc nosnecmilitiae sumus,

'Imus huc, illiichinc, cum illucuentum est, ire

illuc lubet,'Incerte errat animus; praeterpropter uitam

uiuitur.Hoc ibi lectum est. Tum deindeFronto ad g^rammati-13

cum iam labentem: c audistine', inquit, c magister optime,

Ennium tuum dixisse ^praeterpropter' et cum sententia

quidem tali, quali seuerissimae philosophorum esse obiur-

gationes solent? petimus igitur, dicas, quoniam de En-niano iam uerbo quaeritur, quid sit motus huiusce uersus

sensus

:

'Incerte errat animus; praeterpropter uitamuiuitur.

XVIIII. x. xi.

14 Et gTammaticus- sudans multum ac rubens multum, cum id

plerique prolixius riderent, exurgit et abiens: c tibi% in-

quit, 'Fronto, postea uni dicam, ne inscitiores audiant

ac discant.' Atque ita omnes , relicta ibi quaestione uerbi,

consurreximus.

XI.

[Ponit uersus Platonis amatorios, quos admodum iuuenis lusit,

dum tragoedhs contendit.]

1 Celebrantur duo isti Graeci uersiculi multorumque docto-

rum hominum memoria dignantur, quod sint lepidissimi et

2 uenustissimae breuitatis. Neque adeo pauci sunt ueteres

scriptores,qui [i]dem eosPlatonis esse philosophi adfir-

mant, quibus ille adulescens luserit, cum tragoediis quoque,eodemque tempore faciendis praeluderet:

Tr]v ipv%y\v 'Ayd&ava cpikav iitl %ei[XsGi]v6 6%0V

~HX&e yaQ rj rXrj^cav cbg dLa^r\6 0{iivri.

3Hoc di6tL%ov amicus meus, ovk u[iov6og adulescens, in

plures uersiculos licentius liberiusque uertit. Qui quoniammihi quidem uisi suntnon esse memoratuindigni, subdidi:

4 Dum semi hiulco sauioMeo puellum sauiorDulcemque florem spiritusDuco ex aperto tramite,

5 A n im a a e g' r a [am o r e] e t s a u c i a

Cuciirrit ad labeas mihi,Rictumque in oris peruiumE t labrapueri m

o

1 1 i a

,

Rimata itineri transitus,io V t tran silir e t , ni titur.

Tumsi morae quid pliisculaeFuisset in coetu osculi,Amdris igni percitaT r a n s i s s e t c t m e 1 i n q u e r e t

ir>Et mira prorsum res foret,

XVIIII. xi. xn. - 235

Vt ad me fierem mortuus,Ad puer[ul]um intus uiuerem.

XII.

[Dissertatio Herodis Attici super ui et natura doloris suaeque

opinionis affirmatio per exemplum indocti rustici, qui cum rubis

fructiferas arbores praecidit.]

Herodem Atticum. consularem uirum, Athenis dis-

1

serentem audiui Graeca oratione, in qua fere omnes memo-riae nostrae uniuersos grauitate atque copia et eleg-antia uo-

cum longe praestitit. Disseruit autem contra aitcc^uav 2

Stoicorum, lacessitus a quodam Stoico, tamquam minus sa-

pienter et parumuiriliter dolorem ferret ex mortepueri, quemamauerit. In ea dissertione, quantulum memini, huiusce-

3

modi sensus est: quod nullus usquam homo, qui secundumnaturam sentiret et saperet, adfectionibus istis animi, quasc7tdd-rj' appellabat, aegritudinis , cupiditatis, timoris, irae,

uoluptatis, carere et uacare totis posset (rhetor non dolore),

atque, si posset etiam obniti, ut totis careret, non ex re

[fore] id melius,quoniam langiieret animus et torperet , ad-

fectionum quarundam adminiculis , ut necessario plurimumfperi etpriuatus. Dicebat enim sensus istos motusque animi, 4

qui cum inmoderatiores sunt, uitia fiunt, innexos inplicatos-

que esse uigoribus quibusdam mentium et alacritatibus , ac 5

propterea, si omnino omnis eos inperitius conuellamus,

periculum esse, ne iis adhaerentes bonas quoque et utiles

animi indoles amiLlamus. Moderandos esse igitur et scite 6

considerateque purgandos censebat, ut ea tantum, quaealiena sunt contraque naturam uidentur et cum pernicie ad-

gnata sunt, detrahantur, ne profecto id accidat, quod cui-

piam Thraco insipienti et rudi in agro,quem emerat, procu-

rando uenisse usu fabulast.

Mlomo Thracus', inquit, cex ultima barbaria, ruris co- 7lendi insolens, cum in terras cultiores humanioris uitae cupi-

dine eonmigrasset, fundum mercatus est, oleo atque uino

constitutum. Qui nihil admodum super uite aut arbore co-

lenda scirct, uidct forte uicinum rubos alte atque latc obortas

236 XVIIII. xn. xiii.

excidentem, fraxinos ad summum prope uerticem deputan-

tem, suboles uitium e radicibus caudicum super terram fusas

reuellentem, stolones in pomis aut in oleis proceros atque

derectos amputantem, acceditque prope et cur tantam ligfni

8 atque frondium caedem faceret, percontatus est. Et uicinus

itarespondit: ?Vt uger', inquit, cmundus purusque fiat, eius

9 arbor atque uitis fecundior.' Discedit ille a uicino gratias

ag-ens et laetus, tamquam adeptus rei rusticae disciplinam.

Tum falcem ibi ac securim capit; atque ibi homo miser in-

peritus uites suas sibi omnis et oleas detruncat comasquearborum lectissimas uberrimosque uitium palmites decidit ct

frutecta atque uirgulta simul omnia,pomis frugibusque gi-

gnendis felicia, cum sentibus et rubis purifieandi agri gratia

conuellit, mala mercede doctus audaciam fiduciamque pec-

lOcandi imitatione falsa eruditus. Sic', inquit, cisti apathiae

sectatores,qui uideri se esse tranquillos et intrepidos et in-

mobiles uolunt, dum nihil cupiunt, nihil dolent, nihil irascun-

tur, nihil g-audent, omnibus uehementioris animi officiis am-putatis , in torpore ignauae et quasi eneruatae uitae conse-

nescunt.'

XIII.

[Quos pumiliones dicimus, Graece vavovg appellari.]

1 Stabant forteunain uestibulo Palatii fabulantes FrontoCornelius et Festus Postumius et ApollinarisSulpicius, atque ego ibi adsistens cum quibusdam aliis

sermones eorum, quos de literarum disciplinis habebant,

2 curiosius captabam. Tum Fr o n t o A p ollinari: f fac me',

inquit, ? oro, magister, ut sim certus, an recte supersederimenanos' dicere parua nimis statura homines maluerimque eoscpumiliones' appellare, quoniam hoc scriptum esse in libris

ueterum memineram, 'nanos' autem sordidum esse uerbum3 et barbarum credebam?' c Est quidem' inquit Mioc' Apol-linaris Mn consuetudine inperiti uuki frequens, sed bar-

barum non est censeturque linguae Graecae origine; * vci-

i/or.'^' enim Graed uocauerunt breui atque humili corporehomines paulum supra terram extantes idque ita dixerunt,

XVIIII. xin. xiiii. 237

adhibita quadam ratione etymologiae cum sententia uocabuli

competente et, si meinoria5, inquit,

cmihi non labat^ scriptum

hoc est in comoedia Aristophanis, cui nomen est [

r

O]A-nddsg. Fuisset autem uerbum hoc a te ciuitate donatumaut in Latinam coloniam deductum, si tu eo uti dignatus

fores, essetque id inpendio probabilius, quam quae aLa-berio ignobilia nimis et sordentia in usum linguae La-

tinae intromissa sunt.'

Tum Festus Postumius grammatico cuipiam Latino,4

Frontonis familiari: e docuit', inquit, *nos Apollina-ris,

e nanos' uerbum Graecum esse, tu nos doce, in quode mulis aut eculeis humilioribus uulgo dicitur, anneLatinum sit et aput quem scriptum repperiatur?' Atquesille grammaticus , homo sane perquam in noscendis uete-

ribus scriptis exercitus: esi piaculum', inquit, c non com-

mittitur, praesente Apollinare, quid de uoce ulla Graeca

Latiue sentiam, dicere, audeo tibi, Feste, quaerenti re-

spondere, esse hoc uerbum Latinum scriptumque inue-

niri in poematis Helui Cinnae, non ignobilis neque in-

docti poetae, uersusque eius ipsos dixit, quos, quoniammemoriae mihi forte aderant, adscripsi:

At nunc me Genumana per salictaBig-is reda rapit citatananis.

XIIII.

[Conteinporaneos fuisse Caesari et Ciceroni M. Varronem et

P. Xigidium, aetalis suae doctissimos Romanos; et quod Nigi-

dii commentationes propter earum obscuritatem subtilitatemque

in uulgus non exeunt.]

Aetas AI. Ciceronis etC. Caesaris praestanti facun- 1

dia paucos habuit, doctrinarum autem multiformium uaria-

rumijiie artium, quibus humanitas erudita est, columinalialjuit M. Varronem et P. Nigidium. Sed Varro-2nis quidem monumenta rerum ac disciplinarum, quaeper literas condidit, in propatulo frequentique usu ferun-

tur, Ni^idianae autem commentationes non proinde in 3

238 XVIIII. xiiii.

uolgus exeunt et obscuritas subtilitasque earum tamquam4parum utilis derelicta est. Sicuti sunt, quae paulo ante

legimus in commentariis eius, quos grammaticosinscripsit, ex quibus quaedam ad demonstrandum scripturae

genus exempli gratia sumpsi.

5 Nam, cum de natura atque ordine literarum dissereret,

quas grammatici c uocales' appellant, uerba haec scripsit,

quae reliquimus inenarrata ad exercendam legentium in-

6tentionem: a et o semper principes sunt, i et usemper subditae, eetsubitetpraeit; [praeitjincEuripo', subit in cAemilio'. Si quis putat, praeireu in his: c Valerius', c Vennonius', c Volusius',aut i in his: c iampridem', c iecur', c iocum', c iu-

cundum', errabit, quod hae literae, cum prae-7eunt, ne uocales quidem sunt. Item ex eodemlibro uerba haec sunt: Inter literam n et g est

alia uis, ut in nomine c anguis' et c angari' etc ancorae' et c increpat' et c incurrit' et c inge-nuus'. In omnibus his non uerum n, sed adulte-rinum ponitur. Nam n non esse, lingua indicioest; nam si ea litera esset, ling-ua palatum tange-

8ret. Aliodeindein locoitascriptum: Graecos non tantaeinscitiae arcesso, qui ov ex o et v scripserunt.[quantae nostri fuerunt,] qui (e)i ex e et i: illud

enim inopia fecerunt, hoc nulla re subacti.

A. GELLII

NOCTIVM ATTICARVM LIBER VICESIMVS.

I.

Disputatio Sex. Caecilii iureconsulti et Fauorini philosophi de

legibus duodecim tabularum.

Sextus Caecilius in disciplina iuris atque in legibus l

populi Romani noscendis interpretandisque scientia ususauctoritateque inlustris fuit. Ad eum forte in area Palatina, 2

cum salutationem Caesaris opperiremur, philosophus Fa-uorinus accessit conlocutusque est, nobis multisque aliis

praesentibus. In illis tunc eorum sermonibus orta mentiost 3

legum decemuiralium, quas decemuiri, eius rei gratia

a populo creati, conposuerunt in duodecim tabulas (con-

scripserunt).

Eas leges cum Sex. Caecilius, inquisitis exploratis-

4

que multarum urbium legibus , eleg-anti atque absoluta bre-

uitate uerborum scriptas diceret: csit', inquit, Mioc', Fa-

u o r i n u s ,

c in pleraque earum legum parte ita uti dicis ; nonenim minus cupide tabulas istas duodecim legi, quam illos

decem libros Platonis de leg-ibus. Sed quaedamistic esse animaduertuntur aut obscurissima [aut durissima]

aut lenia contra nimis et remissa aut nequaquam ita, ut

scriptum est, consistentia'.

'(H.scuritates', inquit Sex. Caecilius, c non adsigne- 5

nuis culpae scribentium , sed inscitiae non adsequentium,

quamquam hi quoque ipsi, qui quae scripta sunt minus per-

cipiunt, culpa uacant. Nam longa aetas uerba atque mores 6

ueteres obliterauit, (juibus uerbis moribusquesententia le^um

240 XX. l

conprehensa est. Trecentesimo quoque anno post Romamconditam tabulae conpositae scriptaeque sunt, a quo tem-

pore ad hunc diem anni esse non longe minus septingenti

7 uidentur. Dure autem scriptum esse in istis le^ibus quid

existimari potest? nisi duram esse Jegem putas, quae iudi-

cem arbitrumue iure datum, qui ob rem dicendam pecuniamaccepisse conuictus est, capite poenitur aut quae furem ma-

nifestum ei, cui furtum factum est, in seruitutem tradit,

8 nocturnum autem furem iure incidendi tribuit. Dic enim,

quaeso, dic, uir sapientiae studiosissime, an aut iudicis il-

lius pertidiam contra omniadiuina atquehumana iusiurandum

suum pecunia uendentis aut furis manifesti intolerandam au-

daciam aut nocturni grassatoris insidiosam uiolentiam nondignam esse capitis poenae existumes?'

9fNoli', inquit Fauorinus, ?ex me quaerere, quid ego

existumem. Scis enim , solitum esse me pro disciplina sectae,

lOquam colo, inquirere potius, quam decernere. Sed non le-

uis existumator neque aspernabilis est populus Romanus,cui delicta quidem istaec uindicanda, poenae tamen huius-

cemodi nimis durae esse uisae sunt: passus enim estleges

llistas de tam inmodico supplicio situ atque senio emori.

Siculillud quoque inhumaniter scriptum improbitauit, quod,

si homo in ius uocatus, morbo aut aetate aeger ad ingredien-

dum inualidus est, arcera non sternitur, sed ipse aufertur et

iumento imponitur atque ex domo sua ad praetorem in co-

mitium noua funeris facie effertur. Quam enim ob causammorbo adfectus et ad respondendum pro sese non idoneus,

12iumento adhaerens in ius aduersario deportatur? Quod uero

dixi, uideri quaedam esse inpendio molliora, nonne tibi quo-

que uidetur nimis esse dilutum, quod ita de iniuria poeniendascriptum est: Si iniuriafmj altcri faxsit, uijjinti

quinque aerispoenae sunto. Quis enimerit tam inops,

quem ab iniuriae faciendae libidine uiginti quinque asses dc-

13terreant? Itaque cum eam tegemf cum Labco quoque uester

in libris, quos ad duodecim tabulas conscripsit,uon probaret, [ ], inquit, 'L. Veratius fuit egregie homoinprobus atque Inmani uecordia. Is pro delectamento habe-bat, os hominis lilicri nianus suac palma ucrberare. Eum

XX. i. 241

seruus sequebatur, ferens crumenam plenam assium; ut

quemque depalmauerat, numerari statim secundumduc-decimtabulas quinque e-t uiginti asses iubebat. Propterea', inquit,

'praetores postea hanc abolescere et relinqui censuerunt in-

iuriisque aestumandis recuperatores se daturos edixerunt'.

Nonnulla autem m istis legibus nec consistere quidem, sicutiI4

dixi, uisa sunt, uelut illa lex talionis, cuiusuerba, nisi me-moria fallit, haec sunt: si membrum rupit, ni cume pacto, talio esto. Praeter enim ulciscendi acerbita-15

tem ne procedere quoque executio iustae talionis potest.

Nam cui membrum ab alio ruptum est, si ipsi itidem rumpereper talionem uelit, quaero , an efficere possit rumpendi pari-

ter membri aequilibrium? In qua re primum ea difficultas

est inexplicabilis. Qui sin membrum', inquit, c alteri in-16

prudens ruperit? quod enim inprudentia factum est, retaliari

per inprudentiam debet. Ictus quippe fortuitus et consuitus

non cadunt sub eiusdem talionis similitudinem. Quonamigitur modo inprudentem poterit imitari, qui in exequendatalione non licentiae ius habet, sed inprudentiae? Sed et sil7

prudens ruperit, nequaquam patietur aut altius se laedi aut

latius. Quod cuiusmodi libra atque mensura caueripossit,

non reperio. Ouin etiam, si quid plus erit aliterue conmis- 18

sum, res fiet ridiculae atrocitatis, ut contraria actio mutuaetalionis oriatur et adulescat infinita quaedam reciprocatio

talionum. Nam de inmanitate illa secandi partiendiquei9

humani corporis, si unus ob pecuniam debitam iudicatus

addictusque sit pluribus, non libet meminisse et piget

dicere. Quid enim uideri potest efferatius,quid ab ho-

minis ingenio diuersius, quam quod membra inopis debitoris

breuissimo laniatu distrahebantur , sicuti nunc bona uenumdistrahuntur?'

Tum Sex. Caecilius amplexus utraque manu Fauori-20n u m *tu es', inquit, cunus profecto in nostra memoria nonGraecae modo , sed Romanae quoque rei peritissimus. Quis

enim philosophorum disciplinae suae leges tam scite atque

docte callet, quam leges tu nostras decemuirales percalluisti?

sed, quaeso tecum tamen, degrediare paulisper curriculis2l

istis disputationum uestrarum academicis omissoque studio,

Gellivs II. 16

242 XX. i.

quicquid lubitum est arguendi tuendique, consideres grauius,

22cuiusmodi sint ea, quae reprehendisti, nec ideo contempnas

legum istarum antiquitates, quod plerisque ipsis iam populus

Romanus uti desiuerit. Non enim profecto ignoras, legumoportunitates etmedellas protemporummoribus et prorerumpublicarum g-eneribus ac pro utilitatnm praesentium rationi-

bus proque uitiorum, quibus medendum est, feruoribus mu-tari atque flecti neque uno statu consistere, quin, ut facies

caeli et maris, ita rerum atque fortunaetempestatibus uarien-

23tur. Quid salubrius uisum est rogatione illa Stolonis iugerum

de numero praefinito? quid utilius plebisscito Voconio de

coercendis mulierum hereditatibus ? quid tam necessarium

existimatum est propulsandae ciuium luxuriae, quam lex Li-

cinia etFannia aliaeque item leges sumptuariae? Omnia ta-

men haec obliterata et operta sunt ciuitatis opulentia quasi

24quibusdam fluctibus exaestuantis. Sed cur tibi esse uisa est

inhumana lex omnium mea quidem sententia humanissima,

quae iumentum dari iubet aegro aut seni in ius uocato?25Verba sunt haec legis c si in ius uocat(o)'. Verba sunt

haecdelege: Si in ius uocat, si morbus aeuitasueu i 1 1 u m e s c i t ,

q u i i n i u s u o c a b i t i u m c n t u m d a t o ; s

i

26 n o 1 e t , ar c e r am n e s t e r n i t o» A n tu forte morbum ap-

pellari hic putas aegrotationem grauem cum febri rapida et

quercera, iumentumque dici pecus aliquod unicum tergo ue-

hens? ac propterea minus fuisse humanum existumas, aegro-

tum domi suae cubantem iumento inpositum in ius rapi?

27Hoc, mi Fauorine, nequaquam ita est. Nam morbusin leg-e ista non febriculosus neque nimium grauis, sed ui-

tium aliquod inbecillitatis atqueinualentiaedemonstratur, nonpericulum uitae ostenditur. Ceteroqui morbura uehementio-

rem,uim grauitcrnocendihabeiikMii. legum istarum smptoresalio in loco, non perse emorbum*, scd cmorbum sonticum9 ap-

28pellant. Iumentum quoquenon id sblum significat, quodnunc dicitur, sed uectabulum etiam, quod iunctis pec(t)6ri-

l»us trahebatur: ueteres nostri Muinentum' a eiungendQ' di-

29xerunt. eArcera' autem uocabatur plaustrum tectum undi-

que et munitum, quasi arca quaedam magna, uestimenn>in-strata, qua nimis acgri aut senes portari cubantes solebant.

XX. i. 243

Quaenam tibi igitur acerbitas esseuisaest, quod in ius uo-30

cato paupertino homini uel inopi, qui aut pedibus forte ae-

gris esset aut quo alio casu ingredi non quiret, plaustrum

esse dandum censuerunt? neque insterni tamen delicate ar-

ceram iusserunt, quoniam satis esset inualido cuimodi uecta-

bulum. Atque id fecerunt, ne causatio ista aegri corporis

perpetuam uacationem daret fidem detractantibus iurisque

actiones declinantibus. Sed enim ipsum uide. Iniurias fa- 31

ctas quinque et uiginti assibus sanxerunt. Non omninoomnes, mi Fauorine, iniurias aere isto pauco diluerunt,

tametsi haec ipsa paucitas assium graue pondus aeris fuit:

nam librariis assibus in ea tempestate populus usus est. Sed32iniurias atrociores, ut de ossefracto, non liberis modo, ue-

rum etiam seruis factas inpensiore dampno uindicauerunt,33

quibusdam autem iniuriis talionem quoque adposuerunt.

Quam quidem tu talionem, uir optime, iniquius paulo insecta-

tus es ac ne consistere quidem dixisti lepida quadam soller-

tia uerborum, quoniam talioni par non sit talio neque rumpimembrum facile possit ad alterius rupturae, ut ais tu,

caequi-

iibrium'. Verumst, mi Fauorine, talionem rarissime fieri34

[et] difficillime. Sed decemuiri minuere atque extinguere

uolentes huiuscemodi uiolentiam pulsandi atque laedendi ta-

lione, eo quoque metu coercendos esse homines putauerunt

ncque eius, qui membrum alteri rupisset et pacisci tamende talione redimenda noilet, tantam esse habendam rationem

arbitrati sunt, ut, an prudens inprudensue rupisset, spe-

ctandum putarent, talionem in eo uel ad amussim aequipera-

rent uel in librili perpenderent; sed potius eundem animumenndemque impetum in eadcm parte corporis rumpendi, noneundem quoque casum exigi uoluerunt, quoniam modus uo-

luntatis praestari posset, casus ictus non posset. Quod si35

ita cst, ut dico, ut et ipse aequitatis habitus demonstrat, ta-

liones illae tuae reciprocae argutiores profecto, quam uerio-

res fuerunt. Sed quoniam acerbum quoque esse hoc genus36pocnae putas, quae, obsecro te, ista acerbitas est, si idemiiat in te, quod tute in alio feccris? praesertim cum habeasfacultatem paciscendi et non neccsse sit pati talionem, nisi

eam tu eleg;eris. Quod cdictum autem praetorium deaesti-3716*

244 XX. i.

mandis iniuriis probabilius esse exisftimas]? Nolo hoc igno-

res, hanc quoque ipsam talionem ad aestimationem iudicis

33redigi necessario solitam. Nam si reus, qui depecisci no-

luerat, iudici talionem imperanti non parebat, aestimata lite

iudex hominem pecuniae dampnabat, atque ita, si reo et

pactio grauis et acerba talio uisa fuerat, seueritas legis ad

39 pecuniae multam redibat. Restat, ut ei, quod de sectione

partitioneque corporis inmanissimum esse tibi uisum est, re-

spondeam. Omnibus quidem uirtutum generibus exercendis

colendisque populusRomanus e parua origine ad tantae am-plitudinis instar emicuit, sed omnium maxime atque praeci-

pue fidem coluit sanctamque habuit tam priuatim, quam pu-

40blice. Sic consules, clarissimos uiros, hostibus confirman-

dae fidei publicae causa dedit, sic clientem in fidem acceptumcariorem haberi quam propinquos tuendumque esse contra

cognatos censuit, neque peius ullum facinus existimatum

est, quam si cui probaretur, clientem diuisui habuisse.

41 Hanc autem fidem maiores nostri non modo in officiorum ui-

cibus, sed in negotiorum quoque contractibus sanxerunt

maximeque in pecuniae mutuaticae usu atque commercio:adimi enim putauerunt subsidium hoc inopiae temporariae,

quo communis omnium uita indiget, si perfidia debitorum42sine graui poena eluderet. Confessi igitur aeris ac debiti iu-

dicatis triginta dies sunt dati conquirendae pecuniae causa,

4;3quam dissoluerent, eosque dies decemuiri c iustos' appella-

uerunt, uelut quoddam iustitium, id est iuris inter eos quasi

interstitionem ([iiandam et cessationem, quibus diebus nihil

44cum his agi iure posset. Post deindc, nisi dissoluerent, adpraetorcm uocabantur et ab eo quibus erant iudicati addice-

45bantur, neruo quoque aut compedibus uinciebantur, Sic

enim sunt, opiuor, uerba legis: Aeris confessi rebus-que iure iudicatis triginta dies iusti sunto,P o s t d e i n d e m a n u s i n iec ti e s t o , i n i u s d u c i t o.

Ni iudicatum facit aut quis endo eom iure uin-dicit, secum ducito, uincito aut neruo aut com-pedibus. Quindecim pondo ne minore aut si

uolet maiore uincito. Si uolet suo uiuito. Nisuo uiuit, qui eum uinctum habebit, libras far-

XX. i. 245

ri[s] endo dies dato. Si uolet plus dato. Erat46

autem ius interea paciscendi ac, nisi pactiforent, habeban-

tur in uinculis dies sexaginta. Inter eos dies trinis nundinis47

continuis ad praetorem in comitium producebantur, quantae-

quepecuniae iudicati essent, praedicabatur. Tertiis autemnundinis capite poenas dabant aut trans Tiberim peregre ue-

num ibant. Sed eam capitis poenam sanciendae, sicuti dixi,48

fidei gratia horrificam atrocitatis ostentu nouisque terroribus

metuendam reddiderunt. Nam si plures forent, quibus reus

esset iudicatus , secare, si uellent , atque partiri corpus ad-

dicti sibi hominis permiserunt. Et quidem uerba ipsa legis49

dicam, ne existimes inuidiam me istam forte formidare:

Tertiis, inquit, nundinis partis secanto. Si plusminusue secuerunt, se fraude esto. Nihil profecto 50

inmitius, nihil inmanius, nisi, ut re ipsa apparet, eo con-

silio tanta inmanitas poenae denuntiatast, ne ad eam umquamperueniretur. Addici namque nunc et uinciri multos uide-51

mus, quia uinculorum poenam deterrimi homines con-

tempnunt, dissectum esse antiquitus neminem equidem legi52

neque audiui, quoniam saeuitia ista poenae contempni nonquitast. An putas, Fauorine, si non illa etiam ex duo-53decim tabulis de testimoniis falsis poena aboleuisset et si

nuncquoque, utantea, qui falsum testimonium dixisse con-

uictus esset, e saxo Tarpeio deiiceretur, mentituros fuisse

pro testimonio tam multos, quam uidemus? Acerbitas ple-

rumque ulciscendi maleficii bene atque caute uiuendi disci-

plinast. Historia de Metto Fufetio Albano nobis quoque,54non admodum numero istiusmodi libros lectitantibus, ig-nota

non est, qui, quoniam pactum atque condictum cum reg-e

populi Romani perfide ruperat, binis quadrigis euinctus in

diuersanitentibus laceratus est,nouum atque asperumsuppli-cium quis negat? sed, quid eleg-antissimus poeta dicat, uide:

Attudictis, Albane, maneres'.

Haec taliaque alia ubi Sextus Caecilius, omnibus,55qui adcrant, ipso quoque Fauorino adprobante atque

laudante. disseruit, nuntiatum est, Caesarem iam salutari,

et separati sumus.

246 XX. ii. iii. iiii.

II.

Vocabulum siticinum in M. Catonis oratione quid significet.

1 Siticines scriptum est in oratione M. Catonis,quae scribitur ne imperium sit ueteri, ubi nouusuenerit. Siticines, inquit , et liticines et tubici-

2nes. Sed Caesellius Vindex in conmentariislectionum antiquarum scire quidem se ait, c liticines'

lituo cantare et c tubicines' tuba; quid istuc autem sit, quoc siticines' cantant, homo ing-enuae ueritatis scire sese neg-at.

3 Nos autem in Capitonis Atei coniectaneis inueni-

mus, c siticines' appeliatos, qui apud c sitos' canere soliti

essent, hoc est uita functos et sepultos, eosque habuisse

proprium genus tubae, qua canerent, a ceterorum tubicinum

differens.

III.

Quam ob causam L. Accius poeta in pragmalicis sicinnistas

nebuloso nomine esse, dixerit.

1 Quos c sicinistas' uulgus dicit, qui rectius locuti sunt,

2c sicinnistas' litera n gemina dixerunt. c Sicinnium' enimg;enus ueteris saltationis fuit. Saltabundi autem canebant,

3 quae nunc stantes canunt. Posuit hoc uerbum L. A cciuspoeta in pragmaticis appellarique c sicinnistas' aitne-buloso nomine, credo propterea nebuloso, quodc sicinnium' cur diceretur, obscurum esset.

IIII.

Artificum scenicorum studium amoremque inhonestum probro-

sumque esse; et super ea rc uerba Aristotelis philosophi

adscripta.

1 Comoedos quispiam et tragoedos et tibicines diues adu-

lescens, Tauri philosophi discipulus, liberos homines in

2 deliciis atque in delectnmentis habebat. Id genus autemartifices Graece appellantur c ot

r

tzsqI tov zJiowaov te%vI-

3r<w'. Eum adulescentem Taurus a sodalitatibus con-

XX. iiii. v. 247

uictuque hominum scaenicorum abducere uolens, misit ei

uerba haec ex Aristotelis libro exscripta, qui itqofllr)-

aata syxvxlia inscriptus est, rassitque, uti ea cotidie

lectitaret: 4ia tC ov /iiovv6iaxo\ ts%vitat cog S7t\t6 TtoXvl

%ovr\qoC si6iv ; 6tt rjxt6ta Xoyov xa\ cpiko6ocpCag xotvco-

vov6t dia to TtSQi tdg avayxaCag tsyyag avtcov to TtoKv

psqog tov fiCov sivai, xa\ oti sv axqa6Caig tov TtoXvv %qo-vov sfcCv, ots cVs sv aitoqCaig- d\icp6tsqa ds cpavlotrjtog

7taqa6xsva6ttxd.

Exempla epistularam Alexandri regis et Aristotelis philosophi,

ita uti sunt edita ; eaque in linguam Latinam uersa.

Commentationum suarum artiumque,quas discipulis 1

tradebat, Aristoteles philosophus, regis Alexandri ma-gister, duas species habuisse dicitur. Alia erant, quaenominabat * s%cotsqtxd\ alia, quae appellabat *dxqoattxd'.

*'E%(otsqtxd 9 dicebantur, quae ad rhetoricas meditationes 2

facultatemque argutiarum ciuiliumque rerum notitiam con-

ducebant, * axqoatixa 9 autem uocabantur, in quibus philo-3

sophia remotior subtiliorque agitabatur quaeque ad na-

turae contemplationes disceptationesue dialecticas pertine-

bant. Huic disciplinae, quam dixi, dxqoatcxfj tempus 4

exercendae dabat inLycio matutinum nec ad eam quemquamtemere admittebat, nisi quorum ante ing-enium et eruditionis

elementa atque in discendo studium laboremque explorasset.

lllas uero exotericas auditiones exercltiumque dicendi eo- 5

dem in loco uesperi faciebat easque uulgo iuuenibus sine

dilectu praebebat; atque eum c dstltvov TtsqCnatov 9 appel-

labat, illum alterum supra c scod-tvov 9: utroque enim tem-

pore ambulans disserebat. Libros quoque suos, earum6omnium rerum conmentarios , seorsum diuisit, ut alii exo-terici dicerentur, partim acroatici.

Eos libros generis acroatici cum in uulgns ab eo 7

editos rexAlexander cognouisset atque ea tempestate armis

exercitum omnem prope Asiam teneret regemque ipsumDarium proeliis et uictoriis urgeret, in illis tamen tantis

248 XX. v. vi.

negotiis literas ad Aristotelem misit, non eum recte

fecisse, quod disciplinas acroaticas, quibus ab eo ipse

8 eruditus foret, libris foras editis inuolgasset: ? Nam qua',

inquit, e alia re praestare ceteris poterimus , si ea, quae exteaccepimus, omnium prosus fient communia? quippe egodoctrina anteire malim, quam copiis atque opulentiis'.

9 Rescripsit ei Aristoteles adhanc sententiam: cAcroa-ticos libros, quos editos quereris et non proinde ut arcana

absconditos, neque editos scito esse neque non editos,

quoniam his solis cognobiles erunt, [qui nos audiuerunt.]

10 Exempla utrarumque literarum , sumpta ex A n d r o n i c i

philosophi libro subdidi. An autem prosus in utriusque

epistula breuitatis elegantissimae filum tenuissimum [ ]

11 'AXe%uvdQog *AQi6roreXei ev itQurreiv.

Ovx OQ&cog inoiv\6ug, ixdovg rovg uxqou-rixovg rcov Xoycov rivi yuQ d r) dtoi6oiievr)(ietg rcov uXXcov, ei xu&' ovg iTtucdev^rj^ievXoyovg, ovrot ituvrcov e6ovrut xotvoi; 'Eycb

de fiov Xoiprjv dv ralg TteQl rd uQt6ru i^itei-Qiaig r\ ralg dvvd[ie6 iv dtucpeQetv. "Eqqco6o.

ViA Qt6roreXr\g /5u6tXet 'AXe1*dvd qco ev TtQurrstv.

"EyQuipdg ytot TteQt rcov uxQourtxcov Xoycov,oiopevog detv uvrov g cpvXdrr etv iv unoQQr)-roig. "16%-t ovv uvrovg xal ixd edopevovg xul{tr) ixded o (livovg- ^vverot yuQ el6iv \i6votgrotg r)[icov uxov6u6tv. "Eqqco6o 'A[Xet,uvd Qe}

fi[u6tXev].13 Hoc eg-o uerbum: %vverol yuQ el6iv quaerens uno

itidem uerbo dicere, aliud non repperi, quam quod est

scriptum a M. Cat one in sexta origine: Itaque e$o-,

inquit, cognobiliorem cognitionem esse arbitror.

VI.

Quaesitum atquc tractatum, utrum siet reclius dicere: habeo

curam ueslri, an : uestrum.

1 Percontabar Apollinarem Sulpicium, cum cum Ro-mae adulescentulus sectarcr, qua ratione diceretur Miabeo

XX. vi. 249

curam uestri' aut c misereor uestri'? et iste casus *uestri'

eo in loco quem uideretur habere casum rectum? Is hic mihi 2

ita respondit: c Quaeris', inquit, c ex me, quod mihi quo-

que est iamdiu in perpetua quaestione. Videtur enim nonc uestri' oportere dici, sed c uestrum', sicuti Graeci locun-

tur: c htipsXovpai vîcov 7, ^xrjdoîai v^cdv'^ in quo loco

^vîcov' aptius c uestrum' dicitur, quam c uestri' et habet

casum nominandi, quem tu c rectum' appellasti, [c uos'].

Inuenio tamen', inquit, c non paucis in locis c nostri' atque 3c uestri' dictum, non c nostrum' aut c uestrum'. L. Sullarerum g-estarum libro secundo: Quo si fieri

potest, ut etiam nunc nostri uobis in mentemueniat, nosque magis dignos creditis, quibusciuibus, quam hostibus, utamini quique prouobis potius, quam contra Uos pug-nemus, ne-que nostro neque maiorum nostrorum meritonobis id continget. Terentius in Phormione: 4

Itapleriqueing-enio sumus omnes, nostri nos-met paenitet.

Afranius in togâta: 5

Nescio qui nostrimiseritus tandemdeus.

Et Laberius in Necyomantia: 6

Dum diiitius retinetur, nostri oblitus est.

c Dubium porro', inquit, c non est, quin eodem haec 7

omnia casu dicantur: c nostri oblitus est', c nostri misertus

est', quo dicitur: c mei paenitet', c mei misertus est',c mei oblitus est'. c Mei' autem casus interrogandi est, 8

qUem c genetiuum' grammatici uocant, et ab eo declinatur,

qnod est c ego'; huius deinde pluratiuum est c nos'. cTui'

aeque declinatur ab eo, quod est ctu'; huius itidem plurati-

inini est c uos'. Sic namque Plautus declinauit in Pseu-9dulo in hisce uersibus:

Si exte tacente fieripossem certior,E r e ,

q u a e m i s e r i a e t e t am m i s e r e maccrent,D u o r um 1 a b o r i e g o h 6 m i n u m p ar s i s s em I u b e n s:

Mei te rogandi et (tui) tis respondendi mihi.

250 ' XX. vi. vii.

Mei enim Plautus hoc in loco non ab eo dixit, quod est

10c meus', sedabeo, quod est c ego\ Itaque si dicere uelisc patrem mei' pro c patrem meum', quo Graeci modo *tovjiatEQu {iov 9 dicunt, inusitate quidem, sed recte profecto

eaque ratione dices,qua Plautus dixit Mabori mei' pro

llc labori meo\ Haec autem ipsa ratio est in numero plura-

tiuo, qua Gracchus cmisereri uestrum' dixit et quaM. Ci-

cero c contentio uestrum' et c contentione nostrum'dixit quaque item ratione Quadrigarius in annali un-deuicensimo uerba haec posuit: C. Mari, ecquandote nostrum et reipublicae miserebitur! Cur igitur

Terentius c paenitet nostri', non cnostrum', etAfranius12 c nostri miseritus est', non cnostrum'? Nihil hercle', inquit,

cmihi de ista re in mentem uenit, nisi auctoritas quaedam ue-

tustatis non nimis anxie neque superstitiose loquentis. Namsicuti multifariam scriptum est cuestrorum' pro cuestrum', ut

in Plauti Mustellaria in hoc uersu:

Verum illud esse maxima [adeo] pars uestro-rum intelleg-it

cum uellet cmaxima pars' dicere cuestrum', ita nonnumquam13

cuestri' quoque dictum est pro cuestrum\ Sed procul du-

bio, qui rectissime loqui uolet, c uestrum' potius dixerit,

14quam cuestri'. Et idcirco inportunissime', inquit, cfecerunt,

qui in plerisque Sallusti exemplaribus scripturam istam

sincerissimam corruperunt. Nam cum itain Catilina scri-

ptumesset: Saepe maiores uestrum miseriti plebisRomanae, uestrum obleuerunt et c uestri' superscripse-

runt. Ex quo in plures libros mendae istius indoles manauit'.

15 Haec mcmini mihi Apollinarein diceie, eaque tunc

ipsa, ita ut dictafuerant, notaui.

VII.

Quam diuersae Graecorum sentetitiae super numero Niobaefiliorum.

1 Mira et propc adeo ridicula diuersitas fabulae apud Grae-

2 cos poetas deprenditur super numero Niobae iiliorum. Nam

XX. vii. viii. vim. 251

Homerus pueros puellasque eius bis senos dicit fuisse,

Euripides bis septenos, Sappho bis nouenos, Bacchy-lidesetPindarus bis denos, quidam alii scriptores tres

fuisse solos dixerunt.

VIII.

De his, quae habere 6v(JL7tTcoCL<xv uidentur cum luna mansuescente

ac senescente.

Annianus poeta in fundo suo,quem in agro Falisco 1

possidebat, agitare erat solitus uindemiam hilare atque

amoeniter. Ad eos dies me et quosdam item alios familiaris 2

uocauit. Ibi tum cenantibus nobis magnus ostrearum nu- 3

merus Roma missus est. Quae cum adpositae fuissent et

multae quidem, sed inuberes macraeque essent: Muna',inquit Annianus, c nunc uidelicet senescit. Ea re ostrea

quoque, sicuti quaedam alia, tenuis exuctaque est\ Cum4quaereremus

,quae alia item senescente Luna tabescerent,

cnonne Lucilium', inquit, e nostrum meministis dicere:

Luna alit ostrea et implet echinos, muribusfibras

Et pecui addit.

Eadem autem, quae crescente luna gliscunt, deficiente con- 5

tra defmnt. Aelurorum quoque oculi ad easdem uices lunae 6

aut ampliores fiunt aut minores. Id etiam', inquit, c multo 7

mirandum est magis, quod apud Plutarchum in quartoinHesiodum commentario legi: c Cepe tum reuirescit

et cong-erminat decedente luna, contra autem inarescit adu-lescente. Eam causam esse dicunt sacerdotes Aegyptii, curPelusiotae cepe non edint, quia solum olerum omnium contralunae aug-menta atque damna uices minuendi et augendi ha-

beat contrarias.

vmi.Qualibus uerbis delectari solitus sit Antonius Iulianus

,positis in

mimiambis, [quos Cn.Matius] scripsit de innocentia sua, cum ita

dictitat : numquam uestimenta a populo posci.

Delectari mulcerique aures suas dicebat Antonius Iu-1lianus figrnentis uerborum nouis Cn. Matii, hominis eru-

252 XX. viiii. x.

2diti, qualia haec quoque essent, quae scripta ab eo in mi-miambis memorabat:

Siniique amicam re fice(re) frigidam caido,Columbulatim labra conserens labris.

3 Item id quoque iucunde lepideque fictum dictitabat:

Iamtonsiles tapetesebrii fiico,

Quos concha purpura imbuens uenenauit.

[ 1

X.

[Quid uocabulum : ex iure manum consertum significet.]

1 Ex iure manum consertum uerba sunt ex anti-

quis actionibus, quae, cum lege agitur et uindiciae con-

2 tenduntur, dici nunc quoque apud praetorem solent. Rogaui

ego Romae grammaticum, celebri hominem fama et multo

nomine, quid haec uerba essent? Tum ille me despiciens:caut erras', inquit, cadulescens, autludis; remenimdoceogrammaticam, non ius respondeo : si quid igitur ex Vergi-lio, Plauto, Ennio quaerere habes, quaeras licet.

3 cExEnnio ergo', inquam, cest, magister, quod quaero.

4Ennius enim uerbis hisce usus est'. Cumque ille demi-

ratus aliena haec esse a poetis et haud usquam inueniri in

carminibus Ennii diceret, tum ego hos uersus ex octauoannali absentes dixi, nam forte eos tamquam insigniter

praeter alios factos memineram

:

,

Pelliture medio sapientia, ui geritur res;Spernitur orator bonus, horridus miles ama-

t u r.

Hautdoctisdictiscertantes nec maledictis,M i s c e n t i n t e r s e s e i n i m i c i t i a s a g i t a n t e s.

Non e x i u r e m a n u [m ] c o n s e r t u m , s e d m a g i

s

ferroR em r e p e t u n t r e g n u m q u e p e t u n t , u a d u n t s o -

lida ui.

5 Cum hos ego ucrsus Ennianos dixissem: ccredo', inquit

grammaticus, ciam tibi'. Sed tu uelim credas mihi, Quin-t iiin Ennium didicisse hoc non ex poeticae literis , set ex

XX. x. xi. 253

iuris aliquo perito. Eas igitur tu quoque', inquit, e et discas,

unde Ennius didicit'.

Vsus consilio sum magistri, quod docere ipse debuerat, 6

a quo discerem, praetermonstrantis. Itaque id, quod ex iu-

reconsultis quodque ex libris eorum didici , inferendum his

conmentariis existimaui, quoniam in mediorerum ethominumuitam qui colunt, ig-norare non oportet uerba actionum ciui-

lium celebriora. (cManum conserere'.) Nam de qua re dis- 7

ceptatur in iure [in re] praesenti , siue ager siue quid aliud

est, cum aduersario simul manu prendere et in ea re [sollje-

mnibus uerbis uindicare, id est cuindicia\ Correptio manus 8

in re atque in loco praesenti apud praetorem ex duodecimtabulis fiebat, in quibus ita scriptum est: si qui in iuremanum conserunt. Sed postquam praetores propagatis 9

Italiae finibus, datis iurisdictioni(bu)s negotiis occupati,

p[rof]icisci uindiciarum dicendarum causa[ad]ionginquas res k*Md^grauabantur , institutum est contra duodecim tabulas tacito

[con]sensu, ut litigantes non in iure apud praetorem manumconsererent, sed ? ex iure manum consertum' uocarent, id

est alter alterum ex iure ad conserendam manum in rem, de

qua ageretur, uocaret atque profecti simul in agrum, de quolitigaljatur, terrae aliquid ex eo , uti unam glebam , in ius in

urbem ad praetorem deferrent et in ea gleba, tamquam in

toto agro, uindicarent. Idcirco Ennius significare uolens 10

(bellum), non, ut ad praetorem solitum est, legitimis actioni-

bus neque ex iure manum consertum, sed bello ferroque et

uera ui atque solida [ ] ;quod uidetur dixisse , conferens

uim illam ciuilem et festucariam, quae uerbo diceretur, nonquae manu fieret, cum ui bellica et cruenta.

XI.

[Quid sit sculnae uerbum positum apud M. Varronem.]

P. La[ui]ni liber est non incuriose factus. Is inscriptus 1

est de uerbis sordidis. In eo scripsit esculnam' uolg-o 2

dici, quasi c seculnam'; quem qui elegantius, inquit,

I o q u u n t u r?s e q u e s t r e m ' a p p e 1 1 a n t. Vtrumque uo- 3

Cabulum a sequendo factum est, quodeius, qui electus sit,

254 XX. xi.

4 utraque pars fidem sequatur. c Sculnam ' autem scriptum

essein logistoricoM.Varronis, qui inscribitur Catus,5idem Lauinius in eodem libro admonet. Sed quod apudsequestrem depositum erat, c sequestro positum' per ad-

uerbium dicebant. Cato de Ptolemaeo contraTher-mum: Per deos immortalis, nolite uos at-

que [ ]

INDEX AVCTORVM.

L. Accius XIIII. 1. 34. cf. ind. rer.

Atreus XIIL 2. 2.

[didascalicis] III. 3.1; 9.

lib. I. III. 11. 2; 4. cf. Sotad.

Neoptolemo XIII. 3. 2.

Pelopidis II. 6. 23.

pragmaticis XX. 3. 3.

sotadicorum lib. I. VI. 9. 16. cf.

Didasc.

C. AciliusVI. 14.9.

Aelii VII. 15.5.Sex. Aelius Catus IIII. 1. 20.

C. Aelius Gallus de signiticatione

uerborumquae ad iusciu.pertinent

lib. II. XVI. 5. 3.

Aelius Melissus XVIII. 6. 1 sq.

de loquendi proprietate XVIII. 6.

2sqq.L. Aelius Stilo I. 18. II. 21. 8.

V. 21.6. X. .21.2; 3. XII. 4. 5.

indices Plaut. III. 3. 1 ; 12.

de proloquiis comm. XVI. 8. 2.

Q. Aelius Tubero [Scipionis Afr.

min. ex sorore nepos] I. 22. 7.

Q. Aelius Tubero [L. f.] XIIII. 2.

20. XIIII. 7. 13. XIIII. 8. 2.

in historiis VII. 3. VII. 4. 2 sq.

lib. I. X. 28. 1.

adC. OppiumVI. 9. 11.

Q. A emilius cos. cf. C. Fabricius.

Aeschines in or. quaTimarchumdeimpudicitia accusauit §. 180 sq.

XVIII. 3.

Aeschylus XIII. 19. 4. XIII. 25.

.7. cf. ind. rer.

Prometheo ignifero XIII. 19. 4.

Aeaopi apologus II. 29.

L. Afranius in togata XX. 6 5;

11.

Consobrinis XV. 13. 3.

Sella XIII. 8. 1 sqq.

TituIo(?)X. 11. 8sq.Alcaeus inpoematis XVII. 11. 1.

Alexander Aetolus XV. 20. 8.

AlexanderM. cf. ind. rer.

ep. ad Aristotelem XX. 5. 7 sqq.

ep. ad Olympiadem XIII. 4. 2.

Alexis comicus II. 23. 1.

Pythagorizusa IIII. 11. 8.

Alfenus Varus digestorum lib.

XXXIIII., coniectaneor. Iib. II.

VII. 5.

Anacreon XVIIII. 9. 4sqq.Anaxagoras u. ind. rer.

Andronicus philosophus XX. 5.

10.

Annaeus Cornutu s

de figuris sentent. VIIII. 10. 5 sq.

in Vergilium comm. II. 6.

L. Annaeus Seneca XII. 2.

epp. moralium lib. XXII. XII. 2.

3 sqq.

Annianus VI. 7. VIIII. 10. 1. XX.8.

Antisthenes VIIII. 5. 1. XVIII. 7.

4. cf. XIIII. 1. 29.

Antistius Labeo I. 12. 1. IIII. 2.

3; 7 sqq. XIII. 10. 1. XIII. 12. 1 sqq.

adXII tabb.comm. I. 12. 18. XX.1. 13.

lib. II. VI. 15. 1.

ad edict. praet. libri XIII. 10. 3.

lib.IIII. ibid.

posteriorum lib. XXXVIII sqq.

XIII. 10. 2.

Antonius Iulianus cf. ind. rer.

commentarii XVIII. 5. 12.

A p i o n Plistonices V. 14. 1 sqq. VII,

8. 1 sq.

Aegyptiacis X. 10. 2.

256 INDEX AVCTORVM

lib. V. V. 14. 4 sqq, VI. 8.

2sqq.

Apollodorus comicus II. 23. 1.

Apollodorus in chronicis XVII. 4.

5sq.

A p o 1 1 o n i u s Rh od. VIIII. 9. 3.

Aquilius comicus III. 3. 4.

Arcesilaus u. ind. rer.

A r c h i 1 o c h u s u. ind. rer.

Archytas u. ind. rer.

Aristarchus II. 25. 4. XIIII. 6. 3.

Aristeas Proconnesius VIIII. 4. 3.

Aristides Samius III. 10. 6.

Aristippus u. ind. rer.

T. Aristo ICtusXI. 18. 16.

Aristophanes^OX-addss XVIIII. 13. 3.

Ran. 354 sqq. 369 sqq Ddf. praef.

20 sq.

837 sqq. 1. 15. 19.

1154. 1156 sqq. XIII. 25. 7.

[1445] XII. 5. 6.

Thesmoph. prior 453 sqq. XV.20.7.

Aristoteles II. 12. 1. III. 11.6.

III. 15. 1. IIII. 11. 4.; 11 sq.

XVHII. 5. 2 sqq. XX. 5. 1 sqq. cf.

ind. rer.

ad AlexandrumM.ep.XX.5. 9sqq.

analyt. prior. lib. I. 1. XV. 26.

animalium hist. lib. VI. 31. XIII.

7. 6.

lib. VII. 4. III. 16. 6; 13. X.

2. 1.

meteorolog. lib. II. 6. II. 22. 24.

tzsqI [ivij[ir]s (VI. 6. 2 sq.) VIII. 7.

cf. de sonino et uig.

problem. XXVI. 37. 11.30.11.

XXVIIII. 7. XVIIII. 2. 5.

libri I. 11. 17 sqq. XVIIII. 5.

4 sqq. XVllII. 6.

lib. VII. III. 6.

eneyclia [probl. XXX. 10.] XX. •).

3sq.

physica [probl.VH. 3. XXVII. 10.]

XVIUl. 4.

[de somno et uig. c. 2 cf. n. \ivr\^^\

VI. 6. 2 sq.

Aristoxenus dePythagora IIII. 11.

4 sqq.

Arrianu9dissert. Epicteii XVII. 9. 2 sqq.

Jib. I. (immo II. 19.) I. 2. 6 sqq.

lib. V. XVIIII. 1. 14.

Q. Asconius Pedianus XV. 28.4.

C. Asinius GallusXVTI. 1.

C. Asin ius Polioad Ciceronem ep. I. 22. 19.

ad Plancum ep. X. 26. I sqq.

C. Ateius Capito I. 12. 8. X. 20.

2sqq.

inconieclaneisll.24.2; 15. XX.2.3.lib. VIII. de iudic. publ. IIII. 14.

1. X. 6. 4.

lib. +VIIII. (deoff.scn.?)XniI.7. 12 sq. XIIH. 8. 2.

epist XIII. 12. 1 sqq.

de iure pontif. lib. V. IIII. 6. 10.

de officio senatorio (cf.coniect.) 1 III-

10. 7 sq.

At i I i u s comicus XV. 24.

Augustus cf. ind. rer.

incpistulisX. 11. 5. X. 24. 2.

ad Gaium nepot. ep. XV. 7. 3.

Aurelius Opiliusindices Plaut. 111. 3. 1.

Musarum lib. I. I. 25. 17 sq.

Bacchylides XX. 7. 2.

Bias cf. ind. rer.

Sex. Caecilius cf. ind. rer.

Q. Caecilius Metellus Nnmi-d i c u s

in Vnlcrium Messal. accus. lib. III.

XV. 14.

adCn. etL. Domitios ep. XV. 13.

('». XVII. 2. 7.

in C. Manliumtr. pl. or. Vll. 11.

ad pop. de ducendis uxoribus t>r.

I. (>.

detriumpho suo or. XII. 9. 4 sqq.

Caecilius Statius II. 23. 5 sqq.

V. ('». 12. X\'. 24. ef. ind. rer.

Chrysio VI. 17. 13.

INDEX AVCTORVM 257

Hypobolimaeo.AeschinoXV. 14.5.

Plocio II. 23. 5 sqq. III. 16. 4 sq.

Polumenis XI. 7. 6.

Subditiuo XV. 9.

Synaristosis XV. 15. 2.

Triumpho VI. 7. 9.

Caelius Sabinus VI. 4.

de edict. aed. cur. IIII. 2. 3 sqq.

Caesellius Vindex Vlffl. 14. 6.

xvm.ii.lectionum antiq. comm. II. 16. 5 sqq.

III. 16. 11. VI. 2. XI. 15. 2 sqq.

XX. 2. 2. cf. Terentius Scaurus.

Callimachus Iffl. 11. 2. VIIII. 9.

3. cf. ind. rer.

Callistratus orator III. 13.

de Oropo or. III. 13. 5.

L. Calpurnius Pisoannalium lib. I. XI. 14.

lib. II. XV. 29. 2.

lib. III. VII. 9.

Caluisius Taurus cf. ind. rer.

commentarii I. 26. 3.

in Platonis Gorg. comm. lib. I. VII.

14. 5.

Carneades VI. 14. 9sq. cf. ind. rer.

*Cassius [Hemina] annalium lib. I.

XVII. 21.3.

T. Castrieius u. ind. rer.

Cebes Socraticus cf. ind. rer.

Chares V. 2. 2.

Chilo Lacedaemonius cf. ind.

rer.

Chrysippus I. 2. 10. VI. 16. 6.

VII. 2. XI. 12. 1. XVIIII. 1. 14.

cf. ind. rer.

7itQi 'kccXov ytcci rjdovfjs lib. I.

XIIIl. 4.

TtSQi nqovotag lib. IIII. VII. 1.

2sqq. VII. 2. 1 sqq.; 6 sqq.

Cincii VII. 15.5.Cinc ius de re militari

lib. III. XVI. 4. 1.

lib. V. ibid. 2 sqq. ; 5.

lib. VI. ibid. 6.

Seruius ClaudiuscommentarioXHI. 23. 19.

Gellivs II.

indic. Plaut. III. 3. 1.

Q. Claudius Quadrigarius V.21.6.

(libri VIIII. 14. 1 ; 2 ; 20.)

annal. lib. I. I. 25.6. II. 19. 7; 8.

VI. 11. 7. VIIII. 13. 4sqq. VIIII.

14. 1 sq.; 3; 20. XVII. 2. 2 sqq.

lib. HL 1.7. 9; 13. I. 16. 1. III.

7. 21. III. 8. 5 sqq.

V. V. 17. 5.

VI. II. 2. 12 sq. XVII. 13.

6; 8.

VIII. XVII. 13. 5.

XIII. XIII. 29.

XVIII. 1.7. 9; 13.

XVIIII. VIIII. 1. X. 1. 3 sq.

XIII. 30. 7. XV.1.4sqq. XX.6. 11.

XXI. X. 13. 4.

XXIII. ibid.

Cleanthes 1.2. 10.

Clearchus IIII. 11. 14.

Cloatius Verus uerborum a Grae-

cis tractorum libris XVI. 12.

lib.IIH. ibid. 5sq.

L. Coelius Antipaterhistoriarum lib. II. X. 24. 6 sq.

in principio libri X. 1. 3 sq.

M. Cornelius Fronto u. ind. rer.

Cornelius Nepos[in chronicis] XVII. 21. 8; 24.

lib.I. ibid. 3.

[in exemplis] VI. 19. 1 ?

exemplorum lib. V. VI. 18. 11.

de illustribus uiiis lib. XIII. XI. 8.

de uita Ciceronis XV. 28.

P. Cornelius Scipio Afric. ma-i o r , cum M. Naeuius tr.pl. accusa-

reteumadpop. or.IIII. 18. 3sqq.;6.

P. Cornelius Scipio Africanusminorpro se contra Tib. Claudium Asel-

lum (cf. III. 4.) de multa ad po-

puIumVI.li.9.or. quinta II.. 20. 5 sq.

ad populum in censura de mori-

busIIII. 20. 10. V. 19. 15 sq.

17

258 INDEX AVCTORVM

contra Naeuium IIII. 18. 6.

contra P. Sulpicium Gallum VI.

12. 4 sq.

L. Cornelius Sisenna II. 25.9.historia XII. 15. 1.

lib. HII. XI. 15. 7.

VI. VIIII. 14. 12. XII. 15. 2.

L. Cornelius Sulla cf. ind. rer.

rerum gestar. lib. II. I. 12. 16. XX.6.3.

Ti. Coruncanius I. 10. 1. cf. ind.

rer.

Critolaus peripat. VI. 14. 9 sq.

VIIII. 5. 6. XI. 9. cf. ind. rer.

Ctesias VIIII. 4. 3.

M'. Curius Dentatusl. 10. 1. cf.

ind. rer.

Demades cf. ind. rer.

Democritus V. 15. 8. cf. ind. rer.

de ui et nat. chamaeleontis X. 12.

1 sqq.

nsoi qvoimov rj Xoyincov y.clv(6v

IIII. 13. 2 sq.

Demosthenes cf. ind. rer.

orationes contionesque VIIII. 3. 1.

in Androtionem XV. 28. 2.

§. 7.X. 19. 2sq.

de corona §. 67. II. 27.

§. 105. XIII. 1. 6. sqq.

in Timocrat. XV. 28. 6.

Dicaearchus IIII. 11. 14.

Diodorus Cronus XI. 12. 2 sq.

Diogenes Cynicus u. ind. rer.

Diogenes Stoicus VI. 14. 9 sq. cf.

ind. rer.

sv xij 7/ahx7/ I. 2. 10.

Dioxippus Hippocraticus XVII.

11.6.Domitius Insanus u. ind. rer.

Draoou. ind. monum. et rer.

E lydis (?)(irammatici ueteriscom-

mentarius XIII. 11. 7.

Empedocles cf. ind. rer.

iu oarmine IIII. 11.9 sq.

Q. Ennius XII. 2. 11. XV. 24. cf.

ind- rer. Ennianista u. ibid. (liber

ann. uetustissimus cf. Oct. Lam-padio.)

Achille IIII. 17. 14.

Alexander VII. 5. 10.

annales XVIII. 5. 2.

in annalibus II. 26. 11. III. 14. 5.

[VI. 12. 7.J VII. 6. 6. VIIII. 4.

1. X. 29. 2. [XIII. 21. 13.] XVI.10. 1 sqq. [XVIII. 9. 3 sqq.]

lib. I. VII. 6. 9. XIII. 23. 18.

III. I. 22. 16.

VII. XII. 4. XVIII. 5. 4 sqq.

VIII. [X. 1.6.] XX. 10. 2sqq.VIIII. [XII. 2.2sqq.;ll.]XII. XVII. 21.43.XIII. VI. 2. 3 sqq. XVIII. 2.

12; 16.

XIIII. II.26.21sqq.X.25.4.XVI. VIIII. 14. 5.

XVIII. XIII. 21. 14.

Cresphonte VII. 16. 10.

Erechtheo ibid.

HecubaXl. 4. 3 sq.

IphigeniaXVIIII. 10. 11 sqq.

MelanippaV.il. 12sqq. [VI.9.17.7

PhoeniceVI. 17. 10.

satiris II. 29. 20. VI. 9. 2. XVIII.2. 7.

Scipione IIIl. 7. 2 sqq.

[tragoediarum reil. inc.] V. 15. 9.

V. 16. 5. XVIIII. 8. 4.

EphoruslII. 11. 2.

Epicharmus I. 15. 15.

Epictetus cf. Arrian. etind. rer.

Epicurus 11. 6. 12. II. 8. 1 sqq.

11.9. II. 18. 8. V. 15. 8. V. 16.3.

VIIII. 5. 2; 8. cf. ind. rer.

Erasistratus XVII. 11. 1 sqq.

dictiQSGStov lib. I. XVI. 3. 3 sqq.

Erucius Clarue VH. 6. 12.

ad Sulpicium Apollinarem ep. XIII.

18. 2.

E uat hlus cf. ind. rer.

Euclides VII. 10.

[definit. I. 2.] I. 20. 9.

Eudoxu s cf. ind. rer.

INDEX AVCTORVM 259

Eupolis I. 15. 12.

Euripides VI. 16. 6 sq. XIII. 19.

2 sqq. XIII. 25. 7. XVII. 4. 3.

XX. 7. 2. cf. ind. rer.

Bacchis 174. XIII. 19. 3.

365 sqq. I. 15. 17.

Cresphonte VI. 3. 28. XX. 7. 2 ?

Hecuba 290 sqq.^ XI. 4.

in tragoedia 'ivca XIII. 19. 4.

Phoenissis 159. XX. 7. 2?

Q. ITabii Maximi imp. ad Carthag.

ep. X. 27. 3. cf. ind. rer.

Q. Fabius Pictor(liber ann. V. 4. 1.)

annates V. 4. 1.

lib. I. X. 15.1.

lib. IIII. V. 4. 3 sq.

[de iure pontif.] lib. I. I. 12. 14.

X. 15. 1.

C. Fabricii et Q. Aemilii coss. ad

regem Pyrrhum epistula III. 8.

6 sqq.

Fauorinus (?) orator uetus in sua-

sione legis Liciniae de sumptu mi-

nuendo XV. 8. c. lemm.Fauorinus philosophus cf.ind. rer.

libri XVII. 12. 2.

IIvqqcovsicov xqotccov libri X. XI.

5. 5.

Fenestella XV. 28. 4 sq.

Fid[i] us Optatus u. ind. rer.

©auius Bassusin commentariis III. 9. III. 18. 3sq.

de orig. uerb. et uocab. III. 19.

V.7.lib. III. II. 4. 3sqq.VII. XI. 17. 4.

Cn. Gellius VIII. 14. cf. ind. rer.

in aminlilms XVIII. 12. 6.

lib. III. XIII.23. 13sqq.

H a (1 r i an u s in or. quam in Sen. deItalicensihus hubuit XVI. 13. 4 sq.

cf. ind. rer.

IlegesiasVIIH. 4. 3.

Hellanicus cf. ind. rer.

in Aegyptiacis I. 2. 10.

C. Heluius Cinna XVIIII. 9. 7.

in poematis VIIII. 12. 12. XVIIII.

13.5.Heraclides Ponticus VIII. in fragm.

cap. inc.

[Heraclitus] Ephesius praef. 12.

Hermippus III. 13.

Herodes Atticus cf. ind. rer.

Herodotus cf. ind. rer.

histor. lib. 1. 17. I. 11. 7.

23 sq. XVI. 19.

68. III. 10. 11.

85. V. 9. 4.

II. 22. VIII. 4.

III. 108. XIII. 7. 1 sq.

IIII. 28. XVH. 8. 16.

IIII. 173. XVI. 11. 3sqq.VI. 37. VIII. 4.

Hesiodus III. 11. 5. Vmi. 9. 3. cf.

ind. rer.

opp. et dier. 40 sq. XVIII. 2. 13.

266. IIII. 5. 7.

719 sq. 1.15.14.

[825.] XVII. 12. 4.

theog. 142. III. 11. 5.

Hierocles Stoicus u. ind. rer.

Hippocrates XVII. 11.6. XVIIII.

2. 8. cf. XIIII. 6. 3 et ind. rer.

comment. in Hippocr. cf. Sabinus.

Hippocraticus u. Dioxippus.

tzsqI ZQOcprJQ III. 16. 7 sq. ; 20.

Homerus VI. 20. 4 sqq. VIIII. 9. 3.

XIIII. 6. cf. ind. rer.

II. I. 1. III. 11. 5.

459. XV. 3. 8.

462 etc. (cci&ona olvov) XVII.

8. 10.

II. 8. III. 25. 21.

135. XVII. 3. 2 sqq.

212 sq. I. 15. 11.

246. ibid.

III. 8sq. 1.11.8.

221. 1. 15. 3sq.IIII. 125. V. 8. 10.

223 sq. II. 6.11.

260 INDEX AVCTORVM

V. 304 etc. (oIol vvv §qoxol sl-

clv)\U. 10.1.1.

366 etc. (rco d' ovx ccmvts ns-rs6&7jv) II. 6. 11.

VII. 89 sqq. XV. 6.

279. XIII. 25. 18 sq.

VIII. 399. XIII. 25. 21.

XI. 163 sq. XIII. 25. 16.

728. XIII. 27. 3.

XII. 237 sq. VII. 6. 12.

XIII. 41. XV. 3. 8.

XVI. 33 sqq. XII. 1. 20.

583. XIII. 21. 25.

XVII. 133 sqq. XIII. 7. 3 sq.

755. XIII. 21. 25.

XVIII. 318 sqq. XIII. 7. 5.

487 sqq. II. 21. 3.

XX. 270 sqq. XUII. 6. 4.

336. XIII. 1.2.

446 etc. (tfsQcc fiudsLccv) XIII.

21. 14.

XXII. 151 sq. VI. 20. 5.

XXIII. 186. XIIII. 6. 3.

382. II. 26. 20.

XXIIII. 603 sq. XX. 7. 2.

Odyss. XIIII. 6. 3.

I. 1. XVIII. 9. 5.

32 sqq. VII. 2. 14.

64 etc. (tskvov sllov etc.) I. 15.

3sq.69? (cf.VIIII.) III. 11.5.441 sq. XIIII. 6. 3.

III. 295. II. 30. 7.

IIII.86. XIIII. 6.4.

392. XIIII. 6. 5.

V. 295 sq. II. 22. 16.

296. II. 22. 9. II. 30. 8.

VI. 102 sqq. VIIII. 9. 12sqq.VIlII?(cf. I. 69.) III. 11. 5.

VIIII. 39. I. 2. 8.

X. 72. XVI. 12. 2.

XI. 245. VIIII. 10. 3.

246. ibid.

248 sqq. III. 16. 15 sqq. ; 22.

596. 11.30. 10; VI. 20. 5.

612. XIII. 25. K).

XII. 245 sq. XI III. 6.3.

XIII. lsq. V. 1.6.

XV. 45. XIIII. 6. 3.

XX. 241 sq. XIII. 25. 20.

XXII. 128. 137. XIIII. 6. 3.

XXIII. 296. VIIII. 10. 3.

Horatius[in carmine Latino: Hor. C. I. 3.

4.]? 11.22. 2.

Serm. I. 5. 78. ibid. 25.

Q. Hortensius I. 5. 2 sq. VII. 6.

13. XVIIII. 9. 7.

Hypsicrates grammaticus , libri

super his quae a Graecis accepti

suntXVI. 12. 6.

Isigonus Nicaeensis VIIII. 4. 3.

Isocrates u. ind. rer. Isocratii u.

ibid. Isocratium XVIII. 8. 2.

C. Iulius Caesar I. 10. 4. VI. 9.

15. VIII. 15. X. 24. 2. XVIIII.

4. 1. cf. ind. rer.

de analogia IIII. 16. 9. XVIIII. 8.

3sqq.lib.I. 1.10.4. XVIIII. 8.7.

lib. II. VIIII. 14. 25.

in Anticatone IIII. 16. 8.

ad C. Oppium etCornelium Balbura

epp. libris XVII. 9. 1 sqq.

in or. pro Bithynis V. 13. 6.

in Dolabellam act. *I. lib. I. IIII.

16.8.

in or. qua rogationem suasit Plau-

tiam XIII. 3. 5.

C. Iulius C.aesar Octauiannsu. Augustus.

lulius Celsinus u. ind. rer.

C. lulius Hyginusin exemplis X. 18. 7.

in Vergil. comm. I. 21. 2 sqq. VII.

6. 2sqq. X. 10.

deVergiliolib.IIII. XVI. 6. 14sq.

de uita rebusque illuslrium uiro-

rum[VI. 1. 2: 6.]

lib. VI. 1. 14. 1.

Iulius Modestus quaeslionum

confusarum lib. II. III. 9. 1.

lulius Paulus u. iud. rer.

INDEX AVCTORVM 261

M. Iunius BrutusICtusu. ind.rer.

lunius [Gracchanus] XIIII. 8.

Iuuentius in comoedia XVIII. 12.2.

D. i/aberius VIII. 15. XVII. 2.21.

XVII. 14. 1 sq. XVIIII. 13. 3. in

mimis XVI. 7.

Alexandrea XVI. 7. 13 sq.

Anna Peranna ibid. 10.

Cacomnemone ibid. 8.

Catulario VI. 9. 18.

Coloratore ibid. 4.

Compitalibus XVI. 7. 7. XVI. 9. 4.

Cophino XVI. 7. 2.

Fullone ibid. 3.

Gallis VI. 9. 3.

Gemellis I. 7. 12 sq.

Lacu Auerno XI. 15. 1.

Natal[icio] XVI. 7. 9.

Necyomantia ibid. 12. X. 6. 6.

Restione X. 17. 2 sq. XVI. 7. 6.

Salinatore III. 12.2; 4.

Saturnalibus XVI. 7. 11.

Sororibus VIIII. 12. ll.

Staminariis XVI. 7.4.Stricturis III. 18. 9.

Laelius Felix ad Q. Mucium lib.

I. XV. 27.

C. Laelius Sapiens cf. ind. rer.

Laeuius XVIlll.9. 7.

in Alcesti XVIIII. 7. 2 sq.

in Erotopaegniis II. 24. 8 sq.

in Protesilaodamia XII. 10. 5.

Largius Licinus in Ciceromastige

XVII. 1.

P. L a u i n i u s de uerbis sordidis XX.11.

C. Licinius Caluus XVIIII. 9. 7.

in poematis VIIII. 12. 10.

Licinius XV. 24. Licinius Im-brex Neaera XIII. 23. 16 sq.

Licinius Mucianus VIIII. 4. 15.

L. Liuius Andronicus XVII. 21.

42. (Ilber uerae uetustatis XVIII.

0. 5.)

in O.lyssia III. 10. 11. VI.7.llsq.Odyss. uersus primus XVIII. 9. 5.

C. Luciliusl.3. 19. II. 24. 4; 10.

IIII. 10. 6 bis. VI. 3. 28. VI. 14.

6. VIII. 5. VIIII. 14. 22. XVIII.

5. 10. XVIHI. 8. XX. 8. 4. cf.

ind. rer.

satur. lib. I. X. 20. 4.

III. I. 10. 2. XVI. 9. 6.

VII. VIIII. 14. 23.

VIIII. I. 16. 12.

XI. IIII. 17. 1; 2. XI. 7.9.XII. VIIII. 14. 11.

XV. 1.16. 11. IIII. 17. 3.

XVI. IIII. 1.3.

XX. III. 14. llsq.[XXVI]. XVI. 5. 7.

in Lucil. comm. scriptores II. 24. 5.

LucretiusI. 304 Lchm. V. 15. 4.

326. XVI. 5. 7.

II. 1153 sq. XIII. 21.21.1111. 223 sq. I. 21. 5sqq.

528 sq. X. 26. 9.

VI. 1275. XII. 10. 8.

Luscius comicus XV. 24.

Q. [Lutatius] Catulus XVIIII. 9. 10;

14.

Lysias cf. ind. rer.

T. Haccius(III. 3.9)PlautusIII.3. IIII. 7. 2. XV. 24. XVIII. 12.

3 sq. XX. 10. 2. epigr. sepulcrale

1.24. 1; 3. indices fabularumPlau-

tin. III. 3. 1 sqq. cf. ind. rer.

Addictus III. 3. 14.

Agroecus? III. 3. 9.

Amphitr.I. 1.25. (180.) 1.7.17.

Asinar. I. 1. 1. (16.) sq. I. 22. 20.

II. 2. 16. (282.) sqq. VI. 17. 12.

III. 1.35.(539.) XVIII. 12. 5.

AstrabaXI. 7. 5.

Aulularia II. 4. 12. IU. 14.15.

fragm. VI. 9. 6.

Bacchides IIII. 8. 77. (918.) 1. 7. 3.

V. 2. 71. (1189.) III. 14.14.

Bis compressa? III. 3. 9.

Boeotia? III. 3. 3sqq.: 9.

Casinalll. 5. 50 sqq. 1.7.11; 13.

262 INDEX AVCTORVM

Cistell. I. 3. 14 sq. III. 16.2.

fragm. VI. 7. 3.

Commorientes ? III. 3. 9.

Condalium? III. 3. 9.

Epidicus I. 2. 36 sq. IIII. 6. 4.

II. 2. 11. IIII. 17. 4.

Fretum ? III. 3. 7 sq.

Gemini Leones? III. 3.9.

Men. 1.2. 45(157.) III. 14. 16.

V. 7. 57. (1047.) XVIII. 9. 4; 6.

Mil. glor. II. 4. 6 sq. (359 sq.) XV.15.4.

Mustellar. I. 3. 123. (280.) XX.6.12.

Neruolaria? III. 3. 6.

Persallll. 3. 65. (534.) V. 21. 16.

Poenulo I. 2. 152. XVIIII. 8. 6.

V. 2. 151 sqq. XIII. 30. 6.

Pseudul. I. 1. 1 (3.) sqq. XX. 6. 9.

Rudente I. 5. 17. (275.) VIIII. 12.

21.

Saturio III. 3. 14.

Stich. III. 2. 40. (497.) VI. 17. 4;

6; 11.

Trigeminis VI. 9. 7.

Trinummo I. 2. 157. (194.) XVII.

6.7.TruculentoII.6.34.XIII.23.11sqq.

Macedo philosophus cf. ind. rer.

Manilius, ind. Plaut. III. 3. 1.

M'. Manilius ICtus u. ind. rer.

L. ManliusTorquatus u.ind.rer.

Masurius SabinusIII. 16. 23. V.

6. 27. V. 19. 11 sqq. X. 15. 17.

XI. 18. 11. XIIII. 2. 1.

defurtis XI. 18. 12 sqq.

de indigenis comm. II II . 9. 8 sq.

iuris ciu. lib. II. IIII. 1. 21 sqq.

IIII. 2. 15. XI. 18. 20 sqq.

III. V. 13. 5.

memorialium lib. I. VII. 7. 8.

vii. mr. 20. ii.

XI. V. 6. 13 sq. [27.]

Cn. MatiusIliados lib. II. VII. 6. 5.

XIII. VIIII. 14. 15.

XXI. VHII. 14. 14.

in mimiambis X. 24. 10. XV. 25.

1 sq. XX. 9. 2 sq.

Memmius XVIIII. 9. 7.

Menander II. 23. cf. ind. rer.

Plocio II. 23. 6 sqq. III. 16. 3.

Menedemus Rhodius cf. ind. rer.

Menippus II. 18. 7. cf. M. Teren-

tius Varro.

Mnesitheus XIII. 31. 14.

P. Mucius Scaeuola pater P. M.XVII. 7. 3.

Q. Mucius Scaeuola P. M. III. 2.

12sqq.ini. 1.17. V. 19. 6. XVII.

7. 3. cf. Seru. Sulpicius et ind. rer.

de iure ciuili lib. XVI. VI. 15.2.

Musonius philosophus u. ind. rer.

M y s u. ind. rer.

Cn. Waeuius III. 3. 15. VII. 8. 5.

VIII. 14. XV. 24. epigr. sepulcr.

I. 24. 1 sq. cf. ind. rer.

belli Poenici carm. V.12.7. XVII.

21. 45.

Hariolus III. 3. 15.

Hesiona trag. X. 25. 3.

Leon III. 3. 15.

Triphallo II. 19. 6.

Naucrates X. 18. 6.

Neratius de nuptiis IIII. 4. 4.

P. Nigidius Figulus II. 26. 19.

III. 10. 2. IIII. 16. 1. V. 21. 6.

VIII. 14. VIIII. 12. 6. X. 11. 2 sqq.

XI. 11. XIII. 10. 4. XIIH. 1. 11.

XVIIII. 14. 1; 3.

de animalibus lib. II. VI. 9. 5.

augurii priuali lib. 1. VII. 6. 10.

comm. grammaticis III. 12. 1. X.

4. XII. 14. 3 sq. XIII. 6. 3. XV.3. 4sqq. XVII. 13. 11. XVIII.

4.11. XVIIII. 14. 4sqq.lib. XI. IIII. 9. 1 sqq.

XXIII. XVII. 7. 4 sqq.

XXIIII. XIII. 20.

XXVIIII. X. 5.

N o u i u s Lignaria XV. 13. 4.

Parco XVII. 2. 8.

INDEX AVCTORVM 26S

Octauius Lampadio XVIII. 5.

11.

Olympiadis ad Alexandrum M.ep.XIII.4.

Onesicritus VIIII. 4. 3.

C. Oppius VI. 1. 2; 6. cf. ind. rer.

Facuuius VI. 14. 6. XIII. 8. 4.

XIIU. 1. 34. epigr. sepulcr. I. 24.

1 ; 4. cf. ind. rer.

Chryse IIII. 17. 15.

Niptris [II. 26. 13.] XIII. 30. 3.

Paulo VIIII. 14. 13.

Pamphilalib.XI. XV. 23. 2.

comm. XXVIIII. XV. 17. 3.

PanaetiusXII. 5. 10. XVII. 21. 1.

cf. ind. rer.

de officiis lib. II. XIII. 28.

PartheniusVIin. 9. 3. XIII. 27.1.

Peregrinus Proteus u. ind. rer.

Persaeus u. ind. rer.

Phaedo II. 18. 1 sqq.

de Socrate sermones II. 18. 5.

Philemo XVII. 4. 1 sq.

Philippides u. ind. rer.

Philippus rex. u. ind. rer.

epp. libri VIIII. 3. 3.

ad Aristotelem ep. ibid. 3 sqq.

Philistio Locrus XVII. 11.6.

Pliilochorus III. 11. 2. XV. 20.5.

P h i 1 o 1 a u s Pythagoricus cf. ind. rer.

PindarusXVU. 10. XX. 7. 2.

Pyth. I. 21 (40) sqq. XVII. 10.

8 sqq.

Plato 1.9. 9 sq. II. 18. 1. V. 15. 7.

V. 16. 4. VIII. 8. XIIII. 3. XVI.8. 9. XVII. 12. 3. XVIIII. 11. 2.

ef. XIIII. 1. 29. uersus Platonis (?)

XVIIII. 11. 2 sq. Platonica disci-

plina eiusque sectatores VII. 10. 1.

XV. 2.1. XVIII. 13.7. u. ind. rer.

s. u. Plato, Platonicus, Academia.Gorgia p. 484 sq. VII. 14. 6 sqq.

525. X. 2.

(in Gorgiam comm. cf. CaluUiusTaurus).

de legibus libri XX. 1. 4.

lib. I. p. 647 sqq. XV. 2. 3 sqq.

II. p. 666. ibid.

III. p. 694. XIIII. 3. 4.

Parmenide p. 156. VII. 13. 10 sq.

Phaedo II. 18. 2.

p. 60. VII. 1. 6.

Phaedrus I. 9. 9.

Philebus VIIII. 5. 7.

Protagoras V. 3. 1.

derep. XIIII. 3. 3.

lib. V. p. 457. XVIII. 2. 8.

VIIII. p. 571. IIII. 11. 3.

Symposion I. 9.

p. 180 sq. XVII. 20.

Theaeteto (immo Theage p. 125.

cf. de rep. VIII. p. 568.) XIII.

19. 2.

Timaeus III. 17. 5 sq.

[p. 86?] XVII. 12. 3.

p. 91. XVII. 11. 1; 5sq.Plautius III. 3. 10.

C. Plinius Secundus in libris N.

H. XVII. 15. 6.

lib. VII. 2. 2. 16 sqq. VIIII. 4. 8 sqq.

3. 3. 34. VIIII. 4. 16.

3. 4. 36. VIllI. 4. 13 sqq.

5. 4. 40. III. 16. 22 sq.

6. 5. 42. III. 16. 24.

X. 49. 70. 137. X. 12. 7.

XXV. 5. 21. 52. XVII. 15. 6.

[6. 25. 61.] XVII. 15. 7.

XXVIII. 8. 29. 112 sqq. X. 12.

lsqq.studiosorum libris VIIII. 16. 2 sqq.

Plutarchus cf. ind. rer.

de Hcrculis . . ingenio atque uirlu-

tibus I. 1. 1.

de Homero lib. I. IIII. 11. 11 sq.

II. 11. 8. 1 sqq. II. 9.

7C8ql 7coXv7tQay(io6vvrjg XI. 16.

7t8Qi tpvxn? lib - !• I- 3 - 31. XV. 10.

symposiac. VII. 1. XVII. 11.1 sqq.

VII. 3. XVII. 11.6.

VII. 5. 3? III. 5.

VIII. 4. 5. III. 6.

VIII. 8. III. 11. 13.

de tuenda sauit. praec. 7.? III. 5.

264 INDEX AVCTORVM

Polybius VI. 14. 10.

Polystephanus VIIII. 4. 3.

Pompeius Lenaeus XVII. 16.

2 sqq.

L. PomponiusAeditumo XII. 10. 7.

Gallis transalpinis XVI. 6. 7.

Meuia X. 24. 5.

Porcetra XVIII. 6. 6.

Pompylus u. ind. rer.

M. Porcius Cato Censorius II.

17. 7. III. 14. 19. IIII. 9. 12. IIII.

12.3. V. 21.6. X. 21.2. XI. 8.

XVI. 12. 8. XVIII. 7. 3. XVIIII. 10.

10. (libri ueteres or. contra Tib.

exulem II. 14. 1. or. de Ptolemaeoc. Thermum XVIII. 9. 5.) cf. ind.

rer.

de agricultura III. 14. 17 sq. u. dere rust.

epistulicarum quaestionum (? cf.

TerentiusVarro) lib.I. VI. 10.2.

de moribus carm. XI. 2.

originum libris II. 22. 28 sq. III.

7. X. 24. 7. XVIII. 12. 7.

lib. 1. 1. 16. 4. XV. 9. 5. (lib.V. ?)

II. XVII. 13. 4.

III. XVII. 13. 3.

IHI. II. 19. 9. II. 28. 5 sq.

V.21.17. X.1.10. XI.1.6sq.XI. 3. 2.

V. VI. 3. 7 sqq. XI. 3. 2.

XV. 13. 5. cf. lib. I. et or. pro

Rhodiensibus.

VI. XX. 5. 13.

VII. XIII. 25. 15. cf. or. dc

Lusit.

in orationibus XIII. 25. 12.

or. de Achaeis II. 6. 7.

de aedilibus uitio creatis XIII. 18.

de bello Carthag. VIIII. 14. 10.

de consulatu suo IIII. 17. 15.

de decem hominibus XIII, 25. 12.

de dote X. 23.

de falsis pugnis X. 3. 15 sq.

de re Floria YIIII, 12. 7 sq.

in M. Fuluium Nobiliorem V. 6.

24 sqq.

contra Furium X. 24. 10.

de Lusitanis cum Ser. Galbam ac-

cusauit (cf. orig. lib. VII.) I. 12.

17. XIII. 25. 15.

admilitescontraGalbaml. 23. lsq.

ne ueteri sit imperium ubi nouusuenerit XX. 2. 1.

apudcensores inLentulum V. 13.4.

Numantiae apud equites XVI. 1.

3 sq.

de praeda militibus diuidendaXI.18. 13.

de Ptolemaeo contra ThermumXVIII. 9. 1;5. XX. 11.5.

de Rhodiensibus in senatu XI. 3.

7 sqq. XIII. 25. 13 sq. cf. orig.

lib. V.

de sacrificio commisso VI. 22. 3.

pro se contra C. Cassium X. 14. 3.

si se Caelius tribunus pl. appellas-

setl. 15. 8 sqq.

de suis uirtutibus XVI. 14. 2.

contra Tiberium exulem II. 14.

pro L. Turio contra Cn. Gelliura

XIIII.2. 21; 26.

in L. Veturium XVII. 2. 20.

or., quaVoconiam legem suasitVI.

13. 3. XVII. 6. 1 sqq.

de re militari VI. 4. 5.

de re rnst. c. I. X. 26. 8.

c. CLI. u. de agricult.

M. Porcius Cato M. f. [Licinianus]

u. ind. rer.

de iuris discipl. libri XIII. 20. 9.

M. Porcius Cato Nepos u. ind.

rer.

oratt. XIII. 20. 1 ; 4: 10: 12: 16.

Porcius Licinus XVII. 21. 45.

XViIll.9. 10: 13.

Pos idippus II. 23. 1.

A. Postumius AlbinusXI.8.historiae principio XI. 8. 3.

Pos1 u m i u s Fo st u s u. ind. rer.

P rodi c u s u. ind. ivr.

INDEX AVCTORVM 265

Publius mimographus XVII. 14.

Pyrro XI. 5. 4.

Pythagoras u. ind. rer.

Pythagorei [aur.uerbau. 54.] VII.

2.12.

T. Q,uinctius Attain Aedilicia VI. 9. 10.

in Conciliatrice VI. 9. 8.

Rutilius VI. 14. 10.

Sabinus medicus, commentatorHippocratis III. 16. 8.

C. Sallustius Crispus XVIII. 4.

(libri VIIII. 14. 26. XX. 6.) cf. ind.

rer.

in Catilina c. 3. 2. IIII. 15.

5.4. 1. 15.18.

7. 5. VIIII. 12. 9.

11.3. III. 1.

23.1? II. 17.7. IIU. 17.6.

ibid. 3. VI. 17. 7sq; 11.

33. 2. XX. 6. 14.

inhistoriis I. 15. 13. II. 17. 7 et

mi. 17.6? (u.Cat. XXIII. 1.) II.

27.2sqq.VIIII.12. 22.(?u.Iug.

LXXXXIII. 3.) X. 7. 1. X. 21.

2?(u.Iug.LXXI. 3.)

lib. I. VIIII. 12. 14; 15. X. 26.

lsqq; 10. [XV. 13. 8.]

lib. II. X. 20. 10. XIII. 30. 5.

lib. IIII. XVm. 4. 3sqq.Iugurtha c. 70. 2. I. 22. 15.

71.3. X. 21.2.

86.2. XVI. 10. 14; 16.

93. 3? VIIII. 12. 22.

97. 3. VIIII. 14. 26.

Santrae VII. 15.5.

Sappho XVIIII. 9. 4. XX. 7. 2.

Sempronius Asellio 1.13. 10. II.

13. 3.

historiae (rer. gest.) lib. I. V. 18.

7 Bqq.

lib. IIII. XIII. 3. 6.

V. II. 13. 2 iqq.

lib. XIII. 1111. 9. 12.

XHII. XIII. 22.8.C. Sempronius Gracchusl.il.

lOsqq. X. 3. XX. 6. 11.

or. qua legem Aufeiam (?) dissua-

sit XI. 10.

de legibus promulgatis VIIII. 14.

16sqq. X. 3. 2sqq; 11.

in P. Popilium principio XI. 13.

de P. Popilio circum conciliabula

I. 7. 7sq.; 13.

cum ex Sardinia rediit ad pop. in

contione XV. 12.

C. SemproniusTuditanu9 VII.

4. 1 ; 4.

in comment. XIII. XIII. 15. 4.

Seruilianus u. irid. rer.

Sinnius Capito V. 20. 1.

epp. liberV. 21.9.

ep. prima ad Pac. Labeonem V.21.10sqq.

ad Clodium Tuscum V. 20. 2.

Socrates u. ind. rer.

Solon u. ind. rer.

Sophocles cf. ind. rer.

in trag. Ai'ag 6 AoHQogXllI. 19. 2.

ElectraVI. 5. 5 sq.

[inHipponoo] XII. 11.6.in trag. ^LanSsg XIII. 19. 3.

Sotion Peripateticus, neQug 'A[iaX-

ftslag I. 8.

Speusippus u. ind. rer.

Suetonius TranquillusXV.4.4.ludicraehist. lib. I. VIIII. 7. 3.

Sulpicius Apollinaris cf. ind.

rer.

ep. quadam XV. 5. 3 sqq.

ad Erucium Clarum ep. XIII. 18. 3.

Ser. Sulpicius Rufus IIII.2. 12.

VII. 5. 1.

de dotibus IIII. 3. 2. IIII. 4.

ad M. Varronemep. II. 10. 1.

de sacris detestandis lib. II. VII.

12.1; 4.

in reprehensis Scaeuolae capitibus

IIII. 1. 20.

266 INDEX AVCTORVM

Terentius Afer VI. 14. 6. cf.

ind. rer. (libri ueteres 1111. 16. 2.)

Heautontim. II. 1. 16. IIII. 9. 11.

II. 3. 46. IIII. 16. 2.

Phorm. I. 2. 38 sq. VI. 7. 4.

1.3.20. XX. 6. 4; 11.

Terentius Scaurus de erroribus

Caesellii XI. 15. 3 sqq.

M. Terentius Varro 1.20. 4; 8.

II. 21. 8 sqq. II. 25. 10. II. 28. 3.

III. 3. 2 sqq. III. 10. 17. III. 14.

IIII. 9. 1. IIII. 16. 1. V. 21. 6.

VI. 14. 6. VIIII. 9. 10. X. 7. 2.

X. 27. 5. XI. 6. 5. XVI. 8. 2. XVI.16. 2 sqq. XVI. 8. 6. XVII. 4. 3.

XVII. 21. 24. XVIII. 9. 4. XVIIII.

10.10. XVIIII. 14. 1 sq. (sat/Tdoo-

nvtov lib. XIII. 31. 6.) cf. ind. rer.

in antiquitatibus rer. diuinarum XVI.17.2.

lib. II. X. 15. 32.

VII. XVIII. 12. 9.

XIIII. I. 18. III. 16. 5 sq.;

9 sq. XV. 30. 7.

rer. humanarum. XI. 1. 1; 4.

lib. I. XIII. 17. 2sqq.XIIII. I. 18.

[XVI.] V. 4. 5.

XVII. I. 16. 3.

XXI. XI. 1. 5. XIII. 12.

5sqq. XIII. 13. 4sqq.XXV. XVII. 3. 4 sq.

lib. de bello et pace I. 25. 1 sqq.

;

10.

de diebus III. 2. 2 sqq.

de comoediis Plautinis lib. I. III. 3.

9sq.in libris disciplinarum XVIII. 15. 2.

[lib. IIII?] 1.20.4; 8.

V. X. 1.4sqq.ad Seruium Sulpicium ep. II. 10.

epistulicar. quaestionumlib. I (? cf. M. Porcius Cato) VI.

10.2.IIII. XIIII.8. 2.

ibid.inliterisadOppianumXIIII.

7. 3 sqq.

hebdomad. uel de imaginibus lib. I.

III. 10. lsqq. III. 11.3; 7.

isagogicus adPompeium comm.XIIII.

7. 2 sq.

de ling. Lat. ad Ciceronemlib. VI. 59. X. 21. 2.

VIII. (fragm.) II. 25. 5 sqq.

X. 80. VI. 11. 8.

XXIIII. XVI. 8.6.de sermone (ling.) Lat. ad Marcel-

lumlib. II. XII. 6. 3. XII. 10. 4.

XVIII. 12. 8.

III. XVI. 12. 7 sq.

in logistoricis

Cato, de lib. educ. IIH. 19. 2. XX.11.4.

Oreste, de insania XIII. 4. 1.

Pio, depaceXVII. 18.

Sisenna, de historia XVI. 9. 5.

de poetis lib. I. I. 24. 3. XVII. 21.

43; 45.

de re rust. lib. III. 3. 1 sq. II. 20. 1.

III. 3. 8. ibid. 3.

III. 16. 12. ibid. 9.

satirae cynicae s. Menippeae XIII.

31.1.Slg nccLSsg ol yEQOVtsg VII. 5. 10.

itsoi idsGfioctcav VI. 16. 1 sqq.

XV. 19.

exdemeticus XVIIII. 8. 17.

tnno-Kvtov III. 18. 5.

vSqohvcov XIII. 31. 2 sqq.

nescis quid uesper uehat 1. 22. 4 sq.;

10. XIII. 11.

de officio mariti I. 17. 4.

OKioiicix L'

a XIII. 23. 4.

to inl tfj cpccnrj [ivqovXIU. 29. 5.

T h e o c r i t i Bucolica VIIII. 9. 3 sqq.

III. 3 sqq. ibid. 7 sqq.

V. 88 sq. ibid. 4 sqq.

Thcodectes X. 18.6.trag. Mausolus X. 18. 7.

Theognis u. ind. rer.

Theophrastns IIII. 13. 2. VI. 8. 2.

XVI. 15. 1. cf. ind.rcr.

INDEX AVCTORVM." 267

de amicitia VIII. 6.

lib. I. I. 3. 10 sqq.

Theopompus X. 18. 6. XV. 20.

1 sqq. XVI. 15. 1.

Thucydides I. 11. 1 sqq. cf. ind.

rer.

lib. V. 70. I. 11. 5.

Timaeus in historiis XI. 1. 1.

Timon insillo III. 17. 4 sqq.

Trabea com. XV. 24.

C. Trebatius IIII. 2. 9 sq.

de religionibus lib. II. VII. 12.

4 sqq.

M. Tullius Cicero I. 5. 2. V. 8.

4. VI. 9. 15. X. 1.7. X.3. X.21.1 sq. X. 24. 1. XI. 11. 1. XII. 2.

2 sqq. XIII. 17. 2. XV. 28. XVII.

2. 5. XVII. 13. 2. XVin. 7. 8.

XX. 6. 11. (libril. 7. 1. I. 16. 15.

VIIII. 14. 6. XII. 10. 6. XIII. 21.

6.) cf. M. Tullius Tiro et ind. rer.

Brut. c. 15. 57 sqq. XII. 2. 4.

40. 148. XI. 2. 4.

orator c. 47. 158. XV. 3.

48. 159. II. 17.

50. 168. XIII. 21. 24. XVIII.

7.7.deor.lib. 1.12.51. I. 15.7.

II. 66. 208. IIH. 8. 8.

III. 35. 142. I. 15. 5 sq.

III. 60. 225. 1. 11. 15 sq.

in Anton. orat. I. 4. 10. XIII. 1.

lsqq.11.29.71. 1.22.17.II. 30. 76. XIII. 22. 1 ; 6.

11.31.77. VI. 11.3sqq.VI. 5. 15. I. 16.5.

pro A. Caeciuac. 11. 31. VII. 16. 12.

pro Cluentio c. 26. 72. XVI. 7. 10.

pro Coelio c. 3. 6. XVII. 1. 4 sqq.

proMilonec. 20. 53. I. 16. 15.

in L. Pisonem c. 1. 1. XIII. 25. 22 sq.

pro Cn. Plancio c. 1 .1 . VIIII. 12. 4sq.

(>. 16; 7. 17. XX. 0. 11.

2-S. i'>H. 1. 4. 2 sqq.

de imp. Cn. Pompei c. 11. 30. 1. 7.

20.

12. 33. I. 7. 16 sq.

de prouinc. cons. c. 8. 19. III. 16. 19.

XV. 5. 5 sq.

12. 29. III. 16. 19. XV. 5. 7.

pro Quinctio c. XV. 28. 2 sqq.

pro C. Rabirio c. 4. 13. XII. 3. 1.

pro S. Roscio XV. 28. 2 sqq.

c. 45. 131. VIIII. 14. 19.

contra Rullum de 1. agr. Kal. Ian.

fragm.XIII.25.4sqq.; 24sqq.; 32.

II. 22. 59. ibid.

II. 36. 100. VII. 16. 7.

pro P. Sestio c. 12.28. VIIII. 14. 6 sq.

27. 58. XII. 13. 25 sqq.

pro P. Sulla (cf. I. 5. 3.) c. 26. 72.

VII. 16. 6.

in Verremdeacc. constituendo c. 1.3. IIII.9.7.

4.11. XIII. 25. 10 sq.

5. 19. XIII. 25. 9.

act. II.

11.78.191. Xin. 21.16 sqq.

[78. 192.] (Gell. I.) VII. 16. 13.

III. 89. 207. XII. 13. 17 sqq.

IIH. 44. 96. XU. 10. 6.

45. 99. XIII. 21. 22.

55. 122. II. 6. 8.

V. 62. 161 sqq. X. 3. 7 sqq.

65. 167. I. 7.

66. 169. XIII. 21. 15.

contra contionem Q. Metelli XVIII.

7. 7; 9.

epp. ad Atticum lib. VIIII. 5. 2. IIII.

9.6.ad L. Plancum, in ep. Asin. Polio-

nis ad Cic. [X. 33. 5. epp. adfam. quae dic.] I. 22. 19.

ad Ser. Sulpicium [IIII. 4. 4] XU.13. 21 sqq.

de amicitia I. 3. 11 sqq. VIII. 6.

c. 9. 30. XVII. 5.

17.61. 1.3. 13.

de diuin. lib. I. 25. 54. XV. 13. 7.

1.30.62. IIII. 11.3sq.I. 40. 87. XV. 13. 7.

de fato frasjm. VII. 2. 15.

de hnibus iib. II. 13. 39. XV. 13. 9.

268 INDEX AVCTORVM

de officiis Xin. 28. 1.

de rep. lib. II. (lib. III. 21. 32.) 1. 22.

8; 10.

V.9. 11. XII. 2. 7sqq.VI. 2. 2. VII. 16. 11.

Tusculan. disp. lib. I. 7. 14. XVI.8.8.

III. 31. 75. X. 18. 2.

de gloria lib. II. XV. 6.

de iure ciu. in artem redig. I. 22.

7; 10.

laus Catonis XIII. 20. 3 sq. ; 14.

oeconomico XV. 5. 8.

M. Tullius TiroI.7.1.IIII.10.6.VI. 3. 8 sq. XII. 3. 3 sq. XIII. 9.

1 sq. XIII. 21. 16. XV. 6. 2. cf.

ind. rer.

epistula X. 1. 7 sq.

ad Q. Axium ep. VI. 3. 10 sqq.

in pandectis XIII. 9. 3 sqq.

Valerius Aedituus XVIIII. 9.

10 sqq.

Q. Valerius Antias V. 21. 6. VI.

19.8. VII. 8. 6.

historia (annal.) III. 8. 4. VII. 6. 6.

lib. XXII. VI. 9. 12.

XXIIII. 1.7. 10; 13.

XXXXV. VI. 9. 9.

LXXV. ibid. 17.

Valerius Catullus XVIIII. 9. 7.

(libri VI. 20. 6.)

carm. 27. 1 sqq. VI. 20. 6.

92. VII. 16. 2 sqq.

Valerius Maximus factorum et

dictorum memorabilium lib. VIIII.

(immoVIII. 1.3.2.) XII. 7. 8.

M. Valerius Messalla augurXIH.14. 5 sq.

de auspiciis lib. I. XIII. 15. 3 sqq.

XIII. 16. 1 sqq.

Valerius Probus I. 15. 18. III.

1. 5 sq. VI. 7. 3. VI. 9. 11 sq.

VIIII. 9. 12sqq. XIII. 21.

commentationes XV. 30. 4.

ep. ad Marcellum IIII. 7.

in epp. C. Caesaris scriptura XVII.

9.5.

Q. Valerius Soranus cf. ind. rer.

C. Valgius Rufus de rebus per

epistulam quaesitis lib. II. XII. 3.

1 sq.

Velius Longus de usu antiquae

lectionis XVIII. 9. 4.

P. Vergilius Maro I. 21. 7. VIIII.

9. 3. XII. 2. 2 ; 10. XIII. 21. 3.

XVII. 10. XX. 10. 2. cf. ind. rer.

in Verg. comm. VI. 20. 1. cf. An-naeus Cornutus, Iulius Hyginus,

grammatici. (libriVergiliani I. 21.

2. II. 3. 5 sq. VIIII. 14. 7. XIII.

21. 4.)

Aen. XVII. 10. 7.

I. 2sq. X. 16. 6.

241. XIII. 21. 12.

498 sqq. VIIII. 9. 12 sqq.

636. VIIII. 14. 8.

703 sq. IIII. 1. 15.

11.224. XIII. 21.6.

436. VIIII. 12. 17.

460. XIII. 21. 6.

469 sq. II. 3. 5.

554. XIII. 21. 12.

UI. 106. XIII. 21. 5.

119. XIII. 27. 3.

460. XV. 13. 10.

475. XV. 13. 10.

570 sq. XVII. 10. 8 sqq.

618 sq. V. 8. 5.

IIII. 159. 11.26.11.

261. II. 26. 11.

365 sqq. (367.) XII. 1.20.

696. XIII. 1. 5.

V. 309. II. 26. 12.

372. V. 8. 5.

374. 11.26.11.

401 sq. V. 8. 5.

738 sq. III. 2. 14 sqq.

VI. 14 sq. VII. 6. lsqq.

17. X. 16. 7.

122 sq. X. 16. 12 8q.

167. V.8. 11.

273 sq. XVI. 5.11 sq.

INDEX AVCTORVM 269

VI. 365 sq. IIII. 17. 9. X. 16.

2 sqq.

438. II. 6. 13.

465. IIII. 16. 7.

617 sq. X. 16. 12 sq.

760 sqq. II. 16.

838 sqq. X. 16. 14 sqq.

VII. 93. XVI. 6. 3.

187 sq. V. 8.

279. II. 26. 11.

688. II. 26. 11.

VIII. 404 sqq. VIIII. 10.

643. XX. 1. 54.

710. II. 22. 23.

VIIII. 616. VI. 12. 6.

X. 314. II. 6, 4.

350 sq. XIII. 21. 11.

706. VIIII. 12. 22.

XI. 487 sq. II. 6. 22.

678. II. 22. 23.

751 sq. II. 26. 11.

770 sq. II. 6. 21.

XII. 247 u. XI. 751 sq.

407 sq. VIII. 5.

Bucolica VIIII. 9. 4.

III. 64 sq. VIIII. 9. 4 sqq.

VI. 75 sqq. II. 6. 1.

VIIII. 23 sqq. VIIII. 9. 7 sqq.

Georg. I. 25 sq. XIII. 21. 4.

I. 199 sqq. X. 29. 4.

208. VIIII. 14. 7.

259 sqq. X. 11. 6.

296. II. 3. 6.

395 sq. VI. 17. 8; 11.

437. XIII. 27. 2.

II. 18 sq. IIII. 17. 5.

224 sq. VI. 20. 1 sqq.

246 sq. I. 21.

438 sq. VI. 17. 9; 11.

479 sq. 1111.17. II sq.

III. 4 sq. II. 6. 3.

10. I. 22. 12.

82. II. 26. 18.

115 sqq. XVIII. 5. 7.

126 sq. I. 22. 13.

IIII. 6 sq. V. 12. 13.

198. IIII. 16. 7.

479 u. Aen. VI. 438.

M. Verrius FlaccusXVI. 14, 3sq.

XVIII. 7. 5 sqq.

deobscurisCatonislib.il. XVII. 6.

2sqq.rerum memoria diguar. lib. I. IIII.

5.6.

de uerborum significatu lib. IIII. V,

17. 1 sq. V. 18. 2.

Vulcatius Sedigitusind. Plaut. III. 3. 1.

de poetis XV. 24.

Xenophanes III. 11. 2.

Xenophilus Pythagoricus cf. iud.

rer.

Xenophon XIIII. 3.

Cyropaedia XIIII. 3. 3.

dictorum atque factorum Socratis

comm. lib. IIII. 7. XIIII. 3. 5 sq.

Zeno VIIII. 5. 5. XVII. 15. 1.

XVIIII. 1. 14. cf. ind. rer.

INDEX MONVMENTORVM LEGVM LIBRORVMETSCRIPTORVM INCERTORVM.

Academia cf. ind. rer.

uetus II. 24. 2.

Actiones antiquae XX. 10. 1 sq.

ciuiles II. 6. 16. cf. ind. rer.

Aenigma XII. 6.

'AnccX&siccg %

8

o a g praef. 6.

'Av&tjqoc praef. 6.

Anuaies (u. V. 18.) II. 11. 1. III.

71emm. III. 15. 4. IIII. 181emm.VI. 1 lemm. VI. 19 lemm. VIIII.

4. 15. ann. antiqui 1. 19. 1. VII. 7.

1 cf. 6. ann. ueteres VI. 19. 8. ann.

libri VIIII. 11.2sqq. aon. monu-menta II. 16. 3. VI. 19. 5. ann.

scriptores 1. 11. 9.

Annalesmaximilib.XI.ini. 5.6.

Antiqui nostri XVIII. 9. 11. an-

tiquioresXI. 2 lemm. XVII. 1. 9.

nostri V. 20. 6. cf. XVIIII. 8. 15.

antiquitus XI. 1 lemm.XI. 2.3. cf.

maiores, ueteres.

Antiquitates II. 15. 2. V. 13. 3.

Astrologi cf. ind. rer.

A ugures P. R. qui libros de auspi-

ciis scripserunt XIII. 14. 1. cf. VII.

6.3sqq.

Carmen antiquum 1111. 9. 1. La-tinum II. 22. 2. (cf. ind. auct. s. u.

Horatius.)carminum scriptores an-

tiqui II. 13. 1. cf. poetae.

Chronica XV. 16. 1. chronici libri

XVII. 21. 1.

Commentarii ad ius pontifioium

pertinenies XVI. 6. 13. iurieperi-

torum XIIII. 2. 1. cf. u. liber ot

Lod.auct, s. u. Lucilius, Plato,Vcr-

gilius.

C o m o e d i ac X.3.4.antiquiores XIII.

II. 7. Lat. poetarum sumptae ac

uersae de Graecis II. 23. 1.

C onieetanea praef. 9.

Decemviri III. 16. 12. VIII. 1.

XI. 18. 6 sqq. XIIII. 7. 5. XVII.

21.15. XX. 1.3. cf.legesXIItab.

Decreta tribunicia IIII. 14. 6. VI.

19. 5; 7; 8. decretum Hadriani

III. 16. 12. senatus II. 24. 2.

Dialectici cf. ind. rer.

d idctGY.ctXfAci praef. 8.

Docti homines XVIIII. 8. 18. do-

ctiores fere omnes VI. 9. 1. docti

ueteres XIII. 6. 1. doctissimi uete-

rum XVIII. 4. 10. nouicii semido-

cti XVI. 7. 13.

Doctores et interpretes uo-cum Graecarum XVIII. 9. 9.

Edicta.aedilium curul. IIII. 2. 1.

Augusti uel Tiberii II. 24. 15.

censorum XV. 11. 2.

consulum XIII. 15. tralaticium 111.

18. 7 sq.^

perpetuum X. 15. 31.

praetorum XI. 7. 1 sq. XX. 1. 37.

Tiberii u. Augusti.

'Ey%E i Qidict pracf. 7.

*EXi%(6 v praef. 7.

E p i s t u 1 a e m o r a 1 e s praef. 9. epi-

stulae ot poemata ueterom XVI.9. 1 .

Etymologici II. 22. 7.

Exempla VI. 19. 1.

EvQTJiiccrct praef. 6.

W a b ul ae s c a e n i c a e X. 3. 19.

F o e (1 u s inter P. R. et Carthaginien-

sos VII. 5.

INDEX MONVMENTORVM etc. 271

©eometrae cf. ind. rer.

Graeci passim saepissime; poetae

uel oratores XIII. 25. 8. Graeco-

rum nobilium plerique X. 12. 9.

Scriptores multi XI. 5. 6. cf. scri-

ptores et ind. rer.

Grammatici VII. 6. 12. VIIII. 6.

I. X. 29. 1. XVII. 2. 15. XVII.

13. 1. XVIII. 5. 7. XVIIII. 14. 5.

qui comm. in Verg. composuerunt

II. 6. ueteres IIII. 16. 3. XIII. 21.

25. grammaticorum plerique XIII.

3. 1. turba nouicia XI. 1. 5. uulgus

II. 21.6. cf. ind. rer. s. u.

Historia(u. V. 18.)Graeca VI. 1.

1 . XVII. 15. 3. Gr. et Lat. II. 22.

1. naturalis praef. 8. nuvxodu-Jtr) IgxoqCu praef. 8. historia rer.

Poenicarum uetus XV. 9. 16. hi-

storiae ueteres VI. 8. 1. X. 25. 1.

historiae Graecae monumenta X.

17. 1. scriptores historiae VII. 7. 8.

antiqui II. 13. 1. Graecarum hist.

X. 18. 1. Romanae hist. I. 13. 10.

temporum imperii Augusti X. 2. 2.

Inscriptiones Romae in foro Tra-

ianiXIII.25. lsqq.;28sqq. inthea-

tro Pompeii X. 1. 6 sqq.

Iureconsulti eorumque libri XX.10. 6. iuris ueteris auctores V. 19.

13. magistri ueteres, qui sapientes

appellati sunt IIII. 1. 16. periti et

studiosi XII. 13. 2. ius Faunorumet Aboriginum XVI. 10. 7. ius pu-

blice docentes aut respondentes

XIII. 13. 1. cf. libri.

KtQug 'Afiul&siug u. 'AfiuX-

ftsias.

Krjoiu praef. 6.

Ijaudationes fu nebresXIII. 20.

17.

Le ctione» anti quae praef. 6.

L c c t i o n i s s u a e titulus praef. 6.

Leges Dracooifl XI. 18.

duodecim rabulaunn III. 2. 13. \ II.

7. 3. VIII. 1. XI. 18. 6 sqq. XV.13. 11. XVI. 10. 5sq.; 15. XVII.2. 10. XVII. 21. 15. XX. 1. 3sqq.XX. 10. 8 sq. cf. Decemuiri.

Lycurgi II. 15. 2.

Romanae multae VI. 18. 1.

Semproniae (de tergo ciu. R.) X.3.13.

Solonis II. 12. XI. 18. 5 sqq.

sumptuariae II. 24. XX. 1. 23.

Asllvcovss praef. 6.

Lex AebutiaXVI. 10. 8.

Aemilia sumptuaria II. 24. 12.

Antia sumptuaria II. 24. 13.

AterniaXI. 1. 2.

AtiniaXVII. 7. l.sqq.

Aufeia?XI. 10. 1.

CorneliaCn.LentuliClodiani XVIII.

4.4.Cornelia Sullae sumptuaria II. 24.

11.

Fannia sumptuaria II. 24. 3 sqq.

XXI. 23.

Horatia VII. 7. 2 sq.

Hortensia Q. Hortensii dict. XV.27. 4.

Iulia de ciuitate uniuerso Latio dan-da IIII. 3. 3.

lulia [Augusti] iudiciaria XIIII. 2.

1. [de marit. ord.] kap. VII. II.

15. 4. sumptuariall. 24. 14.

Licinia Stolonis VI. 3. 40. XVII.21.27. XX. 1. 23.

Licinia sumptuaria II. 24. 7 sqq.

XV. 81emm. XX. 1. 23.

Papial. 12. 11 sq.

Porcia [quae uirgas a ciu. R. cor-

pore amouit] X. 3. 13.

Voconia XVII. 6. 1. XX. 1.23.

Liber commentarius de familiaPor-

ciaXIII. 20. 17.

Pythagoricae disciplinae III. 17. 5.

quidam ex lectionibus uariis liomi-

nis cuiusdam literati elaboratus

XIIII. 6.

Libii VII. 10. 8.

censorii II. 20. 1.

272 INDEX MONVMENTORVM etc.

Graeci [axiomatis definitionem con-

tinentes cf. D. L. VII. 1. 48. 65.

ibique Menag.] XVI. 8. 4.

iureconsultorum XX. 10. 6. iuris-

peiiiorum IIII. 2. 13.

medicinae disciplinae XVIII. 10.

8sq.memoriarum V. 5. 1.

eorum, qui de militari disciplina

scripserunt X. 9. 2.

utriusque linguae de officio iudicis

XIIII. 2. 1.

philosophiae sectaiorum I. 3. 9 sq.

philosophorum II. 29. 18. XVIII.

4.6.

rerum uerborumque ueterum XIII.

25 25.

sacerdotum P. R. XIII. 23. 1 sq.

qui de sacerdotibus publicis com-

positi sunt X. 15. 1.

Sibyllini I. 19. cf. oracula.

eorum, qui uitas resque gestas cla-

rorum hominum memoriae man-dauerunt I. 3. 1.

de uita Scipionis Afiicani III. 4.

cf. scriptores.

ueterum XIII. 3. 3. XIII. 23. 4.

XVI. 9 lemm. XVII. 2. 18.

XVIIII. 8. 11. XVIIII. 13. 2. de

affectu irae exponentes I. 26. 3.

de dierunVtemporibus et finibus

III. 2. 14. ueterum complurium

II. 13. 2.

Literae IIII. 20. 1. ueteres X. 8.

2. X. 27. 1. XVIII. 5. 6.

Av%voi praef. 7.

]?Iaiorcs nostri XII. 5. 13. cf. an-

tiqui, ueteres.

Medicilll. 16. l.IIII. 19.2. musiei

III. 10.3. ueteres XVIII. 10. 11.

cf. libri.

Memoria uetus XV. 4. 1. memo'iaerecentes VI. 8. 1. ueteres III

1

. 6.

1. cf. libri, scriptores.

Memorin les pr. 8.

Metrici XVIII. 15. 1.

Monumenta rerum ab Alexandrogestarum XIII. 4. 1. rerum Grae-

carum XVII. 9. 18 sqq. cf. annales,

historia.

Oracula Sibyllaellll. 1.1. cf.libri.

Orationes antiquae XIII. 23. 1 sq.

oratores antiqui II. 13. 1. ueteres

V. 21. 6. XI. 3. 2. cf. XVIIII. 8.

15. et u. Graeci.

TLdy%aQTtog pr. 9.

TLavd fHtat pr. 7.

nccQa£t,cpi&eg pr. 7.

ndgsQya pr. 8.

TLsnXog pr. 6.

Peripatetici cf. ind. rer.

Philosophi III. 16. 1. IIII. 19. 2.

V. 15.1. VI. 3. 47. [VII.2.4sq.]

VII. 11. 1. VIL 13. 3. VII. 14.5.

VIIII. 5 lemrn. X. 4. 2. XII. 4. 2.

XIIII. 4. 5. Latini I. 26. 10. uete-

resVIIII. 5. 1. XII. 5.7. XVII.12. 1. cf. libri et ind. rer.

Plebisscitum Atinium XIIII.8. 2.

Stolonis cf. lex Licinia Stol.

Poemata ueterurn u. Epistulae.

Poetae incerti. I. 15. 16. (cf. En-nius) XVIIII. 11. 1 sq. : 3. Graeei

cf. u. Graeci. poet. melici earmenuetus II. 22. 1. poetar. recentium

elogia ei otica XVIIII. 9. 4. poeta

uetus XII. 11.7. cf. XVIIII. 8. 1 5.

poetae ueteres III. 3. 13. III. 16.

lemm. V. 21 . 6. VIIII. 4. 14. XIIII.

1.34. XVIII. 2.12. poetarumno-bilium tragoediae VI. 5. 2.

TLQayaaxiY.d pr. 8.

Pratum pr. 8.

TLQO^Xijaaxa pr. 7.

Prouerbia. Giaecal. 8. 4. X. 11.

5. XIII. 18.3. XIII. 31.3. XVII.21. 31. cf. II. 6. 9. TI. 22. 24.

XII 5. 6. (Aristoph.) XIII. 29. 5.

(Varr. sat.) XVII. 12. 4, (Hesiorl.)

Latioa pr. 19. III. 9.6sq. III. 16.

13 sq. XIII. 18. 3. XVII. 5. 14.

cf. I. 3. (Lueil.) I. 9. 8. I. 10. 2.

INDEX MONVMENTORVM etc. 273

IIII. 1.6; 11. V. 21.4. ets.u. uer-

sus populares.

Pyrrhonii u. ind. rer.

Pythagorici u. ind. rer.

Ctuaestiones confusae pr. 9. epi-

stulicae pr. 9.

Rhetores u. ind. rer.

Rogatio adrogationis V. 19. 9.

Stolonis u. Iex Licinia Stol.

Sapientes u. iureconsulti et ind.

rer. s. u. sapientes septem.

Sceptici u. ind. rer.

Scripta uetera VIIII. 9. 12. X. 20.

9. XI. 6. 1 : 6. XII. 9. 1. ueterum

XI. 3. 1. XII. 2. 1. XVIII. 12. 10.

ScriptoresmemoriaruiqueLaced. XI. 18. 17.

de numeris Latine XVIII. 14. 2.

de officiis Graeci et Latini II. 7. 2.

(cf.XII. 4. 2.)

de uictu atque cultu P. R. X. 23.

1 sq.

de uirgine capienda I. 12.

de uita et moribus XenophontisPlatonisque XIIII. 3. 1.

de uita et rebus Africani VI. 1.2;6. cf. libri.

de uitis atque aetatibus doctorumhominum XIII. 2. 1.

Scriptores idonei XI. 6. 3. nobi-

les VIIII. 11. 1. quidam XX. 7.

2. quidamnonignobilesXIII.25.

31. ueteres I. 7. 18. V. 6.27.V. 21. 3. VII. 16 lemma. VIII.

2. VIIII. 4. 3. XVI. 5.11. XVIII.

6. 7. XVIIII. 8. 13. XVIIII. 11.

2. cf. Graeci, historia, libri, ind.

auct. s. u. Lucilius.

Senatusconsulta IIII. 6. XV. 11.

I. cf. decretum.

Sibylla cf. libri, oracula.

Stoici cf. ind. rer.

2Jtqco[iccteis pr. 7.

T a b u 1 a e Caeritum XVI. 13.7. duo-decim cf. leges.

TsxvLTiOL u. ind. rer.

Tonoi pr. 8.

Tragoediae u. poetae.

Versus antiquissimus Gr. II. 6. 9.

populares Lat. IIII. 5. 5. XV. 4.

3. cf. ind. rer. s. u. prouerbia.

Veteres I. 15. 20. I. 22. 10; 14.

II. 3. II. 21. 9. II. 26. 19. II. 28.2.IIII. 1. 2. IIII. 7. 2. IIII. 16 lemm.VII. 5. 6; 10. VII. 14. 4. VIII. 12.

VIIII. 12. 4. VIIII. 14. 2. X. 24.

3; 8. X. 25. 3. X. 29. 3. XI. 1.

6. XII. 6.1. XII. 13.7. XIII. 9.

5. XIII. 11. 7. XIII. 17. 2. XIII.

21. 19 sqq. XIII. 23. 5; 17. XV.9. 4. XVII. 2. 15; 21. XVIII.

5. 8. XVIII. 9. 4; 7. XVIIII. 8. 6.

XX. 1. 28. qui electius locuti sunt

XVIII. 7. 2. qui probe atque sig-

nate locuti sunt II. 6. 6. ueterumelegantissimi III. 16. 9. XVIII. 7.

8. hominum qui proprie atque in-

tegre locuti sunt VI. 11. 2. ueteres

Latini V. 12. 4. XIII. 6 lemm.Romani XIII. 9. 4. rustici XI. 7.

5. uetustiores XV. 13. 9. Latini

V. 20. 1. uetustasXX.6.12. ple-

raque omnis uetustas X. 24. 4. cf.

antiqui, maiores et u. praeterea

annales, docti grammatici, ICti,

historia, libri, literae, oratores,

poetae,philosophi, scripta, scripto-

res etc.

Gellivs II. 18

INDEX RERVM.

A uocalis XVIIII. 14. 6.

Ab praepositio in au mutataXV. 3. 2.

Abdera V. 3. 3.

Ablatiuus secundae dcclin. in u

XIII. 21. 15.

Abluuium apud Laberium XVI.7. 2.

Abnoctandi ius tribunis ademptum. XIII. 12. 9.

Abnumero XV. 3. 4.

Aborigines V. 21. 7. XVI. 10. 7.

Abortio III. 16.21.Abstemius X. 23. 1.

Academia III. 13. 1 ; 5. VI. 14. 9.

VIIII. 5.4. XX. 1.9; 21. Acade-mici ut a Pyrroniis differant XI.

5.6.Acarnae cephalaea X. 20. 4.

Acca Larentia VII. 7.

Accentus VI. 7.7. XIII. 6. 1. XIII.

26. 3. XVII. 3. 5.

L. Accius apud Pacuuium senemXIII. 2. XVII. 21. 49. u. Ind. auct.

Acciidem quod Titi, prouerbiumIII. 16. 14.

Accipiter X. 12. 2.

Accipitret apudLaeuium pro lace-

ret XVIIII. 7. 11.

Accusatiuus tertiae declin. sing.

in im XIII. 21. 6. plur. in is ibid.

Acerbitas et acerbitudo XIII.

3.2.

Acrtum cur haut fere nnquam con-

gelascat XVII. 8. 14.

Achaei pugnamtacitiineunt I. 11.8.

Achaicum bcllum X. 16. 17.

Achilles, Pelei filius III. 11. 5.

eins clipens XIIII. 6. 1.

Achillis Romani nomine quis de-

coratus sit II. 11. 1.

'Ax&oyoQOi, baiuli V. 3. 2.

Aciei instruendae uaria i^enera X. 9.

Acii forma genetiui VIIII. 14.9.

C. Acilius u. lnd. auct.

Acina apud Catullum VI. 20 6.

Acritas et acritudo XIII. 3. 2.

Acte u. 'Ay.xt\.

Actio in quadruplum XI.18. 10.

Actiones u. Ind. monum. ; actiones

rei uxoriae u. diuortium.

Actito producta prima syllaba pro-

nuntiandum VIIII. 6. 3.

Actuariae naue*s X. 25. 5.

A d inuerbiscompositis quando acua-

tur VI. 7. 5.

A d d i c t i a praetore debitores ut trac-

tati sint et habiti XX. 1. 48; 51.

u. XVII. 2. 10.

Adfectiones u. AfFectiones.

'AdiacpOQct quae sint ex doctrina

Stoicorum II. 7. 18. VIIII. 5. 5.

'AdiacpoQSLv XVI. 9. 3.

Adiectiua inc

osus' exeuntia quid

signiflcenl 1111. 9. 12. in 'tindus'

exeuniia XI. 15. 1 ; 2.

A diunctum pronuntiatumXVI. 8.9.

Adlegatus pro adlegatione XIII.

21. 19.

Admiratio ingens tacet, non loqui-

tur V. 1.5; 6.

Admodum, adfabic, ;idprobrubi acuantur VI. 7.

\ (1 o 1 c s c c n d i corporis humani mo-dus summus III. 10. 10.

A.doptatio ui ab adrogatione difiV-

rat ; qui possint adoptaro adoptari-

que V. 19.

Adoptiuus filius num adoptatori

prosit inter praemia patrum. ibtd.

15.

IXDEX RERVM 27i

"A80I01 vTto&easig XVII. 12. 1.

Adpotus, adprimus, adpro-bus quomodo pronuntianda sint

VI. 7. 7.

Adprime VI. 7. 7. XVII. 2. 14.

Adrogatio quomodo fiat V. 19.

'ASqov dicendi genus VI. 14. 1.

Adsentior pro adsentio XVIII. 12.

10. u. II. 25. 9.

A d s i d u i in XII. tabulis qui uocentur

XVI. 10. 8.

A d u 1 1 e r a uxor a marito impune ne-

catur X. 23. 4; 5.

Adulterio et adulteritas apudLaberium XVI. 7. 2.

Aduerbia in im, apud Sisennamsaepenumero obuiaXII. 15.

Aduocatus 1.22.6. XI. 9. 1. XV.5.3.

Aeacus Iouis filius XV. 21.

Aedes sacrae non omnes templasunt XIIII. 7. 7. aedes Palatinae

IIII. 1. 1. Vediiouis V. 12. 2.

Victoriae X. 1. 6.

Aedilis curulis IIII. 2. 1. VII.

9. 2. XIII. 13. 4. aedilis plebeius

X. 6. 3. aediles plebei quo tempore

primi sint creati XVII. 21. 11. cf.

A. Hostilius Mancinus.

Aeditumus VI. 1.6. XII. 10. 4.

Aeditui Capitolini II. 10. 4. XII.

10.4.Aedituentes XII. 10. 8.

Aegyptia palma VI. 16. 5. lens

XVII. 8.

Aegyptiacor um librorum a Ptole-

maeis congestorum interitus VII.

17.3.

Aegyptii X. 10. 2. quid de furto

senserint XI. 18. 1G. astrologiae

studiosi XIIII. 1. 11. — Aegyptius

Homeius dictus III. 11. 6.

Aegyptus V. 14.2. X. 10. 2. an-

tea^madicta XIIII. 6. 4.

A.-lurorum oculi ad lunae uices

modo amplioresmodo minores XX.8.6.

L. Aemilius Paulus XIII. 3. 6.

M. A emilius Lepidus et Fuluius

Flaccus censores ut in mutuamgra-tiam redierint XII. 8.5; 6.

Q. Aemilius Papuscos. III. 8. 6;

7. censor XVII. 21. 39.

Aemulationis honestae fons qua-

lis sit XIIII. 3. 7.

Aeneas II. 16.4. X. 16. 2. sqq.

Aenigma u. Ind. monum.Aenum u. ahenum.Aequinoctium II. 22. 5. in septi-

mo signo Zodiaci ab aequinoctio

III. 10. 4.

Aer fulua apud Ennium II. 26. 12.

XIII. 21. 14.

Aerarii IIII.20.6. in aerarios refer-

re IIII. 12. 1. IIII. 20. 6. u. Censor.

Aerarium XIII. 25.30. u. tribunus

aerarius.

Aeria XIIII. 6. 4.

Aeris confessi rebusque iudicatis

quot dies iusti sint ex XII. tabulis

XV. 13. 11. XX. 1.

Aes et libra XV. 27. 3.

Aes militare VI. 10. 2.

Aeschylus quando uixerit XVII.

21. 10. u. Ind. auct.

Aetatum fines X. 28. 1 ; 2.

Aethalides IIII. 11. 14.

Aetnae conflagratio a Pindaro an a

Vergilio maiore cum arte sit depicta

XVII. 10. 8.

Affatim ubi habeat accentum VI.

7.4.

Affectiones I. 26. 10. affectiones

animi non euellendae sed tempe-

randae XVIIII. 12. 3.

Afficere, apud Ciceronem: adfi-

cere III. 16. 18; 19. XV. 5. 5.

Africae gentes VIIII. 4. 7.

Africus uentus II. 22. 12. II. 30.3.

Agendi uerba sensu passiuo adhi-

bita XVIII. 12.

Agere cum populo et contio-nem habere ut differant XIII.

16. 1.

18*

276 INDEX RERVM

'Ayyeiov XVIII. 10.

Agnus femina IIII. 3. 3. agnis ca-

prino lacte altis lana durior XII.

1. 15.

Agrippae nomen quid significet

et unde sit deductum XVI. 16. 1.

Agrippae campus XIIII. 5. 1. u.

Menenius.

Ahenobarbus u. Domititis.

Ahenum II. 3. 3.

Aiax XV. 6. 4.

A(r)ius deus XVI. 17.2.

AL&oip olv og apud HomerumXVII. 8. 10.

Al&Qrjyeverrjg uentus II. 22. 9.

Aloxvvrj quid XVIIII. 6. 3.

Aiixov/a XIIII. 6. 4.3

A%uXijq)r} animal marinum, Latine

\irtica' IIII. 11. 13.

'A-A.6la.Grog quis ita uocetur a Grae-

cis VI. 11. 2. XVIIII. 2.3.^Av.ovGri-*o\ Pythagoreorum ordo

primus I. 9. 5.

'Av.QOciriY.ci Aristotelis XX. 5. 3.

'AY.rr\, uetus AtticaenomenXIIII.t).4.

Aiae equitum X. 9. 1. cur ita sint

dictae XVI. 4. 6.

Albania hominum mirabilium et

monstruosorum nutrix VIIII. 4. 6.

Albus color II. 26. 12.

Alco meretrix IIII. 11. 14.

Alcibiades I. 17. 2. in Platonis

Conuiuio I. 9. 9. tibiis cauere cur

repente desierit XV. 17. 1.

Alcinus XVIIII. 9.8.Alcyones hieme in aqua nidulan-

tes III. 10. 5.

Alexander Magnus VIIII. 3. 3.

XX. 5. 7. castus et abstinens a fc-

minis VII. 8. 1. quando sit oatus

XVII. 21. 28: 32: 34. eius equus

V. 2. u. Aristoteles , Olympias et

linl. auct.

Alexandri ct Scipionis Africani

superioris comparatio VII. S. %,

Alexander Molossus XVII. 21.

33.

Alexandrina bibliotheca VII.

17.3.Alexandrinum bellum ibid.

Alliensis dieslIII. 9. 6. V. 17.2.A lpin i u. Hispani.

Alucinari XVI. 12. 3.

Aluminis uis in igne depellendo

XV. 1.6; 7.

Alyattes Lydiae rex in bello Mile-

sio fidicines et fistulatores aluit I.

11. 7.

Amaracinum praef. 19.

Amaror, uerbum Lucretianum I.

21. 5.

Amarus unde X. 5. 3.

'Amata' uirgo Vestalis inter capien-

dum a Pontifice nominatur I. 12.

14: 19.

"Au a\a sidus II. 21.

Ambigua uerba u. uerba.

Ambitiosus VIIII. 12. 1.

Ambracia haedis suis famosa VI.

16. 5. Ambraciensis III. 8. 1.

Ambulare de nauibus dictum X.26.7:8.

Ami cii nom. plur. XIII. 26. 4.

A m icorum utilitati quatenus sit in-

seruiendum I. 3. amicorum leuis

fiducia II. 29. 17. amicus rainoris

conditiouis qualis esse debeat En-nio auctore XII. 4. amicitia cur sit

expetenda XVII. 5.

Amor et odium intra quem modumsint coercenda I. 3. 30.

Amor nostri et caritas nobis innata

XII. 5. 7.

Amphora XVIII. 1. 10.

'AucpioB t]T o v u .< v o v ccrrl ouoXo-yovutvoi* XVII. 5. 3.

'Avayioyiog idem, quod inerudite

VI. 3. 12.

'AvayvcoGT rj ^; X\ III. 5. 1.

'A va X y rj g t' a XII. ."). 10.

'AvaXoyta quid II. 2«>. XV. 9. 4.

\ n ates Po n t Lcae dicnntui1 uenenii

edundis uictitare X\ II. 16.1.

'^rKrou LY.rj X. 10. 2.

IXDEX RERVM 277

Anaxagoras XV. 20. 4; 8.

Ancile V. 8. 1.

A n c i 1 1 a Caesaris Augusti simul

quinque pueros enixa X. 2. 2.

Ancipitia uocabulaXI. 12. XII. 9.1.

Ancora XVIIII. 14.7.

Androcli serui et leonis mutua re-

cognitio memorabilis V. 14. 10.

Androgyni VIIII. 4. 16.

'Avi%ov Y.ul ani%ov XVII. 19.6.

'AvQ-QC&TtocpayoL VIIII. 4. 6.

A ngari quomodo pronuntiandum sit

XVIIII. 14. 7.

A n im a 1 i a alia alio sensu carent VI.

6. 1.

Ani mus num uacare debeat affectio-

nibus XVIIII. 1. XVIIII. 12. 3.

Anio XIII. 23. 5; 6.

Anna Peranna(Perenna) XIII. 23.

5. XVI. 17. 10.

L. Annaei Senecae futtile de En-nio , Vergilio et Cicerone iudiciumXII. 2.

An n a 1 e s ut differant ab historiis V.18.

Annius Milo XVI. 8. 7. XVII. 18.

Anniuersarium sacrificium XVI.4.4.

Annus Romuli et Homeri decemmensium III. 16. 16.

A n t i c y r a elleborum proferens prae-stantissimum XVII. 15. 6.

Antigenidas XV. 17. 1.

Antigone XVIII. 12.9.Antiochus IIII. 18. 3. VI. 2. 5.

VI. 19. 8. XII. 13. 20. copias con-tra Romanos comparatasHannibalepraesente lustrat V. 5.

Antiochina praeda IIII. 18. 7.

Antiquorum moies honesti et so-

brii I. 10. 3.

[ A n t i s t i u s ] Pacuuius Labeo V. 21

.

10.

Antistitae apud Ciceronem XIII.

21. 22.

'Avxigt Qtcpovra, argumonta re-

ciproca V. 10. V. 11. VIIIl. 10.7.

Antonius Iulianus rhetor I. 4.

VIIIl. 1. 2. VIIII. 15. XV. 1.

XVIII. 5. XVIIII. 9. 2. XX. 9. u.

Ind. auct.

M. Antonius, triumuir reipublicae

constituendae causa III. 9. 4. IIII.

6. 2. VI. 11. 4. XV. 4. 3.

Anuis genetiuus IIII. 16. 2.

Anulus in eo digito gestatus qui est

minimo proximus X. 10. X. 15. 6.

Aonia XIIII. 6. 4.

'AogyrjOLav uirtutem esse nonavaXyr\oiav I. 26. 10.

"Andd-SLd Stoicorum XII. 5. 10.

XVIIII. 12. 2.

'AnuosLLCpuxov , uerbum indefini-

tum I. 7. 6.

'AnuQV.XLug uentus II. 22. 16.

'Aitr\XLCoxr\g u. 'Acpr\XLc6xr\g.

Apex Flaminis Dialis X. 15. 9; 17.

'AcprjXL(6xrjg> uentus subsolanus II.

22. 8.

Apiaria II. 20. 8.

Apluda quid XI. 7. 5.

Apodixis XVII. 5. 5.

Apollo V. 12. 12.

'A%OQr\XLY.OL XI. 5. 6.

Appius Caecus u. Claudius.

Apuli II. 22. 21.

Aqua niualis quomodo congelascat

XVIIIl. 5. 6. potui pessima et

noxia ibid. 3.

Aquari XVII. 2.9.Aquilius Gallus iudex XV. 28. 3.

Aquilo II. 22. 9. aquilonibus flan-

tibus quomodo undae commouean-tur 11.30. 1.

Arbitratus pro arbitratione XIII.

21. 19. arbitrium hominis liberum

VII. 2.

Arbor felixX. 15. 15. XII. 1.16.

Arboreta XVII. 2. 25.

Arbusta ibid.

Arcera in XII. tabulis XX. 1. 29.

Arcesilai philosophi souerum demolli quodam homine dictum III.

5.1; 2.

27- INDEX RERVM

Archelaus, Macedoniae rex XV.20. 9. Euripide familiariter usus

il>id.

Archelaus Mithridatis praefectus

XV. 1.4.

Archilochus quo tempore floruerit

XVII. 21.8.Architectus XVIIII. 10.4.Archytae columba e ligno con-

structa X. 12. 10.

Arduum quid sit apud Sallustium

IIII. 15. 6.

AreaCapitolina II. 10.2. fori XIII.

25. 2. Palatina XX. 1. 1. Volcani

IIII. 5. 4.

Arescon e femina mas factus VUII.

4. 15.

Argei X. 15.30.Argentum purum putum VII. 5. 1.

'AQysorrjg uentus 11.22. 12.

Argiuum bellum X. 16. 17.

Argumenta reciproca V. 10. V.

11. VIIII. 16. 7. qualia esse de-

beant XVII. 5. 5.

Argyranche XI. 9. 2.

Arietinum responsum apud Plau-

tum III. 3. 8.

Arillator XVI. 7. 12. u. cotio.

Arimaspi VIIII. 4. 6.

Arion fidicen XVI. 19.

Ariopagitae, arbitri in causis dif-

ficilioribusaduocati Xlf. 7. 5.

Aristagoras XVII. 9. 21.

Aristippi dictum XVIIII. 1. 10.

Aristodemus, actor fabularum XI.

9.2.Aristogiton VIIII. 2. 10. XVII.

21. 7.

Aristoteles III. 17. 3. XVllII. 5.

2. Alexandri magister a Philippo

constitutus VHII. 3. 3. queni suo-

cessorem sibi elegerit XIII. 5.

quando natus sit et monuus X\ 1 1.

21. 25; 3-"). discipliuarum. <|iias

tradebat, diuisio XX. 5. ef. Ind.

auct.

A rma plorali numero XVIIII. 8. 4.

Arra XVII. 2. 21.

Arrabo ibid.

Arrogatio u. adrogatio.

A r t em i s i a ut Mausolum uirum ama-uerit X. 18.

Arterialll. 10. 13. X. 26. 9. XVII.

II. 2. eius pulsus cuius rei sit in-

dicium XVIII. 10. 4.

Artifex quando quis possit appel-

lari VII. 13. 5.

Aruspices Etrusci IIII. 5. 2. VI.

1.3.Aruales fratres VII. 7.8.Asculani aPompeio Strabone sub-

acti XV. 4. 3.

Asellus u. Claudius.

A6corov hominem quem dixerint

Graeci VI. 11. 2.

Asphodelus XVIII. 2. 13.

Asses XVI. 10. 8. librarii in XII.

tabulis XX. 1. 31.

Astrologi XIIII. 1. 18.

Atabulus uentus 11.22.25.

Athenienses VI. 14. 8. XV. 20. 6;10. XVII. 8. 4. quid diem dixcrint

III. 2. 4. eorum saeua in liegareH-

ses decreta VII. 10. 2. pie Aristo-

gitonaet IlarmodiumeolebantVIIII.

2. 10. eorum legislatores XI. 18.

1 ; 6. quando tibiis canere desierint

XV. 17. qnando Persas, quandoLacedaemonios uiceriut XVII. 21.

0; 19; 23: 30.

Atheniensis Homerus dictus Iil.

11.0.Athenis quantus libronim publico-

rum ante oladea Persicaa numerusfuerit VII. 17. 1. quaudo eenelur

XVII. 8. 2.

Athletae XIII. 28. 3; 4.

A t (] u e particula quara uim liabeat et

quot Bignificationes X. 29.

Atrium XVI. 5. 2.

Attagena Phryfcia VI. 16.5.

Attaius rex XII. 13. 26.

A ttici adspirare amanl uerba II. 3.

1 ; 2.

INDEX RERVM 279

L. Atilius V. 17.2.

M. Atilius Regulus serpentem

ingentem oppugnat VII. 3. de Ieto

eius pro patria suscepto VII. 4.

Q. Atilius Serranus cos. XV.28.3.

Atypus, uitiosus IIII. 2. 5.

Aufero et aufugio quomodo expraepositione ab sint composita

XV. 3. 2.

Augere pro augeri XVIII. 12. 7.

Augures I. 12. 15; 17. XIII. 15. 3.

XIIII. 1. 34. XV. 4. 3. eorum in-

signia V. 8. 2. quas aues potissi-

mum spectauerint VII. 6. 4.

Auguralis uirga V. 8. 10.

Augusti aetas XIII. 6. 4.

Augustus II. 24. 15. VIIII. 11. 10.

X. 2. 2. X. 11. 5. XIII. 12. 2.

XV. 7. 3.

Aureus color II. 26. 5.

Aurum coronarium V. 6. 6. Tolosa-

num III. 9. 7.

Aurunci I. 10. 1.

Auspicari magistratus quando so-

leant III. 2. 10.

Auspicia XVI. 4. 4. patriciorum

maiora et minora XIII. 15. 4.

Auster 11.22. 14. austris flantibus

quid obseruatum sit in undarummotibus II. 30. 1. in Psyllos quo-

modo saeuierit XVI. 11.4.

Avrofiazog Q-avcczog XIII. 1. 8.

Autumo quid et unde XV. 3. 4.

Auaritia XI. 2. 2. non solum ani-

mum sed corpus quoque ea effemi-

nari, num recte dixerit Sallustius

III. 1.

Auarus unde X. 5. XII. 2. 13.

A u «.' n s pro libem apud LaeuiumXVIIII.7. 9.

Auentiuiis ex septem Urbis colli-

bus cur solus extra pomerium fue-

rit XIII. 14.4.AllNTIlllClls (IrllS V, 12. 14.

Aues X. 12. 7. pracpelca apudVcr-

gilium VII. 6. 3. inferae ibid. 11.

obscenae XIII. 14. 6.

Auocare contionem XIII. 16. 1.

Axes Solonis II. 12. 1.

Axioma dialecticum quid sit et

quomodo dicatur a Latinis XVI. 8.

Axis in coelo III. 10. 3.

Q. Axius familiaris Ciceronis adquem Tiro Tullius literas dedit VI.

3. 10; 55.

Babylonii quid diem dixerint III.

2. 5. XIIII. 1. 11.

Bagrada flumen VII. 3. 1.

Baiuli V. 3. 2.

Balbus, uitiosus in edicto IIII. 2. 5.

Balbusu. Cornelius.

Balistae VII. 3. 1.

Balneae Titiae III. 1.1. uiriles

«X. 3. 3. balneae Frontoni extruen-

dae XVIIII. 10. 2.

Barbam ante senectutem radere,

mos ueterumRomanorum fuit III.

4.2; 3.

Barbarismus V. 20. 4. barbarismi

uerbum ante Augusti aetatem in

usu non fuit XIII. 6. 4.

Beata uita u. uita.

BellariaLiberiXlII. 11. 6; 7.

Belli indicendi signa et uerba sol-

lempnia X. 27. 3. XVI. 4. 1.

Bellum AchaicumX. 16. 17. Alex-

andrinum VII. 17. 3. Carthagini-

ense III. 7. 3. VII. 3. 1. XVII. 21.

40. Cimbricum XVI. 10. 14. ci-

uileXIII. 20. 3. XV. 18. 1. Galli-

cum XVI. 13. 7. Indicum V. 2. 4.

Iugurthinum XVI. 10. 14. Marsi-

cum II. 27. 2. Peloponnesiacum II.

1.5. XVII. 21. 16. SenonicumV.17. 2. XVII. 21. 21. sociale XV.4.3. VuIscumXVII. 21. 11.

Benefactum semper manet XVI.1. 4.

Beneficus et liberalis quis exdefinitione Ciceronis XVII. 5. 4;10.

280 INDEX RERVM

Biantis de re uxoria syllogismus

iocosus V. 11.

Bibax etbibosus qua in re differant

III. 12. 1.

Bibliotheca Alexandrina VII. 17.

3. templi Traiani XI. 17. 1. do-

mus Tiberianae XIII. 20. 1. Pacis

V. 21. 10. XVI. 8. 2. Patrensis

XVIII. 9. 5. Tiburtina, in Herculis

templo VIIII. 14. 3. XVIIII. 5. 4.

prima bibliotheca publica a Pisi-

strato Athenis condita VII. 17. 1.

Bibulus cf. Calpurnius.

Bidentes hostiae quales sint XVI.6.6.

BisaltiaXVI. 15.

Bithynia XVII. 17.2.

Blaterones, locutuleii I. 15. 20.

Boeotia, antea. Aonia XIIII. 6. 4.

Bona sine malis cogitari nequeunt

VII. 1. 2. Bonum et malum quid

sit ex sententia Stoicorum XII. 5.

BootesII. 21.3. cf. XVIIII. 9. 6.

Boreas II. 22. 9. II. 30. 8. XIII.21.

11.

Borysthenes fluuius VIIII. 4. 6.

Bosporicum mare congelaseitXVII. 8. 16.

Botulus, farcimen apud LaberiumXVI. 7. 11.

Bouinator XI. 7. 7.

Breuiloquentia XII. 2. 7.

Bruma in septimo signo Zodiaci fit

a solstitio III. 10. 4.

Brumalis dies VIIII. 7. 1. sol II.

22.5; 6.

Brundisium VII. 6.6. XVI. 6. 1.

XVIIII. 1.1.

Bruttiani decemuiros ftagro cae-

dunt X. 3. 17. in bello Punico so-

cii Carthaginiensium ibid. 19.

Brutus cf. Iunius.

Bncephalas cquus Alexandri V. 2.

Bucephalon oppidum V. 2. 5,

Bovlcfiog XVI. 3.9.Busiris II. 6. 3.

Bules V. 8. 5.

Caduceus et hasta duo pacis belll-

que signa X. 27. 3.

Caecias uentus II. 22. 24.

Caecilius Metellus VIIII. 1. 1.

XIII. 29. 1.

C a e c i 1 i u s Statius poeta, de eius no-

mine IIII. 20. 13. quo tempore uix-

erit XVII. 21. 49.

Q. CaeciliusMetellus Pius con-

sul XV. 28. 3.

Sex. Caecilius (ICtus) cum Fauo-

riuo de XII. tabularurn legibus dis-

serit XX. 1.

Q. Caedici tribuni militum uirtus et

praeclarum facinus III. 7. 1.

M. Caelius, Ciceronis cliens XVII.

1.8; 11.

M. Caelius, trib. pleb. propter lo-

quacitatem a Catone castigatus I.

15.9.

Caeli regiones quattuor II. 22. 3; 4.

caelum num plurali numero omninocareat XVIII I. 8. 5.

Caeneis et Caeneus VIIII. 4. 14.

Q. Caepio u. Seruilius.

Caerimoniae unde sint dictae IIII.

9. 8. singulari numero indigentes

XVIIII. 8. 13.

Caerites, primi municipes XVI.13. 7.

Caerites tabulae ibid.

Caeruleus color II. 26. 18; 22.

caeruleus maris color austris spi-

rantibus II. 30. 11.

Caesar u. Iulius.

Caesaris hulus XII. 5. 13. Caesa-

resIIII. l.XVIIII.8.3. XX. 1.1:55.

Caesius color II. 26. 19.

CaUri XV. 27. 2.

Calciamentum VII. 12. 3. XIII.

22. 1.

Calendae II. 21. 11; 14. III. 2. 0.

V. 17. XII. 13.

Caleni X. 3. 3.

Callicles apad Platonem X. 22. 2.

Callimachtta poeta Alexandriae

INDEX RERVM 281

quando floraerit XVII. 21. 41. u.

Ind. aact.

M. Calpurnius Bibulus cos. IIII.

10.5.Caluisius Taurus philosophus I.

9. 8 sqq. I. 26. II. 2. VII. 10. VII.

13 VIII. 6. VIIII. 5. 8. X. 19.

XVII. 8. XVII. 20. XVIII. 10.

XVIIII. 6. 2. XX. 4. u. Ind. auct.

Camarae X. 25. 5.

Camella apud Laberium XVI. 7. 9.

Camillus u. Furius.

Campan a superbia 1.24.2.

Campus Agrippae XIIII. 5. 1. Mar-

tius VII. 7. 4. XV. 27. 5.

Can[al]icola IIII. 20. 3.

Candens unde XVII. 10. 18.

Canes in Capitolio VI. 1. 6.

Caninum prandium in satiraVar-

ronis XIII. 31. 12.

CannabusXVII. 3. 4.

Cannae III. 15. 4. VI. 18. 2. pugnaCannensis quo die sit commissa V.

17.5.Caper ex definitione M. Varronis

VIIII. 9.9; 10.

Capi de eligendis uirginibus Vestae

dictum I. 12. 13.

Capillo passo XV. 15. 3.

Capio et captio VI. 10. 3.

Capite censi quando milites sint

conscripti XVI. 10. 10.

Capitium apudLaberium XVI. 7.9.

Capitolium II. 10. 4. V. 12. 3. VI.

1.6. X. 24. 7. aQ. Catulo curatore

restitutum II. 10. 2. a Gallis ca-

ptum ; uariae hac de re uarratiun-

culaeXVII.2. 14; 24. XVII. 21.22.Capra apud simulacrum Vediiouis

immolari solita V. 12. 12. capramneque tangere neque nominare li-

cuit namini Diali XV. 12. cf. XII.

1. 15.

Captiosaeinterrogationes I. 2.

4. V. 10. 11. VI. 3. 35. VII. 13.

7. XVI. 2. 5. XVIII. 1. 12. XVIII.

2.9; 10. XVIII. 13.2.

CapuaVI. 20. 1.

Caput hominis tenuissimis osculis

compactum est VII. 1. 11.

Carendum tui apud LaeuiumXVIIII. 7. 7.

Caria X. 18. 2.

Carmentis ara XVI. 16. 4. XVIII.

7.2.Carneades Academicus, ab Athe-

niensibus ad Romanos legatus VI.

14. 9. XVII. 15. XVII. 21. 1 ; 48.

cf. Ind. auct.

Carthaginiense bellum III. 7.3.VII. 3. 1. XVII. 21. 40.

Carthaginienses III. 14. 9. VI.

1.4. VI. 12. 7. VH. 4. 1. VII. 5.

1. X. 1. 10. X. 27. 3. epistulae

eorum clandestinae XVII. 9. 15.

Carthago, ciuitas ampla Hispaniae

VII. 8. 3.

Caruiliani diuortii quae causa fue*

ritllll. 3. 2. XVII. 21.44.Spur. Caruilius Ruga primusRomae diuortium cum uxore fecit

ibid.

Casinum IX. 4. 15.

CassiopeiaXVIIII. 1. 1.

Cassita in fabula Aesopi lepidissi-

ma II. 29. 3.

C. Cassius III. 9. 4 sq.

C. CassiusLonginusconsulVIIII.4.15.

Castorem cur iurantes Romani nonappellauerint XI. 6.

Castrensis corona V. 6. 2. XVII.

20.

T. Castricius rhetor I. 6. 4. II. 27.

3. XI. 13. XIII. 22.

Casus interrogandi Nigidio quis,

XIII. 26. 3.

Catamitus VI. 11. 6.

C a t a s c o p i um X. 25 . 5.

Cateiae X. 25. 2.

Catilina cf. Sergius.

Cato cf. Porcius.

Catonium apud Laberium XVI.7. 4.

282 INDEX RERVM

Catulus cf. Lutatius.

Caudicae X. 25. 5.

Caudium XVII. 21. 36.

Caupuli X. 25. 5.

Caurusuentus 11.22. 12; 22.

Cautiones rei uxoriae UII. 3. 1.

Cebes II. 18. 4.

C e c u r r i non cucurri ueteribus in usu

fuit VI. 9. 11.

Celatim XII. 15. 1; 2.

Cellalouis VI. 1.6.

Celoces X. 25. 5.

Celsinus u. Iulius.

Cenandi tempus Athenis XVII. 8.

cenarum deliciae VI. 16. 5; 8.

Censor 1.6.4. III. 18. 5. IIH.2.1.

IIII. 3. 2. IIII. 12. IIII. 20. VI.

18. 10. VI. 22. XII. 8. 6. XIII.

15. 4. XIIII. 2. 8. XIIII. 7. 8. XV.11.2. XVI. 13. 7. u. aerarii, equi-

tes.

Census VI. 13. 1. XVI. 10. 10.

Centuriae quot legionem efficiant

XVI. 4. 6.

Centuriata comitia intra pomeriumhaberi nefas XV. 27. 4.

Cepe quam cum luna habcat 6V(i-

71TC06LCCV XX. 8. 7.

Cephisia Herodis Attici uilla I. 2.

2. XVIII. 10. 1.

Cercius uentus cf. Circius.

Cercuri X. 25. 5.

Cercy on Neptuni filius XV. 21.

Cerealibus ludis p lebs mutitarc

solita XVIII. 2. 11. cf. Megalenses.

Ceres XIII. 24. 4. mos fuit, fjrages

noui anni primas ei immolare IIII.

6.8.Certamen athleticum Eleusinum,

Thescum V. 9. 6. XV. 20. 3. eer-

tamina comicorum XVII. 4.

CeruaSertorii XV. 22. 3.

Cetegus cf. Cornelius.

Chaeronca; pugna ibi commissaXVII. 21. 30.

Chalcedon pelamidibus suis fa-

mosa VI. 16. 5.

Chalcidicensis colonia X. 16. 8.

Chaldaei III. 10. 9. XV. 20. 2.

Chaldaeorum et mathematicorumnomina uulgo confundi solent I.

9. 6. eorum diseiplinam uanamesse et futtilem XIIII. 1.

Chamaeleontis natura, miraequedeeafabulae X. 12. 1.

Xccqls naQcc xotg ccv^Qconoig quidsit auctore Fauorino I. 3. 27.

Chilonis Lacedaemonii consilium

anceps pro salute amici I. 3.

Chiridotae tunicae VI. 12. 2.

Chirographi exhibitio XIIII. 2. 7.

Chrysippus VI. 16. 6. quid deprouidentia senserit VII. 1. quidde necessitate et fato VII. 2. omniauerba ambigua esse censuit XI. 12.

1. cf. Ind. auct.

C i b o r u m delicatorum peregrino-rumque enarratio VI. 16.

C i b u s frominum antiquissimorumqualis fuerit V. 6. 12. ut in sto-

machum descendat XVII. 11.

Cicero u. Tullius.

Cilices scari VI. 16. 5.

Cimbricum bellum XVI. 10. 14.

Cimmerium mafe XVII. 8. 16.Cinaedus III. 5. 2. VI. 12. 5.

Cippus apudLaberium XVI. 7.9.Circenses ludi III. 10. 16.

Circesfilius XVI. 11. 1.

Circius uentus, ex Gallia flans II.

22. 20; 28.

Circuli scptem in caelo circa axis

longitudinem III. 10. 3.

Circus Maxinnis V. 14. 5.

Cis ueteribus usitatum pro citra XII.

13. 7; 8.

Cispi us mons XV. 1. 2.

Citatus qui non responderit, quibus

multis afficiatur XI. 1. 4. XVI. 4.

3sqq.Citliara praeciimnte Cretenses pu-gnam inire solebant I. 11. 6.

Cit ra u. cis,

C iue s Homani male tractati X. 3. 7.

1NDEX RERVM

Ciuicacorona V. 6. fl.ef. II. 11.2.

Ciuitas simul loci et hominum no-

tionem continens XVIII. 7. 5. lege

Iulia Latinis data IIII. 4. 3.

Clamor militum Romanorum pug-

nam ineuntium quid sibi uelit I.

11.9.Classici qui ita sint appellandi Ca-

tone auctore VI. 13.

Classis procinctal. 11. 3. X. 15.4.

Claudii a Sabinis orti XIII. 23. 8.

Claudius Imperator XIII. 14. 7.

Appius Claudius Caecus; eius filiae

multa dicitur ab aedilibus plebei

X. 6. 2.

Appius Claudius Caudex cos.

XVII. 21. 40.

P. Claudius nauali proelio classem

cum ingenti ciuium numero perdi-

dit X. 6. 2.

Tib. Claudius Asellus II. 20.6.

III. 4. 1. IIII. 17. 1. VI. 11. 9.

Claudius Cento, Appi Caeci filius,

cos. XVII. 21. 42.

Claustritumus, uetus uocabulumXII. 10. 5.

Cleopatra 11.22.23.C 1 i e n t e s fallere uel in causis iudi-

cialibus deserere patronis ignomi-

niae fuit V. 13. 2. alia patronorumin eos officia XIII. 19. 8. XX. 1. 40.

Climacteres III. 10. 9.

Climactericus annus XV. 7. 2.

Clodianus u. Cornelius Lentulus.

P. Clodius I. 16. 15. de eius caedequaestio II. 7. 20. X. 20. 3.

ClodiusTuscus V. 20. 2.

Clunacula X. 25. 3.

Cognati clientibus pupillisque post-

luibendi V. 13. 2.

Cogo II. 17. 11. cogi sapiens numpossit XII. 5. 11.

Cohortes quot legionem efficiant

XVI. 4. 6.

Coicior XVI. 7.5.

C o i t u m Venereun quomodo Hippo-crates nuncupauerit XVIIII. 2. 8.

C o 1 o n i a ut a municipio differat XVI.

13.3.•C o 1 o p h o n Homerum ciuem sibi uin-

dicare conata III. 11.6.

Colorum uaria genera et uocabula

11. 26.

Columbae simulacrum uolatiie e

ligno ab Archyta constructum X.

12. 9; 10.

Comicorum Graecorum certamina

XVII. 4.

C o m i c i Latini quo successu Graeca

exemplaria sint imitati II. 23. eo-

rum gradatio Sedigito auctore XV.24. XVII. 21. 45; 49.

C o m i n i u s u. Pontius.

Comitia (singulari numero carent

XVIIII. 8. 4; 5.), calata XV. 27.

I. centuriata ibid. 2. curiata ibid.

et V. 19. 6. tributa XIII. 15. 4.

XV. 27. 1.

Comitialis morbus XVII. 15. 6.

XVIIII. 2. 8.

Comitiatum et contionem qui

magistratus possint auocare XIII.

16.1.

CommuniauerbaXV. 13. lemma.Commutationes uoc. apud Q.

Claudium XVII. 2. 26.

Comparatiuus uerborum neutro-

rum in numero pluratiuo V. 21. 7.

Comperendinationes XIIII. 2. 1.

Compitalia quemadmodum a prae-

tore soleant concipi X. 24. 3.

Compluria et compluriensrecte latineque dici V. 21.

Comprecationes deorum immor-talium XIII. 23.

Con praepositio quando producte

quando correpte pronuntianda sit

II. 17.4.Conceptisuerbis iurare II. 24. 2.

VI. 11. 9.

Concilia qua in re differant a comi-

tiis XV. 27. 4.

C o n c u b i u m Veneris Volcanique

VIIII. 10. 1.

284 INDEX RERVM

Condictus dies cum hoste XVI. 4.

4. condicere in diem perendini X.

24. 9.

Confessum aes in XII tabulis XV.13.11. XX. 1.42; 45.

Confiteor, commune uerbum XV.13. 10.

Congius num efficiat amphoramXVIII. 1. 10.

C o n i i c er e causam V. 10. 9. cf. sub-

iicere.

Coniunctum proloquium et cone-

xumXVI. 8. 9; 10; 11.

Conlegae consulum praetores XIII.

15.4.Consertum manum XX. 10. 1.

Considerator XI. 5. 2.

Consiliosus IIII. 9. 12.

C o n s i I i um malum consultori pessi-

mum 1111. 5. 5.

Consolor passiuedictum XV. 13. 1.

Consuetudo rerum et uerborumdomina 11.25. 5. XII. 13. 16.

Consules II. 15. 4; 5; 6. II. 24. 2.

V. 4. 3. XIII. 12. XIII. 15. 4; 5;6. XIII. 16. 1. XIIII. 7. 4sqq.XVI. 4. 3. XVII. 21. 27. (II. 2.

13.) u. senatus, comitia, magistra-

tus etc.

Co nsul tertium u. tertium.

Consulares primi in senatu rogati

XIIII. 7. 9.

Contagium XVII. 15. 7. ancepsuocabulum XII. 9. 2.

Contemplo XVIII. 12.5.

Contio (quot significationum XVIII.

7. 2.), contionem auocare XIII. 16.

1. contionem habere ibid.

Contionaria C. Gracchi fistula I.

11.10.Contraria apud dialecticos XVI. 8.

Controuersiae VIIII. 16. 4. in-

explicabiles VIIII. 15. 4.

Contumelia factum itur X. II.

Conuitio hominem improbum pe-

tere turpissimum VII. 11.

Conuiuae quales legendi XIII. 11.

2; 5. conuiuales sermones quales

debeant esse; conuiuae quot esse

debeant secundum Varronem ibid.

conuiuiis modicis non abstinendum

esse omnino XV. 2. 3. XV. 8. 2.

(I. 22. 5.)

Copiari uerbum Claudianum X\II.2.9.

Copulatum proloquium XVI. 8.

10.

Cor Ennius masculino genere nondixit VI. 2. 3.

Corbitae X. 25. 5.

Corinthus I. 8. 4. Ephyre dicta

priscis temporibus XIIII. 6. 4. XVI.19. 4; 17. XVII. 21. 23.

Coriolanus u. Marcius.

Cornelius sacerdos Patauinus XV.18. 2; 3.

Cornelius Balbus XVII. 9. 1.

Gn. Cornelius Lentulus Clodia-

nus stolidior an uanior fuerit incer-

tum XVIII. 4. 4.

L. Cornelius Scipio AsiaticusIIII. 18. 8. ei multa irrogatur a C.

Minucio tribuno pleb. VI. 19. 2.

consul XVI. 4. 2.

L. Cornelius Sulla XIII. 14. 4.

XV. 1. 6. consul X. 20. 10. XV.28. 3. dictator II. 24. 11. XVIII.

4. 4. flamen Dialis I. 12. 16. u.

Ind. auct.

M. Cornelius Cetegus XII. 2. 3;

11.

M. Cornelius FrontoII. 26. XIII.

29. 2. XVIIII. 8. XVIIII. 10.

XVIIII. 13. 1.

P. Cornelius Rufinus homo fu-

rax et auarus, a C. Fabrieio senatu

motus IIII. 8. 7 sqq. ab eodempostea. cum consulatum peteretad-

iutus ibid. et XVII, 21. 39.

P. Cornelius Scipio, Afrieani

pater VI. 1. 2.

P. C o r n e 1 i u s S c i p i o Africanus

mnior, legatus L. Seip. Asiatiei

fratris, IIII. 18.8. VI. 19.3. pro-

INDEX RERVM 285

digia eius partum praecedentia VI.

1. 6 sqq. adulescens fama non om-nino sincera VII. 8. ut cum Tibe-

rio Graccho in gratiam redierit XII.

8. u. Ind. auct,

P. Cornelius Scipio Africanus

minor, P. F. XIII. 3. 6. XVI. 8.

10. ei a Claudio Asello dies dici-

tur III. 4. 1. eidem Asello in cen-

sura equum ademit ibid. u. Ind.

auct.

P. Cornelius Dolab ella cos. III,

9. 4. IIII. 16. 8. XV. 28. 3. pro-

consul Asiae ream ueneficii mulie-

rem ad Ariopagitas reiicit XII. 7.

P. Cornelius Scipio Nasicacensor IIII. 20. 11.

P. Cornelius Sulla reus I. 5. 3.

M. Ciceroni mutuam dat pecuniamXII. 12. 2.

Cornicen XV. 27. 2.

Corona, sub corona uenire, VI. 4.

3; 4.

Coronarummilitarium uariage-

nera V. 6. cf. II. 11. 2.

Coronarium aurum V. 6. 6.

C o r p o r a hominum antiquorum pro-

ceriora et robustiora III. 10. 11.

corporis animique adfmitasIIII. 13.

4. corpus quid V. 15.

Corpulento nimis et praepingui

equiti a censore equus adimitur VI.

22. 1.

Coruncanius I. 10. 1.

Tib. Coruncanius pontifex IIII.

0. 10.

Coruinus u. Valerius.

Coruus Valeri VIIII. 11. 7.

L. Cossitius VIIII.4. 15.

Cotio apudLaberium XVI. 7. 12,

Crassus u. Licinius.

Crastiai die u. die,

Cremera fiumen XVII. 21. 13.

Crepidae et crepiduiae XIII. 22. 5.

crepularii ibid. 7. 8.

Creta prouincia II. 2. 1. XV. 2. 1.

antea Aeria dicta XIIII. 6. 4.

Cretenses in acie cithara usi I.

II. 6.

Critolaus Peripateticus VI. 14. 9.

quando Romam legatus uenerit

XVII. 21.44. u. Ind. auct.

Crocum II. 26. 5.

Croesi filius mutus quomodo loqui

inceperit V. 9.

Crystallus ex niue concretus

XVIIII. 5. 5; 9.

Cubus I. 20.3.Cucurri VI. 9. 1.

Cum cf. con.

Cumprime XVII. 2. 14.

Cuneus V. 2. 4. X. 9. 1.

Cuppediae ciborum VI. 16.

Cnpressus generis masculini XIII.

21. 13.

Cupsones, uerbum Graecum ap.

Afros, VIII. 13.

Curi ae XIIII. 7. 7. cf. Hostilia, Iu-

lia, Pompeia.Curiatacomitia XV. 27. 2; 5.

M'. Curius 1. 10. 1. X. 16. 16. XIIII.

1. 24.

Curriculum stadii I. 1. 2.

Cursim XII. 15. 1.

Cursus nauium, recta Latinaque

locutio X. 26. 6.

Curulis sella unde nuncupata sit

III. 18. 4.

CyclopsUnoculusIII. 11.5. VIIII.

4. 6. Neptuni filius XV. 21.

Cy darum X. 25. 5.

Cylindruslapis VII. 2. 11.

Cynthus VIIII. 9.13.Cyrus X. 16. 4. Platonis de eo iu-

dicium XIIII. 3. 4.

Daedalus VII. 6. 1.

Damnas esto VI. 3. 37.

Danubius XIIII. 1.9.

Darius XVII. 9. 20; 21.

Darius XX. 5. 7. eius uxor capta

ab Alexandro inuiolata marito red-

ditur VII. 8. 3.

Datiuus quartae declinatiouis in u

286 INDEX RERVM

IIII. 16. 5. quintae in e VIIII. 14.

21.

De praepositio in uerbis compositis

saepe ad augendum et cumulandumualet VII. 10. 3.

D e b i t o r e s aeris confessi iudicati cre-

ditoribus dissecandi necandique da-

bantur secundum XII. tabulas XX.1. 41.

ecennInd. monum.

Decemuiri XIII. 25. 0. a Bruttia-

nis flagro caesi X. 3. 17.

Decima una ex Parcis III. 16. 10;11.

Decimi mensis partus ibid.

Decuriae de loco et de hominibusdictae XVIII. 7. 5.

Defectio solis II. 28. 4.

Defendere quid VIIII. 1.8.

D ef initio omnis consistit ex genereet differentia IIII. 1. 11.

Defunctorum animas diuinatione

praeditas esse, uerisimile X. 10. 9.

Deiurare I. 3. 20.

Delicatiores mollioresque diuites

quomodo Plutarchus castigauerit

III. 5.1.

Delicia singulariter apud PlautumXVIIII. 8. 0. deliciae conuiuiorumRomanorum exquisitae VI. 16. 5.

Delphi XII. 5. 1.

Delphini uenerei et amasii VI. 8.

XVI. 19. 16.

Demades orator nobilissimus aurocorruptus XI. 10. 1 ; 6.

Jrjfiayayoi III. 13. 4.

J r} (x 7] y o q i cc quomodo Latine

XVIII. 7. 2.

Demetrius TJoXLOQ-nriT^s Rhodumobsidens XV. 31.

De mocritus philosophus XVII. 21.

18. ut Protagoram docuerit philo-

Bophiam V. 3. 1. quld uocem ap-

pellet V. 15. 8. cur se oculis pri-

uauerit X. 17. cf. Ind. auet.

Demortua defamataqne patriefto*

rum male de rep. meritorum prae-

nomina VIIII. 2. 11.

Demosthenes XVII. 21. 31; 35.

ob nitidiorem corporis cultum ludi-

brio habitus I. 5. 1. de Laide me-retrice narratiuncula I. 8. 3. re-

licto Platone Callistratum rhetorem

sectatus est III. 13. 1. apud Phi-

lippum uerba facturus obticuit VIII.

9. ut Milesiorum legatos. pecunia

ab iis accepta, eluserit XI. 9. XI.

10. 1. eadem, qua Cicero aetate

primas causas egit XV. 28. 6; 7.

cf. Ind. auct.

Denarius 1.8.5. 1. 16.9.

Denicales u. Feriae.

Dente aliquo carens uenumdatus an

rethiberi debeat 1111. 2. 12. dentes

quot habeant oues XVI. 6. 15. den-

tes quando gignantur et cadant III.

10. 12.

Deorsum u. sursum.

Deorum immortalium comprecatio-

nes XIII. 23.

Depalmare XX. 1. 13.

Depectere capillum nefas fiamini

Diali X. 15.30.Deponentia passiue adhibita XV.

13.

Deprecor quo signiticatu a Catullo

positum sit et quid proprie VII.

16.

D e p u d i c a u i t apud Laberium XV

I

.

7. 2.

Deque X. 29. 3.

Descendi di pro deseendi VI. 0. 18.

Detestatio sacrorum XV. 27. 3.

Deus in tenae motibus quoque co-

lendua 11.28. 2; 3.

Diagoras Rhodius in amplexunliorum Olymptae corouatornm

prae nimio gaudio mortuus ill.

15. 3.

Dialectica praef. 13. I. 2. 4. XIII.

H). I. eius legea XVI. 2. 1. dia-

lecticae studium iinundum, sed

primo adspectu arduum XVI. 8.

INDEX RERVM 287

16; 17. discipliuae dialecticae XVI.8. 1. dialectica XVII. 19. 3.

Dialectici VI. 3. 35. XIII. 8. 2.

XVI. 2. lemm. XVI. 8. 1;8. XVIII.

13.7.

Dialis u. Flamen.

Diana II. 6. 18. VIIII. 9. 14. XV.22. 5. Ephesiae templum incen-

sum II. 6. 18.

Diarium V. 18. 8.

Diatriba I. 26. 1. XVII. 20. 4.

XVIII. 13. 7.

Dicaearchia VI. 8. 5.

Dicendi tria genera VI. 14.

Dictatorll. 29. 9. XIIII. 7. 4. (X.

24. 7.)

Dictito VIIII. 6. 3.

T. Didius II. 27. 2.

Dido VIIII.9. 14.

Die in genetiuo casu VUH. 14.25.

die crastini II. 29. 7. X. 24. 8. die

pristini et pristine X. 24. 8. dies

in genetiuo apud Ciceronem et Ver-

gilium pro diei VIIII. 14. 6.

Dies atri IIII. 6. 10. Dies natalis

XVIIIl. 9. 1. iusti in legg. XII. ta-

bul. XX. 1. 42. diemquando Athe-

nienses, Babylonii, Vmbri, deinde

Romani inceperint iidemque termi-

nauerint III. 2. 4. sqq. dies primi

post Calendas, Nonas, Idus cur atri

habeantur et cur dics IIII. a. NonasKalendas, Idus ut inominalis uite-

tur V. 17.

Diespiter V. 12. 5.

Jis^evyfitvov d^icouci XVI. 8.

12.

Differentia et genus, partes defi-

nitionis iustae IIII. 1. 10.

Diffissio XIIII.2. 1. diffissus dies

ibid.

Digamraa XIIII. 5. 2.

Digitus ininimo proximus cur a(ir.it-cis Hoinajiisqiu' annulo sit de-

coraUua X. 10. 1.

Dignor eoinrnnne iierbum XV. 13.

10.

D ii pro diei, in genetiuo casu VIIII.

14. 4.

D i i quibus hominibus sint propitii I.

0. 8. immortales II. 16. 10. alii

eorum ut prosint, alii ne obsint,

coluntur V. 12. 8. futuri temporis

scientia praecipue ab hominibusdifferentes XIIII. 1. 6. u. Deo-rum.

Diiouis V. 12. 1.

Diiunctio, diiunctum XVI. 8. 2.

diiunctiuum proloquium V. 11. 8.

XVI. 8. 12; 14.

Dilargiri passiue XV. 13. 8.

Dimidium plus toto XVIII. 2.

13. dimidius et dimidiatus quomo-do differant ubique habeant locumIII. 14.

Dio Syracosius, amicus Platonis

III. 17. 2.

DiogenesCynicus, seruus II. 18.

9. XVIII. 7. 4. XVIII. 13. 8.

D i o g e n e s Stoicus ab Atheniensibus

ad Romanos legatus missus VI. 14.

9. XVII. 21. 48. cf. Ind. auct.

Diomedis et Glauci armorum per-

mutatio II. 23. 7.

D i om e d i s Thracis equi, ab Hercule

ui deducti III. 9. 2.

Dionysia saltatricula I. 5. 3.

z/ tovvGia VIII. 11. dlOVVGlUKOlxs%vtxai XX. 4.

Dionysii, Siciliae tyranni, quibus

temporibus uixerint XVII. 21. 19.

Discessio III. 18. 2. XIIII. 7. 9.

D i s c i p 1 i n a e Pythagoreorum altio-

res I. 9. 6.

Disciplinosus 1111.9.12.

Dismediatusu. dimidiatus.

Dispessis manibus apud PlautumXV. 15.4.

Disputationis philosophicae leges

cf. Dialectica.

D i u r n a r e , uerbum Claudianura

XVII. 2. 16.

Din inatio nnde II. 1. 0.

Diuortium primum quando Romae

288 LNDEX RERVM

factum IIII. 3. 1 ; 2. X. 23. 4. XVII.

21. 44.

D o 1 a b e 1 1 a cf. Cornelius.

D o 1 e n t i a pro dolore apud LaeuiumXVIIII. 7. 8.

Dolorem quomodo tolerare deceat

sapientem ex doctrina Stoicorum

XII. 5. doloris uis et natura, dispu-

tatio contra Stoicos XVIIII. 1.

XVIIII. 12.

Dolus anceps uocabulum XII. 9. 1.

D om i n a t u in datiuo apud CaesaremIIII. 16. 8.

D om i n u s conuiuii qualis debeat esse

XIII. 11.5.Domitiano imperante pliilosophi

rhetoresque Vrbe eieeti XV. 11. 4.

Domitius Ahenobarbus censor

XV. 11. 2.

Domitius Insanus, grammaticusXVIII. 7. 1.

D o m u i 6 pro domus in genetiuo IIII.

16. 1.

Domus ueterum Romanorum XVI.5.9.

Dos amuliere uiro data XVII. 6. 1.

Drachma I. 8. 5.

Draco Atheniensium primus legis-

lator qua poena fures affecerit XI.

18. 1.

Drusus cf. Liuius.

D u b i t a n t e r pro forte apud LaeuiumXYIIII. 7. 7.

DulciorelocusNestor apud Lae-uium XVIIII. 7. 13.

D u o et u i c e s i m o anno , num recte

dicatur V. 4.

Durities, duritudo XVII. 2. 20.

E litera et i a ueterilms plerumqucindifferenter prouuutiatae scriptae -

que X. 24. 8.

Efidoiiccg cf. Septenarius uumerus.K l) riet a t e m IMato auro comnteoda-

aerit XV. 2. 3.

Ex[s-n]lvg athleta Samius ex in-

fauti pepente loquax factus V. Q, 5.

'E%S(ivd-ia Pythagoreorum I. 9. 5.

Edepol XI. 6. 4.

Edulcare apud Matium XV. 25. 2.

Edulia exquisita VI. 16. 4.

Effatus ager XIII. 14. 1.

Effascinationes VIIII. 4. lemma.Eget multis qui multa habet VIIII.

8. XIII. 24. 1.

Ego cf. Pronomen.Egregianegregie in uocatiuo di-

cendum sit, ridicula grammatico-rum quorundam decertatio XIIII.

5. 1.

EificcQfLSvr} fatum VII. 2. 1 ; 3.

'E x s % * 1 q Ca (indutiae) unde sit dicta

1. 25. 9.

'Ennodojv noL£i6&ai VIIII. 19.

Electra VI. 5. 5.

Elegans, elegantia olim alio sensu

dicebatur XI. 2.

Eleusina initia XI. 6. 5.

Eleusinum certamen XV. 20. 3.

Elissa XIII. 1. 5.

Ellebori genera duo eorumque uis

XVII. 15.

Elops Rhodius cf. Helops.

Elucus XVI. 12. 3. puerorum undeoriatur IIII. 19. 1.

Elutriare lintea apud LaberiumXVI. 7.5.

Emancipatio 1.12.9. u. familia.

Emathia XIIII. 6.4.Empedocles Agrigentinus XVII.

21. 14. u. Ind. auct.

E m p 1 a s t r u m ov&stCqojs apud La-

berium XVI. 7. 13.

Ennianista XVIII. 5. 3.

Ennius XVII. 17. 1. quando sit na-

tus XVII. 21. 43: 49. u. Ind. auct.

'Evo qxk<S. caper apud Theocritumvii II. 9.9.

Ensis X. 25. 2.

Enthymema 1.4. 2. VI. 3.27. XII.

2. 14. XVII. 20.4.Enaycoyrj dialeotica VI. 3. 3.">; 11.

E p a m i n o n d a s Thebauus XVII. 21.

26.

INDEX RERVM 289

'EnccnxQCdsg X. 25. 5.

"Enrj XVIII. 9. 10.

'E cp s v. x i v. o C XI. 5. 6.

'Ecpj](i£QLg V. 18.

Ephippi a V. 5. 3.

'Ecpodiov XVII. 1. 13.

Ephyre XIIII. 6. 4.

Epictetus I. 2. 6. seruus IJ. 18.

10. Domitiani tempore ex Italia

eiectus XV. 11.5. improbum phi-

Iosophum seuere castigans XVII.

19. 1. cf. Ind. auct.

Epicurus XVII. 21.38. quid uocemappellet V. 15. 8. quas statuat ui-

dendi rationes V. 16. 3. uolupta-

tem, cuius definitionem tradit II.

0. 12., summum bonumponit VIIII.

5. 2. u. Ind. auct.

'En ly X co xx Cg XVII. 11. 4; 5.

Epilogi rhetorici XIIII. 2. 1.

'EnCn^dov quid sit geometris I. 20.

Epistulae clandestinae Lacedae-

nioniorum et Carthaginiensium

XVII. 9.

'EnCxuGLg intentio VI. 7. 5.

Epitritos numerus quis XVIII.

14. 5.

Epulum Ioui libatum XII. 8. 2.

Eques pro equoapudEnnium XVIII.

5.4Eq uinus coior III. 9. 3.

Equitare de equo et homine XVIII.

5. 9; 10.

Eq uites; eorum census IIII. 20. 11.

Romani, pedarii III. 18.5. equesimpolitiae a censore notatus IIII.

12. 2. equiti praepingui cum cen-

sor equum adimat, num id cumignominia fiat VI! 22. 1. equesterlo.ns XVIIII. 9. 1.

Equltum alae X. 9. 1. XVI. 4. G.

Equufl III. 9. 3. [III. 2. 5. cf. Seia-

qus; eqaoa Aiexandri magni V. 2.

E i i 9is1 ra t ua tnedictia u. Ind.auct.

Erat' saepe abeat cf. est.

Brcl '» ii on oito I. 9. 12.

Erra h u ad u> XI. 15. 2.

Gellivs II.

Errare unde XVI. 12. 2.

Erraticae stellae III. 10.2. XIIII.

1.11; 18.

Errones III. 10. 2. XIIII. 1. 11.

Erucius Clarus, praef. urbi VII.

6. 12. bis consul XIII. 18. 2. cf.

Ind. auct.

'EQV&Qog color II. 26. 6.

Esito VIIII. 6.3.E st, erat, fuit eleganter saepe ab-

sunt V. 8. 7. quando tempus suumretineant cum uerbis compositaXVII. 7. 6.

Esuritionem quae faciant XVI.3.3.

'Exr\6laL 11.22. 31.

Ethicae res I. 2. 4.

Etrusci aruspices cf. aruspices.

Etymologia I. 18. lemma. XVIIII.

13. 3. etymologici u. Ind. monum.Euathlus in ius uocatus, quomodo

Protagoram praeceptorem frustra-

tus sit V. 10.

Euclides Socratem clam Athenien-

sibus cotidie audiebat VII. 10. 4.

cf. Ind. auct.

Eudoxus astrologus, quando XVII.21. 23.

Eunuchus uenumdatus rethibetur

IIII. 2. 6.

Evcpcov Cag quanta ratio sit a scri-

ptoribus habita XIII. 21.

Euphorbus IIII. 11. 14.

Euripides XVII. 21. 18; 42. ma-ter eius infimae sortis XV. 20. 1

.

alia de eodem ibid. 2 sqq. u. Ind.

auct.

Europa X. 7. 2.

Eurus uentus undc et quo alio no-

minc dicatur II. 22. 7 ; 8.

Euryclia XIIII. 6. 3.

Evqov oxog % Volturnus II. 22. 1 0.

Eurystheus II. 6.3.

Euandri mater I. 10. 2.

Euaporatio XVIIII. 5. 6.

Ex a uimi seut ent ia 1111. 20. 3; 4.

19

290 INDEX RERVM

Exiure manum consertumXX.10.

Exactus pecuniam, constructio

graeca in orationeMetelli NumidiciXV. 14. 3.

E x a d u e r s um in qua syllaba accen-

tumhabeat VI. 7.4.

E x e m p 1 a non excusant X. 19.

exempla maximae poenae a ue-

teribus dictae VII. 14. 4. mala in-

ficiunt XII. 2. 14.

Exercitus intra urbem imperari

nequit XV. 27. 4.

Exhibitio chirographi XIIII.

2.7.

Eximere diem dicendo II1I..10. 8.

Exotica uina XIII. 5. 5.

'E^coiLideg tunicarum genus apudGraecos VI. 12. 3.

'E^coteq inu Aristotelis XX. 5. 2.

Expassus uetus forma pro : expan-

sus XV. 15. 1; 2.

Expensi latio XIIII. 2. 7.

Explicuit apud Ciceronem usita-

tius quam explicauit 1.7.20.

Expostulationes VIII. 6. lemma.Exequiae XVIIII. 8. 13.

F Digamma XIIII. 5. 2.

Fabis num Pythagorici abstinue-

rint IIII. 11. 3; 4.

Fabii ad Cremeram cum familiis

perierunt XVII. 21. 13.

Fabius Licinus consul X. 6. 4.

C. Fabricius Luscinus I. 10. 1.

quidSamnitibus responderit aurumoflerentibus I. 14. eius ad Pyr-

rhum epistula III. 8. 1. CorneliumRufinum inimicum consulem de-

signandum curauit I III. 8. censor

XVII. 21. 30.

Q. Fabius [Maximus Verrucosus]

obsidionali corona donatus ob ur-

bem obsidione liberatam V. 6. 10.

imperator quid ad Carthaginienses

Bcripserit X. 27. 3. cf. II. 2. 13.

Q. F a b i u s , Q. F.,quemadmodum

erga patrem proconsulem sese ges-

serit II. 2. 13.

Fabri aedium XVIIII. 10. 2.

Fabulo Pythagoras abstinuisse di-

citur 1111. 11. 1.

Facie in datiuo casu VIIII. 14. 21.

facii ibid. 2; 3.

F a c i e m non os uultumque sed totum

corpus significare XIII. 30.

Facinus anceps uocabulum XII.

9.1.

Factum itur contumelia con-

structio sane abstrusa neque tamen

nullis exemplis probata X. 14. 3.

Facundiosus 1111.9. 12.

Faenerator unde XVI. 12. 5.

Faeneror pro faenero XVIII. 12.

10.

Falcati currus V. 5. 3.

Fames aestiuo quam hiberno tem-

pore tolerabilior XVI. 3. 9. quamdiu possit tolerari ibid. fami pro

famis VIIII. 14. 4; 9; 10.

Familia funesta purganda IIII.

6. 8. familiae (e)mancipatio XV.27. 3.

Famosus IIII. 9.12.Fannius Strabo consul II. 24. 2.

sqq. XV. 11. 1.

Fasces X. 3. 13. ntri priori consu-

lum sint sumendi II. 15. 4 ; 6 ; 8.

Fascinare XVI. 12. 4. fasciman

XVI. 12. 4.

Fati definitio VII. 2. fato statuto

num tollatur libera hominis uolun-

tas ibid. philosophorom de fato ua-

riae opiniones XIII. 1.

Fatis tribus unde nomen sit imposi-

tum III. 16.9; 10.

Fatiscor XVII. 2. 6.

Fatua V. 8.(3.

Fauni V. 21.7. XVI. 10.7.

Fauisae Capitolinae II. 10.

Fauonius uentus II. 22. 12.

Fauo rinus philosophus 1.3.27. I.

10. I. 15.17. 1.21. 4. II. 1.3. II.

5. 1. II. 12.5. II. 22. II. 20. III.

INDEX RERVM 291

I. III. 3. 6. III. 16. 17. III. 19.

IIII. 1. V. 11. 8. sqq. VIII. 2.

VIII. 14. VIIII. 8. 4. VIIII. 13. 5.

X. 12. 9. XII. 1. XIII. 25. 2.

XIIII. 1. XIIII. 2. 11. XVI. 3.

XVII. 10. 1. XVII. 12. 1. XVII.

19.1. XVIII. 1. XVIII. 7. XVIIII.

3. XX. 1. 2. u. Ind. auct.

Fax noctis priraa III. 2. 11.

XVIII. 1. 16.

Febris habitum et uirn pulsu suo

demonstrat arteria XVIII. 10. fe-

bris quartana XVII. 12. 2.

Feminae VI. 12. 1. nullam comi-

tiorum communionem habent V.i9. 10. in mares mutatae VIIII. 4.

Feneratoru. faenerator.

Ferentinum X. 3. 3.

Feriae II. 24. 11. II. 28. X. 24. 3.

XVIII. 2. 16. XVI. 10. 1. aesti-

uae VIIII. 15. 1. XVIII. 5. 1. de-

nicales XVI. 4. 4. Latinae XIIII.

8. 1. praecidaneae IIII. 6. 9; 10.

Feriatus dies XIII. 22. 1.

F errum perpetua exercitatione con-

teritur XI. 2. 6.

Fertum struesque X. 15. 14.

Festinare quid et ut a properando

differat XVI. 14.

Festus cf. Postumius.

Fetialis quomodo bellum indicat

XVI. 4. XVII. 21.36.Fetus XVI. 12. 8.

Ficedula auis XV. 8. 2.

Fidenates liostes populi RomaniXVII. 21. 17.

Fides a populo Romano prae reli-

quis uirtutibus culta XX. 1. 39.

Fides certis diebus alieno ictu so-

nant VIIII. 7. 3.

Fid[i]us Optatus grammaticusII. 3. 5.

Fiere pro fieri XVIIII. 7. 10.

Figura unde XIII. 30.2.

Filiorum erga parentes officia

patrem priuatum cessare debeant

II. 2. II. 7.

Finis generis feminini XIII. 21. 12.

u. I. 3. 16.

Fistula I. 11. 13. fistulae ab oris

faucibus ad stomachum deducen-tes XVII. 11. 2.

Flagitia uitiis grauiora I. 17. 6.

Flamen Dialis I. 12. 15. religio-

nes ei impositae multae X. 15. 1.

Quirinalis VII. 7. 7. fiamines I.

12.6. XV. 27. 1.

Flaminia X. 15. 7.

Flaminicae diales X. 15. 26.

Flammeus color II. 26. 5.

Cn. Flauius Anni f. scriba, aedilis

curulis quid insigne fecerit VII. 9.

Flauisae II. 10. 3.

Flauus color 11.26. 12.

Flocces uini XI. 7. 3.

Fluctuis pro fluctus, in genetiuo

IIII. 16. 1.

F 1 u u i i fontesque gelu durati XVII.8. 16.

F 1 u u i i imperii Romani maximi X. 7.

Foedifragus apud LaeuiumXVIIII. 7. 5.

Foedus Carthaginiensiura etRoma-norum u. Ind. monum.

Folia olearum VIIII. 7.

Forficesinacie X. 9. 1.

Forma feminarura stata V. 11.

10 sqq.

Formidolosus VIIII. 12.1.Formosus IIII. 9. 12.

Fortescere apud Laeuium XVIIII.

7.8.Fortitudo uera qualis sit; quamquomodo ueteres Romani definie-

rint XII. 5. 13.

Fraces olei XI. 7.6.

Frameae X. 25. 2.

Frater unde, ex P. Nigidii senten-

tia XIII. 10. 4.

Fratres aruales; eorum insignia

VII. 7. 8.

Frequeutatiuorum fere omnium19*

292 INDEX RERVM

prima syllaba quomodo prommtie-

tur VIIII. 6.

Fretu apud Ciceronem XIII. 21.

15.

Frons in acie X. 9. 1. uirili genere

apud Caecilium XV. 9. 3.

Fronto cf. Cornelius.

Fruniscor XVII. 2. 5.

Frustra esse, frustrare, frustrari

XVIII. 2. 7.

Fufetia VII. 7. 1.

Fuit saepe abest cf. est.

Fulgur piaculis luendum IIII. 5. 2.

Fullonica XVI. 7. 5.

[M.] Fuluius Flaccus cos. XVII.21. 40.

[M.J Fuluius Flaccus [Nobilior]

et Aemilius Lepidus censores ut in

mutuam gratiam redierint XII. 8.

5. sqq. nimis prodige milites suos

coronis donauit V. 6. 26.

Fuiuus color II. 26. 8.

Fumus plurali numero cur careat

XVIIII. 8. 13.

C. F u n d a n i u s aedilis plebis X. 6. 3.

Fundum conductum quiuendit, furti

damnatur XI. 18. 13.

Fundus factus populus XVI. 13. 6.

Funis feminini generis XIII. 21.

21.

Funus familiare XVI. 4. 4.

Fur (furuus, cpcoq) I. 18.4. furem

num occidere liceat XI. 18. 7. quapoena Draco

,qua Solon

,qua De-

cemuiri affecerint XI. 18. 3. fures

publici XI. 18. 18. manifestus et

nocturnus quomodo puniatur ex

XII. tabulis XX. 1.7.

Furiosi homines IIII. 2. 15.

L. Furiusconsul VIIII. 11.3.

M. Furius Camillus XVII. 2. 14.

XVII. 21. 20.

Kurta XVII. 7. 1. quara Beueriter

olim punita sint VI. 15. lurti defl-

nitiones uariae XI. 18. 19. furto-

nmi quaesiio per lancem el licium

XI. 18.9. (XVI. 10.8.) tortumut

fiat XI. 18. 14; 23. militibus inter-

dictum XVI. 4. 2.

Furuus color I. 18. 4; 6.

G litera; eius natura XVIIII. 14. 6.

Gaesa X. 25. 2.

Gaetuli XIIII. 1.9.

Gaiae Taraciae qui honores sint

tributi VII. 7. 1.

Gaius, Augusti nepos XV.7. 3.

Galba cf. Sulpicius.

Galli 11.22.20. V. 4. 3. VIIII. 11.

4. VIIII. 13. 7. XVII. 2. 14; 24.

XVII. 21. 22; 24. elleboro sagittas

tingunt XVII. 15. 7.

Gallica uox XV. 30. 6. Gallicae

XIII. 22. 1;6.Gaudium insperatum multis mor-

tem attulit III. 15.

Gauli X. 25. 5.

Gellianus XIII. 12.4.

Cn. Gellius XIIII. 2. 21; 26. cf.

Ind. auct.

L. Gellius uir censorius, Ciceronemciuica corona dignum ratus V. 6.

15.

Genethliaci, Chaldaei uanum ho-

minum genus et fallaciosum XIIII.

1.1.

Genetiuus IIII. 16. 3. VIIII. 14.

18. XIII. 26. 3. XX. 6. 8. geneti-

uus quartae deelinationis m tris

IIII. 16. quintae in es VIIll. 14.

25.

Genitales menses III. 16.

Genumana salieta XVIIII. 13.5.

Genus et differentia, partes defini-

tionis IIII. 1. 10.

Geometrae I. 20. 1.

(t e o m etri a e p a r t e s XVI. 18. 6.

ii ese oret a e X. 25. 5.

Gladiator doloris patientissimus

VL3. 31. ferus XII. 5. 13.

G 1 a d i o r u m u o C a b u 1 a X . 25 • 3.

gladius Hispanicus Vlin. i ; > 1 l

Glans IIII. 1.8. Hiberica VI L6. 5.

Glauciel Diomedis anna II. 23. 7.

IXDEX RERVM 293

rXccvH(07zi$ latine caesia II. 26.

19.

Glaueuscolor II. 26. 18. II. 30. 11.

Gl obus in re militari X. 9. 1.

Graeehus u. Sempronius.

Gracile dicendi gemis VI. 14. 2.

G r a c u 1 o nihil cum fidibus,prouer-

bium, praef. 19.

Graeci cannabo et stuppanaues sue-

bant XVII. 3. 4. num uincant Ro-manos in leuiore poeseos genere et

erotico XVIIII. 9. 8. Graeci phi-

losophi Romam ueniunt legati VI.

14. 8. XVII. 21. 48. Graecae lin-

guae diphthongus ov a Nigidio

reprehensa XVIIII. 14. 8. Graeca

facundia I. 2. 1. III. 7. 1. Graeca

quomodo uertenda sint latine

VIIII. 9. XI. 16. cf. Ind. monum.Gr ae cia I. 2. 1.

G r a m i n e a c o r o n a V. 6. 9 ; 10.

Grammatica praef. 13. gramma-tici II. 21. 6. IIH. 1. V. 4. 2sqq.VI. 17. XIIII. 5. 1. XIIII. 6. 3.

XV. 9. 3. XVIIII. 10. 7. XX. 10.

cf. Ind. monum.Grandia incedens VIIII. 11. 5.

Granius praeco IIII. 17. 2.

Gratia, anceps uocabulum XII. 9.

1 . Gratiarum numerus in conuiuio

XIII. 11.2.

Gratiosus VIIII. 12. 1.

Grassatores, poetarum cognomenapud priscos Romanos XI. 2. 5.

G r i p h i dialectici I. 2. 4.

Grues Melicae VI. 16. 4.

Gubernius apud Laberium XVI.7. 10.

Gulaedetestatio VI. 16.

G u r (1 u s apud Laberium XVI. 7. 8.

Gutus Samius XVII. 8. 5.

II spiritum qua ratione ueteres uer-

bi> quibusdam inseruerint II. 3. 3.

H a b eo ooram iteslri, an uesirum sit

dicendum XX. 6.

Hadrianus imperator XI. 15. 3.

XVI. 13. 4. undecimo mense par-

tum edi posse decreuit III. 16. 12.

XIII. 22. 1. u. Ind. auct.

Haedus ex Ambracia VI. 16. 5.

haedis lacte ouium altis capillus

tenerior XII. 1. 15.

Halcyones u. Alcyones.

Halucinari; de spiritu h hocin uocabulo obuio II. 3. 3.

Hamilcar, Hamilcaris IIII. 7. 2.

Hannibal (balis IIII. 7.) IIII. 18.

3. VI. 2. 6. Italiam uexauit II. C.

7. ut Antiochum sit cauillatus V.5. a Scipione splendida uictoria

deuictus est VI. 1. 4. cum Bruttia-

nis confoederatus X. 3. 19.

H ar e n a pluraliterne dicatur XVIIII.

8. 3; 6.

Harmodius VIIII. 2. 10. XVII.21.7.

Harpalus X. 16. 4.

Haruspices u. aruspices.

Hasdrubal XVII. 9. 16. in gene-

tiuo circumflexa paenultima pro-

nuntiandus IIII. 7. 2.

Hasta X. 25. 2. hasta et caduceus

signa belli et pacis X. 27. 3. hastae

Martiae IIII. 6. 1 ; 2.

Hebdomades lunae XV. 2.3. cf.

III. 10. 7.

Hector XV. 6. 3; 4.

Hellanicus quo tempore floruerit

XV. 23. 1. cf. Ind. auct.

Helluari II. 3.3.

HelopsRhodius VI. 16.5.[Hemioliae?] X. 25. 5.

H em i o 1 i o s numerus XVIII. 14. 3; 4.

Herculani corporisproceritasl.1.2.

Hercules III. 9. 2. Olympicumsta-dium pedibus suis metatus I. 1. 1.

Hercules et Theseus X. 16. 13. eius

sacrificio mulieres abstinent XI. 6.

1 ; 2. eius templum XVIIII. 5. 4.

C. Herennius, tribunus plebis X.20. 10.

II e r i e Iunonis in comprecationibus

XIII. 23. 2.

294 INDEX RERVM

Hermaphroditi VIIII. 4. 16.

Hermundulus populus XVI. 4. 1.

Herodes Atticus I. 2. VIIII. 2.

XVIII. 10. 1. XVIIII. 12.

Herodotus quo tempore uixerit

XV. 23. 2. u. Ind. auct.

Heroici uersus u. hexametri.

Hersilia ut apud T. Tatium fecerit

uerba XIII. 23. 13.

Hesiodusne an Homerus sit anti-

quior, opiniones uariae III. 11.

1. XVII. 21.3. cf. Ind. auct.

Hesternanoctu num cum uitio di-

catur VIII. 1. lemma.Hexametri uersus; Varronis de

iis curiosae obseruationes XVIII.

15.1.Hiatus uocalium canori et audienti-

bus iucundi apud poetas VI. 20. 3.

Hiberica glans VI. 16. 5.

Hiberus 11.22.29.Hiempsal VIIII. 12. 14.

H i e r o c 1 e s Stoicus VIIII. 5. 8.

II i e r o c 1 e s,persona Caeciliana, VI.

7.9.

H i p p a g i n e s X. 25. 5.

H i p p a r c h u s Pisistrati filius quotempore ab Harmodio et Aristogi-

tone occisus sit XVII. 21. 7.

Hippias tyrannus VIIII. 2. 10.

XVII. 21. 7.

Hippocrates diuina uir scientia

XVII. 21. 18. eius decoitu senten-

tia XVIIII. 2. 8. u. Ind. auct.

Hispani(Alpini) II. 22.29.Hispania XVII. 3. 1.

Hispanicum uocabulum XV. 30.

7. Hispanicus gladius VIIII. 13. 17.

Histiaeus quibus artibus Aristago-

rae nuntium coniurationis miserit

XVII. 9. 18.

Historia quid sit; ut ab annalibus

differat V. 18. historiae opus ar-

duum IIII. 15. 2.

Historici munus et uirtutes V. 18.

II i s t r i o n e s leue gonus hominum ct

futtile XX. 4. 4.

Homerus VI. 14. 7. XVII. 21. 3.

uariae de eius patria sententiae III.

11. 1. u. Ind. auct.

Homo quoto mense post semen con-

ceptum nascatur III. 10. 7. ho-

minis definitio IIII. 1. 12. hominesfelices et infelices quomodo sese

gerant VI. 3. 14. homo suae for-

tunae faber VII. 2. 12. homiuesmonstruosi VIIII. 4. 6. labore exer-

cendi et excolendi XI. 2. 6. sui

amantes XII. 5. 7. XIII. 28. 4. res

postfuturas praenosccre non pos-

sunt XIIII. 1. 6. homines cur bene-

fici XVII. 5. 4. homo seeundumnaturam sentiens animi affectioni-

bus uacare nequit XVIIII. 12. 3.

H o n e r a pro onera II. 3. 3.

Honos, anceps uocabulum XII. 9. 3.

Honustus pro onustus II. 3. 3.

Hora Quirini in comprecationibus

XIII. 23. 2.

Horatii trigemini I. 10. 1.

Horati Coclitis statua caelo tacta et

Etruscorum aruspicum fraus IIII.

5.1.HoratiusPuluillusconsulXVII.21.

13.

Q. Hortensius dictator XV. 27. 4.

Q. Ho*rtensius orator, quidL. Tor-

quato responderit ob elegantiorem

corporis habitum maledictis ineuminuecto I. 5. 3. cf. Ind. auct.

Hortor, passiue dictum XV. 13. 1.

Hospites quo loco a Romanis ha-

biti sint V. 13. 2.

Hostiae maiorts praccidaneae, item

succidaneae IIII. 6. 5. bidentes

XVI. 6. 1.

Hostilia curia XIIII. 7. 7.

A. Hostilius Maneinus Maniliae

meretrici aedilis diem dicit llll.

11. 2.

C. H o s t i 1 i u s M a n c i n u s consul pa-

cem Numantinam spondct VI. 9.

L2,

TullusHostilius XVII. 21. 8.

INDEX RERVM 295

Hostis; condictus dies cum hoste

XVI. 4. 4.

Humanus et humanitas quid signi-

ficet apud bouae notae scriptores

XIII. 17.

Hyacinthus delphini amator ; mira

de eo narratiuncula VI. 8. 5.

Hyades unde dictae, quomodo a

priscis Latinis nuncupatae sint

XIII. 9. 4.

I Utera modo consonans modo uoca-

lis XVIIII. 14. 6.

Iacere in compositionibus per duo t

non per unum scribendum IIII.

17. 7.

Iaculorumuaria genera X. 25. 3.

Ialysi imago apud Rhodios XV.31.3.

Ianus pater V. 12. 5.

Iapygia 11.22. 21.

Iapyx quibus ex locis spiret 11.22.

2; 21.

'iX&vg uerbum apud Atticos adspi-

rata prima litera pronuntiatum II.

3.2.Ictus rectiores fiunt, si sursum quid

mittis quam si deorsum VIIII. 1.2.

Idaeus praeco XIII. 25. 18.

'idera Acci quodTiti' III. 16. 13.

Idiotael. 2. 6.

Idus II. 21. 7. II. 24. 11; 14. V.17. 1.

Ietae III. 11.6.Ignarus VIIII. 12.20.Igneus color II. 26. 5.

Ignis qua ratione possit ab aedificio

quodam retineri XV. 1. cur uri-

nam lacessat XVIIII. 4. 3.

I g n o m i n i a militaris X. 8.

Il.x V. C. 12.

I I ignea corona ibid.

Ilium oaptum XVII. 3. 1.

I I I y r i i oculorum fascinationibus ne-

caredicuntur VIIII. 1. 8.

Imaginefl rerum in speculo plurcs

apparcnt XVI. 18. 3.

Immaturus X. 11. 4.

Imparilitas idem, quod soloecis-

mus apud Graecos V. 20. 1.

'impendio fiere infit' apud Lae-uium XVIIII. 7. 10.

Imperia Postumiana et Manliana I.

13.7.Imperitia turpis et agrestis praef.

12.

Tmperium XVIIII. 8. 8.

'impete magno' apud LaeuiumXVIIII. 7. 7.

Impius in uocatiuo XIIII. 5. 3.

Impluuium X. 15. 8.

I m p o 1 i t i a e notare aliquem IIII.

12. 2.

Impotentia plurali numero caret

XVIIII. 8. 6.

In a ueteribus pro inlra dictum XII.

13. 7; 8. pro contra XVII. 2. 12.

in compositionibus quando pro-

ducte, quando correpte sit pronun-

tiandum II. 17. IIII. 17. 10. in

medium relinquere XVII. 2. 11.

InaequaJitas declinationum II.

25. 3.

Inamabilis, uerbum grauissimumII. 6. 13; 14.

Incendium XV. 1. 2; 3.

Incestus mantfestus XIII. 20. 19.

Inci pere unde IIII. 17. 8.

Inclinamenta adiectiuorum in osus

et undus III I. 9. 2.

Incohare II. 3. 3.

Incontinentia et intolerantia

XVII. 19. 5.

Indefinitum uerbum apud GraecosaitaQtacpaxov I. 7. 6.

Indiae in montibus quot prodigia

sint monstraque VIIII. 4. 9; 10.

Indifferens quid sit ex doctrina

Stoicorum VIJII. 5. 5. XII. 5. 4.

cf. II. 7. 18.

Indoctus II. 17. 2.

Indutiac quid 1.25. XVI1II.8. 13.

Industria anceps uocabulum XII.

9. 1.

296 EVDEX RERVM

Inedia sese necaturi quoto die

mortem oppetant III. 10. 15.

XVI. 3.

Inexplicabile (unoqov) VIIII.

15.6.Infames materiae siue inopinabiles

(udo£oL V7lO&86Uq) XVII. 12.

Infans ut in utero formetur III. 10.

7. infans ipsius matris lacte nutri-

endus XII. 1. infantis prima uoxquae sit XVI. 17.

Inf erae aues quales VII. 6. 10.

Inferiae singulari numero carentes

XVIIII. 8. 13.

Infra classem quid apud Catonemsignificet VI. 13. 2.

Infrequens miles XVI. 4. 4.

Ingeniosus IIII. 9. 12.

Ingenium tempore mitificatur XIII.

2.5.Ingredi transgredique ,de nauigan-

tibus latine recteque dictum X.26.7.

Iniectio manus secundum XII ta-

bulas XX. 1.45.Iniicere, coniicere et similia qua

de causa primam syllabam habeantproductam IIII. 17. 9.

Inimicitiae XVIIII. 8. 4; 6.

Iniurati VI. 18.9.Iniuria ancipitis significationis uo-

cabulum VIIII. 12. 13. iniuria fa-ctumitur, num bene dicatur X. 14.

2. iniuriae ut cauendae ex Panae-tii sententia XIII. 28. 3; 4. iniuriae

atrociores XX. 1. 32.

Inlatabile, uerbum dubiae aucto-

ritatis I. 20. 9.

Inlatebrare apud Claudium XVII.2. 3.

Inlatrare uerbum poeticum apudQ.Claudium XVII. 2. 3.

Inlaudatus, uerbum grauissimumII. 0. 9.

Inlotis pedibus 1.9.9. XVII. 5.

14.

Inominales dies V. 17. 3.

Inscientia plurali numero caret

XVIIII. 8. 6.

Insece apud Ennium et Liuium quo-modo sit scribendum XVIII. 9. 3.

Insomnia interire VII. 4. 3.

Insula quid sit Romae XV. 1. 2.

Intentio VI. 7. 5.

Inter os et offam u. ofTa.

Intercedendi ius VI. 10. 8. XIII.

12. 9. quibus sit ex doctrina M.Varronis XIIII. 7. G.

Intercessio testium XIIII. 2. 7.

Interpretor passiue XV. 13. 1.

Interrex XIIII. 7. 4.

Interrogandi casus u. genetiuus.

Interstitio iuris XX. 1. 43.

Intolerantia et inconlinentia ui-

tium Epicteto auctore maximumXVII. 19. 5.

Intolerantibus pro intoleran-dis apud Laeuium XVIIII. 7. 8.

Intra cubiculum, intra Calendas, in-

tra modum etc. quomodo explican-

da sint XII. 13.

Inuidiosus VIIII. 12. 1.

Ionium mare uiolentum et uastumXVIIII. 1. 1.

Ios insula genuina Homeri patria se-

cundum Varronem III. 11. 0.

Ira num conueniat sapienti I. 2G. 10.

Isagogae I. 2. 6. in artem dialeeii-

cam XVI. 8. 1.

Ischiacorum dolores modulis ti-

biae minui IIII. 13.

'l6%v6v orationis genus VI. 14.

Isocrates XVII. 13. 2. ad Mausoli

regis agona Cunerarium uenisse di-

citur X. 18. 6. u. Iiul. auct.

Isocratii XVIII. 8. 1.

Isopsephi uersus XII II. G. 4.'] go%c(tc(?. rjy.Td XVIII. 8. 1.

Ister X.7. 1: 2.

*I6toqlk quid sit apud Graecos V.

18.

*I 6t[i]oy.cq7co i nnuium geBM X.

25. 5.

Italiam qui primi coluisse dicantur

TNDEX RERVM 297

1. 10. 1. III. 8. IIII. 4. 1. X. 3.

19. Italia armentosa XI. 1. 1 ; 2.

Italicenses XVI. 13. 4.

'ItccXol boues apud ueteres Graecos

XI. 1.

ludexXII. 13. 1. ut ad incertos iu-

ris casus praemuniri debeat XIIII.

2. 3. XIIII. 4. 3. Iudex qui ob

rem dicendam pecuniam acceperit,

capite poenam soluit XX. 1. 7. cf.

IIII. 4. 2.

Iudicia priuata XIIII. 2. 1.

lulia curia Xllll. 7.7.

C. Iulius L. F. pontifex IIII. 6. 2.

C. Iulius Caesar XV. 4. 3. XVII.

14. 2. in senatu extra ordinemquosrogauerit IIII. 10. 5. Catonem diemdicendo eximentem prendi iussit

ibid. in Thessalia cum Pompeioconfligit XV. 18. socer PompeiiXVIIII. 8. diuus Iulius VI. 8. 2.

XIII. 14. 4. u. Ind. auct.

C. luliusCaesarOctauianus u.

Augustus.

Iulius Celsinus XVIIII. 7. 2.

XVIIII. 10. 1; 11.

IuliusPaulus I. 22.9sqq. V. 4. 1.

XVI. 10. 9sqq. XVIIII. 7. 1.

I um e n t um iu XII. tabulis quid signi-

ficetXX. 1.26; 28.

luniores et seniores X. 28. 1.

Iunius Brutus ICtus VI. 15. 1.

XVII. 7. 3.

Iuno IIII. 3. 3. XIII. 4. 2. XIII.

23. 2.

luppiter 01ympiu3 I. 1.2. I. 21.

4. a iuuando dictus V. 12. 4. Iouis

Capitolini cella VI. 1.6. Ioui ho-stia alba immolaturX. 15. 32. eius

epulum in Capitolio XII. 8. 2. Iup-pitcrHammon XIII. 4. 1. Iouis filii

cur prudentissimi et humanissimia poetis sint ficti XV. 21.

Iurare uerbia conceptis II. 24. 2.

VI. 11.9. XVI. 4. lemma; iuratus

VI. 18. 8.

Iurisiurandi apud Romano3 ob-

seruata sanctimonia et mira hac dere narratiuncula VI. 18. eius ge-

nera aliquot XI. 6. militibus dan-

dum XVI. 4. 2. iusiurandum sol-

lempne de uxoribus a censoribusactum IIII. 3. 1 ; 2. IHI. 20.

Ius trium liberorum III. 16. 21.

Iusti dies XX. 1.43.Iustitia cogitari nequit, nisi est in-

iustitia VII. 1. 4. eius imaginemquomodo Chrysippus depinxeritXIIII. 4.

Iustitium XX. 1.43.Iuuentae finis X. 28. 1; 2.

Kalendae, Karthago u. Calendaeetc.

Kccvovlkt] XVI. 8. 1.

KsXrjrsg X. 25. 5.

KtQQog olvog XIII. 31. 14.

KXsaQLOta VIIII. 9. 5.

Kl niUY.xriQLw.6g annus XV. 7. 3.

[K6Xd6Lg] VII. 14. 2.

KoXov XII. 5. 2.

KoXcodv graculorum instar garrire

I. 15. 12.

KQLY.coxr) sphaera III. 10. 3.

Kqlgl^ol dies septenarii III. 10.

14.

KQrjntSsg XIII. 22.7.

KQCopvXrj II. 23. 9.

Kvct{iOL apudEmpedoclemIIII.il.10.

Kvfiog figura omni latere quadrata

I. 20. 4.

KcoXov XVII. 11. 2.

Iiaberius trib. milit. III. 7. 21.

Laberius eques Romanus, mimo-graphus u. Ind. auct.

Labiae in loqucndo uariis modulismotae X. 4. 4.

Laboriosus VIIII. 12. 1 ; 10.

Lacedaemonii in ineunda pugnatibiis usi I. 11. eorum in maiores

natu pietas et reucrentia II. 15. 8.

ius habcbantctusnmfurandiXI.12.

298 IXDEX RERVM

17. eorum epistulae elandestinae

XVII. 9. 6. triginta tyrannos Athe-

nis praeficiunt XVII. 21. 19. ab

Atheniensibus ad Corinthum uicti

ibid. 23. a Thebanis ibid. 26. quid

de sententia quadam ab honiine

improbissimo prolata statuerint

XVIII. 3.

Lacernis indui senatores Romanosdedecet XIII. 22. 1.

Lachrymae et lacrymae II. 3. 3.

Lactis quo homo et bestiae nutriun-

tur, uis XII. 1. 14. matres inge-

nuae lactepropriopartus suos alere

debent ibid.

CLaelius XVI. 4. 2. XVII. 5. 1.

Laestrygones, Neptuni filii XV.21.

Laetabundus XI. 15. 8.

Laetitiae definitio II. 27. 3.

M. Laeuinus u. Valerius.

Accycoog I. 18. 2.

Lais Corinthiameretrix I. 8. 3.

Lamna auri I. 3. 25.

Lana quomodo durior, quomodo te-

nerior fiat XII. 1. 15.

Lancea X. 25. 2. Hispanicum uo-cabulum XV. 30. 7.

Largior passiue dictum XV. 13. 8.

Latium IIII. 4. 1. VI. 12. 1. X.23. 1.

Laudare in prisca lingua latina

idem, quod uocare II. 6. 16. lau-

dari frigide turpius quam acerbius

uituperari XVIIII. 3. 2.

Laudationes funebres u. Iud.

mon.Accvqj] in Ulixis domo XIIII. 6. 3.

Laurens ager X. 2. 2.

Laurentina uia ibid.

Lauandi tempus XVIII. 13. 1.

Lauandria Laberio quid XVI. 7. 5.

Lauinium oppidum X. 10. 8.

L auo, laui II. 25. 0; 7.

Leaenae quotiens in uita sua pa-

riant ct quot catulos unopartuXHI.7. u. leo.

Lebadia oppidum Boeotiae XII.

5.1.

Lectica st[r]uppis deligataX.3.5.

Lectitare VIIII. 6. 3.

Legerim, uenerim etc. cuius sint

temporis XVIII. 2. 14.

L e g i o quot centurias, quot manipu-

los, quot cohortes habeat XVI. 4. 6.

Lembi, nauiumgenus X. 25. 5.

Lenaeus u. Pompeius.Lens Aegyptia XVII. 8. 2Lentulus u. Cornelius.

L e n u n c u 1 i , nauium genus X. 25. 5.

Leo Androcli fidelissimus V. 14. leo-

nes pro leaenis XIII. 7. 3.

L e o n i d a e Lacedaeraonii laus III. 7.

19.

L e p i d u s u. Aemilius.

Leporaria II. 20. 4.

Lepores in Bisaltia binis iecoribus

XVI. 15. lepus uocabulum undesit deriuatum I. 18. 2.

L e s b i i XVI. 19. 23. Lesbium uinuin

XIII. 5. 5.

Leucae a P. Crasso oppugnatae I.

13. 11.

Leuctra XVII. 21.26.Leuenna, leuis apud LaberiumXVI. 7. 11.

Leuitas, perperam pro inconstantia

dicta, quid significet apud ueteres

VI. 11. 1.

Lex quid, ut a priuilegio et ple-

bisscito differat X. 20. 2. XV.27. 4.

Liberalis quis XVII. 5. 10.

Liberi bellaria XIII. 11. 7.

Liberi 11.13. IIII. 3. 3. cur paren-

tum saepc euadant dissimiles XII.

1. 19. liberos alendos esse ipsarummatrum lacte XII. 1. 14 sqq.

L i b e r t i n i ab ingettttis num adopten-

tur V. 19. 11.

L ibrar ia. librarius V. 4. 1; 2. XIII.

31.1. XVII 1.4. 1. n. Si-illaria.

Libripens XV. 13. 11.

INDEX RERVM 299

Librorum inscriptiones uariae

praef. 4. libros publice legendos

quis primus praebuerit VII. 17.

Liburni naues loris suebant XVII.

3.4.

Licinius cliens Catuli I. 11. 16.

Licinius trib. pleb. VI. 9.9.

L. Licinius Crassus orator XI. 2.

4. censor XV. 11. 2.

L. Licinius Lucullus cos. XI. 8.

2; 3.

M. Licinius Crassus murteam co-

ronam aspernatus V. 6. 23.

P. Licinius Crassus consul VIIII.

4. 15.

P. Licinius Crassus Mucianuseius saeua in fabruinquendam dicto

parum audientem uindicta I. 13.

11.

Lictores II. 2. 13. uter consulumprior habeat lictores II. 15. 6. undesint dicti XII. 3. lictoribus nonutuntur quaestores XIII. 12. 6. li-

ctor curiatus XV. 27. 2.

Lignari XVII. 2. 9.

L i g n um alumine oblitum non incen-

ditur XV. 1.

Limum XII. 3. 3.-

Linea quid sit I. 20. 7.

Linguam non uulgandam esse sedrecondendam secundum HesiodumI. 15. 14.

Lingulae X. 25.2;3.Lintres ibid. 5.

Aity uentus, latine Africus II. 22.

12.

Liquet, non liquet XIIII. 2. 25.

Lis pecunia aestimata IIII. 4. 2. li-

tem contestari V. 10. 8L i t e r a r u m quarundam iucunda

consonaniia VI. 20. literarum in C.

Caesaris epistulis occulta significa-

tio XVII. 9. 2.

Liticines XX. 2.2.

Lituis animus excitatur euibratur-

que I. 11. l.lituorum formaV. 8. 2;

8. Iituii3ne auguralis a tuba, quae

lituus appellatur, an tuba a lituo

augurali dicta sit ibid.

Liuius Drusus ad morbum comi-tialem sanandum Anticyram uectus

XVII. 15. 6.

Locuplesunde X. 5. 2.

Longae naues X. 25. 5.

L o n g a eu u s apud Vergilium quidsignificet II. 16.8.

Longinus u. Cassius.

Loquacitas uitium maxime impor-tunum 1. 15.

*L oquentia' an eloguentia' in loco

quodam Sallustii legi debeat I. 15.

18.

Lorarii X. 3. 19.

Lorea, muliebris potus X. 23. 2.

LuaSaturni in comprecalionibus

XIII. 23. 2.

Lucanus ager X. 16. 3.

Lucetius luppiter V. 12. 6.

L u c i 1 i u s poeta quando floruerit

XVII. 21. 49. cf. Ind. auct.

Lucullus u. Licinius.

Ludibundus XI. 15. 2.

Ludi cf. Caesaris ludi, Circenses,

Megalenses, Plebeii, Romani.Ludus musicus praef. 20.

Luere piaculis IIII. 5. 2.

Luna III. 10. 6. quam Gv\XTix(ac((iv

multa habeant cum luna crescente

et deficiente XX. 8. quot diebus

orbem suum lustret I. 20. 6. luna

solque cur deficiant , non satis con-

stat II. 28. 4. lunae motus cum ae-

stu oceani congruentes XIIII. 1.3.lunae hebdomades XV. 2. 3.

Luscitiosus seruus uenumdatusnumrethiberi possit IIII. 2.11.

L u s i t a n i quibus simulamentis a

Sertorio sint decepti XV. 22.

[Q.JLutatius Catulus I. 11. 16.

Q. Lutatius Catulus curator resti-

tuendi Capitolii II. 10. 2.

Lutescere, num barbare sit fictum

XVIII. 11. 3; 4.

Luteus color II. 26. 15.

300 INDEX RERVM

Lutulentus XI. 15. 6.

Luxuria in cenis legibus coer-

cita II. 24. VI. 16. 5. XV. 8. 1.

Luxurii in genetiuo VIIIl. 14. 9.

Lycium VII. 16. 1. XX. 5.4.Lycurgi in legibus maximus honor

maioribus natu habitus II. 15. 2.

Lysias in Platonis Phaedro I. 9. 9.

Fauorini de eo iudicium II. 5.

T. JflacciusPlautus III. 3. XVII.


Macedo philosophus XIII. 8. 4 sq.

Macedonia olim 'H^iu^Ca dicta

XIIII. 6. 4. Euripides in Macedo-nia mortuus XV. 20. 9.

Macetae VIIII. 3. 1.

Machae rae X. 25. 2.

Maeandri dialecticae et gyri XVI.8. 18.

Magistratus qui prensionem ha-

beant, qui uocationem, qui neu-

trum XIII. 12. 6. XIII. 13. 3. mi-

nores qui XIII. 15.2. XIII. 16. 1.

magistratus itinera facientes XV.4. 3.

Magistri conuiuiorum XV. 2. 4.

M a g i s t r i equitum II. 19. 9. X .24. 7.

M a i a V o 1 c a n i in comprecationibus

XIII 23 2Mala VIIII. 5.6. XII. 5. in mundo

obuia quomodo congruant cum di-

uina prouidentia VII. 1. 1. malalonge plurima ab ipsis hominibusnascuntur VII. 2. 12.

'Malas malaxauit' apud Labe-rium XVI. 7. 7.

Maledicendum non esse improbis

VII. 11.

Malitia VI. 11.9. XVIII. 1.4.Mammae a mulieribus prodigiosis

cum periculo auersi lactis arefactae

XII. 1. 7.

Mancinus u. Hostilius.

'Ma n c i o 1 i s t e n e i 1 1 i s' apud Lae-uium XVIIII. 7. 10.

M a n c i p i a sub corona uendita, quan-

do rethiberi possint IIII. 2. 1. VI.

4. 3.

Mancipatio V. 19. 3. XV. 27. 3.

Mandata num interuenientibus ca-

sibus antea non prouisis neglegidebeant I. 13.

Manilia meretrix in ius uocata abA. Mancino IIII. 14. 2.

C. Manilius consul XVII. 21. 43.

[M'] Manilius ICtus XVII. 7. 3.

M a n i p u 1 i quot legionem efficiant

XVI. 4. 4.

Manliana imperia uel Manlia I.

13. 7. VIIII. 13. 20.

C. Manlius, trib. plebi VII. 11.2.

L. Manlius Torquatus I. 5. 3.

M. Manlius, Capilolii uindex. rupeTarpeiadeiectus XVII. 2.14. XVII.21. 24.

T. ManliiTorquati pugna singu-

laris cum Gallo VIIII. 13. uudecognomentum Torquati acceperit

ibid.

Manuarius et manuari apud La-berium XVI. 7. 2; 3.

Manubiae quid XIII. 25. 25. ina-

nubias et praedam qua ratione Ci-

cero coniunxerit ibid.

Manum conserere quid signifi-

cet apud Ennium XX. 10.

Marathonia pugna quando com-missa sit XVII. 21. 9.

Cn. Marcius Coriolanus quaudouixerit XVII. 21. 11.

M. Marcius praetor VI. 9. 9.

Q. Marcius Rex consul XIII. 20.

10.

Mare austris spirantibus glaueum et

caeruleum, aquilonibus obscurius

atriusque II. 30. 11. gelu QOHduratur XVII. 8. 16. maris in

tempestate c*ur homines palleant

XVIIII. 1.8.

Maritorum offlcia erga uxores I.

17. maritorum et patrum praeniia

honoresque II. 15. 3. u. uxores,

matrimonium etc.

INDEX RERVM 301

C. Marius septies consul X. 1. 3.

XVI. 10. 14. XX. 6. 11.

M. Marius a pop. Rom. magistrati-

bus uirgis caesus X. 3. 2.

Mars IIII. 6. 2. in comprecationi-

bus XIII. 23. 2. u. Nerio.

Marsi serpentum uirulentorum do-

mitores XVI. 11. 2. a Marso Cir-

ces filio orti ibid.

Marsicum bellum II. 27. 2.

Marspit er V. 12. 5.

Marsus, Circes filius XVI. 11. 1.

Martiae hastae cum mouissent,

quibus piaculis id expiatum sit

IIII. 6. Martius campus siue

Tiberinus VII. 7.4. XV. 27. 5.

Mas in feminam mutatus VIIII. 4.

15; 16.

Massilia condita X. 16. 4.

Mater familias et matronaquomodo differant XVIII. 6. 4.

Matris honestae esse liberos pro-

prio lacte nutrire XII. 1.

Materiae infames (ccdo^oi)

XVII. 12. 1.

Mud"rj[iaTcc 1.9. 6.

Moc&rjiiccTiKOL, Pythagorei ordi-

nis secundi ibid. cf. Chaldaei.

Matrimonia I. 6. 1. IIII. 3. 1. u.

diuortium, maritus , uxor.

Matrima uirgo Vestalis debet esse

et patrima I. 12. 2.

Matrona u. mater familias.

Mature, maturare, maturusquid et unde X. 11.

M a u s o 1 u s , rex Cariae , ab Artemi-sia incredibili amore dilectus X.18. 2. quibus certaminibus funuseius sit celebratum ibid.

Me castor XI. 6. 3.

Medici cf. Ind. monum.Medicina res XVII. 16. 2. medi-

cinae gnauiter operam dandam esse

XVIII. 10. 9.

Mediocre dicendi genus VI. 14. 2.

Mediocritas I. 26. 10.

Medium uinum XIII. 31. 14.

Megalensibus patricii mutil&re

solent II. 24. 2. XVIII. 2. 11.

Megarenses diu a commercio cumAtheniensibus exclusi VII. 10. 2.

Mehercules V. 7. 1. XI. 6. 3.

Mei genetiuus a nominatiuo ego

deductus XX. 6. 9;cf. XIII. 26. 1.

MsXuyxoliu, izcc&og tjqojCkov,

XVIII. 7. 4.

Melicae grues apud ueteres elluo-

nes famosae VI. 16. 5.

MsXiOGaveg II. 20.9.Mellaria ibid.

Mslog musicae genus XVI. 18. 4.

Membra VIIII. 10. 6. membrum si

ciuis ciui ruperit , talio de ea re

esto XX. I. 15.

'Memnon nocticolor' apud Lae-uium XVIIII. 7. 6.

Memordi, non momordi dixere ue-

teres VI. 9. 2.

M em o r i a hominum morte deleri nondebet V. 13. 6. de natura memo-riae VIII. 7 lemma. Memoriae et

Vsus filiaSapi entia, Africano

auctore XIII. 8. 2; 3. memoriamexercendam esse XVII. 2. 1.

Menander Plauto antiquior III. 16.

3. a Philemone uictus XVII. 4. 1.

XVII. 21. 42. u. Ind. auct.

Mendacium dicere et mentiriXI. 11. 1.

M e n d i c im o n i u m apud LaberiumXVI. 7. 2.

Menedemus Rhodius XIII. 5. 3. sqq.Menelaus VI. 14.7. XII. 2. 7.

Menenius Agrippa cos. XVII.

21. 13. u. Agrippa.

Menippus philosophus seruus II.

18. 7.

Mensae secundae XIII. 11. 6. men-saerationes XIIII. 2. 7.

Mense quoto post semen conceptum

homo nascatur III. 10. 7.

Mentiri u. mendacium.Meretricum uitia quibus uerbis

Plautus castigauerit III. 3. 6.

302 INDEX RERVM

Meropa VI. 3.28.

Mesanculae X. 25. 2.

Msgov orationis genus VI. 14. 1.

Messalla u. Valerius.

Metellus u. Caecilius.

Mettus Fufetius Albanus XX.1. 54.

MstqikjJ XVI. 18. 4. metrici u.

Ind. monum.Metus, uerbum ambiguum VIIII.

12. 13.

M i h i u. pronomen et mei.

Milesiae uirgines ut a consilio suo,

uoluntaria morte sese interimendi

sint deterritae XV. 10.

Milesii I. 11. 7. eorum legati ut a

Deinosthene sint elusi XI. 9.

Militare aes VI. 10. 2.

Milites quo iureiurando a tribuno

soliti sint obstringi XVI. 4. 2. quo

die adesse debuerint ut consuli

citanti responderent ibid. 4. militi

ignomiuiae causa ueua soluitur X.

8. u. coronae.

Millehominumocciditur qucm-admodum dici possit I. 16. 1.

Milo u. Annius.

M i 1 o n i s Crotoniensis athletae mise-

randus interitus XV. 16.

Miltiades XVII. 21.9.Minos Iouis filius XV. 21.

C. Minucius AugurinusL. Sci-

pionem Asiaticum damnatuin in

carcerem abduci iussit VI. 19. 2.

Q. Minucius Thermus cf. orr.

Catonis de decem hominibus, de

falsis pugnis, de Ptolemaeo in Ind.

auct. s. u. M. Porcius.

Miracula uaria VIIII. 4. cf. III.

10. 16.

M i s e r i a m quid efficiat XVIII.

1.4.

Mithridates XI. 10. 4. XV. 1. 4;

6. XVII. 16. 2; 5. Ponti rex, re-

mediorum aduersus uenena peri-

tissinius ibid. 2. multarum gentium

linguis loquebatur XVII. 17. 2.

M i t h r i d a t i o s antidotus XVII.16. 6.

Moderamenta XIII. 6. 1.

Modice XII. 13. 23.

Moechimonium XVI. 7. 2.

M o e n i a pluraliter semper dicta

XVIIII. 8. 4; 5.

MOIQCC nS7CQCO(J,8V7j III. 16. 11.

Molae trusatiles III. 3. 14.

Moles Martis in comprecationibusXIII. 23. 2.

Momordi VI. 9. 2.

Monocoli VIIII. 4. 9.

Monstra hominum uaria ibid.

Morbi quando sint periculosiores

III. 10. 14. morbus ut auitiodiffe-

rat in edicto aedil. IIII. 2. 2. mor-bosne natura fecerit una cum homi-nibus VII. 1. 7. morbi uis XII. 5.

morbus comitialis XVII. 15. 6.

XVIIII. 2. 8. morbus sonticusXVI.

4. 4. XX. 1. 27. morbus in duo-decim tabulis XX. 1. 25.

Mores et uictus ueteruin mulierumX. 23. mores antiqui XI. 2. 5. tem-

pore obliterati XX. 1.0.

Morituri inedia quoto die mortemoppetant III. 10. 15. moriens quotemporis momento moriatur VII.

13. 5.

Morosus IIII.9. 12.

Morta, una e Parcis III. 16. 11.

M o r t a 1 e s multi et m u 1 1 i h o m i -

nes quomodo differant XIII. 29.

Mortualia XVIII. 7. 3.

Moueo, motus IIII. 17. 10. motusterrae cf. tremor.

Q. Mucius Scaeuola pontifex maxi-

mus V. 19. 6. XI. 2. 4. XVII. 7.

3. cf. Iml. auct.

Mulier sterilis uenumdata num ret-

hiberi possit, inter iuris peritos

dissensum IIII. 2. 9. mulieres et

pupilli qod adrogantor V. 19. 10.

mulieres Homanac per Hereulem

non iurabant XI. 0. 1. mulieribus

uinum bibere uetitum erat X. 23.

INDEX RERVM 303

3; 4. mulieri uir iudex X. 23.

mulier uiro irata XVII. 6. 1. mu-lieres praeficae XVIII. 7. 3. u.

uxor, maritus.

Mulierosus IIII. 9. 2; 12.

Mulio consul Romanus factus et

pontifex XV. 4.

Multa qui habet, multis indiget

vmi. 8. cf. xm. 24. i.

Multa suprema, minima XI. 1. 2.

Sabinum uocabulum ibid. 5. mul-

tam dicere , facere ibid. 6.

Multigrumi fluctus apud LaeuiumXVIIH. 7. 15.

Multiiugus, multicolor, multifor-

mis XI. 1G. 4.

L. Mummius X. 16. 17. censor

XVI. 8.^10.

'Mundus' generis neutrius apudLu-cilium 1111. 1. 3.

Muneror pro munero XVIII. 12. 10.

Municipes et municipium ut a co-

lonia differant XVI. 13.

Muraena Tartesia VI. 16. 5.

Muralis corona V. 6. 2; 19.

Murrina, muliebris potus X. 23. 2.

Murtea corona a M. Crasso repu-

diata V. 6. 23.

Musae nouem XIII. 11. 2.

Musica XIII. 31. 3. musici XVI.18.1. medici musici 111.10.13.

M u s o n i u s philosophus XVIII. 2. 1

.

uehementer inueliitur in pliiloso-

phi cuiusdam disserentis laudato-

rcs V. 1. quid dixerit cuidam pseu-

dophilosopho VIIII. 2. 8. eius

praeclarum aliquod iv&viirjiicc-

zlov XVI. 1.

M u t a n t pro m u t a n t u r apud Var-ronem XVIII. 12. 8; 9.

Mutis hominibus repentino quodamcasu uox reddita V. 9.

Mutitare II. 24. 2. XVIII. 2. 11.

Mu tuatica pccunia XX. 1. 41.My oparones X. 25. 5.

Mvojip IIII. 2. 11. u. Luscitiosus.

Mys, Epicuri sertius II. 18. 8.

l\r adulterinum XVIIII. 14. 7.

Cn. Naeuius poeta quando fabulas

Romae dederit XVII. 21. 45. u.

Ind. auct.

M. Naeuius trib. pleb. ScipionemAfricanum maiorem accusat IIII.

18.3.

Nani,pumilionesXVI.7.10.XVlIII.13.2.

Nasamones XVI. 11. 4.

Nascatur homo quoto mense post

semen conceptum III. 10. 7. III.

16.

Natalis dies; curiosae de eo Var-ronis quaestiones III. 2. 1.

Natis ante noctis horam sextam uter

dies sit natalis ibid.

Naturae principale consilium VII.

1.8. naturae sollertia XII. 1. 13.

et uis XII. 5. 3. natura hominibusamorem sui instillauit ibid. ; natura

et fatum num idem sit Ciceroni

XIII. 1. 2.

Naturalem esse linguam, non po-sitiuam X. 4.

Naupactus VI. 8. 2.

Nausicaa VIIII. 9. 12.

Nautici Romani II. 22. 8.

Naualis corona V. 6. 18.

Naues ut Liburni utque Graeci con-

texuerint XVII. 3. 4.

Nauigantes 'ingredi* et^trans-gredi' recte dicuntur X. 26.

N a u i u m siugula genera nominaqueX. 25. 5.

Ne, particula priuatiua XIII. 23. 19.

Ne-quoque pro ne-quidemXVII. 2. 18.

Neaera XIII. 23. 16.

Necessitas et necessitudo num dif-

fcrant XIII. 3.

Nefasti dics IIII. 9. 5. V. 17. 1.

Negotiositas (itoXvnQayfioavvrj)

XI. 16. 3.

Neptuni filii iuhunianissimi et fero-

cissimi a poetis ficti XV. 21.

Neptunus II. 28. 1. III. 16. 15.

304 INDEX RERVM

XVII. 14. 4. Neptuni Salacia XIII.

23. 2.

Neptunuspater V. 12. 5.

N e q u i t i a e uerbum uulgari lingua

male usurpatum pro sollertiaVI. 11.

NriQetdsg XIII. 23. 3.

Nerio, Nerienes Martis XIII.

23.

Neronis nomen, Sabinum uerbumXIII. 23. 8.

Neruias in fidibus brumali die ali-

ter digitis pelli, aliter sonareVHII.

7.3.

Neruus a digito ad cor pergens X.

11.2. nerui unde dicti XIII. 23. 9.

Nescius VIIII. 12. 18.

Nestor VI. 14. 7. apud Laeuiumtrisaeclisenex dictus XVIIII. 7. 13.

Nicias Pyrrhi amicus III. 8. 5. u.

Timoehares-

Nicomedes V. 13.6. XI. 10. 4.

Nicopolis XV. 11.5.

Nilus fluuius imperii Romanimaximus X. 7. 1.

Niobe quot filios habuerit XX. 7.

Niuis aqua potui pessima, frugibus

arboribusque salubris XVIIII. 5.

Noctescere barbare fictum XVIII.

11. 3; 4.

'Nocticolor' Memnon apud Lae-

uium XVIIII. 7. 6.

Noctu hesterna VIII. l.Iemma.N o I a e nomenVergilius cur ex Aenei-

desustulerit VI. 20. 1.

Nolo ex non et uolo compositumVI. 11. 8.

Nomen mihi est tripliei modo con-

structum XV. 29. 1.

Nomine Tarquinio esse apudL. Pisonem XV. 29. 2.

N o m e n L a t i n u m I. 2. 4.

Nomina ciuium tnalfi meritorumobliuione punita VIIII. 2. 10. no-

mina alia plurali tantum numerodici alia singulari; eiusque rei

quaesitcausa XVIIII.S. oomina

nonpositiua esse sed naturalia Ni-

gidio auctore X. 4.

Nominatiuus plur. secundae de-

clin. in ii XIII. 26. 4.

Nona, una e Parcis III. 16. JO.

Nonae II. 24. 11; 14. V. 17. 2.

Nos et uos uerba non temere ficta

sed natura homini praescripta X.

4.4.Nostrum et nostri ubi locum ha-

beant XX. 6. 2.

Notae censoriae 011. 12. IIII. 20.

Notae uocum XIII. 0. I.

NoTog, NotCq 11.22. 14.

Nov&sgicc, ex tribus poenarumgeneribus primum VII. 14. 2.

Noua uia XVI. 17. 2.

Nouicium VII. 5. 1.

Nouissimus et nouissime cur

Cicero dicere aspernatus sit X. 21

.

Nox pro noctu in XII. tabulis VIII.

1. lemma.Nuces Thasiae VI. 16. 5.

Numa rex 1.12. 10. IIII. 3. 3.

Numerorum subtiliores quaedamrationes lingua latina exprimi ne-

queunt XVIII. 14. 1.

N u m m o s u s IIII. 9. 2.

Nundinae singulari numero caren-

tes XVIIII. 8. 13.

Nuptiis ducenos aeris lex Licinia

indulsit II. 24. 7.

Nutrices infantum quales plerum-

que esse soleant XII. 1. 17.

Nutriendos liberos esse matrumipsarum uou nutricum lacte ibid. 5.

O litera XVIIII. 1-1. 0.

Ob praepositio IIII. 17.6.

Obba XVI. 7.9.

Obesum quid XVIIII. 7. 3.

Obiicere [III. 17. 1.

Obices cur primam syllabam cor-

reptam habeant IIII. 11. 11.

b 1 i t o r a g e n s apud LaeuiumXV1III.7. J.

Obnoxie in Plauto VI. 17. 4. ob-

1NDEX RERVM 305

noxius quid signifieet quaeque uer-

bi sit origo ibid.

Obscenae aues XIII. 14.6.

b s i d i o n a 1 i s c o r o n a V. 6. 2; 8.

Obsignatio tabularum XIIII.

2.7.

Occasosolein XII. tabulis XVII.

2. 10.

Oceanus cum luna simul senescit

adulescitque XIIII. 1. 3»

Oculorum uis V. 16.

Of fa; inter os et offam XIII. 18.

Offenderequid VIIII. 1.9.

Officiorum quis gradus et ordo

Romae obseruatus sit V. 13.

Officiosus IIII. 9. 12.

Oleaginea corona V. 6. 4.

Olearum folia quando conuertantur

VIIII. 7.

Oleum XIIII. 6. 3. cur saepe conge-

lascat XVII. 8. 8.

Olympias, Philippi regis uxor VI.

1. 1. eius ad Alexandrum filium

epistula XIII. 4. u. Alexander et

Ind. auct.

Olvmpicum stadium; eius formaI. 1. 2; 3.

'OfAOioziXsvTcc, 6 fioL07txcoxcc

XVIII. 8. 1.

'Onychinum tegimen' apud Lae-uium XVIIII. 7. 15.

C. Oppius et Cornelius Balbus res

Caesaris curarunt XVII. 9. 1. u,

Ind. auct.

Opposita XVI. 8. 13.

'Oiluficc&icc XI. 7. 3.

Optatus u. Fidius.

'OnxLTirj XVI. 18. 1.

Opulescere XVIII. 11.3; 4.

p u s e s t quomodo construaturXVII. 2.«15.

r at io in pectore nasci debet non in

ore I. 15. 1. oratlonis uaria generaVI. 14. 1.

Orbi.s in re militari X. 9. 1.

Orchi (orci) thesaurus I. 21. 2. ue-

Btibuluin XVI. 5. 12.

Gellivs II.

Orestis corpus III. 10. 11.

Oriae X. 25. 5.

Oriens aequinoctialis,brumalis, sol-

stitialis II. 22. 5.

'OgLOfiOL apud Graecos 1.25.11.Oriolae X. 25. 5.

Ornithones II. 20. 2.

Oropus III. 13.2. VI. 14.8.Orthium carmen XVI. 19. 14.

s u. offa.

Osce XVII. 17. 1.

Oscedo, morbus III I. 20.9.s c i t a t i o in nixu letalis III. 16. 24.

s c u 1 a cur ueterum Romanorummulieres cognatis ferre debuerintX. 23. 1.

Ostia XVIII. 1.1.

OstreaTarentina VI. 16.5. quamcum luna av[i7txcoaLav habeat XX.8. 3; 4.

Ostrinus color II. 26. 5.

Otacilius Crassus consul X. 6.4.'Sl&eiv de austris dictum quidsigni-

ficet II. 30. 11.

u a 1 i s c o r o n a V. 6.20.u a n d i quae caussa ; ouantes pedi-bus an equis uecti urbem ingre-

diantur ibid. 27.

Oues bidentes; oues uirili generedictae XI. 1. 4. ouium lac XII. 1.

15. XVI. 6. 6.

Pabulor XVII. 2. 9.

Pacificatoris partes agere liceat-

ne iudici XIIII. 2. 15.

Pacis bibliotheca V. 21. 9. XVI.8. 2. Pacis templum V. 21. 9.

Pactiones secundum XII. tabulas

XX. 1 . 46.

Pacuuius poeta quando floruerit

XVII. 21. 49. eius cum Accio poe-

ta colloquium XIII. 2. u. Ind. auct.

P a c u u i u s Labeo u. Antistius.

Paenitere unde et quid XVII. 1.

5 sqq.

Paenuria unde XVII. 1. 9.

Paeston XIIH. 6.4.

20

306 INDEX RERVM

ncaStCa XIII. 17. I.

Palatinae aedes IIII. 1. l.Palatina

area XX. 1.1. Palatiuus monsXIII. 14. 2.

Pa.Iatium XII. 12. 2. XVIIII.13. 1.

P a 1 e s in comprecationum formulis

XIII. 23. 4.

Palinurus X. 16. 2; 3:9.ndXXcc£, nttXXccnCg IIII. 3. 3.

Palma II. 26. 9. III. 6. 2. Aegyptia

VI. 16. 5.

Paludamentum VII. 12. 3.

Panaetii in dva.Xyr\GCav et ccncc-

&elccv Stoicorum oratio XII. 5. 10.

XVII. 21. 1. u. Ind. auct.

Pancratiastae XIII. 28. 3; 4.

TlavSsY.Tat, quid proprie XIII.

9.3.Pando u. passis uelis.

P a n s u m ueteres dixerunt pro p a s -

sum XV. 15.2.

P a p h 1 a g o n i a XVI. 15.

Papirius Praetextatus cur ita

sit cognominatus I. 23.

TLaQadELy^a VII. 14.4.

TLa Qud sl6o l, LatinVViuaria', II.

20. 4.

TlttQccd LEgEvyiievov d^CcotLaXVI. 8. 14.

TlttQttycoyri XI. 15. 6.

TlttQttLtELG^CCL VII. 16. 11.

TlttQttHsC^Evov , apud Graecosgenus praeteriti VI. 9. 13.

ITaQaHoXov&rjGLs VII. 1.9.

Parasitus III. 3. 5.

TLttQttGXL%C<s XIIII. 6. 4.

Pareae a partu diclae III. 16. 10;

11.

Parcus; uerum huius uerbi exvllov

et elusaBasside eoopiniolll. 19.2.

Pnrendum num sit semper patri

II. 7.

Parentes liberos pcrditos exhere-

dant I. 6. 8. parentes quanto ho-

nore sint habiti a prlscis Hoinanis

\ • 13. 2. u. pater.

Parones X. 25. 5.

Parsimonia ueterum RomanorurnII. 24.

Parthos quis primus superauerit

XV. 4. 4.

a r t i c u 1 a

rietas XI. 3. 2.

Participium praeteriti VIllI. 6. 3.

'Partim hominum uenerunt' qua

ratione ueteres dixerint X. 13.

Partu uno quot pueri simul gigni

possint; partus qnoto menseedaturpost semen conceptum etc. III. 10.

6. III. 16. X. 2. XVI. 16. 1.

Passum, mulicbris potus X. 23. 2.

passis uelis XV. 15.

Patauium XV. 18. 1.

Pater familias XII. 12.4.

Patiendi uerba actiuo sensu a ue-

teribus saepe adhibita XVIII. 12.

Patrensis bibliotheca XVIII. 9. 5.

Patri debita offieia quatenus neglegi

possint a lilio magistratu II. 2. pa-

tri num semper morem gerere de-

beat filius an quaedam sint exce-

ptiones II. 7.

Patricii VIIII. 2. 11. XIII. 15. A.

XV. 27. 4. XVIII. 2. 11. u. ma-gistratus.

Patrima matrimaque 'debet csse

uirgo Yestalis I. 12. 2.

Patroni pro reis dieentes VI. 3. 18.

u. clientes.

Paulus u. Aemilius et Iulius.

P a u o r num sapientem dedeceat

XVIIII. I. 8.

Pauiment um VII. 12 3.

Pauus e Samo VI. 16. 5.

Pax u. Pacis.

Peccatorum puniendorum uariae

rationes VII. 11. exemplis peccata

non purganiuv X. 19 # peccatiun

nullum tempore non reuelatur XII.

11.5. peccatu propeccato XIII.

21. 16.

P e cl uncu 1 us yi, 16. 5.

Peculatus dampnari VI. 19. B

Pecunia quibus modis argumentis-

IXDEX RERVM 307

que data probetur XIIII. 2. 7. pe-

cuniam a reo mutuo accipere nefas

XII. 12.

Pecuniarcus III. 19.4.

Pedarii senatores et equites III. 18.

10.

Pelamis Chalcedonia VI. 16. 5.

Pelasgi I. 10. 1.

Peleus III. 11. 5.

Pelex unde IIII. 3. 3.

Peloponnesiacum bellum II. 1 . 5.

de eius tempore XVII. 21. 16.

P e 1 u s i o t a e cur cepe non edant XX.8.7.

TLtiiiiara apud Graecos XIII. 11.7.

Pensito VIIII. 6. 3.

Pe nus uarii generis IIII. 1. 2.

Peposci non poposci apud uete-

res VI. 9.

Pepugi non pupugi ibid.

Peranna XIII. 23. 4. cf. Anna Pe-

renna.

Perdices bina corda habere scripsit

Theophrastus XVI. 15.

Peregrinus Proteus philosophus

VIII. 3. lemma. quomodo , ne clamquidem peccari debere, demonstra-

uerit XII. 11.

Perendini dies X. 24. 9.

Perenna u. Peranna.

Perennai e XVII. 2. 16.

Periander Coriirthi rex XVI. 19. 4.

Pericl es, Alcibiadis auunculusXV.17. 1. eius opinio de pietatis ami-cis praestandae finibus I. 3. 20.

Periculum, uocabulum ancepsXII.

9. 2.

Peripateticorum decreta XVIII.1. XVIIII. 5. 2.

IJsQi7cazog deiXLvog et ia&i-vog XX. 5.

Il£Qi7tXo(xivov ivtavrov III.

16. 17.

IIs Qiacov 1.22. 9.

Perniciiin casu patrio VIIII. 14.

9: 12.

Persae ab Atheniensibue oieti

XVII. 21. 9. ab Alexandro ibid.

32.

Persaeus Zenonis Stoici seruus II.

18.8.Perses, Macedonum rex, Philippi

filius bellum contra Romanos gerit

VI. 3. 2.

Personae srvfiov quam lepidumGauius Bassus protulerit V. 7.

Pessinuntii aselli VI. 16. 5.

'Pestilenta, puluerulenta lo-

ca' apud Laeuium XVIIII. 7. 7.

Pestilentia Atheniensis II. 1. 5.

Petilii duo, tribuni pl. , a Scipione

Africano rationes pecuniae Anti-

ochinae poscunt IIII. 18. 7.

Petorritum cuius linguae sit uo-

cabulum XV. 30. 2.

Phaedon Socratis seruus II. 18. 1.

cf. Ind. auct.

Phalarica X. 25. 2.

$avraGi'at,XI.b.G. XVIIII. 1. 15.

Pharsalicicampi XV. 18. lemma.

Phaseli X. 25. 5.

<&iXavQ'QCD7zCa XIII. 17. 1.

Philemo u. Menander.Philippides, poetacomicus, nimia

laetitia mortuus III. 15. 2.

P h i 1 i p p u s , rex Macedoniae II. 27.

5. VI. 1.1. XVII. 21. 28. eius ad

Aristot. epistola cf. Ind. auct.

Philolaus Pythagoricus III. 17. 1.

Phiiosophi iactabundi et fallaces

seueriter ab Herode Attico aliisque

castigati I. 2. 3. I. 2. 6. VIIII. 2.

X. 22. XIII. 8. 5. XIII. 24. XVII.

19. philosophi aliquot qui seruitu-

dinem seruierunt II. 18. philoso-

phus ut sit audiendus V. 1. quo-

modo dolorem bene feiat XII. 5.

9. philosophi Graeci ex Italia SCto

eiecti XV. 11. 1 ; 3 sqq. pauor numphilosopho sit indignus XVIIII. 1.

cf. Platonicus et Ind. monum. s. u.

libri et philosophi.

Philosophia V. 15. 9. V. 16. 5.

philosophia nauiter seetanda VII.

20*

308 INDEX RERVM

10. philosophia puerilis et reipu-

blicae inutilis X. 22. quomodo de-

generet et deprauetur XVII. 19. 4.

u. XX. 5. 3. philosopkiae IIII. 1. 3.

physicae II. 28. 1.

Phocis terra X. 16. 4.

$olvl£ color II. 26. 6. 111,9.9.

<Pcoq I. 18.5.

Phormio Atheniensis XVII. 21. 24.

&OQTLKOL XVIII. 4.

$QSCCQ I. 18.

Phrygia attagena VI. 16. 5.

(Pvgel an &EGSL uerba sint orta

X. 4.

$vglhol, Pythagorei primi ordinis

I. 9. 7.

$VGLOyVCO(lOVSLV 1.9.2.Piaculum II. 28. 3. IIII. 5. 2. IIII.

6. 1. XVI. 4. 4. XVI. 6. 10.

Pigitum non personaliter dictum

XV. 13. 9.

Pigneror pro pignero XVIII. 12.

10.

Pignoriscapio; litera a in hocuocabulo tractim pronuntianda VI.

10. XIIII. 7. 10.

Pilleatus seruus u. seruus.

Pilum X. 25. 1.

P inus caesa numquam ex iisdem ra-

dicibus pullulat VIII. 4. lemma.Piraeus XV. 1. 6.

Pisae Olympicae I. 1. 2.

Piscinae II. 20. 7.

Pisistratus apud Homerum XIIII.

6. 3. primus Athenis libros publice

dedit legendos VII. 17. 1. XVII.21.5.

Pittacium apud Laberium XVI.7. 9.

Placidae, nauium genus X. 25. 5.

P lanetarum in uitam humanani uis

et potentia XIIII. 1.

Planipes saltans I. 11. 12.

Plantae Herculis secundum totins

eorporis proportionem quantae fne

rint I. 1. 2.

Planum quidsit I. 20. 1; 2.

Planus i. e. sycophanta apudLaberium XVI. 7. 10.

PlatoII. 8.9. III. 13. III. 17. l.sqq.

inter eius et Lysiae orationem quidintersit differentiae II. 5. 1. Xeno-phontis aemulus XIIII. 3. quo tem-pore uixerit XVII. 21. 29. u. Inu.

auct.

Platonicus philosophus XV. 2. 1.

cf. Ind. auct. s. u. Plato.

Plebeii ludi II. 24.3.

Plebisscitum quid X. 20. 6. XV.27. 3.

P 1 e b s ut a populo differat X. 20. 5.

IIXsLctdsg u. Vergiliae.

Plerique omnes VIII. 12. lemma.Plurali numero quae uerba careant.

quae singulari XVIIII. 8. cf. I. 10.

13.

Pluria recte dici,plura barbare

V. 21.

Plutarchus quid seruo responderit

iracundiam ei exprobranti I. 20. 5.

paulo seuerius in Epicuri dicta et

syllogismos inuectus II. 8. II. 9.

u. Ind. auet.

P o e n a m i 1 i t a r i s X. 8.

Poenarum uaria genera VII. 14.

Poeni cum Romanis de orbis impe-rio dccertantes X. 27. u. Cartha-

ginienses.

Poeni ceus color III. 9. 9.

Poeta yicitec TCQoXrjipiv loqui potcst

X. 10. 8. poetis apud ueteres Ro-manos honos nuii erat XI. 2. 5.

Pollux XI. 0. 4sqq.

noXoL III. 10. 3.

Polus histrio celeberrimus: historia

de eo memorabilis VI. 5. 1

.

Polyerita femina nobilis nimio

gaudio inortua III. 15. 1.

noXvjJLa&i rj voov ov dldctGKEL

praef. 12.

Polyphontes rex in fabula Euripi-

dea VI. 3. 28.

77 o X v 7C q ct y (i o G v v T) quomodouerti possit latine XI. 1<>. i.

IXDEX RERVM 309

Pomerium auguribus quid, quique

eius proferendi habeant ius XIII.

14. XV. 27. 5.

Pompeia curia XIIII. 7. 7.

Pompeius Strabo, Pompei Magnipater, Asculanos subegit XV. 4. 3.

Cn. Pompeius Magnus, C. Cae-

saris gener IIII. 10. 5. aedes Vic-

toriae quomodo inscriptas dedica-

uerit X. 1.6. lex de imperio eius

lata X. 20. 3. de reditu eius pri-

uilegium X. 20. 10. consul cumM. Crasso XIII. 25. 6. XIIII. 7. 1.

Varronis liber isagogicus in Pom-pei usum conscriptus XIIII. 7. 1.

eius cumCaesare certamenXV. 18.

1. Mithridatem deuincitXVII. 17.2.

M. Pompo nius praetor XV. 11. 1.

Pomptinus ager VIIII. 11.4.

Pompylus, Theophrasti seruus II.

18. 8.

Ponticae anates dicuntur edun-dis uulgo uenenis uictitasse XVII.16. 1.

Pontifices I. 12. 15. II. 28. 6. IIII.

6. 2. V. 17. 2. V. 19. 6. X. 15.18.XI. 3. 2.

Pontificium ius I. 12. 17.

C. Pontius Samnis a dictatore Ro-mano sex horarum indutias postu-lat I. 25. 6. II. 19. 8.

Pontius Cominius XVII. 2. 24.

M. Popilius censor IIII. 20. 11.

P. Popilius I. 7. 7. XI. 13. 1.

Poposci VI. 9.

Populabundus XI. 15. 7 sq.

Populus et plebs X. 20. 5. agerecum populo XIII. 15. 8. XVI. 13. 6.

P o r c a p r a e c i d a n e a , Cereri sacra

1111. 0. 8.

Porcetra quid et ut a sue differat

XVIII. 0. 4.

Porciae gentis genealogia XIII. 20.

Porcius Licinus XVII. 21. 45. u.

Ind. auct.

Porcius trib. pleb. XIII. 12.6. .

L. PorciusCato XIII. 20. 13.

M. Porcius Cato Censorius ini-

micus Scipionis Africani IIII. 18.

7. quot filios , quot nepotes habue-rit XIII. 20. 3. eius moderantia et

parsimonia XIII. 24. quando uixe-

rit XVII. 21. 47. u. Ind. auct.

M. Porcius Cato [Licinianus] Ca-

tonis cens. fil. XIII. 20. 9.

M. Porcius Cato, Liciniani F.

ibid.

M. Porcius Cato SalonianusXIII. 20. 8.

M. Porcius Cato, Saloniani fil.,

Vticensis pater XIII. 20. 13.

M. Por cius Cato Vticensis XIII.

20. 3 sqq. ; 14. in senatu uerbosius

disserendo diem quum eximeret a

Caesare in carcerem abduci iussus

IIII. 10. 8.

IJoGSlScOVLOV XIIII. 6. 4.

Postliininio in patriam redire VI.

18. 7; 8.

Postprincipia XVI. 9. 5. XVI.18.6.

Postuerta dea XVI. 16.4.

Postuma proles apud VergiliumII. 16. 2.

Postumiana imperia 1. 13. 7.

Postumius Festus XVIIII. 13.

1;4.A. Postumius consul IIII. 6. 2.

OlusPostumiusTubertus dicta-

tor quando fuerit XVII. 21. 17.

Sp. Postumius consul XVII. 21.

36.

Postumus praenomen II. 16. 3.

Potus num delabatur in stomachuman in pulmonem XVII. 11. 1.

Praecidaneae hostiae IIII. 6. 7.

Praecoxin genetiuo praecocis facit,

non praecoquia X. 11. 9.

Praeda quid et ut a manubiis diffe-

rat XIII. 25. 1 ; 27.

Praefectus aerario XIII. 25. 30.Latinarum causa creatus num se-

natus consulendi ius habeat XIIII.8.

praefectus urbi XI. 7. 3. XIIII.7. 4.

310 INDEX RERVM

P r a e f icarum lamentationes XVIII.

7.3.Praefiscine et praefiscin i X.

2-4. 8.

Praemature X. 11. 8. praematuraingenia XIII. 2. 5.

Praemiapatrum V. 19. 15.

Praemia mil itaria V. 6.

Praemodum VI. 7. 12.

Praemorsisse apud Plautum VI.

9.7.Praenestini ex colonis municipes

a Tiberio facti X\T. 13. 5.

Praepes portus VII. 0. G. VIIII.

4.1.Praepetes aues apud Vergilium

VII. 6. 9.

Praepositionum quarundam natu-

ram non semper eandem esse II.

17. praeposiliones uerbis praetixae

quando producantur, quando corri-

piantur IIII. 17.

Praesentaria uenena VII. 4. 1.

Praeterpropter apud EnniumXVIIII. 10. 5.

Praetextati priscis temporibus se-

natorumfilii

tur 1. 23. 4.

Praetores V. 19. 2. X. 3. 3. X.24. 3. XIII. 16. 1. XIIII. 7. 4.

XX. 1. passim; XX. 10. 8. consu-

lum conlegae XIII. 15. 4. praeto-

rum quorundam lepida dicta I. 22.

6. XV. 5. 4.ePraeuerbiumW VI. 7. 5.

Prandeo, pransus sum II. 25. 7.

XV. 13. 5.

Prandium u. caninum.

Praxiteles XIII. 17.3; 1.

Prendere de lictoribus IIII. 10. 8.

Prensionem tribunus plebis habet,

non etiam uocationem XIII. 12. 1.

Princeps senatus IIII. 10. 2.

XIIII. 7.9.

Priua quae ueteresddxerint X. 20. 1.

Priuilegium quid X. 20. 9; 10.

Pro quam uariis significationibus

usurpetur XI. 3. in uerbis compo-sitis quando producte, correpte

quando pronuntietur II. 17. 3.

Procincta classis 1.11.3. XV.27.3.

Procliue et procliui X. 24. 8.

Proconsul II. 2. 13.

Procurare ostenta et prodigia IIII.

5.2. IIH. G. 1:2; 8. XVI. C. 10.

Prodici rhetoris audiior Euripides

XV. 20. 4.

Prodigere XV. 5. 2.

Prodromi, quoddam uentorum ge-

nus II. 22. 25.

Profata apud Varronem XVI. 8. 2.

Profesti dies II. 24. 14.

Profligandi uerbum uulgo maleusurpari XV. 5.

Progenii pro progeniei VIIII. 14. 9.

Proletarii unde sint dicti; asperis

reipublicae temporibus in mililiam

tumultuariam lecti XVI. 10. prole-

tarius scriptor XVIIIl. 8. 15.

Proloquii disiunctiui Ieges V. 11.9.

proloquium quid; proloq. uaria ge-

nera XVI. 8. 2.

Promercalia IIII. 1.23.

P r o n o m i n a : ego , lu , mihi , tibi , nos

quomodo pronuntientur X. 4. 4.

quomodo declinentur ex grammati-

corum doctrina XX. 6.

P r o n u n t i a t u m , ucrbum a Ciceronc

fictum pro (iraeco: 'a^ico^a'XVI. 8. 8.

Properare ut diflerat a uerbo festi-

nandi X. ll.G. XVI. 14.

Properatim XII. 15. 1.

Propere, mature, cito X. 11. 1.

P r o p i o i u s VII 5 . 1

.

Prop i n quoruni inanis fiducia et

Aesopi de ea re fabula II. 29. 17.

Prorsa [Prosa?] dea XVI. 1G. 4.

ngoaaStai XIII. G. 1. XIII. 2G.3.

Prosumiae X. 25. 5.

P r t a g o r a s cuiufl couditionis homofuerit, quomodo philosophiam adie-

rit ; acerrimus deinde sophistavum

INDEX RERVM 311

V. 3. eius cum Euathlo discipulo

lis lepidissima V. 10. 3.

Protagorion dvtiGZQScpovV, 11.2.

Proteus u. Pcregrinus.

Protogenes pictor XV. 31. 3.

Prouerbia cf. Ind. monum.ProuidentiaVll. 1. 1. VIIII. 5.8.

Prouocatio adtribunos plebis IIII.

14.4.

Prudentia indiserta stulta loquaci-

tate melior I. 15.

Psylli, gens Africae VTIII. 12. 12.

mirae de illis fabulae XVI. 11.3.

Ptol emaeorum bibliotheca publica

VII. 17. 3. eorum tempus XVII.21.41.

Pudere personaliter XV. 13. 9.

Pudor quid, et cur sanguiuem dif-

fundat XVIIII. 6. 3.

'Pudoricolor' aurora apud Lae-uiumXVIIII. 7.6.

Pueritiae finis X. 28. 1.

Pucrorum impubium uictus ut mo-derandus sit IIII. 19. pueri in furto

deprensi praetoris arbitratu uerbe-

rati XI. 18. 8.

Puerperii numerus X. 2.

Pu giones X. 25. 3.

Pulmonis natura munusque; numpotus in eum delabatur XVII. 11.

P u 1 u e r e t apud Plautum XVIII.

12. 4.

Puluerulenta loca apud LaeuiumXVIIII. 7. 7.

Puluilhis u. Horatius.

Pumiliones, vdvot XVI. 7. 10.

XVIIII. 13. 2.

P u n i c o r u m nominum accentus

1111. 7.

Puniendis peccatis quot causaecbsc possint VII. 14.

P u p i 1 1 o s defendere patronis san-

ctissimuni offlchim fuit V. 13. 2.

pupillis ilel COgnati postbabendi

ibid. pupilli adrogari non possunt

V. 19. 10.

pupugi VI, '.».

P u r i c i u s , uerbum dubiae fidei VII.

5.3.Purpurare XVIII. 11. 3; 4.

Purum putum quid VII! 5. 2.

Putare quid significet proprie VII.

5.6.Puteoli XVIII. 5. 1.

Puteolanum mare VI. 8. 2.

Puteus ex Graeco *cpq£ccq' deriuan-

dus 1. 18. 2.

Pygmaei VIIII. 4. 10.

Pyramides apud geometras I.

20. 3.

Pyranthius u. Pyrrus.

Pyrronii philosophi ut ab Academi-cis differant XI. 5. eorum disci-

plina ibid.

TLv qq 6 g color qualis sit II. 26. 6.

Pyrrus rex III. 8. 1. literae exi-

miae senatus ad eum datae III. 8.

8. X. 16. 16. bellum cum Roma-nis quando gesserit XIIII. 1. 24.

XVII. 21. 37.

Pyr[rus Pyjranthius IIII. 11.

14.

Pythagoras philosophus ; eius deHerculis ligura ratiocinatio I. 1. 1.

eius disciplinae quis ordo fuerit I.

9. Pythagorae de cubo doetrina

uim lunaris circuli tenente I. 20. 0.

quibus cibis Plutarcho auctore ab-

stinuerit IIIl. 11. 11. olim Etiphor-

bus, Pyrrus, Aethalides, Alco IIII.

] 1. 14. XIIII. 6. 3. quando in Ita-

liamuenerit XVII. 21. 6.

Pythagoreis quantum temporis sit

imperatum discendi tacendique I.

9. 3. VII. 2. 12. u. Ind. auct. s. u.

Pythagorei.

Pythia certamina XII. 5. 1.

<i u a d r a n t a 1 i a {-.ivfioi) I. 20. 3.

Quadratus uersus II. 29. 20.

III1.7.4.

Quadrigaecur pluraliter dici so-

leant debeantque XVIIII. 8. 12.

Qnuesitorcs XI. 5. 2.

312 INDEX RERVM

Quaestiones conuiuales VII.

13. XVII. 8. XVIII. 2.

Quaestor XIII. 12. 6. num in ius

ad praetorem a priuato possit uo-

cari XIII. 13. praedamuenditXIII.

25. 29. quaestor Sidicinus X. 3. 3.

u. consules, praetores, magistratus

etc.

Quartum et quarto consul X. 1.

Quassare, quatere II. 6. 5.

Quernea corona V. 6. 12.

Quercus, cibus antiquissimus apudRomanos ibid.

Quiesco et similia utrum producta

an correpta litera e rectius efferan-

tur VII. 15.

Quin particulae uariae significatio-

nes eiusque in ucteribus scriptis

usus singularis XVII. 13.

Quindecimuiri 1. 12. 6. I. 19. 11.

Quinquatrus unde II. 21. 7.

P. Quinctium qua aetate Cicero de-

fenderit XV. 28.

Quirinalis lituus V. 8. 6.

Quirinalis flamen VII. 7. 7.

Quirinus XIII. 23.2.Quirites XV. 27.4.Quoaduiuetet quoad morietur

cur idem tempus significent, quam-uis contraria sint VI. 21.

Radcre barbam ante senectam ae-

tatem Romanis mos patrius fuit

III. 4.

Raptito VIIII. 6.3.

Raro, rarenter II. 25. 8.

Ratariae naues X. 25. 5.

Ratio praedae factae ab imperatore

reddenda II II. 18. 7.

Ratio ut nascatur in liomine XII. 5.

11.

R e c e n t a t u r apud Matium XV.25. 1.

Recepticius seruus apud Catonemquis XVII. 6. 2.

Recipcre quid sit priscis Latinis

XVII. C. G.

Reciprocae conclusiones V. 10.2.V. II. XX. 1.35.

Recuperatores a praetoribus dati

iniuriis aestumandis XX. 1. 13.

Reditiones in gratiam memora-tu dignae XII. 8.

Refert qui gratiam, habet I. 4. 3.

Refrigerare apud Varronem XIII.

31. 17.

Regu lus u. Atilius.

Regum inauguratio pro conlegio

pontificum comitiis calatis XV.27. 1.

Religens IIII. 9. 1.

Religiosa delubra IIII. 9. 9.

dies IIII.9. 5.

R e 1 i n q u e r e i n m e d i u m , Claudia-

num XVII. 2. 11.

Remittere animum XVIII. 2. 1.

Remus a Romulo in Auentino monteauspiciis superatus XIII. 14. 5.

Renum munera XVII. 11. 2.

R e p e n t i n u m gaudium multis mor-tem attulit III. 15.

Res non liquet XIIII. 2. 25. profii-

gata XV. 5.

Rescire qua signincatione usurpc-

tur II. 19.

Restare et superesse 1.22.17.Retae XI. 17.4.

'Retanda flumina' in praetorio

edicto XI. 17. 2.

R e t h i b i t i o mancipiorum uitiosorum

IIII. 2.

Reus VIIII. 15. 7. XII. nequebarbam radere nee ueste eandida

utisolebat III. 1 1.

Rex saerifieulus solus super fla-

minem Dialem accumbit X. 15.21.comitiis calatis creari solitus XV.27. 1.

Rhetoresl. C. 4. VI. 3. 19. X. 19.

I. XIIII. 2. 1. antiquiores XIIII.

4. 2. ex Italia SCto eiecti XV.II. 1.

Rhetorica disciplina XII. 12. 1.

rhetoricae disciplinae VI. 3. 52.

INDEX RERVM 313

Rhetoricus sophista XVII. 5. 3.

Rhetoriscus XVII. 20. 4.

R h o d a n u s fluuiorum ,qui ultra Ro-

manum imperium fluuut, tertius

magnitudine X. 7. 2.

Rhodienses, amici et socii Roma-norum, ut a Catone in senatu sint

defensi renuente maiore senatorum

parte VI. 3. eorum ad Demetriumlegatio XV. 31. 4.

Rhodium uinum XIII. 5. 5.

Rhodius helops VI. 16.5.

Rhodus, insula inclytissima VI. 3.

1. XIII. gl 3. a Demetrie obsessa

XV. 31. 1.

Rica, capitis uelamen VII. 10.4. fla-

men Dialis in rica surculunLarboris

felicis gerit X. 15. 28.

Ridibundus XI. 15. 2.

Robigus deus V. 12. 14.

Roboraria II. 20. 5.

Robur X. 12. 3.

Rogare praetorem consulemueprae-tori non licet XIII. 15.

Rogatio V. 10.9. X. 20. 7.

Roma V. 17.2. saepe flammis de-

uorata XV. 1. 3. Romana urbs V.6. 10.

Romani ueteres pio animo senes

colebant II. 15. parsimonia II. 24.

pietate II. 28. 2. iurisiurandi fide

numquam uiolata inter omnes gen-

tes excellebant VI. 18. Romaniciues male tractati X. 3. 7. Roma-na disciplina X. 6. 1 . Romani cumPoenis conlati X. 27. Graecae lin-

guae diu imperiti XIII. 9. 6. feli-

citate omnes alios populos supera-bant XVII. 21. 33. num RomaniGraecis inferiores sint in poesi le-

uiqre et erotica XVIIII. 9. 8. fidem

religioaa colunt XX. 1. 38. de ue-stitu priscorum Romanorum cf. VI.

12. 3.

Romanorum rnilitum clamor in in-

eundis proeliis quid sibi uelit I. 1 1.

9. eorum dies ciuilis III. 2. 7. Ro-

manus populus eminimis principiis

ortus XX. 1. 39.

Romulus rex I. 10. 3. VII. 7. 6.

XIII. 14. 2. eius egregium quod-dam de uini temperantia dictumXI. 14.

Rosae cur apud Homerum nusquamcommemorentur XIIII. 6. 3.

Q. R o s c iu s , histrio summa uenustate

V. 8. 4.

S. Roscius qua aetate a Cicerone

sit defensus XV. 28.

Ruber color II. 26. 6.

Rubidus color II. 26. 14.

Rufus color II. 26. 5.

Rugare XVIII. 12.3.Rumices X. 25. 2.

Rumpiae ibid. 2; 4.

Rusticus sermoll. 21. 8. XI. 7.5.XIII. 6. 3.

Rususcolor II. 26. 6.

Rutiluscolor II. 26.8.

*Pv&ii6q XVI. 18.4.

Sabinauerba XI. 1. 5. XIII. 23.7.

S a c e 1 1 um quid, et unde sit deriuan-

dum; Trebatii hac in re error VII.

12. 5; 6.

Sacerdotes pop. Romani I. 12. 3.

X. 24. 9.

Sacra diurna etnocturna III. 2.

8. quibus diebus sacra rite nonfiant V. 17. 2.

S acrificiumanniuersariumXVI. 4. 4.

Sacrificor pro sacrifico XVIII.

12. 10.

Sacrificulus rex X. 15. 21. XV.27. 1.

Sacrorum detestatio XV. 27. 3.

Saepta II. 20. 5.

Sagittas sursum quam deorsummittirectius certiusque VIIII. 1. 9.

Salacia Neptuni in comprecatio-

nibus XIII. 23. 2.

Salamis XV. 20. 5.

Salaminia pugna XVII. 21. 12.

314 INDEX RERVM

Salcrnum I. 16.2.

Sallustius a multis maligme obtre-

ctatus IIII. 15. 1. in adulterio de-

prensus ab Annio Milone lorisque

caesus XVII. 18. u. Ind. auct.

Salonius, cliensCatonis XIII. 20. 8.

Saltem particulae origo et uis XII.

14.

Saltuatim XII. 15. 1 ; 2.

Salutatio Caesaris IIII. 1. 1.

XX. 1.2; 55.

Samnitium lcgati C. Fabricio gra-

ue auri pondus offerunt 1. 14. Sam-nites aSabinis orti XI. 1. 5. XVII.

2.21.S a m n i t i c u m bcllum XVII. 21.

36.

Samos pauonibus suis famosa VI.

16.5.Sanates in XII tabulis XVI. 10.8.

Sanctitudo, sanctimonia, san-ctitas XIII. 3.2. XVII. 2. 19.

Sandaliarius uicus Romae XVIII.

4. 1.

Sanguinem cur pudor difFundat,

timor contrahat XVIIII. 6. sangui-

nis dimissio inter ignominias mili-

tares habita X. 8.

Sapientes septem I. 3. 1. III. 10.

16. XI. 18. 5. u. Ind. mon. s. u.

iurcconsulti.

S a p i e n t em ira num deceat 1. 26. sa-

piens nihil cogi potest XII. 5.

quemadmodum dolorem ferat ibid.

cur sapiens palleat in periculis

XVIIII. 1. num affectionibus men-tis debeat uacare XVI III. 12. 3. u.

philosophus.

Sapientiam fUiamVsus ct Memo-riae elegajater Scipio Afrieanus ili-

xit XIH. 8. 1. sapientia uera nonlibris sed uita acquiritur XIII. 8. 5.

Sardinia XIII. 29. 5. XV. 12. 1.

S a r p e d o n , louis filius XV. '21

.

Sarra, uetus Tvri nomen XI 111.

6.4.2ccTQcc7ir

t s X. 18. 2.

S a t u r i o n c m fabulam Plautus in pi-

strino scripsit III. 3. 14.

Saturnalia XVIII. 2. 1. XVIII.

13. 1. Saturnalibus ct aliis diebus

festis quantum aeris insumi conces-

serit lex Fannia II. 24. 3.

Saturnus V. 12. 5. XIII. 23. 2.

Sauromatae tertio quoque die ci-

bum eapiunt VIIII. 4. 6.

Saxa rubra VI. 11. 6.

Scaenicae fabulae X. 3. 19. scae-

nicorum artificum usus et amicitia

non honesta XX. 4.

S c a e u o 1 a u. Mucius. •

S c a 1 a m ascendenti flumini Diali

quae sint obscruanda X. 15. 29.

Scaphae X. 25. 5.

Scari Cilices VI. 10. 5.

Sceptici u. Pyrronii.

2>%r\ iLctTct geometrarum I. 20.

Scimpo dium Graeciense XVIIII.

10. 1.

Scindo, sciscidi VI. 9. 15.

Scipio u. Cornelius.

Scire dc aduersis pariter rebus ac

de secundis usitatum II. 19. 5.

S c i r o n , Neptuni filius XV. 21

.

Scirpi XII. 6. 1.

Sciscidi u. scindo.

Scorpii X. 25. 2.

Scribendarum epistularum clan-

destinarum uariae rationcs XVII.

9.8.Scriptum faeere VII. 9. 2.

Scrofa et porcetra quomodo inter

se sint diuersae XXII I. 6. 4.

Scruta, Borutarlns III. 14. 10.

Sculna quid apud Varronem XX.11.

Scythae VI III. 4. 5. quomodo in-

ediam possinl tolerare XVI. 3. 1:8.

Scythicum mare XVII. 8. 16.

Sectiones XX. 1. 19:48.

Sectiusapud Plautum XVIII. 9. 6.

Secundis rebus fruentes plerique

homines euagantur VI. 3. 14.

S e c u n d o Bole u. sol.

INDEX RERVM 315

Secures fascesque X. 3. 13.

Securira mm securem XIII. 21. 6.

Seianus equus qualis fuerit III. 9.

Gn. Seius, a M. Antonio capitis

dampnatus, III. 9. 2.

Ze iGtx&av u. Neptunus.

Seleucus Nicanor libros a Xerxe

asportatos Athenas referendos cu-

rauit VII. 17. 2.

Sella curulis III. 18. 4;7;9.Semiphalarica X. 25. 2.

SemproniusAsellio sub P. Sci-

pione tribunus militum ad Numan-tiam II. 13. 3. u. Ind. auct.

Sempronius Gracchus consul II.

2.13.

C. S em p r o n i u s G r a c c h u s ; eius

tibia contionaria I. 11. 10. X. 3. 1.

u. Ind. auct.

M. Sempronius Tud itanus cos.

XVII. 21.42.

Tib. Sempronius, aedilispleb. X.

6.3.

Tib. Sempronius Gracchus VI.

9. 12. quamuis Scipionis Africani

inimfcns tamen pro L. Scipione

Asiatico intercessit VI. 19. 6. Ti-

berii et Gaii pater ut cum P. Afri-

cano in gratiain redierit XII. 8.

Tib. Sempronius Gracch us trib.

pleb.n. 13.4; 5.

Senarii uersus XVIII. 15. 1.

Senatores curuli magistratu fun-

ctos curru in curiam uectos esse,

auctores quidam affirmant III. 18. 4.

senatores a censoribus lecti III. 18.

G. senatorum sententias rogando-rum quis ordo olim fuerit illl. 10„

VI. 3. 19. multa senatoribus ab-

sentibus dicta XIIII. 7. 10. u. se-

Iiatu>.

Seuatu pro senatui IIII. 16. 5. se-

natumouere 1111. 8. 2. XVII. 21.

39.

Senatus in Capitolio epulari solebat

diebus sollempnibus XII. 8. 2. se-

nalus consulendi ius quibus faerit

XIIII. 7. 4. XIUI. 8. 1. cf. XVIII.

7.5.Senatusconsultum quot modis

fiat in. 18. 2. XIIII. 7. 9; 12.

Seneca u. Annaeus.Senectuti olim a Romanis amplus

honor habitus II. 15. seniores a mi-noribus domum deducebantur ibid.

Seniores qui X. 28. 1.

Senonicum bellum V. 17. 2*

XVII. 21. 21.

Sensuum naturalis defectio et Ari-

stotelis ea de re opinio VI. 6. sen-

suum humanorum duos esse cumbeluis communes XVIIII. 2.

Sententiam in senatu quibus di-

cere licuerit III. 18. 5. sententia-

rum rogandarum quis ordo fuerit

IIII. 10.

Septem miracula terrae X. 18. 4.

septem sapientes I. 3. 1. III. 10.

16. XI. 18. 5.

Septemtrionarius uentus 11.22.

15.

S e p t em t r i o n um uerum ixv\lqv II.

21. 8. u. III. 10. 2.

Septemuiri epulones I. 12. 6.

Septenarii numeri mira uis Varro-

ne auctore III. 10. 1.

Sepulchrum et sepulcrum II.

3.3.Sequestro positum XX. 11. 5.

Serae eruditionis uitiumXI.7.3. XV. 30. 1.

Sergius Catilina II. 7. 20. V. 6.

15. eius coniuratio ibid.

Sermo rusticus u. rusticus.

Sermocinari XVII. 2. 17.

Sermonari ibid.

Serpens (VI. 1. 3.) insolita magni-tudine abRegulodepugnatus V1I.3.

Serra in re militari X. 9. 1.

Serranu s u. Alilius.

Q. Sertorius II. 27. 2. X. 26. 2.

quo astu barbaros militcs sibi con-

ciliauerit et in officio continuerit

XV. 22.

316 INDEX RERVM

S e r u i philosophi II. 18. adoptiui V.

19. 13. pilleati uenumdati, quorumnomine uenditor nihil praestat VI.

4. serui in furto manifesto prensi

ut puniantur XI. 18. 8. seruaebar-

barae nationis saepissime nutricummunere Romae fungebantur XII. 1.

17. seruus recepticius XVII. 6. 2.

Seruilianus I. 2. 1.

Seruilius Geminus XII. 4. 1.

Q. Seruilius Caepio III. 9. 7.

consul XV. 28. 3.

Seruius Sulpicius u. Sulpicius.

Seruius Tullius u. Tullius.

Sestertii III. 17. 3. quot talentum

efficiant V. 2. 2.

Sexagesimus tertius annus se-

nibus periculosus XV. 7.e

Si deo; si deae* in piaculis II.

28. 3.

Siboncs X. 25. 2.

S i b y 1 1 i n i libri IIII. 1.1. ut Romamuenerint I. 19.

Sicae X. 25. 2.

Sicani I. 10. 1.

Siciles X. 25. 2.

L. Sicinius Dentatus qualis fue-

rit miles et imperator II. 11.

Sicinnistas appellari nebuloso no-

mine, Accius cur dixerit XX. 3. 3.

S i c i n n i u m,genus saltationis uetus

ibid.

Sidicinus quaesto r X. 3. 3.

Sigillaria II. 3. 5. V. 4. 1.

Significor pro significo XVIII.

12. 10.

S i 1 e n t a loca apud Laeuium XVIIII.

7.7.Silentium, non uerba admiratio

uera parit V. 1. 5. silentium in con-

uiuio XIII. 11.3.Siluius Postumus, post morlem

Aeneae natus If. 16. 3. XVII. 21. 3.

Sinus togae IIII. 18.9.

Sirenii scopuli XVI. 8. 17.

S i t h o n [ i a] , uetus Thraciae nomenXIIII. 6. 4.

S i t i c i n e s apud Catonem XX. 2.

2*e nxLV. oC XI. 5. 6. u. Pyrronii.

Ev. vtuIt), genus epistularum secre-

tarum apud Lacedaemonios XVII.9. 14.

Smyrna VIIII. 4. 15. Homerum ci-

uem sibiuindicans III. 11.6. Smyr-naea mulier XII. 7. 1.

Sociale bellum XV. 4. 3.

Socratesl. 17. II. 1. II. 18.1. VII.

10. VIII. 11. X. 22. 4 sqq. XII.

9. 6. XIIII. 3. 5sqq. XIIII. 6.5.XV. 20. 4. XVII. 21. 18. XVIII.4. 1. [XVIIII. 1. 10.] XVIIII. 2.

7. XVIIII. 9. 9. cf. XIIII. 1. 29.Socratica cohors II. 18. 1.

Sol occasus II. 22. 4. III. 2. 3XVII. 2. 10.

Solarium III. 3.5.

Sole secundo 11.22.31. solis de-fectus II. 28. 4.

Soleae XIII. 22. 3.

Solidum, schema geometricum I.

20. 1;3.Soliferrea X. 25. 2.

Soloecismum quomodo Latini ap-

pellaueriut V. 20. cf. I. 7. 3. XV.9. 3.

S o 1 o n i s leges axibus ligneis incisae

11. 12. legibus eius puniuntur, qui

in bellis ciuilibus neutri parti sese

adiunxerint ibid. qua multa fures

affecerit XI. 18. 5. quaudo uixerit

XVII. 21. 3 sqq.

Solstitiumll. 22. 5; 6. III. 10.4.solstitialis dies VIIIl. 7.

Somniculosus VIIII. 12. 11; 12.

Somnus XIII. 9. 5. somnus nimius

pueris nocet Varrone auctore 1111.

19.1.Sonitus uocum quantopere sit ob-

Beruatus ab elegantioribua scripto-

ribus XIII. 21.

Sonticus morbus XVI. 4. 4. XX.1.27.

Sophismata XVIII. 2. 10. XVIII.

13. 2. u. I. 2. 4. V. 10. V. 11.

INDEX RERVM 317

VI. 3. 35. VII. 13. 7. XVril. 1.

12.

Sophistae V. 3. 7. VI. 3. 34. XVII.

5. 3. XVII. 21. 1. XVIII. 4. 1. ue-

teres XVII. 12. 1.

Sophocles tragoedus Euripide an-

tiquior XIII. 19. 3. quando florue-

rit XVII. 21. 18; 42. u. Ind. auct.

Zcoqsltul I. 2. 4.

Sororis nomen unde ortum sit exLabeonis sententia XIII. 10. 3.

SotericilectiXII. 2. 11; 12.

Spadix qualis sit colorll. 26.9.

Spari X. 25. 2.

Xuuqzu Homeri XVII. 3. 2. sparti

usus quando inGraecia coeperit ibid.

SpathaeX. 25. 2.

Specii in genetiuo casu pro speciei

VIIII. 14. 9. species unde XIII.

30.3.Speciosus IIII. 9. 12.

-}-Sp ectationes antiquae V.12.1.

Speculorum imagines uariae XVI.18.3.

S p e p o n d i non spovondi apud uete-

res VI. 9. 14.

Znsvds §Qudia>g X. 11. 5,

Speusippus philosophus III. 17.

3. uoluptatem et dolorem summa et

mala et bona statuit VIIII. 5. 4.

Sphaera III. 10. 3.

Zcpvyiiog XVIII. 10. 10.

Sponsalium sollempnia apudueteres Latinos IIII. 4. 2.

Sponsus IIII. 4. 2.

Squalere qua significatione usurpe-tur II. 6. 4. cf. VI. 14. 5. VIIII.

4.4.Squalor II. 6.25.Stadiorum Graecorum longitudo I.

,1.2.S Ure pectus sentibus' apud Lu-cilium VIII. 5. lemma.

Stata forma u. forimi; stata uxorV. 11. 13.

Stationes ius docentium RomaeXIII. 13. 1.

Statius, seruile nomen IIII. 20. II.

Stellae erraticae III. 10. 2. stel-

larum motus uiaeque liquide nonconstant XIIIl. 1. stellarum in ui-

tam humanam non esse eam uim,

quam Chaldaei prae se ferant ibid.

St sqsov, quid ita a geometris nun-cupetur I. 20. 1.

Sterilis uxor a marito dimissa

IIII. 3. 1;2. XVII. 21.44.Sternutatio innixu letalis III. 16.

24.

Stipulatio apud ueteres Latinos

IIII. 4. 2.

S t i t i s s e s pro stetisses II. 14.

Stlattae X. 25. 5.

Stoica disciplina I. 2. 3.

Stoicus uerus I. 2. XVIIII. 1. 4.

XVIIII. 12. 2. -

Stoici de natura uocis humanae V.

15. 6. de uidendi rationibus V. 16.

2. de dolore XII. 5. XVIIII. 12.

de pallore metuque XVIIII. 1. de

uitabeataViIII. 5. 5. XVIII. 1. 4.

eorum utcu^slu XVIIII. 12.3.Stolidus quispropriesitXVIII.4. 5.

Stomachi natura; quomodo cibus

in eum descendat XVII. 11.

Stribiligo V. 20. 1.

Stuppa XVII. 3. 4.

Suauitudoetsuauitas XIII. 3. 2.

Suauiloquentia XII. 2. 7.

Sub corona uenire u. corona.

Subducti supercilii carptoresXVIIII. 7. 16.

Subices IIII. 17.13.Subiicere producta prima syllaba

pronuntiandum IIII. 17. 5.

Subnixo animo apudQ. ClaudiumXVII. 2. 4.

Subscriptio in reum II. 4. I.

Snbsiciuum tempus XIII. 25.4.

XVIII. 10. 8.

Subsidia in re militari X. 9. 1.

Subsolanus uentus II. 22. 8.

Subulcus unde deriuatus XIII. 9. 5.

Subuades XVI 10.8.

318 INDEX RERVM

Succidaneae hostiae IIII. 0. 4.

Succidiae humanae XIII. 25. 12.

Suculae stellae unde dictae XIII.

9.4.SuffragiaferreXIII. 15.10. suf-

fragii ius XVI. 13. 7.

Sulla u. Cornelius.

Sulpicius Apollinaris II. 1G.

8.sqq. IIII.17.11. VII. 6.12. XI.

15. 8. XII. 13. XIII. 18. 2. XIII.

20. XVI. 5. 5. XVIII. 4. XVIIII.

13. 1. XX. 6. cf. Ind. auct.

P. Sulpicio Gallo quid P. Africa-

nus obiccerit VI. 12. 4.

Q. Sulpicius trib.mil. V. 17. 2.

Seruius Sulpicius iuris ciuilis

auctor II. 10. 1. VII. 5. 1. u. Ind.

auct.

Seruius Sulpicius Galba I. 12.

17.

Sumptuariae leges II. 24. u.

Ind. monum.Super, unde deriuandum XIII. 9. 5.

Superbia VI. 3. 50; 51. u. Cam-pana supcrbia.

Superesse proprie quid sit I. 22.

Supinus unde XIII. 9. 5.

Suprema multa XI. I. 2.

Sursum cur rectiores ictus fiant

iaculorum, quam deorsum VI III. i.

Sus quando porcetra quando scrofa

uocetur XVIII. 6. 4.

Suspitiosus VIIII. 12. 1;7;8.Susque deque fero, habeo XIII.

9. 7.

Syades, apud priscos Latinos idom,

quodapudGraecos Tdds j XII 1.9.5.

Sycophantae XIIII. 1. 32.

ZvynaTa&EGE Lg quid XVIIII. 1.

16.

Syllog-ismi I. 2. 4. II. 8. 1. V.

11. 8. syllogismi definilio apudAristotelcm XV. 2. 0. u. sopliis-

mata.

Symbolae VII. 13. 12.

£v[nte7i\Ey[iEvov a £ /'« ,u «XVI. 8. 10.

SvfKpcovta dia ze Gcagtov III.

10. 13.

Sy nanehe XI. 9. 1.

2Jvvrj (ifiEvov a| tco fiu XVI. 8. 9.

[Sypnus (vnvog)?] XIII. 9. 5.

Syracosius III. 17. 2.

Syria XV. 4.4.

Tabulae Caerites XVI. 13. 7.

Tabularum obsignatio XIIII. 2.

4; 7.

Taenarus promontorium XVI. 19.

16; 23.

Talabarriunculi apud LaberiumXVI. 7. 6.

Talentum Atticum XI. 9. 2. quot

sestertiis constet III. 17. 3. V. 22.

talentum magnum XI. 10. 6.

T a 1 i o n i s poena ex XII. tabulis XX.1. 14. ad aestumationem iudicis

redig-i solita ibid. cf. XVI. 10. 8.

Tango II. 6. 5. tetigi VI. 9. 14.

TavvnxEQ v£ , latine praepes VII.

6. 12.

Gaiae Taraciae qui honores sint

tributi VII. 7. 1.

Tarentina ostrea VI. 16. 5.

Tarpeium saxum XVII. 21. 24.

XX. 1. 53.

L. Tarquinius XV. 29. 2.

Tarquinius Priscus XVII. 21.4.Tarquin ius Supe rb us, Romano-rumrex I. 19.2. XVII. 21. 0.

Tartesu s muraenis suis apud uete-

rcs elluones famosa VI. 10. 5.

T. Tatius Xlll.23. 13.

Tauri caput in caeio XIII. 9. 5: 6.

Taurus mous XII. 13. 25.

Taurus philosophus u. Caluisins.

Taxare a uerbo tangere deduccn-duin II. 6. 5.

Tea n uni Si •! ici aum X. 3. 3.

Texviv.oi, quoddam rhctorum ge-

mis XVII. 5.3.Tf%VLTai, Ol 7TEQL TOV JlOlVOOVXX. 4.

Telemachua XIIU. 6.3.

INDEX RERYM 319

Telorum uaria uocabula X. 25. 2.

Temetum, apudueteresLatinos ui-

num X. 23. 1.

Tempestas, uocabulum anceps XII.

9. I. tempestatis maritimae de-

scriptio XVIIII. 1.

T em p 1 u m , locus per augures con-

stitutus XIIII. 7. 7. templum Pa-

cis V. 21. 10. templum Traiani

XI. 17. 1. Herculis XVIIII. 5. 4.

Tempora opposita et tamen cohae-

rentia VI. 21. 3. tempore reuelan-

tur omnia XII. 11. 6; 7.

Tendo, tetendi VI. 9. 14.

Terentius XVII. 21.49. quotus sit

in catalogo comicorum a Sedigito

composito XV. 24. u. Ind. auct.

M. T e r e n t i u s V a r r o , a triumuiris

proscriptus, bibliotheca sua nec

non aliquot librismss.spoliatus III.

10. 17. Varro triumuir XIII. 12. 6.

tribunusplebei ibid. CiceronisCae-

sarisque aequalis XVIIII. 14. 1.

u. Ind. auct.

Tergiuersator, apud Luciliumbouinator XI. 7. 9.

Ternio (tqlcc$) apud geometrasquid I. 20. 6.

Terra mouet II. 28. IIII. 6. 1. fe-

riae ob terrae motum indictae II.

28. tcrrni in genetiuo XIII. 25. 4.

Terriones II. 21.8.Tertium consul an tertio dici opor-

teat X. 1.

Tesserae, quibuscum in alueolo

luditur I. 20. 4.

Tesserulae X. 27. 5. XVIII. 13.1.Testamentum uerbis compositum

VII. 12. testamenti genera tria XV.27.3.

Testimonium patroni aduer-sus cl ientem Romanis inauditumerat V. 13. 4. testimonii dicendiius uirginibiis Yestalibus tributumVII. 7. 2. tostiinonii falsi conuicti

de saxo Tarpcio ex XII. tabulis

deiecti XX. 1. 53.

Testium intercessio X1III.2.4;7.

Testor passiue dictum XV. 13. 1.

Thasiae nuces VI. 16. 5.

Theatrum a Pompeio dedicatumquomodo fuerit inscriptum X. 1.7.

Thebae oppugnatae ab inclytis illis

septem ducibus III. 10. 16.

T h e.b a n i Lacedaemonios apudLeuctra quando superauerintXVII.

21. 26.

Themistocles Atheniensium duxquando et ubi Xerxen deuicerit

XVII. 21. 12.

Theognis I. 3. 19.

Theophrastus Peripateticus II.

18. 8. VIII. 6. VIII. 9. Aristotelis

successor XIII. 5. 3. u. Ind. auct.

Theorematium I. 13. 9Thermopylae III. 7. 19.

Q. Thermus u. Minucius.

Thersites ccii£TQ0S7crjg %a\ uy.qi-

TOiLV&og I. 15. 11. XVII. 12. 2.

eius laudes, materia rhetoricaibid.

Thesaurus orchi I. 24. 2. the-

sauri idem quod flauisae apud pri-

scos Latinos II. 10. 3.

Theseus, uariae de eo fabulae X.16. 13. Theseum certamen XV.20. 3.

Thessalia XIIII. 6. 4. XV. 18. 1.

Thetis apud Homerum XII. 1. 20.

Thraca natio qua-lia gesserit tela X.

25. 4. Thracus XVHII. 12. 7.

Thracia III. 9. 2. priscis tempori-

bus Sithon[ia] dicta XII1I.6. 5.

XV. 20. 3.

Thucydides belli Peloponnesiaci

initio XL. annos natus XV. 23.

XVII. 21. 16.

T h y n n i a b d o m i n a X. 20. 4.

Thysdritanus ciuis VIIII. 4. 15.

Tiberiana bibliotheca XIII. 20.

T i berinus campus VII. 7. 4.

Tiberis, trans Tibcrira ucnum ire

XX. 1.47.

Tiberius Caesar Ii. 24. 15. V. 6.

14. XVI. 13. :>.

320 INDEX RERVM

Tibi u. pronomen.Tibiarum apud Lacedaemonios in

ineundis proeliis usus I. 11. earumcantus multis doloribus hominumleniendis salubris IIII. 13. tibiis

uti quando Athenienses desierint

XV. 17. 1.

Tibicines I. 11. 3. leue et futtile

hominum genus XX. 4. 1.

TiburtinabibliothecaVIIII.14.3. XVIIII. 5. 1;4.

Timarchus ab Aeschine impudici-

tiae accusatus XVIII. 3.

Timochares Pyrrlmm ueneno ne-

care pollicitus quid apud Fabri-

cium assecutus sit III. 8. 1 ; 5.

T i m o r cur aluum citam faciat

XVIIII. 4. cur sanguinem contra-

hat XVIIII. 6. timor num sapiente

sit dignus u. sapiens et philoso-

phus.

Tl^coqlk VII. 14.3.

Titiae balneae III. 1. 1.

Toga , uirorum Romanorum priscus

amictus VI. 12. 3. sinus togae IIII.

18. 9. puerilem tog-am mutareXVIII. 4. 1.

Togata gens I. 2. 4.

Tollere pro corrigere I. 17. 4; 5.

tollo, tetuli VI. 9. 14.

Tolosa oppidum a Q. Caepione di-

rutum direptumque III. 9. 7. To-1 o s a n u m aurum ibid.

Tonorum in eloquendo gradatioXIII. 26. 1 ; 3.

Tonitrus et imber ori dioitur, si

caput collumque chamaeleontis li-

gno uritur X. 12. 3.

Torquatus u. Manlius.

Torques. militum fortium prae-

mium II. 11. 2. VIIIl. 13. 18.

Tqcc%flu ccQtrjQiu XVII. 11. 3.

Tp«yr/',tt«Ta XIII. 11. 7. cf. VII.

13. 12.

Tragulae X. 25. 2.

Traiani templum XI. 17. I. biblio-

theca ibid. forum XIII. 25. 1.

Transfretat io, transgressusnauium X- 26. 4.

Tremores terrae unde re uera ori-

antur, non constat II. 28. quibuspiaculis procurentur IIII. 6. 1.

Tresettris XIII. 21. 10; 11.

Triangulae metae 1.20.3.Tribuni militares XIIII. 7. 5.

XVI. 4. 2. quando Romae primumcreati sint XVII. 21. 19.

Tribuniplebeilll. 2. H.XIIII. 7.

4. XIIII. 8. 2. prouocatio ad tribu-

nos plebis IIII. 14. 4. quot fuerint

VI. 19. 3. cur creati sint XIII. 12.9.

prensionem neque tamen uocatio-

nemhabent ibid. 4. neque aduocantpatricios neque ad eos referre de ulla

re possunt XV. 27. 4. quando pri-

mum sint creati XVII. 21. 11.

Tribunus aerarius VI. 10. 2.

Tribus de loco et de hominibusdicta XVIII. 7. 5.

Tributa comitia XIII. 15. 4. XV.27.4.

Tributus non tributum apud ue-

teres XIII. 21. 19.

Trifaces X. 25. 2.

Triginta dies dabantur confessi

aeris iudicatis ex XII. tabulis XX.1. 42 sqq.

Trigon II. 21. 10.

Triones, rustico sermone boues II.

21. 8.

Tripus ab Hcsiodo in Helieone mon-te positus III. 11. 3.

Triquetra 1. 20.2. II. 21.9.

'T r i s a e c 1 i s i1 n o x' Xestor apud

Laeuium XVIllI. 7. 13.

T r i t i o u m plurali numero caret

XVUII. 8.

Triumphalis corona V.6. 5. trium-

phus quominus agatur, quae res

possint esse impedimeoto V. 6. ~>.

Triunuiiri [eapitalos] XIII. 12. 0.

Triuinuiri reipublicae ronstimeu-

dae lll. 9. I. Xllll. 7. 5.

Troia XVII. 21. 3.

INDEX RERVM 321

TQOTtal %EL\LEQlVal Y.ttl ^EQLVttL

II. 22. 5.

Trusatiles molae III. 3. 14.

Tu u. proriomen.

Tubae I. 11. 1. V. 8. 8.

Tubicines XX. 2. 1.

Tubulus II. 7. 20.

Tuditanus u. Sempronius.

Tullia et Antigone XVIII. 12. 9.

M. Tullius Cicero Catilinae con-

iurationem detexit V. 6. 15. C.

Graccho seueritate, acritate, ampli-

tudine non inferior X. 3. 1. — de

reditu eius quaestio X. 20.3. quamfacete mendacii manifesti crimen a

se sit amolitus XII. 12. pecuniammutuam accipit a P. Sulla reo ibid.

eadem, qua Demosthenes, aetate

primas agit causas XV. 28. inepte

et stolide ab Asinio Gallo et Largio

Licino castigatur XVII. 1. C. Cae-

saris aequalisXVIHI. 14.1. u. Ind.

auct.

M. TulliusTiro, Ciceronislibertus,

I. 7. 1. XIII. 21. 16. XV. 6. 2. se-

uerissime in Catonis orationem pro

Rhodiensibus dictam inuehitur VI.


Seruius Tullius, Romanorum rex

X. 10. 3. XIII. 14. 4. XVII. 21. 5.

quot classibus populumdistribuerit

X. 28. 1.

Tunica muliebris VI. 12. 2. VII.

10. 4. tunicam intimam sub diuoexuere flamini Diali non licet X.15. 20. tunicis uti senatoribus in-

decorum XIII. 22. 1.

Turbulentus XI. 15.6.L. Turius XIIII. 2.26.Turres in re militari X. 9. 1. XV.

1.6.

Tuscus u. Clodius.

Tutela pupillaris mulieri praelata

V. 13. 5. u. pupilli.

Tuto r XII. 3. 4. tutorum in pupillos

potestas V. 13. 5. V. 19. 10.

Gellivs II.

Tvnoi I. 25. 11.

Ty p ho nes, figurae quaedam uubiummetuendae XVIllI. 1. 3.

Tyranni XXX Athenarum XVII.21. 19.

Tyros, olimSarra dictaXIIII.6.4.

V litera modo consonans modo uoca-

lis XVIIII. 14. 6.

Vb er dicendi genus VI. 14. 2.

Vbera mammarum quo consilio

natura feminis dederit XII. 1. 7.

Vlixes apud Homerum I. 15. 3.

II. 26. 13. V. 1. 6. VI. 14. 7.

XIIII. 6. 3.

Vltra, ueteribus uls XII. 13.7.

Vmbri diem quomodo terminauerint

III. 2. 6.

Vnctito VIIII. 6. 3.

Vndae cur alio modo aquilonibus,

alio austris Ilantibus moueantur II.

30.

Vrbes et urbis apud VergiliumXIII. 21. 5.

Vrinam cur ignis lacessat XVIIII.

4. 3; 6.

Vrsa quomodo pariat VII. 10. 3.

Vrtica, animal marinum IIII. 11.

13.

Vsucapio copulate VI. 10.

Vsurpari ut possit mulier ex XIItabulis III. 2. 12.

Vtica XIII. 20. 3. Vticenses muni-cipes XVI. 13.4.

Vtor passiue dictum XV. 13. 1.

V x o r e s adulterae ex XII tabulis im-

pune necantur X. 23. 5. iusiuran-

dum de uxoribus IIII. 3. 2. IIII.

20. 3. u. diubrtium, mariti.

Vxoriae rei uariae difficultates et

molestiae I. 6. 3. uxoriae rei

actiones et cautiones quamdiu Ro-mae fuerint nullae IIII. 3. 1 ; 2.

Biantis de hac re syllogismus lepi-

dissimus V. 11.

21

322 INDEX RERVM

Vadimanium sistiturll. 14.3. pro-

mittitur VI. 1. 9.

Vagire unde XVI. 17.2.

Valeri in uocatiuo prima syllaba

acuta prommtiandum XIII. 26.

V a 1 e r i u s Messalla a Q. Metello Nu-midico accusatus XV. 14. 1.

M. Valerius Coru inus VIIII. 11.

statua illi ab Augusto in foro posi-

ta ibid. 10.

M. Valerius Laeuinus, aediliscu-

rulis XIII. 13.4.

M. Valerius Messalla consul II.

24.2. XV. 11.1.

M. Valerius Messalla augur u.

Ind. auct.

Q. Valerius consul XVII. 21. 42.

Q. Valerius Soranus II. 10. 3.

Valetudo, uocabulum anceps XII.

9.1.Vani proprie qui XVIII. 4. 5.

Varro u. Terentius.

Vas, uades XVI. 10.8.

Vaticanus ager et deus XVI. 17.

XVIIII. 7. 1.

Ve particulae uis V. 12. 9. XVI.5.5.

Vecors, quam uim in eo particula

ve habeat V. 12. 10.

Vediiouis nomine quis deus signi-

ficetur V. 12. 1 ; 8.

Vegrandis V. 12. 10.

Vemens V. 12. 10. XVI. 5. 5. de

spiritu H in uoce uehemem II. 3. 3.

V e h i c u 1 a in prouinciis publice

praebenda magistratibus RomanisXV. 4. 3.

Veiens bellum XVII. 21. 13; 20.

Velia oppidum quando sit eondi-

tum X. 16. 3.

Vellicatim XII. 15. 2.

Velocitatis mirae homines VIIII.

4.6.Vena quid XVIII. 10. 4. uenae in

homine septenario numero motae

III. 10. 13. uenae solutio antiqui-

tus militaris animaduersio erat X.8.

Venationis pugna in circo V. 14.5.

Venditio praedae XIII. 25. 28.

V e n e n um anceps uocabulum XII. 9.

2. a multis sine dampno haustumXVII. 16.

Veneror, commune uerbum XV. 13.

10.

Venia quando deprecanda sit XI.

8. 4.

Venter timore repentino cur effluat

XVIIII. 4.

Ventidius Bassus humili loco na-

tus, tribunus plebei, praetor et con-

sul factus, primusdeParthis trium-

phauit XV. 4.

Ventorum uaria nomina, unde siu-

guli spirent etc. II. 22.

Venus V. 6. 22. XV. 13. 10. XVIII.12. 4. XVIIII. 2. 3. XVIIII. 9. 12.

u. Volcanus.

Verant apudEnnium XVIII. 2. 12;

16.

L. Veratius, homo nequam, legemXII tabularum de iniuriis dataminsolentissime cauillatus XX. 1.13.

Verba prisca et insolentia fugien-

da I. 10. XI. 7. uerba adulte-

rina et barbara VIII. 2. lemma.uerba significatione reciproca in

utramque partem dicta VIIII. 12.

uerba nonpositiua esse sed natura-

lia X. 4. uerba nimis noua fugien-

da esse XI. 7. 1. uerba ambiguaXI. 12. uerba ancipitia XII. 9.

uerbis pluribus idem significantibus

cur optimi quique auctores saepe

utantur XIII. 25. uerba a uetere

signiticatione decedentia XIII. 30.

1. uerba communia XV. 13. uerba

actiua pro passiuis et passiua pro

actiuis posita XVIII. 12. 1. ucrba

alia cur plurali numero, alia singu-

lari careant XVII II. 8. nerba longa

aetate obliterata XX. 1. 6.

V c r b a d e d i t apud Q. Claudium

XVII. 2. 24.

Verbosus IIII. 9. 12.

INDEX RERVM 323

Verbum indefinitum I. 7. 6. uer-

bum substantiuum (esse) saepe ab-

est V. 8. 7.

Vereor passiue dictum XV. 13. 1; 9.

Vergiliae septem III. 10. 2. XIII.

9.6.P. Vergilius Lucretium imitatus

I. 21. 7. uerborum diligentissimus

II. 26. 11. ritu ursino uersus pe-

perit XVII. 10. 2. u. Ind. auct.

Veritas, temporis filia XII. 11. 7.

Verruca apud Catonem quid sit III.

7. 6; 13.

Versus per singula uocabula singu-

lis syllabis increscens XIIII. 6. 4.

hexametriXVIII. 15.senariiXVlII.

15. 1.

Verti quomodo Graeca Latine de-

beant VIIII. 9.

Veruta, genus iaculorum X. 25. 2.

Vesanus V. 12. 10.

Ves cu s quid et unde XVI. 5. 6.

Vesica XVII. 11.1.

Vesta VII. 7. 2. Vestae aedes XIIII.

7. 7. Vestae sacerdos X. 15. 31.

Vestalisuirgo quo ritu quibusque

caerimoniis a pontifice capiatur,

alia de eadem re I. 12. VII. 7. 2.

Vestibulum quid et unde XVI. 5.

Vesticeps V. 19. 7.

Vestimentum VI. 12. 3.

Vestrorum, uestrum, uestriXX. 6.

Vetus unde XVI. 5. 6.

Tib. Veturius cons. XVII. 21. 36.

xare, de uerbi

grauitate II. 6. 2.

ViaLaurentina X. 2. 2.

Viaticum apudLaeuium pro paratuXVII. 2. 13.

Viator XIII. 12. 6. in carcerem du-cit, IIII. 10. 8. ligat et uincit, XII.

3. 1. uiatorcs licio transuerso sunt

cincti XII. 3. 3.

Victoria praepes VII. 6. 5. Vi-

ctoriae aedes a Pompeio dcdicatae

X. 1. 7.

Victoriosus IIII. 9. 12.

V i d e n d i rationes uarie a uariis phi-

losophis explicatae V. 16.

Vinum mulieribus Romanis olim in-

terdictum X. 23. Vina dulciora in

priscis comoediis Liberi bellaria

dicta XIII. 11. 7. uinum exoticum,

Lesbium , Rhodium XIII. 15. 6.

uinum ut sumendum sit secundumPlatonem XV. 2. 4. XVII. 8. 10.

Vindicia quid olim significauerit

XX. 10. 7.

Vinolentus XI. 15. 6.

Vinosus III. 12. 3. IIII. 9. 2; 12.

Vip erarum morsibus tibiae cantiun

mederi IIII. 13. 2.

Vir mulieri iudex ; uir uxorem in

adulterio deprehensam impune oc-

cidit X. 23. 5. u. maritus, uxor.

Viresccre XVIII. 11. 3; 4.

Virgilius u. Vergilius.

Virgis caedi uiris honestis ciui-

.busque Romanis indignum X. 3. 7.

uirga auguralis V. 8. 10.

Virgo Vestalis u. Vestalis.

Viri illustres qui floruerint post

Rom. cond. ante secundura bellum

Punicum XVII. 21.

Viri Romae non iurant per CastoremXI. 6.

Viridis color II. 26. 17.

Virites Quirini in comprecationi-

bus XIII. 23. 2.

Virosus VI. 12. 5.

Virtutum aequiparatio etiam spe-

ciem aemulationis creat XIIII. 3.

9. Virtus num sola uitam beatamefficiat u. Stoici.

Visa animiXVIIII. 1. 15.

Vita humana ferro similis XI. 2. 6.

uitam beatam quidefficiat u. Stoici.

Vitia flagitiis leuiora I. 17. 6. quae

duo maxima Epictetus statuerit

XVII. 19. 5. uitium quid, et ut a

morbo differat in edicto aediliura

curulium IIII. 2. 2. uitia unde nas-

cantur VII. 1. 13.

21*

324 INDEX RERVM

Vituperari acerbe minus turpe,

quam laudari frigide XVIIII. 3.

Vituperones, subducti supercilii

carptores XVIIII. 7. 16.

Viuaria quo nomine ueteres appel-

lauerint II. 20. 4.

Vocalium natura ex Nigidii doctri-

naXVIIH. 14. 5; 6.

Vocationem qui habeant XIII. 12.

uocationem tribunus plebei non ha-

bet, habet prensionem XIII. 12. 4.

Vocatiuo in casu nomina ut Vale-

rius ubi acuenda sint XIII. 26. uo-

catiuus uerborum in ius XIIII.

5. 2.

Vocatus in ius si morbo grauetur,

quomodo ex XII tabulis in comi-

tium uehi debeat XX. 1.11.

Voces petulantiores Romae seueri-

ter punitae X. 6. uoces non in ore

sed in pectore debere nasci 1. 15. 3.

Voculationes XIII. 6. 1. uocula-

tiones apud Nigidium Fig. XIII.

26. 3.

Volcani area IIII. 5. 4.

Volcani et Veneris conubium VIIII.

10. 1. MaiaVolcaniin com-precationibus XIII. 23. 2.

Volturnus 11.22. 10.

Volu.ntas sola num poena sit digna

VI. 3. 36.

Voluptas quidsit, uariae philoso-

phorum opiniones VIIII. 5. [quamquomodo Epicurus definierit II.

6. 12.] XII. 5. 7; 8. uoluptas cito

abit XVI. 1. 4. uoluptates foedae

hominibusque cum beluis commu-nes XVIIII. 2.

Vos, nos, ego, tu, uerba non te-

mere ficta sed a natura hominibusquasi praescripta X. 4. 4.

Vox corpusne sit an incorporea V.15.

Vulgi sermo II. 20. 8. XII. 9. 1.

XIII. 17. 1. XVIII. 4. 10.

Vulnere tardus VIIII. 12. 17.

Vulscum bellum XVII. 21. 11.

Vultus u. os.

Xanthippe 1.17.1. VIII. 11.

Eav&og color II. 26. 6.

Xeniades II. 18.9; 10.

Xenophilus 1111. 11. 7.

Xenophon aemulusne Platonis fue-

rit et inimicus XIIII. 3. u. Ind.

auct.

Xerxes libros publicos Athenis

deportauit in Persas VII. 17. 1.

Themistocle duce ab Athcniensibus

uictus XVII. 21. 12.

TadFsXIII.9.4."Tnvos, vnrLOs , vq0e£(3o'gXIII.

9.5.'Tnoyoucptti I. 25. 11.

Zeno Citiensis et Epicurus Athe-

niensis, philosophi celeberrimi,

quando floruerint XVII. 21. 38.

Zeno Stoicus II. 18.8. XVII. 15.

uoluptatem censuit esse indifferen-

tem VIIII. 5. 5. u. Ind. auct.

Zephyrus uentus II. 22. 12.

Zmyrna u. Smyrna.Zodiacus III. 10.4. XIII. 9. 6.

A. GELLII

NOCTIVM ATTICARVM

LIBRI XX

EX RECENSIONE

HARTINI HERTZ

VOLVMEN PRIVS

LIPSIAE

SYMPTIBVS ET TYPIS B. G. TEVBNERI

MDCCCLUI

MARTHYS HERTZ IAGORO GEELIO ET GAROLO

OENEDIGTO HASIO S.

f

Septimus octauo propior iam fugerit annus', ex quo uosadii, uiri illustrissimi, ut amplissimarum bibliothecarum curae

uestrae subditarum copias mihi recluderetis , modeste rogaturus.

Vos adulescentem uobis ignotum benigne excepistis, studia meaquouis modo adiuuistis, comitate et beneiiciis ita me deuinxistis,

ut et laetos inde Italiae campos peragrans et in patriam reuersus

eorum, quos Leidae et Lutetiae degi, mensium suauissimam

recordationem memoria semper custodierim. Huius memoriae

ut documentum aliquod uobis offerre liceret, diu in uotis erat.

Nihil autem, quod grati animi testificandi causa nomini uestrodicarem, magis aptum mihi uidebatur ea, quam iamdudummolior et praeparo, Atticarum Auli Gellii Noctium editione

critica, apparatu et ditissimo et lectissimo instructa. Nam si

mihi contigerit, ut in Gellio recensendo aliquid praestem, id

uobis potissimum debebo, qui codices harum Noctium optimos,

imperiales praesertim, tunc regios, Vossianos, Rottendorfianum,

liberalissime mecum communicaslis , solidam mihi materiam pro-

curantes, qua criticum, ut ita dicam, aedificium extruerem.

At editionem illam ampliorem paranti Teubneri, bibliopolae

honestissimi, epistula allata est, qua, Gellium bibliothecae suae

scriplorum Graecorum et Romanorum additurus, eius recensendi

negotium mihi obtulit. Quam prouinciam detractare nolui. Iam

igitur prodit Gellius ad codices praestantisstmos religiose ex-

cussos inslauratus — inslauratum enim dicere licet, cum primumad optimarum membranarum fidem constanter seruatam expres-

sus sit. Quainobrem ne haec quidem editiuncula prorsus indignaf

uisa cst, cui splendidissimorum uestrorum nominum tcqoGcotiov

rrjXavyeg affigerem.

Multis aliis de causis excusatione eam egere, me ipso

m»'lius scire polest nemo. Nam emendatio aliquotiens derelicla,

IIU

saepius incohata tantum et semiperfecta. Quod uitium ut minus

intolerabile factum sit, cumHenrici Iacobi etGustauiWolffiiopera effectum est, qui in locis praesertim Graecis refingendis

lectis libris rectisque consiliis saepe me adiuuerunt, tum AlfrediFleckeisenii cura sollertissima, qua ueteris poeseos Latinae

reliquias a Gellio seruatas continuo litterarum commercio mecumpensitauit. Cuius rationes per hoc uolumen his potissimum locis

secutus sum: I. 7. 11; I. 15. 16; II. 23 passim; IIII. 17. 15;

V. 6. 12 ; V. 15. 9 ; VI. 7. 3 ; VI. 9. 4. Coniecturas uero eius iustas et

ingeniosas saepius in uerborum ordinem recepissem, nisi id in hac

editione adornanda consilium mihi stricte seruandum uisum esset,

ut librorum manuscriptorum imaginem, ubicumque aliquatenus

saltem liceret, exprimerem. Accuratius scita haec uiri doctis-

simi mihique amicissimi inuenta hoc ipso loco enarrarem, nisi

ipse ex schedis ad me dalis epistulam aliquam criticam com-

positurus esset, quae Schneidewini nostri Philologo olim inserta

et commercii nostri gratissimum mihi erit monimentum et ad

editionem maiorem exornandam copiosum emendationum elegan-

tissimarum armamentarium.

Decodicibus, quibus ad Gellium recensendum uti uestrapotissimum liberalitate mihi licuit, in commentatione disputatum

est, ab Augusto Meinekio, quem honoris causa nomino, in

consessu academiae regiae scientiarum Berolinensis d. IIII m. Xou.

a. MDCCCXLVII recitata et aclis huius academiae menstruis inserta.

Libri septem priores refingendi erant ad formam eius

exemplaris, quod communis fons erat cod. Vat.3452, imp. 5765, Rot-

tendorfiani (cod. bibl. acad. Lugd. Bat. Gron. 21) ; singulis tanlum

quattuor priorum librorum locis (lemm. lib. I. 15 sq.; XVII. 21;

XVIII. I sq. ; lib. I. 2. 15—1. 3. 7 ; I. 3. 16—1. 5.2; I. 6. 1—I. 7. 2 ;

I. 9. 12— 1. 10. 1; I. 22. 7 extr.— 13; II. 7. 8— 13; II. 8. 6—II. 9. 5 ; II. 22. 22—25 ; II. 23. 20 sq. ; II. 24. 4—7 ; II. 25. 8 exlr.

—II. 26. 2; II. 26. 13—19; II. 27. 2; ibid. 5 extr.—II. 28. 1;II. 29.8—11; II. 29. 15—17; III. 13. 2—5; III. 16. 4; IIII. 1.

7—13) ad antiquissimum et maxime reuerendum codicis palimpsesli

Palatini in bibliotheca Vaticana exemplum conformari poterant,

cuius neque aetatem neque auctorilatem recte olim aestimaui.

Codice uero, si dis placet, Herculanensi ad Geilium emendandumuti nifi poluisse in illis regionibus morantein, sero proh dolOr!

comperi-mentionem enifti et eius et alterius oodieis, lustinun

continentis, iniecit Eduardus Stern, Litterar. Anzeiger, Vindob.

1822 n. 92 p. 135, deceplus magis, opinor, quam decepturus.

Librorum posteriorum inde a nono recensione

id exemplar instauraturus fui, ex quo originem ducunt cod.

imp. 8664, cod. acad. Lugd. Bat. Voss. F. 7, cod. Bern. 404, in

XII. 10. 3 desinens, in subsidium, ubi opus erat, assumptis

libris partim uetustioribus , sed ex fonte minus limpido manan-tibus , codd. reginae in Vat. 597 et 1646 , Lugd. Bat. Voss. F. 112,

! Vat. 3452 parte altera, Paris. bibl. S. German. 643, Franequerano,

Florentino bibl. Magliabecch. 329. Horum omnium solus is, quem

extremo loco nominaui, isque charlaceus , saec. XV, extrema

libri XX capita inde a § 7 cap. X continet, quae praeterea in

nouiciis tantum omnium librorum exemplaribus , foede ceteroquin

interpolatis, sed ex pleniore quodam fonte ductis, seruata sunt.

Ex hoc etiam solo lemmala libri octaui propagata sunt; at ar-

gumenla capilum libri XVIIII ne illud quidem exemplar conlinuit

:

utraque enim, quam libri isti nouicii circumferunt, horum lemma-

tum recensio aperte siue a grammaticis siue a librariis conficla est.

Haec de copiis meis sufficiant; librorum olim excussorum

Buslidianum et Scioppianos frustra quaesiui,quae inde excerpta

sunt, sedulo adhibui. Optimis uero meorum codicum praeter

Palatinum, Vaticanum, Bernensem ad Gellium recensendum et

emendandum iam usus est is, a quo omnia haec studia pendent,

Ioannes Fridericus Gronouius, qui quo erat ingenio re-

gios codices, Rottendorfianum, Vossianum 7 praestantissimos

esse ad scriptorem refingendum duces probe perspexit et opera

sua, etiamsi non absoluta, innumeros Gellii locos felicissime emen-dauit. Nequelacobi Gronouii opera spernenda, qui aliquotiens

.

certe, palris immortalis humeris nisus, rectam scripturam restituit.

i Mihi id potissimuin relictum erat, ut Gellium, quem passim illi

1 ad oplimorum librorum normam refinxissent, nunc totum ad ipsamhanc normam accuratissime exigerem. Qua in re praeclaris Io.

|

Frid. Gronouii et monitis et inuentis potissimum me adiulum

esse, quae saepissime in uerborum ordinem recipienda erant,

primo obtutu quiuis harum rerum gnarus perspiciet.

Haud raro igitur 'VARIETAS LECTIONIS GRONO-VIANAE', i.e.editionis Iac. Gronouii Lugd. Bat. a. MDCCVI.forma quadrata editae, infra adiecta eo tantum orta est, quodipsis Gronouiis ducibus siue librorum mss. lectiones siue et

VI

ipsorum et aliorum hominum doctorum emendationes sedem mu-

tare iussi. In qua lectionis uarietate enumeranda omittenda

censui rerum orlhographicarum et formarum uolg-arium discrimina.

Quae citra librorum fidem uel ex aliorum uel ex meis coniecturis

immutaui, ea ibi asteriscis signaui, quibus ipsum uerborum

ordinem dirimere nolui , aliquotiens tantum siue crucibus istis,

quae explicatione haud egent, intercisum, siue uncis lum ro-tundis, tum quadratis; his scilicet ita usus sum, ut tto Iahnin Iuuenalis scholiis reconscndis : quac

[ ] inclusa sunt non le-

g-untur in codicibus,quae () circumdata sunt in codicibus leguntur,

sed delenda uidentur.

Eiusdem uiri integ-errimi Pt accuratissimi ralionem , in praef.

ad Florum p. XXX luculenter expositam, in re etiam grauiore,

orthographiam dico, scruandam duxi : iusta enim mihi uidetur;

parag-raphos uero Lionianas, quamuis saepe satis molcste

dispositas, seruaui, ne molestiorem numerorum in scriptore lau-

dando diuersitatem excitarcm. Quo quidem studio haud impeditus

sum, quominus ex librorum optimorum consensu libri sextiet s e p t i m i ordinem permutarcm.

Alterum uolumen praetcr libros undecim posteriores con-

tinebit indices copiosissimos, ct auclorum indiccm a me confectunu

et indicem rerum, cuius elaborandi curam adulescenti sollerti et

strenuo, Theodoro Vog-el, Plaucnsi , stud. phil., dcmandaui.

Haec hactenus. At epislulae , cuius initio uobis, uiri illu-

strissimi, debitas grates ega, finem imponere nequeo , nisi

prius pietatis ofiicio . eatenus satisfecero, ut, has studiorum in

Gellio positorum primitias in lucem daturus, grata ineinoria

prosequar patrem optimum, quif

nobis haoc otia fccit',

Ioannem Schulzium et Fridericum Ri tscliel ium, qui

studia mca Gclliana libcralissime et adiuuorunt et fouerunt , Ga-brielem Laureani, bibliolhecae olim Vaticanae praefeetuin,

ouius ea erat humanitas morumqtre comitas, ut uobiscum , uiris

hoc nomine fere incomparabilibus , comparare eum lioorot, suminos

denique magistros, ad quos oinnia nioa roforo, AugustumBoeckhium et Carolum La ohm annum , taionnn alloruin

mecum diligitis, alterum meeum lugetis. Valelc.

Scr. Berolini d. XXVIIII m. Apr. a ^IDCCCLIII.

VARIETAS LECTIOMS CRONOVIAME.

Praef. A. GELLII IN NOCTES ATTICAS PRAEFATIO— 1 * [. . ..]

om. — queunt. ipse autem ad hoc scripsi, ut — paratae||

2 perinde

(saepissime pro proinde)j|

3 post eruditionibus inserit tractationibus||4

om. esse[)

11 istis — conuerrebantj|

12 illud Heracliti Ephesii — iis

(saepe lii etc. ex codd. in ordinem recepi pro ii)||

13 * inutile, at qui-

dem certe indecorum||

16 *om. e[t] — uescae] inhonestae — frigidae

fouendumque animum — *delectantior — atque] aut[j 18 sed tractatio-

nes II 19 percunctando scrrbendo legitur post disceptationibusque, om. in-

fraII

21 u. 2 xcovds — KccftccQSvoi — sldsv] i'ds nco — s%6qsv6s—*[...] om. f. recte\\ u. 5 *xoi6i

||23 disceptatiunculas

[|24 ergo] igi-

tur [[ 25 quoue in— INDEX CAPITVM. Commentario primo haec insunt.

etc. — Varias leciiones ad capitum lemmata spectantes singutis capilibus

addidi. —A. GELLII NOCTIVM ATTICARVM COMMENTARIVS LIBER PRI-

MVS. (similiter per reliquos libros) — CAPVT I. (uoc. CAPVT singidis

capitibus praeposituni)||

1 quantum] quali — atque] et||

2 Pisae ad Io-

uis Olympii — om. esse — II. Cl. V. — * iactabundum][

2. caloris in

commoda — posticum refrigerantibus[]

4 et] Y.cci — aut contraria, —labes ac pestilentias — om. ulli — meditataque quam sibi

||6 inaneis

quum fiaret glorias, — defatigati — ut huius plurimus mos fuit— tibi

non quimus, quos idiotas et rudes uocas, — uel maximus — primum]secundum — sed] se in — deblaterantes] oblectantes

||7 *addidit —

ct] ac — uvcivccyxccoxog] dvs-n^cci6xog — anciQS[in6di6xog— svnoqog,svScctfKov

[[9 xaxta] -/torxtcct

[|10 ovxcog 'EXXctvinog — 6savxov

||11

Kcci ccvcc'A.Qccvycc60vxL 6oi sdv riff — om. ncog — Xsys (iot 6v 7Zodg

xovg &soi>g, a — ftsXcov\\ 12 "Av — [••••]] describit Arrianum usque

ad uerba: oXCyovg xivccg TisQntuxr\xiY.ovg, Hccixovxovg sv.XsXv\isvovg.[]

III. om. ctante Theophrastus[|

luirum] unum— eum Chilonem in] quumdie — cum iam] eum

|j2 mea , inquit, — forsltan uos

[|3 certe in hoc

quidem — om. id — ntsi profecto illud||

4 Lex ita — necesse — ca-

pitali[|

5 consultanti uisum — om. esse — prae hoc quod erant||

6 om.fpfie — his

[]7 Sed hanc

|[8 om. Et — sapientia

[|9 . et alii — an-

quisite — po.st «jualibus add , et in quibus — usque ad] adusque[[

12pensim

]|15 recta esse

||10 docent

[|17 sit] est

||19 et] etiam— quod]

ut — add. et post LU8[|

20 egregius uir — fihv] /if[[

21 anquisitius—

VIII VARIETAS LECTIONIS GRONOVIANAE.

re ipsa|j

25 add.autante paribus — om. est ante magnum — add. fit

post auri[|

26 ov-a old' elnov xovxco — do£et,|j

27 xovxov ictlv||

28 inquit, et — alia, quasi||29 disceptandiquej disputandique — scri-

bsitj disseruit— profecto causas scientiae, corporum uarietates, discepta-

tionumque differentiam ignorantes, directum atque[]

30 *cautulum] tan-

tum — om. et ante osurus]|

31 avvenayeaftai tpilCag %al||

1111 1 ple-

raque omnia— factum esse examussimJj

2 qua[]

3 isj aes[j

5 seruare

possetIj7 uerbum cum— sedj quod

[]8 inquit, et— quas— lectitabant |[

Vhistrionieum

]|1 Demosthenem tradunt et uestitu sincero et cultu — om.

Et— etiam %o(itp^ illa %Xaiv\g v.al[|

2 om. Q. — probrosis[|VI *quem

contra in modum||

2 Quirites, possemus — om. est||

3 om. Q. — om.

neque — neque adhortari — in illud[]4 om. uersutis — si modo ueri-

similes sunt et possunt ad mouendos — impugnatum||

6 om. autem —frequentatione

]]7 om. Q. — om. sunt

j|8 His demum Deos

||VII men-

dam— uiolant libros]]

1 ita scriptum[J

2 ante— .Haec una— ciueis|[

3 om. putabant||

6 extr. om. est||

7 P.J Quinto — inquit, dicturum, et

non,]]

8 om. bquv — add. lei-eiv ante et||

9 CL.|[ 10 om. in — om.

libro — 077i. esse — hae[|

11 *Etiamne habet Casina gladium? Habet,

sed duos, [Quibus, altero t-e occisurum ait, altero uillicum.]j

13 et be-

nefacturum, et Plautus, occisurum, et Antias, processurum ]] 14 genera,

neque in tempora][

15 dixit, futurum|] 16 post Tullii add. Ciceronis—

*ratione dictum certa et proba — *mihi||

19 Vt rationem istam— fa-

ciamus]]

VIII 2 Cornu]]

5 post doa%iiag add. 77 tdXavxov||

VIIII Qui

modus— dicendijj 12 *atquej qui— fuerit — iure] re

|[X priscej ue-

tuste|j

1 post uiri add. nostri — incoluisse||

XI Haliatten — concio-

natoria]]

1 usos esse — autem] etiam[[

3 instructae|[

4 post tranquilla

et add. delectabili atque adeo|)

5 noieiv Sv ratg nQoaodoig.||

7 om.

prius habuit||

8 post tibiarumque poîit concentu, post animorumque om.— conspiratu

[[9 tum etiam

||10 concionatoriae— agenti — praemon-

strasseJJ

11 et uariisj uariisque||

12 ista]|

13 deprimendum|]

16habuit

ille — post ipsum occulte|j

17 *problematumJJ

19 Y.ivdvveveiv] noXe-

petv1|

XII illa om. — eius] ei |[ 1 de Vestali uirgine|]

3 diminuta||

5 diuersantur]{ 6 a7\te septemuirum praebet qui

||9 posie.7ius est 07n.

\\12

* om. illae||

14 eapit — ea iiestigia aÛiquitaiis,quae aduersus tesiiiwi

fide^n et in ha7ic et in alias fo7i7iulas soltemnes ab editoribus i77wiissa erant,

detersi, ueluti h. I. ious — popolo — utei— optuma — fouit — prae-

terea Quiritium||

17 * ob eam rem augurem[J

19 nomen[]

XIII 3 nego-

tium id — aliquis — imparentiae[)

6 *adessent||

9 ac inlustris|j

11

circumsidere — Leucas oppidum — ad magistrum architectonem Ela-

tensium(|

12 Tum magister architecton l| XIIII 1 pro magnitudine||XV

1 *humidis|| 4 dr) g — l'ei. \Te%vov fpov, notdv ce|)

8 huiuscemodi

[[ 9 Coelius trib. pleb. — ita est cupidus orationis, ut conducat — *ei

i7iseruit ante se [|10 Coelio Trib. pleb.

||11 prius et 0771. — modo uerba

illius - ante inoXaia (sic) add. anexQoenrjg]| 15 xvy iaal 0771.

\\16

Qni — potuit wiius uersus specie sc/upsit\\

20 lingulacas)]XVI licontia

1]2 Ad portam mille, a porta est Bex inde

||3 octauodecimo

||4 pas-

suum]|

6 posteîus in ot/i.\\

10 praeter quod||

11 u. 3. om. in|| 12 alio

VARIETAS LECTIONIS GRONQVIANAE, VIIII

libro: ITu[]

13*d[en]uo om.\\ 14 oportere — declinentur}{

XVIII suumnsQL izviioXoytccg disserentem falsa— falsum post dicit collocat

|J2 an-

tiquorum Graecorum — Non enim— Item enim add. posi Multa— utan-

tur[|

3 dicit, furem[J

5 post fure add. errasse — est dictum. — Latine

fur est.[]XVIIII 2 om. dixit

[]XX dicant schemata quibusque— omnia

ista1|

5 idem ipse — triplicaturJ[

6 et num.j qui num. — Graece dici-

tur zqlccs||9 Euclides

[|XXI contenderit— *[ubi]] in quo

||2 om. po-

sterius ex{]4 est habitum — sum ego iurare — dicere uerum

[]XXII

* se ei quod l| 4 uesper serus — simul sunt[]

6 V. Cl.[} 8 Cicero ponit]

Ciceronis — .Verum si id]J

9 om. enim — exsuperans|[

10 et super-

uacuo [[11 om. se[]

12 . At — om. eo [[ 13 . Illud contra — est ali-

quanto — nequeant|[

16 . Quodquia, id est,[[

17 Antonianarum[[ 21

solum||

XXIII quaeue|| 5 om. Tum, — eam] hanc — percunctatur

[j

9 ubi] ut — animo|J

10 : ad ceteras matronas defert quod audierat.

Perueniunt — postera die||

13 deosculatus — eique — loquendi ta-

cendique }}XXIIII 1 M. Plauti — suo sepulchro

[|2 Mortalis inmorta-

lis flere si foret fas — *0rcino — Latina lingua[|

3 fuisset — Post-

quam morte datu 'st — *om. [ac]||4 tamen etsi — *hoc te — *Vtei

ad se — Pacuuieif|XXV 1, inquit, sunt

[| 2, inquit, sunt[[

6 annali[}

8 consignantiusque — una litera — *subiuncta[|

12 cumj quod[[ 13

quae iam audiuimus||

15 incommodi detur[]

16*igitur] dicitur— prae-

fmitus. ||17 *alter ad alterum— adeo] ab eo — esse factum— *quasi

initiae||XXVI 4 Sed et, quid

[]7 ut deceret, philosophum irasci— irae]

iracundiae — mulcaretf[

9 hoc tu||

10 ccoQyrjGiccv xccl — sicut] ut —II. I temperantia] patientia

Jj4 eum fuisse

|J5 principiis ipsam

Ath. — internecino[|

II atque in id — sunt}[ 1 V. Cl.

JJ7 sede, dum

inspicimus || 12 om. esse||

13 ait, Descendere iube. Quod posteaquam lictor

]|III 2 £%&vv, Iqov, multa— citra

||3*inchoare

||5*Fidum— credebat

]]

6 tepidi dispumat|J

IIII Gabius (sic semper) — scripsitJ|

5 tamen] eum

IJV 1 est dicere — tamen] tantumJJ VI *id improbe

}| 3 esse uerbum— detestatione

[|5 iam uis — raptatur — proculdubio id— uiolentius-

que est.||

6 natiua|[

8 . M. Tullius IV —, ut non||

9 uicem||

11 post

est: inserit HvScc [iuvtls ccfivficov.J|

12 detractionem priuationemque]|

17 *Illaudatus enim est[f 18 Ephesiae [[ 20 dictum est a— pisciumque

[|23 Accii fragmentum unum uersum efficit — praetextae

[]25 appella-

tur|1

VII an semper omnibusque{]

5 necessum||

8 est igitur patri[|

11imperarit

||15 ita ut] sicut

||16 ut patriam

|[17 et omnino

[[18 tum

ddicccpoQcc tum (ibgcc — sese||

22 om. et — aut neque — om. non —nonnunquam

||VIII peracta

f|2 6 %ccvatog — om. elvcci — 8lccIv6l<s fj

5 *Nam si, ut[J6 cu^cuimodi — illam 1] 7 set] et

||8 conclusionem

|j

VIIII 3, inquit, non(]1X ubique fauissae||

3 : at deinde — flauissas||4

Capitolini||

XI Siccio[]

1 Siccium — Aterio||

2 esse donatus[J

3 (mi-litaria dona) habuit

J|XII 1 sanxerant — *fieret

||3 introspexerat —

dicebat — habet[|

4 percitum] partitum — detcrruerint — diuisi|J

6pleraque — pars

||XIII 2 Id quoque

||5 om. id quidem — sexus

|[

XIIII 2 ille quidem — falsi .et audaces — *o;«. [emendatio . . . .]—

om. et[|XV om. et — quaedam de capite

[]2 est in antiquitatibus —

X VARIETAS LECTIONIS GRONOVIANAE.

rerum omnium— maiori aetati [{ 6 instauratur]j

7 om. ea[|XVI 2 Educet

siluis regem.[J3*mortem patris natus

||6 nullum idoneum

||8 in quibus

||9 dicit ad filium || XVII naturam esse

||2 om. consueuit— ita? se di-

cent iuuari []4 fecit] felix

]] 5 profundere et profugere||

7 *coopertus||8

* coligatus — dicuntur[JXVIII 2 illum librum

]]8 nomen Mys — ince-

lebresJJ9 Xeniades Corinthius — quid is— *om. [esset] — Xeniades

]}

10 manumisit — cap* extr. agglutinatus locus Macr. Sat. I. 11. 45:Eius Epicteti etiam de se scripti etc. usque ad uocc. ual cpiXos dftuvd-roiq.\\ XVIIII 1 praepositio, re, imponitur — itidem rescire

J

4 con-

sulto] occulto[[

5 om. uel insperatis[J

*6 Si unquam — *illo te|8 Idem

[|XX *hoc sensu] usurpatum

[]2 in eodem

J|3 fuere multi

]4 om.

autem — , sunt quos — om. uncos]|

6 * locorum murum]|

8 sint— ante

ferme add. eorum|j9 om. in libro

|[XXI 3 * $ocoTr\s] auul-a — esset

quid uqhtos, quid ^fiocoTrjs — maior ccqktos, et — post alia add. nonoccidant

[|7 dicimus— nihil significet

[}8 rustico certo

[|9 uidetur —

a septem|J

10 ita sunt[]

11 ante forma add. ea— uideretur|.|XXII 2

tunc ibi — ipse nos docere||

5 *solstitialis aut brumalis, quae sunt

ftsQivai TQOJcal %ui %SL[isQLVui.\\

7 ttjs sco\\ 8 UTcrjXLcoTrjs, aRomanis

[J12 uocatur £scpVQOs — post Graece add. uocatur — Xiip ; is — facit]

flat||

16 detrahunt uentos — post Fauonium add. : Versus Homeri sunt

:

Zvv 8' svqos etc. (Od. 5, 295 sq.)J|

18 faciunt — * inserentes, cummeridie septemtriones

[[19 ex aliqua

[[21 *proficiscentem quasi finibus

Apuli eodem[|

22 om. prius et — aduersus||

24 ait: | nu%u\ 'Ecp

savTOV sXxcov — *cogts] cos o||

25 quoniam] quia [[ 27 quo[] 28 in

libris] tertio libro[J29 ferrariae

||31 om. enim— sunt: Etesiae [[ XXIII i

ac Pos.[[

3 *At enim [I 8 difFerat uersus utriusque[|

9 'Etc dfitpoTSQav tv snivlr\QOS r\ fisXXsiv Ku&svdrjasiv

KaTSQycc6at>u [isyu uui nsQi^orjTov SQyov

'E% TTjs oUlus s^iQuXs Tr]v Xv7iovouv, rjv (iovXsTO.

"IV S7tl§XS7tCOGL 7CUVTSS sfa ^6 KqSCO§vXtjS 7Cq6gCO7C0V;

H* y svyvcoGTog siys fis yvvr) dsoTCOiva

Kai Tr)v oipLV cov s%TrJGUTO ovtos sv tcl^-aols-

Ti to Xsyofisvov SGTi* dr) tovto glcotcuv $ovXo\Lai

Tr)v vvy.tu rr)v tcoXXcov kukcov UQ%r\y6v.

Ol\lol KQScofivXrjv Xu$slv siik, v.ui dsnu tuXuvtw,TvvaLOv ovgu 7cr]%scos. Elr Igtl to tpQvuypaEi'7CCOS aVVTCOGTUTOV. dtU TOV 'OXVLL7CL0V,

Kui 'Afrrjvuv, ovdu{icos 7Cul8lgy.uqlov , &squtcsvtlk6v Ss

Aoyov tu%lov UTtuysGftco 8s tls rj uq' dvTSiGuyuyoL.

10 sic: |SEN. IS||

u. 2 MA. Fere ita — *om. [et]jj

u. 3*indicium est[|

u. 4 sapit[|

u. 5. 6 unum uersum efficiunt \\u. 7 priuatu uin'

JJu. 8

*uiuo mortuus |Inter uiuos||

u. 9 aitJConsuetum

|| u. 10 orando|In-

stando||

u. 11 uti eam| Venumdarem j|

u. 12 aequalis | Et []u. 13 fuit

j

Integra[|

u. 14 itidcm — *om. [tum] — uiro|Impetrarit

||u. 15 modo

j

EffeciJJ

16 *Haec erunt concilia hodie. Differor sermone miser || 11

nequaquam potuit, ne quidem con.||

12 u. 2 sqq. Tovt ovvi, nvQiavrrjs olnias *ui tcov dyQCOv,

fKui tcuvtcov uvt sv.sivr\s s%o\nv dcp

VARIETAS LECTIONIS GRONOVIANAE. XI

oXcov yaXsncov\XaXsncoTaTOv , dnaoc

]]u. 6 *om. [B.]

Jf13 personas

nominibus SE. ei MA. distinguit||

u. 3 ac sedi jj w. 4 Nihil||

16 patre|j

19 affectionesque — istaec] haec II 20 u. 1 nsvrjg yafiSL, )Kal naido-

tcolsl.|

u. 4 El {ltjts civaTSi%L6r]IJ

u. 5 'EnaficpCsG&aL dvvaxaL\\

u. 7

grjTcov (jlsv, dvLagov d' s%cov xo psQog|^ttc^tco*'. ayc^aJv ov #u-

vdfisvog.||

m. 9 dXsycov||

21 consarcinantis||

m. 3 * ut est[|

22 post

Caecilii acld. uerba||XXIIII 4 misellos

j|6 sumtus

|j7 autem] aridae —

constituerit: si quicquam esset natum e terra||

8 fuit— *Licini(a)] Li-

cinia||

11 *om. [cenarum] — nonisque, diebus — *tricenos— ternos[]

14 Postremo— festiuis||15 sestertiaj milia

||XXV 5 liber post Latina

collocat||

6 om. et ante lauo||

7 et ab adstringor — adstrinxi||

8 a

Mauro — a doctus]|

9 Inde] ldemJJXXVI 1 uiseret

||4 et rufi et uiri-

des]]5 quum tamen ex — mutuetur

[j6 *di [iun] guntur] differunt— *om.

et XLQQog — *rufus[|8 phoeniceus (ei sic §. sq. passim.) — quasi in-

cendentes[|9 om. noster est — *fact.us Graece

]]10 *Dorici

||11 : si-

cut — galeros, fuluum aurum et arenam fuluam —» sic Q. — *fuluo||

12 dicuntur fiauae||

13 et fiauum — *Cedo tamen pedem lymphis fia-

uis: flauum||15 unde

||16 Non ergo

[|23 om. e

||XXVII 1 *ow. [xovj—

om. rjv— dycov vnsQ — dvvaOTStag, — dv $ovXr}ftij — to Xoltcov||

2 imperatore — *ductu eius curata — uiuus] eminus — *Quo ille]]

3 iudicaret] pensitaret — modum humanae — cum gaudio efferuentiore

rerum expeditarum||4 om. humanis — dv ^ovXrjd-rj

|j5 *producendos

||XXVIII 1 compertum non est, sed — fiuctibus pulsibusque — svvo-

GCyaLOv v.al gslg.||

5 incuriosa[J

6 lumini||XXVIIII 1 neque] non

[J

2 praemonet||

4, ut appetit messis,||

6 Quum|[

7 amicos adeasJj

8 om.

et — om. tremibundi —- atque alium in locum— rogaret||

9 necesse[j

10 Die igitur post — *om. it diesj| 11 inquit, magnam partem — Quampotius — *aftinesque et uicinos

[]14 At

||15 est res

|[XXX 1 init.

non indicat * lacunam, sed post motu inserit obseruatum est — post fiuit

inserit *quasue[J 2 crebrissimiJJ

3 *tranquillaJJ

4 om. haec — imitus]

ui intus[|

5 euntes|J

7 "Ev&a vuTog tiovtolo v.Xvdcova slg Xdav co&sl.

[j 8 om. nos[|

9 *austris autem iis — post atque inserit rursum|J

10

in alio — co&sl. — om. tcotl Xocpov — post notaui. agglutinata liaec:

Cur aastro spirante mare caeruleum fiat: aquilone obscurius atriusque?

An propterea quod aquilo minus mare perturbat ? omne autem, quodtranquillius est, atrum esse uidetur. —

BII. Il*Sitias[j 5 hoc dicere|]

6 periphrasin[]

9 * Quos, inquit,

auaritia minuit et corrumpit — *quaerenda— *pecuniaJJ

10 om. enim||

11 dicemus, inquit,||

12 ita respondit, non — : Quisquis est, inquit,

—

neressarium||13 is uere— effeminato — *corpore— curet

||II*quae a]

quam— maritus— om. se— quod] quia]|2 *qui ex media— una

]|6natus

est apud Vmbros— dimidiarum] dimidiatus||7 usque ad

||10 una — *om.

[a-aiutj|

11 uidentur] dicuntur — quoniam] quando[]

12 om. cum —caufe matrimonii — et ante

||13 posteriores

||16 appellauerint

JJIII 1

credituros[]

2 om. ease [| 3 filo] stilo jl 4 uersus ex ea fabukt — om.Plauti

j|5«. 4 *om. [olim] —i *ue[n]ter] uterus

||u. 6 *Vbi ubi iste

— * nihil]] u. 7 quod est, non est-

[]u. 8 *est oppidum

]]u. 9 * om.

XII VARIETAS LECTIONIS GRONOVIANAE.

[iam]||

6 *scrupedae— strictiuillae||

7 om. ea — om. quidem||

8*illud— * arietinum responsum — magnis ludis||

9 Accii uersus non agnouit— nec Gemini, nec Leones — Anus Plauti — * om. [eius]

—

"AyQOLv.og— sed *M. Aquilii|| 10 scriptum est — *, cuius quoniam

JJ12 esse

eiusJ|

13 Neque] Non — istae et||

IIII moris fuit||

1 eidem diem||

V 1 et castus et perinteger||VI impositis

Jj3 eiusmodi ligni

||VII 5

circumstantia. Maturum censeo||

6 M. CatoJ|

7 Tunc] Tu||

8 istud aeque]fidum atque

JJ17 interibi dum ea pugna fit

||19 tamen] tum — eumque]

cumque — atque] aegreque spirantem — om. eius — illa — in quo —Leonidas Lacedaemonius laudatur, — . Propter — , elogiis ||

20 om.tribuni

[]21 Laberio] Valerio

||VIII 1 esse factu — filii sui — mini-

strarent||

3 ad regem legatos[|

5 *[Pyrrhum]] regem — habuerit([ 8

*continuo — *tenus] strenui — uisum est, ut — pretium||

VIIII 2 scri-

bunt||

3 inuisitata — phoeniceo||4 Triumuir

]J5 prius post om.

\\ 8exuberantissimo

|J9 Phoeniceum — om. dicimus [] X 2 facit in coelo— om. Graeci

|]6* Nam duodetric. — iter luna

|[8 masculus —

ducentos octuaginta diesJJ

9 post fteri add. affirmat|[

11 fuerint —antiquorum

|[12 primis septem mensibus \\ 14 septenarii — kqlzlhovs

7] KQLGLfiovg — *(.Cui)] cuiqueJJ

15 sumit] est||

16 terrarum[]

XI5 uideretur || 6 om. etiam — tradit — Io natum — hoc epigramma— cap. extr. assuti uersus illi 'Eizzci noXsLg etc.

||XII et propemo-

dum absurdo uocabulo bibosum || 3 uerbis |] 4 mimo (uel primo)|

XIII est Callistratum]]

2 sq. fuit. Illi|J

4 an ad — * auditu||

XIIII

3 dicere esseJj

5 uasi||

9 libri dimidiam[|

11 Ad] Et||

12 ante

Dimidia add. et hora — mutauit || 14 om. quoque || 15 obsonii hinc

|17 om. etiam — insternito || 20 secus || XV 3 : eosque^— quuni-

que pop. — ibi in stad. ][ XVI 1 quaesiuerunt, nocog 6 zrjg zcov

av&Qconcov -nvrjGScog %o6vog: et multa — uterus conceperit semen|

3 SsY.d[ir]vog.||4 * Insoletne — parere? I Pol nono || 7 sgzlv ov.za-

lirjvog yivEGLg||

8* tamque aduerse — os , cog — om. v.al ovx sgzlv

— ds ovy. sgzl.||

10 litera una[]

12 uenisse usu[J

13 legimus collocat

ante uerba — genuntur, ei||

14 jnter se nihil Jl 19 Cieero in^ * hao

fecit] in Ciceronis oratione fuit]| 20 oXov — om. %cci— * oy noXXov ctc.]

Y.Cti stltOflFV 8s KCCL TlXSLCO 7tXSLOVCOV, %al sXaGGCO sXaGGOVCOV. \\XVII

3 om. miliaJJ

5 post philosophum inseril, quem dixeranuis — * non

agnouit dittographiam— (iccdTjZfjV 6 no&og sgxs. — ^O&sv — *yQcicpSLV

\ XVIII 4 supra — post honoribus add. functos]|

5 usi qoidttm erant

;]6 si] qui

]]7* consules quum

JJ9 Scriptura — pedaria

]]XVlllI

1 legere inceptabat — affui ego|]

2 dictus est — quando] quoniam —ac] et — par arcae nominatus est —

IIII. I inibi — om. quodque eadem defmitio culpata reprehensa-

que est.||

1 omnis — scitior||

3 his uersibua — om. * Atqui— non?

nam ciuis diiudicet isthuc?|]

4 post odiose add. sibi — * blater[ar]et]

placeret — * am[a]bo] iam bone l|"> fecerit

||6 addiscere — * et

(juo sensu id — loqui tentant||

7 esse uinum]|

8 eiusmodi||

9 Quae

genera — inqidt eollocat post \u.*vc\e — dictam — quodest difflcillimuni

l| 11 si item mihi || 12 Atque — cuiusmodi] quid — tu] tum —

e<

VARIETAS LECTIOXIS GRONOVIANAE. XIII

ost mortale add. animal,post ceteris add. animalibus

||16 ueteris

||

7 demonstrandum — patrisfamilias * eiusque familiae, quae — nonj

eorum[|

18 esset||

19 * id] in||

20 post esui add. tantum — quod-

que||

21 in libro iuris[[ 23 in locis isdem essent, ea sola esse —

om. satis — usui||

II Quid differat morbus et uitium, — *an||

1 post

singulorum add. utei|j

2 quod — quodue||

5 ut equus— nequaquam,inquit, ita diceretur: quanti

||8 etiam] autem — * negasse] necesse:

non oportere — ex] ei — * a[gi] posse] apposuisse||

11 post appella-

tur, add. et tisql vcodov||

15 minus ipse — Qui non longe uidet||

III fuerint[|

2 * non agnouit gloss.||

3 habitam eam, — pelex asamIunonis ne tagito , si taget Iunoni crinibous demissis arnum feminumcaidito. |j IIII matrimonium * ductum iri ; * cui daturus erat, itidem

spondebat daturum — spoponderat aut * qui stipulatus erat [! V 4 exquo] eaque — ac] et — populo Romano] reipubl.

||5 Tunc

|7 hic

uersus||

VI sita,] in — inibi — quodque[]

2 in *regia — *placan-

dis. Vti — robigus accederet||

4«. 2 stultitiae tuae||

5 * commutata

] 6 Quae, * quasi I post succidebantur, add. ob id||

8 immolari||

VII 2 : ut testis est ep. || 4 circumflexa ponatur||* 5 Qua[que]] Qui

— considerant|j

VIII 4 reipubl.[]

5 sg. * peteret, quem hostiliter

oderat , Fabricius inquit , Nihil est quod miremini , si malui compilari,

quam uenire. Hunc||

8 * quod eius gratias dedignatus consul esset —cap. extr. add. Verba Ciceronis haec sunt. Arguta enim significatio etc.

usgue ad uerba compilari quam uenire. (Cic. de or. 11. 66. 268.)\

VTIII uocabuli istiusjj

1 refert post carmine collocat — oportet ; * re-

ligiosum[J

2 significat] nummosus, signat|J

9 init. non indic. * lac.—laus immodesta est, religiosa sunt, quae — * adeunda

||11 Iccirco ait

Terentius in Heautontimorumeno

:

12 uerbosus , morosus — om. et

antc formosus — spectari — * aecum] haec quoque — posuit||

13 post

nimia add. quidem||X sententiarum in senatu — * , iurgiorumque

||

2 a censoribus princeps||

8 quae] quam — gratia ducendae — om. et

post consurrexit |{ XI commendauit — eundem in || 1 y.vccuov Graeci

— * s%sv uvlcovxov sSsg&ul[f

3 quae res] quod — * is cibus in uer-

borum contextum receptum, constat esse eiectum||5 ista— dLucpoQrjxLYov.

||7 extr. uocc. haud multum aberant *lac. tecta.

\\8 * quae Pythagorae

uia||

10 yvuuov legumentum uulgo * dici. Sed — quod] quia — post

sint add. slg xo y.vslv dsivoi yuI — in Empedocli || 11 abstinuerunt

[12 uY.u).vcprjg

||13 'AYulvcpr\

\\13 * (mullis)] nonnullis

||14 *

sicuti in ord. uerb. rec. — primo se — dictasse; ita haec remotiora —postea * Pyrandrum — Aethaliden] Callicleam — Alce || XII 2 si qufe

— quasi siJ[

XIII 1 ischiaci||

2 ante Democriti add. idem — * tcsqI

loiucov rj Xolulycov yuy.cov|

3 morbis||

4 est affmitas — quoqueuitiis " XII

I

[ Miunilia (sic per totum cap.)\\

1 nonum [] 3 om. * eo

de — po.st sil)i add. fas — * e re] aede||

6 * coronario[|XV ini-

mici— maligne||2 sequatur— quia] quod— :&uj)ra; uclutifictapro

||3cum]

non — * dtcst lac. indic.\\

5 arduum est||

6 ante %ccXsti6v add. dva-

%SQtg aut — tum|

XVI 1 locutos II 1 huic] hinc||

2 * opinor

causa — mortua|| 4 est , et non |j 6 nec] et )| 8 * actiouis III. Ibi

XIIll VARIETAS LECTIONIS GRONOVIANAE.

isti||i

XVII ct] atque || 2 infra: | et iam|Coniicere — hoc —

praepositio — producitur[j 3 sufferctus

||* 4 pallium

||6 habent—

* ex ea n — facinoribusj[

8 uerbum istud — : idque — * ex a — , a

in i — ex] in||

14 sublimes — humidus|

— et spiritus — homines||

15 .Ita hos — quos — om. id||

XVIII om. P.[|

1 om. et ante quam||

3 ac mollibus — nostro — nobis — insperabilem — et,] : sed[|

7 Poe-

tilii11

10 * Illi tum [| 12 praedaticiae[|

XVIIII 2 * quae inscripta est

Capys 11XX om. quoque

||1 ccnsorias

|[2 huiusmodi — * adige-

bat [[8 ac sonore — indicium uagi animi foret

[]11 Popillius —

reuerens esse\\

13 oni. est. —"V. I 1 * lac. ind. om. — solitum dicere acc. — om. de — om. si

gestiunt — frcquentamentis * orationis — illic|| 2 * [cum]] si

||5

parere uerba[1

6 om. uersus Homericos\\

II 2 om. hoc autem [[ 4 in

eo insidens }] 4 coniectis — * est||

III 4 paulum jj 1111 1 Consede-

ramus[[

5 * lacuna haud indic. Alio quoque loco hic ita[|V cauilla-

tus]]

4 * credis[[ 5 post plane add. inquit

[J7 aequiparatione aesti-

manda []VI 8 sunt obsidione

||9 generatum

[j 11 in proelio seruatus

est || 12 querna — quernus — solitus sit: etiam — * Aduehuntur —* ilignea — chlamyde.

|Di

f,14 * om. ex || 16 escendit (j 17 im-

perator eum || 18 armatus ui [] 21 introibant urbem [[ 23 Ac] Hane

|]24 obiecit — ambitionem — causis lcuissimis

ff25 Iam] Nam

[]

26 aut quia|J

VII 2 Nam capnt [[ VIII 1 Virgilium Higinu&|| 5

loco dixit: [| 6 statua]J

VIIII 1 per aetatem fari [| 2 educto [] 5* AiyXrjg \\ 6 sese uidere

[JX 3 utrumque

[j6 iam tunc — primo

[[

8 institit]]

* consistendaeque]j

13 pronunciatum crit|] 16 post ma-

gister add. disciplinae[]

16 uersute excogitatae[[ XI uideri posse ctv-

TlGTQtCpOVTCi Ij 2 E&Lg Sh OVK CiyU&OV OV Xrj7tTE0V CtQCt.(|

3 fc£co ]l

6 om. eo — incommodum|[

8 s£sig — disiunctum — necessarium es-t

ff11 quaedam forma [[ 12 Menalippa || 14 ista

||XII Veiouis (sic

per caput uniu.)J|

1 spectionibus ]] 3 Eorum[J

5 * iu — Diespater

||6 om. * (di) Iouis

[j8 eum * quoque

[| 9 uariatim per — tum]

cum||

10 om. dicti[j

11 paratae[| 12 plerique — ante ritu add.

illi||

13 quandam uim — hi sunt|]

XIII 1 * cumque — * non con-

stabat[{ 3 om. atque — documentaque

|| 4 * haberefj

5 sunt habitae,

pupillarique tutelae muliebris — filii|| 6 testimonium rei — quorum *

res — defugere — * Iunce] V. [] XIIII Appion (sic semper)]|

3 quae

audiuisse — fortasse a — fit[]

4 Roinana||

8 unius||

15 leonum—pepercisset

||18 , inquit, medio ][ 21 uidit — ac sublatum — osteiulo-

rc ac * porrigere[|

24 om. ct ante uictu — sole meridiano]j

28 nunc

etiam|[ 29 tabella — * declarat

]]30 post omnes add. fere

[jXV 3

ro 6qc6iievov rj nciC%ov Gco^Lci egtl||

7 om. id — post uox est. add.

Ov% ctnXcog rtXrjyrj ctEQOg egtIv r\ cpcovrj ' tcXjJttsi yccQ tov ct£Qa

xat dctKTvXog 7ictQcty6}ievog , %«t ovdBnco ttolsl cpcovrjv ' ctXX rj

tzogq 7iXr\yr\ , %ct\ GcpodQct , xal togt] de cogtb ctviovGTrjv ysvsG&cu.

[j 8 Qsvpct * Xoycov]|

XVI 3 affluere[| 5 haec ea. 1] XVII 1 si-

gnificatione]|

2 Aliam — gcstam esse[] 3 ominalem

||5 om. nos

[

XVIII 7 pluria || 8 ea] id — est eorum quasi [] 9 om. inquit — quo

VARIETAS LECTIONIS GRONOVIANAE. , XV

initum — quo modo — intro — ierit * et quae eo in — autem interea

|

XVIIII 9 post iubeatis add. Quirites — post filius add. sibi — in

eo [I 12 adoptationem || 13 om. inquit || 16 ex se — * necessum ||

XX * fuevit Capitoni Sinnio.J

1 stribligo — quasi sterobiligo[{ 2

atque] etJj

6 unquam dixerintjj

7 Graeco — Latino — om. lingua||

XXI 1 amicus meus — om. * fer[ujens — dicendum non[|

4 dixit|{

5 auctoritatem(J

7 Ad quae ille|

8 casu recto — et non — con-

sueuitf[

9 , opinor, positae || 13 etj siue[]

14 Huius — compluries

|16 post Id add. quoque — * om. [iam]

[[17 sese.

"VI.JVII.— 1 de P. Africano superiore ex annalibus sumta.

[[1

idem de P. Scipionis quoque[

3 obdormisset — om. esse — gene-

rentur — post P. add. Scipionem\ [[ 6 aedituosque || 11 om. eo [)

11 3 masculino genere[[

4 post genere, add. cor[J

5 om. * [me]][ 6

dicit |] 7 accepit— * aequale cor putat habere me ei. quam [] 9 hanc

| 10 enim est — fore summum[J

11 iunctura] Qucpij — referatur||

12 post dignum add. est[.[

III 1 nobilitate[j 2 post ea add. Rhodien-

sis||

7 eos animatos — eo illis — infestique[J

10 et nimis — in-

genio et iudicio|[

11 quam tum ille reprehendit[[ 14 om. atque ante

superbiam -— * se domant||

16 scriptum est: — * uicisse, non — id

modo — post uereremur, add. et — arbitratur|[

17 * quidquid] id,

quod | 19 eos simul peric. — post propitiandos add. laudabiliter ac

j|20 huiusmodi

||21 periculaque

||22 nationes uoluisse

]]24 Rho-

dienses noluisse — suae opinionis[]

25 et religioseJ|

26 tanta nos 1]

27 nos non||

28 Recte — consilium de nece eius — * om. ad [eo] —XQOVog Srj&sv nuQrjv.

\\ 30 differendi uel etiam ulc. — om. , et[J

32circumscripta

||33 post mansuetudine add. occupare — iam] etiam

JJ

34 eius, * qualis fuit[J

35 nec negauit — sed] et||

36 * Et quis tandemest nostrum, qui quod ad sese attinet — quempiam poenas

||37 * ecqua]

et quae — , minus] nummi — damni — Atque||

38 Rhodiensibus *

male erit , non quod male||

39 * ut qui] et siff

40 * colonis||43 non

minus frigide sane quam inaniter 1] 45 post praefinito add. aut eiusmodialiquo

[]46 est fieri, per leges quidem

||47 tainen] autem [{ 50 et] a

— * nos — * nos||

52 nimis nimisque — nunc etiam quasi||53 post

numerosinsque add. ac comptius — potuerunt[]

54 post uoluntates add.tantum

||55 respondi modo — Catonis totam

[|IIII 2 huiusmodi— quod-

nam||

4 rationis huius[|

5 om. M. — Cato quoque | V 4 quoniam]quum

||6 eius qui per uim exstinctus existimatur. om. * lac. indic.

||

7 a sep. |1 VI 1 inora inauritaue]]

2 om. ullum||

3 xcu ysvatv — nkr)vsni xcov uxslrj £cocov.

||VII 3 Potin' es —

|Aliorum est affatim —

|

Me uolo — perhiberier||

4 orationis partes[f

6 om. si— post particulamadd. ad[j 7 his in uerbis dem.

||9 mihi

||11 Ibi deniquej] 12 debuit

]]

\ III 2 posl flagr.-uiiissimi add. quidam]|

5 Kui avxog 8' ovv — jdtv.utuQ-

%t'uy, SsXcptvu sqcovxu ncadoq, v.al TtQog nai8i"A.r\v b7tror]ii£vov cpcovr)v.

axaQ ovv v.al 7iQogvr)%6u8vog 6 1%0-vq dvsds%£xo xov nutSa inl xcovvcoxcov, %al rag aY.dy&ag neQiGxelXcov, Tva \ir\ xov no&ovfisvov %Qcoxaduv^sis, kuI innr\dov — 8' uoa r) — nuoa r) 'Ixultu &su6U6ftuL 1%%-vvvrj%6usvov vno tocoxog.

|| 6 haec — rcm non minus]|

VIIII pepugi,

XVI VAKIETAS LECTIONIS GRONOVIANAE.

spepondi — post positam add. sed per, e, — om. * eo[s][]

1 uidentur— huiuscemodi uerbis||

2 at siff

4 * pruna percoctus(| 5 om. Vt

|| 6om. Vt

||7 post Trigeminis add. non praemordisse — dixit — Ni

||

perduellionis — Martio|j

11 occecurrerit — occecurrit||

12 duodecimo[|

13 om. in— om. ut||

14 spondeo spepondi collocat post pepugi|[ 15 Sie

et M. — sed sesciderat||

16 sesciderat — Non — uti praed. scesciderat

—

om. eaff17 * Ennius quoque et Valerius

|J18 mihi descendiderant. * lac.

signo om.\\ X et copulate et recto — et eadem — est[j

1 iunctae*suntpartes et [[

X.I 2 hominem nulli * rei — uel] 77 — post av.olacxov add. 77

cc%qhov 77 a%Qr\Gxov ij v.av.6xQonov 77 (iiccQOVj|4 idem demonstraturus

— et alia eiusmodi||

6 occulens — illius atqueff

8 nolo iit : sic — ex-

trita syllaba l| 9 defendis — sed tu — ni hoc — sed tu — , si hoc —defendas. Sed tu

—

,sihocf) XII 1 omni in||

2 indecere] decoram [[6*femineas ac

|JXIII 1 om. * [quinjque

||2 quod] qnam

||XIIII Romamun

legati missi sunt.ff

2 om. quoque||

5 ieiuiii dictiff

8 pop. Q. R. — re-

mitterent — fecerant||XV 1 et ante furti om. — in quem

[]2 acceperit— acceperit

|jXVI 1 * ciborumque

||5 loco * lac. ponit Chius II 6 succos

insuetos inquir. — post quibus add. utebatur — onu * [usust]||

7 u. 3 *

"AxLva||XVII 2 paruitatemque

||4 : Et cetera — et grauiora remotiora-

que||4 * ego hercle

[] 6 esse nimis||

8 * notius[|

9 0;«. in — rastris ho-

minum,||

10 * uera uirtute — uacare — liberta' est||

13 male dixisjj

XVIII Hannibal Romam||

2 om. * [Post] — . Proelio Cannensi — et se-

libram] S.||

3 Hoc,] Hos[|

9 sese — eodem die||

11 , et in libro||

XVIIII 5 om. eum post praedesque — omnium data est[|

6 tribunus plebei

L.||XX ob aquam a Nolanis — Nola — Ora — consonantia literarum

iucunda||

1 oraque pro [j 2 quam Nola, Ora,[]

4 apparet|| 5 pluris

|j

6 , ebriosa, dixit||XXI , et, quoad

||lquum dicitur, item

f[ 3 se

|[XXII sint—

VII.] VI. — II om. initium libri, inc. ***homines fecisse dicatur:|)

2 post , inquit, add. imperitius, nihilff

3 necessarium — contrarium

sine||

6 est; sustuleris[|

1 om. *[si] — naturane|[

13 Sic hercle|]

II 1

quod Graeci iz£itQm\Livr\v , uel elitaQfisvrjv — connexaque|j3 om. xiva

— GV(.i7tXoy.fjs||

6 sententia huiuscemodi[J

7 principali necessarioj[

8om. * se

||11 0/«. * fere — * aliene — illepide — deruta — causam —

* feceris[|

12 om. v.al post Aio — ovxcog eiQrjxai. — TCQO&eciv\\

1-1

hoc] Homerus — om. ille — in hisce[|

15 post ea add. refert — om. *

[seripsit] — * quonam pacto explicet — * intricatur hoc modo|j

II l cl

II II Attilius scribit||

IIII 1 cor tabesceret||V 1 quotquot annis — ego,

inquit, essc purnm putnm]|

2 noui et nouiciiJ|

4 inclinatumque sit||

5

Iis ergo — Alfenum||

7 etiam rationes — dictaej|

8 signat]]

9 dictuni

esse[|

10 sed tum||

VI 2 praepetibus penuis |]"> ineptttfl est — Mattium

— appellauit hoc — det uincenti[j

post Daedali add. praepetes —diuersius, inquit ; |

Quid|Brundisium — om. *

, [in] qnit — portu?|

t:t si[|

8 qui idonei|]

9 post praepetibus add. liilares||

12 tum quuon

etiam||VII Caia Tarratia pcr totum cap.\\ 1 habiti sunt

||2 ipsiuslegis

II4 populo llomano

]|(i owi. autemjj 8 Accae Larentiae ||

VIII 1 Appioo- Plistonices

[f2 suis quidem

||3 * Lepida — post igitur udd. quaestio

jolui|

Prae8tat: eum — *uno ;»t> Bunica abduxit

VARIETAS LECTIONIS GRONOVIANAE. XVII

|J

VIIII 3 At aedilis|[

5 aegrotum: et, in — sedebant contemnentes eum([ X solitus est

|j1 animos iuuenum

[|XI 2 Cn.

j[3 Nam eum ind. —

huiuscemodi[|

XII * alterum productum, alterum[|4 quis alius est

||XIII

Symposiacae|[

4 iv&vurjuuxu|| 5 tum etiam quum — tum etiam quum

— tum quum etiam [[ 7 et inanes[|

11 inter sese[f

11 extr. add. : xoyuQ i^uCcpvr\g xoiovrov xl eoLte 6r\uutveLV, cog i£ i%eCvov uexu§u\\ovelg e-KccTeQOv. ex Plat. Parmen.p. 156 D.

[J12 secundarum mensarum—

XQuyrjuuxu.|J

XIIII Plato tantum duarum — meminerit, non trium|[ 2

quae vov&ecia ,* uel v.6\u6Lg , uel nuQuCve6ig dicitur — deliquit

[|4

est necessaria — similibus a — in quam peccatum — exemplo — san-

ciendum] succurrendum — imponendae[[

7 sunt haec — nuQudeLyuuxi xolg aXXoig — om. ot — nuo%ovxa a uv not6%OL

jjXV 3 atque

alia[[

4 producta[] 5 omnium rerum II 5 ut collocat post inauditaque

IJ 6 literas autem — post uocis add. e6%ov ncci s6"*ov Ionice a uerbo

$6%co i'6%(o — illud||

XVI Notatum uerbum [] 1 se — permiserat —usurpationes * ueras didicerat — nobis fuit

[J2 meo iudicio — De me

Lesbia : me— * quasi non totidem mox deprecer illi[[

3 dictum esse[]

5 f dum] diuersitatem significationis]]

6 * uitam a[)

8 post libri add.

ueterum[[10* quum meae

]|11 * qui quum — propulsabat et defen-

debat — nuQuirovuuL\\

13 an hominem — *defendat?[]

XVII 3 a

Ptolemaeis —VIII. II * sunt — * sunt

||VII * neQl xr)g iivrjurjg — natura et

habitu memoriae [ VIIII omnium|]X meditamcnta puerilia

[|XIII Quo-

psoucs —VIIII. I 1 extr. om. funditore

[[5 mittentis — * om. [quajlicum-

que|1

* modus||

8 Quod autem aitJ[

9 om. id est incurrere in aliquid

et incidere — noiei6%-ui — om. id est auertere atque depellere — a Q.

Olaudio{]

II Qutbus||

(5 Interibi— hominem esse — ac, nisi[]

III 2 . Is[]

4 conmiouendos]j5 igitur est — abs te

|] 6 %uqlv s%co\\

IIII fascinatio-

aibus]| ."), is ne

j|6 hominum, * prospectantia: praeterea

]]7 quoque iu

libro||

saltuaiimjj

10 om. hoc||

15 Smyrnae— Cossicium [] 16 eodem in

[|V 4 dicunt esse

||7 quas supra posui

|[8 esset — nQOVOLa ovdev,

noovrjgjjVI prima syllaba

|]3 lectito, facit

J]VII 1 fuerat

||VIIII uerba

nertendi — aut improspere[|

5 naQeXcovxa — nonnv\Loc6deL[|

7 ho-Qvtprj

||12 trausferendis sententiis — iq intelligcndis

||14 posset —

congruit||

l.j sitj si — sarcinam — ea] hoc — supernantia||

17 om.X operteqne

j|3 dixit

]|7 naQ&evLKrjv — pro priore et exhibet

xort — posi cpL?.ozrJ6La. addit Tco [isv ccq ' iv XQr\xoL6i %uxevva6$evXe%ee66Lv. Hom. II. III. 448.

||XI 1 Maximo] M.

|]2 admiranda

[J

7 om. et post obturbabat||

9 anno quadringentesimo quinto||

XII reci-

prooa et adaersa[j

1 ancipiti quoque|[4 Planco

[|6 om. est post ln-

feaium [\7 * fabulosus

[|10 * fugis |j 11 * multum [{ 14 non quod

I

1'.) de eo cst||

XIII prouocatoris[j

2 Torquato||

4 quid hostis —quod genus et quam

||5 Pauorinus pliilosophus ||

8 manu — , utrin-

quc quiescerenl pugnae. Facta|| 10 si qui

||12 om. coepit {{ 16 can-

tabuin utum scuto[] 17 scutum scmo — * om. [ne Gallus im-

petum ln ictu haberet] — ne Gallua impetum icti haberet.[J20Manliana

Gellivs. b

XVIII VARIETAS LECTIONIS GRONOVIANAE.

— missus, ne pugnaret, interdicto non indicata * lacuna||

XIIII 3 etiam]

et — ordine||

4 om. * [huius dies, quam] -^— * haec fames tam huius

fami ||5 Postremae — dies confecerit

||7 sese

||8 non] nihil

||11

iu quintodecimo || 15 in tertio et uicesimo || 22 quod honestatis ac-

cedit||

23 Idem Lucilius jj XV 3 eo.

huiuscemodi[j 9 et inuolucra sensuum

|

||XVI hominem non [| 2 non] haud

laudis] lemmatis.

Simul introit||4 aetati

||7

11 sententiamj quid sentiam

5 Is deinde — fuerat |[ 7

[PRAEFATIO.]

[ . . . ] iucundiora alia reperiri queunt; at hoc, ut liberis 1

quoque meis partae istiusmodi remissiones essent, quandoanimus eorum, interstitione aliqua negotiorum data, laxari

indulgerique potuisset. Vsi autem sumus ordine rerum 2

fortuito,quem antea in excerpendo feceramus. Nam proinde

ut librum quemque in manus ceperam seu Graecum seu

Latinum uel quid memoratu dignum audieram, ita, quae

libitumerat, cuius generis cumque erant, indistincte atque

promisce annotabam eaque mihi ad subsidium memoriaequasi quoddam literarum penus recondebam , ut, quandousus uenisset aut rei aut uerbi, cuius me repens forte obliuio

tenuisset, et libri, ex quibus ea sumpseram, non adessent,

facile inde nobis inuentu atque depromptu foret.

Facta igitur est in his quoque commentariis eadem rerum 3

dispariiitas,quae fuit in illis annotationibus pristinis

,quas

breuiter et indigeste et incondite eruditionibus lectionibus-

que uariis feceramus. Sed quoniam longinquis per hiemem 4

noctibus in agro, sicuti dixi, terrae Atticae commentationeshasce ludere ac facere exorsi sumus, idcirco eas inscripsimus

noctium esse Atticarum, nihil imitati festiuitates in-

scriptionum, quas plerique alii utriusque linguae scriptores in

id genus libris fecerunt. Nam quia uariam et miscellam et 5

quasi confusaneam doctrinam conquisiuerant, eo titulos

quoque ad eam sententiam exquisitissimos indiderunt. Nam- 6

que alii Musarum inscripserunt, alii siluarum, illc

%in\ov, hic 's4 iiald-etag xeQag, alius xrjQia, partim

kei{L(ovag, quidam lectionjs suae, alius antiquarumlectionum atque alius av&rjQco v et item alius evQrj^id-tav. Suntetiam, i[\x\ kv%vovg inscripserunt, suntitem, 7

Gelliv^. 1

2 PRAEFATIO.

qui 6tgc3 ^atstg^ suntadeo, qui Ttavdixtag et(

EXt-y.cova et 7tQO$hr\\Lata et sy%stQCdta et TtaQat.tyC-

8dag. Est qui memoriales titulum fecerit, est qui TtQa-ypattxd elTtaQSQya et dtdaoxaltxd, est item qui

historiae natu ralis, est 7tavtoda7tr)g ttitOQCag, est

praeterea qui p r atum , est itidem qui TtdyxaQTtov, est qui

9ro7tc3v scripsit. Sunt item multi qui coniectanea, ne-

que item non sunt, qui indices libris suis fecerint aut epi-stularum moralium aut epistulicarum quaestio-num aut confusarum et quaedam alia inscripta nimis le-

lOpida multasque prorsum concinnitates redolentia. Nos uero,

ut captus noster est, incuriose et inmeditate ac prope etiam

subrustice ex ipso loco ac tempore hibernarum uigiliarmn

Atticas noctes inscripsimus, tantum ceteris omnibus in

ipsius quoque inscriptionis laude cedentes, quantum ces-

simus in cura et eleg-antia scriptionis.

11 Sed ne consilium quidem in excerpendis notandisque

rebus idem mihi, quod plerisque illis, fuit. Namque illi omneset eorum maxime Graeci , multa et uaria lectitantes , in quas

res cumque inciderant, 'alba', ut dicitur, f linea' sine cura

discriminis solam copiam sectati convertebant, quibus in

legendis ante animus senio ac taedio languebit, quam unumalterumue reppererit, quod sit aut uoluptati legere aut cultui

12 legisse aut usui meminisse. Ego uero , cum illud Ephesii uiri

summe nobilis uer[b]um cordi haberem, quod profectoitaest:

Ttolvfiad-Crj voov ov diddoxsi^ ipse quidem uoluendis

transeundisque multis admodum uoluminibus peromnia sem-

per negotiorum interualla, in quibus furari otium potui, exer-

citus defessusque sum, sed modica ex his eaque sola accepi,

quae aut ingenia prompta expeditaque ad honestae eruditio-

nis cupidinem utiliumque artium contemplationem celeri faci-

lique compendioducerent aut homines aliis iam uitae negotiis

occupatos a turpi certe agrestique rerum atque herboruin iin-

peritia uindicarent.

13 Quod erunt autem in his commentariis pauca quaedamscrupulosa et anxia, uel ex grammatica uel ex dialectica uel

etiam ex geometria, quodque erunt item paucula remotiora

super augurio inre et pontificio, non oportet ea defugere,

PRAEFATIO. 3

quasi aut cognitu non utilia aut perceptu difficilia. Non enimfecimus altos nimis et obscuros in his rebus quaestionum si-

nus , sed primitias quasdam et quasi libamenta ing-enuarum

artium dedimus, quae uirum ciuiliter eruditum neque audisse

umquam neque attigisse, si non [injutile, haut quidem certe

(in)decorum est. Ab his igitur, si cui forte nonnumquam tem- 14

pus uoluptasque erit lucubratiunculas istas cognoscerc, peti-

tum impetratumque uolumus, ut in legendo, quaepridemscierint, non aspernentur quasi nota inuulgataque. Nam eti5

quid tam remotum in literis est, quin id tamen complusculi

sciant? et satis hoc blandumest,non esse haec neque in scho-

lis decantata neque in commentariis protrita. Quae porro 16

noua sibi ignotaque offenderint, aequum esse puto , ut sine

uano obtrectatu considerent, an minutae istae admonitiones

e[t] pauxillulae nequaquam tainen sint uel ad alendum stu-

dium uescae uel ad oblectandum fouendumque animum frigi-

dae, sed eius seminis generisque sint, ex quo facile adole-

scantautingeniahominum ueg^etiora aut memoria adminicula-

tior aut oratio sollertior aut sermo incorruptior aut delecta-

tio(r) in otio atquc in ludo liberalior. Quae autem parum 17

plana uidebuntur aut minus plena instructaque, petimus,

inquam, uteanon docendi magis, quam admonendi gratia

scripta existiment et, quasi demonstratione uestigiorum con-

tenti, persequantur ea post, silibebit, uel libris repertis uel

rnagistris. Quae uero putauerint reprehendenda, his, si au- 18

debunt, subcenseant, unde ea nos accepimus ; sed enim, quae

aliter apud alium scripta legerint, ne iam statim tempore ob-

strepant, sed et rationes rerum et auctoritates hominum pen-

sitent, quos illi quosque nos secuti sumus.Erit autem id Ionge optimum, ut qui in lectitando, scri- 19

beiidti, commentando, numquam uoluptates, numquam labo-

res ceperunt, nullas hoc genus uigilias uigilarunt neque ullis

inter eiusdem Musae aemulos certationibus disceptationibus-

que elimati sunt, sed intemperiarum negotiorumquc pleni

sunt, abeant percontando, scribendo, anoctibus his pro-

cul,atque alia sibi oblectamentaquaerant. Vetusadagiumest:nihil euin fidibus graculo, nihil cum amaracino sui.

Atque etiam,'quo sit quorundam male doctorum hominum201*

4 PRAEFATIO.

scaeuitas etinuidentiairritatior, mutuabor ex Aristopha-nae choro anapaesta pauca et quam ille homo festiuissimus

fabulae suae spectandae legem dedit, eandem ego commenta-riis his legendis dabo, ut ea ne attingat neue adeat profestum

21 et profanum uulgus, a ludo musico diuersum. Versus legis

datae hi sunt

:

Evcprjfielv %Qr) xa%C6ra6ftaL Tolg r)fieTeQ0L6t%oqol6lv

"06tlq cx7C€LQog Toccovde Xoyav 7] yvcocLrj fir)

xafraQeveLH yevvaCov oQyia Mov6cov v>y\t eldev firjT

i%6pev6ev, [... y J

TovTOLg avdco, xav&Lg ajcavda, xavfrig rotqltov fidX' aicavdcj

'E%L6Ta6&aL [fiv6]TaL6L %OQolg, vfielg d' ave-yeCQ£Te ^o"kitr]v

Kal %avvv%C8ag Tag r){i£T£Qag , a'C rrjde TtQt-

7COV6LV eoQrrj.

22 Volumina commentariorum ad hunc diem uiginti iam facta

23 sunt. Quantum autem uitae mihi deinceps deum uoluntate

erit quantumque a tuenda re familiari procurandoque cultu

liberorum meorum dabitur otium, ea omnia subsiciua et sub-

secundaria tempora adcolligendas huiuscemodi memoriarum24 delectatiunculas conferam. Progredietur ergo numerus li-

brorum, diis bene iuuantibus, cum ipsius uitae, quantuli qui-

que fuerint, progressibus , neque longiora mihi dari spatia ui-

uendiuolo, quam dum ero ad hanc quoque facultatem scri-

bendi commentandique idoneus.

25 Capita rcrum, quae cuique commentario insunt, exposui-

mus hic uniuersa, ut iam statim declaretur, quid quo in libro

quaeri inuenirique possit.

[ISDEX CAPITVLORYM.]

CAPITVLA LIBRI PRIMI.

I. Quali proportione quibusque collectionibus Plutarchus

ratiocinatum esse Pythagoram philosophum dixerit de comprehcn-

denda corporis procerilate, qua fuit Hcrcules, cum uitam inter

homines uiueret.

II. Ab Herode Attico C. V. tempestiue deprompta in quen-

dam iactantem et gloriosum adulescentem, specie tantum phi-

losophiae sectatorem, uerba Epictcli Sloici, quibus fcstiuiter a uero

Stoico seiunxit uulgus loquacium nebutonum, qui se Stoicos nun-

cuparent.

III. Quod Chilo Laccdaemonius consilium anceps pro salute

amici cepit; quodque est circumspecte et anxie considerandum,

an pro utilitatibus amicorum delinquendum aliquando sit; notata-

que inibi et relata, quae et Theophrastus et M. Cicero super ea rc

scripserunt.

XIII. Quam tcnuiter curioseque explorauerit Antonius Iulia-

nus iti oralione M. Tullii ucrbi ab co mutali arguliam.

V. Quod Demoslhenes rhetor cultu corporis atque uestilu

probris obnoxio infamique mundilia fuit; quodque item Horten-

sius orator ob eiusmodi munditias g-estumque in agendo histrio-

num Dionysiae saltatriculae eognomcnlo compellatus est.

VI. Verba ex oratione Metelli Numidici, quatn dixit in ceu-

sura ad populuin, cum eum ad uxores ducendas adhortaretur

;

eaque oratio quam ob causam reprehcnsa el quo conlra modo de-

fensa sit.

VII. In hiscc uorbis Ciceronis ex oralionc quinta inVerrcm:Hanc sibi rem praosidio speranl futurum , nequo mendum esse

neque uitium, errareque istpe, qui bonos libros uiolantct futuramscribunt; atque ibi de quodam alio Ciceronis uerbodictum, quod

6 INDEX CAPITVLORVM.

probe scriptum perperam mutatur; et aspersa pauea de modulisnumerisque. orationis, quos Cicero auide sectatus est.

VIII. Historia in libris Sotionis philosophi reperta super

Laide meretrice et Demosthene rhetore.

VIHI. Quis modus fueril, quis ordo disciplinae Pythagoricae,

quantumque temporis imperatum obseruatumque sit discendi simul

ac tacendi.

X. Quibus uerbis compellauerit Fauorinus philosophus adu-

lescentem casce nimis el prisce loquentem.

XI. Quod Thucydides scriptor inclitus Lacedaemonios in

acie non tuba, sed tibiis esse usos dicit, uerbaque eius super ea

re posila; quodque Herodotus Alyattem reg-em fidieinas in pro-

cinctu habuisse tradit; atque inibi quaedam notata de Gracehi

listula conlionaria.

XII. Virg-o Vestae quid aelatis et ex quali familia et quo rilu

quibusque caerimoniis et religionibus ac quo nomine a ponlifice

maximo capiatur; et quo slatim iure esse incipiat simulatque capta

est; quodque, ut Labeo dicil, nec intestato cuiquam nec eius inte-

statae quisquam iure heres est.

XIII. Quaesitum esse in philosophia,quidnam foret in re-

cepto mandato rectius , idne omnino facere quod mandatum est,

an nonnumquam etiam contra, si id speres ei, qui mandauit, uti-

lius fore ; superque ea quaestionc expositae diuersae sentenliae.

XIIII. Quiddixerit feceritque C. Fabricius, magna uir crloria

magmisque rebus g-estis , sed familiae pecuniaeque inops , cum ei

Sarnniles tamquam indi^enli graue aurum donarent.

XV. Ouam inportunum uitium plenumque odii sit futtilis ina-

nisque loquacilas et quam inulL; s in loeis a principibus ulriusque

linguac uiris detestatione iusta culpata sit.

XVI. Quod uerba istaec Quadrtgari ex annali tertio : ibi mille

hominum occiditur, non licenter neque de poetarum fnrura. sed

ralione certa cl proba grammatioae diseiplinae dicta sunt.

XVII. Quanla cum animi aequitate loierauertl Socrales uxoris

ingenium inlractabile; alque inibi, quid M. Varro in quadam salira

de officio mariti scripserit.

XVIII. Quod M. Varro in quarto decimo humanarum L.

Aelium magistrum suum et in irv^oXoyia falsa reprehendit, quod-

que idcm Varro in eodem libro falsum furis trvpov dioit.

LNDEX CAPITVLORVM. 7

XVIIII. Hisloria super libris Sibyllinis ac de Tarquinio Su-

perbo rege.

XX. Quid geometrae dicant intTtedov, quid Gxeoeov, quid

xvflov, quid yQa^ifi^v, quibusque ista omnia Latinis uocabulis

appellentur.

XXI. Quod Iulius Hyginus affirmatissime contendit, legisse

se librum P. Vergilii domesticum, [ubi] scriptum esset: et ora

trislia temptantum sensu torquebit amaror, non quod uulgus le-

geret: sensu torquebit amaro.

XXII. An, qui causas defendit, recte Latineque dicat: super-

esse se is, quos defendit; et superesse proprie quid sit.

XXIII. Quis fuerit Papirius Praetexlatus,quae istius causa

coemomenli sit, historiaque ista omnis super eodem Papirio co-

cnitu iucunda.

XXIIII. Tria epigrammata trium ueterum poetarum, Naeuii,

Plauti , Pacuuii,quae , facta ab ipsis , sepulcris eorum incisa sunt.

XXV. Quibus uerbis M. Varro indulias definieril; quaesi-

tumque inibi curiosius, quaenam ratio sit uocabuli indutiarum.

XXVI. Quem in modum mihi Taurus philosophus respon-

derit percontanli, an sapiens irasceretur.

CAPITVLA LIBRI SECVNDI.

I. Quo genere solitus sit philosophus Socrates exercere pa-

tientiam corporis ; deque eiusdem uiri temperanlia.

II. Quae ratio obserualioque officiorum esse debeat inter

patres filiosque in discumbendo sedendoque atque id genus rebus

domi forisque , si filii mag-istratus sunt et patres priuati ; superque

ea re Tauri philosophi dissertatio et exemplum ex historia Romanapetitum.

III. Qua ratione uerbis quibusdam uocabulisque ueteres im-

miserint h literae spiritum.

1

1

IX- Quam ob causam Gauius Bassus g-enus quoddam iudicii

diuinationem appellari scripserit et quam alii causam esse eiusdemuocabuli dixerint.

V. Quam lepide designateque dixerit Fauorinus philosophus,

quid intersit inter Platonis et Lysiae orationem.

VI. Quibus uerbis ignauiter et abiecle Verg-ilius usus essc

dicalur e( quid liis, qui improbe [idj dicunt, respondeatur.


VII. De officio ergapatres liberorum ; deque ea re ex philo-

sophiae libris , in quibus scriptum quaesitumque est , an omnibuspatris iussis obsequendum sit.

VIII. Quod parum aequa reprehensio Epicuri a Plutarcho

facta sit in syllog-ismi disciplina.

VIIII. Quod idcm Plutarchus euidenti calumpnia uerbum abEpicuro dictum inseclatus sit.

X. Quid sint fauisae Capitolinae; et quid super eo uerbo M.Varro Seruio Sulpicio quaerenli rescripserit.

XI. De Sicinio Dcntalo , egregio bcllatore , multa memoratudigna.

XII. Considerata perpensaque lex quaedam Solonis , speciem

habens primorem iniquae iniuslaeque legis , sed ad usum et emo-

lumentum salubritatis penitus reperta.

XIII. Liberos in multitudinis numero eliam unum filium

riliamue ueteres dixisse.

XIIII. Quod Marcus Cato in libro,qui inscriptus est contra

Tiberium exulem, stitisses uadimonium per i literam dicit, non

stetisses ; eiusque uerbi ratio reddita.

XV. Quod antiquitus aetati seneclae polissimum habiti sint

ampli honores ; et cur postea ad maritos et ad patres idem isti ho-

nores delati sint; atque ibi de capile quaedam legis Iuliae

septimo.

XVI. Quod Caesellius Vindex a Sulpicio Apollinari repre-

hensus est in sensus Vergiliani enarratione.

XVII. Cuiusmodi esse naturam quarundam praepositionum

M. Cicero animaduerterit; disceptatumque ibi super eo ipso, quod

Cicero obseruauerat.

XVIII. Quod Phaedon Socraticus seruus fuit; quodque item

alii complusculi seruilutem seruierunt.

XVIIII. Rescire uerbum quid sit et quam habeat ueram atque

propriam significationem.

XX. Quae uolgo dicuntur uiuaria, id uocabulum uetcres non

dixisse ; et quid pro eo P. Scipio in oratione ad populum,quid

postea M. Varro in libris de re ruslica dixerit hoc sensu.

XXI. Super eo sidere, quod Graeci «jtt«|«i/, nos seplenlrio-

ncs uocamus ; ac de ulriusque uocabuli ratione ct origine.

INDEX CAPITVLORVM. 9

XXII. De uento iapyge deque aliorum uentorum uocabulis

regionibusque accepta ex Fauorini sermonibus.

XXIII. Consultatio diiudicatioque locorum facta ex comoedia

Menandri et Caecilii,quae Plocium inscripta est.

XXIIII. De uetere parsimonia; deque antiquis legibus sum-

ptuariis.

XXV. Quid Graeci avaXoytav, quid contra av<o{iaXlav

uocent.

XXVI. Sermones M. Frontonis et Fauorini philosophi de ge-

neribus colorum uocabulisque eorum Graecis et Latinis ; atque inibi

color spadix cuiusmodi sit.

XXVII. Quid T. Caslricius existimarit super Sallustii uerbis

et Demosthenis, quibus alter Philippum descripsit, alter Sertorium.

XXVIII. Non esse comperlum, cui deo rem diuinam fieri

oporteat, cum terra mouet.

XXVIIII. Apologus Aesopi Phrygis memoratu non inutilis.

XXX. Quid obseruatum sit in undarum molibus, quae in

mari alio atque alio modo fiunt austris flantibus aquilonibusque.

CAPITVLA LIBRI TERTII.

I. Quaesitum atque traclatum, quam ob causam Saliustius

auaritiam dixerit non animum modo uirilem, sed corpus quoque

ipsum effeminare.

II. Quemnam esse natalem diem M. Varro dicat, qui ante

noctis horam sextam postue eam nati sunt; atque inibi de tempori-

bus terminisque dierum, qui ciuiles nominantur et usquequaque

g-enlium uarie obseruanlur; et praeterea quid Q. Mucius scripserit

super ea muliere, quae a marito non iure se usurpauisset, quod

rationem ciuilis anni non habuerit.

III. De noscendis explorandisque Plauti comoediis, quoniam

promisce uerae atque falsae nomine eius inscriptae feruntur; atque

inibi, quod Plaulus el Naeuius in carcere fabulas scriptilarint.

II II- Quod P. Africano et aliis tunc uiris nobilibus anle aeta-

tcin seneetam barbam et genas radere mos patrius fuit.

V. Deliciarum uitium et mollilies oculorum et corporis ab

ArcosUa philosopho cuidam obprobrata acerbe simul et fostiuiler.

VI. De uj atque natura palmae arboris,quod lignum ex ea

poodcribue po&itiq reoitatur.

10 INDEX CAPITVLORYM.

VII. Historia ex annalibus sumpta de Q. Caedicio, tribuno

militum; uerbaque ex orig-inibus M. Catonis apposita, quibus Cae-

dici uirtutem cum Spartano Leonida aequiperat.

VIII. Literae eximiae consulum C. Fabricii et Q. Aemilii ad

regem Pyrrhum a Q. Claudio , scriptore hisloriaruin , in memoriamdatae.

VIIII. Quis et cuiusmodi fuerit,qui in prouerbio fertur equus

Seianus; et qualis color equorum sit, qui spadices uocantur; de-

que stius uocabuli ratione.

X. Quod est quaedam septenarii numeri uis et facultas in

multis naturae rebus animaduersa , de qua M. Varro in hebdomadi-

bus disserit copiose.

XI. Quibus et quam friuolis argumontis Accius in didascali-

cis utatur, quibus docere nilitur, Hesiodum esse, quam Homerum,natu antiquiorem.

XII. Largum atque auidurn bibendi a P. Nigidio , doclissimo

uiro, noua et prope absurda uocabuli fig-ura bibosum dictum.

XIII. Quod Demosthenes, eliamtum adulescens , cum Plato-

nis philosophi discipulus foret, audito forle Callislrato rhetore in

contione populi , destitit a Platone et sectatus Cailistralum est.

XIIII. Dimidium librum leg-i aut: dimidiam fabulam audiui

aliaque huiuscemodi qui dicat, uitiose dicere, eiusque uilii causas

reddere M. Varronem; nec quemquam ueterem hisce uerbis ita

usum esse.

XV. Extare in literis perque hominum memorias traditum,

quod repente multis mortem attulit gaudium ingens insperatum, in-

lerclusa anima et uim magni nouique molus non sustinente.

XVI. Temporis uarietas in puerperis mulierum quaenam sit

a medicis et a philosophis tradita; atque inibi poetarum quoqueucterum super eadem re opiniones multaque alia auditu atque me-

moratu digna uerbaque ipsa Hippocratis medici ex libro illius

sumpta,qui inscriptus est tceqI TQO(pijg.

XVII. Id quoque esse a grauissimis uiris memoriae manda-tum, quod tris libros Plato Philolai Pythagorici et Aristoleles pau-

culos Speusippi philosophi mercali sunt protiis, iidem non ca-

picntibus.

XVIII. Quid sint pedarii senatores et quain ob causam ita

appellati; quamque habcant originem ucrba haec cx ediclo trala-


licio consulum: Senatores quibusque in senatu sententiam dicere

licet.

XVIIIl. Qua ratione Gauius Bassus scripserit parcum homi-

nem appellatum et quam esse eius uocabuli causam putarit; et

contra, quem in modum quibusque uerbis Fauorinus hanc tradi-

tionem eius eluserit.

CAPITVLA LIBRI QVARTI.

I. Sermo quidamFauorini philosophi cum grammatico iactan-

tiore factus in Socraticum modum ; atque ibi in sermone dietum,

quibus uerbis penus a Q. Seaeuola dehnita sit; quodque eademdetinilio culpata reprehensaque est.

II. Morbus et uitium quid differat et quam uim habeant uo-

cabula ista in edicto aedilium ; et [an] ne eunuchus et steriles mu-lieres rethiberi possint diuersaeque super ea re sententiae.

III. Quod nullae fuerint rei uxoriae actiones in urbe Romaante Caruilianum diuortium ; atque inibi

,quid sit proprie pelex

quaeque eius uocabuli ratio sit.

IIIl. Quid Seruius Sulpicius in libro, qui est de dolibus,

scripserit de iure atque more ueterum sponsaliorum.

V. Historia narrata de perfidia aruspicum Etruscorum; quod-

que ob eam rem uersus hic a pueris Romae urbe tota cantatus est

:

Malum consilium consultori pessimum est.

VI. Verba ueteris senatusconsulti sita, quo decretum est,

hostiis maioribus expiandum, quod in sacrario hastae Martiae mo-

uissent; atque ibi enarratum, quid sint hostiae succidaneae, quid

item porca praecidanea; et quod Capito Ateius ferias quasdampraecidaueas appellauit.

VII. De epistula Valerii Probi grammatici ad Marcellum

scripta super accenlu nominum quorundam Poenicorum.

VIII. Quid C. Fabricius de Cornelio Rufino, hornine auaro,

dixerit, quem, cum odisset inimicusque esset, desigriandurn

tamen consulem curauit.

V II II . Quid significet proprie religiosus; et in quae diuerti-

cula significalio istius uocabuli flexa sit; et uerba Nigidii Figuli ex

commentariis eitis super ea re sumpta.

X. Quid obseruatum de ordine rogandarum in senatu senten-


tiarum; iurgiaque in senatu C. Caesaris consulis et M. Catonis,

diein dicendo eximentis.

XI. Quae qualiaque sint, quae Aristoxenus quasi magts com-

perta de Pythagora memoriae mandauit; et quae item Plutarchus

in eundem modum de eodem Pythag-ora scripserit.

XII. Notae et animaduersiones censoriae in ueteribus monu-

mentis repertac , memoria dignae.

XIII. Quodincentiones quaedam tibiarum, certo modo factae,

ischiacis mederi possunt.

XIIII. Narralur historia de Hostilio Mancino aedili et Manilia

meretrice; uerbaque dccreti tribunorum, ad quos a Manilia pro-

uocatum est.

XV. Defensa a culpa senlentia ex historia Sallustii,quam ini-

qui eius cum insectatione maligni reprehenderint.

XVI. De uocabulis quibusdam a Varrone et Nigidio contra

cotidiani sermonis consueludinem declinatis ; atque inibi id genus

quaedam cum exemplis ueterum relata.

XVII. De natura quarundam particularum,quae pracpositae

uerbis intendi atque produci barbarc et inscite uidontur, exemplis

rationibusque plusculis disceptatum.

XVIII. De P. Africano superiore sumpta quaedam ex anna-

libus , memoratu dignissima.

XVIIII. Quid M. Varro in logistorico scripserit de moderando

uictu puerorum inpubium.

XX. Nolati a censoribus, qui, audientibus iis, dixeranl ioca

quaedarn intempestiuiler ; ac de eius quoque nota deliberatum, qui

steterat forte apud eos oscilabundus.

CAPITVLA LIBRI QVINTI.

I. Quod Musonius philosophus reprehendit iuprobauitque,

laudari philosophum disserentem a uociferantibus et in laudando

gestientibus.

II. Super equo Alexandri regis, qui Bucephalas appellatus est.

III. Quae causa quodque initium fuisse dicatur Protagorae ad

philosophiae lileras adeundi.

IIII. De uerbo duo et uioesimo, quod uult,ro incognitum est,

a uiris doctis mu.tifariam in libris scriplum est.


V. Cuiusmodi ioco incauiilatus sit Antiochum regem PoenusHannibal.

VI. De coronis militaribus;quae sit earum triumphalis

,quae

obsidionalis, quae ciuica, quae muralis, quae castrensis, quae

naualis,quae oualis

,quae oleaginea.

VII. Personae uocabulum quam lepide interpretatus sit quam-que esse uocis eius originem dixerit Gauius Bassus.

VIII. Defensus error a Vergilii uersibus,quos arguerat Iulius

Hyginus grammaticus ; etibidem, quid sit lituus ; deque izv^oXo-

yUc uocis eius.

VIIII. Historia de Croesi filio sumpta ex Herodoti libris.

X. De argumenlis,quae Graece avtiGxqifpovxa appellantur,

a nobis reciproca dici possunt.

XI. Bianlis de re uxoria syllogismum non posse uideri avxi-

oxoi<peiv.

XII. De nominibus deorum populi Romani Diiouis et Ve-

diiouis.

XIII. De ofliciorum gradu alque ordine moribus populi Ro-

mani obseruato.

XIIII. QuodApion, doclus homo,qui Piistonices appellatus

est, uidisse se Romae scripsit recognilionem inter sese mutuam ex

uetere notilia hominis et leonis.

XV. Corpusne sit uox an aOcopaxov, uarias esse philoso-

phorum sentenlias.

XVI. I)e ui oculorum deque uidendi rationibus.

XVII. Quam ob causam dies primi post Kalendas, Nonas,

Idus atri habeanlur; et cur diem quoque quartum ante Kalendas

ue1 Nohas uel Idus quasi religiosum plerique uitent.

XVIII. In quid et quanlum differat historia ab annalibus;

superque ea re uerba posita ex libro rerum gestarum Sempronii

Asellionis primo.

XVIIII. Quid sit adoptatio,quid item sit adrogatio

,quantum-

que haec inter se differant; uerbaque eius quae qualiaque sint,

qui in liberis adrogandis super ea re populum rogat.

XX. Quod uocabulum Lalinum soloecismo feceril Capilo Sin-

nius . quid autein id ipsum appellauerint ueteres Latini;quibusque

aerbia soloeeismum definierit idem Capito Sinnius.

14 INREX CAPITVLORVM.

XXI. Pluria qui dicat et compluria et compluriens , non bar-

bare dicere , sed Latine.

CAPITVLA LIBRI SEXTI [VOLGO SEPTIMI].

I. Admiranda quaedam ex annalibus sumpta de P. Africano

superiore.

II. De Caeselli Vindicis pudendo errore,quem offendimus in

libris eius, quos inscripsit lectionum antiquarum.

III. Quid Tiro Tullius, Ciceronis libertus, reprehenderit in

M. Catonis oratione, quam pro Rhodiensibus in senatu dixit; et

quid ad ea, quae reprehenderat, responderimus.

IIII. Cuiusmodi seruos et quam ob causam Caelius Sabinus,

iuris ciuilis auctor, pilleatos uenuudari solitos scripserit; et quae

mancipia sub corona more maiorum uenierint; atque id ipsum

:

sub corona, quid sil.

V. Historia de Polo histrione , mernoratu digna.

VI. Quid de quorundam sensuum naturali defcctione Aristo-

teles scripserit.

VII. An affalim, quasi admodum,prima acuta pronuntian-

dum sit ; et quaedam itidern non incuriose tractata super aliarum

uocum accentibus.

VIII. Res ultra iidem tradita super amalore delphino ct puero

amato.

VIIII. Peposci et memordi,pepugi et spepondi et cecurri ple-

rosque ueterum dixisse, non , uti postea receptum est dicere,per o

aul pcr u lileram in prima syllaba positam, atque id eo[s] Gfaecae

rationis exemplo dixisse;praelerea notatum

,quod uiri non in-

docti neque ignobiles a uerbo descendo non descendi , sed descen-

didi dixerunt.

X. Vsucapio copulate recto uocabuli casu dicitur; ita pig-no-

riscapio coniuncle eadem uocabuli forma dictum cssc.

XI. Neque leuitalem neque ncquiliain ea significatione esse,

qua in uulgi sermonibus dicunlur.

XII. De lunicis chiridolis;quod earum [usum] P. Africanus

Sulpicio Gallo obiecit.

XIII. Quem classicum dicat M, Cato, quem infra classem.

XIIU. De tribus diccndi gcntMibus ; ac dc tribus philosophis,

qui ab Atheniensibug a<l sfinalum Roinae Icgali sunl.


XV. Quam seuere moribus maiorum in fures utndieatum sit;

et quid scripserit Mucius Scaeuola super eo, quod seruandum da-

tum commodatumue esset.

XVI. Locus exscriptus ex satura M. Varronis, quae tvsqi

idetifiatcav inscripla. est, de peregrinis ciborum generibus; et ap-

positi uersus Euripidi, quibus delicatorum hominum luxuriantem

gulam confutauit.

XVII. Sermo habitus cum grammatico , insolentiarum et in-

peritiarum pleno , de signincatione uocabuli, quod est obnoxius;

deque eius uocis origine.

XVIII. De obseruata cusloditaque apud Romanos iurisiurandi

sanclimonia; atque inibi de decem captiuis, quos Romam Hanni-

bal, deiurio ab his accepto, leg-auit.

XVIIII. Historia ex annalibus sumpta de Tiberio Graccho,

Gracehorum patre , tribuno plebis ; atque inibi tribunicia decreta

cum ipsis uerbis relata.

XX. Quod Vergilius a Nolanis ob aquam sibi non permissam

sustulit e uersu suo Nolam et posuit oram; atque ibi quaedam alia

de iucunda consonantia literarum.

XXI. Quoad uiuet quoadque morietur, cur id ipsum temporis

sigTiificent, cum ex duobus sint facta conlrariis.

XXII. Quod censores equum adimere soliti sunt equitibus

eorpulcntis et praeping-uibus;quaesitumque, utrum ea res cum

ignominia an incolumi dignitale equitum facta sit.

CAPITVLA LIBRI SEPTIMI [VOLGO SEXTI].

I. Ouom in modum responderit Chrysippus aduersum eos,

qui prouidentiam consistere neg-auerunt.

II. Quo itidem rnodo et uim necessitatemque fati constituerit

et osse tamen in nobis consilii iudiciique nostri arbilrium con-

iirmauerit.

III. Historia sumpta ex libris Tuberonis de serpente inuisi-

tatae longitudinis.

II II- Quid item Tubero nouae historiae de Alilio Regulo, a

Carlha^iniensibus capto, literls mandauerit; quid etiam Tudita-

nus super oodem Re^ulo scripserit.

V. Quod Alfenus iureconsultus in uerbis ueteribus interpre-

tandis errauit.


VI. Ternere inepteque reprehensum esse a lulio Hygino

Vergilium, quod praepetes Daedali pennas dixit; atque inibi, quid

sint aues praepetes et quid illae sint aues,quas Nigidius inferas

appellauit.

VII. De Acca Larentia et Gaia Taracia; deque origine sa-

cerdotii fralrum arualium.

VIII. Notata quaedam de rege Alexandro et de P. Scipione,

memoratu digna.

VIIII. Locus exemptus ex annalibus L. Pisonis historiae et

orationis lepidissimae.

X. HLstoria super Euclida Socratico , cuius exemplo Taurus

philosophus hortari adulescentes suos solitus ad philosophiam

nauiter sectandam.

XI. Verba ex oratione Q. Metelli Numidici, quae libuit

meminisse , ad officium grauitalis dignitatisque uilae ducentia.

XII. Quod neque testamentum , sicuti Seruius Suipicius ex-

istirnauit, neque sacellum, sicuti C. Trebatius, duplicia uerba

sunt, sed a testatione productum [alterum], alterum a sacro im-

minutum.

XIII. De quaestiunculis , apud Taurum philosophurn in con-

uiuio agitatis, quae sympoticae uocantur.

XIIII. Poeniendis peccatis tres esse rationes a philosophis

attributas; et quamobrem Plato duarum ex hls mcmioerh , non

trium.

XV. De uerbo quiesco, an e litera corripi an produci debeat.

XVI. Verbum deprecor a poeta Calullo inusitate quidem. sed

apte positum et proprie ; deque ratione eius uerbi exemplisque

ueterum scriplorum.

XVII. Quis omnium primus libros publice praebumt (egfen-

dos; quantusque numerus fuerit Athenis ante clades Persicas

librorum in bibliothecis publicorum.

CAPITVLA LIBRI OCTAVI.

I. Hesterna noctu rectene an cum uilio dicatur et quacnam

super istis uerbis grammalica tradrtio sil; item quod decemuiri in

XII. tabulis nox pro noctu dixerunt.

II. Quae mihi decem uerba ediderit Fauorinus, quae usur-

pentur quidem a Graecis, sed sint adulterina et barbara; quae


item a me totidem acceperit, quae ex medio communique usuLa-

tine loquentium minime Latina sint neque in ueterum libris repe-

riantur.

III. Quem in modum et quam seuere increpuerit, audienti-

bus nobis, Peregrinus philosophus adulescentem Romanum ex

equestri familia, stantem segnem apud se et assidue oscitantem.

IIII. Quod Herodotus, scriptor historiae memoratissimus,

parum uere dixerit, unam solamque pinum arborum omnium cae-

sarn numquam denuo ex iisdem radicibus pullulare; et quod item

de aqua pluuiali et niue rem non satis exploratam pro comperta

posuerit.

V. Quid illud sit, quod Vergilius caelum stare puluere, et

quod Lueilius pectus sentibus stare dixit.

VI. Cum post offensiunculas in gratiam redeatur , expostula-

tiones fieri mutuas minime utile esse , superque ea re et sermo

Tauri expositus et uerba ex Theophrasti libro sumpta ; et quid M.

quoque Cicero de amore amicitiae senserit, cum ipsius uerbts ad-

ditum.

VII. Ex Aristotelis libro,qui [tcsqI [ivrjfirjg] inscriptus es,t,

cognita acceptaque de natura memoriae et habitu; atque inibi alia

quaedam de exuberantia aut interitu eius lecta auditaque.

VIII. Quid mihi usu uenerit, interpretari et quasi effingere

uolenti locos quosdam Platonicos Latina oratione.

VIIII. Quod Theophrastus philosophus, omnis suae aetatis

facundissimus , uerba pauca ad populum Atheniensem facturus,

deturbatus uerecundia obticuerit; quodque idem hoc Demostheni,

apud Philippum reg-em uerba facienti , euenerit.

X. Qualis mihi fuerit in oppido Eleusine disceptatio cumfrrammatico quodam praestigioso , tempora uerborum et puerilia

meditamenta ignorante, remotarum autem quaestionum nebulas et

formidines capiendis imperilorum animis ostentante.

XI. Quam festiue responderit Xanthippae uxori Socrates,

petenti , ut per Dionysia largiore sumptu cenitarent.

XII. Quid significet in uetcrum libris scriptum plerique om-

nes; et quod ea uerba accepta a Graecis uidentur.

XIII. f Cupsones, quod homines Afri dicunl, non esse uer-

bum Poenicum, sed Graecum.

XIIII. Lepidissima altercatio Fauorini philosophi aduersus

Gkllivs. 2


quendam intempestiuum, de ambiguitate uerborum disserentem;

atque inibi uerba quaedam ex Naeuio poeta et Cn. Gellio non usi-

tate collocata ; atque ibidem a P. Nigidio origlnes uocabulorum

exploratae.

XV. Quibus modis ignomin[i]atus tractatusque sit a C. Cae-

sare Laberius poeta; atque inibi appositi uersus super eadem re

eiusdem Laberii.

CAPITVLA LIBRI NONI.

I. Quamobrem Quintus Claudius Quadrigarius in undeuice-

simo annali scripserit, rectiores certioresque ictus fieri, si sursum

quid mittas,quam si deorsum.

II. Qualibus uerbis notarit Herodes Atticus falso quempiamcultu amictuque nomen habitumque philosophi ementientem.

III. Epistula Philippi regis ad Aristotelem philosophum super

Alexandro recens nato.

IIII. De barbararum g-entium prodigiosis miraculis; deque

diris et exitiosis effascinationibus; atque inibi de feminis repente

uersis in mares.

V. Diuersae nobilium philosophorum sententiae de g-enere

ac natura uoluptatis; uerbaque Hieroclis philosophi, quibus de-

creta Epicuri insectatus est.

VI. Verbum, quod est ab ag-o frequentatiuum, in syllaba

prima quonam sit modulo pronuntiandum.

VII. De conuersione foliorum in arbore olea brumali et sol-

stitiali die; deque fidibus id temporis iclu alieno sonantibus.

VIII. Necessum esse, qui multa habeat, multis indigere;

deque ea re Fauorini philosophi cum breuitate cleg-anti sententia.

VIIII. Quis modus sit uerlendi uerba in Graecas sententias;

deque his Homeri uersibus, quos Vergilius uertisse aut bene aptc-

que aut inproprie existiinatus est.

X. Quod Annaeus Cornutus uersus Vergilii, quibus Veneris

etVulcani concubitum pudice oportuneque dixit, reprehensione

spurca et odiosa inquinauil.

XI. De Valerio Coruino ; et unde Coruinus.

XII. De uerbis,quae in ulrainque partem signifieatione ad-

uersa et reciproca dicunlur.

XIII. Verba ex historia Claudi Quadrigari, quibus Manji


Torquati , nobilis adulescentis , et hostis Galli prouocantis pugnamdepinxit.

Xim, Quod idem Quadrig-arius huius facies patrio casu probe

et Latine dixit; et quaedam alia adposita de similium uocabulo-

rum declinationibus.

XV. De genere controuersiae,quod Graece aitooov appel-

latur.

-XVI. Quod Plinium Secundum, non hominem indoctum,

i fug-erit latueritque uitium argumenti,quod ccvxiGxQiopov Graeci

dicunt.

CAPITVLA LIBRI DECIMI.

I. Tertiumne consul an tertio dici oporteat; et quonam modoCn. Pompeius, cum in theatro, quod erat dedieaturus, honores

suos scriberet, quaestionem ancipitem istius uerbi de consilio Ci-

ceronis uitauerit.

II. Quid Aristoteles de numero puerperii memoriae man-dauerit.

III. Locorum quorundam inlustrium conlatio contentioque

facta ex orationibus C. Gracchi et M. Ciceronis et M. Catonis.

IIII. Quod P. Nigidius argutissime docuit, nomina non posi-

tiua esse , sed naturalia.

V. Auarus simplexne uocabulum sit, an compositum et du-

plex, sicutP. Nigidio uidetur.

VI. Multam dictam esse ab aedilibus plebei Appi Caeci

filiae , mulieri nobili,quod locuta esset petulantius.

VII. Fluminum,quae ultra imperium Romanum fluunt, prima

magnitudine esse Nilum, secunda Histrum, proxima Rhodanuin,

sicuti M. Varronem memini scribere.

VIII. Inter ignominias militares, quibus milites exercebanlur,

luisse sanguinis dimissionem; et quaenam esse uideatur causa

huiuscemodi castigationis.

VIIII. Quibus modis quoque habitu acies Romana instrui so-

lita sit; quaeque earum instructionum sint uocabula.

X. Quae eius rei causa sit, quod et Graeci ueteres etRo-mani anulum hoc digilo gcstauerint, qui est in manu sinistra mi-

nimo proximus.

XI. Verbum maturc quid signiflcet quaeque uocis eius ratio

2*

20 1NDEX CAPITVLORVM.

sit; et quod eo uerbo uolgus hominum inproprie utatur; atque

inibi, quod praecox declinatum praecocis faciat, non praecoquis.

XII. De portentis fabularum, quae Plinius Secundus indi-

gnissime in Democritum philosophum confert; et ibidem de simu-

lacro uolucri columbae.

XIII. Cum partim hominum qua ratione ueteres dixerint.

XIIII. Iniuria mihi factum itur,

quali uerborum ordine Cato

dixerit.

XV. De flaminis Dialis deque flaminicae caerimonis ; uerba-

que ex ediclo praetoris apposita, quibus dicit, non coacturum se

ad iurandum neque uirgines Vestae neque Dialem.

XVI. Quos errores Iulius Hyginus in sexlo Vergilii animad-

uerterit, in Romana historia erratos.

XVII. Quam ob causam et quali modo Democritus philoso-

phus luminibus oculorum sese priuauerit ; et super ea re uersus

Laberii pure admodum et uenuste facti.

XVIIL Historia de Artemisia; deque eo certamine, quod

aput Mausoli sepulcrum a scribtoribus inclutis decertatum est.

XVIIII. Non purgari neque leuari peccalum, cum praelenditur

peccatorum, quae alii quoque peccauerunt, similitudo; atque

inibi uerba ex oratione super ea re Deinosthenis.

XX. Quid sit rogatio,quid lex

,quid plebisscitum

,quid pri-

uilegium ; et quantum ista omnia differant.

XXI. Quam ob causam M. Cicero his omnino uerbis : nouis-

sime et novissimus obseruantissime uilarit.

XXII. Locus exemptus ex Platonis libro,qui inscribitur Gor-

gias , de falsae philosophiae probris,quibus philosophos temere

incessunt, qui emolumenta uerae philosophiae ignorant.

XXIII. Verba ex oratione M. Catonis de mulierum ucterum

uictu et moribus; atquc inibi, quod fuerit ius marito in adulterio

uxorem deprehensam necare.

XXUII. Die pristini, die crastini et die quarti et die quinti,

qui elegantius locuti sint, dixisse, non ut ea nunc uulgo dicuntur.

XXV. Telorum ct iaculorum gladiorumque, atque inibi na-

uium quoque uocabula, quae scripta in ueternm libris reperiuntur.

XXVI. Inscite ab Asinio Pollione rcprehensum Sallustium,

quod transfretationem: transgressum dixerit, et: transgressos, qui

transfretassent.


XXVII. Historia de populo Romano deque populo Poenieo,

quod pari propemodum uig-ore fuerint aemuli.

XXVIII. De aetatum finibus pueritiae, iuuentae, senectae,

ex Tuberonis historia sumptum.

XXVIIII. Quod particula atque non complexiua tantum sit,

sed uim habeat plusculam uariamque.

CAPITVLA LIBRI VNDECIMI.

I. De origine uocabuli terrae Italiae ; deque ea multa,quae

suprema appellatur, deque eius nominis ralione ac de leg-e Aternia

;

et quibus uerbis antiquitus multa minima dici solita sit.

II. Quod eleg-antia apud antiquiores non de amoeniore ing-e-

nio, sed de nitidiore cultu atque uiclu dicebatur, eaque in uitio

ponebatur.

III. Qualis quantaque sit pro particulae uarietas; deque

exemplis eius uarietatis.

IIII. Qucm in modum Q. Ennius uersus Euripidi aemula-

tus sit.

V. De Pyrronis philosophis quaedam deque Academicis

strictim notata; deque inter eos differentia.

VI. Quod mulieres Romae per Herculem non iurauerint ne-

que uiri per Castorem.

VII. Verbis antiquissimis relictisque iam et desitis minime

utendum.

VIII. Quid senserit dixeritque M. Cato de Albino, qui homoRomanus Graeca oratione res Romanas , uenia sibi ante eius im-

peritiae petita, composuit.

VIIII. Historia de leg-atis Milesia [ac] Demosthene rhetore,

in libris Critolai reperta.

X. Quod C. Gracchus in oratione sua historiam supra scri-

ptam Dcmadi rhetori, non Demostheni, adtribuit; uerbaque ipsius

C. Gracchi relata.

XI. Verba P. Nigidii, quibus differre dicit mentiri et men-dacium diccro.

XII. Quod Chrysippus philosophus omne uerbum ambiguumdubiumque esse dicit, Diodorus contra nullum uerbum ambiguumessc putat.

Xin. Quid Titus Castricius de uerbis dequc sentenlia qua-

22 INDEX CAPITYLORVM.

dam C. Gracehi existimarit; quodque esse eam sine ullo sensus

emolumento docuerit.

XIIII. Sobria et puleherrima Romuli regis responsio circa

uini usum.

XV. De ludibundo et errabundo atque id genus uerborum

productionibus; et quod Laberius sic amorabundam dixit, ut di-

eitur ludibunda et errabunda; atque inibi, quod Sisenna per hu-

iuscemodi uerbum noua figura usus est.

XVI. Quod Graecorum uerborum quorundam difficillima est

in Latinam linguam mutatio, uelut quod Graece dicitur tcoXv-

nQcty{io6vvr}.

XVII. Quid significet in ueteribus praetorum edictis : qui flu-

mina retanda publice redempta habent.

XVIII. Qua poena Draco Atheniensis in legibus,quas populo

Atheniensi scripsit, fures adfecerit; et qua postea Solon; et qua

item decemuiri nostri, qui duodecim tabulas scripserunt; atquc

Inibi adscriptum, quod aput Aegyptios furta licita et permissa

sunt, aput Lacedaemonios autem cum studio quoque adfectata et

pro exercitio utili celebrata; ac praeterea M. Catonis de poenien-

dis furtis digna memoria sententia.

CAPITVLA LIBRI DVODECIMI.

I. Dissertatio Fauorini philosophi, qua suasit nobili feminae,

utiliberos, quos peperisset, non nutricum aliarum, sed sibi suo

lacte aleret.

II. Quod Annaeus Seneca, iudicans de Q. Ennio deque M.

Tullio, leui futtilique iudicio fuit.

III. Lictoris uocabulum qua ratione eonceplum orlumque sit

;

et super eo diuersae sententiae Valg;i Rufi et Tullii Tironis.

IIII. Versus accepti ex Q. Enni septimo annalium, quibus

deping-itur fmiturquc ingenium comitasque hominis minoris erga

amicum superiorem.

V. Sermo Tauri philosophi de modo atque ratione tolerandi

doloris secundum Sloicorum decreta*

VI. De aeni^male.

VII. ()uam ob causam Cn. Dolabella proconsul ream mulie-

rem ueneficii confitentemque ad Ariopagitas reiecerit.


VIII. Reditiones in gratiam nobilium uirorum memoratu

dignae.

VIIII. Quae dicantur uocabula ancipitia ; et quod honoris

quoque uocabulum ancipiti sententia fuerit.

X. Quod aeditumus uerbum Latinum sit.

XI. Errare istos, qui spe et fiducia latendi peccent, cum

latebra peccati perpetua nulla sit; et super ea re Peregrini philo-

sophi sermo ex Sophocli poetae sententia.

XII. Faceta responsio M. Ciceronis , amolientis a se crimen

manifesti mendacii.

XIII. Intra Kalendas cum dicitur,quid significet, utrum ante

Kalendas, an Kalendis, an utrumque; atque inibi, quid sit in

oratione M. Tulli intra oceanum et intra montem Taurum , et in

quadam epistula intra modum.XIIII. Saltem particula quam uim habeat et quam originem.

XV. Quod Sisenna in libris historiarum aduerbis huiusce-

modi saepenumero usus est: celatim, uellicatim, saltuatim.

CAPITVLA LIBRI TERTII DECIMI.

I. Inquisitio uerborum istorum M. Tulli curiosior,quae fuit

in primo Antonianarum libro : multa autem impendere uidentur

praeter naturam etiam praeterque fatum ; tractatumque , an idem

duo ista significent, fatum atque natura, an diuersum.

II. Super poetarum Pacuuii et Accii conloquio familiari in

oppido Tarentino.

III. An uocabula haec: necessitudo et necessitas differenti

significatione sint.

IIII. Descripta Alexandri [....]

V. De Arislotele et Theophrasto et Menedemo,philosophis

;

deque eleg-anti uerecundia Aristotelis successorem diatribae suae

eligentis.

VI. Quid ueteres Latini dixerint, quas Graeci %Qogtp6tag

appellant; ilem quod uocabulum barbarismi non usurpaucrint

neque Romani antiquiores neque Attici.

VII. Diuersum de natura leonum dixisse Homerum in car-

minibus et Herodolum in historiis.

VIII. QuodAfranius poela prudenter et lepide Sapientiamfiliam esse Vsus et Mcmoriae dixit.

24 1NDEX CAPITVLORVM.

VIIII. Quid Tullius Tiro in commentariis scribserit de suculis

et hyadibus, quae sunt stellarum uocabula.

X. Quid sororis k'rv(xov esse dixerit Labeo Antistius et quid

fratris P. Nigidius.

XI. Quem M. Varro aptum iustumque esse numerum conui-

uarum exislimarit; ac de mensis secundis et de bellaris.

XII. Tribunos plebis prensionem habere, uocationem nonhabere.

XIII. Quod in libris humanarum M. Varronis scribtum est,

aediles et quaestores populi Romani in ius a priuato ad praetorem

uocari posse.

XIIII. [Quid sit pomerium.]

XV. Verba ex libro Messallae auguris,quibus docet, qui

sint minores magistratus et consulem praetoremque collegas esse

et quaedam alia de auspiciis.

XVI. (ug. XV extr.) Item uerba eiusdem Messallae, dis-

serentis , aliud esse ad populum loqui , aliud cum populo agere , et

qui magistratus a quibus auocent comitiatum.

XVII. (XVI.) Humanitatem non significare id,quod uulgus

putat, sed eo uocabulo, qui sinceriter locuti sunt, magis proprie

esse usos.

XVIII. (XVII.) Quid aput M. Catonem significent uerba

haec : inter os atque offam.

XVIIII. (XVIII.) [Platonem tribuere Euripidi Sophocli uer-

sum; et inueniri uersus uerbis iisdem aut paucis syllabis inmutatis

apud diuersos poetas, temporibus uariis natos.]

XX. (XVIIII.) De genere atque nominibus familiae Porciao.

XXI. (XX.) Quod a scriptoribus eleg-antissimis maior ratio

habita sit sonitus uocum atque uerborum iucundioris,quae a Grae-

cis evcpcovLct dicitur, quam regulae disciplinaeque, quae a gram-

maticis reperta est.

XXII. (XXI.) Verba Tili Castricii rhetoris ad discipulos adu-

lescentes de ueslitu atque calciatu non decoro.

XXIII. (XXII.) [Conprecationes, quae ritu Romano fiunt

diis, expositae sunt in libris sacerdotum, inter quasMarti Nerienem

tribuunt; et quid Nericne seu Nerio nomen importet.]

XXIIII. (XXIII.) [Marci Catonis, eonsularis et censorii , pul-

eherrima oxprnbralio conlra philosophantcs nomine et non re.]


XXV. (XXIIII.) Quaesitum tractatumque,quid sint manu-

biae ; atque inibi dicta quaedam de ratione utendi uerbis pluribus

idem significantibus.

XXVI. (XXV.) Verba P. Nigidii, quibus dicit, in nomine

Valeri in casu uocandi primam syllabam acuendam esse ; et item

alia ex eiusdem uerbis ad rectam scripturam pertinentia.

XXVII. (XXVI.) De uersibus,quos Vergilius sectatus uide-

tur, Homeri ac Partheni.

XXVIII. (XXVII.) De sententia Panaetii philosophi, quamscripsit in libro de officiis secundo, quahortatur, ut homines ad

cauendas iniurias in omni loco intenti paratique sint.

XXVIIII. (XXVIII.) Quod Quadrigarius cum multis morta-

libus dixit ; an quid et quantum differret , si dixisset cum multis

hominibus.

XXX. (XXVIIII.) Non hactenus esse faciem, qua uulgo

dicitur.

XXXI. (XXX.) Quid sit in satura M. Varronis: caninumprandium.

CAPITVLA LIBRI QVARTI DECIMI.

I. Dissertatio Fauorini philosophi aduersus eos,qui Chal-

daei appellantur et ex coetu motibusque siderum et steliarum fata

hominum dicturos pollicentur.

H. Quem in modum disseruerit Fauorinus , consultus a me,

super officio iudicis.

III. An aemuli offensique inter sese fuerint Xenophon et

Plato.

IIII. Quod apte Chrysippus et graphice imaginem Iustitiae

modulis coloribusque uerborum depinxit.

V. Lis atque contentio grammalicorum Romae inlustrium

enarrata super casu uocatiuo uocabuli, quod est egregius.

VI. Cuimodi sint, quae speciem doctrinarum habeant, sed

neque gelectent neque utilia sint; atque inibi de uocabulis singu-

larum urbium regionumque inmutatis.

VII. Quod M. Varro Cn. Pompeio, consuli primum desi-

crnato, eommentarium dedit, quem appellauit ipsc isagogicum, du

officio senatus habendi.


VIII. Quaesitum esse dissensumque, an praefectus La-

tinarum causa creatus ius senatus conuocandi consulendique

habeat.

CAPITVLA LIBRI QVINTI DECIMI.

I. Quod in Quinti Claudii annalibus scriptum est, lignum

alumine oblitum non ardere.

II. Quod Plato in libris, quos de legibus composuit, largio-

res laetioresque in conuiuiis inuitatiunculas uini non inutiles esse

existimauit.

III. Quid M. Cicero de particula ista senserit scripseritque,

quae praeposita est uerbis aufugio et aufero; et an in uerbo

autumo eadem istaec praepositio esse uideri debeat.

IIII. Historia de Ventidio Basso, ignpbili homine, quemprimum de Parthis triumphasse, memoriae traditum est.

V. Verbum profligo a plerisque dici inproprie insciteque.

VI. In libro M. Ciceronis de gloria secundo manifestum

crratum in ea parte, in qua scribtum est super Hectore et

Aiace.*

VII. Obseruatum esse in senibus, quod annum fere aetatis

tertium et sexagensimum agant aut laboribus aut interitu aut

clade aliqua insignitum; atque inibi super eadem obseruatione

cxemplum adpositum epistulae diui Augusti ad Gaium filium.

VIII. Locus ex oratione Fauorini , ueteris oratoris, de

cenarum atque luxuriae obprobratione, quaususest, cum legcm

Liciniam de sumptu minuendo suasit.

VIIII. Quod Caecilius poeta frontem genere uirili non poe-

tice, sed cum probatione et cum analogia appellauit.

X. De uoluntario et admirando interitu uirginum Mile-

siarum.

XI. Verba senatusconsulti de exigendis urbe Roma philo-

sophis; item uerba edicti censorum, quo inprobati et coerciti

sunt, qui disciplinam rhctoricam instituere et exercere Romaecoeperant.

XII. Locus ex oratione Gracchi de parsimonia ac de pudi-

citia sua memoratissimus.

XIII. De uerbis inopinatis, quac utroqucuersum dicuntur et

a graniinatieis communia uocanlur.


XIIII. Quod Metellus Numidicus figuram orationis nouamex orationibus Graecis mutuatus est.

XV. Passis uelis et passis manibus dixisse ueteres non a

uerbo suo, quod estpatior, sed ab alieno, quod est pando.

XVI. De nouo genere interitus Crotoniensis Milonis.

XVII. Quam ob causam nobiles pueri Atheniensium tibiis

canere desierint, cum patrium istum morem canendi haberent.

XVIII. Quod pugna belli ciuilis uictoriaque Gai Caesaris,

quam uicit in Pharsaliis campis, nuntiata praedictaque est

per cuiuspiam remigis uaticinium eodem ipso die in Italia

Pataui.

XVIIII. Verba M. Varronis memoria digna ex satura, quae

inscribitur %£ql ideOfiavcov.

XX. Notata quaedam de Euripidis poetae genere, uita,

moribus deque eiusdem fine uitae.

XXI. Quod a poetis Iouis filii prudentissimi humanissimique,

Neptuni autem ferocissimi et inhumanissimi traduntur.

XXII. Historia de Sertorio, egregio duce, deque astu eius

commenticiisque simulamentis, quibus ad barbaros milites con-

tinendos conciliandosque sibi utebatur.

XXIII. De aetatibus historicorum nobilium, Hellanici, Hero-

doti, Thucydidis.

XXIIII. Quid Vulcatius Sedig-itus in libro, quem de poetis

scripsit, de comicis Latinis iudicarit.

XXV. De uerbis quibusdam nouis, quae in Gnei Mati mi-

miambis offenderamus.

XXVI. Quibus uerbis Aristoteles philosophus definierit syl-

logismum; eiusque definitionis interpretamentum uerbis Latinis

faclum.

XXVII. Quid sint comitia calata, quid curiata, quid cen-

turiata, quid tributa, quid concilium; atque inibi quaedam eius-

demmodi.

XXVIII. Quod errauit Cornelius Nepos, cum scribsit, Ci-

ceronem tres et uiginti annos natum causam pro Sexto Roscio

dixisse.

XXVIIII. Quali figura orationis et quam noua L. Piso anna-

lium scriptor usus sit.


XXX. Vehiculum, quod petorritum appellatur, cuiatis

linguae uocabulum sit, Graecae an Gallicae.

XXXI. Quae uerba legauerint Rhodii ad hostium ducemDemetrium, cum ab eo obsiderentur, super illa incluta Ialysi

imagine.

CAPITVLA LIBRI SEXTI DECIMI.

I. Verba Musoni philosophi Graeca, digna atque utilia

audiri obseruarique ; eiusdemque utilitatis sententia, a M. Catone

multis ante annis Numantiae ad equites dicta.

II. Cuiusmodi sit lex apud dialecticos percontandi disseren-

dique ; et quae sit eius legis reprehensio.

III. Quanam ratione effici dixerit Erasistratus medicus, si

cibus forte deerit, ut tolerari aliquantisper inedia possit et tole-

rari fames ; uerbaque ipsa Erasistrati super ea re scripta.

IIII. Quo ritu quibusque uerbis fetialis populi Romani bel-

lum indicere solitus sit his , quibus populus bellum fieri iusserat;

et item in quae uerba conceptum fuerit iusiurandum de furtis

militaribus sanciendis et uti milites scripti intra praedictum diem

in loco certo frequentitarent , causis quibusdam exceplis,propter

quas id iusiurandum remitti aecum esset.

V. Vestibulum quid significet; deque eius uocabuli ra-

tionibus.

VI. Hostiae, quae dicuntur bidentes, quid sint et quam ob

causam ita appellatae sint; superque ea re P. Nigidii et lulii Hy-

gini sententiae.

VII. Quod Laberius uerba pleraque licentius pelulantiusque

finxit; et quod multis item uerbis utitur, de quibus, an sint La-

tina, quaeri solet.

VIII. Quid siemificet et quid a nostris appellatum sit quod

axioma dialectici dicunt; et quaedam alia, quae prima in disci-

plina dialectica traduntur.

VIIII. Quid significet uerbum in libris ueterum creberrime

positum : susque deque.

X. Quid sint proletarii, quid capite censi;quid item sit in

XII. tabulis assiduus; et quae eius uocabuli ratio sit.

XI. Historia ex Herodoti libris sumpta de Psyllorum interitu,

qui in Syrtibus Africanis colebant.


XII. De his uocabulis, quae Cloatius Verus aut satis com-

mode aut nimis absurde et inlepide ad origines linguae Graecae

redigit.

XIII. Quid sit municipium et quid a colonia differat; et quid

sint municipes quaeque sit eius uocabuli ratio ac proprietas

;

atque inibi,quod diuus Hadrianus in senatu de iure atque uoca-

bulo municipum uerba fecit.

XIIII. Quod M. Cato differre dixit prpperare et festinare ; et

quam incotnmode Verrius Flaccus uerbi, quod est festinat, hv^iov

interpretatus est.

XV. Quid Theophrastus mirum de perdicibus scriptum reli-

querit, et quid Theopompus de leporibus.

XVI. Agrippas a partus aegri et inprosperi uitio appellatos

;

deque his deabus,quae uocantur Pro[r]sa et Postuerta.

XVIT. Quae ratio uocabuli sit agri Vaticani.

XVIII. Lepida quaedam et memoratu et cognitu de parte

geometriae,quae o%xiy,'y\ appellatur , et item alia, quae Kccvoviwr}}

et tertia itidem, quae dicitur fiexQ^.

XVIIII. Sumpta historia ex Herodoti libro super fidicine

Arione.

CAPITVLA LIBRI SEPTIMI DECIMI.

I. Quod Gallus Asinius et Largius Licinius sententiam M.

Ciceronis reprchenderunt ex oratione,quam dixit pro M. Caelio

;

et quid aduersus homines stoiidissimos pro eadem sententia mere

digneque dici possit.

II. Verba quaedam ex Q. Claudi annalium primo cursim in

legendo notata.

III. Verba M. Varronis ex libro quinto et uicesimo humana-

rum, quibus contra opinionem uulgariam interpretatus est Homeri

uersum.

IIII. Quid Menander poeta Philemoni poetae dixerit, a quo

saepe indigne in certaminibus comoediarum superatus est; et

quod saepissime Euripides in tragoedia ab ignobilibus poetis

uictus est.

V. Nequaquam esse uerum,quod minulis quibusdam rhe-

toricae artificibus uidealur, M. Ciceronem, in libro quem de ami-

cilia scripsit, uitioso arg-umenlo usum, ccfKpLG^rjTOvixevov ctvxl


btioXoyovfiivov posuisse; totumque id consideratius tractatum

exploratumque.

VI. Falsum esse, quod Verrius Flaccus in libro II., quos de

obscuris M. Catonis composuit, de seruo recepticio scriptum

reliquit.

VII. Verba haec ex Atinia lege: Quod subruptum erit,

eius rei aeterna auctoritas esto, P. Nigidio et Q. Scaeuo-

lae uisa esse non minus de praeterito furto,quam de futuro

cauisse.

VIII. In sermonibus apud mensam Tauri philosophi quaeri

agitarique eiusmodi solita: cur oleum saepe et facile, uina rarius

cong-elascant, acetum haut fere umquam, et quod aquae fluuio-

rum fontiumque durentur, mare gelu non duretur.

VIIII. De notis literarum, quae in C. Caesaris epistulis re-

periuntur ; deque aliis clandestinis literis ex uelere hisloria petitis;

et quid Oxvtdkrj sit Laconia.

X. Quid de uersibus Vergilii Fauorinus existumarit, quibus

in describenda flagrantia montis Aetnae Pindarum poetam secutus

est; conlataque ab eo super eadem re ulriusque carmina et

iudicala.

XI. Quod Plutarchus in libris symposiacis opinionem Plato-

nis de habitu atque natura stomachi fistulaeque eius, quae tqu-

%ua dicitur , aduersum Erasistratum medicum tutatus est, auctori-

tate adhibita antiqui medici Hippocratis.

XII. De materiis infamibus,quas Graeci ctdol-ovg appcllant,

a Fauorino exercendi gratia disputatis.

XIII. Quin particula quot qualesque uarietates significa-

tionis habcat et quam saepe in ueterum scriptis obscura sit.

XIIII. Sententiae ex Publii mimis seleclae lepidiores.

XV. Quod Carneades Academicus clleboro stomachum pur-

gauit scriplurus aduersus Zenpnis Stoici decrela; deque natura

medellaque ellebori candidi et nig-ri.

XVI. Anates Ponticas uim habere uenenis digcrondis poten-

tem; atque inibi de Mithridati re^is in id genus medicamcntis

sollcrtia.

XVII. Mithridatem, Ponti regcm, quinque et ui^intj gen-

tium linguis locutum; Quintumquc Ennium tria corda habere


sese dixisse, quod tris linguas percalluisset, Graecam, Oscam,

Latinam.

XVIII. Quod M. Varro C. Sallustium , historiae scriptorem,

deprehensum ab Annio Milone in adulterio scribit et loris caesum

pecuniaque data dimissum.

XVIIII. Quid Epictetus philosophus dicere solitus sit ho-

minibus nequam et inpuris, disciplinas philosophiae studiose

tractantibus ; et quae duo uerba obseruanda praeceperit omniumrerum longe salubria.

XX. Verba sumpta ex symposio Platonis numeris coagmen-

tisque uerborum scite modulateque apteque exercendi gratia in

Latinam orationem uersa.

XXI. Quibus temporibus post Romam conditam Graeci Ro-

manique inlustres uiri floruerint ante secundum bellum Cartha-

giniensium.

CAPITVLA LIBRI OCTAVI DECIMI.

I. Disputationes a philosopho Stoico et contra a Peripatetico,

arbitro Fauorino, factae; quaesitumque inter eos, quantum in

perficienda uita beata uirtus ualeret quantumque esset in his,quae

dicuntur extranea.

II. Cuiusmodi quaestionum certationibus Saturnalicia ludicra

Athenis agitare soliti simus ; atque inibi expressa quaedam so-

phismatia et aenigmata oblectatoria.

III. Quid Aeschines rhetor in oratione, qua Timarchum de

inpudicitia accusauit , Lacedaemonios statuisse dixerit super sen-

tentia probatissima,quam improbatissimus homo dixisset.

IIII. Quod Sulpicius Apollinaris praedicantem quendam , a

sese uno Sallusti historias intellegi , inlusit quaestione proposita,

quid uerba ista apud Sallustium significarent: incertum, stolidior

an uanior.

V. Quod Q. Ennius in seplimo annali quadrupes eques ac

non quadrupes equus, ut legunt multi, scriptum reliquit.

VI. Quod Aelius Melissus in libro, cui titulum fecit de lo-

quendi proprietate, quem, cumederet, cornum esse copiae dice-

bat, roni scripsit neque dictu neque auditu dignam, cum diflerre


matronam et matrem familias existimauit differentia longe ua-

nissima.

VII. Quem in modum Fauorinus tractauerit intempestiuum

quendam de uerborum ambiguitatibus quaerentem ; atque ibi,quot

significationes capiat contio.

VIII. 'OfiotOTslevta et OKLOLonxata atque alia id genus,quae

ornamenta orationis putantur , inepta esse et puerilia, Lucili quo-

que uersibus declarari.

VIIII. Quid significet apud M. Catonem uerbum msecenda

;

quodque insecenda potius legendum sit quam, quod plerique

existimant, insequenda.

X. Errare istos, qui in exploranda febri uenarum pulsus

pertemptari putant, non arteriarum.

XI. Verba ex carminibus Furi Antiatis inscite a Caesellio

Vindice reprehensa; uersusque ipsi, in quibus ea uerba sunt,

subscripti.

XII. Morem istum ueteribus nostris fuisse, uerba patiendi

mutare ac uertere in agendi modum.

XIII. Quali talione Diogenes philosophus usus sit, pertempta-

tus a dialectico quodam sophismatio inpudenti.

XIIII. Quid sit numerus hemiolios, quid epitritos; et quod

uocabula ista non facile nostri ausi sunt conuertere in linguam

Latinam.

XV. Quod M. Varro in herois uersibus obseruauerit rcm

nimis anxiae et curiosae obseruationis.

CAPITVLA LIBRI NONI DECIMI.

I. [Responsio cuiusdam philosophi, interrog-ali . quam ob

causam maris tempestate palluerit.

II. Ex quinque corporis sensibus duos esse cum beluis

maxime communes.

III. Quod turpius est, frigide laudari quam acerbius

uituperari.

IIII. Quamobrem uenter repentino limore effluat, quare

etiam ignis urinam lacessat.

V. Ex Aristotelis libris sumptum, quod niuis aqua potui

pessima sit ; et quod ex niue crystallus concrpatm

.

IXDEX CAPITVLORVM. 33

VI. Quodpudor sang-uinem ad extera diffundit, limor uero

contrahit.

VII. Quid sit obesum; nonnullaque alia prisca uocabula.

VIII. Quaestio, an harena, caelum, trilicum, pluralia inue-

niantur; atque inibi de quadrigis, inimiciliis , nonnullis praeterea

uocabulis , an singulari numero comperiantur.

VIIII. Antonii Iuliani in conuiuio ad quosdam Graecos lepi-

dissima responsio.

X. Verba haec : praeter propter, in usu uulgi prodita, etiam

Ennii fuisse.

XI. Ponit uersus Platonis amatorios,quos admodum iuuenis

lusit, dum tragoediis contendit.

XII. Dissertatio Herodis Altici super ui et natura doloris

suaeque opinionis affirmatio per exemplum indocli rustici, qui cuni

rubis fructiferas arbores praecidit.

XIII. Quos pumiliones dicimus, Graece vavovg appellari.

XIIII. Contemporaneos fuisse Caesari et Ciceroni M. Varro-

nem et P. Nigidium, aetatis suae doctissimos Romanos ; et quod\igidii commenlalioncs propter earum obs-curilatem subtilitalem-

que in uulg-us non exeunt.]

CAPITVLA LIBRI VICESIMI.

I. Disputatio Sex. Caecilii iureconsulli et Fauorini pliilosophi

de legibus duodecim labularuin.

II. Vocabulum siticinum in M. Calonis oratione quid

signiheet.

III. Quam ob causam L. Accius poeta in pragrnaticis sicin-

nistas nebuloso nomine esse dixerit.

IIII. Artificum scenicorum studium amoremque inhonestum

i

probrosumque esse ; et super ea re uerba Aristotelis philosophi

udscripla.

N'. Exempla epLstularum Alexandri reg^is et Aristotelis phi-

losophi , ila uii suntedita; eaque in linguam Latinam uersa.

VI. Quaesilurp atque tractatum , utrum siet rectius dicere:

habeo curam uestri , an: uestrum.

VII. Quam diuersae Graecorum sententiae super numeroNi<»b;»c filiorum.

Gki.livs. 3


VIII. De his, quae habere avfi7tr(06Lav uidentur cum luna

mansuescente ac senescente.

Vllll. Qualibus uerbis delectari solitus sit Antonius Iulianus,

positis in mimiambis, [quos Cn. Matius] scripsit de innocentia

sua, cum ita dictitat: numquam uestimenta a populo posci.

[X. Quid uocabulum: ex iure manum consertum signi-

ficet.

XI. Quid sit sculnae uerbum positum apud M. Varronem.]

A. GELLII

NOCTIVII ATTICARVM LIBER PRIMVS.

i.

Quali proportione quibusque collectionibus Plutarchus ratiocina-

tum esse Pylhagoram philosophum dixerit de comprehendenda

corporis proceritate, qua fuit Hercules, cum uitam inter homines

uiueret.

Ilutarchus in libro,quem de Herculis

,quantum in-

1

ter homines fuit, animi corporisque ingenio atque uirtuti-

bus conscripsit, scite subtiliterque ratiocinatum Pytha-^oram philosophum dicit in reperienda modulandaquestatus long-itudinisque eius praestantia. Nam cum fere 2

constaret, curriculum stadii, quod est Pisis apud IouemOlympium, Herculem pedibus suis metatum idque fecisse

longum pedes sescentos, cetera quoque stadia in terra

Graecia, ab aliis postea instituta,pedum quidem esse

numero sescentum, sed tamen esse aliquantulum bre-

uiora, facile intellexit, modum spatiumque plantae Her-culis, ratione proportionis habita , tanto fuisse quamaliorum procerius, quanto Olympicum stadium longms es-

s(.*t quam cetera. Comprehensa autem mensura Herculani S

ped&j quanta Ionginquitas corporis ei mensurae conueniretsrciiiiduni naturalem membrorum omnium inter se compe-tentiam modificatus est, atque ita id collegit, quod erat con-

sequens, tanto fuisse Herculem corpore excelsiorem quamalios, quanto Olympicum stadium ceteris pari numero factis

anteiret3*

36 I. n.

II.

Ab Herode Attico C. V. tempestiue deprompta in quendam iactan-

tem et gloriosum adulescentem, specie tantum philosophiae

seclatorem, uerba Epicteti Stoici, quibus festiuiter a uero

Sloico seiunxit uulgus loquacium nebulonum, qui se Stoicos

nuncuparent.

1 Herodes Atticus, uiret Graeca facundia et con-

sulari honore praeditus, accersebat saepe nos, cum apudmagistros Athenis essemus , in uillas ei urbi proximas , meet clarissimum uirum Seruilianum compluresque alios

nostrates, qui Roma in Graeciam ad capiendum ingenii

2 cuftum concesserant. Atque ibi tunc, cum essemus apudeum in uilla, cui nomen est Cephisia, et aestu anni et sidere

autumni flagrantissimo,propulsabamus incommoda caloris

lucorum umbra ingentium, longis ambulacris et mollibus,

aedium positu refrigeranti, lauacris nitidis etabundis et col-

lucentibus totiusque uillae uenustate, aquis undique canoris

atque auibus personante.3 Erat ibidem nobiscum simul adulescens philosophiae

sectator

,

e disciplinae ', ut ipse dicebat

,

c stoicae ', sed loqua--* cior inpendio et promptior. Is plerumque in conuiuio ser-

monibus, qui post epulas haberi solent, multa atque inmodica

de philosophiae doctrinis intempestiue atque insubide dis-

serebat praeque se uno ceteros omnes , linguae Atticae prin-

cipes genteinque omnem tog-atam totumque nomen Lati-

num , rudes esse et agrestes praedicabat atque interea uoca-

bulis haut facile cog-nitis , syllog-ismorum captionumquedialecticarum laqueis strepebat, xvQisvovtag, rjovya-t,ovxag et GaoeiT ag aliosque id genus griphos neminemposse dicens nisi se dissoluere. Rem uero ethicara naturam-quehumani ingrenii uirtutumque origines officiaque earum et

confinia aut contra morborum uitiorumque fraiules animo-

rumque labes (pestilentias), asseuerabat nulli esse ulli magis

5 ea omnia explorata, comperta meditataque. Cruciatibus au-

tem doloribusque corporis et periculis mortem minitantibus

habitum statumque uitae beatae, quem se ess» 1 adeptum pu-

tabat, neque laedinecjue imninui existimabat. ac ne oris quo-

I. ii. 37

que et uultus serenitatem stoici hominis umquam ulla posse

aegritudine obnubilari.

Has iile inanes glorias cum flaret iamque omnes finem 6

cuperent uerbisque eius defetigati pertaeduissent, tumH e r o d e s Graeca , uti plurimus ei mos fuit , oratione utens

:

e permitte', inquit, 'philosophorum amplissime, quoniamrespondere nos tibi, quos uocas 'idiotas', non quimus, recitari

ex libro, quid de huiuscemodi magniloquentia uestra senserit

dixeritque E p i c t c t u s , Stoicorum maximus ' iussitque pro-

ferri dissertationum Epicteti dig-estarum ab Ar-riano primum librum, in quo ille uenerandus senex iu-

uenes, qui se 'Stoicos' appellabant, neque frugis neque ope-

rae probae, sed theorematis tantum nugalibus et puerilium

isagogarum commentationibus deblaterantes, obiurgatione

iusta incessiuit.

Lecta igitur sunt ex libro,qui prolatus est, ea quae addi- 7

di(t). Quibus uerbis Epictetus seuere simul et festiuiter

sciunxit atque diuisit a uero atque sincero Stoico,qui esset

procul dubio dxcok vtog^ dv avdyxaotog, aizaoa-7i 6 d KJrog, iAsv&sQOQ) evtzoqgjv, svd ai{iovc5v,uulgus aliud nebulonum hominum

,qui se ? Stoicos ' nuncu-

parent atraque uerborum et arg-utiarum fuligine ob oculos au-

dientium iacta sanctissimae disciplinae nomen ementirentur:

Eiiti [iol % sqI dya&cov xal xaxcov. "Axovs. 8

IXlo&ev [is (fEQcov dvsuog Klxove66l %ika6-0£V.

Tcov ovtcov xa uiv e6xlv ayufta, xa ds xaxd,9xd ds ad Ltxcpo Qa. 'Ay a& a {isv ovv ccq stal xal xausx i%ovxa avtcov xaxa ds xaxia xal xa {isxi-%ovxa xaxiag- adLtxcpoQcc ds xcc asxa\v xovxcov,nAovxog, vyisLa, ^cor], ddvaxog, r)dovr], jtovog.Iloftsv oldag; 'EkkdvLXog kiySL sv xolg Aiyv-li)7TT((CXOlg. Ti yCCQ SLaCpEQSL XOVXO EL71ELV, 7]OXLALoyivrjg iv Trj rjd-Lxfj rj XQV6L%%og 7] KXeccv-d-rjg; fii fia6uv Lxag ovv avto xal doyaa Occvtov7iE7ioir)OaL. Asixvvs %cog ELCoftag iv %koico %el- II

ud^od-ai- uiuvr]6aL tavtr\g tijg diaLQEOECog,otav Tpocprjarj ro iatiov xal dvuxoccvy u6r]g. "Av

38 I. ii. iii.

60C tLg xcc7co6%o?.6g 7tOQ 7tttQa6tccg ei7trj, Xiye

tHOt, tovg freovg [a]ot, a TtQcprjv eleyeg, [ir) tccc-

tclcc ecjtlv tovccvccyfjaui; prj tt TcccTcCag \ieti%ov;ovtc cxqcc \vkov iv6eC<5 BLg ccvtcj; tC r) ^llv tcccIcoC^

ttv%-QG)7te ; ccno XkvyLe&cc, tcccl <5v ek&oov nccC^eLg.

1%'Eccv 6i 6e 6 KcclCccq pet tt7ii[ipr]taL xcctrjyo-qov pevov [....]

13 His ille auditis insolentissimus adulescens obticuit, tam-

quam si ea omnia non ab Epicteto in quosdam alios , sedab H e r o d e in eiun dicta essent.

III.

Quod Chilo Lacedaemonius consilium anceps pro salute amici

cepit; quodque est circumspecte et anxie considerandum, an pro

ulilitatibus amicorum delinquendum aliquando sit; nolataque

inibi et relata, quac et Thcophrastus et M. Cicero super ea re

scripserunt.

1 Lacedaemonium Chilonem, uirum ex illo inclyto nu-

mero sapientium, scribtum est in libris eorum, qui uitas res-

que gestas clarorum hominum memoriae mandauerunt, eumChilonem in uitae suae postremo , cum iam inibi mors oc-

cuparet, ad circumstantis amicos sic locutum:2 c Dicta', inquit, c mea factaque in aetate long-a pleraque

omnia fuisse non pnenitenda, fors sit ut uos etiam sciatis.

3 Ego quidem in hoc certe tempore non fallo me, nihil esse

quicquani commissum a me, cuius memoria rei aliquid pariat

aegritudinis, id ni illut profecto unum sit, quod rectene an

perperam fecerim, nondum mihi plane liquet.

4 Super amici capite iudex cum duobus aliis fui. Ita lex

fuit, uti eum hominem condemnari necessum esset. Autamicus igitur capitis perdendus aut athibenda fraus legi

5 fuit. Multa cum animo mco ad casum tam ancipitem me-dendum consultaui. Visum est esse id quod feci, praequam

6 erarrt alia, tolcratu facilius. Ipse tacitus ad condcmnandumsententiam tuli, is qui simul iudicabant, ut absoluerent, per-

7 suasi. Sic mihi et iudicis et amici ofiicium in re tanta saluum

fuit. Hanc capio ex eo facto molestiam , quod metuo , ne a

I. iii. 39

perfidia et cuipa non abhorreat, in eadem re eodemque tem-

pore inque communi negotio, quod mihi optimum factu du-

xerim, diuersum eius aliis suasisse*.

Et hic autem Chilo,praestabilis homo sapientiae, quo-8

nam usque debuerit contra legem contraque ius pro amico

progredi, dubitauit eaque res in fine quoque uitae ipso ani-

mumeius anxit, et alii deinceps multi philosophiae sectato-9

res, ut in libris eorum scriptum est, satis inquisite satisque

sollicite quaesiuerunt , ut uerbis, quae scripta sunt, ipsis

utar, si dsl /iorjftsZv rS (pCXca naga ro dCxaiovxal tie%QL tiogov xai nola. Ea uerba signiiicant, quae-

sisse eos , an nonnumquam contra ius contraue morem fa-

ciendum pro amico sit et in qualibus causis et quemnam us-

que ad modum.

Super hae quaestione cum ab aliis, sicuti dixi, multis, 10

tum uel diligentissime a Theophrasto disputatur, uiro in

philosophia peripatetica modestissimo doctissimoque, eaquedisputatio scriptaest, sirecte meminimus, in libro eius deamicitia primo. Eum librum M. Cicero uidetur legisse, 11

cum ipse quoque librum de amicitia componeret. Et ce-

teraquidem, quae sumenda a Theophrasto existimauit,

ut ingenium facundiaque eius fuit, sumpsit et transposuit

commodissime aptissimeque ; hunc autem locum, de quol2satis quaesitum esse dixi, omnium rerum aliarum difficilli-

mum strictim atque cursim transgressus est, neque ea, quaea Theophrasto pensiculate atque enucleate scripta sunt,

executus est, sed anxietate illa et quasi morositate disputa-

tionis praetermissa, genus ipsum rei tantum paucis uerbis

notauit. Ea uerba Ciceronis, si recensere quis uellet , ap- 13

posra: eHis ig;itur finibus uten dum esse arbitror,ii t, cum emendati mores amicorum sunt, tum sit

inter eos omnium rerum, consiliorum, uolunta-tum, sine ulla exceptione communitas, ut etiam,si qua fortuna acciderit, ut minus iustae uo-luntates amicorum adiuuandae sint, in quibuseorum aut caput agatur aut fama, declinan-dum de uia sit, modo ne summa turpitudo se-

40 1. iii.

quatur; est enim, quatenus amicitiae uenia daripossit.'

e Cum agetur', inquit, ? aut caput amici aul fama, de-

clinandum est de uia, ut etiam iniquam uoluntatem illius

14adiutemus\ Sed cuiusmodi declinatio esse ista debeat

qualisque ad adiuuandum digressio et in quanta uoluntatis

laamici iniquitate , non dicit. Quid autem refcrt scire me in

eiusmodi periculis amicorum, si non magna me turpitudo in-

secutura est, de uia esse recta declinandum, nisi id quoqueme docuerit, quam putet magnam turpitudinem, et cumdecessero de uia, quousque degredi debeam? c Est enim',

16inquit, c quatenus dari amicitiae uenia possit'. Hocimmo ipsum est, quod maxime discendum est quodque ab

his, qui doceant, minime dicitur, quatenus quaque fini dari

I7amicitiae uenia debeat. Chilo ille sapiens, de quo paulo ante

dixi, conseruandi amici causa de uia declinauit. Sed uideo,

quousque progressus sit: falsum cnim pro amici salute con-

ISsilium dedit. Id ipsum tamen in fine quoque uitae, an iure

posset reprehendi culparique dubitauitc Contrapatriam', inquit Cicero, 'armapro amico su-

I9menda non sunt'. Hoc profecto nemo ignorauit, et f prius-

quam Theog-nis 3,quod Lucilius ait,

e nasceretur'. Set

id quaero, id desidero: cum pro amico contra ius, contra

quam Iicet, salua tamen libertate atque pace, faciendum est

et cum de uia, sicutipse ait, declinandum est, quid et quan-

20tum et in quali causa et quonam usque id fieri debeat. Peri-

cles ille Atheniensis, uir egregio ingenio bonisque omnibusdisciplinis ornatus, in una quidem specie, set pianius tamen,

quid existimaret, professus est. Nam cum amicus eum roga-

ret, ut pro re causaque eius falsum deiuraret, his ad eum uer-

bis usus est: '4a£ phv ov^jtQccxxeiv xolg (pikoig, aXXcc iie%Qi

tcjv &eo5v9.

21 T h e o p h r a s tu s autem i n eo , qu o di xi, libro inquisi-

tius quidem super hac ipsa re et exactius pressiusque quam22Cicero disserit. Setis quoque indocendo nonde unoquoquc

facto singillatim existimat neque certis exemplorum docu-

mentis, set generibus rerum summatim uniuersimque utitur

ad hunc ferme modum:

I. iii. 41

* Parua', inquit, ? et tenuis uel turpitudo uel infamia sub-23

eunda est , si ea re magna utilitas amico quaeri potest. Re-

penditur quippe et compensatur leue damnum delibatae ho-

nestatis maiore alia grauioreque in adiuuando amico honesta-

te , minimaque illa labes et quasi lacuna famae munimentis

partarum amico utilitatium solidatur. Neque nominibus ', in- 24

quit, Mnoueri nos oportet, quod paria genere ipso non sunt

honestas meae famae et rei amici utilitas. Ponderibus haec

enim potestatibusque praesentibus , non uocabulorum appel-

lationibus neque dignitatihus generum diiudicanda sunt. Nani25

cum in rebus paribus aut non longe secus utilitas amici aut

honestas nostra consistit, honestas procul dubio praeponde-

rat ; cum uero amici utilitas nimio est amplior, honestatis au-

tem nostrae in re non graui leuis iactura est, tunc, quod utile

amico est , id prae illo,quod honestum nobis est, fit plenius,

sicuti est magnum pondus aeris parua lamna auri pretiosius'.

Verba adeo ipsa Theophrasti super ea re adscribsi:

Ovx, sl drj Ttov rov[ro] tg5 yivst tl^llcot s qov.'26

ijdrj xal^ otlovv av r) ^iSQog rovxov, JtQog xorrjXCxov ftarsQOv 6 vy xqlv6{isvov , aiQsrov86TUL. Asyco ds olov^ ov xal iqvcCov tl(.llc6xs-

qov %aXxov xal rtjXCxov rov %qv6iov, TtQog rori]XCxov %aXxov {isys&og avTLJtaQajiaXXo^is-vov , nXsov 8 6£,sl; aXXa %olt\<5 sl tlvlx QOitr)v xalto 7tXr\&og xal ro {isys&og.

F au o ri n u s quoque philosophus huiuscemodi indulg-en- 27

tiam gratiae tempestiuae, laxato paulum remissoque subtili

iustitiae cxamine, his uerbis deiiniuit:rH xv.Xov\Lsvr\

%aQig TtaQa rolg av&QcoitoLg, tovxsGtlv vcpsOLgaxQiftsCag sv Ssovtl.

Post deinde idem Theophrastus ad hanc ferme sen-28

tentiam disseruit :

c Has tamen ' , inquit ,

c paruitates rerum et

magnitudines atque has omnes ofiiciorum aestimationes alia

Bonnumquam momenta extrinsecus atque aliae quasi appen-

dices personarum et causarum et temporum et circumstan-

ti.tc lpsius noccssitates, quas includere in praecepta diffi-

eilest . moderantur et regunt et quasi gubernant et nunc ratas

efiiciunl , nunc inritas

\

42 1. iii. iiii.

29 Haec taliaque Theophrastus satis caute et sollicite et

religiose, cum discernendi magis disceptandique dilig-entia,

quam cum decernendi sententia atque fiducia, scribsit; quo-

niam profecto causarum ac temporum uarietates, discrimi-

numque ac difrerentiarum tenuitates ignorantes decretum at-

que perpetuum distinctumque in rebus singuhs praeceptum,

quod ego nos in prima tractatus istius parte desiderare di-

xeram, non capiunt.

30 Eius autem C h i 1 o n i s , a quo disputatiunculae huius ini-

tium fecimus, cum alia quaedam sunt monita utilia atque pru-

dentia, tum id maxime exploratae utilitatis est,quod duas

ferocissimas adfectiones amoris atque odii intra modum cau-

tulum coercuit. c Hac', inquit, cfini ames, tamquam forte

fortuna et osurus, hac itidem tenus oderis, tamquam fortasse

31 post amaturus'. Superhoc eodem Chilone Plutarchusphilosophus in libro itsQi i>v%rjg primo uerbis his ita

scribsit: XsCXav 6 nalaiog, dxovaag xivog ks-yovxog, \ir\Osva s%siv s%%-qov, r]Qdxr}6 sv, sl

lirjdsva (pCkov s%si, vo^tC^cov s% dvayxrjg snaxo-Aov&slv xal Gvvs[i7tksxs0d-ai (piXCa[i]g dns-%%• sCag.

IIII.

Quam tenuiter curioseque explorauerit Antonius Iulianus in ora-

tione M. Tullii uerbi ab eo mutati argutiam.

1 Antoniuslulianus rhetor perquam fuit honesti atque

amoeni ingcni. Doctrina quoque ista utiliore ac delectabili

ueterumque elegantiarum cura et memoria multa fuit ; ad

hoc scribta omnia antiquiora tam curiose spoctabat et aut

uirtutes pensitabat aut uitia rimabatur, ut iudicium esse fa-

ctum atamussim diceres.

2 feluli-anus supcreoenthymemate, quodestin ora-t i o n e M. T u 1 1 i i

, q u a m p r o C n. P 1 a n c i o d i x i t , ita

Sexistimauit— sed uerba prius , de quibus iudicium ab eo fa-

ctum est, ipsa ponam: Quamquam dissimilis est pe-cuniae debitio et gratiac. Nam qui pecuniamdissoluit, statim non habel id, quod rcddidit,qu i a u t c m d c b e t , i s r e ti n e t a I i e n u m

, g r a t i a m a u -

I. ini. v. 43

tem et qui refert, habet, et quihabet, in eo ipsoquod habet, refert. Neque ego nunc Plancio de-sinam debere, s i h o c s o 1 u e r o , n e c m i n u s e i r e d

-

derem uoluntate ipsa, si hoc molestiae non ac-cidisset— c crispum sane', inquit, 'agmen orationis rutun-4

dumque ac modulo ipso numerorum uenustum, sed quod -

cum ueniaJegendum sit uerbipaulum ideo inmutati, ut sen-

tentiae lides salua esset. Namque debitio gratiae et pecuniae5conlata uerbum utrubique seruari postulat. lta enim recte

opposita inter sese gratiae pecuniaeque debitio uidebitur , si

etpecunia quidem deberi dicatur et gratia, set quid eueniat

in pecunia debita solutaue, quid contra in gratia debitared-

ditaue, debitionis uerbo utrimque seruato , disseratur. Ci-6cero autem', inquit, e cum gratiae pecuniaeque debitionem

dissimilem esse dixisset eiusque sententiae rationem redde-

ret, uerbum debet in pecunia ponit, in gratia habet sub-

iicit pro debet; ita enim dicit: Gratiam autem et qui

reiert, habet, et qui habet, in eo ipso quod ha-7bet, refert. Sed id uerbum habet cum proposita compa-ratione non satis conuenit. Debitio enim gratiae, non habi-

tio, cum pecunia confertur, atque ideo consequens quidemfuerat sic dicere: c et qui debet,in eo ipso,quod debet, refert'

;

sed absurdum et nimis coactum foret, si nondum redditam

gratiam eo ipso redditam diceret, quia debetur. Inmutauit er-8

ge ', inquit, f subdidit uerbum ei uerbo,quod omiserat, finiti-

mum, ut uideretur et sensum debitionis conlatae-non reli-

quisse et concinnitatem sententiae retinuisse '. Ad hunc mo-duin Tu 1 i an u s enodabat diiudicabatque ueterum scribtorum

sententias, quae aput eum adulescentes delectitabant.

Quod Demosthenes rhetor cultu corporis atque uestitu probris ob-

noxio tnfamique munditia fuit; quodque item Hortensius orator

ob •iiixiiiodi mundilias gestumque in agcndo histrionum Diony-

Blae Ballatriculae eo^nomenlo compellatus est.

[)emo3thenen traditum est uestitu ceteroque cultui

corpoiis nitido uenustoquc nimisque accurato fuisse. Et

44 I. v. vi.

hinc etera xoiiipa' illa

c %XuvC6xia 9 et f{iakaxol %izavCo7ioi •

ab aemulis aduersariisque probro data, hinc etiam turpibus

indignisque in eum uerbis non temperatum,quin parum uir

et ore quoque polluto diceretur.

2 Ad eundem modum Q. Hortensius omnibus ferme ora-

toribus aetatis suae, nisi M. Tullio, clarior, quod multa

munditia et circumspecte compositeque indutus et amictus

esset manusque eius inter agendum forent argutae admodumet g-estuosae, maledictis compellationibusque probris iacta-

tus est multaque in eum, quasi in histrionem, in ipsis causis

$atquc iudiciis dicta sunt. Sed cum L. Torquatus, sub-

agresti homo ingenio et infestiuo, grauius acerbiusque apudconsilium iudicum, cum de causa Sullae quaercretur, noniam histrionem eum esse diceret, sed gesticulariam Diony-

siamque eum notissimae saltatriculae nomine appellaret,

tum uoce molli atque demissa Ho rten sius :

e I)ionysia',

inquit, 'Dionysia malo equidcmesse, quam quod tu , Tor-

quate, a^iovaos^ avatpQudizog , ajcooodiovvGog.'

VI.

Verba ex oratione Metelli Numidici, quam in censura dixit ad po-

pulum, cum eum ad uxores ducendas adhortaretur ; eaque ora-

tio quam ob causam reprehensa et quo contra modo defensa sit.

1 Multis et eruditis uiris audientibus legebatur o r a t i o M e -

t e 1 1 i N u-m i d i c i ,grauis ac diserti uiri

,quamin censura

dixit ad populum de ducendis uxoribus, cum eum2ad matrimonia capessenda hortaretur. In ea oratione ita

scribtum fuit: Si sine uxore possemus, Quirites,[e s s e ] , o m n e s e a m o l e s t i a c a r e r e m u s ; s e t q u o -

niam ita natura tradidit, ut nec cum illis satis

commode, nec sine illis ullo modo uiui possit,saluti perpetuae potius, quam breui uoluptaticonsulendum est.

3 Vidcbatur quibusdam, Q. M e t e 1 1 u m censorem , cui eon-

silium esset, ad axores duoendas populum hortari, non opor-

tuisse de molestia irtcommodisque perpetuis rei uxorine con-

flteri, neque id hortari magis esse, quam dissuadere abster-

I. vi. 45

rereque ; set contra in id potius orationem debuisse sumi di-

cebant , ut et nullas plerumque esse in matrimoniis molestias

adseueraret et, si quae tamen accidere nonnumquam uide-

rentur,paruas et leues facilesque esse toleratu diceret maio-

ribusque eas emolumentis et uoluptatibus obliterari easdem-que ipsas neque omnibus neque naturae uitio , set quorun-

dam maritorum culpa et iniustitia euenire. Titus autemiCastricius recte atque condigne Metellum esse locutumexistimabat. c Aliter', inquit, c censor loqui debet, aliter

rhetor. Rhetori concessum est , sententiis uti falsis , audaci-

bus, uersutis, subdolis, captiosis, si ueri modo similes sint

et possint mouendos hominum animos qualicumque astu in-

repere'. Praeterea turpe esse ait rhetori, si quid in malacausa destitutum atque inpropugnatum relinquat. c Sed enim 5

Metellum' inquit c sanctum uirum, illa grauitate et fide

praeditum, cum tanta honorum atque uitae dignitate aput

populumRomanum loquentem, nihil decuit aliut dicere, quamquod uerum esse sibi atque omnibus uidebatur, praesertim

cum super ea re diceret, quae cotidiana intellegentia et com-muni peruolgatoque uitae usu comprenderetur. De molestia6

igitur cunctis hominibus notissima confessus eaque confes-

sione fidem sedulitatis ueritatisque commeritus, tum denique

facile et procliuiter, quod fuit rerum omnium ualidissimum

atque uerissimum, persuasit, ciuitatem autem saluam esse

sine matrimoniorum frequentia non posse'.

Hoc quoque aliut ex eadem oratione Q. Metelli7dignum esse existimauimus adsidua lectione non hercle mi-

nus, quam quae agrauissimis philosophis scribta sunt. Ver-8ba Metelli haec sunt: Di immortales plurimum pos-sunt; sed non plus uellenobis debent, quampa-rentes. At parentes, si pergunt libcri errare,bonis exheredant Quid ergo nos a dis immor-tulibus diutius expectemus, nisi malis rationi-bus finem faciamus? Isdem deos pro pitios esse• tiTuni est, qui sibi aduersarii non sunt. Dii im-mortalea uirtutem adprobare, non athibere de-b c n t.

46 I. vii.

VII.

In hisce uerbis Ciceronis ex oratione quinta in Verrem : Hanc sibi

rem praesidio sperant futurum, neque mendum esse neque ui-

tium errareque istos,qui bonos libros uiolant et futuram scri-

bunt; atque inibi de quodam alio Ciceronis uerbo dictum, quodprobe scriptum perperam mutatur; et aspersa pauca de modu-lis numerisque orationis, quos Cicero auide seclatus est.

1 In oratione Ciceronis quinta in Verrem, libro

spectatae fidei, Tironiana cura atque disciplina facto,

2 scribtum fuit : Homines tenues, obscuro loco nati,nauig-ant; adeunt ad ea loca, quae numquamantea adierant. Neque noti esse iis, quo uene-runt, neque semper cum cog-nitoribus esse pos-sunt, hacuna tamen fiducia ciuitatis, non modoapud nostros magistratus, qui et legum et exi-stimationis periculo continentur, neque apudciues solum Romanos, qui et sermonis et iuriset multarum rerum societate iuncti sunt, forese tutos arbitrantur, sed quocumque uenerint,hanc sibi rem praesidio sperant futurum.

3 Videbatur compluribus in extremo uerbo menda esse.

Debuisse enim scribi putabant non futurum, sed c futu-

ram^, neque dubitabant, quin liber emendandus esset, ne, ut

inPlauti comoedia moechus, sic enim mendae suae inlu-

diabant, itain Ciceronis oratione soloecismus esset cmani-

festarius'.

4 Aderat forte ibi amicus noster, homo lectione multa e\er-

citus, cui pleraque omnia ueterum literarum quaesita , medi-

5tata euigilataque erant. Is libro inspecto ait, nullum esse in

eouerboneque mendum neque uitium, Ciceronem probe

(uicuetuste locutuni. e Nam futurum' inquit c non refertur ad

rem , sicut legentibus temere et incuriose uidetur, neque pro

participio positum est, sed uerbum est indelinitiun, quod

Graeci appcllant * anaoeiKparoi' ', neque numeris neque g-e-

neribus praeseruiens, set liberum undique et inpromisrum.

7 0uali C. Gracchus ucrbo usus est in oratione, cuius ti-

tulus est dc P. Popilio cireum con ciliabula ,in qua

I. vii. 47

ita scriptum est: Credo ego inimicos meos hoc di-

cturum. Inimicos dicturum, inquit, non ? dicturos'.

Videturne ea ratione positum esse aput Gracchum dictu-8rum, quaestaput Ciceronem futurum? sicutinGrae-

ca oratione sine ulla uitii suspicione omnibus numeris ge-

neribusque sine discrimine tribuuntur huiuscemodi uerba:

^igelv^ *jtoirJ6£Lv',e £6£6&ca 9

et simiiia. In Claudi9quoque Quadrig-arii tertio annaii uerba haec esse di-

xit: Dum ii conciderentur, hostium copias ibi

occupatas futurum; in duodeuicesimo annalieiusdem Quadrigarii principium libri sic scriptum: Si

pro tua bonitate et nostra uoluntate tibi uali-

tudo subpetit, est quod speremus, deos bonisbene facturum; item in Valerii Antiatis librolOquarto uicesimo simili modo scriptum esse: Si eaeres diuinae factae recteque perlitatae essent,aruspices dixerunt, omnia ex sententia pro-cessurum esse. e Piautus etiam in Casina, cum dell

puella loqueretur, occisurum dixit, non e occisuram',

his uerbis:

[Set] etiamne habet [nunc istiinc] Casina gla-d i u m ?

[P.] Habet, sed duos. [S.] Quid duos? [P.] Al-tero te

Occisurum ait, altero uilicum.Item Laberius in Gemellis: 12

Non putaui, inquit, hoc eam facturum.Non ergo isti omnes, soloecismus quid essef, ignorarunt, \$

sed et Gracchus dicturum et Quadrigarius futu-rum et facturum et Antias processurum et Plautusoccisurum et Laberius facturum indefinito mododixenmt, qui modus neque in numeros, neque inpersonas]4neque in tempora neque in g-enera distrahitur, sed omnia

• n ui eademque declinatione complectitur. SicutiMar-15cus Cicero futurum dixit non uirili genere nequc neu-

tro, soloecismus enim plane foret, sed uerbo usus est abomni necessitate ^enerum aijsoluto'.

Idem autem ilje amicus noster in eiusdem M. Tuilii ora-J6

48 I. vu. viii.

tione, quae est de imperio Cn. Pompei, ita scriptumesse a Cicerone dicebat atque ipse ita lectitabat: Cumuestros portus, atque eos portus, quibus uitamac spiritum ducitis, in praedonum fuisse pote-

17statem sciatis, neque soloecismum esse aiebat *fh po-

testatem fuisse', ut uulgus semidoctum putat, sed ratio-

nem dictu certa[m] et proba[m] contendebat, qua et Grae-ci ita uterentur et P lau tu s uerborum Latinorum eleg-antissi-

mus in Amphitruone dixit:

. . . . . . Numero mi(hi) in mentem fuit,

non , ut dici solitum est c in mente'.

18 Sed enim praeter P 1 au tum , cuius ille in praesens exem-plo usus est, multam nos quoquc apud ueteres scriptores lo-

cutionum talium copiam offendimus atque his uulgo annota-

19 mentis inspersimus. Vt et rationem autem istam missam fa-

cias et auctoritates , sonus tamen et positura ipsa uerborumsatis declarat, id potius iTttaelsia rcov Xa^ecov modulamen-tisque orationis M. Tullii conuenisse, ut, quoniam utrumuis

dici Latine posset,potestatem dicere mallet, non c pote-

20state\ lllud enim sic compositum iucundius ad aurem com-pletiusque, insuauius hoc inperfectiusque est, si modo ita ex-

plorata aure homo sit, non surda nec iacenli; sicuti est her-

cle, quod explicauit dicere maluit, quam c explicuit', quodesse iam usitatius coeperat.

Verba sunt haec ipsius ex oratione, quam d e i m p e

-

rio Cn. Pompei habuit: Testis est Sicilia. quammultis un dique cinctam pericuiis, non terrorebeMi, sed consilii celeritate explicauit. At si

c explicuit' diceret, inperfecto et debili nuniero uerborumsonus clauderet.

VIII.

Historia in libris Solionis philosophi reperta super Laide mere-

trice et Dcmosthene rhetore.

1 S o t i o n ex peripatetica disciplina haut sane ignobilis uir

fuit. Is librum multae uariaeque historiae refertum compo-

I. viii. viiii. 49

suiteumque inscripsit xeQag 'Auak&etag. Ea uox hoc2ferme ualet, tamquam si dicas c cornum copiae'.

In eo libro super Demosthene rhetore etLaide mere-3trice historia haec scripta est: ?Lais', inquit^ ? Corinthiaob ele-

gantiam uenustatemque formae grandem pecuniam demere-

bat conuentusque ad eam ditiorum hominum ex omni Graecia

celebres erant, neque admittebatur, nisi qui dabat,quod po-

poscerat : poscebat autem illa nimium quantum'. Hinc ait na-4

tum esse illud frequens apud Graecos adagium:

Ov itavtog avdoog ig Ko qlv&ov ia^ 6 itkovg^

quod frustra iret Corinthum ad Laidem,qui non quiret dare,

quod posceretur. e Ad hanc ille Demosthenes clancu-5

lum adit et, ut sibi copiam sui faceret, petit. At Lais pvQCag

dQa%aag poposcit', hoc facit nummi nostratis denarium de-

cem milia. c Tali petulantia mulieris atque pecuniae magnitu-6

dine ictus expauidusque Demosthenes auertitur et disce-

dens :* ego ', inquit ,

c paenitere tanti non emo ". Sed Graecaipsa, quae fertur dixisse, lepidiora sunt: *ovx <avov~{iaL',

inquit, e [ivQtav dQa%aav ^iera^eXeLav 9.

VIIII.

Quis modus fuerit, quis ordo disciplinae Pythagorieae,quantum-

que temporis imperalum obseruatumque sit discendi simul ac

tacendi.

Ordo atque ratio Pythag-orae ac deinceps familiae suc-i

cessionis eius recipiendi instituendique discipulos huiusce-

inodi fuisse traditur: Iam a principio adulescentes, qui sese2ad discendum optulerant, * e(pv6LoyvG){i6vet f

. Id ucrbumsignificat, mores naturasque hominum coniectatione quadamde oris et uultus ingenio deque totius corporis filo atque ha-

l»itu sciscitari. Tum, qui exploratus ab eo idoneusque3fuerat , recipi in disciplinam statim iubebat et tempus certumtacere: non omnes idem, sed alios aliud tempus pro aesti-

mato captu sollertiae. Is autem qui tacebat, quae diceban-4

turab aliis , audiebat, neque percontari, si parum intellexe-

rat, neque commeiitari, (jiiae audierat, fas erat; sed non mi-

Gellivs. 4

50 I. viiii.

nus quisquam tacuit, quam biennium. Hi prorsus appella-

5 bantur intra tempus tacendi audiendique c axovGzixoi \ Astubi res didicerant rerum onmium difficillimas , tacere audire-

que, atque esse iam coeperant silentio eruditi, cui erat no~

men c i%eiLv%-La9', tum uerba facere et quaerere quaeque au-

dissent scribere et quae ipsi opinarentur expromere potestas

6erat. Hi dicebantur in eo tempore ^ fiad-ijftatixoi 9, ab his

scilicet artibus, quas iam discere atque meditari inceptaue-

rant: quoniam geometriam et gnomonicam, musicam ceteras-

que item disciplinas altiores c[ia&ijtiata 9 ueteres Graeci ap-

pellabant; uulgus autem, quos gentilicio uocabulo c Chal-

7daeos' dicere oportct, c mathematicos' dicit. Exinde his

scientiae studiis ornati ad perspicienda mundi opera et prin-

cipia naturae procedebant, ac tunc denique nominabantur* (pV6LX0L 9

.

8 Haec eadem super Pythag-ora noster Taurus cumdixisset: c nunc autem', inquit, f

isti,qui repente pedibus in-

lotis ad philosophos deuertunt, non est hoc satis,quod sunt

omnino adscoQrjtoL , a[iov6oL, ayscj^etQtjtoL , sed legem

9 etiam dant,qua philosophari discant. Alius ait :

c hoc me pri-

mum doce', item alius: c hocuolo', inquit, c discere, istud

nolo';hica symposio Platonis incipere gestit propter

Alcibiadae comisationem , ille a P h a e d r o propter Lysiae

10 orationem. Est etiam', inquit ,

cpro Iuppiter ! qui P 1 a t o n e mleg^ere postulet non uitae ornandae, sed linguae orationis-

que comendae gratia, nec ut modestior fiat, sed ut lepidior.'

llHaec Taitrus dicere solitus, nouicios philosophorum secta-

tores cum ueteribus Pythagoricis pensitans.

12 Sed id quoque non praetereundum est,quod omnes , si-

mul atque a Pythagora in cohortem illam disciplinarum

recepti erant, quod quisque familiae pecuniaeque habebat,

in medium dabat et coibatur societas inseparabilis , tamquamillut fuit anticum consortium

,quod iure atque uerbo Romano

appellabatur c ercto non cito'.

I.x. xi. 51

Quibus uerbis compellauerit Fauorinus philosophus adulescentem

casce nimis et prisce loquentem.

Fauorinus philosophus adulescenti, ueterum uerbo- i

rum cupidissimo et plerasque uoces nimis priscas et ig-notas

in cotidianis communibusque sermonibus expromenti: e Cu-

rius',inquit, cetFabricius etCoruncanius, antiquissimi uiri, et

his antiquiores Horatii illi trigemini plane ac dilucide cum suis

fabulati sunt neque Auruncorum aut Sicanorum aut Pelasgo-

rum, qui primi coluisse Italiam dicuntur, sed aetatis suae uer-

bis locuti sunt. Tu autem, proinde quasi cum matre Euandri 2

nunc loquare, sermone abhinc multis annis iam desito uteris,

quod scire atque intellegere neminem uis, quae dicas.

Nonne, homo inepte, utquod uis abunde consequaris, taces?

Sed antiquitatem tibi placere ais, quod honesta et bona et so- 3

bria et modesta sit. Viue erg-o moribus praeteritis, loquere 4

uerbis praesentibus atqueid, quod a C. Caesare, excellen-

tis ingenii ac prudentiae uiro, in primo de analogialibro scriptum est, habe semper in memoria atque in

pectore, ut tamquam scopulum, sic fugias in-auditum atque insolens uerbum'.

XI.

Quod Thucydides , scriptor inclitus , Lacedaemonios in acie non

tuba, sed tibiis esse usos dicit, uerbaque eius super ea re posita

;

quodque Herodotus Alyattem regem fidicinas in procinctu ha-

buisse tradit; atque inibi quaedam notata de Gracchi fistula

contionaria.

Auctor historiae Graecae grauissimus Thucydides,iLacedaemonios,summosbellatores,non cornuum tubarumuesignis, sed tibiarum modulis in proeliisesse usos, refert: nonprorsus ex aliquo ritu religionum neque rei diuinae gratia,

neque autem ut excitarentur atque euibrarentur animi, quodcornua et litui moliuntur, sed contra, ut moderatiores modu-latioresque fierent

,quod tibicinis numeris temperatur. Nihil 2

adeo in con^rediendis hostibus atque in principiisproeliorum4*

52 I. xi.

ad salutem uirtutemque aptius rati,quam si permulcti sonis

3 mitioribus non inmodice ferocirent. Cum procinctae igitur

classes erant et instructa acies coeptumque in hostem pro-

gredi, tibicines inter exercitum positi canere inceptabant.

4 Ea ibi praecentione tranquilla et uenerabili ad quandamquasimilitaris musicaedisciplinam uis etimpetus militum,ne sparsi

5 dispalatique proruerent, cohibebatur. Sed ipsius illius egre-

gii scriptoris uti uerbis libet, quae et dignitate et fide grauiora

sunt: Kal [iszd zavza r) %vvodog r]v 'AQysloi(isv xal o[ 6v p{ia%ot ivzovcog xal OQ[y]fj %co-qovvz sg, AanedaiyLOvioi de pQadecog xal vnbavlrjzcov itoAXcov , voficp iyxa&e0zcozcov , ovrov fteiov %ccqiv, d\k 1'va bâlcog {ieza qv-&{iov paivovzeg 7iQO0eXÔLev nal pr) dia67ta-0d-sirj avzolg r) zd\ig- biteQ cptkeZ za peydka(jZQazoitsda iv zalg 7tQ06odotg TtotsZv.

6 Cretenses quoque proelia ingredi solitos memoriae datum7 est praecinente ac praemoderante cithara g;ressibus. Alyat-

tes autem, rex terrae Lydiae , more atque luxu barbarico

praeditus, cum bellum Milesiis faceret, ut Herodotus in

historiis tradit, concinentes habuit fistulatores et fidicines,

atque feminas etiam tibicinas in exercitu atque in procinctu

8 habuit , lasciuientium delicias conuiuiorum. Sed enimAchaeos Homerus pugnam indipisci ait non fidicularum

tibiarumque, sed mentium animorumque concentu conspi-

ratuque tacito nitibundos:

Ol d' ccq' l0 av 0tyfj pevea itvsiovzsg*A%aioi,'Ev &v{icp ps [lacozsg dXs^sîsv akkr)XoL0LV.

9 Quid ille uult ardentissimus clamor militum Romanorum,quem in congressibus proeliorum (ieri solitum scriptores an-

nalium memorauere? contrane institutum fiebat antiquae

disciplinae tam probabile? an tum et gradu clementi et silen-

tio est opus, cum ad hostem itur in conspectu long-inquo pro-

cul distantem, cum uero prope ad manus uentum est. tum iam

e propinquo hostis et impetu propulsandus et clamore ter-

rendus est?

I. xi. 53

Ecce autem per tibicinia Laconica tibiae quoque illius 10

contionariae in mentem uenit,quam , C. Graccho cum po-

pulo agente, praeisse ac praeministrasse modulos ferunt.

Sed nequaquam sic est, ut a uulgo dicitur, canere tibia soli-11

tum, qui pone eum loquentem staret, et uariis modis tum de-

mulcere animum actionemque eius,tum intendere. Quid eniml2foret sta re ineptius , si, ut planipedi saltanti , itaGracchocontionanti numeros et modos et frequentamenta quaedamuaria tibicen incineret? Sed qui hoc compertius memoriae 13

tradiderunt, stetisse in circumstantibus dicunt occultius, qui

fistula breui sensim grauiusculum sonum inspiraret ad repri-

mendum sedandumque irnpetus uocis eius. Efferuescentei4

namque inpulsu et instinctu extraneo naturalis illa Gracchiuehementia indiguisse , non , opinor, existimanda est. M. ta- 15

men Cicero fistulatorem istum utrique rei adhibitum esse a

G r a c c h o putat, ut sonis, tum placidis tum citatis, aut demis-

sam iacentemque orationem eius erigeret aut ferocientem

saeuientemque cohiberet. Verbaipsius Ciceronis apposui: 16

Itaque idem Gracchus, quod potes audire, Ca-tule, ex Licinio cliente tuo, literato homine,quem seruum sibi ille habuit ad manum, cumeburnea solitus est habere fistula, qui staretocculte post ipsum cum contionaretur

,peritum

hominem, qui inflaret celeriter eum sonum,qui illum aut remissum excitaret aut a conten-tione reuocaret.

Morem autem illum ingrediendi ad tibicinum modulos 17

proelii institutum esse a Lacedaemonis, Aristoteles in

libris problemato[n] scripsit, quo manifestior lieret

exploratiorque militum securitas et alacritas. ? Nam diffiden- 18

tiae', inquit, c et timori cum ingressione huiuscemodi minimeconuenit et maesti atque formidantes ab hac tam intrepida ac

tam decora incedendi modulatione alieni sunt.' Verba pauca 19

Aristotelis super ea re apposui: dia rt, inetdavxtvdvvav elv ileXXgxSlv , Ttgog uvkov ipflui-vovGiv; Xvu xovs dftAovg u<5ir\\iovovvxag yi,-

54 I. xn.

XII.

Virgo Vestae quid aetatis et ex quali familia et quo ritu quibusquecaerimoniis et religionibus , ac quo nomine a pontifice maximocapiatur, et quo statim iure esse incipiat simul atque capta est;

quodque, ut Labeo dicit , nec intestato cuiquam nec eius in-

testatae quisquam iure heres est.

1 Qui de uirgine capienda scripserunt , quorum diligentis-

sime scripsitLabeo Antistius, minorem quam ahnos sex,

maioremquam annos decem natam,negauerunt capi fas esse;

2.3item quae non sit patrima et matrima; item quae linguadebili

sensuue aurium deminuta aliaue qua corporis labe insignita

4 sit ; item quae ipsa aut cuius pater emancipatus sit , etiamsi

5 uiuo patre in aui potestate sit; item cuius parentes alter am-boue seruitutem seruierunt aut in neg-otiis sordidis uersantur.

6 Sed eam, cuius soror ad id sacerdotium lecta est, excusatio-

nem mereri aiunt; item cuius pater flamen aut augur aut

quindecimuirum sacris faciundis aut septemuirum epulonum7 aut Salius est. Sponsae quoque pontificis et tubicinis sacro-

8 rum filiae uacatio a sacerdotio isto tribui solet. Praeterea

Capito Ateius scriptum reliquit, neque eius legendamfiliam

,qui domicilium in Italia non haberet , et excusandam

eius,qui liberos tres haberet.

9 Virgo autem Vestalis simul est capta atque in atrium Ve-stae deducta et pontificibus tradita est, eo statim temporesine emancipatione ac sine capitis minutione e patris pote-

state exit et ius testamenti faciundi adipiscitur.

10 De more autem rituque capiundae uirginis literae quidemantiquiores non extant , nisi, quae capta prima est, a Numa

11 rege esse captam. Sed Papiam legem inuenimus,qua caue-

tur, ut pontificis maximi arbitratu uirgines e populo uiginti le-

gantur sortitioque in contione ex eo numero fiat et, cuius uir-

ginis ductaerit, ut eam pontifex maximus capiat eaqueVestae

12 fiat. Sed ea sortitio ex lege Papia non necessaria nunc uideri

solet. Nam si quis, honcsto loco natus, adeat pontificem

maximum atque orTerat ad sacerdotium filiam suam, cuius

dumtaxat saluis religionum obseruationibus ratio haberi pos-

sit, gratia Papiae illae legis per senatum fit.

1. xii. xiii. 55

* Capi' autem uirgo propterea dici uidetur, quia pontificis 13

maximi manu prensa ab eo parente , in cuius potestate est,

ueluti bello capta abducitur. In libro primo FabiiHPictoris, quae uerba pontificem maximum dicere oporteat,

cum uirginem capiat, scriptum est. Ea uerba haec sunt:

Sacerdotem Vestalem, quae sacra faciat, quaeius siet sacerdotem Vestalem facere pro po-pulo Romano Quiritibus, uti quae optima legefuit, ita te, Amata, capio.

Plerique autem e capi' uirginem solam debere dici putant. 15

Sed flamines quoque Diales, item pontifices et aug-ures c capi'

dicebantur. L. Sulla rerum g-estarum libro se-16cundo ita scripsit: P. Cornelius, cui primum co-gnomen Sullae impositum est, flamen Dialiscaptus. M. Cato de Lusitanis, cum Seruiuml7Galbam accusauit: Tamen dicunt deficere uo-iuisse. Ego me nunc uolo ius pontificium optimescire; iamne ea causa pontifex capiar? si uoloaugurium optime tenere, ecquis me ob meam[...]augurem capiat?

Praeterea in commentariis Labeonis, quae a d 18

duodecim tabulas composuit, ita scriptum est:

Virgo Vestalis neque heres est cuiquam in-testato, neque intestatae quisquam, sed bonaeius in publicum redigi aiunt. Id quo iure fiat,

quaeritur.e Amata' inter capiendum a pontifice maximo appella-19

tur, quoniam, quae prima capta est , hoc fuisse nomen tra-

ditum est.

XIII.

Quae9itum esse in philosophia, quidnam foret in recepto mandatorectius, idne omnino facere, quod mandatum est, an nonnum-quam etiam contra, si id speres ei, quimandauit, uliliusfore;

superque ea quaestione expositae diuersae sententiae.

In officiis capiendis, censendis iudicandisque, quae e xcc- 1

fl^jcoi/ra^philosophiappellant, quaerisolet, an, neg-otio

56 I. xiii.

tibi dato et, quid omnino faceres , definito , contra quid facere

debeas , si eo facto uideri possit res euentura prosperius ex-

2 que utilitate eius,qui id tibi negotium mandauit. Anceps

quaestio et in utramque partem a prudentibus uiris arbitrata

3 est. Sunt enim non pauci, qui sententiam suam una in parte

defixerint et, re semel statuta deliberataque , ab eo, cuius id

neg-otium pontificiumque esset,nequaquam putauerint contra

dictum eius esse faciendum, etiamsi repentinus aliqui casus

rem commodius agi posse polliceretur, ne, si spes fefellisset,

4 culpa inpatientiae et poena indeprecabiiis subeunda esset, si

res forte melius uertisset, dis quidem gratia habenda, sed

exemplum tamen intromissumuideretur, quo bene consulta

5 consilia religione mandati soluta corrumperentur. Alii

existimauerunt , incommoda prius, quae metuenda essent, si

res gesta aliter foret, quam imperatum est, cum emolumentospei pensitanda esse et , si ea leuiora minoraque, utilitas au-

tem contra grauior et amplior spe quantum potest firma

ostenderetur, tum posse aduersum mandata fieri censuerunt,

6 ne oblata diuinitus rei bene gerendae occasio amitteretur, ne-

quetimendum exemplum non parendi crediderunt, si ratio-

7 nes dumtaxat huiuscemodi non abessent. Cumprimis autemrespiciendum putauerunt ing-enium naturamque illius, cuia

res praeceptumque esset: neferox, durus, indomitus,

inexorabilisque sit,

qualia fuerunt Postumiana impe-

8 ria et Manliana. Nam si tali praeceptori ratio reddendasit, nihil faciendum esse monuerunt aliter, quam prae-

ceptum est.

9 Instructius deliberatiusque fore arbitramur theorematium

hoc de mandatis huiuscemodi obsequendis, si exemplumquoque P. Crassi Muciani, clari ac incluti uiri, apposuerimus.

lOlsCrassusa Sempronio Asellione et plerisque aliis hi-

storiae Romanae scriptoribus traditur habuisse quinque re-

rum bonarum maxima et praecipua: quod esset 'ditissimus',

quod ^nobilissimus', quod 'eloquentissimus', quod 'iuriscon-

11 sultissimus', quod 'pontifex piaximus'. Is cum in consulatu

optineret Asiam prouinciam et circumsedere oppugnarcque

Leucas pararet opusque esset firma atque procera trabe,

qui arictem faceret, quo muros eius oppidi quateret, scripsit

I. xiii. xiiii. 57

ad f mag\ G. mole attenisium, sociorum amicorumque populi

Romani, ut ex malis duobus, quos apud eos uidisset, uter

maior esset, eum mittendum curaret. Tum f mag. G. com- 12

perto ,quamobrem malum desideraret, non , uti iussus erat,

maiorem, sed, quem esse magis idoneum aptioremque fa-

ciendo arieti facilioremque portatu existimabat, minorem mi-

sit. Crassus eum uocari iussit et, cum interrogasset, cur non 13

quem iusserat misisset, causis rationibusque quas dictitabat

spretis, uestimenta detrahi imperauit uirgisque multum ce-

cidit, corrumpi atque dissolui officium omne imperantis ra-

tus, si quis ad id, quod facere iussus est, non obsequio de-

bito , sed consiiio non desiderato respondeat.

XIIII.

Quid dixorit feccritque C. Fabricius, magna uir gloria magnisque

rebus gestis, sed familiae pecuniaeque inops, cum ei Samnites

tamquam indigenti graue aurum donarent.

Iulius Hyg-inus in libro de uita rebusquelinlustrium uirorum sexto legatos dicit a Samnitibus

ad C. Fabricium, imperatorem populiRomani, uenisse et, me-moratis multis magnisque rebus

,quae bene ac beniuole post

redditam pacem Samnitibus fecisset, optulisse dono grandempecuniam orasseque, uti acciperetutereturque, atque id fa-

cere Samnites dixisse,quod uiderent multa ad splendorem

domus atque uictus defieri neque pro amplitudine dignitate-

que Iautum paratum esse. Tum Fabricium planas manus ab -2

auribus ad oculos et infra deinceps ad nares et ad os et

ad gulam atque inde porro ad uentrem imum deduxisseet legatis ita respondisse: dum illis omnibus membris, quaeattigisset, obsistere atque imperare posset, numquamquicquam defuturum; propterea se pecuniam, qua nihil

sibi esset usus, ab his, quibus eam sciret usuiesse, nonaccipere.

58 I. xv.

XV.

Quam inportunum uitium pleuumque odii sit futtilis inanisque

loquacitas et quam multis in locis a principibus utriusque lin-

guae uiris detestatione iusta culpata sit.

1 Qui sunt leues et futtiles et importuni locutores quiquenullo rerum pondere innixi uerbis uuidis et lapsantibus dif-

fluunt, eorum orationem bene existimatum est in ore nasci,

non in pectore; linguam autem debere aiunt non esse li-

beram necuag-am, sed uinclis de pectore imo ac de corde

2 aptis moueri et quasi gubernari. Sed enim uideas quosdamscatere uerbis sine ullo iudicii negotio cum securitate multa

etprofunda, utloquentes plerumque uideantur loqui sese

3 nescire. Vlixen contra Homerus , uirum sapienti facun-

dia praeditum, uocem mittere ait non ex ore, sed ex pectore,

quod scilicet non ad sonum magis habitumque uocis, quam adsententiarum penitus conceptarum altitudinem pertineret,

petulantiaeque uerborum coercendae uallum esse oppositumdentium luculente dixit, ut ioquendi temeritas non cordis

tantum custodia atque uigilia cohibeatur , sed et quibusdamquasi excubiis in ore positis saepiatur.

4 Homerica, de quibus supra dixi , haec sunt:

'AAX' ots dr) o%a ts \isyaXr\v sx <Str\&sog sirj,

et:

TIolov 6s STtog cpvysv soxog odovtov.

oMarci Tullii quoque uerba posui, quibus stultam et

6 inanem dicendi copiam grauiter etueredetestatus est: Dum-modo, inquit, hoc constet, neque infantiam eius,q u i r e m norit, sed eam explicare dicendo nonqueat, neque inscientiam illius , cui res nonsuppetat,uerba non desint, esse laudandam:quorum si alterum sit optandum, malim equi-dem indisertam prudentiam, quam stultam lo -

7quacitatem. Item in libro de oratore primo tierba

haec posuit: Quid enim est tam furiosum, quamuerborum uel optimorum atque ornatissimorumsonitus inanis, nulla subiccta scntontia nec

I. xv. 59

s c i e n t i a ? Cumprimis autem M. C a t o atrocissimus huiusce 8

uitii insectator est. Namque in oratione, quae inscripta 9

est s i se Caelius tribunum plebis appeilasset:numquam, inquit, tacet, quem morbus tenet lo-quendi, tamquam ueternosum bibendi atquedormiendi. Quod si non conueniatis, cumconuocari iubet, ita cupidus orationis condu-cat, qui auscultet. Itaque auditis, non auscul-tatis, tamquampharmacopolam. Nameiusuerbaaudiuntur, uerum se nemo committit [ei], si ae-^er est. Idem Cato in eadem oratione eidem M. 10

Caelio tribuno plebi uilitatem obprobrans non loquendi

-tantum, uerum etiam tacendi: frusto, inquit,panis

conduci potest, uel uti taceat uel uti loquatur.Neque non merito Homerus unum ex omnibus Thersitam 11

* aybSTQOsiir]' et e axQiTotiv&ov ' appellat uerbaque illius

multa et *axo6jia' strepentium sine modo graculorumsimilia esse dicit. Quid enim est aliud *ixoXcoa'7Eupolidis quoque uersus de id genus hominibus con- 12

si^natissime factus est:

AaXslv aoi6Tog , advvaTcoTaTog Xsysiv,quod Sallustius noster imitari uolens adscribit: lo-13quax, inquit, magis, quam facundus. Quapropter 14

Hesiodus, poetarum prudentissimus, linguam non uul-

gandam, sed recondendam esse dicit proinde utthesaurum,

eiusque essein promendo gratiam plurimam, si modesta et

parca et modulata sit:

rXco66r\g toi &rj6avo6g iv av&Qcoitoi^iv agi-6Tog

<&sidco Xrjg , TtXsi6Tr\ ds %aQig x«r« psTQOVlov6r\g.

Kpicharmium quoque illud non inscite se habet: 15

Ov Xiysiv Tvy J

i66i dsivog, aXXa 6iyavadvvaTog,

ex quo hoc profecto sumptum est:

Qui ciim loqui non posset,i6Tacere non potuit.

i

60 I. xv. xvi.

17 Fauorinum ego audiui dicere uersus istos Euripidi:'A%aXCvG)v Gtopatcov

,

'Avopov t acpQ06vvag,To teXog dvatv%Ca

,

non de his tantum factos accipi debere,qui impia aut inlicita

dicerent, sed uel maxime de hominibus quoque posse dici

stulta et inmodica blaterantibus,quorum lingua tam prodiga

infrenisque sit, ut fluat semper et aestuet conluuione uer-

borum taeterrima, quod genus homines a Graecis signi-

18 ficantissimo uocabulo * xardyXcoaaot ' appellantur. V a 1 e -

riumProbum, grammaticum inlustrem , ex familiari eius,

doctouiro, comperi, Sallustianum illud: Satis elo-quentiae, sapientiae parum, breui antequam uita

decederet, sic legere coepisse et sic a Sallustio re-

lictum affirmauisse : 'Satis loquentiae, sapientiae parum 1

,

quod Moquentia' nouatori uerborum Sallustio maximecongrueret ,

e eloquentia ' cum insipientia minime con-

ueniret.

J9 Huiuscemodi autem loquacitatem uerborumque turbammagnitudine inani uastam facetissimus poeta Aristopha-n es insig-nibus uocabulis denotauit in his uersibus

:

"Av&Qcoitov clyQionoiov, avd-adoato^iov,

"E%ovt' a%dXtv ov, dxQateg, aitv Xcatov at 6 pa,

'A%eQtXdXr\tov , KO^TtocpaKeXoQ Qiqiiova,

20 neque minus insigniter ueteres quoque nostri hoc genus ho-

mines, in uerba proiectos, Mocutuleios' et f blaterones' et"

e linguaces ' dixerunt.

XVI.

Quod uerba istaec Quadri^ari ox annali tertio : ibi mille ho-minumocciditur, non licenter, neque de poetarum figura,

sed ratione ccrta et proba grammaticae disciplinae dicta sunt.

1 Quadrigarius in tertio annalium ita scripsit:

Ibi occiditur mille hominum. Occiditur, in-

I. xvi. 61

quit, non f occiduntur'. Item Lucilius in tertio sa-2tirarum :

Adportam; mille aportaest exindeSal(t)ernum,

mille, inquit, est, non 'mille sunt'. Varro in XVII. 3

humanarum: AdRomuli initium plus mille et

centum annorum est. M. Cato in primo origi-4num: lnde est ferme mille passum. M. Cicero5in sexta in Antonium: Itane lanus medius in

L. Antonii clientela est? quis umquam in illo

Iano inuentus est, qui L. Antonio mille num-mum ferret expensum?

In his atque in multis aliiscmille' numero singulari dictum 6

est; neque hoc, ut quidam putant, uetustati concessum est 7

aut per ngurarum concinnitatem admissum est, sed sic uide-

tur ratio poscere. 'Mille' enim non pro eo ponitur, quod 8

Graece f filioi ' dicitur , sed quod e iiXidg\ et sicuti una ? %i-

liag 9et duae cgiJba££s% ita «unum mille' et <duo milia' certa

atque directa ratione dicitur. Quamobrem id quoque recte 9

et probabiliter dici solitum 'mille denarium in arca est' et

c mii le equitum in exercitu est '. L u c i 1 i u s autem ,praeter- 10

quam supra posui, alio quoque in loco id manifestius demon-strat, nam in libroXV. ita dicit: 11

Hunc, milli passum qui uicerit atque duobus,Campanus sonipes succussor nullus sequeturMaiore in spatio ac diuersus uidebitur ire;

item alio, libro VIIIL: 12

Tu milli nummum potes uno quaerere centum.

Milli passum dixit pro c mille passibus' et c uno milli'13

d[en]uo 'nummum' pro c unis mille nummis' apertequcostendit c mille' et uocabulum esse et singiilari numero dici

eiusque plnratiuum esse * milia' et casum etiam capere abla-

tiuum. Ncquo ceteros casus requiri oportet, cum sint alia!4

pleraque uocabuia, quae in sing-ulos tantum casus, quaedamctiam

,quae in nullum inclinentur. -Quapropter nihil iam du- 15

liiurn est, quin M. Cicero in oratione, quam scripsit proMilonc. ita scriptum rcliquerit: Ante fundum Clodi.

62 I. xvii. xviii.

quo in fundo propter insanas illas substructio-nes facile mille hominum uersabatur ualentium,non c uersabantur', quod in libris minus accuratis scriptum

est. Alia enim ratione 'rnille hominum', [alia e mille homi-nes'] dicendum est.

XVII.

Quanta cum animi aequitate tolerauerit Socrates uxoris ing-enium

intractabile ; atque inibi, quid M. Varro in quadam satira de

officio mariti scripserit.

1 Xanthippe, Socratis philosophi uxor,morosa admodumfuisse fertur et iurgiosa, irarumque et molestiarum mulie-

2 brium per diem perque noctem scatebat. Has eius intempe-

ries in maritum Alcibiades demiratus , interrogauit S o c r a -

ten, quaenam ratio esset, cur mulierem tam acerbam domo3 non exigeret. cQuoniam', inquit Socrates, ?cum illam domitalem perpetior, insuesco et exerceor, ut ceterorum quoqueforis petulantiam et iniuriam facilius feram'.

4 Secundum hanc sententiam quoque Varro in satiraMenippea, quam de officio mariti scripsit: uitium,inquit, uxoris aut toilendum aut ferendum est.

Qui tollit uitium, uxorem commodiorem prae-5stat, qui fert, sese meliorem facit. Haec uerba

Varronis Uollere' et *ferre' lepide quidem composita

6sunt, sed c tollere' apparet dictum pro c corrigere'. Id

etiam apparet, eiusmodi uitium uxoris, si corrigi non pos-

sit, ferendum esse Varronem censuisse, quod ferri

scilicet a uiro honeste potest: uitia enim flagitiis leuiora

sunt.

XVIII.

Quod M. Varro in quarto decimo humanarum L. Aelium ma-

gistrum suum et in ixvtiokoyta falsa reprehendlt quodque

idem Varro in eodem libro falsum furis stv^iov dicit.

1 In XIIII. rerum diuinarum libro M. Varro doctis-

simum tunc ciuitatis hominem L. Aelinm errasse ostendit,

I. xvm. xviiii. 63

quod uocabulum Graecum uetus traductum in ling-uam Ro-manam, proinde atque si primitus Latine fictum esset, re-

soluerit in uoces.Latinas ratione etymologica falsa.

Verba ipsa super ea re Varronis posuimus: In quo 2

L. Aelius noster, literis ornatissimus , memo-ria nostra errauit aliquotiens. Nam aliquot uer-borum Graecorum antiquiorum, proinde atqueessent propria nostra , reddidit causas falsas.Non Meporem' dicimus, ut ait, quod est leui-pes, sed quod estuocabulum antiquum Grae-cum. Multa uetera illorum ig-norantur, quodpro iis aliis nunc uocabulis utuntur. Et i 11 o -

rum esse plerique ignorent e Graecum', quodnunc nominant ^'EXkrjva' ,

? puteum', quod uo-cant *q)QeaQ', c leporem 5

,quo d ? kuycoov* dicun t.

In quo non modo Aelii ing-enium non repre-hendo, sed indu striam laudo : successum enimfortuna, experientiam laus sequitur.

HaecVarro inprimore libro scripsit, de ratione uo-

3

cabulorum scitissime, de usu utriusque linguae peritissime,

de ipso Aelio clementissime. Sed in po steriore eius - 4

dem libri parte e furem' dicit ex eo dictum, quodueteres Romani e furuum' atrum app ellauerintetfures per noctem, quae atra sit, facilius fu-rentur. Nonne sic uidetur Varro de fure, tamquam Ae- 5

lius de lepore? Nam quod a Graecis nunc f xle7ttrjg y dici-

tur, antiquiore Graeca ling-ua ^coq' dictum est. Hinc

per adfinitatern literarum, qui *(pcoQ y Graece, est Latinec fur\ Sed ea res fugeritne tunc V arronis memoriam, an 6

contra aptius et cohaerentius putarit, ^furem' a 'furuo', id

est nigro, appellari, in hac re de uiro tam excellentis doctri-

nae non meum iudicium est.

XVIIII.

Hi^toria super libris Sibyllinis ac de Tarquinio Supcrbo rcge.

In antiquis annalibus memoria super libris Si-1byllinis haec prodita est. Anus hospita atque incog-nita 2

64 I. xvim. xx.

ad Tarquinium Superbum regem adiit, nouem libros ferens,

quos esse dicebat diuina oracula; eos uelle dixit uenundare.

3 Tarquinius pretium percontatus est. Mulier nimiuin atque

4inmensumpoposcit; rex, quasi anus aetate desiperet, deri-

5 sit. Tum illa foculum coram cum igrni apponit, tris libros

ex nouem deurit et, ecquid reliquos sex eodem pretio emereGuellet, reg-em interrogauit. Sed enim Tarquinius id multo

7 risit magis dixitque, anum iam procul dubio delirare. Mu-lier ibidem statim tris alios libros exussit atque id ipsuni

denuo placide rogat, ut tris reliquos eodem illo pretio emat.

8 Tarquinius ore iam serio atque attentiore animo iit, eamconstantiam confidentiamque non insuper habendam intel-

ieg-it, libros tris reliquos mercatur nihilo minore pretio,

9 quam quod erat petitum pro omnibus. Sed eam mulieremtunc a Tarquinio digressam postea nusquam loci uisam con-

lostitit. Libri tres, in sacrarium conditi, ? Sibyllini' appellati.

11 Ad eos, quasi ad oraculum, quindecimuiri adeunt, cum di

immortales publice consulendi sunt.

XX.

Quid geometrae dieant tninedov, quid 6tsoe6v, quid xvjSov,

quid yQafjLfirjv ,quibusque ista omnia Latinis vocabulis

appellentur.

1 Figurarum,quae c a%rj[iccTa ' geometrae appellant

, ge-

2 nera sunt duo, ^planum' et ? solidum'. Haec ipsi uocaatfijtL7tedov9 xal *6t6Q66v\ cPlanum' est, quod in duas partis

solum lineas habet, qua latum est et qua longum: quaiia

sunt triquetra et quadrata, quae in area fmnt, sine altitinline.

3 cSolidum' est, quando non longitudines modo et iatitiulinos

planas numeri linearum efiiciunt, sed etiam extollunt altitu-

dines: quales sunt ferme metae triangulae, quas Vpyrami-

das' appellant, uel qualia sunt quadrata undique, quae l xv-

4 fiovg' illi, nos ' quadrantalia' dicimus.f

Kvpog' enim est fi-

gura ex omni latere quadrata: quales sunt, inquit M.

Varro , tesserae , quibusin alueolo luditur; ex5quo ipsae quoque appellatae 'xvpoi. In numeris

etiam similiterf

xvjiog' dicitur, cum omne latus eiusdem

I. xx. xxi. 65

numeri aequabiliter in sese soluitur, sicuti fit cum ter terna

ducuntur atque ipse numerus terplicatur.

Huius numeri cubum Pythag-oras uim habere lunaris6

circuli dixit, quod et luna orbem suum lustret septem et ui-

ginti diebus et numerus ternio, qui 'tqlccq' Graece dicitur,

tantundem efficiat in cubo. *Linea' autem a nostris dicitur,7

quam e ypa^fti)i/' Graeci nominant. Eam M. Varro ita de-8

finit: Linea est, inquit, longitudo quaedam sine la-

titudine et altitudine. EvxAetdrjg autem breuius, prae-

9

termissa altitudine: j/pa^ft^ , inquit, est [irjxog aTcXa-teg, quod exprimere uno Latino uerbo non queas, nisi au-

deas dicere 'inlatabiie'.

XXI.

Quod Iulius Hyginus affirmatissime contendit, legisse se librum

P. Vergilii domesticum, [ubi] scriptum esset: et ora tristia tem-

ptantum sensu torquebit amaror , non quod uulgus legeret

:

sensu torquebit amaro.

Versus istos ex georgicisVergilii plerique omnes 1

sic legunt:

At sapor indicium faciet manifestus et oraTristia temptantum sensu torquebit amaro.

Hyginus autem, non hercle ignobilis grammaticus, in2commentariis, quae in Vergilium fecit, confirmat

et perseuerat, non hoc a Vergilio relictum, sed quodipseinuenerit in libro, qui fuerit ex domo atque ex familia

Vergilii:

Et oraTristia temptantum sensu torquebit amaror.

Neque id soli Hygino, sed doctis quibusdam etiam uiris3

complacitum,quoniam uidetur absurde dici

? sapor sensu

amaro torquet'. e Cum ipse', inquiunt, c sapor sensus sit,

non alium in somet ipso sensum habeat ac proinde sit quasi

dicatur c sensus sensu amaro torquet". Sed enim cum Fa -4

uorino Hygini commentarium legissem atque ei statim

displicita esset insolentia et insuauitas illius sensu tor-Gellivs 5

66 I. xxi. xxii.

quebit amaro, risit et: c Iouem lapide(u)m', inquit, 'quodsanctissimum iusiurandum habitum est, paratus ego iurare

sum, Verg-ilium hoc numquam scripsisse, sed Hyginum5 ego uerum dicere arbitror. Non enim primus finxit hoc uer-

bum V e r g i 1 i u s insolenter, sed in carminibusLucretiinuentum est, nec est aspernatus auctoritatem poetae, inge-

6nio et facundia praecellentis \ Verba ex IIII. Lucreti haecsunt:

Dilutaque contraCum tuimur misceri absinthia, tangit amaror.

7Non uerba autem sola, sed uersus prope totos et locos quo-que Lucreti plurimos sectatum esse Vergilium ui-

demus.

xxir.

An, qui causas defendit, recte Lalineque dicat, superesse se is,

quos defendit; et superesse proprie quid sit.

1 Inroborauit inueterauitque falsa atque aliena uerbi si-

gnificatio, quod dicitur c hic illi superest ', cum dicendum est,

aduocatum esse quem cuipiam causamque eius defendere.

2 Atque id dicitur non in compitis tantum neque in plebe uul-

iJgaria, sed in foro, incomitio, apud tribunalia. Qui integrc

autem locuti sunt, magnam partem ? superesse' ita dixerunt,

ut eo uerbo significarent superfluere et superuacare atque

4esse supra necessarium modum. Itaque M. Varro in sa-tira, quae inscripta est nescis quid uesper uehat,

5superfuissc dicit immodice et intempestiue fuisse. Verbaex eo libro haec sunt: In conuiuio legi nec omnia de-b en t e t e a potissimum, q u a e s i m u 1 s i n t jiiaips-krj et delectent potius, ut id quoque uideaturnon defuisse magis, quam superfuisse.

6 Memini cgo praetoris, docti hominis, tribunali me forte

assistcrc atque ibi aduocatum non incelebrem sic postulare,

ut extra causam diceret remque, quae a.nvbatur, non attin-

geret. Tunc praetorem ei , euia res erat , dixisse , aduocatumeuin non habere; et cum is

,qui uerba faciebat , reclamasset

I. xxii. 67

*ego illi V. C. supersum', respondisse praetorem festiuiter

* tu plane superes , non ades'.

M. autem Cicero in libro, qui inscriptus est de iure7ciuili in artem redig-endo uerba haec posuit: Necuero scientia iuris maioribus suis Q. Aelius Tu-bero defuit, doctrina etiam superfuit. In quo loco

superfuit significare uidetur 'supra fuit et praestitit su-

perauitque maiores suos doctrina sua, superfluenti tamen et

nimis abundanti', disciplinas enim Tubero stoicas et diale-

cticas percalluerat. In libro quoque [de re]p [ub lica]8

secundo id ipsum uerbum Cicero ponit non temere

transeundum. Verba ex eo libro haec sunt: Non graua-rer, Laeli, nisi ethosuelleputarem et ipsecu-perem, te quoque aliquam partem huius nostrisermonisattingere, praesertim cumheri ipsedixeris, tenobis etiam superfuturum. Verumid quidem fieri non potest; ne desis, omnes te

rogamus.

Exquisite igitur et comperte Iulius Paulus dicebat,9

homo in nostra memoria doctissimus, 'superesse' non sim-

plici ratione dici tam Latine, quam Graece: Graecos enim^nsQLOOov' in utramque partem ponere, uel quod superua-

caneum esset ac non necessarium , uel quod abundans nimis

et affluens et exuberans ; sic nostros quoque ueteres c super- 10

esse ' alias dixisse pro superfluenti et uaciuo neque admo-dum necessario , ita ut supra posuimus Varronem dicere,

alias ita, ut Cicero dixit, pro eo, quod copia quidem et fa-

cultate ceteris anteiret, super modum tamen et largius proli-

xiusque llueret,quam esset satis. Qui dicit ergo ? superesse n

<-i, quem defendit, nihil istorum uult dicere, sed nescio

quid aliut indictum inscitumque dicit, acne Vergilii qui-12

dempoterit auctoritate uti,qui in georgicis itascribsit:

1'rimus ego in patriam mecum, modo uita su-persit.

Hoc enim in loco Vergilius <xxvq6tsqov eouerbo usus ui-

detur , quod sup ers i t dixit pro 'longinquius diutiusquc ad-

5*

68 I. xxn.

13sit', illutque contra eiusdem Vergili aliquanto est proba-

bilius

:

Florentisque secant herbas fluuiosque mini-strant

Farraque, ne blando nequeat superesse la-

bori:

sig-nificat enim supra laborem esse neque opprimi a labore.

14 An autem csuperesse' dixerint ueteres pro *restare et per-

15ficiendae rei deesse', quaerebamus. Nam Sallustius in si-

gnificatione ista non 'superesse' sed ? superare' dicit. Ver-

ba eius in Iugurtha haec sunt: Is plerumque seor-sum a rege exercitum ductare et omnis res exe-qui solitus erat, quae lugurthae fesso aut ma-

16ioribus astricto superauerant. Sed inuenimus in

tertio Ennii annalium in hoc uersu:

Inde sibi memorat unum super esse laborem,

id est reliquum esse et restare,quod, quia id est, diuise pro-

nuntiandum est, ut non una pars orationis esse uideatur , sed

17duae. Cicero autem in secunda Antoniarum, quodest reliquum , non * superesse ', sed ? restare' dicit.

18 Praeter haec ,e superesse ' inuenimus dictum pro c super-

lgstitem esse'. Ita enim scriptum estin libro epistularumM. Ciceronis ad L. Plancum et in epistula (M.)

Asini Poilionis ad Ciceronem uerbis his: Namne-que deesse reipublicae uolo neque superesse,per quod significat, si respublica emoriatur et pereat, nolle

20seuiuere. In Plauti autem Asinaria manifestius id ip-

sum scriptum est in his uersibus, qui sunt eius comoediae

primi

:

Siciit tuuin uis unicurn gnatiim tuaeSuperesse uitae sospitem et superstitem.

21 Cauenda igitur est non inproprietas sola uerbi, sed etiam

prauitas ominis, si quis senior aduocatus adulescenti e super-

esse se' dicat.

1. xxm. 69

XXIII.

Quis fuerit Papirius Praetextatus,quae istius causa cognomenti

sit, historiaque ista omnis super eodem Papirio cognitu iu-

cunda.

Historia de Papirio Praetextato dicta scriptaque est a 3VI. 1

Catone in oratione, qua usus est ad milites contraGalbam, cum multa quidem uenustate atque luce atque

munditia uerborum. Ea Catonis uerba huic prorsus com-2mentario indidissem , si libri copia fuisset id temporis, cumhaec dictaui. Quod si non uirtutes dignitatesque uerborum,3

sed rem ipsam scire quaeris , res ferme ad hunc modum est:

Mos antea senatoribus Romae fuit, in curiam cum praetexta-4

tis filiis introire. Tum, cum in senatu res maior quaepiam5consultata eaque in diem posterum prolata est placuitque,

ut eam rem, super qua tractauissent, ne quis enuntiaret

priusquam decreta esset, mater Papirii pueri, qui cumpa-rente suo in curia fuerat, percontata est filium, quidnaminsenatu patres egissent. Puer respondit, tacendum esse ne-6

que id dici licere. Mulier fit audiendi cupidior; secretum rei7

et silentium pueri animum eius ad inquirendum euerberat:

quaerit igitur compressius uiolentiusque. Tum puer, matre8urgente, lepidi atque festiui mendacii consilium capit. Actumin senatu dixit , utrum uideretur utilius exque republica esse,

unusne ut duas uxores haberet, an ut una apud duos nupta

esset. Hoc illa ubi audiuit, animus compauescit, domo tre-9.10

pidans egreditur ad ceteras matronas. Peruenit ad senatumpostridie matrum familias caterua. Lacrimantes atque obse-

crantes orant, una potius ut duobus nupta fieret, quam ut uni

duae. Senatores ingredientes in curiam, quae illa mulierum 11

intemperies et quid sibi postulatio istaecuellet, mirabantur.

Puer Papirius in medium curiae progressus, quid mater au-12

;lirc institisset, quid ipse matri dixisset, rem, sicut fuerat,

dcnarrat. Senatus fidem atque ingenium pueri exosculatur, 13

consultum facit, uti posthac pueri cum patribus in curiam neintroeant, praeter ille unus Papirius ; atque puero postea co-

gnomentum honoris gratia inditum <Praetextatus' ob tacendi

loquendique in aetate praetextae prudentiam.

70 I. xxiui.

XXIIII.

Tria epigrammata trium ueterum poetarum, Naeuii, Plauti, Pacu-

uii, quae, facta ab ipsis, sepulcris eorum incisa sunt.

1 Trium poetarum illustrium epigrammata, Cn. Nae-uii, Plauti, M. Pacuuii, quae ipsi fecerunt etincidenda

sepulcro suo reliquerunt, nobilitatis eorum gratia et uenu-

statis scribenda in his commentariis esse duxi.

2 Epigramma Naeui plenum superbiae Campanae, quodtestimonium esse iustum potuisset, nisi ab ipso dictum

esset:

Inmortales mortales si foret fas flere,

Flerent diuae Camenae Naeuiiim poetam.'Itaque postquam est orchi traditiis thesauro,Obliti siint Romae loquier lingua Latina.

3 Epigramma Plauti, quod dubitassemus an Plauti fo-

ret, nisi aM. Varrone positum esset in libro de poe-tis primo:

Postquam est mortem aptus Plautus, comoe-dia luget,

Scaena est deserta [ac] dein Risus, Ludus Io-

c u s q u e

,

Et Numeri innumeri simul omnes conlacri-marunt.

4 Epigramma Pacuuii uerecundissimum et purissimum,

dignumque eius elegantissima grauitate:

Adulescens, tam(en) etsi properas, te hoc sa-

xiim rogat,Vt sc[se] aspicias, deinde quod scriptum est

legas.

Hic siint poetae Pacuui Marci sita

Ossa. Hoc uolebam nescius ne esses. Vale.

I. xxv. 71

XXV.

Quibus uerbis M. Varro indutias definierit; quaesitumque inibi cu-

riosius, quaenam ratio sit uocabuli indutiarum.

Duobus modis M. Varroin libro humanarum, quil

est de bello et pace, e indutiae' quidsint, definit. In.-

dutiae sunt, inquit, pax castrensis paucorum die-rum. Itemalio in loco: indutiae sunt, inquit, b e 1 1 i

2

f eriae. Sed lepidae magis atque iucundae breuitatis utraque3deiinitio, quam plana aut proba esse uidetur. Namneque4c pax' est indutiae, bellum enim manet, pug-na cessat, nequein solis castris neque e paucorum' tantum e dierum' indutiae

sunt. Quid enim dicemus , si indutiis mensum aliquot factis 5

in oppida castris concedatur? nonne tum quoque indutiae

sunt? aut rursus quid esse id dicemus,quod in primo an-6

nalium Quadrig-arii scriptum est , C. Pontium Samnitema dictatore Romano sex horarum indutias postulasse , si in-

dutiae c paucoruin' tantum c dierum' appellandae sunt?c Belli ' autem c ferias ' festiue magis dixit, quam aperte atque7definite.

Graeci autem significantius consig-natiusque cessationemSistam pugnae pacticiam * Fxs%eiQiav y dixerunt, exempta li-

tera una sonitus uastioris et subdita lenioris. Nam quod eo9tempore non pugneturet manus cohibeantur, *exe%eiQiav y

appellarunt. Sed profecto non id fuit Varroni neg-otium, utioindutias superstitiose definiret et legibus rationibusque omni-bus definitionum inseruiret. Satis enini uisum est , eiusmodi 11

facere demonstrationem, quod genus Graeci x xvitovg y magiset

f VTtoygacpdg', quam ^oQLOtiovg' uocant.c Indutiarum' autem uocabulum qua sit ratione factum, 12

iam diu est, cum (juaerirnus. Sed ex multis, quae uel audi-13inus uel legimus, probabilius id, quoddicam, uidetur. e In*14dntias' sic dictas arbitramur, quasi tu dicas Mnde uti iam'.

Pactum indutiarum eiusmodiest, utindiem certum non pu-15gnetur nihilque incommodetur, sed ex eo die postea uti iamOmnia beJii hire a-antur. Quod igitur dies certus praeiiniturlG

pactumqne iit, ut antc eum diem ne pugnetur, atque is dies

ulji uenit f inde uti iam' pugnetur, idcirco ex his, quibus dixi»

72 1. xxv. xxvi.

uocibus, quasi per quendam coitum et copulam nomen indu-

tiarum conexum est.

17 Aurelius autem Opilius, in primo librorum,quos Musarum inscripsit: indutiae, inquit, dicuntur,cumhostes inter sese utrimque utroque alter[i] adalteros inpune et sine pugna ineunt. Inde adeo,inquit, nomen factum uidetur, quasi in[d]ui[ti]ae,

38hoc est initus atque introitus. Hoc ab Aurelioscriptum propterea non praeterii, ne cui harum noctiumaemulo eo tantum nomine elegantius id uideretur, tamquamid nos originem uerbi requirentes fugisset.

XXVI.

Quem in modum mihi Taurus philosophus responderit percon-

tanti, an sapiens irasceretur.

1 Interrogaui in diatriba T a u r u m , an sapiens irasceretur.

2Dabat enim saepe post cotidianas lectiones quaerendi, quod3quis uellet,potestatem. Is cum grauiter [et] copiose de morboaffectuue irae disseruisset, quae et in ueterum libris et in

ipsius commentariis exposita sunt, conuertit ad me, qui inter-

rogaueram et 'haec ego', inquit, 'super irascendo sentio.

4Sed, quid etPlutarchus noster, uir doctissimus ac pruden-

5tissimus , senserit, non ab re est, ut id quoque audias. P 1 u -

tarchus', inquit, 'seruo suo, nequam homini et contumaci,

sed libris disputationibusque philosophiae aures inbutas ha-

benti, tunicam detrahi ob nescio quod delictum caedique eum6loro iussit. Coeperat uerberari et obloquebatur, non me-7ruisse, ut uapulet, nihil mali, nihil sceleris admisisse. Po-

stremo uociferari inter uapulandum incipit, neque iam qtieri-

monias aut gemitus eiulatusque facere, sed uerba seria et

obiurgatoria: non ita esse Plutarchum, ut philosophum

deceret, irasci turpe esse, saepe eum de malo irae edisserta-

uisse, librum quoque nsgl aooyrjOiag pulcherrimum

conscripsisse; his omnibus, quae in eo libro scripta sint, ne-

quaquam conuenire, quod prouolutus efTususque in iram

8plurimis se plagis multaret. Tum Plutarchus lente et le-

niter: *quid autem', inquit, 'uerbero, nunc ego tibi irasci

I. xxvi. 73

uideor? ex uultune meo , an ex uoce, an ex colore, an etiam

ex uerbis correptum esse me ira intellegis? mihi quidem ne-

que oculi, opinor, truces sunt neque os turbidum neque in-

maniter clamo neque in spumam ruboremue efferuesco ne-

que pudenda dico aut paenitenda neque omnino trepido ira

et gestio. Haec enim omnia, si ignoras, signa esse irarum 9

solent'. Et simul ad eum, qui caedebat, conuersus: tinterim,5

inquit, e dum ego atque hic disputamus, tu hoc age".Summa autem totius sententiaeTauri haec fuit: Non idem 10

esse existimauit doQyr\6iav et dvaXyrjaiav aliudque esse noniracundum animum, aliud f dvdkyrjzov' et e dvai<sftr]zov ', id

est hebetem et stupentem. Nam sicut aliorum omnium,quos

Latini philosophi ' affectus ' uel f affectiones ', Graeci ? nd^r\

'

appellant, itahuius quoquemotus animi, qui, cum est ulci-

scendi causa saeuior, 'ira' dicitur, non priuationem esse uti-

lemcensuit, quam Graeci *gtsq7j6lv 9 dicunt, sed mediocri-

tatem, quam f fistQtor^ta ' illi appellant.

A. GELLII

NOCTIVM ATTICARVM LIBER SECVMS.

I.

Quo genere solitus sit philosophus Socrates exercere patienliam

corporis ; deque eiusdem uiri temperantia.

1 Inter labores uoluntarios et exercitia corporis ad for-

tuitas patientiae uices firmandi id quoque accepimus So-2craten facere insueuisse: Stare solitus Socrates dicitur

pertinaci statu perdius atque pernox a summo lucis ortu adsolem alterum orientem, inconiuens, immobilis, isdem in ue-

stig-iis et, ore atque oculis eundem in locum directis, cogita-

bundus, tamquam quodam secessu mentis atque animi facto

3a corpore. Quam rem cum Fauorinus, de fortitudine

eius uiri ut pleraque disserens, attigisset: ( 7ioXXdmg\ in-

quit, e i% rjXcov sig rjfoov efazijxsi, a6TQafi£6teoog tcjv

TtQS^lVCOV 9.

4 Temperantia quoque fuisse eum tanta traditum est, ut

omnia fere uitae suae tempora ualitudine inoflVnsa uixerit.

5 In illius etiani pestilentiae uastitate, quae in belli Peloj^on-

nensiaci principis Atheniensium ciuitatem interneciuo ge-

nere morbi depopulata est, is parcendi moderandique ratio-

nibus dicitur et a uoluptatum labc cauisse et salubritates

corporis retinuisse, ut nequaquara fuerit communi omniumcladi obnoxius.

II. ii. 75

II.

Quae ratio obseruatioque officiorum esse debeat inter patres

filiosque in discumbendo sedendoque atque id genus rebus

domi forisque, si filii magistratus sint et patres priuati; super-

que ea re Tauri philosophi dissertatio et exemplum ex historia

Romana petitum.

Ad philosophum Taurum Athenas uisendi cognoseen-

1

dique eius gratia uenerat V. C. , praeses Cretae prouinciae

et cum eo simul eiusdem praesidis pater. Taurus, secta-2

toribus commodum dimissis, sedebatpro cubiculi sui foribus

et cum assistentibus nobis sermocinabatur. Introiuit pro- 3

uinciae praeses et cum eo pater; assurrexit placide Tauru s 4

et post mutuam salutationem resedit. Allata mox una sella 5

est, quae in promptu erat, atque, dum aliae promebantur,

apposita est. InuitauitTaurus patrem praesidis, uti sede-

ret. Atque ille ait: 'Sedeat hic potius, qui populiRomani 6

magistratus est'. eAbsque praeiudicio', inquit Taurus, 7c tu interea sededum, cum conspicimus quaerimusque, utrumconueniat, tenepotius sedere, qui pater es, an filium, qui

magistratus est\ Et, cum pater assedisset appositumque 8

esset aliud filio quoque eius sedile, uerba super eare Tau-rus facit cum summa, dii boni, honorum atque officiorum

perpensatione.

Eorum uerborum sententia haec fuit: In publicis locis 9

atque muneribus atque actionibus patmm iura cum filiorum,

qui in magistratu sunt, potestatibus collata interquiescere

paululum et coniuere, sed cum extra rempublicam in do-

mestica re atque uita sedeatur, ambuletur, in conuiuio quo-

que familiari discumbatur, tum inter filium magistratum et

patrem priuatum publicos honores cessare, naturales et ge-

nuinos exoriri. *Hoc igitur', inquit, c quod ad me uenistis, 10

quod colloquimur nunc, quod de officiis disceptamus, pri-

uata actio est. Itaque utere apud me his honoribus prius,

quibus domi quoque uestrae te uti priorem decet'.

Haec atque alia in eandem sententiam Taurus grauiterll

simul et cdmiter disseruit Quid autem superhuiuscemodil2patris atque filii ofiicio apud Claudium legerimus , non

76 II. ii. m.

13 esse ab re uisum est, ut adscriberemus. Posuimus igitur

uerba ipsa Quadrigarii ex annali eius sexto trans-

scripta: Deinde facti cons.ules Sempronius Grac-chus iterum, Q. Fabius Maximus, filius eius, quipriore anno erat consul. Ei consuli pater pro-consul obuiam in equo uehens uenit neque de-scendere uoluit,quod pater erat, et, quod intereos sciebant maxima concordia conuenire, licto-

res non ausi sunt descendere iubere. Ubi iuxtauenit, tum consul ait: *quid postea?' Lictoriile,qui apparebat, cito intellexit, Maximum pro-consulem descendere iussit. Fabius imperio pa-ret et filium collaudauit, cum imperium, quodpopuli esset, retineret.

III.

Qua ratione uerbis quibusdam uocabulisque ueteres immiserint

h literae spiritum.

1 H literam siue illam spiritum magis quam literam dici

oportet, inserebant eam ueteres nostri plerisque uocibus uer-

borum firmandis roborandisque, ut sonus earum esset uiri-

dior ueg-etiorque. Atque id uidentur fecisse studio et exem-2plo linguae Atticae. Satis notum est, Atticos c

fyth)i/' et

*'IPP0N' et multa itidem alia , contra morem gentium

3 Graeciae ceterarum, inspirantis primae literae dixisse. Sic

Machrimas', sic e sepulchrum', sic c ahenum', sic ? uehe-

mens', sic 'incohare', sic c helluari ,, sic c halucinari', sic

4 e honera', sic c honustum' dixerunt. In his enim uerbis omni-

bus literae seu spiritus istius nulla ratio uisa est, nisi ut

firmitas et uigoruocis, quasi quibusdam neruis additis , in-

tenderetur.

5 Sed quoniam c aheni' quoque exemplo usi sumus , uenit

nobis in memoriam, Fid[i]umOptatum,multi nominis Ro-

mae grammaticum, ostendisse mihi librumAeneidos se-cundum , mirandae uetustatis, emptum in sigillariis uigrinti

aureis, quem ipsius Vergili fuisse credebatur. In quo duoisti uersus cum ita scripti forent:

II. iii. iiii. 77

Vestibiilum ante ipsum primoque in liminePyrrhus

Exultat,telis et luce coruscus aena,

additam supra uidimus h literam et c ahena> factum. Sic in 6

illo quoque Vergili uersu in optimis libris scriptum in-

uenimus

:

Aut foliis undam trepidi despumat aheni.

IIII.

Quam ob causam Gauius Bassus genus quoddam iudicii diui-

nationem appellari scripserit et quam alii causam esse eius-

dem uocabuli dixerint.

Cum de constituendo accusatore quaeritur iudiciumque 1

super ea re redditur, cuinam potissimum ex duobus plu-

ribusue accusatio subscriptioue in reum permittatur, ea

res atque iudicum cog-nitio ' diuinatio ' appellatur. Id uo- 2cabulum quam ob causam ita factum sit, quaeri solet.

Gauius Bassusin tertio librorum, quos de'6

origine uocabulorum composuit: diuinatio, inquit,

iudicium appellatur, quoniam diuinet quo-dammodo iudex oportet

,quam s ententiam sese

ferre par sit. Nimis quidem est in uerbis Gaui Bassi4ratio inperfecta uel magis inops et ieiuna. Sed uidetur tamen 5

significare uelle, idcirco dici 'diuinationem1

,quod in aliis

quidem causis iudex ea, [quae] didicit quaeque argumentis

uel testibus demonstrata sunt, sequi solet, in hac autcm re,

curn eligendus accusator est, parua admodum et exilia sunt,

quibus moueri iudex possit, et propterea, quinam magis ad

accusandum idoneus sit, quasi diuinandum est.

Haec Bassus. Sed alii quidam ' diuinationem ' esse 6

appellatam putant, quoniam, cum accusator et reus duae

res quasi cognatae coniunctaeque sint neque utra sine al-

tera constare possit, in hoc tamen genere causae reus qui-

dem iam est, ged accusator nondum est, et tdcirco, quodadhuc us(|ue deest et latet, diuinatione supplendum est,

quisnam sit accusator futurus.

78 II. v. vi.

V.

Quam lepide designateque dixerit Fauorinus philosophus,quid

intersit inter Platonis et Lysiae orationem.

1 Fauorinus de Lysia et Platone solitus dicere est:

'Si ex Platonis', inquit, 'oratione uerbum aliquod demasmutesue atque id commodatissime facias, de elegantia tamendetraxeris; si ex Lysiae , de sententia'.

VI.

Quibus uerbis ignauiter et abiecte Vergilius usus esse dicatur

et quid his, qui improbe [id] dicunt, respondeatur.

I Nonnulli grammatici aetatis superioris, in quibus est

Cornutus Annaeus, haut sane indocti neque ignobiles,

qui commentaria in Vergilium composuerunt, repre-

hendunt quasi incuriose et abiecte uerbum positum in his

uersibus

:

Candida succinctam latrantibus inguina mon-stris

Dulichias uexasse rates et gurgite in altoA! timidos nautas canibus lacerasse marinis.

2Vexasse enim putant uerbum esse leue et tenuis ac

parui incommodi, nec tantae atrocitati congruere, cum ho-

mines repente a belua immanissima rapti laniatique sint.

3 Item aliud huiuscemodi reprehendunt:

Quis aut Eurysthea durumAut inlaudati nescit Busiridis aras?

Inlaudati parum idoneum uerbum esse dicunt, ncque id

satis esse ad faciendam scelerati hominis detestationem,

qui, quod hospites omnium gentium immolare solitus fuit,

non laude indi^nus, sed detrectatione execrationeque totius

generis humani dignus esset.

4 Item aliud uerbum culpaucrunt:

Per tunicam squalcntem auro latus hauritapertum ,

II. vi. 79

tamquam si non conuenerit dicere ? auro squalentem',

quoniam nitoribus splendoribusque auri squaloris inluuies

sit contraria.

Sed de uerbo uexasse ita responderi posse credo:5Vexasse graue uerbum est, factumque ab eo uidetur, quodest cuehere', in quo inest uisiamquaedamalieni arbitrii; nonenim sui potens est, qui uehitur. 'Vexare' autem, quod ex

eo inclinatum est, ui atque motu procul dubio uastiorest.

Nam qui fertur et rapsatur atque huc atque illuc distrahitur,

is uexari proprie dicitur, sicuti ctaxare' pressius crebriusque

est quam Uangere', unde id procul dubio inclinatum est, etc iactare' multo fusius largiusque est quam c iacere', undeid uerbum traductum est, et c quassare' quam c quatere'

grauius uiolentiusque. Non igitur, quia uulgo dici solet6e uexaturn esse' quem fumo aut uento aut puluere, propter-

ea debet uis uera atque natura uerbi deperire, quae a ue-

teribus, qui proprie atque signate locuti sunt, ita ut decuit,

conseruata est.

M. Catonis uerba sunt ex oratione, quam de7Achaeis scripsit : Cumque Hannibal terram Ita-

liam laceraret atque uexaret; c uexatam' Italiam di-

xit Cato ab Hannibale,quando nullum calamitatis aut saeui-

tiae aut immanitatis genus reperiri queat, quod in eo tem-

pore Italia non perpessa sit; M. Tullii in II II. in Ver-8rem: Quae ab isto sic spoliata atque direptaest, non, ut ab hoste aiiquo, qui tamen inbello reJigionem et consuetudinis iura retine-ret, sed ut a barbaris praedonibus uexata esseuideatur.

De c inlaudato' autem duo uidentur responderi posse. 9

Vnum est eiusmodi : Nemo quisquam tam efflictis est mori-bus. quin faciat aut dicat nonnumquam aliquid

,quod laudari

queat Vnde hic antiquissimus uersus uice prouerbii ce-

lebratus. est:

IJo?.Xuxl xccl 7tr\7tovQ6q avr)o \iaXa naioiov

£171 ev.

Sed enini qui oinni in re atque omni tempore laude oninilO

80 II. vi.

uacat, is <inlaudatus' est isque omnium pessimus deterri-

musque est, sicuti omnis culpae priuatio c inculpatum' facit.

'Inculpatus' autem instar est absolutae uirtutis; 'inlauda-

lltus' quoque igitur finis est extremae malitiae. Itaque Ho-merus non uirtutibus appellandis, sed uitiis detrahendis lau-

dare ampliter solet. Hoc enim est:

Ta d* ovx axovTe %£xi6ftr\v,

et item illud

:

"Evd'' ovx av pQi£ovrcc 1'docg 'Ayafii^ivovadlov

,

Ovde xatajtTcoaaovT9

) ovd 5 ovx i&iXovTatia%eG&ai.

l2Epicurus quoque simili modo maximam uoluptatem pri-

uationem detractionemque omnis doloris definiuit his uerbis

:

"Oqoq [ tov iieyi&ovg t&v rjdovav, rj TiavTog]lStov dXyovvTog v7te%aLQe6i,g. Eadem ratione idem14Vergilius c inamabilem' dixit Stygiam paludem. Nam si-

cut c inlaudatum' xaTa aTigrjOLV laudis, ita cinamabilem'

lbxaTcc amoris GTiQt\(Siv detestatus est. Altero modo ein-

16 laudatus ' ita defenditur ;c Laudare ' significat prisca lingua

nominare appellareque. Sic in actionibus ciuilibus auctor

17 { laudari' dicitur, quod estnominari. Is c inlaudatus' autemest, quasi inlaudabilis, qui neque mentione aut memoria

18ulla dignus neque umquam nominandus est: sicuti quondama communi consilio Asiae decretum est, uti nomen eius, qui

templum Dianae Ephesi incenderat , ne quis ullo in temporenominaret.

19 Tertium restat exis, quae reprehensa sunt, quod tuni-20cam squalentem auro dixit. Id autem significat co-

piam densitatemque auri in squamarum speciem intexti.

'Squalere' enim dictum a squamarum crebritate asperitate-

21que, quae in serpentium pisciumue coriis uisuntur. Quamrem et alii, et hic quidem poeta locis aliquot demon-strat

:

Quem pellis, inquit, ahenisI n p 1 u m a m s q u a m i s a u r o c o n s e r t a t e g e b a t

,

II. vi. vii. 81

et alio loco

:

22

Iamque adeo rutilum thoraca indutus ahenisHorrebat squamis.

Accius in Pelopidis ita scribit: 23

. . . Eius serpentis squamae squalido auroet piirpura

Pertextae.

Quicquid igitur nimis inculcatum opsitumque aliqua re erat, 24

ut incuteret uisentibus facie noua horrorem, id e squalere'

dicebatur. Sic in corporibus incultis squamosisque alta25

congeries sordium e squalor' appellabatur. Cuius sig-nilica-

tionis multo assiduoque usu totum id uerbum ita contamina-

tum est, ut iam «squalor' de re alia nulla, quam de solis in-

quinamentis dici coeperit.

vn.

De officio erga patres liberorum; deque ea re ex philosophiae

libris, in quibus scriptum quaesitumque est, an omnibus pa-

tris iussis obsequendum sit.

Quaeri solitum est in philosophorum disceptationibus, 1

an semper inque omnibus iussis patri parendum sit. Super 2

ea re Graeci nostrique, qui de officiis scripserunt,

tres sententias esse, quae spectandae considerandaeque shit,

tradiderunt easque subtilissime diiudicarunt. Earum una 3

est: omnia, quae pater imperat, parendum; alteraest: in 4

quibusdam parendum, quibusdam non obsequendum; tertia 5

est: nihil necesse esse patri obsequi et parere.

Haec sententia quoniana primore aspectu nimis infamis6

cst, super ea prius,quae dicta sunt, dicemus. e Aut recte', 7

inquiunt, 'imperat pater aut perperam. Si recte imperat,

iidii. quiaimperat, parendum, sed, quoniam id fieri ius est,

Eaeiendum est; siperperam, nequaquam scilicet faciendum,

quod fteri non oportet'. Deinde ita concludunt: e numquam 8

est patri parendum, quae impfrat'. Set neque istam sen-

9

tentiam probarl accepimus: argutiola quippe haec,sicuti moxostendemus, friuola etinanis est. Neque autem illa, quamio

Gellivs

82 II. vii.

primo in loco diximus, uera et proba uideri potest, orrmia

llesse, quae pater iusserit, parendum. Quid enim? si pro-

ditionem patriae, si matris necem, si alia quaedam imperabit

I2turpia aut impia? Media ig-itur sententia optima atque tutis-

simauisaest, quaedam esse parendum, quaedam non ob-

13sequendum. Sed ea tamen, quae obsequi non oportet, leni-

teret uerecunde ac sinedetestatione nimia sineque obprobra-

tione acerba reprehensionis declinandasensim etrelinquenda

esse dtcunt, quam respuenda.

14 Conclusio uero illa, qua colligitur, sicuti supra dictum

est, nihilpatriparendum, inperfecta est refutarique ac dilui

15sic potest: Omnia, quae in rebus humanis fiunt, ita ut docti

16 censuerunt, aut honesta sunt aut turpia. Quae sua ui recta

aut honesta sunt, ut fidem colere, patriam defendere , ut ami-

cos diligere, ea fieri oportet, siue imperet pater siue non im-

17peret. Sed quae his contraria quaeque turpia, omnino iniqua

18sunt, ea ne si imperet quidem. Quae uero in medio sunt et

a Graecis tum *tie6u\ tum c cldidcpoQa' appellantur, ut in mi-

litiamire, rus colere, honores capessere, causas defendere,

uxorem ducere, ut iussum proficisci, ut accersitum uenire,

quoniam et haec et his similia per se ipsa neque honesta sunt

neque turpia, sed, proinde ut a nobis aguntur, ita ipsis actio-

nibus aut probanda fmnt aut reprehendenda : propterea in

eiusmodi omnium rerum g-eneribus patri parendum esse cen-

sent, ueluti si uxorem ducere imperet aut causas pro reis di-

19cere. Quod enim utrumque in genere ipso per sese nequehonestum neque turpe est, idcirco, si pater iubeat, obse-

20quendum est. Sed enim si imperet, uxorem ducere infamem,

propudiosam, criminosam aut pro reo Catilina aliquo aut Tu-

bulo aut P. Clodio causam dicere, non scilicet parendum.

quoniam accedente aliquo turpitudinis numero desinunt esse

21per sese haec media atque indiffcrentia. Non ergo integra

est propositio dicentium caut honesta sunt, quae imperat pa-

22ter, aut turpia', neque vyisqQivoyLniovdie^evyiiEvovuideri potest. Deest enim diiunctioni isti tertium: «nequehonesta sunt neque turpia'. Quod si additur, non potest ita

COncludi; c numquam est igiturpatri parendum'.

II. vin. 83

VIII.

Quod parum aequa reprehensio Epicuri a Plutarcho facta sit in

syllogismi disciplina.

Plutarchus secundo librorum, quos deHomerolcomposuit, inperfecte atque praepostere atque inscite syn-log-ismo esseusumEpicurum dicit uerbaque ipsaEpicuriponit:

fO ftdvatog ovdhv TCQog r)(idg' to yag dca-kv&hv avai6&r}T£t' to dh dvai6$r\tovv ovdevTtQog rjiiag. c Nam praetermisit'^ inquit, c quod in prima 2parte sumere debuit, xov ftdvatov elvai i\)v%r\g xal 6(6[iatog

didXv6iv, tum deinde eodem ipso, quod omiserat, quasi po- 3sito concessoque ad confirmandum aliud utitur. Progredi 4autem hic', inquit, c synlogismus , nisi illo prius posito, nonpotest'.

Vere hoc quidem Plutarchus de forma atque ordine 5synlogismi scripsit. Nam [si], sicut in disciplinis traditur, ita

colligere et ratiocinari uelis, sic dici oportet: c 6 ftdvatog

ifjv%rjg xal 6c6(iatog didlv6ig- to dh dialv&hv dvai6ftr\tzi'

t6 dh dvat,6d-rjtovv ovdhv 7tQog r)(idg.' Sed Epicurus,6cuiusmodi homost, non inscitia uidetur partem istam syn-

logismi praetermisisse. Neque id ei negotium fuit, synlogi- 7

smum tamquam in scholis philosophorum cum nuineris omni-

|

bus et cum suis finibus dicere; set profecto, quia separatio

animi et corporis in morte euidens est, non est ratus, neces-

sariam esse eius admonitionem, quod omnibus prosus erat

obuium. Sicuti etiam, quod coniunctionem synlogismi non 8in fine posuit, set in principio: nam id quoque non inperite

factum, quis non uidet?

Aput Platonem quoque multis in locis reperias synlo-

9

g-ismos, repudiato conuersoque ordine isto,qui in docendo

traditur, cum eleganti quadam reprehensionis contemptione

positos esse.

84 II. viiii. x.

VIIIL

Quod idem Plutarchus euidenli calumpnia uerbum ab Epicuro

dictum insectatus sit.

1 In eodem libro idem Plutarchus eundem Epi-curum reprehendit, quod uerbo usus sit parum proprio et

2 alienae significationis. Ita enim scribsit E p i c u r u s : "O q o g

tov {isye&ovg t co v r)6ovc5v »7 jcavtog tov cck-yovvtog v%£%aiQE6ig. c Non', inquit, ^itavtog tovdXyovvtog , sed ^navtog tov akyeivov 9 dicere opor-

3 tuit. Detractio enim significanda est doloris, non', inquit,c dolentis'.

4 Nimis minute ac prope etiam subfrigide Plutarchus in

5Epicuro accusando Xe^td-rjQel. Has enim curas uocumuerborumque eleg-antias non modo non sectatur Epicurus,sed etiam insectatur.

X.

Quid sint fauisae Capitolinae ; et quid super eo uerbo M. Yarro

Seruio Sulpicio quaerenti rescripserit.

1 Seruius Sulpicius , iuris ciuilis auctor, uir bene lite-

ratus, scripsit ad M. Varronem rog-auitque, ut rescriberet,

quid significaret uerbum, quod in censoriis libris scri-

2 ptum esset. Id erat uerbum c fauisae Capitolinae'. Varr o re-

scripsit, in memoria sibi esse, quod Q. Catulus, curator resti-

tuendi Capitolii, dixisset, uoluisse se aream Capitolinam dc-

primere, ut pluribus gradibus in aedem conscenderetur sug-

gestusque pro fastigii magnitudine altior tieret, sed faeere id

3 non quisse,quoniam c fauisae' impedissent. ld esse eellas

quasdam et cisternas, quae in area sub terra essent, ubi

reponi solerent signa uetera, quae ex eo templo collapsa es-

sent, [e]t alia quaedam religios[a] e donis consecratis. Acdeinde eadem epistula negat quidem, se in literis inue-

nisse, cur c fauisae' dictae sint, sedQ. Va 1 eriuni So ra n u msolitum dicere ait, quos c thesauros' Graeco noroine appel-

laremus, priscos Latinos ^1118^^' dixisse, quod in eos nonrude aes argentumque, sed flata signataque pectmia con-

II. xi. xii. 85

deretur. Coniectare igitur se, detractam esse ex eo uerbo 4

secundam literam et 'fauisas' esse dictas cellas quasdam et

specus, quibus aeditui Capitolii uterentur ad custodiendas

res ueteres religiosas.

XI.

De Sicinio Dentato, egregio bellatore, multa memoratu digna.

L. Sicinium Dentatum, qui tribunus plebi fuit, Spurio Tar-

1

peio, A. Aternio consulibus, scriptum est in libris an-nalibus, plus

,quam credi debeat, strenuum bellatorem

fuisse nomenque ei lactum ob ingentem fortitudinem appel-

Iatumque esse Achillem Romanum. Is pugnasse in hostem 2

dicitur centum et uiginti proeliis, cicatricem auersam nul-

lam, aduersas quinque et quadraginta tulisse, coronis do-

natus esse aureis octo, obsidionali una, muralibus tribus,

ciuicis quatuordecim, torquibus tribus et octoginta, armillis

plus centum sexaginta, hastis duodeuiginti. Phaleris item

donatus est quinquies uiciesque. Spolia militaria habuit 3

multiiug;a, in his prouocatoria pleraque. Triumphauit cum 4

iinperatoribus suis triumphos nouem.

XII.

Considerata perpensaque lex quaedam Solonis , speciem habens

primorem iniquae iniustaeque legis, sed ad usum et emolu-

mentum salubritatis penitus reperla.

In legibus Solonis illis antiquissimis, quaeAthenisiaxibus ligneis incisae sunt quasque latas ab eo Athenienses,

ut sempiternae manerent, poenis et religionibus sanxerunt,

legem esse Aristoteles refert scriptam ad hanc senten-

tiam: c Si ob diseordiam dissensionemque seditio atque dis-o.essi<j populi in duas partes fiet et ob eam causam irritatis

animis utrimque arma capientur pugnabiturque , tum qui in

eo tempore in eoque casu ciuilis discordiae non alterutra

parte Bese adiunxerit, sed solitarius separatusque a communimalo ciuitatis secesserit, isdomo, patria fortunisque omnibuscareto, exul extorrisque esto*.

86 II. xn. xiii.

2 Cum hanc leg-em Solonis, singulari sapientia praediti,

legissemus,tenuit nos grauis quaedam in principio admiratio,

requirens,quam ob causam dignos esse poena existimauerit,

3 qui se procul a seditione et ciuili pugna remouissent. Tum,qui penitus atque alte usum ac sententiam legis introspexe-

rant, non ad augendam,sed ad desinendam seditionem legem4hancesse dicebant. Et res prorsum se sic habent. Nam si

boni omnes, qui in principio coercendae seditioni imparesfuerint, populum percitum et amentem non deseruerint, adalterutram partem diuidi sese adiunxerint , tum eueniet, ut

cum socii partis seorsum utriusque fuerint eaeque partes ab

his, ut maioris auctoritatis uiris, temperari ac regi coeperint.

concordia per eos potissimum restitui conciliarique possit,

dum et suos , apud quos sunt , regunt atque mitilicant et ad-

uersarios sanatos magis cupiunt quam perditos.

5 Hoc idem Fauorinus philosophus inter fratres quo-

que aut amicos dissidentis oportere fieri censebat, ut, qui in

medio sunt utriusque partis beniuoli, si in concordia adni-

tenda parum auctoritatis quasi ambiguiamici habuerint, tumaiter[i] in alteram partem discedant ac per id meritum uiam

6 sibiad utriusqueconcordiam muniant. eNuncautem plerique',

inquit, e partis utriusque amici, quasi probe faciant, duos liti-

g-antes destituunt et reiinquuntdeduntque eos aduocatis mali-

uolis aut auaris, quilites animasque eorum inflamment aut

odii studio aut lucri.

XIII.

Liberos in multitudinis numero etiam unum filium filiamue

ueteres dixisse.

1 Antiqui oratores , historiaeque aut carmi-num scriptores etiam unum filium iiliamue Miberos'

2 multitudinis numero appellarunt. Idque nos , cum i n c o m -

plurium ueterum libris scriptum aliquotiens aduerte-

rimus, nunc quoquc in libro Sempronii Asellionisrerum gestarum quinto ita positum esse ofTendimus.

3 Is Asellio sub P. Scipione Africano tribunus militum ad Nu-

mantiam fuit resque eas,quibus gerendis ipse interfuit, con-

scripsit.

11. xmi. xv. 87

Eius uerba de Tiberio Graccho , tribuno pl.,quo in tem- 4

pore interfectus in Capitolio est, haec sunt: Nam Grac-chusdomo cum proficiscebatur, numquam minusterna aut quaterna milia hominum sequebantur.Atque inde infra de eodem Graccho ita scripsit: 0rare5coepit id quidem, ut se defenderent liberosquesuos; eum, quem uirile secus tum in eo temporehabebat, produci iussit populoque commendauit

|

prope flens.

XIIII.

Quod Marcus Cato in libro, qui inscriptus est contra Tiberium

exulem , stitisses uadirnonium per i literam dicit , non stetis-

ses ; eiusque uerbi ratio reddita.

In libro uetere M. Catonis, qui inscribitur contralTiberium exulem, scriptnm sic erat: Quid si uadi-monium capite obuoluto stitisses? Recte quidem 2

ille stitisses scripsit: sed falsa et audax [emendatio—

]

emendatores, c e' scripto et per libros 'stetisses' fece-

runt, tamquam stitisses uanum et nihili uerbum esset.

Quin potius ipsi nequam et nihili sunt, qui ignorant, stitis- 3

ses dictum a Catone, quoniam c sisteretur' uadimonium,non 'staretur'.

XV.

Quod antiquitus aetati senectae potissimum habiti sint ampli ho-

nores ; et cur postea ad maritos et ad patres idem isti honores

delati sint; atque ibi de capite quaedam legis luliae septimo.

Apud antiquissimos Ilomanorum neque generi neque pe-

1

cuniae praestantior honos tribui quam aetati solitus, maiores-

que natu a minoribus colebantur ad deum prope et parentumuicem atque omni in loco inque omni specie honoris priores

potioresque habiti. A conuiuio quoque, ut scriptum in anti- 2

quitatibus est, seniores a iunioribus domum deducebantur

eumque morem accepisse Romanos a Lacedaemoniis tradi-

tum est, aptid quos Lycurgi legibus maior omnium rerumhonos aetati maiori habebatur.

1.

83 H. xv. xvi.

3 Sed postquam suboles ciuitati necessaria uisa cst et ad

prolem populi frequentandam praemiis atque inuitamentis

usus fuit, tum antelati quibusdam in rebus,qui uxorem qui-

que liberos hab[er]ent, senioribus neque liberos neque uxo-

4 res habentibus. Sicuti kapite VII. legis Iuliae priori

ex consulibus fasces sumendi potestas fit , non qui pluris an-

nos natus est, sed qui pluris liberos,quam collcga, aut in

5 sua potestate habet aut bello amisit. Sed si par utrique nu-

merus liberorum est, maritus aut qui in numero maritorum

6 est praefertur; si uero ambo et mariti et patres totidem libe-

rorum sunt, tum ille pristinus honos instauratus et, qui maior

7 natu est, prior fasces sumit. Super iis autem, qui aut caelibes

ambo sunt aut parem numerum filiorum habent aut mariti

sunt et liberos non habent, nihil scriptum in leg-e de ea aetate

8 est. Solitos tamen audio, quileg-e potiores essent, fasces

primi mensis collegis concedere aut longe aetate prioribus

aut nobilioribus multo aut secundum consulatum ineuntibus.

XVI.

Quod Caesellius Vindex a Sulpicio Apollinari rcprehensus est in

sensus Vergiliani enarratione.

1 Vergilii uersus sunt e libro sexto:

Ille, uides, pura iuuenis qui nititur hasta,Proxima sorte tenet lucis loca. Primus ad

a u r a s

Aetherias Italo commixtus sanguine surg-etSiluius, Albanum n omen, tua postuma proles ,

Quem tibi longaeuo scrum Lauinia coniunxE d u c e t s i 1 u i s r e g- e m regumque p a r e n t e m :

Vnde genus Longa nostrum dominabitur Alba.

2 Videbantur haec nequaquam conuenire:

tua postuma proles,et:

Quem tibi longaeuo serum Lauinia coniunxEducct regem.

II. xvi. xvii. 89

Nam si hicSiluius, ita ut in omnium ferme annalium3monumentis scriptum est, post mortem [AeneaeJ natus

est ob eamque causam praenomen ei Postumo fuit, qua ra-

tione subiectum est:

Quem tibi long-aeuo serum Lauinia coniunxEducet siluis ?

Haec enim uerba sigmificare uideri possunt, Aenea uiuo ac4iam sene, natum ei Siluium et educatum. Itaque hanc sen- 5

tentiam esse uerborum istorum Caesellius opinatus incommentario lectionum antiquarum: c postuma',inquit, c proles' non eum significat, quipatre mor-tuo, sed qui postremo loco natus est: sicutiSil-

uius, qui, Aeneaiam sene, tardo seroquepartuest editus. Sed huius historiae auctorem idoneum nullum 6

nominat. Siluium autem post Aeneae mortem, sicuti diximus, 7

natum esse multi tradiderunt.

Idcirco Apollinaris Sulpicius inter cetera, in quis 8

Caesellium reprehendit, hoc quoque eius quasi erratum

animaduerit errorisque istius hanc esse causam dixit, quodscriptum ita sit:

c Quem tibi lo n g-aeuo', inquit, cnon seni,

significatio enim est contra historiaefidem,sed in longum iam

aeuum et perpetuum recepto immortalique facto. Anchises 9

enim, qui haec ad filium dicit, sciebateum, cum hominum uita

discessisset , immortalem atque indigetem futurum et longo

perpetuoque aeuo potiturum'. Hoc sane ApollinarislOargute. Sed aliud tamen est c longum' aeuum, aliud

f per-

petuum', neque dii 'longaeui' appellantur, sed cinmortales\

XVII.

Cuiusmodi esse naturamquarundam praepositionumM. Cicero ani-

maduerlerit; disceptatumque ibi super eo ipso, quod Cicero ob-

seruauerat.

Obscruate curioseque animaduertit M. Tullius c in' et 1

c c o n ' praepositiones uerbis aut uocabulis praepositas tunc

prodiH-i atque jtiotendi, cum literae sequerentur, quae piimae

sunt in 'sapiente 5 atcjueffelice', in aliis autem omnibus cor-

rcpte pfonuntiari.

90 II. xvii.

2 Verba Ciceronis haee sunt: Quid uero hoc ele-g-antius, quod non fit natura, sed quodam in-stituto? e indoctus' dicimus breui prima litera

,

e insanus' producta, e inhumanus' breui, e infelix'longa et, nemultis, quibus in uerbis eae primaeliterae sunt, quae in e sapiente' atque e felice',producte dicuntur, in ceteris omnibus breuiter;itemque e composuit', e consueuit', e concrepuit',e confecit'. Consule ueritatem, reprehendet;refer ad auris

,probabunt; quaere, cur ita sit?

d.icent iuuare. Voluptati autem aurium morige-rari debet oratio.

3 Manifesta quidem ratio suauitatis est in hisuocibus, dequibus Cicero locutus est. Sed quid dicemus de prae-

positione e pro', quae, cum produci et corripi soleat, ob-

4 seruationem hanc tamen M. Tulli i aspernata est? Non enimsemper producitur, cum sequitur ea Jitera, quae prima est in

uerbo efecit', quam Cicero hanc habere uim significat, ut

propter eam rem e in' et e con' praepositiones producantur.

5 Nam e proficisci' et e profugere' et e profundere' ete pro-

fanum' et e profestum' correpte clicimus, e proferre' autem et

6 e profligare' et e proficere' producte. Cur igitur ea litera,

quam Cicero productionis causam facere obseruauit, non in

omnibus consimilibus eandem uim aut rationis aut suauitatis

tenet, sed aliam uocem produci facit, aliam corripi ?

Neque uero e con' particula tum solum producitur, cum7 ea litera, de qua Cicero dixit, insequitur. Nam et Catoet Sallustius: faenoribus inquiunt copertus est.

8 Praeterea e coiugatus' et e conexus' producte dicitur.

9 Sed tamen uideri potest in his,

quae posui , ob eamcausam particula haec produci, quoniam eliditur ex ea n

litera: nam detrimentum literae productione syllabae com-lOpensatur. Quod quidem etiam in eo seruatur, quod est

ll e cogo'; neque repugnat, quod e coegi' correpte dicimus:

non enim salua id avakoyia dicitur a uerbo,quod est

e cogo'.

II. xviii. xviiii. 91

XVIII.

Quod Phaedon Socraticus seruus fuit; quodque ilem alii complus-

culi seruitutem seruierunt.

Phaedon Elidensis ex cohorte illa S ocratica fuit 1

Socratique et Platoni per fuit familiaris. Eius nomini2Plato librum illum diuinum de immortalitate animae dedit.

Is P h a ed o n seruus fuit forma atque ingenio liberali et, ut 3

quidam scripserunt, a lenone domino puer ad merendumcoactus. Eum Cebes Socraticus hortante Socrate emisse4dicitur habuisseque in philosophiae disciplinis. Atque is 5

postea philosophus inlustris fuit, sermonesque eius de So-crate admodum elegantes leguntur.

Alii quoque non pauci serui fuerunt, qui post philosophi 6

clari extiterunt. Ex quibus ille M e n i p p u s fuit , cuius libros 7

M. Varroin satiris aemulatus est, quas aliic cynicas',

ipse appellat e Menippeas'.Sed et TheophrastiPeripatetici seruus Pompylus et8

Z e n o n i s Stoici seruus, quiPersaeus uocatus est, et E p i

-

curi, cuiMys nomen fuit,philosophi non incelebris uixerunt.

D i o g e n e s etiam Cy n i c u s seruitutem seruiuit. Sed is 9

ex libertate in seruitutem uenum ierat. Quem cum emereuellet Eevuxdrjg KoQiv&iog et, quid artificii nouisset, [es-

set] percontatus: e noui' inquit Diogenes c hominibus libe-

ris imperare'. Tum &eviddr}g, responsum eius demiratus, 10

emit et manu emisit filiosque suos ei tradens: 'accipe', in-

quit, Miberos meos, quibus imperes'.

De Epicteto autem philosopho nobili, quod is quo-

que seruus fuit, recentior est memoria, quam ut scribi

quasi obliteratum debuerit.

XVIIII.

Rescire uerbum quid sit et quam habeat ueram atque propriam

significationem.

Verbum 'rescire' obseruauimus uim hal)ere propriam 1

quandam, non ex communi significatione ceterorum uer-

borum, quibus eadem praepositio imponitur; neque ut

'rescriberc', 'relegere', c restituere' dicimus, itidem dici-

92 II. xvim. xx.

2 mus f rescire '. Nam qui factum aliquod occultius aut inopi-

natum insperatumque cognoscit, is dicitur proprie c rescire'.

3 Cur autem in hoc uno uerbo c re' particula huius senten-

4 tiae uim habeat, equidem adhuc quaero. Aliter enim dictum

esse c resciui' aut c rescire' apud eos,qui dilig-enter locuti

sunt, nondum inuenimus, quam superis rebus, quae aut con-

sulto consilio latuerint aut contra spem opinionemue usu ue-

5 nerint. Quamquam ipsum ? scire' de omnibus communiterrebus dicatur uel aduersis uel prosperis uel insperatis uel

6 expectatis. Naeuius in Triphallo ita scripsit:

Vmquam s i quicquam filium r esciuero ,

Arg-entum amoris caiisa sumpse miituum,Extemplo te illo diicam, ubi non despuas.

7 C 1 a u d i u s Q u a d r i g a r i u s i n p r im o a n n a 1 i : E a L u -

cani ubi re sciuer unt , sibi per fallacias uerba8data esse. Item Quadrigarius in eodem libro in

re tristi et inopinata uerbo isto ita utitur: Id ubi rescie-runt propinqui obsidum, quos Pontio traditossupra demo nstrauimus , eorum parentes cumpropinquis capillo passo in uiam prouolarunt.

9 M. Cato in quarto originum: Deinde dictatori u b e t p o s t r i d i e m a g i s t r u m e q u i t um a r c e s s i

:

c mittam te, si uis, cum equitibus'. c Sero est',

inquit magister equitum, <iam resciuere'.

XX.

Quae uolgo dicuntur uiuaria, id uocabulum ueteres non dixisse; et

quidpro eo P. Scipio in oralione ad populum,

quid postea M.

Varro in libris de re rustica dixerit hoc sensu.

1? Viuaria', quae nunc dicuntur saepta quaedamloca, in

quibus ferae uiuae pascuntur, M. Varro in libro de2 re rustica III. dicit c leporaria' appellari. Verba Varro -

nis subieci: Villaticae pastionis genera stint tria,

ornithones, leporaria, [piscinae. Nunc ornitho-nas dico omnium alitum, quae intra parietes uii-

lae solent pasci. Lepo-raria] te accipere uolo,

II. xx. xxi. 93

non ea, quae tritaui nostri dicebant, ubi soli

lepores sint, sed omnia saepta aedificia, uillae

quae sunt et habent inclusa animalia, quae pa-scuntur. Is item infra eodem in libro ita scribit:

Cum emisti fundum Tusculanum a M. Pisone, in3leporario apri multi fuere.

? Viuaria' autem, quae nunc uulgus dicit, quos c itaga- 4

dsLtiovg' Graeci appellant, (quae cleporaria' Varro dicit),haut

usquam memini apud uetustiores scriptum. Sed quod apud 5

S c i p i o n em , omnium aetatis suae purissime locutum , legi-

mus c roboraria', aliquot Romae doctos uiros dicere audiui

id significare, quod nos c uiuaria' dicimus, appellataque esse

a tabulis roboreis, quibus saepta essent; quod genus saepto-

rum uidimus in Italia locis plerisque. Verba ex oratione6eius contra Claudium Asellum quinta haec sunt:

Vbi agros optime cultos atque uillas expolitis-simas uidisset, in his regionibus excelsissimoloco murum statuere aiebat;inde corrigere uiam,aliis per uineas medias, aliis per roborarium at-

que piscinam, aliis per uillam.

Lacus uero aut stagna, [quae] piscibus uiuis coercentur 7

clausa, suo atque proprio nomine c piscinas' nominauerunt.e Apiaria' quoque uulgus dicit loca, in quibus siti sunt8

aluei apum; sed neminem ferme, qui incorrupte locuti sunt,

aut scripsisse memini aut dixisse. M.autemVarro in libro9de re rustica tertio: psliGGcSvag, inquit, ita fa-

cere oportet, quae quidam c mellaria' appellant.Sed hocuerbum, quoVarrousus est, Graecum est: nam' iielL06o5vsg ' ita dicuntur, ut a^italoZvsg et dacpvavsg.

XXI.

Super eo sidere, quod Graeci a(ia'^av, nos septenlriones uocamus;ac de utriusque uocabuli ratione et origine.

Ab Aegina in Piraeum complusculi earundem disciplina-

1

rum sectatores Graeci Romanique honiines eadem in naui

transmittebamus. Nox fuit et elemens mare et anni aestas2caelumque liquide serenuin. Sedebamus ergo in puppi simul

94 II. xxi.

3 uniuersi et lucentia sidera considerabamus. Tum, qui eodemin numero Graecas res eruditi erant, quid c /focar^g' esset,

quid c a[ia%a 9 et quaenam maior et quae minor, cur ita appel-

lata et quam in partem procedentis noctis spatio mouerenturet quamobrem Homerus solam eam non occidere dicat,

cum et quaedam alia, scite ista omnia ac perite dissere-

bant.

4 Hic ego ad nostros iuuenes conuertor et: c quid', inquam,cuos opici dicitis mihi? quare, quod *a\ia%av 9 Graeci uo-

5 cant, nos cseptentriones' uocamus ? non enim satis est, quodseptem stellas uidemus, sed quid hoc totum, quod csepten-

triones' dicimus, significet, scire', inquam, c id prolixius

uolo'.

6 Tum quispiam ex his, qui se ad literas memoriasque ue-

teres dediderat: c uulgus', inquit, c grammaticorum c septen-

7triones' a solo numero stellarum dictum putat. c Triones'

enim per sese nihil significare aiunt, sed uocabuli esse sup-

plementum; sicutin eo, quod c quinquatrus' dicamus, quod8 quinque ab Idibus dierum numerus sit,

catrus' nihil. Sed ego

quidem cumL. Aelio et M. Varrone sentio, qui c triones'

rustico cetero uocabulo boues appellatos scribunt, quasi

quosdam c terriones', hoc est arandae colendaeque tcrrae

9 idoneos. Itaque hoc sidus, quod a figura posituraque ipsa,

quia simile plaustri uideatur,antiquiGraecorum ( a\ia^av 9di-

xerunt, nostri quoque ueteres a bubus iunctis c septentrio-

nes' appellarunt, id est septem stellis, ex quibus quasi iuncti

10c triones' figurantur. Praeter hanc' inquit copinionem id quo-

que Varro addit, dubitare sese, an propterea magis hae se-

ptem stellae c triones' appellatae sint, quia ita sint sitae, ut

ternae stellae proximae quaeque inter sese faciant c trigona ',

id est triquetras figuras '.

11 Ex his duabus rationibus, _quas ille dixit, quod posterius

est, subtilius elegantiusque est uisum. Intuentibus enim no-

bis in illud, ita propemodum rcs crat, ut forma esse(t et) tri-

quetra uiderentur.

II. xxii. 95

XXII.

De uento iapyge deque aliorum uentorum uocabulis regionibus-

que accepta exFauorini sermonibus.

Apud mensam Fauorini in conuiuio familiari legi soli-

1

tum erat aut uetus carmen melici poetae aut histo-ria partim Graecae linguae, alias Latinae. Leg-ebatur ergo 2

ibi tunc in carmine Latino c iapyx' uentus quaesitum-

que est, quis hic uentus et quibus ex locis spiraret et quaetam infrequentis uocabuli ratio esset; atque etiampetebamus,

ut super ceterorum nominibus regionibusque docere nosipse uellet, quiauulgo neque de appellationibus eorumnequede finibus neque de numero conueniret.

Tum Fauorinus ita fabulatus est :c Satis', inquit, cno-

3

tumest, limites regionesque esse caeli quatuor: c exortum',c occasum', Mneridiem', c septentriones'. Exortus et occa-

4

sus mobilia et uaria sunt, meridies septentrionesque statu

perpetuo stant et manent. Oritur enim sol non indidem sem--5

per, sed aut c aequinoctialis' oriens dicitur, cum in circulo

currit, qui appellatur Uat]ji£QLv6g 9', aut c solstitialis', quae

sunt t&sQLvai', aut c bmmalis', quae sunt c %6t^sQtval tqo-

itav\ Item cadit sol non in eundem semper locum. Fit enim 6

similiter occasus eius aut. c aequinoctialis' aut c solstitialis'

aut c brumalis'. Qui uentus igitur ab oriente c uerno', id est7aequinoctiali, uenit, nominatur c eurus', ficto uocabulo, ut

isti 6zv{io?>oytzot aiunt, c 6 aito trjg r\ovg Qccov'. Is alio quo- 8

que a Graecis nomine ^aq)r}ha)r7jg 7, Romanis nauticis c sub-

solanus' cognominatur. Sed qui ab aestiua et solstitiali 9

orientis meta uenit, Latine c aquilo', cfioQsag

9 Graece dicitur,

eumque propterea quidam dicuntab Homero c ai&QrjysvE-

zrjv9 appellatum; boream autem putant dictum c a%6 trjg

fiorjg', quoniam sit uiolenti flatus et sonori. Tertius uentus, 10

quiaboriente hiberno spirat, c uolturnum' Romani uocant,

eum plerique Graeci mixto nomine, quod inter notum et eu-

rum sit,c svqovozov ' appellant. Hi sunt igitur tres uentill

orientales: c nqtiilo ',c uolturnus', c eurus', quorum medius

eurus est. Ilis o|)positi et contrarii sunt alii tres occidui:12c caurus' quem solent Graeci c aQye0tr)v 9 uocare: is aduer-

96 II. xxir.

sus aquilonem flat; item alter ? fauonius', qui Graece iecpv-

poguocatur: is aduersus eurum flat; tertius e africus', qui

13 Graece e Hty ' , aduersus uolturnum facit. Hae duae regiones

caeli orientis occidentisque inter sese aduersae sex habere

14uentos uidentur. Meridies autem, quoniam certo atque fixo

limite est, unum meridialem uentum habet : is Latine 'auster',

Graece *vorog 9 nominatur, quoniam est nebulosus atque

loumectus; *vorlg 9 enim Graece umor nominatur. Septentrio-

nes autem habent ob eandem causam unum. Is obiectus di-

rectusque in austrum, Latine c septentrionarius', Graece

16 c a7taQXTLccg' appellatus. Ex his octo uentis alii quatuor uen-

tos detrahunt atque id facere se dicunt Homero auctore,

qui solos quatuor uentos nouerit: eurum, austrum, aquilo-

I7nem, fauonium, a quatuor caeli partibus, quas quasi primas

nominauimus, oriente scilicet atque occidente latioribus at-

18que simplicibus, non tripertitis. Partim autem sunt, quipro

octo duodecim faciant, tertios quatuor in media loca inseren-

tes cir[cum] meridie[m et] septentriones eadem ratione, quasecundi quatuor intersitisuntinterprimores duos apud orien-

tem occidentemque.

19 Sunt porro alia quaedam noniina quasi peculiarium uen-

torum, quae incolae in suis quisque regionibus fecerunt aut

ex locorum uocabulis, in quibus colunt, aut ex alia qua

20 causa, quae ad faciendum uocabuium acciderat. Nostri nam-que Galli uentum ex sua terra flantem

,quem saeuissimuin

patiuntur, c circium' appellant a turbine, opinor. eius ac uer-

21tig-ine. 'laitvyiag ipsius ore proficiscente[m] (quasi finibus

Apuliae) [Apuli] codem, quo ipsi sunt, nomine c iapygem ' di-

22 cunt. Eiun esse propemodum caurum existimo: nam etest

23occidentalis ct uidetur exaduersum eurum flare. Itaque

Vergilius Cleopatram e nauali proelio in Aegyptum fugien-

tem uento ia'pyg-e ferri ait, ecuni quoque Apulum eodem,

24<iuo uentum, uocabulo 'iapygem' appeilauit. Est etiam

uentus nomine c caecias', queni Aristoteles ita flare dicit,

ut nubes non procul propellat, sed ut ad sese uocet, ex quouersum stum prouerbialem factum ait

:

"EIkcov E<p' avrov. cog[re] xaixiag vtcpog.

II. xxn. xxiii. 97

Pmeter hos autem, quos dixi, sunt alii plurifariam uenti25

commenticii et suae quisque regionis indigenae, utestHo-ratianus quoque ille

c atabulus', quos ipsos quoque ex-

ecuturus fui; addidissemque eos, qui c etesiae' et f prodromi'

appellitantur, qui certo temporeanni, cum canis oritur, ex

alia atque alia parte caeli spirant, rationesque omnium uoca-

bulorum, quoniam plus paulo adbibi, effudissem, nisi multa

iam prosus onmibus uobis reticentibus uerba fecissem,quasi

fieret a me (xxQoaGig iTudeixtixr]. In conuiuio autem fre- 26

quentiloqui solumunum, neque honestum est', inquit, e ne-

que commodum'.Haecnobis Fauorinus in eo, quod dixi , tempore apud 27

mensam suam summa cum elegantia uerborum totiusque ser-

monis comitate atque gratia denarrauit. Sed,quod ait, uen- 28

tum, qui ex terra Gallia flaret, 'circium' appellari, M. Catoin libris originum eum uentum c cercium' dicit, nonc circium\ Nam cum de Hispanis scriberet, qui citraHibe-29

rum colunt, uerba haec posuit: Sunt in his regionibusferrareae, argentifo dinae pulcherrimae, monsex sale mero magmus: quantum demas, tantumadcrescit. Ventus cercius, cum loquare, buc-cam implet, armatum hominem, plaustrum ho-neratumpercellit.

Quod supra autem dixi, ivr\aiag ex alia atque alia caeli30

parle flare, haut scio an secutus opinionem multorum temere

dixerim. P. enim Nigidii in secundo librorum, quos3lde uento composuit, uerba haec sunt: Et itr}aiai et

austri anniuersarii secundo sole flant. Conside-

randum igiturest, quid sit secundo sole.

XXIII.

Consultatio diiudicatioque locorum facta ex comoedia Menandri et

Caecilii,quae Plocium inscripla est.

Conioedias lectitamus nostrorum poetarum sum-

1

ptus acuersaa de Graecis, Menandro autPosidippo aut

\ poll <»<l <>ro aut Alexide et quibusdam item aliis coini-

ris. Neque, cum legimus eas, nimium sane displicent, quinaGellivs. 7

98 II. xxui.

lepide quoque et uenuste scriptae uideantur, prorsus ut me-3 lius posse fieri nihil censeas. Set enim si conferas et compo-nas Graeca ipsa, unde illauenerunt, ac singula considerate

atque apte iunctis et alternis lectionibus committas , oppidoquam iacere atque sordere incipiunt, quae Latina sunt: ita

Graecarum,quas aemulari nequiuerunt , facetiis atque lumi-

nibus obsolescunt.

4.5 Nuper adeo usus huius rei nobis uenit. Caecili Plo-cium leg-ebamus; hautquaquam mihi et qui aderant displice-

6 bat. Libitumst, Menandri quoque Plocium legere, a quo7 istam comoediam uerterat. Sed enim postquam in manusMenander uenit, a principio slatim, di boni, quantumstupere atque frigere quantumque mutare a MenandroCaecilius uisus est! Diomedis hercle arma et Glauci

8 non dispari magis pretio existimata sunt. Accesserat dehinc

lectio ad eum locum, in quo maritus senex super uxore diuite

atque deformi querebalur, quod ancillam suam, non inscito

puellam ministerio et facie haut inliberali, coactus erat ue-

nundare, suspectam uxori quasi pelicem. Nihil dicam ego,

quantum differat: uersus utrimque eximi iussi et aliis ad iudi-

9 cium faciundum exponi. M e n a n d e r sic

:

'Eit d{i<p6xsQa NIN STtCxXrjQog HKMEAAEINKATETdECEI KATEIPTACACA [isya

Kal 7tsQL$6r\xov SQyov sx xr\g olxiag'E^sfiaXs xr)v Xv7tov6av , r\v sflovXsxo,

S"lvy

a7topXs7t(X)6i Ttdvxsg sig ro KQaflvXrjgnQ06(D7tov. HTETN SIETOCTCAEME yvvijz/ s67tOLV a, xal rr)v otyiv SIN sxxr\6axo-"Ovog sv Tti&rjxoLg. T O ITO JET OAETOME-

NON ECTIN4HT0TT0[..]6LO7tav povXopaL xi\v vvxxa xr\v

10 IIoXXcov xaxcSv aQ%r\y6v. 01 {iol Kqo ($v kr\v

Jajistv EMEKAIAEKATAAANTATEINEC oi)6av 7tr\%scog- six* s6xl xo

<&Qvayiid (EI) Ttcog (AN) v7to6xaxov; [{ic< tov]zJCa

Tov 'O\v\i7tL0v xa\ xr\v 'A&rjvclv, ovdc<{icog.

II. xxiii. 99

loIIaidiGKaQiov ftsQaTtavTinov dh xal XoyovTAXION AnArECQSlJETICAPANIHCArATOI.

C a e c i 1 i u s autem sic

:

10

. . . Is demum miser est, qui aerumnam suamnequit

'Occultare. Ferre ita me uxor [et] forma et fa-

ctis facit,— Si taceam tamen indicium [fit] — quae nisi

dotem omniaQuae nolis habet. Qui sapiet, de me discet,

qui quasi5 Ad hostis captus libere

Seruio salua urbe atque arce.Quae mihi quicquid placet eo f priuatu uim

me seruatum.Dum eius mortem inhio, egomet uiuo inter ui-

uos mortuus.7

Ea me clam se cum mea ancilla ait consue-tum, id me arguit,

10'Ita plorando, orando, instando atque obiur-gando me optudit

Eam uti uen[un]darem; nunc credo intersuas

Aequalis et cognatas sermonem serit:? Quis uestrariim fuit integra aetatulaQuae hoc idem [tum] a uiro impetrarit suo

ISQuod eg-o anus modo effeci, pelice ut meumpriuarem uirum?

Haec erunt hodie concilia: miser sermone dif-

feror.

Praeter uenustatem autem rerum atque uerborum , in 11

duobus libris nequaquam parem, in hoc equidem soleo ani-

muin attenderc, quod quae Menander praeclare et appo-

siteetfacete scripsit, ea Caecilius, ne qua potuit quidem,

conatus est cnarrare, sed quasi minime probanda praetermi-12

sit et alia nescio quae mimica inculcauit et illud Menandri7*

100 II. xxiii.

de uita hominum media sumptum, simplex et uerum et dele-

ctabile, nescio quo pacto , omisit. Idem enim ille maritus se-

nex cum altero sene uicino colloquens et uxoris locupletis

superbiam deprecans, haec ait:

"E%co d' s%ixXr\QOV Aa\Liav ovx sl'Qi]xd GolTovt; sit ccq' ov%i\ xvQiav xrjg oixiagKal tcov dyQCOV KAI IIANTSIN ANT EKEINHE"E%o\jlev, AitolloV) cog %aXsitcov %aXs7tco ta-

tov"AitaGi d' aQyaXsa 'otlv, ovx ipol ^iovcj,

Tlcp, TtoXv [laXXov ftvyaTQi. [B.] TtQayy,' apa-%ov Xsysig,

Ev olda.

13 Caecilius uero hoc in loco ridiculus magis, quam personaeisti, quam tractabat, aptus atque conueniens uideri maluit.

Sic enim haec corrupit:

[A.] Sed tiia morosane lixor, quaeso, est?[B.] quam (e)rogas?

[A.] Qui tandem? [B.] Taedet mentionis, quiicmihi,

Vbi domum adueni, adsedi, extemplo sauiumDat ieiuna anima. [A.] N(ih)ii peccat de siiuio.

Ut deuomas uult, qudd foris potaueris.

14 Quid de illo quoqueloco, in utraque comoedia posito,

existimari debeat, manifestum est, cuius loci haec ferme sen-

15tentia: Fiiia hominis pauperis in peruigilio uitiata est.

16 Ea res clam patrem fuit, et habebatur pro uirgine. Ex eo ui-

17 tio grauida mensibus exactis parturit. Scruus bonac frugi,

18 cum pro foribus domus staret ct propinquare partum erifl

liliac atque omnino nithun esse oblatum ignoraret, gemitumet ploratum audit puellae in pnerperio enitcntis: timet, irasci-

19tur, suspicatur, miseretur, dolet. Hi omnes motus eius alle

ctionisque animi inGraeca quidcm comoedia mirabiliter acres

et illustres , apnd C a e c i 1 i n ni autem pigra istaec omnia vi a

20rcrum digriitate atque gratia uacua sunl. Post, ubi idem ser-

II. xxiii. xxiiii. 101

uus percontando quod acciderat repperit, has aput Me-nandrum uoces facit:

Ug \lK\tE (pVACiZ7]V tCOV CtVCiyXCCLCOV £%£t,

Mr\%\ clv ATIXHCH etg td xoivd tov /3toi

ETIAM&IECTAI4INATO tovto %Qy\\Lcics iv

,

''AA' iv dy.alvjttcp y.al taXaiitcoQcp fiico

si[ia£6iiEvog Ifi, tcov {iev aviaqcov e%cov'o \iioog axdvtcov^ltcovd^dyad-cov OTJ II

MENOZ.

Xs>.

To {leoog axdvtcov^ltcovd^dyad-cov OTJINAMENOZ.

'TitsQ yaQ ivog dA(€)ycov , anavtag vovftetco.

Ad horum autem sinceritatem ueritatemque uerborum an21adspirauerit Caecilius, consideremus. Versus sunt hi

C a e c i 1 i , trunca quaedam ex M e n a n d r o dicentis et consar-

cientis uerba tragici tumoris

:

. . Is demum infortunatus est homoPauper, qui educit in eg-estate liberos,Cui fortuna et res est ut continuo patet.Nam opulento famam facile occultat factio.

Itaque, ut supra dixi, cum haec Caecilii seorsum lego,22

neutiquam uidentur ingrata ignauaque, cum autem Graecacomparo et contendo, non puto, Caecilium sequi debuisse,

quod assequi [nequijret.

XXIIII.

De uetere parsimonia ; deque antiquis legibus sumptuariis.

Parsimonia apud ueteres Romanos et uictus atque cena-

1

ruiu tenuitas non dornestica solum obseruatione ac disci-

plina. sed publica quoque animaduersione legumque com-phirium sanctionibus custodita est. Legi adeo nuper in Ca-2pitonis Atei coniectaneis senatus decretum uetus,

C. Pannh) & M. Valerio Messalia consutibus factum, in quoiubentur principes ciuitatis, qui ludis Megalensibus antiquo

102 II. xxiiii.

ritu «mutitarent', id est mutua inter sese dominia agitarent,

iurare apud consules uerbis conceptis non amplius in singu-

las cenas sumptus esse facturos, quam centenosuicenosqueaeris, praeter olus et far et uinum, neque uino alienigena, sedpatriae, usuros, neque argenti in conuiuio plus pondo, quamlibras centum inlaturos.

3 Sed post id senatus consultum lex Fannia lata est,

quae ludis Romanis, item ludis plebeis et Saturnalibus et aliis

quibusdam diebus in singulos dies centenos aeris insumi con-

cessit decemque aliis diebus in singulis mensibus tricenos,

4 ceteris autem diebus omnibus denos. Hanc L u c i 1 i u s poeta

leg-em significat, cum dicit:

Fanni centussis misellus.

5ln quo errauerunt quidam commentariorum in Lu-cilium scribtores, quod putauerunt, Fannia legeperpetuos in omne dierum g-enus centenos aeris statutos.

6 Centum enim aeris Fannius constituit, sicuti supra dixi, festis

quibusdam diebus eosque ipsos dies nominauit, aliorum au-

tem dierum omnium in singulos dies sumptuin inclusit intra

aeris alias tricenos , alias denos.

7 Lex deinde Licinia rog-ata est, quae cum certis die-

bus, sicuti Fannia, centenos aeris inpendi permisisset, nub-

tis ducenos indulsit ceterisque diebus statuit aeris tricenos;

cum et carnis autem et salsamenti cerla pondera in singulos

dies constituisset, quidquid essettamen e terra, uite, arbore,

8 promisce atque indcfinite largita est. Huius legis L a c u i u s

9poeta meminit in Erotopaegniis. Verba Lacuii hacc

sunt, quibus significat hacdum,qui ad epulas fuerat adlatus,

dimissum ccnamque ita, ut lex Licinia sanxisset, pomisoleribusque instructam.

Lex Licini(a), inquit, introducitur:Lux liquida hacdo redditur.

lOLucilius quoque legis istius mcminit in his ucrbis :

Legcm uitemus Licini.

11 Postea L. Sulla dictator, cum, lcgibus istis situ atque se-

nio oblitcratis, plerique in patrimonUs amplis elluarentur et

IJ. xxiiii. xxv. 103

familiam pecuniamque suam [cenarum] prandiorumque giir-

gitibus proluissent, leg-em ad populum tulit, qua cautum est,

utKalendis, Idibus, Nonis diebusque ludorum et feriis qui-

busdam sollemnibus sestertios tricen[ten]os in cenam insu-

mere ius potestasque esset, ceteris autem diebus omnibus

non amplius tricenos.

Praeter has leges Aemiliam quoque leg-em inuenimus, 12

qua leg-e non sumptus cenarum, sed ciborum genus et moduspraefinitus est.

Lex deinde Antia praeter sumptum aeris id etiam san-13

xit,ut, qui magistratus esset magistratumue capturus esset,

ne quo ad cenam, nisi ad certas personas, itaret.

Postrema lex Iulia ad populum peruenit, Caesare Au-14gusto imperante

,qua profestis quidem diebus ducenti fini-

untur, Kalendis, Idibus, Nonis et aliis quibusdam festis

trecenti, nuptiis autem et repotiis sestertii mille.

Esse etiam dicit Capito Ateius edictum, diuine(rue)15

Augiisti an Tiberii Caesaris non satis commemini, quo edicto

per dierum uarias sollemnitates a trecentis sestertiis adusqueduo sestertia sumptus cenarum propagatus est, ut his saltem

finibus luxuriae efferuescentis aestus coerceretur.

XXV.

Quid Graeci avaloyiav, quid conlra avm[ia\lav vocont.

In Latino sermone, sicut in Graeco, aliic avakoyiav' se- l

quendam putauerunt, aliic avcofxaXiav'. ^Avakoyia* est 2

simiUum similis declinatio,quam quidam Latine c pro-

portionem' uocant. ^'AvapaAicc 9est inaequalitas de-

3

clinationum, consuetudinem sequens. Duo autem Craeciigrammatici iiiustres Aristarchus et Crates summa ope,ille avaXoyiav , hic ava\iaXiav defensitauit. M. Varronis 5

liber a d Ciceronem de lingua Latina octauusnull.uii esse obseruationem similium docet tnque onmibuspaene uerbis consuetudinem dominari ostendit: Sicutificum dicimus, inquit, 'lup-us lupi', e probus probi'et 'lepu-s leporis', item e paro paraui* ct f lauolaui\ c punuu pupugi', c tundo tutudi' et 'pingo

104 II. xxv. xxvi.

7pinxi'. Cumque, inquit, a « ceno ' et c prandeo'et * p o t o ' , et 'cenatus s u m ' et 'pransus s um

'

et Vpotus sum' dicamus, a e destringor' tamenet 'extergeor' et Mauor', e destrinxi' et c ex-

8tersi' et Maui' dicimus. Item cum dicamus abc Osco', e Tusco\ e Graeco\ e Osce', e Tusce',c Graece', a e Gallo' tamen et e Mauro' e Gallice'et e Maurice' dicimus; item a e probus' e probe',e d o c t u s ' c docte', sed [a] e rarus' non diciturc rare', sed alii c raro' dicunt, alii e rarenter\

9 Inde M. Varro in eodem libro :e Sentior', inquit,

nemo dicit et id per se nihil est, e adsentior'tamen fere omnes dicunt. Sisenna unus e ad-sentio' in senatu dicebat et eum postea multisecuti, neque tamen uincere c onsuetudin em

lOpotuerunt. Sed idem Varro in aliis libris multa pro

11 avaXoyCa tuenda scripsit. Sunt igitur ii tamquam loci qui-

dam communes, contra avaloyiav dicere et item rursum pro

avaloyta.

XXVI.

Sermones M. Frontonis el Fauorini philosophi de generibus colo-

rum uocabulisque eorum Graecis et Latinis ; atque inibi color

spadix cuiusmodi sit.

1 Fauorinus philosophus, cum ad M. Frontonemconsularem, pedibus aegrum, uisumiret, uoluit me quoque

2 ad eum secum ire. Ac deinde , cum ibi aput F r o n t o n em

,

plerisque uiris doctis praesentibus, sermones de coloribus

uocabulisque eorum agitarentur, quod multiplex colorum fa-

3 cies, appellationes autem incertae et exigtiae forent: cplura',

inquit e sunt' Fauorinus, *in sensibus oculorum , quam in

4 uerbis uocibusque colorum discrimina. Nam, ut alias eorumconcinnitates omittamus, simplices isti, rufus et uiridis, colo-

ressingula quidem uocabulo, multas autem species differentis

5 habent. Atque cam uocum inopiam in liogua magis Latina

uideo,quam in Graeca. Quippe (jui

e rufus' color, a rubore

quidem appellatus est, sed cum aliter rubcat igiiis, aliter san-

II. xxvi. 105

g-uis, aliter ostrum, aliter crocum, has sing-ulas rufi uarietates

Latina oratio singulis propriisque uocabulis non demonstrat

omniaque ista significat una e ruboris * appellatione , cum exipsis rebus uocabula colorum mutuatur et Mgneum' aliquid

dicit et e flammeum' et e sanguineum' et ecroceum' et e ostri-

num' ete aureum\ e Rusus' enim color et e ruber' nihil a6

uocabulo erufi' diLriun]guntur neque proprietates eius omnes

declarant, '%avd-dg f autem et * SQv&Qog' et ^nvQQog' ete xiQQog' et *(polvi% 9 habere quasdam distantias coloris rufi

uidentur, uel augentes eum uel remittentes uel mixta quadamspecie temperantes'.

Tum Fronto ad Fauorinum: e non infitias', inquit, 7eimus

,quin lingua Graeca, quam tu uidere legisse

,prolixior

fusiorque sit, quam nostra; sed in his tamen coloribus, qui-

bus modo dixisti, denominandis, non proinde inopes sumus,ut tibi uidemur. Non enim haec sunt sola uocabula rufum 8colorem demonstrantia

,quae tu modo dixisti, e rusus' et

cruber', sed alia quoque habemus plura, quam quae dicta

abs te Graeca sunt: Muluus' enim et e flauus' et e rubidus'

et e poeniceus' et e rutilus' ete luteus' et e spadix' appella-

tiones suntrufi coloris, aut acuentes eum (quasi incenden-

tes) aut cum colore uiridi miscentes aut nigro infuscantes aut

uirenti sensim albo illuminantes. Nam e poeniceus', quem 9tu Graece e qpotVtx«' dixisti, noster est et e rutilus' et e spa-

dix', poenicei 0vv(6vv^iogyqui factus [e] Graeco noster est,

exuberantiam splendoremque significant ruboris, quales sunt

fructus palmae arboris non admodum sole incocti, unde spa-

dici et poenicco nomen est: *C7tadLKa> enim dcoQiaxl uo- 10

cant auulsum e palma termitem cum fructu. e Fuluus ' autem 11

1 uidetur de rufo atque uiridi mixtus in aliis plus uiridis, in

aliis plus rufi habere. Sic poeta uerborum dilig-entissi-

mus e fuluam' aquilam dicit et iaspidem ,e fuluos' ga-

leros et e fuluum' aurum et arenam e fuluam' et eful-

1111111' Leonem , sicque Ennius in annalibus aerefulua dixit. e Flauus' contra uidetur e uiridi et rufo etl2

albo concretus: sic e flauentes comae' et, quod mirari quos-dam uideo, frondes olearum a Ver gilio e flauae' dicun-

tur. Sic multo ante Pacuuius aquam e flauam' dixit 13

106 II. xxvi.

et Muluum' puluerem. Cuius uersus, quoniam sunt iucun-

dissimi, libens commemini:

Cedo tu[u]m pedem [mi], lymphis flauis fuluumut piiluerem

Manibus isdem, quibus Vlixi siiepe perrnulsi,a b 1 u am

,

Lassitudinemque minuam man[u]um mollitii-dine.

14.15 e Rubidus' autemst rufus atrior et nigrore multo inustus,eluteus' contra rufus color estdilutior : inde ei nomen quoque

16esse factum uidetur. Nonigitur', inquit, e mi Fauorine,species rufi coloris plures aput Graecos

,quam aput nos no-

17minantur. Sed ne uiridis quidem color pluribus a uobis uo-

18cabulis dicitur, neque nonpotuit Vergilius , colorem equi

significare uiridem uolens, caerulum magis dicere ecum,quam e glaucum', sed maluit uerbo uti notiore Graeco

,quam

19inusitato Latino. Nostris autem ueteribus e caesia' dicta est,

quae a Graecis e ylavxtiitL$>, utNig-idius ait, de colorccaeli

,quasi caelia.

20 Postquamhaec Fronto dixit, tum Fauorinus scien-

tiam rerum uberem uerborumque eius elegantiam exoscula-

tus: eabsque te', inquit, e uno forsitan lingua profecto Graeca

longe anteisset, sedtu, mi Fronto ,quodin uersuHome-

r i c o est, id facis : kuI vv xev t} nagilaaoag , tj d^tptJQLarov

ZlEd-rjxag. Sed cum omnia libens audiui, quae peritissime

dixisti, tummaxime, quod uarietatem flaui coloris enarrasti

fecistique , ut intelleg-erem uerba illa e x a n n a 1 i q u a r t o

decimo Ennii amoenissima, quae minime intellegcbam:

Verrunt extemplo placide mare marmoref 1 a u o

,

Caeruleum spumat mare conferta rate pul-s u m

;

22non enim uidebatur caeruleum mare cum marmore23flauo conucnire. Sed cum sit, ita ut dixisti, ilauiis color e

uiridi ct albo mixtus, pulchemme prorsus spumas uirentis

maris c flauom marmor' appellauit'.

II. xxvii. 107

XXVII.

QuidT. Castricius existimarit super Sallustii uerbis etDemosthenis,

quibus alter Philippum descripsit, alter Sertorium.

Verba sunt haec grauia atque illustria de rege Philippo 1

Demosthenis : 'Ecoqcov d' avrbv [rbv] Q>C\nt%ov,jtQog ov i\v r}[itv 6 ccycbv , viteg aQ%r\g %al dv-vaCreCag rbv ocpâk^bv exxexo[iiievo v , rr)v

Y.Xelv zareayora , rr)v %etQa, rb onekog neiti]-

Qcoîevov , Ttav o rt (lov Xrjd-eCrj [leQog r) rv%r\rov Ocoârog itaQeXeo&at,, rovro 7tQO'Ce'[ievov

,

coore rco koiitcp pera n,{irjg nal do%r\g %r\v. Haec 2

aemulari uolens Sallustius de Sertorio duce in histo-riis ita scribsit: Magna g-loria tribunus militum in

Hispania, T. Didio imperante, mag-no usui belloMarsico paratu militum et armorum fuit, multa-que tum ductu eius [iussujque parta, primoper ignobilitatem, deinde per inuidiam scripto-rum celata sunt, quae uiuus facie sua ostenta-bat aliquot aduersis cicatricibus et effossooculo. Quin ille dehonestamento corporis ma-xime laetabatur, neque illis anxius, quia reli-

qua g-loriosius retinebat.De utriusque his uerbis Titus Castricius cum iudica- 3

ret: c nonne', inquit, c ultra naturae humanae modum est,

dehonestamento corporis laetari? siquidem laetitia dicitur

exultatio quaedam animi gaudio efferuentior euentu rerumexpetitarum. Quanto illud sincerius et humanis magis ratio- 4

nibus conueniens: %av n (av) flovlri&eCri peQogr) rv%r\ rov oco\iarog TtaQeXeOftai , rovro itQoie-fievov. Quibus uerbis', inquit, costenditur Philippus, non, 5

ut Sertorius, corporis dehonestamento laetus, quod est', in-

quit, c insolens et inmodicum, set prae studio laudis etho-noris , iacturarum dampnorumque corporis contemptor, qui

siiuulos artus suos fortunae prodig-endos daret quaestu at-

quc coiupendio gloriarum.'

108 II. xxviii.

XXVIII.

Non esse compertum, cui deo rem diuinam fieri oporteat, cumterra mouet.

1 Quaenam esse causauideatur, quamobrem terrae [tre]-

mores fiant, non modo his communibus hominum sensibUs

opinionibusque compertum, sed ne inter physicas quidemphilosophias satis constitit, uentornmne ui accidant specushiatusque terrae subeuntium, an aquarum subter in terrarum

cauis undantium pulsibus fluctibusque, ita uti uidentur existi-

masse antiquissinri Graecorum, quiNeptunum e 0sio£%d-ova 9

appellauerunt, an cuius aliae rei causa alteriusue dei ui ac

numine, nondumetiam, sicuti diximus,pro certo creditum.

2 Propterea ueteresRomani, cum in omnibus aliis uitae officiis,

tum in constituendis religionibus atque in dis inmortalibus

animaduertendis castissimi cautissimique,ubi terram mouissesenserant nuntiatumue erat, ferias eius rei causa edicto impe-

rabant, sed dei nomen, ita uti solet, cui seruari ferias oporte-

ret, statuere et edicere quiescebant, ne, alium pro alio nomi-

3 nando , falsa religione populum alligarent. Eas ferias si

quis polluisset piaculoque ob hanc rem opus esset, ho-

stiam csi deo, si deae 5 immolabant; idque ita ex decreto

pontiiicum obseruatuin esse M. Varro dicit, quoniam, et

qua ui et per quem deorum dearumue terra tremeret, in-

certum esset.

4 Sed de lunae solisque defectionibus , non minus in eius

5 rei causa reperienda sese exercuerunt. Quippe M. Cato,uir in cognoscendis rebus multi studii, incerta tamen et in-

6 curiose super ea re opinatus est. Verba Catonis exoriginum quarto haec sunt: Non lubet scribere,quod in tabula apud pontificem maximum est,

q u o t i e n s a n n o n a c a r a, q u o t i e n s 1 u n a e a u t s o 1 i s

7lumine calig-o aut quid obstiterit. Vsque adeoparui fecit rationes ueras solis et lunae deficientium uel scire

uel dicere.

II. xxvmi. 109

xxvini.

Apologus Aesopi Phrygis memoratu non inutilis.

A e s o p u s ille e Phrygia fabulator haut inmerito sapiens 1

existimatus est, cum, quae utilia monitu suasuque erant,

non seuere neque imperiose praecepit et censuit, ut philo-

sophis mos est , sed festiuos delectabilesque apologos com-mentus , res salubriter ac prospicienter animaduersas in

mentes animosque hominum cum audiendi quadam inlecebra

induit. Velut haec eius fabula de auiculae nidulo2lepide atque iucunde promonet, spem fiduciamque rerum,

quas efficere quis possit, haut umquam in alio, sed in

semetipso habendam. Auicula', inquit, e est parua, nomen 3

est cassita. Habitat nidulaturque in seg-etibus, id ferme 4

temporis, ut appetat messis pullis iam iam plumantibus.

Ea cassita in sementes forte congesserat tempestiuiores; 5

propterea frumentis flauescentibus pulli etiam tunc in-

uolucres erant. Dum igitur ipsa iret cibum pullis quae- 6

situm, monet eos, ut, si quid ibi rei nouae fieret dicereturue,

animaduerterent idque uti sibi, ubi redisset, nuntiarent.

Dominus postea seg-etum illarum filium adulescentem uo- 7

cat, et: *uidesne', inquit, ? haec ematuruisse et manusiam postulare? idcirco die crastini, ubi primum dilucula-

bit, fac amicos eas et rog-es, ueniant operamque mutuamdent etmessimhanc nobis adiuuent'. Haec ubi ille dixit, 8et discessit. Atque, ubi rediit cassita, pulli tremibundi,

trepiduii circumstrepere orareque matrem, ut iam statim

properet inque alium locum seseasportet: c nam dominus',inquiunt, 'misit, qui amicos roget, uti luce oriente ueniantet metant'. Mater iubet eos otioso animo esse: *si enim9donrinus', inquit, fmessim ad amicos reiicit, crastino seg-es

non metetur neque necessum est, hodie uti uos aufe-

rarn'. fI)ie', inquit, «postero mater in pabulum uolat. Do-10

ininus, quos rogauerat, opperitur. Sol feruifc, et fit ni-

hil ; it dies , et amici nulli erant. Tum ille rursum ad filium : 11e amici isti magnain partem', inquit, e cessatores sunt. Quinpotius iinus ct coynatos adfines(amicos)que nostros oramus,

110 II. xxvuir. xxx.

I2ut adsint cras tempori ad metendum?' Itidem hoc pulli

pauefacti matri nuntiant. Mater hortatur, ut tum quoquesine metu ac sine cura sint, cognatos adfinesque nullos

ferme tam esse obsequibiles ait, ut ad laborem capessendumnihil cunctentur et statim dicto obediant: e uos modo', in-

13quit, c aduertite, si modo quid denuo dicetur'. Alia luce

orta, auis in pastum profecta est. Cog-nati et adfines

14operam, quam dare rog-ati sunt, supersederunt. Ad po-

stremum igitur dominus filio : 'ualeant', inquit, 'amici

cum propinquis. AfTeres primo luci falces duas: unameg-omet mihi et tu tibi capies alteram et frumentum nos-

lometipsi manibus nostris cras metemus'. Id ubi ex pullis

dixisse dominum mater audiuit: Hempus', inquit, e estce-

dendi et abeundi; fiet nunc dubio procul,quod futurum di-

xit. In ipso enim iam uertitur , cuia res est, non in alio , unde16petitur'. Atque ita cassita nidum migrauit, seges a domino

demessa est\

17 Haec quidem est Aesopi fabula de amicorum et pro-

18pinquorumleui plerumque et inani fiducia. Sed quid aliud

sanctiores libri philosopho rum monent, quam ut in

19nobis tantum ipsis nitamur, alia autem omnia, quac extra

nos extraque nostrum animum sunt, neque pro nostris

20neque pro nobis ducamus? Hunc Aesopi apolog-umQ. Ennius in satiris scite admodum et uenuste uer-

sibus quadratis composuit. Quorum duo postremi isti sunt,

quos habere cordi et memoriae operae pretium esse hercle

puto

:

Hoc erit tibi argumentum semper in promptiisitum:

Ne quid expectes amicos, quod tu[te] agerep 6 s s i [e] s.

XXX.

Quid obseruatum sit Ln undarum motibus, quae in mari alio alque

alio modo fiunt auslris flantibUs aquilonibusque.

1 [....] hoc saepenumero in undarum motu,quas aqui-

lones ucnti quiquc cx cadem caeli regione aer fluit, [quas-

II. XXX. 111

que] faciunt in mari austri atque africi. Nam fluctus,qui 2

flante aquilone maximi et creberrimi excitantur, simul ac

uentus posuit, sternuntur et conflaccescunt et mox fluctus

esse desinunt. At non idem fit flante austro uel africo ; 3

quibus iam nihil spirantibus undae tamen factae dititius

tument et a uento quidem iamdudum tranquilla[e] sunt,

sed mare est etiam atque etiam undabundum. Eius rei

causa esse haec coniectatur, quod uenti a septentrionibus

ex altiore caeli parte in mare incidentes deorsum in aqua-

rum profunda quasi praecipites deferuntur undasque fa-

ciunt non prorsus inpulsas, sed imitus commotas, quaetantisper erutae uoluuntur, dum illius infusi desuper spi-

ritus uis manet. Austri uero et africi, ad meridianum or- 5

bis circulum et ad partem axis infimam depressi, inferio-

res et humiles, per suprema aequoris euntis protrudunt

magis fluctus, quam eruunt, et idcirco non desuper laesae,

sed propulsae in aduersum aquae, etiam desistente flatu,

retinent aliquantisper de pristino pulsu impetum. Id au- 6

tem ipsum, quod dicimus, ex illis quoque Homericisuersibus, si quis non incuriose legat, adminiculari potest.

Nam de austri flatibus ita scripsit: 7

"Evfta votog \iiya xv[\ia] 7totl Gxaiov qiovco&eZ

,

eontra autem de borea, quem f aquilonem' nos appellamus, 8

alio dicit modo

:

Kal poQerjg aift orjysvitrjg \isya xv{ia kv-kCvdcov.

Ab aquilonibus enim, qui alti supernique sunt, fluctus ex-

9

'itiitos quasi per prona uolui dicit, ab austris (enim) his,

qui humiliores sunt, maiore ui quadam propellisursum atque

subiici. Id enim significat uerbum co & s £, sicut alio in loco : 10

Aaav avco co&e6xs notl kocpov.Id rjuoque a peritissimis rerum philosophis obseruatum 11

austris spirantibus mare fieri glaucum et caeruleum,

aquilonibus obscurins atriusque. Cuius rei causam, cumAri 8 1 telis libros p r b 1 em a 1 r u m praecerperemus,

notaui.

A. GELLII

NOCTIVM ATTICARVM LIBER TERTIVS.

I.

Quaesitum atque tractatum, quam ob causam Sallustius auari-

tiam dixerit non animum modo uirilem, sed corpus quoquc

ipsum effeminare.

1 Hieme iam decedente apud balneas Titias in area subcalido sole cum Fauorino philosopho ambulabamus. atque

ibi inter ambulandum legebatur CatilinaSallustii, quem,2 in manu amici conspectum, legi iusserat. Cumque haec uer-

ba ex eo libro lecta essent: Auaritia pecuniae stu-dium habet, quam nemo sapiens concupiuit; eaquasi uenenis malis imbuta corpus animumqueuirilem effeminat, semper infinita et insatiabi-

3lis est, neque copia neque inopia minaitur, tumFauorinus me aspiciens e quo', inquit, e pacto corpus ho-

minis auaritia efTeminat? quid enim istuc sit, quod animumuirilem ab ea effeminari dixit, uideor ferme assequi. sed. quo-

nam modo corpus quoque hominis effeminet, nondum repe-

4 rio '.e Et ego ', inquam

,

c lonire iamdiu in eo ipse quaerendofui ac, nisi tu occupasses, ultro te hoc rogassem*.

5 Vix ego haec dixeram cunctabundus, cttque inilii quis-

piam de sectatoribus Fauorini, qui uidebatur esse iu litti ris

ueterator, 'Valerium', inquit, eProbum audiui haec di-

cere: usum esse Sallustium circumlocutione quadain poc-

III- T. 113

tica et, cum dicere uellet hominem auaritia corrumpi, corpus

etanimum dixisse, quae duae res hominem demonstrarent;

namque homo ex anima et corpore est'. c Numquam', inquit 6

F a u o r i n u s ,

c quod equidem scio , tam importuna tamqueaudaci argutia fuit noster Probus, ut Sallustium, uel

subtilissimum breuitatis artitlcem, periphrasis poetarum fa-

cere diceret'.

Erat tum nobiscum in eodem ambulacro homo quispiam 7

sane doctus. Is quoque aFauorino rogatus, ecquidhabe-8

ret super ea re dicere , huiuscemodi uerbis usus est :

c Quo- 9

rum', inquit, c auaritia [animajm tenuit et corrupit quique

sese quaerunda[e] undique pecunia[e] dediderunt, eos ple-

rosque tali fjenere uitae occupatos uidemus; ut, sicuti alia in

his omnia prae pecunia,ita labor quoque uirilis exercendique

corporis studium relictui sit. Negotiis enim se plerumque io

umbraticis et sellulariis quaestibus intentos habent, in quibus

omnis eorum uigor animi corporisque elanguescit et, quodSallustius ait,

c effeminatur'.

Tum Fauorinus legi denuo uerba eadem Sallustii iu-il

bet atque, ubi lecta sunt: c quid ig-itur', inquit, c dicimus,

quod multos uidere est pecuniae cupidos et eosdem tamencorpore esse uegeto ac ualenti?' Tum ille ita respondit:i2c Hespondes non hercle inscite. Quisquis', inquit, c estpe-cuniae cupiens et corpore tamen est bene habito ac strenuo,

ali trum quoque rerum uel studio uel exercitio eum teneri

necessum est atque in sese colendo non aeque esse parcum.Nani si auaritia sola summa onmes hominis parles affectio-13

iu'S(jiic occupet et si ad incuriam usque corporis grassetur,

ut per illam unam neque uirtutis neque uirium neque corpo-

ris neque animi cura adsit, tum denique id uere dici potest

effeminando esse et animo et corpori, qui neque sese nequeaiiud ourent, nisi pecuniam 9

. Tum Fauorinus: e aut hoc', 14

inquit,f quod dixisti, probabile est, aut Saliustius odio

auaritiae plus, quam potuit, eam criminatus est'.

Gei.livs.

114 ni. ii.

ii.

Quemnam esse nalalem diem M. Varro dicat, qui ante noctis ho-

ram sextam postue eam nati sunt; atque inibi de lemporibus

terminisque dierum, qui ciuiles nominantur et usquequaque

gentium uarie obseruantur; et praeterea quid Q. Mucius scri-

pserit super ea muliere,quae a marito non iure se usurpauis-

set, quod rationem ciuilis anni non habuerit.

1 Quaeri solitum est, qui noctis hora tertia quartaue siue

qua alia nati sunt, uter dies natalis haberi appellarique de-

2 beat: isne, quem nox ea consecuta est, an qui dies noctemconsecutus est. M. Varro in libro rerum humanarum,quem de diebus scripsit: hoinines, inquit, qui in[dea] media nocte ad proximam mediam noctem in

hishorisuigintiquatuornatisunt, unodienatidi-3cuntur. Quibus uerbis ita uidetur dierum obseruationem

diuisisse, ut qui post solem occasum ante mediam noctemnatus sit, is ei dies natalis sit, a quo die ea nox coeperit;

contra uero, qui in sex noctis horis posterioribus nascatur,

eo die uideri natum, qui post eam noctem diluxerit.

4 Athenienses autem aliter obseruare, idem Varro in

eodem libro scripsit, eosque a sole occaso ad solem ite-

rum occidentem omne id medium tempus unum diem esse

5 dicere. Babylonios porro aliter: a sole enim exorto ad ex-

ortum eiusdem incipientem totum id spatium unius diei no-

6 mine appellare; multos uero in terra Vmbria unum et eun-

dem diem esse dicere a meridie ad insequentem meridiem:c q u o d q u i d em ' , inquit ,

c n i m i s a b s u r d u m e s t. N a mqui Kalendis hora sexta apud Vmbros natus est,

dies eius natalis uideri debebit et Kalendarumdimidiarum et qui est post Kal en d as dies antehoram eius diei sextam.

7 Populum autem Romanum ita, uti Varro dixit, dies

sin^ulos adnumerare a media nocte ad mediam proximam;Smultis argumentis ostenditur. Sacra sunt Romana partim

diurna, alia nocturna; sed ea, quae inter noctem ftunt, die-

9 bus addicuntur , non noctibus; quae igitur sex posterioribus

noctis horis fiunt, eo die lieri dicuntur, qui proximus eam

III. ii. iii. 115

noctem inlucescit. Ad hoc ritus quoque et mos auspicandi 10

eandem esse obseruationem docet: nam magistratus,quan-

do uno die eis auspicandum est et id, super quo auspica-

uerunt, agendum, post mediam noctem auspicantur et post

meridiem sole magiifo ag]unt auspicatique esse et egisse

eodem die dicuntur. Praeterea tribuni plebei, quos nullumndiem abesse Roma licet, cum post mediam noctem profi-

ciscuntur et post primam facem ante mediam sequentem

|

reuertuntur, non uidentur afuisse unum diem, quoniam,ante horam noctis sextam regressi, parte aliqua illius in

urbe Roma sunt.

[Q.] quoque Mucium iureconsultum dicere soiitum legi, 12

non esse usurpatam mulierem, quae, cum Kalendis Ianua-

riis apud uirum matrimonii causa esse coepisset, ante diem1111. Kalendas Ianuarias sequentes usurpatum isset: non 13

enim posse impleri trinoctium, quod abesse a uiro usur-

pandi causa ex duodecim tabulis deberet, quoniam ter-

tiae noctis posterioris sex horae alterius anni essent, qui

inciperet ex Kalendis.

Istaec autem omnia de dierum temporibus et finibus ad 14

obseruationem disciplinamque iuris antiqui pertirtentia cumin libris ueterum inueniremus , non dubitabamus, quin

Vergilius quoque id ipsum ostenderit, non exposite at-

que aperte, sed, ut hominem decuit poeticas res agentem,recondita et quasi operta ueteris ritus significatione

:

Torquet, inquit, medios nox umida cursus 15

Et me saeuus equis oriens afflauit anhelis.

Uis enim uersibus oblique, sicuti dixi, admonere uoluit, 16

cfiem, quem Romani 'ciuilem' appellauerunt, a sexta noctis

hora oriri.

III.

Dc noscondis cxplorandisque Plauli comoediis, quoniam promiscc

uerae atque falsae nomine eius inscriplac ferunlur; atquc inibi,

quod Plautus et Naeuius in carcere fabulas scriptitarint.

Vcinm esse comperior, quod quosdam bene literatos l

homines dicere audiui, qui plerasque Plauti comoedias cu-

8*

116 III. iii.

riose atque contente lectitarunt, non indicibus Aelii necSedigiti nec Claudii nec Aurelii nec Accii nec Ma-nilii super his fabulis, quae dicuntur e ambig-uae ' , credi-

turum, sed ipsi Plauto moribusque ingeni atque lin^uae

2eius. Hac enim iudicii norma Varronem quoque usum3uidemus. Nam praeter illas unam et uig-inti, quae { Varro-

nianae' uocantur, quas idcirco a ceteris segregauit, quo-

niam dubiosae non erant, sed consensu omnium Plautiesse censebantur, quasdam item alias probauit adductus filo

atque facetia sermonis Plauto congruentis easque iam no-

minibus aliorum occupatas Plauto uindicauit, sicuti istam,

quam nuperrime legebamus, cui est nomen c Boeotia\4Nam cum in illis una et uiginti non sit et esse Aquili di-

catur, nihil tamen Varro dubitauit, quin Plauti foret, ne-

que alius quisquam non infrequens Plauti lector dubitaue-

rit, si ue[l] hos solos ex ea fabula uersus cognouerit, qui

quoniam sunt, ut de illius Plauti more dicam, Plautinissimi,

5 propterea et meminimus eos et ascripsimus. Parasitus ibi

esuriens haec dicit:

Vt illum di perdant, primus qui horas rep-

p e r i t

,

Quique adeo primus statuit hic solarium.Qui mihi comminuit misero articulatim diem,Nam[olim]me puero ue[n]ter erat sohiriumMulto omnium istorum optimum et uerissi-

m um

,

Vbi[u]is [s]te monebat esse, nisi quom ni(hi)I

erat.

Nunc etiam quom est, non estfur], nisi soli

libet.

Itaque adeo iam oppletum oppidum est so-1 a r i i s

,

Maior pars populi [iam] aridi reptant fame.

6 Fauorinus quoque noster, cumNeruolariam Plautileg-erem, quae inter incertas est habita, et audisset ex ea

comoedia uersum hunc:

Scrattae, scrupfipjedae, strittiuillae, sordidae,

III. iii. 117

delectatus faceta uerborum antiquitate, meretricum uitia at-

que deformitates significantium :

e uel unus hercle', inquit,

Mric uersus Plauti esse hanc fabulam salis potest iidei

fecisse'.

Nos quoque ipsi nuperrime, cum legeremus Fretum.7nomen est id comoediae, quam Plauti esse quidam nonputant, haut quicquam dubitauimus, quin ea Plauti foret,

et omnium quidem maxime genuina. Ex qua duo hos ner-8

sus exscripsimus , ut historiam quaereremus oraculi arietini

:

Nunc (illud) est quod responsum arietinum lii-

dis mag-[n]is dicitur:Peribo, si non fecero, si faxo, uapulabo.

Marcus tamen Varro in libro de comoediis Plau-9t i n i s p r i m o A c c i i uerba haec ponit

:

Nam nec Geminei Leones nec Condalium necPlauti Anus, nec Bis compressa nec Boeotia

[e i u s]

"Vmquam fuit , neque adeo Ag-roecus nequeC o mm o r i e n t e s

Macci Titi.

In eodem libro M. Varronis id quoque scriptum, 10

Plautium fuisse quempiam poetam comoediarum. [Cuius

Plautii] quoniam fabulae ?Plauti' inscriptae forent, acceptas

esse quasi Plautinas, cum essent non a Plauto Plautinae,

scd a P 1 a u t i o Plautianae.

Feruntur autem sub Plauti nomine comoediae circiteru

centum atque triginta; sed homo eruditissimus L. Aeliusl2quinque et uiginti eius esse solas existimauit. Neque ta- 13

men dubium est, quin istaec, quae scriptae a Plauto nonuidentur et nomini eius addicuntur, ueterum poetarum fue-

rint et ab eo retractatae [et] expolitae sint ac propterea re-

sipiant stiluin Plautinum. Sed enim Saturionem et Ad-14dictum et tertiain (piandam, cuius nunc niihi nomen nonsubpetit, iu pi.strino eum scripsisse, Varro et plerique aiii

memoriae tradiderunt, cum, pecunia oinni, quatm in operis

artilicum Bcenicorum pepererat, in mercatibus perdita, in-

118 III. m. iiii. v.

ops Romam redisset et ob quaerendum uictum ad circum-

ag-endas molas, quae Hrusatiles' appellantur, operam pi-

stori locasset.

15 Sicuti deNaeuio quoque accepimus, fabulas eum in

carcere duas scripsisse, Hariolum et Leontem, cum obassiduam maledicentiam et probra in principes ciuitatis , deGraecorum poetarum more dicta, in uincula Romae atrium-

uiris coniectus esset, Unde post a tribunis plebis exemptusest, cum in his, quas supra dixi, fabulis, delicta sua et pe-

tulantias dictorum, quibus multos ante laeserat, diluisset.

IIII.

Quod P. Africano et aliis tunc uiris nobilibus ante aetatem sene-

ctam barbam et genas radere mos patrius fuit.

1 In libris, quos de uitaP. Scipionis Africani com-positos legimus, scriptum esse animaduertimus , P. Scipioni,

Pauli filio, postquam de Poenis triumphauerat censorquefuerat, diem dictum esse ad populum a Claudio Asello, tri-

buno plebis, cui equum in censura ademerat, eumque, cumesset reus, neque barbam desisse radi neque non candida

2 ueste uti neque fuisse cultu solito reorum. Sed cum in eo

tempore Scipionem minorem quadraginta annorum fuisse

constaret, quod de barba rasa ita scriptum esset miraba-

3 mur. Comperimus autem ceteros quoque in isdem tempori-

bus nobiles uiros barbam in eiusmodi aetate rasitauisse, id-

circoque plerasque imagines ueterum, non admodum se-

num , sed in medio aetatis , ita factas uidemus.

V.

Deliciarum uitium et mollities oculorum et corporis ab Arcesila

philosopho cuidam obprobrata acerbe simul et festiuiter.

1 Plutarchus refert, Arcesilaum philosophum uche-

menti uerbo usum esse de quodam nimis delicato diuite, qui

2 incorruptus tamen et a stupro intcger dicebatur. Nam cumuocem eius infractam capillumque arte compositum et ocu-

los ludibundos atque inlccebrae uoluptatisque plcnos uide-

III. v. vi. vii. 119

ret: Miihil interest', inquit, c quibus membris cinaedi sitis,

posterioribus an prioribus'.

VI.

De ui atque natura palmae arboris,quod lignum ex ea pon-

deribus positis renitatur.

Per hercle rem mirandam Aristoteles in septimoiproblematorum et Plutarchus in octauo sympo-siacorum dicit: <Si super palmae', inquiunt, e arboris li-

2

gnum magna pondera inponas ac tam grauiter urg-eas one-

resque, ut magnitudo oneris sustinerinon queat, non deor-

sum palma cedit nec intra flectitur, sed aduersus pondusresurgit et sursum nititur recuruaturque': e propterea', in- 3

quit Plutarchus, e in certaminibus palmam signum esse

placuit uictonae, quoniam ingenium ligni eiusmodi est, ut

urgentibus opprimentibusque non cedat\

VII.

Historia ex annalibus sumpta dc Q. Caedicio, tribuno militum;

uerbaque ex originibus M. Catonis apposita, quibus Caedici

uirtutem cum Spartano Leonida aequiperat.

Pulcrum, dii boni, facinus Graecarumque facundiarum l

magniloquentia condignum M. Cato libris originuni de

Q. Caedicio , tribuno militum , scriptum reliquit.

Id profecto est ad hanc ferme sententiam: Imperator2.3

Poenus in terra Sicilia, bello Karthaginiensi primo, obuiamRomano exercitu progreditur, colleis locosque idoneosprior occupat. Milites Romani, uti res nata est, in locum 4insinuant fraudi et perniciei obnoxium. Tribunus ad consu- 5

lem uenit, ostendit exitium de loci importunitate et hostiumcircumstantia maturum. e Censeo', inquit, c si rem seruare 6

uis, faciundum, ut quadringentos aliquos milites ad cuerru-

cam' illam', sic enim Cato locum editum asperumque ap-

pellat, eire iubeas, eamque uti occupent imperes horteris-

que; hostes profecto ubi id uiderint, fortissimus quisque et

pronmtissiinus ad occursandum pugnandumque in eos prae-

120 III. vii.

uertentur unoque illo negotio sese alligabunt, atque illi om-

7 nes quadringenti procul dubio obtruncabuntur. Tunc inter-

ea, occupatis in ea caede hostibus, tempus exercitus ex

8hoc loco educendi habebis. Alia, nisi haec , salutis uia nulla

est\ Consul tribuno respondit, consilium quidem istud ae-

que prouidens sibi uiderier; c sed istos', inquit, cmilites qua-

dringentos ad eum locum in hostium cuneos quisnam erit

9 qui ducat?' ? Si alium', inquit tribunus, c neminem reppe-

ris, me iicet ad hoc periculum utare; eg-o hanc tibi et rei-

lopublicae animam do'. Consul tribuno gratias laudesque

liagit. Tribunus et quadringenti ad moriendum proficiscun-

12 tur. Hostes eorum audaciam demirantur, quorsum ire per-

13gant, in expectando sunt. Sed ubi apparuit, [ad] eandemuerrucam occupandam iter intendere, mittit aduersum illos

imperator Karthaginiensis peditatum equitatumque, quos in

14 exercitu uiros habuit strenuissimos. Romani milites circum-

15ueniuntur, circumuenti repugnant: fit proelium diu anceps.

16Tandem superat multitudo. Ouadringenti omnes'cum uno,

17 perfossi g-ladiis aut missilibus operti, cadunt. Consul in-

terim, dum ibi pugnatur, se in locos tutos atque editos sub-

ducit.

18 Sed quod illi tribuno, duci militum quadringentorum,

diuinitus in eo proelio usus uenit, non iam nostris, sed ipsius

igCatonis uerbis subiecimus: Dii immortales tribunomilitum fortunam exuirtute eius dedere. Namita euenit: cum saucius multifariam ibi factuse s s e t , t a m e n u u 1 n u s c a p i t i n u 1 1 um e u e n i t , e u m -

queintermortuos, defetigatumuulneribus, at-

que quod sanguen eius defluxerat, cognouere.Eum sustulere, isque conualuit,saepeque postillam,operam reipublicae fortem atque strenuamperhibuit illoque facto, quod illos milites sub-duxit, exercitum ceterum seruauit. Sed idembenefactum, quo in loco ponas, nimium intcr-est. Leonides Laco, qui simile apud Thermo-p y 1 a s f e c i t ,

proptereiusuirtutesomnisGraeeiag^loriam atquc gratiam praecipuam claritudinisinclitissimae deeorauere monumentis, signis,

III. vii. viii. 121

statuis; elogiis, historiis aliisque rebus gratis-

simum id eius factum habuere. At tribuno mili-

tumparua 1 a u s profactisrelicta,'quiidemfece-rat atque rem seruauerat.

Hanc Q. Caedici Lribuni uirtutem M. Cato tali suo te-20

stimonio decorauit. Claudius autem Quadrigarius^lannalis tertio non Caedicio nomen fuisse ait , sed

Laberio.

VIII.

Litorae eximiae eonsulum C. Fabricii et Q. Aemilii ad regem

Pyrrhum a Q. Claudio, scriplore historiarum, in memoriamdatae.

Cum Pyrrhus rex in terra Italia esset et unam atque alte-* i

rarn pug-nas prospere pugnasset satisque agerent Romaniet pleraque Italia ad reg-em desciuisset, tum Ambraciensisquispiam Timochares, regis Pyrrhi amicus, ad C. Fabricium

consulcm furtim uenit ac praemium petiuit et, si de prae-

mio conueniret, promisit, regem uenenis necare; idque fa-

cile factu essedixit, quoniam filius suus pocula in conuiuio

regi ministraret. Eam rem Fabricius ad senatum scripsit. 2

Senatus ad regem legatos misit mandauitque, ut de Timo-

3

chare nihil proderent, sed monerent, uti rex circumspe-

ctius ageret atque a proximorum insidiis salutem tutaretur.

Hoc ita, utidiximus, in Valeri Antiatis historia scri-

4

ptum est. Quadrigarius autem in librotertio non 5

Timocharem, sed Niciam adisse ad consulem scripsit, ne-

que legatos a senatu missos, sed a consulibus, et [Pyrrhum]populo Romano laudes atque gratias scripsisse captiuosqueomnes, quos tumhabuit, uestiuisse et reddidisse.

Consules tum fuerunt C. Fabricius et Q. Aemilius. Lite-6.7

ras, quas ad regem Pyrrhum super ea causa miserunt,

Claudius Quadrigarius scripsit fuisse hoc exemplo:

Consules Romani salutem dicunt Pyrrho regi. 8

Nos pro tuis iniuriis continuis animo tcnus com-moti iniiniciter tecum beliare studemus. Sed

122 III. viii. vim,

communisexempliet fidei ergo uisum, uttesal-uum uelimus, ut esset, quem armis uincere pos-semus. Ad nos uenitNicias, familiaris tuus, quisibi praemium a nobis peteret,si te clam interfe-cisset. Id nos nega[ui]mus uelle, neue ob eam remquicquam commodi expectaret, et simul uisumest, ut te certiorem faceremus, ne quid eiusmo-di, si accidisset, nostro consilio ciuitates puta-rent factum, et quod nobis non placet, pretioaut praemio aut dolis pugnare. Tu, nisi caues,iacebis.

VIIIL

Quis et cuiusmodi fuerit, qui in prouerbio fertur equus Seianus;

et qualis color equorum sit, qui spadices uocantur; deque

stius uocabuli ratione.

1 GauiusBassus in commentariis suis, item IuliusModestus in secundo quaestionum confusarumhistoriam de c equo Seiano ' tradunt dignam memoria atque

2 admiratione : Gneum Seium quempiam scribam fuisse eum-que habuisse equum natum Argis in terra Graecia , de quofama constans esset, tamquam de genere equorum proge-

3nitus foret, qui Diomedis Thracis fuissent, quos Hercules,

Diomede occiso, e Thracia Argos perduxisset. Eum equumfuisse dicunt magnitudine inusitata , ceruice ardua, colore

poeniceo, flora et comanti iuba, omnibusque aliis equorumlaudibus quoque longe praestitisse; sed eundem equum tali

fuisse fato siue fortuna ferunt, ut quisquis haberet cum pos-

sideretque, ut is cum omni domo, familia fortunisque omni-

4bus suis ad internecionem deperirct. Itaque primum illum

Gneum Seium, dominum eius, a M. Antonio, qui postea

triumuirum reipublicae constituendae fuit, capitis dampna-tum, miserando supplicio affectum csse; eodem temporcCornelium Dolabellam consulem, in Syriam proficiscentem,

fama istius equi adductum, Argos deuertisse cupiclineque

habendi eius cxarsisse emisseque eum sestertiis centum nii-

libus ; sed ipsum quoque Dolabellam in Syria bello eiuili

III. viiii. x. 123

obsesssum atque interfectum esse; mox eundem equum,qui Dolabellae fuerat, C. Cassium, qui Dolabellam obsede-

rat, abduxisse. Eum Cassium postea satis notum est, uictis 5

partibus fusoque exercitu suo , miseram mortem oppetisse,

deinde post Antonium post interitum Cassii, parta uictoria,

equum illum nobilem Cassi requisisse et, cum eo potitus

esset, ipsum quoque postea uictum atque desertum, dete-

stabiii exitio interisse. Hinc prouerbium de hominibus ca- 6

lamitosis ortum dicique solitum: cille homo habet equum

Seianum'.Eadem sententia est illius quoque ueteris prouerbii, quod 7

ita dictum accepimus: 'aurum Tolosanum'. Nam cum op-

pidum Tolosanum in terra Gallia Quintus Caepio consul di-

ripuisset multumque auri in eius oppidi templis fuisset,

quisquis ex ea direptione aurum attigit, misero cruciabili-

que exitu periit.

Hunc equum Gauius Bassus uidisse [se] Argis refert 8

haut credibili pulcritudine, uigoreque et colore exuperan-

tissimo.

Quem colorem nos, sicuti dixi, 'poeniceum' dicimus, 9

Graeci partim ^cpotvoca', aliit6itadiKa> appellant, quoniam

palmae termes ex arbore cum fructu auulsus 'spadix' di-

citur.

X.

Quod est quaedam septenarii numeri uis et facultas in multis na-

turae rebus animaduersa, de qua M. Varro in hebdomadibus

disserit copiose.

M. Varro in primo librorum, quiinscribunturheb-1domades uel de imaginibus, septenarii numeri, quemGraece ^i^do^dda' appellant, uirtutes potestatesque mul-

tas uariasque dicit. ls namque numerus, inquit, se-2ptentriones maiores minoresque in caelo facit,

item uergilias, quas ^jtXscddag' Graeci uocant,facit etiam stellas, quas alii 'erraticas', P. Nigi-d i u s • erro n es' a p p e 1 1 a t. Circulos quoque ait in caelo 3

circum longitudinem axis septem esse; ex quis duos mini-

124 III. x.

mos, quiaxem extimum tangunt, c itolov

g

' appellari dicit:

sed eos in sphaera,quae ^nQLKCJtr} 9 uocatur, propter breui-

4tatem non inesse. Ac neque ipse zodiacus septenario nu-

mero caret: nam in septimo signo fit solstitium a bruma, in

septimo bruma a solstitio, in septimo aequinoctium ab aequi-

5noctio. Dies deinde illos,quibus alcyones hieme anni in

6aqua nidulantur, eos quoque septem esse dicit. Praeterea

scribit, lunae curriculum confici integris quater septenis die-

bus, nam: die [duo ] detricesimo luna, inquit, exquo uestigio profecta est, eodem redit, aucto-

remque opinionis huius Aristidem esse Samium; in

qua re non id solum animaduerti debere dicit,quod quater

septenis, id est octo et 'uiginti , diebus conficeret luna iter

suum, sed quod is numerus septenarius, si ab uno profectus,

dum ad semetipsum progreditur, omnes,per quos progres-

sus est, numeros comprehendat ipsumque se addat, facit

numerum octo et uiginti, quot dies sunt curriculi lunaris.

7Ad homines quoque nascendos um numeri istius porrigi

pertinereque ait : N a m c um i n u t e r u m , inquit , m u -

1 i e r i s g- e n i t a 1 e s e m e n d a t um e s t, p r i m i s s e p t e m

diebus conglobatur coagulaturque fitque ad ca-piendam figuram idoneum. Postdeinde quartahebdomade, quod eius uirile secus futurumest, caput et spina, quae est in dorso, in-

formatur. Septima autem fere hebdomade,id est nono et quadragesimo die, totus, inquit,

8homo in utero absoluitur. Illam quoque uim numeri

huius obseruatam refert, quod ante mensem septimum ne-

que mas neque femina salubriter ac secundum naturam nasci

potest et quod ii, qui iustissime in utero sunt, post ducentos

septuaginta tres dies, postquam sunt concepti, quadra^esima

9denique hebdomade ita nascuntur. Pericula quoque uitae

fortunarumque hominum,

quae ' climacteras ' C li a 1 d a e i

lOappellant, grauissimos quosque fieri septenarios. Praeter

hoc modum esse dicit summum adolescendi humani corporis

11 septem pedes. Quodessemagis uerum arbitramur, quam quodHerodotus, homo fabulator, in primo historiaruminuentum esse sub terra scripsit Orcsti corpus cubita longi-

III. x. xi. 125

tudinis habens septem, quae faciunt pedes duodecim et

quadrantem, nisi si, utHomerus opinatus est, uastiora

prolixioraque fuerunt corpora hominum antiquiorum et

nunc,quasiiam mundo senescente, rerum atque hominum

decrementa sunt. Dentes quoque et in septem mensibus 12

primis et septenos ex utraque parte gigni ait et cadere an-

nis septimis et genuinos adnasci annis fere bis septenis.

Venas etiam in hominibus, uel potius arterias, medicos musi- 13

cos dicere ait numero moueri septenario, quod ipsi appellant

*trjv dca zaGCaQcov avfiqxaviav 9

^quae fit in collatione qua-

ternarii numeri. Discrimina etiam periculorum in morbis 14

maiore ui fieri putat in diebus, qui conficiuntur ex numeroseptenario, eosque dies omnium maxime, ita ut medici

appeliant, c aptoY^oug' (. Cui) uideri primam hebdomadamet secundam et tertiam. Neque non id etiam sumit ad 15

uim facultatesque eius numeri augendas, quod, quibus

inedia mori consilium est, septimo demum die mortem op-

petunt.

Haec Varro de numero septenario scripsit admodum 16

conquisite. Sed alia quoque ibidem cong-erit frigidiuscula:

ueluti septem opera esse in orbe terrae miranda .et sapien-

tes item ueteres septem fuisse et curricula ludorum circen-

sium sollempnia septem esse et ad oppugnandas Thebas ducesseptcm delectos. Tum ibi addit, se quoque iam duodecimam 17

annorum hebdomadam ingressum esse et ad eum diem septua-

ginta hebdomadas librorumconscripsisse, ex quibusaliquam-multos, cumproscriptus esset, direptis bibliothecis suis, noncomparuisse.

XI.

Ouibus et quam friuolis argumenlis Accius in didascalicis ulatur,

quibus docere nitilur, Hesiodum esse,quam Homerum , nalu

antiquiorem.

Super aetate Homeri atque Hesiodi non consenti-1tur. Alii Homerum, quam Hesiodum, maiorem natu2fuissc scripserunt, in quis Philochorus et Xenophanes;alii minorem, in quis L. Accius poeta et Ephorus hi-

126 III. xi. xii.

3storiae scriptor. M. autem Varro in primo de ima-ginibus, uter prior sit natus, parum constare dicit, sednon esse dubium, quin aliquo tempore eodem uixerint, id-

que ex epigrammate ostendi, quod hftripode scriptum est,

qui in monte Helicone ab Hesiodo positus traditur.

4Accius autem in primo didascalico leuibus admo-dum argumentis utitur

,per quae ostendi putat , H e s i o d u m

5natu priorem: quod Homerus, inquit, cum in prin-cipio carminis Achillem esse filium Pelei dice-ret, quis esset Peleus, non addidit; quam remprocul, inquit, dubio dixisset, nisi ab Hesiodoiam dictum uideret. De Cyclope itidem, inquit,

uel.maxime quod unoculus fuit, rem tam in-

signem non praeterisset, nisi aeque priorisHe-siodi carminibus inuulgatum esset.

6 De patria quoque Homeri multo maxime dissensum

est. Alii Colophonium, alii Smyrnaeum , sunt qui Athenien-

sem, sunt etiam qui Aegyptium fuisse dicant, Aristotelestradidit ex insula Io. M. Varro in libro de imaginibusp r i m o H o m e r i imagini epigramma hoc apposuit

:

CapellaHomeri candida haec tumulumindicat,Quod hac Ietae mortuo faciiint sacra.

XII.

Largum atque auidum bibendi a P. Nigidio, doctissimo uiro, noua

etprope absurda uocabuli figura bibosum dictum.

1 Bibendi auidum P. Nigidius in commentariis2grammaticis c bibacem' et c bibosum' dicit.

c Bibacem'ego ut c edacem' a plerisque aliis dictum leg-o;

? l)ibosum'

dictum nondum etiam usquam repperi, nisi apud Labe-3rium, neque aliud cst, quod simili inclinatu dicatnr. Nonenim simile est, ut c uinosus' aut c uitiosus ' ceteraque, quae

hoc modo dicuntur, quoniam a uocabulis, non a uerbo, in-

4clinata sunt. Laberius in mimo, qui Salinatorin-scriptus est, uerbo hoc itautitur:

Non mammosa, non annosa, non bibosa, nonprocax.

III. xiii. xmi. 127

XIII.

Quod Demosthenes, etiamtum adulescens, cum Platonis philosophi

discipulus foret, audito forte Callistrato rhetore in contione po-

puli , destitit a Platone et sectatus Callistratum est.

Hermippus hoc scriptum reliquit, Demosthenen,ladmodum adulescentem, uentitare in Academiam, Plato-nemque audire solitum. 'Atqueis', inquit, ? Demosthe-2nes, domo egressus, ut ei mos erat, cum ad Platonempergeret complurisque populos concurrentes uideret, per-

contatur eius rei causam cognoscitque, currere eos auditum

Callistratum. Is Callistratus Athenis orator in re-

publica fuit, quos illie drj^ayajyovs' appellant. Visum est3-4

paulum deuertere experirique , an digna auditpjo tanto pro-

perantium studio foret. Venit', inquit, 'atque audit Cal-5listratum, nobilem illam rr)v %sq\ 'SIqcotvov dfarjv dicen-

tem, atque ita motus et demulctus et captusest, utCalli-

stratum iam inde sectari coeperit, Academiam cum Pla-t o n e reliquerit \

XIIII.

Dimidium librum legi aut: dimidiam fabulam audiui, aliaque

huiuscemodi qui dicat, uitiose dicere; eiusque uitii causas

reddere M. Varronem; nec quemquam ueterem hisce uerbis

ita usum esse.

e Dimidium Iibrum legi' aut f dimidiam fabulam audiui',1

uel quid aliud huiuscemodi male ac uitiose dici existumatVarro. Oportet enim, inquit, dicere c dimidia-2tum librum', non c dimidium', et e dimidiatamfabulam', non ^dimidiam'. Contraautem si sex-tario hemina fusa est, non c dimidiatum sexta-rium fusum' dicendum est, et qui ex mille num-mum, quod ei debebatur, quingentos recepit,n o n c d i m i d i a t u m ' recepisse d i c em u s , s e d ? d i

-

midium'. At si scyphus, iiKjuit, ar^enteus mihi3•'iiin alio communis in duas partes disiectussit, f dimidiatum ' eum csse dicere scyphum

128 III. xmi.

debeo, non c dimidium % argenti autem, quodin eo scypho inest, c dimidium' meum esse, non4'dimidiatum', disseritque ac diuidit subtilissime, quid f di-

5midium' c dimidiato' intersit; et Q. Ennium scienter hoc in

annalibus dixisse ait:

Sicuti si quis ferat uas uini dimidiatum,

sicuti pars, quae deest ei uaso, non * dimidiata' dicenda est,

sed e dimidia'.

6 Omnis autem disputationis eius, quam subtiliter quidem,

sed subobscure explicat, summa haec est: c dimidiatum' est

7 quasi c dismediatum ' et in partis duas pares diuisum ;* dimi-

diatum' erg-o nisi ipsum, quod diuisum est, dici haut con-

8uenit. e Dimidium , uero est, non quod ipsum dimidia-

9tum est, sed quae ex dimidiato pars altera est. Cumigitur partem dimidiam libri legisse uolumus dicere aut

partem dimidiam fabulae audisse, sic dimidiam fabulam ' aut

c dimidium librum' dicimus, peccamus; totum enim ipsum,

10 quod dimidiatum atque diuisum est, 'dimidium' dicis. Itaque

Lucilius eadem secutus

:

Vno oculo, inquit, pedibusque duobus dimidia-tus

Vt p orcus

,

et alio loco

:

Quidni? et scruta quidem ut uendat (et) scru-tarius laudat,

Praefractam strig-ilem, soleam inprobus dimi-diatam.

11 lam in uicesimo manifestius c dimidiam horam' dicere

studiose fugit, sed pro e dimidia' c dimidium' ponit in hisce

uersibus

:

Tempestate sua atque eodem uno tempore et

h o r a e

Dimidio et tribus confectis dumtaxat eandemAd quartam.

III. xiiii. xv. 129

Nam cum obuium proximumque esset dicere: 12

c Dimidia et tribus confectis',

uigilate atque attente uerbum non probum uitauit. Per quod 13

satis apparet, ne c horam' quidem c dimidiam' recte dici,

sed uel e dimidiatam horam' uel *dimidiam partem horae\Propterea Plautus quoque in Bacchidibus dimidiuml4a u r i dicit , non * dimidiatum ' aurum . Item in A u 1 u 1 a - 15

ria r dimidium obsoni', non c dimidiatum' obsonium, in hocuersu

:

Ei adeo obsoni hic iiissit dimidiiim dari.

InMenaechmis autem edimidiatum' diem, non ? dimidium', 16

in hoc uersu:

Dies quidem iam ad limbilicum dimidiatusmortuus(es)t.

M. etiam Cato in libro, quem de agricultura conscri- 17

psit: Semen cupressi serito crebrum, ita uti linumseri solet. Eo cribro terram incernito, dimidia-tum digitum. Iam id bene tabula autpedibus autmanibus complanato. Dimidiatum, inquit, dig-itum, 18

n on e dimidium'. Nam digiti quidem c dimidium', digitum au-

tem ipsum 'dimidiatum' dici oportet. Item M. Cato de 19

Carthaginiensibus ita scripsit: Homines defoderuntin terram dimidiatos ignemque circumposue-runt: ita interfecerunt. Neque quisquam omnium, 20

qui probe locuti sunt, his uerbis sequius, quam dixi,

usus est.

XV.

Extare in literis perque hominum memorias traditum,quod re-

pente multis mortem attulit g-audium ingens insperatum, in-

terclusa anima et uim magni nouique motus non sustincnle.

Cog^nito repentc insperato ^raudio expirasse animam re-

1

fert A r i s t o t e 1 e s philosophus Polycritam, nobilem feminamNaxo insula. Philippides quoque, comoediarum poeta 2

Gellivs. 9

130 III. xv. xvi.

haut ig-nobilis, aetate iam edita, cum in certamine poetarumpraeter spem uicisset et laetissime gauderet, inter illud gau-

3 dium repente mortuus est. De Rhodio etiam Diagora cele-

brata historia est. Is Diagoras tris filios adulescentes habuit,

unum pugilem, alterum pancratiasten , tertium luctatorem.

Eos omnes uidit uincere coronarique Olympiae eodem die et,

cum ibi eum tres adulescentes amplexi, coronis suis in ca-

put patris positis, sauiarentur, cum populus gratulabun-

dus flores undique in eum iaceret, ibidem in stadio, in-

spectante populo , in osculis atque in manibus filiorum ani-

mam efflauit.

4 Praeterea in nostris annalibus scriptum legimus,

qua tempestate apud Cannas exercitus populi Romani caesus

est, anum matrem, nuntio de morte filii allato , luctu atque

maerore affectam esse ; sed is nuntius non uerus fuit atque is

adulescens non diu post ex ea pugnain urbemredit; anus,

repente filio uiso, copia atque turba et quasi ruina incidentis

inopinati g-audii oppressa exanimataque est.

XVI.

Temporis uarietas in puerperis mulierum quaenam sit a medicis et

a philosophis tradita; alque inibi poelarum quoque ueterum su-

per eadem re opiniones multaque alia auditu atque memoratudigna uerbaque ipsa Hippoeratis medici cx libro illius sumpla.

qui inscriptus est tcsqI xaocpijg.

1 Et medici et philosophi inlustres de tempore humani par-

tus quaesiuerunt. Multa opinio est, eaque iam pro uero

recepta, postquam mulieris uterum semen conceperit.

gigni hominem septimo rarenter, numquam octauo , saepe

nono , saepiusnumero decimo mense, eumque esse hominemgig-nendi summum finem: decem menses non inceptos, sed

2 exactos. Idque Plautum, ueterem poetam, dicere uidemusin comoedia C i s t e 1 1 a r i a his uerbis

:

T u m i 1 1 a,quam c o m p r e s s e ra t

,

D e c u m 6 p o s t m e n s e exacto h i c p e p e r i t f i 1 i a m.

3 Hoc idem tradit etiam M e n a n d e r, poeta uetustior, humana-

III. xvi. 131

rum opinionum uei peritissimus. Versus eius super ea re de

fabulaPlo cio posui:

Tvvr) xvsl dsxa [irjvag;

Sed noster C a e c i l i u s , cum faceret eodem nomine et eius- 4dem argumenti comoediam ac pleraque aMenandro sume-

ret, in mensibus tamen g-enitalibus nominandis non praeter-

misit octauum, quem praeterierat Menander. Caecilii

uersus hice sunt:

(In) Soletne mulier decimo mense parere?[B.] Pol

i Nonoque etiam septimo atque octauo.

Eam rem Caecilium non inconsiderate dixisse neque te-

5

mere a Menandro atque a multorum opinionibus desci-

uisse , M. V arr uti credamus facit. Nam mense nonnum- 6

quam octauo editum esse partum in libro quarto de-cimo rerum diuinarum scriptum reliquit; quo in libro

etiam undecimo mense aliquando nasci posse hominem dicit,

eiusque sententiae, tamde octauo, quam deundecimo mense,

A r i s 1 1 e 1 em auctorem laudat. Sed huins de mense octauo 7

dissensionis causa cognosci potest in libro Hippocra-tis, qui inscriptus est Ttsgl tQocprjg, ex quo libro uerbahaec sunt: "E6ttv ds xal ovx s6ttv ta oxtd \ar\va.

Id tam obscure atque praecise (tamquam aduerse) dictum 8

Sabinus medicus,qui Hipp ocratem commodissimecom-mentatus est, his uerbis enarrauit: "E6ttv \lsv cpatvo-psva cog ^coa [ista tr)v sxtqco6lv ovx s6ttvds\%vr\6xovta \ista tavta- xal S6tvv ovv xal ovxs6tiv, cpavta6 Ca phv itaQavttxa ovta^ dvvd-li st ds ovxstt.

Antiquos autem Romanos Varro dicit non recepisse9huiuscemodi quasi monstruosas raritates, sed nono menseaut decimo, neque praeter hos aliis

,partionem mulieris se-

cundum naturam iieri existimasse idcircoque eos nominaFatis tribus Fecisse a pariendo et a nono atquedecimo mense.Nani c Parrr;! ', inquit, inmutata una litera, a partu 10

n m i n a t a , i t e rnr N n a ' c t * D e c i m a ' a p a r t u s

9*

132 111. xvi.

lltempestiui tempore. Caesellius autem Vindexin lectionibus suis antiquis: tria, inquit, nominaParcarum sunt, e Nona', c Decuma', c Morta', et

uersum hunc Liuii, antiquissimi poetae, ponit ex'Odv6-o eCa :

Quando dies adueniet, quem profata Mortaest?

Sed homo minime malus Caesellius 'Mortam 9 quasi no-

men accepit , cum accipere quasi Moeram deberet.

32 Praeterea ego de partu humano,praeterquam quae scri-

pta in libris legi, hoc quoque usu uenisse Romae comperi:feminam bonis atque honestis moribus , non ambig-ua pudici-

tia, in undecimo mense post mariti mortem peperisse factum-

que esse neg-otium propter rationem temporis, quasi marito

mortuo postea concepisset, quoniam decemuiri in decemmensibus gigni hominem, non in undecimo scripsissent; sed

diuum H adrianum , causa cognita, decreuisse in undecimoquoque mense partum edi posse : idque ipsum eius rei de-

cretum nos legimus. In eo decreto Hadrianusid statuere

se dicit, requisitis ueterum philosophorum et medicorumsententiis.

13 Hodie quoque in satura forte M. Varronis legimus,

quae inscribitur Testamentum, uerba haec: Si quism i h i f i 1 i u s u n u s p 1 u r e s u e i n d e c em m e n s i b u s g i

-

gnantur, ii si eruntoi/ot kvoag, exheredes sunto;q u o d s i q u i s u n d e c im o m e n s e , x a r A qi<5tot£Xy\.natus est, Accio idem, quodTitio, ius esto apud

14 me. Per hoc uetus prouerbium Varro significat, sicuti

uulgo dici solitum erat de rebus nihil inter sese distantibus:fidem Acci, quod Titi', ita pari eodemquc iure essc in decemmensibus natos et in undecim.

15 Quod si ita neque ultra decknum mensem fetura mulie-

rum protolli potest, quaeri oportct, curHomerus scripscrit,

Neptunum dixisse puellae a se recens compressae

:

XaiQs yvvij (piX6xr\xi' n eQutAoiievov d' evi-avtov

Te%eig ayXaa xexv\ iiiel ovx aTtocpdXiot evvai'A&avatav.

III. xvr. 133

Id cum eg-o ad complures grammaticos attulissem, partim 16

eorum disputabant, Homeri quoque aetate, sicuti Romuli,

annum fuisse non duodecim mensium, sed decem; alii con-

uenisse Neptuno maiestatique eius dicebant, ut longiori tem-

pore fetus ex eo grandesceret ; alii alia quaedam nugalia.

Sed Fauorinus mihi ait, %e QiTtkoybivov iv lavxovYlnon ? confecto' esse ? anno', sed c adfecto'.

In qua re uerbo usus est non uulgariae significationis. 18cAdfecta' enim,sicuti Marcus Cicero et ueterum elegan-19

tissimi locuti sunt, ea proprie dicebantur, quae non ad fmemipsum, sed proxime finem progressa deductaue erant. Hocuerbum ad hanc sententiam Cicero in hac fecit, quam dixit

de prouinciis consularibus.Hippocrates autem i n e o 1 i b r o , d e q u o s u p r a 20

scripsi, cum et numerum dierum, quibus conceptum in

utero coagulumconformatur, et tempus ipsius partionis nonoaut decimo mense definisset neque id tamen semper eademesse iini dixisset, sed alias ocius fieri, alias serius, hisce adpostremumuerbisusus est: rCverai 8e iv rovrocg xalTtkeCco xal ikaGCG) xal olov xal xard {lioog- ovTtoXkov de xal itleCa 7cXeCa xal iXda6co iXa0 6co.

Quibus uerbis significat, quod aliquando ocius fieret, nonmulto tamen fieri ocius, neque quod serius, multo serius.

Memini ego Romae accurate hoc atque sollicite quaesi-21

tum, negotio non rei tunc paruae postulante, an octauo

mense infans ex utero uiuus editus et statim mortuus ius

trium liberorum suppleuisset, cum abortio quibusdam, nonpartus, uideretur mensis octaui intempestiuitas.

Sed quoniam de Homerico annuo partu ac de unde-22cimo mense diximus, quae cognoueramus, uisum est nonpraetereundum, quod in Plinii Se cundi libro septimonnturalis historiae legimus. Id autem quia extra fidem23

esseuideri potest, uerba ipsius Plinii posuimus: Masuriusa u c t o r e s t , L. P a p i r i u m p r a e t o r e m , s e c u n d o h e -

rede le^e agente, bonorum possessionem con-tra cuin dcdissc, cum materpartum se tredecimm e n s i b u s t u I i s s e d i c e r e t, q u o n i am n u 1 1 u m c e r t u mteinpu s parie'ndi statum ei uideretur. In e odem24

134 III. xvi. xvii. xviii.

libro Plini Secundi uerba haec scripta sunt: Oscita-tio in nixu ietalis est, sicut, sternuisse a coitu,abortiuum.

XVII.

Id quoque esse a grauissimis uiris memoriae mandatum, quodtris libros Plato Philolai Pythagorici et Aristoteles pauculos

Speusippi philosophi mercati sunt pretiis, fidem non capien-

tibus.

1 Memoriae mandatum est, Platonem philosophum tenui

admodum pecunia familiari fuisse, atcjue eum tamen tris

Philolai Pythagorici libros decem milibus denarium mer-

2 catum. Id ei pretium donasse quidam scripserunt amicumeius Dionem Syracosium.

3 Aristotelem quoque traditum, libros paucuios Speu-sippi philosophi post mortem eius emisse talentis Atticis

tribus: ea summa fit nummi nostri sestertia duo et septua-

ginta milia.

4 Tiybcov amarulentus librum maledicentissimum conscri-

5 psit, qui 6CXlog inscribitur. In eo libro Platonem philo-

sophum(tenui admodum pecunia familiari fuisse) contumelio-

se appellat, quodinpenso pretio librum Pythagoricae disci-

plinae emisset exque eoTimaeum ,nobilem illum dialogum,

6 concinnasset. Versus super ea re TCucovog hi sunt:

Kccl 6v IlXccxcov, xccl yccg 6e iiccd-rjteCrjg no-&og 86%£V

IIoXXcov d' ttQyvoCav oXCyr\v r}XXcc%ao (iC(5kov,

'Ev&ev tt%ttQi6\.i£v og [r L^iccLo]y occcp elv edi-dtt%&rjg.

XVIII.

(Juid sint pedarii senatores et quam ob causam ita appellati

;

quamque habeant originem uerba haec ex edicto tralaticio

consulum : Senatores quibusque in senatu senlentiam dicere

licot.

1 Non pauci sunt, qui opinantur, c pedarios senatores' ap-

pellatos, qui sententiam in senatu non uerbis dicerent, sed

III. xviii. xviiii. 135

in alienam sententiam pedibus irent. Quid igitur? cum se-

2

natusconsultum per discessionem fiebat, nonne uniuersi

senatores sententiam pedibus ferebant? Atque haec etiam3

uocabuli istius ratio dicitur, quam Gauius Bassus in

commentariis suis scriptam reliquit. Senatores enim di- 4

cit in ueterum aetate,qui curulem magistratum gessissent,

curru solitos honoris gratia in curiam uehi, in quo curru sella

esset, super quam considerent, quae ob eam causam e cu-

rulis' appellaretur; sed eos senatores, qui magistratum cu-

rulem nondum ceperant, pedibus itauisse in curiam: pro-

pterea senatores nondum maioribus honoribus 'pedarios'

nominatos. M. autem Varro in satira Menippea, quae 5r

Iii7toxva)v inscripta est, equites quosdam dicit cpedarios'

appellatos, uideturque eos significare, qui, nondum a cen-

soribus in senatum lecti, senatores quidem non erant,'sed,

quia honoribus populi usi erant, in senatum ueniebant et

sententiae ius habebant. Nam et curulibus magistratibus fun- 6

cti, si nondum a censoribus in senatum lecti erant, senatores

non erant et, quia in postremis scripti erant, non rogabantur

sententias, sed, quas principes dixerant, in eas discedebant.

Hoc sig-nificabat edictum, quo nunc quoque consules [. . .] que, 7

cum senatores in curiam uocant, seruandae consuetudinis

causa tralaticio utuntur. Verba edicti haec sunt : S e n at o - 8

res quibusquein senatu sententiam dicere licet.

Versum quoque Laberii, in quo id uocabulum positum 9

est, notari iussimus, quem legimus in mimo, quiStrictu-rae inscriptus est:

f Caput sine ling-ua pedari sententia est.

Hoc uocabuium a plerisque barbare dici animaduertimus. 10

Nam pro ? pedariis' c pedaneos' appellant.

XVIIII.

<Jua ratione Gauius Bassus scripserit parcum hominem appella-

tum et quam esse eius uocabuli causam putaril; et contra,

quero in rooduro quibusque uerbis Fauorinus hanc traditionem

eiua eluaerit.

Apud cenam Fauorini philosophi cum discubitum fue-

1

rat coe[>tusque erat apponi cibus, seruus assistens mensae

136 III. xviiii.

eius leg-ere temptabat aut Graecarum quid literarum aut no-

stratium; uelut eo die, quo ego affui, legebatur GauiiB assi, eruditi uiri, liber de origine uerborum et uo-

2cabulorum. In quo ita scriptum fuit: c Parcus' com-posito uocabulo est dictus, quasi ? par arcae';quando, sicut in arca omnia reconduntur eius-que custodia seruantur et con tin entur, ita homotenax paruoque contentus omnia custodita acrecondita habet, sicuti arca. Quam ob causamc parcus', quasi 'pararcus' est n ominatus.

3 Tum Fauorinus, ubi haec audiuit: e superstitiose',

inquit, c et nimis moleste atque odiose confabricatus com-molitusque magis est origincm uocabuli Gauius iste Bas-

4 sus, quam enarrauit. Nam, si licet res dicere commenticias,

cur non probabilius uideatur, ut accipiamus 'parcum' ob

eam causam dictum, quod pecuniam consumi atque impendi

5 arceat et prohibeat, quasi c pecuniarcus'. Ouin potius', in-

quit, c quod simplicius ueriusque est, id dicimus? e Parcus'

enim neque ab arca, neque ab arcendo, sed ab eo,quod

est 'parum' et c paruum', denominatus est\

A. GELLII

NOCHVM ATTICARM LIBER QVARTVS.

I.

Sermo quidam Fauorini philosophi cum grammatico iactantiore

factus in Socraticum modum ; atque ibi in sermone dictum,

quibus uerbis penus a Q. Scaeuola deiinita sit; quodque eademdefinitio culpata reprehensaque est.

In uestibulo aedium Palatinarum omnium fere ordinum i

multitudo opperientcs salutationem Caesaris constiterant;

atque ibi in circulo doctorum hominum, Fauorino philo-

sopho praesente, ostentabat quispiam grammaticae rei ditior

scholica quaedam nugatia, de generibus et casibus uocabu-

lorum disserens cum arduis supcrciliis uocisque et uultus

grauitate composita, tamquam interpres et arbiter Sibyllae

oraculorum. Tum aspiciens ad Fauorinum, quamquam 2

ei nondum etiam satis notus esset, c penus quoque', inquit,

'uariis generibus dictum et uarie declinatum est. Nam et

Mioc penus' et Miaec penus' et Miuius peni' et e penoris'

ueteres dictauerunt. Mundum quoque muliebrem Lucilius 3

in satirarum xvi. non uirili genere, ut ceteri, sed neutro

appellauit his uerbis:

Legauit quidam uxori mundum omnepenum-que.

A t q u i q u i d m u n d u m, q u i d n o n ? q u i s d i u i d e t

istuc?'

Atque horum omnhim et testimoniis et cxcmplis constrepe- 4bat; cumque nimis odiose blater[ar]et, intercessit placide

138 IIII. i.

Fauorinus et c am[a]bo', inquit, c mag-ister, quicquid est

nomen tibi, abunde multa docuisti, quae quidem ignoraba-

5 mus et scire haud sane poslulabamus. Quid enim refert

mea eiusque, quicum loquor, quo genere c penum' dicamaut in quas extremas iiteras declinem, si nemo id non nimis

6 barbare fecerimus? Sed hoc plane indigeo discere, quid sit

c penus' et qua fini id uocabulum dicatur, ne rem cotidiani

usus, tamquam qui in uenalibus Latine loqui coeptant, alia,

quam oportet, uoce appellem'.

7 c Quaeris', inquit, c rem minime obscuram. Quis adeoigmorat, c penum' uinum esse ettriticum et oleum et lentem

8 et fabam atque huiuscemodi cetera?' c Etiamne', inquit Fa-uorinus, c milium et panicum et glans et ordeum «penus'est? sunt enim propemodum haec quoque eiusdemmodi';

9 cumque ille reticens haereret: c nolo', inquit, c hoc iam la-

bores, an ista, quae dixi, c penus' appellentur. Setpotesnemihi non speciem aliquam de penu dicere , sed deiinire, ge-

ncre proposito et differentiis adpositis, quid sitc penus"?

c Quod', inquit, c genus et quas differentias dicas, non hercle

lOintellego'. cRem', inquit Fauorinus, c plane dicam postu-

las; quae difiicillimum est dici planius. Nam hoc quidemperuolgatumest, definitionem omnem ex genere et differen-

11 tia consistere. Sed si me tibi praemandere, quod aiunt,

postulas, faciam sane id quoque honoris tui habendi gratia'.

12 Ac deinde ita exorsus est: ? Si', inquit, e ego te nuncrogem , ut mihi dicas et quasi circumscribas uerbis , cuius-

modi c homo' sit, non, opinor, respondeas, hominem esse

te atque me. Hoc enim, quis homo sit, ostendere est, non,

quid homo sit, dicere. Sed si, inquam, peterem, ut ipsumillut, quod homo est, detinires, tu profecto mihi diceres, ho-

minem esse mortale, rationis et scientiae capiens uel quoalio modo diceres, ut eum a ceteris omnibus separares.

Proinde igitur nunc te rogo, ut, quid sitc penus', dicas,

J3non ut aliquid ex penu nomines'. Tum ille ostentator, uoceiam molli atque dcmissa: r philosophias ' , inquit, e ego nondidici nequc discere adpctiui et, si ignoro, an ordeum exr penu' sit aut quibus uerbis c penus' defmiatur, non ea re

literas quoque alias ncscio'.

IIII. i. 139

'Scire', inquit ridens iam Fauorinus, f quid c penusM4sit, non ex nostra magis est philosophia, quam ex gram-

matica tua. Meministi enim , credo, quaeri solitum, quidlo

Yergilius dixerit, penum instruere uel ? longam' uei

Mongo ordine': utrumque enim profecto scis legi solitum.

Sed , ut faciam te aequiore animo ut sis , ne illi quidem ue- 16

teres iuris magistri, qui f sapientes' appellati sunt, definisse

satis recte existimantur,quid sit

c penus'. Nam Quintumi7Scaeuolam ad demonstrandam penum his uerbis usuin

audio: Penus est, inquit, quod esculentum aut pO-cuientum est. Quod ipsius patrisfamilias aut libe-

rum patrisfamilias [aut familiae] eius, quae cir-

cum eum aut liberos eius est et opus non facit,

causa paratum est, ut Mucius ait, c penus' uideridebet. Nam quae ad edendumbibendumque in

dies singulosprandii autcenae causa parantur,c penus' nonsunt; sedeapotius, quae huiusceg-eneris longae usionis gratia contrahuntur et

reconduntur, ex eo, quod non in promptu sint,

sed intus et penitus habeantur, c penus' dictasunt. *Haec ego', inquit, c cum philosophiae me dedis-18

sem, non insuper tamen habui discere; quoniam ciuibus

Romanis, Latine loquentibus, rem non [suo] uocabulo de-

monstrare, non minus turpe est, quam hominem non suonomine appellare'.

Sic Fauorinus sermones id genus communes a rebus 19

paruis et frigidis abducebat ad ea, quae magis utile esset

audire ac discere, non allata extrinsecus, non per ostenta-

,tionem, sed indidcm nata acceptaque.

Praeterea de penu adscribendum hoc etiam putaui,20

SeruiumSulpicium in reprehensis Scaeuolae ca-pitibus scripsisse, Cato Aelio placuisse, non quae esui

ct potui forent, sed tus quoque et cereos in penu esse,

quod csset eius ferme rei causa comparatum. Masurius21autcin Sabinus in iuris ciuilis secundo, etiam quodiujnentorum causa apparatum esset, quibus dominus utere-

tur, penori attributum dicit. Ligna quoque et uirgas et 22

carbones, quibus conficeretur penus, quibusdam ait ui-

140 IIII. i. ii.

23deri esse in penu. Ex his autem, quae promercalia ct

usuaria isdem in locis, esse ea sola penoris putat, quaesatis sint usu annuo.

II.

Morbus et uilium quid diflerat; et quam uim habeant uocabula

ista in edicto aedilium ; et [an]ne eunuchus et steriles mulie-

res rethiberi possint diuersaeque super ea re sententiae.

1 In edicto aedilium curulium, qua parte de manci-

piis uendundis cautum est, scriptum sic fuit: Titulus scri-

ptorum singulorum scriptus sit, curato ita, utintellegi recte possit, quid morbi uitiiue cuiquesit, quis fugitiuus erroue sit noxaue solutus nonsit.

2 Propterea quaesierunt iureconsulti ueteres, quid

Mnancipium morbosum' quidue c uitiosum' recte diccretur

3 quantumque c morbus ' a ? uitio ' difFerret. C a e 1 i u s S a b i-

nus in libro, quem de edicto aedilium curuliumcomposuit, Labeonem refert, quid esset Mnorbus', hisce

uerbis definisse: Morbus esthabitus cuiusque cor-poris contra naturam, qui usum eius facit dete-

iriorem. Sed Mnorbum' alias in toto corpore accidere di-

cit, alias in parte corporis. Totius corporis Mnorbum' esse,

ueluti sit phthisis aut febris, partis autem, ueluti sit caeci-

5tas aut pedis debilitas. Balbus autem, inquit, et aty-p u s u i t i o s i m a g i s

,q u am m o r b o s i sunt.et equus

mordax aut calcitro uitiosus, non morhosus est.

S e d c u i m o r b u s e s t , i d e m e t i am u i t i o s u s e s t. N e -

queidtamen contra fit: potest enim, qui uitio-

s u s e s t , n o n m o r b o s u s e s s e. Q u a m o b r e m , c u ni d e

homine morboso agetur, neque, inquit, ita dice-t u r :

e Q u a n t o o b i d u i t i u m m i n o r i s e r i t '.

6 De eunucho quidem quaesitum est, an contra edictum

aedilium uideretur ueUundatus , si ignorasset emptor, eum7 eunuchum esse. Labeonem respondisse aiunt, rethiberi

8 posse quasi morbosum; sues etiam feminas, si sterilae es-

sent et ucnuin issent, ex edicto aedilium posse a^i Labco-

IIII. n. iii. 141

nem scripsisse. De sterili autem muliere, si natiua sterili- 9

tate sit, Trebatium contra Labeonem respondisse di-

cunt. Nam cum rethiberi eamLabeo, quasi minus sanam, 10

putasset, negasse aiunt Trebatium ex edicto a[gi] posse,

si ea mulier a principio genitali sterilitate esset. At si ua-

litudo eius ofFendisset exque ea uitium factum esset, ut con-

cipere fetus non posset, tum sanam non uideri et esse in

causa rethibitionis. De myope quoque, qui Muscitiosus' II

Latine appellatur, dissensum est: alii enim rethiberi omni-

modo debere, alii contra, nisi id uitium morbo contractum

esset. Eum uero, cui dens deesset, Seruius rethiberi 12

posse respondit, Labeo in causa esse rethibendi negauit:

Nam et magna, inquit, pars dente aliquo carent,neque eo mag-is plerique homines morbosisunt,et absurdum admodum est dicere, non sanos na-scihomines, quoniam cum infantibus non simulden tes gignuntnr.

Non praetereundum est, id quoque in libris ueterum 13

i u r i s p e r i 1 r um scriptum esse ,? morbum ' et e uitium ' di-

stnre, quod c uitium' perpetuum, Mnorbus' cum accessu

decessuque sit. Sed hoc si ita est, neque caecus neque eu-14

nuchus morbosus est contra Labeonis, quam supra dixi,

sentcntiam.

Verba Masurii Sabini apposui ex libro iuris ciui-15

lis secundo: Furiosus mutusue cuiue quod mem-brum laeerum laesumque est aut obest, quo ipseminus aptus sit, morbosi sunt. Quinatura longeniinus uidet, tam sanus est, quam qui tardiuseurrit

III.

Quod nullae fuorunt rei uxoriae actiones in urbe Roma anle Car-

uiliunum diuorlium; atque inibi, quid sit proprie pelex quae-

(ju<- eius uocabuli ratio sit.

Memoriaf traditum est, quing-entis fere annis post Ro-

1

niam conditam nullas rei nxoiiae neque actiones neque cau-

- in urbe Honia aut in Latio fuisse, quia profecto nihil

142 IIII. iii. iiii.

desiderabantur, nullis etiamtunc matrimoniis diuertentibus.

2Seruius quoque Sulpicius in libro, quem composuitde dotibus, tum primum cautiones rei uxoriae necessa-

rias esse uisas scripsit, cum Spurius Caruilius, cui Rugacognomentum fuit, uir nobilis, diuortium cum uxore fecit,

quia liberi ex ea corporis uitio non gignerentur, anno urbis

conditae quingentesimo uicesimo tertio (M. Atilio, P. Vale-

rio consulibus). Atque is Caruilius traditur uxorem,quam

dimisit, egregie dilexisse carissimamque morum eius gratia

habuisse, set iurisiurandi religionem animo atque amoripraeuertisse

,quod iurare a censoribus coactus erat, uxo-

rem se liberum quaerundum gratia habiturum.

3 e Pelicem' autem appellatam, probrosamque habitam,

quae iuncta consuetaque esset cum eo, in cuius manu man-cipioque alia matrimonii causaforet, hac antiquissima legeostenditur, quam Numae regis fuisse accepimus: Pelexaram Iunonis ne tangito; sitangit, Iunoni crini-

bus demissis agnum feminam caedito.e Pelex' autem quasi TtdlXa^, id est quasi %allax.iq.

Vt pleraque alia, ita hoc quoque uocabulum de Graeco fle-

xum est.

IIII.

Quid Seruius Sulpicius in libro,qui est de dolibus, scripserit de

iure atque more ueterum sponsaliorum.

1 Sponsalia in ea parte Italiae, quae Latium appellatur.

hoc more atque iure solita fieri, scripsit Seruius Sulpi-

2 cius in libro, quem scripsit de dotibus: Qui uxorem,inquit, ducturus erat, ab eo, unde ducenda erat.

stipulabatur, eam in matrimonium daturum; [du-

ctum] iri, qui ducturus erat, itidem spondebatIscontractus stip ulationum sponsionumque di-

cebatur c sponsalia'. Tum, quae promissa erat,r sponsa' appellabatur, qui spoponder.it ductu-r u m ,

cs p o n s u s '. S e d s i p o s t e a s stip ul atio n i s

uxor non dabatur aut non ducebatur, qui stipula-

batur, ex sponsu agebat. Iudices cognoscebaat.

im. iiii. v. 143

Iudex, quamobrem data acceptaue non essetuxor, quaerebat. Si nihil iustae causae uideba-tur, litem pecunia aestimabat, quantique inter-

fuerat eam uxorem accipi aut dari, eum, qui spo-ponderat, (qui stipulatus erat,) condempnabat.

Hoc ius sponsaliorum obseruatum dicit Seruius ad id 3

tempus,quo ciuitas uniuerso Latio Jege Iulia data est. Haec 4

eadem Neratius scripsit in libro, quem de nuptiiscomposuit.

V.

Historia narrata de perfidia aruspicum Etruseorum; quodque ob

eam rem uersus hic a pueris Romae urbe tota cantatus est

:

Malum consilium consultori pessimum est.

Statua Romae in comitio posita Horati Coclitis, fortissi-

1

miuiri, de caelo tacta est. Ob id fulgur piaculis luendum, 2

aruspices, ex Etruria accili, inimico atque hostili in po-

pulum Romanum animo instituerant, eam rem contrariis

reflijg-ionibus procurare; atque illam statuam snaserunt in 3

inferiorein locum perperam transponi, quem sol oppositu

circum undique aliarum aedium numquam illustraret. Quod 4

cum ita fieri persuasissent, delati ad populum proditique

sunt et, cum de perfidia confessi essent, necati sunt, con-

stititque, eam slatuam, proinde ut uerae rationes post com-pertae monebant, in locum editum subducendam atque ita

in area Volcani sublimiore loco statuendam; ex quo res

bene ac prospere populo Romano cessit. Tum igitur, quod 5

in Etruscos aruspices male consulentis anim[aduersum] uin-

dicatumque fuerat, uersus hic scite factus cantatusque esse

a pueris urbe tota fertur:

Maliim consilium consultori pessimum est.

Ea historia de aruspicibus ac de uersu isto senario scri- 6pta est in annalibus maximis, libro undecimo, et

in Verri Flacci libro primo rerum memoria di-

gnarum. Videtur autem uersus hic de Graeco illo He-7siodi uersu expressus:

H dh xaxi} (iovkrj rc5 jiov Xsv6a vtt xaxi<StY[.

144 HII. vi.

VI.

Verba ueteris senatusconsulii sila, quo decretum est, hostiis maio-

ribus expiandum, quod in sacrario hastae Martiae mouissent;

atque ibi enarratum, quid sint hostiae succidaneae, quid ilem

porca praecidanea; et quod Capito Ateius ferias quasdam

praecidaueas appellauit.

1 Vt c terram mouisse' nuntiari solet eaque res proeura-

tur, ita in ueteribus memoriis scriptum legimus, nun-

tiatum esse senatui, in sacrario in regia hastas Martias mo-2 uisse. Eius rei causa senatusconsultum factum est M. Anto-

nio A. Postumio consulibus, eiusque exemplum hoc est:

Quod C. Iulius, L. filius, pontifex nuntiauit, in

sacrario regiae hastas Martias mouisse, de eare ita censuerunt, utiM. Antoniusconsulhostiismaioribus Ioui et Marti procuraret et ceterisdis, quibus uideretur, placand[is]. Ibus uti pro-curasset satis habendum censuerunt. Si quidsuccidaneis opusesset, robiis succideret.

3 Quod c succidaneas' hostias senatus appellauit, quaeri

4solet, quid uerbum id significet. In Plauti quoque comoe-dia, quae Epedicus inscripta est, super eodem ipso uerborequiri audio in his uersibus

:

Men piacularem oportet fieri ob stultitiamtuam,

'Vt meum tergum tuae stultitiae siibdas suc-c i d a n e u m ?

5 'Succidaneae' autem c hostiae' dicuntur, a[e] liter[a]

per morem compositi uocabuli in [i] literam [tiamutata].

6 Nam quasi c succaedancac' appellatae; quoniam, si primis

hostiis litatum non erat, aliae post easdem ductae hostiae

caedebantur ;quae quia, prioribus iam caesis, luendi pia-

cuH gTatia subdebanturetsuccidebantur, c succidaneae' no-

minatae, litefa i scilicet tractim pronuntiata; audio enimquosdam eam literam in hac uoce barbarc corripere.

Eadem autem ratione uerbi c praecidaneae* quoque ho-

stiae dicuntur, quae ante sacrificia sollempnia pridie cae-

IIII. vi. vii. 145

duntur. ? Porca' etiam c praecidanea' appellata, quam pia-8

culi gratia ante fruges nouas captas immolare Cereri mosfuit , si qui famiiiam funestam aut non purg-auerant , aut ali-

ter eam rem,quam oportuerat

,procurauerant.

Sed porcam et hostias quasdam <praecidaneas', sicuti 9

dixi, appellari, uolgo notum est, ferias 'praecidaneas' dici,

id, opinor, a uulgo remotum est. Propterea uerba AteiioCapitonis ex quinto librorum, quos de pontificioiure composuit, scripsi: Tib. Coruncanio pontificimaximo feriae praecidaneae in atrum dieminau-guratae sunt. Colleg-ium decreuit, non haben-dum religioni, quin eo die feriae praecidaneaeessent.

VII.

De epistula Valerii Probi grammatici ad Marcellum scripta super

accentu nominum quorundam Poenicorum.

Valerius Probus grammatieus inter suam aetatem l

praestanti scientia fuit. Is c Hannibalem' et e Hasdrubalem ' 2

et fHamilcarem' ita pronuntiabat, ut paenultimam circumile-

cteret, teste epistula eius scripta ad Marcellum, in

qua Plautum et Ennium multosque alios ueteres eo

modo pronuntiasse affirmat, solius tamen Ennii uersum3unum ponit ex libro, qui Scipio inscribitur.

Eum uersum quadrato numero factum subiecimus , in 4

quo , nisi tertia syllaba de Hannibalis nomine circumflexe

promatur, numerus clausurus est. Versus Ennii, quem5dixit, ita est:

Qua[que] propter Hannibalis copias consi-derat.

Gkllivs. 10

146 IIII- viii. viiii.

VIII.

Quid C. Fabricius dc Cornelio Rufino , homine auaro , dixerit,

qucm, cum odisset inimicusque esset, designandum tamen

consulem curauit.

1 Fabricius Luscinus magra g-loria uir magnisque rebus

2 gestis fuit. P. Cornelius Rufmus manu quidem strenuus et

bellator bonus militarisque disciplinae peritus admodum3 fuit, sed furax homo et auaritia acri erat. Hunc Fabricius

non probabat neque amico utebatur osusque eum morum4 causa fuit. Sed cum in temporibus rei difficillimis consules

creandi forent et is Rufinus peteret consulatum competito-

resque eius essent inbelles quidam et futtiles, summa ope

5 adnixust Fabricius, uti Rufino consulatus deferretur. Eamrem plerisque admirantibus

,quod hominem auarum, cui

6 esset inimicissimus, creari [consulem peteret, c malo', in-

quit, ? ciuis me] compilet, quam hostis uendat 5.

7 Hunc Rufinum postea bis consulatu et dictatura functumcensor Fabricius senatu mouit ob luxuriae notam, quod de-

8 cem pondo libras argenti facti ha[be]ret. Id autem, quodsupra scripsi, Fabricium de Cornelio Rufino ita, uti in ple-

raque historia scriptum est, dixisse, M. Cicero non aliis a

Fabricio, sed ipsi Rufino,gratias agenti, quod [ope] eius

designatus esset, dictum esse refert in libro secundode oratore.

VIIII.

Quid significet proprie religiosus ; et in quae diuerticula signifi-

catio istius uocabuli flexa sit; et uerba Nigidii Figuli ex com-menlariis cius super ea r.e sumpta.

j Nigidius Figulus, homo, ut ego arbitror, iuxta M.Varrqnem doctissimus, in undecimo commentario-rum grammaticorum uersum ex antiquo carminerefert, mcmoria hercle dignum:

. .Religentem esse oportet, [at] religiosiimstnefas,

IIII. viiii. 147

cuius autem id carmcn sit, non scribit. Atque in eodem loco 2

Nigidius: Hoc, inquit, inclinamentum semper hu-iuscemodiuerborum,ut e uinosus', c mulierosus',c religiosus', sigmificat copiam quandam inmo-dicamrei,superquadicitur. Quocirca c religio-sus'isappellabatur,quinimia et superstitiosareligione sese allig-auerat, eaque res uitio as-sig-nabatur.

Sed praeter ista, quaeNig-idius dicit, alio quodam di-

3

uerticulo significationis e religiosus' pro casto atque obser-

uanti cohibentique sese certis legibus finibusque dici coe-

ptus. Simili autem modo illa quoque uocabula, ab eadem 4

profecta origine, diuersum significare uidentur: c religiosi

dies' et e religiosa delubra'. ? Religiosi' enim c dies' dicun- 5

tur tristi omine infames inpeditique , in quibus et res diui-

nas facere et rem quampiam nouam exordiri temperandumest; quos multitudo imperitorum praue et perperam c nefa-

stos' appellat. Itaque M. Cicero in libro epistula-6rumnono ad Atticum: maiores, inquit, nostri fu-

nestiorem diem esse uoluerunt Alliensis pu-g-nae, quam urbis captae, quod hoc malum exillo. Itaque alter religiosus etiamnuncdies, al-

ter in uolg-us ignotus. Idem tamen M. Tullius in7oratione de accusatore constituendo c religiosa

delubra ' dicit non ominosa nec tristia , sed maiestatis uene-

rationisque plena. Masurius autem Sabinus in com-8mentari is, quos de indigenis composuit: c Religio-sum', inquit, est, quod propter sanctitatem ali-

<|iiain remotum ac sepositum a n b i s e s t , u e r b u

m

a c relinquendo' dictum, tamquam c caerimoniae'a f carcndo'. [ ] secundum hanc Sabini in-

9

terpretationem templa quidem ac delubra, — quia horumcuraulufl in uituperationem non cadit, ut illorum, quoruml.nis in niodo extat — quae non uolgo ac temere, sed cuin

eastitate faerimoniaque adeuntium et reuerenda et refonni-

daoda sunt magis, quam inuolganda: sed dies e religiosi'10

dicti, <i"" s ex contraria causa, propter ominis diritatem,

relinquimus. KtTerentius: 11

10*

14* IIII. viiii. x.

Tum, quod dem ei recte est. Nam, nihil essemih i , r e 1 i g i o e s t d i c e r e.

12 Quod si, ut ait Nigidius, omnia istiusmodi inclina-

menta nimium ac praeter modum significant et idcirco in

culpas cadunt, ut c uinosus', Muulierosus', Mnorosus',c uerbosus', c famosus', cur c ingeniosus' et c formosus' et

c ofliciosus' etc speciosus', quae pariter ab ingenio et forma

et officio inclinata sunt, cur etiam cdisciplinosus', c consilio-

sus', c uictoriosus', quae M. Cato ita affigurauit , cur itemc f.icundiosa', quod Sempronius Asellio XIII. rerumgestarum ita scripsit: facta sua spectare opor-tere, nondicta, siminusfacundiosaessent, cur,

inquam, ista omnia numquam in culpam, sed in laudem di-

cuntur; quamquam aecum incrementum sui nimium demon-strent? an propterea, quia illis quidem, quae supra posui,

13 adhibendus est modus quidam necessarius? Nam et gra-

tia, si nimia atque inmodica, et mores, si multi atque uarii,

et uerba, si perpetua atque infinita et optundentia, et fama.

si magna et inquieta et inuidiosa sit, neque laudabilia ne-

14que utilia sunt; ingenium autem et officium et forma et di-

sciplina et consilium et uictoria et facundia sicut ipsae uir-

tutum amplitudines nullis finibus cohibentur, sed quanto

maiora auctioraque sunt, multo etiam tanto laudatiora sunt.

Ouid obseruatum de ordine rogandarum in senatu sententiarum

;

iurgiaque in senatu C. Caesaris consulis et M. Catonis . dremdicendo cxinienlis.

1 Ante lc^em, quae nunc de senatu habendo obseruatur.

2 ordo rogandi sententias uarius fuit. Alias primus ro^aba-tur, qui princeps a censoribus in senatum lectus fuerat.

Salias qui designati consules crant; quidam e consulil)iis.

Btudio aut necessitudine aliqua adducti, qUera is uisum erat

honoris fratio extra ordinem sententiam primuin rogpabant.

iObseruatum tameti est, cum extra ordinem fieret, ne quis

quemquam ex alio, quam ex consulari loco, sententiam

IIII. x. xi. 149

primum rogaret. C. Caesar in consulatu,quem cum M. Bi- 5

bulo gessit, quatuor solos extra ordinem rogasse sententiam

dicitur. Ex his quatuor principem rogabat M. Crassum, sed,

postquam filiam Cn. Pompeio desponderat, primum coepe-

rat Pompeium rogare.

Eius rei rationem reddidisse eum senatui Tiro Tul-6lius, M. Ciceronis libertus, refert, itaque se ex patrono

suo audisse scribit. ld ipsum Capito Ateius in libro, 7

quem de officio senatorio composuit, scriptum reli-

quit.

In eodem libro Capitonis id quoque scriptum est : 8

C, inquit, Caesar consul M. Catonem sententiamrogauit. Cato rem, quaeconsulebatur, quoniamnon e republica uidebatur, perficinolebat. Eiusrei ducendae gratia longa oratione utebatureximebatque dicendo diem. Erat enim ius sena-tori, ut sententiam rogatus diceret ante quic-quid uellet aliae rei et quoad uellet. Caesarconsul uiatorem uocauit eumque, cum finemnon faceret, prendi loquentem et in carceremduci iussit. Senatus consurrexit et proseque-batur Catonem in carcerera. Hac, inquit, inuidiafacta, Caesar destitit et mitti Catonem iussit.

XI.

Quac qualiaque sint, quae Aristoxenus quasi magis comperla

de Pythagora memoriae mandauit; et quae item Plutarchus in

eundem modum de eodem Pylhagora scripserit.

Opinio uetus falsa occupauit et conualuit, Pythago-1ram philosophum non esitauisse ex animalibus, item absti-

|nuisse fabulo, quem Graeci <xva{iov' appellant. Ex hac 2

opinione Callimachus poeta scripsit:

Kal Kvu^iav a%o %EiQa$ £^f[t]v, ANISINTOCEJEZTOT2,

Kayc6) Ilv&ayoQag 6g exsksve, Xeyco.

Ex eadem item opinione M. Cicero in libro de diuina-3

150 IIII. xi.

tionc primo haec uerba posuit: Iubet igiturPlato sic

ad somnum proficisci corporibus affectis, ut ni-

hil sit, quod errorem animis perturbationemqueafferat. Ex quo etiam Pythag-oreis interdic tumputatur, ne faba uescerentur, quae res habet in-

flationem magnam, (/ls cibus') tranquillitatemmentis quaerentibus (constat esse) contrariam.

4 Haec quidem M. Cicero. Sed Aristoxenus musi-

cus, uir literarum ueterum diligentissimus , Aristoteliphilosophi auditor, in libro, quem de Pythagora reli-

quit, nullo saepius legumento Pythag-oram dicit usum,quam fabis : quoniam is cibus et subduceret sensim aluum

5 et laeuigaret. Verba ipsa Aristoxeni subscripsi: TJv-ftayoQag de rav oGTtolav \idXi6xa xov xva\iovidoxi\ia6 ev Kiav xlvy\xlx6v xe yao eivai xald ia%<dQv\xixov dio xal \1dX16xa xe%Qr\xat avxa.

6 Porculis quoque minusculis et haedis tenerioribus uicti-

7tasse, idem Aristoxenus refert. Quam rem uidetur co-

gnouisse e Xenophilo Pythagorico, familiari suo, et ex

quibusdam aliis, natu maioribus, qui ab aetatePythagorae8 [ ] Ac de animalibus Alexis etiam poeta in conioe-9dia, quae IIvfrayoQit, ov6a inscribitur, docet. Videtur

autem, de xvd\ia non esitato causam erroris fuisse, quia

in Empedocli carmine, qui disciplinas Pythagorae se-

cutus est, uersus hic inuenitur:

AeiXoi, Ttdvdeiloi) xvd\iov dito %elQag e%e-6&aL.

10 Opinati enim sunt plerique, <xvd\iovg' legumentum dici, ut a

uulgo dicitur. Sed qui diligentius scitiusque carmina Em-pcdocli arbitrati sunt, *xvd\iovg } hoc in loco testiculos

siuniiicare dicunt, cosque more Pythagorae operte atque

symbolice * xvdpovg' appellatos, quod sint alxioi xovxvelv et geniturae humanae uim praebeant; idcircoque

Empedoclen uersu isto non a fabulo edendo , sed a rei

ueneriae proluuio uoluisse homines deducere.11 Plutarehus quoque, liomo in disciplinis graui aucto-

ritate, in primo iibrorum, quos de Homero compo-

IIII. xi. xii. xiii. 151

suit, Aristotelem philosophum scripsit eadem ipsa de Py-thag-oricis scripsisse, quod non abstinuerint edundis animali-

bus, nisi pauca carne quadam. VerbaipsaPlutarchi, quo- 12

niamres inopinata est, subscripsi: 'AQLGxoxekrjg ds {irj-

XQag xal xaQdCag xal aTcakrjcprjg xal xolovxcovxlvcov aklcov a%£%EO$aC cprjOLV xovg IIv&ayoQL-zovg- %Qr}Ofrai de xolg akkoig. ^AKakricprf autem est 13

animal marinum, quod curtica' appellatur. Sed et piscibus

(mullis) abstinere Pythagoricos , Piutarchus inSympo-siacis dicit.

Pythag-oram uero ipsum (sicuti) celebre est, Euphor- 14

bum primo misse dictasse.

Ita haec. Remotiora sunt his, quae Clear chus et Di-caearchus memoriae tradiderunt, fuisse eum posteaPyr[rhum Pyjranthium , deinde Aethaliden , deinde feminampulcra facie meretricem , cuinomen fuerat Alco.

XII.

Notae et animaduersiones censoriae in ueteribus monumentis

repertae, memoria dig-nae.

Si quis agrum suum passus fuerat sordescere eumque 1

indiJigenter curabat ac neque arauerat neque purgauerat,

siue quis arborem suam uineamque habuerat derelictui,

non id sine poena fuit, sed erat opus censorium censo-

resque aerarium faciebant. ltem, quis eques Romanus 2

equum habere gracilentum aut parum nitidum uisus erat,

•inpolitiae' notabatur; id uerbum signiiicat, quasi tu di-

,

cas c incuriae'. Cuius rei utriusque auctoritates sunt et3

M. Cato id saepenumero attestatus est.

XIII.

Quod incentiones quaedam tibiarum, cerlo modo faclae, ischiacis

mederi possunt.

Creditum hoc a plerisque est et memoriae mandatum, 1

ischia cum maxime doleant, tum, si modulis leniijus tibi-

cen incinat, minui dolores. Ego nuperrime in libro2

152 IIIl. xnr. xiiii. xv.

Thcophrasti scriptum inueni, uiperarum morsibus tibi-

cinium scite modulateque adhibitum mederi; refert etiam

Democriti liber, qui inscribitur 7ZsqI Qva^iav 7) Xo-Aytxcjv xccvcov, in quo docet plurimis hominum morbi-

4 dis medicinae fuisse incentiones tibiarum. Tanta prosus

.idfinitas est corporibus hominum mentibusque et propterea

uitiis quoque aut medellis animorum et corporum.

XIIII.

Narratur historia de Hostilio Mancino aedili et Manilia meretrice

;

uerbaque decreti tribunorum, ad quos a Manilia prouoca-

tum est.

1 Cum librum VIII. Atei Capitonis coniectaneo-rum legeremus, qui inscriptus estdeiudiciis publicis,decretum tribunorum uisum est grauitatis antiquae plenum.

2 Propterea id meminimus, idque ob hanc causam et in hancsententiam scriptum est: Aulus Hostilius Mancinus aedilis

3 curulis fuit. Is Maniliae meretrici diem ad populum dixit

eo, quod e tabulato eius noctu lapide ictus esset, uulnus-

4 que ex eo lapide ostendebat. Manilia ad tribunos plebi

5 prouocauit. Apud eos dixit comessatorem Mancinum adaedes suas uenisse; eum sibi recipere non fuisse e re sua,

6sed cum ui inrumperet, lapidibus depulsum. Tribuni de-

creuerunt, aedilem ex eo loco iure deiectum, quo eumuenire cum corollario non decuisset. Propterea , ne cum po-pulo aedilis ageret, intercesserunt.

XV.

Defensa a culpa sententia ex historia Sallustii, quam iniqui eius

cum insectatione maligni reprehenderinl.

1 Elegantia orationis Sallustii uerborumque fin[gen]di

et nouandi studium cum multa prorsus inuidia fuit, multi-

que tion mcdiocri ingenio uiri conati sunt reprehenderepleraque et obtrectare. In quibus plura inscite aut ma-ligne uellicant. Nonnulla tamen uideri possunt non mdignareprehensione: quaie illud in Catilinae historia re-

IIII. xv. xvi. 153

pertum est, quod habeat eam speciem, quasi parum at-

tente dictum. Verba Sallustii haec sunt: Ac mihi2quidem, tametsi hautquaquam par gloria se-quitur scriptorem et auctorem rerum, tameninprimis arduum uidetur, res g-estas scribere:primum,quod facta dictis exaequandasunt; dein,quia plerique, quae delicta deprehenderis, ma-liuolentia et inuidia dicta putant. Vbi de magnauirtute atque gloria bonorum memores, quaesibi quisque facilia factu putat, aequo animoaccipit; supra, ueluti ficta, pro falsis ducit.'Proposuit', inquiunt, e dicturum causas, quamobrem ui-

3

deatur esse arduum, res gestas scribere; atque ibi

cum primum causam [..., non causas,] sed querellas

dicit. Non enim causa uideri debet, cur historiae opus 4e arduum' sit, quod hi, qui legunt, aut inique interpre-

tantur, quae scripta sunt, aut uera esse non credunt'.

Obnoxiam quippe et obiectam falsis existimationibus eam 5

rem dicendam aiunt, quam ? arduam ' ;quia, quod est c ar-

duum', sui operis difficultate est 'arduum', non opinionis

alienae erroribus.

Ilaec illi maliuoli reprehensores dicunt. Sed e arduum' 6

Sallustius non pro difficili tantum, sed pro eo quoqueponit, quod Graeci *%als7t6v 9 appellant, quod est cum dif-

ficile, tum molestum quoque et incommodum et intractabile.

Quorum uerborum significatio a sententia Sallustii suprascripta non abhorret.

XVI.

De uocabulis quibusdam a Varrone et Nigidio contra cotidiani

sernionis consuetudinem declinatis; atque inibi id genus quae-

dam cum exemplis ueterum relata.

M. Varronem et P. Nigidium , uiros Romani generis 1

doctissimos, comperimus, non aliter elocutos esse et scri-

psisse, quam 'senatuis' et 'domuis' et c fluctuis', qui estpa-trius casus, ab eo, quod est 'senatus', cdomus' [et 'fluctus'];

huic ? senatui', ['domui',] *fluctui' ceteraque his consimiliu

154 IIII. xvi.

3 pariter dixisse. Terentii quoque comici uersus in libris

ileteribus itidem scriptus est:

Eius anuis causa, opinor, quae est emortua.

3 Hanc eorum auctoritatem quidam e ueteribus grammaticis

ratione etiam firmare uolucrunt, quod omnis datiuus singula-

ris litcra finitus i, si non similis est genitiui singularis, s li-

teira addita genitiuum singularem facit, ut c patri patris',

4 Muci ducis', c caedi caedis'. cCum igitur', inquiunt, cin casu

dandi c huic senatui' dicamus, g-enetiuus ex eo singnlaris ? se-

natuis' est, non ?senatus".

5 Set non onmes concedunt, in casu datiuo c senatui' ma-6 uis dicendum, quam csenatu\ SicutiLucilius in eodemcasu uictu et anu dicit, non c uictui' nec canui', in hisce

uersibus

:

Quod sumptum atque epulas uictu praeponish o n e s t o ,

et alio in loco :

Anu noceo

7 inquit. Vergilius quoque in casu dandi aspectu dicit,

non c aspectui':

Teque aspectu ne subtrahe nostro,

et in georgicis:

Ouod nec concubitu indulg-ent.

8 C. etiam Caesar, grauis auctor linguae Latinae, in An-ticatone: unius, inquit, arrogantiae, supcrbiaedominatuque. Item in Dolabellam actionis I. lib.

1.: Isti, quorum in acdibus fanisque posita et9honori erant et ornatu. In libris quoque analo-gicis oinnia istiusmodi sine i litera dicenda ccnset.

IIII. xvii. 155

XVII.

De natura quarundam particularum,quae praepositae verbis in-

tendi atque produci barbare et inscite uidentur, exemplis ra-

tionibusque plusculis disceptatum.

Lucilii ex XI. uersus sunt: 1

Scipiadae magno improbus obiciebat Asellus,Lustrum, illo censore, malum infelixque fuisse.

Obiciebat o litera producta multos legere audio, idque eo

facere dicunt, ut ratio numeri salua sit. Idem infra: 2

Conicere in uersus dictum praeconis uolebamGrani.

In hac quoque primi uerbi praepositione ob eandem causamproducunt. ItemXV.: 3

Subicit huic humilem et suffercitus posterio-rem

,

sub i cit u litera longa legunt, quia primam syllabam breuemesse in uersu heroico non conuenit. Item apud Plautum4in Epidico <con' syllabamproductampronuntiant:

'Age nunc iam, orna te, 'Epidice, et palli[ol]umin collum conice.

ApudV e r g i 1 i um quoque s u b i c i t uerbum pro duci a pleris- 5

que audio:

Etiam Parnasia laurusParua sub ingenti matris se subicit umbra.

Sed neque ? ob' neque*sub' praepositio producendi habet6naturam, ncque item [

? con'] , nisi cum eam literae secuntur,

quae in uerbis c constituit' et ? confecit' secundum eam pri-

mae sunt, uel cum eliditur ex c con' [n] litera: sicutSallu-stius: facnoribus, inquit, copertus. In his autem, 7

quae supra posui, et metrum esse integrum potest et prae-

positiones istac possuntnon barbare protendi: secundaenimlitera in his uerbis pcrduoi, nonperunum scribenda est.

156 IIII. xvii.

6 Nain uerbum ipsum, cui supradictae particulae praepositae

sunt, non cst eicio', sed e iacio' et praeteritum non cicit' facit,

sed eiecif, Id ubi compositum est, (ex) a litera in i mutatur,

sicuti fit in uerbis e insilio' et e incipio', atque ita uim con-

sonantis capit, et idcirco ea syllaba productius latiusque

paulo pronuntiata priorem syllabam breuemessenonpatitur,

sedredditeam positu longam, proptereaque et numerus in

uersu et ratio ex pronuntiatu manet.

9 Haec, quae diximus, eo etiam conducunt, ut, quod apudVergiliumin sexto positum inuenimus:

Eripe me his, inuicte, malis aut tu mihi ter-

ramI n i c e

,

sic esse Mniice', ut supradixi, et scribendum et legendumsciamus, nisi quis tam indocilis est, ut in hoc quoque uerboe in' praepositionem metri gratia protendat.

10 Quaerimus igitur in eobicibus', o litera qua ratione inten-

datur, cum id uocabulum factum sit a uerbo e obiicio' et ne-

quaquam simile sit, quod a uerbo emoueo' emotus' o litera

lllonga dicitur. Equidem memini Sulpicium Apollina-rem, uirum praestanti literarum scientia, e obicis' et e obi-

cibus' o litera correpta dicere, in Vergilio quoque sic

eum legere:

Qua ui maria alta tumescantObicibus ruptis;

I2sed ita, ut diximus, i literam, quae in uocabulo quoquegemina esse debet, paulo uberius largiusque pronuntiabat.

13 Congruens igitur est, ut esubices' etiam, quod proindeut e obices' compositum est, u litera breui dici oporteat.

liEnnius in tragoedia, quae Achilles inscribitur,

subices pro aere alto ponit, qui caelo subiectus est. in

his uersibus

:

• • • • Pcr cgo deiim sublimas siibices'Vmidas, unde oritur imber, sonitu saeuo et f

strepitu,

IIII. xvii. xviii. 157

plerosque omnis tamen legere audias u litera producta. Idi5

ipsum autem uerbum M. Cato sub alia praepositione dicit

in oratione, quam de consulatu suo habuit, ita:

hos, inquit, fert uentus ad priorem Pyrenaeum,quo proiicit inaltum. EtPacuuius item in Chryse:

. . Id promunturium cuius lingua in altum pro-iicit.

XVIII.

DeP. Africano superiore sumpta quaedam ex annalibus, memoraludignissima.

Scipio Africanus antiquior quanta uirtutum g-loria prae-

1

stiterit et quam fuerit altus animi atque mag-nificus et quasui conscientia subnixus

,plurimis rebus

,quae dixit quae-

que fecit, declaratum est. Ex quibus sunt haec duo exempla 2

eius fiduciae atque exuperantiae ing-entis

:

Cum M. Naeuius tribunus plebis accusaret eum ad popu- 3

lum diceretque , accepisse a rege Antiocho pecuniam , ut

conditionibus gratiosis et mollibus pax cum eo populi Ro-mani nomine fieret et quaedam item alia crimini daret indigna

tali uiro , tum S cip i o pauca praefatus, quae dignitas uitae

suae atque gloria postulabat: cmemoria', inquit, e Quirites,

repeto, diem esse hodiernum, quo Hannibalem Poenum im-

perio uestro inimicissimum magno proelio uici in terra Africa

pacemque et uictoriam uobis peperi inspectabilem. Konigitur siinus aduersum deos ingrati et, censeo, relinquamusnebulonem hunc, eamus hinc protinus Ioui optimo maximogratulatum*. Id cum dixisset, auertit et ire ad Capitolium 4

coepit. Tum contio uniuersa, quae ad sententiam de Sci- 5

pione ferendam conuenerat, relicto tribuno, Scipionem in

Capitolium comitata atque inde ad aedes eius cum laetitia

et gjatulatione sollempni prosecuta est. Fertur etiam ora- 6

tio, quae uidetur habita eo die aScipione, et quidicunteam non ueram, non eunt infitias, quin haec quidem uerbafuerint, quae dixi, Scipionis.

ttem aliud est factttm eius praeclarum. Petilii quidam, 7

tribuni plebis, a M. , ut aimit, Catone, inimico Scipionis,

158 IIII. xviii. xviiii. xx.

coraparati in eum atque inmissi, desiderabant in senatuin-

stantissime, ut pccuniae Antiochinae praedae[que],quae in

i bello capta erat, rationem redderet: fuerat enim L. Sci-

pioni Asiatico, fratrisuo, imperatori in eaprouincia, lega-

9 tns. Ibi Scipio exurgit et, prolato e sinu togae libro, ratio-

nes in eo scriptas esse dixit omnis pecuniae omnisque prae-

10 dac , allatum , ut palam recitaretur et ad aerarium deferretur.

ll rScd cnim id iam non faciam', inquit, mec me ipse afficiam

12contumelia', eumque librum statim coram discidit suis ma-nibus et concerpsit, aegre passus, quod, cui salus impe-

rii ac reipublicae accepta ferri deberet, rationem pecuniae

praedatae posceretur.

XVIIII.

Quid M. Varro in logislorico scripserit de moderando uictu puero-

rum inpubium.

1 Pueros inpubes compertum est, si plurimo cibo nimioque

sompno uterentur, hebetiores fieri ad ueterni usque aut eluci

tarditatem, corporaque eorum inprocera fieri minusque2 adolescere. Idem plerique alii medicorum philosophorum-

que et M. Varro in logistorico scripsit, qui inscriptus

est Catus aut de liberis educandis.

XX.

Notali a censoribus, qui, audientibus iis, dixerant ioca quaedam

Lntempestiuiter; ac de eius quoque nola deliberatum, qui stcte-

ral rorte apud eos oscilabundus.

i Inter censorum seueritates tria haec exempla in literis

2 sunt castigatissimae disciplinae. Vnum est huiuscemodi.

3 Censor agebal deuxoribus sollempne iusiurandum. Verbaerant ita concepta: Vt tu ex animi tui sententiauxorem habes? Qui iurabat, cauillator quidam et ca-

-t n[al]icola et nirais ridicularius fuit. Is locum essc sibi ioci

dicundi ratus, cura ita, uti mos erat, censor dixisset: eut:>iu r\ animi tui sententia uxorem habes?' cbabeo equidem',inquit, e uxorem, sed non hercle ex animi mei sentcntui'.

<i Tiiin censor eura, quod intempestiue lasciuisset, in aerarios

IIII. xx. 159

rettulit, causamque hanc ioci scurrilis apud se dicti sub-

scripsit.

Altera seueritas eiusdem sectae disciplinaeque est. De-7.8

Jiberatum est de nota eius,qui ad censores ab amico ad-

uocatus est et, in iure stans, clare nimis et sonore oscitauit,

atque inibi, ut plecteretur, fuit, tamquam illud indicium esset

uagi animi et alucinantis et fluxae atque apertae securitatis.

Sed cum ille deiurasset, inuitissimum sese ac repugnantemgoscitatione uictum tenerique eo uitio

,quod ? oscedo ' appel-

latur, tum notae iam destinatae exemptus est. PubliusioScipio Africanus, Pauli filius , utramque historiam

posuit in oratione, quam dixit in censura, cum adm a i o r u m m o r e s p o p u 1 u m h o r t a r e t u r.

Item aliud refert Sabinus Masurius in septimonmemoriali seuere factum: Censores, inquit, PubliusScipio Nasica et Marcus Popilius cum equitumcensum agerent, equum nimisstrig-osumetmalehabitum , sed equitem eius uberrimum ethabi-tissimum uiderunt et c cur', inquiunt, Mta est,ut tu sis, quam equus, curatior?' c Quoniam', in-

quit, c ego me curo, equum Statius nihili ser-uos'. Visum est parum esse reuerens respon->uni relatusque in aerarios, ut mos est.

'Statius' autem seruile nomen fuit. Plerique apud uete- 12

res serui eo nomine fuerunt. Caecilius quoque ille co- 13

moediarum poeta inclutus seruus fuit et propterea nomenhabuit ? Statius'. Sed postea uersum est quasi in cogno-

mentum, appellatusque est f Caecilius Statius'.

A. GELLII

NOCTIVM ATTICARVM LIBER QVINTVS.

I.

Quod Musonius philosophus reprehendit inprobauitque , laudari

philosophum disserentem a uociferantibus et in laudando

geslientibus.

1 [....] Musonium philosophum solitum accepimus.cCumphilosophus', inquit, c hortatur, monet, suadet, obiur-

g-at aliudue quid disciplinarum disserit, tum, qui audiunt, si

de sumrno et soluto pectore obuias uulgatasque laudes effu-

tiunt, si clamitant etiam , sigestiunt, si uocum eius festiuita-

tibus, si modulis uerborum, si quibusdam quasi fretamentis

(orationibus) mouentur , exagitantur et gestiunt, tum scias,

et qui dicit et qui audiunt frustra esse , neque illi philoso-

2 phum loqui, sed tibicinem canere. Animus9, inquit, caudien-

tis philosophum, [cumj quae dicuntur utilia ac salubria

sunt et errorum atque uitiorum medicinas f(u)erunt, laxa-

mentum atque otium prolixe profuseque laudandi non ha-3bet. Quisquis ille est, qui audit, nisi ille est plane deper-

ditus, inter ipsam philosophi orationem et perhorrescat

necesse est et pudeat tacitus et paeniteat et gaudeat et

4admiretur, uarios adeo uultus disparilesque sensus gerat,

proinde ut eum conscientiamque eius adfecerit utrarumqueanimi partium, aut sincerarum aut aegrarum, philosophi per-

tractatio'.

V. i. ii. 161

Praeterea dicebat, magnam laudem non abesse ab ad-5miratione, admirationem autem, quae maxima est, non aerbaparere, sed silentium. c ldcirco', inquit, ( poetarum saj

tissimus auditores illos Vlixi, labores suos inlustrissime nar-

rantis, ubi loquendi finis factus, non exultare Decstreperenec uociferari facit, sed consiluisse uniuersos dicit, q

attonitos et obstupidos, delenimentis aurium ad originef

que uocis permanantibus

:

nSlg tpato' tol d' dga stdvteg dxr

tv iytvovro

6LCJ7irj,

Kr]A.T}&u<p d' 66%ovto v.axd utyaoa 6v.i6tvxa\

II.

Super equo Alexandri regis, qui Bueephalus appeUatUfl l

Equus Alexandri regis et capite et Bomine ' BucepbaJ

fuit. Emptum Chares scripsit talentis tredecim ef regi I'hi- I

lippo donatum; hoc autem aeris nostrJ summatrecenta duodecim. Super hoc equo dignum memoria ui- 3

sum, quod, ubiornatuseratarmatusqueadproetium, baud

umquam inscendi sese ab alio, nisi ab rege passus sit

etiam de isto equo memoratura est, quod, cum insv

in eo Alexander bello Indico et facinora faciens tortia, Kn

hostium cuneum non satis sihi prouidens uimisisi

|iectisque undique in Alexandrum telis, uulneribus

in ceruice atque in latere equus perfossui moribun-

i dus tamen ac prope iam exanguis e medUs hostibiu

gem uiuacissimo cursu retulh atque, ubi eun teJa

extulerat, ilico concidit et, domini iamsupei

quasi cum sensus humani soiacio animam expirauit I

1 rex Alexander, parta eius belii aictoria, oppidum

|dem locis condidit idque ob equi bon<

appellauit.

Gellivs. 11

162 V. iii.

ffl.

Quae causa quodque initium fuisse dicatur Protagorae ad philoso-

phiae literas adeundi.

1 Protagoram, uirum in studiis doctrinarum egregium,

cuius nomenPlato libro suo illi incluto [in]scripsit, adules-

centem aiunt uictus quaerendi gratia in mercede[m] missum2 uecturasque onerum corpore suo factitauisse, quod genus

Graeci * a%&oq)6Qovg' uocant, Latine e baiulos' appellamus.

3 Is de proximo rure Abdera in oppidum, cuius popularis fuit,

caudices ligni plurimos funiculo breui circumdatos portabat.

4Tum forte Democritus, ciuitatis eiusdem ciuis, homoante alios uirtutis et philosophiae gratia uenerandus, cumegrederetur extra urbem, uidet eum, cum illo genere one-

ris tam impedito ac tam incohibili facile atque expedite

incedentem et prope accedit et iuncturam posituramque

ligni scite periteque factam considerat petitque, ut paululum

5 adquiescat. Quod ubi Protagoras, ut erat petitum, fe-

cit atque itidem Democritus aceruum illum et quasi or-

bem caudicum, breui uinculo comprehensum, ratione qua-

dam quasi geometrica librari continerique animaduertit,

interrogauit, quis id Hgnumita composuisset, et cum ille a

se compositum dixisset, desiderauit, uti solueret ac denuo

6 in modum eundem collocaret. At postquam ille soluit

ac similiter composuit, tum Democritus, animi aciem

sollertiamque hominis non docti demiratus

:

c mi adulescens

\

inquit, e cum ingenium bene faciendi habeas, sunt maiora

melioraque, quae facere mecum possis', abduxitque eumstatim secumque habuit et sumptum ministrauit et philoso-

phias docuit et esse eum fecit, quantus postea fuit.

7 Is tamen Protagoras insincerus quidem philosophus,

sed acerrimus sophistarum fuit: pecuniam quippe ingcntem

cum a discipulis acciperct annuam, pollicebatur se id do-

cere, quanam uerbomm indtistria causa infirmior fieret for-

tior, quam rem Graece ita dicebat: 'tov ijzrco Xoyov xqeitxu

7lOi£LV\

V. iiii. v. 163

nn.

De uerbo duoct uicesimo, quoduulgo incognitumest. a oirisdocUfl

multifariam in libris scriptum est.

Apud Sig-illaria forte in libraria ego et Iulius Paulus I

poeta, uir memoria nostra doctissimus, consideramus; atqueibi expositi erant Fabii annales, bonae atque sincerac ue-

tustatis libri, quos uenditor sine mendis esse contendebat.

Grammaticus autem quispiam de nobilioribus, ab emptoreSad spectandos libros adbibitus,repperisse unum in libro men-dum dicebat; sed contra librarius in quoduis pignus uocabat,

siin una uspiam litera delictum esset. Ostendebat grammati- ;t

cus ita scriptum in libro quarto: Quapropter tuin pri-

mum ex plebe alter consul factus est, duo et uice-

simo anno, postquam Romam Galli cepcrun t.cNob', 4

inquit, f duo et uicesimo, sed 'duodeuicesimo' scribiopor-

tuit. Quid enim est duo et uicesimo? [— Varro — »

libroXVI. humanarumduo et uicesimo] bic ita BCripsit: Mor-tuus est anno duo et uicesimo; r.ex fuit annos XXI.

V.Cuiusmodi ioco incauillatus sitAnliochum regern PoenusHannil

In libris ueterum memori aru m SCriptum e8l . H.m I

nibadem Carthaginiensem apud regem Antiochum racetissime

cauillatum esse. Ea cauiUatio huiuscemom fuit: Ostendel

ei Antiochusin campo copias uujentis, <| ||;|> bellum populo

Romano facturus comparauerat, conuertebatque exercitum

insignibus argenteiset aureis Qorentem; inducebal etiam cui 3

ruscum falcibus etelephantoscum turribusequitatumque fre

nis. ephippiis, monilibus, phaleris praefulgentem. Vtque ibil

rex, contemplatione tanti ac tam ornati exercitus gloriabun

dus,Hannibaiem aspicil et: 'putasne', inquit/conferri pi

acsansesse(credo)Romanishaec ornnia? J Tum Poenus, eln 6

dens i-n.iuiaiii inbeluamquemilitumeius pretiosearn atorum:eSatis, plane satis esse credo Ronaanishaecomnia,e1iamsi

rissimisunt.5 Nihilprorsumnequetamlepidenequetama» i

dici potesi : rex de numero exercitus buj ac de aestimand i 1

[uiperatione quaesiueral respondil Eiannib il de;

11'

164 V. vi.

VI.

De coronis militaribus; quae sit earum triumphalis, quae ob-

sidionalis, quae ciuica, quae muralis, quae castrensis, quae

naualis, quae oualis, quae oleaginea.

1.2 Militares coronae multifariae sunt. Quarum quae nobilis-

simae sunt, has ferme esse accepimus: c triumphalem , ob-

3sidionalem, ciuicam, muralem, castrensem, naualem'; est

4 ea quoque corona, quae c oualis' dicitur, est item postremac oleaginea', qua uti solent, quiin proelio non fuerunt, sed

triumphum procurant.

5c Triumphales' coronae sunt aureae, quae imperatoribus

6 ob honorem triumphi mittuntur. Id uulgo dicitur c aurum7 coronarium'. Haec antiquitus e lauru erant, post fieri ex

auro coeptae.

8 c Obsidionalis ' est, quam ii, qui liberati obsidione sunt,

9 dant ei duci,qui liberauit. Ea corona graminea est, obser-

uarique solitum, ut fieret egramine, quodineo loco gna-

lOtum esset, intra quem clausi erant, qui obsidebantur. Hanccoronam gramineam senatus populusque Romanus Q. Fabio

Maximo dedit bello Poenorum secundo,quod urbem Romam

obsidione hostium liberasset.

11c Ciuica' corona appellatur, quam ciuis ciui, a quo in

proelio seruatus est, testem uitae salutisque perceptae dat.

12 Ea fit e fronde quernea, quoniam cibus uictusque antiquis-

simus quercus capisolitus; fuit etiam ex ilice, quod genussuperiori proximum est, sicuti scriptum estin quadam co-moedia Caecilii:

Aduehitur, inquit, cum ilign(e)a corona et chla-myde: di uestram fidem!

I3Masurius autem Sabinus in undecimo librorummcmorialium ciuicam coronam tum dari solitam dicit,

cumis, qui ciuem seruauerat, eodemtempore etiam hostem

occiderat neque locum in ea pugna reliquerat; aliter ius ciui-

14cae coronae negat concessum. Tiberium tamen Caesarem

consultum, an ciuicam coronam eapere posset, qui ciuem

in proelio seruasset et hostes ibidem duos interfecisset, sed

V. vi. 165

locum, in quo pugnabat, non retinuisset eoque loco hostes

potiti essent, rescripsisse dicit, eum quoque ciuica dignuni

uideri, quodappareret, ex tam iniquo loco ciuem ab eo ser-

natum, ut etiam a fortiter pug-nantibus retineri non quiuerit.

Hac corona ciuica L. Geilius, uir censorius, in- senatu Cice-15

I ronem consulem donari a republica censuit, quod eius opera' esset atrocissima illa Catilinae coniuratio detecta uindi-

cataque.

'Muralis' estcorona, qua donatur ab imperatore, qui pri-16

mus murum subiit inque oppidum hostium per uim ascendit;

idcirco quasi muri pinnis decorata est. c Castrensis' est co-17

rona, qua donat imperator eum,qui primus hostium castra

pugnans introiuit; eacorona insigneuallihabet. eNaualis'est,18

qua donari solet maritimo proelio, qui primus in hostium na-

uem uiarmatus transiluit; ea quasi nauium rostris insignita

est. Et e muralis ' autem et? castrensis ' et e naualis ' fieri ex 19

auro solent.

'Oualis' corona murteaest: ea utebantur imperatores, 20.21

qui ouantes urbem introibant.

Ouandiac non triumphandicausaest, cumautbellanonrite

indicta neque cum iusto hoste gesta sunt, aut hostium nomenhumile et non idoneum est, ut seruorum piratarumque, aut,

i deditione repente facta, Mnpuluerea', ut dici solet, incruenta-

ique uictoriaobuenit. Cui facilitatiaptamesseVeneris frondein22

icrediderunt, quod non Martius, sed quasi Venerius quidam

jtriumphus foret. Ac murteam coronam M.Crassus, cum, bello 23

fugitiuorum confecto, ouans rediret, insolenteraspernatus est

senatusque consultum faciendum per gratiam curauit, ut lauro,

nonmyrto, coronaretur.

Marcus Cato obiicit M. Fuluio Nobiliori, quod milites24

per ambitum coronis deleuissimiscausisdonasset. Dequare23;uerbaipsaapposuiCatonis: Iam principioquisuidit,, corona donari quemquam, cum oppidum captumjnon esset aut castrahostium non incensa essent?Fuluius autem, in quem hoc a Catone dictum est, coronis26

1 donauerat milites, quia uallum curauerant, aut qui puteum' strenue foderant.

166 V. vi. vii. viii.

27 Praetereundum non est, quod ad ouationes attinet, super

quo dissensisse ueteres scriptores accipio. Partiin

enim scripserunt, qui ouaret, introire solitum equo uehen-

tem; at Sabinus Masurius pedibus ingredi ouantes di-

cit, sequentibus eos non mili[ti]bus, sed uniuerso senatu.

VII.

Personae uocabulum quam lepide interpretatus sit quamque esse

uocis eius originem dixerit Gauius Bassus.

1 Lepide mehercules et scite Gauius Bassus in libris,

quos de origine uocabulorum composuit, unde ap-

pellata c persona' sit, interpretatur ; a c personando' enim

2 id uocabulum factum esse coniectat. Nam: caput, in-

quit, et os coperimento personae tectum undi-que unaque tantum uocis emittendae uia per-uium, quoniam non uag-a neque diffusast, in

unum tantummodo exitum collectam coactam-que uocem ciet [et] magis claros canorosquesonitus facit. Quoniam ig-itur indumentum illud

oris clarescere etresonare uocem facit, ob eam.causam c persona 5 dicta est, o litera propteruo-cabuli formam productiore.

VIII.

Defensus error a Vergilii uersibus, quos arguerat Iulius Hyginus

grammaticus ; et ibidem, quid sit lituus; deque irvpoXoytcc

uocis eius.

1 Ipse Quirinali lituo paruaque sedebatSubcinctus trabea laeuaque ancile gerebat.

In his uersibus errasse Hyginus Vergiiium scripsit,

tamquam non animaduerterit deesse aliquid hisce uerbis:

Ipse Quirinali lituo.

2Nam, sinihil, inquit, deesse animaduerterimus,uidetur ita dictum, ut fiat: Mituo et trabea sub-

V. viii. 167

cinctus'; quod est, inquit, absurdissimum; quippecum c lituus' sit uirga breuis, in parte qua ro-

bustior est incurua, qua augures utuntur, quo-nam modo c subcinctus lituo' uideri potest?

Immo ipse Hyginus parum animaduertit , sic hoc esse 3

dictum, ut pleraque cfici per defectionem solent. Veluti 4

cum dicitur: C M. Cicero homo magna eloquentia' et: CQ. Ro-

scius histrio summa uenustate' non plenum hoc utrumque,

neque perfectum est, sed enim pro pleno atque perfecto

auditur. VtVergilius alio in loco: 5

Victorem Buten inmani corpore,

id est corpus inmane habentem , et item alibi

:

In medium geminos inmani pondere eaestusProiecit,

ac slmiliter

:

Domus sanie dapibusque cruentis,Intus opaca, ingens.

Sic igitur id quoqueuideri dictum debet: c Picus Quirinali6lituo erat', sicuti dicimus: c Fatua grandi capite erat'.

Et c est' autem et c erat' et c fuit' plerumque absunt cum 7

elegantia sine detrimento sententiae.

Et, quoniam facta c litui' mentio est, non praetermitten- 8

dum est, quod posse quaeri animaduertimus, utrum lituus

auguralis a tuba, quae c lituus' appellatur, an tuba a lituo

aug-urum c lituus' dicta sit: utrumque enim pari forma et9pariterincuruum est. Sed si, ut quidam putant, tuba a so-IOnitu c lituus' appellata est exillo Homerico uerbo:

necesse est ita accipi , ut uirga auguralis a tubae similitudine

Mituus' uocetur. Vtitur autem uocabulo isto Vergilius etll

pro tuba:

Et lituo pugnas insignis obibat et hasta.

168 V. viiii. x.

VIIII.

Historia de Croesi filio sumpta ex Herodoti libris.

1 Filius Croesi regis, cum iam fari per aetatem posset, in-

fans erat et, cum iam multum adoieuisset, item nihil fari

2 quibat Mutus adeo et elinguis diu habitus est. Cum in

patrem eius, bello magno uictum et urbe in qua erat capta,

hostis g-ladio deducto, regem esse ignorans, inuaderet, di-

duxit adolescens os, clamare nitens, eoque nisu atquc im-

petu spiritus uitium nodumque linguae rupit planeque et ar-

ticulate elocutus est, clamans in hostem, ne rex Croesus oc-

3 cideretur. Tum et hostis gladium reduxit et rex uita donatus4 est et adulescens loqui prorsum deinceps incepit. Hero-dotus in historiis huius memoriae scriptor est, eius-

que uerba sunt, quae prima dixisse filium Croesi refert:

^"Av&QGiTte, nrj Ktslve Kqo16ov'.5 Sed et quispiam Samius athleta, nomen illi fuit'E^[«x]A£-

ovg, cum antea non loquens fuisset, ob similem dicitur cau-

6 sam loqui coepisse. Nam cum in sacro certamine sortitio

inter ipsos et aduersarios non bona fide fieret et sortem no-

minis falsam subiici animaduertisset, repente in eum, qui id

faciebat, uidere sese, quid faceret, magnum inclamauit.

Atque is, oris uinclo solutus, per omne inde uitae tempusnon turbide neque adhaese locutus est.

De argumentis, quae Graecc civxiaTQicpovTct appcllantur , a nobis

reciproca dici possunt.

1 Inter uitia argumentorum longe maximum esse uitium ui-

2 detur, quae e ccvtictQsqpovta 9 Gracci dicunt. Ea quidam ex

nostris non herclc nimis absurde c reciproca' appcllauerunt.

3 Id autem uitium accidit hoc modo : cum argumcntum pro-

positum referri contra conuertique in eum potest, a quodictum est, etutrimquc pariter ualet; quale est pcruolgatuni

illud, quo Protag-oram, sophistarum acerrimum, usuni

esse ferunt aducrsus Euathlum, discipulum suum.

V. x. 169

Lis namque inter eos et controuersia super pacta mer- 4

cede haec fuit. Euathlus, adulescens diues, eloquentiae 5

discendae causarumque orandi cupiens fuit. Is in discipli- 6

nam Protagorae sese dedit daturumque promisit merce-

dem grandem pecuniam, quantam Protagoras petiuerat;

dimidiumque eius dedit iam tunc statim, priusquam disceret,

pepigitque, ut reliquum dimidium daret, quo primum die cau-

sam apud iudices orasset et uicisset. Postea cum diutule 7

auditor adsectatorque Protagorae fuisset [et] in studio

quidem facundiae abunde promouisset, causas tamen nonreciperet tempusque iam long-um transcurreret et facere

id uideretur, ne reliquum mercedis daret, capit consilium

Protagoras, ut tum existimabat , astutum : petere instituit 8

ex pacto mercedem; litem cumEuathlo contestatur.

Et cum ad iudices , coniiciendae (consistendae) causae 9

gratia, uenissent, tumProtagoras sic exorsus est: 'Disce\

inquit, 'stultissime adulescens, utroque id modo fore, uti

reddas quod peto, siue contra te pronuntiatum erit siue

pro te. Nam , si contra te lis data erit , merces mihi ex sen- 10

tentia debebitur, quia ego uicero , sin uero secundum te iu-

dicatum erit, merces mihi ex pactodebebitur, quia tu uiceris'.

Ad ea respondit Euathlus: fPotui\ inquit, ?huictuaelltam ancipiti captioni isse obuiam, si uerba non ipse facerem

atque alio patrono uterer. Sed maius mihi in istauictoriai2

prolubium est, cum te non in causa tantum, sed in argumentoquoque isto uinco. Disce igitur tu quoque, magister sa-13

pientissime, utroque modo fore, uti non reddam quod petis,

siue contra me pronuntiatum fuerit siue pro me. Nam, si!4

iudices pro causa mea scnserint, nihil tibi ex sentcntia de-

bebitur, quia eg-o uicero ; sin contra me pronuntiauerint, ni-

hil tibi ex pacto debebo,quia non uicero'.

Tum iudiccs dubiosum hoc inexplicabileque esse, quodlautrimque dicebatur, rati, ne sententia sua, utramcumque in

parteiri dicta esset, ipsa sese rescinderet, rem tniudicatam re-

liquerunt causamque indiem longissimam distulerunt. Sic abl6adulescente discipulo magister eloquentiae inciutus suosibiargumento confutatus est etcaptionis uersutae et excogitataefrustratus fuit

170 V. xi.

XI.

Biantis de re uxoria syllogismum non posse uideri uvTiOtQEysLv.

1 Existimant quidam , etiam illud B i a n t i s , uiri sapientis ac

nobilis, responsum consimile esse, atque est Protagorion2 illud, de quo dixi modo,antistrephon. Nam cum rog-atus esset

a quodam Bias, deberetne uxorem ducere, anuitam uiuere

caelibem: frjtot\ inquit, *xaAr)v a&ig r] ai6%Qav xal st xa-Xrjv, 6%sig xotvrjv, si dh ai6%Qav,

r

£%£tg Ttotvrjv • £xdt£QOv dh

ov XrjTttaov ov ya\ir\tiov aga*.

3 Sicautemhoc rursum conuertunt: * El plv xaArjv a^cD,

ov% £'l*ttf %oivr\v £i dh ai6%Qav, ov% £%a xoivrjv ya^irjtaov

4apa'. Sedminimehoc esse uidetur avti6tQ£(pov ,quoniam

5 ex altero latere conuersum frigidius est infirmiusque. NamBias proposuit, non esse ducendam uxorem propter alter-

utrum incommodum, quod necessario patiendum erit ei, qui

6 duxerit. Qui conuertit autem, non ab eo se defendit incom-

modo, quod adest, sed carere se altero dicit, quod non adest.

7 Satis est autem tuendae sententiae, quam Bias dixit, quodeum, qui duxituxorem, pati necesse est ex duobus incommo-dis alterum, ut aut *xoivyjv 9 habeat aut c 7toLvrjv'.

8 Sed Fauorinus noster, cum facta esset forte mentio

syllogismi istius, quo Bias usus est, cuius prima TtQoraCig

est,l

rjtOL xakrjv a%£ig rj al6%Qav\ non ratum idneque iustum

diiunctiuum esse ait: quoniam non necessumsit, alterum ex

9 duobus, quae diiunguntur, uerum esse. Quod in proloquio

diiunctiuo necessarium est. Eminentia enim quadam signi-

lOficari formarum turpes et pulcrae uidentur. c Est autem',

inquit, e tertium quoque inter duo ista, quae diiunguntur,

llcuius rationem prospectumqueBias non habuit. Inter enimpulcherrimam feminam et deformissimam media formaquae-dam est, quae et a nimiae pulcritudinis periculo et a summae

12 deformitatis odio uacat;qualis a Q u i n t o E n n i o i n M e 1 a -

n ip p a perquam eleg^anti uocabulo stata dicitur, quae neque13 xotvrj futura sit neque 7toLvrj\ Quam formani modicam et mode-stamFauorinus non mehercule insciteappellabat'uxofiam\

14 E n n i u s autem in sta, quam dixi, tragoedia, eas fere feminas ait

incolumi pudicitia esse, quae stata forma forent.

V. xii. 171

XII.

De nominibus deorum populi Romani Diiouis et Vediiouis.

In antiquis f spectationibus nomina haec deorum inesse l

animaduertimus :

e Diiouis ' et c Vediiouis ' ; est autem etiam 2

aedes Vediiouis Romae inter arcem et Capitolium. Quo- 3,

rum nominum rationem esse hanc comperi: 'Iouem' Latini4

ueteres a *iuuando' appellauere, eundemque alio uocabulo

iuncto cpatrem' dixerunt. Nam quod est, (in) elisis aut immu- 5

tatis quibusdam literis, c Iuppiter', id plenum atque integrum

est c Iouispater'. Sic et ? Neptunuspater' coniuncte dictust

et c Saturnuspater' et c Ianuspater' et c Marspater ', hoc enimest e Marspiter', itemque Iouis 'Diespiter' appellatus, id est

diei et lucis pater. Idcircoque simili nomine (di) Iouis e Diio- 6

uis ' dictus est et c Lucetius', quod nos die et luce quasi uita

ipsa afficeret et iuuaret. 'Lucetium' autem Iouem Cn. Nae- 7

uiusin libris belli Poenici appellat.

Cum Iouem igitur et Diiouem a iuuando nominassent, 8

eum(que) contra deum,qui non iuuandi potestatem , sed uim

nocendi haberet, — nam deos quosdam, ut prodessent, cele-

brabant, quosdam, ut ne obessent, placabant— ?Vediiouem'

appellauerunt, dempta atque detracta iuuandi facultate.? Ve' enim particula, quae in aliis atque aliis uocabulis,9

uaria, tum per has duas literas , tum a litera media inmissa

dicitur, duplicem significatum eundemque inter sese diuer-

sum capit. Nam et augendae rei et minuendaeualet, sicutilO

aliae particulae plurimae; propter quod accidit, ut quaedamuocabula, quibus particula ista praeponitur, ambig-ua sint

et utroqueuersu[m] dicantur, ueluti ? uescum', e uemens'et e uegrande', de quibus alio in loco , uberiore tractatu facto,

admonuimus; c uesani' autem et ? uecordes' exuna tantumparte dicti, quae priuatiua est, quam Graeci *xutcc ar^^oti/'

dicunt.

Simulacrum igitur dei Vediiouis, quod estinaede, dellqua supra dixi, sagittas tenet, quae sunt uidelicet partae

ad nocendum. Quapropter eum deum plerumque Apollinem 12

esse dixerunt; iminolaturquc ritu humano capra eiusque ani-

malis figmcntum iuxta simulacrum stat.

172 V. xii. xiii.

13 Propterea Vergilium quoque aiunt, multae antiqui-

tatis hominem sine ostentationis odio peritum, numina laeua

in georgicis deprecari, significantem uim quandam essehuiuscemodi deorum in laedendo magis quam in iuuando po-tentem. Versus Vergilii sunt:

In tenui labor, at tenuis non gloria. si quemNumina laeua sinunt auditque uocatus Apollo.

14 In istis autem diis, quos placari oportet, uti mala a nobis uel

a frugibus natis amoliantur, eAu[er]runcus' quoquehabetur et

'Robigus'.

XIII.

De officiorum gradu atque ordine moribus populi Romani ob-

seruato.

1 Seniorum hominum etRomae nobilium atque in morumdisciplinarumque ueterum doctrina memoriaque praestan-

tium disceptatio quaedam fuit, praesente et audiente me, degradu atque ordine officiorum, cum(que) quaereretur, qui-

bus nos ea prioribus potioribusque facere oporteret, si ne-

cesse esset, in opera danda faciendoque ofiicio alios aliis an-

2 teferre(, non constituebat). Conueniebat autem facile consta-

batque, ex moribus populi Romani primum iuxta parentes

locum tenere pupillos debere , fidei tutelaeque nostrae cre-

ditos; secundum eos proximum locum clientes habere, qui

sese itidem in fidem patrociniumque nostrum dedidenmt;tum in tertio loco esse hospites

;postea esse cognatos ad-

finesque.

3 Huius moris obseruationisque multa sunt testimonia atque

documenta in antiquitatibus perscripta; ex quibus unumhoc interim de clientibus cognatisque, quod prae manibus

4est, ponemus. M. Catoin oratione, quam dixit apudcensores inLentulum, ita scripsit: Quod maioressanctius habuere, defendi pupillos, quam clicn-

tem non fallere. Aduersus cognatos pro clientetestatur, testimonium aduersus clientem nemod i c i t. P a t r e m p r i m u m

, p o s t c a p a t r o n um p r o x i-

m u m n o m e n h a b [u] e r c.

V. xiii. xiiii. 173

Masurius autem Sabinus in libro iuris ciuilis 5

tertio antiquiorem locum hospiti tribuit quam clienti.

Verba ex eo libro haec sunt: In officiis apud maio-res ita obseruatum est, primum tutelae, deindehospiti, deinde clienti, tum cognato, posteaadfini. De qua causa feminae uiris potioreshabitae pupillarisque tutela mulieri praelata.Etiam aduersus quem adfuissent, eius filiis tu-

tores relicti, in eadem causa pupillo aderant.Firmum atque clarum isti rei testimonium perhibet auclo- 6

ritas C. Caesaris, pontificis maximi, qui in oratione,quam pro Bithynis dixit, hoc principio usus est: Velpro hospitio regis Nicomedis uel pro horum ne-cessitate, quorum [de] re ag-itur, refugere hocmunus, M. Iunce, non potui. Nam neque homi-num morte memoria deleri debet, quin a proxi-mis retineatur, neque clientes sine summa infa-

mia deseri possunt; quibus etiam a propinquisnostris opem ferre instituimus.

XIIII.

QuodApion, doctushomo, qui Plistonices appellalus est, uidisse

se Romae scripsit recognitionem inter sese mutuam ex uetere

notitia hominis et leonis.

Apion, qui c Plistonioes' appellatus est, literis homo 1

muitis praeditus rerumque Graecarum plurima atque uaria

scientia fuit. Eius libri non incelebres feruntur, quibus om- 2

nium ferme, quae mirifica in Aegypto uisuntur audiunturque,

historia comprehenditur. Sed in his, quae uel audisse ueJ 3

legisse sese dicit, fortassean uitio studioque ostentationis

sit loquacior: est enim sane quam in praedicandis doctrinis

suis uenditator; hoc aulem, quod in libro Aeg-yptia-4corum quinto scripsit, neque audisse neque legisse,

sed ipsum sese in urbe Roma uidisse oculis suis confirmat.eIn circo nmxiiuo', inquit, *uenationis amplissimae pugna 5

populo dabatur. Eius rei, Romae cum forte essem, specta-6tor ', inquit,

f

fui. Multae ibi saeuientes ferae, magnitudines 7

174 V. xim.

bestiarum excellentes omniumque inuisitata aut forma erat

8 aut ferocia. Sed praeter alia omnia leonum', inquit, e im-

manitas admirationi fuit, praeterque omnis ceteros unus.

9 Is unus leo corporis impetu et uastitudine terrificoque fre-

mitu et sonoro , toris comisque ceruicum fluctuantibus , ani-

lOmos oculosque omnium in sese conuerterat. Introductus

erat inter compluris ceteros ad pugnam bestiarum datus ser-

lluus uiri consularis. Ei seruo Androclus nomen fuit. Huncille leo ubi uidit procul, repente', inquit, e quasi admiransstetit ac deinde sensim atque placide, tamquam noscitabun-

12dus, ad hominem accedit. Tum caudam more atque ritu

adulantium canum clementer et blande mouet hominisque se

corpori adiungit cruraque eius et manus,prope iam exani-

13mati metu, lingua leniter demulcet. Homo Androclus inter

illa tam atrocis ferae blandimenta amissum animum recupe-

14rat, paulatim oculos ad contuendum leonem refert. Tum,quasimutua recognitione facta, laetos', inquit, ? etgratula-

bundos uideres hominem et leonem'.

15 Ea re prorsus tam admirabili maximos populi clamores

excitatos dicit, accersitumque a Cacsare Androclum quaesi-

16tamque causam, cur ille atrocissimus leo uni parsisset. Ibi

17Androclus rem mirificam narrat atque admirandam. e Cumprouinciam', inquit, 'Africam proconsulari imperio meusdominus obtineret, ego ibi iniquis eius et cotidianis uerberi-

bus ad fugam sum coactus et, ut mihi a domino , terrae illius

praeside, tutiores latebrae forent, in camporum et arenarumsolitudines concessi, ac si defuisset cibus, consilium fuit.

18mortem aliquo pacto quaerere. Tum, sole medio', inquit,

<rapido et flagranti, specum quandam nanctus remotam la-

19tebrosamque, in eam me penetro et rccondo. Neque multo

postad eandem specum uenit hic leo, debili uno et cruento

pede, gemitus edens et murmura, dolorem cruciatumque

20uulneris commiserantia'. Atquc illic primoquidem conspectu

aduenientis leonis territum sibi ct pauefactum animum dixii.

J21c Sed postquam introgressus', inquit, Meo, uti re ipsa ap-

paruit, in habitaculum illud suum, uidet me procul delites-

centem , mitis et mansues accessit et sublatum pedem osten-

dero mihi et porgere, quasi opis petendae gratia, uisus est.

V. xiiii. xv. 175

Ibi', inquit, c eg-o stirpem ingentem, uestigio pedis eius hae-22

rentem, reuelli conceptamque saniem uolnere intimo ex-

pressi accuratiusque sine magna iam formidine siccaui peni-

tus atque detersi cruorem. Illa tunc mea opera et medella23

leuatus, pede in manibus meis posito, recubuit et quieuit

atque ex eo die triennium totum ego et leo in eadem specu24eodemque et uictu uiximus. Nam, quas uenabatur feras,25

membra opimiora ad specum mihi subgerebat, quae ego,

ignis copiam non habens, meridiano sole torrens edebam.

Sedubi me', inquit, e uitae illius ferinaeiam pertaesum est,26

leone in uenatum profecto, reliqui specum et , uiam ferme

tridui permensus, a militibus uisus adprehensusque sum et

ad dominum ex Africa Romam deductus. Is me statim rei ca-27

pitalis dampnandumdandumque ad bestias curauit. lntellego28

autem', inquit, * hunc quoque leonem, me tunc separato,

captum gratiam mihi nunc beneficii et medicinae referre'.

Haec Apion dixisse Androclum tradit, eaque omnia29scripta circumlataque tabula populo declarat[a] , atque ideo,

cunctis petentibus, dimissum Androclum et poena solutum

leonemque ei suffragiis populi donatum. 'Postea', inquit, 30c uidebamus Androclum et leonem, loro tenui reuinctum,

urbe tota circum tabernas ire, donari aere Androclum, flori-

bus spargi leonem, omnes ubique obuios dicere: cHic est leo

hospes hominis, hic est homo medicus leonis".

XV.

Corpusne sit uox an dacoficcrov, uarias esse philosophorum

sententias.

Vetus atque pcrpetua quaestio inter nobilissmios philo-

1

sophorum agitata est, corpusne sit uox an incorporeum.Hoc cnim uocabulum quidam finxerunt proinde quod Graece 2

dicitur <aO<6[iazov\ Corpus autem est, quod aut efficiens est 3

aut patiens; id(iraece definitur e ro 7]tot noiovv tj ndoxov 9.

Quam deflnitionem significare uolens Lucretius poeta ita 4

scripsit:

Tangere enim aut fcangi nisi corpus nulla i>o-

test res.

176 V. xv. xvi.

5 Alio quoque modo corpus esse Graeci dicunt c ro xqi%tj dia-6 Gxaxov 9

. Sed uocem Stoici corpus esse contendunt, eam-7 que esse dicunt ictum aera, Plato autem non esse uocemcorpus putat :

cnon enim percussus 5, inquit, caer, sed plaga

8ipsa atque percussio , iduoxest'. Democritus ac deindeEpicurus ex indiuiduis corporibus uocem constare di-

cunt eamque, ut ipsis eorum uerbis utar, e Qsv^a axo-9li(ov

9 appellant. Hos aliosque talis argutae delectabilis-

que desidiae aculeos cum audiremus uel lectitaremus ne-

que in his scrupulis aut emolumentum aliquod solidumad rationem uitae pertinens aut finem ullum quaerendiuideremus, Ennianum Neoptolemum probabamus,qui profecto ita ait:

.... Philosophandum est paiicis: nam om-nino haiit placet.

XVI.

De ui oculorum deque uidendi ralionibus.

1 De uidendi ratione deque cernendi natura diuersas esse

2 opiniones philosophorum animaduertimus. Stoicicausasesse uidendi dicunt radiorum ex oculis in ea, quae ui-

3deriqueunt, emissionem aerisque simul intentioncm. Epi-curus afluere semper ex omnibus corporibus simnlacra

quaedam corporum ipsorum eaque sese in oculos inferre at-

4 que ita fieri sensum uidendi putat. Plato existimat, ge-

nus quoddam ignis lucisque de oculis exire idque con-

iunctum continuatumque uel cum luce solis uel cum alterius

ignis lumine, sua ui et externa nixum efficere, ut quae-

5 cumque offenderit inlustraueritque cernamus. Sed hic ea,

quae non diutius muginandum , eiusdemque illius En-niani Neoptolemi, de quo supra scripsimus, consilio

utendum est, qui cdeg-ustandum' ex pliilosophia censet, e non

in eam ing•urgitandum,.

V. xvii. xviii. 17"

XVII.

Quam ob causam dies primi post Kalendas, Nonas, Idus atri

habeantur; et cur diem quoque quartum ante Kalendas vel

Nonas uel ldus quasi religiosum plerique uitent.

Verrius Flaccus in quarto de uerborum 1

sig-nificatu dies, qui sunt postridie Kalendas, Nonas,

Idus, quos uulgus imperite c nefastos' dicit, propterhanccausam dictos habitosque c atros' esse scribit. Vrbe, in- 2

quit, a Gallis Senonibus recuperata, L. Atiliusin senatu uerba fecit, Q. Sulpicium, tribunummilitum, ad Alliam aduersus Gallos pugmatu-rum, rem diuinam dimicandi gratia postridieIdus fecisse; tum exercitum populi Romani oc-cidione occisum et post diem tertium eius dieurbem praeter Capitolium captam esse; com-pluresque alii senatores recordari sese dixe-runt, quoticns belli g-erendi gratia res diuinapostridie Kalendas, Nonas, Idus a mag-istratupopuli Romani facta esset, eius belli proximodeinceps proelio rem publicam male g;estam.Tum senatus eam rem ad pontifices reiecit, utipsi, quod uideretur, statuerent. Pontificesdecreuerunt,nullum his diebus sacrificium rectefuturum.

Ante diem quoque quartum Kalendas uel Nonas uel Idus, 3

tamquam inominalem diem, plerique uitant. Eius obserua-4tionis an religio ulla sit tradita, quaeri solet. Nihil nos su-

5

per ea re scriptum inuenimus, nisi quod Q. Claudiusannalium quinto cladem illam pugnae Cannensis uastis-

simam factam dicit ante diem quartum Nonas Sextiles.

XVIH.

Inquid m quantuui differat historiaab annalibus; superque ea rr

uerbapositaox librorerumgostarum SemproniiAbellionisprimo.

Mlistoriam' ab ^annalibus' quidam differre eo putant, 1

quod, cum utrumque sit reruin gestarura narratio, earam(jMIP.s. 12

178 V. xvm.

tamen proprie rerum sit Mristoria', quibus rebus gerendis

2interfuerit is, quinarret; eamque esse opinionemquorundam,Verrius Flaccus refert in libro de sig-nificatu uer-b orum quart o. Ac se quidem dubitare super ea re dicit,

posse autem uideri putat, nonnihil esse rationis in ea opi-

nione, quod *i<5xoqlu 9 Graece significet rerum cognitio-

3 nem praesentium. Sed nos audire soliti sumus, c annales'

4 omnino id esse, quod chistoriae' sint, c historias' non omnino5esseid, quod c annales' sint: sicuti, quodesthomo, id ne-

cessario animal esse, quod est animal, non id necesse est

hominem esse.

6 Ita c historias' quidem esse aiunt rerum gestarum uel ex-

positionem uel demonstrationem uel quo alio nomine id

dicendumest, eannales' uero esse, cum res gestae pluriumannorum, obseruato cuiusque anni ordine, deinceps com-

7 ponuntur. Cum uero non per annos, sed per dies singulos

res gestae scribuntur, ea historia Graeco uocabulo c£g>?7fi£p<s'

dicitui% cuius Latinum interpretamentum scriptum est in

libro Semproni Asellionis primo, ex quo libro

plura uerba ascripsimus, ut simul ibidem, quid ipse inter

res gestas et annales esse dixerit, ostenderemus.

8 Verum inter eos, inquit, qui annales relin-quere uoluissent, et eos, qui res gestas a

Romanis perscribere conati essent, omniumrerum hoc interfuit. Annales libri tantum-modo quod factum quoque anno g;estum sit, eademonstrabant, id est quasi qui diarium scri-

bunt, quam Graeci c i(pri[i8Qida' uocant. Nobisnon modo satis esse uideo, quod factum esset,id pronuntiare, sed etiam, quo consilio quaque

9 ratione gesta essent, demonstrare. Paulo post

idemAsellio in eodemlibro: Nam neque aiacrio-rcs, inquit, ad rempublicam defendundam, nequesegniorcs a d r em p e r p e r am fa c i u n d am a n n a 1 e

s

libri commouere quicquam possunt. Scribereautem bellum initum quo consule et quo con-fectum sit et quis triumphans introierit et eolibro quae in bello gestasint iterarc (id fabulas),

V. xviii. xviiii. 179

non praedicare aut interea quid senatus decre-uerit aut quae lex rog-atioue lata sit neque qui-bus consiliis ea gesta sint (iterare): id fabulaspueris est narrare, non historias scribere.

XVIUI.

Quid sit adoptatio,quid item sit adrogatio

,quantumque haec inter

se differanl; uerbaque eius quae qualiaque sint, qui in liberis

adrogandis super ea re populum rogat.

Cum in alienam familiam inque liberorum locum extra-

1

nei sumuntur, aut per praetorem fit, aut per populum.Quod per praetorem fit,

eadoptatio' dicitur, quod per popu- 2

lum, e arrogatio\ Adoptantur autem, cum a parente, in 3

cuius potestate sunt, tertia mancipatione in iure ceduntur

atque ab eo, qui adoptat, apud eum, apud quem legis actio

est, uindicantur; adrog-antur hi, qui, cum sui iuris sunt, in 4

alienam sese potestatem tradunt eiusque rei ipsi auctores

fiunt. Sed adrogationes non temere nec inexplorate com- 5

mittuntur: nam comitia, arbitris pontificibus, praebentur, 6

quae e curiata' appellantur, aetasque eius, qui adrogare

uutt, an liberis potius gignundis idonea sit, bonaque eius,

qui adrog-atur,. ne insidiose adpetita sint, consideratur, ius-

que iurandum a Q. Mucio, pontifice maximo, conceptumdicitur, quod in adrog-ando iuraretur. Sed adrog-ari non 7

potest, nisi iam uesticeps. e Adrogatio , autem dicta, quia 8

genus hoc in alienam familiam transitus per populi rogatio-

nem fit.

Eius rogationis uerba haec sunt: Velitis, iubeatis,9uti L. Valerius L. Titio tam iure legeque filius

siet, quam si ex eo patre matreque familias eiusnatus esset, utique ei uitae necisque in eumpo-testas siet, uti patri endo filio est. Haec ita uti

dixi, it;i uos Quir ites rogo.Neque pupillus autem neque mulier, quae in parentisio

jM.tostate non est, adrogari possunt: quoniam et cum femi-

nis nulla comitiorum communio cst ct tutoribus in pupillos

tantam essc auctoritatcm potestatemque fas non ust, ut ca-

12*

180 V. xviiii. xx.

put liberum fidei suae commissum alienae (con)ditioni subii-

Ileiant. Libertinos uero ab ingenuis adoptari quidein iure

12posse, Masurius Sabinus scripsit. Sed id neque per-

mitti dicit, neque permittendum esse umquam putat, utho-rnines libertini ordinis per adoptiones in iura ingenuorum

13inuadant. Alioquin, inquit, si iuris ista antiquitasseruetur, etiam seruus fi domino per praetorem

14dari in adoptionem potest. Idque ait plerosque iuris

ueteris auctores posse fieri scripsisse.

15 Animaduertimus in oratione P. Scipionis, quamcensor habuit ad populum de moribus, inter ea,

quae reprehendebat, quod contra maiorum instituta fierent,

id etiam eum culpauisse, quod filius adoptiuos patri adopta-

16tori inter praemia patrum prodesset. Verba ex ea oratione

haec sunt: In alia tribu patrem, in alia filiuin

suffragium ferre, filium adoptiuum tam proce-dere, quam si se natum habeat: absentis cen-seri iubere, ut ad censum nemini necessus sit

uenire.

XX.

Quod uocabulum Latinum soloecismo fecerit Capito Sinnius, quid

autem id ipsum appellauerint ueteres Latini;quibusque uerbis

soloecismum defmierit idem Capito Sinnius.

1e Soloecismus', Latino uocabulo a Sinnio Capitonc

eiusdemque aetatis aliisc mparilitas' appcllatus, uetustio-

ribus Latinis c stribiligo' dicebatur, a uersura uidclicet et

prauitate tortuosae orationis, tamquam c strobiligo' quaedam.2 Quod uitium Sinnius Capito in literis, quas adClodium Tuscum dedit , hisce uerbis definit: c Soloe-cismus' est, inquit, impar atque inconuenienscompositura partium orationis.

3 Cum Graecum autem uocabulum sitc soloecismus', an

Attici homines, qui elegantius locuti sunt, usi eo sint, quaeri

4 solet. Sed nos neque csoloecismum' neque ^barbarisinum'

5 apud Graecorum idoneos adhuc inuenimus: nam sicut 'jiaQ-

bficcQov', ita * Gokoinov' dixerunt. Nostri quoque antiquio

V. xx. xxi. 181

res c soloecum' facile, 'soloecismum' haut scio an umquam,dixerunt. Quod si ita est, neque in Graeca neque in Latina 7

lingua c soloecismus' probe dicitur.

XXI.

Pluria qui dicat et compluria et compluriens , non barbare dicere,

sed Latine^

? Pluria' forte quis dixit sermocinans uir adprime doctus, 1

meus amicus , non hercle studio fer[u]ens ostentandi nequequo 'plura' non dicendum putaret. Est enim doctrina homo 2

seria et ad uitae officia deuincta ac nihil de uerbis laborante.

Sed, opinor, assidua ueterum scriptorum tractatione inoleue- 3

rat linguae iilius uox, quam in libris saepe ofFenderat.

Aderat, cum ille hoc dicit, reprehensor audaculus uerbo- 4rum, quiperpauca eademque auolgo protrita legerat habebat-

que nonnullas disciplinae grammaticae inauditiunculas,par-

tim rudes incoatasque, partim non probas, easque quasi pui-

uerem ob oculos, cum adortus quemque fuerat, adspergebat.

Sicut tunc amico nostro: cbarbare', inquit, c dixisti cpluria'\ 5

Nam neque rationem uerbum hoc, neque auctoritates habet'.

Ibi ille amicus ridens: camabo te', inquit, c uir bone, quia nunc 6

mihi a magis seriis rebus otium est, uelim doceas nos, curcpluria' siue c compluria', nihil enim dilTert, non Latine, sed bar-

bare dixerint M. Cato, Q. Claudius, Valerius Antias,L. Aelius, P. Nig;idius, M. Varro, quos subscriptores

approbatoresque huius uerbi habemus praeter poetarum ora-

torumque ueterum multam copiam'. Atque ille nimis arro- 7

granter: c

tibi', inquit, chabeas auctoritates istas, ex Faunorumet Aboriginum saeculo repetitas, atque huic rationi respon-

deas. Nuilum enim uocabulum neutrum comparatiuum nu-

8

mero pluratiuo, recto casu, ante extremum ahabet i literam,

sicuti c meIiora, maiora, grauiora'. Proinde ig-iturcplura', non

c pluria' dici conuenit, ne contra formam perpetuam in com-paratiuo i litera sit ante extrcmum a\

Tiiin ill<- amicus noster, cum hominem confidentem pluri- 9

bus uerbis non dignum existimaret: c Sinni', inquit, c Capi-tonis, doctissimi uiri, epistulae sunt uno in libro multae

182 V. xxi.

lOpositae, opinor, in templo Pacis. Primaepistula scripta

est ad Pacuuium Labeonem, cui titulus praescriptus

llest: pluria, non plura dici debere. In ea epistula ra-

tiones grammaticas posuit, per quas docet ?pluria' Latinum12esse, c plura' barbarum. Ad Capitonem igitur te dimitti-

13mus. Ex eo id quoque simul disces, si modo assequi poteris,

quod in ea epistula scriptum est, ^pluria' siue eplura' abso-

lutum esse et simplex, non, ut tibi uidetur, comparatiuum'.

14 Cuius opinionis Sinnianae id quoque adiumentum est,

quod, c complures' cum dicimus , non comparatiue dicimus.

15Ab eo autem, quod est c compluria' aduerbium est factum

16c compluriens'. Id quoniam minus usitatum est, uersumPlauti subscripsi excomoedia, quaePersa inscribitur:

[T.] Quid metuis? [D.] Metuo hercle uero; sensieg-o [iam] compliiriens.

l7ltemM. Cato in IIII. originum eodemin loco ter hoc uer-

bum posuit: Compluriens eorum milites mercen-narii inter se multialteri alteros occidere, com-pluriens multi simul ad hostis transfugere, com-pluriens in imperatorem (in) impetum facere.

A. GELLII

NOGTIYH ATTIGARYHLIBER SEXTVS.

VOLGO SEPTIMVS.]

Admiranda quaedam ex annalibus sumpta de P. Africano

superiore.

Uuod de Olympiade, Philippi regis uxore, Alexandri i

matre, in historia Graeca scriptum est, id de P. quoqueScipionis matre, qui prior Africanus appellatus est, me-moriae datum est. Nam et C. Oppius et lulius Hygi-2nus, aliique, quideuita et rebus Africani scripserunt,

matrem eius diu sterilem existimatam tradunt, P. quoqueScipionem, cum quo nupta erat, liberos desperauisse.

Posteain cubiculo atque in lecto mulieris, cum absente ma-3rito cubans sola condonnisset, uisum repente esse iuxta

eam cubare ingentem ang-uem cumque, liis qui uiderant

territis et clamantibus, elapsum inucniri non quisse. ld

ipsum P. Scipioncm ad aruspiccs rctulisse; eos, sacrificio

facto , respondisse, fore ut liberi gi&nerentur, neque mul-

4

tis diebus postquam ille anguis in lecto uisus cst, mulie-

rem coepisse concepti fetus signa atque scnsum pati; ex-

inde mense decimo peperisse natumque csse liunc P. Afri-

canum, qui Hannibalem et Carthaginienses in Africa bello

Poenico secundo uicit. Sed ct eum inpendio magis cx rebus 5

gestis, quam cx illo ostento, uirum csse uirtutis diuinac cre-

ditum cst.

184 VI. (VII.) i. ii.

6 Id etiam dicere haut piget, quod idem illi, quossupra nominaui, literis mandauerint, Scipionem huncAfricanum solitauisse noctis extremo

,priusquam dilucularet,

in CapitoJium uentitare ac iubere aperiri cellam Iouis atque

ibi solum diu demorari, quasi consultantem de republica cumIoue, aeditumosque eius templi saepe esse demiratos, quodsolum id temporis in Capitolium ingredientem canes semperin alios saeuientes neque latrarent eum neque incurrerent.

7 Has uolgi de Scipione opiniones confirmare atque appro-

bare uidebantur dicta factaque eius pleraque admiranda.

8 Ex quibus est unum huiuscemodi. Assidebat oppugnabat-

que oppidum in Hispania , situ(m), moenibus, defensoribus

ualidum et munitum, re etiam cibaria copiosum, nullaque

eius potiundi spes erat; et quodam die ius in castris sedens

9 dicebat atque ex eo loco id oppidum procul uisebatur. Tume militibus

,qui in iure apud eum stabant, interrogauit quis-

piam ex more, in quem diem locumque uadimonium pro-

10 mitti iuberet; et Scipio manum ad ipsam oppidi, quod ob-

sidebatur, arcem protendens: c perendie', inquit, ? sese

llsistant illo inloco'. Atque ita factum: die tertio, in quemuadari iusserat, oppidum captum est eodemque eo die in

arce eius oppidi ius dixit.

II.

De Caeselli Vindicis pudendo errore,quem offendimus in libris

eius, quos inscripsit leclionum anliquarum.

1 Turpe erralu[m] offendimus in illis cclebratissimis com-mentariis lectionum antiquarum Caeselli Vindi-

2cis, hominis hercle pleraque hautindiligentis. Quod erra-

tum multos fugit,qUamquam multa in C a e s e 1 1 i o reprehen-

3 dendo etiam per calumpnias rimarentur. Scripsit autem

Caesellius, Q. Ennium in XIII. annali c cor' dixisse

genere masculino.

4 VerbaCaeselli subiectasunt: Masculino genere, ut

multa alia, enuntiauit Ennius. Nam in XIII. annali

5c quem cor' dixit. Ascripsit deinde uersus Enniiduo:

Hannibal audaci cum pectore de [me] hortatur,Ne bellum faciam: qucm crcdidit csse meumcor?

VI. (VII.) n. iii. 185

Antiochus est, qui hoc dixit, Asiae rex. Is admiratur et 6

permouetur, quod Hannibal Carthaginiensis bellum se facere

populo Romano uolentem dehortetur. Hos autem uersus 7

Caesellius sic accipit, tamquam si Antiochus sic dicat:

*Hannibal me, ne bellum geram, dehortatur; quod cum facit.

ecquale putat cor habere me et quam stultum esse me cre-

dit, cum id mihi persuadere uult?'

Hoc Caesellius quidem, sed aliud longe Ennius. 8

Nam tres uersus sunt, non duo, ad hance Ennii senten-

9

tiam pertinentes, ex quibus tertium uersum Caes ellius nonrespexit:

Hannibal audaci cum pectore de me hortatur,Ne bellum faciam, quem credidit esse meum

corSuasorem summum et studiosum robore belli.

Horum uersuum sensus atque ordo sic, opinor, est: Hanni-10

bal ille audentissimus atque fortissimus, quem ego credidi

— hoc est enim: e cor meum credidit', proinde atque dice-

ret: quem ego stultus homo credidi — summum fore sua-

sorem ad bellandum, is me dehortatur dissuadetque, ne bel-

lum faciam. Caesellius autemforte Qafrviiozf.Qov iuncturail.

ista uerborum captus c quem cor' dictum putauit et c quem'accentu acuto legit, quasi ad cor referretur, non ad Hanni-

balem. Sed non fug-itme, si aliquis sit tam inconditus, sicl2

posse defendi c cor' Caeselli masculinum, ut uideatur ter-

tius uersus separatim atque diuise legendus, proinde quasi

(de) praecisis interruptisque uerbis exclamet Antiochus:c suasorem summum!' Sed non dignum, eis, qui hoc

dixerint, resjjonderi.

m.

Quid Tiro Tullius, Ciceronis libertus, reprehenderit in M. Catonis

oralione, quam pro Rhodiensibus in senatu dixit; et quid ad

ea, quae reprehenderat, responderimus.

Ciuitas Rhodiensis et insulae oportunitate et operum no- 1

bilitatibus et nauigandi sollertia naualibusque uictoriis cele-

186 VI. (VII.) iii.

2 brata est. Ea ciuitas, cum amica atque socia populi Romaniforet, Persa tamen, Philippi filio, Macedonum rege, cumquo bellum populo Romano fuit, amico usa est, conixique

sunt Rhodienses legationibus Romam saepe missis id bellum

3 inter eos componere. Sed, ubi ista pacificatio perpetrari

nequiuit, uerba a plerisque Rhodiensibus in contionibus

eorum ad populum facta sunt, ut, si pax non fieret, Rho-dienses regem aduersus populum Romanum adiutarent.

4.5 Sed nullum super ea re publicum decretum factum est. Atubi Perses uictus captusque est, Rhodienses pertimuere obea, quae conpluriens in coetibus populi acta dictaque erant,

legatosque Romam miserunt, qui temeritatem quorundampopularium suorum deprecarentur et fidem consiliumque

6 publicum expurg-arent. Legati postquam Romam uenerunt

et in senatum intromissi sunt, uerbisque suppliciter pro

causa sua faclis e curi[a] excesserunt, sententiae rogari

7coeptae; cumque partim senatorum de Rhodiensibus que-

rerentur maleque animatos eos fuisse dicerent bellumqueillis faciendum censerent: tum M. Cato exurgit et optimosfidissimosque socios, quorum opibus diripiendis possiden-

disque non pauci ex summatibus uiris intenti infensique

erant, defensum conseruatumque pergit orationemque in-

clutam dicit, quae et seorsum fertur inscriptaque est proRhodiensibus et in quintae originis libro scri-

pta est.

8 Tiro autemTullius, M. Ciceronis libertus, sane qui-

dem fuit ingenio homo eleganti et hautquaquam rerum litera-

rumque ueterum indoctus, eoque ab ineunte aetate lijjera-

liter instituto adminiculatore et quasi administro in studiis

9 literarum Cicero usus est. Sed profecto plus ausus est,

lOquam ut tolerari ignoscique possit. Namque epistulamconscripsit ad Q. Axium, familiarein patroni sui, confi-

denter nimis et calide, in qua sibimet uisus est oratio-nemistam pro Rhodiensibus acri subtilique iudicio

llpercensuisse. Ex ea epistula lubitum forte nobis est re-

prehensiones eius quasdam attingere, maiore scilicet ue-

nia rcprehensuri Tironem, cum ille reprehenderit Ca-t o n c m.

VI. (VII.) iii. 187

Culpauit autem primum hoc, quod Cato *inerudite etl2

avayaycog', ut ipse ait, principio nimis insolenti nimisque

acri et obiurg-atorio usus sit, cum uereri sese ostendit, nepatres

,gaudio atque laetitia rerum prospere gestarum de

statu mentis suae deturbati, non satis consiperent nequeadrecte intellegendum consulendumque essent idonei. Inl3principiis autem, inquit, patroni, qui pro reisdicunt, conciliare sibi et complacare iudicesdebent, sensusque eorum, expectatione causaesuspensos rigentesque, honorificis uerecundis-que sententiis commulcere, non iniuriis atqueimperiosis minationibus confutare. Ipsum deindei4

principium apposuit, cuius uerba haec sunt: e Scio solereplerisque hominibus rebus secundis atque pro-lixis atque prosperis animum excellere atquesuperbiam atque ferociam augescere atque cre-scere, quod mihi nunc mag-nae curae est, quodhaec res tam secunde processit, ne quid in con-sulendo aduorsi eueniat, quod nostras secun-das res confutet, neue haec laetitia nimis luxu-riose eueniat. Aduorsae res edomant et docent,quidopussietfacto. Secundaereslaetitiatrans-uorsum trudere solent a recte consulendo atqueintellegendo. Quo maiore operedico suadeoque,uti haec res aliquot dies proferatur, dum extanto gaudio in potestatem nostram redeamus'.

QuaedeindeCato iuxtadicit,ea, inquit, confes-15sionemfaciunt, non defensionem, nequepropul-sationem translationemuecriminis habent, sedcum pluribus aliis communicationem, quod scili-

cet nihil ad purgandum est. Atque etiam, inquit,

insuper profitetur, Rhodienses, qui accusaban-tur, quodaduersus populum Romanum regi ma-gis cupierint fauerintque, id eos cupisse atquefauisse utilitatis suae gratia, ne Romani, Persequoque re^e uicto, adsuperbiamferociamqueeti n m o d i c U m m o d u m insolescerent. Eaque ipsa uerbal6ponit, ita ut infra scriptuin: 'Atque ego quidem ar-

188 VI. (VII.) iii.

bitror, Rhodienses noluisse, nos ita depugnare,uti depug*natum est, neque regem Perse[n] ui[n]-

ci(s). Se[d] non Rhodienses modo id noluere,sed multos populos atque multas nationes idemnoluisse arbitror. Atque haut scio, an partimeorumfuerint, quinon nostrae contumeliae causaid noluerint euenire; sed enim id metuere, si

nemo esset homo, quem uereremur, quidquidluberet faceremus, ne sub solo imperio nostro in

seruitute nostra essent. Libertatis suae causain ea sententia fuisse arbitror. Atque Rhodien-ses tamen Persen publice numquam adiuuere.Cogitate, quanto nos inter nos priuatim cautiusfacimus. Nam unusquisque nostrum, si quis ad-uorsus rem suam quid fieri arbitrantur, summaui contra nititur, ne aduorsus eam fiat: quod ilii

tamen perpessi'.17 Sed, quod ad principium reprehensum attinet, scire

oportuit Tironem, defensos esse Rhodienses a Catone,sed ut a senatore et consulari et censorio uiro, quidquid

optimum esse publicum existimabat suadente, non ut a pa-

18trono causam pro reis dicente. Alia namque principia con-

ducunt reos apud iudices defendenti et clementiam miseri-

cordiamque undique indaganti, alia, cum senatus de repu-

blica consulitur, uiro auctoritate praestanti, sententiis quo-

rundam iniquissimis permoto et pro utititatibus publicis ac

pro salute sociorum grauiter ac libere indignanti simul a[c]

19dolenti. Quippe recte et utiliter in disciplinis rhetorum prae-

cipitur, iudices de capite alieno deque causa ad sese nonpertinenti cognituros, ex qua praetcr ofilcium iudicandi nihil

ad eos uel periculi uel emolumenti redundaturum cst, con-

ciliandos esse ac propitiandos placabiliter et leniter existima-

20tioni salutique eius, qui apud cos accusatus cst. At cumdignitas et fides et utilitas onmium communis agitur, ob cam-

que rem aut suadendum quid ut fiat, aut , fieri iam coepto, f

deferendum est, tum qui se in eiusmodi principiis occupat. ut

beniuolos benignosque sibi auditorcs paret, otiosain operam21 in non necessariis uerbis sumit. lamdudum enim ncgotia,

VI. (VII.) iii. 189

pericula ipsa rerum communia consiliis eos capiendis concili-

ant et ipsi potius sibi exposcunt consultoris beniuolentiam.

Sed quod ait, confessum Catonem, noluisse Rhodiensis22ita depugnari, ut depugnatum est, neque reg-em Persem a

populo Romano uinci, atque id eum dixisse non Rhodiensesmodo , se.d multas quoque alias nationes noluisse , sed id ni-

hil ad purg-andum extenuandumue crimen ualere, iam hocpri-

mum T i r o inprobe mentitur. Verba ponit C a t o n i s et aliis 23

tamen eum uerbis calumpniatur. Non enim Cato confitetur,24

noluisse Rhodienses uictoriam esse populi Romani, sed sese

arbitrari dixit , id eos noluisse, quod erat procul dubio opi

nionis suae professio, non Rhodiensium culpae confessio.

In qua re, ut meum quidem iudicium est, non culpatantum25uacat, sed dignus quoque laude admirationeque est, cum et

ingenue ac religiose dicere uisus est contra Rhodienses,1 V>11UIV. U.V, i^"oquod sentiebat, et parta sibi ueritatis fide, ipsum illud tamen,

quod contrarium putabatur, flexit et transtulit, ut eos idcirco

uel maxime aequum esset acceptiores carioresque fieri po-

pulo Romano,quod cum et utiles essent et uellent regi esse

factum , nihil tamen adiuuandi eius gratia fecerint.

Postea uerba haec ex eadem oratione ponit: c Ea n un c 26

derepente tanta beneficia ultro citroque, tantamamicitiam relinquemus? quod illos dicimus uo-luisse facere, id nos priores facere occupabi-mus?' Hoc, inquit, enthymema nequam et uitio-27sum est. Responderi e nim potuit, occupabimuscerte: nam, si non occupauerimus, opprimemurincidendumque erit in insidias, a quibus antenon cauerimus. Recteque, inquit, hoc uitio dat28L u c i 1 i u s p o e t a e E u r ip i d a e

, q u o d , c um P o 1 y p h o n -

tes rex propterea se interfecisse fratrem dice-ret, quod ipse ante de nece eius consilium ce-

pisset, Meropa fratris uxor hisce ad[eo] eumuerbis eluserit:

Ei yuo o~' Eiiekkev, ag Ov (pqg, xtslvsiv tco-

Xoij xccl ot iLtlleiV) ag %qov og naQTJlv^ ev.

190 VI. (VII.) m.

29At hoc enim, inquit, plane stultitiae plenum est,

eo consilio atque ea fini facere uelle aliquid, uti30numquam id facias, quod uelis. Sed uidelicet Tiroanimum non aduertit, non esse in omnibus rebus cauendis

eandem causam, neque humanae uitae negotia et actiones et

officia uel occupandi uel f deferendi uel ulciscendi uel ca-

3iuendi similia esse pug-nae, et gladiatoriae. Nam gladiatori,

composito ad pug-nandum, pugnaehaec proposita sors est,

aut occidere, si occupauerit, aut occumbere, si cessauerit.

32Hominum autem uita non tam iniquis, neque tam indomitis

necessitatibus conscripta est, ut idcirco prior iniuriam fa-

33cere debeas, quam, nisi feceris, pati possis. Quodtantumaberat a populiRomani mansuetudine , ut saepe iam in sese

factas iniurias ulcisci neglexerit,

34 Post deinde usum esse Catonem dicit in eademoratione argumentis parum honestis et nimis audaci-

bus ac non uiri eius, qui alio[qui] fuit, sed uafris ac

35faUaciosis et quasi Graecorum sophistarum sollertiis. Nam:cum obiiceretur, inquit, Rhodiensibus, quodbel:lum populo Romano facere uoluissent, nega-uit paene, sed ig-nosci [poposcit], quia id nonfecissent, etsi maxime uoluissent; induxisseque

eum dicit, quam dialectici e iTcaycoyrjv' appellant, remadmodum insidiosam et sophisticam neque ad uerita-

tes magis quam ad captiones repertam, cum conatus

sit exemplis decipientibus colligere confirmareque , nemi-

nem, qui male facere uoluit, plecti aequum esse, nisi,

quod factum uoluit, etiam fecerit. Verba autem ex ea36oratione M. Catonis haec sunt :

e Qui acerrimeaduorsus eos dicit, ita dicit: hostes uoluissefieri. Ecquis est tandem, qui uestrorum, quodad sese attineat, aequum censeat, poenas dareob eam rem, quod arguatur male facerc uo-luisse? Nemo, opinor; nam ego, quodad me

37attinet, nolim'. Deinde paulo infra dicit:c Quidnunc?

ecqua tandem lex est tam accrba, quaexlicat: si

quis illud facere uoluerit, mille, minus dimidiumfamiliae multa esto; si quis plus quingenta

vi. cvn.) iii. 191

iugera habere uoluerit, tanta poena esto; si

quis maiorem pecuum numerum habere uo-iuerit, tantum damnas esto. Atque nos omniaplura habere uolumus et id nobis impune est'.

Postea ita dicit: e Sed si honorem non aequum est38

haberi ob eam rem, quod bene facere uoluissequis dicit, neque fecit tamen, Rhodiensibusnon ab[i]erit, quod non male fecerunt, sedquia uoluisse dicuntur facere?' His argumentis39

Tiro TulliusM. Catonem contendere et conficere dicit,

Rhodiensibus quoque impune esse debere, quod hostes

quidem esse populi Romani uoluissent, ut qui maxime noniuissent. Dissimulari autem non posse ait, quin paria et40

consimilia non sint, plus quingenta iugera habere uelle,

quod plebiscito Stolonis prohibitum fuit, et bellum iniustum

atque impium populo Romano facere uelle, neque item in-

fitiari posse, quin alia causa in praemio sit, alia in poenis.

Nam: beneficia, inquit, promissa opperiri oportet4lneque ante remunerari, quani facta sint, iniu-

rias autem imminentis praecauisse iustum est,

quam expectauisse. Summa enim professio42stultitiae, inquit, est, non ire obuiam sceleribuscogitatis, sed manere opperirique, ut, cumadmissa et perpetrata fuerint, tum denique,ubi, quae facta sunt, infecta fieri nonpossunt,poeniantur.

Haec Tiro in Catonem non nimis frigide neque sane43

inaniter; sed enimCato non nudam nec solitariam necin-44

protectam hanc eTiccyayrjv facit, sed multis eam modis prae-

fulcit multisque aliis argumentis conuelatet, quia non Rho-diensibus magisquam reipublicae consultabat, nihil sibi dictu

factuqne in ea re turpe duxit, quin omni sententiarum uia

seruatum ire socios niteretur. Ac primum ea non incallide45

conquisiuit, quae non iure naturae aut iure gentium fieri pro-

hibentur, sed iure legum rei alicuius medendae aut temporiscausa iussarum; sicut est de numero pecoris et de modoagri praefinito, In quibus rebus, quod prohibitum est, fieri46

quidem per le^cs non licet; uelle id tamen faccrc, si liceat,

192 VI. (VII.) iii.

47inhonestum non est. Atque eas res contulit sensim mi-scuitque cum eo, quod neque facere neque uelle per sese ho-nestumest; tumdeinde, ne disparilitas conlationis euidensfieret, pluribus id propugnaculis defensat, neque tenues istas

et enucleatas uoluntaturn in rebus illicitis reprehensiones,qualia in philosophorum otio disputantur, magni facit , sed id

solum ex summa ope nititur, ut causa Rhodiensium, quorumamicitiam retineri ex republica fuit, aut aequa iudicaretur

aut quidem certe ignoscenda. Atque interim neque fecisse

Rhodienses bellum neque facere uoluisse dicit, interim au-

tem facta sola censenda dicit atque in iudicium uocanda, seduoluntates nudas inanesque neque legibus neque poenis fieri

obnoxias; interdum tamen, quasi deliquisse eos concedat,

ignosci postulat et ig-noscentias utiles esse rebus humanisdo-cet ac, nisi ignoscant, metus in republica rerum nouarum mo-uet; sed enim contra, si ignoscatur, conseruatum iri ostendit

populi Romani magnitudinem.

48 Superbiae quoque crimen, quod tunc praeter cetera in

senatu Rhodiensibus obiecfcum erat, mirifica et prope diuina

49responsionis figura elusit et eluit. Verba adeo ipsaponemus50Catonis, quoniam Tiro ea praetermisit : Rhodiensissuperbos esse aiunt, id obiectantes, quod mihiet liberis meis minime dici uelim. Sintsanesu-perbi. Quid id ad uos attinet? Idne irascimini,

51 s i quis superbior est, quam uos? Nihil prorsus

hac compellatione dici potest neque grauius neque munitius

aduersus homines superbissimosfacta, qui superbiam in sese

amarent , in aliis reprehenderent.

52 Praeterea animaduertere est, in tota ista Catonis ora-

tione omnia disciplinarum rhetoricarum arma atque subsidia

mota esse; sed non proinde utin decursibus ludicris aut si-

mulacris proeliorum uoluptariis fieri uidemus , non, inquam,

distinctenimis atque compte atque modulate res acta est, sed

quasi in ancipiti certamine, cum sparsa acies est, multis lo-

cis Marte uario pugnatur: sic in ista tum causa Ca to, cumsuperbia illa Rhodiensium famosissima muJtorum odio at-

que inuidia flagraret, omnibus promisce tuendi atque pro-

VI. (VII.) iii. iiii. 193

pugnandi modis usus est et nunc ut optime meritos com-mendat, nunc tamquam si innocentes purgat, ne bona di-

uitiaeque eorum expetantur, obiurgat, nunc et quasi sit er-

ratum deprecatur, nunc ut necessarios reipublicae ostentat,

nunc clcmentiae, nunc mansuetudinis maiorum, nunc utiii-

tatis publicae commonefacit. Eaque onmia distinctius nu- 53

merosiusque fortassean dici potuerint, fortius atque uiuidius

potuisse dici non uidentur. Inique igitur Tiro Tullius,54quod ex omnibus facultatibus tam opulentae orationis aptis

inter scse et cohaerentibus paruum quippiam nudumquesumpsit, quod obtrectaret, tamquam non dignum M. Cato-ne fuerit, quod delictorum non perpetratorum uoluntates

non censuerit poeniendas.

Commodius aut[em] erectiusque de his meis uerbis, qui- 55

busTullio Tironi respondimus, existimabit iudiciumque

faciet, qui et orationem ipsam totam Catonis acceperit

in manus et epistulam Tironis ad Axium scriptam re-

quirere et legere curauSrit. lta enim nos sincerius explo-

ratiusque uel corrigere poterit uel probare.

IIII.

Cuiusmodi seruos et quam ob causam Caelius Sabinus, iuris ci-

uilie auctor, pilleatos uenundari solitos scripserit; et quac

mancipia sub corona more maiorum uenierint; atque id ipsum :

Bttb corona. quid sil.

Pilleatos seruos uenuni solitos ire, quorum nomine uen- 1

ditor niliil praestaret, Caelius Sabinus iurisperitus scri-

ptuin reliquit. Cuius rei eausam esse ait, quod eiusraodi 1

conditionis mancipia insignia c.snc in uendundo deberent,

ut emptores errare et capi non posscnt, neque lex uendundi

opperienda esset, sed oculisiam praeciperent, quidnam esset

mancipiorum gcnus; sicuti, inquit, antiquilus manci-3pia iure i»'-iii capta coronis tnduta ueniebant et

idcirco dicebantur csub corona 5 uenire, Namut ea corona signum eral captiuorum uenalium,it;» pi 1 lous impositusderaonstrabateiusraodi -

Gellivs. 13

194 VI. (VII.) iiii.v. vi.

uos uenundari, quorum nomine emptori uenditornihil praestaret.

4 Est autem alia rationis opinio, cur dici solitum sit, capti-

uos ? sub corona' uenundari, quod milites custodiae causa

captiuorum uenalium greges circumstarent eaque circum-

5 statio militum e corona' appellata sit. Sed id magis uerumesse, quod supra dixi, M. Cato in libro, quem composuitde re militari, docet.

Verba sunt haec Catonis: Vtpopulussua operapotius ob rem bene g-estam coronatus supplica-tum eat, quam re male gesta coronatus ueniat.

Historia de Polo histrione, memoratu digna.

1 Histrio in terra Graecia fuit fama celebri,

2 uocis claritudine et uenustate qgteris antistabat: nomenfuisse aiuntPolum; tragoedias poetarum nobilium scite at-

3 que asseuerate actitauit. Is Polus unice amatum liHum morte

4 amisit. Eum luctum quoniam satis uisus est eluxisse, re-

5 diit ad quaestum artis. In eo tempore Athenis Electram

Sophoclis acturus gestare urnam quasi cum Oresti ossi-

6bus debebat. Ita compositum fabulae argumentum est . ut

ueluti fratris reliquias ferens Electra comploret commise-

7 reaturque interitum eius [ ] existimatur. Igitur Polu>.

lugubri habitu Electrae indutus, ossa atque urnam e sepul-

cro tulit filii et, quasi Oresti amplexus, oppieuit omnia nonsimulacris neque imitamentis, sed luctu atque lamentis ucris

8 et spirantibus. Itaque cum agi fabula uideretur, dolor actus

est.

VI.

Quid de quorundam sensuum naturali defectione A.ristoteles

scripserit.

1 Ex quinque his sensibus. quos animantibiis natura tri-

buit, uisu, auditu, gustu, tactu, odoratu, quas Graeci *ai-

G&yjoeis' appeliant, quaedam animalium alia alio carenl el

VI. (VII.) vi. vii. 195

aut caeca natura gignuntur aut modora inauditaue. Nullum 2

autem ullum gigni animal Aristoteles dicit, quod aut gu-

stus sensu careat, aut tactus.

Verba ex libro eius, quem Ttsgl nvr^ir]g composuit, 3

haec sunt: Trjv de acprjv xcci rr)v yevOtv xdvzcc£%£i>i 7tkr)v sl' xi tc5v ^eSav ccteXig.

VII.

An affatim, quasi admodum, prima acuta pronuntiandum sit; ot

quaedam itidem non incuriose tractata super aliarum uocumaccentibus.

Annianus poeta praeter ing-enii amoenitates literarum i

quoque ueterum et rationum in literis oppido quam peritus

fuit et sermocinabatur mira quadam et scita suauitate. Is 2

•afFatim', ut 'admodum', prima acuta, non media, pronun-tiabat atque ita ueteres locutos censebat. Itaque se audiente 3

Probum srammaticum hos uersus in Plauti Cistellarialegisse dicit:

Potine tu homo facinus facere strenuum? Alio-rum affatim est

Qui faciant: sane ego me n olo fortem perhiberiu i r u m

,

causamque esse huic accentui dicebat, quod f afTatim' non 4

essent duae partes orationis, sed utraque pars in unam uo-

cem coaluisset, siculi in eo quoque, quod f exaduersum'dicimus, secundam syllabam debere acui existimabat, quo-

niam una, non duae essent parles orationis ; atque ita opor-

tere apud Terentium legi dicebat in his uersibus:

ln quo haec discebat liidO, exaduersiim locoT s t r i n a e r a t q u a e d a m.

Addebat etiam, quod c ad' praeuerbium tum ferme acuere-5tur, cuin siimificarct inixuGiv, quam 'intentionem' nos dici-

nnis, sicut 'adfabre 9 ct 'admodum' et 'adprobe' dicuntur.

Cetera quidem satis oommode Annianus. Sed si hanc6particulam semper, oum mtentionem signiilcaret, acui puta-

uit, non id perpetuum uidctur: nam et f adpotus 5 cum dici- 7

1:5*

196 VI. (VII.) vii. vin.

mus et «adprimus' et 'adprime', intentio in his omnibusdemonstratur, neque tamen c ad' particula satis commode

8accentu acuto pronuntiatur. f Adprobus' tamen, quod si-

g-nificat *ualde probus', non infitias eo quin prima syllaba

9 acui debeat. Caecilius in comoedia, quae inscribitur

Triumphus, uocabulo isto utitur:

Hierocles hospes est mi(hi) adulescens ad-probus.

10 Num igitur in istis uocibus,quas non acui diximus , ea

causa est, quod syllaba insequitur natura longior, quae nonferme patitur acui priorem in uocabulis syllabarum plurium

11 quam duarum? cAdprimum' autem longe primum L. Liuiusin Odyssia dicit in hoc uersu:

Ibidemque uir siimmus adprimiis Patroclus.

12ldem Liuius inOdyssia c praemodum' dicit, quasi ad-

modum. c Parcentes', inquit, e praemodum', quodsignificat c supra modum', dictumque est quasi c praeter

modum'; in quo scilicet prima syllaba acui debebit.

VIII.

Res ultra fidem tradita super amatore delphino et puero amato.

1 Delphinos uenerios esse et amasios non modo his to riae2ueteres, sed recentes quoque memoriae declarant.

Nam et sub Caesaris in Puteolano mari, ut A p i o n scriptum re-

liquit, et aliquot saeculis ante apud Naupactum, ut Then-phrastus tradidit, amatores flagrantissimi dhelphinorum

3 cogniti compertique sunt. Neque hi amaueruut qiiod sunt

ipsi genus, sed pueros forma liberali in nauiculis forte aut in

uadis litorum conspectos miris et humanis modis arserunt.

4 Verba subscripsi ^TtLCJvo^, eruditi, uiri ex Aeuyptiacorum libro quinto, quibus delphini amanti> et

pueri non abhorrentis consiietudines, lusus, gestationes.

aurigationes refcrt eaque omnia sese ipsum multos(|ue alios

5 uidisse dicit: Avxbg d' a v sldov xJqI dixcticiQX 1 cn '

[nccidos^^Tccxiv&og exakelto, no&oig inxormi-

VI. (VIL) viii. viiii. 197

vov d sXcplva. TLQog %ai8 Lxr)v (pcovr)v avTOv Tr)v

ipv%r)v TiTSQOVLisvog^svTogTdgTsaxdv^ag vito-

6TS AAgJV, \Lr\ TL TOV 710 ft V Ll SV V %QG)T0g aLVV^rj

(psidojjLSvog, 17171 7}d 6 v 7tSQL(5s(ir]x6Ta lis%ql 6*La-

xoGlgov dvrjys 6TadCav. 'E^s%slto r) 'PcoLir] xalTtdCa 'iTaACa Trjg 'AcpQodCTTqg IvvoQcovTsg r)vLO-%ovllsvov t%d"6v. Ad hoc adiicit rem nimis mirandam. 6? Postea', inquit, f idem ille puer delphineromenus morboadfectus obit suum diem. At iile amans, ubi saepe ad litus 7

solitum adnauit et puer, qui in primo uado aduentum eius

opperiri consueuerat, nusquam fuit, desiderio tabuit exani-

matusque est et in litore iacens inuentus ab his, qui remcognouerant, in sui pueri sepulcro humatus est.

VIIIL

Peposci et memordi, pepugi et spepondi et cecurri plerosque ue-

terum dixisse, non, uti postea receptum est dicere, per o aut

per u literam in prima syllaba posilam, atque id eo[s] Graecae

ralionis exemplo dixisse; praeterea notatum,quod uiri non

indocti neque ignobiles a uerbo descendo non descendi, sed

descendidi dixerunt.

'Poposci', 'momordi', ? pupugi', c cucurri', probabiliter 1

dici uidetur atque ita nunc omnes ferme doctiores hisce

uerbis utuntur. Sed Q. Ennius in saturis memorderit 2

dixit per e literam, non Mnomorderit'.

Meum, inquit, non est, ac sime canis memorderit.

Item Laberius in Gallis: 3

d e iti t e g- r o p a t r i m o n i o

M e d f c e n t u m m i 1 i a n u m m u m m e m o r d i.

Item idem Laberius in Coloratore: *

Itaque leni pcrcdctus pruna simul sub den tes

m u 1 i e r i s

Veni, bis, tcr mcmdrdit.

198 VI. (VII.) vmr.

5 Item P. Nig-idius de animalibus Iibro II.: Vt ser-pens si memordit, galiina deligitur et oppo-n i t u r.

6 Item Plautus in Aulularia:

Vt admemordit hominem.

7 Sed idem Plautus in Trig-eminis neque e praememor-disse' dicit, sed e praemorsisse':

Nisi fugissem, inquit, medium,credo, praemor-sisset.

8 Item Atta in Conciliatr ice :

...Vrsumsememordisseaiitumat.

9e Peposci' quoque, non e poposci', Valerius Antias li-

bro annalium XL V. scriptum reliquit: DeniqueLici-nius tribunus plebi perduellionem ei tiiem di-

xit et comitiis diem a M. Marcio praetore [pe-]

10 poscit. Pepug;ero aeque Atta in Aedilicia dicit:

Sed sipepugero, metuet.

llAelium quoque Tuberonem libro ad C. Oppiuinscripto e occecurrit' dixisse, Probus adnotauit et haec

eius uerba apposuit: Si generalis species occecur-12rerit. Idem Probus Valerium Antiatem libro hi-*

storiarum XXII. speponderant scripsisse annotauit

uerbaque eius haec posuit: Tiberius Gracchus, quiquaestor C. Mancino in Hispania fuerat, et ceteriqui pacem speponderant.

13 Ratio autem istarum dictionum haec esse uideri potest

:

quoniam Graeci in quadam specie praeteriti temporis, quod*7tccQccxeLii£vov

9 appclkint, secundam uerbi literam in e ple-

rumquc uertunt, ut yoacpco yeyocccpa, tiqlco nsTCocrjxa^ AaAcJ

14 IsXdXrjxa^ xoaxco KEXQdtrjxa, Xovco XeXovxa, sic igftar mor-

deo memordi, posco peposci, tendo tetendi, tango tetigi,

pungo pepugi, curro cecurri, tollo tcluli, gpondeo spepondi

15 facit. Sic M. Tullius et C. Caesarmordeo f memordi',

pungo e pepugi', spondco c spepondi J dixerunt.

VI. (VII.) viin. x. xi. 199

Praeterea inueni, a uerbo c scindo' simili ratione nonr sciderat', sed c sciciderat', dictum esse. L. Accius inl6

Sotadicorum libro I. sciciderat dicit. Verba haec

sunt:

Num ergo aquila ita, ut hi praedicant, scicide-rat [ea] pectus?

Ennius quoque [in Melanippa: 17

cum saxum sciciderit1

Valerius Antias in libro historiarumLXXV. uerba

haec scripsit: Deinde funere locato ad forum de-scendidit. Laberius quoque in Catulario ita scripsit: 18

. 'Ego mirabar, quomodo mammae mihi[ ]

X.

Vsucapio copulate recto uocabuli casu dicitur; ita pignoriscapio

coniuncte eadem uocabuli forma dictum esse.

Vt haec *usucapio' dicitur copulato uocabulo, aliterain 1

eo tractim pronuntiata, itac pignoriscapio' iuncte (sunt) et

producte dicebatur. Verba Catonis sunt ex primo epi-2stulicarum quaestionum: Pignoriscapio ob aesmilitare, quod aes a tribuno aerario miles acci-pere debebat, uocabulum seorsumfit. Per quod sa- 3

tis dilucet, hanc ? capionem' posse dici, quasi hanc c captio-

nem' et in usu et in pignore.

XI.

Neque leuitatem neque nequitiam ea significatione esse, qua in

uulgi sennonibus dicuntur.

e Leuitatem' plerumque nunc pro inconstantia et muta- i

bilitate dici audio ct e nequitiarn' pro sollertia astutiaque.

Sed ueterum hominum qui proprie atque integre locuti sunt, 2

Meues' dixerunt, <iuos uulgo uunc uiles et nullo honore <li-

gnos dicimus, et 'leuitatem' appellaucrunt proinde quasi

200 VI. (VII.) xi.

uilitatem et c nequam' hominem nihili, [neque] rei neque fru-

gis bonae, quod genus Graeci fere <aaarov 9 uel ^axokaOxov 9

dicunt.

3 Qui exempla horum uerborum requirit, ne in libris ni-

mium remotis quaerat, inueniet ea in M. Tullii secunda4 Anto nianarum. Nam cum g-enus quoddam sordidissimum

uitae atque uictus M. Antoni demonstraturus esset, quod in

caupona delitisceret, quod ad uesperum perpotaret, quodore inuoluto iter faceret ne cognosceretur, baec ct aliaquc

eiusdemmodi cum in eum dicturus esset: uidete, inquit,

hominis leuitatem, tamquam prorsus ista dedecora hoc

5 uitio in homine notarentur. At postea, cum in eundem An-tonium probra quaedam alia ludibriosa ct turpia ingessisset,

ad extremum hoc addidit: hominem nequam! nihil

enim magis proprie possum dicere.

6 Sed ex eo loco M. Tullii uerba compluscula libuit po-

nere: At uidete leuitatem hominis! Cumhoradieidecima fere ad Saxa Rubra uenisset. delituit in

quadam cauponula atque ibi se occultans perpo-tauit ad uesperum; inde cisio celeriter ad urbemaduectus, domum uenit ore inuoluto. Ianitorro-gat: c Quis tu?' c A Marco tabellarius'. Confestimad eam; cuius causauenerat, deducitur eique epi-stulam tradit. Quam illa cum leg-eret flens, —erat enim scripta amatorie, caput autem literarumhoc erat: sibi cum illa mima posthac nihil futu-rum, omnem se amorcm abiecisse illi atq ue in hanct r a n s fu d i s s e — c um m u 1 i e r f 1 e r e t u b e r i u s , homomisericors ferre non potuit: caput aperuit, in

c o 1 1 u m i n u a s i t. h o m i n e m n e q u a m ! — n i h i 1 e n i mmag-is proprie possuin dicere: ergo uttecatami-t um n e c o p i n a t o c u m o s t e n d i s s e s

, p r a eter 8 p e mmulier aspiccret, idcirco urbom terrore noctur-no, ltaliam multorum dierum metu pert u rhasti?

7 Consimilitcr Q. quoquc C 1 a u d i u s in p r i m o a n n a 1 i u m'nequitiam' appellauit luxuin uitae prodigum effusumque in

hisce uerbis: Persuadenti cuidam adulescenti Lu-cano, qui adprime Bum-mo gencre gnatus erat,

VI. (VII.) xi. xii. 201

sed luxuria ct nequitia pecuniam mag-nam con-sumpserat. M. Varro inlibrisde lingua Latina: Vt8ex c non' et ex e uolo% inquit, 'nolo', sic ex f ne' et

<quicquam', media syllaba extrita, compositumest e nequam\ P. Africanus pro se contra Tibe-

9

rium Asell(i)um de multa ad populum: Omniamala, probra, flagitia, quaehomines faciunt, in

duabus rcbus sunt, malitia atque nequitia. Vtrumdefendit, malitiam an nequitiam an utrumquesimul? Si nequitiam defendere uis, licet; si tu in

uno scorto maiorem pecuniam ab(in)sumpsisti,quam quan ti omne instr umentum fundi Sabini in

censum dedicauisti, si hoc ita est: qui spondetmille nummum? si tu plus tertia parte pecuniaepaternae perdidisti atque absumpsisti in flagi-

tiis, si hoc ita est: qui spondet mille nummum?Nonuis nequitiam. Age malitiam saltem defen-des. Si tu uerbis conceptis coniurauisti scienssciente animo tuo, si hoc ita est: qui spondetmille nummum?

XII.

De lunicis chiridotis; quod oarum [usum] P. Africanus Sulpicio

Gallo obiccit.

Tunicis uti uirum prolixis ultra brachia et usque in primo-

1

res manus ac prope in digitos, Pvomae atque in omni Latio

indecorum fuit. Eas tunicas Graeco uocabulo nostri e chiri-2

dotas' appellauerunt fcminisquc solis uestem longe lateque

diffusam indecere existimauerunt ad ulnas cruraque aducr-

sus oculos protegenda. Viri autcm Romani primo quidem 3

sine tunicis toga sola amicti fuerunt;postea substrictas et

breues tunieas citra humerum desinentis habebant, quod ge-

nus Graeci dicunt *i£afiCdag'. Hac antiquitate inductus 4

P. A frioan us, Pauli lilins, uir omnibus bonis artibus atqueomni uirtute praeditus, P. Sulpicio Gallo, homini delicato,

inter pleraque alia, quae obiectabat , id quoque proljro de-

dit, quod tunicis uteretur manus totas operientibus.

202 VI. tVU.) xii. xiii. «iii.

5 Verba sunt haec Scipionis: Nam qui cotidie un-guentatus aduersum speculum ornetur, cuiussupercilia radantur, qui barba uulsa femini-busque subuulsis ambulet, qui in conuiuiisadulescentulus cum amatore, cum chiridotatunica inferior accubuerit, qui non modo uino-sus, sed uirosus quoque sit; eumne quisquamdubitet, quin idem fecerit, quod cinaedi faceresolent?

6 V ergil iu s quoque tunicas huiuscemodi, quasi (feminas)

probrosas criminatur

:

Et tunicae, inquit, manicas et habent redimi-cula mitrae.

7 Q. quoque E n n i u s Carthaginiensium f tunicatam iuuen-

tutem' non uidetur sine probro dixisse.

XIII.

Quem classicum dicatM. Cato, quem infra classem.

1f Classici' dicebantur non omnes, qui in [quinjque clas-

sibus erant, sed primae tantum classis homines, qui centum

2 et uiginti quinque milia aeris ampliusue censi erant. f Infra

classem' autem appellabantur secundae classis ceterarum-

que omnium classium, qui minore summa aeris, quod supra

3dixi, censebantur. Hoc eo strictim notaui, quoniam in

M. Catonis oratione, qua Voconiam lcgem sua-sit, quaeri solet, quid sit

c classicus', quid 'infra classem'.

XIIII.

De tribus dicendi generibus ; ac do tribus philosophis,

qui sb

Athcniensibus ad senatum Romae le^ati sunt.

1 Et in carmine et in soluta orationc genera dicendi pro-

babilia sunt tria, quae Graeci f ^«o«xr>;^o:g' uocant nomina-

2 que eis fecerunt *adg6v, i6x\>6v, ^saov\ Nos quoque,

quem primum posuimus, f ul>erem' uocamus, secundume {rracilem ', tertium f mediocrem '.

VI. (VII.) xmi. xv. 203

Vberi dignitas atque amplitudo est, gracili uenustas 3

et subtiiitas, medius in confinio est utriusque modi particeps.

His singulis orationis uirtutibus uitia agnata sunt pari4numero, quae earum modum et habitum simulacris falsis

ementiuntur. Sic plerumque sufflati atque tumidi fallunt 5

pro uberibus , squaientes et ieiunidici pro gracilibus, incerti

et ambigaii pro mediocribus. Vera autem et propria huius- 6

cemodi formarum exempla in Latina iingua M. Varro esse

dicit ubertatis Pacuuium, gracilitatis Lucilium, medio-critatis Terentium. Sed ea ipsa genera dicendi iam anti- 7

quitus tradita ab Homero sunt tria in tribus: magnificumin Vlixe et ubertum, subtile in Menelao et cohibitum, mixtummoderatumque in Nestore.

Animaduersa eadem tripertita uarietas est in tribus phi- 8

losophis, quos Athenienses Romam ad senatum (populi)

legauerant inpetratum, uti multam remitteret, quam fecerat

is propter Oropi uastationem. Ea multa fuerat talentumfere quingentum. Erant isti phiiosophi Carneades ex9Academia, Diogenes Stoicus, Critolaus Peripateticus.

Et in senatum quidem introducti interprete usi sunt C. A c i 1 i o

senatore; sed ante ipsi seorsum quisque ostentandi gratia

magno conuentu hominum dissertauerunt. Tum admirationi lo

fuisse aiunt Rutilius etPolybius philosophorum triumsui cuiusque generis facundiam. c Violenta', inquiunt, f

et

rapida Carneades dicebat, scita et teretia Critolaus,modesta Diogenes et sobria'.

Vnumquodque autem g-enus, ut diximus, cum caste pu-ndiceque ornatur, fit iliustrius, cum fucatur atque praelinitur,

fit praestigiosum.

XV.

Quam seuere moribus maiorum in fures uindicatum sit, et quid

scripserit Mucius Scaeuola super eo, quod seruandum dalumcommodatumue esset.

Labeo in libro de duodecim tabulis secundolacria et seuera iudicia de furtis habita esse apud ueteres

204 VI. (VII.) xv. xvi.

scripsit, idque Brutum solitum dicere, et furti dampnatumesse, qui iumentum aliorsum duxerat, quam quo utendumacceperat, item qui longius produxerat, quam in quem locum

2 petierat. Itaque Q. Scaeuola in librorum, quos de iure

ciuili composuit, XVI. uerbahacc posuit: Quod cui ser-uandum datum est, si id usus est, siue quod uten-dumaccepit, ad aliam rem atque accepit usus est,

furti se obligauit.

XVI.

Locus exscriptus ex satura M. Varronis,quae ttbqI i8e6^ar(ov

inscripta est, de peregrinis ciborum generibus; et appositi

uersus Euripidi, quibus delicatorum hominum luxuriantem

gulam confutauit.

1 M. Varro in satura, quani tcsqI idea^Kxrav in-

scripsit, lepide admodum et scite factis uersibus cenarum2 (ciborum) exquisitas delicias comprehendit. Nam pleraque

id g-enus, quae elluones isti terra et mari conquirunt, expo-

suit inclusitque in numeros senarios.

3 Et ipsos quidem uersus, cui otium erit, in libro, quo dixi,

4 positos legat; genera autem nominaque edulium et domicilia

ciborum omnibus aliis praestantia, quae profunda ingiuuies

uestigauit, quaeVarro obprobrans executus est, haec sunt

5ferme, quantum nobis memoriae est: pauus eSamo. Phry-

giaatlagena, grues Melicae, liaedus ex Ambracia, pelamis

Chalcedonia, muraena Tartesia, aselli Pcssinuntii, ostrea

Tarenti, pectunculus [...], hclops Rhodius, scari Cilices,

nuces Thasiae, palma Aegyptia, gians Hiberica.

G Hanc autem peragrantis gulae et in sucos inquirentis in-

dustriam atque has undiqueuorsum indagines cuppediarummaiore detestatione dignas censebimus, si uersus Euripidirecordcmur, quibus saepissime Chrysippus philoso-

phus [usust], tamquam edendi irritationes quasdam repertas

esse, non per usum uitae necessarium, sed per luxum animi

parata atque facilia fastidientis per inprobam satietatis la-

sciuiam,

VI. (VII.) xvi. xvii. 205

Versus Euripidi ascribendos putaui: 7

'Eitsl %t dsl /3ooro£o*t, 7tXr)v dvstv {lovov,AY]\ir]TQog azTrjg, ncoiiaTog <&' v8qi]%6ov

,

"AnSQ TtaQSGTl Xul %SCpV% r)iiag TQSCpSLV;T£lv ovx aztaQY.sl 7tkr]6 iiovr] , tqv cpf] d s rot"AXXcov idsGTCOv iir]%avag &r]Qc6iis&a.

XVIL

Sermo habitus cum grammatico, insolentiarum et inperitiarum

pleno, de significatione uocabuli, quod est obnoxius; deque

eius uocis origine.

Percontabar Romae quempiam grammaticum primae in 1

docendo celebritatis , non hercle experiundi uel temptandi

gratia, sed discendi magis studio et cupidine, quid signifi-

caret ? obnoxius' quaeque eius uocabuli origo ac ratio esset.

Atque ille aspicit me, inludens leuitatem quaestionis praui-

2

tatemque: ^Obscuram', inquit, csane rem quaeris multaqueprorsus uigilia indagandam. Quis adeo tam linguae Latinae 3

ignarus est, quin sciat, eum dici cobnoxium', cui quid ab eo,

cui esse c obnoxius' dicitur, incommodari et noceri potest

et qui habeat aliquem noxae, id est culpae suae, conscium?Quin potius', inquit, fhaec mittis nug-alia et affersea, quaedigna quaeri tractarique sint?'

Tum uero ego permotus, agendum iam oblique, ut cum 4

homine stulto, existimaui et c cetera', inquam, ? uir doctis-

sime, remotiora grauioraque si discere et scire debuero,

quando milii usus uenerit, tum quaeram ex te atque discam;sed enim quia dixi saepe ? obnoxius' et quid dicerem nesciui,

didici ex te et scire nunc coepi, quod non ego omnium solus,

ut tibi suni uisus, i^noraui, sed, ut res est, Plautus quo-

que, homo linguae atque elegantiae in uerbis Latinae prin-

eeps, quid esset e obnoxius', nesciuit; uersus enim est in

Sticho illius ita scriptus :

Nunc hercle ego perii plane, non obndxie,

quod minime congTuit cum ista, quam medocuisti, significa-

206 VI. (VII.) xvii.

tione; composuit enim Plautus tamquam duo inter se con-

traria 'plane' et *obnoxie', quod a tua significatione longe

abest'.

5 Atque ille grammaticus satis ridicule,quasi e obnoxius

'

et cobnoxie' non declinatione sola , sed re atque sententia

differrent: e ego', inquit, e dixi, quid esset 'obnoxius', non

6 quid e obnoxie". At tunc ego admirans insolentis hominis

inscitiam: emittamus', inquam, e sicutiuis, quod Plautus7

eobnoxie' dixit, si id nimis esse remotum putas, atque illud

quoque praetermittamus,quod Sallustius in Catilina

8scribit: Minari etiam ferro, ni sibi obnoxia fo-

ret, et quod uidetur noui[u]s peruulgatiusque esse, id modoce. Versus enim Vergilii sunt notissimi:

Nam nequetuncastris acies obtunsauideri.Nec fratris radiis obnoxia surgere luna,

9 quod tu ais: e culpae suae conscium'. Alio quoque loco

Vergilius uerbo isto utitur a tua sententia diuerse in his

uersibus

:

luuat arua uidereNon rastris, hominum non ulli obnoxia curae;

cura enim prodesse aruis solet, non nocere, quod tu de

10 eobnoxio' dixisti. Iam uero illud etiam Q. Ennii quo paeto

congruere tecum potest, quod scribit in Phoenice in liisc-c

uersibus

:

Sed uirum uirtute uera uiuere animatum ad-decet,

Fortiterque f innoxium uocare aduersum ad-

uersarios.'Ea libertas est, qui pectus piirum et firmum

g c s t i t a t

,

'Aliae res obnoxiosae noctein obscura latfent.'?

11 At ille oscitans et alucinanti similis:c nunc', inquit, c mihi

operae non est. Cum otium erit, reuises ad me atque disces,

quid in uerbo isto et Vergilius et Sallustius el Plautuset Ennius senserint'.

VI. (VII.) xvii. xviii. 207

Et nebulo quidern ille , ubi hoc dixit, digressus est; si 12

quis autem uolet non originem solam uerbi istius , sed signifi-

cationem quoque eius uarietatemque recensere, uthoc etiam

Plautinum spectet, adscripsi uersus ex Asinaria:

Maximas opimitates gaudio effertissimasSuis eris ille lina mecum pariet gnatoque et

patri;

'Adeo ut aetatem ambo ambobus nobis sint ob-noxii

Nostro deuincti beneficio.

Qua uero ille grammaticus finitione usus est, ea uidetur in 13

uerbo tam multiplici unam tantummodo usurpationem eius

notasse, quae quidem congruit cum significatu, quo Cae-c i 1 i u s usus est in C h r y s i o in his uersibus

:

. . Quamquam ego mercede huc conductiis tuaAduenio, ne t i b i me esse ob eam rem obno-

xiumReare, audibis male, si maledicis mihi.

XVIII.

De obseruata custodilaque apud Romanos iurisiurandi sanctimo-

nia; atque inibi de decem captiuis, quos Romam Hannibal,

deiurio ab his acceplo, legauit.

Iusiurandum apud Romanos inuiolate sancteque habitum 1

seruatumque est. Id et moribus legibusque multis ostendi-

tur, et hoc, quod dicemus, ei rei non tenue arg-umentum esse

potest. [Post] proelium Cannense Hannibal, Carthaginiensium 2

imperator, ex captiuis nostris electos decem Romam misit

mandauitque eis pactusque est, ut, si populo Romano uide-

retur, permutatio fieret captiuorum et pro his, quos alteri

plures acciperent, darent argenti pondo libram ct selibram.

Jloc, priusquam proficiscerentur, iusiurandum eos adegit,3

redituroe <^s(,- in castra Poenica, si Romani captiuos nonpermutarent

Veniunl Romam decem captiui. Mandatum Poeni impe-4.5

VI. (VII.) xviii. xviiii.

6 ratoris in senatu exponunt. Permutatio senatui non placita.

7Parentes, cognati adfmesque captiuorum amplexi eos post-

liminio in patriam redisse dicebant statumque eorum inte-

grum incolumemque esse ac, ne ad hostes redire uellenl,

8 orabant. Tum octo ex his postliminium iustum non esse sibi

responderunt, quoniam deiurio uincti forent, statimque, uti

giurati erant, ad Hannibalem profecti sunt. Duo reliqui Ro-mae manserunt solutosque esse se ac liberatos religione di-

cebant, quoniam, cum egressi castra hostium fuissent, com-menticio consilio regressi eodem, tamquam si ob aliquamfortuitam causam issent atque ita, iureiurando satisfacto,

lOrursum iniurati abissent. Haec eorum fraudulenta calliditas

tam esse turpis existimata est, ut contempti uulgo discerpti-

que sint censoresqueeos postea omnium notarum etdampniset ignominiis adfecerint, quoniam, quod facturos deieraue-

rant, non fecissent.

U Cornelius autem Nepos in libro exemplorumquinto id quoque literis mandauit, multis in senatu pla-

cuisse, ut hi, qui redire nollent, datis custodibus ad Hanni-

balem deducerentur, sed eam sententiam numero plurium.

quibus id non uideretur, superatam; eos tamen, qui adHannibalem non redissent, usque adeo intestabiles inuisos-

que fuisse, ut taedium uitae ceperint necemque sibi con-

sciuerint.

XVIIII.

Historia , ex annalibus sumpta, de Tiberio Graccho, Gracchorum

palre, tribuno plebis; atque inibi tribunicia decreta oum ipsis

uerbis relala.

1 Pulcrum atque liberale atque magnanimum factum Tiberii

2 SemproniiGracchi in exemplis repositumest. Idexemplumhuiuscemodi est: L. Scipioni Asiatico. P. Scipionis Africani

superioris fratri, C. Minucius Augurinus tribunus plebi niul-

tam irrogauit eumque ob eam causam praedes poscebat.

3 Scipio Africanus fratris nomine ad collegkun tribunorum

prouocal)at petebatque, ut uirum consularem triumphalein-

4 que a collegae ui defenderent. Octo tribuni. cognita cau.sa.

deereuerunt.

VI. (VII.) xviiii. 209

Eius decreti uerba, quae posui, ex annalium monumen- 5

tis exscripta sunt: Quod P. Scipio Africanus postu-lauit proL. ScipioneAsiatico fratre, cumcontraieg;escontraquemorem maiorumtribunus p 1. ho-minibus accitis per uim inauspicato sententiamde eo tulerit multamque nullo exemplo irrog-aue-rit praedesque eum obeam remdare cogat aut,sinon det,in uinculaduciiubeat,ut eum a collegaeui prohibeamus. Et quod contra colleg-a postu-lauit, ne sibi intercedamus

,quominus suapte

potestate uti liceat, de ea re nostrum sententiaomnium ea est: si L. Cornelius Scipio Asiaticuscollegae arbitratu praedes dabit, colleg-ae neeum in uincula ducat intercedemus; si eius arbi-tratu praedes non dabit, quominus collega suapotestate utatur non intercedemus.

Post hoc decretum, cum Augurinus tribunus L. Scipio-

6

nem praedes non dantem prendi et in carcerem duci iussis-

set, tunc Tiberius Sempronius Gracchus tr. pl., pater Tiberi

atque C. Gracchorum, cum P. Scipioni Africano inimicus

grauis ob plerasque in republica dissensiones esset , iurauit

j>alam in amicitiam inque gratiam se cum P. Africano nonredisse , atque ita decretum ex tabula recitauit.

Eius decreti uerba haec sunt : C u m L. C r n e 1 i u s S c i - 7

pio Asiaticus triumphans hostium duces in car-cerem coniectarit, alienum uidetur esse digni-tate reipublicae, in eum locum imperatorem po-p u 1 i r m a n i d u c i , i n q u e m 1 c u m a b e c n i e c t i

s u n t d u C e s h s t i u m : itaqueL. CorneliumScipio-nem Asiaticum a collegae ui prohibeo.

V a 1 e r i u s autem A n t i a s contra hanc decretorum me- 8

moriam contraque auctoritates ueterum annalium post Afri-

cani mortem intercessionem istam pro Scipione Asiatico

factam esse a Tiberio Graccho dixit, neque multam irroga-

tam Scipioni, sed dampnatum eum peculatus ob Antiochinam

pecuniam, qui[a] praedes nondaret. in carceremduci coeptumatque ita intercedvnte Graecho exemptum.

Gellivs. 14

210 VI. (VII.) xx.

XX.

Quod Vergilius a Nolanis ob aquam sibi non permissam sustulit e

uersu suo Nolam et posuit oram; atquc ibi quaedam alia de

iucunda consonantia literarum.

1 Scriptum in quodam commentario repperi, uersus istos

a Vergilio ita primum esse recitatos atque editos:

Talem diues arat CapuaetuicinaVeseuoNola iugo

;

postea Vergilium petisse a»Nolanis, aquam uti duceret in

propinquum rus, Nolanos beneficium petitum non fecisse,

poetam offensum nomen urbis eorum,quasi ex hominum

memoria, sic ex carmine suo derasisse, coram'que proc Nola' mutasse atque ita reliquisse:

etuicinaVeseuoOra iugo.

2 Ea res uerane an falsa sit, non laboro; quin tamen me-

lius suauiusque ad auris sit ora, quam Nola, dubium id

3 non est. Nam uocalis in priore uersu extrema eademque in

sequenti prima canoro simul atque iucundo hiatu tractim

4 sonat. Est adeo inuenire apud nobiles poetas huiuscemodi

suauitatis multa, quae appareat nauata esse , non fortuita;

5 sed praeter ceteros omnis apud Homerum plurima. Vnoquippe in loco tales tamque hiantes sonitus in assiduis uoci-

bus pluribus facit

:

rH d' irsQrj d-eQsC itQOQesc alxvla jgaAaggH %l6vl ipv%Qf} ij «| vdarog XQvOraAAa,

atque item alio loco :

Aaav ava <$%• egxs %or\ kotpov.

6 Catullus quoque elegantissimus poctarum in hisce

uersibus

:

M i n i s t e r u. e tu 1 i p u e r F a 1 e r n i

1 n g e r m i c a 1 i c e s a m a r i o r e S .

V 1 1 e x P 6 s t u m i a e i u b e t m a g i s t r a e

Ebriosa acina e b r i o si o r i s

,

VI. (VII.) xx. xxi. xxn. 211

cum dicere f ebrioso' posset et, quod erat usitatius, ?acinum'

in neutro g-enere appelJare, amans tamen hiatus illius Ho-merici suauitatem, ^ebriosam' dixit propter insequentis

a literae concentum. Qui febrios' autem C a t u 1 1 u m dixisse

putant aut * ebriosos ' , nam id quoque temere scriptum

inuenitur, in libros scilicet de corruptis exemplaribus factos

inciderunt.

XXI.

Quoaduiuet quoadque morietur, cur id ipsum temporis significent.

cum ex duobus sint facta conlrariis.

?Quoad uiuet', cum item dicitur cquoad morietur', uiden- 1

tur quidem duae res dici contrariae; sed idem atque unumtempus utraque uerba demonstrant. Item cum dicitur cquoad 2

senatus habebitur' et c quoad senatus dimittetur', tametsichaberi' atque f dimitti' contraria sunt, unum atque id ipsumtamen utroque in uerbo ostenditur. Tempora enim duo cum 3

inter sese opposita sunt atque ita cohaerentia, ut alterius

finis cum alterius initio misceatur, non refert, utrum per ex-

tremitatem prioris an per initium sequentis locus ipse con-

finis demonstretur.

XXII.

Quod censores equum adimere soliti sunt equitibus corpulentis

el praepinguibus;quaesiturnque , utrum ea res cum ig-norninia

an incolumi dignitale equitum facla sil.

Nimis pingui homini et corpulento censores equum adi-

1

mere solitos scilicet, minus idoneum ratos esse cum tanti

corporis pondere ad faciendum equitis munus. Non enim 2

poena id fnit, ut quidam existimant, sed munus sine ignomi-

nia remittebatur. Tamen Cato in oratione, quam de sacri- 3

ficio commisso scripsit, obiicithanc rem criminosius, uti

inagis uideri possit cuin ignominia fuisse. Quod si ita acci- 4

j»ias, id profecto existiniandum est, non omnino inculpatumnequc indesidem uismn esse, cuius corpus in tam inmodicummodum luxuriasset exuberassetque.

14

A. GELLII

NOCTIVM ATTICARVMLIBER SEPTIMYS.

[ V L G S E X T V S. ]

I.

Quem in modum responderit Chrysippus aduersumeos, qui pro-

uidentiam consistere negauerunt.

1 (juibus non uidetur mundus dei et hominum causa in-

stitutus neque res humanae prouidentia g-ubernari, graui se

argumento uti putant, cum ita dicunt: csi esset prouidentia,

nulla essent rnala'. Nihil enim minus aiunt prouidentiae con-

gruere, quam in eo mundo, quem propter homines fecisse

2 dicatur, tantam uim esse aerumpnarumetmalorum.Aduersusea C h r y s

i p p u s cum in libro tisqI nQovoCag quartodissereret, e nihil est prorsus istis', inquit, 'insubidius. qui

opinantur bona esse potuisse, si non essent ibidem mala.

\\ Nairi cum bona malis contraria sint, utraque necessum est

opposita inter sese et quasi mutuo aduerso quaeque fulta

nisu consistere; nullum adeo contrarium est sine contrario

4 altero. Quo enim pacto iustitiae sensus esse posset, nisi es-

sent iniuriae? aut quid aliud iustitia est, quam iniustitiae pri-

uatio? quid item fortitudo intellegi posset, nisi ex ignauiae

oppositione? quid continentia, nisi ex intemperantiae? quo

item modo prudentia esset, nisi foret contra inprudentia?

5 Proinde%inquit,*homines stulti cur non hocetiam desiderant,

VII. (VI.) i. ii. 213

ut ueritas sit et non sit mendacium? Namque itidem sunt

bona et mala, felicitas et infortunitas , dolor et uoluptas.

Alterum enim ex altero, sicuti Plato ait, uerticibus inter 6

se contrariis deligatum est: si tuieris unum, abstuleris

ntrumque'.Idem Chrysippus in eodem libro tractat con-

7

sideratque dignumque esse id quaeri putat, sC aC tavav&Qaitav vqgoi xara tpvGtv y Cvovxai , id est,

[si] natura ipsa rerum uel prouidentia, quae compagemhanc mundi et genus hominum fecit, morbos quoque et

debilitates et aegritudines corporum, quas patiuntur ho-

mines , fecerit. Existimat autem non fuisse hoc prin- 8

cipale naturae consilium, ut faceret homines morbis ob-

noxios, numquam enim hoc conuenisse naturae auctori

parentique omnium rerum bonaruin. c Sed cum multa ', 9

inquit ,? atque magna gigneret pareretque aptissima et

utilissima , alia quoque simul adg-nata sunt incommoda his

ipsis, quae faciebat, cohaerentia'; eaque [non] per naturam,

sed per sequellas quasdam necessarias facta dicit, quodipse appellat *xaza 7iaQaxolovd-r}6t,v 9

.c Sicut', in- 10

quit ,c cuin corpora hominum natura fingeret , ratio sub-

tilior et utilitas ipsa operis postulauit, ut tenuissimis mi-

nutisque ossiculis caput compingeret. Sed hanc utilitatem 11

rei maioris alia quaedam incommoditas extrinsecus con-

secuta est, ut fieret caput tenuiter munitum et ictibus offen-

gionibusque paruis fragile. Proinde morbi quoque et ae-l*2

gritudines parlae sunt, dum salus paritur. Sicut hercle', 13

inquit, cdum uirtus hoininibus per consiliuin naturae gignitur,

uitia ibidem per adlinitatem contrariam nata sunt'.

II.

Quo itidem modo et uiin necessitatemque fati constituerit et esse

lamon in nobis coriMlii iudiciique nostri arbitrium confirmauerit.

Fatum, quod t el^aQatvr|v , Graeci uocant, ad hanc fermc I

sententiam Chrysippus, Stoicae princeps philosophiae,

definit: 'Fatum est*, inquit, 'sempiterna quaedam et indecli-

nabilis scries rerum »! catena . uoluens semetipsa sese et in-

214 VII. (VI.) ii.

plicans per aeternos consequentiae ordines, ex quibus apta

2 nexaque est'. Ipsa autem uerba Chrysippi, quantumualui memoria, ascripsi, ut, si cui meum istud interpretamen-

tum uidebitur esse obscurius, ad ipsius uerba animaduertat.

3 In libro enim itaQi tcqovo lagquarto ÊLfiaQfisvrjvêsse

dicit yvGixrjv tiva avvvaîv tcov bXcov ig dldcovtcov stEQcov tolg stsQoig s it ax X V&O V vt co v xalfista TtoXv fihv ovv a%aqa$atov ov6t\g tr\g tot-avttjg i%c%Xoxrjg.

4 Aliarum autem opinionum disciplinarumque auctores

5 huic definitioni ita obstrepunt: e Si Chrysippus', inquiunt,c fato putat omnia moueri et regi nec declinari transcendique

posse agmina fati et uolumina, peccata quoque hominum et

delicta non suscensenda neque inducenda sunt ipsis uolun-

tatibusque eorum, sed necessitati cuidam et instantiae, qu.ie

oritur ex fato', omnium quae sit rerum domina et arbitra,

per quam necesse sit fieri, quicquid futurumest; et propterea

nocentium poenas legibus inique constitutas, si homines ad

maleficia non sponte ueniunt, sed fato trahuntur.

6 Contra ea Chrysip pus tenuiter multa et arg-ute disserit

;

sed omnium fere, quae super ea re scripsit, huiuscemodi

7sententia est: c Quamquam ita sit', inquit, e ut ratione

quadam necessaria et principali coacta alque conexa sint

fato omnia, ingenia tamen ipsa mentium nostrarum proinde

sunt fato obnoxia , ut proprietas eorum est ipsa et qualitas.

8 Nam si sunt per naluram primitus salubriter utiliterque ficla,

omnem illam uim, quae de fato extrinsecus ingruit, in-

offensius tractabiliusque transmittunt. Sin uero sunt aspera

et inscitaet rudia nullisque artium bonarum adminiculis fulta,

etiam-iparuosiuenullo fatalis incommodiconflictuurgeantur,

sua tamen scaeuitate et uoluntario impctu in assidua dclicta

9 et in errores se ruunt. Idque ipsum ut ea ralione liat,

naturalis illa et necessaria rerum consequentia efficit, quae

10 cfa 1111X1' uocatur. Est enim gencre ipso quasi latale et

consequens, ut mala ingenia peccatis et erroribus non

uacent'.

11 Huius deinde fere rei exemplo non hercle nimis alieno

neque inlepido utitur. *Sicut', inquit,K lapidem cylindrum

VII. (VI.) ii. 215

si per spatia terrae prona atque derupta iacias , causa qui-

dem ei et initium praecipitantiae fueris, mox tamen ille

praeceps uoluitur, non quia tu id iam facis, sed quoniamita sese modus eius et formae uolubilitas habet: sic ordo et

ratio et necessitas fati genera ipsa et principia causarummouet, impetus uero consiliorum mentiumque nostrarumactionesque ipsas uoluntas cuiusque propria et animorumingenia moderantur. Infert deinde uerba haec, his, quae 12

dixi, congruentia: dio xal vtio tcov IIv& ayoQslcoveiQrixat,'

rvcioei d7

dv&QG)7Covg av&atQSta 7tr]tLaz*

g%ovrag

,

cb g rc5v pXaficov ixdo~ toig naQ* avtolg yivo-uevco v xal xa& 6 q {ir)v avtcov a\LaQtavovtcovts xal fllaTttoyLEVcov xal xatd tr]v avtcov did-voiav xal &e6cv. Propterea negat oportere ferri audiri-13

que homines aut nequam aut ignauos et nocentes et audaces,

qui, cum in culpa et in maleficio reuicti sunt, perfugiunt adfati necessitatem , tamquam in aliquod fani asylum et, quaepesjgime fecerunt, ea non suae temeritati, sed fato esse attri-

buenda dicunt.

Primus autem hoc sapientissimus ille et antiquissimus 14

poetarum dixit hisce uersibus:

*£l 7167101, olov 8r\ vvftsovgfiQotolaltio-co vt ai.

*E\ r\\iscov yaQ cpaGt xdx' SfXfxsvat ot dsxal avtoi

UcpfjGcv ataa^ aXir\Qiv V7tSQ \ioqov dhys's' x o v o i v.

Itaque M. Ci ce r o in libro, quemde fato conscripsit, cum 15

quaestionem istam diceretobscurissimam esse et inplicatissi-

mam, Chrysippu m quoque philosophum non expedisse se

in eahisuerbifl [smpsitj: Chrysippus aestuans labo-ransque, quonam [hoc modo] explicet, et fato om-nia fieri et es se aliquid in nobis, intricatur (hoc

uiudo).

216 VII. (VI.) lii. im.

III.

Historia sumpta ex libris Tuberonis de serpente inuisitatae

long-itudinis.

1 Tuberoin historiis scriptum reliquit, bello primo Poe-

nico Atilium Reguium consulem in Africa, castris apudBagra-dam flumen positis

,proelium grande atque acre lecisse ad-

uersus unum serpentem in illis locis stabulantem inuisitatae

inmanitatis , eumque magna totius exercitus conflictione

balistis atque catapultis diu oppugnatum, eiusque interfecti

corium longum pedes centum et uiginti Romam misisse.

IIII.

Quid idem Tubero nouae historiae de Atilio Regulo, a Carthagi-

niensibus capto, litteris mandauerit; quid etiam Tuditanus super

eodem Regulo scripserit.

1 Quod satis celebre est de Atilio Regulo , id nuperrime le-

gimus scriptum in T u d i t a n i libris : Regulum captum ad ea,

quae in senatu Romae dixit suadens, ne captiui cum Carthagi-

niensibus permutarentur, id quoque addidisse, uenenun^ibiCarthaginienses dedisse, non praesentarium, sed eiusmodi

quod mortem in diem proferret, eo consilio,ut uiueretquidem

tantisper quoad fieret permutatio,post autem, grassante sen-

sim ueneno, contabesceret.

2 EundemRegulum Tubero in historiis redisse Cartha-

ginem nouisque exemplorum modis excruciatum a Poenis <li-

3 cit: In atras, inquit, et profundas tenebras eumclaudebant ac diu post, ubi erat uisus sol arden-tissimus, repente educebant et aduersus ictuss o 1 i s o p p o s i t u m c o n t i n e b a n t a t q u e i n t e n d e r e i n

c a e 1 um o c u 1 o s c o g e b a n t. P a 1 p e b r a s q u o q u e e i u s

,

n e c o n i u e r e p o s s e t , s u r s u m a c d e o r s u m d i d u c t a s

4insuebant. Tuditanus autem sonmo diu prohihitum at-

que itauitapriuatum refert,idque ubi Romae cognitum est.no-

bilissimos Poenorum captiuos liberis Re#uli a senatu deditos

et ab his in annario muricibus praeiixo destitutos eademqueinsomnia cruciatos interisse.

VII. (VI.) v. 217

V.

Quod Alfenus iureconsultus in uerbis ueteribus interpretandis

errauit.

Alfenus iureconsultus , Seruii Sulpicii discipu- J

lus rerumque antiquarum non incuriosus, inlibro di-g-estorum tricesimo et quarto, coniectan eorumautem secundo: in foedere, inquit, quod inter po-pulum Romanum et Carthaginienses factumst,scriptum inuenitur, ut Carthaginienses quot-annispopuloRomano darentcertum pondus f ar-

genti puri puti', quaesitumque est, quid essetf purum putum'. Respondi, inquit, ego f putum'esse ualde pur.um, sicut nouum f n o u i c i um ' di-

cimus et proprium f propicium', augere atqueintendere uolentes noui et proprii significa-tionem.

Hoc ubi legimus , mirabamur eandem adfinitatem uisam 2

esse A 1 f e n o fpuri' et fputi', quae sitf nouicii' et f noui'; nam, 3

si esset f puricium\ tum sane uideretur dici quasi fnouicium'.

Id etiam mirum iuit, quod ? nouicium' per augendi figuram 4

dictum existimauit, cum sit *nouicium' non quod magis nouumsit, sed quod a fnouo' dictum sit inclinatumque. His assenti- 5

mus, qui fputum' esse dicunt a fputando' dictum et ob eam cau-

sam prima syllaba breui pronuntiant, non longa, ut existimasse

Alfenus uidetur, qui a fpuro'idessefactumscrip^it. fPutare' 6

autem ueteres dixerunt uacantia exquaquere acnon necessa-

ria aut etiam obstantia et aliena auferre et excidere et, quodesseutileacsine uitiouideretur, relinquere. Sic namque arbo- 7

res et uites et sicrationesetiam f putari' dictum. Verbum quo-8queipsum fputo', quod declarandae sententiae nostrae causadicimus, non significat profecto aliud, quam id agere nos in re

dubia obseuraque, utdecisis amputatisque falsis opinionibus,

(juod uideatur esse uerum et integrum et incorruptum reti-

nearntis. Argentum ergo in Cartha£iniensi foedere f putum' 9

dietum est quasi exputatum excoctumque omnique aliena

materia carens omnibusque ex eo uitiis detractis emaculatumet ^andefactum.

218 VII. (VI.) v. vi.

10 Scriptum est autem fpurum putum' non in Carthaginiensi

solum foedere, sed cum in multis aliis ueterum libris, tumin Q. quoque Ennii trag-oedia, quae inscribitur A 1 e x a n -

deretin satira M. Varronis, quae inscripta estdtgTtaldeg ol y bqovt eg.

VI.

Temere inepteque reprehensum esse a Iulio Hyg-ino Vergilium,

quod praepetes Daedali pennas dixit; atque inibi, quid sint

aues praepetes ct quid illae sint aues, quas Nigidius inferas

appellauit.

1 Daedalus, ut fama est, fugiensMinoia regna,Praepetibuspennisausus se credere caelo.

2 In his Vergilii uersibus reprehendit Iulius Hyginus6 cpennis praepetibus', quasi inproprie et inscite dictum. <Nam

? praepetes", inquit, e aues ab auguribus appellantur, quae4 aut oportune praeuolant aut idoneas sedes capiunt\ Nonapte igitur usum uerbo augurali exi^timauit in Daedali uolatu,

nihil ad augurum disciplinam pertinente.

5 Sed Hyg-inus nimis hercle ineptus fuit, cum, quid

'praepetes' essent, se scire ratus est, Vergilium autem et

Cn. Matium, doctum uirum, ignorasse, qui in secundoIliadis Victoriam uolucrem c praepetem' appellauit in hocuersu:

Dum datuincendi praepes Victoriapalmam.

6 Cur autem non Q. quoque Ennium reprehendit, qui in

annalibus non pennas Daedali, sed longe diuersius,

Brundisium, [injquit, pulcro praecinctumprae-pete portus(e)t?

7 Si uim potius naturamque uerbi considerasset neque id

solum, quod augures dicerent. inspexisset, ueniam prorsus

poetis daret similitudine ac translatione uerborum, non si-

8 gnificatione propria utentibus. Nam quoniam non ipsae

tantum aues, quae prosperius praeuolant, sed ctiam loci,

VII. (VI.) vi. vii. 219

quos capiunt, quod idonei felicesque sunt, fpraepetes' appel-

lantur, idcirco Daedali pennas r praepetes' dixit, quoniam ex

locis, in quibus periculum metuebat, in ioca tutiora per-

uenerat. Locos porro 'praepetes' et augures appellant et 9

Ennius in annaJium primo dixit:

Praepetibus sese pulcrisquelocis dant.

Auibus autem 'praepetibus' contrarias auis r inferas' ap-jo

pellari, Nigidius Figulus in libro primo auguriipriuati ita dicit: Discrepat dextra sinistrae, prae-pes inferae, ex quo est coniectare, c praepetes' appella-ntas, quae altius sublimiusque uolitent, cum differre a 'praepe-

tibus' Nigidius Mnferas' dixerit.

Adulescens ego Romae, cum etiamtum ad grammaticosi2itarem, audiui Apollinarem Sulpicium, quem in primis

sectabar, cum de iure augurio quaereretur et mentio 'prae-

petum' auium facta esset, Erucio Claro, praefecto urbi, di-

cere, c praepetes' sibi uideri esse alites, quas Homerus^xavvxxsovyag appellauerit, quoniam istas potissimum au-

g-ures spectarent, quae ingentibus alis patulae atque porre-

ctae praeuolarent. Atque ibi hos Homeri uersus dixit:

Tvvr\ 6" oicovoZ6i xavvnxsQvy S66i xsXsvsigTIsC& s6&ai, xcov ov xi \isxax QsnoyL ovd' aXs-

yClco.

VII.

De Acca Larentia et Gaia Taracia ; doque origine sacerdotii

fralrum arualiuin.

Accae Larentiae et Gaiae Taraciae, siue illa Fufetia est, 1

nominain antiquis annalibus celebria sunt. Earum alte-

rae post mortem, Taraciae autem uiuae amplissimi honores a

populo Roinano habiti. Et Taraciam quidem uirginem Ve-

2

stae fuisse lex Iloratia testis est, quae super ea ad popu-lum lata. Quii lege ei plurimi honores liunt, inter quos ius

quoque testimonii dicendi tribuitur ftestabilis'que una om-nium feminarum ut sit datur. Id uerbum est legis ipsius

220 VII. (VI.) vii. viii.

3Horatiae; contrarium est in duodecim tabulis scri-

4ptum: Inprobus intestabilisque esto. Praeterea si

quadraginta annos nata sacerdotio abire ac nubere uoluisset,

ius ei potestasque exaugurandi atque nubendi facta est

munificentiae et beneficii gratia, quod campum Tiberinumsiue Martium populo condonasset.

5 Sed Acca Larentia corpus in uulg-us dabat pecuniamque6 emeruerat ex eo quaestu uberem. Ea testamento, ut in

Antiatis historia scriptum est, Romulum regem, ut qui-

dam autem alii tradiderunt, populum Romanum bonis suis

7 heredem fecit. Ob id meritum a flamine Quirinali sacrificium

8 ei publice fit et dies e nomine eius in fastos additus. SedSabinus Masurius inprimo memorialium, secutus

quosdam historiae scriptores, Accam Larentiam Romuli nu-tricem fuisse dicit. Ea, inquit, mulier ex duodecimfiliis maribus unum morte amisit. In iilius locumRomulus Aceae sese filium dedit seque et ceteroseius filios e fratres aruales' appellauit. Ex eotemporecollegium mansit fratrum arualiumnu-mero duodecim, cuius sacerdotii insigne est

spicea corona et albae infulae.

VIII.

Notata quaedam de reg-e Alexandro et de P. Scipione , memoralu

digna.

1 ^ttcov^ Graecus homo, qui nXstatoveixrjg appellatus

2 est, facili atque alacri facundia fuit. ls cum de Alexandri reids

laudibus scriberet: Victi , inquit, hostis uxorem , facie

inclutamulierem, uetuitin conspectum suum de-duci,ut eam neoculisquidem suiscontingeret.

3 Lepide ig;itur agitari potest, utrum uideri continentiorem par

sit, Publiumne Africanum superiorem, qui, Carthagine ampla

ciuitate in Hispania expug-nata, uirg;inem tempestiuam, forma

egregia, nobilis uiri Hispani filiam captam perductamque ad

se patri inuiolatam reddidit, an regem Alexandnun, qui Darii

regis uxorem eandemque eiusdem sororem,proelio magno

captam, quam esse audiebat exuperanti forma, uidere noluit

perducique ad sese prohibuit.

VII. (VI.) viii. viiii. 221

Sed hanc utramque declamatiunculam super Alexandro 4

et Scipione celebrauerint, quibus abunde et ingenii et otii

et uerborum est; nos satis habebimus, quod ex historia est, 5

id dicere: Scipionem istum, uerone an falso incertum, fama

tamen, cum esset adulescens, haud sincera fuisse et prope-

modum constitisse, hosce uersus a C n. Naeuio poeta in

eum scriptos esse:

Etiam quires manu magnas saepe gessit glo-ridse,

Cuius facta uiua niinc uigent,qui apud gentes

soius praestat,Eum suus pater cum pallio ab amica abduxit

lino.

His eg-o uersibus credo adductum Valerium Antia-6tem aduersus ceteros omnis scriptores de Scipionis moribus

sensisse et eam puellam captiuam non redditam patri scri-

psisse, contra quam nos supra diximus, sed retentam a Sci-

pione atque in deliciis amoribusque ab eo usurpatam.

VIIII.

Locus exemptus ex annalibus L. Pisonis historiae el orationis

lepidissimae.

Quod res uidebatur memoratu digna, quam fecisse Cn. ]

Flauium, Anni hlium, aedilem curulem, L. Piso in tertio

an nali scripsit, caque res perquam pure et uenuste narrata

a Pisone, locum istum totum huc ex Pisonis annali

transposuimus.

Cn., inquit, Flauius, patre libertino natus,2scriptum faciebat; isque in eo tempore aedilicuruli apparebat, quo tempore aediles subro-g;afltur, eumque pro tribu aedilem curulem re-nuntiauerunt. Aedilis, qui comitia habebat, ne-3g a t aecip er e , neque s i b i p 1 a c e r e

,qui s cr ip tu

m

faceret , eum aedil em fie ri. C n. Flauius , Anni fi- 4

lius, dicitur tabulas posuisse, scriptu seseab-dicasse; isque aedilis curulis factus est. Idemo

222 VII. (VI.) vim. x.

Cn. Flauius, Anni filius, dicitur ad collegam ue-nisse uisere aegrotum. Eo in conclaue post-quam introiuit, adulescentes ibi complures no-biles sedebant. Hi contempnentes eum, assur-

6 gere ei nemo uoluit. Cn. Flauius, Anni filius, ae-dilis, id arrisit; sellam curulem iussit sibi af-

ferri, eam in limine apposuit, ne quis illorum ex-ire posset utique hi omnes inuiti uiderent seseinsellacuruli sedeiltem.

Historia super Euclida Socralico, cuius exemplo Taurus philoso-

phus hortari adulescentes suos solitus ad philosophiam nauiter

sectandam.

1 Philosophus Taurus, uir memoria nostra in disciplina

Platonica celebratus, cum aliis bonis multis salubribusque

exemplis hortabatur ad philosophiam capessendam, tum uel

maxime ista re iuuenum animos expergebat, Euclidem2 quam dicebat Socraticum factitauisse. e Deereto', inquit,

c suo Athenienses cauerant, ut qui Megaris ciuis esset, si

intulisse Athenas pedem prensus esset, ut ea res ei homini

3 capitatts esset. Tanto Athenienses', inquit, c odio flagra-

•i bant finitimorum hominum Megai ensium. Tum E u c I i d e s

,

qui indidem Megaris erat quique ante id decretum et esse

Athenis et audire Socratem consueuerat, postquam id de-

cretum sanxerunt, sub noctem, cum aduesperasceret, tunica

longa muliebri indutus et pallio uersicolore amictus et caput

rica uelatus, e domo sua Megaris Athenas ad Socratemcommeabat, ut uel noctis aliquo tempore consiliorum ser-

monumque eius fieret particeps, rursusque sub lucem milia

passuum paulo amplius uiginti eadem ueste illa tectus red-

5 ibat. At nunc', inquit, cuidereest, philosophos ultro cur-

rere, ut doceant, ad fores iuuenum diuitum eosque ibi sedere

atque opperiri prope ad meridiem, donec discipuli noctur-

num omne uinum edormiant ,.

Vll.(VI.)xi.xn. 223

XI.

Verba ex oratione Q. Melelli Numidici, quae libuit meminisse, ad

officium grauitatis dignilatisque uilae ducentia.

Cum inquinatissimis hominibus non esse conuitio decer-

1

tandum neque in maledictis aduersum inpudentes et inprobos

uelitandum, quia tantisper similis et compar eorum fias, dumparia et consimiiia dicas atque audias, non minus ex ora-tione Q. Metelli Numidici, sapientis uiri, cognosci

potest, quam ex libris et disciplinis philosophorum. Verba 2

haec sunt Metelli aduersus C. Manlium, tribunumplebi s, a (juo apud popuium in contione lacessitus iactatus-

que fueratdictis petulantibus: Nunc quod ad illum atti-3net, Quirites, quoniam se ampliorem putat esse,si se mihi inimicum dictitarit, quem ego mihin e q u e a m i c u m r e c i p i o n e q u e i n i m i c u m r e s p i c i o

,

in eum ego non sum pluradicturus. Nam cum in-

dignissimum arbitror, cui a uiris bonis benedica-tur, tum ne idoneum quidem, cui a probis maledi-catu r. Nam si in eo tempore huiusmodi homuncu-1 u m n o m i n e s , i n q u o p u n i r e n o n p o s s i s , m a i o re

honore quain contumeliaadficias.

XII.

Quod neque leslamenlum , sicuti Seruius Sulpicius existimauit,

neque sacellum, sicuti C. Trebatius , duplicia uerba sunt, sed

a leslatione productum [alterum], alterum a sacro imminutum.

Seruius Sulpicius iureconsultus, uir aetatis suae 1

doctissimus, in libro de sacris detestandis se-nindo

,qua ratione adductus ctestamentum' uerbum esse

(luplex scripserit, non reperio. Nam compositum esse dixit 2

a mentis contestatione. Quid iiriturc calciamentum', quid 3

r paludamentutn ', quid r pauimentum',

quid r uestimentum',quid alia mille per huiuscemodi formam producta, ctiamnei^ta omnia composita dicemus? Obrepsisse autem uidetur*Srruio, uel si quis est, qui id prior dixit, falsa quidem,sed non abhorrens neque inconcinna quasi mcntis quaedam

224 VII. (VI.) xn. xiii.

in hoc uocabulo significatio, sicut hercle C. quoque Treba-5tio eadem concinnitas obrepsit. Nam in libro de reli-gionibus secundo: e sacellum' est , inquit, locusparuus deo sacratus cum ara. Deinde addit uerbahaec: 'Sacellum' ex duobus uerbis arbitror com-

6positum e sacri'et c cellae', quasi e sacracella\ Hocquidem scripsit Trebatius; sed quis ignorat, ? sacellum'

et simplex uerbum esse et non ex *sacro' etccella' copula-

tum, sed ex c sacro' deminutum?

XIII.

I)e quaestiunculis , apudTaurum philosophum in conuiuio ag-ilalis,

quae sympoticae uocantur.

1 Factitatum obseruatumque hoc Athenis est ab his, qui

2 erant philosopho Tauro iunctiores: cum domum suam nosuocaret, ne omnino, ut dicitur, immunes et asymboli uenire-

mus, coniectabamus ad cenulam non cuppedias ciborum,

3 sed argutias quaestionum. Vnusquisque igitur nostrumcommentus paratusque ibat quod quaereret, eratque initium

4 loquendi edundi finis. Quaerebantur autem non grauia nee

reuerenda, sed iv&v{ir][icczicc quaedam lepida et minuta et

florentem uino animum lacessentia, quale hoc ferme est

subtilitatis ludicrae, quod dicam.

5 Quaesitum est, quando moriens moreretur? cum iam in

morte esset, an cum etiamtum in uita foret; et quando sur-

gens surg-eret? cum iam staret, an cum etiamtum sederet

;

et qui artem disceret, quando artifex fieret? cum iam esset,

6 an cum etiamtum non esset. Vtrum enim horum dices, ab-

surde atque ridicule dixeris, multoque absurdius esse ui-

debitur, si aututrumque esse dicas aut neutrum.

7 Sed ea omnia cum captiones esse quidam futtiles atque

inanes dicerent, 'nolite', inquit Taurus, Miaec quasi nuga-

8 rum aliquem ludum aspernari. Grauissimi philosophorum

super hac re serio quaesiuerunt: et alii moriendi uerburn

atque momentum manente adhuc uita dici atque tieri puta-

uerunt, alii nihil in eo tempore uitae reliquerunt totumque

(illum que) illud,quod mori dicitur, morti uindicauemnt.

VII. (VI.) xiii. xiiii. 225

Item de ceteris siinilibus in diuersa tempora et in contrarias 9

sententias discesserunt. Sed Plato ', inquit, 'noster nequeiouitae id tempus neque morti dedit, idemque in omni consi-

milium rerum disceptatione fecit. Vidit quippe utrumque essell

pugnans neque posse ex duobus contrariis, altero manente,alterum constitui quaestionemque fieri per diuersorum inter

se finium mortis et uitae cohaerentiam , et idcirco peperit

ipse expressitque aliud quoddam nouum in confmio tempus,

quod uerbis propriis atque integris tr)v i^aCcpvrig yvGivappellauit idque ipsum ita, uti dico', inquit, ? in libro, cui

Parmenides titulusest, scriptum ab eo reperietis'.

Tales aputTaurum symbolae taliaque erant mensarum 12

secundarum, ut ipse dicere solitus erat, ^tQayr^iatLa'.

XIIII.

Poeniendis peccalis tres esse rationes a philosophis attributas;

et quamobrem Plato duarum ex his meminerit, non trium.

Poeniendis peccatis tres esse debere causas existimatum l

est. Vna est causa, quae Graece uel [*x6XaGtg 9 uel] *vov- 2

fteGCa' dicitur, cum poena adhibetur castigandi atque emen-dandigratia, ut is, qui fortuito delinquit, attentior fiat cor-

rectiorque. Altera est, quam hi, qui uocabula ista curiosius 3

diuiserunt, ^ti^LojQCav' appellant. Ea causa animaduertendi

est, cum dignitas auctoritasque eius, in quem est peccatum,

tuendaest, ne praetermissa animaduersio contemptum eius

pariat et honorem leuet: idcircoque id eiuocabulum a con-

seruatione honoris factum putant. Tertia ratio uindicandi est, 4

quae *7taQadsLyiia' a Graecis nominatur, cum poenitio

propter exemplum necessaria est, ut ceteri a similibus pec-

catis, quae prohiberi publicitus interest, metu cognitae poe-

nae deterreantur. Idcirco ueteres quoque nostri e exempla'pro maximis grauissimisque poenis dicebant. Quando igitur

aut spes ma^na est, ut is, qui peccauit, citra poenam ipse

sese ultro corrigat , aut spes contra nulla est, emendari eumposse et corrigi, aut iacturam dii^nitatis, in quem peccatumest, metui non neccssum est, aut non id peccatum est, cuius

exemplum necessario metu sanciendum sit: tum, quicquid

Gellivs. 15

226 VII.(V1oxiiii.xv.

ita delictum est, non sane dignum esse imponendi poenaestudiurn uisum est.

5 Has tris ulciscendi rationes et philosophi alii plurifariam

et noster Taurus in primo commentariorum,quos

6 in GorgianPlatonis composuit, scriptas reliquit. Platoautem ipse uerbis apertis duas solas esse poeniendi causas

dicit: unam, quam primo in loco propter corrigendum, alte-

7 ram, quam in tertio propter exempli metum posuimus. Verbahaec sunt Platonis in Gorgia: IlQ06rjxeL de %avr\TOO £V TL^COQia OVTL V 71 aXXoV OQfrcdg TL[LCOQOV-il£voo 7] fieXrCovi yiyveO&ai xal ovivaGftai

,

7] TtaQ adeiy{ian akloLg yiyvetiftai, Xva aXloLol OQGtvreg %a6%ovxa cpoflo viLevoL (lelxiovg

SyiyvcovxaL. In hisce uerbis facile intellegas, *XLiicoQiav9

Platonem dixisse, non ut supra scripsi quosdam dicere,

9 sed ita ut promisce dici solet pro omni punitione. Anne au-

tem quasi omnino paruam et contemptu dignam praeterierit

poenae sumendae causam propter tuendam laesi hominis

auctoritatem an magis quasi ei, quamdicebat, rei non ne-

cessariam praetermiserit, cum de poenis, non in uita neque

inter homines, sed post uitae tempus capiendis scriberet,

ego in medium relinquo.

XV.De uerbo quiesco , an e litera corripi an produci debeat.

1 Amicus noster, homo multi studii atque in bonarum di-

sciplinarum opere frequens, uerbum c quiescit'usitate e litera

2 correpta dixit. Alter item amicus, homo in doctrinis, quasi in

praestigiis, mirificus communiumque uocum respuens nimis et

fastidiens, barbare eum dixisse opinatus est, quoniam produ-

3 cercdebuisset, non corripere. Nam f quiescit'ita oporteredici

praedicauit, ut^calescit', 'nitescit', ?stupescit' et alia huiusce-

4 modi niulta. Id etiam addebat, quod 'quies' e produeto , non5 breui diceretur. Noster autcm, qua est rerum onmium uerc-

cunda mediocritatc, ne si A c 1 i i quidem, C i n c i i ct S a n t r a e

dicendum ita censuissent, obsecuturum se fuisse ait contra

pcrpctuam Latinae lin^uac consuctudincui , ncquc sc tam in-

6 si^nitc locuturum,utabsonainauditaque dicerct ; litcras tamen

VII. (VI.) xv. xvi. 227

super hac re fecit inter exercitia quaedam ludicra efquiesco'

non esse his simile, quae supra posui, nec a c quiete' dictum,

sed ab eo c quietem', Graecaeque uocis et modum et originem

uerbum istud haberedemonstrauit, rationibusque haut sanefrigidis docuit, c quiesco' e litera longa dici non conuenire.

XVI.

Verbum deprecor a poeta Catullo inusitate quidem, sed apte posi-

tum et proprie ; deque ratione eius uerbi exemplisque ueterum

scriptorum.

Eiusmodi quispiam, qui tumultuariis et inconditis lin-

1

guae exercitationibus ad famam sese facundiae promiserat

neque orationis Latinae usurpationes [rationesjue ullas didice-

rat, cum in Lycio forte uespera ambularemus, ludo ibi et uo-

luptati fuit. Nam cum esset uerbum cdeprecor' doctiusculepo- 2

situm in C a t u 11 i carmine, quia id ig-norabat, frigidissimos uer-

sus essedicebat, omnium quidem iudicio uenustissimos, quossubscripsi:

Lesbia mi dicitsempermale, nectacetumquamDe me: Lesbia, medispeream nisi amat.

Quo sig-no? quia sun[t] totidem [m]ea; deprecorillam

Assidue, uerum dispeream nisi amo.

D e p r e c o r hoc in loco uir bonus ita esse dictum putabat , ut 3

plerumque a uulgo dicitur, quod significat fualde precor' et? oro' et c supplico', in quo cde' praepositio ad augendum et

cumulandum ualet. Quod si ita esset, frigidi sane uersus4forent. Nunc enim contra omnino est: nam *de' praepositio, 5

quoniam est anceps, in uno eodemque uerbo fdum capit. Sic

enim deprecor a Catullo dictum est, quasi rdetestor' uel

'execror' uel c depello' uel eabominor'; contra autem ualet, 6

cum Cicero proP.Sulla ita dicit: Quam multorum hicuitamst a Sulla deprecatus. ltem in dissuasione7legia agrariae: Si quid deliquero, nullae sunti naagines, quae me a uobis deprecentur.

Sed neque solus Catullus itaisto uerbo usus est. Pleni 8

suut adeo libri similis in hoc uerbo si^niticationis, ex quibus15*

228 VII. (VI.) xvi. xvii.

9 unum et alterum, quae subpetierant, apposui. Q. Ennius in

Erechtheo non longe secus dixit, quam Catullus:

Qui[bus] niinc, inquit, aerumpna mea libertatemparo

,

Quibus seruitutem mea miseria deprecor;significat 'abigo' et 'amolior', uel prece adhibita uel quo alio

lOmodo. ItemEnniusin Cresphonte:'Ego meae cum uitae parcam, letum inimico

deprecer.

11 Cicero inlibro sexto de republicaita scripsit: Quodquidemeo fuitmaius, qui[a] , cumcausa paricol-legafe] essent, non modo inuidia pari non erant.sed etiam Claudi inuidiam Gracchi caritas depre-cabatur; hic quoque item non estualde precabatur, sed

quasi propulsabat inuidiam et defensabat inuidiam,quod

Graeci propinqua significatione fjrapcarfftfOm' dicunt.

12 Item pro Aulo Caecina consimiliter C i c e r o uerbo isto

utitur. Quid, inquit, huic homini facias? nonne con-cedas interdum, ut excusatione summae stulti-

13tiae summae improbitatis odium deprecetur? Item

in Verrem actionis secundae primo: Nunc ueroquid faciat Hortensius? auaritiaene crimina fru-

galitatis laudibus deprecetur? At hominem flagi-

tiosissimum, libidinosissimum nequissimumquedefendit. Sic igitur Catullus eadem se facere dicit, quaeLesbiam, quod et malediceret ei palam respueretque et recu-

saretdetestareturque assidue et tamen eam penitus deperiret.

XVII.

Quis omnium primus libros publice praebucrit legcndos;quantus-

que numerus fuerit Athenis ante clades Persicas librorum in

bibliothecis pubiicorum.

] Libros Athenis diseiplinarum liberalium publice ad leucn-

dumpraebendos prwrusposuissediciturPisistratustyrannus.Deinceps studiosiusaccuratiusqueipsi Atheniensesau\erunt

:

sed omnem illam postea librorum copiamXerxes, Athenarumpotitus, urbe ipsa praeter arcem incensa, abstulif asportauit-

VII. (VI.) xvii. 229

que inPersas. Eos porro libros uniuersos multis post tempe- 2

statibus Seleucus rex, qui Nicanor appellatus est, referendos

Athenas curauit.

Ingens posteanumerus librorum inAegypto abPtolemaeis 3

regibus uel conquisitus uel confectus est ad milia ferme uolu-

minum septingenta; sed ea omnia bello priore Alexandrino,dum diripitur ea ciuitas, non sponte neque opera consulta,

sed a militibus forte auxiliaris incensa sunt.

A. GELLII

NOCTIVM ATTICARVM LIBRI OCTAVI

CAPITVLA [ET RELIftVIAE].

i.

cHestema noctu* rectene an cum uitio dicatur et quaenamsuper istisuerbis grammatica traditio sit; item quod decemuiriin X 1 1. t a b u i i s *nox' pro cnoctu' dixerunt. [u. M a c r. S a 1. 1. 4.]

II.

Quae mihi decem uerba ediderit Fauorinus , quae usurpen-

tur quidem a Graecis, sed sint adulterina etbarbara; quae item

a me totidem acceperit, quae ex medio communique usu Latine lo-

quentium minime Latina sinl neque in ueterum libris reperiantur.

III.

Quem in modum et quam seuere increpuerit, audientibus no-

bis, Peregrinus philosophus adulescentem Romanum ex eque-

stri familia, stantem segnem apud se et assidue oscitantem.

Et assiduo oscitantem uidit, atque illius quidem delicatissi-

mas mentis et corporis (h)alucinationes. [Non. Marc. s. u.

halucinari p 121 M.]

IIII.

Quod Herodotus, scriptor historiae memoratissimus, pa-

rum uere dixerit, unam solamque pinum arborum omnium caesamnumquamdenuoexiisdemradicibus pullulare; etquod itemdeaquapluuiali et niue rem non satis exploratam pro comperta posuerit.

VIII. v.—xi. 231

V.

Quid illud sit, quodVergilius 'caelum starepuluere*, etquod

L u c i 1 i u s 'pectus sentibus stare' dixit. [u. N o n. M a r c. s. u. stare

p. 391 sq. M.]

VI.

Cum post offensiunculas in gratiam redeatur, expostulationes

fieri mutuas minime utile esse , superque ea re et sermoTauri ex-

positus"*et uerba ex Theophrasti librosumpta; etquidM. quo-

que C i c e r o de amore amicitiae senserit, cum ipsius uerbis additum.

VII.

ExAristotelis libro, qui [tceqI (ivrnirig] inscriptus est, cognita

acceptaquede natura memoriae et habitu; atque inibi aliaquaedam

de exuberantia aut interitu eius lecta auditaque. [u. No n. Mar c.

s. u. meminisse p. 441 M.]

VIII.

Quid mihi usu uenerit, interpretari et quasi effingere uolenti

locos quosdam Platonicos Lalina oratione.

VIIII.

Quod Theophrastus philosophus , omnis suae aetatis fa-

cundissimus, uerba pauca ad populum Atheniensem facturus, de-

turbatus uerecundia obticuerit;quodque idem hoc Demostheni,

apud Philippum regem uerba facienti, euenerit.

X.

Qualis mihi fuerit in oppido Eleusine disceptatio cum gramma-lico quodam praestigioso, tempora uerborum et puerilia medita-

Qienta ignorante, remotarum autem quaestionum nebulas et for-

midines' capiendis imperitorum animis oslentante.

[?] halophanlam mendacem uelit. [Non. Marc. s. u. halo-

phanlam p. 120 M.]

XI.

Quam festiue responderit Xanthippae uxori Socrates, pe-

tenti, ut per Dionysia largiore sumptu ccnitarenl.

232 VIII. xii.—xv.

XII.

Quid signilicet |n ueterum libris scriptum 'plerique omnes';et quod ea verba accepta a Graecis uidentur.

XIII.

+ ' Cupsones', quod homines Afri dicunt, non esse uerbumPoenicum , sed Graecum.

XIIII.

Lepidissima altercatio Fauorini philosophi aduersus quen-dam intempestiuum de ambiguitate uerborum disserentem ; atque

inibi uerba quaedam ex N a e u i o poeta et C n. G e 1 1 i o non usilate

collocata; atque ibidem a P. Nigidio origines uocabulorum ex-

ploratae.

XV.

Quibus modis ignomin[i]atus tractatusque sit aC. Caesare La-berius poeta; atque inibi appositi uersus super eadem re eius-

demLaberii. [u. Macr. Sat. II. 7.]

[Fragmentum eap. inc.]

Historia ex libris Heraclidae Pontici, iucunda memo-

ratu et miranda. [Prisc. Inst. Gr. VI. 11. 61. p. 705 P.]

A. GELLII

NOCTIVM ATTICARVM LIBER NONVS.

i.

Quamobrem Quintus Claudius Quadrigarius in undeuicesimo an-

nali scripserit, rectiores certioresque ictus fieri, si sursum

quid miltas, quam si deorsum.

Uuintus Claudius in undeuicesimo annali, cumioppidum a Metello proconsule oppugnari, contra ab oppida-

nis desuper e muris propugnari describeret, ita scripsit:

Sagittarius cum funditore utrimque summo stu-dio spargunt fortissime. Sed sagittam atquelapidem deorsum an sursum mittas, hoc inter-est: nam neutrum po test deorsum uersum rectemitti, sed sursum utrumque optime. Quare mi-lites Metelli sauciabantur multo minus et, quodmaxime opus erat, a pinnis hostis defendebantfacillim e funditore.

Percontabar ego Antonium Iulianum rhctorem, cur2hoc ita usu ueniret, quod Quadrigarius ,dixisset, ut con-tigui magis directiorcsque ictus fiant, si uel lapidem uel sa-

glttam sursum uersus iacias, quam deorsum, cum procliuior

faciliorque iactns sit cx supernis in infima, quam ex infimis

insuperna. Tum Iulianus, comprobato gencre quacstio- 3

nis: 'quod de sagftta', inqiftit,r ct lapide dixit, hoc dc omni

fere missili telo dici potest. Faeilior autem iactus est, sicuti 4

dixisti, si desuper iacias, si quid iaccre tantum uclis, non

234 VIIII. i. ii.

5 ferire. Sed cum modus et impetus iactus temperandus deri-

gendusque est, tum, si in pronaiacias, moderatio atque ra-

tio mittentisque praecipitantia [quajlicumque ipsa et pon-

6 dere cadentis teli corrumpitur. At si in editiora mittas et adpercutiendum superne aliquid manum et oculos conlinies,

quo motus a te datus tulerit, eo telum ibit, quod ieceris'.

7 Ad hanc ferme sententiam Iulianus superistis Q. Claudiiuerbis nobiscum sermocinatus est.

8 Quod ait idem Q. Claudius: a pinnis hostis defen-d e b a n t fa c i 1 1 i m e , animaduertendum est, usum esse eumuerbo defendebant non ex uulgari consuetudine, sed ad-

9 modum proprie et Latine. Nam c defendere' et c offendere'

inter sese aduersa sunt, quorum alterum significat U^nodave%eiv' id est incurrere in aliquid et incidere, alterum *ix7io-

dav jtOLslv' id est auertere atque depellere, quod hoc in loco

Claudio dicitur.

II.

Qualibus uerbis notarit Herodes Atticus falso quempiam cullu

amictuque nomen habitumque philosophi ementientem.

1 AdHerodemAtticum, consularem uirum ingenioque

amoeno et Graeca facundia celebrem, adiit, nobis praesenti-

bus, palliatus quispiam et crinitus barbaque prope ad pubem2 usque porrectaac petit, aes sibi dari e eig ccQtovg'. Tuni

3Herodes interrogat, quisnam esset. Atque ille, uultu so-

nituque uocis obiurgatorio,philosophum sese esse dicit et

mirari quoque addit, cur quaerendum putasset, quod uideret.

4 cVideo', inquit Herodes, ?barbam et pallium, philosophum5 nondum uideo. Quaeso autem te, cum bona uenia dicas mihi,

quibus nos uti posse ar^umentis existimas, ut esse te pliilo-

6 sophum noscitemus?' Interim aliquot ex his,qui cum H e-

rode erant, erraticum esse hominem dicere et nulli rei in-

colamque esse sordentium ganearum, nisi accipiat, quod pe-

tit, conuitio turpi solitum incessere; atquc ibi Hcrodes:fdemus', inquit, chuic aliquid aeris, cuicuimodi est, tamquam

7 liomines , non tamquam homini' et iussit dari pretiuin panifi

triginta dicrum.

VIIII. ii. iii. 235

Tum nos aspiciens, qui eum sectabamur: e Musonius', 8

inquit, 'aeruscanti cuipiam id g-enus et philosophum sese

ostentantidari iussit mille nummum, etcum plerique dicerent,

nebulonem esse hominem malum et malitiosum et nulla re

bona dignum, tum Musonium subridentem dixisse aiunt:

*a%iog ovv iatLV ccqyvqlov'. Sed hoc potius', inquit, edo- 9

lori mihi et aegritudini est, quod istiusmodi animalia spurca

atque probra nomen usurpant sanctissimum et philosophi .

appellantur. Maiores antem mei Athenienses nomina iuue-io

num fortissimorum Harmodii et Aristogitonis,qui libertatis

recuperandae gratia Hippiam tyrannum interficere adorsi

erant, ne umquam seruis indere liceret, decreto publico

sanxerunt, quoniam nefas ducerent, nomina libertati pa-

triae deuota seruili contagio pollui. Cur erg-o nos patimurnnomen philosophiae inlustrissimum in hominibus detenimis

exordeseere? Simili autem', inquit, c exemplo ex contraria

specie antiquos Komanorum audio praenomina patriciorum

quorundam male de republica meritorum et ob eam causamcapite dampnatorum censuisse, ne cui eiusdem gentis pa-

tricio inderentur, ut uocabula quoque eorum defamata at-

que demortua cum ipsis uiderentur'.

III.

Epistula Philippi regis ad Aristotelem philosophum super

Alexandro recens nato.

Philippus, Amyntae filius, terrae Macedoniae rex, cuius l

uirtute industriaque Macetae locupletissimo imperio aucti

gentium nationumque multarum potiri coeperant et cuius

uim atque arma toti Graeciae cauenda metuendaque inclitae

illae Demosthenis orationes contionesque uociticant, is 2

Philippus, cum in omni fere tempore negotiis belli uictoriis-

que adfectas exercitusque esset, a liberali tamcn Musa et a

studiis humanitatis numquam abfuit, quin lepide comiter-que plcraque et faceret et diceret. Feruntur adeo libri epi- 3stularuni eius, munditiae et uenustatis et. prudentiae plena-iiini: uelut sunt illae litcrae, quibus Aristoteli philosophonatum esse sibi Alexandrum nuntiauit.

236 VIIIl. ni. iiii.

4 Ea epistula, quoniam curae diligentiaeque in liberorum

disciplinas hortamentum est, exscribenda uisa est ad com-5 monendos parentum animos. Exponenda est igitur ad hancfermesententiam:

'Philippus Aristoteli salutem dicit.

Filium mihi genitum scito. Quod equidem dis habeogratiam, non proinde quia natus est, quam pro eo, quodeum nasci contigit temporibus uitae tuae. Spero enim fore,

ut eductus eruditusque a te dignus existat et nobis et rerumistarum susceptione*.

6 Ipsius autem Philippi uerba haec sunt:

0cXc7C7Cog 'A QtOtotiXet %uCoeiv.

"Io&i {i oi yeyovotu vlov. IIokXr)v ovv tolgfteolg £%a %aoiv, ov% oiitcjj enl tfj yevioei toi5

Ttuidog, ag iitl tgj xutu tr)v 6r)v r\kixCuv uvtovyeyovivai • ekTtC^a yaq^ uvtov vito 6ov tou-tpivtu xul Ttaidev&ivta a^iov eGeG&ai xalrj[ic5v xal tr)g tc5v TtauyiLutav dtudo%r)g.

IIII.

De barbararum gentium prodigiosis miraculis ; deque diris et

exitiosis effascinationibus; atque inibi de feminis repente

uersis in mares.

1 Cum e Graecia in Italiam rediremus et Brundisium ire-

mus egressique e naui in terram in portu illo inclito spatiare-

mur, quem Q. Ennius remotiore paulum, sed admodumscito uocabulo rpraepetem' appellauit, fasces librorum ue-

2 nalium expositos uidimus. Atque ego auide statim pergo

3 ad libros. Erant autem isti omnes libri Graeci niiraculorum

fabularumque pleni, res inauditae, incredulae, scriptores

ueteres non paruae auctoritatis : Aristeas Proconnesius et

Isigonus Nicaeensis et Ctesias et Onesicritus etPo-4lystephanusetHeg-esias; ipsa autem uolumina ex diu-

5 tino situ squalebant et habitu aspectuque taetro erant. Ac-

cessi tamen percontatusque pretium sum et, adductus mira

atque insperata uilitate, libros plurimos aere pauco emo

VIIII. iiii. 237

eosque omnis duabus proximis noctibus cursim transeo ; at-

que in leg-endo carpsi exinde quaedam et notaui-mirabilia et

scriptoribus fere nostris intemptata eaque his commentariis

aspersi, ut qui eos lectitabit ne rudis omnino et avrjxoog in-

ter istiusmodi rerum auditiones repperiatur.

Erant igitur in illis libris scripta huiuscemodi : Scythas 6

illos penitissimos, qui sub ipsis septentrionibusaetatem agunt,

corporibus hominum uesci eiusque uictus alimento uitam

ducere et * av&ocoTZocpocyovQ 9 nominari; item esse hominessub eadem regione caeli unum oculum in frontis mediohabentes, qui appellantur Arimaspi, qua fuisse facie Cyclo-

pas poetae ferunt; alios item esse homines apud eandemcaeli plag-am sing-ulariae uelocitatis, uestigia pedum habentes

retro porrecta, non, ut ceterorum hominum, pros(profi)um

pet[entia] et antispectantia;praeterea traditum esse memo-

ratumque, in ultima quadam terra, quae Albania dicitur,

gigni homines,

qui in pueritia canescant et plus cer-

nant oculis per noctem, quam interdiem; item esse com-pertum et creditum, Sauromatas, qui ultra Borysthenenfluuium longe colunt, cibum capere semper diebus tertiis,

medio abstinere.

Id etiam in isdem libris scriptum offendimus,

quod 7

postea in libro quoque Plinii Secundi naturalis histo-riae septimo legi, esse quasdam in terra Africa hominumfamilias uoce atque lingua effascinantium

,qui si impensius 8

forte laudauerint pulcras arbores, segetes laetiores, infantes

amoeniores, egregios equos, pecudes pastu atque cultu opi-

mas, emoriantur repente haec omnia, nulli aliae causae ob-

noxia. Oculis quoque exitialem fascinationem fieri , in is-

dem libris scriptum est traditurque, esse homines in Illyriis,

qui interimant uidendo quos diutius irati uiderint, eosqueipsos mares feminasque, qui uisu tam nocenti sunt, pupillas

in singulis oculis binas habere. Item esse in montibus terrae 9

Indiae homines caninis capitibus et latrantibus eosque uesci

auium et ferarum uenatibus; atque esse item alia aput ulti-

mas orientis terras miracula homines, qui 'monocoli' appel-

lantur, simailis cruribus saltatim currentes, uiuacissimae

pernicitatis; quosdam etiam esse nullis ceruicibus, oculos

238 VIIII. iiii.

10 in humeris habentes. Iam uero hoc egreditur omnem mo-dum admirationis

,quod idem illi scriptores gentem esse

aiunt aput extrema Indiae, corporibus hirtis et auium ritu

plumantibus, nullo cibatu uescentem, sed spiritu florum na-

ribus hausto uictitantem; Pygmaeos quoque haut longe ab

hisnasci, quorum qui longissimi sint, non longiores esse,

quam pedes duo et quadrantem.

11.12 Haec atque alia istiusmodi plura legimus, sed, cum ea

scriberemus, tenuit nos non idoneae scripturae taedium,

13 nihil ad ornandum iuuandumque usum uitae pertinentis. Li-

bitum tamen est in loco hoc miraculorum notare id etiam,

quod Plinius Secundus, uir in temporibus aetatis suae

ingenii dignitatisque gratia auctoritate magna praeditus, nonaudisse neque legisse, sed scire sese atque uidisse in libro

14naturalis historiae septimo scripsit. Verba igitur

haec, quae infra posui, ipsius sunt, ex eo libro sumpta,

quae profecto faciunt, ut neque respuenda neque ridenda sit

notissima illaueterum poetarum de Caenide et Caeneo canti-

lolena. Ex feminis, inquit, mutari in mares , non esse fabu-

losum. Inuenimus in annalibus, Q.Licinio Crasso,C. Cassio Longino consulibus, Casini puerumfactum ex uirgine sub parentibus iussuquearuspicum deportatum in insulam desertam.Licinius Mucianus prodidit, uisum esse a se Ar-gis Arescontem, cui nomen Arescusae fuisset,

nubsisse etiam, mox barbam et uirilitatem pro-uenisse uxoremque duxisse; eiusdem sortis etZmyrnae puerum a se uisum. Ipse in Africa uidi

mutatum in marem die nuptiarum L. CossitiumciuemThysdritanum, uiuebatque, cum proderemhaec.

16 Idem Plinius in eodem libro ucrba haec scripsit:

Gignuntur homines utriusque sexus, quosMier-maphroditos' uocamus, olim c androgynos' uo-catos et in prodigiis habitos, nunc uero in de-

liciis.

VIIII. v. vi. 239

V.

Diuersae nobilium philosophorum sententiae de genere ac natura

uoluptatis ; uerbaque Hieroclis philosophi,quibus decreta Epi-

curi insectatus est.

De uoluptate ueteres philosophi diuersas sententias dixe-

1

runt. Epicurus uoluptatem summum bonum esse ponit, 2

eam tamen ita definit: *OaQxog svOta&sg xardotriâ 9. An- 3

tisthenes Socraticus summum malum dicit: eius namquehoc uerbum est :

c \iavsir\v îakXov r) r)o^'£ir|v,

. Speusip-4pus uetusque omnis Academia uoluptatem et dolorem duomala esse dicunt opposita inter sese, bonum tamen esse,

quod utriusque medium foret. Zeno censuit, uoiuptatem 5

esse indifferens, id est neutrum, neque bonum neque malum,quod ipse Graeco uocabulo âdidfpoQov' appellauit. Crito- 6

la us Peripateticus et malum esse uoluptatem ait et multa alia

mala parere ex sese, iniurias, desidias, obliuiones, ignauias.

P lato ante hos omnis ita uarie et multiformiter de uoluptate 7

disseruit, ut cunctae istae sententiae, quasexposui, uide-

antur ex sermonum eius fontibus profluxisse ; nam proinde

unaquaque utitur, ut et ipsius uoluptatis natura fert, quaeest multiplex, et causarum, quas tractat, rerumque, quasefficereuolt, ratio desiderat. Taurusautem noster, quo-8tiens facta mentio Epicuri erat, in ore atque in lingua ha-

bebat uerba haec Hieroclis Stoici, uiri sancti etgrauis:

Hdovrj tilog, TtOQvrjg doyîa- ovk eOxl TtQOvoia,ovdh noQvr\s doyîa.

VI.

Vorbum, quod est ab ago frequentatiuum, in syllaba prima quo-

nam sit modulo pronuntiandum.

Ab eo, quod est eago' et c egi', uerba sunt, quae appellant l

^rammatici 'frequentatiua', c actilo' et cactitaui\ Haec quos- 2

dam noii sane indoetosuirosaudio itapronuntiare, ut primamin his literam corripiant, rationemque dicunt, quoniam in

uerbo primcipali, qutfd est cago', prima litera breuiter pro-

nuntiatur. Cur igitur ab co,quod est

c edo' et c ungo', in qui- 3

240 VIIII. vi. vii. viii.

bus uerbis prima litcra breuiter dicitur, c esito' et cunctito',

quae sunt eorum frequentatiua, prima litera longa promimuset contra c dictito' ab eo uerbo, quod est c dico', correpte

dicimus? num ergo potius c actito' et c actitaui' producendasunt? quoniam frequentatiua ferme omnia eodem modo in

prima syllaba dicuntur, quo participia praeteriti temporis exhis uerbis , unde ea profecta sunt, in eadem syllaba pronun-tiantur, sicuti clego, lectus', facit c lectito'; cungo, unctus'c unctito'; c scribo, scriptus' c scriptito'; cmoueo, motus' cmo-tito'; cpendeo, pensus' 'pensito'; cedo, esus' c esito' ;

c dico'

autem, cdictus' c dictito' facit; cgero, gestus' cgestito'; cueho,

uectus' cuectito'; crapio, raptus' c raptito'; c capio, captus'c captito'; c facio, factus' f factito'. Sic igitur e actito' productein prima syllaba pronuntiandum, quoniam ex eo fit, quod est

VII.

De conuersione foliorum in arbore olea brumali et solstitiali dic

;

deque fidibus id temporis ictu alieuo sonantibus.

1 Volgo et scriptum et creditum est, folia olearum arborumbrumali et solstitiali die conuerti et quae pars eorum fuerit

inferior atque occultior, eam supra fieri atque exponi ad

2 oculos et ad solem. Quod nobis quoque semel atque iterum

experiri uolentibus ita esse propemodum uisum est.

3 Sed de fidibus rarius dictu et mirabilius est; quam rem et

alii docti uiri et Suetonius etiam Tranquillus in libro

Iudicrae historiae primo satis compertam esse satis-

que super ea constare adlirmat: neruias in fidibus brumali

die alias digitis pelli , alias sonare.

VIII.

Necessum esso,

qui multa habcat, multis indigerc; doquo oa re

Fauorini philosophi cum brouitato ologanti sontontia.

l Verum cst profecto, quod obseruato rerum usu saptentea

uiri dixcre, multis egere, quimulta habeat, niamiamque indigen-

tiam nasci non ex inopia mogna, sed ex mag na copia : multa enim

VIIII. viii. viiii. 241

desiderari ad multa, quae habeas, tuenda. Quisquis igitur 3

multa habens cauere atque prospicere uelit, ne quid egeat

neue quid desit, iactura opus esse, non quaestu, et minushabendum esse , ut minus desit.

Hanc sententiam memini a Fauorino inter ingentes 4

omnium clamores detornatam inclusamque uerbis his pau-

cissimis :* Tov yaQ ^lvqlcov xal 7tevtaxL6XLkCcov %XayLvdcdv

deoiLevov ovx eCtL ^lt] nkeLOVcov 8ei6&aL m OLg yaQ exco

XQo6de6[ievog, acpelcov cov e'xco, aQXov^iaL olg e'xco\

VIIII.

Quis modus sit uertendi uerba in Graecas sententias; deque his

Homeri uersibus, quos Vergilius uertisse aut bene apteque aut

inproprie exislimatus est.

Quando ex poematis Graecis uertendae imitandaeque sunt l

insignes sententiae, non semper aiunt enitendum, ut omniaomnino uerba in eum, in quem dicta sunt, modum uertamus.

Perdunt enim gratiam pleraque, si quasi inuita et recusantia 2

uiolentius transferantur. Scite erg-o et considerate Vergi- 3

lius, cum aut Homeri aut Hesiodi aut Apollonii aut

Parthenii aut Callimachi aut Theocriti aut quo-rundam aliorum locos effingeret, partim reliquit, alia ex-

pressit.

Sicuti nuperrime, aput mensam cum legerentur utraque 4

simul Bucolica Theocriti etVergilii, animaduertimus,

reliquisse Vergilium, quod Graecum quidem mire quamsuaue est, uerti autem neque debuit neque potuit. Sed enim 5

quod substituit pro eo, quod omiserat, non abest, quin iucun-

dius lepidiusque sit:

BakXeL xal {laXoLtiL tov alitoXov a KXeaQLGzaTa g alyag TtaQekavza xal adv z l 'xoitnv ~

XLtx£eL, —M a 1 o m e Galatea p etit , lasci u a p uella

,

6

Et fugit ad salices et se CUpit antc uideri.Gellivs. 10

242 Vlill. vmi

7 Illud quoque alio in loco animaduertimus caute omissum,quod est in Graeco uersu dulcissimum:

TIxvq\ eplv xo xaXov 7te<pila\iive, (ioaxexagaiyag

Kal itoxl xav xQccvav aye, TCxvqe- xa\ xovevoQ%av

Tov Aifivxov xvccxcova cpvXcc66 eo, [iij xv xo-Qv\r\.

8 Quo enim pacto diceret: xo xaXov it e<p t,Xcc[iive, uerbahercle non translaticia, sed cuiusdam natiuae dulcedinis?

9 Hoc igitur reliquit et cetera uertit non infestiuiter, nisi quod'eaprum' dixit, quem Theocritus evoQ%ccv appellauit —

lOauctore enim M. Varrone is demum Latine e caper' dicitur.

qui excastratus est —

:

11 Tityre,dumredeo,breuis estuia,pasce capellasEt potum pastas age, Tityre, et inter agendumOccursare capro, cornu ferit ille, caueto.

12 Et quoniam de transferendis loquor, memini audisse meex Valerii Probi discipulis, docti hominis et in legendis

pensitandisque ueteribus scriptis bene callidi, solitum eumdicere, nihil quicquam tam inprospere Verg-ilium ex Ho-mero uertisse, quam uersus hos amoenissimos, quosde Nau-

sicaa H o m e r u s fecit :

_

Olr\ d' "AQxepig elac xax' ovQeog to%iaiQa,"H xccxtt Tr\vyexov 7teQi\ir\xexov ^EQV^ttvftov,TeQ7tO[iivr\ xtt7tQoc6i xal coxeCr\g eXacpota ivTr) di #' Sfia vvptptti, xovQai Jlibg alyio%oio

,

'Ay Qovoyioi, %ai%ov6i' yiyr\fte di xe cpQivaAr\xc6-

TJaaacov d' vjteQ r\ yexccQrj i%£t t)de pixcoTttt,r

Pela d' ttQiyvcoxt} itikexai, xakaldixenaCai,—13 Qualis in Eurotae ripis aut per iuga Cynthi

E x e r c e t D i a n a c h o r o s, q u am m i 1 1 e s e c u t a e

H i n c a t q u e h i n c g 1 o m e r a n t u r r i a d e s. 1 1 1 a p h a

retramFert humero gradiensque deas supereminet

onvnis.

Latonae tacitum pertemptant gaudia peetus.

VIIII. vim. x. 243

Primum omnium id uisum essedicebant Probo, quod aputHHomerum quidem uirgo Nausicaa ludibunda inter familia-

res.puellas in locis solis recte atque commode confertur cumDiana uenante in iugis montium intcr agrestes deas, nequa-quam autem conueniens Vergilium fecisse, quoniam Didoin urbe media ingrediens inter Tyrios principes cultu atque

incessu serio, instans operi, sicut ipse ait, regnisquefuturis, nihil eius similitudinis capere possit, quae lusibus

utque uenatibus Dianae congruat ; tum postea, quod H om e - 15

rus studia atque oblectamenta in uenando Dianae honesteapertcque dicit, Vergilius autem, cum deuenatu deae nihil

dixisset, pharetram tantum facit eam ferre in humero, tam-

quam sit onus et sarcina; atque illud impense Probum esse

(iemiratum in Vergilio dicebant, quodHomerica quidemArjtoo gaudium gaudeat genuinum et intimum atque in

ipso penetrali cordis et animae uigens, siquidem non aliud

est: yeyrj&e dere cpgeva Ar\x w, ipse autem, imitari ea

uolens, gaudia fecerit pigra et leuia et cunctantia et quasi in

summo pectore supereminentia: nescire enim sese, quid

significaret aliud pertemptant; praeter ista omnia florem 16

ipsius totius loci Vergilium uideri omisisse, quod huncHomeri uersum exigue secutus sit:

e

Pela 6*' aQiyvcStr) iteXexai^ xaXal de te TzaGai,

quando nulla maior cumulatiorque pulcritudinis laus dicipo- 17

tuerit, quam quod una inter omnis pulcras excelleret, unalucile et ex omnibus nosceretur.

Quod Annaeus Cornulus uersus Vergilii,quibus Veneris et Vul-

cani concubitum pudice oportuneque dixit, reprchensione

spurca et odiosa inquinauit.

Annianus poeta et plerique cum eo eiusdem Musac 1

uiri suiumis adsiduisque laudibus hos Vergilii uersus iVre-

bat, quibus Volcanum el Venerem iunctos mixtosque hire

coniimii, rem lege naturae opcriendam, uerecunda quadam16*

244 VIIII. x.xr.

translatione uerborum, cum ostenderet demonstraretque,

2 protexit. Sic enim scripsit:

Ea uerba locutusOptatos dedit amplexus placidumque petiuitConiugis infusus gremio per membra soporem.

3Minus autem difficile esse arbitrabantur , in istiusmodi re di-

cenda uerbis uti uno atque altero breui tenuique eam signo

demonstrantibus , sicut Homerus dixerit: 7tccQd-svCi]v

4 ^covrjv et Xsxtqolo fts0{iov et SQya guAoTTJota, tot

uero et tam euidentibus ac tamen non praetextatis, sed puris

honestisque uerbis uenerandum illud concubii pudici secre-

tum neminem quemquam alium dixisse.

5 Sed Annaeus Cornutus, homo sane pleraque alia

non indoctus neque inprudens, insecundo tamen libro-rum, quos de figuris sententiarum conposuit, egre-

giam totius istius uerecundiae laudem insulsa nimis et odiosa

6 scrutatione uiolauit. Nam cum genus hoc figurae probasset

et satis circumspecte factos esse uersus dixisset, c m e mb ra

'

tamen, inquit, paulo incautius nominauit.

XI. •

De Valerio Coruino; et unde Coruinus.

1 De Maximo Valerio,qui Coruinus appellatus est ob au-

xilium propugnationemque corui alitis, haut quisquam est

2 nobilium scriptorum, qui secus dixerit. Ea res prorsus mi-

randa sic profecto est in libris annalibus memorata:3 Adulescens taligenere editus, L. Furio, Claudio Appio con-

4sulibus, fit tribunus militaris. Atque in eo tempore copiae

Gallorum ingentes agrumPomptinum insederant, instrueban-

turque acies a consulibus de ui ac niultitiuline hostium satis

5 agentibus. Dux interea Gallorum, uasta et ardua proceritate

armisque auro praefulgentibus,grandia ingrediens et manu

telum reciprocans incedebat perque contemptum et super-

biam circumspiciens despiciensque omnia, uenire iubet et

congredi, si quis pugnare secum ex omni Romano exereitu

6 auderet. Tum Valerius tribunus , ceteris inter metum pudo-

VIIII. xi. xn. 245

remquc ambiguis, impetrato prius a consulibus, ut in Gallum.

tam inaniter adrogantem, pugnare sese permitterent, pro-

greditur intrepide modesteque obuiam ; et congrediuntur et

consistunt et conserebantur iam manus. Atque ibi uis quae- 7

dam diuina fit: coruus repente inprouisus aduolat et super

galeam tribuni insistit atque inde in aduersarii os atque ocu-

los pugnare incipit; insilibat, obturbabat etunguibus manumlaniabat et prospectum alis arcebat atque, ubi satis saeuierat.

reuolabat in galeam tribuni. Sic tribunus, spectante utro-

8

que exercitu, et sua uirtute nixus et opera alitis propugnatus,

ducem hostium ferocissimum uicit interfecitque atque ob

hanc causam cognomen habuit Coruinus. Id factum est9

annis quadringentis quinque post Romam conditam.

Statuam Coruino isti diuus Augustus in foro suo sta-10

tuendam curauit. ln eius statuae capite corui simulacrum

est, rei pugnaeque, quamdiximus, monimcntum.

XII.

De ucrbis, quac in ulramque partem significalione aduersa et

reciproca dicunlur.

Vt ^formidulosus' dici potest et qui formidat et qui for-

1

midatur, ut <inuidiosus' ct qui inuidet ct cui inuidetur, ut

'suspitiosus' et qui suspicatur et qui suspectus est, ut <am-

bitiosus' et qui ambit et qui ambitur, ut item 'gratiosus' ct

qui adhibet gratias et qui admittit, ut Maboriosus' et qui la-

borat ctqui labori est, ut pleraque alia huiusccmodi in utram-

que partem dicuntur: itac infcstus' quoque ancipiti signi-

ficatione est. Nain et is Mnfestus' appellatur, qui malum 2

infert cuipiam, et contra, cui aliunde impendet malum, is

quoque Mnfestus' dicitur.

S<(! quod prius posui, profecto exemplis non indiget:3

sic adeo multi locuntur, ut Mnfestum' dicant inimicum atqueaduersum; alterum autem illud ig^norabilius obscuriusque

4

cst. Quis cnim c incdio facile dixerit, f infestum' esse, cui

alter infestus est? S<m1 et uetetcs plerique ita dixerunt et

M. Tu I lius in orationc, quain pro Cn. Piancio SCribsit,

uocabulo hoc sic usus cst: Dolebain, inquit, iudiccs, b

246 VIIII. xii.

ct acerbc ferebam, si huius salus ob eam ipsamcausam esset infestior, quod is meam salutema t q u c u i t a m s u a b e n i u o 1 e n t i a

, p r a e s i d i o c u s t o -

6 diaque texisset. Nos igitur de origine et ratione uerbiquaerebamus, atque ita i n N i

g- i di a n i s scriptum inuenimus

:

Infestum est a festinando dictum: nam qui in-stat, inquit, alicui eumque properans urget op-primereque eum studet f estinatque , aut contradealicuiuspericulo etexitio festinatur, isuter-queinfestus diciturabinstantia atque imminen-tia fraudis, quam uel facturus cuipiam uel pas-surus est.

7 Ne quis autem de 'suspitioso', quod supra posuimus, et

de Mormiduloso' in eam partem, quae minus usitata est,

exempluin requirat, de^suspitioso' aput M. Catonem de reFloria ita scribtum: Sed nisi qui palam corporepecuniam quaereret aut se lenoni locauisset,etsi fam(ul)osus et suspitiosus fuisset, uim in

corpus liberum non aecum censuere adferri.8 'Suspitiosum' enim Cato hoc in loco suspectum significat,

9 non suspicantem. cFormidulosum' autem, qui formidetur,

Sallustiu s in Catilina ita dicit: Igitur talibus uiris

non laborinsolitus, non locusullus asperautar-duus erat, non armatus hostis formidulosus.

10 Item C. Caluus in poematis Maboriosus' dicit, non,

utuulgo dicitur, qui laborat, sed in quo laboratur:

Durum, inquit, riis fugit et laboriosum.

llEadem ratione Laberius quoque in Sororibus:

'Ecastor, inquit, mustiim somniculosum,

I2et Cinna in poematis:

Somniculosam ut Poenus aspidem Psyllus.

13 cMctus' quoque et 'iniuria' atque alia quaedam id genus

sic utroqueuersum dicipossunt: nam 'metus hostium' recte

14 dicitur, et cum timent hostes et cum timentur. Itaque S al -

lustius in historia prima^metum Pompei' dixit. non

VIIII. xir. xnr. 247

quo Pompeius melueret, quod est usitatius, sed quod me-tueretur. Verba haec Sallusti sunt: Id bellum ex-citabat metus Pompei uictoris, Hiempsalem in

regnum restituentis. Item alio in loco: Postquamisremoto metuPunico simultates exercere uacuumfuit. Mniurias' itidem dicimus tam illorum qui patiuntur,I6

quam qui faciunt, quarum dictionum exempla sunt facilia

inuentu.

Illud etiam dictum a Vergilio eandem habet formami7communicatae ultro et citro sig-nificationis

:

Et uulnere, inquit, tardus Vlixi,

cum diceret uulnus , non quod accepisset Vlixes, sed quoddcdisset. 'Nescius' quoque dicitur tam is, qui nescitur, 18

quam qui nescit. Sed super eo,qui nescit, frequens huius 19

uocabuli usus est, infrequens autem est de eo, quod nesci-

tur. Mgnarus' aeque utroqueuersum dicitur, non tantum20qui ignorat, set [et] qui ignoratur. Plautus, in Kudente:2l

Quae in locis nesciis nesciaspesumus.

Sallustius: Morc humanae cupidinis ignara ui-22sendi. Vergilius:

lgnarum Laurens habet ora Mimanta.

XIII.

Vorba cx historia Claudi Quadrigari, quibus Manli Torquali , no-

bilis adulesccntis, ct hostis Galli prouocanlis pugnam dcpinxit.

Titus Manlius summo loco natus adprimeque nobilis fuit. l

Ki Manlio cognomentum factum est Torquatus. Causam2.3cognomenii fuisse accepimus torquis ex auro induuies, quamex hoste, quem occiderat, detractam induit. Sed quis ho-4stis et quid ^enus, quam formidandae uastitatis et quantuminsolens prouocator et cuimodi fuerit pu^na decertatum,

Q. Claudius primo annalium purissime atque inlustris-

siinc gimplicique et incompta orationis antiquae suauitate de-

seripsit. Quem locumexeolibro philosophusFauorinus cum 5

legeret, non minoribus quatj adficique animura suum moti-

248 VIIII. xiii.

buspulsibusquedicebat, quam si ipse coram depugnantes eosspectaret.

6 VerbaQ.Claudi, quibuspugnaistadepictaest, adscribsi:

7 Cum interimGallusquidam nuduspraeter scutumet gladios duo torque atque armillis decoratusprocessit, qui et uiribus et magnitudine et adu-

8lescentiasimulque uirtute ceteris antistabat. Is

maxime proelio commoto atque utrisque summostudio pugnantibus, manibus significare co epit

9utrisque, quiescerent. Pugnae facta pausa est.

lOExtemplo silentio facto cum uoce maxima con-clamat,si quissecumdepugnare uellet,utiprod-

lliret. Nemo audebat propter magnitudinem at-

12que inmanitatem facies. Deinde Gallus inridere13coepitatque linguam exertare. Idsubito perdo-litum est cuidam Tito Manlio, summo generegnato, tantum flagitium ciuitatiadcidere, etanto

14exercituneminemprodire. Is,ut dico, processitneque passus est uirtutem Romanam ab Galloturpiterspoliari. Scuto pedestriet gladioHispa-

15nico cinctus contra Gallum constitit. Metu ma-gno ea congressio in ipso ponti, utroque exer-

16citu inspectante, facta est. Ita, ut ante dixi, con-stiterunt: Gallus sua disciplina scuto proiectocunctabundus ; Manlius, animo magis quam arteconfisus, scuto scutum percussit atque statum

17Galli conturbauit. Dum se Gallus iterum eodempacto constituere studet, Manlius iterum scutoscutum percutit atque de loco hominem itcrumdeiecit;eo pacto ei sub Gallicum gladium succes-sit, [ne Gallus impetum in ictu haberet,] atqueHispanico pectus hausit; deinde continuo hu-merum dextrum eodem concessu incidit nequer e c e s s i t u s q u a m , d o n e c s u b u e r t i t (n e G a 1 ) u s i m -

I8petum in ictu haberet). Vbi eum euertit, caputpraecidit, torquem detraxit eamque sanguinu-

19lentam sibi in collum imponit. Quo ex facto ipse

posterique eius Torquati sunt cognominati.

VIIII. xiii. xiiii. 249

Ab hocTiloManlio, cuius hanc pugnam Quadrig-arius20descripsit, imperia et aspera et immitia 'Manlia' dicta sunt,

quoniam postea bello aduersum Latinos cum esset consul,

lilium suum securi percussit, qui speculatum ab eo missus,

[ , omisso] interdicto, hostem, a quo prouocatus fuerat,

occiderat.

XIIII.

Quod idem Quadrigarius huius faeies patrio casu probe et Latine

dixit; et quaedam alia adposita de similium uocabulorum de-

clinalionibus.

Quod autem supra seriptum est in Q. Claudi uerbis:lProptermagnitudinematqueinmanitatemfacies,id nos, aliquot ueteribus libris inspectis, explorauimus atqueita esse , ut scriptum est , comperimus. Sic enim pleraque 2

aetas ueterum declinauit: 'haec facies, huius facies', quodnunc propter rationem grammaticam *faciei' dicitur. Cor-

ruptos autem quosdam libros repperi, in quibus 'faciei'

scribtum est, illo, quod ante scribtumerat, obliterato.

Meminimus etiam in Tiburti bibiiotheca inuenire nos in 6

eodem Claudii libro scriptum utrumque facies et facii.

Sed facies in ordinemscriptum fuit et contra per igeminumf a ci i , neque id abesse a quadam consuetudine prisca existi- 4

mauimus; nam et ab eo, quod est c hic dies', tam [Miuius

dies', quaui] 'huius dii', et ab eo, quod est ? haec fames',[tam 'huius r;iiiiis

,,j quam* ehuius fami' dixerunt.

Q. Ennius in XVI. annali dies scripsit pro 'dici' in 5

hoc uersu:

f Postrema lon^inquadiesquod feceritaetas.

Ciceronem quoque adfirmat Caesellius in oratione,6quam proP. Sestio fecit, dies scripsisse pro c

diei', quodego,inpensa operaconquisitisueteribus librisplusculis, ita, ut

C aeselliu s ait, scriptum inueni. Verba sunt haec M. T u 1 1 i i

:

Equitesuero daturos illius dies poenas; quocirca 7

factum bercle est, ut facile his credam, qui scripserunt, idiogra-

phum Jibrum Ver^ilii se inspexisse, inquoita scriptum est:

Libra dies somnique pares ubi fecerit huras,id est f

libra diei somnitiue'.

250 VIIII. xim.

8 Sed sicut hoc in loco d i c s a V e r g i 1 i o scriptum uidetur,

ita in illo uersu non dubium est, quin dii scripserit pro fdiei':

Muneralaetitiamquedii,quod inperitiores dei legunt, abinsolentia scilicetuocis istius

9 abhorrentes. Sic autem f dies, dii' a ueteribus declinatum est,

uffames, fami', 'pernicies, pernicii', cprogenies, progenii',

10 eluxuries, luxurii', e acies, acii'. M. enim Cato in oratione,quam de bello Carthaginiensi composuit, ita scripsit:

Pueriatque mulieres extrudebantur fami causa.llLucilius in XII. :

Rug-osum atquefami plenum.I2Sisenna in historiarum libro VI. : Romanos infe-I3rendae pernicii causauenisse. PacuuiusinPaulo:

Pater supreme nostrae progenii patris.

14 Cn. Matius inlliadis XXI.:

Altera pars acii uitassent fluminis undas.

loldem Matius in XIII.:

An maneat specii simulacrumin morte silentum

]6C. Gracchus de legibus promulgatis: Ea luxuriI7causa aiunt institui; et ibidem infra ita scribtum est

Nonest ea Iuxuries, quae necessario parenturui18tae causa, per quod apparet, eum ab eo,quod est cluxuries'

19'Juxurii'patriocasudixisse. M.quoqueTullius in orationequa S e x t u m R o s c ium defendit, p e r n i c i i scribtum reliquit

Verbahaec sunt: Quorum nihil pernicii causadiuinoconsilio, sed ui ipsa et mag-nitudine rerum factum

20putamus. Aut ? facies'ergoin casu patrio aut c facii' Quadri-garium scripsisse existimandum est; e facie' autem in nullo

ueteri libro scriptum repperi.

21 In casu autem dandi, qui purissime locuti sunt, non c faciei'.

22uti nunc dicitur, scd ? facic' dixerunt. Lucilius in saturis:

Primum, inquit, facie quod honest[a]e

f Tantis accedit.23 Lucilius in libro scptimo :

Qui te diligat, aetatis facieque tuae seFautorem ostcndat, (se) fore amicum polliceatur;

VIIII. xim. xv. 251

sunt tamen non pauci, qui utrubique facii legant. Sed C. 24.25

Caesar in libro de analogia secundo 'huius die' etehuius specie' dicendum putat.

Ego quoque in Iugurtha Sallustii summae fidei et26

reuerendae uetustatis libro die casu patrio scriptum inueni.

Verba haec ita erant: Vix decima parte die r-eliqua.

Non enim puto arg-utiolam istam recipiendam, ut die dictum

quasi *ex die' existimemus.

XV.

De g^enere conlrouersiae, quod Graecc oltcoqov appellatur.

Cum Antonio Iuliano rhetore per feriarum tempus l

aestiuarum decedere ex urbis aestu uolentes Neapolim con-

cesseramus. Atque lbi erat adulescens tunc quispiam ex 2

ditioribus cum utriusque linguae magistris meditans et exer-

cens ad causas Romae orandas eloquentiae Latinae faculta-

tcm; atque is rogat lulianum, uti sese audiat declamantem.

It auditum lulianus imusque nos cum eo simul. Introit3.i

adulescens et praefatur arrog-antius et elatius, quam aetatem

eius decebat, ac deinde iubet cxponi controuersias.

Aderat ibi nobiscum Iuliani sectator, iuuenis promptus 5

et proficicns et oftendens iam in eo,quod ille aput I u 1 ian i

aures in praecipiti stare et subitaria dictione periculum sui

facere audebat. Exponit igitur temptamenti gratia controuer- 6

siam parum consistentem, quod genus Graeci *u71oqov9 uo-

cant, Latine autem id non nimis incommode c inexplicabile'

dici potest Ea controuersia fuit huiusmodi: fDe reo septem 7

iudices cogmoscant eaque sententia sit rata, quam plures ex<u> numero dixerint. Cum septem iudices cognouissent, duoccnsuerunt reum exilio multandum, duo alii pecunia, tres re-

liqui capite puniendum. Petitur ad supplicium ex sententia 8

t.rium iudicum et contradicit'.

Hac ille audita nec considerata, nequealiis, ut propone-:9

rentui-, expectatis, incipit statim mira celeritate in eandemhanc controuersiam principia nescio quae dicere etinuolueresensuum uerborumque uolumina uocumque turbas fundere,

oris omnibus ex cohorte eius, qui audire eum soliti erant,

clamore magno exultantibus, luliano autem male ac inis<M«-

252 VIHI. xv. xvi.

10 rubente et sudante. Sed ubi deblateratis uersuum multis mi-

libus finem aliquando fecit egressique inde sumus, amici fami

liaresque eius Iulianum prosecuti, quidnam existimaret,

Iipercontati sunt. Atque ibilulianus festiuissime : 'nolite

quaerere', inquit, * sententiam;. adulescens hic sine contro-

uersia disertus est'.

XVI.

Quod Plinium Secundum, non hominem indoctum, fugerit latuerit-

que uitium argumenti, quod ccvuatQecpov Graeci dicunt.

1 Plinius Secundus existimatus est esse aetatis suae

2 doctissimus. Is libros reliquit, quos studiosorum in-

3 scripsit, non medius fidius usquequaque aspernandos. ln

his libris multa uarie ad oblectandas eruditorum hominum4 aures ponit. Refert etiam plerasque sententias, quas in de-

5 clamandis controuersiis lepide arguteque dictas putat. Sicuti

hanc quoque sententiam ponit ex huiuscemodi controuersia:

<Vir fortis praemio, quod optauerit, donetur.Qui fortiter fecerat, petit alterius uxorem in

matrimonium et accepit. Deinde,cuiauxorfuit,fortiter fecit. Repetit eandem; contradicitur'.

6Eleganter, inquit, et probabiliter ex parte po-sterioris uiri fortis uxorem sibi reddi postu-lantis, hoc dictum est: c Si placet lex, redde;7sinon placet,redde'. Fugit autem Plinium , sen-

tentiolam istam, quam putauit esse argutissimam , uitio noncarere, quod Graece 'avuaTQsyov' dicitur. Et est uitium in-

sidiosum et sub falsa laudis specie latens ; rrihil enim minus

conuerti ex contrario id ipsum aduersus eundem potest , at-

que ita a priore illo uiro forte dici:eSi placet lex, non reddo

;

sinonplacet, nonreddo'.

A. Gellii Noctium Atticarum libri XX

Documents

Transcript of A. Gellii Noctium Atticarum libri XX