2012 Yılı Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazı ve Onarım Çalışmaları

Mustafa BÜYÜKKOLANCI - Gülgün YILMAZ - Fuat YILMAZ –

Polat ULUSOY

AYRI BASIM

 

2012 YILI AYASULUK TEPESİ VE ST. JEAN ANITI KAZI VE ONARIM ÇALIŞMALARI

Mustafa BÜYÜKKOLANCI1 Gülgün Y ILMAZ

Fuat YI LMAZ Polat ULUSOY

İzmir İli, Selçuk İlçesi’nde yer alan Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı kazısı 2012 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler G enel Müdürlüğü’nün 15.06.2012 tarih ve 133415 sayılı kazı ve sondaj ruhsatnamesi ve izniyle yapılmıştır. 2012 kazı ve onarım çalışmaları 3 etap şeklinde devam etmiştir. 1. etap çalışmaları onarım çalışmaları olarak Efes Müzesi Müdürlüğü ile ortak şekilde 24 Mayıs – 14 Haziran tarihlerinde sürdürülmüştür. 2. etap çalışmaları, kazı ve onarım şeklinde 29 Haziran – 13 Eylül tarihlerinde önce Çeşme Müzesi’nden Gonca Orakçı, ardından Manisa Müzesi’nden Veysel Öztürk temsilciliğinde devam etmiştir. 3. etap onarım çalışmaları yine Efes Müzesi Müdürlüğü ile ortak şekilde 15 Eylül – 18 Kasım tarihlerinde devam etmiştir. Temsilcilerimize, Efes Müzesi Müdürü ve arkeologlarına gösterdikleri yakın ilgiden dolayı teşekkür ederiz.

Kazı ve onarımlar; Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü tarafından İzmir Valiliği, İl Özel İdaresi’ne gönderilen ödenekle gerçekleştirilmiştir.

Öncelikle Kültür ve Turizm Bakanlığı’na, kazı iznini veren Genel Müdürlüğe, Kazılar Daire Başkanlığı’na ve Kazılar Şubesi yetkililerine, ayrıca sponsor ve desteğini esirgemeyen tüm kurum, kuruluş ve kişilere teşekkür ederiz.

Pamukkale Üniversitesi, Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Mustafa Büyükkolancı başkanlığındaki kazı ekibine, Yrd. Doç. Dr. Gülgün Yılmaz Kazı Başkan Yardımcısı, Yrd. Doç. Dr. Fuat Yılmaz, Araş. Gör. Polat Ulusoy, Yüksek Mimar - Restoratör Mehmet S. Erol, Araş. Gör. Ebru Fatma Fındık heyet üyeleri olarak katılmıştır. Ayrıca ekipte Suat Cambaz, Pınar Saruhan, Leyla Korkmaz arkeolog ve Sertan Atasoy sanat tarihçisi olarak katılmışlardır. Volkan Kaytmaz, Tugay Sevim, Mehmet Uğur Özer, Ecem Özütürk, Elif Yılmaz, Elif Yıldırım, Tüba Şahiner, Elver Gülhan Çalışkan, Nagihan Değirmenci, Mehmet Bozkaya, Serhan Toprak, Mustafa

1 Yrd. Doç. Dr. Mustafa BÜYÜKKOLANCI, Pamukkale Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Denizli/TÜRKİYE. E-mail: mbuyukkolanci@pau.edu.tr Yrd. Doç. Dr. Gülgün YILMAZ, T rakya Ü niversitesi, E debiyat F akültesi, S anat T arihi B ölümü, Edirne/TÜRKİYE, Yrd. Doç. D r. Fuat YILMAZ, Trakya Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Edirne - TÜRKİYE. Araş. Gör. Polat ULUSOY, Pamukkale Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Denizli/TÜRKİYE, polatulusoy@gmail.com 486 ………………………………………………………………………………………………………………

Haylaz, Samet Solhan, Furkan Odabaşı öğrenci olarak çalışmalara katılmıştır. Kazılarda ortalama 20 işçi ve restorasyon çalışmalarında 7 usta-işçi çalışmıştır.

2012 yılında kazı çalışmaları İç Kale ve St. Jean Kilisesi GD Alan ve St. Jean Kilisesi çevresinde yoğunlaşmıştır. İç Kale’de Batı Sarnıç I kazıları tamamlanmıştır. St. Jean Kilisesi GD Alanda ise AN Sarnıcı’nın kubbeleri yıkılıp sarnıç işlevini yitirdikten sonra üzerine inşa edilen APE olarak adlandırılan Geç Bizans, Aydınoğulları Beyliği ve Erken Osmanlı Dönemi yapıları ile AO Bölgesi yapıları kazılarına devam edilmiştir.

Restorasyon çalışmaları özellikle elimizde projesi ve Koruma Kurulu izni olan Ayasuluk İç Kale Batı Sur Duvarları’nın kuzey bölümde yoğunlaşmıştır. Ayrıca güney duvarları, seyirdim yerleri ve kulelerinde de onarımlar yapılmıştır.

İÇ KALE KAZILARI 2012 yılında İç Kale’de iki alanda kazı yapılmıştır. Bu alanlardan ilki Batı

Sarnıcı I kazılarıdır. Kazı yapılan diğer alan ise Batı Giriş İç Kısım (Kuzey ve Güney Bölümü) kazılarıdır.

Batı Sarnıç I 16 K-L plan karesinde bulunan Batı Sarnıç I’de 2010-2011 yıllarında yapılmış

olan kazı çalışmalarının devamı olarak sarnıcın tabanına ulaşılmaya çalışılmış ve sarnıcın kazısı tamamlanmıştır. Sarnıç, 5.70 x 4.45 m. iç ölçülerindedir. 15. – 16. yüzyıllarda inşa edildiği düşünülen sarnıçta ele geçirilen seramik, kap kaçak ve lüle gibi buluntulardan yola çıkarak 18. yüzyıl sonu - 19. yüzyıl başında temizlenerek son kez kullanıldığı anlaşılmıştır.

Sarnıç içerisinden yoğun miktarda taş, hayvan kemikleri kiremit parçaları ve gülleler (15 adet) bulunmuş olup sarnıç işlevini yitirdikten sonra sarnıca hafriyat olarak atıldığı düşünülmektedir.

Sarnıç zemini kullanıma yönelik şekillendirilmiştir. Doğu-batı yönünde inşa edilmiş olan sarnıç, doğu tarafta 67.79 m.den başlayan bir eğimle alçalmaktadır. Bu alçalma kuzeybatı köşede değişmeden devam ederek sarnıcın batı duvarında son bulmaktadır. Sarnıcın güneybatı köşesinde 66.99 m. kodunda çukur bir alana rastlanmıştır. Bu alan batı taraf keskin bir açı ile set şeklinde görülürken kuzey t araf yumuşak bir eğimle güney duvarına doğru alçalmaktadır. Kullanıma yönelik pratik bir amaçla oluşturulan bu alan sarnıç içinde biriken ve az miktarda kalan suyun alınmasına yönelik bir çukurdur. Bu alan ayrıca sarnıç içindeki atıkların da biriktiği bir yerdir. Sarnıç tamamen boşaldığında burada biriken atıklar kolayca temizlenebilmektedir. Kazı sırasında da buradan temizlenen toprağın son derece ince bir kil yapısına sahip olduğu gözlemlenmiştir (Plan: 1, Resim: 1).

Batı Giriş İç Kısım (Kuzey ve Güney Bölümler) İç Kale’deki bir diğer kazı alanı Batı Giriş’ten kaleye girdikten sonra yolun

kuzey ve güneyindeki bölümlerdir. Kazı çalışmaları taş döşemeli yolun iki yanını sınırlayan duvarların önünde ve üzerinde yapılmıştır Amaç; var olan dolgu toprağını alarak duvarları açığa çıkarmak ve yolun sınırlarını belirlemektir.

Çalışmalara güney duvarı üzerinde 69.80 kotunda başlanmıştır. Doğu-batı yönünde 7.25 m. uzunluğunda yaklaşık 0.70 m. genişliğinde toprak harçlı bir duvar ortaya çıkarılmıştır. Duvarın batı ucunun 0.25 m. içerisinden başlayan 5.85 m. uzunluğunda 0.65 m. genişliğinde harçlı bir duvar daha açığa çıkarılmıştır. Bu duvar, batı giriş kapısının güney duvarı ile birleşmektedir. Söz konusu duvarın hemen önünde,

……………. ……………………………………………………………………………………………………487

5.85 x 2.40 m. lik alanda bir set duvarı bulunmaktadır. Set duvarı ve doğusundaki toprak harçlı olan diğer duvar, taş döşemeli yol ile paralel olarak uzanmaktadır. Ayrıca set duvarının bir bölümünü taş ve mermer bloklar oluşturmaktadır. Mermer bloklardan oluşan setin kuzeyinde, taş döşemeli yolu sınırlayan yine mermer bloklardan oluşmuş set duvarı bulunmaktadır.

Batı Giriş kapısının iç kısmındaki kuzey duvarındaki temizlik çalışmalarına 71.27 kotunda başlamıştır. Bu duvar, Batı Sarnıç I’in güney duvarına birleşik olarak yapılmış ayrıca taş döşemeli yol ile paralel olarak kuzeydoğuya doğru ana kayaya kadar devam etmektedir. 11.20 m. uzunluğunda, 1.30 m. genişliğindeki duvar üzerinde toprak temizliği yapılmış ve duvar ortaya çıkarılmıştır (Plan 1, Resim 2).

ST. JEAN GD ALAN KAZILARI Antik kaynaklara göre Efes Piskoposluk Merkezi ve Sarayı M.S. 7. yüzyılda

III. Efes’ten IV. Efes’e (St. Jean Kilisesi’nin yakınına) taşınmıştır. St. Jean Kilisesi çevresinde yapılan araştırmalar, sarayın olasılıkla kilisenin güneydoğusunda olabileceğini göstermiştir.

Bu a landa i n-situ olarak tespit edilen 6. yüzyıla ait bir sütun sırası olasılıkla sarayın avlusuna ait olabilir. Piskoposluk Merkezi’ni bulmak amacıyla 2010 yılında kazı çalışmalarına başlanmış alanın güney doğusunda yaklaşık 21 x 20 m. iç ölçülerinde Bizans Dönemi sarnıcının izlerine rastlanmıştır. 2012 yılında kazı çalışmaları Bizans Sarnıcı (AN Sarnıcı) ve hemen doğusunda yer alan odalarda (AO Odaları) devam etmiştir.

AN Sarnıcı Kazıları 2010 yılından bu yana devam eden AN Sarnıcı kazılarında 2012 yılı kazıları

neticesinde şu ana kadar 5 ana evre saptanmıştır2. Evreler geçten erken doğru sıralanacak olursa: I. Evre AM Evresi (Türk Dönemi, 1450 sonrası) II. Evre AP Evresi (Türk Dönemi) III. Evre APE E vresi (1304 ve biraz öncesi – 1450 Arası) IV. E vre APE.E E vresi (1304 ö ncesi) V. Evre AN Evresi (Ana Kullanım Dönemi, Bizans)

2010 ve 2011 Yılı Kazıları Özeti AM Evresi’nde (I. Evre) iki odadan oluşan bir yapı saptanmıştır. Bu evre

Osmanlı Dönemine tarihlenmiştir3. A P Evresi’nde (II. Evre) iki odadan oluşan bir yapı saptanmıştır. 2010 yılı kazılarında APE evresinde 8 oda saptanmasına karşın, 2011 yılı kazılarında oda sayısı 13’e, 2012 kazıları ile de oda sayısı 14’e yükselmiştir4 (Resim: 3).

2 2010 ve 2011 yılları kazıları sonuçlarına göre evre sayıları daha az iken, 2012 yılı kazıları yeni bir evrenin varlığını daha saptamamıza yardımcı olmuştur. III. Evre olan APE evresinin en az 2 yapı katı bulunmaktadır. Devam eden k azılarla birlikte APE.E Evresi ile AN Evresi arasına farklı evreler ve alt safhalar girmesi olasıdır. 3 Büyükkolancı 2012, 570. 4 2010 yılı kazılarında toplam 3 evre saptanmışken 2011 ve 2012 kazılarıyla beraber şu ana kadar toplam 5 evre olduğu görülmüştür. APE Evresi (III. Evre) 2010 yılındaki kazılara göre AP Evresinin alt yapı katı olarak yorumlanırken 2011 ve 2012 kazıları bunun ayrı ve ana bir evre olduğunu göstermiştir. 488 ………………………………………………………………………………………………………………

APE evresi kendi içinde en az iki yapı katına sahiptir5. APE yapılarında çıkan seramik ve sikke buluntularından yola çıkarak odaların 1304 – 1480 yıllarına kadar kullanıldığı söylenebilir ancak alt evre ve yapı katlarının tarihlerini buluntulardan yola çıkarak saptamak şu an için mümkün değildir.

APE 1, 5, 9 ve 12 odalarınin birbirlerine kapı ile bağlanarak ortak bir mekân olarak kullanıldığı söylenebilir. APE 12 odası içerisinde batı duvarı kuzeyine in s itu olarak yaslanmış zeytinyağı ezme sistemine ait parçalar ve pithoslar bu yapı kompleksinin erken evresinde işlik olarak kullanıldığını kanıtlar niteliktedir. 2012 yılı kazı sezonunda bu parçalar zemine yerleştirilerek zeytinyağı ezme sistemi kurulmuştur.

APE 2, 3, 4 ve 13 odaları da tek bir işlik kompleksinin odaları olmalıdır. Diğer yandan bu kompleksin ne tür bir işliğe ait olduğunu saptamak mümkün olmamıştır. Bu kompleks de kendi içinde evrelere ayrılmış olmalıdır. APE 2 ve 4 odalarının ortak duvarı daha geç bir evrede eklenmiş gibi gözükmektedir. APE 4 odasının batı duvarında bir giriş yer almaktaydı ancak daha sonra kapatılmıştır.

APE 10 ve 11 odaları da birbirleriyle kapı ile bağlı ve olası bir yapı ile birbirine bağlıdır.

2012 Yılı Kazıları 2012 yılında AN Sarnıcı’nda kazı çalışmaları kuzey ve kuzeybatı bölümlerinde

yoğunlaşmıştır. Sarnıcın kuzey yarısında yer alan APE 6 güney ve doğu (koridor), APE 7, APE 8, APE 10, APE 11 ve APE 14 odalarında kazı çalışmaları yapılmıştır. Kazıların sadece kuzey bölümde yapılmasının nedeni, 3 aylık bir sürede tüm odaların kazısının yapılmasının imkânsızlığı ve belirli bir bölümde derinleşme çalışmaları yaparak evreleri daha iyi anlamaktır. Bu alandaki ana hedef AN sarnıcını (V. Evre) tamamen kazarak açığa çıkarmaktır. 2012 yılı kazılarında APE (III. Evre) ve APE.E (IV. Evre) evrelerinde çalışılmıştır (Plan: 2 -3).

APE 6 odası/koridoru çalışmaları güney ve doğu olmak üzere iki bölümde sürdürülmüştür. Güney bölüm, APE 5 ile APE 7 odası arasında kalan alandır. Bu alanda öncelikle alt sırası bulunmayan taş sıraları kaldırılmış, ardından odanın üst seviyelerine ait olabilecek bir taban seviyesi açığa çıkarılmıştır. Taban altı dolgusu yoğun bir tabaka olarak taş ve tuğlalıdır. Bu alanda derinleştikçe D-B doğrultulu yeni bir duvar ortaya çıkarılmıştır. Söz konusu duvar APE 8 güney duvarı ile birleşmektedir. APE 6 g üney bölümü çalışmaları APE 14 odası ile aynı seviyeye ulaştıktan sonra sonlandırılmıştır.

APE 6 doğu bölümü (koridor) çalışmaları ile APE 7, APE 11, APE 6 güney bölümü arasındaki ilişki daha net anlaşılmıştır. APE 7 üst seviye doğu duvarı ve APE 11 odası batı duvarlarına bitişik şekilde bulunan destek duvarları açığa çıkarılmıştır. Söz konusu destek duvarlarının arasındaki koridorun kuzeye doğru yükselen tuğla döşemeli olası tabanı güney ve kuzey bölümlerinde açığa çıkarılmıştır. Söz konusu taban APE 7, APE 8 odasının içinde bulunduğu yapı kompleksi, APE 10-11 odalarının ait olduğu yapı kompleksinin aynı kullanım dönemini bağlayan bir yürüme zemini gibi gözükmektedir. Ancak diğer yandan gerek APE 4 odası batı duvarında yer alan kapı açıklığının kapatılması, gerekse APE 10-11 odalarını ayıran orta duvardaki kapı açıklığının kapatılmış olması yapıların kendi içindeki evrelerini göstermektedir. Koridorda açığa çıkarılan taban III. Evrenin hangi yapı katına ait olduğunu söylemek kesin olmamakla birlikte, II. Yapı Katına aitmiş izlenimi vermektedir.

5 II. Yapı katı erkene, I. Yapı katı daha geçe tarihlemektedir. ……………. ……………………………………………………………………………………………………489

APE 7 odası 2012 yılı başında kazılmaya başlandığında doğu, güney ve batı duvarları en geç evresiyle temsil edilmekteydi. Güney duvarına bakıldığında APE 6 güney bölümde yer alan altı boş olan duvar ve taş sırası ile ilişkilendirmek gereklidir. Odada derinleştikçe özellikle doğu ve güney duvarlarında odanın II. Evresi ortaya çıkmıştır. Bu evrede APE 6 güney bölümdeki duvarlar yoktur. Doğu duvarında ise II. Evreyi bağlayan bir ocak bulunmuştur. Söz konusu evre güney duvarının temel seviyesine ulaşılmasıyla sonlanmıştır. APE 7 odası, II. Evresine ait güney, doğu ve batı duvarları kaldırılınca. APE 6 odası güney bölümde ortaya çıkarılan D-B doğrultulu duvar anlam kazanmıştır. APE 7 odasının en erken evresini APE.E (IV. E vre) olarak adlandırmak olasıdır. Odada yapılan çalışmalar en erken evre güney duvarının 1.5 m. kadar güneye kayarak APE 8 güney duvarı ile birleştiğini göstermiştir. Böylece 2011 yılında ‘APE 8 erken evresi’ olarak adlandırılan APE 8 odasının APE.E 7 odası ile aynı dönemde kullanıldığı görülmüştür. Ayrıca APE 7 odası içinde D-B yönlü, doğu duvarına bitişik iki duvar sırası açığa çıkarılmıştır. Bu sıralardan üst kodda olan yapının II. Evresiyle ilişkili olabilir. Alt seviyede olan duvar ise tahribata uğramış olmasına rağmen, belki de APE.E 7 odasını K-G yönlü ikiye ayıran bir iç duvar olarak yorumlanabilir (Resim: 4 ).

APE 10 ve 11 odalarında kazı çalışmaları ile duvarların temel seviyelerine ulaşılmış ve odaların duvarları kaldırılmıştır. Odanın orta kısmında AN sarnıcı orta ayağına ulaşmak için kazı çalışmaları yapılmış ve bu alanda kuzey-güney yönlü bir duvar açığa çıkarılmıştır. Duvar güneye doğru devam etmektedir, ancak bu yıl duvarın devamına ulaşmak için kazı çalışması yapılmamıştır. Duvar, kuzeyde köşe yaparak doğuya devam etmektedir, ancak doğuya devam eden duvar diğerine göre daha farklı bir işçilik göstermektedir. Olasılıkla sonradan yerleştirilmiştir. Kuzey-güney y önlü kısmen ortaya çıkarılan duvar APE.E 7 ve 8 odaları ile çağdaş olabilir. 2013 yılında devam edecek kazı çalışmaları daha kesin bilgilere ulaşmamıza yardımcı olacaktır.

AO Bölgesi Kazıları 52-53 S plan karelerinde bulunan AO 4 ve 6 odalarında kazı çalışmaları en son

2010 yılında yapılmış ve 2012 yılında iki odada kazılara devam edilmiştir. Bu iki odanın AN sarnıcına bağlı ufak sarnıçlar olduğu düşünülmekteydi, ancak yapılan kazı çalışmaları sonucunda iki odanın orta bölümde bir kemer ile birbirine bağlandığı ve tek sarnıç olarak kullanıldığı anlaşılmıştır. Kazılar sırasında her iki odanın da çok steril bir tabaka ile temsil edildiği anlaşılmıştır. Bu tabakada M.S. 12 – 14. yüzyıllara tarihlenen çok sayıda amphora ağız, gövde, kulp, dip parçaları bulunmuştur ve bu parçaların birleşmesi olasıdır. Söz konusu steril tabakada seramik buluntularına ek olarak, çok sayıda kemik ve diğer buluntuların gelmesi de kullanım dönemi tabakasından ziyade kapatma dolgusu ya da çöplük gibi kullanıldığını göstermektedir (Plan: 3).

AO 4 ve 6 odalarının duvar yapısından birkaç evreli olarak kullanıldığını söylemek olasıdır. Ancak asıl kullanım evresi anlaşıldığı kadarıyla AN Sarnıcı ile çağdaş ya da sarnıç işlevini yitirdikten hemen sonra olmalıdır. Henüz AO 4 ve 6 sarnıcının alt seviyelerine ulaşılmadığı için kesin bir şey söylemek şu an için mümkün değildir. AO 4 ve 6 sarnıcının duvarları AN Sarnıcı duvarına yaslanmış durumdadır. AO 4 ile 6 odalarını ayıran ara duvardaki kemerin doğu bölümde olanı yarım vaziyettedir ve AN Sarnıcı batı duvarını bozmayacak şekilde yapılmıştır. AO 4 ve 6 odalarının doğu bölümdeki duvarların bazıları daha geç döneme aittirler ve bu alanda birkaç evreli kullanımın varlığını göstermektedir. AO 6 odası batı duvarı üzerinde su almak için

490 ………………………………………………………………………………………………………………

açılan üzeri kemerli bir açıklık yer almaktadır, bu açıklık daha sonraki dönem çamur harçlı duvar tarafından kapatılmıştır (Resim: 5).

AO 5 odasında yer alan sonraki dönem duvarlarının kaldırılması AO 4 ile AO 5 odaları arasındaki ilişkinin anlaşılmasına yardımcı olmuştur. AO 4 ve 6 sarnıcı ile aynı dönemde AO 5 odası olasılıkla üstü kemerle kapalı bir koridor şeklindeydi ve AO 4 odasına birkaç basamaklı merdiven ile ulaşılmaktaydı.

St. Jean Kilisesi, Vaftizhane Batı Salon Kazıları 41 K plan karesinde yer alan St. Jean Kilisesi, Vaftizhane Batı Salonu

içerisinde yapılan kazı çalışmalarındaki amaç bu alandan geçtiği düşünülen yağmur su gider hattını ortaya çıkarmaktır. Açma, 3.00 x 2.00 m. ölçülerindeki açmada derinleştikçe ana kaya doğu bölümde üst kotlardan itibaren ortaya çıkmıştır. Su gider hattının bu alanda olmadığı anlaşıldığından 38.76 kotunda çalışmalara son verilmiş ve ören yeri ziyaret alanının merkezinde yer aldığından ötürü 1.50 m. derinlikteki açma geri kapatılmıştır.

2012 YILI RESTORASYON ÇALIŞMALARI Ayasuluk İç Kale Restorasyon Çalışmaları İzmir II Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 13.05.2010

tarihli ve 5762 sayılı kararı, 14.04.2011 tarih ve 6798 sayılı kararı doğrultusunda Ayasuluk İç Kale Batı Sur Duvarları’nın restorasyon çalışmalarına 2012 yılında devam edilmiştir. Ayrıca, Kurulun 07.06.2012 tarihli ve 979 sayılı RRR Projesi ve olumlu kararı doğrultusunda yapılan Güney Sur Duvarı Restorasyon çalışmaları, 18.07.2012 tarihinde başlamış 07.08.2012 tarihinde iskelelerin de sökülmesiyle tamamlanmıştır.

2010 ve 2011 Yılları Restorasyon Çalışmaları Özeti 2010 yılında Batı Sur Duvarları’nın güney yarısında İzmir II Numaralı Kültür

ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun iznine u ygun o larak B K1 - BK3 arasında toplam 50 m. lik kısımda restorasyon çalışmaları gerçekleştirilmiş ve bu bölümdeki iki kule ve bunların arasındaki beden duvarlarında dendane seviyesine ulaşan onarımlar yapılmıştı.

2011 yılında Batı Sur Duvarı onarımları BK3-BK4 v e BK 4-BK5 arasındaki sur duvarlarında 55.50 m.lik bölümde yürütülmüştü. Önce çalışmalara Batı Kule 3’ün (BK3) kuzeyindeki fazlaca yıkılmış olan beden duvarlarında başlamış BK3–BK4 arasındaki toplam 24.00 m.lik bölüm tamamlanmıştı (Resim: 6).

2012 Yılı Restorasyon Çalışmaları Batı Sur Duvarları Onarımları BK4-BK5 arasındaki sur duvarının uzunluğu toplam 63.00 m.dir. 2012 yılı

çalışmalarında kuzeyde onarımı yapılamayan 8.10 m. uzunluğundaki bölümden başlanmıştır. Duvarın iç ve dış yüzünde çalışmalar yapılmıştır. Duvar, dış yüzde 2.35 m., iç yüzde ise 1.50 m. yükseltilmiştir. Duvarın iç kısmında 0.80 m. genişliğinde seyirdim yeri yapılmıştır (Plan: 1 ).

BK5 batı sur duvarlarının en sağlam kalabilmiş kulesidir ve büyük ihtimalle Türk Döneminde y apılan tamirlerle ayakta kalabilmiştir. Kulenin güney ve kuzey duvarı arasında yaklaşık 2.00 m.lik kot farkı vardır. Çalışmalar, BK5’in güney duvarında başlamıştır. Duvarın uzunluğu 2.80 m., kalınlığı 0.85 m.dir. Kulenin güney duvarı doğu yarısında toplam 3.10 m. yüksekliğinde duvar örgüsü yapılmıştır. Batı cephedeki iki

……………. ……………………………………………………………………………………………………491

dendanın bir bölümü onarılmıştır. Kulenin kuzey bölümü doğu yarısında yaklaşık 2.20 m. ve batıda 1.40 m. yüksekliğinde duvar örgüsü yapılmıştır. Ayrıca iç yüzde 2 tanesi korunan ahşap hatıl deliklerinin devamı olacak şekilde 3 hatıl deliği bırakılmıştır.

BK5-BK6 arasındaki sur duvarının uzunluğu yaklaşık 50 m.dir. Duvarın kuzeyde 8.25 m. uzunluğunda, 1.58 m. kalınlığında olan bölümünde onarımlar yapılmıştır. Duvarda; dış yüzde 0.70-2.00 m . arası, iç yüzde 0.30-1.50 m. arası yüksekliklerde duvar örgüsü yapılmıştır. Ayrıca dış yüzde derzleme yapılmıştır (Resim: 7).

BK5 kuzey duvarına birleşik olan ve kuzeye 5 m. uzunluğunda, 1 m. genişliğinde devam eden I. Seyirdim yerinde 4 tane dendan üst seviyeleri yıkıntı görüntüsü verilerek onarılmıştır. I. Seyirdim yerinden kuzeye devam eden alanda var olan 2 basamağa 8 basamak daha eklenmiştir.

III. Seyirdim yerinin uzunluğu 4.60 m., genişliği 1.25 m.dir ve 5 basamak ile alt kottaki I V. Seyirdim yerine bağlanmaktadır. IV. Seyirdim yerinin uzunluğu 9.80 m. uzunluğunda, 1.25 m. genişliğindedir ve 7 basamak ile BK6 Seyirdim yerine bağlanmaktadır. Tüm bu alanın onarımı yapılmıştır. Sur ile BK6’ın birleştiği kısımda 0.90 m. uzunluğunda, 1.50 m. genişliğinde ve doğu uçta 1.05 m. uzunluğunda duvar örgüsü yapılmıştır.

8.00 m. çapındaki yuvarlak planlı kule (BK6) 1963 yılında yetersiz çimento harcıyla bir müteahhit tarafından onarılmıştır. Aradan geçen 50 yılda yarı yarıya çöken kulenin orta kısmında 4.50 m., yan yüzlerde 3.50 m. yüksekliğindeki duvarın bir kısmı sökülerek yeniden örülmüştür. Seyirdim yeri seviyesinde bırakılan, dendanları yapılmayan kulenin, iç yüzünde ulaşılan zemin seviyesinden 0.60 m. yükseklik, 0.60 m. kalınlığında tek yüzlü duvar örgüsü güvenlik amacıyla yapılmıştır. Ayrıca dış cephe alt seviyeden itibaren derzlenmiştir (Resim: 8).

KK7 kulesinin batı duvarının kuzeybatı cephesinde oluşan yaklaşık 4.00 x 2.00 m. genişliğindeki oyuğun onarımı yapılmıştır.

İç Kale Batı Giriş Önündeki Onarımlar Bu alandaki onarım çalışmaları 15/16/17 plan karelerinde yapılmıştır. Kapının

hemen batısında yer alan I. istinat (uzunluk: 14.5 m., genişlik: 0.55 m., yükseklik: 0.80 m.) ve II. istinat duvarlarında (uzunluk: 19.5 m., genişlik: 0.60 m., yükseklik: o rtalama 1 m.) onarım çalışmaları yapılmıştır. Orijinal yüksekliği tam olarak bilinemediği için, üst kısmı yıkılmış duvar görünümünde bırakılmıştır.

I. ve II. istinat duvarları arasındaki alanda yapılan temizlik çalışmalarında 24.50x 24.75 m. ölçülerindeki alanda taş döşemeli yol bulunmuş ve 19.50 x 1.00 m. ölçülerindeki bölümde bozuk durumdaki taş döşemeli yol orijinaline uygun olarak tamamlanmıştır. Bu yolun kuzey ucunun, İç Kale Batı Giriş Kapısı’ndan gelen ve II. istinat duvarının batısından güneye doğru devam eden taş döşemeli yol ile bağlandığı tespit edilmiştir. Bu alandaki 2.40x2.80 m. ölçülerindeki taş döşemenin korunamamış kısmı orijinaline uygun olarak tamamlanmıştır (Resim: 9).

Batı giriş önünde koruma duvarı ile sur girişi arasında batı girişine kadar devam eden bir kanal tespit edilmiştir. Kanal, batı kapısından batıya doğru 3.40 m. ilerleyip 3.80 m. kuzeye devam eden ve oradan 0.75 m. batıya devam ettikten sonra kapı koruma duvarının altına girmektedir. Kapının iç kısmında yapılan çalışmalarla b u kanalın doğuya doğru yani kalenin içine doğru devam ettiği görülmektedir. Bu kanal ile

492 ………………………………………………………………………………………………………………

kapı arasında da 2.90x3.00 m.lik alanda korunamamış durumdaki taş döşemeler de orijinaline uygun olarak tamamlanmıştır.

Batıda koruma duvarı ile sınırlı batı giriş kapısı önünden kuzeye doğru 3 basamakla alçalarak, yaklaşık 7.80 x 2.30 m.lik taş döşemeli yol batıya doğru dönüş yapmaktadır. Burada 2.12 m. uzunluğunda üzeri fazlaca aşınmış olan Kale Koruma Duvarı’nın kapı eşiği ile son bulmuştur. Bu kapıdan itibaren batıya doğru I. istinat duvarına 4 basamak ile birleşen 5.75 x 2.60 m.lik taş döşemeli alanın 2.85 x 2.60 m.lik korunamamış kısmı orijinaline uygun olarak tamamlanmıştır.

Güney Sur Duvarı Onarımları GK2 kulesi plan üzerinde beş kenarlı bir formdadır. Kulenin batı ve güneybatı

cephelerinde derzleme çalışmaları yapılmıştır. Batıya doğru uzanan 7.68 m.lik güney sur duvarlarının batı bölümündeki

onarım çalışmaları güneye doğru dönüş yaparak GK2 ile birleşen kısımda dış cephede yapılmıştır. Bu alanda derz dolgusu ve içerlek derzleme yapılmıştır.

BK16’da güneydoğudaki dendanın onarımı yapılmıştır. BK1-GK2 arasının uzunluğu yaklaşık 19.5 m., genişliği ise 0.80-1.68 m. arasında değişmektedir. Bu seyirdim y eri ve ona ulaşan 4 basamağın onarımı yapılmıştır.

GK1-GK2 arasındaki 6.00x1.60 m.lik seyirdim yerinde onarım çalışmaları yapılmıştır. GK2’nin iç kısmındaki doğu duvarında yaklaşık 3 m.lik güney duvarında ise yaklaşık 2.20 m.lik alanın yüzey taşları onarılmıştır. GK1 kulesinin iç cephesinde çalışmalar yapılmıştır. Güneydoğu cephede yok olan alanın moloz taş dolgusu yapılarak yüz olacak şekilde yüzey taşlarını konmuştur.

Diğer Çalışmalar Geçmiş yıllarda gerek kazı ekibi gerekse Efes Müzesi tarafından yapılan

kazılarda bulunan ve depolarda saklanan buluntular kazı evindeki ekip tarafından tekrar değerlendirilerek düzenlenmiş ve arşiv çalışması yapılmıştır.

Pamukkale Üniversitesi, Bilimsel Araştırmalar Projesi (BAP) birimine gelecek yıllarda onarımını yapmayı planladığımız Takip Kapısı için proje sunulmuş ve onaylanmıştır. Onaylanan proje bütçesinden Takip Kapısı RRR Projesi özel bir mimarlık firmasına hazırlatılmış ve İzmir II. Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’na 12.12.2012 tarihinde İzmir Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü tarafından kontrol edilerek sunulmuştur.

Ayrıca St. Jean (Aziz Yuhanna) Kilisesi’nde onarım çalışmalarının yapılabilmesi için kurul onaylı Rölöve, Restitüsyon ve Restorasyon projesinin hazırlanması gerekmektedir. Bu amaç doğrultusunda projeye temel oluşturmak için St. Jean Kilisesi’nin önce Total Station ile genel planı çıkarılmış ve bu plan üzerinden detaylı çizimler Autocad ortamında mimar, arkeolog ve arkeoloji öğrencileri tarafından hazırlanmış ve büyük bir kısmı tamamlanmıştır.

KAYNAKÇA

BÜYÜKKOLANCI, M . St. Jean Hayatı ve Anıtı, 2001. BÜYÜKKOLANCI, M. “Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı 2007 Yılı Kazıları”, KST

30.4, 2 19-232, ( 2009). BÜYÜKKOLANCI, M. “Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı 2008 Yılı Kazıları”,

KST 31.3, 1 31-144, (2010).

……………. ……………………………………………………………………………………………………493

BÜYÜKKOLANCI, M. “2009 Yılı Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazı ve Onarım Çalışmaları”, KST 32.2, 82-95, ( 2011).

BÜYÜKKOLANCI, M. “2010 Yılı Ayasuluk Kalesi ve St. Jean Kilisesi Kazı ve Onarım Çalışmaları”, KST 33.2, 565-585, ( 2012).

494 ………………………………………………………………………………………………………………

Plan 1: Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazısı genel planı, 2012.

……………. ……………………………………………………………………………………………………495

Plan 2: Ayasuluk İç Kalesi, 2012 yılı kazı ve onarım çalışmaları yapılan alanları gösterir plan.

496 ………………………………………………………………………………………………………………

Plan 3: GD Alan, AN Sarnıcı ve AO Odaları, 2012 Yılı, kazı öncesi.

……………. ……………………………………………………………………………………………………497

Plan 4: GD Alan, AN Sarnıcı ve AO Odaları, 2012 Yılı, kazı sonrası.

Resim 1: Ayasuluk İç Kale, Batı Sarnıcı I.

498 ………………………………………………………………………………………………………………

Resim 2: Ayasuluk İç Kale, Batı Giriş, Kuzey ve Güney Bölümü kazıları (öncesi ve sonrası).

Resim 3: GD Alan, AN Sarnıcı, 2011 ve 2012 yılı başları.

……………. ……………………………………………………………………………………………………499

Resim 4: GD Alan, AN Sarnıcı, 2012 yılı sonu.

Resim 5. GD Alan, A O Bölgesi, A O 4-6 Odaları kazısı

500 ………………………………………………………………………………………………………………

Resim 6: Ayasuluk İç Kale hava fotoğrafları (2009-2010-2011)

……………. ……………………………………………………………………………………………………501

Resim 8: Ayasuluk İç Kale, Batı Sur Duvarları, BK 6 onarımları (öncesi ve sonrası)

502 ………………………………………………………………………………………………………………

Resim 9: Ayasuluk İç Kale, Batı Girişi onarımları, öncesi ve sonrası

Resim 10: Ayasuluk İç Kale, GK2 onarımları

……………. ……………………………………………………………………………………………………503

Resim 11: 2012 yılında envanterlik olarak verilen eserlerden bazıları

504 ………………………………………………………………………………………………………………